Full text of "Theologiae cursus completus ex tractatibus omnium perferctissimis ubique habitis, et a magna parte episcoporum necnon theologorum Europæe catholicae, universim ad hoc interrogatorum, designatis, unicè conflatus"

See other formats


E 

'                                                     'a 

9 

'<        ^njtberg^.i.        2° 

AMSTELAEDAM, 

■>RAi(fste 


X 


Digitized  by  the  Internet  Archive 

in  2010  with  funding  from 

University  of  Ottawa 


littp://www.arcliive.org/details/tlieologiaecursus14mign 


THEOLOGIE 

EX  TRACTATIBUS  OMNIUM  PERFECTISSIMIS  UBIQUE  HABITIS, 

ET  A  MAGNA  PARTE   EPISCOPORUM  NECNON  THEOLOGORUM 

EUROPiE  CATHOLICiE, 

UNIVERSIM  AD  HOC  INTERROGATORUM ,  DESIGNATIS, 
UNICÈ  CONFLATUS, 

Pliirimis  annotantibus  presbyteris 
ad  docendos  levitas  pascendosve  populos  altè  posais. 

ANNOTARUNT  VERO  SIMUL  ET  EDIDERUNT 
FR.  J.  P.  ET  V.  S.  M*"*. 


T031US  DEC131US-0UARTUS. 

DE  DECALOGO.  —  VARIiE  APPENDICES. 


APUD    EDITORES, 

IN   VIA   GALLICfe   dicta: 
RUE   DES  MAÇONS-SORbONNE,   N°  7. 

1838. 


ELENCHUS 
AUCTORUM  ET  OPERUM 

QUI  IN    HOCCE   VOLUMINE    CONTINENTUR. 


MAYOL. 

Sumiua  doctrioœ  inoralis  circa  decem  Decalogi  piaeccpta. 

IIABERT. 

Qiiœstiones  selectse  de  Oratione,  columnâ  18  et  seq. 

EDITORES. 

De  possibilitate  et  existentiâ  inagisc,  col.  135  et  seq. 

EDITORES. 

De  Saciilegio,  col.  147  et  seq. 

PATUZZÏ,  -  BILLUART. 

Appendix  prima  :  De  sinctificatione  diei  doniinica;  et  festoruni. 

XATALIS  ALEXA1\DER. 

Appendix  secunda  :  De  cultu  Sanctorum  et  de  sacrarum  Reliquiarum  vencratione. 

BILLUART.  -  EDITORES. 

Appendix  tertia  :  De  levelatione  secreti. 

BILLUART. 

Appendix  quarta  :  Do  abstinentiâ  et  jejiinio. 
INDEX   RERUM. 


EXCUDEBAT  E.-J.  BAILLY ,  m  fobo  sorbonico,  2. 

SEP  271961 


SUMMA   MORALIS 

DOCTRINE    THOMïSTICiE 


Decem  esse  praecepta  Moysl  à  Deo  traditn, 
eonstat  ex  ipso  decalogi  nomine,  et  ex  cap. 
20  Exodi ,  ubi  recensentur  in  duabus  labulis 
digito  Dei  scripla  :  quorum  tria  prima  virtutcm 
religionis  concernunt,  cullumque  Dei  respi- 
ciunt,  et  mandata  primae  tabulae  communiter 
appellantur  ;  reliqua  verô  scplem,  ad  pietatem 
et  justiiiam  commuiativam  spectant,  et  ver- 
santur  circa  proximum ,  secundaeque  tabulae 
praecepta  appellantur.  Ad  juvandam  memo- 
riam,  auctores  sub  bis  versibus  hœc  decem 
praecepta  comprehendunt  : 

1.  Unum  cole  Deum.  a.  Nec  jures  vana  per  ip* 
8um. 

ô.  Sabbata  sanctiriccs.  4.  Uabeas  in  honore  pa- 
rentes. 

9,  Non  sis  occisor.  C.  Fur.  7.  Mœchus.  8.  Teslis 
Iniquus, 

8.  Allerius  nuplam,  10.  Nec  rem  cupias  alie- 
nam. 

Hanc  cnumeralionem  D.  Tlionias  1-2 .  q. 
100,  art.  5,  rectam  et  convenientem  esse  docet, 
quia ,  sicut  legis  liumanse  praecepta  homines 
ad  quamdam  communilatem  humanam  ordi- 
nant,  ita  logis  divinse  praecepta  hominem  or- 
dinant  ad  quamdam  communitatem ,  seu  rem- 
publicara  honiinum  sub  Deo.  Ad  hoc  autem  ut 
allquis  in  aliquâ  communitate  benè  commore- 
tur,  duo  requiruntur  ;  quorum  primum  est, 
lit  benè  se  habeat  ad  eum  qui  prœest  comniu- 
nitati  :  aliud  ut  benè  se  habeat  ad  alios  com- 
munitatis  consocios  et  comparticipes.  Oportet 
igitur  quôd  in  lege  divinâ ,  primo  ferantur 
quaedam  praecepta  ordinanlia  hominem  ad 
Deum  ;  et  alla  benè  ordinantia  homines  ad  alios 
proximos,  simul  convenientes  sub  Deo. 

Principi  autem  communitatis  tria  débet  ho- 
mo ,  primo  fidelitatem ,  secundo  reverenliam , 
Tfl.  xtv. 


tertio  famulatum.  Fidelitas  quideni  ad  Donii- 
num  in  hoc  consistit,  ut  honorem  principalils 
ad  alium  non  déferai  :  et  quantum  ad  iinc  ac- 
cipitur  primum  praeceplum  :  ISon  habebis  deos 
aliénas  ,  etc.  Revcrenlia  autem  ;kI  Dominum 
requiritur  ut  niliil  injuriosum  in  eum  commit- 
tatur  :  et  quantum  ad  hoc  assumitur  socundum 
pra!ceptum  :  Non  assumes  nomen  Dei  lui  in  va- 
num.  Famulatus  autem  debetur  Domino  in 
recompensationem  bcneficiorum,  quœ  ab  ipso 
percipiunt  subdili.  Et  ad  hoc  perlinet  terlium 
praeceptum  :  Mémento  ut  diem  sabbali  sanctifiées. 
Vel,  juxta  D.  Augustinum,  à  D.  Tliomâ  relatum, 
per  primum  praeceplum,  jubemur  revcreri 
primi  principii  unitatem,  quœ  Palri  appropria- 
lur.  Per  secundura,  divinam  verilatcm ,  quae 
Filio  attribuilur.  Per  tertium,  divinam  bonita- 
tem,  quae  Spiritui  sanclo  iribuitur  ;  nam  per 
illius  graliam  sanclilicamur,  et  in  eà  bonitate 
quiescimus  sicut  in  fine.  Vel  ex  hoc  quôd  ho- 
minis  conversio  ad  Deum  potesi  fieri  Iriplici- 
ter  :  primo  corde,  et  sic  primo  prœccpto  indu 
citur  reverenlia  et  cultus  unius  veri  Dei  in 
corde.  Secundo  in  ore,  et  sic  secundo  praeceplo 
jubeiur  non  assumere  Dei  nomen  in  vanum, 
dùm  profertur  juramentum.  Tertio  in  opère 
exteriori,  sic  tertio  pra;cepto  prohibeniur  opéra 
servilia  et  deterrainaïur  quies  in  sabbato  ad 
exteriùs  eliam  vacandum  Deo. 

Ad  proximos  autem  aliquis  se  habct  specia- 
liter  et  generaliter.  Specialiter  quidem  quan- 
tum ad  illos,  quorum  est  debilor,  ut  scilicct 
eis  debitum  reddat.  Et  quantum  ad  hoc  acci- 
pitur  quartum  prœceptum  :  Honora  palrem 
tumn  et  malrem  tuam  ,  \U  sis  longwvus  super 
terram,  etc.  Generaliter  aulem  quantum  ad 
omnes,  ut  nuUi  nocumentum  inleratur,  neque 
opère,  neque  ore,  neque  corde.  Opère  quidem 
infertur  nocumcnlum  proximo ,  quandoque 
i 


il 

quidem  in  piopriam  personam ,  quaiUùm  aJ 
consisteniiani  pcrsonœ,  et  hoc  proliiheliir  per 
quinium  pra'ceptum:  ISon  ocrWcs.  Quandoque 
aulem  in  personam  conjunciam  quantum  ad 
propagationcm  prolis,  et  hoc  piohibelur  sexto 
mandalo  :  Son  mœchaberis.  Quandoque  autcni 
in  rem  possessam,  quae  ordinatur  ad  ulrunique. 
Et  quantum  ad  hoc  ponilur  septimum  prœce- 
ptum:  Sou  fnrliim  (acics.  Nocumenlum  aulem 
oris  pi'ohihetur  octavo  prœcepto  :  j\oh  loqueris 
falsiim  leslimoiiium  coitlra  proximum  imim.  Tan- 
dem nocumentum  cordis  prohibelur  nono  et 
decimo  praecepto  :  Non  concupisces  u.xorem, 
neqiie  rem  proximi  tui.  llactenùs  S.  doctor 
loco  cilalo,  et  2-2,  q.  122,  ubi  hsec  decem 
prœcepla  egtegiè  suo  more  exphcat  tum  in 
commuai ,  lum  in  parliculari,  cujus  vcstigiis 
fideliier  inbxrebimus. 

In  lue  igilur  prima  parte,  veluli  in  prima 
tabula,  reponimustriaprioradccalogi  prœcepla: 
eteuim  cùm  ralionis  ordo  à  line  incipiat,  finis 
verô  bumanœ  vilce  et  socielatis  sit  ipse  Deus, 


PR^LOQUHJiM  13 

priori  loco  collocanda  eraiit  ea  quibus  liomo 
ad  eum  ordinatur  per  virtutem  religionis; 
quorum  prinium  est,  ut  ei  fideliier  subdatur, 
nullam  participationem  et  communicationem 
cura  illius  hostibus  habens.  Secundum ,  ut 
reverentiam  exbibeat.  Tertium,  ut  ipsi  famu- 
latum  impendal  ;  qux  tria  prascipiuntur  in 
primte  tabulas  prseceptis  ;  cura  quibus  repone- 
raus  et  quartum,  ordinans  hominera  specialiler 
ad  spéciales  proximos  reprxseutantes  Deum , 
veluli  sccundaria  principia  iiostri  esse  sub  isto 
primo  et  supremo  omnium  rerum  principio  ;  et 
est  allirmalivum,  de  honoraiione  parentum,  ac 
differl  ab  aliis  ses  ordinantibus  ad  proximum, 
quœ  sunt  negativa;  ac  versalur  non  circa 
justitiam  propriù  dictam  sicut  ista,  sed  circa 
virtutem  pietalis,  qu*  valdé  religioni  approxi- 
mat,  unde  quidam  auctores  docuerunt  liœç 
quatuor  prseccpia  in  prima  tabula  fuisse  exa- 
raïa.  Quidquid  sil  de  hoc  ,  in  islà  prima  parte 
decalogi,  istud  quartum  prœceptum  cura  aiiis 
tribus  eiiam  exposituri  sumus. 


PRiELOQUIUM  DE  RELIGIONE, 


D.  Thomas  1-2,  q.  100,  ait.  5,  ad  3,  et  art. 
(i,  docet  quod  prœcepla  decalogi  dantur  de  bis 
quœ  staiim  in  promptu  mens  suscipil  :  ideoque 
sunt  immediulo  de  aclibus  jusliliœ,  cura  in  eà 
ratio  dcbiti,  quœ  requirilur  ad  prœceptum, 
uianifostalione  apparcal,  c6  quod  sit  ad  alte- 
runi,  et  per  hou  ostendatur  quod  honio  sil 
allcri  obligalus  ad  reddcndura  ei  quod  débet. 
Unde  tria  prima  prœcepla  sunt  de  aclibus  re- 
ligionis, quœ  est  polissima  pars  justiliœ.  Quar- 
tum  aulem  prœceptum  est  de  aclibus  pietalis, 
quœ  est  pars  justiliœ  secuada.  Alla  verô  sex, 
dantur  de  aclibus  justiliœ,  communiler  dictœ  , 
quœ  est  inler  œquales. 

Tantô  aulem  aliquid  magis  à  rationc  susci- 
pilur  quanlo  conlrarium  est  gravius,  et  magis 
repugnans  ralioni  :  mauifestuni  verô  est,  quùd 
cùm  ralioais  ordo  à  fine  incipiat,  maxime  est 
contra  rationcai,  ut  homo  inordinatè  se  habeat 
circa  finem.  Finis  aulom  liamanœ  vilœ  et  so- 
cielatis est  Deus  :  et  ideù  primo  oporluit  per 
prœcepla  decalogi  hominem  ordinare  ad  Deum  ; 
ciim  ('jus  conlrarium  sil  gravissirauum.  Sicut 
ctiam  in  cxercilu,  (|ui  ordinatur  ad  duceni 


sicut  ad  finem,  primum  est  quôd  miles  subda- 
tur duci  ;  et  hujus  conlrarium  est  gravissiraum  : 
secundum  verô  ut  aliis  coordinetur.  Interipsa 
aulem  per  quae  ordinantar  in  Deum,  primum 
occurrit  quod  homo  Cdeliter  ei  subdatur,  nul- 
lam parlicipalionem  cum  inimicis  habens. 
Secundum  quôd  ei  reverentiam  exbibeat.  Ter- 
tium quôd  etiam  famulatum  impcndat:  majuE- 
quc  pcccatum  in  exercilu  est,  si  miles  infide- 
liter  agens,  cum  hosie  pacluui  habeat,  quàra  fii 
aliquain  irrevereuliara  faciat  duci:  et  hoc  est 
gravius  quàm  si  in  aliquo  obsequio  ducis  defi- 
ciens  inveniaiur.  Inde  habes  ordiuem  inter 
prœcepla  primœ  tabulœ 

llœc  ilaque  tria  prœeepta  ordinant  liODiioevi 
ad  Deum  per  actus  religionis,  quœ  est  pars 
potcntialis  justitiœ,  cùm  sit  ad  allerum  ;  quia 
lamen  per  eam  homo  nequii  reddere  Dec 
œquale  debilo,  ideô  religio  déficit  à  perfectâ 
ralione  justiliœ,  solùmque  ei  annectitur,  vt 
osiendit  D.  Thomas  2-2,  q.  80,  art.  unico.  Et 
q.  81,  de  illà  agit  per  oclo  articulos, 

Ueligio  propriè  surapla  juxia  D.  Âugustinum 
Jil),  10  d«  Civit,  citp,  1,  eâiJiaLùlus.quoiacli- 


15  DE  RELIGIONE 

namur  ad  cultum  et  honorcm  Deo  exhiben- 
duui  :  non  eiiira  qucmlibct ,  sed  Dei  cultum 
propriè  respicit.  l'iide  dcfiniri  potest  virius 
moralis,  per  quam  homincs  exliibent  culium 
et  honorem  Deo  tanquàm  omnium  creatori  et 
Supremo  Domino  debitum. 

Quod  ut  clariùs  percipialur,  notandum  est, 
virtutes  posse  iripliciter  ad  Deum  ordinari. 
QuiEdam  enini  immédiate  illum  respiciunt, 
tanquàm  proximum  objectum  forniale  qiiocl,  et 
cui,  per  actus  à  se  elicitos  directe  ipsum  attin- 
gentes  sub  allquà  ratione  deitatis  et  ultimi 
finis;  et  hae  sunt  virtutes  theologicœ.  Sic  tides 
per  se  directe  immédiate  respicit  Deum ,  ut  est 
in  se  summè  verax ,  et  dùm  credimus  Deo  , 
ipsum  prosimè  attingimus.  Et  sic  de  spe  et  de 
cliaritate  dicendum.  Alia;  verù  sunt  virtutes 
quae  versantur  in  alio  extremo,  nempe  qua; 
non  habent  Deum  pro  objecto,  nequc  pro  fine 
proximo  et  intrinseco,  seu  Deum  ncc  tanquàm 
objectum  qtwd,  nec  tanquàm  finem  cui  de  se 
j'espiciunt.  Y.  g.,  temperantia  vcrsatur  circa 
cibum  et  potum  modcratè  sumptum,  et  circa 
passiones  tanquàm  circa  subjcctum  et  materiam 
proxiraam,  babetquepro  une  proximo  et  intre- 
seco  subjectionem  corporis,  et  auinii  quieiem 
ac  elevationem.  Quod  verô  ejus  actus  deinde 
referaturinDeum,  ci  praeligiturabordinatione 
cliaritalis,  et  ab  ejus  impcrio  provenit.  Idemque 
dicendum  de  aliis  virtutibus  raoralibus.  Virtus 
verô  religionis  directe  et  immédiate  respicit  ali- 
quid  crealum  tanquàm  objectum  forraale  quod, 
nempe  cultum  quem  offert  Deo  ;  ilUus  enim 
actus,  nos  noslraque  directe  attingunt  tanquàm 
materiam  proximam,  quam  in  cultum  offerimus 
Deo,  sicque  Deus  est  ad  summum  objectum  cm 
remotum,  et  materiale  illius.  l'nde  non  est 
virtus  Iheologica,  sed  moralis;  inter  morales 
tamen  est  prxstantissima  ;  quia  ea  qua;  sunt 
ad  linem,  ex  ordine  ad  illum  suam  sorliunlur 
bonitatem,  et  quo  sunt  fini  propinquiora,  eu 
sunt  meliora  :  virtutes  autem  morales  sunt 
circa  ea  qua;  ordinantur  in  Deum  tanquàm 
in  finem.  Ergo  cùm  religio  magis  de  propiuquo 
accédât  ad  Deumquàm  aliœ  virtutes  morales, 
utpole  quia  illum  respicit  tanquàm  finem  in- 
trinsecum  ad  quera  ordinat  bominem,  eô  quôd 
cullus  divinus  suàpte  naturà  immédiate  et 
directe  in  Deum  referatur  ;  ideo  inter  virtutes 
morales  prœeminet,  magnamque  cum  tbeolo- 
gicis  affinitatem  babet.  Ita  D.  Thomas  loco 
citato  art.  5  et  6. 

Et  art.  7  ostendit  religionem  habcre  actus 
iuleriores  et  exteriores,-eô  quôd  illis  Deus  sit 


ET  ORATIONE.  14 

à  nobis  colcndus,  juxta  illud  psalm.  85:  Cof 
meum  et  caro  mca  exidlaveriiiit  in  Deum  vivnm. 
Per  eam  enim  nos  et  noslra,  nempe  nientem 
scu  aniniam  cum  suis  potentiis  et  viribus,  cor- 
pus et  usum  membrorum  aliaque  exteriora  Deo 
offerimus  in  cultum.  Actus  interiorcs  sunt 
principales  et  per  se  ad  religionem  pertinentes 
quia,  ut  dicitur  Joan.  :  Spiriim  est  Deus,  et  eos 
qui  adorant  euni,  in  Spiritu  et  verilale  adorare 
oporiet.  Exteriores  verô  actus  sunt  quasi  se- 
cundarii,  et  ad  interiores  ordinati,  tanquàm 
signa  illorum  quos  per  se  Deus  acceptât,  et 
quibus  illi  conjungimur  :  item  se  habent  ut 
iucitamenta  ad  eliciendos  actus  interiores  : 
mens  enim  bumana  ad  hoc  ut  Deo  conjunga- 
tur,  indiget  sensibilium  manuductione,  quia, 
ut  dicitur  ad  Rom.  l  :  Invisibilia  Dei ,  per  ea 
quœ  facta  sunt  intellecta  conspiciunlur.  Et  ide6 
in  divino  cultu  necesse  est  aliquibus  corporali- 
bus  uti. 

D.  Thomas  2-2,  q.  82,  assignat  duos  actus 
interiores  religionis.  Primus  se  tenet  ex  parte 
volunlatis,  et  vocatur  Deuoiio ,  seu  voluntas 
quœdam  prompte  tradendi  se  ad  ea  qua:  perti- 
nent ad  Dei  famulatum.  Et  de  illà  agit  S.  do- 
ctor  quœst.  citalà  per  quatuor  arliculos  ;  verùm 
quia  non  occurrunt  dubia  casuum  conscienliai 
circa  istam  materiam,  remitlinius  leclorem  ad 
textum  D.  Tbomae ,  et  commentaria  egregia 
plaque  Cajcteni.  Secundus  se  tenet  ex  partû 
intellectùs,  et  est  Uratio,  quasi  oris  ratio  L'nda 
perlinet  ad  raiionem  praclicam,  cujus  est  or- 
dinare  ;  impcrare  enim,  petere,  et  deprecari, 
ordinationem  quamdam  important,  prout  sci- 
licet  bomo  disponit  aliquid  per  aliud  esse  fa- 
ciendum.  De  oratione  autem  agit  S.  doctor  q. 
83,  per  septemdecim  articulos,  ex  quibus  ali» 
qua  ad  theologiam  moralem  et  Dei  cultum  spe- 
ctantia,  attingemus. 

ARTICULUS  PRIMUS. 

liE  ORATlOîiE  IN'  GENERE  CONSIDERATA. 

§  1.  Dénatura  et necessitate  oralionis. 

Quxres  primo,  quid  sit  oratio,  et  an  sit 
actus  religionis? 

Resp.  esse  actum  religionis.  Dicitur  enim, 
Psalm.  140  :  Dirigatur  oralio  mea,  sicut  incen- 
sum  in  conspectuiuo.  Incensum  auiem  in  hujus 
flguram  in  lege  veteri  dicebalur  ofTerri  Domino 
in  suavem  odorem  et  cultum.  Et  ratio  est  quiu 
per  orationem  homo  Deo  reverentiam  exhibel, 
in  quantum  stilicet  ei  se  subjicit,  et  profitetui- 
orando,  se  co  indigere  sicut  auctore  suorum 
bonorum,  eique  Iradit  mentem  suam.  Igitu" 


15 


PR.-ELOQUIUM 


16 


per  orationem,  religio  intelleclum  hominis 
movet  in  Dcuin.  lia  D.  Thomas  art.  3,  et  art. 
■1,  ad  2,  ait,  qiiôd  voluntas  movet  ralionem  in 
suum  linem  ;  unde  niliil  prohibct  movonte  vo- 
lunlale,  aclum  rationis  lendere  in  finem  clia- 
ritalis,  qui  est  Dec  iiniri.  Tendit  autcmoralio 
in  Deum,  quasi  à  volunlate  cliaritatis  niota 
duplicitcr.  L'no  quidem  modo  ex  parte  ejus 
quod  petilur;  quia  hoc  est  praecipuè  in  ora- 
tione  pcienduni,  ut  uniamur  Dec,  juxta  illud 
Psalni.  2(3  :  Uiinm  pclii  à  Domino,  hanc  requi- 
ram,  ut  inliabilem  in  dnmo  Domiiti.  Et  Damasce- 
nus  définit  orationem,  qnatenùs  est  quœdam 
deprecatio,  dieens,  quôd  est  pelitio  dcceniium 
à  Deo.  Alio  modo  ex  parle  ipsius  pelentis; 
quem  oportct  aecedere  ad  eum,  à  quo  petit, 
vel  loco,  sicut  ad  liominem;  vel  mente,  sieut 
ad  Deum  ;  et  secundùm  lioe  idem  Daraascenus 
dicit  quod  oratio  est  asccnsus  mentis  in  Deum. 

Quœres  secundo  an  sit  conveniens  Deum 
orare,  et  ad  id  ex  pr.Tecepto  leneamur,  et  an 
deheal  esse  vocalis  oraiio  ? 

Resp.  1"  affirmative  cum  D.  Thomâ  art.  2, 
quia  ex  divinâ  providentià  non  solùni  dispo- 
nilur  qui  effectus  fiant,  sed  etiam  ex  quibus 
causis  et  quôd  ordine  proveniant.  Inter  alias 
autem  causas  sunl  eliam  quorumdam  causae 
actus  humani  :  unde  oportel  homines  agere 
aliqua,  non  ut  per  suos  actus  divinam  dispo- 
silionem  immulcnt,  quoe  est  immutabilis,  sed 
ut  per  aclus  suos  impleant  quosdam  effectus 
secundùm  ordinem  à  Deo  disposilum.  Sic  non 
propler  hoc  oramus,  ut  divinam  dispositionem 
imrautemus,  sed  ut  impoiremus,  quod  Deus 
disposuit  per  orationcs  sanctorum  esse  implen- 
dum;  ut  scilicet  homines  mereantur  accipere, 
quod  ei  Deus  omnipolens  anlc  secula  dispo- 
suit donarc,  ut  Gregorius  dicit  in  1  lib.  Dialog. 
cap.  8.  llem,  licet  Deus  nobis  prœstet  ex  suà 
liberalitate  eliam  non  pelila ,  aliqua  lamen 
vnlt  praestare  nobis  pelentibus  ;  et  hoc  pro- 
pler nostrani  utilitatem,  ut  scilicet  liduciani 
quamdam  concipiamus  recurrendi  ad  Deum, 
et  ut  recognoscamus  cum  esse  bonorum  no- 
strorum  auclorem.  Unde  Chrysostomus  dicit  : 
c  Considéra  quanta  est  tibi  conccssa  félicitas, 
«  quanta  gloria  atlribula,  oralionihus  fabulari 
4  cum  Deo,  cum  Chrislo  miscere  colloquia, 
c  optare  quod  velis,  quod  desidcras  postula- 
<  re,  »  etc.  Ncc  est  necessarium  nos  Deo  no- 
stras  preces  porrigere,  ut  ei  noslras  indigentias 
et  desideria  manileslemus  :  Scit  cnim  paicr  re- 
ster cœlcstis,  quia  liis  omnibus indigetis,  ut  Mattli. 
(5  dicilur  ;  seU  ul  nos  ipsi  consideremus  in  bis 


ad  divinum  auxiliura  esse  reciirrendum.  Ha" 
ctenùs  D.  Thomas.  Vide  D.  Gregoriura  loco 
ciialo:  D.  Augustinum  lib.  de  Dono  perseve- 
rantiae,  cap.  16,  et  Epist.  121. 

Resp.  2°,  quôd  tenemur  prsecepfo  naturali 
et  divino  Deum  orare.  Prob.  ex  illo  Lucae  16: 
Oportet  semper  orare,  etc.  Ex  quo  verbo,  opor- 
tel,  Chrysostomus  necessitalem  et  praeceptura 
orandi  colligit;  to  autem  semper,  mullipliciter 
exponit  D.  Thomas  hic  art.  ii,  ad  i,  dieens 
quod  aliquis  continué  orat  vel  propter  conti- 
nuilatem  desiderii  cliaritatis,  quod  in  nobis 
débet  esse  continuum  actu  aut  virtute;  inanet 
enim  virtus  hujus  desiderii  in  omnibus  quae  ex 
charilate  facimus  :  omnia  autem  ex  charitate, 
seu  in  gloriam  Dei  facere  debemus,  ut  dicilur, 
1  ad  Corint.  10,  et  glossa  super  haec  verba  Apo- 
stolil  adThessalon.5  :  Sine  intermissione orate, 
subdit  :  Continué  vitam  beatam  desiderate;ipsum 
enim  eontimium  desidcrium  boni,  continua  est 
oratio.  Vel  secundo  ralionc  bonse  operalionis. 
Unde  glossa  jam  allala  subdit  :  Semper  juste 
vivite;  semper  enim  orat,  qui  bcnè  semper  agit. 
Vel  tertio,  quia  non  est  intermiltendum  quin 
temporibus  slatutis  oretur.  Unde  glossa  allata 
ait  :  Sine  intermissione  cerlamm  Iwrarum  orate, 
seu  quôd  non  inlerrumpalur  actus  orandi, 
quasi  nunquàm  resumendus.  Quarto  tandem 
vel  propter  effectum,  sive  in  ipso  opérante, 
qui  etiam  post  orationem  remanet  magis  dé- 
volus; sive  etiam  in  alio;  pula  cûm  quis  suis 
beneliciis  alium  provocat,  ut  per  se  oret,  eliam 
quando  ipse  ab  oratione  cessât  et  quiescit, 
prout  fit  in  associalione  Rosarii  perpetui,  et 
nos  ostendimus,  in  opusculo  Rosarii  cap.  2. 
Unde  verba  isla  :  Oportet  semper  orare,  et  non 
deftcere,  non  sunl  intelligenda  de  ipsà  oratione 
secundùm  se  consideratà,  quoc  non  polest  esse 
continua  ;  quia  oportet  aliis  opcribus  occupari, 
cl  est  praeceptum  aflimialivum ,  quod  non 
obligal  semper  et  pro  semper. 

Probatur  autem  ratione,  quôd  obliget  all- 
quando.  Nam  omnis  actus  ad  salutem  necessa- 
rius,  si  sit  liber  et  in  nostrâ  polcslate,  ali- 
quando  obligal  sub  prœcepto,  ut  supra  osien- 
sum  est.  Alqui  oraiio  est  aclus  liber  et  neces- 
sarius  ad  salulein,  ut  docenl  D.  Thomas  in  4 
sent.  disl.  11),  q.  i,  art.  1,  q.  3;  D.  Augustinus 
lib.  de  Bono  persev.  cap.  15,  et  lib.  de  Eccl. 
Dogm.  cap.  56,  et  lib.  de  NaturA  et  Graiiâ 
cap.  43.  Item  Tridcniinum  sess.  6,  cap.  H; 
bona  enim  spirilualia,  maxime  perseverantlam 
finalcm,  tanquàm  média  ad  finem  beatitudinis 
icneiur  unusquisque  desiderare,  à  Deo  pelere;, 


iJ  DE  RELIGIONE 

sibique  pcr  orationem  procurare,  juxla  illud 
Matth.  7  :  Petite,  et  accipielis.  Ergo,  elc 

Conflrnialur,  quia  ratio  naiuralis  dictât  et 
praecipit  Deura  esse  colendum ,  nos  et  nostra 
ei  subjiciendo  tanquàm  supremo  Domino  et 
omnium  bonorum  auctori,  ex  cujus  largiiate 
nos  accepturos  speramus  ;  sed  boc  (it  per  ora- 
tionem ;  orando  enlm  tradit  bomo  nicntem 
suam  Deo,  quam  ei  per  reverentiam  subjicit, 
el  reprsesentat,  ut  ait  Dionysius,  ideôque,  si- 
cut  mens  humana  praeeminet  exlerioribus  vel 
corporalibus  membris,  aut  exterioribus  rébus, 
qusÊ  ad  Dci  servitium  applicantur,  ita  etiara 
oratio  praeeminet  aliis  actlbus  religionis,  ut  ait 
D.  Tbomas  bic  art.  3,  ad  3.  Unde  Ecclesia  ad 
colendum  Deum  maxime  orationibus  utitur. 
Ergo,  elc.  Confirmatur  insuper  ex  D.  Tliomà 
hîc  art.  ad  2,  ubi  ait,  quôd  «  non  solùm  pelere 
«  quae  desideramus,  sed  etiam  rectè  aliquld 
<  desiderare,  sub  prœcepto  cadit.  Sed  deside- 
I  rare  quidem  cadit  sub  praecepto  cbariiatis  ; 
t  pelere  autem  sub  pra;cepio  religionis,  quod 
«  quidem  praeceptum  ponitur  Maltb.  7,  ubi 
«  dicitur  :  Petite,  et  accipielis.  >  Item  1  ad 
Thessalon.  5  :  Sine  intermissione  orale.  Ad 
Boni.  12  :  Orationi  instantes;  Jacobi  S  :  Orale 
pro  invicem,  ut  salvemini.  Et  colligitur  ex  D. 
Cypriano  in  expositione  orationis  Dominicae. 
Ex  Chrysost.  lib.  7  de  orando  Deum,  et  pas- 
sim  ab  aliis  SS.  Palribus. 

Quando  autem  nos  obliget  istud  orationis 
praeceptum ,  dicendum  est  quod  in  primo  in- 
stanti  morali  usûs  rationis,  in  mortis  articulo, 
in  gravi  corporis  et  animae  periculo,  et  pluries 
in  vitae  decursu,  bomo  tenelur  ad  orationem 
recurrere  ;  sicut  enim  inûrmus  probe  sciens, 
omnes  in  simili  infirmilate  constilutos,  utentcs 
aliquo  facill  medicamento,  aut  ferè  omnes,  in- 
columes  evadere,  ad  illud  adbibendum  obliga- 
retur  ex  luendae  vitae  et  procurandae  sanitatis 
praecepto  ;  ita  naturse  dictamine  tenetnr  homo, 
in  suis  indigentiis  ad  Deum  per  orationem  re- 
currere, maxime  quia  Deus  ferè  semper  prse- 
ordinavit,  nobis  sua  auxilia,  praesertim  ad  sa- 
lutem  aeternam  post  primam  gratiam  necessa- 
ria,  mediante  orationc  concedere.  Item  quoties 
prudenter  homo  judicat,  orationem  esse  mé- 
dium hîc  et  nuuc  necessarium  ad  vincendam 
aUquam  gravem  tentationera,  vitandum  pecca- 
tum,  et  custodiendam  aliquam  virtutem;  tune 
ratione  illius,  oratio  cadit  sub  praecepto.  Item 
pro  Ecclesià  et  regno  in  gravioribus  necessila- 
libus  publicis,  fidèles  aliquando  orare  tenoii- 
IJf,  maxime  prœlaii,  parocht,    ccrdoics,  et 


ET  ORATIONE,  18 

personae  religiosae.  Item  quando  prudenter 
judicamus  orationem  esse  médium  necessarium 
ad  subvcniendum  proximo  in  gravi  necessilale, 
praesertim  spirituali  conslituto,  cui  ex  cbarilate 
lenemur  succurrere,  nec  possumus  aliter  quàm 
per  orationem  commode  succurrere  ;  tune 
ratione  hujus,  ad  orationem  obligamur  :  ejus 
tamcn  omissio  lune  forte,  regulariler  saltem 
loquendo,  non  est  peccatum  mortale  ,  lum 
quia  ordinariè  aliâ  via  proximo  subvenir!  po- 
test;  lum  quia  non  est  omninô  certum  oratio- 
nem illam  fructum  ac  felicem  successum  liabi- 
turam,  et  quôd  indigens  nullum  impelrationi 
opponat  obicem. 

Resp.  5°,  quôd  oratio  singularis,  quœ  scili- 
cet  offert ur  à  singulari  personà,  sive  pro  se 
sivc  pro  aliis  orct,  non  importât  de  necessilale 
quôd  debeat  esse  vocalis,  pcr  se  absolutè  lo- 
quendo. Conveuienter  tamcn  vox  huic  orationi 
adjungilur  triplici  ratione,  primo  ad  exciian- 
dam  intcriorem  devolionem,  quà  mens  orantis 
clevetur  in  Deum;  quia  per  exteriora  signa 
sive  voccm,  sive  etiam  aliquorum  factorum, 
movelur  mens  hominis,  et  secundùm  appre- 
hensioncm,  et  per  consequens  secundùm  affe- 
ctionem  ,  ut  dicit  D.  August.  Epist.  121  ad 
Probam  ;  et  ideô  in  singulari  oratione,  lanlùm 
est  vocibus,  et  hujusmodi  signis  utendum , 
quantum  proflcit  ad  cxcilandum  interiùs  men- 
tem  :  si  verô  mens  per  hoc  distralialur,  vel 
qualilercumque  impediatur,  est  à  talibus  ces- 
sandum.  Secundo  ad  redditionem  debiti,  ut 
scilicct  homo  Deo  serviat  secundùm  illud  to- 
tum  quod  ex  Deo  habet,  id  est,  non  solùm 
mente,  sed  etiam  corpore  :  quod  prxcipuè 
compeiit  orationi  ut  est  satisfactoria.  L'nde  di- 
citur Oseœ  ullimo  :  Reddemus  viinlum  labiormn 
nostromm.  Tertio  ex  quàdam  redundantià  ab 
anima  ad  corpus  ex  vehemenli  affeclione  , 
juxta  illud  Psalm.  15  :  Lœlatum  est  cor  meuin, 
extiltavil  lingua  mea. 

Quoeres  tertio  an  oratio  pure  menlalis  seu 
meditatio  sit  omnibus  fidelibus  ad  salutem  ne- 
cessaria  (1)? 

Resp.  Duobus  modis  spectari  potesl  medita- 
tio, nempe,  vel  secundùm  se  précisé,  et  quate- 
nùs  est  studiosa  occultse  verilatis  investigatio: 
vel  secundùm  circumstantias,  puta  raelhodum, 
temporis  diuturnitalem,  etc.  Certum  est  medi- 
talionem  posteriori  modo  esse  duntaxat  médium 
ad  salutem  utile.  Qua;stio  solùm  est  de  medita- 

(1)  llaec  quaeslio  et  sequenles  usque  ad  arli- 
culum  Ao^oralione  piibticà ,  adduntur  tracUltui 
Mavolis,  dcsumplac  ex  Tb,  L.  liabeit, 


i» 


rn.-ELoyiiuM 


tione  secundiimse  spectalâ.— Resp.  Aliqua  me- 
ditatio  est  omnibus  ûdelibus  ad  saliitcm  neces- 
saria. 

Probatur  1°  ex  Script.  Jer.  12  :  Desolaiione 
desolala  est  omnis  terra,  qiiia  nullits  est  qui  re- 
cogitet  corde.  Eccli.  3:  Quœ  prœcepit  tibi  Deiis, 
illa  cogita  semper.  Mattb.  13  ,  et  Luc.  8  ,  ver- 
bum  Dei  auditum  et  non  recogitatum ,  est 
seraen  cadens  vel  seciis  viam  et  conculcatura  , 
val  in  spinas  et  suffocatum.  Spinae,  Domino  in- 
terprète, sunt  sollicitudo  seculi ,  et  fallaeia  di- 
vitiarum  ac  voiuptatum,  à  quibus  retrahendam 
mentem  nionet  Prophela  bis  verbis  :  Redite, 
prœvaricatores,  ad  cor,  Isa.  -iC.  Hoc  est,  in  vobis 
ipsis  expendile,  ponderate,  et  in  corde  veslro 
confertequse  didicistissivelectione,  siveaudilu, 
ut  resipiscalis,  etacceptuni  verbum  fructiflcet. 
Sic  David,  licet  negotiorum  multitudine  pres- 
sus,  nieditationibus  mundabat  cor  suum  :  Me- 
ditalus  sum  noctc  cum  corde  meo,  inquit  Psalm. 
76,  et  exercitabar  et  scopebam  spiriliwi  menm , 
adeô  meditalio  videbatur  illi  necessaria. 

Probatur  2°  ex  Patribus  :  S.  Gregorius , 
liom.  15  in  Evangelluni  sic  habet  :  iCuralc,  ne 
semen  juxta  viam  cadat  ;  ne  malignus  spiritus 
veniat ,  et  à  memorià  verbum  tollal.  Cibus 
mentis  est  sermo  Dei,  et  quasi  acccptus  cibus 
slomacbo  languenle  rcjicitur  ,  quando  audilus 
sermo  in  ventre  mcmoria;  non  tenetur;  sed 
quisquis  alinienla  non  relinet,  bujus  profectô, 
vita  despcratur.  i  S.  Augustinus,  vel  quivis  auc- 
tor  hom.  35, 1.  50  Hom.  :  «  In  lege,  inquit,  im- 

luunda  sunt  animalia  quae  non  ruminant 

Ruminalio  pcrlinet  ad  eos,  qui  cogitant  postea 
<luod  audierint  et  lenuerint  (memorià);  nam 
modo  raanducamus ,  et  in  memoriam  tanquam 
in  ventrcm  niiltitur.  Scd  quid  lacit  pecus 
quando  ruminât?  quod  in  ventre  fuerat  reposi- 
lum,  revocat  ad  os  ,  et  in  ipsà  dulcedine  con- 
cjuiescit.  Hoc  dixi ,  ne  sitis  imraundi  tanquam 
pccora.  »  S.  Uernardus  lotus  est  in  opère  de 
Considerationeadconmiendandam  sunimo  pon- 
lificimeditalionis  necessiiatem,  scribitque.  c.  1 
et  2,  lib.  1,  actum  esse  de  ejus  sainte,  si  se  lo- 
lum  tradat  negotiis ,  quœ  illum  circumstant.  S. 
Tbomas  1-2,  qusest.  100,  art.  3,  ad  3,  expendens 
tertium  Decalogi  prœccptura,  quod  est  de  san- 
ctificalione  sabbati,  docet  prseceptum  illud  esse 
cœremonialc  et  juris  positivi ,  quantimi  ad 
taxationem  temporis,  ac  proinde  quantum  ad 
liane  circumstantiam  potuissc  abrogari;  sed 
quoad  sobslanliam  spectatum  esse  juris  natir. 
ralis  et  indispensabilis,  quia  boino  aliqiiando 
vaciirc  débet  rébus  diviiiis,  juxta  ilhid  Psal,  13 


Vacnte  et  videle qubnidiH e§6  sUihÛéUs.  QbÔfcîrca 
qui  die  Dominiez,  quod  est  Christianorura 
sabbatura,  non  potest  vaearc  propter  necessa- 
ria charilatis  olDcia,  aliud  tempus  sibi  proesti- 
tuat  neecsse  est. 

Dices  :  Huic  débite  satisfit  per  leçtionem,  vel 
auditionem  verbi  Dei  :  ergo. 

Dist.  ant.  Si  ista  fiant  cum  devotione,  medi- 
tando  et  orando  ,  concedo  :  secùs  ,  ncgo  ant, 
I  Quid  enim  prodest  leclione  continua  tempus 
occupare ,  ait  auctor  de  Modo  orandi ,  Sanclo- 
rum  gesta  et  scripla  légende  transcurrere , 
nisi  ea  etiam  masiicando  et  ruminando  succum 
eliciamus,  et  transglutiendo  usque  ad  cordis 
intima  transmiltamus?  Item  quid  prodest  ho- 
niini ,  si  per  meditationem  ,  qux  agenda  sunt , 
videat,  nisi  orationis  auxilio  et  Dei  gratiâ,  ad 
ea  obtinenda  convalescat?....  Oralio  sine  me- 
ditatione  tepida  est  :  medilatio  sine^oralione 
infructuosa.  n 

Probatur  5°  ratione  theologicà.  Qui  vult  sa- 
lutem  consequi,  declinet  à  mato,etfaciat  bonum, 
Psahu.  33  ;  atqui  ncutrum  praestiterit  sine  ali- 
qua medilatione.  Ergo  aliqua  meditatio  est  ad 
salulem  necessaria.  Minor  probatur.  Ut  volun- 
las  duo  illa  praistet,  oporlet  ut  velit,  et  quidem 
cfiicaciter  ;  atqui  sine  aliqua  meditaiione  non 
sic  volet,  saltem  persevcranter  ;  quia  voiunlas 
non  fertur  in  incognitum,  neque  in  id  quod  ex 
memorià  excidit ,  et  ad  quod  ratio  satis  non 
adverlil.  llinc  nascuntur  peccata  ignoranlias 
vincibilis,  inadvertenti* ,  et  infirmitalis,  contra 
quae  nulium  suppclit  reniedium,  nisi  conside- 
ratio  et  oratio.  Aique  "ut  magis  perspicuum 
bat,  adverles,  duplicem  distingui  cognitionem  : 
alla  est  speculativa,  quà  generatim  discernilur 
inter  bonum  et  raalum  :  alla  praclica,  quà  ia 
particulari  speclatis  circumslantiis  judicatur  hic 
et  nunc  illud  esse  fugiendum  ,  alterum  prose- 
quendum.  Prior  cogniliolectione  et  studio  ac- 
quirilur,  posterior  meditaiione  et  oratione  : 
illa  communis  est  bonis  et  malis,  hccc  bonis 
propria  :  illa  est  infœcunùa  et  sterilis,  hoec  vir- 
tuiem  parens.  De  priori  locutus  est  Poêla  : 

Yideo  meliora  proboque ,  détériora  jeqnor. 

Et  Christus  Dominus  ad  Pbarisœos  et  Le- 
gislatores,  Joan.  9,  v.  41  :  Si  cœci  esselis,  non 
liaberclis  peccatuni.  Nunc  verh  dicitis,  quia  vide- 
mus.  Peccalum  vestruinmanet.  Quid  ita?nimi- 
rùm  fasciimtio  nugacitatis ,  ut  dicilur  Sap.  i, 
ohscurat  bona ,  et  inconslantia  concupiscenlia; 
transvertii  sensum.  IIoc  est ,  mundi  illecebrœ 
cl  icrrorcs ,  passiones  inordinatœ  vcrilalenj 


2*  DE  RELIGIONE 

tefiebriS  obTiubilant,  qtiibiis  mens  pracocciipata 
maliim  veliili  delectaltile,  utile  ellionorificiini; 
boTium  verù  tanquàm  molestum,  rci  familiari 
fontrarhim  et  hominum  siiggillationibus  ob- 
iioxium  sic  proponitvoliinlati,iit  iilani  afiiciat 
et  determinef.  Ilœc  c&t  coccitas  mentis  et  igno- 
rantia  practica,  quà  laborant  oranes  peccato- 
res,  licel  îegis  poritl.  Hi  luccnt  aliis,  non  sibi , 
vident  quô  tendendum  sit ,  et  errant  in  via  , 
BCmper  discentes  et  nunquàm  ad  scientiam  vc- 
rîtatis  pervenientcs,2Timoth.  3,  logis  litteram 
pOrcipiunt,  sed  spiritum  non  assequuntur,  fa- 
vum  tenent,  et  melle  carent,  juxta  sanctum 
Bonavent.  lib.  7  de  processu  Religionis,  cap. 
H.  Porrô  ncnio  non  videt  hiijusmodi  tencbras 
ignorantia;  practicœ  per  aniniam  diffundi  de- 
feciu  consideralionis ,  nec  posse  expelii,  nisi 
oratione  et  scriâ  Iegis  nieditatione  :  A (//loiVa- 
miiii  vosmctipsos  per  singnlos  dies,  inquit  Apo- 
stolus,  Ilebr.  3,  u(  non  obduretur  quls  ex  vobis 
fatlaciâ  peccati. 

Confirmatur  1°  :  ideô  beati  in  cœlo  non  poc- 
cant,  nec  peccare  possunt,  quia  vcritas  in 
mentibus  eorum  coniinuô  lucet ,  sicut  sol  in 
nieridie,  omnem  fugat  umbram,  prorsùsque 
excludit  falsam  illam  boni  imaginera ,  quà  ma- 
lum  expeti  possit.  Ergo  ad  felicem  illam  inipcc- 
cantiam  eô  propiùsaccedimus,quô  diligentiiis 
verilati  attendimus,  quoe  bîc  lucet  tanquam 
luccrna  in  caliginoso  loco  ,  ut  dicitur  2  Pclri , 
cap.  1. 

Confirmatur  2°  experienlià ,  quâ  constat 
niultos  graviorum  peccatorum  conscios  rcsi- 
piscere  meditationis  ope,  atque  co  grcssu 
in  via  virtiitis  proficere,  quo  ad  piam  illam 
exercitationeni  confugiunt ,  adeô  ut  si  quid  do 
illâ  remittant,  tepescat  eorum  ardor,  et  ubi 
illam  prorsùs  neglexerint ,  in  prislina  crimina 
relabanlur.  Dices  :  Singuli  capaces  non  sunt 
nieditationis,  utidiotsc,  peccatores,  etquicun- 
que  ita  dedili  sunt  operibus  exterioribus,  ut 
spalium  quiescendi  non  habeant.  Ergo  medi- 
tatio  non  est  omnibus  ad  salutem  neccssaria. 

Disting.  anteced.  Singuli  capaces  non  sunt 
meditationis  cujusdam  ,  pula  dinturnioris  et 
sublimioris,  concedo  :  cujiiscumque,  ncgo  ante- 
ced. ^amque  1"  sicut  fldes,  amor  Dei,  ora- 
lio,  etquodcumque  bonum  opus  supernaturale 
ad  salutem  necessariuni,  communia  sunt  omni- 
bus, sic  et  considerallo  mjsteriorum  fiilci,  sine 
quâ  nullum  honura  opus  exurgere  potest.  Imô 
ex  Gersone ,  tract,  de  mysticâ  theologià  con- 
sider.  3,  id.'otse  nonnunquàm  perfexliùs  di- 
vina  pcrcipiuiit   quàra   litterali.  2"  Omnibus 


ET  OIWTIONE.  22 

peccaloribtis  dicitur:  Redite,  prœrarkatorc/:,  ad 
cor,  ut  ibi  conscienliœ  suœ  fœJitatem  inlucn- 
tes  cxliorrcscant,  conlrilioncmquo  concipiant. 
3°  Si  aiiimus  sit  ad  spirilualia  afi'ectus,  ut  dé- 
bet, et  illa  magis  curet  quàm  tcmporalia,  occu- 
palio  tanla  esse  non  potest ,  tamque  continua , 
ut  spalium  orandi  salicm  vocalilcr  non  rcliii- 
quat.  Oratio  autem  vocalis  non  potest  esse  sine 
aliquà  mentali ,  ut  docct  Navarr.  in  Manuali 
cap.  18  :  et  sicut  in  oratione  vocali,  si  diutur- 
ninr  sit,  mentalis  identidem  repctenda  est  ex 
oodom  auctorc;  sic  et  in  aliis  aclionibus  mens 
ad  Deura  Icvanda,  ut  opusquod  ab  illo  incœpit, 
per  illum  perficiatur.  Et  hic  oporandi  niodus, 
qui  Cbristianorum  est ,  laborantos  pluriniùm 
solaretur,  nedum  oneraret,  sipastoresad  iliiim 
oxorcendum  frequentiùs  incitarcnt. 

§    2.    DE   ODJECTO    OUATIO.MS. 

Qiiœres  l"  ulrum  in  oratione  debeamns  atitjnid 
detcrminalè  n  Deo  petcre. 

Rosp.  Catbolica  doctrina  est  quœdam  detcr- 
minalè à  Deo  esse  pelenda. 

ProbaUir  tum  cxScriplurâ,  (uni  ex  traditionc 
Ecclesia;;  in  utràque  enim  babomus  exompla 
Sanolorum,  qui  in  quàcumque  tribulatioue  po- 
sili,  Dcum  deterrainalè  rogârunt,  ut  ab  o;l 
liborarentur.  In  veleri  Tcslamcnlo  Palriarchœ 
el  Prophetaî  :  in  novo  prinii  fidèles  Act.  12, 
v.  tj,  Apostoli ,  ut  constat  ex  eorum  opistolis, 
et  catbolica  doincops  Ecclosia  in  suis  prccibus 
publicis,  quibus  liccat  revincere  novos  mysti- 
cos,  sicut  olim  sanctus  Aug.  Pelagianos  confu- 
tavit ,  lib.  de  Prccdest.  Sanctorum  ,  cap.  22 
et  23:  cl'tinam,  inquit,  intuerentur  oraliones, 
«  quas  sompcr  liabuit  et  babebit  Ecclesia  ab 
!  exordiis  suis  donec  Cniatur  hoc  seculum... 
«  Sicut  ergo  in  bis  oralionibus,  ita  et  in  hàc 
i  fide  nala  est,  et  crescit,  et  crevii  Ecclesia.  i 

Ncmo  sanne  mentis  se  oculaliorcm  aut  per- 
foctiorem  dixeril  Ecclesia  Christi  sponsà  et 
matre  suâ,  maxime  ubi  sponsi  et  cxcmpluni 
soquitur ,  et  rogulam  ab  ipso  praescriptam. 
Cbrislus  enim  speciatira  oravit  pro  transgres- 
soribus  in  crucc,  el  pro  Apostolis  et  in  euni 
crediluris,  Joan.  17,  et  precandi  formam  dédit 
soptcm  pciilionibus  dislinctam  :  Sic  vos  orabitis, 
inquit  Malth.  G  :  Vatcr  noster,  qui  es  in  cœlis, 
sanciificetiir  nomen  tuum,  etc. ,  in  quem  locum 
sicscribitsanctusAugustinusepist.l57,ali;is99, 
ut  novos  Mysticos  refellendos  suscepisse  vidca- 
lur  :  t  Omnibus ,  inquit,  necessaria  est  Oratio 
«  Dominica ,  quam  etiam  ipsis  arictibus  gregis 
«  id  est,  Apostolîs  suis  Dorainus  dédit...  SI 


PR^LOQUimi 


u 


f  aliquos  l'uUiios  Dûiiiiuus  praevidercl  meliores 
«  uliqiie,  quimi  cxlileiunt  ejus  Aposioli,  aliam 
I  oraiioiiom  illos  docerei.  ►  Addit  sanclus  Cy- 
juianus,  scrm.  de  Oratione  Doiniiiicâ,  cam  ila 
iieccssaiiam  ,  ut  aliter  orare  quàm  dociiit,  non 
ignorantia  sola  sit,  sed  et  culpa.  Dices  :  Fides  tria 
docel.  Primum ,  neminem  salvandiim  iiisi  sit 
praedcsliiialus.  Secundum  ,  non  omnes  esse 
praedeslinalos.  Terliiira ,  neminem  posse  esse 
certum  de  sua  prœdestinatione  absque  speciali 
icvelatione  :  crgo  ut  in  lioc  dubio  voluntas  liu- 
niana  conformis  sit  divinse,  non  débet  absoluté 
petere  suani  salulem,  sed  conditionatc  dun- 
taxal,  parata  eà  piivaii,  si  ita  Deus  decreverit. 
Conlirmalur  :  sicut  aurum  in  fornace,  sic  Deus 
cleclos  suosaliquando  probat,  an  diligant  illum 
absque  privati  araoris  naevo,  quasi  iratuni  eis 
se  prajbens,  et  ila  aveisum,  ut  nulla  spes  salu- 
lis  alTulgere  videalur.  Quid  autem  consilii  anima 
in  liis  angustiis  capiat,  nisi  ut  œternara  salulem 
in  sacrilicium  ollerat?  Nego  conseq.  namque 
Deus  quantum  est  ex  se  vult  omnium  salulem  ; 
cl  si  quajras,  cur  ergo  non  omnes  illam  consc- 
qucntur?  respondel  sanclus  Augustinus,  quia 
ipsi  nolunl,  nec  pro  viiibus,  et  eo  fervore  quo 
decet,  ad  cam  contendunt.  Regmmi  enim  cœlo- 
rum  vim  palilitr ,  et  violeitli  rapiunt  iilud , 
Maltb.  ll.Nedùm  ergo  incertus numerus prae- 
destinatorum  desiderium  salutis  nostrx  refrin- 
gcre  aul  suspcndere  débet;  cùm  è  contra  illud 
cxcitet  et  acual,  juxta  illud  2  Pétri  1  :  Magis 
sat agite,  ut  per  bona  opéra  certam  vestram  voca- 
tionem  et  eleclioncm  fariatis.  Et  Hebr.  12  :  Con- 
templantes ne  guis  desil  graliiv  Dei. 

Ad  'confirmalionem  ,  nego  bominem  in  bas 
desperaiiones  et  tenlaliones  aliquando  inci- 
derc,  quas  superare  non  possil  nec  debeat; 
Fidelis  Dens  ,  inquit  Aposlolus  Cor.  10,  non 
palietur  vos  tcntari  supra  id  qnod  potestis.  Qui 
ergo  in  desperationem  violenter  pulsalur,  si 
Jilius  sit  Abraliœ,  in  spem  contra  spam  credal, 
hoc  est,  spc  desperationem  depellat,  sicut  vir- 
lutibus  oppositis  alla  vitia  vincere  necesse  est, 
V.  g.,  fideinlidelitatem,  charitate  cupiditalem. 
Alioquin  desperans  non  à  spe  solùm ,  sed  et 
à  cbaritate  caderel;  quia  cliarilas  sicul  sine  fide 
et  spe  pra;viis  non  gignitur,  sic  née  sine  iis 
comitibus  conservalur.  Namque  anima,  ex  san- 
Cto  Aug.  quàmdiù  hoc  corruplibili  corpore  ag- 
gravalur,  spe  et  timoré  indigel  veluti  ventis, 
qui  illam  ad  salutis  portum  propellant.  Nunc 
nianent  (ides,  spes,  et  cliarilas,  1  Cor.  13. 
tria  ha;c  sic  connc-va  ,  ut  sine  anini;c  intoritu 
Bcparari  ne(iueant ,  liicc  est  «uica  &alulis  via  , 


quam  Christus  nobis  aperuit.  Nemosilsuperba* 
extra  viam,  aliam  sibi  breviorem  et  pcrfeclio- 
rem  fingens  ,  nemo  piger  in  via.  Si  quis  se  dé- 
viasse invenerit,  redeat,  ut  in  via  ambulet  :  si  se 
in  via  invenerit ,  in  eâ  ambulet ,  at  perveniat. 
S.  Aug.  praef.  in  Psal.  51.  Inslas:  Sanclus  Bern. 
serin.  83  in  Canl.  de  liliis  ,  qui  quidem  amant, 
sed  de  haeredilale  cogitant ,  sic  habet  :  Suspe- 
ctus  est  mihi  amor,  cui  aliud  quid  adipisci  spes  suf- 
fragari  videtur.  Purus  amor  mercenarius  non  est. 
Similiter  sanclus  Chrysost.  hom.  S  in  Epist.  ad 
Rom.  asserit  dehere  nos  non  xlerni  supplicii 
meiu,  aul  desiderio  summae  felicilatis,  sed  uno 
amore  Cbrisii  deterreri  à  peccaio,  et  ad  virlu- 
tera  excitari.  Idipsum  docuerunl  suo  exemple 
Moyses  in  veteri  Testamento ,  Exodi  32  :  Dete 
vie,  inquit,  de  libro  tuo.  Aposlolus  in  noro, 
Rom.  9  :  Opiabam  anatliema  esse  à  Christo  pro 
fralribiis  tneis.  Qusa  exempta  secutus  est  cum 
multà  omnium  laude  sanclus  Martinus.  Ergo. 
Nego  consequenliam  ,  et  explico  singula  an- 
tecedentis  momenta.  Sanclus  Bernardus  loqui- 
lur  de  hœredilatc  dislinclâ  ab  ipsâ  palris  per- 
sonâ.  Verè  aulem  suspectus  esse  débet  ille 
amor,  quo  pater  amalur  propler  aliud,  et  non 
propter  se.  Nam  ex  sanclo  Auguslino  ,  lib.  1 
Soliloq.  :  Qiwd  non  propter  se  amatur,  non  amatur. 
Ego  autem  solam  propter  se  amo  sapientiam  ; 
cœtera  verb  vel  adesse  milii  volo,  vel  déesse  timeo 
propter  ipsam.  Jam  verô  si  quoeralur  à  sancto 
doclore  ,  an  quia  sic  amat ,  vellel  à  sapientiâ 
separari;  exhorrescet,  cùm  haec  aUeciio  exclu- 
dat  amorem,  qui  essenlialiter  est  unitivus.  Ta- 
lis  est  sponsœ  amor  sponso  sic  addictx ,  ut  in 
pcrpeluum  ab  illo  avelli  non  acquiesçai  ;  mer- 
cenarius tamen  non  est ,  sed  caslus  ;  quia  in 
sponsum  ferlur,  non  in  dona  ipsi  us,  nisi  prop- 
ter ipsum.  Sanclus  Cbrysoslomus  seipsura  ex- 
plicai  citatà  homilià  ,  ubi  postquàm  dixissel , 
Amore  Christ i  omnia  facile,  et  non  spe  mercedis; 
subdil  :  liœc  est  vera  merces,  hœc  vera  gloria,  ut 
Christum  possideamus,  Uoc  nostrum  regnum  est, 
nostrœ  deliciœ. 

Quaeres  secundo  quoenam  detcrminatè  el  ab- 
soluté pcti  debent  ? 

Respondeo  :  Viia  œterna  inprimis  pelenda 
est  lanquàm  finis  desideriorum  nostrorum; 
deinde  média  ad  illam  proraerendam  necessa- 
ria,  juxta  illud  Matth.  6  :  Quœrite  primiim  re- 
gnum Dei,  etjustitiam  ejus.  Nec  aliud  praeier 
illa  duo  speclant  septem  peiiiioncs  Orationis 
Dominic»,  ut  docet  sanclus  Thomas  hic  art.  9. 
«  lu  Oratione  Dominicà,  inquit,  non  solùm  pe- 
tunlur  ouinia  quae  rectè  desiderarc  possumus. 


25  DE  RELIGIONE 

«cdeliam  eo  oïdinc  quo  desiJeranda  sunt,  ut 
sic  haec  oralio  non  solùm  inslruat  poslulare, 
sed  eliam  sit  infoiinaliva  totius  nostii  affiecU'is. 
Manifestum  est  aulem  quod  primo  cadit  in  dc- 
siderio  nosiro  finis  ;  deindc  ea  quce  sunt  ad 
liiiera.  >  Finis  autem  noster  Dcus  est,  in  quem 
lendit  noster  effectus  dupliciter,  une  quideni 
modo  prout  volumus  gloriam  Dei ,   alio  modo 
prout  volumus  frui  glorià  ejus  :  quorum  pri. 
muni  perlinetad  diiectioncm,  quà  Dcum  in  se 
ipso  diligimus;  secundum  vcrô  pertinet  ad  di' 
leclionem,  quâ  diligimus  nos  in  Deo.  Et  idcirco 
primo  loco  petimus  ut   sanctilicetur   nomen 
Dei,  idcsl,  sanctumab  omnibus  habealur,  quod 
pertinet  ad  ejus  gloriam  propagandam  ;  secun- 
do ut  adveniat  nobis  rcgnum  ejus,   et  in  illo 
regnemus.  Ad  finem  autem  assequendum  du- 
plicis  generis  est  médium  :  aliud  pcr  se  ,  aliud 
per   accidens,   quatenùs  removct  prohibens. 
Per  se  quidem  et  principaliter  nos  ad  Deum 
promovet  niandatorura  ejus  observatio;   unde 
tertio  loco  dicinms  :  Fiai  volunlas  lua  siciit  in 
cœlo  cl  in  icrrà  :  id  est,  sicut  ab  Angelis,  iia  ab 
hominibus,  nempe  modo  perfcctissimo.  Instru- 
mentaliter  verô  juvantad  Deumpromerendum 
prœsentis  vilae  subsidia,  propler  quœ  dicinuis: 
Panem  noslriim  (nwtidianum  da  nobis  liodie,  sive 
intelligatur  de  pane  sacramenlali,  cujus  quoti- 
dianus   usus   proQcit  ad   salulem,  sensusquc 
hujus  orationis  sit  juxta  sanctum  Cyprianura  , 
ut  in  nullum  labamur  peccatum,  quod  nos  ali- 
quo  die  separet  à  corpore  Christi  ;  sive  per  pa- 
nem intelligatur  omnis  sufficientia  victùs.  Tria 
autem  à  bealitudine  nos  probibent,  quse  tribus 
sequentibus  petiiionibus  removeri  postulamus. 
Primo  quidem  peccatum  quod  directe  excludit 
à  regno  Dei  ;  secundo  tentalio,  quœ  à  volunlale 
Dei  nos  retrahit  ;  tertio  pœnalitates  praesentis 
vitae,  quae  sufficientiam  tollunt.  Sanctus  autem 
Lucas  hanc  postremam  petitionem  prœtermisi' 
sicut  et  tertiam,  ut  sciât  unusquisque,  primo 
in  eo  se  liberari  à  malo,  quo  à  tenlatione  non 
vincilur;  secundo  voluntaiem  Dei  ad  hoc  prœ- 
serlim  tendcre,  ut  sanctiiatem  ejus  cognosca- 
mus,  et  cum  ipso  regnemus  ;   ac  proinde  (er- 
iam  petitionem  in  duabus  prioribus  contineri. 
Ex  bis  liquet  :  Primo ,  très   primas   petitioneg 
perfectè  non  coraplendas,  nisi  in  futurà  vità  ; 
quatuor  verô  poslcriores  ad  necessilatem  vitce 
prsesentis  perlinerc  ,   ut  notât  S.  August  En- 
chir.  cap.  lia.  Secundo,   orationcm   Doraini- 
cam  verè  dictam  à  Tert.  lib.  de  Oratione  cap. 
i,  Brcviarium  totius  EvanijeUi,  utpotè  quœ  om- 
nem Chris liauicvita;  disciplinamcpmprehcndat. 


ET  ORATIONE.  36 

,   Tertio ,  eamdcm  orationem  eflicacem  ad  remit- 
tenda  pcccata  venialia,   ut  sanctus  Auguslinus 
docet  passim,  si  eo,  quo  par  est,  affectu  recilc- 
tur;  est  enim  signura  et  alfeclus  sincerce  cha- 
ritatis,  tum  in  Deum,  tum  in  proximum  :  Cha- 
ritas  autem    operit    multitudincm   peccatomm' 
Proverb.   10.  Quarto,  omncm  lidelium  oratio. 
nemad  Dominicam  tanquàmad  cerlam  regulam 
et  lapidem  lydium  probandam  ;  nam  ex  S.  Aug. 
ep.  iôO,  aliàs  121,  c.  12,  i  quœlibet  alia  verba 
dicamus,  nihil  aliud  dicimus,   quàm  quod  in 
istà  Doniinicà  Oratione  positum  est,  si  rectè  et 
congruenicr  oranius.   Quisquis  aulem  id  dicit, 
quod  ad  istam  evangelicam  prccem  perlinere 
non  possit,  ctiamsi  non  illicite  orat,  carnaliter 
oral;  quod  nescio  qucmadmodûm  non  dicatur 
illicite,  quandoquidem  spiritu  rcnalos  nonnis 
spirilaliter  decet  orare.  >  Tum  exponit  sanctus 
doctor  quœ  indecenter  petantur  :  «  Qui  dicit  in 
Oratione  ;  Domine,   multiplica  divitias  meas, 
aut  fac  me  in  hoc  seculo  prœpotentem  ,   vel  si 
quid  hujusmodi  est,  et  hœc  dicii  eorum  habens 
concupiscentiam,    non  id  attendons  ut  ex  his 
secundum  Deum  prosit  hominibus,  puto  eum 
non  invcnire  in  Oratione  Dominicà,  quo  possit 
hœc  vota  coaptare.  Quamobrem  pudeat  saltem 
petere  quœ  non  pudet  cupere  ;  aut  si  et  hoc  pu- 
del,  sed  cupiditate  vincitur,  quantô  meliùs  hoc 
pclilur,  utetiamab  isto  cupiditatis  malo  libe" 
ret,  cui  dicimus,  libéra  nos  à  malo.  »  Quintô , 
Eos  duiuaxat  idoneos  esse  ad  Orationem  Domi- 
nicam fundendam,  qui  mores  vilieque  rationem 
ad  Evangelii  normam  dirigere  exoptant.   Qu' 
enim  peccata  levia  spernit,  cupidiiates  refrae- 
nare  negligit,  ncc  ad  eum  pertinet  si  alii  Deum 
sive  timeant,  sive  contemnaut,  sincère  et  e.v 
animo  dicere  non  potest  :  Sanctificctur  nomen 
tmim;  fiât  volunlas  lua  siatt  in  cœlo;  ne  nos  in- 
ducas  in  tenlationem.  Similiter  injuriarum  mc- 
mor,  et  del'ectus  proximi  impatienter  ferens, 
mala  sibi   imprecari  videtur  dùm  ait  :  Dimitte 
nobis,  sicut  dimiitimus.  Sexto  :  Orandum  pro 
omnibus,   nequidem  inimicis  exceptis  :  s  Ante 
omnia,  inquit  sanctus  Cypr.  serm.  de  Oratione 
Dominicà,  pacis  doctor,  atque  unilatis  magister 
singulatim  noluit,  et  privatim  prccem  fieri,  ut 
quis  cùm  precatur,    pro  se  tantùm  precetur. 
Non  dicimus:  Palcr  meus,  nec  panem  mcum  da 
mihihodie.  Publica  est  nobis  et  communis  ora- 
tio... Sic  orare  unum  pro  onmibus  voluit  Chri- 
stus,quo  modo  in  uno  omnes  ipse  portavit.  Hoc 
Domini  prœceplum  commendans  ejus  Aposto- 
lus,  scribil  1  ad  Tim.  2  :  Obsecro  igiiur  primùm 
omi.i.mi  ficri  çbsecraliones...  graliarum  aclion&s 


ra.ELOQUIUM 


pfo  omnibus  liominibiis.  Vnd6  Sanctas  Thomas 
art.  8,  sic  concliidit  :  c  Nécessitas  est  ut  in  om- 
nibus nostris  orationibus,  quas  pro  aliis  faci- 
inus,  inimicos  non  excludamus.  Quôd  autem 
pro  eis  specialiler  oremus,  perfectionis  est, 
non  necessilalis,  uisi  in  aliquo  casu  spécial!.  > 
Ptitâ  si  vel  ipsi  ope  nosirâ  indigerent,  nec  ali- 
ter opilularipossemusquàmnoslris  orationibus, 
vel  specialisoralionobisessclneccssariaad  vin- 
cendum  vindiclae  appetilum,  et  conservandam 
in  nobis  cliarilalem,  qu j  inimicos  diligere  te- 
nemur;  ia  bujusinodienim  circunistantiis  obli- 
gat  illud  Doniini  prseceptum  :  Orale  pro  pcrsc- 
quentibus  vos,  Matth.  5.  Neque  verô  timendum 
est  ne  aliquis  oralionis  nosira;  fructus  nobis  cx- 
cidat,  dùm  illam  ad  alios  exfendimus  ;  quia 
orationis  nostrae  efïïcacia  ex  cbaritate  repeli- 
tur,  quae  sanè  exccliit,  ubi  ad  alios  ctiam  ini- 
micos exicnditur  :  «  Pro  seorare  nécessitas  co- 
git,  pro  altero  aulem  cliaritas  fraternilatis  lior- 
tatur,  I  ait  auctor  opcris  impcrfccli  boni.  Il, 
apudS.Chrysostom.  i  Dulciorautem  anleDeum 
est  oratio,  non  quani  nécessitas  Iransmitlit, 
sed  quam  cbaritas  fralernitatis  commendat.  » 
Nec  dicas,  sancluni  Joannem.Epistolà  1,  cap.  5, 
inimicos ,  si  sint  pessimi,  ab  oratione  nosirâ 
excIudere;non  enim  eos  excludit,sed  eam  pro- 
futuram  ipsissicut  aliis  peccatoribus  non  pro- 
niiltit  :  «  Qui  scit  fratrem  suuni  peccarc  peccato 
non  ad  niortem,  inquit,  pelât,  et  dabilurei  vita 
peccanti  peccatum  non  ad  mortem.  «  Quamvis 
autem  incerti  simus,  nura  oratio  nostra  peccan- 
libus  ad  mortem  prosit,  niiiilominiis  ipsis  de- 
neganda  non  est,  sicut  nec  alia  charitatis  ofli- 
cia,  T.  g.,  correctionis.  Si  enini  salulcmillorum 
optare  debcmus,  procul  dubio  et  petcre,  ma- 
xime cùni  nesciamus,  num  ad  pr.Tcdcslinalorum 
numcrum  pcriinoant.  Denique  eliamsi  oratio 
nosira  illa  futurasit  inulilis,  nobis  eritmerilo- 
ria,  juxta  illud  Psaim.  3i:  Oratio  mca  in  simi 
mco  comcrielur.  Sepiimo  :  Ex  quarlà  et  scpli- 
mâ  pelitione  Orationis  Domiuica;  colligitur  dc- 
ccnter  à  Deo  pcti,  ut  bona  temporalia  concédât 
quantum  ad  sulCcienliam, et malaaverlal.Enim- 
verô  si  pro  illis  consequcndis,  cl  pro  illis  dccli- 
nandis  laborarc  liceat ,  à  fortiori  et  Deuni  ro- 
gare.  Scriptum  est  enim  :  Neque  qui  plantât 
est  aliquid,  noque  qui  rigal,  sed  qui  incrcmen- 
lum  dat  Dcus  ,  1,  Cor.  5.  Et  rursiis  :  Nisi  Do- 
minus  custodicril  civitatcm,  frustra  vigilat  qu; 
cnstodit  eam,  Ps.  126. 

Dices  :  Tcrtull.  lib  de  Oratione  cap.  C,  et  S. 
Cyprian.  deOraiioncDominicà,  intelligunt  liœc 
verbt  :  Pancm  mstrmn  quoliditnmn,  çlc.  de  Sa- 


cramento  Corporis  Cbristi;  et  S.  Augustintis 
lib.  2  do  Serm.  Doniini  in  monte,  expresse 
ncgal  accipienda  de  pane  materiali,  sed  de  spi- 
rituali,  nempè  vel  de  Sacramento  altaris,  v(l 
de  verbo  Dei  et  bonis  operibus,  sic  enim  scri- 
bit;  «Foric  quisquammoveatur,cur  oremus  pro 
lis  adipiscendis,  quœ  huic  vitse  sunl  necessaria, 
velut  est  victus  et  tegumenlum,  cùm  ipse  Do- 
minus  dicat  :  Nolite  soliiciti  esse  quid  edalis, 
nec  quid  induamini.  An  potest  quisquam  de 
eà  re,  pro  quâ  adipiscendâ  orat,  non  esse  sol- 
licitus?  Et  illud  :  Quœrile  priniùm  regnum 
Dei,  etc.  Non  ait  ulique  :  Quaerite  primiim  re- 
gnum Dei,  et  deinde  isla  quaerite;  sed  hnec 
oninia,  inquit,  apponcntur  vobis,  scilicet  eliam 
non  quœrenlibns.  Quomodô  autem  rectè  dicà- 
tur  non  quœrere  aliquis,  quod  ut  accipiaf ,  itt- 
tentissiraè  Dcum  precatur,  nescio  utrùm  inve- 
niriqueal.  sSeptimam  quoquc  pctitionem,//6e- 
ra  iios  il  malo,  iidem  paires  intorpretantur  de 
malo  culpœ  :  Eb  rcspomlel  clausula,  inquit  Ter- 
tull.  citalo  lib.  cap.  8,  inlcrprelans  quid  sit  :He 
nos  inducas  in  tentationem,  lioc  est  enim,  sed 
evelii'  nos  à  mnln.  Et  sanctus  Augustinus ,  epist. 
130,  aliàsl21  :  Qnanto  meliîis  hoc  pelitiir,  ut 
ctiam  ab  iilo  cupiditatis  malo  liberet,  ctii  dicimus: 
Libéra  nos  à  malo  ?  Ergo  ex  Oratione  Dominicâ 
concludi  non  polcst  temporalia  à  Deo  petenda. 
— Picspondeo,  laudatos  Patres  noslram  quoquc 
inlerpretationcm  adniillere  :  •  Sed  et  quiacar- 
nalitcr  admiltilur  isla  vox,  inquit  Tertullianiis, 
non  sine  religione  polest  fieri  et  spiritalis  dis- 
ciplina; ;  pancm  enim  peli  mandat,  quod  soliim 
fidelibus  neeessarium  est.  >  Similitcr  sanctus 
Cyprianiis  :  «  Meritô,  inquit,  Cbristi  discipulus 
viclum  sibi  in  diem  postulat ,  qui  de  crastino 
cogilare  probibclur;  quia  et  contrariura  sibi  fit 
cl  repugnans,  ut  quaeramus  in  seculo  diu  vi- 
vere,  qui  pelimus  regnum  Dei  velociter  adve- 
nire.  i  Tum  subjungit  de  malo,  ;'i  quo  liberari 
cupimus  :  <Oramus  et  conlra  malum  mulctans, 
ut  sunt  omnes  pœnalitates,  liorrcnda  mors,  et 
contra  quae  oramus,  non  ut  nullo  modo  evè- 
niant,  sed  ut  lam  crudeliter  non  sœviant,  cl 
ne  animus  inde  frangalur.  »  Sanctus  verô  Au- 
guslinus  citalo  sermone,  diUicuItatem  raovet, 
et  insolulam  rclinquil,  alque  in  ba;c  verba  coii- 
cludit  :  i  Si  quis  eliam  illa  quae  de  viclu  corpo- 
ris neccssariô  islam  scntcnliani  vult  accipere  , 
oporlet  ut  conjunclè  accipianlur  omnia  tria, 
ut  scilicet  quotidianum  panem  siniul  pelamus» 
et  neeessarium  corpori,  cl  Sacranientum  visi- 
bile  et  invisibile  vcrbi  Dei.)  Sed  diserte  in  epi- 
slolà  150 ,  pcr  pancm  quotidianum  intclligit 


SÔ  DE  RELIGIOSE 

sufficicntiam  vKœ  prscscnlis;  etc.  17, lil).2  de 
serm.  Doniini  in  monte  sub  finem,  iiialum  à 
quo  libcrari  optamus,  refert  ad  prrcsenlem  mor- 
talilateminquàincluduntur  omnes  pœnalitates 
hujus  vilœ.  Dices  secundo  :  Oraiio  ex  diclis  est 
mentis  ascensus  in  Deuni,  appetilus  verù  tcra- 
poralium  est  descensus  ad  inferiora.  Ergo  tcni- 
poralia  non  possunt  esse  orationis  malcria,  non 
contemptanlibus  nobis  qtiœ  videnttir,  ait  Aposlo- 
lus,  2  Corinlh.  4.  Distinguo  anteced.  appetilus 
temporalium  est  mentis  descensus,  si  lempora- 
lia  propter  seappeianiur,  concedo;  si  propier 
vitam  œternam,  nego  anteced.  Temporalia  ita- 
que  duobus  niodis  spectari  possunt,  primo  ut 
finis  et  bonum  delectabile,  ac  per  se  appetibile, 
secundo  ut  médium  ad  vitam  œtcrnam  pronie- 
rendam  utcumque  necessarium.  Priori  modo 
mentem  quidem  deprimunt;  veriini  ut  sic  non 
Bunt  orationis  materia,  sed  cupidilatis,  à  qiià 
liberari  petimus,juxta  sancti  Augustini  ex|)lica- 
tionem,  ciim  dicimus  :  Libéra  nos  à  nmlo.  Poste- 
riori autcm  modo  cadunt  sub  orationeni,  sod 
mentem  sub  illà  consideratione  deorsûm  non  tra. 
liunt;  quia  qui  média  quœrit  ad  vitam  œternam 
consequendam,  aliud  non  inlendit  quàm  vitam 
xternam,  verèque  cum  Proplietà  canit  :  Uuam 
petit  à  Domino,  liane  reqitirmn,Ps.  20;  ubicnim 
mulla  ordinantur  ad  unum,  non  censenlur 
multa,  sed  unum  ;  et  ut  supra  dicebat  sanctus 
Auguslinus,  quod  propter  aliud  amatur  ,  non 
ipsum  amatur,  sed  iliud  propter  quod  amatur. 
jÉger,  verbi  gralià,  non  amal  remédia,  quae  à 
medieo  qu8erit,quia  illa  non  qua;ritnisi  propter 
sanilatem  de  quâ  solà  inielligitur  sollicitus;  seciis 
si'apudraedicumqui  à  vino  prorsùs  abstinendiim 
prsescripserat,  instel  utmodico  uli  Iiceat;quia 
convincilur  duo  coneupiscere.scilicet  sanitatcm 
et  vinum,  quamvis  inoequaliter,  satisque  sibi 
esse,  si  vini  modicus  usus  parùm  obsit  sanitati. 
Atque  ex  hac  nostrà  conclusione  et  explica- 
tione  facile  solvitur  didicullas  à  S.  Augiisl.  in 
objeclione  prsecedenti  bis  verbis  proposiia  : 
Non  ait  uliqite  (Christus)  :  Quœrite  primiim  re- 
gimm  Dei,  lieinde  ista  quœrite;  sed  liœc  omniu  , 
inqtiit,  apponcntur  vobis  etiam  non  quœrenlibus. 
Nimirùm  temporalia  quœrenda  non  sunt  pro- 
pter se,  et  ut  bona  per  se  dcleclabilia,  qiiem- 
admodùm  seger  in  exemplum  adductus  petit 
usum  vini,  sed  duntaxat  ut  média  utcumque 
necessaria,  et  propter  vitam  xternani  appcli- 
bilia.  «  Quid  intersit ,  inquit  sanctus  doctor  , 
lib.  2  de  Serm.Domini  in  monte  cap.  2i ,  inler 
bonuro ,  quod  appelendum  est,  et  necessarium 
quod  sumendum  est,  Uàc  scntciUià  suû  dcclu- 


ET  ORATIONE.  50 

ravit  :  Quserite  primùm  regnum  Dei  et  justi- 
tiam  ejus,  et  lisec  omnia  apponcntur  vobis. 
Regnum  ergo  Dei  et  justitia  Dei  bonum  neces- 
sarium est  :  et  hoc  appetenduni ,  et  ibi  finis 
conslituendus.»  El  cap.  23  :  i  Non  dicit:  Deinde 
ista  quœrite  quamvis  necessaria...  ne,  cùm  isla 
quseratis,  illinc  averlamini ,  aut  ne  duos  fines 
coiislitualis,  ut  et  regnum  Dei  propter  Se  ap- 
pelais, et  ista  necessaria,  sed  bsec  potiùs  pro- 
pter illud...  Ergo  simplici  corde  lantummodô 
propter  regnum  Dei  debcmus  operari  bonum 
ad  omncs  :  non  autem  in  hàc  operatione,  vcl 
solam,  vel  cum  regno  Dei  mercedem  tempora- 
lem  cogitare.  ^ 

Dixi,  temporalia  esse  utcumque  necessaria; 
nam  absolutè  necessaria  non  sunt  :  imô  Deus 
ea  nonnunquam  quibusdam  denegat  propitius, 
et  aliis  concedit  iralus.  Numquid  enim  Macba- 
baii  et  alii  martyres  igné  consumpti  feliciùs 
cxauditi  sunt,  quàm  très  juvenes  in  fornacc 
Babylonicâ  illsesi?  i  Ipse  Salvator  est,  inquit  S. 
Auguslinus  tract.  73,  inJoan.,  non  solùm 
quando  facit  quod  pelimus,  verùm  etiam  quan- 
do  non  facit  ;  quoniam  quod  videt  peli  contra 
salutem,  non  faciendo  poliùs  se  exhibet  Salva- 
lorom.  Novit  enim  mcdicus  quid  pro  suâ,  quid 
contra  suam  salutem  poscat  œgrolus;  et  ide6 
contraria  poscenlis  non  facit  voluniatem,  ut 
facial  sanilatem  ;  quod  si  fecerit,  non  ut  Sal- 
vator facit,  quod  est  noraen  ejus  fidelibus  ejus. 
Est  quippe  et  impiis  damnator.» —Aliter  ergo 
dicimus  in  oratione  Dominicà:  Adveniat  regnum 
tuum  :  fiat  volunlas  tua  :  aliter,  panem  nosirum 
quolidiunum  du  nobis;  libéra  nos  il  malo.  Priera 
qui|)pe  absolutè  pelimus,  securi,  quôd  non  ob- 
sinl  accepta;  et  certi,  quod  Dcus  paratus  sit 
ea  dare,  cùm  loto  corde  quœsierimus.  Postc- 
riora  verô  condilionaiè  tantiim  postulamus; 
quia  in  bis,  quae  possunt  et  prodesse  et  nocere, 
quid  oremus,  sicut  oportet,  ncsciraus.  Quamvis 
enim  superllua  non  appetantur ,  timendum 
lamen  est,  ne  ipsa  necessaria  ardentiùs  desi- 
derenlur,  et  propter  ea  cor  duplicclur.  In  bu- 
jusmodi  autem  dubiis  spirilus,  qui  secundum 
Deum  postulat  pro  sanclis,  adjuvat  infirmita- 
tem  nostram,  ut  licet  molesta  sit  cegritudo, 
dura  pauperies  et  calumnia,  omnes  dieant, 
perfecti  quidem  ketanter,  imperfecli  verô  pa- 
tienter, non  mea,  sed  tua  votuntas  fiat. 

§  3.  De  efficacia  orationis. 
l'irinn  oraiio  habcat  infatlibilem  effectum. 
Tripliciler  spectari  polest  oraiio.  1°  Ut  actus 
snpcrnaturalilcr  bonus.  2"  L't  aclus  non  solùm 


31 


PR/ELOQUICM 


Sa- 


supernaluraliter  bonus,  sed  ciiara  laboriosus 
et  pœnalis;  est  enim  elevalio  mentis  in  Deuni, 
quae  non  sit  sine  luctà  cum  sensibus  et  sine 
corporis  defatigalione.  5°  Ut  praecisè  petitio 
est,  quo  modo  speclatur  depreealio  pauperis, 
quae  non  tendit  ad  exhibendum  diviti  bono- 
rera,  aut  satisfactionem,  sed  solùm  ad  impe- 
trandam  ab  eo  eleemosynam.  Ilis  praîraissis, 
ad  propositam  quaestionem  :  —  Resp.  1°  ;  Ora- 
lio  quatenùs  est  actus  supernaturaliter  bonus 
in  vialore,  infallibililer  est  meritoria,  et  qui- 
dem  de  condigno,  si  orans  sit  justus;  de  con- 
gruo  verô,  si  sit  peccator;  quia  habet  omnes 
conditiones  mcriti  à  nobis  recensitas,  ubi  de 
merito.  Secundo  :  Oralio  quatenùs  est  actus 
supernaluralls  et  laboriosus  in  vialoribusjustis, 
certôcst  satisfactoria.  lia  enini  definiit  conci- 
lium  Tridentinum,  sess.  14,  can.  15,  liis  vci- 
bis.  Si  quis  dixcrit  pro  peccalis,  qiwad  pœnam 
temporalem  minime  Deo  per  Cliristi  mérita  salis- 
fieri...  jejuniis,  orationibus,  etc.,  analhcma  sit. 
Et  ratio  est,  quia  satisfactio  ex  alibi  dictis,  est 
dejectio  rei  coram  personà  la;sâ  :  alqui  talis 
est  oratio  honiinis  veniara  à  Deo  per  mérita 
Christi  deprecantis  :  ergo  talis  oratio  est  vera 
satisfactio.  Dixi,  in  viatoribus;  quia  beati 
orando  pro  nobis,  nec  nierentur  nec  salisfa- 
ciunl,  ulpote  qui  sint  in  icrmino.  Tertio  : 
Quatenùs  prsecisè  est  pctilio  inlailibilitcrinipe- 
trat,  si  liât  ut  decet,  et  cum  tonditionibus  rc- 
quisitis. 

Probatur,  quia  fidelis  est  Deus,  seipsuni  ne- 
gare  non  polest ,  2  Tiraotb.  2  :  atqui  Dcus 
non  semel  expresse  promisit  se  preces  exau- 
diturum.  Psalni.  49  :  Invoca  me  in  die  tributa- 
tionis,  et  eniam  te.  Luc.  1 1  :  Umnis  qui  petit, 
accipit.  Joan.  16  :  Si  qiiid  Vatrem  petieritis  in 
nomine  tneo,  dabit  vobis.  Clariora  suiit  illa  ver- 
ba,  quàm  de  promissione  Dei  orantibus  factà 
dubitare  possimus.  De  (idc  est  ergo  oralionem 
habere  infallibilem  effcctura.  S.  Augustinus  iti 
Psalm.  63,  expendens  illa  verba  :  Bencdictus, 
qui  non  amovit  oratiunem  meam  et  misericordiam 
suant  à  me,  sic  scribit  :  «  Securi  de  poUicita- 
tione  ipsius,  non  deficiamus  orando.  Cùm  vi- 
deris  non  à  te  amolani  deprecationcm  tuani, 
securus  eslo,  quia  non  est  à  le  amota  miseri- 
cordia  ejus.  »  Dixi  :  Si  oratio  fuit  cum  conditioni- 
bus  requisitis;  quia  sicut  sacramenta  novx  legis, 
quantumcuraquc  per  se  clTicacia,  non  babent 
ellectum  in  iis,  qui  ponunt  obicem,  sic  nec 
oratio  ubi  desunt  conditiones  requisita:  :  Peti- 
tis  et  non  accipit is,  proplcr  qwd  malè  pctatis. 
Jac.  4. 


Quœres  :  Quœnam  requlrunlur  conditiones,  ul 
oratio  infallibilem  Itabeat  ejfectum?  —  Resp. 
Quatuor.  Débet  fleri  1°  piè  :  2°  cum  liduciâ  : 
5°  pro  seipso  orante  :  -l'perseveranler.  Itaferè 
sanctus  Thomas  a.  13,  ad  2  :  Ponuntur,  inquit, 
quatuor  conditiones,  quitus  concurrentibus ,  sem- 
per  aliquis  impetrat  quod  petit;  scilicel,  ul  pro 
se  petat,  necessaria,  piè,  et  perseveranter.  Et  ad 
tertium  addit  ;  Oratio  principaliter  innititur  fidei 
quantum  ad  efjicaciam  impetrandi.  Sed  hsec  Cdes 
vel  ad  pictatem  reducitur,  sicut  et  tertia  con- 
ditio,  ut  oralio  sit  de  necessariis  ad  salutem, 
vel  ad  fiduciam,  ut  mox  patebit. 

Quœres  1°  ;  Quot  requiruntur,  ut  oratio  piè  fiât  ? 

Resp.  Tria.  Primo  ex  lide  procédât  necesse 
est,  juxta  illud  Rom.  10  :  Quomodb  invocabunt, 
nenipe  ut  omnipolentem  et  misericordem,  »n 
qitem  non  credidermit?  Et  Matlb.  21;  Omnia 
quœcumque  petieritis  in  oratione  credentes,  acci- 
pietis.  Et  ratio  est,  quia  orationis  eflicacia  ni- 
lilur  promissione  divinà  per  Christi  mérita  : 
atqui  promissio  divina  nonmovet,  nisi  creden- 
tes, ut  per  se  patet,  et  docet  Apostolus  Rom. 
■i,  ubi  de  Abrahamo  sic  loquilur  :  In  repromis- 
sione  etiam  Dei  non  hœsitavit  difjidentià,  sed 
confortatus  est  fide ,  dans  gloriam  Deo.  Ergo. 
Porrô  non  exigilur  ea  fides,  quà  orans  certô 
credat  se  consccuturum  orationis  effectum  ; 
quia,  cûni  promissio  sit  conditionata,  nempe  si 
ponantur  necessariœ  conditiones,  nec  Deus 
revelaverit  illas  reverà  adesse;  fidelis  non  po- 
lest esse  ccrius  fide  theologicâ  se  impetratu- 
runi  ;  hœc  enim  omnimoda  cerlitudo  perlinet 
ad  fidem  miraculoruni,  qu.â  Deus  aliquando  sic 
movet  aniraum,  ut  dubitare  non  possit  de  ef- 
fectii.  Hàc  fide  Apostolus  Petrus  claudo  dixit  : 
Surge  et  ambula,  Act.  3.  Fides  ergo  ad  oralio- 
nem requisita  in  eo  consistit,  ut  orans  securus 
sit  de  Deo,  timidus  de  seipso,  ne  scilicet 
aliquam  ù  conditionibus  ad  oralionem  requisi- 
lis  praetermittat.Sedille  timor  nedùniprecantis 
ardorem  relundat,  quin  poliùs  ejus  soUicitudi- 
nem  excitel,  ne  desit  gratis,  quœ  orantibus 
offertur. 

Secundo:  Ut  honesla  et  pia  sit  oratio ,  opor- 
tet,  ut  fiai  attenté  et  dévote;  peccalum  quippe 
est  orare  negligenier,  cl  cum  volunlariâ  men- 
tis evagalione. 

Tertio  :  Ad  pietalem  requiritur,  ul  oralio  flat 
de  ulilibus  ad  salutem  :  impium  enim  est  pe- 
tore  qua;  per  se  mala  sunt;  quia  gravis  injuria 
Deo  irrogatur,  quasi  ipse  fons  omnium  bono- 
rum,  sit  ciiam  auclor  pcccaii.  El  idcô  liujus- 


35  DE  RELIGIONE 

niodi  oraiio  semper  est  morlifer.i,  et  peccatum 
morlale,  sicnt  et  onine  perjurium  etiam  in 
materià  levi;  quia  par  est  injuria,  aut  etiam 
forte  gravier,  sive  quis  credat  Deuni  posse  esse 
auclorem  peccati  vel  levissimi;  sive  testera 
adducat  cujuscumque  falsi. 

Sed  quid  si  petatur  à  Deo  rûs  iiidiffcrens  ? 

Resp.  Vel  petiturex  inerà  cupiditatepropter 
lerrenara  felicitatein  ;  vel  ex  cliaritate,  tanquam 
médium  à  Deoelectum,  quo  faeiiiùsvita  seterna 
apprehendatur.  Si  primuni,  rcs  indin'crens  si- 
cut  indecenter  appeiitur,  sic  sine  pietale  à 
Deo  postulatur  :  Nam  si  à  secularibus  absli- 
nere  jubemur,  inquit  sanctus  (Hirysost.  honi. 
42  in  Jean.,  qiuv  miseria,  qiiœ  amenlia  est  ea  à 
Domino  poslulare!  Et  sanctus  August.  in  Psal. 
85  :  Si  imocas,  ut  veniat  ad  te  pecimia,  puta  ex 
ludo,  Deiim  libi  adjulorcm  ponis  nipidilatiim, 
non  exaudiiorem  desideriorum.  Ulrùm  autcm 
talis  oratio  sit  mortifera  et  peccatum  morlale, 
quxstio  est.  Negat  Suarez  lib.  1  de  Orat.  cap. 
17;  sed  quidquid  sit,  certum  est  non  esse  piani 
nec  veram  oralionem,  nec  proinde  impelrato- 
riam.  Tum  quia  oraiio  ex  dictis  est  decentium 
petitio  :  tum  quia  Spiritus  sanctus,  in  quo 
clamamus,  Abba  (pater)  non  ista  postulat  pro 
nobis  :  tum  denique  quia  nec  petimus  nisi  in 
nomine  Salvatoris,  nec  quidquam  à  Deo  obti- 
nenius,  nisi  per  ejus  mérita  :  atqui  non  petiliir 
in  nomine  Salvatoris,  quidquid  pctitur  contra  ra- 
tionem  salutis,  exsancto  Augustino,  tract.  102, 
in  Joan.,  nec  Cliristus  nobis  nieruit,  ut  cupi- 
ditates  implero  possimus,  sed  ut  ab  iis  libero- 
mur.  «  Ipse  salvator  est,  inquit  idem  sanctus 
Augustinus  ,  tract.  75  in  Joan.,  non  solùni 
quando  facit  quod  petimus,  verùm  etiam  quan- 
do  non  facit  ;  quoniam  quod  videl  peti  contra 
salutem,  non  faciendo  potiùs  se  exbibel  salva- 
torem;  novit  enim  medicus  quid  pro  suà,  quid 
contra  suam  salutem  poscat  œgrolus.  Et  idcô 
contraria  poscentis  non  facit  voluntateni,  ut 
faciat  saniiatem.  Quod  si  fecerit,  non  ut  salva- 
tor facit,  quod  est  nomen  ejus  fidelibus  ejus. 
Est  quippe  impiis  et  damnaior.  Non  solùm  sal- 
vator, sed  etiam  magister  bonus  docuil  quid 
pelaraus,  »  scilicet  ne  sinat  Deus  nos  ire  post 
concupiscentias  nostras.  <  Ad  hoc  perlinet,  per- 
gil  sanctus  doctor,  ne  nos  inducas  in  tenlaiio- 
nem  ;  neque  enim  parva  est  tentatio,  si  contra 
tuam  sit  causam  tua  poslulaiio.  »  —  Si  secun- 
dum,  nerape  si  appetatur  res  indiflerens  ut 
médium,  quo  Deus  nos  perducere  decrevit  ad 
vitam  œternam,  pie,  et  in  nomine  Salvatoris 
peli  potest  ;  quia  talis  oraiio  fit  et  secundum 


ET  ORATIONE.  34 

Dei  voluntateni,  ut  patet,  et  per  mérita  Chrisli  ; 
cùm  Christus  nobis  raeruerit  et  salutem,  et 
quidquid  ad  eam  conducit. 

At  duo  hic  diligenlcrsunt  observanda  :  Pri- 
mum,  ad  temporalia  infallibililer  impetranda 
salis  non  est,  quôd  deprecans  ea  pelai  in  or- 
dine  ad  ullimura  finem  ;  sed  requiritur  insuper, 
ut  Deus  iis  niediis  velit  illura  acquiri.  Cùm 
aulera  nobis  non  constet  de  divinà  voluntate, 
num  per  prospéra,  an  per  adversa  ad  felicita- 
lem  .Tiernam  nos  perducere  decreverit;  sequi- 
tur  temporalia,  si  pie  petantur,  conditionatô 
semper  esse  petenda,  ut  dixiraus  paragrapho 
primo.  Et  ex  tali  oralione  hic  sallem  fruclus 
infallibililer  percipilur,  cœteris  couditionibus 
concurrentibus,  scilicet  paratum  fore  cor  de- 
precantis,  ut  cum  Aposlolo  dicat,  2  Cor.  12  : 
Libcnler  gloriabor  in  infirmilatibus  meis,  in 
coniumeliis,  in  necessitalibus,  in  persecutioni- 
bus,  elc.  Secundum,  in  hypolhesi  etiam,  quôd 
Deus  rerura  prosperitale  nos  regnum  cœleste 
consequi  velit,  nihilominùs  oraiio  nostra  ple- 
rumque  caret  elfeclu  ;  quia  sub  obtentu  salutis 
ceternse  obunibratur  negolium  cupidilalis,  no- 
bisque  oranlibns  sœpè  idem  conlingit,  quod 
alimenla  sumentibus,  nimirùni  sicut  edcnlibus 
et  bibeniibus  causa  sanilaiis,  adjungil  se  vo- 
hipias,  ut  ejus  causû  liai,  quod  sanilaiis  causa 
nos  facere  dicimus  et  volunius;  sic  deprecan- 
tium  inicntionem  proeverlit  vitse  prsesentis 
amor.  Quia  pudet  temporalia  propter  seipsa 
quaerere,  una  omnium  vox  esl,  ea  se  poslulare 
propter  regnum  Dei,  et  justitiam  ejus.  Sed 
fallax  illa  pieiatis  larva  vel  ex  eo  facile  depre- 
henditur,  quôd  iidem  ipsi,  qui  orationis  dono 
se  carere  causantur,  ac  propicrea  vel  non  pe- 
lunl,  vel  frigide  et  perfuncloriè  petunl  vir- 
tulcs,  puta  charilatem,  humiliiatem,  quibus 
maxime  indigent,  et  sine  quibus  regnum  Dei 
non  acquirilur;  ii,  inquam,  ipsi,  ubi  niala 
temporaliler  )iremunt,  aut  impendent,  inlen- 
sissimè  et  prolixe  Deum  orant,  votis  et  sacri- 
ficiis  misericordiam  Dei  incessanter  puisant. 
Atqui,  si  ad  hujusmodi  preces  fundendas  inci- 
tarel  eos  regnum  Dei  et  juslitia  ejus  tanquam 
finis  unicè  intonlus,  multô  magis  ab  illis  ex- 
peterelur,  juxla  vulgare  philosopborum  effa- 
tum  :  propter  quod  unumquodque  taie  est,  et 
illud  magis  per  se,  hoc  est  linem,  propter 
quem  média  appelunlur,  ampliùs  appeli  ne- 
cesse  est.  Quod  enim  propter  aliud  diligitur, 
non  tam  ipsum  di!igitur,  quàm  aliud,  propter 
quod  diligitur.  Ergo  cùm  in  plerisque  nulla 
aut  penè  nulla  sit  orationis  instanlla  pro  obti- 


33 


PR^ELOQUIUM 


36 


iieiulis  à  Deo  bonis  spiritualibus,  maxima  verô 
pro  consequendis  icmpoialibus  ;  necessario  se- 
quitur  lemporalia  ab  iis  plorumque  non  expeli 
propier  spirilualia ,  sed  propter  seipsa ,  ac 
proinde  oraliones  eorum  non  esse  apud  Deura 
impelraloiias,  ul  supia  nionuilsanctus  Jacobus 
bis  gravissimis  verbis  :  Petilis,  et  non  acciiniis, 
eo  qubd  malè  petatis,  ul  in  concitpiscenliis  vcstris 
insumatis,  c.  4.  Tcuq)oralia  aulcni  in  concupi- 
scenliis  insuraere  soient,  qui  ea  pelunt  magis 
ex  cupidilale,  quàin  ex  cœlestium  bonoruni 
desiderio;  et  malè  sic  pclentibus  mciuendum 
est,  ne  quod  (  Deus  )  posset  non  dure  propilitis, 
del  iratus  ,  iuquil  sancius  Aug.  tract.  "5  in 
Joan. 

Aliter  itaquc  petiraus  pancm  noslrum  quo- 
tidianuui ,  quo  nomine  intclliguntur  necessaria 
vita;  pr;osentis  subsidia,  aliter  regnum  Dei,  et 
jusliliam  cjus.  Istud  postcrius  postulamus,  ut 
nos  ipsosad  illud  desiderandum  acriùs  incilc- 
mus  :  valdè  enim  magnum  est,  et  nos  ad  acci- 
piendum  parvi  et  angusli  sumus.  Idcô  dicitur 
nobis,  dildlamini.  Nec  tam  citô  datur,  ut  dilata 
desideria  crescanl  ;  tantù  quippc  sumcmus  ca- 
paciùs,  quanti)  desideravinius  ardcniiùs,  ex 
sancto  Auguslino,  epist.  130,  aliJs  121.  Priora 
verô  Doniinus  et  Magistcr  nosler  à  Deo  qiia;- 
rere  docuit,  non  ut  vehemcntiùs  illa  concupi- 
scamus,  absit,  cùm  illa  sœpé  clectis  vel  neget, 
vel  ctiam  subli  abat,  si  nimis  ad  eadcm  cffician- 
lur;  sed  ut  indc  nos  commonel'aciamus  Deum 
esse  etiara  taliuni  bonoruni  auctorem ,  et  ubi 
obvcnerint,  in  ipsum  per  graliarum  actioncm 
esse  refundenda,  non  in  propriam  industriani, 
aut  amicoruni  palrocinium.  Enimverô  idem 
Doniinus  nostcr  cl  Mifgistcr,  qui  pancm  quoti- 
dianum  petere,  et  à  malo  libcrari  pixccpit, 
siiuul  proliibuit,  ne  sollicili  simus  quidniandu- 
cemus,  aut  quid  induamur;  scit  enim,  inquit, 
Paler  vcsler  cœteslis  (juia  his  indigetis.  Tanquani 
si  quis  a;grotanti  dicerct  :  Qua;rc  duntaxat  sa- 
nilatcm  à  incdico  pcrilissimo,  nec  soUicitus 
sis  de  rcmcdiis;  quia  si  priiniim  efficacitcr  vo- 
luerit,  remédia  appouct  prout  judicaverit  ex- 
pedirc.  Sic  Cliristus  :  Qnœriie  prinmm ,  ail,  re- 
gnum Dci  et  jusliliam  ejus ,  cl  lucc  omnia  adji- 
cietUur  vobis.  Non  dicil,  deinde  islii  fpiccrite,nc 
illinc.avcrtamini,  cl  duos  Hues  vobis  consii- 
tualis  :  sed  ail,  liœc  omnia  ttiijicieulur  vulus,  id 
est,  conscqucntur. 

Qnœres  2"  :  Quutis  dcheal  esse  ormilis  fiducia,  ad 
infallibililer  impclrandum. 

Uesp,  Duo  cxtrcma  iiipriaiis  viiaiidu  suiil , 


nempe  dillidentia ,  et  prsesumptio.  Diflidenlia 
quidem  ;  Qui  enim  hœsiiat,  Jac.  1 ,  similis  est 
fluclui  maris,  qui  ii  vento  movetur,  et  circutnfertur; 
quia  non  habet  firmilatem  et  conslantiara  iu 
pctendo.  ISon  ergo  œslimct  Iwmo  ille,  qubd  ati' 
quid  accipiat  à  Domino.  Ilanc  fiduciam  exigit 
Cliristus  ab  invoeantibus  se  :  Confide,  fili,  ait 
paralytico,  Mattb.  9 ,  remitluntur  tibi  peccata 
tua.  Et  duobus  caicis  ibidem  :  Secwidum  fidem 
veslram  fiai  vobis.  LInde  concludit  Apostolus  iu 
bxc  verba  Heb.  4  :  Adeamus  ergo  cum  fiducià 
ad  tliromim  gra'.itc ,  ut  misericordium  consequa- 
mur  :  quia  non  est  confusio  confidenlibus  in  te. 
Dan.  ô.  Proptereà  in  collalionibus  Patrum, 
coll.  9,  c.  52,  legiraus  signum  futurx  impelra- 
tionis  tum  baberi ,  cùm  Spiritus  sancius  movet 
ad  pelendum  cum  magnà  liducià,  et  cum  quâ- 
dain  impetrandi  seeuritate.  Magna  êiquidem 
fuies,  inquit  sancius  Bern.  serm.  52  in  Caut., 
magna  meretur,  et  qualenîis  in  bonis  Domini 
fiduciœ  pcdcm  porrexeris,  eulenus  possidebis. 

Praisumplio  non  minus  cavenda  est  in  ora- 
lione,  quàni  diffidentia.  Deus  enim  superbis  re- 
sislit,  liuniilibus  aulcm  dut  gratiam,  Jac.  4. 
Oralio  liumiliantis  se  pénétrât  cœlos,  Eccli.  53. 
Respexit  in  orationem  Immilium,  et  non  sprevit 
preccs  eorum,  Psal.  101.  ISon  deretinquis  prœsu- 
mentcs  de  te  :  et  pru'sumentes  de  se  Immilias , 
Juditb.  6.  Neque  enim  in  juslificationibus  nostris 
prosternimus  preces  unie  (aciem  tuam  ;  sed  in 
miserationibus  muttis,  Dan.  9.  Tota  ergo  fiducia 
oranlis  nitilur  solà  Dei  raisericordiâ.  Oralio 
Pbarisœi,  Luc.  18,  rejecta  est,  quia  in  suis 
virtutibus  et  meritis  conDdcbal. 

Dices  :  Gralia  sanclilicans  est  fundamcnlum 
justis  sperandi  auxilia  ad  saluteni  necessaria; 
Deus  enim  nemineni  dcserit,  nisi  priùs  desera- 
tur  ab  co.  Ergo  impetrandi  liducia  repeli  po- 
icsl  ex  jusiiiià  deprecantis.  Sic  Ezecbias  4, 
Rcg.  cap.  20,  precalus  est  :  Obsccro,  Domine,  me' 
mcnto  quomodo  ambulaverim  coram  le,  in  corde 
perfccto.  Confirmalur  primo  :  S.  Joannes  pri- 
ma; Epist,  cap.  3 ,  docet  nasci  ex  bonx  coa- 
scientiœ  teslimonio  liduciaiu  oraudi  cl  impe- 
trandi :  Ciiarissimi,  inquit,  si  cor  nostrum  non 
reprehenderit  nos,  fiduciam  liabemus  ad  Deum, 
et  quidquid  peticrimus,  accipiemus  ab  eo.  Conf 
lirniatur  secundo  :  Pccealor  ex  nullo  capite, 
spcm  impetrandi  conciperc  potest.  Mamque 
1°  consclenlia  iiidignum  illuin  pronuntiat, 
qui  à  Deo  cxaudialur  :  Iniquitatem  si  aspexi  ta 
corde  meo,  non  exaudiel  Dominus,  Psalm.  63. 
Citm  sit  enim  timida  nequitia,  dut  teslimonium 
condcmnalionis,  semper  enim  prasumil  saiva  per* 


37 


DE  UELIGIONE  ET  ORATIONE. 


58 


lurbala  conscieutia ,  Sapioiu.  17.  Ncc  Dcuni 
apprelieiuiit  nisi  ul  iraliim  et  exticma  minilan- 
tem.  i."  Deus  uedum  proinisil  se  exaudilurum 
peccalores  dcprecaiites ,  quin  poliùs  illos  pra;- 
inonuit  rejiciendos  :  Ci"»  inutiipticacerilis  oia- 
(ionem,  non  exaudiam  ;  manus  enim  vestrœ  san- 
guine pleiiœ  suiit,  Isai.  1.  Tune  invocabunl  me  et 
non  exaudiam,  Proverb.  1.  Oadi  Domini  super 
justos,  et  aures  ejus  in  prece  eonim,  vultus  uutcm 
Domini  super  (acientes  viala,  ut  perdat  de  tcrrà 
memoriam  eorum,  Psalm.  33.  Anlioduis  iiilcn- 
tissimè  oiavil  Doniiiium ,  à  quo  uiisericordiam 
uon  erat  coiisecuturus,  2  Maciiab.  9. 

Nego  coiiseq.  1°  quia  nullus  absquc  spécial! 
Dei  levelaiioae  polest  esse  corlus  de  suà  jii- 
slilià  ,  ut  defuiil  Concil.  Trident.  sessioneC, 
can.  13.  2°  Quamvis  gratiae  saiictificanli  res- 
pondcant  gratiœ  sullicienles,  altaraen  non  de- 
betur  illi  donum  persevcranlix  nec  auxilia 
eHicacia  et  coramodiora ,  quai  petunt  jusii  et 
quibus  indigiios  se  lueritô  pronuutiant  ob  in- 
numeras  negligcntias  et  oflensiones. 

Ad  primam  confinualioiicm  ,  respondco , 
vellc  dinilaxat  Apostolura  1°  bona  opéra  et 
çordis  munditiera  disponcre  ad  spcin  conci- 
piendani  de  Dei  bonitatc  et  niiscricordià  ,  et 
pusillanimitalem  rcpelleudam  ;  quo  sensu  Eze- 
chias  ad  spcranduuiseipsum  incilabat.  Si  ciiiia 
Deus  peccatores  et  inimicos  prxveuit  iii  benc- 
dictionibus;  quantô  uiagis  jara  sibi  reconcilia- 
los  et  auxilium  ejus  implorantes  fulciet,  suble- 
vabitque  ?  2°  Bona  opéra  mereri ,  saltem  de 
congruo ,  illam  orationis  fiduciaui,  quœ  sano 
exiinium  Dei  donum  est.  Ilinc  sancti  Patres 
coniniuniter  docent  jejuniura  et  eleeniosynara 
esse  alas  oratiouis.  Bona  est  oratio  cum  jejunio, 
ait  Angélus  Tob.  12,  et  Is.  58:  Tune,  cùni  nii- 
sericordiani  feceris,  invocabis  me,  et  Domiuns 
cxaudiet. 

Ad  sccundam  conlirniationcm  lespondeo  : 
Quamvis  peccator  rêvera,  et  propria;  conscien- 
tite  lestimonio  indignus  sit  qui  exaudiatur,  ni- 
hilominus  fiduciani  inipetrandisumere  polcstcx 
triplici  capile.  1°  Ex  precundi  voluntate,  quam 
Deus  ipsi  inspiravit.  Cum  videris,  iiiquit  san- 
ctus  Augusliiius  suprà  laudalus,  in  Psal.  Gj  , 
non  h  te  amotam  deprecationem  tuam,  securus 
esta,  quia  uon  est  à  te  amola  misericordia  ejus. 
2°  Ex  infinilà  Dei  boniiate.  Si  de  vobis  in  immi- 
litale  sentitis,  ait  sanctus  Bernardus  ,  serm.  11 
in  Canl.,  sentile  et  de  Domino  in  bonitate.  Et 
auclor  de  verâ  et  falsà  pœnitcnlià,  cap.  5,  in- 
ler  opéra  sancli  Augustin!  :  «111e  solus  diflldat, 
qui  taiilùm  peccare  polest,  quauiini  Deus  bo- 


nus est.  Cùm  auiem  sit  nullus,  qui  hoc  possiti 
qui  timet  de  se  malo  ,  prœsumat  de  nieliore  : 
diabolus  eniin,  et  omnis  nequitia  niinor  est, 
quàui  Dei  misericordia.  »  3°  Ex  divinâ  promis- 
sione,  qu3c  se  exlendit  ad  omnes  cliam  pecca- 
tores, Mattli.  7  :  Omnis,  qui  petit,  accipit.  In 
queni  locuni  sic  scribil  auctor  operis  imperfe- 
cti,  liora.  18,  iuter  opéra  sancli  Cbrysostomi  : 
«Omnis,  sive  justus,  sive  peccator,  tantùmpe- 
tere  non  dubitet,  quœrere  uon  nogligat.  Dica- 
nius  enim  de  Deo  sicut  dixil  de  nobis  :  Si  tan- 
tùm  araicos  vestros  diligitis,  quant  nierccdem 
habebitis?  Si  Deus  lanlùui  amicossuos  exaudit, 
quamlaudem  bouitatis  meretur  ?  »  Et  Luc.  H, 
de  peccaloribusspecialiui  dicitur:  Amen  dica 
vobis,  etsi  non  dubit  ci,  eo  qu'od  amicus  ejus  sii , 
propter  improbitutem,  id  est,  instanliam  et  per- 
severanliam  ,  dabit.  Sic  Publicanus  exaudilus 
est,  Luc.  18.  Ex  quo  loco  sanclus  Augustinus 
tract.  44  in  Joannem  ,  rei'ellit  coecum,  qui  di- 
xeralDcum  non  exaudire  peccalores  :  «Adbuc, 
iuquit,  inuuclus  loquitur  ;  uam  et  peccalores 
exaudit  Deus.  Si  enim  Deus  peccalores  non  ex- 
audirot,  frustra  ille  Publicanus  oculos  in  lerraia 
dcmiltens,  et  pectus  suum  percutiens  ,  dice- 
ret:  Deus,  propitius  esto  mibi  peccatori.  Et  isla 
confessio  meruit  juslilîcationeni,  quo  modoillc 
caecusillnminaiioneni.  Yera  tanien  est  caeci 
proposilio  in  sensu  ab  ipso  intenlo;  neinpe 
Pharisœi  calumniabanlur  Christura,  quasi  se- 
duceret  turbas  :  cœcus,  qui  ab  illo  visum  rece- 
pcrat,  ipsis  reponit,  Deum  non  exaudire  pec- 
catores ad  patranda  miracula  :  v.  g.,  ad  illuuii- 
nanduni  cœcuni,  quibus  homincs  in  errorem 
inducanlur,  quod  verissiraum  est.  Textus  op- 
positi  inobjcctione  inielliguntur  de  peccalori- 
bus  inipcenitentibus,  qui  cùm  nolinl  à  peccalo 
recederc,  obnixè  peluut  liberari  à  malis  iu- 
gruenlibus,  quibus  Deus  eos  juslissimè  punil. 
Inslas  :  Actor.  8,  ait  S.  Pcirus  ad  Simonem 
Magum;  Vœnitenliam  âge,  et  roga  Deum,  si  forte 
remittalur  tibi  liac  cogilatio  cordis  lui.  Et  Daniel 
ad  Nabucliûdouosorem  cap.  3  :  Forsiian  ignos- 
cet  delietis  luis.  Ergo  peccalores  cerlara  spem 
impelrandi  habere  non  possunt.  Distinguo  con- 
seq.  Non  possunt  absolulà  ccrliludine,  concè- 
de :  non  possunt  bypotbelicà ,  ncuipe  si  oreut 
ut  oportet,  adliibitis  condilionibus  ad  infallibj- 
litcr  impclrandum  requisitis ,  nego  conseq, 
Nemo,  inquil  Cliryscstomus,  hom.  de  Mose, 
a!ii]uando  ad  cum  flens  accessit,  qui  non  quod 
postulavit  accepit  :  nullus  ab  co  bénéficia  doleii- 
ter  postulavit ,  qui  non  impclratit,  quod  votuif. 
Itaque  nec  Apostolus,  nec  Proplieia  dubilabanl 


39 


PR^LOQUimi 


M 


de  Dei  promissis  in  graiiam  peccalorum  ve- 
niam  deprecantiiim,  sed  de  ipsà  eorum  oia- 
tione;  namque  peceatores  plerumque  non 
orant  sicut  oporlet ,  aiit  peccandi  affeclum  re- 
tinent  :  Non  mit  aiitcm  siiatn  orationem  audiri , 
gui  pulaverit  prœcepia  Dei  passe  contemni,  ait 
sanctus  Chrysostonius  :  aut  criminum  suorum 
imn)aHi(ate  terrili,  de  Dei  miserieordiâ  difli- 
dunt,  ideôque  remisse  pelunt,  et  in  pelendo 
non  persévérant. 

Quœrcs  5°  :  l'irUm  ad  iitfallibiliter  impetrandmn 
nccesse  sit  ut  quis  pro  se  ipso  pelât. 

Resp.Aflirniat sanctus  Augustinus  tract.  102 
inJoann.  «  Exaudiuntur,  inquit,  omnesSancli 
prose  ipsis,  nonauteni  pro  omnibus  exaudiun- 
tur vel  amicis,  vel  inimicis  suis,  vel  quibuslibot 
aliis,  quia  non  utcumque  dictura  est,  dabit,  sed 
dabit  vobis.  »  Idem  docct  S.  Thomas  art.  7,  ad 
secundum,  his  verbis  :  «  Pro  se  orarc  ponitur 
conditio  orationis  :  non  quidem  necessaria  ad 
efîectum  merendi,  sed  sicut  necessaria  ad  in- 
deficientiani  impctrandi.  Conlingit  enimquan- 
doque  quôd  oralio  proalio  fada  non  impelral, 
eliam  si  liât  piè  et  perseveranter,  et  de   perti- 

nentibus  ad  salulem secundum  illud  Je- 

rem.  i'à  :  Si  slelerint  Moijses  et  Samuel  coram 
me ,  non  est  anima  mea  ad  populum  istum  ; 
nihilominùs  tamen  oratio  meriloria  erit  oranti, 
qui  ex  charitalc  orat,  secundum  illud  Psalm. 
3i  :  Oratio  mea  in  simt  meo  convericlur  :  Glos. 
id  est ,  etsi  non  eis  prosit  ,  ego  tamen  non 
sum  fruslratus  meà  mercede.  »  Etraiio  est  quia 
qui  pro  se  oral  ul  oporlet,  donum  Dei  pluris 
facit,  ardenler  desiderat,  de  se  ipso  non  pr;c- 
sumit,  et  sic  disponitur  ad  accipiendum  :  é  con- 
tra aiii  pro  quibus  oramus,  smpiùs  vel  in  virlu- 
te  suâ  confidunt,  vel  juslitiam  non  sitiunt  ; 
vel  quod  pejus  est,  in  peccalis  sordescunt,  et 
lerrennis  inbiant,  et  gratià  Dei  indignos  se  red- 
dunl.  Quaraobrcm  fanctus  Cbrysostom.  boni, 
de  progressu  Evang.  carpil  divites ,  qui  elec- 
niosynis  paupcrum  preces  sibi  conciliabant , 
ciim  intérim  ipsi  orare  négligèrent  ;  docelque 
Sanctorum  oraliones  nobis  non  prodesse  sicut 
noslras.  Et  bomil.  5  in  .Mallli.  :  «  Habent  vim 
pro  nobis,  et  quidem  maxiniam  oraliones  sup- 
plicationesque  Sanctorum  ;  sed  tune  profccli), 
cùm  nos  quoque  idipsum  per  pnenitenliam 
posiulamus.i 

Negari  tamen  non  polcst  quin  uliliier  ore- 
mus  pro  cnnversione  peccalorum  ciiam  inqiœ- 
nilentium  ;  Deus  siquidem  Ecclesiac  donavil 
etSauIum  precibus  sancii  Slephani ,  et  Augu- 
stinum  lacryniis  sancla;  Monir se  ;  sed  ipse  dis- 


cipulus  quem  amabat  Jésus,  1  Epist.  «on  au- 
det  asserere  hujusmodi  oraliones  esse  exau- 
dicndas  :  Est  peccatum  ad  mortem,  inquit,  non 
prn  illo  dico  ul  rogct  quis.  In  quem  looum  sie 
scribit  S.  Bernardns,  cap.  ullimo  de  gradibus 
humililalis  :  «  Sed  nunquid  dicis,  Apostole,  ut 
quis  desperel  ?  Imô  gemat,  qui  illum  amat, 

non  praesumat  orare,  nec  désistât  plorare 

Sic  nieliùs  tanquàm  non  orantes  oramus ,  sic 
eflicaciùs  tanquàm  diffidentes  confidimus.  )Tum 
de  excommunicatis ,  qui  à  publicis  Ecclesiœ 
suffragiis  excluduntur,  subdit  :  «  Absitautem  à 
nobis  ut  etiani  pro  lalibus,  etsi  palàm  non  prae- 
sumimus,  vel  in  cordibus  nostris  orare  cessenius; 
etsienimà  communibus  orationibus  ipsi  se  ex- 
cludunt,  sed abeffeclibusonininô  non  possunt.  » 
Sicut  de  nemine  dcsperandum  quamdiu  vivit, 
sic  nemini  negandum  oralionis  suffragiuni,  ex 
S.  Thomàart.  7, ad  lertium  :  vult  enim  Aposlo- 
lus,  ITimotb.  2,  fieri  oraliones  pro  omnibus  ho- 
minibus  eliam  regibus  elhnicis,  quorum  niulti 
Ecclesiani  pcrsequebanlur  :  et  quidem  juxta 
prœceptum  Domini  :  Orate  pro  persequentibua 
et  calumniantibus  vos  ,  .Matlb.  5. 

Quaeri  potest  nura  oratio  pro  aliis,  qui  non 
ponunt  obicem  ,  habcat  infallibilem  efîectum. 
—  Resp.  Ilabet  :  nilitur  enim  promissione  di- 
vinà  :  Malih.  10  ,  Christus  monet  Apostolos, 
ul  inlrantes  donium  dicant  :  Pax  Imic  doniui; 
et  siquidem  ,  inquit,  fuerit  domtis  illa  digna,  ve- 
niet  pax  vestra  super  eam.  Jac.  5  :  Orate  pro 
invicem,  ut  salvcmini;  mulliim  enim  valet  depre- 
catio  jusli  assidua.  1  Joan.  5:  Qui  scil  fratran 
suum  peccare  peccatum  non  ad  mortem,  pctat,  et 
dabitur  ci  vita  peccanli  non  ad  mortem.  Porrô 
Deus  est  verax  in  promissis,  et  neminem  fallit. 

Q^iœres  4°  :   Utritm  oratio  sine  perseverantià 
semper  sit  inefficax. 

Resp.  primo ,  si  oratio  piè  fiât ,  eliamsî  non 
perseveranter,  semper  babet  aliqiiem  spiritua- 
lem  elTeclum.  lia  sanctus  Chrysostonius  in 
Psalm.  129,  ubi  docet  duplicem  esse  oralionis 
efTeclum.  Prinius,  inquit,  semper  oblinetur, 
eliam  cùm  adhuc  oramus,  scilicel  aniniDe  vir- 
lus  :  nam  oratio  aniinara  élevai,  emoUil,  etc. 
De  lioc  cfTeclu  scribil  hom.  52  in  Matlb.  inlel- 
ligendum  illud  :  «  Adbnc  le  loquenle  dicam: 
Adsuni  ;  non  expeclo  donec  oralionem  fmias; 
sed  confestim  cùm  incipias  ,  exaudio  :  quis 
enim  adeô  fuit  paratus,  et  creetis  continué  au- 
ribus  aslans,  nequando  à  filiis  suis  vocarelurî 
Nemoprof'ectô.  Deus  aulem  paratus  continué  ad 
voccm  scrvorum  suorum  est ,  nec  unqnam  ut 


ri 

;    LWRARY): 


il  DE  RELIGIONE 

oporiet  vocalus  non  obandivit.  >  Secundus  ora- 
tionis  efleclus  est  coiisecuiio  ejus  rei  ,  quam 
postulamus.  Et  de  hoc  posteriori  effeclu  liîc 
dunlaxat  quœrilur,  an  sine  perseveranlià  crb- 
tineatur.  Qiiare  ,  respondeo  secundo,  si  Deus 
nos  eliani  non   petentes  prrevenit  in  bene- 
dictionibus  suis,  à  fortiori  jam  pelenlibiis  ali- 
quando  postulata  concedere  non   dilîert.  Sic 
Daniel,  ubi  se  dédit  orationi,  slatim  exauditus 
est.  Dan.  cap.  5.  Dixi  aliquaiuto;  nani  sœpiùs 
perseveranliœ   dalur,   quod  priniae   pelilioni 
negatum  fuit;  ut  palet  in  Chananaeà,   Matth., 
cap.  13 ,  ac  proinde  certum  non  est  onineni 
oraiionem  slatim    exaudiri.    Itaque  ,  respon- 
deo tertio  :  Oratio  infallibililer  non  impetrat , 
nisisit  perseverans.  Probalur  1°  ex  Scripturà, 
Luc.  18  :  Oporiet  semper  or  are,  et  nunqiiàm  de- 
ficere.  Quod  confirmât  exeniplo  vidu* ,  quae 
per  importunas  preces  tandem  fregit  duriliam 
iniqui  judicis.  Et  cap.  11 ,  docet  non  solùni 
pelendum,  sed  et  quaerendum  et  pulsandum 
donec  aperiatur,  quemadmodùm  ille,  qui  ab 
amico  rojeclus  ,  nihilominùs  perseveravit  pul- 
sans,  propter    iniprobilalera    suara    oblinuit 
panes  quolquot  habeliat  necessarios.  Probalur 
2''cxSS  Palribus.  S.Cbrysost.hom.30  in  Gen. 
ail  :  1  Noslrum  ergo  sil  opus  conlinuis  insislere 
preclbus,  et  non  aegrè  ferre,  si  diU'eraïur  quod 
peiimus  ;  sed   longanimes  esse.  Neque  enim 
renuens  noslras  preces  differl,  sed  hâc  arie 
sedulos  nos  elBciens  ad  semeiipsum  allrahere 
vult.»SanclusNiius,  lib.  de  Oral.  cap.  32:  «Ne 
pelas  à  EK-o  iniperiosè,  quod  statim  velis  impe- 
trare  ;  vull  enini  le  beneficio  afficere  in  ora- 
liono  perseveranlem.  Quid  cniui  excellentius  , 
quàni  cumDeocolloqui,  et  usu  ejus  detineri?  > 
Sanclus  Augustinus,  tract.  73  in  Joan.  :  i  Quo- 
niodô  inlclligendum  est,  quodcumque  pelieri- 
tis,  lioc  faciani '.'  An  forte  solis  Aposlolis  hoc 
dictum  deberaus  accipere'.'  Absit.  »  Eimullis 
inlerjeclis  subdit:  «  Sanè  quœdam  quamvis  in 
nomine  ejus  pelamus,  non  tune  quando  peii- 
mus.facit,  sed  tamen  facit:   differtur  enim 
quando  peiimus,  non  negalur.  Verumlaimn 
oranles  lanquam  seminantes  non  deliclamus  ; 
lenipore  enim  suo  metemus.  » 

Qtiœres  :  Qiiare  Deus  differl  precantium  vola , 
ade'o  ut  soli  persévérantes  infallibiliter  impelreiil? 
—  Resp.  Multiplici  de  causa. 

Prima  :  Quia  oratio  imperfecia  incipere  so- 
lel ,  et  perseveranlià  perficitur.  Sicut  enim 
vestis,  quaî  frigida  induitur,  primo  calefil  per 
nalivuni  corporis  calorem  ,  sed  Jam  calefacta 
jpsum  corporis  caloreiu  non  soiùm  conservât , 

TH.   .XIV, 


ET  ORATIONÈ. 


a 


sed  auget,  intendilque;  sic  oratio,  qure  ex  lidc 
per  dileclionem opérante  nascilur,  ipsam  lidem 
roboral ,  chariialis  desiderium  exacuil  :  Fides, 
inquil  S.  Augustinus ,  serm.  113,  allas  3(),  de 
verbis  Domini,  fuitdit  orationem  ,   fusa  oratio 
fidei  impetrat  firniilalem.  Ubi  aulem  fons  exu- 
beral  aquis,  rivum  rapidiùs  (luere  necesse  est, 
sic  et  orationem   ex  pleniori  fide  manantera. 
Verùni  rarissimam   esse  illain  fidem  ,  qu;e  ab 
orantibus  exigitur,  ut  infallibiliter  inipelrent, 
docet  Chrislus  ila  concludens  parabolani  de 
vidu:"i  apud  iniquum  judieem  molesta  :  Yerum- 
tameu,  inquit,  pulas  veniens  ftlius  liominis  inve^ 
niet  /idem  in  terra?  Fidem,  inquam  ego  ,  cuni 
fiducià  et  charitale  conjunclam,  quoe  exemplo 
vidua;ad  oralionis  perseveranliam  determinet. 
Mulli  quippe  orationem  ,  quam  inilio  aridam, 
et  sine  devolionis  succo  experiunlur,  cilo  im- 
patientes  deseruni,  cûm  assiduilale  et  perse- 
veranlià pinguescere  soleat,  et  jam  perfecta 
infallibililer   obtineat.    Secunda   :   Ul    dont  , 
quod  postulamus  ,  capaces  simus  ,  ei  ad  illud 
capiendum  dispositi.  Magnum  enim  est  quod 
peiimus ,  et  nos  angusli  sumus  ;  quare  dicilur 
nohis ,  dilalamlni  :  Petendo  aulem  et  quœrendo 
crescis ,  ut  copias.  Serval  libi  Deus,  quod  non 
vull  cit'o  dare,  ut  et  tu  discas  magna  magnè  desi- 
derare.  Augusi.  serm.  61 ,  aUàs  o  ,  de  verbis 
Domini.  Terlia  :  Ideô  differl  Deus ,  ul  nos  in 
hiunililaie  contineal  per  experienliam  propria; 
indigentiae  el  inllrniilaiis.  <  Quid  est  ,  inquit 
sanclus Bernardus,  serra,  i  in  Psalm.  90,  quôd 
incessanler  oranles  el  supplicanles  non  possu- 
inus  ad  eam,  quam  desideramus  graliœ  abun- 
danliam  pervenirc?  Putatis  quia  avarus  aul 
inops  factus  est  Deus  ,   impotens  aul  inexora- 
bilis?  Absil  hoc,  prorsùs  absit  :  sed  ipse  cogno- 
villlginenlum  noslrum,  >  in  quo  scilicel  facile 
vermis  superbiae  gigni  solel,  tùm  maxime  cùm 
oplalis   potimur.  Hinc  est   quôd  ipsa  nostra 
oratio  inlerdùm  lepida  est  el  penè  nulla ,  ut 
non  solùm  fide,  sed  elexperienliâ  discanius  in- 
sullicientes  nos  esse  aliquid  piè  cogitare  aul 
desiderare  ex  nobis  lanquam  ex  nobis.  Sed  iti 
liis   omnibus    Spirilus    adjuval    infirmilatem 
nostram,  poslulalque  pro  nobis  gemiiibus  ine- 
narrabililius.  Nam  oratio  ex  sanclo  Augustino 
gemitum  liabel  :  qui  aulem  gemunl,  niiseros 
se  senliunl ,    nec  elatioiiis  viliuni  incurrunt. 
Quarta  :  Deus  postulata  slatim  non  concedii 
Ht  in  niajori  habeanlur  sestimatione  ,  et  siilli- 
ciliiis  conservenlur  :    Cum   aliquando  lardiiis 
dut,  inquit  sanclus  Augustinus  ,  cil.  serm.  61 
commendat  dona,  non  negat.  Diii  desiderata  dul~ 


43 


PU^LUQl'ltM 


44 


ciùs  obtinentur,  cito  autem  data  vitescunl.  Veniœ 
facililas  peccandi  occasionem  prsebet,  difficul- 
las  vciô  cauliores  reddil.  Quiiilam  profert  S. 
Clirysosioniiis  exposiiione  in  Psaliii.  i,  niiiiii-ùm 
qtiia  Dens  in  differendo  dono  nos  silii  devincit, 
et  veUiii  agglulinat.  »  Oraiio,  iriquii,  non  par- 
vnm  vincuUiin  est  dileclionis  in  Deum  ,  qure 
cum  eo  colloqui  assuefacit,  et  ad  sapieniiœ 
studiiim  nos  deditcil.  Si  enim  qui  cum  magiio 
aliquo  viro  inulliim  versatur  ,  ex  ejus  constie- 
tndine  maximum  fruetum  pcrcipit ,  qiianio 
magis  qui  cum  Deo  perpeluam  habet  consue- 
ludinem?  » 

Quivres:Qmm(liu  perseverarc  débet  oratio,  ut 
iiifallibititer  impelret?  —Kcsp.   Nec   Scriptura 
nec  Tradilio  islud    dellniunl  ,  sed    indelinilè 
duniaxai  iiortaniur  ad  perseverandnm  in  ora- 
tionibiis.  Undè  in  praxi  hcec  observanda  sunt  : 
1"  Si  oratio  sil  de  necessariis  ad  salulem,  puta 
de  pra^ceptis  adiniplendis  ,  lentalionibus  supc- 
Fandis,  sine  hwsilalione  oralioni  instandum, 
quoadusque  poslulaia  simus  conseculi  ;  de  bis 
enim  pr*seriini  intolligenda  est  Ohristi  pro- 
niissio  :  Oninia  quœmmque  oraiites   pelilh  ,  cré- 
dite qnia  accipielis.  Marc.  11.2°  Cùm  ex  pra- 
diclis  donis  noniiulla  usqiie  ad  morteni  diffe- 
rantnr,  ut  donum  perseverantiœ  ,   omninioda 
liberlas  à  peccato,  et  peitVcia  prinii   inandali 
nb-iorvatio,  pro  bis  oralioni  instandum  U9<|ue 
ail  iiiorlem.  5"  Si  quando  adverlimns  nos  ora- 
lioiiis  ope  vitium  abi|uod  protlisàsse  ,  anl  ten- 
tationem  superàsse  ,   non  est  propierea  reniit- 
tendum  orandi  sludium  ;  quia  Araalecb  adver- 
sarius  nosler  adbuc  stat  in  acie  ,  vincitque  si 
itianus  extendere  cessemus.  4°  Si  pelatur  ali- 
quid  temporale,  ubi  Deus  postulalis  annuil, 
jam  prtitio  non  est  prolendenda ,  sed  in  gra- 
tiarum  actionem  converlenda,  ut  patet.  Ubi 
vero  conirarium  evenit,  v.  g.,  morilur  propin- 
quus ,  eujus  sanitatem  obnixè   precabamur, 
imitandus  est  David  ,  qni  audilà  lilii  morte , 
surrexit  de  terra  ,  in  quà  diù  .jejunus  jacunrat 
depreeans  cum  lacrymis  pro  ejus  salute,  nnita- 
tàque  veste  lugubri  ,  et  lotà  lacie  ingressus 
templum  Domini  adoravit  ;  tùni   doraum  re- 
vcrsus  placido  vultu  discubuit,  2  Reg.  12.  Sed 
si  Deus  exaudire  (bfl'erat ,  perseverandum  in 
oraiionc  :  forte  enim  dillert  ad  fldei .  spei  et 
patienlia;  exereitium  :  forte  eliani ,  quia  non- 
dum  idonei  suinus  accipcre.  Pater  non  negat 
bsereditalom  (ilio  adhuc  parvulo,  sed  servat 
donec  croscai  et  adminisirare  valeat.  Parvnli 
sumus  in  Cbristo,  qnamdiii  terrenorum  cupi- 
tlilate  dotinemur  ;  persevcrenuis  ergo  crantes 


ut  liberemur  ab  hoc  nialo  ;  crescal  crelestium 
anior,  quo  grandiores  jam  effecti ,  baud  dubiè 
accipiemus  ab  oplinio  pâtre  temporalia  ,  qua- 
teniis  ad  salutem  aetornani  expediunt  :  ait 
enim  Cbristus,  Marc.  10  :  yemo  est  qui  reliqiterit 
domutn...  propter  me  et  Evangetium  ,  qui  non 
accipiat  centies  tantùm ,  miiw  in  tempore  hoc. 
Quia  nempe  qui  terrenorum  alfectu  non  deii- 
nentur,  ea  soli  utiliter  dispensant  ad  Dei  glo- 
riam  et  propriani  suam  salutem. 

Cluûcetto  6fn!ll^a. 

DE   ORATIONE    PL'IiLICA. 

Oratio  communis  ea  est  qiiae  per  ministros 
Ecelesiie  in  personâ  totius  lidelis  fiopuli  Deo 
offerlur,  ut  innotescU  loti  populo  pro  quo 
prol'ertur;  necessario  débet  esse  vocalis  ;  ra- 
tionabiliter  inslitntum  est,  ut  ministri  Eccle- 
siae  bujusmodi  orationes,  eliam  altà  voce  pro- 
nunlienl,  ut  ad  notiliam  onmiuin  possintper- 
venire.  Item  quicumque  ad  olbcium  divinuni 
obligantur  ,  etiamsi  privatim  dicant ,  debent 
non  solùm  menlaliter,  sed  et  vocaliier  proferre 
verba,  ita  ut  possint  se  audire  et  intelligere, 
nisi  sint  surdi,  prout  mox  explicabimus. 

Quxres  quiuam  tencantur  ad  recitandas  bo- 
ras  canonicas  singulis  diebns  ?  —  Rcsp.  1°,  per 
se  loquendo,  clericos  in  sacris  ordinibus  con- 
Ptitutos,  sacerdotes,  personas  religiosas  profes. 
sas,  et  beneficiarios  simpiices,  teneri  jnre  ec- 
clesiastico  ad  totum  oflicium  quolibet  die  reci- 
tandum  ;  seu  omnes  habentes  aliquem  ex  bis 
tribus  titulis,  nempe  aut  sacrum  ordincm,  aut 
beneficiuni  ecclesiasticum  etiam  siniplex  sine 
ordine  sacro  et  sine  cura  animaruni,  aut  tan- 
dem ])rofessionem  religiosam. 

Primus  litulus  deducitur  ex  cap.  Dolentes, 
de  Célébrai.  Missarum  et  ex  cap.  Presbijler, 
dist.  91,  et  ex  commun!  consuetudine  imme- 
morabili  ubique  receptâ  et  sub  mortali  obli- 
gante. 

Secundus  coliigilur  ex  boc  vnlgari  eflato  : 
Beneficium  propter  officium.  Et  ita  praecipiunt 
Léo  X  in  concilio  Lateran.  et  B.  Pius  V,  in  suâ 
constitutione.  Et  babetur  ex  continuo  Ecclesioe 
usu  ac  consuetudine  ubique  receptà.  Porto 
sub  litulo  beneticii  comprehendunlur  episco- 
patus,  recloriatus,  canonicatus,  digniiaies, 
praeposituraf,  prsestimoniae,  capellani*  coila- 
tiva?,  comnienda!,  et  alia;  prsebcnd*  tituli  cle- 
ricalis.  Imô  B.  Pius  V  obligavit  pensionarios 
liabentps  pensionem  clericalem,  ad  recitan- 
dum  parvum  B.  Virginis  Mariae  officium,  quam- 


45  DE  RELIGIOINE 

vis  non  sil  verè  benelkium.  Vide  circa  liœc 
quoe  dicta  sunt  à  nobis  lom.  2  de  Just.  q.  4, 
an.  iiiiiiuo.  Et§  1,  ubi  probaviiiius,  beiielicia- 
rios  ex  suà  ciilpà  oniillenles  iccitalioiiein  ho- 
rariim  quàlibet  die,  teneri  ante  senlciiliam  jii- 
dicis  ad  reslilulioiicin  fnictuuiii  pro  rata  oiais- 
sioiiis. 

Beneliciarius  tamen  sacro  ordine  non  ini- 
liatus,qui  nihil  de  fruclibus  beneficii  peicipit, 
rationabiiiter  videtur  inimunis  ab  onere  reci- 
laiidi  ollicium  divinuni,  dummodù  e\  parte  el 
cuipà  suà  non  proveniat  hujusmodi  carenlia  ; 
puta  si  ideô  privetur,  quia  est  exconimunica- 
tus,  aiit  quia  résidera  non  vull.  Tune  enim 
Ecclesia  ob  negligentiam,  vel  nialara  inlenlio- 
nem  niinislri,  débite  obsequio  privari  non  dé- 
bet. Tenetur  siniililer  oflicium  recitare,  qui 
de  prnesenli  quidem  nihil  de  beneficio  pcrci- 
pit,  in  futurum  tamen  est  perceplurus  ;  quia  illa 
certa  spes  Iructaum  orta  ex  litulo  el  posses- 
sione,  moraiiter  œquivalet  acluali  perceptioni  ; 
socùs  dicenduni  quando  absque  suà  culpâ  in- 
juste omnibus  beneficii  fruclibus,  el  spein  fu- 
luruni  eos  recuperandi  privatur  .  siquidem 
obligaiio  recilandi  oflicium,  dicil  necessariô 
ordinem  ad  slipendium  saltem  recipiendum; 
et  (|ui  nullum  percipil  fruclum,  à  parte  rei, 
non  censctur  babere  beneflcium,  sed  lilulum 
dunlaxal;  nisi  igitur  aliunde  slipendium  sup- 
plealur,  ad  oflicium  recilanduni  non  tenetur. 

An  aulem  beneliciarius,  qui  recipil  quidem 
aliquos  fruclus  ex  beneficio,  sed  lenuos  el  in- 
sulïicienles,  olficium  recitare  leneatur ,  qui- 
dam neganl  ex  lioc  quôd  parùni  pro  nilillo 
repuletur,  cl  qui  de  altari  non  vivit,  altari 
servira  non  leneatur.  Alii  affirmant,  quia  iste 
censetur  possidere  verum  benelicium  el  lilu- 
lum ;  obligaiio  auleni  recilandi  ollicium  est 
annexa  vero  beneficio  proferenti  fruclus,  sive 
paucos  sive  abundanles.  Nec  hoc  durum  repu, 
lanl,  quia  esl  in  poleslale  bcneficiarii  istud 
onus  à  se  exculere  dimitlendo  benelicium, 
tùm  quia  isla  obligaiio  aliunde  compensalur 
per  varias  praerogalivas  beneliciariis  conces- 
sas,  tuni  quia  ille  qui  ob  grandineni,  vel  aeris 
incicmentiam ,  vel  ob  alium  casum  paucos 
fruclus  percipil,  adhuc  lenelur  ollicium  re- 
citare ;  ergo  cl  isle  beneliciarius,  de  quo  esl 
sermo.  Alii  tandem  ipsum  solummodo  obliganl 
ad  oflicium  aliquolies  per  annum  recilanduni 
pro  raià  l'rucluum,  proul  recta  ralio  dictaveril. 
^Juid  aulem  de  isto  casu  cl  de  superiorc  scn- 
liendum  sil,  vide  lom.  2  de  Jusl.  q.  i,  arl.  ul- 
timo,  §  4,  liem  ad  oflicium  recilanduni  obli- 


ET  OKATIONE.  4(î 

galur  ille  qui  cùm  sil  ineplns  ad  susccplum 
benelicium  exercendum,  compellilur  ad  adlii- 
bondum  coadjulorem,  cuiomnes  beneficii  fru- 
clus pro  slipendio  concedere  debel.  Nam  per 
se  loquendo  babet  jus  ad  fruclus,  et  per  se 
slal  quominùs  illos  percipiat.  Idenique  dicen- 
duni de  eo  qui  pro  pensione  impendil  onines 
fruclus,  illi  qui  beneficium  resignavil;  cùm 
sponlè  se  illis  spoliaveril;  volenli  aulem  et 
consentienli,  non  fil  injuria.  Beneliciarius  au- 
lem solummodo  obligalur  ad  officii  recilatio- 
nem ,  post  caplam  el  pacificam  beneficii  pos- 
sessionem  ;  nisi  per  euni  slel  ipsum  non  ca- 
pere;  Eeclesia  enim  hujusmodi  obsequio  per 
ejus  fraudem  el  maliliam  non  esl  lune  privan- 
da  :  secùs  si  solùm  ab  exlrinseco  el  sine  suà 
culpà,  impedialur  possessio.  Quôd  si  possideal 
el  adniinistret  benelicium  liiigiosum,  lune,  si 
moraiiter  cerlum  sil  ,  quod  etiamsi  ab  eo  au- 
feralur,  adhuc  tamen  adjudicabuntur  fruclus 
pro  ralâ  adminislralionis,  tenetur  ad  officium  ; 
quia  moraiis  illa  cerliludo  quodamniodo  acluali 
perceptioni  aequiparalur.  Vide  loco  cilalo  §  1. 

Tertius  tilulusobligalionis  recilandi  oflicium 
divinum  esl  professio  religiosa  einissa  ab  iis 
qui  choro  sunt  deslinati.  Hinc  religiosi  pro- 
lessi  cleriei  eliain  nondùm  sacros  ordines 
habenles  leneniursub  morkili  horas  canonicas 
recitare,  lum  ex  decrelis  parlicularibus  reli- 
gionum,  lum  ex  consuciudine  tommuniier  et 
ubiiiue  recepià.  Novilii  verô  nondùm  professi 
videnlur  ad  hoc  non  obligali,  sicul  nec  fialres 
conversi  eliam  posl  profcssionem,  ul  docet  Ca- 
jelanus  in  suinmà  v.  Horcv  canonicœ.  Novilii 
enim  ante  profcssionem  non  lenenturadonera 
religionis,  el  victus  debetur  religiosis  ex  eo 
quod  lotaliler  Deo  dicati  in  illâ  religionis  ob- 
servanlià  sunt,  non  minus  quam  debeatur  i 
lemporalibus  dominiselhospilalibus,  victus  il- 
lis qui  eis  in  minislerium  sunt  adscripli  :  ex 
hoc  aulem  quod  conversis  ex  régula  decernau- 
tur  qiuedam  preces  pro  horis  canonicis.  Cl 
quidem  ut  leucantur  ad  illas  orationes,  sicul 
ad  alia  regulae  mandata,  non  verô  ut  teneanlur 
ex  Ecclesise  prœcepto.  Moniales  verô  professas 
clioro  depulat»,  tencnlur  ad  boras  canonicas, 
juxla  usuiu  et  régulas  ipsarum;  quare  slandum 
est  consuetudini,  el  ex  ipsà  judicandum  de 
hujusinodi  obligatione. 

Cabassutius  lib.  1,  cap.  21,  in  fine,  docet 
quod  ab  obligatione  officii  recilandi,  cleriei  in 
sacrisaulsiniplicesbeneficiarii,  sive  in  exilium 
sive  ad  trirèmes,  aul  perpetuos  carceres  fue- 
rint  compulsi  aul  degradaii,  non  eximunlur  ; 


« 


PKyELOQUiUM 


m 


non  ionien  eis  licol  dicere  :  Domimts  vobiscum. 
Raiionem  afferl,  quia  alligantur  vinculo  inde- 
lebilis  cliaractei'is.  Verùm  nullos  autpaucosex 
his  qui  sunl  in  iriremibus  puto  oflicium  per- 
solvere,  nec  circa  liane  oniissioneni  conlcssa- 
rios  ipsis  scrupuluiu  niovere.  Ab  iioc  onero 
excludit  tamen  Cabassul.  leligiosos  prolcssos 
online  sacro  carêmes  atl  iiirenies  aniundatos , 
ant  ex  monastcfio  cjeclos;  quiacùm  isla  obli- 
gatio  ex  solà  religionum  consuelndine  aut  re. 
gulae  nionaslicœ  prœseï  iplo  orlum  ducal  ;  que- 
lles religiosi  sic  ejiciunlur,  tamclsi  voie  casli- 
talis  adstringanUir  ,  non  lamen  tenenlur 
regularibus  observanliis  et  consuetudinibus  , 
ciialque  Sotum  et  Bonacinani.  Eàdem  pariler 
ralione  ab  islo  onere  exiniit  moniales,  qux'  dis- 
sipalis  cœnobiis,  sivc  ob  extremam  indigcn- 
liani ,  sive  ob  belli  calamilaies  exire  et  ad  suos 
redire  coguntur  extra  coniraunitalem  consli- 
tut»,  quaieniis  sciliccl  removenturab  co  statu, 
in  quo  vigcbat  lalis  obligalio.  Yerùra  ego  non 
video,  quôd  si  apud  parentes  tune  commoran- 
tes,  xquè  commode  officium  persolvere  va. 
leant,  ac  si  essent  in  cœnobio  ,  ab  hoc  onere 
exinianlur,  si  anlea  ad  illud  icnebantur  ra- 
lione professionis  in  eà  religione ,  in  quà  ex 
consuetudine  vigebat  hœc  obligalio  ;  ciiin  re- 
maneat  ipsarum  professio,  nihilque  obstet  quiii 
oDîcio  salislacere  valeant  privaiira. 

Respondeo  2°,  varias  esse  causas  oinnes  su- 
pradietos  à  recitatione  divini  offlcii  excusantes. 
Quœ  tamen  ad  tria  capita  reducuntur.  Prinnira 
caput  est  vera  inipoleiitia  ;  nam  ad  impossibile 
nenio  teneiur.  Hinc  cœcus  excusatur  cùm  lé- 
gère nequeai;  eidem  lamen  consulendum  est 
ul,  si  commode  possit,  choro  assistai,  aut  so- 
cium  assumai,  paulalimque  Psalmos  meraorioe 
mandet ,  si  ejus  defectum  non  patialur;  sicque 
postea  versus  ex  parie  suà  recilare  valeat. 
Hincquoque  excusatur,  qui  nec  habet,  nec  lia- 
bere  polest  breviarium  ,  sine  quo  lamen  ofli- 
cium persolvere  nequil  :  qua;  tamen  careniia 
provenu  absque  ejus  culpà,  ex  levi  inadver- 
tentiâ,  vel  bonà  ûde,  diim  ralionabiliter  pulans, 
se  quô  pergil  liabiturum  breviarium  ,  suum 
non  detulit.  Hinc  eliam  excusatur  œgrolus, 
dùm  absque  gravi  nocumento,  oflicium  dicere 
nequil. 

Circa  banc  impoienliam  advertendum  est, 
eum  qui  non  polest  quidem  recilare  lotum  of- 
licium, bené  tamen  majorem  partent,  icneri  ad 
illam.  Quod  si  minorem  duntaxal  recilare  va- 
leat, lune  quidam  voluniad  nibil  teneri;  quia 
major  pars  videtur  ad  se  trahere  minorem  ; 


lùm  quia  allas  pateret  locus  scrupulis  ;  segro- 
tus  enim  semper  dubitare  posseï  an  sine  gravi 
incommodo,  unam  aut  alleram  ex  lioris  cano- 
nicis  recilare  possit  et  leneatur.  Alii  verô  do- 
cent  eum  qui  babet  impolenliam  lolum  ofli- 
cium recit;mdi,  teneri  ad  illam  pariem  reci- 
tandam,  quam  commode  polest,  dummoJô  illa 
pars  sit  notabilis,  el  praesumatur  à  legislalore 
intenta  :  eô  quôd  impolentia  solùm  excusel  ab 
eo  ad  quod  tollit  potenliam ,  nisi  conslel  de 
volunlale  superioris  aliter  disponentis.  Hinc 
meritô  Innocentius  papa  XI  banc  proposit. 
damnavil  :  Qui  non  polest  recilare  malulinum, 
et  laudes,  potcst  mtlem  reliquas  lieras,  ad  niliil 
teneiur  ,  quia  major  pars  trahit  ad  se  minorem. 
Teneiur  enim  recilare  id  quod  polest,  sicul 
qui  debei  cenlum  nummos,  et  non  habet  nisi 
viginii,  illos  restituere  teneiur,  eô  quôd  mate- 
ria  istius  prsecepli  religionis  sit  œqué  divisibi- 
lis  ac  inaieria  prœcepli  justitiae.  Oflicium  enim 
habet  suas  parles,  qu»  non  sunt  iia  connexae, 
ut  una  non  possit  ab  alià  separari  ;  el  aliunde 
cùm  careat  impolentia  recitandi  minorem,  ad 
id  obligalur,  nec  est  eadem  ratio  de  .Missâ  re- 
spectu  celebrantis,  quœ  consistit  in  indivisibili 
morali,  ideoque  aut  lola  aut  nihil  poni  debeat. 
Licet  respeclu  audientis  sit  divisibilis  ,  qui 
proinde  si  in  die  festo  non  habeat  nisi  unam 
Missam,  quam  invenit  in  prœfatione,  anlea  lé- 
gitimé impeditus,  teneiur  illam  audire. 

In  dubio  an  œgrotus  partem  officii  nolabilem 
absque  gravi  incommodo  recilare  valeai,  slan- 
dum  eril  judicio  periti  et  probi  medici.  Quôd 
si  medicus  circa  id  anceps  remaneat,  quidam 
volunt  œgrolum  ad  id  obligari,  eô  quôd  obli- 
galio prœcepti  sit  cerla  :  causa  verô  excusans 
tune  sit  dubia .  Alii  verô  probabiliùs  docent 
opposilum  ;  eô  quôd  non  solùm  grave  damnum 
cerlô  evenlnrum,  sed  etiani  probabile  pericu- 
lum  illius,  sit  causa  cerla  excusans  à  recita- 
tione officii,  perindeacabobservatione  jejunii. 
In  defeclum  verô  medici,  œgrotus  stare  polest 
judicio  sui  superioris.  Quôd  si  neuler  adsit, 
stare  poteril  arbilrio  alicujus  prudeniis  et 
docti  viri  ;  eoque  etiam  deûciente ,  sequi  pote- 
ril rectum  suae  conscientise  dictamen ,  prse- 
serlim  si  fuerit  vir  jiius  et  docius.  Caveal  ta- 
men ne  sut  aniore  caplus  se  Ipsum  decipiat, 
et  ne  sii  periculum  levis  duntaxal  incommodi  : 
possessio  enim  sial  pro  proecepto ,  saltera 
dùm  llinelur  lanlùm  levé  nocumentum,  sicut 
eliam  levis  infirinitas  non  excusai  ab  eo  adim- 
plendo,  qualis  esse  poicit  dolor  capitis,  etc. 

Observanduin  prcelerea,  eum  quisolusofli- 


i9  DE  RELIGIONE 

ciiini  persolvere  nequit ,  leneri  illud  recitare 
ctimsocio  cujushabct  copiam,  si  eo  modo  siit- 
ficienter  juvari  polest  ad  implendiim  proece- 
ptum  ;  quia  quod  per  aniicos  possumus,  illud 
pcr  nos  ipsos  posse  censemur,  nuUusquo  prre- 
sumilur  simpliciter  impolens  ad  iniplendum 
prœceptum,  quando  ipsi  suppelunt  média  l'a- 
cilia  ad  ejus  impletioncm.  Unde  ,  si  gratis  et 
commode  possit  liabere  socium,  tenctur  illuni 
adliihere  ;  imô  cùm  beneliciarii  ex  juslilià  obli- 
genlur  ad  oflieii  recilalionem,  tencnlur  eiiani 
aliquam  paiteni  Iructuum,  si  opus  sit,  impen- 
derc  ad  babcudum  socium,  et  exequendum 
istud  praiceptum.  Si  lamen  allquis  sil  ila  sur- 
dus,  ut  sine  gravi  diliicultale,  aut  magnà  voci- 
i'eratione  socium  audire  nequeat,  quidam  vo- 
lunt  non  teneri  ad  ipsum  adhibenduin  ;  eô 
([und  Ecclesia  non  obliget  ad  cxtraordinariam 
operani,  nequc  tantuui  gravamen  velit  impo- 
nere.  Si  lamen  non  sit  mutus,  officium  adliue 
recitare  lenetur  meliori  modo  quo  potcrit; 
non  enim  absolulè  necesse  est  ut  se  ipsuni  re- 
cilanlem  audiat,  sicque  non  censetur  omninô 
impotens.  Qui  verô  est  omninô  impolens,  non 
lenetur  officium  supplerc  etrecilare  per  alium, 
cùm  istud  onus  sit  personale;  nec  etiam  loco 
officii,  alias  oraliones  persolvere,  aut  alium  re- 
citantem  audire,  quia  id  ab  Ecclesiâ  minime 
prxcipitur.  Eidcm  lamen  consulenilum  est, 
ut  ea  quse  polest  facial ,  adliibeatque  diligen- 
liam  ad  aliqualiter  muneri  suo  salisfaciendum. 
Secundum  rapul  est  lionesla  ,  gravis  et  re- 
pentina  occupalio  occurrens,  quae  sine  gravi 
damno  et  scandalo  nequit  prailcrmitli  aut  dil- 
ferri,  ac  cura  recilalione  oflieii  cohaerere.  Ka- 
tio  esl  quia  praeceplum  bumanum,  quale  est 
onus  rccitandi  officium ,  non  videtur  cum 
tanlo  rigore  obligare.  Unde  interdùm  cxcusari 
possunt  concionatores  egregii,  missionarii, 
confessarii,  doclores  publie! ,  quando  non  pos- 
sunt officium  recitare,  nisi  hase  opéra  inler- 
Diitlant,  cum  magnâ  populi  ofiensione,  vcl  cum 
religionis,  aut  propriœ  personœ  nota;  indeque 
tune  ex  benignâ  Ecclosioe  intentione  videntur 
excusandi.  Loquimur  aulem  solùm  de  occupa- 
tione  repenlinâ,  et  non  prsevisà  :  qui  enim 
manè  praevidet,  se  reliquo  die  babiturum  oc- 
cupationes  impedientes  al)  officii  recilalione, 
eam  anlicipare  lenetur,  si  ad  hoc  babeal  lem- 
pus  sufUciens,  et  occupationes  anlicipatam  re- 
citationem  permitlant.  Katio  est,  quia  prsece- 
ptum  istud  obligal  pro  totâ  die,  et  quâlibet 
diei  horà  impleri  potesl  ;  unde  nuUa  est  ratio 
cur  isle  non  teneatur  manè  officium  anlicipare. 


ET  OUATIOINE. 


50 


Non  polest  quissponie  suà,  absque  necessilate. 
aliquod  munus  suscipere,  cujus  execulio  est 
omninô  incompossibilis ,  aut  quam  novit  sibi 
incompossibilem  cum  recilalione  officii  di- 
vini  (1). 

Teriium  caput  esl  dispensatio  superioris  , 
puta  summi  pontifiais  qui  est  supra  jus  eccle- 
siasticum.  Unde  episcopus  propriè  nequit  à  re- 
cilalione officii  dispensare,  cùm  ad  inferiorem 
non  spectet  in  leges  superioris  dispensare  :  po- 
lest lamen  in  dubio  declarare  clericum  non 
leneri,  si  verè  exislimet  causam  sufficienlem 
excusationis  subesse,  sicque  legem  ecclesiasti- 
cam  interpreiari.  Idque  proportione  servatà 
convenil  etiam  prxiatis  regularibus  in  ordine 
ad  suos  religiosos. 

Quœres  secundo,  an  sil  peccalum  mortale 
omillere  aliquam  parlera  officii,  aut  non  di- 
slincté  illud  recilare,  aut  horas  débite  ordine, 
non  persolvere.  —  Resp.  primo ,  tolum  divi- 
num  officium  per  se  loquendo,  singulis  diebus 
intégré  reeilandum  esse  à  singulis  personis 
supradictis.  llinc  ex  conimuni  sentenliâ,  pec- 
cant  morialiter  vel  unam  ex  septem  horis  ca- 
iionicis  advertenter,  et  sine  ralioiiablli  causA 
oniittentes;  quia  prœceptum  reeitandi  divi- 
num  officium  ex  génère  suo  esl  de  re  gravi, 
ideôque  per  se  obligat  sub  niortali  ;  perinde 
ac  prseceptum  jejunandi  et  audiendi  sacrum 
diebus  slalutis;  queraadmodùm  igitur  ille  pec- 

(l)Quôd  si  irapedimenlura  praevisuiu  non 
sit  voluntariura,  pula  febris  imminens,  adhuc 
lenetur  illud  praîvenire,  quia  qui  aliqtm  urge- 
Inr  praîceplo,  et  aliquo  munere  astringitur, 
illuil  lenelur  implore  meliori  quo  polest  mo- 
do, alio(piin  ( criscliir  noile  implere;  porrô  qui 
pr;evidcl  iinpi'iliineiilum  ,  illud(iue  non  prœve- 
nit ,  non  iniplet  piaîoeptum  meliori  quo  po- 
lest modo,  et  sic  noIle  iraplerc  convincilur. 
Hinc  qui  pra;videt  à  malutinarum  precuni  re- 
cilalione in  die  sequenli  se  impedieiidum  fore 
morbo,  vel  alio  impedimenlo,  tenelur  vespere 
prœcedenlis  diei  pr.neveniendo  recilare.  At,  in- 
quiunl  benigniores  ilieologi,  ofiicium  in  sero 
lirœvenire  gratia  est  et  privilegium,  quod  in 
favorem  conoeditur,  non  in  gravaraen,  et  quo 
proindc  nemo  uti  lenetur.  Verùm  quis  non 
videt  istis  caviilalionibus  Ecclesiai  praecepla 
illiidi,  et  in  irrilum  reddi  ?  Esl  ilaque  privile- 
gium et  gratia  (si  lamen  hoc  nonien  merelur 
staiulum  universale  Ecclesiœ ,  designanlis 
terapus  reeitandi  malulinum,  et  quidera  pro 
omnibus)  eo  solum  in  sensu,  quôd  possit  qui- 
libel  aliter  facere,  nec  lenealur  in  sero  malu- 
linum recilare,  si  alio  tempore  velil  et  possit, 
non  verôeo,  quôd  nisi  prœveniat  recilare,  non 
possit  ab  anticipalione  abstinere;  lune  enira 
quod  liberum  eral,  necessarium  evadil  ad  im- 
plelionem  prœcepti.  lia  Patuzzi,  de  Oralionc 
cap.  8,  n.  12,  et  coniraiiniter  iheologi. 


PR^LOQUIUM 


52 


cal  mortaliter,  qui  in  die  feslo  notabiieni  pai- 
lem  Mlssx  audire  omittit  :  ila  el  ille  qui  nota- 
biieni oUicii  parlera  recilare  praetermillit.Talis 
autem  censetur  una  hora  inlegra,  irao,  juxla 
piorura  el  prudentum  judiciuni,  média  pars 
unius  liorœ  canonicae,  compleloriuin,  etc. 

Qui  habet  voluntatem  non  recilandi  oflicium 
aliquâ  die,  non  coniiniltit,  nisi  unura  peccalum 
morlaie  per  se  loquendo  ;  quia  recilalio  om- 
nium borarum  unico  praeceplo  jubeiur,  om- 
nesque  horae  sunl  inler  se  ila  subordinata;,  ut 
constituant  unum  tanlùm  objectuni  iilius  pec- 
cali.  Quod  lamen  cœteris  parLbus  eô  est  gra- 
vius  quo  plures  borœ  intermilluntur,  quae 
proinde  sunt  in  confessione  explicandse,  sicut 
el  opposiliones  quas  talis  omissio  peccaminosa 
dicit  ad  diversas  virtules,  ob  varios  titulos  bu- 
jus  obligalioois  :  pula  si  omitlens  sil  in  sacris 
et  beneliciarius;  tune  enim,  juxta  mullos  au- 
clores,  sunt  peccala  disiincia  ;  unum  quippe 
est  contra  religionem,  aliud  verô  contra  jusii- 
tiam.  Quôd  si  iste  pluries  in  die  répétai  islud 
propositum  quolies  adesl  tempus  el  opportu- 
nilas  recilandi  horas,  loties  lethaliter  peccal 
volendo  transgredi  praeceptum  in  re  gravi,  el 
tenetur  in  confessione  declarare  numerum  isto- 
rura  aciuum  voluntalis  moraliter  interruplo- 
runi. 

Ille  censetur  intégré  recitare,  qui  sive  in 
choro,  sive  exlra  chorum,  alternatim  reciUit 
cum  alio,  vel  aliis,  dicendo  unam  partem,  et 
audiendo  aliam.  Si  verô  volunlariè  bine  indc 
vcrsiculos  ex  suà  parte  omitlat,qui  collecli  cl- 
licianl  notabiieni  parlera  officii  omissi ,  non 
videtur  à  gravi  peccalo  excusandus,  nisi  tune 
dùni  alii  officiuni  recitant  in  cboro,  detineatur 
aliquâ  occupatione  ad  illud  necessarià,  pula 
libros  evolvendo,  parando,  praevidendo  lectio- 
nem,  tburiticando,  etc.  Quia  cùni  onines  unum 
cborum  constituant,  quod  ab  aliis  cantatur, 
ab  istis  quoque  recilari  censetur. 

Respnnd.  2°,  peccatum  esse  verba  odicii 
truncare,  et  syncopare,  etc.  Eô  quôd  lune 
oQiciuin  non  sil  iniegrum  et  quideni  si  defe- 
etus  ille  sit  gravis  ,  ila  ut  sensus  nolabilis  par- 
tis ollicii  corrumpatur,  est  peccatum  morlaie. 
(Juare  ,  ut  aliquis  pr.necepto  satisfaciat ,  débet 
verba  clarè  dislinclèque  proferre ,  el  per  se 
loquendo  ea  audire,  nisi  esset  surdus ,  aul 
iieret  ingens  slrepitus,  aul  aliquod  impedi- 
mcntura  exlernum  superveniat,  Hinc  qui  cum 
sociis  ila  feslinanler  rerilat ,  ut  nondiim  ex- 
jdeto  versiculo  ab  his  recilalo,  iste  suuni  iuci- 
pial,  non  satisfacit,  quja  pars  qua;  sic  anlici- 


palur,  cum  sociis  nullatenùs  communicaïur , 
ut|>ote  cùm  eam  nec  dicant  ,  ncque  audire 
possinl;  el  sicut  Iste,  si  solus  recitaret,  non 
poierat  duos  siniul  versus  proferre ,  sed  unum 
posialiuin,  ila  et  cum  socio.  Igitur,  ut  iste  sa- 
tisfaciat ,  débet  distincte  audire  versus  qui  à 
socio  proferunlur  ,  et  lacère  dura  loquilur  ; 
postea,  explenie  alio  versiculuni  suum,  inci- 
pere  et  distincte  proferre  ut  ab  alio  audiri  va- 
leat  :  allas  per  se  loquendo  non  videtur  hic 
adesse  communicatio  ofticii ,  nec  adirapletio 
praîcepti. 

Respond.  3°,  quôd  ut  ofïïciuin  studiosè  et 
débité  recitelur,  non  solùm  sine  diminutione 
verborum,  et  concisione  syllabarum  est  per- 
solvenduni ,  sed  eliam  absque  nolabili  inlerru- 
plione  parlium  iinius  el  ejusdera  liora;,  tum 
quia  unilas  borai  ul  oralionis,  quam  Ecclesia 
prœscripsil,  non  est  sine  causa  dividenda,  tum 
quia  indecens  videlur,  incboatum  cum  Deo 
colloquiuni  Icmerè  iuleriniltere  :  imô  aliqui 
volunt  inlerruplionem  longani  et  notabilem 
esse  peccalum  mortale,  nec  tune  impleri  prae- 
ceptuni ,  eliam  quoad  substantiain ,  nisi  tota 
siinul  hora  diealur  et  repelatur,  sicut  eonlin- 
git  in  formis  sacramenlorum  ;  quia  pars  jam 
terminala  iiequil  conlinuari  cum  alla  et  cora- 
plere  sensum.  Alii  comrauniter  hoc  neganl, 
dummodô  postea  qui  sic  iiilerrunqiil,  reli(|uum 
prosequaUir  alianique  partem  absolval.  Ratio 
est,  tum  quia  iste  totuni  olficiura  intra  dieni 
verè  persolvil,  tum  quia  de  substantiâ  singu- 
larum  parlium  non  est  continualio ,  el  preces 
iiiterruplse  faciunl  unum  olficium,  sicut  ex 
pluribus  confessionibus  divisis  diversoque  tem- 
pore  faclis,  intregratur  una  confessio,  oblentA 
absolutione  in  Une  illaruni.  Neque  in  divino 
oUicio  est  praciica  significalio  verborum,  cùni 
non  sit  institutum  ad  aliquid  producenduni  ex 
vi  verborum,  proul  contingit  in  formis  sacra- 
menlorum; unde  ex  duabus  parlihus  hora;  in- 
terruplis  cnnstiluitur  moraliter  una  hora  ,  ob 
scilicet  inlenlionem  prsecedenteni;  inesttainen 
in  longà  interruplione  sine  causa  grave  pec- 
calum veniale  ob  irreverentiam.  Quandoque 
verô  polesl  esse  absque  peccalo  veniali ,  ut  si 
ex  necessilale  aul  juslà  causa  fiai,  ul  si  quis  à 
superiore  voeelur  ad  aliud  opus  pium  lune 
urgens  pcragenduni;  non  enim  censetur  tune 
moralis  interruplio,  cùm  hsec  omnia  ad  Dei 
cultuni  et  honorera  ordinenlur.  Idem  dicen- 
duni,  quando  uno  vel  aliero  verbo  necessariô 
interrunipitiir,  eô  quôd  parûni  pro  nihil  repu- 
lelur,  Ali(|uando  nihiloininùs  cxcircumslantiis 


53  DE  RELIGIONE 

l)utest  inlerrupiio  esse  mortalis,  puia  si  iiat 
cum  gravi  scandalo ,  si  verba  vaua ,  obsciena  , 
turpia,  iuiiuisceaiiliir,  etc.  Vide  D.  Augustiiiuin 
eiiarralione  iu  Psalm.  85  ,  et  Clemeniiiiam 
Graei,  lit.  de  Célébrât ioiie  Mhsarmn. 

Quaeres  3°  quo  teiiipore  etoitline  diviiiuui  ol- 
liciuui  sit  reciiaiidiim?  —  Resp.  l'oHiciuiu  divi- 
iiiiiu  singulis  diebus  lioris  slalutis  esse  recilau- 
dum.  Et  quidem  pro  lis  qui  privatiui  illud  réci- 
tant, teiijpus  est  totus  dies  usque  ad  luediaui 
nocteui.el  incipitàvespeiedieipra;cedeiiiis;e.\- 
plelo  siquidem  coiiipletorio,  usu  recepLuin  est  ul 
pièces  nocluriia;,  seu  matutinum  cum  laudibus 
subsequenlis  ol'licii  et  diei ,  tuuc  récitai  i  pos- 
sint;  quajidoquc  borà  quartà  post  meiiiiieui , 
quandoquc  quiiità,  jiro  raliolie  teuiporum  et 
brevitatis  dierum.  Juris  disposilioiii  conl'oime 
est,  ul  circa  solis  occasuiii  incboeutur.  Prima 
verô,  mane  sequeuti,  paulô  post  solis  ortum. 
Tertia,aliquaiitulùm  postea.  Sexta,  paulô  post. 
Nona,  propè  praudium,  aute  vel  post.  Vesperae 
etcompletorium  ,  duabus  aut  tribus  boris  post 
meridieni.  INibilominùs  circa  boc  observari 
potest  coDsuetudo  légitimé  introducta,  ulpote 
quee  juri  derogat,  et  occurrente  gravi  necessi- 
tate ,  possuut  boraî  anticipari  aut  reiardari  : 
semper  eiiim,  boc  uon  obstante,  verba  signili- 
canl  id  quod  Ecclesia  inleudit. 

Privalim  ollicium  recitans,  sine  ratiouabili 
causa  uon  observans  tempusàsacriscauonibtis 
praiscripluni  adverlenter,  peccat  solùm  venia- 
liter,  ut  si  dicat  matutinum  post  prandium  ; 
primam,  horà  complelorii ,  etc.,  niajusque 
peccatum  veniale  committit ,  niultùm  boras 
retardaudo,  quùm  anticipando  :  iniô  in  jure, 
cSip.Presbijtei;  consulitur,  ut  praeveniatur  tem- 
pus,  quando  praevidelur  superveutura  occu- 
patio,  aut  ad  devotiùset  quietiùs  orandum,  v. 
g.,  quod  manè  dicanlur  omnes  borœ ,  usque 
ad  vesperas ,  si  l'utura  occupatio  id  exigat. 
Vide  D.  Tbomani  quodlib.  5,  <i.  14,  art.  1. 

Tenipus  vero  publicœ  recitationis  borarum 
in  cboro,  juxla  Cajetanum  ,  determinalur  se- 
cundùm  laudabilem  cujusiibet  Ecclesiœ  cl  pa- 
triae  coiisueludinem.  Si  aulem  boris  debitisac 
coiisuetis  ,  ex  quàdam  maguâ  negligentià  non 
recitetur  ollicium  ,  quidam  boc  excusant  à  le- 
Ibali ,  prœciso  scandalo ,  coniemptu ,  aliâve 
circumstanliâ  ,  eô  quod  etiam  tune  iniplealur 
prœceptuni  quoad  substantiam  ;  alii  vero  do- 
cenl  esse  raortale  quando  (Il  sine  causa  lé- 
gitima, et  ex  purâ  desidià  ;  eô  quod  injure 
sancitum  sit,  ul  borœ  in  calbedralibus  et  col- 
legialibus  recitentur  lempore ,  débite  et  cou- 


ET  OlUTIONE.  54 

suelo  ;  quod  praeceptum  est  de  re  gravi ,  sic- 
que  à  morlali  non  videnlur  excusari  superiores 
el  alii,  quorum  inleresl  curare,  ut  ollicium 
lempore  debito  celebrelur,  cl  inleriores  cogère 
ad  illud  absque  justà  et  rationabili  causa  non 
immulandum. 

Resp.  2''ordinem  borarum  non  observantes, 
recilando,  v.  g.,  primam  ante  matutinum,  aut 
vesperas  ante  icrliam  ,  peccare  veuialilcr,  si 
adverlenter  et  absque  rationabili  causa  id  fa- 
cianl ,  dummodù  absil  conlemptus  ,  aut  scau- 
dalum  ,  neque  ba;c  inversio  babeatur  in  con- 
sueludine  :  si  tamen  aliquolies  tanlùm  ex  justà 
causa  liai ,  caret  etiam  vcuiali  pec<ato  ;  sub 
bac  enim  conditione  videlur  praescriptus  «rdo 
divini  oUicii ,  nempe  si  aliter  justa  causi  el 
nécessitas  non  poslulel.  Sic,  <iui  oblivione  na- 
lurali  manè  omisit  dicere  primam,  quando 
serô  post  conipletorium  in  examine  conscieuiia; 
de  boc  recordatur,  salisfacil  recilando  tuuc 
primam  ,  née  tenetur  alias  boras  repelere  ,  ut 
prima  suo  ordine  collocelur.  Item  qui  ad  cbo- 
rum  accedil  cùm  canlalur  sexla ,  potest  illam 
cum  cboro  prosequi,  etiamsi  nondùm  dixeril 
primam  el  tertiam  ,  et  suflicit  quod  eas  postea 
recilei.  Idque  verilicatur  etiam  de  parle  unius 
et  ejusdem  horœ  ,  nempe  quod  possil  extra 
cborum  et  consuetum  ordinem  poslea  recilari 
ac  suppleri.  Item  qui  non  babel  librum  in  quo 
sint  lectiones  ,  polesl  recitatis  psalmis  el  no- 
clurnis,  in  aliud  lempus  lectiones  remiltere  ; 
et  laudes  prosequi ,  impotenlià  aut  rationabili 
causa  excusante.  Imô  ad  recitandum  tenetur, 
quod  scii  raemoriler ,  si  eâ  die  nequeai  inve- 
nire  breviariura. 

An  aulem  sit  grave  peccatum  ,  sine  causa 
celebrare  Missam  ante  matutinas  boras  perso- 
lulas, quidam  adirmant,  imô  et  an  te  primam  reci- 
talam.  Neganltamen  ebmmunileralii,  eô  quod 
matutinum  et  laudes  nuU.im  de  se  videantur 
liabere  connexionem  cnm  Missà  ;  ideôque  sine 
fundamenlo  contrarium  asseritur;  nisi  forte 
lempore  Missœ  celebratse,  jam  lluxerit  lenq)us 
recitandi  matutinum  à  jure  et  consueludine 
prœscriptum.  Id  lanien  non  facil  peccatum 
mortale  ,  cùm  adimpleatur  praeceptum  quoad 
substantiam. 

Inversio  autem  ordinis  divini  oflicii  in  cbo- 
ro et  oralione  publicà,  est  quid  grave  ex  gé- 
nère suo;  quia  vix  seclusà  urgente  el  rationa- 
bili causa,  lieri  potest  absque  scandaloetpopuli 
oHènsione  per  se  loquendo,  gravisque  pr;eccpii 
ecclesiastici  conlemptus  repulalur  :  nec  uii- 
quàm  caiilari  <tut  celebiari  débet  ilissa  niaj"r 


ss 


PR^LOQUIUM 


S6 


elcoinniunis,  nisi  persoliilis  lualutinis,  laudi- 
biis  ei  prima  ,  exccptis  Clirisli  nalalitiis. 

Quœres  l°qtialilcr  et  siib  qiiâ  forma  oITicium 
sit  recitandiim  ;  an  uniforniiler  ab  omnibus 
idem  sit  persolvcudura? 

Respondeo  cùm  Cajetano ,  quôd  ex  jure  qui- 
dem  solùm  inveniunlur  septem  liorœ  canonicae 
prœcepla;.  Ex  coiisueludiiie  autem  ,  quilibet 
débet,  juxta  suœ  Ecclesiae  seu  religionis  usum, 
id  dicere  prooflicio,  quod  ibi  recitari  consue- 
vit.  Et  idem  judicium  ferendum  de  adjunctis  ; 
sive  sufl'ragiis,  sive  Psalmis  ,  sive  memoriis  , 
sive  horis  B.  Virgiiiis,  ubi  consuetudo  babet 
vim  legis;  non  débet  itaque  religiosus  proprium 
breviarium  sine  causa  de  necessitale  dimittere, 
et  Romanum  aut  aliud  sequi;  cùm  sub  gravi 
obiigatione  tcnealur  suae  Ecclesi»  aut  religion  i 
se  conformare;  et  prseseriim  si  deliàc  confor- 
matione  in  ofiicio  eliain  privalim  dieendo  ,  ex- 
tet  commune  prœceptum,  prout  regulariter 
fil  ;  cùm  enim  sit  in  re  gravi ,  graviter  etiam 
obligat,  ita  ut  non  censealur  obligationi  suœ 
satisfecisse  ,  quicunique  de  indusiriâ  et  pro  li- 
bito,  utilur  alio  breviario,  quàm  proprio  suae 
Ecclesiae  aut  religionis.  Qui  tamen  ex  justâ 
causa  el  urgenti  necessitate  ,  puta  non  liabens 
tune  proprium  breviarium  coactus  fuit  oflicium 
liujus  diei  qudd  celebralur  in  suo  ordinc,  re- 
citare  in  alio  breviario  elsecundùm  aliam  for- 
mam  ,  excusandus  venit,  solùmque  débet  sup- 
plere  quod  omisit  de  oKicio  proprii  breviarli , 
si  illà  die  illud  babere  possit.  Vide  D.  Thomani 
quodiib.  1,  q.  7,  art.  1. 

An  autem  peccet  et  oneri  divini  oOTicii  non 
salisfaciat ,  qui  de  industrie  absque  légitima 
causa  aliud  oflicium  prooflicio  persolvit;  v.  g., 
faciendo  de  aliquo  sancto,  diim  lit  de  ferià  ; 
Cajelanus ,  Sylvester  et  alii  censcnl  istum 
adimplere  preceptimi  quoad  substantiam,  licet 
non  quoad  niodum  ;  ideôque  non  commitlere 
peccatum  morlale,  sed  dunlaxat  veniale grave. 
Alii  verô  probabiliùs  docent  oppositum ,  cô 
quôd  Ecclcsia  non  solùm  prseceperit  recitatio- 
nem  oflicii  in  génère  et  in  confuso,  sed  etiam  in 
particulari  el  dcterminatè  ut  tali  die,  dicatur 
taie  oflicium,  eujus  obligatio  >  ulpote  diei  af- 
fixa,  transit  cum  ipsà  die,  proindeque  iste 
peccarei  etiam  contra  proeccpti  substantiam. 

Verùm ,  si  isla  mutalio  involuntariè  et  inad- 
vertenter  conlingerei,  sicque  dics  elaberelur  , 
lune  iste  excusarctur  ;  si  verô  advcrteret,  el 
adliuc  superessel  tenipus  et  commodilas  bunc 
defeclum  reparandi  sufficiens,  tune  licet  non 
iLMUTCdir  ea  repetere,  in  qiiibus  liœc  oflicia 


conveniunl,  videtur  lamen  quôd  debeat  sup- 
plere  qux  désuni,  ne  minus  solvat  quàm  dé- 
bet, aut  oblinere  àsuperiore  licenliam  faciendi 
de  ferià  altéra  die  ,  ex  quo  jam  inadvertenter 
fecii  de  sanclo.  Vide  D.  Thom.  quodiibet.  3  , 
q.  13,  art.  2,  el  D.  Anton,  p.  2,  tit.  0,  cap.  12; 
undc  Alexander  papa  VII  banc  proposilionem 
damnavit  :  In  die  palmamm ,  recitans  ojfici  m 
paschale,  satisfucit  prœcepto.  In  constitutioni- 
bus  Prœdicatorum  dist.  1,  cap.  1,  de  Officio 
Eccles.  textu  1,  litt.  E,  expresse  babetur, 
qucd  praîlati  ex  rationabili  causa  dispensare 
possunt  fratres  quoad  proprielatem  oflicii ,  ut 
quando  deberet  licri  de  ferià,  liiciant  oflicium 
de  sancto  :  in  quo  tamen  casu ,  si  non  dixerint 
oflicium  B.  Virginis  in  clioro,  lenenlur  illud 
dicere  in  privato.  Ex  qno  manifesté  constat, 
quôd  quoties  laie  oflicium  obligat  in  cboro , 
obligaletiam  fratres  recitantes  magnum  officium 
in  privalo  et  extra chorum  :  ita  ut  ùeclaret  con- 
slilulio  utrumque  pertinere  ad  substantiam 
oflicii  in  hoc  ordine  inducti  in  illis  determi- 
nalis  diebus,  ut  fusiùs  probavimus  lom.  1  de 
Just.  tract.  deLegibus,  et  colligi  polest  ex 
Sylvcstro  V.  Horâ,  §  G,  ex  Solo  lib.  10  de 
Just.  q.  5,  art.  i,  ex  D.  Tliomà  quodiib.  5,  art. 
2,  ex  Fagnano.  lib.  3  Décret,  p.  2,  pag.  290. 

Quœres  5°  in  quo  loco  non  liccat  oflicium 
privatim  aut  publiée  recitare? 

Resp.  1°  nullum  esse  locnm  per  se  loquendo 
in  quo  non  liceat  privatim  officium  recitare  , 
cùm  Dcus  sit  ubique ,  et  in  omni  loco  eum 
possimus  orare.  Per  accidens  tamen  in  plateâ  , 
in  foro,  in  niagno  honiinum  concursu,ob 
strepitum  et  clamorem  inipeditnr  altentio  et 
devotio,  sicque  in  bis  locis  officium  non  débet 
recitari.  Nec  in  loco  indecenti,  qui ,  non  salis 
congruit  veneraiioni  débita;  reisacr»,  et  vide- 
tur esse  veniale  peccatum,  seclusis  aliis  circiim- 
stantiis  :  impletur  tamen  prœceplum  ,  sicutet 
quando  recitatur  oflicium  stando  ,  sedendo  , 
deambulando,  sive  in  domo  ,  sive  in  campo  , 
quia  nullum  jus  extat  quo  prœcipiatur  contra- 
rium. 

Respond.2°,  quando  oflicium  publiée  celebra- 
lur ,  lune  in  Ecclcsia  recilandum  esse,  jura 
prœcipiunl  à  deputalis  ad  illud;  ila  quôd  de- 
poncndi  sunt  à  clerici  consorlio  ,  qui  moniti 
intéresse  nolunt,  ut  habetur  disl.  02,  cap.  ul- 
tim.  et  Clément.  1  de  Celeb.  Miss.,  graviterque 
peccat  quicunique  sine  rationabili  causa  se  dc- 
bitis  horis  subtrahit  à  cboro,  quia  gravis  est 
ratio  divini  debili  :  prseseriim  ,  si  ex  hoc  quôd 
desit  horis  canonicis ,  proptcr  ejus  abseiitiam 


S7  DE  RELIGIONE 

iiotiibilitcr  Isedatur  divini  cultus  oflicii  ;  et  ad- 
huc  giavius  peccat,  si  adsit  conteniptus  :  et 
inter  alios  graviùs  delinquunt  proelati ,  dis- 
simulantes, parùin  quse  Dei  sunt  curantes, 
et  islos  ut  clioro  intersint  non  conipel- 
lentes. 

Canonici  verô  aliique  choro  deputati  beiie- 
iiciarii,  etiamsi  privatim  offîcium  in  domo  ré- 
citent, non  satisfaciunl  ;  sed  tenentur  choro 
interesse ,  in  Ecclesià  canendo  cum  aliis  olïi- 
ciura  dicere,  extra  lempus  absentiœ  à  concilio 
Tridentino  permissum. 

Quœres  6°  utrum  canonici  aliique  bened- 
ciarii  eiiam  absentes  possint  juste  quotidianas 
dislribuiiones  recipere? 

Resp.  1° ,  quôd  nisi  legitiniis  de  causis  mox 
referendis,  ab  isto  onere  relevetur  canonicus, 
aul  alius  beneliciarius  clioro  deputatus,  si  sil 
absens  à  choro,  distributioncs  percipere  na- 
quit, sed  illis  privatur  ante  quamcumquc  ju- 
dicis  sententiani;  eô  quôd  distributioncs  ex 
constitulione  Bonilacii  papae  VIII ,  renovaià 
et  confirniatà  à  concilio  Tridentino  sess.  24, 
de  Reformât,  cap.  12 ,  et  ex  usu  communiler 
recepto  ac  approbato  ;  titulo  pricsentiœ  et  as- 
sistentiœ  officii  divini  in  choro  prœbendariis 
debeantur  et  assignenliir  ;  idcôque  absentes 
illarum  dominiura  non  acquirunt,  etiain  in 
illis  tribus  raensibus,  quibus  unoquoque  anno 
juxta  faculiatem  à  Tridentino  concessam  à  pro- 
prià  ecclesià  abesse  possunt.  Et  taies  distrihu- 
tiones  quibus  privantur,  iis  dunlaxat  accrcs- 
cunt,  qui  choro  verc  actu  et  de  facto  inlersunt 
60  tempore  quo  alii  absentes  existunt ,  non 
aulem  eis  etiani  qui  fictione  juris  censentur 
adesse,  quatenùs  scilicet  ex  légitima  causa  ab- 
sunt  :  istis  siquideni  jura  tantûm  concediint, 
dislributiones  proprias  quœ  ipsi  obvenlur.T 
erant,  si  adfuissent,  seu  distributioncs  ordi- 
narias  et  communes  praesentibus  applicatas. 
Absentes  igitur  à  choro  sine  causa  ,  concilium 
ita  privât  disiributionibus,  ut  annullaverit  om- 
nem  circa  haec  collusionem  ,  remissionem  et 
condonationem  illarum  ab  assistcntibus  fac- 
tani ,  sicque  eliam  spontè  ab  illis  datas  resti- 
tuere  tenentur  ,  non  quidem  condonantibus, 
sed  propriœ  ecclesiae. 

Respond.  2",  varias  esse  causas  suHicientes 
ad  hoc  ut  beneliciarius  absens  à  choro,  solitas 
distributioncs  lucretur.  Très  assignat  Bonifa- 
cius  papa  VIII,  cap.  unico  de  Clericis  non  le- 
sideiitib.  in  6,  nerapè  infirmitatem  gravem , 
rationabilem  corporis  necessitatem,  eteviden- 
tem  Ecclesiae  ulililatem.  Infirmitas,  etiam  pro- 


ET  ORATIONE.  58 

pria  contracta  culpâ  canonici ,  eum  excusât , 
non  solùni  si  fuerit  in  se  gravis,  sed  etiam  quae 
judicio  medici  aut  prudenlis  viri  ingravesceret 
ex  accessu  ad  choruni.  Porrô  inUrmitas  débet 
esse  causa  abseniiœ  ;  qui  enim  etiani  sanus 
non  solet  interesse,  nec  choro  adesset  ex  hy- 
potliesi ,  quôd  non  aegrolaret,  distributioncs 
recipore  nequit.  Idem  dicenduni  de  rationabili 
et  justâ  corporis  necessitate,  quamdiù  durât, 
ut  si  ex  assistenlià  immincat  grave  damnum 
modo  per  canonicum  non  stet  quin  istud  inipe- 
diinentum  tollatur.  Vide  circa  istas  causas  ea 
(|ua;  in  Une  2  tomi  de  Justitiâ  dicta  sunt  à 
nobis. 

Resp.  3°  :  Qui  ultra  tempus  h  concilio  per- 
missum ,  notabiliter  et  fréquenter  absunt  à 
choro,  raortaliter  peccant,  elianisi  in  amissio- 
nem  distribulionum  consentiant,  nec  de  illis 
curent,  tiun  quia  ad  munus  canonici  spectat 
publica  horarum  in  choro  decanlatio  :  sicut 
ergo  clericus  in  sacris  privatim  oniittens  ofli- 
cii recitationem  ,  graviter  peccat ,  ita  et  cano- 
nicus ultra  illud  tempus  choro  non  assislens, 
eùni  non  verè  oiriciuni  persolvat  eo  modo  quo 
pcrsolvere  sub  gravi  pra:ceplo  obligatur;  tùm 
quia  residcntia  in  loco  beneficii ,  non  prœscri- 
bitur  nisi  propter  assistenliam  in  choro  ,  quid 
cnini  refert  quod  canonicus  sit  pra;sens  aut 
absens,  si  non  intersit  divinis  otliciis?  Unde 
cap.  Clericus,  dist.  91,  et  cap.  Si  quis  presbyler, 
dist.  92,  deponi  jubelur  :  haec  autem  gravis 
pœna  prxsupponil  gravem  culpam. 

Quaeres  7°,  an  oralio  debeat  necessariô  esse 
attenta?  Et  quidem  sermo  est  praecipuè  de 
oratione  vocali.  Nam  pure  menlalis  videtur 
non  posse  subsisicre  absque  mentis  conside- 
ratione  et  applicatione  :  secùs  autem  vocalis  ; 
sxpè  enim  contingit  oraniem  non  attendere , 
et  tamen  loqui.  Differt  autem  attenlio  ab  in- 
tentione ,  quôd  illa  est  actus  intelleclùs,  seu 
mentis  applicatio  et  advertentia  ad  verba  aut 
malcriam  et  flnem  orationis  :  liœc  verô  est 
aclus  volunlalis ,  nempè  aflectus  et  proposi- 
lum  Deuni  orandi ,  laudandi ,  aut  petendi  ali- 
quid  a h  eo. 

Certum  est  inprimis  requiri  banc  intentio- 
nem  ad  orationem  non  solùmquoad  modum  , 
seu  ad  hoc  ut  légitimé  et  non  vitiosè  liât,  sed 
etiam  quoad  subslanliam  ,  ad  hoc  scilicet  ut 
verè  sit  oratio  ,  non  enim  suflicit  verba  exte- 
riùs  proferre  ,  sed  debent  assumi  animo  et 
proposito  Deum  dcprecandi  ;  sic  dorniiens  aut 
arnens  aut  infans  siniilia  verba  dicenles ,  non 
orant  ;  item  nec   qui  studii  vel  rccreationis 


59  PR/El 

Musà  illa  Icgit  aul  cantal.  ïola  ergo  diûicullas 
procedil  de  atteiUione.  Ccituui  est  insuper 
qiiôd  requiritiir  aliqiialis  altentio  ad  lioc  ul 
sit  vera  oraiio,  ut  docet  D.  Thomas  in  i  sent, 
dist.  15,  et  hic  art.  13,  ubi  distinguit  duplex 
necessariuni,  uno  modo  per  quod  nieliùs  per- 
venltur  ad  linem  ;  et  sic  attentio  est  absoluiè 
necessaria  orationi.  Alio  modo  sine  quo  res 
Lon  potest  consequi  suiim  elTectuni.  Eflcctus 
aulem  or.uionis  est  triplex,  nempè  mereri,  im- 
petrare,  et  spiriiuatiterreficere  animam.Vl  oratio 
sit  meritoria  et  impetraloria,  débet  quidem 
esse  attenta,  sed  atienià  noslrà  fnigilitate, 
non  continué  et  per  totum,  sed  sufiicit  prima 
intenlio,  quâ  quis  ad  orandum  accedit  :  requi- 
ritur  tamen  illa  atlentio,  ut  oratio  spiriiualiler 
mentem  reficiat  et  saliet. 

Porrô  triplex  atlentio  orationi  adhiberi  po- 
test, nenipe  ad  verha  ,  ne  aliquis  in  eis  erret , 
ne  dicat  unum  verbum  proalio,  ne  confundat 
aul  colligat  verba,  sed  ut  distincte  et  revcren- 
ter  dicat.  Secundo  ad  sensuin  verborum  ,  ut 
scilitet  menie  percipiat  et  applicet  aflectum  ad 
id  quod  verbis  significatur.  Tertio  tandem  ail 
finem  orationis,  scilicet  vel  ad  Deuni  et  Jesum 
Christuni  crucifixum,  vel  ad  rem  pelitani,  puia 
castitatera,  hurailitatem,  gratiara,  patriam  cœ- 
lesteni  aliaque  bujusmodi  ;  et  hoe  attentionos 
secundà  excepta  ,  communes  ac  perviae  sunt 
doctis  ac  indoctis,  maribus  et  mulieribus ,  nisi 
quôd  in  prima  ,  ignorantes  possunt  materiali- 
ter  errare ,  sed  non  refert  ad  propositum  :  sat 
enim  est,  quôd  quis  attendat  ne  erret  ;  postre- 
nia autem  est  maxime  necessaria,  eamque  sim- 
pliccs  et  idiotae  pcrsonae  usurpare  possunt  et 
debent.  Una  tamen  isiarum  attentionum  sulli- 
cit  ad  orationeni. 

Tandem  observandum  est  intentionem  et  at- 
tenlionem  esse  duplicem:  prima  est  actualis  et 
fornialis;  et  consistit  in  actu  quo  quis  propo- 
nit  expresse  ac  inteiidit  orare  ,  et  actualiter 
liabel  mentem  attentam  applicatamquc  orationi, 
vel  explicité  sub  ralione,orationis,  vel  implicite, 
ut  si  assumât  breviarium  ad  more  solito  di- 
cendum  ollicium,  vel  intendat  satisfacere  suis 
obligationibus  ,  vel  aliquid  facial  ad  hune  ac- 
luni  nmralem  cultiis  divini  hic  et  nunc  detcr- 
ininatum ,  ut  si  horà  et  loco  solilis  induat 
sacras  vestes  ad  sacrum  faciendum  deiermina- 
tas.  Secuiida  intenlio  et  attentio  est  virtualis, 
ncnipè  qu*  in  vi ,  et  virtute  prœcedeniis  ac- 
tùs,  seu  primai  intentionis  et  attenlionis,  re- 
linquitur  et  remanet.  Sicut,  v.  g.,  dùm  aliquis 
lapidcm  projicit,  motio  projicienlis  est  actu 


OQL'IUM  60 

dùm  manu  lapident  vibrât  :  manet  verô  virtua- 
llter  in  lapide,  dùm  tendit  ad  scopum. 

ilis  supposilis  ,  dillicullas  non  est  de  inten- 
lione  et  attealione  actuali  et  lormali,  optan- 
dum  quidem  esset,  ut  onines  crantes  eam  ha- 
berent.  Verùm  non  est  absolutè  necessaria  ; 
quia,  ut  ait  D.  Thomas  hic  ad  i,  mens  humana 
propter  inrirmitalem  naiurae  diù  in  alto  stare 
non  potest:  pondère  enim  infuiniiatis  humanae 
deprimilur  ad  inleriora  ,  et  evagatur. 

Respondeo  igitur,  necessario  requiri  et  suf- 
iicere  aitentionem  virtualem.  Ita  D.  Thomas 
loco  cilalo.  Et  in  4  sent.  dist.  13,  q.  4,  art.  2, 
q.  i  et  a,  ubi  duplici  exemplo  convincit  inten- 
tionem virtualem  suflicere.  Primum  est  viato- 
ris,  quem  scniper  actu  cogilarc  de  suae  pere- 
grinatiouis  icrmino  ,  non  oportet.  Secunduni 
est  illius  qui  clargitnreleeinosynam;  non  enim 
necesse  est  ut  semper  actu  et  conlinuô  cogitct 
de  Deo,  pro  cujusamorc  dat  pauperi  ;  sed  suf- 
iicit id  semel ,  seu  in  principio  iiitendisse, 
cogitasse ,  et  non  rétractasse  :  eleemosyna 
quippe  est  meritoria  in  virlule  prima;  inten- 
tionis adhuc  perseverantis.  Sic  quamdiù  in 
oratione  non  retractatur  primum  propositum 
vacandi  Deo,  et  ex  inlinnitaie  naturae  mens 
orantis  involuntarié  vagatur,  ac  inadvertenter 
distrahitur  ;  tune  non  est  peccatum  ;  si  ex  ne- 
gligentià  quidam  advertcndi ,  aut  non  expel- 
lendi  evagationes  mens  distrahatur,  dummodô 
non  desiruat  onininô  propositum  atlendendi , 
sitque  solùm  venialis  haec  negligentia,  tune  erit 
peccalum  veniale.  Si  tandem  mens  oraniis  vo- 
luntariù  et  ex  proposilo  disiraliutur,  diver- 
tendo  ad  alla,  aut  se  occupandu  in  aliquo 
opère  cum  attentione  incompaiibili,  ut  pin- 
gendo,  legendo,  etc.,  tune  niortale  esse  pecca- 
tum ex  génère  suo  eliani  in  oratione  sponta- 
neà,  et  non  obligatorià,  sentit  Cajetanus  iu 
Summà,  v.  Oratio,  idque  propter  irrevereu- 
tiara  insertam.  Quamvis  enim  quis  non  tenca- 
tur  orare,  si  tamen  orei ,  tenetur  atiendere. 
Oportet  enim  supererogationis  honuni  benc 
agere  ,  aut  saltem  no:t  malè  :  constat  autera, 
talem  irreverenter  loqui  Deo,  et  irreveren- 
tiam  esse  peccatum,  sicque  facil  contra  pra;- 
coptum  de  non  irreverenter  colendo  Deum  : 
sicut  qui  ex  proposito  facie  distortà ,  gestu 
incomposito ,  indeccnler  ad  alla  aut  ad  alios 
occupaïus  regem  deprecaretur,  ipsuni  graviter 
offenderet,  etiamsi  locutio  non  cssel  necessa- 
ria, sed  spontanca.  Quidam  ,  ex  his  et  ex  aliis 
qua!  Cajetanus  scripsit  in  commenlario  hujus 
art.  15,  coUigunt  euui  talem  voluiilariam  iu 


61  DE  KELIUIONE 

oralione  etiam  sponlaneà  distractionein  de 
peccato  mortali  damnasse.  Comniunitcr  la- 
inen  auctores  docenl  esse  grave  veniale  pec- 
catum. 

Iii  oralione  tamen  prseceplà  dislracliones 
voluntarias  notabiles ,  docent  esse  peccaium 
morlale  ;  seu  ad  satisfaciendum  prœcepto  reci- 
tandi  lioras  canonicas,  intentioneni  elaitenlio- 
neni  salleni  virtualem  esse  omninô necessariam, 
ac  ol)ligare  sub  morlali;  et  eolligilur  ex  cap. 
Dolentes,  de  Celeb.  llissarum.  L'bi  concilium 
Laleran.  proecipil  niodum  recitandi  ofTiciuni , 
nempe  ut  stttdiosè  pariter  et  dévote  recitetiir. 
Studiosù,  quantum  ad  compositioneni  et  reci- 
tationem  exteriorem  ;  ac  devolè,  quantiira  ad 
intenlionem  et  allentioneni  inleriorem;  devo- 
lio  enim  est  actus  inlernus  religionis.  Adde 
quôd  prsBCeptum  Ecclesiae  de  reciiando  oITicio, 
est  de  aclu  hiimano,  iniô  et  religioso,  Deo  ho- 
norilico,  fidelibiis  alque  ipsi  precanti  frucluoso, 
nempe  de  verà  bonà  et  Deo  gralà  oratione. 
Atqiii  illa  oflicii  recitatio  cum  voluntarià  dislra- 
ctione,  et  sineattentione  saltem  virtuali  inter- 
na, non  est  verum  cum  Deo  colloquium ,  nec 
ipsi  gratum,  neqiie  iilam  audit,  neque  est 
vera  oralio,  ul  testatur  D.  Gregorius  hic  à  D. 
Thom.i  relatus.  Vide  S.  doctorem  in  eo  loco 
Sententiarum.  Et  2-2,  q.  83,  art.  13. 

Dices  Ecolesiam  non  posse  de  interioribus 
judicare.  Ergo,  sicut  defectum  intentionis  et 
attenlionis  internae  punire  nequit ,  ita  neque 
illam  prœcipere.  — Resp.  Ecclesiam  non  judi- 
care quidem  de  aciibus  interioribus  secundùm 


ET  ORATIONE.  «2 

se  praecisc  et  nudè  sumptis,  seu  non  ferre  sen- 
tcntiam  in  particulari,  propler  solum  defectum 
aclûs  intorioris  queni  prscipit,  cô  quôd  per 
lestes  probari  nequeat;  ailamcn  actus  interni 
ratione  exlerioruni  cum  quibus  connectuntur, 
et  ad  quos  dicunt  ordinem,  non  sublerfugiunl 
Ecclesiae  judicium.  Polesl  enim  Ecclesia  ferre 
seiitentiam  in  communl  contra  illos,  qui  omi- 
serint  actum  inleriorem  relatum  ad  exteriorem 
quem  prœcipit.  Sic  in  Clément  de  Haîret. 
cap.  Miiliariitn ,  lata  est  excommunicalio  con- 
tra iiiquisitores,  qui  vel  ex  odio  inquirunt, 
vel  ex  amore  omittunt  inquirere  adversùs 
hserelicos.  Quamvis  igitur  Ecclesia  actus  rae- 
rè  inlernos  directe  et  per  se  primo  non  prœ- 
cipial,  tamen,  quando  sunt  rationes  acluum 
exteriorum,  et  ad  ipsorum  complemenlum  or- 
dinantur,  indirecte  illos  praecipit,  nempe  dùm 
actum  virtutis,  qui  sine  interno  subsistere  ne- 
quit, hoc  ipso  quôd  obligat  ad  illud  opus,  obli- 
gat  ctiani  indirecte  ad  aclum  internum,  v.  g., 
priEcipiendo  annuam  confessionem ,  annuam 
communionem,  auditionera  Missae,  etc.  Praeci- 
pit etiam  examen  conscieiitiae  et  dolorem  inter- 
num peccaiorum  et  alios  actus  interiores  ad 
débité  comraunicandum,  ac  sacrum  audiendum 
requisitos. 

Alexander  papa  VII  daninavit  banc  proposi- 
tionem  :  Restilutio  à  Pio  V  imposila  beiieficiariis 
non  recitantibus,  non  debetnr  in  conscienlià,  ante 
sentcntiam  declaraloriam  judicis,  co  qubd  s'il 
pœna. 


EXPOSITIO 

PRIMI  PRyïlCEPTI  DECALOGI. 

Ego  snm  Dominus  Detis  tuns,  etc.  ;  non  habebis  deos  alienos  coram  me, 
non  facics  tibi  sculptile ,  non  adorabis  ea,  neqnc  cales.  (  Exocl.  20,  Deu- 
teron.  5.  ) 


Deus  oplinius  maximus  legem  hominibus 
promulgaturus.exorsus  est  à  nianifeslatione  suî 
ipsius,  lum  quoad  excellentiam  naturse,  dicen- 
do,  ego  Je/wua/i,  quod  significal  eus  à  se  et  in 
se  ab  seterno  exisiens,  indepcndens,  omnibus 
dans  esse,  et  quae  consequuatur  ad  esse,  omnia 


creando  ;  tum  quoad  officium,  dicendo,  Elohe. 
Est  enim  nomen  judicis  gubernantis  in  jiidicio 
et  justitià;  tum  quoad  largitatem  beneficioruni, 
dicendo  :  Qui  eduxi  te  de  terra  jEgiipti.  El  bis 
verbis  vult  Deus  impellere  homines  ad  sui  cul- 
tum ,  eunique  praicipere.  El  ex  hoc  quôd  sil 


63  EXPOSITIO 

summus,  nec  parem  habere  possit,  consequens 
est,  ul  cultus  ipsi  debilus  nulli  alteri  tribualur  , 
ut  nullus  ei  par,  aut  quasi  par  habealur,  solus- 
que  adoretur.  Unde  D.  Tboinas  opusc.  l,  dicil, 
quôd  islo  primo  prsceplo  prohibemur  colère 
nisi  unum  Deum.  El  Caleebismus  coiicilii 
Trid.,  parle  5,  dicil  in  supradictis  verbis  duplex 
contineri  prœcepluiii,  quorum  allerum  juben- 
di ,  allerum  probibendi  vim  babel.  Nam  quod 
dicilur  ;  ?lon  liubebis  deos  aliénas  coram  me,  eam 
habel  senieniiam  conjunclam  :  Me  verum  Deum 
coles;  alienis  diis  cullum  non  adbibebis,  prout 
Cbristus  Domiuus  explicuil  Matlli.  4,  dicens  : 
Dominum  Deum  tmm  adorabis,  et  illi  soli  ser- 
vies. 

Primum  igitur  prseceplum  est  lalria;,  id  est 
cullùs  Dei  in  se  ipso,  qui  non  niodô  Rellgionis 
cbrislianae,  sed  eliam  juris  naluralis  capul  est 
ac  fundamenlum;  et  qui  in  boc  consislil,  ul 
unus  Deus  credatur  et  colalur.  Verùm ,  quia 
cunclis  notuni  est  Deum  esse ,  non  opus  erat 
islud  praeceptum  aflirmaiivè  ponere,  sed  néga- 
tive, pula  non  esse  plures  deos,  nec  cum  eo  co- 
lendos.  Mulii  siquidem  fuerunl,  qui  licet  Deum 
esse  crederent,  imô  verum  Deum  colère  proli- 
lerenlur,  mullitudinem  lamen  deorum  venera- 
bantur,  ul  3  liegum  17  dicilur  de  Samarilanis, 
et  3  Reguni  18  Elias  cxprobrat  Judœis,  et 
constat  de  Romanis.  Et  quia  quidam  creaturas 
pro  diiscolebant  absquc  insiilutionc  imaginum, 
et  alii  sub  quibusdam  iniaginibus,  ideo  addilum 
fuit  opportune  :  Non  faciès  tibi  sculplile,  etc. 
Iste  aulem  bonor  et  cnllus  qui  reddiiur  Deo  ul 
est  in  seipso,  (il  et  redundal,  ex  onini  re  quant 
possiimus  illius  infiniiiE  majeslali  in  reveren- 
tiam  exbibere,  offerre,  ac  in  illius  obsequium 
insumere,  nempe  nieiilcm,  nicdiantibus  actibus 
fidei  orationis,  etc.;  voluntalera  medianlibus 
actibus  spei,  charitatis,  devolionis,  etc.,  de 
quibus  jam  eginiuj.  llem  corpus  medianlibus 
aciibus  inclinationis,  genullexionis,  proslraiiu- 
nis,  aliisque  exlerioribus  adorationis  signis; 
denique  bona  temporalia  et  primilias  frugum, 
per  oblaliones,  sacrilicia,  décimas,  etc. 

Hoc  ipso  aulem  quôd  islo  primo  Decalogi 
prxcepto  verus  Dei  cultus  prœcipilur  perlinel- 
que  ad  religionom  ,  consequenter  proliibcntur 
vilia  religioni  opposita  ;  lum  ea  quae  exhibent 
cullum  divinum  creaturœ ,  aut  Deo,  modo  la- 
men indebito,  elcomprebendunlursub  nomine 
superstitionis;  tuni  ea  quae  babent  manifeslam 
conlrarieialem  ad  religionem,  per  contemplum 
eorum  qua;  pertinent  ad  divinuju  cultuni,  et 
continentur  sub  irreligiosilate. 


64 


(ûuarôtio  unira. 

QlID  [STO   PRIMO  MANDVTO  PR.ECIPIATIR  ,    ET  Ql'ID 
PROlIIBEiTlR. 

Hanc  quaeslionem  dividimus  in  1res  arlicu- 
los.  In  primo  agilur  de  adoratione  et  cuitu 
lairi;e  soli  Deo  conveniente.  In  secundo  de  su- 
perstilione,  et  variis  illius  speciebus.  In  leriio 
denique  de  irrebgiosilate  ,  quae  reperitur  in 
lenlalione  Dei. 

ARTICULL'S    PRIML'S. 

De  adoratione  et  citltii  latriœ  soli  Deo  débita  ac 
proprio. 
Adoralio  praesupponil  cognilioneni  et  cxisti- 
maiionem  inlinilae  et  increatae  Deiexcellcniiae, 
ex  quà  orilur  prudens  judiciuni  diclans  Deum 
esse  summè  colenduni;  posl  quod  sequilur 
volunlas  ipsum  adorandi,  et  practica  recogni- 
tio  ac  voluntaria  submissio  et  subjectio  Deo 
tanquàm  rerum  omnium  auciori,  gubernalori, 
et  suprerao  Domino  ,  in  quà  verè  consislil  et 
perflcilur  adoratio,  seu  cultus  latriae  ;  ul  enim 
ail  D.  Thomas  in  3  sent.  disi.  9  ,  q.  1,  art.  3 , 
ellib.  3  coni.  genl.  cap.  120,  lalria  profitelur 
servilutem  quam  debemus  Deo  quia  fecil  nos, 
cl  in  quantum  esicreator,  prima  origo,  et  finis 
noslri  esse,  supreraus  Dominus,  summum  bo- 
nuni  quo  beaiiûcamur  :  sub  majestate  enim 
divinà  intelligilur  omnis  Dei  excellenlia.  Et 
quia  ex  duplici  nalurâ  composili  sumus ,  inlel- 
lectuali  scilicel  et  sensibill,  duplicem  adoralio- 
neiu  Deo  offerimus  ,  scilicel  spiritualem ,  quae 
consislil  in  inleriori  subjeclione  ac  mentis  de- 
volione,  et  corporalem,  quae  consislil  iu  exte- 
riori  corporis  liumiliatione  et  submissionc.  El 
quia  in  aciibus  omnibus  lalri*  ,  id  quod  est 
cxterius,  rel'ertur  ad  id  quod  est  interius  sicut 
ad  principalius,  ideô  ipsa  exterior  adoralio  lit 
propler  inleriorem  ,  ut  videlicet  per  signa  hu- 
miliialis,  quae  coiporaliter  exhibemus,  excite- 
lur  noster  afleclus,ad  se  Deo  subjiciendum; 
connalurale  enim  nobis  est ,  ut  per  sensibilia, 
ad  inlelligibilia  procedamus.  lia  D.  Thomas 
2-2,  q.  84,  art.  2. 

Plura  soient  exteriora  adorationis  seu  sub- 
jeciionis  signa  frequeniari,  primo,  genuflexio; 
per  eam  enim  inûrniitalem  nostram  indicamus 
in  comparatione  ad  Deum;  nam  apud  omnes 
nationes  genullectere  coram  aliquo ,  semper 
fuitsignum  submissionis  servitutis ac  reveren- 
tix  crga  illum.  Secundo  prostratio;  sic  enim 


05  PRIMI  PR 

quasi  profitemur  nos  nihil  esse  ex  nobis.  Ter- 
tio elevatio  manuum  in  cœlum  ,  Psalm.  140  : 
Elevalio  manuum  meantm  sacrificium  vesperli- 
mim,  et  Psalm.  135  :  In  noctibus  extollile  manus 
vesiras,  elc.  Ut  eliani  Genesis  17,  Icgliur  de 
Moyse.  Item  1  ad  Timolli.  2.  Quarto  elevatio 
oculorum  ad  cœlum.  Sic  Cliristus  adoravil 
Joan.6.  Quiniô  detectiocapilis;signumquippe 
est  submissionis.  Sexto  osculum  sanctum,  sic 
Eslher  osculata  est  apicem  sceptri  régis  As- 
sueri  in  signum  reverenli;e  et  submissionis  ; 
sic  eiiara  D.  Magdalena  osculabalur  pedes 
Chrisli.  Tandem  lunsio  pecloris  est  animi 
submissi  et  venerantis  non  igiiobile  indicium. 

Adoralio  dividi  potesl  in  absolulani ,  quâ 
scilicel  quis  vult  rem  adorare  ,  propler  inlrin- 
secam  e.\cellentiani,  quam  babet  per  se  ac  ra- 
lionesui;  et  in  respeclivam,  quâ  nimiriimquis 
vult  adorare  rem  propler  aliud  ,  seu  propter 
c.vcellentiam  qux  est  in  aliquâ  personâ,  ad 
quam  taies  res  habenl  aliquam  babitudinem 
vel  conjuuclionem.  Priori  modo  solùm  vene- 
rabilis  est  res  intelleclualis ,  quia  hxc  soHun 
est  per  se  capax  excellentia;;  posteriori  modo 
res  ordinis  inferioris  sunt  adorabiles  :  honor 
enim  illis  exbibitus  non  est  propler  cas  nec  in 
ipsis  sislit ,  sed  in  personas  propter  quas  ado- 
rantur,  redundat.  Adoralio  propriè  sumpla, 
seu  ut  est  cullus  latrise  jam  explicalus  ,  soli 
Deo  convenit  et  debctur,  juxla  illud  Deule- 
ron.  6,  et  Matth,  4  :  Domiimm  Demn  tunm  ado- 
rabis,  et  illi  soli  servies.  Et  probal  D.  Tliomas 
2-2,  q.  81,  art.  1,  ad  3.  Ideôque  lalcm  cullum 
alleri  exbibere  ,  vocatur  idololatria.  Cbristus 
eliam  cullu  lalriœ  adorari  débet  ,  ila  ut  eadem 
adoralio  latrise  ad  divinilatem  et  ad  bumanita- 
tem  illius  terminetur,  quia  cùm  humanilas  sit 
substantialiter  et  hyposlalicè  verbo  unila  ,  et 
subsistât  per  divinum  supposilum ,  ralione 
talis  unionis  fit ,  ut  eadem  lalria;  adoralio , 
quae  lerminatur  ad  personara  Verbi ,  termine- 
tur eliani  ad  bumanilatem  tanquàm  ad  natu- 
ram  ab  ipso  assuniplam  et  intrinsecè  termi- 
nalam  :  cum  boc  tamen  discrimine ,  quod 
Verbum  per  se  et  ralione  proprise  excellenliae 
adoraïur,  humanilas  verô  per  unionem  ad 
illud,  seu  ralione  excellenliae  Verbi  coado- 
ratur. 

Adoralio  largo  latoque  modo  sumpla  con- 
venit creaturis  rationalibus  ;  ordinalur  quippe 
ad  reverentiam  qua;  alicui  debetur  propter 
ejus  excellentiara  aul  superiorilatem  ;  proin- 
deque  ibi  est  alia  ratio  debili  et  excellentise  ; 
ubi  potest  esse  dislincta  reverentia  et  adora- 


ECEPTI.  fie, 

tio  :  alià  auiem  ralione  debetur  servilus  Deo 
et  bomini  :  sicut  et  aliâ  ralione  dominium 
compelil  Deo  et  bomini  :  nani  Deus  plenarium 
cl  principale  dominium  babet  respectu  lotius 
et  cujusiibet  creaturae,  quae  totaliler  subjicilur 
ejuspolesiati  :  homo  autem  participât  quam- 
dam  simililudincm  divini  doniinii  secundùra 
quôd  babei  parlicularem  potestatem  super  ali- 
quam crealuram  :  et  ideô  dulia,  quœ  debitam 
servilulcm  exhibet  bomini  dominanti,  alia  vir- 
tus  est  à  lalrià  quae  exbibel  servilulcm  divino 
Domino,  et  esl  qua-dam  observanliae  specics; 
quia  per  observanliam  honoramus  quascumque 
personas  dignitate  pnçcellenies  :  per  duliam 
aulem  propriè  sumplam  servi  dominos  suos 
veneraniur;  dulia  enim  graecè  servilus  diciiur. 
H*c  D.  Thomas  2-2  ,  q.  103  ,  art.  3  ,  in  corp. 
Igilnr,  cùm  crealurœ  nequeat  competere  po- 
tenlia  creandi ,  ralione  cujus  debetur  Deo  la- 
tiia,  ideo  neque  adoralio  propriè,  seu  lalria 
eidem  convenirc  polest ,  sed  solùm  dulia  ,  se- 
cundùm  dominium,  quod  illi  communicatur  et 
habel.  Illiic  sanclis  propter  excellenliam  glo- 
riae  vel  sanclitalis  creatœ  quâ  gaudenl,  debe- 
tur cullus  duliae.  Quôd  si  illa  excellentia  et 
sanciitas  resideat  in  aliquâ  personâ  singulari 
ralione  cxcellenlissimâ ,  ut  in  bealissimâ  Vir- 
gine  Maria  Dei  Maire,  Domina  et  lîeginâ  noslrà, 
tune  bonorari  débet  cullu  medio,  nempe  infra 
lalriam  et  supra  duliam,  et  vocatur  à  theologis, 
litjpcrdulia. 

Ilinc  liabes  quôd  secundùm  reverenliam  , 
quae  creainrœ  excellenti  debelur,  Nathan  ado- 
ravit  David;  secimdùm  aulem  reverentiam 
quae  debelur  Deo,  Mardochœus  noiuit  adorare 
Aman.  El  sic  de  caeleris.  Quando  igiUir  genu- 
llexi,  proslrati,  peclus  lundentes  colimus  san- 
clos,  non  proplerea  eos  propriè  adoramus,  nec 
eis  cullum  lalriae  deferimus  ,  cùm  lanlùm  ex- 
cellenliam creatam  in  eis  agnoscamus  et  pro- 
fileamur  ;  sed  ea  signa  in  duliae  cullum  dun- 
taxat  ordinamus;  sicut  et  qui  discooperio 
capile  et  genullexi  regem  salulanl,  honorant 
et  alloquunlur,  non  censentur  proplerea  ipsum 
adorare,  ei((ue  lalriae  cullum  exbibere,  eô 
quod  bis  inlendant  eum  colère,  tanquàm  crea- 
luram, el  non  ut  Deum. 

Haec  itaque  aliaque  id  generis  signa  ,  ex  na- 
turà  aul  condilione  suâ,  vel  ex  usu  el  consue- 
ludine ,  non  sunt  divinae  adorationis  argu- 
menta ,  cùm  etiam  possint  et  soleant  adhiberi 
ad  honorandos  homines,  ut  constat  ex  D.  Au- 
gust.  lib.  10  de  Civil,  cap.  4,  et  ex  D.  Thomâ 
2-2,  q.  105  ,  art.  3  et  4.  Nisi  ergo  ex  animo 


67 


EXPOSITIO 


procédant,  quo  quis  velit  ea  referre  in  eulium 
soli  Deo  conveiiienlem,  eunique  alteri  iribuere, 
nonredduiit  culliim  illumidololatricuni.  Idau- 
teni  in  meniem  Cailiolicorum  nusquàm  venit. 
Sicque  iusipienter  omnino  lieirrodoxi  eos  ido- 
lolairia;  reos  in  cullu  sanciorum  repuiant, 
cùni  non  tanquàni  deos,  sed  soliim  ut  Deiservos 
et  aniicos  ab  ipso  facios,  crc-aios,  et  omnino 
dependenies,  ac  per  ordineui  ad  eum,  celant 
et  venerentur,  et  iii  apud  supreuiuin  omnium 
Doniinum  intercédant ,  depreeenlur  ,  in  quo 
sanè  tanqiiàm  crealuias  eos  agnoscunt,  el  pro- 
iilentur. 

Hinc  etiani  sequiiur  nullam  esse  idoloiairiam 
sacras  imagines  Dei ,  Clirisli ,  angelorum  et 
sanciorum  colère.  Catholici  enim  eas  non  co- 
lunt  secundùra  se  ahsoluiè  et  précisé  ,  quate- 
nùs  suni  qiia:dam  res  ex  picturis ,  métallo  , 
lapide,  aliàve  nialerià  elliclae ,  sed  tanlûm  qua- 
tenùs  repraeseniant  prolot\  pum ,  sub  quà  so- 
lummodo  railone  sunt  honore  dignai ,  ul  con- 
stat de  statua  aut  imagine  régis.  Nani  ex  vin- 
dictà  quam  sumpsit  Theodosius  iinperator 
adversiis  Tiiessalouicae  populum  ob  statuam 
imperatricis  injuriis  affectam,  satis  liquet,  ho- 
norem  imaginis  in  pnitolypum  redundare. 
Imagines  igitur  uno  eodemque  reverentiœ 
actu  et  génère  coli  debenl ,  quo  res  quas  re- 
présentant, seu  eodem  motu  quo  exemplar, 
ut  ostendit  D.  Thomas  5  p.  q.  25,  art.  5  ,  4  et 
S.  Nam  sunt  prorsùs  idem  in  esse  reprœsenta- 
tivo,  et  cultus  terminatur  ad  rem  in  ipsà  ima- 
gine repraesentatam  :  non  enim  est  in  imagine 
aliqua  ratio  ab  exemplari  distincta  .  propler 
quam  colatur,  sed  eadem  prolotypi  excellentia 
qualenùs  intra  ipsam  imaginent  apprelienditur, 
et  qualenùs  ab  imagine  parlicipalur,  est  actus, 
forma,  et  causa,  ratione  cujus  imago  sit  in  esse 
vcnerabilium  ,  et  vénération!  habeatur,  ila  ut 
anibo  simul  speciiicent  actum  venerationis  , 
nempe  quôd  imago  ralione  prototypi  in  ipsà 
repraesentallcullum  terminal  (1). 

Nec  propter  pravum  et  corruptum  quorum- 
dam  rudium  sensum  et  usum,  aut  potiùs  abu- 
Bum  sacrarum  imaginum,  veritas  caiholica  dc- 
serenda  est,  née  bonus  illarum  usus  aoferendus, 
nec  universa  Ecclesia  privanda  mullis  egreglis 
ntllitalibus  spirilualibus,  quas  ex  cuitu  imagi- 
num reportât;  sed  instruendus  est  populus  de 
vero  cullu,  et  corrigendus  abusus,  osiendondo 
quoil  ila  débet  orare  coram  sanctorum  imagi- 
nibus,  ul  in  ipsis  cvemplaria  repra;sentata  ap- 

(1)  Vid.  Appendicem  de  cullu  sanciorum  et 
de  vcneraiione  SS.  rcllquiarum. 


prehendai,  perse  et  directe reneretur,  ac  ulti- 
matè  ad  ipsa  terminetur  cultus  et  oratio ,  etc. 
Nec  sunt  propterea  reprehendendi  lideles  ,  cô 
quôd  auhelen lad  imagines  propiùsaccedere,  aut 
ad  aliquas  potiùs  quàni  ad  alias  currant  et 
confugiant  ;  quia  haec  bono  et  raiionabili  nio- 
tivo  qiiandoque  fieri  possunt,  nempe  vel  quia 
inde  seniiunt  majorera  devolionem  excitarl, 
vel  commodiùs  orant  et  venerantur  sanclum  ; 
vel  quia  intcrdùm  Deo  sic  disponente,  majora 
beneflciaperaliquam  imaginera, seu  ad  ejusprae- 
sentiara  conferuntur,  vel  ob  alias  honestas 
causas.  Nec  id  probibetur  bis  verbis  :  A'oii  fa- 
ciès tibi  sculplile,  neque  omneni  simililiidinem.  clc. 
Deus  enim  non  probibuit  absolulè  imagines  et 
similitudines  :  id  enim  fuisset  inhibere  arles 
pingendi,  dolandi,  sculpendi  et  faciendi  ima- 
gines ;  cùm  tamen  Deus  jusserit  fabricari  ser- 
penlem  aeneum,  quem  respicerenl  ac  venera- 
reniur  Hebrœi,  ut  dicitur  Numerorum  11.  Item 
constat  in  labernaculo  fuisse  statuas  Cherubi- 
norum  el  similitudines  malogranalorum,  lilio- 
rnm,  itemque  statuas  boum,  leonum,  vaso- 
ruin,  etc.,  Salonionem  laudabililer  in  lemplo 
reposuisse.  5  Reg.  6  et  7.  L'nde  non  dicit  Deus: 
iNon  faciès  sculplile,  sed  :  Xon  faciès  sculptile, 
seu  idolum,  ut  adores  illud,  quare  addil  :  Non 
adorabis,  non  cunaberis,  non  servies  eit.  Ut 
expresse  notât  D.  J'iioroas  5  p.  q.  25,  art  5, 
ad  1,  et  statim  subdit  S.  doctor  :  Et  quia,  sicul 
dicium  est,  idem  est  motus  in  imaginem  et  in 
rem,  eo  modo  piobibelur  adoratio  imaginis, 
quo  prohibetur  adoraiio  rei,  ciijus  est  imago. 
L'nde  ibi  intelligitur  prohiberi  adoratio  imagi- 
num quas  geniiles  fiiciebant  in  venerationem 
deorum  suorum ,  id  est,  daemonura  .  et  ideô 
pr;emittitur  :  iVon  liabebis  deos  aliènes  coram  me. 
Ipsi  aulem  vero  Deo,  cùm  sit  incorporeus, 
nulla  imago  corporalis  poterat  poni.  Sed  quia 
innovoTestameuloDeusfaclusesibomo,  potest 
in  sui  imagine  corporali  adorari.  HactenùsD. 
Tliomas.  Quaravis  igitur  nonpossil  depingi  for- 
malis  imago  Dei  eum  ad  vivum  exprimens,  ap- 
probanlur  tamen  ab  Bcclesià  imagines  Dei  me- 
laphoricre  ,  seu  qusc  hominibus  rudioribus 
aliquas  Dei  proprielates  quoquo  modo  repra;- 
senlani.  Unde  Pater  aelernus,  quia  vocalur 
Antiquus  dierum,  per  motium  senis  depingi 
solet  ;  et  Spiritus  sanctus  sub  columbœ  tigurà, 
quia  in  specie  illius  supra  Cbrislum  apparuit. 
Item  angeli  tanquàm  alati  juvenes  reprsesen- 
tantur,  quia  nunquàm  sencscunt,  et  mandata 
divina  celerrimè  csequunlur;  in  veslibus  albis 
pingunlur,  lum  aii  denotandani  eoruni  piirila- 


69 

tem,  lum  quia  ul  juvcnessic  induli  aliquaiido 
corporali  specie  apparuerunt.  liera  sanctorum 
im;igines    expominUir    ad     rcpraeseiilandam 
ipsdrum  sanclilalem ,  et  sunt  tanqiuiin  libri 
quibiis  idioUv  soipsos  de  rebus  divinis  inslniere 
possiint,  coruiiique  meinoiiaiii  reliicarc  :  va- 
lent eniiii  plurimùm  sacrsc  imagines  ad  devo- 
tioneni,  ad  veneraiioneni  Dei,  eiamorem  exci- 
tanduin,  nec  non  ad  imilalionem  sanctorum, 
ad   virlules  aliasque  uliliiaies  comparandas. 
Unde  sempiterna  fuit  tradilio  in  Ecclesià  de 
colendis  sacris  iniaginibus,   ut  osli'ndunt  D. 
Tiiomas  3  p.  q.  25,  art.  3,  ad  4;  Tertullianus 
in  lib.  de  Pudicitià  ;  Eusebius  lib.  1  Hist.  cap. 
ullini.,  et  lib.  8,  lap.   M;    D.   Aiigust.   lib.  1 
de  Consensu   Evangelist.    cap.  10,  et  lib.  2 
contra  Faustum  cap.  75;  D.  lîasilius  Oraiione 
in  S.  Barlaam;  D.  llieron.  contra  Vigilanlium; 
D.  Dainascenus  lib.  5  et  4  de  Fide  orthoiloxà  ; 
Cyrillus  lib.  (J  contra  Jul.  ;  Lactantius  Carm. 
de  l'assionc  Domini  ;  Gregorius  Nysscnus  Orat. 
in  Theod.  ;  Baronius  ad  annum  57,  nuni.  IIG; 
conc.  Trid.  sess.  23,  cap.  2.  Porrô,  cùni  motnsin 
imaginem  qualcnùs  est  imago,  sit  unus  et  idem 
cum  illo  qui  est  in  rem,   sequilur  quôd  cùm 
Deus  sit  adorandus  lairia-  adoratione,  iia  et 
cjus  imagines.  Idemque  dicendum  de  Christi 
imaginibus,  de  sindone,  de  cruce,  lanccà;  cla- 
vis,  ul  probat  D.  Thomas  5  p.   q.  25,  art.  4, 
ubi  dicit  banc  esse  diflerenliam  inler  crucem 
verara  in  quà  Cliristiis  cnicilixus  Cï^t,  et  alias 
cruces  in  similiiudinem  illius  fabricatas,  ([uôd 
isiœ  laniùra  adorantur  lanquàm  imaginas  Je- 
sum   Gliristum    crucifixum    repraesentantes  : 
hsec  verô  adoralur  non  solùm  quia  repra;sen- 
tat  nobis  figuram  Christi   in  cû  extensi,  sed 
etiam  quia  ex  sacro  ipsius  conlaclu,  et  ex  hoc 
quod  ejus  pretioso  sanguine  pcrfusa  est,  sanc- 
lilicata  et  consecrata  fuit.  Idemque  dicendum 
de  lanccâ,  clavis,  indumcntis,  etc.,  cum  hâc 
tamen  differentiA,  quôd  crucem  Christi  vene- 
ramur  in  quàcumque  materià,  nonaulem  ima- 
ginem clavorum,   vel  quorumcumque  hujus- 
modi,  eô  quôd  isla  non  reju-aesentent  imaginem 
Chrisii,  sicut  crux,   quse  dicilur  signum  Filii 
hominis  (piod  apparebit  in  cœlo.  Ideoque  mu- 
lieribus  dixit  Angélus  :  Jesiim  quœrilis  ISaznre- 
imm   miei/ixtm;  non  dixit,    lancealum,  sed, 
CTUcifixum.  D.  Thomas  ibidem  art.  2,  ad  1  :  Si 
quis  hnmanitatem  Christi  prsscinderet  mente 
ah  unione  ad  Verbum,  et  seorsiira  ab  ejus  di- 
vinilate  colerct,  tune  non  posset  eam  adorare 
cuitu  lalrise,  quia  est  crcatura,  et  de  se  inado- 
rabilis,  sed  lanlùra  culiuhyperdulise.  Hoc  etiam 


PRtMI  PUiECEPTi.  70 

culiu  venerandœ  sunt  imagines  B.  Virginis,  et 
cullu  duliae  imagines  sanctorum.  Vide  Trident. 
sess.  25,  cap.  12. 

Idem  dicendum  de  reliquiis  sanctorum,  ut 
probat  D.  Thomas  ibidem  art  C,  eô  quôd  viva 
Christi  mendjra,  et  Spirili'is  sancti  in  ois  inha- 
bitantis  lenipla  t'uerint  eoruincorpora.  Corpus 
insensibile  non  veneramur  propler  seipsum, 
sed  propter  animam,  quœ  fnit  ci  unita,  quai 
nunc  fruitur  Deo,  et  propler  Deum,  cujus 
sancti  fuerunl  minislri,  el  ipse  Deus  hujusmodi 
reliquias  convenienter  honorât,  in  earum  prae- 
sentià  miracula  faciendo,  cujus  testes  locuple- 
tes  sunt  D.  Ambrosius  et  D.  Augustinus,  qui 
ea  se  vidisse  liileris  prodidorunt  ,  Ambrosius 
Epist.  85,  et  scrm.  95,  August.  lib.  22  de 
Civil,  cap.  8,  et  Episl.  157,  et  constat  de  cada- 
vere  in  se|)ulcrum  Elizœi  illaio,  quod  ejus  cor- 
poris  taclu  subiiô  revixit,  4  Hegum  15.  Vide 
Tridonlinum  sess.  25,  cap.  2. 

Ul  autem  libi  licilasitreliquiarum  veneralio, 
debes  moraliter  esse  cerlus  de  earum  verilato, 
ita  scilicet,  ut  ad  culliim  privalum  ipsis  exhi- 
bendum,  sulficiat,  si  aliquis  vir  probus  eas  lit 
taies  tibi  tradiderit.  Ut  autem  publiée  honora,  i 
valeant,  necesse  est  priùs  eas  esse  à  ponlifice 
recognitas,  et  ab  episcopo  approbatas,  qi:i 
circa  reliquias  débet  observare  ea  quae  tradit 
concilium  Trident,  loco  citato. 

Cereis  formis,  quas  agnus  Dei  vocamus,  sa- 
cer  cultus  dehelur,  sicul  el  aliis  rebus  sacris 
Deum  repra;senlanlibus.  De  his  omnibus  vide 
Sanchem  cap.  45  in  primuin  decalogi  prœcep- 
tum,  et  auctores  qui  de  controvcrsiis  scripse- 
runl.  Nostrum  enim  oflicium  est  casus  con- 
scieniise  fidelibus  exponerc,  et  non  de  rebus 
lidei  cum  haereticis  disputare. 

Unum  lanlùm  est  noiandum,  nempe  quôd 
soli  Deo  sacrificium  est  oirerendum,  ut  probat 
D.  Thomas 2-2,  q.  85,  art.  2,  in  corp.,  clan.  3, 
refert  ha;c  Auguslini  verba  lib.  8  de  Civil,  cap. 
ullim  :  Non  constiluimus  marlyribus  templa, 
sacerdotia  sacra,  et  sacrilicia  ,  quoniam  nou 
ipsi,  sed  Deus  eorum  nobis  est  Deus.  Unde  sa- 
cerdos  non  dicit  :  OffiTo  libi  sacrificium,  Pelre, 
vel,  Patile,  sed  Deo  de  illorum  victoriis  gratias 
aginuis,  et  nos  ad  imitationem  eorum  cxhor- 
taniur.  Igitur  templa  et  altaria  in  honorem 
sanctorum  erigunlur,  non  ut  ipsis  sanctis  in 
illis  sacrificium  olferatur,  sed  ulDeo  in  eorum 
memoriam  et  honorem  sacriliceUir. 

Votum  pariler,  ciim  siiaclus  religionis,  Deo 
tanlùm  fieri  el  promitti  potesf,  et  non  sanclis, 
saltera  directe.  Quare  dùm  quis,  v.  g.,  dicitur 


Il 


EXPOSlTIO 


72 


peregrinationem  Composleîlanam  vovisse  S. 
Jacobo,  sensus  est  eum  vovisse  Deo  in  hono- 
rem  D.  Jacobi,  se  ejusmodl  peregrinationem 
suscepturuni,  talisque  débet  esse  inteniio  vo- 
veiitis,  qui  proinde  hàc  de  re  est  instruendus. 

Articulus  II. 

Quid  sit  siiperstitio,  et  quœnam  illins  species? 

D.  Tiiomas  2-2,  q.  92,  art.  1,  définit  super- 
slilionem  :  Vilium  religioni  opposilum,  secuitdiim 
excessum.  Qnid  autem  sit  ille  excessus,  statim 
expllcat  D.  Tlionias,  dicens  :  iVoii  quia  plus  extii- 
beal  in  cullum  divimiin,  qiiàm  vera  religio,  sed 
quia  exhibet  cullum  divinum,  vel  cui  non  débet, 
vel  è  modo  quo  non  débet.  Sicque  superstilio  est 
vilium  religioni  ojjpositum  duobus  istis  niodis. 
Indeque  diversificaniur  superstilionis  species 
ex  parte  objecii,  inquit  D.  Tiioraas  ibid.  art.  2. 
Nam  potest  divinus  cullus  exhiber!,  vel  qui 
exhibendus  est,  scilicet  Deo  vero,  modo  lamen 
indebito,  et  haec  est  prima  superstilionis  spe- 
cies. Vel  ei  cui  non  débet  exhiberi,  scilicet 
cuicunique  crealurse;  et  boc  estaliud  supersti- 
lionis genus;  quod  in  varias  species  subdivi- 
ditur,  secundùm  diverses  fines  divini  cullùs. 
Ordinatur  enim  primo  divinus  cultus  ad  reve- 
renliam  Deo  exbibendani.  Et  secundùm  boc 
prima  species  bujus  generis  esl  idololatria,  qua; 
divinani  reverentiani  indebitè  exhibet  crea- 
tura;.  Secundo  ordinatur  ad  hoc  quod  honio 
inslrualur  à  Deo,  quem  colit  ;  et  ad  hoc  per- 
tinel  superstilio  divinativa,  qiiœ  dœniones  con- 
sulit  per  aliqua  pacla  cum  eis  inila,  vel  tacita, 
vel  cxpressa. 

Tertio  ordinatur  divinus  cullus  ad  quamdam 
directioneni  humanorum  actuum,  secundùm 
inslilula  Dei  qui  colitur,  et  ad  hoc  pcrlinel  su- 
perstilio quarumdam  observalionum.  Addunt 
aliqui  magiam  et  maleficium,  de  quibus  omni- 
bus sigillalim  in  sequentibus  paragraphis  agen- 
dum  est. 

§  1 .  D«  superstilione  indebiti  cultùs  veri  Dei. 

Cullus  vero  Deo  duobus  modis  indebitè  of- 
ferri  potest,  ut  tradit  D.  Thomas  2-2  ,  q.  93, 
primo  quia  exhibelur  ei  cultus  faisus  ac  proinde 
perniciosus,  aul  secundo  quia  Deo  exbibetur 
cultus  superlluus,  etsi  forte  alioqui  vcrus.  Scri- 
plum  est  enim  Joann.  4:  Veri  adoriitores  udo- 
rabunt  inspiritu  et  veritate.  Cultus  perniciosus, 
est  centra  voritatem  ;  cullus  verô  sirperlUius 
non  adhibeiur  in  spiritu,  sed  ab  co  rccedil. 
Dupliciler  autem  conlingere  potest,  quod 
cultus  exterior  Deo  vero  oblatus  sit  faisus,  seu 
quôd  pcr   talem  cullum  significelur  aliquid 


falsum  subindeque  perniciosum,  juxia  D.  Tho- 
mani  q.  93,  art.  1.  Uno  quidcm  modo  ex  parle 
rei  significaia; ,  à  quà  discordai  significatio 
cullùs,  ut  nunc  tempore  novae  legis,  uti  cœre- 
moniis  anliqua;  legis  quibus  Cbrisli  niysleria 
praefigurabantur  fulura  ;  quia  id  perindc  esset 
ac  significare  et  confileri  Christum  nondùm 
incarnatum  nec  passuin  esse,  quod  esl  falsum 
ac  perniciosum.  Alio  modo  ex  parte  colentis; 
et  hoc  prœcipuè  in  cullu  communi,  qui  per  mi- 
nislros  exhibelur,  in  personà  lotius  Ecclesiae  : 
sicut  enim  falsarius  essel,  qui  aliqua  propo- 
neret  ex  parte  alicujus,  quae  non  essenl  ei 
commissa,  ila  vilium  falsitalis  incurril,  qui  ex 
parle  Ecclesioe  cullum  exhibet  Deo  contra 
moduni  divinà  auctoritale  ab  Ecclesiâ  consli- 
lulum  et  in  Ecclesiâ  consuelum.  Haec  D.  Tho- 
mas. Ubi  S.  doclor  per  tô  prœcipuè  hoc  eliam 
posse  habere  locum  in  cullu  singulari,  putain 
jejunio  vel  oratlone  singulari  non  imposità  ab 
Ecclesiâ,  salis  indicat. 

Igilur  si  quis  cullu  exteriori,  singulari,  et 
adhuc  magis  communi  contra  fidei  veritatem 
Deum  bonorel,  lelhaliler  peccat.  Nam,  ut  ait 
D.  Thomas,  mendacium  maxime  perniciosum 
est,  quod  sit  in  bis  qua;  ad  chrisiianam  religio- 
nem  pertinent.  Est  autem  mendacium,  cùm 
aliquis  exterius  signilical  conlrarium  verilaii  : 
sicut  autem  significatur  aliquid  verbo,  ila  eliam 
signilicatur  aliquid  fado,  et  in  tali  significa- 
lione  facii  consistil  exlerior  religionis  cultus; 
ideôque,  si  per  cullum  exteriorem  aliquid  fal- 
sum significelur,  eril  cullus  perniciosus;  quia 
perniciosa  est  hiijusmodi  falsilas,  esto  quôd 
non  sit  perniciosum  mendacium  ex  parte  co- 
lentis, V.  g.,  Judœi,  qui  non  intendit  fallere. 
Adde  quôd  polest  dici  mendacium  perniciosum 
e\  parle  aclûs  cxlerioris,  ut  mox  explicabilur; 
neqiie  Judœorum  ignorantia  excusât  taie  cri- 
meii,  sicut  nec  corumdem  intidelilaiem. 

HInc  cullus  faisus  et  perniciosus  esset,  in- 
quil  Cajetanus  in  Summâ,  non  solùm  si  quis 
judaicis  caeremoniis  modo  colerel  Deum,  aut 
mahomelano  ritu,  sed  eliam  si  aliquis  falsas 
sanclorum  reliquias  colendas  proponat.  Oife- 
renles  quoque  votivas  statuas,  seu  imagines 
miracnlorum,  seu  benelicioruni  falsorum,  lu- 
cri  gratiâ,  ut  scilicet  inde  provocali  alii  ad  of- 
ferendum  similia  concurranl  aul  eniant,  su- 
perslilionem  falsi  cullùs  divini  incurrunl,  quia 
faisus  est  hic  cultus,  ulpote  signilicans  quod 
non  est,  et  peccant  morlaliler,  quia  irreveren- 
liam  nolabilem  Deo  inferunt  in  aclu  ipsum 
colendi,  quantum  est  ex  naturâ  actils  :  (juaravis 


75 


PRIMI  PR^CEPTI. 


74 


eniin  ex  intentione  offerentium  non  fiât  machi- 
nalio  conira  divinam  reverenliam,  scd  ad  lu- 
crum,  vel  aliquid  liujusraodi,  ex  naturà  laraen 
operis  contra  divinam  agitur  reverentiam.  Si- 
cut  enim  in  perjurio  inducilur  ex  naturâ  actils 
Deus  quasi  Icsiis  faisilaiis,  quamvis  perjurans 
non  credat  Deum  testificari  falsuni,  nec  inten- 
dat  quôd  attestetur,  quia  altestarelnr  contra 
ipsura  perjurium,  ita  hic  superstitiosus  utitur 
Deo,  tanquàm  colendo  falsitate  seu  falso  cultu 
quantum  est  ex  naturâ  cullùs,  quamvis  sciât, 
quôd  Deo  non  placet,  nec  intendat  Deum,  sed 
homines  fallere,  et  propterea,  sicut  ibi  in  per- 
jurio est  peccatura  mortaie  ex  génère  suo ,  ita 
et  hîc  in  nostro  casu  :  hucusque  Cajetanus. 
Et  super  arliculum  primum  hujus  qusest.  93, 
ait  idem  Cajetanus,  quôd  ad  faisitatem  com- 
munis  cultûs  ex  parte  colentis,  non  solùm 
spectat,  si  sacramenta  conira  Ecclesise  ritum 
celebrantur,  prout  habetur  causa  26,  q.  5, 
ean.  Qtiicumque,  sed  eliam  reducitur,  si  mira- 
cula  falsa  quis  prsedicet,  aut  docendo  scribal  : 
praedicatores  namque  et  doctores  in  personâ 
Ecclesiae  dicere  et  praedicare  constat.  Nec  ex- 
cusantur  quàcumque  piâ  intentione  à  perni- 
cioso  cultu,  quia  quantum  in  se  est,  lidem 
Christi  évacuant  veritate.  Hœc  Cajetanus.  Idem 
fortassè  dlci  potest  de  confessariis,  qui  ad  ter- 
rorem  poenitentibus  incutiendum,  fingunt  se 
vidisse  infernum  apertum  et  diabolos  eorum 
animam  illùc  detrudentes,  etc.  Deus  enim  non 
eget  nostro  mendacio.  D.  Thomas  q.  93,  art. 
2,  explicans  quid  sit  superfluus  cultus  ait, 
quôd  aliquid  dicitur  superfluum  dupliciler, 
uno  modo  secundùm  absolutam  quaniitatem  : 
et  sic  nequit  esse  aliquid  supcrduum  in  divino 
cultu,  quia  nihil  polest  liomo  facere,  quod  non 
sit  minus  eo  quod  débet.  Alio  modo  potest  esse 
aliquid  superfluum  secundùm  quaniitatem  pro- 
portionls,  quia  scilicet  non  est  fini  proporiio- 
natum:  finis autem  divini  cultùs  est,  ut  honio 
Deo  det  gloriam,  et  ei  se  subjiciat  meute  et 
corpore;  et  ideô  quidquid  liomo  facit  quod 
pertinet  ad  Dei  gloriam,  et  ad  hoc  quôd  mens 
hominis  Deo  subjiciaiur,  et  eliam  corpus  per 
raoderatani  refrcnationem  concupiscenliarum, 
secundùm  Dei  et  Ecclesix  ordinationem  et 
consuetudinem  eorum  quibus  homo  convivit, 
non  est  superfluum  in  divino  cultu.  Si  autem 
aliquid  sit  quod  quantum  est  de  se,  non  perti- 
net ad  Dei  gloriam,  neque  ad  hoc  quôd  mens 
hominis  feratur  in  Deum,  aut  quôd  carnis  con- 
cupiscentise  inordinaise  refrenentur,  aut  si  sit 
prxter  Dei  aut  Ecclesise  institutionem,  vel 

TB.   XIV. 


contra  consuetudinem  communem,  qu»  secun- 
dùm August.  pro  lege  habenda  est,  toium  hoc 
reputandura  est  superfluum  et  supcrstiliosuni, 
quia  in  exlerioribus  solùm  consislens,  ad  in- 
•eriorem  Dei  cultum  non  pertinet.  UnJe  Au- 
gustinus  adducit  id  quod  dicilur  Lucœ  17  : 
negimm  Dei  intra  vos  est,  nenipe  quod  loquiiur 
conira  supersliliosos,  qui  scilicet  exlerioribus 
principalem  curam  impendunt.  Haclenùs  D. 
Thomas  cujus  verba  pro  régula  sunt  habenda', 
ad  dignoscendum  quandonam  superlluilas  in 
cultu  divino  reperiatur  ;  nani  ex  ils  Cajetanus 
reclè  colligit  cullum  superfluum  in  exlerio- 
ribus solùm  consistere,  nec  ad  inleriorem 
Dei  cultum  aut  spirilum  perlinere,  nec  or- 
dinari.  El  quia  ad  inleriorem  Dei  cultum, 
qui  est  cultus  spirilils,  non  reclô  ordinaïur 
quôd  prneter  Ecclesix  insliluiionem  aut  con- 
suetudinem sit  :  ideô  dato  quôd  aliquis  praeter 
Ecclesia;  morem  ,  ad  inleriorem  devolio- 
nem  intcnderet  nova  ordinare,  supersiilionis 
viiio  non  caret  et  exteriùs  tantùm  colii;  nam 
interiùspeccat,ab  Ecclesiae  régula  devians,  ut  si 
dicat  bis  Alléluia  ubi  semel  scriplum  est,  si  fiât 
in  Missàsignum  crucis  ubi  fieri  non  mandatur, 
item  genuflectere  pluriesquàm  praecipilnr,  aut 
rccilare  Gloria  vel  Credo,  quandodicenda  non 
sunt,  addere  alios  sanclos,  qui  non  sunl  in  Ca- 
none  Misssc,  etc. 

Quale  autem  commiltalur  peccalum  in  liîs 
superfluitatibus,  D.  Thomas  non  exprimil.  Es' 
tamcn  coramuniler  veniale  ,  dummodôscanda- 
lum  ,  vel  conleniplus  ecclesiasticae  disciplinac 
aut  interioris  cullùs  absit  :  tune  enim  foret  ibi 
perfecta  supersiilionis  ratio.  Quod  idem  vidc- 
lur  dicendum  quolies  fit  aliquid  supra  aiit  ex- 
tra rubricas  animo  inducendi  novum  rituni  in 
cultu  divino  conira  Eccicsix  receplam  consue- 
tudinem aut  prœceptum  graviter  obligans,  ut 
si  absque  aliqu.i  ex  vestibus  sacris  quis  Missam 
celebrare ,  aut  aliam  vesteni  adhibcre  vellet. 
Extra  verô  lios  casus  non  videlur  esse  nisi  ve- 
niale ;  et  quidem  non  levé  reputandum  ;  quia 
infra  supersiilionis  lalitudinem  conlinclur, 
quae  divino  opponitur  cultui;onine  autem  pec- 
catura, in  bis  quae  Dei  sunt,  magnum  esse 
constat.  Quôd  autem  sit  veniale  ,  tantùm  inde 
colligunt  auctores,  quôd  cùm  lalis  cultus  ox  se 
sit  bonus ,  tantùmque  modo  indebilo  reddatur, 
déficit  à  perfecta  ratione  supersiilionis  ;  ideô- 
que  non  est  inordinalus  nisi  secundùm  quid  , 
praesertim  quia  plerùmque  ex  pio  afl'ectu  pro- 
ficiscilur ,  qui  deformilatem  mortalein  auferre 
censelur ,  nisi  lanta  foret  cseremoniarum  per- 


Exposmo 


76 


turbatio ,  ul  bonorum  el  isapieiUum  judicio  , 
0(!  grave  pcccalimi  perliiigeret. 

Ad  cullum  supersliliosum  quidam  rcducunt 
iiioreni  illorum  sacerdotum,  qui  absquc  speciali 
privilegio  in  Nalali  Domini  slalim  posl  mediain 
iioctem  célébrant  1res  Missas  piivalas,  cô  quod 
faeianl  contra  jus  canonicuni  graviter  obligans. 
Vcrùni ,  cùni  passira  ubique  contraria  consue- 
ludo  sit  recepta  et  ab  episcopis  lolerata  ,  non 
videtur  in  hàc  re  injiciendus  scrupulus  peccali. 
Missas  tamen  solemnes  horis  lantùm  slatutis  eà 
die  celebrare  decct ,  quamvis  damnarc  nollem 
nioreni  assuelum  in  aliquibus  parvis  conventi- 
Lus  celcbrandi  mcdiâ  nocte  Missam  majorem 
cura  cantu  ,  statimque  duas  alias  Missas  sub- 
niissè,  quas  audit  conim;inilas;  eô  quôd  rcli- 
giosi  illà  die  occupati  deinde  concionibus  el 
confessionibuâ  cxcipiendis,  vis  posseiil  intér- 
esse cboro  ad  slatutis  horis  illas  decantandas 
cùni  non  tôt  suppeiant  :  hœc  eiiim  ratio  juncta 
consueludini  receptsE,  id  excusare  potcst ,  non 
conlradicenlibus  prœlalis. 

Uitus  omnes  qui  superstilioneni  redolent  et 
abEcelesià  probali  non  sunt,  quampriniùm 
innotescunt  superioribus  et  conl'essariis  ,  re- 
probariactolli  debent,  si  fieripotest,  quales 
sunt  non  paucœ  rudiura  consueludines  Deo , 
y.  g. ,  lot  candelas ,  talis  coloris  offerre  pro  re- 
rum  suarum  conservalione  vel  augmcnto.  Yel 
saltem  inslruendi  sunt,  ne  jionant  suani  spem 
in  illo  cerlo  numéro  aut  colore ,  quasi  alius  nu- 
merusautcolor  Deo  vel  sancto  gratus  non  sit 
fulurus.et  feiix  eventus  omninù  ab  iilis  cir- 
cumstantiis  dependeat  ;  tune  enira  id  foret 
prorsùs  illicilum  ac  superstitiosum  :  sed  lantùm 
id  faciantad  devotionem  cxcitandam,  velintque 
in  lionorem  alicujusmysterii  vel  sanctirecitarc 
loi  orationes ,  ac  oflerre  lot  candelas ,  v.  g. , 
trcs  ,  in  honorem  sanctissinKC  Tiinitatis  ,  aut 
quindecim  ad  colendum  quindecim  Uosarii 
mysteria.  Et  sic  de  caelcris,  ita  ut  isle  numerus 
reputetur  tali  cultui  conveniens  el  approbalus, 
et  non  aliter. 

Quxrespriraôaii  in  cantu  ccclesiastico.tum  vo- 
ce, lum  organo,  possit  esse  cullus  superstitiosus 
etpeccaminosus?— Resp.  D.  Tboniam2-2,  q.'J), 
probarc ,  Dcum  ore  esse  iaudanduiu  ,  el  in  di- 
vinis  laudibus  utiliter  cantuni  assurai,  additquc 
D.  Ilieronymum  ad  Ephes.  5,  non  sinipiiciler 
vituperare  cantuni ,  sed  solùm  reprelieudere 
cos  qui  in  Ecclcsià  canlaul  more  thcalrico, 
non  propter  devotionem  cxcitandam  ,  sed  pro- 
pler  oslentationcm  ,  vel  delectalionem  provo- 
candam.  L'ndo  D.  Augusl.  lib.  10  Confcss.  cag. 


33,  dicit  '  (  Cùm  mihi  accidit ,  ut  me  ampliùs 
<  cantus,  quim  rcs  quaî  canilur  nioveat,  pœna- 
I  liter  me  peccare  confitcor ,  et  tune  mallem 
I  non  audire  cantanlcm.  »  Dbj  Cajetanus  ait,  à 
duobus  cavendura  esl,  scilicet  ne  ideôcantelur 
quasi  ipse  cantus  secundùm  se  sit  gratior  Deo , 
et  ne  cantelur  causa  deleclationis  nostrae  vel 
alienœ  in  ecclesiasticis  ofliciis ,  sed  propler  fi- 
nera  cantus  ,  qui  consisiit  in  excilalione  pro- 
priae  vel  aliense  devotionis  ad  Deum.  Hinc  flt 
quôd  in  ecclesiasticis  oUiciis  débet  tanlùm  can- 
lari,  quantum  expedit  excitmda;  devotioni 
canlanlium  ,  si  alienx  devotionis  ratio  cessât, 
el  non  plus. 

Subdit  autem  Cajetanus  tumhic,  tùm  îu 
Summà  v.  Organum,  quôd  licet  organorum  usus 
jam  sit  licilus  inEcclesià,  causa  excilandse, 
devotionis,  iliicitus tamen  est,  causa  delecla- 
tionis ,  câdem  ratione  ,  quâ  cantus.  Nulloque 
modo  licilura  esl  inler  divina  in  eis  pulsarc 
profanos  el  seculares  cantus ,  aut  quod  pejus 
est ,  turpes  et  aniatorias  cantilenas  ,  quia  so- 
nus  organorum  appositus  est  divinis  ofliciis , 
ut  pars  ecclesiasticœ  solemnilalis.  Inserere 
autem  tanquàm  partcm  solemnilalis  divinis 
oinciis  profana  et  turpia ,  niliil  aliud  est,  quàm 
conjungere  Christum  cumBelial,  lucem  cum 
tenebris.  Uude  talis  admixtio  per  se  loquendo 
crimen  est  superstitionis  sacrilegae ,  et  pecca- 
tum  morlale  ,  contraria  lam  uni  divin»  cullùs, 
ut  scilieet  excitetur  devoiio,  quant  veritali 
Ecclesiœ  ,  contra  cujus  ordinationeni  loco  an- 
tiphonarum  et  divinae  laudis  offerunlur  ex  ip- 
sius  Ecclesiic  personà ,  profana  hxc  à  falsariis 
minislris. 

Necexcusanlur  ex  eo  quôd  sonus  abstrahit 
ab  omni  raaterià ,  et  quaclibet  melodia  soni 
potest  ad  sacra  verba  applicari.  Tum  quia  se- 
cundùm rei  vcritatem  isti  soni  liuut  ut  accom- 
modaii  ad  delectalionem  auditorum  ,  qui  non 
noverunl  illos  nisi  ut  sonos  illorum  verborum 
profanorum  aut  turpium  ;  in  cujus  signumau- 
dienies  ex  illo  sono  excltantur  ad  illa  profana 
seu  lurpia  ,  prout  experientia  teslatur  :  lum 
quia  cantus  etiam  abstrahit  ab  omni  materià  ; 
et  tamen  Ecclesia  inlerdixit  profanos  cantus 
in  lemplo,  ut  cantus  théâtrales,  can.  Cantantes, 
dist.  92;  illi  itaque  cantus  sunt  mortale  pecca- 
tum ,  quando  inscruntur  ut  pars  cullùs  et  of- 
licii  divini ,  vel  ralione  scandali ,  vel  si  essent 
turpes,  lascivi,  provocantes  ad  malum. 

tîuœres  2°  an  die  Domiiiicà  obscrvare  jeju- 
nium ,  sit  quid  supersliliosum  el  peccamino- 
sum?  —  Uesp,  cum  D.  Thomà  in  4,  dist.  15, 


77  PRFMI 

q.  3,  art.  5,  q.  2,  in  corp.  et  ad  1,  item  2-2, 
q.  147,  art.  5,  ad  5,  quôd  jejunia ,  quœ  prcece- 
plo  Ecclesise  instituunlur,  sunt  magis  jejunia 
afllictionis  ,  quœ  non  conveniunt  in  diebus  lae- 
titi;ï.  Propter  quod  non  est  jejunium  ab  Eccle- 
sià  institutnm  loto  tcrapore  pasctiali,  nec  etiam 
in  diebus  Dominicis  ,  in  quibus  si  quis  jejuna- 
rct  contra  consuetudinem  populi  christiani , 
quae  ,  ut  Atigustinus  ait  pro  lege  habenda  est , 
vel  etiani  ex  aliqno  crrore ,  sicut  Manichoei  je- 
junant,  arbitrantes  quasi  necessarium  taie  je- 
junium ,  non  esset  inimunis  à  peccalo ,  quam- 
vis  ipsura  jejunium  secundùm  se  consideratum, 
omni  tempore  sit  laudabile  ,  juxia  illud  Hiero- 
nymi  ad  Lucinium  ;  Uliiiamomiii  lempore  jejit- 
nare  possemus  !  Ilaec  D.  Tiiomas.  Jejunium  in 
die  Dominicâ  interdicitur  can.  Si  finis  tanquîmi, 
CHU.  Si  qiiispresbijtcr,  disl.  30,et  can.S«c(?n/o;>, 
26,  q.  6,  et  can.  Ne  quis  jejunet ,  dist.  3,  de 
Consecrat.  idque  colligitur  ex  antiquo  et  com- 
muni  Ecclesiae  usu  excipienlis  dics  Dominicos 
à  jejunio  quadragesimali,  et  quamcumque  vigi- 
iiani  in  diem  Dominicam  ineidentem  ,  Iransfe- 
rentisquoad  jejunium,  in  sabbatumprEeccdens. 
Jus  autem  dicilur  taie  jcjuniuiu  interdixissc 
contra  iiairesim  Manichxorum  volentium  esse 
necessariôin  conlcniptum  resurreclionis  Cbri- 
sii  assumendum.  Unde  ,  si  quis  nune  jejunare 
vellet  cuni  alioruui  scandalo  aut  singularilalis 
studio  ,  quasi  opposilam  Ecclesiae  consuetudi- 
nem iniprobando  ,  aut  Manitboeis  ex  errore  se 
conformando  ,  pr'ocul  dubio  peccaret,  et  su- 
perstitiosus  foret.  Quia  tanien  jam  error  isle 
Manicbœorum  cessavit,  non  videtur  prorsus 
illicitum  jejunare  die  Dominicâ  ob  bonum  ali- 
quem  finem  ,  ut  ob  corporissanitalem,  ob  re- 
tundendam  carnis  pelulantiam ,  ob  profectum 
spiritualem  ,  etc.  ;  iia  Sylvestcr  v.  Jejunium, 
num.  C;  Navarr.  cap.  21,  nuni.  27;  Médina  C. 
de  Jejunio;  Ledesma  1  p.  q.  17,  art.  4;  Valcn- 
lia  disp.  9,  q.  2,  punct.  i,  dub.  2,  tom.  3; 
Sanchez  in  1  Dccalog.  prœceptum  lib.  2,  eap. 
37,  num.  12,  secluso  scandalo  et  singularilalis 
studio,  etc.,  taie  jejunium  videtur  licilum  : 
nollem  lamen  fréquenter  ab  aliquo  usurpari , 
quia  est  contra  communem  Ecclesioe  usum. 
Illnc  volum  jejunandi  ordinariè  et  singulis 
diebus  Dominicis ,  est  irrituni ,  nec  débet  in 
alium  diem  transferri ,  cùm  sit  de  re  illicilà  : 
sccùs  videtur  dicendum  de  voto  jejunandi  uno 
aulaltero  die  Dominico,  ob  specialem  devoiio- 
nem ,  et  bonum  aliquem  finem. 

An  autem  si  quis  voverit  per  tolum  annuni 
ejunare  In  die  in  quà  incident  aliquod  festum, 


PR^CEPTI. 


78 


teneatur  servâre  illud  jejunium,  quando  feslum 
illud,  V.  g.,  Annuntiationis  B.  Virginis  inci- 
dit  in  diem  Dominicam  ,  vel  possit  in  sabbatum 
prœcedens  transferre  ,  respondet  Sylvester  V, 
V.  votum,  q.  2,  num.  16,  quod  si  fuerit  jeju- 
nium luctùs  et  adlictionis  ,  nempe  assumptum 
ad  satisfacicndum  pro  delictis  ,  ad  futura  pec- 
cata  cavenda  et  ad  domandam  carnem  ,  iste 
débet  jejunare  sabbato  prœcedenli  juxta  nio- 
rem  Ecclesiœ.  Si  verô  fuerit  jejunium  exulta- 
tionis ,  assumptum  ut  mens  sit  aptior  ad  con- 
templationem  divinorum ,  tune  iste  vovens 
débet  ipsà  die  Dominicâ  jejunare ,  quia  est 
votum  virtuosum  et  ligans ,  dist.  76,  can. 
Uiiiiam.  Existimo  lamen  caiteris  paribus  mclius 
esse  se  conformare  consuetudini  universalis 
Ecclesiœ  ,  illudque  jejunium  in  sabbatum  prx- 
cedens  transferre,  adhibito  ad  caulelam  assensu 
supcrioris  aut  confessarii;  exceptis  lamen  sab- 
batis  in  quibus  iste  vovens  alio  prœcepto  jeju- 
nare tenetur.  Item  si  quis  vovit  jejunare  in 
vigilià  alicujus  sancti ,  v.  g.  ,  B.  Mariai  Magda- 
Icnx  ,  et  illud  incidat  in  feriam  secundam  , 
débet  jejunare  sabbato  prœcedenti ,  quia  jeju- 
nium istud  interpretandum  est  instar  eorum 
qua;  Ecclcsia  inslituil  in  vigiliis  sanctorum. 
Tandem  ([ui  promisit  jejunare  per  niensem  in- 
legrum  ,  non  tenetur  jejunare  diebus  Domini- 
cis, quia  jejunium  istud  intelligitur  ad  modum 
aliorum  jejuniorum  ab  Ecclesià  indictorum  , 
nisi  vovens  expresse  intenderit  ac  voluerit 
eliam  se  ad  illos  obligarc. 
§  2.  De  supcrstilione  cultùs  divini  crcatunc  ex- 
liibili ,  scu  de  idoloUitrià. 

Idololatria  communiler  et  impropriè  sum- 
pta  ,  convenit  cnicumque  peccalo  mortali  , 
cùm  per  illud  bomo  avertatur  à  Deo  et  con- 
veriatur  ad  ereaturam  ,  cui  adhœret  lanquàm 
ullimo  Uni  ;  in  quo  sensu  ,  Aposlolus  ad  Ephes. 
S,  avaritiam  appellavit  idolorum  servitulem  , 
cô  quod  avarus  posiponat  Deum  auro  et  ar- 
gento,  ac  in  divitiis,  ullimum  suum  finem  in 
terprelalivè  ponal.  Et  de  bàc  non  est  sermo 
in  praescnli,  scd  tanlùm  de  idololatria  propriè 
sumptà,  quà  scilicet  cullus  divinus  alteriquàm 
Deo  exhibelur;  quo  modo  est  spéciale  pecca- 
tum  ab  illis  distinctum,  et  islo  primo  Decaiogi 
prseceplo  veiiluni,  polestque  definiri  :  Super 
slilio  quà  diviiuis  Iwuor  liibuilur  alicui  crealmic 
sicut  Deo;  et  b;ec  superslilio  est  quœdam  inli- 
delilatis  protestaiio  per  exteriorem  culluni ,  ui 
dicit  D.  Thomas  2-2,  q.  94 ,  art.  1  ,  ad  1. 

L'nde  ad  acium  idololatria;  commiltenduiii 
duo  concurrere  debent,  prlmum  ut  liQnor  e\ 


79 

cullus  Deo  debilus  tribuatur  crealurae;  se- 
cunduni  ul  culliis  iste  divinus  tribualur  crea- 
lurœ  prout  Deo  Iribui  solet  cl  débet,  scu  ut 
ille  cullus  uni  cl  soli  Deo  debilus,  ita  verè  im- 
pendalur  crealurae  ,  sicut  Deo  impendi  opor- 
lebal;  ul  eiiim  ait  D.  Anibros.  ad  Eph.  5: 
JJololatria  Del  Iwnorificenliam  usurpai ,  et  ven- 
dicat  creaturœ.  hiemque  repelit  D.  Thomas 
quxslionc  niox  citalâ  ,  qusD  duo  sanl  à  nobis 
breviter  explicanda  ;  quia  sunt  velul  régula 
gcneralis  ad  quam  recurrendum  est ,  quolies 
de  aliquo  fado  pariiculari  dubiialur  ulrùm  sil 
idololatricum.  Inprimis  recolendum  est  ex  D. 
Thoraâ  2-2 ,  q.  103  ,  art.  1 ,  cullum  et  hono- 
rem  generalim  sumpluui ,  esse  testificaiionem 
digiiilalis,  sivc  excellenliaî  alicujus.  Haec  au- 
tem  Icslificalio  opinionem  ac  exislinialioncm 
de  alicujus  excellenliâ  paril ,  eaque  exisliuia- 
lio  non  verbo  soliim  sed  etiam  oQicio  cxcitari 
polest.  Sic  igilur  quidquid  honoris  causa  faci- 
mus  acconiniodalo  ad  excilandum  in  nobis  aul 
in  aliis  lidem  de  excellenliâ  opinionem,  quœ 
divinac  majeslali  propriè  conveniat ,  id  lolum 
hoc  loco  cullum  honoremve  divinum  ccnsc- 
mus.  Undc  honor  ille  divinus  ,  quem  dicimus 
Deo  per  rcligionem  offerri,  duplex  habel  quasi 
objectuni ,  alterum  maieriale ,  allcrum  for- 
maie.  Maleriale  est  quodvis  oQîcium  exiernum 
aut  inlcrnum  à  nobis  faclum  ad  excilandum 
in  nobis  aul  in  aliis  talera  exislimalionem  , 
qualcm  de  excellenliâ  Dei  babere  convcnit. 
Forniale  verô  est  ea  ipsa  exislimalio  proprié 
eonveniens  exccllenli:c  et  majeslali  Dei.  Odi- 
cium  islud  primo  cognosci  polest  inlerdiini , 
ex  ipsiiis  ollicii  iialurà  ei  condilione  ,  quae  ali- 
quando  lanla;  diguilalis  exislit ,  ut  manifesta 
perversilas  sil  ollicium  hujusmodi  ad  honoran- 
dam  crcaluram  Iransferre,  ul  est  oblatio  sa- 
crificii ,  et  nune  sacrosanctum  Missae  sacrifi- 
ciuni,  inlcrnum  mentis  sacrilicium,  quo  quis 
religionis  studio  acccnsus  tolura  se  devovel  et 
consecral  divino  iiuniini.  Secundo  ex  aliquo 
adjuncio  divinus  honor  discerni  polest  exrilu 
et  consueludinc  communi ,  si  aliquid  nonnisi 
ad  diviiuini  cullum  usurpari  solcal ,  ul  olini 
fiebaut  animalium  immolalioncs.  Tertio  ex  in- 
tenlioneejus  qui  aliquod  ollicium  confert  ad 
cxcitandam  opinionem  cxcellcnlem  ,  qualis  de 
dlvinà  majestalc  folummodo  haberi  polest  : 
nonnunquàm  enim  iidem  aclus  exierni ,  qui 
Deo  liunl,  exhilienlur  hominibus  absque  pec- 
calo,  ul  geimlleclere,  quia  sola  inlerior  homi- 
iiis  volunlas  cl  inlcnlio  conciliandi  exislima- 
lionem divinam  per  istos  actus  exlernos,  facii 


EXPOSITIO  80 

ut  sinl  materia  cultûs  divini.  Cùm  enim  hono- 
rem  alicui  conferre  sit  quxdnm  aciio  humana, 
inlenlione  et  volunlate  peragi  débet,  non  mi- 
nus quàni  si  pecunia  aut  munus  aliud  alicui  sit 
conferendum.  Et  ha;c  inlcnlio  semper  quoque 
necessaria  est  ad  secundum  caput  dignoscen- 
dum,  nempe  eum  divinos  honores  crealurae  si- 
cul  Deo  exliibere,  qui  eam  divino  cuitu  sic 
lirosequitur,  ul  quantum  in  se  est,  illo  velit 
ipsi  conciliare  talem  opinionem  et  exislima- 
lionem, qualis  rcverà  soli  Dei  majeslali  cora- 
peiit.  Idque  duobus  modis  fieri  polest  :  primo 
expressà  alque  proesenli  inlenlione ,  quse  sum- 
ma  est  in  hoc  génère  perversilas.  Secundo 
virtualiler,  ul  cùm  quis  ex  vi  prioris  inten- 
tionis  lantummodô,  quà  aniea  statuisset  e.i  ra- 
tione  colère  crcaluram ,  id  faceret.  Aul  im- 
plicite, nempe  si  quis  metu,  vel  aliorum  con- 
suetudine  duclus,  aliàve  ralione  obcsecaïus, 
aliquid  faccre  inlenderet,  quod  necesse  est  ut 
iniendal  ille  qui  divinos  honores  creaturx  rê- 
vera cxhibere  vull  ;  aul  si  omninô  iia  exlrin- 
secùs  creaturœ  divinum  cullum  exhibeat,  ut 
alii  merilô  exislimare  possinl  ipsum  illi  velle 
divinitaiis  opinionem  conciliare  juxta  morera 
pairiM.  Tune  enim  saltem  indirecte  et  in  causa 
ccnselur  id  inlendere. 

Cùm  igilur  liaec  duo  in  nullo  Ecclesiae  ca* 
tholicac  cultu  conjuncta  esse,  plusquàm  certis- 
simumsit,  evidenlissimè  habelur,  nullum  Ec- 
cleslM  cullum  esse  idololatricum,  prout  pleniùs 
convincunt  controvertistœ  adversùs  hsere- 
licos, 

Idololatriam  tain  inieriorcm  quàm  exierio- 
rem  grave  peccatiim  esse,  divincT  lillera; 
aperlissimè  déclarant  ;  el  hoc  scelus  lanquàm' 
summum  gravissimè  vetat  lexdivina,  severS 
comminatione  adhibilà  Exodi  20,  Deuleron.  5, 
Psal.  lOo,  Isai.  1  et  il,  Jerem.  2  et  16,  Ezech. 
G  et  1  i  ;  Oseae  8 ,  Amos  2 ,  1  Regum  15 ,  et  D. 
Tlinmas  2-2,  q.  94,  art.  2  ,  et  art.  3,  probat 
hàc  ralione  :  Sicut  in  terrcnà  republicà  gravis- 
simum  esse  videtur  quôd  aliquis  honorem  re- 
gium  alleri  inipendal  quàm  vero  régi ,  quia 
quantum  est  in  se  toliim  reipublicne  perturbât 
ordincni  ;  ita  in  peccatis  quae  conira  Deum 
commiltuntur,  qux  tamen  suni  maxima,  gra- 
vissimum  esse  videtur,  quod  aliquis  honorem 
divinum  crealurae  inipendal;  quia  quantum  in 
se  est,  facit  alium  Deum  in  mundo  ,  minuens 
pi  inci|)alum  divinum  ,  sicque  ex  parte  el  na- 
lurà  ipsius  peccali,  islud  scelus  est  omnium 
gravissimuin  :  nam  secundùni  suum  gcnus  in- 
cludit  in  se  infidelitalem  et  odium  Dei ,  quo- 


81  PRMI  PR^ 

niam  ulriusque  protcsiatio  esl,  ut  probat  Ca- 
jetaDus,  super  art.  3  D.  Thoma;. 

Idololatria  potest  esse  cum  interiori  incre- 
dulilate  ac  infidelitate,  el  sine  illà.  L'nde  non 
excusatur  ab  hoc  peccato,  qui  raetu  raorlis 
exleriùs  idola  coleret,  eiiamsi  (idem  in  meule 
servaret,  ut  probat  ibidem  D.  Thomas  art.  2  ; 
nam  cura  cxterior  cullus  sil  signum  interioris, 
sicut  est  perniciosummendacium,  siquis  verbis 
asscrat  contrarium  ejus  quod  per  veram  fidera 
tenet  in  corde,  iia  etiaui  esl  perniciosa  falsitas, 
si  quisexieriorem  cultum  exhibeaialicui,  con- 
tra id  quod  sentit  in  mente.  Unde  Augustinus 
dicit  contra  Senecani ,  quod  eô  damnabiliùs 
colebat  idola,  quô  illa  quœ  mendaciler  agebal, 
sic  agerct,  ut  euni  populus  veraciter  agere  exi- 
Stimaret.  Ila;c   D.  ïliomas.   Unde  eliam  ticlo 
animo  iste  idola  colens  commitlit  idololairiam 
externaro,  et  opère  externo  impendit  bonoreni 
divinum  creaturœ  sicut  Deo,  factoque  ipso  con- 
fitetur  eam  esse  Deum,  quod  esl  inlrinsccé  ma- 
lum,  et  absque gravi veri  Deiinjuriàiierinequil. 
Dices  :  Actus  externus  non  esl  malus  ,  nisi 
voluntarius.  Atqui  isla  mera  externa  idolorum 
adoralio  non  est  voluntaria.  Ergo  ,  etc.  Adde 
quod  inde  sequeretur  actores  comœdiarura  in 
theatro,  Joveni ,  v.  g.,  colentes  exleriùs,  ido- 
lolalras  esse,  quod  tamen  est  falsum.  —  Resp. 
illam   adorationem  censeri  volunlariam  ,  qua- 
tenùs  homo  libéré  vult  exercere  extern  um 
adorationis  signum ,  quatenùs  hic  et  nunc  est 
delermiuatum   ad  colendum  idolum,   eodcm 
prorsùs  modo  quo  supra  dictum  est  de  nega- 
tionc  externâ  fidei;  est  enira  hic  cullus  quasi 
negatio  externa  veri  Dei.  Ad  aliud  verô  argu- 
mentum  adduclum,  nego  paritatem.  Quia  sa- 
lis nolum  est  adores  comœdiarura  eliam  ex- 
leriùs haec  fingere,   cùm  solummodô  reprœ- 
sentare  intendant  ea  quœ  idololatrae  faciunt. 
Hocautem  non  habetlocum  in  (ictà  idololairià 
de  quà  agimus  :  est  enim  ibi  voluntas  saliem 
lacita  conciliandi  creaturae  exislimalionem  soli 
Deo  convenientem  his  cœremoniis  externis  hic 
et  nunc  ad  hoc  determinatis. 

Quaeres  utrùm  hostia  quae  adoranda  offerlur 
in  Ecclesiâ,  adoranda  sit  sub  condilione,  nera- 
pe  si  sil  verè  consecrata.  Et  quidem  non  est 
sermo  de  casu  particulari  in  quo  aliqua  proba- 
bilis  ratio  dubitandi  suboriri  potest  nùm  conse- 
cratio  rite  peracta  fuerit  ;  lune  enim  illa  con- 
ditio  potest  et  débet  explicité  apponi .  Nec  eliam 
sermo  est  de  condilione  implicità  et  virtuali, 
quiE  lune  habetur  quando  adorans  itahabitua- 
Jjter  affcctus  est,  ut  hostiam  non  adorarct,  si 


CEPTI.  8-2 

conslaret  non  esse  consccralaiïi,  nec  pvoindo 
Christum  ibi  adesse  :  hanc  enim  quilibet  Chri- 
stianus  habere  censetur.  Tola  ergo  ditlicultas 
est  de  condilione  explicita,  quando  hic  et  nunc 
nulla  subest  probabilis   occasio  dubitandi  de 
veritate   consecrationis.    An   eliam    tune   sit 
condilio  apponeiida,  ad  periculum  idololatri;e 
viiandum,  — ■  Respondet  Cajetanus  négative 
2-2,  q.  1,  art.  3,  ad  i,  dicens  hic  accidere  il- 
lud  :    Trepidanerimt  liinorc  iibi  non  cral  tinior, 
idque  multipliciler  probat  :  primo,  quia  actus 
luimanus   cadens    super    debitam  maleriam . 
quando,  sicut,  ubi  et  cùm  oporlet,  est  bonus 
moraliter.   .\iqui  actus  voluntarius  credentis 
absolulé  hanc  hostiam  esse  consecratani,  est 
hujusmodi.  Ergo.  Prob.  min.,  quia  cùm  ut  in 
pluribus  saliem  sit  vcrum  hostias  rilé  conse- 
crari,  et  quod  in  pluribus  invenitur,  verifice- 
tur  nisi  impedimentum  aliquod  adsit,  conse- 
quens  esl,  ut  nullo  apparente  quovis  modo 
inipcdimenlo,   actus    credenlis  feralur  super 
maleriam  debitam,  scilicet  veram  ut  in  pluri- 
bus, et  in  hoc  singulari  non  impcdilo,  quantum 
apparel  ralionabiliter   :   indisciplinali  aulem 
esset  quserere  majorera  certitudinem  in  islis, 
ui  palet  ex  2  Metaph.  Secundo,  quia  devotio 
et  veneralio  conditionalis  minor  est  devolionc 
el  veneraiione  absolutâ.  Nocet  ergo  devotioni 
isle  timor.  Tertio  oslenditur  ex  aucloritate  Ec- 
clesiae,  quae  instiluit  ut  sacerdos  absolulé  fa- 
teaiur,  hanc  hostiam,  el  hune  calicem  esse 
corpus  et  sanguinem  Chrisii,  dura  dicit  in  ora- 
lione  an  te  comraunionem  :  Libeva  me  per  hoc 
sacrum  corpus  et  sanguinem  luum  à  cunclis  ini- 
quilatibus,  etc.  Yerba  enim  exleriùs  absolulé 
prolata,  sunt  signa  interioris  mentis  absolutae. 
Quarto  convineilur  e.vemplis  salis  congruenti- 
bus  ;  nam  absolulé  veneramur  ac  recognosci- 
mus  summum  pontificem  ,  episcopos  et  supc- 
tiores;  el  tamen  juxta  principia  et  limorera 
aliorura,  sub  condilione  tantùm  forent  hono- 
randi  ;  quis  enim  scil  si  isti  fuerinl  baplizati , 
el  si  ille  quieos  baptizavit  habuerit  inteniionem 
conferendi  sacramentum  Baptismi?  Similiter 
sub  condilione  conlitendum  esset  proprio  sa- 
cerdoli,  et  quilibet  sacerdos  deberet  sub  con- 
dilione absolvere,  aliaque  sacramenla  conficere 
ob  simile  dubium,  nempe  si  ipse  est  bapiizatus 
et  rilé  ordicatus  ,  haec  enim  omnia  dépendent 
ex  intentione  ministri,  sicut  el  consecratio  ho- 
stia;. Fatuum  autem  esset,  nec  auderenl  isti 
banc  conditionem  foris  exprimere.  Ergo  nuUi 
pcriculo  se  exponit  aliquis  adorando  absolulé, 
Quoniara  liumano  more  certitudinem  habet> 


85 


EXPOSIÏIO 


84 


et  hsec  suflicit  homini.  Ilaclenùs  Cajetamis. 
Imô  quidam  volunt  tune  hujusmodi  conditio- 
nem  in  adoratione  Eucharisliae,  absque  culpâ 
vel  iiideceulià  non  posse  apponi.  Sicut  cnim 
valdè  esset  iiideccns  dicere  régi,  de  cujus  légi- 
tima eleclione  probabiliter  non  dubilaïur  :  Vc- 
■neror  te,  si  rcx  es,  ita  cl  dicere  Christo  in  noslro 
casu  :  Te  adoro,  si  sub  liis  speciebus  verè  existis. 

§  3.  De  supcrstitionc  divinativâ  in  communi. 

Divini  juxta  Isidorum,  dicti  sunt,  quasi  Deo 
pleni;  divinilale  enim  se  plenos  simulant,  et 
astulià  quàdam  fraudulentiae  hominibus  fulura 
conjeclant.  Unde  divinalio  prout  liic  à  nobis 
sumitur,  estinordinataaffcctatioparticipationis 
alicujus  divini,  seu  usurpatio  modo  indebito  prœ- 
jiuntiationis  fuluroruracvcnluum,  quodeslDci 
proprium,  juxta  illud  Isaiœ  41  :  Annunliate  qnœ 
venturamnt  infiitumm,  et  sciemnsquia diiestisvos. 
lia  D.Thomas  2-2,  q.  95,arl.  1.  Ubidocet  quôd 
fulura  dupliciier  proenosci  possunt ,  uno  qui- 
dem  modo  in  suis  causis  ;  alio  modo  in  seipsis. 
Causae  autem  futurorum  iripliciter  se  babent. 
Quaedam  enim  producuntex  necessitate  et  sem- 
per  suos  eiïeclus  ;  et  hujusmodi  aflfectus  futuri 
per  cerlitudinera  prœnosci  et  praenunliari  pos- 
sunt ex  consideratione  suarura  causarum,  sicut 
astrologi  prsenuntiant  éclipses  fuluras.  Quse- 
dam  verô  causae  producunt  suos  elTectus  non 
ex  necessitate  et  semper,  sed  ut  in  pluribus, 
rare  tamen  deficiunt  ;  et  per  hujusmodi  causas 
possunt  prsenosci  ell'eclus  futuri,  non  quidem 
per  certitudinem,  sed  per  quamdam  eonjcctu- 
rani,  sicut  astrologi  per  considerationem  slel- 
larum,  quaedam  praînoscere  et  praenuntiare 
possunt  de  pluviis  et  siccitatibus  ;  et  medici, 
de  sanitatc  vel  morte.  Et  tune  non  dicitur  di- 
vinalio, quia  lion  superant  captum  nnslnim, 
et  humanâ  ralione  prœnosci  possunt ,  ae  di- 
gnosci  utrùm  bona  vel  inala  sit  conjectatio  ex 
proportione  i-ei  cognoscenda;  ad  médium,  per 
quod  ejus  cognilio  procuratur,  puia  ex  caus.1. 
llem  ex  suo  effectu,  ut  ignis  ex  fuuio.  Item 
ex  alio  cffeclu  qui  procedit  ab  eâdem  causa, 
ut  ex  iride  prœcognoscitur  serenitas,  eô  quôd 
illius  arcûs  et  serenilalis  sit  eadem  causa. 
Quolies  igitur  sapienliim  judicio  apparet  aliquo 
ex  liis  tribus  modis  unum  ex  alio  praecognosci 
posse  ,  conjectatio  non  lit  indebito  modo. 
Unde  propter  incertitudinem  nostrae  scien- 
tise,  et  elongaiionem  ac  occuUaiionera  cau- 
sarum respecta  noslri ,  multa  oriiur  am- 
biguilas  divinationis  in  bis  materialibus  : 
ideôquc   secuiKlùm   uniuscujusque  naturam 


siispendendiini  est,  aut  fereiidum  judiciam. 

Quœdam  vcrô  causae  sunt,  quae  si  secundùm 
se  considerenUir,  se  habent  ad  ulrumlibet; 
quod  prœeipuè  videlur  de  polenliis  rationali- 
bus,  quae  juxta  philosophum,  se  habent  ad  op- 
posila.  El  laies  effectus,  aut  etiam  alii  effectus 
qui  ut  in  paucioribus,  casu  accidunt,  ex  causa 
naiurali  per  se  considcratà  praenosci  non  pos- 
sunt ,  cùm  haec  non  habeat  inclinationem  de- 
terminalam  ad  illos.  Ideôque  hujusmodi  effe- 
ctus praenosci  non  possunt,  nisi  in  seipsis 
considerentur.  Homines  autem  in  seipsis  hu- 
jusmodi effectus  solùm  considerare  poseunt 
dùm  sunt  praesentes,  sicut  cùm  vident  Petrura 
currere  aut  ambulare.  Verùm  considerare  hu- 
jusmodi effectus  in  seipsis  anlequàm  liant,  est 
Dei  proprium,  qui  soins  in  suâ  œternitale  videt 
ea  quœ  fulura  sunt,  quasi  praesentia.  Unde  di- 
cilur  Isaix -H:  Annuntiate  quœ  ventura  sunt,  etc.; 
si  quis  igitur  hujusmodi  fulura  praenunliarc 
aut  praecognoscere  quocumque  modo  praesum- 
pseril,  nisi  Deo  révélante,  manifeste  usurpât 
quod  Dei  est  :  et  ex  hoc  aliqui  dicuntur  divini. 
Idcmque  dicendum  est  de  praesenlibus  et  prae- 
icrilis  occullis,  ut  de  cogitalionibus  et  affe- 
clionibus  cordium,  de  faclis  secrelis  hominum, 
etc.,  quae  tamen,  si  Deo  révélante  aliquis  co- 
gnoscat,  non  propriè  est  divinalio  ;  lune  enim 
non  ipse  divinat,  scu  quod  divinum  est,  facit, 
sed  magis  quod  divinum  est,  suscipit. 

Unde  restât  quôd  tune  solùm  dicitur  quis 
divinare,  quando  modo  indcbilo  sibi  usurpât 
praenuntialionem  futurorum  evcntuum  aut  co- 
gniiionem  occullorum,  nempe  absque  propor- 
tione rei  cognoscenda;  ad  médium,  per  quod 
ejus  cognitio  proeurelur,  vel  absque  Dei  reve- 
laiionc.  Tune  enim  fit  ope  da;monis;  et  in 
hoc  consislit  ratio  formalis  divinationis  et  su- 
])crslitionis  ;  intervenit  enim  tune  pactum  cum 
duinione  inilum,  explicilum  vel  tacitum  et  im- 
plicitum.  D.  Thomas  ibidem  art,  2  et  5.  Tune 
est  pactum  expliciluni,  quando  quis  d-nemonem 
invocat,  qui  illi  promitlit  se  cognitionem  fu- 
turorum et  occullorum  daturum  quando  taie 
signum  apponet,  lalia  verba  pronuntiabit,  aut 
aliud  quidpiam  faciet.  Item  dùm  quis  aliquid 
fiicit,  quod  scit  ex  diaboli  virlute  operari,  ut 
faeiunt  incanlatores  ;  utrique  eniui  expresse 
daemonem  invocant,  verbo  vel  facto,  et  inter- 
venitlpaclum  faclum,  clsi  non  cum  isto  homine, 
bcnè  tamen  cum  aliquo  alio,  quôd  daemon  as- 
sisiei  illis  opcribus,  vel  ostcndendo,  vel  agen- 
(io.  Tacitum  verô  paclum,  tacitaque  invocalio 
luuc  intervenit,  quando  aliquis  Uilibus  se  im- 


8« 


PRIMI  PR^CEPTI. 


8(i 


plicaf,  ut  nicritô  digniim  sit  daMiioneni  se  illis 
operibus  immiscere,  quamvis  id  sit  proeler  il- 
lius  hominis  intenlioncm.  lia  Cajetanus  q.  95, 
art.  3.  Ratio  est  quia  seriô  volons  res  aliquas 
divinare  occultas  per  média  vana  nullam  ha- 
bcntia  conncsioiiem  naluralem  cum  illis  nul- 
lamque  vim  indicandi,  seriôque  spcrans  se 
inde  talem  cognilionem  consecuturum,  quibus 
se  dœnion  libenter  immiscere  solet,  tacite  dae- 
moncm  invocare  intendit,  quamvis  contrarium 
exprimât  et  intendat ,  cùm  illa  prolestatio  sit 
contraria  facto  suo,  et  alio  modo  quàm  ope 
dœmonis  nequeat  bas  res  futnras  aut  latentes 
cognoscere,  dœmonesque  soleant  vanis  inqui- 
sîlionibus  futurorum  se  ingerere,  ut  mentes  ho- 
niinum  implkent  vanitate,  sicut  docet  D.  Tho- 
mas, q.  25,  art.  2.  Porrô  adverlendum  est,  ex 
eodem  D.  Thomâ  1  p.  q.  57,  art.  3,  quôd  licet 
dxmones  non  cognoscant  cerlô  fnlura  conlin- 
gentia  libéra,  seu  quK  dépendent  à  nostro  li- 
bero  arbitrio,  mullô  tanicn  subtillùs  futura  et 
longé  plura  de rcbus  futuris  aliisqueoccultisco- 
gnoscunt,  quàni  homincs.  Et  q.  61,  art.  1,  ad  5, 
item  in  2  sent.  dist.  18,  q.  2,  etllb.  3  contra 
gentes  cap.  54,  id  probat  1°  ex  subtilitate  na- 
turse  eorum  ;  licet  enim  sint  obtenebrati  per 
privationem  luminis  gratiœ,  sunt  tamcn  lucidi 
luminc  întellectualis  naturœ  per  quôd  cogno- 
scant causas  oranes,  et  earum  virtutes,  nostras 
aflectiones,  inclinationes,  tempcramenta,etc., 
inierdùm  et  nostras  cogitationes  per  actus  ex- 
leriores,  immulalionem  vultùs  et  per  aiia  si- 
gna. 2°  Probat  D.  Thomas,  daemones  cogno- 
scere virtutem  aliquam  per  rcvelationcm  à 
sanctis  angelis  aut  per  Scripturas  ex  per- 
niissione  divinû.  5°  Per  experientiam  longi 
tcmporis. 

Divinatio  hsec  superstiliosa  ex  génère  suo  est 
illicila,  omnique  jure  daninata  ,  Numeror.  23, 
Levitici  If»  et  20,  Deuteron.  18,  Isai  8,  Ec- 
oles. 34.  Hem  lege  canonicâ  caus.  26,  q.  5, 
ferè  per  totam.  Et  jure  civili  C.  de  MaleRcis, 
1.  nemo,  et  probat  D.  Thomas  q.  9",  art.  2,  ex 
eo  quôd  omnis  divinatio  ex  operalione  daemo- 
num  proveniat,  ot  ad  superstitionem  perti- 
ncat,  non  soiùm  cùm  sacrificium  dsemonibiis 
oCferlur,  quod  fit  per  idololatriam,  sed  ctiani 
cùm  aliquis  assumit  auxilium  dsemonium  ad 
aliquid  faciendum  vel  cognoscendum.  Et  art. 4, 
probat,  quia  est  paCtum  et  invocatio  daimo- 
num.  Unde  Isa'.  28,  contra  quosdam  invehilur: 
Dixistis  :  Percussimus  fœdus  cum  morte ,  et  cum 
inferno  fecimus  pactum.  Quod  sanè  est  grave 

peccatum,  et  adhuc  gravius  cssel,  si  sacrifi- 


cium vel  revereniia  Invo^alo  dœmoni  exhibe- 
retur.  Ilinc  deducitur  esse  peccatum  supersli- 
tionis,  et  etiam  inila;  socielalis  cum  doemone. 
Primum  patet  ex  hoc  quôd  affoclat  usurpare 
aliquid  de  excellenlii  Dei,  et  de  cultu  ipsi 
debito,  in  hoc  saltem  quôd  bomo,  relicio  Dco, 
ad  ipsum  dœmonem  rccurrat ,  atque  se  subji- 
ciat  tanquàm  indigens  ejus  auxilio;  ratione 
enim  hujtis  excellenlise  divinrc  nfiectatae  à  da;- 
mone,  profilcri  se  esse  illi  subjectum  implo- 
rando  ejus  consilium  vel  auxilium ,  est  vitium 
superstitionis  ;  constat  autem  quôd  uli  pacto 
cum  doemone,  est  profiter!  se  illo  indigore,  ac 
per  boc  se  illi  subjiccre  ;  omnis  namque  in- 
digens quatenùs  indigens,  subjicitur  illi  cujus 
operû  indiget.  Secundum  verô,  ncmpe  socie- 
tas  cum  dremone,  evidcnter  apparct  ex  ipsâ 
conventione  cl  fœdere  inito  cum  ipso,  proin- 
deque  cum  proprioet  Dei  boslc,  cum  quo  Deus 
perpétuas  indixil  inimicilias.  Gènes.  3,  et  cui 
in  Bapiismo  renuntiavimus.  Unde  isla  socielas 
perlinet  ad  infidelilatem  et  apostasiam  à  Deo , 
ad  crimen  \xsx  majesiatis  divin:e,  ad  proditio- 
nem ,  ad  iniquitatcm  consummalam,  pcrinde 
ac  subditus  qui  deserens  suum  principcm,  ad 
partes  inimicorum  transit.  L'ndc  Paulus  1  ad 
Corinlh.  10,  ait  :  A'u/O  vos  fierî  socios  ilœmonum. 
Tandem  malitiam  bujus  divinationis  deducit 
D.  Thomas  ex  parle  futuri  evcnlùs  :  dsemon 
enim  qui  intendit  perditioncm  bominum ,  ex 
bujusmodi  suis  responsis  ,  ctiamsi  aliquando 
vera  dicat.  Intendit  bomines  assuefacere  ad 
hoc  quôd  ei  crcdalur;  et  sic  intendit  pordu- 
cere  ad  aliquid  quod  sit  saluti  humanae  noci- 
vum.  Unde  D.  Athanasius  exponens  illud 
Lucae  4  :  Increpavit  illum,  diceiis  :  Obmutcsce, 
ait  ;  Quamvis  vera  fateatur  dœraon ,  compesce- 
battamen  Chrisius  ejus  sermonem,  ne  siraul 
cum  verilate  eliam  suam  iniquitatem  promul- 
get,  ut  nos  etiam  assuefaciat,  ne  curemus  la- 
libus,  eisi  vera  loqui  vidcatur  :  nefas  enim 
est ,  ut  cùm  adsil  nobis  Scriptura  divina  ,  à 
diabolo  instruamur.  Vide  D.  August.  lib.  2  de 
Doct.  christ,  cap.  22.  Et  licet  quis  ad  dœrao- 
nem  confugiat  eumque  invocet  ad  habendani 
cognilionem ,  quae  non  est  supra  captum  et 
virtutem  naluralem  hominis,  quia  lamen  init 
socielatem  cum  doemone ,  ad  ipsum  conlra 
Dei  volunlalem  confugit  eique  confidit,  gra- 
viter peccat,  et  crimen  superstitionis  incurrit, 
quatenùs  scilicet  dsemon  in  boc  affectai  usur- 
pare aliquid  de  excellenlià  divinâ  ac  honore 
Deo  debito,  cui  usurpationi  isle,  quantum  iii 
se  est ,  cooperittur,  et  colU  d^monem  forma- 


87 


EXPOSITIO 


68 


liter  vol  inalerialilcr,  à  quo  vull  edoceri ,  cl 
qui  prœsto  est  illis  qui  respiciunt  ad  vanitalis 
et  iiisanias  falsas.  Omnis  itaque  sociclas  dx- 
inoiium  et  lioininum  tanquàm  peslifera  fu- 
gienda  est ,  ait  D.  August.  lib.  2  de  Doctrinâ 
chiislianà  cap.  23,  et  Psalm.  30  :  Odisli 
omncs  observantes  vanilales  supervacuc. 

Expressum  cum  daemone  pacium  haud  raro 
conjungllur  cum  hseresi,  puta  si  paciscens 
abjlcial  iideni  cliristianam  vcl  in  tolum  vel  in 
piirtcni,  si  credat  dœmonem  mereri  adoratio- 
ncni ,  posse  vi  proprià  faccre  vera  niiracula , 
:iut  futura  contingenlia  à  libertate  humanà 
Ijeudeiilia  certô  cognuscere,  etc.;  quuie  con- 
fessarius  débet  exaniinarc  qualiter  pactuni 
cum  dxmonc  isic  inierit,  ut  intelligat  num 
lirciesis  aliorumque  peccatorum  malilia,  ut 
solet,  superstitioni  adjuncta  sit. 

Ilinc  superstillosns  et  plané  illicilus  est  usus 
veitendi  cribrum  Tarinarium  ad  detegendura 
fuiti  aticioreni,  ciim  talis  detectio  posito  illo 
signo  vano ,  nullamque  habente  connexionem 
cuin  illà,  non  nisi  à  dœmone  expectari  possit. 
Ncc  consentie  illis  qui  volunt  esse  tantùm 
vcniale  talia  média  vana  adhibere  joci  causa , 
lion  ad  acquirendam  rerum  fulurarum  vel 
occultarura  cogniiionem,  sed  ad  videndum 
quid  casu  accidat ,  ex  otiositate,  vanitate  et 
curiositate  :  isti  enira  curiosi  sese  exponunt 
periculo  non  levi  faciendo  opus  cui  ex  paclo 
cum  aliis  iniio,  dacmon  sese  immiscere  solet. 

Nec  referl  quôd  Cajelanus  videns  annulum, 
prolalo  certo  Psalmorum  versiculo ,  supra  (i- 
Juni  de  se  moveri,  ipse  versum  postea  protu- 
lerit ,  non  tanquàm  institutum  ad  movendum 
annulum ,  et  prolestalus  fuerit  se  non  illum 
dicere  ad  invocandum  daemonem ,  sed  ad 
Deum  laudandum;  non  refert,  inquam  ,  quia 
id  non  fecit  vanè  et  curiosè  ut  experiretur, 
sed  potiûs  ut  superslilionera  illara  damnaret , 
ac  <ionvinceret  ibi  inesse  pactum  cum  dœmo- 
ne  ,  ut  ipsemet  refert  in  Summâ,  v.  Incantalio, 
additque  tune  annulum  non  fuisse  motum, 
ut  bine  cognoscant  omues,  quôd  tune  diabo- 
lusniovet  annulum,  quando  versus ille  dicltur 
ci,  ut  ipse  inslituit  :  dicit  autera  lacità  inlen- 
lione,  quicumque  dicit  etiara  jocando  illum  ut 
habcnlem  vim  ad  movendum  annulum ,  quia 
vim  illam  non  habet  nisi  ex  pacto  olim  inilo 
cum  dœmonc  aliquo  :  et  sic  idem  de  similibus 
fac  judicium.  Ilaetenùs  Cajetanus.  Proindeque 
quicumque  eliam  vanè,  joeo  et  curiositate 
vcriunt  cribrum  farinarium  tanquàm  usum 
ai.tuni  ad  dignoscendum  fwçm,  ad  experien- 


dum  et  videndum  quid  casu  accidat,  non  vi 
dentur  à  superslitione  immunes. 

Damnantur  etiam  qui  ex  lineis  manuum  alia- 
runive  partium  corporis  dispositionc  certô 
affirmant  futura  conlingentia  sive  libéra,  sivc 
casualia ,  ut  aliquem  fore  divitem ,  felicem  aut 
miserura ,  etc.  Licet  enim  ex  ejusmodi  signis 
aliqualiter  possit  coujici  inclinatio  et  tempera- 
mentum  hominis,  ea  tamen  qux  ex  causis 
contingentibus  et  liberis  futura  suut,  nedùm 
certô  praedici,  sed  et  ullo  modo  inde  cnnjici 
non  possunt  :  unde  graviter  peecant  inlerro- 
gantes  personas,  quas  vocanl  .^gyptiacas, 
seriô  petentes  ab  eis  prsedictionem  bonse  aut 
malae  fortunce  animo  credendi  firmiler  earum 
diclis ,  vel  cum  aliorum  scandalo  :  id  enim 
essel  à  daemone  sperare  notitiam  futurorum 
contingentium  ;  si  verô  id  liât  ex  joco  et  animo 
ridendi,  etc.,  prout  communiter  fil,  tune 
eril  soliim  res  vana  et  venialis.  lia  Navarrus 
cap.  11,  num.  31;  P.  Navarra  lib.  2,  cap.  2, 
dub.  7,  num.  156;  Konacina  circa  1  Decal. 
prœcept.  disp.  3,  q.  S,  punct.  3,  prop.  2, 
num.  11. 

Tandem  quando  aliquis  ex  hujusmodi  signis 
cl  impressionibus ,  non  conjecturalem  tantùm, 
qualis  fieri  polesl  ex  eâ  re  per  quam  cognitio 
quxritur,  sed  certô  vel  etiam  probabilius 
et  firmiùs  quàni  par  est ,  vult  cognoscere  et 
absoluiè  fulurum  prsenuntiare ,  indicit  indivi- 
nalioneni  superstitiosam. 

§  4.  De  speciebus  divinationis  superstiliosce. 

Cognitio  futurorum  vel  occultorum  ope  dae- 
monis ,  est  ultimus  finis ,  ex  quo  sumitur  ge- 
ncralis  ratio  divinationis  :  dislinguuntur  au- 
lem  diversae  speeies ,  secundùni  propria 
objecta  sive  malerias,  prout  scilicet  in  di- 
vcrsis  rébus  occultorum  cognitio  consideratur. 
lia  D.  Thomas  q.  93,  art.  3,  ad  2.  El  ibidem 
in  corp.  duas  ponit  generaiim  divinationis 
speeies ,  allerara  quâ  expresse  daemon  invo- 
catur,  aliam  quâ  daeroon  praeter  intentioncm 
hominis  se  occulté  ingerit  ad  prxnuntiandum 
futura ,  in  quâ  tamen  iuest  lacila  illius  invo- 
catio,  qualcnùs  adbibentur  média  vana  ad  oc- 
cultas res  dignoscendas  ;  et  banc  duplicem 
consliiuit,  unam  quà  ad  praecognoscendum 
futura  adbibelur  soia  consideratio  dispositio- 
nis  vcl  motùs  alterius  rei ,  allerara  dùm  faci- 
raus  aliquid  ad  hoc  ui  nobis  manifesletur  ali- 
quod  occullum.  Prima  perlinet  ad  necroman- 
ticos ,  sceunda  ad  augures ,  lertia  ad  sortes. 
Sub  quâlibet  aulem  islarum ,  niultae  alix  con- 
lineoiur,  Kam  ad  primuoi  caput,  seu  ad  pa- 


89 


PRIMI  PR4;CEPTI. 


90 


ctum  expressum ,  pluia  reducii  D.  Thomas , 
dicens  quôd  dsemones  expresse  invocaii,  soient 
futura  prxnunliare  niultipliciter,  quandoque 
quideni  prxstigiosisquibusdain  apparilionibus 
se  aspeciui  et  audilui  hominum  ingerentes  ad 
prxnuntianduu)  futura.  Et  hoec  species  voca- 
lUT  prœstigium,  eô  quôd  oculi  hominum  per- 
stringuntur.  Ubi  Cajetanus  notât  Iiujusmodi 
dsemoiium  appariiiones  quandoque  exieriiis 
fieri,  quandoque  solùminteriùs  ;  exteriùs  qui- 
dem ,  objiciendo  hominum  sensibus  vera  cor- 
pora,  vel  occulté  et  celeriteraliunde  asportala, 
vel  à  se  conflata,  applicando  activa  passivis. 
Quandoque  exhibendo  non  verum  corpus  sed 
similitudinem  tantùm  corporis,  ex  naturalium 
tamcn  operatione  consurgentem.  Quandoque 
facilapparere  aliquaqua;  ncc  in  verilate,  nec  in 
similitudine  extra  sunt,  sed  ex  parte  videniis 
causa  est ,  diemone  comniovente  huniores  aut 
spiritus  hominum,  sicut  accidil  febricilanti- 
bus  videre  similitudines  in  parielibus,  et  aliis 
bujusniodi.  Interiùs  verô  dxmon  appariiiones 
causât,  vel  in  alienatione  à  sensibus,  sive  per 
niniiam  attentionem,  ut  accidil  in  superbis 
contempla tivis ,  qui  à  daemone  illudunlur  in 
variis  imaginibus  ;  sive  per  unclionem  corpo- 
ream ,  ut  accidit  his  qui  ire  se  credunl  vespere 
quinta;  feriae  ad  ludos  Dianœ  vel  conventus 
diabolicos  :  sunt  enim  haec  in  imaginatione  , 
ut  ejtpericntià  comperlum  est.  Sive  quàcum- 
que  aliâ  causa  alienatio  à  sensibus  contingat. 
Vel  sine  alienatione  à  sensibus  operatur  d;«- 
mon  in  homine ,  queraadmodiim  ex  inlirmitate 
accidit  phrenelicis,  qui  vident  etaudiunt  qua; 
non  sunt.  Facit  autem  dismon  hxc  omnia  intùs 
in  sensibus  commovendo  huraores,  spiritus, 
componendoque  diversimodè,  ut  ostendit  D. 
Thomas  q.  16  de  Malo.  Hactenùs  Cajetanus. 
Secundo  loco  ponit  D.  Thomas  divinationcm 
per  somnia.  Tertio  divinationem  per  mortuo- 
ruraaliquorumapparitionem  vel  locutioneni,  et 
vocatur  necromantia,  quia  quibusdara  prœcan- 
tationibus  adhibito  sanguine,  videntur  rcsusci- 
tati  morluidivinare,  et  ad  interrogata  rcspon- 
dere.  Quarto  dœmones quandoque  futura  pra;- 
nuntiant,  per  homines  vivos,  sicut  in  arrepli- 
liis  patet,  et  hœc  est  divinalio  per  Pyihones. 
Quintô  quandoque  futura  prœnuntiant  per  ali- 
quas  Gguras  vel  signa,  qua;  in  rébus  inaniniatis 
apparent ,  quae  quidem  si  appareant  in  aliquo 
corpore  terrestri,  puta  in  ligno  vel  ferro  ,  vel 
lapide  polito,  vocatur  geomaiiao.  Si  autem  in 
aquà,  vocatur  liijdromanlia  ;  si  autem  in  aè- 
re ,    dicilur  aeromaïUia  ;  si   vert»   in  igné , 


pijramantia.  Si  tandem  in  visceribus  anima- 
lium  immolatorum  in  aris  daemonum,  appella- 
tur  ariispicium. 

Ad  secundura  caput ,  in  quo  est  tantùm  ia- 
cita  dsemonis  invocatio  ,  divinatio  ht  per  solam 
considerationem  dispositionis ,  vel  motùs  ali- 
cujus  rei,  qu.-e  tamen  disposilio  nullam  habet 
sullicientera  virtutem  ad  res  illas  indicandas, 
D.  Thomas  reducit,  primo,  astrologiainjudicio' 
riam,  seugenethliacam,  propter  nataliura  consi- 
derationem dierum,  quando  scilicet  ex  situ  et 
motu  siderum  inquiruntur  natalia  hominum  , 
et  eveiitus  contingentes  futuri  prsenuntiantur. 
Secundo  auguriiim  ,  quando  scilicet  per  garri- 
tum  avium,  seu  voces  et  motus  quorumcumquo 
aninialium,  sive  per  slernulationes  hominum, 
vel  mcmbrorum  saltum  ,  quœritur  cognitio  oc- 
cultorum.  Id  enim  generalilcr  perlinet  ad  au- 
gurium,  quod  diciturà  garritu  avium,  sicut  au- 
spiciiim  ab  earum  volatu.  Quorum  primum 
pertinet  ad  aures,  secundum  vcr6  ad  oculos  et 
inspectionera.  Tertio  omen,  quando  scilicet 
consideralio  fit  circa  verba  hominum  casu  abs- 
que  intentione  dicta  ,  qu»  quis  relorquet  ad 
futurum,  quod  vult  prsenoscere.  Quarto,  c/i«ro- 
mantiam,  quando  scilicet  ex  hguris  et  lineamentis 
nianûs  inquirilur  fulurorum  cognitio.  Quintô, 
spaiulomanliam,  quando  divinatio  sumitur  ex 
quibusdam  signis  in  spalulà  alicujus  animalis 
apparenlibus.  HœcD.  Thomas.  Quidam  addunt 
meloposcopiam ,  quando  ex  signis,  lineamentis 
et  motu  frontis  fulurorum  cognitio  quceritur; 
pliysiognomiam  quando  signa  vultûs  et  tolius 
corporis  humani  eo  fine  inspiciuntur  ;  onirocri- 
licam,  quae  ex  soniniis  occulta  perquirit. 

Denique  ad  terlium  caput  divinalionum ,  in 
quo  est  tacitadxmonis  invocatio,  dùm  scilicet 
aliquid  lit  ut  nianifesletur  occultum,  D. Thomas 
reducii  divinationem,  quce  fit  ex  consideratio- 
neeorum  qua;  eveniunt,  ex  quibusdam  quae  ab 
hominibus  seriô  fiunt  ad  aliquid  occultum  in- 
quirendura ,  sive  per  protractionem  punclo- 
rum,  quod  perlinet  ad  artem  geomantiœ,  sive 
per  considerationem  flgurarum  ,  quae  prove- 
niuntex  plumbo  liquefacto  inaquara  projecto, 
sive  ex  quibusdam  schedulis  scriptis,  vel  non 
scriptis  in  occulto  repositis,  dùm  consideratur 
quis  quani  accipiat,  vel  etiam  ex  festucis  inœ- 
qualibus  propositis,  quis  majorem  vel  minorera 
accipiat  vel  laxillorum  projectione  ,  quis  plura 
puncla  projiciat,  vel  etiam  dùm  consideratur 
quid  aporienii  librum  occurral;  quae  orania 
soriiiim  iiomen  habent.  Hactenùs  D.  Thomas. 

Régula  generalis  est  ea  quaui  tradil  D.  Tbo- 


91 


EXPOSlTiO 


92 


mas  art.  4,  2  et  5,  nempe  quôd  divinalioni , 
quae  es  opinione  falsâ  vel  vanâ  procedit,  inge- 
ril  se  operalio  da;nioiiis  ,  ut  animos  liominum 
implicet  vanitali  aut  falsilati.  Vanà  aulem  vel 
falsâ  opinione  utilur  quisquis  ex  consideralio- 
ne  liujusmodisignorum,  futura  et  occulta  prae- 
noscere  tentât,  quœ  per  ea  certô  praecognosci 
non  possunt ,  seu  qua;  viitutem  non  liabent  de 
se  illa  manifestandi.  Uaiio  est,  quia  isle  non 
quserit  boec  scire  via  invenlionis,  cùni  supercnt 
bumanam  cognitionem,  et  aliunde  sinl  impro- 
porlionata  et  inepta  média  quse  adhibet.  Quœ- 
rit  ergo  scire  per  viam  disciplinae  ab  aliquo 
roagistro  ,  sed  non  à  Deo ,  nec  per  se ,  nec  per 
angelos  instruente  et  révélante,  utpote  qui  his 
vanisnon  intendit.  Nec  ab  a!io  homine,  cùni 
illa  notitia  naturalem  ejiis  captum  superet.  Er- 
go à  daemone.  Quôd  si  doctrina  illa  per  modum 
alicujus  artis  in  quibusdam  libris  tradita  inve- 
niatur,  censenda  est  à  dsnione  per  aliqnem 
njlnistrum  illius  exarata,  cum  quo  pactuni  jam 
iniit.  Secùs  dicendum',  si  ista  futurorum  prx- 
cognitio,  naturaliter  et  modo  humano  baberi 
possit,  per  aliqua  signa  ex  jam  relatis,  ut  appa- 
ret  in  animallbus  quae  ciim  propter  cœlorum 
influxum  aliquâ  ralione  moveantur,  efTectum 
naturalem  demonstrant.  D.  Tbomas  autemart. 
5,  in  corpore,  docet  quôd  bœc  signa  corporalia 
naturalia  tribus  modis  contingunt  :  primo,  ut 
sint  non  solùm  signa,  sed  causae  signilicantcs, 
Ut  astra;  secundo,  ut  sint  efl'cctus  signilicantcs 
causam,  sicut  fumus  significat  igneni  ;  tertio 
ul  sinleffectus  multi  unius  et  ejusdem  caiisoe , 
et  tune  unus  effeclus  polcst  esse  signum  alle- 
rius,  quatenùs  designando  causam  à  quà  am- 
bo  procedunt,  per  consequcns  illum  significat; 
sicut  iris  quandoque  signilicat  serenitatem, 
in  quantum  serenitatis  est  etiam  causa.  Qno- 
ties  igltur  sapientilni  judicio  | aliquo  ex  his  tri- 
bus modis  apparct  unum  ex  alio  cognosci  pos- 
se,  non  est  absolutè  damnanda  conjectaiio, 
proindequejuxta  connexionemet  proportionem 
rei  cognoscendap.  ad  médium,  per  quod  ejus  co- 
gnitio Labeiur,  mediata  est. 

Ad  banc  igitur  regulam  generalem  scmper 
recurrendnm  est  quoties  dubium  est ,  an  pr.ie- 
nuntiatio  futurorum  ex  bis  spcciebus  divinalio- 
nis  sit  illieita  cl  supersiitiosa. 

Notât  antcm  Cajetanus  in  Summà,  v.  Diri- 
natio,  usurpationem  indebitam  futurorum  cven- 
tuum,  vel  praeleritorumautpraiscntium  occul- 
torum,  esse  quidera  ex  génère  suo  poccatuni 
mortale,  in  quantum  dacmoniaco  innilitiir 
ausilio.  Posse  tamcn  aliquando  esse  lantùm 


vcniale  propter  iiuperfectionein  aciùs,  vel  quia 
actus daemoniacus  non  est  secundiim  se,  nec 
ex  intentione  tacità  vel  expresse  exercentis 
illum  ,  ut  contingit  in  multis  vanis,  puta  llbro 
forlunae,  etc.;  vel  quia  non  putatur  actus  dae- 
moniacus, ut  contingit  in  multis  in  quibussola 
vanitalisdeformitasapparet,ut  in  operationeli- 
brorum,  et  similibus,quae  ex  forlunà  seu  casu 
credunturprocedere.  Pro  generali  siquidem  ré- 
gula habendum  est,  quod  ubi  nulla  inlervenildae- 
nionisinvocatio,  nec  explicita,  nec  tacita,  etnoa 
adesl  mala  intentio,  peccatum  mortalenon  incur* 
ritur. Tacita  autcm  daemonis  invocalio  tune  eï- 
cluditur,  quando  nullâ  re  aut  verbo  quis  utitur, 
ut  institut:)  ab  aliquâ  secrelà  causa  :  quod  tune 
lieret,  quando  quis  uteretur  aliqu.î  re  aut  verbo, 
quasi  babente  virtuiem  ad  aliquem  effectum, 
ad  quem  constat  nec  naturalem  nec  divinam  ba- 
bere  virtutem  ;  lune  enim  tacite  consentit  in 
d;cnioniacum  auxillum,  quia  ad  virtutem  illius 
tacite  recurrit,  dùm  sic  utitur  re  aut  verbo  illo. 

Ibi  tacite  inlervenitdœmonis  invocatio;  si 
eogniia,  aut  crédita,  aut  dubia  est,  peccatum 
mortale  committitur;  si  ignota  est,  et  si 
adesse  crederetur,  id  omninô  non  lieret , 
pacloque  renuniiatur,  non  est  peccatum  mor»' 
laie ,  quia  propriè  loquendo  istc  non  invo- 
cat  daemonem  etiam  tacite  :  quôd  si  id  con* 
lingeret,  foret  merè  per  accidens,  materialiter 
et  involuntariè;  idque  non  facit  hominem  so- 
cium  daemoniorum.  Hactenùs  Cajetanus. 

Ycrùm  ,  quia  ,  ut  ait  D.  Tbomas  ,  dxmones 
ingeruiitse  vanis  inquisitionibus  futurorum,  ut 
mentes  bominum  implicent  vanitate  et  falsi- 
tate  ,  vanaque  inquisitio  sit ,  tentare  fiiturura 
praecognoscere,  unde  prœnosci  non  potest,  ab 
bis  vanis  abslinendum  timendumque  censeo, 
ut  clariùs  apparebit  istas  spccies  divinationis 
sigillatim  cum  D.  Thomâ  explicaudo. 

§  5.  Vtrùm  divinalio  quœ  fit  per  astra,  sit  licita. 

De  bàc  traclat  D.  Tbomas  q.  OS,  art.  5,  ef 
incipit  à  régula  generali  à  nobis  j.im  statutâ, 
nempe  quôd  vanà  aut  falsâ  opinione  quis  uti* 
tur  ,  si  ex  considcratione  stellarum  futura 
praenoscere  vclit ,  quœ  per  ea  cognosci  non 
possnnt;  proindcque  considerandum  est ,  quid 
per  cœlesiium  corporum  inspectioncm  de  fa- 
turis  praecognosci  possit.  Et  inprimis  certum 
est,  éclipses,  siccitales,  pkivias  ,  fertilitates, 
sterilitates,  sanilatcs  ,  infirmitates  ,  aliosque 
corporalcs  elTectus ,  qui  ex  cœlcslibus  corpori- 
bus  causantnr,  posse  ex  eorum  considcratione 
inquiri  et  pneeognosci ,  quoniam  effectus  quse- 


93  PRWII  PR 

runtiir  et  reclucuntur  in  suas  causas  nauiral(», 
et  naturalis  scientix  opiniones  ac  conjeclurae 
non  sunt  prohibil»  ,  scd  à  Deo  nobis  in  pcr- 
fectionem  inlellecliis  et  adminiciilum  dalœ. 
Hinc  astrologia  naturalis  non  est  prohibila. 

An  auteni  sit  licita ,  etiam  quando  ex  astro- 
runi  aspeclu  ,  situ  et  induxu  in  punclo  nativi- 
latis  alicujus,  conjcctat  illius  temperamenlum, 
habitualcs  propcnsiones  et  inclinationes  natu- 
rales,  videtur  quôd  sit,  quia  ex  causis  natura- 
libus  conjicere  possumus  naturales  ipsarum 
cffectus  :  habitualcs  auten»  hominuni  inclina- 
tiones, prout  à  corpore  pendent,  quodamniodô 
proveniunt  ab  astris,  quatenùs  itilluunt  in  eor- 
pora  ,  et  consequcnler  concurrunt  ad  propcn- 
sionem  habituaiem  boniinis ,  unà  cum  naturali 
corporis  dispositione.  Ergo,  etc. 

Notât  tamen  Cajelanus ,  quôd  licet  quando- 
que  Veritas  aliqua  ex  istis  habeatur ,  tanien 
adeô  debilis  est  ratio  conjecturse  ,  ut  vis  con- 
jectura sit.  Idque  propter  bumanam  ignoran- 
tiam  causarum  cœlesiium  et  proximarum  ;  to- 
tum  enim  quod  cognoscimus  in  bujusmodi, 
non  meretur  dici  pars  minima  eorum  qux 
ignoramus  de  eodem  eflcctu  :  quoniam  astra 
sunt  nobis  ignota  ,  quomodô  se  babcant  ad  in- 
vicera  et  ad  nos,  vixque  potcst  sine  errorc  no- 
lari  situs  astrorum  existens  in  punclo  naiivila- 
tis,  eô  quôd  rapidissimus  cœli  motus  eiïiciat 
ut  constellatio  priùs  prœtereat ,  quiun  tune  ab 
astrologis  notari  valeat.  Taceo  de  calculo  nio- 
tuum,  quoniam  impossibile  videtur  habere  in- 
strumenta quibus  ad  aniussim  sciant  ortuni  et 
occasum ,  novumque  stellati  cœli  situni  ad 
quem  planetse  rclati ,  qualitatcm  induuiit  et 
mutant.  Tandem  quia  ad  lioc  conjecianduni , 
punctum  animationis  et  conceptionis  fœtus  in 
utero  materno  poliùs  speclandum  foret;  cinii 
enim  influxus  et  vis  astrorum  profunda  terras 
penetret ,  quantô  magis  uterum  niaternum  ! 
magisque  fœtus  tenerrimus  illum  inlluxum 
percipiet!  Illud  autem  niomeninm  et  insians 
conceptionis  est  scitu  impossibile. 

Si  quis  aulem  ex  consideratione  stellarum 
vellet  praecognoscere  futures  casuales  vel  for- 
tuites evenlus  aut  futura  conlingentia  ex  libero 
hominura  arbitrio  dcpendentia  per  certitudi- 
nem,  incideret  in  inquisitionem  vanam,  falsam 
et  divinationem  superstitiosam ,  inquit  D.  Tbo- 
mas,  quia  ex  stellis  non  accipilur  prtecognitio 
futurorum,  nisi  sicut  ex  causis  prœcognoscun- 
tur  effectus.  Duplices  autem  elïecius  sublra- 
hunlur  causalitati  cœlestium  corporum. 

Primo  quidem  ouines  ell'eclus  per  accidcns 


EGEPTU  91 

contingentes,  sive  in  rébus  humanis,  sive  in 
rébus  naturalibus,  quia  ut  probatur  in  Metapli. 
lib.  C,  eus  per  accidcns  non  habet  causam  et 
prœcipuè  naturalem  cujusmodi  est  virtus  cœ- 
lesiium corporum  :  nam  quod  per  accidcns  fit, 
neque  est  ens  propriè,  neque  est  unum  :  sicut 
quod  lapide  eadente  fiât  motus  terrœ,  vel  quôd 
bouline  fodiente  sepulcrum,  inveniatur  thésau- 
rus, etc.  Ilœc  enim  et  hujusmodi  non  sunt 
simpliciler  unum ,  sed  simpliciter  muKa  :  ope- 
ratio  autem  naturae  semper  determinatur  ad 
unum  aliquid,  sicut  procedit  ab  uno  principio, 
quod  est  forma  rei  naturalis.  Ubi  D.  Thomas 
non  negat  quôd  ens  per  accidens  divisim  sum- 
ptum  et  sccundùm  suas  partes  non  possit  ha- 
bere  per  se  suas  causas  :  nam  quôd  hic  sit  lo- 
eus  thesauri ,  est  ab  aliquo  ibi  reponenle  ;  et 
similiter  quôd  hic  sit  locus  sepulcri  est  ab  ali- 
quo alio.  Item  quôd  bos,  v.  g.,  deambulet  horâ 
terlià,  babet  causam  naturalom  ;  similiter  quôd 
eàdcra  horâ  tonitruum  fiât ,  habet  causam  na- 
turalem. Sed  hoc  totum  simul ,  nempe  quôd 
teinpus  ambulalionis  et  tempus  tonitrui  sit 
unum  et  idem  ,  nuUam  vultD.  Thomas  habere 
unam  causam  naturalem,  ob  ralionem  allatam, 
proindeque  ex  consideratione  siderum  noa 
posse  cerlô  cognosci. 

Secundo  subtrahunlur  causalitati  cœlestium 
corporum  actus  liberi  arbitrii,  eô  quôd  cor- 
pora  cœlestia  directe  imprimere  nequeanl  suos 
inlluxus  in  intellectum  et  voluntatem,  quœ  non 
sunt  corpus,  nec  aclus  organi  corporel;  id 
enim  esset  ponere  intellectum  non  differre  à 
sen^u  :  unde  corpora  cœlestia  non  possunt 
esse  per  se  causa  operationum  liberi  arbitrii, 
quôd  est  facultas  voluntatis  et  rationis,  sed  so- 
lùni  possunt  ad  hoc  dispositivè  inclinare  ,  in 
qiianlùm  aliquid  inlhiunt  et  imprimunt  in  cor- 
pus humanuni,  et  per  consequens  in  vires  sen- 
sitivas  ,  quœ  sunt  actus  corporalium  organo- 
rum,  qu;c  inclinant  ad  humanos  actus;  quia 
lamen  vires  sensitivœ  obediunt  rationi,  nulla 
nécessitas  ex  hoc,  libero  arbitrio  imponitur; 
sed  contra  inclinationem  corporum  cœle- 
stium ,  homo  potest  per  rationem  operari. 
ln(piirere  igilur  per  certitudinem  ex  sideribus 
cognilioncm  futurorum  contingentium  est  va- 
nuni,  superstitiosum  ,  diabolicum,  et  ab  Eccle- 
sià  daninatum ,  quia  futura  conlingentia  non 
de  necessitate  causantiir  à  cœlo  ;  sicque  divi- 
natio  illa  non  fundatur  in  astris  tanquàm  in 
causis  actuum  humanorum  ;  aliàs  lolleretur 
nostra  liberlas  ,  omniaque  fato  et  fatali  neces- 
siiaïc  contingcreul  ;  cùin  asira  ualuraliter  c 


EXPOSITIO 


96 


necessariô  quantum  possunl  inlluant ,  sicque 
necessitate  deierminarenl  nostram  voluntaiem 
ad  ununi.  Nec  polesl  illa  divinalio  fuudaii  in 
astris  tanquàm  in  signis  naturalibns,  cùm  nec 
sint  causa;  acluum  nosirorum  liberoruni ,  nec 
effectus  eoruni ,  nec  cum  illis  habeant  causam 
communeni ,  in  cnjus  influxu  conneclanlur  ; 
unde  non  nisi  ope  da;monis,  et  ex  pacto  saltem 
lacilo  haberi  solùni  potesl  per  viam  disciplina. 
Hinc  reclè  daranalur  astrologia  judiciaria, 
per  quam  ex  aspectu  cœlorum  evenlus  liberos 
futuros,  pra:lerila  et  praeseniia  prorsùs  oc- 
culta, quis  vult  divinare,  v.  g.,  condilionem 
vitae ,  staluni,  ininiicitias,  niatrimoniuni  cum 
lali  personà  ,  lali  tenipore  incundum  ;  oceisio- 
nera,  naufragium  ,  incondium  ,  etc. ,  caus.  "26, 
q.  3,  cap.  Igiliir,  q.  2,  cap.  SeU  et  illitil ,  cap. 
Illud ,  q.  3,  can.  Non  ticet.  Et  Sixtus  papa  V, 
in  suà  Bullà  17 ,  quœ  incipit  :  Cœli  et  lerrœ 
Creator,  Cod.  de  Malelicis  et  Mathematicis  1.  2, 
1.  5,  et  1.  7,  et  Cod.  de  cpiscopali  Audientià, 
1.  Maihematkos.  Reprobatur  cliani  jure  divino 
Isai.  i4,  V.  23,  et  cap.  47,  v.  13;  Jercm.  10,  v. 
2  ;  Aclorum  19,  v.  10,  mulli  ex  cis  qui  fuerant 
curiosa  seclati ,  conlulerunt  llbros  et  conibus- 
serunt  coram  omnibus.  Hos  ad  aslrologiam  ju- 
diciariam  speclâsse  narrât  D.  August.  in  Psal. 
61,  et  à  Tridentino  talis  astrologia;  libri  repo- 
nuntur  in  indice  librorum  prohibitorum.  liane 
divinationem  per  astra  reprobàrunt  sancli  Pa- 
tres, D.  Basilius  honiilià  6  in  Genesim  ;  D.  Cliry- 
sosl.  in  cap.  2  Matth.  ;  D.  Ambrosius  lib.  4 
Exam.  cap.  4  ;  D.  August.  lib.  2  de  Genesi  ad 
lilteram  cap.  17,  lib.  2  de  Doctrinâ  christ.  ; 
lib.  4  Confess.  cap.  3  ;  lib,  1  de  Civit.  et  Psal. 
6i  ;  D.  Gregorius  horail.  10  in  Evang.  ;  Euse- 
bius  lib.  de  Pra;parat.  Evang.  ;  Joannes  Picus 
Mirandulanus,  et  Franciscus  cjus  nepos;  D. 
Thomas  hic;  D.  Antoninus2p.  lit.  12,  cap.  I, 
§  6,  et  communiter  doclores  apud  Petrum  à 
Navarrâ  de  Rest.  lib.  2,  dub.  2,  nuni.  10.  Hinc 
aslrorum  observatio  ad  nalivitates  bominuni  et 
occurrenlia  bumana,  tripliciter  peccalosubjici 
posse  notât  Cajctanus  in  Summâ  v.  Astrontm 
observatio  ;  et  quodlibet  eorum  ex  suo  génère 
est  peccatum  mortale ,  primo  si  ca  qua;  fidei 
christiana;  mysteria  sunt,  tanquàm  subsint  cœ- 
lestibus  causis  habeanlur  ;  quia  hoc  est  contra 
spiritualitatem  chrislianse  rcligionis  ,  quae  su- 
per cœlos  est ,  inimutare  polens  elianv  ipsos 
cœlorum  cursus  ,  ju.Kta  id  quod  scriplum  est  : 
Confcssio  eJHS  super  cœliim  et  terram.   Et  ij)sa 
cxpericnlia  testata  est.  Secundo  si  futura  con- 
in^eiilia  quKran  lur ,  cçrtùquc  divinarj  aljcclc- 


tur,  cùm  fit  contra  veritatem  docirinœ  chri- 
stiana; et  liberi  arbiirii,  quo  domini  sumus 
nostrorum  operum.  Tertio,  si  electiones  suas 
quis  subjiciat  cœlestibus  causis,  ut  legi  illa- 
rum ,  ita  quôd  vitam  suani  et  actiones  suas  re- 
gulet  secundùm  cœlos  ;  quia  est  contra  digni- 
taiem  gratiœ  legis  divinse  ac  humanae  mentis , 
quà  supra  omnia  corporalia  constituti  sumus; 
et  sicul  erraremus  subjiciendo  nos  passionibus 
ira;,  odii,  spci,  tinioris,  etc.,  ita  quôd  haberc- 
nius  impelus  passionum  pro  lege  ;  ita  vilifica- 
mus,  si  inclinaliones  cœlorum  liabemus  pro 
lege  ;  corpora  enim  sunt ,  et  per  modum  pas- 
sionum inclinant  nos  ;  et  quemadmodùm  sa- 
piens dominatur  passionibus  suis,  ita  domina- 
bitur  astris. 

Dices  asirologos  ex  consideratione  astrorum 
fréquenter  vera  pra;nuntiare.  Ergo ,  etc.  — 
Respondet  D.  Thomas  hic  ad  2  ,  id  contingerc 
dupliciler ,  uno  quidern  modo ,  quia  plures  ho- 
mines  passiones  corporales  sequuntur  ;  et  ideô 
actus  eorum  disponunlur  ut  in  pluribus,  se- 
cundtuu  inclinationem  cœlestium  corporum  ; 
pauci  autem  sunt ,  id  p^t ,  soli  sapientes  qui 
ralione  inclinaliones  ejusmodi  moderentur  : 
et  ideo  astrologi  in  multis  vera  praenunliant  , 
et  praecipuè  in  communibus  eventibus  ,  qui 
dépendent  ex  multitudine.  Alio  modo  propter 
da;mones  se  immiscentes ,  ut  ait  Augustinus 
lib.  2  de  Genesi  ad  litieram  cap.  17,  et  sic  con- 
cludit  :  Quapropler  bono  Christiano  ,  sive  ma- 
lliemalici ,  sive  quilibet  impie  divinantium  , 
et  maxime  dicenles  vera ,  cavendi  sunt ,  ne 
consortio  dœmoniorum  animam  deceplam  pacto 
quodam  societatis  irretiant. 

An  sit  illicitum  conjicere  ex  levi  conjectura 
solùni  probabiliter  effectus  contingenter  futu. 
ros  ,  eosquc  conjecturaliter  prsenuntiare  ,  af- 
firmant plures  ,  quia  in  builâ  Sixli  V  expresse 
fuit  prohibitum.  Alii  limitant  in  casu  quo  pro- 
babilis  conjectura  desumatur  non  à  solis  astris, 
sed  etiam  ab  aliis  causis  et  circumstantiis  par- 
licularibus  ,  ut  à  lempcramento,  dispositione, 
et  aclionibus  personœ  :  quia  sicut  paler  cui 
cxplorati  sunt  filii  mores ,  facile  conjectat  fu- 
luras  ejus  actiones  et  eventus  ,  ita  et  astrologi 
ex  astris  cognoscentes  alicujus  lemperanien- 
tuni ,  probabilem  inde  possuut  sumere  conje- 
ciuram  ejus  actionum  futurarum.  Cajelanus 
verù  ncgat  id  esse  illicitum  ,  in  Suniraà  v.  As- 
ti ormn  observatio ,  quia  actiones  humanse  aliquo 
modo  per  indircctam  inclinationem  ,  seu  pro 
quanto  pendent  à  corporibus  subjiciuntur  cœ- 
lo.  L'ndc ,  si  quis  ca'lci>iium  influxuiii  causas  ut 


97 


PRIMI  PRJICEPTI. 


98 


inclinalivas  ad  ea  humana  ,  quae  ex  corporibus 
pendent ,  suscipial ,  nec  errai ,  ncc  peccat , 
servalo  moderamine  conjeetuiœ  ,  nec  nimiùm 
inhœrendo. 

Addo  taracn  quôd  cùm  ab  astris  nonnisi  le- 
vissinia  ac  leiiuissima  conjcclura  liaberi  possit 
de  propensione  el  incliiialione  habituali  alicu- 
jus  hominis  ,  à  forliori  ila  debilissima  ratio 
conjectura;  Iiaberi  poterit  de  aclionibus  buma- 
nis  et  effectibus  particiilaribus  conlinij'entibus, 
et  provenientibus  ab  eà  inclinatione ,  ut  vix 
conjectura  sit  ;  lum  quia  caremus  perfectâ 
astrorum  scicntia  ;  tum  quia  ,  si  sapiens  domi- 
nctur  passionibus  suis  ,  ita  dominabilur  astris. 
Unde  cùm  quidam  asirologus  explorando  So- 
a-alem  ,  dixisset  nec  castum  nec  clarum  esse , 
respondisse  fcrtur  ,  se  talem  quidem  futurum 
fuisse ,  sed  per  abslinenliam  se  castum ,  et  per 
studii  exercitationem  clarum  cvasisse ,  corpo- 
risque  malas  passiones  philosopbiA  superàssc. 

Ad  Ecclesiae  probibitioncni ,  respondet  Cajc- 
Slanu,  quôd  sancta  malcr  timcn^ne  (ilii  ad  su- 
persliliosam  oecullorum  inquisilioneni  décli- 
nent ,  ha;c  horrel  et  damnai  ,  non  injiciendo 
laqueum  animabus ,  sed  probil)cndo  quas  de  se 
mala  sunt ,  et  monendo  ne  iuijusmodi  ctiam 
licilis  se  impliccnt,  ne  forte  paulatim  ad  pciiii- 
ciosa  deveniant.  Venim  postea,  motu  Sixli  pa- 
pœ  V  id  videtur  fuisse  probibilum  ,  quia  ,  cimi 
permiserit  ex  astris  judicium  de  agrieuUurà  , 
navigatione ,  mediciiià  ,  et  aliis  rébus  natura- 
libus,  de  quibus  constat  ccrtuni  judicium  ferri 
non  posse ,  sed  valdè  dubium  ,  et  deinceps  il- 
lud  judicium  al)soIutè  inierdicai  circa  casus 
fnrluitos  et  contingenler  peiidenlos  ex  lilx'ro 
arbitrio ,  etiam  cum  co  dubio  ,  viilclur  lioc 
ctiam  intordixisse,  forte  quia  bic  quoque  mo- 
dusprocnunliandi  fulura  probabiliter  est  valdé 
reipublicaî  periiiciosus,  et  exposilus  multissu- 
perstitionum  periculis  et  calumniis  divinaio- 
rum  (ingentium  id  dubium. 

Dicendum  igitur  quôd  quando  bœc  fulura 
pranuntiantur  absolutè  ,  aut  majori  (irniilate 
quàm  ex  astris  haberi  polest,  ut  dicendo  esse 
probabde,  est  ibi  superstiiio,  quia  de  futuris 
merè  contingenlibus,  nullam,  vel  ferè  nullam 
habenlibus  comiexionem  ctmi  inclinationibus 
bominum  ,  v.  g. ,  quôd  iste  sil  fulurns  rex  ; 
quôd  postdeccm  annosviclori.ini  &itol)l(Miliirus 
in  mari,  ex  astris  judicium  absoluiè  proijabile, 
aut  conjecturalis  coguiiio  ,  comparari  nequit  ; 
non  videtur  lamen  probibilum  aliqualiier  cou- 
jeclarc  efl'eclus  coni ingénies  et  bumanos,  ba- 
benles  aliquam  connexionem  cum  propensio- 


nibus,  inclinationibus  et  tempcramento  homi- 
nuui  ,  non  quidem  à  solis  astris ,  sed  ex  his 
abisque  causis  et  circumstanliis  adjunclis;  ne- 
que  praedicendo  in  particulari  conlingenlia  de- 
terminatè  in  seipsis,  sed  solùm  in  communi 
praenuntiando  connexionem  dictani  propenslo- 
nimi  cum  suis  actibus.  De  quo  etiam  alii  judi- 
cent  ;  videlur  lamen  D.  Tbomas  hoc  indicare 
1  p.  q.  115  ,  art.  i,  ad  3. 
§  6.    Utrùm  dii'inalio  quœ  fit  per  somnia ,  per 

aiiguria,  oinhia ,  cl  alias  Iuijusmodi  observalio- 

nés  exleriorum  rerum,  sit  iilicita. 

P.  Tbomas  hic  art.  G ,  divinationem  supersli- 
tiosam  per  somnia  dupliciler  acciderc  docel , 
primo  ex  revelalione  dœmonum  ,  cum  quibus 
pacla  habenlur  expressa  ,  quia  ad  hoc  invocan- 
lur;  ad  quant  reduci  débet  superstitio  quâ  quis 
utilur  instar  gentilium  cerlo  modo  aut  situ  so 
componendo  ad  somnum  ,  ut  occulta  sibi  re- 
velentur  per  somnia  ;  id  enim  est  dœnionis  in- 
siruclionem  de  induslrià  requirere.  Secundo, 
quando  extenditur  isla  praecogiiitio  ad  fulura 
casualia  aut  conlingenlia  libéra  aut  occulta  , 
aut  ad  ea  quœ  per  somnia  cerlô  cognosci  ne- 
queunt  :  lune  enim  est  tacila  cum  dœmone 
convcnlio  et  socielas,  ac  reprobaïur  Levit.  10, 
Deuleron.  18.  Item  in  Decreto  caus.  26,  q.  7, 
can.  Non  observais, 

Consideraiidum  igitur  est  quœ  sit  causa 
somniorum  ;  et  an  possit  esse  causa  futurorum 
eventuum ,  vel  ad  cognoscendum  illos  conduce- 
re.  A  midlis  autem  causis  somnia  procedere , 
iradit  D.  Thomas  liîc  art.  6  ;  quandoque  enim 
causa  est  inlcrior  ;  et  hxc  est  duplex.  Una  qui- 
dem aniinalis  ,  in  quantum  scilioel  ea  occur- 
runt  hominis  pliantasiae  indormiendo,  circa 
qua?  ejus  cogilalio  et  alfectio  fuit  imraorala  in 
vigilando  ;  et  talis  causa  somniorum  non  est 
causa  futurorum  eventuum  ;  unde  hujiismodi 
somnia  per  accidens  se  babent  ad  futuros 
evenlus  :  et  si  quandoque  simul  concurrant , 
eril  casuale.  Altéra  verô  corporalis  ;  nam  es 
interiori  disposilione  corporisformalur  aliquis 
motus  in  phanlasià  conveniens  tali  dispositioni; 
sicul  hominiin  quoabundant  frigidi  humores, 
occurrunt  in  somnis,  quôd  sit  vel  in  aqu.^,  vel 
in  nive  ;  et  propler  hoc  niedici  dicunt  esse 
inicndendura  somniis  ad  cognoscendum  inie- 
riores  disposiliones  et  buniorem  prxdominan- 
lem. 

Quandoque  causa  somniorum  est  exlerior , 
el  hxe  similiier  est  duplex  ,  seilirel  corporalis 
el  spirilualis.  Corporalis  quidem  in  quantum 
iinaginalio  dormienlis  imniutalur  vel  ab  aère 


99 


EXPOSITIO 


100 


circumsianie ,  vcl  ex  impressione  Cttlcslis  cor- 
poris  ,  ut  sic  dormienlis  aliqua;  phanlasiaE  ap- 
pai-eant  conformes  cœlestium  dispositioni ,  sive 
fiât  in  iinaginatione  animalis,  v.  g.,  crocitantis, 
imago  pluviœ  ,  sive  motus  quidam  conespon- 
dens  piuvix  ;  ila  quôd  somnium  et  futura 
pluvia ,  sint  elTectus  unius  commuiiis  causai 
cœleslis.  Spiritualis  verô  causa  quandoque  est 
quidem  i»  Deo,  qui  ministerio  angelorum  aliqua 
hominibus  révélai  in  soniniis,  juxia  illud  Nuui. 
12  ;  Si  quisfueril  intcr  vos  prophela  Domiiii ,  in 
visione  apparebo  ei,  vel  per  somnium  toiinar  ad 
illum.  Sic  Joseph  interprelalus  est  somiiia  Plia- 
raonis ,  ejusque  pincernae.  Et  Daniel  somnium 
régis  Babylonis  ,  etc.  Quandoque  verù  opeia- 
tionedœmoiiuraaliquœplianlasicedormientibus 
apparent,  ex  qiiibus  quandoque  aliqua  futura 
révélant  bis  cura  cis  habent  pacta  illiciia. 
Ilactenùs  D.Thomas. 

Discernere  autcm  soniniadivinaàdiabolicis, 
viri  prudentis  et  confessarii  sapientis  judicio 
relinquitur  ,  obscrvalis  ferè  iisdem  regulis  qui- 
bus  verœDei  revelationes  à  falsis  discernunlur. 
Duas  istas  régulas  circa  soninia  assignant  com- 
munitcr  auctores.  Primo  enim  considerandum 
est  ad  quiJ  somnium  impellat ,  nemjx'  si  ad 
aliquod  excilct  opus  malum  ,  aul  indiscrelura, 
etc.,  signum  est  esse  à  daeraone.  Si  è  contra 
excitet  ad  bonum,  polest  exisiimari  esse  à  Deo  ; 
cautè  lamen  et  cuni  humilitate  ac  timoré  est 
procedenduni  ;  solct  namque  dœmon  se  irans- 
figurare  in  angelum  lucis,  ut  poslmodùm  vana, 
falsa  et  perniciosa  hominibus  suadeat.  Secun- 
do, si  post  somnium  animus  remancal  confu- 
sus,  inquietus,  turbatus  ,  minus  promptus  ac 
dispositus  ad  bona  opéra ,  indiciura  est  esse  à 
daemone  ;  si  autem  sit  alacrior  ,  quieiior  et 
promplior  ad  pia  opéra,  signum  est,  somnium 
esse  à  Deo.  In  diibio  tamen  ,  tutissimum  est 
Iiœc  contomnere,  tum  quia  curiosa  somniorum 
observalio  ad  hoc  discrimen  agnoscendum  ,  est 
superflua,  quiaDeiis  solet  somnium  immillens 
hominem  reddere  certum  de  suà  inspiralione  ; 
lum  quia  Eccles.  38  ,  v.  G  ,  dicitur  :  Nisi  ab 
Allissimo  fuerit  emissa  visilalio ,  ne  dederis  in 
mis  cor  tuum  ;  mullos  enim  errare  fccerunl  som- 
ma, et  excidcnmt  spcranlcs  in  illis.  Sempcr  ita- 
que  magnà  opus  est  prudentià  et  discretione 
spirituum.  Et  ut  ait  Cajelanus  hic,  in  signifi- 
cationibus  somniorum  oportet  onines  cautelas 
ailliiberc  ,  quœ  circa  cogniiionem  futuroruni 
ex  corporibus  Cd'lestibus  jam  relalœ  sunt.  Et 
taniô  plus  oportet  hic  esse  cauliorom ,  et  mi- 
nus conjicerc  ex  somnio  ,  qiiantô  somnium  est 


incertissimus  efïectus' cœli;;  si  enim  cognità 
cceli  nalurâ  in  aliis  conjecturarum  goneribus, 
adhuc  trepidamus  conjectantes  futura  ,  quid 
erit  quando  ignoraïur  quôd  hoc  indicium  ,  sci- 
licet  somnium  sit  à  causa  cœlesii?  Unde  ex  sora- 
niissolisuspicioni  relinquitur  locuscircafutura. 

Cùm  igitur  tam  variae  sint  causoe  somnio- 
rum, et  ab  earum  quâlibet  somnium  sequè 
provenire  valeat,  non  nisi  temerè  attribut 
potest  alicui  certse  causa; ,  unamque  determi- 
naiè  inferre,  est  velle  errare.  llem  somnium 
lemerè  determinatur  ad  aliquid  unum  signifi- 
candum;  ex  eo  enim  quôd  nescitur  causa 
somnii ,  oportet  inccrtum  esse  an  somnium 
illud  futurum  signiticei  ;  quoniam  ex  causa 
pendet  signilicatio;  et  nullum  videtur  somnium 
procedens  ex  ccrlà  causa ,  quod  non  possit 
ab  alià  provenire  :  et  ex  hoc  pcriculmii  imminet 
cadendi  in  crimen  superstitionisdivinativa;  per 
somnia;  et  adhuc  pejus  est  majusquetale  pe- 
riculum  ,  cùm  quis  per  sommia  omittit  vel 
commitlit  contra  nccessaria  ad  salutera,  aut 
tanlam  (idem  dat  somniis,  ut  proplerea  omittat, 
vel  commitlat  contra  aliquid  ad  quod  tenetur, 
quamvis  illud  non  sit  de  necessilate  salulis, 
quoniam  vanis  ac  incerlis  opinionibus  seu 
conjccturis  utcns  quasi  certis  ad  cognosceudum 
vcl  opcrandum  aut  omiticndum  circa  futura 
contingentia,  meretur  ut  diabolica  illusio  se 
immisceat ,  ac  de  vanis  fiant  perniciosa,  et  sic 
in  tacitam  dainionum  societatem  incidatur  , 
dùm  paulatiin  homo  tanlùm  crédit  somniis,  ut 
illis  utalur  pro  regulis  suarum  actionum  :  sic- 
que  diabolieà  fraude  decipiatur,  juxta  illud  Ec- 
cles. 5i  :  Mullvs  errare  fecerunt  somnia  ,  et  exci- 
deruut  sperantes  in  illis.  ^ec  eliam  diun  quis  ea 
videt  eventu  comprobari ,  débet  aliquid  ex 
illis  sibi  certô  pcrsuadere;  nam  vel  casu 
acciJere  potuil,  vel  diemone  procurante,  ut 
hàc  ratione  faciliiis  postea  per  somnia  eum 
illaqueare  valeat;  à  nullo  igitur  somnio,  ex- 
coplis  divinis,  potest  desumi  certa  cognilio 
futurorum  contingeniium,  sed  dunlaxat  qux- 
dara  suspicio,  illique  fidem  adhibere,  stulli- 
liam  ,  aul  leviiatem  redolet. 

Concludil  D.  Thomas,  quôd  si  quis  utalur 
somniis  ad  praecognoscenda  futura,  secundùm 
(lùod  soraniu  procédant  ex  revelalionc  divini, 
vel  ex  causa  naluraliintrinsccàsive  extrinsecâ, 
([uanlùm  polest  se  virtus  talis  causa;  exlendero, 
non  orit  illiciia  divinalio.  Non  se  cxlendil  verô 
ad  fulura  contingentia  libéra  certô  cognoscen- 
da,  cùm  in  bis  homo  utalur  libero  arbitrio, 
quoi]  non  lollitur  per  islas  cau&is  :  nec  ad 


101 


PRIMI  PR^CEPTl. 


103 


alia  occulta  qux  subterfugiunl  ciiam  corpora 
cœleslia  ;  uiiile  lune  allcclare  illorum  ecr- 
laiu  cogiiiiionem  ex  soniniis,  esset  lacitam 
inire  socielateui  cura  daiiuoue  et  incidore  in 
superslilioiiis  crinicn,  sicul  eliam  quaiido  est 
expressa  illius  invocalio. 

Quidam  taïuea  excusant  à  peccatn ,  saltciu 
lethali ,  eum  qui  ex  ignoraiilià  et  simplicilate 
absque  pertinacià  sic  erraiel,  fidom  somuiis 
adbibcndo.  Yerùm  id  limilandam  censeo  in 
casu  quo  persona  rudis  facile  pularet  somnia 
esse  à  Deo,  aul  tenuiter  solùm  credeiet  ea ,  id 
est ,  non  prxstaret  illis  ûdciu  tanquani  cerlis  , 
sed  solùm  indè  timorem  quemdam  couciperet , 
et  cauliùs  se  gérerai ,  dummodô  aliud  pecca- 
tum  nou  Intercédai;  cùm  enim  perfecta  raiio 
superstiliouis  liic  nou  invcuiatur,  videtur  islo 
aclus  ob  imperfeclionem  excusari  à  mortali. 
Instruendi  suut  tanieu  rudes  ,  ue  somnia  pro 
lege  suorura  operum  babeant ,  uequc  spci  aul 
timori  agcndi  aul  omillendi  aliquid  ex  eis 
iiimiùm  adbîereaut  ;  ne  mcrcaniur  ut  da;uion 
illis  vanis  se  iuimisceal  ac  dtcipiat  ipsos. 

De  secundà  parte  bujus  parag.  agit  D.  Tbo- 
mas  bic  art.  7,  dicens  quod  motus  vel  gjrritus 
avium,  vel  qu;ecuuique  dispositiones  in  bu- 
manis  rébus  considerala;,  non  sunt  causa 
futurorum  eventuum  ,  ut  manifeste  constat  ; 
unde  ex  eis  fulura  cogaosci  non  possunt  sicul 
ex  causis.  Ueliuquilur  ergo,  quùd  si  ex  eis 
aliqua  fulura  cognoscanlur,  liue  erit  iu  quan- 
tum sunt  effeclus  aliquarum  causarum  ,  quœ 
eliam  sunt  causautes,  vel  pr;ecognoscentes 
futuros  eventus. 

Causa  autem  operalionura  brutorum  anima- 
lium  est  instinclus  quidam,  quo  moventur 
motu  uaturjE  :  non  enim  habenl  dominium  sui 
actùs.  Hic  autem  instinclus  potest  à  dupiici 
causa  procedere,  uno  quidem  modo  à  cau^i 
corporali  ;  alio  modo  à  causa  spirituali,  scilicel 
vel  ex  Deo,  ut  palet  iu  coluuibà  super  Cliri- 
sium  descendcnte,  in  corvo  qui  pavil  Eliam, 
et  in  Cèle  quod  absorbuil  et  ejecll  Juiiani. 
\  cl  eliam  ex  da;mouibusqui  uluiiturbujubuiodl 
operalionibus  brutorum  aninialium  ad  inipli- 
candos  animos  liominura  vanis  opiniouibus. 
Quando  igitur  bi  instinclus  nou  causantur  ex 
causa  spiriluall ,  sciHcet  vel  ex  Deo,  vel  ex 
dxmonibus ,  restai  ut  causeutur  à  causa  cor- 
porali. Ciim  enim  brûla  animalia  non  babeant 
nisi  aniniam  seusitivam,  cujus  onines  poientiae 
suut  attus  corporalium  organorum  ,  subjacet 
eorum  anima  dispositioni  continenliuni  corpo- 
rura ,   et  primordialiler  ctclcstluiu.  El  ideo 


nibll  probibet  aliquas  eorum  operationes  esse 
futurorum  signa  in  quantum  conformantur 
disposiiionibus  corporum  coelestium  et  aeris 
circumstanlis ,  ex  quibus  proveniunt  aliqui 
futuri  eventus;  futurorum,  Inquam,  natura- 
llum,  secùs  verô  contingentium.  Unde  super- 
stiiiosum  est  et  vanuni ,  ex  quibusdam  bomini 
fortuitô  contingentibus,  conjeclare  aliquid 
féliciter  aut  infeliciier  evenlurum,  ut  excerlo- 
rum  animalium  aut  funeris  occursu,  exslemu- 
laiione,  etc. 

Unde  in  boc  duo  considerare  oportet ,  pri- 
muni  quidem  ut  operationes  bujusmodi  non 
exlendanlur  nisi  ad  prsecognoscenda  fulura, 
quai  causanlur  per  motus  cœleslium  corporum, 
ut  supra  diclum  est  ;  secundo  ut  non  exlen- 
danlur nisi  ad  ea  quie  sequaliler  possunt  ad 
bujusmodi  animalia  perlinere  :  consequuntur 
enim  per  cœleslia  corpora  cognitionem  quam- 
dam  naiuralcm,  et  insiinctum  ad  ea  quse 
eorum  vitse  sunt  necessaria  ;  sicul  sunt  immu- 
taiiones  qux  ûunl  per  pluvias ,  ventos  et  alia 
bujusmodi.  llaeteniis  D.  Tbomas. 

Âugurium  igiiur  et  auspicium  si  absque 
damnalis  arlibus  fiant,  capiendo  conjecturam 
fuiuri  eventus  ab  audito  garrilu,  aut  inspeclo 
motu  avium ,  etc. ,  quandoque  lolerari  pos- 
sunt ,  dunnnodô  adsint  debilx  circumstautix  , 
pula  quod  ex  illis  non  sumatur  nisi  suspicio  seu 
conjeclura,  et  de  bis  taniùm  ad  quse  cœleslia 
corpora  se  exiendere  possunt  ;  nam  sicut  iu 
cx'teris  suspicionibus  bonio  prudenler  se  ba- 
bcre  débet,  iia  et  in  isiis.  Vel  possunt  esse 
\enialia  si  aliqua  circumstanlia  desit,  pula 
quia  nmiis  quis  crédit  aut  liniel  propter  bu- 
jusmodi signa.  Qui  autem  bis  signis  ila  dedilus 
est ,  ut  ea  pro  lege  suorum  operum  babeat , 
sine  causa  CbrisUanus  est  ;  cùm  ba;c  cbri- 
sliana;  religioni  adverseutur,  ulpole  ad  sacri- 
legas  arles  divinatorias  quibus  idololalrte  ule- 
bantur  spectanlia,  et  damnatur  Levil.  19  et 
Deuleron.  18.  Divinaiio  iiaque  fit  per  augu- 
ria,  etc. ,  ila  ut  exlendatur  ultra  illud  ad  quod 
pirliugere  potest  secundùm  ordinem  instin- 
clus naluralis,  vel  divina;  providenlix,  est 
superstitiosa  et  illicita.  Ut  eadem  videtur  esse 
ratio  de  aliis  omnibus  divinationibus  relatis; 
facile  enim  dienion  se  illis  immiscet,  tacita- 
que  (jus  invocalio  intervenit,  dùm  quis  seriô 
uimiùni  illis  adbœrel,  iudeque  certo  futura 
pra;nunliare  affectai. 

Specialem  autem  ralionera  ponit  D.  Tho- 
mas de  omine,  eô  quùd  verba  buniana  qua; 
accipiunlur  pro  omiw  iiou  subdaulur  disp(v 


103 


EXPOSITIO 


104 


sitioni  stellarum;  disponunturtamen  secundùm 
diviiiam  providenliam,  et  quandoque  secundùm 
dxmonum  operaiionem  ;  quare ,  si  exlendaïur 
haec  divinatio  ullra  id  ad  qiiod  polesl  perlin- 
gere  secundùm  ordineni  nalurse,  vel  divinx 
providentiae,  est  superslitiosa  etillicita.  Idque 
pro  régula  generali  in  his  materiis  semper  est 
habendum. 

§  7.  Vtrùm  divinatio  quœ  fil  per  sortes  sil 
licila. 

Sortes  propriù  sunt  aclus  humani  consulté 
seriôque  facli  à  nobis,  ut  eorum  eventu  con- 
siderato  aliquid  occultum  innotescat.  Ita  D. 
Thora.  opusc.  25  de  sortibus,  et  hic  art.  8  ; 
quando  enim  res  ad  vilam  bumanam  pertinen- 
tes, per  propriam  industriam  et  prudenliam 
homines  cognoscere  et  ad  effectum  perducere 
nequeunt,  per  sortes  inquirere  et  elTicere  ali- 
quando  tentant.  Et  quidem  si  quseratur  judi- 
eio  sortiuni  quid  oui  sil  adiiibcndum,  sive  sit 
bonor  seu  dignitas,  seu  pœna  aut  aciio  aliqua, 
vocatur  sors  divisoria.  Si  auteni  inquiratur 
quid  agere  oporteat,  et  per  bumanam  pruden- 
liam dubitatio  vinci  ncqueat,  si  sors  loco  con- 
silii  lune  succédât,  vocalur  sors  consultoria. 
Si  tandem  inquiratur  quid  sit  futurum,  voca- 
lur sors  diviiiaioria.  Igitur  inquisiiio  occujti 
excedentis  bumanam  industriam,  per  aliquid  à 
nobis  serio  factum  in  rébus  humanis  ad  nos 
pertinentibus  vel  habendis,  vel  nlendis,  vel 
cognoscendis  comprebendit  sorlem  divisoriam, 
constdtoriam  et  diiiimtivam.  Cùmautcm  sorlinm 
eventus  expectari  possil  à  triplici  causa,  nem- 
pe  à  cœlo,  à  forlunà,  et  à  spiritu  dirigente,  si 
expectetur  à  cœlo,  quasi  actus  humani,  qui  ad 
sortes  requiruntur,  sortiantur  effectum  secun- 
dùm dispositionem  siellarum,  vana  et  falsa  est 
opinio  ,  ellper  consequcns  non  carens  daemo- 
num  ingestione,  indeque  talis  divinatio  erit 
superstitiosa  et  illicita.  Si  verô  expectetur  à 
forlunà  benc  sanèque  inteilectà,  quod  solùm 
potest  habere  locuni  in  sorte  divisoria,  non 
videtur  habere  nisi  forte  vitium  vanilatis.  Si 
verô  expectetur  à  causa  spirituali  sortis  judi- 
cium,  et  quidem  à  doemone,  sicut  legiiur  de 
rcgc  Babylonis  Ezecb.  12,  taies  sortes  sunt  il- 
licitae  et  secundùm  canones  prohibcnlur.  Si  à 
Dec,  tune  sors  secundùm  se  non  est  quid  ma- 
lum  ,  utdicit  August.,  et  habetur  cap.  16Pro- 
verb.  :  Sortes  miltuntur  in  sinum,  sed  il  Domino 
temperantur ,  dummodô  tamen  observentur 
conditioncs  dobiiae,  mox  referendae. 

Sortes  in  aciibus  bumanis  multipliciter  fiori 
soient,  nempe  vel    in  laxillorum  emissione; 


vel  in  aliquarura  charlularum  descriptione  ;  vel 
in  signis  resultantibus  in  plumbo  liquefaclo  et 
in  a(|uani  projeclo  ;  vel  ex  designatione  festu- 
ca;  aut  paiese,  quam  quis  eligit  ex  duabus  ob- 
laiis  œqualibus  vel  inxqualibus  ;  vel  ex  quibus- 
dani  schedulis  scriplis  aut  non  scriptis  in 
occulto  positis  indeque  extractis  ;  vel  ex 
consideratione  ejus  quod  aperienti  librum  pri- 
mo occurrit,etc.,  uti  sortibus,  inquitCajeianus 
in  Summà  v.  sors,  non  est  ex  génère  suo  raa- 
lum,  sod  solùm  ex  admixtà  irreligiositate,  aut 
injustilià ,  aut  iniprudentià  :  secùs  admixlâ 
religione,  prudeniià,et  pace.  Et  secundùm 
banc  regulam  judicandum  est  de  sortibus. 
Dùm  igitur  sortes  eâ  ratione  exercentur  ut 
à  Deo  dirigantur,  fiatque  divisio,  consilium, 
vel  cognilio,  lune  requirilur  primo  ut  adsit 
nécessitas  inducens  ad  sortes  :  nam  si  absque 
nccessiiate  ad  cas  recurratur,  boc  videtur  ad 
Dei  tenlationem  pertinere  ,  ubi  operâ  hunianâ 
provideri  potest.  Unde  Ambrosius  dicit  super 
Lucam:  Qui  sorte  eligiiur,  huraano  judicio  non 
comprehenditur.  Secundo  requirilur  ut  adsit 
débita  reverentia  ex  parte  hominis  recurrentis 
ad  sortes.  Nam  si  occurrente  eliam  necessitate, 
divinum  judicium  sortibus  requiratur  irreve- 
rcnter  et  sine  devolione,  est  peccatum  venia- 
le:  nec  eniin  omnis  irreverentia  est  mortaiis, 
nisi  foret  notabilis.  Tertio  ut  servelur  modus 
proporiionis,  nempe  ut  divina  oracula  ad  ter- 
rena  negotia  non  converlantur.  Ex  boc  tamea 
quôd  Evangelia  ad  secularia  negoiia  consulan- 
tur,  non  incurrilur  peccatum  niorlale,  juxta 
Cajeianum  ubi  supra,  quia  id  non  est  contra 
divinam  reverentiam,  sed  prxter  eam  videlur: 
ideô  hoc  displicuit  Auguslino  ad  inquisitiones 
Januarii  Episl.  119,  cap.  20.  Quarto  ex  parto 
niaterioe  debitse  ne  scilicel  in  eleclionibus  ec- 
clesiasticis,  ulpote  quse  Spiritùssanctimotione 
et  inspiralione  Ceri  debent  ,  aliqui  sortibus 
utantur.  Id  enim  est  probibitum  cap.  On.  de 
Sorlilcg.  Nam  in  eleclionibus  ecclesiasticis 
traclaïur  de  re  divinâ,  et  hœredilate  œterniJ, 
quam  non  expcdii  iraciare  per  sortes.  Unde 
illicilum  est  plures  idoneos  ad  beneficium  vel 
oflicium  nominare,  et  unum  ex  illis  per  sortes 
eligere.  Iniô  in  casu  quo  plures  bis  aut  ter  ha- 
buerinl  plura  suffragia  paria,  non  licet  eorum 
alierum  sortibus  eligere,  nec  eliam  sortibus 
compromissarios  designare  qui  eicclionem  fa- 
ciant.  Circaaulem  D.Maithix  eleciionem,  vide 
D.  Thomam  liic,  et  ea  qu:c  à  nobis  dicta  sunl 
in  fine  tom.  3  de  Just.  ubi  de  Sortibus  etiam 
est  sermo. 


105 


Sors  dimoria,  cùm  nihil  aliud  sil  quàm  con- 
traciusforlunx  in  qno  coiidiiioiicni  parles  siib- 
eunt  œqualeni  acqiiirendi  nul  pcideiuli,  est 
licila,  dunimodô  servenlur  débita;  conditioiics, 
neiiipe  primo  ul  eveiitus  non  expecieliirà  dœ- 
mone,  nec  ab  aslris,  nec  à  falo  et  forlunà  tan- 
quàm  Deâ  ex  necessllale  causante  eventiis 
hominuni,  prout  à  gentiiibus  usiirpabalur.  Sic 
enim  foret  contra  religionem,  sed  snnipià  pro 
divinâ  providenlià  ordinanle,  et  disponente 
causas  ad  talem  eveutum.  Secundo  ul  néces- 
sitas immineat,  v.  g.,  quando  fil  ad  contradi- 
cliones  hunianas  diriniendas,  quae  aliter  ter- 
minari  non  possunt.  Tune  enim  licitum  est 
cuni  débita  reverentià  sortibus  judiciuni  divi- 
num  implorare.  Unde  August.  dicit  Epist.  180 
ad   Honoratum  :  «  Si  inter  Dei  minislros  sit 

<  disceptatio  qui  eorum  persecutionis  tempore 

<  maneant,  ne  fuga  omnium  fiat,  et  qui  eorum 
i  fugiant,  ne  morte  omnium  deseratur  Eccle- 
(  sia  :  si  hajc  disceptatio  aliter  non  potuit  ter- 
«  minarl,  quantum  niihi  videtur,  qui  maneant 
«  et  qui  fugiant,  sorte  eligendi  sunt.  »  Idem 
fieri  polesl  tempore  pestis,  inter  religiosos  vei 
medicos.  Item  in  teuipeslate  maris  periculosà, 
inter  mercesdiversorummercatoruni,  adscien- 
dum  quxnam  sint  projicienda;.  Item  inter  mi- 
lites quando  tempore  belli  est  conlentio,  qui- 
nam  ex  ipsis  priùs  liostes  aggredi  vel  castrum 
oppugnare  debeant.  Item  ad  diriniendas  lites 
inter  haeredes  aut  legatarios,  etc.  Similiter  si 
duo  essent  in  œquali  nccessilaie  extremà  con- 
stituti,  et  aliquis  non  baberet  unde  duobus 
succurrere  posset,  sed  uni  tanlùin  :  tune  nijiil 
juslius  faceret,  quàm  ut  sorte  eligeret  cui  dan- 
duin  esset,  ut  expresse  docet  D.  August.  lib.  i 
de  Doct.  ciirist.  cap.  28.  Tandem  quando  prin- 
cepsut  rem  gratam  alicni  facial,  non  vult  om- 
nes  reos  mortis  plectere,  sed  aliquos  laniùm, 
curât  mitti  sortes,  ul  designentur  quinam  sint 
interficiendi.  Tune  enim  nulli  facit  injuriani, 
cùm  omnes  sint  rei  mortis,  el  par  sit  illorum 
conditio,  ul  suppono.  Tertio,  ut  non  violetur 
justitia,  sed  illxsum  servetur  jus  partium. 
Quarto  ut  sors  non  adhibeatur  in  electionibus 
eccleslasticis,  sed  solùm  in  teniporalibus  di- 
gnilalibus,  quae  ad  lerrena  disponenda  ordi- 
nantur.  In  quarum  proinde  electione,  sicut  et 
in  temporalium  rerum  div.sione,  plerumque 
liomines  sortibus  uiunlur,  vitando  tamen  im- 
prudentiam  :  omniscnim  actus  liuinanus  pru- 
denti  circumspeclione,  cautelà  et  ralione,  for- 
mandus  est.  liera  cavendo  ne  flal  cum  periculo 
boni  communisaui  privali,  aut  jusliiiœ,  ut  si 

TH.    XIV. 


PRIMI  PR.ECEPTI.  106 

forte  regiminis  eleciiones  fiant  admissis  pro- 
misciiè  ad  sortes  tam  dignis  quàm  ineptis  et 
iiidigiiis  :  ex  boc  enim  periclitatur  respub.  ut 
palet.  Secùs  dicendum  si  post  admisses  et  no- 
minatos  plures  qui  pro  idoneiset  apiis  ad  bsec 
ollicia  communiter  liabentur,  sortibus  deinde 
commiitatur,  quis  illorum  sil  aliis  piîeferendus 
el  instituendus,  ul  bené  nionet  Cajctanus  in 
utràque  Suminà. 

Sors  consulloria,  quà  consulimus  quid  agen- 
dura  sil,  easdem  exigit  conditiones  ad  sui  re- 
ctitudinem,  et  vix  in  praxi  est  licita;  plerum- 
que enim  sine  peccato  lentalionis  Dei  non 
contingit,  cùm  ordinariè  velit  Deus  aliterquàm 
per  sortes  voluntatem  suain  à  nobis  indagari, 
nenipe  ex  Scripturà  sacra  et  doclrinà  in  Ec- 
clesià  receptà,  ex  doctorum  aut  virorum  pru- 
dentum  consilio,  ex  recursu  ad  oralionem 
piaque  opéra,  cum  onini  bumilitate,  simplici- 
tate,  timoré  el  reverentià  divinum  implorando 
auxilium,  etc.  Sors  divinaioria  est  illicita  et 
damnata,  utpote  daemonum  socielati  innixa  , 
ideôque  est  peccatum  mortale  ex  génère  suo 
suporslitionis  contra  religionem,  quandoque 
etiam  injustitix,  si  ca  cngnitio  occultorum 
tendal  ad  infamanduni  aut  puniendum  inno- 
cenlem,  supra  quem  forte  sors  cadlt,  vel  reum 
occullum,  cujus  ciimcn  aliter  probari  nequit. 
Ilinc  sortilegium,quo  explicité  vel  implicite  ad 
daîmonis  auxilium,  seu  consilium  sorte  recur- 
ritiir,  est  peccatum  mortale,  ut  cùm  quis  per 
sortes  inquirit  quis  furtum  commiserit,  aut  ali- 
quid  bujus  iiiodi  ad  divinalionem  perlinens.  Et 
siinile  est  si  sorte  quseratur  quid  agendum  : 
sortilegii  enim  crimen,  et  diviiiatoriam  et  con- 
sidtoriam  sortem  comprehendit,  dùin  ad  dœrao- 
nem  rccurritur  non  solùm  explicité  ,  sed 
etiam  implicite,  ut  contingit  per  sortes  inqui- 
rentibus  occulta  ,  et  universaliter  ea  quœ  à 
solà  nalurà  iniellectuali  sciri  aut  fieri  possunt. 
Ex  eo  enim  quod  non  quœrunt  à  Deo,  nec  à 
uaturà,  nec  à  forlunà  lioc  expetunt ,  coguntur, 
velint  iiollnt  fateri  quôd  ad  dœmonem  recur- 
runt  :  implicite  quidem,  dùm  ad  sortes,  u, 
iiislitutas  ad  hune  elTectum  recurrunl  ;  expli- 
cité autcm  sicut  in  aliis  divinationibus  et  in. 
canlationibus  contingit.  lia  Cajet.  in  Summâ. 

Advertit  tamen  idem  Cajetanus  liic,  quôd 
licel  circa  doemonis  expressain  invocationem  et 
cxpeclaiioncm,  idem  sit  judicium  de  sortibus 
et  de  aliis,  non  tamen  circa  tacitam,  idque  ob 
fortunœ  admixtionem  ;  nam  in  aliis  ,  neinpe 
astris,  somniis,  et  signis,  statini  dùm  vires  na. 
lurse  e.\cedunt,  oportet  ut  qui  dat  illis  operaiu 


<oî 


EXPOSITIO 


108 


ad  Deum  vel  ad  daemonem  reciirrat  ;  sicque 
nenlecto  Deo,  incurritur  tacila  dsmonum  so- 
cipias.  In  snrlibus  aulem,  à  lacilà  invocaiione 
da-moniim  remolior  est  illonim  usiis,  eô  quèd 
eis  ulPiiics,  non  snlùm  jncosèsed  spriô,  sive 
priidenter  sive  stolidè  hoc  (acianl,  ssepé  l'or- 
tnnse  se  commillunt.  Tandem  D.  Tliomas  liîc 
art.  8,  ad  3,  loquens  de  puigalionibus  viilgaii- 
l)iis,  ail,  quôd  jiidiciiim  ferri  candenlis,  vel 
aqiiœ  ferventis  ordinalnr  qnidem  ad  alioujus 
[wccali  oceiilli  inqnisilioneni  per  aliqnid  qnod 
nh  hnmine  (It  ;  el  in  lioc  convenit  ciiin  sorlibus. 
In  quantum  tamen  expeclatiir  aliquis  miracii- 
losns  effecuis?!  Deo,  excedil  eommuncm  sorliuni 
ralionem.  IJnde  linjnsniodi  jiidiciuni  illicilum 
i-eddiliir,  liim  qnia  ordinalnr  ad  jndicanda  oc- 
cnlla  ,  qn.ie  divinn  jiidicio  reservanlur;  tum 
oliam  qiiia  taie  jiidieinm  non  est  divinàanclo- 
rit:Up  saneilum.  lliide  proliilielttr  cans.  2,  q.  5, 
ean.  Consiihiisti.  Et  eadem  videtur  ratio  de  lege 
diiellornm ,  nisi  qnôd  plus  aceedit  ad  commu- 
nem  actionem  sortiiim ,  In  quantum  non  ex- 
ppcialur  ihi  miraeulosus  effeelus,  nisi  forte 
quando  piigiles  sunt  valdé  impares  virlule,  vel 
arte,  de  qno  alibi. 

F'Iiysionomia  el  chiromantia  nalnralis  est  li- 
cila  ,  qualenùs  ex  corporis  disposilione  ,  aut 
lineis  et  partibus  manunm,  aliquis  probabiliter 
eonjeclat  eorporis  teniperieni,  etexhàc  proba- 
biliter indagat  animae  afl'eclus  et  propensinnes. 
Astrologica  verô  est  superstiliosa  et  omni  jure 
damnata ,  quia  multa  vana  et  falsa  permiseet; 
ex  aspeclii  eniin  parlium  corporis  liumani 
praedicit  prosperos  el  adversosbominiseventus 
et  multa  alia ,  quaî  iiide  sciri  nequeunt  ;  unde 
damnatur  à  Sixlo  papii  V,  et  libri  hane  seicn- 
liam  docentes  interdieuntur.  Item  ex  D.  Tho- 
mâ2-2,  q.  05,  art.  1,  ad  2. 
§  8.  De  mperstilioiiibiis  rannium  observant inriim. 
Ilaec  est  terlia  species  cultûs  divini  exhibiti 
erealunie  ut  Deo,  proindeque  vilii  superstitio- 
nis;  (|uje  in  hoc  did'ert  h  divinatione,  quôd  illa 
tota  referatur  ad  cognitinnem  futurorum  et 
oecultorum  modo  indebito  consequendam  :  ista 
verô  liccl  babeat  aliquid  talis  eognitionis  ad- 
mixtiim,  praîcipuè  tamen  ordinalnr  ad  etreelnm 
exlernum  liinquàm  ad  (incm,  nenipe  ad  eom- 
moda,  quandoipie  el  nocimienta  mediis  vanis, 
inutihbus  el  superstiliosis  procuranda.  Hujus 
malitia  consistit  in  hoc  quôd  crealura!  divinus 
honor  tribualur  lanquàm  Deo,  expeclando  ab 
e;"i  mediis  iniililibns  el  ineflicacibus  ell'ectus  à 
Drto  ex|)e<landns,  pcr  média  qux  ipse  consti- 
iiiil ,  el  non  qu;i;  d;«nion  adinveuit.  Unde  in- 


nitiiur  paclo  expi'esso  aiil  laeito  cum  dsemone  : 
sicqne  definiri  potest  :  Superstitio,  quâ  média 
innlilia  seriô  adliibenUir  ad  consequendas  ali" 
quas  commodiiales,  ad  quas  talia  média  née  à 
Deo  nec  à  nalurâ  ullam  virUitem  habent.  Tune 
enim  illis  ulens,  ac  volensindc  consequi  elle- 
clum  intcnlum  ,  ipso  nsu  et  facto  proiestalur 
se  daemonem  tacite  implorare,  ut  eis  se  ingérât, 
eùra  non  possil  aliter  pelitis  frui,  quàm  ineundo 
cum  ipso  socielatem. 

Hujus  vanse  obscrvationis  D.  Thomas  ponit 
quatuor  species,  2-2,  q.  06,  et  quatuor  articnlis 
explical.  Prima  est  ars  notoria  seu  observanlia 
ad  scienlias  indebito  modo  comparandas.  Se- 
cunda  est  obseivamia  saiiiiatum,  quîc  videlicet 
ordinalnr  ad  aliqua  cnrpora  iminutanda.  Terlia 
est  observalio  fiitiironim  evenUmm,  qune,  scilicet 
ordinalur  ad  conjecturas  suniendas  foriunio- 
rum  ,  vel  infortuniorum.  Quarla  tandem  esl 
observanlia  sacrornm  verborum  ad  collum  siis- 
pensorum. 

Ars  notoria  juxla  D.  Thomam  art.  1,  esl  su- 
pei-stilio  quâ  qnis  affectai  et  crédit  se  consecu- 
turum  scienliam  absque  labore  el  studio,  per 
quœdam  jejunia,  oraliones,  inspectiones  figu- 
rarum,  prolationes  verborum  ignolorum,  alia- 
que  similia  vana  el  ineliicacia.  Unde  bsec  ars 
bis  non  utitur  lanquàm  causis  ,  cùm  de  se 
nequeanl  causare  et  procurare  scienliam  ;  seil 
solimi  lanquàm  signis;  non  aulem  ul  signis 
divinilùs  instilulis,  sicut  siint  sacramerilalia 
signa,  ut  constat.  Restai  igilur  ul  sinl  super- 
vacua  signa,  el  per  consequens  pertinentia  ad 
pactaquxdam  signilicationum  cum  daernonibus 
placita  alque  fœderala.  Uleôque  ars  notoria  est 
illicila,  penilus  repudianda  el  fugienda  à  Chri- 
stiano,  sicut  el  ali;B  artes  nugaloria;  vel  noxise 
superslilionis,  ut  dicit  D.  August.  Iib.2  de  Doct. 
christ.,  cap.  25.  Et  liœc  superslilio  esl  pecca- 
tum  mortale  proptcr  inilani  socielatem  cum 
dsmone,  ex  cujus  inslitulione  bœc  observan- 
lur.  Jnsuper  bujusmodi  ars  esl  inetlicax  ad 
scienliam  acquirendam ,  cùm  per  eam  non 
intendalur  acquisilio  scienliaî  |)er  niodum  ho- 
mini  connaiiiralem,  nempe  ab  inveniendo,  ve! 
addiscendo,  studetido,  etc.,  sed  pcr  infusionem 
et  absque  sludio.  Consequens  esl ,  (|uôd  isle 
effoclus  expectetur  vel  à  Deo,  qui  lanien  hoc 
donuin  non  conferl  quibuscuntquc  aul  cum 
certà  observalione,  etc.,  sed  secundùm  arbi- 
irium  Spirilûs  sancti ,  distribuentis  singiilis 
proutvult:  vel  à  diumone,  qui  tamen  nequit 
illuminare  inlclleclum  per  illapsum  et  infusio- 
nem, ul  osleiiditur  1  p.,  q.  105,  art,  5.  ISec 


409  PWMI 

proinde  subito  scientiatn  infundcre,  licct  possil 
verbis  docere  homincni,  ac  colloqucndo  aliqiia 
scienliarum  documenla  exprimere  ,  si  Deus 
periiiilteret  :  verùin  id  non  quserilur  per  arlcm 
notoriam,  cùni  perquiratiir  possessio  scienliœ 
subilô  per  infusionem,  et  non  per  discipliiiam 
et  studiuin. 

Dices  :  Jdeô  videlur  esse  inordinalum  à  dœ- 
nionibus  inquirere  de  fuluris ,  quia  ea  non 
cognoscunt,  cùm  id  sit  proprium  Dei.  Alqui 
dfemones  scinnt  veritates  scienliarum.  Er- 
go,  etc.  —  Resp.  quod  exquirere  cognitioneni 
(uturorum  à  dsemonibus,  non  solùra  est  pecca- 
tum,  propter  hoc  quôd  ipsi  fulura  non  cogno- 
scunt, sed  propter  societatera  cuni  eis  inilam, 
quse  etiain  in  proposito  iiabet  locum.  Ita  D. 
Thomas  art.  1  cit.  ad  3.  L'nde  non  sola  societas 
consnmmata,  et  inita  cum  dsemone,  est  il- 
licila,  et  constiluit  peccatuni  mortale. 

Circa  observationes  ad  corporuni  immutatio- 
nes  ordinatas,  puta  ad  sanitatem,  vel  adaliquid 
hHjusniodi ,  D.  Thomas  art.  2,  hanc  regulam 
generalem  staluit,  nempe  quôd  in  his  quœ  liunt 
ad  aliquos  particulares  effectus  inducendos, 
considerandum  est  utrùm  naturalitcr  videantur 
posse  taies  effectus  causare  :  sic  enim  non  erit 
illicitum;  licet  enim  causas  naturales  adhibere 
ad  proprios  eflectus.  Unde  si  naturaliter  non 
videantur  ])Osse  taies  effectus  causare,  conse- 
qiiens  est  quôd  nec  adhibeanlur  ad  hos  efli?ctiis 
causandos  tanquàni  causse ,  sed  solùiu  quasi 
signa,  unde  perlinent  ad  pacla  signilicaiionum 
CHUi  dieraonibus  inita ,  ut  indicat  D.  August. 
lih.  2  de  Civil.,  cap.  8.  Ergo  ista^  observationes 
sunt  illiciluî,  ut  docel  idem  August.  lib.  2  de 
Doct.  christ.,  cap.  20.  Non  enim  absque  ne- 
cessilate  recurreiidum  est  ad  miraculiim  ;  et 
ut  ait  Gerson.  2  p.  Aipbab.  35,  litt.  1,  obser- 
vandiim  est  pro  régula  generali  circa  talia,  quse 
sunt  innumera,  quôd  nunquàni  atlribuenda  est 
virlus  aliqua  supernaturalis  quibiiscumque 
rébus,  nisi  id  trahi  possil  ex  Scripturà  sacra 
vel  traditione  Ecclesise,  vel  ex  divinà  revela- 
lione  approbalà  ;  el  opposilumcredere,  specieni 
superstilionis  habet. 

Hinc  si  alicui  feininœ  tribuatur  polio  ad 
fascinandum,  ac  incendenduni  amorem  vene- 
reum,  vel  aliquid  aliud  circa  illain  prœstetur, 
quod  de  se  non  habeat  virlulem  naiuralem  ad 
hune  effeclum ,  censelur  vana  observantia ,  el 
ope  dœmonis  procuratur.  Secùs  dicenduni  si 
quidam observentur ad  procurandum  indirecte 
amorem  venereum  concitando  humores ,  ac- 
cendeiido  semen,  perlurbando  imaginationem, 


PR^ECEPTl. 


110 


quse  ad  hoc  vim  natiiralem  habeanl.  Est  lamen 
hic  aclus  peccaiiim  aliunde,  scilicet  ex  malo 
(inecoeundi,  et  ex  nocumentis  quse  talia  ad- 
hibita  corpori  afferunl.  Sed  de  hoc  magis  infra. 
Hinc  tanquàm  superstiliosnm,  quidquid  dicant 
medici ,  damnant  auctores  modum  illum  cu- 
randi  segrotuni  vulneraium  valdè  dislanlcm  , 
applicando  unguenlum  aliquod  aut  pulverem 
sympathise  diclum  panno  lineo,  aut  baculo, 
aut  gladio  vulnerati  sanguine  lincto,  cùm  nulla 
hujus  sabitse  curationis  causa  naturalis  in  hoc 
probabiliter  appareat,  utprobat  Bonacina  disp. 
3  in  1  Decal.  q.  5,  puncl.  i,  prop.  2,  num.  18. 
E  t  ibidem  num.  20  dicit  non  esse  simplici- 
terde  supcrstitione  damnandos  homines  qua- 
rumdam  familiarum  danles  operam  medendi 
quibusdam  morbis,  eamquc  peritiam  successive 
de  paire  in  fdios  habentes  ;  quia  id  polest  esse 
secreuini  naturale ,  aut  virlus  el  gratia  gratis 
data  à  Dco.  Taies  niliilominiis  personae  di- 
ligenler  forent  examinandae  ab  ordinariis  lo- 
corum  ,  aut  à  confessariis,  anlequàni  hoc  niu- 
nus  exercere  permillercntur.  Hinc  imagines 
astronomie*  halient  effeclum  ex  operatione 
daemoniim ,  alque  adeô  illicitum  est  illis  uti  ad 
sanitatem  aliunivn  similem  effeclum  obtinen- 
diim,  ut  probal  D.  Thomas  ad  2,  cujus  sigiium 
est,  quôd  necesse  est  inscribi  quosdam  cliara- 
cieres,  qui  naturaliter  ad  nihil  operantur:  non 
enim  naturalis  actionis  i)rincipium  est  figura. 
Sed  in  hoc  distant  imagines  astronomicae  à  ne- 
cromanlicis,  quôd  in  istis  flunt  expresse  invo- 
cationes  ad  prœstigia  quidam;  unde  pertinent 
ad  pacla  expressa  cum  dsemoni  s  inita  :  in  as- 
Ironomicis  imaginibus  verô  sunt  tacitaqusedam 
pacla  per  qusedam  flgurarum  seu  characterum 
signa.  Imagines  verô  quas  quidam  ponunt  in 
cœlo,  sunt  prorsuscommentiiiae.  Eldatoquôd 
essenl  verse,  adhuc  imagines  sublunares' per 
arlemhissimiles  etrormata;,  non  haberenlper 
hanc  consonaniiam  et  conformitalem,  vim  et 
efficaeiam  ad  corpora'transmutanda  in  raateriâ. 
Cùm  enim  sit  tanlùm  relalio  et  denominatio 
exirinseca,  nihil  conferre  polest  ad  influenlias 
suscipiendas,  ideôque  hoc  est  merè  flgmenluni 
clinventio  diaboli,  homines  decipere  volentis, 
el  conantis,  sub  velamine  imaginum  ,  annulo- 
rum  ,  characterum,  aliorumque  signorum  et 
rerum  vanarum. 

Necobstat  quôd  sicut  corpora  naturalia  sub- 
jiciunlur  cœlo,  indeque  ex  ejus  impressione 
consequunlurvirlules  activas  occultas,  ita  et 
arlificialia,  puta  imagines,  etc.,  non  obslat,  in- 
quam,  ob  latam  disparilatem.  Quia  ideô  natu- 


Ui 


ralia  è  cœlo  sorliiinlurvirlutes activas,  quia  ex 
impressione  cœlesiiuni  corporum  sortiuiilur 
rliaiii  formas  sulislanliales,  quasvirtules  nalii- 
rales  eoiiira  consequunlur  :  at  vero  corporum 
arlindalium  formnc  procedunt  ex  conccptione 
artificis,  et  cùm  nihil  aliud  siiit  quàm  compo- 
>ilio,  ordo,  ei  figura,  ul  dicilur  in  I  Pliysic, 
non  possunl  liabere  naluralem  virtuiem  ad 
agenduni.  Figuracnim  resuUans  ex  illisduobus, 
nenipeexcomposiiiono  el  ordine,  nequit  esse 
operationis  naluralis  principium,  quodest  na- 
luralls  polentia,  proindeque  arlificiala  ul  Uilia, 
non  habenllalem  virlulcmex  se;  neque  ab  im- 
pressione siderum,  quia  arlificiatum,  ul  laie, 
psl  opus  voiunlarium  à  conceplione  el  volun- 
tale  arlifieis  procedens.  Opéra  aulem  voluiila- 
ria  non  subduiiUir  impressioni  corporum  cœ- 
leslium,  nWi  quoad  maleriam  ,  sieul  nec  ipsa 
volunla*,  àquâ  procedunt,  iUis  subdilur  el  Inde 
ejl  quôd  ex  impressione  cœleslium  corporum 
nullani  virlulem  sortiuntur  in  quantum  sunt 
arlifitiaiia  reduplicalivè,  sed  soliim  secundùm 
maleriam  naluralem  quà  fabricanlur;  v.  g.,bi 
imago  sappliirina  sanguinemllueniemcohibcat, 
effeclus  isle  nequil  iribui  figura;  et  imaglni,sed 
sapphiro  quoad  maleriam  suam  considenao. 
lia  D.  Thomas  liic,  per  quod  salis  oslendit, 
qnôd  in  3  contra  génies,  cap.  105,  non  loculus 
est  in  persouàelopinione  proprià,  sed  aliorum, 
quandoinnuii  quôd  imaginesaslronomic*sunt 
tolerabiles,  si  absque  cliaracteribus  liant.  Vel, 
ut  ailCajetanus  liic,  figura  est  aclionis  natura- 
lis  comprincipiimi  et  disposilioad  formamquœ 
est  naluralis  aclionis  principium  ;  iiam  sicut 
finura  hominisestconsequens  formambominis, 
ila  similis  figura  est  disposilio  in  malcrià  ad 
suscipiendam  forniam  hominis;  et  figura  cu- 
jnscuniqucorgani  corpnralis,  pula  cordis,  ma- 
iiùF^elc,  e^l  disposilioad  formas  organicas, el 
ad  operaliones,  non  quatenùs  figurai  suiil,  sed 
qualenùssuni  quœdam  lerminaiiones  corporum 
naluralium.  Ideo  nihil  proliibere  vidclur  quin 
figura  quoe  arlificio  humano  ponilur  lermina- 
re  laie  corpus  snb  lali  sidère  ob  conformi- 
talem ,  possii  iniluxum  parlicipare  :  lioc 
enlm  non  verificatur  de  ariificialilius  in  quan- 
tum artificialia  sunt,  sed  solùm  ul  ternii- 
nationes,  etc.  El  sic  seniper  intacla  manel 
doclrina  D.  Tbomsc,  nempequod  figura  nullius 
sit  operationis  naluralis  principium  ,  et  quùd 
arlificiala  ul  lalia  reduplicalivè  nihil  habeanl  à 
cœ'.o,  et  quôil  duo  loca  D.  Thoma:  iuier  se 
concordent.  Verùin  de  hâc  Cajeiani  subliliiale 
;ilii  judicent.ego  aulem  slandum  censeo  solid;ï 


EXPOSmu  113 

D.Thomœ  docirinse  hic  in  Summâ,  seu  ullimo 
suo  teslamenlo  nobislraditae. 

lliiic  eliam  non  carent  vanà  observatione, 
qui  uiuniurlapidibus,  herbis,  lignis  ,  animali- 
bus,  pulvere,  carminibus,  ariibus  vanis,  char- 
lulis,  etc.,  ad  faciendumaliquid,  pulaadsanan- 
dum  dolorem  capiiis,  el  aliorum  niembrorum  , 
ad  curanduni  equum  aliaque  animalla  ,  ad  si- 
slendum  sanguineni,  medendum  vulnus,  etc., 
cùm,  ut  suppono,  ea  remédia  non  habeanl  vir- 
lulem naluralem,  nec  supernaiuralem  ad  taies 
morbos  eurandos,  solùnique  proinde  ex  vi  pa- 
eti  cum  dseraone  iniii  procurelur  sanitas.  Iniô 
est  superslilio  adjungendocum  niediis  naiura- 
libus  aliqua  vana,  ut  colligere  herbas  aul  scin- 
dere  venam  die  Veneris,  lot  candelas  talis  co- 
loris, totque  signa  cruels  adhibere,  etc. 

Quidam  excusant  illum  qui  ad  curanduni 
morbum  adliiberet  remédia,  de  quibus  dubilat 
an  habeanl  virlulem  naluralem  ad  sanandum, 
dummodo  sincerà  voluniale  proleslationeoi 
prsemillat,  noile  se  efTeclum  cousequi  si  ex  ali- 
quo  pacio  cum  daemone  ea  virlus  provenial. 
Secûsdicendum  quando  ccrlô  vel  probabilissi- 
mè  constat  aclum  essesupersiiiiosum,  seu  rem 
esse  prorsiis  vanam  et  inulilem  ad  lalem  effe- 
cluni;  lune  enim  maliiia  superslilionis  inter- 
venit.  Nec  tune  proieslalio  prodest ,  cùm  sit 
contraria  facto  ,  nisi  forte  id  liai  ad  convin- 
cenduni  homines,  et  confundendum  d?emones, 
proul  fecil  Cajelanus  de  annule  :  quando  verô 
fil  ad  experiendum  effeclum  ,  seu  adhibeiur 
aliquid  ,  aul  proferlur  verbum  ul  habens  vim 
ad  lalem  effeclum,  inlervenit  superslilio,  et 
factum  protestationi  conlrarium  est.  Talia  re- 
média exercenles  ad  sanandum,  neque  nalura- 
litcr  neque  ex  divino  aul  ecclesiasiico  instituto 
adid  vim  habentia  ,  non  excusanlur  à  mortali, 
nisi  propler  iuiperfeclionem  aciûs  ipsorum  ho- 
minum  quatenùs  non  per  se  seu  ex  inlenlione, 
sed  peraccidens  el  maierialiier  taulùm  ditmo- 
ncm  iuvocanl,  pula  quia  nesciunl  interveiiire 
ibi  daïmonum  invocaiioncm,  et  bonà  fidecre- 
dunt  se  dare  operam  rei  licilse. 

lluec  porrù  ignoranlia  lacila;  invocalionis  et 
cullùs  da;monis,  polest  quidem  habere  locum 
in  idiolis  et  simplicibus,quamdiù  non  sunlmo- 
nili,  ut  hœc  deserant  :  nam  post  moniiionem 
si  non  dcsislanl ,  non  excusanlur  ampliùs  à 
morlali ,  quia  cessai  bona  fides.  El  inde  con- 
virjcunlur  quod  non  per  ignoranliam  peccanl, 
qui  posUiuàm  sciunl  aul  dubilanl  de  invoca- 
lione  da:monum,  nihiluminù^  fdciunl.  El  simi- 
liler  non  excusanlur  de  praMeriiis  Ignorantes, 


H3 


PRiMi  PK.4ici:i'ri. 


114 


(|ui  si  scivissenl ,  nihiloiiiiiiiis  fecisseiit,  quia 
ignoranlia  non  luit  causa  illius  actùs.  lia  C:ije- 
tan.  in  Sumnià,  xerho  Incantalio.  L'ndo  acriler 
reprehendenili  et  moncndi  sunt  vaiii  generis 
hoiriines,  vol  ex  ignoiantià  vel  ex  malilià  sinii- 
libus  iniplieaii  superstiiionibus ,  ul  pastores  ad 
gregcni  suum  à  lupis  aut  scabie,  aiiis(|ue  in- 
comniodis  tutanduin.  Iieni  fabri  ferrarii  cirea 
equos  sanandos.  Item  rustici  qui  nniUis  vanis 
et  supersiiliosis  ad  propria  cl  animalinni  suo- 
rum  coninioda  ,  iiluntur,  vel  recurrunt  ad  eos 
qui  hujusniodi  calleiil.  Ilein  vetula;,  quœ  con- 
tra niorbos  et  dolores,  nescioquibus  cliarlulis, 
vanissimis  verhis  et  orationibus,  quandoque 
etiam  aQlatu,  etc.,  uluntur,  cl  vanâ  quàdani 
confidentià  id  allectant. 

Circa  observationes  futuroruni  eveniuum  , 
dislinguendnm  est.  Si  cniin  prudenler,  cuni  ra- 
lioiieet  arle  liant,  uldùni  ex  suis  causis  prx- 
cognoscnntur,  tune  non  sunt  superslilios.Te  et 
illicitae.  Sic,  inquit  D.  Tbomas  hic  art.  5,  ad  I, 
(piia  inlinnilatuni  causa;  proecedunl  in  nobis, 
ex  quibus  aliqua  signa  procedunt  futuroruni 
morboruni,  ea  licite  à  medicis  observantur. 
IJnde  et  si  quis  pracsagium  futuroruin  even- 
iuum consideret  ex  suâ  causa,  non  cril  illici- 
tuni,  ut  si  servus  timeat  llagella  videns  iram 
domini  sui.  Et  simile  etiam  esse  posset,  si 
quis  timeret  nocumentum  alicui  puero  ex 
oculo  fascinante,  ut  dictum  est  1  p.  q.  117, 
art.  3,  ad  2;  item  si  quis  ex  subito  et  terre- 
facto  volatu  avium  denuntiet  ibi  lalere  insi- 
dias  unde  aves  recesserunt ,  non  est  supersti- 
tio,  sed  buniana  industria.  Iline  ctiani  licite 
observantur  dies  crilici,  anniquc  cliniaterici 
ad  perioduai  liumorumetconstitutionuni.  Item 
somnia,  pulsum,  urinam  inflrmi ,  rectè  obser- 
vant medici.  Similitcr  agricole  non  illicite 
observant  causas  sterilitatum ,  et  naulae  tem- 
pestatum,  ut  sibi  provideant.  Etsic  decseleris. 
Si  verô  homines  hujusmodi  observationes  at- 
tendant non  ut  causas,  quia  reverà  non  pos- 
sunt  esse  causse,  sed  ut  signa  quaed.im  futuro- 
rum  eventuuni  vel  bonorum  vel  maloruni,  im- 
pertinenlia,  vana,  sine  ratione  et  arte,  tune, 
inquit  D.  Thomas  bic  art.  3,  in  corp.,  cùm 
nonobservenlur  ut  signaà  Deotradita,  eôquôd 
non  sunt  introducta  divinâ  aucloritate,  obser- 
vantur ex  vanitate  humanà,  coopérante  duimo- 
num  raalitià  qui  nituntur  animos  hominum 
hujusmodi  vanitatibus  implicare.  Et  idcô  ma- 
nifeslum  est  onines  hujusmodi  observationes 
superstilio  as  esse  et  illicitas.  Et  videntur  esse 
qusedam  rcliquiac  idololalria:,  secundum  quam 


obscrvabanlur  auguria  ,  et  quidam  dies  lausti 
vel  inlausti,  (piod  quodammodô  pertinctad  di- 
vinalionem  ,  quœ  fit  per  astra  ;  secundum  quœ 
diversiOcanlur  dies  :  videlur  qiiôd  hujusmodi 
divinationes  sint  sine  ratione  et  arle  ,  unde 
sunt  magis  vanse  el  superslitios*  ;  hactenùs  P. 
Thomas. 

Quasdam  hujusmodi  observationes  refert  1). 
Thomas  hic  in  Sed  contra  ex  D.  August.  lib.  t 
de  Doctrinà  christ,  cap.  20,  ubi  ait  quôd  ad 
pacla  cum  da.'moiiibus  iniia  pertinent  niillia 
observationum ,  pula  si  meinbrum  aliquod  sû- 
lieril,  si  junctis  ambulantibus  amicis,  lapis 
aut  canis ,  aut  puer ,  médius  intervenit  et 
transit;  si  surgentem  è  lecto  sternutare  con- 
tingat,  redire  ad  leclum  ;  si  domo  egredien- 
tem  limen  calcare  aut  olfendere  ante  ostiuni 
contingat,  redire  ad  doniuni.  Cùm  vestis  à  so- 
ricibus  roditur ,  plus  timcre  superstilionts 
mali  futuri ,  quàm  pra;sens  damnum  dolere  , 
etc.  Item  diim  quis  domo  egredilur,  si  canis 
aut  funus  ipsi  occurrat,  si  dùm  iter  incipit, 
mustellam  aut  leporem  in  via  deprehendat.  Si 
canis  de  nocte  sub  fenesirà  ululaverit ,  si  sa! 
in  mensâ  cecideril;  si  tri'decim  in  convivio 
sedeant,  si  duo  cultelli  in  niodum  crucis  sint 
reposili;  si  auris  sinistra  tinniat;  si  surgentes 
è  lecto  primùm  lerram  pede  sinistro  tangant. 
Hxc  et  similia  incidentia  lanquàm  fulurorum 
infortuniorum  praesagia  homines  vani  et  su- 
perstitiosi  habere  soient.  Item  suporstitiosi  cen- 
senlur  ,  qui  recitant  certam  orationem  ,  aut 
casu  aliquo  vadunt ,  ut  sciant  cui  nubere  de- 
beanl;  et  ex  primo  occurrente  praesagiunt 
quales  sini  nuplias  sortituri ,  vel  ex  ovo  in 
phialani  aquàplenam  immisso,  etc.  Item,  juxia 
aliquos  auctores,  peccanl  venialitcr  ludent(;s, 
dùm  mnlant  locuni,  vel  lanlisper  surgunl,  ad 
abjiciendum  malam  lurttinam,  ut  ipsi  loquur.- 
tur  :  imô  peccanl  mortalitcr  dùm  asirologos 
consulunt  ad  sciendum  quibus  temporibus  et 
horis  dierum  ludum  cxerccre  valeant ,  ut  ois 
prospéré  succédât,  vel  ad  hoc  uluntur  annu- 
lis,  aut  eharacteribus. 

Ad  banc  superslitionem  spécial  observatio 
dicruni,  quasi  quidam  sint  fausli ,  quidam  iii- 
fausti,  cùm  tamen  onines  de  se  sint  boni ,  ni- 
hilqne  mali  contineant ,  utpotè  à  Deoordinati, 
juxla  illud  Psal.  73  :  Tims  est  dies,  etc.;  et 
alibi  :  Urdinalione  luà  persévérât  dies.  Solùm- 
que  ex  inlluentià  siderum  Deo  sic  disponente, 
rccipiant  aliquas  qualitates  et  impressiones  in 
naturalibus,  propter  quod  licitum  est,  colli- 
gendisherbis,  sciiidendis  lignis,  sereiidis  agris , 


IIB 


EXPOSITIO 


116 


piiiandis  vincis ,  purgandis  corporibus,  ton- 
dendis  ovibus  ,  navigationi  ineundae,  aliisque 
peragendis  ,  apliora  tempora  et  convcnieiitio- 
rem  cœli  disposilionem  observare.  Secùs  di- 
cendiim  circa  futura  contingenlia  aut  nierè 
per  accideos  et  oinninô  casualia;  puta  si  tali 
horâ  é  domo  egredialur  ,  tegulà  obruetur.  Si 
tali  die  iter  agat,  à  feris  vei  ab  liostibus  occi- 
detur.  Si  in  meridie  recumbat ,  inveniel  tbe- 
saurum  ;  si  feniinae  neni  deceni  illis  diebus 
post  festuni  natalis  Domini ,  oranes  ilarum 
foetus  qui  eo  aniio  uascentur  erunt  claudi,  tain 
ex  hominibus  quàm  ex  auimalibus.  Si  ungues 
praescindantur  die  Veneris  ,  aut  aliis  erralis  , 
seu  in  quorum  uomine  reperitur  R.,  pelliculae 
avellentur  ex  digitis,  et  dolorem  incutient. 
Item  ova  quse  gallina  parit  in  die  parasceve 
servala ,  habenl  virlutem  extinguendi  ignera 
in  iiluni  injecta.  Item  herbœ  collectae  in  festo 
S.  Joannis  Baptista;  suuinio  mane  ante  solis 
ortum  habent  virtutem  sanandi  animalia  ,  et 
dissipaudi  lenipestates  ac  grandines,  dùm  pos- 
tea  illis  ingrueutibus  concremantur,  et  sic  de 
inûuitis  bujusniodi  vanitatibus. 

Qiias  reprobat  Apostolus  ad  Galatas  4,  gen- 
liles  reprehendens  recenler  conversos  ,  quùd 
ilerùni  converterenlur  ad  pristinas  supersti- 
tiones  ;  Dics  vbseri'utis ,  meni>es ,  tempora  et  an- 
nos,  ut  exponunt  D.  Augusliuus  Epist.  119, 
cap.  7,  in  Encbirid.  cap.  79,  ad  Galat.  i,  D. 
Ambros. ,  D.  Anselmus  et  D.  Thomas  super 
Jiunc  locum  ;  interdicunlur  eliara  causa  2G, 
q.  7,  can.  Non  observetis,  et  can.  Qiiis  existima- 
rel ,  ibidem ,  et  can.  Si  quis  Calendas,  ana- 
Ibenialc  feriuntur  qui  Calendas  Januarii  ritu 
paganorum  colère ,  vel  aliquid  plus  novi  facere 
propter  novura  annura  praesunipserint.  Narrât 
autem  Suelonius  in  Auguslo  et  Caligulâ  diem 
primum  Januarii  magnà  celebritale  apud  eth- 
nicos  celcbrari  solitum.  Inter  auleni  cseteros 
ritus  dabantur  Strenœ ,  id  est,  ceria  qusedam 
niunera  in  omen,  id  est,  precationem  bonam 
novi  anni  prospéré  decursuri.Sov«aHi  quidam 
diclani  volunt  (piasi  ternam  à  tornario  numéro, 
in  precationem  scilicet  alterius  anni  tertiique 
venturi  ,  l'ausli  et  comniodi,  et  ut  nos  dicere 
solcmus  ad  ptures  annos;  alii  deducunt  ab  stre- 
nuilale.eô  quôd  datis  illis  niuneribus  oninia 
fausta  et  strenua  oplabanlur  ac  sporabantur. 
Projjtcr  aulem  taies  et  siniilcs  ethnicorum  su- 
pcrstitiones  ,  damnaix  fuerunt  à  conciliis  et 
canonibus,  quasi  mittercntur  Jano  in  hono- 
rein.  Veriini  cùni  nuncà  Christianis  hoc  modo 
supcrstitioso  non  usurpentur  strenx,  sed  in 


bonorem  circumcisionis  Domini  aut  amicilix 
fovondse  et  recreationis  causa,  ex  consuetu- 
dine  liant,  non  videniur  reprobandse.  Si  tanien 
id  facerenl  tanlùm  ut  omen  certum  prosperi 
eveiiliis ,  et  lausti  annisignum,  non  careret 
allquà  vanà  supersiitione. 

Qui  igitur  ex  consideratione  quorumdam 
impertinentium  et  casualiura  eventuum  prae- 
sagiunl  quid  prosperi  aut  adversi  futurum  sit, 
indeque  actiones  suas  moderantur,  observan- 
tes aliqua  tempora,  loca,  verba,  audita,  vel 
occursus  hominum,  aut  aninialium  ,  etc.,  in- 
cidunt  in  istam  superstitionis  speciem  ;  quœ 
differt  à  divinatione  in  boc  quôd  non  quœrun- 
tur  signa ,  sed  casu  occurrunt.  Nec  qnaerilur 
noiitia ,  sed  inlendilur  poiiùs  directio  opera- 
tionum  ad  aliquod  malum  vitandum ,  aut  bo- 
nuin  oblinendum  ;  propter  socielalem  autem 
aut  pactum  tacitum  cum  dsemone ,  est  pecca- 
tuni  mortale  ex  génère  suo.  Si  eniui,  ait  D. 
Thomas  hic  art.  1 ,  ad  2 ,  quôd  à  principio  in 
istis  observationibus  aliquid  veri  bomines  es- 
perti  sunt,  hoc  casu  accidit.  Sed  postmodùm 
cùm  bomines  incipiunt  suum  animum  hujus- 
modi  observantes  iraplicare  ,  multa  sccundiun 
hujusmodi  observationes  eveniunt  per  dece- 
ptionem  dœmonum  ,  ut  bomines  in  bis  obser- 
vationibus implicati,  curiosiores  haut,  et  se 
magis  insérant  multiplicibus  laqueis  perni- 
ciosi  erroris ,  ut  Auguslinus  dicil  2  de  Doct. 
christ,  cap.  23. 

Auclores  lamen  docent ,  simplices  et  mulie- 
res,  in  bis  ordinariè  solùm  venialiter  peccare, 
ratione  ignorantia)  et  bona;  fidei.  Tum  quia  id 
à  majoribus  se  accepisse  dicunt,  nec  appre- 
hendunt  ut  malum,  sed  ad  bonas  causas  sibi 
ignotasreferunl.  Tuni  quia  non  adhibent  ûdem 
efficaciter  bis  observanliis  tanquàm  certis , 
sed  tantùm  quemdam  inde  timorem  concipiunt, 
dubitantcs  ne  praescns  occursus  sit  gignum 
alicujus  futuri ,  ex  communi  utriusque  causa 
cœlesli,  vel  etiam  ex  divinà  providentià;  pro- 
pterea  tamen  non  desistentes  ab  operibus  pru- 
denter  agendis,  sed  solùm  cautiùs  vigilantes, 
etc.,  ut  dictuni  est  supra.  Tandem  circa  ob- 
servantiam  oralionum  et  rerum  sacrarum  ,  D. 
Thomas  hic  arl.  4,  ait,  quùd  proferre  divinu 
verba  aut  invocare  divinum  numen,  si  respe- 
ctus  habeatur  solùm  ad  Dei  revercntiam,  à  quâ 
expcclalur  effectus ,  erit  licilum  :  si  verô  re- 
spectus  habeatur  ad  aliquid  vanè  observatum , 
erit  illicilum  ,  tum  iu  verbis  prolalis ,  tum 
scripiis  geslalis. 

Quare  plura   in   liis  sunt  cavenda.   l'riuio 


117  PRIMI 

quideni ,  quid  sil  quod  proferlur  vel  scribilur  ; 
quia  si  est  aliquid  nd  invocalioneni  dxnionum 
pertinens,  njauil'eslè  est  superstiliosum  et  illi- 
cituni.  Similiter  etiam  videtur  esse  caveiidum 
si  conlineat  igiiola  nomiua,  ne  sub  illis  ali- 
quid illiciluin  lateat,  ul  dicit  Clirysoslonuis 
homil.  iôoperis  iiiiperfecti  iii  Maltli.  Est  etiam 
cavendum  ne  aliquid  faisilalis  coniineat,  quia 
sic  ejus  effectus  non  posset  expeclari  à  Deo , 
qui  non  est  testis  falsitaiis  ,  pula,  inqnit  Caje- 
tanus  in  Suninià,  verbo  Incantatio ,  quod  Ciiii- 
stus  babuit  lebreui ,  aul  spasmuin  nervoruin , 
et  bujusiiiodi.  Est  eniui  diabolus  pater  nien- 
dacii,  Dcus  autem  non  eget  niendaciis  noslris; 
elhuic  modus  propinquusest  prœcedens,  noni- 
pc  quando  adbibcnlur  verba  incerta  et  ignota. 
Miruni  enira  est  quôd  bujusinodi  incerta  ba- 
beanl  à  Deo  virtutem  ,  et  certa  non  babeani  , 
et  rursùs  quod  sanclis  viris ,  quibus  Deus  cre- 
didit  secrcta  sapienliae  suae,  virtutem  polentiœ 
suae  in  miraculis,  et  sacranientis ,  ac  curani 
animaruni,  et  quibus  promisit  noiitiani  oninis 
verilatis ,  sécrétas  bas  sacroruni  virtiites  iie- 
gaveril,  et  vetulis  ac  personis  quaMbuscumquo 
haec  comniunicaverit  :  unde  hujusmodi  incer- 
ta ,  suntsaltem  ut  suspecta  cavenda. 

Secundo  deinde  cavendum  est  ne  cura  ver- 
bis  sacris  coiilineantur  aliqua  vana  ;  pula  ali- 
qui  characteresscripli,  prœter  signum  crucis, 
aut  si  spes  babeatur  in  modo  scribendi  aut 
legendi,aHt  in  quàcunique  bujusmodi  vaiii- 
tate ,  quae  ad  divinam  reverentiam  non  perii- 
neat,  quia  hoc  judicaretur  superstiliosum. 
Unde  rectè  monet  Cajetanus  ubi  supra  :  Si  non 
visfalli,  nulli  in  niateriâ  incanlationum  cre- 
das,  quia  impossibile  videlur,  ut  non  interve- 
niat  aliqua  superslilio  ,  salteni  in  modo  di- 
cendi,  puta  dicere: Pater  noster,  ad  aiires  equi 
inlirmi  ;  id  enim  superstitiosum  esse  constat, 
et  alia  similia,  quando  circumstantiœ  vanoe 
lanquàm  necessariaî  adbibentur ,  et  in  ils  vis 
precum  conslituilur.  Eadem  autem  est  ratio 
de  reliquiarum  portalione  ;  quia  si  portenlur 
ex  (iduciâ  Dei  et  sanctorum,  quorum  sunt  re- 
liquine  ,  non  eril  illicitum.  Si  autem  circa  hoc 
atlenderelur  aliquid  vanum,  puta  ulgestaren- 
tur  in  vase  quod  esset  triangulare  ,  aut  aliquid 
aliud  ejusmodi ,  quôd  mm  pertinet  ad  reve- 
rentiam Dei  et  sanctorum  ,  esset  superstilio- 
sum et  illicitum.  Haetenus  D.  Thomas. 

Ex  quA  doctrinâ  desumi  potesl  régula  gene- 
ralis  ad  resolvendos  onines  casus  parliculares 
in  h.îc  materià  occurrentes.  Sic,  inquit  idem 
D.  Thomas  hic  ad  2,  etiam  in  incanlationibus 


pa.ïCÊPTl.  118 

serpentum  vel  quorumcumque  animalium,  s 
respectus  babeatur  solùm  ad  verba  sacra  et  ad 
virtutem  divinam  ,  hoc  non  erit  illicitum  ;  s.eil 
plerumque  taie»  incantaliones  babent  illicitas 
observantias  ,  et  per  daemones  soi  liuntur  efl'e- 
ctum,  et  praecipuè  in  serpentibus,  quia  scrpcns 
fuit  primum  dœmonis  instrumenlum  ad  bomi- 
i  nem  decipiendum.  Hinc  colligi  polest ,  an  sint 
damnandae  aliquae  consueludines  quarum  ra- 
tio nescitur  ,  ut  colligere  bcrbas,  aut  aperirc 
venani  jumentis  in  die  S.  Joannis  Baplista;. 
Item  Komœ.juxlaCajetanuni,  patientes  contra- 
ctiones  nervorum ,  uluntur  pro  reniedio  ,  an- 
nulo  fabricato  ex  primo  carlino  oblalo  cruci 
Cliristi  dùm  adoratur  in  parasceve.  Item  Cas- 
siodorus  in  Psalm.  lia  relcrt  multos  pro  renie- 
dio in  variis  niorbis  solilos  esse  tribus  vicibus 
recilare  hune  Psalini  versuni  :  Diripuisli  vin- 
cula  mca,  etc.,  et  sic  de  similibus.  Si  enim  ta- 
ies babeant  animum  adhibendi  bas  circumstai:- 
tias  lanquàm  per  se  eUicaces  ad  eflectum  à  Deo 
impetraiulum ,  nempe  sanilalem  aut  renim 
suarum  incolumltatem,  inuidunt  in  criiiion  su- 
perslitionis  ex  suo  génère  mortale.  Si  vero 
eas  adbibeanl  ex  devotione  quant  didicerunl 
à  viris  piis  et  doctis,  et  quam  Deus  forte  alicui 
sancio  inspiravit,  sicul  bodiè  trlginta  niissue 
Gregorianae  celebraniur  pro  defunclis,  dum- 
modo  illi  cerlo  numéro  non  adeo  iiinitantur, 
ut  eo  aucto  vel  diminulo  aut  inlerpolato  valor 
amittatur  ;  aut  triiiam  illam  repetitionem  ver- 
sus Psalmi  supra  dicti  in  bonorem  sanctissimai 
Trinilatis  référant;  autnovem  candelas  B.  Vir- 
gini  oll'erant  in  bonorem  novem  niensium  qui- 
bus Cbristum  in  utero  gessit;  ila  ut  non  coa- 
fidant  in  numéro  et  circumslantiis  de  se  sum-r 
plis,  sed  à  Deo  expectent  efTecluin  ,  et  nonuisi 
ab  eo  intendant  recipere,  tolerari  possunt.  Un- 
de nionendi  sunt  ut  non  ita  iis  innilanlur  cir- 
cumslantiis, utcrcdanl  preces  nullaienùspiod- 
esse  aut  candelas,  si  ponantur  in  niajori  aul 
minori  numéro,  etc. 

Idem  dicendum  si  haec  faciant  ut  se  magis 
excitent  ad  precandiiin  proptcr  diem  saiicto 
dicalum,  aut  aliam  justam  et  ralionabilem  cau- 
sam.  Monendi  adhuc  sunt  quôd  laies  circum- 
stantiaî  de  se  niliil  conferunt  aut  iiifluitfit  ad 
hos  effeclus,  et  caveant  ne  exinde  ad  vana  ac 
supersliliosa  déclinent.  Hinc  non  caret  super- 
stilione  dicere  et  credere  quôd  qui  apud  se, 
istud  anuileluin  vel  liœc  brevia  porlaverit,  aut 
lias  oraliones  recilaverit,  taie  malum  evilabil, 
pula  quôd  non  morietur  in  peccato,  vulnus  non 
I    accipiet  in  bello ,  etc.  Vel  taie  bonuni  couse 


*'9  EXPOSITIO 

quetur,  aut  piieltœ  favoreni  obtinebit,  eic.  Ra- 
tio esi  quia  Deiis  por  bas  oraiiones  aut  verba 
nullatcniis  infallibilem  effecliim  teniporalem 
])roniisit  :  et  conseqiienlcr  supersiiliosiim  est 
in  bis  rébus  ccrlam  spem  poiiere.  Nain  dccnion 
(lùm  simplices  et  jdioias  hoc  modo  vano  secu- 
ros  reddit,  conseqiienlor  facii  ut  prricidis  se 
exponant,  Aiciiiùs  poccenl  ,  et  ut  in  pe/calis 
Diorianlur.  Non  nego  lanien  pium  et  utile  esse 
recitare  quoiidiè  orationes  ad  vitanda  damna 
etiam  lemporalia,  ad  peccala  fugienda,  ad  bo- 
nam  mortem  ,  et  vitam  x-ternam  consequen- 
dam  :  dummodô  orans  ex  parle  suà  prudenter 
vilet  pericula  ,  et  faciat  omne  quod  polest  et 
débet:  nec  praesumptuosè  illis  solis  eonfidat, 
ijuasi  niliil  agendo  boni ,  et  malum  sectando, 
iiifallibib'ter  e/Tectum  sit  cotisecuturus;  idenim 
foret  phisquàm  vanum  ,  et  stidtum. 

Hinc  etiam  superstitio,  vanaque  obscrvantia 
est,  dicere  et  crcdcre  quod  verba  Evangelii,  ut 
producant  effectuni  ad  quem  assuniuutur, 
debeiit  esse  scripia  in  pelle  aut  in  chartà  vir- 
gineà ,  talis  longitudinis  à  Virgine  ,  in  Oriente 
et  cum  certis  cœrenioiiiis ,  quod  reliquia;  san- 
ctorum  debeant  includi  et  poitari  in  vase  ro- 
tundo  aut  Iriangulari.  Quôd  iiisi  in  lali  borà 
cum  lot  candelis  lalis  coloris  et  longitudinis 
prcces  fundantur,  non  prosint  :  et  quoties  con- 
ditio  aliqua  vana  et  inuiilis  tanquàm  onininô 
iiecessaria  adbibetur  orationi  vei  rei  sacrœ, 
non  ex  Dei  ordinatione  nec  ex  Ecclesiae  insii- 
tulione.  Item  quando  efTectns  qui  speratur  est 
vanus,  ut  quôd  aniiulus  fi-rreus  supra  filum 
positus  movealur  pronuntiatis  aliquibus  verbis 
sacris.  Tune  enim  credenduin  est  verba  brec 
ad  dœnionem  referri,  qui  vullel  affectai  etiam 
hujusmodi  sacris  bonorari. 

Uinc  Navarrus,  13onacina,  Sancbez  ,  Deirio, 
Filucius  et  alii ,  docent  vanas  et  suporsiiliosas 
esse  publicas  supplicaiiones  in  qtiibus  imago 
vel  statua  alicujus  sancli  in  llumen  niergilur, 
aul  in  ejus  os  aqua  imniilliiur  ad  pluviam  ob- 
linendam  ;  quia  hxc  actio  nec  virtule  naiurali, 
nec  inslitutione  divinà  aul  eccli  si  isiicâ  liabct 
hune  eflectum  :  neque  videlur  sanclo  ila  pla- 
cere  ut  à  Deo  inipelrei  ;  quasi  verô  non  potiùs 
prccalione,  oratione  et  devotione  populi  quàm 
liis  nugis  vanisque  usui  Ecclesia;  iccepto  con- 
trariis .  adigoreiur  ad  impelrandam  pluviam? 
Usus  igilur  verborum  divinorum  cl  rerum  sa- 
crarum,  est  de  se  sanctissimus  et  ulillissimus, 
si  respcctus  babeatur  ad  Dei  revereniiani ,  et 
ex  ejus  ac  sanclorum  confidentià  exercealur. 
Sic  juxla  Svlvestrum   verbo  Siipersliiio  quœst. 


120 

10,  in  fine ,  piuni  esl  ac  ouini  superstitione  li- 
berum,  eligere  diem  sancli  alicujus  erga  quera 
aliquis  est  specialiler  affectus  ,  ad  incboandum 
aliquod  opus ,  v.  g  ,  ad  faciendiini  primum  sa- 
crum. Ht  sanclus  ille  spccialem  opem  ferai,  et 
sic  de  aliis  :  solùmque  lalis  usus  reddilur  illi- 
ciius  ac  supersliliosus  ex  adjunctis  et  admixlis 
circumslantiis  vanis,  quasi  liabeant  elTicaciam 
infallibilem  ,  aut  physicam  ex  opère  operalo  ; 
cùm  id  solis  sacrameniis  compelal  :  aul  raora- 
lem,  ila  ut  Deusad  illaruni  pracsenliara  opere- 
tur  lios  cffeclus,  cùm  lamen  idnon  babeatur, 
nec  ex  ejus  ordinatione,  neque  ex  Ecclesiae  et 
Aposlolorum  inslitutione. 

§  9.  De  magià  et  maleficio. 

Magia  superslitiosa  nihil  aliud  est  quàm  ratio 
et  l'acultas  faciendi  mira  et  insolila  ope  daemo- 
num,  et  per  boc  dislinguilur  à  naiurali,  quia 
boEC  operalur  mira  pcr  causas  nalurales,  abs- 
que  pacto  et  ope  dsemonum  ,  de  quâ  scripse- 
runt  B.  Alberlus  Magnus  et  alii ,  qui  sécréta 
naturse  indagârunl ,  et  in  quà  versaiissimus 
fuisse  legitur  Salomon.  Applicando  enim  acti- 
va passivis,  raulla  mirabilla  fieri  possunt  vir- 
tule bumanà ,  quse  de  superstitione  non  sunt 
damnanda  ,  eliamsi  viileanlur  supra  captum 
humanum  ,  nullaque  appareal  ratio  naturalis, 
et  causa  illorum.  Hinc  non  sunt  damnandse 
pluresarles,  ut  transniutandi  metalla,  aliasque 
alchinil*  operaliones  exercendi  ;  neque  ludi 
hislrionum  ,  quos  vocamus  des  gobelets;  non 
enim  slalim  judicandum  est  eos  uli  ope  dxmo- 
num,  quia  manuum  agilitale  bsec  mira  operari 
possunt  :  aliàs  non  ila  conimuniter  ludus  islc 
permitierelur,  prout  fil,  ul  ail  Solus  lib.  8  de 
Juslili:',  q.  5,  art.  2,  concl.  5.  Verum  quidem 
esl  quôd  si  iinniisceanlur  praestigia  ad  fasci- 
nandum  oculos  speclanlium,  characteres,  alia- 
qtie  diabolica  ,  lune  ludenles  rei  sunt  criminis 
superstilionis. 

Hinc  eliam  non  videlur  damnanda  de  super- 
stitione ars  inveniendi  aqiias  in  terra  latentes 
adbibilà  virg.i  saliceâ  vel  amygdalinâ  :  id  enim 
viribus  humaiiis  ob  sympaibiam  virgae  et  aquae 
ac  manûs  boniinis  lalis  complexionis  sub  lali 
signo  ca^lcsii  nati,  fieri  potest. 

Non  pulo  lamcn  idem  dici  posse  de  inven- 
lione  aliarum  rerum,  v.  g.,  boniinem  virgà 
posse  depreliendcre  ihesaurum  abscondiium, 
aul  argentum  perdilum,  aut  designare  furem 
occullum  ,  miniisque  posse  homicidam  secre- 
lum  dislanlem  cl  incognilum  molu  virgae  de- 
prehendeie  et  insequi  ;  aut  divinare  cl  cogno- 


121  PRIMl 

scere  virginitatem  puelloe  absque  ejus  inspe- 
ctione ,  etc.  Ilsec  enini  et  similia  videntuv 
inconsullo  daemone ,  et  absqne  ejus  ope  (ieri 
non  posse ,  nisi  recurranius  ad  gralias  gratis  à 
Deo  istis  datas  ;  qiiod  tamen  luillateiiùs  veri- 
siniile  est.  Unde  qui  l)a:c  exercent,  necesse  est 
ut  pluriinùm  falli  ac  decipi  ;  et  si  quandô  divi- 
nenlet  vera  dicant,  id  omniiiô  easu  coniingit, 
vel  nonnisi  consulto  da;mone  isia  sciunt  et 
déclarant:  aut  saltein  de  invocatione  da>ninnis 
valdè  suspecli  haberi  dcbent,  ac  diligcnter 
exaniinari.  Si  cnini  onines  damnent  nsum  ver- 
tendi  cril)runi  farinarium  ad  detegeuduni  furii 
auclorem  illo  inslruniento  ,  cô  quôd  nullam 
prorsùs  liabeat  connexionem  cura  hâc  mani- 
feslatione  furis;  cur  non  damnabitur  usus  vir- 
gx  in  praedictis  casibus ,  cùm  minoiem  liabeat 
convenientiara  cum  hujusmodi  divinationibus? 
Nec  est  eadeni  ratio  de  inventione  aquae  latcn- 
tis  in  terra  ,  ob  qualiiates  ab  aquà  in  virgam, 
vel  à  virgà  in  manu  boininis  liuniidi  exislenle 
in  aquam  transmissas,  vel  ob  sjmpathiam  cum 
homine  sub  taii  signo  nalo.  Quae  ratio  non 
currit  in  aliis,  non  enim  habent  bumiditatem, 
sicut  aqua  ,  iieque  astra  quidquam  con  ferre 
possunl  in  eorum  inventionem  ,  sicut  faciunt 
•il  inventione  aquae  latentis. 

Sylvester  v.  Maleficmm,  q.  5 ,  dicil  effeclus 
mirabiles  magoruni,  ut  quôd  quis  evonial  acus, 
clavos,  canipanulas,  pilos,  viltas,  ossa  niagua, 
vel  plumas  ingeniosissiniè  conserlas,  etc.,  du- 
pliciter  contingere  posse.  Priniô  quia  aut  ista 
sunt  illusiones,  ita  quôd  vidcntur  ea  quœ  non 
sunt,  sive  per  activa  naturalia  id  eldcienlia  , 
sive  per  aorasiam,  quà  scllicet  oculi  tenentur 
ne  rem  cognoscant,  sive  per  acris  condensa- 
tionem.  Secundo,  quia  si  sint  verse  res,  ipse 
diabolus  invisibilitcr  cas  in  stoniacbuni  intulit, 
et  inde  visibililer  educit,  non  obslanle  quôd 
videantur  ita  magna;,  quia  polest  eas  dividere 
et  integraresallcni  apparenter;  ciiin  bujusniodi 
corpora  et  eorum  partes  locallter  ad  nutum 
illius  moveri  possint,  et  invicem  conglulinari. 

Omnes  igitur  magiam  superslitiosam  exer- 
centes,  mira  supra  vires  bunianas  ope  diabolicà 
opérantes ,  habent  cum  dxnione  expressum 
veltacitum  pactiim,  ctinvocation: m.  Depreben- 
ditur  autem  lacila  da;monis  invocatio  ex  mul- 
tis.  Primo  ex  adjunciis,  ut  siadbibeantur  vcrba 
ignola  apocrjpba,  vel  imagines  vel  cbaracteres 
significaiivos  ;  refcruntur  enim  hujusmodi 
verba  et  cbaracteres  ad  da;mones  ipsos  in- 
telligentes. Item  si  apponantur  folsa  ;  suntenira 
signa  patrjs  mendacii.  Item  si  adjungatur  ali- 


PR^CEPTI.  lia 

qua  condilio  vana,  tanquàmomninô  necessaria, 
ut  si  ponatur  virtus  in  verbis  sacris,  diim  ta- 
men scripla  sint  in  pelle,  lali  horà,  h  tali  per- 
sonà,  et  similia,  quae  nec  ad  Dei  cultum  spec- 
tant,  nec  ad  rectam  rationem  :  ba!C  enim  vana 
diabolus  apposuit  tanquàm  sua  sacra ,  quibus 
coli  airectat.  Secundo  ex  modo  opcrandi ,  et 
cxexcellentià  eflectùs  sperali,  quia  scilicelex- 
cedit  bumanam  industriam,  autvirtulemagen- 
tium  naturalium,  utoperari  in  distans,  cognos- 
cere  sécréta  aliorum ,  bominem  aut  animal 
slatim  sanare  brevissimo  tempore;  principum 
consilia,  et  tractus  hominum  in  locis  remotis- 
simiscommoraniiumscire,  volare  peraera,elc. 
Tertio  ex  vanitale  et  inutilitale  eflectùs,  ut 
quôd  vcrba  quicdam  sacra  habeant  movere 
annulum  supra  filum  suspensum  :  hoc  ipso 
enim  quôd  eflectùs  est  vanus,  constat  quôd 
non  liât  virtute  divinà,  sed  diabolicà  ;  non  qui- 
dem  assisteii te  verbis  sacris;  sed  sacrificio  quo 
honoralur  illis  verbis  :  gaudet  enim  daemon 
verbis  et  rébus  sacris  honorari,  tanquàm  divi- 
nilalis  simia.  Hinc  manifesté  colbgilur  magiam 
diabolicam  esse  superstitionis  pcccatum  gravis- 
simum,  et  plerùnique  conjungi  cum  apostasià, 
idololatrià,  blaspliemiâ,  sacrilegio ,  homicidio  , 
luxurià  ,  aliisque  gravibus  peccatis. 

Quando  igitur  constat  causant  seu  remadhi- 
bitam,  non  baberc  vim  naturalcm  ad  hune  ef- 
fectum,  nec  etiam  rationabilem  causant  suppe- 
1ère,  nec  ex  sacra  Scripturà,  aut  ecclesiaslicâ 
traditione,  vel  revelatione  habelur  nunc  elTe- 
ctum  esse  divinum,  neque  maxima  operanlis 
sanctiias,  aut  alla  urgenlissiniaindicia  suadenl 
illum  moveri  à  Deo;  in  dubio  censendum  est 
id  esse  superstitiosum,  et  à  d;emone  provenire; 
eliamsi  verba  adbibita  sint  sacra,  nec  de  facili 
virtus  superuaturalis  est  praisumenda,  eô  vel 
maxime  quôd  bodié  non  sit  Ikcc  miraculorum 
nécessitas. 

Maleficiumbicànobissumiturproarteinjuslè 
nocendi  aliis,  ex  pacte  expresso  vel  lacito  cum 
dicmone.  Qui  iliuddamnumpatitur.dicilurma- 
leliciatusaul  incantatus;  qui  vcrô  illud  damnuni 
procurât  inferri  à  daemone  ,  intervenienle  pa- 
cto  expresso  vel  lacilo,  vocalur  incantatoraut 
malelicus.  Signum  autem  fœderisquod  est  inter 
illos,  ut  imago  cerea  cum  acubus  infixis,  vel 
ligatura,  vel  ali(inid  hujusmodi,  ciiam  nialeli- 
ciura  dicitur.  Unde  dilTert  à  magià  quôd  bœc 
ordinariù  nonnisi  ad  divinationem  et  poten- 
tiam  ostendendam  utitnr  ope  daemonis  :  niale- 
ficimn  verô  adhuc  etiam  ad  aliis  nocendum  ad- 
hibei  daenioniacam  virtutem. 


123 


Porrô  illi  effecliis  aiil  damna  non  sempir  à 
maleficis  immrdialè  pmcedunt ,  sed  nipdianie 
dmione,  qui  appnsilo  aliqiio  signo  slalini  no- 
cnmcntum  infert  ei  oui  maleficus  nocere  in- 
tendii;  et  sic  dcenion  vexai,  afTicit,  paulatimque 
consumlt  corpus  illins ,  ciijus  ligurani  ceream 
acu  pungit  maleficus  ;  aiit  isto  percntiente 
aquam ,  excitât  doenion  tempestaies,  grandi- 
nes,  etc.,  Deo  sic  permitiente  ex  jusio  jndicio. 
Sic  enini  possunt  d.-emones  oniiiia  facere  qnae 
per  molum  localem  ,  aut  per  applicationem 
virtutum  naluralium  aclivarum  fieri  possunt, 
ut  lioniines  aliaqne  corpora  brevi  in  longinqiia 
loiîa  portare,  pluvias  causare,  ventns,  grandines, 
inRrniitates  aliaqne  liujusmodi,  aerem  conden- 
sare,  colorare,  figurare,  etc.  In  eo  apparere 
sul)  forma  mulieris,  viri,  bestiae,  etc.,  amorem 
carnalem  excitare,  non  quidem  volunialein  di- 
recte cogendo ,  sed  objective  movendo  re- 
prscsentatione  lurpium  ,  conturbando  plianta- 
smala,  commovendo  spiritus  et  humores,  qiiibus 
omnibus  voluntas  alliciatur  ad  amorem  ,  aut 
odium  ;  aliaqne  mala  causare  si  à  Deo  permit- 
tanlur.  Vide  D.  Tliom.  in  Supplcmen.  q.  .'iS, 
art.  2,  et  ad  2.  ubi  ait  quôd  quia  corriiplio 
peccati  prima,  per  quam  i)omo  servus  efTeetus 
est  diaboli,  in  nos  per  generalionem  devenit, 
ideô  maleficii  potestas  permittitur  diabolo  à 
Deo  in  actu  generationis.magis  qn.im  in  aiiis. 

Hnjus  autem  maleficii  impeditivi  actils  vene- 
rei,  quod  ligaraen  diciiur,  variœ  ab  anctoribus 
affernntur  causœ  à  daemo:;e  induciœ  quas  col- 
ligit  Sylvester  v.  Maleficium  qusst,  ti.  Primo  , 
ex  lioc  quôd  spiritus  habeat  potestalem  supra 
creaturam  corporalem  ad  molum  localem 
prohibendum,  vel  faciendum,  poterit  dLBiiion 
impeilire  corpora  ne  mutuôappropinqiienl,  di- 
recte vel  indirecte  se  interponendo  intervirum 
et  feminam  in  corpore  assumpto ,  prout  nar- 
rât D.  Anton.  2  p.  bist.  lit.  16,  cap.  7,  §  4  de 
quodam  juvene.  Secundo,  quia  dseinon  polesl 
liominem  ad  aclura  illum  inflamniare  ut  ante 
semen  effundat,  vel  ab  eo  infrigidare,  semen 
exsiccare,  vas  fœmineuni  nimiùm  coarclare  , 
adhibendo  ad  lioc  virlules  ellicaces  naturales. 

Tertio,  proliibendo  directe  rigorem  et  ere- 
ciionem  membri  virilis,  sicut  et  potest  impc- 
dire  motum  localem  cujuscumque  organi.  item 
prohibendo  immissionem  spirituum  viialium  , 
ne  scilicei  transeant  ad  niembra  in  quibus  est 
viriHS  motiva,  quasi  inteiclndendo  vias  semi- 
nis ,  ne  ad  vasa  generalionis  transeat,  vel  ne 
ab  eis  recédât,  vel  emiltatnr.  Quarto ,  lurbando 
imaginaiioneni    et   aîstimativam   facultalem  , 


EXPOSITIO 


iU 


unnni  aUcri  conjugura  aul  duos  ad  invicera 
sibi  reddendo  odiosos,  per  immissionem  fœto- 
ris,  aut  per  reprsesentationeni  membrorum  ge- 
nilalium  in  illo  aclu  horribilis  formse,  et  su|)ra 
niodum  fœda;. 

Maleficium  istud  contingit  qnandoque  mu- 
lieribus,  sed  rarô.  Dùm  verô  femina  in  actu 
generalionis  est  maleliciaia,  hoc  accidit  per 
solam  opinionein,  seu  phanlasiae  laesionem  , 
quà  in  ipso  aclu  habetborrorem,  odium,  et  abo- 
niinationem  illius,  aut  clongationem  à  viro,  etc. 

Vel  per  arctalionem  vasis.  Oïdinariè  istud 
maleficium  cadit  supra  viros  :  et  illius  signum 
es!  quôd  quando  coiium  appelunl,  virgam  eri- 
giint,  sed  dùm  ad  uxorem  accedunt,  relaxaniiir 
suhilô  organa;  et  quoiies  niiuntnr  copulari, 
denuô  lavanlurel  rigent. 

.Malefici  omni  jure  damnantur.  Et  Exodi  22, 
morte  pleclendos  esse  decernii  Dominus  :  Ma- 
le/icos  non  palieris  vivere.  Imô  et  qui  recurrunt 
ad  illos,  Levit.  20,  el  in  Décret,  causa  26,  q.l6, 
can.  Mou  observetis.  Omnes  isti  lam  observâmes 
qnàm  consenlienles,  dicuntur  abjurasse  fidem 
clirisiianain  et  Bapiisra;im  praevaricàsse ,  et 
lanqnàm  paganos  et  aposialanles,  id  est,  rétro 
abeunies,  el  Dei  inimicos  ejiis  irani  in  geternum 
graviter  incurrere.  Item  jure civili  Cod.  de  ma- 
leficis et  Mathemat.  L.  imllus,  L.  nemo,h.  atlpa, 
graviter  puniunlnr.  Tandem  lexnaturalis  exigit 
à  subditis  reverentiam  et  fideliialem  erga  do- 
minos :  non  censetur  autem  quis  liabere  reve- 
rentiam et  (idelilatem  erga  dominum  suura  , 
qui  petit  auxilium,  sociclatem  et  benevolen- 
liani,  ab  ejus  hoste  infensissimo.  Unde  bomo 
recurrens  ad  auxilium  et  socielatein  diaboli 
qui  est  Dei  inimicus,  sicque  discedens  à  Domino 
suo,  fit  reus  Isesœ  majestatis  divins,  et  facit 
contra  legemnaluralem,et  conlra  omnes  alias. 
Fia  Sylvester  v.  Mnleftchim. 

Ordinariè  malefici  sunt  multorum  gravissi- 
morum  rei  ,  de  qnibus  à  confessariis  sunt  in- 
terrogandi ,  si  conli.igal  illos  resipiscere  à 
laqueis  diabuli ,  et  ad  Dominum  conveiti.  In- 
priinis  ,  ferc  seniper  ineunt  cum  dajmone  pa- 
clnm  ,  in  quo  diabolus  spondet  sufl'ragium  ;  et 
lii  promillunt  famulaliim  ejuscpie  volunlali  ob- 
seqniuni ,  vel  in  omnibus  ,  vel  ([uanlùm  ad  ali- 
qnid  ,  spondent  se  negaturos  Chrislum,  fidem, 
el  liapiismum  abjuralnros  ,  etc.  Si  autem  cre- 
diderinl  nosiram  fidem  non  esse  veram  ,  aut 
sacramenla  nihil  prodesse  ,  elc,  lune  inlerve- 
nit  etiam  crimen  hiuresis.  Secundo ,  sa'pè 
adorant  daemonem  eiqne  ollVrunl  hoiioreni 
Deo  dcbitiim  per  sacrificia  el  contcmptum  no- 


125 


rr.LMi 


strorum  mysterioriim  ;  soient  blasphrmias  evo- 
iiiere  in  Doiini  ,  Clirisliim,  B.  Virgineni  et 
saïK'los  ,  ei(iue  dicare  proprios  nalos  ,  ac  sole- 
niiii  se  profcssione  obligaie  ad  maluin  ,  et  pro- 
mittere  se  ad  sectam  illam  qiios  poteriint  ad- 
ducturos,  plures  nefandas  luxuriasad  inviceni, 
et  ciini  dœinone  fréquenter  comniiltiint  ;  de 
liis  omnibus  débet  illos  inteirogaie  confessa- 
rius.  Tertio,  saciiiegiamullacommittere soient, 
ofleiendo  sacra  dsemoni  in  ejus  honorera  et 
cultum  ;  uleiido  in  incaniatiouibus  suis  rébus 
et  verbis  sacris  ,  ut  oleo  sancto ,  chrisniate , 
cerà  Lenedictà  :  imô  quod  horrenduni  est  di- 
cere ,  ipsà  Eucharistiâ.  yuarlô,  conantur  oc- 
cidere  parvulos  Christianorum  ,  ul  non  per- 
tingantad  B;iplismum,  et  proourare  abortum, 
morbos ,  occisiones  honiiniim  et  animaliura. 
Causant  damna  innumera  per  vastationes  se- 
getum,  vinearumque,  suscitationestempeslalnni, 
grandines,  vernies,  et  similia.  Et  lune  peccani 
etiara  contra  justitiani ,  el  ad  daninorum  illa- 
torum  restilutioneni  obliganlur. 

Multa  remédia  adhiberi  possnnt  contra  ma- 
leficia.  In  primis  magna  lides  ,  juxia  iliud  Apo- 
sloli  :  In  omnibus  sumcutes  sculum  fidei ,  addilâ 
magnà  liducià  in  divinà  protectione  ,  quam  fer- 
venter  petere  decel ,  invocare  nomen  Jesu  ,  B. 
Virginis,  angeli  cnslodis,  et  alioruni  sanctoruni, 
eorunique  inlercessiones  implorare  ,  recurren- 
do  ad  oralioneni ,  et  carnis  maceralionem  per 
jejunium,  pœnitentlas,  piaque  opéra.  Secundo, 
adhibere  rebquias  sanctoruni,  verba  sacra, 
aquani  benediclam  ,  signuni  crucis  ,  Ecclesiae 
exorcisnios  et  similia.  Tertio,  frcquentare  sa- 
cramenta  Pœnitentise  el  Eucharistije ,  Missas 
Deo  offerre  ,  eleemosynas  elargiri ,  peregrina- 
tionesad  locasanctasuscipere,  etc.  Quae  deniùni 
intelligenda  sunt,  quando  constat  de  malelicio, 
quod  non  nisi  viriute  supernaturali  polest 
lolli  :  consulendi  enim  sunt  medici  ut  exami- 
nent an  à  causis  naiuralibus  oriatur,  et  reme- 
diis  ordinariis  curari  valeat. 

An  autem  liceal  pciere  à  malefico  ,  aut  ab 
alio,  ut  nialcliciiim  maleficio  dissolvat? — Re- 
spondent  conimuniter  auctores,  nullatenùs  lici- 
tum  esse  maleticos  etiam  de  se  paratos  adhibere 
ad  operandum  malolicium ,  nec  consequenler 
ad  maleficium  alio  maleficio  dissolvendum  ,  ob 
quemcumquc  (inem  ,  pro  quàenmiiue  re  gravi, 
et  bono  publico.  Ratio  est ,  quia  id  solùm  à 
parato  peti  polest ,  quod  ipse  licite  praestare 
potest ,  solùmque  ex  ejus  malitià  provenit  ut 
adhibeat  médium  illicilum.  Et  aliunde  ex  parle 
pelentis  interest  ul  suae  necessitati  consulat , 


PR^CEPTI.  126 

m  ob  quam  potest  permittere  peccalum  alterius 
nec  ipsi  censelur  cooperari ,  cùm  ex  proprià 
malitià  duntaxal  allcrius  proveniat,  ut  constat 
de  pelenie  muluuni  ab  usnrario  parato  et  de 
exigente  juramontum  ab  inlideli  parato  per 
falsos  deos  jurare ,  proul  fusé  ostendimus  lomo 
3  de  Jusl.  q.  1,  art.  i;  et  q.  2,  art.  i,  §  t.  Id 
enim  non  est  cooperari  peccalo  usurarii  aut 
inlidelis,  sed  lantùm  uti  eoriim  malitià  in  bo- 
num.  Secùs  dicendum  quando  in  niillo  casu 
id  praeslari  potest  absque  peccalo ,  propler 
quod  nequitab  scorto  peti  copula,  etiam  para- 
tissimo  ;  eo  quôd  fornieaiin  sit  de  se  inlrin- 
secè  niala  ,  nec  ob  quemcumque  (inem  coho- 
nestari  valeat.  Atqui  maleficium  est  de  se  in- 
trliisf'cè  mahim  ,  prouideque  in  nullo  casu 
licite  proestari  polest ,  cùm  non  fiat  sine  invo- 
calione  ,  auxilio,  et  sncietale  daemonis  ,  et  con- 
sequenler benevolendà  erga  illuni  tanqu.im 
erga  benefactorem  et  amicum  ;  unde  in  bis 
soriilegiis  non  daiur  parvltas  materi;e ,  ut 
oslendit  Diana  5  part,  tract.  S,  résolut.  29. 

Quando  igitur  malelicus  non  polest  maleli- 
ciuin  sine  alio  maleficio  tollere  ,  cùm  sine  aliquâ 
daemonis  invocalion«  et  pacto  id  praestare  ne- 
queat,  illud  petere  nequaquàm  licel;  nec  etiam 
generatim  ab  eo  petere  ut  maleficium  absolulè 
tollat ,  quando  constat ,  non  posse  ab  ipso  lolli 
absque  alio  maleficio  ,  slve  quia  nullum  dalur 
aliud  médium  ,  quo  auferri  possil  ;  sive  quia 
etsi  aliud  detiir  médium  ,  à  malefico  lamen 
ignoratur  :  hoc  enim  esset  ab  eo  pelere  quod 
sine  gravissimo  peccalo  exequi  non  potest.  Se- 
cùs censent  plures  auctores  dicenduni,  quando 
probabililer  constat  maleficuni  nosse  alla  média 
naturalia  et  iicila  ad  tollendum  maleficium. 
Tune  enim  volunt  licitum  esse  petere  ab  eo  ut 
maleficium  tollat,  quamvis  petenli  nioraliier 
certumsil  illud  non  ablaturum  nisi  alio  male- 
ficio. Ratio  est  quia  tune  pelitur  res  per  se 
Iicila  el  honesta  ,  nempè  ablatio  maleficii  :  ille 
verô  polest  et  débet  sine  peccalo  eam  exequi. 
Si  ergo  utatur  niedio  illicito,  peccalum  ipsi 
soli,  et  non  petenli  impulabitur,  ul  jam  diclum 
est  de  mutualario,  qui  utitur  duntaxal  peccalo 
usurarii  in  suam  ulilitatem. 

Solet  à  maleficis  cum  dœmone  paetum  iniri, 
ulquanidiù  aliqua  ligatura  extiterii,  vel  aliqua 
res  in  tali  loco  defossa  permanserit,  aut  quid 
simile  ,  lamdiù  maleficium  durel  :  iisque  abla- 
tis  aut  destructis ,  cesset.  Idque  dupliciler 
fieri  polest  :  primo  ,  ila  ut  inlerveiiiat  duplex 
pacluni ,  pula  dùm  convenilur,  ut  dannon  tali 
exhibitosignoaiiquem  vexet;  el  fit  aliud  pac- 


i27  EXPOSITIO 

tum  cessandi  à  vexatione ,  renioio  illo  signo. 
Secundo  ,  quôd  sit  unicum  paciuni ,  iia  ul  po- 
filo  tali  signo  dsenion  nocere  tencatur  ,  eoque 
sublalo  renianeat  liber  ad  nocendum  ,  aul  ces- 
sindum  à  nocumenio.  Dubiiinî  est,  an  sit  lici- 
tum  signum  nialelicii  destruere  ad  hoc  ul 
nocumcnluni  cessct. 

Quidam  lioc  liccre  negant ,  eô  quôd  sil  con- 
firniare  pacluni  à  diemone  iniiuni,  qui  non  alià 
rationequàni  viilule  pacli  nocere ilesinitablalo 
signo.  Alii  lanien  coniniuniler  allirniant  hoc 
esse  licituni  ,  non  soliiin  quibuseunique  aliis, 
sel  eiiani  ipsi  malefico  ;  imô  isluni  daniniOca- 
toreni  ad  lioc  leneri  iegejustiliae;  quoscunique 
verô  alios,  !ege  cliaritatis,  si  commode  possint 
et  absqiie  malelicio.  Debenl  auiem  id  facere 
non  animo  ul  priori  malefico  paclum  cum  dae- 
nione  serveiur  ;  sed  »l  lollalur  ,  cl  saniias  ob- 
tinealiirllatioesl  quia  pjusniodi  signa  deslruere, 
non  est  invocare  doenionem ,  sed  poliùs  impe- 
dire  et  rescindere  invocalionem  illiiis,  quœ 
veluti  virliialiler  conlinualur, quamdiù  ea signa 
permanent  :  nequc  est  paclum  cl  aniiciliam 
confirmare  ,  sed  magis  dissolvere  ;  neque  eum 
honorare,  sed  poliùs  eo  conlemplo  ab  ejus 
amicilià  recedcre;  nihilquc  aliud  est  qiiàm  au- 
ferre  et  comburere  id  quo  daemon  ad  nocen- 
dum allicitur.  Quod  sanè  laudabile  ac  merito- 
rium  est,  quodque  verificalur,  sive  unicum, 
sive  duplex  cuui  diemone  paclum  inilum  fue- 
rit  :  et  tanlùm  abeslul  signum  quis  auferendo, 
consen tire dicaïur,  aul  illud  paclum  confirmare, 
quin  poliùs  ccnselur  illud  deioslari,  et  aclione 
humanà  ,  opéra  diaboli  dissolvere.  El  per  hoc 
palet  solutio  argunienli  iti  conlrarium  allati. 

Dices  lanien  :  Quicumque  signum  deslruil, 
non  lanlùm  inlendil,  ul  dtenion  nocere  desinat, 
sed  eliam  ul  sanitaleni  reslilual  :  talis  aulem 
etfeclus  non  polesl  à  dœmone  expeclari  absque 
invocalione  illitis  et  paclo  cum  eodem  inilo. 
Ergo  non  licel.  Resp.  euu)  qui  signum  auferl, 
posse  et  debere  lanlùm  inlendere  ul  auferalur 
id  quo  daenion  ad  nocendum  allicitur,  ul  ila 
foriè  nocere  desinat ,  quod  sanè  absque  ullà 
confœderalinne  cl  iiivocalione  illius  lieri  po- 
lesl. Quôd  si  ipsemet  daemon  ablalo  signo,  non 
solùm  nocere  desinat ,  sed  eliam  ad  sanilalcm 
reddcndam  positive  oporelur,  id  facil  ex  merà 
suà  voluntale ,  aul  ut  lidem  malefico  dalam 
servel  :  non  verô  ul  rogalus  aul  induclus  ab  co 
qui  signum  absiulit,  qui  lanlùm  négative,  seu 
permissive  se  habel  ad  illam  dxmonis  opera- 
tionem ,  sicul  eliam  pcrmitiit  ul  malelicium 
in  ipsum  maleficum,  aul  aliquem  alium  Irans- 


feratur.  Hinc  infertur,  maleficum  posse  cogi 
vi ,  niinis,  verberibus,  pecuniâ ,  etc.,  ad  ea 
signa  lollenda ,  cùm  haec  ablalio  licite  fieri 
possit  :  neque  id  sitinjuriam  malefico  inferre, 
sed  ab  ipso  illalam  repellere.  Graviter  lamen 
illum  pleclere  ,  ad  solum  judicem  spécial. 

liiferlur  quoque  quôd  dùm  malelicus  se  ac- 
cusai de  nocuniento  alteri  illalo ,  |)er  ligatu- 
rant aliudve  signum  in  aliquo  loco  appnsilum, 
confessarius  ipsum  urgere  débet  ul  laie  signum 
dissolvat  :  iniô  ul  reparel  damnum  ,  si  quod 
ex  malelicio  consecutum  fuii.  Infertur  prœ- 
lerea  quôd  si  malelicus ,  qui  signum  apposnit , 
sil  ignolus,  aul  conveniri  non  possit,  licituni 
est  rogare  alium  qui  novil  quo  in  loco  posi- 
lum  fuerit ,  ut  illud  dissolvat,  sive  notitiam 
illam  liabeat  naluraliler,  quia  forte  fuit  par- 
liceps  sceleris  ,  sive  alià  via  quocumque  modo 
jani  habita.  Si  lamen  signum  illud  ignoret , 
nullus  polesl  hune  maleficum  inducere  ut 
arle  suà  utatur  ad  investigaiidum  quo  in  loco 
positum  sil  ;  quia  hoc  esset  illum  inducere  ad 
peccatum,  nempe  ad  invocandum  dxinonem, 
ul  de  loco  et  signo  certior  liai  illius  ope.  Infe- 
runl  tandem  Sanchez ,  Lessius,  Snarcz,  et 
alii,  ad  paclum  cum  doemone  inilum  rescin- 
denduni ,  licilum  quoque  esse  apponere  signum 
conlrarium,  dummodô  sit  ex  se  licilum  et 
iudifferens ,  quo  scilicet  posito  deslruatur  pa- 
clum et  dx>mon  nocere  desinat.  V.  g.,  si  dx- 
mon  cum  malefico  paclum  inieril  nocendi 
alicui,  nisi  iste  faclcm  lavaverit,  aul  signum 
crucis  adliibueril,  aul  ires  Missas  celebrari 
fecerit ,  si  ex  relatione  malefici  laie  pacluni 
huic  constet ,  potesl  iste  licite  se  lavaie ,  se 
signare,  et  1res  Missas  ofl'erre,  non  intenlioiic 
saiiitatem  positivé  acquircndi  illo  medio  aut 
diemonis  operalioiie,  nec  animo  illum  invo- 
eandi  de  novo,  aul  ex  vi  prœcedenlis  pacli 
illum  inducendi  ad  lollendum  malelicium,  sed 
solo  animo  lollendi  signum  et  nocendi  paclum, 
quœinlentio  est  bona  et  médium  licilum,  aut 
de  se  indillerens.  Imô  supposilâ  daemonis  ma- 
lilià  censetur  bonum  et  quamvis  non  liceat  uti 
re  vanà  ad  aliquem  elfectum ,  ut  ex  vi  illius 
rei  aul  per  posilivam  daîmonis  operationem 
elTeclus  aliquis  positive  oblineatur,  licitum 
lamen  videtur  iili  re  vanà  pro  signo ,  quo  po- 
sito, nihil  remaneal  quo  d%mon  lanquam 
objeclo  ad  nocendum  et  malè  agendum  alli- 
ciatiir  ;  hic  nutem  nihil  aliud  consideratur 
quàm  quôd  celebralio  toi  Missarum  sil  si- 
gnum ,  quo  posito  daiinon  nocere  desinat. 

Hinc  si  saga  te  langil  ad  lioc  ut  iiiliciaris , 


HÇ)  PIIIMI  PH 

et  repercutiendo  eani,  laie  nocumenluni  ini- 
pedialiir,  id  libi  licitiiin  erit,  vel  quia  dœiiion 
staïuit  Unie  non  nocere,  vel  quia  tune  signnni 
venefRae  non  est  laie,  quale  dsnion  requirii. 

Ileni  si  veruni  silquod  dicilur,  nenipeinfe- 
cluni  à  saga  sanaii,  autà  nocunienlo  liberari, 
si  del  illi  panem  et  saleni,  vel  ab  eâ  accipiat,id 
lacère  erit  licilum;  quia  forlé  diabolus  staluit 
non  nocere  posilo  lali  signo  :  licitum  est  au- 
tera  aliquid  de  se  indiU'erens  facere,  ut  pa- 
cluni  expirel,  et  nocumenluni  cessct. 

JSam  si  liceat  lollere  signa ,  eo  line  ut  pa- 
cluni  nocendi  dissolvalur,  cur  non  licebil 
apponere  alla  signa  per  se  indilTerentia  ob 
eumdem  iinem?  Cùm  à  parle  rei  posiiio  talis 
signi  nihil  aliud  sil  quàni  ablatio  signi  quo 
daenion  niovetur  ad  nocenduni  ;  sicut  cnini 
fecit  pactum  nocendi,  quanidiù,  v.  g.,  annulus 
in  lali  loco  renianebit  :  ila  et  quamdiù  niale- 
flcio  affectus  corpus  suum  non  lavabit ,  aul 
nisi  sagam  repercutiat ,  etc.  Unde,  sicut  in 
priori  casu  annulus  in  lali  loco  posilus,  est 
signum  quo  dœnion  niovetur  ad  nocenduni , 
ila  in  posteriori  casu,  dcfeclus  lolionis,  aul 
pcrcussionis,  est  sigmiin  quo  daemon  alllcitur 
ad  continuandum  nialeliciuiii.  Quod  cùin  in 
privations  consistai,  nequit  lolli  nisi  per  aciio- 
nem  oppositani ,  neinpe  loiioneni ,  el  percus- 
sionem,  etc.  Ergo,  si  liceal  primuin ,  secun- 
duni  quoque  erit  licitum.  lia  auctorcs  niox 
citati. 

Verùra  de  lioc  alii  judicent.  Existimo  in  liàc 
parte  hominibus  non  niullùiu  laxandas  esse 
habenas,  ob  periculuni  suporstitionis,  iii  quod 
callidus  hostis  de  facili  eus  praecipilat,  ine- 
dianlibus  bis  signis  vanis  quxreiis  liuiiorari , 
invocari ,  pactunique  confirinari  sallcni  tacite. 
Nec  approbari  aut  perniitli  potest  facluni  illo- 
rum,  qui  lignuni  vilis  involuiuni  linteo,tali 
loco,  lali  terapore,  lali  fuste  perculiunl,  eà 
inlentione  ut  saga  pcrcussiones  senliat,  aut 
à  diabolo  vexelur,  sicque  doloribus  crueiala 
apparere,  signum  et  nialeCcium  dissolvere ,  ai- 
que  ab  inferendo  malo  cessare  cogalur.  El  sic 
de  aliis  mullis,  qu»  tanquàm  superstitiosa , 
sunt  è  cœiu  Cbristianoruni  eliminanda,  et 
recurrenduni  poliùs  ad  orationeni ,  et  ad  alla 
remédia  jam  à  nobis  adducta. 
§  10.  De  superstilionibits  in  adjuratione  conlin- 
gentibus. 

Adjurare  est  aliquam  personam  vel  rem  ini- 
perando.vel  obsecrando  inducere  ad  aliquid 
faciendum,  vel  oniittenduni  ex  invocalione 
alicujus  rei  sacrœ ,  sicut  Apost.  ad  Rom.  12, 


ECEPT!.  47,0 

adjurât  Roinanos  dicens  :  Obsecro  vos  per  mi- 
sericonlimn  Dei  ut,  etc.  lia  Sylvesler  v.  Adjit- 
raliu,  fi  colligilurexD.Tboniâ  2-2,  quœst.  CO. 
Adjiii;iiiu  couvenit  cuui  juraniento,  quôd  per- 
lineat  ad  divini  noniinis  assuniptionem  ;  et 
quod  sicut  islud  adbibetur  ad  verilaiis  asserlae 
coulirniationeni ,  aul  niajorem  promissionis 
faclafc  firmiiatem  :  lia  adjuratio  fit,  ut  postula» 
lio  aut  jussio  sint  eOicaciores.  Unde  adjuratio 
ad  sui  boneslalem  requirii  eosdem  Ires  comi- 
tés quos  jurameutura  exigit,  ncnipe  veriiatem, 
juslitiani,  et  judicium.  Justilia  consistit  in  eo 
quod  les  petiia  sit  jusia  et  liciia ,  inju- 
ria enini  lit  Deo  si  inlerponatur  lanquam 
inlercesfor  rei  illicita!;  quae  si  luerit  venialis, 
erit  solùni  venialis  injuria;  erit  verô  gravis, 
si  rcs  fuerit  leUialiier  illicila.  Dcest  aulem 
verilas,  si  liai  per  falsuni  Deuni,  ut  per  Jo- 
veni ,  etc.  Et  lune  si  scriô  id  liai,  est  pecca- 
luin  idololatriœ  ;  item  quando  inlervenit  lictio , 
ut  si  quis  dives  petateleemosynam  per  Deum, 
aut  non  adsit  aninius  impetrandi  quod  pclilur. 
Tandem  ad  judicium  requiritur  ut  adjuratio 
cum  nccessilate  et  debiià  reverentià  liai,  nec 
lonierè  in  quàvis  occasione  usurpetur,  eô 
quôd  nomen  Dei  assunialur. 

DilTerl  tamen  adjuratio  à  juramento  ,  quod 
in  isio,  Ueus  adducauir  tanquàm  teslis  veri- 
laiis, aut  quasi  lidejussor  promissionis  :  in 
adjuratione  verô  tanquàm  objeclum  amoris 
vel  timoris  personae  quani  adjuramus,  ut  inde 
ad  rem  peiilam  concedendam  Dei  auiore  vel 
timoré  inducalur.  Differl  eliain  à  simplici  ora- 
lione ,  quôd  per  banc  pelimus  à  Deo  ,  per  ad- 
juralionem  verô  ut  sic,laniùm  peiilurpropler 
Deum ,  aut  imperatur  creaturis  :  quôd  si  fiât 
ad  Deum,  v.  g.  ;  Per  crucem  luam  libéra  nos, 
clc,  tune  est  simul  oraiio  el  adjuratio.  Item 
quando  adjuramus  Palrem  a'iernum  per  Filium 
suum,  vel  per  sanclos  suos,  qui  illi  accepti 
supra  nos  fuernnt ,  ad  inclinandiim  illum  per 
beuevolenliani  :  sicut  quando  adjuramus  da;- 
mones,  assuniilnr  aliquid  divinum  ad  incli- 
nandum  illos  per  compulsionem  et  violenliam, 
ut  illi  obsessis  corporibus  exeanl,  Unde  in  ad- 
juratione scmper  assumilur  potenlior  virlus 
ad  impelrandum,  quod  nos  ex  noslrà  inlirmi- 
late  non  possumus  impetiare  :  ideôque  semper 
adjurans,  in  se  defectum  ad  boc  profiletur 
eo  ferè  modo  quo  in  juramento  assumilur  di- 
vina  verilas,  quasi  lirmior  in  teslimonium 
verilaiis  à  nobis  diciae.  lia  D.  Thomas  in  i 
dist.  15,  q.  4,  an.  3,  q.  1,  ad  1. 
Duplex  est  adjuratio,  una  imperativa,  aliq 


151 

deprecaliva.  Ut  enim  ail  D. Thomas  2-2,  q.  90, 
an.  1,  sicul  homo  jur;mieiilo  proraissario  se- 
ipsum  obligal  ad  aliquid  l'aciendum  ob  reveren- 
liani  divini  noniiiiis,  quud  esl  seipsuin  inimo- 
biliter  ordiuare  ad  aliquid  rai.iendiini ,  ila 
polest  alios  ordiuare  ad  aliquid  agendum,  su- 
periores  quideui  deprecando ,  inferiores  vero 
elsubdiios,  inipcraudo;  et  diiin  utraque  or- 
dinatio  per  aliquod  divinum  conlirmatur,  tune 
est  adjuralio.  Si  aiiquis  per  invocationeui  di- 
viui  iioiniiiis  vel  ciijuscuuique  rei  sacric  ,  ali- 
cui  non  sibi  subdito,  adjuiando,  neccssitalem 
agendi  aJKjuid  iiiiponeie  iuiendat,  sicul  iiii- 
ponit  sibi  jurjudo;  t.dis  adjuralio  iiiicilaest, 
quia  usurpât  puteslateiii  in  aliuin ,  quam  non 
iiabel  :  liccl  enim  sit  doniiiius  suaruni  actio- 
uum ,  ideoque  possit  sibi  ipsi  necessiialoni 
iniponere;  non  tamen  eoiuni  qua;  suiit  ab  aliis 
agenda,  nisi  sunt  subdili  :  quos  polest  ex 
debito  juianienti  conipellere,  ei  propier  ali- 
quam  necessitaiem  tali  gencre  adjuraiioiiis 
necessitatem  imponeiitis  coiisiringere.  L'nde 
peccavit  princeps  sacerdotum,  piaesuinendo 
Doniinum  Jesum  Cbrisluiu,  sie  adjurare.  Ita 
D.  Tliouias  art.  I,  ad  1. 

Adjuralio  vero  deprecaliva,  quà  quis  inlen- 
dit  solumnioJo  per  reverenliani  divini  noiiii- 
nis,  vel  alicujus  rei  sacrée  aliquid  ab  abo 
oblinere  absque  necessitalis  iniposilioue,  est 
licila  respecta  quorumlibet  subjecloruni ,  iuio 
el  ip'^ius  Dei.  Aliter  tainen  utiinur  adjiiratioiie 
ad  boiuines,  et  aliter  ad  Deuni.  Nani  adjuraiido 
lioniineiu,  iutendinius  ejus  volunta.cui  inimu- 
tare  per  reverenliain  rei  sairaj,  non  verô 
Deuni,  cujus  volunlas  est  imuiulabilis;  sed 
iiilendiinus  à  Deo  aliquid  obtineie  per  aJler- 
naju  ejus  voluntateni,  idiiue  non  ex  nostris 
meritis,  sed  ex  illius  bonitate.  Uiiaie  inleipo- 
ninius  aliquid  divinum,  non  ad  movendum  , 
seu  induceiiduiii  Deuiii  imniobilem,  sed  ad 
excitanduni  nos,  ut  veliemenlius  pelaiiius,  el 
peteiido  expleamus  quod  Deus  oïdinavil.  Diim 
aul  sanctos  et  angelos  bonos  adjuraiiius  el  in- 
vocaïuus,  interponinius  aliquid  sacrum,  ut 
nos  exeiiemus ,  eosque  pariler  moveamus  com- 
meiuoranilo  ea  per  quorum  amorem  et  eon- 
templalionem  libenler  interpellant.  D.  Tbouias 
ibid.  ad  5.  Dillieultas  restai  an  el  quoniodi) 
liceat  adjurare  dajmones,  el  creaturas  irralio- 
nalrs. 

Dico  primo ,  non  esse  licitum  adjurare  d*- 
niones  dcprecativè  ,  quia  hoc  periinei  ad  in- 
Vocalioneni  ,  el  videlur  ad  quaiiidam  benovo- 
lentiani,  vnii'iliam  ,  el  cDuliilenliam  speciare, 


EXPOSITIO  132 

qw\  erga  Dei  el  liominum  hosles  infensissimos 
uii  non  licet.  Sed  solùni  licitum  est  adjurare 
iniperativè  et  compulsive  ,  lanquàm  adversa- 
rios  nobis  in  liujus  vilae  incursu  eonstilulos 
repellendo  ,  ne  nobis  noceant  spirilualiter  vel 
corporaliter  ,  secundùm  poieslateni  nobis  tra- 
dilam  à  Chrislo  ,  Marci  ultimo  ,  el  Lucae  10  : 
Ecce  dedi  vohis  poleslatem  calcandi ,  elc.  Non 
lamen  est  licitum  eliam  iniperativè  et  compul- 
sive da'iiiones  adjurare  ad  aliquid  ab  eis  addi- 
seendum,  autad  aliquid  ab  eis  oblinendiim  et 
obsequiuni  consequendum ,  tum  quia  boc  perti- 
nel  ad  aliquam  socielatem  aul  familiarilalem 
cum  ipsis  :  tum  quia  in  bujus  vil»  cursu  ,  illo- 
rum  aclus  noslra;  disposilioni  non  subduntur, 
ut  scilicet  eis  veluti  subdilis  ad  nostrum  obse- 
quiuni utaniur  :  nisi  forte  ex  speciali  inslinctu 
vel  revelaiione  divinà  aliqui  sancti  ad  aliquos 
effecius  daemonum  operalione  utaniur  ,  sicut 
legitur  de  B.  Jacobo ,  quod  per  dœniones  fecit 
Hermogeneni  ad  se  adduci.  Hlec  D.  Thomas 
art.  "2,  q.  90,  ex  2-2. 

llinc  licitum  esl  adjurare  dieniones  auelori- 
lativé  et  compulsive  ,  per  exorcismos  ,  ul  ab 
obsessis  exeanl  corporibus,  quia  non  exeundo 
noceni  :  et  licitum  est  adjurare  ut  non  no- 
ceant ,  et  consequenter  licite  adjurari  possunt 
ad  ea  qu:e  ordinantur  ad  hujusmodi  expulsio- 
ni  m  eoruiu  ,  et  ad  uocumenti  cessationem  ; 
puia ,  ut  daemon  ille  nomen  suum  dical,  quia 
valet  ad  hoc  ul  exorcista  nominatim  contra 
ipsum  priBcepla  dirigat  ;  simililer  ut  causani 
nocendi  el  obsidendi  hominem  l'aleatur  ;  valet 
enim  ad  hoc  ut  ad  caulelani  ea  causa  amovea- 
tur.  Item  ut  dical  si  habet  soeios;  valet  nam- 
que  ad  ipsi  exeunii  iniperandura  ,   ut  secum 
iraliat  soeios  quantum  polest  :  el  sic  de  cnete- 
ris  hujusmodi.   Si  veiô  exorcista  imperet  dae- 
moni  ul  dical  curiosa  ,  niliil  ad  expulsionein 
condueonlia  ,  idque  ab  eo  requirat  ex  quàdam 
leviiale  el  curiosilale  dticlus,  est  grave  pecca- 
tum ,  licet  non  videatur  esse  morlale  ,  quia 
laie  non  videlur    esse  ,   nisi   ciim   quis   ad- 
jurai d;emoiiem  obsecralivè  ,   aul  ad  aliquid 
consequendum  ,  puta  notiliam  ,  aul  obseqiiium 
adjiiialio  ordinaïur;  quod  lamen  iste  exorcista 
non  lacit,  tô  quod  non  credat  dxnioni ,  nec 
amiciliam  el  socielaieni  cum  ipso  ineal.  lia  Syl- 
vesler  verbo  Adjuralio,  q.5.  Quid  aulem  lacère 
pobsiiit  el  debeani  exorcisiœ,  cl  quid  licite  re- 
quit ère  non  possinl,  laie  oslendunt  Sanchez 
lib.  2  in  Uecahg.  cap.  42,  à  nuni.  6  usque  ad 
mini.  5t>  ;  el  Bonacina  disp.  V  ,  q.  1 ,  puncto 
iilllnioin  I  Uecal.  pra'cep. 


135 


PRIMI 


Régula  ilaque  generalis  est ,  quôd  semper 
cum  daeinone  nobis  agiMulum  est  lanquàm  cum 
hoslc,  cum  quo  nuUa  csl  induciarum  coiicessa 
libellas  ,  ut  scilicet  iiUcrim  pussit  lioiiio  cum 
dxaione  quasi  iLMiipore  Ireugœ  convcrsari,  ila 
ut  iiuui|uàm  lanquam  cum  socio  convcrsari  li- 
ceal,  aut  amico.  Ad  liosles  autem  duobus  mo- 
dis  inculpabiliter  nos  exbibcmus,  scilicet  ex- 
pulsivè  vel  compulsive  :  iileùque  bis  solis  duo- 
bus raodis  per  se  loqueiido  licite  ad  dxmones 
nos  babemus  ;  vel  expellendo ,  ut  in  exorcis- 
mis  et  orationibus  supra  abrcplitios  bt ,  vel 
couipelb'udo  ,  ut  sancti  viri  saipé  faciunt  prae- 
cipiendo  illis  divinà  polestale  ,  quâ  sciunt  se 
eos  compellere  posse,  ut  aliqua  dicant ,  vel  fa- 
ciant ,  non  ut  spontanci ,  sed  ut  hostes  in  ca- 
plivilalem  servitutis  redacti,  quomodo  Deus  et 
aiigeli  utuiUur  ministerio  daemonum.  Si  vero 
boiuo  se  babeal  cura  daimonc  non  tanquàm 
cum  boste,  sed  ineat  aclum  socialem  cum  co, 
lune  facit  aliquid  ex  génère  suo  peccatum 
niorlale;  nam  aclus  ille  socialis  babet  maleriam 
repuguanteni ,  cùm  terminelur  ad  bostem  Dci 
et  nostrum  ,  quod  répugnât  societali ,  ulpote 
quae  sub  amicitià  comprchendilur  ,  nuUaque 
cum  boste  amicitià  sit  concessa.  Adde  quùd 
aclus  ille  socialis  babel  maleriam  repuguanteni, 
non  qualilercumque,  sed  perniciosé;  eo  quod 
sit  cum  boste  in  ils  in  quibus  est  boslis  ;  quia 
omnia  dsemonis  volunlaria  ,  boslilia  sunt  pro- 
])lcr  perversam  ei  obstiiialam  ejus  voluniaiem 
in  malo.  In  quu  dillorl  ab  bominibus  invicera 
inimicis,  in  quibus  ([uxdani  volunlaria  possunt 
ad  boslililalem  perlinere  ,  quaedani  verù  non. 
Inde  sequitur  quod  si  bomo  exereeal  cura  dae- 
mone  actum  socialem  perlectè,  commillit  pec- 
catum niorlale  :  si  verô  solùm  imperfectè ,  pec- 
catum grave  veniale  facit ,  modo  non  faciat 
deprecalivè.  Habet  aulem  rationem  actùs  so- 
cialis perleciè  ,  uti  daenionis  volunlaria  confa- 
bulationc  ,  servilio  ,  doclrinà  ,  et  similibiis  : 
isia  eiiini  sunt  vilae  socialis  aclus.  Iniperlectè 
verô,  si  quis  ex  levilale  et  curiositate,  non 
credens  se  divinam  amiciliam  ofl'endere  ,  cum 
occurrenle  dœmone  in  assuiiiplo  corpore  vel 
abreplitio  per  modum  traiiseuntisloquilur,  in- 
quiril  bieviler  cuiiosa,  facit  aliquid  vanum  ab 
eo  lieii,  pula  movere  lapidera,  elc. 

Tamen  cum  bis  omnibus  suit  quod  peracci- 
dens  licilum  esse  polesl  ab  occurrenle  da;mo- 
ne  inquirere,  et  euin  eo  loqui  propter  aliorum 
Ulililutem  ,  si  casus  exigat,  quasi  leslimoiiium 
ab  bosle  oblalo  exigendo.  Et  lune  tanqu^'im 
cum  liobte  liiËC  a^scuda  suul  per  modum  trans- 


PR^CEPTI.  134 

eunlis:  ita  ut  finis  proximus  Jsit  imminens  uii- 
litas  id  exposcens  ad  honorera  Cbrisli  ;  quod 
rail)  aul  nunquàm  accidere  videlur ,  nisi  bis 
qui  possunt  daimones  compellere.  Quoniam 
(lifcnionis  verbis ,  cùm  sit  mendax  et  boslis , 
uulla  polesl  lides  adbiberi ,  nisi  adsit  virlus 
compulsiva.  Unde  D  Tbonias  lue  ait,  forte  ex 
speciali  instinctu,  vel  revelatione  divinà  ali- 
quos  sanclos  daeinonuin  operalione  ad  quosdam 
effectus  uti  posse.  Haec  ex  Cajelano  referre 
volui ,  quia  lolam  islam  maleriam  egrcgiè  ex- 
plicant ,  parce  tamen  et  cura  grano  salis  inlel- 
ligenda.  Dico  secundo  absolutè  et  secundùin 
se  vaiiuin  esse  creaturas  irrationales  ,  ut  locu- 
slas  ,  vernies  ,  nubes  ,  elc. ,  adjurare  :  ila  ut 
adjuraiio  referalur  ad  ipsassccundùm  se,  quasi 
ex  seipsis  se  inoveaiii  ad  illas  operationes  no- 
civas  ,  cùm  inlenlionem  nocendi  habere  non 
possinl,  neque  ailjuraiionis  percipiendœ,  ac  in 
vi  illius  cessandi  à  nocumento  sinl  capaces. 
Unde  vanum  ac  supcrslitiosum  est  voeare  eas 
in  lilein  ,  dare  ipsis  advocalum  et  defensorera 
ac  copiain  accusaiionis  facla;  à  populo  lanquàra 
à  parle  adversà  ,  et  quod  adjuraior  se  consii- 
luat  jmlicera  ad  eas  per  senientiam  à  nocu- 
menlo  repellendas ,  ei  expellendas  à  tcrri- 
lorio. 

Quia  verô  crealurae  irrationales  ab  alio  agun- 
tur  ad  proprias  operationes  ;  et  aliundé  eadom 
esl  actio  ejus  quod  agilur  et  movetur,  ac  illius 
quod  agit  et  niovet,  sicut  motus  sagiltoe  eliain 
esl  quaidam  operalio  sagillanlis:  ideo  operalio 
irraiiunalis  crealuraî  non  solùm  ipsi  allribui- 
tiir,  sed  prinripaliter  Deo  ,  ciijus  dispositioiic 
oniiiia  moveiilur,  ad  diabolura  eliam  periinel, 
qui  permissione  divinà  utitur  aliqulbus  irralio- 
nalibuscreaturisadnocenduni  bominibus.  Ilinc 
adjurare  erealuras  irrationales  relative  ad  eiim 
à  quo  agunturet  movenlur,  est  licilum,  nenipe 
per  modum  deiirecationis  ad  Deum  direct»; , 
qnoniodô  sancli  miracula  faciunt.  Et  respeclu 
daîmonis  per  niodumimperii,  et  comimlsionis, 
qnœ  ad  ipsum  referanlur  ,  ne  irralionalibus 
crealuris  tanqii.àm  instrunientis  ad  nostrura 
noeumenluni  ulaïur,  quomodo  adjurantur  in 
Eeclesiœ  exorcismis  ,  per  quos  daemonura  po- 
lesias  excludilur  ab  irralionalibus  crealuris. 
Ita  D.  Thomas  hic  an.  3.  Cùm  autem  non  con- 
slPt  an  crealiii;i;  à  Deo  aul  à  daimoiic  ad  no- 
ceiidum  inoveanlur,  ulcrque  modus  adjurandi 
simul ,  nempe  deprecalivè  Deuin  ,  et  iinpera- 
tivè  ac  compulsive  da;mones  ,  coinmuniler  fit 
iii  Ecclesiic  exorcismis.  El  si  quaiido  adjtiia- 
1     lio  ad  ipsas  creaturas  aliquo  modo  dirigaïur ,  id 


13^  ËXPOSITIO 

solùm  fit ,  quia  in  eis  recipiiiii  illa  operatio 
seu  efTectus  iiobis  adversus  ,  quem  per  adjiira- 
lioneni  averlere  conamur  ;  ideôque  à  Saiiclieit 
et  Suare  id  excusatur  à  peccalo  :  alii  verô  con- 
tendunt  esse  moriale  ex  génère  suo  ,  ob  scili- 
cel  irreverenliam  conlra  rcs  sacras  et  Ecclesise 
exorcismos,  quae  vanè  adliibenlur  :  posse  tanien 
esse  solùra  veniale  ,  tum  ob  bonam  fidem  tum 
ob  igiioranliam  ,  tum  ob  levilatem  materiae, 
sicque  utplurimùm  iierielcontingereiii  praxi. 


Î3G 


3))pfnî>iir 


(!) 


DE    POSSIBILITATE    ET    EXISTENTU    MAGI/E. 

Quaisliones  morales  modo  expositae  suppo- 
nunt  possibilitatem  et  exisientiaui  tum  divi- 
nalionis,  tum  magi*.  Mayol  de  eo  puncto  niliil 
disseruit,  quôd  tune  tempoiisin  conlroversiam 
non  adducebatur  ;  at  cùm  multi  prodierint 
etiam  inter  Christianos,  imô  inter  Catliolicos, 
qui  magiiis  eà  de  re  priejudiciis  sunt  imbuii, 
abs  re  non  erit  aliquantulùm  huic  discussioni 
innnorari ,  ut  vindicetur  sensus  Ecclesia;  con- 
lra >|uorumdam  opinionem,  quœ  processit  ex 
radiée  inlidelitails  circa  doctrinam  chrisiianani 
de  daenionibus.  Incredulos  ad  Iraclatum  de 
Kcligione  reniillinms;  rcs  poiissimùm  liic  agi- 
lur  cum  (Jalholicis  seu  parùm  edociis ,  seu 
prsejudiciis  niniiiim  danies  in  iis  ([uaj  specianl  ad 
magiam.  Porro  illis  dicimus  existentiam  magia; 
(sub  quo  nomine  divinaiionem  caeleraque 
islius  modi,  brevltatis  causa,  comprehendlnius) 
licet  non  pcriineat  ad  doguiata  lidei ,  tanien 
cilra  temeritaiis  notain  negari  non  posse. 

Prob.  1°  Scripiuris:  Inveleri  et  novo  Testa- 
mento  videmus  angelum  nialuaiqui  ab  cxordio 
cum  homine  loculus  est,  duni  in  paradiso  ler- 
reslri  proloparenlcsnost.os  ab  innoceniià  de- 
jecit,  cum  eodem  liomine  lapso  sœpè  iniisse 
commercium  quoddam  ad  eum  declpiendum 
ac  magis  depravandum.  Ciiari  possunt  incan- 
tatiunes  magoium  ^gyptiacoruin  ,  evocalio 
Samuelis  ,  etc.  Hinc  prophelx  ca;terique  viri 
divinilùs  inspirati  mulloties  loquuniur  de  arte 
ariolandi,  de  maleticiis,  etc.;  giaviler  objurganl 
cos  qui  pjtbones  consulunt  et  per  divinos  à 
morluis  veriiatein  quicrunt  :  al  quis  diual 
Deum  dcbuissc  lot  inandalis ,  liorlationibus  , 
niinis  averlere  liomines  à  crimlne  quod  nec 
possdtile  loret,  vei  liomines  tanlùni  indjguisse 
olim  ul  à  magià  avocarenlur,  si  dienioncs  nun- 

(1)  Appendix  illa  tcxiui  Alayol  addila  est 
operà  Ëditorum. 


quàm  operati  essent  prxstigia  vi,  seu  occasione 
liarum  invocaiionum?...  Repçriuntur  multi 
Scrlplurarum  texlus  circa  poteslatem  daemo- 
nuni  et  maleficia  in  TIteologiù  Scripturœ  sacrœ 
quam  edidimus  in  primo  volumine  cursus 
Scripturae ,  part,  teriià ,  cap.  XI  ad  XV,  et 
parte  sextà,  cap.  XXIX  et  XXX. 

2"  Traditione  Ecclcsiae.  Innumera  possemus 
cilare  testimoiiia  SS.  Palrura,  si  id  paterentur 
biijus  nolula;  limites.aut  existimaremus  de  eo- 
runi  sensu  dubium  nioveri  posse.  S.  Augusli- 
nus  librum  integrum  exaravit  de  Diviiialione 
dœmonum;  in  eo  explicai  quibus  variis  modis 
dœmones  mulla  noscunt  quae  bominibus  sunt 
impervia,  et  simul  quae  sil  illorum  polestas 
morbos  immitiendi  ipsum  aerem  vitiando,  unde 
concludit  :  «  Quae  cùm  ila  sint,  sciendum  est, 

<  quoniam  de  Divinatione  daemonum  agitur, 
«  illos  plerùmque  pronunliare  quae  ipsi  fa- 
1  eluri  sunt.  »  —  De  Div.  d;6ni.  c.  5.  S.  Cy- 
prianus,  lib.  de  Vanit.  idol.  dicit  spiritus  ma- 
los  sub  statuis  atque  imaginibus  delilescere, 
alllutu  suo  peclora  inspirare  suorum  cultorum, 
et  sic  oracula  cilicere  :  «  Ili  lamen,  subdit  S. 
I  doclor,  adjurati  per  Deum  verum,nobisstatim 

<  ccdunt  et  de  obsessis  corporibus  exire  com- 
(  pelluntur.  »  H«c  adeô  manifesta  erant,  ut 
Terlullianus  ausiis  fuerit  in  Apologià  publicâ 
provocare  magislratus  romanos  ad  experien- 
durii  quà  virlute,  solo  crucissigno  Cliristianus 
([uislibei  daimonem  fugaret  à  corpore obsesso- 
rum  et  cum  cogerel  ad  suam  vaniiatem  conC- 
tenduni  :  «  Nisi ,  inquit,  se  daemones  confessi 
lueiint,  chrisliano  menliri  non  audentes  ,  ibi- 
dem illius  Cbrisiiani  sanguinem  prol'undite.  > 
Apolog.  c.  34.  Ila;c  directe  quidem  divinaiio- 
nem specianl.  Quoad  magiam,  innumera  sunt 
concilia  tum  geiieralia,  lum  privaia  quae  illam 
lit  ceriam  supponunt  et  régulas  iradunt  ser- 
vaiulas  crga  eos  qui  vel  maleliciis  operara 
danl ,  vel  cum  magis  commercium  ineunt , 
sunimam  Ecclesiae  sapienliam  certè  conlem- 
nunt  qui  haec  onniia  veluli  niera  pbantasiae 
delirameula  halicnt.  Hune  continuum  tradilio- 
nis  sensuni ,  ne  ullra  limites  accuraulentur 
leslimonia,  habemus  in  conslitutione  Sixti  V 
quae  incipit  :  Caii  et  lerrœ ,  data  anno  1586. 
Sic  loculus  est  ponlil'ex  :   «  Sunt  qui   cum 

<  morle  fucdus  ineunt  et  pactum  l'aciunl  cum 
«  inl'erno,qui  similiier  ad  occuliorum  divi- 
s  naliiinem  el  inveniendos  tbesauros  vel  ad 
I  alla  lacinora  perpeiranda  eiiam  expressà 
(  cum  diabolo  laclà   paclione  ,  in  manilesiana 

<  suarum  pernicicm  animarum ,  nefarias  ma- 


{^i  PRIMl  PR 

f  gic«  arlis  incanialiones  insliumenta  cl  ma- 
«  lelicia  adhibent.  »  Riluale  ronianimi  cui  con- 
cinnnl  onines  libri  litiiales  in  Ecclesià  adlii- 
biti ,  monct  exorcistam  ut  «  jiibcal  dœnionem 
€  dicere  an  detineatur  in  corpore  obsessi  ob 
I  aliquam  operani  magicam  aut  malefica  signa 
«  vel  instrumenta,  quae  si  obsessus oie  sunipse- 
«  rit  evomat  vel  si  alibi  extra  corpus  fuerint 
«  comburanlur.  » 

llinc  colligere  est  quàni  nierilô  S.  Tbomas 
condemnaverit  sui  œvi  vires  lenierarios  do- 
centes  quod  nialeficiuni  nihil  est  in  niundo 
nisi  in  existimalione  lioniinuni  qui  eU'ectus  na- 
turales  quorum  sunt  causaî  occultae  ,  malcli- 
ciis  imputant:  <  Hoc,  ail  S.  doctor,  est  conlra 
I  auclorilales  sancloruni  qui  dicunt  quôd  da;- 
I  mones  habent  poteslateni  supra  corpora  et 

<  imaginaliones  bominum  quando  à  Deo  per- 
c  millunlur  ,  unde  per  eos  malelicii  abqua 
I  signa  facere  possunt...  Credimus  dœmones 
«  ex  subiiliiate  suai  nalurœ  multa  posse  qu* 

<  nos  non  possumus  et  illi  qui  eos  ad  lalia 
«  facienda  inducunt ,  maleflci  vocantur.  > 
Suppl.  q.  58,  an.  20. 

3"  Ratione  simul  et  faclis.  Quaestio  versari 
polest  vel  de  possibililate  ,  vel  de  exislentià 
magise;  possibililas  probalur  ralionibus  ibeolo- 
gicis  seu  à  fide  potissimùm  desumpiis,  (juia  lide 
solà  novimus  ipsos  angelos  ;  existenlia  autem 
faclis  evincitur. 

Si  quid  obstaret  quin  agnoscerelur  possibili- 
las magise,  essel  vel  ex  parle  dsemonnm  qui  nnl- 
lam  vim  haberenl  occulta  revelandi  seu  ope- 
randi  porlenla,  vel  ex  parle  bominum  qui  non 
possenl  inire  cum  daemonibus  commercium  , 
vel  ex  parle  Dei  cujus  kedereUir  provideiilia. 

Non  primum.  Euimvero ,  si  agalur  de  divi- 
naiione,  angeli  muila  procul  dubio  cognosount 
qua;  ab  bomine  ignoranlur  ;  suà  celerilale  in- 
comparabililer  vincuni  cursuni  quorumlibcl 
bominum  ;  ipsis  insuper  accessit  per  lam 
longum  tempus  quo  eorum  vita  prolendilur, 
rcrum  longé  major  experienlia  quàui  polest 
bomini.  Hinc  naluraliter  fil,  concludcbal  S. 
Auguslinus  libro  supra  laudato  cap.  3,  ut 
multa  seu  remolioribus  locis  peracla  ,  seu  ab- 
diia  nunlicnl  vel  prœnunlient  ,  qua;  bomines 
per  seipsos  nôsse  non  valent.  Ipsamei  fuUira 
conlingeniia  qua;  à  bberâ  bominum  determi- 
naiione  pendent,  licet  certô  praevidere  ne- 
queanl,  ut  alibi  ostenditur  ,  lamen  possuni 
magnà  probabilitale  conjicere  propler  agnilam 
illorum  indolem  et  influxuni  quem  se  babilu- 
ros  prsesuumnt  in  eururo  volunlalem...  Si  de 

TH,   XIV. 


.•eceptK  iU 

operaiione  prodigioruni  qua;silo  sit,  non  major 
est  dilliculias.  Novimus  ex  Scriplurà  sacra  sur- 
recluros  anle  finem  mundi  pseudoproi)hetas 
qui  dabunt  signa  magna  et  prodigia  ad  sedu- 
cendos,  si  ficri  polest,  eliam  eleclos;  porrô  liaec 
pseudoprophelarnra  virlus  iota  véniel  à  dae- 
mone;  ille  est  enim  qui  horum  ministerio  ap- 
parebit,  juxta  S.  Paulum  :  Seaindiim  operatio- 
iiem  salanœ  ,  in  omui  virtitle  et  signis  et  prodi- 
giis  mendacibus  et  in  omui  scductione  iniquitalis. 
Tb.  2,  cap.  2,  ergo,  etc.  Angélus  est  quidem 
substanlia  spirilualis,  unde  non  polest  quidem 
agere  in  corpora  conlaclu  materiali,  non  seciis 
ac  Deus  qui  movet  corpora  non  conlaclu,  sed 
suà  solà  virlule,  vel  eliam  anima  quae  licet 
simplicissima  suum  proprium  corpus  movet  et 
eo  mediante  in  alla  agit  modo  quidem  nobis 
ignolo ,  quia  nos  lalet  nalura  subslanliarum 
spirilualium,  sed  modo  efiicaci,  ila  et  non  est 
cur  angeli  non  fuerint  in  suà  crealione  simili 
virlule  donali  in  maleriam. 

Non  secundum  ;  ex  scil.  parle  bominum  veni- 
rel  impossibililas  magia;.  Sicut  cum  angelis  bo- 
nis, utsoepiùsevenisselegimns  in  Scripluris,  ila 
cum  malis  possunt  habere  commercium  ,  dùm 
subslanliae  illa;  angelicae  voce  per  aérera  for- 
mata ,  aut  signis  in  pbanlasià  inipressiâ  ,  aut 
sub  varia  spccie  apparendo  ,  illos  alloquuntur 
et  sic  suas  ideas  ipsis  communicant.  Fieri  igi- 
lur  polest  ul  diabolus  signa  quiedam  instituai, 
simulque  ([uibusdam  hominibus  manil'esiet , 
qua;  quolios  illi  adbibebunl ,  ipse  suà  vir- 
lule aderit  sive  ad  occullorum  manifeslalio- 
nem  ,  sive  ad  quorumdam  prodigiornm  openi- 
tionem. 

Non  leriium,  seu  ex  parle  Dei.  Observan- 
dum,  anle  omnia,  poteslalem  angelorum,  qua-- 
cumque  sit,  ila  subordinatam  manere  divinae 
volunlali,  ul  nihil  prorsûs  valeant  nisieà  per- 
miilenle,  sicut  iegimus  in  libro  Job,  unde  Dcusr 
maximà  facililale  impedit  quidquid  moliri  inlen- 
dunl,  sive  eos  suo  nutu  solo  coliibeal  cerlosque 
inler  limites  circumscribai,  sive  da:monibus. 
opponal  angelos  bonos  qui  adversùs  eos  pii- 
gnanl  et  vincuni,  nisi  ordo  providentia;  poslulea 
aliquid  eis  permilli.  Haec  sola  observalifv  snf- 
licit  ad  oslendendum  nullalenùs  sub  eorespe- 
clu  repugnare  inlervenlum  da;moiiis  in  niagià. 
Quœ  sint  aulem  illa  divina  consilia  quando  dae- 
nionibns  permiuiiiir  ul  homini  noccant ,  sœpè 
ignoramus;  aliquando  id  fit  ad  juslorum  pro- 
bationem,  aliquando  eliam  in  puniiionent  ma- 
lorum.  Non  magis  cerlè  répugnai  boniiali  Dei 
Ut  permitiat  diabolo  maleliciis  nocnmontuni 
5 


4^9 


Exposmo 


140 


honiini  inferrp,  quàm  illius  sanctîtali  m  lioini- 
nein  tentel  ad  malum  et  ea  opereuir  prndigia 
quibus  seducanliir,  si  fieri  potesl,  ipsi  elecli. 
Nunqu.'im  désuni  média  qiiibns  possiimis  inalis 
maleriaiibusuli,  si  palienter  tolerenturad  ev- 
pialionem  pecraioium,  et  periculo  lentatioiiuni 
nos  snbdiicere,  reourrendoad  Deiini. 

Magia  proiiide   possibilis  coniprobauir  ;    an 
vero  reapsè  existai,  non  raiione,  sed  faclis  os- 
tendendiim.  Falendiim  quidem  non  facilem  li- 
dem  adhibendam  esse  omnibus  quae  narranlur  ; 
in  nitiliis  inierveiiii  fiaiis,  midta  etiam  ignoran- 
tia*  vel  pr^jndioiisadscribenda  sunt,  sed  quôd 
illiid  de  omnilnis  sit  dicemlum  neqnaquàm  per- 
niiltit  ratio  :  boc  esseï  eerlé  obstinata  increduli- 
tas.  Impossibile  est  qiiftd  ubique  lerranim  ho- 
mines  tnm  pagani,  lum  iu&.v'i  ,  liini  Chrisiiani 
repmaverint  dœmonos  niulia  prodigia  opera- 
ri,  si  nnlluni  factuni  ipsis  iinquàm  constilissel  de 
illo  inicrvenlu  damonnm  ;  eo  sensu  niagi» 
nicriiô  apponinuis  quod  de  miraculis  dicebal 
celebris  Pascaliiis  :  «  Il  me  parait  évidemment 
qu'il  n'y  a  tant  de  faux  miracles,  de  fausses 
révélations,  de  sortilèges,  que  parce  qu'il  y  en 
a  devrais.  «(Pascal,  Pensées  sur  les  miracles.) 
Hnic  persuasioni  uiriversali  suffragantur  plu- 
riina  monuraenla  sive  in  bistorûi  gencr;di  Ec- 
clesiae,  sive  in  privalis  sanctorum  bisloriis  con- 
signata,  quae  non  uno  loco  ipsam  memorant 
cunfessioneni    reoruni    et    virlulem   divinam 
quâ   sancli   aut  cxorcisli»  fugavère  d;iemones 
et  dissolveruiit  opéra  magia;.  Non  possiinnis  fa- 
cta  specialia  prosequi  argumentis  crilicis  :  talis 
discuîsio   tr^nsiliret  limites  quos  huic  nota- 
mini  praescribcre  nccessum  fuit;  sed  consulatur 
de  divinalione  opus  P.  Ballus,  Réponse  à  l'Iiis- 
loire  des  oracles  de  M.deFontenelle,  1"  part, 
cb.  16,  18.  2'  partie,  cb.  10,  11,12,  15,  et  alibi 
passim.   Quod  olini  diabolus   operabalur  per 
oracula ,  non  est  cur  idem  non  adimc  opere- 
lur  per  privalam  divinationem,  divinos  susci- 
tando  qui  vi  pacii  cum  eo  inili  possint  idenli- 
dem  aliqua  vel  locis  rcmoiis  peracta,  vel  abdi- 
lis  retecla,  vel  quae  alio  modo  sint  boniinibus 
impcrvia,  sed  non  excedunt  capium  daimonis, 
manifestent.  De  Magià,  vide  opus  P.  Lebrun , 
Histoire  critique  des  pratiques  superstitieuses, 
liv.  2,  cb.  3,  t.  2,  l.  i,  versus  linem.  Faclums 
cl  Arrêts  du  parlement  de  Paris  contre  des 
Hergcrs,  ctc.,e,l  alibi. 

Huic  discussioni  linem  imponendo  ununi  no- 
taluni  volimius.  Sunt  quadam  operaliones  quaî 
olim  repulabaiilur  magi;e,  nuiic  verù  legibus 
pliysicisnieliùs  cognitis,  nalurales  omninô  ap- 


parent ;  hinc  multi  concludunt  errasse  olim 
paslores  Ecclesiœ  et  injuste  egisse,  dùni  veluti 
m-ngos  damnabant  ac  pœnis  subjiciebant ,  qui 
bisce  opcrationibus  operam  dédisse  convince- 
bantur.  Hoc  conseelariuni  respuimus ,  nam 
facile  concipitur  docmonem  soepiùs  potuissc  le- 
gibus natural'bus  quidem,  sed  tune  Ignolis, 
uti  ad  dccipiendos  bomines  variis  praestigiis; 
aliunde  Ecclesiœ  constare  potuit  homincs  quos 
magos  scu  sortilegos  vocaraus  adhibuisse  rê- 
vera arles  sacrilegas,  média  supersiiiiosa,  pa- 
clum  cum  diabolo,  ad  obtincndum  boseffectus, 
unde  hi  fuerint  rei  graviter  criminis  niagLie, 
etsioperatio,  seu  cffectus  inipctratus  ratione 
sui  fuerit  naiuralis,  dependcnsà  legibus  naïu- 
ra;  ....  Prœler  auctores  in  decursu  laudaios 
consule  Suares.,  de  Angelisjlib.  i,  c;ip.  39!;  Le 
Grand,  Dissertaliode,V/rafH//.«,qnac'  édita  fuit  in 
Iheologià  Bailli  adealcem,  tract,  de  Religione  ; 
Amandum  à  SanclA  Cruce  ,  Animadversiones 
criticae  inHermanni  Jansscns.  Hcrmeneulicain 
saeram.  ' 

Articilcs  IH. 

De  peccalo  irreligiosilalis  quod  rcperitur  in  len- 
latiune  Dei. 

Tenlare  aliquem  est  verbis  aut  factis  eum 
probare,  experiendo  an  sciât,  velit ,  aut  possit 
aliquid.  Et  hoc  experimentuni  fieri  potesl, 
sive  aporlè,  ut  diim  quis  lentatorem  se  profi- 
letur,  quo  modo  Samson  .Judicuui  li,  propo- 
suit  problema  Pbilistliaiis  ad  eos  lentandum; 
sive  insidiosè  et  occulté,  sicut  legitnr  .Maith.  22, 
Pharisaeos  Clirislum  leniissc.  Coniingil  autem 
aliquem  aliuni  tenlare  dupliciter  :  uno  modo 
formaliler  et  expresse,  puta  cùm  quis  diclo  vel 
facto  iictendit  experimenium  suniere  de  illo, 
seu  ex  inleniione  lentandi  explorai.  Secundo 
virlualitcr  et  inlerpretalivè,  puta  dùm  non  in- 
tendit quidem  experimentum  sumere,  aliquid 
lamen  dicit  aut  agil  quod  ad  nibil  alind  vidriur 
ordinaliile,  iiisi  ad  experimentum  siimendum. 
El  cùm  nullus  experimentum  sumal  de  eo  de 
quo  est  certus,  idée  omnis  tenlalio  ex  aliquà 
ignoraniià  vel  dubitaiione  procedit,  vel  ejus 
qui  tentât,  sicut  cilm  quis  experimenium  de 
aliquà  re  suniit,  ut  ejus  qualilatem  cognoscat; 
vel  aliorum,  sicut  cùm  quis  experimentum  su- 
mit  de  aliqun,  ut  aliis  oslendai,  per  quem  mo- 
dum  Peus  dicitur  nos  leniare.  lia  D.  Thomas 
2-2,  q.  97,  art.  1  et  2.  l'nde  leniare  Deum,  est 
experimentum  faeere  de  ejus  poieniili,  sapien- 
ti;\,  bcuiiUiie,  aut  vidunlale,  absque  aliquà  ne- 
cessilalc  aut  utililatc  :  quando  enim  aliquis 


Ul  PRIMI  PR 

necessitate  aut  ulililate  ductus  commiiiit  se 
(liviiio  auxilio  in  suis  petitionibus  aut  faclis, 
quairens  liuniiliier  ab  eo  inslruclioneni,  el 
quid  circa  aliquid  particulare  velit,  non  dicilur 
ifiiilare  Deum  ,  cura  hoc  ad  chariiateni,  lumii- 
litalem  ac  prudentem  religionem  speciet; 
ideùqne  est  licitum  ;  dicilur  enini  âParalip.  20  : 
Cùm  ignoramus  quid  agere  debeamus,  lioc  soliim 
lutbemus  residui,  ut  oculos  iwslrus  diriganms  ad  le. 
Sicut  cùm  quis  equum  currere  facit,  ut  hoslis 
évadai,  iJ  non  est  experimentum  di»  oquo  su- 
lucre  :  sed  si  equum  currere  faciat  absque  ali- 
quâ  ulililate  et  necessitate,  hoc  nibil  aliud  esse 
videtur  quàm  experinientum  suuiere  de  equi 
vclocitate  de  quà  dubitat ,  aut  sallem  non  est 
omninô  cerlus,  D.  Tliomas  ibidem. 

Hinc  primo  ille  censelur  expresse  et  forma- 
liler  cxperientiaui  de  aliquâ  Dei  perfectione 
faccre,  quando  ex  inlentione  formali  dubitat 
de  eà,  et  ex  lali  dubilatione  diclo  aut  facio 
vult  experientiam  de  illà  suraere.  Et  baec  Dei 
tenlatio  est  peccatum  mortale  ex  génère  suo, 
quia  irreverenliam  exliibel  divinae  excellenliae, 
dubiiandode  illà  :  si  enini  divina;  exccllenliam 
vuluntatis  bomo  revereretur,  nonnisi  ex  ra- 
liouabili  causa  praesumeret  qucerere  secrcluni 
illius  velle  nosse,  proul  experimur  in  homini- 
bus  ;  nulius  enim  absque  irreverenlià  principis 
quaeril  absque  rationabili  causa  ab  eo  quid  ipse 
vebl,  sicut  nec  quid  sciât,  aut  quid  possit; 
sicque  velle  ex  dubilatione  aiiquod  Dei  aitribu- 
luni  experiri,  magnum  Dei  contemptum  indu- 
dit;  ideoque  nequit  esse  peccatum  veniale 
soliim  ex  parvilale  materia; ,  sed  lanlùm  ex 
defectu  perl'eclae  deliberaliouis  et  propier  im- 
perfectionem  aclùs.  Quoties  igilur  deliberalé 
et  consulté  fil,  semper  est  peccatum  mortale. 
Unde  graviter  probibelur  Deuieron.  G  el 
Mallb.  i  :  iV'oH  leittabis  Domimm  Ueum  twim. 

loio  Sanchez  lib.  2  in  Decal.  cap.  ôi,  el  alii 
docenl,  quod  etiam  quando  dubilalio  deest, 
licel  non  sil  tenlatio  Dei  lia  propria,  adbuc 
uraeii  (X  objecto,  el  ex  naiurà  suà  est  morialis, 
nisi  foric  ex  indeliberalione,  ex  ignoranlià  non 
omnino  crassà,  et  ex  ineptà  quàdam  specie 
pielalis  ac  simplicilate  id  faciens  excuselur, 
eliam  quando  lit  ex  solâ  curiosiiate  videndi 
alii|uod  opus  supernalurale  el  niiraculosum  , 
aut  signuui  pelilur  à  Deo  suse  volunlalis  abs(iue 
dubilatione  de  ejus  scientià  ac  polenlià,  si 
nuUa  sil  raiionabilis  causa  petendi.  Kalioesl, 
tuni  quia  agere  cum  Deo  lanquàm  cum  ludione 
el  vanarum  curiosilalum  fautore  et  amatore, 
gravis  est  irieverenlia  ac  despeclus  divinae 


.«CEPTl,  i42 

majestatis.Tum  etiam  quia  iste  vull  et  intendit, 
quod  Deus  suâ  omnipolentià  aliquid  mirabile 
operelur  ad  linem  omnino  vanum,  quod  im- 
mensam  ejus  sapienliam  valdè  dedecel  :  unde 
hoc  vix  à  peccato  letbali  polest  excusari. 

Quando  alicui  fit  revelatio,  et  dubitat  an 
Dei  sit  aut  daemonis,  polest  concurrentibus 
circumstantiis  debitis,nempe  juslà  necessitate, 
aut  pià  ulililate,  petere  inslruclioneni  à  Deo 
per  aiiquod  signum,  adbibcndo  petendi  niodum 
debilum ,  scilicei  cum  omni  buniilitatc,  eâque 
animi  submissione,  ut  petens  non  ita  Cdem 
suani  illi  signo  parliculari  pelito  adslringat,  ut 
nisi  taie  concediilur,  non  sil  credilurus  ;  neque 
torminum  Dei  adjutorio  ponat;  neque  intérim 
omittat  média  ordinaria  à  Deo  prsestituta  ad 
illam  verilateni  cognoscendani ,  aut  rem  asse- 
quendam,  solùnique  pelai  ad  hoc  ut  inslruatur, 
quid  circa  hoc  placitum  sit  Deo.  lia  D.  Thomas 
art.  "2,  ad  3. 

Hinc  secundo,  censelur  ille  implicite  et  in- 
lerpretaiivè  lenlare  Deum  ,  qui  lameisi  non 
dubilet  expresse  de  perfectione  divinà,  aliquid 
lamen  agit,  quoJ  suàpie  naturà  ad  nibil  aliud 
pcrlinere  el  reierri  posse  videtur,  quimi  ad 
experiniciiUim  sumendiim  de  perfectione  divi- 
nà, quasi  dubilarelur  de  illà,  quod  accidil 
quando  absque  necessitate  el  uliUtale  neglectis 
mediis  à  divinà  providenti:i  couslitulis  aliquid 
agit  expectaus  à  solo  Deo  cfléctum,  et  sine  ra- 
lione  conimittii  se  periculo,  volens  experiri 
ulriim  possit  à  Deo  liberari;  alioquin  non  est 
tenlatio  Dei ,  si  nempe  opus  (ial  sine  respeciu 
ad  Deum,  nec  ab  eo  petalur  aut  expectetur 
efleclus.  Unde  qui  sponié  se  in  ignem  conjicil 
ad  moriendum,  nec  inlendens  inde  à  Deo  libe- 
rari, non  dicilur  tenlare  Deum. 

Ex  his  facile  resolvi  possunl  casus  par- 
ticulares  circa  Dei  tentationeni  occurreii- 
tes.  Sequilur  enim  quod  cùm  sancli  suis  pre- 
cibus  miracula  làcienies,  ex  aliquà  neces- 
sitate vel  ulililate  movereulur  ud  pelendum 
divinae  poleslatiseffectus,  non  tentabant  Deum  ; 
sic  enim  Apostoli  licite  petieruni  à  Domino 
quod  in  nomine  Jesu  Cbristi  fièrent  signa,  ut 
(liciiui-  Actor.  4,  ad  hoc,  scilicct,  ut  virtus 
Clirisli  in  lidelibus  manifestaretur,  cùm  subes- 
sei  justa  nécessitas,  pia  utihlas,  el  alia  qua;  ad 
boo  concurrere  debent.  Non  exisiimo  tamen 
lui  ne  licitum  esse  absolulè,  publicè  absque  ne- 
cessitate petere  miraculum  ad  conûrinandam 
fidem  coram  inlidelibus  aut  haereticis;  tum 
propier  periculuni  scandali  quod  inde  suboriri 
posset  si  efleclus  non  eveniret  ;  tum  quia  modo 


U5 


sullicil  Ecclesiœ  t«>slimoiiiiini  et  aucionlas  ;  iiim 
quia  isia  peiilio  est  atleô  excellens  et  extraor- 
diiiariii,  ut  sino  spcciali  Dei  niolioiie  (ieii  non 
(lebeat.  lln<le ,  nisi  pelens  habeat  donnni  mi- 
raciiloi-uin ,  aut  ex  peculiari  Spirilns  saneti 
inspiratione  ad  lioc  cerlô  movealur,  ut  quidam 
saneti  fecerunt,  non  caret  tentalione  Dei.  Pe- 
tere  signum  noluit  Acliaz  pro  populi  instruc- 
lione,  quod  Deus  volebai  illi  dare  ;  ideô  pec- 
cavil.  (Jedeon  ver»)  ex  debilitale  lidei,  signum 
petiisse  videtur.  Et  ideô  à  peccaio  non  excu- 
salur.  siciit  et  Zacharias  Lucœ  \.  Abrabam  ex 
iiislinciu  divino  illud  petiit,  et  non  peecavit. 
D.  Thomas  art.  2,  ad  3. 

Sequitur  pra;ierea  quôd  prsedicaiores  rcgiii 
Dei  ex  magnâ  necessitate  et  utilitate  sub&idia 
lemporaiia  prœtermiltentes  ut  verbo  Dei  e\- 
pediliiis  varent,  non  ex  hoc  tentant  Deum,  si 
solius  Dei  anxilio  innitantur  :  bené  lamen  si 
absquc  uliliiate  vel  necessitate  subsidia  lem- 
poraiia desererent  ;  ut  si  quis  vellel  à  cibo 
abstinere  toto  qnadragesimali  tempore  ad 
Chrisli  imitationeni,  aut  nollet  qusrere  unde 
sustenuri  posset,  expeclans  quôd  Deus  nianna 
illi  plucrel,  prout  fecil  Israelilis  in  desorlo.  D. 
Thomas  ad  3,  arl .  1 . 

Sequitur  insuper  quôd  B.  Agaiba  non  len- 
lavit  Denm  noleiido  medicinam  carnalcni  tor- 
pori  sno  unquam  exhibera,  sed  à  Deo  solo 
expeclanilocurationem;  quia  experlaeraterga 
se  divinam  benevolenliam,  ut  vel  infirmiiates 
non  pateretur,  pro  quibus  corporali  medicinà 
indigeret,  vel  siatim  sentiret  divinoe  curationis 
effeclum.  lia  D.  Thomas  2-2,  q.  97.  art.  1,  ad 
3,  ubi  Cajetanus  dicil  quôd  lempore  niartyrii 
respnere  niedicinas,  hoc  non  est  tentare  Deum , 
quoniam  utililas  maxima  est  et  nécessitas 
promptitudinis  animi  ad  sustinendum  ,  et  sic 
prompte  teslimonium  lidei  christiana;  perhi- 
bendum  :  nam ,  si  medicinam  corporalem 
athleta  fidei  tune  susciperet ,  videretur  minus 
spontè  hoec  pâli ,  et  evilare  passionem  quan- 
tum potesl.  Item  qnôd  respuere  aliquando  me- 
dicinam ratioiie  spiritualis  profeclùs,  non  est 
tentare  Deum ,  modo  hoc  sistat  intra  limites 
rationabilis  obsequii  :  sic  cnini  viri  saneti  se 
offerunt  Deo  hostiam  viventem  in  hoc  mundo, 
dolores  illiacos,  ulcéra,  etc.,  quae  paliunlur, 
libenler  suscipientes  ad  carnis  morlilicationem, 
et  Chrisli  imitalionem,  et  ob  hoc  respuunt  medi- 
tinas;  quod  tamen  limiiandum  videtnr,  nisi  ex 
medicinaî  negleciu  mortis  perieulum  inmiine- 
ret.TandenidicilCajelanusquôdabsolulèettoto 
tempore  vilse,  noile  uti  niedicinâ,  de  lege  com- 


ÊKPOSniO  lu 

niuni,essel  tentare  Deum  :  sci-iplum  est  enim  : 
.Mtisshmis  de  terra  creavit  medk'mmn,  et  vir 
sapiens  non  despiciet  illam,  Eccles.  58.  Unde  in- 
firmus  graviter  decumbens  qui  nollet  mcdica- 
menlum  adhibere,  credens  quôd  Deus  euni  sit 
sanalurus,  non  exeusaretur  à  peccalo  gravi; 
secùs  videtur  dicendimi  si  levi  tantùm  morbo 
laboraret,  cùm  in  primo  casu  immineat  perieu- 
lum viiœ  ;  secùs  in  secundo,  ut  supponitur. 

Sequitur  prîelerea  quôd  qui  temerè  se  offe- 
runt marlyrio,  irritando  et  turbando  infidèles 
absque  necessitate  fidei  vel  fidelium ,  videntur 
tentare  Deum,  ex  D.  Thomà  2-2,  q.  124, 
art.  1,  ad  3,  et  q.  97,  art.  1  ,  in  Sed  covtra 
referl  Auguslinum  lib.  22  conlra  Faustum  , 
cap.  3G ,  dicentem  quôd  Clirlslus  qui  pal.^m 
docendo  et  arguendo ,  et  lamen  inimicorum 
rabiem  valere  in  se  aliquid  non  sinendo ,  Dei 
demonstrabat  potesiatem,  idem  tamen  fugiendo 
et  lalendo  ,  bominis  insiruebal  infirmilatem  , 
ne  Deum  tentare  audeat  quando  habet  quod 
facial,  ut  quod  cavcre  oporiel  évadât.  Et  ibi- 
dem ait  D.  Auguslinus  relalus  à  D.  Thomâ  ad 
5,  art.  1,  q.  97,  quôd  Paulus  fugil ,  non 
quasi  non  credendo  in  Deum,  sed  ne  Deum 
tenlaret ,  si  fugere  noiuisset ,  cùm  sic  fugere 
poluissct.  Nam,  quando  absque  necessitate  et 
utilitate  prsetermittit  facere  quod  potest  ad 
pericula  evadenda ,  respiciens  solùm  ad  auxi- 
lium  divinum,  censelur  lenlare  Deum,  ut  qui 
à  grassatoribus  impelilus,  cùm  posset  fugâ 
sibi  consulere,  vult  tamen  sistere  ad  experien- 
dum  in  se  divinum  anxilium.  Idem  à  fortiori 
dicendum  de  eo  qui  spontè  tcmerèque  se  ex- 
ponit  probabili  periculo  mortis  aut  mutilatio- 
nis  absque  causa  ,  ut  qui  existens  in  alto  loco, 
nollet  per  gradus  descendere ,  sese  praecipita- 
rol ,  aut  qui  posset  tluvium  pertransire  supra 
pontcm  ,  aut  naviculam  ,  vellet  super  aquas 
ambulare  ,  credens  quôd  Deus  eum  servaret 
incolumem,  et  sic  de  similibus. 

Sequitur  ulteriùs  damnandam  esse  consue- 
ludinem  quà  homincs  olim  à  crimine  objecte 
se  purgare  solebant,  monomacbiâ  ,  ferro  can- 
denli ,  vel  aquâ  fervente  ,  aliisque  purgationi- 
bus  vulgaribus,  cùm  constet  in  illis  contineri 
sallem  inlerpretaiivam  Dei  tcntationem.  Tum 
quia  sine  necessitate  laies  se  exponebant  evi- 
denti  periculo  ,  tum  quia  ad  (uendum  bonuni 
commune  sullicit  ut  de  crimine  aut  de  inno- 
cenlià  conslet  per  deposilionem  testium,  per 
juramentnm,  aliaquc  média  ordinaria  et  sua- 
via.  Unde  nieritô  reprobanlur  à  jure  tit.  de 
Purg.  canonic.i  cap.   Ex  luarum .  el   tit.    de 


iib 


PRIMI  PH. 


Puig.  vulg.  cap.  lin.,  et  caus.  2,  q.  5,  can. 
Conmluisti.  Et  à  D.  Thomà  2-2,  q.  93,  ail.  8, 
ad  3,  et  5  p.  q.  80  ,  art.  G  ,  ad  5,  et  dociores 
asseniiit  jiidiceni  lelhalitcr  peccarc,  si  pro- 
cédât ad  lorqiieiiduin,  condcniiianduin  vel  ab- 
bolvenduin  aliqueiii  lunquàiii  manireslatuni  iiis 
et  siniilibiis  sigiiis.  Ratio  est  quia  judex  ex 
iiidiciis  et  probatioiiibus  procedere  débet ,  ex 
quibus  bumano  modo  iii  veiitatis  iiotitiam  de- 
veiiirc  potest  :  bujusmodi  auteiii  indieia  non 
sunl  huniana,  sed  superstitiosa  ,  œqiiivoca  , 
aut  salteni  nobis  ignota.  Eodcni  modo  latioei- 
nandnni  est,  diini  judex  procedit  contra  ali- 
quem  qui  à  malelico  per  divinalioneni ,  nia- 
giani ,  abunive  snperslitiosum  et  dial)olicum 
niodum  denuntiatus  et  cognilus  fuit  rens.  ^e- 
que  referl  quôd  Nnm.  5,  millier  de  adullerio 
suspecta  purgabatur  aquis  ainaris.  Id  cx|iressà 
Del  voltintate  fieliat,  et  iicebai  :  quod  lameii 
cùm  sit  caereiiioniale  ,  jam  cessavit ,  nec  in 
nova  lege  ad  miracnla  est  rcciirrcndum.  Nec 
obstal  quôd  eliain  in  iiovà  lego  lias  purgatio- 
nes  quandoque  usurpalas,  Ueus  variis  miracu- 
lis  conlirniaveiit  ;  id  enini  in  quibusdani  ca- 
sibus  accidere  potiiit,  in  quibus  ex  spécial! 
Dei  molione  fueruut  ab  innoccniibus  injuste 
accusatis  acceplalie  ;  quamvis  qui  eas  iiidixe- 
ruiit  peccaverint,  volentes  Deum  sic  ostendere 
veritalem. 

Sequilur  etiani  valdè  noiandum  esse  illud 
Eccl.  18  :  Alite  oralionem  pricpara  aiiimam 
tiiam,  et  noti  esse  quasi  liomo  qui  tentât  Deum. 
Lbi  glossa  inierlinearis  ait  :  Qui  scilicet  leiitans 
Deum,  oral  quod  docuit ,  sed  non  facit  qiiodjns- 
sit.  \).  Tliomas  bic  arl.  3  ,  ad  2,  bœc  verba  ex- 
plicaiis,  inquit  quod  ille  qui  anie  oralionem 
non  pni'paiat  animani  sunni ,  dimiltendo  si 
quid  adversùs  aliqnem  habet ,  vel  aliàs  ad  de- 
votionem  non  se  disponendo ,  non  facit  quod 
in  se  est,  ut  exaudiatur  à  Deo,  et  Ideo  quasi 
interprétative  tentât  Deum  ,  cl  quanivis  bujus- 
modi quasi  interpretaliva  tcniatio  videatur  ex 
praesumptione  seu  Indiscretione  proveiiire  , 
lamen  hoc  ipsuni  ad  irreverentiain  Dei  perti- 
net,  ut  homo  prsesumpluosù ,  et  sine  débita 
diligentià  se  habeat  in  bis  qua;  ad  Deum  perti- 
nent; dicitur  enini  1  Petr.  5  :  Humiliamini  sub 
potenti  manu  Dei.  Et  2  ad  Timolh.  2  :  Sollicite 
cura  teipsum  probabilem  exhibere  Deo.  Unde 
eliam  bujusmodi  tentatio  (juaidani  veluti  spe- 
cies  irreligiositatis  est.  Tentatio  verô  Dei  pro- 
pria esse  videtur,  (|uôd  aliquis  imperilus  indi- 
scrète absque  jusl.i  causa  conciones  habeat  : 
sine  piu'paratione  absque  studio,  meditatione 


ECEPII.  né 

alilsque  prœviis,  sperans  sibi  à  Deo  suggeren- 
dos  esse  conceptus.  Nec  excusarelur  ex  illo 
iMallbxl  10  :  Nolite  cogilaie ,  quomodb  nul  quid 
toquaiiiiiii  ;  uon  eu'un  dédit  Cbrislus  oiunibu.^: 
gralius  gratis  datas  et  privilégia  qu;e  contulit 
suis  discipulis  qiios  Spiriius  S.  lepleveral. 
VideD.  Tbomam  2-2,  q.  53,  arl.  4,  ad  1. 

Sequitur  Dei  lentationem  esse  speciem  irre- 
ligiositatis, seu  esse  vitiuni  virtuti  rellgionis 
opposilum,  quia  cùm  liiiis  religionis  sit,  reve- 
rcnliani  Deo  exhibere,  ilia  onmia  religioni  op- 
ponuniur,  quœ  directe  ad  Dei  irreverentiam 
pertinent.  Dubitare  aulem  de  excellenliâ  Dei , 
et  diclo,  vel  facto  velle  eam  explorare  expli- 
cité aut  implicite,  prout  contingil  in  lenlatione 
Dei ,  continet  inagiiaui  illius  irreverentiain  , 
unde  est  peccatum  niorlale  ex  génère  suo ,  non 
lamen  lia  grave  sicut  eslsuperslitionis  vitium, 
ulpote  (|u;e  minus  reverenliae  diviiiis  adversa- 
lur  :  iiani  supersiitiosus  proteslatur  crrorein 
excellenliâ;  divinse  conlrarium,  eique  jier  cer- 
tiludineni  adhaiiet;  qui  vero  Deum  tcnlat, 
proteslatur  dubitatlonein  de  divinà  excellenliâ. 
Sicut  autein  magis  est  inlidelis  qui  in  errore 
est  conlirmatus  ,  quàm  qui  de  veritatc  lidei  du- 
bilal,  ila  etiam  magis  conlra  Dei  rcverenliam 
agit,  qui  suo  facto  proteslatur  dubitalionein. 
lia  D.  Thomas  bic  art.  3  cl  i. 

Sequitur  landeni,  leiitalionem  Dei  forinalem 
cl  expressam  esse  semper  niorlale  peccatum  . 
(|Uoties  lit  cuni  plenà  advciientià  et  delibera- 
lioiie,  solùnique  possc  esse  veiiiaie  propler 
indelibcrationem  et  imperl'cclioneni  acUis,  ut 
in  priniis  moilbus.  Tentaiionem  verô  Dei  soliim 
materialiui  et  interpielativam ,  qua;  scilicet 
non  est  cmii  dubitalioue  elcum  inlentioiie  ex- 
plorandi  diviniiiii  nosse,  posse,  aut  velle,  cùm 
sit  lanlùm  quid  inipcrfectum  iu  specie  lenta- 
lionis  ,  esse  solùm  peccalum  veniale,  propler 
imperfcciionein  aciùs  ex  parle  stia;  l'orma!  :  si 
lamen  inaguiludo  seu  qualiias  tcnlaiionis  re- 
duceret  acluni  in  naturam  sua;  foriiKB,  seu 
maleria  adeù  gravis  esset  ut  sine  dubitalioue 
et  exploratione  divin:e  excellenliâ;  adbiberi 
non  posset ,  prout  in  purgationibus  vulgaribus 
contingil  ;  tune  esset  peccatum  niorlale.  lia 
Cajetanus  in  Sunimà ,  v.  Tentutiu. 

Hinc  colligilur  Dei  tentaiionem  in  coiifes- 
sione  explicandam  esse.  Imô  et  exprimendum 
an  fueril  vel  expressa  vel  lacita. 


147 


EXPOSITIO 


148 


ARTICULU&  IV. 

[De  sacrilegio  (1). 
Sacrilegium  est  omnis  violatio  ,  seii  indigna 
tractatio  reisacrœ.  Ad  liiijus  definilionis  intel- 
ligeiitiam  observa:  l°rein  sacram  ilici  eam  qiiœ 
deputatur  ad  cullum  divinuiii;  si  agalur  de 
personâ,  suliicil  quodlibet  proposilum  aut  vo- 
tum  privaluni,  ul  sic  Deo  depuletur  et  inler 
sacra  reputari  possit  ;  si  aulem  agatur  de  locis 
vel  rébus,  necesse  est  ut  consecratio  flatpublicà 
auclorilate,  ut  tenent  coiiimuniler  DD.  2°  Ros 
Deo  sacra potest  duplicem  babere  sanctificalio- 
iiem,  unam  ex  ipsà  suâ  institiitione  seu  dedica- 
tione,  alteram  priori  supervenienteni,  ut  si 
persona  jam  sacra,  v.  g.  clericus,  eximaïur  ab 
aliquo  onerc  ob  reverenliara  statui  clericali 
conciliandam  ;  iila  ininiunitas  vel  privilegium 
dicilur  sanctitas,  quia  ordiralur  ad  priorem 
sanclitatem  tuendara  elilliusgratià  concedilur. 
3°  Sacrilegium  supponit  non  qualenicumque 
violationem  rei  sacr»,  sed  illius  violationem  in 
eo  in  quo  est  sacra  sive  suâ  instilulione,  sive 
loge  ecclesiasticâ  ;  unde  aliud  est  sacrilegium 
nalurâ  rei  independenter  à  jure  positive,  ul  si 
violelur  virgo,  et  aliud  ex  jure  positivo  iia  dis- 
ponente.  His  positis  dicinius  1°  :  Sacrilegium 
est  peccatum  opposltum  virtuti  Religionis.  lia 
omnes,  el  ratio  est  quôd  illa  virlus  exigat  ut 
res  divine  cultui  dicala  venerationi  habealur 
propier  Deum  ad  quem  rcfertur. 

2"  Sacrilegium  mulliplicera  potest  babere 
malitiiB  speciem,  nam  cûm  sacrilegii  objeclum 
sit  res  sacra,  sccundiim  diversam  rationem  san- 
ctitalis  remm  sacrarum,  quitus  irreverenlia  ex- 
liibetur,  necesse  est,  quod  sacrilegii  species  dis- 
linguantur.  Cùm  ilaque  tria  sint  gênera  rerum, 
qu;e  sanctilate  ordinari  pessunt,nimirùm  per- 
sona, loca,  et  certae  quxdam  res,  bine  sacri- 
legium distinguilur  in  personale,  locale,  el 
reale.  Quoe  quidem  specifica  distinetio,  ut 
optimè  notant  cum  D.  Tliom.  tbeologi,  non 
ex  eo  desumilur,  quôd  res  à  se  invicem  specie, 
imè  loto  génère  distinguantur,  sed  quia  di- 
verse plané  modo  sanciilatem  participant ,  et 
nanciscunlur,  unde  sanclilas  analogicè  de  illis 
enuntialur.  Quamobrem  subdit  i.  c.  S.  doct.: 
Tanlb  sacrilegium  esl  gravius,  quanta  res  sacra, 
in  quant  pcccalur,  majorem  oblinet  sanctilntem. 
Aiiribuitur  autem  sanctilas  personis  sacris  {id 

(1)  Vid.  Païuzzi  Tb.  mer.  t.  5,  dissert.  V; 
lîillnart  de  Religions  dissert.  X ,  unde  articu- 
limi  bunc  penù  expfessimus  inlersertndiim 
lexlui  Mayeli  qui  de  sacrilegio  disserlt  inferiùs 
iu  matcrià  luxuriae. 


est  divino  cultui  dedicatis)  el  locis  sacris,  et  rébus 
quibusdam  atiis  sacris.  Sanclitas  autem  loci  or- 
dinatur  ad  sanciilatem  Iwminis,  qui  in  loco  sacro 
cullum  Deo  exliibet.  Dicitur  enim  Macliab.  5  : 
Non  prepter  lecum  genlem,  sed  propier  gen- 
tem  locum  Deus  elegit  :  et  ideb  gravius  pecca- 
tum esl  sacrilegium,  quo  pecculur  contra  perso- 
nani,  quàm  quo  peccatur  contra  locum  sacrum... 
Tertia  species  sacrilegii,  quœ  circa  alias  res  sa- 
cras committitur,  etc. 

In  bisce  lamen  speciebus,  quae  atomae  sunt, 
varies  agnescit  gradus  seu  medos  idem  D.  An- 
gel,  secundiim  dijferentiam  personarum,  el  loco- 
rum   sacrorum,  et  secundiim  dijferentiam  rerum 
sacrarum.   Uoruni  graduum  el  medorum  ali- 
quos  enumeral  ibidem  D.  Angel.  quibus  alios 
addunt  theologi.  Ilaque  quoad  personas  sacras 
aliinel,  seu  quead  sacrilegium  personale,  qua- 
tuor ponunlur  gradus  seu  modi  sacrilegii,  vi- 
delicct  :  l°Personam  sacram  verberande,  per- 
tutiendo,  persequendo,  vel  reali  aliquà  conlu- 
meliâ  aliiciende.    2°  Eam  ad   laicum  forum 
trabende.  3°  Tributa  et  vecligalia  absque  légi- 
tima auctorilale,  vel  urgente  necessitate  impo- 
nendo.   i°  Impudicas  actiones  cum  ipsà  pera- 
gende,  tum  respeclu   ipsius  personai  sacrae, 
lum  respeclu  ceniplicis;  nani  cujuslibet  voli 
violatie  sacrilegium  est.   Ex  parle  verè  loci 
sacri  sacrilegium  commiltilur  :   1°  Locum  sa- 
crum incendendo,  infringendo,speliande,etc. 
2°  Inuuunitalem  violando  per  violenlam  ex- 
Iractionem  boniinis  illùc  lanquam  ad  asylum 
conl'ugientis,  quibusdam  lamen  casibus  exce- 
plis.  5°  Locum  sacrum  polluendo  vel  per  san- 
guinis  injuriosani  eli'usioncm,  vel  per  volun- 
lariam    pollutieiiem    sive    manifestam,    sive 
occuliam,   vel   per  sepullurani    hominis  non 
baplizali,  sive  cxcommunicati   non   tolerati. 
4"  Preranas  acliones  inibi  exercendo,  quae  sive 
naturali  lege,  sive  juris  canenici  probibitione 
loci  sanctitati  répugnant,  cnjusmodisunt  nier- 
caturas,   negetialienes ,  convivia,   soenas   ia 
lemplis  insliluere.   3"  Furari,  nam  stalulum 
leginius   à  jure  canonico    cap.    Quisquis,  17, 
quœst.   4  :  Sacrilegium   commiltilur    aufcrendo 
sacrum  de  sacro,  rel  non  sacrum  de  sacro  iive 
sacrum  de  non  sacro.  Deni(iue  ex  parte  rei  sa- 
crae, prout  à  loco,  et  personâ  dislinguitur, 
primo  loco  enumeral  S.  Tbom.  «  Sacramcnt^, 
«  quibus  bonio  sanctilicatur,  quorum  praeci- 
f  punm  esl  Eucbaristiae  Sacramenlnm,  quod 
«  centinel  ipsum  Cbrislum.  El  idée  sacrile- 
«  gium,  quod  contra  boc  sacramenlum  com- 
f  uiitttlur,  gravitisiuluii)   esl  intcr  uiunia.  » 


149 


PRIMl  PR^CblPTI. 


loO 


inter  violaliones  rei,  non  personae  sacrae  ;  nam 
licet  Cliristiis  sil  lealiler  in  Eucbarislià  prae- 
sens,  non  est  lanien  inibiper  inoduin.corpoiis, 
sicut  erat  in  nmiido,  el  niodô  est  in  cœlo,  sed 
alio  incflabili  inoilo,  sciiicel  sacranicnlali  ;  ideo 
indigna  traclalio  Eucliarisii*  non  consliluit 
sacrilepiiuni  in  personani,  sed  in  roni  sacram. 
«  Post  Sacramcnla  {sequiiiir  S.  Tlwm.)  secun- 
<  dum  locuni  tenent  vasa  consccrala  ad  Sacra- 
I  menloruni  suscepiioneni,  ncc  non  eorum 
«  materi;e  et  forma;,  el  ipsae  imagines  sacra;, 
•  el  reliquise  Sanctorum,  in  qnibus  quodam- 
€  modo  ipsae  personœ  Sanctorum  veneranlur, 
«  et  lielionorantur.  Deinde  ea,  quae  sunt  de- 
«  putata  ad  sustcnlationem  ministroruni,  sive 
I  mobilia  sint,  sive  immobilia.t 

5°  Sacrilegium  est  de  se  et  ex  génère  suo 
lelhale,  ut  ipso  nalurali  luniine  palet,  cùm 
gravem  irroget  Deo  injuriam,  afferalque  dam- 
nabileni  ejusdem  dehonesiationem.  Polest  ta- 
men  ratione  imperfeclionis  aclùs,  vel  etiam 
parvilale  maierian  esse  vcniale ,  ul  si  quis  ex 
oblaiionibns  fidelium  tenuem  fureiur  mone- 
lani.  Saerilogii  circunistaniia  semper  est  in 
confessione  aperienda;  novani  enini  addit  pec- 
calo  maliliam  :  nam,  ut  observai  S.  Tlioni. 
aliqua  peccala  licet  specie  inler  se  différant, 
convenire  tanien  possunl  in  unà  eàdemque 
sacrilegii  specie;  Iiinc  scribit  1.  c.  ad  2: 
«  Possibile  est  aliqua  duo  peccata  dilTerre 
«  specie  secundùm  niateriales  acius,  convenire 
(  autem  in  specie  secundùm  unam  ralionem 
«  fornialem  sacrilegii,  pula  si  quis  sanclinio- 
«  nialem  violaverit  verberando,  vel  concum- 
€  bendo.» 

Hinc  multa  dedncipossuntconsectaria;  qiiae- 
dam  exponemus  qnae  niajoris  momenli  sunt  : 
l"  PersonDB  Deo  dicalse  vel  per  vola,  vel  per 
ordinationcmTnon  in  omni,  quod  perpetran- 
peccalo,  sacrilegium  commillnnl,  sed  solùm 
cùm  in  se  violant  castiiatem.  Ita  docet  S. 
Thom.  2-2,  q.  !)9,  art.  5,  ad  3  :  Omne  pecca- 
tum,  quod  sacra  persona  commiltit,  mulerialiter 
quiitem,  et  quasi  per  accidcns  est  sacrilegium. 
liitde  Hieronymus  (Bernard,  lib.  II.  de  Considé- 
rât, cap.  15.)  dicil,  qnbd  nmjir.  iu  ore  Saccrdolis 
sacrilegium  sunt,  vel  btaspliemia,  Formaliler  au- 
tem, et  proprié  itlud  solum  peccatum  sacnv  per- 
sonœ  sacrilegium  est,  quod  agilur  directe  contra 
ejus  sanclitalem  ;  puta  si  virgo  Deo  dicata  fvrni- 
celur.  Et  eadem  ratio  eut  in  aliis.  Pra>lerea  le- 
nenlur  in  confessione  aperire  et  gradum  quem 

oblinent,  et  votum  etiam  casiiialis,  si  reguhires 
sint,  cùm  haec  ouinia  sacrilegii  peccatum  ag- 


gravent, ut  docent  cum  Suarez  plurcs  alii 
tbcologi. 

2°  Locum  sacrum  violant,  et  sacrilegium 
conimillunt  qui  res  eiiani  non  sacras  ,  et  loci 
sacri  lidei  commendatas  in  illo  furantur.  Et 
quidem  oblaliones  (idelium  èscapulissubriperc, 
vel  pecunias  sive  alias  res  in  Ecclesià  deposilas 
furari,  sacrilegium  esse  concedunleliam  bt-ni- 
gniores  iheologi,  el  conlirmanl  punitione  lle- 
liodori  borribililer  el  severù  ab  angelis  flagel- 
lali,  quippequi  œrarium  lempli  spoliare  vellel' 
Al  neganl  de  furlo,  quod  per  accidens  et  casu 
(il  in  templo,  ciijusmodi  est  crumenani  vol  lio- 
rologium  vicino  in  Ecclesià  subripere;  sed  im- 
mcriiô,  lum  quia  in  jure  canonico,  ul  superiùs 
diximus,  sacrilegium  dicilur  etiam  auforre 
non  sacrum  de  sacro;  porrô  qui  rem  Jn  loco  sa- 
cro  furalur,  auferl  non  sacrum  de  s:icro;  ergo 
sacrilegus  est.  Prœterea  divus  Tboraas  aperlè 
docet  :  Omne  illud,  quod  ad  irreverentiam  rerum 
sacrarum  pertinet,  ad  injuriam  Dei  pertinel,  et 
tiabet  sacrilegii  ralionem  :  porrô,  furtum  cujus- 
cunique  rei  in  Ecclesià  perpeiratum  ad  irreve- 
rentiam loci  sacri  pertinet,  ergo  ad  injuriam 
Dei  pertinet,  el  est  sacrilegium.  Tertio,  com- 
muni  omnium  sensu,  qui  lurantem  in  Ecclesià 
non  eo  solo  noniine  delestanlur,  quia  aliéna 
rapit,  sed  quia  rapit  etiam  in  templo;  ergo  ia- 
linio  sensu  experiunlur,  furlum  illud  specialem 
afferre  deformilalem ,  qua;  profecto  non  alla 
esse  polest  nisi  irreverenlia  loco  sacro  pra;sli- 
ta,  proinde  sacrilegium.  Non  sunt  iiaquc  au- 
diendi  probabilislae,  dùm  liujusmodi  furta  à 
sacrilegii  criniine  imnmnia  déclarant. 

5°  Locum  sacrum  violant ,  et  sacrilegii  rei 
iiunt,  qui  in  Ecclesiis  de  obscœnis  et  lurpibus 
colloqnia  jniscent,  el  ad  lurpia  sollicitant,  licet 
c.xlraEcelesiam  peragenda,et  multô  magisquj 
lurpes  actus  in  loco  sacro  exercent  sive  iminu^ 
sive  nutibus,  sive  tactu  aliquo,  quae  videntibus 
aclionis  inbonesl*  specieni  stalim  e.\liibercol. 
Qins  est  qui  non  videat  irreverentiam  banc  essft 
loci  sacri  violationem  ?  Violatio  aulem  locj 
sacri  est  sacrilegium. 

4°  Rei  sunt  babendi  violalionis  loci  sacri , 
qui  in  Ecclesiis  mercaturam,  empliones,  et 
venditiones  célébrant;  cùm  Cbrislus  Doniijius 
ejecerit  de  templo  cmenles  et  vcndenles  co- 
liimbas,  etiam  torlassis  ad  usuni  sacrificioruui, 
nec  non  numniulariorum  niensas  everteril,  et 
a:ra  vendeniiiim  dispersent.  Veniale  forlè,  si 
quis  per  accidcns  ob  elfugiendam  pluviam  brcvi 
spaiio  vel  pecuniam  pro  merce  emplà  numera- 
ret,  vel  ad  iosam  merc<>m  evolnlam  videndapi 


451 


ÈXPosmo 


152 


Cl  prospiciendam  in  Ecclesià  ilelinerelur.  Si- 
luiliier  qui  coiiiiiiessationes  et  epulas  in  tem- 
plo  institueret,  cùni  cap.  Non  oporlcl  i,  dist- 
21,  slaluatur  :  y  on  oportel  in  Basilicis.sm  Ec- 
clesiis  agapem  facere ,  et  inliis  manducare;  el  lit 
Aposlolus  ait  1  ad  Corinth.  H:  Numqiiid  domos 
Tion  liabetis  ad  manducandum  et  bibendum'.'  mit 
Ecclesiain  Uei  contemnilis,  et  confundilii  eos  qui 
nonhabent?  Si  quis  tamen  vcl  asyli,  vel  custo- 
dlœ  causa  iu  Ecclesià  inorari  contingeret,  non 
inipediretur,  ut  in  loco  renioto  consuetum  su- 
ineret  cibuni  et  potuni. 

S"  Quoad  ecelesiasticorum  locorumimnuini- 
talem  plura  dociiit  sanctissimus  el  sapientissi- 
inus  pontifex  Bcncdictus  XIV  in  suis  inslitulio- 
nibus,  et  plura  statuit  in  Bullà  quse  incipil, 
Officii  nostri.  In  liàc  it;ique  binas  conllrnial 
Benedicli  Xlil  et  démentis  XII  Bullas,  in  qua- 
runi  prima  slatuebatur,  non  gaudere  loci  sacri 
asylo  et  immunitate,  1°  impedientes,  ne  quis 
recurrat  ad  locum  iminunem  ,  vel  ab  eo  vio- 
lenter extrabenles.  2°  Interfeclores  ex  animo 
praemedilato  ac  deliheraio  ;  3°  Adultérantes 
litleras  Apostolicas.  i°  Beos  l'urti ,  seu  quid 
falsi  conniiittenles  in  Monte  Pietalis,  vel  in  loco 
publico,  ubi  pecuniae  deponunlur,  ex  quo  arca 
pecuniaria  ita  minuatui',  ut  pœnoe  ordinariae 
locus  sil.  5°  Vitiantes  sive  abradentes  aureas 
argenteasque  monetas  cujuscunique  principis, 
eliani  exteri,  cursum  in  loco  habentes  ubi  dc- 
liclnni  perpetratur,  vel  sic  viliatas  monetas 
expendentes,  ut  fraudis  conseil  et  participes 
censeri  possint.  6°  Illos  qui  curiam  simulantes 
insinuant  sese  in  domos  ad  furandum,  dum- 
inodô  simul  etiain  comniiltant  homicidiuni  ani 
mutilationcni  nieinbronun  in  eos  qui  etiam  per 
accidens  in  eà  donio  sunt,  elîectu  lamen  secu- 
to.  7°  llluni  qui  slans  in  Ecclesià  vel  in  cœ- 
melerio,  interlieit  stantes  extra  ea  loca,  et  vi- 
cissini.  8°  Iloniicldani  etiam  in  rixà,si  expro- 
cessu  reus  sit  deprebensus ,  seu  in  exiliuni  eo 
nomineagalur;  quod  tamen  déclarai  lanlimi  in 
ditione  Ectlesiasllcâ.  9°  Mandantes,  id  est,  qui 
certumpraBniiuni  mandalariosuntpollicili.licel 
non  dederint,  bomicidio  tamen  el  mulilatione 
commissà.Quœ  oniniaconfirniavit  ClemensXIl, 
additis  nonnullis  ad  Ecclesiasticam  dilionem 
perlinentibiis.  Idem  Benedictus  XIV  citatà 
Bullà  Olficii  nostri,  pr;eler  praedccessorum  Pon- 
tiPicum  slalulorum  confirmationem,  nonnulla 
alla  adjccit.  1"  Declaravil  in  prœfatis  legibus 
comprebendi  eliani  ecclesiaslicos ,  et  niulieres 
reas  bomicidii,  sieut  etiam  occidenles  baculo 
vcl  saxo,  nisi  l'orlè  liomiiidiuni  conimissum  sil 


casu  aul  necessarià  defensione,  non  verô  si 
liât  ex  odio  el  animo  nocendi.  2"  Déclarât  pri- 
vative ad  cpiscopos  pcriinere  facultatem  de- 
niandandi  extraclioneni  delinquenlium  è  loco 
inimuni,  adcô  ut  si  locus  sit  nullius  diœccsis, 
sit  ad  viciniorcm  episcopum  recurrendum,  el 
si  locus  sil  à  residcntiâ  episcopi  remolus,  vica- 
rii  foranei  de  mandate  episcopi  indicia  ad  ex- 
traclioneni ncccssaria  juridicc  colligant,  et  ad 
episcopum  iransmittant.  3°  Jure  asvli  privât 
eos  qui  sine  rccursu  ad  episcopum  exlrahunl, 
sive  obsidere  praesumunt  loca  imniunia,  ne  ali- 
menta ad  reum  deferantur,  vel  alio  modo  co- 
gunl  reum  ad  se  danduni  curiaî  seculari.  Haec 
tamen  Bulla  lata  est  tantùin  pro  ditione  ponti- 
iicià,  el  pro  illis  principibus,  qui  eani  postula- 
verinl.  In  encyclicâ  verô  ad  Inquisilores  quae 
incipil  Elapso  proximé,  et  habetur  Bullar.  l.  5, 
n.  iO,  statuil,  seu  déclarât,  bœreticos,  aul  de 
haeresi  suspectes,  et  Judseos  posl  Baptismum  in 
aposiasiani  lapsos,  posse  ab  Inquisitoribus  ex- 
irahi  ab  Ecclesià,  sed  ante,  vel  posl  caplurain 
episcopos  comnionere  leneri. 

Plura  verô  docet  in  Instll.  i,  n.  01,  et  pri- 
mo quidem  casus  enuraerat ,  in  quibus  de 
jure  communi  canonico  delinquentes  asylo,  et 
ecclesiasticà  non  gaudent  immunitaie ,  nimi- 
riim,  1"  si  publicus  lalro  fuerit,  ex  can.  Sicut 
antiquitus,  nisi  publicus  17,  quaest.  i,  cl  in  De- 
crelali  Inter  alia,  de  Immunitate  Eccles.  2°  No- 
cturnus  dcpopulalor  agrorum,  in  citatà  Decre- 
lali.  3"  Qui  liomicidia  el  mutilaliones  mem- 
brorum  in  ipsis  Ecclesiis  vel  eoruni  cœmeteriis 
committere  non  verenlur,  ut  statuit  Greg.  IX, 
in  cap,  Inimunitatem,  de  Immunil.  Eccles.  4°  Qui 
per  assassines  inierficiunl,  vel  eosdem  ad  hoc 
recipiunt  domi,  ut  statuit  Innoc.  IV  in  cap. 
Pro  Inimani ,  de  bomicidio  in  6  ;  5°  llomici- 
dium  prodilorium,  cùm  in  cap.  1  de  bomici- 
dio, innovatuni  inveniatur  Exodi  praecepluni  : 
Si  quis  per  induslriam  occiderit  proximum  siium, 
el  per  insidias  ;  ab  altari  meo  evelles  illum ,  ut 
moriatur.  G°  Hœrelici ,  vel  de  haeresi  suspecli, 
vel  Ilebraii  à  fide  apostata; ,  juxta  Decretum 
Joan.  XXII  insuà  1.  Constil.  iiiBull.  Bom.t.  1. 

Deinde  doctissimus  pontifex  addit  quid  po- 
siea  slaluerit  (".regorius  XIV ,  uimirùm  non 
gaudere  immunitate,  qui  l'uerinl  publici  latro- 
ncs ,  viarumque  grassalores ,  qui  itinera  fre- 
quenlata,  vel  publicas  siralas  obsident ,  ac  via. 
tores  ex  insidiis  aggrediuntur.  2°  Cùm  in  jure 
canonico  diceretur ,  non  gaudere  immunilale 
/iof/H))ios  depopulalores  agrorum  ,  verbum  »o- 
cturnum  delevil ,  ut  et  diurni  comprebensi  in- 


133 


PRIMI  PR 


lelligerenlur.  3°  Caetera  jnris  canonici  staïuta 
confiriiiavil,  et  i"  aliiid  addidit  slalutum  ,  quo 
déclarât,  non  gaudeie  imraunitate  reos  laisx 
majeslalis  in  personà  ipsius  principis.  Deni(iiie 
Iiistituiioneui  claudit  ea  recensendo ,  qua;  à 
suuuuis  pontilicibus  Bened.  XIU  et  Clémen- 
te XII,  décréta  sunt ,  et  superiùs  retulinius, 
nonnuUas  addens  declarationes  ab  ipsis  factas, 
videlicet  violantes  ecclesiasticam  inimunitaleiii 
non  gaudere  jure  asyli  non  solùm  in  illà  Ec- 
clesià  ,  quaiu  violàrunt,  sed  nec  in  alià  quà- 
cumque.  Simillter  unicam  grassalionem  in  via 
publicà  aut  vicinali  adniissam  sullicere  ad  hoc, 
ut  quis  publicus  latro  et  grassalor  dici  valeat, 
duniuiodô  tamen  grassati  mors  vel  mutilatio 
secula  fuerit.  Hœc  sunt  àsapientissimo  ponii- 
fice  vel  slaluta  vel  declarata  ,  qu;e  doclrinani 
onineni  de  asylo  et  inimunitate  temploruni 
coniplectuntur. 

6°  Ut  quis  sacrilegii  crimen  incurrat  in  in- 
digna tractalione  reruin  sacraruin  ,  necesse 
non  est ,  ut  habeat  directam  voluntatein  ,  et 
intentioneni  eas  inhonorandi ,  vel  contemnen- 
di  ;  hoc  enira  proprium  solùm  est  ha;reticorum 
et  infldelium  et  semper  est  lethale  peccatum, 
nullam  admittens  materiiE  parvitatem  ;  sed 
sufficil  indirecta  et  virtualis  ,  siia  in  ipsà  in- 
digna tractalione  rei  sacrœ  ;  et  haec  parvitatem 
maleriae  adraittere  potest  :  ut  si  quis  ex  incu- 
rià  imaginem  aliquam  sacram  perire  sinat. 

7°  Sacrilegium  est  res  sacras  adhibere  ad 
usum  profanum,  puta  sacris  vasis  ad  profanum 
convivium ,  vestibus  sacris  ad  spectaculum 
profanum  uti.  Nam,  ut  manileslè  palet,  luec 
essel  violaiio  rei  sacrae,  et  magiiam  erga  Deum, 
in  cujus  honorem  illa  insiituta  sunt  et  dcdi- 
cata ,  injuriam  continent.  Non  désuni  tamen 
theologi ,  qui  hanc  doctrinam  ad  ea  coarctant 
sacra,  quaî  benediclione  aliquà  consecrantur  ; 
unde  inferunl ,  sacrilegium  non  esse  ad  prola- 
nos  usus  adhibere  candelabra,  lapetes,  manu- 
tergium  ,  anipullas  ,  pelvim  ,  et  siniilia  ;  sed 
iraprobablliter  omninô  ;  nam  S.  Thom.  2-2, 
q.  99,  art.  3,  inter  res  Deo  dicatas  et  sacras 
enumeral  ea,  quœ  pertinent  ad  ornalum  Eccle- 
siœ ,  et  mimslrorum  ,  cl  postea  nullà  factà  di- 
stinctione  définit  :  Quicumque  aulem  contra  qnod- 
atmque  prœdiclorum  peccat ,  crimen  sacrilegii 
incnrrit.  Prœterea  in  Jure  Canonico  slaluitur 
cap.  5  de  Consecral.  ex  decreto  démentis 
papaî  :  Altaris  palla  ,  candelabra,  et  vélum,  si 
fuerint  vetustate  consumpta,  incendia  denlur,  quia 
iwn  licet  ea  ,  quœ  in  sacrario  fuerint ,  malè  tra- 
ctari.  Et  re\erà,  nonne  plus  quilibct  conimo- 


.ÏICEPTI.  134 

veri  se  sentit ,  si  videat ,  fcipetes,  serica ,  can- 
delabra ,  et  similla  profanis  usibus  adhiberi  ? 

S"  Res  sacras  violant ,  et  sacrilegii  crimine 
polluunlur  ,  qui  sacris  Scripturoe  verbis  ad  sa- 
tyras,  ad  profanas  cantiones,  ad  libelles  l'amo- 
sos,  et  ad  quoslibel  profanos  nsus  abutuntur. 
Sic  declaravit ,  et  staluil  Tridentina  >ynodus 
sess.  4  :  Post  liœc  tcmeritatcm  illam  reprimere 
volens,  quœ  ad  profana  quœque  comertuntur  et 
torquenlur  verba  et  sententiœ  sacrœ  Scripturœ, 
ad  scitrrilia  scilicet  fnbulosa,  vana,  adulationes , 
detracliones....  mandat  et  prœcipit  ad  tollendam 
huJHsmodi  irreverenliam  et  contemptum  ,  ne  de 
cœtero  quispiam  quomodolibet  verba  Scripturœ 
sucrœ  ad  liœc  et  similia  audeat  usurpare,  ut  om- 
nes  Itujns  generis  liomines  temeratores  et  violato- 
rcs  verbi  Dei  juris  et  arbitrii  pœnis  per  Episcopos 
coerceantur.  llinc  jure  meritoqne  etiam  beni- 
gniores  theologi  .à  lethali  sacrilegio  non  excu- 
sant ,  qui  in  more  habenl  sacrai  Scripturœ 
verba  ad  sensus  lurpes,  maledicos,  scurriles, 
ineplos  detorquere  ,  cùm  gravem  irrogenl  in- 
juriam divinis  verbis  et  Evangelio. 

9°  Sacrilegium  committuul  pictores  qui  San- 
ctarum  imagines ,  pula  S.  Marise  Magdalenae, 
vel  aliarum  indecorè  ,  et  meretriciâ  niiditate 
depingunl ,  cùm  harum  visio  non  ad  devotio- 
nem  provocet ,  sed  ad  libidinem  accendat,  et 
pravas  excilet  cogitationes ,  sicut  et  qui  ad 
innocentiœ  tempus  designanduni  Adamum  el 
Evam  nudos  in  lerreslri  paradiso  reproesen- 
tant ,  qu;c  profectô  imagines  à  sacris  lemplis 
sunl  oMinlno  removendae ,  cùm  scandalum  fi- 
delibus  o/l'erant  et  ollensionem.  Sacrilegium 
etiani  reale  est  rapere  ,  deslruere ,  et  relinerc 
bona  Ecclesia; ,  sicut  el  pia  legata  su|)primere 
Ecclesi;v  jura  fraudando,  cùm  D.  Thomas  loc. 
sœpiùs  laud.  inter  res  sacras  enumerel  etiam 
ea  quœ  sunt  deputata  ad  ininistrorum  sustentatio- 
nem,  sive  mobilia  siut,  sioe  immobilia. 

10"  Etiam  peccato  omissionis  sacrilegium 
junctum  esse  potest.  llinc  sacrilegii  rei  elli- 
ciunlur  sacristœ,  aliique  Ecclesiarum  ministri, 
SI  oh  negligentiam  saeramentales  species  inno- 
vandi,  eas  sinunl  corrumpi  ;  si  sacra  Chrisma- 
la,  el  Eucharistiani  débita  diligenlià  cuslodire 
negligant  juxta  sacrorum  canonum  décréta  ;  si 
ad  altaris  sacrilicium  corporalia,  purificatoria, 
el  sacra  vasa  non  munda,  et  hitùs  deaurala  nii- 
nistrent,sedsordida,  fœda,  ellurida  adhibeanl. 
Omissio  lamen  recipiendi  Eucharistiani  in  Pa- 
schate,  el  annuœ  confessionis  sacrilegium  non 
est,  sed  sola  proeceptorum  Ecclesiae  violatio  , 
sicut  et  omissio  auditionis  Missse  in  die  festo 


1S5  EXPOSITIO 

cùm  nulla  in  bisce  rébus  sacris  irrogetur  in- 
juria. Simililer  sacrilcgiuin  non  esl ,  bona  per 
teslanieiUiim  Etclesiis  relicla  reiinore  ;  hoc 
euini  licei  iiijusliliae  peccalum  sit,  irreveren- 
liam  tamen  non  coniinet ,  quia  anlequaia  in 
Ecclesiae  Iransoant  possessiononi,  non  ceiiseu- 
lur  sacra.  Eàdenique  ralione  décimas  non  sol- 
vere  propiiè  sacrilegiuui  non  esl ,  licel  cum 
injusiilio:  peccalo  conjuncla  sit  eliam  qiixdani 
erga  Deuin  irreverentia  el  irreligiosiias,  quippe 
quia  dcciuianini  soluiio  ad  supreiui  diviiii  du- 
minii  rccogiiiiionem  sii  ordinala. 

12"  In  confi'ssione  aperienduui  esl  et  obje- 
Clum  sacrum,  quod  violalur,  el  aclio,  quà  vio- 


<56 

iaïur,  cum  eo  gravius  sit  sacrilegium,  quô  res, 
qn;e  violalur,  niagis  esl  sacra  ,  el  quô  aclio, 
pcr  quam  violalur,  turpior  esl,  cl  eliam  quia 
pcr  ordinem  ad  diversam  sanciUaiem  speciem 
nuilant.  Sic  gravius  sacrilegium  esl  indigné 
personam  sacram  traclare  ,  quàm  locum  sa- 
crum, el  qui  sacramenln,  vel  imagines  Dei,  et 
Cbrisli,  vol  lignum  Crucis  inhonorant,  in  Re- 
ligionem  peccanl,  quac  Deum  respicil  ;  qui  ver* 
Keliquias,  vel  imagines  Sanclorum  inlionorant, 
diiliifi  aul  byperdulise  advcrsaniur.  Sic  gra- 
vius sacrilegium  perpétrai,  qui  in  Ecclesiâ  for- 
nicalur,  quam  qui  in  eà  furalur. 


EXPOSITIO 

SICIOMIDI  IPliÊiEEPTil  ©lECâl.©©]! 

i\OX  ASSUMES  iVOMEiV    DOMIiXI  DEI    TUl   Ii\    VANUM. 


Priùs  esl  Deum  suscipere  ad  colendum , 
quàm  eura  susceptum  honorare  :  el  ideô  prae- 
miuiliir  prœceplum  quo  probibetur  supcrsii- 
tio.  viiium  lleiigioni  oppositura,  et  mandaïur 
ut  cultiis  divinus  débité  offeralur,  nec  alleri 
quàui  uni  ac  vero  L)eo  Iradalur  :  superslilio 
enim  iinpcdli  Iteligioiiem  quaniiim  ad  hoc  , 
nesuscipialur  Deus  ad  colendum,  quia  ille  cu- 
jusanimusimplicatus  eslalicui  culluiindebito, 
uon  polesl  simul  debilum  Dei  cultum  susci- 
pere, juxla  illud  Isai.  28  :  Coangnstalum  esl  slra- 
(um,  ita  ui  al'er  décidai,  etc.  Postea  sequilur 
aliud  praicei)lum  quo  probibetur  defeclus  re- 
vereiitiaB  erga  Deum,  cùm  .scilicelconlemnitur; 
quod  perlinet  ad  vilinm  irreligiositatis,  quà 
impedilur  Religio  quantum  ad  hoc  ne  Deus  , 
posli]uàm  susceplus  est,  bonorelur ;  lacitque 
m  nomen  ejus  in  vanum  assumalur,  quod  in 
niaxiniam  iUius  irrevereniiam  cedit  Ex  D. 
Thomà  2  2,  q.  122,  art.  5,  in  corp.  El  ibidem 
;id  2  ail,  (puid  «  non  probibetur  qu*liliel  as- 
€  sHUipiio  divini  nouiinis  per  bnc  pr;vcepium  : 

<  sed  propriè  illa  qui  assumitur  divinuui  no- 
j  nu-n  ad  conlirmaiioiiem  bumani  vcrbi  per 
c  modum  juramenli  ;  quia  isla  assuniplio  divini 
I  nominis  e^t  l'requeniior  apud  homines.  Fo- 

<  lesl  tamen  ex  consequenti  intelligi,  quod  per 
(  hoc  probibejtur  omnis  ordinala  di\iiii  no- 
1  miuis  assuniplio.  t 


Hinc  multi  auclores  tractant  boc  in  loco  noa 
solimi  de  juraraento,  sed  eliam  de  voto  et  de 
blasphemià.  Quia  nonsolùm  ille  Dei  nomen  in 
vanum  assumere  censeiur,  qui  per  illud  uial^ 
jurai,  vel  henè  juraium  malé  iuiplet  :  sed  eliam 
qui  malé  et  indebitè  vovei ,  vel  nialé  adimplet 
quoil  bi'uè  vovit.  Item  qui  blaspbemias  etvcrba 
iiijuriosa  in  Deum  et  sanclos  profert,  prout  de» 
claralCalecliismus  concilii  Trideui.  in  Expo^- 
tioue  bujus  secundi  praecepti,  quibus  nos  con- 
formantes illud  dividimus  in  très  quxstioues. 
Prima  erit  de  juramento,  secuuda  de  voIû, 
lerlia  de  bjaspliemiâ.  Cum  quo  lajnen  stat , 
quod  boc  pr*cepto  direcié  probibcaïur  sola 
assumplio  vana  divini  nominis  per  uiodiim  ju- 
ramenli, seu  falsa  juratio,  quae  principaUicr 
perjurium  nominaïur;  uiide  D.  Ihoiuas  in 
art.  5  citato  ait,  isto  secundo  praîccpto  probi- 
beii  perjurium  ad  irreligiosilalemperlJnens.  Et 
sané  in  bebraeo  habetur  :  Xon  jtirabU  nomen 
EMic  lui  falsitati,  id  est ,  ex  iulentioiie  Calsi. 
Inseritur  aniem  nomen  Elohetui ,  ad  reddendaiu 
prxcepii  rationem  ,  scilicel  ex  iiijuiià  qux  lit 
summoDeo,  quem  lu  ipse  colis  el  prolitcris 
judicem  :  magna  siquidemilli  irrogatur  injuria 
allerondo  eum  in  leslcni  lalsi,  qui  est  suumuuë 
Deus  quem  colis  ,  et  profileris  justum  judicem 
il  mcminit  nominis,  quia  inionlio  juranlis 
lalio  non  esl ,  ui  Deus  teslluiouium  perliib«at 


157  8l!;CL]NDI 

Enumerat  verô  hoc  sacrilegium  D.  Angel. 
iliclo  jurantis,  sed  diviiii  noiniuis  alteslatione 
auctorare  qiiod  dicit,  et  propterea  direclè  lit 
injuria  diviiio  iioaiini.  lia  Cajelaiius  super  cap. 
20  Exod.  V.  7. 

Perjurium  definilur  à  D.  Tliomà  2-2,  q.  98, 
art.  1:  Menducium  jiirameitto  finnatum;  aclus 
eiiim  morales  ex  Une  sorliuiUur  speciem  :  finis 
autein  juramenli  esl  coulirnialio  dicli  liuniaiii, 
cui  quideni  conlirnialioni  falsilas  opponilur. 
Per  lioc  eniiu  conliniialur  aliquoddicluin,  quod 
oslendilur  linuiler  esse  veruni;  quod  quidem 
non  polesl  contingere  de  co ,  quod  esl  lalsuin. 
Unde  falsilas  direclè  ewcual  lineni  juramenli  : 
ei  proplcr  lioc  à  falsilale  praecipuèspecilicaïur 
pervcrsilas  juramenli,  qu;e  perjurium  dicilur. 
El  ideô  falsilas  esl  de  ralione  perjurii.  Primo 
igilur  propriè  el  principaliler  esl  perjurium  , 
quando  in  jiirauicnto  deesl  vcrilas,ilem  aliquo 
modo  el  consequcnler  dici  polesl  in  juraineiilo 
perjurium  quando  deest  juslilia  :  quocumque 
enim  modo  quis  jurai  illiciluni,  ex  hoc  ipso 
falsilalem  incurril,  quia  obligalus  est  ad  hoc, 
ut  contrariuui  facial.  Tandem  quando  decst  ju- 
dicium  :  qui  enim  lenierè  el  indiscrète  jurai, 
ex  hoc  ipso  periculo  se  commillil  falsitalem  in- 
currendi.  ila  D.  Thomas;  ubi  omne  illicilum 
juramentum,  quod  perjurium  à  D.  Hieronyrao 
vocalur,  reducilad  falsum  aliquo  modo,  ut  sic 
falsilas  non  solùm  sit  principalis  ratio  perjurii , 
sed  lues  communis  omnium  perjuriorum  :  el 
propriè  loquendosola  falsilas  orationis  cognita 
vel  neglecta  constituit  perjurium  simpliciler. 

Juramentum  falsum  assertorium ,  non  potest 
esse  solùm  peccalum  veniale  ralione  parvilaiis 
maleriae ,  cùm  Deus  adducaïur  in  testem  falsi- 
tatis.  Imô  plures  idem  asserunt  de  juramenlo 
promi&sorio  oh  parcm  ralionem.  Solùm  enim 
est  differenlia  in  hoc  quôd  veritas  juramenli 
promissorii  débet  esse  fulura  pendens  ah  ipso 
jurante  :  verilas  verô  juramenli  asserlorii  est 
speculativa  et  débet  esse  prsesens  ;  quae  diver- 
sitas  non  facit  quod  non  debeat  aequè  jurans 
esse  solliciius  ut  veruui  sit  quod  juravit.  Item 
juranienUini  respicil  maleriam ,  non  qualenùs 
est  magni,  velparvi  monienti.scd  qualenùs  esl 
vera.  Ergo  ejus  obligatio  non  débet  judicari  ex 
ejus  magniludine,  sed  veriiate.  Verùm  de  hoc 
infra. 

Cùm  actus  morales  procédant  à  volunlate  , 
cujus  olijecluni  estbonumapprehensum;  ideô, 
si  falsum  apprehcndatur  ut  verum,  erit  qui- 
dem relatum  ad  volunlatcni  materialiler  fal- 
Kum;  formaliiei  aut«m  verani.  &i  aut«ra  id 


PK.«CEPTI.  15» 

quod  est  falsum  accipiatur  ut  falsum ,  erit  fal- 
sum materialiler  et  formaliier.  Si  aulem  id 
quod  esl  verum  apprehcndatur  ut  falsum,  erit 
verum  materialiler,  el  falsum  formaliier.  El 
ideo  in  quolibet  islorum  casuum  salvalur  ali- 
quo modo  raiio  perjurii  propler  aliquem  fal- 
silalis  niodum.  Sed  quia  in  unoquoque  polius 
est  id  quod  fdrinale  esl,  quàm  id  quod  est  raa- 
leriale,  non  ila  esl  perjurus  ille  qui  falsum  ju- 
rai, quod  pulal  esse  verum  ;  sicut  ille  qui  ve- 
rum jurai,  quod  pulal  esse  falsum  :  ut  enim 
dicit  Augnsl.:  «  Interesl  queniadmodùm  ver- 
i  bum  procédai  ex  animo  ,  quiareaui  llnguam 
«  non  facit,  nisi  rea  mens.  >  lia  D.  Thomas 
ibid  ad  3.  Esl  ilaque  perjurium  solùm  niate- 
riale,  dùni  quis  non  Intendens  jurare  falsum  , 
conlingit  tamen  ipsum  jurare,  aut  exil  ab  ho- 
mine  lanquàm  actus  imperfeetus,  pula  ex  lapsu 
linguai,  aut  aliàs  inadverlenler  el  ignoranlcr  ; 
el  lune  non  est  peccalum  morlale ,  quia  non 
esl  perjurium  ;  ulpolc  quia  nullus  actus  bonus 
vel  malus  polesl  esse  talis  sinesuà  (ormà;  nisi 
lamen  aclus  redeal  in  naiiiram  suœ  formae , 
quod  in  proposilo  contingerel,  si  quis  non  in- 
lenderet  jurare  falsum,  el  lamen  non  curaret 
adhibere  omnem  diligenliam,  ne  juret  falsum; 
lune  enim  talis  jurans  falsum,  incnrreret  per- 
jurium morlale,  quia  propler  talem  negligen- 
tiam  in  tantà  re,  actus  rediret  In  naluram  su» 
formée;  ille  enim  convinciinr  quôd  maluil  in- 
currere  perjurium,  quàm  discutere,  uli  debuil, 
an  juret  falsum.  Esl  verô  perjurium  formale 
quando  quis  adverlens  se  jurare  falsum  vult 
jurare  falsum,  et  deiiheratè  sciens  ac  prudens 
perjural.  Et  hoc  semper  esl  peccalum  mor- 
lale, ut  probat  D.  Thomas  in  hâc  q.  98,  art.  2, 
dicens,  quôd  jurare  est  Deum  testem  invocare; 
periinet  autem  ad  Dei  irreverentiam ,  quôd 
aliquis  testem  eum  Invocel  falsilaiis,  quia  per 
hoc  dat  inlelligere,  vel  (jiiôd  Deus  veritalem 
non  cognoscat,  vel  quôd  falsitalem  lestari  ve- 
lit.  Quod  sine  dubio  gravis  est  Dei  injuria. 
Idem  probat  S.  doclor  expressiùs  art.  3,  quia 
propter  quod  ummiquodque  taie  ,  et  illud  magis  : 
videnuis  auleni  quôd  ea  qu:e  ex  se  sunl  pcc- 
caia  vonialia,  vol  eliam  bona  ex  génère,  si 
in  conlemplum  Dei  fiant,  sunl  peccala  mor- 
talia.  Unde mnllô magis  quidquid  laie  esl,  quod 
dcsui  ralione  perlinetad  conlemplum  Dei, est 
peccalum  morlale  :  perjurium  auleni  de  sui 
ralione  importai  conlemplum  Dei.  Ex  hoc 
enim  habel  ralionem  culpai,  quia  ad  irreveren> 
liam  Dei  perlinet.  Unde  manifeslum  osl,  quôd 
perjurium  de  sui  ratione,  est  peccatuiu  mor»' 


159 


EXPOSITIO 


160 


taie.  Hactenùs  D.  Thomas.  Et  ibidem  ad  2,  ail, 
quôd  ille  qui  jocosè  perjural,  non  évitât  divi- 
nam  irreverentiara ,  sed  quantum  ad  aliqiiid 
magis  auget  :  et  ideô  non  excusatur  à  peccato 
mortali.  Ille  autcm  qui  ex  lapsu  linguae  faisum 
jurât,  si  quidem  advertat  se  jurarc,  et  faisum 
esse  quod  jurât,  non  excusatur  à  peccato  mor- 
tali ,  sicut  nec  à  Dei  conlemptu  ;  si  aiitem  hoc 
non  advertat,  non  videlur  liabere  intentionem 
jurandi,  et  ideô  à  crimine  perjurii  excusatur. 
Perjurium  in  judicio,  est  specialiter  expri- 
mendum ,  non  quod  in  ralionc  perjurii  dillierai 
specie  :  sed  propler  adjunciam  malitiam  in- 
justilise  specie  diversam,  ex  hoc  quôd  jurans 
judici  juridicè  interroganti ,  non  obediat  ; 
quod  in  re  gravi,  etiam  secluso  juramenio, 
esse  peccatum  mortale,  ostendemus  in  octavo 
proDceplo. 


Clurtrsiicr  primn. 

DE   JURAME-MO. 

D.  Thomas  agit  de  juramento  2-2,  q.  89,  per 
decem  articulos,  ejusquc  necessitatem  statim 
art.  1  probat  hoc  discursu  :  Juramenium  ad 
conrirniationem  ordinatur,  ut  dicit  Aposl.  ad 
Hebr.  6  ;  conlirmalio  auieni  in  scibilihus  per 
ralionem  fit  ,  qua;  procedit  ex  aiiquihus  nalu- 
raliter  nolis  ,  qua;  sunl  infallibiliter  vera.  Sed 
particularia  lacla  liominum  conlingentia  non 
possunt  per  ralionem  necessariam  confirmari: 
et  ideô  ea  qua;  de  bis  dicuntur,  soient  conlir- 
mari  per  lestes.  Sed  humauum  testimonium 
non  estsiilliciensad  luijiismodi  conlirmationem 
propter  duo  :  primo  quidem  propler  defectiim 
veritatis  humanae  :  ([uia  plurinii  in  mendacium 
labuntur,  secunclùm  illud  Psal.  16  :  Os  eoriim 
loculum  est  memiacium.  Secundo  propler  de- 
fectum  cognitiouis,  quia  hominesnon  possunt 
cognoscere  neque  fulura,  neque  cordiuni  oc- 
culta, vel  etiam  abseiiiia  ,  de  quibus  lamen 
homines  loquuniur;  et  expedit  rébus  humauis 
ut  cerlitudo  ali(iua  de  bis  babeatur;  et  ideô 
necessarium  fuit  recurrere  ad  diviuiim  testimo- 
nium, quia  Deus  neque  mentiri  polest,  neque 
eum  aliquid  lalel.  Assumere  autcm  Deum  in 
testera,  dicitur  jurare,  quia  quasi  pro  jure  in- 
troducluui  est.  ut  quodsub  invocatione  divini 
teslimonii  ilicilur  pro  vero  babelur.  VA  art.  3, 
doceio'iôd  jurare  est  actusiatriae  et  Keligionis; 
nam  ille  qui  jurai ,  iuvocat  divinum  testimo- 


nium ad  coulirmandum  ea  qua;  dicii;  nihil  au- 
tcm conlirmatur  nisi  per  aliquid  quod  certius 
est  et  polius;  et  ideô  in  hoc  Ipso  quôd  homo 
per  Deum  jurai,  profltetur  Deum  poiiorem  , 
uipole  cujus  Veritas  est  iudefectibilis,  et  cogni- 
lio  universalis  :  et  sic  Deo  aliquo  modo  reve- 
rentiam  exhibet.  L'nde  et  Apostolus  dicit  ad 
llebroeos  6,  qmd  homines  per  majorem  se  jurant. 
Et  llieronymus  dicit  super  Matth.  quôd  qui 
jurai  aut  veneratur,  aut  diligit  eum  per  quem 
jurai.  Et  Philosophus  etiam  dicit  in  1  .Mclaph. 
Quôd  juramenium  est  honorabilissimuni  ;  exhi- 
bere  aulem  rcverentiamDeo,  pertinet  ad  Reli- 
gionem  sive  latriam.Undenianifestum  est, quôd 
juramenium  est  actus  Religionis,  sive  lalriœ. 
Et  ad  Hebr.Teos  6,  exponens  hœc  verba  Apo- 
sloli  :  Homines  per  majorem  siii  jurant ,  et  omnis 
coniruvcrsiw  finis  ad  confirmalioncm  est  juramen- 
ium, ralionem  ejus  ponit,  quia  nihil  aliud  est 
jurarc  nisi  dubium  confirmare  ;  sicut  ergo  in 
scientiis  nihil  confirmatur,  nisi  per  id  quod  est 
magis  notum  :  ita  quia  nihil  certius  est  apud 
homines,  quàm  Deus,  ideô  per  ipsum  tiinquàm 
per  majus  et  certius  juratur.  Et  sicut  in  scien- 
tiis quaudo  fit  resolutio  usque  ad  prima  priu- 
cipia  iudemonslrabilia  ,  quiescit  inlellectus  et 
finitur  coulroversia  ;  ita  divinà  lege  inlrodu- 
ctumcsl,  quôd  cùm  pervenitur  ad  primani 
veritalem  ,  est  slandum  ;  quod  lit  quando  ipsa 
iii  icslimouium  invocatiir.  Exodi  22  :  Applica- 
bilnr  U(l  deos  ,  et  jurabit ,  et  sic  sopitur  omnis 
qu(vsti(>  et  controversia. 

Licet  oratio  sit  divini  nominis  invocaiio,  non 
est  proplerea  juramenium  ,  quia  per  eara  divi- 
num iionieu  invocatur  gratià  petendi  ab  eo 
auxilium  tanquàm  à  miséricorde  et  omnipo- 
tenii  ;  atverô  juramenio  invocatur  ut  tanquàm 
leslis  inlallibilis  veritatis,  confirmel  et  raani- 
feslet,  id  quod  jurejurando  allirmalur.  Item 
conciouatorcs  et  alii  rel'erentes  sacrae  Scriptu- 
ra;  lestimonia  ,  non  censentur  jurare,  cùm 
Deus  sponle  suà  hœc  lestimonia  dederit  ad  suas 
veriiates  asserendas  atque  ea  referens  nihil 
aliud  facil,  quàm  Dei  asserla  referre,  nisiulteriùs 
Deum  in  suarum  assertionum  lestera  invocet. 

ARTICLU'S    PRIMLS. 

Quid  et  quotuplex  sit  juramenium. 

Jurarc  est  Deum  in  testem  assumere  pro  con- 
fmnatione  alicujttsrei,  prout  colligilur  ex  D. 
Tliomâ  locis  mox  adduclis.  Hinc  fit  non  esse 
juramenium  ,  nisi  Deus  tacite  vel  expresse  in- 
vocctur  in  testem  ;  id  enim  est  de  juraraenli 


161  SËCUKDI 

fssentiâ  ;  esl  enim  invocaiio  divini  nominis  in 
leslimoniuni. 

Tune  autcm  esl  invocaiio  exprcssa  ,  quanilo 
fidei  faciendsB  causA,  divinum  nomen  expresse 
adliibelur  ,  ut  si  quis  dieal  :  Jura  per  Clirislmii; 
lestis  sil  mihi  Deiis ,  etc.  Tune  vero  est  soliim 
lacita ,  quando  fidei  faciendse  causa  aliquid  fit 
indicans  invocalioncm  Dei,  quamvis  ejus  no- 
men expresse  non  interponatur,  ul  si  aliquis 
requisitus  ut  jurel ,  manu  langal  Evangeliuni 
aul  cruceni ,  aliudve  signum  que  ostendat  se 
jurare,  et  de  facto  liabeat  intentionem  jurandi. 
Item  dùm  jurât  per  creaUiras  in  quibus  specia- 
liter  rehicet  bonilas  etpolenlia  Dei,  ut  si  jurel 
per  sanctos,  perangelos,  per  animain  rationa- 
lem  ,  per  cœlnm  ,  per  soieni  :  in  iiis  enim  et 
similibus  juramentis  creaUira  non  censetur  per 
se  addnci  in  lesiem  ,  sed  quatenùs  dicit  ordi- 
nem  ad  Oeum  ,  praîsertim  si  addalur  nomen 
Dei,  ul  si  jurel  per  solem  Dei,  per  ignem  Dei  : 
aceipil  enim  creaturam  pro  creatore,  nec  vult 
eam  esse  lesiem  ,  sed  Deum  ,  qui  in  ipsà  spe- 
ciaii  modo  residel ,  ul  docet  D.  Thomas  liic 
art.  C,  ubi  dicit  quùd  hoc  juramentum  per  crea- 
luras  relatas  in  Deum  fieri  potest  duobusmodis, 
nempe  per  simplieem  contestationem,  in  quan- 
tum scilicet  testimonium  Dei  invocatur,  cl  in 
creaturâ  divina  verilas,  cui  juramentum  inni- 
litur,  relueet.  Item  per  execrationem,  quando 
inducitur  aliqua  creaturâ  ut  in  eà  judicium  di- 
vinum exercealur,  si  res  aliter  se  liabeat,  quiiin 
juramenlo  conlirmatur,  ut  :  Detis  me  damnet , 
nisi,  etc.;  jiiro  per  caput  meum,  per  vitam  meain, 
etc.  Quasi  illam  creaturam  obligelDcotanquàni 
judici,  ut  de  perjurio  vindictam  suniat.  Jurare 
per  crealuras  conslituendo  in  illis  per  se  sum- 
ptis  flnem  juramenti ,  nempe  confirmationeni, 
afferendo  illas  tanquàm  lestes  infallibiles  veri- 
talis  ,  quod  esl  proprium  veri  Dei ,  ad  blaspiie- 
miam  reducitur ,  et  est  species  idololalria^ , 
cùm  per  hoc  illis  attribuatur  quod  soli  Deo 
compelit.  Hinc  videtur  quod  juramentum  per 
falsos  deos  non  sit  juramentum  ,  nec  ex  vi  suà 
obligei ,  sed  tantiim  propter  conscientiam  er- 
roneamjuranlis,  existimantisessevera  numina. 
Ratio  esl  quia  reverà  tune  Deus  non  adducitur 
in  teslem ,  neque  esl  ibi  obligatio  ex  Religione 
proveniens,  sed  solùm  ex  afl'ectu  et  conscien- 
tiâ  erroneâ  :  unde  infidelis  ad  fidem  conver- 
sns,  non  tenelur  juramenta  sua  servare ,  nisi 
ex  vi  simpiicis  promissionis  acceplatae,  qnia 
utile  per  inutile  non  vitialur,  ul  habetur  in  Reg. 
juris  in  6.  Si  aulem  Catholicus  seriô  juret  per 
falsos  deos,  lelbaliter  peccat;  secùs  si  joco 


PH/ECËi'Tl. 


162 


vel  absque  inlentione  jurandi;  hinc  eiiam  qui- 
dam docent  esse  peccatum  lethale  jurare  hoc 
modo  perdaemonem,  ob  scilicet  raiionem  al- 
I;ilam  ,  quia  honor  Dei  videtur  tribui  dsemo- 
ni,  adduntque  taie  juramentum  prœcisà  con- 
seientià  erroneâ  non  obligare  :  tum  quia 
testimonium  Patris  mendacii  nequit  humanam 
promissionem  confirmare;  tum  quia  omnis 
soeietas  et  coniniunieatio  cuni  hoste  Dei,  qua- 
lisest,  litulo  invocationis  daemonum  servare 
promissum,  nobis  est  interdicla.  Tandem  ju- 
rare per  crealuras  sine  ullo  ordine  ad  Deum  , 
sed  dunlaxal  proecisé  secundùm  dignitatem 
qu.'im  liabent  in  seipsis,  non  est  juramentum, 
quia  tune  jurans  non  intendit  Deum  in  lestera 
suorum  verborum  adducere,  sed  solùm  per 
res  humaiias  dictum  suuni  confirmare.  Ul 
enim  ait  Cajeianus  hic  art.  (i,  dùm  dicitur  : 
In  verilale  sic  est,  nihil  aliud  signiliealur 
quàm  ;  Verè  sic  esl  ;  nec  obstat  quod  Deus  sil 
Veritas ,  bine  enim  non  sequilur  quôd  quid- 
quid  allirmatur  de  veritale,  allirmetur  de  Deo, 
quia  Veritas  esl  cornmunior  quàm  Deus.  Item 
qui  dicil  :  Per  fidem  meam  sic  faciani ,  aul, 
sic  est,  non  intendit  loqui  de  flde ,  qux  est 
virtus  theologica  ,  sed  de  fide  qu*  est  virtus 
moralis,  id  est  de  fidelitate  ,  et  perin  le  est 
ac  si  diceret.  lia  hoc  faciam,  sicnt  sum  lidelis 
in  promissis  vel  in  dicendo  verum  :  seipsum 
crgo  affert  in  testem,  non  Deum.  Sicul  reges 
promittentes  in  fide  regià  non  jurant  per  boe, 
sed  propriam  lidelilatem  excellentem  atTerunl 
ad  conlirniandum.  Sic  etiaui  solet  dici  :  Sic 
facinm  in  conscientiù.  lia  res  se  babet  fide  boni 
viri  vel  sacerdolis  vel  religiosi ,  quia,  per  se 
loquendo  ex  vi  verborum  tantùm  significanl 
se  Inqui  ex  veracitate  et  fidelitate,  quae  virum 
probum ,  sacerdotem  ,  religiosum  décent  :  per 
accidens  tanien ,  si  ista  prolerens  putet  se  ju- 
rare, procul  dubio  iste  ex  intentione  suà  jurai, 
non  ex  vi  verborum.  Unde  consideranda  esl 
dicenlis  intenlio. 

Prima  igitur  régula  est,  ul  testimonium  di- 
vinum expresse  aul  lacilè  ailhibeatur  in  confir- 
nialionem  alicnjus  dicli  vel  facti.  Secunda 
verô  régula  est,  ul  scmper  babeatur  ratio  in- 
Icntionis  et  animi  interioris  juraniis  :  nam  , 
ul  sœpè  ail  D.  Thomas,  jjeccata  verborum 
maxime  pensantur  ex  inlentione  prolerentis  : 
et  in  proposllo  salis  est  ,  juranlem  velle 
usurpare  verba  in  eo  sensu,  in  quo  pro  alio- 
rum  jiirantium  eonsueiudino  usurpari  soient, 
vel  in  quo  juxla  morem  patrice  intelligun- 
lur,  pu  la  si  pro  juramenlo  habeantur.  Tertiîi 


16S 


Exposmo 


«64 


régula  esl  quôd  ad  essenliara  joramenti  non 
e>l  necessarium  istud  verbiim  ,;Hro,  ijuia  Deus 
sine  illopolesl  lacilè  invocari  in  ipsiem.  Unde 
in  lege  vi-leri ,  sic  juramentnni  liebat  :  Vivii 
Dominus,  et  Aposlolus  sic  juiabat  :  Teslis  esl 
mihi  Deui.  Imo  nulla  verba  priecisc  necessaria 
sunl  ad  subâtantiam  jurauienli ,  eô  quôd  sine 
ullà  verborum  piolalione  ,  sed  solis  signis 
Deus  possll  in  lesieni  invocari,  ul  si  ((uis 
rogalus  ac  jussus  manu  langat  cruceni  aut 
librum  Evangelii ,  aut  pecius  ,  si  lueril 
saceidos ,  inicndens  et  signilicans  se  jura- 
re;  nam  juramenlum  lit  Deo ,  qui  nienlis 
est  inspeclor.  Tandem  ad  essentiani  jura- 
nienti  non  est  netessaiiiini  regulariier,  ut 
verbis  juraloriis  addaiiir  coniacius  Evangelio- 
runi  aut  rei  sacrae,  ciim  sine  islis  signis  sutli- 
cienlei'  verbis  adducaïur  Deus  in  lesiem.  Ta- 
nien,  ad  incuiienduni  lerrorein,  et  ob  alias 
causas,  legesvoluul  boc  modo  juramenia  prae- 
stari.  Quarla  régula  esl  (|uod  isla  vcrba  :  Co- 
ram  Deo  iuquor,  vcl,  Dem  scit,  et  bujiisniodi, 
possunt  dupliciter  inteliigi  :  uno  modo  iiwoca- 
lii'è,  quando  scilicel  inducunLur  ad  conlirmaii- 
dum  id  quod  dicitur,  et  tune  babeiii  rauonera 
juramenii  ;  aliero  modo  pure  eimntiativé  , 
quando  soliim  per  niodum  narralionis  prole- 
runlur  ab  iis  qui  non  inlendunt  jurare  ad  ton- 
bruiandum  dicta  sua.  sed  laniùui  signilicare  ea 
quae  dicunt  corain  Ueo  eJici,  et  ab  ipso  sciri  ; 
illaque  ad  divinum  judiciuui  remillere,  et  ad 
fuluram  vilam  ubi  omnia  aperta  eruni,  ac  per 
hoc  cxprimere  se  bat)eie  conscienliam  reciaiu 
et  Ueum  prse  oculis,  sic  non  nienliendo.  lune 
non  est  juranientum,  ut  ostendit  Cajeiaiius  in 
liàc  qua;sl.  99,  an.  1,  in  line.  Quando  auteni 
non  constat,  sed  dubium  est  de  proiereniis 
verba  islà  inlenlione,  tune  putanilum  est  non 
fuisse  dicta  invocalivè  et  per  niodum  juia- 
menli  in  viris  bonaeconscientiae  diud  abboiren- 
tibus,  sed  tantiiui  dicta  esse  enuniiaiivè,  prx- 
suniendum  est,  nisi  coii!-let  de  contrario  :  seciis 
vero  diccndum  iu  viris  ad  juiandum  assue- 
factis,  nisi  aliter  constet  de  eorum  aninio.  Nam 
actus  pr;esuniilur  laetus  juxla  con^uL'ludlllem  : 
si  verô  proleranlur  in  judicio,  aut  in  causa 
concerneiite  daninum  lertii,  intelligeiida  sunt 
juxla  comuiunein  audieiitiuni  sensuui  :  nam 
isle  ila  lenebalur  illis  uti  ne  audicnles  decipe- 
rct  aui  damnilicaret.  Ita  Cajclanus  loco  citato. 
(juinta  régula  :  Juramenlum  est, quoliesaliqua 
lidei  vcrilas  adducilur  in  leslimuniuui,  compa- 
rando  ilti  aliaui  verilaleui,  v.  g.  :  Uoc  ila,  et 
tam  bi'ité  ett,  sicul  Deus  esl  verilus,  skut  est  wuts 


Dem,  sicut  Christus  natus  ett  ex  Yirgine,  etc. 
(Jiiia  veritas  divina  invocatur  in  lestem,  et  non 
sinipliciier  enuntiativè:  imô  et  ad  blaspliemiam 
accedit. 

Dillerentia  per  se  formalis  et  esseniialis  jura- 
nieiiti,  est  adductio  et  invocatio  Dei  in  testem 
ad  confirmationein  alicujus  rei  ;  qua;  ciim  in 
omnibus  jurameniisnecessari6  reperiri  debeat, 
rectè  Cajetanus  bic,  art.  1,  infert ,  omnia  ju- 
lainenta  esse  ejusdem  speciei.solùmquedifferre 
iiiateriaiiier  et  peraccidens  penès  assertionera, 
promissionem ,  conteslatioiiein  et  execralio- 
iiem,  quia  h*  diûfereniiae  niaieriaiiler  et  per 
accidens  se  babent  ad  Dei  testilicaiionem.  Hoc 
igilur  modo  juranientum  dividiliir  à  D.  Tbomà 
art.  1,  in  corp.  in  assertorium,  et  promissorium 
ex  parle  verit;tiis  enuntiaix,  et  ibidem  ad  3,  in 
illud  quod  lit  per  simplicem  conleslatiunem  et 
in  aliud  quod  lit  per  execrationem  ex  parte modi 
prolerendi. 

Asserioriitm  est  quando  divinum  tesiimoniura 
inducilur  ad  pnesentia  et  pi  aelerila  asserenda, 
aul  neganda.  Promissorium  est  quando  assu- 
milur  ad  aliquid  l'ulumm  conlirmandum.  Rur- 
siis  tani  assertorium  quàin  promissorium  ali- 
quandolil  siinplicileipcrnudam  conleslationein, 
dùm  scilicel  qnis  invocat  divinum  teslimonium 
sine  obligatione  sui  vel  alterius  ad  pœnam ,  ut 
ciim  dicit  :  Teslis  esl  mihi  Deus  ,  coram  Deo  lo- 
quor  ;per  Deiim,  per  evangelia,  per  /idem  Chris- 
li,  per  sanctos,  elc.  Aliquando  lit  per  execra- 
lioiiem,  adducendd  .>>cillcel  Deuni  non  solùin  ut 
lesiem,  sed  eiiani  ul  judicem  ei  punilorem,  id 
esl,  se  vel  aliquid  ad  se  pertinens  obligando  ad 
pœnaiii,  nisi  sit  veruiii  quod  dicit,  v.  g.  :  Deiis 
nunquammiltiparcal,  malà  morle  feriat ,  me  dam- 
iiel  ;  sim  maledicliis  à  Deo,  non  permiltat  me  ex 
lioc  loco  miiveri,  non  me  adjuvet ,  si  id  non  sil  ve- 
rum  .  ilein  quoliescuiiique  Ueus  lanquàm  alicu- 
jus boni  inipetilor  adbibeturiii  teslem:  llaDeus 
me  (idjuvet.  lia  me  salvet,  etc.  Quia  in  islo  io- 
queniii  modo  subintelligilur  contraria  execra- 
lio  ncnipe  :  His  lionis  me  privei,  si  iia  res  non 
sr  liabeal  :  nisi  lixc  verba  solùni  volunialis  ap- 
pelilum  signiliccnt,  ac  contrariain  exeeralio- 
iiein  ex  inlentiune  prolereulis  excludanl,  ul 
dùni  quis  dicil:  Ego  sum  paiiper,  etaliusres- 
pondet  :  Faxit  Deus  ut  ita  sim  ttires  et  feiix  me 
tu  es,  elc. 

Articuuis  II. 

An  et  quando  juramenlum  sil  licilum. 

D   Tbouias  hic,  art.  i,  protial  juramcntum 

esse   liciliwn  ex   iJlo    DeuUiron,  B  :    Domimim 


163  SFC13NDI  PR.4ECEPT1 

Denm  timebis,  et  per  nomen  ejus  jurabis.  Item  ex 


166 


origine  elfinejurameini  cûlligitejusjiioneslatem. 
F.x  quidciu  origine,  quia  juranienluiu  est  iutro- 
ilucluni  ex  fidi",  qiià  liuiuincs  creilunl  Deuiii 
hahcre  infallibilcni  verilateiii  cl  universaiein 
liumiiiiiin  cogiiitionciu  et  provisionem.  Ex  fine 
aulem,  quia  juramcntuin  inducilur  ad  juslifi- 
canduni  lioniines  etad  fiuienduni  conlroversias, 
ut  dicitur  ad  llebr.  (i  ;  tandem  quia  juranieii- 
tuin  est  aclus  religionis  ut  cunslat  ex  diciis, 
proiiulcque  juramenlum  est  secundùm  se  lici- 
luni  ei  lionestum. 

Verùni  niliil  proliibetaliqnid  esse  secundùm 
se  bonum,  quod  lanicn  cedit  in  nialuni  ejus 
qui  non  ulilur  eo  conveiiienter,  sicut  suniere 
Eutliarisliam  est  bonnni  ;  et  tauien  (|ui  indigné 
siim\l,ju,licii(iii  sibi  maiiducat  et  bibil,  ut  dicitur 
1  ad  Corint  11.  Sic  juramenlum  codit  in  nia- 
lum  alieni,  ex  eo  quod  illo  nialè  ulilur,  id  est 
sine  necessiiaie  elcautelà  debilà.  Vidcturenim 
parvamreverenliam  babere  ad  Deum,  qui  eum 
ex  levi  causa  leslcm  inducit  ;  quod  non  prœ- 
sumeret  etiam  de  aliquo  vlro  boncslo.  Imnii- 
nel  etiam  pcriculum  pcrjurii  ,  quia  de  facili 
homo  in  verbo  delinquil,  juxia  illud  Jacob.  5  : 
Si  qnis  in  verbo  non  ojfendil,  hic  perfectus  est  vir. 
Unde  dicilur  Eccles.  25  :  Jui-ulioni  ne  assites- 
cat  os  Hmin,  muUicnim  casus  in  illà.  Ex  U.TIio- 
mà  art.  2.  Et  arl.  5  probat  juranientuni ,  non 
esse  per  se  appelenduui  et  frequcniandum, 
quaravis  secundùm  se  sit  bonum  et  lionesium. 
Dicilur  enini  Eccles.  23;  Vir  iimllimi  juraiis  rc- 
plebilur  iniqiiilate.  Idemque  rcprobat  Augusl. 
lib.  2  de  Mendacio.  Lbi  dicil  ([uod  Apost.  in 
Epislolissuis  jurans,  oslendit  quomodô  acci- 
pieudum  sit  illud  Mallh.5:  Dico  vobis  non  ju- 
rare  omninb,  ne  scilicel  jurande  ad  lacilitalem 
jurandi  perveniatur  ;  ex  facililale,  ad  consue- 
ludinom,  cl  à  consucludine  in  perjurium  deci- 
dalur,  et  ideô  non  invcniiur  jurasse ,  nisi  scri- 
bcns,  ubi  consideralio  caulior  non  liabel  lin- 
guam  praecipitera.  Ralio  est,  sicut  mcdicina  est 
ulilis  ad  sanandura  etiamcn  quantô  estvirluo- 
sior,  tanio  niajus  nocumenlum  inducit,  si  non 
dcbilè  sumatur  ;  ila  etiam  juramenlum  utile 
quidem  est  ad  conCrnialioncm  ;  ailamen  quan- 
tô niagis  est  venerandum,  lanio  csl  magis  pe- 
riculosum,  nisidebilè  iiiducatur.  Idenim  quod 
quaeriiuradsubveniendum  inlirmiiati,  vcl  defe- 
ctui,  non  numeralur  inier  ea  qua;  sunt  per  se 
appetcnda,  sed  inler  ea  qua;  sunt  necessaria  , 
ul  palet  de  medicinâ.  Juranientuni  aulem  quse- 
rilur  ad  subvenlcndum  alicui  dcfectui,  quo  sci- 
licel unus  bomo  alteri  discrédit  ;  et  ideô  jura- 


menlum est  habendum  non  inter  ea  quœ  sunt 
per  se  appelenda,  sed  inler  ea  quse  sunt  huic 
vil»!  necessaria  ,  quibus  indebilé  utitur  qui- 
cumque  ultra  termines  necessilalis  ,  illis  uli- 
lur. 

Ncc  valet  dicere  sic  perversnra  videri  testi- 
monium  divinuni  ad  reshumanasconfirmandas 
referre;  non  valet,  inquam.Kam  in  jurameiilo 
duo  suni  consideranda,  ununi  niiniis  piinci- 
pale,  nempe  conlirmare  vcrilalem  divino  tesii- 
moniu  :  alierum  verô  principale  ,  quod  est  ex- 
hibere  Deo  liunc  lionorem,  qiio  Deusex  verita- 
tis  conlirmatione,  id  exigenle  bominum  inlir- 
milale  ,  allicilnr  ,  ita  ul  ipsainel  termiiialio 
controversiae  bumana;,  tandem  in  Dei  reveren- 
tiam  cedat,  in  quo  sanè  nulla  est  perversiias, 
sicut  nec  in  hoc  quod  IncarnatioChrisli  simili 
modo  ordinala  luerii  in  remissionem  peccali  , 
neque  quod  gralia  ad  naturam  bondnis  sanan- 
dam  ordineiur,  quia  baic  omnia  tandem  ad  Dci 
gloriam,  lanquàm  in  linem  principalem  refe- 
runiur,  proul  innuii  D.  Tbomas  art.  4,  ad  1. 
Hiiic  infertur  non  solùm  licitum  esse  jurare  , 
sed  eliani  obligaioriuni,  quando  recla  ratio  id 
exigil  ;  sic  judex  et  polesias  publica  habei  (a- 
cullatem  exigendi  juramenlum  à  subdilo,  quan- 
do lioc  reipublicae  bono  expédions  judicaveril; 
iniô  «juandoque  bomo  non  requisitus  tenebilur 
jusjuranduni  ollerre,  scilicel  vel  pro  bono  pu- 
blico,  anlpro  liberaiido  innocenle  à  morte  ,  el 
nonjurandopeccarel.  Uebel  lamen  debilo  mo- 
do usurpari. 

Dicoigiiur,  quod  ut juranientuiu  sillicilum 
et  aclus  virtutis  ac  religionis,  très  comités  et 
circumslaiiii*  requirunlur  jure  divino  et  na- 
Inrali,  neinpe  juiiù(H»i  seii  discrciij,  ex  parte  ju- 
ranlis.  llcni  jus///;ii  ex  jtarte  cumx.,  el  verilas 
ex  parle  rei,  ul  docet  U.  Thomas  art.  3,  et  pro- 
bat ex  il  o  Jerem.  :  Jurabis,  vivit  Dominns  in 
icrilale,injuJicio,  et  in  juslilià.  Et  ex  D.  Hie- 
ron.  ibid.  et  ex  causa  22,  q.  2,  can.  2,  et  q. 
i,  can.  ullimo. 

Probai  D.  Thomas  bàc  ralione,  quia  ad  bo- 
num usum  juramenti  duo  requirunlur,  primo 
quidem  quod  aliquis  non  leviler,  sed  ex  neces- 
saria causa  et  directe  juret,  et  qnanlùni  ad  hoc 
requirilur  judicium ,  scilicel  discretionis  ex 
parle  juranlis,  secundo  quantum  ad  id  quod 
per  juramenlum  conlirmatur,  ni  scilicel  neque 
sit  lalsum,  neque  illicitum  :  el  quantum  ad 
hoc  requirilur  ter//os  per  quani  aliquis  ju- 
ramenlo  confirmât  ,  quod  verum  est.  El 
justitia  ,  per  quam  confirmai  quod  licilum 
est  ;    judicio   autem   caret    juramenlum   in- 


w 


ÉkposiTio 


leâ 


cautum  ;  veriiaie  juramenlum  mendax;  justi- 
tià  vero  juranientum  iniquum  ,  sive  illicitum. 
HaecD.  Tliomas. 

Juramenlum  itaqiie  débet  lieri  eiim  judicio 
discrelionis  et  prudeniià  ,  seu  non  lemerè  et 
inconsiillô,  sed  consideratèetcum  magnà  cau- 
telà  jurans  procedere  débet ,  perpendendo  an 
quae  juramento  confirmanda  sunt ,  absqueju- 
ramento  siilficienter  probari  atque  confirniari 
possint  :  tune  enim  juramentum  non  est  adhi- 
bendiim  sine  necessitale.  Item  considerando 
attenté  quomodô  resse  habeat  in  se  et  quomo- 
dô  ipscmet  sit  affectus.  Tandem  ut  non  ex  quâ- 
cumque  causa  ,  nec  in  rc  levi  ,  sed  tanlùm 
gravi  et  necessarià  juret.  Item  juramentum  fieri 
débet  cum  justitià  ,  seu  ut  cadat  super  mate- 
riam  justam  llcitam  et  honeslam  ;  quia  gravis 
fit  injuria  Deo,  si  adducalur  in  testem  rei  inr- 
pis  et  illiciiœ  ;  quae  irreverentia  est  morlale 
aut  veniaie  peccatum  pro  gravitale  aul  levitate 
maleriœ,  ut  si  quis  juret  se  fornicaturum  ,  est 
ibi  duplex  lethab'  peccatum  contra  duo  prœce- 
pla  Decalogi.  Qui  verô  jurât  se  prolaiurum 
mendaciuni  jocosum  ,  peccat  tanlùm  venialiler 
secundinn  aliquos  ,  si  habeat  intentioncm  laie 
peccatum  committendi  ;  si  verô  tune  non  ha- 
beat laiem  inlentionem  ,  jurelque  contra  pro- 
priam  mentem  ,  morlaiiler  peccat ,  quia  jam 
reus  est  perjurii ,  quod  non  desinit  esse  nior- 
tale,  quamvis  res  videatur  levis  ,  eô  quod  gra- 
vis Deo  lit  injuria  ,  quôd  adducalur  in  tesleni 
l'alsilalis  ,  eliam  in  re  alioqui  levi.  Iniô  et  in 
hoc  videtur  inesse  gravior  injuria,  llem  mate- 
ria  juramenti  non  est  res  indilferens  aut  im- 
possibilis  aut  inipediliva  majoris  boni,  seu  con- 
traria Dei  consiliis,  v.  g.,  non  ingredi  religio- 
nem.  llem  Deus  non  vull  obligare  ad  aliquid 
vanum  ,  (|uale  est  juramentum  non  transeundi 
per  talem  viani,  non  emendi  in  tali  oniciuri,elc., 
quamdiù  res  illse  manent  indilTerenles;  si  enim 
habeant  aliquid  boni ,  puta  quia  non  frequen- 
tando  hanc  ollicinam  ,  et  viam  ,  évitas  aliquam 
jaciuram  faciillatum  aut  occasionem  peccandi 
et  jures  ad  cavendum  islud  periculum  ,  tune 
teneris  id  adimplere  ,  quia  est  materia  apla 
juramenti.  Item  si  taie  juramentum  feceris  in 
uiililatem  alterius,  illud  servare  debes,  modo 
sine  peccalo  cliani  veniali  serv;iri  possil;  tune 
enim  non  censetur  res  indillerens.  llem  jura- 
menlum faclum  de  re  proliibilà  per  legem  na- 
turaleni ,  divinani  aut  canonicam  ,  non  est  de 
re  licità  et  apt.à.  llem  si  sit  contra  legem  civi- 
lem  primario  et  innnediatè  ordinalam  ;id  bonum 
commune  ,  aut  inde  rcdundcl  damnum  terlii. 


In  praedictis  omnibus  easibus  juratnentum  noii 

obligat,  defectu  maleriœ  aptse. 

Justitiam  tanqu.àm  eomiiem  ulriusque  jura- 
menti ,  promissorii  ,  et  asserlorii  assignant 
auciores,  divcrsimodè  lamen.  Nam  in  promis- 
sorio  requiritur  tum  ex  parle  ipsius  actûs  ju- 
randi,  ut  nempe  sit  justus,  et  non  noceat  pro- 
ximo;  lum  eliam  ex  parte  rei  quœ  juramento 
allirmalur ,  ni  scilicet  res  justa  promittatur. 
In  assertorio  verô  non  requiritur  juslitia  ex 
parte  rei  asserlx  ,  quia  saepé  res  injusla  licite 
delegitur  :  sed  solùm  requiritur  juslitia  ex  par- 
le actùs  jurandi ,  id  est ,  ex  parte  causa; ,  quae 
compellil  ad  jurandum  ;  nempe  ut  sit  licita  et 
jusla  ,  contra  quod  facit  ille  qui  absque  ullâ 
rationabili  causa  occultam  gravem  proximi 
infamiam  detegit  et  juramento  conlirmat  ; 
gravem  enim  Deo  injnriam  infert  adducendo 
illum  in  testem  suoe  malilice ,  et  violalionis 
logis- 

Tandem  verilas  consistit  in  hoc  quôd  jurans 
arbilrelur  cum  fundamenlo,  non  levi  sed  valdè 
gravi  et  rationabili ,  verum  esse  quod  profert 
in  juramento  assertorio  :  aliàs  eril  perjurium 
morlale  in  quàcumque  materiâ  eliam  levi ,  qui- 
buscumque  verbis  dicatur,  cl  quàcumque  coa- 
ctione  ,  metu  ,  joco  ,  levitate  ,  consueludine  , 
utililate  ,  aut  excusalione  fiai.  Nulla  enim  ad- 
miltilur  in  hoc  excusatio  ,  nisi  ob  imperfectio- 
nem  actrts,  pula  quia  inadvertenter,  lanquàm 
prinius  moins ,  vel  ex  lapsu  linguœ  ,  et  si  quod 
aliud  est,  reddens  aclnm  imperfecium,  proce- 
dil ,  ob  scilicet  rationem  supra  adduciam  , 
nempe  quia  magna  irreverentia  irrogalur  Deo 
inducendo  eum  in  testem  mendacem  ,  aul  igno- 
raniem  rerum  qu»  apud  boulines  geruntur; 
quod  est  de  se  intrinsecù  malum  et  in  nullo 
prorsùs  casu  licitum.  In  illud  peccatum  incidil 
non  solùm  qui  Talsum  scienler  jurai,  sed  eliam 
qui  rem  sibi  dubiam  ,  lanquàm  certam  jura- 
mento allirraal ,  aut  negal ,  cùm  mentiatur  , 
seu  contra  id  quod  novil  ac  contra  mentem 
suam  loqualur.  Denique  jurans  non  excusatur 
à  perjurio  ,  si  leviler  ac  lemerè  pulans  esse 
verum  ,  illud  asserat,  sive  posiea  contingat  in 
re  esse  verum  aul  falsum  quandoquidem  non 
sullicienter  providet  ul  verum  dicat ,  sed  hoc 
conlingil  per  accidens.  ^Equalis  lamen  non  re- 
quiritur diligentia  in  omni  materià  ad  rei  jura- 
t;v  verilatem  perscrnlandam;  sed  ejus  qualiias 
et  Cduditio  speclanda  est  ;  major  enim  requiri- 
lur  in  rébus  egregiis  et  arduis,  quàni  minoris 
momenti,  et  in  rcbus  obscuris,  quàm  in  omninô 
perviis  et  claris.  Si  verô  proeniissâ  diligentiA 


m 


SECUNDI 


SUflicienti  rém  probabilissitiiè  piilando  veram 
juraveril ,  quœ  tamen  falsa  est ,  liinc  non  osl 
fomiale  sed  (antùm  maloriale  mpiuiacinin  et 
perjiirium  ;  secùs  si  non  adliibiierii  debUani 
curam  ;  lune  enim  erit  peccaCiini  niortale  aut 
veniale  pro  rationc  negligentiaî  in  verilale  in- 
quirendà,  et  attenta  rei  juratan  dignitaie. 

Jurameniuni  verô  promissoiium  duplirem 
veritatem  exigit ,  nnam  de  pra;senti  qiianilo 
fit ,  nenipe  ut  reverà  jurans  haljeat  tune  ani- 
nium  implendi  suolenipore  id  quod  proniillit, 
ac  se  obligandi.  Aiterain  de  fuluro,  nenipe  ut 
rem  juramento  promissam  adinipleat ,  nullà 
omittendi  subsisleniejusià  causa.  Quando  deest 
Veritas  de  prsesenli ,  est  peccatum  morlale 
seuiper  ,  sive  res  qua;  proniitlitur  sit  licita  , 
sive  illicita  ,  sive  parva  ,  sive  magna  ;  quia  est 
perjuiium  formale  ,  quod  ob  solani  inadver- 
tentiam  et  indeliberationem  excusalur  à  mor- 
tali.  Quando  auteni  deest  veritas  de  fuluro,  et 
res  promissa  non  adimplelur  ,  lune  non  est 
semper  morlale  peccatum  ,  puta  quando  male- 
ria  non  est  capax  vinculi  obligalionis,  aut  quia 
niala  ,  aut  quia  inipeditiva  majoris  boni ,  aut 
quia  indifl'creus  ,  solùmque  peccavit  jurans 
adducendo  Deum  in  lestem  proniissionis,  quani 
oporlet  falsilicare.  Item  quando  eventus  est 
malus,  ul  palet  de  juramento  Herodis  ;  tolera- 
bile  eiiim  eral  sanè  inlellectum,  sed  malus  fuit 
eventus,  dùni  puella  petiit  caput  Joannis  Bapli- 
stai  :  non  enini  tune  ex  juramento  aslringeba- 
tur  Herodes  ad  lantum  scelus  perpelrandum  , 
quia  eventus  malae  petilionis  vim  excludehat 
juramenli.  Hinc  qui  juravit  gladium  reddere 
domino  petenti ,  non  tenetur  illi  reddere  si  lu- 
riosus  evaserit ,  etc.  Idem  dicendum  quando 
eventus  est  impedilivus  majoris  boni ,  ut  si 
quis  juraveril  malrimonium  contrahere  ,  cl 
poslea  inspirante  Deo  ,  vult  iugredi  religio- 
nem. 

Denique  quando  consuetus  modus  juramen- 
ti  aliud  fert.  Sic  in  juramento  hyperbolico 
assertorio  et  promissorio,  verilas  pensanda  non 
est  juxta  sonum  verborum  ,  sed  juxta  sensiun 
hyperbolicum  à  jurante  intenium,  v.  g.  :  Juro 
quôd  si  boc  facias  ,  slaluam  auri  tibi  repen- 
dam  ,  quantum  pondéras  :  suflicit  enim  quôd 
jurans  habeat  tune  animum  copiosè  remune- 
randi  et  de  facto  magnifiée  donet.  Item  qui 
jurai  lilio  aut  famulo  ,  fore  ut  ipsiuu  interimat 
aut  ejus  ossa  fuste  confringai ,  salis  est  ut  ha- 
beat animum  severè  ac  graviter  punieudi.  Si- 
militer  diim  aliqui  se  honorare  volentes ,  jurant 
per  Deum  quod  non  se  praicedent ,  et  non 

TU.    XIV. 


Pi^^CËPÎI.  170 

priiis  allero,  se  per  januam  egressuros;  in  liis 
enim  cl  similibus  casibus,  juxla  communcm  et 
sanum  sensum  ,  subinlelligitur  :  Non  le  pra;- 
cedam ,  nec  prior  iransibo  quantum  ex  ino  esi; 
siciil  dùm  D.  Petrus  dixit  Christo  :  Non  lavabis 
iiiilii  pedes  in  œlernum  ;  et  tamen  absqne  pec- 
calo  perjurii  faciunlstaiiin  oppositum ,  permit- 
tendo  se  vinci. 

An  auiem  semper  commiliat  peccatum  mor- 
lale ,  qui  rem  juratam  parvam  alisque  causa 
non  adimplet,  vel  ex  parvilale  materix'  excu- 
selur,  sub  lite  est  ;  resp.  lamen  cum  Cajela- 
no,  probabiliiis  esse  istum  peccare  morlaliier, 
si  lolam  omiltat;  secùs  dicendum,  si  solùm 
omiltat  partom  minimam  rei  promisse  ,  et  re- 
liquum  proniissionis  adimpleal.  Ratio  prinii  est, 
quia  iste,  quantum  est  in  se,  facit  ut  Deus  le- 
slalus  fuerit  falsuni  ,  faliax  fidejussor  ac  con- 
fnmalor  proniissionis  inveniatur;  in  quo  sanè 
gravis  injuria  illi  irrogaliir.  Sic  qui  sub  jura- 
mento proinisit  dare  altcri  1res  asses  ,  lenelur 
per  se  loquendo  sub  morlali  implere  promis- 
suiii ,  uisi  forte  verisimiliter  pulelalleruni  par- 
vam illani  pecuniam  sibi  condonare  (1). 

Ratio  sccundi  est,  quia  illa  niinima  pars  non 
consideralur  lune  ut  maieria  juramenli ,  eùni 

(1)  .Mulli  theologi  ab  eâ  opiniouc  rccedunt 
ul  videre  est  apud  P.  Antoine  de  viriuie  Reli- 
gloniseap.  4:  .  Alii,  inquii,  conimuniier  ,  aut 
<  salleni  comniuniùsdocenl,  jurainenlum  pro- 
«  missoriuni  obligare  tantùni  sub  veniali  in  re 
I  levi,  sive  leslevissit  tota  inaleria  promissio- 
«  nis,  sive  solùm  illius  pars,  t  Vid.  B.  Liguori 
lib.  3  ,  n.  173;  Billuart,  dissert.  S,  art.  (i.  Exi- 
stimanl  in  eo  casu  non  esse  pcijuriura  propriè 
dicluni,  sed  sini])liceni  iniidelitaiem  qu;tproin- 
de  desumit  gradum  maliiia;  à  gravilate  sui  ob- 
jecli.  Sicraiiocinanlur:  l"Perjuriuin  est  men- 
daciuni  omne  firmalum  juramenio;  porrô  qui 
non  adimplet  promissionem  antea  faciam  se 
levciii  cl  inlidelem  prodit,  non  verô  menlilur  • 
qu:iii(l(i(|uiclrMi  nibil  actualiter  dicit  aut  facit 
coiuia  iiiciUiMii  unde  alii  in  errorem  inducan- 
lur.  2"  Il  Deusadduceretur  in  lesleni  falsilalis 
in  quo  est  ratio  perjur.i ,  oporteret  ut  jurans 
illum  invocaretvel  ul  icsteni  fuluiseexecutionis  • 
talis  aulem  non  est  inieniio  jurantis  quisolùiiî 
invocal  Deum  in  teslimoninm  suaî  sincerilaiis 
in  promillendo,  aclualisvoluntaiis  et  obligalio- 
nis quaj  inde  uasciiur  ad  prœstandum  promis- 
suni  ,  quamque  Deus  suà  aucloritale  foveat 
Sic  in  rébus  humanis  ,  lestis  non  assumiiur  iil 
conlractu  in  lesiimonium  fiiiur;e  exeeuiionis 
paeti,  sed  aclualis  proniissionis  et  obligaiionii 
inde  secula;  ,  et  si  postea  pactuni  iniuim  vio- 
letur,  non  ideô  dicenl  hune  testem  adductuin 
fuisse  ad  leslilicanduni  faisuui...  Atiamen  a^no 
sccnda  est  obligatio  fiilelilalis  virtulc  Reli^innis 
eonsecrata  propter  inierposilaiii  aiiciorkaiem 
Dei;  illa  obligalio  eommcnsurauir  can^àitu; 
malerice ,  adeô  ul  gravis  anl  levis  sit,  proul  ob 
jecium  est  magui  aut  levis  moinenii. 

(i 


\n 


EXPUSITIO 


172 


non  fuerit  jnramonti  viiiciilo  st^parailm  sujjpo- 
siia  ,  sicque  ueqiiaiiiiàu)  judicantia  csi  efficerc 
iransgressioiiera  juratiieini ,  sallem  inoriaioii)  ; 
V.  g-,  si  qnis  piomiserit  triginla  solidos ,  et 
omitlal  laiiliiin  darf  uiiiini ,  vel  juranienlo  se 
obligavil  rMJtare  Psalmiini ,  illumqiie  rccitando 
omiuil  uiiiiiii  vei^iciiluin  ,  non  peccai  nioila- 
liiei-. 

Jiiramenluni  execraloriuni  aliqnaiido  coin- 
cidiltain  asserloi  io,  ul  dinn  adhibeturad  c-m- 
liiuiandaiu  rem  piacs  iilein  aul  praet<Milani  v. 
t».,  si  qnis  dical  :  Deiu  me  deslntat  nisi  hoc  ilu 
s'il,  uut  xi  iit  110,1  fecerim;  aliquando  vciù  foin- 
ciilil  iiini  pioniissijiio,  ni  diim  adliibetur  ad 
cunliinianduni  aliquid  rmurum  qnod  dcpendcl 
a  iuranle;  v.  g.  ;  //icc  addat  milii  Deus  mala, 
Il/M  ùl  (ecero.  ProindeqHe  juramenti  execralorii 
veiilas  regulanda  esl  eodeni  modo  ac  voritas 
jurann^nli  asst^rlorii  elproniissodi.  Idem  quo- 
qn<'  dcenduni  esi  de  juranjcnlo  couiniin:ilorio, 
qu«l  scilic*,'l  non  esl  de  nialo  inferendo  à  Deo, 
si'd  ab  ipsojnranlc;  v.  g.  :  Per  Deiuii  te  casti- 
gabo,  le  penuliam,  elc,  in  quo  differl  ab  exe- 
cialorio,  qnod  è  converse,  non  est  de  nialo  in- 
leiendo  al)  ipso  jurante,  scd  à  Dco. 

jMran\enlnni  iUiquc  comniinalorium  ,  sicnl 
el  pioinissoiimn,  indncil  perjnriuni  in  dnnlnis 
li-nipiiiibns;  pnt-senli  seilicet ,  qnando  lit  ani- 
nw  niendaci;  et  lune  sive  mateiia  sil  jusia,  si- 
vo  in  qna,  senipor  est  peccatum  moilale,  nisi 
ob  inadvoitenliani  excnselur  :  jnramenluni 
enim  cadens  snpei-  .nninio  mendaci ,  inexcusa- 
bile  est  à  moitali.  Item  si  liât  quideni  aniino 
veraci  et  cuin  inlcntiono  adimplendi  in  niaie- 
lià  tan»  niorlali  quàin  veniali ,  qnam  oporleal 
lalsilicare. 

Vel  etiani  indncil  perjnriuni  in  future  ,  boc 
est ,  lenipoie  ex<>culionis.  Kt  quide.n  si  com- 
minatio  lacia  est  de  aliquo  malo  culp»,  sive 
niorudi,  sive  veniali,  poiest  et  débet  jnramen- 
luni eoniminalorinm  non  adinipleri  ;  ut  si  quis 
comniiiiatiis  Inerit  pertutei-e  aliqurm  anl  diri- 
pere  ejns  bona  ,  aut  impertire  illnm  ab  asse- 
qnendo  aliqno  L(nio  injuste,  etc.,  lenelur  non 
cxeqtii.  Si  vero  comniinaiio  sit  de  jusiA  con'C- 
etione,  indictinne.antpiornralionemaliixenie, 
sive  qnoad  corpus,  siveqnoad  bona  teniporalia, 
lune  eonsideranda  feunl  b;iec  tria.  Primum  , 
(^nôil  sicul  jiiramcntiiin  non  est  vineuUiin  ihi- 
qnilaiis,  iia  noe  inijiedimentuni  melioris  boni. 
l'nde  quando  melins  est  al>slinere  à  inali  com- 
min.iti  jusli  ex.cntimie,  non  tenetnr  juransad 
iniplenduin  juiMmenluni,  exemple  David  qui 
liccl  jnràsset  percntere  Nabalcum  domo  ejus, 


posica  ad  procès  Abigail  abstinuit.  Secundum 
est,  cemminaiionciii  intelligendani  esse  secun- 
dum pra-sentem  jnstitiam.  Unde  qui  juravit 
jusLiim  punitioneni,  postea  petenli  veniam  aut 
se  tinendanli,  absque perjurio  pareil,  eo  quod 
ee.ssaverit  illa  tune  prœsens  justitia,  secundum 
(]uain  juravit,  propter  pœnilcntiam  peccalo- 
ris;  quo  modo  Deus  ignoscit  post  comminalio- 
nes,  et  David  non  quidem  ad  pœniieniiam  Na- 
bal ,  sed  ad  mérita  et  procès  Abigail  innocen- 
tis,  pepercit  ipsi  Nabal,  lanquàm  cessaverit 
ratio  prsesentis  jnstiliœ  ex  aliquorum  innocen- 
tiâ  et  supplicatione  buniili  pr;evenionle  puni- 
tioneni. Terliuui  est,  qucd  pœnse  in  liàc  vità 
non  sunl  appelibiles  nisi  ut  medicinai,  vel  per- 
senae  punienda;,  vel  boni  commnnis  causa,  et 
propterea  quando  pœna  ccssaiel  babere  latio- 
nem  utriusque  niedicinœ  ,  non  tencretur  quis 
ex  vinculo  juramenti  adimplere  juraiam  coni- 
minationem  ;  quando  aulem  id  accidat,  rolin- 
qnilur  judieio  prudenliae,  quœ  est  circa  singu- 
laria.  Hacteniis  Cajetanus  in  Snmnià,  v.  Perju- 
riiim,  et  v.  ilinari.  Indeqiie  coUigit  quwi 
parentes  aut  domini  qui  juràrunt  verbeiare 
lilios  aut  serves,  et  poslea  illis  parcunt,  ne  vej 
pacem  doiniis  turbent,  vel  quia  cessavit  prae- 
sens  justitia  ex  quasi  cessatione  demerili  ;  vel 
quia  anipliùs  non  est  opus  medicinâ  talis  pœ- 
nae,  ve)  quia  amicus  siiam  interponit  supplica- 
tionem  et  voniae  pelil-ionem  ,  vel  breviter  qnia 
judiealur  nieliùs  parcere,  non  lenenlur  ad 
comuiinalionem  juratani  implendani  ,  eô  quod 
exi'cntio  tiinclerci  inipediiiva  melioris  boni,  et 
sic  desimilibus.  Qiiôd  si  omniaiiinnutata  sint , 
exequendae  sunl  mina;  justaj;  alioquin  pecca- 
tum incenstantiae  est  negligeniis  jiistiliam.  Et 
juxta  naluram  causcc,  de  graviiate  ejus  judi- 
candum  est  si  juratie  non  lerent.  Nam  jnra- 
nientuni  in  boc  casu  obligat  sub  perjurio  ad 
executionem,  m  jam  ostensum  ost.Neqne  jnsta 
causa  oniiltendi  comminationem  juraiam  jns- 
lam,  eri l  cessalio  bilis,  furoris et voluntatis  ca<ti- 
gandi.Videeumdem  Ca;etanum2-2,q.89,  art. 7. 
Quaeres  an  ralione  viliosae  consuetudinis  ju- 
randi ,  indeiiberata  juramenta  culpà  non  va- 
eent. —  Suppono  qnod  quamvis  prava  jurandi 
consuetndn  non  sit  in  se  peccatum ,  emissio 
tamen  illiiis  cxtirpandoe ,  potest  esse  eulpa 
lelbalis,  ratione  periculi  moraiis  et  proximi 
cui  exponit  bominem  aQectum  ,  incidendi  in 
juramenta  nierlalia,  sicque  illum  in  statu  pecca- 
li  niortalis  censlitui're  poiest,  prout  conlingit 
ei  (pu  demi  tonet  concubinaui,  aut  diflert  re- 
stitnUoncm  ,  dùm  commode  restiluere  poiest 


173  SECINDI 

Diflicullas  est  quanclo  jurandi  consueiudo  cen- 
seatur  proxinia  el  nioralis  occasio  incidendi  in 
juranicnla  inortalia. 

Quidam  docent  qnaincuiHque  jiiraiuli    con- 

sueliidiiicni,  ciiam  in  eo  qui  nienliri  non  soict, 

esse  liujus  nalura,  quia,  sicul  in  multiloquio 

estpericulum  meniiendi  venialiter,   iia  et  in 

frequcnlalione  juranienlorum  iniminot  peiicu- 

lum  meniiendi  cuni  jiiramento,    qiiod  seniper 

est  mortale,  juxta  illud  :  Qui  anuil  periculum, 

peribit  in  illo;  et  concludunt  taies  absoivcndos 

non  esse,  tanquàm  in  peccato  mortali  constilu- 

tos,  nisi  lirmiler  eam  jurandi  consueludineni 

eradicare  proponant ,  et  in  hoc  laborent  edica- 

citer.  Alii  docent,  quôd  dùm  aliquis  est  assue- 

tus  ad  nientiendum,   dùm   loquilur,  et  liuic 

consuetudini  conjunctaest  consuetuilojuraiidi, 

etiamsi  sic  assuetus  curam  habeal  cavendi  ju- 

ramentuni  fajsum ,  adiiiic  est  in  slaiu  peccaii 

mortalis,  dùm  non  viilt  liane  consueludineni 

evellere;  quia  est  in  periculo  proxiino  coiijun- 

gendi    niendacla   solita   cuni  juramento;   ei 

quamvis  isle  forte  non  adverlat  ad  perjurium  , 

illi  laiiien  impulabiliir  ad  culpam  leilialem  ra- 

tione  consuetudinis  pra?dict3e. 

Née  obstat  banc  consuetudinein  jurandi ,  si- 
cut  et  usum  meniiendi  pr;ecisè  ,  esse  tanlùm 
venialem,  quia  per  accidens  se  habet  ad  per- 
jurium indelibcralum  ex  eà  consuetudine  con- 
seculum  ,  quôd  consueiudo  secundùm  se  sit 
lantùmvenialis;  non  enim  qualeuùs  est  solùm 
consueiudo  venialis,  est  causa  ilMus,  sed  quaie- 
nùs  est  consueiudo  jurandi  plenc  voluntaria. 
Unde  censctur  eftecUis  volunlarius  in  causa; 
sicque  omissio  evellendse  talis  consueludinis 
erit  mortalis. 

Alii  volunt  consueludineni  jurandi  eiiain 
absque  necessitate  et  revercntià  ,  cum  debiià 
tamen  adverlentià  ad  rei  juraïae  verilalem ,  cu- 
rando  ne  juramenlum  sit  faisum  ,  non  consti- 
tuere  liominem  in  slatu  peccaii  mortalis,  sive 
iste  sil  soiilus  mentiri  abs(|ue  juramenlo,  sive 
non,  quia  habitas  desumil  suam  maliiiam  ab 
actibus.  Hi  autem  aclus  jurandi  sunl  lautùni 
veniales,  cùm  isle  soiilus  sit  advertere  ne  fai- 
sum juret.  Secùs  dicenduni  quando  est  con- 
sueiudo jurandi  inadverlenter  ciica  rei  jurala' 
verilalem,  cùm  isle  se  exponat  periculo  juran 
di  faisum  ,  solùmque  casu  et  praHer  ejus  iii- 
tentionem  accidat  quôd  juret  verum.  Idem  i!i 
cenduin  de  eo  qui  habet  consueludinem  jura!- 
di  absque  adverleniiâ  an  juret,  necne;  cirm 
utraque  h;ec  consueiudo  sil  voluntaria  in  suà 
causa,  et  ulraqueislum  exponat sequali  periculo 


!R/ECEPTI.  174 

incidendi  in  perjuria.  Tandem  consueiudo  jul 
raridi  advertcnler  indiscriminalim,  sive  verum, 
sive  faisum,  consliluil  sic  alTeclum  in  slatu 
peccaii  morlalis  ,  et  omissio  illins  exiirpandae  , 
Iclhalis  est ,  eo  quôd  ipsum  perirahat  ad  mulla 
perjuria  morlalia.  Si  tamen  pœniiens  pravani 
consueludinem  proposito  efficaci  retraclavit, 
tune  consequentia  falsa  juramenla  et  verba 
blaspliemiae  eàdem  consuetudine  ,  quam  cona- 
lur  cxlirpare,  quasi  nalurab  el  necessario  im- 
petci  provenientia ,  non  videntur  ad  peccatum 
iinputanda ,  cùm  non  censeantur  voluntaria, 
nec  in  se,  utsnppono,  neque  in  suà  causa,  cùm 
consueiudo  non  sil  voluntaria  sed  de  eà  doleal 
ut  eliam  supf  ono. 

AllTICCLLS  III. 

Uliùmjurameiilum  habeal  vint  ubligandi. 

Indubilalum  est,  juramenUim   riiè  faclum, 
cadens  supra  nialeriam  licitam,  honeslam  ,   et 
melioris  boni  non  inipedilivam,   aliisque  cir- 
cuiiislanliis  jam  adductis  vesliium,  habere  vira 
oblig.indi  in  foro  cnnscientioe;  hoc  ipso  wiim 
quôd  quis  deliberaiè  jurai,  pr«cepio  naturali 
religionis  secundo  Decalogi,  obligaïur  ad  non 
assumcndum  noinen  Dei  in  vanum;  iniôjura- 
mcnlum  carens  discrelione  et  judicio,    in  ho- 
minibus  qui  sunl  suî  compotes  ,  suique  juris, 
ipsos  obligal,  eô  quôd  u.ni  sit  absoluié  et  sim- 
pliciier  invalidum  ,    (jusque   adimpletio  non 
impediai  salulem  aniiiix   et  illius  profeclum  ; 
vel  si  adsii  aliqua  justa  causa  non  adimplendi, 
peienda  est  ahsoluiio  et  relaxatio  ab  habenle 
faculiatem.  Item  si  quis  ex  ira  juravil,  adhuc 
obligaïur;  si  impctuspassionis  non  fuerit  talis 
ac  lanlus  ,  quôd  induceret   quamdam   mentis 
iilienaiionem  ;  tandem  quae  haclenùs  de  jura- 
mento à  nobis dicta  sunl,  salis  ostendunt  ha- 
bere hune  obligandi  effectum  ;  magisque  pate- 
bii  isla  obligalio  ex  dicendis  quaest.  sequenli 
de  obligalione  voli.  Unde  quse  circa  juramenti 
obligaiionem  supersunt   explicanda  ,   hic  per 
brèves  quaesliones  ventilabimus. 

Quaires  primo,  an  juramentum  promissorium 
dolosiim  obliget  in  conscienlià?  —  Potest  quis 
duab::';  modis  habeie  (ictionem  circa  juramen- 
tum promissorium,  primo,  ulsolùmexieriùsver- 
bis  mendacibussimulelse  promitlere,  in  corde 
tamen  nolil.Similiterulore  solùm  proférai  jura- 
menti verba,  non  tamenjurarelnlendai.  Secun- 
do, utverèpromittaietjuret.non  tamen inlendat 
implere  promissum  ,  et  cxequi  juramentum. 
Oe  lioc  secundo  modo  non  est  diffîculias.  Cer- 
tum  quippe  est  islum  peccare  mortaliter,  et  in 


175 


KXPOSITIO 


176 


Conscienliâ  leiieri  ad  implenda  promissa,  sivo 
vi ,  sive  jure  laie  juramenlura  feceril,  quia 
effeclus  naluralis  juramcnti  est  obligare  jiiran- 
teni,  dumniodô  id  quod  juralur.  sil  vera  malp- 
ria juramcnti;  defcctus  aulom  inlentionis  ini- 
plendi  non  tollit  vinculum  juramenli.  Adde 
quôd  haec  obligatio  cxcquendi  promissuin  non 
provenil  ex  inlcnlione  implendi,  vel  non  im- 
plendi,  sed  ex  ipsà  naturà  promissionis  vera», 
ut  constat  de  co  qui  suscipit  sacros  ordines, 
aut  qui  verè  emiltit  prnfcssionem  religio.-.an), 
aut  verè  contraliit  sponsilia,  et  de  aliis  simili- 
bus  ;  ul  etiamsi  non  liabeant  intentioneni  exc- 
quendi  obligationes  illis  annexas  ,  ad  illas  te- 
neantur.  Cerluni  est  etiam  quôd  qui  fingil  se 
proniiiiere  et  jurarc  sine  animo  proniiiiendi 
et  jurandi,  nullam  ex  vi  et  naturà  praeeisé  ju- 
ramcnti ac  promissionis  incurrit  obligatiouem, 
sive  jure  ,  sive  iujurià  requisitus  jurol;q»ia 
cùni  sint  actus  Immani,  ulii  deesl  volunta^.  cl 
intenlio  jurandi  ac  promiitendi ,  ilji  nulluin 
est  juramentum  nec  promissio,  sed  tantiini 
simulatio  ,  et  consequenter  nulla  obligatio  ex 
vi  juramenli  ;  quia  ad  ea  quœ  Iionesta  snnt,  el 
ad  quae  lege  non  asiringiniur,  nonnisi  ex  pro- 
priâ  volunlaie  obligari  possunius.  Per  accidens 
umcn  ratione  scandali  aut  darani  proximo 
inde  provenientis  ,  potesl  istud  juramenium 
obligare  in  conscientià.  An  autem  iste  peccet 
mortaliter  etiam  quando  non  obligatur,  qui- 
dam absolutè  affirmant ,  alii  verô  docent  quoi! 
si  juramentum  per  injustitiam  extorquealur, 
in  casu  quo  jurare  non  tenetur  ,  peccat  lan- 
tùm  venialiter  ,  quia  est  solùra  mendacium 
«lïïciosum ,  quo  quis  injuriam  sibi  illalain 
cavet. 

Didiculias  solùm  restai  de  eo  qui  verè  lialiet 
animum  jurandi ,  non  tamen  promiitendi ,  cl 
se  obligandi,  an  remaneai  obligalus  ex  vi  pré- 
cisé juramenli  ,  secluso  scandalo,  et  allerins 
damno.  Licel  auctnres  couveniant  islum  com- 
mittere  perjurium  mortale  ,  cùm  huic  jina- 
inento  desii  veritas  prsesens ,  et  aniraus  non 
conformetur  verbis  juramenli  ,  non  tamen 
concordant  circa  vinculum  obligalionis  in 
conscientià.  Quidam  enim  volunt  quod  lieci 
in  foro  exteriori  adigauir  ad  implendum  pro- 
missum  ,  quia  Ecclesia  judicans  juxta  verba 
prolata  prsesumit  liabuisse  animum  se  obli- 
gandi ,  neganl  tamen  ad  id  teneri  in  foro  in- 
teriori  conscientiae,  eo  quôd  verè  juramentum 
non  feceril ,  apponendo  scilicet  condilioncm 
contrariam  ac  destruentem  essentiara  jura- 
nienti  ;  verba  enim  externa  neressariô  ))en- 


doni  ab  inlentione  proferenlis.  Sic  negans  ex- 
icriùs  lidem  ,  absque  tanii^n  hujusmodi  inlen- 
tione interna,  non  est  verè  haereticus. 

Alii  verô  probabiliùs  anfirmant  jurantem  in 
nostrocasu,  obligari  etiam  in  foro  conscien- 
liœ,  ad  implendum  promissum,  sive  dolo,  sive 
coactè  juraveril,  quia  videlur  implicare,  quôd 
quis  verè  jurare  velit,  et  non  se  obligare  ;  cùm 
ex  vero  juramcnto  oriatur  obligatio  necessariô, 
lanquàm  naluralis  effeclus  ,  perindc  ac  cale- 
faclio  ab  igné,  ita  ut  animus  verè  jurantis  se- 
parari  nequeat  ab  obligalione  servandi  pro- 
missum ,  quando  impleri  polest;  et  hoc  ipso 
quôd  verè  jurandi  habeai  intentioneni,  virtua- 
liler  et  implicite  intendat  promittere  et  se 
obligare ,  utpote  quia  id  necessariô  consequi- 
tur  ex  juramenlo,  sicque  non  est  in  ejus  po- 
testale  hanc  obligalioneni  à  juramenlo  sepa- 
rare;  conlirmatur,  quia  in  juramenlo  promis- 
sorio  necessariô  requiritur  veritas  de  prœsenti 
et  de  fuiuro,  ila  ul  qui  jurai  liabeat  tune  in- 
tentioneni adimplendi  ;  cl  poslea  in  execu- 
tione,  si  niateria  sit  licita,  verificet  illud  adini- 
plendo  promissum  ,  aliàs  crit  perjurus.  Ergo 
ex  vi  juramenli,  sicutnianet  obligalus  ad  veri- 
tatem  deprœsenli  dicendam,  ila  ad  veritatem 
de  fuiuro  suo  lempore  implendam. 

Quaeres  secundo  an  juramenlura  coactè  per 
nielum  etvini  elicilum,  obliget  in  conscientià, 
si  sit  de  re  licitâ  el  honeslà  ?  —  Resp.  affirma- 
tive ,  cum  D.  Thoniâ  q.  8!!,  art.  7,  ad  3,  ubi 
ait,  quôd  in  juramenlo  quod  quis  coaclus  fecit, 
duplex  esl  obligatio  ,  una  quidem,  quâ  obliga- 
tur homini  cui  promillil  aliquid;  et  talis  obli- 
gatio tollitur  per  coaciionem,  quia  ille  qui  vira 
intulit,  hoc  meretur  ut  ei  promissum  non  ser- 
vetur  ;  nec  enim  per  injustitiam  jus  acquirit. 
Alla  est  obligatio  quâ  obligatur  Deo  ut  impleat 
quod  per  iiomen  ejus  promisit,  et  talis  obliga- 
tio non  tollitur  in  foro  conscientiae  ;  quia  nia- 
gis  deboi  damnuni  temporale  sustinere,  quàni 
juramentum  violare,  et  aliunde  volunlariè  pro- 
misit, liccl  cum  admixtione  involuntarii.  Hinc 
si  quis  melu  coaclus  à  latrone,  ul  morleni  eva- 
deret ,  eidem  promisit  sub  juramenlo  cenium 
nummos,  lenelur  ex  vi  juramenli  solvere,  quia 
laie  juramentum  honeslè  et  sine  peccalo  im- 
pleri polest ,  ul  suppono,  et  aliunde  obligatio 
gravis  non  assuniendi  nonien  Dei  in  vanum, 
non  tollitur  per  injuriam  illalam,  can.  Yeriim, 
cl  c.  Si  vero ,  de  Jurejur.  Idem  dicenduni  de 
eo  (|ui  muluum  accipiens  proujisit  sub  jura- 
menlo usuras  solvere  inulualario ,  et  sic  de 
aliis  similibus.  Talis  enim  solulio  esl  de  actu 


177  SKCINDI  I 

virtutis,  nenipe  aut  redimendi  vexaiionem  cu- 
jus  est  consumiiiatio ,  aut  exercendi  veracila- 
teiii  et  fldelilaioni  in  proiiiissis. 

Possunt  tanien  isti  repelere  injudicio  quod 
solverunt  ,  vel  prailalo  denunliare  ,  vcl  ab  eo 
relaxalioiieiu  jurainenii  obtiiiere;  salisfaciunl 
euim  liuic  obligationi  juramenli  inomeiuaneâ 
solutiono,  slalinique  possunl  soliUiiiii  repetere, 
quia  juiamenliiin  laiitiim  Cuit  de  solvendo,  ne- 
que  dali  lepelitiouem  exclusil,  caii.  Ad  amtieii- 
tiam,  de  his  qua;  vi.  Quod  si  esset  quo(iue  ju- 
ramentuiu  non  repetendi  ,  non  vi;lclur  lune 
licituin  repelere  ,  iiisi  piiùs  impeiralà  biijus 
juiainenti  relaxatione,  eô  quod  licite  el  absque 
peccato  obseivari  possii.  Quare  diiiu  D.  Tho- 
mas hic  ait,  «  hune  posse  repelere  qnod  solvit, 
«  vel  prœlalo  denunliare,  non  obslanle  quôd 
€  conlrarium  jnravil ,  quia  laie  juranientuin 
«  vergeret  in  dcterioreni  exitum  ;  esscl  enini 
«  contra  jusliliani  publicain  ,  »  intelligii  solùni 
quod  non  obslanle  jurainenlo,  adhuc  poiesl 
latronen)  denunliare ,  pula  si  sub  praieepto 
cbligetur  ad  accusanduni  illum  ob  bonnin  pu- 
blicuni  ,  vel  juridicè  inlerrogelur  de  bàe  vio- 
lentiâ  ,  sibi  à  lalrone  illatâ.  Si  verô  non  adve- 
niat  casus  exlraordinarius  in  (|uo  teneaUir 
denunliare,  si  juraveril  se  non  denunliaturuni , 
lune  non  poiesl  sponlèet  in  quantum  in  se  est 
denunliare,  et  S.  doctor  ,  concludit  quôd  ro- 
mani ponlilîces  ab  liujusniodi  juranientis  ho- 
mines  absolvunt ,  non  quasi  decernenles  bu- 
jusniodi  juramenla  non  esse  obligaloria,  scd 
quasi  Jiujusmodi  obligaliones  ex  juslà  causa 
relaxantes.  Vide  insuper  q.  98,  de  Porjurio, 
art.  3,  ad  1. 

Hinc  etiam  inlertur  juramenluni  redeundi  ad 
carcerem  alias  justum  ,  obligare  per  se  lo- 
quendo ,  eliam  cum  prob:ibiii  periculo  niorlis 
sive  justie  ,  sive  injusiœ  ,  quia  impleri  potest 
absque  animœ  dispendio  et  peccato,  cùm  sit 
opus  eximiae  forlitudinis  et  religionis ,  sese 
periculo  mortis  esponere  ul  juramentum  ser- 
vetur  de  re  justâ. 

Hinc  babetur  juramentum  prœstitum  ex  er- 
rore  circa  substantiam  rei  promissoe ,  non 
obligare,  eô  quôd  desil  consensus,  ut  probant 
noslri  theologi  in  prima  secundae.  llem  quolies 
dolusaut  error  versatur  circa  causam  finalem, 
seu  quoties  jurans  secundùni  prudentem 
existimationeni ,  non  censelur  jurare  voluisse, 
si  dolum  cognovisset;  tune  enira  ejus  jura- 
mentum interprelalur  sub  conditione  ,  si  res 

ita  sit. 
Quaeres  tertio  an  liceal  in  juramenlo,  verbis 


li.ECtl'TJ.  178 

amphibologicis  et  aequivocationibus  uti  ,  ita  ut 
ille  cui  juraïur  seipsum  decipial?  —  Usum  aut 
potiùs  abusum  aîquivocalionum  et  restriclio- 
num  nientalium  ventilabimus  in  principio 
octavi  praicepli.  Hic  autem  breviter  statuimus 
cum  D.  Thnmâ  ,  quod  tam  in  juraniento  asser- 
torio  quàm  in  promissorio  ,  juridicè  requisilus 
in  jirdicio  lenelur  uti  verbis  claris  ,  non  ani- 
biguis,  et  jurare  secundùm  sensum  et  inten- 
lionem  ejus  cui  praeslat  juramentum  ;  idem 
dicendtim  ,  quando  juramentum  extra  judi- 
cium  lit  in  malerià  alleri  damnosà  ,  ut  sunt 
emptiones  ,  vendiiiones  ,  etc.  Alioquin  in  bis 
casibus  jurans  peccat  mortaliter  ,  et  tenetur 
nihilominùs  servare  juramentum  ad  menlem 
ejus  qui  illud  légitimé  requisivit ,  ut  ostendit 
D.  Thomas  q.  89  ,  an.  7 ,  ad  4  ,  dicens  quod 
quando  non  est  eadem  juranlis  iiilentio,  et 
ejus  cui  jurât,  si  hoc  provenial  ex  dulo  juran- 
lis, juramenluni  servari  débet  secundùm  sa- 
nuni  intellectum  ejus  cui  juramentum  pra;sla- 
tur,  exislenli  in  bonà  flde ,  ul  colligilur  ex 
Isidoro.  Quidam  lanien  explicant  D.  Thoniam, 
quôd  velit  islum  jurantem  committere  culpara 
et  obligari  ratione  exlerioris  scandali  vitandi , 
et  adhuc  cessante  scandalo  ad  id  teneri  es 
justitià  ,  ratione  damni  per  injuriant  alterî 
subsecuti  :  ex  vi  tamen  et  religione  juramentî, 
non  obligari  ultra  dolosam  suam  intenlionem , 
prout  salis  se  explical  S.  doctor,  tum  in  5 
sent.  disi.  59,  q.  1,  an.  5,  q.  3  ;  tum  hic  loco 
cilato  ,  dicens  :  Sin  autem  jurans  dolum  non 
adhibeat,  obligatur  secundùm  intenlionem  ju- 
ranlis ,  ut  indicat  D.  Grcgorius  27  Moral, 
cap.  8,  et  rcfert  22,  q.  5 ,  can.  llumanœ  aures. 
Ergo,  secluso  damno  ,  licel  peccet,  non  tameu 
tenetur  juramentum  servare  nisi  juxta  suam 
intenlionem. 

Verùm  ,  quis  dicatur  dolo  jurare  ,  ut  scia- 
nius  audienduni  est  cap.  In  dulo,  causa  22  , 
ubi  sichabetur:  lu  dolo  jurai  qui  aliler  faclurus 
est,  quàm  promiitil ,  seu  ,  ut  exponit  Gratiaaus, 
in  cujus  mente  est,  non  sic  faciendum  ut  pro- 
mitlit.  Nec  excusatur,  ail  Cajet.  q.  89,  art  7, 
propter  implicitam  subaudilionem  in  mente 
rclcntam  ,  quoniam  hujusmodi  subauditio  non 
excusât,  quin  sil  l'alsa  vocis  significatio ,  cum 
inleutione  l'allendi  alium ,  ut  intelligat  siW 
promitli ,  quod  isle  non  inlendil  promittere. 
Et  Sotus  lib.  8  de  Just.  q.  1 ,  art.  7  ,  ait: 
Si  verba  exteriùs  prolala  respecta  intentionis 
juranlis  plané  falsa  sunt ,  id  est,  menti  ejus 
dissona,  uuiversim  et  absque  ullà  exceptionc 
est  peccatum  mortaie.  Neque  jurans  excusatur 


171» 


EXPO^ITIO 


180 


pcr  illain  meiilaleiii  rrslriclionom  :  babo,  si  de- 
beo  ;  aul ,  juio  tiare,  si  debeo.  Nam  ,  poslquiim 
illam  verbis  non  explical,  sed  verba  sunt  abso- 
luta,  non  consonai  nienii  os ,  sed  ficla  esl  ju- 
ralio,  quiainiiis  non  fit  absoluiè  utexplicalur 
exieriùs.  Quapropler  q  lanlunicumque  per  vim 
et  injtiriam  fueril  jnnunentuni  extorlum,  la- 
ctunique  ad  roJiniendam  viiara  ,  erit  niui  taie 
perjurium. 

Tandem  ,  si  usus  restriction  uni  inentaliuni 
esset  Irequens,  el  pio  levibus  ,  in  juramenlis 
praeslandis,  nulla  inier  liomines  litleliias,  niilla 
socielas,  nec  ulluni  poterit  juramentuni  cum 
Loslibus  lulo  fleri.  Nam  ,  si  cum  privato  la- 
trone  liceal  jurare  ,  ad  suani  propriam  inten- 
lionem ,  dicendo,  v.  g.  :  yiimerabo  libi  ceiilum 
mimmos  ,  nienle  subinlelligendo  :  Si  iteheam  , 
licebit  etiani  cum  pul)Iico  lairone  ;  et  sic  eluili 
potèrunt  omnia  pacta  et  fœdera  eliam  jura- 
mento  limiata  cum  rebellibus,  quia  Icgilinius 
princeps  nibileisdebei.  Vérins  ergo  est  iinuni- 
qucmque  juraiilem  deherc  jurare  et  juramen- 
tuni impb>re,  secundùm  communem  inlelle- 
ctuni,  nisi  e\  verbis  à  jurante  prolalis  possil 
conlrariuin  declarare.  Si  ab  aliquo  injuste  ju- 
ramentuni exigatur  ,  potest  quidem  jurans  uii 
verbis  ambiguis,  modo  adsini  condiiiones  in  8 
prsecepio  cxplicandœ  ;  sed  non  potest  sic  ad 
suam  inleiiiionem  jurare,  ut  meule  aliud  in- 
tendat  et  icneat ,  quàm  is  qui  juramenlum  pe- 
tit, iniendit,  nisi  verba  illuni  inielleclnm  pa- 
liantur,  modoque  infra  explicando. 

Lnde  Innocentius  papa  XI  daninavit  sequen- 
les  prnpositiones  ,  24  :  Vocare  Deum  in  leslem 
tnenducii  levis,  non  esl  tanta  irreverentia ,  propler 
^uam  velil  mil  possit  dumnare  liominem.  —  23: 
Cum  causa  licitum  esl  jurare  sine  animojurandi, 
sive  res  sit  levis ,  sive  gravis.  —  26  :  Si  qiiis  vel 
soltis,  rel  coram  aliis,  sive  inlerrogalus ,  sive  pro- 
prià  sponte,  sive  recrealionis  causa,  sive  quocuni- 
que  alio  fine  jurct  se  non  fecisse  atiquid  ,  qiiod 
reverii  fecit ,  inlelligendo  intrà  se  aliquid  aliud 
quod  non  fecit,  vel  aliam  viam  ab  eâ  in  quA  fecit, 
vel  quodvis  aliud  additum  veruni  ;  rêvera  non 
vienlitur,  nec  esl  perjnrus. 

Petes  an  si  aliquis  audivit  à  viro  opiimœ 
famaD  aliquam  rem,  possit  cum  juramento  de- 
ponere  in  judiciosc  illam  certô  scire?  — Kesp. 
négative  ,  aliàs  omnes  testes  de  audiiu  eflice- 
renlur  testes  de  certâ  scieniià.  Item  in  foro 
esienio  icstis  lenetur  reddere  rationem  sui 
dicli:  item  quia  omne  orimen  etiam  occiilium 
posset  probari  in  jndicio:  v.  g. ,  qui  seerelô  el 
Jiemiiie  videnle  luit  ab  lioslc  lacessiliisinjuriis 


et  verbere,  posset  producerc  testesquibus  illud 
faciniis  narrarel,  et  ipsi  deinde  coram  judice 
Il  siificari  possent  cum  juramento  se  illud  ccrlô 
scire,  aul  vidisse,  quod  est  maximum  iiiconve- 
nicns.  Tenctur  itaque  explicarc  ,  se  tantùm 
illud  scire  ex  audiiu. 

Qu;ercsquarlôan  juramenlum  proniissorium 
in  rébus  proliibifis  per  civiles  atit  canonicas 
leges  obligel  in  conscienlià  ?  —  Resp.  1°,  jura- 
mentuni factum  de  re  probibilâ  per  legem  ci- 
vili'in  ,  aul  canonicara  ,  qu;e  priinariù  el  ini- 
medialè  dirigilur  ad  bonuni  publicum,  non 
obligare,  eo  quod  ncqueat  impleri  absque  pec- 
calo,  cùm  lex  lune  obligel  ad  culpara,  tum 
quia  juramentuni  quod  direclè  vergit  in  detri- 
inentum  injustum  tertii  .  non  obligat,  can. 
0»nHii'«,  de  Pactis,  in  6,  ciini  non  sit  vinculum 
iMi(iuilatis.  Ergo  inullù  minus  obligat  quando 
vergit  in  delrimenUim  boni  communis  ,  proul 
conlingit  in  nostro  casu. 

Hinc  fit  omnes  contraclus  répugnantes  Icgi 
canonicse  aulcivili  in  bonum  commune  direclè 
et  immedialè  ordinal»,  invalidos  esse,  eliamsi 
juramentuni  accédât,  quia  privatus  non  potest 
proprià  anctoritale  cedere  bono  comniuni: 
aliàs  peccat  juxla  rei  gravilalem.  Et  conse- 
quenter  invalidum  et  non  servandum  est  jura- 
menlum cicrici  renunlianlis  privilegio  fori , 
quia  scilicet  clericis  direclè  ac  immedialè  con- 
cessuni  est  ob  bonuni  commune  status  clerici; 
nec  polest  clericus  sine  peccalo  laie  juramen- 
lum excqui,  can.  Si  diligenti ,  do  foro  conipe- 
tenli.  Similiter  non  valet  juramenlum  ven- 
deiidi  irilicum  degenlibus  exira  regnum,  con- 
ira  proliibilionem  legis  civilis ,  quia  lala  est 
in  favorem  boni  communis,  et  aliunde  contra- 
clus proliibilus  ob  fiivorem  publicum  non 
coiifirmaïur  juramenlo  ;  iuiô  juramenlum  esl 
vjlidum  ,  lum  quia  esl  de  re  illiciià  ,  tum  quia 
non  polest  jus  publicum  ob  publicam  ulili- 
laleni  conslitulum  juivalorum  convoiilionibus 
lolli. 

Resp.  2",  juramenUiin  facUiiii  conira  legem 
canonicam  aul  civilem  primariô  principaliler 
et  immeilialé  respicicnlem  bonuni  et  favorem 
privais  personœ  obligare,  et  conlraclum  per 
eamprohibilum  ac  invalidum  confirniare,dum- 
modo  non  veigai  in  delrimenluin  lerlii.  Ralio 
est  quia  quilibel  potest  cedere  juri  suo  absque 
piaijudicio  lertii.  Item  quia  illa  lex  in  fàvofëni 
persoiue  privalœ  lala  ,  non  intendit  illî  la- 
qiieuni  pecciiti  ex  Iransgressione  injicere,  sêd 
soliini  intendit  in  ejus  favorem  actum  ifrîtare. 
Ergo ,  si  juramento  Iiuic  favori  et  privilegio 


181 

reriunliet,  lenebilur  servare  juramentum  (1). 
Hinc  feniina  quœ  juravit  se  solâ  dote  con- 
Beiilani ,  ad  bona  pateriia  non  regressurain  , 
icnetiir  slare  jiiraiiienlo  ,  quamvis  lex  civilis 
irrilet  illud  pacluni  et  proinissionem.  Idem 
dicendum  de  alienalione  fundi  dolalis.  Ileni 
de  contraclu  jurato  minoris  absqiie  curaloris 
consensu  cclcbrato.  Ileni  de  donalione  inlcr 
viruni  et  iixorem  ,  inter  patieni  et  ûliiim  ,  si 
juramento  confirmelur.  Item  de  promissioiie 
juralâ  solvcndi  pecuniam  crcditani  ludo  pcr- 
dilaiji ,  aliisque  hiijusinodi  conlraclibus  legi 
positiva;  in  l)onum  privaliim  directe  ordiiialse 
repugnanlibiis;  quia  nimirùm  à  jure  non  irii- 
lantur  proxiniè  nisi  in  favorem  privaiaruni 
personariim  :  quilibet  autem  potest  suo  juii 
privalo  renunliare ,  lum  quia  jus  posilivum  ob 
reverenliaTu  ac  honorcm  Dei  cl  observantiam 
religionis  censelur  Vclle  auferre  hujusniodi 
irritationem ,  cl  in  hoc  casu  illis  conlraclibus 
reddere  vires  quas  ob  rationes  politicas  et  fa- 
vorem privatorum  abstuleral ,  et  obligalionem 

(1)  In  eo  casM  juiaim'Mlniii  est  procul  du- 
bio  validum,  iiiiùiii  (ilis(  rvm  i  piissit  sine  pec- 
cato;  an  vero  iorniel  ccmlraclMni  cl  sic  indiical 
obligaliducui  jusliUic  slandi  convenlioni,  nie- 
rilô  in  coiilKivcrsuiinadducilur.  V.  C,  de  Logo 
de  Jure  et  Jiislilià  disp.  22,  n.  201.  Adiruiat 
senlenlia  eommunior  polissiinùm  innixa  jure 
canonico  el  jure  civili  romano;  opinio  cniiira- 
ria  nobis  anieponenda  videlur  sallem  in  Galiiis 
et  aliis  nationibus  ubi  eadem  vigerel  jurispru- 
denlia  circa  minores,  etc.  Enimverô,  ul  vaieret 
conlractus  à  minore  irrilus  ,  necesse  foret  ut 
legislator,  posilo  juramento,  vini  auferrel  suœ 
legis;  ratio  bujus  principii  in  aperlo  est:  si 
eiiira  lex,  deciarans  taies  coulractus  rescindi- 
biles  fore,  vim  omnem  suam  servet,  niinor 
non  miiuis  inbabilisesl  ad  conlirmandum  con- 
tracium  quàm  inhabilis  erat  ad  contralienduni: 
atqui  legislator  non  lollil  vim  siiae  legis;  talis 
inlenlio  nec  prœsumenda  est ,  nec  reàlis  pro- 
batur  :  non  est  prœsumenda,  cùm  eo  modo 
facillimum  essel  eludere  Icgem  el  minores  in- 
ducere  ad  firmandum  juramento  suas  con- 
yenliones;  nec  realis  probalur,  cùninullasint 
indicia  quibus  innotescal;  jus  tanonicum  invo- 
cari  non  polcslin  re  qua;  forum  civile  solùm- 
modô  spécial;  jus  romanumapud nos receplum 
lion  est  m  sai  unanimiter  tenent  jnrisperiii. 
yid-VolUm- Traité  des  Obliguliom,  n.  i06;Toul- 
lier.  Droit  civil,  t.  10,  n.  352,  353.Tribunalia 
non  attendunl  ad  juramenta  qiiae,  cùm  sint  ali- 
quia  conlractui  accessorium,  nihiladdere  pos- 
bunl  illi  in  ordine  ad  jusliliam. 

Hinc  solaesl  obligalio  Iteligionis  :  minor  non 
potest  exuere  jus  radicale  rcscisionis,  quia 
JUS  istud  fundaïur  lege  in  illius  quidem  favo- 
rem lalû,  sed  independentcab  illius  volunlale; 
sed  potest  facio  renunliare  usui  hujus  bene- 
ficn;  lex  slaluit  jus,  sed  non  exigit  ut  reipsà 
illo  jure  «tatur. 


SECUMDI  PR-«CLPTI.  182 

naturalem  quam  secum  ferunl ,  quamque  re- 
strinxerat,  intactam  remiltit ,  ac  rclinquil  iu 
suo  robore. 

Juramentum  nihilomiuùs  non  conlirmal  hos 
conlractus    in    sequenlibus  casibus.  Primo , 
quando  directe  et  per  se  lendunt  in  iiijuslum 
lertii  pra-judiciuni,  qualisesset  alienaiio  fundi 
dolalis,  qui  ex  aliciijus  disposilione  deberet  ad 
lilios  pervenire.  Secundo,  quaudo  conlractus 
irrilalur  à  Icgc  ob  turpitudineu)  crediloris  aut 
promissarii,  seu  illius  in  cujus  favorem  fit  ju- 
ramentum. Unde  promissio  jurala  facta  usu- 
rario  de  solveudis  usuris  non  conliruiatur  ju- 
ramento, contra  le^is  probibiltoiiis  inila,  qui.) 
acceptio  usurarum  est  lurpis  el  peccaminosa 
in  usurario  ,   qui  proinde  non  act|uiril  ulluiii 
jus  ad  banc  aclionem  sibi  probibitam  et  in  te 
illieilam  cao.  bebilores,  deJurejur.  Promilteus 
tcnetur  nibiloniinùs  usuras  solvere,  non  (|ui- 
dcm  ratione  conlraclùs,  qui  iiivalidus  est  et 
peccaniinosus  ,   sed  ne  juramentum  violelur  , 
unde  poterit  pecunias  solulas  repetcre.  Idem 
dicendum  de  contraclu  per  vim  ,  nielum  aut 
dolum  exlorto,  quia  scilicet  inest  turpitudo  el 
culpaex  parte  juramentum  exigentis.  SilaiHcn 
jurans  sine  peccato  illud  servare  valeat ,  te- 
nelur  implere  momentaneà  solutione,  ut  supra 
ostensum  est.  Tertio  ,  quando  jus  irritimi  red- 
dit  non   solùm  conlraclum ,  sed  eliain  jura- 
mentum  appositum ,    tune  juramep.tum   non 
obligat.  Sic  Tridentinum  sess.  25,  cap.  \(i,  de 
Regular. ,  irriiam  reddit  omnem  renunliatio- 
nem  el  disposiiionem  novilii  eliam  joratam 
anle  professionem.  Quarto  juramentum  secun- 
dum  ,  priori  validé  facto  contrarium,  non  obli- 
gat, cùm  sitde  re  malà  et  illicilâ  ,  utpotequia 
impleri  nequit  absqne  prioris  juramenti  vio- 
lationc,  neque  proinde  contractum  conlirmal, 
quia  juramentum  addilum  actibus  illicilis  non 
j     prœbet  ois  rohuret  lirmilatcm,  can.  Quando, 
de  Jurejuramio.  Gesta  lamen   contra  prius  ju- 
nientum  per  se  valida  sunt,  quamvis  illieita, 
nisi  aliunde  sint  irrita  ,-  quia  per  se  loqueiido 
ex  juramento  non  reddilur  qnis  inhabilis  ad 
aclum  contrarium,   quem  ex  se  aliàs  validé 
eincere  potest.  Unde,  (piaravis  peccet  qui  ma- 
trimonium  contraint  aut  lestamentum  revoeat, 
poslquàni  juravit  se  non  coniracturum  ,  aut 
nonrevocatnrum,  mairinionium  tamen  sic  con- 
lraclum  valet  ,  el  valida  est  revocalio  tesia- 
menti.  Similiter  veiidilio  facta  eonira  proniis- 
sioneni  juraiani  de  non  vendendo,  facta  tenet. 
Kl  sic  de  cœleris.   Est  tamen   perjurus  iste 
hoino.  Per  accident  bxc  gesla  erunt  quoqoe 


183  EXP( 

invali(i;i  ,  pilla  si  à  juie  initeiUur  aliiinde. 
Qiiinio,  iiijiirainoiUum  conlirniet  coiilractuni, 
et  l'atial  de  iiivalido  validuni  ac  irievocabilein, 
non  sudicil  quùd  sil  asserioriuni,  quo  scilicel 
qiiis  jurel  de  pnesenii  ,  se  rem  vcrè  et  seriù 
alienare  ;  sed  uileiiùs  requiritur  juramenluin 
promissorium  de  fuluro,  quo  qiiis  jurai  se  non 
revocalurum  conlracium ,  nec  illi  conlraven- 
tuium.  Nani  resilicns  à  conlraclu  apposilo 
soliini  juranienio  de  prsesonli,  non  est  perju- 
lus  ,  si  lune  liabciei  verani  conlraliendi  el 
alienandi  voluntalem,  nec  sub  juramenlo  pro- 
niiserit  se  non  revocalnrnm  conlracium  jaui 
iniUim  :  henè  lanien  resiliens  à  conlraclu  con- 
fn-malo  per  juramenlnm  de  fuluro. 

Pro  cnjus  intelligentià  nolandum  esl,  aliud 
esse  juranirnUim  lirinare  conlracium  ,  aliud 
verô  juranunlum  esse  servandum.  Nam,  quan- 
do  juranienlum  confirmai  conlracium  aliàs  in- 
validuni,  lune  orilur  duplex  obligalio,  una 
crga  Deuui ,  quà  jurans  curare  debel  ne  Deus 
adduclus  sit  in  lesleni  lalsilatis  ;  allcra  erga 
honiincm,  qui  jus  lioc  ipso  erga  juranlcni  ac- 
quisivil  oli  conlradùs  validilaleni.  Quaniio 
vc>6  juramonluni  non  confirmai  conlracium  , 
una  lanliim  oiilur  obligalio  ,  scilicel  erga 
Denm  ;  unde  servandum  esl  juranienlum  ,  si 
absque  pcccalo  servari  polesl,  ob  Dei  reve- 
rcnliam,  ut  juranienlum  prœsiiium  latroni  aiil 
usuiario  de  solvendà  pecuniâ  indcbilà,  qui 
lanieii  nulluin  iiide  jus  acquirunl  in  eam ,  eo 
quod  conlraclus  lune  renianeai  invalidus  ac  in 
suà  prislinà  iialurà  immuialus.  Porro  quando- 
nam  juranienlum  confirmel  aut  non  confirmet 
conlracium  liisiùs  alibi  declarabiiiius. 

Ex  diclis  liabes  quod  juranienlum  conlra 
bonos  mores  iialurales  pr;eslilum,  non  obli- 
gal;  sccùs  si  sil  lanlùm  conlra  bonos  mores 
civiles.  Tune  autein  dicilur  esse  conlra  bonos 
mores  nalurales  quando  res  promissa  neqnil 
iinplerisiiie  pcccalo,  ulpole  conlra  legem  obli- 
ganlem  ad  culiiani ,  qualis  esl  lex  naluralis  , 
divina,  canonica  el  civilis  dircclè  el  iinraediaiè 
respiciens  bonuni  publicum;  nalurales  enim 
mores  in  jure  dicunlur  illi  quibus  homo  pro- 
bus  elliciuir,  eis(pie  conlrariaiur  peccatum. 
Tune  verô  jnrainenluni  esl  lanlùm  circa  bo- 
nos mores  civiles  ,  quando  servari  polesl  abs- 
que pcccalo,  nec  esl  conlra  legem  obliganleni 
ad  culpam  ,  qualis  esl  lex  civilis  immodialè  el 
diieclè  respiciens  bonum  privaluin  ;  nani  in 
jure  mores  civiles  dicunlur  quibus  liomo  eiïi- 
ciiur  bonus  civis,  el  quos  expedil  vigere  in 
rcpiiblicà  ad  lioc  iil  sil  beiièordinala.  Porro  ad 


ISITIO  184 

dignoscenduin  quandonam  lex  civilis  immé- 
diate el  directe  respiciat  bonum  commune, 
respiciendum  est  an  ex  illius  iransgressione 
proxiniè  laedalur  bonum  publicum  ,  qualis  est 
lex  de  non  exirabendo  Irumento  :  nam  ex  liâc 
translalione  regnum  directe  patiiur  detrimen- 
lum,  cùm  hoc  ipso  desliluatur  necessariis  ad 
viiani.  Ad  dignoscendiim  verô  quando  primariô 
cl  immedialè  lex  tendat  ad  bonum  privatum, 
inspicienduni  esl  si  ex  ejus  violaiione  non  lae- 
dalur immedialè  bonum  commune ,  ut  lex  de 
non  alienando  fundo  doiali  ,  aut  ne  miner 
conlrabal  sine  curalore,  etc.  Non  enim  directe 
iiuillùm  reipublicœ  inlerest  ,  ut  bona  sint 
unius  potiùs  quàm  allerius  civis. 

Quœres  quiniô,  an  et  quomodô  obliget  jura- 
nienlum non  ludendi  ? —  Resp.quôd  si  constet 
juranlemvoluisseseobligareadabslinendumab 
onini  prorsùs  ludo  eliam  licilo,  lenelurservare 
juranienlum;  quia  eliamsi  ludus  licitus  possit 
esseactusvirtutis,  ejuslamen  omissioesl  melius 
bonuni  ;  sicut  validuni  est  jurainenlum  de  non 
nubendo,  ulpole  de  melioribono,  quàm  sit  ma- 
Irinionium.  Jurans  non  luderenomine  proprio, 
polesl  ludere  nomine  alieno,  si  finis  juramenti 
l'ueril  vitare  jacluram  pecuniarum  :  secùs  verô 
si  luerit  jacluram  icmporis  non  facere,  eô 
quôd  ludo  occupalus  non  vacarel  suo  niinisle- 
rio;  quia  lune  pro  alio  ludendo  eamdeni  teni' 
poris  facil  jacluram.  Idem  dicendum  si  finis 
juianienli  fuerit  vilare  rixas,  blaspliemias , 
etc.,  si  eodem  modo  oriantur,  dùni  lu(iil  pro 
alio.  Jurans  absolulè  non  ludere,  si  illius  in- 
lenlio  ex  conjecturis  nequil  colligi ,  quo  scili- 
cel fine  laie  juranienlum  eniiseril,  lune  non 
soliim  non  polesl  nomine  proprio  ludere,  ve- 
riim  eliam  neque  alieno,  eôquôd  ludus  faclus 
nomine  alieno  ,  sil  verè  ludus.  Quidam  sen- 
liunl  posse  nibilominûs  islum  tradere  suas  pe- 
cuiiias  alleri  ad  ludendum  suo  nomine,  el  in- 
spicere  sociuni  ludenlcm,  nisi  aliter  colligalur 
de  meule  ludenlis  ,  e'.  nisi  finis  juramenti  fue- 
rit vilare  propriarum  pecuniarum  jacluram. 

Qu;eres  scxtô  ulriim  obligalio  juramenti 
iransmiltaUir  ad  haeredes  et  successores  ju- 
ranlis? —  Hesp.  hanc  obligalionem  prxcisè 
suinptam,  non  transire  ad  successores  juran- 
lis ,  benè  lanien  obligalionem  conlradùs  super 
qiiem  cadil  juranienlum  ,  si  conlraclus  fuerit 
validus,  vel  saliem  juramenlo  lirmelur,  et  ef- 
lirialur  validus.  Ratio  priini  asserti  esl ,  quia  , 
lit  ait  D.  Thomas  2-2,  q.  98,  art.  2,  ad  4,  jura- 
meniiini  esl  aclio  personalis,  et  obligalionem 
spirilualem  indiicens.   In  personaiibus  aulem 


185  SECUNDI 

et  spiritualibiis  niillus  ligatiir  ,  iiisi  ex  proprio 
consensu.  Quamvis  igilur  paler  in  lempnrali- 
bus  seipsura  el  haeredem  obligare  pnssit  per 
conlraclum  validuni,  non  tamen  in  spiiilnali- 
bus  ,  ut  patet  de  voto  et  aliis.  Hinc  habetur 
ratio  secundi  asserti  ;  nam  obligatio  contra- 
ctas estrealis  et  afDcit  bona  qu*  transcuntad 
haeredes ,  qui  in  iis  succedunt  patri ,  ejusque 
personam  reprœsentant. 

Unde  hxredes  non  servantes  contracttim 
validum  juratuni ,  vel  permissioneni  juralam 
defuncti  pro  se  ,  et  pro  illis ,  non  peccant  con- 
tra religionem  ,  nec  perjurium  coniniittiiiir  ; 
peccant  tamen  contra  justitiam.  Secùs  dicen- 
dum  quando  conlractus  est  invalidus;  hrercdes 
enim  illius  qui  juravit  solvere  pecunias  latroiii 
aut  usurario,  non  tenentur  solvere,  quia  ju- 
rans  solùni  vi  jurainenti  obligatus  erat  solvere, 
non  verô  ratione  contractils.  Qui  lamen  jura- 
vit alicui,  v.  g  ,  Maevio,  dare  centum  numnios, 
mortuo  Maevio  anle  solutionein  illius  pecuiii.Te, 
tenetur  ejus  hseredibus  solvere  ,  quia  obligalio 
jurantis  non  extinguitur  niorle  Msevii ,  et  jura 
defuncti  transeunt  in  ipsinsh*redes,  nisi  aliud 
suadeat  maleria  subjecla  ,  et  inlentio  jurantis, 
secundùm  quam  juramenliim  servanduni  est. 

Subdit  autem  D.  Thomas  ibidem  ,  quôd  cùm 
aliqua  civitas  jurât  se  aliquid  servaturani ,  ille 
qui  de  novo  fit  civis  ,  non  obligatur  quasi  ju- 
ramento  ad  servanda  illa  ,  quœ  civilas  se  ser- 
vaturam  juravit  ;  tamen  tenetur  ex  quàdam 
fideiiiate  ,  ex  quà  obligatur,  ut  sicut  sit  soiius 
bonoruni  civitatis,  ila  etiam  fiât  particeps  one- 
runi.  Canonicus  autem  qui  jurât  se  servatu- 
rum  slalula  édita  in  aliquo  collegio,  non  te- 
netur ex  juramenlo  ad  servanduni  fuinra , 
nisi  inlenderit  se  obligare  ad  omnia  staiiila 
praelerila  et  futura  :  tenelur  lamen  ea  scrvare 
ex  ipsâ  vi  statutorum  ,  quae  habent  coaclivam 
virtutem.Hactenûs  D.  Thomas.  Ubi  Cajetanus 
ait ,  quod  episcopus  aut  canonicus,  aut  quœ- 
vis  alla  dignitas  babens  annexa  multa  jura- 
menta,  si  admitteretur  ad  suum  ollicium  abs- 
que  juramento,  non  lenerelur  ad  illa  servanda 
ex  prsedecessorum  juramento.  Unde  ,  si  non 
esset  aliud  vinculum  obligans  ad  ea ,  nisi  ju- 
ramentum ,  talis  persona  foret  omnino  libéra 
ab  illis  obligationibus.  Sed  si  esset  aliud  vin- 
culum obligans  ollicium  illud  seu  taleni  digni- 
tatem,  pula  vinculum  statuli  vel  contraclûs, 
tune  haec  persona  quae  non  juravit,  adbuc  te- 
neretur  baec  servare  ratione  hujus  vinculi  of" 
ficio  annexi;  quia  etsi  vinculum  juramenti 
praedecessorum  non  transcat  ad  succcssores. 


PR^CEPTr.  186 

uipote  quia  est  personale ,  benè  tamen  obliga- 
lio siaïuti  aut  contraclûs  annexa  illi  officio  , 
ulpole  realls.  Idemque  de  aliis  similibus  est 
dicendum.  Hactenùs  Cajetanus. 

Subdiiusjiirans  obedienliam  alteri  in  ofliclo 
autdignilale  consliiulo,  ejus  dignilatisautonScii 
expresso  nomine,  ut  religiosus  jurans  obedien- 
liam generali  sui  ordinis,  in  quantum  generali 
et  ratione  oflicii,  tenetur,  ex  vi  illius  juramenti, 
obedire  omnibus  illius  successoribus  in  hoc 
odîcio;  quia  licet  juramentum  sit  personale  ex 
parle  jurantis,  alTert  lamen  obligatinnem  rea- 
leni  ex  parte  ejus  cui  juralur.  el  transit  cum 
re,  pula  diguilate,  vel  haeredilale ,  ut  jam  di- 
ctum  est.  Si  verô  juramentum  liât  alicui ,  non 
ratione  dignilalis,  sed  tantùni  nomine  proprio, 
et  personaliter,  proul  est  privala  persona,  v. 
g.,  dicendo  :  Jmo  tibi  Petro  obedienliam,  tune 
eo  mortuo  vel  amoto,  non  transit  ad  successo- 
res,  prsecipué  si  juramentum  islud  non  prse- 
slelur  tali  personae  circa  rem  ad  dignitatem 
pertineutem ,  quia  est  vinridum  personale 
huic  determinatre  personae  allixum ,  et  non 
illius  oflicio.  In  dnbio  autem  an  actus  aliquis 
personae  aut  dignitali  tribuendus  sit,  ex  con- 
jecluris  melienduni  est.  Quando  juramentum 
fil  alicui  ratione  dignilalis ,  tune  illo  ab  eâ 
amoto,  anipliiis  non  obligat,  sed  ejus  successo- 
ribus in  illà  dignitate  est  exbibenda  obedientia 
jurata  :  dignitas  enim  non  variaiur  ex  varie- 
taie  personaruni,  12,  q.l,  cap.  Liberti. 
Quaeresseptimô,utrùmmajorsil  obligatio  jura- 
menti, quàni  votipromissoriiï —  RespondelD. 
Thomas  négative,  hicq.89,  art.  S.quiaomnisin- 
fidelilas  irreverentiam  continet  el  conlemptum. 
Yidetur  autem  infiilelitas  subjecti  ad  dominum 
esse  maxima  irrevercntia.  Cùm  ergo  obligalio 
voli  causelur  ex  fideiiiate  quam  Deo  deberaus, 
ut  scilicet  ei  proniissum  solvanuis,  ideo  volum 
ex  suà  ralione  est  niagis  obligatorium  quàm 
juramentum,  cujus  obligalio  causatur  ex  reve- 
reniiâqu.ini  debemus  ei,  ex  quâ  lenemur  ut  ve- 
rificemus  id  quoil  per  nomen  ejus  promitlimus. 

Qnaeres  ociavô  quando  et  quomodo  obliget 
juramentum  promissorium  in  favorem  lertii 
verè  el  ex  animo  factuni,  ac  promissione  ac- 
cepialà  ?  —  Resp.  quôd  si  juramentum  fucrit 
de  re  quae  sine  peccalo  fieri  potest,  implendum 
est  ac  exequendum,  etianisi  eventus  rem  jura- 
lam minus  bonam  reddat,  quàm  opposilum.  Ut 
sijuravi  Pelro  me  dalurum  ipsi  viginli  num- 
nios, non  satisfacio  per  hoc  quôd  pauperiori 
donem  centum.  Quod  tamen  auclores  limilan- 
duni  censenlin  casu  quo  quis  juravit  feininx. 


187 


EXPOS  ITIO 


t88 


se  eam  in  nxoret»  diiclufiiiii  ;  (jotesl  enim  abs- 
qiie  jurameiiii  violalioue  iiigredi  leligioneu», 
ex.  cap.  2 ,  de  Convei's.  toujiigaloruni.  Tune 
eniiu  liuic  jurauienlo  ceuselur  inesse  lacila 
hSBC  conil)lio  :  Nisi  inoriar  civililer,  et  inspi- 
rante Deo  suscipere  debeani  uielioreiu  siaium, 
cujuseveulus  inairiiuunii  sil  iiiipedilivus. 

Quando  juiauK'ntum  iact  um  est  iii  l'avuiera 
teriiicmn  aliqnà  condiliune,  jurausnon  obbga- 
tur,  nisi  illa  implealur.  Quia  de  nalurà  condi- 
tionis  est ,  ui  suspendai  acliiui  oui  accedil.  Kt 
quando  Iota  ubligaiiu  pendet  à  condilione,  illà 
delicienle,  cessât  obligalio.  D.  Thomas  q.  89, 
art.  9,  ad  :2,  ail,  quod  houui  poiesl  alleri  pro- 
miltere  aliquid  siib  juiamenlo  dupliciter.  tno 
modo,  quaudo  piomitlit  aliquid  perlineus  ad 
ulililaieiu  ipsius,  puta,  si  sub  juraniento  pro- 
millalseservitunim  ei,  vel  pecuniani  datiiiiiai. 
Et  à  lali  proniissione  polest  absolvere  ille  cui 
promissio  facta  est  :  intelligitui'  euini  jani  ei 
Suivisse  promissum  ,  quaudo  facil  déco  secun- 
dùni  utilitatem  et  voluutalemejus,  cuijuiavit. 
Abo  modo  promittil  aUquis  alteri,  quod  perli- 
net  ad  bonorcm  Dei ,  vel  utiblatcm  aUoium  , 
puta  si  aliquis  sub  juramenlo  pioniiltal  alicui 
se  inlraiuruui  religionem ,  vel  aliquod  opus 
pielalis  facturuni.  Et  tuuc  ille  cui  promitiiiur, 
non  polest  absolvere  promittcnteni,  quia  pro- 
missio non  est  facta  ei  priucipaliler,  sed  Deo; 
uisi  forte  sit  iuterposila  condiiio,  ratioiic  cujus 
possit,  scilicet  si  illi  videljitur  cui  prouiiltilur, 
vel  aliquid  aliud  laie,  llacteniis  D.  Tliuiiias. 

ilinc  coUigilur  quod  si  juiaus  aliquid  in  la- 
vorem  alterius,  priùs  et  principalitcr  honoreni 
et  cultuin  Dei  respexit,  ac  inluitu  priacipali 
religiouis  juravit ,  solùnique  pusteriiis  et  se- 
cundario  utibtateni  tertii  atleudil,  tune  iste 
nequil  ipsi  reniittere  obligalionem  ,  cùm  jura- 
mcntum  lune  se  habeat  quasi  volura.  Secus 
dieeudum  si  non  principaliler  inluitu  religio- 
nis  juiaverit,  sed  aninio  lidcm  suain  alteri 
astriiigendi,  rationc  aiuicitia:.  In  dubio  aulem 
hujus  intentionis,  praisnnienda  est  prior  in- 
tentio,  ob scilicet  matcriai  naluram  in  honoreni 
Dei  tendentis.  lia  Soins  lib.  8  de  Jusl.  q.  1, 
art.  1,  adi. 

Tandem  qui  jurât  se  faciurum  voluntalem 
alterius,  intelligendus  est,  si  id  quod  ei  manda - 
lur  lieitum  sit,  honeslum,  cl  portabile,  scu 
moderaluin,  c\  D.  Thonià  q.  9$,  art.  2,  ad  5. 

Articulus  IV. 

De  irrllalioiif  et  dispensatUme  jnramciili. 

Divus  Hiomas  q.  89,  art.  0,  ad  1,  ait,  (juôd 


dispensatio  qu*  lit  in  juramenlo,  non  se  ex" 
tendit  ad  hoc  quod  aliquid  contra  jurameulum 
liai  ;  hoc  enim  est  impossibile,  cùm  observatio 
juraateuli  cadat  sub  pra-ceplo  divino,  quod  est 
inilispensabile.  Sed  ad  hoc  se  exlendit  dis- 
pensatio jurainenti,  ut  quod  sub  juramenlo 
cadebal,  sub  juraniento  non  cadal,  quasi  non 
exislens  débita  maleriajuramenli.  Maieria  au- 
tem  jurauienii  assertorii,  quod  e«t  de  pra-io- 
rito  vel  praisenti ,  in  quamdam  necessilateni 
jam  transiil,  et  immutabitis  laéla  est.  Et  ideo 
dispensatio  non  relerlur  ad  niateriani,  sed  ve- 
fertur  ad  ipsum  actuiu  juramentt;  unde  lulis 
dispensalio  directe  esset  contra  pi ajcepiumdj- 
vinum.  Sed  materia  juramentl  piomissorii  est 
aliquid  luluruui,(|uod  variari  polest,  ilascilicet 
quod  in  aliquo  evenlupotest  esse  illicitum  vel 
nocivum.eiper  consequens  non  esse  débita  ma- 
teria juranieuti,  cl  ideo  dispensari  putesl  in  ju 
ramentopromissorio,  quia  latis  dispensatio  res- 
picii  materiam  juramenli,  el  non  coulrariatur 
praîcepto  divino  de  observalione  jurameali. 
El  in  corp.  ait  S.  docinr  quôd  nécessitas  di$- 
pensaliouis,  tam  in  legc  quàm  in  voto,  esl^pro- 
pler  hoc  quod  id  quod  in  se  vel  univcrsaliter 
consideratum,  est  utile  el  Lone*lum,  el  secun- 
dùiii  aliquem  parlicularem  evenlum,  polest 
esse  inhoneslum  et  nocivum  ,  non  polest  ca- 
dere  nec  sub  legc ,  noc  sub  volo.  Quod  auteni 
aliquid  sit  inhoneslum  vel  nocivum,  répugnât 
bis  qijx  délient  atlendi  in  juramenlo.  Nam  si 
sil  inhoneslum,  répugnai  judicio;  si  sit  nocivum, 
répugnai  juslitia);  el  ideo  pari  rationeeliam  in 
juraniento  dispensari  polest. 

Per  quod  ostendit  S.  docior,  quod  supra 
formale  juramenli,  nenipe  verilalem,  non  ca- 
dit  dispensatio;  nunquàm  enim  quis  dispensari 
polest  utscieuter  jurel  l'alsum  ;  sed  tanlinn  su- 
pra materiam  juramenli,  quateniis  id  quod 
eralnialeria  juramenli,  non  sil  amptiiis  tiilisob 
circumslantias  hic  et  nnnc  occurrentes.  0.sten- 
dil  insuper  S.  docior  quod  in  juramenlis  asser- 
toriis,  nequil  dispensatio  locum  habero,  cùm 
sinlde  actu  prxterilo  vel  pra^scnli,  quia  ma- 
teria jara  transiil  cl  imniulabilis  etVicilur;  seu 
juranienluni  vel  l'uil  verum,  vel  falsuni,  proplcr 
verilalem  aui  lalsiialcm  aclùs  jam  pra;lerili 
aul  e.xisteniis.  lUide  iicri  non  polest  ut  non  sit 
vel  fuerit,  neque  dispens;iri  polest,  ut  aclus 
jurandi,  qui  jam  est  aulfuil  lalsus,  non  sit  aitt 
non  fuerit  lalsus.  Idem  dieeudum  de  juramen- 
lis promissoriis,  quaiilùni  ad  voritaieiu  quai 
respicil  tempus  piicscns  in  quo  fuit  juramen- 
Uini  :  sicque  non  |iossun(  non  obligare,  cùiu  ea 


189  SEGUIN  Dl 

obligalio  sil  indispensabilis,  et  pra-oepii  iiegs» 
tivi  (le  non  adduccndo  Deuin  in  testem  l'alsi- 
tatis.  Tola  igihrr  dispeiisalio  in  juramentis  pro- 
missoriis  solùm  pntest  iiabpre  locum,  quantum 
ad  obHgalionrm  et  vpritatcm ,  qu*  ipspicit 
lempns  fnluruni,  scu  futurain  exectilioncni  el 
implelionem  promissi,  (|iiodcùm  variari  possit 
ac  in  atiquo  evenlu  esse  ilHcitum  et  nocivum, 
et  por  cnnseqnens  lieri  niateria  non  apta  jnra- 
nienti,  super  cam  solumniodô,  el  non  snper 
acium  jurandi  prœsentrni,  cadii  dispensailo. 

Qiioties  juramentutn  est  invaliduni  et  non 
obligat,  aut  defectu  intentionis  jurandi,  aul 
defeitu  materte apise  ac  debitœ,  tune  non  est 
opus  irritationp,  tlispensatione  et  coniuinta- 
tione  ;  sed  jtirans  de  se  ab  ilMus  iapletioiie 
absolvitur;  si  cniin  iHud  qnod  cadil  sub  jura- 
nicnlo  promissorio  sit  pcccaluni,  tenetnr  ju- 
rans  illud  non  servare  :  si  verù  sil  niajoris  boni 
impeditivuiT),  sicut  cùin  aliqnis  jurât  se  non 
intraturum  reJigionem  ,  licilum  est  ei  servare 
et  non  servare  laie  juianientum.  Ita  D.  Tliouias 
in  islo  art.  9,  ad  3.  Item  irritalur  jnrainenlnni 
et  tollitur  ejusobtigatio  per  remissionein  illius 
in  cujus  favoreni  praesliluni  fuit,  ut  si  quis  jn- 
raverit  se  daturum  pauperi  deterniinato  elee- 
mosynam,  paupere  condouaute  obligationeni, 
relaxalur  juranientum.  Quia  tune  ille  censetur 
tôlière  el  reniitiere  materiani  Deo  in  sui  favo- 
reni promissam, quû  sublatà,  cessât  voti  obliga- 
tio,  nisi  eaeleemosyna  nulli  essetdeterniinaiio 
pauperi  aut  persona'  proniissa,quia  tnnr  nullus 
pauper  obligationeni  talis  juramenti  reniittere 
possel,  eô  qitôd  soli  Deo  censetur  prsestitiim, 
nec  res  proniissa  cedit  in  favoreni  certi  pan- 
peris,  qui  possit  illaui  reniittere,  laliaque  jura- 
menla  rationeni  voii  induunt.  VideD.  Thoniam 
2-2,  q.  8i),  art.  9,  ad  2.  Item  irrilare  polest 
juramenta  oniiiis  ille  qui  habel  dominiuni  et 
potestatem  in  rem  promissam,  et  à  sibi  in  liàc 
rc  subditis  entittuntnr.  Sic  paler  juramenia 
(ilioram  el  (iliarum  in  niinori  aetate  e.xi- 
stenlinm  ,  vir  juramenia  uxoris ,  prœlatns 
juramenta  subditormn  irrilare,  etiam  si- 
ne causa,  el  annullare  possuiit.  lia  F).  Tho- 
mas in  hoc  arl.  9,  in  fine,  quia  censentur 
ha!c  juramenia  fada  cuni  conditione  saltem 
tacilà  :  Si  lii  in  quibus  taies  personaï  suiit  snii- 
jectœ  approbaverint;  nullus  enim  absoluléju- 
rare  potcst  in  pia>judieium  alterius.  Si  lanien 
hi  suprriorre  in  juramenta  istorum  antea  con- 
senserint,  aut  facia  coiillnnaverint ,  tuiie  non 
possiiiit  amplids  absque  légitima  eausA  irrilare, 
aliàs  pcccant,  quia  per  licenilam  vel  approba- 


PR/EGEF'ÏI.  190 

lioiiem  conccssam ,  juram«nlnm  jani  robnr  el 
eoiidnnationem  obtinuil  ;  ad  cujus  proinde,  re- 
liixalionem  requiritnr  superveiiiens  causa;  allas 
recurrenduni  eril  ad  jiirisdiolionem  spiritna^ 
lem,  ni  obtinealnr  absolutio  seu  dispensatio. 
Lieel  enini  papa  et  pr*lati  ecclesfasiici  solàm 
haheanl  jurisdictionein  spiriiualcm,  et  non  do- 
niiniiiiH  rei  pr.nnissse  ,  tauien  possunt  jura- 
menia sibi  subdiioriim  lelaxare,  tuni  ratione 
olHeii,  quia  ita  fieri  expedit  ad  uiilitaiem  rei- 
piiblica;,  tuin  »tic|uaiido  in  pœiiam  liumanae 
sievttia;  ,  eliam  non  coiisentienlc  eo  in  cujus 
favoreni  juraiiienlum  factmii  est;  ut  si  obser- 
valio  juramenli  promissorii  bono  comiituni 
foret  noiilura,  aul  jinaiiienlui»  per  iiieluni  el 
iHJuri:;»!  fiicrit  extortiim,  ni  si  quis  juravit 
lalroni  dare  pecunias,  ant  nsnrario  solvere 
nsuras,  si  petal  illius  juraiiieiiii  absolutionem 
^  suo  prwlatn  el  episco|M) ,  polest  illi  concedi 
dispensatio  ;  est  enim  justa  causa  ,  ne  scilicet 
sa;vilia  lioiiiinuin  fovealur,  idque  sic  fieri  ex- 
pedil  bono  coinmuni.  Ilem  in  odiuni  excom- 
niuiiicaloruni,  lilieraiitur  subditi  et  alii  à  jura- 
niento  lidelilatis  illis  praistito,  1.5,  q.  6,  can. 
Nos  sanrtormn,  et  CM\.  Jiiratos.  Item  quando 
smIi  juraiiiento  proniilliluFaliqnid,  de  quo  du- 
bium  est,  uuiiin  sit  licilinii  vel  illicilum,  pro- 
llcuiini  vel  nocivum,  aut  sinipliciler  aul  in  ali- 
(|uo  casu,  polest  luncqudibet  episcopus  in  hoc 
suum  sulidiliim  dispensare.  lia  1>.  iliomas  in 
boc  an.  9,  ad  3;  tandem  cùin  juramentum  sit 
niintis  obllgatorium  quàm  voluni  ,  consequens 
est  ut  oninia  juramenia  subsinl  facultaii  epi- 
scopi  ad  dispensandiim  ;  qnae  si  forent  vola, 
posset  in  eis  dispensare;  quia  cui  contessum 
est  posse  ordinario  in  majus,  concessuni  est 
posse  in  minus.  Lnde  qui  potesl  dispensare  in 
votis,  potesl  cliani  dispensare  in  jnramenlis 
de  eàdein  re  sine  voto  ,  seu  indepeiidentcr  el 
disparate  à  volo ,  nec  in  eju»  coiilirinalioneiii 
factis.  Gûin  auteni  pr:ïlali  legniarium  habeaul 
jiirisdicliouem  in  siios  rcligiosos,  qualeni  ha- 
bint  episcopi  in  diœcesiinos,  possunt  pari  mo- 
do eorum  juramenia  relaxare;  et  adhuc  niagis 
cùm  sint  ifoiiilnl  volunlalum  juranliuin  ,  qui 
non  sunt  sui  juris,  nec  absque  prulati  coiisensu 
se  aliis  obligare  el  iiromiliere  possunt. 

Hinc  juramenta  quaj  liabenl  annexum  votum 
papae  reservaium,  vel  quse,  si  forent  vota,  es- 
seni  papae  reservata ,  nec  episeopi  noc  prae- 
lali  religionura  dispensare  possunl,  ui  sunt  vola 
castitalis,  religionis,  peregriiiationis  ad  teiii- 
plum  llierosolymiiaiiuni,  ad  liniiiia  aposlolo- 
riim  ï'elri  et  Pauli,  ad  Goniposlellani  apud  1). 


191 


EXPOSITIO 


192 


Jacobuu),  et  juramenla  circa  ista  quinque  opé- 
ra pia.  Quidam  tamen  volunl  quod  si  haec  ju- 
raiiienla  fuerint  pœnaliaaulcondilionalia,  lune 
polest  episcopusdispensare  anle  et  posl  eondi- 
tionem  iinpletani,  et  pœiiam  incursam.  iinè 
Sanchez  addit  posse  episcopum  ia  liis  dispen- 
sée, quando  juians  inlcudebal  solùmniodô 
Deum  in  lestem  vocare ,  non  verô  ipsi  promis- 
sioncm  faeere,  eaque  opcra  in  ejus  obsequiuni 
offerre,  cùm  lune  non  coniineani  votum,  ra- 
lione  eujus  papoe  sint  reservaia.  Verûm  eontra- 
riuni  est  lenenduni,  quia  summus  ponlifex  re- 
servans  sibi  aliqua  vola  per  ijeneralem  consue- 
ludineui,  etiani  eenseiur  reservare  juramenla 
de  iisdem  rébus. 

Summus  pontilex  in  omni  juramenlo,  ces- 
sante damno  lertiœ  personoe  ex  causa  rationa- 
biii  dispensare  polesl.  Hsec  enim  facultasestne- 
cessaria  adbonum  reginien  Ecelesiae,  ut  seilicet 
posl  causa;  pariicularis  occurrentis  diligens 
exaiuen,  prœlali  et  maxime  pontilices  judica- 
rent  an  œquum  essetbiijusmodi  voti  obligaiio- 
nem  et  juramenti  religionem  in  eausis  parli- 
cularibus  reniittere,  et  materiam ,  qua;  voto  et 
juramenlo  subjecta  eral,  ex  causa  subUaliere 
per  absolutionem  et  dispensalioneni.  lia  divus 
Thomas  in  lioc  art.  9,  ad  3. 

Dixi,  cessante  damno  lerliœ  persoiia;  quia  non 
est  in  polestate  papa;  auferre  jus  tcrtii  in  ré- 
bus non  ecclesiaslicis ,  eô  quôd  non  sil  domi- 
nus  bonorum  leniporalium  illius.  Unde,  licel  sil 
iu  poleslate  papse  dispensare  in  omnibus  voiis, 
el  commutare  in  aliquid  gralius  Deo  ,  eo  quod 
sit  ejus  vicarius,  non  lamen  in  omni  juramen- 
lo, quando  flt  in  commodum  lanlùm  Iioininis, 
ul  si  juravit  credilori  suo  solvere  debilum,  aul 
tenere  contraclum  justum,  eô  quôd  papa  non 
sil  vicarius  illius  liominis,  nec  ita  liabet  domi- 
nium  super  euin,  ut  possit  illum  rébus  suis 
lemporalibus  piivare  ad  libitum,  et  boc  non  est 
propler  del'ectum  polestalis  papœ  ,  aul  excel- 
lentiam  juramenti,  sed  ex  naiurà  coairactùs 
juramenlo  firmaii,  seilicet  inler  bominem  et 
hominem;  quocirca  cessante  praejudiciohomi- 
nis,  ila  juramenla  subjiciunlur  Ecdesia;  pole- 
stali,  sicut  et  vota  ;  nisi  essel  lurpiludo  ex  par- 
le recipienlis  injuste  juramenlum  aut  urgens 
boni  communis  causa  postularel. 

Dixi,  ex  causa  rationiibili :  nain  praelatussine 
eâ  dispensans  peccat,  el  non  valet  dispensalio 
in  foro  conscienlioe,  ul  oslensuni  est  alibi  de 
Jusl.  tract,  de  Legibus;  porrô  loquimur  hic 
lanlùm  de  dispensatione,  qualenùs  scilicel  ju- 
ramenti obligatio  lollitur;  non  vcro  deirriia- 


lione,  qualenùs  seilicet  impedilur  ne  juramen- 
lum vim  obligandi  habeat ,  sed  cassatur  et  an- 
nullatur:  id  enim  eliam  sine  causa  Ueri  polest 
à  papa  respectu  reruni  ecclesiaslicarum,  àviro 
respectu  uxoris,  à  paire  respectu  liliorum  , 
quoad  materiam  ,  in  quâ  illis  subjiciunlur,  et 
in  praelato  respectu  suorum  religiosorum  ; 
causa  verô  légitima  dispensandi  in  juramenlo 
desumenda  est,  tum  ex  gravitale  operis  elim- 
becillilate  juranlis,  tum  ex  diminulà  operis 
utililale:  tum  si  ex  evenlu  ejus  implelio  non 
sil  salis  conveniens  bono  conimuni  ;  tum  ex 
aliis  circumstanliis  occurrentibus  mulationem 
quamdam  inducenlibus.  Horum  omnium  ratio 
est,  quia  juramenlum  obligai  ad  sui  observan- 
tiam,  non  ex  jure  humano,  in  quo  valet  dis- 
pensalio etiam  sine  causa  concessa,  sed  obligat 
ex  jure  nalurali,  divino,  in  quo  nec  papa  va- 
lidé polest  dispensare.  Homo  lamen  in  cujus 
utilitatem  el  favorem  juramenlum  factum  est, 
tanquàm  dominus  rei  promissa:,  polest  illud 
sine  causa  dispensare,  modo  jam  expiicalo; 
verùm  ha;c  omnia  clariùs  palebunt  quœsl.  sc- 
quenti  de  dispensatione  el  comraulatione  volo- 
rum. 

Articixus  V. 
De   personis  qiiibiis  non  compelit  jurare,  et  de 

aliis  rébus  ad  completam  juramenti  notitiam 

spectanlibus. 

Divus  Thomas  ,  art.  10,  docet,  quôd  quidam 
sunt  qui  dictum  suum  contirmare  non  possunl 
propter  defeclum  eorura.  Et  quidam  sunt  quo- 
rum dictum  adeô  débet  esse  certum,  quôd 
coiilinnalione  non  cgeal,  sicque  quidam  sXint 
majoris  auctorilalis,  quàm  quôd  eos  jurare  de- 
ceat  ;  aliqui  verô  minoris  auctorilalis,  quàm 
quôd  eorum  juramenlo  stetur.  Unde  nihil  pro- 
hibel  aliquos  à  juramenlo  impediri  ex  eausis 
contrariis,  pcrmodumsuperabundantiajetdefe- 
ciùs.  >'ani  in  juramenlo  duo  sunt  consideraa- 
da,  unum  quidem  ex  parte  Dei,  cujus  lestimo- 
nium  inducilur;  et  quanlùm  ad  hoc  debetur 
maxiraa  reverenlia.  Propler  hoc  à  juraïuento 
excludunlur  pueri  anle  annos  puberialis  ,  qui 
non  cogunlur  ad  jurandum,  quia  nondùm  ha- 
bentperfectum  usum  ratiouis.quopossinl  cum 
reverenlia  débita  juramenlum  praestare;  et 
etiam perjuriquiadjuramentum  non  admitlun- 
tur,  quia  ex  rctroactis  praesumitur  quôd  debi- 
lam  reverenliam  juramenlo  non  exhibebunt; 
olim  propler  banc  reverenliam,  non  nisi  jeju- 
nus  poterat  quis  jurare,  22,  q.  5,  e.  Honestum, 
llbi  divus  Thomas  loqiiitur  de  juramenlo  in  ju- 
dicio.  Nani  masculis  anle  annuin  14,  el  puellis 


195 


SECLNDI 


ante  12,  interdicilur  judicialiter  et  solemiiiler 
jurare,  nec  possunt  à  judice  cogi  in  causis  ci- 
vilibus  22,  quaeslione  5,  can.  Panmii;  et  in 
criminalibus  non  admittitur  ininor  annis  vi- 
ginli,  ff.  de  Testib.  L.  liiviti  (I).  Verùm,  si  ad- 
milli  conlingat  ad  jurandum,  licet  non  faciat 
plenani  fidem,  facit  tamen  praesuinptioneni  ad 
torlnrani  snflicienteni,  juxta  Sylvestriini,  verbo 
Impitbcs.  Item  perjuri  non  admittunluranipliùs 
ad  juramentum  in  judicio  22,  q.  7,  can.  Pueri. 
Cum  quo  tamen  stat  licituni  esse  omnibus  ju- 
rare extra  judicium  etiam  inipuberibus,  eos- 
que  niorlaliler  peccare  falsum  jurando,  si  fue- 
rint  doli  capaces  et  sufficienti  usu  ralionis  pol- 
leant. 

Aliud,  quod  in  juranienlo  est  consideran- 
duni,  se  icnet  ex  parle  borainis  cujus  dicluni 
juramento  confirnialur.  Non  enim  indiget  di- 
I  (uni  honiinis  conlirniatione,  nisi  quia  de  eo 
dubitatur.  Hoc  aulem  derogat  dignitali  per- 
sonoe  ut  dubitetur  de  verilate  eorum  qu»  dicit. 
Et  ideô  personis  magn.-c  dignilaiis  non  eonve- 
nit  jurare,  propler  quod  diciiur  2,  q.  5,  can. 
Si  quis  presbyler,  quod  sacerdotes  ex  levi  causa 
jurare  non  debent  :  tamen  pro  aliquà  necessi- 
tate,  vel  magnà  ulilitaie,  liciium  est  eis  jurare  : 
et  prnecipuè  pro  spirilualibus  ncgoliis.  pro  qui- 
bus  etiam  juramenta  competit  pra;slare  in  so- 
lemnibus  diebus ,  quibus  est  spiritnalibus 
rébus  vacandum  :  non  autem  tune  sunt  ju- 
ramenta prœstanda  pro  lemporalibus,  nisi 
forlè  ex  magnà  necessilate.  Hsec  D.  Tbomas. 

S.  Anton,  p.  2,  tit.  10,  cap.  3,  §  5.  Et  Syl- 
vester,  v.  Juramentum,  2,  q.  3,  varies  casus 
referunt  in  quibus  sacerdotes  jurare  possunt 
et  debent  in  judicio  eorani  suo  judice  ecciesia- 
slico  ;  coram  verô  seculari  non  possunt,  nisi 
adsil  praelaii  licentia.  Vice  juramenti,  per  san- 
ctam  consecrationem  sunt  inlerrogandi  lan- 
gendo  proprium  peclus,  can.  Si  quis  preshijter, 
2,  q.  .5,  et  ita  usu  receplum  est. 

Quœres  primo,  an  juramentum  possit  pra;- 
stari  per  nuntium,  aul  procuralorem.  —  Resp. 
affirmative,  ex  cap.  De  statu  regularium,  in  C, 
et  cap.  ultimo  de  Juramento  calumnia;,  in  G. 
Nam  et  malrimonium,  licet  sit  aclio  pcrsonalis, 
potest  tamen  contrahi  per  procuralorem  ;  ita 
et  juramentum ,  dummodô  actus  talis  sitqui  per 
procuralorem  praislari  possit,  aul  lex  non  prae- 
scribat,  ut  quis  praesens  propriâ  manu  jurel. 
Item  modo  procurator  habeat  spéciale  manda- 
tum  allerius  in  bâc  causa  et  negolio  parlicu- 

(1)  Hxc  pendent  à  jurisprudenlià  locorum 
quse  varia  statuit  in  variis  nationibus. 


l'U^CEPTI.  194 

lari ,  suo  nomine  jurandî ,  nec  doniinus  illud 
mandalum  revocaverit. 

Et  liinc  ille  cujus  homine  praeslalur  jura- 
nientum  ligaïur  ,  non  vero  procurator,  ut  pa- 
let à  simili  de  malrimonio.  Hinc  si  quod  iste 
jurare  mandat  suo  procuratori,  sit  falsum, 
adicilur  pœnis  in  perjuros  conslitulis,  non  verô 
procurator  :  et  è  contra  si  procurator  non 
exequatur  sincère  illius  mandalum,  sed  nomine 
niandaniis  malà  llde  scienler  falsum  juret,  vel 
duliinm  lanquàm  cerlum ,  perjurii  peccaluni 
comniittit,  non  quôd  vinculo  juramenti  alli- 
cialur,  sed  quia  cooperatur  perjurio  allerius; 
sirut  inducens  alium  ad  jurandum  falsum, 
reus  est  perjurii,  licet  non  sit  propriè  perju- 
rus. 

Uiiœres  secundo,  an  juramentum  exigi  pos- 
sit ab  eo  qui  crediiur  pejeraturus?  —  lîesp. 
l>.  Tbomas  2-2,  q.  98,  art.  -i  ,  dislinguendum 
esse;  aul  enim  quis  exigit  juramentum  pro 
seipso  propriâ  sponte;  aul  exigit  pro  alio  ex 
necessilate  ollicii  sibi  commissi.  Et  si  quidem 
pro  seipso  aliquis  exigit  juramentum  lanquàm 
|iersoiia  privata,  dislinguendum  videlur,  ui 
Augusi.  dicit  in  sermone  de  Perjuriis.  Si  enim 
nescil  alium  juralurum  falsum,  et  ideô  dicit, 
jura  mihi,  ut  fidem  ei  facial,  non  est  peccaluni. 
Tamen  est  liumana  tentaiio,  quia  scilicel  pro- 
cedit  ex  quàdam  inlirmitale,  quâ  homo  dubilat 
alium  esse  verum  diclurum.  El  hoc  est  illud 
nialum,  de  quo  Dominus  dicit  Maiib.  S  :  Quod 
amplius  est,  à  nialo  est.  Si  autem  scit  eum  fe- 
cisse  conlrarium  ejus  quod  jurai,  el  cogiteum 
jurare,  bomicida  est;  ille  enim  de  suo  perjurio 
se  inieriniit  ;  sed  isle  manum  inlerlicientis 
impressil.  Si  autem  aliquis  exigal  juramentum 
lanquàm  persona  publica,  secundùm  quod  exi- 
git ordo  juris,  ad  pelitionem  allerius,  non  vi- 
delur esse  in  culpà,  si  ipse  juramenlum  exigal, 
sive  sciai  eum  falsum  jurare,  sive  verum  ,  quia 
non  videlur  ille  exigere,  sed  ille  ad  cujus  in- 
slanliam  exigit  (l).IIacleniis  D.  Tbomas  in  corp. 

(1)  Soluiio  iiujus  quœslionis  repetenda  est 
ex  principiis  de  cooperatione  :  pelitio  juia- 
nirnii  est,  ralione  sui  consideraia,  actus  bonus 
vel  indill'erens,  unde  œquè  probabililer  et  iii:- 
nu'diatè  pohsiint  pnidiie  duo  clli'dus  ;  loa 
dd'Iieullas  ciil  (Ictii  iniiiaiidi  iili  (iiii  bonus  effe- 
clus  qui  siiliis  iiilfiidiuir  coniiieiisct  nialum. 
Hoc  rarissinio  cveniet  quaudo  piivalà  aucto- 
rilate  juramenlum  poslulabilur,  quia  si  jurans 
pr;evideatur  pejeralurus,  nulla  adveniel  gene- 
ratim  utililas  ex  pelilione.  E  contra  aderil  illa 
compensaiio  quelles  judex  publicà  auclorilale 
et  ad  instantiam  partis  adversae,  in  casibus  à 
lege  praevisis,  deferl  juramentum;  onus  officii 
publici  quod  judex  ille  gerit,  et  bonum  publi- 


19S 


EXPOSITIO 


196 


El  ibidem,  ad  i,  dicii  licitum  esse  nialo  uli 
propter  bonuiii,  sicul  el  Deus  iililur;  non  ta- 
roen  liccl  aliquem  ad  nialum  indiicere.  Llnde 
licel  ojus  qui  per  l'alsos  dcos  juiare  paraliis  esl, 
juranientuMi  recipeic;  non  tamcn  licel  cuni 
induœread  liocquod  per  falsos  dfOi  jurel.  Nec 
licel  juramenlum  exigere  ab  co  qui  per  verum 
Deuni,  falsuni  jurai  ;  quia  in  lali  juramenio 
deesl  bonuni  liiJei,  qiiâ  uiilnr  aliquis  in  jura- 
niento  illius  qui  verum  per  talsDS  deos  jurai. 
Unde  in  juranienlo  illius  qui  lalsuni  per  verum 
Deuiii  jurai,  non  videlur  esse  aliquod  bonuuj, 
quo  uli  liceal. 

Au  aulem  judex  possil  hoc  jurameutuni  exi- 
gere etiam  quando  pars  id  non  peiil,  el  sponle 
suâ  hoc  iacere  ad  inlormaiidam  conscientiani 
suani,  respondeul  auclores  iliud  posse  quando 
lege  obligalur  ad  exigendum  juramenlum  ex 
olTicio  ad  sibi  comparandam  notiliam  publicam, 
el  l'acienduin  Icgiiiniuni  processuni;  secùs  s-i 
ad  exigenduni  juiamenlum,  nullà  parlis  aul 
legis  iiecessiialc  cogaïur  :  lune  enim  instar 
personse  privai*,  lenelur  peecalinn  proxinu 
vilare,  ul  alià  via  non  deliciendo  suo  niuneri 
procedere  valeal.  iNulli  ilaque  licel  absque  ne- 
cessilale  laie  juramenlum  exigere. 

Qustres  terllo,  an  ul  juramenlum  obiiget, 
neccssario  lequiialur  ul  jurans  liabeal  foima- 
lem  aclualem  el  expressam  voluniaicm  se  obli- 
gau<ii?  —  Resp.  iiegalivè  :  sulhcil  enim  quiid 
jurans,  sciens  naluram  jnranienti ,  seu  vint 
quani  habel  obligandi,  verè  jurare  vrlil,  nec 
liabeal  posltivam  volunlalem  non  seoiiiigandj: 
hoc  ipso  enim  censelur  velle  sequi  naluram 
jurawenli,  ac  proindese  obligare. 

Quyeres  quarlo ,  quœnam  condiiiones  in 
omni  jurauienlo  promissorio  simpliciier  laclo 
sinl  subinlclligend*  ex  jure  conimuni,  ad  hoc 
ul  juramenlum  obligcl?  —  liesp.  auclores  «)ua 
luor  assigiiare  in  Clavi  regià  lib.  5,  <aj).  T),  n. 
llj  el  sequenlibus.  l'rinia  esl,  circa  jus  el  an- 
ctoriialem  superioris.  Nain  in  omni  juramenio 
promissorio,  subinlelligilur  :  Nisi  conlranum 
praicipial  el  velil  superior,  In  illis  nimirùm  ré- 
bus quxsunlillisubjccl*,  seu  in  quibiis  jurans 
dependel  ab  illo.  Seeumla  est  observalio  lidei 
piopler  quam  jnralur.  Nani  frangcuti  lideni  , 
lides  servanda  non  esl  :  v.  g.  :  i^romisi  libi 
centum  nonmios,  quia  In  mihi  proniisisti 
equnni;  lune  si  non  adimplcs  ex  parle  luà  ])ro- 
missuni,  nec  ego  leneor  ex  parle  ineà  adim- 

cuin  cujus  valdé  inlercsl  ul  conirdvcrsia'  per 
juramenlum  possinl  inlerdùm  djrimi,  su|)pe- 
dilal  ralionem  suflicienleni  c«)0|.eralionis. 


plere,  2  de  Jurejur.  caii.  Perveiiil.  Et  can- 
Consiituliis  de  Pœnis.  Item  si  eliani  cum  jura- 
menio proniiserim,  le  non  expeljere  de  domo 
meà  lilii  localà,  subinlelligilur  :  Modo  solvas 
pensiouem.  Idem  dicenduni  de  paire  qui  pro- 
inisit  cum  juranienlo,  non  exliœredare  liliuni; 
subinlelligilur  :  Msi  crimen  ingraiiludinis 
conmiiserit.  Terlia  conditio  respicil  slatum, 
Uni  juranlis,  quàra  ejus  cui  juraltir,  et  etiam 
rerum  pro  (piibus  el  ralione  quarum  juiatur; 
puia  si  mutatio  nolabilis  advcneril.  Sic  jurans 
servare  statulum,  eo  revocalo,  non  ainpliùs 
oliligalur.  Item  si  qiiis  ul  ofiicialis  juravil,  ces- 
sanle  oliicio  non  lem>lur.  Ilem  qui  pnelaloaul 
magislralui  ul  lali  obedienliam  jurât,  si  dcpo- 
nalur  aul  cédai  pnelalioni,  aul  perfeceril  lem- 
pus  quo  cessai  olliciuni,  aniplins  non  lenelur. 
Item  qui  juravil  alleri  suum  reddere  gladiuni, 
si  iste  turiosus  postea  évadai,  non  obligalur 
resiiiuere.  item  qui  juravil  accipere  in  uxorem 
Berthani  divJlem,  sanam,  et  virglneni  bonai  fa- 
m.i;,  si  postea  incidat  in  pauperiateni,  aul  le- 
piain,  aul  in  foriilcaiionem,  non  lenelur.  Item 
qui  juravil  ininiico  se  nihil  danini  illalurum, 
non  videlur  peecare  coiilra  juramenlum,  si 
noceat  ob  iiovain  injuriam  supervcnientem  sibi 
illalam  ;  subinlelligilur  euini  jurasse  se  non 
nociiurum  propter  injurias  [ra-leiilas,  et  nisi 
novam  causam  dederil.  Ilem  qui  juravil  ser- 
vare secretum  sibi  commissum,  non  peccat 
contra  juramenlum,  illud  secreliim  detegcndo 
(piando  nequil  illud  celare  absque  gravi  delri- 
nienio  publico,  vel  privalo  suo  aul  allerius  in- 
nocenlis  darano  :  nam  proudssio  sccreti  cense- 
lur l'acla  cum  hàc  coiidilione  ;  Si  non  adveneiit 
prsBceplum  el  obligalio  revelandi,  can,  Sicut 
noslris ,  de  Jurcjurando.  Ratio  iiorum  omnium 
esl,  quia  jnranienlum  cadens  supra proposilum 
vel  promissionem  habeniem  lacitam  condiiio- 
nem  ex  inicntione  juranlis,  vel  ex  disposiiione 
jnris,  vel  ex  consueiudinc  jam  receplà,  (O 
modo  explicandnm  esl,  quo  explicalur  et  obli- 
gat  i|>sa  ])roniissio;  sortilur  enim  condiiiones 
aeiùs  super  ()uem  cadil,  sieul  aecessfirium  se- 
(juitur  naluram  prineipaiis.  Hinc  quidam  infe- 
runi  quod  qui  prcuiiisit  aliquid  alleri  abscnli 
euni  juranienlo,  poiest  promissionem  revorare 
aniequàni  accepletur,  qui;i  censelur  facta  cum 
hàc  coiidilione  :  Si  acceplelur,  et  anle  acce- 
lilationem  non  Label  viin  obligandi,  proindeque 
lune  juramenlum  non  ligal  :  peccanl  notariict 
alii  oliiciales  transgrediendn  laxalionem  prelli 
isnlriinientonMii  à  lege  laxali,  faeinnlque  eon- 
Ira  juramenlum  ill.im  oliservandi,  quod  singii- 


197  SECINOI 

lis  aiinis,  nul  in  piincijiio  sui  olïicii  faciuiit. 
Qiiarla  coiidilio  est,  lil  quaiido  geiieialilcr  ali- 
qiiid  promillitur  stib  juramoiUo,  soiiiptr  sub- 
iiilelligalur  :  Si  bil  lioiiesluin,  liriUiin,  possi- 
liilo,  iiiudcraUiiii,  elc,  ul  Iradil  D.  Thomas 
liic  art.  7,  el  nos  jaiii  explicuiuius.  Iliitc  pro- 
missio  prodigâ  facta,  v.  g.,  nioretrici,  cenliim 
aiireorum  pio  tinà  copulù  cliam  juraiiiealo  lir- 
liiala,  obligat  solimi  ad  quanlilalem  pecuiiiœ 
(juiiii  viri  ( (jiiililiouis  a'qualis  ilare  cmisuove- 
iiint  Imjiisinodi  mereliicibus ,  non  vcrô  ad 
illum  excessuDi  piclii.  lia  Ledesiiia,  Solus, 
Bannes,  Aiagouius,  Saionius  el  ulii. 

yiia,'rcs  quinlô,  qiia'nani  pœna;  coiilra  per- 
jiiKis  slaluaiilur?  —  Resp.  priiiiam  el  piinci- 
palein  esse  inlainiain,  (i,  q.  1,  c.  Infâmes,  et  c. 
Quiciimqne.  lien)  1.  Si  i/iiis  major,  cod.  de  traii- 
saci.,  ad  liane  pauiain  incuneiidani  icquiriiiir 
m  qtsissultniniU'i'  jnrando  pejeiaveiit,  etquôd 
poslea  in  i'oro  judiciali  sil  de  peijiirio  ad 
eaiii  publiée  condemnalus.  Vide  D.  Thoniani 
2-2,  q.  98,  art.  3,  ad  ô;  caileras  vide  apud 
auclores. 


I>E    PROJIISSIONE. 

In  jiirameiito  promissono  el  roniminaiorio 
involvitur  a'iqua  proniissio  facta  lioniini;  el  in 
oniiii  volo  coiilinelur  proniissio  facla  Di'o, 
tanquàni  ba^^is  el  ruiidaiiienluni  :  idcoqiie  ad 
p!eniorom  juramenioruni  el  volonini  inltlli- 
gentiam,  naiuram  siniplieis  proniissionis  expli- 
ramlam  neeesw  jui'ieavinius. 

Proniissio  nurla  ,  seu  qu;«  non  (irmalur  ju- 
ranicnio,  neqiic  vesliuir  stipulalione,  neque 
esl  de  re  aliàs  débita ,  delinilur  :  Dalio  fidei 
deUberala  H  spciitanca  de  re  lidlà.  Nam  ad 
vcrani  promissionem  non  snlliat  volunlas  fa- 
ciendi  aliqiiid  ,  .sed  reqnirilnr  ulquisalleri  se 
oblige! ox  virlule  fidei, se»  fideiil'.lis  ad  facien- 
diim,  inlendalquc  novuni  aliquod  vinculuni  ad 
rem  promissain  implendam ,  sibi  iniponere,  in 
quo  proniissio  differl  à  sim()l.'ci  proposilo  ali- 
quid  facicndi.  llem  deliel  ess*  debberala,  id  esl 
cum  advcrienlià  et  libcrlate  qiia;  sofliceret  ad 
peccaluin,  cùni  sil  actiis  liuiiianus  ad  culpam 
inijiulabilis,  cl  jnxta  D.  Thoniani  2-2,  q.  88, 
iucludal  aclumralioiiisordiiianlis,deliberanlis 
el  discernenlis  quid  pro  alio  debeal  qiiis  faeere 
ipsigralum;  in  quo  diflerl  à  comniinatione. 
Item  debel  esse  sponianea,  ex  D.  Tliomâ  2-2, 
q.  89,  art.  7,  ad  3;  si  enim  non  fuerii  volun- 


PR/ECEPTl. 


198 


laria,  non  censelur  adesse  verus  consensus 
pnimiUeniis.  Tandem  debel  esse  de  re  licilà; 
nani  ad  illiciluui,  sicul  et  ad  impossibiLe,  nemo 
leneiur,  ac  in  nialè  pioniissis  lides  esl  resciii- 
denda,  ex  cap.  uliiiiio  de  Pœnis. 

Proniissio  merè  interna  boniini  facla  absque 
ullà  exteroà  mani:elalione  eidem  exhibità , 
non  obligal  de  se,  eliam  qiiando  talis  est  ut 
isie  eam  acceptarel ,  si  scirct  ;  quia,  ul  ail  D. 
Tliomas,  q.  88,  art.  i,  Deo polisl  lieii  proniis- 
sio per  solaiH  inteiioreni  cogilalionem  ;  boniini 
veto  non  potest  bonio  f.ieere  proniissioi:em 
iiisi  per  verba  vol  <(ua;euni(pie  signa  exleriora  , 
eô  qiiod  boiiio  videal  qua;  patent ,  sed  Deus 
intuealur  cor,  ul  dicilur  1  Uegiini  16;  cùm 
enini  actiis  ineré  inlerni  non  sinl  idonea  signa 
ad  a'teii  liomini  signilicandum;  ila  n«quo  ail 
illi  se  obligandum  ;  modus  quipiK^  connaluralis 
et  iiumanus  se  obligandi  inler  bomines,  fil  si- 
gnis  ex;eriorii;us  Adde  quod  lieel  obligalio 
proniissionis  à  solà  voluntate  et  intenlione 
proniiUcnlisdependeal  tanquàm  à  causa  prin- 
eipali  eonferenlc  vini  obligandi  ;  adbuc  taiiien 
in  exercilio  dependet  ab  acceptalione  pro- 
niissarii  lanquàui  condilione  sine  quà  non  ;  ipii 
laiiien  nequit  promissionem  accejilare,  nit-i  pi  r 
signa  exleriora  illi  ma  ni  l'es  tel  ur,  ul  paicl  ; 
iiiide  non  obligal,  nisi  liai  per  moduni  voti 
ipsi  Deo. 

Proniissio  igiinrdek'l  acceplari  il  proniissa- 
rio,  nec  anie  acceplalionein  obligal,  polestque 
à  promiitenle  revocari  :  nain  verè  promissio 
esl  dalio  fidei,  qua;  connolal  alleiins  accepla- 
lionein, baix'lqne  banc  lacilani  condilioneni  : 
t>i  al.er  acceplel  ;  ita  ul  noiil  proiniUens  se 
obligare  ad  illidanduni,  si  accepiare  recusel. 
Inde  vola  de  rébus  non  bonis  aul  iiidifierenli- 
bus  non  obliganl,  ex  hoc  quôd  Deus  ea  mm 
acceplel.  !lem  proniissio  onerosa  non  obligal, 
sei!  poiesl  revocari  anle  acceplalionein,  quia 
ejiis  perfeclio  et  «lilig.jlio  rcqniril  ninluuni 
consensum  coniralienlium  ac  unioncm  vo'ui- 
laiiim,  ila  ut  qui  primus  se  obligal  censealt  r 
banc  salleni  taciiam  ponere  condilioneni , 
neinpc,  si  aller  acceplel  ac  vicissini  se  obligel  ; 
atqui  similiter  pniniiiiens,  in  nostro  casu,  non 
iniendil  aliori  dando  fidem,  ei  firmiterse  obli- 
gare, donec  conslel  de  ejus  acceplali  me;  nam 
dare,  respicit  aecipere  tanquàni  correlalivum, 
el  in  promisBioije  lam  onerosâ  quàm  gratiiilà, 
obligalio  orilur  ex  inuluo  parliuiu  consensu, 
nlpole  acln  juslilia;.  Ergo,  etc.  llem  ul  prt- 
missio  accepiata  obiigel ,  necesse  est  ul  idem 
sialus  rernm  et  personarum  imrautaïusperma» 


1^9 


neat  temporé  adimpletionis ,  in  quo  erant 
quando  facta  est  promissio.  Si  enim  evenerit 
noiabilis  mulaiio,  lune  promissio  desinit  obli- 
gare ,  puia  si  res  proniissa  jam  cllecia  est 
inipossibilis,  vel  inulilis,  vel  nociva,  vol  illicita. 
Item  si  non  subsit  causa  ob  quam  soliini  pro- 
missio facia  fuit,  liem  si  persona  promissarii 
evaserit  ingrala,  etc.  D.  Thomas  2-2,  q.  110, 
art.  5,  ad  3.  Tandem  simplex  promissio  débet 
esse  vera,  seu  cum  aninio  se  obligandi  facta; 
quia  potissiraa  vis  obligandi  nascitur  ex  inlen- 
tione  proniittentis.  Quanivis  autem  talis  pro- 
missio licta  et  sine  animo  se  obligandi ,  non 
liget ,  fielio  tamen  illa  nonnunquàm  eril 
peccalum  morule,  quando  scilicet  alicui  nota- 
biliter  nocet,  aul  nocere  iniendit,  ac  vinculum 
resiitutionis  inducet. 

Difflculias  restai  an  jam  explicata  simplex 
promissio  secundùm  se  obliget  suh  peccato 
niorlali  ad  suî  implelionem ,  anl  lantùm  sub 
veniali.  Quidam  volunt  esse  tanlùm  peccalum 
veniale  non  implere  simplex  promissum,  quia 
ex  génère  suo  nihil  aliud  est  quàm  mendacium, 
quod  ex  génère  suo  non  est  morlale ,  nisi  ali- 
quid    perniciosum    aul   cliaritati    conlrarium 
admiscealur,  unde  est  tanlùm  obligalio  aiiii- 
doralis  secundùm  honeslalem,  ac  vcracitatis  et 
lidelitatis  virtulem.  Sic  D.  Thomas  2-2,  q,  88, 
an.  5,  dicit  bominem  homini  obligari  ex  quâ- 
libet  promissione  naluraliier.  Etq  110,  art.  5, 
ad  5,  docel  eum  qui  non  adimplet  promissum, 
infideliler  agere,  eô  quod  animum  mutai,  Iran- 
giique  tidem  datam.  Alii  docenl  ex  justilià  et 
ex  génère  suo  obligare  sub  niorlali.  Nam  ex 
justilià  commulativàlenenmrrcdderedebilum; 
poslquàni  autem  aliquid  promissum  est  alicui, 
jam  est  ipsi  debituni ,  quia  promissio  est  cum 
obligalione  ad  alleruni ,  cui  lit  et  ilaïur  lides. 
Ergo,  nisi  roi  promisssR  parvitas  excusel,  eril 
peccalum   morlale,   non  implere  promissum. 
Deinde  promissio  in  re  gravi,  quœ  lit  coram 
noiario  et  leslibus,  ul  omnes  latentur,  ohligat 
ex  jusiitià  et  ad  morlale  ;   aiqui  isia  lormaliias 
non  addii  novam  aul  majorem  obligationem, 
sed  solùm  probal  jam  contiactani,  nec  mulal, 
neque  à  parte  rei  variai  naiuram  proniissionis, 
sed  lanliim  reddil  eam  solemniorem  cl  validio- 
rem  in  lorensi  juditio,  imn  auiem  in  foro  con- 
scieniia;;  ubi  obiguio  oritur  ex  lide  data  et 
acceptalà  ,  quod   :iquè    convenil  |iroinissioni 
nuda;  et  simplici,  ut  palet.  Ergo,  ulc. 

Dico  lamcn  id  loium  pendere  ex  inlentioiie 
promillenlis.  Si  enim  inlendat  se  obligare  gra- 
viter, ac  conferre  promissario  jus  justilià;  ad 


ÈXPOSItlO  200 

rem  promissam,  vera  est  secunda  sententia, 
quia  sicul  in  potestale  hominis  est,  donare  ,  ita 
et  velle  se  obligare  civiliter  et  ex  justilià  ad 
dandum.  Et  tune  promissum  eril  debilum  lé- 
gale.  Atqui  magni  momenii  debilum   légale 
abjque  causa  non  solvere,esl  peccalum  lelliale, 
ut  palet.  Ergo  tune   obligalur  sub  niorlali. 
Quando  ver.)   promiltens  solùm   intendit  se 
obligare  moraliier  ex  honeslaie,  fidelilate,  be- 
nevolentià,  graiitudine,  etc.,  proui  frequentiùs 
contingit  et  est  in  usu  apud  bomines,  nisi  aliud 
exprimant ,  tune  promiltens  peccai  solùm  ve- 
nialiier,  et  vera  est  prima  sententia,  quia  bujus- 
modi  obligalio  non  inducit  simpliciier  necessi- 
laieni ,    nec   constituit   debilum   légale,    sed 
morale  duntaxal.  Unde  quando  ex  omissione 
adimpletionis,  nuUum  aliud  promissario  pro- 
venil  daninum,  quàm  carere  promissâ  re  eliam 
nolabili ,   lune  promiltens  eomraitlit  culpain 
venialcm  lantùm,  eô  quod  violatio  fidei  datae 
non  opponatur  justiliae  ,  sed  virluti  veraeilatis 
et  tidelitatis.  Hinc  communiter  bomines  dùm 
aliquid  promiitunl  ex  aninio  se  obligandi  sub 
niorlali  et  ex  justilià,  soient  promissionibus 
adliibcre  juramenlum,  aul  testes,  aul  scriplu- 
ram.  Nisi  ergo  ita  faciant,  aut  exprimant,  aul 
intendanl,  nolunt  se  obligare,  nisi  tanlùm  mo- 
raliier et  ex  honeslale.  Cujus  signum  est,  quod 
plerique  non  promilterenl,  si  putarent  se  re- 
nianere  obligaios  sub  mortali  ad  implendum 
promissum.   llem    quod   si  requirerentur  ut 
promissionem  juramento,  aut  scripto  conflr- 
niarenl,  aul  coram  noiario,  et  leslibus,  aut 
slipulatione  illam  munirent,  id  omninô  facere 
rccusarent;  quia,  scilicet,  nolunt  se  graviter 
ex  justilià  ,  sed  tanlùm   consuelà  honesiatis 
moralis  et  veraeilatis  virlute  obligare.  Et  quia 
promissio  lit  cum  deliberaiione  et  animi  pro- 
posiio  ,  breviter  explicandum  est,  in  quo  dif- 
férant inter  se.  Scienduni   est  igilur,   quôd 
delibeniiio  est  acius  raiionis  deliberantis  et 
consullantis  utrùm  expédiai,  neene,  aliquid 
facere  et  piomittert.  INudum  verô  propositum 
est  actus  voluniatis  procedens  ex  deliberaiione 
de  solà  conveaienlià  rei  faciendae.  .Mens  siqui- 
dem  nostra  videtur  communiter  sic  procedere 
in  pnimillendo,  scilicet,  quôd  primo  objieilur 
menti    consideraiio    alicujus    rei    faciendae , 
dciiule    prsemissà    consultatione    intellectùs 
uirùni  id  sit  conveniens  necne,  concludit  ratio 
id  expedire,  et  volunlas  ajiprobal;  sicque  per 
uiiamque  polenliani  suo  modo  slaluilur  illud 
esse  facienduni;  et  hic  existit  jam  nudum  pro- 
positum. 


Proniissio  verè  procedit  ex  deliberaiione  ac- 
ceplandœ  obligaiionis  ,  sibique  illiiis  impniien- 
doe,  quae  ex  decieto  et  delerminatioiie  faciendi 
proveniat.  Ilaque  dicendum  est  lune  aliquem 
promillcre ,   qtiando    intclleelu   et  volunlaie 
adeô  linniter  slaliiit,  se  iii  graliain  alleriiis  ali- 
quid  facturum,  ut  deliberalè  eliam  velit,  ex 
lali  decreto,  obligatus  niancre  ad  illud  facien- 
duni,  sibique  banc  privalam  legem  imponal. 
Quod  dupliciler  fieri  polest ,  seilicot  vel  cum 
expressà  quàdam  notilià  babità  ab  illo  qui  eru- 
dite  lotam  banc  promissionis  naiuram  expresse 
intelligit  et  vult;  vel  in  confuso,  nenipc  cùm 
quis  ila  slatuit  aliquid  facere,  ut  velit  se  obli- 
gare  modo  quo  alii  qui  verc  promiltunt,  etlam- 
si  ignoret  promissionis  naturam  ;  quia  lune 
in  virtute  et  implicite  vult  se  obligare.  Idem 
dicendum  de  eoqui,  consciiis  obligationis,  ha- 
buit  veram  proniiitendi  volunlatem  ,  et  tune 
dûni  promillit  illius  obligaiionis  non  recorda- 
tur,  si  lune  fuerit  siii  compos,  aut  illud  decre- 
tum  anlea  non  retractaverit ,  quia  virtule  et 
iraplicitè  voluit  obligari.  l'i  si  quis  deliberalè 
incipiat  cœremonias  ad  prol'essionem  religio- 
sam  prœvias  cum  vero  prolitendi  aninio,  quani 
vis  tenipore  professionis ,  non  baberet  plenam 
deliberalionem  et  adverlenliam  propter  animi 
perlurbationem,  aul  altentionem  ad  alia,  vale- 
rei  professio;  ob  scilicet  deliberalionem  virtua- 
Jeni,  quà  vola  sunt  voliia  in  seipsis,  nisi  tune 
amens  aut  ebrius  aut  sui  non  compos,  aut  dor- 
miens  vola  emiltat ,  eô  qiind  voti  tempore  fo- 
ret incapax  aclùs  buniani  eliciendi,  et  ecnseiur 
suspensa  prior  illa  volunlas  virtnalis. 


Navarrus  observât  ex  concilie  Coloniensi, 
illum  assumere  nomen  Dei  in  vanum ,  non  so- 
iùm  qui  per  eum  malè  jurai,  aut  benèjuratum 
malè  implet ,  sed  etiam  illum  qui  mali^  vovet, 
aul  quod  benè  vovit,  malè  implet.  Ideô  post 
juramenlum,  de  voto  agenduni  est  :  bœe  enini 
duo  raagnani  babenl  aflinit;iteni  et  connexio- 
nem;  ita  ul  quse  de  juramento  dicunlur,  pos- 
sint  ac  debeant  proporlionaliler  voto  applicari, 
et  è  contra  ;  ac  in  ulroque  dispensatio,  coni- 
mutalio,  irritalio  et  relaxatio  liant  ratione  nia- 
teria; ,  ut  docet  D.  Tbomas,  2-2,  q.  89,  art.  9 
Tamen  quantum  ad  propositum  spécial,  diffe- 
runl  primo  ex  parle  objecti,  quia  volum  fit 
soli  Dec  :  juramenlum  verô  et  Deo  et  bomini 
TH.  siv. 


fieri  polest ,  ac  freqnenliùs  lit  bomini.  Secun- 
do ,  ex  parle  materiai ,  quia  propria  materi» 
voii  est  bonum  supererogaiionis  :  materia  verô 
juramenti  est  etiam  bonum  de  necessitate  sa- 
lutis ,  ut  reddere  dcbilum  ,  servare  (idem ,  et 
universalilcr  quodcumque  licitiim  :  ita  lamen 
quôd  non  ponalur  obex  Spiritui  sanelo,  juraii- 
do  qnideni  licitum,  sed  majoris  boni  impedili- 
vinii.  Tertio  ex  parle  dispensalionis,  nam  in 
voiis  dispensandis  seu  commulandis  ailenditur 
i(l  quod  laagis  est  aeceplum  ,  et  gratum  Dec  : 
in  jiirarnenlis  autcm  oportet  respicere  ad  pra;- 
judicium  boniinis  ,  cui  et  in  cujus  favoreni  la- 
ctum  est,  eo  quôd  juramenlum  fiai  bomini ,  et 
volum  Deo  Hinc  fit  quôd  cùni  papa  sil  Dei  vi- 
carius,  polest  in  volo  dispensare,  et  in  aliquid 
alind  ei  magis  gratum  commulare;  quod  ne- 
quil  liomo  privalus  spirituali  carens  aucloritate 
facere  :  è  contra  verô  homo  ,  cui  juramento 
promissa  est  ccrla  quanlitas  pecuniae  ,  polest 
taie  juramenlum  relaxare  :  secùs  verô  papa  in 
ejus  pra>judicium  ,  quia  iste  est  dominus  rei 
su;e  ;  secùs  verô  pr;elatus.  Ita  benè  Cajetanus 
2-2,  q.  89,  art.  9. 

D.  Thomas  q.  89,  art.  o,  ad   I,  dieii  aliam 
ralionem  esse  de  voto  et  de  juramento.  Nam 
per  volum  aliquid  in  Dei  reverenliam  ordina- 
mus  :  unde  ex  boc  ipso  fit  Religionis  acttis. 
Sed  in  juramento  è  converso  rcveienlia  divini 
noniinisassumiluradpromissiconfirni:ilionem: 
et   ideô   illud   quod  juramento  coufirmalur , 
non  propter  boc  lilacUis  Religionis,  quia  aciii<; 
morales  species  soiiiuniur  seeundùm   fineni. 
Hine  videtnr  inferre  quôd  licet  juramenlum 
non  sil  per  se  appeiendum  ,  nec  frequenlan- 
dmn  ,  benè  lamen  volum  ,  de  quo  agit  2-2,  q. 
88,  per  duodecim  articules.  Hic  autem  cxpli- 
eabimus  primo  ,  esscntiam  et  divisionem  volo- 
rum  ,  examinando  voti  maleriam  propriam, 
intenlioneni ,  deliberalionem  ac  liberiatem  vo- 
ventis  ,  conditiones  voto  apposilas  ,  difteren- 
liain  inter  volum  solemne  ac  volum  siniplex, 
naturam  voti  religionis  et  eastilatis ,  etc. 

Secundo  agenuis  de  obligalione  voti ,  quo- 
niodô  scilicet  et  quo  tempore  obligel,  an  etiam 
liget  quando  ejus  materia  reddita  est  impossi- 
bilis,  ut  si  posi  volum  simplex  eastilatis,  vovens 
niipserit,  etc. 

Terliô  de  votis  emissis  ab  ils  qui  sunt  alle- 
rius  poleslali  subjectis  ,  ac  de  eorum  irrilatio- 
ne,  nempe  de  votis  fdiorum,  uxoruni ,  reli- 
giosorum  ,  servorum,  etc.  Quarlô  de  voiorimi 
dispensatione  et  commutatione  :  an  papa  in 
voto  solemni  possit  dispensare  ,  etc. 


m 


ARTICL'LUS    PRlML'â. 

De  cssenlià  et  divisione  Voli . 
Votmii  ileliiiilur  :  Promissio  deliberata  , 


fada  de  metiori  bono.  lia  coniinuniler  autloros 
cum  I).  Tlioiiià  il)  liùc  qussticne  S8,arl.  1  el  -1. 
ExplicuDlur  singiilx  (larlkulae  hiijiis  Ueliiiiiio- 
nis. 

Pnimisaio  leiiel  locuni  geneiis,  el  prr  hoc 
sigiiilicalur  qiiôd  ail  volum  non  suHicil  simplex 
(lesicleriuui,  aut  oliam  proposilum  ac  dellbera- 
lio  aliqiiid  faciendi ,  nisi  accédai  aninius  se 
(diligandi ,  seii  nisi  de  laclo  aliquis  volunlariè 
se  ohligel  ad  aliqiiid  l'acienduni  ,  vel  diniillen- 
diini.  Obligal  autem  se  liomo  hooiini  ad  aliquid 
per  moduui  pioniissiunis,  qiiœ  esl  raliwiis  ac- 
Uis  ad  quani  perlincl  ordinal  e.  Sicul  eniin 
lioiiio  imperanilo  vel  deprecando  ordinal  quo- 
daiiiniodô  quidsibi  ai)  aliis  liai,  ila  proinillendo 
ordinal  quid  ipse  pro  alio  lacère  dobeal.  Sed 
promissio  qua;  ali  lioiuine  lil  bomini ,  non  po- 
l  esl  lieri  nisi  per  vei  ba ,  vel  qu*cunique  exle- 
riora  signa  :  Deo  anleui  polesl  lieri  promissio 
pir  solani  inleriorem  cogilalionem,  quia  ut  di- 
ciliir  l  Ueguin  ;  Homo  videt  ea  quœ  patent, 
ned  Ueusiiiluelnr  cor.  Exprimuntur  lanien  quan- 
di)i|iic  verl)a  exleriora ,  vel  ad  sui  ipsius  cxci- 
laiioiiein,  vel  eiiam  ad  alios  conleslaiidnm,  ul 
non  sotùm  desislal  à  fraclione  voli  priipler  li- 
niorein  Dei,  sed  eliam  propler  reverentiam  lio- 
niinuin  ,  unde  in  promissione  perlicilur  ralio 
voli.  lia  U.  Thomas.  Sullicil  aiitem  quùd  pro- 
missio implicite  liai  ;  qui  enim  recipil  sacros 
ordines,  hoc  ipso  promiltil  caslilaleni ,  ciim 
laie  votum  ex  Ecclesi*  inleniionc  ac  insliui- 
lione  sit  illis  aiinexiiui  :  ideôque  inliabilem 
reddil  ad  malrinionium  enm  qui  volunlariè 
ordinaïur  ;  el  quicumque  consentit  el  viill 
ordinari ,  censetnr  velle  isiud  voium  eniitlere, 
ac  eam  inhabililatem  suscipere  ,  etiamsi  ex- 
presse non  promitlal,  sed  soiiim  virUialilcr. 

Dicitur  deliberata,  quia,  ul  ait  D.  Thomas, 
p;  omissio  proccdil  ex  proposilo  faciendi  :  pro- 
posilum autcm  aliquain  deliberalionem  pra^exi- 
git,  cnin  sil  aclus  voluntatis  deliberatœ.  L'nde 
ail  votmn  Iria  ex  necessilate  requiruniur  :  pri- 
mo quidem  deliberalio;  secundo  proposilum 
voluntatis;  tertio  promissio,  in  quà  perlicilur 
ralio  \oli,  quia  volum  inducit  obligalionem  : 
nullam  aulem  iiuliuit  proposilum  simplex , 
ejusque  natura  est  variabilis,  benè  tamen  pro- 
missio ,  ul  supra  ostensum  esl.  Primo  igilur 
lioiiio  délibérai  et  cogitai  an  vclil  el  sit  sibi 
expediensemiitcre  volum,  et  quodnam  ;  poslea 


EXPOSITH)  SD4 

proponit  [se  illud  l'aclurum ,  el  se  (ietermltial 
ad  iiromillendum  Deo.  Tandem  de  facto  pro- 
miltil Deo  id  quod  deliberavit  el  proposuil.  El 
Deo  I  tiiiic  esl  votum,  sive  homo  interiiis  dicat  :  Dïo 
î'oi'fu,  promitlo  ,  aii-c  me  obligo.  Sive  niliil  di- 
rai ,  sed  ostendal  Deo  verum  animum  quem 
habel ,  se  ex  lune  ad  aliiiiiid  obligandi.  Cum 
enim  volum,  sicul  el  juramenlum  promisso- 
rium  ,  sit  qu»dam  privala  lex  quà  quis  se  Deo 
obligal,  requiril  in  eo  plenam  et  perfeclam  de- 
liberalionem ejus  ad  quod  se  obligal:  hic  au- 
lem eensetur  pleria  et  perfecla  consideratio  et 
deliberalio,  qua»  sullicil  ad  mortalc  in  in;iterià 
peccaminosà,  eliamsi  brevissiino  lempore  fiai  : 
ciim  enim  sil  aclus  intelleciùs,  polesl  cilissi- 
mo  perlici,  dummodô  ratio  adverial  et  libéré 
conseniiat.  Nec  est  suûiciens  indicium  quôd 
ralio  non  fuerit  libéra ,  defueritque  perfecla 
deliberalio,  ex  hoc  quôd  vovenlem  statim  voli 
pa'nileal.  Nara  homo  facile  mutare  polesl  mu- 
talis  circuraslanliis.  Verùm  de  his  magis  infra. 
Facia  Deo.  Nain  votum  est  aclus  religio- 
nis  :  religio  verô  est  virliis  nioralis  quà  Deum 
lionoramus  el  coliinus,  lanqiuim  priinum  prin- 
cipium  à  quo  sumus  et  in  quo  vivimus,  ex  D. 
Thomâ,  arl.  3,  in  corpore.  Et  ad  3  concludil 
quôd  votum  lit  soli  Deo.  Quando  aulem  aliquid 
vovelur  sanciis  vel  praîlatis,  ita  inlclligendum 
esl,  ul  ista  promissio  cadalsub  voio  nialeriali- 
ler,  in  quantum  scilicelhomo  vovet  Deo  se  im- 
pleluriimqnod  sanciis  vel  praîlatis  promiltil,  vel 
quateniis  facil  volum  cornm  ipsis  lanquàm  les- 
lilius  ad  majorem  reverenliam  ;  vel  lanquàm 
iiilercossorilms  ad  consequcndiim  id  propter 
quod  oblineiiduni,  lacil  volum  :  ideôque  talis 
débet  esse  mens  vovenlis  ut  illam  graliam  prin- 
cipaliier  à  Deo  speret  oblinere,  inlercedente 
sancio  illo. 

De  aliqito  meliori  et  majori  bouc  ;  seu  voli 
maleria  talis  esse  débet  ut  non  solùm  sit  ali- 
quid bonum  absolulè,  sed  eliam  melius  et  Deo 
gratins,  quàm  ejus  oppositum  :  si  enim  talis 
sit  maleria  ul  impediat  majus  bonnni,  ul  osl 
volum  niibendi,  quod  esl  impeditivum  operum 
consilii,  et  est  minus  bonum  quàm  servare 
caslilaleni,  aut  ingredi  religionem,  non  estap- 
la  volo,  quia  maleria  voli  débet  esse  aliquid 
graium  Deo  :  id  aulem  est  Deo  gralum,  quod 
est  melius,  quàm  ejus  oppositum  ;  non  enim 
acceptai  Deiis  promissionem  et  obligalionem 
sibi  faclain  rei  impedienlis  suum  majus  obse- 
ipiium.  Licet  igilur  id  quod  vovelur  seniper 
opiimmn,  aut  solùm  consilii  opus  esse  non  de- 
beat,  débet  lamen  niajoris  esse  virluiis  ofli- 


20S  SECUNDI 

cinm,  qnàm  ejus  contrariuni.  iJanc  voti  tlefi- 
iiitionem  exactiùsexplicabimus  in  seqnonfibus; 
ex  eâ  enim  benè  iiuelleclà  facile  rcsoivi  pos- 
siiiit  omnes  casus  parliculares  de  istà  mateiià 
in  praxi  occurrenles  ,  proindeqne  prœ  ocnlis 
tanqniln)  régula  generalis  seniper  est  luilK-nda, 
quoUes  snpervenit  dubium  an  aliquid  sil  vo- 
luni,  et  an  obliget. 

Voluni,  aliiid  est  personalc  lanlùm,  pnla 
dfun  qnis  opus  vovet  qiiod  à  personà  soliini 
inipleri  potest,  v.  g.,  caslitalem,  ingrcssnni 
religionis,  etc.  Alind  reale,  quando  sciliccl  vo- 
velur  sola  res,  niliil  ad  porsonam  voventis  re- 
l'erens,  ut  elecmosyna.  Tandem  alind  mixium  ex 
utroque,  nempe  dùni  qnis  rem  et  personae  of- 
ficiuni  simul  Deo  proniittit,  ut  si  voveal  pere- 
grinationem  Lauretaiiam  ad  propriis  manibns 
otTerendum  B.  Virgini  aliquod  inunus.  llursùs 
volum  alind  est  temporale,  qiiod  scilieot  ad 
certnm  tempus,  v.  g.,  ad  annum,  soinmmodù 
durai  et  oliligat.  Aliud  verô  pcrpetuum,  quod 
nempe  durât  per  tolam  voventis  vitam  ,  ut  est 
votum  castilatis  simpliciler  emissum.  Iiem  vo- 
lum aliud  esl  conditionale,  ut  dùm  apponitur 
condiiio  à  cujus  impletione  obligaiio  pendet , 
ut  dùm  quis  proniittit  Deo  se  ingressur  uni  re- 
ligionem,  aut  aliquid  ei  oblaturuiii,  siab  infir- 
mitale  sanetur,  aut  ab  ininiinenli  pcriculo 
libereiur  :  quandoque  etiam  apponitur  cerla 
pcena  si  non  servetur,  ut  si  quis  dicat:  Vovco 
jejunium  in  pane  et  aquà  tribus  diebus  obser- 
vaiidum,  si  inebrialus  fuero  ;  lune  secuià  ebrie- 
lale,  ad  laie  jejunium  obligatur  ;  secùs  verô 
si  vilet  ebrietatcm,  dummodô  votum  sit  pœnalc 
simples,  nam  si  voveal  se  non  inebriaturum 
sub  pœnà  jejunii,  tune  ex  vi  voti  lenelur  vi- 
lare  ebrietatcm,  quia  censetur  includi  volum 
absoliiium  non  se  inebriandi,  et  prœterea  vo- 
tum condilioiiaium  jejunandi  siipposilà  ebrie- 
lale.  Aliud  verô  volum  esl  omninô  absolutum, 
quando  quis  vovet  simpliciler  aliquid  absque 
conditione  et  pœnà  apposità.  Et  taiis  le- 
nelur votum  adiinplere  quàmprimùm  com- 
mode polesl.  Tandem  aliud  est  votum  sim- 
ples ;  aliud  solemne  ,  quod  scilicet  emitti- 
lur  lacitè  vel  expresse  in  aliqua  religione  ap- 
probalâ  :  vel  quod  esl  annexum  ordini  sacro  , 
iinde  generaliter  dicilur  votum  simplex,  quod 
non  esl  solemne.  Haec  omnia  explicabunliir  in 
sequenlibus. 

j)  1 .  Dp  malerià  voti. 

D.  Thomas  hîc  art.  2,  staliiil  principiuin  is- 
tud,  exquo  cœlera  ad  maieriam  voii  speclan- 


PR.*;CEPT1.  ^M 

liadediK'ii,  nempe  quôd  proniissio  est  alicujus 
quod  quis  pro  aliqiio  volunlariè  facil  :  non 
enim  esset  proiiiissio,  sod  comminalio,  si  quis 
diceret  se  contra  aliquem  factiiruiii.  Similiier 
vana  esset  promissio,  si  qiiisalicui  proinitieret, 
id  quod  ei  non  cslaccepluin,  el  idcô  cùm  oiiiiie 
peccalum  sit  contra  Deuni,  nec  aliquod  opus 
sit  Deo  accepluni,  nisi  sil  virtuosiim,  coiise- 
quens  esl  quôd  de  nullo  illicilo,  nec  de  ali([uo 
indifferenti  débet  (ieri  volum  ,  sed  solùm  de 
aliquo  actii  virtulis.  Ea  igitiir  qn:c  in  omnem 
eventum  suiil  bona,  sicul  opéra  virlutis  et  aïi'a 
bona,  absolulè  possunt  cadere  sub  volo  :  el  è 
contra  ea  quœ  in  omnem  eventum  sunl  mala, 
sicul  caquae  secundùm  se  sunl  peccata  ,  nul- 
lo modo  possunt  cadere  sub  volo  :  ea  verô  quae 
sunl  quideni  bona  in  se  coiisiderata  el  secuii- 
dùui  lioc  possunt  cadere  sub  volo,  quia  lu- 
men possunt  liabcre  malum  evenluni,  tune 
in  hoc  casu  non  sunl  observanda,  proul  acci- 
dit  in  volo  Jeplite  Judicum  11.  Quem  tamen 
excusai.  S.  doctor. 

Sed  quia  votum  proniissionem  vohintariam 
iinportat,necessilasauteniv(dunlatemexcludil, 
id  quod  est  absolutè  necessarium  esse  vel  non 
esse,  nullo  modo  cadii  sub  veto  :  slultum  enim 
esset,  si  quis  voveret  se  non  moriturum,  vel  se 
non  esse  volalurum.  Illiid  verô  quod  non  habet 
absolutè  necessilatem,  sed  necessilatem  (inis  , 
ptita  quia  sine  eo  non  potest  esse  salus  ,  ca- 
dil  qiiidem  sub  voto  in  quantum  voluntariè  fit, 
non  autem  in  qiianlum  est  necessitalis.  Illiid 
aiitem  quod  neqiie  cadil  sub  necessilale  abso- 
liilâ,  neque  sub  necessilale  finis,  omninô  est 
voluntariura,  el  ideô  lioc  propriissimè  cadil 
sub  voto.  Hoc  autem  dicilur  esse  majus  bonum 
in  comparationc  ad  bonum  ,  quod  communiler 
est  de  necessilale  salulis.  Ideô  propric  loquen- 
do  votum  dicilur  de  esse  majori  bono.  Haclenùs 
D.  Thomas.  Ex  quà  doclrinà  benè  inlellectil 
facile  colligitur,  qu.enam  materia  sil  apta  voto 
Inprimis  enim  colligitur  quôd  cùm  materia 
voii  sit  soluinniodô  bonum  aul  sub  prsBcepto  , 
aiil  sul)  eonsilio  divino  conlenlum,  alienuni  esi 
a  malerià  voti  omne  opus  in  se  illicitum.  Ut 
si  (|iiis  voveal  occidere  aliquem,  aut  dicere 
mendaciuin  jocosum,  utpote  non  graium  nec 
acceptum  Deo,  votum  tune  est  peccalum  sa- 
crilegii  morlale,  si  cadal  supra  opus  mortale, 
ob  maximam  injuriam  qiia;  Deo  irrogatur ,  quiB 
nialitia  est  in  confessione  explicanda.  Nisi  er- 
go  vovensnonadverlal  aut  ignoret  incnlpabili- 
ler  opus  esse  de  se  pravuui ,  lethaliter  peccat. 
Vel  enim  habel  animnm  implendi,  v.  g. ,  hoaii- 


807 


FAPOSITIO 


208 


ddii  voluiii  el  sic  mortalitcr  peccal,  liim  pro- 
jilerillani  nialaiii  volunlatem  ;  tuni  eii.ini  quia 
illud  lioniicidiniii  liabol  ul  necessariiim  ad  l)C- 
nè  vovendiim,  cl  pci-  voluni  Qrmal  siiaiii  vn- 
Uinlalem  ad  laie  i'.uiiius  porpetrandiim.  Si  vc- 
rô  non  halioal  iiiicniionem  occidcndi  ,  unie 
excusatiir  (piidcin  ali  homicidio,  non  lanieii  à 
tulpâ  ex  sno  gonpic  gravi,  dùni  prolili^lui-  rcni 
ijuain  Dcus  exciia:nr,  esse  illi  graiam  ;  iiiiud 
est  non  parva  lil  .;.,ilieniia,  et  peccatiim  incii- 
giositalis. 

An  auleni  vovcio  npiis  soliiin  veniide,  iii  vci- 
bum  oliosnni,  iiicndaciuni  jocosum  ,  sil  cliam 
peccatum  nioiiaïe'?  Videtur  quod  sic.  tjuia 
scienler  Deo  aitiilmil  quod  ei  non  convenil, 
nenipe  acceptare  etgraïuin  habere  venialcpi'C- 
caliim  :  sicquc  est  blaspheniia  qiia'dani  ,  ac 
gravis  injuria  Deo  iirogaïa.  Item  quia  non 
minus  répugnât  diviiine  bonilali  acccplarc  vo- 
luni do  peccald  veuiali  ,  qu:iiii  divin*  vcrilali, 
alteslari  levé  niendaciuni  in  juranicntn.  Atqui 
in  hoc  juranienio  l'also  conimillilur  pnccalum 
morlale.  Ergo  similiter  et  in  islo  volo.  Secùs 
verô  dicendum,  si  iste  vovens  crederei  bar  vo- 
ta Deo  displicere  siciil  peccala  venialia  ;  et 
nihilominùs  credens  volum  valero,  aut  salli'in 
quôd  valeal  quantum  valere  polest,  fariat  liii- 
JHsmodi  vola.  Nani  lune  venialiler  tanliini  pee- 
cat,  excusante  ilhim  ignorantiâ  cominiiiii,  et 
existente  intenlione  uonmalà,  scd  proinissioiie 
sluUâ.  Ita  Cajetanns  in  Summâ  verbo  Voikhi: 
polest  etiani  talis  vovens  excusari  à  inorlali , 
per  surreptionem  et  naïundeni  inconsidcralio- 
neni,  aulquia  non  advcrtil  ad  id  quod  facit,  an 
Deo  promillal,  necno:  autsaltem  non  advcrlil 
perillam  proniissionem  slultam  pioiesiari  t.ib- 
opus  esse  gratuni  el  accepluin  Deo. 

Verùni  opinio  communior  sentit  liuiic  vo- 
venteni  peccare  venialiler  dunlaxal,  ((uia  in 
Me  niatcriâ  levi,  nonnisi  levis  irrevorenlia 
adesse  censetur,  eliain  respectu  Rcligionis. 
Item  quia  iniplere  hujusniodi  volum  ,  est  ve- 
niale  tanlùin;  ergo  et  illud  enilttere.  Hem 
jurans  se  faclurum  aliquod  opus  veniale  ,  pcc- 
cat  solùm  venialiler.  Ergo  eliam  illud  vovens. 
Tandem  quia  quando  Pelrus ,  v.  g.,  dicil 
Joanni  :  Voveo  et  promilln  Deo  nienliri  in 
graliam  tuî,  ordinariè  nuUam  babel  inlentio- 
nem  divini  cullùs  vol  Doo  promillondi,  sod 
comminandi,  vel  proniiltcndi  .loanni ,  vol  ex 
plicandi  suam  volunlatem  ;  iinniinat  auloni 
Doum  ut  (idem  suis  diolls  concilicl.  {iwaro 
magis  eum  adducil  in  teslem ,  (luàm  ul  porso- 
nam  ctii  fit  promissio  slulia. 


Oninos  lamen  conveniunt  quôd  si  vovens 
probe  sciens  el  advortens  se  atlrihuere  Deo 
qnnd  ipsi  non  convrnit,  nempe  acceptare  bii- 
jusmodi  volorum  vincula,  et  tamen  haec  vo- 
vcre  velit,  inlendens  ut  Deo  placeret  taie 
opus  lune  foret  bljspbemia  ,  et  peccatnm 
morlale.  Qiia^  aiitem  in  hoc  corollario  hacte- 
nùs  dicta  siint  de  opère  malo  socundùin  se  el 
ex  objecto,  proporlionaliicr  applicanda  ve- 
ninnt  volo  fado  ob  malum  (inoin,  nempe 
quod  est  peccalum  morlale  contra  Religioncni, 
quando  finis  est  morlalis  :  veniale  verô,  si 
linis  fuerit  solummodô  vcnialis. 

Pro  cujus  inloUigonlià,  Cajetanns  in  Summâ 
v.  Volum ,  §  2,  notât  vota  haec  illicila  pluribus 
niodis  fieri  posse,  primo  pomiilendo  Deo 
opus  bonum  veslitiim  nialo  fine.  L'i  si  quis 
voveat  darc  eleeniosynam  propler  vanam  glo- 
riani.  El  ob  liunc  malum  finem  opus  bonuni 
reddilur  malum  ,  (ilque  nialcria  indebita  voli , 
ex  quo  malus  finis  cain  ingredilur.  Non  enim 
vovelur  solummodô  eleemosyna,  sed  loluni 
istud  ,  nempe  dare  eleeniosynam  propler  ina- 
nem  gloriain ,  sicque  vulum  est  nulluni,  et 
peccalum  morlale  aut  veniale  ,  juxta  proedicli 
linis  qualilatein.  Secundo  promiltendo  Deo 
licilum  ob  illicilam  peiilionem  obtincndam  ; 
ut  si  quis  voveret  Deo  offerre  centuni  nmn- 
mos  ad  hoc  ut  posset  occupare  civilatem  non 
suani ,  aut  obtinere  victoriam  injuslam,  etc. 
Et  taie  volum  est  nulliim ,  potiùsque  est  blas- 
pbemia  quàm  volum ,  cùm  id  sit  facere  Denm 
auclorem  ,  seu  palronum  criminis,  el  volum 
ad  illum  malum  finem  tanquàm  médium  assu- 
nialur,  qui  proinde  est  pars  objecli  nempe 
eleenjosynœ  promissa; ,  illudque  reddil  forma- 
liler  malum  :  unde  censetur  votum  rei  malai 
et  poccaniinosae  ,  quatenùs  promissum  bonum 
ordinalur,  quasi  elTectivum  et  irapetrativum 
mali. 

Tertio,  proniillendo  Deo  licilum  pro  objecto 
illicito,  quasi  in  lecompensaiionem  et  gratia- 
rum  aciionem  ;  ut  si  quis  voveret  Deo  vas  ar- 
genteum  pro  obtcntà  uxore  aliéna  ad  concu- 
bitum,  aut  pro  parla  vicloriâ  iiijuslà,  ita  ut 
obligatio  proniissa  ordinelur  ad  malum ,  quasi 
reconipensalivum  pro  graliaruni  actione.  Et 
tune  nullum  est  votum  ;  iniô  potius  est 
blaspbomiacûm  Doum  agnoscal  auclorem  mali. 
Quarto  promiltendo  licilum  jiro  polilione 
licità  ;  ex  causa  lamen  liirpi  pendente,  ut  si 
quis  iiabens  concubinam  .  voveat  Deo  cenluni 
aureos ,  si  filium  ex  eà  sibi  concessoril.  Ita 
quôd   benclicium   opialum,  sil    nalivilas  lilii  ; 


20y  SECUM)I 

lion  verô  illicitus  coiicubitiis ,  iiullaque  sit  re- 
kilio  el  ordiiialio  boni  ud  malum,  ncque  ad 
Deuni.  Tune  istud  voliini  est  v.diduui  cl  oLIi- 
sal,  si  condiiio  imple^itiir,  nciupe  si  nascaïur 
filius,  qiioniain  voluni  non  cadil  super  ilhtito 
coitu ,  sed  super  dono  filii ,  pr;esupposilo  illo 
coQCiibitu  :  et  iu  lioc  ac  siniilibus  casibus  vove- 
lur  res  bona  et  à  Deo,  sine  ordiiie  ad  acluin  et 
lineni  lurpein  :  sed  tanlinn  supposito  quod 
ille  aclus  exercealur,  est  ordo  ad  boiiuni  ed'e- 
iHuni,  nenipè  filii  productionem.  Quiniô  pio- 
iiiiltendo  licituni ,  non  pro  aliquà  peliliooe 
obtinendà,  seil  pure  condiiionaliler  apponcndo 
evenluni  illiciluin,  iil  si  quis  voveal  se  ingres- 
surum  lieligioneni ,  si  coiiniiillat  aduUeriuni, 
ad  lioc  ut  cavcat  ab  adullerio,  vel  ut  pœiii- 
leuliani  agat  de  adulleiio,  vel  absolulè  iiiten- 
dit  in  lali  eventu  se  obligare  ad  laie  voiuiii. 
El  hujusmodi  volasiinl  veré  vola  condilionalia, 
ae  obligant  advenienle  conditionc;  el  non 
aliàs.  Haclenùs  Cajelaiiusin  ulràque  Summà 

Colligilur  insuper  ex  docirinà  D.  Thoiuie 
jani  relata,  vola  quae  lepugiianl  diviiiis  coiisi- 
liis,  seu  quse  sunt  de  rébus  iinpedieniibus 
opéra  consilii,  non  esse  valida.  L'I  si  quis  vo- 
veat  non  ingredi  religionein,  muluuni  non 
dare,  non  fide  juberc,  non  elargiri  eleeinosy- 
nam,  elc,  non  esse  valida.  Quanivis  eiiiin 
quis  lieilè  possil  omillere  opéra  consilioruni , 
non  ingicdi  religionein,  etc.,  non  lanien  po- 
lesl  ad  illis  opposila  volo  se  adslringere,  ciini 
votuni  debeal  esse  de  nieliori  biino,  ut  supra 
oslensuni  est;  ideôque  vota  contra  consilia 
evangeliea  ab^olutè  ut  talia,  non  oLliganl, 
nisi  in  individuo  oceurrerel  aliqu.i  circunislan- 
lia  et  nécessitas  ratione  cujus  haec  opéra  lo- 
lenl  bic  et  mine  respeclu  lalis  personae,  ine- 
liora  bona  quàni  opposila.  Tune  enini  voluni 
esset  validuni.  Veriini  tune  saltanius  exlra 
choruin,  opéra  siquidem  relala  desinereiit 
esse  consilii  per  comparationeui  ad  banc  per- 
sonam. 

Notai  Cajetanus  in  Summà,  quôd  qui  de 
facto  vovei  illiciluin,  aut  contra  consiliuni,  aut 
indifferens,  peecat  vovendo ,  quia  abulilur 
voto.  Pcccat  auteni  quandoque  niorialiier, 
quandoque  venialiler  :  si  enim  vovendo  non 
facere  ea  quae  sunt  consilii,  babealaniniumita 
perlinaceui,  ut  intendat  obligare  se  volo, 
etiam  in  casu  quo  consilium  acciperel  vira 
praecepli,  pula  non  dare  eleemosynam  aut  non 
mutuarc  exireniam  necessilalcin  patienti,  etc., 
tune  est  peccalum  morlale.  Item  si  vovendo 
hujasniodi  vola  stulia    Deoquc  displiteuiia. 


l'Il.ECEI'TI 
II 


210 


cognoseil  (|uid  facil,  nempe  quod  Deo  iribuit 
id  quod  non  convenit ,  el  unnen  sciens  ac 
pi  udens,  adliuc  velil  bàtc  vovere,  tune  letbaliler 
peicat;  venialiler  aulein  senqier  peical  voveiis 
(luodcuraque  taie,  quia  displiecl  Deo  stiilla 
pioinissio  tain  indiirereniium  quàni  opposiio- 
riiin  consiliis ,  quàin  venialiuiii  proniissio  Deo 
exhibita.  Ita  Cajetanus. 

Colligilur  pra;lerea  ex  D.  Tboinà  ,  quod  qui 
vovil  opus  indiilcrens  ui  taie  est ,  reniaiiens 
in  suâ  indillerenlià ,  non  einittil  voluni  vali- 
duni,  iiec  obligatorium,  cùin  eareat  debito 
fine,  neque  sit  bonura  ac  Deo  gratuui.  Secù» 
dicenduiu  si  apponerelur  finis  honestus  ,  et  es 
aliquo  respeclu  lierei  moialiier  bouum  vel 
nialnm  :  lune  ciiiin  cadere  polesi  snb  volo. 
Pro  cujiis  inlelligenlià  seienduui  est,  quôd 
ul  aclus  ex  génère  suo  indiDerens,  sil  inaleria 
voli  ex  appositione  finis  lionesti,  non  sal  est 
quod  ex  liberlale  aut  falsà  apprebensione 
opeianlis  iu  cuni  lineni  referalur;  sed  oporlet 
ni  lalis  relalio  prudenlcr  fiât  cuui  lundamento 
ac  proportione  alicujiis  couvcnientia;  inter 
laie  médium  et  lalein  Unein  ;  id  est  quod  veré 
ad  ilium  conducat  el  sit  utile,  vel  proximè,  vel 
niedianlibus  aliis.  bic  non  iro,  v.  g.,  ad  do- 
nium  Joannis  e.st  opus  de  se  indiUerens  ;  sed 
si  in  eà  donio  veré  sit  et  Oat  aliquid  iiiali ,  seu 
me  altralieiis  ad  inalum,  pula  ludus,  aut  mn- 
lier,  etc.,  lune  non  ire  ad  eaiii  tendit  ad  bo- 
iiuni;  sicquc  voluni  de  boc  est  validuui  :  ces- 
saiiie  autein  liàc  oecasione  mali  cessai  obligatio 
voti.  Hoc  ipso  ciiini  quod  non  iie  ad  doinuni 
Jo.mnis  ,  non  liabei  anipliùs  rationein  caiilel*, 
^eu  prajservali  à  periculo,  redit  in  iiaturam 
inilillereniis.  El  sic  non  est  anipliùs  matcria 
voti.  lia  Cajetanus. 

Quaiiilo  vero  relalio  in  (ineiii  est  lanlùni 
l'uudala  in  lalsà  apprehensione  vovenlis,  lune 
opus  indiirorcns  non  exlrabiUir  à  suâ  indiffe- 
ri'uiià,  nec  est  niaicria  voti.  Sic,  inqiiit  Caje- 
tanus, non  nere  aul  non  coqiiere  in  die  sab- 
lialo ,  nec  bonuin  nec  malum  morale  importât, 
sed  est  indifferens  :  ideôque  niulier  lioc  vovens 
nihil  vovet ,  ctiainsi  id  facial  in  leverentiam 
R.  Virginis;  el  illain  cessaiionem  à  iiendo  in 
lionorom  B.  Virginis  ordinare ,  iiibil  est  ordi- 
nare;  sicul  nec  ordinare  in  ejus  reverentiam 
nere;  unum  enim  non  magis  ad  illius  bono- 
rcni  condueit  quàin  aliud.  Seciis  dicendum  si 
einitlerel  voluni  al)  onini  opère  servili  eo  die 
abstinendi,  in  bonorem  B.  Virginis,  ut  hàc 
raiione  expeditior  foret  ad  vacandum  divinis, 
sicul  in  diebus  festivis,  Vovere  rem  indiffe" 


Ôl  I  EXPUSITrO 

retiicin,  ul  lalis  est,  censelur  vana  cl  siiilia 
proiiiissio,  quia  iiec  oftcrlur  Deo  aliquiil  gra- 
lum,  neque  quod  in  ejus  cullum  ccilat;est 
lamcii  per  se  loquendo  peccatum  vcniale  dun- 
taxat ,  quia  licel  isia  inaleria  non  sil  apla 
volo,  non  esl  lamcn  directe  Injuriosa  et  cou- 
tunieliosa  Dec,  solùmque  nogalivè  se  liabel 
circa  honestum  finein  ,  seu  non  apponil  bonuni 
finem,  nec  positive  vovel  faceie  iilud  opus  sine 
bono  fine.  Colligitur  adliuc  ex  D.  Thonià, 
quôd  raaleria  voli  débet  esse  in  nostrà  jiote- 
state  ;  sicque  volum  de  re  al)solulè  neeessariâ 
et  inipossibiii  non  est  validuni ,  cûin  inipossi- 
biliuni  nulla  sit  obligatio,  et  nécessitas  abso- 
lula  toliat  volunlaiiuni  ad  validili.leni  voli 
requisiluni. 

Quando  maleria  voti  pariini  est  possibilis  et 
partini  impossibilis,  vel  pariini  licila,  et  partini 
illicila  ,  tune  vovens  lenclur  adiniplere  voluni 
quoad  parteni  possibilein,  aut  licitam,  si  possil 
separari  al)  impossibili  et  illicità  ;  quiaexregul. 
juris  in  (i:  Llite  /)t'r  inutile  non  viliultir.  Et  lioc 
voluin  censetur  factuin  per  moduni  pluriuin 
voloruni.  Unde  qui  vovit  recitare  rosariuni 
llexis  genibus,  si  postea  nequeatgenua  (lecte- 
re,  adliuc  lenetur  recitare,  velstando,  vel  se- 
dendo.  Item  qui  vovil  peregrinationeni  pede- 
streui,  lenclur  equo,  si  pedibus  eani  perUcere 
neqneat.  Item  qui  vovit  jejunare  per  lolam 
quadragesimani ,  tonelur  postea  diebus  quibus 
potesl ,  si  intégré  jejunare  non  valeat.  Nam 
voluin  istud  conipleclitur  virtualiter  singula 
vota  pro  singulis  diebus ,  et  cadit  per  se  primo 
super  jejtinia  siiigulorum  dierum  ,  et  sic  de 
aliis.  Iil  lanieii  videtur  limiianilum ,  nisi  vo- 
vens lotam  maleriam  simul  prnmiseril  per 
modum  unius,  vel  unam  pariem  dependenler 
ab  alià ,  noiendo  se  obligare  ad  unam ,  quin  se 
obliget  ad  aliam ,  ila  ut  totum  per  se  primo 
inlcnderit,  partes  verô  soliim  secnndariù. 
Ciim  ergo  non  potuerit  se  obligare  ad  pariem 
impossibilem  aut  illicitam,  tune  ad  possibilem 
aut  licitam  censetur  voluisse  obligare.  Al  ille 
qui  duo  dislincla  voUi  fecit,  non  per  modum 
unius,  quorum  unum  est  principale,  et  aliud 
accessorium ,  lenetur  exequi  principale,  eliam- 
si  nequeal  accessorium  exequi,  ut  constat 
cxcniplis  adduclis  de  recilatione  rosarii  et  de 
peregrinaiione.  Si  verô  principale  implere  ne- 
queal, non  lenclur  ad  accessorium,  nisi  aliter 
coustet  de  illius  intentione.  Sic  qui  vovit 
recitare  rosariuni  flexis  genibus,  si  nequeal 
orarc  et  rosariuni  proferre,  non  tenelur  genua 
lleclere  per  spaiiuni  cpio  duràsscl  rosarinm. 


212 

\olum  disjunciivè  factura  de  duabus  parli- 
bub  quaruni  una  est  apla  maleria  voli,  non 
verô  altéra,  v.  g.,  si  quis  voveret  dare  eleenio- 
synam,  aut  fornicari,  non  est  validuni ,  quia 
votum  sub  forma  disjunclivà  rêvera  faclum  , 
œquè  cadit  super  utramque  pariem,  ila  ul  sit 
liberum  voventi,  alleram  eligere  :  in  nostro 
aule  n  easu  obligalio  voli  cadere  nequit  supra 
maleriam  inepiani.  Ergo  tune  vovens  ad  nihil 
se  obligare  inlendil.  Colligitur  insuper  ex  D. 
Tbonià ,  quôd  licel  votum  validé  fieri  nequeat 
de  reabsolutè  neeessariâ,  ut  de  nioriendo,  de 
non  volando,  etc.,  benè  taniende  operibusquae 
habenl  necessilateni  finis,  seu  qua;  sunt  neees- 
sariâ ad  salutem  ,  nt  pisecepia  legis  naturalis 
aut  divinœ  :  Non  occides,non  mœcliaberis  ,  non 
fitrium  faciès,  etc.,  ac  praecepla  ecclesiastiea  , 
audiendi  .Missam  diebus  feslivis,  elc.  Ratio  est, 
quia  licel  ad  similia  opéra  de  prseceplo  tenea- 
mur,  ex  suppositione  finis,  nempô  bealiUidinis 
conse(iuenda!,  quomodô  necessilateni quamdam 
iniporlant  ,  prout  tamen  subjiciunlur  nostraï 
voluntali,  et  in  parliculari  à  nobis  libéré  spon- 
léque  implentur,  consequenler  possumus  ad 
ea  opéra  nos  arctiori  vinculo  voti  adstringere; 
sicut  etsi  lege  naturali  et  divin.à  obligeraur  ad 
non  furanduni  ,  etc.  ,  id  non  inipedit  quin 
etiam  ad  id  lege  bumanà,  et  sub  gravibus  pœ- 
nis  obligemur.  Item  qui  professionem  religio- 
sam  emiltunt,  aut  saeros  ordines  suscipiunt , 
novo  voti  vinculo  adstringuntur  ad  abslinen- 
dum  à  fornicalione  et  adulterio,  à  quibus  ta- 
men lege  naturali  el  divinà  abstinere  teneban- 
lur.  Iieni  Paulus  qui  mutuo  accepit  centum 
numnios  à  Joaniie  potest  eidem  juramenlo  pro- 
mittere  quôd  solvet  accepUim,  elianisi  aliunde 
sil  ex  coniractu  debilum,  volens  se  novo  vin- 
culo ligare.  Idem  dicendum  de  voto  in  nostro 
casu  ;  unde  David  volens  se  boc  modo  obligare 
Deo,  dixil  :  Jtiravi  et  statut  ais'odirejnriicin  jti- 
stiliœ  tuœ.  El  colligitur  ex  D.  Augustino  serm. 
7  de  Tenipore,  5  df  Natal,  Doniini. 

Confirmatur:  qui  enim  vovel  rem  aliunde  sub 
prœceplo  cadenteni,  non  id  facit,  quia  plus  tri- 
buat  voluntali  sua?,  quàni  legi  divinae,  sed  ut 
lirmiùs  ac  dillgentiùs  per  prœceptum  quasi 
murum,  ac  per  voluin  ,  quasi  anlenmrale  ,  se 
tueatur  ac  dercndal  eonlra  hostium  inipugna- 
liones,  el  lideliùs  persolvat  debilum  Deo. 

Cseteriira  ciim  obligalio  voti  sil  dislincta  ab 
obligatione  praîcepli  de  eâdeni  re,  ac  divers» 
raiionis;  sicut  quamvls  unicussit  actus,  habct 
lamen  duplicem  boniialem,  unam  scilicel  pro- 
pri*  virlutis,  cujus  speciei  esl  aelus;  alleram 


S13  SECUNDI 

verô  religionis  ralione  voli  :  ila  eliaiii  qui  non 
adimpki,  unico  aolti  duplex  poccaUun  coiii- 
miuil  in  confessione  explicandiim  ,  ralione 
scilicel  dnplicis  nialiiia».  V.  g.,  quivovit  casli- 
laleni,  si  postea  l'oriiiccUir  ,  dnplicis  ost  peocali 
morlalis  reus,  nompe  Inxuria;,  conlra  pra;- 
cei)linn  naturale  :  ISoti  mœcimberis  ;  et  sacrilc- 
gii ,  contra  votum  :  haîc  enini  circnnistantia 
mutât  speciem. 

El  hoc  modo  interprelandns  est  D.  Tho- 
mas quando  in  4  Sont.  dist.  58,  q.  1,  art.  2, 
q.  1,  ait,  votum  singulare  quod  est  deoporibus 
consiliorum  habero  complété  rationem  voli  : 
commune  verô ,  quod  scilicet  est  de  operibns 
praiceploruni,  non  hnbere  complète  rationem 
voli,ejusque  fractionem  novum  peccaium  non 
inducere.  Soiùm  enim  docere  voluit,  quôd 
opéra  consibi  propriissimè  cadunt  sub  voto  , 
quia  solius  voli  sunt  materia,  et  non  pra;cepli  : 
atverii  res  pruecepla,  quamvis  verè  et  propriô 
cadal  sub  voto,  illius  lamen  materia  non  est 
propria  voto,  seuvoti  solius,  sed  illi,  et  pr;c- 
cepto  conimunis.  Sicut  promissio  simplex,  lieet 
ordinarièetpropriissimède  rébus  qua;  non  de- 
bentur  fiat ,  potest  lamen  verè  et  propriè  de 
rébus  aliunde  debilis  fieri ,  ut  jani  ostensuiu 
est.  Ita  votum  propriissimè  et  ordinariè  lit  de 
rébus  quoe  non  sunt  de  prsecepto,  sed  tantùm 
de  consilio,  juxta  illud  Deuteron.  23  :  Si  ho- 
lueris  polliceri,  ahsquc  peccalo  eris,  Niliilominùs 
veiè  et  propriè  potest  votum  lieri,  eiiam  de  ro 
prseceptà  ;  addilque  Cajetanus  quôd  effectus 
voli  in  hujusmodi  necessariis  ad  salutem ,  est 
facere  idem  alio  modo  Deo  debitum  ab  ipso 
vovenle  :  ila  ut  non  fornicari,  quod  erat  de- 
bitum solùm  ,  ut  crat  caslitalis ,  modo  est 
eliam  debilum ,  quia  est  religionis.  Unde  si 
vovens  postea  fornicalur  ,  non  solùm  coni- 
mittil  peccaium  luxuria;,  sed  eliam  irreligiosi- 
lalis,  agens  contra  votum.  Ergo  est  ibi  vera 
spccies  voti,  non  enim  circumstantia  mularet 
speciem,  nisi  esset  ibi  ratio  essentialis  i  lins 
speciei.  Quando  igilurD.  Thomas  dicit  rem  ne- 
cessariam  et  praiceptam  non  habere  propriè  et 
complété  rationem  voti ,  id  non  accipil  ex 
parle  essentia;  voti  ,  sed  ex  parte  niateri;T> 
voti,  et  vocal  votum  communiler,  quia  ohligat 
ad  ea  ad  qua;  communiler  homines  lenentur  ; 
votum  verô  proprié,  quod  obligal  ad  ea  ad  quae 
aliiis  non  tencrolur.  Ita  C.njelanus. 

Lcdesma  lamen,  Zumel  et  alii  volunt,  quôd 
ômillens  Missam  audirc  in  die  festo  incidente 
in  Dominicam,  vel  jejunium  vigilia;  incidenlis 
in  quadragesimam,  non  commiltat  nisi  unicum 


PR^CEPTI.  214 

peoealum,  quia  hsecduo  prseceplasunl  de  eà- 
dcm  maierià,  cl  ob  idem  virtutis  motivuni.  Na- 
varrus  taraen  inManuali  cap.  11,  num.  i,  op- 
posilum  docet,  exislimans  ex  illo  duplici  prx- 
ceplo  diiplicem  oriri  malitiam.  Quidam  docent 
unico  actu  nos  posse  diversis  pra>ceplis  salis- 
lacère,  v.  g.,  unico  jejunio,  i-aiislieri  volo, 
prœceplo  Ecclesi*  ,  el  sacramentali  pœniicn- 
lia; ,  ut  si  quis  voveal  jejunium  quadraj^csi- 
niale,  ac  eidem  imponatur  in  pœnilentiam.  Ita 
Candidiis  disp.  2.5,  art.  22,  dub.  S,  idque  iiro- 
bat  ex  paritale  raiionis.  Nani  obligalusad  reci- 
landum  ollicium  duplici  litulo,  nempe  ordinis 
sacri  et  benclicii ,  unà  eâdemque  recil.iiione 
utriqueobligalioni  plenè  satislacit.  Item  polest 
aliquis  recitare  oincium ,  et  simiil  audire  .Mis- 
sam de  praeceplo.  Item  quando  feslum  iiicidit 
in  Dominicam,  quamvis  ralione  utriusque  te- 
neamur  audire  Missam,  utrique  tamcn  obliga- 
lioni  per  audiiionein  unius  Missai  salisfacinius. 
Elsicde  cœteris  (  l).Quidquid  tamcn  sit  de  hoc, 
unicus  acius  potest  liabere  duplicem  malitiam 
iii  coidessione  expiicandam,  ralione  diversaruiu 
obligationum,  elvirlulum  qiiibus  contrarialur. 
§  2.  De  libertate  sive  deliberalioiie  ad  vovenduni 
reqitisilà. 

Ad  essentiam  et  validilaiem  voti  duo  rcqiii- 
runlur  :  primum  se  tenet  ex  parle  maleri*  el 
objecti,  nempe  ut  res  quse  Deo  promillilur  sit 
bona  el  de  meliori  bono,  proiil  jam  oslcnsum 
est.  Secundum  se  lenei  ex  parte  voveiilis  : 
nempe  ut  sit  sui  compos  suique  juris,  iiabeat- 
que  veram  intentionem  proniiltendi  Deo  ac 
vovendi.  Si  enim  solùm  verbis  exlerioiibus 
sinuilel  se  vovere,  promiltendo  scilicet  ali(|uid 
se  facturum,  absque  lamen  proposilo  el  aniino 
proniiltendi,  tune  per  se  loquendo,  quantiiui 
esl  ex  vi  promissionis,  non  nianel  obligatus  iu 
loro  conscienliœ  ;  el  laie  votum  coram  Deo  est 
nuiluni,  cùm  sit  tantùm  ficlio  voli  et  promis- 
sionis. Peccal  lamen  niortaliler  hujusmodi  vo- 
vens, quia  mentilur  in  re  gravi,  facilquc  Deo 
non  parvani  injuriam. 

Imô  dùm  coustabil  Ecclesias  hujusmodi  vo- 
tum emisisse,  nec  cerlis  cvidenlibus  signis  pro- 
babit  se  non  habuisse  animum  promilicndi , 
cogelur  inl'oroextcrioriad  illud  adlmplendum, 
quia  Ecclesia  non  judicat  de  iuleriiis ,  2-2 , 
q.  S,  can.  Hiimiiiui'  aines.  Neqiic  huic  credcl 
eliam  juranti  se  tantùm  exlcriùs  ac  Hcté  pro- 
misisse,  can.  Per  inns,  de  Probalionibus.  Aiiàs 
enim  ingens  eveniret  perlurbalio  in  Ecclosià  ; 

(I)  Hae  quaestiones  expensœ  sunt  in  tract,  de 
Legibus. 


21a  EXPOSIT 

lioc  ([iiippe  niotli)  spoiisalia  ,  niatiiinoiii;i,  vola 
religiosa,  aliaqiie  siiiiilia  facile  fluderciitur.  In 
islo  is;iuir  casu  vovciis  iniplcre  teiiebilur,  non 
ijuideni  ralione  voli,  scd  ob  pra'ce|)iiini  snpc- 
lioiis.  Lndo  si  non  possil  aliler  qnàni  appo- 
nendo  verum  nnimuni,  el  cum  verà  inlenlione, 
vovendo  de  novo,  bcné  et  licite  iniplere  quod 
prsecipilur  ;  ad  hoc  poleril  saliein  in  l'oro 
conscienliae  obligari,  si  aliiid  inconveniens  aut 
peccalum  indc  non  sequatur ,  quia  licet  voti 
emissio  per  te  loquendo  sii  tantiini  de  consi- 
lio,  per  accidens  tamen  in  nosiro  casu  pote- 
ril  iste  obligari,  ob  vilandani  iiovam  culpara  , 
pra;serlim  supposilà  priori  ciilpà  et  liciione  , 
seu  decipiendi  inlenlione  ,  ciini  frmis  et  doliis 
nuUi  patrociiuiri  debeat.  Imù  etiani  secluso  spé- 
cial! licclesia;  prxceplo,  qui  sic  ficlè  proniisit, 
aliquando  per  accidens  lenebiiur  ad  iniplenda 
promissa,  puta  propler  injuriant  eà  occasione 
tertio  illalain,  ut  in  sponsalibus,  et  aliis  pro- 
missionibus  hunianis,  saepè  contingit,  vel  pro- 
pter  scandaluni,  vel  ob  alia.  Vide  Cajclanuni 
in  Suninià  verbo  \oium,  cap.  3. 

Qui  ibidem  ait,  ipiùd  eniiltens  votura  lallax, 
iienipe  inlendens  quidein  verè  vovere,  sed  non 
implere  proniissuni,  verè  obligatur,  et  verura 
est  votuu),  (|uia  ibi  intervenit  intentio  vovendi, 
cuni  proniissione  Deo  lactà  de  bonoilll  grato; 
nec  minus  tenetur  coiam  Dcoadimplere  votum, 
quàm  si  vovisset  cum  intentione  servandi  pro- 
inissum  ;  et  ex  siio  iniquo  proposilo  nihil  re- 
portai exemplionis  à  vinculo  voti,  cuise  sub- 
jicit.  Imo  peccat  niortaliter  sic  vovens,  et  in 
statu  daninationis  renianet ,  quousque  adim- 
plere  intendat.  Ratio  est  quia  tam  ex  voto  verè 
emisso  quàm  exjuramenlo,  obligatio  adim- 
plendi  promissura  consequilur  tanquàm  ncces- 
sarius  et  naluralis  eflecins,  nec  est  in  potestate 
voventis  illam  impedirc  ne  lUiat,  ut  supra  osten- 
suni  est  :  idem  dicendum  de  eo  qui  probe  sciens 
naturain  voti  et  promissiunis  esse  obligaloriam, 
verè  vovet,  el  promittil;  non  inlcndit  lamen  se 
obligare,  t\\n\  lune  velit  noiit  ex  nalurali  quà- 
dam  resullanlià  et  consequentià  ,  volo  adslri- 
clus  et  obligalus  nianel. 

Addilquc  Cajelanus  quod  iniperfectio  actùs 
in  volo  du|)liciU'r  inveniiur.  l'no  modo  per  mo- 
dum  mollis  priino  primi  ,  quando  scilicel  pro- 
niissio  Deo  lacla  non  est  actus  deliberalus,  sed 
ex  repcntino  ac  indeliberato  voluntalis  impelu 
procedit.  Et  lune  est  piomissio  imperfecta  : 
sicut  in  tentationibus  tldei ,  vacillalio  ,  absque 
consensii,  non  est  deliberaia  inlldeiitas  ;  et  af- 
fectus  ad  occidonduui  inimicuin  absque  con- 


10  31é 

sensu  raiionis ,  non  est  mortalc  homicidium 
complété  :  sic  de  similibus.  Et  hujusmodi  pro- 
missiones  votiva;,  non  sunt  verè  vota  ,  sed 
inchoationes  votorum ,  ac  per  hoc  non  obli- 
gant. 

Alio  modo  invenitur  iniperfectio  actùs  votivi, 
ex  defectu  plenœ  ac  discussae  deliberationis. 
Non  propierea  tamen  necessaria  est  delibera- 
tio,  quà  quis  cum  longà  meditatione  et  discursu 
actum  discussum  concludat,  acceplet  et  eligat, 
oniniaque  perpendat  ac  consideret  quoe  ex  tali 
operaiione  provenire  possunt  :  sed  ad  voti  ob- 
ligaiionein  ea  solùm  deliberatio  necessaria  est, 
quif  suflicit  ad  constiluendum  actum  delibera- 
tum  absolutè,  et  qu;e  sulliceret  ad  peccalum 
mortale  cominiitendum  ;  non  enim  omne  pec- 
catum  morlale  semper  est  actus  deliberalus  ex 
modo  illo  deliberandi,  eùm  constet  inulta  ho- 
uiicidia,  sacrilegia,  luxurias,  etc.,  committi  ex 
passione  absque  hujusmodi  longo  discursu  , 
discussione,  meditatione,  etc.  Vota  igitur  deli- 
beraia  absolutè  sunt  verè  vola  et  obligatiouem 
inducunl,  quia  deliberatio  quae  sullicil  ad  con- 
stiluendum seipsum  servum  diaboli  per  pec- 
calum, multo  magis  suliicere  débet  ad  se  Deo 
constiluendum  debilorem  per  votum.  Ratio  est 
quia  homo  lune  habel  liberlalem  contradiclio- 
nis.quà  lacère,  vel  non  (acere,  promittere,  vel 
non  promittere  possil ,  eô  quod  cognoscat  id 
quod  facit  et  promiltit ,  veiitque  sponlè  se  ob- 
ligaie,  ut  isla  deliberatio  absolula  sulliciat  ad 
constiluendum  actum  humanum  seu  nioralem, 
ad  juranduni,  ad  conuahendum  matrimonium 
et  ad  alium  (|uemcumque  conlractum  civilem, 
ad  iiulucendam  obligalioniuu  inter  liomines,  ad 
nieiendum  coram  Deo,  ad  peccandum  morta- 
lilcr,  prout  oslensum  est  contra  peccalum  phi- 
losopbicum. 

Quia  tamen  quantum  ad  modum  vovendi, 
non  inlervenit  deliberationis  modus,  vola  haec 
dicunlur  esse  minus  plena,  utpote  quibus  ple- 
nitudo  vovendi,  scilicel  per  exaclam  discussio- 
nem  el  dcliberationem ,  dcfuit  :  el  propierea 
absque  dillicullute  hujusmodi  vola  coniniutan- 
lur  el  dispciisanlur.  Uinc  fit  valcre  vota  quoe 
fiuiit  ob  meium  iiiali  repeniini,  puta  mortis  na- 
luralis in  inlirmitale  gravi  :  aut  mortis  violentai, 
ul  in  naufragiis,  incendiis,  hostium  Invasione, 
aliisque  periculis.  Si  enim  in  angustiis  consti- 
luli,  habuerint  inteutionem  Deo  se  obligandi 
cognoscenles  quid  faciebant,  seu  cogitantes  d« 
infirmitate  aut  periculo,  ac  de  incolumilate  ob- 
linendà  per  votum ,  ad  illud  tenentur,  ctiamsi 
in  illà  uibulationc  ac  perlurbalioue  eiuiscriiit. 


S17  SECUNDl 

Et  generaliter  volum  faclum  ex  nietii  gravi  illato 
ex  causa  iiilrinsecâ,  est  validuni  et  obligat,  cùiii 
spontanée  fiat  à  vovente  :  nemo  enim  ipsum 
ad  hoc  cogit,  sed  à  seipso  voluniariè  deternii- 
uatur,  qualenùs  taleni  metum  sibi  injiciens,  ex 
suâ  voinntate  eligit  volnm  tanquàin  médium 
ad  evadenduni  maluni  et  periculuni,  quod  ti- 
nict.  Idem  dicendum  de  votis  qux  in  iracundià 
aliàve  pnssione  fiunt  :  si  enim  passio  ita  nion- 
tem  non  obnubilet ,  ut  auferat  cognilioncni  et 
usum  rationis,  nec  impediat  excusctque  pec- 
catum  mortale,  sunt  valida  et  obb'gatoria.  Idi>ni 
dicendum  de  votis  quicfiunt  ex  levilateanimi  et 
pronitate  ad  vovendum,  dummodo  non  procé- 
dant ex  subreptioiic  et  motu  subitaneo,  absquc 
ullà  prorsùs  deliberationc,  sicut  motus  primé 
primi.  Moneo  tanien  deliberationem  suUicien- 
tem  posse  fieri  in  momento  lemporis  quo  emil- 
litur  ipsum  votum ,  pula  si  adsit  advertentia 
eliara  per  imperceptibileni  quasi  consideratio- 
nera  ac  perceptionem  convenientis  et  discon- 
vcnientis,  ita  ut  solà  prioritate  naturai  delibe- 
ratio  votum  prsecedat.  Vide  Cajetanum  q.  88, 
art.  1. 

Volum  tamen  factum  ex  metu  gravi  cadenle 
in  constanlera  virum ,  ab  exlrinseco  prove- 
niente,  seu  injuste  incusso  à  causa  extrinsecà 
libéra,  nempe  ab  alio  Iiomine  ad  illud  volutii 
extorquendum,  est  nullum.  Votum  enim,  sicut 
et  matrimonium,  débet  esse  liberum  ;  talis  au- 
lem  metus  censetur  tollere  libertatem ,  et  ex- 
ciudere  voluntarium  perfectuni  absque  admix- 
lionc  involuntarii,  propier  quod  jure  ecclesia- 
slico  bujusmodi  vota  annuiiantur  :  esto  quod 
jure  naturae  forent  valida,  si  vovens  baborct 
inlentionem  verè  vovendi  et  se  obligandi.  Dixi, 
ad  extorquendum  volum,  quia  si  metus  incutia- 
tur  ob  alium  finem,  validum  est  votum,  et  in 
conscientià  obligat,  dummodo  vis  et  metus  ta- 
lis sit  quae  usum  rationis  non  alienct;  quia  in 
tali  periculo  constitutus  ,  v.  g.,  invasus  à  lalro- 
nibus  ad  necem  aut  siioliationeni ,  aut  damna- 
lus  ad  trirèmes,  voluniariè  ac  sponte,  à  seipso 
nemine  cogente ,  tune  eligit  votum  tanquàm 
médium  sibi  gratum  ,  quo  taie  periculum  éva- 
dai,  nec  metus  est  causa,  sed  duntaxat  occa- 
sio  voti. 

Quando  aliquis  certus  est  se  vovisse,  dubllat 
autem  an  habueril  inlentionem  vovendi,  lene- 
tur  ad  illud  adimplenduni,  quia  probalo  facto, 
praesumuntur  adfuisse  necessaria  ad  illud,  nisi 
probetnr  contrarium ,  et  deliclum  non  débet 
prxsumi  de  vovente,  nisi  probetur.  2-2,  q.  3, 
cap.  Absit.  Idem  dicendum,  quando  vovens  du- 


PR.€;C£PTr.  218 

biiat  an  habueril  sullicientem  deliberationem  ' 
an  volum  ex  metu  processcrit,  aut  an  ille  me- 
tus fuerit  gravis  cadcns  in  virum  conslantem , 
quia  possessio  slai  pro  voto ,  quod  emissum 
fuisse  constat,  solùmque  de  causa  excusante 
dubitalur.  Item  si  quis  dubitel  aui  suspicelur 
se  volum  non  adimplevisse,  adimplere  lenelur; 
quia  obligatio  voti  est  certa ,  et  saiisfaclio  du- 
bia.  Spcùs  dicendum  si  fuerit  dubium  an  reverà 
volum  emissum  fuerit.  Tune  enim  possessio 
slat  pro  liberlate,  ideôque  non  obligat. 

Tandem  volum  emissum  per  errorem  aut 
dolum  versantem  circa  substanllam  et  rem 
promissani,  non  est  validum  nec  obligalorium, 
c6  quôd  lune  promissio  non  sit  voluntaria  , 
cùm  nihil  sit  magis  contrarium  consensui,  quàm 
lalis  error.  Unde  si  verselur  circa  dilTiculta- 
les  maximi  monienli,  notabililerque  exlslima- 
lionem  voveniis  superantcs,  quibus  cogniiis, 
non  vovisssel  votum  censetur  involunlarium  ; 
ul  si  quis  voveret  ire  Compostellam  falsô  putans 
non  longé  dislare;  quando  postea  comperit 
longam  distanliam,  non  lenelur.  Secùs  dicen- 
dum, si  error  solùm  conligerit  circa  acciden- 
tarias  circumslanlias,  id  est,  quœ  non  sunt 
magni  momenti,  nec  excedunt  notabiliter  vo- 
veniis existimalionem;  ut  si  credens  Compo- 
siellam  distare  septuaginla  leucis,  postea  com- 
l)eriret  esse  distantem  centum  leucis  :  iste 
siquidem  error  per  se  loquendo  non  reddit 
votum  irrilum,  nisi  lalis  mulatio  supervcniat, 
quœ  judicio  viri  prudenlis  censeatur  excepta, 
pula  <|uia  rem  promissani  quasi  in  alio  statu 
coiisliluil,  ut  videalur  diversa. 

Volum  simplex  factum  per  errorem  vel  do- 
lum circa  causani  linalem  et  motivam  ,  non  est 
validum  :  secùs  verô  dicendum  ,  si  fuerit  tan- 
liini  circa  causam  impulsivam.ltatio  primi  est, 
quia  volum  non  obligat  ultra  inlentionem  vo- 
veniis ;  vovens  aulem  censetur  sub  hàc  tacilà 
conditione  vovisse  ,  si  causa  linalis  subsistât. 
Il  si  quis  voveat  jejunare  per  mensem ,  ul 
possil  sanitalem  fdio  absenii  oblinere  ,  non  le- 
nelur ad  jejunium  ,  si  anlea  filius  jam  erat 
mortuus.  Item  si  dùm  volum  emissum  est,  causa 
finalis  subsislebal,  et  lamen  postea  desiil,  ces- 
sai qnoque  obligalio  voti.  Sic  qui  vovil  non 
iiigredi  dumum  in  quâ  luibilet  mulier  fornica- 
ria,  eà  mortuà,  vel  absente,  poiesl  ingredi  do- 
mum. 

Ratio  vero  secundi  est,  quia  causa  solùm 
impulsiva  est  illa  quà  non  exislente  adhuc  opus 
(icrel ,  licet  non  ila  libeiiler  vel  celeriter  ,  et 
codciu  modo.  Ergo  si  error  circa  illani  verse- 


m 


Èxposmo 


220 


tiir  ,  moiiô  causa  (inalis  subsistât,  validiim  crit 
volum ,  ut  patet  de  eo  qui  vovit  peregrinatio- 
uetn  Romauam  devolionis  causa  ad  visilaiula 
liniina  Apostolorum  ,  eamquc  llbeuliùs  vovit , 
quia  liabet  Romae  amicum  inviscnduu).  Tenelur 
eniin  iiup'ere  votum,etîamsi  leinp()re(iuo  emis- 
sum  fuit ,  jam  niortuus  esset  ejus  amicus  ;  c6 
quôd  fruitio  et  visio  amici  fuerit  tanlùni  causa 
impulsiva  voti ,  ut  suppono. 

§  3.  De  conditione  apposità  voto. 

Ilùcusque  explicuimus  esseniiam  et  defiui- 
tionem  voti  ;  nunc  in  isio  parag.  et  sequenti- 
bus  ,  ejus  divisionem  examinamus,  incipieutes 
à  vnto  conditionato  ,  dùm  scilicet  aliquis  pro- 
miltit  Deo  se  aliquid  facluruui  aut  daturum  in 
ejus  obsequium  ,  non  absolutà  voluntaie  ,  sed 
tantùm  dependenler  ab  aliquà  conditione  bo- 
nestâ. 

Et  tune  vovens  juxia  illam  condilioneni  vo- 
tuni  adimplere  tenelur  ,  et  non  aliter.  V.  g. , 
pater  vovit  dare  iniaginem  capellae  losarii ,  si 
ejus  filius  infirmus  ab  hoc  niorbo  liberelur  ; 
non  obligatur  ad  offerendam  tabellam  ,  si  ex 
illoinorbo  mori  contingat.  Etquidein  si  vovens 
pbires  condilioncs  apposuerit ,  nec  inlendebat 
se  obligare  donec  onines  implerentur  ,  non  te- 
netur  exequi  votum  ,  antequàui  oinnes  condi- 
tiones  evenerint.  Si  autem  de  hoc  non  cogiia- 
vcrit ,  nec  sciât  discernere  ,  tune  unâ  condi- 
tione extante,  lutins  et  melius  est  quôd  voiuni 
adimpleal.  Ratio  cur  vovens  conditionalè  non 
teneatur  ad  volum,  nisi  posl  adventum  cniidi- 
tionis  est,  quia  in  dispositione  conditionali  dua" 
repcriuntur  voluntalcs,  vel  l'ormaliter,  vel  vir- 
tualiler,  una  quaï  bis  veibis  exprimilur  :  Volo 
tabellam  B.  Virgini  offerre,  si  Clius  meus  cou- 
vahierit  ab  inflrmitate.  Altéra  quae  subintelli- 
gilur  ,  nempe  si  fdius  meus  ex  eà  decesserit , 
offerre  nolo.  Quaî  anibœ  volunlales  suiit  iiief- 
flcaces  ac  suspendunlnr,  donec  implealur  con- 
dllio.  Nam  illâ  conditione  adventente  ,  pater 
vull  et  inteiidit  Deo  offerre  tabellam  :  et  tune 
promissio  conditionata  transit  in  absolutam  , 
habetque  omnes  suos  effeeius  :  non  adveniente 
vcrft  conditione,  non  vuU  nec  intendit  dare  , 
sicque  conditiotialis  nihil  ponit  in  esse. 

Invalidum  est  votum  factum  sub  conditione 
contraria  substanli;e  voti ,  aut  rei  promissoe  ex 
cap.  fin.  deCondit.  appositis.  Ut  si  qiiis  voveat 
religionem  prolitcri  sub  eà  conditione ,  ut  ba- 
beat  proprium  ,  aut  luxuriosè  vivat,  aut  non 
teneatur  observarc  regulam  ,  etc.  Item  nullum 
est  volum  faclum  sub  conditione  impossil)ili , 
ut  si  quis  voveat  ingredi  religiouf  m  ,  si  totam 


maris  nquam  biberit ,  aut  cœlum  digilo  tetige-  ' 
rit  :  quanlumvis  hujusmodi  conditio  in  mairi- 
nionio  aut  testamenlo  ,  pro  non  adjectâ  habea-  ' 
lur,  ideôque  bujusinodi  conlractuum  valorenî  " 
non  im|)ediat,  jure  bumano  ita  ralionabiîilcr  " 
statucnte  ,  Deus  tamen  taie  volum  respuit.  " 
Quando  verô  condilio  turpis  de  futuro  adjicitur 
voto  ,  distinguendnm  est.  Nam  potest  quis  ad  ' 
volum  se  astringere  per  modum  pœna; ,  ut  si 
contigerit  eum  fornlcari ,   vovet  ingredi  reli 
gionem.  Et  tune  adveniente  foriiicalione  ,  te- 
nelur volum  exequi,  et  non  antea.  Adyerlc 
obiter  volum  pœnale  dupliciler  licri  posse.  llno 
modo  sub  disjiinclione  ,  ul  si  quis  promittal  se  ■ 
non  lusurum  ,  aut  si  Inscrit ,  illà  die  jejunatu- 
rnni.   Post  ludum  ,  solùin  jejunare   tenetur, 
nec  propterea  (it  reus  voti  ludcndo  ,  quia  ex 
vi  illius  non  tenetur  vilare  ludiini ,  Sed  tantùm 
ad  jejunandum  ,  supposilo  quôd  ludat  alio  mo- 
do absolulè  et  determinalè.  l't  qui  Vovet  non 
accedere  ad  taleni   feminam  sub  pœnâ  dandi 
decem  nummos  pauperibus  ,  tune  si  ad  illam 
aecesserit  reus  est  voti ,  et  insuper  ad  eleemo 
synam  promissam  tenetur ,  quia  in  hoc  casu 
duo  vota  inclndunlur  :  unum  scilicet  absolu- 
tum ,  non  aecedendi  ad  eam  feminam  ;  aliud 
verô  condilionatum,  nempe,  supposito  isto  ac- 
cessn  ,  solvendi  lalem  pœnam. 

Potest  verô  aliquis  se  voto  obligare  ad  ali- 
quid faciendum  sub  pura  conditione  alicujus 
eventùs  turpis  contingenter  fuluri,  et  non  per 
modum  pœna?.  Et  lune  si  non  dirigat  votum 
ad  lalem  effectum  Uirpem,  ut  opiel  evenire  , 
quin  poliiis  peroplet  non  lieri ,  tune  valet  vo- 
lum ;  non  enim  pendet  à  re  turpi ,  nisi  tan- 
quàm  à  conditione  ,  ul  si  quis  voveat  religio- 
nem ,  si  Petrus  obtineat  copulara  à  tali  domi- 
na ,  aut  si  exercilus  Turcarum  vincal  classera 
Christianorum  :  secùs  dicendum  si  dirigat  vo- 
tum ad  illum  malum  liuem  ,  et  effectum  tur- 
pem  à  Deo  obtinemlum.  Tune  enim  est  invali- 
dum,cùmsilde  maleri,^  illicilAet  peccaminosâ. 

Volum  factum  sub  condiliotie  m'cessariô 
eventnr.l ,  est  validum  ;  ut  si  quis  voveat  dare 
ele!>niosynam  ,  si  sol  cras  orialur  :  talis  enim 
conditio  non  vitiat  nec  suspendit  contraclus , 
sed  pro  stalini  compléta  babcliir.  Lnde  istul 
votum  siatim  obligat ,  ac  si  foret  absolutiini. 
Sic  vovens  caslilatem,si  sol  crasoriatur,  stalim 
obligatur  ex  voto  ad  servandam  caslitaiem,  nisi 
expresse  inienderit  se  ad  eam  non  obligare  an- 
te  adventum  hujusmodi  çonditionis. 

Quandoque  particnla  .■ii  non  apponltnr  ad 
suspendondum  eonsenpum  ,  itsqno  ad  conditio- 


221  SECl'NDI 

DIS  eventiim ,  sed  apponitur  ad  determinaiidum 
leinpus  adimpleiuli  votiini.  V.  g.,  voveo  rcli- 
gionem,  si  paler  meus  obierit  :  senstis  enini 
esl ,  voveo  ingredi  religioneni ,  quamio  paler 
meus  obierit.  El  lune  voluni  est  si)liim  appa- 
renter condilionale,  et  reverà  absoluiuni.  Vo- 
vens  sub  condilione  futurà  non  pniest  aliquid 
facere,  quo,  poslquàui  illa  advenerit,  ad  imple- 
tionem  voii  inliabilera  se  reddat.  L'nde  qui  vo 
vil  religionem  se  ingressuruni ,  si  navis  qua; 
brevi  expectalur  ex  Indià  veneril ,  peccat  si 
anle  navis  advenluui  coulrahat  inalriniouiuni, 
nisi  ex  conimuni  et  piobabiii  lama  coiistel  na- 
vem  ab  hostibiis  caplam,  vel  iiaufragio  periisse, 
ac  impossibile  moraliter  appareat  coiidiiionem 
evenlurani.  Itemnisivovensreservavcrit  sibi  li- 
berlalem  adimplendi  aut  non  adimplendi  ;  isla 
enini  inlelligenda  sunt  juxla  vovenlis  inlenlio- 
iietn,ulpotc  quia  aboà  voUini  viiii  obligandilia- 
bel. Tandem  ,  si  condilioapposita  In  volo,  silde 
praesenti  vel  de  pra-leiilo,  ut  :  Voveo  religionem, 
si  res  ilase  habeat ,  aulseliabuit,  non  suspendit 
consensuin  vovenlis,  necelHcitbtijusmodivDlnni 
propriè  condilionale , sed  est  absoluium,  si  tune 
conditio  vera  sii ,  sive  vovens  sciai ,  sive  igno- 
re! conditioneni  exlare  :  si  vero  conditio  non 
existai ,  non  valet  voium.  Ex  D.  Thonià  in  4 
Sent.  dist.  29,  quaesl.nnicà,  art.  5. 

Yotnm  conditionalum  differl  à  vote  verè  dis- 
junclivo;  quando  enim  mens  vovenlis  conso- 
nat  verbis,  quia  ncuipe  adneutrani  disjnnclio- 
nis  parleni  vuli  prsecisè  se  obligare  ,  sed  ad  eam 
quam  elegeril  :  tune  si  utraque  sit  materia  apta 
voti ,  débet  allerulram  eligere  :  v.  g.,  si  vovit 
dare  quoiidlè  eleeniosynam  aut  recitare  rosa- 
rium,  esl  volum  disjunclivuni.  Si  verô  mens 
illius  sit  conditionaliler  se  obligare,  nempe  se 
determinaiè  ligando  ad  unani ,  si  evequi  pole- 
ril ,  et  in  casu  quo  nequeal ,  aut  non  exequa- 
tur,  se  obligando  ad  alleram  ,  tune  non  esl 
votum  verè  disjunolivum  ,  sed  conditionalum  , 
ut  si  quis  voveal  dare  deccm  nummos  in  elee- 
mosynara  ,  si  lacullas  suppelat  :  sin  uiiniis  , 
elargiri  quinque.  Tune  enim  non  datur  voventi 
electio ,  sed  lenelur  absolutè  et  prscisè  ad  dan- 
dum  decera  nummos,  si  potuerit  ;  sin  minus, 
ad  elargiendum  quinque. 

§  4.  l)e  vota  solemni  et  siniplici. 

Divus  Thomas  in  liàc  quaest.  88 ,  art.  7, 
ostcndit  votum  solemne  elfici  per  susceptionem 
ordinis  sacri ,  et  per  professionem  religiosam 
ad  tertam  regulam  ab  Ecclesià  approbatani , 
nec  dici  solemne  per  hoc  quùd  ûat  in  publico  : 
sic  enim  potest  quidem  habere  quamdam  so- 


PR/KCEPTI.  nt 

leninitateni  humanam  ,  sed  non  solemnitai«« 

spirilualcm  el  divinam ,  quara  habet  etiamsi 
corani  paucis  liât.  Unde  aliud  est  volum  publi- 
eum  esse  ,  aliud  solemne  ;  hujusmodi  atilem 
scilemnilas  pertinel  non  snlùm  ad  bomines,  sed 
ad  Deum  ,  in  quaiilum  liabel  spiriliudem  et  in- 
leriorem  aliquam  consecrationem  seu  benedi- 
clioneni ,  cujus  Deus  est  auclor  ,  elsi  homo  sit 
minisUT.  Volum  quippe  est  promissio  Deo  fa- 
da ,  uiide  soU'uiiiilas  voli  allf'ndilur  secundùm 
aliquid  spirituale,  quod  ad  Oeum  pertineat ,  id 
est  secundùm  aliquam  spirituatem  benedictio- 
nem  vel  consecrationem  ,  qu;e  ex  instilutione 
Aposlolorum  adhibetur  in  professione  certae 
régulai ,  secundo  gradu  post  sacri  ordinis  su- 
sceptionem ,  ut  dicit  Dionysius  cap.  i  Eccles. 
Hieiitrcb.  El  hujus  ratio  est,  quia  sulemnitales 
non  coiisueverunl  adliiberi  iiisi  in  assimiplione 
novi  slalùs  ,  et  nisi  quando  aliquis  lolaliler 
mancipalur  alicui  rei.  Non  enim  solemnilas 
nuptialis  adliiljctur  ,  nisi  in  celebratione  matri- 
monii,  (|uand(>  uierque  conjugum  sui  corporis 
poieslatem  alieri  iradil.  Et  similitcr  voti  so- 
lemnilas adhibelur,  quando  aliquis  per  susce- 
ptionem ordinis  sacri  divino  minislerio  appli- 
catur  ;  et  in  professione  cert*  régulas,  quando 
per  ahrenuntiationera  seculi  et  proprise  volun- 
tatis,  aliquis  slaluin  perfeclionis  assumit.  So- 
lûm  igitur  volo  quo  quis  lolaliler  se  subjicil 
divino  minislerio  seu  lamulMlui ,  congruit  so- 
lenmitas,  ideôfjue  votum  lanlùm  soleninizalur 
per  suscepiîonem  sacri  ordinis  cl  per  professio- 
nem ad  cerlani  regulam;  solùuique  hujusmodi 
vota  impediunt  matrijnonium  conirabendum  , 
et  dirimuntjam  contractum,  quod  est  effectus 
voli  sulemnis  ,  ui  ostenditur  5  p.  in  Supplem. 
q.  55,  art.  2. 

Uln  D.  Thomas  diserte  asserit  voti  solemni- 
tatem  non  consistere  in  consecraiione  et  bene- 
diclione  externà  et  humanà ,  sed  inlcriori  et 
divinà  quà  aliquis  assuniendit  novum  statum 
ordinis  sacri  ,  aui  professioiiis  religiosa;  , 
acluali  quàdam  dedicalione  et  tradilione  pro- 
prii  corporis  ac  libertatis,  se  in  Dei  possessio- 
nem  etdominium  transfert,  ejusque  famulatui 
totalilcr  mancipalur  intervenicnie  acceptatione 
illius  qui  Dei  vices  gerit,  et  adhibilis  quibus- 
dam  circumslanliis  ac  cœiemoniis  extcrioribus 
ab  Ecclesià  instilutis  et  approbalis,  quibus 
signilîcal  se  lalem  acceptare  tradilionem,  lia 
ut  hujusmodi  persona  non  sit  ampliùs  sui  juris, 
sed  sub  dominio  alterius.  Et  conscquenter 
islud  volum  jure  natur%  el  divino  ,  religiosum 
professum   prorsùs   inhabilem   reddit    ad   se 


m 


EXPOSITIO 


tradendum  alteri  per  uialriiuoniuin,  aut  facien- 
dum  validé  el  licite  ea  opéra  quse  contrariau- 
tur  illis  qiKU  vovil ,  quia  jure  ualurali  el  diviuo 
neiiio  polest  alteri  dare  ,  quod  suum  non  est , 
irritaque  est  donatio.  Clericus  verô  sacris  ini- 
lialus  ,  loge  tantùni  ecclesiasiicà  redditur 
inhabilis  ad  uiairinionium  ,  ratione  staliU  cui 
annexa  est  contiueniia,' prout  indicavit  Tri- 
denlinumsess.  24,  dcReforniatione,  can.9,  ubi 
dislinxiiirrilatiuneni  nialriiuonii  causalam  lege 
ecclesiasiicà  in  iis  qui  sacris  sunt  iniliali ,  ab 
eà  quae  vuto  causalur  in  religiosis  prol'essis ,  ul 
signilicarel  eam  irrilalionera  in  illis  provenire 
ab  ipsâ  naiurà  et  condilione  volorum  in  profes- 
sione  expressà  vel  laciià  alicujus  religionis 
approbalai.Veiùni  hœc  lusè  à  nostris  ibeologis 
perlractanlurinlraclaludeMalrinionio,adquos 
lecloreni  remitlo  ,  el  ad  D.  Tlioniam  in  Sup- 
pleni.  q.  33,  art.  2  ;  in  4  Sent.  disl.  38,  q.  2, 
art.  1;  quodlib.  3, art.  18;  et  quodlib.  11,  arl. 
2,  et  opusc.  coiiira  relrabeules  lioniincin  ab 
ingressii  in  religioneni ,  cap.  12. 

Duplex  auleni  est  voli  soleninitas.  l'na  sub- 
staniialis,  elessentialis,  consistens  inaclualict 
tolali  iraditione  sui  ipsius,  quani  facit  prolileiis 
religioneni  in  manu  superioiis,et  in  acccplatioiie 
quani  facilprailatusiioinineDei.  Alia  vero  acci- 
denlalis  et  caerenionialis,  quie  consistiliu  ca;- 
remoniis  et  niodis  cuni  qulbus  illa  iraditio  et 
acceplaiio  lit  t.v  slalulu  Ecclesiœ.  Et  de  liàc 
tanlùni  soleinnilale  lucutus  est  Bouifacius  Mil, 
in  se.\lo  ,  cap.  unicodeVoto  el  voli  Kedenipl., 
quando  di.\it  ex  solà  Ecclesia;  iuslilutiune  esse 
inventani  :  secùs  vero  de  prima  et  substan- 
tiali  solemuilale.  Ex  locis  D.  Tbomae  addaeiis 
colligilur  esse  diireientiam  essentialeni  inter 
voluui  simplex  el  solemiie,  in  hoc  quod  volum 
siniplex  sit  lanlùm  promissiu  l'acla  Deo;  al 
verô  solemne  addal  supra  promissionem,  actua- 
lein  sui  ipsius iradilionemL'texliibilionem  Di'o, 
ejusque  acceplalionem  (1). 

(I)  Sic  comunmilcr  Thomistae  ;  al  coniniu- 
niùs  llieologi  aliam  lenenl  senlentiam  cui  ad- 
lia;reriduni  pulamus  ;  videlur  igilur  duo  liic 
esse  aceuralè  decernciida  :  1°  utrùm  ex  rei 
naturà,  antecedcnler  ad  omnem  Ecclesiae  con- 
slilulionem  ,  aliquid  babeat  votum  solemne,  ex 
quo  différai  à  volo  simplici,  cl  in  quonam 
illud  consistai?  2°  Posilo  q-.iôd  nihil  taie  repc- 
riatur,  el  quod  sola  Ecclesia  discrimen  insti- 
tueril  inter  volum  solemne  et  simplex  ,  in  quo 
])raîcisè  consistai  ?  Porro  : 

Circa  prinmm  ,  quod  est  hic  proecipuum  , 
nobis  videlui',  ex  n.ilurà  suà  votum  solemne 
non  diflVrre  à  simplici ,  seu  aliis  verbis  ,  inde- 
pendenter  à  lege  Ecclesiae,  nullum  esse  votum 
solemne.   Illudquc  deducimus  1°  ex  declara- 


Ex  quo  lit  votum  solemne  impedire  matri- 
monium  conlrabendum  et  diriincre  contra- 
ctuni,  simplex  verô  castitalis  votum  non  diri- 
mere  matrimonium ,  si  poslea  qui  vovil ,  illud 
contrahal;  quia  non  obslanle  eà  promissione  , 
retinel  sui  ipsius  dominiura  :  proindeque  polcst 
validé  se  alteri  per  matrimonium  Iradere,  quan- 
quàm  lethaliler  peccet  contra  Cdelitaiem  Deo 
dalam. 

Tandem,  ul  ail  D.  Thomas  hic  q.  88,  art. 
7,  ad  1,  volum  solemne  habet  forliorem  obli- 
galionem  apud  Deum,  quàm  volum  simplex, 
el  graviùs  peccat  qui  illud  transgreditur.  Dùm 
aulera  dicilur  quôd  votum  simplex  non  minus 
obligal  apud  Deum  quàm  solemne  ,  intclligen- 
duin  est  quantum  ad  hoc  quôd  utriiisque 
transgressor  mortaliter  peccal.  Religionis  pei- 
fectio  subslanlialis,   el  professio  religiosa  es- 

lioue  Bonifacii  Vlll,  cap.  unico ,  Quod  votum , 
rie  voto,  in  6.  Interrogatus  «  quod  volum  dici 
i  debeal  solemne  ac  ad  matrin)onium  dissol- 
I  vendum  eflicax ,  »  ac  proinde  non  de  solem- 
nilatc  exlernà  et  accidentali,  sed  de  substan- 
liali ,  sic  respondei  :  i  Nos  igilur  allendontes 
(  quôd  voli  solemnilas  ex  solà  consliiutione 

f  Ecclesia;  est  inventa declarandum  du- 

«  xinnis  illud  solum  votum  dici  debere  so- 
«  liMiine,  quod  solemnizalum  fueril  per  susce- 
I   ptionem  sacri  ordinis ,  aut  per  prol'essionem 

<  expressam  vel  taciiam  l'actam  alicui  de 
«  religionibus  per  Sedem  aposiolicam  appro- 
«  balis.  »  Illa  verba  salis  clara  sunt,  cl  si 
(|iiid  rciiKirieriH  andiigui,  tollilur  perinlerpre- 
lalioiieiii  (licgorii  XIU  mox  all'erendam.  2°  Ex 
cxcMqjlii  volorum  qua;  emilluntnr  in  Socielalc, 
Jesu  ,  à  Scholaslicis  el  Coadjutoribus.  Cùm 
(leclaràsset  Gregorius  Xlil,  Const.  Uuuiii'o 
fniciuosius,  t  februar.  1383  :  i  Omnesetquoscum- 

<  que,  qui  in  ipsà  Socielaie  admissi ,  biennio 
«  probalionis  à  quocumque  peraclo,  tria  vola, 

<  lamelsi  simplicia,  emiscrint,  emitlentque  in 
«  l'uturum,  verè  et  proprié  religiosos  fuisse  et 
t  esse,  et  ubiquo  semper  el  ab  omnibus  censeri 

<  el  noiiiiiiaii delicre ;  »  non  defucrunt qui con- 
lrariuiii:iSM  iriirii,(Hiiiiuuierroreniredargueiis 
idem  ST'iinlili'X  in  Consl.  Asceiulenle  Domino,  23 
niaii  15SI,  lia'C  ail,  ibid.  p.  83,  n.  5  :  i  Con- 
1  sidérantes  voli  solemnilalem  solà  Ecclesi» 
i  consliiutione  inventam  esse,  triaque  hujus 
I  modi  societatis  vola  tametsi  simplicia  ,   ut 

<  substanlialia  religionis  vola ,  ab  hàc  Sede 
«  fuisse  admissa ,  illaque  emillenles  in  statu 

<  religionis  verè  constiiui,  quippe  qui  per  ea 
«  ipsa  societati  se  dedicanl  alque  aciu  tradunt, 

<  seque  divino  serviLio  mancipant.  i  Ex  qui- 
bus  duplex  exsurgil  argumentum  :  1°  Grego- 
rius XIII  confirmât  ea  quaî  ex  Bonifacio  Mil 
doduximus,  cùm  adhibeat  eadem  verba,  lo- 
queudo  sanè  de  solemnilale  substantiali  et 
proprià,  per  quam  volum  solemne  ditfert  à 
simplici.  2"  Illa  vota  declaranlur  simplicia;  et 
laiiien  lit  ibi  Iraditio  et  donatio;  ergo  per 
illain  traditionem  non  constituitur  solemnit:i$. 
L(]uiden»  illa  donatio  non  est  irrevocal^ilis  ex 


45S  SECIJNDI 

sentialiler  cohsistll  in  tribus  votis  soleninibus, 
fiaiiperlalis  scilicet  volunlarioe  ,  conlinentia! , 
ei  obedientioe  ,  ut  prohat  D.  Thomas  2-2,  q. 
1S(i,  art.  7,  et  npiisc.  de  Perfeclione  vila;  spi- 
rit   cap.  11. 

Voliim  pauperlatis  voluntari»  consislit  in 
libéra  abdicatione  lionorum  tciiiporalium  lain 
quoad  affeeliini ,  qiiàm  quoad  efl'ectuni  :  qiia- 
lenùs  aliquis  aufertàsuà  volinitatepoleslatein 
licite  possideiidi  propiinm  ,  promillitqiie  In 
perpetuum  sine  proprio  vivere,  quasi  morluus 
civiliter  mundn  ,  iia  ut  reddalur  hoc  ipso  in- 
habilis  et  onininô  incapax  dominii ,  possessio- 
nis,  ususfrucliis ,  imô  et  nudi  usùs  proprio 
noinine  et  jure,  independenler  ab  assensu  et 
licentià  praelati.  Unde  loties  peceat  graviter 
monaclius  professus  contra  volum ,  quolies 
actum  proprielarii   exercel  ;   quod   contingil 

parte  societaiis,  et  hoec  est  ratio  cur  votum 
non  dicatur  solernne;  scd  est  perfecia  et  irre- 
vocabilis  ex  parte  donanlis  ;  ergo  si  hic  appli- 
canda  essent  quae  dicuntur  de  contraciu 
donationis,  quanidiù  durât ,  deberet  irriiaie 
matrimonium  et  conlerre  voio  solcmnitatem. 
Vide  Suarez,  cap.  7  ,  n.  lo-21.  5°  Demùm  ex 
ratione  ;  Postqnàni  homo  se  obligavit  erga 
Deum  ad  non  utendiim  suo  corpore,  ut  lit  in 
quolibet  voto,  non  concipilur  quod  aliquid 
aniplius  facial  :  naui  1°  non  potesl  se  directe 
inhabilem  reddere  ad  matrimonium,  nisi  ac- 
cédât auctoritas  publica,  ail  Suarez,  c.  1), 
n.  3,  quia  jus  matrimoiiii  ineundi  videlur 
magis  jus  publicum  naturx  ,  qi^àni  iiidividui, 
cùm  ordinelur  ad  conservalionem  speciei. 
2°  ISon  polest  eliam ,  niedianle  donalione  Beo 
factà;  tum  quia  Deo  non  polest  iransl'erri  do- 
niiniura  propriè  dictum  in  corpus,  cùni  sil 
supremus  omnium  dominus,  nec  quisquam 
diserit  volum  inducere  obligationem  justilia; 
propriè  dictae  ;  tum  quia  si  Deo  jus  dicatur 
conlerri  per  votum  ,  jus  illud  non  erit  incom- 
paiibile  cum  illo  jure  quod  esseniialiter  oritiir 
ex  malrimoiiio  ,  ut  palet  excmplo  illius  qui , 
posl  matrimonium  consummaium,  religionem 
ampleclitur,  ex  alterius  conjugis  conscnsu. 
Ergo  ex  naturà  rei  volum  solernne  non  difTcri 
à  simplicl. 

Circa  secundum  duo  baec  obsorvaresullicial  ; 
1°  Nullus  est  rilus  specialis  in  quo  consistai 
voti  soleninitas  ab  Ecclesiâ  consiiluia.  Sunl 
enim  vota  quae  flunt  absque  caeremoniis  et  be- 
nedictionibus  peculiaribus ,  quae  tamen  sunt 
solenmia  :  qusedam  è  contra  rilu  valdè  publico 
eniitluntur  et  tamen  non  repulautur  nisi  sini- 
plicia.  Unde  rilus  externus  non  constiluit  nisi 
solemnilaiem  accidenlalem ,  de  quâ  hic  non 
agimus.  2°  Solemnilas  voli  in  eo  ergo  lantùni 
siia  est,  quôd  emittalur  in  religione  ab  Eccle- 
siâ approbatà  :  cùm  igilur  religio  ipsa  consii 
tuaturpervola  solemnia,  uliimaiè  dicendum  esi 
votum  solernne  illud  esse  quod  taie  habelur 
ab  Ecclesiâ. 

Vid.  Praelectiones  theologicas  de  Matrinionio, 
auclore  Carrière,  t.  2,  n.  t)45. 


PR/feCEPTI.  22S 

qiiaiido  ab'îqiie  sallem  lacitâ  superioris  licen- 
tià, aliqi:i,l  '^ibi  acquirit,  aut  sibi  relinet,  aut 
aliénai,  dnnatione  vel  contractu,  aut  rébus 
illis  utilur  inscio  ac  invilo  superiore,  etc.,  ut 
fusé  ostcnditur  in  tract,  de  Jusiiliâ. 

Volum  conlinentiae  perpétuas  consislit  in 
libéra  abdicatione  omnium  venereoruni,  aufo- 
rendo  :i  snâ  voluntaie  in  perpetumn  polesialem 
licilè  ulendi  vencreis,  eliam  per  matrimonium 
licitis,  iia  ul  per  professionem  monachus  red- 
dalur inhabilis  ad  conjugium,  et  teneaiiir  ab- 
slinere  ab  omni  violatione  castitalis,  lam  corde 
quàm  opère  ;  aliàs  ulira  peccalum  luxuriae, 
commillit  peccalum  sarrilegii  in  conlossione 
explicandum. 

Volum  ohedicnlia?  cnnsislil  in  renuntialione 
et  abdicatione  spontaneâ  et  perpétua  propriœ 
voiuntaiis,  qualenùs  aliquis  promittii  et  vult 
propler  Deum,  per  lotam  vilam  se  submiltere 
supeiiori  pr.xcipienti,  adiinpiendo  ejus  volun- 
latem,  ita  ut  loliis  ù  superiorum  nulu  pendeat. 
Sic  fratres  Praîdicatores  lenenlurex  voto  su* 
prolessionis,  caste  el  sine  proprio  vivere,  re- 
gnlam  ac  constitutiones  non  conlemnrre;  praî- 
ceplo  in  régula,  vel  in  consiilulionibus  con- 
lenlo,  vel  à  pra:lato  facto  in  bis  quoe  sunt 
secundimi  regidam  et  constiluliones  nsque  ad 
morlem  inclusive  obedire.  In  liis  tamen  qus 
sunl  contra  pr^cepium  Dei  el  Ecclesiae,  vel 
contra  regulam,  nullus  religiosus  prnelalo  obe- 
dire lenelur.  Ita  habenl  consliiuiiones  noslrs 
disl.  1,  cap.  1,^,  lexlu  i;  in  quibusautem  casi- 
bus  transgressio  obedieniia^  apud  nos  sil  pec- 
calum niortale,  declaraïur  ibidem  disl.  4  4, 
icxlii  3,  in  fine.  Religiosus  ex  volo  obedientiae 
lenelur  obedire  prailato,  non  soliiin  in  iis  quœ 
religioni  propria  sunt,  sed  eli:un  in  communi- 
bus,  id  est,  in  bis  qua;  sunl  de  necessilaie  sa- 
lutis,  ut  docet  Cajcianus  2  2,  q.  186,  art.  5. 
Tandem  religiosus  per  obedientiae  votum  de- 
sinil  esse  sui  juris  ac  liberialis,  sua^  personae 
dominium  transfert  in  religionem,  quae  pioinde 
jus  acquirit  in  ipsum  et  in  opéra  sua,  potcstqiie 
ipsum  repetere,  reducere,  recuperare  tanquàm 
rem  suam  sibi  mancipatam,  si  recesserit,  etc. 
Lndeprolitensdatarboreni,  nempesuam  perso- 
nam,  cl  frutlus,  nempe opéra,  illapromiiiendo. 

Volum  simplex  rcligionis  aut  castitalis,  aut 
suscipiendi  sacrum  ordinem,  aut  non  conlra- 
liendi  matrimonium,  obligat  sub  peccalo  mor- 
lali  propler  fidern  Deo  daiam  et  promissionem 
illi  faclam  ,  subindcque  peceat  vovens  si  ineat 
conjugium  ,  quod  licel  sit  illicilum,  non  tamen 
invalidum.  Ratio  esl  quia  taie  volum  simple^ 


m 


est  tantùm  promissio  Deo  facta  proprii  cor- 
poris  ad  continenlijm  servaiidam  :  res  auleni 
alicui  lanlùm  piomiss;i  ailliuc  reuianet  sub  do- 
uiiiiio  pronjillenlis,  el  polest  validé  qiiaiiivis 
illicilé  eani  doiiarc  alleri.  Unde  iste  vovens 
validé  iradii  corpus  suum  usori  per  niatrimo 
nium,  quamvis  peccet  lelhaliler,  etiainsi  aniuio 
non  consumniaiidi  illiid  coiiiraxprit.  Tuni  quia 
decipit  sponsain,  eique  gravem  iiijuriam  facit  ; 
Uim  quia  se  expunit  peiiculo  frangendi  casli- 
talis  votura,  etc.  Si  quis  autera  post  laie  voluni 
femiiiam  illud  ignorantem  deceperit,  sub  spe 
et  paclo  fuluri  conjugii  obiinendo  ab  eà  copu- 
lam,  videtur  quod  tune,  non  obstanie  voto, 
lenetur  contiabere  niatriniouium,  si  ini'aniia  et 
daninum  nequeal  aliter  réparai  i;  quia  obligaiio 
justitiae  videtur  in  lioc  casu  praeferi'ndaobliga- 
lioni  voti,  quando  utrique  satislacere  nequit. 

D.  Tlioinas  liic  qua-sl.  88,  art.  5,  ad  '2,  ait, 
quôd  si  illud  quod  quis  vovit,  ex  quàciimque 
alià  causa  inipussibile  rediiatur,  débet  boc  la- 
cère quod  in  se  est,  ut  saltein  babeal  proinpl^mi 
voluntalem  faciendi  quod  polest.  Lnde  ille  (|ui 
vovit  nionasteriuui  aliiiuod  intrare,  débet  dare 
operani,  qiiantiini  polest,  ut  ibi  recipiatur.  Et 
si  quideni  inteniio  sua  luit  se  obligare  ad  reli- 
gionis  ingressum  principaiiier,  et  ex  conse- 
quenti  elegil  hanc  religioiiera  vel  bunc  locun), 
quasi  sibi  uiagis  congruenteni ,  lenetur,  si  non 
polest  ibi  recipi,  aliani  reiigionem  intrare.  Si 
auteni  principaiiier  inlendit  se  obligare  ad  liane 
reiigionem,  vel  ad  bunc  locuin  propter  specia- 
lem  coniphicentiani  bujus  loci  vel  religionis, 
non  lenetur  aliam  reiigionem  intrare,  si  euni 
ibi  recipere  nolunt.  Si  vero  incidii  in  iinpossi- 
bililaleni  implendi  volum  ex  proprià  culpà,  le- 
netur iiisuper  de  proprià  culpà  pr«terilà  pue- 
nilentiam  agcre.  Sicul  niulier  qus  vovit  virgi- 
nilalein,  si  postea  corruinp;ilur,  non  soliiin 
débet  servare  quod  polest,  siilicet  perpeiuam 
continentiain,  sed  eliam  de  eo  quod  .iniisil  pec- 
cando,  pœiiitere.  Haclenùs  l).  Tbomas  ;  idem 
docet  q.  189,  art.  3,  ad.  2. 

Quibus  S.  doctoris  verbis  colligilur  primo, 
quod  qui  vovit  ingredi  monasterinm  ani  reii- 
gionem, debel  lacère  lolum,  quod  polest,  ul 
ibi  recipialur,  ita  ul  per  ipsuni  nonslel:  quod 
si  adhibità  snllkienli  cura  et  diligenlià,  patia- 
lur  repulsam  à  monacliis  ip>um  recipere  no- 
lenlibus,  tune  distinguendum  est.  Vel  enim  in- 
lendii  simpliciter  et  absoluiè  vovere  ingressum 
religionis  in  conununi,  iia  ut  inteniio  illius  pri- 
niaria  et  prim  ipalis  fuerit  se  obligandi  ad  re- 
ligionis ingressum,  ijuanivis   ))<>stea  p.iilicu- 


EXPOSITIO  288 

larem  babeat  affeclum  ad  hune  vel  illum  ordi- 
neni,  ant  locura.  Et  lune  cùni  deierininaiio 
illius  ordinis  aut  loci,  tantùm  secundariô  et 
accidenlaliler  se  babeat  ad  voUun,  quamvis  iste 
fucril  repuisus  ab  uiià  aut  altéra  religione,  ad- 
huc  lenebitur  alias  religiones  adiré,  et  tenlare. 
Adilunt  lamen  plures  auciores,  quôd  si  iste 
nequeal  recipi  in  nionasteriis  exislentibus  in 
proprio  reguo,  non  tenebilur  se  pr^sentare 
aliisexlraregnum  distaniibus  ac  remolissimis : 
imo  neque  lenebitur  adiré  monasteria  singuia 
su*  provincise  ;  sed  sal  eril  adiré  diversa  mo- 
nasteria diversorum  ordinum  in  illà  provincià 
aut  propè  existentia,  ex  quibus  coguoscere  po- 
terit  quùd  in  nullo  alio  reciperetur.  Ralio  est 
quia  cùm  volum  sit  de  possibili  morali,  ejus 
obligaiio  est  moraliler  sunienda,  et  in  propo- 
siio  proesuraiiur  vovens  non  iniendisse  ad  mo- 
nasteria extra  regnum  posila  se  conlerre,  nisi 
expressé  ad  ea  se  obligare  volueril.  Lnde,  ait 
Cajetanus,  adolescenUila  vel  vidua,  qnae  vovet 
ingredi  reiigionem,  et  nullum  in  terra  suà,  aut 
propinquis  locis  inveniens  nmnasteriuni  quod 
illam  velit,  per  hoc  quod  quiescil  patienter, 
repulans  sibi  esse  ampliiis  impossibile  quod 
vovit,  salis  oslendil  facto  suoquod  non  inten- 
debal  se  obligare  ul  iret  aut  mitteret  per  mnn- 
duin  qu;erendo  monasteria. 

Subdii  Cajelaoïis  quod  si  talis  vovens  non 
invenit  nisi  monasteria  non  reformata  parata 
ad  ejus  recepiionem,  ita  ut  publiée  constet 
quud  non  scrvatur  ibi  regularis  observanlia, 
se<l  quilibet  vivit  ad  placltiim,  et  repulanlnr 
nial.-B  conscieniiie  feré  oinnes  illi  religiosi,  non 
lenetur  boc  intrare  monasterium,  ob  scilicet 
periciilum  pcrversionis.  Sectis  dicendum,  si 
ibi  viverent  fratres  cum  timoré  Dei,  viiam 
comniunem,  essenlialia  ac  substantialia  reli- 
gionis servirent,  quamvis  non  ila  stricte,  ni 
régula  et  disciplina  exigrt,  et  aecideritalia  qwt- 
daiii  non  observarent. 

Vel  tandem  vovit  primario  el  principaiiier 
ingressum  alicujus  religionis  detenninalse  et  in 
pariiculari,  v.  g.  sancii  Dominici.  Et  lune  re- 
puisus à  mullis  eonvenlilms  su»  provinciae  aut 
regni,  si  probabilis  non  fueril  si>e»  qn^'l  ab 
aliis  recipialur  propinquis.  non  tfuelur  Gallus 
v.  g.,  adiré  conventus  quos  ordo  liabel  in  It  i- 
lià,  Germanià,  etc.,  ob  scilicet  ralionem  mox 
addnctam  :  neqtie  intrare  nionastcria  non  re- 
roriiiaia  modo  jam  diclo,  in  casu  quo  non 
posset  alibi  recipi  ad  habitum  :  benè  tamen 
poti'st  eliam  aliam  reiigionem  arclîorem  tii- 
Ir.iri'  :".'  ';\iseipere,  i  iini  volum  non  >il  impe- 


22d  SÉCUNDI 

'  driivum  inelioris  boni.  Idem  diceiidum  si  quis 
voveat  delermiiiaiè  liabiium  cerise  religionis 
stiscipere,  principaliter  in  nionasierio  exi- 
slenle  in  lali  loco,  cô  qiiôd  silii  magis  congrital, 
vtl  ob  specialem  devoiioiieii),  elc.  Tuiic  si  ibi 
nequeat  reeipi,  liber  erit  ab  obligatione  voli, 
iiisi  ivpeilaïur  solùiii  ad  lenipus  :  si  eniiii 
Speret  alio  tempore  reeipi,  lenelur  expeclare. 

An  aulem  qui  vovit  ingredi  religionein,  sed 
ideô  non  adniiililur  quia  ignorai  gramniaticam, 
teneatur  illain  addiscere,  nul  suscipere  bMbiluni 
fratruni  iaicorum,  quem  reiigiosi  ipsi  oil'erunl, 
res|).  id  loium  pendere  ex  inlenlione  quani 
isie  babuit  diim  Tovil.  Si  eniiti  tune  bonâ  iide 
eredebal  eos  qui  aptid  istos  reltgios(TS  eboro 
deserviunl  non  debere  nccessariô  teiiere  gram- 
inaiieam,  non  ol>Iigalur  ad  eam  ruin  inob'Stià 
ei  iabore  addiscendam,  ne(|ue  babiuini  cunver- 
sorum  suscipere,  quem  monachi  illi  (ifTerunt. 
Secùs  diceiidum  videlur,  si  crederet  gramma- 
licaiii  esse  necessariam.  Tune  enim  aui  tenelur 
illam  addisceie,  quia  implicite  censetur  vo- 
visse  média  quanivis  dillicilia,  conducenlia  ad 
finefii.  Aut  si  se  credebat  ineptum  ad  addi- 
scendurn,  obligalur  ad  recipiendum  habitum 
laicalem  ipsi  oblutum,  quia  quant ùin  ad  lioc 
non  est  illi  inipossibilis  voli  adimplelio. 

An  qui  vovil  ingredi  religionem,  possit  exire 
sinepeccalo?  Resp.  qiiôd  si  iste  voverit  sim- 
pliciter  ingredi  religionem,  eum  aninio  et  in- 
lenlione  experiendi  illam  et  cnn7  Irbertate  re- 
nianendi,  autexeiiiuli,  si  talem  slatiini  sibi  non 
congruenteni  judicaverit,  tune  atite  prol'es- 
sionem  ex  raiionabili  causa  polest  exire  absque 
peccalo.  Quidam  volunt  quèd  si,  intra  annnm 
prob  itionis  absque  légitima  causa  retedat , 
peccat  quidem  in  eo  quôd  tenierè  el  ex  aniini 
levitate  ab  incœpto  bono  proposito  recédât  ac 
désistât,  non  (amen  contra  volum,  nec  facil 
quod  est  sibi  illieiluni,  sBOtiue  jure  ulitur,  ut 
colligiinl  ex  D.  ThoinA  2^2,  q.  80,  art.  i.  Ibi- 
dem taiiicn  ad  5,  ait  :  «  Quôd  ille  qui  intrat  ut 
t  statim  exeat,   non  videtur  saiislacere  voto 

•  suo  :  quia  ipse  in  vovendo,  boc  non  intendit. 
(  El  ideo  tenelur  mutare  proposituin,  ut  sal- 
«  leni  velil  experiri  an  ei  expédiai  in  religione 

•  manere,  non  anteni  tenelur  ad  perpétué  re- 
«  m-anendum.  »  Débet  itaque  habere  animum 
experiendi  religionem,  cùm  talis  experieniia 
includatur  essentialiier  in  isto  voto,  aliàs  non 
liaberel  rationem  boni.  Si  tainen  voveril  in- 
gressum  retigionis  ac  in  cA  permancnliam  et 
prnfessionein,  si  aptus  ad  eam  judiceiur  et  art- 
mitiatur  à  reiigiosis,  lune  ex  vi  voli  tenetur  in 


PK^CEPTl,  230 

eâ  perseverare  ac  profiter!,  etiamsi  sential  ali- 
quas  difficullales.  Siquidem  videlur  promisïsse 
se  illas  superaturuin,  ac  renunliâsse  beneficio 
prohationis  sibi  coneesso,  adeo  ut  nisi  religîo 
ipsum  expellat,  nequeat  absque  dispensalione 
adsocnluni  redire.  Uuamdùm  petit,  exprimere 
dfbet  nedùni  voium  iiigrediendi,  sed  elprofi-' 
tendi,  aliàs  dispensalio  eril  subreptilia.  Vide 
D.  Thomam  loco  ciialo.  Vovens  qui  iia  deliquil 
in  eura  linem  ul  non  adniitteretur  in  religio- 
nem, aul  ut  semel  admissus  ac  habita  indulus 
ejicerelur,  non  modo  peccat,  sed  non  est  liber 
in  conscientià,  quia  culp.1  suA  injuste  ae  in 
fraudem  voli  ea  impedimenta  apposuit,  ul  dé- 
clarai D.  Thomas  in  isto  loeoqueni  interprel.i- 
nuir;  ciilpa  eiiim  uuUi  patrocinari  débet. 

Tandem  qui  vovil  ingredi  religionem ,  si 
postea  neipieal  reeipi  aul  receptus  ac  indutus 
haliitu  non  possit  profiter! ,  sed  è  nionasierio 
ejiciaiiir,  egressns  deinde  et  in  seeuio  mancns, 
polest  malrimonium  conirabere  ac  consum- 
mare  absque  scrupulo,  nisi  simul  cuni  isto  voto 
babuerit  inteuiionem  obligandi  se  ad  casilia- 
lem  il  continentiam  perpeluam.  Quia,  ut  in- 
quit  Caji'taniis,  istud  volum  est  formaliter  di' 
assumendo  statu  religioso,  et  perseverando,  si 
rcligioni  placuerit  :  niaierialiter  autem  de  oli- 
servanriis  tribus  votis.  Cùniergo  conditio  mui 
extel  in  proposito  casu,  quia  iste  rejicilur  à 
monacbis,  sicul  non  obligalur  ad  primuni  et 
prineipale,  ila  neque  ad  seciiiidum  et  accesso- 
riuni  ;  cl  (il  m  ratio  formalis  quœ  sub  condî- 
lione  pclidebat,  eesset,  conseqiienter  eliam 
votiim  idtaliier  cessai.  Nec  ratio  et  obligatio 
hujus  voli  cadit  super  casliialem,  paupertatem, 
et  obedieiitiam,  nisi  per  religionis  slaliim,  si 
illum  prolrteatur,  et  non  aliter. 

Hinc  fil  quod  si  ille  qui  emisit  volum  reli- 
gionis habeal  copulam  cum  rauliere,  dùm  est 
in  seculo,  aul  dùm  nondùm  emisit  professitf- 
nem,  soliim  peccatuniluxurise,  non  verô  sacrl- 
legii  commitlat,  cùm  noiidùm  voveril  casliia- 
lem, sed  religionem  duntaxat,  ut  suppono. 
lieni  si  lalis  niatrimonium  contrabat,  debitum 
reddcre  ac  pelere  polest,  cùm  nondùm  pro- 
fessionem,  neiiue  caslilatis  volum  emiseril. 
Yerùm  de  his  magis  infra  dùm  de  votis  conju- 
gatdrum  sermo  erit. 

i^  .■).   De  veto  personali  et  reali  ,  an  possit  im- 
pleri  per  alium. 

Volum  personaîe  simpliciler   faclum  ,  non 

polist  irnpleri  per  alium  :  quia  ejus  maleria 

I    esiaclio  propria  ipsius  voventis,  ul  jejunandi, 


m 


EXPOSlTtO 


232 


castitalem  scrvandi ,  etc.  tdeôque  si  vovcns 
verè  efl'ecius  sil  iiiipolens  illud  implendi,  non 
tenetur  curare  ut  iniploaiiir  ab  alio  ,  nisi  ab 
initio  dùm  vovil  expresse  iiiienlioucm  babue- 
ril,  per  alium  perlïciendi  quando  piT  seipsum 
implere  non  posset;  puta  si  voveret  porogri- 
nationem  ad  sanctam  Balmam  ,  gratlâ  boiio- 
randi  reliquias  aut  pœnitenlise  locum  B.  Mariœ 
Magdaieiise  per  se  vei  per  alium. 

Quando  voyons  per  se  ipsura  non  poiest 
implere  volura  reale,  tenelur  exequi  per  alium, 
quia  materia  bujus  voti  non  est  aclio  vovenlis , 
sed  res  ,  v.  g  ,  eleemosyna,  quœ  per  alium  à 
Tovente  exhiberi  polesl.  At  verô  volum  niixlum, 
quâ  parte  est  personale,  débet  per  ipsum  vo- 
venlem  impleri  :  quâ  parte  autem  est  rea!e  , 
per  alium  exequi  poiest  et  débet,  nisi  accesso- 
riè  dunlaxal  factum  fuerit.  Lnde  si  vovens  pe- 
regrinationem  ad  sanctam  Balmam  ibiqne 
offerre  calicem  ,  nequeat  peregrinari ,  suflicil 
quôd  promissum  calicem  niiltat.  Quod  si  lan- 
lùni  peregrinalionem  voverit,  non  tciieturtunc 
sumplus  peregrinationis  quos  l'ccisset,  eo  niit- 
tere  ;  cùm  bai  expensoe  non  fuerint  promissic 
nisi  accessoriè  ad  onus  pcregrinandi,  à  quo  ob 
inlirmitatem  vel    impotentiam   liberatus  est. 

Quando  vovens  nioritur  non  adimpleto  volo 
sive  culpabililer  sive  inculpabiliter,  ejus  bœre- 
des  non  tenentur  postea  illud  votum  perficerc, 
si  fuerit  personale,  ut  jcjunium,  castitalem, 
ingressum  religionis,  etc.,  quia  materia  bujus 
voti  est  actio  seu  oOlcium  propriae  ijjsius  vo- 
ventis  personse  :  unde  non  ligat  bœredcs,  nisi 
spontè  consenserint,  et  ad  id  se  obligaverint  in 
defectum  alterius.  Itom  nisi  defunctus  voverit 
mittcre  certas  personas  indctemiinatas  ultra 
mare  ad  juvandum  lideles  contra  Turcas 
pugnantes;  verùm  tune  votum  non  est  tantùm 
personale  sed  eiiam  reale.  Postquàm  tanien 
bœres  adiit  brereditatem  ,  lenetur  vota  realia 
del'uncti  solvere ,  salvâ  légitima  portione  ac 
juxla  vires  b;eicditalis  :  quôd  si  niulti  fuerint 
bœredes,  tenentur  ad  id  singuli  pro  rata  hx- 
reditalis.  Licol  enim  tune  liaeres  ratione  voti 
ad  id  non  tenealur,  quia  tanien  ratione  bsere- 
ditatis  adeptae  obligalur  ad  defuncli  débita 
persolvcnda  ,  consequenter  etiam  ad  ejus  vo- 
tum reale  adimplendum  ligalur,  ulpote  quod 
est  quid  Deo  debilum ,  ul  si  voverit  dare  cali- 
cem ccdesia; ,  facere  lalem  elcemosynam  pau- 
peribus,  doiarc  pauperes  puellas ,  cic.  ,  ejus 
lucres  isla  persolvere  tenelur  :  débet  taraen 
priùs  extrabere  legitimam  ,  imô  et  solvere  dé- 
bita ex  justitiâ ,  ante  extraclionem  legitiniœ, 


quia  légitima  non  potest  stiml  nia!  ex  bonis 
defuncli  :  non  censenlur  autem  bona  illius , 
nisi  quse  deductis  debiiis  juslitiae  supersunt. 
Neque  ante  extraclionem  legitimse  ,  bœres  te- 
nelur solvere  volum,  quia  vola  non  sunl  Deo 
grata,  neque  ab  eo  acceptanlur,  quse  fiunt  in 
priejudicium  alicujus  ,  qualia  sunl  ea  quae  im- 
pleri ncqueunt ,  nisi  ex  légitima  liliis,  vel  aliis 
débita;  vota  tamcn  prœferri  debent  legatis 
etiam  piis,  quia  defunctus  tenebalur  adimplere 
vota ,  non  verô  solvere  legata  à  se  consliluta  , 
cùm  sinl  opus  supererogalionis. 

Quando  volum  est  mixlura,  baeres  non  tene- 
lur ad  implendum  illud  quâ  parle  est  perso- 
nale, sed  tantùm  quâ  parle  est  reale;  si  sit 
aequaliter  reale  et  personale  ,  et  defunctus  ad 
utrumque  voluerit  œqualiter  se  obligare ,  ut  si 
voverit  ire  Composicllam,  ibique  offerre  cen- 
tum  nummos  D.  Jacobo  in  oblaiionem,  lune 
boeres  lenetur  summam  illani  eô  miltere,  non 
lamen  banc  peregrinalionem  suscipere.  Ratio 
est,  quia  licet  actio  cl  obligatio  personalis  ne- 
queat ad  baeredos  transmiili,  benè  lamen  hse- 
redilas  ac  obligatio  realis  eam  alliciens. 

Quando  verô  personale  est  expressum  ac 
principale ,  reale  autem  tantùm  tacitum  et  ac- 
cessorium,  ut  si  defunctus  voverit  ire  Com- 
postellam,  nec  expresserit  quas  expensas  in 
ilinere  erat  facturus  ,  tune  bœres  ad  nibil 
obligalur,  nempe  ad  peregrinationis  sumplus 
Composicllam  niiliendos  et  insumendos  ad 
alios  pios  usus  ,  nisi  defunctus  intendissel  ta- 
leni  peregrinalionem  per  alium  perlicere  ,  in 
casu  quo  per  scipsuni  illam  exequi  non  posset. 
Ratio  est  quia  sublato  principali  ,  tollilur  ac- 
cessorium  :  cùm  ergo  tune  liaeres  ad  volum 
personale ,  quod  est  principale,  non  tenealur, 
nec  etiam  ad  reale  quod  est  tantùm  accesso- 
riuni,  obligari  polesl. 

Parentes  qui  puerura  religioni  profilendae 
voverunt ,  non  tenentur  illura  offerre  ,  nec  in 
religionem  invilum  iniroducere,  nec  antequàm 
usu  rationis  gaudeat ,  ut  consensum  prœbere 
possit ,  quia  cùm  promissio  parenlùra  sil  alieni 
facii  ac  personse  alterius  :  tantùm  eos  obligat 
ad  curaudum  ,  ut  lilius  ingrcdi  velit,  volum- 
que  approbet  ac  ralum  habeat  :  pendet  enim 
ejus  executio  à  lilii  voluntaie.  Nec  tenelur  in 
boc  paronlibus  obedire  ,  lum  quia  iste  ingres- 
sus  est  maxime  arduus  debetque  esse  omninô 
spontaneus,  nec  est  res  ad  doniesticam  guber- 
naiionem  pertinens  ;  lum  quia  in  lis  quse  per- 
tinent ad  vitœ  statum ,  quilibet  débet  esse  sui 
juris,  ut  constat  de  matrimonio  :  nemo  autem 


5S3 


SECINDÏ  PR/ECéPTI. 


23i 


potest  pi'omiltore  quod  non  est  in  suà ,  sed 
alierius  poiestaie.  Nisi  ergo  filins  verè  consen- 
liat  interiùs  quôd  parentes  siio  nomine  taie 
votum  emiltant,  aut  emissum  poslea  coniirmct, 
ad  illud  non  obligatur.  Porrô  liâc  in  re  aliisve 
onerosis  ,  laciturnilas  filii ,  pro  exprcsso  iilius 
consensu  ,  non  reputatui-,  nisi  tniic  intcrno 
consensu  id  approbaret. 

Vota  cmissa  ab  aliquà  comniiinitale  ,  v.  g.  , 
colendi  aliquod  fesliim  aut  observandi  jejn- 
niuni ,  etc.,  obliganl  ctiani  snccessores  iliins 
populi  qui  vovit ,  non  tantùm  latione  consue- 
tiidinis,  si  jani  sil  praescripla,  ciim  vini  legis 
habeat,  nec  solùm  ex  quàdam  sequitale  natu- 
rali  et  fidelilaie,  qualeniis  scilicet,  sicut  bono- 
riim  conimunilatis  sont  participes,  ita  et  one- 
rura  ;  sed  eliam  ratione  slatuti  et  legis  à  po- 
pulo praedecessore  \nlx  ,  vel  ralione  pacti , 
ciijus  obligalio  transit  ad  bœredes  ,  accedente 
consensu  episcojii  circa  spiritualia  promissa,  et 
prœceplo  superioris  suis  subditis  imposilo,  ob 
bonam  reipub.  gubernationem.  Unde  non  ser- 
vantes rem  promissam  à  comnninitale,  peccant 
conlraistud  pacliim  ac  superioris  prsecepluni  : 
non  tamen  contra  votum,  cùm  sit  actio  perso- 
nalis  ,  nisi  talc  votum  ipsiniet  aceeplaverint  ; 
ad  quod  videtur  conimuniias  eos  vellc  obligare 
noinino  civium  tam  prœsentium  quàin  futuro- 
rum  promitlendo.  Vide  D.  Thoniain  2-2,  q.  98, 
art.  2,  ad  i,  ubi  per  fidelitateni,  intelligit 
parlum  cl  legein. 

Articclis  h. 
Vlritm  omiie  volum  obtiget  ad  sui  observai ionf m. 
Suppono  expediens  ac  mile  esse  ali(iuid  vo- 
vere.  Ut  probat  D.  Tbonias  bîc  arliculo  i  ,  ex 
illo  Psal.  57  :  Vovele  et  reddite  Domino  Deo 
vestro.  Illud  aulcm  ad  quod  Deus  faciendum 
nos  invitai,  est  bonestum  ac  expediens.  Item 
hoc  disciirsu ,  aliâ  ralione  proinitlitur  ali- 
quid  boniini,  alla  ratione  Deo  :  boinini  iiuidein 
pronaittimus  aliquid  propler  ejus  ulilitatein, 
non  verô  Deo,  sed  propler  noslram  ulilitatem, 
ut  dicil  August.  El  sicut  id  quod  danuis  Deo, 
non  est  ei  utile,  sed  nobis,  quia  quod  ei  reddi- 
tur,  reddenti  addilur,  ui  dicil  idem  August.,  ita 
cliain  promissio  ,  quâ  Deo  aliquid  vovenius, 
non  cedil  in  ejus  ulilitatem  ,  qui  à  nobis  cer- 
lificari  non  indigct,  sed  ad  ulilitatem  noslram, 
in  quantum  vovcndo,  vohinlalein  noslram  ini- 
mobiliter  ûrmamus  ad  id  quod  expedit  facere. 
Et  ideo  expediens  est  vovere.  Nec  lamen 
propterea  voUim  inducil  neccssilatcm  coactio- 
nis  :  boino  eidni  vovens  remanel  liber,  elpro- 
prià  voluntate  et  spontaneilate  proroisil;  sed 
TH.  XIV, 


tantùm  adJucil  necessilaiem  firinat:e  volunia- 
tis  in  bonuin.  Unde  sicut  non  posse  peccare, 
non  diminuil  libertalem,  ita  nec  isia  lirmiias 
et  nécessitas,  ut  patelin  Deo,  et  ut  Apostolus 
ad  Rom.  6  ,  loquens  de  legis  obligatione,  ait  : 
Liberali  aiilem  à  peccalo,  servi  facti  estis  jiisii- 
tiœ,  et  ex  bis  verbis  D.  August.  :  Félix  néces- 
sitas, quw  in  meliora  conipellit.   Idem  August. 
cap.  il  de  Quantiiale  anima»,  ostendil ,  ani- 
mam  solis  religionis  actibus  Deiqne  obseqnio  et 
famulalu  verà  libertate  dignam  se  praebere 
posse,  quia  servire  Deo  regnare  est.  D.  Tho- 
mas  auiem  hic,    art.  3,    probat  votum  esse 
actum  latriœ  ,  sive  religionis,  lum  ex  illo  Isai, 
19  :  Colent  eum  in  Iwstiis  et  muneribus  ,  et  vota 
vovebmit  Domino,  et  suivent;   lum    quia   ipsa 
ordiiiaiio    actuum    cujuscumque   virtutis    in 
servitium  Dej,  est  proprius  actus  latriae;  cùm 
auteni  voiuni  sil  promissio  facta  Deo;  quae 
nihil  aliud   est  quàm  ordinatio  quaedam  ejus 
qnod   promitlilnr   in   eum   cui    promillilur, 
nempe  in   divinura  culluni  et  obsequiuni  ;  vo- 
vere est  propriè  actus  religionis  ,  quandoque 
solùm    iinperaniis  ,   ut  dùm   voveiur  aliquid 
quod  est  alierius  virtutis,  v  g.,  jejunare,  etc.; 
quandoque  eliam  elicientis  ac  ratione  rci  pro- 
niissce,  ut  orare,  vel  offerre  sacrificium,  etc. 
Id  est,  volum  pertinet  aliquando  ad  religionem 
ratione  solius  promissionisDeo  facta;,  qufc  est 
essentia  voti  ;  quandoque   ctiam  ralione   rei 
promissa;,  quœ  est  voti  niateria  ad  cullum  di- 
vinum  spcctans.  Idem  D.  Thomas ,  art.  6,  tri 
pliti  ralione  probat  quôd   facere  idem  opns 
eum  volo  ,  est  melius  et  magis  meritorium  , 
quàm  facere  sine  volo  ,  primo  quia  actus  in- 
ferioris  virtutis  est  melior  et  raigis  merilorius 
ex   hoc  quod  imperatur  à  virtule  superiori, 
cujus  actus  sil  imperium  ;  sicut  actus  lîdei  vel 
spei  nielior  est,  si  iniperelur  à  cliaritate  ;  sic 
eliam  actus  aliaruni  virtulum  moralium,  pula 
jejunare  ,  quod  est  actus  abslinentia; ,  et  conli- 
nere,  quod  est  actus  caslitalis,  sunt  meliora  et 
magis meriloria,  si  fiant  ex  volo;  quia  sic  jam 
pertinent  ad  divinum  culluni ,  quasi  quaedam 
Dei  sacriiîcia,  et  sunt  actus  à  virtule  religionis 
imperati ,  quoe  est  prœcipua  et  nobilior  inter 
virlutes  morales.  Secundo  quia  ille  qui  vovet 
aliquid  cl  facit  plus  se  Deo  subjicit,  quàm  ille 
qui  solùm  facit  absque  volo;  subjicit  enim  se 
Deo,  non  solùm  quantum  ad  actum,  sed  elian» 
quantum  ad  poiestatem  ,  quia  de  cœlero  non 
potest  aliud  facere,  sicut  plus  daret  honiini  qui 
darel  ei  arborent  eum  fructibns  ,  quàm    qui 
daret  ei  fructus  tantùm,  ut  dicil  Anselmns  lib, 


iS^ 


de  Simililudinibus.  El  inde  esl  (\niA  eluini 
promiiloiiiilnis  graiiae  agiinlur  ;  in  quanliim 
eiiim  se  ol)ligantad  dandiim,  jani  qiiotlaniinodo 
dant,  sicul  dicitur  ficri  aliquid  dùm  ejus 
causa  iil ,  qiiia  pffectiis  virluli^  coniinetur  in 
cansà.  Tertio  quia  per  volum  voliinlas  immo- 
liiliier  firniaUir  in  bonum  ;  facerc  auleni  ali- 
.qiiid  ex  voluntale  firmatâ  in  Ijonum,  porlinct 
ud  porfeolionein  virUUis  juxta  Pliiiosopli.  lib. 
2  Ethic,  sicnl  eliani  pcccare  mente  oljstinalâ, 
augel  pecca'.iiin  cl  dicilur  peccatuni  in  Spiri- 
tiim  sancliini. 

Sequilnr  ex  dictis  liactenùs  quod  expédiai 
aliqnid  vovercalisolutè  loquendo,  abslralieiido 
à  cnnditionibiis  singularuni  personarinii  ;  non 
enini  nisi  cuni  maliiro  consilio  ac  oiniiibns 
rilè  pcnsalis  vovendum  esl,  neque  refort  qiiiid 
nulius  dcbeat  se  pericnlis  injicere,  qui  auleni 
vovetse  peiiculo  peccandi  injiciat,  sinon  ser- 
vet  quod  proniisil;  non  referl,  inquam;  ut 
enini  ail  I>.  Thomas  hic  arl.  i,  ad  2,  quando 
pericuhim  nascitur  ex  ipso  faclo,  tune  lacliini 
illuil  non  est  expcdiens,  puta  quod  aliquis  per 
ponlem  ruinosiim  transeal.  Sed  si  peiicidnni 
inimincai  ex  iioc  quôd  homo  déficit  ab  illo 
faelo,  non  desinit  propter  hoc  esse  expediens, 
sicnl  expediens  est  ascendere  equum,  quamvis 
pericnbim  imniineateadentide  equo;  alioquin 
oporleiet  ab  omnibus  bonis  cessare,  qna;  eliani 
peraccidens  ex  aliquo  evenlu  possunt  esse  pe- 
liculosa.  llnde  dicitur  Ecoles.  Il  :  Qui  observai 
venlmn,  non  séminal,  etc.  Periculum  autem  vo 
venli  non  imminel  ex  ipso  volo,  sed  ex  culpà 
Imminis,  qui  voluntatem  mutai  iransgrediens 
volum.  Unde  Augusl.  dicil  :  ISon  te  vovissc 
pœniti'nt,  imb  çiaiulejam  libi  sic  non  licere,  quod 
ciim  luo  detriinenlo  licuisset. 

Dico  volum  cmissum  ab  eo  qui  vovere  polest, 
el  esl  de  malerià  licità  ,  habelque  alia  requi- 
sila  ad  vaiidilalem ,  sub  prœceplo  el  peccato  ad 
sui  ol)servationcm  obligare.  lia  D.  Thomas  hic 
art.  3, et  comnmniier  auctores.  Prob. ex  Script. 
Eccles.  5:  Qiwdcnmque  voveris  redde;  mulloque 
metius  esl  non  rovere ,  quàm  post  volum  promissu 
non  redderc;  Psalm.  11^  :  Vovete  et  reddite  Do- 
mino Oeo  vestro.  Primnm  esl  consiiii,  ut  dicil 
glossa  ibid.;  sed  secundum  est  prœcepli  ;  ul 
cnim  ail  Augusl.  :  Yoverc  cstvolunlalis,  sed  red- 
dere.necessitalis.  Item  Proverb.  20,  v.  23. 

Probatur  ralionc  I).  Thomaî.  Ad  lidelitatom 
hominis  perlinel,  ut  solval  id  quod  proniisil. 
Uude,  secHiidiim  Augusl.  lides  dicilur  ex  hoc 
quod  liunl  dicta,  Maxime  autem  débet  homo 
Dec  fidelilalem,  lum    ralionc  dominii,  tum 


EXPOSITIO  Î36 

etiara  ralione  bcncficii  suscepti  ;  et  ideô  ma- 
xime obligalur  homo  ad  hoc  ul  ailimpleat 
vota  Ueo  facla.  Hoc  enim  peitinel  ad  fide- 
lilalem quam  homo  débet  Deo  ;  fractio  au- 
tem voti  est  quœdam  infidelilatis  species  :  unde 
Salomon  ratioueni  assignai  Eccles.  5 ,  quare 
vota  sint  Deo  reddenda  ,  quia  displicel  Deo  in- 
fidclis  promissio.  llinc  Cajelanus  in  Summâ, 
verbo  Volum,  colligit  violatiouem  voti  esse  pec- 
calum  nioriale  ex  génère  suo,  quia  esl  perUdia 
irreligiosa  contraria  virtuti  lidci  rcligiosiE,seu 
fidelitaii  Deo  débit;»  ex  promissione  illi  factâ 
de  re  ipsi  gratà.  Idem  seuliunl  comrauniter 
alii  auctores,  ex  hoc  quôd  violalio  voii  sit  con- 
tra reverenliam  Deo  debitam ,  gravemque  illi 
inférai  injuriam.  Unde  D.  Thomas  ((uodlib.  3, 
art.  3,  ait  esse  contra  primuni  piaeecpUim  De- 
calogi  decullulatria;,  in  quoeiianiincludilurut 
non  simus  irrevcrcnics  Deo,  nicdianle  perlidià 
sacrilegâ  fraciionis  voti.  Alii  voluntesse  con- 
tra secundum  prxceptum  ,  eu  (luôd  nomen  Dei 
assumalur  in  vanum.el  volum  clliciatur  vanum 
dùm  non  inipletur.  llinc  Innocenlius  papa  III, 
cap.  Licet,  de  Volo,  ait,  tam  uecessai'iam  esse 
voti  implctionera,  ut  sine  dispendio  propriœ 
salutis  alicui  resilire  non  liceal. 

Polest  lanien  hujusmodi  violalio  esse  tanlùm 
veniale  pcccatum  cxoblivioue  acinadvcrlentià, 
el  ex  levitalc  maleria;.  Tune  enim  niliil  atlri- 
buitur  Deo  repugnans  iliius  dignilati,  ul  eon- 
lingit  in  perjurio  cl  in  blasphemià,  sed  solùm 
negalur  ci  quoddam  dcbitum  extrinsecum  quod 
perlinel  ad  extrinsecmi  injuriam,  quae  recipil 
magis  cl  minus  usqucad  diminulionem  culpœ 
vcnialis;  tum  quia  volum  non  magis  obligal 
quàm  diviiia  prxcepla  ;  hœc  autem  in  malerià 
levi  obligant  tanlùm  sub  veniali,  jiroul  constat 
depr^iîceplo  non  furandi.  Unde,  si  quis  voveret 
recilari'  ununi  .4i'('iVfl)7«,aul  dareliodiè  unum 
obolum  pauperi,  non  peccarcl  niortaliter,  sed 
solùm  venialiUridoinittendo;Cajetanus  tamen, 
quamvis  concédai  non  esse  mortale  omillere 
partem  levein  rei  promissa;  ;  v.  g.,  si  voverit 
quis  recilare  Psalmum,  oniittens  versiculuni, 
non  peccat  lelhaliler  ;  benô  tamen  quando 
volum  in  lotà  suà  malerià  eliam  levi  non  obser- 
valur,  pula  si  iste  oniniiio  oniillat  recilare 
Psalmum.  Nani  ad  eunidoia  ul  loluin  ,  eslobli- 
galiosub  peccato  moriali,  quia  habel  ratioueni 
|icrl'ecli  actùs  transgressio  loiius  sub  prœcepto 
cadcntis.  Vide  eumilein  Cajetanum,  q.  89, 
art.  7,  in  initio.  Igilur  violare  volum  in  re 
gravi,  est  peccalum  morlale  tonlra  religio- 
nem.  Talis  aulem   esse  ccuselur  quœ  ad  hO' 


237  SECUNDI  PR.ECEPTI 

iiorcm  Dei  valdè  condncit,  iil  vovere  Missoe 
saciilicium,  de,  aut  quae  si  à  Icge  prœcipere- 
tur,  obligaret  sub  moiiali.  Quidam  lioc  iiiui- 
lant ,   nisi  vovens  rem   gravem ,  solùm    iii- 
londat  se  obligare  sub  veniaU;  quia  cùm  volum 
sit  quaidam  privala  lex,  illius  obligaiio  pendet 
ex  voluiilaie  vovenlis.  L'iule  vovens  singulis 
diebus  audire  sacrum,  sub   culpà  tantiim  ve- 
niali,  non  peccal  iiisi  venialiier,  sacrum  semel 
die  foriaii  non  audiendo.  Verùm  Solus  lib.  7 
de  Just.  q.  l,  art.  1,  elalii,  doccnt ,  quod  si 
raateria  voti  fuerit  de  se  capax  obUgaiionis 
mortalis,  non  est  in  polestate  vovenlis  illud 
su;\  intenlione  sic  limitare,  quia  licet  in  ejus 
potestale  situm  sit   promit  1ère  vel  non  pro- 
niittere  liane  vel  illani  rem,  factà  lamen  pro- 
missioae,  obligaiio  nascilur  non  ex  ejus  vo- 
lunlate,  sed  ex  legedivinâ  et  naturali,  quœ  est 
gravis  obligaiio,  quasi  propria  passio  in  niate- 
rià  gravi  et  capaci  naluialiler  dlmanans.  Sicut 
ergo  non  est  in  potestale  vovenlis  noile  se  obli- 
gare absolutù,  ila  et  limilare  ad  veniale  in  niale- 
rià  gravi;  aliàs  nullalenùs  volum  emillit,  cùm 
sit  de  re  inipossibili(l}.Hinc  lit  è  conira  quôd 
violare  volum  in  re  levi,  non  sit  nisi  peccatum 
veniale,  quamvis vovens  iiilenderit  se  obligare 
sub  peccalo  morlali ,  eô  quod  niateria  levis  non 
sit  capax  lalis  obligaiionis  ;  proindeque  non 
peccal  nisi  venialiier  semel  pnetermiitens  Sa- 
lulalioneraAngelicam,ad  quamse  obligare  vo- 
lucrat  sub  morlali.  Alii  lamen  conirarium  do- 
cent,  cô  quod  nnusquisque  possit  sibi  banc 
legem  imponere. 

Quidam  asserunl  quôd  quando  volum  laie 
est,  ul  licet  pro  aliquibus  diebus  non  implea- 
lur,  sempcr  diirel  obligaiio  implendi  id  quod 
omissumesi,  lune  peccatum  morlale  commlui- 
tur,  dùm  ex  bis  malcriis  levibus  omissis  com- 
plelur  gravis  matcria  praeterraissa  :  v.  g-,  si 
quis  vovcril  darequolidié  unumassem  in  elee- 


r,s 


(I)  llla  quxslio  solvenda  videltir  ex  princi- 
piis  in  tract,  de  Legibus  positis.  Ibi  lib.  3,  cap. 
27,  Suareziusostendil  Icgislalorem  posse  sub- 
dilos  obligare  solummodô  sub  levi  in  malerià 
de  se  gravi,  unde  cùm  votum  sit  velut  lex  pri- 
vala quani  quis  sibi  imponit,  non  est  cur  non 
valeat  volum  sub  conditioiie  obligationib  levis 
iii  malerià  de  se  gravi;  etcnini  laie  acceplalur 
à  Deo  quale  ei  à  vovenie  offertur,  modo  nulla 
sii  repugnantia  aut  lœsio  honoris  ipsi  debili  ; 
porro  cùm  malerià,  quamvis  supponalur  in  se 
gravis,  lamen  per  se  non  sil  obligaloria,  sed 
lanlùin  obligans  eveniat  per  volunlalem  vo- 
venlis, nihil  répugnai quominùs  gradus  hujusee 
obligiitionis  dependeai  ab  eà  voluniale;  nulla 
pliam  inde  infertur  injuria  in  Deum,  ul  mani- 
festum  est;  ergo  polesl  quis  vovere  maleriam 
gravem  non  inlendendo  se  obligare  nisi  sub  levi. 


mosynam  pro  subvenliono  panperum  lenetur 
dii'bus  sequenlibiis  elargiri  quae  omisil  diebus 
jiriecedenlibus,  et  sic  siipplere;  et  idrô  posle- 
rior  omissio  seniper  est  gravior,  el  post  nola- 
bile  lenipus  eril  mortalis.  Quando verôcx  irans- 
gressione  voti  nulla  relinquilur  obligaiio  rcpa- 
randi  id  quod  omissum  est,  et  eonsequenlcr 
obligaiio  voti  non  durai,  sed  exlinguilur,  tune 
quantumvis  multiplicentur  levés  iransgressio- 
nes,  nunquàm  possunl  l'acere  maleriam  gra- 
vem, quia  non  componunl  unum  lolum,  ut 
si  quis  in  honorem  B.  Virginis  voveal  reciiare 
unum  Ave  Maria,  aut  dare  parvam  eleemosy- 
nam  singulis  sabbalis,  ila  ut  votum  huic  diei 
sit  aflixum. 

§  l.Dc  temporc  quo  vovens  tenetvr  ai  impk- 
lionem  voti. 
D.  Thomas  liîc  art.  3,  ad  5,  ail  quôd  obliga- 
iio volicx  propriâ  voluniale  et  iniciilione  cau- 
salur.  UnJe  dicilur  Deiileron.  13  :  Quod  semel 
egressum  est  de  tabiis  luis,  observabis,  et  faciès 
sicut  promisisti  Dcmino  Deo  tua,  el  propriâ  vo- 
luntate  el  ore  locutus  es.  El  ideô,  si  in  inten- 
lione el  vohuilale  vovenlis  est  obligare  se  ad 
slalim  solvendiim,  lenetur  slalim  solvere.  Si 
aulem  ad  cerlum  lempus,  vel  sub  cerlà  condi- 
lione,  non  slalim  lenetur  solvere.  Sed  nec  de- 
bel  lardare  ullra  quàm  ii!iendil  se  obligare. 
Dicilur  enim  ibidem  :  Ci  m  volum  voveris  Domi- 
no Deo  tuo.  non  tardabis  rcddere,  quia  requirct 
illud  Dominus  Deus  tnus ,  et  si  vwratns  fueris , 
repntabilur  libi  in  peccatum.  W.xic  D.  Thomas. 
Quod  conlirmari  polesl  ex  illo  Eccles.  Yi  :  Si 
quid  vovisti  Deo ,  ne  moreris  reddere  ;  dispticet 
enim  ei  infidelis  el  slulta  promissio.  Hine  muiti 
graves  aiiclores  infcrnnt,  quôd  qui  absolutè  ali- 
quid  vovit,  uullum  delerminando  lenipus,  le- 
netur volum  suuni  iinpiere  slalim  quando  com- 
mode polest,  juxia  boni  ac  prudenlis  viri  ju- 
dicium ,  el  maxime  juxia  confessarii  sui  pii 
docli  ac  prudenlis  delerminationem,  qui  pen- 
salis  singularibus  condilionibus  personœ,  ma- 
leri.'B  et  temporis,  jiidicare  el  delerininare  de- 
bel  quid  sit  faciendum ,  in  dubio  partem  lu- 
tinrem  eligendo,  nenipe  ul  slalim  votum  ini- 
plealur.  l'nde,  si  per  vovenlem  slet  qnominùs 
vnium  slalim  adimpleat,  quando  moraliter  sine 
noiabili  incommodo  id  pr.TCslare  polesl,  cense- 
tur  reus  voti,  proul  colligilurex  D.  Tlionià  et 
loiis  Scriplurae  adductis ;  quia  Dominus  illud 
acceptai  ac  requiril  ab  islo  moroso  debilore. 
perinde  ac  dùm  aliquid  alteri  hominidebemus, 
l  .iiemur  illud  solvere  slalim  quaniprimùm  pos- 
sumus ,   maxiraè   requirenle   debilore.    Ergo- 


23!) 

etiam  vovens  tenelur  adimplere  votum  quain- 
priinùm  commode  potesl  moraliter;  aliàs  mor- 
taliler  peceat.  raa\imè  si  prœvideat  fore  ut  iiisi 
tune  adimpleat,  diflerenda  sit  poslea  nolabiliter 
illius  adimpleiio,  aut  superventurum  sit  per- 
petuum  impedimenlum.  L'nde,  nisi  justam 
diflerendi  causam  liabeat,  naquit  à  pecealo  ox- 
cusari.Sequiturinsuperquôd  quiemisil  votum 
condilionalun),  sive  pœnale  sit,  sive  non,  po- 
sitâ  conditione,  illud  observare  et  adimplere 
tenetur.  Sequilur  adbuc  quôd  qui  vovit  aliquid 
facere  determinando  tempus,  tenetur  intra 
ilhid  tempus  sub  peccato  mortali  volum  im- 
plere,  nisi  aliundeex  justâ  causa  cxcusetur.  An 
autem  transacto  illo  tempore  omissâque  culpa- 
biliter  adimplelione  voti ,  non  teneatur  am- 
plius  ad  iilud  observandura  ,  dislinctione  utun- 
turauctores. 

Si  cnim  votum  eraissum  fuerit  in  bonorem 
et  devotionem  illius  temporis  principaliter , 
ila  ut  determinatio  diei  se  babeat  lanquam  pars 
objeeli  voti,  utcùm  quis  vovit  jejunare  in  tri- 
bus sabbalis,  aut  in  vigilià  Visitalionis  in  bono- 
rem et  devotionem  B.  Virginis  :  non  solùm 
ipsum  jejunium,  sed  etiam  taie  tempus  sub 
objecte  voti  cadil.  Et  tune  qiianivis  pecca- 
verit  non  jejunans  bis  diebus,  illis  tamen  trans- 
actis  non  tenetur  ampliùs  ad  votum,  ciim 
non  existât  ampliùs  ejus  objectum  ;  seii 
in  aliis  diebus  supplere  jejunium  non  tenelur  : 
sicut  qui  omisit  jejunia  ab  Eeclesià  institula  , 
aut  recitationeni  oflicii  divini,  aut  sacri  audi- 
lionem  in  die  festo,  non  tenetur  in  aliis  die- 
bus supplere  ;  ci)  quôd  sit  onus  diei  allixum  : 
ita  similiter  istud  votum  se  habet. 

Si  vero  votum  emissum  fuerit  absolutè  et 
simpliciter,  tcmpusque  adjectura ,  non  inluitu 
ipsius,  sed  tanquàra  terminus  adirapletionis,  et 
ut  non  ultra  differatur ,  ncc  proinde  si  pars 
objecti  voti,  sed  tantùm  se  babeat  ut  determi- 
nativum  executionis  voti  ;  tune  illud  non  adim- 
plens  statuto  tempore  eiiamsi  commode  pos- 
set,  nedum  peceat  morlaliter,  sed  adbuc  trans- 
acto illo  tempore  tenetur  quàm  primùni  po- 
terii  votum  adimplere,  nisi  aliter  constet  de 
ejus  mente  ac  intentione.  Sic  qui  vovit  ingredi 
religionem  intra  annum ,  si  suâ  culpà  non  in- 
tret,  peceat  morlaliter;  et  adbuc  post  annum 
elapsum  tenetur  ad  ingrediendum ,  quàm  pri- 
iniim  commode  poterit.  Nam  susceptio  babitùs 
religiosi,  quse  fuit  principalis  maleria  et  obje- 
ctum voti ,  eadem  manet  et  persévérât  :  tem- 
pus verù  tantùm  ad  expellendam  moram  fuit 
appositum.  Isauteni  qui  nullo  prselinito  tem- 


EXPOSITK)  240 

pore  vovit  religionem  ingredi ,  data  opportu- 
nitate,  nulloque  alio  legilimo  impedimento 
obslante,  tenetur  ingredi,  nec  multùm  dif- 
ferre  potest  sine  peccato.  Hinc  babetur  quôd 
qui  vovit  jejunare  uno  anno  integro,  sed  ali- 
quibus  diebus  jejunium  omisit,  non  tenelur 
jejunium  inclioare,  imô  neque  jejunia  omissa 
posl  annum  supplere,  si  voverit  jejunare  prin- 
cipaliter intuitu  et  ex  devotione  talis  temporis 
V.  g.,  anni  sancli  :  bene  tamen  si  lempus  solùm 
fuerit  appositumutdeterminalivum  executionis 
voti,  et  quasi  taxativum  nunieri  jejuniorum. 
Tune  enim  satisfacit  supplendodies  pra>lermis- 
sos;  dicitur  enim  uno  anno  iniegro  jejunare  , 
qui  tôt  diebus  jejunat,  quoi  in  anno  conlinen- 
tur,  etiamsi  id  fiai  cum  aliquA  inlerpolatione. 

Hinc  etiam  babetur  quôd  si  praevideat  vovens 
se  non  posse  adimplere  volum  proefixo  tem- 
pore, potest  et  débet  illud  praevenire  quando 
fuit  appositum  lanquàm  terminus  ultra  quem 
adimpletio  voti  nondiireratur:  id  enim  nonim- 
pedit  quin  eitlùs  impleri  valeat;  secùs  dicen- 
dum  si  terminus  fuerit  prœfixus  principaliter 
in  bonorem  talis  diei ,  sitque  pars  objecti  voti. 

Quando  dubiumest  et  non  constat  an  tempus 
sit  prajscriptum  principaliter  et  lanquàm  pars 
objecti,  vel  solùm  appositum  lanquàm  deler- 
minativuni executionis  voti,  tune  possessiostal 
pro  voto,  ac  in  ejus  favorem  prœsumenduni 
est,  et  tempus  sobimmodô  prœUxumad  non  dif- 
ferendam  voti  executionem ,  subindeque  etiam 
transacto  eo  tempore ,  remanere  voti  obliga- 
lioncm  censendum  videtur,  eô  quôd  jam  obli- 
gatio  voti  sit,  proindeque  in  possessione  existât. 

Obligalio  voti  tollituraut  suspendilur,  quo- 
ties  tempore  adimpletionis  voti  facta  est  illicila, 
aut  impediliva  majoris  boni  aut  indifferens  aut 
impossibilis.  Si  enim  tola  maleria  voti  effecla 
fuerit  illicita,  etc.,  ac  in  perpeiuum,  tune  sim- 
pliciter et  in  perpeiuum  tola  voti  obligalio 
cessai.  Si  verô  tantumniodôad  aliquod  tenq^us 
talis  effecla  fueril ,  tune  obligalio  voti  solùm 
suspendilur  pro  tempore  quo  durai  istud  im- 
pedimenlum ,  dummodô  votum  non  sit  alliga- 
lum  tempori  jam  prœterito,  sed  babeat  traclum 
successivum.  Item  si  pars  voli  tantùm  facla  sit 
impossibilis,  illicita,  etc.,  obligalio  voti  cessât 
vel  suspendilur  tantùm  quoad  illam  parlera  : 
sic  qui  voveldare  viginii  nummospanperibus, 
quos  inlegrè  ob  supervenienlem  pauperlatera 
solvendi  est  impolens,  tenelur  solverc  parlera 
qiiani  potesl;  aliam  verô  dùm  ad  pinguiorem 
forlunam  eveneril,  solvere  tenebilur.  Procujns 
niajori  inlelligentiâ  sit 


Ul 


SECLxNDl  Pi 


§  2.  Ad  qtiid  tenealur  vovens,  qiiando  ex  ejiis 
culpi'i  materia  voti  ejjecta  est  impossibilU. 

D.  Thomas  in  lioc  art.  3,  ad  2,  docet  quod  si 
illud  quod  quis  vovet,  quàcumque  alià  causa 
impossibile  reddatiir,  debei  iioc  faceie  quod  in 
se  est;  ut  sallem  lialjcat  proinptani  volunlateni 
Jaeiendi  quod  potest.  Et  sicconcludil  :  i  Si  vcrô 
«  incidit  in  iniposslbilitalem  implendi  voluni 
I  ex  propi'ià  culpà,  tenelur  insuper  de  proprià 
«  culpâ  prxlerità  pœnltentiam  agcre.  Sicut 
I  mulier  quse  vovit  virginilatem  ,  si  postea  cor- 
i  runipalur,  non  solùm  débet  servare  quod 
«  jioiest,  scilicet  perpeluam  conlineutiani ,  sed 
c  eliamde  eo  quodaniisiipeccaiido,pœnilcre.  i 

Ubi  Cajetanus  docet  quod  si  naturani  bujus 
voti  speclcmus,  hujusmodi  mulier  non  libera- 
tiirab  obligatione  servandi  coniinentiani  ;  quia 
servare  virginilatem ,  non  consislit  in  opcra- 
tione,  sed  in  non  opérande  seu  in  negatione 
ventreac  libidinis  voluntariic.  L'nde  ad  virgini- 
talem  requirilur,  quod  quis  nunquàni  volunta- 
riè  venercam  adniiserit  voiupiatem  :  lisec  auleni 
negatio,  non  pro  aliquo  teinjmie  solùm ,  sed 
ad  seniper  obligat.  Sicque  votum  virginitatis 
ex  nalurà  suà  obligat  ad  nuuquàm  voluntariè 
admittenduni  opus  venereum.  Et  quia  univer- 
sali  negalivae,  contradicit  quselibel  alliimativa 
parlicularis ,  inde  est  quod  liuic  voto  de  nun- 
quàm  admiitendà  vcneieâ  voluplate,  quocum- 
que  lempore  ca  adniillatur,  est  quid  opposituni 
et  contrarium  :  ac  per  hoc  persona  qua;  posl 
votum  virginitatis  semelcorrupla  est,  tenelur 
adhuc  servare  coniinentiani  et  castitalcm  inpo- 
sterum  :  aiiàs  loties  mortaliler  pcccat ,  quoties 
actum  carnalem  exercct,  nisi  vovenlis  inlentio 
solùm  fuisset  se  obligare  de  cavendo  primo 
libidinis  aclu  quo  amitlitur  virgiuitas,  quam  si 
contingat  perdere,  non  vult  ampliùs  obligari  : 
tune  enim  non  lenetur  de  cailcro  continere, 
sed  nubere  potest ,  quia  votum  ultra  limites 
inlentionis  vovenlis  non  obligat;  etactusagen- 
tiuni  moralium,  non  operanlur  ultra  intcnlio- 
nemeorum.  Ideô  coufessariusinteniionem  vo- 
venlis exaniinare  débet.  El  ubi  foret  dubium 
de  illius  intentione,  deterniinandum  esset  se- 
cundùni  id  quod  natura  voti  requirit,  nempe 
voventera  obligari  ad  continentiam  servandam. 
Ex  istà  D.  Thomae  doclrinà  sequitur  quôd 
qui  absolulè  vovit  castilatem,  non  solùm  peccat 
nubendo  absque  dispensatione,  sed  etiam  loties 
quoties  debitum  petit,  licet  teneatur  reddere  ; 
quia  voie  non  obstanle,  sui  corporls  dominium 
transtulit  in  conjugem:  imô  in  priori  bimeslri 
debitum  reddens,  pcccat,  cl  prima  vice  quâ 


.Ei:LI>ri.  242 

inalrimonium  coiisunniiat.  Uutioaulem  cur  non 
possit  debitum  licite  petere,  est  quia  volo  sesc 
obllgavitad  non  ulendumactu  venereo  seniper 
et  pro  sempcr,  cùm  sil  volnm  castitalis  per- 
pétua; hoc  ipso  quôd  sinipliciter  lueril  euiis- 
suni;  nec  ab  eo  per  niatrinioniuni  absolviiur, 
solùmque  asiringitur  ad  conjugi  petenti  rcd- 
denduin  debitum.  Quamvis  aulem  posl  con  • 
suninialioneni  caslitateni  servare  oninino  sil 
ipsi  impossibile,  quia  lamen  possibile  est  parlin» 
servare,  nenipè  debitum  non  petere ,  ideô  Id 
est  ei  illicitum.  Tenelur  etiam  habere  volunla- 
teni plenè  castitalis  votum  servandi  posl  con- 
jugis  obilum,  nec  sine  dispensatione  tune  po- 
test alleri  nubere,  aliàs  peccat.  Vide  D.  Tho- 
niani  in  4  sent.,  dist.  58,  q.  1,  art.  5,  q.  2, 
ad  3,  et  ad  i. 

Qui  posl  votum  simplex  castitalis  contraxil 
malriinonium,  potest  quidem  ante  ejus  cou- 
summationem  ingredi  religionem  ctiani  reda- 
maniealtero  coiijuge,  ut  tradit  concilium  Tri- 
dent, sess.  24,  can.  6,  et  docel  D.  Thomas  in 
Suppleni.  q.  55,  art.  1,  ad  3,  et  2-2.  q.  185, art. 
8,  ad  4,  ad  id  lamen  obligari,  non  est  adeô 
certuin.  Alii  enini  affirmant,  ut  Cajetanus  v. 
Matrimon.,  quia  quilibel  lenetur  adiniplere  vo- 
tum, secundùm  quod  potest;  iste  aulem  adhuc 
intégré  potest  servare  castitalis  votum  iiigre- 
diendo  religionem  ,  per  quem  ingressum  malri- 
inonium ratuni  dissolvitur.  Ergo  cùni  eà  solùm 
raiione  possit  votujii  adimplere,  lenetur  ad  re- 
ligionem capescendam,  ctiamsi  illam  non  vo- 
veril,  debetque  sibi  iniputare,  quôd  cùm  po- 
tueiil  casiilatis  votum  servare  nianeiido  in 
seculo  et  eielibatu,  voluil  sciens  cl  prudens 
inalrimonium  coiitrahere,  idque  D.  Thomas 
videlur  lanquàra  certuin  supponere,  2-2,  q. 
189,  art.  8,  ad  3.  Alii  verô  negant,  quia  religio 
est  quid  difficilius,  quod  non  ccnselur  pro- 
niitli  ab  eo  qui  simplex  votum  casiilatis  cmisit  : 
aliud  enim  est  votum  simplex  castitalis,  aliud 
roligionis  :  unde  iste  vovens  non  est  redigendus 
ad  talcs  augustias,  sed  censendus  moraliter  im- 
pedilus  ad  votum  lani  dillicill  modo  implen- 
duni,  satisque  est  quôd  illud  adimpleat  nieliori 
modo  quo  potest ,  salvo  statu  niatriinonii, 
nenipè  reddendo  debitum,  et  non  petendo; 
quamiunivis  suâ  culpà  hanc  impossibilitatem 
contraxerit,  ut  palet  de  eo  qui  suà  culpà  incidit 
in  morbuni,  cum  quo  jejunium  non  esl  com- 
patibile  :  non  enim  lenetur  jejunare  ,  eliamsi 
id  voveril.  Verùni  si  isle  cum  castilale  voverit 
siniul  religionem,  aut  in  fraudem  voti  casiilatis 
transierit  ad  nuptias,  et  ante  consumuiati<jneia 


245  EXPOhITEO 

seiitial  se  Spiiilu  ilivino  alDatiini  ad  slalum 
religionis  assiiraendum,  agnoscal  in  se  disposi- 
lioiies  ac  idoneilalem  ad  illaiii,  et  probabiliter 
videal  quôd  de  l'acili  sil  adiuittcndus  iii  aliquod 
inonasteriuni ,  exislinio  cum  prima  seiilenlià  ' 
hune  teneri  ad  islud  médium,  quamvis  ar- 
duum  et  diflicilé  assumendum,  ulpolè  unicum 
possibile,  et  lioneslissinium  :  aliàs  non  facit 
toluni  quod  in  se  est  ad  implenduni  voluni  ; 
ncque  l'raus  ulli  débet  palrocinari  :  sic  enini 
oninia  hujusmodi  casiilalis  vota  de  facili  fiu- 
strarentur  per  matrimoniuni. 

Qui  votum  simples  religionis  emisit,  et  po- 
slea matrimonium conliaxil,  antequàm consum- 
inaverit  lenetur  ingredi  religionem;  quia  voli 
adimpletio  est  ei  licila  et  possibilis;  conseiiiienler 
peccat  mortaliler  prima  vice  quà  consummat 
nairiinonium,  sivc  reddendo,  sive  petendodc- 
bilum;  quia  se  constilult  in  statu  incompossi- 
bili  cum  implelioue  voti,  et  volunlariè  apponit 
impcdimentum  cjus  executioni  :  ideôque  posl 
consummationcm  lune  non  soiùm  debituni 
reddere,  scd  et  pctere  potest ,  cùm  votum  reli- 
gionis simplex  non  obliget  ad  castilaleni,  pau- 
pertatcm  et  obedientiam  ac  oHicium  divinum 
recilanduni,  etc.,  nisi  posl  professioneni.  Mor- 
tuo  lamen  altero  conjuge  lenetur  ingredi  re- 
ligionem, quia  obligatio  voti  pristini  non  erat 
exlincta,  sed  tanlùm  sopiia  et  suspensa  pro- 
pter  impedimcnlum  ;  quo  proinde  sublalo, 
potest  et  débet  isie  votum  suum  implere.  Idem 
dicendura  si  superveniat  jusla  causa  divorlii 
perpetui  :  quia  etiam  lune  cessât  inipedimen- 
tum.  Vide  Cajetanum  in  Sumraà  v.  Matrimo- 
nium, cap.  uliinio,  versus  finem. 

Solum  votum  non  nubendi  non  œquivalet 
nec  omuino  coincidil  cum  volo  casiilalis  :  nam 
si  islc  postea  lornicetur,  non  violai  voliim  non 
nubendi,  sicul  nec  violât  votum  ingredieiuli 
religionem,  nisialiudcxpresserit  et  intenJerii. 
Hinc  matrimonium  iniens  cum  volo  non  nu- 
bendi, mortaliler  quidem  peccal  faciendocou- 
Ira  votnm  :  matrimonio  lamen  jam  conlraclo 
potest  illud  consummare,  nec  peccat  sive  pe- 
tendo  sive  reddendo.  Quia  islud  votum  haliet 
solumraodo  pro  objecto,  non  inirc  matrimo- 
nium ;  quôd  si  obligei  ad  abstinenduni  ab  aclu 
conjugali,  hoc  non  est  per  se  et  primariô,  sed 
lantinu  médiate  et  secundariô,  supposilâ  absti- 
ncnlià  ab  ipso  matrimonio  ineundo,  quse  fuit 
primaria  et  inunediata  voti  materia  :  quK  cùm 
in  nostro  casn  reddita  l'ueril  impossibilis  per 
matrimonium  iiiitum,  non  obligabit  materia 
laniiim  secundaria  et  accessoria,  nempè  ab- 


24  i 
slineniia  à  conjugali  copulJ.  Isle  (amen  vovens, 
morluo  altero  conjuge,  lenebilur  aller!  non 
nubere,  quia  votum  piistinum  non  fuit  exlin- 
ctum,  sed  solùm  suspensum  durante  malrimo- 
nii  impedimento. 

§  3.  De  obligatione  vovenlis  aliquid  iitdelermi- 
tuilè,  aut  qiiaiulo  de  ejus  intcnlione  non  con- 
stat. 

Impedimenta  excusantia  ab  impletione  voli 
et  ab  ejus  obligatione  ex  dupllci  capite  oriri 
posse,  constat  ex  diclis.  Primum  se  tenel  ex 
parte  maleri»,  pula  si  sil  illicita,  aut  impedi- 
liva  majoris  boni,  aut  inulilis,  aut  indifferens, 
proui  ostensum  est  supra.  Secundum  se  lenet 
ex  parle  intenlionis  vovenlis.  Cînn  enimvolnm 
sit  qiiœdam  privala  lex  quam  quis  sibi  impo- 
nit,  non  obligal  ultra  seu  extra  limites  inlen- 
lionis  vovenlis,  sed  priEcisè  ad  illud  lantùra 
ligat  ad  quod  vovens  intendit  se  obligare,  et 
non  ad  aliud  :  elquia  cjus  inlentio  suilieil  ad 
quanicumi|ue  conditionem  apponendam  ;  quan- 
doillius  mens  cerla  esl,  tune  vota  possunt  quGe- 
cumque  impedinienla  recipcre.  lia  Cajet.  in 
Sun),  v.  Vo/Mm,et  snbdit  quôd  quando  vovenlis 
intenlio  iiiliil  apposuit  limitalionis,  sed  votum 
fecit  simpliciler  ,  tune  oporlel  casusoccurren- 
tes  secundum  sacros  canones  cl  verilalis  do- 
clrinam  piè  inlerpretari  :  et  quidem  ila  est 
seniper  explicandum,  ut  quàm  maxime  fieri 
possit,  lollalur  omnis  occasio  violandi  votum, 
et  pcccandi  periculum,  aut  sallera  ut  minus 
peccelur. 

Ad  parlicularia  aulem  magis  desccndendo, 
auctores  tradunt  sequentes  régulas  ad  inler- 
prclandam  vovenlis  menleni,  quando  nullas 
delerminavit  circumstanlias,  nec  ad  aliquas 
expresse  se  obligavil,  neque  de  ejus  intenlione 
constat.  Prima  esl,  ut  verba  vovenlis  sumanlur 
jiixla  sensum  quem  habenl  secnndùm  usum 
et  intelligenliam  communem  :  unde  vovens 
caslilatem  simpliciler,  lenetur  ad  omnem  ,  el 
non  solùm  ad  conjngalem.  Secunda  est,  ut 
verba  vovenlis  sumanlur  juxla  slrictiorem  ex- 
plicationem  quam  habenl  ex  usucommuni,  ser- 
val! corum  proprielate,  ut  sic  vilelur  pericu- 
lum peccati  frangendo  votum.  llinc  diim  quis 
vovit  aliquid  omninô  indeierininalum,  et  ex 
circumstautiis  colligi  non  potest  quid  aut 
quanlum  promiserit,  votum  est  validum,  si 
aliunde  de  subslanlià  obligalionis  et  aiiimo  se 
obligandi  constci  :  bujiis  verô  voli  qiianlilas  et 
qualilas  est  determinanda  arbilrio  viri  pru- 
dentis  consideratis  personarum,  loconim,  cl 


245  SECUNDI 

causœ  promittendi  circumslanliis.  Quia  etsi  in 
jure  civili  ea  inccrliluild  viiiel  proinissionem  , 
non  lanien  in  spirilualibns  el  in  favorem  causa; 
pise.  Adiie  quod  sicul  ob  dotis  favorem  obliga- 
tio  inducilur,  eliamsi  dos  gi-iicralitcr  proniil- 
tatur,  ejusque  quanlilas  lune  definiri  debelar- 
bilrio  prudentis  viri  spectaiis  facullatibus  et 
conditionibus  personarum  fj'.  de  Jure  dot.,  l. 
Ciim  posi,  ^  Gêner.;  iia  in  volo  ob  l'avorem 
causœ  pia;.  Hinc  vovens  dare  calicem  certœ  ec- 
clesiœ,  non  salisfacil  dando  ajneum,  sed  dé- 
bet aflerre  argenleum  vel  aureum,  prout  com- 
munis  Ecclesiae  usus  observai  ;  dist.  1  de 
Consecral.,  cap.  Calix;  quia  inlcliigilur  pio- 
missus  calix  cullui  divino  aplus  et  acconimo- 
datus. 

Sic  vovens  dare  pauperibus  mensuram  Iri- 
tici  iudeieruiinatè,  satisfacit  solvcndo  mini- 
mam  ex  usitatis  ;  quia  sub  islo  volo  sola;  mcn- 
sura!  usiiala;  coniprebendunlur,  el  quani  ina- 
luerit  ex  usilalis  dare  polesl.  Cap.  Ex  parte,  de 
Censibus.  Salisfaceret  eliam  dando  eani  men- 
suram de  quà  cogiUtbat,  aul  determinàssel,  si 
cogilàssel,  consideralis  circunistanliis  persun;e 
voventis,  el  niaieriœ  subjeclse  :  nec  lenclur 
quoad  qualilalem  dare  meiius  el  optimum  fru- 
nienlum,  sed  bonum;  quia  est  cerliuulo  de 
minoribus,  de  majoribus  verô  aequale  dubiuni. 
Unde  liberum  illi  est  ex  granis  de  quibus  du- 
biiai,  quod  maluerit  cligere  ;  ijuia  in  dubio, 
quod  minus  esl  ex  usilalis  ac  juxta  niorem  pa- 
triœ,  censetur  graluilô  promilli,  et  promitlen- 
lem  voluisse  minus  se  gravare.  Cap.  Ex  parle, 
de  Censibus.  El  juxta  regulam  juris  in  (i,  in  ob- 
scuris  el  dubiis,  minimum  est  sequenduin,  nisi 
aliter  explicelur  prudenlis  judicio.  Et  in  reg. 
lusvicimus,  babelur  quod  in  obscuris,  vir  pru- 
dens  inspicere  débet  quod  verisiniilius  esl. 
Hinc  qui  vovel  jejuiiare  aul  orare  indeienni- 
nalè,  salisfacil  jejunando  uno  aut  allero  die, 
recilando  ali(iuas  oraliones  nisi  aliter  consict 
de  voventis  inlenlione.  Item  qui  vovit  père- 
grinalioneni ,  non  dclerniinando  de  itor  fa- 
ciendo  pedibus  aut  equo,  polest  equesier  jie- 
regrinari. 

Terlia  régula  esl,  ul  quando  dubilalur  de 
inlenlione  voventis,  lune  débet  aiiendi  quo- 
moJô  sorvarelur  maieria  voii,  si  caderel  sub 
aliiiuo  prœceptu  divino  aul  huinano  :  ciim  enim 
volura  sil  qu;edam  lex  privaia,  de  ejus  materià 
raliocinandum  videlur  in  islo  rasu  ac  si  esset 
maieria  alieujus  levais,  quoad  iiliusimplelionem 
et  obligalionem:  quare  vovens  audire  Missain, 
aul  recilare  officium,  lenelur  adhibcre  atlen- 


PR.ECEPTI.  246 

lionem.  Item  vovens  dare  eleemosynam  certo 
pauperi,  si  ille  ante  arceplam  eleemosynam  mo- 
riatur,  lenelur  alteri  dare  ;  sic  enim  legalum 
pium  ex  communi  sentenliâ  esplicari  solel. 
Item  qui  vovit  jejunare  in  aliqnà  ferià  quarlà, 
lenelur  eliam  abslinere  à  carnibus,  eo  modo 
quo  jejuninm  ecclesiaslicum  obligal.  Item  qui 
vovit  jejunare  per  totum  mensem  seplenibris, 
non  lenelur  jejunare  diebus  dominicis,  nisi  ex- 
pressam  habueril  inlenlionem  ad  id  etiani  se 
obligandi.  Quia  praisumilur  habuisse  inlenlio- 
nem se  obligandi,  eo  modo  quo  Ecclesia  ad 
jejuninm  obligare  solel  ;  nunquàm  aulem 
obligal  ad  jejunandum  die  dominicà.  liinccli.ini 
qui  vovil  jejunare  in  vigilià  alicujus  sancli,  nisi 
aliudexpresseritaulinlenderil,  prœsuniilur  ha- 
buisse inlenlionem  se  accommodandi  Ecclesias 
consueludini,  proindequesi  leslura  illius  sanclj 
incidal  in  feriam  secundani,  non  lenelur  die 
dominicà  ,  sed  polesl  sabbalo  pnccedenli  jeju- 
nare. Tandem  vovens  rosarium  dicere,  non  sa- 
lisfacil solà  mente  recilando. 

Quajres  primo,  ulrùm  adstriclus  volo,  satis- 
faeial  dùm  illud  adimplel  ejus  imniemor  et  non 
allcndens  ad  lalem  obligalionem  ?  Resp.  affir- 
mative, quia  votum  solùm  exigil  ul  spontè  et 
volunlarié  aliquis  aclu  Immano  opus  illud  iii- 
junclum  c.vequaUir  ;  non  vero  ul  alio  speciali 
volunlalis  aclu  inlendat  eliam  el  velil  obliga- 
lioni  illius  satislacere.  Unde  qui  vovil  limina 
Aposlolorum  visilare,  salisfacil  liuic  volo,  bï 
illa  visitel  postquàm  Romam  adiil  alterius  ne- 
golii  aul  curiosilalis  causa  ;  nam  adiniplevit 
opus  promissuni.  Idque  colligilur  ex  D.  Thomâ 
2-2,  q.  104,  arl.  3,  ad  2,  ubi  docel  quempiam 
posse  actum  virlutis  implerc,  non  atlendendo 
ad  rationem  praecepli  :  quanivis  enim  ad  cu- 
juscumque  prœcepli  inqjleiionem  requiralur 
volunlas  et  inlenlio  exequendi  opusinjunclum 
per  prœceplum  v.  g.  audiendi  sacrum  in  die 
fesio,  aul  jejunandi  in  vigilià  alicujus  saneli; 
non  tamen  exigilur  volunlas  el  inlenlio  aclua- 
lis  salisfaciendi  praeccpto  per  illud  opus  quod 
exequimur;  quia  similiier  prasceptum  soliim 
injungit  opus  aclu  liumano  ac  libero  implen- 
dum,  el  non  ul  illud  opus  exequanmr  ex  illà 
formali  el  acUiali  inlenlione.  Hinc  cpii  prai- 
cepli  imniemor  aut  igiiorans  esse  diein  fesluni, 
audit  sacrum,  verè  salisfacil  prœceplo  ;  nec 
est  necessarium  ut  aliam  Missam  audial,  dùm 
poslca  novil  esse  prasceplum  de  illà.  Si  tanien 
aliquis  coaclè  el  per  vim  absolulam  invitus 
adiinpleat  volum  vel  praeceplum  ,  non  satis- 
facit suœ  obligaiioni,  quia  deesl  aclus  liuinanus 


147 


EXPOSITIO 


34â 


voluntarius.  Unde  qui  vovit  jejunium,  illud 
non  implet  si  omniiiô  invilus  ablalo  sibi  cibo 
jejunat,  allas  iiianducalurus  si  habere  posset 
cibos.  Idem  diceiidum  de  eo  qui  expresse  sta- 
tuil  se  iiullo  volo  per  illud  opus  salisfacere, 
quia  actus  non  operantur  ulirs  ageiilium  iu. 
tenlioiieni. 

Qusercs  secundo  ,  an  ilie  qiiem  yovisse  pre- 
nilet,  peccel  morlaliler,  et  adhuc  leneatur  ad 
observalioncm  voti.  Monet  Cajelanus  in  Siim- 
Dià  V.  Voliim ,  ne  quis  fallalur  putans  in  variis 
casibus  et  evcntibus  occurrenlibus  votuni  non 
llgare  ;  quia  si  persona  quando  vovit  luiec  prx- 
vidissel,  votum  non  eniisisset.  Falsa  quippe 
est  hœc  iniaginatio,  et  destiuctiva  omnium  lui- 
luanorum  conlractuum.  Mulii  nauique  conju- 
gati  non  obiigarenlur  ad  eonjugiuni ,  et  sinii- 
liter  mulli  professi  non  tenerentur  ad  religio- 
nem;  quia  si  prœvidissent  turc  quœ  posl 
occurrent,  non  se  ligàssent  et  sic  de  aliis. 
Item  quôd  vovenlcm  statim  voti  pœniteat,  non 
est  suQicicns  signnin,  deliberationcni  cl  con- 
seusum  defuisse.  Nain  iiomo  niutatis  circum- 
stantiis  facile  mulatur,  inultique  veros  contra- 
ctas ineuni,  quos  slalini  pœnilet  célébrasse; 
iieque  per  lioc  solvunlur  ab  obligatione.  Ergo 
etiam  obligatio  voti  remanet.  DKficultas  solùni 
est  an  istl  pœnllenles  peccent  raortaliter. 

Resp.  1°  quôd  qui  de  voto  facto  lia  trislalur 
et  pœnilet,  ut  tanien  proposllum  babeal  illud 
adlniplendl,  non  peccat  mortalller.  Et  tune 
opus  volivum  l'actum  cum  illâ  trislltià  et  poe- 
nltudine,  quanivis  non  liabeat  illara  excellen- 
tiam  merlti,  quam  alioqui  babuisset  si  prima 
illa  volnntas  quà  vovit  in  suo  fervore  et  ro- 
bore  vigeret  :  adbuc  niliilominùs  magis  meri- 
torium  est ,  quàm  si  fieret  sine  volo  ;  quia  Im- 
pletio  voli  est  actus  rellgionis  quae  est  potier 
vlrtus  quàm  abstlnentia,  eujus  actus  est  jcju- 
nare.  lia  expresse  D.  Tbonias  2-2,  q.  88,  art.  G, 
ad  2.  Hatlo  est  quia  aelus  ille  pœnliudlnis  non 
est  contra  allquod  prœcepluni,  nec  de  objeclo 
prohibilo  ex  vi  obligatlonis  voti.  Unde  slcut 
non  est  peccalum  morlale  nolle  vovere  in  fu- 
lurum,  ita  neque  vovlsse  nolle.  Proptcrtamen 
periculum  cul  vovens  se  exponit,  nisi  conetur 
eani  pœnitudinem  repellere,  est  peccalum  ve- 
niale:  imô  (ieri  polest  ut  illa  pœnitenlia  liabeai 
justau)  causant,  et  ita  cobonesielur  ut  nullum 
sil  peccalum  ;  sicut  qui  pœniteret  de  emissà 
professione,  eô  quôd  babeat  parentes  necessi- 
tatibus  opprcssos,  quibus  exlra  religioncm  li- 
bnriùs  ei  faciliùs  subvenire  posset. 

Kcsp.  2"  quôd  ille  qui  ila  ptenilcl  de  voto  ut 


intendat  illud  non  adimplere,  et  omitlere  gra- 
vent rem  promissam,  peccat  mortalitei-,  eùm 
babeat  alfectum  ad  morlale  peccalum,  nenipe 
voti  iransgressionem,  sicul  peccarel  moi  taliler 
qui  baberet  voluntalein  violandi  aliquod  prx- 
CL'plum  graviter  obligans.  Item  qui  dolet  quôd 
opéra  gravia  ex  volo  prsescripta  executus  fue- 
rit,  peccat  morlalitcr,  perinde  ac  ille  queni 
pœnilet  grave  priEceplum  observasse.  Ratio  est 
quia  iransgressio  el  propositum  illius  eamdem 
babent  malitlam  ;  et  in  boc  casu  pœnitcre  ali- 
quem  de  operibus  volo  vcl  pr:ïcepto  sub  mor- 
tali  pr;rscripiis,  jam  à  se  factis,  idem  est  ac  si 
doleretquôd  peccalum  niortalenon  coimniserit. 
à  4.  ]n  quo  plures  casus  parliculares  circa  voti 
obligationem  occurrentes,  resolvunliir  per  brè- 
ves qiiœstiones. 

Qiiœres  primo,  an  loties  novura  peccalum 
committatur,  quoties  votum  frangitur  scicnter, 
aut  ex  oblivione  et  negligenlià  vincibili  et  cul- 
pabili  ? 

Resji.  quôd  ciim  votum  sil  quaedam  privata 
lex,  eodein  ferè  modo  ratiocinanduin  est  de  eo 
ac  de  prxcepto.  Unde  sicut  praîcepta  negativa 
obliganl  seniper  el  pro  seinper,  ila  votum  ne- 
gatlvum  quamdiù  durât  et  subsistit.  Sic  qui 
vovit  non  biherevinuni  per  annum,  tolies-mor- 
ialiter  peccat,  quoties  inlra  illum  aiiuum 
bibit  vinuni.  liera  eùm  volum  coniinonli;e 
consisiat  in  negatione  cujuscumque  aclùs  ve- 
nerei ,  iste  vovens  toiles  morlaliler  peccat , 
non  solùin  contra  castitatein  ,  sed  etiam  contra 
religionem  ,  quoties  aclum  venereum  volunta- 
riè  exercct.  Et  sic  de  similibus.  Cùin  eiiini 
lempus  voli  non  flniatur  prima  vice  ,  sed 
adluic  obligatio  ulteriiis  duret,  iste  vovens 
contra  faciendo,  non  minus  peccat  secundà  et 
lertià  ,  quàm  prima  vice.  Si  verô  esset  volum 
non  bibcndi  vinum  in  unâ  die  mensis,  tune 
non  erit  peccalum  morlale  hâc  vel  illà  die 
bibere,  nisi  forte  esset  dies  ultimus  mensis,  et 
in  aliis  prœcedentibus  non  abstinuisset  :  lune 
enim  peccarel.  Ita  Sylvester  \.Yoimn'i,  q.  20; 
D.  Anton.  2.  p.,  lit.  2,  cap.  2,  §  3. 

Qui  subdunt  quôd  in  voto  alTirmativo  ,  puta 
jejunaiidi ,  ejus  fractio  non  est  mortalis  nisi 
prima  vice,  ulpote  quia  lune  impossibile  jara 
est  illà  die  observare  jejunium  ;  unde  secundà 
cl  teriià  vice  manducans ,  non  peccat,  nisi  id 
faceret  ex  contemptu ,  eô  quôd  etiamsi  pos- 
set servarc  adbuc  jejunium,  non  faceret, 
vcl  ob  scandalura  aliorum  videntium  eum  plu- 
rics  manducare ,  el  jejunium  Ecclcsi;e  aut 
voli  frangere. 


2i9  SECUNDl 

Quaeres  secundo ,  au  qui  baptizatur,  voium 
propriècmiltal, di'im poiiipis  muudi abienunliat 
et  se  ad  Ecclesiie  praecepla  obseivanda  obligat? 
Uesp.  cuuiCajelano  q.  88,  art.  2,  ad  2  ; 
Solo  lib.  7  de  Just.  q.  1,  art.  2  ;  D.  Anton,  p. 
2,  lit.  Il,  cap.  2,  §  2,  eialiis  coniuiuniler,  i;on 
esse  piopriè  et  slriclè  votuui,  scd  taniùm 
large,  quod  probat  Cajetanus  quia  verba  b;BC 
scilicel  abreminlio ^  volo ,  credo,  qua;  dicit  ba- 
ptizalus,  non  signilicant  prouiissioneui ,  quse 
lamen  est  de  essentiâ  voli;  ergo  non  est  ibi 
votum  explicité;  uec  eliani  impHcitè,  quia  non 
extat  aliquod  Ecclcsia;  statutum  quo  signilice- 
tur  baptizalum  aliqiiid  vovere  ,  sicut  implicite 
lit  votuni  continenlia;  in  sacri  ordinis  suscc- 
ptione.  Item  quia  neque  ex  prol'essione  rcli- 
giouis  cbristianae  quara  l'acit  baptizalus  id 
colligi  potest  :  ad  id  euim  satis  est ,  ut  illani 
corde  et  ore  proliteatur  cuui  proposito  uiu- 
tandi  vilain  absque  uUo  voto ,  ut  contingit 
etiani  in  sacramenlo  l'œnitentia;.  Adde  quod 
vovere  est  opus  consilii  :  baptizari  vero  est  de 
))ra;cepto.  Adde  eliaia  patrinum  proniiltere 
pro  baptizato;  uullus  auteui  potest  aliuni  voto 
ligare.  Nec  ex  hoc  quod  bonio  tune  accipiat 
novum  vitae  statuui,  iufcrri  potest  eum  pio- 
priè vovere.  Nani  dùni  quis  suscipil  sacerdo- 
tiuni,  assumit  novum  statuui ,  divinis  tanicu 
obsequiis  mancipatur  et  consecratur  sine  voto. 
Nec  D.  Thomas  q.  88,  art.  2,  ad  2  ,  asserit 
in  baplismo  eniilli  proprié  voluni ,  scd  large 
tantùm  pro  volunlate  et  proposito  ample.vandi 
legem  Christi  et  novam  vilam  iuenndi  in  pro- 
l'essione lidei.  Hinc  cbristianus  facieiis  contra 
sponsiones  Baptisnii ,  v.  g.,  vacando  operihns 
carnis,  fornicando  ,  etc.,  non  eomniittit  duplex 
peccalum  ,  unum  scilicel  contra  pr;eceptuin,  et 
aliud  contra  votum,  sed  unicum  lantùm,  licet 
sit  gravius  alio  quod  infidelis  commitlit  in 
eodem  génère  et  eodem  modo,  ob  circura- 
slaniiam  personae  et  voli  large  sumpti  :  pro- 
pter  quod  D.  Pelrus  Episl.  1,  cap.  3,  vocal 
sponsionem  illam  siipulationem  conscientise 
bonœ.  Verùm  homines  de  bis  solemnibus 
slipulationibus  parùni  curant  :  ideôque,  ut  in 
pluriniùm  iilnruni  Daplisnia  faeit  eos  magis 
reos  majorique  siipplicio  reddil  obnoxios,  et 
ul  cum  Sapiente  loquar ,  illud  convertit  in 
sacrilicium  slultorum  ,  quod  abominationi  est 
Deo.  Eecles.  4,  v.  15.  Provcrb.  15,  v.  8,  et 
cap.  20  ,  V.  27.  L't  enim  ail  Gregorius  Nazian. 
Oralione  in  S.  Bapt.,  Baptismns  nibil  alind  est, 
quàai  purioris  vivcndi  ralionis  pactuui  cum 
Deo  inituiu.  El  D.  Augusl.  lib.  de  vcrù  Inno- 


PK^CEPTi.  250 

centià,  cap.  524,  sic  raonet  :  Qui  guudes  de 
Buplismi  susceplivne  ,  vive  in  novi  hominis 
sanciilate:  et  lib.  de  Vità  Chrisli,  cap.  1,  suh- 
dit  :  Si  CItrislianum  te  esse  détectât,  quœ  Cliri- 
stiavilalis  suiH  gcrc.  Hinc  sancli  Patres  occa- 
sionem  sumunt  invehendi  contra  pravos  Chri- 
stianos.  Tertulliaims  lib.  de  Pudicitià  cap.  10, 
vocal  eos  prostitutores  chrisiiaui  Sacramenli. 
Salvianus  lib.  4  de  Provid.,  vocal  eos  lideifra- 
gos,  deserlores,  praevaricatores,  qui  nomen 
Dei  infamant,  suamque  prolessionem  nioribus 
impnguant.  Magister  Sentent,  in  4,  dist.  38, 
q.  2,  doeiiit  illas  sponsiones  esse  verè  vola, 
quem  secuius  est  D.  Thomas  ibidem.  Nec  ab  eo 
longé  recedit  in  Summâ,  ut  consideranti  pa- 
lebit  ;  solùm  enim  vull  votum  liaptizalorunt 
esse  de  necessariis  ad  salutem  ;  quod  quidem 
facit  ut  non  tani  pcrfeciam  habeai  ralionem 
voti.eujus  niateri*  proprié  est  opussupere- 
rogatiouis  ;  non  lamen  tollit  veram  ralionem 
voti,  ut  supra  oslensum  est.  Cajetanus,  ulab 
hàc  dillicultate  se  expédiât,  dicit  quod  D. 
Thomas  hic  non  aflirmat  in  Baplismo  esse 
votum,  sed  supponendo  hoc  à  Magislro  in 
4  Sent.,  et  à  glossà  dicium  ,  quod  ipsemel 
ibidem  approbavil,  exponit  modiim  quo  ha;c 
sponsiones  comprehendaniur  suh  voto,  di- 
cens  :  Quod  hoc  modo  sub  volo  baptizalorum 
cadit  abrenuiiliare  pompis  diaboli,  et  fidem 
Chrisli  suscipere  ;  quia  volunlarié  fil ,  licet  sit  de 
Hcccssilutc  salulis. 

Il  ul  sit,  à  commun!  sententià  noio  rece- 
dere  ;  exisiimo  lamen  quod  islud  paclum  cum 
Deo  in  Baptismale  initum  ,  licet  non  sil  votum 
stricte  sumptuui,  non  minus  Christianos  liget, 
uec  minus  de  eo  observando  deceal,  eos  esse 
sollicitos  ac  de  voli  veri  implelione. 

Quieres  tertio ,  an  votum  de  nimiâ  absli- 
nentià,  aul  corporis  inaceralione  obliget? 

Rcsp.  U.  Thomas,  2-2,  q.  88,  art.  2,  ad  3, 
qiiôd  maceratio  corporis,  puta  per  vigilias  et 
jejunia,  non  est  Deo  accepta  ,  nisiin  quantum 
est  opus  virlutis  :  quod  quidem  est  in  quan- 
tum cum  débita  discretione  ht,  ut  scilicel  con- 
eiipiscentia  refrenetnr,  et  natura  non  niniis 
gravelur.  El  sub  lali  lenore  possunl  hujus- 
niodi  sub  voto  cadere;  propler  quod  Aposto- 
lus  ad  Rom.  12,  postquàm  dixeral,  exhibealis 
corpora  vestra  bosliam  viveulem  ,  sanclain 
Deo  placentera,  addidit  :  Rationabile  obse- 
quiuui  veslrum.  Sed  quia  in  bis  quse  ad  se- 
ipsum  pertinent  lacilè  fallitur  homo  in  judi- 
cando  :  lalia  vola  congruentiùs  sccundùm 
arbitrium  supcrioris,  siinl  vel  servanda  vçl 


251  EXPOSITIO 

prœtermitlenda  ;  ita  tameii  quôd  si  ex  obser- 
valione  lalis  voli  ningniim  et  manifestiim  gra- 
vaineii  sentiret  ,  et  non  essel  faciillas  ad 
siiperiorem  reciirrendi,  non  deberel  homo 
laie  viilum  servare.  Vola  verô  qiiae  sunl  de 
rébus  vanis  el  inutilibus,  sunl  niagis  deridenda, 
quàm  servanda.  Hactenùs  D.  Thomas. 

Observai  aulem  Cajclanus  ibidem,  quôd 
quando  bnjiis  voli  observaniia  esset  manifesté 
nociva  noiabiliter,  lune  non  obligal,  ncc  ab- 
solnlè  opns  esi  recurrere  ad  superioreni, 
eliamsi  in  pronipiu  el  de  facili  baboretur  iste 
recursus,  cùm  in  lali  cas»  cessel  res  proniissa 
esse  pro  tune  opus  virlulis  et  materia  voli;  et 
à  forliori  quando  non  siippelerel  farultas  re- 
currendi  ad  siiperiorem.  Verùm  lisec  doctriiia 
inteliigenda  est  regularitor  el  per  se  lorjuendo 
de  personà  particulari  islud  voluni  einitiente 
in  propriam  dunlaxal  utilitalem,  seclusis  aliis 
adjunctis.  Per  accidens  enim  si  aceedat  ralio 
boni  comniunis  hujns  voli  observalionem  exi- 
gentis,  polesl  ad  illam  cuni  propria3  vitœ 
dispendio  obligari,  ui  constat  de  monacbo 
canbusiano,  promitlenleobscrvaresuas  consti- 
luliones  el  laudabites  consueludines,  proinile- 
que  nunquàm  coniedere  carnes,  nec  eiiam  in 
periculosàinlirniitaie  :  adidenimobservandum 
lenetur,  ut  osiendemus  infra  ,  quia  id  non 
promisil  pro  se  solo  sed  pro  conservalione 
disciplinée  regularis  in  suo  ordine,  ne  inlro- 
ductà  istà  relaxalinne  panlatim  destruatur. 

Quoad  vorô  vota  rie  rébus  vanis,  idem  D. 
Thomas  biquens  de  votis  qnibus  niulieros  pro- 
niiltunt  se  noile  pectere  capul  tali  vel  tali  die, 
ac  de  siniilibus  ,  ait  quôd  talia  vota  niulierum 
sunl  sorlilegia  magis  quàm  vota;  sunl  enim 
reliqui;e  quaidam  idololalria;,  sccundùm  quam 
observantur  dies  el  nienses  :  el  ideô  pro  non 
votis  liabenda  sunl;  el  iieccanl  talia  vovenies  , 
quia,  ut  dicit  Hieronymus ,  cum  inlidelil)us 
etiam  nec  nomina  dcbenius  babere  communia. 
Ita  l).  Thomas  in  -i  Sent.  dist.  38,  q.  1,  art.  1, 
q.  2,  ad  i.  Hae  lamen  mulieres  ob  simplicitatcra 
et  bonam  (idem  ,  À  gravi  peccato  excusanlur, 
ut  diclum  fuit  in  exposilione  primi  pra;eepli. 

Pcies  an  qui  vovit  aliquo  die  non  comedore 
carnes,  toiies  peccet  qiiotics  illascomedii?  Resp. 
afTirinalivè,  quia  voluin  abstint iidi  a  cainibiis 
eliam  pro  aliquà  die,  est  negativuni ,  ad  instar 
praccppii  ccclesiaslici  de  abslinentià  à  cariiibus 
cerlis  (liebus  ,  sicque  obligal  pro  scnipcr,  ncc 
cessât  per  unani  iransgressioncm,  sicut  cessai 
praecepium  jejunandi  postquàm  fuit  fractum 


jejunium.    Ergo  et   votura    prsedictum.   Qui 


252 
lamen  ex  voto  se  obligavil  simpliciter  ad  jeju- 
nandnm,  non  loties  peccal  quoties  illà  die 
comedil  carnes,  quia  in  isto  voto  directe  non 
daudilur  abslinentià  à  oarnibus,  sed  indirecte, 
quatenùs  est  pais  essenlialiler  ad  jejunium 
requisila  ,  el  accessoriè  se  habet  ad  jejunium. 
Ergo  cùm  semel  violalo  jejunio ,  cessel  obliga- 
lio  circa  principale,  videlur  eliam  cessare  circa 
accessorium,  nempè  circa  abstineniiam  à  oar- 
nibus. 

Quœres  quarto,  an  qui  vovit,  jojunare  in 
vigilià  alicujus  sancti,  si  festum  illud  incidal 
in  l'eriam  secundam,  leneatur  die  Dominicà 
jejunaie,  vel  poliùs  in  sabbato  proecedenli? 
Idem  qua?riuir  de  eo  qui  vovit  jejunare  per 
lolum  annnm  in  illà  die  in  quà  tune  incident 
l'estum  .^nnunlialionis  B.  Virginis  aul  alleiius 
saucli.  An  si  in  Dominicam  incidal,  leneatur 
ad  jejunandum  in  omnibus  dominicis  diebus 
illiusanni,  vel  debeat  illud  jejunium  Iransferre 
in  oninia  illius  anni  sabbala  'i  Quidam  distin- 
guunl  (licentes  ,  quôd  si  iste  vovii  jejunium 
atilictionis,  débet  lune  jejunare  in  sabbato 
prsecedenli ,  juxla  morem  el  usum  Ecclesias 
universalis.  Si  verô  vovit  jejunium  exultaiio- 
nis,  jejunare  débet  in  Dominicà,  cùm  id  sit 
licitum  et  honestum ,  dummodô  non  liai  in 
contemptum  illius  diei,  vel  ex  superstitione 
et  errore  baerelicoruni ,  ul  docel  D.  Thomas 
2-2,  q.  117,  art.  5,  ad  3.  el  ibidem  explicat 
quid  sil  jejunium  aflliclionis  el  quid  sit  jeju- 
nium exultationis.  Verùm  quando  iste  vovens 
dubius  est  au  iutenderit  expresse  se  obligare 
ad  jejunandum  etiam  in  die  Dominicà,  si 
vigilia  sancti ,  aul  festum  Annuntialionis  in 
eam  diem  incideril;  lune  quamvis  possil  jeju- 
nare die  Dominicà,  seclusà  superstitione,  sin- 
gularilate  vel  scandalo ,  quia  probabile  est 
quôd  implicite  elegerit  potiùs  jejunium  exulla- 
lionis  quàm  alUiclionis.  Si  lamen  velil  tune 
jejunare  in  sabbalis,  voto  satisfecisse  censcbi- 
lur.  Kespondeo  tamen  ,  cœteris  paribus,  uni- 
cuique  ex  islis  magis  consulendum  esse  quôd 
se  conformcl  universali  Ecclcs::c  quantum  ad 
morem  et  diem  jejunandi ,  sicque  ul  jejunel 
in  sabbatis,  et  non  diebus  dominicis,  prout 
fusiiis  ostenilimus  supra  in  exposilione  priuij 
priccepii ,  art.  2,  §  1 ,  in  line. 

Quseres  an  qui  absohilè  vovit  non  comedere 
carnes  die  Veneris  ,  leneatur  abslinere  à  car- 
nibus,  si  dies  Natalis  Doniini  incidal  in  fcriam 
sextam  1  Idemque  dubium  moveri  polesl  de 
Doniinicanis  aliisque  fleligiosis,  quibus  ex 
conslilutiouibus  suis  iiiterdiclus  est  usas  car- 


253 


SECUNDI 


niiim.  An  scilicet  peccont  niorlaliter  contra 
prœceptum  Ecclosix,  illo  die  Veneris  mandu- 
caiiles  carnem?  Respond.  eum  qui  vovit  jeju- 
rare  aut  carnes  non  coniedere  quolibet  die 
Veneris ,  ad  id  observandum  leneri  ,  eiiamsi 
in  eum  diem  incidal  feslum  Naialis  Uomini, 
nisi  vovens  illud  expresse  voluerit  excipnre. 
Islud  quippe  volum  absolulè  ac  simplicitcr 
eniissura ,  censcUir  pro  quàlibel  die  Veneris 
obiigare  :  neque  huic  vovenli  favol  privilegium 
manducandi  carnes  eo  die  iradilum  in  cap.  fin. 
de  Observât .  jejunioriim  ,  et  à  B.  Pio  V  confir- 
matuni  in  snà  Conslilutionc.  Illo  enim  privilé- 
gie excipiuntur  ae  eximuntur  qui  volo  aut 
regulari  observantià  adsiricli  sunt  ad  carniuni 
absiinenliani  servandam.  IJnde  respeclu  ipso- 
runi  remanet  et  obligat  procceptum  Ecclesise 
abstinendi  à  carnibus  in  die  Veneris  ,  proinde- 
que  et  votuni  subsistit  in  suo  robore  pro  illo 
die.  Hinc  Médina  et  alii  colliguntDoniinicanum 
in  iilà  sexlà  ferià  carnes  manducantem  letha- 
liter  peccare  ,  cùm  non  censealur  à  praeceptu 
Ecclesi*  dispensatus,  scd  ab  boc  privilogio 
expresse  exclusus.  Sanclicz  tanien,  lib.  7  de 
Impedim.  mairini.  disp.  8,  num.  16,  pag.  29, 
alTirniat  religiosum  istum  non  peccare  ,  nisi 
tantùm  contra  suas  constitutiones ,  eodem 
prorsùs  modo  ac  si  die  Dominicà  aut  alià  non 
prohibitâ  manducaret  carnes.  Vide  rationes 
apud  ipsum  Sancbem. 

Quœres  quintô ,  ad  quid  teneatur  ille  qui 
duo  diversa  vota  eniisit ,  unum  post  aliud  ,  in 
casu  quo  sint  incompatibilia.  Resp.  quôd  si 
vovens  sit  certus  de  snà  intentione,  votum 
adiniplere  débet  juxta  illam.  Item  utrumque 
votum  adiniplere  tenetur  si  possit.  Si  vero 
sint  incompatibilia  ,  tune  si  fuerint  œqualia  , 
débet  servare  priraum ,  scu  priùs  emissuni , 
cùm  boc  ipso  non  poluerit  se  obiigare  ad 
secunduin  inconipossibile  eum  primo.  Si  verô 
ina!qualia  extiterint  ,  lune  niajus  servare  dé- 
bet ,  nempc  illud  quod  est  arctioris  vinculi. 
Item  quando  vovens  certus  est  se  non  posse 
utrumque  votum  adiniplere ,  non  tenetur 
aliqiiid  pro  eo  alio  die  facere,  cùm  jara  per 
inipossibililatem  excusetur,  sicut  qui  propter 
infirmitalcm  non  potest  aliquibus  diebus  qua- 
dragesima;  jojunarc,  non  tenetur  alio  die 
supplere  jejunium,  aut  in  aliud  bonum  com- 
niutare.  Si  autem  vovens  dubitaret,  an  utrum- 
que votum  iniplere  posset ,  tune  non  valeret 
proprià  auctoritate  impletionem  unius  v.  g., 
jejunium  in  alium  diem  transferre,  aut  in 
aliud  opus  coramuiare  ,  sed  requireretur  au- 


PRiECEPTI.  2.54 

ctoritas  superioris.  Vide  Sylvestrum  v.  Voliim, 
2,  q.  17,  ubi  citât  D.  Thomam  in  i  Sent., 
dist.  ô8,  q.  1,  art.  4,  q.  1. 

Articulus  III. 
De  vulis  einissis  à  persoiiis  quœ  alleiius  poteslali 
subduiUur,  ac  de  eommdem  initaiione. 
D.  Thomas  de  hâc  matcriâ  tractât  in  istâ 
q.  88,  art.  8,  et  docet  quôd  non  polest  se  lir- 
miter  obiigare  per  votuni  in  bis  in  quibus 
alteri  subjicitnr,  sineconscnsu  sui  superioris. 
Ratio  est  quia  votum  est  promissio  Deo  facta. 
Nullus  autem  potest  per  promissionem  se  fir- 
miter  obiigare  ad  id ,  quod  est  in  potestate 
allerius ,  sed  soliim  ad  id  quod  est  in  suâ 
potestate. yuicumque  verô  est  subjeclus  alicui, 
quantum  ad  id  in  quo  est  subjectus  non  est 
suœ  poteslalis  facere  quod  vult,  sed  dependel 
ex  voluntate  alterius.  Item  quia  sub  promis- 
sionc  Deo  factà  non  eadit ,  nisi  quod  est  vir- 
tuosnm  :  est  autem  contra  virtutem  ut  id  quod 
est  alterius,  liomo  offerat  Deo;  et  ideô  non  potest 
omninô  salvaii  ratio  voii,  cùm  quis  in  pote- 
state alterius  constituius,  vovet  id  quod  est  in 
potestate  alterius,  nisi  sub  conditione,  si  ille 
ad  cujuspotestatem  pertinet  ,  non  contradicat. 
Ubi  Cajetanus  ait ,  quôd  opus  supererogationis 
à  subdito  promissum  sub  volo,  dupliciter  se 
habere  potest  ad  subdiium  voventem.  Primo 
ut  inhibitum  in  commuiii,  quale  est  peregri- 
nationis  votum  respecta  religiosi,  quia  non 
potest  absque  licentià  exire  extra  clausirum  , 
aut  ut  inbibitura  in  parliculari ,  quale  est 
opus  morlificationis  ,  verberando  se,  etc.,  si  à 
prselato  lieri  prohibeatur  religioso  absque 
licentià.  Secundo  ut  non  proLibitura,  puta  si 
religiosus  voveat  opus  orationis  quando  sibi 
vacat.  Si  igitur  subditus  voveat  opus  super- 
erogationis inhibitum,  subinielligiiur  conditio 
alfirmativa ,  ncmpe  si  superior  consenserit  : 
quoniam  aliter  maleria  voti  non  esset  opus 
virtuosura  :  votum  autem  est  promissio  Deo 
facta,  et  non  dcbct  esse  ridiculosa.  Unde  te- 
netur subditus  consensum  superioris  requirere, 
antequàm  sit  in  morà  persolvendi  votum  : 
nisi  enim  teneretur  requirere  superioiem  de 
relaxandà  inhibitione,  seu  concedendà  licn- 
tià,  vana  et  ridicula  esset  promissio.  Si  aulcm 
subditus  vovet  opus  supererogationis  non  inhi- 
bitum, tune  conditio  subintellecta  est  negativa, 
nempe  si  non  contradicat  superior.  R.tio  est 
quia  actus  supererogationis  qui  est  in  potestate 
superioris  non  inhibitus ,  est  verè  actus  vir- 
tutis  :  et  stante  conditione  non  inliibilionis , 


'235 


EXPOSITIO 


256 


esl  in  poteslalc  voventis  durante  condilionc  ; 
ergo  potest  esse  nialeria  voli  :  et  subditus  iu- 
teriiii  lenetur  sub  moilali  adiniplere  durante 
conditione  non  contradiclionis  superioris  ac 
etiam  de  lioc  nihil  scientis. 

Igitur  subditorum  vola  non  sunt  ipso  facio 
invalida  née  absolulè  et  firmiler  obligaioria , 
sed  niedio  modo  se  babent,  quoniam  obligant 
stanle  eonditione  subintellectâ,  scilicet  si  su- 
periori  plaeet  aut  non  ei  displicel.  Nam  sub- 
jectio  voventis  reddit  ejus  vota  conditionalia. 
Dixi  auleni  :  Si  ptacet ,  aut  non  displicet,  pro- 
pter  diversam  niateriani  voti  :  quia  si  votuni 
sit  de  rébus  subdito  probibitis,  lune  subinlel- 
ligilur  :  Si  siiperiori  plaeet.  El  lune  teneHir 
requirere  bonà  (ide  superioris  bencplaeituni, 
explicanilo  ei  suum  votura ,  ad  boc  ut  intégra 
lide  agat  cum  Deo  oui  promisit;  forte  enini 
concederet  superior  intelleclo  voto  ,  quod  ne- 
garet  nesciens  subditi  voluni.  Si  tanicn  subdi- 
tus lu  comniunibus  volis  petens  liceniiani ,  non 
sigiiilicet  quod  hoc  voverit ,  pulaiis  sibi  iioc 
sulliccre,  extusatur  pro  lune  ab  execulione 
voli  superiore  negante  liceniiani.  Non  tanieii 
propierea  voluni  esl  irrilaluni  ;  quia  ad  irrila- 
tioneni  voli  requiriiur  voluntas  superioris  ad 
irritandum  ;  quse  in  proposilo  non  intervenil. 
Uiide  renianet  obligalus  ad  petcndum  iierùni 
quando  prudentia  suadebit  petere  liceniiani 
operis  proinissi,  donec  irritelur  votuni.  Si 
verô  volum  sit  de  non  probibitis  subdiio,  tune 
subinteliigitur  :  Si  superiori  non  displicet.  lia 
quôd  lenetur  exeqiii  votum  quousque  supe- 
riori nolilicaium  sibi  voluni  displiceat.  lia 
Cajelanus  in  ulià(|ue  Suinuiâ. 

Si  superior  in  votuni  subditi  consenserit,  et 
poslea  sine  causa  legiliiiià  revocet  liceniiani  ac 
voluni  annullet,  valet  quidem  irritatio;  idco- 
que  non  tenetur  subditus  votum  iniplere,  quia 
clsi  superior  coiisenseril,  non  desinil  propier- 
ea esse  superior  ,  iiec  sibi  adiiiiit  poleslatcni 
irrilandi,  neque  actu  ac  de  facto  in  subdiluni 
adliuc  translulit  rei  proniissse  dominium.  Ve- 
riini  tune  superior  peccat,  quia  ex  qiio  jaui 
consensil,  sibi  iniposuil  obligationem  voluni 
licite  non  irrilandi,  nisi  accédai  gravier  causa, 
quàin  quai  sudiceret  ad  irritandum  inculpalè 
subditi  votuni  in  quod  aiitea  non  consensisset. 
Sicut  ergo  lune  peccarel  salleiu  venialiter,  sine 
causa  bonuin  opus  inipediendo  ,  ita  et  in  isto 
secundo  casu.  Inio  Cajelanus  vult  superioreni 
peccare  etiani  inortaliter  ;  quia  licet  apud  su- 
perioreni conscntientem  adbuc  reinanserit  do- 
ininiuni  iliius  roi  Deo  cxliilicnda; ,  remanet  la- 


nien  ligatum  ad  exhibendam  illani  Deo  ralione 
voli  subditi,  ac  de  consensu  superioris,  siequc 
tanquàni  delusor  cl  violator  vinculi  ad  Deum  , 
inorlaliler  peccat.  Igitur  irritatio  voli  nibil 
aliud  estquàm  ejus  annullatiofacta  à  superiore 
ex  ciijus  volunlale  pcndet  :  vel  quia  habet  do- 
minium supra  rem  promissam  ,  idcoque  sine 
illiiis  consensu  alienari  nequit  ;  vel  quia  habet 
potestaleni  dominalivam  supra  voluntatem  vo- 
ventis ,  et  libéras  iliius  promissiones  ;  vel  quia 
inbibcre  potest  aclum  proniissum  ,  et  conira- 
riuni  proecipere,  quae  irritatio  cùm  non  sit  pro- 
priè  aclus  jurisdictionis,  sed  dominii,  polest 
lieri  ex  levi  et  niodicâ  causa,  sicque  exeusari  à 
culpà  eliam  veniali,  tam  in  eoneedeiile  quiim 
in  petenle  Votuni  sic  irrilatum  deinceps  non 
obligat,  née  reviviscet,  sed  extinguitur. 

^  i.  De  votis  puerorum. 

Ccrtum  est  pueros  ante  usum  raiionis  non 
essevovendi  capaces,  quia  votura  esseniialitcr 
includit  deliberalam  promissionem  :  pueri  au- 
leni non  babent  deliberatam  rationem  ;  si  ca- 
reaiit  iliius  iisu,  sicut  et  ameutes.  Quando  au- 
leni adsit  sufliciens  usus  raiionis,  nequit  pro 
omnibus  cerla  et  uniformis  régula  assignari , 
cùm  aliis  ciliùs,  aliis  tardiùs  adveniat.  Et  qui- 
dem ex  juris  pr*sumplionc  ante  septeiiarium 
pueri  non  censenlur  babere  usum  raiionis,  lo- 
quendo  de  bis  qiia;  rcgulariler  et  comniiiiiiler 
coiitingunt.  Nam  ut  ait  D.  Thomas  q.  88,  art.  9, 
in  Corp.,  contingit  aliquando  propler  naturx 
disposilionem,  quae  legibus  humanis  non  sul>- 
ditur,  inaliquibus,  licet  paucis,  accelerari  ra- 
iionis usum,  qui  ob  hoc  dicunlur  doli  capaces. 
Et  tune  quantum  esl  de  se  ,  voto  simplici  pos- 
suni  se  obligare.  Si  enini  lune  possinl  se  obli- 
gare  diabolo  per  peccalum  mortale  ,  cur  non 
poteruiit  se  Deo  obligare  per  volum?  Unde  di- 
ligenler  atlendendum  est  an  sint  doli  capaces, 
an  sciant  discernere  quid  sit  Deo  vovere  ,  an 
possint  peccare  moriiliter?  Tune  enini  si  emit- 
tant  votuni  simples,  contrahunt  obligationem 
adimpicndi,  donec  à  pâtre  irritelur.  Hine  col- 
jigil  I).  Thomas  quôd  si  puer  vel  puella  ante 
annos  puberlatis  nondùni  habeat  usum  raiionis , 
nullo  modo  potest  ad  aliquidvoto  se  obligare: 
si  verô  ante  annos  puberlatis  altigil  usum  ra- 
iionis potest  quidem,  quantum  in  ipso  est,  se 
obligare  ;  ejus  lanien  votuni  potesl  irrilari  per 
parentes,  quorum  cura;  remanel  adbuc  subje- 
çtus.  llujusauteni  ralionem  assignai  S.  doclor 
dicens,  quôd  volum  simplex  habet  elfieaeiam 
ex  delibcralione  animi  quàquis  inlenditse  ob- 


2î)7  SECliNDI 

ligarc.  Qiiôd  autem  talis  obligalio  robur  non 
Iiabeat ,  dupliciler  polest  conlingere.  Uiio  qui- 
dctii  niddo  propter  defecliim  rationis,  sicul  pa- 
tcl  in  furiosis  et  anioniibns,  qui  voto  non  pos- 
snnl  obligari  ad  aliqnid  dùni  sunl  in  fiirià  vcl 
anionlià.  Alio  modo  quia  iile  qui  vovet  est  alle- 
riiis  poleslali  suiijeclus.  Et  ista  duo  concur- 
runt  in  pueris  anle  annos  pubertatis;  quia  pa- 
liuntur  rationis  defectum  ,  ut  in  pliiribus,  et 
sunt  naturalitcr  sub  cura  parcntuni  vcl  tulo- 
runi ,  qui  sunt  cis  loco  parcntuni  :  et  ideô  ro- 
rum  vota  ex  duplici  capiie  robur  non  habent. 
Si  verô  habuerint  usum  rationis  ac  fuerint  doH 
capaces,  ex  uno  lantùni  capiie  iiifirniantur  : 
non  enim  propter  boc  in  aliquo  eximuntur  à 
cura  parentum,  qua;  subjacct  legi  bumana; 
rcspicienti  ad  id  quoi!  frequentiiis  accidil.  Ve- 
rùin  quantumcumqiie  sint  duli  capaces  anle 
annos  pubertatis,  non  possunt  se  obligare  voto 
polennii  rcligionis  propter  Ecclesise  statutuin, 
quod  rcspicit  id  quod  in  pluribus  accidit.  Ratio 
est,  quia  solemnitas  voii  in  quàdani  spirituali 
benedictione  et  consecralione  consisiit,  ut  di- 
ctum  est  supra,  quœ  fit  per  niinislerium  Ecclc- 
six  :  ideô  soieinnizatio  voli  sub  dispensatione 
et  acceptaiione  Ecclesiaj  cadit,  qus  statuil  im- 
pubères ad  emittenda  solemnia  rcligionis  vota 
esse  inbabiles  ;  de  aliis  auîem  votis  secùs  est 
dicendum,  quia  non  tani  ad  setatcm  quàm  ad 
rationis  plénum  usum  spectant  :  sicquc  pueri 
doli  capaces  etiam  ante  annos  pubertatis  pos- 
sunt quocumque  voto  siniplici  se  obligare,  po- 
test  tamcn  à  parentibus  irrilari  ;  cùm  enini  ut 
plurimùm  non  ita  ralione  ac  judicio  vigeant, 
lex  ecclesiastica  ,  quae  respicit  id  quod  evenit 
ut  plurimîim  ,  voluntatem  illorura  in  càaelate 
parentibus  ac  tutoribus  subjicil.  Imô  Cajelanus 
docettunc  puerosdoli  capaces  posse  se  obligare 
voto  solemni  continentiae,  suscipicndo  sacrum 
ordinem,  cùm  Ecclesia  laie  votum  acceptet. 
Idque  ex  eo  patet  quôd  Ecclesia  exigit  à  tali 
puero  spontè  ac  libéré  ordinato  ,  ut  se  in  eo 
sacro  ordine  deliberatè  suscepto  recognoseat, 
cui  inseparabiliter  est  annexum  conlinentia; 
votimi  in  Ecclesia  occidenlali.  Quamvis  enim 
concilium  Trident,  sess.  2,  deReforni.  cap.  1 .', 
voluerit  neminem  in  sacris  admiiti  anle  annum 
aetatis  suae  vigesimum  secundum ,  si  tamen 
aliquis  ante  annos  pubertatis,  nenipc  decimum 
quartum  ,  spontè  susceperit  sacrum  ordinem, 
sibi  collalum,  ad  votum  continentix  obligatur. 
Verùm  de  boc  alii  judicent. 

Pater  et  lutor  etiam  vota  personalia  aut  rea- 
lia   aut  roixta ,   quse   fdius    impubes  emisil 


PR.lîCEPil.  2:,8 

exequenda  tenipore  pubertatis ,  aut  etiam 
alio  tempore ,  mortuo  pâtre ,  possunt  irri- 
tare;  quia  semper  vcrilicatur  quôd  fuerint  ab 
impubère  eniissa,  et  babeant  inhibitam  condi- 
tionem  pcndenlcm  ex  patris  consensu,  jure  ila 
(lisponeiile  ob  immaturum  ac  imbecille  impu- 
boruni  jndiciuni.  Ergo  cùm  in  adventu  puber- 
tatis nulla  facta  fuerit  mulatio  in  eo  voto,  si 
posl  cain  non  fuerit  confirmatum ,  pater  pole- 
rit  illud  irrilaro,  sicul  poierat  priùs.  Ita  Sylvesf. 
V.  Yolmn,  i,  q.  2,  in  fine.  Sotus  lib.  7,  de  Just. 
q.  3,  art.  1.  D.Anton,  p.  2,  tit.  11,  cap.  2,  §  7. 
Dummodô  lamen  lilius  posl  annos  pubertatis 
voium  ilUid  antea  facinni  non  confirmet  de 
novo  ac  ratificet,  quasi  jam  de  novo  vovens  et 
se  obligans  :  tune  cnini  in  votis  personalibus 
non  est  ampliùs  in  facultate  patris  irriiare, 
cùm  jam  filius  in  bis  sit  sui  Juris  :  secùs  dicen- 
dum si  filius  putans  votum  in  impubertate 
emissum  valere,  cum  illà  creduliute  illud  tan- 
lùm  ssepè  renovet  ac  implere  simpllciter  sta- 
tuât; tune  enim  nulla  additur  firmitas  voto 
praeccdenti  ;  ideôque  polest  à  paire  irrilari,  sed 
ad  conlirmationem  voli  requiritur,  ut  pubes 
tune  de  novo  voveat,  aut  saltem  atrimo  velil  ut 
votum  ante  pubertatem  emissum  valeat  tune, 
eliamsi  antea  non  valueril,  in  bis  scilicet  quae 
pertinent  ad  statum  vita;,  etc.  Imô  Cajela- 
nus 2-2,  q.  181»,  art.  5  ;  Navarrus,  cap.  12, 
num.  71;  Lopcz,  Valenlia,  cl  alii,  non  impro- 
babiliier  docent  patrem,  qui  non  irritavit  vola 
personalia  aut  realia  à  filiis  ante  pubertatem 
emissa,  ea  deiude  posl  pubertatem  irriiare 
posse,  si  filius  ea  lune  non  confirniàrit,  ob  sci- 
licet ralionem  jam  adduclam  ;  quia  nulla  facta 
est  mulatio  in  voto  ex  naturâ  suâ,  ex  hoc  quôd 
mutaia  fuerit  persona  filii ,  et  ut  babelur  in 
Reg.  juris  in  6  :  Quœ  à  principio  nonteneiit, 
tractu  solo  temporis  non  fmnanlitr.  Esto  enim 
quôd  tune  votum  irrilari  nequeal  ex  parte  ma- 
leria!  promissae,  ut  rcligionis  et  continentia;  ; 
polest  lamen  irrilari  ob  subjeciionem  volunla- 
lis  filii  ad  patrem  eo  tempore  quo  illud  volum 
emissum  fuit.  Cùm  igilur  illud  votum  filii  ini- 
puberis  emissum  fuerit  cum  dependeniià  ad 
consensum  patris  ,  adliuc  obligalio  ex  ilio  pen- 
det,  sicut  antea  pendebat  ;  fuit  namquc  volum 
emissum  sub  condiiione.  si  pater  consenserit, 
et  reverà  nondùni  consensit.  iNec  est  eadein 
ratio  de  voto  servorum.  Nam  datur  patri  facul- 
lasdispensandi  in  votis  impuberum  filiorum  ob 
deleclurn  firmi  judicii  :  datur  verô  potestas 
dispensandi  dominis  in  votis  servorum  ob  prse- 
judicinm  quôd  ipsis  irrogaïur  ;  quando  auienj 


239 

seivus  liber  cvasil,  lune  iiuUa  ejus  vota  sunl 
domino  prsjudicialia  ,  jamque  cessavil  oninis 
ralio  poiesialis  illins  in  seivum.  liinc  fil  ul  vola 
ali(jua  subditoi'uni  irrilata  à  superiore,  ccssanle 
slatii  subjetlionis  reviviscanl ,  ea  scilicel  qnae 
non  possunt  iiTiUiii ,  nisi  qtialenCis  supei iori 
praijudicanl,  qualia  sunl  vota  quœ  ab  uxoii- 
bus  aut  servis  eniillunlur  ;  alla  verô  nunquîun 
reviviscanl,  ca  niniirùm  qua;  irrilantur  ob  de- 
fectuni  maturijudieii  in  voventibus,  qualia  sunl 
vota  inipuberuni.  Quidam  lamen  volunt  paircin 
tune  solumnioclo  posse  irritare  vola  filii  in  im- 
puberlaie  emissa,  quando  solùni  post  annos 
puberlatis  illa  novil,  quia  tacilurnitas  lilii  ne- 
quilafferre  |)ra;judicium  pairiae  poleslaii,dunj- 
modô  statim  ac  illud  scii  coniradical  :  secùs 
verô  si  sciverii,  diim  filius  adhuc  erat  iinpuber, 
et  inlra  illud  lempus  ci  concessum  ,  non  irri- 
laveril,  quia  tacendo  consenlire  videlur. 

El  bœc  de  volis  filiorum  in  inipuberlale  fa- 
ctis.  Qnoad  ea  verô  quaj  eniillunl  post  pubcr- 
tatem,  D.  Tbomas  hic  art.  8,  ad  1,  ait  :  i  Quôd 
I  es.  quo  lionio  venit  ad  annos  pubertaiis,  si 
I  sit  libéra;  condilionis,  est  suae  polestalis, 
«  quantum  ad  ea  quai  pertinent  ad  suam  per- 
«  sonam ,  puta  quôd  obligel  se  religion!  per 
I   voluiB   vel   quôd   nialrimonium    conlrabat. 
«  Non  aulcm  est  su*  polestalis  quantum  ad 
I  dispensalionem  domcslicam  :  unde  circa  hoc 
«  non  polest  aliquid  vovere,  quod  sit  ratum 
«  sine  consensu  palris.  «  Vide  2-2,  q.  104, 
arl.  3,  incorp.  Exquibus  verbis  interlur  priniô, 
vola  personalia  à  liliofamiliàs  post  annos  pu- 
bertaiis emissa,  et  eliara  mixla  qu.-e  pr  se 
primo  respiciunl  personam,  ut  volum  casiita- 
tis,  religionis,elc.,  non  posse  à  paire  irritari, 
quia  in  rébus  quœ  pertinent  ad  electionem  sta- 
tus ,  filius  non  est  subjeclus  parenlibus.  Ilinc 
filiilaniiliàs  non  conscnlieniibus ,    imô   invilis 
parenlibus,  malrimonia  post  pubertalem  con- 
trahcntcs,  quamvis  graviter  peccciii,  ea  tamcn 
validé  ineuiil;   seu  lixc  malrimonia  sunl  qui- 
dem  illicila,  divinis  humanisque  legibus  prohi- 
bita,  el  i)unitione  digna  :  non  lamen  invalida, 
prout  déclarai  concilium  Trident,   sess.  24, 
cap.  1  de  Reformat,  matrimonii,  hisce  verbis  : 
I  Tamelsi   dubilandum   non  est    clandeslina 
f  malrimonia  libero  consensu  conlrahentium 
«  facta ,  râla  et  vera  esse  malrimonia  ,  quain- 
I  diù  Ecclesia  ea  irriia  non  fecit  :  et  proinde 
(  jure  damnandi  sunt  i'ii,  ut  eos  sanclasyno- 
(  dus  anailicuiale  damnât,  qui  ea  vera  et  râla 
<  esse  negant,  (juiciue  faiso  allirmant  malrinio- 
t  nia  à  fdiislamiliàs  sine  consensu  parenlum 


EXPOSITIO  -i60 

<  contracta,  irrita  esse,  et  parentes  ea  rata  vel 

<  irrita  facere  posse.  »  Idem  colligilur  ex  re- 

<  sponsis  Nicolai  papa!  1,  ad  c<uisulla  Bulgaro- 
rumcap.5,ctcxInnocenlio  papa  lll,deSpons3l. 
cap.  Ckm  adhuc.  cap.  Tiiœ  (ratemilali.  cap.  Tua 
nos.  Et  ex Alexandro  111,  cap.  Ciitn  olim,  eod.  lit. 
magisque  explicabiturinfrain  4  prœcepto.  Item 
filius  post  annum  14,  el  lilia  post  12  comple- 
tum,  possunt  volum  caslitalis  et  rcligionis 
eliam 'inviio  paire  licite  validèque  eniiliere. 
Necpater  illud  irrilandijus  liabet.  Ilem  conci- 
lium Trident,  sess.  23,  de  Regular.,  cap.  15, 
decernit  non  valere  professionem  nec  vola  so- 
leninia  religionis  anle  annum  decimum  scxium 
complelum.  Unde  ,  si  quis  anle  illud  lempus 
emillat  ea  vola ,  nnlla  ernnl.  Si  taineii  filius 
aut  lilia  etiani  inviio  paire  post  adeplum  et 
complelum  decimum  sextuni  aelalis  suae  an- 
num ,  velit  emillere  professionem  religiosam 
transacto  probalionis  anno  iniegro,  verô  pro- 
filetur  ac  erailiit  vola  solemnia  indissolubilia. 

Porrô  volum  solemne  religionis  ante  prœdi- 
clam  selalera  emissum,  proindeque  invalidum, 
non  habet  vim  voli  simplicis  :  ideôque  sic  pro- 
fessus  non  lenetur  ex  vi  illius  voli  ad  rcligio- 
nem  el  continenliam,  ut  probal  Cajetanus  2-2, 
q.  88,  art.  9,  et  declaravit  concilium  Trident, 
loco  cilalo.  Item  de  Regular.  in  G,  cap.  h  qui. 
El  cap.  Non  soliiiu  ,  habctur  quôd  lalis  anle 
légitimant  œtatem  professus  ,  polest  libéré  re- 
dire ad  seculuni  ;  quod  Ecclesia  non  diceret, 
inquit  Cajetanus,  si  iste  quantum  in  ipso  est, 
tenerelur  ad  religionem  aut  continenliam.  Vola 
lamen  personalia  el  mixta  filiorum  puberum  , 
qu:i;  palrise  polestali  prsejiidicant ,  et  grave  ac 
alicujus  momenli  afferunl  praejudicium  ,  pater 
irrilare  polest;  ut  si  filiusfaniiliàs  voverel  je- 
junia  exlraordinaria,  qua;  periculum  niorbi 
ipsi  afferrent,  ve!  si  toi  preces  el  exercitia  spi- 
rilualia  voverel,  qui«  forent  in)pcdinienta  pa- 
lerno  obsequio,  aut  studio  cui  ex  praeceplo 
palris  vacat  ;  quia  hœc  vola  jiiri,  poleslali,  cl 
domesticse  gubernaiioni  nocent,  cùmejusofil- 
cium  sit  curare  ut  filius  studio  aut  alleri  operi 
ad  vilam  transigendum  necessariô  incumbat  : 
lum  quia  ciun  islis  volis  la;dalur  jus  paternum, 
censenlur  illicila  ex  parte  maleria;.  Idem  di- 
cendum  quando  filius  vovit  principaliler  lon- 
gam  peregrinaiionem  ,  qtiam  sine  sumplibus 
exequi  non  valet,  si  taie  votinn  essel  nolabili- 
ter  pr;ejudiciale  gnbernalioni  dumils  et  palria; 
poleslali  ;  quia  lamen  sunqilus  sunt  quid  acces- 
sorium ,  quod  proinde  sequilur  naluram  prin- 
cipalis,  nenipe  pcrcgrinalionis,  mulii  doclores 


261  SECUNDI 

concciliinl  islum  filium  posse  sallcm  suspen- 
(lere  exoctitioiiem  Imjiis  voli  usquc  ad  lempus 
qiio  f'uoril  emancipalus  :  aut  ioiis;il(int  ad 
omnein  scrujjulum  amovendum  securius  esse 
pelorc  dispensationeraà  pradato,  qiuun  à  patre 
irrilari. 

Ctdligilur  secundo  ev  verbis  D.  Thoiiia;  su- 
pra relaiis,  omnia  vola  lealia  à  filio  posi  puher- 
laloni  emissa  usque  ad  vigosiniuni  qninUini  an- 
numconiplcluni,  aut  doncc  fueril  omaiicipalus, 
sou  extra  patriani  poleslalem  constitutus,  posse 
à  paire  irritari  ;  quia  hiBC  irritatio  non  funda- 
liir  in  defcctu  judicii  ad  vovenduni,  sed  in  de- 
leclu  inaleria;  prnpter  subjectioneni.  Ergo  ex 
duraiione  subjeciionis,  et  non  ex  œlate  pendet 
duratio  potcstalis  palrix  ad  irritaiiduni  fdio- 
runi  puberum  vota  rcalia;  tolo  auteni  boc  tem- 
jioro  lilii  sunt  sub  cura  parentnui  in  iis  qux 
pertinent  ad  dispensationem  bonorum  ,  ita  ut 
sine  parcnluni  b'ceniià  nibil  de  bonis  suis  dis- 
peiisare  valeant,  nisi  sinl  caslrer.sia  aut  quasi 
castrensia,  id  est,  in  belio  vel  in  oliicio  puldico 
acquisita, /f.  deMinoribus^ii  aiinoritm.  Ergo  pa- 
rentes vota  adoioscentum  realia ,  seu  ad  quorum 
impletioncm  requiruntur  suniptus,  v.  g,  dare 
eleemosynani ,  peregrinari,  etc.,  irrilare  pos- 
sunt,  duinraodo  etiam  non  sint  personalia  princi- 
p;  liter,  solùnique  realia  accessoriè;  ut  si  pubes 
prolitcatur  in  religionc  successionis  capaee,  eo 
ipso  dal  jus  monasterio  ad  bonasua,  non  pos- 
sunt  pater  et  tulor  isiud  dominium  inipcdire 
eaque  bona  relrabere. 

§  2.  De  vutis  conjiuja'.orum. 

Divusïhonias,  in4  Sent.,  dist.38,  q.l,  art.  1, 
q.  3,  ad  4,  ait  quôd  in  bis  in  quibus  uxor  viro 
tenetur,  et  ô  converso,  neuter  vovere  polest 
sine  niutuo  consensu,  sicut  patet  de  voto  con- 
linentiœ;  sed  quia  in  dispensatione  doniùs,  et 
reginiine  vila;  niulier  est  subjccla  viro,  et  non 
è  converso  :  ideù  vir  potest  in  talibus  vovere 
sine  consensu  uxoris  ;  sed  non  è  converso.  Et 
in  eodem  lib.,  dist.  32,  q.  1,  art.  4,  ad  2,  ait 
(luôd  alter  conjuguiu  dissentiens  voto  allerius 
non  peccal,  quia  non  dissenlit  ut  bonuni  illius 
impedial ,  sed  ne  sibi  prspjudieium  generetur. 

Ex  quibus  D.  Tliomse  verbis  colligitur  priniô 
quôd  vir  et  uxor  quantum  ad  votum  caslilalis 
ad  paria  judicantur,  ut  liabeiur  causa  32,  q.  1, 
can.  S/f/iiis,  et  doct't  D.  Anton,  p.  3,  til.  1, 
cap.  22,  §  2,  ubi  refert  DD.  Raymundum,  et 
Albertum  Magnum,  ac  tonent  coniniuniler  au- 
ctores.  L'nde  nequil  unus  conjux  sine  liceniiâ 
allerius  vovere  aliquid  qnod  directe  vel  indi- 


PRiECEPTl 


262 


reclè  lendai  in  prsejudicium  status  matrimo- 
nii  poslquàm  fuit  consumnialum.  Ut  enini  ait 
D.  Tbonias  2  2,  q.  88,  art.  8,  votum  est  tanlùm 
de  illis  rébus  quœ  nostrae  sui)jaceni  poleslati; 
non  autem  de  illis  in  quibus  aliquis  est  alleri 
subjeetus.  Cùm  igilur  conjux  non  babeat  cor- 
poris  potcstatem  quaniùm  ad  illum  actum,  sed 
in  alium  transiulerit ,  liuic  juri  nequit  praeju- 
dicium  aflerre  per  votum  casiitatis  et  aliarum 
reruin,  quibus  conjugale  dcbilum  aut  onininô, 
aut  non  ita  commode  reddi  posse  impediiur  : 
non  enim  potest  alienum  vovere  invite  illius 
domino.  Hincquando  malrimoniumest  ralum, 
sed  non  consunmiatum,  si  lune  conjux  eniittal 
voUini  siniplex  religionis  aut  assumendi  ordi- 
nem  sacrum,  est  validum,  et  obligal  ad  suî  ini- 
pleiioneni  ;  ila  ni  prima  vice  consummans  ma- 
trimonium  letlialiter  pcccel,  sivc  pelendo  debi- 
tum  sive  reddendo.  Veri'im  postea  licebit  ei 
pelere  et  reddere,  nisi  votum  simplex  castitatis 
eniisissct,  quia  tune  non  licet  pelere  debitum  , 
sed  tanlùm  reddere.  Soluto  lanien  nialrimonio, 
aut  facto  divortio  ratione  adulterii,  lenetur 
votum  adimplere,  prout  oslensum  est  supra 
arl.  2,  §  2,  vide  ibi. 

Si  vero  conjux  absque  licentià  allerius  iiujus- 
modi  vola  eniittat  religionis  et  ordinis  sacri 
post  consumnialum  malrinionium,  cutn  aninio 
lune  inqilendi,  et  pro  tune  se  obligandi ,  in  islo 
casu  votum  est  invalidum  ob  rationeni  mox  ad- 
duclain  :  secùs  si  votum  emiliat  pro  lempore 
soluti  malrimonii  aul  divortii  facii:  quia  tune 
votum  est  de  re  onniinô  licilà  et  sanctà  ,  im- 
plendà  lempore  quo  cessabit  omne  impediinen- 
tum.  Idem  dicendum  si  conjux  emitlat  taie 
volum  absolulc  et  sinqdicilcr,  nullum  in  suâ 
menic  ac  inlenlione  prseliniendo  lempus: 
nempe  quod  istud  votum  religionis  aul  ordinis 
sacri  valebit  pro  lempore  soluii  malrimonii , 
quia  non  est  prœsumeiidum  illicite  ae  per- 
peràm  boc  votum  emiiti,  quando  de  opposilà 
inlenlione  voveniis  non  constat ,  ne  delictum 
prx'sumatur,  ff.  Pro  socio  l.  merilo.  Ergo  cùm 
licite  licri  ncqueat  nisi  pro  lempore  soluti  nia- 
tiinionii,  concludendum  est  vovenleni  se  «d 
boc  obligare  voluisse.  Quod  si  emitlat  volimi 
simplex  casiitatis,  valet  et  obligat  ad  non  pe- 
tendum  debiluni;  tenetur  lanien  conjux  alleri 
petenti  reddere;  coque  soluto  nialrimonio  obli- 
gatur  ad  non  incunduin  aliud  malriniohium 
absque  dispensatione  ,  et  ad  abstinendum  à 
quovisaclu  venereo  pniiler  reddilioneindebiti: 
lalisijue  aetus  eril  sacrilegium  ,  uipoiù  coniia 
voluiu.  Non  potesl  lamen  conjux  absque  H- 


2«5  KXP 

cenliS  alterius  vovere  tnnc  castilatom  ciim 
aniino  iiec  pelendi  nec  rctidcndi  ilcbilum; 
imo  est  lethale  peccalum,  cùm  promittalur  Deo 
res  illiciia  inortaliler  conira  jusliiinin.  Hinc 
niulli  docent  voluni  non  pclcniii  doliilmn  ab 
uno  conjuge  absque  aliorius  liconlià  cmissiim  , 
validum  esse  ,  eiimqiie  sub  mortali  ad  non  pe- 
tendum  obbgare  ;  quia  conjux  ex  lege  matri- 
nionii  nonlenelur  debitiiin  petere,  sed  tanlùm 
reddere,  causa  53,  q.  5,  cap.  Dicat.  Iiem  quia 
cùm  non  petere  sil  liberuni  ac  opus  viriutis,  po- 
t _>st ess  •  niatsiia  volit: aliundc  verô id  non  est  in 
praejudiciuni  allerius  ,  sed  solius  vovenlis,  cui 
renunliare  potest.  Tandem  si  hoc  rcdundel  in 
aliquaie  allerius  conjugis  gravanien  ,  illiidsub- 
ire  lenelur,  cinn  conjiix  vovens  utotur  jure 
suo.  Addit  Sanchez  quôd  ad  iiuic  gravandni 
occuirenduin,  quoiies  iste  vovens  sentit  in 
conjuge  appclitum  coitùs,  aut  fornicationis 
pericuiuin  ,  potest  petere  debiluui  pro  eo,  quia 
tune  pèlera  ut  nios  geralnr  alteri  conjugi,  est 
poliùs  illi  reddere  tune  interprétative  petenti, 
ut  docct  D.  Tliomas  in  i,  dist.  38,  q.  1,  art.  5, 
q.  2,  ad  i.  Alii  verô  contrarinm  docent,  quia 
scilicet  nimiùni  foret  niatrimonium  onerosum 
alteri  conjugi ,  queni  semper  oportcret  petere 
ac  verecundiani  in  pelendo  subire.  llnde  lan- 
quàm  illi  prœjudiciale  ab  ipso  irritari  polest  ; 
ila  D.  Thomas  in  i  Sent.,  dist.  32,  arl.  t,  ad  5. 
Hancquesenientiam  probabil ioreni  exislimo  in 
casu  quo  vir  taie  votum  emitteret.  Nam  conira 
naturaleni  nuilierum  verecundiam  ,  uxor  sem- 
per cogerelur  petere  debitum,  indeque  niniiùm 
quàm  par  sit  gravaretur  :  ideôque  ob  istud  no- 
tabile  proprium  prœjudicinni,  videtur  eam  laie 
viri  votum  initare  posse.  Idque  colligilur  ex 
D.  Thoniâ  in  addiiionibus  ad  5  parleni,  q.  64, 
art.  5,  ad  1  et  2  argum. ,  ubi  dicit  ex  hoc  so- 
lùni  inferri  posse  virum  et  uxorem  in  pctcndo 
et  reddendo  debitum  non  esse  a'qnales  œqua- 
litale  quanlitatis  ,  non  vero  a;qualitale  propor- 
tionis.  Ex  lioc  enim  quôd  vir  nobiliorem  par- 
lent habeat  in  actu  conjugali,  naluraliler  babel 
quôd  non  ila  erubcscal  petere  debilimi ,  sicut 
uxor.  Et  inde  est,  quôd  uxor  ita  non  tenetur 
reddere  debitum  non  petenti  viro ,  sicut  vir 
iixori  qui  tenetur  ipsi  reddere,  eliamsi  expresse 
verbis  non  pelât,  solùmque  expressa  signa,  ap- 
pareant  voluntalis  illius.  Hinc  quamvis  uxori 
non  sitconcessum  vota  omnia  viri  irrilare,  po- 
lest tamen  omnia  et  sola  qu:r.  ipsi  pra'judicanl 
quoad  moder.ilam  dcbiti  reddilioiiem  ,  mu- 
luamque  coliabilationem ,  quia  (piantùm  ad 
hoc  uxor  acquisivit  polestatem  in  corpus  viri, 


OSITIO  2Bi 

nt  babetur  t  ad  Corinlii.  7.  Consequcnter  ,  si 
vir  absqne  uxoris  liceiilià  cas  preccs  aut  abs- 
linenlias  ac  vigilias  voveal  quœ  ejus  corpus 
ila  débilitent  ut  (iat  inipotens  reddendi  mode- 
rato debitum ,  possunt  talia  vola  quoad  ex- 
ccssuni  uxori  pra;judicianlem,  ab  eàdem  irritari. 
Quando  volum  caslilatis  post  malrimonium 
consummatum  fuit  emissum  ab  uno  conjuge 
cuni  consensu  et  liceniiâ  alterius ,  aliqui  di- 
cunt  conjugem  post  eam  licentiam  daiaui  non 
posse  ampliùs  exigere  debitum ,  quia  videtur 
juri  suo  renuntiàsse,  perinde  ac  si  dedisset  li- 
centiam ingrediendi  religioneni  ac  profiiendi  ; 
aliàs  prœdicla  licentia  i'oret  inulilis.  Alii  verô 
asserunt  quôd  si  nihil  aliud  specificetur,  hu- 
jusmodi  volum  uullatenùs  oUicit  juri  conce- 
denlis  licentiam  ,  sed  subintelligendam  esse 
banc  tacitam  conditionem  ,  nempe  ut  vovens 
se  obligel  quidem  ex  parte  suâ  ad  continen- 
tiam  ,  sed  absque  conjugis  praejudicio  ,  ila  ut 
petere  nequeal  ,  tamen  reddere  leneatur  ;  ca 
quippe  videtur  esse  allerius  conjugis  intentio, 
dùm  de  contraria  non  constat;  addunt  nihilo- 
miniis  quôd  si  non  coactus  nec  ignarus  ex- 
pressam  concfesseril  conjugi  licenliani  vovendi 
oninimodam  castilaiem ,  et  etiam  non  red- 
dendi debilum  ,  adhuc  potest  validé  quoad  hoc 
volum  irrilare  ;  verùm  niortaliter  peccat  ,  si 
absque  jiistà  causa  facial  :  secùs  dicendum  si 
jusia  causa  subsit,  nempè  si  sit  pcrsona  juve- 
nis  et  in  periculo  incontinenliae  versetur  : 
faclà  aulem  liàc  irritatione  ,  non  est  ampliiis 
culpa  in  pelendo  debito;  et  aller  conjux  tene- 
tur reddere  quia  cessavit  obligatio  voti,  cura 
aller  pelendo  censeatur  illud  annullare.  Quôd 
autem  absque  justà  etiam  causa  validé,  quamvis 
illicite  cl  cum  peccato  possit  istud  volum 
quoad  redditionem  debiti  irrilare,  inde  colli- 
gilur quôd  per  eam  licentiam  non  abdicavit  à 
se  jus  jusiiliœ  quod  babel  in  corpus  conjugis  , 
sicque  nonnisi  rem  suam  petit ,  licel  modo 
indel)ilo:  conjux  tamen  vovens  tenetur  non 
petere  ,  ac  soluto  malrimonio  à  secundis  nu- 
ptiis  abstinere,  et  ad  cseteros  caslilatis  aclus  in- 
tégré obligatur  ex  hoc  voto.  An  verô  possit  et 
lenealur  buic  petenti  cum  peccato  debilun; 
etiam  reddere,  alii  negant,quia  pulanl  luijus- 
niodi  revocationem  licenlia;  ac  irritationem 
voti  esse  nullam.  Item  quia  reddendo  consen- 
tiret  et  cooperaretur  allerius  peccato.  Tandem 
quia  I).  Thomas  2-2,  q.G2,  arl.  5,  ad  1,  docet 
non  esse  reslilueiidum  deposiuim  aut  solven- 
dum  debitum  quando  probabililerapparel  hanc 
redditionem  domino  peienti  fore  nocivam, 


265  SECUNDI 

Alii  affirmant,  quia  hœc  licenlia  non  licro- 
gat  juri  petcndi  qiiod  liabet  conjux  qui  non 
vovit,  et  consequcnter  Iiabet  jus  ut  ipsi  debi- 
tum  rcddalur ,  ncc  inducit  aliquod  pacium 
justilia;  per  quod  vovens  abdicel  à  se  illud  jus 
justiliœ,  sed  lantùm  facit  ut  conjux  vovens 
obligelur  ex  virlutc  rebgionis  ad  non  peten- 
duni  ;  non  voro  quod  non  teneatur  ex  juslilià 
ad  leddendum  alteri  quod  suum  est  referendo 
banc  debili  ledditionem  ad  bonum  lionestuni , 
scilicet  ad  (idem  promissam  in  raatrimonio  et 
juslitiam  servandani.  ISec  lefcrt  quod  altcr 
conjux  petendo  peecet.  Nam  et  quando  petit 
solius  deiectationis  gratià  ,  pcccat  venialiter  ; 
et  tamen  reddens  nullo  modo  peccat  :  dûm 
cnira  opus  non  est  de  se  nialum,  imô  est  debi- 
tuni ,  solùmque  ellieitur  nialum  ex  fine  aut 
intentione  malà  pctentis ,  aut  ex  alla  circum- 
stantià  exlrinseeà  operantis ,  tune  illud  red- 
dens non  ceiiselur  conscntire  nec  eooperari 
peccalo  illius  ;  quia  non  coopcratur  jiroptcr 
eumdcm  finem  ;  sed  alium  bonestum  babet. 
Igitur  in  casu  proposito ,  quamvis  conjux 
\ovens,  alleruni  pctenlem  corrigere  ac  preci- 
bus  averterc  debeat  ;  si  existimet  se  prolieere 
posse,  ad  hoc  prseslandum  charilate  impellente  ; 
si  tamen  adbuc  urgeat  ac  à  petitione  desisterc 
noiit,  potest  lune,  imo  débet  reddere  debi- 
tum,  ciun  ad  id  ex  justilià  teneatur.  Tandem 
quando  uterque  conjux  communi  consensu  et 
voluntate  anibo  castilatem  voverunt ,  adeo  le- 
nentur  illud  votum  servare,  ut  si  ante  obtcn- 
tani  dispensationem  coeant,  saciilegium  com- 
niitlant;  lune  enim  neuler  absque  peccalo 
morlali  pelere  debitum  aut  reddere  potest  ; 
quia  uterque  renunliavit  juri  suc  quod  babebat 
in  corpus  allerius,  proptcr  quod  poteralejus 
votum  castitalis  irrilare  ,  libcratquc  boc  ipso 
alium  à  servitute  et  obligalione  reddendi  de- 
bitum, ac  se  privai  jure  petendi,  sicque  aller 
non  lenetur,  imô  neque  polesl  licite  reddere. 
Et  rursùs  volo  castitalis  obligatur  conlinere , 
ncc  potest  absque  sacrilegio  cum  alià  forni- 
cari  ;  quod  si  copulam  extra  nialrinionium  ha- 
bcat ,  aller  conjux  non  eximilur  proplerea  à 
volo  quia,  obligalio  unius  ab  allerius  quidem 
obligalione  pcndct,  non  tamen  ab  observanlià 
voti  allerius.  Caus.  33,  qua;st.  5,  cap.  Quod 
Dca.  Quamvii  auteni  per  talc  voluni  conjuges 
absolvanlur  à  debili  conjugalis  usu,  minime 
tamen  à  niutuà  cobabitatione  aliisque  obse- 
quiis,  quia  illa  non  connectuntiir  necessariô 
nec  dépendent  à  debili  obligalione.  Verùm 
non  teneniur ,  nec  dcbenl  in  eodem  lecto  si- 

TII      \IV. 


PR/ECEPTI.  26G 

mul  recumbere  ,  ob  probabile  pericnlum  in- 
continenliie.  Quod  si  post  muUiuin  illud  casli- 
latis  votum  sibi  rcmillanl  illam  juris  rcnun- 
lialionem  in  corpus  suum  ,  siliique  exigendi 
et  reddendi  debitum  conlerant  poteslatem  ; 
crunt  quidem  sacrilcgi  voti  transgressores; 
Yeriim  remissio  tenebitet  erit  valida,  quamvis 
illicila  ;  sicut  et  qui  vovit  de  non  veridendo 
cquum,  si  postea  vendat,  lenel  venditio  ,  liccl 
sit  sacriloga  cl  pcccaminosa.  Unde  isli  conju- 
ges poslea  teni'bunlur  reddere  debitum  alteri, 
lanquàm  ad  pristinam  servitulem  rcdacli  : 
neuler  tamen  polerit  sine  peccalo  pelere  ob- 
slanle  volo  ,  nisi  prius  dispensationem  obli- 
neant.  Observandum  quôd  si  conjugali  verè 
non  emiseriiit  voluni  conlinenlia;,  sed  solum- 
niodo  pactum  inter  se  fecerint,  proposuerinl, 
aut  renuiiliaverinl  simpliciter  de  non  pelendii 
debilo,  lune  licite  pos-sunt  non  conlinere  ac 
redire  ad  usuni  matrimonii,  silii  inviceni  ré- 
mittentes ac  dissolvcntes  istud  pacluni  ,  pro- 
pler  periculuni  incontinentix;  imô  si  adsit 
laie  periculuni ,  per  Ecclcsiam  cogcndi  sunt 
adredeundum  in  pristinum  slatuni,  quia  tune 
ista  convenlio  ccnselur  icmeraria  et  peri- 
culosa. 

Colligitur  secundo  ex  vcrbis  D.  Tbonia!  su- 
pra relalis,  quodvir  et  uxor  in  direclione  ac 
gubernatione  domùs  et  familia;  non  sunt  pares. 
Nam  vir  est  caput  mulieris  ,  quœ  proinde  est 
ipsi  subjecla  in  dispensatione  domiis  ac  regi- 
mine  vila;  :  ideôquc  maritus  vola  mulla  uxoris 
circa  bujusmodi  irrit:ire  polesl ,  qu.i;  è  con- 
verse si  essent  à  marilo  facta  ,  uxor  irrilare 
non  possel,  nisi  aliunde  actui  conjugali  all'er- 
rent  prœjudicium,  prout  jani  diclum  est.  Sic 
vir  absque  consensu  mulieris  potest  vovere 
eleemosjnas  ,  peregrinationes  non  niultiiai 
longas,  aliqua  jejunia,  domicilium  ad  loca  pia 
Iransferre,  et  similia  quœ  uxor  ncquil  in  iiare, 
nisi  forent  prœjudicialia  debilo  reddendo  :  si 
lamen  eadem  vola  ab  uxore  emiilanlur,  vir  ca 
potest  irrilare  ,  non  solîim  quando  sunt  iu 
pra?judicium  actùs  matrimonialis,  ut  niniia; 
abstinentiae,  gestatio  habilùs  rcligiosi ,  et  alla 
per  quœ  nialrinionium  rcddi  polesl  odiosum  , 
in  quo  vir  cl  uxor  sunt  paris  conditionis  ;  sed 
etiam  quando  sunt  in  prœjudicium  domùs  et 
faniiliœ,  ut  largœ  eleemosynœ  ,  vigiliœ  extra 
domum,  peregrinationes,  audilio  plurium  llis- 
sarum  in  unà  die  feriali,  aliaque  similia  vota 
ab  uxore  lacla,  sivc  ante,  sive  post  malrinio- 
nium.  Vir  enim  irritarc  autnieliùs  suspcnJere 
potest  vola  uxoris  ante  nialrinionium  emissa, 


2(;7  EXPOS! 

ne  corum  excciilionem  impcdire  pro  temporo 
coiista'jlis  malrinionii;  ila  lamcn  iit  eo  disso- 
luto  rcviviscaiil.  Caus.  53,  q.  S,  cap.  h'clml. 
Qiiaiiivis  ciiim  actus  liber ,  quo  mulier  aille 
inairiinoniiim  vovit ,  non  fuerit  viro  subjcctus, 
cl  sil  mninô  pratcriliis,  nialeria  tamen  illa 
volo  proniissa ,  est  jani  plané  viro  subjecla , 
qiialeniis  polesl  in  pia;jui.lieiuni  illins  rcdiin- 
dai'c. 

Quidam  auctorcs  docent  mariluni  oinnia 
prorsiis  usoi'is  vola  inilo  malriinonio  cmissa  , 
cl  pro  lune  iinplenda  irrilare  possc  ,  nullo 
cxc  plo  ,  eliam  vola  non  menliendi  el  ser- 
vandi  prxcepla  ;  idqsic  probari  polest  ex  D. 
Tliojnà  2-2,  q.  88 ,  art.  8,  ad  3,  ubi  comparai 
iixorem  religioso  in  vovcndo,  dicons  quia  nul- 
lum  lempus  f?t  exceplum  in  quo  pra;IalHS 
non  possil  rcligiosum  circa  aliquid  occupare  : 
nullum  voluni  rcligiosi  est  linnum  nisi  sit  de 
consensu  pra:;lali ,  sicut  ncc  volum  puella; 
oxislenlis  in  domo  nisi  sit  de  consensu  palris, 
nec  u.voris  nisi  de  consensu  viri.  Ergo  sicut 
])ra'lalus  iiabel  doniiniuni  volunlalis  subdili, 
cl  polest  in  univcrsum  cjus  vola  irrilare  ,  ila 
cl  marilus  rcspeclu  uxoris  ;  cùm  cnim  mulier 
sil  lovis,  imprudcns,  el  faciiis  in  vcrbis  ac 
proniissis,  idcù  Deus  siibdidil  ejus  volunlatcm 
\iro  suo  in  volis  cmittendis.  Numproriini 
cnp.  50,  caus.  53,  q.  5,  can.?ioliiii.  El  can.  Ma- 
nifesliim.  Et  can.  Fin.  nuUunique  est  icnipus 
quo  non  possil  vir  uxorcm  ordiiiare  in  bonani 
guberiialionem  doniùs  et  faniilia;.  Tandem 
quamvis  lixor  non  sit  subjecla  viro  quoad 
nialc-riam  prtcceplorum  divinoruni  ,  tanicn 
subdila  est  quoad  novam  illani  olligalionem 
servaudi  ex  volo ,  quam  sibi  imponil. 

Dicendum  lamcn  videlur  virum  posse  dun- 
laxat  irrilare  uxoris  vola  sine  cjus  liceniià 
cmissa,  quœ  sunl  in  pra;judiciuni  domùs,  la- 
miliae  et  aclùs  matrimonialis  ;  quia  taniùm 
quoad  ea  uxor  est  viro  subdila.  Nam  in  volis 
solummodo  polest  subdi  viro  rationc  maleriae 
pncjudicialis,  non  autcni  quoad  vobinlalcm  se 
voto  obligandi  absquc  viri  pra'jiidicio.  Qiiia 
malrimonium  per  se  primo  et  uliimalè  ordi- 
nalur  ad  bonmn  prolis  cl  lamiliic.  Ergo  pro- 
pler  illud  lanlùm  subdilur  viro,  qui  proinde 
jion  est  capul  ejus  spiriluale,  sicut  snporior 
respeclu  religiosi,  sed  polilicum,  in  ordiuc  ad 
communilalem  nionaslicani.  Idque  colligiliir 
ex  vcrbis  D.  Tiiomx  in  iniiio  bujus  parag.  rc- 
lalis ,  quibus  indical  solunnnodù  uxoreni  le- 
neri  viro  in  dispensalione  domùs  et  familiaî  ; 
cl  eliam  2-2,  q.  101,  arl.  5.  Ncc  in  loco  pro 


no  268 

primii  scnlcntiâ  tdduelo  S.  doclor  intendit 
facere  comparalioncm  cequalitatis,  sed  tantùm 
proporlionis  iiiler  uxorcm  et  rcligiosum  quoad 
vola.  Potcsl  igiluruxor  absque  marili  licenti.î, 
allqua  vola  facere,  ut  recilandi  aliquas  prcces, 
largiendi  cleemosynas  ex  bonis  quorum  Iiabet 
(lominium  el  liberam  adminislralionem,  non 
menliendi ,  elc.  Qux  vir  pcr  se  loquendo  non 
polest  irrilare  :  non  cnim  est  dominus  materia; 
voli  ncc  volunlalis  uxoris  vovenlis,  nisi  quoad 
illa  qua;  sunt  in  suum  pra'judicium. 

§  3.  De  votis  Religiosonnn. 

D.  Thomas  2-2,  q.  88,  art.  8,  ad  3,  ait: 
1  Quod  religiosus  subdilus  est  pralato,  quantum 
I  ad  suas  operaliones  sccundiim  prot'essioncm 
«  rcgulac.  El  ideô ,  cliamsi  aliquis  ad  lioram 
t  aliquid  facere  possit,  quando  ad  alia  non  oc- 
<  palur  à  prrclalo  :  quia  lamcn  nullum  lempus 
c  esl  exceplum,  in  quoprœlalusnon  possileum 
I  circa  aliquid  occupare:  nullum  volum  reli- 
(  giosiesllirmum,nisisilde consensu  prxlati.  i 

Lbi  S.  doclor  duo  dicil  :  primùm  directe 
respondel  objcciioni  sibi  faclae  ,  nempe  quôd 
rcligiosi  possunl  aliqua  facere  absque  liceniià 
pra;laiorinn,  piiladlcere  aliqiios  psalmos.  Ergo 
niultô  magis  promitlere,  eô  quôd  ma  jus  sit 
facere,  quàm  promillere.  Cui  argumcnlo  re- 
siiondel  S.  doclor,  quod  elsi  ad  horam,  etc. 
Secundo  slaluil  islud  principium  slatim  in 
iiiilio,  nempè  quod  religiosus  subdilus  est 
prœlalo  quantum  ad  suas  operaliones  ,  sccun- 
diim professioncm  regulœ,  quà  abdicavil  à  se 
dominium  suœ  person;c,  volunlalis,  oporalio- 
luim  et  rcruin  ;  quod  iranslulit  in  pra;lalum 
ècujus  nutu  dcpendcl;  ila  ul  non  silampliùs 
siii  juris  ncc  liabeal  proprium  velle  aut  pro- 
priiini  nolle,  silque  quasi  morluus  civililer  et 
spirilualiler  niundo.  E  quibus  reclè  infert 
islam  conclusioncm  nempè  quôd  :  Nullum  rolum 
rdigiosi  esl  firmuni,  nisi  sit  de  consensu  pnvlali, 
qui  geril  vices  Dei.  Cajeianus  bîc  ,  Sylvcster  v. 
Voinm  5,  q.  3,  clalii  voluni  D.  Tbomam  loqui 
lanlùm  de  volo  propriè  sumplo,  quod  scilicct 
esl  de  mcliori  bono  seu  de  opère  consilii  et 
supcrcrogalicnis.  Polesl  cnim  praîlalus  reli- 
gioso suo  subiiiio  quodiibet  supercrogalionis 
opiis,  prœlCr  iransilum  ad  arcliorein  religio- 
iifiii  inbibere,  quia  islcc  operaliones  possunl 
ordinari  ad  ea  quœ  sunl  régula;  ;  in  quibus  re- 
ligiosus direclù  subdilur  prailalo  suo;  sic  et 
oniissiones  supercrogalionis,  sallem  indirecte 
cl  rcduclivèad  rcgulam  ordinari  possunl.  Cùm 
igilur  omiic  volum  habeat  pro  matcriâ  opcra 


^0  SECINDI 

tiones  aut  oraissiones  ipsras  religiosi ,  coiise- 
qucns  est  ut  icligiosus  non  sit  dominus  mate- 
rix  volo  promissae ,  cùni  religiosus  sit  subtiilus 
proclalo  in  omnibus  oiicralionibiis  exerccndis 
et  oniittendis  ,  quœ  non  siint  de  necessitate 
saluiis  aut  pcccata,  excepte  exercitio  exce- 
donle  caqua»  sunt  reguUe,  aut  transita  ad  a!- 
tioieni  religioncm  vel  slatuni.  Qnando  religio- 
sus vovet  facere  ea  qua;  sunt  slatuta  in  régula, 
uljejunarc  in  ferià  sextà.silenliuintencre,  etc. 
laie  votum  est  de  re  siipererogalionis,  quando 
fit  de  liis  qu3C  sunt  dispensabilia  à  praslalo  ; 
quia  est  de  bis  qua;  sunt  religioso  exdispensa- 
lione  licita,  et  ad  quorum  opposita  potest  cogi 
à  prailato,  ut  quod  cœiict  in  aliquà  ferià  sextà, 
etc.  Tune  enini  pra;latus  liane  cœnam  de  illi- 
cità  secundùni  constitutionem  ,  facit  licitam 
per  dispensationein  ;  et  oppositum  bis  obser- 
vantiis  est  quandoque  opportunum  ad  ea  qua; 
sunt  rellgionis,  et  propterea  commissa  est 
pr:i;latis  auctoritas  dispensandi.  Ncque  istud 
est  aliquid  prxciperc  contra  aut  pra;ter  regu- 
lani,  sed  secundùm  rcgulani  ,  quae  dat  illis 
auctorilateni  dispensandi ,  factàqnc  dispcnsa- 
tione,  régula  non  obligat  quantum  ad  istud 
opus.  Quando  verô  votum  religiosi  csset  de  eo 
ad  quod  quis  divinâ  loge  obligatur  sub  morlali, 
ut  non  furandi,  non  oceidendi:  vel  sub  veniali, 
non  diceiidi  inendacium  olliciosuiu,  aut  ver- 
bum  oliosuni ,  etc.,  taie  votum  est  lirnuim  , 
non  minus  quàni  si  à  secularibiis  (îeret,  quia 
non  est  de  bis  qua;  subsunt  poteslati  piaelali 
directe  vel  reduclivè,  nec  quoad  qualitalem  ; 
ut  sciliccl  de  illicitis  possit  facere  licita;  nec 
quoad  exercilationcm,  ut  scilicet  illas  opera- 
liones  vel  earum  oinissiones  à  subdito  exe- 
quendas  pra;cipore  valoat.  Unde  bujusmodi 
vola  irritare  nequit  ;  sed  potest  prœlaïus  ea 
commulare  nominc  Dei  :  et  quandoque  sunl  iia 
indiscrcta  ut  vovcns  puniri  mcreretur  pro  co 
quùd  tanio  periculo  se  exponil  peccandi  moi- 
laliter.  Nec  oporluit  D.  Tbomam  liaic  vola 
specialiter  excipere,  quia  ulsoepé  diclum  est, 
non  sunt  nisi  large  et  impropriè  vola. 

Non  désuni  lainen  alii  conlrarium  doccnlcs 
quia  licet  praelalus  non  sil  absolulè  dominus 
materiae  prœceplorum  ,  qualciuis  subdilus  ad 
cam  obligatur  prœecplo  divino  et  nalurali  : 
benè  taraen  qualenûs  subdilus  novo  vinculo 
obligari  vel  non  qbligari  potest ,  per  obliga- 
tionem  pcculiarom  viilutis  religionis  orlam  ex 
volo,  qua;  ciim  introflucla  sil  tanliim  ex  sub- 
dili  volunlale ,  cujus  dominium  babel  prœla- 
tus ,  consequenler  illud  volum  iriilare  potest 


PRiECEI'TI.  270 

absque  suo  consensu  emissum  ,  aliaquc  omnia 
vola  regubiriler  loquendo ,  cxceplis  subslan- 
lialibus  religionis  ,  iicnipe  tribus  solemnibus. 
Item  exceplo  volo  iranseundi  ad  arcliorcm 
religionem,  quia  in  cap.  Lied  de  rcfjnlaribits , 
jus  canonicnm  illud  à  polcslaleprxlatorum  exi- 
mit  ,  conccdendo  monacbis  liberam  bujus 
Iransitùs  facullalem  ,  petilo  sailem  ,  licet  non 
oblenlo  superioris  consensu.  Vide  D.  Thom. 
q.  189  ,  art.  8.  Halio  est ,  quia  cùni  volunlas 
religiosorum  plenè  quoad  omnia  alia  vota  sit 
subjecla  ,  ila  ut  jure  possit  prohibere  illis  no 
novis  se  volorum  vinculis  obslringanl ,  sem- 
|ierque  censeanlur  condilionala  raiione  talis 
subjectionis,  nicrilô  poterit  irritare  vota  illa, 
libéra  obligalione  nova  factâ  :  sicquc  univer- 
saliter  vcrilicanlur  verba  bœc  D.  Thomae  : 
Nutlum  votum  religiosi  est  firmum,  nisi  sit  de 
consensu  prœlati.  Nec  propterea  peccant  reli- 
giosi voventcs  ,  cùm  non  facianl  aliquid  quod 
de  jure  facere  non  possint.  Ut  enim  ait  D. 
Thomas  q.  88,  art.  8,  ad  4,  licet  volum  eo- 
rum  qui  sunl  aliorum  poteslati  subditi ,  non 
sit  ûrmum  sine  consensu  eorum  quibus  subji- 
ciunlur  :  non  lanien  peccant  vovendo,  quia  in 
eorum  volo  iiUelligilur  débita  condilio,  scilicet 
si  suis  supcrioribus  placueril ,  vel  non  reni- 
lanUir. 

An  autcm  vota  religiosi  siue  superioris  con- 
sensu eniissa,  sint  eiiani  valida  ,  ila  ut  inlc- 
rim  ipsum  obligent,  donec  fuerint  à  pra;lalo 
irrilala  ,  aut  ad  lioc  sil  necessaria  ejus  confir- 
malio  et  ralilicatio,  sub  lite  est.  Sylvester  v. 
\otum  3  ,  q.  3 ,  refcrt  duas  senlentias.  Quidam 
enim  neganl  illud  volum  lenere,  et  rcbgiosuni 
non  obligari  volunl  ad  illius  iinpiclionem,  cà 
quôd  consideratà  bumanà  fragilitale  et  reli- 
gionis onere  ,  nulla  obligatio  addi  polesl  abs- 
que  periculo  pra;judicii  observantiuî  eorum  .id 
quœ  Iciielur  ex  vi  suas  professionis,  et  sino 
periculo  reddendi  se  onerosum  aliquando  pra> 
lato  suo  cl  aliisfralribus  cum  quibus  vivil,  pro- 
pler  solliciludincs  et  singularilates  islorum  vo- 
vcnlium  ;  quod  Ecclcsia  considcrans  et  simul 
arcliludinem  professionis  religiosa?,  qute  tanlai 
csl ,  ut  omnia  alia  vola  in  volum  professionis 
commulari  possint,  voluit  auctorilale  Dei,  nul- 
lum  aliud  posse  supeiaddi ,  proplcr  vitanduni 
periculum  Iran-'gre.'isionis  ,  ut  coliigitur  e.ï 
causa  33,  q.  5,  can.  Noluit,  et  causa  20,  q.  5, 
can.  Monaclw.  Ergo  religiosus  quantum  est  in 
se  non  obligatur  ad  implelionem  voti  à  se  cmissi 
absque  assensu  superioris ,  ul|>ole  quod  est 
ipso  jure  nuUum.  Alii  verô  ajUnu^nl  volum 


271 

esse  validum  ,  el  voveniem  quantum  est  in  se 
ad  illius  impletionem  teneri ,  quousque  à  prae- 
lato  rcvocctiir  :  Uim  quia  in  illo  canone  ilo- 
r.aclio  ,  cui  innilunlur  adversarii,  sic  liabelur  : 
Monacho  non  licel  vota  vovere  sine  consensu  ab- 
bâtis.  Si  aiilein  voverit,  frangendum  erit.  Quasi 
ipso  jure  non  fractura  ac  nullum  :  lum  quia 
D.Tliomasdicit  tanlùui,  hujusmodi  votuni  non 
esse  firnnim ,  quia  scilicet  irritari  potesl  :  non 
lamen  proplerea  sequilur  esse  de  facto  irri- 
lum  et  nullum  :  tum  denique  quia  in  hujus- 
modi volis  subintelligilur  tacite  isla  condilio  : 
Si  superior  non  conlradicat.  Ergo  valent 
quousque  renitaïur  prœlalus. 

Respondco  tamen  ex  diclis  supra  art.  5 , 
quôd  si  votum  fuorit  emissum  de  materià  pro- 
Iiibità  à  pnclato  in  generali  aut  in  parliculari  , 
vel  de  niatciià  pnpjudiciali  regulre  et  consti- 
tuliouibus,  non  valet,  nec  vovens  anlc  con- 
sensum  allirmalivum  pra;lati  loUenlis  proliibi- 
lioneni.aul  dispeiisantis,  potest  illud  iinplere. 
Et  in  lioc  sensu  vera  est  priuia  sententia. 
(juando  vcrô  non  est  de  re  prohibità  aut  prae- 
judiciali ,  lune  anie  prselali  consensuni  est 
validum  et  obligatorium  quamdiii  pr.Tclalus  non 
irritaveril  aut  dispensaveril ,  quia  isla  mate- 
lia  est  in  se  licila ,  et  subintelligitur  conditio 
iiegaiivi,  ncnipc,  si  prœlatus  non  conlradicat, 
me  obligo  ac  prom^llo  Deo  dicere  seplem  psal- 
mos ,  aut  jojunare  ferià  Icrlià,  etc.  Proindcque 
liujusniodi  voluin  obligal ,  quousque  accédai 
prœlali  prohibilio  aut  irritalio  :  liberumque 
est  religioso  taie  votuni  nianifestarc  aut  cc- 
lare  prailato,  si  commode  illud  implere  va- 
leat.  El  in  islo  sensu  vera  est  sccunda  sen- 
tentia. 

Prailatus  irritare  pnlest  vola  quse  rcligiosus 
professus  anlc  religionis  ingrcssum  cmiserat 
jioliori  jure  quàni  marilus  ca  vola  uxoris  irri- 
larevaleat,  cùm  rcligiosus  plus  subdalur  pra;- 
lalo,  quàm  uxor  viro.  Addc  irrilalioncm  non 
esse  tune  nccessariam,  cùm  omnia  vota  juris 
aucloritalc  ccssonl  el  commulcniur  in  vola 
solemnia  prolessioiiis  religiosa; ,  ut  habclur  de 
volo  ac  voli  rcdcmpl.,  cap.  Scripturœ.  Et  pro- 
bal  Sylv.  v.  Votitn  A,  q.  7,  v.  Tertimn. 

Superior  nedùm  irritare  potesl  religiosi  vota 
in  religione  cxequendà ,  scd  eliam  explenda 
pro  alio  lempore  quo  erunt  sui  juris,  ut  quan- 
do  cruni  cpiscopi.  Uatio  est  quia  licel  non  pos- 
sit  votum  ex  parie  maleriLC  irritari,  benè  la- 
men ex  parle  vovenlis  propler  subjectionem 
voluntalis,  quà  fuit  emissum,  proul  dictum 
est  §  I,  de  volis  impulh-runi  exequendis  Icm- 


EXPOSITIO  272 

pore  puberlalis ,  ut  probat  Sylvester  loco  ci- 
talo  q.  2,  ver.  5. 

Superior  qui  concessil  liccnliam  vovendi  suo 
religioso ,  si  ante  votum  emissum  illam  revo- 
cel ,  rcligiosus  nequil  valide  vovere.  Et  non 
soliimanie,  scd  eliam  post  votum  emissum 
superior  illam  revocare  potesl  :  prudcntià  ta- 
men el  judicio  uli  débet  ,  considerando  an 
ulilius  ac  deccnlius  sil  relinquere  votum  inla- 
cium,  aut  illud  irritare,  in  re  lanti  momenti 
cum  juslà  causa  procedendo,  ac  ralionabiliter 
jus  suum  ac  jurisdiclioncm  exercendo  :  aliàs 
graviter  peccal ,  quia  est  infidelis  Deo  in  re 
gravi.  Fpse  lamen  subdilus  manet  liber  à  vin- 
culo  voli ,  quia  eliam  post  concessam  eam  li- 
fcntiam  religiosus  remanet  pra;lalo  subjecius 
sicut  antea;  et  superior  relinet  domim'um  suum 
nec  non  et  poleslatera  votum  irrilandi,  ut  do- 
cent  (lajetanus  in  ulràque  SummA  ;  Sylvester 
V.  Votum  4,  q.  5,  v.  6;  Soins  lib.  7  de  Jusl. 
q,  3,  art.  1 ,  et  supra  oslendimus  art.  2. 

Etiamsi  abbaiissœ  ac  monialium  prœlatae  ca- 
rcant  jurisdictione  spiritual!,  possunl  tamen 
religiosarum  vola  specialia  absque  illarum  as- 
sensu  emissa  irritare,  cùm  supra  earum  vo- 
lunlalein  majorem  liabeant  polcslatcm  domi- 
nativam,  quàm  parentes  cl  marilus  supra  li- 
lium  et  uxorem. 

Vola  novitiorum  qui  nondùm  professionem 
cmiserunt,  ncqueunl  irritare  prsîlati  religio- 
num,  cùm  laies  novitii  sint  sui  juris,  nondùm- 
que  habeanl  subjectionem ,  in  quà  fundalur 
baec  irritalio  :  possunt  lamen  illa  suspendere 
qualenùs  convenienli  regimini  et  observanliae 
regulari  ofliciunt.  Imô  juxtaallquos  omnia  no- 
vitii vola  ante  professioncm  emissa,  sunt  ipso 
jure  suspensa ,  cùm  longé  tune  melius  sit 
opéra  religionis  implere  ,  quàm  votum  cum  il- 
lis  incompossibile.  Quôd  si  novilius  dimillat 
liabilum,  tune  hujusmodi  volorum  oliligalio 
rcviviscit ,  el  lenclur  illa  oxe(iui.  Si  verô  pro- 
fessionem  emiserit,  omninô  CL'ssant  ea  vola 
personalia ,  et  jure  communi  in  solemnia  reli- 
gionis vola  conmiulanlur,  ut probat  D.  Tho- 
mas 2-2,  q.  88,  art  .12,  ad  I.  Vola  aulcm  rea- 
lia  novitiorum,  regulariler  loquendo  ,  non 
possunl  à  superiore  suspendi,  quia  ordinariè 
observantiam  regularem  non  impcdiunl  :  pos- 
sunl tamen  sicut  et  pcrsonalia  in  opéra  reli- 
gionis commulari ,  nisi  fuerinl  facta  in  favo- 
rcm  alicujus  terlii  qui  jus  in  rem  promissam 
cl  acceplatam  acquisivil.  Cùm  autem  isti  no- 
vilii  possinl  egredi ,  si  in  noviciatu  conlingat 
aliqnavola  Ipsis  commulari,  talis  commutalio 


273  SECUNDl 

fieri  débet  in  aliqua  opéra  quae  in  seculo  exer-   , 
cere  valeant ,  ex  liypoihesi  quôd  egrediantur  : 
auctores  circa  hoec  afferri  soient  in  tract,  de 
Just.  et  Leg. 

Quoeres  an  religlosus  rilèprofessus  qui  post- 
ea,  ob  mores  depravatos  et  incorrigibililatem, 
expellitur  à  religione  ,  tencaïur  adhuc  ad  vota 
essenlialia  professionis,  ac  prœcepta  religionis 
observanda  ? 

Resp.  religiosuni  professum  per  senlcnliam 
defiuitivam  in  perpctuum  è  nionasterio  cxpul- 
suni,  non  icueri  ad  obedientiani  illi  superiori 
proeslandani ,  cùm  desinat  esse  religlosus  illius 
ordinis  :  tenelur  lamen  vilam  et  mores  enien- 
dare  ,  esse  in  prseparalione  animi  redcundi  ad 
religionemet  obedientiani,  si  religiosi  eum  ad- 
millere  velinl.  Iterùm  si  fuerit  in  sacris  in  se- 
culo rcmanere  potest  ae  vivere  in  babitu  cle- 
ricali  sub  obcdienlià  episcopi.  Item  neque  ad 
votuni  pauperlalis  slriolx  tenelur ,  cura  ad  vi- 
tam  necessaria  debeat  sibi  coniparare  :  ita  ta- 
men  ut  nullà  ralione  possit  divitias  accumu- 
lare ,  aiit  testamentum  condere,  sed  bona 
quaecumque  acquirit,  ad  ronianum  pontilicem 
vel  ad  Ecclesiam  pertineant,  instar  bonorum 
illorura  quae  vacanlia  dicunlur;  quia  vota  obe- 
diendse  et  paupertatis  tenetur  servarc  meliori 
modo  quo  potest,  aliàs  mortaliter  peccai;  si 
lamen  non  fuerit  in  sacris ,  non  tenelur  offi- 
cium  recitare.  Jejunia  verô  aliasque  observan- 
tias  religionis  non  tenelur  iniplere ,  quia  ad 
ea  solùm  tenebatur  ralione  religionis  ,  à  quà 
tamen  fuit  exclusus.  Ad  votum  solemne  casli- 
tatis  Servandum  in  seculo  manens ,  omninô 
obiigalur  :  iia  ut  sit  prorsùs  inbabilis  ad  ma- 
trimonium  conirahendum ,  etiamsi  non  sit  in 
sacris ,  et  si  comniitlit  luxuriae  peccalum  ,  sa- 
criiegium  quoque  commiltet.  Circa  ba;c  vide 
Navarrum  de  regularibus  consil.  51.  Azorium 
1  p.  Institut.,  lib.  12  ,  cap.  16,  dub.  G  et  9. 
SajTum  in  Clavi  regiâ  lib.  6,  cap.  9,  num.  23. 

§  i.  De  volis  senorum. 

D.  Thomas  in  hâc  quœstione  88,  art.  8,  ad 
2,  ail  quôd  ex  quo  homo  venit  ad  annos  puber- 
talis,  si  sit  liberœ  condilionis  est  suae  potestalis 
quantum  ad  ea  quœ  pertinent  ad  suam  perso- 
nam  ;  pula  quôd  obliget  se  religioni  per  votum, 
vel  quôd  malrimonium  contrabat.  Senms  aulem 
quia  est  in  potestale  dotnini  etiam  tiuantiim  ad 
personales  operaliones,  non  polesl  se  voto  obligarc 
ad  religionem,  per  (juam  ab  obsequio  domini  sui 
abstraherelKr.  Hujus  rationem  reddit  S.  Do(  tor 
2-2,  q.  189,  art.  6,  ad  2,  dicens  :  Quôd  quia 


PR.ECEPTI.  274 

servitus  est  in  pœnam  peccati  inducla  ,  ideô 
per  servilulem  aliquid  adimilur  honiini,  quod 
aliàs  ei  conipeleret,  ne  sciliccl  lilierè  de  suâ 
personà  possit  disponere  ;  servus  enim  id  quod 
est,  domini  est.  Sed  fdius  non  paiitur  delri- 
menluni  ex  hoc  quôd  subjectus  est  palri,  quin 
possit  de  suà  personà  libéré  disponere,  trans- 
ferendo  se  ad  obsequiura  Dei,  quod  maxime 
periinel  ad  hominis  bonum.  Et  q.  lOi,  arl.  5, 
in  fine  corp.  explicans  in  quo  servus  sil  domino 
subjcclus,  ail  :  In  bisqua;  pertinent  ad  dispo- 
sitionem  acluum  et  rerum  bumanaruni,  tenelur 
subdilus  suo  superiori  obediresecundùm  ratio- 
nem supcrioritalis  ;  sicul  miles  duci  exercitûs 
in  bis  quje  pertinent  ad  bellum  :  servus  domino 
in  bis  quœ  pertinent  ad  servilia  opéra  exe- 
quenda  ;  (ilius  palri  in  bis  quae  pertinent  ad 
diseiplinam  vilœ  et  curani  domeslicam.  Et  sic 
de  aliis.  —  Ex  quibus  deducitur  hœc  régula 
generalis,  quôd  ea  quai  bactenùs  dicta  sunt  à 
nobis  de  votis  subditoruni,  inlelligenda  sunt 
quantum    ad  illa    in  quibus  sunt  subditi  :  ita 
quôd  si  aliqua  sinl  in  quibus  non  sunt  subditi , 
de  illis  possint  vota  faeere  absolnlè  valida  : 
secùs  si  in^illà  re  sint  subjecli,  quia  tune  vo- 
vent  dealieno,  id  est,  de  eo  quod  sine  allerius 
licenlià  dari  aut  fieri  nequit.   llinc  fit  domi- 
num  ea  tantùm  scrvorum  vola  irritare  pos- 
se,  quœ  sunt  sibi  pnjudicialia,  seu  per  quai 
subtralierenlur  ab  ejus  obsequio,  ut  volum  re- 
ligionis capescendae,  de  longà  peregrinatione 
faciendà,  de  niniià  abslinenlià  et  jejunio  quibus 
debililaretur  ac  ad  serviendura  iieret  ineplus. 
Et  sic  de  aliis  similibus  quoe  obsequio  debito 
prœjudicaut  et  possunl  esse   impedimento  : 
secùs  vero  illa  vota  qua;  nulluiii  domino  pra;- 
judicium  aflerunt,  nec  ejus  obsequium  impc- 
diunt.  Unde  potesl  servus  invito  domino  vo- 
vere  caslitateni,  aliquas  pièces  el  absiinentias 
moderatas,  item  observanliain  prœceplorum 
naturaliura  ac  divinorum,  nec  dorainus  lalia 
vola   etiam    supererogalionis  irritare  potest. 
Ratio  est  quia  poleslas  domino  competit  ra- 
lione servitulis  debiise  :  quare  soUimmodo  e.x- 
tenditur  ad  ea  vota  irritanda  quae  niinuunt 
aut  defraudant  servilium  :  secùs  verô  ad  ea 
quœ  sine  praejudicio  obsequioruni  inipleri  pos- 
sunt,  cùm  in  bis  non  sit  subjectus  domino, 
sed  existai  sui  juris  ;  non  enim  dominus  est 
snperior  quoad  volunlalem  servi  simpliciter, 
sed  lanlùm  ralione  servitulis  ei  débita;,  et  hsec 
diiclrina  proceJit  non  solùm  de  voto  emisso 
tempore  servitulis,  sed  etiam  de  eo  quod  fecit. 
aiiicquàm  foret  servus  ;  si  enim  obsequiisproe-* 


275 


EXPOSITIO 


i76 


judicium  afferat,  potest  quidem  à  douiino  ir- 
rilari  :  cessante  nibilominùs  slatu  subjectionis 
reviviscii,  proiii  dicium  est  de  voto  uxoris; 
quia  scilicel  posl  adeplani  libertaleni,  adimplc- 
tio  illius  nullaienùs  domino  prœjudiciiira  allerl. 
Vola  à  servo  tenipore  servilulis  emissa,  quœ 
tune  non  fuerunl  à  domino  irrilala ,  ab  eodom 
postea  quando  liberlalem  adepUis  ille  luil,  ir- 
rilari  nequeuni,  quantumvis  durante  servilule 
lion  fucrint  ab  ipso  conlirmaïa.  Katio  est  quia 
jam  cessavil  domini  superiorilas  et  praejudi- 
ciuni ,  proindeque  non  subsistit  anipbùs  facul- 
las  et  ratio  irrilandi  vola  servi  in  domino.  — 
Doniinus  non  ]iotesl  irritare  vota  quibus  sorvus 
promisit  se  aliquid  adinipleUirum  tcmporc 
quo  erit  sui  juris,  quia  lune  nulio  modo  pr;c- 
judicanl  domino.  Non  polest  lameii  palerfa- 
miliàs  vola  lamulorum  et  mercenarioruni  pro- 
priè  irritare ,  quia  cùni  maneipia  non  sint, 
illius  dominativae  poteslali  non  subduntur. 
Poterit  tamen  implelionem  votorum  obsequio 
sibi  debito  pra?judicantium,  usque  ad  lernii- 
num  faniulalùs  suspendere,  ul  docent  Sotus, 
Suarez,  Sancbez,  lîonacina  et  alii  quos  refert 
cl  sequiiur  Candidus  art.  13  de  Yotis,  in  fine. 
Articills  IV. 

De  dispensatione  et  commutatione  votorum. 

In  bujus  secundae  qusestionis  decursu  jam 
attulimus  varies  niodos  quibus  itliquis  ab  obli- 
gatione  voti  inipediri  aul  liberari  possit,  nempe 
vel  ex  parte  malcrife,  vcl  ex  parte  inleniionis 
Voventis,  vel  ex  defectu  liberlatis  et  delibera- 
tionis  ad  vovendum  requisitœ. 

liera  cessalione  volum  lolli  oslensum  est, 
quando  scilicel  quis  ob  aliquam  causani,  aul 
nsque  ad  cerlum  lempus  volum  eniisit  :  v.  g., 
vovit  aliquis  de  non  inlrandà  aliquà  domo  ob 
periculum  quod  animaî  suae  imniinet  ex  habi- 
latione  niuiieris  inipudicse,  eà  recedente  aut 
niorluâ,  cessât  laie  volum.  Hem  aliquis  vovit 
singulisferiissextis  per  nnumdmitaxat  annuin 
Jejunare,  cxpleto  illo  anno,  volum  cessai.  Et 
sic  de  aliii  similibus,  quia  non  obligat  volum 
ultra  intentioncm  voventis.  Item  quia  volum 
est  parlicularis  quaedam  lex  :  in  eo  siciit  in 
lege,  locuni  liabere  polest  epiikia ,  seu  inter- 
pretatio  et  declaratio  quœdam  illius  deoblig.n- 
lionis  in  islo  casu  particulari,  utpotù  quia  lune 
ejus  adimpleiio  foret  illicita,  juri  naturali  et 
rectœ  rationi  contraria  ;  v.  g.,  quis  vovit  non 
coraedere  carnes,  et  in  euni  locum  devonit,  ut 
non  inveniat  alium  cibum,  ita  ut  nisi  carnes 
coniedat,  famc  est  periturus.  In  boc  casu  vo- 
»um  nou  obligarc  ipsa  œciuiias  cl  ratio  nalura- 


lis  dictât  :  eâ  tamen  necessitate  transactâ,  raa- 
nel  isle  voto  adslriclus  sicut  anlca.  Item  irri- 
talione  volum  reddi  nullum  ac  invaliduni,  per 
tolum  arliculum  terlium  pra;cedcnleni  demon- 
siravimus,  oslendentes  onines  illos  qui  habent 
polestatem  dominalivam  in  eos  qui  vola  emi- 
serunt,  illa  irritare  posse,  proindeque  banc 
potestalem  non  esse  spirilualcm  et  ecnlesiasli- 
cam,  sed  dunlaxal  civilcm  cl  polllicam  ;  nec  ex 
jure  ecclesiasiico,  sed  naturali  deseendere.  Et 
per  illud,  irrilaiio  dilîerl  à  dispensatione  et 
conimuiatione  votorum  :  débet  enim  polesta- 
tem ecclesiasticam  cl  spirilualom,  seu  jurisdi- 
ctionem  in  eos  qui  vola  emiscrunt  liabere  omnis 
qui  dispensai  aul  commutât  ea.  Hinc  fit  pa- 
rentes, niarilos,  dominos  posse  quidem  irritare 
vota  filiorum,  uxoruni,  et  servorura  ;  non  ta- 
men dispensare  nec  conimulare  ;  et  è  contra 
summum  pontificem  et  cpiscopos  lidelium  vota 
commutare  ac  dispensare  posse  ,  sed  non  irri- 
tare, defectu  scilicel  poteslatis  dominativae  in 
illos.  Pra;lati  verô  rcligionum  cùm  gaudeanl 
utrâque  poteslale,  doniinalivà  scilicel  et  spiri- 
tuali  in  suos  religiosos,  illorum  vota  irritare  et 
commutare  ac  dispensare  valent,  quod  etiam 
sumino  pontifici  conipclit,  ulpolè  quia  non 
minorembabel  auclorilatcra  in  religiosos  quàm 
ipsoruin  praîlati,  et  censelur  esse  suprenius 
omnium  ordinum  prstlatus  generalis.  DUTert 
adhue  irrilaiio  a  dispensatione,  quôd  dispensa- 
lio  requirit  causani,  secùs  irrilaiio. 

D.  Tbomas  2-2,  q.  88,  art.  10,  docet  eodem 
modo  ratiocinandum  esse  de  dispensatione  volt 
ae  de  dispensatione  legis.  Lex  auicin  ponitur 
respiciendo  ad  id  quod  est  ul  in  pluribus  bo- 
num.  Sed  quia  contingit  bujusmodi  in  aliqiio 
casu  non  esse  bonuin  ,  oporluit  per  aliqueûi 
determinari  in  illo  particulari  casu  legem  non 
esse  servandam.  Et  boc  propriè  est  dispensare 
in  lege  :  nam  dispensalio  videlur  importarc 
quamdara  commensuratam  dislribulionem,  vel 
ajiplicalionem  coinnuinis  aliciijus  ad  ea  quae 
sub  ipso  conlinenlur;  per  quem  niodura  dici- 
tur  aliquis  dispensare  cibum  familiœ.  Similiter 
autem  ille  qui  vovet ,  quodammodô  sibi  slaluit 
legera  ,  obligans  se  ad  aliquid  quod  est  secun- 
diim  se  ,  et  ul  in  pluribus  bonum  :  potest  au- 
tem conlingere  quôd  in  aliquo  casu  sit  vel 
simpliciter  maluni ,  vel  inutile ,  vel  majoris 
boni  impcditivum  ;  quod  est  contra  ralionem 
ejus  quod  cadit  sub  voto.  Et  ideô  necesse  est 
quùd  delerminelur  in  tali  casu  votultl  non 
esse  servandum.  Et  si  quidem  delerminelur 
absolulè  aliquod  votum  non  esse  servanduiii , 


577 


SEClNDI  rR:^cra'Ti 


278 


dicilur  cssc  disponsalio  voli.  Si  aiilem  pio  hoc 
qiioil  servaiulmu  crat,  aliqukl  aliuJ  iniponalur, 
dicilur  coiimuilalio  voli.  Uiide  minus  csl  vo- 
tum  cominutaie ,  quàm  in  volo  dispcnsarc  : 
uUuni(|ue  lamcn  in  poleslale  Ecclcsia;  consi- 
slil.  llaclenùs  D.  Thomas.  —  Sicul  igitur  dinn 
quis  beneficio  ol  lavore  principis  ab  aliquà  Icgc 
solvitur  el  eximilur,  ab  câ  dicilur  solulus  cl 
dispensalus  :  iia,  dùm  quis  ccclesiaslicà  pole- 
slale à  voli  vinculo  solvilur  illiusqne  obliga- 
tione  liberatur  dicilur,  in  volo  dispensalus. Unde 
dispensalio  isla  dcfiniri  polcsl  ablulio  vinculi  et 
condonatio  obligalionis  voli,  nomine  Dci  fada 
à  gercnle  vices  iliius  :  esi  aclus  juiisdiolionis 
spirilualis  ,  non  verô  ordinis.  Ihide  episcopus 
nominaïus  ,  eleclus  el  à  suiiimo  ponlifice  con- 
firmatus,  eliam  nondùni  ordinatus  nec  consc- 
cralus  episcopus ,  liabel  islam  dispensandi  po- 
tes la  lem. 

Esse  in  Ecclesià  Dci  Iianc  potestatem  dispen- 
sandi in  volis ,  eolligilur  ex  illo  Mallli.  10  : 
Quodcumqtic  solo  cris  super  terrain,  erit  soluliim 
et  in  cœlis.  II:nc  enim  verba  ,  et  similia  qu;c 
habenlur  Alaltli.  18,  doclores  coniniuniler  iu- 
lelligunt  de  solulione  cujuscumque  vinculi  ad 
saiulem  spirilualem  aiiiniarum  reclamque  Ec- 
clesiae  gulwrnationem  conducenle,  proindoque 
de  dissoiulione  volorum  ;  cùni  per  eoruni  dis- 
pensaliuncm  ,  animarum  saluti  recloequc  gu- 
bernalioni  provideatur  ,  proul  oplimè  déclarât 
Innocenlius  papa  I ,  q.  7,  can.  Uispensationes. 
Et  eolligilur  ex  ininienioriali  Ecclesiaî  consue- 
tudine.  llatio  csl  quia  isla  dis pensatio  se  cxlen- 
dit  tanlùm  ad  maleriam  voli,  hoc  nimirum 
sensu  ,  ut  id  quod  su!)  voto  cadebal,  seu  quod 
crat  materia  voli,  per  absolutionem  non  slt 
ampliùs  niateria  iliius  :  ideôquc  dispensalio  , 
a!)solutio  elrelaxalio  non  cadunl  supra  voluui, 
cum  ejus  observalio  sit  de  jure  nalurali  el  divi- 
no  ,  sed  supra  ejus  maleriam  ,  qnœ  sccundiim 
aliquam  causam  et  evenlum  parlicularem  hic 
et  nunc  polcst  esse  nociva ,  inhonesia ,  cl  inu- 
tilis ,  proindeque  inepla  et  indehila.  Unde 
penès  Ecclesià;  pralatos  rclicla  fuit  poleslas 
dispensandi ,  tanquàm  ad  bonurn  reginien  ne- 
cessaria ,  quatcnùs  posl  causa;  parlicularis 
occurrentis  diligens  e.xamen ,  tandem  judica- 
renl  in  dubiis  an  a;quum  forel  luijusmodi  voli 
obligalionera  in  casibus  parlicularibus  remit- 
tere ,  el  maleriam  ,  qiia;  volo  subjecta  cral , 
ex  causa  subtrabere  per  absolutionem  et  dis- 
pensationem,  prout  supra  diclum  est  derelaxa- 
tionejuramcnli.  D.  Tiionias  loco   moxcitato. 

Adde  qugtl  uBDsquisquc  poicst  cederc  rébus  in 


suuni  obsequium  promissis,  alque  sibi  dcbiluni 
ex  vi  talis  promissionis  remiltere  per  se  vd 
per  aliuni  ejus  vices  gcrenlem  ,  qui  nomine 
ipsius  illud  relaxcl.  Ciim  ergo  Ecclcsiœ  pra;- 
laii  vices  Dci  gérant,  possunt  per  dispensaiio- 
nem  voli  obligationeni  nomine  iliius  ,  et  potc- 
stale  ab  ipso  accepta  rcmitlcre  ob  justam  et 
ralionabilcni  causant,  modo  jam  explicalo.  Es 
D.  Thouià  ibidem  ,  art.  12,  in  corp.  el  ad  2. 
Nec  id  est  vcrè  ac  propriè  dispensare  in  jure 
nalurali  et  pra;ccplo  divino  ,  ut  oslendit  D. 
Tliomas  arliculo  10,  cilalo,  ad  2  ;  sicul  enim 
ex  jure  nalurali  el  piaicepto  divino  lencmur 
iu)|)!ere  voluni ,  ila  eliani  lencmur  ex  cisdcni 
obedire  supcriorum  Icgi  et  mandalo  ,  et  lamen 
dùni  dispcnsalur  in  aliquâ  Icge  humanà  ,  non 
fit  ut  legi  humanœ  non  obediatur ,  quod  est 
contra  jus  nalura;  et  prxceplum  divinum  :  sed 
lit  ut  quod  eral  lex ,  non  sit  lex  in  hoc  casu  ; 
ila  eliam  auclorilale  supcrioris  dispcnsanlis  fil, 
ut  hoc  quod  conlinibalur  sub  voto  ,  non  con- 
liucalur,  in  quantum  dclcrminalur  in  hoc  casu 
id  non  esse  maleriam  congruam  voli  ;  cl  idc6 
l'ùm  pnclatus  Ecelesiœ  dispensai  in  voto,  non 
dispensai  in  praîceplo  juris  naluralis  cl  divini, 
sed  déterminai  et  explicat  id  quod  cadebal  sub 
obligalionc  deliberaliouis  buniana; ,  quœ  non 
poluil  omnia  circumspiccrc  ,  seu  non  facitut 
slantc  voto  liccal  ci  contrariari,  sed  solùm  loi- 
lit  ejus  vim  et  obligalionem,  judicando  et  dc- 
tcrminando,  ulqnod  ante  dispensationem  erat 
volum  el  obligabat ,  non  sit  ampliùs  volum  cl 
careat  vi  obligandi. 

Ad  validant  voli  dispcnsationein  duo  requi- 
runlur.  l'rimuni,  auclorilas  pra.dali ,  eu  quôd 
sil  aclus  jurisdiclionis;  ut  enim  ailD.  Thomas 
art.  12  ,  in  corpore,  volum  est  promissio  Deo 
facla  de  aliquo  quod  sil  Deo  acccptum.  Quid 
aulem  in  aliquà  promissioneaccepluni  sil  ei  cuî 
prouiiltilur  ,  ex  ejus  pendet  arbilrio.  Prselatus 
aulem  in  Ecclesià  gerit  vicem  Doi  ;  et  idco  in 
commulalione  vcl  dispensatione  volorum  ,  re- 
quirilur  prxlali  auclorilas,  qui  in  personâ  Dei 
delerminat  quid  sil  acceplum,  juxia  illud  2  ad 
Corinlh.  2  :  Nam  et  ego  quod  donavi ,  si  quid 
donavi,  propler  vos  in  personâ  Cliristi.  Et  signan- 
ler  dicil ,  propter  vos  :  quia  oninis  dispensalio 
pelila  à  prcelato  ,  débet  fieri  ad  honorera  Chri- 
sli  in  cujus  personâ  dispensât,  vel  ad  ulililatem 
Ecclesià;  qure  est  ejus  corpus.  llaclenùs  S. 
(loctor;  el  ibidem  in  argum.  Sed  contra,  ait, 
quôd  sicul  ad  dispensandum  in  pr;T;ceplo  legis 
requiritur  superioris  auclorilas,  ila  eliam  in 
dispeiisatiottc  voli.  Id  lamçn  noaimpedit  quia 


279 

Ijossit  quandoque  aliquis  proprià  auciorilatc 
voluni  s'.iuni  comniutare  in  meliiis  ,  ut  explica- 
bidir  iiil'ra.  Secundum  est  jusia  et  ration  d)!lis 
caus) ,  ut  colligitur  ex  D.  Tlionià  art.  cilato  ad 
2,  ubircfellit  quosdara  auctorcs  dicentcsquôd 
ideo  pr;x;!aii  possunt  in  volis  pro  libito  dispcn- 
sare,  quia  in  quolibet  votojncludilur  condilio- 
iialilcr  volunias  prailati  et  superioris  ;  sicut  ob 
hoc  pater  cl  dominus  possunt  vola  fdiornm  et 
scrvoruin  pro  libito  absque  eausà  annullare  , 
ut  jam  ostcnsuai  est.  Ostendilque  S.  doclor 
liane  opinioucm  faiso  innili  fundamento  ;  quia 
ciiui  potcslas  praelati  spiritualis ,  qui  non  est 
dominus,  scd  dispcnsator,  in  a;di(icaliouem  sit 
data ,  et  non  in  deslructionem ,  ut  palet  ex  2 
ad  Corinih.  10  ,  sicut  prxlalus  non  polest  im- 
perare  ea  quoe  secundum  se  Deo  displiccnt , 
scilicet  peccata  ,  ita  non  potcst  proliibere  ea 
qua;  secundum  se  Dco  placent ,  scilicet  virtu- 
lis  opéra  :  et  ideô  potest  bomo  absoluté  ea  vo- 
vere.  Ad  praelatura  tamen  pertinet  dijudicare 
quid  sil  niagis  virtuosum  ,  et  Deo  magis  acce- 
ptum.  Et  idco  in  manifestis  dispensatio  prœlati 
non  excusaret  à  culpâ  ,  puta  si  pra'latus  dis- 
pensarel  cum  aliquo  super  voto  de  ingressu 
religionis,  iiullà  apparente  causa  obstanle.  Si 
autem  esset  causa  apparens  per  quam  sallem 
in  dubium  verterelur ,  posset  stare  judicio 
prailati  dispcnsantis  vel  conimutantis  ;  non 
tanien  judicio  proprio,  quia  ipse  non  gciit 
viceni  Dei ,  nisi  forte  in  casu  in  quo  id  quod 
vovit  esset  manifesté  illicilum  ,  et  non  posset 
opportune  ad  supcriorem  recurrere.  Hactenùs 
S.  doctor.  Quamvis  igitur  vota  subditorum 
absque  causa  irrilari  possint  ab  iis  qui  babent 
polestatem  doniinativani  super  illos,  aut  quia 
sunt  de  niPtcrià  illis  subjectà  ,  aut  (juia  volun- 
ias persona;  voveatis  est  omninô  illis  subdita  , 
et  ccnsentur  quasi  una  persona ,  non  tamen 
ab  iis  quiso!am  jurisdiclionem  spiritualem  ba- 
I)cnt,  utpotè  in  sedificationcm  et  non  in  de- 
slructiouem  ipsis  concessam  ;  alioquin  Deus 
non  consenlitin  dispensationeni,sicque  nedùm 
est  illicita  ,  scd  etiani  invalida  et  nulla,  ncquc 
sic  dispensatus  in  conscicntiâ  tutus  nianel. 

Quainâm  auleni  sint  jusla;  ac  legitiniaî  causse 
ad  volorum  dispensationcm  cl  commulalio- 
ncni,  id  pendct  ex  variis  circumstantiis  ac 
prudenlum  et  proborum  judicio,  atlentis  omni- 
bus a  tondcndis;  maxime  bis  tribus,  juxla  cap. 
Majnœ  de  voto,  ncmpè  quid  iiceat  secundum 
a;quitalcni,  quid  deceal  secundum  lioneslaleni, 
et  quid  expédiât  secundum  utilitatcm.  Inde 
«uciorcs  islas  causas  général^?  assignant ,  quaç 


EXPOSITIO  280 

desuniunt ,  primo  ex  parte  materiae ,  puta  si 
executio  voti  efTicitur  impossibilis  aut  inutilis , 
aul  illicita  ,  aut  majoris  boni  impediliva,  etc. 
Secundo  ex  parte  voventis  ,  puta  ob  ejus  infir- 
milalem,  debilitatcm  ad  votum  adiniplendum  ; 
v.  g.  quis  vovit  imprudenter  longura  jejunium 
in  pane  et  aquà  ,  aut  longam  peregrinationem 
pedcstrem  ,  et  similia  ,  qu;e  postea  verà  com- 
plexionis  dcbililate  aut  alià  indisposiiione  vel 
accidenli  supcrvenienle,  nonnisi  cum  valdè  ar- 
duâ  diflicultate  exequi  valet.  Habet  iste  justam 
pclenda;  et  obtinendse  dispensationis  causam  : 
secùs  dicendum,  si  diflicultas  soliim  ex  pravâ 
dispositionc  et  molestiâ  voventis  procédât.  Cum 
quo  tamen  stat  quôd  si  adsit  probabile  pericu- 
lum  fréquenter  transgrediendi  voluni  et  pcc- 
candi  ob  statum  voventis  ,  sive  ex  fragilitatc 
animi  aul  corporis  ,  tune  inlervenit  légitima 
causa  dispensandi  vel  comniutandi  ejus  vola. 
L'I  si  quis  simplex  votum  castitatis  emiserit ,  et 
ob  fréquentes  forlissimasque  tenlationes  carnis 
quas  palitur  ,  continere  non  valeal ,  sœpèque 
votum  violet ,  babet  justam  causam  petendi  et 
obtinendi  voti  dispensationcm  ;  ipsiquc  melius 
est  nubcre  quàm  uri.  Tertio  ex  modo  faciendi 
votum  ,  puta  si  imprudenter  ,  ex  levitale  ,  aut 
metUjVel  in  tenerà  œtate  emissum  fuerit,  etc. 

Posità  juslâ  et  sufficienli  causa,  polest  prse- 
latus,  vel  alius  babcns  potestalem  delcgatam 
simplicitcr  dispensare  ;  lulius  tamen  est  uli 
coninmtaiione  ,  quia  s;epè  evenit  ut  non  oc- 
currat  causa  sufliciens  ad  totam  voti  obligalio- 
neiu  tollendam,  scd  lantiim  ad  cani  commu- 
tandam  in  aliam  leviorera  ;  idque  prudentis 
superioris  judicio  expendendum  relinquitur. 
(Jui  tamen  petit  dispensationcm  ,  caveat  ne 
verilatem  occultet  quoad  substantialia  voti , 
vel  quoad  causam  requisitam  ad  dispensa- 
lionem  oblinendam  ;  quia  tune  dispensatio 
foret  invalida  ,  eô  qu'd  ad  ejus  valorem 
rcquiratur  vera  nolitia  voti  ex  parle  dis- 
pcnsantis :  (  ùm  enim  dispensatio  sil  actus  hu- 
nianus,  débet  procedere  ex  causa;  cognitione, 
ex  delibiy-atione,  et  vcritate  nili,  ex  Trident. 
sess.  23  de  Reform.cap.  18.  Quisemel  légitime 
fuit  dispensalus  ,  non  adimplendo  votum,  nul- 
latenùs  censetur  infidelis;  quia,  ut  ait  D.  Tho- 
mas art.  10,  ad  3,  ad  lidclitatcm  Deo  dcbitam 
non  pertinet  quod  bomo  facial  id  quod  est  ma- 
luin,vel  iuiilile.vel  majoris  boni  impedilivum, 
ad  quod  tendit  voti  dispensatio  :  et  ideô  dispen- 
satio voti  non  est  contra  lidelitatem  Deo  dc- 
bitam. 

Plura  circa  dispensatiçuei)i  iu  Icge  altuli-. 


281  SECUNDI 

mus  Iract.  de  Jiistitià  ;  tract,  de  legibiis  ,  quse 
dispensalioni  in  voto  proportionaliter  sunl 
applicanJa  ,eùm  sitqurcdam  privala  lex.  INunc 
agendiim  supeicst  de  pcrsonis  quibus  conipelit 
facultas  dispcnsandi  in  votis. 

§  1 .  Uliiim snmmtis  Poulifex  ex  legilimà  causa 
possii  in  omnibus  votis  cliam  solcmnibus  lieli- 
gioiiis  clispcnsarc.  (1) 

Cerlum  est  papam  in  omnibus  volis  simpli- 
cibus,  iniô  et  in  voto  solenini  conlinenlia;  or- 
dinibiissacris  aiiiicxo,  cnni  causa  dispensare 
posse  ;  ut  enini  ait  D.  Thomas  arl.  12,  ad  3: 
Cùni  gerat  plenaric  viccm  Clirisli  in  lolà  Eccle- 
sià,  ipsc  liabelplcnitudinem  poleslalis  dispcnsandi 
in  omnibus  dispensabitibiis  volis.  Quibus  ultimis 
verbis  supponit  aliqua  esse  vota  oinninô  Indis- 
pensabiiia,  nempe  solemncconlinentia;  in  pro- 
l'cssione  religiosà  ,  prout  statuerai  articulo  2  , 
immédiate  pi-oecedcnli.  Et  de  boc  pra;scnlem 
niovemus  quœslionem. 

Supponendo  priùs  ex  jam  diclis  art.  1,  §  i, 
duplieera  esse  voli  prol'essionis  reiigiosoe  so- 
lemnitatem.unam  substanlialem  etesseulialcm, 
consistentem  in  tradiiione  sui  ipsius  factâ  in 
manu  superioris  ad  scrvandum  illa  qu;ie  pro- 
niiltuntur,  et  in  acceptatione  quam  superior 
facilnoniine  Dei,  ila  ut  ex  tune  religiosus  liât 
lotaliter  consecratus  et  mancipatus  Dec  ad 
caslè  sine  proprietale,  propri.àque  volunlate 
vivendum,  quasi  niortuus  civiliter  mundo  ; 
aliam  verô  cceremoniaiem  et  accidentalem 
qux  consistit  in  quibusdain  ca'renioniis,  bene- 
dictionibus  el  modis  per  quos  ex  staluto  Eccle- 
siae  fit  illa  tiaditio  et  acceptatio.  Ilis  posilis  : 
Dico  super  votum  solenineprofessionis  religio- 
sœ  rilè  emissum,  nullaui  prorsùs  cadere  Eccle- 
sioe  dispensationeni.  Ita  expresse  D.  Thomas 
2-2,  q.  88,  art.  1 1 ,  ubi  grandœvus  in  suo  ullimo 
teslamento  rétractât  quod  junior  in  i  sent., 
dist.  58,  q.  1  ,  art.  4,  ad  3,  et  ad  Anibaldum 
eàdem  disl.,  art.  2,  opinalus  fuerat.  Hic  cnim 

(i)  Solulio  bujus  quaestionis  pendet  ab  cà 
quaui  supra  expcndinms  circa  naturani  voli 
solemnis;  si  cnim  liœc  soleinnitas  et  ejus  dis- 
crimen  à  veto  simplici  pcndeal  à  solà  lege  ec- 
clesiasticà,  ut  niulio  probabilius  nobis  visum 
est,  concludendum  erit  S.  Ponlificeni  posse  ab 
eo  voto  sicutabaliis  dispensare,  quùmfaienliLus 
omnibus  possit  dispensare  à  jure  posilivo  ec- 
clesiastico.  Hœc  sententia  niultùm  confirniaïur 
praxi  Sedis  apostolicai,  quse  iuterdùm,  sed  proe- 
seriim  poslremis  liis  temporibus,  post  pertur- 
bationeui  Galliarum,  niultas  dédit  dispensalio- 
!iC8  religiosis  et  monialibus,  ut  nemo  ignorât. 


PR.ÏCEPTI.  282 

rejeclis  aliis  opiuionibus,  imô  solvens  raliones 
quas  in  priediclis  locis  adduxerat  ad  proban- 
dum  contrariuni,  evidentissimè  solidissimèquc 
nostram  slabilivit  conclusionem ,  quam  adeô 
veram  censuit,  ut  contra  sibi  innatam  solitam- 
que  modestiam  ac  in  reprehendeudo  parcita- 
tem,  veritus  non  fucrit  diccre  eos  qui  senti- 
rent religiosuiu  posse  auctoritate  papœ  fieri 
non  rellgiosum ,  ignoranier  id  asseruisse.  Ex 
quà  repreliensione  palet,  quàm  scriô  et  mordi- 
cus S.  Doclor  liane  teuuerit  senlentiam. 

Eanique  probat  primo  auclorilale  Innocentii 
papœ  III,  de  statu  Monac.  cap.  Ciim  ad  monas- 
lerium,  ubi  ait  :  Quod  abdicalio  proprielalis  si- 
cut  cliam  custodia  caslilalis,  adeb  annexa  est  ré- 
gula: monaclii,  ut  contra  eam  nec  summns  Ponli- 
fex  possit  indulgere.  Kidiculum  autcm  ac  pué- 
rile est  hanc  decrelalem  interpretari  in  sensu 
composito,  seu  quôd  stantemonachalu  nequeat 
Pontifex  religiosum  dispensare  à  cuslodià  casti- 
tatis,  benè  lamen  in  sensu  diviso,  seu  deslruendo 
monachatum  el  religiosum,  reddendo  noir  reli- 
giosum. Nam  in  islo  sensu  nullapoterat  essedif- 
(icultas,  nec  ullam  admisisset  pontifex  difl'eren- 
liaminter  votum  simpiexetsolemne,  quiaeliam 
in  voto  simplici  caslilalis  nequil  papa  dispensare 
ab  ejus  cuslodià  in  sensu  composito,  quamdiù 
scilicct  illud  votum  manet  in  suo  robore;  id  cnim 
foret  dispensare  in  lege  naturali  cl  prsecepto 
divine,  quod  nulli  bumanœ  poteslati  competit. 
Probat  secundo  S.  Doclor  ralione  efficacissi- 
mà.  lu  liâc  decrelali  aperlè  dieitur  quôd  casti- 
las  adeô  est  annexa  prol'essioni  religiosx,  ut 
contra  eam  nec  sunimus  ponlil'ex  indulgere 
possit,  quia  nimirùm  debitum  conlinentiae  est 
de  substantià  et  essenlià  status  religionis  per 
quem  bomo  abrenunliat  seculo,  tolaliter  Dei 
servilio  mancipatus  ;  (|uod  non  potest  simul 
stare  cum  malrimonio,  in  quo  incumbil  néces- 
sitas procuranda?  uxoris  et  prolis  el  familise  et 
reruni  quœ  ad  hoc  reipiirunlur.  Unde  Aposto- 
lus  dicil  1  ad  Corinth.  7,  quôd  qui  est  cum 
uxore,  sollicilus  est  qu»  sunl  mundi,  quomodo 
placeat  uxori ,  el  divisus  est  :  inde  nomen  mo- 
nachi  ab  «nilate  sumitur  per  oppositum  ad  di- 
visionem  praidiclam  ;  indèquc  votum  solemne 
religionis  ex  naUir.â  suà  jure  divine  dirimit 
matrimonium  subsequens,  redditque  religio- 
sum professum  jure  naturœ  et  divine  prorsùs 
iuhabilem  ad  matrimonium,  aul  ad  faciendum 
validé  cl  licite ea  opéra  qu.ne  conlrariantur  illis 
qure  vovit.  Cùm  cnim  per  votum  caslilalis  Ira- 
diderit  Deo  corpus  suum  ad  illi  caslè  servien- 
duDi,  nequil  illud  aller]  tradcre  ad  actum  con- 


383 

trarium  ;  quia  jure  nalurali  cl  ilivino  ncmo 
poleslallcri  dare  quod  anifiliùssuuni  non  csl  ; 
aliiis  irrita  prorsùs  csl  taiis  donalio.  Ncc  esl 
siniilcde  volo  cl  debiloconlinenlia;  ordini  sa- 
cro  annexe  :  non  enim  essenlialiter ,  sed  lan- 
lùmlc'ge  ccclcsiaslicà  illi  adjungilur,  sic(iuc 
jure  lanlùui  liunianu  dirimit  mairiiuoniuni,  si- 
cul  facil  consangulnilas.  Gr;vci  siquidcui  sine 
illo  volo  sUnl  veri  saccrdoles  ;  cl  liccl  inde- 
cenlissimuni  lorel  papam  cuui  sacerdolibus 
occidentalibus  dispeiisare,  dispensalio  lamcn 
valerel,  e&senlqucadliuc  veri  sacerdoles.Alvc- 
rô  voluni  conlineniia;  est  de  intrinsecà  el  es- 
senliali  raiione  slalùs  religiosi ,  ila  ut  eo  sub- 
lato  non  esset  religio  ,  nec  rcligiosus  ;  pro- 
indeque  nequil  per  Eccicsiam  dispeiisari,  quod 
rcligiosus  professus  lalis  rcnianens,  matrinio- 
nium  valide  et  licite  inire  valeat  acccdonle 
quàcumque  causa  et  nccessilale,  eô  quod  pro- 
fessio  religiosa  cuni  matrimonio  stare  ac  com- 
pati ncqueai  jure  nalurali  et  divino. 

AtquI  per  quamcuinque  polestalcni  ccclesias- 
licani  nequil  cilici  ul  qui  seinel  rite  soleniniter 
professas  esl  religionem,  non  sil  anipliiis  rcli- 
giosus professus,  licet  quidam  jurisla;  igno- 
ranler  conlrarium  dicanl.  Non  enim  ])olcsl 
facerc  aiiquis  Ecclesia;  pra-latus  ul  id  quod 
esl  consecratum  Domino  cl  sanctilicatuin,  cnn- 
secralioncm  et  sanctificaiionem  amiilai,  quani- 
diù  durai  subjectum  sanctilicatum  ut  constal 
Levilici  ultimo  :  Animal,  qund  immolari  potcst , 
si  quis  voveril,  sanclum  eril,  el  niuluri  non  pole- 
ril.  Quia  ex  hoc  ipso  quoil  vovebauir,  sanclum 
repulabaïur,  quasi  divino  cullui  mancipatnm  ; 
ideôob  banc  rationeranon  poli  rat  comniulari; 
idem  palet  in  rébus  inanimaiis:  nani  calix  con- 
secratus  rctinel  consecralionem  ,  ncc  potesl 
prœlalus  ellicere  quod  desinai  esse  consecra- 
lus,8i  manealiiitegor.  Unde  mullo  miuiispolesl 
facerc  aiiquis  pra;lalus  ul  homo  consecralus 
quamdiù  vivit,  consecralus  esse  désistai,  puta 
quod  ille  qui  est  sacerdos  non  sil  sacerdos,  licel 
possil  ob  aliquam  causain  cxeciilionem  ordinis 
inhibere.  Homo  auleiu  per  professionem  rcligio- 
sam  consecralur  et  se  devovet  Deo,  louilitcr  se 
illi  Iradit  ac  sub  speciali  cjus  dominio  se  man- 
cipal.  Ergo  quaradiù  vivit  nequit  ab  illo  Dci 
dominio  sublrabi ,  nec  veluti  nianumitli  per 
quamcumque  ecclesiasticam  potestalem,  -ncque 
amiltere  illani  consecralionem  et  dedicationem 
D:o  in  quà  solemnilas  voli  profcssionis  religio- 
sa; consisiit,  ut  dictum  est  supra  :  maxime 
cùm  bujus  polestalis  nulium  in  Scripturâ  nec 
in  iiaditionc  fundaraenuim  babeamus,  sed  po- 


EXPOSITiO  2S4 

tiùs  conlrarium  ex  illo  levilici  lococolligatur  ; 
quae  lex  de  inimolandis  victimis,  licel  fuerit 
ca'rcmonialis,  exe.'i  tamen  parte  quâ  prœcipic- 
bal  neid  quod  seniel  cral  Deo  consecratum  in 
alios  usus  profanos  converlerelur,  prœceplum 
naturale  cl  diviaum  involvebai.  Quare  sicut 
paj)a  non  potcst  facerc  ul  qui  se  uni  per  verum 
uialriuionium  legiliniè  iradidil  uxori,  ab  illà 
seiiiovealur  quaiiliim  ad  vinculum  ,  ita  mullô 
minus  spirilualis  malrimonii  vinculum,  quo 
lioino  per  professionem  religiosam  sese  vcrè 
Iradidil  ac  mancipavil  Deo  ac  in  illum  slatum 
se  consecravit,  amovere  cl  deslriicre  potesl. 
In  summà,  vis  bujus  rationis  D.  Thoma;  con- 
sistit  in  hoc  quod  si  Ecclesia  in  bujusmodi  vo- 
lo dispeusaret,  aut  de  religioso  facerei  non  re- 
ligiosum,  aut  religiosum  uxoratum  et  inconli- 
nenlcm  ;  uirumque  autem  répugnai  juri  nalu- 
rx  cl  prœcepto  divino.  Ergo  votum  solemne 
religionis  est  ab  Ecclesia  omnino  indispensa- 
bile. 

Objicianl  primo  adversarii.  Una  ratio  dispen- 
sandi  in  volo  esl,  si  sil  impeditivum  nielioris 
boni.  Sed  laie  volum  potist  esse  impeditivum 
melioris  boni ,  nam  Lonum  commune  est  divi- 
nius  quàm  bonum  unius;  poicst  autem  per 
continentiam  aliciijus  inipediri  bonum  lolius 
mulliludiais,  puta  per  contraclum  malrimonii 
aliquarum  personarumreligiosarum,  regnorum 
pa\  aut  conversio  ad  lidein  procurari.  Er- 
go, etc. 

Kcspondct  D.  Thomas  in  hoc  art.  11,  ad  1  : 
Quod  periciilis  rcnim  humanariim  eal  obiieitdum 
pi'r  res  liumaims,  non  autem  per  hoc  quod  res 
divimv  com'erlanltir  in  iisum  hiimamim  ;  professi 
autem  reUgionem  mortiii  suiit  mundo,  et  virant 
Dca  :  unde  non  siint  rcvocandi  ad  vilam  Immanam 
occasione  cnjuscumque  evenliis.  Quare  causa  dis- 
pensandi  in  volo ,  quod  est  niera  promissio 
facla  Deo ,  csl  quidem  dùni  majoris  boni  est 
impeditivum;  quia  tune  est  per  Ecclesiam 
dispensabile  :  secùs  dicenduni  de  volo  inclu- 
dcnte  pcifectani ,  omuimodam  cl  perpeluam 
siii  dedicationem  cl  Iraditioneni  Deo  ad  caste 
vivcnduni,elc.  Tune  enim  censelur  esse  omni- 
no indissolubile  ,  pcrinde  ac  mati  imonium  ra- 
Uim  cl  consummaium.  Quaudo  aulcra  aliquid 
est  onininô  indispensabile  ex  nalurà  suà,  nulla 
potesl  suboriri  el  subesse  causa  dispensabilila- 
tis.  Item  negari  potesl ,  niajus  Lonum  ex  h.âc 
dispensalione  provenire  in  casibus  praîdictis  ; 
non  enim  debemus  respieere  ad  bonum  casti- 
taiis,  nec  quod  isie  cam  servei ,  sed  ad  jus  na- 
turale cl  Uiviiium  quod  violarelur  pej  liauç  dis- 


285  SECUNDI  PR 

pensalioncm,  ob  raliononi  allalani.  Idque  salis 
iiinuit  D.  Thomas  liic  ail  2  dicciis  :  Qtibd  involo 
contiiieuliœ  per  pynfessionem  soicmnizato  non 
pûssic  dispeiisari  ;  hoc  non  est  in  quantum  est 
actus  caslitatis  ,  scd  in  quantnm  incipil-4id  la- 
Iriani  pc'itinere  per  profcssioneni  rcliyiosam,  seu 
in  qiiaiiluin  peream  religiosiisesl  consecraliis, 
doilicalus  et  inancipaliis  Deo  ad  caslè  vivcn- 
diim,  proindeque  neqiiil  ab  eo  auferri  ac  ma- 
numiui  per  humanara  polcstalem  absque  vio- 
lalione juris  naluralis  et  divini,  cl  alleri  per 
mairimoniiini  iradi;  sicul  unus  conjugum  post 
nialrimonium  laliim  cl  coiisiiuimalmu,  ncqnit 
ab  alio  auferri quoad  viiiciilum ,  ejusque  corpus 
alleri  Iradi  per  hnmanam  polcstalem  ,  cl  ob 
quamcumque  causam,cliani  ob  boni  communis 
promolionem;  quia  id  csselconlia  uaturara  iu- 
dissolubileni  matrinionii ,  el  contra  isUid  pi  œ- 
ceplum  divinumMarci  10  :  Qnud  Daisconjnn.rit, 
liomo  non  separet  ;  voli  auleni  soicnmis  vincu- 
lum  forliiis  esl  quàni  matrinionii ,  cùui  ipsuni 
dirimat. 

Olijic.  secundo  :  Solemnitas  voli  est  lanlùui 
lie  jure  posilivo  ecclcsiaslico,  ul  dcfinivil  Lo- 
iiifacius  papa  VIII,  cap.  unico  de  voie  el  voli 
redemplione.  Ergo  potesl  auclorilale  poniili- 
cià  auferri. 

Resp.  solemnitalem  aecidenlalcm  el  ca^re- 
monialem  esse  quidem  de  jure  ecclcsiaslico  : 
secùs  substanlialem  etcssenlialcm.  Dcinde  da- 
to  quôd  solemnitas  voli  solùra  forci  de  jure 
ecclcsiaslico,  vincuium  lamen  et  obligalio  Inde 
inducla  est  de  jure  divino.  Sicut  donatio  est 
quidem  e\  libéra  donanlis  volunlale  ;  acceplaià 
lanlen  ab  alio  factâquc  rei  Iradilioiic,  obligai 
jure  naturœ,  nec  ampliùs  subjacet  libcrlali 
donanlis  illam  rescinderc.  Item  consecraiio 
calicis  csl  ex  constilutione  Ecclesia;  :  ubi 
tamen  est  rite  fada,  eam  removcre  ncqnit, 
quamdiù  manel  integcr.  Item  quôd  aliquis  sil 
rex  aut  superior  pcndet  à  volunlale  el  dispo- 
sitionc  biunanâ  :  de  jure  lamen  nalura;  est 
quod  subdili  teneanlur  illi  obedire  ,  el  sic  de 
aliis.  Quemadniodum  igilur  Ecclesiapolcst  qui- 
dem cflicere  ut  matrimonium  quod  anloa  erai 
verumetlegitimum,  non  sit ampliùs  talc,  ap- 
poncndo  aliquas  condilioncs,  sine  quibus  non 
csl  validum ,  ul  palet  in  malrimoniis  clandesti- 
nis.quœ  poslTridentiniim  non  sunl  valida;  inde 
lamen  colligi  nequit,  quôdsubslanlia  et  essen- 
lia  malriinonii  ab  Ecclesià  dependeal  :  iia, 
quamvis  votum  solemne  religionis  ab  Ecclesià 
dependcat  quanlùm  ad  aliquas  condilioncs , 
pula  quùJ  liai  iu  lali  xUUe,  iu  jcligiouc  appro- 


ECEPTI.  280 

baià,  in  manibus  talissupcrioris,  etc.,  ilaul  sine 
illis  professio  non  sit  valida,  inde  lamen  non 
scqnilur  quôd  subslanlia  luijusmodi  volorum 
soicmnium,  non  sit  de  jure  divino,  proindeque 
ab  Ecclesià  independcns.  llnde  rite  cniissa,  sunl 
indispensabilia,  non  secùs  ac  matrimonium  le" 
gilini&contraclum  cstomniiiù  indissolubilcper 
hiimanam  poteslatcm.  Ilinc  et  Matlbxus  po- 
tiùs  snbiil  marlyrium  ,  quàm  consenlire  quôd 
Hypbigenia  filia  régis  .-Eihiofjiiv,  nuberel  llyr- 
laco,  contra  votum  solcninc  caslitatis  quod  ipso 
liortanle  jam  émiserai  illa ,  el  ab  eo  fucrat 
acceptaluni. 

Objic.  Icrliô  plura  fada.  Constat  enira  ex 
variis  bisloriis  aliquando  ponlificcs  dispensasse 
cuni  aliquibus  rcligiosis  professis  ut  nuberent. 

Uesp.  Sylvcstcr  v.  Yolum  i,  nuni.  5,  in  fine, 
pontiûces  Id  fecisse  non  de  jure,  sed  de  plcni- 
ludine  poleslatis.  Subditque  baec  verba  :  Ego 
etiaui  vidi  ponlilicem  majora  facientcni  cuni 
scandale  lolius  Cbristianilatis.  Inde  aliud  est 
facere  de  facto  ,  aliud  delerminare  quôd  ila 
possll  fieri  de  jure.  Allas  dicendum  foret,  quôd 
posscl  diam  sine  causa  validé  dispensare,  elsi 
non  licite.  Respondent  alii ,  ponlificcs  in  bis 
dispensalionibus  secutos  fuisse  opinioneni,  quae 
apud  cononistas  probabilior  reputabatur.  Re- 
spondeo  aul  fabulosas,  vcl  saltcm  valdè  dubias 
esse  illashistorias,  ul  ostendunt  noslri  llicolo- 
gi  :  aul  si  aliquœ  vera;  sinl,  eas  licen lias  quoad 
hoc  non  fuisse  dispensaliones  ,  sed  declaralio- 
nes  nullitalis  professionum  hujusmodi  mona- 
chorum,  propter  defcctum  consensus,  vel  alte- 
rius  condilionis. 

Objic. quarlô.  In  voto  soicmni  pauperlalis  et 
obedicniix  potesl  ab  Ecclesià  dispensari,  ut 
patelin  religiosis professis  qui  ad  episcopaluni 
assumunlur.  Ergo  etiani  in  voto  solenini  con- 
tinenliic  potesl  Ecclesià  dispensare. 

Resp.  D.  Thomas  hic  ad  i  ,  quôd  religiosus 
qui  sit  episcopus  ,  sicut  non  absolvilur  à  voto 
conliucnlioD,  ila  nec  à  voto  pauperlalis  :  quia 
nibil  débet  haberc  tanquàm  proprium  ,  sed  si- 
cul dispcnsalor  conmiunium  bonorum  Ecclesiœ. 
Simiiitcr  etiani  non  absolvilur  à  voto  obedien- 
tiaî,  sed  per  accidens  obedire  non  leneiur,  si 
suporiorem  non  habeal  ;  sicut  nec  abbas  mo- 
nasterii.qui  lamen  non  est  àvotoobcdientiae  ab- 
solutns.  Vide  ctiam  2-2,  qu;vst.  18C,art.8,  ad 3. 

Olijic.  quinlô.  Sicut  votum  abslinenlia;  ob- 
servatum  ,  potesl  vcrgere  in  periculum  perso- 
n»! ,  ila  etiani  obscrvalio  voli  conlinenlia;.  Sed 
in  voto  abslinenlix,  si  vergal  in  corporale  pe- 
ricuUun  vovcnlis,  polcst fieii  dispensa lio.  Ergo 


287 


EXPOSITIO 


pari  ralione  in  volo  conlinenliae  potesl   dis- 
pensari. 

Respondet  D.  Thomas  iiic  ad  5,  quôd  cibus 
direclè  ordinalur  ad  conscrvalionem  persona;, 
et  ideô  abstinenlia  cibi  directe  polest  vcrgere 
in  periculuin  personœ.  Unde  ex  liàc  rationc 
votuni  abslinenlise  aceipil  dispensaiionciii.  Sed 
coitiis  non  ordinalur  direciù  ad  conservalio- 
nom  personse ,  sed  ad  conservalionem  speciei  ; 
unde  nec  direclè  abslinentla  coilûs  per  conli- 
nenliam  vergil  in  perlciiUim  persona^.  Sed  si 
per  accidens  ex  eàpericulura  aliquod  personale 
accidat,  potesl  aliter  subveniri,  scilicel  per 
abstineniiani  vel  alia  corporalia  remédia  ,  etc. 

Renianel  igilur  inlacla  D.  Thonia;  docirina 
solida,  nenipe  quôd  nulli  honiinuin  poiesiati 
subjacet  reiigiosum  rite  professum,  cilicorc 
non  professum  ;  quà  professione  slante  reddi- 
tur  omninô  ad  matrimoninm  inliabilis  ipso 
jure  nalurali  et  divino,  in  quo  Ecelcsia  ncqiiit 
dispcnsare.  Neque  poleit  sacerdolem  sccula- 
reni  rcddere  non  sacerdotera ,  sed  tantùm  in 
hoc  dispensare  ,  quôd  remanens  sacerdos  ma- 
trimoninm contrahere  valeat,  eo  quôd  solùm 
jure  ccclesiaslico ,  conlincnlia  sit  illi  annexa. 

§  2.    Utrum  episcopi  valeaul  dispensare  in  volis. 

Poslquàm  D.  Tliomas  an.  12,  ad  3,  deter- 
minavil  summum  poiililicem  habere  pleniludi- 
nem  poteslalis  dispensandi  in  omnibus  dis- 
pensabilibus  volis,  slalim  subdil:  <  Aliisaulem 
«  interioribus  pr.xlaiis  commlltilur  dispensatio 
«in  volis  qu3e  communiter  fiunl,   et  indigent 

<  frequenti  dispensalione  ,  ut  babeant  de  facili 
j  bomines  ad  quem  recurranl  :  sicul  sunt  vola 
«  percgrinalionuni  et  jejiiniorum  cl  aliorum 
«  cjusmodi.  Vola  vero  majora,  pula  conlincn- 
«  lia;  et  lerrœ  sanciie  reservanlur  sumrao  pon- 

<  tifici.  > 

Ila;c  duo  tantùm  vola  ponlidci  reservata 
assignai  D.  Thomas,  quia,  inquil  Soins  lib.  7 
deJusl.,  qusest.4-,  art.  5,  forsan  alla  non  crant 
excepta  suo  lempore,  nunc  lameu  jure  novo  , 
et  ex  consuetudlne  reccpta  ,  bœc  etiam  tria 
sunmio  ponlifici  reservanlur,  nempè  votum 
ingrediendi  religionem  (I);  pcregrinalionis  ro- 
man* ad  limina  Apostolorum  Pelri  et  Pauli , 

(1)  In  Galllis  votum  ingrediendi  religionem 
monialium  non  est  reservalum  S.  P.  ut  decla- 
ravit  S.  Cong.  Pœnit.  in  responso  direclo  ad 
Dl).  Bouvier  ,  episcopum  Cenomanensem  , 
anno  185G  :  >  Votum  mulieris,  ait  S.  C.  cujus 
1  intentio  respexeril  ad  monasleria  proul  nunc 
t  in  Gailiis  exislunl,  non  est  reservalum  ;  quia 
i  scilicel  monasleria  cadein  à  Sedc  aposiolicà 


et  pcregrinalionis  Compostellanse  ad  S.  Jaco- 
bum  :  et  ila  de  facto  servatur.  Docenl  lamen 
auctores ,  cpiscopos   ex  juslà   et    rationabili 
causa  suos  snbdilos  dispensare  posse  in  voie 
casiitalis,  quando  non  est  absolulum  ,  sed  ad 
aliquam  circumslanliam  restriclum  ,  ut  si  non 
fueril  perpetuum,  sed  ad  lenipus,  pula  ad  an- 
num,  vel  ad  quinquennium,  aul  dccenniuni  ; 
quia  votum  reservalum  ponlifici,  est  perpetusE 
conlinenliae  aul   casiitalis  :   odiosa  vero  ,  ut 
eobibiliones  et  exeepliones  ,  sunt  restringenda 
proul  sonant.  Idem  dicendum  quando  quis  vo- 
vit  certam  continentiara   servare  ,  pula  non 
committere  adulteriumautaliuddeterminatum 
libidinis  genus  :  potesl  enim  episcopus  in  eo 
dispensare.  Iiem  quando  votum  continentioe 
non  est  prœcipuè  intenlum,   sed  in  aliù  re 
praecipuè  intenta  inclusum ,  ut  si  quis  voverit 
sacrum  ordinem  suscipere,  cui  utiipie  annecli- 
tur  conlinenlia;  volum  ,  aul  si  quis  promiserit 
non    hiire  matrimoninm ,  in  quo  volo  casli- 
las   omnimodè  non  contineiur  ;   potesl  epi- 
scopus in  bis  dispensare ,  quia  non  est  volum 
si'''pliciler  casiitalis;  unde  necviolalur  volum 
si  poslea  isle  fornicelur  quia  volum  est  solùm 
de  non  nubendo  ;  et  qui  vovel  sacres  ordincs  , 
non  vovel  caslilatem  proesentem ,  sed  tantùm 
ad  eani  obligatur  poslquàm  ordinalus  fueril. 
Similiter  episcopus  disjiensare  potesl  cum  eo 
qui  vovil  ingredi  arctiorem  religionem,  v.  g., 
Carthusianorura,  ut  suscipiat  miiioreni  :  ratio 
est  quia  id  non  est  dispensare  in  votoreligionis, 
cùm  islesemper  religion!  capescendœobligatus 
maneal;  sed  tantùm  in  modo ,  circurastanlià 
et  qualilate  illius ,  scu  in  arcliori  vinculo. 

Prœlerea  polest  episcopus  dispensare  in  vo- 
lis istis  condiiionaliter  faclis  sub  conditione  de 
fuluro,  dummodô  condiiio  nondùm  sit  im- 

I  altenlis  peculiaribus  circumstanliis,  non  tan- 
c  quàm  ordines  verè  et  propriè  religiosi,  sed 
«  iilipiissimarum  famiiise  feminarum  aîsliman- 
(  lur.  »  Ibidem  S.  Cong.  déclarai  suam  deci- 
sionem  spectare  solummodô  ad  moniales.  Cir- 
eumstanliœ  illa;  peculiarcsad  quas  allndilur  in 
responsionePœnilentiariœ.videnturessemodus 
quo  moniales  vovent  pauperlalem  juxta  leges 
civiles  apnd  nos  vigenles  ,  aiienlà  disciplina 
prïsentisEctlesiïc.Adrationemordinisreligiosi 
reqniriliir  sdlfniiiilaslriumvotorum,  casiitalis, 
obi'diiMiiia'ii  pau|M  ri.iiis, adeôul  unumabalte- 
ro  si'jungi  nequcal  ;  votum  aulcm  paupertalis, 
ut  sit  solenme,  débet  à  prol'csso  excludere  domi- 
nium;  porrô  moniales  apud  nos  ila  pauperla- 
lem vovent  ut  nibilominùs  servent  dominium 
bonorum;  unde  concludiiur,  illarum  professio- 
ncm  non  gauderc  privilegiis  nec  habere  nalu- 
rani  professionis  solemnis.  Déco  punclo  alibi 
fusiùs  forlassis  disscreiiius. 


289 


SECUNDl  PR^CEPTI. 


290 


pleta;  ui  si  quis  voverit  limina  Aposlolorum    i 
visitare,  si  rem  aniissam  lecuperavcril.  Uaiio    | 
est  quia  vota  papœ  rcservata  decet  esse  abso- 
luta  et  perfecta  ad  vilanda  animarum  periciila 
et  Ia(|ucos,  et  non  extendenda  ad  rein  odio- 
sam.qualis  est  roservalio.  llujiismodi  aulem 
vola  nondùni  adimplelà  condiiione,  non  sunt 
perfecta,  eùm  adliuc  non  obligent.  Ergo  non 
ccnsenlur  reservala.  Idem  dicendum  de  volo 
pœnali,  v,  g.  :  Voveo  me  non  lusurum  laxillis 
sub  pœnâ  ingrediendi  religionem,  cùm  liujus- 
modi  vota  ante  incursam  pœnani  non  obli- 
gent, née  anlea  sinl  vola  religionis,  sed  non 
ludendi  taxillis,  super  quibus  cpiscopus  polest 
dispensare.  Verùm  si  condiliojam  fuerit  adim- 
plelà, lune  votum  transit  in  absolutuni,  et  per 
se  loqucndo  solus  pontifes  dispensare  potest. 
Id  lanien  plures  limitant  in  tasu  quo  volum 
condilionale  non  sil  pœnale;  exislimant  enim 
episcopum  post  incursam  pœnam  adhuc  posse 
in  eo  dispensare,  quia,  ut  supra  dictuni  e  t,  in 
istis  casibus  non  est  volum  religionis  capes- 
cenda;,  sed  non  ludendi  laxiilis  ;  nec  ex  devo- 
lione  religionis  procedil,  sed  apponilur  ex  odio 
et  pœnà,  ul  sic  isie  delerreaiur  à  ludo.  Cùm 
igilur  iniposilio  illius  pœnae  sil  odiosa  cl  pœ- 
naîis,  est  rcstringenda;  alii  lamen  graves  au- 
ctores  conlrarium  docent,    Insuper  si  votum 
circa  reservalani  maieriani,  non  sil  principale, 
sed  acccssorium ,   episcopus  dispensando   in 
principali  polest  et  in  accessorio  dispensare, 
V.  g.,  dispensando  in  volo  suscipiendi  sacros 
ordines,  censeiur  lioc  ipso  dispensare  in  volo 
conlinenlite  perpeluaeillis  annexo.  llem  slquis 
vovcai  non  ludere  sub  pœnà  ingrediendi  re- 
ligionem ,  episcopus  illuni  dispensando  à  volo 
non  ludendi ,   dispensabil  eliam  à  volo  reli- 
gionis; quia  sublaio  principali,  auferlur  ac- 
ccssorium. Sccùs  dicendum  quando  principale 
est  rcservatum  :  v.  g.,  si  quis  voveat  caslitalem 
perpeluam,  quani  si  violet ,  volo  se  obligat  ad 
jejuniura  in  pane  et  aquà,  episcopus  poteril 
quidem  dispensare  in  cojejunio,  sed  non  in 
volo  easlilalis.  Iiem  episcopus  polest  dispen- 
sare in  bis  votis  quando  dubilalur  an  sinlobli- 
galoria,  élan  sint  reservala;  ut  si  dubium  sil 
an  sulïiciens  intervenerit  deliberalio.  Nam  ca- 
sus  réservai!  non  sunt  dubii  sed  ccrli  ;  et  in 
dubiis  odia  suntrcslriiigenda.  A  fortiori  si  quis 
probabiliier  dubilel  an  talc  volum  emiseril. 
ïunc  enim  nulla  subcst  obligatio,  neque  o|ius 
est  dispensalione;  quia   in   dubiis  nielior  est 
conditio  possidenlis;  et  nemo  in  re  dubià  pri- 
vandus  est  sibi  iialurali  et  ingenità  liberlaie. 


Item  polest  episcopus  dispensare  in  'volis  re- 
servalis,  si  per  melum  gravem  cniissa  fuerint. 
Tuni  quia  reservaiio,cùm  sil  odiosa,  non  vide- 
lurad  bœc  vola  extendenda  :  tum  quia  credi- 
bile  probabiliier  est  papara  ob  iraperfeclionem 
consensus  et  injuriam  illatam  ea  non  sibi  re- 
servare.  In  omnibus  casibus  supradictis  abso- 
luta  perpeluae  validiialisdispensalio  conceditur 
ab  episcopis,  ita  ut  bœc  vola  non  reviviscanl. 
Tandem  possunt  episcopi  in  bis  volis  dis- 
pensare, aul  poliùs  suspendere  execulionem, 
quando  periculum  est  in  morâ  ,  nempe  quia 
expeclando   dispcnsationem   papse  ,   imminet 
grave  periculum  offensoe  Dei,  aut  magni  scan- 
dali,  vel  damni  lerliae  personce  ,  aul  alterius 
notabilis  inconvenienlis.   Verùm  lune  non  pe- 
rimunt  votum,  sed  lanlùm  suspendunt  ejus 
obligalioneni.  In  bis  enim  et  siniilibus  angu- 
siiis,  non  censeiur  ponlifex  invilus,  cùm  non 
in  perniciem,  sed  in  utililalcm  animarum  ordi- 
nelur  reservalio.  Hincqui  absolulum  perpelua; 
caslilalis  volum  iransgressus  fuit,  dùm  se  ma- 
irimonio  alligavit,  si  adsit  periculum  inconli- 
nenli;e  ,  polest  ab  cpiscopo  dispensari   circa 
debili  conjugalis  peliiionem.  Idem  dicendum 
si  conjuges  sinl  ita  pauperes  ut  non  babeant 
unde  dispensationem   papalem    oblinere  va- 
leanl  :  tenelur  tanicn  isle  niorluo  aliero  con- 
juge,  votum  easlilalis  servarc.  Verùm  quanivis 
auclores  coninuiniier  asseranl  po^se  episcopum 
boc  modo  dispensare,  lulius  existiino  ut  islc 
conjugatus  pelai  dispensationem  à  papa,  vel 
per  se,  vel  per  aliuni,  si  commode  ficri  possit. 
In  cxleris  aulem  volis  quse  papa  non  sibi  ré- 
servai nec   proliibel,    possunt  episcopi  suos 
diœcesanos  dispensare,  nisi  in  alicujus  tertii 
graliani  fuerint  emissa  etab  eodem  acceplala  ; 
ul  si  quis  voveril  lali  pauperi  vel  xenodocliio , 
vel  Ecclesise  largiri  elcemosynam  ;  quia  in  islo 
casu  ille  lertius  privarelur  juresuo  quod  babet 
in  re  per  acccplalionem  et  siipulalioneni ,  sic- 
que  lieretipsi  injuria.  Porro  illi  censenlur  ali- 
cujus episcopi  subditi,  ut  ab  eo  possinl  petere 
cl  oblinere  volorum  dispensationem ,  qui  lia- 
bent  domicilium  in  illius  diœccsi  ;  qui,  elsi  lune 
in  aliâ  diœcesi  reperiantur,  possunt  ab  episcopo 
proprii  loci  dispensationem  volorum  petere, 
dummodè  illud  domicilium  omninô  non  dese- 
nicrinl,  sed  siiit  posl  aliquosmenses  rcdiluri  ; 
quia  aclns  JMiisdictionis  volunlariai  potest  cx- 
ira  propriam  diœccsim  excrceri.  Item  illi  ccn- 
senlur subditi,  qui,  lied  non  habeant  domici- 
lium in  illà  diœcesi ,  incœperunl  lamen  ibi 
baliitnre,  cnm  inleniione  mnjori  anni  parle 


201 

commoramli  :  sccùs  dicendum  si  pcr  illara 
diœcesim  solummodô  transeant, nisi  sinl  vagi: 
hi  enini  conlraliunt  diœcesim  in  eo  loco  in 
quo  pro  lempore  reperiunlur,  et  ab  cpiscopo 
possunt  in  votis  dispcnsari.  Hoc  privilégie  dis- 
pensaiidi  in  volis  gaudet  capilulum  sede  va- 
cante, ciim  Innc  succédât  in  locum  episcopi  , 
liabeatquc  jurisdiclionem  eiiam  fori  exlenii. 
Paroclii  ctaliisacerdotcs  sccularcsnon  possunt 
in  votis  dispensare,  nisi  spéciale  ad  hoc  privi- 
legiuin  liabeant,  quia  non  sunt  prxlali ,  nec 
habent  jurisdictionem  fori  externi. 

Quod  diximns  de  episcopo  inlelligendum  est 
à  pari  de  arcliiepiscopo  respecta  suai  diœcesis, 
eliam  nondiim  recepto  pallio  :  per  confirniatio- 
neni  enim  rccipil  ea  qua;  sunt  jurisdiclionis, 
qualis  est  potcstas  dispensandi.  In  votis  lanicn 
subditornm  sulîraganei  sui  dispensare  nequit. 
Nam  li-cct  in  foro  conlentioso  sitjudexappeMa- 
lionis  respectuillorum,  quia  tanien  earuni  cura 
aniniarum  ordinaria  illi  non incunibit,  nec  babct 
jiirisdictioncm  ordinariam  nisi  in  suà  diœcesi  : 
ideô  non  polest  sulTraganei  subditos  in  volis 
dispensare.  Iniô  nec  in  suà  visilaiione,  esto 
posait  confessiones  illoruni  andire  ,  à  peccatis 
absolvere  et  indulgentias  largiri  ,  eô  quôd  id 
specialiier  il)  jure  illi  concedilur  ,  non  aliud. 
Quidam  lamen  volunt  quôd  dimi  adest  justa 
causa  dispensandi,  et  episeopns  malitiosè  ac 
injuste  dispensare  renuit,  polest  arcbiepisco- 
pus  cl  mclropolitanus  per  appellationem  im- 
ploralus,  disp  nsare  cum  subdilo  illius  :  ccn- 
selLirautcm  jusla  causa  adesse,  quando  grave 
bonuni  publicum  aul  privalum  vovenlis,  judi- 
cio  prudcntnm  ,  taleni  dispensationem  exigil. 
Prïclali  possunt  seipsos  ex  justà  causa  dis- 
pensare In  votis  in  quibus  possunt  subditos  , 
prout  indieal  D.  Ihonias  2-2,  q.  IS.j.ail. 
8;  hic  enini  actus  jurisdiclionis  in  seipsuni , 
non  est  jurisdiclionis  contentiosse,  nec  ex  se 
sacramenlalis ,  ideô  jure  naturœ  non  répu- 
gnai exerceri  in  seipsuni,  eô  quôd  iJem  si  cun- 
diini  diversas  raliunes  possil  esse  agens  et  pa- 
liens.  Tulius  lamen  est  ui  facullaiem  hanc 
seeuin  dispensandi  confcssario  conuiiiilat , 
cùm  sit  actus  delegabilis.  Ducent  tanien  aliqiii 
qund  in  isto  casu  confcssarius  non  aceipitju- 
risdittionem  ab  episcopo,  sed  à  superiore  me- 
diaiitc  electione  episcopi  faelà  de  tali  personà 
ad  sccum  dispcnsaudum;  quia  supponunl  eani 
non  liabere:  sicul  pontil'ex  eligenilo  sibi  con- 
fessarium,  non  consiituit  illum  judiceni  supra 
se,  nec  iribuit  illi  facullaiem  absolvendi  à  pec- 
catis, sed  seipsum  coiisliiuil  nialcriam  polc- 


EXPOSITIO  2!'2 

slalis  quain  sacerdos  à  Cbristo  in  ordinationc 
accepit,  qiiamque  supra  papara  exercere  polest 
eo  ipso  quôd  papa  seipsuni  raaleriam  ejus  po- 
lestali  subjeclam  esse  velit  et  constituât.  lia 
Sajrus  in  Clavi  rcgià  lib.  6,  cap.  11,  num.  110. 

§  3.  De  commuliilioiie  volorum,  quomodb  sit 
(acienda. 

Coinmutare  voUim,  niliil  aliud  est  quàni  ma- 
leriain  voii  in  aliam  mulare,  ut  jejunium  in 
orationem  ,  peregrinalionem  in  eleeniosynam; 
cl  tune  dicitur  redemplio  voti ,  quando  volum 
iransmulalur  in  pccuniam  aut  aliquid  prelio 
aislimabile.  Per  comniutationem  non  lollilur 
voti  vinculum  ,  prout  lit  per  dispensationem  , 
sed  sola  voli  materia  Iransmulalur  in  aliam  eo- 
dem  vinculo  nianenle  :  ila  ul  vovens  ex  obli- 
galione  prioris  voli,  et  non  ex  pra;ceplo  com- 
mulanlis  ,  leneatur  ad  exequendum  illud  in 
quod  volum  coinmutatum  fuit  postquàm  iilud 
aceeptavit  ;  et  implendo  facial  aclum  lalriœ  , 
sieque  omitlendo  peccet  contra  religionem,  id 
est  contra  fldelitatein  seu  promissionem  Deo 
faciani,  vel  sallem  si  non  observct  primum  vo- 
lum :  tcneturenim  unum  vel  allerumobservare. 

Cominulalio  regulariler  loquendo  requirit 
auclorilaiem  Ecclesia",  ut  ostendil  D.  Thomas 
hic  arl.  12,  quia  ad  pr^elatos  Ecclesise  vicem 
Dei  gerenles  spécial  deelarare  quid  sit  illi  gra- 
inm  et  acceplum.  Item  rcquirilur  jusla  causa 
ad  lioc  ul  volum  coniniuletur  in  aliquid  minus, 
aut  in  rein  deciijusœqualilate  dubitalur  :  quia 
eo  ipso  quôd  materia  subrogala  non  est  nielior 
neque  cvidcnler  et  manifeslè  œqualis,  inagis 
consenianeuin  est  fidelilati  Deo  debilae,  solverc 
inateriam  promissam  et  prr  se  debitam,  quando 
nulla  subest  légitima  causa  aliter  disponendi. 
l'orrô  jusla  causa  commulandi  est  didicullas 
niaxiina  in  volo  persolvendo ,  repugnaniia  pa- 
rcntuin  velniariii,  militas,  et  impedimenta 
vovenlis,  etc.  Idem  diccndum  quando  cominu- 
lalio lit  in  jequale  bonum  ,  quia  indiget  aucto- 
riiate  praelati,  cujus  usus  non  polest  esse  ad 
iibiiuin,  sed  débet  esse  rationi  consentaneus, 
proindcque  aliquain  requirit  causam.  Adde 
(pind  habet  lune  admixlam  aliqiiam  dispensa- 
tionem, qua}  semper  legiliinam  exigil  causam. 
l'n  le  comimilalio  sicut  et  dispcnsalio  invalida 
est,  et  superior  sine  uUà  justà  causa  volum 
coninuitans  in  xquale,  peccat  venialiler.  Quôd 
si  in  rem  longe  minorem  commulet  absquc 
causa,  videtur  eliam  morlaliler  peccare,  sal- 
lem si  non  obligei  voveiilcm  ad  supplendum 
aliundè  quod  requiritur,  ut  nova  voti  nuleria 


293  SECLISDI 

requalilatcm  contrahat  cum  aniiquâ;  quia  sic  in 
re  gravi  nianifeslè  abulitur  auctorilate.  Quidam 
tamcn  volunt  coiifcssarios,  teniporc  jnbikti, 
possc  in  vi  iilius  coniniutare  vota  pœnilentis 
commulalionem  pclonlis  eliam  niillani  assi- 
gnando  causani.Quia  quando  poleslas  conimn- 
landi  vota  non  delcgatur  sinipliciler,  sf'd  fiim 
aliqiio  onere  ob  bonuni  commune  ,  ]iroul  fil 
pcr  jubilseum,  nulià  alià  opus  est  causa  ad  com- 
inulationom  votorum.quàni  voluntas  praeslandi 
opéra  injuncta  ,  cl  lucrandi  jubilaeuni.  Nani 
ponlifex  eam  ob  causani  lalcm  facullatom  con- 
cedit.  Vcrûm  prœtcrquàm  quod  non  constat, 
an  ea  sil  mens  pontificis,  adbuc  isla  commula- 
lio  vix  in  praxi  locuni  habcre  polest.  Cûm  pœ- 
iiilens  non  postulel  volorum  conimutationcni, 
iiisi  ail  eam  peicndam  ex  aliqnà  causa  movca- 
lur.  Igitur  privilcgium  ac  jubilaeum  operaliir 
quidera  ut  vola  commiilari  possinl  in  aliqnid 
minus,  vel  paiimi  minus.  Vcrnmianien  débet 
adesse  aliqua  causa,  eamquc  esse  papre  inlen- 
lionem  dicilLopcz,  1  p.  Instilulionum  cap.  47. 
Addil  Sayius,  quod  cùm  voii  coramutalio  sit 
rcs  adniodùni  dilTicilis  cl  periculosa,  rcquirit 
maximum  judicium  ei  discrciioncm  et  bœc 
pi'ïc  oculis  habenda  ac  considcranda  assignai  : 
Primo ,  ut  quaniùm  lieri  polesl  conelur 
commutans  servare  œqualilateni  et  propor- 
tioncm,  ita  ut  commulalio  fiât  in  bonuin 
aequale.  Quia  commutare  ex  usu  communi  idem 
est  ac  in  xquale  mulare  :  qua;  tanien  requali- 
tas  non  consislit  in  puncto  indivisibili,  nec 
scrupulosc  nict'cnda  est,  sed  ad  boni  viri  arbi- 
Irium  cessante  fraude  et  btlà  culpà  meiienda. 
Unde  sullîcil  quod  babcns  polestalcin  dclcga- 
tam  comnmtaydi  vota,  in  liàc  re  ,  bonâ  fide 
procédai,  nec  rcquirilur  quôd  materia  subro- 
gata  sil  alTeri  piiysicè  aequalis,  sed  moralilcr, 
ita  ul  juxia  prudcnlis  arbilriura  oequivaleat,  seu 
xquè  ad  D^'i  gloriam  conducal.  Plerumqiie 
cliam  raagis  expedil  ut  vola  commulenlur  in 
similia,  v.  g.,  volum  personale  ilinerandi,  in 
onus  personale  gestandi  cilicium  ;  volum  reale 
xdificandi  ecelesiam,  in  alias  fundaliones  pias, 
cl  volum  mixlum  percgrinandi ,  in  opéra  tum 
personalia,  ul  jejunandi ,  tum  realia,  ut  dandi 
aliquas  eleeiuosynas,  liabiià  ralione  non  solinn 
laboris  queni  peregri.ialurus  subiissct ,  <ed 
eliam  cxpensarum  qiias  fecisset  peregrinando  , 
quia  Ikïc  omnia  cadunt  sub  voto.  Et  sic  de  si- 
railibus.  Ratio  est,  quoniain  hoc  magis  conscn- 
taneuni  est  intcntioni  ipsius  voventis,  quœ  non 
minus  quàm  materiaî  promissaî  œqualitas, 
quantum  commode  lieri  potest,  servari  débet. 


PR^CEPTI.  294 

Cum  quo  lamen  stat,  quôd  inlerdum  liceat  banc 
siniiliiudinem  non  servare ,  adeôque  volum 
personale,  in  onus  reale  coninnitare,  el  volum 
rcale  in  onus  personale,  v.g.,  jejunium  in  elcc- 
mosynas,  cl  vice  vcrs-î.  Quia  in  commulalione 
similiiudo  nialoriœ ,  non  tam  pbysicè  quàm 
moraliter  spectari  debel ,  babito  respcclu  ad 
Dei  gloriam  et  voventis  ulilitalem. 

Secundo,  oportet  considcrarc  quid  deceat, 
ne  scilicel  ex  tali  commulalione  scandalum  ali- 
quod  eonscquatur.  Item  quid  expédiât,  elquoad 
ipsum  voventem  ,  et  quoad  proximum. 

Terlio,  considerauda  est  qualitas  et  condilio 
vovenlis,  fêtas,  infirmilas,  robur  corporis,  o!li- 
ciura  ,  slalus ,  inopia.  Item  allendenda  sunl 
verba  Dullaî,  quia  privilégia  juxta  illoruin  te- 
norem  sunl  intcrprclanda  :  et  quando  in  vir- 
tule  alicujus  jubikti  toncedilur  facultas  com- 
nuilandi  vola  in  certam  elcemosynam  aul  alind 
opus  pium,  in  id  solùm  eommulari  potesl;  el 
cuidatiir  lacnllas  volum  eomniulandi,  non  po- 
lest virlule  iilius  commulare,  vel  rclaxare  pœ- 
nas  ob  violatum  volum  contractas,  juxta  Navar- 
rum  lom.  1  Consil.  Postquàm  volum  alicujus 
eliam  riiè  et  ex  justà  causa  commuiatura  fuit, 
iste  adbuc  po'.eslsi  velil  volum  priniunt  servare, 
juxia  Sayrum,  Azorium  el  alios;  quia  prior 
obligalio  non  est  penilùs  exlincla,  sed  in  aliam 
commutaia,  cum  bac  lacilà  condiiione  ul  vel 
prius  volum  ,  vel  id  in  quod  commulalum  est, 
persolval,  prout  ci  ulilius  el  conimodius  visuni 
fuerit  :  eô  quôd  tola  comniutatio  liât  ipsius  vo 
ventis  gralià,  ita  ul  lalis  privilegio  uli  pussil, 
aul  non  uli,  sicul  illi  placucril. 

Quando  co.iimulalio  non  fit  in  aliqnid  cvi- 
denier  melius,  auctoritaicm  conuiiiiiaiidi  ba- 
benl  il  qui  dispensandi  babenl  facullatem,  sivc 
ordinariam ,  sive  delegalam.  Et  sicut  in  volis 
papse  reservalis  dispensare  nequeuni,  ita  nec 
illa  commulare  :  quicumque  enim  polesl  dis- 
pensare in  votis,  eadem  commutare  polest  ;  et 
non  è  converse.  Quia  illi  cui  dalur  majus,  da- 
lur  el  minus  in  eodem  génère;  et  imn  vice 
versa  ;  majus  aulem  est  dispensare  in  volo, 
quàm  commutare,  cùm  per  primum  aboleatur 
ac  omninô  lollatur  obligalio  :  secùs  verô  per 
sccundum.  Qui  tempore  jubila;!  non  petit  dis- 
pensalionem  vel  commulalionem  voli ,  qno 
obsirictus  est,  polest,  juxta  aliquos  auctores, 
eam  transacto  jubilKO  oblinere  ab  eodcm  con- 
fcssario,  vel  ab  alio  ex  approbalis  ab  ordinario, 
dumuiodù  opéra  prœscripla  servaveril  ;  quia  co 
ipso  acquisivit  jus  ut  possci  lalem  commula- 
lionem obtinere  transaclo  jubilœo,  cliarasi  vo- 


295 


EXPOSITIO 


296 


lunlariè,  et  à  fortiori  si  ex  oblivloiie,  lempore 
jubiloci  eain  non  pelicrit.  Sicut  licel  opéra 
prœscripta  ad  tempus  jubilaii  sinldetcrminata, 
niliilomiiiùs  priviloijium  quoad  absolulionem  à 
rcscrvalis  non  est  limilatuia  ad  laie  tempus  : 
ila  ut  pœniiens,  qui  liicralus  est  jubilseuin, 
acquisieril  jus  ut  postca  à  quovis  sacerdote 
approbato  absolvi  possit  à  peccalis  reservatis 
quse  in  confessione  jubilaei  lempore  factà,  ex 
oblivione  prxtermisit.  Alii  contrariuin  docent, 
quia  facultas  absoUendi  à  peccatis,  dispcnsandi 
cl  commulandi  vola,  est  alligala  illi  tenipori 
quindccim  dicrum  :  sicque  iransacto  jubilaei 
lempore  confessarius  jurisdiclione  caret.  Ideo 
aulera  pœnilenteiu  poslea  aljsolvere  polest  à 
reservatis  omissis,  quia  supponitur  eum  lem- 
pore jubilaii  validani  fecisse  confessioneni  et 
generalem  à  peccatis  obtinuisse  absolulionem  : 
alverô  vovens  lempore  jubikci  non  obiinuit 
dispensationem  generalem,  ac  commulalio- 
nem  volorum ,  sicque  est  dispar  ratio.  Verùm 
bujus  casûs  rcsolutio  peudct  ex  mente  et  in- 
lenlione  ponlificis,  quœ  ex  lenorc  Dulla;  venari 
débet  :  ideiKjue  verba  illius  attenté  sunt  pon- 
deranda  cl  consideranda,  ae  inspicieiidum  quid 
in  hoc  patialur  usus  sive  consuctudo.  Auclorcs 
tamen  utriusque  sententiae  concedunl,  eum 
qui  vi  jubilaei  habet  facullatem  dispcnsandi  iii 
volis  aiit  commulandi ,  posse  voti  dispensatio- 
nem, vel  comnmtationem  in  aliud  tempus  dif- 
ferre  ex  ralionabili  causa,  dunimodô  vovens 
lucralus  fueril  jubilaeum  ;  quia  cimi  lempore 
slalulo  causa  incœpta  fuerit,  polest  alio  lem- 
pore terniinari,  ac  jurisdiclio  ad  eam  perlicien- 
dam  lune  exlendi.  Addunt  quoque ,  quèd  si 
pœniiens  in  jubilxo  à  confessario  pelai  ut 
plura  cl  omnia  ejus  vola  commulet,  de  quorum 
numéro  non  rccordatur  expresse,  recordatiir 
lamcn  esse  talis  objecli,  lune  confessarius 
polest  illi  dicerc  :  Pro  omnibus  luis  votis  fa- 
ciès hoc  vel  illud.  Et  lune  adeo  valida  erit  lia!c 
commutalio,  ut  si  postea  pœniiens  rccordcUir 
expresse  cl  distincte  de  numéro  volorum,  alià 
conimutatione  non  indigeat,  dummodo  jirior 
commutalio  eum  maluro  ac  prudenli  judicio 
facla  fuerit.  Ilatio  Imjus  est,  quia  tune  adesi 
jiisla  causa  ex  parle  vovenlis,  cl  jurisdielio 
apud  eommulatam. 

YoUim  jam  commutalum  polest  iterùm  ab 
habente  facullatem  commulari  ex  juslà  et  ra- 
lionabili causa ,  quia  eùni  hxc  faculias  sil 
absolula,  ut  suppono,  non  est  limiiala  ad  unam 
vicem.  Imù  Sylveslcr,  Corduba,  Sayrus,  (^an- 
didus,  el  alii  doccnl ,  quùd  si  vola  reservala, 


pula  religionis  et  caslilalis  perpetuse,  eommu- 
tala  fucrinl  à  summo  pontilice  in  materiam  non 
reservalam,  pula  ad  conlilendum  quolibet 
mense,  aut  in  alla  pielalis  opcia;  polest  haec 
niateria  non  reservala  commulari  in  aliam  ab 
episcopo  el  à  confessario  vi  jubilaei,  eô  quod 
sublalà  semel  maierià  reservala  el  translata  in 
non  reservalam ,  subest  facultali  episcopi  aut 
confessarii  :  sicut  peceatum  excommunicalione 
papali  affectum  ,  dcsinit  esse  reservalum  ,  re- 
molâ  excommunicalione. 

Quœres  an  aliquis  absque  facuitate  episcopi 
vel  confessarii,  aucloritale  proprià  volum  suum 
commutare  valeat  ?  —  Resp.  1°  quod  dura  vo- 
lum evidcnler  in  id  quod  melius  est,  comrau- 
talur,  seu  quùd  bic  et  nuuc  speclatis  omnibus 
circumslaniis  est  Deo  gratins ,  et  vovenli  ad 
voti  sui  linem  accommodatius,  lune  non  est 
opus  prxlati  aucloriiale,  ut  colligitur  lit.  2. 
de  Jiircjiir.  cap.  Pervenit.  et  de  Yoto  ac  voti  Re- 
di'inp.  cap.  Scripl.  et  cap.  Sanè  de  Regular.  Ratio 
est  quia  volum  obligat  eô  quôd  sil  promissio 
de  re  Deo  gralà.  Ergo  quisquis  oU'ert  Deo  rcra 
evidenter  illi  graliorem ,  volo  satisfacil.  Ideô 
enim  D.  Thomas  hic  art.  12,  docei  necessariam 
esse  superioris  auclorilalcm,  ut  scilicet  definiat 
et  delcrminet  in  pcrsonâ  Dei,  cujus  vices  gerit, 
quid  sil  Deo  acecplum,  an  illud,  vel  istud.  Ergo 
quoties  evidenter  constat  melius  esse  illud  in 
quod  ht  commutalio,  aucloriias  praclali  non 
est  necessaria. 

Resp.  2°  quôd  ad  commutandum  volum  in 
aliud  minus  bonum,  seuiper  necessaria  eslprx- 
lali  aucloriias,  quia  lune  intervenit  dispensa- 
tio  admixia  eum  eommulatione,  eùm  non 
exiinguatur  lolum  volum,  sed  pars  :  ad  dispcn- 
saiionem  aulem  requirilur  justa  causa  et  prac- 
lali aucloriias,  ut  supra  oslensuni  est.  Imô 
etiam  ad  commulaiidum  voUim  in  aliquid  aliud 
quod  est  evidenier  œqualc  bonum  ,  requiri 
praclali  auclorilalcm  docenl  Cajelanus,  Sotus, 
Corduba,  Sayrus,  et  alii  graves  auclorcs  .  v.  g., 
(]ui  vovit  ingredi  unam  religioncm,  non  polest 
proprià  aucloritale  id  commulare  in  ingressura 
allerius  religionis  acqualis  ;  nul  qui  vovit  tra- 
dere  hune  filium  religioni,  nequit  absque  au- 
cloritale praclali  offerre  aliuni  œquè  idoneum, 
quia  cùm  hoc  non  sil  molius  bonum,  née  Deo 
aceeplius,  nulla  subest  ratio  cur  à  priori  pro- 
missione  propler  illud  recedere  liceat  proprià 
volunlate. Quidam  tamen  id  limiianl  in  volo  reali 
de  re  ali(iu;i  usu  consumpiibili,  quae  facile  in 
aliam  mulari  solet  :  ila  ut  vovens  unam,  possit 
pcr  se  loqiiendo  tradere  aliam  prelii  acqualis, 


2Î»Ï  SÈCliNDi 

V.  g.,  Viinim  pro  triijco.  Quia  niniiriim  ista 
nioraliier  idem  reputanlur,  qiiamvis  pii\sicè 
siiit  (lislincla.  Quod  inleliigcndtini  e^t,  nisi  ex 
spécial!  causa  requiralur  species  proniissa,  pula 
quia  promissario  repuialur  magis  comnioda. 
Non  est  tamen  licilum  dare  pecuniam  œqui- 
valeuleni  pro  donio,  pro  calice,  aut  vice  versa; 
liiin  quia  inler  ista  non  est  facilis  iransniuta- 
tio,  lùm  quia  fieri  polesl  ut  res  proniissa  in 
specie  sil  ulilior  promissario. 

CXiiafgtin  tt'itia. 

DE   ELASPUKMIA. 

Biaspliemia  ut  sic ,  importât  malediclionem 
sivc  execralionem  alicnjus  boni  pra;scriim 
excellentis,  ut  notât  Bannes  ex  D.  llieronuno 
super  cap.  i  Episl.  ad  Ephesios.  Et  cap.  3 
Epist.  ad  Tituni.  L'nde  cxtenditur  ctiani  ad 
homines  in  aliquâ  excellenliâ  conslilutos. 
Verumtanien  exusu  c'ommunifideliuni,sumitur 
duntaxat  pro  malcdictione  quà  quis  derogal  et 
conviciatur  divinae  excellentia;  et  bonitati  : 
cujus  rationem  reddit  D.  Augiistinus  libro  2 
de  Moribus  Manicha>,orum  dicens  :  Qiianivis 
hlaspliemia  inler  homines  dici  possit ,  quorum 
digniUtli  ilerogalur,  tamen  quia  de  aliorum  bo- 
nitale  duhiluri  potest,  divina  verb  bonilas  indu- 
bitabiUs  est  :  ideb  blasphemia  erga  Deum  tantum 
conmumiter  usurpalur.  Et  de  bàc  soluniniodô 
stricte  sumptâ,  erit  sermo  in  prœsenti. 

ARTICULIS     PUIMUS. 

Quid  et  quotuplex  sit  blasphemia. 
Eisi  peccatum  blaspbemiœ  confessioni  fldei 
opponatur  et  quodam  modo  ad  infidelitatem 
pertineai,  qualenùs  scilicet  importai  quamdam 
derogalionem  excelleutiae  et  bonitatis  divinae, 
asserendo  de  co  quod  ei  non  couvenit,  vel 
negando  quod  ipsi  conqjelil,  prout  oslendit  D. 
Thomas  2-2,  q.  13,  art.  4,  lormaliter  lanien  et 
per  se  primo  blasphemia  magis  contrariatur 
religion!,  quàm  confessioni  fidei.  Quia  cùm  sit 
peccatum  honori  et  laudi  De!  conlrarium,  op- 
ponitur  necessariô  illi  virluli  ad  quam  spectat 
colère  ellaudare  Oeuni,  qualis  est  religio.  Vel, 
ut  ait  Bannes,  confessio  lidei  sumi  potest  du- 
pliciler.  Uno  modo  prout  est  siniplcx  asserlio 
fidei.  Altero  modo  ut  est  quicdam  laus  divina 
cl  lionor  :  infidelitas  contrariatur  confessioni 
fldei  priori  modo  sumplœ  :  blasphemia  verô  illi 
opponitur  posteriori  modo  acccpl;ï.  \e\  dicitur 
oppon!  confessioni  fidei  eô  quèd  magnam  ha- 
J)eat  similitudinem  et  aflinitatem  cum  infideli- 

TU.    XIV. 


l'R 


/tCEPli.  2!)S 

late,  hoc  ipso  quod  similiter  versalur  circà 
aliquid  falsum  de  Deo,  saltem  ex  intentione 
blasphemantis,  qui  intendit  aliquam  iniperfec- 
tionem  Deo  impingere ,  ac  conleniptd)ilcni 
reddere,  eûm  tamen  nihil  imperfectum  et 
conlemplibilc  habcre  possit.  Vel  tandem  eô 
quôd  blasphemia  oriri  possit,  et  qnandoque 
oriatur  ex  infidelilate,  Iiabealque  maliiiam  hae- 
rcsis  aut  odii  Dci  annexani.  Elenini  blasphe- 
mia potest  esse  cum  iide,  et  sine  fide;  quia 
contingit  uiroque  modo  dicere  quod  Deus  non 
potest  lacère  hoc  vel  illud.  Idque  non  solùm 
verbo  exieriori,  ut  patet,  sed  eliani  inieriori. 
INam  quis  crcdens  Deum  esse  omnipotentem, 
potest  velle  diecre  secum  quôd  Deus  non  po- 
test, et  delectari  de  hoc  mendacio,  nt  illi  injii- 
riam  faciat;  quamvis  non  possit  tali  opposito 
assentiri ,  et  absque  falsâ  opinione  exercendo 
solam  delestationeni  voluntatis,  ut  communiter 
lit  à  Christianis  blasphemis.  Unde  blasphemia 
non  propriè  consistit  in  ipso  assensu  vel  asse- 
vcratione  faisi,  sicut  inlidelilas;  sed  tantùra  in 
loeutione  falsà  de  Deo,  qux  longé  difl'ert  ab 
assensu  falsi,  cùm  possit  quis  etiam  deliberatè 
velle  dicere  et  significare  aliquid  falsi,  etiamsi 
nihil  faisi  ipse  sential  aut  asseveret  :  et  in  hoc 
sensu  exponendus  est  D.  Thomas  loco  citato. 
Ex  quibus  natura,  aut  potiùs  malitia  blasphe- 
mia; facile  colligitur.  Est  enim  :  Locuiio  falsa 
contra  Deum  per  modnm  convicii.  Cujus  dclini- 
tionis  itartcs  sigillaiini  explicantur  claritatis 
gratii. 

Dicitur  inpriniis  loculio  contra  Deum,  ut  dis- 
tinguatur  ab  infidelitate,  quœ  rcquirit  as«en- 
suni  mentis.  Non  enim  omnis  loculio  est  assen- 
sus  aut  cum  assensu  ,  cùm  aliquaiido  conlingat 
ut  tam  intùs  in  corde,  quàm  etiam  in  voce  dt- 
camus  et  significemus  ea  quibus  non  asscntf- 
mur. 

Dicitur /ir/si;;  nam  blasphemia  setnper  aliqufd 
falsi  continet,  eô  quôd  consistit  in  dicendo 
aliquid  de  Deo  quod  ipsi  non  couvenit,  pula 
esse  injustum,  crndelem,  mondacem,  etc.  Vel 
auferendo  et  negando  aliquid  quod  habet,  no» 
esse  bonum,  providum,  omnipotentem,  etc.  Vel 
quando  crcaturis  aliquid  proprium  Deo  atiri- 
buitur,  ni  qui  dicit,  falo  omnia  régi  :  vel  Deo' 
aut  sanctis  injuriani  irrogando,  ut  maledicendo 
Deum,  mala  ipsi  imprecando,  nominando  irrc- 
verenter  caput,  venirem,  mortem  Dei,  Cbristi 
et  sanctorum.  Vel  enim  memhra  qua;  non  ha- 
bent  nominantur;  et  sic  iuiervenit  aperta  falsi- 
tas;  vel  qux  habent,  et  sic  etiam  aliquid  falsi 
continelur  ex  intentione  diceniis  et  modo  ili- 
1M 


•290 


EXPOSITIO 


300 


cenili  irrisorio,  et  emilumelioso,  quia  m  quid 
vilupciabile  dicuiilur  in  aclu  excnilo;  cùiii  ta- 
luen  ncc  Clirislus  ncc  sancli  haboaiil  aliquid 
vituperaljile.  L'i  enim  notai  Bannes,  contingil 
quod  aliqua  loculio  sit  blaspliema  quantumvis 
si'i.und'àra  se  vcra  existât  :  quia  ex  inientione 
loquenlis  et  intendcntis  tribuere  Deo  aliquam 
iiiipeifeciionem,  eflicilnr  falsa  :  sicut  accidit 
aliqueni  esse  mendacem  dicendo  veruni,  qui 
dieit  illud  niaterialiler ,  et  non  ex  inientione 
suà  :  nam  de  rationc  niendacii  formalis,  non 
est  Veritas  si>oculativa  et  in  se,  sed  ex  inien- 
tione diceniis.  Adile  es  Cajelano  quôd  licel 
linjusmodi  blasphenii,  non  dicant  in  aclu  si- 
gnaio  Clii-istumel  sanctos  iiabere  aliquid  vilii- 
peiabile  :  satis  lanicn  hoc  significanl  in  exer- 
cilo  ex  modo  dicendi,  ignominiosè  enunliando. 
Neque  c»m  solo  voeabulo  signilicaiivo  eiiuntia- 
lur,  scd  etiam  nutu  aliisque  signis.  In  blasphé- 
mai aulem  optalivà  et  imperalivâ,  falsitas  non 
consistit  in  enunliatione  ejus  quod  est  aut  non 
e-t,  scd  in  alfectu,  nenipe  ut  sit  quod  non  po- 
lesl  vel  decel  esse.  Qui  enim  optai  Deum  non 
esse  bealuni,  aui  esse  maledicluni.  aut  aiia  hu- 
jusmodi,  non  dicit  Deum  sic  esse  aut  non  esse, 
scd  ul  sil  vel  non  sit,  quod  esse  non  polcsi  aut 
débet.  Quamvis  igitur  ratio  blaspheniia;  non 
semper  cxigat  falsiiatcra  enunliativè,  illara  ta- 
uien  petit  ex  modo  loquendi,  quaienùssigiiill- 
calur  in  aciu  exercito  id  inesse  Chrislo  vel 
sanctis  tanquim  aliquid  conluraeliosuni  ;  vel 
quatenùs  blasphemnns  ex  modo   procedendi 
optai  et  imprecatur  eam  imperleclionem  Deo 
repugnanicm.   Tandem   cùm   blasphemia   sit 
contumelia  contra  Deum  prolata,  nihilquc  per 
moduni  veri  signilieatum,  possit  in  contunie- 
liam  Dei  cedere  :  inde  manifesté  sequitur  bla- 
sphemiam esse  loculionem faisant  contra  Deum. 
Tandem  additur  pcr  modum  Lonvicii ,  quia  ul 
ait  D.  Thomas,  nomen  blaspheniise  importai 
derogationeni  excellentis  alicujus  boniiatis  et 
prscipuè  divina:  ;  per  quod  diflei  i  ab  inlideli- 
talc,  de  cujus  ratione  non  esl  derogare  honori 
divino  ;  quin  potiiis  hœrelicus  pulal  obsequium 
se  praestare  Deo  :  blasphemus  aulem,  salteni 
in  aclu  excrcito  Iribucns  Deo  aliquam  iniper- 
fectionem,  aut  negans  perfectionem,  virtualiler 
censcttir  velle  ejus  honori  derogare,  ipsicpic 
injuriara  cl  contumeliam  inferre,  etiamsi  nihil 
mali  Deo  impreeclur  aut  opiet.  Nam  in  cap. 
Sluiuinms  tilul.  de  Maledicis,  maledicus  appel- 
latur  blasphemus  :  ibidemque  maledicus  dicilur 
non  soliim  imprecalor  mali,  scd  eiiain  cnun- 
lidior   mali,   ul   deiracior;  et  consequenier 


eliam  ibi  reputatur  blasphemus  quicumquc  di- 
cens  malum  de  Deo  vel  de  sanctis  enunliativè, 
adveriens  aut  adver;ere  debens  verbum  esse 
coulumeliosnm,  ac  in  Dei  vel  sanclorum  inju- 
riara cedeie.  Unde  de  ralione  blasphemia;  est 
quod  verbum  prolalum  indirecte  saltem  redun- 
det  in  derog.itioneni  divinx  bonitaliset  honoris 
Dei  vel  sanclorum. 

An  verè  rcquiratur  ad  raiionem  vcrae  et  pro- 
priae  blaspheniise,  quùd  blasphemus  iiabeai  de 
facto  voluntaiem  derogandi  divins;  majestati 
ac  conviciandi,  quidam  aPùrmant.  Idque  pro- 
bant ex  D.  Thomà,  q.  13,  art.  5,  ad  5,  ubi  dicil 
quôd  blasphemus  intendiliiocumenliini  inferre 
honori  divino.  L'hi  ^Jaunes  ail,  quôd  cùm  D. 
Thomas  dicil  deteslaiionem  voluntatis  esse  de 
ratione  blasphemise,  non  sccipit  deteslaiionem 
pro  forniali  odio  divinoe  boniiatis,  qu  )d  oppo- 
niiur  direciè  charilaii  ;  sed  sulTicii  qiiod  lalis 
deleslatio  sit  alicujus  cxcellenli;e  divina;,  ul 
honoris,  divinœ  jusiitia;.  Hinc  probat  D.  Tho- 
mas art.  4,  in  daninalis  interiorem  cordis  bla- 
sphemiam  et  posl  resurrcclicnem  etiam  voca- 
1cm,  esse  lalem  divinse  juslilix  deteslaiionem. 
Hinc  eliam  infidèles  dicentes  falsa  de  Deo,  ideô 
non  sunt  propriè  blasphemi,  quia  ea  proferunt 
judicanles  es^e  vera,  et  non  ex  pravoalFectu  ac 
deteslalionedivinœexcellentia;..\liiver6negant, 
quia  rarissime  homines  commilterent  peccata 
blasphemia?,  cùm  ex  passione  irae  aut  consuelu- 
dine,  aut  virilisetgenerosi  animi  affeclinne,  et 
non  ex  inientione  conviciandi  ac  derogandi  di- 
vins; bonilati,  hujusniodi  verba  ordinariè  pro- 
cédant. Hinc  Cajelanus  q.  13,  art.  5.  ad  3,  rectè 
coUigit  ex  D.  Thoniœ  litterà,  quod  licel  ouinis 
blasphemia,  in  quantum  esl  voluntaria,  sil  à  vo- 
luntale  pravâ,  non  tamen  omnis  blasphemia 
est  cuni  voluntate  alTeclà  ad  derogandum  divi- 
na; bonilati,  sed  aliquà  tantùm.  Sicut  omne 
credere  est  volunlarium  ,  non  tamen  omne 
credere  est  à  voluntate  alTectà  charitaie  ;  ul 
enim  ait  D.  Thomas,  ista  dctestalio  airecliis, 
se  hab:  t  ad  blasphcnùam,  sicul  charitas  ad 
fidem.  Sicut  ergo  Udes  habel  suam  specicm  et 
polesl  esse  sine  charilate,  licel  sit  informis  :  ita 
et  vcra  blasphemia  sine  aliquo  odio  et  detesla- 
lione  Dei  ;  seu,  ut  ait  D.  Thomas,  secundùra 
intellcclum  tantùm,  et  non  secundùm  aOeclum 
doiestandi  Deura,  sed  ex  iracuiidià  aliàve  pas- 
sione, habetque  propriam  specieui  cl  maliiiam 
blasphemia;  intrinsecara  :  solâ  enim  perfe- 
clione  exlrinsecà  caret,  quam  habel  dùni  pro- 
cedil  ex  odio  Dei;  quia  lune  est  perrecla  ac 
forniaia,  sicut  (ides  alïecla  charitale.  Subdil 


301  SECUNDI 

autem  Bannes  arl.  5,  ad  3,  qnôd  sicut  iides 
inlrinsecè  in  proprià  specie  perlicUur  ex  pià 
afleclione  voliinlaiis,  quae  quidL'm  volunlas  pia 
est  niagis  pcri'ecta  cum  chariuile  iiuiini  sine 
cliarilale,  ila  eliain  blaspliemia  perfecta  re- 
quirildelestalionem  voluntalis;  qua;  deleslalio 
major  est,  quando  est  cum  odio  divinre  boni- 
lalis  secundnm  se.  (Ixtorùni  sicut  pia  illa  mo- 
tio  fldci  potest  esse  sine  cliaritaie,  ila  potest 
esse  detestalio  Dei,  sine  odio  expresse  divinae 
bonilalis.  Haec  Bannes.  Unde  juxia  ipsum  sul- 
licit  et  requirilur  ad  veram  blajpiieniiœ  ratio- 
ncin  detestatio  aliqua  sallem  indirccla  el  vir- 
tualis  alicujus  exeellenlise  divinne,  ut  honoris, 
vol  juslitiie,  vel  providentiae  Dei,  modo  jani 
explicato.  Hoc  ipso  enim  qnôd  quis  sciens  et 
prudens  vult  serio  usurpare  hujusmodi  vcrba 
advertens  eoruni  sensum  in  Dei  conlcniptum 
et  convicium  redundare,  eo  ipso  vult  injuriam 
et  conlumeliam  ipsi  inferre  ac  ejus  excellentia; 
derogare;  quod  sine  iilius  detestatione  lieri 
non  posse  videtur,  ila  ut  lia;c  detestatio  sit 
blasphemandi  causa.  Porrô  blaspliemia  non 
exigiiloculionemexternam.sedsullicit  interna, 
quà  quis  in  mente  aut  corde  jndicat  et  dicit 
Deum  non  esse,  aut  esse  (|uod  est  aut  non 
est.  Unde  dividitur  in  blaspheniiani  cnrdis  et 
cris.  Bursùs  blasphenii*  aliœ  sunt  liicreticales, 
qna;  scilicet  continent  el  signilicant  errorem 
contra  fldem ,  seu  quando  pcr  niodum  indica- 
tivi  niodi  asserilur  aliquid  articulis  lidei  con- 
trarium,  v.  g.:  Deus  est  injustus.  Autdicitur: 
Renego  Deum,  Crucem,  Chrisma,  aut  B.  Virgi- 
nis  puritateni,  etc.  Et  in  bis  casibus,  si  adsit 
assensus  cum  pertinacià,  nedùm  Inlervcnil 
peccatum  blasphemiae,  sed  eiiani  hseresis. 

Alise  sunt  blaspheniise  simplices ,  quse  scili- 
cet ex  se  directe  non  continent  l'alsilatem  cou. 
tra  veritatem  fidci,  licet  forte  aliqiiando  ex 
modo  dicendi  el  in  aclu  exerciio  signilicent  er- 
rorem lidei  oppositum.  Taies  sunt  lllae  quœ  ))er 
modos  optandi,  imperandi  aul  imprecandi  pro- 
feruniur,  ut  maledictus  sit  Deus,  displiceal 
Deo,  vel  invilo  Deo,  vel  ah  !  mors  Dei,  vel  per 
caput  et  sanguinem  Dei,  etc.  Talis  etiam  bla- 
sphemia  est  quà  quis  per  niodum  coniinnelia' 
et  irrisionis  nominal  Cbrisli  aul  sanctorum 
menibra  pudenda.  Docet  lamen  Cajctanus  in 
Sumni.T,  quod  dicere  ad  Sanguinem  Dei,  vel  ad 
Corpus  Dei,  sive  invocando  per  modum  inju- 
rianlis  ,  sive  resonando  in  rixâ  aut  lurbalione 
contra  aliqnem,  non  est  blasphemia  :  quoniam 
posl(|uàra  Verbum  caro  factum  est,  Deus  habei 
corpus  et  sanguinem  ;  et  non  dicitur  per  mo- 


PR^CEPTI. 


-ft2 


dum  injuriantis,  quamvis  irreverenler,  dimi 
secundo  modo  profertur,  proplerea  hoc  se- 
cundo modo  est  qnidein  pecralum  grave,  sed 
non  morlale,  eô  qnôd  non  sit  conlra  Dcuni , 
sed  prreier  Deum,  et  lanlo  gravius  est,  quanio 
frequenlius.  Brec  Cajelanus.  Quod  lamen  vide- 
tur esse  limitandun»,  dunimodô  non  dicalurex 
indignalione  contra  Deum,  aut  per  niodum  vi- 
luperii  el  conlemptùs,  aut  de  Deo  ut  Deus  est. 
Ut  si  aliquis  ex  ira  conlra  homineni,  dicat  ipsi: 
Per  Deum,  aul  per  Corpus  et  Sanguinem  Dei. 
per  crucem  Cbrisli,  etc.,  pœnas  dabis.  Non  est 
blasphemia,  sed  juramentum,  quia  lucc  non 
dicit  per  niodum  irreverenlise  aut  convicii 
conlra  Deum.  Mine  eliam  non  conimitlitur 
blasphemia,  dura  dicitur,  cimimDeoxc],  in  con- 
speclu  Dei,  dummodô  hapc  verba  proferanlur 
absque  animo  dicendi  convicium  contra  Deum, 
quia  de  se  ac  ex  usu  rommuni.  nullam  conti- 
nent injuriam  conlra  Deum,  nihil(|ue  ipsi  tri- 
buunt ,  nec  aliquid  ab  co  auferuni  per  conlu- 
meliam.  Unde  poliùs  coniinent  jurameniimi. 
Hincnon  est  blasphemia  dicere:  Hoe  ila  verum 
esi,  sicut  verum  esl  Deum  existere  ,  aut  sirul 
Evangelium,  etc.  Si  li:ec  verba  pro'erens  so- 
lùni  inlendat  signilicaro  quamdam  similitudi- 
nen!  lauiùm  et  analogiam,  nempé  id  esse  suo 
modo  verum,  sicut  verum  est  Deum  existere  : 
esl  enimliyperbolica  quavlam  locutio,quà  exag- 
geratur  iilius  dicti  veiiJis.  Sunt  lamen  honii- 
nes  arcendi  ab  huju-^niodl  locutionibus  :  tutn 
quia  continent  juramentum  ;  tuni  quia  nomen 
Dei  non  esl  passini  irreverenler  usurpanduin. 
Si  verôanimus  proferenlrs  sit  verilaiem  illam 
hiimanani  coseqiiare  divimc  qnoad  certitudi- 
nenicl  (Irmilutem,  tune  verba  sunt  blasphéma, 
Hipolè  falsa  et  injuriosa  Deo. 

Insuper  blasphemia  esl,  contumeliis  afficere 
sanclos  prout  habeni  ordineni  ad  Deum,  allir- 
mando  vel  negando.  Quia  sicut  Deus  laudalur 
in  sanctis  suis,  qualenùs  mulia  bona  in  eis  et 
per  eos  operatur  :  ila  dûm  ces  spernimus,  ma- 
ledicimus  eornni  sanciilalem  ,  et  miracula  ca- 
lumniamur;  Deum  in  sanctis  suis  inhonoramns 
et  blasphemamus.  Advertunt  lamen  auctores 
non  eommilti  blasphemiam  dùm  afiqnid  vile 
((imd  habuerunt  aniequàm  sancti  cssent  nar- 
iN.iiir,  V.  g.:  Qnôd  iste  sanctus  fnerit  eunuchus, 
aul  vilissimse  condiiionis  ;  dummodô  hoec  et  si- 
milia  non  proferantor  ad  minuendam  ejus 
sanciilalem  ;  seu  modo  proferanlur  de  eo  ut 
honio  esl,  et  non  qualenùs  sanctus  esl,  nec 
redundenl  ad  ejus  infamiam  hic  et  nunc  in 
islis  circumslantiis  et  ex  modo  dicendi  irriso- 


S05 


rio.  Pari  modo  bkisphemaret,  si  quis  per  con- 
tiimeliam  aut  nialodiclioiiem  dehonoraret  res 
sacras  quateniis  sunt  divinilùs  inslitulae,  piita 
sacraiiienla  ;  ila  quo J  expresse  aut  tacite  judi- 
cio  priidentum  glorise  divinae  detralicre  vellcl, 
signilicando  eas  coniinere  aliquid  falsi  et  con- 
teniplibilis.  Tandem  blaspliemarecensendisiinl 
qui  creaturis  raaledieiint,  rcduplicativè,  quate- 
niis sunt  creaturse  Dei,  et  opéra  manuum  ejus  : 
seciis  si  solitm  intendant  nialedicere  quateniis 
malum  ipsis  inferunt,  puta  si  offendens  in  la- 
pidem,  ipsi  roaiedicat. 

Blasphemia  liabel  quidem  diverses  gradus. 
Gravior  enini  est  contra  Deum,  quàm  contra 
beatam  Virgineni  ;  elliœc  gravior  quàm  contra 
sanclos.  Kursiis  gravior  est  quœ  ex  odio  et  ex 
affectu  deleslalivo  Dei  aul  sanctorum  procedit, 
quàm  quae  ex  passione    extraneà ,  aut  nuilà 
consueludine  :  quasi  non  sit  animi  generosi, 
qui  loquitur  sine  blaspliemià,  ut  videlur  apud 
multos  prœsertim  milites  inolevisse.  Tandem 
longé  major  Deo  vel  sanciis  irrogatur  injuria 
per  aliqua  verba,  quàm  per  alia.  Verumtainen 
omnes  blaspbeniiae  inlra  rationem  et  limites 
hiaspbemia;  consideralae,  sunt  ejusdem  spe- 
ciei,  sicul  juramenla  per  Deum  non  dillerunt 
à  juramentis  per  sanctos,  quia  ut  ait  Cajetanus 
2-2,  q.  13,  art.  1,  ad  3,  blaspbemia  proprié  lo- 
quendo  non  habel  plures  specics.   Item  quia 
lioc  peccatum  Keligioni  opponitur,  quœ  est 
una,  sive  Deo,  sive  sanciis  propter  ipsum  Deum 
cultus  exhibealur  :  ila  nialedicere  Deum  vel  in 
seipso  vel  in  sanciis  suis  est  ejusdem  speciei 
peccatum  :  elenim  hoc  ipso  quôd  ila  detraliitur 
de  honore  ipsorum  ,  aliquid  etiam  derogatur 
glorix  Dei.cujusniunere  etgralià  suain  cœlites 
conseculi  sunt  dignitatem.  Hinc  concludil  Ca- 
jetanus quôd  confessarius  non  teneiur  inqui- 
rere  varielatem  blasphemiarum  in  Deum  el  in 
sanclos,  quasi  habeant  diversitatemspeciQcani, 
sed  tanlùra  ul  judicel  de  majori  gravilale  ;  no- 
Uibiliier  enim  differunl  quantum  ad  peccati 
gravilatera  ;  ila  ut  brec  qualitas  et  circunistan- 
lia  blasphemia;  sit  necessario  in  confessione 
explicanda  :  sicul  in  peccaio  furli  explicanda 
est  quantitas  materiœ,  non  solùm  propier  re- 
slitutionem  faciendam,  sed  eliam  ad  declaran- 
dam  peccati  graviiatem,  quamvis  de  facto  non 
furalus  fueril,  sed  voluerit  furari,  ul  recté  ait 
Bannes,  supra  liunc  priinum  D.  Thomas  arli- 
culmn  ;  quia  non  solùm  est  circumstantia  pec- 
cati, sed  aliquid  speclans  ad  objectuni ,  el  ad 
conslilutionem  actùs  in  suo  esse  individuali. 
Unde  non  lanlùni  declarandum  est  objectum  . 


LXPOSITIO  û0.i 

sed  etiam  qualitas  illius,  eô  quôd  per  aliqua 
verba  major  irrogetur  injuria,  quàm  per  alia; 
diversitas  enim  judicii  nolabilis  confessarii,  hic 
et  nunc  consurgit  ex  qualiiate  blaspheinioe.  In- 
sujier  si  fuerit  blasphemia  haerelicalis,  débet 
explicari  quœnam  fuerit  :  et  de  his  cognoscunt 
inquisitores  ;  à  fortiori  explicanda  est  in  con- 
fessione blasphemia,  quse  alterius  speciei  nia- 
litiam  habet  adjunclam,  ut  si  ex  odio  Dei  pro- 
cédât, vel  contineal  errorem  directe  conlra 
fidem,  et  sit  bsereticalis,  ut  de  se  patet. 


Articllus  II. 
l  trùm  hlaspliemia  semper  sit  peccatum  morlale. 
Dico  blasphemiam  esse  peccatum  mortale  ex 
génère  suo  ,  solùmque  posse  esse  veniale  in  in- 
dividuo  ex  inadverlenlià  ,  indeliberaiione  et 
subreplione  ac  lapsu  linguœ,  propter  scilicet 
iinperfeciioneni  actùs  :  id  enim  commune  est 
omnibus  peccaiis  etiam  gravissimis,  quôd  scili- 
cet hic  et  nunc  in  indîviduo  possint  esse  taii- 
lùni  venialia  ob  non  plenam  libcrtaiera ,  et 
propter  imperfectionem  actùs  indeliberali  : 
ilaque  nunquàra  à  niortali  quis  excnsalur,  si 
sit  mentis  corapos,  nisi  propier  inadverlenliam, 
id  est ,  si  ex  lapsu  linguae  prolulit  verbuni  bla- 
sphemum,  non  adverlendo  sensuin  verboruni  : 
ila  quôd  si  adverlisset,  cerlus  est  quôd  non 
dixissel.  Tune  enim  fuit  blasphemia,  non  for- 
maliter,sed  niaterialiter  tanlùin.  Unde  blasphe- 
mia formaliter  sunipla  semper  est  peccatum 
mortale  in  quâcumque  niaterià,  utpole  quœ  non 
admillit  parvilatem  ab  eo  excusanleni.  Ita  ex- 
pressé D.  Thomas  2-2,  q.  13,  arl.  2,  et  cum  eo 
communiler  auctores. 

Probat  primo  D.  Thomas  in  argumento  Sed 
contra.  Pœna  mortis  non  infertur  nisi  pro  pec- 
cato  mortali.  Sed  Dominus  illam  tulit  probla- 
sphemis  :  dicitur  enim  Levit.  24:  Qui  blasphe- 
niaverit  iwmen  Domini  morte  moriatur,  lapidibus 
opprimet  eum  omnis  multitudo.  Ergo  blasphemia 
est  peccatum  mortale. 

Probat  insuper  D.  Thomas  in  corp.  hàc  ra- 
tione  :  peccatum  morlale  est  per  quod  honio 
separalur  à  primo  principio  spiiitualis  vilœ, 
quod  est  charilas.  Unde  quœcumque  charitali 
répugnant,  ex  suo  génère  sunt  peccata  morta- 
lia.  Atqni  blasphemia  secundùm  genus  suum 
répugnai  charitali  divinae,  quia  derogai  di- 
vins; bonilati ,  qua;  est  objectum  charitalis. 
Ergo  est  peccatum  mortale  ex  génère  suo. 

Probat  adhuc  in  solutionead2  argura.  :  Quod 
opponilur  pra;ceplis  Decalogi ,  est  peccatum 
morlale  ex  génère  suo.  Aiqui  blasphemia  op- 


305 


ptinitur  alicui  praecepto  Uccalogi  :  cùni  eiiini 
blaspliemia  opponaliir  confessioni  lideico  inodo 
quo  dictum  est ,  ejus  piobibilio  leducilur  ad 
proiiibiiionem  iiilidelitalis,  qiiod  inlelHgilur  in 
co  quod  dicilur  :  Ego  sum  Dotniims  Deus 
tuus,  clc.  ;  vel  prohibeliir  per  id  (piod  dicilui'  : 
iSoii  asaumcs  nomen  Dci  in  vanum  :  iMagis  iMiiiu 
in  vanum  assuniii  nomen  Dei,  qui  ali(|uod 
falsuni  de  Deo  asseril ,  qnàm  qui  per  nomen 
Dei  aliquod  falsum  confirmai.  El  ail.  3,  ad  2, 
ait  S.  doctor  qnôd  super  illiid  ad  Ephesios  41  : 
Blaspliemia  loilalur  à  vobis,  Glossa  dicil  :  Pejus 
osl  blaspbeniia,  quàm  pejerare;  qui  enim  pe- 
jerai,  non  dicil  aul  senlil  aliqiiid  falsum  de  Deo, 
sicul  blaspliemus,  sed  Deuni  adliibet  leslem 
lalsilalis,  non  lanquàm  oeslimans  Deum  esse 
falsum  leslem,  sed  lanquàni  sperans  quod  Deus 
super  boc  non  leslilicelur  per  aliquod  evidens 
signum.  Hseo  D.  Thomas.  Ergo  ex  S.  doclore 
blaspliemia  opponilur  primo  vel  secundo  Deca- 
logi  praiceplo  ;  sicque  est  de  se  intrinsecè  mala 
et  peccalum  mortale  ex  génère  suo  ;  et  esl 
quid  pejus,  magisque  opponilur  secundo  prai- 
ceplo  quàm  perjurium  :  nulhiin  autem  perju- 
rium  asserlorium  polesl  esse  solùm  veniale  es 
parvilale  maleriœ,  sed  laniùm  ex  indelibera- 
tione,  ut  supra  ostensum  est.  Ergo  nec  blasplie- 
mia, etc. 

Probat  denique  S.  doclor  art.  5,  ad  pri- 
mum ,  ubi  oslendil  blasphemiam  esse  maxi- 
mum peccalum,  ac  omne  aliud  illi  comparaluni 
levius  esse,  ac  gravius  liomicidio,  quod  pri- 
muni  locuni  lenet  inler  peccala  contra  proxi- 
mum  ;  quia  ex  objeclo  blaspliemia  directe 
conlra  Deum  lendit,  sicque  praeponderat  bo- 
micidio,  quod  est  peccalum  in  proximum. 
Item  quia  etsi  ex  parte  nocumenli  bomicidiuni 
prœponderet ,  verumlameii  cùin  in  gravilatc 
culpoe  magis  altendalur  inlenlio  voluntalis 
perversse ,  quàm  effectus  operis ,  et  blasplie- 
mus inlendat  nocumenlum  iiiferre  bonori  di- 
vine, ideô  simpliciter  loquendo  graviùs  peccat 
quàm  honiicida.  Alqui  boinicidium  esl  intrin- 
secè maluni  ac  ex  génère  suo  mortale  ;  et  ut 
rectè  ait  Bannes,  nuUum  homicidium  polesl 
esse  veniale  ratione  maleriœ ,  ob  scilicel  ejus 
parvilatem ,  quse  nulla  dalur,  eiiamsi  occi- 
dalur  fœtus  in  ventre  matris ,  aut  impediatur 
conceptio ,  eô  quia  vita  hominis  ,  quai  in  fœlu 
eral  in  polenlià ,  esl  res  gravissima.  Ergo  à 
fortiori  nulla  blaspliemia  polesl  esse  solùm 
veniale  peccalum  ex  parvilale  niateria; ,  cuni 
Dei  conturaelia  ac  derogalio  ipsius  excellenliai 
sil  res  adhuc  longé  gravissima. 


SECUN'Dl  PIl.ECEl'l'l 


ôlKi 


ftestat  igllur  ut  si  blaspbemia  possii  esse 
quandoque  venialis ,  id  tantùm  orialur  ex  hoc 
quôd  possil  absque  delibcratione  ex  subre- 
plioiie  procedere.  Mque  dupliciter  conlingerc 
posse  docet  D.  Thomas  hic  art.  2,  ad  5,  uno 
modo,  quôd  allquis  non  adverlat  hoc  quod 
dicil  esse  blasphemiam  ;  quod  conlingere  po- 
lesl ,  dùm  aliquis  subito  ex  aliquà  passione  in 
verba  imaginata  prorumpit,  quorum  signih- 
caiionem  non  considérai  :  et  tune  esl  pecca- 
lum veniale,  et  non  habel  propriè  rationem 
blasphemia;.  Alio  modo  quando  advertit  hoc 
esse  blasphemiam,  considerans  signilicata  ver- 
borum ,  et  tune  non  excusatur  à  peecalo  mor- 
tali,  sicut  nec  ille  qui  ex  subito  motu  irae 
occidil  juxta  se  sedenlem.  Hoec  D.  Thomas. 
Ubi  igitur  iracundia  vel  passio,  vel  perturba- 
tio  non  est  talis  ac  lanta  ,  ut  rationis  judicium 
et  deliberationcm  anleverlal,  nec  omninô  im- 
pcdial  quin  homo  adverlat  aut  advertcre  possit 
se  blaspheinare,  cognoscens  sensum  verbo- 
ruin,  quae  profert,  profectô  non  excusatur  à 
blasphemià  formali  et  mortali ,  nam  eliam  cum 
passione  movelur  malo  animo.  Unde  nisi  igno- 
rantia  aul  inadverlenlia  cum  passione  hos  mo- 
tus excuset,  passio  sola  eos  excusare  nequit. 
Porro  non  est  opus  longo  tenipore  ad  delibe- 
randum  ac  adverlendum,  sed  in  momenlo 
temporis  polesl  esse  sufliciens  judicium  ratio- 
nis, atqiie  deliberatio,  qua;  requirilur  ad  me- 
ritum  vel  demerilum. 

Quod  si  indeliberatio  non  provenial  ex  su- 
bità  passione,  sed  ex  pravo  habita,  qiiateniis 
homo  consuetudine  blasphemandi  alleclus . 
non  considérai  nec  advertit  verbum  quod  pro- 
fert esse  blasphemiam ,  quidam  volunl  non 
esse  lelhalc  peccalum ,  quando  indeliberatio 
est  causa  dicendi,  id  est,  quando  isle  bomo 
hoc  verbum  non  prolulissel,  si  advertissel  cssc 
blasphemiam.  Imô  eliamsi  foret  ila  disposilus 
habitualiier  ut  si  adverlerct  adhuc  blasphema- 
ret,  adhuc  non  esset  novum  peccalum  mortale, 
quia  illa  blaspliemia  non  esset  in  se  volunta- 
ria ,  ut  palet  à  simili  in  peccatis  ebriorum  anle 
ebrielaiem  prœvisis,  qusedùm  liunt,  non  ha- 
benl  novam  maliliam  fornialem ,  sed  iota  ma- 
liiia  est  in  causa.  Nec  ad  peccalum  sufllcit 
iiabitualis  dispositio  et  proclivitas  ad  peccan- 
dum ,  sed  requirilur  aclualis  dispositio.  Nam 
juxla  D.  Augusl.  non  imputai  nobis  Deus  quid 
faccremus,  si  hoc  vel  illud  occurreret , 
sed  tantùm  quod  actu  faciraus  :  alioquin 
ho  mines  luxurise  aul  avaritiae  dedili,  qui 
oblaià  opporlunilate  soient  bis  peccatis  con- 


507 


EXPOSITIO 


308 


sensuiii  proibeie,  seiuper  aciualiler  peccarent 
ex  illâ  pravâ  disposilione  habiluali. 

Alii  vero  icctiùs  id  limiianl,  quaiido  liomo 
assuelus  blasplieniare,  dolel  de  hoc  malo  lia- 
bitii  contraclo,  sliidetiiue,  laborat  ei  conatur 
illum  à  se  repellerc  ac  exlirpare.  Tune  eiiim 
polest  probabililer  proesumi  illaiii  inadveilcn- 
tiam  procedere  à  subilà  passione  à  quà  inipcdi- 
lus  fuil  ne  consideraret  lalia  verba  coniincre 
blasphemiam  ;  neque  ea  prolulisset,  si  id  ad- 
verlisset  :  lune  enim  ob  iiideliberationem  ex- 
cusalur  à  peccaio  uiortali.  Seeùs  dicendum 
quando  nullalcnùs  se  eniendare  curai  :  quolies 
enim  blaspbemans  ex  liabilu  advertil  ad  illam 
pravam  consueludineni  illanique  eveliere  non 
conalur,  tolies  niorlaliter  peccat,  quia  voiuii- 
tariè  persislil  iii  nioiali  periculo  el  occasiuiic 
proximâ  biaspbeniaudi,  illo  pravo  iiabiui  incli- 
nante ad  blasphcuiias.  Qui  autem  voliintariè 
persislil  in  niorali  periculo  el  in  proxinià  occa- 
sione  pcccandi  niorialiler,  peccal  niorlaliier, 
el  diciiur  esse  in  slalu  peccali.  In  hoc  igitur 
casu  indeliberalio  non  excusai,  quia  scilicel 
procedil  ex  pravà  consuetudine,  concoinilanie 
quodani  propriie  salulis  conleuiplu,  vel  iatâ  ne- 
gligcnlià,  quà  iste  bomo  non  curai  vilare  pec- 
cata,  inaloque  luoveiur  aninio  :  sicque  tune 
illae  biasplicniise  sunt  lethalcs,  sallcni  in  suâ 
causa  culpabili  vulunlariè  negleclà,  sieut  de 
peccalis  lioininis  ebrii  aulea  prœvisis  dici 
solet. 

Qui  assuelus  esl  blasphemare,  ncc  tamen  se 
emendaveiil,  eiiainsi  in  prœlerilis  confessioni- 
bus  eniendalionem  promiseril,  non  esl  absol- 
vendus  slatijn,  sed  conl'essarius  ad  tenipns  dé- 
bet absolulionem  dill'erre,  eique  proponere 
varia  remédia  ad  hoc  imraane  vilium  exiirpan- 
duni,  ul  intérim  haiic  pravam  consueludiiicm 
aliquà  e;i  parle  dcponal.  Quod  si  postease  cor- 
rigere  non  curaveril,  nec  aliqua  emendalio  in 
ipso  appareal,  non  esl  absolvendus,  cùm  ad 
hoe  non  sil  disposilus.  Quousque  igitur  aliqua 
vora  signa  voluntalis  eliieacis  se  emendandi 
dederil,  ae  de  facto  ex  parle  se  emcndavcrit, 
absolutio  videlur  dillerenda,  regulariler  lo- 
quendo. 

Alii  vero  qui  non  sunt  assueli ,  sed  semel 
aut  ilerùm  blasphcraârunt,  si  doloris  el  di'le- 
slalionis  bujus  peccali  dederint  signa,  et  lir- 
inum  emendandi  se,  et  cavondi  in  posteruni 
concipiant  proposiiuni,  absolvi  poterunt,  im- 
posilA  salutari  cidebilà  pœnitentià  quai,  juxta 
deeretum  concilii  Laleran.  sess.  9,  §  ad  nho- 
lemtum.  dcbel  esse  gravissinia  pro  arbilrio  coii- 


Tessarii  rigidi  el  ausleri  :  quamvis  auclores 
velint  hujusmodi  décréta  non  esse  moribus 
iileiitium  comprobala.  Unde  satis  erit,  si  sacer- 
dos  blaspbcniix'  crinien,  quàm  immanc  sil  et 
quibus  pœnis  jure  divino,  canonico  elcivili, 
sil  pleclendum,  ostendal  pœnilenli,  ac  exagge- 
ret  :  ipsique  pœnilentiani  quam  prudenler  spe- 
clatis  circumstanliis  proporlionatam  et  salula- 
rem  judicaverit,  imponai.  Non  loquimur  autem 
de  blasphemiis  bœreticalibus  :  ad  inquisilores 
enim  perlinet  de  illis  cognosccre. 

Articllis  III. 

Vtr'um  peccatum  btasphemiœ  sit  maximum. 

Blasphemlœ  iinpielatcni,  maliliani,  el  gravi- 
talem  pro  modulo  noslro  rudi  brevique  peni- 
cillo  delincare  lentabo.  Nam  adeo  immane 
Uagilium  ac  horribile  monstriira  nativis  expin- 
gere  coloribus,  mortalium  exccdit  vires  el  in- 
génia, cùm  divinœ  majcslalis  lionorem  hujus- 
modi convicio  directe  Isesum  œquà  lance 
librare,  nemini  dclur.  Doclor  nosler  Aiigelicus 
duobusarliculis  ullimisquïesl.  15  ex  2-2,  lanti 
mali  borrorem  conalur  ingerere,  oslendens 
esse  peccaium  maximum,  ac  daninatis  lami- 
liare.  Primiim  probat  tum  aucloriiale  glossaj 
in  illud  Isai;e  18  :  Ad  popultim  icrribilem,  etc., 
ubi  dicil  «  quod  omnc  peccatum,  blasphemiae 
«  comparalum,  levius  esl.  »  Tum  hâc  ratione  : 
«  Quia  blaspheniia  opponilur  confessioni  lidei , 
«  cl  ideô  liabel  in  se  gravitaieni  iniidelitalis , 
1  el  aggravalur  peecatum,  si  supervenial  de- 
I  tesialio  voluntalis  :  el  adhuc  niagis  si  pro- 

•  rumpat  in  verba  :  sicut  el  laus  Dei  augelur 
«  per  dilectinnem  el  conlessionem.  linde  cùm 
«   iiitidelilas  sil  maximum  peccaium  secundùm 

•  gcniis  suum ,  consequens  esl  quod  eliam 
(  blaspbemia  sit  peccaium  maximum  ad  idem 
«  geims  perlinens,  et  ipsam  aggravans.  » 

Secunduni  quoque  probat  lum  auctorilate 
Apocalvpsis  16  :  /Esfuaverunt  homines  œstu  nta- 
gno,  et  blasphcmaverwU  mmen  Domiiii  liuhenlis 
poteslalcm  super  lias  plaçias  :  ubi  dicil  Glossa , 
(]uôd  in  inferno  positi ,  quamvis  sciant  se  pro 
mcrilis  puniri,  dolebunl  lamen  quôd  Deus  tan- 
lam  polenliam  babeat ,  quôd  plagas  inférai.  Id 
autem  esset  lilasphcmia  in  praescnti  ;  crgo  cl 
in  futuro.  Tum  hâc  ratione  :  ad  ralionem  bla- 
spliemÙT!  perlinet  deteslatii)  divin»  bonilatis. 
Illi  aulem  qui  sunt  in  inferno  relinebunl  per- 
versam  volunlalem  aversam  à  Dei  jusiili,'^  in 
hoc  quôd  diligunl  ca  pro  quibus  puniunitir; 
ei  vellenl  cis  uli,  si  possenl;  et  odiunl  pœnas, 
qu;v  pro  hujusmodi  peccalis  iniligunlur.  Do- 


509 


SECllNDI 


lent  taiiien  eliam  de  |)ecca(is  quae  commise- 
niiU,  non  quia  i|isa  oJiaiil ,  seil  quia  pro  eis 
puniunlur.  Sic  ergo  lalis  detesiatio  divin* 
jusliiia;,  est  in  eis  interior  cordis  blasplieniia. 
Et  credibile  est,  quôd  post  resurictlioneni  erit 
in  eis  etiam  vocalis  blasplieniia ,  siciit  in  san- 
clis  voealis  laus  Dei.  Ilactenùs  D.  Thomas. 
Igilnr  damnati  respicientes  Dcum  ut  prohi- 
bentem  culpas,  et  inlerentem  pœnam  propler 
illas,  consequenlor  ipsum  odio  liabenl,  ejusqne 
jiistiliam  deleslanlur  ,  iiideque  prorumpunt  in 
blasplicniias. 

Ex  liàc  angelicà  doclrinà  facile  est  blasplie- 
niia; graviiaiciii  venari.  Sicut  enim  viriules 
theologicœ  simt  niaxiin.ie  ac  perfectissinia!  vir- 
iules, eô  quôd  immédiate  ac  direclè  tendant 
in  Deuni  ul  est  in  se ,  lanquàni  in  propriuiu 
ohjeclnm  :  sic  peccala  quoe  illis  opponnniur, 
nenipè  inlidelilas  ,  dcsperalio  ,  et  oïliuin  Dei, 
sunl  niaxinia  peccala,  proindeque  et  alia  11a- 
giiia,  quaj  magiiara  cuni  islis  habent  alliiiila- 
tem ,  et  ad  ea  reducunlnr.  Atqui  blasplieniia 
opponitur  conlcssioni  lidei ,  qualeniis  ex  iilà 
confessione  redundal  quaedam  laus  Dei,  ma- 
gnamque  habetcum  inlidelilale  simililudinem, 
et  perssepè  oritur  ex  desperatione  ,  delestaiio- 
ne  et  odio  Dei,  nullamque  babel  excusalionem 
nec  ralionem ,  et  nierelur  extrema  supplicia 
tum  in  hâc ,  tum  in  alià  vilà.  Has  defmniilales 
Iribus  paragrapliis  sequentibns  oslensuri  su- 
miis,  indcque  concludemus  esse  maximum  pec- 
catuni. 

§  1. —  Inprimis  blasphemiara  in  corde  aut  ore 
viriChristiani,indieiumessc  lidei jam  eniortua;, 
cujus  ralionem  funebrem  conlicit ,  aut  sallem 
languentis  ciioque  poritnrœ,  certo  cerliusesse 
débet.  Dùm  enim  Scriplura  Levitici  24  loqui- 
tur  de  tilasphenioqundam,  praeponit  iiancprae- 
faiiunculain  :  Ecce  cgrcssus  fUiits  iimlicris  Israe- 
tiiiilis ,  eic,  quem  locnm  interprelalur  Orige- 
nes  de  egressu  ei  apostasià  à  fuie  ,  quasi  lioc 
ipso  qni'id  quis  blasphémai,  infidelem  redoleat. 
Item  2  Esdrai  9,  v.  18,  idololalria  adoranliiim 
condaiilem  viluhim,  magna  appellalur  blasplie- 
mia;  ex  qiio  enim  dixerunt  IsraeliliB  :  hle  est 
Deiis  tuus ,  qui  eduxit  le  de  ^Eqtjpto ,  fecerunt 
blasphcmias  magnas ,  et  inlideles  parilcr  ac 
blaspherai  evaserunt.  Item  conquerilur  Deus 
Jeremiœ  9,  v.  3,  quôd  Israelitac  exlcnde- 
runl  linguam  siiam  quasi  areum  mendacii  et 
non  veritalis ,  murmurando  scilieet  ac  bla- 
sphemando.  Et  slatim  subdit  ;  Egressi  sunt  et 
me  non  cogmvemnt ,  fideni  abnegantes. 
Item  sancli  Paires  diserte  pronunlianl  Chri- 


PR/ECEPTI.  5i0 

stianum  blaspliemiis  assuelum ,  facile  in  ha!re- 
sim,  inlidelilalem  et  albeisnuim  labi.  Terlul- 
lianus  lib.  15  de  Pudicil.  ait  :  «  Caelerùin  etU- 
«  nici  et  hoerelici  quotidiè  ex  blaspbemià  emer- 
«  gunt.  «  S.  Gaudenlius  praefationeiii  Exoduni 
ail  :  «  Verus  Dei  cultor  ille  est  cujus  iides  in- 
s  ter  adversa  non  déficit,  cujus  lingua  benc- 
!  dicere  norncn  Doniini  Dei  sui  in  omni  an- 
I       «  gusliarum  lempore,  in  omni  tribulalionum 
«  plagà  non  delicil.  i  Proindeque  ille  non  ckt 
verus  Dei  cullor,  sed  inlidelis,  cujus  lingua 
nomen  Dei  discerpit  blaspliemando.  D.  Damas- 
cenus  in  Parall.  cap.  59,  ait  :  <  Qui  pcccal , 
«  legcni  Dei  violai  :  at  qui  blasphémai,  advei- 
i  SUS  divinum  nunicn,  impiclatem  admlllit.  > 
Origenes  boniilià  14  in  Levilicum,  exponens 
verba  supra   ailata  de  blasphemo  qui   egres- 
sus,  etc.,  ail  :  «  Exiil  à  verilale,  exiit  à  timoré 
«  Dei,  à  charilale,  à  lide.  i  D.  Cbrysoslomus 
honiil.  19  in  cap.  7  Malth.  ait,  quôd  qui  lurpi- 
icr  blasphcmiis  ululât  centra  Deuni ,  non  est 
ovis,  sed  lupus  pelle  ovinà   coopcrlus,  quo- 
modô  Scriplura  hœrelicos  adunibral  ;  ex  voce 
enim  dignoscunlur  lupi  el  ab   ovibus  seccr- 
nunlur. 

Idem  colligitur  ex  variis  modis  derogandi 
divinœ  bonilaii  per  blasphemiam,  quos  assignat 
D.  Thomas  in  hâc  q.  13,  art.  1.  Vel  enim  Deo 
tribuiUir  quod  ei  non  convenil  :  quomodô  bla- 
snhemàrunt  Manichœi,  Deumauclorem  peccali 
proclamantes  :  Judaei ,  Chrisli  niiracula  in 
Beelzebulh  facta  caluninianles.  Vel  cùm  remo- 
veluràDeo,  quod  illi  esseniiallter  convenil. 
Sic  blasphem.àrunt  Sabelliani,  personarum  di- 
slinclionem  coiifundenles  ;  Âriani,  Filio  con- 
subslanlialilalem  cum  Paire  deneganles;  Mace- 
doniani  Spiriiui  sanclo  divinilatem  eripiente». 
Vel  cùm  creaturae  tribuiiur  quod  est  Dei  pro- 
prium.ulBasilides  elMenander,mundnn)  isium 
infeiioreni  ab  angclis  crealum  somnianles;  sic 
inijiii,  munduni  fato  régi  asserentes;  sic  eliam 
niagi  qui  in  viiUile  diaboli  miracula  operari 
prajsumunt.  Vel  landem  cùm  membra  Chrisli, 
Deiparae,  aul  sanctorum  seriô  nominaninr  lan- 
quàm  conlemplibilia  ,  cùm  lamen  nihil  con- 
lempiibile  habeant ,  sed  sinl  omni  veneralione 
digna.  Biasphomia  igitur  est  loculio  falsa  cen- 
tra Dcum  aul  sanclos  ;  el  homo  blasphemans 
dicil ,  quod  inlidelis  aul  lioerelicus  senlii  ,  el 
crédit  de  Deo.  Sicque  in  acln  exercilo  signilieal 
aliquid  Deo  repugnans  ac  injuriosum,  confcs- 
sioni  (idi'i,  modo  jam  explicalo,  conlrarium  , 
proindeque  ad  infidelilalem  reduclivè  perti- 
nens.  Ut  enim  ail  Cajetanns  hîc  art,  3.  quani- 


'Al 


EXPOSITIO 


512 


vis  Chrislianus  blaspliemans  non  senliat  vcriim 
esse  qiiod  dicit,  dicendo  tanien  induit  perso- 
nani  scntientis  sic  esse  ut  dicit  :  dicit  enim 
(anquàm  si  crcderel  sic  esse ,  aut  sic  possihile 
esse,  proni  diversiniodè  dicit.  Unde  D.  Tho- 
mas rectc  asserit  blaspliemiam  habere  gravi- 
tatem  infidelilalis  ;  cadiiiit  eiiim  super  niale- 
riam  catndem  indebitam ,  quae  est  objecluin 
utriusque. 

Et  ibidem  docet  quôd  blaspheraia,  quae  est 
ciim  cognitione  ejus  quod  blaspliematur  ,  gra- 
vius  est  peccatum,  coeteris  pai-ibus,  quàm  iila 
quae  est  cum  ignoranlià  ;  quia  scilicet  plus 
habet  de  malitià  in  intentione  suâ,  cùm  liabeat 
plus  de  vohinlario  circa  illud  objectum.  Unde 
est  blaspbemia  perfeciior  et  compléta  ex  utrà- 
que  parte,  nempe  tam  ex  parte  rei  blasphema- 
tae  ,  quàni  ex  parle  blaspbemantis  ;  id  est,  et 
secundiini  se,  et  seeundiim  blasphemanteni. 
Qui  verô  non  crédit  in  Deum,  conimitiit  bla- 
sphemiam  lantùm  seeundiim  se  et  ex  parte 
Dei  blasplieniati ,  ac  per  hoc  blaspbemia  per- 
fectior  est  siiie  iniidelitate  ,  quàm  cum  iulide- 
litaie.  Idque  conlirmatur  es  ilio  2  Peiri  2  : 
Melius  ernt  ch  veri latent  non  cognoscere,  quàm 
post  aguilam  relroire ,  et  raullô  magis  inju- 
riari. 

Fidelis  igitur  blaspliemans  pejor  est  gra- 
viùsque  peccat ,  quàm  inlidelis  ,  quàm  Turca, 
quàm  Jud:iiïus ,  quàm  haereticus.  Fateor  equi- 
dem  ea  quoe  de  Deo  isti  dicunt ,  falsa  esse  ; 
verùm  sustineo ,  ex  ignoiantiâ  et  errore  intel- 
lectùs  ipsorum  procedere.  De  Deo  enim  lo- 
quuntur  prout  senliiint  et  credunt,  eumque 
sermone  depingunt  ad  niodum  quem  habent 
j'ii  mente,  pulanles  in  hoc  ohsequium  se  prœstare 
Deo ,  laudem  et  reverentiani ,  non  convicium 
neque  contumeliam  rependere.  Si  quando 
Spiritus  sanctus  infusa  Evangelii  luce  ,  digne- 
tur  inlidelitatis  lenebras  dcpellere ,  eosque  ad 
(idem  catholiaim  adducere ,  statim  ac  niula- 
bunt  opinionein,  mutabiinlet  loquelam;  quod 
corde  crcdenl ,  ore  profèrent;  née  ampliùs 
lalsa  de  Deo,  nec  injuriosa,  sed  vera  et  hono- 
rilica  tantûm  usurpabunt  verba.  Sicut  modo 
sua  colunl  et  vencrantur  idola  interiùs  exle- 
riùsque,  suos  falsos  deos,  quos  veros  credunt, 
nunquàni  conviciis  ac  malediclis  iinpetunt  pro 
«piàcumqiic  rc  :  imô  ipsorum  glori;e  zelo  per- 
cili,  si  audirent  aliqiiem  coniia  liclilia  liiec 
nuinina  blasphemantem  ,  sanguine  proprio  aut 
alieno  parali  essent  islam  eluere  niaculam. 
Ilinc  tyrannorum  rabies  et  furor  adversùs  mar- 
ivres ,  à  qiiibus  idola  vilipeiidi  el  blasphemari 


reputabant,  lanquàm  fluvius  inundans  mun- 
dum  christiano  sanguine,  erunipebai,  ac  in 
dies  magis  desœvicbat.  Erubesce ,  Sidon,  ait 
mare  :  eruhesce  ,  ô  Clirisliane  ,  ô  blasphème  , 
tiiiim  verumque  Deum  tôt  conviciis  ac  niale- 
dictis  quotidiô  dehonorans,  aliosque  blasphé- 
mantes, frigide  sine  ullà  cordis  commotionc 
absque  zelo  vindictœ  audiens  ;  imo  et  quando- 
que  cum  laetiiià  et  exultationeausciiltans.  Non 
sic  Turca  Mabomelcm,  quem  tamen  non  Deum, 
sed  dunlaxat  bominem  crédit  prophetam ,  in- 
jiiriosè  tractât ,  sicut  tu  Creatoreni  tuum  con- 
viciis infamas?  Hune  pronus  in  terrain  vene- 
ratur  et  adorai,  soKimquc  benedicit  et  laudat, 
nec  palielur  ab  aliquo  malediclis  iinpeti  :  s!a- 
limquc  exlremo  alficeretur  supplicio  quisquis 
audcret  verba  blaspbemia;  in  liunc  pseudopio- 
phetam  conjiccre.  Imô  juxta  D.  Bernardinum 
Senensera  sermone  il,  lantam  habent  pro 
Christo,  quem  excellentem  prophetam  viruiu- 
que  sanctissinium  fuisse  roputant ,  veneratio- 
neni  ,  ul  in  Alcorano  slatutum  legalur  quôd 
quicumque  contra  Christum  blasphemàril,  mé- 
dius dividatur  et  abscindatur  :  quid  non  face- 
renl,  si  Deum  esse  crederent  ejusque  prolite- 
rentur  Religionem  ul  divinam  ? 

Danielis  5,  v.  96,  idem  ferè  legimus  à  Nabu- 
cbodonosore  slatutum  cùm  vidisset  1res  puc- 
ros  in  fornacem  conjeclos ,  ope  Dei  quem  ipsi 
coli'hant,  ilkesos  evasisse.  Tune  enim  ait  :  Be- 
nedktns  Deus  eoriim  ,  etc. ,  subditque  :  A  me 
ergo  positum  est  hoc  decrctwn ,  ni  omnis  populits, 
tribus  et  lingua  quœcumque  locuta  fuerit  blasplie- 
miam, conira  Deum  Sidra' ,  Misac  ,  et  Abdera- 
go,  dispereat ,  el  dumus  ejus  vastetur,  etc.  Rex 
igitur  quamvis  infidclis,  nec  islomiraculocoii- 
versus  in  verum  Deum,  adhuc  tamen  sub  gra- 
vibus  pœnis  à  quocumque  eliani  idololatrà  bla- 
sphemari velat.  Certô  viri  iNiniviiae,  el  inlide- 
les  surgent  in  judicio  adversùs  generationem 
islam  Chrislianorum  blaspliemantium  ,  et  con- 
demnabunl  eam. 

Judœis  fas  non  erat  nomen  Dei  tetragram- 
malon  simpliciter  eliara  proferre  ,  ob  maximam 
quà  illud  prosequebantur  reverenliam  ;  tanlo- 
que  borrore  ,  ira  et  moestilià  afficiebanlur  au- 
dienies  blasphemantem  ,  ut  statim  vestimenta 
sua  scindereiil ,  prout  eolligitur  ex  cap.  26 
Malth.  v.  65.  Imù  nequidem  ipsum  proprium 
blasphemiaj  non  usurpare  aiidebanl ,  sed  ute- 
bantur  contrario  benedicendi  verbo.  Sic  enim 
in  Scripturà  passim  legiliir  :  5  Uegum  21  ,  v. 
10  et  v.  12.  El  Job.  1,  v.  M,  ipsemel  diabo- 
lus  sic  locutus  est  Deo  :  Tange  euncta  qmv  po 


Sis  SECUNDI 

tidet ,  nhi  in  faciem  benedixerit  tibi ,  pro  bla- 
sphcmavei'it.  Ilrni  ipsemet  Job  ibidem  v.  5 , 
dùiii  ejus  lllii  vicissim  conviviis  se  excipiebaiit, 
limens  ne  tune  laxarent  linguam  in  aliqnas 
blasphemias  ,  pro  ipsis  diUiculo  saerificia  offe- 
rebat  :  Dicebat  eniiti ,  ne  forlè  peccaverint  filii 
mei,  et  benedixeriiU  Dec.  Hiijus  sanclissimi  viri 
uxor  suailcre  volens  ne  prlùs  animum  exhala- 
ret ,  quàm  niuiiis  prnbris  ac  conviciis  in  Denm 
congestis  suo  dolori  in  vinilietain  salisfaecrel , 
dicebalei  :  Bcnedic  Deo ,  el  morere,  cap.  2,  v. 
9.  Apud  Judaeos  moitis  pœnà  aliiciebalur  bla- 
sphenius  :  et  qiiidem  totius  popiili  manibus  la- 
pidabatur,  ut  legiiur  Levil.  24  ,  v.  14  ,  idque 
dupliei  polissiniùni  ratione  staluit  Dominus. 
Prima  ut  lanli  llagitii  gravitate  et  jnst:\  pnni- 
tione  convincerentur  Juda;i ,  ex  boc  quod  in 
eam  totus  simul  populus  parlbus  anirnis  et  ma- 
nibus consentiret.  Altéra  ad  cunclorum  enicn- 
dationem ,  ut  ne  quis  postea  perpeiraret  et 
in  se  auderei  admiitere  ,  quod  in  alio  acri- 
ler  puniret ,  ut  dicit  Salvianus  lib.  5  de  l'io- 
videntiâ. 

Posteriores  Judxos  profundè  peccàsse  faleor 
in  Cbristum  blaspbemanles  ,  tanquàm  sedu- 
ctorem,  seditiosum  ac  réuni  in  crucis  palibulo 
vitam  exhalare  rabidè  procurantes.  Quis  enim 
tantura  facinus  non  exhorrescat?  omiie  scelus 
procul  dubio  superat  hoc  deicidium.  Verùm 
Apostolo  leste  1  ad  Corinth.  8:  Si  cognovisscnt, 
nunquàm  Domiimm  qloria;  cmci (ixissent ,  eosque 
ob  eam  ignoranti.mi  excusarc  conatur  Chrislus 
moriens,  dùm  dicebat  :  Pater,  ignosce  itlis,  non 
en'm  sciunt  quid  faciunl.  At  Chrislianus  sciens 
et  volens  conviciis  impeiit ,  et  linguà  suà  au- 
ctorem  vitse  iterùm  cruciligit  in  semetipso.  Ut 
enim  ait  Augustinus  tract.  9  in  Joanneni  : 
c  Flagellatur  Deiis  llagellis  Judœorum  ,  ilagel- 
f  lalur  blaspbemiis  Cliristianorum.  »  Et  ut  ad- 
dit  Lyranus  in  cap.  18  Matlh.  si  tune  conspui- 
tur  salivis  infidelium  ,  ita  nunc  dehonoratur  , 
illudilur,  conspuitur  opprobriis  malorum  fide- 
liuni,  et  colaphis  ,  id  est ,  blaspliemiis  eorum 
csediiur.  .Juxta  D.  Bernardinum  Senensem 
serm.  41,  lancea  et  gladius  est  lingua  blaspbe- 
maniis  ,  scindens  et  discerpens  Deum  ,  si  pos- 
sit,  in  pluries  partes. 

Quem  igitur  Judaei  ignorantes  seniel  tantùni 
crucilixerunt  Christum  ,  multoties  quolidiè 
Christianus  blaspbemans,  de  industrià  iterùm 
crucifigit  in  semetipso  !  Prob  '  Iiorrendum  et 
execrandum  scelus.  «  Non  enim  minus  peccanl 
«  qui  blaspliemant  Christum  regnantem  in  cœ- 
«  lis ,  quàm  qui  crucilixerunt  ambulantein  in 


PR^CEPTI.  51» 

I  terris  ,  i  ait  August.  in  cap.  26  .Matlh.  Im 
longé  graviùs  percare  ,  evidenier  colligilur  ex 
Augustini  verbis  hàc  comparatione  illustratis. 
Grave  scelus  est  alapà  aut  fusie  magislratum, 
prsetorem  ,  aut  prœsidentem  ferire  discurren- 
tera  per  plateas  aut  per  campos  habitu  com- 
muni  indutnm  :  talisque  percussor  gravi  sup- 
plicie pleclendus  esset.  At  culpa  longé  gra- 
vior  eenscretur  majorique  prrn.à  expianda  , 
si  percuteret  purpuralmn,  infnlalum,  justitia; 
chiamide  vestitnm,  pro  iribunali,  in  curià, 
super  lilia  sedenlem.  Sic  Judœi  imniane  qui- 
deni  scelus  perpelràrunt  ,  Cbristum  Domi- 
num  habilu  ut  bominem  invenlum  morlalem  , 
viatorem  ,  quasi  in  incognito  in  terris  deambu- 
lantem  blaspbemanles  et  cruciligenles.  At  bla- 
sphemi  nunc  exutnm  assumplis  infirraitalibus, 
divinitalis  glorià  tolum  splendenlem  ,  impassi- 
bilem,  immorlalem  ,  in  cœlis  regnantem  ,  in 
dexlerà  Palris  sedenlem  conviciis  impetunt , 
rursimique  crucifigerc  tenlanl.  Quid  hàc  im- 
pieiale  sceleratius  ?  qnid  immanitale  islâ  cru- 
delius  !  quid  islo  facinore  execrabilius?  de  cru- 
cifixoribus  non  conqueslus  est  Deus ,  eliam 
dùm  ab  cis  borrenda  paleretur  et  aociperet 
lormenla  :  morlem  suam  sibi  gloriosam  ,  no- 
bisque  proficuam  considerabat ,  indeque  keta- 
baiitr  ;  camque  ,  ut  decreium  Palris  implere- 
tur,  îibenler  acceptabal.  Atverô  morlem  sibi 
intenlalam  à  blaspbemis,  tanquàm  injuriosam, 
nocivam  et  detesiabilem  exhorret  ac  execratur, 
verbisque  Isaia!  cap.  S2  conquerilur  ,  diccns  : 
Juç/iter  totà  die  nomen  meiim  blasphematur.  Ilem 
per  os  Jeremia;  Threnorum  5,  v.  12  :  Tetendit 
arcum  suitm ,  et  posiiit  me  quasi  sigiiiim  ad  sa- 
gillam.  0  bone  Jesu  ,  blasphemi  lingua  verè 
arcus  est  pravus  ,  é  quà  convicioruni  tela  vi- 
brai cl  contorquel  in  caput,  venlrem  ,  sangui- 
nem  ,  et  corpus  tuum  assuinplum,  tanquàm  in 
signum  blaspbemiis  lancinatum.  An  non  salis 
passus  es  à  .Juda.'is ,  à  crucifixoribus,  à  quibus 
atlritus  l'uisti  tormcnlis  ,  et  opprobriis  salura- 
lus  ?  Impii  lisec  nedùm  ilerare  ,  refricare  ,  in- 
novare,  sed  elsuis  blaspbemiis  augere  moliun- 
tur,  et  super  dolorem  vulnerum  tuorum  ,  et 
confusionem  ac  infamiam  opprobriorumaddere 
immaniter  lenlant  ;  perdilo  lalroni  non  dissi- 
miles  ,  qui  lecum  in  cruce  pendens,  tibi  allli- 
cto  et  morienti  improperabat  et  conviciabatur, 
suisque  blaspbemiis  in  eàdem,  imômajoridam- 
nalione  erat.quà  perfidi  Judaii. 
§  2. — Ad  secnndinn  accedopunctum,  ncmpe 
g  quod  blaspliemia  opponalur  spei  et  charitati  vir- 
I     lulibus  ilieologicis,  el  ad  desperalionem  ac  de- 


^15  EXPOSlTiO 

teslationem ,  odiunique  Dei  reducatur;  aul  ab 
his  pcsiileiiiibus  foiUibus,  ut  in  plurimùm  oria- 
tur,  siique  blaspbeiiius  damnalisac  dxmonibus 
aflinis,  imo  et  pejor  illi  existât. 

Prodiit  eiiini  quasi  ex  adipe  iniquilas  bla- 
spbemorum  ,  transieruat  in  alTectum  coidis; 
nec  sunl  niacie  niaii ,  seu  ,  ut  ait  Augusiinus, 
exiguiiate  quàdaiu  necessitatis  affccti,  sed  ex 
adipe  malitine ,  quia  nullà  necessitate ,  nullo 
molivo  ,  solJque  passione  ,  impalientià  et  de- 
speratione  ad  blaspbenianduin  inducuntur.  Su- 
perbuin  bonuris  altitude  ad  ambiiioneni  ino- 
vet  ;  epuloneui  cibi  jucunditas  ad  gulani  traliil; 
libidinosuni  carnis  deleclalio  ad  venereas  vo- 
hiptates  aceendit;  l'ureni  pretium  reiuni  alie- 
naruni ,  et  quandoque  nécessitas  ,  ad  rapien- 
dum  impeibt.  Alii  ilaque  peccaloies  aiiquo 
motivo  inducuntur ,  et  quamdain  speciem  boni 
apparentis  intendunt,  quod  absque  Dei  injuria 
libentissimè  obtinere  vellent  :  non  enini  per  se 
et  piiniariè  ,  sed  duntaxat  per  accidens  et  se- 
cundario  Dei  ollensani  intendunt.  Al  blasphe- 
nialor  nullo  simili  incentivo  niovetur  ,  neque 
ullani  speciem  boni  etiani  apparentis  sibi  pr;e- 
figil ,  sed  per  se  et  primario  Dei  injuriam  et 
vituperimn,  saltem  ex  modo  procedendi ,  rcs- 
picit  :  indeque  prorsùs  ine.vcusabilis  eflicitur  , 
ac  indignus  venià ,  juxta  illiid  Matth.  12:  Spi- 
ritus  btasplieiniœ  non  remitletur,  id  est ,  vix  et 
nonnisi  cum  maximà  dillicultate  rcmissioncm 
obtinebit.  Ut  enini  cxponit  Cajetanus  bic  ,  qui- 
dam blaspbemant  ex  coactione  et  fragilitate  , 
et  hi  peccant  in  Palrem  ;  alii  ex  deceptione  et 
errore,  et  bi  peccant  in  Filium  ;  alii  ex  solà  nia- 
lignilate,  et  baec  est  pessima  species,  ac  contra 
Spiritum  sanctum.  Est  aulem  et  in  boc  génère 
sceleratissimum ,  et  in  quo  malitia  crevil  usque 
ad  sunnnum,  quaudo  quis  in  vituperiis  Dei  de- 
leclatur  et  glorialur.  Quid  ergo  videtur  aliud 
spirilns  blaspbeniiae  ,  quàra  afl'cctatio  et  desi- 
derium  vituperaiionis  divinse  ?  Eo  ipso  igitur 
quôd  bocmaliim  nihil  b.d)etin  se  excusalionis, 
non  moretur  baberc  cxcusationem  remissio- 
nis. 

Cndo  ibidem  snbditur  :  Qui  blasphemaverit 
f.oulra  Spiritum  saHclum ,  non  remiiuiur  ei ,  nec 
in  Iwc.  Si'culo  neque  in  fuluro  ;  quia  scilicet  fon- 
leni  misoricordia;  sibi  claudit ,  di'nn  directe 
bonitiiti  (livinoi  contrariatur  et  derogat.  Faieor 
equidem  omne  peccatum  in  boc  mundo,  quam- 
diù  boniovivii,  esse  ei  remissibilc,  tum  ralione 
grali»  ac  nieriioruni  Cbristi ,  quai  nnllateniis 
exbauriri  possunl ,  tum  rationo  libcri  arbilrii 
(juo  bonio  vialor  Dei  gratiâ  adjutus  potesl  do- 


316 

serere  malum ,  et  consenlire  bono.  Verùm  spi- 
ritus  bjaspbcmiai ,  ut  plurimùm  de  via  ordina- 
rià  ex  parte  blaspbemantis  polest  dici  irremis- 
sibilis,  tum  quia,  ut  ait  Cajetanus  Mallb.  12, 
blaspliemus  vix  potest  se  bumiliare  ad  veniaiu 
pelendam  ,  et  ad  bonuni.  L'ude  August.  ait  : 
Tanla  labes  est  illius  peccali,  ut  deprt'candi  bu- 
militatem  babere  non  po.-sit.  Sicut  Judas  cùm 
dixit  :  Peccavi,  faciliùs  desperans  cucurrit  ad 
laqueum  ,  quàm  bunulitatis  veniam  peliit.  El 
forsan  vix  inveniel  mediatoreni  ac  intercesso- 
reni  apud  Deuni,  qui  velit  audoalque  olibnsum 
ac  iratum  placare,  el  pro  illo  exorarc  ,  ad  ve- 
niam obtinendam.  Ul  enini  Ileli  dicebal  iiliis 
suis  1  Uegum  2  :  Si  pecaiverit  lir  in  virum , 
placari  ei  potesl  Deus.  Si  auteni  in  Dvmiimm 
peccaveril  vir ,  quis  orabit  pro  eo?  Seu  rarô  in- 
venitur  qui  accedere  audcal  iutercessor  ;  sicul 
in  rébus  bmuanis  rarô  inveuitur  qui  in  causa 
perduellionis  seu  la;sa;  niajostatis  apud  princi- 
pem  iiitercedal.  El  ut  ait  D.  Gregorius  super 
hune  iocum  :  t  Ciijus  prece  peccatum  illud 
«  indulgelur,  quod  in  ipsum  iudultorem  com- 

<  mittitur?  >  Quis  miscrebitur  lui ,  blaspbe- 
mator,  qui  in  Deuni  directe  peccas  ex  certd 
veluli  quàdam  nialitià?  Audi,  obdurate,  Jere- 
niiam  sic  lamenlantem  cap.  la,  v.  1  :  Quis  mi- 
serebitur  lui ,  Jérusalem  ?  aul  quis  contrislabitur 
pro  te?  aul  quis  ibil  aU  rogandum  pru  pace  tuà  ? 
Quasi  diccret,  ait  Origcnes,  bon».  10  :  i  ï'et- 

<  duellionis  rea  es,  6  Jérusalem  ;  ipsi  quoque 
«  angcii  pro  le  peccatores  accedere  non  au- 

<  dent.  Quis  bominuni  pro  te  rogare  non  re- 
«  l'ormidet ,  ne  lui  lecum   criminis  parliceps 

<  censeaiur?  » 
Esl  peccatum  aU  morlem,  non  pro  illo  dico  ut 

rciijet  quis,  ait  D.  Joannes  Epist.  1 ,  cap.  ulli^ 
nio.  Taie  peccatum  juxla  sanctos  Paires  ,  D. 
August.  lib.  1  de  t^erm.  Domini  in  monte. 
TcrluUianum  lib.  dePudiciiià  cap.  2.  Cyrilluin 
Alexand.  lib.  4  in  Lccit.  Cbrysostomum  in 
Psalm.  41.  Uuperlum  lib.  2  in  Nuw.  cap.  1, 
nlliilo  diû'ert  à  pcccalo  in  Deum,  à  peccato  in 
Spiritum  sanctum,  à  s|;iritu  blaspbemise,  quia 
irralionabile  videtur  reuiitti,  ralione  obâiina- 
tionis  vel  repugnantia; ,  eo  quod  excludai, 
contemnal ,  el  abjicial  oinnia  qua;  illud  remil- 
Icre  valent.  Sicul  enini  inurbus  esl  niorlalis  , 
quando  tollil  virtuleni  nalura; ,  inducit  cibi 
l'astidiuni ,  medici  conlcninit  cunsilium  ,  sic 
peccatum  videlur  esse  ad  morlem  ac  irremis- 
sibilo  contrarie,  quod  excludil,  abjicit  et  con- 
temnit  ca  per  qux  fit  peccali  remissio.  Talis 
videlur  esse  blaspliemiae  spiritus,  quo  quis  ex 


317  SECUNDl 

maliiià ,  ex  eleclione  et  ex  liabilu  ,  sibi  com- 
placons  in  blasplieniià,  peccat  in  Spirilum 
sanclum  :  bonitali  divinae  derogai ,  Dei  niise- 
ricordiani  Cl  gratiani  contemnit ,  nieiitcni  ex- 
csecat,  cor  inilural,  ncc  couipunclione  scindi- 
tur,  ncc  pielate  mollitur,  necnioveluiprecibus. 
Cunit  adversùs  Deum  ereclo  collo,  et  pingui 
cervice  aiinatus  :  et  ut  ait  Glossa  Luck  12, 
hic  blasplieniiis  exigcntibus  mails  suis  lueritis, 
sicut  nunquàm  ad  remisaionem,  ita  ncc  ad  pœ- 
niientiam  est  perventnrus  :  non  enini  nierelur 
eam  agere,  ut  recipialur.  In  quo  sensu  Tertul- 
lianus  lib.  de  Pudicit.  cap.  13,  ail ,  quôd  in 
isto  et  in  fuluro  œvo,  crhneii  irrcmissibile  est 
blasphemia.  In  terra  incipit,  per  vitam  blasplie- 
manlis  conlinualur,  et  in  inferno  diiiabit  in 
aeteinuni,  etiani  quoad  aciuni. 

Oniniaqna;  conuniuit  lionio  peccala  letlialia 
dùni  vivii,  necanie  inorteni  pœniienlià  delet , 
illuni  quidein  detrudunt  ad  tartara;  veriini  in 
Jiniine  sistunt,  et  cuni  eo  non  ingrediuntur  : 
in  inferno  quippe  avarilia,  luxuria,  gula,  alia- 
que  siniilia  vilia  non  exercenlur.  Al  blasphe- 
mia in  terra  habuit  inilium  ,  et  in  inferno  ca- 
rel)it  liiic.  Sicut  enini  saucli  in  cœio  Deum 
continua  laiidabunt  per  teternitalem  nonsoliim 
mentaliter  ,  sed  eliam  vocaliter,  post  resur- 
reclionem,  sic  et  damnali  in  inferno  continué 
Deum  blaspliemahunt.  Et  hsec  erit  eorum  oc- 
cupalio  per  totani  aelernilatem  ,  velut  canes 
rabidi  contra  Doniinum  ultorem  scelerum 
oblatrantes,  Apocalyp.  16,  v.  10  ;  Cominaiuluca- 
vemnt  linguas  suas  prcv  dolore,  et  blaspliemave- 
runl  Deum  cœli ,  prœ  doloribus  et  imineribus 
suis,  etc.  Horribilia  quse  paliuntur  torraenta, 
desperatio  consequendi  salulem  ac  liberatio- 
nem  ab  Imjusmodi  pœnis  ,  odium  quod  in 
Deum  illas  inferenlem  concipiuiit,  et  voluntas 
in  raaium  obstinita  detesians  divinam  justi- 
liam  ,  linguas  damnaioruni  in  continuas  taxant 
blasphemias. 

Au'ii,  blasphème  ,  et  ausculta.  Qui  vult  pro- 
fiteri  aliquam  artcm  ,  ejus  tirociuium  priùs 
exercel ,  et  qui  intendit  habiiare  in  aliquà 
regione  ,  hujus  populi  idioma  addiscit.  Post 
banc  vitam  mortaleni  duai  erunt  regiones  ha- 
bitandx  per  totam  ailernilatem,  nempe  cœluni 
et  infernus.  Idioma  et  occupatio  beatoruni  in 
coelo  crit  Deum  laudare  et  benedicere  :  è  con- 
verso  idioma ,  professio  et  exercitium  damna- 
ioruni in  inferno,  erit  Deum  in  selernum  male- 
dicere  et  blasphemare.  Posuit  intérim  nos 
Deus  in  hoc  mundo,  ut  discamus  quam  artem 
in  alio  velimus  prolilcri.  Uude  qui  uuuc  assue- 


PR^CEPTI.  518 

fit  divinis  obsequiis  et  ofMciis ,  qui  Deum  lau- 
dat  et  benedicit,  tlrocinium  professionis  bea- 
toruni assumit  addiscitque  in  terris ,  quod  in 
a_';ernum  piofessurus  est  in  cœlis  :  é  contra 
verô  qui  nuiic  os  blasphemiis  assuefaciunt , 
Deumque  conviciis  impetere  soient,  liroci- 
nium  artis  daninaloruin  ac  dœmonum  inci- 
piunt,  ad  eam  prolitendam  el  exercendam  in 
inferno  per  tolam  œternitaiem,  prout  innuit 
Ezechiel  cap.  52 ,  v.  27  ,  dicens  :  Desccnde- 
ruitt  in  injernum  cuin  armis  suis  Lingua  ver- 
baque  sunl  gladius,  pharetra  ,  tela,  et  arma, 
quibus  blasphémantes  contra  Deum  bella  nio- 
vcnt.  Alii  ex  impietate  et  delestatione  ,  quos 
gentiles  denotarunt  per  gigantes  armâtes,  ut 
Jovem  de  solio  suo  delruderent.  Alii  animo 
vanitatis,  quasi  blasphemia  sit  fortitndinis  et 
magnaniniilatis  insigne.  Alii  ex  passinne  et 
desperalione,  dùm  ipsis  aliqnid  nioiestum  oc- 
currit:  cùni  hujusmodi  armis blasphemi  descen- 
dunt  ad  tarlara  ;  Et  posuerunt  gladios  suos  sub 
capiiibus  suis.  Ilaec  arma  nunquàm  desercnl  ; 
sed  eliam  jacentes  in  flammis  inexlinguildli- 
bus,  Deum  conviciis  atquo  blasphemiis  impe- 
tere non  cessabunt. 

Hxc  erit  pars ,  ha;c  sors  blaspheniorum  : 
loquela  enini  manifestes  eos  facit  cives  ac  do- 
meslicos  Babylonicae  civitatis  ,  cœlestisque  Jé- 
rusalem penitùs  extraneos  et  exules,  utpole 
illis  barbara  et  invisa  laus  divina,  sicut  et  eiia- 
ritas  ;  amor  Dei  ab  ipsoruni  corde  exulat , 
amor  suî  usque  ad  eontemptum,  delestalioneni 
et  odium  Dei  solunimodo  régnât ,  eumque  ut 
infensissimum  boslem  habent  et  tractant.  Diim 
enim  aliquis  inimicitias  cum  alio  gerit ,  odio 
prosequitur  illum,  omnia  ejus  facta  et  dicta  in 
malani  partem  inlerpretatur,  injuriosa  de  ipso 
verba  proferl,  ut  aliis  ridiculum  ac  despicabi- 
lem  reddat ,  quaîcumque  sibi  adversa  inscio 
auctore  accidunt,  ex  ejus  oflQcinà  prodiisse  au- 
tumat.  Sic  se  gerunt  taies  impii  erjja  Deum; 
filii  tenebrarum  ex  paire  diabolo ,  patris  sui 
desideria  dehonorandi  Crealorem  inipleievo- 
lenles  ,  damnatorum  consorles,  ([uidquid  ipsis 
molestum  et  adversum  evenit,  Deum  blasphe- 
miis impetunt  diabolo  pejores. 

Poslquàra  enim  emanatà  leclàque  sentenliâ 
reus  est  condemnatus  ad  mortem  ,  et  ducilur 
ad  supplicium,  nullaquc  spes  evadcndi  affulget  ; 
si  in  quœrimonias  ac  injurias  prorumpat,  de 
hoc  non  multùni  curant  judiccs,  ncque  rno- 
ventur,  sed  patienter  ferunt,  lanquàm  effectus 
excusabiles  desperationis,  tristitis,  uiorlisqnc 
apprehensionis ,  quibus  ratio  iiujus  liominis 


510  Exposmo 

concutkur  ac  pei-liirltatiir;  et  adliuc  iiiagis  ex- 
cusant molus  irae,  verhaque  conliiineliosa  ,  si 
quse  proférât  in  acluali  supplieio,  dùni  corpus 
ejusà  carnifice  dilaniatiir  aiit  coniburltur,  ob 
doloris  excessum.  Veri'un  si  alius  reus  dùm 
exaniinandus  sedet  coram  judicibiis,  solùmque 
inslruitur  processus  ,  aiile  senleniiaiii  et  con- 
demnalionem  ausu  temerario  absque  causa  cl 
raiione,  injuriosis  ac  conlunieliosis  verbis  cos 
lacesseret  ,  quxnam  foret  ista  dementia .' 
qiiisiiam  furor?  nullam  sanè  veniam  ae  excusa- 
tionem  nicreretur,  sed  inevitabile,  gravins(iue 
suppliciuin  sibi  acccrseret.  Pari  modo  non  est 
inirum  quod  dœmones  et  daninati  blaspbe- 
inent  :  jacia  esl  aléa  ,  emanataque  senlentia 
irrevocabilis  ,  igné  tarlareo  in  a;lernuni  sunt 
cruciandi ,  nec  sperant  se  posse  evadere  :  et 
ideo  tanquàni  desperali  feruntur  ad  onine 
quod  eis  perversa  volunlas  suggerit  :  nec  Deus 
his  blaspbcniiis  niovelur,  sed  eoiuni  supplieio 
suani  exallat  justiiiam.  Tu  vero  ,  o  honio  via- 
tor,  lionio  cliristianus  et  cutliolicus,  qui  niiUa 
aul  parva  sentis  incommoda,  qui  nondùm  con- 
dcmnalus  es  ,  nec  flammis  œlernis  applicalus, 
qui  continua  niulla  bona  à  Deo  recipis,  re- 
cepturus  majora  si  velis  converti ,  qui  habes 
sacramenla  et  locum  pœnitentiai  ,  conviciis 
atque  blasphemiis  audes  contra  divinam  ma- 
jeslalcm  insurgere  ,  tuumquc  judieem  conli- 
nuis  injurils  exaccrbare ,  ejus(iue  justiiiam 
contra  te  arniarel  Tliesaurizas  libi  iram  in 
die  vindicta;  et  revelationis  justi  judicii  Dei. 
Blaspliemi  ut  plurimùm  in  jinnclo  mortis 
desperantes,  semctipsostradunt  inqiœnitcntiio, 
ac  blasplieniando,  inipiam  in  manibus  dirnio- 
num  elllant  animam.  Testis  est  Julianus  Apo- 
slata,qui  in  bello  Persico  divinitùs  lanceâ  inler 
costas  percussus,  sanguineni  suum  manu  in 
cœium  jaculando  dixit  :  Expie  iram  iiiam,  Ga- 
lilée, viciali,  vicisii.  Testes  alii  innumeri,  prout 
experienliâ  comprobatur ,  necnon  bistoriis 
quan  similibus  scaicnt  exemplis.  Tune  enim  vi- 
dent Deura  quasi  pedem  supra  ipsos  lenenlem, 
nianum  elevatam  ad  ferienduni  habentem , 
pondus  divinse  justiti^i;  sentira  incipiuni,  et 
jam  praidamiiatos  se  considérantes,  descendunt 
cum  armis  suis  seu  blaspliemiis  ad  tartara. 
Tune  illa  convieia,  qua;  tanquàm  futilia  et  levia 
lloccifaciebant,  apparent  liorribilia  monslra,  et 
peecala  irremissibilia,  ae  desperatione  borri- 
bili  conturbati,  isla  Caïni  verba  usurpant  : 
Major  esl  iniquilas  men,  ()uàm  ut  veniam  merear, 
Gen.  4,  v.  1^.  L't  enim  ait  Tertull.  lib.  de  Pu- 
dicilià  cap.  15:  «  Ulis  venia  negalur,  (jui  de 


3â0 

«  fide  in  blaspbeniiam  impegeruiit.  »  Et  ex 
omnibus  blaspliematoribus,  quos  Scriptura  re- 
fcrt,  Sennacberib,  Antioclium,  Nieanorcm  ,  et 
simik'S  ,  nullus  legiiur  poenitenliam  egisse  , 
quia,  ut  ait  D.  Bernard.  Senensis  tom.  1,  serni. 
•41  :  !  Blasphemus  in  puncto  mortis  non  rc- 
«  cordatur  pœiiitendi  se  propter  ingratitudi- 
«  nem,  et  remanet  daninatus  eô  quod  sil  exirai' 
«  graiiam  Dl'I  :  et  in  islomisero  statu,  sanclo- 
«  runi  orationibus  destitutus,  inler  salutis  des- 
«  peralionem  et  inlirmiiatis  anxietatem  ,  mi- 
«  sera  ipsius  anima  conqjrehenditur  à  dx'mo- 
«  nibus,  et  verifieatur  illud  Tbrenorum  cap.  1  : 
«  Oinnes  persecutores  ejiis  apprchendemnt  eam 
«  inter  augusiias.  Da;mones  enim  apprelieiidunt 
«  blasplieniatoris  animam  quasi  inter  duos 
»  niuros,  scilicet  peccalorum  et  inlirmiiatis. 
(  Murus  peccatorura  arcet  eam  ab  ingressu 
«  cœli  :  murus  verô  inlirmiiatis  cogit  illam  ad 
«  egressum  ex  iioc  mundo,  slve  à  corporc.  In 
1  bàc  anguslià  comprebendunt  eam  da;mones, 
€  et  in  infernum  demergunt.  »  Ha;c  Bernar- 
dinus. 

§  3. — Tertium  superaddo  punctuni  ad  mali- 
tiam  et  gravilatem  maximam  peecati  blaspbe- 
miœ  adsiruendani  :  non  enim  salis  esl  oslen- 
disse  illud  ad  inlidelitatcm  reduci,  et  de  Chri- 
stiano  facere  infidelem,  Turcam,  et  Jud;çum, 
risque  longé  deteriorem.  Nec  suûîeit  probàsse 
illud  ineludere  desperalionem  ,  deteslationem, 
ac  odium  Dei,  et  reddere  blaspbcmum  dam- 
nalis  et  dœnionibus  similem  :  imo  et  islis  pe- 
jorem:  sed  ulteriùsadstruendumest,  bominem 
ralionis  nsu  denudare,  ac  in  brulum  Iransfor- 
mare  :  imô  et  ipsis  bestialiorem  eHicere. 

Omne  vitium  est  contra  naturam  bominis, 
ul  probalD.  Thomas  1-2,  q.  71,  art.  2,  dicens: 
Vitium  conlrariatur  virluti  :  virtus  autem  cu- 
juscumque  rei  consistit  in  boc  quod  oit  bcnè 
disposita  secundùm  convenientiamsuœnaluriE. 
Unde  oportel  qnôd  inquàlibet  rc  vitium  dicalur 
ex  boc  quod  est  disposita  conlraid  quod  conve- 
nilsusenalurse.l'nde  deboc  unaquaique  res  vi- 
lupcratur  :  à  vitio  auiem  nomen  vituperalionis 
derivalunicredilur,  ut  Augusl.  dicitlib.  3  de  li- 
beroArbitrio.  Subdit  autem  S.doctor  :  Sedcoii- 
siderandum  est  quod  natura  uniuscujusque  rei 
potissimé  est  forma,  secundiiin  quam  res  spe- 
ciem  sortitur  :  bonio  autem  in  specie  consti- 
tuitur  per  animam  raiionalera,  et  ideô  id 
quod  est  contra  ordineni  ralionis  propriè 
esl  contra  naturam  bominis  in  quantum  esl 
homo.  Bonum  aulem  bominis  esl  secundùm 
raiioncm  esse  ,  et  malum  horainis  est  pncter 


S21  SECUNDI 

ralionem  esse ,  ul  dicil  Dionysius  cap.  i  de 
divin.  Noniinibus.  Unde  virliis  hiimana ,  quœ 
facil  liominem  bonum  et  opus  ipsius  bonuni 
leddil,  in  tantnni  est  secundùm  natiiram  iio- 
minis,  in  quantum  convenil  ralioni.  Vitiuni 
auteni  in  lanlum  est  contra  naturam  hominis, 
in  quantum  est  contra  ordinem  ralionis.  Uxc 
D.  Tbomas.At  biaspheniia;  peccatum  prae  aliis 
maxime  contra  ralionem,  subindeque  contra 
naiuram  lioniinis  militât.  Volunlas  enim  à  ra- 
lione  mola,  fertiir  in  bonum  realc  vel  appa- 
rens,  proul  scilicet  iilud  objectura  prai  se  fert 
aliquani  speciem  boni  utilis,  aut  deleclabilis, 
aut  iionesli,  eoque  molivo  inducilur.  Sic  ava- 
rus  perfas  et  nefas  perquirit  divitias,  tanquàm 
bonum  utile  :  libidinosus  earnis  delectaiiones 
amat,  lanquàin  bonum  delectabile;  et  supcrbu* 
ambit  iionores  ac  dignitates,  tanquàm  bonum 
liouestum  ;  blasphemator  autcm  ,  nuUam  spe- 
ciem boni  etiam  appareniis  intendit,  nulloque 
simili  molivo  inducitur  ad  blaspbcmandum. 
Unde  dicitur  2.  Pelri  2,  v.  10  :  Velut  irralio- 
nabilia  pecora  naluruliter  in  caplioncm  et  in  pcr- 
niciem  in  liis  qucr  ignorant  blasphémantes ,  in 
cannptione  suà  peribnnl.  Indeque  nullum  bono- 
rem  ,  nullam  voluplateni,  neque  uiililatem,  scd 
inramiam,  desperalionem,  cruciatus,  calamita- 
les,  innumeraque  incommoda  pcrcipit,  ul  bre- 
vitcr  demonslro.  Inpriniis  blasphemus  de  la- 
ma et  honore  periclitatur  apud  Deum  et  bo- 
mines,  qui  eum  tanquàm  monslrum  lioirent 
ei  fugiunt.  Et  sanè  si  in  blaspliemando  esset 
aliquis  honor,  agazones,  aurigaï,  servi,  plebeii, 
ebrii,  furiosi,  iraà  damnati  et  dœmones  forent 
in  sumnio  honoris  gradu  constituti,  cùm  banc 
artem  optimè  cajieant,  ac  frequentiùs  exer- 
ceant.  Quod  quàm  sit  absurdum  et  à  veritate 
alienum  ,  nrmo  non  videt,  indeqiie  facile  colli- 
giturblaspbemiam  esse  rpiid  inbonestum,  vile, 
infâme,  nonnisi  perditis,  inipiis,  contcmpiibili- 
l)us  bomuncionibus,  et  damnatis,  omnimodà  in- 
famiàlaboranlibus,propriumacfanùliarescelus. 
Quôd  si  dicas,  blasphemare  esse  quoddara 
fortiludinis  et  magnanimilatis  insigne,  quasi 
non  sit  viriiis  animi,  aut  eloquentissermonis, 
qui  loquitur  sine  blaspiiemià,  proh  cœcitas  ! 
proh  dementia  !  ubinam  sumus  !  quo  deveni- 
miis,  ut  non  in  prœclaris  factis,  sed  in  verbis 
contumeliosis  promendis  ac  iiijuriosis  contra 
Creatorem,  animi  generositalera  ac  robur 
staluamus  !  0  ubi  estis  fontes  lacrymarum  ! 
ô  phrœnesis  !  à  deliramentum  !  Quasi  vcrô  in 
signis  ignaviœ  et  debilitaiis,  possit  consistere 
forlitudinis  et  magnanimitatis  insigne,  verbis 


PÏ{.£CEPri.  £52 

quippc  niliil  levius  ac  debilius.  Ilis  aniiis  ulun- 
lur  mulieres  et  personœ  ignaviB  diuii  altcrcan- 
lur  :  in  minas  ac  convicia  prorumpunt,  nec 
malcdicendi  faciunt  fincm.  Quis  sanœ  mentis 
ob  hoc  reputaret  ac  diceret  esse  fortes  ac  ge- 
nerosas?  Sic,  ô  impie  Idaspbemator,  tuam  islis 
conviciis  prodis  ignaviam  et  debilitatem,  dùm 
adversario  resistere  nequis,  dùm  impar  viribus 
succunibis,  arma  mulieruni  sumis,  veiba  scili- 
cet injuriosa  Deo  et  proximo;  et  hoc  ipso  te 
victum  ,  aniiuo  dejectum  ac  infirmum  prolî- 
teris.  Quibus  personis  formidabilem  te  reddere 
putas  bis  bbispbemiis?  sanè  nonnisi  solis  puc- 
ris  aut  mulieiculis;  quibus  placere  poleris  bis 
diabolicis  loculionis  tua;  ornameniis  ?  nulli 
sanè,  nisi  l'orlù  inipiis  hominibus  tui  similibus: 
cœteri  cum  horrore  tuas  audient  blaspbemias, 
te  contemnent,acparvipendent.  Et  veribcalur 
istud  Dei  oraculum  1  Regum  2,  v.  50  :  Qiiicuin- 
que  glurificaveril  me,  glori/icabo  eum.  Qui  aulem 
conleuihunt  me,  erunt  ignobiles.  Vilescenl,  sper- 
nentur,  et  honore  privabuniur. 

Verœ  magnanimitaiis  cl  fortiludinis  symbo- 
lum  exhibuerunt  Chrisli  martyres,  inlrepidiad 
tyrannos  acccdebant,  ad  tribuiialia  sine  liniore 
duci,  et  in  carceiibus  detineri  patiebantur,  hor- 
ribilissiuiaqua'quelormenlaconslanlcrsusiine- 
bant,  morlemquealrocissimam  l;eti  aspiciebant 
et  recipicbant.  Ab  bis  potuissent  facilliaiè  se  li- 
berarc  abnogando  Chrislum  ;  sed  gloriosam  nior- 
tem  potiiissubire,quàm  liàc  probrosà iiilideli- 
latc  lœdari  elegerunt  :  qui  vcro  é  conira  minis, 
Icrroribus  et  suppliciis  succumbenles,  lidem 
et  Chrislum  abnegabant,  merito  lanquàm  de- 
biles,  ignavi,  viles,  infâmes  reputabantur.  Ergo 
in  Dei  abnegatioiie  et  blaspiiemià  iicquit  con- 
sistere vera  fortitudo  et  animi  generosilas,  scd 
signum  potiùs  est  dejecti  animi,  viribusquc 
destituli. 

Accipe  nedùm  à  marlyribus,  sed  et  ab  ange- 
Ifs,  quàm  vilis  et  inhonesia  sii  biaspheniia.  Re- 
fcrl  aposlolus  Judas  in  suà  canonicà,  quod 
cùm  Michael  arcbangelus,  allcrcaretur  de  Moi- 
sis corpore  cum  diabolo  dispulans,  non  est 
ausus  judicium  infcrre  biaspheniia;,  sed  dixit  : 
Imperet  libi  Dominus.  D.  Hieronynius  haec  verba 
expendcns,  ad  Tiium  3,  ait  :  «  .Merebatur  qui- 
1  dcin  diabolus  nialedictuni,  sed  perarcliangeli 
«  os  biaspheniia  exire  non  debuit.  »  Inbone- 
stum quippe,  indccens  suaeque  nobiliiaii  repu- 
giians  judicavil  cœleslis  miliiia;princeps,  etiara 
diabolo  maledicerc.  Quantô  niagis  indecorum 
ac  viluperabile  eritmaledicereDeo  prout  facere 
ronsueverunt  blaspbenii ,  viri    sine    honore  ! 


523 


Nec  oliam  voliiptalis  molivo  quis  ducilnr  ad 
blasplieinandiim  :  blasphemi  enim  ultrô  falen- 
tiir  se  ex  passione ,  ex  iracundià,  ex  impa- 
liontià  et  ex  pcriurbato  aninio  ordinariè  in 
blaspliemias  pronimpere.  Qii;cnani  aiiieni  po- 
Icst  incssc  voluplas,  iibi  fel ,  ainariiudo,  fnror 
et  dcsperalio  movenl  et  excitant?  instar  canis 
rabidi  excandescnnt  et  oblatrant  contra  Deum. 
Etiiiboc  pejorcs  se  esse  denionstianl,  qund 
c;mis  contra  domiiinm  suum  rabiem  non  con- 

■  vertii  :  hi  vero  contra  Dominuni  et  Crealorem 
omnium  debacchantur  et  insurgunl  :  nec  tan- 
tinn  in  bonis  suis  illuni  oftendunl  ac  indirecte 
inipelunt ,  sieut  alii  peccalores  ,  sed  eliam  in 
cœlum  ponunl  os  suuni,  diviiiaeque  niajestati 
in  seipsà  directe  deroganl,  maledicunt,  inju- 
riantur,  ac  velut  furiosi  Titanes  in  soleni  tela 
vibrant.  Si  quis  sagittain  ejacnlareiur  eirca  cor 
sumnii  pontiticis,  (luem  tanicn  non  vulncra- 
ret,  impediente  aliquà  lamina  quà  coopertus 
est,  foret  niliilominiis  iste  papicida,  et  ut  ta- 
lis  punirelur,  quia  ([uantùm  in  se  est  inlerfi- 
cere  conatus  est.  Sic  blaspliemator  reus  est 
deicidii  :  ut  enim  ait  D.  Bernard.  Senensis, 
«  qui  blasphémât,  sagiilammitlit  contra  Deum, 
f  quantum  est  ex  se  inlcndens  illum  desiruere, 
t  proindeque  et  cuncla  quœ  sunt  in  nuindo 
«  desiruere  lenlat,  utpote  quae  in  nihilum  hoc 
«  ipso  redigérenlur ,  si  per  impossibile  de- 
«  strueretur  Deus.  Quanta  igitur  est  blasphe- 
«  matoris  sœvitia  !  quanlus  l'uror.' quanla  ra- 

•  I  bies  !  quis  voluplatis  sensus  in  islo  corde 
«  fellco  suboriri  polest  ?  s 

Minus  adhuc  uiiliiatis  incenlivo  niovenlur 
liomines  ad  blaspheniandum  :  non  enim  Dei 
convicia  ad  coniparandum  divilias  ,  corporis 
valeludinem  ,  abaque  bona  teni;  oralia  possunt 
esse  média,  niinùs(|uead  spiriiualia  oblinenda. 
H;Be  onuiia  sunt  duna  Dci  ;  i|uibus  vull ,  im- 
pariiiur.  Cerium  auiem  est  quôd  injuriis  eum 
lacessere  et  exacerbare,  nequit  esse  via  ad  ta- 
ies lirgiiiones  assequendas.  Sicut  videmus  ho- 
mines  laudibus  et  ol)sequiis  captare  benevo- 
lentiam  eorum  à  quibus  sperant  reciperedona, 
ut  bis  illetti  bberaliiatem  excrceant  ;  sumnio- 
perc  cavent  ab  lis  quae  possent  eorum  ani- 
mos  alienare,  etperlrictse  aut  insanae  mentis 
censeretur  homuncio,  qui  inJigens  allerius 
beneliciis,  ipsuni  malediciionibus  in  facie  et 
conlumeliis  oncrarel,  pra;sertim  piincipem  aut 
regem,  putans  liis  injurns  atrocibus  se  posse 
graluilas  et  libérales  ab  eodem  obtinere  largi- 
liones  ,  diim  excitât  iram ,  et  gravissima  me- 
reiur  supplicia? 


EXPOSITIO  524 

Die,  impie  blasphemator,  quomodô  te  gere- 
res  erga  honiinem  tibi  ingratum  ,  cui  largitus 
es  bona,  queni  bonoribus  et  benediclionibus 
senq>er  praevenisli,  summoque  amnris  affecta 
prose(|ueris,  cui  nunquàni  tanlillùm  mali  inlu- 
llsti,  si  odium  pro  dileciione ,  maledictiones 
ac  convicia  pro  benediclionibus ,  mala  pro  bo- 
nis tibi  rependat,  et  in  hoc  ingrati  animi 
vitio  perseverare  velit  ?  an  novis  beneliciis 
et  largitionibus  ipsuni  cumulares?  uequaquàrn; 
sed  poliùs  dalis  spoliares  si  posses.  Die,  impie, 
si  inermi  ab  hostibus  invaso  ensem ,  quo  se 
del'enderet ,  mortemque  viiarel,  prajbuisses, 
et  intérim  contra  te  distringeret  gladium  et 
conlorquerel,  an  non  ea  auferres  arma?  an 
non  insanum  ac  furiosum  hune  honiinem  inter 
ininiicorum  nianus  desereres  ,  ut  periret?  Vi- 
tam,  corpus  ,  animara  ,  bona  et  cuncla  quae 
habes  tibi  liberaliler  largitus  est  Deus,  nec 
cessât  (luotidiè  le  novis  cumulare  beneûciis; 
si  tantilliim  à  benefaciendo  et  le  sustinendo 
desisleirl,  in  nihilum redactus  esses.  Dona  hsec 
merentur  graliarum  actiones  ,  laudes  et  obse- 
qnia  :  et  tanien  continuis  non  desinis  illum 
allieere  conlumeliis  ,  injuriis  et  blasphemiis  ! 

Linguani  et  loquelam  boniini  impertiri  vo- 
luit,  ut  ab  eo  benediclionibus  rftplerelur,  et 
labiorum  vilulo  laudisque  sacrilicio  honorare- 
lur  ac  colcrelur  :  et  tu  ,  ô  nalurre  nionslrum 
horribile  ,  in  Dei  maledictiones  ei  blasphemias 
hoc  membrum  laxas  ,  eoque  uleris  tanquàni 
ensc,  tanquàni  sagitlàad  feriendum  Crealorem 
luum  !  quomodo  audes  ab  ipso  pelere  el  expectare 
bona?  an  non  abscindenda  maledicia  lua  lin- 
gua?  an  non  privandus  obtentis  jam  beneliciis? 
an  nonniererisvitam  cumniorle  etdamnalione 
aeternà  commuiare?  Ingratiiudo  collala  jam 
bona  aul'erl,  ulteriora  nedenUir  impedil,  in- 
gralunii[ucpipna;  subjicit,  D.  Bernardo  teste, 
serni.  52  in  Canl.  Est  venlus  nr  ns,  siccans 
sibi  fonlem  pietalis  ,  rorem  inisericordi»  , 
fluenla  grati;e  :  pereniptoria  res  est  ingrati- 
tndo,  hoslis  animse,  inimica  sahitis;  niliil  ila 
displieet  Deo,  priesertim  in  fdiis  graliae;  el  ubi 
illa  luerit,  jam  gratia  accessHm  non  invenil , 
locum  non  habel.  Quœnam  auleni  major  ingra- 
tiiudo, quàm  benelicia  nediim  non  recogno- 
scere  ,  sed  etiam  despicere  ac  injuriis  allieere 
benel'actorcm  ,  ipsisque  beneliciis  uli  ad  ollen- 
donduin  ac  laedendum  benefacloreni ,  prout 
faciunt  blasphemi  erga  Deum,  qui  proinde  non 
bona,  sed  mala  ab  eodeni  exp.'claie  délient? 

Deus  naraque  severè  punit  blasphenios  in 
vit:\ ,  in  morte,  et  post  mortem,  ut  constat  de 


52S  SECUNDI 

Nicanore,  de  Anlioclio,  de  Sennaclieiib,  de 
Ario,  de  Olympio,  de  Neslorio ,  de  Juliano 
Aposlatà,  cœterisque  blasphemis  ,  qiios  Deus 
hoi'rihili  et  improvisa  morle  punivii,  a;ternis- 
que  tlaiiiiiiis  cruciandos  adjudicavil.  Nec  in 
piivauini  diintaxal  ipsoi'iiin  exitiiim,  scd  etiam 
in  commune  reipiib.  delrimenium  blaspliemise 
alroeilas,  irae  Dei  excitativa  ,  rc  lundat.  Nam 
Jiisliniano  inipcralore  leste ,  nunquàni  Deus 
l)laspiiemiain  iiudiam  sinit,  sed  peste,  famé, 
terra!  niotu,  aiiisque  gravioribusplagis  immis- 
sis  ulciscitur  et  punit.  In  Movcllis,  aulbeiiticâ 
77.  Ileni  Niuolaus  Boërins  decisiouc  301  re- 
fert ,  quod  Galliarum  rex  Roliertus  ,  ilugonis 
Capcii  libiis,  incivitate  Aurelianensi  anie  cru- 
cilixi  iniaginem  pro  pace  regni  orans,  audivit 
abipsn  imagine  extirpandas  esse  blaspliemias, 
si  vellet  pace  frui.  Hàc  de  causa  Dens  blasphe- 
maiores  à  populo  lapidibus  obrui  jusserat, 
Levit.  24,  ut  scilicet  bàc  p\initiune  averterent 
mala  ,  quse  ex  blaspbeniià  conimunitutj  iinpen- 
(Icbanl  ;  omncsque  concurreient  ad  iiecem  il- 
lius ,  qui  Uei  iram  et  plagas  super  omnes  in- 
duxeral.  Blaspbemia  enim,  nisi  vindicetur  , 
sui  enorniilale  videtur  assistantes  el  vicinos 
adeoque  lolam  rcgionem  polluere,  ac  vindi- 
ctae  diviuœ  obnoxiam  rcddere  ;  quam  ut  aver- 
terent Judaei,  Deo  nocentem  tanquàm  hosliam 
piaculareni  iradebant,  manus  super  caput  il- 
lius  imponentes  ,  quasi  hoc  riiu  reipsà  preca- 
rentiH'  Deum  ut  in  réuni  omnem  peccati  pœ- 
nani  devolveret,  nec  in  regionem  aut  populum 
crimen  admissum  vindicaret.  llajelanus  super 
hunclocum  ait:  «  Utinam  bodté  servaretur  , 
€  quandojamblaspheniare  licet  impunè  ,  non 
«  soliim  in  iracundià  ,  ut  iste  litigando  bla- 
«  sphemaverat,  sed  etiam  colloquendo  (luielè: 
«  sigiiincanler  enim  describiiur  iste  divinà 
€  sentcutià  lapidalus  ob  blasphemiam  in  jiir- 
t  gio  ,  ut  hinc  inleiligeremus  uuiltô  magispu- 
■  niendos,  qui  quieio  anime  blasphémant,  i 
Haic  ille. 

Cimi  igitur  peccatuni  blasphemiae  sit  cunctis 
adeô  exitiale  et  nocivum ,  mirum  non  est , 
leges  omnes  divinas  ,  civiles  et  canonicas ,  in 
blasphèmes  severè  auiniadverlere.  Paulus,  ut 
refert  1  ad  Timoth.  1 ,  llyniiBneum  et  Alexan- 
drum  tradidit  Salanae ,  ut  discerent  non  lla- 
spheuiare;  Moises  Piiaraonem  blasphemum  de- 
niersit  in  mare  Uubruin.  lu  relata  Jusliniani 
authcnlicà  ulliino  siiiiplicio  blasphenii  tradi 
jubentiir  :  variisque  ptenis  in  diversis  reguis 
adjudicanlur.  In  nostro,  Pbiiippus  Auguslus  à 
DeoDaïus,  cdicto  siio  slatuit,  ut  in  lacum  vel 


PH/ECEPTI.  326 

Ihimen  mergerentnr  citra  mortem.  S.  Ludo- 
vicus  coustituit,  ut  candenti  ferro,  aut  la- 
mina eoruni  faciès  inurerelur  :  neque  quàvis 
supplicaiione  dimoveri  poiuit  quin  civis  Pari- 
sieusis  blasphemus  banc  subiret  pœnani ,  di- 
ceiiseanidem  se  libenter  perpessuruui,  si  tam 
horrendnni  blasphemiae  scelus  à  suo  regno 
possel  hoc  oris  dedecore  prolligare.  Alii  re^es 
Galli  eodem  zelo  ducti,  tam  immanc  peccalum 
sub  gravibus  pœnis  proliibueruni.  Item  in  jure 
canonico  varia;  statuunlnr  pœn.ne  conira  Ida- 
splienios,  in  litulo  de  Maledicis ,  can.  Statui- 
mus,  in  Conc.  Lateran.  sub  Leone  X,  sess.  9, 
§  ad  abuleiidam.  !tem  in  conslitutione  Julii 
papae  111,  qua;  incipit  :  In  miiltis,  et  in  Bullà  B. 
Pii  V  quse  incipit  :  Cùm  primnm  Aposlola- 
lus.  Blaspliemiae  ha;relicaU's  cognoscunlur  et 
puniuntur  à  lidei  in(iuisitoribus  aut  episcopis. 
Blasphemiœ  verô  non  liserciicales  sunt  niixli 
lori  :  ideôiine  iu  illis  datur  locus  praevenlioni. 

Verùm  etsi hujusmodi Icgesnon  observentur, 
nec  impii  publiée  blasphémantes  lanti  criminis 
in  hoc  seculo  pœnas  stalulas  luant ,  nemine 
audenle  et  volente  illos  denuntiare  ,  nec  cu- 
rantibus  Dei  honorem  magistraiibus,  Dens  !a- 
men  innnane  hoc  scelus  innltum  non  relinqiiii, 
ut  constat  exemplis  adductis  •  el  adhuc  liorio- 
rem  inculit  aliud  quod  narrai  D.  Gregorius  4 
Dialog.  cap.  18,  de  puero  quinquenni  bla- 
sphenuis  assueio.  Cùm  enim  paler  illius  ali- 
quando  in  sinu  teneret,  malignes  ad  se  spiri- 
tus  venisse  censpiciens,  clamare  co'pit  :  Obsta, 
paler,  contra  Tdauros  homines  qui  me  lollere 
volunt;  et  blasphemans  declinavit  laciem,  «t 
se  ab  eis  in  sinu  patris  absconderel.  Tune  su- 
bito diemones  in  gcliennam  dlum  arripuerunt. 
Notât  auteiii  D.  Gregorius,  non  sine  peculiari 
Ltei  providcutià  liuiic  puirum  janijam  nioritu- 
runi  blaspliemias  ilcràssc  ;  <  qualeniis,  inquit, 
«  reatum  suuui  paler  ejus  aguosceiet,  qui 
«  parvuli  animam  negligcns,  non  parvulum 
I  peccatorem  gehennai  iguibus  nutriisset,  et 
«  ut  ostcndeiet  Deus  pro  quo  reatu  talibus 
«  euui  tradidisset  executoribus.  »  Quod  si 
pueri  quinque  annorum  animam  rapuerunt 
d*mones,  quanto  magis  blasphéma  tores  adul- 
tes? 

Ex  bis  liquidé  constat  blasphèmes  nulle  mo- 
tivo,  nullâque  ratione  duci  ad  blasphemandum, 
sed  solo  passion  is  impetu  ad  id  moveri ,  ut 
etiam  patebii  ex  bec  discursu.  Mentis  inops  , 
ralioiiis  usiis  expers  censendus  est ,  quisquis 
viribus  longissimè  impar  ,  debilis  el  inlirmus  , 
audet  provocare  ,  lacessere  et  aggredi  hereem 


Î27 


EXPO!;iT10 


^âli 


iiivicliiiii ,  robuslissiiiium  gigaiileiTi,  cl  inlinilc 
se  poleniioreiii.  Sic  furiosi  ac  iiisani  repulan- 
lur  liiaiics  qui  contra  solciii  jaciila  dirigcbant. 
liem  gig.iiues  arma  capessenies  ut  Jovem  de 
solio  delruderent.  Ab  hàc  insaiiià  nos  avertit 
Cbrislus,  diini  ait  Lucœ  14  ,  v.  31  :  Qiiis  n'x 
iturus  commillere  belliim  adversùs  alium  regem 
non  scdens  priùs  cogitât ,  si  possit  cmn  decem 
millibus  occurrere  ci ,  qui  mm  tiginti  millibus 
miil  ad  se?  Mioquin  adhuc  itlo  longé  agente  le- 
gationem  mittens,  rogat  ea  quœ  pacis  sunt.  llœc 
est  insania  et  Cfecitas  blasphemi ,  qui  cùm  sil 
vilis  homuncio  ,  terra  et  pulvis ,  Creatorcm 
suuiu  temerariè  provocare  non  veretur  ,  inju- 
riis  conviciisque  iu  eum  insurgendo  qui  solo 
llalu  ad  nihilum,  ex  quo  exlraxileum,  redigere 
posset,  iino  et  suspendendo  tantumniodô  suum 
concursum.  Quaiio  à  le  ,  ô  blaspbeuialor ,  si 
inorc  prolundissiiBse  suspensus  abyssl ,  lene- 
lerisab  aliquo  ,  te  relinenle  ac  impedienle  ne 
caderes  et  contereris,  certè  non  nisi  démens 
ac  furiosns  injuriis  et  conviciis  ipsuni  coirlra 
te  exacerbares ,  scd  precibus  et  oinni  subniis- 
sione  animi  ipsum  rogares  ne  le  diraitterel,  tan- 
quàni  iiisigneni  luum  benefactorem  agiiosceres 
ac  laudibus  efferres.  An  ignoras  quod  suspen- 
sus mânes  subtùs  inferni  abyssum  ,  et  quôd 
Deus  lenuissinio  vitifi  tuœ  lilo  relinet  le  ac  im- 
pedit  ne  in  protund  :m  demergaris  ,  indeque 
debereseum  colère  et  rogare  ut  non  te  deserat, 
neque  patialur  Inijusniodi  casum  evenire?Quis 
diabolicus  luror,  quaenam  cœca  dementia 
mtnlem  luam  invasit,ut  eum  aiideas  continuis 
impetere  conviciis?  necrel'ormides  quôd  ma- 
num  suam  à  lui  couservatione  exlrahat ,  mor- 
tîin  immillat  ac  ad  lartara  delrudal?  0  insen- 
sate  !  malilia  excœcavitcoi  luum  ;  ratione  non 
uteris,  et  nequidem  bominis  nomine  dignus 
es. 

Insania  est  manifesta  ,  illum  turpiter  con- 
teninere,  qui  nibil  viliosum  et  conlemptibile 
habere  potesl ,  sed  est  omnibus  perl'ectionibus 
dolatus  ac  inlinilè  cxcellenlissimus  in  omni 
virtutum  génère,  niliilque  boni  ipsi  dtest. 
Contra  ralionem  et  bumanitatem  esse  reputa- 
lur  conviciis  ac  injuriis  aliiccre  personam  in 
dignitaie  constiiuuun  ,  qu;i;  nos  seinper  obse- 
quiis  et  benediclionibus  pra;venit ,  sua  omnia 
boua  liberaliter  largitur  ,  omnibus  indigenliis 
noslris  abundè  providel ,  noslra  negolia ,  lau- 
quàiu  propria  curât ,  paratus  et  vilam  pro  sa- 
inte nostrà  prolundere,  quoique  nibil  mali 
unquàm  nobis  intulit.  Nescio  an  talis  benefa- 
faclor  intçr  homiiies  reperiri  possit  :  unum 


scio  Creatorcm  nostruiii  ac  redemptorem ,  haec 
i^t  alia  majora  benelicientiae  insign'a  conlinuô 
erga  onmes  bomines  exercere,  Cuncta  quse 
babes  ,  ô  blaspbemator,  Dei  donasunl,  et  si 
liœc  libi  parva  videanlur ,  paratus  est  conferre 
majora.  Vilam  pro  te  et  sanguinem  fudil,  se 
loinin  dat  libi  in  cibum  ,  hœreditateui  pollice- 
liir  ;etcrnam,  niliilque  libi  mali  contulil  :  et  tu, 
O  ingraiissime  ,  retribuis  mala  pro  bonis  :  non 
gratiarum  acliones  ,  sed  contumelias  ac  convi- 
cia  rependis  !  Non  sic  generosus  Cbristimartvr 
Polycarpus,  qui  tyranno  minitanti  mortem ,  ni 
vellet  Deum  abnegare  et  blasphemare ,  tune 
hœc  inlrcpidè  respondit  :  «  Quœ  causa?  quae 
«  ralio  abnegandi  et  maledicendi  Deum?  cùm 
(  milii  nibil  unquàm  mali  i'ecerit,  sed  continua 

<  sua  conférât  bona  ?  occidi  possum  ,   luaque 

<  suslinere  tormenla  sum   paratus  :   verùm 

<  nunquàm  adduci  potcro  ad  lantum  benefa- 
«  rtorcm  abnegandum.  »  Et  tu,  o  perfide, 
absque  cogenle  tyranno  ,  absque  tormentorum 
meiu,  ex  Icipso ,  quielè,  de  induslrià,  Deum 
insignem  tuum benefactorem  abnegaset  maledi- 
cis?  Nonne  brûlis  irralionabiliorexisiis?  «  Nam 

<  beneûcia  et  fera;  senliunt,  nec  ullum  lam 
«  immansuetum  est  animal, quod  cura  non  ini- 
«  tiget  et  in  amorem  suî  veriat.  » 

Seneca  lib.  1  de  Beneficiis.  <  Ratione  im- 
«  pensi  benelicii  ovis  lupum  fugiens  sequilur 
«  pastorem.  Canis  inextraneos  latrans,  domino 
«  suo  caudà  blanditur,  >  ait  D.  Thom.  opusc. 
Cl. Nunquàm  contra  ipsum  insurgil,  cliam  dura 
vapulat.  Contra  omnes  alios  homines  altercan- 
tes,latralu  morsibusque  etiam  eum  periculo 
vilx  illum  défendit  ac  tuetur,  in  recogniiionem 
buci'lla;  panis  qiiam  ab  eo  accepit.  Omilto  alia 
exempla  passim  obvia  brulorum  :  quaedam  vi- 
der! possunt  apud  Granalensem  lib.  1  Ducis 
peccalorum  cap.  2,  §  5,  ubi  ex  leonum,  canuni, 
et  brulorum  erga  beuefactores  graliiudiiie, 
disertissiniè  slriugil  calamum  contra  ingralilu- 
dinem  bominumeiga  Deum.  Sed nullius major 
ingratiludo  ,  quàra  blaspbemaloris,  qui  nedùm 
obliviscitur  beneliciorum  ,  et  liberaliiaiem  Dei 
benefacloris  non  recogiioscii,  sed  et  illum  cor- 
de avcr-satur  ,  linguà  dehonorat  ac  coniemnit, 
et  acceplis  largiùs  donis  ,  lanquàni  armis  con- 
tra largitorera  crudeliter  pugnat  !  ô  nalurse 
monslrum  !  o  lingua  viperea  !  6  irralionale  ani- 
mal ,  ipsisque  besliis  irraliouabilius  ! 

Die  ,  o  blaspbemator  ,  si  quas  h;uc  verba  in 
Deum  coiitumeliosa  profcreudi  babeas  causas 
et  ralioncs.  Narra  si  quid  babes  ut  justiUceris; 
nullas  certè  afferre  poteris ,  nisi  solam  impiç» 


laiem  ,  solain  maliiiam  ,  solam  passionciii ,  so' 
lairi  cœcitalcm  eldemenliani.  Iraciiniliani  forte 
allcgabis  ,  qua;  iibi  iiisurgil,  lingiiam  luamin 
blasplieniias  laxat?  eain  excitant  lilii  et  servi 
lui  protervi ,  non  obedientes  et  malè  inser- 
vientes,  uxor  lua  quenila  ,  impaiiens,  aspera, 
le  exacerbando  !  inimici  lui  injiiriis  leadicien- 
tes ,  cl  nialé  Iraclanlcs  !  Itidus  dùm  non  pro- 
spéré succedil!  xrumnœ  hujiis  vilae  ,  qnx  li- 
bimel  ipsi  gravem  ac  molesluin  rcddunl,  elo.ï 
Verùm  ,  ô  ridicuia  excusalio!  Ut  quid  enim 
Deuni  conviciis  impolis  ?  cùm  non  sit  in  causa 
cur  siceffrenalè  irascaris ,  nullunique  tibi  nia- 
lum  inférai.  Irani  nialam  nullalenùs  approbal, 
sed  lanquàin  vilium  capitale  vetal  et  punil  : 
ideôque  duplici  pecc:ito  reiis  existis,  blasphe- 
niia;  scliicel ,  et  iracundiœ  ,  cujus  motus  deor- 
dinalos  per  ralioncni  comprimere  poteras  el 
Icnebaris ,  quse  lainen  passioni  miscrè  succu- 
buit.  Item  Deus  non  vull  ncc  facil  quôd  dome- 
stici  lui  non  ohediendo,  iram  tuani  provocent; 
cùm  (iiiis  expresse  jubeal  ut  lionorentetamenl 
parentes ,  sevcrèque  prolervos  puniat,  mandet 
ut  famuli  obediant  et  iidcliler  inscrviant  beris; 
ut  uxor  sit  subdila  viro  quasi  domino  ;  utquis- 
quis  suos  diligat  ininiicos,  ut  nemo  malcdicla 
el  convicia  in  proximum  conjicial,  ac  contra 
illum  ira  malà  excandescat ,  sicut  babetur 
Maltb.  5.  Sine  causa  igitur,  sine  ratione  Deuni 
blaspbemas. 

Iloc  apologo  aul  parabolâ  ,  ô  blaspbemator  , 
luâ  insaniâjtuàque  irrationalilate  convinceris. 
Finge  iWn  marcbionem  aul  palrem  familiàs , 
qui  suis  domesticis  proecipit ,  ut  bonore  et  ob- 
sequiis  se  invicem  praeveniant,  in  cbaiilate, 
in  pace,  sine  jurgio  vivant  :  aliàs  se  in  delin- 
quentem  severè  aniniadversurum  promiltil  el 
jurai.  Ecce  intérim  conlingil  duos  famuios  suos 
discordes,  verbis  et  percussionibus  ad  invicem 
allercare,  ununique  ex  ipsis  succuBnbere.  Qui 
videns  se  victum  ,  el  viribus  inipareni  ad  con- 
sercndum  cuni  alio,  debaccliatur  contra  berum 
suum ,  convicia  et  maledicta  in  facie  ipsi  ex- 
probrat ,  el  quibuscumque  polesl  injuriis  eum 
aincit.  An  non  insanum,  furiosum,  el  prorsùs 
irrationalem  repulares  Ininc  l)ardum  el  igna- 
vum  scrvuni ,  qui  cùm  non  liabeal  sullicientos 
vires  ad  resistendum  conservo  ,  temerarié  au- 
det  injuriis  inipetere  ac  provocare  potenlissi- 
mum  herum ,  qui  nec  verbis  nec  factis  eum 
itesit;  eiiamsi  ex  aucloritale  juste  possel  facere 
absque  servi  injuria  cl  injnstilià  ;  qui  jurgia 
probibuit,  qui  sub  suà  prolectione  eum  recipe- 
et  ac  contra  alium  defenderet ,   si  huinililer 

TU.    XIV, 


ii/Ët^EPlI.  âSK 

ad  suum  tribunal  recUrrlsset  ojnsqtie  opcm 
iniplorassel ,  etc.  Conclude  ,  blaspbemator,  te 
pari  insanià  et  irralionabilitate  laborare  ,  cùm 
simili  modo  erga  Deum  le  géras ,  tuanique  in 
bàc  piclurà  nalivam  imaginem  ailnmbialam 
habeas. 

Ijido  alearum  incunibis  ,  nec  tibi  prospéré 
succedil.  An  propterea  Deum  conviciis  et  ma- 
ledictis  alïiciendi  habes  causani ,  qui  ludos  ad 
lucrum  principaliler  inlentum  assumpios  ,  per 
se  et  per  ministros  suos  probibel?  Deus  non  te 
inipillii  nec  irabil  ad  bujusmodi  ludos,  nec 
proinde  censendus  est  causa  jacturae  quam 
facis.  Si  non  vis  perdere,  noii  ludere,damnum 
tibi  imputa  ,  qnod  avcrtere  el  impedire  potes , 
cessando  à  ludo.  Die,  ù  insanc,  an  pntas  quod 
Deus  polesl  tibi  procurare  victoriam  et  lucrum, 
an  non  ?  ut  quid  eum  conviciis  impetis  ,  si  pu- 
tes non  esse  in  potestale  illiiis  causare  lucrum 
neque  daninum  in  ludo?  Si  credas,  ut  de  facto 
res  se  babet,  lucrum  et  damnum  exDeivoliin- 
tate  ac  ordinalione  promanare,  in  boc  te  insa- 
num prodis,  quod  médium  omninô  conirarium 
ad  (ineni  tuum  obtinendum  assumis  ;  nempe 
injuriis  ac  conviciis  contra  Deinn  prolaiis  ,  al) 
co  oblincre  vis,  quod  in  lucro  ac  viclorià  le 
pr;cferal  alteri  colludenti!  ut  quid  Deus  tibi 
poliùs  favere  débet  quàm  illi?  Blaspbomia  estne 
via  ad  ejus  bona  oblinenda?  pulasnc  bis  con- 
viciis Deum  timoré  concutere  ,  ut  illo  ductus 
votis  tuisannual  volens  noicns?  quid  fcrocius'.' 
quid  stolidius?  quid  ridiculius  excogitari  po- 
lesl '! 

Tandem,  ut  uno  verbo  dicam ,  sicut  ira  non 
absolvil  sicarium  à  reatu  et  :\  pœnà  baatîci- 
dii,  ila  neque  à  crimineet  àpunitionebbsphe- 
miœ,  quœ  gravior  est  homicidio,  ul  supra  os- 
tcnsum  est.  El  quemadmodùm  gravi  supplici» 
pleclendus  essct,  qui  ex  ira  regein  terra;  in  fa- 
cie conviciis  ac  contumeliisallicerel,  neque  ulla 
passionis  baberetur  ratio,  imô  reputarclur  ma- 
jor regiœ  majestalis  conlemptus,  ila  à  fortiori 
qui  ex  ira  contra  Deum  blaspheniiis  insurgil. 

Allcgabil  forsan  blaspbemus  usura  qui  vkfe^ 
tur  apud  multos  inolevisse,  quasi  non  censea- 
tur  virilis  animi,  nec  eloquenlis  sermoni&„quii 
loquitur  absque  biaspbeniià.  Verùm  apud  q«os- 
iuvaluit  maledictus  iste  usus?  certè  nonnisi 
apud  insanos, apud  perditos, apud  reprobosliliosi 
Belial,  filios  fidei  el  Religionis  cbrisiianx  de^ 
sertorcs,  ipsoquc  bominis  iiomine  indignos, 
faisum  bonorem  anibienles,  generosilate  animi 
ac  forliludine  prorsùs  experles,  illam  in  verbis 
sonaptibus  el  non  in  prseclaris  geslis  consti» 
U 


»^t 


kXl'OSITlO 


Ui 


tucnles,  liiaiilos  ul  lepoi'os,  débiles  ul  inieros, 
rlaiiiosos  ul  luulierculas.  Quasi  vero  in  profe- 
reiidis  \erliis  Deuui  tlehonoranlibus,  huiior 
lioHiinis  el  (^lirisliani  possil  consis:ere,  ipsoque 
l>ei  coiiU'iiiplu  ac  lualediciionc,  suas  valent  os- 
iLMilarc  viles.  Qu;eiiain  esl  hic  cloquenlia? 
uoii  Ciceroniana ,  sed  diabolica,  noiiieii  Dei 
saiirUiin  el  terribile,  in  conlemp'.uui  iuimis- 
ft>re  fainiliaribusseniionibus, exila p'opusiluui 
sine  conlexlii  el  coiinexione,  ul  ;  «  Abnego 
I  Detun  ;  fuei  lieri  couvivium  invilo  Deo;  opi- 
.  paré  fui  cxceplus  ;  mors  Dei  ;  sanguis  Dei  ;  bo- 
1  lias  |)fird:ces  m;inducavi,elc.i  Qua;nani  sunt 
Uujus  oraJionis  parles"?  quœ  ligurae  iu  rhelo- 
rieà  iuaudil*?  quis  seiisiis  bis  blaspbeiiiiis  iu- 
lercalalus?  quis  non  ridel,  aul  poliiis  non  hor- 
tei  el  deleslalur  insolenlera,  exlravaganieui, 
ri;lieulum,  absurdum,  insanum,  el  pessimuui 
liuMc  eloqueudi  moduni,  solis  agazonibus  ,  au- 
rigis,  Diulionibus,  ebriis,  luriosis  el  demenlibus 
l'ujjijtiareui  ?  quis  talia  audiens  leuiperel  à 
l;ierymis'! 

Allegabil  denique  jaiuàse  conUacluin  blas- 
pbeuiancb  babilmu,  os  suum  juralioni  assue- 
luui,  iudequc  non  posse  à  blaspheuiiâ  se  cobi- 
bere.  Verùiu  boc  esl  alranienlo  se  lavare,  ac 
(Jcilbare  velle,  et  criniiuosiorera  se  prodere. 
Siftuum  quippe  est  houiiuem  sic  assuelnni,  non 
\m:t  aul  altéra  vice  duiilaxal  blasphémasse, sed 
mulldlies  Deum  conviciis  lacessissc ,  atque  ex 
repelilisfreipieulalisque  aclibus  lalom  habilum 
conlraxisse  ;  et  ex  lioc  minus excusabilem,  ma- 
gisquepuniendumesse  declaralur  bocdiscursu. 
Facile  enim  indulgelur  ci  qui  unâ  aul  altéra 
vice  peccat;  sed  si  iierarevelit  uialos  suosac- 
tus,  et  in  crimiuibus  perseverare,  nulla  babe- 
lur  excus;itionis  ralio,  nec  indulgeniiai  locuui 
Uiveuire  mcretur.  Sic  qui  prima  vice  furtum 
cumiuiltil,  niitiùs  puniliir,  et  lorsan  Uagello 
euvendabilur,  ac  liliaUis  liber  dindtielur.  Si 
vero  poslea  continuel  ac  multiplicet  graviora 
furla  ,  tune  deprehensus  suspendelur,  quia 
nutlam  ampliùs  mereiur  veniam.  Quasro  au  le- 
gilima  foret  cxcusatio  rei ,  qui  conviclus  de 
falsà  monelà  cudendà,  aul  de  bomicidio  aul  de 
l'urlo,  dicerel  coram  judice  :  Ecce  coniraxi  ha- 
bilum occideudt,  fnrandi,  luouetamadullerinam 
cudoivdi,  non  possum  me  ab  bis  facinoribus 
conlincre'/  aul  si  quis  de  crimine  perduclliouis 
vol  de  blasphemiis  conira  regem  prolatis  accu- 
salus,  contUerclur  se  bis  assueluui  esse,  nec 
posse  ailler  lacère '.'  nonne  iude  aggravarelur 
criiucn  .'  uonnc  reussine  reuiissionc  coudeni- 
nai'tiui',  slitUiiujue  puntrelurï  et  lu,  blaspbe- 


niator,  falsô  reputas  banc  assueludinem  luum 
alleviare,  el  excusare  crimen?  ô  caica  demeii- 
tia! 

Die,  quoniodô  te  géreras  erga  domesllcum 
fanuihini  luum,  queni  carpis  de  cbrietale,  de 
furlisdomesticis,  aliisque  viliis,  si  tibifateretur 
babere  consuetudinem  se  inebriandi ,  furandi 
bona  tua  et  despoliandi  duiuum,  nec  ab  bis  se 
coliibere  posseV  Au  acceplares  islam  excusalio- 
neni,  el  apud  teipsum  retiucres?  uequaquàm, 
sed  punienduni  judici  tr.ideres,  aul  salleni  do- 
mo  luà  pelleres.  Et  tu  vis  quôd  Deusconiinuis 
à  te  injuriis  ac  conviciis  lacessitus,  conira  te 
non  irascalur,  non  puniat,  sed  dissiuiulel,  pa- 
tiatur,  et  ignoscat  per  hoc  quod  ex  malà  con- 
sueludine  blasphèmes,  nec  ab  bis  conviciis  te 
abstinere  posse  fateaiis!  ô  stolidum  capul! 

Igitur  rosipisce,  6  miser,  à  diaboli  laqueis  à 
quo  capiivus  deiiueris.  Rediad  meliorcni  fru- 
gcm;  os  tuum  divinis  laudibus  ac  benedictio- 
nibus  assuelac.  lu  lacrymas  et  lament;)  erum- 
pe  ad  lavaudas  et  expiandas  telrasblasphemiae 
maculas.  Cor  luuui  doiore  el  compunctione 
scinde  ac  contere;  quibuscumque  poteris  Dei  be- 
nediclionibus,adorallonibus,  laudibus  et  obse- 
quiis,  ejus  bonorem  à  le  kesum  repara  ;  vcniara 
obnixè  pete;  diviuam  misericordiam  inces- 
sauter  implora  cuni  rubore,  confusione  et  bu- 
mililale  niaximà.  Beatissiniani  Virgincm  ac 
sanctos  ut  inlercessores  et  paironos  apud  Deuui 
iiuerpella.  Dole  de  praelerilo;  cave  de  fuiuro. 
Pœnitentiam  âge  conliiiuaui  de  peccatistuis, 
occasiones  blaspbemandi  luge,  ut  liidum,  ta- 
bernam,  consortium  malorum,  elc.  luipone  tibi 
aliquam  pœnam  ,  quoiies  conligcril  le  jurare 
et  blaspbemare,  ut  violenti»  pœnilendi  cedat 
consueludo  jurandi,  inquit  divus  Augustinus, 
puta  dcniibus  morde  tuam  bnguam,  vel  cum  eà 
fac  signum  crucis  iu  terra.  Vel  punge  te  acu 
in  brachio,  aul  percute  alapà  os  luum  ,  aul  da 
eleemosynam  pauperi ,  aul  jejuna,  elc.  Hauc 
aul  simileni  tibi  prxscribe  medicinam,  et  im- 
pone  pœuitenliam  prœservalivam  lanquàm  fre- 
uum  quo  à  blasphemiœ  peccalo  cohLbere  le 
possis.  Non  euira  gravis  el  inveleralus  niorbus 
sine  amarà  mcdicinà,  sine  exlraclioue  sangui- 
uis  el  vena;  scissione,  aul  sine  absiincntià  ac 
lemperalo  regimine  curalur.  Noii  scandalizare 
proximum;  cave  ncarlem  blaspbemandi addis- 
cas  liliis  et  familiae  tuœ  ;  sed  severc  corrige,  si 
scias  blaspbemare.  Douuim  tuam  ob  blasphe- 
mias  ibi  résonantes  inferno  non  dissiniilem,  in 
paradisum  couverte;  resouent  laudesDci,  et  die 
cuui  Prophelà  ;  Benedicam  Domiiiuin  in  oiiuii 


§53  SECUNDi 

lenipore;  semper  laits  ejus  in  orc  meo.  Observa 
salulare  islud  Clirisli  munitum  :  Sit  scnno  vcs- 
ler,  est,  esl.non,  non:  quod  autem  amplius  est,  à 
maloest,  à  diabolo,  à  maligtio  spiiilu  est,  qui 
le  parlicipem  gehennae  reddeie  lenlat. 

Exhorlatio  ad  conigendum  blasphémas. 

Noster  GuillelmusPeraldustom.2  de  Pecca- 
tis  linguœ,  cap.  1,  sic  ail  :  i  Non  solùia  blas- 
I  phcmi  culpabiles  suiuapud  Deuin,sed  eliam 
«  iiiiquitoleranlistudpeccaluiiijCÙiii  prohibeie 
I  possiiit,  ul  parentes  qui  suos  non  corriguut 
«  (illos  blasphémantes,  et  quandoque  liàc  de 

<  causa  eosperdunt,  Dec  ipsosdemedio  tollen- 

<  le,  «  ut  palet  exeniplo  jam  allalo  ex  divo 
Gregorio. 

Similiterilli  qui  perniiitunl  contuntelias  Dec 
lieri,  et  blasplieniias  proferri  iii  douiibus  suis 
cùm  prohibere  possint.  Nullus  enim  permilte- 
ret  contumeliam  et  injuriani  in  domo  suà  iu- 
ferri  alieui,  queni  saiictura  crederet ,  ex  quo 
prohibere  valeret.  Quanlù  magis  tolerare  non 
débet  ul  contunielia  Creatori  in  domo  suà  in- 
feralur'ï  vis  possunt  homines  sustiiicre  quod 
corani  ipsis  dicalur  convicium  de  paire  aul  do- 
mino terreno.  Quomodô  ergo  possuul  h.Tecsus- 
tinere  de  paire  cœlesli,  et  omnium  Domino'.' 
numquiJ  foret  culpabilis,  qui  domuni  suam  da- 
reliiitcmplum  ad  dicmoni  sacrificandum'i'  non- 
ne laborna  in  quà  ludilur  et  blaspliemalur, 
templum  est  in  quo  dœnion  hoaoratiir  et  coli- 
lur;  Dous  verô  blasplieniatur  et  siM>rnilur; 
quomodô  ergo  haec  sustineri  possunt? 

Domini  etiam  culpabiles  sunt  qui  in  terris 
suis  lalia  fieri  permitlunt,  sicut  rcpreliensibi- 
les  sunl  qui  in  ditionibus  suis  idololalriam  to- 
ieranl  :  blaspheniia  quippe  videiur  idololatrià 
pejor  in  hoc  quod  non  solùm  honorem  Deo 
auferl,  sed  eliam  contumeliam  iul'ert.  Magna 
perversitas  est  principuni,  qui  boiia  subdito- 
rum  suorum  accipiunt  quando  Deus  lioc  prolii- 
bet;  noiuul  vero  eos  privare,  quando  possunt 
ad  honorera  Dei  et  saluteni  animaruni  accipe- 
re,  pccuniariam  scilicet  pœnani  meritoriè  illis 
pro  blasphemiâ  impouendo.  Non  sunl  eliam 
sine  culpà  qui  locaut  laxillos  ,  chartas  piclas, 
ac  similia,  et  qui  assislunl  blaspliemanlihus, 
quasi  velint  de  eorum  fœlore  habere  ac  in  cri- 
mine  participare,  Judieis  détériores  in  hoc, 
quod  isti  obturabanl  aures  suas,  audiià  bias- 
Itheniià,  et  in  signum  doloris  scindebant  ve- 
siimciila  sua.  El  ut  breviler  dicam,  in  hoc 
ilistingni  possunt  iilii  Dei,  à  liliis  diaboli, 
quôd  ûlii  Dei  tolerare  nequeant,  quôd  Pa- 


PK^CtPïl.  Soi 

f  ter  cœlesiis  à  biuspliemaniibus  eonvieiis  sa- 
gittctur;  Iilii  vero  diaboli  de  hoc  miiiimù  cu- 
rant. Ilacleniis  Peraldus.  Et  statim  in  liujus 
coulirmatioucm  relerl  exenqtlum  de  quodam 
viro  cujus  u.\or  très  fdios  pepererat,  quos  suos 
esse  ac  legitimos  mariius  iste  repuiabiii;  cui 
lamcn  uxor  uioriens  teslala  est  unum  ex  illis  lan- 
tùmsuum  esse,  ac  niorluacst,  eo  non  indicato 
nec  declaralo.  Postea  isle  pater  condens  suum 
leslamentum,  tolani  suamhœredilalein  reliquil 
uni  tanlùm  qui  legilimus  esset,  relegatis  aliis 
duobus.  Cùmque  post  ejus  mortem  oria  esset 
conlenlio  inter  lilios  de  biereditate  adeundà  , 
dubium  islud  delatum  esljudici  dirimendum, 
qui  prœcepil  ut  del'uncti  patris  corpus  alliga- 
returad  arborem,  tanquàm  signum  contra  quod 
lii  iilii  sagillas  emilleieni  ;  ita  ut  qui  direcliijs 
ailingcrel  cor  patris,  censerciur  ejus  lilius  le- 
gilimus, soUisque  bœrcdilate  polireiur.  Duo 
primi  Iilii  cœperunt  tela  in  patrem  vibrare; 
quod  cerneiis  teriius,  et  liane  patris  oll'ensam 
suslini're  non  v.ilens,  ultra  modnm  coulri^la- 
lus,  di\il  aliis  i|Uod  haii'cdilateni  accipci. ul,  et 
quod  nullel  bàe  injuriosà  patris  sagill.ilione  i!- 
lam  disputarc.  Ex  quo  se  veruni  ac  iegiiimum 
lilium  probavil,  et  b.Tn  diialem  ohtinere  me- 
ruil.  Sic  segerunl  Iilii  Del  in  proposito,  è  con- 
tra vero  spurii  et  iilii  Déliai. 

Graviter  ttiam  delinqiiunt  judices  et  magi- 
slratus  qui  honorem  l>  i  pariim  aul  nihil 
curantes,  blasphemiarmu  cursun»  pio  virili 
posse  nuUalenùs  conipescunt,  et  in  publiée 
blaspheinanles ,  ul  sui  muneris  est  severè  non 
animadvortnnt,  non  insistenles  observalioni  et 
executioni  legumDei,  Ecclesite  ac  principuni , 
contra  blasphemoslalarum;  neque  timoré  ac  in- 
lliclionepœnarumdebilarum  homines  abhujus- 
niodi  llagiliiscoercentes;cùm  lamen  propriarum 
injuriarumimplacabilesse  exhibeanl  vindices, 
et  honoris  regise  majeslatis  zclantissirai  defen- 
sorcs  :  ita  ut  quisquis  lemerario  ausu  eonvieiis 
principem  alTicerel,  débita  pœnâ  ab  ipsis 
inviolabililer  plecterelur. 

Confessarii  pariler  culpà  non  vacant,  si 
poMiitonleni  de  blasphemiâ  se  accusaniem  non 
rei)rchendant  ac  corrigant,  oslendendo  ipsi 
qu;im  immane  sil  islud  peccalum,  exaggerando 
iuijusflagilii  gravitalem  maximani,  proponendo 
raliones  adduclas  et  alias  quse  illuni  ad  liujus 
vitii  horrorem  et  odium  concipienduin  excilare 
possunt,  referendo  graves  pœnas  jure  divino, 
ccclesiastico  et  civili  conslitutas;  iniligendo 
iili  ac  iinponendo  scveram  pœnilentiam  pur- 
gulivam ,  necnon  el  alias  médicinales  ac  prae- 


5X'i  EXPOSITIO  SECl 

servaiivas,  quibus  tanqiiàm  freno  retineaiur  in 
posteriim.  Quôd  si  habiluni  blaspliomandl  con- 
traxerit,  suspendenda  est  absolutio,  qiiousque 
apparuerit  aliqiia  resipiscenlia  et  emendatio. 
Qui  enim  anlea  proiiiisit  ssepiùs  emendalio- 
nem,  et  tamen  à  eonsuelo  peccato  non  deslitit, 
prxsumendus  est  quôd  iterùm  cadet,  et  quôd 
non  sit  rectè  disposilus  ad  se  conigendum  in 
posterum.  Unde  opus  est  iioc  modo  tenlare  ac 
probare  an  habeat  verum  firmumque  se  enien- 
dandi  propositum.  Caveant  igitur  sumnioperé 
confessarii,  ne  in  blasphemiis  è  cbristianorum 
Cfletu  eradicandis  sint  desides ,  suoque  desint 
olKcio. 

Addo  et  onines  lideles  debere  blasphemos  cor- 
rigere. ^anl  ad iioc obliganiur jureecclesiasiico, 
idqucsub  gravissimis  pœnis,  ut  videri  poiest  in 
concilio  Lateran.  sub  Leone  X,  sess.  9 ,  et  in 
Bullis  pontificum  Julii  111  et  B.  Pii  V,  supra 
citatis.  Yerûm  ultra  quôd  per  non  usum  bu- 
jusmodi  sanctiones  fuorunt  abrogalœ  ,  ut 
sentiunt  auctores,  adbuc  loquuntur  de  judi- 
ciali  denuniialione  blaspbemi  faciendA  ab  eo 
qui  audit  eum  publiée  blaspbenianleni.  Unde 
loqucndo  de  privalà  correctione,  videtur  quôd 
quis  audiens  blaspbemanteni ,  jure  naturali 
lenetur  acriler  reprehendere  si  commode  pos- 
sil,  etinde  aliqua  spes  emendalionis  appareat  : 
iilo  siquidem  jure  lenetur  unusquisque  publiée 
peccantem  arguere,  dùm  speratur  ejus  emen- 
datio, ut  sic  pudefactus  resipiscal.  Quod  ma- 
xime locum  babet  in  crimine  blaspbeniiœ,  per 
quod  omnium  Creator  et  Dominus  tam  atro- 
oitervilipenditur  ac  directe  in  sedelionoratur  : 
cujus  honoris  zelo  commotus  D.  Chrysost. 
homil.  1  ad  populum,  in  fine,  pro  concionis 
mercede  banc  à  suis  ovibus  exigebat  merce- 
dera  :  i  Unam,  inquit,  petere  volo  relribu- 
i  tionem  pro  concione  liàc  atquc  sermoue , 
«  ut  in  civilate  blasphémantes  mibi  casligeiis.  > 
Et  stalim  ad  singulos  auditores  sermoneni 
dirigens  ait  :  i  Si  quempiam  in  foro  blaspbe- 
f  mantem  audieris,  accède,  increpa  :  et  si 
«  verbera  infligcre  oporleat,  ne  récuses  : 
I  ipsius  faciem  alapà  percute;  contere  os 
i  ipsius,  percussionemanumtuamsauctifica.  > 
Si  de  hoc  prœclaro  facto  coram  judice  accu- 


NDI  PR.ECEPTI.  53« 

satus  fueris,  vade  ereclo  capite,  audacter 
sustine  te  actum  juslitiie  ac  Religioiiis  exer- 
cuisse  in  perduellem  et  divinae  majestatis  lae- 
sa;  reum  ;  quod  enim  in  divinam  Religionem 
commitlitur,  in  omnium  fertur  injuriam. 

Commune crimen  est  publica  injuria,  cuique 
licet  accusare  et  punire  volenti  ;  si  enim  regem 
terrae  blaspliemantes   punire  oporlet,   niullô 
niagis   Deum   conlumelià    anicientes.   Times 
forsan  ,  ne  blasplieraus  sic  objurgatus  insurgat 
conlra  te,  percutiat  et  occidat?  ô  quanta  pro 
le  baec  erit  gloria,  quam  à  Deo  accepisli,  viiam 
pro  honore  illius  profundcre,  sicque  niarlyrii 
palmam  oblinere  !  Marlyrium  tibi  hoc  est.  Non 
audisii  quid  Joannes  feccrit?  tyrannum  vidit 
nuptiarum    leges  subvcrlentem ,  el   cum  fi- 
ducià  increpavit.  Et  sanè  si  cerneros  amicum 
tuum  circumdatum  canibus  furiosis  aul  bosti- 
bus  insurgenlibus  ad  dilaniandum  ac  occiden- 
dum,  non  sineres  eum  pcrire,  si  posses  snc- 
eurrere  ,    vcrbis    salicm    non    parceres    ad 
clamandum   ad  petendum  auxilium,  ad  incre- 
pandum  ,  etc.  Ecce  nonicn  Dei  sancluni  coram 
le  scindilur  à  blasphemanlibus,  et  aihil  illis 
dicis?   forsan    rides  el   laetaris?  aut  saltem 
niillam  Inde  conimotionem  sentis?  si  audires 
aliquem  ,  sorori  aul  uxori  aut  patri  luo  convi- 
cia  et  contumelias  inferentem,  non  remaneres 
immotus,  insensibilis,  etmutus;  sed  conlinuô 
audacter  ipsuni    increpares,    omni   respectu 
humano    dcposito.    Âudis   blasphémantes   in 
Deum   Patrem   tuum   cœlestem ,    nec   audes 
ipsos   arguere,   ila  tibi   \ilescil  Deus?  audi 
ipsum  de  te  conquerentem  Malach.  i,  v.  6  : 
Filius  Iwiwrat  patrem,    el  sercus  domimim.  Si 
erfio  Pater  ego  siini,  ubi  est  lionor  meus?  et  si 
Dominus  ego  sum,  ubi  est  timor  meus?  Quôd  si 
increpare  non  audeas,  sallem  bénigne  ipsum 
mone,    et   ostende   qu.'im    immaniter    Deum 
tractet ,  el  quôd  sine  irislilià  el  borrorc  nequis 
istas  blaspheniias  audirc.  Quôd  si  id  arduum 
ac  diûicile  adhuc  tibi  appareat,  saltem  ejus 
maledicliones  retunde  Dei  benediclionibus,  et 
dùm  verba  ejus  contumeliosa  ac  Dei  convicia 
tuas  aures  ollendunt ,  tune  de  ore  luo  forme- 
tur   istud  ac  egredialur  resonans  écho  :  Sit 
nomen  Domini  bénédiction,  etc. 


EXPOSITIO 

TERTIl    PR^CEPTI    DECALOGI  : 

MEMENTO  UT  DIEM   SABDATI  SANCTIFICES. 


Deo  lidelilalein,  reverenliam  el  l'aniulalum 
debenius.  Fidelilas  consislil  in  lioc  quôd  aliuni 
non  agnoscamus  Doniinum,  ncc  adcrealurani 
defeiamus  ejus  principaluni ,  quod  fil  por 
idololalrianiacsiipeislitioiU'ni.Ueverentia  veio 
postulat  ut  niliil  ejus  nuniini  injuriosum  com- 
inillatur.  Famulatus  landem  Deo  debelur  in 
menioriani  et  conipensationeni  beneficioruni 
quœ  ab  ipso  recipinius  :  reniolis  itaque  impe- 
dinienlis  verse  Hebgionis,  quse  sunl  idolol.ilria 
et  irreverentia ,  rcdditàquc  lldclitate  ae  rcve- 
rentià  per  priniuin  et  secunduiu  prtecpptum  , 
consequensluitulponeieluricitiumpraicepluni 
de  Sanctilicalionesabbati,  per  quod  boniines  in 
verà  Religione  fundarenlur,  adunarenlur,  Deo- 
que  famulatum  ac  cultum  debilum  redderent  : 
ad  Religionem  enim  peitinet  Dco  cultum  e.\hi- 
bere.  Sicut  auteui  Scriptura  divina  iradiiur 
nobis  sub  abquibus  corporabuni  reruni  siniili- 
ludinibus,  ita  cuitus  exterior  Deo  exhibelur 
per  aliquod  sensibile  signuni.  Et  quia  ad  inte- 
rioreni  cultum  Doraini,  qui  consistit  in  ora- 
tione  et  devotione,  magis  inducitur  liomo  ex 
inleriori  Spiritùs  saucli  instiuctu  ;  praicepium 
legis  dandum  fuit  d^exleriori  cullu  secundùin 
aliquod  sensibile  signuia  (1). 

(1)  Theologi  coniniuniùs  Iradunt,  observan- 
tiani  diei  Doniinicse  in  lege  iiovà  non  esse 
juris  naturalisant  divini  posilivi,  sed  ex  con- 
slitutione  Ecclcsi;u  el  consnetudine  populi 
christiani.  Haec  observatio  niultùm  inservit  ad 
soivendas  niultas  qusesliones  practicas,  ut  mox 
dicetur;  qua|)ropter  ei  paulisper  inbœrenduni, 
ut  deteganlur  fundainenta  quibus  innititur 
(V.  Liguori ,  I.  5,  n.  26,>). 

Spectato  solo  jure  naturali,  valdè  conveniens 
est  ut  homines  diem  unain  idcnlidc m  inipen- 
dant  cultui  divino;  hoc  lanicn  mm  t-st  ab  co 
praeceptum  ;  possuinus  enini  aliquod  tempus 
vitae  nostrse  depntare  ad  vacandum  divinis, 
in  quantum  expostulat  nostrum  erga  Deuni 
oITicium,  licet  non  assignetur  dits  quœdam  proe 
caeteris,  dies  Integra  potiiis  quàra  illius  pars, 
abstinentia  ab  opère  servili  vel  aliquod  opus 
aliud  religionis...  Si  atiendatur  ad  jus  positi- 
vum,  triplex  polest  assignari  cpoclia;  sed  in 
nullà  occurrit  praeceptum  diviniiùs  impositum 
(|uod  hucusque  pervenerit  et  régal  observan- 
liam  diei  Dominicae.  ^on  jus  primordiale  :  ad- 


Ctuacstio  unica. 

DE  OPERIBIIS   QVJE    ISTO    MANDATO     PRiECIPlUNTUR 
KT  PROHIBENTUR. 

Quia  prsecepla  Decalogi  sunt  veluti  quxdum 
prima  et  communia  legis  principia,  ideô  in  ter- 
tio mandato  prsecipitur  exterior  Dei  culius 
sub  signo  comniunis  benelicii  :  quod  pertinet 
ad  oinnes,  scilicet  ad  reprxsentandum  opus 
creationis  ,  à  quo  requievisse  dicitur  Deus  die 
septimà  :  in  cujus  signuni  dies  septiraa  manda- 
tur  sanclificanda,  id  est,  deputanda  ad  vacan- 
dum Deo.  Et  ideô  Exodi  20 ,  praemisso  prae- 
ceplo  de  sanctilicatione  sabbati ,  assignalur 
ratio,  quia  sex  diebus  fecil  ccelum  et  terram  , 
et  in  septimà  die  requievit.  H;cc  D.  Thomas 
2-2  ,  q.  122,  art.  i. 

Mémento  igilnr  ,  ul  diem  sabbati  sanclifices  , 
ut  intelligannis  rationem  praecepti  esse  recor- 
daiionem  ;  et  non  placere  Deo  quietem  ab 
operibus  die  septimà  ,  nisi  ratione  memoriae, 
nisi  ratione  interni  cullùs.  Exterior  nanique 
nuindilia  ab  operibus  ,  nisi  ab  interno  prove- 
niat  cullu  ,  vana  est.  Unde  scriptum  est  à 
Jeremià  :  Oerisertmt  sabbala  ejus.  Deridenda 
qui|)pc  est  sola  exlerna  requies  ,  utpolé  jaclura 

modùm  verisimile  est  Deum  ab  exordio  mundi 
praescripsisse  ni  homines  sabbatum  servarent  : 
hoc  insinuât  benedictio  illa  data  diei  seplimo 
quaî  narratur  in  Genesi,  cap.  3,  el  niodus  quo 
postea  inculeaia  fuit  Judaeis  !ex  sabbati  :  Mé- 
mento ut  diem  sabbati  sanctifiées  ;  iuijusmodi 
locutio  snpponil  banc  legem  priùs  extiiisse  el 
in  niemoriam  revocari  Judœis  :  huic  persua- 
sioni  vini  aliquam  addit  usus  plurium  popu- 
lorum,  prœsertim  in  Oriente,  qui  diem  septi- 
niani  numini  consecrant  (\id.  Godescard , 
Fêles  mobiles,  du  dimamhe,  chap.  I").  Quid- 
quid  sit  de  illà  inslitulione  primitivà  ,  ad  sum- 
mum diei  posset  Deurn  velle  ut  unus  dies  de 
septem  suo  cultui  dedicetur;  sed  nihil  inde 
colligere  possuraus  quod  modum  hujus  san- 
tlilicatioiiis  deterniinet...  ISon  jus  Mosaiciiin; 
fuit  enini  abrogatum  per  morteni  Chrisli  et 
Evangelii  promulgationem ,  unde  dies  olim 
saiictilicanda  in  alieram  immutala  est,  el  mulia 
nobis  licent  quae  tune  eranl  Judxis  vetila, 
praesertim  circa  opéra  servilia...  Tandem  non 
jus  iwvum  à  CltrislQ  datum  :  nullibi  reperimus 


55!)  EXPO 

spptîmà;  partis  Icmporis.  [ta  C;ijot.  siijicr 
c;ip.  20  Exodi. 

Mémento,  etc.  Quasi  dicat  Deiis  :  Observa  cl 
célébra  sabbaliim  vcliit  sanciiim,  et  à  reliquis 
diebus  separatuni ,  quieti  et  lecolcmlis  crea- 
tionis  operibus  aliisqiic  Dei  bcneûeiis  dicatiim , 
ciijus  finis  ut  le  iiioneam  ,  addidi  verbiim ,  Mc- 
meiiio.  Ut  eniin  ait  I).  Tbomas  art.  4  citato,  ad 
3,  in  observanliâsabbati  duo  suntconsideranda; 
quorum  ununi  est  sicut  finis  ;  et  boc  est  ul 
homo  vacet  rébus  divinis  :  quod  significalur  in 
hoc  quod  dicit  :  Mémento  ut  diem  stibbali  san- 
clifices;  ilia  enim  dicunlur  sancliGcari  in  lege, 
quse  divino  cultni  applicantur.  Aliud  auteni  est 
cpssatio  operum,  quœ  significatur  cùm  dicilur: 
Septimn  die  non  faciès  omne  opus,  nempe  scriite, 
utexprimilnr  Levil.  23.  Urec  ergo  sanctificatio 
sabbati ,  quae  hic  directe  prnccipitur,  crat  vaca- 
lio  ab  onini  opère  servili ,  ni  Judsei  boc  modo 
colendo  sabbatnm  protiiebantur  Deum  Crea- 
lorem  esse  ac  largitorem  bonorum  omnium  ; 
ideô  sabbatnm  appellalnr,  quia  Domini  quics 
fuit;  nam  perfecit  nuiruli  ollicium  se.\  diebus, 
dicque  septimo  cessavit  ab  opère  creationis, 
qune  cessatio  vocalur  quies. 

Observât  D.  Thomas  art.  4,  ciialo,  ad  î,  quod 
prieceplnni  de  sanctificatione  sabbati  littèra- 
litcr  intellectum,  est  partira  morale,  id  est, 
secundûm  raligneni  naturalem  debitum  :  et 
partira  cœremoniale,  id  est,  debitum,  quia  sta- 
tutum  ,  quia  lege  positnm.  Morale  quidem, 
quantum  ad  hoc  quôd  horao  depulet  aliquod 
tempns  ritse  suac  ad  vacandura  divinis;  inesl 
cnim  homini  inclinalio  naturalis,  ad  hoc  quôd 
cuilibet  rei  nccessariœ  depulelnr  aliquod  tem- 
pns, sicnt  corporali  refectioni,  sorano,  et  aliis 
hujusniodi:  uitde  etiam  spiriluali  refectioni, 

in  Evangelio  aul  inTradltione,  Cbrislum  ordi- 
nàsseservari  di^m  Dominicam  per  audiiionera 
Missae  et  absiinentiam  à  quibusdam  operibus. 
Hoc  ranllinn  conlirmalur  praxi  Ecclesi:ie  ,  qna; 
exiniii  aii  oliligatione  servandidiem  Donu"nicam 
modo  assueio,  ninltas  ob  c:nisas  quîe  verisimi- 
liter  non  sullii  ereni  ad  dispen?andum  à  lege 
divin.'i...Concln(lamns  igitnrobservanliam  dici 
Dorainicœ,  sallem  quoàd  modnm  seu  ritum 
sanclincationis,  fundari  consiilutione  Ecclesioe 
cl  eonsueiudine  populi  christiani. 

Hinc  in  ordine  ad  praxim  colligemus  1°  in 
prnecepto  diei  Dominiese,  sicut  in  àliis  legibus, 
duo  esse  secernenda,  scilicet  flnem  praeccpti 
qnem  Ecclesia  intendit ,  et  prfeceplura  ipsum 
«en  modum  ab  eS  imperatum  ad  linem  illum 
assequendnm.  Maxime  convcnil  ut  omnes , 
quanlùm  in  se  est,  liiiera  prosequanlur  ac 
proinde  ut  enilantur  majorera  diei  parlera  dare 
piis  religioni*  et  chariiatis  exerciliis;  sed  ad 
id    lanu'im  stricte  lenentur   quod   imperavii 


ITIO  540 

quà  mens  hominis  in  Deo  îrficitur  S(?éiir»dftm 
dictaiiicn  rationis,  aliquod  lenipus  députai 
honu),  nenipe  ([uôd  aliquod  tompus  dedicetur 
Deo  ad  vacandum  ejus  cullui ,  ad  coraracnio- 
nuidum  illius  bénéficia,  prsecipué  boneficiura 
creationis  recta  ratio  exigit:  ad  commenioran- 
dura ,  inquam,  non  solum  privatim,  scd  pu- 
bliée, non  solîun  cultu  interno  ,  sed  uliquo 
exleriori  siguo,  et  sic  habcrc  aliquod  tempus 
depulandum  ad  divinis  vacandura,  est  prxce- 
pluni  naturale  ac  morale,  et  quantum  ad  hoc 
ponilur  inlcr  prajcepia  Decalogi.  Verùm  in 
quantum  in  hoc  proccepto  dcterminalur  spé- 
ciale tempus  in  signum  creationis  mundi,  sic 
est  proeceptum  cœrenioniale:  seu  quôd  lempuS 
dicanduni  divino  cultui  publico ,  sit  quœque 
dies  seplima,  aul  aliadies;  quôd  sit  dies  inle- 
ger,  aut  pars  diei  ;  quôd  toi  opéra  inhibeantur 
illàdie,  cacremoniale  est  :  posset  enim  reclâ 
ratione  aliter  statui  ;  et  in  quantum  taie,  non 
ponitur  iuter  prsecepla  Decalogi.  Ideô  autem 
juxta  Cajetanum  super  Exodum  ,  Deus  insernit 
ore  proprio  aliquid  juris  positivi  juri  inoralî 
naturali ,  ad  auclorandum  alia  jura  positiva  , 
quœ  per  Moysera  proninlgaturus  erat;  nisi 
cnim  ipse  Deus  aliquod  jus  posilivum  proniul- 
gàsset,  forte  populus  suspicatus  fuissei,qu6d 
nibil  juris  positivi  proficisceretur  à  Deo;  et 
non  niandata  Dei ,  scd  mandata  hominum  exi- 
stimàssel  omnia  jura  positiva  promnlgala  à 
Mose.  Ob  banc  eiiani  rationem  quidam  volunt 
buic  soli  pr.Tcepto  Decalogi  addilum  fuisse 
verbuni ,  Mémento,  quia  illi  soli  compelit  esse 
partira  cœrcnioniale,  et  populus  raonendus  erat 
quo  potiisimùin  tempore  delerminato  exbihere 
tenf  balur  Deo  culimn  cxteriorein  imblicum  : 
id  enim  lex  naturai  non  praiscripsit,  etsi  dictet 
aliquo  tempore  rilu  Heligionis  esse  colendum 

Ecclesia,  et  ealenùs  sub  eo  respcctu  peccant, 
quatenùs  aut  oinltlunt  qune  sunt  prxcepta,  vel 
operibus  vacant  à  quibus  abslinere  jubet  Ec- 
clesia. Juxla  axioma  coramuniler  receplom 
apud  theologos  :  Fini;  per  se  non  cadil  sub 
prœceplo;  codera  sensu  dicit  D.  Tlionias  :  Non 
idem  est  /inis  prarepti  et  id  de  quo  pnveeptum 
datiir,  1-2, q.  lOU.  art.  9,  ad  2.  Colligerans  2° 
atiendondum  esse  ad  consucludinem  legiiimam 
locorum,  quandu  deterrainare  opus  est  an  talis 
actio  in  specie  sit  proliibita  vel  licita  die  Dotni- 
nicà.  Nec  orania  opéra  liberalia  licent ,  nec 
cnncta  servilia  sunt  sequè  prohibita,  nec  idem 
opus  ubique  gentiuni  servile  reputatur;  hoc 
pendet  à  moribns  hominmn  qui  sunt  valdè 
diversi  in  locls  variis;  unde  cùm  observanlia 
Dominicaî  et  fc^to^um  legibus  cl  consuciudi- 
nibus  regalur,  modilicari  simul  eisdein  causis 
poiest  :  proinde  necesse  est  ad  illas  altendc- 
re,  et  in  dubio  ad  superiorcs  rccurretur. 


541  TERTH 

Dpimi.  Hiiic  fit  qnôil  cùin  delerrainalio  illa  diei 
seplimoe  fueiil  Civrenionialis  ,  poliierit  ab  Ec- 
clesià  niulari  in  aliuiii  liebdomadaj  dieni.  Sic 
observaiitia  diei  Doisiinicau  in  lege  nova  succe- 
dit  observantia;  diei  sabbali,  non  ex  vi  pree- 
cepli  legis ,  sed  ex  eonslilnlione  Ecclcsise,  et 
popnli  cbrisliani  cÔnsiiCtudine  ,  ul  ailD.  Tho- 
mas hîc  ad  4.  Sicut  enim  morte  Christ!  alla 
carenionialia  abolenda  erant,  i(a  eliam  sab- 
balum,  qiiâ  parle  cœremoniale  eral,  cessare 
debuit ,  ut  urnbrse  cédèrent  corpori,  et  cessa- 
rent  imagines  sub  pra-sentià  verilalis,  ac  anli- 
qua  observantia  novo  excluderetiir  sabI)alo. 
Judaii  in  menioriam  creationis  diem  salibali 
feslura  liabebant  :  Christiani  verô  in  menioriam 
novae  creationis  faclse  per  gratiam  Christi  in 
ejtis  resurrectione,  quA  in  novitate  vilai  am- 
bulare  edocentur,  célébrant  diem  Dominiraiii , 
quia  in  eà  Christus  rcsurrexit.  Ita  Innocentius 
papa  IH,  de  Consecrat.  dlst.3,  can.  Siibbalo: 
D.  Thomas  opusc.  de  Decem  praecepiis,  et  1-2, 
q.  103,  art.  3,  ad  i;  Terlullianus  in  Apolo!?. 
cap.  iG  et  deCororiâ  niililis  cap.  5  cl  lib.  con- 
tra JudîBos  cap.  4;  D.  Cyprianiis  Epist.  35  et 
59;  Clemens  Alexand.  lib.  2  et  7  Stromatitm  ; 
D.  August.  Episi.  118  ad  Januar.  cap.  13, 
serm.  154  de  Temp.  ;  D.  Léo  papa  Epist.  79  ad 
Dioscoruni  ;  Origines  homil.  7  in  Exod.  ;  Justi- 
nus  Apolog.  2  ad  Anton.;  S.  Clemens  lib.  7 
Conslit.  Aposl.  cap.  20  et  31.  Ecclesia  igllur 
à  tempore  Aposlolorum  primum  ex  seplcm 
hebdomadse  diebus  ad  divinum  cultum  conse- 
crare  voluit,  quem  et  diem  Dominicum  appel- 
lavit,  ciijiis  mcntionem  fecit  D.  Joannes  Apo- 
calyps.  cap.  1,  v.  10,  dicens:  Fui  in  spirilu  in 
die  Doniimcà.  Item  D.  Pauliis  1  ad  Corinlii.  6, 
per  unam  sabbatorum,  quse  est  dies  Dominira, 
ut  S.  Chrysostomns  interprelatur  ,  collectas 
fieri  jubet,  ut  intelligamus ,  jam  in  Ecclesia 
diem  Dominicum  sanctum  habitum  esse,  ut 
dicit  Catechismus  concilii  Trident,  p.  3,  de  5 
Dccal.  prœcepto,  §  12,  ubi  refort  Patres  jam  .'i 
nobis  adduclos.  Kem  §  25. 

Docetaulem  D.  Thomas  2-2,  q.  122,  art.  4, 
quôd  nunc  observatio  diei  Dominicœ  non  est 
figuralis,  sicnt  fuit  observatio  sabbati  in  velcr' 
lege  :  et  ideô  non  est  ila  arda  probibitio  ope- 
randi  in  die  Dominicà,  sicut  in  die  sabbati; 
sed  (piaedam  opéra  concedunlur  in  die  Domi- 
nicà, quiie  in  die  sabbati  probibebantur,  sicut 
dccoctio  ciborum  ,  et  alia  bujiismodi  ;  cteliam 
in  quibusdam  opcribus  prohibiiis  faciliiis  pro- 
pter  neccssilalem  dispensatur  in  nova  qu:'mi 
in  veteri  lege  ,  qnia  figura  perlinet  ad  prote- 


PR.ECEPTI.  5i« 

sialionem  veritatis,  quam  nec  in  modico  pra;- 
terire  oportet  :  opéra  autem  secuiidùm  se  con- 
siderata  pro  locoet  tempore  imrautari  possunit 
Hactenùs  D.  Thomas. 

Idem  S.  Doclor  1-2  ,  q.  103,  art.  3,  ad  i, 
osiendil  quôd  sicut  sabbaium  ,  quod  significa^ 
batprimam  creaiionem,  raulalum  fuit  in  diem 
Dominicum  in  quo  commemoratur  nova  crea- 
tura ,  incboala  in  resurrectione  Cbrisli,  iia 
allis  solemnilalibus  vetcris  legis,  novaj  solemni- 
talcs  in  lege  gralise  succedunt,  quia  bcuelicia 
illi  populo  exhibita,  significanl  bénéficia  nobis 
concessa  per  Chrislum.  Sic  fcsto  phase,  suc- 
cedil  feslum  passionis  et  résurrection is  Cbri- 
sli ,  etc.  Vide  D.  Thoniam  ibidem.  INec  sotitm 
Ik-cc  principaliora,  sed  et  alia  in  lionoretn 
sanclorum  Testa  inslituerc  potuil  ac  de  farlo 
rite  slatuit  Ecclesia,  ut  fusé  probant  tlieologi. 
Cicterùm  sicut  in  lege  veteri  non  soliim  sab- 
batum,  sed  et  alise  solemnilales  erant  in  pra'- 
ceplo:  ila  etiain  in  nova,  non  solum  Dominica 
dies,  sed  etiam  alia  fesia  ab  Ecclcsift  inslituia 
observanda  sunl  de  pr.-Bcepto,  ita  ni  eadem 
opéra  in  illis  vetentur  aut  prœscribanlur  , 
quoe  in  die  Dominic.'i  praecipiumur»  aut  prnhi'- 
benlur. 

Summus  pnnlifcx  et  concilium  générale  jds 
babent  instiiuondi  dies  festos  observandos  sub 
morlali  in  lolà  Ecclesia  cl  receplos  abrogandi , 
eo  quôd  babeant  supremam  polestatem  suprii 
lolam  Ecclesiam ,  et  auctoriiatem  condcndi 
leges,  et  quia  communiter  non  proceduiil  a'A 
fesia  inslitucnda  sine  gravi  et  ralionabili  causA, 
malurè  priùs  examinalâ  ,  non  re(|uirltnr  ad 
hoc  populorum  consensus. 

Episcopi  novos  dies  feslos  sancloriim  qui 
jam  sunl  canonizali  vel  salteni  bealificali.  non 
nisi  in  suis  diœ.cesibus  inslituerc  possunt;  non 
délient  lamen  id  facére  absque  urgenlissimâ 
causa;  imô  si  testa  velinl  esse  perpétua,  re^ 
quiritur  cleri  et  populi  consensus.  Quia  ciini 
semper  non  procédant  cum  lanlâ  deliheralio- 
ne,  etfestorum  mullitudo  redundel  in  prseju- 
dicium  operariorum  et  pauperum ,  absque  po- 
puli et  cleri  consensu ,  non  debonl  fesia 
mulliplicare.  An  Terô  possinl  piMiiiùs  ac  m 
perpeiuum  abrogare  fesia  quœ  i\  ponlilice  sunt 
jam  inslituia,  ac  de  jure  servanlur,  alii  judi- 
cenl:  non  ncgo  lamen  eos  ex  causa  ralionabili 
posse  pro  aliqiio  tempore  dispensare  non  sohiin 
cum  aliquo  parliculari,  sed  eliam  cum  toio  po- 
pulo, ut  laborare  valeanl.  Verùm  exisliuio  (ms 
remanere  obligatos  ad  audiendam  Missain,  si 
commode  possint.   Non  pnssunl  doiidni  socij- 


^43 


EXPOSlTIO 


54i 


lares  propriè  loquendo  sine  episcopi  licentià  et 
consensu  fesia  inslituere  ;  quia  cullus  dici  fesii, 
est  actus  Religionis,  est  res  pure  ecclesiasiica  , 
èslo  ob  finem  civilem,  v.  g.,  in  signum  labtitia: 
pro  parla  vicloriâ  possint  subdiiis  praecipero 
subaliquà  pœnà,  ul  lali  die  ab  operibus  servi- 
Jibus  abstineant.  Tandem  consueludo  iiniver- 
saiis  lolius  Ecclesiœ  à  pontilice  scila  el  tolerula 
tacite  vel  expresse  approbata,  cùm  babeat  vim 
legis ,  idem  polest  circa  dies  festos,  qnod  circa 
alla  praecepla  Luniana,  nempe  vel  fesla  abro- 
gare,  vel  nova  inslituere.  Commiiniter  con- 
sueludo invexit  (luôd  obUgatio  colendi  festum 
ac  diem  Domiuicam  iiicipil  à  medià  nocle,  et 
terminatur  ad  mediam  nocieni,  sicque  passini 
observari  vidcmus  :  si  tanien  consueludo  et 
praxis  recopia  aUler  se  baberet,  observanda 
esset  ;  illa  enini  lemporis  duralio  et  extensio 
à  consuetudine  loci  praiscriplà  dcjiendet.  Iniô 
Sayrus  lib.  7,  cap.  3,  num.  15,  ait  quod  si 
consueludo  comnmnis  alicujus  loci  essel  iiui- 
pere  festum  à  vespere,  el  aliquaî  arles  propter 
suum  exercitium  habereni  propriam  eonsueiu- 
dinem  illam  servandi  à  medià  nocle  usque  ad 
mediam  noctem ,  ut  sutoria  el  Larbitonsoria, 
excusarentur  vel  dispensalione  Eugenii  pap;e 
IV,  ex  S.  Antonino,  vel  ralione  consueludinis 
propriae  omnium  ferè  illaruni  artium,  ex  Ta- 
bienâ,  Sylveslro,  Cajelano,  Cosmo.  Vel  ul  no- 
tai Navarrus,  cùm  festum  conimuniler  more 
romano  incipil  à  medià  nocle  ad  mediam  no- 
ctem, IT.  de  l'eriisl.  more  romano,  non  indigent 
barbilonsores  lali  dispensatione,  ut  pcr  duas 
aul  très  boras  noclis  in  sabbalo,  et  aliis  diebus 
pro  leslis  laborenl,  cùm  absque  lali  privilegio 
usque  ad  mediam  nociem  londere  possint. 
Lbi  aulem  contraria  esset  consueludo,  tune 
illos  dispensatio  pra;dicla  excusare  poterit. 
Hacienùs  Sayrus.  Verùiu  de  boc  infra  aciuri 
sumus. 

Diem  dominicam  feslosque  in  bonorem  Dei 
consecratos  violarc,  peccatum  est  sacrilegii, 
quia  injuria  lil  tenipori  sacro,  quantum  ad 
illud  ad  quod  est  sanctilicatum  :  ideoque  est 
ex  génère  suo  mortale,  nisi  indeliberaiio,  aiit 
parvilas  materiie,  se>i  brève  lenipus,  aul  jusla 
causa  excusans  facial  quod  non  sit  conlra  praî- 
ceptiini  divinuni.  El  quia  lempus  feslivuin 
sanclilicalum  est  ad  exteriorem  cullum  Deo 
exbibeiidnin  positivé  vacando  divinis,  et  néga- 
tive alisiinendo  ab  omni  opère  servili;  inde 
islud  priecepUim  expriinitur  primo  allirnialivè: 
MenieiUo  ut  liicm  subbati  saiicti/iccs.  Secundo 
négative  :  ^on  faciès  omnc  npia  iii  co,  nempe 


servile,  ut  exponitur  Levit.  23.  Idcircô  pecca- 
tum violalionis  commitlitur,  vel  omiUendo 
divina  pro  tune  prsescripla,  vel  faciendo  opéra 
servilia  aliaque  per  Ecclcsiam  adjuncta,  extra 
de  (oriis.  El  hœc  sunl  à  nobis  exponeiida. 

ArTICLU:S    PRIMCS. 

Qiiibus  operibus  vacare  leneantur  fidèles  in  diebus 
domiiticis  et  feslivis. 

Non  prohibuii  Deus  opcrari  in  sabbalo,  ul 
oliosi  et  desides  illud  sacrum  lempus  iraduca- 
mus,  sed  ideô  voluil  ut  à  îaboribus  cl  operibus 
corporalibus  cessareinus,  quatenùs  mens  noslra 
faciliùs  piis  ac  divinis  operibus  insisleret,  re- 
motis  bujusmodi  impedinientis,  ac  prxscriplo 
majestatis  suœ  exteriori  cullui. 

Ex  communi  omnium  consensu,  onines  fidè- 
les postquàm  ad  annos  discreiionis  pervene- 
rint,  usumque  et  judicium  ralionis  habuerint, 
diebus  dominicis  aliisque  feslivis  lenenlur  ex 
praecepto,  et  sub  peccato  morlali  vel  celebrare, 
vel  audire  unam  iulegram  Missam,  proul  art. 
6  oslensuri  sumus  ;  sola  Missa  esl  de  praece- 
pto :  borialur  lanien  CalecliismusConcil.  §  17, 
Cbrisli  fidèles  ut  aliis  piis  operibus  in  festis 
vacando,  ea  sanctilicenl.  <  Itaque  diem  sabbali 
«  lune  plcnè  et  perrecté  celebramus,  cùm 
«  pielaiis  et  religionis  ollicia  Deo  prsestamus  ; 
t  bocque  plané  sabbaium  est  quod  Isaias  deli- 
«  catuin  appellai,  quoniaui  festi  dies  sunl  ve- 

<  luti  delicise  Domini,  et  piorum  bominum. 
I  Quare  si  religioso  huic  sanctoque  sabbati 
€  cullui ,  misericordiae  adjunguntur  opeia , 
«  certè  niaxima  sunl  el  mulia  prueuiia,  quae 

<  eodem  capite  nobis  proponuntur.  >  El  ibi- 
dem §  53,  mandat  parocbis  ul  diligenler  do- 
ceant  quibus  operibus  atque  aciionibus  Cbri- 
stiani  boniines  diebus  festis  exercere  se  de- 
beanl,  nempe  ut  acius  religionis  eliciant,  ut 
divina  Ecclesi»  sacramenla,  quae  ad  salutem 
noslram  instiiuta  sunt  ad  animx  vulnerum 
curationem,  crebrô  adbibeant,  peccata  sua 
saepé  saccrdotibus  conflieantur,  ul  sacrum  Eu- 
cliaristise  sacranientum  crebrô  recipiani,  ut 
alienlé  diligenterque  sacram  concionem  au- 
diaiit,  divinis  laudibus  et  olliciis  intersint,  se- 
dnlô(iue  se  cxerceanl  in  olliciis  ac  operibus 
misericordiœ  :  ita  ul  diem  sacram  in  colendo 
Deo  Iransigant,  ulpotù  illidicalam;  per  boc 
enim  indicaïur,  co  tempore  fidèles  divinis  ob- 
sequiis  se  dedicare  oportere.  «  Siquidem  ille 
«  dies  sanctus  esl, quod  lune  praecipué  sancli- 
i   laiomelreligionembomincs colère  debeant.> 

An  autem  hoc  pr;eccpio  praetcr  cullum  ex- 


34S  TERTII  PK 

ternuni,  teneaniur  adliuc  ad  pure  inlernuin, 
alii  affirmant  volentes  ,  lioraiiies  diebiis  fc- 
slivis  teneri  aliqiiem  bonimi  acluni  nieiUis 
erga  Deiim,  ul  actmn  rjus  dileclioiiis  eliceie, 
aul  si  siiit  il)  peccato  morlali,  formare  acliiiii 
coiilrilionis.  Raiio  esi  quia  cùni  lioc  praîcopluni 
sil  affirnialivuui,  perliiiens  ad  Dei  Cauuilauiin, 
oxigil  poliiis  fauiulaluui  interiorein  quàrn  oxlc- 
rioreni,  utpolè  uobiliorein  el  Deo  graiiorcin. 
Iteiu  quia  jure  divino  aliqua  saricliliralio  lu 
diebus  feslivis  prsecipilur,  prêter  desi!;naii<)- 
nem  el  deterniinaiioiiem  MIssap.  ab  Ecclcsià 
faciam  ;  sed  non  est  alla  conimodior,  quàin  ju- 
stificaiio  per  actum  dileclionis  Dei.  Ergo.  Item 
Levil.  ti  dicitur  :  Sabbatum  requielionis  est, 
aflligetis  animas  veslras.  Idem  repetil  Doniinus 
ibidem  cap.  25.  Unde  in  ipso  Missse  inlroilu, 
praîuiiitilur  con/iieor  non  soliim  à  célébrante, 
sed  etiara  à  ministre  inservienie  ex  parte  Ec- 
clesiae  el  assisteniium  ;  perquod  salis  innniiiir 
singulos  audienles,  teneri  salteni  gcneraliier 
dolere  de  peccatis  coiiimissis;  aliàs  si  assistant 
Missœ  sacrilicio  in  diebns  feslis  aut  dominicis 
in  peccato  mortaii,  retinenles  afleclum  ad  il- 
lud  ,  videntur  esse  indisposili  et  letbaliler  pec- 
eare;  ob  sciiicet  Dei  prœceptum  colendi  el 
sanctilicandi  bos  dics,  ac  nos  ipsos  consequon- 
ler  :  el  Ecclesiae  inslilulionem,  delerniinanlis 
roodum  quo  oporteat  el  diem  feslam  et  nos 
ipsos  sanctificare  audiendo  sciiicet  Missam  : 
quod  sanè  affeclum  ad  peccalum  mortale  non 
compatilur,  sed  prœroquiril  aclum  pœnitenlke 
et  doloris,  lanqnàni  dispositioneni  requisitani 
ad  débité  assislenduni  sacrilicio  Missœ,  ut  opor- 
icl,  ut  Ecclesia  intendit,  et  ad  vacandum  Deo. 
Ita  docenl  Angélus  in  Sunim.i,  v.  Feriœ,  niini. 
4i  ;  Pelrus  de  Soto  lect.  15  de  Pœnitent.  et 
alii ,  cilant(iue  D.  Tliomam ,  divum  liay- 
inundum,  divum  Antoninum,  divum  Caroluni 
Borronixum ,  idque  videlur  indicare  Cate- 
cbisni.  §  14,  ubi  ail  :  <  Prœlerea  fidèles  do- 

<  cendi  sunt  ex  iis  verbis,  modum  cl  raiionem 
I  colligi  posse;  quà  iu  loiâ  bebdomadà  opus 

<  facere  convenial,  ita  scilicel  ut  dienifeslum 
I  semper  spectemus,  quo  die  cùm  actionum  cl 
«  operum  nostrorum  Deo  quasi  reddenda  sil 
«  ratio  :  ejusmodi  opéra  ellicianins  necesse 
«  est  quae  neque  Dei  judicio  repudienlur,  ne- 
«  que  nobis,  ulscriptum  est,  in  singullum  sinl 
I  et  in  scrupulum  cordis.  j 

Alii  verô  communiter  oppositum  docent. 
Probatque  Cajelanus  2-2,  q.  122,  art.  4,  quia 
istud  prœccptum  Decalogi  non  est  de  cuKu 
interiori,  seil  lanlùni  exteriori,  ut   e.vpressè 


.-ECEPTI.  346 

docet  D.  Tliomas  in  isto  art.  4  ubi  sic  ait  : 

<  El  quia  ad  inleriorcni  cullum,  qui  consistit 
«  in  oralione  et  devotione,  magis  inducilur 
«  bomo  ex  interiori  Spiritiis  sancti  instinclu  , 
«  pra;coptuni  legis  danduni  fuit  de  exteriori 

<  cullu,  secundùmaliquod  sensibile  signum  :  » 
Si  ergo  actus  interior  religionis  non  conline- 
tur  sub  boc  prœcepto,  multô  minus  actus  inle- 
riorcs  aliarum  virtutum,  de  quarum  numéro 
est  conirilio,  utpoïc  actus  pœnitentiae.  idem 
diccndum  de  actu  inlerioris  dileclionis  Dei, 
quia  cbaritas  est  virtus  distincla  à  Religions, 
ejusque  iJr.Tccepinm  non  continetur  in  Deealo- 
go,  sed  in  principio  omnium  tanquàm  finis 
eorum  prsefigitur  :  finis  auteni  pra;cepti  non 
coniineliir  sub  ipso  prœcepto.  Ergo  ad  hos 
actus  interiorcs  jure  divino  homines  in  die 
festo  minime  obligantur.  Nec  etiam  jure  eccle- 
si.islico  :  tiiin  quia  Ecclesia  non  se  exlendit 
directe  ad  actus  mcrè  internos ,  lùm  quia  id 
quod  Ecclesia  prœcipil,  continetur  in  cap. 
Missas,  de  consccrat  disl.  1,  iiempe  abstinere 
ab  opère  servili,  et  audiie  Sacrum,  sub  quo 
indirecte  comprebenditur  actus  interior,  nem- 
pè  vclle  audire  sacrum  cum  decenti  atteulione 
el  revercnlià  ad  boc  ul  sit  actus  bumanus  reli- 
giosus  ;  qu;c  absque  speciali  aclu  contrilionis 
et  dileclionis  Dei  impleri  possunl.  —  Respon- 
di^nilum  mibi  viiielur  ad  banc  quaeslionem, 
(pi(')(l  audieiis  Missam  cum  revercnlià  el  atten- 
lione,  eliam  si  non  sit  in  statu  gralise,  neque 
eliciat  actum  specialeni  contrilionis,  adhuc  ta- 
nien  saiisfacil  buic  praîceplo,  nec  proindc 
ppccat  contra  illnd,  cùm  prirscripta  à  jure  di- 
vino et  à  jure  ecclesiastico  adinipleat,  Deoqne 
exliibeai  cullum  exieriorem  designatum  ab  Ec- 
clesia, et  eo  modo,  quo  ab  illà  praecipitur,  ut 
probant  raliones  pro  secundà  sententià  addu- 
cta;,  quam  tencnl  D.  Tliomas,  Cajelanus,  So- 
tus,  Lopez,  Corduba,  Navarrus,  Sylvesler,  D. 
Antoninus,  el  alii. 

Monendi  suiil  lainen  liomincs,  ul  lune  me- 
mores  beneliciorum  Dei,  proesertim  redemp- 
lionis ,  actus  dileclionis  erga  tantum  bene- 
factorem,  necuon  compunctionis  ac  contrilio- 
nis pro  olfensis  contra  tam  bonum  patrem  et 
doniJnum  liberalem  commissis,  saltem  dùm 
.Missam  audiunl  in  festis  diebus  exerceanl,  ad- 
ditis  aliis  sacrificiis  internis  oralionis,  devolio- 
nis,  gratlarum  actionis,  aciuum  lldei,  spei, 
charilatis,  etc.,  et  ad  boc  summopcrè  hortan- 
diac  excilanili  sunt  :  lùm  quia  vix  aliter  pos- 
sunl liabeie  attciilioncm  ad  divina,  qua;  la- 
mcn  est  de  pr:eceplo  auditionis  Missce;   tiim 


547 


EXPOSITIO 


3I« 


quia  finis  in  (|iicn)  Deus  et  Ecclesia  feslos  dits 
ordinàrunt,  est  ut  in  illis  sallem  lioniiues  va- 
ccnt  diviuis,  ac  corpoie  et  même  Deo  serviaiit, 
exercendo  actus  religionis  lùm  iuteriios,  tùui 
exlernos  ;  ne  sinl  minus  devoti  quiim  Judœi , 
qui  in  sabbato  juge  sacrificium  duplicabant , 
ul  legilur  Num.  28,  v.  9,  quod  significat,  in- 
quil  D.  Thomas  opusc.  de  decem  preceptis, 
quod  in  sabbato  debemus  oflerre  sacrificium  de 
omnibus  qua;  h  ibemus.  Llndè  primo  debemus 
oflerre  animam  dolendo  de  peccatis,  Psal.  30: 
Sacrificium  Deo  spirilus  contribtilatus.  Item  oran- 
doprobeneficiis,  Psal.  liO:  Dirigalur,  Domine, 
oralio  mea,  sicut  inceiisum  in  conspectu  liio.  Fa- 
clus  est  enini  dies  festus  ad  habendam  spiri- 
tuaiem  laetitiam,  quani  facit  oratio.  Unde  et 
tali  die  mulliplicari  debent  preces.  Item  res 
tuas  sacriiicando  per  cleemosynas.  Ad  Hebrœos 
13:  Beneficienliœ  et  communionis  nolitc  oblivisci, 
etc.  Item  verba  Dei  legendo  ac  medilando,  ut 
Judxi  faciunt.  Actor.  13  :  Yocesprophelarumqiue 
per  omne  sabbatum  legunlur.  Unde  Clirisliani  , 
quorum  jusiitia  débet  esse  perfeclior,  ad  con- 
ciones  et  ad  oflicium  Ecclesiae  lali  die  conve- 
nire  debent.  Joann.  8  :  Qui  ex  Deo  est,  verba 
Dei  audit.  Ilactcnùs  D.  Thomas  opusc.  de  tertio 
praecepto,  S  uhimo  :  lum  quia  audiiio  illa 
Missse  ac  festi  sanctilicatio,  non  est  meritoria 
homiiii  existenti  in  mortali  peccaio,  habenti 
afleclum  ad  illud,  nec  elicienti  actum  conlri- 
tionisautconipunctionis.  Nam  iniquorum  dona 
non  probat  Altissimus,  et  viciima;  inipiorum 
sunt  abominabilcs  Domino  :  ut  quid  lantorum 
nieritorum  perditio?  Nonne  saiiùsesset  audire 
et  sequi  sacri  conciHi  Tridentini  verba  sess. 
22,  cap.  2  :  «  Docet  sancta  Syuodus  sacrificium 
«  Missse  verè  propitiatorium  esse,  per  ipsum- 
I  que  (icri  ul,  si  cum  vero  corde,  et  reclà  (ide, 
•  cum  nietu  et  reverentià  contriti  ac  pœniien- 
i  tes  ad  Deum  accedamus,  miserieordiam  con- 
1  sequannir,  et  gratiam  invenianms  in  auxilio 
«  o(iportuno.  llujus  quippe  oblatione  placatus 
I  Domiiius,graliam  et  donum  pœnitentiœ  con- 
«  cedi'ns,  crimina  et  peccata  eliam  ingentia 
«  dimiitil.ii  Déclarai  insuper  sancta  Syuodus 
quùd  oplaret  Ecclesia  ut  omnes  Missa;  assis- 
lentes,  essent  in  statu  et  dispositione  comnui- 
nicanJi  roaliter  et  do  facto  cum  sacerdole  célé- 
brante, proul  facicbant  primi  Cbristiani.  Dicil 
insuper  quod  Missse  in  qiiibus  solus  sacerdos 
commuuical.  sacramcntaliter,  l'crè  communes 
censeri  debent,  partim,  quod  in  eis  popultis  spiri- 
tunliler  communicet,  etc.  ;  qui  aulem  retincl  af- 
feclum  ad  mnrtalc  peccaluni,  nec  elicit  actum 


conipiinclionis  et  conlritionis,  verè  non  est  in 
statu  ac  dispositione  coramunicandi  spiri- 
lualiier. 

Quamvis  igilur  absolulèhoc  non  sit  necessa- 
riuni  ad  satisfaciendum  sallem  quoad  substan- 
tiam  pr;eceplo  sanctificandi  diem  feslum  et  au- 
diendi  sacrum,  ila  ut  qui  omiltit  actum  con- 
trilionis,  non  proplerea  peccet,  videiur  tamen 
rcquisilum  ad  digne,  meriloric,  et  ut  oporlet 
iniplendnm,  ut  scilicet  ohlineatur  finis  à  Dct) 
et  ab  Ecclesia  intentus,  in  hujus  pra'cepti  im- 
)iositione,  et  ul  lionio  illius  obscrvationis  fru- 
ciu  non  privetur,  nec  se  exponat  periculo  non 
altendendi  divinis,  proul  lenelur  dtmi  sacro 
assistil.  VideCajelanum  in  Summà  v.  Contriiio; 
finis  lamcn  non  cadil  sub  prœceplo. 

Quaires  secundo  ulrùm  islo  praîceplo  obli- 
gentur  honiines  ad  non  peccandum  in  die  fes- 
to,  ila  ut  laie  peecatum  coniineat  specialem 
malitiam  conira  Heligionem  in  confessione  ex- 
plicandam  '!  v.  g.,  an  qui  die  Dominico  forni- 
catur,  uno  actu  duplex  conimillal  peceatum  , 
nempe  contra  casliiaiem,  et  aliud  contra  san- 
ctificaiionem  sabbali  ? 

AKIrmanl  Alensis,  Lyranus,  Angélus,  Jhijor, 
Adrianus,  D.  Alberlus  Magnus,  D.  Bonaventu- 
ra,  D.  Aniouinus,  Gerson,  Scolus  Medlna,  M- 
dcr,  Corduba,  Abulensis,  et  alii.  Quia  scilicet 
lune  peccaus  facit  injuriam  tempori  sacro,  illud- 
queconlaminal,  proindeque  est  sacrilegus,  sicut 
et  qui  i)rol'anal  leniphim,  nul  violai  personara 
sacram.  Eju^dem  sententise  videiur  esse  D. 
Thomas  opusc.  .i  de  decem  prœceptis  in  lerlio 
prœcepto  S  2,  ubi  ait  :  lu  festis  debenuis  cavere 
culpam.  Jeremise  7;  Custodile  animas  vcstras  et 
noliie  portare  pondéra  in  die  sabbati, onusscilicel 
animai  vel  pondus  nialum  et  peecatum.  Psalm. 
37,  in iqui laies  sicut  om(s graie  gravalœ  sunt  super 
tne.  Item  quia  omne  peccalum  estopusservile, 
Joaunis  8  :  Qui  facit  peecatum,  servus  est  peccati. 
El  ideo  conira  hoc  pra;ceplnin  facit,  quisquis 
in  sabbato  (leccal.  Isaiae  1,  v.  14  :  Snh!<ni:imet 
fcstii'ilales  vestras  non  feram,  quare  ?  quia,  ihj- 
qui  sunt  cœlusvestri,  etc.  Idem  clariùs  et  for- 
liùs  asiruitS.  duclor  2-2,  q.  122,  art.  4,  ad  3, 
ubi  distingiiil  triplex  opus  servile.  Priniuni  quo 
honu)  servit  peccalo,  juxta  illud  :  Qui  facit  pee- 
catum senus  est  peccati,  et  sccundùm  hoc, 
onme  opus  peccati  dicilur  servile.  Sccunda  ser- 
vilus  est  quà  homo  servit  homini  per  opéra 
corporalia.  Terlia,  est  quà  homo  servit  Deo 
per  opéra  lalriae.  El  po^tea  suhdil  S.  doclor, 
quôd  opéra  quae  dicunUir  servilia  primo  et  se- 
tundomodo,  coiilrariantur  ohscrvanlia;  sabbih 


3i9  TLUril 

li,  in  quantum  impediunl  operatiouem  honii- 
nis  ad  divina  :  et  quia  linmo  niagis  inipedilur  à 
rébus  divinis  per  opus  pcccali,  quàni  pcr  opiis 
Jicitum,  quamvis  sil  corporale ,  ideo  niagis 
conliahoc  prœceptum  agit  qui  peccaldiefeslo, 
quiuii  qui  aliud  cor|iorale  opus  licitum  facil. 
l'nde  August.  in  lib.  de  deceni  Cliordis,  ait  : 

<  Quod  meliùs  facerel  juda'us  in  agio  suo  ali- 

<  quid  utile,  quàni  si  in  tlicatro  seditiosus  exi- 
1  stcret,  et  meliùs  feminœ  corum  die  sabbati 
«  lanaui  facerent,  quant  quod  tolà  die  in  neo- 
«  mentis  suis  irapudicè  sallarent.  »  Hsec  D. 
Thomas.  Item  Caiecbismus  concilii  loco  cita- 
to  §  51,  postquàm  ostendit  omne  servilis  ope- 
ris  gonus  ex  prœcepto  lune  esse  vilandum  , 
quia  menteni  nostram  à  divino  cullu  abstrahil, 
statim  subdit  :  Qitb  iiiagis  peccala  à  /idclibus 
siinl  vitanda,  qurn  non  soliim  tmimum,  à  divina- 
riim  reruin  studio  avocanl,  scd  nos  à  Dei  amore 
prorsiis  scjungtinl.  Cilatque  I).  August.  tract.  3 
in  Joaun.  et  in  Psalm.  5"2,  serm.  1,  et  in  lib. 
de  decem  Cbordis  cap.  5. 

Quidam  recentiores  id  limitant  iu  casu  quo 
fidelis  eà  die  Eucbaristiam  sumpserit  :  lune 
enim  si  grave  peccalum  v,  g.,  fornicationem 
commiltat,  icnetur  banc  circumstantiam  in 
confessione  explicare  ;  tùm  ob  gravera  irreve- 
rentiam  ac  ingratitudinem ,  tùm  quia  defuit 
ollicio  et  obligationi  vitandi  occasiones,  scurri- 
lia  ,  et  vana  ,  et  assistere  Cbristo  hospiti  san- 
clissimis  exerciiationibus  ,  atque  aetionibus  ; 
tùm  denique  quia  peccatum  istud  videtur  ba- 
bere  specialem  turpiludiuem  et  repugnantiam 
cum  boc  Sacramento.  Alii  voluut  esse  circum- 
stantiam temporis  necessariô  confilendam  quan- 
do  peccalum  énorme  commilteretur  in  die  n)a- 
ximè  solemni,  ut  in  Parasceve,  puta  si  comœdiae 
et  ludicra  speclacula  exercerentur  :  id  enim 
csset  res  impia,  gravis  irreverentia,  et  contra 
Ecclesise  probibitiouem.  ÎSegant  verô  Cajeta- 
nns  in  utràque  Sumnià,  Sotus,  Sylvester,  Na- 
varrus  et  alii  :  tùm  quia  peccatum,  non  dici- 
tur  opus  servile  propriè,  sed  tantùm  raelapho- 
ricè,  uiuie  non  probibetur  hoc  pra;cepto,  licet 
contrarietur  lini  illius,  abstrahendo  et  avocan- 
do  mentem  à  divinis  ;  imô  magis  impedit  bo- 
minem  à  rébus  divinis  opus  peccati,  quàm  opus 
servile  de  se  licitum,  ut  ait  D.  Thomas  ;  qui 
proindè  ifiiendit  quôd  opus  peccati  sil  solùm 
contra  linem  pra^cepli,  non  verô  contra  ejus 
subslantiam  i  unde  non  .sentit  D.  Thomas 
licccatuni  coniuiissum  in  die  festo,  esse  contra 
praeceplum  sanclilicationis  illius ,  quia  finis 
prsecepti  non  cadit  sub  illo  priBcepto.  Iieni  lo- 


Pi;/ECKPTI, 


3SÔ 


co  citaio  in  responsione  ad  \,  exponens  aur- 
loriiaiem  D.  Ambrosiidieenlis,  quod  lex  prohi- 
bci  bondnem  in  sabbato  gravari  pecculis  , 
ail,  quod  cessare  à  peccalo  perlinet  ad  seii- 
sum  moralcm,  sou  mysticuni  hujus  prnccepli. 
Iwm  in  3  sent.  disl.  57,  q.  1,  arl.  5,  q. 
2,  ad  2,  expresse  dicit  quôd  peccala  niysli- 
cé  dicunlur  opéra  servilia,  et  non  propriè. 
Nam  nullus  est  servus  sui  ipsius,  sicut  ncc 
justitia  propriè  esse  potesl  in  ordinc  ad  se- 
ipsum. 

Conlirmalur  ex  Cajetano;  Solus  cullus  exte- 
rior,  puta  audire  Missam,  etcessatioà  servilibus 
operibus,  cadit  sub  hoc  proeceplo.  Ergo  id  so- 
lùm quod  conlrarialur  directe  exteriori  cultui 
Dei,  est  conira  boc  prseceplum;   hoc  auleni 
est  opus  servile  propriè,  non  verô  omne  pecca- 
lum :  elarè  enim  liquet,  qLiôd  sicut  saïutilali 
sacerdolis  non    conlrarialur  quodiibet  pecca- 
lum ,  scd  iilud    lanlùm  quod  conlrarium  est 
ei  ad  quod  sanciilicaïus  est,  puta  si  perculiat 
seipsum,  aut  abulalur  sacerdolio,  clhujusmo- 
di  :  ila  sanclilati  temporis  deputali  ad  csterio- 
rcmcullum  non  conlrarialur  quodiibet  pecca- 
tum, sed  illud  tantùm  quod  illum  cultimi  adi- 
niit  aut  violai ,  et  directe  répugnât  sanctillca- 
tioni  illius;  ulsi  liataliqnid  non  perse  illicitum, 
sed  in  contemplum  l'esli ,   et  inientione  illud 
violandi ,  si  exerceatur  opus  servile  ,   si  iMissa 
non  audiatur,   etc.  —  Respondeo    igitur    ad 
quœstionem,  non   omne  peccatum  in    die   fe- 
sio  commissnm ,  induere   maliliam  sacrilegii  ; 
ideôque  hujusmodi   circumstantiam  temporis 
sacri   nequaquàm  nuiiare  speeiem,  ne(pie  ila 
nolabililer   aggravare,  ut  sit  necessariô   dele- 
genda   ac  explicanda   in    confessione.    Ratio 
est,  quia  etsi  peccare  mortaliter  in  die  festo, 
sil  contra  hnem  extrinsecum  sanctilicalionis 
sabbati,  et  ex  boc  aliquantulùm  augralur  culpa, 
quia  lamen  non  impedit  cultum  Dei  exiernum 
qui  cadit  sub  praeceplo,  nec  illi    conlrarialur 
directe,  neque  est  opus  propriè  servile,  ideô 
non  est  iransgressio  fesli ,   neque  contra  reli- 
gionem.  Ideô  aulem  luxuria  in  pcrsonà  sacra 
induit  maliliam  sacrilegii,  quia  est  contra  vo- 
tum.  Item  per  efl'usionem  volunlariam  et  pec- 
caminosam  seminis  et  sanguinis  bumani ,  ideô 
profanatur  locus  sacer,  quia  ex  slaluio  eccle- 
siasiico  ila  ordinatur,   sicut  et  quamio  in  eo 
commitiiiurrurtum,  aul  res  sacra'  Curlo  subri- 
piuntur,  ob  scilicetinjuriam  quœ  illis  inferiur. 
Nihil  autem  taleextat,  nempe  nec  voliini,  ne- 
que  slalutum  ecclesiasticum ,  aut  praHe|ilum 
respecta  tenqjoris  sacri.  Ergo  peccauim  non 


55»  EXPOSl 

erit  sacrilegiiini,  ex  hoc  prœcisè  quôd  sit  per- 
pelralum  in  die  feslo  ;  aliquaniulùm  lanieii 
aggravalur  per  iioc  quôd  sit  conira  linem  Imjus 
proecepti,  averlendo  nienlem  noslram  ab  iiile- 
riori  Dei  eiiliii,  impediendo  ne  quiescal  spiri- 
tualiterin  Deo,  et  non  vacel  rébus  divinis.  L't 
enim  ait  I).  August.  serni.  :231  deTemp.,  ideô 
dies  isle  Dominicus  appi  ilalur,  ut  in  co  à  ter- 
renis  operibus  et  inundi  illecebris  abstinentes, 
lanlùni  divinis  cultibus  serviamus,  dames  sci- 
licel  liuie  diei  bonoreni  et  reveienliam.  Hinc 
multùm  repiehendendi  sunt  lideles,  qui  tune 
nedùm  divinis  obsequiis  non  vacant,  sed  pro- 
fana sodalilia,  cLoreas,  tripudia,  tlieatialia 
exercent,  labernas  et  iudos  fréquentant,  ebrie- 
latibus,  dissolulionibus  et  iinpudiciiiisse  iui- 
raergunt,  magisque  Deuni  olfondunl  quàm  iii 
reliquis  liebdoniad*  diebus,  quasi  dies  Doini- 
nica  sit  lurpium  acluuni  senlina,  potiùsqiie  di- 
cata  diabulo,  quàin  vero  Deo.  Unde  Cyrillus 
Alexand.  lib.  8  in  cap.  S  Joannis  exclanint  : 
«  Idncesl,  ô  Christiani,  celebrare  dieni  lestum, 
c  indulgcre  ventri,  et  incoiicessis  volupialibiis 
«  liabenas  laxare,  in  irrisioneni  divini  nominis 
I  et  diei  prajvaricaiionem  ?  >  et  Teriullianus 
conquenlur  (|u6d  occusio  luxuriœ  pklus  depula- 
tar.  Deus  ipse  bujusniodi lesta  detestans,  ait  Isai. 
1  ;  Catendas  vesiras  et  sulfiniiiiates  otiivit  anima 
mca,  facla  sunt  wilii  nwlesla  ,  laboravi  susliiiens. 
Et  .Maiacli.  i  :  Ecce  ego  projiciam  vobis  bra- 
chiiim,  et  dispergam  super  vidlum  stercus  solem- 
nilatuni  vesirurum. 

^otale  verba  hiec,  solemnitates  restras,  non 
meas;  quasi  sic  Deus  exprobrarcvelit:  Solenini- 
latcs  sunt  vestr;e,  quia  vestris  voiuplatibus 
consecrâstis  et  insuiniiis  ;  non  meae,  quia  non 
niibi  meoque  cullui,ised  pniiiis  offensœ  ac 
contenipiui  dicalis,  nccmeaui,  sed  vestram  vo- 
luptateni,  ac  voluntateni  perlicitis;  vestraser- 
go  solemnitates  ferre  nequeo,  eas  ahliorret 
anima  uiea  lanquàm  stercus  fa'liduni,  amaru- 
lento  peccatoruni  vestroruui  fœlore  conspurca- 
tas;  nec  audilis  voc^ni  nieaui,  quà  clanio  : 
Videte  ut  sabhalnm  meum  ciislodialis,  quia  siiinum 
est  inler  me  et  vos  in  generalionibus  vestris ,  ut 
scialis  quia  eijo  Domiiots  qui  sauclifico  vos.  Et 
iteriun  ;  Saucti  eslote,  quia  ego  sauctus  suiii.  Sed 
potiùs  tune  auditis  voceni  ninndi ,  carnis  et  Sa- 
lana;  ad  vana ,  ad  obscœna ,  ad  inipia  illeclan- 
liuni,  iia  ut  dies  fesli,  non  niibi,  sed  Veneri , 
Bacclio,  Adonidi ,  Saianx  dicati  et  consecrati 
videantur. 

Ceriè  eoniodo  quo  diesfcsti  nunc  celebran- 
lur,  diceres  potiùs  dissolulionibus,  ludis,  volu- 


nO  352 

ptalibus,  rixis,  ebrietatibus,  blaspbemiis  aliisque 
impielatibus  esse  dicatos,  quàm  divino  cultui, 
pietati,  el  sanctilati  christianic.  Longé  enim 
plura  tune  committi  pcceata  ,  quàm  in  cseteris 
omnibus  h(>lidoniad;e  diebus  collectimsumptis, 
experientià  comprobatur.  Idquc  provenit  ex 
hoc  quôd  ciini  plerique  bomines  durante  heb- 
domadà  laboriosis  operibus,  aut  negotiis  occu- 
pentur,  non  tanlas  habeni  peccandi  occasiones: 
diebus  autem  ilominicisaut  festis, genio,  ac  otio 
vacant,  quod  mullam  malitiam  docet  et  inge- 
ril,  multorunique  scelerum  occasio  est,  ac 
fomenluin.  Vidcmus  nanique  plebeios  ac  me- 
chanicos  liomines  illis  diebus  indulgere  ludis, 
comessalionibus,  indeque  blaspbemiis  ac  con- 
leniionibus;  suaque  prodigere  necessaria  sus- 
tentation! uxoris,  ac  familiae,  et  quod  per 
totam  liebdoniadam  laborando  lucrati  sunt, 
panels  lioris  tune  deglutire. 

Mulieres  totum  feré  lempus  matutinum  or- 
naïui  corporis  insuniunt  ac  superba;  vanilati 
dedicant.  Postea  ad  ecclesiam  accedunt ,  pom- 
paticè  ingredientes  domuni  Domini.  Non  tani  ut 
orationi  ac  culiui  diviiso  vacent ,  quàm  ul  vi- 
deant,  et  videantur  :  reliquum  verô  diei  cura 
juvenibus  disciurunt,  amaloriis  conversation i- 
bus,  (piandoqucei  inbonestis  ludis, aut  clioreis 
operamdant  :  i  l'rsestarelque  s;epiùs,  Augusii- 
i  110  teste,  vel  juvenes  stivam  aratri  ducere , 
«  vel  puellas  lanain  facere  ,  el  colum  irabere, 
«  quàm  in  bis  ludis  periculosè  saltare.» 

ConcludimusbisceCajetani  verbisin  Snmmâ  : 
Quôd  liiel  eum  abstinenlià  à  scrvilibus,  solius 
Miss;e  cullus  sullieiat  in  festo  ad  evitanduin 
morlale  peccatum ,  tenentur  lamen  fidèles 
diem  expendere  in  divinis  laudibus  ,  sallem 
eundn  ad  pra;dicationem  el  ad  vesperas.  Unde 
qui  l'estos  dies  post  Missam  vanè  consumunl 
ludendo,  jocando,  otioséque  vagando,  aut  ve- 
nando,  speclaculis  inlendendo,  et  hujusmodi  : 
licet  ex  ipsis  operibus  ,  ulpotè  non  servilibus , 
morlale  non  incurraut,  ex  omissione  tamen  di- 
vini ciiltùs,  ad  quem  festa  instituta  sunt,  gra- 
viter peccant  (1),  quia  non  reddunt  quse  sunt 

(I)  Non  eonveuit  inler  tbeologos  quale  sit 
nbjeelum  totale  logis  de  sanctilicatione  diei 
Dmijinice  el  fesiorum  in  quantum  lex  illa 
consideratur  ut  positiva  ;  dubilant  an  habere 
debeamus  reos  peccali  niortalis  qui  prseter 
Missam  nulli  alleri  religionisoperi  incumbunt, 
en  ipso  solo  quod  omiliaiil  cuitum  divinum  ad 
qnem  (esta  ordinata  smil.  Convenientissimum 
quideni  est  ul  lideles  diebus  festivis  verbum 
Dei  audiaiit,  vespertiuis  iniersint  olficiis,  acti- 
biis  pieuitis  vacent,  el  mcritô  rcprebensibiles 
sunt  ii  qui  lios  dies  otio  absunuiut;   verùm. 


553 


TF.KTll  l'n.i; 

I 


Dei  Deo;  et  quia  quaniùm  est  in  se,  ritliculo 
exponunl  chiisiiaiia  lesta,  juxla  illntl  :  Yidemnt 
eam  hostes,  et  deriserunt  sabbala  ejiis.  Et  lioc 
piîccipiiè  tangit  viros  graves  et  laajoies  et  do- 
minos :  cieteri  iianique  eos  imilaiilur.  Ha;c  Ca- 
jclanus  V.  In  feslo  licita.  In  Une,  et  2-2,  q,  122, 
art.  4,  in  printipio,  ail,  qiiôd  F^cclosia  quantum 
ad  lenipus  et  opéra  ,  posset  aliter  ilclerniiiiare 
in  observationc  l'estoiuui.  Subdiique  li*c,  ver- 
ba  :  Et  licet  quoad  opéra  praescripta  nulia  ap- 
pareat  necessaria  uniiaiio,  lanien  quoad  leni- 
pus mullis  videtur  quôd  oporterel  lestuni  esbC 
soliiin  nianè,  etusque  ad  ineridiem  taniùui.  Et 
hoc  propter  eoainiuuiter  accidenlia;  quia  post 
prandium  in  feslis  eomuiunilcr  couuniUiiutur 
infinila  peccata ,  quae  aliis  diebus  nonfiunt, 
nec  fièrent,  si  lieerel  laborare,  etc. 

Heu  luiseria  miseriaruni,  ut  nc(|ueat  beus 
integrum  hebdomadae  diem  sibi  diealuui ,  to- 
luuique  suc  culUii  niancipaium  à  Cbrisiianis 
obtinere!  <  Si  eniui  jussisset,  inquii  Calechis- 
1  mus  romanus  §  56,  nos  quolidiè  silii  religio- 
«  nis  cullum  tril)uere,  nonne  pro  suis  crga  nos 
•  beneflciis,  quae  niaxinia  et  inliniia  suiit,  om- 
«  nis  opéra  danda  csset,  ut  prompto,  alacriquc 
<  animo,  ejus  diclo  audientes  essemus?  nune 
I  verô  paucis  ad  ejus  tultuni  instilutis  diebus, 
I  non  est  cur  nos  négligentes  atque  ddliciles 
I  in  ejus  functione  sinms,  quod  sine  gravis- 
«  simà  culpà  prxterire  non  possumus.! 

Articuus  II. 
Ah  et  quivnam  opéra  animœ  siiit  prohibita  in  die 
festo. 
Sola  opéra  servilia  inhibentur  in  die  festo, 
prout  colligilur  ex  cap.  23  Levit.  Opus  autem 
servile,  inquit  D.  Thomas  2-2,  q.  122,  art.  i, 
ad  3,  dicitur  à  servitule  quà  homo  servit  ho- 
niini  :  homo  vero  est  alterius  seivus,  non  se- 
cundùm  mentem  ,  uipoté  qua;  libéra  manet, 
sed  secundùm  corpus.  Et  ideo  opéra  servilia 

quùm  nihil  in  specie  prœceperit  Ecclesia  sub 
gravi,  pr«ter  audilioneni  .Missa;  et  cessatio- 
nem  ab  operibus  servilibus,  multidocent  theo- 
logi,  illuni  de  quo  agitur  non  peccare  niorla- 
liler  ,  qualeniis  legis  p<,sitivœ  iransgressorem , 
licet  possit  sub  alio  respeclu  se  reum  culpa; 
lethalis  conslituere,  nimiriim  aui  ratione  scan- 
dali ,  aut  nimià  salutis  negligenlià,  aut  quia 
non  curât  de  lis  addiscendis  quae  scire  dcberet 
et  tamen  ignorât.  Hinc  illi  theologi,  ubi  expo- 
nunl objecium  praecepii  de  sanelilicatione  les- 
loruni,  silent  de  obligalione  ad  quara  alludere 
videtur  Cajetanus,  et  solùm  hortaniur  fldeles 
ad  pietalis  exerciiia.  (  Vide  hanc  qusestionem 
fusé  discussam  in  appendice  II  ad  ealcem  vo- 
luminis.) 


cEPTi.  m 

secundùm  hoc  dicuntur  opéra  corporalia  in 
qiiibus  unus  homo  alleri  servit  :  sicque  nul- 
lius  spirilualis  aclùs  exercilium  est  conlra  ob- 
scrvanliam  sabbati ,  puta  si  quis  doceal  verbo 
vi'l  scripio.  Inde  num.  28  dicit  glossa  ,  quod 
labri  et  hujusniodi  artiUces  otianlur  in  die  sab- 
bati :  lector  autcin  divinaî  legis,  vel  doclor  ab 
opi're  suo  luin  desinit.  Nec  lanien  contamina- 
lur  sabbaium  :  sicul  sacerdotes  in  templo  sab- 
baium  violant,  et  sine  crimine  sunt.  Hactenùs 
0.  ïhonias. 

Nec  obstal  quod  interveniat  opus  corporale 
lanquàni  spirilualis  actùs  exercilium  ,  ut  scri- 
bere  ad  doeendum  vel  discendum,  vel  ad  signi- 
licandum  alteri  perlilleras,  consilium  dare  ver- 
bo vel  scripto  ,  légère  in  seholis  non  solùm 
ilieologiani,  sed  et  pbilosophiam,  et  quamcum- 
que  aliam  licilam  scientiam,  consilia  et  electio- 
nés  (acere,  ac  similia;  non  enim  per  hoc  desi- 
nunt  esse  mentis  opeia;  et  cùni  ad  exierioreni 
niateriam  perflciendam  non  ordinentur,  prout 
ariium  mechanicarum  exercitia  materiam  per- 
liciunt,  pula  lanam,  linuni ,  ferrum  ,  lignuni, 
etc.,  procul  dubio  licila  sunt  in  die  festo  ;  quo- 
niain  nihil  boruni  est  opus  servile ,  nec  inter 
proliibila  ab  Ecclesia  computanlur.  Imô  ex  hoc 
capile  excusari  videntur  qui  diebus  feslis  pi- 
cluris  inspiciendis  vacant,  non  ut  pingant,  sed 
ut  delincando  discanl.  Et  arcliimagistri  qui 
désignant  in  cliartà  quomodo  aliquid  sil  ."abri- 
eandum  ,  ad  instruendum  aliquid  de  future 
opère  :  haic  enim  spirilualis  poliùs  est  exerci- 
laiio,  non  operis  niechanici,  sed  dotlrinoe  et 
disciplina;,  lia  Cajetanus  in  Sumnià  v.  Fesiuni. 
Verùm  id  limilarem,  quando  intervenil  raiio- 
nabilis  causa.  Sic  Uoniœ  vidi  niultos  piclores 
in  feslo  corporis  Chrisli  delineantes  in  chartâ 
pulcliras  imagines,  et  praesertim  in  Vaticano 
picturas  egrcgias  textiles  slromalum  in  exle- 
riori  deambulatorio  loto  illo  die  publiée  expo- 
siias  :  idque  liciiè  facere  non  est  dubium  ;  quia 
tùm  posiea  hujusniodi  perislromala  ex  hoc 
loco  publico  amoveantur  et  occludantiir,  non 
suppeteret  ipsis  anipliùs  facultas  adJiscendi, 
et  talia  extraordinaria  opéra  retrahendi  ac 
imiiandi.  Per  se  tamen  loqueiido  non  videntur 
excusari,  qui  in  die  f  sto  désignant,  vel  inchar- 
lis  delineanl,  quœ  posiea  sunt  fabricaturi 
quia  opus  piiigendi  de  se  est  servile,  nec  con- 
dilionem  servililatis  exuit  ob  inlentionem  ad- 
discendi  artem  ;  alioquin  ciiam  liceret  quamli- 
bet  arlem  mechanicam  in  die  feslo  exercere 
ad  eam  addiscendam  ;  quod  nullus  dixil  :  non 
uego  tamen  quin  liceal  arlis  mechanicae  et  ser- 


■3BS 


EXPosirio 


SS6 


vilis  rogulas  aililiscere  ,  ac  memoria;  mandare, 
quia  id  non  esl  opus  servile. 

Idem  Cajelanus  supra  locum  D.  ThomsD  in 
iiiiiio  adducUiiD,  liane  regulam  assignat,  nem- 
piï  ([uod  in  proposito  non  sullicit  quod  acliis 
siiil  spiriluales  ex  principio,  sed  eliam  roqui- 
rilur  ut  sinl  laies  ex  lermino,  seu  quôd  princi- 
paliter  ordinenlur  ,  et  per  se  leiminentnr  ad 
aliquid  spiriluale  :  iia  quôd  aclio  à  principio 
spirituali  proveiiiens  per  corporale  inslrumen- 
linn  ;  ad  lioc  ul  ilicalur  spiritualis,  debeal  per 
se  ordinari  ad  spirilualem  passionem  inferen- 
dam  ,  sicut  actio  doctrin;e  ordiiiatur  ad  cau- 
saudam  diseiplinam,  qu;e  est  opus  spiriluale; 
aeliones  verô,  quse  per  se  ordinantur  ad  cor- 
poralem  passionem  inlercndam  ,  seu  ad  exte- 
riorem  materiam  perliciendam,  non  computan- 
tur  inter  spiriluales  ,  quamvis  sint  à  principio 
spirituali ,  ut  palet  de  arlihus  mechanicis  :  ars 
enim  esl  virtus  inlelleclualis ,  ut  osiendiiur  6 
Elliic.  Quia  lanien  ordinantur  ad  perfectionem 
corporalium  operum  ,  ideô  earum  exercilalio- 
nes  non  sunl  aclus  spiriluales.  Hinc  infert 
quôd  sicut  licilum  est  docere  philosopliiani  et 
cseieras  disciplinas  ,  ila  liciltim  esl  advocatis 
prneslare  palrocinium,  quantum  est  ex  génère 
opcris  ,  quia  ordinalur  ad  nolitiam  cl  persua- 
sionem  veritatis  causae  :  constat  autem  nosse 
et  persuadere  ,  spiriluale  quid  esse  :  ex  prolii- 
bilione  tamen  Ecclesiaî  aclus  iste  spiritualis 
nequit  licite  in  die  festo  exerceri  :  benè  potest 
advocatus  dare  operam  sludiis  causa  liiiuin, 
scribere  qtiibus  sluduil ,  informare  privatim 
judiees ,  consilia  dare  ,  aliaque  prœstare  qu* 
sine  sirepitu  judicii,  fieri  possunt  et  soient. 

Infert  quoque,  eivibus  licilum  esse  ad  con- 
silia convenire  et  eligere  ad  olïicia  diebus  l'e- 
slivis,  quoniam  consiliari  et  eligere  sunl  opéra 
animx.  Nec  refert  quôd  tendant  ac  lernnnen- 
tur  ad  negolia  teinporalia.  Hi«c  enim  tanlùm 
niaterialiter  se  liabenl  ad  eleclionem,  quaî  per 
se  et  formaliler  est  terminus  consilii.  Infert 
ad  hue  ,  quôd  licel  scribere  non  sit  de  génère 
suo  aclus  servilis,  sed  communis  liberis  cl  ser- 
vis, et  prout  esl  species  quaedam  lociilionis 
permanenlis,  sil  aclio  libéra  :  quando  lamen 
non  egredilur  lalitudinem  corporalls  operis, 
sicut  niechanicum  quoddam  opus  ,  ul  pingere 
et  sialuam  lacère,  lune  est  opus  servile.  Hinc 
Iranscribere  esl  illicilum  in  die  festo ,  quo- 
niam mccbanicuni  ,  et  corporalis  operis  limen 
non  excedit.  lia  Cajelanus.  Quidam  id  limitant 
in  casu  quo  quis  propter  lucruni  iranscriberet 
jibros,  proeessu'i,  iusiriimcnla,  etc.,  nisi  esset 


pauper,  aut  nisi  ex  causa  curaret  aliquid  brevi 
tempore  transcribi,  aliàs  non  babilurus  copiam 
scripturaî ,  quâ  maxime  indigeret.  Alii  distin- 
guunt  de  actione  transcribendi  quoe  fit  ad  inde 
ernendum  senstmi  spirilualem  ,  quo  projiria 
Iranscribentis  aut  allerius  mens  illuslretur. 
El  de  actione  quà  quis  uteretur  exeniplari  ad 
illud  tanlùm  inalerialiter  imitandum  quoad 
cliaraclerum  efformationein.  El  docent  priraam 
iranscriptionein  in  die  festo  esse  licitam ,  ne- 
dùm  si  fiai  gratis  et  ob  reereationem  ,  sed 
eliam  si  fiai  ob  lucrum  temporale  ,  quia  nul- 
lum  opus  de  se  libérale,  ob  lucrum  et  finem 
operanlis  lit  servile  :  bœc  autem  transcriplio, 
non  secùs  ac  scriptio  est  actio  inentalis  ac  spi- 
ritualis ,  et  per  accidens  esl  quôd  fiai  intentio- 
ne  lucri.  Secundam  verô  esse  illiciiam  elianisi 
liai  gratis,  quia  est  operari  niechanicc,  pcrin- 
de  ac  characteres  depingere.  Unde  peccant 
iranscribenles  ac  pingentes ,  nisi  ex  circuni- 
slanliis ,  ex  benignà  Ecclesiaî  permissione  ac 
moraliquàdam  neccssilate,  ne  boniinestolà  die 
olio  vacent,  excusentur,  ipsisque  indulgeatur 
ut  causa  recrealionis  ad  reficiendum  animuni 
per  aliquod  brève  tenipus  bujusmodi  opéra 
exercere  valeant.  Hinc  infcrtur  arlem  lypogra- 
phicam  esse  à  fortiori  niecbanicam  et  servilein; 
quia  tam  ipsa  coordinatio  characlerum ,  quàni 
corum  impressio  in  cbarlà  lendit  ex  se  tanlùm 
ad  nialerialem  illorum  figuralionem ,  ul  in  pa- 
pyro  reprœsenlentur  :  este  quôd  remotè  ex  illà 
coordinalioiie  ei  impressione  resuliel  nieuiale 
siguum  ad  illustranduni  aninium  ;  qu;e  esl 
eliam  ratio  cur  pingere  hisloriam  in  labelià , 
aut  ligurare  in  aulaio,  sil  opus  niechanicum, 
etiamsi  id  remotè  tendat  ad  conservandam 
memoria;  hisloriam  quam  rcpraîsentanl,  quia 
esl  labor  quidam  manuuni  ordiiiatus  immédiate 
et  proximè  ad  lucrum  et  corporis  suslentatio- 
nem  ,  non  secùs  ac  alla  oflicia  inechanica ,  rec 
fit  inimediaiè  ad  docenduin,  vel  ad  discendiun, 
aut  ad  aliquid  s|)irit:iale  et  liborum  tanquiini 
ad  finem  proximum. 

Jure  ecclesiaslico  quatuor  ha^c  in  die  fcsio 
exerceri  prohibenlur,  quamvis  non  sinl  opéra 
servilia.  Nempe  placiluin,  seu  judicium  civile. 
Judiciiim  crim'male,  seu  ad  morlem  pœnani.  Sa- 
cramenlmn ,  seu  juramenlum  publiaim  ;  nisi  pro 
pace  aliàve  necessitale,  ila  ut  umnis  sirepitus 
judicialis  in  die  feslo  inhibeatur,  nisi  nécessi- 
tas urgeat ,  aut  pielas  suadeal.  Tandem  Slerca- 
tiis,  ut  habctur  titulo  de  Feriis.  Cùm  enim  isla 
meniem  abducanl  à  divinis,  et  liomines  impe- 
dianl  à  sanctilicalione  feslorum,  meritô  ab  Ec- 


U7 

clcsiA  luiic  pi'oliibcnliti'  exerceri ,  ulpolù  jur- 
gùs,  claiiiorihiis  el  dislractionibiis  obiioxia. 

Primo  igiliir  proliibetur  jiulicium  forense, 
ac  ôlrepitiis  judicialis  litiuiii,  seu  qu;t!cumque 
pcrliiieiil  inirinsecè  ad  acla  jtidicii,  ad  lorma- 
lioiiein  piooessrts,  cilalioneiu  partium,  audi- 
lionem  testium,  senleiilia;  pi-olulioiiem  :  ila  ut 
facla  in  die  festo  censeantiir  luilla  et  irrita. 
Ça\\.  Conqaestus.  Et  I.  ut  iit  du'.  Cod.  de  leriis. 

Secuudô  jiiiiiciura  criminalc  ,  per  quod  iii- 
lalligiiur  sealeiilia  morlis  ,  aut  alia  tpiaevis 
Cûrporalis  pœiia.  SeuteiUia  igitui'  illicite  et  in- 
validé pi'oleitui"  in  die  lesto  ,  tain  in  causa  ci- 
vili ,  qnàui  criuiinali,  làm  in  spiriluali  (juàm 
lenipurali.  iNiliiioniinùs  subeàproliibilioiic  Ca- 
jctanus  dicil  non  esse  contentas  exconiraiinica- 
lionis  senteulias,  qiias  prœlati  l'crnnl  inhiliendo 
lie  aliquid  flat ,  quoniani  id  non  est  piocedeie 
aut  judicate,  s(!d  legem  oonderc  ;  à  fortiori  née 
senlcHliani ,  quà  quis  absolvitur  ab  excoinmu- 
nicaiione ,  utpolé  qua;  slrepiluin  judioialem 
nou  exigil.  Sicnl  aulera  senienlia  qiia;  tit  cum 
}udiciali  strepilu  illicita  est  et  invalida  in  die 
(eslo,  ita  et  exccntio  lalis  sentenlia;  ,  cùm  sit 
veluli  terminus  el  couiplemeiiium  illius. 

Sentenlia  arbitrii  lata  in  die  t'esto  est  illicita 
ac  invalida,  ciiui  tiat  modo  judiciali,  qui  tune 
esl  probibilus  :  parles  tamen  inter  se  lillgantes, 
judiceiu  arbilium  in  die  leslo  cominuni  con- 
seiisu  eligere  possunt,  quia  tal''  pacluin  non 
censeiur  aclus  judicialis.  Al  sentenlia  arbilra- 
lai'is  seu  ainicabilis  eompositoris  ,  quse  scilicel 
non  ferlur  juris  ordine  ,  nec  propriè  est  judi- 
cium,  seu  aclus  judicis,  neque  partes  iigal,  li- 
cilaesl  el  valida  in  die  feslo.Citalio  diias  parles 
conliuel,  nenipe  mandaluin  judicis  de  reo  ci- 
tando,  el  lalis  mandati  execulionem.  Iloruin 
quodlibelest  illicituin  ac  invalidum  in  diefeslo, 
cùm  pertineat  ad  sti'epitum  judicialeni.  Testes 
in  die  leslo  neque  reeipi,  neque  exaniliiari  pos- 
sunt, nain  taie  examen  est  aclus  judicialisspe- 
Gtans  ad  torum  eonlenliosum.  Adde  ([uôd  lestes 
non  examiuaniur  nisi  proevio  juramenio,  quod 
uequil  exigi  in  die  festo.  liinc  graviter  peccat 
aolarius  dicta  lestiuin  lune  scriplo  excipiens  : 
similitcr  otiam  qiiando  transcribii  instriinienla, 
aut  coultCLl  coatracius,  eliamsi  privalim  lantùm 
scribal,  iû  cniiu  salis  redolet  slrepiluin  judicia- 
leni,  et  prohibetur  in  concillo  3  Mediolan.  lit. 
de  Ceslorum  Cultu.  Ueiu  Turonensi,  ann.  1583. 
Nisi  oJi  aliquani  necessilatem  aliamve  juslam 
causauilalia  instrumenta  lieri  permillanlur,  ul 
quse  ex  necessilale  testamentorum,  aut  matri- 
nuiulocuut  causa  dltl'ervi  non  possunt. 


TERTll  Hl.EtEPTl.  5S8 

Quibusdam  probablie  videlur  oblalioneni  li- 
belli  conlia  parlem  cilatam  ,  non  esse  illicitam 
in  die  festo;  quia  cùm  non  procédai  à  judice, 
sed  à  liiiganle,  non  est  aclus  judicialis  ,  sicut 
neque  denunliatio  judici  fada  In  die  festo  : 
verùm  ipsa  libelli  oblati  inlimatio  parti  contra- 
ria; auclorilate  judicis  fada,  est  actus  judicia- 
lis ,  qui  proinde  in  die  festo  lieri  non  débet. 
Licita  etiarn  videlur  appellatio  in  die  festo  : 
tùni  ob  raiioneiu  jain  dictain,  tùm  quia  inter- 
ponilur  ob  proi)riam  defensioncm  jure  nalurae 
quolibel  die  licilani  :  thni  ([uia  lieri  polesl  sine 
magno  stnpitu,  et  aliundè  est  les  favorabilis; 
tùm  quia  ssepè  conlingerc  polesl  ob  pauper- 
talcin,  locoruni  dislantiam,  etc.,  ut  nonnisi  in 
die  festo  quis  valeat  commode  appellare.  Jura 
tamen  probibent  ne  in  die  festo  appellationis 
prosecuiio  fiai  ;  quia  hœc  sine  strepitu  judi- 
ciali lieri  iieqnit ,  nec  est  adeô  nccessaria  ac 
ipsa  appellatio.  Urgente  nihiloininùs  necessi- 
lale ,  aut  pieiale  suadente ,  judiciuin  forense 
complectens  formationem  processus,  cxamina- 
lionem  lestium,  citationem  partis,  prolaiionem 
et  execulionem  sentenliœ,  in  die  festo  licite 
validèquc  peragi  polesl.  Unde  si  pcriculuin 
immineat  ne  debilor,  vel  latro  fugam  iirecu- 
perabilitcr  capescat,  slatim  contra  ilbim  [lio- 
cedi  potesl  :  ileni  quando  leslis  aul  jiiilex  alio 
tempore  commode  baberi  non  potest.  Excu- 
saniur  etiam  judices  rurales  qui  in  oppidis  tra- 
ctant causas  civiles  :  nam  paupc^rcs  qui  in  vil- 
lis  degnnl,  nequeunl  à  suis  eonsuelis  laboribiis 
absque  gravi  incommodo  aliis  diebus  abslinere. 
In  quà  tamen  re  mulli  auclores  censenl  con- 
sulendum  esse  summum  pontificem,  aut  sallem 
episeopum  loci,  ul  judicel  de  necessilate  aut 
pietate  requisitâ  ad  boc  ul  judex  vel  nolarius 
liœc  licite  facianl  ac  scribant;  item  jnxla  Caje- 
t.inmn ,  immanilas  sceleris  nolorii  quandoque 
exigil  reum  caplum  subito  suspendi  absque 
processu  el  sentenlia  ,  ul  sœpè  coniingii  publi- 
cis  latronibus  ,  aut  lemporis  seu  belli ,  aul  loci 
condilio  requiril  ul  staliin  eliain  in  die  fcslo 
débita  pœnâ  allicianlur. 

Tertio  jtiramenium  judiciale  prohibetur  in 
die  festo ,  nisi  pro  paee  vel  necessilate ,  qua; 
recloe  ralioni  relinquilur  judicanda.  Ex  D. 
Tbomà  2-2,  q.  811,  art.  10. 

Quarto  tandem  inbibeiur  mercauis  :  implen- 
tur  cnim  lune  homiiies  vociferationibus  ac  dis- 
liaciinnibus,  menleqiie  vagà  et  sanctitate  diei, 
divinoque  culUi  abslrabunlur,  proul  expericn- 
tià  comprob:ilur  :  ideôque  concilia  graviter 
lalia  commercia  prohibent  diebus  feslivis,  man- 


589 


danlque  prailatls  ui  auctonialein  regum  ac 
iinperatonini  iniplorenl  ad  ea  eliminaiula,  ni 
colligitur  ex  concilio  Parisieiisi  lib.  5,  cap.  50, 
in  quo  sanè  eluxit  pielas  cl  zolus  regum  Cliri- 
tianissinioruin  ,  inandanliiini  oliRljliliiis  ,  ut 
curarenl  dies  festos  rilè  observari,  ac  inipcili- 
rent  ne  mercalus  aut  nundinae  in  eis  celcbra- 
renlur,  prouthabelur  in  ordinalionibus  Auie- 
llanensibus  art.  23,  el  Blescnsibus  art.  58,  et 
in  suprcmi  slalùs  el  régis  senalùs  consullo, 
emanato  die  23  niensis  julii  ainii  1666.  Iniô 
D.  Carolus  in  suis  conslitulionibus  mandat,  ne 
diebus  feslivis  nundinaî,  empioria,  mercalus- 
que  agantur,  née  qiii<lquani  liai,  exerceaturve, 
quod  ad  earum  nundinaruin,  vel  niercaliis  ap- 
paraluin  perlineal,  eiianisi  in  diem  proximè 
sequenteni  illsb  cadant. 

Reecnliores  l;»mcn  casuislae  volunt,  quôd 
hic  noniine  niercalùs,  non  inlelliganlur  illi, 
qui  bis  aut  1er  soliini  in  anno  alicubi  celebrari 
soient ,  juxta  diversaruni  regionum  ac  provin- 
ciarum  consuotudincni,  qni  alio  noniine  vocan- 
tur  nundinae,  quia,  ni  constat,  consuetudo  re- 
cepta  laeit  islos  licilos  in  die  feslo,  videnlibus 
et  non  contradicenlibus  pr;elatis  locoruni  : 
unde  laie  jus  pro  abrogalo  iiaberi  potest  ubi 
sic  fit;  iniô contraria  consuetudine  prœvalenie, 
nullibi  forlè  locum  habet.  Verumianien  audien- 
dum  est  sacrum.  Naui  Imjusinodi  consuetudo 
est  odiosa,  uipolè  contraria  juri,  el  consequen- 
ler  non  est  cxtendeiida ,  sed  potiùs  rcsirin- 
genda.  Nolunt  iiisuper  bic  probiberi  eniplioiies 
panis,  vini,  iicrbaruin,  liuctuuni,  aiiaruinque 
rerum  ad  niinulum  speclaniium  ad  viclum  el 
usum  illius  diei,  qua^  passini  emunlur  ubi  in- 
veniuntur  :  non  enini  est  dubiuni  licite  lieri 
juxta  locorum  consueludinem  à  siiperiore  non 
reprobatam ,  seu  nisi  episcopus  aliquid  liorum 
probibcat  aul  reprebendat,  vol  per  loluin  diem 
festum,  vel  usque  ad  certain  horani,  pula  post 
decantalam  majorein  Missam,  etc.,  ex  quo  ca- 
piie  exciisantur  labernarii,  hospites,  laniones 
et  siniiles,  de  quibus  judicandum  est  juxla  con- 
sueludinem à  praelalis  non  rcprelieiisain.  lia 
Cajelanus  in  Sunimà. 

Praelati  enini  Ecclesiariimque  redores  gra- 
viter prohibere  possunt  bospitibus  el  taberna- 
riis,  ne  doraicilium  babenles  in  parocbiali  loco, 
recipiant  in  suis  tabernis,  neque  eis  prasbeant 
panem,  vinum,  aul  quidquam  aliud  diebus  do- 
minicis,  aliisque  feslis,  tenipore  diviiii  lillicii  : 
ac  ipsis  parocbianis  lenipore  praedicto  laber- 
nas  prohibere,  prout  colligilur  ex  concilio  Se- 
nonensi,  an.  1524.  Item  Carnutensi,  an.  1526. 


ÈÏPOSITIO 

hem 


àc 


Parisiens!  ann.  4357.  Rolliomagensi» 
anii.  1581.  Ilem  Turoneiisi,  ann.  1583.  idque 
conlinnauir  ex  conslitulionibus  Aurelianens. 
arl.  23,  et  Blesensibus  art.  39,  proul  refert 
dominus  de  Sainte-Beuve,  doclor  parisiensis, 
toiii.  1 ,  in  variis  Resolulionibus  post  casuni  206, 
ubi  probat  conlravenienlcs  bujusmodi  ordina- 
lionibus peccare  lelhaliler,  ac  incurrere  cen- 
snrani,  si  quoe  ipso  facto  ineurrenda  lala  esset. 
VideSylveslrum  v.  Dominka  dies.  Volunl  itaque 
noniine  niercalùs  boc  loco  inlelligi  actus  mer- 
candi  seu  contractus  einptionum,  vendilionum, 
localionura,  permulationum,  elc.,sive  privalim 
sivc  publiée  ,  vel  publicà  solemnilate  bant. 
Hinc  mercatores  regulariler  et  absqiie  juslâ 
causa  privalim  in  suis  oQicinis  non  aperlis 
vendenles  diebus  feslivis,  non  excusanlur  à 
peccalo.  Ilem  juxla  Cajetanum  in  Summâ,  in- 
lelligilur  mercalus,  juxla  vulgarc  expressum, 
qui  alicubi  singulis  hebdomadibus  celebralur, 
et  vcndunlur  nccessaria  ad  viclum  ;  non  tan- 
lùm  ad  minuluni,  sed  et  in  magnâ  quantitate 
revendiioribus.  Ilem  venduntur  panni,  ferra- 
meiita,  ulensilia ,  animalia ,  aliaque  similia, 
quamdamque  nundinarum  speciein  rcdolet  iste 
mercalus.  El  de  boc  ait  Cajelanus,  qnôd  con- 
suetudine approbalur;  et  ubique  quantum  me- 
niinil  vidisse,  si  die  festo  occurrat,  in  alterum 
diem  traiisfertur.  Verùni  circa  hune  quoque 
mercalum,  altendenda  est  locoruni  recepla  et 
approbata  consuetudo  superiorc  permittente 
aut  vidente,  el  non  conlradicenle,  etiamsi  com- 
mode possei. 

Articulus  III. 
An  omnia  opéra  corporalia  sint  prohibita  in  die 


Opéra  exieriora  in  très  classes  reponi  soient. 
Quœdaiu  enim  sunl  ex  génère  suc  servilia,  seu 
qua;  à  servis  propriè  el  coniniuiiiler  exerceniur, 
qualia  sunl  exercilia  niecbanica,  ut  arare,  fo- 
dere  terrain,  agros  colère,  sucre  ac  vesles  con- 
flcere,  nere,  et  similia,  et  baec  ex  conimuni 
Ecclesix  usu,  ac  doclorum  consensu  prohibita 
sunl  in  die  feslo,  ac  velanlur  expresse Levil. 23. 
Qua;dain  verô  sunl  ex  génère  suo  libéra,  qua- 
lia sunl  artiuni  liberalium  exercilia,  ut  pulsare 
instrumenta  niusica,  coinponere  libres,  légère, 
scribere,  disserere,  etc.  ;  constat  ex  dictis  bujus- 
modi opéra  in  die  feslo  licilè  exerceri  posse, 
eo  (|uôd  non  sint  servilia,  sed  liberalia  ac  spi- 
riliialis  acliis  exercilia.  Alia  denique  sunt  com- 
munia liberis  et  servis  ex  génère  suo.  Et  haeç 


ût3l  ÏIIRTII  P 

in  quantum  lalia  non  sunl  scrvilia,  ncquc  i!li- 
cila  in  die  festo  :  ila  ul  ipsa  opeia  se;  vilia 
quando  Iranseunt  in  communia,  fiant  licita, 
ut  ostcndit  D.  Tliomas  2-2,  q.  122,  art.  i,  ad  2, 
dicens,  quôd  lune  cxuuiiluràconditioncservi- 
lium ,  induuntque  raiioncm  communium  opc- 
rum,  quando  sunl  neccssaria  ad  sahitem  cor- 
poralem  propriam  vel  proximi,  vel  ad  vilaudimi 
damnum  rerum  exleriorum,  etc.  liinc  non  est 
illicitum  in  die  festo  iter  lacère,  navigaro  in 
tluminibus,  eaque  pararc  quoc  ad  usuni  iline- 
ris  sunt  necessaria,  dununodô  non  adsint  cir- 
Cumstantiœ  exigentes  opéra  servilia ,  ut  si 
niagno  cum  labore  ac  nolabili  tempore  mulis 
aut  curribus  lune  imponenda  essent  onera  ac 
supellectilia  ;  vel  si  jumenla  onusta  aut  currus 
onusli  deberent  de  uno  in  alium  locuni  irans- 
fcrri  :  id  enim  per  se  loquendo  est  opus  servile, 
illud(iue  inchoare  in  die  festo,  abusionis  est, 
nec  absquc  justà  necessitate  lune  suscipi  dé- 
bet, sed  in  alium  diem  est  differendum  ac  inei- 
piendum.  Non  tanion  dicitur  inchoare  qui  die 
festo  cum  jumentis  vaeuis  ad  locum  accedit, 
ut  ibi  invcniat  onera  quœ  scquenti  die  susci- 
pial ,  et  déferai  ;  quoniani  hoc  non  est  nisi  iti- 
nerari.  liem  licitura  est  tune  parare  necessaria 
ad  usum  itineris,  ut  cibum,  vestes,  etaliaqui- 
bus  indigel  ille  qui  defertur  in  lecticà,  v.  g., 
qimniam  ista  sunt  accessoria,  ac  per  accidens 
liunl  propter  iter  :  ideoque  sunl  licila  e;uieni 
ralione  quâ  iter  est  licilum.  lia  Cajctanus  su- 
pra locum  D.  Thomae  adductum  in  fine.  Con- 
suetum  niliilominùs  est,  ut  qui  cnm  hujusmodi 
oneribusjam  ilinerisc  dédit,  possilcontinuarc 
veeturam,  nec  teneatur  cum  suo  incommodo 
quiescere  in  locis  ubi  festa  occurrunt.  Unde  à 
fortiori  excusantur  agazones  et  alii  qui  merccs 
publicae  utililatis  causa  sine  morà  transferuni. 
Igilur  si  muliones  et  agazones,  ante  diem  fc- 
sium ,  iter  bonà  fide  inchoaverint  cum  bcstiis 
oneralis ,  excusantur  à  peccato  ,  iter  ronti- 
nuando  diebus  fesiivis  ,  vel  propter  publicam 
utilitalem  ,  vel  cerlè  propter  grave  damnum 
quod  ipsi  paterentur,  si  omnibus  festis  quie- 
scere cogercntur  Consuctndo  verô  iter  in- 
choandi  dielius  festis,  aut  potiùs  abusus,  facile 
admitti  nullo  modo  débet. 

Bellum  item,  juxta  Cajetanum  in  Summà 
V.  Bellum,  exercere  in  diebus  fesiivis  absque 
necessilate,  peecatum  csl,  propter  inquieludi- 
nem  divertenlem  à  sanclificatione  feslorum  : 
non  tamen  csl  mortale  peecatum ,  si  audiiio 
Missœ  absque  légitima  causa  non  omitlatur, 
quia  non  est  opus  servile.  Et  simile  est  judi- 
TU.  xiv. 


li/ECEI'Ti.  SC:I 

cium  de  aliis  diebus,  qnibus  prohibilum  est 
sacris  canonibus  prailiari ,  seilicel  in  Advenlii 
et  Quadragesimâ,  etc.  Exira  de  iirngà  cl  pace 
eau.  treuga,  si  tamen  ista  jura  subsislerent  ; 
nam  abrogata  esse  dicunlur  per  non  usum. 
Igilur  bellum  sive  defensivum  sive  offensivum 
tune  honeslari  potest  ob  necessitalem.  Exeu- 
sari  etiam  videntur  exercitaliones  militares 
quœ  tempore  pacis  diebus  fesiivis  lieri  soient  : 
lum  ob  consuetudinem  non  reprobatam,  tum 
quia  sunt  qu.-cdam  veluli  repr.ieseniaiiones 
privliorum,  et  ordinantur  ad  instruendum  mi- 
lites circa  disciplinam  ac  praeliandi  modum. 
Item  Cajetanus  supra  art.  D.  Thoma;  citatum 
in  fine,  ait  quôd  liidere  cum  globulis  magnis 
vel  parvis  et  hujusmodi ,  saltare,  choreas  du- 
cere,  pulsare  instrumenta  musica ,  aliaque  si- 
milia  per  se  et  in  rigore  loquendo,  si  modico 
temporis  spaiio  fièrent  cum  debilis  circumslan- 
liis  in  die  festo,  licita  essent,  secluso  se andalo, 
et  absque  pravâ  intenlione  aliisque  malis  ad- 
junctis,  cùm  vix  possit  homo  otiosé  absque 
dclectatione  inlegrum  diem  transirc,  ut  dicitur 
Iib.9Ethic.;  sed  quôd  loto  quasi  die,  vel  niaguA 
fcsti  parte  liœc  fiant,  illicitum  est,  eô  quôd 
contrarientur  fini  pra;cepti,  nempo  vacare  di- 
vinis  :  impeditur  enim  liomo  projilcr  haic  à 
vacatione  rerum  divinarum,  ut  palet;  non 
lamen  est  peecatum  nmrtale,  quia  non  est  con- 
tra id  quod  dircclè  pracipilur  hoc  tertio 
mandato,  aliud  enim  est  id  de  quo  datur  pra;- 
ceptum,  et  aliud  quod  est  finis  prœeepli,  ut 
soepè  dicium  est  :  alimide  tamen  possunt  esse 
peecatum  mortale,  ut  si  fiant  cum  scandalo, 
vel  ex  pravà  intenlione,  vel  cum  periculo  pec- 
candi,  etc.  Imô  Corduba  ait,  omnes  asserere, 
quôd  est  mortale  ludere  publiée  pila  vel  aliis 
hulis  in  die  Cœn;c  Domini  vel  in  Parasceve,  ob 
seilicel  niagniludinem  irreverenlis.  Vide  Syl- 
vest.  v.  ùiihis,  q.  2,  num.  7. 

Consuetudo  invaluit  ut  venatio  non  censea- 
tur  opus  servile,  ideoque  moderaiè  illam  exer- 
cere in  die  feslo  recreationis  caus.i  post 
auditam  Missam,  non  videlur  esse  contra  isluif 
prseceplum  ;  sed  solùm  quando  impedit  à  de- 
bito  eultu ,  ul  si  quis  propter  illam  omittar 
.Missam,  aut  servilores  suos  ad  hanc  occupando 
impcdial  audire  Missam,  et  simile  est  judicium 
de  aliis  divinis  quibus  interesse  débet ,  juxta 
doctrinam  U.  Ambrosii  dist.  96,  cap.  An  puiatis:. 
Polesl  tamen  esse  contra  finem  prœcepti , 
nempe  divinis  rébus  vacare,  si  por  tolum  diem 
cum  magno  strepitu  et  apparatu  venatio  exer- 
cealur,  cùm  nientem  a  divinis  abstrahat.  l'nde 
12 


365 

Aiigiisi.  scrm.  151  de  Tempore,  ait 
diebus  feslivis  nullus  in  venationc  se  occupel, 
ei  iliabolico  luaiicipelur  officio  circumageiulo 
cainpûs  cl  sylvas,  clamorera  cl  cachiniium  oie 
exullans,  lum  gemilum  nec  oraiioriis  veiha  ex 
Hi,limo  |>eclore  ad  L>cu:ii  prufeiens.   Inio  Syl- 
Vtssler  V.  Venalio,  ail,  quôd  si  liai  c.iusà  lueri, 
non  csl  litila,  nisi  eo  modo  quo  piscaiio  csl 
litila  in  dic  fcslo,  causa  scilicel  lucri  aliàs  pe- 
riluri,  vel  causa  fainis,  vel  alià  simili,  cpiscopi 
vel  proprii  sacerdolis  licenlià  accedenle.  Ai- 
gum.  ca. Licel,  de  feriis.  Foiiè  quia  cunsucludo, 
aul  supei-ioris  aucloiilas  id  non  permillil.  Pi- 
scaiio couimuniicr  repulatur  opus  servile,  et  à 
pleLeiis  ad  qua:siuni  ordinarié  exercetur:  ideo- 
4ue   non   esl  licila   in  dic  feslo,    nisi   forlè 
rccrealionis  causa,  nioileralé,  per  brève  lompus 
cl  sine  niagno  laboïc  in  llumine ,  el  raro  per 
ucosioneni   soliiin   exorcealur,    ul  si   pisces 
baïuo  capianUir  :  consueludo  enim  videtur  iil 
excusare.   hnô  ex  jure  connnuui  Hciluni  csl 
diebus  feslivis  piscari  in  llumine  aul  in  mari 
cerlnni  geaus  piscium  qui  lanliini  delcrminalâ 
anni  parle  cerlisque  diebus  adveniunl,  el  illieo 
periranseunl ,  el  nisi  lune  capianlur,  non  ap- 
parent ampliùs,  ul  sunl  alosoe ,  acipenseres, 
nmrenae,  salinones,  timnni,  el  similes.  ïencn- 
iiir  lanien  piscalorcsluncaliquam  eleemosynam 
>iciiiioribus  ecclesiis  vel  paupcribus  élargi  ri, 
pi  ont  slainitur  in  ca.  Licet,  lit.  de  Ferns.  Inde 
colligilur  piscaiionem  esse  opus  servile ,  sic 
cnim  non  opus  essel  dispensalionc,  el  exceptio 
lirmal  rcgniani  in  contrarium  prout  liabelur 
iii  Ueg.  juris. 

Articulus  IV. 

/«  quibiis  casibus  opéra  servitia  in  die  festo 

exerccri  possiiit  absque  peccalo. 

Nonnnllse  causa;  ab  aucloribus  coinmunilcr 
assignanlur  et  recipiunlur,  quibus  servililer 
laborantes  in  die  festo  excusanlur  à  peccalo. 

Prima  est  communis  huic  el  aliis  prœceplis, 
nempe  indeliberalio  el  ignoranlia.  Perspicien- 
dum  igitur  est,  si  quis  fornialiter,  boc  est  ex 
inienlione,  conimiscril  vel  oniiserit  ul  fcsium 
violarcl,  seu  non  curans  quod  violet  lesluni. 
Tune  cnim  est  peccalum  niorlale  ex  génère 
suo,  sive  id  quod  comniillilur  sil  opus  servile, 
sive  ab  Ecclesiâ  probibilum.  Si  verô  non  fueril 
quideni  inlcnlio  formalis  et  explicita  viûlandi 
feslimi,  nihilominùs  lam  affeclus  luil  commis- 
sioni  aul  omissioni,  ul  non  curaverii  implicite 
ac  virlualiler  de  violatione  fcsli,  tune  aclus 
redit  in  naturam  suie  speciei,  el  àniorlali  non 


EXPOSITK)  364 

quùd  in  }  excusatur  :  benè  lamen  si  nec  inlenlio  fuit 
violandi,  neque  ita  atlectus  fuit  ul  non  cura- 
veril  implicite  de  violaiione  sabbali;  quia  lune 
non  est  propriè  contra  praeceplum  ,  nec  vio- 
latio  censclur  plenè  volunlaria.  Polcst  lanien 
gravius,  et  minus  grave  peccalimi  veniale  in 
liujusniodi  violaiione  inlervenire  juxla  nioduni 
excessiis,  consideralis  personà,  notitià,  ratione, 
el  reliquis  singularibus.  El  bine  excusanlur  à 
peccalo  mortali  infinitae  commissiones  el  omis- 
siones,  quasi  bonà  flde  non  contra  praeceplum 
palralai.  Cajelanus  in  Sumnià  v.  Fesium. 

Secunda  est  quoque  communis,  nempè  par- 
vitas  opcris  el  exiguilas  temporis  :  modicum 
cnim  pro  nibilo  repulatur  ;  ila  quod  propicr 
iinperfectionem  aclùs,  id  est  violationis  festi, 
non  censealur  gravis  violaiio  :  sicul  propler 
imperrectioncm  nocumenti,  la;dere  proxinmm 
in  minimo,  veniale  csl  dunlaxal,  ul  palet  in 
furto,  dciraclione,  el  conlumeliâ.  Sic  eiiam 
levitatem  niateriae  in  praesenti  adniillendam 
esse  colligilur  ex  hoc  quod  non  ex  quolibet 
opère  servili  nolabililer  impediatur  cullus  di- 
vinus ,  nec  gravis  irreverentia  Dco  irrogelur, 
neque  ingens  inobedientia  Ecclesiâ;  determi- 
nationi  ac  instilulioni  exbibeatur.  In  bis  igitur, 
saltem  uonnisi  veniale  intervcnil  peccalum , 
ciiamsi  nulla  justa  adsit  causa,  quin  et  in  alium 
diem  ditl'erri  possinl.  Hinc  excusanlur  à  mor- 
tali pariiin  laborantes,  vel  suendo,  ul  mulieres 
aliquas  aci'is  puuctiones  facienlcs,  vel  tondendo 
ut  radentcs  unam  barbam  vel  aliquid  reparan- 
do,  ul  vestes  purgantes,  cubiculum  verren- 
tes,  etc.,  vel  emendo  aul  vendendo  aliquid, 
minimum  tempus  in  boc  insunienlcs  :  et  gene- 
raliler  excusanlur  faniuli  et  ancillœ ,  opéra 
ordinaria  cxigui  temporis  exercenles. 

Qua;nam  verô  pars  tenqwris  censealur  no- 
labilis  cl  rcquiiita  ad  boc  ul  vacans  operibus 
servilibus  à  peccalo  mortali  non  excnsclur  ? 
Alii  pulant  ad  mortalem  culpam  requiri  lan- 
lùm  temporis  spalium  in  laborando,  quantiun 
opus  est  ul  altingal  icrliam  dici  viginti  qua- 
tuor horarum  partem.  Alii  cxigunt  1res,  alii 
duas  soliim  boras.  Verior  lamen  cl  conuimnis 
opinio  est  snlllccre  unam  lioram,  aul  1res  qua- 
dranles.  Probal)iliùs  forte  dici  polesl,  pruden- 
tis  arbilrio  determinindum  esse  (juando  illc 
cxcessus  aul  spalium  ad  peccalum  morlale 
pertingal,  ac  judicandum  ex  conditione  opcris. 
Nam  labor  unius  aul  sesquis  borx  videtur  gra- 
vior  maleria  respeclu  l'abri  fcrrariiaul  agrico- 
ke,  quàm  sartoris  aul  barbitonsoris. 
1        Plura  pauca  opéra  scrvilia  uno  codcnique 


^^  TElvni  PR^CEPTl 

die  fesio  diversis  vioihus  facta,  ccnsenUir  con- 
linuiiii  et  adimari  ;  pmindeque  peccaluni  nior- 
lale  conslilucie  ,  quolios  siiiiul  siimpta  iiiato- 
riani  noUdiilern  consliUniiit.  Pronl  à  simili 
slaluilur  de  eo  qui  in  iinius  et  ejusdem  diei 
oiïicio  vuliiiiiaiié  muilos  versiculos  diversis 
vicibus  omiliit ,  et  de  eo  qui  in  die  jejunii  miil- 
toties  iiianducat  parùm  aliquid  sumendo.  Et 
tandem  de  illo  qui  rcpetilis  paulalim  et  sut- 
cessivé  parvis  furlis  summam  notaliilem  com- 
parât. Inde  tamen  non  licct  inferre  quôd  ille 
rnorlaliter  peccet  qui  phiribus  diebus  feslis 
aliqua  parva  opéra  servilia  procstat ,  qune  simul 
surapla  notabilem  nialeriam  et  temporis  par- 
tem  important;  nam  parva  furta  per  annum 
facla  moraliter  conlinuari  censentur  :  secùs 
verô  illa  modica  opéra  servilia.  Cùm  cnim 
eultus  diei  lesli  sit  illi  diei  allixus ,  sicut  et 
jejunium  ac  oflicium,  sequitur  illius  obligatio- 
nem  transire  cum  ipso  die;  atverô  semper 
obligatio  non  laedendi  proximum  persévérât, 
facitque  ut  unum  furluni  uno  die  factum  mo- 
rabter  ctim  alio  die  altero  facto  conlinuelur. 
Et  sic  de  aliis. 

Terlia  causa  est  consueludo  praescripla , 
qnando  scilicet  ita  se  habet  consueludo  genc- 
ralis  aut  specialis  in  aliquâ  patriâ  ,  cognita  et 
non  solùm  patienter  tolerata  ,  sed  eliani  non 
reprobata,  ac  non  reprehensa  ab  episcopis,  et 
praelaiis,  cùn)  tamen  commode  obstarepossent. 
Ilinc  enim  coquoruni ,  tabcrnariorum  ,  hospi- 
tum,  nautarum  in  fluminibus,  vendeniium  et 
enieiitium  ad  minutum  comeslibilia  ,  condu- 
cenlium  equos  aut  operarios  pro  die  crastin.n, 
nundinarum,  itinerumqne  exercilia,  etsiniilia 
consuela  excusanlur,  et  meritô,  quia  sicut 
consueludo  potest  facerede  opère  licito  ,  illi- 
cituin  quantum  ad  tempus,  ita  è  contrario 
potest  de  illicito  aliàs  in  festo  ,  cffîcere  lici- 
tum  ;  babet  cnim  vim  abrogandi  et  mulandi 
ista  utpolè  de  conslitutione  humanâ.  Ita  Caje- 
tanus  in  Summà  v.  Feslum. 

Quarla  causa  est  Rcligio  ;  quomodô  opéra  ad 
cultum  divinum  proximè  deservicntia,  quamvis 
alioqui  forent  servilia  ,  licite  diebus  feslis  pe- 
ragi  possunt ,  qualia  sunt  pulsare  campanas  , 
gestare  cruceni  et  reliquias  in  processionibus  , 
et  alia  per  se  conjuncta  divino  cultui ,  ul  pro- 
bat  D.  Thomas  loco  saepè  adduclo.  Dixi  proxi- 
mè deservieniia  divino  cultui  quasi  partes 
illius ,  aut  praîparaloria  immédiate  et  simulta- 
née cum  illo,  prout  olim  erat  occisio  et  exco- 
riatio  victimarum  ,  et  nunc  pulsatio  campana- 
rura  ad  Missam  et  Yespcras.  Nam  si  sint  ita 


30(5 
prœparaloria  et  antécédent ia  ,  ut  pro  festo  die 
prseccdenti  ficri  possint,  qualia  sunt  eccicsiam 
verrcre ,  allaria  ornare  ,  boslias  coquere  aut 
scindere  pro  Missis,  ac  similia ,  non  possunt 
absqiie  rationabili  causa  reservari  in  diem 
feslum.  Quia  b;vc  opéra  ad  divinum  fesli  cul- 
tum praesupponuntur  ordinariè  ;  et  proinde 
nisi  causa  ralionabilis  adsit ,  debent  congrue 
lenipore,  id  est  anle  feslum  fieri  ;  causa  anteni 
ralionabilis  est  aliquando  festorum  continua- 
tio,  populi  concursus,  aulquia  pr*cedenll  die 
non  polerant  commode  omnia  prœparari  aul 
absolvi.  El  licel  iuijusmodi  opéra  absque  ra- 
tionabili causa  sint  illicila  in  festo,  si  tamen 
bonà  (ide  et  simplici  corde  fiant,  veiiiale  lan- 
tùm  committitur  peccalnm,  quia  sunt  infra  ea 
quœ  per  se  ordinantur  ad  divinum  cultum ,  et 
speclaiit  ad  Dci  obsequium.  lia  C.ijeianus2-2, 
q.  122,  art.  i,  ad  3,  in  niedio.  Opéra  tandem 
quse  ordinantur  ad  divinum  cullum  per  acci- 
dens  tantùm ,  et  valde  remolè  ,  ut  conficere 
calicem  ,  ecclesias  ocdiiicare  ,  agros  ecclesi* 
excolere  ,  etc. ,  nequcunt  in  festo  excre eri  abs- 
que gravi  peccato,  nisi  fiant  urgente  necessi- 
tale,  aul  accedente  lirenliâ  episcopi  ,  vel  sal- 
leni  paroclii,  ubi  iisus  sic  babet.  Ratio  est  quia 
Ista  sunt  opéra  ex  génère  suo  servilia  ,  el 
aliunde  non  per  se  speclantia  ad  Dei  servilu- 
tem  ,  sicut  alia  jam  enunicrata.  Idque  conlir- 
malur  ex  consuetudine  popnli  cbristiani,  qua' 
est  oplima  legum  interpres;  qu.'i  vix  et  forte 
nonnisi  alicubi  sine  scandalo  toleralur  hu- 
jusmodi  labores  lieri  in  obsequium  paupercu- 
larum  ecclesianim.  lia  Cajetanus  ubi  supra. 

Quintam  causam  ponit  idem  Cajetanus  in 
Sumnià  v.  Feslum,  nempè  ralioiie  pielalis;  el 
dislinguit  inler  opéra  quœ  per  se  et  directe 
sunt  pielalis  ,  ut  scpclire  mortuos,  servire  in- 
firmis  :  taliaque  dicit  semper  esse  licita  in  die 
feslo.  Et  inler  opéra  servilia,  qux  solùm  acci- 
denlaliter  possunt  ad  pietalem  ordinari  ,  ut 
slernere  vias  publicas,  reficere  pontes  pro  via- 
loribus  ;  taliaque  dicit  non  esse  licita  in  die 
losto,  nisi  adsit  simul  nécessitas  ,  et  episcopi 
licenlia.  Quia  opus  religionis,  quale  est  obser- 
v.'irc  feslum,  non  est  praelermitlendum  propter 
pielaiem,  cessante  necessitate.  Item  quia  haec 
non  sunt  licita  propter  consanguincos,  ad  quos 
una  eademque  pietas  est  ac  erga  palriam  ; 
quamvis  igitur  sola  misericordiae  ratio  sufficiat 
ad  excusandumjudicialia  opéra  in  die  festo,  ut 
sîipra  ostensum  est,  non  tamen  ad  excusandum 
omnia  opéra  servilia  ,  nisi  ad§it  simul  néces- 


sitas, aul  vitalio  damni  imminenlis.  Quia  opus 


867 

judiciale  non  est  ex  se  servile  ,  sed  solùm  est 
illicituni  per  Ecclesiœ  prohibitionem.  Pro  nii- 
serabilibus  auteni  pcrsonis  noluit  Ecclesia  id 
vetare,  sed  loleral  judices  in  pagis  jus  ruslicis 
dicenles  causa  pielatis  ,  quia  aliis  diebus  non 
possnnt  sine  danino  convenire  ,  et  similia  ,  ut 
habetur  cap.  Ucet,  de  Feriis  :  alverô  in  jure 
idem  non  conceditur  de  operibus  scrviiibus. 
Sextam  et  principalem  causani  assignai  D. 
Thomas  2-2,  q.  122,  art.  4  ,  ad  5 ,  nenipe  ne- 
cessitatem  propiiani,  aut  proximi;  quia  l'acit 
ut  opéra  servilia  transeant  in  communia  : 
ideôque  sint  in  die  festo  iicita  :  quilibet  enini 
tam  servus  quara  liber  tenetur  in  necessariis 
providere,  non  tantùni  sibi,  sed  eliam  i)roxi- 
nio ,  prœcipuè  quidem  in  bis  quse  ad  salulem 
corporis  pertinent ,  juxla  illiid  Proverb.  2i  : 
Ente  eos  qui  dumnlur  ad  morlem.  Secundariô 
autem  etiam  in  damno  rerum  vitando,  juxla 
illud  Deuteron.  22  :  A'oh  videbis  bovem  frairis 
tut  aut  ovem  erranlem,  et  prateribis;  sed  redu- 
ces fratri  tuo.  El  ideo  opus  corporaie  periinens 
ad  conservandam  salulem  proprii  corporis , 
non  violât  sabbatum  :  non  enim  est  centra 
observantiam  sabbati,  quod  aliquis  comedat,  et 
alla  hujusmodi  facial  quibus  salus  corporis 
conservatur.  Et  propler  hoc  Macbabœi  non 
polluerunt  sabbatum  pugnantes  ad  sui  defen- 
sionem  die  sabbati,  ut  legitur  1  Macliab.  2. 
Similiter  etiam  Elias  fugiens  ;\  facie  Jezabel 
in  die  sabbati.  Et  propler  hoc  etiam  Domiuus 
Matth.  12  ,  excusât  discipulos  suos  qui  collige- 
bant  spicas  in  die  sabbati  propler  necessila- 
tem  quam  patiebantur  :  similiter  etiam  opus 
corporaie  quod  ordinalur  ad  salutem  corpora- 
lem  alterius ,  non  est  contra  observantiam 
sabbati.  Unde  dicitur  Joan.  7  :  Mihi  indiym- 
mini,  quia  totum  Itominem  satvum  feci  in  scàhalo. 
Similiter  opus  corporaie  quod  ordinalur  ad 
imminens  damnum  rci  exterioris  viiandum  , 
non  violât  sabbatum.  Unde  dicit  Dominus 
Matth.  12  :  Quis  erit  ex  vobis  Iwmo  qui  Imbet 
unam  ovem ,  et  si  ceciderit  sabbato  in  foveam, 
nonne  tenebil  et  levabit  eam?  Haclenùs  D.  Tho- 
mas. Hinc  resolvi  possunt  innumeri  casus  par- 
ticulares.  Hsec  quippè  nécessitas  niuUos  ramos 
habet,  scilicet  necessilatem  proprii  corporis, 
necessilatem  corporis  proximi,  necessilatem 
TÏtandi  imrainentis  damni ,  tam  in  rébus  pro- 
priis  quàm  proximorum  ,  et  demùm  necessila- 
tem publicae  utilitatis.  llinc  primo  excusantur 
qui  sunt  iia  indigentes,  ut  nisi  laborenl  in 
festis,  non  possunt  se  suosque  filios  sustenlare; 
debent  tamcn  in  secreto  laborare,  ad  vitandum 


EXPOSITIO  §68 

scandalum,  ac  priùs  audire  Missam  :  prœcepta 
siquidem  Ecclcsiae,  secundùm  quod  in  pUiribus 
invenilur,  inlelligenda  sunt  ligare  ;  communi- 
ter  aulem  homincs  communibus  Ecclesiae  festis 
servatis  ,  providere  sibi  suisque  possunt.  Sed 
ubi  aut  lot  sunt  mulliplicala  festa  ,  aut  tanla 
urget  nécessitas ,  ut  non  pessit  quis  illa  ser- 
vando  sibi  suisque  providere,  cessai  legis 
vinculum,  nisi  quis  dicat  quod  lenelur  ille 
mendicare,  quod  slullum  esse  dicit  Cajetanus 
in  Summâv.  Festum.  Unde  nonsoliim  extrema, 
sed  I  liani  gravis  et  urgens  nécessitas  excusât, 
ut  quis  lune  laborando  possit  viclum  sibi  et 
suse  familix  necessarium  non  solùm  pro  illo 
die,  sed  et  sequenti  comparare.  Et  quidem  ubi 
magna  et  evidens  nécessitas  occurreret  ,  id 
posset  quis  auclorilate  propriâ  ,  maxime  ubi 
non  est  facilis  recursus  ad  superiorem  ;  in  du- 
bio  vero,  vel  abstinere  débet,  ciim  sola  néces- 
sitas certa  excuset ,  vel  peiere  dispensationem 
à  parocho  saltem ,  si  commode  episcopus  adiri 
non  possit. 

Secundo  excusantur  qui  préparant  ea  quae 
ad  communem  et  necessarium  viclum  diei 
pertinent ,  ut  qui  carnes  vendunl  aut  co- 
quunl.  Item  qui  panes,  berbas,  fruciuset  hujus 
modi  vendunl  propler  necessilatem  adven- 
tanlium,  qui  occupaii  aliis  diebus  agriculturae 
aut  negoiiis  commode  non  potuerunt  emere; 
secùs  autem  dicendum  de  pisloribus  et  nioli- 
loribus  :  pridiè  enim  farina  et  panis  confici  po- 
tuit  ;  si  tamen  ob  festorum  concursum ,  aut 
superveuientem  hominum  multitudinem  egen- 
tium  pane,  carne,  etc.,  occurrat  urgens  néces- 
sitas, quoe  prœveniri  non  potuil,  tune  excu- 
santur. Idem  dicendum  de  laniouibus,  nenipe 
quôd  quando  in  aesiate  carnes  corrumperenlur 
interplura  festa  continua,  aut  quando  advenit 
concursus  hominum  qui  prœvideri  non  poluit, 
excusantur  in  die  festo  maclantes,  et  excorian- 
tes animalia.  Hinc  etiam  excusantur  metlici  cu- 
rantes in  die  festo,  pharmacopolae  conficienles 
medicinas,  chirurgi  extrabentes  è  venâ  san- 
guincm  aut  vulneribus  medentes,  quia  haec  om- 
nia  sunt  necessaria  ad  corporalem  bominis 
salutem.  Porrô  solummodô  possunt  conlicere 
medicinas  pro  illo  die  necessarias  :  secùs  verô 
pro  aliis  diebus  laborare.  Quia  eatenûs  excusan- 
tur, qualenùs  nécessitas  postulat  et  permittit. 
Item  non  excusantur  à  niortali  barbilonsores 
radenlesper  plureshoras  in  die  festo,  mullôque 
magis  id  in  consuetudincm  habontes,  nisi  ra- 
lione  parvitaiis  maleriaî ,  ut  si  faciant  unam 
barbam  ;  aut  ratione  necessitatis,  ut  si  aliquem 


309  TERTII  PU 

londcre  sit  necessariiini  ad  Icvaiidiim  dolorem 
capilis.  Quidam  addiiiU  si  qiiis  petat  loiideri 
piopler  nuptias,  aiil  quia  Missain  novam  débet 
illo  die  lesto  eelebrare,  et  pr;ecedeiili  fuil  lo- 
gitiiiiù  occupatus,  aut  iter  faciebat,  elc.  Alii 
subduut  quod  quando  agricolce  ,  pastores  , 
ruslici,  qui  in  dicbus  piol'eslis  soleni  laborare 
ac  occupari  in  agro,  et  nonnisi  in  die  festo 
coiumodè  accederepossuiit,  indigcntquerasurâ, 
loiideri  pelunl.  Tandem  Doniinus  à  S.  Beuve 
doclor  soibonicus  loni.  5,  casu  175,  excusât 
barbitonsores,  si  ex  denegalione  tondendi  eos 
qui  accedunt  ad  suam  ollicinam  in  die  feslo , 
elongaiionem  ipsorum  et  inlreiiuentiam  pa- 
liantur,  quia  scilicet  videnles  se  repelliad  alios 
barbitonsores  cum  proprio  liujus  damno  adi- 
rent,  qui  eosabsque  scrupulo  raderent.  lu  islo 
siquidem  casu  exuereluristudopusàscrviiiiale, 
qualenùs  scilicet  ordinaretur  ad  imminens 
damnuui  proprium  rerum  exleriorum  vilau- 
dum.  Uiide  tune  magis  videntur  reprebendendi 
qui  toiideri  pelunt;  aliàs  si  repellautur  ab  uno 
barbilonsore,  alios  requirunt  quàui  ipsimet 
radentPs.  Verùm  cùm  alii  arlilices  et  mercato- 
res,  eamdem  indeninilatis  raiionem  juste  af- 
ferre  valeanl;  nempe  quôd  si  accedenles  ad 
suas  olficinas  in  die  lesto  repellaut ,  ad  alios 
accèdent  cum  proprio  detrimento ,  lata  aperie- 
tur  via  servilia  opéra  exercendi  in  diebus 
feslivis.  Unde  si  non  accédât  gravis  nécessitas, 
se  et  fainiliam  suam  sustentaudi  isti  artifici, 
nequit  laborare  in  die  Cesto,  per  hoc  prxcisè 
quôd  privetur  lucro,  quod  alii  laborando  et 
peccando  sunt  accepturi.  Aliàque  via  his  incon- 
venientibus  est  occurrendum,  nempe  quod 
omnes  tonsores  civilatis  ex  se  ipsis  proprià 
sponte  couvenianl  de  aliquà  pœuà  pecuniariâ, 
v.  g.,  spx  libraruni,  toiies  quoties  statini  sub- 
eundà  ab  eo  qui  diebus  festivis  advenlantes 
radendos  receperit.  Vel  ad  banc  conventionera 
faciendam  adigantur  à  niissionariis  et  confes- 
sariis ,  nec  aliter  absolvantur,  vel  tandem  à 
magistratibus  ac  superioribus  illa  pœna  con- 
stituatur,  et  laboranlibus  iniligatur.  Denique 
circa  hœc  et  similia  considerandura  est ,  an 
prselati  scienles  prohibeant  et  conlradicant, 
aut  permittant,  etsi  possent  commode  obstare, 
juxta  superiùs  dicta  de  consuetudine.  Hinc 
etiam  constat  quid  dicendum  sit  de  fabris 
ferrariis,  nempe  eos  posse  quidem  ratione  ne- 
cessitalis  calceare  equos  in  ilinere  jani  consti- 
tutos,  ut  sicillud  continuarevaleant,applicando 
ferrum  alià  die  fabricaluni,  quia  scilicet  id  est 
necessariuui  et  accessorium  itineri ,  quod  licite 


.liClil'TI.  570 

suscipitur  et  contiuuatur  in  die  festo,  ac  nic- 
dico  tempore  et  sine  magno  labore  exercer! 
potesi  :  ipsis  tamen  non  licet  equos  aut  mulos 
quiescentes  et  non  itinérantes  tune  calceare. 
Iline  tertio  excusantur,  qui  segetes  metunt. 
aut  colligunt,  aut  vindemiant,  etc.,  imminenlc 
tenipestate,  ne  frnges  pereant.  Item  qui  fœnuui 
deniessuni  in  locum  à  pluvià  tutuni,  ne  aquis 
ingruentibus  corrumpatur  deferunt,  quando 
periculuni  est  in  morà.  Item  qui  res  suas  aut 
aliénas  libérant  ab  illuvione,  aut  igné,  aut  in- 
cursionibus  ,  aliaque  similia  faciunt  tune  ne- 
cessaria  ad  seipsos  aut  proximos  indemnes 
servandos.  Excusantur  similiter  artifices  eorura , 
quae  continuani  exigunt  operam  ,  ut  decoctio 
latcruni  saponum,  calcis,  vitri  et  similia  :  bi 
enira  possunt  licite  in  festo  opus  suum  conti- 
nuare,  nutricndo  ignem  ,  immittendo  ligna  in 
fornacem  ,  et  non  omittendo  ea  ex  quibus  gra- 
ve damnumoriretur.  Item  excusantur  pastores 
ducentes  et  pascentes  gregem,  custodes  sylva- 
rumetvinearum,  etc.,  continuantes  opus  suum 
in  diefesto.  Item  licet  sub  bastàveudere.aut  lici- 
latione  conducereproedia  in  oppidisauctorilale 
publicà  ,  et  excusantur  doniini  earum  rerum , 
ne  scilicet  damnum  incurrant,  quia  aliis  die- 
bus non  comparent  eniptores  utpolè  occupati 
agriculturae.  Inde  etiam  quidam  excusant  par- 
vo5  raercatores  extraneos,  qui  suas  merces  in 
caps.î  inclusas  propriis  humeris  transvehenles 
de  loco  in  locum  continué  transire  soient, 
maxime  per  pagos,  quia  scilicet  aliis  diebus 
eniptores  non  reperirent. 

Excusant  similiter  eos  qui  niultos  habcntcs 
sub  se  operarios  conductosin  oflicinis  ferrariis, 
lapidicinis,  sylvis  csedendis,  aliisve  operibus, 
diebus  dominicisaut  festivis  eos  ad  coniputan- 
duni  couvocant ,  et  promerilam  niercedem 
solvunt,  quia  scilicet  alio  die  cogerentur  per- 
dere  diurnum  laborem  ad  familiam  alcndam 
necessarium.  Ob  eamdem  rationem  excusant 
mercatores  vendentesoppidanis  et  rusticis  pan- 
num,  calceos,  et  alia  bujusmodi,  inira  tamea 
parietes  domesticos.  Verùm  nonnisi  ex  consue- 
tudine à  prselalis  non  reprehensà,  si  quae  ia 
illis  partibus  vigeat,  aut  ob  exiguilatem  operis 
ac  teniporis,  excusari  posse  mihi  videntur  haec 
et  similia  opéra  mechanica.  Item  légitimé  ex- 
cusantur piscatores  in  captura  quorumdam 
piscium,  quicerlo  tantùmanni  tempore  trans- 
eunt  et  capiuntur,  ob  scilicet  damnum  vitan- 
dum,prout  supra  ostensum  est.  Excusantur 
denique  servi,  famuli,  subditi,  et  alii  compulsi 
à  dominis  ad  lattorandum  in  die  festg,  quibus 


on  EXPOSITIO 

lu'si  pareaiilimiiiiiipl  grave  ilamniimin  persoiià 
veJ  rébus  ;  ex  neces&ilale  qiiippe  gravis  imrai- 
neniis  damni,  non  peccanl  laboranles  audilà 
Missà,  si  comniodo  audire  vaieant.  Quôd  si 
hnjusmodi  dominosante  serviiii  tenipiis  exple- 
lum  absque  gravi  inconimododeserere  valeanl, 
recedendum  est,  quia  oldigalio  serviendi  per 
anuuui,  v.  g.,  juxla  niureni  Calholicoruni,  et 
absque  festorum  irreverenlià  ac  periculo  pec- 
candi  interprelanda  est.  Quôd  si  exire  non 
possint,  salleni  expieto  terniino,  liujusmodi  fa- 
mulalum  deserere  lenentur.  Porro  hujusmodi 
nécessitas  obedieiiliœ  et  coaciionisnoii  excusât 
famulos  et  aiios,  si  id  operis  ipsis  injungaïur  in 
injuriam  et  contenipiuni  diei  festi.  Tune  eniin 
nuliatenùs  est  parenduin,  sed  poliùs  niorien- 
dum,  quia  urget  aliud  praeceplum  fidei  non 
iieganda>,  et  tinienda  estilla  Chrisli  commina- 
lio  ;  Qui  meos  sermones  erubiieril  coram  liomiiii- 
bus,  etc.  Unde  si  dominus  iiaerelicuslTi  conleni- 
ptum  Religionis  serves  ac  subdilos  compellerc 
veliet  ad  festuni  violanduni ,  illis  mors  poliùs 
subeunda  esseï ,  quàni  in  Cbristi  conlumeliam 
pjus  violeniiae  cedenduu). 

Quinto  excusantur  ou  necessitatera  publicse 
utililalis,  qui  in  die  festo  prœlianlur,  aut  im- 
minente bello  aggeres,  foveas,  circumvaliaiio- 
nes,  etc.,  construunt,  lormenta  bclliia  parant, 
propugnacula  œdilicant ,  muros  hosiium  di- 
ruunt,  aliaque  uecessaria  faciunt  ad  vilandum 
imminens  damnum  rerum  exterioruni.  Item 
nécessitas  publicse  utiiitatis  excusât  labores 
illos,  qui  nisi  abs(|ue  discrelione  dierum  fièrent, 
magnum  respubbca  senliret  inconimodum. 
lu  quo  génère  sunt  cursores  sive  pediies,  sive 
équestres,  quorum  opéra  valdè  ulilis  est  rei- 
publicse  :  excusantur  enim  nedùm  à  laborc  et 
peccalo,  sed  et  quaiidoque  ab  auditione  Missie, 
ob  scilicet  necessilalem  publicam  ,  accedente 
consuetudine  scità  et  non  repreliensà  à  prœ- 
latis.  Ita  Cajetanus  ,  qui  excusât  etiam  nautas 
supra  mare,  aliosque  exercentes  arlcs  quae  con- 
tinuum  exercitium  plusquàm  sex  dierum  indu- 
cunl  :  nam  sioporleret  quiescere  diebus  festi- 
vis,  nullus  invenireturmarinusnauta,  quoniam 
damnosa  essel  ejus  ars  et  saepè  impossibilis. 
Idem  dicendum  de  labellariis  ac  vectoribus 
publicis,  qui  onera  de  ioco  in  locum  déferre 
soient,  quorum  opéra  est  maxiuiè  ulilis,  et 
itecessaria  ad  communem  reipublica:  utilita- 
(em,  ut  constat. 

Tandem  septima  et  uliima  causa  excusans 
est  dispcnsalio  obtenla  ab  episcopo,  quae  utsit 
valida  requiril  aliqualem   causam.   Olerùni 


372 
quia  ex  gravi,  aperlà  et  evidcnli  necessilale 
laborans,  potest  absque  tali  dispi-nsaiione  illi 
occurrere,  bine  coiligitur  quôd  etiam  diira 
causa  non  est  suûiciens  ut  sine  dispensatione 
quis  laborare  valeat ,  aut  quando  de  boc  est 
dubium,  potest  episcopus  légitimé  dispensare; 
non  enim  ad  boc  requiritur  ut  causa  sil  evi- 
denter  légitima,  sed  ipsius  auclorilas,  causae 
inevidenliamaul  insuflicientiam  supplel.  Paro- 
chi  etiam  aucloritalcm  babent  dispensandi  in 
locis  ubi  episcopus  non  residet,  nec  commode 
adiri  potcsl,  ac  laculialem  laborandi  ad  tempos 
et  non  in  perpeluum  concedendi,  quia  ad  regi- 
men  animarum  et  ob  crebros  ac  quotidianos 
casus,  bœc  auctorilas  est  parocbis  necessaria  : 
idque  ex  communi  usu  et  consuetudine  coiilir- 
matur  et  approbalur.  Vide  supra,  lom.  12, 
tract,  de  Legibus,  lib.  6,  de  dispensatione, 
cap.  10  et  soq. 

Articl'lis  V. 

In  quo  cœtera  dubia  occurrentia  circa  hujusmorii 

opcra  breuter  expiicantur. 


Quaeres  primo,  an  opéra  quae  licite  fieri  pos- 
sunt  in  l'esio,  reddanlur  illicita  ex  boc  quôd 
liant  propier  lucrum? — Resp.  Duas  circa  hoc 
esse  senienlias  :  prima  est  aflirmaliva.  Quia 
quoecumque  opéra  fiunt  mercenariè,  liunt  ser- 
viliter,  eô  quôd  liant  propter  alium,  scilicet 
propter  dantem  pretium  et  niercedem  :  liber 
enim  in  boc  differt  à  servo,  quôd  liber  propter 
se  suique  causa  est,  servus  autem  propter 
alium,  ut  dieitur  in  principio  .Metapb.  Ergo 
cùm  opcra  servilia  sint  in  die  festo  illicita,  ita 
et  mercenaria. 

Conlirmatur.  Nam  ut  ex  D.  Thomà  jam  relu- 
liraus,  ideô  opéra  ex  suo  génère  servilia  in  die 
festo  licite  exercentur  raiione  damni  immi- 
nentis,  aut  ratione  necessilatis  ;  quia  ex  lune 
in  communia  liberis  et  servis  iranseunt.  Ergo 
è  contra  libéra  et  communia  opéra  redduntur 
illicita  in  die  festo,  si  transeant  in  servilia  ; 
boc  ipso  autem  transeunl  in  servilia,  quo  fiunt 
mercenariè  seu  principaliter  propter  hicnim, 
quaniînncumquc  etiam  raiione  necessitatis  aut 
raiione  damni  imniineniis  exerceantur  ;  lune 
enim  isie  mercenarius  veré  servit  illi,  à  quo 
niercedem  accipit.  Conlirmatur  insuper  ex  illo 
effjlo  ciimmuni  :  Quidquid  agunt  bomines,  in- 
tentio  judicat  omnes  :  iste  aulem  mercenarius 
principali  intenlione  lucrum  respicit ,  et  ad 
illud  ordinal  opus  sunm,  Umquàm  in  fatnula- 
tum  alterius.  Adde  quôd  non  implicat  idem 
opus  esse  servile  .  et  non  servile.  varialis  cir» 


375  TEUTII 

cumstanliis.  Sic  pingere,  iranscribere  libros, 
piscari  iu  lluviis,  puisa le  cylliarani,  aliaque  niu- 
sica  inslruineiila,  studere,  docere,  et  alla  liu- 
jusmodi  opéra,  recrcalionis  causa,  sunt  licila 
in  die  festo  :  seeùs  diceiidum,  si  ob  quaestum  ac 
luiruni  principabter  exeiceaiilur  :  scrvllia 
quippe  ex  lali  aiercede  ac  faiiiulatu  elliciunlur. 
Esto  quod  si  liant  piincipaliter  ad  scrvieiidum 
Loniini  patienli  necessilateni,  aul  ob  pericu- 
lum  damni  ininiinenlis  et  scciindario  tanliim 
propler  lucrum  sint  litita  :  idemque  judiciiini 
possit  (ieri  de  operibus  liberis  qua;  mcrcenariè 
(iunt,  nempè  quùd  lia;c  et  siniiba  sint  licita  in 
festo  ,  si  niei'ces  solinn  secundario  intendalur. 

Secunda  senlenlia  docec  quodlibcl  opiis 
quod  vel  ob  iiecessitateni  aliquam,  ve!  ob  con- 
sueludineni,  vel  ob  alias  causas  assignatas  lici- 
tuni  est  in  diebus  feslivis ,  tune  quoque  licite 
exerceri  posse,  etianisi  principaliler  flatinluilu 
lucri  et  niercedis.  Liule  D.  Tbomas  tum  in  3 
sentent,  tum  2-2,  quœst.  122,  art.  l,  traclans 
quxnani  opéra,  etquomodô  servilia  sint  licita 
in  die  festo,  nunquàm  meniinit  lucri  aul  nier- 
cedis; quod  sanè  non  omisisset  si  judicàsset 
propler  hoc  reddi  illicita.  Inde  consueludo 
populi  clirisliani  al»sque  scrupulo  conscientiœ 
Label  quôd  percipiaiur  iiujusniodi  lucrum.  Sic 
musici,  doclores,  advocati,  procuraloros,  me- 
dici ,  cbirurgi,  coqui ,  nauta;,  cursores,  etc., 
ita  pro  mercede  operantur  diebus  feslis,  sicut 
et  in  aliis;  et  opéra  quae  reputantur  licila  in 
diebus  feslis,  eàdeni  inlentione  exercent  qiià 
in  aliis  diebus,  scilicet  propler  lucrum  :  ideo 
enim  se  applicanl  ad  locandum  tune  opéras 
suas  ad  res  licitas,  et  non  ad  illicilas  ac  prolii- 
bilas ,  quia  indigent  pecunià,  qux  eril  merccs  : 
si  enim  non  sperarent  se  accepluros  pecunias, 
aul  lis  non  indigercnl ,  non  locarent  opéras 
suas  neque  in  festo,  neque  in  aliis  diebus.  sed 
viverenl  ut  nobiles.  L'nde  isla  est  communis 
disposilio  et  intentio  operanlium,  lani  in  feslis 
quàm  in  aliis  diebus.  lia  quùd  ex  fine  et  ratio- 
ne  operis,  balienl  causas  excusantes  opus  h 
peccalo,  scilicel  necessilaleni,  vel  iinraincns 
daninum,  vel  consnoUidinem,  etc.,  vel  genus 
opeiis  per  se  liciluni  ;  ex  fine  verô  operanlis, 
seu  ex  ralione  applicandi  se  tune  ad  illa  opéra, 
liabent  mercedem. 

Confirnialur.  Ex  hoc  enim  quôd  isli  faciant 
opus  concessuin  sicut  liciluin  in  festo,  non 
perçant.  Ex  eo  vero  quôd  ad  illud  opus  se  ap- 
plicent  ul  recipiant  mercedem,  nullam  dcfor- 
niiiatem,  nibilque  conlra  finem  festi  apponunt  : 
quoniara  non  minus  abslrahunlur  à  divinis  fa- 


PR.€CEPTI.  574 

ciendo  illudmel  opus,  absquc  mercede,  quàm 
pro  mercede.  Niliil  tandem  faciunl  conlra  id 
quod  est  velituin  praiceplo  diei  fesli,  quia  non 
pioplerea  opus  illud  ellicilur  servile  :  merces 
enim  non  reddil  opus  ex  se  non  servili  servile, 
tum  quia  opéra  servilia  inveniuntur  eliam  sine 
mercede,  ul  palet  in  illis  qui  mechanica,  ut 
calceos,  vestes,  lexluras,  elc,  propler  seipsos 
propriumque  usuin  duulaxat  eonficiunl  ;  ergo 
servilitas  operis,  penès  mercedem  non  atiendi- 
lur;  colligilurque  manifesté,  quôd  aliud  est 
esse  servile,  aliud  esse  mercenarium  :  lum 
quia  operari  serviliter ,  non  est  operari  pro- 
pler se,  cô  quôd  servus  quidquid  operatur,  iu 
graiiain  domini  facil  :  operari  aulem  merceiia- 
riè,  est  operari  propler  se;  nam  meicenarius 
opcralur  principaliler  propler  mercedem  sibi 
necessariani  aul  utilem  :  servo  aulem  non  red- 
ditur  aliqua  merces.  Ergo  non  censendum  est 
opus  esse  servile  per  boc  quod  liai  propler 
mercedem.  Neque  eliam  ex  hoc  quôd  exercea- 
lur  propler  alium,  quia  lune  non  servililer, 
sed  gratis  fieri  polest.  Adde  quod  opus  de  se 
libérale  non  eflicitur  servile  per  hoc  quôd  liai 
in  obscquium  allerius.  Sed  opus  servile  est 
illud  dunlaxal  quod  ex  se  et  ex  génère  suo  est 
proprium  servorum,  ad  quod  servos  deputatoti 
babemus,  ut  sunt  opéra  mechanica  ;  quae  la- 
men  ob  causas  enumeralas  exuunlur  à  servili- 
lale  transeunlqiie  in  communia  aul  licita  in  die 
festo,  neque  redeunt  in  servililatem  ex  boc 
solo  quôd  fiant  propler  mercedem  aul  propler 
alium  :  quoniam  neulrum  horum,  nec  utrum- 
que  siinul  consliluit  servililatem  propriè  di- 
ciam,  licel  aliquam  servililatis  affinilalem  ad- 
ducat.  Haclenùs  C.ijelanus. 

Prima  opinio  est  probabilis  et  tulior.  Secun- 
da verô  esl  communior  et  probabilior.  Requirc* 
rem  lamcn  judicium  prajlatorum  aul  pruden- 
lum  virorum  ad  discerncndum  in  quibus 
parlicularibus  casibus  ex  benignà  Ecclesia» 
permissione,  et  morali  quâdam  necessitate, 
aliisqne  lilulis,  licite  pro  aliis  opérantes  in  die 
festo,  licilè  eliam  principali  inlenlione  possint 
sperare  ac  cxigore  mercedem  laboriini.  Vide- 
tur  enim  non  posse  absolulè  unam  gencralem 
ac  uniformem  regulam  pro  omnibus  conslitui. 
Nam  scribere  aut  iranscribere  propler  se,  est 
liciium  in  die  feslo  :  secùs  verô  pro  mercede 
et  propler  alium  :  quia  corporalis  operis  lin»en 
tune  non  ogrediiiir  et  censetur  opus  servile  ac 
mechanicum  ,  siciil  pingere  ,  staluam  face- 
re,  etc. ,  ex  quo  palet  opéra  niercenaria  quan- 
doque  haberc  aliquid  de  servili.  seu  non  exuià 


S7a 


EXPOS  ITIO 


37G 


servilitate  lioc  ipso  quôd  ob  lucrum  et  propler 
aliuni  excrceantur,  ut  contingit  in  arte  typo- 
grapliicà,  aliisque  hiijusniodi.  Tandem  cirea 
Jia;c  allendenda  est  consuetudo  apprubala  et 
praeseripla.  In  quibusdani  enini  locis  consue- 
luMi  csl  non  lantani  mercedem  solvere  pro 
conductione  operarioruui  aiit  equoruni  in  die 
l'esto ,  quanta  dari  solet  pro  labore  aut  itinere 
alioruni  dierum,  ex  hoc  quôd  tune  otio  vaca- 
rent,  etc.  lieni  (piando  Ecclesia  concedit  pisca- 
tioncin  Ihunnoruni  aliorunique  piscium  illico 
discedentiuni ,  ob  scilicet  lucrum  transitorium 
Inde  piscaloribus  obveniens;  eisdem  injungit 
proptcr  iianc  indulgentiam,  ut  ecclesiis  vicinis, 
et  Cliristipauperibus  lionestam  Uicri  portioncni 
elargianlur. 

Quœres  secundo,  an  civis  absens  à  sua  patrià 
in  quà  celebralur  dies  l'estus  ,  adhuc  tenealur 
illuni  observare  ,  si  in  loco  ubi  reperitur  lune 
non  silfestum.— Resp.  négative.  Unusquisque 
enim  tenetur  observare  festa  illius  loci  in  quo 
degit,  non  autem  illa  quai  tune  in  proprià  pa- 
trià observantur  dùm  abesl;  quia  ciim  praice- 
ptum  lune  in  eo  loco  celebrandi  festum ,  sit 
quodammodo  illi  alli.vuni,  taulùra  obligat  ra- 
lione  exislentiae  in  eo  loco,  et  non  extra  lerrt- 
torium.  Imô  potest  quis  ad  locum  ubi  non  est 
fesluin  ire,  ad  ibi  servililer  et  mercenariè 
operanduni;  quia  jure  suo  utitur,  nec  dicitur 
violator  legis ,  non  observando  illam  in  loco 
ubi  non  obligat.  Mihi  lanien  videiur,  quùd  in 
hâc  re  omnis  tiaus  abesse  débet  :  nec  passim 
id  est  admittendum ,  sed  duntaxat  ex  jusiâ 
causa  et  necessitate,  puta  quia  iste  pauper  est, 
familiamquc  magnam  alendam  habet,  aut  quia 
labor  ejus  multinn  utilis  esse  potest  in  eo  loco, 
autintervenitalia  similis  causa.  An  autem  si  iti 
ipso  die  fesli  taittùm  è  patrià  suà  egrediatur  ad 
fundum  in  aliuni  locuni  ubi  non  est  l'eslum  , 
tenealur  priùs  audire  Missam  ,  si  commode 
possit,  et  summo  mane  anle  destinalum  et 
consuetum  lempus  discessùs  ,  ibi  Missaî  eele- 
brenlur,  sub  litc  est.  Alii  enim  neganl,  si  ante 
méridien!  seu  tempus  quo  cessât  celebratio 
Missarum  in  eo  loco,  isie  sit  perventurus  ad 
loeum  in  quo  non  celebralur  festum.  Ratio  est, 
quia  ciira  in  loco  proprio  existens,  differre  pos- 
set  auditionem  usque  ad  ultimum  sacrum,  si 
ante  illud  lempus  quo  celebrari  solet  ultinia 
Missa,  invenialur  in  loco  ubi  non  est  festum  , 
eximilur  ab  obligatione.  Alii  vero  allirmant  : 
luni  quia  temporc  quo  iste  profeclus  est  è  suà 
palrià  ,  jani  pra;cepto  audiendi  sacrum  adstri- 
cuis  crai,  ipsumque  deprehendil  in  loco  ubi 


vim  liabet  :  tura  quia  praescius  impedimenli 
futuriaudilionis  Missse,  tenetur  praevenire  lem- 
pus, summoque  manè  audire  sacrum ,  si  com- 
mode possit,  quod  maxime  verificatur,  si  post 
banc  Missam  manè  celebratam  ,  non  supersil 
alla  dicenda  in  suà  palrià,  eô  quùd  lune  pra;- 
eepli  lempus  urgeal. 

Ex  hoc  autem  quùd  subdilus  extra  terrilo- 
riuni  suum  existens,  non  obligetur  ad  jejunia, 
et  festa  municipalia  illius,  colligituripsuni  obli- 
gari  ad  jejunia  et  festa  municipalia  loci  in  quo 
lune  exislitet  comraoraïur  :  non  enim  propler 
suam  peregrinationera  abomniomniunique  le- 
gum  obligatione  débet  esse  immunis.  Inde  te- 
nelur  se  eonformare  nioribus  illius  populi , 
juxta  illud: 

Cum  fueris  RouicC,  Romano  vivito  more  \ 
Cum  fueris  alibi,  vivito  more  loci. 

f'eregrinietadvenœ  exislenlesin  loco  in  quo 
celebralur  festum  ,  ibique  sislentes  per  unum 
diem,  vel  per  majorem  ejus  partem,  eensenlur 
moraliler  commorari,  ac  lenenlur  audire  sa- 
crum, quod  quidam  limitant,  quando  commode 
sua  negotia,  aliàs  expedire  poterant,  et  per 
niultum  tempus  ante  prandium  illuc  accede- 
renl,  quod  arbitrio  boni  ac  prudentis  viri , 
spectatis  omnibus  circumsiautiis  judicandum 
lelinquitur.  Si  verù  solùm  pertranseant  iter 
facientes,  ac  per  unam  boram  ad  sumendum 
cibum  obiter  maneanl,  non  lenenlur  audire 
sacrum;  cùm  enim  parùm  pro  niliilo  repuleiur, 
non  eensenlur  eo  die  in  islo  loco  existere.  Si 
lainen  in  eo  dorraierint  ibique  celebrelur  lune 
Missa  quam  commode  possunt  audire,  nec  ba- 
beant  commodilatem  illam  audiendi  in  alierà 
parle  ejusderaterrilorii  per  quodnotabiielem- 
jjiis,  puta  usque  ad  meridiem,  sunt  iler  facturi, 
lenenlur  lune  sistere  ad  eam  audiendam ,  si 
non  mulium  lempus  expectare  debeant  pos- 
sinlque  sine  magno  reruin  ac  negotiorum  dis- 
pendio  id  praestare. 

llajcomnia  (usé  pertraclantur  lom.  12theol., 
Iraciatu  de  Legibus. 

Articllls  VI. 
De  prœcepto  ecclesiastico  audiendi  Missnin  in 
die  festû. 
Exlat  Ecclesiae  prseceptum  obligans  sub 
morlali  peecalo  quemlibet  Christianum  ad 
.Missam  inlcgiam  atteniè  audiendam  singulis 
Uoniinicis  et  leslis  diebus,  nisi  ipsum  moralis 
iinpossibililas,  seu  gravis  nécessitas  irapedial 
elexcuset.  Can.  Missas.  Elca.  Omnes  fidèles,  de 
(ionsccr.,  dist.  1. 


577 


TERTIl  PK. 


Nec  ab  islo  piœcepto  exiniuntur  pueri ,  dùin 
incipiunt  habere  usuin  ralionis  siiflicieiUem  ad 
peccanduni ,  quia  iimisquisque  fidelis,  ciim 
ad  annos  discreiionis  pervcnit,  obbgalnr  Ec- 
clesise  prseceplis  ;  leneliir  enim  eo  teiiipore 
abstinere  à  cariiibiis  diebiis  velilis,  seniel  in 
anno  conliteri,  elc.  Unde  pueri  antea  sunt  as- 
siie!'aciendi  ad  audieudani  Missam  ,  ilem  surdi 
ac  caeci  tonentur  adesse. 

Simpliciter  loqucndo  lideles  icnenliir  audirc 
integrani  Missam,  id  est  à  principio  confossio- 
nis  usque  ad  benedictionem  :  si  aulem  oiiiit- 
lalur  aliqua  pars  niagua,  erit  peccalum  ninr- 
tale,  si  verô  parva,  erit  solùm  veniale  ,  quia 
baec  est  natura  prœcepti  et  virlutis  moralis, 
quando  est  simpliciter  necessaria,  ut  iumato- 
rià  gravi,  obliget  sub  mortali,  in  malerià  vero 
levi,  soiiMU  sub  veniali  ;  alqui  Religio,  ad  quam 
perlinet  istud  pra^ceptum,  estvirtusnecessaria. 
Ergo,  etc.  dist.  1  de  consecr.,  can.  Oinnes  /i- 
iteles.  Can.  Missas.  Etcan.C  .m  ad  celebraïulus. 
Idque  etiam  convincitur  ex  consuetiludine  et 
usu  cominuni  tolius  Ecelesiaj,  qua;  semper  vo- 
luit  boc  modo  obligari  fidèles.  Item  D.  Tbo- 
mas  1-2,  q.  100,  an.  5,  ad  2,  docet,  quôd  pra;- 
ceplum  servandi  festa  duo  conliuet.  Prinium 
est,  in  quantum  pracipitur,  quôd  ali(|uo  tem- 
père bomo  vacet  rébus  divinis,  et  quantum  ad 
boe  est  praecepium  morale,  et  ponitur  in  Deca- 
logo.  Secundum  est  taxatio  lemporis,  scilieet 
diei  Dominicaî  et  l'eslorum  ,  et  secundum  boc 
est  praecepium  ecclesiasticum.  Itaque  liujus- 
modi  dies  sunt  consecraii  et  depuiati  culitii 
divino  :  in  nullà  autem  alià  re,  poieranl  (idcles 
meliùs  vacare  cultui  diviuo  ,  quàm  assislen;lo 
sacriDcio  Missœ ,  ut  de  se  patet.  Unde  istud 
prœceptum  eeclesiasiicum  est  convenientissi- 
mum ,  prœceploque  divino  omniuô  conCorme. 
Et  ulaitSotus  in  4  sent.,  dist.  13,  art.  1,  isti 
allegaii  canones  non  babcnt  formam  novi  pra;- 
cepti,  sed  tanquàm  de  re  coniperlissimà ,  et  à 
temporibus  Apostolorum  usitatissimâ  censen- 
lur,  quod  sanè  indicat,  praecepium  istud  nun- 
quàm  in  Ecclesià  fuisse  ambiguum ,  sed  usu 
conmuini,  et  fidelium  more,  semper  et  ubique 
fuisse  observalum.  Tandem  fundalur  in  illo 
divino mandato:  Sabbatasanclifices.  Ha;c  autem 
sanciificatio  ordinatur  ad  vacanduni  divinis, 
idipie  Ecclesià  de  audiendà  Missà  consultô  in- 
lerprelata  est. 

Licel  autem  dicti  canonessolùmmentionem 
faciant  diei  Dominiea?,  non  propterea  exclu- 
duntur  festa  ab  eàdem  obligatione  ,  sieut  non 
exiniuntur  roligiosiab  eà  lege,  quamvis  secu- 


.ïCEFTl.  378 

lares  in  iis  solummodô  exprimantur ,  esedem 
quippe  rationes  militant  pro  festis,  ut  scilieet 
bomo  aliqnibus  diebus  ab  Ecclesià  cultui  di- 
vino dedieatis  ,  vacet  divinis  ,  et  consueludo  , 
qu;e  esi  leguni  interpres,  ita  babel.  Imô  ex- 
presse loquuntur  de  festis  canones  disl.  1  de 
consecr.  ,  can.  Qui  in  die  so/emni.  Et  can.  2  , 
Extra  de  parocb.  lia  Sylvester,  D.  Anton.  Le- 
desma,  Sotus  et  omnes  communiler. 

Item  licel  dicti  canones  dicanl  3//ssas  in  plu- 
rali,  nenio  lamcn  per  se  loquendo  ex  vi  prae- 
cepli  lenelur  plures  Missas  audire  in  die  feslo, 
etiam  natalis  Domini,  id  enim  nullà  lege  cave- 
lur,  et  consuetudo  audiendi  Ires,  non  est  ita 
universalis  et  manifesta  ut  vim  legis  oblineat  ; 
unde  isti  canones  singula  singulis  referunt  et 
iniendunt,  quôd  illi  (|ui  audinnt  islam  Missam, 
audiani  lotam,  siniiliier  et  qui  audiuntaliam  , 
et  sic  de  cseleris,  prout  benè  exponil  Sylvester 
V.  Missa.  Unde  lideles  audiendo  unam  Missam 
salisfaciunt  linic  pr;eceplo  ,  exceptis  illis,  qui 
aulexvolo,  aul  ex  pœnilenlià  à  confessario 
impositâ,  aul  stalulo  parliculari  vel  pacto,  te- 
neiilur  audire  duas,  idque  dijudicandum  est  ex 
inlpntione,  quam  liabuil  vovens  aul  confessa- 
rius  ,  an  intenderit  salisfacere  buic  duplici 
obligation!  audiendo  unam  taniùni  Missam,  plu- 
ribiis  tiiulis  ;  in  quo  casu  illam  omitlens  tene- 
relur  se  accusare  de  violatione  voli,  et  trans- 
gressioue  pr;ecepli  Ecclesiae.  Ita  Sylvester , 
Navarrus,  Soius,  Ledcsma,  cl  alii.  Ilem  ad  sa- 
lisfaciendum  buic  praeceplo  ,  non  est  necesse 
audire  /.iissaui  propriam  diei  et  l'esii,  id  enim 
nullo  jure  nullàque  ralione  fulcitur,  soiùmque 
prasciiiiuir  indislinciè  Missam  audire,  sive  vo- 
livam ,  sive  aliain  ,  lanietsi  sacerdotes  repre- 
bensione  sini  digni,  qui  nullam  rationem  festi 
babentcs,  salis  esse  pulant  alias  dicere  .Missas 
ad  inslaniiam  seculariuni,  sine  causa  multùm 
nrgenie:docendus  est  quippe  populus,  non  se- 
qneudus.  lia  D.  Anton.  2  p.  lit.  9,  cap.  10.  So- 
ins lib.  isenl.  dist.  5,  art.  1.  Ledesma,  Cajela- 
nus,  et  coiiununiier  auclores. 

Tandem  diclis  canonibus  praecipitur  fideli- 
bus,  utaudiant  toias,  id  est,  intégras  Missas, 
(|iiod  non  est  intelligendum  more  mathematico, 
ut  ni;lla  proisus  parlicula  omiiti  possil  absque 
peceato,  parùm  enim  pro  niliilo  repulatur,  sed 
sumendum  est  moraliler,  ut  liabet  civiliias  bu- 
mana,  ut  scilieet  non  omiitaUir  pars  notabilis 
>Iii:.fra;;verinn  non  est  facile  determinare  istam 
parlem  ad  amussim. 

Conveiiiuni  omnes  auctores,  quod  tcriia 
pars  Missœ  est  magna;  quinla  verô  censetur 


579  EXPOSITIO 

parva ,  loquendo  de  accidenlalibus  ;  secùs  vero 
de  substantialibus,  et  essenlialibus  sacrificio. 
Si  quis  enini  diini  consecratur  hoslia ,  egre- 
dialur  ah  ecclesià ,  et  posl  ejiis  clevalioiieiii 
rcdeat  ut  continuel  audilionem  Missae,  non  sa- 
tisfacit  prjecepto,  sicul  iiec  ille,  qui  dùm  sa- 
cerdos  hosliam  suniii,  non  assistil  ejus  com- 
iiuinioni ,  eliamsi  omnes  alias  Missae  parles  au- 
dial  :  et  nisi  aliaui  inlegram  Missani  audiat  , 
lelhaliter  peccal,  eo  quôd  islae  actiones  elsi 
minimo  tempore  fiant,  non  sunt  mininise,  et 
id  quod  peitinet  ad  substanliani  sacrificii,  re- 
putatur  pars  gravissinia  Missae.  Ex  lioc  etiam 
coiiigitur  quôd  parles  Canonis  Missœ  prépon- 
dérant aliis  quae  sutit  extra  Canoneni,  ut  ora- 
liones  quae  in  principio  el  Une  Missœ  dicunlur, 
sicque  minor  quanlitas  potesl  suflicere  ad 
consliluendam  parteni  gravem  ,  quae  non  est 
tani  niensuranda  ex  quantilate  teniporis  quo 
durât ,  qnùni  ex  qualilaiibus  et  circunislaniiis, 
quibus  vestitur ,  maxiuièque  ex  dignilale  el 
aflinilale,  quani  babet  cum  sacrilicio.  lia  Le- 
desnia,  Nugnus,  el  alii. 

Notabilis  verô  pars  accidontalis  Missce,  nio- 
raliter  nietienda  est,  et  arbllrio  prudenlum  de- 
finienda  videlur.  Sylvesler,  Tabiena  et  alii  do- 
cent,  quôd  si  quis  audiat  Missam  à  principio 
Epistolae ,  usque  ad  liueui  Missae  ,  non  peccal 
niorlaliter;  benè  tanien  si  omittat  etiam  Epi- 
slolani;  et  banc  senlenliam  Nugnus  reputat 
probabilioreni.  Alii  verô  docent,  quôd  si  quis 
audiat  à  principio  Evangelii  usque  ad  fineni 
Missae ,  non  peccal  niorlaliter  :  si  verô  post 
Evangeliura  Missam  audiat ,  non  est  tutus  à 
mortali  peccato.  lia  Solus,  Navarrus,  Vilalo- 
bos,  Turrianus  et  alii.  Nugnus  banc  senlen- 
liam repulal  probabilem.  Pari  modo  in  fuie 
Missae,  si  post  comniunionem  sacerdolis  quis 
exiret,  non  peccarel  niorlaliter,  quia  partem 
nolabilem  non  omilleret.  Si  tamen  unius  el 
ejusdera  Missae  parles  in  principio  iisque  ad 
Epislolani  exclusive,  cl  in  fine  postcouuiiu- 
nionem  ac  beuediclioneni  ouiiilerel,  si  islae 
parles  omissa;  siniul  surnpl*  iiitegicnt  partem 
nolabilem  Missœ,  consurgit  transgressio  pra;-  i 
cepti  lothalis. 

Au  auteni  omissio  audilionis  partis  Icvis , 
delical  suppleri  ad  vitaudutii  peccatiun  ve- 
iiiale,  V.  g.,  si  quis  veniat  ad  ecclesiam  cum 
animo  audieiidi  inlegram  Missam,  el  forte  in- 
veniat  cam  incœplani,  cl  perduclum  usque  ad 
Kyrie  eloyson  ac  orationes,  et  audiat  illam  , 
icneatur  illum  del'eclum  supplere  audiendo  il- 
lani  parlem  omissam  allerius  Missae. 


380 

Nugnus  affirmai  ad  id  teneri ,  ut  liberelur 
etiam  à  peccato  veniali,  quia  in  canonibus  su- 
pra allatispra'cipilur  quôd  audiaturtota  Missa, 
à  confessione  usque  ad  benedictionem  ,  et 
quamvis  islc  adjmpleat  praeceplum  ,  quoad 
subslanliam  ,  ideôque  non  peccel  morlaiiter  , 
non  tamen  debilo  modo  et  quoad  accidcntia. 
Unde  si  videat  se  posse  audire  inlegram  Mis- 
sam ,  el  babeat  intentiouem  auilien<li  tantùm 
illam  jani  irreoeptam,  peccat  venialiter,  si  poslea 
possil  supplere  illum  defecium  el  non  facial , 
in  eo  peccato  permanet,  et  aggravai. 

Ledesina  verô  disliuguit,  et  boc  quideni 
concedii  de  eo  qui  de  industrià  et  ex  proposito 
non  vult  audlie  illas  parles  Missa;,  pula  quia 
saccrdos  est  valdè  morosus,  ejusque  Missa 
longa,  ideôque  non  iniral  in  ecclesiam  ,  nisi 
dùm  legil  Epislolani,  et  deinde  audit  Missam 
usque  ad  lineni  animo  salislaciendi  praiceplo. 
Iste,  inquaui ,  venialiter  peccat,  nisi  suppléai 
hune  defecium  In  alla  Missâ,  quamvis  ad  id 
sinipliciler  non  obligetur.  INegal  verô  de  eo , 
qui  veniens  ad  ecclesiam  cum  verâ  et  sincerà 
volunlale  audiendi  Missam  inlegram  ,  invcnit 
incboatam  in  oraiiouibus  :  isie  siquidem  om- 
ninô  involuntariè  .Missam  audit  non  inlegram  , 
ueque  proinde  peccal  etiam  venialiter  noa 
supplendo  eum  defecium  ,  audiendo  illas  par- 
les omissas  in  ali.i  Missà,  eliamsi  babeat  com- 
motlilaiem  suppleudi.  Porrô  qui  partem  nola- 
bilem Missae  non  audii ,  si  non  babeat  lune 
propositum  suppleudi  illum  defectum  ,  au- 
diendo allam  ,  morlaiiter  peccat ,  et  (|uamdiù 
est  lempus  el  occasio  audiendi  aliud  sacriini  , 
obligatur  adsupplendum  defecium,  mutandum 
maluni  propositum,  el  adimplcndum  praece- 
plum; si  verô  audiendi  aliam  Missam  volunta- 
teni  liabent,  et  de  facto  audiat,  lune  satisfacit 
praeceplo,  et  non  peccal. 

Ditlicullas  restai  an  ad  supplendiim  nunc 
defecium,  iste  teneatur  audire  aliam  Missam 
inlegram,  aul  sulliciat  audilio  partiinii  roiiim- 
modô  omissarum. 

Alii  docent  salisfacere  praeceplo  aud  endo 
lune  duas  mndielales  ,  aul  parles  nolabiles 
Missai ,  non  siniul,  sed  successive  à  diversis 
celebrantibus,  quia  praeceplum  Eccicsi»  so- 
lùin  obligat  ad  audiendam  inlegram  Missam , 
cl  non  ad  audiendam  lotam  continuatam  ab 
uno  sacerdute.  Isleautem  audit  inlegram  mo- 
raliter  loquendo;  quando  eiiim  non  est  valdè 
notabilis  inlerruptio,  nec  inlervallum  lempoiis 
iiotabile  inter  istas  partes,  censenlur  nioraliler 
iiitegrari,  contiiiiiari,  el  ellicere  uiiam  Mis- 


581 

sara  :  nec  hiijiismodi  unit.is  impediiur  per  di- 
versilalem  celebraniiuiii ,  ciiiii  ctiani  unum 
repulclur  sacriliciiim ,  si  iiioriente  sacerdote 
post  bosliae  consecralionem  ,  aller  sa'rificium 
pcrliciat.  Ergo  cùni  isia  lex  sil  pœnalis  ,  non 
est  amplianda,  sed  potiùs  reslringenda  ,  ita 
ut  iniplealur  in  casu  posilo,  saltcni  quoad  sub- 
staiiliam;  fatenlur  tanien  esse  peccaium  ve- 
niale  gravissimum ,  si  fiai  absque  magnâ  ne- 
cessitale,  maxime  si  inlerveniat  inversio  ordi- 
nis  requisili ,  ut  priùs  audiat  posteriores  par- 
les Missa; ,  deinde  priores.  lia  Sotus,  Major  , 
Navarrus,  Nugnus,  llurlado,  elalii. 

Alii  assernnt  isUim  leneri  ad  audiendani  al- 
teram  Missaui  inlegram  ,  unius  et  ejusdcui  sa- 
cerdolis,  60  quôd  in  nostro  casu,  non  audit 
lotam  unam  Missani,  quia  ex  isiisparlibus  nc- 
quil  eoÈiflari  ununitoluni,  sicque  non  adini- 
pleiur  prœccplum  ,  quod  est  de  audiendà  unà 
Missà  non  inlerpolalà.  Adde  quôd  ex  opposilà 
sentcnlià  soqueretur  fidelem  posse  simul  el 
semcl  audiendo  duas  medietales  Missse  in  di- 
versis  allaribus  el  à  sacerdolibus  celebraloe  , 
salisfaccre,  cura  non  tenealur  lotam  ab  uno 
audire,  simulque  possit  atlendere  ad  duo. 
Quôd  lamen  falsissimum  esse  conslabit  ex 
mox  dicendis. 

Ulraque  senlenlia  repulatur  probabilis.  Qui- 
dam tamen  islo  mododislinguunt,  nempe  pri- 
mam  senlenliam  posse  verificari  de  parlibus 
soliim  accidentalibus  sacrilicio,  pula  si  quis 
veniret  ad  ecclesiam  audirelque  Missam  in  quà 
tune  fil  consecralio  bosliae,  usque  ad  fineni. 
Tune  isle  posscl  supplere  partes  omissas  ,  au- 
diendo illas  in  allerà  Missà  usque  ad  consecra- 
lionem exclusive  ;  secùs  dicendum  de  parlibus 
essenlialibus  sacrificio  ,  pula  si  post  consecra- 
lionem bosiife  recessit  ab  ecclesià,  non  saiis- 
facerel  postea  audiendo  in  alià  Missà  reliquas 
parles  usque  ad  fineni ,  ila  ut  in  unâ  parte 
Miss.Tî  coniinealur  consecralio ,  el  in  allerius 
MibSLû  parle  hosli;fi  sunqiiio ,  cl  adhuc  pejùs  se 
babcret,  si  priùs  in  unà  Missà  assisleret  com- 
luunioni,  el  supfilere  vellet  assislendo conse- 
cralioni  allerius  Missae.  Raiio  est  quia  ex  iis 
medietatibus  separalis,  non  consliluiiur  unum 
moraliler  sacrilicium,  perinde  ac  si  aliquis 
sacerdos  suniercl  de  corpore  et  sanguine 
Cbrisli  jam  in  alià  Missà  ab  alio  consecrato, 
eidenuôconsecrarcl,  sed  non  sumerct,  ulique 
non  dicereiur  ex  bàc  duplici  parte  unum 
eonfici  sacriflcium  integrum ,  quod  in  hoc  con- 
sislil  ut  idem  sacramenlum  priùs  conficiatur 
et   postea    consumalur  ,ï  eademqne    victima 


TEKTII  PR.ECEPTI.  582 

plcnè  et  perfectè  per  consecralionem  et  sum- 
piioncm  sacrificelur,  nec  isla  unitas  consislit 
essenlialiler  in  unilale  ministri,  sed  in  unilate 
morali  niinislerii  jam  dicti  circa  vicliniam  : 
ideôque  dùm  sacerdos  post  consecralionem 
morilur,  elalier  Missam  illani  prosequiiur,  est 
unum  integrum  sacrificium ,  el  fidèles,  qui  ei 
assisluni,  saiisfaciunl  praecepto.  Secùs  dicen- 
dum in  casu  proposilo. 

Innocenlius  papa  XI  damnavil  banc  quo- 
rumdam  recenliorum  opinionem  :  Saiisfacit 
prœceplo  Ecclesue  de  audiendo  sacro ,  qui  duas 
cjus  parles,  im'o  quatuor  simul  audit  à  diversis 
cclebranlibus.  Caret  eiiim  omni  prorsùs  proba- 
bilitate.  Quia  iste  niodus  ridiculus  audiendi 
Missani  est  contra  Ecclesiae  intenlionem ,  ne- 
que  ex  eo  impletur  prœceplum  sicut  Ecclesià 
mandat  el  conlra  consueludinem  inillàconti- 
nualam  ac  approbalam  audiendi  inlegram  Mis- 
sam successive  el  distincte  quoad  singulas 
partes,  non  verô  simul  el  semel  ac  conlusè 
nulloque  servalo  ordine  inter  eas.  Et  tandem 
est  conlra  reverenliam  sacramenlo  debilam  , 
ul  de  se  palet. 

Probat  Nugnus ratione  à  priori.  Islud  praece- 
plum  obligal  ad  Missani  inlegram  audiendum, 
ul  babelur  de  Consecral.  dist.  1,  can.  il/ «sas. 
Alqui  isle  lidelis  non  audirel  Missam  inlegram. 
Ergo  non  saiislacit  praecepto.  Prob.  min.  lUae 
duaeaut  quatuor  partes  Missae  simul  elseiuelau- 
ditae,  neque  in  esse  pbysico,  neque  in  esse  mo- 
rali, conllanl  unam  Missam  inlegram.  Ergo,  etc. 
Prob.  antecedens:  conlra  ralionem  reisuccessi- 
vae  in  esse  pbysico  et  morali ,  est  babere  parles 
simul  et  serael  eodenique  teinpore  existenles, 
ul  de  se  palet.  Alqui  de  ratione  Missae  est,  quôd 
sil  successiva,  ejusque  audilio  est  aclio  succes- 
siva.  Ergo  ex  illis  parlibus  simul  et  semel  audi- 
lis  nequil  conflari  una  intégra  Missa.  Prob. 
min.  Missa  ejusque  audilio  babel  veras  parles 
physicè  el  moraliler  ordiuatas  sibi(|ue  succe- 
denlcs,  unam  post  uliam ,  proindeque  ilbe  dua; 
aul  quatuor  parles  in  noslro  casu  non  pos- 
sunt  repulari  lanquàm  parles  unins  Missa; 
etiam  moraliler  loquendo  ,  sed  lanquàni  unica 
pars  lanlùm  :  perinde  ac  si  aliquis  homo  ba- 
berel  intellectum  angelicum  ,  ila  ul  posset 
atlendere  ad  horas  matutinas  quas  aliqui  reci- 
larenl,  eiad  horas  canonicas  simul  eodemque 
tenipore  ab  aliis  recitaïas,  el  tune  ipse  recila- 
rel  oUkium  Vesperarum,  saiisfacerel  sas  oDli- 
galioni  rite  persolvendi  olUcium  divinum  , 
quod  estabsurdum. 
Nec  est  eadem  ratio  quando  lidelis  diverse 


I 


585 


Kxposr 


tempore  audit  unam  .Missœ  medieialem  et 
postea  aliam  allerius  Missse,  quia  in  islo  casu 
servalur  verae  successionis  raiio,  du^que  isUii 
inedielaies  coniinuanlur  iiioraliler  et  plliciiini 
unara  inlegraui  Missain  :  ad  coniinuitaiem 
quippe  moralem  non  obstat  aliqua  parva  in- 
leri'uplio. 

Probalur  tandem  ox  inconvenienlibus  qus 
inde  orirenlur.  Si  oiilm  pr;ecepUim  inipleri 
possit  audiendo  siniul  quatuor  parles  Miss;v, 
ergo  eiiain  audiendo  ocio  aut  decem  siinul 
eodein  tempore  :  v.  g. ,  unus  saeerdos  incipit 
intrnitum  Missa?,  alius  Evangelium,  alius  cun- 
secraiionem,  aller  Paler  nosler,  aller  commu- 
nionem,  iia  ut  anlequàm  isle  perveniat  ad  fi- 
nem  .Missx',  uuusquisiiue  alioruui  pcrveiierit 
ad  locum  allerius  ;  sic([ue  fidelis  audire  possel 
integrain  Missam  in  momento  :  alqui  hoc  esl 
absurduni.  Ergo  el  illud  :  unde  sequilur,  etc. 
Hinc  quidam  int'eruiit,eun)  qui  dupliceni  Missam 
dislinctè  audire  tenelur,  non  posso  cas  siuiul 
el  semé!  eodemque  lempore  audire,  dimi  sinml 
in  duplici  ;iUari  conjuncto  eliaai  celebranUir. 
Sic  cnim  possel  itiam  audire  ijuinque  ,  si 
altaria  quin(|ue  forent  ante  illius  conspecium, 
et  iinicà  pra'seniià  ac  alienlione  posset  illis 
salisl'acere,  aliisque  innumeris  ,  quod  de  facili 
non  videlur  adniilleiiduni;  adde  quôd  duo  di- 
vini  culius  debili  debeni  ut  duo  persoivi,  et 
non  coufundi  sub  uno  lempore  et  unà  actione, 

An  autem  aiiquis  tempore  que  Missam  in 
feslo  audit .  possit  abs([ue  necessiiaie  recilare 
boras  canonitas,  vel  quaseumque  alias  preces, 
ad  quas  raiione  voli  aui  ordinis,  aut  pœni:eu- 
liae  injuncue  tenelur,  ila  ut  simul  et  seniel 
duplici  obligaiioni  saiisfaciat  ?  —  Respondcnl 
communiler  auclores,  maxime  recenliores , 
afiirmaiivè.  Quia  Missam  qui  audit,  non  tene- 
lur ad  verba  seceidoiis  aiiendere,  sed  sullicit 
quôd  mente  atlendal  ad  Deum ,  el  res  divinas. 
Id  auleni  reclé  lacère  polesl,  reciUindo  horas 
canonicas  absque  necessiiaie.  Cajeianus  lamen 
in  Suinmà,  licet  non  damnel  depeccaio  mor- 
tali  isium  reciianlem  boras  canonicas,  dicit 
euin  malè  facere  idquc  lion  esse  usquequàque 
luluui  prima  facie,  et  Nugnus  exislimat  esse 
peccalum  veniale  ,  si  fiai  absque  ullà  necessi- 
iaie :  quia  licet  ratio  mox  adducla  probet  ini- 
pleri pra>ceplum  quoad  subslanliam,  iste  la- 
men agendi  modus  magiiam  arguit  indecen- 
liam ,  devolionis  carenliam.el  negligeuliam 
erga  divina  redolel  :  signum  quippe  esl,  quod 
non  vult  lanlo  tempore  vacare  divinis  ,  el 
aliunde  sullicienseslMissa-  nnslciium  ut  tolus 


ÏIO  381 

cirea  illud  oceupelur  homo  ,  et  ad  illud  solùm 
aliendere  debeal.  Sylvesler  verô  id  damnai  de 
peccato  mortali  ,  quia  scilicet  ibi  sunt  duae 
graves  obligaliones  ,  quarum  quœlibet  atten- 
tionem  el  devoiionem  eliam  exleriorem  re- 
([uiril,  nec  polest  esse  exieriùs  altentus  Missœ, 
qui  exieriùs  esl  alleiiUis  olBcio,  cùm  unum 
aliud  impediat.  Ilem  quia  duo  divini  cultus 
debili  debeni  ul  duo  exsolvi  ,  el  non  cou- 
lundi  sub  eodem  lempore,  et  unà  actione  et 
alienlione  :  eaque  videlur  esse  mens  Eeclesia', 
elc.  Sylveslrum  sequuniur  Angélus  ,  Rosella, 
Annilla  (1). 

Ille  qui  oniisil  audire  Missam  die  ab  Ecclesiâ 
praeceplo  ,  ncquit  salisfacere  eam  audiendo  al- 
téra die,  nec  ad  id  tenelur,  quia  esl  onus  diei 
aliixum  ,  nec  polesl  prxveniri  aut  relardari, 
neilue  suppleri  inalierodie. 

§  1 .  Z)e  requisilis  ad  rilé  implcndum  praccptum 
audicndi  Missam  diebits  dominicis  etfcstivis. 

Tria  baec  requirunlur  ,  nempe  assistenlia, 
seu  prœseniia  corporalis  et  moralis,  débita  in- 
tentio  obediendi  Ecclesiâ; ,  el  atlentio  inlerior, 
sallem  viriualis.  De  quibus  sigillalim  obiter 
agendum  est. 

Fidèles  inprimis  ex  vi  hujus  praecepli  te- 
nenlur  assislere -Missae,  pra;seulià  nedùin  cor- 
porali ,  sed  et  morali ,  ac  per  se  loquendo  ,  in 
i]uanlum  in  ipsis  est  el  coiniuoJè  lieri  polest 
audire  ,  vel  sallem  videre  celebrantera;  ad  id 
lamen  non  lenenlur  absolulè  ,  aliàs  surdi,  et 
cieci  non  iniplereul  isuid  praeceptum  ,  ncque  ii 
(|ui  audiunt  .Missam  sacerdolis  submisse  lo- 
(luenlis,  nec  qui  ob  populi  muliiiudinera  in 
magnà  ecclesiâ  distant  ab  allari ,  ila  ut  sacer- 
doiem  audire  el  videre  nequeant.  Inienlio  igi- 
tur  Ecclesi*,  dùni  prxcipit  (idelibus  ul  audianl 
.Missam  ,  esl  ut  illi  assistant,  pr;csenles  sint  , 
Deovaceni,  inlersintque  cum  reverenliâ  ,  ul 
sacrilicium  suà  iiraesentià  honorent,  el  advcr- 
tanl  lune  offerri  ;  debeni  esse  in  Ecclesiâ,  aut 
sallem  in  ejus  atrio. 

Pra;terea  lideles  debent  audire  Missam  cura 
iiileniione  sallem  impliciiâ  et  virtuali  adim- 
plendi  praeceplura  Ecclesioe ,  eiqueiu  hoc  obe- 

(1)  Slandum  videlur  senleniia;  communiori, 
ob  principia  in  Iracl.  de  Legibus  slatuta.  Non 
decet  quidem  quod  quis  sine  rationabili  causa 
velii  s;inul  duabus  legibus  salisfacere  ;  verùm, 
quiim  illud  nullibi  proliibuerit  Ecclesiâ,  el  solà 
ailenià  nalurà  rerum  nihil  obslei  quoininùs 
eodem  aclu  possiiu us  simul  varias  virlules  co- 
lère ,  diversis  mandatis  oblemperare  ,  dicen- 
dum  est  clericum  posse  simul  audire  .Missam 
el  boras  breviarii  persohere. 


385 


TERTll  l'R.IÎCEPTI. 


5«*; 


diondi ,  et  non  Iiabere  volunlatcm  liiiic  oliliga- 
lioni  conirariam  et  repugnanteni.  Tiiiio  eniiii 
saiisfaciiint  prœcepto,  elianisi  huic  iiilentioiii 
admisceatiir  aliqiia  prava  voliinlas  et  iillcclio, 
videndi  amasiani  ,  etc.  Quia  iste  siibslanliain 
operis  prœeepli  iniplet,  si  Missam  andial,  et 
cavet  peccaluni  oniissionis  Missae ,  quanivis 
nialo  illo  proposito  ac  siiiistro  aniuio  pcccet, 
sicut  implelur  praeceptum  ,  dùm  imniiscetui- 
vana  gloria  c«m  aiidiiiono  Missre.  llaSotus, 
Ledesma  et  alii.  Hinc  qui  nolenles  positivé 
audire  Missam  ,  detinentiir  ibi  per  vim  ,  niil- 
lalenùs  satisfaciunt  pisecepto ,  quia  non  ha- 
hent  intentionem  obediendi  Ecclesi;B  ,  nec 
cxpressani  etactualem,  nequc  inipliciiani  et 
virtualem;  si  lanien  addiicti  ad  Ecclesiani  no- 
lenles ac  per  vim  ,  faceient  de  necossilale 
virtuiem,  et  ex  qiio  ibi  delinendir,  iiiuiaieni 
proposilum  et  inlenderent  audire  Missam ,  ac 
obedirc  Ecclesiœ  ,  lune  licet  antea  graviter 
peccaverint  ex  malà  illà  voluntale,  satisfiiciunt 
lamen  Ecclesiœ  prœceplo.  llincqui  liabet  qiil- 
dem  inteniionem  et  dcvotionem  audiendi  Mis- 
sam in  die  festo  ,  eamque  audit,  non  lanien 
liabet  volunlalem  per  eam  adimplendi  praece- 
ptum EcclcsiDE,  sed  lanlùni  por  aliam  ,  quam 
vult  audire ,  per  illam  primam  Missam  non 
saiisfacil  prseceplo,  cinn  babuerit  voluntatem 
conirariam  et  repugnanlem,  et  tenolur  aliam 
audire,  ita  ut  si  non  liabeat  proposilum  aUe- 
rani  audiendi,  aut  spem  probabilcm  quôd  illani 
de  facto  audiel,  peccabii  morlaliier.  lia  Nu- 
gnus,Petrus  Ledesma,  qui  citai  D.  Antoninum, 
Navarrum  et  Martinum  de  Ledesma.  Hinc  si 
aliquis  manè  surgens  existimans  non  esse  dieni 
feslum,  neque  cogiians  de  praiceplo  ,  audii 
Missam  ex  devolione  lanlùm  cum  debitis  cir- 
cumslantiis,  poslea  cognoscens  esse  diem  fe- 
stum  ,  an  teneatur  audire  alleram  Missam, 
non  est  certum.  Nugnus  ail  istuni  casum  esse 
dubium  ,  et  protestatur,  quôd  lune  ipse  non 
auderet  alleram  Missam  non  audire.  Ledesma 
et  alii  docent  valdè  probabile  esse  istum  homi- 
neni  ad  id  teneri,  quia  non  apparet  quôd 
babuerit  intentionem  eliam  virtualem  adim- 
plendi Ecclesise  praeceptum ,  ciim  ignoraret 
obligationem.  Alii  vero  probabiliter  negant , 
quia  cùm  non  babuerit  volunlalem  positivé 
conirariam  praecepto,  censetur  habuisse  inien- 
tionem  implicitam  illud  adimplendi ,  soliinique 
poslea  tenelur  illam  Missam  auditam  ad  pra'- 
ceplum  implendum  referre. 

Quidquid   sil  de  hoc,  iste  casus  ditt'ert  à 
duobus  jani  relatis,  quia  iste   homo  ex  quo 


non  babuerit  voluntatem  contrariam  ,  proba- 
biliter aulumare  possumus,  habuisse  inter- 
pri'lalivam  adimplendi  prœceptum ,  quia  omnis 
vir  prudcns  el  religiosus  semper  babet  inten- 
tionem adimplendi  praîcepta ,  si  occurranl.  In 
diclis  auipm  casibus  homo  habet  formaliier  et 
positivé  intentionem  contrariam  praecepio. 

Terlio  denicjue  requiritur ,  non  soiùm  quùd 
lideles  lune  siiit  prœsentes  ,  nec  in  lali  distan- 
lià  ah  altari ,  ut  per  se  loquendo  audire  et 
videre  non  possint,  nec  atlendere  ad  minisle- 
riiim  ,  quôd  non  sint  occupai!  in  alià  re  ,  quôd 
assislanl  sacrificio  cum  inteniionc  salisfaciendi 
pr;eceplo,  sed  eliam  requirilnr  quod  habeant 
allenlionem  iiilerioreni ,  salteni  virtualem  ad 
divina;  illa  namque  Missaî  andilio  débet  esse 
aclus  luinianus  deliberalus  ,  virtuosus  ,  reli- 
giosus, ad  culium  Dei  pertinens  ,  sicque  ad 
implendum  islud  praîcepium  non  sullicil  exle- 
rior  altenlio,  sed  eliam  necessaria  est  interior , 
religiosa,  ordinata  ad  cultum  divinnm ,  el  ad 
vaeandiini  Deo,  et  luinc  aclnni  interiorem  in- 
dircclè  praecipit  Ecclesia  ratione  aclOs  cxlc- 
rioris  ,  scilicet  audilionis  Miss*  ,  tanquàm 
formam  el  perfeclionem  illius ,  ulpoiè  neccs- 
sarl:ini  ad  hoc  ui  sit  bonus  et  virluosus  ac  re- 
ligiosus. De  hoc  sacerdos  lideles  monel,  diun 
dicit  :  Siirsùm  corda,  etc. 

Liiipie  quilibet  lidelis  qiianlùm  est  ex  parle 
suà  ,  débet  esse  ila  dis|iositus  ut  vellel  hujus- 
niodi  allcnlionem  fore  aclualem  ;  non  lamen 
est  necessaria  quùd  dnrelactualiler  per  tolam 
.Missam  ,  cùm  atlenlà  humanà  fragiliiaie  ,  id 
sit  impossibile,  sed  siiincit  quôd  duret  virlua- 
liler,  quùd  non  distiabaïur  volunlariéper  ma- 
j(irem  ,  aut  noiabilem  Miss»  parlem,  quù;l  tune 
niin  occupetnr  operibus  exicrioribus  iinjusniddi 
atieniioni  et  reverenliae  conlrariis,  quùd  non 
dcu-miat,  non  studeat ,  non  iracielde  negotiis, 
non  eolluquatur  cum  sociis  :  qui  enim  lenetur 
ad  proseculionem  unius  opposilormn,  hoc  ipso 
obligalur  ad  fiigam  allerius.  Unde  si  quis  per 
niilabilem  Missœ  parlem  occupelur  in  bis  et 
similibus  atlentionem  mentis  inipedientibns  , 
inortaliter  peccat ,  neque  implel  pra'eepium 
eliam  quoad  subslanliam,  quia  allenlio  inte- 
rior pertinet  ad  illius  subslanliam  :  si  vero 
solùmmodo  per  levem  Miss.TC  parlem  dislraha- 
tur,  aut  loqualur  ,  ele. ,  peccat  tantiim  veiiia- 
liier. 

Servilores  Missœ,  seu  ministri,  pracscriim 
solemnis  ,  qui  discurrunt  aliqu  ndo  per  eccle- 
siani, aut  vaduntin  sacrislian),ad  deferendum- 
vinum  aut  aquam  ,  aut  ihus  ,   et  alia    hujiis- 


587  EXPOSITIO 

modi  quae  niinislerio  expediunl,  intelligiintur 
intéresse  Missse  ,  etiam  pro  tenipore  illo  ,  ut 
doceiit  D.  Anlonin.,  Sylvester,  Tabiena,  Na- 
varrus ,  et  alii  comnuiiiiter  :  quod  Peirus  de 
LedesMia  dicit  esse  vcrum  ,  quando  servilorcs 
bonà  fide  ,  sineerè  ,  absque  fraude  proceduni , 
prompte  se  expediendo  ,  et  diligentiani  adlii- 
bendo  ,  ne  remaneant  in  sacristià  ,  aliove  loco 
plusiiuàm  opus  est  ac  suDScii  ad  ministeriuni. 
Item  debent  prseparare  urceolos,  caliceni  et 
alla  quœ  praeveniri  ac  dispoiii  polerant  ante 
Missse  incœptionem ,  et  non  reraitlere  ac  dif- 
ferre  ad  tenipus  Missae.  Caveant  à  fortiori  ne 
vanis  colloquiis ,  volunlariis  dislraclionibus  , 
et  occupalionibusadMissam  non  perlinentibus, 
prœsentiam  moralem  et  assistentiam  debitani 
amiilant  ;  tune  enini  non  satisfacerent  proice- 
pto,  ac  sub  lethali  aliam  Missam  audire  tene- 
renlur. 

Ex  diclis  bactenùs  habetur  quod  quilibct 
lidelis  adullus  sui  corapos  ,  cujuseumque  sit 
œialis,  sexùs,  vel  condltionis,  peccat  morlaliter 
si  absque  légitima  causa  omitlat  integraiu 
Missam  audire  eliamsi  absque  contemptu  ex 
solà  pigritiâ  et  negligentiàid  facial  in  die  festo. 
Quare  Innocentius  papa  XI  meritô  daninavit 
hanc  quorumdam  recentiorum  proposilionem  : 
Prœceplum  servandi  (esta  non  obiigat  sub  morlali, 
seposilo  scundalo ,  si  absil  conteuiplus.  Atqui 
praiceptum  servandi  festa  principalilcr  conti- 
net  audliioncm  Missae  ;  ut  enim  ait  D.Anton, 
in  qnibusdam  casibus  homines  excusaniur  à 
violatione  fesli  insislendo  operibus  servilibus , 
niodô  Missam  audiant.  Ergo  omissio  Missae  in 
die  festo  potest  esse  mortalis,  etiam  secluso 
scandale  et  contemptu  (1). 


(I)  Dubiiatur  ubiuam  Missam  audire  debeant 
lidebs.  Dilliciillas  duplex  est  :  1°  au  .Missa  au- 
dienda  sit  in  ecclesià,  vel  sufiiciat  ut  audiatur 
in  oratorio  privalo?  '2''jPosiioqu6daudienda  sit 
in  ecclesià ,  an  ilia  ecclesià  debeat  esse  paro- 
chialis'?Llrnmque  expcndi  potest  jure  commuai 
et  jure  gallicano;  incipienius  à  jure  communi. 

Ad  primum  ,  dicendum  videlur  non  satislie- 
ri  praeceplo  ecclesiaslico  per  audiliontni  Miss* 
in  oratorio  privalo,  secluso  casn  piivile^ii.  lia 
olim  statucrat  jus  commune  cui  non  piilauius 
fuisse  derogalum  per  conlrariam  consueludi- 
iiem.  (  Vid.  Benedictum  XIV  in  lib.  de  Synoclo, 
lib.  Il,  c.  14,  n.  7  ).  Existentiani  juris  com- 
jimnis  probant  plurima  monumenla  ab  eru 
diiis  collecta  ;  illud  etiam  supponit  contro- 
versiaqua;exlilil  inler  regulares  et  panicliosde 
iÙssà  parocbiali  ;  utrinque  enim  admillebatur 
fidelibuslibcrum  non  esseubi  voluerint  Missam 
audire  ,  sed  disputabalur  an  Sedes  aposiolica  , 
privilegiis  religiosis  concessis,  eximerel  laicos 
abonere  .Missam  audiendi  in  parochiâ.  Quod 
auieni  liuic  jiiri  der<ig:iluiu  non  sit  per  con- 


388 

§  2.  Quœnitm  sint  caiisx  ab  hoc  prœcepto  excu- 
santes. 

("onveniiint  auctores  quod  cùm  istud  proe- 
cepUim  sit  ecclesiaslicum ,  non  obligat  cum 
tanlo  rigore  ,  et  pia  mater  Ecclesià  non  inten- 
dil  ad  iil  lilios  suos  ligare  ,  habentcs  légitima 
impediinenla  audiendi  Missam ,  et  veras  ac 
necessarias  causas  excusantes. 

Prima  est  censura  ;  qui  enim  est  excommu- 
nicatus,  aut  interdictus ,  etiam  suâ  culpâ, 
arcetur  à  divinis  oUiciis,  et  ab  audilione  Mis- 
sa; tam  feslivis  qu.im  aliis  diebus  ,  neque  pec- 
cat illam  omittendo,  nisi  facile  posset  obiinere 
absolulionem  censurœ  ,  et  non  vull  eam  pe- 
lere ,  aut  circa  lioc  negligenter  se  babet.  Quia 
tune  sua  culpà  non  audit  .Missam  ,  cùm  facile 
posset  lollere  ad  hoc  impedimenta  ,  quod  est 
médium  per  se  ordinaium  tune  ad  Missae  audi- 
tionem  ;  qui  enim  tenetur  ad  aliquem  finem  , 
pariler  obligaturassumere  média  ad  illum  or- 
dinata.  Sicquiestcxcommunicalus  inPascliate, 


trariam  consuetudinem,  deducilurex  ipsis  pri- 
vilegiis qua;  idenlidem  concedunl  S.  poniif.  et 
restrictionibus  apposilis  in  textu  ;  in  co  quippe 
Is'gilur  quod  nolit  pontil'ex  ut  famuli  qui  aclu 
necessarii  non  sunt  servitio  domini  privîlegiali, 
et  .Missae  inlersunt  in  illius  oratorio,  minime 
libericenseanluraDobligatione -Missam  audiendi 
in  ecclesià  diebus  festis  de  pra:cepio.  (Vid. 
li(dlarium  Bened.  XIV,  t.  15,  p.  2-20 ,  éd. 
Mecbl.  ;  Lignori  lib.  3,  n.  518,  ù\'J.  ) 

Ad  secundum  ,  salislit  obligation!  à  praice- 
pioinductie,  Missam  audiendo  in  ecclesià  pu- 
blier, quamvis  non  sit  parocbialis.  Jure  veteri 
multis  SS.  pontificum  docreiisconlirniaiocau- 
lum  erat  ut  lideles  Missam  audiieni  in  paro- 
cbiali ecclesià  Doniinicis  et  diebus  feslivis  : 
I  His  constiiuiionibus,  ait  Bened.  XIV,  dero- 
«  gatum  nunc  est ,  non  solùm  contraria  con- 
I  suetudiue,  verùm  etiam  posierioribus  con- 
<  stituliouibusSS.  pontificum.  »  Citai  privilégia 
concessa  regularibus  à  Leone  X  ,  Pio  V,  Clé- 
mente VIII.  Haec  solam  statuebaiit  libertalem, 
rem  divinam  quàlibet  die  audiendi  in  ecclesiis 
regularium  ;  sed  occasionehujus  libertiitis  pau- 
lalmi  inlroducta  fuit  consuetudo  diversas  ec- 
clesias  à  parocbiuli  adeundi,  et  landem  res  eô 
dovenit ,  ut  integrura  cuique  fueril  in  quàlibet 
ecclesià  mysleriis  adesse,  modo  non  sit  capella, 
seu  oialoriimi  privatum.  Ilinc  lit,  ut  S.  congre- 
galio  non  semel  expunxerità  stiluli-;  suiodali- 
buspraxeptuin  quod  episcopifKlcIi  bus  inipoiiere 
teiilaverant,  adeundi  ecelesiam  parocliialem 
pro  audilione  sacri.  De  Synodol.  Il,  cap.  14, 
n.  II.  (Vide  hanc  quaestioneiii  fnsè  tractalani 
apud  Billuari,  de  Relig.  disserl.  6,  »rt.  7.) 

Ilucusque  dicta spectani  jus  commune;  nuoc, 
si  allendalur  ad  consuetudines  Ecclesiaj  Galli- 
can;e,  varia  erit  pro  variis  tenq)oribus  et  locis 
dicisio.  Olim  disciplina  salis  uiranimis  erat 
adigendi  lideles  ad  .Missam  paroeliialem,  sallcBi 
ex  liibus  Dominicis  die   unà;   hoc    lestJintur 


389 


TEUTII  PR 


ot  non  vuli  sibi  procurare  absolutionem  quan- 
iùiî>vis  habeal  opporliinilalem  ,  pcccat  contra 
priBteptuniconfessionisclcominunionisannu.'B, 
quoil  liinc  icinporis  obligal.  Ilcm  qui  teinpore 
iiiLerdicli  babet  privilesium  audieiidi  Mbsam  , 
IfiK'Uir  ad  caiii  audiendani ,  quia  siiblaUim  est 
lospociu  illius  impediineiUuui ,  nec  anipliùs 
iircelur  ab  eà  audieiidà  ,  neque  exciisalur,  cùm 
vdbiTiiarié  cam  omittat.  Iicin  excusanliir  lideles 
qui  in  die  festo  ne(iueHnt  allam  MIssam  audiro, 
quiim  sacerdoiis  publiée  et  nominaiini  exconi- 
niunicati  ac  declarali  •  seciis  dicendum,  si  non 
l'uerjl  declaratus  sed  toleralus;  Idem  dicendum 
de  sacerdote  noioriè  concubinario,  post  con- 
cilium  Conslanticnso. 

Secunda  est  ignorantia  invineibilis ,  pra;ser- 
lini  facti ,  puta  quôd  sit  festum  tali  die  ,  vel  ex 
inadvertcniià  inculpabili ,  aut  obHvione  natu- 
rali ,  omiltilur  audiiio  Missae  ;  ignorantia  verô 
inviiiiibilis  juris  ,  quôd  nempe  extet  procce- 
pluni  audiendi  Missani  in  die  festo,  non  videtur 
adniitleiida  intcr  lideles,  nisi  forte  enutritos  in 
sylvis ,  aut  nisi  circa  pueros  in  principio  usùs 
ralionis.  Si  autem  omissio  Missie  procédât  ex 
negligenlià  leviter  cul|)abili ,  an  excusel?  puta 
dùm  quis  babens  sincerum  propositum  in  die 
festo  audiendi  Wissam  ,  sese  ila  alicui  negotio 
aut  operi  applicat ,  ut  obliviscatur  illius ,  et 
dùni  adverlit  ,  jam  tempus  est  elapsuni  cele- 
brationis  Miss* '.' Quidam  docrnt  lllani  omis- 
sionera  esse  solùm  venlalem,  si  laie  opus  fuerit 
bonum  :  morlalem  vero  ,  si  extilerit  nialuin  , 
ut  ludere,  etc.  Alii  vero  docent ,  quod  opus 
iliud  non  excusât ,  eo  quôd  sit  bonum  ,   sed 

libri  rituales,  et  derus  Gallicanus,  in  suis  co- 
mitlis  anni  1700,  coiidemnavit  proposilloneni 
huic  (liscipllnae  adversam.  (V.  Collet,  Prœleci. 
t.  de  Decalogo  ,  cap.  5,  n.  50.)  Nuncilla  disci- 
plina lu  quibusdamdiœcesibus  in  desueludinem 
îapsa  est,  in  allis  asservatui-.  Unusquisque  con- 
sulere  débet  praxim  coniuiuneni  locorum  In 
quibus  versatur,  et  in  dubio  pastores  debent 
rem  ad  cpiscopum  déferre ,  qui  statuet  prout 
expedire  judicaverit...  Non  obslat  buic  qiiam 
atlerinius  disciplinae  jus  commune  supra  ex- 
posltum  ,  quùm  iiiud  jus  solà  consuetudine  in- 
vectum ,  excepiis  privllegiis  regularium  ,  in 
Galllis  imn  fuerit  inlroductum,  ut  testalur  ipse- 
met  clerus  Gallicanus.  Quod  igltur  episcopi  non 
possent  in  regionibus  ubi  lideles  gaudent  jure 
adcundi  ccclesium  quam  voluerinl  (non  enlm 
penès  est  episcopum  privare  suos  subditos  prx- 
rogativâ  jurecouimuni  acquisiiâ),  lioc  apud  nos 
posse  existimamus  ,  atteniis  circumstanliis  ex- 
positls. 

Qui  abepiscopo  habent  privilegium  oratorii 
privati ,  attendere  debent  ad  conditiones  ei 
praîlixas ,  ne  iransiliant  limites  gratise  sibi 
concessiB. 


.«CEP  ri.  390 

praecisè  ex  hoc  quôd  reddst  eam  omissionem 
involuntariani  ,  propter  inadvertentiam ,  quam 
causavit ,  et  quam   pra;videre  aut  prœcavere 
non  poterat ,  prsesertim  si  taie  est  ut  raorali- 
ter  periculum  probabile   oblivionis  praecepti 
non  traberet.  In  bis  verô   et  similibus  casibus 
pon<lerand3e  siint  circumslantia;  et  conditiones 
personarum  :  an  temerariè,  absque  rationabili 
causa,  vol  bonâ  fide,  animoque  sincero  pioce- 
dant,  ex  moiivo  liumanae  rationi  consentaneo. 
Tertia  est  impolenlla  ,    nam   ad  impossibile 
nemo  tenelur.  Sic  qui  in  lectodecunibunt  gravi 
infirmilate  oppressi ,  aut  compedibus  delinen- 
tur  in  domo  ,  aut  carcere  ,   nec  possunt  inde 
egredi  ad  veniendum  in  ecclesiam,  excusantur 
ab  auditlone  MissK.  Idem  dicendum  de  detcn- 
tione  morali  et  civili,  cùm  egressus  domùs  est 
alicui  inlerdicius  sub  jnramento  ,  et  de  supe- 
riorls  mandato  babet  eam  pro  carcere.   Idem 
dicendum  quando  non  est  copia  celebranlis  in 
eo  loco ,  nec  in  promplu  est  alla  ecclesia  nisi 
ita  distans,  ut  fidèles  intra  tempus  celebralio- 
nis.Missarum  pervenire  nequeant.  Idem  dlcer- 
dum  de  lis  qui  supra  mare  navigant,  nec  cclr- 
bratur  MIssa   in  navibus,    longèque  distant  à 
terra  ,  neque  ad  porium  ,  allumve  loctim  ubi 
Missa  celebretur ,   accedere  valent;  secùs  di- 
cendum de  iis  qui  supra  thivium  navigant ,   de 
quibus  est  eodcm  modo   ac  de   ilineranllbus 
ralioeinandum.  Item  quando  ingruit  pluvia, 
nix  ,  aut  tempestas ,   et   torrentes  Inundave- 
runt ,  et  aliunde  ecclesia  distat  unà  autduabus 
leucis  ,  nec  ad   illam  tune  fidèles  pedlles  per- 
venire valent,  neque  habent  veclurani.  Quanta 
autem  locorum  distantia  sit  necessaria  ad  ex- 
cusandum  ab  audlilone  llissoe  ,  non  facile  de- 
terminari  potest,  sed  ex  circumstantiis  perso- 
narum, temporum,  viarum,  etaeris,  pruden- 
tisjudiclo  hic  et  nunc  relinquitur  discernen- 
dum. 

Quarta  est  gravis  et  urgens  nécessitas  publica 
aut  privata,  periculum  mortis ,  Infirmitalis, 
vel  inlamiœ  notabilis ,  vel  etiani  magnaejactu- 
rae  bonorum  temporaliiim.  Sic  excusantur  qui 
ardua  habent  negoiia  ,  quœ  non  possunt  di- 
mittereaut  differre,  absque  magno  detrimento, 
vel  scandalo.  Item  convalescentes  è  gravi  infir- 
milate ,  qui  non  possunt  é  domo  egredi  absque 
perlculo  relabendi ,  aut  nolabileni  contrahendi 
deblliiateni.  Item  qui  ab  inimicis  qua;ritur  ad 
necem,  dummodô  in  contemptura  Pieliglonis 
non  el  mlnitentur  mortem  si  ad  ecclesiam  va- 
dat.  Item  pericidum  incidendi  in  latrones  ,  si 
per  lier  solusvadai;  undesi  socii  nolint  audire 


â'ji 


Missain,  ncc  illuni  expcclarc,  non  leneliir 
illaui  audire  ;  maxime ,  si  ignoiot  viani ,  ul|iotè 
dilBcilem  et  periciilosani ,  aiil  ah  iis  sociJs  sus- 
tenielur  recipiatque  iiiui-ris  oxjicnsas  :  sola 
autem  comniodilas  aul  coniplaceiilia  liabi'ndi 
islos  soeios,  absqiie  alla  nccessilalo  el  caiiL-'i 
ralionabili,  non  est  ratio  sufficiens  ,  ut  iuiie- 
raus  excuselur  à  praecepto  audiendi  Missani. 
Porrô  in  diebus  festis  iter  facientes  antequàm 
proliciscanlur,  si  prœvideant  se  in  eo  loco  eâ 
die  et  horà  pervenluios,  ubi  Missara  audire  non 
possint  vel  ob  liorani  inlenipeslivam ,  vel  ob 
sacerdotuni  penuriam,  tenenlur  audire Missani, 
nisi  urgentissima  nécessitas  aut  valdè  notabile 
delrimentuni  secùs  suaderet;  nenipe  sine  raorâ 
di&cedere  ad  non  perdendum  conniiodilatein 
navigandi  vel  operarios  ad  niagiii  nionienli  ne- 
goliuni  gerendum  necessarios,  aliaque  liujus- 
modi,  tune  occurrenlia:  et  non  soliini  quando 
aliquisincipii  iter  suscipere  in  dielesto  lenetur 
audire  sacrum  ,  nisi  sil  moraliler  cerlus  quôd 
inveniet  Missam  in  loco  ad  quem  eà  die  est 
perveniurus  ;  sed  eiium  diim  iter  continuât 
diebus  festivis,  nisi  tune  ralioiiibus  niox  allalis 
excuselur.  Ad  islud  impedinienium  reiluciiur 
etiam  periculum  infanii*  notabilis.  Hinc  excu- 
santur  ab  audiiione  Missaî  maires  qua;  pucllas 
solas  nequeunt  in  domo  relinquere  ,  nec  ad 
ecclesiam  ducere,  sine  detrimenlo  casiiiaiis 
illarum,  unde  ad  eas  cusiodiendas  non  possuni 
è  domo  egredi.  Item  excusaiurpuella  gravida  , 
quaî  reputaUir  honesla  et  infamarelur ,  si  tu- 
mefacio  utero  prodiret  in  publicum.  Item  ex- 
cusanlur  viri  et  pra;scrtim  leminse  nobiles , 
non  liabenles  deccnlem  veslilum ,  secundùm 
proprium  slaluni.  Verùm  in  liis  duobus  casibus, 
puella  gravida  et  persoiia;  nobiles  ,  tenerenlur 
audire  Missaui  ante  luceni ,  secretô  ,  et  dùni 
non  est  concursus  populorum ,  si  habcant 
talemopportunilatem.  liem  pxcusantur  rustici 
existenles  in  villis,  quorum  unus  necessario 
remanere  débet  ad  custodiendam  villulani , 
dum  alii  recedunt  et  vadunt  ad  locum  distan- 
lem  audire  Missam  ,  ne  lalrones  bona  diripe- 
rent ,  etc. 

Quinla  est  charitas  et  misericordia  ,  puta  si 
sit  necessarium  esse  cum  inlirmo,  nec  est  alius 
qui  assistai;  et  sequilurgrave  damnum  inlirmi, 
si  solus  reliiiqualur  ;  si  prœsertim  extremâ 
ferè  laboret  inlirmitate  :  tune  excusaniur  ab 
lioc  prœceplo  qui  ei  minislranl.  llem  nutrices 
quse  inl'anles  non  possunt  relinquere  solos  in 
domo,  nec  ad  ecclesiam  del'erre  absque  gravi 
incommodo  celebranlis.el  adstantiummoleslià. 


ÉXPOSITiO 

1 


892 


llem  sacerdos  qui  neressariô  occnparelur  iti 
audipridà  confossione  exlremè  decumbentis; 
dùm  periculum  est  in  morâ,  nec  postea  liabe- 
ret  lenipus  celebrandi  aut  audiendi  sacrnni. 
llem  potest  mulier  omitlere  auditionem  Missse, 
ne  prœbeat  occasionem  peccandi  juveni  peiu- 
lanti,  illius  conspectui  sese  exhibendo ,  dùm 
id  probabilitcr  limet,  quamvis  non  leneatur 
clausa  in  domo  co  lempore  remanere. 

Sexia  est  ratione  oflicii  juslœque  obedien- 
ti;e.  Sic  excusaniur  milites  custodienies  castra 
aul  portas  civilalis,  quando  sine  periculo  mu- 
neii  suc  déesse  nequeunt.  Item  paslores,  ve- 
clores  inercium,  cursores  publici,  et  alii  qui 
absque  magno  detriniento  non  possunt  tune 
ad  M.ssam  audendam  detineri.  llem  fanmii, 
qui  ut  dominis  suis  obediant  et  inserviani, 
Missam  audire  nequeunt ,  nisi  in  contemptum 
;!  lidei  el  Heligionis  illis  proeciperent,  idque  rarô 
admodinn,  einon  semper  eonlingal,  et  minis- 
lerium  sit  adeo  necessarium  ac  urgens,  ut  in 
alium  diem  el  horam  commode  nequeat  dilfer- 
ri  :  aliàs  dominus  boec  opéra  non  necessaria 
praecipiendo  peccat,  el  l'aniuli  semper  ipsis 
obedire  in  bis  non  debenl,  eiiamsi  inde  linieant 
aliquam  levem  reprehensionem,  convicia,  el 
quaerelas  parvi  momenli,  ipsisque  consulen- 
dum,  iniô  est  injungendum  à  confessario,  ut 
data  opporlunitale  alium  domtnum  quserant , 
istumque  deserant. 

Sepiima  est  usus  communis  et  consueludo 
recepia,  à  superioribusapprobata  auttolerala. 
Sic  excusaniur  niulieros,  ubi  est  consueludo, 
quod  jiost  partum  eiiamsi  convaluerint,  absti- 
nent per  aliquol  dies  ab  ingrcssu  ecclesise  et 
.Miss;e  audiiione.  llem  viduce,  quae  posl  mariti 
obiuim  à  domo  non  exeunt  ad  lioneslam  tris- 
liliam  el  luctum  oslendendum  per  oclo  dies, 
Non  enim  in  biset  siniilibus  casibus  prolonga- 
ri  debol  lempus,  nisi  ad  sunmmiu  per  mensem 
pro  nobilibus  mulieribus,  secùs  verô  proali.s, 
praiserlim  ruslicis,  quse  l'erè  slatini  è  domo 
exeunt  propler  alias  nécessitâtes  et  negotia, 
proindeque  tune  tenenlur  audire  Missam. 

Monendi  sunt  qui  ab  audiendà  MissA  in  die 
festo,  propler  alicpias  ex  bis  causis  se  dispen- 
sant, ul  se  ipsos  probent  et  examinent,  an  de 
facto  liaberenl  bonam  voluntatem,  proposiinm 
et  sincerum  animum  audiendi  Missam ,  el  de 
fado  audivissent,  sialiquod  ex  bis  inqiedimen- 
lis  lune  non  occnrrissel,  quodque  non  fuilvo- 
Inniarium,  nec  (piaisituni  per  fraudem  aul  va- 
nain  excusaiionem,  et  temerariani  ac  irralio- 
nabilem  exislimalionem,  quod  sufliceret  :   hîç 


S9S  TtRTii  PR.ECEPTI. 

Cnimreqiiiriliii' bona  lides.  Ileni  jicipendi  Je- 
bent  condiliones  el  circumsiaiiiisR  ix^rsniianiiii, 
locorum,  loiiipnruni,  leriini,   iiiviiiiiîi  uni  hic 


Si>\ 


cl  miiic  occui-ienliUni,  et  qlnndotiiic  piudeii' 
lis  ac  pii  yiri  judiciuin  est  re(|uireiiduiii,  ac 
jiixla  priideiili;u  régulas  procedeiiduni. 


DE  PROFANATIONE  REI  SACREE 


\SW&   SUmDSSIIiS    !PI2(2(Si\VIBmQ 


Simonia  non  psi  minus  contra  Religionem 
quàm  iransgres-io  sabbaii:  pcr  cam  siquidem 
irrogatur  injuria  rei  sacne,  sicul  per  opéra  ser- 
vilia  in  die  IVsio  sine  légitima  causa  exercila, 
violalur  teni|)oiis  sacri  sancliias  ;  ideôque  D. 
Thomas  simoniam  reposuil  inter  irreligiosita- 
tes  2  2,  q.  100,  et  de  eà  breviier  liic  agimns. 

Nomen  sinnjniae  à  Simone  Mago  accepUim 
est,  de  que  legitnr  Actor.  8,  quôd  obtulit  Apo- 
stolis  pecuniam  ad  spiritualem  potestalem 
emendam,  cl  poslea  vendendam,  ut  ostendit 
D.  Thomas  art.  1,  ad  i,  ex  cap.  Salrator,  causa 
1,  q.  ô.  Simonia  lamen  non  c^t  propriè  h;çre- 
sis,  ni  docelD.  Thomas  ibid.  ad  1.  Licet  enim 
aliqiii  ante  Simonem  l'ueriiit  hoc  vilio  inlecli, 
ut  Giezi,  Esaii,  Balaam,  etc.,  non  tanien  in  eis 
reperla  fuit  intégra  ratio  sinioni*,  quia  vcl  lan- 
tùni  emerunt,  aul  solùm  vindiderunl  dona  gra- 
li»,  neque  id  contigit  in  lege  gratiaî,  aul  in 
bonis  illius,  neque  simul  cuin  hœresi  pecoatum 
islud  perpetrârunt,  sicut  Simon  :  ideoquecon- 
gruentiùs  ah  illo  tanquàm  à  primo  auclorc 
derivalur.  Venditio  autem  Christifacta  à  Judà, 
sacrilega  quidem  fuit,  sed  non  simoniaca  pro- 
priè et  in  rigore,  fuilque  poliûs  trailitor  quàm 
venditor  :  necenim  accepil  preliuni  proChri- 
sli  personà,  quasi  eam  venderet  lanqu.im  si 
ejus  dominiuui  haberet,  sed  soliim  pio  aclione 
quà  ostendebal  Judœis  locum  et  lempus  opportu- 
num  quo  illum  capere  possent  ad  occidendum. 
Simonia  dcfinilur  :  Irrcligiosilas  per  qiiam 
sludiusà  l'oluntate  emilitr  vel  veiidiliir  aliquid  spi- 
riluale  ,  vel  spiritiiali  an;w.ïum.  Irrcligiosilas 
ponitur  loco  generis  ;  convenit  enim  simonia 
cum  cseteris  vitiis  Heligioni  contrariis  ;  addii 
liberam  etdeliberatam  voluntalem  subjiciendi 
res  spirituales  commulalioni  rei  lemporalis 
pretio  X'slimabilis  ,  canique  inlendere  vel  for- 
nialilcr  vel  virtualiler  débet  simoniacus  ,  seu 

TH.   XIV. 


non  diici  alio  motivo  el  lilulo  lionesio,  pnta 
graiiiudinis,  aul  debitae  suslintationis,  etc. 
Tandem  intiMvenire  débet  empiio  et  venditio. 
qnibusjuxtaD.  Thomani  hic  art.l,  ad  5,  iniel- 
bgilur  ac  comprehendiuir  oujuis  contraclus 
non  gratuitus,  sed  oneiosus,  utlocaiio,  permu- 
tatio,  transactio,  etc.  El  per  liac  simonia  dif- 
fert  al)  aliis  speciebus  irreligiosilatis. 

Igilur  ad  dignoscendum  vn  actio  aliqna  sit 
simoniaca,  attendendum  est  si  tria  lise  in  illà 
reperiantur.  Primo,  res  spiritualis  anlilli  an- 
nexa, quœ  est  malcria  simonioe.  Secundo  res 
lemporalis  et  pretio  œsiimabiiis.  Tertio  delibe- 
rala  volnnlas  cas  ad  invicem  couimulandi  per 
paetioneni  el  contraclum  ouerosuin.  Ex  quâ 
régula  generali,  omnes  ferc  casus  particulare.s 
in  istà  maierià  oceurrentes  facile  resolvi  pos- 
sunl,eamquediligenterexaminabimnsposlquàni 
simoniic  maliliam  denionstraveriuiiis. 

Simonia  communiler  dividilur  in  mentaient; 
romciiliot'.alcm ,  et  realem,  lanquàm  in  diverses 
status  seu  gradus  ejusdem  peccali  ab  invicera 
separabiles,  seu  quorum  unus  polest  sine  alio 
reperiri.  Simonia  pure  mentalis  consiituitpec- 
caltini  cordis,  el  consistil  in  vohiiitate,  pro- 
posilo  et  intenlione  cmendi  aut  vendcndi  reia 
spiritualem,  ncc  furis  nianifestaluraliquopaeto 
eiiam  laciio,  cl  est  absque  operis  exierni  con- 
summatione;  aliquando  lamen  polest  esse  con- 
juncla  cum  simonia  convenlionali  sine  reali, 
pula  quando  res  non  traditur,  et  aliquando 
cum  reali  sine  convenlionali,  ut  quando  inieu- 
lioni  commulandi  adjungitur  ici  iradiiio,  se(5 
non  explicatur  prava  inlenlio. 

Simonia  conveniionalis  supponii  iiienlaleni 
et  ex  illà  oritnr,  addilque  pacium  vel  cwiven- 
lionem  cxternam,  saltem  tacilam,  comiuuiandi 
rem  spiritualem,  sed  id  nondùm  luit  ex  ntrà- 
que  parte  execulioni    iriandalnm,  seu   nihil 


5?)?> 


EXPOSITIO 


396 


aiihiic  fiiit(i;)tum,iiisi  forl6  ab  unoronlrahcii- 
lium. 

Simnnia  ve;ilis  supponit  menlalcm  et  con- 
wnti(ii;;il(Mii,  adililque  Iraililionem  rcalom  prc- 
tii  ri  i-pi  ppiritiialls,  vel  sallpiii  dailotiem  rel 
s.iriiualistrtHlilo   prelio  qiioil  pro  ipsà  daliir. 

Ad  isias siinniiias  ledùci  poies.1  simoiiiacau- 
iidcnilialiscirca  beneliiia  in  conlidentiam  collu- 
la  el  accepta,  qiiando  scilicel  sit  cxpressa  vel 
lacta  çonvenlio,  ut  ille  cui  rcsignaïui-  bL-m'O- 
cium,  illud  pDslea  conferro  lencaluraltericer- 
la;  person;e  ,  aut  ul  siiial  aliiim  lioiielicii  fru- 
fiiiis  percipere,  vel  ut  aliud  onus  in  favoiciu 
alloi'ius  subeal. 

Dico  piiniô  siinoniam  esse  peccalum  morta- 
le  ex  génère  Sun,  ac  de  se  inlrinsecè  inalam  el 
oniiiijure  proliiliitam;  ita  coniniunitcr  aiiclo 
lesoumD.Thoin;^  liic  art.  I,  cl  causa  1,  cap. 
lienull  ,  dicitiir  omnin  crimiiia  in  comparai ioitc 
siiiwniacœ  hœresis,  quasi  pro  niliilo  rcputari. 

Probat  l).  Thomas  eani  esse  contra  jus  ualii- 
i-ale,  fiiiia  actus  aliqiiis  est  malus  ex  génère, 
eô  quôd  cadil  super  materiaui  indebitani,  ut 
iistendil  1-2,  q.  18,  arl.  2.  Res  autem  spirilua- 
lis  esl  niatcria  indebita  eniptionis  el  vcnditio- 
nis  iriph'ci  ratione.  Primo  quideni ,  quia  non 
I>oiP9i  aliquo  prelio  tcrreuo  conipensari,  sieut 
de  sapiétitiA  dicitur  Proverb.  3,  qu(id  sit  pre- 
liosiorcuiirlis  opibus,  etc.,  et  ideù  Pelius  in 
ipt.à  ^ui  radice  Siinoiiis  pravitatem  coudem- 
naiis  dixil  :  Ventnia  tua  tcciun  sit  in  perdilio- 
nem,  quoniam  domim  Dci  cxislinuhti  pemnià 
possideri.  Secundo ,  quia  honio  eliain  pra,'lalus 
Ecclesia;  non  est  doniinus  spirilualium  reruni, 
ecd  dispensator,  juxta  illud  1  ad  Corinth.  4  : 
Sic  nos  eiislimel  homo  nt  minisiros  Clirisli ,  cl 
dispensalores  mysleriorum  Dei.  Tertio  quia  vcn- 
dilio  répugnât  spirilualium  origini,  qux  ex 
graluità  Dei  volunlate  proveniunt ,  undè  Do- 
minus  dicit  Mallb.  10  :  Gratis  arccpistis,  qrulis 
date.  Et  ideo,  aliquis  emcndo  vel  vendendo 
rem  spiritualem,  irreverentiani  exbibct  Deo  et 
i-ebus  diviuis  :  propter  quod  peceat  peccalo  ir- 
religiosilatis.  Haetenùs  D.  Thomas.  Adde  quôd 
adhuc  est  contra  justtiiam  et  charitaleni  non 
minus  quàni  usura.  Si  ergo  usura  jure  naUi- 
rali  sitillicita,  et)  quôd  percam  veiulatur  quod 
esl  iiivendihile,  eAdem  ralione  simonia  erit 
conlra  jus  naturale,  cùm  per  cam  alienelur 
res  alierius,  et  pro  prelio  tummuletur  quod 
esl  invendibiie. 

Prokilur  irisuper  simoniam  esse  contra  jus 
divinum  positivum,  ex  illo  Matlh.  10  :  Gratis 
(iccepisli.s.  ijralis  diilc,  ubj  Chrislus   Doniinus 


loquitur  iniperativè  et  imponit  prseceptum ,  ut 
docenl  D.  Hieronymus  et  alii  sancli  Patres, 
quos  rcfert  Suarez  tom.  3  de  Ueligione  lib.  4, 
cap.  2,  idemque  convincilur  ex  diclo  et  facto 
ChristI  Matlh.  21,  cl  Joann.  2,  cjicienlis  de 
templo  vendenics,  ul  exponunt  eiinterprclan-* 
tur  D.  llieroiiynius  et  Deda  super  Matlh.  D. 
Ambrosins  super  cap.  19  Liicx,  D.  Chrysost. 
honiil.  13  in  Marcuni,  D.  fliomas  super  cap. 
2  Joannis,  et  alii  sancli  Patres,  qui  releruntur 
causa  1,  q.  5.  Tândeni  id  colligilur  Aclor.  8, 
ex  reprehensione  Simonis  Magi  facla;  à  D.  Pe- 
tro.  In  veteri  eliamTeslamenlo,  reprehendilur 
Jéroboam  3F>eg.  13,  quod  sacerdoles  pecunià 
crearet.  Item  Elizœus  leprà  punivit  Giezi  eo 
quôd  acceperit  pecuniam  à  Naamam  ob  mira- 
culosam  leprne  nmndalionem,  ut  diciUir  i  Ueg. 
5.  Esaii  vocatur  profanusab  Apostolo  ad  llelir. 
cap.  12,  ob  primogeniluroe  simoniacani  vendi- 
tionem.  Tandem  2,  Pelri  2  iiem  in  Episl.  Ju- 
dx  reprehendilur  Balaam  de  hoccrimine. 

Reprobalur  denique  siiyonia  passim  in  jure 
canonico,  el  speciali  titulo,  gravibusque  pœnis 
jure  ecclesiasiico  in  fine  bujus  disserlaiionis 
refeiendis,  punitur ;  et  meriiô  quia  islud  cri- 
men  est  perniciosissimum  Ecclesiœ  propter 
avaritiam ,  anibitionem,  et  rerum  sacrarum 
vilipendium,  quod  qniilem  in  parvâ  etiani  male- 
rià,  gravem  conlinot  difforniilatem  et  injuriam 
ac  profanationem  morlalem,  ideôque  non  vide- 
lur  admiltenda  parvilas  malcria;  in  peccalo 
Simon  iiB. 

Dico  secundo  adniiltendam  esse  quamdam 
simoniam  solo  jure  ecclesiasiico  prohibilam. 
lia  communiler  auctores  conira  Durandum. 

Explicalurconclusio.  Ecclesia  prohibere  po- 
tesl  et  de  facto  prohibuit  sub  peccalo  verœ  ac 
propria;  simonioe  cl  sub  variis  pœnis,  ne  ali- 
qua  emanlur  et  vendintur,  non  quidem  eiTi- 
ciendo  ea  sacra  ,  sed  ob  majorem  rcvercutiam 
reruni  sacrarum  quibus  sunt  quodaiumodôcou- 
nexa;  talia  sunt  permutaliouniusbeneficiicum 
alio,  nisi  fiai  de  liccntià  papse ,  ex  cap.  Quœsi- 
tiim,  cap.  Olim,  de  rerum  permulatione,  cl  cap. 
Cùm  pridcm,  cap.  Ctcrici,  de  pactis.  Idque  reclè 
prohibuit  ad  vilandam  negolialioncm  in  bene- 
liciis  et  majorem  elongatlonem  à  simouià  juri 
nalurali  et  divino  répugnante.  Ilcm  resignaiio 
benelicii  proprià  auctorilale  fada  cuni  rcser- 
vatione  pensionis,  cap.  Paciionem,  cap.  Accepi- 
nuis,  de  paclis,  cap.  Qttani  pio,  i,  q.  2.  Ecclesia 
daninavil  ac  prohibuit  bcneficioruni  collatio- 
nes,  prsesentaliones,  etc.,  cum  paclo,  modo, 
vel  condilione  ,  elc,  tanquàm  simoniam  redo^ 


!97  ^  TtRTll 

lenies,  quia  cdm  bénéficia,  Icmpornlia  bona 
annexa  llabeaiit,  qua?  niulioiies  siint  imparia, 
pcrniulalio  ,  resignaiio,  eic,  laiCiUis  sitiionia; 
pcriciilo  foret  obnoiia,  nisi  vigil  siiprettins  Ec- 
clesiai!  Pastor  il!  exaniinaret  ac  apprnljaret. 
Iiem  ollicia  sacristie,  œcononii,  et  alia  lehipo- 
ralia  Ectlesise,  probibcniur  vemli  in  cap.  Sal- 
raioi;  I,  q.  3,  cl  in  eornm  venditione  comniit- 
tilnr  simonia  jure  ecclesiaslico  :  liabent  Cnim 
sutllcienlcm  orclinem  et  connexioriem  cum  ré- 
bus spiriluallbus  ,  ut  in  specie  verœ  simotilre 
ab  Ecclesiâconstiluipossint. 

Prob.  conclusio.  Ecclesia  potest  suis  legibus 
materiam  aliquam  consliiuere  intra  aliquam 
Tirtuiis  spcciém  adq'uani  anlea  non  speclabal, 
illaiti  proliibendo  aiit  prsecipiendo  ex  inotivo, 
allinitale  et  lioncstaie  talis  virtutis  lanqu.^ni 
necessariani  àd  illatii;  etiiinc  bujiismodi  irans- 
gressio  ncdfini  eril  contra  obedientiarii,  sed 
etiara  contra  illani  Virtutem  Ergo  Edclesia  po- 
test aliquam  actionem  emcmli  àut  vendendi 
rem  annexam  rei  sacra»,  de  se  rien  simoniacara 
et  non  nialam  pioliil)ere  ut  simohiacam,  ei  in- 
tiiituPicligionis  tanlfim,  ob  scillcet  reverehtiam 
rcriim  sacraruttl  ;  eamque  inveridibitem  ellîce- 
re,  tanqùàm  quid  necessarium  ad  hoiiestalcm 
viriutis  Rbligionis ,  et  revereiiliam  rtfi  sacroe 
debitaffl  conservandain  :  et  luric  vendilio  et 
emptiù  cfit  verè  ac  propNè  siraoniâca,  quari- 
liirilvis  iio'c  non  suflîciat  àd  silnoiliJtn  contra 
jus  nalnrale  et  divinum  conslitueildiiil.  Pro- 
hallir  anicCédenS  val-iis  exehiplis  :  quandij  Ec- 
ole sia  prsfecepit  jcjunilim  ex  nwtivo  lemperàn- 
lis  ,  illc  qiii  eo  die  facil  duas  comostiones  mo- 
déra t;is,  qdartivis  cdiitra  tehiperariliàiii  c\  iioc 
priécisè  riiiiï  agat,  attainen  transgrcssiôpia-cc- 
plî  jèjUiiii ,  nedùni  est  coiitra  ôbeilicriliam , 
sed  et  contra  tcnijierantiam  ,  et  lônelurde  lioc 
in  confessione  se  àccUsarë,  nenipe  do  ipsâ  nia- 
teriâ  inquS  fregit  EcdftsiOD  (jt-aeci-^ptiiidi,  decla- 
ranilo  peccali  speciem.  Ideraqùe  diccndum  de 
pefcùssiotie  clerici ,  quse  prohlbit.1  est  aB  Ec- 
clesia ob  revereniiani  ordinis  sacri.  Item  de 
effusione  voluntarià  semiuis  ,  aut  sanguinis  in 
ecclesià,  ob  reverentiam  loci  sacri  prohibità, 
quorum  prœceptorum  transgressio  est  sacrile- 
giu/il,  qùantvis  alias  tnateria  hàec  ad  Retigioïieni 
non  pertineret  :  idque  non  provehit  ex  boc 
quî;d  taie  prœceptum  maieriœ  riatiiram  mutei, 
sed  quia  Ecclesia  lllam  ex  tali  motivo  piobibens, 
intra  lineam  virtutis  Religionis  constituit  :  et 
sic  Iransgiessor  non  satisfaceret  dicendo  in 
confessione:  Peccavi  contraobedientiam,  seniel 
violavi  pra;ceplum  Ecclesis  ;  sëd  teneliir  expli- 


pr.^cEpti.  zm 

care  iii  quA  malcri.'i  illud  IVegit.  Idemquo  <li- 
cenduni  de  venditione  luijusinodi  odiciorumet 
aliariim  rerdiii  spiritualibusann'xarnm  ab  Ec- 
clesia proliibltil.  Ratio  Imrum  onininin  est , 
quia  in  proposito  coliciirril  duplex  ratio  obli- 
gandi  :  altéra  geiierlca,  altéra  verô  i:])ecirica 
Prima  est  illa  qiJ:^  procedit  ex  prajceplo  supe 
rioris,  abslrabendo  ab  hâc  vel  illà  iiiateriA  vir 
tutis.  SecUnda  réstdtat  ex  condiliohe  malerla-. 
ut  subjeclce  illi  priîéceplo,  seu  motivo  supcrio- 
ris,  qui  illam  constitliit  in  tali  specie  virtutis. 
Quareille  qui  vendit  aut  émit  hujusmodi  olli- 
cia, rilè  non  se  accijsaret  in  confessione,  so- 
liim  dicendo  quôd  peccavit  contra  obedien- 
tiam,  sed  tenélur  deelararë  simoniam. 

Conlirmatur,  simulqiie  convelliltir  Durandi 
furidamcnlum.  Quamvis  eniin  fecclesi*  prolii- 
bitio  non  niutaveril  hujusrtiodi  rerum  niaterias 
in  esse  pliysico,  eas  ex  coi'poralibus  efficiendo 
spiritualés  in  èsse  pliysico,  et  iri  se  sacras, 
benè  tamen  iri  esse  morali,  ciricièndo  illas  in- 
vendibiles  ex  itiotivo  Religionis ,  ob  scilicei 
majorem  ieverenliam  rerum  ecclesiaslicariim. 
Nec  est  eadeni  ratio  de  proliibitione  veiidiiionis 
pr.-Ediorum  et  boiiorum  imniobilium  ecclesia- 
sticorum  :  non  cnlm  proliibehtur  vendi  et 
alienari  ob  revereniiam  illis  ac  s'arictllaii  ec- 
clesiarum  debitam ,  nec  proindc  ex  iiiotivo 
Religionis;  sed  duntaxat  prciptéb  témporalem 
ecclesiarum  utilitaiem ,  iie  scificèt  si  éa  bona 
dissipenlur,  niiiiistri  suflicieiili  stîpendio  c;i- 
reant,  et  cultus  divihus  minuatur.  Quamvis 
auteni  simonia  strictissimé  suhipfa,  qua>,  est 
conirà  jus  naturale  et  divinum,  consisiat  îh 
empiione  et  Venditione  rërum  qiiœ  suut  in  se 
essentialiter  sacrae,  iii  suht  graiii  gratis  data; 
et  sacramènià,  itéih  in  cdiiiiuiitatîone  eariirK 
rerum  quai  babent  sancirtàtëm  ex  Êcclesias 
institutione ,  inediariié  aliqua  beriëdîctioné  et 
consecraiione,  ut  vasa  sacra,  etc.,  iiem  in  ven- 
ditione eafum  rerunl  quoe  habenl  sanclilaiem 
ex  benéplacito  Ecclesia;,  non  taiiicn  per  aliquam 
benedictidnerà ,  sffJ  pèr  conjuncliohem  et 
coMiiexionera  àd  alias  res  sacras  et  sprrilitatéS, 
prout  babent  bénéficia  ëi?cTt'siàs(icà  cuin  mi- 
niSl('rio  sacro  et  litulo  clericali  :  poiésl  rfihilo- 
Jiiiiiîis  réperiri  vera  s'iiiiôiiià  solo  j'ùi-é  ca'rionico 
indiicia  in  emptione  rerum,  quas  Eccîesia  pro- 
liiiiil  vendi  ob  reverentiam  rerum  ecclesiàsli- 
I  arum  ,  et  ex  motivo  religionis,  ut  sunt  odficia 
sai  rists,  etc.,  prout  mox  explicatum  est. 

.An  autem  omnes  possint  oninTs  simoniae 
[n'iialnm  conlrabere?— Respondefur  àffirma- 
livè.   Nam  D.  Tliomas  hic  art.  1,  àd  1,  ait , 


'.*0 


EXPOSITlO 


400 


qnôd  «  papa  poiesl  iiicurrere  viiiuin  simnniœ, 
«  sicut  el  quilibet  alius  liomo  :  peccatuin  enim 
«  lantô  in  aliquâ  personà  est  gravius,  quanto 
«  raajoremobliiietlocum.Quainvisenini  res  Ec- 
«  clesiae  sint  ejus  ut  principalis  dispensatoris, 
I  non  lamen  suni  ejus  ul  doniini  el  possessoris ; 

<  el  ideo  si  reciperet  pro  aliquo  spiriluali  pe- 
«  cuniam  de  redilibus  ecclesia;  alicujus,  non 
t  caieret  vilio  simonia;.  El  siniiliier  etiani 
I  possel  simoiiiain  coniniilleie  recipiendo  pe- 
«  cuniam  ab  aliquo  laico,  non  de  bonis  Eccle- 
«  siae.  »  El  in  4  Sent.  dist.  25,  q.  3,  arl.  5,  ad  2, 
ail ,  quôd  «  opinio  contraria  est  erronea  :  si 

<  enim  papa  pro  aliquo  spiriluali  niuniis  acci- 
«  peret ,  simoniam  comniiiterei  sicut  et  alius 
1  homo;  quia  in  ipsoPelro,  cui  papa  siiccedit, 

<  simonix  vitium  damnalioneui  inchoavit  in 
I  novo  Teslamento.  Quamvis  res  Ecclesiœ  sim 
•  aliquo  modo  papre ,  non  sunt  lamen  ejus 
I  omnibus  modis  habendi  ;  sicut  illud  quod  ad 

<  maiium  habet.  Non  est  autem  dubuni  quod 

<  simoniam  commiiierel,  si  quis  aliquiti  spiri- 
«  tuale  debitori  suo  darel ,  ul  quod  suuni  est 
I  recuperaret  :  et  iia  etiam  in  proposiio  papa 
I  à  simoniâ  non  excusarelur,  si  quod  absil , 
I  spiritualia  pro  lemporalibus  rébus  ecclesia- 
f  rum  darel.  » 

Conveniunt  omnes  in  hoc  qiiôd  papa  simo- 
niam contra  jus  naturale  et  divinum  incurrerc 
polest,  sicut  el  alii  homines,  quia  ipse  ad  prse- 
cepta  juris  naturalis  el  divini  lenelur,  sicut  et 
c;cteri,  nec  in  eo  dispensare  polest.  Conve- 
niunt insuper,  eum  non  ligari  pœnis  contra 
sinioniacos  in  jure  laiis,  cùm  nullum  agnoscat 
superiorem  in  terris,  qui  eum  punire  valeal, 
el  cogère.  Difûculias  solùm  est,  ulrùm  possit 
incurrere  peccalum  simoni*  solo  jure  eccle- 
siaslico  inlroducta;. 

Plures  affirmant,  lum  quia  D.  Thomas  ab- 
solulè  el  absque  limilatione  asseril  papam  posse 
esse  sinioniacum,  sicut  quenilibei  alium  bomi- 
nem  :  alqui  alji  homines  in  bujusmodi  vendi- 
iione  sunt  simoniaci.  Ergo  etiam  papa.  Tum 
quia  papa  vendens  liaec  officia  graviter  peccal, 
eô  quôd  absque  juslà  causa  violet  istud  Eccle- 
siae  prseceptura.  Alqui  non  violalur,  nisi  per 
peccalum  simonia;.  Ergo,  etc.  ;  lum  quia  prin- 
ceps  subdilur  suis  legibus  quoad  vim  directi- 
Tam,  ul  docel  D.  Tbomas  1-2,  q.  95,  art.  5,  et 
nos  demonstravimus  in  tract,  de  Legibus.  Jus 
enim  naturale  dictai  principem  debere  confor- 
mari  aliis,  et  pâli  legem  quam  caîlcris  imponit, 
quantum  polest  ac  decet.  L.  1,  lit.  Quod  quis- 
que  jurit.    El  cap.  Citin  omnes,  de  Constil. 


proindequc  papa  polest  peccarc  contra  jus 
canonicum.  Sic  frangendo  jojunium  absque 
ralionabili  causa,  conimitleret  inlemperanliae 
peccalum  ;  celebrando  absque  veslibus  sacris, 
incurrcrei  sacrilegium ,  proimleque  si  vendat 
bujusmodi  res ,  incurril  peccalum  simonioe  : 
lum  dcnique  quia  Ecclesia  prohibuil  lalium 
reruni  vendilionem  ob  religionis  molivum,  ob 
sanctitalem  et  reverentiam  rerum  ecclesiasli- 
carum,  ad  viianduui  periculum  el  suspicionem 
simonia;  cl  avaritiœ.  Alqui  ea;dem  raliones 
militant,  eadenique  inconvenientia  reperiuntur 
in  venditione  factà  à  pontifice,  ul  constat. 
Ergo,  etc.  Fatenlur  lamen  aliquas  esse  res,  quae 
etiam  juxla  ipsos  canones  non  concernunt 
liapam,  ut  de  non  pcrmutandis  el  resignandis 
lieneficiis  in  conlideniià,  de  pensione  non  im- 
ponendà  absque  superioris  ronsensu,  etc. 

Alii  veri)  docenl  quôd  cùm  papa  sit  supra 
onine  jus  posiiivum,  polest  validé  ac  licite  se- 
cluso  scandalo  secum  et  eum  aliis  dispensare, 
in  bujusmodi  venditione,  ne  sit  simoniaca,  et 
ne  ille  qui  tune  eum  ipso  contrahit,  incurrat 
pœnasjure  ecclesiaslioo  imposilas;  exprossus 
aulem  papae  consensus  in  illam  vendilionem, 
censetur  sallem  tacita  relaxalio  lalium  pœna- 
rum  :  non  enim  verisimile  est  pontificem  velle 
relinquere  inliabilem  ad  consequendum  ac  re- 
tinendum  id  quod  ipsi  volens  et  sciens  vendit, 
aut  pœnis  affici  pro  aclione  cujus  ipse  est  causa 
vel  sallem  concausa. 

Alii  tandem  asserunt  pontificem  exjustàet 
ralionabili  causa ,  pro  gravi  alicujus  ecclesia; 
necessilate,  posse  secum  et  eum  aliis  dispen- 
sare, licitùque  vendere  liujusmodi  res  :  secùs 
dicendum  quando  non  subest  pia,  jusla  et 
ralionabilis  causa  in  liis  dispensnndi:  tune  enim 
peccal  et  illi  qui  cuni  ipso  contrabunt.  Verùm 
de  bis  alii  judicent  .  in  fado  enim  principis 
non  débet  de  facili  proesumi  delicium  ,  sed 
semper  eum  omni  quà  par  est  reverenlià  el 
animi  submissione  est  suscipiendum  à  subditis. 

Artigixis  primus. 
De  malerià  circa  quam  simonia  committitur,  seu 
de  rébus  spiritualibns,  et  illis  amiesis. 
Cajetanus  in  Somma,  v.  Simonia,  ail  quôd  res 
spiritualis,  in  proposiio  denominatur  à  Spirilu 
sancio ,  ut  est  ratio  viiœ  spirilualis  quâ  in 
Cbrislo  vivimus ,  senlinms,  inlelligimus,  et 
operamur;  lalisque  dicilur  et  per  ordinem  ad 
animae  salutoni,  qua;  per  anionomasiam  vocalur 
s|)iriiuale  bonuni,  quia  est  suprema  parlicipalio 
Spiriirts  sancli ,  maximaque  perfeclio  spiritdg 


401  TEUTIl 

creali  :  ideôque  omnia  dona,  qiiae  ad  liane  sa- 
lulein  per  se  et  proxiiiiè  ordinantur,  singulari 
tiliilo  spirilualia,  vocantiir  sacra. 

Hes  aiitem  sunt  sic  spiiiUialcs  cl  sacru!  mul- 
lis  modis.  Primo  qua;dain  suiil  pure  spiriluales 
clsiipernaturaleseliaiii  secuiidùiii  suam  subslan- 
liaiii.ulgruiiasaiiclilicans.virtulesiiiCusaejdoiia 
Spirilùs  sancli,  gralia;  gratis  dalœ,  etc.  Secundo 
quicdain  sunl  spiriluales  cfl'eclivè,  quia  licel  in 
se  sinl  corporales  ,  operanlur  lanien  eireclus 
spiriluales,  ul  sunl  sacranienla,  ad  quae  redu- 
cunlur  sacramenlalia,  tonsecraliones  virginuni, 
benediciiones  nubeuliuin  ,  Missa; ,  oraliones 
vocales,  aliœque  hujiisinudi  reruni  spirilualiuni 
causae,  quae  sunl  quideiu  coniposiue  ex  corpo- 
rali  cl  ex  spiriluali  :  lornialiier  lanien  ac  prin- 
cipaliler  sunt  spiriluales.  Terliô  quxdani  res 
sunt  spiriluales  passive,  ul  ila  dicani,  quia  per 
se  sunt  ex  spirilualibus  causala;,  seu  ex  po- 
leslale  et  jurisdictione  sjiiriluali  procedcnles 
lanquàui  effecius ,  vel  operaliones  ad  eam 
ordinatse  ;  ut  dispensare  in  veto  et  nialrimonio, 
absolvere  à  censuris,  etc. 

D.  Thomas  bic  art.  1,  ad  G,  ail  quod  sicut 
anima  vivit  secundùm  seipsam,  corpus  autem 
vivit  ex  unione  anim;e,  ita  etiani  qua;dani  sunl 
spirilualia  secundùm  se  essenlialller ,  sicut 
sacraraenla,elc.,qu3edaui  vcrô  sunl  spirilualia 
ex  hoc  quôd  talibus  adhoerent.  Unde  1,  q.  3, 
cap.  Si  qiiis  objeceril,  dicilur;  Spirilualia  sine 
corporalibus  rcbus  non  prodciunt,  sicut  ncc 
anima  sine  corporc  corporaliter  vivit. 

D.  Thomas  auleni  hic  art.  i,  in  corp. ,  ait 
quôd  aliciuid  polest  esse  annexuni  spirilualibus 
dupliciler,  uno  inodosicut  ex  spirilualibus  de- 
pendens,  et  ea  seniper  essenlialilersupponens, 
idecHpie  dicilur  cum  illis  coiiseqiieiiter  conne- 
.tuin;  quoniodô  habere  benelicia  ecclesiasiica, 
dicilur  spirilualibus  annexuni,  quia  non  com- 
pelit  nisi  habenti  oITiciuin  cléricale  ,  unde  liu- 
jusmodi  nuUo  modo  possunt  esse  sine  spirilua- 
libus :  sequunlur  enim  divina  ollîcia,  pro  qui- 
bus  celebrandis  instiluta  sont  bénéficia;  et  pro- 
pter  hoc  ea  nuUo  modo  vcndere  licet  ;  quia 
eis  vendilis  intelliguntur  etiam  spirilualia  ven- 
dilioni  subjici  ;  quœdam  vcro  sunl  annexa  spi- 
rilualibus ,  in  quantum  ad  spirilualia  ordinan- 
tur, et  vocanlur  aiitecedenler  illis  annexa,  quœ 
cùni  ex  nalurà  suà  sint  inaterialia,  pra>cedunl 
rem  sacram  ad  quam  referunlur,  cujusmodi 
sunl  calices,  vasa,  vestimenia  sacra,  altaria; 
qu«  ordinantur  ad  sacranienlorum  usum,iiem 
jus  patronalùs,  qu:)d  ordinalur  ad  praescntan- 
dum  clericos  ad  ecclesiasiica  bénéficia,  et  alia 


l'U.ECi:i'iI.  40^2 

liujusmodi ,  qtiœ  non  i)rrcsuppoiiuni  spirilua- 
lia, sed  magisea  ordineteniporis  pnecedunl  :  et 
i(le6ali(pio  modo  vendipossunlabsquesimoniâ  ; 
non  lanien  in  quantum  sunt  spirilualibus  an- 
nexa, etduinmodo  m  eis  œslinielur  sola  male- 
ria  cum  forma  arlificiali ,  nullà  habiià  ralione 
benediclionis  aul  consecrationis.  Item  jus  pa- 
ironalùs  por  se  vendi  nequit,  sed  lanien  in 
alium  transl'ertur  per  vcndilionem  prajdii  et 
bunuruni  lemporalluin  quibus  est  annexum; 
ila  lamen  ut  non  plus  vendantur,  quant  vale- 
reiit,  absque  eo  jure  cap.  Sî  qiiis  objeceril,  l, 
q.  3.  De  bis  sigillatim  agemus  in  sequenlibus 
paragraphis. 

§  1.  LUriim  semper  sit  illicilum  pro  sacrameiUis 
peniniam  dare. 
In  sacranienlorum  adminislralione,  tria  eon- 
siderari  possunt  :  Primo,  ipsum  Sacramentum; 
secundo,  labor  quem  minisler  suscipil  adillud 
conl'erendum  ;  tertio,  stipcndium  illius  suslcn- 
tationis. 

Conveniuiit  omnes  auctores  cum  D.  Thoinà 
hic  art.  2,  ipsa  sacrainenta ,  sieul  et  gratiam 
quaiii  conlei  uni,  non  posse  vendi  ;  sunt  enim 
((uïdam  supernaluralia  sacra  propter  anima: 
salulcm  spirilualem  inslilula.  Sicque  acci- 
pere  pecuniam  pro  spiriluali  sacranienlo- 
rum gratià,  csl  crimen  simoniae,  quod  nullà 
consueludine  excusari  polest,  quia  consuetudo 
non  praejudical  juri  nalurali  vel  divino.  El  is- 
lud  sacrilegiuni  vocaturhorribile  cap.  Cum  Ec- 
clesin  til.  de  Simonin,  muliisquc  juribus  repro- 
balur  caus.  t,  q.  1.  Idemquedicendum,  si  de- 
tur  prelium  pro  niaterià  proxim.i  sacranienlo- 
rum; ulpro  ablulione,  iniposilione  manuuiii, 
consccratione,  etc.  Secùs  verô  si  delurproma- 
Icrià  lemolà,  ut  proaquà,  vino,  pane, oleo,  etc., 
ut  docet  D.  Thomas  art.  2  ,  ad  1  ,  quia  hujus- 
modi  nialcria  est  .pure  elenienium  corporalc  : 
poteslas  vero  ad  sacramenla  admiiiislranda,  et 
eorum  administratio  sunt  res  in  se  intrinsecè 
spiriluales,  ordinantur  ad  finem  supernaiura- 
leni,  et  sunt  causa  gratiae,  donorum,  etc.  Addil 
lanien  D.  Thomas  art.  2,  in  corp.,  quod  cùni 
sacramenla  dispensentur  per  Ecclesi*  mini- 
slros,  qnos  oporlet  à  populo  susleniari ,  juxia 
illud  1  ad  Corinth.  :  Qui  allari  deserviunt,  cum 
altari  participant ,  ideô  accipere  aliqua  ad  sus- 
tcnlationem  eorum  qui  sacramenla  Christi  mi- 
nislrant,  secundiim  ordinationes  Ecclesiae  et 
consuetudines  approbalas,  non  est  simonia  ne- 
que  ))eccaluni;  non  enim  sumitur  lanquiim 
prelium  niercedis,  sed  tanquàm  stipendium 
ncccssitalis.    Unde  super  illud  prim*  ad  Ti- 


4U3  EXPOSiriO 

molb.  S  :  Qui  beiw  pi-asuiit  piesbijlcri,  etc.,  di- 
çit  Çlossa  ex  D.  August.  lib.  de  Pasioribus 
cap.  2,  desumpta  :  Accipiatit  suslcnlalimiemiie- 
cessitalis  à  populo,  mercedem  dispensationis  à 
Deo.  Excipieiulum  lamen  eslsacramenUmi  or- 
dinis;  in  jure  eniin  ecclesiaslico,  cap.  Nullus 
abbas,  cap.  Sicitl  cpiscopus,  caus.  1,  q.  2,  cap. 
/h  ovdiiiaïulû ,  (juic  jura  expresse  fueniiil  reiiu- 
vala  à  Trideiil.  scis.  21 ,  cap.  1,  do  Ueforma- 
lione,  veliUiineslepiscopiscorumquc  niinislris 
quocuniqiie  lilulo  aul  jirœtexlu  eliam  suslcn- 
tationis,  vel  eliamsi  graiis  ofTeralur,  quidquain 
recipere  pro  ordiiiibus  conferendis  ;  notirius 
verô  episcopi,  sisalarium  habeat  assigiialuin, 
nihil  recipere  poleslpro  dimissoriis,  aulsigillo 
concedendis,  eliamsi  gratis  ofTeratur  :  si  ta- 
nien  non  babeal  salariuui ,  cùni  non  debeat 
opes  suas  gratis  pra;stare,  polesl  lune  aliqiiid 
recipere  per  nipdum  stipendii  sustenlationis, 
ubi  lioc  ex  consueludine  Iiabetur,  dumraodù 
dcciniain  unius  aurei  partem  non  excédât ,  et 
onines  isti  simoniam  juris  ecclesiasiici  comniil- 
tunl,  si  aliquid  accipianl. 

Quoad  opéras,  labores  et  functiones  rainistri, 
auctores  coniniuniter  distinguunt  duplicein  la- 
borcm  in  rerum  spiritualiuni  rijnctionibus  et 
administratioiiibus,  unum  intrinscçuu),  aliuin 
exlrinsecum.  Intrinseeusest  ille  qui  per  se  in- 
trinsecé  est  ita  necessario  conjunctus  ciiin  bu- 
jusmoiJi  lunctioiiibusspiriiualibus,  ut  sine  illo 
nec  validé  nec  licite,  neque  decenler  exercer! 
queant  :  ut  (juôd  saccrdos  i)rojiciat  aquam  su- 
per euni  quem  bapiizat,  quôd  sludeal  et  loqua- 
tur  dùni  coneionatur,  quod  se  iiidual  veslibus 
sacris,  quod  procédât  ad  allare,  quod  cu^remo- 
iiias  servet  dùm  célébrât,  etc.  ;  iste  eniu)  labor 
per  se  est  oiiininù  requisitus  ad  talent  functio- 
nem  sacrani,  proul  bic  et  nunc  ab  bominibus 
moraliter  exercetur  :  labor  verôextrinsecus  est 
ille  qui  solùm  peraccidens  est  conjunctus  cuui 
niinislerio  sacro,  ila  ut  possii  ^ine  illo  viilidé, 
licite  ac  dccenter  lieri,  solîiqique  accideiilaliier 
liîc  et  mine  illiannoctaturqc  requiraïur  raiionc 
circpnistantlaruin  loci,  lempotis,  personarum, 
uts)  sapevdos  debeat  coiiliçeretrosleucasadce- 
lebranduin  pro  aliquo  c\m  vocanlc,  si  qd  Mis- 
sam  liorà  tarda  cl  cum  solemnitaio  cantandam 
obligclur,  etc.  Uis  siipposjlis, 

Dico  minisiniHi  posse  absque simouiû  et  pec- 
cato  accipcre  ali(iuid  temporale  pro  laborc  cx- 
irinseco:  sccùs  vcro  pro  laboru  inlrinseco. 
ConcUisio  est  conunuuis  inter  attciorcs. 

Prob.  priuM  pars  ex  cap.  Cliaritutem,  li,  q. 
%  ei  eap./i(;/(j(«in,ei"i(lciu  (|u;esi.  patio  est,  qui^ 


m 

cùin  iste  labor  extrinsecus  sit  pmnino  tempo- 
ralis,  et  solùm  per  aecidens  bic  el  nunc  anne-: 
xus  cum  spirituali,  est  pretio  aeslimabilis;  et 
dùm  localiir  aut  venditur,  rcs  sacra  minime 
subjicitur  venditioni,  nullaque  illins  raiio  ha- 
betur,  etiam  ex  intenlione  operantis,  ut  suppo- 
no,  qui  cùm  aliundc  ad  illum  non  obligelur,  ex 
ollicio,  aut  beneficio,  aut  stipendio,  non  leue- 
tur  illum  praisiare  gratis  in  pbsenuium  etgra- 
tiam  alterius. 

Prob.  seconda  pars,  quia  talls  labor  est  pars 
necessaria  rei  sniritualis,  cl  ita  cum  illà  çon- 
nectilur,  ut  separari  ncqueant,  ac  unum  mo- 
raliter censetur  cuni  saçrà  functionc  ;  ergo  mo- 
raliter ccnselur  vendere  rem  spirilualem ,  qui 
pro  labore  inlrinseco  illiqs  pretium  accipit  : 
neque  enim  aliquid  valet,  vej  œstiuLitur,  vel 
protîcii,  nisi  per  ordinem  ad  spiritiiale.  Ut  au- 
lem  dicitur  cap.  Si  quis  objeceril,  \,  q.  1,  quis- 
quis  boruin  altoriun  vendit,  sine  quo  nec  alte- 
runi  provenit,  neutrunj  invendilum  relinquit. 

PossutU  tameo  ministri  pro  functionibus 
spirilualibus,  et  pro  labore  etiam  intrinseco 
aliquid  temporale  exigere  tanquàm  stipen- 
dium  sustentalionis.  Nam  sicut  operario  mer- 
tes  (lebetur,  ila  et  niinislris  qui  in  spirituaji- 
bus  populo  serviiint ,  debelur  ex  justilià 
stipendium  ,  ut  coHigitur  e.x  illo  cap.  10 
iMattli.  et  Lucœ  8  :  Diguus  est  çperarius  mcrccde 
ma.  Item  2  ad  Coriiilb.  9,  Appsiolus  id  pro- 
bat  variis  exemp'is,  et  D.  Thoni^s  bic  art.  3,  et 
qnodiibet  It),  art.  G.  Ratio  est  quia  niinistri  ad 
boc  sunt  destinali,  ut  populo  serviiintin  spiri- 
lualibus, indeque  se  privant  facultale  vacandi 
operibus  mecliaiiicis,  c|  iicgotiaiionibus  quibus 
posseiil  refeire  lucruin  ad  deçcntem  susteiita- 
tionem,  idquc  in  populi  spiriluale  cuininodum, 
qui  proinde  tenetur  ex  jiisiiijà  illossuslentare, 
eliamsi  aliunde  ex  palriiiionio  luerint  divites; 
ut  enim  ait  Apostqlus,  nemo  tnilitat  slipeiidiis 
propriis,  cl  (jWQd  (|ebc|ur  ci  ji|sliliO,  rcddeu- 
ilum  est  indcpcndciiloc  il  condilione  pcrsopa- 
rum  et  absqiie  le^pfC'U  ad  iUas,  ui  iu  tracla- 
lu  de  justilià  uui  agitur  de  rerum  dominio 
flisè  ostenditur  :  nenipé  beneliciarimii  eliam 
liabenlcin  pingne  patriiiiqniuin,  posse  adjiiic 
simiere  px  frqclibus  bei|cficii  necessaria  ad 
ileeenlem  suslontalionem.  Possunt  itaque  mi^ 
nis|ri  cogère  laicos  caram  jiulicc  ad  solven- 
(lum  stipendium  siistenialionis  quod  pro  suis 
riinclioiiibusipsis  dcbcliir,  si  solvere  reauant  : 
ca;ier(jiii  ip  bàc  parle  caviiulmu  est  ouminô 
scaiKhdum,  nec  plus  exigouduni  quant  jam  sit 
tuxaiuin,  vel  l>iiu(igl>i!i  cQi}&uQ)u.((iyc  siaiiitutnî 


405 


TERTU  l*BJ;CEPTr. 


4U6 


aliàs  conimilliiiil  iiijustitiam  et  incurruiU  obli- 
gationem  rcslitueinli. 

Soliwitur  argumenta  quœ  D.  Thomas  in  Itùc 
q.  100,  art.  2  et  5,  sibi  objicit  in  conlrariiun  circa 
Sacraiiwnla  in  parlicitlari.  —  Aigiiitiir  primo 
itaque  :  Pccunimn  dare  pro  Daptismo  ,  non  vi- 
delur  illicituni  in  aliqiio  casu  ,  pula  qiiando 
sacerdos  puerum  morieiiiem  sine  prclio  bapli- 
zare  non  vellet.  Ergo  non  senipcr  est  jUiciluin 
cniere  vel  venderc  sacramenta.  —  Respoiidet 
D.  Thomas  ,  quôd  in  casu  necessitatis  quililiet 
potest  baptizare.  Et  quia  nullo  modo  est  pcc- 
candum  ,  pro  codcni  est  habendum  si  sacerdos 
absquc  prelio  baptizare  non  velit ,  ac  si  non 
esset  qui  baptizaret.  Unde  ille  qui  gerit  curam 
pueri,  in  tali  casii  licite  potest  eura  baptizare, 
vel  à  quocumqiie  alio  facere  cum  bapiizari. 
Posset  tanien  licite  aquam  à  sacerdote  emere, 
quae  est  pvnuni  elenientura  corporale.  Si  tamen 
esset  aduUus  qui  baptisnium  desiderarct,  et 
imraineret  niortispericidum,  ncc  sacerdos  eum 
vellet  sine  prelio  baptizare  ,  deberet,  si  posset 
per  alium  baptizari  :  quôd  si  non  posset  ad 
aliuni  liabere  recursuni ,  nullo  modo  deberet 
pretiuni  pro  baptisrao  dare  ,  sed  poliùs  absque 
baptismo  decedere  :  suppleretur  enini  ei  ex 
baptismo  llaminis,  quod  ei  ex  sacramento  dees- 
set.  Hacienùs  D.  Thomas.  Verùm  circa  pue- 
rum moribundura  ,  supponamus  hune  casum, 
nempe  tune  solum  adesse  ejus  patreni ,  mani- 
bus  iruncum,  vel  voce  carentem,  neque  alium 
posse  habere  ministrum  quàm  istum  ,  qui  non 
vult  baptizare  puerum  absque  prelio.  Quid 
tune  aj;endum? 

Conveniunt  auclores  ,  quôd  si  minisler  iste 
corruptus  prelium  exigerel  in  coniemplum  sa- 
crainenti  et  Ucligionis,  omninô  foret  illicituni 
dare  illi  pecunias ,  sed  poliùs  sinendus  esset 
puer  mori  absque  baptismo  ,  quia  prœceptum 
negaiivum  de  lide  non  negandà  ,  de  rébus  sa- 
cris  non  irreverenler  traclandis ,  et  de  Deo 
non  contemnendo  positivé  ,  semper  ac  pro 
semper  obliga^ ,  ac  in  nujlo  casu  illud  potest 
esse  licitum.  Conveniunt  insuper,  quôd  pater 
pueri  posset  lunc  ofl'erre  pecuniam  huic  mi- 
nistro  ,  non  quidem  pro  sacramento,  nec  tan- 
quàm  prelium  illius,  sed  solùm  ad  tollendum 
isuid  impedinientum  avaritiœ  ,  ad  cum  indu- 
cendum  ut  dehito  modo  adminislret  sacramen- 
luni,  etc.  Dùm  enim  aliquis  milii  injiiriam  in- 
fert ,  licite  possum  illum  justis  minis  lerrere, 
proindeque  et  muneribus  allicere  ut  ab  eà  in- 
ferendâ  cessel.  Verùm  si  talis  minisler  protc- 
stelur  se  nolle  pueruQi  baptizare ,  nisi  ab  ipso 


rêvera  emaUir  baptismus  ,  et  nisi  pater  juret, 
se  illi  dalurum  pecunias  pro  sacramenlo  et 
lanquàm  prelium  ejus ,  quid  luncagendum? 
Circa  istum  casum  ires  sunt  auctorum  senien- 
liœ. 

Prima  asserit  licitum  esse  lune  pecijniam 
dare  non  solinn  pro  redjniendà  vexatione,  sej 
eliam  pro  emendo  sacramento,  cô  <iuôd  exisli- 
nient  in  casu  extremœ  necessitatis,  non  esse 
simoniacum  emere  sacramenta  ,  quia  emptio 
rei  siiiriiualis  est  quidem  intrinsecè  niala  :  i(a 
tamen  ut  quamvis  ex  objeclo  aut  fine  hoijestari 
nequeat,  potest  nihilominùs  in  aliquo  speciali 
casu  et  ex  aliquà  circumslantià,  pula  exlceinac 
necessitaiis  spiriiualis  cohonestari ,  sicnt  acci- 
pcre  et  relincre  alienum  ,  quamvis  de  se  sit 
intrinsecè  inalum  :  in  casu  tamen  exlreniai 
necessitatis  fit  licitum  ,  et  cessât  esse  furlum; 
emplio  autem  rei  spiriiualis,  non  est  niagis 
intrinsecè  mala  quàm  lurlum  ,  wi  quàni  occi- 
sio  hominis  l'acla  à  personà  privatà  ad  juslapi 
sui  defensionem. 

Sceunda  asserit  lune  licitum  esse  iiairi  pueri 
vel  alleri  qui  ejus  curam  liabet ,  pecuniam  ol- 
ferre  et  dare  minislro ,  n(m  quidem  eo  fine  et 
intentione  ni  sacramenlum  ab  illo  einal,  sed 
ut  vexationem  rediniat  ac  injuriam  propuiscl , 
quamtùmvis  ab  eo  jurare  coaclus  fuerit  se  illi 
dalurum  pecuniam  lanquàm  prelium  sacra- 
menli,  quia  salvatur  semper  inlenlio  quam  ba- 
bnit  dandi  pecuniam  ad  rcdiniendam  vexatio- 
nem ,  et  non  ad  emendum  sacramenlum ,  ad 
quod  noluit  et  non  poiuit  sesc  obligare,  ulpolè 
in  nullo  prorsùs  casu  licitum.  Sicul  ergo  quam- 
vis sit  intrinsecè  malum  exigere  lucrum  supra 
sorteni  pra;cisè  ex  vi  mului  ,  lanquàm  illius 
prelium  ;  non  tamen  ofl'erre  aliquid  supra  sor- 
teni usurario  paralissimo,  cl  noienti  illuil  (jare 
nisi  sub  usuris  reduplicalivè  :  mulualarius 
enim  ad  sibi  in  neçessilate  subvenien(ii)m , 
muluum  isto  modo  pelens  et  accipieijs  non 
peccat ,  nequc  ccnselur  alterius  peccato  poo- 
perari ,  sed  ilIuJ  dunlaxat  invilus  permillcce, 
ut  oslensum  est  in  quaest.  de  Mutuo  el  L'surà  : 
ita  in  nostro  casu  non  peccat  pater  pueri,  dans 
pecuniam  pravo  minislro  ex  reclà  inlenllone, 
excusante  exlremà  neçessilate  spiriluali,  quam 
non  potest  alio  modo  sublevare  ,  nisi  invilus 
permiltendo  aclionem  simoniacam  minislri , 
solùmque  petit  ah  eo  id  ad  quod  lune  (.enetyr, 
et  quod  ahsque  peccato  praestare  posset ,  si 
vellei. 

Terlia    senlenlia    asserit  quôd  cniplip  rei 
spiriiualis  est  iia  de  se  intrinsecè  mala  ,  ut  in 


407 


EXPOSITIO 


lus 


nuUo  prorsfis  cah.ii  honestari  valeal,  neque  ex 
objeclo,  fine,  aiil  alià  eiicuiiislaïuià ,  sicul 
perjiiriuliQ  ,  aul  oecisio  iiinocenlis,  oh  scilicel 
injuriam  qux  tune  rei  sacrae  irrogaïur  ,  qiuB 
est  oimiino  iiiveiidibilis,  nec  exisiit  sub  domi- 
nio  avari  niiiiislri,  qui  proindè  oam  veiidens, 
est  simoniacus  ,  pariter  et  illani  emens  ,  eùiii 
isia  duo  siiil  correlaiiva  ;  el  ciim  juxui  Aposto- 
lum  ad  Rom.  3,  non  siiit  facieiula  mcila  ut 
eveniaiil  bonn,  satins  est  tnnc  pueriini  coniniil- 
tcre  divin*  providentice,  et  de  eà  eonfidendum 
qnod  illi  in  liujusniodi  necessilate  consiitulo 
providobit  de  idoneo  ministro  ad  euni  bapii- 
zandnni;  idqiie  doclrinse  D.  ThonKC  videtnr 
conibrmius.  Adde  qnod  si  in  noslio  casn  non 
sit  emptio  saeranicnti,  pariter  adullus,  cui  pa- 
rochus  injuste  denegat  adniinistrare  dùin  de- 
cunibilnisi  eniat  et  pretium  solval,  posseï  licite 
illi  pecuuiam  dare  ,  non  quldeni  inlentione 
emendi  sacranienluni ,  seJ  rediniendi  suani 
vexalionem,  el  ob  eadeni  bona  uiotiva  qua;  le- 
ferunlur  ab  anctoribus  secund^B  senlentia;  : 
c;vdeni  qiiippù  rationes  militant  de  uno  ac  de 
alio.  Quod  eisi  quidam  lanquàm  lieilum  ad- 
niitiant,  (piia  seilicet  in  hoc  gravi  periculo 
damnationis  aeternae  constitutus  ,  urgentissi- 
niam  liabel  causam  negligendi  peccatum  mali 
ministri  ;  et  quamvis  per  baptisnitnii  in  volo 
absolulé  salvari  possit ,  forsan  tainen  exislima- 
blt  se  non  babere  veraui  contrilioneni ,  qu:e 
est  opus  dillicillimuni. 

Alii  tamen  communitcr  doeent  esse  prorsùs 
illicitum,cum  I).  Tbomà  Iiic  :  et  banc  statuunt 
difl'erentiam  in  proposilo  inter  puerum  et  adul- 
tum,  quod  puer  est  in  extremà  necessilate  spi- 
riiuali  absolulé  sinipliciler  conslituius ,  cui 
aliter  subveniri  ejusi|ue  damnatio  impediii 
nequit  nisi  per  bapiismum  in  re  :  socùs  vero 
dicendum  de  adullo,  qui  per  bapiismum  in 
vote  et  per  couirilionem  salvari  poiesl.  Nec 
Deus  ipsi  denegabil  auxilium  ellicax  ad  hoc,  si 
inslanier  pelât,  prout  D.  Thomas  hic  innucre 
videtur. 

Exempla  vero  de  l'urto,  de  nsuiario,  et  de 
oecisione  injusti  aggressoris  adducla  ab  ancto- 
ribus prima;  et  secundrc  senlentia:,  niliil  pro- 
bant conlra  lertiam.  Ideo  enim  bona  rapcre  in 
extremà  necessilate  non  est  furlum  ,  neque 
peccatum  ,  i|uia  in  eo  casu  bona  sunt  commu- 
nia, proindèque  non  rapilur  alienum  :  alvero 
nécessitas  ciiam  extremà  pneri,  non  rcddit  res 
sacras  vemlibiles  ,  neque  purgal  et  dénudai 
vendiliouem  ac  enq)tionem  à  malilià  intrintecâ 
el  ab  irri'vcrcntià  lebiis  sacris  illaià.  lleni  ma- 


liiîa  usurre  non  provenit  ex  excellentiâ  niutui 
aut  lucri  supra  sorleni ,  sed  iota  consistit  in 
injustilià,  qualenùs  venditur  id  quod  non  est 
digiium  pretio  disiincto  ,  aut  venditur  dupliti 
prciio ,  proindèque  solummodô  se  lenet  ex 
jiarie  usurarii ,  nullatenùs  verô  ex  parle  mu- 
lualarii,  qui  sibi  injustitiam  facere  nequit,  sed 
tanlùni  illam  patilur,  et  permillit  invilus  :  al 
verô  nialilia  simonia;  provenit  ex  excelleniià 
rei  spirilualis,  qax  est  supra  omne  preliuin , 
jiroiiideque  gravis  ipsi  irrogatur  injuria  ,  dùni 
vendiiioni  el  cniiitioni  subjicilur  :  neque  né- 
cessitas extremà  ementis  lollit  banc  injuriam 
ac  irrevereniiam  ;  neque  facit  quôd  possit  ce- 
dcre  juri  rei  spirilualis,  nempe  quôd  sil  inveu- 
dibilis  :  benè  tamen  mutualarius  potesl  cedere 
juri  suo ,  ac  bonis  suis,  el  velle  banc  injusti- 
tiam pati.  Adde  quôd  cùm  etiam  in  gravi  ne- 
cessilate licitum  sit  petere  et  acciperc  muluuni 
sub  usuris  ab  usurario  paralo  ,  licitum  quoquc 
forel  in  gravi  eliam  necessilate  emere  sacra- 
montum  à  ministro  simoniaco ,  quod  lanien 
niillus  adinillil,  sicque  non  valet  parilas.  Tan- 
dem jusia  suî  defensio  el  moderala,  est  jure 
iiaiurali  licila,  proindèque  et  oecisio  injusti 
aggressoris,  quandoinvasus  nequit  aliter  vilam 
suam  delendore,  neminique  injuriam  facil,sed 
jure  suo  utitur.  Atverô  in  nostro  casu  gravis 
lil  injuria  rébus  sacris,  uudequàque  isla  com- 
niiilalio  proveniat. 

Arguilursecundô  ;  Maximum  sacramenioruin 
est  Lucbarislia,  quae  in  Missà  consecratur  ;  sed 
pro  Missiscantandis,  aliqui  sacerdoles  prxben- 
dam  vel  pccuniain  accipiunt.  Ergo  mullô  ma- 
gis  licet  alia  sacramenta  emere,  aut  veudere. 
—  Resp.  D.  Thomas  hic  ad  2,  quod  saeerdos 
non  accipil  pecuniain  quasi  prelium  consecra- 
tionis  Eucharistie,  aut  Missae  decanlanda;  ;  hoc 
enim  cssel  simoniacum,  sed  quasi  slipendiuiu 
su;tî  susleniationis,  ut  dicluui  est.  Idemque 
dicendum  de  aliis  sacerdotibus  ,  nempe  quod 
pro  MIssis  celebrandis  possunt  à  peleniibus  cas 
stipendium  recipere  :  non  tamen  duplex  sti- 
pendium  |)ro  unà  Missà,  etiamsi  pelenlcs  non 
dent  suHiciens  ad  congruam  susteniaiionem 
celebianiis,  prout  determinavit  sacra  Congre- 
galio  cardinalium  concilii  Trident,  interprc- 
lum,  auctorilale  Urbani  papic  Mil,  anno  16:23, 
et  conlirmavit  .\lexander  papa  Ml,  damnans 
istam  quor-midam  recenliorum  proposilioneiu  : 
«  Non  est  contra  justiliam  pro  pluribus  sacri- 
i  liciis  stipendium  accipere,  el  sacriliciiim 
c  uiium  ulTerrc;  neque  eliam  est  contra  lide- 
i  litaiem  ,    elianisi    proiniltam  ,  proiuissionc 


409 


TERTll  PK 


I  eliara  cum  juramento  lirmatà,  daiiti  slipeii- 
(  diuiii,  quod  pro  nullo  alio  olleram.  >  Et 
in  coileni  decreto  L'rbaiii  papx  Mil,  prohibciiir 
tani|uàia  daiunabile  luciuiii ,  ne  sacerdos  qui 
Slipeiidiuin  proMissà  siiscipit,  alleri  cclcbraii- 
daui  comiiiillal,  reservalà  sibi  parle  ejusdem 
slipendii  aut  eleeinosyiiae  ;  idque  coiilirmavil 
Alexander  papa  VU,  daninans  siiuileiii  quuruin- 
djiii  receuliorum  proposilioneiii  qua;  csl  noua 
iuter  proscriplas  ab  illo  (1). 

Arguilur  leriiô  :  Sacranienluni  pœniienliii; 
prxcipuè  in  absoluiioiie  consistit;  sed  quidam 
absolventes  ab  excomniunicaiione  pecuniani 
exigunt  :  ergo  non  seniper  iilicituni  est  sacra- 
menlutn  oniere.  aut  vendere.  —  Resp.  D.Tiio- 
Dias  ad  3,  quôd  pecuoia  non  exigilur  ab  oo  qui 
absulvilur,  quasi  preliuni  absululiunis,  iioc 
enim  esset  sinioniacum,  sed  quasi  culpa  pt':nx' 
pratcedenlis,  pro  quà  fuit  exconiniunicaïus. 

Arguitur  quarto  :  Matrinioniuin  o:it  saora- 
mentuni  ;  sed  quandu|ue  datur  pecunia  pro 
luatriinonio.  Ergo,  etc.  —  Ue^p.  D.  Thomas 
ad  sextuin,  quôd  quidam  dicuiil  quod  pro  nia- 
trimonio  licitum  est  pecuniaiu  dare,  quia  in  eo 
non  conlertur  gratia.  Sed  iioc  non  est  usque 
quàque  verum,  et  ideô  aliter  diccnduni  est, 
quôd  luatrinionium  non  solùm  est  EcclesiiS  sa- 
cranientum  ,  sed  etiani  naturai  ollicium  :  et 
ideo  dare  pccuniam  pro  uiatrinionio  in  quan- 
tum est  naturse  oniciuni,  licitum  est  :  in  quan- 
tum verô  est  Ecclesiae  sacranientuui,  est  iilici- 
tuni. L'nde  secundùm  jura  proliibetur  ne  pro 
bcnedictione  nuptiaruin  aliquidexigalur.  Extra 
de  Simonià,  cap.  Ciim  EccU'siœ. 

Arguitur  quinlô:  Consuctudofacit  ut  iioii;-it 
peccalum  id  quod  aliàs  peccaluni  esset,  sliui 
dicit  Augusl.  lib.  22  contra  Faustuni,  quùJ  lia- 
bere  plures  uxores  quando  uios  erai,  crinien 
non  erat.  Sed  apud  quo^dam  est  consuctudo 
quod  in  consecraiionibus  episcoporum  ,  bene- 
dictionibus  abbaium,  ordiiialionibus  clerico- 
rum,  pro  chrismale,  oleo  sancto,  et  aliis  ejus- 
modi  aliquid  dctur.  Ergo.  —  Kesp.  D.  Thomas 
ad  4,  quôd  sicut  dictum  est,  consuetudo  non 
pra;judicat  jnri  naiurali  vel  divino,  quosinio- 
nia  prohihetur:  et  ideô  si  aliqua  exiganlur  ex 
consueiudine  quasi  preliuni  roi  spiritualis  cum 
inlenlione  emendi  vel  vendendi,  est  manifesté 
simonla,  et  pra;cipuè  si  ab  invito  exiguntur  : 
si  verô  exiganlur  quasi  quxdam  stipendia  per 
consuetudincui  approbata,  non  est  siraonia,  si 

(1)  Quoe  sit  disciplina  Ecclcsia^  circa  illud 
pun('tum  inl'ra  explanabinius  ubi  deventum 
fucrit  ad  iraclatuin  de  saerilicio  Missse. 


ECEPTI.  AiO 

tamen  desil  inientio  emendi  vel  vendendi,  sed 
intcntio  referatur  ad  solam  consuetndinis  ob- 
servanliani,  et  pra;cipuè  quando  aliquis  volun- 
taric  solvit.  In  his  lainen  omnibus  sollicité  ca- 
veiiduin  est  (|iiod  habet  speciem  simonia; ,  vel 
cupidilalis  juxia  illnd  1  ad  Thessalon.  ullinio  ' 
Ab  otnni  specie  malt  abstinele  ios. 

Ex  diclis  haclenùs  infertur,  quôd  sicul  aclio 
qua;  est  de  essentià  saoranienli,  nenipe  labor 
illi  inlriiisecè  aiincxus  vendi  non  polesl  absque 
simonià  ,  iia  neque  usus  maleriae  saeranienti , 
quae  ad  cjus  suhslantiani  altinet,  v.  g.,  usus 
chrismalis,  ant  olei  sancti,  quod  ibi  consunii- 
lur  ,  ilem  calicis  consecrati,  corporaiium  ,  etc. 

§  2.  L  Iriim  sacramentalia  el  actus  ttc  funcliones 
spiriluutes  vendi  possint  absque  simonià. 

Uico  ([uôd  pro  sacranienialibus  preliuni  re- 
cipero,  sive  pro  ipsis,  sive  pro  excrcilio  aut 
recepiJone  illorum  ,  est  simunia  juris  divini  et 
huniani. 

Probalur,  quia  sunl  ros  inlrinsecè  spiritua- 
les,  à  polesiale  spiriluali  procedcnles,  et  ad 
(ineni  snpernaiuralem  ordinata;.  L'i  enim  ait 
D  Thomas  Inc  art.  5,  sicut  sacramenta  dicun- 
tur  spiriliialia,  quia  spirilualeni  conferunt  gra- 
tiam  ;  ita  cliam  qua;dani  alla  dicunlur  spirilua- 
lia,  quia  ex  spiriluali  graiià  procedunt,  et  ad 
eani  (lisponunl ,  qux  tamen  per  honiinum  mi- 
nisli'rium  exhibcnlur  :  et  ideo  vendere  quod 
in  illis  est  spiritualc,  aut  emerc,  simoniacuni 
est. 

Nec  refort  quôd  sacramentalia  habeant  spiri- 
lualilatcni  ex  benedielione  ant  consecratione 
Ecclesi;e.  Non  rel'erl,  inquain  ;  eâ  enim  suppo- 
sità,  vero  sunl  res  spirituales  et  sacra;  inlrin- 
secè :  proindeque  illas  cura  re  temporal!  coni- 
niuiaro,  est  inlrinsecè  maluni  el  simoniacuni, 
sicut  aqua  benedicla,  calix  consicralus,  elalia 
ejusmodi  habent  spiritualilalem  ex  Ecclesia; 
benedielione  ;  post  eam  lanien  illa  vendere,  est 
simonia  contra  jus  divinum  :  qucmadmodùni 
imago  licei  sit  depicta  dependenter  à  voluntale 
arlificis,  hoc  non  impedit,  quominùs  seini  I  de- 
picia  sit  naturaliier  repiLcsenlaiiva  prolotypi  : 
iti'in  licet  taxalio  prelii  iritici  sit  à  loge  posi- 
tiva ,  hoc  lanien  supposiio,  contra  jus  naiur.  le 
esl,  illud  vendere  ullra  preliuni  illud  Icgiti- 
iiium.  Idem  dicendum  esl  de  functionibus  or- 
dinuni,  pula  caniare  solemniier  Evaiigelium, 
servire  Missaï,  exercere  officiuni  acolyil,  exor- 
cisUe,  1  le,  quia  sunl  acliones  spiriluales,  à 
poiostaie  spiriluali  procedenles,  et  ad  finem 
spirilualeni  ui'ilinaKc  ;  idem  dicendum  de  exe- 


411 


EXPOSITIO 


m 


quiis  dcfunclorum,  de  sepiiUurà,  de  proccs- 
sionibus  piiblicis,  de  oralionibus  eliam  pri- 
valis,  etc.  ;  pro  lus  enim  el  siniilibiis  fiin- 
ciionibus,  nequil  per  modum  prclii  aliquid 
exigi. 

Ûbjicies:  Ad  inipetranda  oraiionumsuffragin, 
pecunia  datur  sanclis  viris.  Item  praedicatori- 
bus  etiam  spirilualia  seminaniibus,  temporalia 
debeiitur,  jiixia  Apost.  1  ad  Corinth.  9,  cele- 
braulibus  eliam  divinas  laudes  in  oflicio  eccle- 
siaslico,  et  proeessiones  facieiitibus  aliquid  da- 
tur; et  quandoque  aiinui  redilus  ad  lioc  as- 
signantiir.  Ergo,  etc.  — Resp.  D.  Thomas  bic 
art.  3,  ad  2,  quôd  illi  qui  dant  eleemosynas 
pauperibus,   ul  oralionuin  suffragia  ab  ipsis 
ifiipetrent,   non  eo  teiiore  dant,  quasi  inlcn- 
dentes  oraliones  euiere,  sed  per  graluitam  be 
nelicentiam   pauperum  aninios  provocant   ad 
boc  quod  pro  eis  gratis  et  ex  charitate  orent. 
Praedicanlibus  etiam  temporalia  debenlur  ad 
sustentationera  ipsoruin ,  non  aiitem  ad  emeii- 
dum  prœdicaiionis  verbum.  Unde  super  illud  1 
ad  Timotli.  S  :  Qui  bcnè  prœsunt  preslnjteri,  etc., 
dicit  glossa  :   «  Necessitatis  est  acciiiere  unde 
€  vivilur  ;  cbariiaiis  est  prxbere  :  non  tamen 
i  vénale  est  Evangelium  ut  pro  bis  proedice- 
«  tur  :  si  enim  sic  vendunt,  magnam  rem  vili 
t  vendunt  pretio.   »    Similiter   eliam    aliqua 
temporalia  danlur  Dcum  laudanlibus  in  cele- 
bratione  officii  diviui  sive  pro  vivis  sive  pro 
morluis,  non  quasi  prelium,  sed  (jnasi  suslen- 
tationis  slipendium  ;  et  co  eliam  lenore  pro 
procession! bus  faciendis  in  aliquo  funere  ali- 
quse  eleemosynae  accipiuntur.  Si  lanien  hujus- 
modi  fiant  iniervenienle  pacte,  aul  eliam  cuni 
inlentione  emptionis  et  venditionis,  sinionia- 
cuin  esset  :  unde  illicita  esset  ordinalio  si  in 
aliqnà   ecclesià   staluerelur  quôd  non    fieret 
processio  in  funere  alicujus,  nisi  solverel  cer- 
tam  pecuniae  quanlilatem,  quia  per  taie  slatu- 
lum  praechideretnr  via  gratis  officium  pietatis 
ali(|uil)us  impendendi.  Magis  autem  liciia  esset 
ordinalio,  si  staluerelur  quod  omnibus  cerlara 
eleemosynam  dantibus  talis  honor  exbiberelur, 
quia  per  boc  non  pra-cluderelur  via  aliis  cxhi- 
bendi.  El  praeterea  prima  ordinalio  liabH  spc- 
ciem  cxaclionis  :  seconda  autem  babel  spccioni 
gratuila;  recompensationis.  Ilactenùs  D.  Tho- 
mas. Pro  bis  itaque  aliisque  siniilibus  funclio- 
nibus  aliquid  polesl  recipi,   non  qiiidcm  pi^r 
nuidum  prclii,  sed  ralione  laudabilis  consuetu- 
dinis,  per  modum  eleemosynoe,  vel  siipendii 
Biislenlationis,  aul  laboris  extrinscci. 
J)e  jejunio  ctoperibusuiiscricordia;,  quidam 


dicunt  quod  si  ab  aliquo  offerantur  pro  alio< 
ea  ordinanle  ad  (Inem  merè  lemporalcm,  ut 
scilicet  oblincal  sanilalem  aut  corporaliter  ad- 
juvelur,  nullo  prorsùs  spirituali  intervcniente, 
tune  aliquid  recipere  non  erit  simonia,  quia 
temporale  illud  est  pretio  acslimabile  ;  secùsdi- 
cendum  si  interveniat  spirilualp ,  pula  si  ofTe- 
ras  quod  salislactorium  et  impctralorium  est, 
aul  ineriloriiim  de  congruo  in  illis  aclibus  vir- 
luiuni,  ul  eo  mediaiile  Deus  conférai  ainiço 
saluicn»  anima;  et  corporis ,  cùm  isto  modo 
includant  snpernaturalilatem,  cl  ex  dono  Dei 
graluilo  procédant. 

Objicies  insuper  :  Scientia  non   est  minus 
spirilualis  quiini  polestas  :  sed  pro  usu  scien= 
lije  lieilum  est  pecuniam  accipere,  siculadvo- 
calo  liciium  est  vendere  juslum   palrocinium, 
et  medico  consiiium  sanitatis,  cl  magislro  offi- 
cium docirinae.  Ergo  nari  ralione  vidctur  quôd 
liceat  prselaio  aliquid  accipere  pro  usu  spiri- 
tuali suœ  poteslalis,  pula  pro  correctione,  vcl 
dispcnsalione  vel  aliquo  cjusmodi.  Respondel 
D.  Thomas  hic  art.  à,  ad  3,  quôd  ille  cui  coiu- 
niillilur  spirilualis  polestas,  ex  oflicio  obligatur 
ad  usuni  poteslalis  sibi  commissae  in  spirilua- 
lium  dispcnsalione,  el  etiam  pro  suà  sustenta- 
lione  slaïula  stipendia  liabel  ex  redilibus  Ec- 
clesise.   Et  ideô  si  alicjuid  acciperel  pro  usu 
spirilualis  poteslalis,  non  inlclligerelur  locare 
opéras  suas,   quqs  ex  debilo  officii  suscepli 
inipendcre  débet  :  sed  inlelligeretur  vendere 
ipsuni  spirilualis  gralix  usum.  El  propler  boc, 
non  licet  pro  quàcumque  dispensalionc  aliquid 
accipere;  nec  eliam  pro  hoc  quod  vices  suas 
commiitat,  nec  eliam  pro  hoc  quôd   subdilos 
corrigat,  vel  àcorrigendo  désistai.  Licet  tamen 
ei  recipere  procurationes  quando  subdilos  vi- 
silal,  non  quasi  prelium  correclioin's,  sed  quasi 
debilum   slipendiuni.    Ille    autem    qui   habet 
scieniiam,  et  non  su?cepit  ctini  boc  officium 
ex  quQobligelur  aliis  usum  scienlia;  iuipeiideie, 
licilè  polest  su;b  doclrin;e  vel  consilii  prcliuiii 
accipere,  non  quasi  vcrilatem  aul  scieniiam 
vendens,  sed  quasi  opéras  suas  locans.  Si  au- 
tem ex  oITicio  ad  lioc  lenerelur,  iptelligere- 
tur  ipsam  vendere  verilaleni,  unde  gravilcr 
pecctiret  :  siciit  iialet  in  illis  qui  insliluuniur 
in  aliquibiis  Ecclesiis  ad   docendum   clericos 
Ecclesiae,  el  alios  pauperes,  pro  quo  ab  Eccle- 
sià beneficium  recipiunt,  à  quibus  non  liect 
eis  aliquid  accipere,  nec  ad  hoc  quôd  doceant, 
nec  ad  hoc  quôd  aliqua  fesia  facianl,  vel  prae- 
lermlilant.  Ilactenùs  I).  Thomas. 
Vendere  usum  cujuscumque  scientiae  nalu- 


413  TËKTll  PR 

ralis,  seu  iioliliani  cujusciimque  vcritalis  stu- 
dio et  indiislrià  naturali  comparabilem,  non 
est  sinionia,  quia  inateria  sinioniae  sunt  doua 
Spirilûs  sancti,  et  res  supernaturales  ac  sacrœ. 
Sed  istoe  scienti»  quanivis  sint  spiriluales,  non 
liabent  aliqnid  supernaturalilatis,  noque  ad  fi- 
neni  supeinaturalem  de  se  ordinanlur,  ncque 
sunt  dona  gratis  accepta,  ut  debeant  aliis  gra- 
tis coiiimunicjtri,  sed  studio  ac  labore  compa- 
rantur.  Qiiando  autem  D.  Tiiomas  ait  quôd  ([ui 
vonderet  ipsani  veritaieni,  graviter  peccarcl, 
non  intelligit  de  peccato  simoniœ,  sed  altoiiiis 
vitii  :  subdit  enini  S.  doctor,  quôd  luiio  ali- 
(juis  censetur  ipsam  veritatom  vendere,  quando 
ex  officio  leiieiur  docere  alios,  et  nibilomiiiùs 
ab  eis  e\igil  prctiuni,  quod  sanè  est  taniùm 
peccare  contra  justitiam  commutalivam ,  et 
non  contra  Ueligionem.  Quanivis  autem  sinio- 
niacuni  sit  vendere  theologiae  infusie  usuni, 
seu  cognitiones  divinjtùs  transmissas  niysterio- 
runi  fidei  et  Scripturarum,  utpolè  interpreta- 
tiones  serinonum  etSpjritùs  sancti  dona;  item 
exigera  pretium  pro  theologià  acquisità  aliis 
edorendà  seu  propalandà  quantum  ad  ista  of- 
ficia, nempe  quantum  ad  munus  prœdicandi, 
catechizandi  per  modum  exiiorlationis  ad 
movendum,  dandi  consilia  ad  conscieniias  pa- 
candas  elsalvandam  aniniam,  Scripturas  inter- 
prelandi  ex  dono  graiiœ.  Non  lamen  quantum 
ad  niqnus  docendi,  infercndo  more  scbolastico 
conclusiones  ex  principiis  per  discursuni  na- 
turalem,  et  interpretando  Scripturas  modo  liu- 
niano,  ac  instruendo  intellectum  alterius  de 
cognjtiono  hujusmodi  yeritalum.  Ratio  prinii 
est  quia  quoad  omnia  illa  munia,  theologià 
liabct  aliquid  supernaiuralitatis  formaiiter , 
undc  prq  illis  et  pro  eorum  hiborc  intrinseco 
nequil  accipi  pretium,  sed  duntaxat  pro  labore 
extrinseco,  et  pro  stipendie  sustentationis. 
Ratio  vcrp  sccundi  est,  quia  elsi  theologià  islo 
modo  considerala  radicalem  quamdam  super- 
naturalitatem  ineludat ,  quatenùs  scilicel  ex 
niysteriis  lidei  ut  ex  principiis  discurrit,  for- 
maiiter tameii  et  secundum  essentiam,  est  na- 
luralis  studio  luiinano  comparata,  et  perdiscur- 
su|ii  naiuralem  deducit  ac  cognoscil  suas  con- 
clusiones et  veritates.  Neque  per  se  intencjitur 
et  allcntjilfr  ;^n  luoveat  vel  non  ad  effectus 
Bnpcrnaturajps  piosque  motus,  sed  solimi  ad 
laliores  et  sumptus,  quibus  doctor  banc  scien- 
liain  sibi  comparavit,  ad  labores  quos  in  do- 
i;endo  sustinct,  cl  ad  utilitates  et  commoda 
quibus  indc  gaudent  discipuli. 
Siiiiouia  c;^|  cineie  aul  veiu|ere  actus  juris- 


.ECEPTI.  414 

dictionis  ad  polestatcm  ecclesiasticam  in  foro 
ronscientiœ  speclanles,  ut  facultatoni  absol- 
vendi  à  peccatis  confessis,  ant  à  censuris,  aut 
dispensandi  in  foro  interne,  in  votis,  j'ura- 
mentis  et  similibus.  Item  sinionia  est  eniere 
aut  vendere  actus  jurisdietionis  ad  potesla- 
tem  ecclesiasticam  pertinentes  in  foro  ex- 
Herno,  sive  sint  actus  jurisdietionis  graliosx, 
sive  contentiosae,  ut  pro  dispensationibus  vo- 
torum,  pro  relaxationibus  juramentorum  etiam 
in  foro  externo,  pro  absolulione  à  censuris, 
pro  dispensationibus  in  legibus  ecclesiasticis, 
in  irregularilatibus,  in  impedimcntis  niatri- 
monii,  etc.,  pro  visitalionibus,  correctioiiibus, 
electionibus,  collationibus  et  conlirniationibus 
benclicioruni,  et  pro  quocunique  actu  judicii 
ccclcsiastici  alicpiid  accipere  per  niodum  pre- 
tii,  est  simoniacum  ;  quia  taies  actus  procedunt 
à  causa  spirituali,  scilicet  à  potestatc  ecclesia- 
sticà,  et  ad  finem  spiriiualem  animarum  ordi- 
nantur.  Pro  iis  tamen  functionibus,  aliquando 
quid  accipi  polest  per  modum  slipendii  pro 
suslenlalione,  aul  si  gratiosè  delur. 

Yerùm  episcopi  pro  dispensationibus  aliisve 
functionibus  spiritualibus  recensitis,  non  pos- 
sunl  aliquid  accipere  nedùm  tanquàni  pretium, 
sed  iicc  etiani  litulo  slipendii  et  sustentationis: 
id  enim  ipsis  prohibetur  1,  q.  3,  cap.  Ex  vmilis, 
et  de  simonià  cap.  Jacobns,  aliisque  juribus, 
illisque  prsecipitur  ul  omnia  spiritualia,  pure, 
sine  onere  et  pacto  conférant  :  idemque  Ira- 
diUir  à  Trident,  sess.  24,  cap.  Cl ,  et  sess.  23, 
de  Ueforniatione,  cap.  18.  Ideôque  non  confe- 
rentes  ea  gratis,  comniittunt  simoniam,  saltem 
jure  positive;  imo  et  injustiliam,  quia  sufli- 
cienles  et  cepiesos  rcddIlUs  habent  ad  encra 
sustentanda,  ad  alendessuosolïïciales,  etc.,  so- 
lùmque  possunt  exigere  precuratienes  pre 
visitatione  Ecclesiarum.  Pessunt  tamen  pro 
dispensationibus  aliquid  eas  petenlibus  inqio- 
ncre  per  modum  pœnse,  aut  conipensationis, 
coinnuitande  scilicet  voluni,  v.  g.,  in  elecme- 
synam  papperibus  vel  piis  operibus  applican- 
dani  ;  quomodô  juxta  styluni  curiae  Remanae 
pre  dispensationibus  in  votis,  in  impedimentis 
nialrinionii  et  in  legibus  ecclesiasticis  exigitur 
pccunia,  quia  dispensatienes  sunl  ediosa;,  cl 
sic  oportet  illas  reddere  dilllciliercs  petenlibus, 
exigende  ab  eis  pecunias,  vel  in  pœnara  vel  in 
cemmutaliones  ad  eleemosynas  aut  pi  i  opéra. 
Pontifices  tamen  rite  annatas  pecuniarias  exi- 
gunl  et  recipiuiit,  ab  iis  quibus  conicrunt  pro- 
visiones  bcneficiorum,  non  quasi  pro  v 'nditione 
el  colliltioiic ;  sic  etiim  forci  simouia  juiis  di- 


*15  EXP 

Vini,  sed  tantùm  aliâ  ratione,  nenipe  pro  pon- 
tilicalûsoiieribiissustciitandis,  qua;  tatua  sunt, 
lamque  gravia,  ut  vix  lot  reditus  et  siinimae 
sulliciant  ;  ideoqiie  potuil  aliquid  iinponi  supra 
redilus  .ic  provcntus  bcneliciorum,  tilulo  clia- 
ritalivi  subsidii,  vel  eiiani  pro  lioinniagio  et  re- 
cognilioiie  ejns  suprenii  dominii  in  oiiines 
mundi  Ecclosias,  sicuf  in  lege  veleri  oLsei- 
vabatur  respcciu  sumnii  sacerdoiis  ,  prout 
legitur  Nuuieioruni  18,  vel  ob  alias  juslas  cau- 
sas. 

§  3.  lilriim  sil  simoiuanim  aliiiiiid  cnqere 
ab  lis  qui  rcàjnunlur  vel  profttenliir  in  l{e- 
ligioiie. 

Divus  Tbonias  hic  art.  5,  ad  i,  brevissimè 
coniplexus  esi  omnia  quae  de  islà  inalerià  dici 
possunl.  Ail  enini,  quôd  i  pro  Ingressu  niona- 
€  slerii,  non  licet  ali([iiid  exigere,  vel  accipere 
«  lanquàni  preliiim  :  >  essel  enini  sinionia,  ex 
jure  iiaturali  et  divino;  quia  slalns  religiouis 
tam  in  ingressu  sen  sunipiione  tjabilùs,  qu;ini 
in  prol'essione,  est  slaïus  perfeclionis  spiriiua- 
lis,  seu  lerulcnlia  ad  ill.un,  et  tune  liouio  Dei 
laudibiis,  ol)se(|uiis  ac  observantiis  religinsis 
nuiucipalnr  e\  aniore  Dei,  eaqiie  omnia  ordinal 
ad  lîneni  supernaluraleni,  n('iiipo  anima;  salu- 
leni  el  felicilalis  aelerna;  consecnlionera.  Item 
forel  simonia  ex  jure  ecclesiaslico,  id  enini 
daninalur  in  concil.  Ni-icno  ll,acl.  8,can.l8; 
in  Laleran.  sub  Alexandre  III,  can.  10,  et 
in  alio  Laleran.  sub  [nnoceniio  III,  can. 
64,  el  relerlur  lit.  de  Sinionià,  can.  Qmi- 
niam  simojiiiica.  Et  in  extravag.  conimiini 
prima  de  sinioni.'^tr  El  do  regularibus  cnj) 
iN'oH  salis,  cap.  Ciim  in  Ecdcsiù,  et  in  aliis  ju- 
ribus. 

Subdil  auleni  S.  dnelor  :  t  Licet  larnen  ,  si 

<  nionaslerium  fueril  tenue  ,  qnod  non  sulli- 
c  cialad  toi  person.is  niihiendas  ,  gralis  qui- 
I  dem   ingrcssum    niona^-lprii  exhibere  ,  sed 

<  accipere  aliquid  pro  viclii  personae,  quae  iii 
«  monasterio  luerit  recipienda ,  si  aif  hoc  non 

<  snfficiant  iiionastorii  opes.  Siniililer  eliani 
«  licilum  est  ,  si  proptei'  dovolioneni  ,  quani 
«  aliqnis  ad  nionaslerium  oslendit  largas  elce- 
«  mosynas  facicndo  ,  faciliùs  iii  monaslerio 
(  recipiatur  ,  sicut  eli  un  licilum  est  aliqueni 
«  è  convers')  provocarc  ad  devotionem  ino- 
I  nasierii  per  leniporalia  benelicia,  ut  ex  hoc 
i  inclinetur  in    monaslerii    ingressum  ,  lieel 

<  non  sil  licilum  ex  paclo  aliquid  dare  vel 
«  recipere  pro  ingressu  nionasterii  ,  »  ul  lia- 
bclur  1,  quxst  2.  (  ap.  Qnnm  pio.  Uacienùs  D. 


OSITIO  416 

Thomas.  Nulla  itaque  eril  simonia  si  pro  ha- 
bilùs  religiosi  sumplione  aul  professione  reci- 
pi^ilur  ali(piid  non  ex  paclo  lacilo  vel  expresso, 
nec  tanquàm  pretium  illius  ,  sed  tanlùm  per 
moduni  eleemosynaî  ab  ingredienle  liberaliler 
el  graiiosè  nioiiasterio  col!:iiae  :  eril  tamen 
sinionia  si  liniens  non  aliter  recipi  nisi  dando 
aliquid,  ofTerat  se  bona  sua  monasterio  relictu- 
rum,  coque  aninio  rccipialur,  vel  si  niinis  ler- 
leaiur,  aliisque  lechnis vexelnr,  quôd  non  ad- 
niitieturad  professioneni  nisi  saltem  boiiorura 
parlem  conventui  cedat.  lia  Sylvesier,  v.  Simo- 
nia, q.  13,  §  5,  el  n.  Anton.  2  p.  lit.  1,  cap.  5, 
§  1,  et  alii,  qui  adliuc  doceiit,  quod  si  aliquis 
inservial  rcligiosis  propler  promissioiieni  sibi 
faclani ,  quôd  ipsuin  récipient,  erit  simonia, 
quando  illa  obseqnia  assumerenlur  ul  prelinni 
ingressùs.  Secùs  auleni  diccnduni  essel  si  nulla 
haberetur  raiio  circa  religiouis  ingressum  tan- 
quàm circa  preiiuni  labornm;  sed  vel  ob 
vicluni  monasterio  inservire  vellet,  vel  ul  ejus 
indoles  meliùs  probareiur,  vel  ob  alias  bonas 
raiioiies  al)  auctoribus  allalas.  Tandem  ex  ver- 
bis  D.  Tlionia;  habetur,  quôd  si  monasterium 
fuei  il  tenue  ,  aul  prae  pauperlale  iiisufliciens 
ad  alendos  religiosos  ,  polesl  accipere  ac  exi- 
gere  ab  ingredietuibus  aul  profitenlibus  ali- 
quam  peeuniani,  non  tanquàm  pretium  ingres- 
sùs, sed  ul  stipendium  susientationis  illorum, 
duinmodô  ampliùs  non  exigalur  quàm  pro 
suslenlalione  religiosi  per  lolam  ejus  vilain 
reqnirilur,  sicque  lune  solùni  dalur  temporale 
pro  leinporali. 

Tola  dilUcnllas  est,  an  idem  sil  conceden- 
duin  nionasteriis  prœdivitibus  tam  viroriim 
quàm  nionialiuin  ,  iia  ul  sicul  ipsis  licilum  est 
pro  anno  novitiaiiis  aliquid  exigerc  ratione 
viclùs  et  veslitùs  ,  prout  concedilur  à  Trident. 
S0S5.  25  de  llet'ormat.  cap.  16,  sic  non  sit  si- 
nioniacum  aliquid  exigere  vel  per  inodum  do- 
lis,  vel  per  moduni  stipendii  pro  sustenlationc 
religiosi  per  loiam  vitam.  Prima  sententia 
asseril  monaslerinm  opulenlum  non  posse 
abs(pie  simoniae  peecato  ali(|uid  temporale  exi- 
gere, vel  accipere  ex  paclo ,  eiiam  pro  susten- 
laiione  religiosi,  et  videiur  esse  D.  Thomae 
mens  in  4  sent.  disl.  2,j,  q.  5,  art.  2,  qusest. 
2,  ad  7  ;  et  i-2  ,  loco  cilaio  ,  ul  consideranli 
patebit.  Idem  docenl  D.  Bonaventura,  D.  Ray- 
imiiidus  et  alii.  Prob.  1°  quia  in  cap.  Quoniam, 
de  simonia,  pontifex  reprehendit  quasdam  mo- 
niales ,  (piae  pauperlatis  hclo  pnetextu  pro 
susienlalione  recipiendarum  ad  liabilum,  do- 
tem  oxigeliaiil,  lleni  in  I  extravag    desinioni-A 


417 


TElUll  1 


tlistriclè  probibetur  sub  exconmiunicalioiio  no 
quid  exigatur  ab  ingredienlibus  religioneiii  ad 
quemcumque  efTeclum  cl  flneni ,  cxceplis  iis 
qiiœ  libéré  sponlèqiie ,  cessante  quàciinique 
paclionc  dare  vel  oU'erre  voliierini.  Ergo  ,  elc. 

Prob.  2°  quia  lune  illud  temporale  non 
censelur  verè  ac  pure  dari  in  snslenlalioncni , 
cura  monaslerium  pingue  illo  subsiJio  miiiinié 
indigeat ,  silque  plusquàm  sulTiciens  a;l  lin- 
jusmodi  personas  enulriendas.  Ergo  censelur 
sailem  lacilé  el  virlualiter  exigi  pro  ipso  reli- 
gionis  ingressu  ,  lalisque  paelio  siinoniani  re- 
dolel. 

Prob.  3°  quia  babere  jus  ad  nionaslerii  bona, 
est  quid  spiriluale  ,  sicui  el  jus  ad  beneficii 
redilus;  ergo  pariler  sinioniatuiii  est  ali(|iio(l 
pretium  ab  ingredienlibus  exigere  pro  tali 
jure;  quemadiuodùm  episcopus  foret  sinionia- 
cus ,  si  pccuniam  exigeret  ab  aliquo  pro  jure 
quod  accl|)it  ex  boc  quôd  in  numéro  beneli- 
ciariorum  recipiatur  et  coaptetur.  Verum  qui- 
dem  est  quôd  si  persona  recipienda  ad  habituni 
tabs  foret  conditionis  ,  quod  vel  ob  provectam 
selatem,  vel  ob  graves  infirmitates  habitua!es, 
vel  ob  ingenii  tarditatcm  ac  bebeludiiicni , 
aliasquc  raliones,  prudenter  liineatur  ne  onc- 
rosa  monaslerio  fulura  sil,  ila  ut  non  solùm 
illi  inservire  non  valeat ,  sed  forsan  indigebit 
quod  ei  ab  aliis  servlatur  cum  notabili  incom- 
niodo  el  sumplu,  lune  non  vidoalur  illicitum, 
prelium  ab  eâ  exigere ,  non  pro  receplione  ad 
habitum  ,  sed  dunlaxai  ad  compensanda  reli- 
gionis  onera  et  ad  nionasterium  indemne  ser- 
vandum.  Porrôlaxalio  facultatum  lemporaliuin 
monaslerii  extra  quam  minime  liceai  aliquiil 
exigere  à  recipiendis,  non  est  delerniinata  ad 
certam  arctamque  nceessitatem  et  quaniiia- 
tem,  sed  débet  esse  abundans ,  et  quasi  super- 
excedens.  Nam  Trident,  sess.  23 ,  cap.  3  de 
Regular.  sic  statuit  :  «  In  lemporalibus  mo- 
I  nasterioruni  facullatibus ,  eani  ineundani 
I  esse  rationem,  ut  moiiialium  nunierus  com- 
t  mode  suslentari  possit.  > 

Secunda  senlentia  negat  esse  verè  et  proprié 
simoniam  ,  etiamsi  monaslerium  sit  ditissi- 
mum  ;  ila  sentiunt  ex  nostris,  Sotus,  Syl 
vesier,  Torres  ,  Araiixo,  Candidus,  et  alii 
graves  auctores. 

Probalur  primo,  quia  talis  exaetio  el  receptio 
peeuniœ  litiilo  sustonlatioiiis  religiosi  est 
ejusdem  rationis  in  monaslerio  divite  ac  in 
paupere ,  et  versalur  circa  idem  objectum  ;  in 
utroqueenim  non  apponilur  pecunia  tanquam 
pretium  receptionis  ad   stalum   religiosum  , 


ii-EcEI'll.  lia 

quod  est  quid  spiriluale  ,  sed  ut  stipendium  ad 
susientationem  personœ,  quod  est  aliquid  l«n- 
porale;  sicque  temporale  pro  icniporali  et  non 
pio  spirituali  commulatur  :  opulentia  autem 
uiiius  monaslerii,  lerum  natuias  non  inmm- 
tat;  undedivus  Tlionias,  et  comniuniler  uucto- 
rrs,  docenl  quôd  sacerdotes  et  beneficiarii , 
(  tiamsi  luerint  ex  patrimonio,  vel  ex  beneficio, 
aul  aliunde  diviles  ,  porsunl  absque  simoniâ 
sliponilium  susteniationis  exigere  proMissis, 
aliisqiie  funclionibus  quas  libéré  et  absque 
debito,  in  gratiam  aliorum  exercent.  Ergo  hu- 
jusmoili  exaetio  pecuni^i!  non  est  simonia  de 
jure  (li\,no,  quaiitiimvis  monaslerium  sit  dilis- 
simiini. 

Probalur  secundo,  quôd  nec  etiam  sit  simo- 
niaca  de  jure  positivo  el  ccclesiaslico  :  nam 
concilium  Tiideiitinuni  sess.  2.5,  cap.  16  de 
lieform.  permiitii  eiiam  nionastcriis  diviiibus, 
m  ab  ingressnris  aliquid  recipere  valeant  pro 
victu  ,  aliisquc  expensis  lempore  noviiiaiùs 
faciendis.  Eadem  aulrm  est  ratio  de  aliis  lem- 
poiibus,  quia  utrobique  datur  temporale  pro 
lenrporali,  el  pro  onere  sustentaiidi  religic- 
suni.  Pra;terea  oniiies  canones  à  nobisadducii 
el  adducendi,  indiscriniinatim  loquuntur  de 
omnibus  monasleriis  tara  diviiibus  quàm  pau- 
peribus,  ut  consideranli  patcbit.  Adde  quôd  si 
esset  aliqua  specialis  probibiiio,  jam  abrogala 
est  i)er  longam  consueiudinem  contrari^iui  ferè 
ubique  introductam,  prabserlim  circa  moniales, 
superioribtis  videntibus,  conseniientibus,  imo 
urgenlibus  ad  solutionem  dolis  ,  eliaui  iii  mo- 
nasleriis diviiibus,  idque  justis  de  causis  fa- 
cieniibus,  ne  scilicet  monasteria,  prœsertim 
monialium,  graventur  nimis,  el  paulalim  de- 
pauperentur  in  evidens  ipsarura  et  religionis 
delrimenlum. 

Confirmalur,  quia,  ut  jam  dictum  est,  si  re- 
cipiendus  graves  contraxerit  *griludiiies  babi- 
lualis,  nulla  eril  siraonia  aliquid  ab  eo pèlera, 
ut  corapensentur  onera  religionis;  atqui  mo- 
niales intra  cœnobii  cancellos  continué  reclu- 
sae,  ul  plurimùm  fréquentes  infirmitates  con- 
Irahunt,  nuiltis indigent,  nec  suni  valdéidoneœ 
ad  lucrandum  et  monasterii  facultates  augen- 
dis,  prout  faciunt  religiosi,  concionibus,  su", 
peudiis  Missarura  ,  eleemosynis  ,  etc.  Indeque 
videmus  freiiuenter  monasteria  aliàs  opulenta, 
bis  expensis ,  aliisve  inforiuniis  ad  lantam  ino^ 
piam  redacla ,  ut  pntlati  quandoquo  moniales 
ex  illis  solvere,  ac  ad  proprios  parentes  ibi  nu- 
iriendas  transferre  coacti  sinl.  Ergo,  etc. 
Poslquàni  nosier  Arau.xo  pro  b;k  senlentia 


m 


FAPOSITIO 


420 


raliones  allalas  proposait,  stalim  solvit  argu- 
meiila  in  ravorein  priniae  senlentise  adducta  , 
coiiwdeiulo  quôd  nihilominùs  si  monaslerium 
opiiIeiUuni ,  liabensque  sufficiemissima  boiia 
ad  susleiitandos  recipiendos  ,  ab  eis  aliiiaiii  ex 
pacio  exigal  pro  suslenlationc,  comniiuit  pcc- 
calum  avariliic  et  simoniae  praesuiiiplse  ;  quia 
non  dccet  personas  rciigiosas  divitiis  congre- 
gandisanbelare,  sed  parvo  viciii  et  vestitu  esse 
contentas,  juxta  Âpostoli  sententiam  1  Tiraotli. 
6  :  Habeiiles  alimenta  et  quitus  legamur ,  lus 
conienlisimus.Eldim  aliundè  nionasteriuniillo 
subsidio  nulio  nioJo  indigeal,  non  niodica  prae- 
suiiiptio  erit,  qnôd  non  pro  suslenlationc,  sed 
pro  ipsoniel  ingressu  et  receptione  ad  babi- 
luni,  temporale  siibsidiura  accipiatur,  et  hoc 
modo  intelligcndiisest  D.  Thomas,  nèmpe  quôd 
sit  sinionia  prœsunipta ,  non  aute;ii  vera  et 
realls. 

Jura  autem  qU3c  afferuntur  ,  soliim  prohi- 
bent aliquid  recipi  pro  ipso  religionis  ingressu  : 
et  dalo  quod  etiara  prohibeant  sustentationis 
slipendium,  hujusmodi  prohilùtio  jani  est  ab- 
rogita  per  contrariam  consuetudinem  ,  viden- 
tibus  pnelalis  et  consentientibus,  ob  boiias 
raliones.  Née  est  eadem  ratio  de  bonis  tem- 
poralibus  raonasteriorum ,  ac  de  rcditibus 
bcneliciorum;  utpotè  quoe  ad  suslenlaiiononi 
ministroruni  ab  Ecclesiil  sunl  applicaia  :  alia 
vcrô  ab  ii»sis  religiosis,  ut  in  plurinium  pro- 
prià  induslrià  ,  et  labore  sunt  acquisita  ,  vel 
certè  à  (idelibus  graiiosè  iUis  donala  ,  ut  qui 
in  inonasterio  degunl,  commode  viverc  ,  Deo- 
qiie  sine  dislraclione  inservire  valeant.  Et  haec 
siint  qua»  pro  utràque  sententià  stabiliendà 
adduri  soient  ;  si  tanien  mihi  liceat  quid  circa 
hoc  sententiam  explicare  ,  videtur  mihi  diccTi- 
duni  iiujusniodi  convenliones  et  paciionesà  mo  • 
iiastoriis  opulentis  factas  non  vacare  scandalo, 
ncque  pi^ccato  ,  non  soh'mi  avaritia: ,  sed  et 
simoniae  :  procserlini  circa  monialium  pinguis- 
sinias  dotes  longe  excedentes  suinplus  susten- 
tationis et  necessitatum  ipsarum,  ac  contribu- 
liones  communes;  ul  dùni  exigilurà  poslulaiiie 
pro  dote  summa  quatuor  aul  quinque  milliuin 
librarum,  qux  efliciunt  anniiam  |iensionpni 
trecentarum  librarum,  cùni  tanien  duceni^E 
phis(]uàm  suMiciani  ad  nionialem  deeenter  sus- 
tentandam.  l'er  abusum  siquideni  et  corrupte- 
lain  intiilerabileni  inlroductum  videnius  quod 
mouasteria  quô  sunt  opulentiora,  eo  pinguiores 
dotes  à  postulaiitibus  requirunt ,  quasi  stalus 
Cl  ingrfisus  religionis  in  eo  conventu  ipsis 
VendTi'tur.  Itaque  moniales  hujusmodi  con- 


ventuum  opulentissimorum  videntur  postu- 
laules  recipere  tantùm  propler  pecuniani  laxa- 
lam,  ac  conventam,  cùm  eliam  ineplas  reci- 
piant,  dummodo  pinguissimam  doteni  secum 
allerant  ;  alias  verô  idoneas  ,  et  à  Deo  vocatas 
nullalenùs  adniillant,  si  de  dote  convenlà,  et 
apud  ipsâs  statutà  obolus  deficiat. 

El  hoc  est  quod  D.  Thomas,  doctores  et  jura 
reprobant  ;  Inde  meritô  conciliura  Trident. 
sess.  25,  cap.  3  de  Reforra.  regul.  statuit,  ut 
<  in  monasteriis  et  doniibus  lam  virorum  quàm 
c  feminarum,  is  tantùm  numerus  coiistitualur 
«  et  conscrvelur ,  qui  ex  propriis  redilibus 
«  monasteriorum,  vel  consueiis  eleeniosynis 
I  commode  sustentari  possit.  >  Et  conse- 
quenler  ad  impediendum  ne  de  caelero  liant 
pacla  de  alimentis  aul  dote  in  receptione  no- 
viiiorum:  quamvisenim  concilium  id  expresse 
non  prohibuerit,  evidenter  tamen  sequitur  ex 
illius  (lecreio.  Neque  valet  consueludo  con- 
traria ,  quam  Urbaiius  !V  dicil  poiiùs  esse  cor- 
ruptelam ,  et  quae  rejicilur  in  cap.  Yenicns , 
de  Simonià,  et  cap.  Ciim  in  Ecclesiœ  corporc, 
sic  decernilur:  i  Putant  pluresexhpc  licere, 
1  quia  legem  niorlis  de  longâ  invaluisse  con- 
I  sueiudiue  arbitranlur,  non  altendenlesquôd 
«  tantô  graviora  sunt  crimina,  quanlô  diuliùs 
«  iufclicem  aniniam  tenuerunt  alligatam.  i 

§  i.  itritm  sit  licitum  pecuniam  accipere  proliis 
quw  sunl  spiritualibus  annexa. 

lîecolendum  est  ex  dictis  quôd  res  tempo- 
rales possunt  esse  dupliciter  spiritualibus  an- 
nexa; ,  quaedam  anlecedenter,  qua'dani  vcrô 
consequenter,  ut  docel  D.  Thomas  hic  art.  i, 
et  in  4senl.  d.  25,  q.  3,  art.  2,  q.  3,  ad  i,  ubi 
ponit  hoc  discrimen  inler  illas,  quôd  in  tem- 
poralibus  consequenter  annexis  spiritualibus, 
spirituale  est  prius  et  principale;  ieniporale 
vero  poslerius  et  accessorium  ,  nihilque  sesii- 
niaïur  nisi  per  ordinem  ad  spirituale,  proinde- 
que  nisi  ab  illo  separelur  ,  vendi  ncquit,  illo 
non  vendito,  ut  sunl  benelicia  ecclesiaslica  : 
et  do  bis  veriflcaïur  régula  tradita  in  canone  , 
Si  quis  objeccril,  2,  q.  3,  videlicet:  «  Qui  ven- 
«  dii  i(l  ijuod  sine  alio  subsistere  non  polest  , 
•  neulium  invendituni  relinquii;  »  in  aliis 
vero  anlecedenter  annexis,  temporale  esl  prius 
et  principale  :  spirituale  vero  posterius,  minus 
principale,  et  quasi  accessorium  illius,  ul  sunt 
calices,  veslimenta  sacra,  etc.  De  primis  lo- 
(|uensD.  Thomas  ail:  c  Hujusmodi  nullomodô 
«  possunt  esse  éine  spirUualibus  ;  el  propler 
I  hoc  ea    nullomodô  vendere  ficet ,  quia  efs 


421  TERTII  PK 

k  vondiiis ,  inlclligniKur  eliam  spiritualia 
"«  vciulilloni  subjici.  »  De  scciindis  verodicit, 
qnôd  «  aliqilo  mndo  vend!  possiint,  non  autcm 
«  in  qnàiuilm  siint  spiiiliialibus annexa  i,  ubi 
9.  (Inctor  déclarai  calices,  vrsliuienla  sacra 
non  posse  vendi ,  aut  secundiim  spiriliialita- 
tem  ,  aut  seciindîini  qiiôd  sunt  annexa  spiri- 
tilalibus,  sCd  aliquo  modo  ;  id  est ,  seciindùm 
temporale  quod  habent  alilecedentrr  àd  spi- 
ritnnle(l). 

Igilur  res  tonipofalcs  quae  ante  consecra- 
tioiicm,  vel  heiledictioncm  hahelU  valorem  in- 
Iriiisccuni,  tit  calix  consccratUs ,  imago  bé- 
néficia, reliqute  argenio  aut  atiro  ornalœ, 
ccclesiâ  consccrata,  et  alla  bujusiiioJi,  possimt 
rationc  valoris  inlrinseci  quem  de  se  liabenl 
vciidi  absque  siuionià,  dumniodô  plus  non 
vcndantur  ralione  consecr.lioiiis  aut  beiicdi- 
clionis  :  non  etiim  pcr  consecrationem  aniit- 
tuiit  bujusmodi  valorem  ;  ergo,  sicut  ante  illam 
polcrant  vendi,  iia  et  post  illam,  nullà  lia- 
Lilû  ratione  ordlnisqucm  habenlad  spiritualia, 
ut  docet  D.  Thomas  bic  art.  1,  ad  I.  El  ad  2 
dicit  qilôd  earum  renmi  matcria  vendi  po- 
lest  pro  ncceSSilate  Ecclesiœ  él  pauperum. 
Uiide  èi  ad  osiis  sacfos  ,  et  prcecipuc  ecclêsia- 
sticis  personis  vèndendœ  sinl ,  nullumque 
immineai  periculum  qiiôd  eniptor  fàciet  eas 
usibus  humatiis  déSérvîre,  iritegrœ  vendi  po- 
t&ruht  juxta  valorem  quem  habent  râlione 
maiériaè  et  forrhae  arlificiatis.  Si  verô  vendan- 
tiir  alils  et  ad  lisus  profanos  ,  tune  prœmissà 
oratione ,  priùs  eonfiingi  debent ,  qiiia  post 
confraciioneni ,  non  inlelligiinlur  èsse  vasa 
consecrala  ,  sed  purum  iuetallum  :  ùnde  si 
éx  eâderii  maleriâ  similia  vasa  inlegrarentur, 
îtcrùnl  coiisecrari  indigerent.  Et  in  hoc  dif- 
ferunt  ab  actionibus  sacramcnlalibus  seu  con- 
fcctivis  sacramèntoriim  ,  et  consecrativis  va- 
sorum  ,  à  prœdicatione  verbi  divrni,  ab  liora- 
rum  canonicarum  recilaiione  ,  et  sinlilibus  ; 
quôd  istaî  intrinsecè  et  secundiim  suas  entitatcs 
sunt  spiriluales  ,  ulpote  liiateriae  Sacramèn- 
toriim, vel  sacraiiientalitim ,  vel  actus  virtu- 
lum  :  illœ  verô  neque  secundiim  suas  enlitates 
intrinsecè  liunt  spirituales,  neque  sunt  ita 
spiritnalibus  annexai,  ut  suam  temporalilatem 
amitlant. 

Inter  htjjusmodi  res  temporales  anteceden- 

(!)  Haecsunlsumenda,  socluso  speciali  jure 
positive  ;  nan)  qu;edani  n/inoris  valoris ,  ni 
îi.  clirisma,  sacrum  oleuni ,  alia  bujusmodi 
vendere  pro  .ibiium  fuit  ab  Ecclesià ,  ue  res 
gacira  cuid  lemporali  vendorelur. 


MCEVri.  4-22 

1er  spiritnalibus  annexas ,  D.  Thomas  hic 
art.  4,  reponil  jus  patronatùs,  quod  Ecclesia 
patronis  Concessit  prœscnlandi  ad  aliqua  be- 
ficià  ,  quodquidein  vendi  non  polest  secundiim 
se  consideralum  ;  absqUésimonià  tamen  trans- 
fcrlur  ad  emplorem  praedli  ,  aut  villae  cui 
anneclilur.  lliiic  fit  essii  ^iiiioniam  quando 
jus  patrôhàlils  trahsil  ad  alium  per  praediuni  ab 
co  einpiunl  si  pluris  vondatur  ratione  illius 
jurîs,  lit  diclum  est  de  calice,  l'nde  in  nullo 
humaiio  coiitraciu  olleroso,  vel  solutione,  aut 
compeiisatiotie  rei  teniporalis  haberi  polest 
ratio  augendi  illius  preliijm  ralione  jiiris  patro- 
natùs. Sic  lion  licet  babénti  jus  palronaUis 
illud  dàre  in  solutionem  dobili  lemporalis:  nec 
polest  unus  hœres  alleri  jus  palronalûs  cederc 
in  coiiipeiisalionem  màjoris  porlionis  quam 
aceepit ,  iieque  dare  in  feudum  ,  aliove  con- 
iractu  oneroso  dislrahei  e  alisque  simoniâ  sal- 
tem  de  jure  ecclesiastico,  ut  constat  ex  cap. 
Prœlcrea,  de  Jure  patronatùs.  An  autem  sit 
eliam  simoniacum  de  jure  divino  ,  silque  jus 
ex  se  spiriluale  ,  quidam  ailirmant ,  alii  vcr6 
neganl  :  pot(  si  tamen  ab  uno  in  allerum  Iraiis- 
ferii  jui^e  haercdilario  ,  non  soliim  ad  bœrcdos 
necessarîos  sed  eliam  voluntarios  ,  quainv.s 
iion  sint  consaiiguineî  :  jura  enim  absolutè 
loquunlur.  Item  Iraiisfêrrî  polest  per  liberain 
donalioncm  ,  i  Iqiié  propria  aùctorilate  ,  ut 
palet  ex  cap.  Vnico,  de  Jure  patronatùs,  in  6, 
cap.  Cura,  de  Jure  patronatùs.  Tiindem  Iraiis- 
ferri  polest  cum  rc  veridiiâ  ,  cui  est  alTixum, 
sive  tiansferatur  pcr  ejus  venditioneni,  duni- 
modô  non  plus  vendalur  ralione  illius  juris  . 
sive  per  donalioncm  illius  prœdii,  eô  quôd 
accessoriiim  seqiialur  principale  cui  adhserel: 
jus  patronatùs  aulein  se  babet  tanquàin  ac- 
cessorium  ad  rem  vel  locum  cui  est  afiixum. 

Inler  Imjusmodi  rrs  D.  Thomas  hic  art.  i, 
ad  3,  reponil  locum  sepuliura; ,  ei  jus  quod 
aliqùis  habel  ut  sepelialur  in  loco  sacro,  aut 
religioso  ,  quia  bujusmodi  loca  ad  hoc  depu- 
lala  per  quamdam  consecrationem  ,  vel  benc- 
diclionem  Ecclesise  ,  sunt  illi  aiine.xa  anlece- 
denter,  cùin  consecraiio,  aut  benediclio  illi 
lerrœ  superveniat.  L'nde  non  possunt  quidem 
vendi  babito  respectii  et  ordine  ad  benedi- 
clionem  ,  benè  tamen  habito  respeclu  ad 
locum  maierialem ,  qui  secundiim  se  est 
prelio  sestiniabih's.  Jure  tamen  ecclesiastico  in 
cap.  Abolendœ,de  Sepulluris,  et  cap.  Audivimus, 
et  cap.  Chili  in  Ecclesia,  de  Simoniii ,  prohibita 
est  vendiiio  lerrœ  sacrx ,  seu  bcnediclae  ad 
usurti  sepuliura;  ;   proindeque  talis  vendïtio  , 


m 


EXl 


aul  localio  censelur  siiiioiiiaca  jure  positive. 

Quidam  doccnt  quôd  poleril  niliiioiniiiùs 
aliquis  accipere  preiiuin  si  se  ohliget  ad  non 
admiitendos  alios  in  iuco  sip;illui-:c  in  Eccie- 
sià  cujus  curam  liabcl,  ab  co  (jiii  viilt  illius  jus 
possidere,  quia  hujusuiodi  obligatio  est  leiupo- 
ralis  ,  prelio  xslimabilis,  et  se  babel  pei-  nio- 
dum  laboris  exlrinsecl  el  accidenlalis.  El  in 
isto  casu  non  vendiliir  neque  loeaiur  terra,  aut 
locus  sacer,  sed  obligalio  ut  iiullus  alius  ibi  se- 
pclialiir  prêter  illum  qui  offert  pecuniam  pro 
acquirendo  bujusmodi  jure,  idquc  patet  ex  usu 
comuiuni.  lia  tencl  Arauxo. 

Dices:  Alirabam  cniil  ab  Epbron  speluncam 
duplicein  ut  babelur  Gcii.  25  ;  et  tanien  nnl- 
lam  commisil  siuiouiaui  ;  crgo,  elc.  Rcspoiidet 
D.  Thomas  hic  art.  -4,  ad  5,  quôd  spelunca  du- 
plex quaui  Abraham  einil  in  sepulluram,  non 
habetur  (|uod  eral  terra  consecraia  ad  sepe- 
hendum,  el  ideô  iicebat  Abrabx  terram  illani 
emcre  ad  usuni  scpuliur*,  ut  ibi  instituerei 
sepulcrum  :  sicul  eliain  nune  iicerel  emere 
aliqueni  agrum  coinniuiiem  ad  iiistituendum 
ibi  cœmeleriuni ,  vel  eiidui  ecclesiam.  Tamen 
quia  apud  gentiles  h)ca  sepuilura;  deputata, 
reiigiosa  repulabanlur,  si  Epbron  pro  loco  se- 
pulturœ  intendit  pretiuni  accipere,  peccavil 
vendens,  licel  Abraham  non  peccaveril  eniens, 
quia  non  inlendebat  emere  nisi  terram  com- 
munem.  Licel  enim  eliam  iiunc  terram,  ubi 
quondam  fuit  ecclesia  vendcre,  aul  emere  in 
casu  necessitalis,  sicul  et  de  malerià  sacrorum 
vasorum  dictum  esl.  Vel  excusalur  Abraham 
quia  in  hoc  redcmit  suani  vexaiioncm  ;quam- 
vis  enim  Epbron  gratis  ei  sopullurani  offerrel, 
perpendil  tamen  Abraham,  quôd  gratis  reci- 
pere  sine  ejus  offensa  non  posset.  lla'C  D. 
Thomas. 

§  5.  Vtrùm  vendere  aut  emcre  bénéficia  ecclesias- 
lica  sit  Simonin  de  jure  divino. 

Sub  nomine  beneficii  coniprehenduntur 
episcopatus,  abbatiïe,  prioralus,  dignilates  el 
parocliiat  :  ad  illud  e  iam  speclanl  quodam- 
modô  conimendae,  praesiimonia,  pcnsioncs,  el 
alia  bujusmodi  qua;  maximam  habcnt  cum  be- 
neliciisaffinitaiem.  Pr;eiaturae  lamen  reguhuos 
in  quibus  soiùm  datur  jus  ad  minisiei  ia  spiri- 
luaHa,  pula  curam  animarum,  liabenlque  ju- 
risdiclionem  spirilualem  absque  uilo  jure  ad 
fruclus  non  sunt  propriè  benebcia,  cas  lamen 
pretio  comparareesl  simoniacum.  Benelicium 
defiuitur  :  iTiiulus,  seu  jus  ecclesiaslicuni  ad 
<  spirilualia  niunera  cxercenda  ordinatum , 
i  cura  jure  eo  liiuio  recipiendi  aliqua  lempora- 


osnio  Hi 

<  lia  eml)lumollia.^  Sii-que  in  beneficiis  cccle" 
siasiicis  duo  jura  includuntur,  nimirùmjus  mi- 
nisirandi  spirilualia,  quod  dicitur  officium, 
quia  est  quid  oncrosum  :  ot  jus  percipiendi 
tenqioralia  emolumenla  propler  adniinislralio- 
nem  spiritualium,  quod  dicitur  praebenda,  et 
ex  utro()ue  jure  conllalur  et  dicitur  beneficium. 
Conveniuiit  auctoresesse  simoniani  de  jure  di- 
vine, vendere  benelicium  propter  officium, seu 
jus  ministrandi  spirilualia,  quia  jus  illud  et 
lilulus  sunt  quid  spirituale,  proindequc  orani- 
nô  jure  nalurali  el  divine  invendibile,  neque 
sunmium  ponlihcem  in  hoc  pesse  dispensare. 
Cenveniunlsimiliier  bénéficia  esse  jure  divino 
invendibilia,  eliam  secundùm  posterius  jus  per- 
cipiendi temporalia  emolumenla,  si  considere- 
lurnl  conjunclumcum  priori  et  perrespeclum 
ad  illud,  quia  sic  est  quid  spirituale.  Tota  dif- 
licullas  esl  an  possinl  separari  saltem  per  in- 
tcniionem  vendenlis  el  enienlis,  ila  ut  feratur 
in  jus  temporale  prœcisè,  nullatenùs  verô  in 
spirituale  :  el  licel  vendens  ulrumque  confé- 
rai emciiti,  uimui  tamen  gratis,  aliud  verè  pre- 
lio tradere  valeat  absque  simonià,  prout  jam 
diclum  esl  de  calice  consecralo. 

Conveniunt  pariier  auciores  quôd  vendere 
bénéficia  ecclesiaslica ,  etiam  inluitu  solius 
temporalis  eniolumenti  esl  simonia  centra  jus 
ecclesiasticura  ;  prohibelur  enim  in  cap.  Super 
eo,  de  Transaclionibus.  Kl  cap.  Querelam.  Et 
cap.  Tua  nos,  de  Simoiwà,  et  causa  1 ,  per  lotara 
quxslionem  5.  An  auleni  sit  simonia  jure  di- 
vine quoque  prohibila,  negant  canonislfe  et 
quidam  tbeologi.  Affirmant  verô  D.  Thomas 
hic  art.  4,  Cajelanus,  Victoria,  Torres,  Solus, 
Ledesma,  el  alii  ejus  discipuli,   cum  quibus 

Dico,  vendere  bénéficia  ecclesiaslica,  etiam 
inluitu  solius  temporalis  eniolumenti,  esse  si- 
moniam  contra  jusnaturale  etdivinum  ;  proin- 
di'ipie  non  pesse  in  hoc  cadere  summi  ponlifi- 
cis  dispensallonem. 

Probat  1°  D.  Thomas  in  Sed  contra  ex  cap. 
Si  quis  objeceril,  1,  q.  5,  ubi  Paschalis  papa  sic 
decernil  :  <  Quisquis  horum  alterum  vendit 
«  sine  que  nec  alterum  provenit,  neulrum  in- 
«  vendilum  relinquii.  i  Et  iiahelur  eliam  cap. 
Salvator,  I,  q.  3.  Cujus  sensus  esl  quôd  quando 
temporale  sine  spiriluali  haberi  non  potest,qui 
vendit  temporale,  vendit  eliam  spirituale  :alqui 
jusheneficialead  emolumenla  temporalia,  ila  est 
essenlialiler  et  indispensabililer  connexum 
cism  jure  ad  officia  ecclesiaslica,  ut  nulle  modo 
separari  possit  ;  nam  jus  illud  ad  temporale 
esl  essenlialiler  propter  officium  spirituale 


m 


tERTii  PR 


iia  ut  ii  ab  hoc  respeclu  et  ordine  eliani  per 
inteiuionein  separelur ,  considerari  neqiieal  ut 
jus  Lenelîciale  est,  sed  al  jus  solùm  ad  illos 
fructus,  quod  fuit  beneliciale  ;  benelicium 
enini  mou  polest  esse  sine  tiuilo  clericali  spi- 
riluali  ;  ergobeneficium  quauidiù  taie  remanet, 
invendibile  est  jure  divino  eliani  seeundùm 
jus  temporale,  ul  docet  D.  Tlioinasarl.  cilalo 
in  corp.  Conlirmatur,  uam  benelicium  per  se 
essenlialiter  ordinalur  ad  spiriluale  officium 
juxtailluil,  beneficiuni  dalur  propier  oflieiuin, 
iiec  polest  à  praelatis  daii,  nisi  prout  sic  ordina- 
tum  ad  spiriluale  officium  et  prout  includil 
tilulum  clericalem,  ac  jus  pcrcipicndi  frucius 
tanquàra  stipendium  officii  :  atque  illud  sic 
vendere  est  simonia  contra  jus  naluraleet  di- 
vinum  ;  ergo,  etc. 

Tandem  Alcxander  papa  VU  damnavil  islam 
rccentiorum  prnpositionem  quae  est  22  intcr 
proscriptas  :  A'oii  est  contra  justiliam  bénéficia 
ecclesiastica  non  conferre  gratis,  quia  collator 
coiiferens  illa  beiteftcia  pecunià  inlerveniente,  non 
exigit  illam  pro  collatione  bcneficii,  sed  veluti  pro 
emoltimcnto  temporali  quod  tibi  conferre  non  tene- 
batur.  El  à  fortiori  summus  ponlifex  déclarai 
esse  eliam  contra  religionem,  et  quid  simo- 
niacum. 

Hinc  colligitur  esse  simoniam  contra  jus  di- 
\inum  vendere  beneficiuni,  non  solùm  habens 
curam  animarum,  sed  etiam  si  sit  simplex  ; 
nam  si  in  primo  id  nequeat  ficri  ob  annexam 
curalo  beneficio  poteslatem  ordinisetclavium, 
lia  nec  in  secundo  ob  annexum  litulum,  et  offi- 
cium cléricale  ,  quod  est  spiriluale  ideôque 
materia  divinitùs  velita.  Liceteniin  in  spiritua- 
libussinl  divers!  gradus,  et  polestas  ordinisae 
clavium  sit  sacralior  clericali  officio,  snnl  lamen 
iitraque  sub  codera  spiriiualium  génère  :  non 
enim  magis  et  minus  dislinguunt  speciem. 

Objicies  1°,  benefifiorum  divisionem  et  pric- 
bendarum  assignationem  esse  juris  positivi, 
ecclesiastici  et  non  divini  ;  ergo  ea  vendere 
quoad  cmolumenla  temporalia,  non  est  simo- 
nia juris  divini. 

Respondet  Cajetanus  lioc  sopbisma  esse  non 
causae  ut  causae  :  nam  dependentia  tilulorum 
à  jure  ccclesiastico  non  est  causa  illicitx  ho- 
rura  vendilionis,  sed  ipsamet  spirilualiias  bc- 
neficii :  rcs  enim  spiritualcs  ,  quantumvis  à 
jure  posilivo  dependeanl,  sunl  lamen  extra 
liumanumcommercium,  nec  vendi  possunl  ni- 
si per  simoniam  ;  laies  sunt  consecraliones  al- 
larium,  Eccicsiarum,  calicuni,  virginum,  quie 
6unt  quidem  juris  positivi,  sed  non  nisi  simo- 

IH.    XIY, 


fXEfTi.  iét 

niacè  vendi  |<j3sunl.  Ad  valorem  igiiur  linjus 
argument!  necessarium  csset  probare  litulum 
benelicii,  jus  ad  ecclesiastica  ministeria,  cl  ad 
cmolumenla,  esse  rem  profanam  et  merè  lem- 
poralcm,  non  verô  es^e  quid  positivuiii. 

Objleies  2°  :  Beneficiarius  polest  locare  fru- 
ctus beneficii  ad  cerlos  annos ,  et  id  facere 
oii;;ni  possct  ad  Uiiam  viunn  suani,  stando  in 
jure  divino,  nisi  obslaret  jus  canonicum,  per 
bnllam  Pauli  II  et  in  Clément.  1  de  rébus  Eccle- 
sinj  non  alienandis.  Aiqui  localio,  pracsertim 
adlongissimum  lempusfacta,  ajquiparaïur  vcn- 
ditioni.  Ergo,  etc.  Respondeo  quod  quando  be- 
neficiarius local  aut  conducit  fructus  beneficii, 
non  locatjus  beneliciale  quod  liabei,  nec  illud 
Iraiisforl  inconduclorem,  sed  tantùm  pro  cer- 
tâ  pecunià  dat  illi  vices  suas,  ul  nomine  suo 
habeat  facultalem  percipiendi  fructus  illos  ;  et 
postca  fieri  polest  vice  successoris  ad  quem 
transit  beneficiuni,  et  jus  ad  taies  fructus, 
quod  sine  beneficio  iransfcrri  non  polest. 

Objicies  3°  :  In  calice  consecraio  potest 
vendi  temporale  sine  spiriluali  ;  ergo  el  in  be- 
neficiis.  Respondeo  negando  consequentiam 
el  parilalem.  Constat  enim  ex  diciis  §  praece- 
denli  arlicul.  1,  quôd  temporale  annexum  an- 
tecedenler  spiriluali,  qualia  sunt  vasa  sacra, 
potest  vendi  absque  simonià  ,  quia  prius  non 
dependet  in  suo  valore  à  posteriori.  Secùs  di- 
cendum  in  temporali  annexe  consequenler 
spiriluali,  et  quod  est  illo  poslerius,  ut  in  bé- 
néfices ecclesiasticis ,  quia  temporale  jus  in 
illisinclusum  est  médium  01  dinalum  ad  officium 
spiriluale  :  médium  aulem  ut  laie  vendi  ne- 
quil ,  nisi  simul  vendalur  ipse  finis.  Constat 
igiiur  quôJ  vendere  beneflcium  est  simonia 
de  jure  nalurali  el  divino  ,  proindeque  quôd 
nullusprselatus  polest  in  hoc  dispensare,  nisi 
priùs  jus  percipiendi  frucius  separet  à  cleri- 
cali lilulo,  eljure  ministrandi  spirilualia,  ex- 
tinguendo  spiriluale  officium,  vel  obligationem 
ad  illud  ,  proindeque  deslruendo  beneficium  , 
quod  sine  illo  subsistera  nequit,  sicul  homo 
sine  anima,  aut  nisi  priùs  separet  partes 
fructus  illius,  tribuendo  unani  beneficiario,  et 
aliam  alteri  per  modiim  pensionis,  quae  sic 
separala  à  beneficio ,  eril  merè  lemporalis  : 
idque  solùm  papa  efficere  polest  ex  juslà causa, 
cùm  sit  supremus  omnium  bonorum  ecclesia- 
sticorum  dispensalor. 
§  6.  lUriim  conimendœ ,   prœstimoniu  et  pen- 

siones  absque  simonià  vendi ,  aut  redimi  pes- 

sint. 

Conimendae  sunt  in  duplici  differentià  ;  aJia^ 
li 


441  EXPOSIT 

rniin  liabonl  nnnexuni  miiiisicrivim  spirliualc, 
pma  qiiandi)  alicui  coinmendalur  seii  coiiiiiiil- 
liiur  cura  vcl  adminislralio  aliciijus  Ecrlcsioe 
ciini  lalibns  rcdilibus,  ob  qiiain  adminislra- 
lioncm  ipsi  friiclus  beneficii ,  seciindiim  lo- 
tuni,  velsociindiim  pariein  assigiiaiiUir.  El  isl.ie 
■  cdiumeiulx  absqiie  simoniâ  vendinon  possunt, 
(|iiia  'u  ;  illud  pcrcipiendi  fruclus  osl  annexiini 
tilulovel  olliciospiriliiali,  qimd  ciliiivendibilc, 
sive  sil  in  perpeluuni ,  sive  ad  tempiis.  Unde 
talis  conimenda  conseliir  esse  beneficium  ec- 
closiaslicuni ,  vol  se  habcre  ad  instar  illius; 
eigo  sicul  lilulus  esl  invendibilis,  ila  el  jns 
pcrcipiendi  fruclus.  Aliae  verôsunlcommonilae 
quae  nulluni  habenl  minisleriuni  spiriluale 
aiiuexuin,  nec  danlur  liliilo  spiriUi:di ,  sed  oni- 
nirio  seculari,  nimin'iin  ratione  niilili;e,  clc. 
El  lise  vcndi  possunl  absq  le  simoniâ,  non  ta- 
iiipn  absqne  peccalo  conlra  justiliam  dislrijiu- 
livani ,  nisi  lio;  liai  auciorilale  poniificis  ex 
laiinnabili  causa,  v.  g.,  applicando  prelium  ad 
niajus  bonum  commune,  quia  ponlilex  est  su- 
pi  émus  dislributor  illaruni ,  caMcri  vero  so- 
lùm  dispcnsalores  qui  non  possunl  fruslrare 
(iiiem  inl'nlum  à  fnndaloribus  volenlibus  ut 
Inijusniodi  coiimiendae  gratis  darenUir  in  re- 
niuncialionom  priBlianiium  ad  Ecclesiam  el 
irnqinblicain  clirislianam  defendendam. 
;  PriBSlinionia  vendi  nequeunlaljsque  sinionià, 
quia  sunt  benelicia  (iu;edam  spirilualia  cccle- 
siaslica,  utpolc  quanlam  jura  solis  clericis  col- 
lata  et  perpétua  ad  aliquam  poiiionem  eccb- 
siasticorum  rediluum  percipiendam,  semperque 
conferunlur  à  pr;elalis  cum  eàdeni  solemniiate 
quà  caetera  ecclesiastica  bénéficia  confcrri 
solenl.  Adde  quôd  B.  Pins  V  in  quodam  motu 
proprio  quem  relert  Navarrus  in  Manuali  cap. 
i'j,  nuni.  \ii,  decrevilquôd  porliones  praesli- 
monialessunt  annexaespiriiualilitulo;  idenique 
referunl  Sotus,  el  Torres.  Illud  auleni  spiri- 
luale cui  sunl  annexi  l'rnclus  prœslinioniales  , 
nihil  alind  est  quàm  oido  clericalis  cuni  obli- 
galionc  recitandi  divinum  oUiciuni,  ut  probat 
nosier  Arauxo,  el  colligilur  ex  diciis. 

Pensio  est  jus  |)eicipiendi  parleni  fruclnum 
alicujus  benelicii,  auciorilale  ponlilicis  consi- 
gnalam;  el  esl  dnpirx  :  alia  laicalis,  alia  cleri- 
calis. Prima  dalur  ob  ministerium  aliquod 
temporale  ,  nec  pelil  in  subjccio  ordinem , 
rde6<iue  indillV-ronlcr  concedilur  laicis  et  cle- 
ricis, ut  est  illa  qiuu  datur  liliis  magnalnm  ad 
dcfensioncm  Ecclesia;  ;  vel  aliis  sccularibus 
pro  olliciis  lemporalibus  :  et  de  liis  pensioni- 
bwi  non  est  dilTiculias,  eùm  non  liabeant  ali- 


10  428 

quam  spîritualem  anncxam,  neque  sinl  bene- 
licia ecclesiastica.  Licel  enim  proveniant  ex 
fruitibus  beneficii,  boctanion  non  est  illas  esse 
annexas heneficio, sed  poliiis  assunn  el  separari 
à  titulo  beneficii,  et  quando  danlur  clericis, 
ordo  clericalis  per  accidens  coniingil,  nec  se 
liabet  ut  tiiulus,  sed  ut  condilio  person* 
obtinentis  pensioneni. 

Pensio  clericalis  exigil  ordinem  ex  parte 
subjecli,  et  ad  l'unctionesspiriluales  confertur 
cum  lilulo  el  onere  spiriiuali ,  proindeque 
solis  clericis  concedilur.  Et  banc  vendere  est 
simoniâ  de  jure  divino,  cum  tani  ex  parte 
principii,  quàm  ex  parle  Unis  spirilualibus  sit 
annexa,  indualqne  rationem  benelicii  clericalis, 
seu  instar  illius  compulelur,  co  quôd  litulo 
spiriiuali,  el  ad  onicinm  spiriluale  delur.  Et 
ad  banc  reducitur  pensio  qu*  datur  parocbo 
seni,  qui  per  niullos  annos  Ecclesiue  inservivil, 
el  beneficium  reliquii,  ut  scilicetinde  congrue 
suslentari  valeat,  quamvis  liujusmodi  pensio 
dicatur  mixta  :  datur  enim  illi  propter  fun- 
ctiones  spirituales  ante  aclas.  Proinde  est  an- 
nexa titulo  el  minislerio spiriiuali,  imii  quidem 
exbibendo,  sed  jam  exbibilo.  (Inde  addi  polest 
tertia  pensio  quse  dicilur  mixia,  quia  licet  ex 
parte  subjecli  cxigat  ordinem  ,  sallem  ul  con- 
dilioneni,  datur  tamen  lilulo  omninô  lempo- 
rali,  et  ad  functionem  el  finem  lemporalem  el 
pro  beneficio,  non  verô  pro  benelicii  lilulo,  ut 
illa,  qua;  dalur  clerico  paiiperi  ut  alalur,  aut 
qua;  resignanli  beneficium  quod  pacilicè  possi- 
dcl,  relinquiiur,  aut  qvx  ex  ortà  liie  circa 
bénéficia alterilitiganli uni  assignaliirob  bonum 
pacis.  El  bas  pensiones  vendere  non  videtur 
esse  simoniâ,  sallem  slando  in  solo  jure  divino 
et  nalurali,  quianiliil  spiriluale  continent. 

Quoliescumque  autem  aliqua  pensio  esl  ven- 
dibilis,  est  cliam  reditnibilis  sine  simoniâ  ;  et  è 
conlra  quando  est  invendibilis  raiione  alicujus 
funclionis  spiiiiualis  anncxae  ,  ut  pensiones 
cléricales,  est  cliam  irredimibilis  absque  ponii- 
ficis auciorilale,  quia  redimerc  pensionem  nibil 
aliud  est  quàm  quôd  beneliciarius  det  pensio- 
nario  cerlam  tunimam  pecuni;e  abundanlio- 
rcm ,  ut  se  exoneret  ab  obligalione  solvendi 
annualeni  parlem.  Alicpiando  concedilur  isla 
pensionis  annuse  redemplio  per  solulionem 
quinque  annalarum,  aliquando  plurium. 

Slando  in  novo  jure  consiilutionis  bull;e 
I!.  Pii  V,  quLC  incipiiË.r  proxinw,  nulla  pensio 
ecclesiastica  vendi  polest  sine  peccalo  simo- 
niâ- :  eô  quôd  B.  Plus  V  in  illà  conslitutione 
obliget  omnespensionurios  habentes  pensiones 


429  TERTU 

ex  bfiiieliciis  Ecclesiae  assisinalas  quricumquc 
de  causa  illas  habeant,  ul  sinl  clerici,  et  ul  ol- 
Ucium  parvurn  B.  Virginis  quolidié  persolvant, 
proindeque  illas  anneelil  lilulo  et  ollitio  spi- 
riluali,  quâ  siipposilà  annoxione,  maneiit  jure 
diviuo  invendibilts,  quanidiii  perallerius  pou- 
tificis  volunlatem  non  t'uerintà  tali  obligaiione 
disjunciae. 

Articilus  n. 

De  rébus  temporalibus  qiiw  stiiit  prelhim  re- 
rum  spirilualhim,  et  concurrunt  ad  simo- 
niam. 

Postquàm  D.  Thomas  liic  explicuil  res  spiri- 
tuales  qu%  sunt  materia  simoniœ,  proponithic 
an.  55,  res  temporales  qua;  iiabent  ralionem 
preiii  in  simonlà,  et  qua;  pecuniâ  raensurari 
possunt,  easquc  in  1res  classes  dividit,  nenipe, 
in  munus  à  manu,  munus  ab  obscquio,  et  miimis 
àlingnà,  citatque  Urbanuin  papani  dicenteni 
quod  quisquis  res  ecelesiasticas,'  non  ad  quod 
insiilulac  sunt ,  sed  ad  propria  lucra  niunere 
linguae,  vel  obsequii,  velpecuniaelargilur,  vel 
adipisciiur,  simoniacusest,  ulhabelur  I,  q.  3, 
capite  Sulvitior.  Dicit  auteni  S.  doclor  quôd 
nomine  pecunlaj  inlelligitur  cujuscumque  pre- 
lium  quod  pecuniâ  mcnsurari  poiest  :  manife- 
slinn  est  autem  quod  obsequium  hominis  ad 
aliquam  utilitateni  ordinatur,  quie  potest  pre- 
liopccuni;icaîsiiniari,unde  pecuniariàraercede 
niinistri  conducuntur.  Et  ideô  idem  est,  quôd 
aliquis  dct  rem  spiritualcm  pro  aliquo  obsequio 
leinporali  exhibito,  vel  exhibendo,  ac  si  darei 
pro  pecuniâ  data,  vel  promissâ,  quia  illud  ob- 
sequium sestiinari  potest.  Similiter  etiam  quôd 
aliquis  satisfaciat  precibus  alicujus  ad  lempo- 
ralem  gratiam  quserendam,  ordinatur  ad  ali- 
quam uliliiatem  quae  potest  pecuniâ;  pretio 
œslimari  ;  et  ideô  sicut  conlrahitur  simonia 
aciipiendo  pecuniam,  vel  quamiibelaliam  rem 
exteriorcni ,  quod  pertinel  ad  munus  à  manu, 
ila  etiam  contrahitur  per  munus  à  llnguà,  vel 
ab  obsequio.  Hactenùs  l).  Thomas. 

§1.7»  qm  explicatilur  hœc  tria  mimera  in  pnr- 
ticulari. 

Per  munus  h  manu  intelligit  D.  Thomas  pe- 
cuniam, sive  numeralam,  sive  promissam.sive 
parvam,  sive  magnam,  quœ  datur  tanquàm  pre- 
tium  rei  spiriiualis.  Et  nomine  pecunlœ  coni- 
prehendit  etiam  omnes  res  temporales  pretio 
sesiimabiles;  proindeque  ad  hoc  munus  h  manu 
innumera  ferè  reducuntur,  puta  quando  ali- 
quis pro  re  spirituali  debitum  remiltil,  aut  se 


PH/KCEPri.  430 

remissurum  promitlit,  aut  dillVrl  cjiis  solutio- 
neni ,  aut  alium  obligat  ad  mutuandum  ,  aut 
anticipatè  solvendum  ,  aut  iit  constituât  pen- 
sionem  super  benciicium  quod  confert.aliàs 
non  collaturus,  etc.  Eaque  ex  pacto  tacito  vel 
expresso  exiguntur. 

Nosler  Arauxo  ponit  duas  régulas  générales 
ad  dignoscendum  qnandonam  hœc  niunera  Iia- 
bent rationem  pretii  aut  doni  gratuit!.  Prima 
est  quôd  quoties  donuin  aliquod  largitur  prin- 
cipali  intuitu  accipiendi  pro  illo  benellcium  , 
aut  é  contra  beneficiura  confertur  propler  do- 
num  acceptum  ,  vel  accipiendum  ,  ibi  simonia 
invenitur,  quia  tune  initur  contractus  onero- 
sus,  qui  vel  est  eniptio  explicata,  vel  implicita, 
vel  eniptioni  œquivalens.  Sullicil  autem  ad  hu- 
jusmodi  contractuni  non  solùni  intentio  for- 
malis  quâ  aliquis  expresse  et  formaliter  inten- 
dil  dare  vel  recipere  munus  pro  re  spirituali. 
sed  etiam  virtualis  quâ  quis  non  expresse,  sed 
implicite  inlendit  pro  re  spii  ituali  nmrius  dare 
vel  accipere,  qualis  fuit  casus  qui  hahctur  in 
cap.  Tua  nos  de  simonia,  uhi  ponlit'ex  loquens 
de  illo  qui  Ecclesiae  cathedrali  bona  sua  dede- 
rat,  ui  inter  canonicos  admitleretur,  dccernit 
quod  simoniaci  erant  laui  isle  quâni  canouici 
admiitentes,  propler  scilicet  virtualem  et  im- 
plicitam  hujusniodi  intentioiieni.  ilujiis  autem 
pravae  intenlionis  ordinaric  signum  est,  quando 
non  intervenit  aliquis  ex  ji;- lis  lilulisassignatis 
et  assignandis.  Secunda  régula  est  quod  mu- 
nus à  manu  censetur  dari  gratis  quando  coji- 
ceditur  ex  benevolentiâ  et  amicitiâ,  et  sine  ullâ 
inlentione  obligandi  recipicntem.  Tune  enim 
non  constituit  collationem  beneficii  simonia- 
cani  ,  .sive  dctur  ante ,  sive  post  illam  ,  proul 
habi'tur  in  cap.  Quant  pio,  et  in  cap.  Siau 
episcupus,  2,  q.  2,  et  in  cap.  Placiiit,  I,  q.  1. 
Censetur  etiam  gratuiia  donatio  quando  mu- 
nus à  manu  debctur  ex  aliquo  justo  litulo,  ut 
suslentationc  ,  aut  pro  aliquo  extraordinario 
labore  ,  aut  pro  vexatione  redimendâ  ;  id 
enim  non  facit  quin  beneficiuni  gratis  confe- 
ratur. 

.\iunus  ab  obsequio  dicitur,  omnc  hominis 
opus  quod  ad  usus  et  commoditates  illius  ordi- 
nalui-,  et  ex  quo  accrescit  aliqua  utilitas  teni- 
poialis  reeipienti  taie  obsequium,  ila  ut  liaheat 
ralionem  niercedis,  possil  pecuniâ  ccnduci 
ac  loiari,  silque  pretio  seslimabile.  Circa  quod 
nnsier  Arauxo  slatuit  duas  régulas.  Prima  est 
quod  munus  ab  obsequio  habet  ralionem  pretii, 
et  constituit  simoniam  in  triplicicasu.  1°  Quan- 
do beneliciumecciesiastiçum  conl'erluralicui  i|i 


-.1 


KXPOSITIO 


432 


reconipensalioiiem  obsequiorum  jara  exhibito- 
rum  ante  beneficii  collationeni,  ut  si  cpiscopiis 
conférai  beiieficium  famulo  qui  ei  per  1res 
annos  sine  salarie,  aut  valdè  diminuto  inservi- 
vil,  ut  obsequia  praeterita  recompenset.  Ileni 
sivirario,  cuitenclursingulisannissalariumiri- 
buere,  locoiilius  tribuat  beneficium,  ut  se  à  lali 
(lebito  liberet.  Secundus  easus  est  quando  epi- 
scopusconfertbeneficliiminrecompensationem 
futurorum  obsequiorum  absque  pacto,  ut  si 
liabeat  secretarinm  qui  nulluni  vull  salariuni, 
eôquôd  scilepiscopum  babere  intentionem  ipsi 
dandi  a)iquod  beneficium.  Tertius  est  quando 
intervenil  pactum  ,  ut  si  episcopus  dicat  fa- 
mulo :  Volo  ut  mihi  servias  absque  salario,  et 
dabo  libi  beneficium;  vel  inleiilionem  habeo 
recompensandi  tua  officia  aliquo  beneficio  ec- 
clesiaslico.  Ratio  est  quia  in  bis  casibus  bene- 
Itcinm  datur  ut  nierces  obsequii  prœterili ,  vel 
futur!  ;  eadem  cnim  ratio  est  promissionis  in 
futurum,  ac  solutionis  praesenlis  debili,  prout 
dec!aratur  in  cap.  Cùm  essent  de  simoniâ.  Se- 
conda régula  est  quôd  munus  ab  obsequio  lia- 
bet  raiionem  gratuitx  donatioiiis  quoties  non 
exhibetur  cum  inientione  alium  obligandi,  sed 
fit  principaliter  ex  raeiâ  benevolenlià  ,  licet 
minus  principaliter  babeatur  respeclus  ad  be- 
neflcium  ;  quod  explicatur  in  duobus  casibus. 
Primus  est  si  aliquis  aliàs  dignus  beneficio,  aut 
ministerio  spiriluali  serviat  episcopo,  ut  coii- 
slet  illi  de  ejus  sufficientià  et  merito,  indeque 
assequalur  aliquod  beneficium.  Secundus  est 
quando  aliquis  servit  episcopo  cum  bàc  inien- 
tione ut  ejus  benevolentiam  et  gratiani  sibi 
coraparet,  sicqiie  postea  ratione  illius  ei  confé- 
rât beneficium. 

Quaeres  an  sit  simoniacum  alicui  promiltere, 
donare,  aut  legare  rem  lemporaleni,  ac  prelio 
sestimabilem  ,  sub  condilione  ,  aut  modo  ,  ul 
priestet  obsequiuni  spirituale,  non  per  moduni 
retributioiiis,  seu  commutationis,  sed  in  com- 
modura  ejus  qui  rem  spiritualem  prœstat.  Plu- 
res  auctores  respondent  négative  et  pluribus 
oxemplis  probant,  pula  si  parentes  flliis  mu- 
ncra  dent,  aut  promitlant  sub  eonditione  ut 
sacramenta  fréquentent;  si  Cliristianus  viro 
infideli  aliquid  donet  sub  eonditione  ut  Bapti- 
smum  recipiat  ;  si  vir  plus  mulieri  hœretic;ï 
promitut  futuras  cum  eâ  nuptias,  si  ad  catho- 
licam  fidem  converiatur.  In  bis  enira  et  simi- 
libus  casibus  pro  illis  obsequiis  et  aclionibus 
spiritualibus ,  res  lemporalis  promittitur  per 
modum  inductionis  in  utiliiatem  spiritualem 
illius  qui  pas  exercel.  Cui  doclrinae  auctores 


duplicem  iimitaiionem  adduni.  Prima  est  ut 
largientcs  talia  munera  non  imponant  alteri 
ullam  obligationem  simpliciler ,  sed  semper 
ipsum  relinquant  liberum  ad  opus  spirituale 
faciendum  ,  si  voluerit  :  aliàs  efliceretur  con- 
traclus  onerosus  et  reciprocus,  et  non  cense- 
retur  liberalis  donatio.  Secunda  est  quôd  con- 
dilio,  vel  modus  adjectus  non  sit  de  dando  , 
vel  faciendo  aliquid  in  utilitatom  illius  qui  dai 
vel  promiitit  vel  alterius  personie  ,  cujus  ille 
quasi  vicemgerat;  tuiic  eniniconditio  transirct 
in  commulationemrei  temporalis  pro  spiriluali, 
sicqueesset  simoniaca.  Inlerrestamen  spiritua- 
jes,  seu  obsequia,  servaiisservandis,  polestdari 
commutatio,  et  permutatio  unius  cum  alià, 
v.  g.  :  ego  pro  le  bàc  hebdomadà  celebrabo , 
Missasque  applicabo  cum  onere,  ut  tu  pro  me 
célèbres  ,  tolidemque  applices  Missas  hebdo- 
madà sequenti,  et  sic  de  c;etcris.  In  beneliciis 
tamen  omne  pactum  iniuim  cum  eo  qui  bene- 
ficium accipit,  omnis  condilio,  vel  modus  abs- 
que licentià  (loniiûcis  appositus ,  quanlunivis 
de  re  spiriluali ,  sunt  jure  ecclesiaslico  simo- 
niaca. 

Per  munus  à  linguâ  intelliguntur  preces , 
supplicaiiones  ,  adulationes,  laudes,  interces- 
siones,  favores,  etc.,  ila  ut  non  intervenial 
qualiscumque  laus,  aut  inlercessio,  etc.,  sed 
quae  tendat  et  resolvalur  in  commodum  tem- 
porale, quale  est  rogare  regeni,  ut  talem  pro- 
inoveat  episcopum,  vel  ad  honores  evehal  ali- 
quem  ejus  consanguineum,  etc.,  illumque  lau- 
dare  ob  eumdem  finem.  Vel  si  intervenial  eliam 
pactum  ratione  cujus  laus  et  amicitia,  quse  de 
se  non  sunt  prelio  œsiimabiles ,  converiantur 
in  rationem  pretii  :  quamvis  enim  laudare  Pe- 
trum,  V.  g.,  non  sit  prelio  aistimabile,  me  ta- 
men obligare  ut  eum  laudem, prelio  aestimaïur; 
unde  dare  beneficium  pro  istâ  obligaiione  est 
simoniacum.  Et  quamvis  aliàs  munera  à  linguâ 
non  seuiper  habeanl  rationem  prelii,  potest  la- 
men  collatio  aut  petitio  beneficii  propler  illa 
ex  aliis  capitibus  reddi  vitiosa,  prout  constabit 
ex  argumentis  quaî  sibi  objicit  D.  Thomas  hfc 
a.  D  mox  referendis. 

Objicies  1°  :  D.  Gregorius  in  Regisl.  lib.  2, 
cap.  57 ,  dicit  quôd  ecclesiasticis  utililalibus 
deservientes,  ecclesiasticà  dignum  est  remune- 
ratione  gaudere  ;  sed  deservire  ecclesiasticis 
utililalibus  perlinel  ad  munus  ab  obsequio  ; 
ergo  vidctur  licitum  pro  obsequio  accepte  ec- 
lesiaslica  bénéficia largiri.  RespondelD. Thomas 
hic  ad  primum  quôd  si  aliquis  clcricus  alicui 
praelatoimpendal obsequiuni honeslum  ad  spiri- 


V,J  TEKIII  m 

tualia  urdiiiuluni  (pula  ad  Ecclesise  utililatem, 
vel  minislrorum  cjus  auxilium)  ex  ipsâ  dovo- 
lidiie  obsequii  redditur  digiius  ecclesiaslico 
hencticio ,  sicul  et  propler  alla  opéra;  uiide 
iioii  iriielligiUir  esse  iiiunus  ab  obsequio,  et  iii 
hoc  casii  loquilur  (iregorius.  Si  verô  sit  iii- 
lioncsium  obsequium,  vel  ad  carnalia  ordiiialuiii 
(piita  quia  seivivii  prselato  ad  uliliiatem  con- 
sanguiiieoruin  suoruni,  vel  pairinionii  sui,  vel 
ad  aliquid  liiijusinodi)  erit  niunus  ab  obseqiiio, 
et  csl  siiiioniaeiim. 

Objicies  2°  :  Sicul  carnalis  videlur  esse  iii- 
lenlio,  si  quis  alicui  delbeneliciuui  ecclesiasti- 
eum  pro  suscepto  beiielicio,  ila  eliam,  si  quis 
del  iiUuiiu  consanguinitalis  :  sed  hoc  non  vi- 
delur esse  simoniacum,  quia  non  esiibi  eniptio 
el  vendillo;  ergo  nec  primum.  Respondet  D. 
Thomas  ad  secundum  quôd  si  aliquis  aliquid 
spirituale  alicui  conférai  gratis  propler  con- 
sanguinitatem  ,  vel  quanjcunique  carnaleni  af- 
feclionem,  est  quidem  illicita  et  carnalis  col- 
iaiio,  non  lanien  siraoniaca,  quia  nihil  ibi  acci- 
pitur;  unde  hoc  non  perlinet  ad  contraclum 
einpliunis  et  vcndilionis ,  in  quo  fundalur  si- 
monia.  Si  laraen  aliquis  dat  beneficiuni  ecclc- 
siasticiini  alicui  hoc  pacto  vel  intentione  ,  ut 
exinde  suis  consanguiueis  provideat,  est  niaui- 
lesta  sinionia. 

Objicies  5"  :  Id  quod  solùmad  precesalicujus 
lit,  gratis  heri  videlur  :  el  ita  non  videtur  lo- 
cuni  habere  simonia;  sed  nuinus  à  linguà  in- 
telligitur,  si  quis  ad  preces  alicujus  beneficium 
conférai;  ergo,  etc.  Ucspondel  D.  Thomas  ad 
5,  quôd  niunus  à  linguà  dicilur ,  vel  ipsa  laus 
perliuens  ad  favorcni  hunianuni,  quod  sub 
prelio  cadit  :  vel  eliam  preces  ex  quibus  ac- 
quirilur  favor  hunianus,  vel  contrarium  cvita- 
tur.  El  ideô  si  aliquis  principaliter  ad  hoc  in- 
tendil,  simoniam  commitiii  :  videlur  autem  ad 
hoc  principaliter  intendere  qui  preces  pro  in- 
digne porreclas  exaudit  ;  unde  ipsuni  facluni 
est  simoniacum.  Si  autem  preces  pro  digno 
porriganlur,  ipsum  faclum  non  est  simoniacum, 
quia  subest  débita  causa  ex  qui  illi  pro  quo 
preces  porriguntur  spirituale  aliquid  confertur; 
potesl  lamen  esse  simonia  in  intentione,  si  non 
attendatur  ad  dignitatem  personae,  sed  ad  fa- 
vorem  humanum.  Si  verô  aliquis  pro  se  rogal 
ut  oblineat  curani  animarum,  ex  ipsâ  prsesuni- 
plione  redditur  indignus ,  et  sic  preces  sunt 
pro  indigno  :  licite  lamen  potesl  aliquis,  si  sit 
indigens,  pro  se  beneficium  ecclesiasticum  pe- 
lere  sine  cura  animarum.  Hœc  D.  Thomas 
queni  cxplicans  Aniuxo  vult ,  quôd  dùm  S. 


ECEIMI  iôi 

doclor  di.vit  quôd  quis  principaliter  preces 
jiro  indigno  porreclas  exaudit ,  faclum  simo- 
niaiHuu  praeslat,  intelligendus  est  secundiim 
prxbumptionem ,  eô  quôd  coUator  hoc  ipso 
(|uôd  non  inovetur  ex  dignitate  el  merito  sub- 
jecti  ad  conferendum  beneficium  indigno,  cen- 
sealur  moveri  ex  aliquo  prelio  sperato  ,  aul  ex 
prccibus  exhibilis  per  modum  prelii,  vel  pro- 
pler preces  non  quascumque,  sed  ad  uliliiaiem 
lemporalem  collatori  conduccnles,  ut  ex  paclo, 
vel  promissione  fusas,  quia,  ul  sic,  converlun- 
lur  in  pretium  bcnelicii  collali. 

Objicies  i"  :  Hypocritse  spirilualia  opéra  fa- 
ciunt,  ut  laudem  bumanam  consequantur  qux 
ad  nmnus  linguà;  perlinere  videnlur;  nec  la- 
men hypocritae  dicuntur  simoniaci  ;  non  ergo 
per  munus  à  linguà  simonia  conlrahitur.  Ucs- 
pondel D.  Thomas  ad  4,  quôd  hypocrita  non 
dat  aliquid  spirituale  propler  laudem  ,  sed  so- 
lùni  dcnionslrat,  et  simulando  magis  furtivc 
subripit  laudem  bumanam  quàm  emat;  unde 
non  videtur  perlinere  ad  vitiuni  simoniae. 

§  2.  An ,  si  temporale  sil  principale  molivmii 
dandi  spirituale,  non  verbpretium,  committatiir 
simonia. 

Suppono  1°  quôd  niolivum  potesl  esse  du- 
plex ,  nempe  principale  ac  primarium  ;  et 
niiniis  principale  ac  secundarium.  Tune  est 
principale  et  primarium  quando  princii)alitcr 
niovelvolunlatein, ac  perse  directe  intendiiur: 
niiniLs  principale  verô  est  quando  ordinatur  ad 
aliud ,  solùmque  ex  consequenli  et  quasi  per 
accidens  intendiiur.  Ul  si  quis  inserviat  epis- 
co|)o  intendens  per  islura  famulatum  priniariô 
cjus  benevolentiam  sibi  conciliare,  solùmque 
sccundariô  ,  ex  consequenli  et  per  accidens 
oblinere  alicujus  bencficii  provisionem,  si  dari 
contingal  ;  non  tameii  sislendo  ibi ,  sed  ordi- 
nundo  famulatum  ,  ac  benevolenliani  prxlati , 
tan(iuàni  médium  ad  bcnelicii  consecutionem  ; 
temporale  tune,  nempe  famulalus,  est  molivum 
miniis  principale;  si  verô  directe  et  immédiate 
ordinarel  famulatum  ad  conseqnendum  beneli- 
cium,  esset  molivum  principale.  Simililer  po- 
icst  è  converso  dari  spirituale  non  primariô  el 
principaliter,  sed  tantum  secundariô  et  miiiiis 
principaliter  ad  consequendum  temporale,  ut 
contingil  in  canonico  qui  primarin  et  princi- 
paliler  fréquentai  chorum  ad  Uei  laudes  de- 
cantandas  ;  minus  principaliter  autem  ad  lii- 
crandas  distributiones.  L't  ait  D.  Thomas  quod- 
lib.  8,  art.  Il,  dicens  :  <  Quôd  si  hujiismodi 
I  disiributioncsrespicit quasi  finemoperis  prin- 


435  ■ EXPOs 

I  cipalitei"  iiilenluni  ,  siinoniam  commiiiii ,  el 
<  ideo  niorlaliier  poccal.  Siaulemhabeat  prin- 
I  cipalem  (inem  Deum  in  taliactu,  el  ad  hiijus- 
«  modi  distributiones  respicit  secundario  non 
1  quasi  linem,  sed  sicut  in  id  quod  est  neces- 
«  sarium  ad  snam  siislenlalionem  ,  conslal 
(  qiiôd  non  vendit  actiini  spirilualem  ,  et  ita 
«  simoniara  non  conimitlit  nec  peccat.  >  Hœc 
D.  Thomas. 

Suppono  2"  ex  hoc  quôd  sacerdos  non  cele- 
braret  si  non  reciperel  Missaj  siipendiiim,  aut 
non  frequenlarel  chorum  si  nullse  d.irentiir 
distributiones,  non  proplerea  semper  inferen- 
dum  esseeuni  habere  temporale  pro  molivoet 
fine  principal!  ;  in  proposilo  enim,  nomine  Unis 
ci  niotivi  principalis  non  intelligitiir  ille  sine 
quo  rcs  spirilualis  non  conferrelur  ant  niini- 
slrarelur,  cùni  sil  lanlùm  concomilans;  sed 
intelligilur  id  ad  qiiod  aclio  spirilualis  lendit 
el  ordinalur  ex  inlentione  operanlis  absque 
jusio  tilulo.  Si  enim,  v.  g.,  slipendiuni  susten- 
tationis  respicialur  ut  finis  principalis  non 
operis,  sed  operanlis,  qui  ad  illud  ordinal  aclum 
spirilualem  ,  aliqui  doccnl  lalem  deordinalio- 
neni  non  cxcedere  limites  peccali  venialis;  alii 
vero  dicuiit  esse  peccalum  letbale  nimiœ  cupi- 
diialis,  sacrilegiinienialis,  elradicalissimonia% 
eôqiiôdiste  sacerdos  lune  videalur  rem  tempo- 
raleni  magis  aeslimarc  quàm  spirilualem. 

Dico  igilur  quôd  dare  spiriluale  pro  lempo- 
rali,  vel  è  contra, secluso  tilulo stipendii,  aliove 
justo  rt  lioneslo,  eslsimoniacum,  eliamsi  tem- 
porale non  lueril  pretium,  sed  motivum  princi- 
pale conferondi  spiriluale. 

Conclusio  noslra  definila  fuit  ab  Innocentio 
papa  XI ,  qui  damnavil  islam  quorumdam  re- 
cenliorum  proposilionem  :  Dare  temporale  pro 
sphitiiali  non  est  simonia,  qiiando  temporale  non 
datur  tanqunm  prelinm,  sed  duntaxal  tanqnàm 
inoliviim  coitferendi  spiriluale,  vel  efjiciendi  spi- 
riluale ;  vel  etiam  quando  temporale  sil  soliim 
graluila  rompensalio  pro  spiriluali,  aut  è  contra. 
Et  id  qiwque  lorum  habet  eliamsi  temporale  sit 
principale  motivum  dandi  spiriluale  :  imb  eliamsi 
sil  finis  ipsius  rci  spirilualis,  sic  ut  illud  pluris 
œslimelur  quiim  res  spiritualis.  Idem  decernil 
Innocenlius  papa  III  in  cap.  Tua  nos  de  simonià, 
et  docet  etiam  D.  Thom.  in  i  sent.  d.  25,  q.  5, 
art.  3,  ad  I;  et  2-2,  q.  10,  art.  5,  ad  5. 

Probatur  conclusio  :  ad  veram  simoniam  non 
semper  requirilur  expressa  voluntas  ac  direcia, 
et  forraaiis  inlenlio  vendcndi  et  eniendi,  nec 
pretium  rigorosè  sumplum  ;  sed  corani  Deo  suf- 
licil  vera  inlenlio,  euiptio  ,  ac  vendilio  virlua- 


ITIO  436 

lis,  cl  pretium  œquivalenler.  Sic  enim  peccans 
niorlaliier,  licel  nonintendal  forinaliier  el  ex- 
presse suum  ultimum  finem  in  crealurâ  con- 
siiluere,suo  lamen  fado  censetur  inlerprcla- 
tivù  illam  habere  pro  ullimoline,  cùm  se  et 
omnia  sua  in  eam  referai.  Alqui  dùm  conferens 
spiriluale  habet  pro  moiivoprincipali  receplio- 
nem  alicujus  emolumenli  temporalis,  ac  ex  hoc 
movelur  el  agil;  vel  è  conira,  quando  aliquis 
dat  temporale  ex  principali  molivo  recipiendi 
spiriluale,  habet  sallem  virlualem  iulenlionem 
hujusmodi  res  inler  secommulandi  et  pretium 
;eqiiivalenter  recipiendi  ;  quia  cùm  non  inter- 
cédai aliud  principaliler  intentum  quo  nie- 
dianie  spiriluale  assequatur,  immedialè  vult 
commensurare  munus  illud  temporale  cum  be- 
neficio,  sicque  illud  dare  in  prelium  illius. 

Conllrmaïur,  quia  inlenlio  illa  dandi  tempo- 
rale ad  recipiondum  spiriluale  non  tanquàm 
prelium,  sed  motivum,  non  deslruit,  nec  im- 
mutal  rerum  naluras ,  neque  aclionis ,  quam 
isle  operatiir;  qui  enim  non  nisi  acceptis, 
V.  g.,  ducenlis  nummis,  domiuium  prœdis 
vellel  h  se  abdicare,  cl  in  aliuni  Iransferre , 
censerelur  illud  vendere,  quanlùravisprolesla- 
rolur  se  non  inlendere  venditionem.  liem  qui 
ad  magos  recurrunt,  el  sorlilegiis  scienler 
uluntur,  ridicule  dicerenl  se  daemonis  artibus 
renunliare,  cùm  ea  facta  contrarium  probent  ; 
sic  in  noslro  casu  qui  directe  el  immedialè,  ac 
principaliler  per  pccuniam  ,  aut  aliud  prelio 
œslimabile  beneflcium  recipere  inlendit  ,  non 
liberatur  à  simonià  menlali,  per  liocquod  dicat 
se  dare,  aul  accipere  illam  pccuniam,  non 
lanquàm  prelium  benelicii,  sed  tanquàm  moti- 
vum conlerendi. 

Inde  videlur  dicenduin  quôd  si  temporale 
Iderit  molivuni  proximum  cl  imniedialum  , 
directe,  per  se,  et  ralione  sui  inducens  ad 
dandum  ,  aul  recipicndum  spiriluale  quod 
aliunde  non  est  debilum  :  tune  commiltitur 
simonià,  sive  sit  motivum  magis,  sive  minus 
principale.  Secus  veiô  dicenduin  si  fuerii  dun- 
taxal molivum  remolum ,  per  accidens,  et 
occasionale,  quod  non  per  se,  sed  ralione  alle- 
rius  lanli'mi  movel  et  inducil.  Siquidem  mo- 
livum primo  modo  sumplum  est  causa  agendi 
cl  veré  intUiil  ;  non  verô  secundo  modo  acce- 
pium.  Unde  D.  Thomas  opusc.  65  de  Ollicio 
sacerdolis  ,  dicit  quôd  pecunia  non  débet  esse 
causa  celebrandi,  sed  octasio  excitans. 

Dices  :  Spiriluale  licite  rel'erri  polest  ad 
leinporale  lanquàm  ad  (inem  iniermedium. 
Sic,  v.  g.,  polest  aliquis  sacrificium  Miss:e  ad 


157  TERTII  PR 

sanitalem  corporalein  ordinaie  ;  eigo  absque 
irreverentià  et  injuria  proindeque  absque  si- 
monià,  spiriluaie  polest  ordiuari  ad  temporale 
tanquàm  ad  lineiii.  —  Respondeo  iiegando 
quôd  sacrificium  Missae  referaïur  ad  sauilatem 
tanquàm  médium  ad  linem  ;  solùm  eiiim  or- 
dinalur  tanquàm  causa  ad  elTectuni,  et  aliquid 
excellens ,  maxinuïque  virtutis  ad  uliiitates 
eliam  temporales  prœslandas  (1). 

Articijlis  m. 
De  paclis  ,  aut  convenu onibus  quœ  possunt  con- 
stituere  simoniam. 
Recolendum  est  ex  dictis  tria  hsec  conciir- 
rere  ad  constiluendam  simoniam  ,  nempe  res 
spiriluales  ,  qu;e  sunl  ejus  maieria  ;  res  tem- 
porales ,  quse  siuit  illarum  merces  ;  et  ac- 
tiones  illas  inler  se  eommulandi,  nempe  em- 
ptionem  et  vendilionem  ,  de  quo  tertio  restât 
agendum.  Per  einptionem  et  vendiliojiem  non 
intelligitur  conlracius  gratuilus ,  sed  omnis 
contractus  onerosus  quo  res  spirituales  et 
temporales  inter  se  tommulantur  ;  nec  senqier 
requirilur  intentio  lormalis ,  sed  sullicil  vir- 

(1)  Principia  statuta  non  obstant  quin  liceat 
darc  aliquid  temporale  pro  spiriluali ,  et  vicis- 
sim,  quando  illud  lit  es  mcrà  gralitudine, 
benevolenlià  ,  adeô  ut  sit  donum  reapsè  et 
absolulè  gratuitum.  Nam  simonia  esseniialiter 
requiril  ut  temporale  delur  pro  spiriluali  tan- 
quàm prelium  vel  lormaliter,  vel  virtualiter  ; 
at  donum  merè  gratuitum  et  plenè  sponta- 
neum  excludit  ideam  prelii  ;  haec  duo  sunt 
prorsùs  diversa.  Sed  ne  simonia  occultetur 
sub  pallio  ementilae  gratitudiuis,  allendendum 
est  ad  varias  tircumstaiiiias  personoe  danlis 
et  accipieniis ,  quantitatis,  muneris  ,  temporis 
et  modi  solulionis,  an  donator  sit  pauper  nec 
assuelus  similia  largiri ,  an  res  data  sit  magni 
valoris  proportionatè  ad  rem  sacram  ,  et  nulla 
fucrit  opporlunitas  exigens  ut  sic  expende- 
retur,  an  collator  ante  coUationem  insinuave- 
ril  se  aliquid  prœtendere  aut  sperare.  His 
mature  consideratis ,  judicabitur  de  naturà 
actùs. 

Hinc  etiam  infères  licitum  esse  dare  tempo- 
rale sub  spe  obtinendi  à  donatario  rem  spiri- 
tualem ,  titulo  graiitudinis,  modo  semper  spe- 
retur  non  ut  debilum  titulo  muneris ,  sed  ut 
donum  ex  merâ  amiciliâ  vel  gralitudine;  licet 
enira  sperare  quod  licet  accipere ,  ut  modo 
dicebamus,  elc.  ;  ratio  à  priori  est  quôd  tune 
adest  quidem  spes  obtinendi  temporale  occa- 
sione  spiritualis;  sed  spiriluaie  istud  non  obli- 
nelur  nec  speratur  nisi  médian  te  alio  molivo 
magis  proximo  et  hoiiesto,  scilicet  gralitudine 
et  amicitià  pro  quà  conciliandà  dalur  tempo- 
rale, et  ex  quâ  conciliatâ  speratur  gratuilô  spi- 
ritale.  lia  Bilhiart  de  Religione  disserl  11, 
an.  3,  et  plures  alii  citali  apud  Liguori  lib. 
5,  n.51;sedba!c  sunt  plena  periculi,  ut  ibidem 
aivertit  B.  Liguori  et  facile  prœsumenda  est 
simonia  menlalis ,  nisi  sit  alius  titulus  vel 
conslel  de  opposito  ex  circumsianliis. 


ECEPTI.  i55 

tualis  et  pretium  aequivalens  ,  ut  supra  diciura 
est.  Unde  quoties  nec  ratio  stipendii  locuni 
liabet,  neelaboris  accidenlariiet  extrinseci,  nec 
honesta;  amicitiae ,  propinquitalis,  aut  consan- 
guinitalis,  nec  redemptio  vexalionis  licita,  nec 
alia;  causae  juslae  ,  et  nibilominùs  temporale 
datiir  solo  inluitu  obtinendi  spiriluaie  ,  vel  é 
contra,  liujusmodi  intentio  sufficit,  ut  prœsu- 
matur  non  dari  gratis,  nisi  de  opposito  con- 
slel. Ecclesia  autem  in  foro  e.xterno  id  vetal 
tribus  capitibus  ,  cap.  Si  quœstiones  de  simo- 
nia ,  primo  ex  conditione  personarum  lam 
danlis  quàm  accipientis,  puta  si  sinl  diviles  , 
aut  pauperes,  libérales,  nobiles  ,  amici ,  con- 
sanguine!, timoralae  conscientise ,  etc.  Se- 
cundo ex  quaniitale  et  qualiiale  muneris  ma- 
gni, aut  exigui  ;  summa  enim  valdé  notabilis 
pecuniœ  non  facile  praesumitur  dari  liberalilcr. 
Tertio  ex  circumstan  lia  temporis,  et  occasionis 
largiiionis ,  ut  si  munera  dentur  post  reeeptio- 
nem  rei  spiritualis ,  tune  faciliùs  praesumitur 
ex  liberalitale  aut  gralitudine  donaiarii,  quàm 
si  eorum  tollationem  pra;cedant. 

§  1 .    Ulriim  committatur  simonia  ,  anlidornlem 
obligationem  in  pactum  deducendo. 

Donum  gratuitum  procedit  ab  amicitià  lio- 
nesti,  non  verô  ulilis,  fitque  absque  animo  et 
spe  retributionis,  quœ  si  postea  sequatiir,  non 
iribuilur  cum  intentione  remunerandi  benc- 
f;tclorem  pro  re  collatâ  ,  sed  taniùm  in  reco- 
gnilionem  alTectùs  illius,  ut  ostendil  0.  Tbo- 
mas  2-2  ,  q.  78,  art.  2,  ad  2  ;  et  hujiisinodj 
liberalis  et  gratuita  donaiio,  in  his  maieriis 
non  est  simoniaca.  Gratuita  compensalio  sup- 
ponit  rem  jam  accepiam ,  illanique  respicit 
potiùs  quàm  aû'eclum  benefacioris,  ac  pro  eâ 
remunerandà,  et  quasi  aequandà  Iribuilur.  Ex 
quo  palet  conipensationem  non  esse  proprié 
graluilam  donationem ,  cùm  intendatur  à  com- 
pensante tanquàm  salisfactio  quœdam  et  exo. 
ncralio  benelicii  accepii ,  quanivis  nullum  pa- 
cium,  aut  obligatio  civilis  iutervenial,  sed 
aniidoralis  duntaxat.  Et  de  hàc  obligaliunc 
antidorali  procedit  diflicultas ,  an  in  paclum 
dcduci  possil  absque  simonia . 

Recciiliores  quidam  docent  pacla  non  esse 
iniqua,  nec  simoniaca,  quibus  dans  cl  leci- 
picns  conveniunt,  dicuut  et  exprimunt  laniùm 
se  velle  ex  gralitudine  et  benevolenti.i,  proin- 
deque antidorali  obligaiione  ligari.  lit  si  illc 
qui  beneficium  recipere  optai ,  dical  altcri  : 
Gratis  libi  doiio  banc  pecun'am ,  tali  condi- 
lioue,   modo,  ac  pacte,  ut  milii  vicissim  ix 


i59  EXPOSlTlO 

gralitiidine  conferre  debeas  beiicficium ,  vel 
aliaiii  rem  spiriliialem.  Aul  è  contra  si  dicat  : 
Tibi  confero  gratis  hoc  benclicium  ,  eâ  tamcn 
condilione  ut  le  obliges  ad  niibi  Iribuendas 
pecuniasex  graiitudine,  contra  quos 

Dico,  dare  vel  accipere  rem  spirilualcm  cum 
illâ  intentione  gratuilae  compensationis ,  aut 
é  contra,  et  illam  antidoralem  obligationem  in 
paclum  deduci  esse  simoniam ,  prout  definivit 
Innocentius  jiapa  XI,  in  verbis  relalis  §  prae- 
cedenti ,  ubi  statuil  sinioninm  comniitli  etiam 
quando  temporale  est  solùm  gratuita  conipen- 
satio  pro  spirituali,  aut  è  contra  ;  Ecclesia  au- 
tem  bujusmodi  gratuitas  compensationes  pro- 
hibera poluil  ob  reverentiam  rerum  sacrarum, 
et  simonioe  pcriculum  ;  et  de  facto  prohibel 
omnc  pactum  omnemqiie  convcnlionem  circa 
res  spiriluales  et  maxime  circa  benellcia,  qiiod 
semper  prœ  ocnlis  est  habendum  in  hâc  ma- 
terià. 

Probatur  conelusio  prima  ex  D.  Thonià  q.  4 
de  Malo,  art.  4,  ad  13,  ubi  poslquàni  sanctus 
doclorostenditenm  qui  niutuô  dai,  posse  licite 
spcrare  aliquod  munus  à  mutuatario,  non  quasi 
debitum,  sed  quasi  gratuitum  et  absque  obliga- 
lionepraestaiiduni,  id  ncgat  de  simoniâ,  dicens  : 
i  Alia  tanien  est  ratio  de  simonià  et  de  usurà  , 
«  quia  si  raoniacus  non  dat  id  quod  suum  csl,  sed 
f  id  quod  est  Chrisli.  El  ideô  non  débet  spcrare 
«  aliquam  recompensationem  sibi  faciendam  , 
«  sed  solùm  honorem  Christi,  et  utilitatem  Ec- 
«  clesiaî  :  sed  usurarius  nihil  alteri  prxstat  nisi 
«  quod  suum  est  :  unde  poiesl  aliquam  aniic;i- 
<  bilem  compensalionem  sperare  per  modum 
•  prœdiclum.  »  Ubi  S.  doctor  affert  rationem 
à  priori  :  qui  enim  nihil  suum  dal  alleri ,  sed 
lanlùm  quod  est  sui  dominii,  ex  hoc  non  débet 
inlendere,  nec  sperare  aliquam  recompensa- 
tionem sibi  (ieri ,  sed  illud  tanlùm  expendere 
juxta  illius  volunlalcm  et  mandalum  ,  ila  ut  si 
jusserit  gratis  onminô  dari  (  ut  de  rébus  spi- 
ritualibus  jussil),  dispensator  nullam  possil  re- 
compensationem sibi  usurpare  ,  quantumvis 
inutuans  possil  aliquam  amicabileni  expeclare 
à  mutuatario  qui  suum  prœbel.  Et  à  fortiori 
simoniacinn  esse  sentit  D.  Thomas  cum  ({ui  in 
dispensatinne  spirilualium  antidoralem  obliga- 
tionem exigit  ex  pacto  quo  alium  ad  recompen- 
sationem obligat ,  cùm  istud  paclum  addilum 
mutuo  reddal  illud  injustum  et  usurariuni, 
proul  declaravit  Innoeenlius  XI ,  damnando 
hanc  quorumdani  recenliorum  opinionem  : 
f'sura  non  rsl  dhm  aliqnid  ultra  sorlem  e.rigitur 
ta'iqunni  ci   bcncralentin ,   el   graliludine   debi- 


44(1 
i,q. 


tum.  Idemque  reprobavit  D.  Thomas  2- 
78,  art.  2,  in  corp.,  et  ad  4. 

Confirmatur  ex  eod.  D.  Thomâ  q.  15,  de 
Malo,  art.  4,  ad  5,  ubi  sic  ait  :  «  Ob'ig\refx 
•  cerlo   pacto    ad   beneficium   recompensan- 

<  dum  ,  non  competil  amiciliae  honesli  ,  quia 

<  in  tali  amicilià,  amicus  benefaciens  affeclura 
«  amici  inclinai,  ut  sibi   gratis  et   libcraliter 

<  reconipenset  cùm  opporlunitas  fuerit.  Sed 
I  obligare  ex  cerlo  pacto  ad  reconipensandum 

<  beneficium,  est  proprium  in  amicitià  ntilis.  i 
Sed  hœc  amicitià  utilis  non  est  omnino  llbc- 
ralis  ac  gratuita,  sed  poliùs  est  niercenaria,  ut 
patcl  ;  ergo  res  spiritualis  non  omninô  gratis 
conl'erlur.  Adde  etiam  quôd  D.  Thomas  hic 
art.  5  ,  ad  1 ,  admitlil  quidem  benè  ineritos  de 
Ecclesia  compensari  posse  titulo  nierili  per 
receptionem  alicujus  beneficii,  negat  tamcn 
posse  episcopum  lilulo  compensationis  remu- 
nerare  suos  famulos  ,  aut  clericos  aliquo  be- 
nelicio  propler  obsequia  temporal  ia,  sibi  aut 
suis  parentibus  prseslila. 

Probaïur  secunda  conelusio  :  Simonia  estob 
rem  datam  imponere  aceipienti  novuni  onus 
vicissim  dandi  ,  in  quo  essenlialis  ratio  pa- 
ctionis  onerosa;  consisiil ,  ut  :  Do  ut  des  :  Fa- 
cio  ut  facias,  ut  si  quis  pelai  à  me,  ul  gratis  ci 
donem  librum,  el  ego  donem  cum  pacto  et 
condilione,  ut  ipse  vicissim  donel  niihi  pileuni, 
Cl  isie  sciât  me  illi  aliter  non  dalurum  iibruin, 
lune  sine  dubio  non  intervenit  remuneratio 
et  donalio  gratuita,  sed  ];ermutatio  :  alqui  ex 
praediclo  pacto  imponitur  novum  onus  ac- 
eipienti, inducitque  novani  obligationem  pre- 
tio  seslimabilem  ab  obligatione  nalurali  distiii- 
clam,  quani  si  non  impleal,  nedùra  eril  in- 
gratus  ,  sed  etiam  injustus  ,  vel  ad  minus  inli- 
delis.  Ergo,  etc. 

Probatur  lerlia  :  Si  hoc  pacto  admisso,  non 
inlerveniat  permutatio  simoniaca ,  aut  usura- 
ria,  nulla  eril  simonia,  nullaque  usura  juri  na- 
lurali repugnans,  quam  quilibel  facile  non  pns- 
sil  palliare  ac  declinare  ;  semper  enim  dicerc 
posset  :  Gratis  ac  liberaliler  tibi  conferam 
liane  rem  spiritualem  ,  eâ  tamcn  condilione  , 
ul  vicissim  le  obliges  ad  dandam  mihi  pecuniam 
ex  gratiiudine.  Idem  dici  polest  de  usur.i. 
§  2.  L'trùm  redemptio  vexalionis  circa  res  spiri- 

tiinles,  et  maxime  bénéficia,  sit  simoniaca. 

D.  Thomas  hic  art.  2,  ad  5,  duabus  regulis 
lotam  banc  resolvil  niateriam  dicens,   quôd 

<  anlequàmalicui  acquiralur  jus  in  episcopalu, 
«  vel  quàcumque  dignitale  vel  praeliendâ  per 
I  eleclionei»,vel  provisionero.seucollalionem, 


in  TERTII 

I  simoniacuni  esset  adverfaiiiium  obslacula 
«  pecuniâ  rcdiniere  :  sic  enim  pcr  pecuniain 
€  pararet  sibi  viani  ad  rem  spiritiialem  obti- 
<  neiidam;  sed  postquàm  jus  alicui  jamacqiii- 
«  situm  est,  liccl  per  pecuiiiam  injusta  impc- 
«  dimenla  :emovere.  »  Raiio  disparitatis  est, 
iiiter  vcxationeni  juiis  acquisiti  et  aequirendi  ; 
quia  in  secundo  casu  ,  per  redemplioncni  daià 
pecuniâ,  non  solùni  tollitur  inipedimcnlnnj, 
sed  et  acquiritur  res  spiritualis,  quod  est  simo- 
niacuni. Seciis  verô  in  primo  casu  ,  quia  jam 
spirituale  possidelur,  proindeque  non  acquiri- 
tur per  redemplionem  ,  sed  snlummodo  vexa- 
lio  rcdimitur,  seu  impedimentum  tollittir. 

Explitatur  prima  régula  :  quando  enim  jus 
est  acquisitum,  qui  sic  redimit  vexalionem 
suani,  non  dat  pecuniam  pro  re  spiriluali ,  sed 
pro  lollendà  injuria  aul  violenlià  ,  neque  alte- 
rius  iujustae  aclloni  cooperalur,  sed  rem  bo- 
nani  lacit  uleudo  jure  suo,  suimique  jus  acqui- 
situm conservai  indemne,  lllud  autem  jus  ac- 
quisitum seu  in  re,  débet  esse  plénum,  certum, 
ac  indubilatum,  sallem  apud  peritos;  si  enim 
ve.xetur  circa  dubium,  non  est  licilum  vexa- 
tionem  pretio  redimere  ;  puta  si  dubium  sit  de 
vaiore  electionis,  prœseniationis,  aul  instilu- 
tionis,  quia  tune  isle  per  pecuniam,  viam  sibi 
pararet  ad  boc  ut  jus  spirituale  dubium  el  nu- 
tans  ,  firmilalem  conlraheret ,  sicque  censere- 
lur  aliquid  spirituale  emere. 

Insuper  requiritur  quôd  vexalio  sit  injusta  : 
si  enim  justa  esset,  ut  in  exeniplo  mox  adilu- 
cto  coiitingit,  liuic  non  licel  pecuniâ  redimere. 
Idemque  dicendum,  si  dubium  sit  quôd  lis  sit 
injusta,  eô  quôd  si  dubium  sit  probabile,  lioc 
ipso  lis  est  justa  :  sicque  hoc  esset  jus  spiri- 
tuale dubimn,  pecuniâ  firniare ,  quod  est  simo- 
niacuni. Sic,  V.  g.,  si  prselatus  vellet  aiiquem 
beneficio  privare  ob  grave  crimen  ab  co  com- 
missuni ,  non  licet  banc  vexatioiiem  pecuniâ 
redimere,  nec  testes  avertere,  ne  juste  testimo- 
nium  contra  ipsum  lerant,  nec  alium  qui  vellet 
opponerc  in  idoneitatein  pecuniis  impedire.  Ne- 
que  licet  duobus  liliginlibus  circa  aliqiiod  be- 
neficium  si  lis  fueril  justa,  alteri  parti  offerre 
pecuniam,  vel  pensionem,  ob  ratiouem  addu- 
ctam. 

Intelligenda  est  secnnda  régula  D.  Tlioma;, 
nempe  quôd  non  licet  redimere  vexalionem 
circa  jus  acquirendura,  quando  vexalio  apponi- 
tiir  ab  bis  qui  possunt  oliesse  et  prodcsse;  ni- 
mirùm  ab  illis  qui  aliqno  modo  ad  coUationcm 
benelicii  imniedialè  concurrere  possunt ,  eli- 
gendo,  aul  confinnindo,  etc.,  quia  hoc  e:-t  pa- 


PH/ECEPTI.  4i2 

rare  sibi  viam  ad  acquirendum  bcneliciuni. 
Prima  régula  D.  Tboma;  coiligiiur  ex  cap.  Di- 
tecliis  deSimoniâ,  et  ex  cap.  Quœsilum  1,  q.  5. 
Régula  verô  secunda,  ex  cap.  Miittliœus  de  Si- 
monià  et  ex  cap.  Siciit  tna^  et  cap.  Hoc. 

§  5.  Ulritm  in  pennutalionibiis  et  transactioni- 

biis  betieficionim  reperiatur  simonia. 

D.  Thomas  hic  art.  1,  ad  3,  ait  quôd  :  c  No- 
«  mine  cmptionis  el  vendilionis  intelligilur 
(  omnis  conlractns  non  graluitus  ;  unde  nec 
«  permulalio  pr;ebendarum,  vel  ecclesiastico- 
(  rum  beneficiorum  tieri  potesl  auctoritale 
i  parlium  absque  pcriculo  simonia;  ;  sicut  nec 
«  iransactio  ,  ut  jura  déterminant.  Potesl  la- 
«  men  prailalus  ex  ollirio  suo  hujusniodi  per- 
«  mutaliones  facere  pro  causa  utili  vel  neces- 
«   sariâ.  » 

Corluni  est  res  spirituales  inler  se  permntari 
passe,  v.  g.,  ut  tu  hodiè  pro  me  Missam  célè- 
bres, cl  cras  ego  pro  te  celebrabo;  cùm  enim 
non  commutetur  spirituale  pro  temporali,  nulla 
est  suspicio  simoniae.  In  aliis  verô  rébus  spiri- 
lualibus,  et  temporalibus  annexis,  potesl  esse 
aliquod  periculum  ne  conipensetur  excessus 
valoiis  lemporalis  unius,  per  alterius  spiritua- 
litalein  ,  ul  si  imaginera  raateria;  communis 
miraculosam,  cum  aliâ  preliosissimâ  auri  et 
lapidum  commutet;  censetur  enim  spirituale 
pro  temporali  commutari.  Simililcr  oportet 
servare  in  boc  proporlionem  ;  nam  si  iitrique 
spirituali  temporale  est  annexum  anlecedenter, 
licite  commutari  possunt,  ul  calix  pro  calice, 
autcasulâ:  et  tune  si  in  materia"  œslimalione 
repei  ialnr  aliqua  inaiqualilas ,  pecuniâ  com- 
pensari  potesl ,  eô  quôd  materia  harum  rcrura 
sit  vendibilis,  ac  pecuniâ  sestimabilis  :  si  verô 
inaequalitas  sil  in  aliquo  spirituali,  gratis  do- 
nandus  est  excessus,  aul  aliâ  ri>  spirituali,  non 
temporali  compensnndus.  Dilliculta^  restai  de 
spirilualibus  quibus  lempnralia  sunt  consequen- 
tor  annexa,  ul  sunt  benelicia  ccclesiastica. 

Dico  permutationes  beneficiorum  esse  simo- 
niacas,  si  liant  privatâ  auctoritale,  elsine  supe- 
rioris  consensu  ,  sallem  de  jure  positive  eccle- 
siastieo.  ila  diviis  Thomas  in  4,  distinct.  25, 
q.  3,  art  3,  ad  8. 

Probatur  :  Hujusniodi  enim  permutationes 
prohibentur  in  cap.  Qiiœsilmn.  Et  cap.  Ollm  de 
1  erum  permutatione  ,  et  cap.  Majoris  de  prae- 
bendis.  Et  in  cap.  Uliim'o  de  paclis.  Et  cap. 
Pnvicrea  de  Iransaciionibus,  in  quibus  juribus 
oiiinis  paclio  in  beneficiis  prohibelur  ,  el  pro- 
indepci'nuii.alio,  quae  sine  paclioue  etcynlra- 


445 


EXPOSITIO 


44i 


du  oneroso  fieri  neqiiit.  Idem  dicendum  de 
aclionibus  beneficiis  aiinexis ,  ul  si  quis  dicat 
alleri  :  Eligc  me  ad  hoc  oUicium  spiriluale,  et 
ego  eligam  te  ;  vel  si  dicat  :  Conllrmo  te  ad 
hoc  benelicium,  dummodô  mibi  des  aut promit- 
tas  banc  capellaniam.  Possunt  tamen  rcclè  lieri 
hujusmodl  permulationes  bencficiorimi  absque 
simoiiià  ,  si  sequentes  serventur  conditioiies. 
Prima  est  ul  commiiialio  liât  aucloritale  supe- 
rioris  pra;lati,  ad  qnem  id  jure  spécial,  nimi- 
rùra  aucloritale  episcopi  in  commulandis  bene- 
liciis  quœ  conl'erre  polesl  in  suâ  diœcesi,  cap. 
Quœsiliim  ,  et  cap.  Conquerenti  de  rerum  pcr- 
mulatione;  niodô  qui  benelicium  habel,  pleno 
jure  iibid  possideat  cuni  jure  in  re  lirmiler  ac- 
quisito.  Jura  enira  tanlum  permillunt  permu- 
tare  bénéficia  sua  iis  quihabentjus  in  re.  Iieni 
dummodo  penimlaiio  pure  liai  :  requirilur 
enini  auclorilas  ponlificis  quando  additur  onus, 
et  lit  commulalio  pensionuni. 

Secunda  quôd  benelicium  comniutandum  sil 
pleno  jure  acquisiluiu  :  hinc  lit  duos  habenles 
expeclativas  à  papa  non  posse  adinvicem  auclo- 
ritale episcopi  commutare  ;  luni  quia  solùm 
habentjus  ad  rem,  tum  eiiam  quia  gralia  illa 
est  persoualis ,  nec  in  aliam  personam  transit. 
Terlia,  ut  nulla  pactio  inler  partes  praicesse- 
rit,  sallem  absolula  ;  auctorcs  tamen  concedunt 
parles  posse  inter  se  de  hoc  negolio  Iraclare  ; 
imù  quidam  dicunl  facere  posse  paclionem  con- 
dilionalam ,  et  permulalionem  eoudiiion:ilem 
quœ  suspendilur  usque  dùm  superior  consen- 
tiat ,  Ht  illo  consensu  advenienie ,  non  sil  libe- 
rum  pcruiulanlibus  vel  resignanlibus  reiroce- 
dere,  proul  tradit  Innocentius  papa  cap.  Inler 
cœiera  de  praebendis. 

Quarla  régula  ,  ut  sine  auctoritate  ponlilicis 
nulla  pensio,  nuUum  onus  imponatur,nullaque 
liai  exaciio,aul  compensalio  excessùs  fruciuum 
pro  aliquo  preiio  a;slimabili  ;  ex  cujus  condi- 
tionis  defeclu  si  parles  inler  se  convenianl  ut 
unus  solval  omnes  expensas  et  accipial  suis 
sumplilms  Bullas  ad  ulrnmque  permutanlium 
speclanles  ,  aut  similia  facial ,  simoniam  corrh- 
railtunt  :  nisi  baec  ponlilici  declarenlur  el  ipse 
annual,  siquidem  à  resignalario  pclilur  onus 
quod  (le  jure  non  inesl  ;  quilibet  enim  de  jure 
icnelur  proprias  Bullas  solvere,  et  expensas 
facere.  An  aulcm  quando  benelicia  sunt  inœ- 
qualia,  possit  bxc  insequalilas  compensari 
data  pecuniâ  ,  vel  aliquâ  pensionc  ex  pin- 
guiori  beneficio  dclraclâ,  dicendum  est  esse 
simoniacum,  ex  oapile  Cii'ii  pridem,  Ciipile  Ul- 
timo  de   p;ictis,  capile  Quiim  pio,  capile  Cùm 


utim,  capile  Universorum  de  rerum  permu- 
tatione;  tune  enim  emilur  el  veudilur  tempo- 
rale pro  spiritual!,  quia  cxcessus  ille  fructuum 
benelicii  pinguioris  non  emilur,  nisi  ul  est 
qtiid  beneficiale  ,  seu  ut  est  annexus  spiriluali 
lilulo  beneCcii,  et  comparandus  per  spirituales 
funcliones  :  unde  non  potest  beneficium  per 
viain  comniulationis  prœcisè  hoc  modo  à  quà- 
cumque  auctoritiile  permulari,  cùm  sil  conira 
jus  naiurale  el  divinum  :  potest  tamen  aliis 
viis  à  summo  pontifice  fieri,  si  nempe  tanquàni 
supreinus  dispensalor  uiatur  Iranslalionc  per- 
sonarum  à  beneficio  in  pensionem,  et  à  pen- 
sione  in  benelicium,  in  se  suscipiendo  provi- 
sioiiem  el  rcnunliaiionem  illarum  rerum  ,  et 
posi  earum  mulationem  dislribuendo  illas  proul 
sibi  vidcbilur  expcdire.  Quia  tune  non  propriè 
inlcrvenit  permulalio  inler  partes,  cùm  rêvera 
non  conferani  iinam  rem  pro  alla,  sed  lanlùm 
se  constituant  in  nianus  ponlificis  ,  suuni  desi- 
derium  ei  exponenlcs  ;  et  ille  lune  potest  sepa- 
rare  à  beneficio  pinguiori  partem  fruciuum  , 
illamque  applicare  in  compcnsalioneni  allerius 
qui  lenue  beneficium  recipit. 

Quinta  esl  ut  perniutalio  flat  ex  juslà  causa 
ulili ,  vel  necessarià  Ecclesiae,  cap.  Qnœsiium  de 
rerum permulatione.EiexD.Thoraàloco  cilalo. 
Ilem  in  4  seul.  d.  25,  q.  3,  art.  3,  ad  8.  Quidam 
docent  sullicienlem  causam  esse  si  aer  unius  loci 
sit  salulirior  permulanli,  vel  in  loco  sui  beneli- 
cii perpétuas  habealquerelaselinimicitias,  etc., 
modo  non  interveniat  aliqua  causa  qua;  sil  pc- 
cuiiià  aul  prolio  temporali  sestimabilis. 

Eodem  ferè  modoloquendum  est  de  Iransa- 
clionibus  circa  bénéficia  litigiosa  ad  compo- 
nendani  vel  dirimendam  liteni  in  rébus  spiri- 
tualibus,  in  quibus  amicabilis  el  gratuila  com- 
posilio  non  probibetur,  dùm  scilicel  aliera  pars 
sponlè  el  liberaliler  cedil  juri  suo,  el  à  lile  de- 
sisiil.  Hoc  enim  sinioniae  labe  vacal,  el  lan- 
quàm  laudabile  approbalur  in  cap.  Super  eo  de 
transaclionibus,  nec  ex  vi  illius  composilionis 
requirilurauclorilaspraelalinisiincasu  quopost 
graluilam  composilionem,  seu  cessioneni,  fa- 
cienda  essel  nova  inslitulio,  aut  collalio  be- 
nelicii, aul  renunliaiio  ad  quani  auclorilas 
prailaii  forel  necessarià.  Diiricullas  solùm  est 
de  iransactione  non  gratuitâ,  de  re  dubià,  de 
lile  iacerlà  ad  eam  dirimendam. 

Dico  in  bis  transaclionibus  connnitli  simo- 
niam dùm  remiltitur  vel  retineiur  jus  spiri- 
luale pro  temporali  emolumenlo,  el  ù  conira, 
proul  colligitur  ex  cap.  Jam  pridem  de  paclis, 
lap.  LUinw  de  rerum  pcrniulatione.  Ratio  esl, 


quia  in  his  transaciionibus  vcrè  commulaiiii' 
jus  spiriluale  pro  re  lemporali,  été  conlra,  cl 
est  quoddam  genus  permulalionis  unius  lei 
cuiii  allcrà  ad  lilcmdirimcndam.  Ilinchabetiir 
quôd  si  duo  lioraines  litein  habeant  circajuris- 
diclionem  spirilualein,  tune  non  est  licilum 
transigere  medianle  peeunià,  vel  alià  re  pretio 
aistiniabilis.vei  proniitlendo  cani.ex  cap.  Prœ- 
terea  secundo  de  sinionià.  Ilem  si  bcneficium 
sil  litigiosum,  non  est  iicituro  coniponeie  li- 
ten),  vel  dando  pecuniam  aclori,  ut  désistât, 
vel  illam  reelpiendo  ab  eo,  et  cedendo  bcnefi- 
cium. Ilem  si  de  rébus  sacris  ,  ut  de  reliquiis 
lisorta  esset,  simoniacum  est  transigere  de  iiis 
data,  vel  accepta  peeunià,  nisi  necesse  esset 
cas  redimcre  ab  injuslo  detenlore.  Sic  enim 
obu)  primi  Ciiristiani  martyrum  corpora  per 
pecuniam  à  carnilicibus  redimere  solebant. 
Idem  dicendum  est  de  abis  rébus  sacris  quibus 
res  temporabîs  sunt  antecedentir  annexa;.  Ilem 
simoniacum  estacquirere  jusprœsentandi  data 
peeunià;  cap.Prœterea,  i,  de  transaciionibus. 
Dico  secundo  in  materià  beneficiorum  Eccle- 
siam  probibuisse  hujusmoditransactiones  pro- 
prià  auctorilate  lieri ,  eliamsi  in  eà  pro  spiri- 
tuali  transigatur.  Cap.  Coiisiilutus  de  religiosis 
domibus.  Cap.  Super  eo  de  transaciionibus.  Id- 
que  prohibuit  Ecclesia  intuitu  religionis  et  ob 
reverenliam  rerum  sacrarum ,  ac  exigit  judi- 
cium  superioris,  proindeque  voluit  intervenire 
simonlam  in  liujusraodi  composilionibus  bene- 
licialibiis,  si  proprià  aucloritate  liant. 

Hinc  commitiitur  simonia  si  litigans  super 
pingui  benelicio  Iransigat  cum  adversario  quôd 
ipse  retineal  pingue  beneficium,  et  collitiganti 
lenueccdat;  tune  enim  censetur  permutare, 
vel  resignare  tenue  benelicium  pro  jure  quod 
aller  babet  super  pingue,  quod  proprià  auclo- 
ritate fieri  non  polest,  sicut  nec  etiam  quod 
duo  liiigantes  super  pura  benelicia  inter  se 
conveniant,  ul  unus  unum  retineal,  aller  verô 
babeat  aliud  ;  oranis  enim  paciio  in  materià 
beneliciali  sinioniaca  est,  quando  lit  proprià 
auctorilale. 

Quidam  lanien  docent  episcopum  vel  arbi- 
trum  posse  aiiquid  temporale  dislribuere  et  ap- 
plicare  illi  qui  cedil  juri  suo,  tum  ob  bonum  pa- 
cis,  tuni  ob  (ineui  iilis;  lune  enim  nulla  babe- 
lur  ratio  juris  spiritualis,  sed  duntaxal  comnio- 
dilatis  et  ulililalis  lemporalis,  quse  consurgit 
ex  bono  pacis.  Quà  de  causa,  bujusmodi  trans- 
actio  permillitur  et  toleraïur  in  cap.  Nisi  es- 
sent  de  prïbendis,  tum  ratione  laboris  et  ex- 
pensaruin  quas  iste  fecit  iu  prosecutione  Iilis, 


TËIlTll  PR^CEPTI.  446 

ad  lioc  scilieet  ut  scrvetur  indeninis.  Trans- 
aclio  tandem  de  re  spirituali  pro  alià  re  spiri- 
tuali  jure  divino  non  est  illicila,  eliamsi  pro- 
prià auclorilale  fiai;  aliquando  lamen  pro- 
bibeUir  ab  Ecclcsià,  ut  diclum  est  de  benefi- 
ciis.  Item  velalur  oninis  cum  laicis  coniposilio 
circa  décimas  absque  approbaiione  papae,  ex 
cap.  Décimas  16,  cap  Veniens  de  transaciioni- 
bus, et  cap.  Vencrabiles  de  confirmai,  utili.  So- 
ins ponlifex  potesl  approbare  pensionem  alli- 
galam  non  tani  person*  beneficiarii  quàm  ipsi 
beneficio,  seu  quae  transeat  cum  eàdem  obliga- 
lione  ad  ejus  successorem  ;  episcopi  verô  so- 
lùm  eani  approbare  possunlsiextinguatur  mor- 
te primi  beneficiarii  cui  laie  onus  fuit  iinpo- 
siium  :  cap.  De  cœtcro,  et  cap.  Veniens  de  irans- 
aci.,  et  cap.  Nisi  de  praebendis  :  quod  deniimi 
intelligendumesl  nisi  parles  anlea  convenerint 
inler  se  absolulè.ac  transegerint  de  bujusmodi 
pensione;  lune  enim  reservatur  papae  ,  ut  di- 
clum est  supra. 

§  4.  An  in  renuntialione  beneficii  faclà  in  favo- 
rem  alterius,  aut  in  confidentiam,  simonia  com- 
miuatur. 


Henuntiatio  ,  sive  resignalio  beneficii,  nihil 
aliud  est  quàm  voiuntaria  abdicalio  quà  quis 
beneficium  suum  dimillit  in  manibus  praelati. 
Ex  cap.  Adtnonet.  Et  ex  cap.  In  dubiis  de  renun- 
lialione.  Et  ex  cap.  Nisi  ciim  pridem.  Et  cap. 
F/na/i  codera  litulo.  Renunlialio  diiobus  raodis 
contingere  polest  in  favorem  lerlise  person». 
Primo,  abs(iue  conlidenlià;  secundo,  cumcon- 
fidentià,  sive  spe  quôd  ille  in  quein  resignatur 
beneficium  servabit  illud,  vel  l'ruclus  illiiis  pro 
ipso  collatore  aul  famulis ,  sive  consanguiueis 
illius.  De  renuntialione  beneficii  in  favorem 
terlii  faclà  primo  modo,  vel  absque  confiden- 
tià,  auctores  asserunt  non  esse  simoniacam 
slando  in  jure  divino,  benè  lamen  stando  in 
jure  posilivo,  si  liai  absque  cerlis  condilioni- 
bus  cum  quibus  à  viiio  simoniae  purgalur. 

Probalur,  quia  dupliciler  explicari  polest 
condilio  in  renuntialione  :  priniô  lanquàm  one- 
rosa  et  obligaloria,  suspendeiisque  onininô  ef- 
fcclum  renuntialionis  nisi  benelicium  delur 
tertioe  personae.  Secundo  modo  lanquàm  sim- 
plex  modus  renunliationis,  el  declaratio  affe- 
ciùs  solius,  ut  conferatur  beneficium  lali  per- 
son;e.  Quamvis  auiem  primo  modo  resignalio 
includal  paclum  ac  obligaiionem  ,  non  lameu 
secundo  modo;  relinquitur  enim  superior  li- 
ber ad  admiltendam,  vel  rejiciendam  resigna- 
tionem;  solùmque  est  simplex  et  libéra  resi- 


gnalarii  commeiidalio.  Âlqui  ubi  non  intcive- 
nit  obligalio  aut  pactum,  non  adniiscetur 
simonia,  quia  non  lollitur  ralio  graluitse  dona- 
lionis,  nec  (il  conlra  Clirisli  |ira;coplum  Mal- 
thaii  10:  Gratis  accepislis,  gratis  date;  cum 
illo  eniin  stat  quôd  possimus  velle  gratis  dare  ; 
ergo  nec  lalisieniiniluio,  nec  collatio  fada  ab 
ordinario  in  virUile  illius  est  sinioniaca. 

Slandu  tanicn  in  jure  novo  in  Bulià  B.  Pii  V, 
qu3B  incipit  :  Qiianla  Ecdesiœ,  qiisecuniqiie  rc- 
signatlo  facla  sub  conditione  qualitercumque 
e\ph'cata  sive  adniissa,  est  invabda  et  sinionia- 
ca, si  fiât  coram  ordinariis,  et  qiiibiiscumqiie 
pra;!alis  inferioribus  sunnno  pontifici.  Imù  si 
cum  episcopo,  vcl  collalore  ineatur  antea  pa- 
cluin,  vel  obligalio  conferendi  illud  benoliciuni 
ceria;  piTson;e  designatie,  vidctur  esse  sinio- 
niacnn),  et  contra  jus  divinnni,  eo  ipiôd  lune 
episcopo  imponalur  onus  pieiio  sesliniabilc  in 
materià  bencficii,  quod  posità  instiluiiono  Ec- 
clesi:e  esl  quid  spiritualc,  et  eliam  contra  jus 
canonicuni  probibens  ha:c,ct  alia  pacta  innia- 
iciiàbenclicioruin,  utbabetur  in  cap.  F/«uW  de 
pactis. 

Hinc  ctiani  seipiitur  conimilti  sinioniani  in 
resignationibus  reciprocis  faclis  corain  epi- 
scopo ,  ut  si ,  V.  g. ,  Pclrus  dical  Paulo  :  Ego 
rcsigno  Ijcneficium  nieuni  in  favorem  lui  ainici, 
eà  conditione  ut  tu  rcnuniies  aliud  beneficium 
in  favorem  mei  ncpolis,  vcl  aniici  :  tuni  quia 
omnis  paeiio  in  beneficiis  interdicta  est  tan- 
quàm  simoniaca  ;  tum  (piia  licet  ibi  quaedam 
permulalio  inesse  vidcalnr,  habet  lamen  raiio- 
nein  renunlialionis  facta;  in  favorem  tertii  cl 
condilionalis  ex  conditione  adjcclà  ul  viriuali- 
ter  onerosà  sive obligatorià, quam  proin<le ordi- 
narii  non  possuul  adniiiterc  et  approbare. 
Eàdemque  ratione  renuntiatio  triangubiris  la- 
cta  coram  episcopo  est  invabda  et  simoniaca  , 
quse  sciliccl  intcr  très  ficri  solel ,  ul  si  ïilius 
renuntiet  canonicatui  in  favorem  Caii;  Gains 
vero  renunliet  beneficio  curato  in  favjrem 
Scmpronii;  Sempronius  vero  benelicio  siniplici 
renuntiet  in  favorem  Titii.  Itec  enim  non  est 
simples  permulalio,  nec  piira  resignalio  ,  sed 
habet  plura  pacla  adjuncla  quœ  coram  pra'Iato 
ordinario  papa  inferiore  rcclè  celebrari  ne- 
queuntabsquesinioniàsaltcmjurisposilivi.Con- 
çilium  Trid.  sess.  25  de  Reform.  c.  13,  danniat 
easdemresignalionesreciprocasellriangulares. 
Hinc  eliam  seqnitur  Pelrum,  v.  g. ,  connniltere 
simoniam,  qui  resignans  benelicium  in  manu 
pontilicis  ,  cum  reservatione  pensionis  sibi  sol- 
vcndx  ,  vel  alieriiis  oncris ,  et  limens  resigna- 


110  448 

larium  futurum  in  solvendo  lardum,  petit  ab 
eo  vel  fidci  jussorem  secularem  ,  vel  aliquam 
bvpolhecam  ,  vel  ut  anticipatc  solvat.  Uatio  esl 
quia  totum  hoc  pertinetad  pacta  simoniaca  jure 
canonico  prohibita,  et  obligat  alium  ad  id  qnod 
de  jure  non  inesl,  eique  onus  prelio  xstimabile 
imponil. 

Pariter  simoniam  commitlil ,  si  habens  be- 
nelicium liligiosum  et  niultas  expensas  fecil 
pro  eo  oblinendo  ,  et  postquàm  possessionem 
pacilicam  habet ,  velit  illi  rcnunliare  cum  hoc 
onere  ,  ni  sibi  solvantur  expcnsœ  factae  ,  quia 
petit  quod  de  jure  non  inest  rcsignationi,  nec 
facit  eani  puram  ,  et  pro  leniporali  permutai. 
Nec  valet  dicerc  Petrum  nihil  requirere  praeler 
suani  indemnilatem  ;  non  valet ,  inquam,  quia 
non  alia  lune  approbatur  indeninitasquàm  illa 
quœ  compenset  laborem  et  expensas  cum  hu- 
jusmodi  resignatione  conjunclas  :  secùs  verô 
alias  quas  olim  resignans  susiinnit,  ul  beneli- 
cium quod  possidet  sibi  compararel.  Tandem 
resignalio  beneficiorum  conhdeniialis  est  simo- 
niaca eliam  in  manulegilimi  praelali  facta  cum 
spe ,  et  à  fortiori  cum  pacto  tacilo  vel  expresso 
quod  illc  in  cujus  graliam  resignal  aliquis ,  al- 
ler! ad  beneplacilum  suum  idem  beneficium 
resignabil,  aul  bencficii  fructus,  vel  pensioneni, 
vel  aliquid  aliud  assiguabit,  auldebilum  aliquod 
légale  supcraddilum  subeat.  Item  si  Pclrus  ,  v. 
g. ,  in  favorem  Joannis  renuntiavil  suo  beneli- 
cio ,  et  Joannes  aliud  suum  benelicium  resi- 
gnavit  in  favorem  Pétri,  eà  conlidenlià,  pacto, 
aut  convcniione  ,  ul  prœdicii  in  favorem  nepo- 
lum  postea  eadem  bénéficia  resignarenl ,  vel 
fruelus  ,  aut  partem  eorum  sibi  unusquisque 
vel  aliis  conférai  ;  bas  enim  resignationes  con- 
lidentiales ,  ut  simoniacas  reprobàrunt  Pius 
l)apa  IV  et  B.  Pius  V,  per  Bullam  qu«  incipit, 
Intolerabilis  :  bas  eliam  relrocessiones  reproba- 
vit  concil.  Trid.  sess.  24,  cap.  29,  et  sess.  23, 
cap.  7;  ubi  damnât  accessus,  regressus,  et 
iiigressus  ,  et  similiter  exspectativas  ,  el  confi- 
dentias  tan(|uàm  imaginem  quamdam  hœredi- 
laiiaî  successionis  referentes.  Et  ob  eamdem 
causani  improbat  coadjutorias  cum  futurà  suc- 
cessione ,  nisi  urgens  nécessitas  aut  evidens 
utililas  Ecclesiœ  aliud  poslulel ,  el  decernit 
tune  non  nisi  causa  à  Rom.  poniifice  diligenler 
cxaminatà ,  concedi  debere. 

Artici'lus  IV. 
De  pœnis  cotitra  simoniacos  in  jure  latis. 
Posl(iuàm  D.  Thomas  2-2,  q.  100,  simoniae 
irreligiosilatem  cl  maliliain  per  quinque  arU- 


440  TRRTII  PWM 

culos  demonslravit ,  landem  art.  6  déclarât 
pœnas  ,  qiias  canones  contra  simoniacos  inlli- 
guiit,  et  per  qiieni  priclalum  ab  iis  dispeiisari, 
aui  absoivi  possint,  sicque  linom  inipoiiil  hiiic 
quaistionide  niateriàsinionia;.  Porrô  inleralias 
pœnas  centra  simoniacos  injure  latas ,  très 
praecipuè  assignanlur  in  extravaganli  CUm  dcte- 
stabile  de  sinioniâ.  Prima  est  censura  exoom- 
municationis  et  suspensionis  ab  execulione  et 
exercilio  ordinuni.  Secunda  est  ul  qiiis  prive- 
lureo  quod  persimoniani  acquisivil.  Terlia  est 
ut  pretiinn  restituere  leneatur  :  assignantur  et 
alia;  pœnœ  ,  nenipe  infamia; ,  depositionis, 
repuisa;  ab  altari ,  ab  Ecclesia;  ingrcssu  ,  elc. , 
de  simonià  cap.  Sicitt,  cap.  //ofl,q.  1;  cap. 
Erga  simoniacos,  et  cap.  Sanè  15,  q.  5,  corilra 
simoniacos  lam  vendenles  quàm  emcntes  spi- 
ritualia  aut  etiani  niediatores ,  ut  refert  D. 
Thomas  art.  6  citalo.  Certum  est  quôd  simo- 
nià pure  nientalis  ,  qua;  lotaliler  sislil  et  con- 
summaïur  in  mente,  non  subjacel  poenis  ec- 
clesiaslicis ,  imù  neque  simonia  nientalis  ,  qua; 
licel  afl'erat  opus  exterius ,  nullalenùs  tamon 
explicat  pravum  affectuni ,  prout  colligi  potest 
ex  cap.  Cogilaliones  de  pœnitenlià  dist.  1.  liem 
ex  hoc  quod  tune  desil  pactum  et  conveiilio  , 
proindequc  non  inlerveniat  conlractns  exterior 
emptionis  et  venditionis  ,  nec  exterior  simonia 
punibilis  in  tbro  exlerno. 

Certum  insuper  est  quod  simonia  merè  con- 
venlionalis,  in  quâ  neque  rcs  spiritualis,  neque 
pretium  tradita  fuerunt ,  sed  lantùm  facta  est 
conventio  de  dando  et  accipiendo  ,  non  aflert 
secuni  pœnas  ipso  facto  incurrendas;  sicut  nec 
etiam  simonia  conventionalis  ,  qua;  est  con- 
summata  quidem  ex  parte  emenlis,  qui  dédit 
pretium,  non  verô  ex  parte  vcndentis,  qui 
spirilualia  nondùm  Iradidit,  eô  quod  isiae  leges 
canonicse  solummodô  emptionem  et  vcndiiio- 
nera  consummatam  ipso  facto  hujusmodi  pœnis 
subjiciant,  aliàs  infligendas  tanlùm  esse  décer- 
nant. An  aulcm  in  simonià  convenlionali  con- 
summatâ  ex  parte  solius  vcndentis,  qui  jam 
tradldit  bcnehcium  aut  rem  spirilualem,  non 
verô  ex  parte  emenlis  ,  qui  distulit  solutioneni 
prelii  promissi,  ipso  facto  incurrantur  liujus- 
modi  pœnse,  sub  lile  ist.  Quidam  enim  negant, 
idque  ex  stylo  curise  Romanse,  in  quâ  ila  obser- 
vatur,  probant  :  item  ex  hoc  quôd  sola  simo- 
nia ex  ulràque  parte  consummata  ipso  facio 
pœnas  juris  atfert.  Alii  vero  allirmant,  quia 
conlraclus  emptionis  et  venditionis  perfectè 
consummatus  censelur,  quando  rcs  est  tradila 
emptori,  etiamsi  pretium  nondùm  fuerit  ven- 


:(:i:.PTI.  430 

diiori  persoluUim,  sed  tantùm  promissnm, 
datàque  fide  crcdilum,  ut  colligiturex  cap.  Ea 
qui8  1,  q.  3.  Quidquid  sil  de  hoc, 

Certum  est  excipiendam  esse  simoniam  con- 
ûdentialem  ,  ex  quâ ,  juxla  Bullas  nlriusque 
pap;c  Pii  IV  et  V,  in  simili  casu  incurrilur  ipso 
facto  excommunicaiio  soli  poniifici  rcservaia. 
Iioin  doccrniiur  quôdcollatio  et  resignaiio  be- 
nelicii  in  talem  conlidentiam  facta,  est  nuila  , 
et  sic  beneficium  rcsignare  lencinr  ,  qui  illud 
hoc  modo  simoniaco  accepil,omnesque  Irucius 
resliiuere  ;  idque  eiiamsi  non  sit  omninô  com- 
pléta simonia  ,  quia  nondùm  tradidit  quod  pro- 
niisil,  scdstalim  ac  rccepii  henelieiuin  in  con- 
fidcnliam,(lictaniexcommunicationemincurrit, 
et  licnelicium  cum  fruclibus  ex  tune  absque 
aliâ  declaralione  dimiltcrc  lenetur,  ejusque 
collalio  ad  Sedem  Apostolicam  rcservaiur,  fru- 
clnsque  beneliciales  percepli  Camer.-e  Aposto- 
licne  consignanlur.  Item  qui  acceperint  aliqua 
benedcia  in  conlidentiam ,  privantur  omnibus 
beneliciisantea  juslè  acquisiiis,  ipsoque  jure 
reddunlur  inhabiles  ad  illa  vel  ad  alia  in  poste- 
rum  obtinenda. 

Tandem  simonia  vera  et  realis  ,  ex  utrâque 
parle  compléta  ,  pœnis  relalis  subjicitir  :  ip- 
sas  lamen  reipsà  et  de  fado  talcs  simoniacos 
non  incurrere,  nisi  in  beneliciis,  in  ordinibus, 
et  in  in^ressu  ac  prol'essione  religionis  ,  auclo- 
res  convcniunt;  idque  colliguntex  cxtrava".  2, 
do  sinioniâ,  ex  conslilutione  Martini  V,  Pauli 
11,  contra  simoniacos ,  ex  L'ihano  papa  V,  in 
cxlravag.  1,  de  sinioniâ,  et  ex  cap.  Ex  iiisiima- 
tione,  et  cap.  Qiwuiam  de  simonià.  Ilujus  ralio 
esse  potest,  quia  ex  sinioniâ  in  bis  coniractà 
Ecclesia  graviora  mala  piolicisci,  et  m.ijora 
disciplina;  canonica;  evcrsionis  pericula  ,  scan- 
dalaque  imminere  prospexit.  Debenl  tamen  ju- 
dices,  dùni  via  accusalionis  aut  inquisitionis 
procedunt  ex  ollicio ,  débitas  pœnas  pro  quali- 
tate  criminum  simoniacisinfllgere  ,  de  quo  ta- 
men certa  régula  prœscribi  nequit  :  solùmque 
de  tribus  principalioribus  pœnis  acluri  sumus 
in  sequeniibus. 

$  i.  L'e  ceusuris  lalis  contra  simoitiam  covwiit- 
tenles  in  ordinibus,  in  iiigressti,  vel  prcfesdone 
religionis,  et  beneficiis. 

Ex  simonià  reali  compléta  in  ordinuni  sus- 
ceplione  coniractà,  excommunicationcm  pap» 
roservaiam  incurrunt,  tara  ordinans  quàm  or- 
dinatus,  etiamsi  eam  simoniam  occulté  incurre- 
rinl  ex  extravaganli  2,  Ciim  delesiabile  de  si- 
monià, et  ex  csup.Placuit  1,  q.  1.  Igiiur  qui  sj- 


*î;i^ 


moniacè  aliquem  ordinal ,  aut  ad  hoc  modo 
contereiidiiiii  ordinein  mediator,  seii  prœsenla- 
lor  exislil,  quâcunique  digniiaie  cliam  cardi- 
naliliâ  existai,  eo  ipso  excommunicalionerii 
papœ  reservalam  incurril  ex  dicià  exlravag. 
llem  est  privatus  el  suspensus  à  collaiiono 
quoiumcumque  ordinuin ,  etiam  priinœ  tonsu- 
TX,  per  Bullain Sixti  pap*  V,  contra malè promo- 
los,  quse  incipit  :  Sanclitm  el  saliitare;  ncc  quan- 
lùiii  ad  hoc  revocata  fuil  per  BuUam  démentis 
VHI.  llem  est  suspensusab  execulione  omnium 
aliorum  munerum  ponlificalium  ,  eique  iiiler- 
dicUis  esl  ingressus  Ecclesiae  ex  eâdem  Bullà. 
Tandem  si  contra  suspensionem  vel  inlcrdi- 
clum  fecerit,  esl  suspensusab  adminislralione 
suue Ecclesiae,  et  à  perceplionefructuumsuorum 
beneficiorum  ex  eàdem  Bullà. 

Simililer  simoniacè  ad  ordines  proniolns, 
primo  est  excommunicatus  exlravag.  Chm  de- 
lesiabile.  Secundo  est  suspensus  ab  execulione 
susceptorumordinum,  et  abaliis  suscipiendis, 
ut  habetur  expresse  in  Bullà  Sixti  V;  si  vero 
ab  alio,  ipso  nesciente  data  fiierit  pecunia  pro 
suscpplioiie  ordinum,  niulli  neganl,  islum  in- 
currcre  suspensionem  ,  apud  Bonaeinam  q.  7, 
§  6,  prop.  1  ;  clLessium  lib.  2,  cap.  55,  dub. 
24.  Alii  conlrarium  docenl  apud  Felinum  in 
cap.  Per  tuas,  num.  3,  el  est  expressaD.  Thoma; 
sent.  2-2,  q.  100,  art.  ultim.  ad  3.  Item  si  pra;- 
sumpserit  minislrare  in  his  censuris,  ellicitur 
irregularis.  Tandem  per  Bullara  Sixti  V,  ipso 
facto  privalur  omnibus  dignitalibus,  olliciis, 
beneficiis,  elrodditur  inhabilis  ad  oninia.  Id 
tanien  negat  Bonacina.  Si  speclemus  solum  jus 
anii(iuum,  episcopus  absolvcre  potest  à  cen- 
suris, aul  cum  simoniaco  ordinalo  dispensare, 
prœserlim  si  deliclum  sil  occullum  el  non  de- 
ductum  ad  l'oruni  conlentiosum  ,  ex  Trident. 
sess.  2i,  cap.  6,  quod  Lessius  verum  esse  dicit, 
eiiamsi  cum  eo  opiscoposimonia  comniissa  fuis- 
sel,  l'bi  tamen  Bulla  Sixli  V  est  recepla ,  non 
potesl  episcopus  ab  bis  censuris  absolvere,  sal- 
tem  si  deliclum  silpublicum.  VideD.  Thomam 
2-2,  q.  100,  art.  ullimo,  ad  1. 

llem  excommunicaniur  ipso  facto  tam  qui 
benefnium  simoniacè  acquiril,  quàm  illc  qui 
conferl  vel  procurai  alleri  per  simoniara  rea- 
lem  complctam  vel  confidenlialem ,  eligendo, 
pra;senlando,  poslulando,  iiislitueiido,  confir- 
mando ,  commcndando  ;  el  excommunicatio 
reservalur  ponlifici,  eliamsi  deliclum  non  fuc- 
ril  publicum.  Ex  exlravag.  Cùmdcfcs/nd/Vc. 

ISomine  autem  bcnelicii  hic  comprcliendun- 
tur  abbalise  prioraïus,  et   prrelatura'  rogula- 


EXPOSITIO  452 

rium,  qu3B  non  consislunt  in  nudâ  coramissio- 
ne,  ad  nutum  revocabili  ,  sed  per  eleciionem 
aliamve  providendi  ralionem  alicui  lanquàm 
munus  ordinarium  conferuntur  :  tum  quia 
dicta  extravagans  ea  officia  comprebendil  :  tum 
quia  deiilis  est  eadem  ratio  ac  de  beneficiis,  el 
non  improprié  inler  bénéficia  computanlur. 
lia  Cajet.  in  Sumnià  verb.  Excommun,  cap.  7; 
Navarruscap.  23,  num.  111;  et  cap.  27,  num. 
106,  et  alii.  Qui  omncs  addunl,  quôd  licel  pen- 
sioncs  cléricales  sintmaieria  simonine  in  coqui 
prelio  illas  in  allerum  transfert,  aut  ex  pacte 
per  anlicipalam  solulionem  privalâ  aucloritate 
extinguit  :  in  his  tamen  non  iiicurritur excom- 
municatio, quia  nomine  beneficiorum,  non  so- 
ient comprehendi  pensiones  temporales  super 
beneficiis  imposil3e,siculnequevicariDe  tempo- 
rales ad  nutum  amovibiles,  capellani»  colla- 
tivs,  etc.,  non  enira  pœnse  sunl  exlendendae 
ultra  casus  in  jure  expressos.  Tandem  simonia 
realis  compléta  circa  ingressum  religionis,  seu 
cum  paclo  dandi  aliqîiid  prelio  aestimabile  pro 
ipso  statu  rcligioso,  inducit  exconimunicalio- 
n(  m  papœ  reservalam ,  singularibus  personis 
tamdanlibus  quàm  recipientibus.  Item  suspen- 
sionem convenlui  si  consenserit,  seucapitulum 
suspendilur  ab  officio  capilulari  ad  jurisdiclio- 
nem  vel  adminislralionera  ecclesiaslicam  per- 
tinente. Ex  exlravag.  Urbani  papa;  IV,  relata. 

An  verô  danles  vel  recipientes  aliquid  non 
pro  prelio  status  religiosi ,  sed  solùm  pro  sus- 
tenlalione  iiovitii ,  incidanl  in  i^lalu  excom- 
nuinicationem  ,  certum  esl  quôd  si  conventus 
fueril  pauper,  non  incurritur  simonia  proinde- 
quc  nec  censura  ;  si  vero  fuerilopulenlissimus, 
divus  Thomas  el  alii  volunt  tune  incurri.  Alii 
vero  neganl,  juxta  superiùs  dicta. 

Quidam  volunt  danles  aut  recipientes  pecu- 
niam  pro  ingressu  religionis,  commitlere  qui- 
dem  simonise  culpam,  quia  susceptio  habilùs 
ordinatur  ad  professionem  :  nihilominùs  pro- 
babile  esse  nonincurrere  censuras,  donecpro- 
fcssioadmillatur;  quia  censura  non  incurritur 
nisi  adsit  effeclus  complelus  sub  censura  pro- 
liibilus;  quamdiù  autem  non  emiilitur  profes- 
sio,  non  esl  compléta  receptio  el  adniissio  iii 
religionem.  L'nde  licel  ingressus  fucritsimonia- 
cus  ,  si  tamen  poslea  facluni  relractelur,  vel 
non  accipiatur  pecunia,  aul  rcddalur,  el  pro- 
Ic^-sio gratis aduiillatur,  nulla  incurriturexcom- 
nuinicalio  :  siciil  è  contra  si  receptio  ad  habi- 
linn  gratis  facta  fuit,  el  poslea  temporc  profes- 
sionis  ali(iuid  exigilur,  censura  contrahitur, 
quia  lune  intervenit  actus  sub  Ci'nsur.'i  piofii- 


435  TEHTII  PR 

biliis.  Alii  lanien  commnnilor  contrarium  ilo- 
cent, nenipe lias pœnas incurii Uim  pro iiigressu 
sioioniaco,  quàm  pro  prol'essione,  cap.  Ex 
inshmaiione,  et  cap.  Quoniam  de  simonià.  Ubi 
■IiinoceiUiiis  III  decernit  moniales  lam  reci- 
pieiilcs  qiiàm  receptas,  sine  spe  restilnlionis 
de  siio  moiiaslerio  expellendas,  el  in  locuiu 
arcliorem  ad  agendam  pœnilenliam  delruden- 
dns.  IJrlMnusV,  pœnas  pœnis  addendo.deelara- 
vit  pro  receplione  siiuoniacà  incurri  easdem 
censuras  ac  pœnas  conlra  simoniacos  in  ordi- 
ne  ant  beneneio  lalas  à  Marl.|  IV  el  Paul.  II. 
VideArauxo  p.  2,  disp.  Il,  art.  6,  num.  15. 
§  2.  De  secundà  pœm  sinwiiiaci,  newpe  quod  te- 
iieatur  rem  npiriliialem,  v.  g.,  beneficium  di- 
mitlere. 

Conlraclum  sinioniacuni  ipso  jure  nalurali 
esse  nulluni  el  irriluni,  aliqui  neganl  ;  quia 
eniens  rem  spiritualcm  non  facil  injusliliani, 
scd  illam  palilur  cùni  deberet  eani  recipeie 
gratis,  sicque  dando  pro  illà  prelium  ,  soluni- 
modô  peccat  contra  religionem.  Nec  etiam  ven- 
dens,  quia  collatio  et  alienatio  ejus  quoad  sub- 
stantiam  non  est  conlra  doniini  voluntatem, 
ciim  dominus  absolutè  non  proliibuerit  eam 
dispensare,  solùmque  sit  invilus  quoad  nioduui 
dispensandi.  Vellel  eniin  dari  gratis  :  sicque 
ille  qui  eam  pretio  accipit,  validé  possidct.nec 
jure  nalurœ  restiiuere  lenelur.  lia  Sotus  lib. 
9  de  Just.  q.  8,  art.  2,  ad  2;  Sylvester  verb. 
Simonia  q.  20,  num.  1,  Navar.  cap.  23,  num. 
9,  Victoria,  Lopez,  Arag.,  Villalob.  idque  Arau- 
xo  p.  2,  disp.  li,  art.  G,  num.  17,  pluribus 
rationibus  conlirraat.  Adirinant  verô  alii,  quia 
ad  actionem  turpem,  quse  absque  peccato  fieri 
nequit,  non  polest  esse  obligaiio,  nec  de  ea 
praeslandà  lieri  contractus  validus.  Ista  anteui 
comiimlaiio  est  lurpis  et  intrinsecé  mala.  Nec 
referlcoliala  simoniacè  sacrainenla  validé  nii- 
nisirari  :  id  enim  non  coutingit  ex  vi  contra- 
ctus simoniaci,  sed  ex  vi  institutionis  Cliristi. 
Idiin  dicendum  de  jurisdictione  vel  admini- 
stratione  et  collaiione  simoniacis  rerum  spiri- 
tualium ,  nempe  earum  doniinium  vel  non 
transferri  in  accipientem  ;  vel  si  transleratur, 
id  non  provenire  ex  vi  contratlùs  setl  ex  insti- 
tutione  Cliristi  el  Eeclesi*.  Sic  ordines  simo- 
niacè acccpti ,  nianciit  validi  quoad  characle- 
rem.  Verùmprivantur  exercilio.  Cap.  Periuas. 
Et  cap.  Si  qiiis  de  simonià, el  exD.  Tboinà  2-2, 
q.  100,  art.  (i,  ad  1.  Item  consecratio  el  bene- 
dictloEeclesiœ  simoniacè  faclaesl  valida.  Item 
si  quis  vendal  calicem  consecratuni  niajori  pre- 
tio propler  consecraiionem,  non  propterea  eam 


•ECEPTl.  454 

amiiiit,  nec  emptio  est  invalida.  Tandem  in 
professione  religiosà  simoniacè  factà,  constat 
eam  esse  validam  ex  cap.  Venieiis  desim.  el  ex 
D.Thom,  2-2, q.  100 art. 6, ado.  Ilsecigiluretsi- 
niilia  non  suntvalida  ex  vi  contractus  simoniaci, 
quinullusesl,  sed  solùm  ex  Ecclesia;  consti- 
tutione;  quae  ita  disposnit  ob  bonas  rationes, 
vel  ratione  voli.  Quamvis  etiam  dici  posset, 
quôd  in  ordine  et  professione  religiosà  interve- 
nil  eiiam  aliqua  pœna  el  privaiio  ecclesiastica, 
quatenûs  scilicel,  nonqnidemsecundùmtotum, 
sed  secundùm  partem  dimilii  debent.  Nam  si- 
moniacè promotus  privatur  exercilio  ordinum; 
et  simoniacè  professus  expelliiur  ex  monasie- 
rio,  etinaliud  arclius  recludendus  ad  agendam 
pœnilenliam  deporlalnr.  DilTicultas  ergo  solùm 
movelur  de  beneficiis  simoniacè  acceplis. 

El  quidein  non  teneri  jure  divino  et  nalurali 
illud  dimitiere  ,  qui  sic  accepit ,  tenel  com- 
niunior  scntenlia.  Si  enim  naiuraliter  et  ex 
jure  divino  talis  obligaiio  oriretur,  reperiretur 
etiam  in  simoniacè  ordinato ,  et  professo,  et  in 
aliis  simoniis  jure  nalurali  et  divino  non  minus 
pioliibilis  ,  quàm  in  simonià  bénéficiai!  ;  cùni 
ulrobique  bit  par  ratio  si  jus  divinuui  el  iiain- 
rale  speciemus.  Deinde  lue  niliil  dclicitad  sidi- 
stanliam  acquisilionis  el  ad  doniinium  ir.inslè- 
rendura  :  nam  est  poieslas  in  confeienle , 
capacilas  in  accipienle,  et  vera  voluiilas  ac 
intentio  in  utroque.  Iiipriniis  enim  conferens 
potest  absolutè  benelicium  donare  ;  deinde 
accipiens  per  simoniam  non  fit  incapax  acqui- 
rendi,  cùm  isle  posset  donare  gratis,  el  ille  sic 
recipere.  Quôd  auiem  cum  pretio  vel  sine  pre- 
lio  Hat ,  id  reddet  quidem  aclum  licilum  vel 
illiciiuin  ,  non  tamen  invalidum  ,  ut  constat 
e.xeinplis  jam  adductis  :  nam  simonia  non  ha- 
bet  majorem  vim  iiaturalem  aufcrendi  pote- 
slaleni  à  conl'erente,  el  capatilatem  à  rccipiente 
beneficium,  quàm  alla  peccala,  ncque  majorem 
repugnantiam  ;  sed  ambiiio,  superbia,  avariiia 
aliaquepeccataaliquando  concomiianiia,  islam 
collalionem  et  receplionem,  de  se  non  tollunt  : 
ergo  neque  simonia ,  etc. 

Si  dicas  D.  Tlioniara  2-2,  q.  100,  art.  6,  in 
corp.  ratione  nalurali  demonslrâsse  eam  obli- 
gatioiiem  diiniltendi  ac  restiluendi  rem  spiri- 
tualcm simoniacè  acceptam,  eô  quod  h.Tec  ven- 
dilio  sit  conlra  volunlalem  veri  ipsius  donn'ni; 
respondent  1°  quôd  licet  alienaiio  simoniaca 
sit  contra  domini  volimtalcm  eô  qucd  absque 
débita  reverenliâ  ejus  rcs  liaclelur  et  vilipen- 
datur  ,  poslquàm  tamen  est  facla,  nulla  fit  ei 
injuria  in  relenlione,  modo  débité  administre- 


m 


EXPOSlTIO 


ise 


lur-,  sicnl  obligatio  ad  actum  turpem  commit- 
tenduiii  non  lencl,  poslquiiiii  lamen  est  adini- 
plelus  el  execulioni  mandalus,  valida  est  tra- 
diiio  prelii  pro  eo,  ul  cousial  de  cnpulà  ciini 
meretrice  habita,  quœ  pecuniani  proinde  non 
tenemr  reslituero,  quanivis  illicilè  copidam 
promiserit  et  permiseril.  Resp.  2°  quôd  ([iiaii- 
do  doniinus  proliihuit  absolulè  rem  suaui  alie- 
nari,  et  est  invilus  quoad  substantiara,  non  est 
valida  alienalio ,  nec  polest  ab  accipiente  res 
illa  retineri  :  secùs  si  fuerit  invilus  lantùm 
quoad  niodum  alienandi  pro  pretio,  ut  hic 
conlingil.  Resp.  5°,  raiionem  D.  Thorase  esse 
oplinnm  congruentiam  ad  juslificandas  et 
confirmandas  legos  ponlificias,  quas  D.  Tho- 
mas in  toto  illo  arlieiilo  supponil ,  irritantes 
islas  beneliciorum  alienationes  el  iranslationes 
simoniacas.  El  sanè  si  ob  simoniam  quis  foret 
inhabilis  jure  divino  et  naturali  ad  accipien- 
dum  et  relinendum  bencficium ,  non  esset  in 
potestaie  pontllicis  ciun  eo  dispensare  ,  eam- 
que  collationem  validam  elTicere ,  cùm  non  sit 
supra  jus  natnrale  el  divinuni,  quod  tamen  esl 
contra  praxim.  Imô  si  quis  simoniacè  in  papam 
foret  elecius ,  nunquàm  posset  rehabiliiari. 
Tandem  sola  violatio  jusliliaj  commutalivœ  de 
jure  naiurali  obligal  ad  reslilulionem  :  simo- 
nlaca  auiem  actio  de  se  esl  contra  religionem; 
non  verô  contra  juslitiam  ,  nisi  quis  vendal  ea 
quœ  ex  jusiilià  ministrare  lenebatur.  Verùm 
tune  aliunde  quàm  ex  simoniâ  hsec  obligatio 
provenil. 

Quidquid  sit  de  hoc  ,  examinabitur  eniin 
exacliùs  parag.  sequenli,  dilficullas  esl  de  jure 
posilivo  ecclesiastico  tanlùm,  an  scilicet  aii- 
nuUaveril  ipso  facto  Iranslalionem  sinionia- 
cam  beneficiorum  ,  obligàril  simoniatum  ad 
restituendos  fruclus  ,  reddideritquc  inliabilem 
ad  alla  bénéficia. 

Dico  igitur,  cum  qui  benelicium  ecclesiasli- 
cum  simoniacè  accepil ,  teneri  jure  posilivo 
humano  illud  quanipriniùni  dimillere  cum 
amissione  prctii  pro  eo  dati ,  in  conscienlià 
ante  senlentiam  judicis.  Ha  conimuniler  au- 
clores,  licet  aliqui  velint  banc  pœnani  non  in- 
curri  nisi  post  judicis  sentenliam. 

Prob.  1°  ex  extravag.  secundà  Panli  II,  Cùm 
deleslabite.  Ubi  pontilex  deceruit  elecliones, 
praesenlaliones,  collationes  el  alias  provisiones 
beneficiorum  per  realem  simoniam  factas,  esse 
irritas,  et  nulluni  jus  tribuere,  ut  provisi  fru- 
clus facianisuos,  sed  sub  periculo  animsesu* 
ad  eorum  rcslilutionem  leneri ,  sive  deliclum 
fuerit  occultura ,  sive  manifestum.  Hoc  ipsq 


enim  quod  collatiô  est  niillâ ,  sive  occulté  sive 
manifcslè  fiai,  rccipiens  bencficium  nuUum  jus 
ad  illud  acquiril,  nec  proinde  ad  ejus  fruclus; 
sicque  in  conscienlià  ante  judicis  sentenliam 
rcnunliare  lenerelur  ,  et  quod  accepil  ulpoie 
alienum  restiiuere.  Idque  D.  Thomas  2-2,  q. 
100,  art.  6,  in  Sed  contra  probat  ex  can.  Si 
quis  episcopus  1,  q.  1.  El  laliiis  explicat  ibidem 
ad  3.  Idem  habelur  cap.  Inquisiliouis  de  accu- 
saiionibus.  Ilem  cap.  Maitliœus,  et  cap.  Sicut 
tiiis  de  simoniâ  ,  et  passim  in  jure. 

Idem  dicendum  de  eo  qui  simoniam  quidem 
non  fecit ,  sed  lamen  eo  sciente  et  non  con- 
tradicenle,  ab  alio  pro  ipso  facta  est,  ex  cap. 
i\'obis  fuit  de  simoniâ  junctà  glossà.  Et  ex  cap. 
Sicut  luis  eodem  titul.  Vide  Covarr.  régula 
Pcccatum,  parte  2,  §  8,  num.  7.  Imô  D.  Tho- 
mas loco  cilato  docet  eiiam  eum  qui  hoc  igno- 
rans  accepil  benelicium  per  simoniam  ab  alio 
factam ,  leneri  ad  illud  resignandum ,  eô  quôd 
collatiô  sil  nulla  ,  excepiis  his  casibus.  Primo 
si  ejus  inimicus  in  oJium  frauduleiiler  dedis- 
set  pecuniam  pro  beneficio  ,  ut  reipsà  illo  pri- 
varetur.  Secundo  si  admonueril  expresse  ne 
ad  hune  linem,ulla  fierel  pecuniaria  convenlio 
ex  cap.  IS'obis  fuit,  et  cap.  Sicut  tuis  liberis,  litul. 
de  Simoniâ.  Verumlamen  qui  cilra  duos  istos 
casus  ignorans  pro  se  alterius  factam  simo- 
niam ,  bonâ  fide  provisus  fuerit ,  sed  ante  exa- 
clum  trienniuni  hujus  simonise  noliliara  habet, 
polerit  à  proprio  episcopo  dispcnsari,  quamvis 
preiium  simoniacum  fuerit  ab  allero  sine  pro- 
visi culpâ  persolulum  ,  et  sic  à  suo  ordinario 
rebabililalus,  polerit  de  novo  provideri  de  eo- 
dem benelicio  cilra  recursuni  ad  papam  juxta 
Gnillelmum  Durandum,  Joannem  Andrasam  , 
Zcrolam  et  alios  ,  quos  ciiat  Cabczuiius  lib.  5, 
cap.  8,  num.  3.  Qui  addit  quôd  iste  si  in  illâ 
ignoranlià  el  bonâ  fide  integro  trieiinio  persli- 
terit ,  juvabitur  privilégie  triennalis  pacificae 
possessionis,  el  referl  Gomezium  ,  Rebufl'ura, 
Ronacinara  q.  7,  §  2,  num.  20.  Aliqui  hoc  ne- 
ganl,  quia  in  hâc  régula  excipilnr  simoniaca 
possessio  absque  simoniaco  ingressu.  Verùm  au- 
ctores  supra  allati  dicunt  hœc  verba  intelligeu- 
da  esse  de  eo  qui  scienler  per  se  vel  per  alium 
adeplus  est  bencficium  ex  suâ  culpà  atque 
simoniâ  ;  non  verô  de  illo  qui  bonâ  fide  et 
absque  suâ  culpà  illud  habuit.  Iste  enira  eliara 
posl  pacilicam  triennalem  possessioneni  bene- 
licii  leneiur  illud  diinittere ,  el  contra  illum 
polest  lis  inoveri.  lia  Suarez  lib.  i  de  Relig, 
Cip.  37,  num.  9,  dub.  25,  num.  140;  Villalob, 
Comes,  Ugolinus,  Palans  el  alii. 


45T  TERtlî  t>R 

Si  verô  isle  boiià  (idû  possiiiens  beneficiiini, 
et  ignorans  id  esse  facliim  per  simoninm  nlic- 
rius ,  iiitra  illud  trienniuni  boc  seicns  pacto 
consenserit,  ralumquc  liabueril,  pecuiiiam  pro- 
niissam  solvendo ,  aul  reddendo  illi  qui  pro  se 
dédit  simoniacè ,  iinô  elianisi  aiilea  conlra- 
dixisset,  lamcn  posl  adeplum  bciieliciuin  con- 
senserit et  pecuniam  solveril,  lune  juxia  D. 
Thomani ,  loco  citato,  lenebitur  ad  resignan- 
dum  beneficium  et  ad  reddenduni  Irnclus  [lei- 
ceptos.etiam  ante  judicis  sentcniiam,  cùni  ipso 
facto  iucurral  banc  pœnani  à  jure  liis  sinio- 
uiacis  inilictam  ;  ut  coliigitur  ex  cap.  Siciu  tiiis, 
et  ex  cap.  Nobis  de  Simonià.  Quia  licet  requi- 
ratur  condemnatio  judicis  ut  aliquis  privetur 
bonis  teinporalibus  jani  acquisilis,  quorum  ha- 
bel  verum  dominium,  non  tanien  ut  spolietur 
bonis  comraunibus  Ecclesias,  quse  approprian- 
tur  unicuique  juxia  ejusdeni  Ecclesiai  leges; 
ipsis  autein  juribus  beneiiciarius  simoniacus 
de  facto  privalur  benelleio  et  friiclibus,  aliisque 
pœnis  mulclaïur,  ut  refert  D.  Tliomas  loco 
citato. 

Igilur  qui  simoniacè  benedcium  baljet ,  si- 
monise  consentiens  ,  proiinùs  nullà  exspectatà 
judicis  senlentià  tenetur  illud  resignare  in 
manibus  prslati  ;  quia  antiquus  possessor  libé- 
ré à  se  litulun)  beneiicii  abdicavit,  et  aliundc 
legibus  poutiliciis  inbabilis  edectus  est  ad  idem 
benelicium.  Ergo  non  débet  ipsi  reddi,  sed  in 
manibus  prselali  reponi.  Quidam  excipiunt  pa- 
paium  ex  cap.  Licei  de  emlamtù,  liiul.  de  Elc- 
ctione;  quoniam  in  aliis  electionibus  palet  re- 
cursus ad  superiorem,  ut  eas  existenle  légitima 
el  raiionabili  causa  ratas  et  validas  reddal;  qui 
tamen  recursus  in  ponlilicis  eleclione  non  pa- 
let. Lessius  tamen  lib.  t,  cap.  55,  dub.  25, 
num.  145,  dicit  conlrariam  senlenliam,  nemjie 
quôd  lalis  non  sit  verus  pontifex  et  tenealur 
ponlilicalum  dimiltere,  videri  quibusdani  ve- 
riorem.  Nam  cap.  Si  quis  pecunia,  distinct.  79, 
Nicolaus  papa  II  decernit  isluni  non  esse  ca- 
nonicè  eleclum.  Idcmque  probari  potesl  ex 
concilio  Lateran.  sub  Julio  11,  sess.  5.  Advertit 
tamen  Lessius ,  quôd  isle  eliamsi  t'orlè  à  parte 
rei  non  esset  verè  poniilcx ,  ob  hos  vel  similes 
canones,  tamen  boc  ipso  quod  recipiUir  à  dua- 
bus  parlibus  cardinalium ,  esset  haliendus  ab 
Ecclesià  pro  ponlilice,  ut  palet  ex  diclo  cap. 
Licet.  Sicque  raiione  liluli  colowli ,  concur- 
rente communi  errore,  in  suis  dellnilionibus 
habebil  infallibilem  auclorilatera,  Deo  illi  pro- 
pler  commune  bonum  assistente.  Unde  Eccle- 
W,  non  erit  incerta  de  siio  capiie  ;  quia  scict 
fii.  xrv, 


.«CEPTi.  i58 

quis  ex  parte  rei  veré  sit  captil ,  vel  quis  pro 
lali  sit  babendus.  Verùm  id  examiiiare  non 
est  bujus  loci  ;  vide  à  nobis  dicta  in  tract,  de 
Fide. 

Tenetur  insuper  ad  restituenduni  Irnclus 
non  soliim  perceplos,  sed  eliam  eos  qui  percipi 
potuerunl  à  possessore  diligenli.  Quod  tamen 
inlelligendum  esl  de  fructibus  qui  supersunt, 
deduclis  expensis  l'actis  causa  fructuum  ,  ox- 
ceplis  fruciibus  illis  qui  aliàs  expensi  sunt  in 
uiililalem  Ecclesise,  ut  ait  D.  ïbomas  loco 
cilalo.  L'no  verbo  tenetur  rcslituere  omnes  fru- 
clns  qui  proveniuni  à  beneficio,  non  verô  illos 
qui  correspondent  ejusindustriae,  labori,elc.In 
quo  isle  dilfert  ab  eo  qui  consecutus  est  bene- 
licium ignorans  siinoniam  ab  alin  pro  se  fa- 
clam,  aul  contradicens,  aul  non  consenliens, 
nec  approbans  illam ,  sive  ante,  sive  posl  ade- 
ptioncm  beneiicii  :  bic  enim  tenetur  quidem 
resignare  beneficium  cura  fructibus  exlaniibus 
el  in  quibus  factus  est  ditior  :  non  autem  tene- 
tur rcslituere  fructus  consumptos ,  quia  bonà 
lide  possidet.  lia  D.  Tbomas  loco  citato.  Porrù 
liujusmodi  restilulio  fructuum  perceplorum 
ex  beneficio  simoniacè  oblenlo,  lieri  potest 
vel  Camerœ  Apostolicae,  ubi  jus  spoliorum 
vigel.  Slando  lamen  in  jure  communi  videntur 
illi  fructus  resliluendi  Ecclcsi»  beneliciali , 
cui  illala  luit  injuiia  iji  ejus  benelicio  simo- 
niacè collalo,  ul  docei  D.  Tbomas  loco  cilalo 
ad  4,  vel  paupcribus,  velalteri  Ecclesià;  indi- 
genii,  de  aucloritale  superioris.  Quidam  la- 
mcn volunt  auctorilalem  superioris  ad  boc 
minime  requiri,  quia  illorum  nullus  apparet 
legilimus  dominus.  Probabile  quibusdani  vi- 
delur  lios  fruclus  successori  in  benelicio  re- 
linqui  posse  ac  reslilui.  Clément,  de  elec.  et 
cap.  Ciim  vos,  de  Ollicio  ordinarii.  Alii  landciu 
dicunt  istuni  simoniacum  posse  tanquàm  de 
bonis  inccrlis ,  cum  Papa  composiiionem  la- 
cère. Medialores  (|uo(iue  el  cooperatores  si- 
monià; in  dcfeclum  beneliciarii  simoniaci , 
lenentur  ad  caiiidem  fructuum  reslilutionem , 
cùm  ipsi  buà  culpà  causam  damni  dederint, 
eàdcmque  excomniiinicatione  Papa;  réservai;» 
ligantur  ipso  fado  ex  exlravag.  Cùm  détesta- 
bile.  Ex  quibus  omnibus  palet  bas  Icges  pon- 
tilicias  de  resignaiione  beneiicii  et  reslituliwie 
fructuum  non  esse  pœnales  solÙ7n,seil  irri- 
tantes acliones,  el  inbabiles  constituenles 
personas  ad  ba;c  relinenda ,  et  liorum  ratio- 
nem  afi'ert  D.  Tbomas  arl.  G,  tum  in  corp, 
tum  ad.  5. 
Dispulant  anciores  an  ista  simoiua,  uoi» 
13 


m 


EXPOSITIO 


4(j0 


solùni  ipso  facto  prîvel  personam  bmclicio 
per  cam  acqnisilo,  sed  eli;im  aliis  atilca  jam 
rite  et  légitimé  ol)leinis?  Respondeni  comniu- 
nilcr  nogativo,  seil  solùrn  per  senteniiani  ju- 
fllcis  pnsse  illis  ennimquc  i'riiclibus  in  pœnam 
etodiiim  dolicli  privari.  Nec  vaeare  persuper- 
venienieni  simoniam  ipso  laclo  ,  iii  ullo  jure 
expviiniliir.  Kxcipilur  taincn  simonia  coiili- 
denlialiB,  in  iiuà  propler  inotiim  B.  Pii  V, 
sinioniacus  oiiinil)ns  beneliciis  aniea  oblenlis 
ipso  laclo  privalnr.  Item  excipilur  simonia 
commissa  in  eicclione  summi  ponliliiis,  ut 
sialuil  l'oncil.  Laleran.  sub  Julio  II,  sess.  2. 
Ta4i<lem  in  simonia  per  quam  examinatores 
fuiurorum  parocliorura  aliquid  ab  eis  reci- 
pinni,  sivc  anle,  sive  posl  examen,  ut  siaiiiil 
Tridenl.  sess.  2i,cap.  18  de  Reformai.  Et 
dnccni  Navarr.  eonsil.  52  de  Simon.,  el  l.es- 
sins  lib.  2,  cap.  55,  dub.  26,  qui  lamen  ad- 
dit  in  bis  omnibus  Yideri  usu  receptum ,  ut 
«on  teneaturquis  sua  benclicia  dimitlcre  anle 
senlenliam  judicis.  In  islis  tribus  casibiis 
inducilur  privatio  omnium  quae  quis  possidet 
bcneticiornui ,  el  eliam  inbabiliias  ad  Intura 
recipienda  ipso  l'acto  anle  judicis  sentenliani. 

An  aulem  eadem  inbabiliias  ad  fuUira  be- 
npliria  oblinenda  incurralur  extra  islos  Ires 
rasiis  in  aliis  simoniis  benelicialibns,  negant 
niorquc  iNavarrus  et  alii ,  quia  in  jure  nibil  de 
bnc  inbaliililale  exprimitur.  Allirmant  verô 
Bonacina,  Filiucius,  Ugoliniis,  Lope/, ,  Grc 
gorius  Tolosaiins,  el  alii,  idquc  probant  ex 
extravag.  Ciirn  cleicstabile:  el  ex  caus.  1,  ii.  1, 
iibi  plurcs  caiioiies  déclarant  simoniam  iiidu- 
cere  in  subjerto  ipso  facto  incapacilaiem  ad 
bénéficia.  Sublato  lamen  per  absolulionem 
illo  incapacilatis  obice,  lune  débile  absolutus 
récupérai  ad  bcnelicia  oblinenda  babilitalem. 
lloce  aulem  dispensatio  et  absoluiio  pcrlinet 
ad  solum  ponliliceni ,  eliamsi  deliclum  fuorit 
occultum.  l'iures  docent ,  quôd  exceplis  be- 
neficiis,  aliae  res  spiriluales  simoniacè  acccplœ 
non  sunt  obnoxiae  reslilulioni  eliam  jure  ec- 
clesiaslico  anle  judicis  condemnalionem,  quia 
non  poU'st  alTori  i  tcxlus  in  quo  liœc  pœna  de 
facto  imponaUir  exceplis  beneficiis  et  eorum 
fruclibus  ,  ul  jani  oslendimus. 

Quod  si  diras  conlractus  cl  pactiones  simo- 
niacas  esse  irritas,  nulliusque  valoris,  ul  ba- 
belur  cap.  Fiïi.  de  paclis.  Kl  cap.  Maithœits, 
el  cap.  Consiitc-re  de  simonia.  El  cap.  Prwierca 
de  transactionibus.  Ergo  qui  rem  spirilualem 
simoniacè  accipii,  non  acquiril  ejus  domi- 
niuni ,  nec  proinde  illam  relinere  polesl.  — 


Resp.  Lessius  diib.  50 ,  inde  tantùm  sequi 
rem  spirilualem,  quse  restitui  polest,  esse 
restitueudam ,  si  repelaïur,  cl  pretium  pro 
eà  dalum  reslitualur  :  non  autom  aliero  non 
repelenle,  aul  nolenle  prelium  reddere.  Quam- 
vis  cnim  pactum  sii  irrilum  ,  non  lamen  obli- 
gat  ad  mutuam  resiituiioneni  cum  damno 
partis,  nisi  superior  in  pœnam  ad  hoc  cogal. 
Vel ,  ul  alii  volunl,  iu  bis  juribiis  irrilauir 
solùm  contraclus  et  paclio  de  fiiluro,  quia 
nullus  obligari  polest  ad  turpem  acium  el 
pcccalum  :  non  verô  post  ejus  cxecuiionem 
jam  l'actam ,  et  rerum  Iradilionem  ,  qune 
polesl  habere  sunni  efTeetirm  usqiiequô  à  su-' 
periore  rescindatur,  etianisi  lllicilè  fiai ,  ut  de 
meretrice  jam  diximus. 

§  5.  De  tcrlii'i  pœnà,  nempe  rcslilitlione  prelii 
simoniacè    accepti. 

Atlenio  solo  jure  posilivo  ecclesiaslico , 
nulla  exslat  lex  expresse  obligans  ad  restiluen- 
(Uim  prelium  simoniacè  acceplum,  nisi  in 
odium  delicli,  in  bis  trihus  casibus,  seilicet 
pro  ordine,  benelicio,  el  ingressu  religionis. 
Primo  igilur  prelium  acceplum  pro  collalione 
ordinum  vel  aliorum  sacramentorum  aul  sa- 
cramentaliiim  est  resiilnendum  ;  ileni  slipen- 
dliiiu  si  nolabiliier  excédai  id  quod  pro  sus- 
lenlaiione  exigi  poleral,  sallem  quoad  illuin 
excessum.  Vcrimi ,  ul  notai  Lessius,  hoc  jure 
divino  poliùs  quàm  ecclesiaslico  est  resliluen- 
dum.  Imô  jus  ecclesiaslicuiu  nibil  invenilur 
cà  de  rc  disposuisse.  Quare  aliendendo  ad 
illud  jus  praecisè,  videturquôd  in  li.ic  simonia, 
sicul  et  in  aliisab  Ecclesiâ  Inlroduclis,  superior 
qnidem  in  odium  delicli  possit  praecipere  re- 
stitutionem  prelii  simoniaci,  el  lune  in  con- 
scienlià,  qui  accepil  restitnere  lenebllur;  non 
lamen  anle  condemnalionem  ,  cùm  nullum 
exlet  jus  banc  inducens  obligalionem.  Se- 
cundo ubi  prelium  acceplum  fuit  pro  ingressu 
religionis  est  resliluendum  ,  ex  cap.  Vcniens  19, 
de  simonia.  Pulant  nihilominùs  Bonacina , 
Lessius,  cl  alii,  ex  vi  prœcisè  juris  ecclesia- 
slici  banc  obligalionem  resiiluendi  non  in- 
curri ,  nisi  posl  condeimiaiionem  judicis. 
Tertio  ubi  prelium  acceplum  fnii  pro  colla- 
lione beneficii,  aliove  aclu  ad  bunc  finem 
ordinato,  ul  sunt  eicclio,  prœsentalio ,  con- 
lirmalio,  elc»t  facienda  csl  restilulio,  idque 
slaluitur  cap.  Dclioc,  lit.  de  simonia  in  quo 
dicilur  esse  resliluendum  Ecclesise  cui  fada 
csl  injuria  :  i  Quia  acceplum  illud  sine  gravi 
«  salulis  SHse  periculo  relinere  non  possunt.  » 


461  TERTIl 

Proiiuleque  slalim  in  consclentiâ,  eliam  aiile 
judiciâ  condeninalionem  esl  restituenduni,  cùni 
eonslel  id  quod  non  est  rcsliluendum  anle 
judicis  senlenliam,  posse  intcrea  absque  sa- 
liiiis  periculo  retineri.  Unde  sicnt  jus,  reci- 
pienteni  laie  prelium ,  rcddit  incapaccni  roti- 
iiendi ,  sic  à  dante  removet  (aeulialeni  lepe- 
tendi  illud ,  el  utrnniqnc  in  pœnain  delicll 
illo  privai ,  applicando  Ecclesiœ  quœ  fuit  lœsa 
in  suo  benelicio  irreverenter  traclalo,  nisi 
forlè  oblineatur  compositio  à  sacra  pœnitentia- 
rià  dùm  crinicn  est  occulluni,  aut  al)  Aposto- 
licà  Datarià  si  crimen  sit  publicum ,  aut  nisi 
consuetudine  sit  receptuni,  ul  detur  paupeii- 
bus.  Ratio  hujus  esl,  quia  emens  bcnelîcium 
non  dat  pretiuin  sub  condilione  Iransferondi 
doniinium  pretii  in  eum  qui  vendit,  sed  in 
eum  ad  quem  de  jure  pertinet  ex  Ecciesiie 
slaluto;  Ecclesia  siquidcm  acceptai  in  hâc 
parle  venditionem  illam  et  eniplionem;  sou  ut 
meliùs  dicam,  non  irritai  vim  contraclils, 
qui  ex  naturà  suà  translert  dominium  pretii 
in  vendenlein  rem  spiritualem ,  sed  eùm  res 
spirilualis  sit  Dei  et  Ecclesise,  vult  quôd  pre- 
tium  in  Cbristi  aut  Ecclesise  cédai  utililatem , 
eique  restitualur  ;  sicqiie  ex  vi  talis  coutractùs 
addilà  lege  ecclesiaslicâ ,  pretium  transfertur 
in  dominium  Ecclesiai  Isesœ.  Per  accidens 
tanicn  hîec  reslilutio  lleri  potesl  pauperibiis, 
de  consensu  siiperîoris ,  in  casu  quo  capilu- 
lum  vel  collegiuni  vendiderit  beneticiuni ,  ut 
docent  D.  Thomas  2-2,  q.  100,  an.  6,  ad  i; 
et  qn.  62,  art.  5,  ad  2.  Cajetanus  qu.  32, 
art.  7,  ad  2.  Item  Victoria,  Covarruvias , 
Aragon.  Turrecrem.  D.  Anton.  Sylvester , 
Arauxô ,  Terres ,  et  alii. 

DirAcultas  est  an  jure  divino,  qui  prelium 
Simoniacè  accepit  resliiuere  teneatur,  et  in- 
primis  certum  est,  quôd  qui  pretiUm  accepit, 
sed  rem  spiritualem  non  tradidit,  jure  naturali 
tenelur  illud  restituere,  non  quidem  Ecclesite 
vél  pauperlbus,  sed  eidem  à  quo  accepit ,  re- 
âcindendo  conlractum.  Ilic  Cnim  videtur  liabere 
jus  naturnie  repelendi,  quia  non  dédit  nisi  sub 
conditione,  qux  non  est  adimplela,  et  ob  cau- 
àam  quoc  minime  secula  est ,  sicquc  potcst 
8uum  prelium  repetere ,  et  aller  eidem  rcsti- 
toere  tenelur,  quo  tamen  posiea  possel  à  judice 
in  pœnam  delicti  privari.  lia  ISavarrus,  Cajeta- 
nus in  Summâ  verb.  Simoiiia,  et  alii.  Ccriiim 
esl  insuper  esse  obligalionem  naturalem  resii- 
tuendi  pretium  in  simonià,  quando  eum  irrc- 
ligiosilale  conjuncta  est  injustilia,  ut  si  quis 
accepil  pretium  pro  re  spiriuiali,  quara  ex 


PR^GEPTl.  itii 

jusiitiâ  gratis  cônlél-rc  aut  ministrnreteuebaïur» 
Ilinc  parochus  cui  .-issignala  est  congnia  sus* 
tentatio ,  tenelur  ad  reslitutioncm ,  si  pro 
sacramentorum  adniinistratione  merccdem 
contra  Ecclesiaï  consueludinem  exigat.  Idenl 
dicendum  de  eo  qui  exigit  pro  stipendio  sus- 
lenlalionis,  labore  cl  niinislralione  spiritua- 
liuin  aliquid  excedens  contra  stalutum,  taxatn 
el  consueludinem  approbalara  :  tenelur  enim 
jure  naturali  et  divino  ad  resliluendum  hujus- 
modi  excessum. 

Difficultas  esl  an  in  omni  ver.i  et  proprià 
simonià,  lalis  ratio  injusliiiœ  reperialur  eum 
irreligiositaie  connexa,  sicque  quando  res  spiri- 
lualis fuit  tradila,  et  pretium  solutum,  univer- 
saliter  qui  illud  accepit ,  in  conscienlià  jure 
divino  restituere  teneatur  statim  tanquàm  rem 
non,  suam  sed  alienam.  Videtur  quod  qui  rem 
spiritualem  sinioniacè  émit  et  dat  prelium,  si 
spectemus  jiisnalurale  et  divinuin,  non  peccet 
conira  jusiitiam  conimutativam  ,  nrc  contra 
Deum,  quia  Deus  vcllet  res  spirilualos  ipsi  do- 
nari  gratis,  et  non  eum  onerc  pretii;  unde 
facit  isle  conira  religionem  irrogandn  injuriant 
rébus  s.icris ,  et  est  simoniacus;  non  tamen 
conira  Justitinm  erga  Deum.  Nec  etiam  contra 
vendenlem  ,  quia  vellet  ab  eodeni  spiritualia 
accipere  gratis,  sicut  Doniinus  ordinavit  dari  ; 
sed  quia  iste  non  vult  dare  sine  pretio,  invo- 
luntariè  mixte  conseniii  in  emptioncm,  sicque 
non  célébrât  absolulè  talem  contraclum  ,  qui 
est  nullus  ,  sed  alium  dunlaxat,  scilicet  dona- 
tionis,  qui  eslvalidus,  quamvis  bic  et  nunc 
illicilus  el  simoniacus  sit ,  quia  a  vendenle 
ponilur  obex  et  pactum  pretii,  cui  isle  illicite 
consentit,  et  sic  cooperatur  ad  irreligiosilatem, 
non  vert»  ad  injustitiani.  Unde  potior  est  dil- 
ficultas  de  vendenle  res  sacras,  utrùm  peccel 
contra  jusiitiam  commulativam,  proindeque 
jure  naturali  et  divino  teneatur  restituere 
pretium  acceptum. 

Prima  sentenlia  est  negativa.  lia  Navarrus 
cap.  23,  nuni.  103  et  lOi,  ubi  dicit  e^m'  esse 
comniunem  canonistarum  el  llieologorum. 
Kamdem  docent  Covarr.  ad  Reg.  Peccatuni,  p.  2, 
fi  8,  ubi  dicil  esse  communcin.  Ilem  Sylvester 
V.  Simon,  q.  20.  P.  à  Nitvar.  lib.  2,  cap.  2,  nuni. 
iOO.  Victoria  el  Cajetanus  in  utràque  Sumnià. 

Hanc  limitât  Lessius  dub.  28,  el  dicit  esse 
verani  in  casu  quo  quis  in  alterius  gratiara 
(irivetse  aliquà  re  spirituali,  et  pro  incommodo 
quod  lotitur  compensationem  leniporalem 
cxigat.  Iste,  inquit,  jure  divino  non  tenelur  ad 
restitutionem  :  boc  enim  damnum  temporale 


est  pcr  se  preiio  xslimabile.  Imô  eliamsi  in- 
commodiim  fuerit  spiriluale ,  non  facio  illi 
injui'iani  exigendo  conipensaiionem  tenipora- 
leni,  quia  nenio  in  nie  liabet  jus  ut  suà  causa 
tenearilia  damna  gratis subire  ;  v.  g.,  me  pri- 
vare  reliquiis  vel  coronà  benediclà,  nec  similia 
recuperare  posscm  :  eslo  quôd  agalur  contra 
reverentiam  rébus  sacris  debilam,  dùm  pretio 
huniano  sestiniantur.  Idem  etiam  sentit  de  con- 
ferenlc  aliquo  preiio  aliquid  spiriluale ,  quod 
annexum  habet  comniodum  temporale,  ut  si 
quis  canonicatum  vel  episcopalum  venderrt, 
jure  divino  non  tenerelur  ad  illius  prelii  resli- 
tutionem,  quia  peccal  quideni  contra  religio- 
nem ,  sed  non  contra  justitiani.  Secunda 
sententia  est  allirmativa  ,  quam  tenent  Solus 
lib.  9  de  Jusl.  q.  8.  Henricus  quodiib.  6,  q.  20. 
Médina  c.  de  Kest.  q.  2.  Barthol.  Médina  lib.  2 
Summa;  cap.  14,  §  21.  Adrianus  quodiib.  0, 
art.  5,  et  alii  quos  cilat  et  sequilur  Terres  2-2, 
q.  100,  art.  0 ,  et  videtur  esse  sententia  D. 
Thoraae  2-2,  q.  100,  art.  C,  in  corp.  ubi  exem- 
ple ac  raiione  id  probat,  et  ibidem  ad  1  et  ad  5. 

Dico,  vendenleni  res  spirituales  cl  sacras 
pro  preiio  temporali,  universaliler  videri  pec- 
care  non  solùm  contra  religionem ,  sed  etiam 
contra  justitiam,  ideôque  leneri  jure  naiurali 
et  divino  ad  resliluendum  pretium. 

Probatur  conclus.:  Raiione  D.Tbomae  nullus 
polest  licite  relinere  id  quod  contra  volunlatem 
domini  acquisivit,  puta  si  aliquis  dispensalor 
de  rébus  domini  sui  daret  alicui  contra  volun- 
latem et  ordinationem  domini  sui,  ac  venderct 
pro  eâ  accipiens  pretium ,  non  posseï  illud 
relinere.  Dominus  autem,  cujus  Ecclesiaruin 
prxiati  sunt  dispensatores  et  ministri,  ordina- 
vit  ut  spirilualia  gratis  darenlur,  secundùm 
illud  Maltb.  10  :  Gratis  accepislis,  gratis  date. 
Ergo,  etc.  Nec  valet  dicere,  dominum  non  esse 
invilum  quoad  substantiam  alienationis ,  sed 
solùm  quoad  modum  exigendi  pretium.  Id  enim 
convincit  oplimè  nostrum  intentum,  quia  lune 
lit  istuni  œconomum  vendere  rem  non  suam, 
sed  sui  domini  in  boc  inviti  ;  sicque  non  posse 
illud  sibi  relinere  contra  ejus  voluntalem  et 
expressam  prohibitionem  :  siquidem  ut  ven- 
ditio  rei  sit  valida ,  débet  esse  propria  res 
vendenlis,  aut  si  sit  aliéna ,  débet  lieri  de  vo- 
lunlate  ejus  domini,  et  ad  ipsum  débet  perti- 
nere  ejus  pretium,  nisi  gratuilà  liberalitale 
velit  œcononio  donare.  Ergo  in  noslro  casu 
dispensalor  spiritualium  ea  vendens,  non  po- 
lest s;bi  appropriare  pretium.  Quo  enim  tilulo 
illud  relinebit?  nullo  sanè,  cura  non  sil  earum 


OSlTiO  464 

dominus,  et  à  vero  domino  id  sil  illi  expresse 
proliibitum.  Explicalur  et  confirmalur  hujus- 
modi  ratio.  Si  dominus  praeciperet  dispensatori 
suo  ac  œconomo,  ut  si  quando  velit  frumen- 
tum  suum  alienare,  nonnisi  gratis  et  liberaliter 
distribuai  pauperibus  in  eleemosynam ,  et  ex- 
presse illi  proliibcrel  venditionem,  iste  verô 
prelium  ab  accipientibus  exigeret,  procul  du- 
bio,  si  postea  dominus  id  non  ralilicaret,  nec 
ipsi  taie  prelium  donaret,  sed  reprobaret,  et 
taleprelium  tanquàmsibi  injuriosum  damnaret, 
non  possel  oeconomus  iste  illud  sibi  relinere, 
sed  tenerelur  vel  restituere  pauperibus ,  vel 
ipsi  domino  tribuere,  quia  volunlas  pauperura 
ementium  ad  redimendam  vexationem  suam 
fuit  mixta  ex  involuntario.  Sicque  islud  pre- 
lium injuste  accepit  œconomus,  nec  sibi  reli- 
nere potest  ;  benè  tamen  pauperes juste possunl 
relinere  frumentum ,  quia  in  boc  volunlas 
domini  impletur.  Eadem  autem  ratio  videtur 
mililare  de  vendente  et  emenle  res  sacras  in 
noslro  easu.  Ergo,  etc.  (1). 

Objicies  primo  :  Simonia  est  ejusdem  ratio- 
nis  in  vendente  et  in  emenle  ;  contraclus  enim 
non  débet  claudicare,  sed  ulriusque  contra- 

(1)  Qui  simoniacè  pretium  accepit  non  lene- 
luv  jure  naturali  ad  resliluendum  in  bis  casibus  : 
1°  quando  conl'erens  pretium  islud  babuit  in- 
teniionem  donandi  quovis  modo  possel,  etiam 
gratis;  tune  enim  nulla  commiltilur  injuslitia, 
ciuu  donalor  omne  dominium  abjecerit  in  sua 
bona  in  favorem  alterius;  2°  quando  poterat 
aliunde  consequi  prelium,  tilulo  legilimo,  ut, 
V.  g.,  titulo  siipendii  ab  Ecclesià  determinati, 
modo  tamen  niulaverit  suam  intenlionem  si- 
moniacam  ;  mulatâ  illà  inientione  pravà,  jam 
pretium  possidetur,  non  ut  pretium  rei  sacrse, 
et  qui  illud  solvit  non  potest  esse  rationabililer 
inviius  huic  detentioni ,  ut  per  se  palet  ; 
3°  quando  in  commulatione  fuit  aliquid  tem- 
porale rei  sacrae  annexum  et  aîquivalens  pretio 
solulo,  modo  tamen  illa  commulatio  non  irri- 
telur  ab  Ecclesià.  Inter  ea  qu»  esse  possunl 
objeclum  contraclus  simoniaci,  alla  pendent 
ab  ordinatione  Ecclesiae,  adeô  ut  ne  valide 
quidem  iransferri  possiut  contra  illius  volun- 
latem :  hujusmodi  sunt  bénéficia  ecclesiastiea  ; 
alia  autem  non  ita  pendent  à  voluntale  Eccle- 
siae, sed  babent  independenter  ab  eâ  valorem 
pretio  sestimabilem ,  ut  sunt  res  temporales 
antecedenter  annexoe  rei  sacra;  :  exenipli  causa, 
oleum  sacrum,  cbrisma ,  cruces,  imagines, 
coron.-e  benedictae,  etc.  In  priori  casu,  suppo- 
nendo  quod  jus  canonicum  non  solùm  prohi- 
beai,  sed  insuper  irritet  contraelum,  stipulatio 
prelii  laeditsimul  religionem  in  quantum  simo- 
niaca,  et  justitiam  in  quantum  lit  virtute  con- 
ventionis  nulloe  ;  non  polest  proinde  relineri 
ullo  tilulo;  in  posteriori  casu  convenlio  inli- 
ciiur  labe  simonia;,  sallcm  jure  ecclesiaslico, 
quaiulo  fuit  probibila  ad  reverentiam  rei  sacrse 
conciliandam  sensu  supra  e.xposito,  sed  valet 


4()o 


TliRTIl  PU 


lientis  débet  essti  sequalis  conditio.  Âtqui  Q 
emens  sinioniacè  rem  spirilualom  non  peccat 
contra  jusliliam,  ncc  tenetur  ad  ejus  reslilii- 
tiuneni  jure  nalurali  cl  divine,  prout  jam  insi- 
nuaviniMs;  ergo  neque  eam  vendens  tenetur 
jure  nalurali  prciium  resliluere.  Adde  quod 
sa;pè  c'oiiliiigit  enienlcni  aliuni  iiiviiarc  cl 
inducere  ad  vendendam  sibi  rem  spirituaiem 
el  pro  eà  volunlarié  prelium  offerre.  Tandem 
ve!  iste  conlraclus  onerosus  est  validus ,  vel 
nullus  jure  divine.  Si  primum  dicatur,  ven- 
dens potcst  rctinere  prelium.  Si  vero  secundum 
dicatur,  neque  etiam  emens  potcst  sibi  relinere 
rem  spirituaiem. 

Kespond.  D.  Thomas  liic  art.  6,  in  corp., 
quod  quicumque  muneris  inlerventu  spiri- 
lualia  quaecumque  consequitur  ea  rctinere 
non  polesl ,  quia  coiil'erens  ea  dat  contra  do- 
mini  voiunlatcm,  sicque  simoniaci  tam  venden- 
lesquàm  emenles  lenenluradrestilutioncm.El 
ad  primum  ait  dicendum  quod  ad  hoc  ut  aliquis 
privetiir  eo  quod  acccpil,  non  solùm  eslpœna 
peccati,  sed  etiam  quandoque  est  eft'eclus  ac- 
quisitionis  injustse  :  puta  cùm  aliquis  émit  rem 
aliquam  ab  eo  qui  vendere  non  polesl.  Et  2-2, 
q.  32,  art.  7,  in  corp.,  ail  ;  Alio  modo  est  a!i- 
quid  illicite  acquisilum ,  quia  quidcm  ille  qui 
acquisivit  relinere  non  polesl,  nec  tamen  de- 
belur  ei  à  quo  acquisivit  ;  quia  scilicet  contra 
jusliliam  accepil,  et  aller  contra  jusliliam  dé- 
dit, sicul  coDtinglt  in  simonià  ,  in  quà  dans  et 
accipiens  contra  jusliliam  divin*  iegis  agii. 
L'nde  non  débet  fieri  reslilutio  ei  qui  dédit, 
sed  débet  in  eleeraosynas  erogari.  El  eadem 
ratio  est  in  siniilibus,  in  quibus  scilicet  datio  et 
acceptio  sunt  contra  legem.  Hacteniis  D.  Tho- 
mas. Iiaque  lex  divina  Christi  Domini  ore  pro- 
mulgata  irritai  tam  emplionem  quàni  venditio- 
nem  rerum  spiritualitmi,  cùm  prseceperit  dari 

sub  respectu  juslitiae ,  quia  dominiura  hujus 
rei  lemporalis  erat  penès  contrahenlem  inde- 
pendenler  ab  Ecclesià  et  illud  libéré  iransmisii 
in  commutationem  rei  alterius  acceptae  simili- 
ter  lemporalis  el  valoris  œquivalenlis. 

Dix!  jure  naturati  ;  Ecclesià  enim  posset  in 
his  et  aliis  casibus,  obligare  eum  qui  prelium 
sinioniacè  accepil,  ad  illud  expendendum  in 
pies  usus,  ut  sic  reparetur  scandalum  el  reus 
pœuam  sui  peccati  lual;  illa  Ecclesise  ordinalio 
obligaret  non  tilule  justilise,  sed  titule  vel  re- 
ligienis,  vel  ebedienlia;.  Nullam  legem  canoni- 
cam  eâ  de  re  novimus  prœier  casum  simeniœ 
in  erdine,  bénéficie  et  ingressu  religionis  de 
quo  in  Mayoli  texlu  agilur;  quoad  alios  casus 
ad  deierminandum  uirùm  et  cui  lieri  debeat 
reslilutio,  recurratur  ad  tractalum  de  con- 
Iractibus  ubi  de  solutione  indebiti  el  de  conven- 
tionibus  sté  condilione  turpi. 


ECl-l'll.  il]6 

gratis,  sicul  gratis  ab  eo  accipiunlur,  pcr  bec 
ostendens  esse  contra  earura  naturam  et  ra- 
tioncm,  quod  vénales  habeantur  :  sicque  nou 
solùm  vendens  tenetur  resiiluere  prelium,  sed 
etiam  emens  débet  resiiluere  rem  spirituaiem, 
quia  uterque  facil  contra  veri  domini  voiun- 
latcm el  ordinationem,  et  injuriant  Ecclesiœ 
irrogal,  hedens  eam  in  disposiliene  injusià  sui 
benelicii.  item  quia  gratia,  si  non  gratis  dalur 
vel  recipitur,  gratia  non  est,  ut  probe  annota- 
vil  Lee  Papa  I,  q.  1,  cap.  Gratia.  Sic  etiam  Si- 
mon spirituale  donum  Uei  eraere  volens,  cen- 
tra Spiritùs  sancli  graliani,  atque  adeô  contra 
jus  divinum  peecavil.  Nec  minorem  injuriam 
iitlerl  Deo  qui  émit  quàm  qui  vendit.  Nani  vult 
Deus  gratiam  suam  sibi  soli  deberi;  qui  autem 
émit,   proliletur   se  non  à  Deo  ipso  lanquàiii 
donuni,    sed  à   vendilore    lanquàni   mercem 
accipere  :  unde  utrunique  el  emere  et  vendere 
est   contra   jusliliam  Dei,  seu   contra  Denm. 
Ueus  non  dédit  facullalem   ministris  suis 
vendendi  spiritualia,  nec  aliis  habililatem  ea 
recipiendi  per  emplionem  :  ila  qiiôd  isie  mo- 
dus  alienandi  ila  graviter  ei  displiceat,  ut  circa 
res  sacras  appositus ,  annullet  omnes  conlra- 
clus enerosos  solùmque  gratuitas  donationes 
et   recepliones   volueril   esse   validas.    Et  si 
quando  administrationes  simoniacœ  sinl  vali- 
dae,  id  non  liabeni  in  vi  et  ex  nieritis  contra- 
ctûs  encrosi;  sed  aliundc,  ut  ail  D.  Tliomas 
hic  ad  1,  dicensquôd  ille  ((ui  sinioniacè  recipit 
sacrum  erdinem,  recipit  quidem  cliaractereni 
ordinis  propter  eflîcaciam  sacramenti  ;  non  la- 
nien  recipit  gratiam  neque  ordinis  exccutio- 
nem,  eô  quôd  quasi  furiivè  suscejiit  cliaracte- 
reni contra  principalis  Domini  voluntalem.  Id 
ergo  provenii  ab  institutione  Christi  vel  Ec- 
clesia^,  cui  in  liàc  parte  suam  concessii  polesta- 
tem  00  boniim  commune,  el  ne  familia  cliri- 
stiana  remédie  esset  orbata.  Admittendnm  esi 
summum  pontificem  prœmissà  resignaiione  spî- 
riiualiuni  el  restitutione  temporalium  ,  posse 
hos  simoniaces  ahsolvere  el  ciini  eis  dispensa- 
ro,  in  vi  alterius  collalionis  graluila;  ac  iegili- 
niae.  Neque  enim  exempluiu  allatum  de  fru- 
nicnto  pauperibus  vendilo  est  omnino  simile; 
ideo  enim  possunt  illud  relinere  eliam  vendi- 
tum  pretio,  quia  est  vénale  et  commutabiie; 
secùs  vero  res  spiriiuales.  Item  quia  dominus 
frumcnli  ralum  liabet  et  approbal  quod  illud 
servent  :  secùs  vero  dominus  rerum  spiritua- 
lium  ;  positive  enim  resistit  huic  emptioni,  et 
non  vult  quod  emens  earum  acquirat  domi- 
niimi,  sicul  nec  quôd  prelii  dorainium  in  ven- 


467 


EXPOSITIO 


46g 


deniem  transferalur.  Et  juxia  hune  loquendi 
Bioduni  coiicedendiim  est  lolum  argumeiUuni 
ab  adversariis  proposituni. 

Juxla  verô  alium  moduiii  supra  insinualum, 
neganda  est  consequentia  et  paritas  do  émeute 
et  vendente.  Veiideus  euim  rem  spiritualem 
lacit  alteri  injuriam,  quatenùs  exigit  ab  co  pre- 
tium  pro  collatione  rei  quam,  domino  jubenle, 
debebat  illi  conferro  graii-,  sicque  emcns  non 
facit  injustitiani,  sedillam  paiilur.  Nulltis  enim 
«mens  prîesumitur  in  nostro  casu  omninô 
spontè  ac  sirapliciter  volunlariè  velle  tribuerc 
pretium,  sed  solîun  dat  quatenùs  alius  rem 
spiritualem  non  vult  conferro  gratis,  proiit 
tenetur  :  sicque  est  (aniùni  in  eo  volunlarium 
mixtum,  extortum  per  injuriam.  Ideô  enim 
•Tult  dare,  quia  exigilur;  in  illà  autem  exactione 
est  injuria.  Sicut  cùni  quis  exigit  aliqnid  pro 
€0  quod  gratis  facere  tenebalur,  ac  proinde 
non  ila  transfert  dominiuni,  (juin  possil  repe- 
terc  :  imô  altcr  spontè  tenebitur  restituere, 
propter  injuriam  quâ  exlorsil  :  ideôque  negari 
potest  transferri  dominiiim  pretii  in  venden- 
tem  ;  quia  cmens  non  intendit  donare,  sed  so- 
lùm  solvere  quatenùs  débet,  seu  quatenùs  al- 
ler juste  exigere  potest  :  non  enim  inlendit 
cedere  juri  suo  quod  baboi,  vel  alteri  dare  plus 
juris  quhm  habet. 

■  Idque  conlirmari  potest  quodammodo  exem- 
plo  illius  qui  petit  muluuni  ab  usurario,  et  of- 
fert auclarinm  supra  sorteni,  videns  quôd  mu- 
tuuni  non  possit  obtinere  gratis  :  isle  enim 
non  inlendit  translerre  dominium  pretii  usu- 
rarii  in  alium,  eiquc  plus  juris  tribuerc  quàm 
ei  debcatiir  :  ideôque  non  habet  tituluui  cur 
solvanlur  usurse,  et  ab  eo  relineantur,  sed  in 
conscientiâ  sunt  restituend*.  lia  in  nostro 
casu  dcest  jus  cl  tituhis  ad  pretium  roi  spiri- 
lualis  exigenduni  cl  retincndum  ;  et  sicut  quis 
ordinariè  non  obligalur  ad  muluandum  ,  sed 
supposito  quôd  velil  muluo  dare,  tenetur  illud 
■fdcere  gratis,  ila  non  tenetur  quis  à  se  abdi- 
eare  rem  spiritualem,  et  alteri  conl'erre,  sod 
supposito  quôd  conférât,  débet  ex  juslitià  illam 
■gratis  donare.  Non  enim  islacollaiio  débet  esse 
.minus  graluita  quàm  mutuaiio,  neque  res  spi- 
'ritualis  minus  invendibilis  qufim  usus  pecunifc 
.seorsim  sumplus.  Item  sicut  usurarius  tenetur 
restituere  illud  pretium  usrts  pecuniie  ;  non 
-verô  mutuatarius  summam  mutualam  quam 
consunicre  potest,  cùm  sil  verô  faclus  illius 
-'dominus,  sod  solùni  tequivalentom  tcmpnre 
■praîlixo  reddere  débet,  eisi  forte  pcceaverit 
-iiuluc«ndo  alium  ad  mutuanduni  sub  usuris, 


et  conventione  de  hoc  factâ  absque  juslA  neces- 
sitate  :  ila  vendens  rem  spiritualem  débet  pre- 
liiini  restituere  jure  naturali  et  divino,  non 
verô  emens  eodem  jure  se  abdicare  re  spiri- 
fuali  eniplâ,  otiamsi  peccaveril,  etc. 

Possent  tamen  auctores  supra  citaii  ab  hoc 
simili  se  facile  expedire  negando  paritalem 
cum  Solo  lib.  9  de  Jusi.  q.  8,  art.  1.  Usura 
enim  solùm  prohibetur  in  bonum  proximi, 
pula  ad  cavenduni  înjustitiam,  ne  pretium  pro 
eo  quod  non  est  vendibilo,  recipialur.  Quare 
usura  solùm  ex  parte  acciplenlis,  et  non  ex 
parte  danlis  est  injustitia.  In  simoniâ  verô  ex 
ulràque  parle  peccaïur,  contra  Religionem  et 
contra  Dci  juslitiani  ;  quippe  qui  non  tantùm 
dispensaioribus  suis  jussit  gratis  donare,  ve- 
rùni  etiam  cunctis  inhibuit  ne  aliter  quàm  gra- 
tis recipercnl,  ni  illâ  ratione  confitercnturse  à 
solo  Deo  suscipere.  Hœc  Sotus  :  quidquid  ta- 
men sit  de  hoc , 

Objicies  secundo  :  Si  jure  naturali  et  divino 
pretium  esset  resiituendum ,  ei  utique  esset 
restiluendum  .'i  quo  acceplum  fuit  :  alienum 
siquidem  resiituendum  est  ad  quem  pertlnet, 
donec  aliquA  lege  positiva  co  privelur  in  pœ- 
nam.  Alqui  lioc  est  falsum,  cùm  libéré  trans- 
tulcril  ejus  dominium  in  alium,  et  habueril 
volunlatem  à  se  abdicandi.  Ergo,  etc.  Resp. 
quôd  attento  solo  jure  naturali  et  divino,  pre- 
tium resiituendum  est  ei  h  quo  acceptum  fuit, 
ulpole  qui  non  omninô  elsimpliciter  volunla- 
riè illius  dominiuni  h  seabdicavil,  et  in  alium 
transtulit.  lia  Soins  lococitato,  Bannes  2-2,  q. 
32,  an.  7,  et  Torres  ubi  supra  ;  dignus  est  ta- 
men ut  lege  aliquâ  positivA  illius  pretii  recu- 
peralione  privelur  in  pœnam  et  odium  delicti. 
Quamvis  si  vendens  taie  pretium  traderet  Ec- 
clesiae  vel  pauperibus  abiindè  videretur  suae 
obligationi  satisfacero.  Idque  emens  ralionabi- 
lilcr  dcberet  velle  cl  approbare,  iu  salisfaclio- 
ncni  et  pœnilenljani  delicti  $ui. 

Objicies  tertio  :  Datum  ob  causam  relineri 
non  potest  causa  non  subseculâ.  L.  1  de  Con- 
diclo  ob  causam.  El  cap.  Si  neçesse  sil  de  Do- 
uai, intor  vir.  et  uxor.  ;  sed  ille  qui  dédit  rem 
spiritualem,  hiic  de  causa  dédit  ul  lierel  domi- 
nus peçunia:.  Ergo,  vel  res spiriiualis  retiiicri 
polegt ,  vol  pretium  non  est  resiituendum. 
Ucsp.  istud  argumenlum  solùm  probare  pri- 
niam  responsionem  prim;u  objection  is,  et  con- 
lirmaro  primum  dicendi  uiodum  ibi  reiatuiii. 
Quia  verô  militai  contra  sccundum,  dico  primo 
majorent  esse  veram,  quaiidu  causa  iiadilioin's 
erai  honesta  vel  justa  ;  secùs  verô  si  esset  in- 


469  TERTIl 

jusla  vcl  iiihonesla,  ut  constat  juribus  allatis; 
tune  enini  cjusniudi  condilio  rejicitur,  et  pro 
non  ailjeclà  reputatur.  Dico  sccunJô  venden- 
tcm  res  spiriiualcs  ac  tradenteni  halicie  inien- 
tioneiu  absolutani,  ut  constat  de  conterento  or- 
diiies  simoniacè  ;  aliàs  ista  collaiio  esset  in- 
valida quoad  substanliani  :  tradenteni  Tcro 
pietium  habere  solùm  intenlioneni  et  volun- 
tatcm  conditionalain,  scu  solvendi  ([uatenùs 
débet,  et  quatenùs  alius  juste  exigere  putcât  ; 
sicque  pretii  non  transfene  domiuiuni,  etc. 

Objicies  quarto  ;  Pecunia  accepta  per  sinio- 
niam  mentalem  non  est  restiluenda.  Ex  cap. 
ultimo  (le  Sinionià,  ubi  Gregonus  papa  IX  ex- 
presse déterminât  sin>oniacos  mentales  non 
tencri  ad  resignationeiu  spiritualium  et  tcnipo- 
raliiini  es  pravo  affeclu  acceptocuni,  sed  per 
solara  pœnitentiam  satisfacere  suo  Creaiori, 
Idemque  adstruit  D,  Thomas  hic  art.  6,  ad  G  ; 
ridiculum  auteni  esset  dicero  D.  Tboniani  loqui 
de  sinionià  pure  nientali,  in  quà  cxteriùs  nihil 
apparuii,  nihilque  datuni  aut  acceptum  fuit; 
quia  in  toto  isto  articulo  D,  Thomas  disputât 
an  aliquis  juste  privetur  eo  quod  simoniacè  ac- 
quislvit.  Ergo  nequc  ex  sinionià  reali  oritur 
obligatio  restituendi  pretium  :  probatur  con- 
seq.  :  sunt  enini  ejusdeni  speciei,  et  utraqiie 
secundùm  jus  divinuni  est  verè  simonia  inju- 
riosa  Deo,  illicita  datio  et  acceptio  lit  in  illis. 
Noniine  enira  simonise  montalis  non  intelligi- 
mus  illani,  quae  in  solo  allectu  et  intentione 
prœcisè  consistit  absque  ullo  actu  exteriori, 
seu  quam'quis  comuiitlere  intendit,  absque  ullo 
externo  opère  eu  mente  prœstilo,  sed  illarn 
quà  quis  latente  intentione  pecuniam  accipit 
in  pretium,  aut  ex  aliquibus  signis  probabi- 
liter  putat  illani  sibi  ab  alio  dari  etiara  lan- 
quàm  pretium,  nihil  exteriùs  de  hoc  ambo 
expresse dicentes,cxplicantes,  aut  paciscentes. 

lluic  difficili  argumento  duplex  solet  adhi- 
beri  responsio,  juxia  duplicem  auctorum  sen- 
tentiam.  Prima  enim  concedit  anteccdens,  et 
negat  conscq.,  quia  in  bac  siiuonià  mentali, 
deesl  pactuni  et  promissio  pretii ,  proindeque 
et  vera  ratio  eraptionis  et  venditionis,  quœ  in- 
venitur  in  sinionià  reali.  lia  Cajet.  in  utràque 
Sumraà;Navarr.  cap.  25,  nuni.  103,  ubiuiultis 
probat  argumenlis.  Item  P.  à  Navarrà  lib.  2  de 
Rest.  cap.  2,  num.  373;  S)lvesler  v.  Simonia; 
Covarr.  adRegul.  Peccatt(m;yt.i,  §  8,  Victoria 
p.  2,  rclect.  de  Sim.  ;  Arauxo  p.  2,  disp.  14, 
art.  6,  et  dub.  3,  num.  17,  ubi  citât  Vasquem, 
Malderum  et  alios. 

Secunda  sententia  negat  antecedens.  lia  So- 


PRJICEPTI.  *''ô 

tus,  lib.  9  de  Just.  q.  8,  art.l,  in  fine;Henricu8 
quodlib.  G,  q.  2G;  Adrianus  quodlib.  9,  art.  3; 
Joannes,  et  Bartholom.  .Médina, Torres  q.  100, 
art.  0,  disp.  G,  conclus.  2,  et  alii  doccntes  si- 
moiuani mentalem  cum  hàcpravà  intentione  la- 
lente  opère  completam,  ex  utràque  parte  per- 
l'ectam  cum  tradiiione  rei  spiritualis,  etsolu- 
tione  pretii,  non  inducere  quideni  jure  posilivo 
obligationeni  restituendi  aliasque  po^nàs  ab  Ect 
clcsià  inllictas,  quia  deestconvenlio,  nec  exle- 
riiis  apparat  emplio  et  vendilio  coinpleta ;  bcnq 
tanien  jure  divino,  naiurali  et  in  conscienljà 
coram  Deo.  Tum  quia ,  ut  bené  ratiocinalnr 
Soins,  si  ex  sinionià  reali  orialur  in  conscieii- 
tià  obligatio  resiiiucndi  ex  nalurà  rei,  oportçl 
ut  sequatur  ex  vi  actionis  secundùm  se  et  ex 
injustiiià  in  eà  inventa.  Sedeadcm  est  aclio  et 
iiijustilia  in  opère  subsecuto  ex  sinionià  men- 
tali, solùmque  dilTerunt  in  modo  ;  quia  in  reali 
intervenu  pactum ,  secùs  in  menlali  ;  «luod 
p^irùm  relerlad  restitulionem,  siiniquilas  jure 
naiurali  est  eadem  coram  Deo.  Ergo,  etc.  Tuni 
quia  omnis  acceptio  exterior  de  se  injuria  et 
proeedens  ex  intentione  injuslà  obligaïad  re- 
blituiionem.  Aiqui  simonia  illa  nienlalis  opères 
exécuta,  talis  est;  procedit  enim  ex  iutenlionç 
iniquà  proportionalâ  maleriae  injqslae,  et  in  re 
exequitur  aclioneni  contra  justitism,  açci- 
piendo  pretium.  Ergo,  etc. 

Denique  usura  mentalis,  opère  sub$gQUlO. 
quamdiù  nonrelractatur  usuraria  intenlio,jur0 
nalurae  obligal  ad  reslituendum  protium  acçe-^ 
ptuni,  ut  ostendetur  in  3  lib.  qugest.  1  ;  ergo 
cl  simonia  mentalis  ;  quod  enim  in  lempora' 
libus  est  ei  l'acit  usura ,  in  spirilualjbus  est 
simonia  :  ideù  enim  usura  mentalis  lune  obli- 
gal ad  restitulionem  ,  quia  habot  eamdem  nia- 
litiain  ac  usura  realis.  Alqui  eadem  ratio  nii- 
lilat  pro  sinionià  mentali,  qusc  imperal  aclum 
exlernum.  Ergo,  etc. 

Ad  decrelaleni  Gregorii  IX ,  reliclis  variis 
expositionibusqua;  videri  possunt  apud  ulrum- 
que  Navarrum,  Sotum  et  alios  locis  citaiis,  — 
Rcsp.  Poutificem  loqui  solùm  de  foro  exlcrno 
in  quo  judex  non  potest  hos  siniûniacos  menta- 
les compeilere  ad  resignandum,salisfaciendnni 
et  reslituendum,  nec  proinde  obligationeni 
restituendi  aliasque  pœnas  jure  posilivo  bu- 
niano  inllictas  incurrere  :  teneri  lamen  in  foro 
conscienliae  ex  jure  divino  et  naiurali,  Deo 
satisfacere  per  pœnitentiam,  rciraclando  el 
non  adimplendo,  ac  mulando  illani  pravam 
inlentionem,  cum  quà  si  acceperinl  pretium  , 
illud  ex  juslitià  restituere  tenenlur   in  con- 


475  EXPOSmO 

siciiue  extendiliir  ad  cunctos  honiines  seu 
proximos  noslros.  Duo  tamen  prsecipuè  in  islo 
iiiandaio  continentur.  Umim  est  iiiferiorum 
respectu  suorum  superioruni  :  alterum  è  con- 
tra superiorum  in  ordine  ad  inferiores;  l»i 
enini  oninos  debilores  suiil  ad  inviceni.  Siqui- 
deni  et  filii  parentilius,  cives  palrix,  servus  ac 


suj)(litus  domino:  et  è  contra  parentes  liliis, 
patria  clvibus  ,  doniiiius  subdito,  aliquid  de- 
bent.  Priniarius  tamen  pietaiis  actiis  qui  isln 
praecepto  inlfilligilur ,  est  filiorun»  reverentia 
erga  suos  parentes  ;  cl  conscquenter  inferio- 
runi  omnium  erga  superiores  suos  :  secunda- 
rius  verô  est  parenium  cura  erga  lilios,  et  su- 
periorum officium  erga  subditos  suos. 

Hujus  prœeepli  observationi  addilur  prœ- 
iniOm  :  Ut  sis  Tongœims  super  terrain.  Inde 
Aposlolus  ad  Ephesios  scribens ,  illiid  vocal 
priiuum  in  promissione.  Circa  quod  D.  Thomas 
2-2,  q.  122,  art.  S,  ad  4,  ait,  quôd  longaevitas 
promiltilur  bonoranlibus  parentes,  non  solùm 
quantum  ad  fuluram  vitam,  sed  etiam  quantum 
ad  prresentem ,  juxta  illud  Apostoli  1  ad  Ti- 
raoth.  i  :  Pielas  ad  omnia  utilis  est ,  promissio- 
iiem  habcns  vitœ  quœ  nunc  est  et  fnliirir.  Et  iioc 
rationabiliter  ;  qui  enim  est  gratus  bénéficie, 
merelur  secundùm  quamdam  congruitatem , 
ut  sibi  beneficium  conservetur  :  propler  ingra- 
tltudlnem  autem  meretur  aliquis  beneficium 
perdere.  Beneficium  aulem  vita;  corporalis, 
post  Deum  à  parentibus  Iiabemus  ;  et  ideô  ille 
qui  honorai  parentes,  quasi  benelieio  gratus , 
meretur  vitœ  conservalionem  :  qui  autem  non 
honorât  parentes,  tanquàm  ingralus  meretur 
vitA  privari.  Quia  tamen  praesentia  niala  vel 
bona  non  cadunt  sub  nierito  vel  demerito  , 
nisi  in  quantum  ordinantur  àd  futuram  renni- 
nerationem,  ut  dictum  est,  nempe  2-2,  q.  101, 
art.  10,  ideô  quandoqne  secundùm  occullam 
ralionem  divinorum  judicioriim,  quae  maxime 
fuluram  remunerationem  respiciunt ,  aliqui 
qui  sunt  pii  in  parentes,  citlùs  vità  privantur  : 
alii  vero  qui  sunt  impii  in  parentes  ,  diutiùs 
vivunt.  Ilactenùs  D.  Thomas.  Unde  promissio 
liaec  inlelligenda  est  quantum  est  ex  parte 
pietatis.  Aijunde  siquideni  hujus  promissiouis 
e(ficacia>  impedimentum  pra^stari  potest.  Idem 
D.  Thomas  opusc.  4  de  quarto  Decalogi  Pnc- 
ceplo,  §  2,  addit  aliam  ralionem  cur  huic 
adjungalur  pr;i;mium,  dicens,  quôd  quia  est 
naturale  filiis  parentes  diligere ,  posset  credi 
niiUum  ex  hoc  ipsis  deberi  prœmiuui.  Ne  igitur 
hœc  imagjnatio  suboriatur  ,  promitlitur  illis 
longœvitas  secundùm  vilam  piiBsenlcm  et  fu- 


476 
turam;  prout  exponil  Apost.  1  ad  T|molh,  4, 
dieens ,  quôd  pietas  ad  otim'ta  utilis  est ,  pro- 
missionem  vita;  Iwbens,  quœ  mine  est  et  futurœ.  ^^; 
Cur  aulem  hâc  mercede  non  gaadeant  multï'~ 
liliipareiUibusobedienteselaliundenon  viliosi. 


1res  raliones  hujus  assignai  Calechismusconci- 
lii  Triileiil.  pane  3,  circa  quartum  pra?ceptum, 
§  M,  Prima  est,  quôd  iis  oplimè  cotisulitur  , 
qui  priùs  vltà  cxcedunt,  quàm  k  virlqljs  et 
olficii  religione  discedanl  :  rapiuntur  enim  ne 
maliiia  mulelinlelleclum  eorura  ,  aut  ne  ficlio 
decipiat  animani  illorum.  Idem  docet  D.  Tho- 
mas opusculo  citato,  et  ad  Ephesios  ca;i.  (j,  et 
1  ad  Timolh.  l,  lect.  2.  Sccunda  esl,  quia 
dùm  pernicies  et  rerum  omnium  perluibatio 
impendet,  è  corporibus  evocaniur,  ut  cpm- 
munium  temporum  acerbilalcm  évadant:  à 
facie  enim  malitl;e,  inqiiit  prophela,  colleclus  , 
esljusUis;  quod  lit  ne  eorum  aut  virtus  H\k\'_. 
salus  periclitetur,  cùm  à  morlalibus  llagiliçr 
rum  pœnas  repetil  Deus.  Terlia,  ne  irislissimil 
temporibus  ex  propinquorum  amicoruroque 
calamilaiibus    accrbissimos   luctus   spnliant. 

Quarta  addi  potest  ex  D,  Thomà  opusculo 
citato,  nempe  quôd  noslra  yila  praesens  est 
longa,  quando  esl  plena  ;  nam  juxta  Philoso- 
phum,  propriè  non  mensuralur  lempore,  sed 
aclione.  Tune  aulem  plena  est  vita  ,  quando 
esl  virluosa;  et  ideô  virtuosus  et  saucius  diù 
vivil ,  quamvis  cilô  niorialur  corporaliler  , 
juxta  illud  Sapicnti»  i:  Consummatus  iu  brevi, 
explevit  tcmpora  multa  :  placita  enim  erat  Deo 
anima  illius.  Oplimè  aulem  mercalur  ille  qui 
tantùm  facit  unà  die  quantum  alius  in  aupo. 
Hoec  D.  Thomas. 

El  ibidem  asseril  quôd  bonoranlibus  paren- 
tes, quinque  desiderabilia  promittuntur,  Pri- 
mum  est  graiia  in  prœsenti,  et  gloria  in  l'uturo, 
Ecclesiasl.  3  :  Honora  patrcm  tuum ,  ul  super- 
veniat  tibi  benedietio  ii  Deo ,  etc.  Contrarium 
debetur  maledicenlibus,  et  etiam  in  loge  ina- 
Icdicunlur  à  Deo ,  Deuteron.  27.  Si  enitn  (ilii 
non  recognoscuni  beneficium  vilae  naturalis, 
quam  habenl  à  parentibus  ,  sané  indigni  siinl 
vilà  graiia;,  quae  est  major,  et  per  consequcns 
vità  gloriai  ,  qua;  esl  maxima.  Secundùm  esl 
viia  longa  ,  proul  jam  oslensum  esl,  et  habetur 
Ecclesiasl.  5  :  Qih'  honorât  patrem  suum  vilà 
vivet  longiore;  et  ad  Ephes.  i.  Pra;raium  ergo 
est  vita  corporalis.  Sed  cunlrarium  ,  scilieet 
morlem  immaturam  acquirunl  illi  qui  inhono- 
rant parentes.  Habemus  enim  ab  eis  vilam, 
sicut  milites  à  rege  leudum  habenl;  et  ideô 
sicut  cequura  et  djgnuni  esl  quod  ob  prodilio- 


477  QUART! 

neni,  isii  fcuduui  amitlant ,  ila  et  quôd  filii  ob 
iiijuriam  parentibus  illatam ,  vitam  perdant. 
Scriptum  est  cnim  Proverb.  50  :  Oculiim  qui 
subsaiwal  patrcin,  et  qui  despicit  partum  matris 
suœ  effodiant  eum  corvi  de  torrentibus,  ei  come- 
diiiu  cum  fitii  aquilœ;  et  Proverb.  cap.  20  : 
Qui  makdicil  patri  suo  et  malii ,  exlingitctur 
lucerua  tjus  in  mediis  tenebris.  Item  Levit.  20, 
V.  9  :  Qui  maledixerit  patri  suo,  aul  matri , 
morte  morialur.  Tertium  desiderabile  ,  est  ha- 
bere  filios  sibi  subdiios,  graios  ac  acceplos  : 
qui  autem  bonorat  parentes  suos  ,  eodem 
modo  bonorabilur  à  liliis  propriis,  juxia  illud 
Eccles.  5  :  Qui  honorât  patrem  suuin  ,  jumitda- 
bitur  iii  fitiis  suis.  E  contra  vcro  filii  inliono- 
rantes  parentes,  cisque  inobedicnlesexpcriun- 
turproprios  filios  sibi sirailes,  duros, protervos, 
injuriosos,  Deoqne  sic  disponente,  in  ipsos 
vindicantes  mala  quœ  parentibus  intulerunt, 
iisdenique  feré  injuriis  iilos  aûicientes  ,  ita  ut 
verilicetur  in  proposito  istud  Christi  oraculuni 
Matth.  7  :  lu  quà  mensurà  meiisi  fuerilis,  reme- 
ticlur  vobis.  Quartum  desiderabile  est  gauderc 
bonà  et  laudabiH  famâ.  Filii  qui  lionorem  de- 
bitum  parentibus  tribuunt ,  odore  bonoe  famœ 
impleniur,  benè  audiunt  apud  boraines  et  ab 
ipsis  laudanlur  atque  bonorantur,  Eccles.  5, 
V.  12  et  13  :  ?ie  glorieris  in  contumeliâ  patris 
lui,  non  enim  est  tibi  gloria  ejus  coiifusio  :  gloria 
enim  hominis  ex  honore  patris  sui ,  et  dedecus 
filii,  paler  sine  Iwnore.  E  contra  verô  oppro- 
briuni  et  ignoniiuiam  acquirunt  sibi  fdii  irre- 
verentcs,  protervi,  inobedientes,  Proverb.  19, 
V.  m  :  Qui  affUgit  patrem  etfugat  nuUrem,  igno- 
miniùsus  est,  et  infelix.  Et  Eccl.  3  :  Quàm  main 
famœ  est,  qui  derelinquit  patrem,  etc.  Quintum 
desiderabile  est  babere  divitias  bonaque  leni- 
poralia  :  fdiis  parentes  suos  bonorantibus  im- 
pçrlil  Deus  sua  dona.  Ad  EpLesiosG  ;  Honora 
patrem  imim  et  matrem  tuam,  quod  est  manda- 
tum  primum  in  promissione,  ut  benè  tibi  sit ,  et 
sis  loiiga-vus  super  terram.  Pietasenitn  ad  omnia 
iilitis  est.  El  Eccles.  3,  v.  o  :  Sicut  gui  tiiesau- 
rizat,  ila  qui  iwnori/icat  mutrem;  et  v.  9,  10, 
Il  :  In  opère  et  sermone  et  omni  patientià  ho- 
nora patrem  tuum,  ut  superveniat  tibi  benedictio 
ab  eo,  et  benedictio  iilius  in  novissimo  mancat . 
Menediclio  patris  finnot  domos  fdiorum  :  male- 
diclio  uulem  vmtris  fundamenta  eradicat.  In 
gcripturà  sacra  et  in  bi&loriis  innumera  legun- 
tur  iracundiui  et  ultioiiis  divinse  exempla  in 
filios  impios,  protervos,  ingralos  et  duros  in 
,  parentes  suos. 


PRvECEPTl. 


478 


(iCtuûfstio  pviina. 

er.ENAM  PIETATIS  OFFICIA  ROC  PR.ECEPTO  FILII  AO- 
STRl.NGANTim  EXHIBEBE  PAREXTIBCS  SUIS. 

Aristoteles  in  lib.  8  Etliic.  quatuor  docet 
esse  filiorum  erga  parentes  oflicia  ,  scilicel  : 
Amorem,  Iwnorem,  obedientiam  et  subsidium. 
Quae  sub  bonoris  noraine  in  boc  quarto  pra;- 
ccpto  compreliendi  déclarai  Calechisnius  con- 
cilii  Trident,  p.  3,  in  explicatione  istius  man- 
diii  J  10.  El  addit  :  «  Scitè  autem  in  lege 
1  posita  est  bonoris  vox,  non  amoris,  aul  me- 
«  tùs,  eliamsi  valdé  amandi  ac  metuendi  pa- 
ir rentes  sint;  etenim  qui  aniat ,  non  scmper 
«  observai  et  veneralur.  Qui  mcluil,  non  sera- 
<  per  diligil  :  quem  verô  aliquis  es  animo 
«  lionorat,  ilem  amat,  et  veretur.  » 

Honor  igitur,  qui  bîc  pr;Bcipitur  ûliis  et 
parentibus  debelur,  ex  communi  Patrum  ac 
Doclorum  conseusu,  in  istis  quatuor  prœcipuè 
consistil,  neinpe  in  reverentiâ,  in  obedienliâ  , 
in  amore  et  in  subsidio,  de  quibus  sigillatira 
agenduin  est, 

Articilus  primls. 

De  obsenianliâ  filiorum  erga  parentes  débita. 

Honorare  aliquem  juxta  Catecbism.  loco 
ciiato,  est  «  de  eo  bonoriticè  seniire,  et  quae 
«  iilius  sunt,  maxime  putare  omnia.  t  Et 
juxta  D.  Tbomam  ,  importai  quamdam  reve- 
renliam  alicui  exhibilam  in  testinionium  ex- 
ccllenlia;  iilius  ;  bœc  autem  reverentiâ  eidem 
exbiberi  potest  actu  interne  et  exlerno.  Inte- 
rior  consistil  in  boc  quôd  est  de  eà  bonoriticè 
seniire,  etc.  Quoad  verô  prajsens  spécial, 
maxime  consistil  in  recognitione  superiorita- 
tis ,  et  consequenter  in  limore  quodam  reve- 
rentiali  erga  illum.  Et  licel  coram  Deo  ,  qui 
est  inspeclor  cordium ,  lestimonium  conscien- 
liae  suflicerel ,  inquit  D.  Thomas  2-2  ,  q.  103  , 
art.  1,  ideôque  honor  quoad  Deum  possil  con- 
sistere  in  solo  interiori  motu  cordis,  dùm  sci- 
licel aliquis  recogilal  vel  Dei  excellenliam,  vel 
etiam  alierius  hominis  coram  Deo ,  atlainen 
quoad  boniines,  aliquis  non  potest  tesiinio- 
iiiuin  ferre  ,  nisi  per  aliqua  signa  exteriora  , 
vel  verborum;  puta  cùm  aliquis  ore  pronun- 
lial  excellenliam  alicujus,  vel  faclis,  sicul  in- 
dinutionibus,  obviationibus,  et  aliis  hujusmo- 
di  :  vel  etiam  exterioribus  rébus  ,  puta  in 
xeniorum  vel  munerum  oblatione,  aul  imagl- 
num  inslitutione,  vel  aliis  hujusniodi. 
L'trumque  honorera  et  cultum  interioicm  et 


iit 


EXt>OSlT[0 


484 


Hé  ipsi  ^ûîdêni  ntlduiii  Cêfnere  voliinf,  ob  le- 
Vèrehnâhi. 

tJiide  etiffl  omiii  palientiâ  filiî  parentum 
defeclus  sufTcrre  debent ,  éos  excUsando , 
Occultandô  quantum  possurit  ,  et  pallio 
(Jiiodam  révercntise  conicgendo,  prœsprlim 
dùni  scnes  cxistunt,  prout  monet  Sapiens 
Eccles.  S,  dicens  :  Fili,  suscipe  senectam  patris 
lui;  si  defecerit  semit,  veniam  da,  cl  ne  spernas 
illum  in  virilité  liiù.  Considerans  quantas  ine- 
ptias,  judicii  débilitâtes,  et  quasi  slullitias  tuas 
dùm  in  iiifantili  adliuc  atale  degeres,  ipsi 
patienter  supportârunt  parentes  lui;  sic  enini 
fiet  quôd  senectulis  quoque  luce  infirmitates 
supportent  (ilii  lui,  dùm  in  illam  velulisccun- 
flam  infantiam  perveneris.  Quare  rétribue  iltis, 
quomodo  et  iili  tihi,  ail  Sapiens  Eccles.  7.  Et 
quomodô  vis  à  filiis  tuis  libi  (ieri ,  fac  parenti- 
bus  tuis. 

Istc  honor  qui  per  palientiaiu  exbibendus 
est  parentibus,  consislit  eliam  in  boc  quod 
fdii  absque  irA  et  indignalione  mores  ipsorum 
agrestes,  dilliciles,  biliosos,  melancliolicos, 
inurbanos  ferant,  ut  ipsis  supprveniat  bencdi- 
ctio,  et  benedictio  in  novissimo  maneat,  seu 
usque  ad  niortem  fdiorum  duret  :  Benedictio 
cnim  palris  /irmat  domos  ftlionim,  maledictio 
aulem  malris  eradicat  fundamenta,  ut  ait  Sapiens 
loco  cilato.  Magna  utique  vis  paternae  bene- 
dictionis  est,  ita  ut  ex  ipsà  quasi  filiorum 
pêndeat  félicitas.  Inde  olim  Tdii  nulhini  non 
movebant  lapidcm  ut  illam  porciperent,  ut 
videre  est  in  Jacob  et  Esaii.  Hinc  D.  Anil>rosius 
lib.  de  Benedicl.  Palriarcbarum  cap.  1,  ait  : 
«  Quantara  addisciraus  parentibus  referre  re- 
«  vereiitiam,  ciim  legimus,  quia  qui  benedice- 
I  balur  à  pâtre,  benedictus  erat,  et  qui  ma- 

<  ledicebalur,    cral    malcdictus.    Ideô    banc 

<  praerogalivam  donavil  Deus,  ul  (iliorum 
I  pietas  provocarelur.  Proerogativa  igitur  pa- 
(  rentum,  disciplina  est  fdiorum.  Honora  eigo 
«  patreni  ut  benedical  te  ;  honoret  pins  fdius 
c  propter  graliam  ;  impius  propter  Dei  limo- 
(  rem.  Etsipauperest,  et  sinonhabeatdivilia- 
^  rum  copias,  quas  relinqual  fdiis,  habet  tamen 
«  benedictionis  baereditalem,  qui  sanclificaiio- 
I  nis  opes  successoribus  largialur.  i  Filii 
igitur  in  omni  palientiâ  debenl  bonorare 
palreni ,  ul  ab  eo  mereantur  accipere  bene- 
dictionem ,  et  ut  Dei  favor  et  proleclio ,  usque 
ad  (inem  vilae  iliorum  cos  prosequatur,  seu 
us(iue  ad  illud  lenipus  perseverct  ac  conser- 
velur  benedictionis  virtus,  horam  scilicel 
morlisel  judicii  particularis,  necextingualur, 


sed  poilus  atccï^datui'  lucefna  în  medifê  icnê- 
bris.  Non  ergo  parùm  exiSllmftnda  est  paterna 
benedictio,  neque  inanlsféputaiidasupersiilio  : 
fréquenter  enim  conlirmatur  :\  Deo,  verbaque 
lam  benedictionis  quîun  maledictionis  sortiun- 
tur,  effeclum  queni  protendunl  ttt  constat  de 
Noe.Isaac,  Jacob,  etinnumerisaliiscxemplis.  De 
liâc  bcnediclione  aut  maledictînne  parentum 
in  fdios,  legendus  estPlaloin  lib.  II  de  Legib. 

Ilanc  filiorum  patienliani  ad  ferendos  paren- 
tum defeclus  prsescribil  Plalo  lib.  i  de  Legib., 
dicens  :  t  In  verbis  per  lotam  vitam  parentes 
i  venerari  maxime  decet  :  levium  Cnifn  volali- 
«  liumque  verborum  contra  parentes  gravissi- 
i  ma  imminel  pœna.  »  Nam  omnibus  prscposita 
est  nemesis  judicii  angélus  bujusmodi  omnium 
considcratrix.  Oporlet  ilaque  iratis  parentibus 
animumque  explentibus  cedere,  sive  verbis, 
sive  rébus  id  facianl,  non  ignorantes  palreni 
ingenti  jure  ac  ralione  fdio  succensere  posse, 
si  quando  ab  eo  injuriara  sibi  fieri  arbilratur. 
Haic  Plato.  Peccanl  igitur  filii  contra  lionorem 
parentibus  debitum,  quando  ad  gravem  iram 
ipsos  provocant,  nisi  occasio  plané  sit  accepta, 
et  non  data.  I.icitum  est  nibiiominùs  fdio  vi 
resistere  parenti  sibi  necem  infêrre  volenli,  si 
aliter  quàm  per  violeniiam  evadere  nequeat, 
cùm  sit  justa  suî  defensio,  qua;  jure  nalurse  est 
licila. 

Nec  solùm  parentes  vivos,  sed  eliam  defun- 
ctos  (ilii  bonorare  lenenlur  ;  sic  Tobias  cap.  4, 
dicebat  lilio  suo  :  Ciim  acceperit  Deus  animam 
meam,  corpus  niemn  sepeli,  etc.  Idemqnc  Abra- 
bam,  Isaac,  Jacob,  Joseph  et  alii  Pdtriarch;c 
commcndàrunt  liliis  suis.  Gènes.  2S  et  i9.  Et 
Plato  loco  cilato  ait  :  «  Mortuis  Verô  parenti- 
I  bus  monumenta  decentissinia,  ponere  opor- 
)  let  ;  annuas  quoque  defuncloruni  curas , 
«  qu;u  ornamenlum  aflerunt,  instaurare  decet, 
«  et  uovà  quolidiè  repetitâ  memorià  semper 
«  parentes  noslros  summopcrè  bonorare.  Si 
«  baic  servabimus,  vilamque  sic  agenius,  di- 
«  gna  à  diis,  cœlerisque  naturœ  noslra;  supe- 
t  lioribus  prœmia  reporlabimus,  cum  boni 
j  spe  vivenles.  •  \\xc  Plato  i  de  Legibus; 
quaniô  magis  decet  Christianos  filios  honoré 
prosequi  defunclos  parentes,  memoriam  ipso- 
rum recolere ,  oralionibus  piisque  operibus 
iliorum  animas  adjuvare  !  dicitur  enim  Eccles. 
ô  ;  Ëleenwsyna  patris  non  crit  in  oblivione  :  nam 
pro  peccato  malris  rcstituctur  libi  bomim.  Quasi 
dicerel  Sapiens,  eleeniosynam  pro  anima  pa- 
lris refrigerandà  datam,  coram  Deo  esse  valdè 
acceptamet  non  solùm  parentibus  profuliirani; 


m  QUAUtI 

*ed  et  filio  gtnlo  ac  pio  In  botiiim  vertendam 
ac  restiliiond.ini.  Uiule  stibdit  :  Et  in  jusiiiiA 
ledifirabilnr  libi,  et  in  die  Iribnlntioiiis  coimne- 
mornbihir  lui,  et  siruf  in  infcrno  glacies,  solven- 
titr  ■pecrnta  ma.  l'hi  DetiS  tria  prnmitlit  fliiis 
prn  pipiate  parenlibus  defiinclis  exhibilâ , 
noinpe  remissionem  ppccatnriim,  auxilium  in 
tribnlatione,  ei  tempore  niortis  ad  bonam 
Cfinsrqiicndara,  et  mrrilnm  justiliœ  in  œdiû- 
cinm  gloriifi  refcms.  Non  sic  impii  tilii,  non 
sie,  qui  parcnlPS  defunctns  perinde  ac  si  nun- 
(ItiJm  exstîtissent,  noTi  recolnnt,  bonefactorum 
mm  insignintn  penitûs  obliviscunliir,  et  post- 
qnàm  illorum  corpora  sepeiienda  cnrârunt, 
périt  apud  ipsos  parenlum  niemoria  cuni  cam- 
panarum  sonitu. 

Articill's  II. 
I)e  obedientià  quant  filii  parenlibus  suis  reddere 
lenentur. 
Ex  lioc  quôd  filii  teneaninr  honorare  paren- 
tes tanqnàm  suos  snperiores,  rccté  seqnitiir 
qtiôd  ipsis  debeaiit  obedientiam  pr.tslare.  Est 
énim  do  jure  divino  et  naturali,  quôd  inferior 
obediat  siiperiori  ;  ac  per  hoc  status  naturalis 
conservaiur.  Ut  cniin  dicit  Aristoleles  in  suis 
OEconomicis  :  «Vidcmusad  sensuin  in  natuia- 

<  libus,  in  artiflciatis,  et  in  politicis,  quôd 
«  superioruin  ac  majornm  est  imperare  et  in- 
1  (criorum  obedire.  Nam  pars  rationaiis  ani- 
«  ms,  Ht  superior,  pra;cipit  appetilni;  ars 
«  arehiiectnni  ca  proecipit  arti  inferiori,  et  ejus 
I  est  obedire,  lit  palet  de  militari  et  fiœnofa- 
«  ctivâ;  et  in  politicis,  principis  est  imperare, 
«  et  Subditorum  obedire.  Cùni  igilurpater  sit 
«  superior  ad  liiios,  sicut  rex  ad  subdilos,  pa- 
f  stor  ad  oves,  reguians  ad  reguialnm,  oportet 

<  tilios  obedientiam  exhibere  parentibns  de 
I  jure  naturali.  >  Hœc  Aristoleles.  Et  D.  Tho- 
mas 2-3,  q.  69,  art.  2,  ait,  quôd  «  quicum- 
I  que  facit  contradebitum  juslili8e,mortaliter 
«  peccat  :  pertinet  autem  ad  debitum  juslitix 
I  quôd  aliquis  obediat  sno  superiori  in  bis  ad 
t  qusB  jus  pra^lationis  se  extendit.  »  Parentes 
autem  sniit  superioresrespectu  fdiornni.  Ergo 
fllii  ex  debito  jusliliae,  quod  est  de  jure  natu- 
rali, lenentur  oliedire  parentihus  in  bis  qure 
pertinent  ad  bonam  gubernationem  :  aliàs  pec- 
cant  mortaliter,  ut  mox  explicabitur.  Idem  D. 
Thomas  2-2,  q.  101,  art.  1,  5  et  6,  ei  alibi 
passim,  probal  jus  naturale  et  ordinem  juslitiae 
exigere  ut  inferioressuissuperioribusobediant, 
et  eonsequenter  fdii  parenlibus;  qn;e  obedien- 
tià ciim  procédai  ex  rererentiâ  parentum,  sub 


PR/ÈCEPTI.  486 

pictale  conlinelur,  ei  lioc  4"âflo   Decalogi 
mandalo  praecipilur. 

l'nde  est  eliam  de  jure  divino,  Eccles.  S  : 
Qui  limet  Deum  Iwnurat  patreni,  et  quasi  dominis 
servit  liis  qui  se  gemieruut.  Qui  timet  Deum, 
mandata  ejus  observât,  sicque  implet  praece- 
pluni  quod  dédit  honorandi  parentes,  eisque 
obedicndi  tanqnàm  dominis  secundis  post  se 
omnium  Supremum  Dominum,  ad  Ephes.  6  : 
Filii,  obcditc  parenlibus  veslris  in  Domino.  Hoc 
cnim  jiislum  est.  t'I  enim  exponil  D.  Tiiomas 
ibidem,  paires  debent  naUiraliler  instruere 
morihus  :  fdii  autem  instruenlibus  parenlibus 
tenentur  naturaliler  obedire,  sicut  infirmi  obe- 
diunt  mcdicis  :  unde  proprium  filiorum  est 
obedientià.  Et  ad  Coloss.  3  :  Filii,  obediie  pa- 
renlibus per  omnia  :  lioc  enim  placilum  est  Do- 
w/ho. Item  Proverb.  1  :  Audi,  fin  mi,  disciplinant 
palris  lui,  et  ne  dimitlas  lerjem  malris  tuw,  id 
est,  audi  pr«cepta  patris  corde  Iiumili,  caque 
ex  obedientià  serva  ;  quia  Dei  vicariam  quam- 
dam  gerit  poteslalem  in  terris,  ex  quo  omnis 
paternitas  in  cœlis  :  sicque  Isesio  ejus  auclori- 
lalis  et  inobedientia  in  Deum  proximè  rcdun- 
dat.  In  paire  igilur  considéra ,  recogr.osce, 
tôle,  et  reverere  patrem  cœlesteni,  cujns  îma- 
ginem  et  personam  reproesentat,  eique  proiiipio 
animo  obtempéra  :  neque  reputes  mairi  quasi 
iufirmiori  vasculo  obedienduni  non  esse  :  iilri- 
que  enim  debes  obedientiam,  cura  utilia  do- 
ceanl,  et  honesia  snadeam.  Unde  Augustinus 
ait  :  I  .Mater  niea  prcecepla  vita-,  quœ  iu  animo 
«  planiavoratverbo,  iAigabat  lacryrals,  alebat 
«  exemplis.  »  Gcnesis  27,  Rebecca  dicebat 
.lacoli  :  Fin  mi,  audi  vocem  meam;  consuryc  et 
fuge  ad  Labaii,  ne  iralus  Esaù  le  occidat ,  luiic 
mandalo  obcdicns  Jacob,  in  prœniium  vidil 
Angélus  ascendenles  et  descendenles  per  sca- 
lam,  tanquàm  opem  ipsi  laturos,  ncc  non  et 
cœlum  aiicrlum.  «  Igilur  Jacob,  inquit  Ruper- 
«  tus  lib.  8  de  Trinil.  cap.  i,  postquàm  prx- 
«  copia  peregil,  reverlentes  ei  fuerunt  obviani 
c  Angeli  Dei,  ni  scianius,  quia  post  obedien- 
«  tiœ  laborem ,  cuique  vire  lideli  superest 
«  su|iernis  revelationibus  glorificari,  et  cœ- 
«  lestium  spirituum  crebrà  visitalione  remu- 
«  ncrari.  i 

III  ne  Sapiens  Proverb.  1,  immédiate  post 
verba  relata ,  addil  Ik-cc  :  It  addalur  graiia 
cnpili  luo,  et  torques  colto  tuo.  Quasi  dicerel  : 
Obedientià  quam  reddes  non  soiùm  pairi,  sed 
cl  malri  luae,  verlicem  luum  ornabil,  et  omni- 
bus Dei  donis,  cœlestibus  graliis  coronabil,  ut 
ad  aeternam  et  immarcescibllem  coronam  per- 


Agî  ÊkPOSlTiÔ 

venire  valeas.  Non  enim  lilii  à  pareinibus  laii- 
ttim  esse  civivet-e  accipiunl,  propter  quod  cis- 
dein  honor  et  reverenlia  debetur;  sed  eliani 
insiruclionem  et  disciplinaiii,  ut  dicilur  lib.  8 
Ethic,  propter  quod  illis  obedire  ac  ipsorum 
aucloritali  et  volunlali  conformari  leiieiitur. 
Et  quidem  obedienlia  quara  filii  parentibus  eo 
titulo  debent,  qusedam  veluli  simililudo  est 
illius  qiiam  creaturae  Dec,  ut  principio  suî  de- 
bent ;  sicul  et  patris  imperium  propè  ad  divi- 
num  accedit  propter  eamdem  rationem. 

Ut  auiem  fdii  perfectae  obedientiae  raeritum 
et  coronam    consequantur,    debent    obedire 
prompte  absque  niorâ  et  reiieratione,  statini 
ad  mandali  executionem  sese  aceingendo.sira- 
tionabili  ex  causa  non  sit  retardanda.  Item  de- 
bent obedire  siniplieiter,  sine  discussione,  vel 
examine  mandatorum,  si  nianileslani  non  con- 
lineant   praviuitem   aul  injustitiam.  Item   ex 
animo  libenier,  iia  ut  propiise  voluntatiin  hâc 
parte  renuntient,  ejusque  repugnanliam  su- 
perent.  Item  hilariter,  non  ex  tristiiià,  nec  cum 
impalientiâ,  murmnrallone,  querimoniâ,  etc. 
Hilareni  enim  datorem  diiigit  Deus.  Nec  vuliu 
lœdenda  esl  pietas  parentum,  ait  Anibrosius  : 
ac  juxta  Auguslinum  prœfat.  in  l'salm.  '70  : 
I  Sic  audiendus  est  paler,  quomodô  Deus,  quia 
f  jussit  obedire  patri.    »  Heroicae  spécimen 
obedienlix  habemus  in  Isaac  ;  dùni  Abraham 
paratus  erat  ipsum  inimolare,  non  reluclavit, 
non  clamavit,  sed  siniplieiter,  libentcr,  prom- 
pte se  obiulit  ad  moriendum,  dixitque  pairi  : 
(  Quod  jussus  es,  palerj  perfice  :  quod  disponis 
I  conslanler  adimple.   Ego  enim  nec  renuo, 
I  nec  recuso  ;  quod  volueris  volo  ;  quod  optas 
<  exoplo  ;  quod  desideras,  et  ipse  desidero  : 
I  denique  eo  voto  islam  niortem  excipio,  quo 
I  te  mihi  eam  inferre  cognosco.  »  Verba  sunt 
Ambrosii  de  fide  Abraham  in  tomo  i .  Sic  Isaac 
saura  archetypum  Chrislum  eliani  antequàm  in 
mundum  venirel,  opliniè  imitatus  esl.  Qui  fa- 
ctus  est  obediem  usque  ad  morlcm,  mortem  nu- 
lem  cruiis,  ac  de  facto  rêvera  inimolatus ,  ojus 
jmplevit  imniolationera,  sicut  veriias  complet 
figuram  :  Propter  quod  et  Deus  exaltavil  illum 
etc.,  ad  Philip.  2.  Nec  solî>ii  Patri  aîterno,  sed 
et  Joseph,  solo  iiomine  et  officio  palris  elsi 
gaudenti,  ac  castissimae  Mariae  niatri  suse,  dùiii 
viiam  morlalem  in  terris  ageret,  obedientiam 
pra;slavit,utdiciturLuc8e2:Eierafs«W)7Ms(V(is. 
Hinc  D.  Bern.  liomil.  I  super  Missus  est,  sic 
invehilur  contra  inobedienles  :  «   Erubesce, 
I  superbe  cinis.  Deus  se  hominibus  subdil  ;  tu 
i  doininari   gestiens,   tuo  te  praeponis  au- 


I  ctori?  »  El  serra.  6  in  Canlica,  ait,  quùd 
sicut  in  seniLus  sobrielas  et  morum  perfeclio 
requiritur,  ita  in  adolescentibus  obsequium, 
subjeciio  et  obedienlia  rilè  desideranlur.  Et  D, 
C  yprianus  de  duodecim  Abusibus  inquit:  «  Sicut 
«  fruclusnoninveniturinarboreinquàilospriùs 
I  non  apparuit,  sic  in  senectute  honorera  legi- 
«  liniuni  consequi  non  polest,  qui  in  adoles- 

<  cenliâ  disciplinée  non  se  subjecit:  disciplina 
€  autem  non  esl  sine  obedienlia.  Adolcscens 
€  ergosinedisciplinâestflliussineobedientià.  t 
Quôd  si  h%c  et  similia  non  alliciant  filios  ad 
obediendum  parentibus  suis,  eos  saltem  ter- 
reant  mala  et  supplicia,  quse  ira  et  justitia  Dei 
infligit  inobedienlibus,  ut  constat  de  tiliis  Heli, 
de  Absalon,  aliisque  innumeris.  Totis  arlubus 
conlreniiscant  audientes  haec  verba  Dei,  Dén- 
ier. 21  :  «  Si  genuerit  homo  lilium  contuma- 
I  cem  et  prolervum,  qui  non  audial  patris  et 
«  niatris  imperium ,  et  coercitus  obedire  con- 

<  tempserit  :  appréhendent  eura  et  ducenl  ad 
f  seniores  civitalis  illius,  et  ad  porlam  judicii 
f  dicenlque  ad  eos  :  Filius  noster  iste  proter- 
«  vus  et  contumax  est ,  raonila  noslra  audire 
I  contemnil,  coraessationibus  vacat  et  luxu- 
I  rix.  Lapidibus  eum  obruet  populus  civitatis, 

<  et  murietur  :  ut  auferatis  raalum  de  medio 
I  veslrî,  et  universus  Israël  audiens  pertiraes- 

<  cal.  )  Indeque  convincantur  hanc  inobe- 
dicntiani  non  esse  levem  culpam,  cui  tanlâ  in 
lege  Dei  assignatur  poena.  Obedientiam  discant 
sanctissiniorum  virorum  exemplis,  et  praeser- 
tiiu  Rechabitaruni,  qui  ne  à  palris  mandalo 
unquàm  recédèrent,  à  vino  aliisque  vitae  com- 
moditatibus  in  perpetuum  lemperârunt,  prout 
refertur  Jerenii*  cap.  33. 

Qu.neritur  in  quibus  filius  teneatur  obedire  pa- 
rentibus suis? — Respondeo  cura  D.  Thoroâ,  2-2, 
quaeslione  104,  art  5  ,  teneri  obedire  in  his 
qua:  pertinent  ad  disciplinam  vil»,  et  curam 
doniesiicam;  quia  ad  haec  jus  palernum  seex- 
lendil  ;  et  in  his  tilius  subdilur  patris  iraperio. 
Idem  tradii  quolibet  2,  q.  5,  art.  1.  Inde  pec- 
cal  lilius  morlaliter  qui  non  vult  obedire  paren- 
tibus in  his  quae  pertinent  ad  bonum  regimen 
doraûs  ,  vel  farailiae  cl  rei  faniiliaris,  quando 
res  gravis  prxcipilur,  et  quando  ex  contcmptu 
seu  ex  quàdam  obstinalione  et  pertinaciâ  vo- 
luntatis  renuil  obedire.  Ex  levilate  aulera  nia- 
teiiae,  si  desil  conlenipius  praecepti,  excusalur 
à  niorlali.  liera  si  paler  non  inlendat  eura  obli- 
gare  in  rigoread  prsestandani  obedientiam  sibi 
debilam  ;  nam  prxceplurn  non  obligat  ultra 
inientionem  prxcipientis.   El  tandem  quando 


Mf  QljAKTI 

(ilius  soliini  ex  iiicoi^ilaniià  vel  ex  iiiailver- 
teiilià,  aut  ex  sensnalitale,  non  obeilil  ;  Unie 
enim  est  solùni  veiiiale  peccaluii). 

Cajetanus  in  Siininià,  v.  Conlcmplns,  lias  (Iiias 
régulas  assignat.  Prima  est  inicr  consolatio- 
nem  et  siibjeclioneni  :  propler  quam  piiella 
indignata,  parala  ex  seintluere  pueruni,  quac 
dicenlc  maire  :  Indue  piiermn,  non  vult  veslire 
illum,  ne  mater  habuerit  consolationeni  rie 
benè  indulo  pnero,  non  peccat  ex  conlciiiplu, 
sed  ex  indignaiione  ;  nec  indignaiio  dncii  illani 
.id  conteinplum,quiailla  non  eligil  non  sulijici, 
sed  non  consolari.  Nec  prœlerit  mandatum  ut 
nonobcdiat,  sediitnon  consolettir.  Elslmiieest 
de  similibus  judicinni.  Sctnnda  est  inlcr  con- 
lemptum  simplicilor,  vel  seiundiim  quid.  Pro- 
per  quam  subdilus  qui  diceiiie  prailalo  :  C7aK- 
de  osiiuin,  ut  non  facial  verbum  prœlali ,  in 
hoc  tanien  niiuiinti,  paralus  absolutè  obedire, 
omiltil  claiidere  osiiuni,  non  peccauiiorlalitcr, 
quia  non  coniemnit  siinpliciier  niandaluin,  sed 
secundiim  quid  ,  lioc  est  quia  non  iliud  pr.cle- 
rit  ul  facial  contra  praelati  niandaluni  absoliilè, 
sed  cum  bàc  additione:  InminimoAla  quôd  to 
miitimnm,  minuit  rationem  mandali,  acperlioc 
minuit  rationem  contcmplùs,  ut  tanquàm  aclus 
imperfectus ,  non  sil  contemplus  simplicilcr, 
ac  por  hoc  neque  peccatum  morlale.  El  exiioc 
capite  verilicalur  ,  quod  peccare  venialiter  ex 
coiitemptu  iiifra  limites  venialis,  non  est  mor- 
tale  peccatum  :  id  enim  est  ex  conlemplu  se- 
cundiim quid  peccare  venialiler.Nam  dùmquis 
simpiieiter  et  absolutè  coniemnit  mandatum  , 
non  niodilicat  illud  exminimo  opère  :  et  ècon- 
lra  dùm  quis  ex  lioc  quôd  de  ininimo  solùm 
agilur  in  contenipium  tendit,  propriè  non  mit 
in  contemptum,sed  sustenlalur  affecius  à  nii- 
ninio  tanquàm  non  conleninal;  sicut  in  nii- 
nimo  furlo  susientatur,  tan(iuàm  non  furctiir, 
qui  occulté  aliquid  minimumsubripiat.  llaec  €a- 
jetanus. 

Item  peccanl  filii  quando  non  obediunt  pa- 
rentibus  in  bis  quœ  spectant  ad  bonos  mores 
et  animae  salutem  ;  ut  diim  pra?cipiunt  quôd 
hidos  probibitos  vitent,  domos  certas  suspectas 
non  fréquentent,  ad  mcretrices  non  accédant, 
ab  aliquorum  consoriio,  quod  noxium  ipsis  ac 
periculosum  esse  nôrunt,  absiineani;  utnoclu 
è  domo  proprià  ad  nocturnas  grassaliones  non 
egrediantur;  ul  diebus  festis,  concionibus  ac 
divinis  olll'iis  inlersint.  In  bis  enim  et  simili- 
bus, (ilii,  si  non  obediant  parenlibus  severè  ac 
rigorosè  praecipientibus,  peccatum  mortale  fré- 
quenter incurrere  possunt,  nisi  forte  excusen- 

TU,    XIV. 


PK.ÎlCEPTi  491} 

tur  ex  parvitate  materiœ  alilscjne  causis  mox 
enumeratis. 

Filii  igitur  parenlibus  tenenlur  per  omnia 
obedire  in  iisin  quibus  illissubjiciuntur,  nem- 
pe  domeslicà  gubernaiione,  et  niorum  instru- 
ctione:  secùs  verô  in  aliis  in  quibus  non  sub- 
sunt,  ut  in  cleclione  status  perfeclioris,  nempe 
clericatùs,  aut  religionis.  Unde  si  sentianl  se  à 
Deovocari,  possunt,  imô  debent  illis  insciis 
aut  cliam  reclamanlibus  ingredi  religionem, 
aut  assuniere  clericalum  el  sequi  prseclarum 
D.  Hicronymi  in  EpistolA  ad  Ileliodorum  effa- 
tum  :  1  Licet  sparso  crine ,  scissis  vestibus, 
«  ubera  quibus  le  nutrierat,  mater  oslendal; 
t  licet  in  limine  paler  jaceal,  per  calcalum 
«  peige  patrein,  per  calcalam  perge  nialrem, 
«  siccis  oculis,  at!  vexillum  crucis  evola  :  sum- 
«  mum  genus  pietatis  est  in  hàc  re  esse  crude- 
«  leni.  i  Vide  quae  de  hàc  re  tractai  Plaulus 
lib.  5,  cap.  54.  Tune  enim  juxla  D.  Thomam 
ad  Ephes.  G,  lecl.  I,  ad  Coloss."),Iecl.  4,  veri- 
licalur illud  Cliristi  Domini  verbum  Lncae  i  : 
Qui  11071  odit  palrem  siimn  el  nialrem  sunm,  non 
potest  meus  esse  discipulns.  Magis  enim  diligen- 
dus  ac  praiferendus  paler  cœleslis  quàm  car- 
nalis;et,  ut  ailD.  Gregor.  homil.  37inEvang.: 
«  Parentes  qtios  in  via  Deiadversarios  patimur, 
«  odiendo  el  fiigiendo  nescire  debemus.  »  Al- 
ludit  ad  boec  vcrba  Deutcron.  33  :  Qh;  rf/a-!> 
palri  suo  el  mniri  suœ  :  ISesciovos;  el  jratnhm 
suis  :  1(1  iioro  iltos,  el  nescieruul  ftlios  suos;  là 
cusiodierunt  eloquium  luiim  cl  paclwn  luumserva- 
venuit.  Verùm  hœcintelligenda  sunt  per  se  lo- 
quondo,  si  nempe  parentes  ex  alfectu  carnali 
repugiieiit  et  inipedianl  ;  potest  enim  evenire 
casus  in  quo  peraccidenslilius  mortaliler  pec- 
eet,  si  contra  volunlaleni  ralionabilem  patris 
religionem  ingrediaiur,  puta  si  parentes  exlre- 
nià  neces-ilale  I .borent.  Circa  lia;c  omnia  le- 
gendus  est  D.  Thomas.  2-2,  q.  101,  art.  4,  per 
lotum. 

Siiniliter  quando  hlius  non  sentit  se  vocari  à 
Deo,  neque  se  aptum  agnoscit  ad  religionenj 
profilendam,  autclericalumassumendum,  non 
débet  parenlibus  id  praecipientibus  obedire, 
cùm  h;ec  sinl  opéra  liberlalis  et  volunlalis,  ad 
quse  nemo  cogi  potest.  Unde  ChrislusDominus 
Lucse  i),  dicebal  :  Si  quis  vult  venire  post  me, 
etc.  Omnes  invitât  ut  volunlariè  vcniant:  ne- 
mineni  aulem  cogil,  sed  sui  juris  esse  voiuit. 
Ilinc  Tridenlinum  sess.  25  de  Regular.  et  Mo- 
nial.  cap.  18,  anathemaii  suhjicil  omnes etsin- 
gulas  personascujuscumque  qualitatis  vel  con- 
diiionis  fuerinl,  si  quomodocumque  cogerint 


m 

;iliquain  viijjiiiem  vel  vidiiam,  vel  aliam  quaiii- 
ciinii|iie  muliercni  inviiaiii  aJ  ingredienduin 
iiioTi.islcriiiin,  vel  suscipiciiiluin  liabiliim  cii- 
juscumquc  rcligionis,  elc.  Siiiiiliqne  anallie- 
iiiali  siilijicil,  qui  eaiii  volcnlciii  ingiTcli  vel 
proiileri  rdigionem,  quoquo  modo  absque 
jusià  causa  impedierint.  Vide  D.  Tlioniam  2-2, 
q.  181),  ait.  9. 

Ilein  per  se  loqucndo  lilitis  quoad  matrimo- 
iiium,  non  seniper  parenlibus  obcdiie  tenc- 
lur,  ul  probat  l).  Tlioiiias  in  Siipplenionlo  q. 
il ,  arl.  G;  el  2-2,  q.  101,  ail.  5.  Quia  ciim 
iiiatrimonium  hil  scrvitus  perpétua,  nequit  pa- 
Icr  fiiiuni  ad  illnd  cngrie  por  pr*cepluni  , 
rùai  sil  liberœ  condilionis,  sed  polesl  cum  in- 
dureie  ex  laiionabili  causa.  F,l  tune  sicul  se 
liabi  l  fdius  ad  eausani  illani ,  iia  se  habel  ad 
praecepluin  pa  ris,  ul  scilicel  si  causa  illa  co- 
jsii  (le  neccssiiaic  vel  de  bonesiale,  ila  el  prae- 
cipuiiu  pairis  siniiliier  cogat,  et  non  aliàs. 
Quaiido  aulem  Aposlohis  ad  Coloss.  3  dicil , 
obedienduni  esse  parenlibus  per  omnia,  non  lo- 
«juilur  de  illis  in  quibus  lilius  est  liber  ac  sui 
juris,  cujiisinodi  est  inalrinioniuin.  Idem  docel 
1).  Tlionias  quodlil).  2  ,  q.  5 ,  arl.  1.  Si  lanien 
lilius  nubere  velit,  tenelur  ducere  digiiani , 
r.cc  sibi  e.xosani  cogilur  accipere  quam  paren- 
tes ilii  pioponunl.  Si  enini  illani  sine  causa 
Irgil'mâ  respual,  solùmque  id  facial  ad  nuben- 
(luMi  indigna;  ac  inira  slatumsuuni  nolabililer, 
ccrlè  huic  nubendo  contra  rationabileni  pa- 
renluin  consensuni,  facil  illis  ac  faniiliai  inju- 
riani ,  et  morlaliter  peccal.  Quidam  liliuni  à 
peccalo  morlali  absolvunt ,  si  lune  sumal  œquo 
dignam  ,  nec  niulu'im  patris  ae  lamilia;  iriter- 
sil,  quôd  liuic  nubal;  quod  tanien  alii  limi- 
tant in  casu  quo  lilius  ex  causa  aliquà  ralinna- 
bili  ac  gravi,  feniinam  illam  œquèdignam, 
praelerret  alteri  à  parenlibus  oblatae,  quia,  v. 
g.,  longé  niagis  propensum  animuni  crga  illam 
expcrilur ,  aut  cum  illà  magis  pacilicc  vivere 
poteril,  etc.  Si  lamen  lilius  ex  merà  suà  volun- 
tate,  nullàque  gravi  causa  inolus,  nuptias  à 
parenlibus  priiposiias  respual,  non  videtur  à 
morlali  excusandus;  cùm  in  rc  juslà  el  gravi, 
patris  mandalum  non  adimpleat.  Item  quam- 
vis  dignam  ducal,  si  tamen  patcr  aliam  dignam 
oITeral,  et  adsit  alicpia  nécessitas  in  familià,  cui 
subvcniri  polesl  per  matrimonium  cum  istà  , 
leaetur  lilius  sub  morlali  peccalo,  conlrabere 
cum  islà  juxia  patris  volunlalem  si  velil  nia- 
Irimoniuin  inirc  ,  nullaque  aliunde  jusla  el 
raiiiuiabilis  causa  oam  respuendi  lune  iiiler- 
venial, 


EXPOSITIu  492 

Quia  igitur  gravia  incommoda ,  ul  plurimùm 
oriri  soient  ex  boc  quôd  lilii  aul  lilia;  ,  insciis 
aul  inviiis  fiarenlibus  malrimonia  conlralianl, 
indc  merilô  Ecclesia  senipcr  hujusinodi  malri- 
monia probibuil.  L'nde  peccanl  morlaliter  fdii 
sine  causa  hoc  modo  conlrahenles  matrimo- 
nium; est  tamen  validum,  dummodù  adsint 
caMera  ad  ejus  validilalem  requisita.  Idque 
diserte  fuit  deliniluin  à  concilio  Tridentino, 
sess.  24  de  Reformai,  cap.  1 ,  ubi  damnât 
«  eos  qai  falsô  allirmanl  malrimonia  à  filiis 
1  farailias  sine  consensu  parentum  contracta  , 
«  irrita  esse  ,  el  parentes  ea  rata  ,  vel  irrita 
«  lacère  possc  ;  nibilominùs  sancta  Dei  Ecc'e- 
I  sia  ex  juslissimis  causis  illa  seniper  dctc- 
I  slala  est ,  atque  probibuil.  i  Nec  possunl 
principes  secularcs  ponere  conditiones  novas 
malrimonia  annuUanles,  qux  attinganl  vim 
Sacramenli,  cùiu  id  sil  penitùs  extra  limites 
poteslalis  secularis  ;  ncque  Deus  banc  faculta- 
lem  alteri,  quàin  su;e  Ecclesia;  concessil.  l'nde 
si  aliquas  facianl  nullilalis  Sacramenli  dccla- 
raliones  in  noslro,  aliove  simili  casu  ,  soiùm  iii- 
telligendoe  ac  concludendœ  sunl  inlra  limites 
pœnarum  merècivilium,  ut  scilicel  quoad  aclus 
civiles,  quoad  emolumenla  civilia,  ba;reditales, 
successionesnullumtribuantjusbujusmodililiis 
familias,  hisque  sint  omnino  privati,  ul  probant 
noslri  ilicologi  in  tract,  de  Sacramenlis.  Et  Ca- 
bazuliusl.  3  juriscanoiiici  Praxis  cap.  2(>,niim. 
C  ,  refert  clcrum  Gallicanum  ann.  162"J,  Pari- 
siis  congrogalum,  quo  lemporc  Uex  chrislia- 
nissimus  Ludovicus  XIII  suum  fccit  publicari 
ediclum,  quo  renovabat  articulum  iOcomilio- 
ruin  Bleseiisium  hujusinodi  liliorura  familias 
malrimonia  annullanlium  ;  regeiii  supplicàsse 
ul  hujusinodi  voces,  validé  aut  imalidè ,  in  proR- 
dictis  declarationibus  conlentaî,  non  aliter  in- 
lelliganlur  quàm  per  rclalioncin  ad  coiiln'Ctum 
civilem^  qiiaienùs  non  subslal  sacramenlo.  Et 
niillalenùs  ad  contracluin  spirilualcm  ,  sacra- 
menli (1). 

Hincturpiler  hallucinantur  qui  putant  filios 
familias  posse  lutà  conscientià  aliaiii  uxorein 
ducere  ex  quo  pi'r  arrestum  parlameuli  sepa- 
ranlur  à  prima,  quam  absque  parentum  con- 
sensu duxerant,  taleque  nuitrimoniuni  decla- 
ralur  nulluni.  iNon  enim  iiolesl  paiocbiis  eos 
coiijungere  ,  aliàs  eiii  potiiis  concubinalus 
quàm  verum  malrimonium,  cùm  senalus  lan- 
tùm  annullare   pussil   priinum  malrimonium 


(1)  llsec  quœslio  expeiidetur  in  tract,  de  Ma- 
iriiuonio,  ulii  de  impcdimeniis  à  loge  civili  sla- 
tulis. 


493 


QIARTI  PH/ECEPTI. 


«4 


([iioad  honores,  succcssiones  el  acliones  civiles 
qiix  e\  vi  coiitraclils  et  conventioiium  coiinii- 
bialium  iiasci  possenl  :  secùs  verô  quoad  vin- 
culum  el  vira  sacraraeiili.  Id  tameii  non  Impe- 
dit  quominiis  juxia  legem  naluraloni,  divinam 
et  liumanam,  consensus  parenlùni  regulariler 
requiratur,  cùin  ad  bonani  domùs  et  lamiliœ 
administratioiiem  spertet,  quôd  sicut  pater 
filiis  tenetur  de  neressariis  providere,  ita  elimi 
quod  ilios  malrinionio  convcnienler  collocet. 
Quando  igilur  filil  faniilias  sine  justà  causa 
mati'imonium  etiam  coram  paroclio  et  sulîi- 
cienti  numéro  tesiium,  non  clandestinuni, 
ineunt,  peccant  raorlaliter;  si  tamen  liiius  aut 
filia  à  parentibus  duré  et  asperè  tractetur,  si 
perlransieiit  tenipus  nubendi ,  nec  parentes 
curant  illis  providere  de  nuptiisconipcteniibus 
ob  avaritiam,  vel  ob  conteinptum  aut  odiuni  , 
et  lilia  jani  aitigit  annum  setatis  sua;  23,  filius 
vero  annnm  30  ,  juridicis  factis  requisitionibus 
requisitis  el  soliiis  ;  si  ex  cupidilate  noiunt 
fdias  elocare  quibus  decet,  sed  voiunl  cogère 
ad  nubendum  eis  quos  odiuni ,  aut  quibus  non 
expedil  ad  conscientia;  vel  quielis  securilalem, 
aut  alià  simili  ex  causa  ,  lune  à  pecealo  excu- 
santur,  si  parentibus  non  obediuut. 

Tandem  lilii  non  teneniur  obedire  parenti- 
bus dùm  prœcipiunt  res  malas  ,  iiijustas,  con- 
tra bonos  mores,  legique  divina;  contrarias,  ut 
qnod  lurentur,  vindictam  exerceant,  odio  ba- 
beanl  inimicos,  illos  provocenl  ad  duella, 
menliantur,  perjurium  laciaut,  ul  liliae  suam 
pudiciliam  vendant,  aliudve  peccatum  com- 
milianl.  iMonel  eniin  (ilios  Aposlolus,  ul  pa- 
rentibus suis  obediant  //(  Domino  cl  non  in  bis 
quœ  sunl  contra  Deum  :  quia  ul  dicilur  Aclo- 
rum  3  :  Obedire  oporlet  Deo  mugis  quiim  homi 
nibus.  Dùm  autein  impia  et  peccaminosa  ju- 
benl,  contra  Uominum  pnecipiunt  ;  unde 
Mallb.  10,  el  Lucie  14  ,  dicit  Deus  .•Qui  amiil 
palrem  aul  matrem  plusquiim  me ,  non  est  me 
digims.  El  in  laudem  tribus  Levi  dicilur  Deu- 
teron,  35  :  Qui  dixit  palri  suw  et  mutii  suœ  : 
Nescio  vos,  etc.  Vide  D.  Tbumam  2  2,  q.  lOi  , 
art.  5;  D.  August.  seiiii.  G  de  Verb.  Duinini  ; 
el  Epist.  243  ad  Laetam ,  et  D.  Ilieron.  Epist. 
1  ad  Heliod.  Quare  sicut  peccatum  esl  non 
obedire  parentibus  dùm  aliquid  prsecipiunt  in 
Domino,  id  esl,  quoad  domesticam  guberna- 
lionem  el  bonos  mores,  ita  peccatum  est  illis 
obiemperare  quando  jubenl  facere  aliquid 
contra  Douiinum. 

Postquàm  filius  gravera  inobedienlLam  fecil 
dedilque  parentibus  suis  gravis  irœ  occasio- 


nem,  si  non  laceat,  sed  niira  procédai  ropli- 
cando,  in  querimonias  erunqiendo,  et  pcrsc- 
vcrando  in  prima  inobedientià  in  rc  gravi , 
lune  cunimittit  aliud  peccalum  morlale  ex  cir- 
cumslanliàadjnnciâ  primo  pecealo,  cl  neces- 
sario  confilendà.  Nam  causœ  conservantes  et 
itérantes  in  volunlate  ali(|uod  peccatum,  parti- 
cipant cura  illo  eauidein  malitiam ,  tailler 
quôd  sinl  lelliales,  si  illud  fuerit  morlale.  Islaî 
autera  replicationes  et  querimonia:'  lilioruni 
inobedientùm  indleanl  volunlatem  non  reira- 
clalam  ,  conservautem  ac  iteranlem  primam 
inobedientiam.  Novasque  graviores  iras  exci- 
lant.  Ergo  in  praxi  teneniur  lilii  eas  conliteri. 
Adde  quod  sacpè  conlingit  quod  parentes  et 
domini  ,  posl  prœdictas  replicationes,  novum 
mandatum  vel  negolinm  liliis  impununl.  Tune 
propler  correcliones  cl  objurgaliones  prsece- 
denles  ,  aliqnando  lilii  non  obediuut  absolulo, 
aut  soient  prxdiclum  ncgotium  exequi  nmr- 
muraudo  ,  conquerendo  ,  replicando  ,  aut  ali- 
quid prjus  faciendo.  Unde  lune  li:ec  circum- 
stantia  in  confessione  est  explicanda ,  tum  ob 
laiioneni  niox  adduclani ,  luni  quia  inde  pa- 
rentes sumunt  occasionein  irascendi,  jurandi, 
blasplieniandi ,  etc.  Inlervenit  saepè  alla  cir- 
cumstanlia  ,  nempc  quoi  lilii  el  famuli ,  in 
corde  suo  coneipiunl  nmius  irae  ,  vindicta; , 
odii  el  rancoris  ac  coiiiemplùs  in  parentes , 
licel  exleriùs  evomere  non  audeant ,  qnos 
inlùs  promunt  ;  quœ  omnia  censentur  nmrla- 
lia.  Ikee  et  alla  sinulia  altcndere  debout  con- 
fessarii,  dùm  confessiones  liliarum  el  liliorum 
familias  excipiant. 

Articuli's  III. 
De  amure  quo  lilii  parentes  prosequi  teneniur. 
Licet  amor  comparctur  igni,  magis  lamcii 
descendit  quàm  ascendal.  L.  hti  quidem,  il', 
quod  metiis,  el  L.  Liberorum,  H',  de  verb.  Sign. 
Ideo  parentibus  exprcsso  specialique  praeceplo 
Deus  non  mandavil  ut  lilios  ddigant,  quia  ad 
lioc  natura  ipsa  sullicienter  inclinai,  el  per- 
Irabil  illos,  cùm  ipsa  quoque  bruta  fœlus  suos 
ingenti  aniore  prosequantur;  benè  lamen  filiis 
hoc  quarto  Decalogi  praeceplo  mandavit  ut  pa- 
renles  diliganl;  nonenim  tilius  lantùmdem  di- 
ligii  patreni,  sicut  ab  eo  diligitur,  ait  D.  Tho- 
mas 1  p.  q.  96,  art.  3,  ad  2.  Vide  etiam  2-2 , 
il.2ti,  art.  9.  El  sanè  si  unusquisque  proxi- 
niumsuura  aniare  tencatur,  quanto  magis  fdii 
l)arentibus  debeni  amorem,  cùm  nemo  sil  illis 
proximior,  ulpote  quia  eadem  cum  illis  per- 
sona,  ae  veluii  eorum  poriio  censeaUir?  Unde 


4  5  i:>^l' 

D.  Thomas  loco  ci'alo  ait,  quod  illi  qui  suni  iii.i- 
gis  conjuncti,  sunl  ex  chariialeniagis  diligoiidi. 
Tumqiiia  inlensiùsdiliguntur;  inlensioeiiimdi- 
lectionisesl  ex  conjunctione  dilecli  ad  diligeii- 
lem  :  hxc  autem  est  naluralis  origiiiis  in  esse 
liliorutn  imbibiia;  esl  aliis  prior  el  iramobilinr, 
quia  est  secundùin  id  quod  pertinel  ail  nalu- 
rain  et  ad  subsiantiam  :  eaiierœ  verô  conjuu- 
cliones  sunl  supervenientes,  et  removeri  pos- 
sunt.  Tuni  quia  pluribus  lilulis  el  ralionibus 
filii  tenenlur  plus  amaie  parentes  quàm  coeteri. 
Dicit  enira  Philosoplius  quod  ex  magnis  bene- 
ficiis  ab  ipsis  receptis  uequeunt  respondere  ex 
xquali.  Dant  auteui  parentes  lilio  tria.  Primo 
slabilimentumquoad  esse,  Eccles.  7:  Homrapa- 
trem  Imim,  et  gemittis  malris  tuœ  non  oblivisca- 
ris;  mémento  quoniam  nisi  per  illos  natiis  non 
fuisses.  Secundo  nulrimentum  sive  fulcimen- 
tum  ad  vit»  necessaiia.  Terlin,  docunienluni, 
ad  Hebr.  12  :  Paires  qiiidem  carnis  nustra-  lia- 
buimu',  ennlitores.  D.  Thomas  opusc.  i. 

Debent  itaque  lilii  insilum  erga  parentes 
aniorem  gerere  in  corde,  qui  tantâ  illos  prnse- 
qunntur  dilectiiine,  quibus  posi  Deura  omne 
(lebenl  quod  sunl,  qui  indicibili  cura  et  labore 
ab  infantià  usquc  ad  niaturam  œtateni  illos 
perduxerunt  ;  perpendant  quaulâ  soUiciludine 
ptloeliiiàeossusceperint,  susientaverint,a(  edii- 
caverinl,  sibi  plurinia  subtrahentes,  ut  ipsis 
providcrenl;gemitus  matrisnon  obliviscantur, 
cujus  specialcm  menlionem  fecit  Sapiens  loco 
cilato.  Quia  licet  solliciludo,  anior  et  labores 
pairis  fréquenter  minores  non  sint ,  matrista- 
ineu  amor,  dolores,  solliciludines  et  labores, 
manifestiores  ac  sensibiliores  esse  soient,  ges- 
landopuerum  in  utero,  pariendo,  laciando.  cu- 
rando,  ducendo,  secum  retincudo,  etc.  Quanta 
enim  post  conceptum  fœluui  mater  subiit  fa- 
siidia,  insomnia,  verligines,  prsecordiornm  an- 
guslias,  cordisque  deliquia?  «Tibi,  inquil  Am- 
«  brosius,  illa  cibum,  quem  voluit,nonaccepit; 

<  tibi,  quem  noiuil  accepit  ;  tibi  illa  jejunavit  ; 

<  libi  vigilavil,  tibi  llevil.»  Quàm  gravissiiuos 
in  partu  dolores  perpessa  est,  qui  fréquenter 
cum  morlis  periculo  sunl  conjuncti  !  l'ndeScri- 
plura  acerbissimos  cruciaius,  dicit  esse  dolores 
ut  parturientis.  Proie  deinde  edilà,  impensé  la- 
borat  in  eà  lactandà,  cibandà,  mundandà,  fa- 
sciendà,  cunis  agiiandà,  ut  somnuni  capiat, 
eximendâ  ut  sugal  ubera,  disponendà  ut  exo- 
neret  alvum,  mulcendâ  ne  ploret  ;  ita  ul  uocte 
dieque  amor  malernus  circa  infantem  occupe- 
lur,  nec  aliud  facere  possitaui  cogiiare.  Tan- 
dem proies  grandior  eOecia,  majores  aOeri  cu- 


OSITIO  +ffî 

_  ras,  anxietates,  dolores  et  timorés,  ul  illi  pro- 
videalur,  instruatur,  à  malorum  consortiis  ab- 
ducatur,  à  flagitiosà  vità  abstineat,  à  periculis 
sii  immunis,  à  morbis  curelur,  omniaque  sen- 
tit infausta  quae  illi  accidunt.  H.-ec  et  alla  liben- 
ter  sustinet  niaternus  amor;  propterea  Tobias 
raoriturus,  amorem  erga  malrem  fliio  suo,  sub 
nomine  honoris  ingenerare  volms  dicebal  ei , 
cap.  4  :  Honorem  habebis  matri  tuœ  omnibus 
diebus  vitœ  ejtis  :  menwr  enim  esse  debes,  quœ 
et  quanta  pericula  passa  sil  propler  te  in  utero  sno. 
Non  minor  autem  imo  major  dilectio  debetur 
patri  in  quantum  pater  est,  quàm  matri  per  se 
loquendo,  in  quantum  mater  est,  seclusis  aliis 
circumstantiis  :  polest  enim  in  omnibus  hujus- 
modi  tanta  esse  distanlia  virlutis  et  malitia; , 
ut  amicitia  solvatur  aut  minuatur.  Ita  D.  Tho- 
mas 2-2,  q.  26,  art.  10,  et  probat  quôd  per  se 
loquendo  csterisparibus,  paler  sit  plusdiligen- 
dus,  quia  pater  el  mater  amantur  ut  principia 
quœdam  naluralis  originis  :  pater autom  habct 
rationem  excellentiorcm  piincipiiquàm  maler, 
quia  paler  est  principium  per  modum  agenlis  : 
maler  autem  magis  per  modum  patienlis,  cl 
maierix.  Et  ideô,  per  se  loquendo,  paler  est 
magis  diligendus.  Ncc  obstat  quôd  mater  plus 
amel  lîlium  et  jilus  laboret  pro  eo.  Non  obslat, 
inquam,  quia  hoc  pertinel  ad  aliara  rationem 
dilectionis:  alla  enim  esl  species  amicili;e,  qui 
diligiraus  amantem,  et  quâ  diligimus  generan- 
tem.  Nunc  autem  loquimur  de  amicitia,  quaî 
debetur  patri  et  matri  secundùm  rationem  ge- 
nerationis.  .Major  autem  excellentia  principii  in 
paire  praeponderal  niajori  labori  malris  in  ge- 
neratione  ;  quoniam  ratio  boni  magis  attendi- 
tur  in  objecto  per  se  dileclionis,  quàm  ratio 
difficilis  et  l.iboriosi. 

Hinc  niorialiter  peccant  filii  qui  parentes  odio 
babent.  Nam  lumine  naiurali  quisquis  tenetur 
diligere  proximum ,  ejusque  odium  vilare  ; 
cùm  ergo  magis  leneantur  parentes  diligere, 
longé  graviiis  peccaiîl  ipsos  odio  habendo.  L'nde 
istud  quarlum  Decalogi  praeceptum  de  honore 
et  amore  parenlùm  includit  consequenter  fu- 
gam  conlrarii,  nempe  odii  ;  et  ex  liàc  parte  est 
negalivum  obligans  semper  elad  semper.  Nul- 
lo  enim  tempore  et  casu  ,  ac  propler  nullam 
causam,  liliis  licitum  est  parentes  odio  habere, 
aliquod  grave  malum  corporis  aut  animae  ipsis 
exoptare,  puia  mortein,  sive  ul  liberentur  à 
moleslà  illurum  cuslodià,  vel  ut  citiùs  c;ipiant 
hireditatem,  prout  fusé  osiendilur  in  traclalu 
de  juslitià,  ubirefulanlur  recenilorum  opinio- 
nes  circa  islam  materiam,  et  afferunlur  eorum 


497  QL'Âiai  l'I 

proposiliones  variœ  ;ib  Ecclesià  dainnaUi'.  Porrô 
circuiiistaïUia  hujusiiiodi  odii  vel  injuriai  cx- 
plicanda  est  in  confessione,  sicul  circunisianlia 
paiiicidii  aiil  pcicussionis,  quia  liaheul  specia- 
iein  maiitiaiii  oppositaui  virluti  pietalis  parcii- 
libus  debiloe. 

^ellue  suUicit  amor  iiueriius  lllioium  crga 
parentes,  sed  tenenlur  sii;iio  exteriori  quau- 
doque  illuraiiianifeslare.  Et  liâcralioiie  hujus- 
niodi  prsecepluni  de  lionoie  et  amore  paien- 
ti'ini,  est  allirmativuui.  llinc  lilii  peccant,  qui 
lic't  in  corde  parentes  odio  non  liabeant, 
vi.v  tanien  signuni  ali([uod  aniicili*  illis 
exbibent,  vixque  verbuui  bunuin  ,  sed  asperè 
loquunlur,  imperiosè  agunl,  et  torvis  oculis 
respicere  soient.  Si  id  liabeant  in  consuetu- 
dineni,  si  parentes  inde  graveni  concipiant 
mœrorera,  ut  comniunitercuiuingit,  non  video 
quod  à  culpà  lelhali  sint  excusaiidi,  ul  docet 
Sylvester  verbo  Filii ,  nuni.  25.  Quoties  igitur 
ex  circuraslantiis  vir  prudens  judical  subesse 
necessitaleni  talia  anioris  signa  externa  paren- 
tibus  exbiliendi,  lune  salleni  lilii  ad  illalenen- 
tur  hoc  quarto  Decalogi  pra;c('pto. 

Verùm  sicut  icneniur  lilii  pareniibns  obedire 

in  Domino,  secùs  verô contra  Ueuni,ita  et  illos 

amare  in  ordineadDeumcujussunli'istrunien- 

ta;non  verô  plusquàniDeun],quidiuit.Mattli.lO: 

Qui  amat  patrem  ont  matrem  plus  quàin  me,  non 

est  me  digmis.  Carnalis  quippe  affeclus  niactan- 

dus  et  evellendus  é  corde  liliorum  est  quando 

Deus  jubet,  eosipie  in  sui  spéciale  obsequiura 

religionis,  aut  clericatùs  vocal;  cùni   lune  et 

aniniani  suam,  si  illani  anienl,  perdere  aslrin- 

gat.  L'nde  Auguslinus  Episl.  38,  ait  :  i  ISon  suc- 

«  conseant  parentes,  hoc  prxcipere  Doniinuni, 

«  ul  eos  oderinius,  quando  hoc  nobis  de  anima 

i  nostràprajcipilur.»  Hune  earnalem  all'ectum 

in  benelieiariisecclesiasticiserga  parentes  suos 

Ecclesià  praecipit  ila  ordinatum  esse  ut  fructus 

ac  reditus  beneiiciorum,  nullatenùs  ad  eos  di- 

tandos,   sed  ad  pauperes  sublevandos,  cl, in 

opéra  pia  expendant,  prout  diserte  statuitTrl- 

denlinum  sess.  23,  cap.    l   de  Ueforniat.  ubi 

sanela  synodus  <  omninô  illis  interdicit,  ne  ex 

(  redilibus  Ecclesiae  consunguineos  familiares- 

(  ve  suos  augere  studeant,  cîini  et  Apostolo- 

I  rum  canones  prohibeant  ne  res  ecclesiasti- 

«  cas,  quoe  Deisuut,  consauguineisdonenl;  sed 

i  si   pauperes  sint,   lis  ui  pauperibus  distri- 

i  buanl  :  eas  autem  non  dislrahant,  nec  dissi- 

«  penl  illorum  causa.  Imô  quàni  potest,  eos 

«  sancta  synodus  monet,  ut  omncni  hunianum 

1  hune  erga  fralres ,  ncpoies,  propinquosque 


.ECEl'll. 


4!  18 


«  cjrnis  allecluni,  unde  mulloruin  maloruin  , 
«  in  Ecclesià  seniinariura  exstat,  penilùsdepo- 
I  nant.  »  Unde  facientes  conlra  istud  strictissi- 
muni  Ecclesià;  pra?ceptum,  morlaliterpeccanl. 
Siiniliier  Dco  militantes ,  non  impticent  s  ; 
secularibus  parenlum  negoliis  ,  sine  justà  et 
urgenti  necessilate,  abstinentes  ab  omnibus 
quajdislrahuntà  Deo,  qualiasunt  secularia  ne- 
gotia ,  quia  sollicitudo  hujus  seculi  suffocat 
verbuni. 

Articills  IV. 
De  siibsidiu  qttod  filii  parenlibus  in  nécessitai c  tam 
spiriluati  quiim  corporali  existeulibus,  prtvslare 
leuentur. 

D.  Thomas  2-2,  q.  122  ,  art.  3,  ad  5,  ail  , 
quod  «  i)arentibus  in  quantum  bujusmodi,  de- 
«  betur  reverenlia;  honor.  Sed  sustentatio  et 
«  alla  hujusmodi  debentur  eis  ratione  aliciijus 
«  accidenlis:  pula  iu  quantum  sunl  indigentes 
«  vel  servi,  vel  aliquid  hujusmodi.  Et  quia  quod 
i  est  perse,  prius  estco  quod  est  per  accidens, 
)  idco  inier  prima  eliam  ])rœcepta  legis  ,  qux 
t  sunt  prœcepta  Decalogi,  specialiler  pr«ci- 
i  pilur  honoratio  parenlum  ,  in  quà  sicul  in 
i  quodam  principali ,  intelligiliir  mandari  el 
«  sustentatio,  el  (piidquid  parenlibus  debetur.  » 
Sic  enim  Christus  Doniinus  istud  pra;cepluni 
interpreliUur  .Mattli.  13,  ubi  redarguit  Thari- 
sseos  irritum  illud  lacientes  propler  suas  Ira- 
(litiones,  pr;etextu  quodam  religionis  el  obla- 
tionis  avcrlenles  lilios  à  sustenlatione  paren- 
lum, quasi  Deo  graiius  foret,  si  suas  res  in 
leniplo  olierrenl,  quàm  si  in  parenlum  subsi- 
dimii  impenderenl.  El  2-2,  q.  101,  an.  2, 
docet  D.  Tlmmas  (juod  pietalis  ollicium  est  ul 
lilii  parenlibus  suslentationemexhibeanl.  Nam 
parenliliusaliquid  debetur  dupliciter,  uno  mo- 
d;)  per  se,  alio  modo  per  accidens.  Vcv  .se 
quidem  debelur  cis  id  quod  decet  paireni,  in 
quantum  pateresl  :  qui  eùm  sit  superior,  quasi 
principium  liiii  existens,  debetur  ei  à  filio  reve- 
rentia  et  obsequium  ;  per  accidens  autem  ali- 
quid debelur  palri,  quod  decet  eum  accipere 
secuudùm  aliquid  quod  ei  accidit  :  pula  si  sit 
inhrmus,  quod  visitetur,  ac  ejus  curalioni  in- 
tendalur;  et  si  sit  pauper  quod  susienletur,  et 
sic  dealiis  hujusmodi,  qua;  omnia  sub  debito 
obsequio  continentur.  Ha;c  D.  Thomas.  El  ibi- 
dem ad2,cxplic;ins  illud  Aposloli  2adCorinlh. 

12:  Filii  non  debent  tliesaiiriiare  parenlibus,  elc, 
ait,  quod  quia  pater  habel  ralionem  principii, 
filins  autem  habet  ralionem  exislentis  à  princi- 
pio,  ideo  per  se  convenil  palri  ul  subvenial  filio. 


i!»n  EXPOSITIO 

01  pr()j)lrr  Ikic  non  soliim  ad  horam  débet  ci 
subvniiiT,  scd  ad  lolam  suam  vilain  ,  quod  est 
llicsauriziirc.  Sed  quod  filius  aliqiiid  conférât 
pairi ,  hoc  est  per  accidens  ralione  alicujiis 
necessitatis  inslantis,  in  quâ  tcnetur  ei  subvc- 
nirc,  non  aulem  thcsaiirizare  quasi  in  longin- 
quum,  quia  naturalilcr  non  parentes  liliorum  , 
sed  lilii  parentum  sunl  successores 

llaque  altcndens  Doniinus  IVequenleni  pa- 
rentum necessitateni,  et  penuriani  ob  inibecil- 
lilateoi,  vel  delicientcm  aetaieni,  prœccpit  llliis 
ut  parentes  suos  honorent,  necessaria  eisdem 
subminislrando  quantum  possunt  :  quamvis 
cnini  taie  subsidium  cisdeberi,  jus  ipsum  na- 
turae  diclet ,  prout  apparet  excmpUi  ciconia; 
aliorumque  animahnm ,  relaio  à  D.  Ambrosio  et 
Cassiodoro,  ncc  non  inlidelium,  pronlrelerunt 
Plinius  et  Valerius,  non  tamen  hoc  jure  ita  evi- 
denter  ajiparet,  sicut  quôd  parentes  erga  lilios 
ad  id  leneantnr  :  ideô  Deus  expressum  de  hoc 
fillis  mandatum  fecit,  cui  adjunxit  promissio- 
uemvitîe  longivva;,  ut  hoc  praeceplo  acpra'niio 
aliicianlur.  Ad  illud  quoque  subsidium  ex  vir- 
tulegratitndinisparentibus  impendenduni  filios 
teneri ,  monel  Scriptura  :  Mémento  qu'oil  tiisi 
propter  illos  nains  non  fuisses,  cl  relrihne  illis, 
qiionwdb  ei  illi  libi.  Nihil  illis  par  reddere  pos- 
sunt lilii,  ctiamsi  alimenta  rétribuant.  Pasce, 
fili,  pnrenles ,  inquil  divus  Ambros.  super 
capul  18  divi  [.ncœ  :  ////  debes  quod  liabcs,  cui 
debes  quod  es.  El  D.  August.  lib.  2  deSerni. 
Domini  in  monte  cap.  4,  ait  :  Quid  charius  esse 
débet  filiis,  quiim  patcr?  Tenetur  igitur  fdius 
sub  mortali  parentibus  suis  in  gravi  nccessilale 
corporali  constitutis  snbvenire  quantum  po- 
test.  pula  si  sint  inflrmi,  eos  visilare  ac  eura- 
tioni  iiicumbere  :  si  detineantur  in  carcere , 
ipsoruni  liberaiionem  procurarc.  Si  paupcrcs, 
aut  mente  capli  existant,  débet  dare  ope- 
Tani  nt  de  ncec^sariis  débite  illis  providea- 
tur,  etc. 

Anaulcmadsubvenicnduni  magnisparentmn 

coiporalibnsindigenliis.teneaturhliusabstiner." 

ab  ingressu  religionis  aut  egredi  ex  illâ,  ut  eis 

•subvcnialac sustenlet?  Sermo  auteni est  tanlùm 

de  pâtre  et  malrnone,  et  de  aliis.  Respnndet  D. 

■Thomas  2-2,  (].  101,  art.  i,  ad  3,  quôd  «  hoc 

'  «  ipsum  quod  parentibus  carnalibus  ex  pietalc 

1  exhiliemns,  in  Deum  referimus;  sicut  et  alia 

«  niisericordi.'E  npera,  qua>  quibuscumque  pro- 

I  ximis  impendimus,  Deo  exhibita    videntur, 

■I  jnxta  illud  Malth.  Lt  :  Quod  uni  ex  minimis 

'  I  meis  fecistis,  milii  fccistis.  Et  ideo  si  carnali- 

't  bus  parentibus  noslra  obseqiiia  sunt  necessa- 


500 

1  ria,   ut  sine  bis  snstenlari  non  possint,  nec 
t  nos  ad  aliquid  conlra  Deum  inducant,  non 
«  debcmus  cos  intituitu  religionis  deserere.  SI 
«  autem  sine  peccalo  eorum  obsequiis  vacare 
I  non  possumns,  vel  etiani  si  absque  noslro 
c  obsequio  snstenlari  possunt,  licitum  est  eorum 
«  obsequia  prsetcrmittere,  ad  hoc  quôd  ampliùs 
«  religioni    vaccmus.  »    Idem  asserit  2-2.   q. 
189,  art.  6,  et(iuodlib.3,q.6,  art.l  1,  etquodlib. 
10,  quœst.  ti,  art.  1.  Supponit  D.Tiiomas  quôd 
pauperlas  illa  parentum  instat  et  praesens  est , 
in  quâ  filius  lenetur  eis  snbvenire  ,   sicut  ex- 
presse dixerat  ibidem  art.  2,  ad  2,  et  quôd  est 
nécessitas  exirema,  aut  vakiè  gravis,  ita  ut  sine 
lilii  ope  eam  vincere  nequeant  :  si  enim  absque 
lilio  vilain  Iransigerc  possent, licitum  critliliode- 
sertispareiilibusreligionem  inlrare.  Idem  dicen- 
diim  qiiando  suiitalii  (|iii  eorum  curam  habcre 
debent  lineâ  parenteloe  adstricti,  vel  etiani  exlra- 
nei,  qui  volunl  ac  possunt  illis  subvenire  in 
lali  necessitate.  Supponit  adhuc  quôd  filius  rc- 
manendo  in  scculo  possit  subvenire  parentum 
necessitati  de  praîsenli,  quamdiù  instat  et  du- 
rai ;  et  religionem  ingrediendo  subvenire  non 
posset,  aliàs  inutiliter  remaneret  in  seculo,  po- 
liiisque  gravaret parentes,  qiiàm  sublevarel.His 
supposilis  concludit  D.  Thomas,  quôd  qiiando 
tanla  est  parentum  nécessitas  utlilius  leneatur 
subvenire,  puta  quia  est  quasi  extren)a,  et  sine 
filii  obsequio  suslenlari  non  possunt,  nec  aliun- 
dc  ad  aliquid  conlra  Deum  eum  inducunl,  te- 
netur remanere  in  seculo ,  ad  illis  subvenien- 
dum,  quamdiù  durai  isla   nécessitas  :  secùs 
dicenduni ,  si  absque  lilii  obsequio  suslenlari 
possunt,  aut  sine  peccalo  illorum  obsequio  va- 
care neqneat,  à  quo  tamen  periculo  essel  ini- 
niunis  in  religione,  quia   unusquisque    juxia 
ordinem  chirilalis  débet  magis  diligere  suam 
propriamsaluienispirilualem,quàmcorporalein 
proximorum. 

An  autem  si  filius  fuerii  jam  ingressus  ac 
proFcssus  religioneui ,  et  postea  parentes  in 
exlrnnam  necessitateni  inciderint,  ila  ut  ha;c 
paupertas  tanlùm  post  professionem  supcrve- 
nerit,  teneatur  lune  filius  egredi  è  rcligione  ad 
illis  snbveniendiim?  Resp.  D.  Thomas  art.  4, 
jam  cilato  ad  i,  aliud  dicendum  esse  de  eo  qui 
e^t  adhuc  in  seculo  conslilutus  ,  cl  aliud  de  eo 
qui  jam  est  in  religioneprofcssus.  Primns  cnim 
non  débet  religionem  inlrare,  quia  iransgrede- 
retur  pra-ceplum  de  honoratione  parentum, 
Ole.  Postea  subdil  :  <  lllc  veiô  qui  jam  est  in 
«  religione  professus,  reputalur  jam  quasi  inor- 
1  tiius  miindo,  unde  non  débet  oecasione  sus- 


50!  QUARTI 

I  tenlationis  pan^nliimexireè  claustro,  in  quo 
I  Christo  conscpelitur,  et  se  iierîim  negoliis 
«  seculaiihus  iniplicare.  TeneUir  tanien  salvà 
c  sui  prœlali  obedieniià  et  suae  rcligionis  sialii, 
I  piuni  sludiuni  aJiiibcre,  qualiler  pjus  paren- 
t  libiis  subveniatur.  » 

llbi  S.  (loclor  non  nogalquôd  isie  professus, 
de  licenlià  siiperiornm  possit  exire  è  nionas'.e- 
rio,  salvoque  sure  professionis  slalii  dccenter 
laborare  ac  operain  dare,  ad  snbveniendnni 
iiecessitali  paientûin  :  sed  ncgal  ad  id  Icneri 
etiam  inviio  prœlato  siio,  ut  voliint  alii,  qui  id 
probant,  quia  est  de  jure  naturœ  ,  quod  prae- 
eniinet  onini  vinculo  et  veto  :  non  enim  vota 
debent  esse  inipediliva  opcrum  juslitiœ.  Uiide 
sicut  licitiim  eslfiirari  propter  exlreniam  ne- 
cessitatem  alierius  ,  ita  licitum  est  actualem 
obedienliain  subirabereprœlato,  et  furari  bona 
Ecclesise,  si  aliter  non  possit  subveniri  buic 
palris  necessilati.  Unde  Chrislus  Matth.  iS, 
redarguit  Pharisœos  docentes  propter  cultnni 
divinun)  et  obligationcra  ,  filium  debcre  extre- 
miB  parenli'nn  necessitali  déesse  ;  ostenditque 
quod  subtrabere  necessaria  parenlibus  propter 
Dei  cultuni ,  est  transgressio  prsecepti  bujiis 
de  bonorandis  parentibus.  Adde  quôd  si  reli- 
giosus  slans  in  ostio  monasterii  videret  ali- 
quem  opprinii  ab  equo  indoniito ,  aut  bonii- 
nem  claudumexistentem  in  donio  contlagrante 
incendio ,  teneretur  exire  è  monasterio  ad 
illis  succurrendum  etiam  probibcnte  praelato 

SUD. 

Contra  quos  stat  D.  Tliomas  in  omnibus  locis 
supra  adductis,  et  probat  ex  lioc  quod  cùm  re- 
ligioet  pielas  sint  dus;  virtutes,  non  potest  lieri 
quôd  se  mutuô  impediant,  ut  propter  acium 
unius  ,  actus  alterius  excludatur  ;  cujusiibet 
enim  virlutis  actus  debitis  circumstantiis  limi- 
tatur  :  quas  si  praelereat ,  jam  non  erit  actus 
virlutis,  sed  vitii.  Unde  ad  pietatera  pertinel 
ofliciuni  et  cnllum  parentibus  exbiberc  seciin- 
diim  debitum  moduni  :  non  est  autem  debiius 
modus,  ut  plus  bnmo  tendat  ad  colendum  pa- 
trem,  quàm  ad  colendum  Deum  ;  sed  sicut  di- 
cit  Ambrosiiis  super  Lucani,  necessitudini  ge- 
neris  divinrc  Rcligionis  pictas  anleferlur.  Si 
ergo  cultus  parenlûm  abstraberet  nos  à  cultu 
Dei,  jam  non  esset  pietalis  parenirtm  insistere 
cullui  contra  Deum.  Unde  quôd  professus  re- 
maneat  lune  in  monasterio,  non  est  contra  jus 
nalur;e,nec  impeditivum  justiliae.  Nam  jnslitia 
supponit  debitum  :  al  verô  boc  ipso  quôd  pro- 
fessus sil  mortuus  mundo,  tollitur  omnis  ratio 
•juslitiae  obligationis  et  debiti   erga  parentes , 


PRyECEPTl.  soft 

satisl'.icitque  prîecepto  illos  honorandi,  succiir- 
rendo  ipsorimi  necessitali  modo  debilo  salvà 
professione  et  statu  Religionis  secundùm  suam 
facullalem.  Cimi  autem  per  professionem  jam 
tiansierit  in  alterius  dominium  cl  poleslalem, 
ea  solùm  praestare  polesl,  quae  salvo  sui  status 
detiimento  lieri  valent.  Adde  quôd  semel  Deo 
.dieatum  ,  non  est  ad  usus  bumanos  transfercn- 
duni,  contra  Dei  et  prselalorum  voluntatem; 
liberatur  itaque  professus  ab  obligationo  egre- 
diendi  ad  parentes  sublevandos  ,  ob  scilicel  im- 
potentiam,  cùm  nec  temporalia,  nec  proprium 
velle  babeat. 

Quare  istnd  prœceplum  de  bonore  parcntùm 
estaflirnialivum  ,  solùmque  obligat  liliiini  pro 
loco ,  tempore  et  statu  in  quo  illuni  rcperit. 
Unde  si  reperit  eum  impolentcm  ae  civilii  r 
niorlunm  ,  por  deportationcm  ad  insulam  ,  aut 
per  professionem  religiosam,  obligat  solum- 
niodo ,  ut  quantum  commode  potest  juxta 
suum  sialum  ,  conelur  parenlibus  providere  ; 
siculqnando  invenil  lilium  uxoratum  non  obli- 
gat ail  reinanendum  cum  parenlibus;  qnia  jam 
eslobligauis  ad  babitandum  eum  uxore,  salis- 
facitque  pra?cepio,  si  quantum  paiitur  condilio 
sui  status,  parentibus  indigentibus  snbvenire 
sludeat  ;  nec  lenetur  ad  ea  omnia ,  qux  si  solu- 
lus  ac  liber  esset,  facere  deberet.  Christus 
autem  Dominus  in  eo  loco  lantùm  damnât  Pha- 
risoeos  qui  suadebant  fdiis  ul  ea  qua;  necessaria 
erant  parentibus,  illis  delraherent,  ul  Deo 
offerrent  :  nullalenùs  verô  inlendil,  ut  filii  ea 
quae  in  templo  jam  obtulerant  Deo,  répétèrent, 
ut  inde  parenlibus  subvenirent.  Ex  quo  solùm 
convincitur  quôd  dura  Ulii  nondùm  se  Deo  de- 
dicàrunl  per  professionem  ,  sed  sunt  adliuc 
liberi ,  tune  deserlis  parentibus  sic  imiigcnti- 
bus,  Religionem  intrare  non  possunt;  non  verô, 
quôd  si  jam  Deo  sil  consecratus  filins  per  pro- 
fessionem ,  tenealur  se  sublrabere  Ueo  et  lieli- 
gioni ,  ad  subveniendum  parentibus  suis  :  et 
per  hoc  solvuniur  argumenta  in  contrarium. 
Tandem  ad  ullimum  argumenlum  respondeiiir, 
quôd  cùm  isia  misericordise  opéra  non  requi- 
ranl  in  religioso  professo  nuitaiionem  status  , 
nec  permancniiam  extra  monasieriuni;  sed  rite 
possint  ab  ipso  prœstari  remanendo  in  religio- 
ne  ,  et  in  obscrvanti.à  suae  regulne  ,  polesl  boc 
modosubvenire,  proximo.  In  noslro  autem  casu 
supponitur  rem  aliter  se  liabere  :  si  enim  pro- 
fessus isto  modo  absque  niiitatione  statils,  ac 
delrimenlovil;eregularis,subvenire  parentibus 
posscl,  ad  id  teneretur,  et  prœlatuscenserelur 
rationabililer  invitus.  Ita  Saynis  lib.  7,  cap.  (i. 


b05 


EXl 


Hiicusque  sormo  fuil  lanliim  de  paire  et  ma- 
ire. Nam  si  fralres  et  sorores  &inl  in  eàdem 
necessiiale  consiitiiii,  non  teneuir  quis  aijsoiiiiè 
ab  iiigressu  religionisabstlnere ,  ni  illis  suljve- 
iiiat ,  mnlloijno  minus  leneltir  jani  prol'essus  è 
j-eiigione  egredi  :  non  eniiu  lioc  piaeceplo  ila 
striclè  ligalur  erga  fralres  aliosque  propinqnos, 
ac  erga  patrem  el  malrein.  llaque  lilii  parenii- 
bns  subvenire  lenenlur  in  necessiiaiibus  cor- 
poralibus,  qualenùs  si  non  valent  illis  dare  esse 
prout  ab  eis  acceperunl ,  salteni  rependant 
conservalionein  in  esse ,  exbibiiione  neccssa- 
riorum  vitae  ;  prœserlim  in  senectute  ,  proul 
ipsi  parentes  eos  in  esse  per  educationem  et 
susteiilationem  conservârunt,  in  minori  ac  de- 
bili  aelateconstitulos.. 

Tenenluradhuc  lilii  paientùm  necessitatibus 
spirilualibus  consnlere  ,  maxime  diim  extrême 
decumbunt ,  proeurando  ut  auxilia  el  sacra- 
menta  Ecclesi;e  suscipiant ,  aliaque  opéra  ad 
benè  nioriendum  disponentia,  exerceanl.  Inde 
peccant  fdii  qui  non  curant  de  boc  ,  qui  paren- 
tes iuipediunt  à  faciendo  teslamenlo  ,  aut 
restiluendoalieno,  reparandoquedamno  proxi- 
niis  illato  ;  qui  juxta  vires  suas  el  lacultaies 
non  curant  exequias  et  anniversaria  otlicia  illis 
celebrari  ;  qui  ex  negligentià  aut  avaritià  ,  dé- 
bita ipsoruni  solvere ,  et  legala  maxime  pia 
udimplere  in  longum  lenipus  diflerunl ,  imo  el 
sacrilège  sibi  retinent  :  quo  fil  ut  quandoque 
Dei  judicioinfelix  mors  eisaccidat,  simulque 
contingal  quodpostca  lia'redes  illoium  volun- 
talem  siuiileni  testanienli  ipsorum  niliil  soliicili 
sint  adimplere  ,  sicque  famiiia  super  familiani , 
et  domus  supra  donuim  in  inlernum  miserè 
cadal.  Patriniseliani,  niatrinisac  tntoribus  filii 
reverentiam  et  obedieniiam  reddere  lenenlur  : 
hujusmodi  quippe  obligatio  in  boc  l'undalur  , 
qtiod  in  illis  dirigendis  ,  ciirandis,  et  instrnen- 
dis,  bi  in  locuni  delunctorum  parenliim  succé- 
dant, eorumque  oflîcio  funganlur.  Fratribus 
quoque,  sororibuseteonsanguineisdebentamo- 
rem  et  aliquale  subsidium  in  necessiiaiibus, 
prout  commode  possunl  ;  adbLerenl  quippe 
patri  tanquàm  rami  irunco  ;  carnaliler  imor  se 
conjungunlur,  simulque  babitanl  in  unuin  : 
ideoque  débet  esse  inler  ipsos  conjunctio  et 
unio  animorum ,  ul  in  pace  dcganl ,  bonore  se 
invieem  pryevcniaul,  aller  alterius  onera  portet 
ac  defectus  patienter  ferai  :  insuper  buic  vin- 
culo  nalurali  et  necessitudini  sanguinis,  super- 
addendum  est  gluten  cbarilalis.  Ut  enim 
probat  D.  Tbonias  2-2,  q.  26,  art.  8,  illiqii 
îiunt  magis  conjinicti,  niagis  snn(  ex  cliaritate 


USITIO  soi 

diligendi,  ilîisque  magisbenefaciendum  caeleris 
paribus,  ut  probat  ibidem  qusest.  31,  arlicul. 
3.  Filii  tandem  pietatis  ollicia  erga  patriam 
exliibere  lenenlur  in  quâ  nati  el  nuirili  sunt. 
Nam  post  Deum  bomo  maxime  debilor  exislit 
liarcntibus  et  patriae  ,  tanquàm  secundariis  sui 
esse  et  gubernalionis  principiis.  Et  sicut  in 
cullu  purenlùm  inchiditur  culius  omnium  con- 
sanguineorum  ,  ila  in  cullu  patriae  inlelligitur 
cultus  omnium  civium,et  omnium  pairia;  ami- 
corum ,  ut  probat  D.  Tbqmas  2-2,  q.  101  , 
art.  1. 

Ctuarstio  srcunîJa. 

QU/ENAM  OFFICIA  PARENTES    FILIIS    PR.ESTARE   TE- 
NEANTLR,    ET   VIR    AC    UXOR   AD    INVICEM. 

Quamvis  in  isto  quarto  Decalogi  pra;cepto 
nulla  facia  sit  mentio  de  obligatione  parentûm 
erga  filios  ,  certum  lamen  est  de  jure  nature 
multa  illis  debere  oflicia  exbibere  ,  quae  tacite 
sub  islo  praecepto  inlelliguntur  ac  compreben- 
duntur.  L't  enim  ail  D.  Thomas  2-2  ,  q.  122, 
art.  3,  ad  2  :  «  Hoc  praecepto  inlelligitur  man- 
f  dari  quidquid  pertinet  ad  reddendum  debi- 
!  inin  cuicunique  personœ,  sicut secundarium 
«  inclmliuir  in  principali.  »  Adde  quôd  lilius 
est  aliqiiid  patris,  et  paires  amant  filios  sicut 
ali(iuid  ipsorum,  ut  dicit  Pbilosoph.  8  Elliic. 
l  nde  sicul  non  est  prœceptum  de  amore  suî 
ij)sius,quia  ad  hoc  nalura  inclinai,  ila  necesse 
non  luit  ut  boc  praeceplo  paiernus  anuir  expri- 
merelur,  prout  oslendil  U.  Thomas  1 -2,  q. 
100,  arl.  5,  ad  i.  Ad  illud  lamen  reductivè 
tanquàm  correlativum  pertinere  polest. 

Hegimcn  palernuin  origineni  ducit  abaniorc 
liliorum  queni  natura  parenlibus  indidil,  quia 
omne  generans  produtit  sibi  simile  :  simililudo 
autem  est  per  se  causa  amoris;  unde  Eccles.  13, 
dicitur  quôd  omne  animal  diligit  sibi  simile. 
Pater  enim  praîsidet  flliis  ,  eosque  régit  non 
propter  Lonum  proprium,  ut  dominusservinn, 
sed  propter  ipsorum  filioruni  uiilitatem  ,  et 
vult  eis  bonum  :  vellc  aulem  alicui  bonuni ,  est 
illum  amare.  Cimi  igitur  namra  nos  doceat 
quod  illorum  curam  habeamus  ac  sollicitudi- 
nem  (|uos  diligimus  ,  fliiorum  cura  parenlibus 
incumbil,  praiserlim  cùm  amor  parentùm  pro- 
cédât in  filios  ,  ut  à  causa  in  ell'ecium  ,  et  à 
superiori  in  inferius  ;  et  aliunde  naturale  sit 
quod  supcriora  influant  in  inferiora  eaque 
conservent.  Hujusmodi  aulem  cura  et  regimen 
tria  bsec  oûicia  exigit.  Prijnum  ul  parentes  nu- 
triaiii  .  su-tentcnt  el  défendant  (ilios  suos  ad 


50d  QUARTI 

conservandum  illos  in  esse  quod  dedeiunt. 
Secundum ,  ul  vcrbo  et  exemplo  in  virlute 
inslruanl,  bonisque  nioribus  informent.  Ter- 
liuni ,  ut  corrigant  et  à  vitiis  arceant  exhoiia- 
tionibus ,  niinis  et  fl.igetlis  ,  si  opus  fuerit  ad 
disciplinam.  Has  très  obiigationes  patiuni  eiga 
Clios  proniulgavit  Apustolus  cap.  6  ad  Eplie- 
sios,  dùni  dicit  palnbus  :  E ducale  fUwi ,  ecee 
priuiani  ;  educate  illos  in  disciplina,  ecce  te- 
cundam  ;  et  in  correciione  Dotnini,  ecce  ler- 
tiaiu  ,  quas  sigillatim  e.\plicaudas  suscipiuius. 

Articilis  primus. 
De  obligatioiie  pareiiliim  snslentandi  filios,  eis- 
que  providendi  de  necessariis  ad  vilam. 
In  omni  specie,  cuicumque  natura  dat  esse, 
sollicita  est  per  média  débita  couseivare  ipsuui 
in  esse  :  sic  postquàm  igni  tribuit  esse,  incidit 
ipsi  caiorem  per  queni  resisleret  corrunipcnil- 
bus,siccitalem  ac  levitateni  quà  aseenderetai 
propriani  splia;ram  ,  ubi  naturaiiter  conser- 
vatur  ;  inde  manavit  commune  istud  ellaium: 
Qui  dat  esse,  dai  consequentia  ad  esse.  Pater 
auiem  per  virtuiem  generaiivam  dat  esse  lilio  ; 
proindeiiue  per  nutrimentuui ,  fulcimentum 
aliaquc  média  neeessaria  vit* ,  obligatur  ad 
eum  conservandum  in  esse.  Ad  quod  satis 
superque  inclinatur  amore  paterno,  cùm  et 
cuncta  animatia  laboribus  non  parcant,  iniô 
periculis  se  e.xponanl,  ut  sustentent  et  conser- 
vent fœtus  suos,  amore  naturali  ea  impellenie. 
Quanlô  niagis  in  specie  humanà  iste  anior  pa- 
rentes urgere  débet  ut  liliis  de  necessariis  ad 
vilam  honestè  iransigendain  piovideant'.'  Sum- 
quid  oblimci  putest  midier  infunlem  siuim ,  ut 
non  miserealur  jilio  uleri  sui  ?  inquit  Deus  Isaï. 
4!».  El  cap.  58  bortatur  boniines  ad  eleenjo- 
synas  elargiendas,  prxsertim  propinquis  di- 
cens  :  Caruem  luain  ne  despexeris.  Sepluaginta 
aulem  interprètes  sic  legunl  :  Domesiicos  se- 
minis  lui  ne  despexeris.  Unde  graviter  contra 
islud  jus  naturse  parentes  delinquunt,  qui  no- 
tabiliter  negligiintliliisprovidere  de  necessariis 
ad  vitam  corporalem,  dura  possunl;  utenini, 
inquit  Apostolus  1  ad  Timotb.  5  :  Si  quis  suo- 
rum  maxime  domeslicnrum  curam  non  habet  cor- 
poris  et  animée,  /idem  negavit  facto  suo,  et  est 
infideli  deterior.  Nam  ipsi  inlideles  in  boc  na- 
turae  obtempérant,  et  exactam  (idelilalem  ser- 
vant ,  fdiorum  curam  habentes  ac  subsidia 
corpori  neeessaria  subniinistrantcs.  Uinc  gra- 
viter peccanl  matres  gravid;e  dùm  non  curant 
vitare  id  omne  quod  polestaborluiu  procurare, 
nempe  iaborcsarduos  assuniendn,  gravia  pon- 


PR^CEPTI.  S06 

dera  deferendo,  immodicè  discurrendo ,  sal- 
lando,  et  se  fatigando,  effrenatas  iras  aut  iri- 
stitias  immoderatas  coiicipiendo,  el  periculo 
aborlùsse  exponendo.  Quanto  crudeliùs  agunt, 
longèque  graviùs  peceairt,  qune  sludiosè  ac  de 
induslrià  per  pbarmacum  aliudve  facinus  foe- 
tum  cum  quidam  violenlià  ante  debiluni  leni- 
pus  eJucunt  ac  perimunt  ad  bonorem  proprium 
salvandum  ? 

Peccant  etiam  matres  qux  absque  justi 
causa  proprio  lacté  filios  non  nutriunt,  cùm 
possint  absque  suî  dispendio;  sed  aliis  tiadunt 
alendos,  cùm  ipsa  natura  ad  boc  animalia  etiam 
inclinet  Inde  sic  de  talibus  conqueritur  Do- 
minus  Tbron.  4  ;  Lamiœ  nudavemnt  mamtnam, 
laclaverunl  ralulos  suos.  In  Ilebrœo,  loco  Lamiœ 
habeiur  Tanim,  dracones,  canes,  etc.  Nullum 
quippe  brutum  invenitur,  quod  perse  fœtum 
non  enulrial.  Filia  autem  populi  mei  crudelis 
ut  strutliio.  De  quà  Job  cap.  59,  ait  :  Deretinquit 
ova  sua  in  terra,  obliviscitur  quùd  pes  concutcet 
ea,  aut  bestia  agri  conterai,  duratur  ad  ftlivssHOS, 
quasi  nonsintsui.  Idque  etiam  reprobatur  dist. 
S,CAp.  Adejus,  bisverbis:  Frava  liœc conjugalo- 
rum  moribus  consueludo  irrepsit ,  ut  filios  quos 
giqnunt ,  nutrire  mnlieres  contemnant ,  eosque 
aliis  mulieribus  ad  natriendum  Iradant.  Quod 
sunè  ex  solà  caniis  iuconlinenlià  videtur  fuisse 
inientu)n,  qui  ditm  se  continere  nolunl,  dispiciunt 
lactarequos  giqnunt.  Non  enini  lam  bené  iiulri- 
tur  infans  regulariler  loquendo  lacie  alicno , 
ac  niaterno,  utpote  non  tam  suœ  naturae  con- 
formi,  s;cpèque  contingil,  ut  infans  vel  non  vi- 
vat, vel  vivat  debilioraulagrestior.Prœlereaim- 
bibitpravas  nutricisinclinationes  naturales,vi- 
tiaque  tum  corporis,  tum  animi,  qufe  paulalim 
instillanlur  à  nulrice.  Tandem  lit  ul  el  mater 
filium  et  filius  matrem  minus  amcl  dividens 
suumaiiiorem  intor  illam  et  nulricem. 

Quando  igitur  mater  sine  causa  proprio 
lacté  iMium  non  nutrit,  peccatum  veniale  com- 
mitiit.  Addil  tamen  Navarrus  in  Man.  cap.  14, 
num.  17,  ex  personarum  el  rerum  circnm- 
slanliis  judicandum  quando  sit  morlale  :  si- 
quidem  non  semper  esse  Umtùm  veniale,  in- 
commoda mulla  quse  iude  sequuntur,  possunl 
probare.  Inde  per  se  et  conmiuniter  est  pec- 
catum veniale;  quandoque  vero  per  accidens, 
ob  mala  quoe  blio  inde  proveniiint,  potest  ileri 
mortalc.  Si  tandem  mater  ex  juslà  et  rationa- 
bili  causa  filium  per  seipsam  non  laclet,  nul- 
lum comniiitil  peccatum.  Verùin  lune  siili 
mortali  tenetur  ci  qua?rere  bonam  nulricem  , 
irua;  non   sit    inorbo  infocla.    elc,    et   babere 


507 


EXPOSITIO 


508 


curam  ut  rilè  ediicetur.  Vide  Ambrosium  lil). 
5  in  Hexameron.  cap.  18.  Peccant  etiam  ma- 
ires et  nutrices  ponentes  infantes  in  leclum  ad 
secum  dormi''ndMin  anie  lenipus  ab  Ecclesià 
pi'A'scriplnni  :  id  cnim  sub  excommunicalione 
etpeccaloesliilis  velilnni,ob  seiiicet  periculuni 
oppiessionis  tenellonnii  parvnloriim  ,  qui  fa- 
cile siifTocaii  ac  necari  inde  possunt.  Nec  ex- 
cusanlur  proplei'  frigus,  aut  clamores  parvulo- 
rum  ,  qnia  non  siinl  lacienda  niala,  ut  evilelur 
aliud  nialuni;  sed  pdiesl  aliter  piovideri,  pula 
poneiido  tabulain  aliqnani  intermediain  sus- 
pensain  exteiiùs  snpra  lecli  stragulam  ,  ut  inde 
infans  nequeat  opprimi ,  aliove  modo  utendo, 
quo  jtixia  sensatoruin  jiuliciuni  infans  suffoca- 
tioiiis  periculo  non  exponalur.  Peccant  etiam 
parentes  qui  cilra  necessilaieni  infantes  re- 
center  naios  januis  lemplorum  aut  monasle- 
rioruni  ex|)oniint,  aut  ob  avariliani  ad  bospi- 
lalia  mitiunl.  Si  enini  paupercs  non  extiterinl, 
tenenlur  solvcre  bospitali  cxpensas  pro  edu- 
catione  bujus  infanlis  faclas ,  cùm  bospilalia 
ad  solos  paupercs  alendos  instilula  fuerint. 
il.  de  lib.  aqiiosf.  I.  necare.  Nisi  orgojustam  sic 
cxponendi  filios  liabeant  causani,  morlaliter 
peccant;  lum  quia  videnlur  filios  deserere  ac 
contra  naluraleni  et  paternam  pielalem  agere  ; 
tum  quia  probrosnm  ac  conlumeliosum  est 
fdiis  sic  exponi,  aut  in  bospitali  donio  ali,  et 
sustenlari.  L'ndc  can.  S;  quis,  distinct.  30,  di- 
cilur  :  Si  quis  dereliqneri!  filios  luos,  et  non  eos 
aluerit,  et  quod  pielalis  est  necessaria  non  prœ- 
bucrit,  sed  sub  occasione  continentiœ  negligendos 
piitaverit,  anathema  sii.  Vide  Augiist.  lib.  1  de 
Nupt.  cap.  5  ;  et  Lactantium,  lib.  5,  cap.  9. 

Peccant  graviter  parentes  qui  liliis  et  fdiabus 
alimenta  ad  vitam ,  quam  illis  dederunt ,  sns- 
teniandam  necessaria  non  subminisirant,  prout 
possunt.  Inde  quandoque  contingit  ut  donio 
palernà  discedere  cogantur,  et  mendicare ,  aut 
fiirari  aut  militiam  aliamve  periculosam  artcm 
non  sine  dispendio  snlutis  exercere.  Porrô  no- 
mine  alimentorum  iiitelliguntur  viclus,  vesli- 
tus.lectus,  habilalio,  medicina'.dîim  .xgrotant, 
CJelcraqtie  ad  vilam  siisteiitandam  et  conser- 
vandam,  jiixta  persnn*  cnndilinnem  etslalnm 
necessaria.  Unde  tenenlur  et  parentes  bonesio 
aliquo  laliore  et  exercitio  bona  sibi  coniparare, 
si  aliundenon  babeant,  quibus  lilii  tam  in  vilà, 
quàni  post  ipsorum  niorlem  suslenlaiivaleant. 
A  forliori  peccant  qui  otio  labescentes ,  aut 
prodigi ,  aut  ludis  et  comessationibus  va- 
cantes, bona  sua  dissipant  in  familiae  delri- 
inonlum  ,   eam  ad  gravem  indigenliam  redi- 


genles.  Quœ  omnia  intelligunturde  fdiiseliamsi 
sint  proscripli  auctoriiate  principis,  aut  ab 
Ecclesià  excomniunicati,aul  monasterioejecli: 
bœc  enim  non  auferuiit  obllgationem  jure  na- 
turs  introduclam.  Inlelligunlur  etiam  de  filiis 
illegiiiinis  et  spuriis,  cimi  de  jure  naturSe  pa- 
rentes illis  alimenta  prœslare  tcneantur.Quare 
id  négligentes  sine  causa,  graviter  peccant. 
Quod  si  lilii  suas  uxores  absoluiè  sustenlare 
neqiieant,  tenentur  parentes  etiam  iis alimenta 
niinistrare,  cùm  ad  id  (ilius  obligelur,  ac  in 
del'ecliim,  paler  liliorum  onera  snslinere  debeat. 
Hujus  ollicii  monet  Apost.  2  Corinih.  12,  di- 
cens  :  Non  enim  dcbent  filii  pareniibtis  lliesaii- 
rizare,  sed  parentes  filiis.  Quia  ibesaurizatio  et 
congregatio  lit  in  posicrum  :  videnius  aiitem 
quod  secundùni  naturam  fdil  succedunt  paren- 
tibus,  et  non  è  contrario ,  nisi  in  aliquo  tristi 
eventu  :  et  ideô  naturaliter  amor  parenlùm 
est  ad  boc  ut  congregent  fdiis.  I(a  expoint  D. 
Thomas  bunc  locuni  Aposloli.  A  pr;fidictis 
obligalionibus  parentesliboranlur,  tumquando 
filins  aliunde  babel  unde  decenter  Spectalo 
staUi  sustentari  possil;  tum  quando  parentes 
sunt  in  gravissimâ  necessilale  constituli  ac 
impossibilitale;  tum  quando  sine  gravi  infamise 
noià  aut  vit*  periculo  non  possunt  euni  alere, 
ut  si  fenuna  innupta  illum  ex  fornicatione 
procreavit.  Polest  enim  lune  eâ  de  causa  eum 
bospilali  exponere  liâc  condilione  ut  expensis 
salisfacial,  si  polest,  rectanique  illius  înstilu- 
tionem  curet.  Tum  denique  ob  eas  causas 
propter  quas  parentes  exhaîredare  possunt 
filios  suos,  nisi  filins  in  exlremâaut  valdè  gravi 
nccessilale  fuerit  constilutus.  Tune  enim  pa- 
rentes nullo  jure  excurari  possunt  à  debito 
eum  alendi. 

Si  lilius aliquo  temporesesustenlavit  alimen- 
(is  aliunde  qu.àm  à  paire  acceplis,  non  tenetur 
patcr  in  foro  conscientise  ei  restiluere  alimenta 
pro  illo  tempore,  alioqui  débita,  quia  filio  de- 
bentur  alimenta  in  subsidiiim  vila;.  Si  ergo 
aliunde  babuerit  sustentationem,  non  tenetur 
pateraliquid  solvere,  nisi  filins  coactus  fuerit 
débita  contrahere  ut  se  sustentaret  :  a^piilas 
enim  vidctur  po? tnlare  ut  p.itcr  ba;c  filii  débita 
exiingiiat  causa  se  susienlandi  contracta,  efiin 
ad  eam  suslentalioneni  teneatur  pater.  Onus  et 
obligatio  nutriendi  filios  transit  ad  parent àm 
hseredes,  et  ad  eos  quibus  bona  Hliorum  lesta - 
mento  vfl  donalione  obveniunt,  si  ista  donaiio 
à  jure  non  rescindatur,  et  bona  talem  obliga- 
lionom  ferre  possinl.  Transit  etiam  ad  fiscuin, 
quando  ob  eiimeii  parcnlilm  bona  iiisoriiin  pu- 


509 


QI'ARTI   PH^CEPTl. 


510 


blicantur,  excepfo  crimine  hsercsis,  aut  lœsœ 
maji>sl;ilis.  Tuiic  eiiim  niliil  reservalur  pro 
filiis  (I).  Paler  lenelursub  inorlali  ilcitom  con- 
stitnere  filiaî  vnlenli  nubere  ;  luni  i|iiia  dos 
siiccedit  in  locum  aliiuentorum ,  tiiiii  quia  le- 
notiir  consulcrc  stalui  liliaiuni  casque  collo- 
care,  si  malrimoniuni  eliganl,  aut  nionasterium 
ingredi  velini ,  ac  m  itriuiouium  spiriluale 
inire.  Ergo  tenelur  ad  dolein  illis  constituen- 
dam,  cùm  sine  liàc  ncqucanl  ita  collocari.  El 
non  solùm  lili;e  Jegilimse,  sed  etiam  spurise  dé- 
bet pater,  etianisi  sil  clericus,  constituere  do- 
icm.  iSani  alimenta  et  dos  in  jure  œquiparari 
consueveruni  :  sed  pater  débet  alimenta  (iliœ 
spurioe  nùiiislrare.  Ergo  et  dotem  pro  ralione 
alimentoruni  eidein  constituere.  Parentùm , 
ununi  prsc  aliis  locupielandi  studiuni,  odia  filio- 
runi  in  ipsos,  l'ratruinquc  inter  se  dissidia  im- 
placabilia  saepè  parit  :  circa  quod  legendus  est 
D.  Anibros.  lib.  5  in  Hexameron  cap.  18:  et 
lib.  2  de  Jacob  et  Vità  beatà  cap.  2  ;  et  lib.  de 
Josepb  cap.  2. 

AnTicixus  II. 

An  pareilles  teneantw  esse  sotliciii  de  insiru- 
ctioiie,  emditione  et  iiiformatione  filiorum  et 
[iliaium  circa  bo)ws  mores. 

Non  est  bonura  vivere,  sed  benè  vivere,  in- 
quit  Seneca,  lib.  7  de  Beneficiis  :  ideo  cura  pa- 
rerilùm  non  eoarclalur  ad  esse  ,  et  ad  benè 
esse  tiliorum  lantùm  quoad  corpus,  mini- 
strando  eis  alimenta  ad  vilam  conservandam 
iiecessaria  ;  sed  maxime  in  instiluendis  benè- 
que  informandis  illorum  aniniis  versari  débet. 
Hoc  ipso  enim  quod  aliquis  est  pater,  annexum 
habot  onus  magislri  et  prseceptoris  ad  lilios 
erudiendos  ,  Eccles.  7  :  Fitii  tibi  sunt,  erudi  il- 
los,  et  cnrva  illos  à  puerilià  coriim.  Hanc  quippe 
eruditionem  requirit  ignorantia  et  inordinata 
concupiscentia  in  q-.ià  vcniunt  bomines  in  niun- 
dum.  Unde  Augustinus  ait  :  Quis  ignorât  cum 
quanta  ignorantia  vcritatis  ,  quae  jam  infanti- 
bus  est  manifesta  ,  et  cum  quantae  van«  cupi- 
ditatis  abundanliâ,  qurc  incipilapparere  in  pue- 
ris,  liomo  in  hanc  vilnm  veniat,  ut  si  vivere 
dimiitaliir  ut  velit,  et  lacère  quidquid  velil,  in 
orania  vel  in  multa  facinorum  et  flagitiorum 
gênera  pervcniat?  Ideôque  pueri  sunt  eru- 
diendi  ignorantiœ  expulsione,  et  niorum  infor- 
nialione  ,  et  bis  ofriciis  sedulô  incurabere  de- 
benl  parentes,  si  bonos  optent  babere  (ilios,  ut 

(l)H.'ec  remillonda  ad  Tractatum  deJustitià; 
dispositionesjuris  de  quibus  agitur  non  habent 
locum  in  Galliis. 


ait  Sapiens  Prov.  20  :  Erudi  /ilium  tmim,  et  re- 
friricrabit  le,  et  dabit  deiicias  animœ  luœ.  Unus- 
(piisque  enim,  ait  D.  Ambres,  in  filiis  suis  xsti- 
malur,  si  benè  lilios  suos  inslituit,  et  discipli- 
nis  erudivit  :  siquidem  ad  negligentiam  patris 
refertur  dissolutio  filiorum.  Unde  rectèail  Sa- 
piens Eccles.  Il  :  In  filiis  suis  cogiwscitur  vir; 
et  cap.  30  diserlissimè  idem  tradit  Sapiens. 

Pi'ccant  itaque  parentes  qui  non  siudent  et 
non  laborant  quantum  in  ipsis  est,  ut  lilli  addi- 
scant  mysleria  nostrs  fidei,  nempe  symbolum  , 
Chrisii  exompla  cl  documenta,  quoe  à  Clémente 
Alexand.  1  Pœdag.  cap.  5,  brèves  ac  directœ 
sunt  viœ  ad  œternilalem.  Modum  vivendi  chri- 
slianè,  et  orandi  ut  oporlel,  nempe  Orationem 
Doniiiiicam  et  Saliitationem  Angelicam;  pra;- 
cepla  Dei  et  Ecclesiœ,  ut  ea  servent,  ut  absli- 
neant  ob  omni  peccato  salleni  mortali,  ut  vir- 
lulibus  acquirendissedulo  incumbant,  denique 
ni  omnia  ad  saluiem  necessaria  cognoscanl, 
teneant  et  sectonlur.  Ili  enim  parentes  faciunt 
contra  naluralem  aniorem  et  obiigationem,  quâ 
filiorum  curam  in  spiritualibus  sicut  in  tempo- 
ralibus  babere  tenentur,  sunlque  juxla  Aposto- 
lum  ,  infideli  détériores  ;  et  tanquàm  infidèles 
Dei  niinislri  se  gerunl  in  dispensalione  illis 
crediiâ  filiorum,  tara  sacrum  depositum  sic  in- 
cautè  curantes;  de  quo  monct  illos  D.  Chrysost. 
boni.  9  in  i  Epist.  ad  Timotb.  dicens  :  «  Ma- 
I  gnura   babemus  preliosumque  depositum . 
(  filios,  ingenti  illos  servemus  cura,  omnia  fa- 
j  ciamus  ne  fur  id  nobis  astutus  auferat.  » 
Nempe  diabolus  per  peccalum  et  pravos  mores. 
Tenentur  itaque  parentes  filiis  addiscere  do- 
ctrinam  chrislianam  et  evangelicam,  aul  pro- 
curare ,   imo  praecipere  ut  ab  aliis  addiscanl , 
mittentes  ad  ecclesiam,  ad  inslructiones  paro- 
chiales  vel  ad  scholas,  etc.,  quia  omnes  fidèles 
lenentur  sub  mortali  peccato  addiscere  et  scire 
doctrinani  chrislianam  :  patri  autem  interesl 
ex  ofiicio  praecavere  ac  impedire  peccala  in 
filiis. 

Tenentur  quoque  parentes  filiis  priecipere  ac 
curam  adhibere  ut  Missam  débité  audiant,  non 
laborent  serviliter  diebus  festivis,  sed  vacent 
divinis,  ul  ad  peccalorum  confessionem,  et 
communionem  accédant  dùm  urgct  prœcep- 
tum  :  imô  ipsos  exbortari  et  urgere  ut  fréquen- 
ter conOteantur  et  communicent,  aliisque  piis 
operibus  sedulô  incumbant,  ediicantes  ipsos  se- 
cundiim  legem  Dei  :  ita  ut  nullalenùs  in  ipsis 
ferant  uUam  gravera  vel  lethalera  transgressio- 
nera.  Si  enira  régis  ministri  debeanl  ex  ofiicio 
Kubernare  subdilos  conformiter  ad  imperiuni 


Stl  !  EXPOSITIO 

et  ordinationes  régis,  quanlô  magis  parentes 
Dei  vicarii,  lilios  secundùni  Dei  voluiitatem  et 
legein  regereteneiitiir?ideôfiue  graves  morales 
et  ordinarias  diligeiitias  adliibere  debeiil  ad  eos 
f  jrniandos  ac  instrueiidos  ,  ut  reclc  piéiiiie  vi- 
vant, legisque  praîcepta  adinipieant.  Ciiin  eniiii 
ista  educatio  sit  negolium  magni  monicnii,  non 
leveni  sed  graveni  requirit  diligeniiain. 

Tenctur  igitur  pater  sub  inorlali  providers 
liliis  in  spiritiialibiis  ;  ita  scilicet  ut  diligenter 
curet,  ne  nialos  mores  imbibant,  sed  bonis  in- 
slruantur  discipiinis  ;  ne  pravorum  eonsortia  , 
loca  suspecta ,  hœreticoruin  sebolas  i're(|uen- 
tent;  ne  otio  lorpescant;  ne  blaspliemiis,  ebrie- 
tatibus ,  coniessaiionibus  ,  impudieiiiis  se 
dent  et  assuescant,  etc.  Ut  sicut  ursa  catnlos 
suos  linguà  lambendo  reformat,  ita  pater  lilios 
s;dulo  nionendo,  docendo  ,  instruendo,  bonis 
moribus  inlorniet. 

Postquàni  Spiritussanclus  parentibus  indixit 
et  iniperavit  ut  de  liliorum  eruditione  curarn 
habîrenl,  Eccles.  7,  slatim  subdit  :  Fili(e  libi 
sunt?  serva  corpus  illaruin,  et  ne  osleiuliis  faciem 
hilarcm  ad  illas.  Traclc  /iliain ,  el  grande  opm 
feceris,  et  homini  sersato  da  illam.  Major  enim 
aJbibenda  est  cura  et  vigilantia  circa  (iliarum 
instilulionem  elcuslodiam,quia  inlirmiorsexus 
facili  negolio  in  malum  ll'ctiluf  ;  el  ut  dieit 
D.  Ilieroiiym.,  lenera  res  itnpudieitiae  (lainma, 
quasi  nos  ad  Icveni  marccscii  auram.  Ideo  co- 
bibendœ  sunl  ai)  evagaiione,  ne  extra  donuun 
discurranl,  et  nunqiiinn  sola',  mtnqKàm  sine  ma- 
tre  prodeanl,  inquit  llieroininus  Epist.  ad  De- 
mctriadeni  ,  ne  iliis  accidal  sieut  Din*  ,  Gè- 
nes. 34,  quae  ex  curiositaie  egressaest  ut  vide- 
rai mulieres  regioiiis  illius;  el  hâc  occasione  à 
Sichcni  corrupta  est.  Qui)  videtur  res))exisse 
Oseas  cap.  7,  diccns  :  Epluaim  quasi  columba 
seducta  non  habcns  cor.  Eiiia  enim  sola,  à  maire 
separala,  domo  egressa,  est  velul  columba  se- 
ducta, quam  lacilè  aecijiiur,  seu  prociis  capit 
ac  in  suam  irabii  voluntatem.  Unde  clausa  vi- 
vere  débet  in  donio.  iîarov  noslra  parmla  est  : 
quid  faciemus  sorori  jios?ni'?dicil  Deus  Cant  8. 
El  respondel  :  Si  nmnts  est ,  œdiftcemiis  super 
euni  propngnaculu  arqentea,  id  est ,  arelissimà 
cuslodià  intra  muroruin  et  iiarietum  ainbitum 
lanquàm  lliesaurus  absçundilus  occludatur; 
((ui  si  pne  vctuslale  rimas  reccrini  resarcianlur 
sine  niorà,  ne  cujnsquani  aspectui  paleat,  id(iue 
elliciendum,  etianisi  mulià  peeunià  foramina 
sint  obturanda.  S;  osliuni  est,  compiiiqamus  illnd 
labulis  cedrinis.  ^enlpe  si  aliquod  sil  oslium 
per  ((iiod  videri  possit  :i   prixis  ,  (piod   rimas 


laciat ,  compingamus  illud  labulis  ;  quse  si  ex 
alio  ligno  non  suppelant,  ex  cedro  liant  el  as- 
sumanlui'.  Vidcquàm  arctam  cusiodiam  lilia- 
bns  requirit  Spiritus  sanclus,  ul  quasi  instar 
testudinissemper  donmisiiiE  inlixreredebeant, 
illamque  veluli  secuni  lerre  quocumque  ierinl. 

Ciiin  enim  lilia  inclinans  annis  pubertalis 
inclinata  sit  delectari  secundùm  sensum  el 
concupiscenliam  ,  illud  inpriniis  probibenduin 
est  quod  frequenlissimè  est  occasio  perdendi 
corporis  el  anim*  pudicitiam.  Hoc  aulem  est 
discursus  et  evagatio  extra  doinuni  propriam  : 
vident  enim  el  audiunl  qua;  non  licent  ;  el  ob 
boc  lenlanlur  à  proprià  inlrinsecà  concupis- 
ccntià.  Videnlur  eliam  el  appelunluràlascivis, 
el  sic  ab  eis  lenlanlur  el  alliciunlur  verbis, 
nulibus,  nunciis,  donis ,  etc.  Ad  removendani 
igitur  lilia;  occasioiu-m  pcccandi ,  optinmm  re- 
medium  csl  prohibere  illi  discursus  vagos  extra 
donium. 

Item  cum  decenti  pudore  el  verecundiàquae 
est  ornamenlum  puellarum,  el  prœcipuum  l're- 
nuni,  ne  quid  lurpe  conunittant,  non  slal 
discursus  extra  domum.  INam  sicul  inassueti 
onversari  cum  liominibus ,  verecundanlur 
dùm  eis  loquunlur ,  aul  quid  perlraclanl,  ut 
palet  de  ruslicis  ingredienlibus  curias  prin- 
cipum,  sic  jam  assueii  verecuudiam  deponunl. 
L'nde  si  puella  exlra  domum  non  discurral, 
iiec  cum  viris  familiariler  converselur,  lauda- 
bilem  servabit-  verecuudiam  :  è  contra  si  dis- 
curral et  converselur,  paulatint  fiel  audax, 
iiiire|iida  aspeclu  ,  sermone ,  et  gestu  coram 
viris,  el  quandoque  eliam  pelulans  ac  perlrii  la-, 
fronlis  evadel  :  hujusmoJi  exulà  verecuiidià 
paulaliin  domeslicatur  et  se  familiarem  nddit 
lioiiiini.  Tune  permitiil  se  palpari,  etc.  Ilabent 
puella;  exeuiplum  absconsionis  bujus  in  H.  Vir- 
giiie  Maria  quu;  Atma,  id  est ,  abscondila  ali 
Isaià  cap.  7  dicta  fuit ,  quia  scilicet  nunquàm 
viriaspectibusseoblulit,  semperin  domo  clausa 
et  custodita ,  quan;  solam  solus  Angélus  iiive- 
uil  in  penetralibns,  el  lurbaia  fuit  in  sermone 
ejiis  limens  angeli  salutalioneni.  Hujus  exem- 
pliini  proponit  D.  Aml)ros.  exponens  haec  ver- 
ba  Liic;e  1  :  E.rurijens  M  aria  cum  festinatione, elc: 
(  Disciie  inquit,  virgiiies ,  non  circuincursare 
«  per  aliénas  œdcs,  non  demorariTin  plateis, 
»   non  in  publico  niiscere  sermones ,  «  etc. 

Item  non  debent  parentes  perniitlere  quôd 
puelbe  in  domo  proprià  ab  adolescentibus ,  et 
juvenibiis  ac  universaliter  à  viris  niinis  fami- 
liariler et  crebro  visitenlur,  neque  alliciantur 
l't  emolljanlnr  ab  eis  por  munusiula,  aiil  lilaii- 


515  QlAKIl 

ditorias  et  amalorias  epistolas ,  aut  per  inlor- 
nuiuias  pcrsonas  Icnocinantes  ,  etc.  Parùm 
enim  prodesset  non  permiilere  liliabus  discur- 
snm  ,  nisi  in  donio  débité  ciislodianiur  ,  et  si 
in  portu  faciant  naiifragiiim.  L'nde  Eccles.  12, 
do  parente  discreto  legiliir  :  Filia  pniris  ahs- 
comlita  est,  viyilia,  et  sollicitiido  ejus  aiifert  som- 
uum,  etc.  ;  seniper  eniin  evigilat  circa  ejus 
cuslodiani ,  tam  inira  qnam  extra  domuni  exi- 
slentis,  aufercndo  ab  illà  pnediclas  occasiones, 
srrvando  ejus  corpus  inUgruni,  ut  iradai  vin» 
casiam  et  illibatani  El  lune  grande  opiis  fecisse 
dicit  Sapiens  Ecol.  7,  in  quo  oslendiliir  dilli- 
culias  servandi  pudiciiiam  in  lilià,  et  quôd  in- 
ter  domesiicas  curas  nulla  major  ac  niolestior 
(st  parenlibus.  Item  parentes  non  permillaiit 
fdias  nubiles  oiio  vaeare  ,  neque  euni  anciiiis 
aui  mulioribus  doniesticis  vel  vicinis,  narralio- 
nibus  et  ludis  inlioneslis  inlendere,  sed  quoti- 
diè  lioris  congruis  operi  illis  proportionalo  et 
decenti  incumbere  ;  nec  lamen  débita  et  iio- 
nesla  recreaiio  ad  animum  cxliilarandum  eis 
dcnegelur.  Nisi  enim  filiic  douio  clausse  exi'r- 
reant  aliquos  labores  et  opciaiiones  juxla  iii- 
clinalionem  suain,  impaiion'es  erunl  claiisuia;; 
et  ad  illitila  secrelissiniis  niodis  se  converlenl, 
in  quibus  concupiscenlià  siiniulaulc  delcclari 
valeant  ;  nam  multam  maliliam  docet  otiosilas, 
et  aliundc  non  est  malitia  super  maliliam  mu- 
lieris. 

Inde  mulier  otiosé  vivons  nunquàm  virtuosa, 
nunquàm  domui  utilis ,  et  bcnù  regulabilis  à 
viro  esse  polerit,  sed  soli  corpori  suo  inserviei, 
nihil  aliud  curabit  quàm  de  cibo,  potu,  dornii- 
tione  ,  luxn  ,  ludo ,  conversatione.  Et  cerlc  in 
Scripturà,  scia  mulier  operosa  laudalur  tan- 
quàm  forlis  et  virluosa.  Nam  do  muliere  forii 
dicit  Sapiens  Provorb.  51,  quôd  quœshil  lanain 
et  limim,  etc.  Caveant  lamon  puelhB  ne  opereii- 
lur  in  societaie  nuplarum,  sivc  aliarum,  qua; 
tune  laborantes,  nesciunt  nisi  lasciva  loqui, 
sed  ut  pesliferas  fugiant,  quouiam  corrtimpunt 
boms  mores  coltoquia  pravu.  llem  canlilenas 
obscœnas  aut  amalorias  delectandi  causa  non 
promant,  ut  dicit  D.  llieron.  ad  Lœlam  :  «  Fi- 
«  lia  tua  mundi  canlica  ignorel ,  lurpia  non 
«  inlelligat,  et  hœc  tenera  lingua  psalniis  dul- 
I  cibus  imbuatur.  > 

Arcendae  siinl  etiam  puelL-e  à  cullu  corporis 
inordinalo,  à  nimio  luxu  et  ornalu  vestium  su- 
pra decentem  earum  staluni  et  patrise  consue- 
tudinem,  àveslilu  lascivo,  à  nudiiate  pecioris, 
mammariim  ,  brachiorum  et  bujusmodi  libidi- 
pis  incenlivis.  Idque  dissuadet  Apostolus  1  ad 


ÎXl.lMI,  S14 

Timolli.2,dîcens  :  Volo  mulleres  orare  in  liabilu 
ornalo ,  id  est,  iionesto ,  cum  sobiielale  et  vere- 
atndià  or,:aules  se,  non  in  lorlis  crinibtis,  aul  aura 
et  margariiis ,  vel  reste  preliosA ,  sed  qmd  decet 
mutiercs  promillenles  pietalem  per  opéra  bona. 
llabpani(|ue  puellae  pra;  oculis  excmplum 
Esilier  ,  do  quà  dicilur  cap.  2  suae  hisloria^ 
quod  non  qnaesivit  nniliebreni  tultum  ,  sed 
qiKKcumquo  voluit  Egeus  eunuchus,  cuslos 
virginum  ,  h«c  ei  ad  ornaium  dcdit.  Et  ideô 
(|nia  non  conlidil  in  vanitale  ornalùs ,  sicut 
roli([uie  virgincs,  posiposiiis  oniniljus  sola  cli- 
gilur  ab  Assuero  regc  in  vrrani  uxorom,  et  co- 
ronatur  regina ,  Doo  iia  disponente.  Tandem 
peci-aiit  parentes  si  permiltant  et  patianlur 
(ilias  suas  amasios  pétulantes  et  procaces  ha- 
bere,  rum  qnibus  sinaiit  cas  discurrere,  iiberè- 
queac  secrelô  solam  cum  solo  conversari,  vel 
à  ma  o  consortio  non  séparent,  llem  si  inler 
liliain  dosponsalam  de  fuluro  et  sponsum  ejus 
anlo  malrimonium  ,  laclus  impudicos  aliave 
luipia  permiltant,  aliisquc  pericidis  non  ob- 
vient. Item  si  speclacula  ac  comœdias  ,  lectio- 
noniquo  libroriim  lurpium  aul  amatoriorum 
vii'go  Runians ,  froqiicnlaro  cum  aliqno  pudi- 
cili;c  et  salulis  dispendio  sinanl  :  Vciieri  quip- 
pe  parons  filios  offert ,  qui  earimi  pudiciiiam 
non  nuilli'ini  curât ,  de  qim  vidolur  conqiieri 
Dcus,  Psalni.  101,  dicens  :  tmmolaverunt  filias 
xiKis  dœmoniis,  quas  forsan  à  religionis  ingres- 
su  et  casiilalis  volo  rotrabunl. 

Non  sic  Job ,  qui  ne  (iliorum  peccata  etiam 
levlssima  faceret  sua,  conlinuis  ea  sacrificiis 
expiabal,  dicens  :  Xefjrtè  peccaserini  filii  mei. 
Sano  admiratione  digni  sunl  filii,  sed  admira- 
tione  dignior  borum  paler  et  magisler  :  ilio- 
rum enim  nullum  peccalum  aperlum  appare- 
b\il  ;  liujus  vero  tanla  in  Deum  liberosque  suos 
cliaritas  erat,  ul  peccalorum  etiam,  quse  mente 
cniicipiunlur  ,  curam  susciperet,  tanlamqiie 
geierel  (iliorum  providentiam,  inquii  D.  Chry- 
susl. ,  ut  de  incorlis  quoque  eorum  et  occuliis 
iremeret  paveretque  deliciis.  Sains  enim  infan- 
liiim,  ail  D.  Ilieron.  Episl.  ad  Laelam,  majormn 
Htiquc  lucrnm  est  in  vilà. 

Verùm  ,  longnm  iler  per  prœcepta  :  brève  et 
ef/U-a.rper  exempla  ;  nam  verba  movent,  excm- 
pla  iraliunt  :  et  ut  ait  D.  Cyprianus  lib.  de 
duplici  Martyr.  :  «  Ellicacins  est  vilae  ,  quàm 
<  liiiguoe  leslimoninm  :  habent  et  opcra  suam 
«  linguam  ,  habent  suam  facundiam  taccnle 
(  linguà.  »  Potiùs  agenti  creditur,  quàm  do- 
ccMli.  \alidiora  lamen  sunl  parenlùm  exempla 
erga  filios ;ul  enim  ait  D.  Basilius,  teneri  pue- 


515  EXPOSITIO 

roruni  aniiui  suiil  instar  cerse  ,  in  quâ  i'aciliùs 
parenlilni  imagines  cxpriniunlur,  et  domeslica 
excinpia,  sicut  freqiienliùs  veniunt  ad  oculos, 
ila  aliiiis  el  profundiùs  pénétrant  ad  aiiinios, 
ut  notai  Juvenalis  salyrà  H.  L'I  umbra;  ligu- 
ras  corporuni ,  sic  liiii  parentiira  mores  inii- 
tantur  :  et  quemadmodiim  frustra  luborabii, 
qui  exislenle  corpore  curvo  ,  velit  facere  um- 
hras  reclus ,  ila  operam  suam  perdei  qui  pa- 
rentibus  in  malos  mores  abeuntibus,  velit  (llios 
habere  bonos.  Sunt  parentes  veluti  liliorum 
spéculum  ,  in  quo  se  vident  et  conformantur; 
ac  velut  simia; ,  quaecumque  in  eis  bona  aut 
mala  vident,  in  seipsis  exprimunl.  Sicul  igitur 
parentes  dùm  docenl  lilios  ambulare,  non  di- 
cunl  ut  ununi  pedem  ante  alium  ponanl ,  sed 
manu  ducunl ,  et  cum  eisdem  ambulant ,  ita 
pariun  refert  si  dicanl  lilio,  ut  genutlcxus  Ueiini 
oret,  dùm  se  accingit  ad  dorniieudum  ;  ut  ton- 
scientiani  examinet ,  ut  opéra  pietaiis  exer- 
ceat ,  etc. ,  nisi  et  ipsi  tune  genulleclanl  ad 
sinuil  orandum  ,  et  prœeant  ac  praeluceant  in 
bonis  aclibus  ,  iuiilanles  aquilam  ,  qua;  provo- 
cal  pullos  suos  ad  volaudum  ,  super  eos  voli- 
lans. 

Caveanl  parentes  ne  coram  filiis  jurent , 
blasphèment ,  de  proxinio  delralianl ,  verba 
obscœna  proférant,  Religionem  in  ideant,  aliis- 
que  nialis  artibus  ad  peccandum ,  pravosque 
mores  imbuendos  impcllani  eos.  Hiiic  Juvena- 
lis parentes  nionel  ut  lilios  suos  revereanlur  et 
timeant  aliquid  sceleris  coram  illis  niacliiiiari, 
ne  el  ipsi  scelerati  évadant. 

Muxima  debelur  pueris  reverenlia;  si  quid 
Turpe  paras,  ne  tu  pueri  conteinpseris  annos  : 
Sed  peccaluro  obsislat  libi  tilius  inl'iiiis. 
HInc  est  etiam  illa  D.  Hieron.  ad  Lœtaniox- 
hortalio  circa  liliam  :  IS'ihil  in  te  et  paire  siio 
lideal,  qmd  si  ft'cerit  peccet  Scandalum  istud 
quod  liliis  pr:ebenl,  non  levé  et  transiens  ,  sed 
gravissinmm  ac  permanens  repuiandum  est 
pcccalum,  neque  minus  quant  si  illos  iuierli- 
cerenl.  «  Hos  ego  ,  inquit  D.  Chrvsostonius 
«  lib.  5  adversùs  vituperatores  vilœ  monasti- 
1  cse  ,  patres  parricidis  ipsis  immanioics  sce- 
«  leralioresque  dixerim  :  illi  enim  corpus  ab 
«  anima  séparant ,  isti  animam  et  corpus 
<  ;clernls  ignibus  tiadunt.  »  Et  ibidem  docet 
quôd  isti  parentes  qui  malo  exemplo  dederinl 
occasionem  liliis  seclandi  vitia,  pravosque  mo- 
res induendi ,  nedùm  propriis  damnabunlur 
peccalis  ,  sed  et  acrioribus  suppliciis  ob  fdio- 
rum  peccaia  adliuc  cruciabuniur.  «  Neqiie 
«  suorum  lanluin  pcccuioium  pa'uas  dabuut, 


516 
<  sod  el  eorum  quae  ûlii  peccàrinl.  >  Insultà- 
riint  |iucri  Elizœo,  dicentes  :  Ascende,  cal\c,  i 
liegum  2,  et  devorali  fuerunt  à  duobus  ursis. 
Uaiionem  liujus  reddit  Justinus  Martyr,  q.  80 
ad  Orlliod.  :  «  Quoniam  ea  verba  pueri  à  pa- 
I  rentibus  suis,  qui  semper  in  Prophelas  in- 
«  feslo  animo  erant ,  didicissenl  ;  idcirco  Eli- 
«  zœus  ca;de  liberorum  parentes  castigavil ,  i 
per  ursos ,  qui  foetus  lambendo  formant ,  ut 
eorum  incuria  ex  belluarum  cura  duriùs  ar- 
gui-retur.  Hùc  eliam  spécial  exemplum  de  pue- 
ro  quinquenni  relatum  â  D.  Gregorio,  qui  à 
paire  blasphémante  ,  didicerat  blasphemare  el 
inter  ejus  brachia  exislens  ,  subito  in  gehen- 
nam  à  dœmonibus  abreptus  fuit. 

Non  inmieritô  dici  solet  quôd  paler  débet 
esseqiiasi  liliorum  cenirum,  juxla  illud  .Fob  29  : 
In  ciraiilii  meo  pueri  mei.  Tum  quia  sicul  cen- 
irum non  niagis  ad  unani  quàm  ad  altérant 
partem  circuit  accedil ,  ila  paler  non  débet 
magisad  unum  quàm  in  alium  lllium  ordinariè 
et  per  se  loquendo  propendere.  Tum  quia  sicut, 
lotum  centruMi  terminal  omnes  liiieas  el  lotuni 
singulas,  ila  lotus  paler  débet  omnibus  liliis  el 
lotus  singulis  curandis  et  inslruendis  occupari. 
Turn  maxime  ad  rem  nostrara,  quia  sicnt  omnes 
liiieae  in  cenirum,  ita  Cliorum  mores  in  pa- 
renlùm  mores  incurrunt,  seu  illis  conforman- 
tur. L't  enim  inquit  Chrysolog.  serm.  111  : 
«  Parentis  vilium,  filiorum  exilium.  Numquid 
s  non  in  semine  totaarbor?  vilium  ergo  seminis 
«  est  vilium  lotius  arboris.  Ad  Rom.  11  ;  Si 
i  radix  sancta,  et  ranii.  » 

Caillé  igitur  ambulare  debent  parentes  co- 
ram liliis,  nihilque  facere  aut  dicere,  quod 
ipsorum  ollendat  aspeclum  vel  auditum  ;  sed 
seipsos  bonorum  operum  praebere  exemplum, 
viia;que  Christian*  spécimen  et  exemplar  in 
suis  actionibus  eisdem  exhiberc  imitandum , 
puta  mané  el  vespere  solitas  lundendo ad  Deum 
preces.  Wissae  sacriûcio,  ac  divinis  ofliciis  dé- 
vote interessendo  sacramenla  frequeulando, 
inimicos  diligendo,  vindictam  reprobando,  om- 
nibus, maxime  pauperibus,  per  eléemosynam 
beneiaciendo;  et,  ut  ail  Catecbismus,  se  libcris 
praibemlo  niagistros  et  exemplaria  sanclitatis , 
aiquilalis,  continenliœ,  modesliae,  oiunisque 
virtuiis.  Sicque  paler  familias  débet  esse  valdè 
circumspectns  in  suis  verbis  el  actibus,  ac  darc 
operam  ut  operaliones  sua;  ordineniur,  coHi- 
menl,  el  tendant  in  famili*  «dificalionem,  et 
non  in  ruinam  spiritualem  et  deslructionem. 
Il  enim  inquit  Salvianus  lib.  7  de  Gubern. 
Dci  ;  «  In  domo  suà  esl  quasi  corporis  sui  ca- 


oJ7  OUARTl 

•  put,  el  vila  ejus  cuiiclis  iiorma  vivendi.  t  Se 
lialicl  ad  (ilios,  sicut  se  liahei  in  corpoie  liu- 
maiio  capiit  ad  iiioiVibra;  cujus  est  ea  iiiovere 
pei-  imperiuiii,  diiigere  iii  Ijnein ,  ac  regulare 
illorum  operaliones  jiixia  ralionein  reclaïu. 
Sici[ue  singula;  palris  operaliones  debout  esse 
veliiti  iiornia  el  régula,  cui  iii  suis  aclibus  con- 
forinalur  lilius,  inagisque  propeudil  in  viiiosas, 
quiiin  virluosas  ex  nalura;  corruplione.  LInde 
subdii  Salviaiius  :  «  Pcssiuium  hoc  esl  in  isto 
«  iiegolio,  qiiod  libenliùs  oiunes  deleriora  sec- 
«  lantur.el  l'atiliùs  mala  insiilulo  dépravai 
«  iionos ,  quàni  bona  cniendal  nialos.  j 

fandem  parentes  audianl  hjsc  Calecliismi 
\>rba  in  Une  iiujus  prœcepli;  ubi  uionei,  «  ne 

<  quod  fœdissiinuni  est,  in  iilioruin  educaiione 
«  ac  doelrinà ,  pra;poslera  consilia  ineant  ; 
«  etenini  perniulli  in  liàc  uiià  cogilatione  cu- 
«  l'àque  versaiilur,  ut  opes,  ulpecunias,  ut 
«  laluni  cl  anipluni  palrinioniuui  libcris  relin- 

<  quant.  Uuus  non  ad  Religioneni ,   non  ad 

<  pietateni,  non  ad  bonaruui  arliuni  discipli- 

<  uani ,  sed  ad  avaritiam  et  rem  faniiliarcm 
«  augendani  coborlanlur  :  nec  de  fdioruni  exi- 
«  slimatione  et  salute  sunt  solliciti,  dnnimodo 
I  pecuniosi  sint  et  perdivites.  Quo  quid  dici, 
«  aut  cogitari  lurpius  potest?  iia  ut  ad  illos 
«  non  lam  reruni  copias,  quiim  sua  scelera  et 
(  llagitia  transférant,  quibus  tandem  non  ad 
I  cœlum  se  duces  pisebeani,  sed  ad  inferorum 
t  supplicia  scmpiierna,  »  etc.  Lege  D.  Cypria- 
nuni  libro  de  Opère  et  Elceniosynis.  llcni  Sal- 
vianum  lib.  1  ad  Ecclesiain  catbolicani.  Item 
D.  Chrysosl.  lib.  3  in  Epist.  2  ad  Thessalon. 
D.  Hieron.  in  Epist.  7  ad  Lsetam. 

Akticuli's  III. 
Vtriim  parentes  (juandoquctcneanlurverbisaddere 

verbera ,  et  malos  protcrvosqiie  filios  severiori 

disciplina  cvrripere. 

Postquàni  lilii  nec  moniiionibus,  nec  docu- 
meniis,  noque  bonis  pareniùni  exeinplis  induci 
Valent  ad  virlutcm  sectandam,  vitandaque  pec- 
cata,  tune  urgendi  sunt  ac  comprinicndi  severis 
objurgalionibus,  cumminationibus,  increpalio- 
nibus  et  correciionibus  :  inio  et  disciplina 
vorberuin,  ac  pœnarum  intliclione,  quando 
verba  niliil  obtincnl,  et  non  proliciunl.  Ilanc 
obligationem  Scriptura  pluribus  in  loeis  pa- 
rentibus  iniponii.  Proverb.  25  :  Xoli  à  puero 
subtrakere  disciplinam  :  si  enim  percusseris  eum 
virgâ,  nun  nwrielur.  Tu  virgà  pcrculies  eum.  et 
animam  ejus  de  inferno  iiberabis.  Quid  enim  sibi 
vulunt,  inquit  0.  August.,  iimltinioda;  formidi- 


PKJiCEPri,  618 

lies,  qu;:e  cohibendis  parvulorum  adliibentur 
vanilalibusï  quid  p;cdagogi  ,  quid  magislri , 
quid  l'erulœ,  quid  vii  g*,  quid  bis  pœnis  agllur, 
uisi  ut  imperilia  debellelur  et  prava  cupidilas 
inlrenelur?  Flagella  niagnae  sunt  el'licaciae  in 
crudiendo.llis  erudiuniuret  corriguntur  eliara 
animalia  irrationalia ,  et  non  soh'nn  diini  ipsa 
percutiunlur,  sed  etiam  dùm  vident  alia  tla- 
gcllarl.  Etapud  homines,  qui  verbis  erudiri  et 
cmendari  noiunt,  corriguntur  verberibus,  ul 
ail  Sapiens  Proverb.  22  :  Stuliitia  euliigata  est 
in  corde  pueri ,  sed  virga  disciplina;  fugabit  eam. 
Hoc  freno  coercendus  esl  filius,  qui  lanquàm 
equusindomilus,  non  vult  subjici  palernotna- 
gisterio.  Aliàs,  si  pater  laleni  verberibus  non 
rel'renet,  perinde  laciel  ac  si  ferocicnti  equo 
non  calcar  addal ,  sed  habenas  reniiltat ,  se 
pari  ter  eum  eiiuo  in  prœcipiiia  dejeclurus.  Non 
lam  ddigenlcm  cuslodiam  requirunl  llores  ne 
niarcescant,quaniam  disciplinam  exigit  cura 
liliorum,  ne  in  pravos  mores  dilab.inlur,  ut 
innuit  D.  Hieron  Epist.  ad  Lœlam.  Periculosa 
valdé  ac  repreliensibilis  est  negligentia  iji  lijs. 
iNam,  ut  dieitur  Proverb.  15:  Qui  parcit  virgiv, 
odit  /ilium  suum;  qui  autem  diligit ,  instunler 
erudit.  Et  Eccles.  50  ;  Qui  diligit  /ilium  simni, 
assiduut  ei  flagella,  ul  laletur  in  noiissiino  die. 
Puer-sine  severà  liàc  disciplina  evadit  ridiculus, 
parentibus  injuriosus,  et  sibi  aliisquo  nnxjus, 
ejusque  scelera  progeniloribus  impulanlur, 
indeqne  illius  supplicia  in  pareulùni  capita 
reluiidiinlur.  Diogenes,  teste  Plularelio,  videns 
pueruni  inlempcrantiùs  comedenlem,  patri  ini- 
pegit  colaplium,  ac  si  lilii  pœnas  lueie  debuis- 
sel.  Célèbre  est  illud  apud  Boetium,  Gersonem, 
el  alios,  de  quodam  juvene  Uomano  fat  tuni , 
qui  cùm  ob  inimania  (lagiiia  capiie  foret  dam- 
uatus,  antequàm  patibulo  alligeretur,  rogavit 
utliceretparenleni  suum  conqdecli  et  ultiumm 
alfari.  Et  cùm  venieniem  pairem  stib  specie 
honoris  lingerct  se  osculari  velle,  subito  ejus 
nasum  mordicus  apprehensuni  dentibus  prœ- 
scidit,  diccns  :  i  Tu  pater  me  suspendis,  tu  me 
«  interlicis  :  dùm  enim  mcam  flagiiiosam  vitam 
«  severè  non  emendàsti,  me  in  banc  contume- 
<  liosani  mortem  deduxisli.  >  Inde  verilicatur 
illud  Eccles.  41  :  Ce  pâtre  impii  querunlur  f,lii, 
quod  propter  ilium  sunt  inopprobrium;  et  caj).  50, 
inquit  Sapiens  :  Lacla  /ilium  tuum,  el  paventem 
te  faciet.  Liide  eum  eo,  el  cousiristabit  le.  ISon 
corrideas  itli,  ne  duleas,  etc. 
\  E  contra  vero  ex  liàc  eorrectione  puerorum 
formatrice,  onmes  virtutes  sancii(]ue  mores  in 
eib  procreaiUur,  teste  D.  Cypriano  iraci.  2  de 


ol9 


FÀPOSITIO 


6âO 


Habitu  virginlim  :  i  Disciplina,  inquit,  est  cu- 
«  stos  spci,  rplinaculum  lldci,  lui  ilineris  salu- 
•  tariS,  fomes  ac  niilriineiitnm  Ijonse  indolis, 
<  ni.igisira  virlulis ,  >  etc.  Iiicnque  parentes 
quoties  vident  pravos  mores  in  liliis  ci  pcccata 
luortalia  manifesta,  ut  pcrjuria,  Masplieniias, 
detracliones,  ebrietates, rixas  graves, et  siinilia, 
sub  gravi  obligatione  tenentur  itlis  graviter 
prohibere,  cum  omni  cura  et  diligentiâ  possi- 
bili ,  arguendo,  obsecrando,  increpando,  com- 
minandc),  ei  si  opus  fuerit ,  leniperalè  ilagel- 
jando  ac  puniendo ,  quia  ex  oHicio  tenentur 
sub  nioriali  currigere,  nialaqne  inipedire,  eo- 
rumque  curant  babere.  Idque  facere  possunt 
sine  proprin  inconiniodo,  ob  imperium  et  au- 
ctoritalein  cnerciiivam  in  illos.  Sed  eàdcm 
obligatione  tenentur  etiani  pœnisadhibitisfilios 
arcerc  ab  illis  occasionibns  et  perieulis,  in 
quibus  regulariter  et  pro  niajori  parle  soient 
ininiinere  peccata  morlalia.  Item  quando  occa- 
siones  non  sunl  certoe,  sed  dubia-,  et  suspect», 
adliuc  linjusmodi  pericula  prœravere  debent 
parentes,  casque  occasiones  fdiis  probibere,  si 
possint  absque  deirimento,  ob  seilicel  eauidem 
rationem. 

Duas  taraen  in  bis  correclionibus  flliorum, 
parentes  cavere  debent  exlremitates,  in  quibns 
saepè  olïendere  consueverunt.  Frimum  ne  quid 
acerbius  in  liberosaul  loquantur  a\il  statuant; 
et  si  deliquerint,  nioderatè  corrigant  aut  pu- 
iiiant.   Idque  Aposto;us  ad  Epliesios  G,  et  ad 
Coloss.  5  ila  prœcipit  :  l'atres,   noiile  ad  inrii- 
gnalioiiem  provocare  /ilios  vesiros,  ut  non  pusilto 
animo  fiant.  Alius  est  enini  principatus  patris 
ad  filiuni,  et  doniini  ad  servuni;  inslruuniur 
Clii  non  lanqnàm  servi  ob  uiilitaiem  doniini  ; 
scd  tanquàni  liberi  ob  propriain  ulilitaleni  : 
ideôque  cum  excessu  rigidiiaiis  non  sunt  ar- 
cendi,  nec  subjiciendi,  ita  ut  provocentur  in 
nimiam  indignationem,  iracundiam  et  despe- 
ralionem  :  hsc  quippe  provocaiio  non  excitât 
ad  bonum.  Cujus  ratio  est,  quia  bomines  reti- 
neni  impressionem  quant  à  pucriiià  habuerunl: 
nalurale  autem  est,  quod  qui  in  servitute  nii- 
iriunlnr,  sempersinl  pusillanimes;  ila  D.  Tho- 
mas in  haec  verba  Apostoli.  Si  igitur  tilii  vi- 
deant  et  seniiant  parentes  in  se  assidiié  tam 
dures,  asperos,   litigiosos,   timendum  est  ne 
dcspondeant  aninium,  et  segnescant  iii  suis 
operibus,  in  pietate  et  Dei  timoré,  ac  cullu 
languescanl,  ac   landeni  desperent,  fugiant, 
onineque  juguni  t:im  Dei  quiun  parentiim  ex- 
cutiant.  Unde  reclè  monel  Catecbismus  in  Une 
bujus  quani  prseceptt  :  <  Ut  parentes  iiimiam 


t  severiialem  effugiant,  roalintque  liberos  cor- 
1  rigere,  quàm  ulcisci.  i 

Hinc  graviter  peccant  parentes,  qui  furore 
et  quasi  rabie  perciti,  filios  lanquàm  serves 
imnianiter  tractant,  et  in  correptione  nolabi- 
liter  excedunt;  torvis  semper  et  terribilibus 
oculis  aspiciunt,  diris  imprecationibus,  injuriis 
ac  maledictionibus  continué  inipetunt,  nun- 
quàni  verbuni  graiiosum  proférant,  nunquàm 
paternuni  afl'ecium  ostendunt,  sine  causa  ju- 
stàque  ratione  crebris  percussionibus  allliguut 
poliùsque   tanquàm   tyrannos  aut  carnifices, 
quàm  patres  se  gerunl  :  feris  pejores,  inquit 
D.  Augustin,  serm.  52deTenipore.  INullaenim 
beslia  est,  quae  non  liliis  suis  blandè  niurniu- 
ret,  et  cùni  terreai  bomines,  parvulos  fovet. 
Freniit  Ico  in  sylvis,  ut  nemo  transeat;  intrat 
in  speluncam  ubi  babet  filios  suos,  omnem 
rabieni  feritatis  deponit;  foris  eam  ponil,  cum 
ipsà  non  ingrediiur  :  bi  verô  parentes  è  con- 
tra eam  statini  ac  doinum  ingrediuntur  susci- 
piunt,  et  nonnisi  adversùs  familiam  rugiunt 
ac   debacchantur;    inimoderaté    igitur   filios 
coriipientes,  vcrberantes,  notabiliterque  lae- 
dentes,  morlaliter  peccant,  per  se  loquendo. 
Parentes  iiaque,  sicut   Dei  vices  gerunt  in 
regimine  liliorum,  eliain  ipsuni  in  correptione 
imitari  debent.  Deus  auiem  ex  amore  sapien- 
ter  el  dulciter  llagellat  nunc  lilios  suos,  ad 
erudiPTidum,  ad  perliciendum  ac  à  morte  libe- 
randum.  Sic  parentes  ex  dileclione  natorum 
et  odio  vitiorum  ad  corrcptionem  procedere 
debent,  tanquàm  medicinam  proportionatam 
qualitati  delicti  et  complexioni  inflrmi,  mode- 
raté  el  sapienler  eos  flagellando,  ex  desiderio 
quod  babent,  ut  bàc  pœnâ  adducantur  ad  fu- 
gam  niali  et  proseculionem  boni,  el  non  ut 
iracundiœ   et  passioni   propriae  satisfaciant , 
proul  videlur  innuere  Apostolus  quando  dicit 
ad  Epliesios  6  :  Et  vos,  patres,  noiite  ad  ira- 
cundiam provocare  filios  vesiros,  sed  educale  illot 
in  disriptinà  et  correptione  Domini,  seu  ad  mo- 
duni  quo  Deus  suos  corrigit  et  llagellat,  quos 
amat,   et   cum  amore,  mansueludinc,  ac  cle- 
nieiilià  casligat.  Hi  parentes  peccant  per  ex- 
cessuni  :  alii  verô  in  aliud  exlremum  déclinan- 
tes peccant  per  defectum,  viiia  liliorum  pal- 
pantes,  dissimulanics ,   blandè,   segniterque 
corrigenies.  Hos  patres  remisses  et  ignavos, 
peccalo   redarguil    Catecbismus   Tridentinus 
loco  cilato  dicens  :  «  Si  qua  culpa  commissa 
I  est,  cùm  necessaria  sii  casligaiio  el  ohjur- 
t  gatio,  ne  quid  liberis  per  iiulnlgentiam  re- 
(  minant  :  ssepè  eniin  iilii  parenlûm  nimi^ 


m 


QUARTI  rU.ÉCEPTl. 


I  lenitale  cl  l'acililale  depravanliir.  Quam- 
«  obrem  à  (iissoliità    indulgenlifi    delerreal 

<  excniplum  Hcli  siininii  sacerilulis,  (iiii  quoil 
«  in  libcios  iiuluigentior  fuerai,  niaxinio  sup- 

<  plicio  est  affeclus.  >  Repielicndil  quideni 
Ueli  rdios,  ut  legiinr  1  Regiini  cap.  2,  v.  lô  ; 
verùm  niniis  blandc,  ciim  severissiniù  in  re 
lanti  momenli  debcicl  in  illos  aiiimadvcrtero. 
«  Ilorum  iniquitas,  in(piil  'flioodorolus  q.  10 
«  ad  liunc  locuni,  non  egcbai  lenibns  niedica- 
«  nieniis,  sed  aceniniis  et  asperrimis.  Opnr- 
«  lebat  ergo,  cura  post  priniani  et  secundani 
«  nionitionem  persévérassent  in  nequilià,  eus 
«  à  tenipli  anibilu  expellcre,  »  etc.  Non  salis 
eral  blanditiis  niniiùm  pati-rnis,  imô  penè  fe- 
niineis  eos  corripeie  ;  sed  adiiuc  tenebalur 
corum  obslinalioneni  scveris  objurgationibus 
palàm  confundere,  dignaraque  disciplinam  et 
pœnani,  quà  rcIVenarentur,  addere;  nempe 
alapas,  verbera,  à  suo  conspectu  amolioneni, 
olUcionim  privalioiicui,  etc.  Ex  hoc  igitur.qnôd 
in  bos  palcr,  cùm  essenl  laies,  non  se  vcbe- 
nieniem  et  rigiduni  censorem,  correctoreni, 
peicussoreni  ac  punltorein  exbibuerii,  con- 
quei'itur  Deus  de  iilo  1  Heguni  5  :  Eb  qu'od 
noeerat  indigné  liseré  (itios  shos,  et  non  corriputril 
illos,  quasi  non  sit  corripeie  onininô,  oùni  in 
bis  casibus  iilandè  corripiiinliir  liiii.  Inde  Ueli 
advcrsùs  eos  et  se  ipsuni  clenientissinii  alioqiii 
Dei  iracundiam  conciiavil,  et  divinaî  juslitise 
llagcibs  atlrilus  luit.  Inde  niorilnr  uliinins  aii- 
dilà  populi  victi  à  Phiiistaiis  ruina  et  clade, 
lilioruui  nece,  et  ca]  tnrà  arcœ,  ut  acerbiùs  pu- 
niretur,  non  niodô  suani  luendo  pœnani,  sed 
ciiani  suorum  calaniilakni  iiitiiendo,  ul  inde 
graviori  crucialu  toiqiieretiir. 

Expendamus,  quxso,  cl  genus  morlis  qiui 
sublatus  est  :  Cecidit  de  sella  relrorsiim,  jii.vla 
oslium,  et  l'ructis  ceroicibus  nwriuus  est,  1  Reg. 
4.  Non  moritur  in  seilà  sidcns,  sed  de  illà 
cadens,  ut  qui  iilios  probe  non  insiituil,  ma- 
gislerii  catlicdrà  indignus  censeretiir  :  oporluil 
eniin  non  solùin  à  pontificaiu  renioveri,  sed 
penitùs  exlingui,  ne  ad  eum  anipliùs  rediret. 
Non  cadil  in  laciein,  sed  in  icrguin,  ul  qui 
liboruin  scelera,  ul  par  eral,  non  adveriit, 
que  ipse  tandem  rueret  ignoraret.  Cecidit 
juxta  ostiuni  lenipH  in  quo  blios  suosin  sacri- 
legia  ruere  permisil,  ulubi  culpa  conimissa  est, 
ibi  iiilligcrelur,  cl  pœna,  ul  ait  D.  Gregor.  ; 
Ibi  cecidit,  ubi  deliqnit,  et  locum  queni  liiii  suis 
scelei  ilius  profanàrant,  pater  suo  cruore  lava- 
ret  ac  exiiarel.  Ccrvicibus  efl'raclis  occubuii, 
quia  filiis  peccanlibus  clemenler  induisit  eo- 
TH,  xiv. 


rumque  cervices  indomiias  non  subegil.  Caput. 
cadcndo  illisit,  quia  sedendo,  capilis  proprium 
olliciuin  in  l'aniilià  adininistrandà  non  curavit, 
sed  iieglexit.  Vide  D.  Cbrysost.  bomil.  9  in  1 
Episl.  ad  Tiinolh. 

Uuid  de  pareiitibus  dieendum  lilioruni  pec- 
caia  palpanlibus,  excusaniibus,  aliquando  et 
laiidantibus;  qui  coiinivenlcs  dissimulant,  et 
ne  eos  nioleslenl,  subirabuiil  disciplinam,  con- 
tra Doniini  prseceplum  Proverb.  25,  facienles: 
7'k  virgà  percuties  eum,  et  nnimam  ejvs  ab  inferno 
tiberabis.  Si  baec  palianlur  à  Deo  llagelia,  qui 
libos  Ycrbis  laiiiùin ,  el  non  dignà  ullione 
eineiulanl,  (|uid  illis  licl  parcnlibus  qui  ad  mala 
borlantur ,  el  peccando  altrahunl?  Si  Ueli 
sunimus  sacerdos,  licel  in  se  bonus  existeret, 
cirin  nullius  proprii  peccali  argualur,  licet 
sclalis  suap  noiiagesimuin  oclavum  ageret,  et 
caligàssent  ejus  oculi  nec  videre  posset,  cœcus, 
debilis,  decrepitus,  licel  (ilios  grandae  vos,  ut- 
pole  uxoraios,  adiiioiiilionibus  salulireris  ac 
urgentibus  à  peccatis  coriigere  tentaret,  quia 
laiiien  non  dignà  ullione  elHcaciler  einendavit, 
in  se  pariier  el  in  ipsis  tanlam  animadversio- 
nis  divinoe  excepil  vindiclani  :  quanlo  treniore 
coiiculi  debent  parentes,  ne  si  ignavâ  erga  fdios 
indiilgentià  ac  impunitaie  ulanlur,  ac  virg» 
parcanl,  Dei  flagellis  uni  eum  filiis  involvan- 
liir,  sibi(|ue  el  illis  aelernae  amariiudinis  cali- 
cciii  propinenl? 

E\  bis  palet  mansueludineni  el  severilalem 
in  filioruin  correciione  conjungendas  esse; 
qiiamvis  enim  pareilles  primas  leniiali  tribucre 
debeant,  secundas  saliera  severitati  et  puni- 
lioiii  niininiè  dcnegent,  exeniplo  Samaritani, 
alligaiulo  vulncra  spirilualia  libcrornni,  inlun- 
dantoleum  el  vinum;  ul  per  vinuni  mordean- 
tiir  vulnera,  el  per  oleuni  foveaniur  ac  demul- 
ccaiitur,  lacicndo  quoddain  tenipcramentum 
ex  utroque,  ul  neque  multà  asperilaie  exulce- 
rentur  liiii,  nc(|ue  nimiâ  benignitatc  solvanlur, 
etvirga  dislriciionisacnianna  dulcedinisin  pa- 
renlis  peciore,  sicui  olim  in  arcà,  siniul  con- 
lineanlur.  Idijue  l'.icdè  assequelur  ac  nieditf- 
critatein  in  correciione  liliorumservaliil,  si  ad 
illani  ex  cliaritate  procédai,  de  quà  ail  D.  Ber- 
nardiis  Epist.  ad  Fulconem  :  «  0  boiia  thariias 
«  quse  sive  inlirmos  foveat,  sive  exeiceat  pro- 
«  vectos,  sive  arguai  inquielos ,  diversis  diversa 
«  cxhibens,  sicul  filios  diligit  universos  !  Cùm 
«  le  arguil  niiiis  est,  cùm  blanditur  simples 

«  est,  pie  soict  sa'vire,  sine  dolo  mulccre,  pa- 
<  ticnternovitirasci.bumibterindignari,»  etc. 
Lege  D.  Cbrysosl.  hoinil,  21  in  Epist.  ad  Ephes, 
17 


5?5  EXPO 

cl  lih.  ">  :ulvrr:tis  viliipornlores  vilic  monasli- 
coe  cap.  5,  usqiic  ad  8.  Aiigust.  sermouc  de 
Tcmporc  91,  aul  niinc  15;  et  in  Psalm.  50.  D. 
Bfirn.  serin.  10  in  Psalm.  qui  Itabiiat,  el  Gra- 
tianiim  causa  3,  q.  5,  can.  Aoii  osculatiir. 

Articui.us  IV. 

Qiihd  pnerilis  œtas  aplissima  erucliliom  el  momm 
infonnutiuiii  rcclc  cciisealur,  el  sit. 

Omnia  lempus  liabcnt,  inqiiil  Sapiens,  el  onmi 
negolio  lonipns  est  ac  opportunilas  :  tempiis 
eruiiiciRlis  el  infuimandis  filiis  apUini,  esljii- 
venliis  el  aduloscenlia,  iil  passini  in  SoiipUiià 
el  Paliibiis  dcclaraltir  ,  nec  non  ralionil)iis  , 
siniililudinibus  ,  ips:^([iie  expcrienlià  compro- 
Lauii-.  Ecclesiasl.6  :  F/7/,  à  juvenlule  luà  excipe 
doctrinam ,  el  usque  ai  caiws  imenies  sapicii- 
tiaw.  lia  ul  Spiriins  sancUis  velit  Iioniincs  à 
lencris  annis  excipere  sapienluin  lioininnni 
inslruclionem,  ul  cligant  lune  et  pr;e  onmiLins 
arripiani  dotiiinani ,  ad  inslruendnni.  Se  ira- 
danl,  nec  delreelenl  monila  et  documenta  sa- 
lularia  suscipiMV,  rt  sapienlcs  atque  pi  iidentcs 
usqncaJ  eanos évadent.  Hinc  elaboranduni  est 
parenlibns  ni  (iiios  à  jnvenlute  ad  norniiini 
virtniis  el'linganl;  nani  ipiod  pueri  bauseiini, 
sive  piumilhid  sit,  sive  secîis.velut  cliaraclire 
quo.lani  auiuue  iniprosso  et  inibibilo,  ad  ulli- 
nnni  us(iue  senecluleui  servant.  Provcibiuni 
est,  ini|uil  Salonion,  (|uod  ego  nonedidi,  sed 
invcni  jani  aniea  omnium  ore  celelnatuni  ac 
comniuniter  receptum  ,  salis  supeique  expe- 
rientià  romprobaluin  :  Adolescens  jiixia  viam 
suam,  eliam  ciiin  senuerit,  non  recedet  ab  eâ, 
Proverb.  i'î.  In  llebraio,  Cajelanus  Icgil  : 
Assiiefdc  pnmtm  super  os  viœ;  eliam  ciim  se- 
iiucrit  non  receJel  ab  en.  Quo  monel  Sab^nion 
wl  non  dill'eialur  iustructio  pueri,  sed  in  oie 
viai^,  lioc  est,  in  ipso  adilti  .  in  ipso  prineipio 
pueri,  ciini  incipil  paiere  ingressus  in  ejiis  ani 
muni ,  ipsum  paioiites  assucfaciant  Ril  viiiu- 
teni.  Uuainvis  cnini  non  sit  capax  doctriiiic, 
est  l.inien  capax  consucludinis,  qu:e  est  altéra 
iiatuia,  et  ea  qu;«  priniùm  imbibiinus  ordina 
rie  reiineniiis  eliam  in  seneciule.  Uiim  ergo 
csl  adbuc  iii  blvio  puer,  ciquc  sicnt  olim  ller- 
culi  patent  du;B  vlic  ,  virtutis  scllicet  cl  vitii, 
parciitibns  incninliil  cum  veluti  inaiiu  ducere 
in  viam  rcclam  cl  p;^r  seniilas  justitia;,  ipsique 
calc.sr  adderc  ul  cam  tencat  ,  et  vitiorum  la- 
tam  viam  descrai.  Ijndc  alii  legunt  :  Initia 
enii.i  pnenim  mper  os  viœ ,  vcritalis  ei  jusli- 
Via',  e  c.  l'agninus  legil  :  Imbne  pueriim,  etc. 


ITIO  524 

Bonitas  enini  vita;  profundîùs  infigitur,  ait 
Pbilosopbus ,  cùm  iiiveniat  subjeclum  magis 
teiieruni  ;  sic  vasa  sapiunt  quidquid  primùra 
acceperunt,  juxta  illud  pocla;  : 

Quo  scmel  est  imbuta  reccns,  servabil  odorem 
Tesla  diii. 

Idem  docent  Quintiliaiius  1  Instit.  cap.  1  ; 
Pbilo  in  lib.  quod  omnis  probus  sit  liber  ;  et 
D.  Hieron.  Episl.  7  ad  Laitani  ub!  sic  ait  : 
I  Difficulter  eradilur,  quod  rudes  anni  perbi- 
«  berunt;  lanarum  concbylia,  quis  in  pristi- 
t  num  candorein  revocal'?  recens  lesta  diù  et 
c  saporem  retinet,  et  odorem  ,  quo  primùni 
<  imbuta  est.  »  Naturà  tenacissinii  sunius  co- 
rum  quse  primis  annis  didicimus.  Idque  con- 
lirmalur  ex  lib.  Job.  cap.  20,  ulii  de  impio  di- 
cilur  :  Ossa  ejus  implebuntur  liliis  addescenliœ 
ejus,  et  cum  eo  in  puloere  dormienl.  Ubi  non 
dicit,  caro  implebitur,  sed  ossa  ejus,  etc.,  quia 
sicut  quse  ossibus  adbairent  et  insunt,  cum 
ipsis  durescunt  el  durant  ;  ila  plané  viiia  ju- 
vcntutis,  ut  ait  D.  Gregorius  lib.  15  Moral, 
cap.  5,  quolidièduriora  existunl,  adeôqiie  ino- 
lescunt ,  ul  in  seneciule  solidenlur,  imô  in 
sepulcro  cum  peccatore  reponanlur. 

Equum  indomitum  el  veluti  leram  belluam 
juventulem  vocal  D.  Chrysost.  Homil.  i  in  1 
adTimolb.  Ideô  lune  domandi  sunt  filii  et  ad 
virtulem  assuefaciendi ,  allas  inali  el  incorri- 
gibiles  évadent;  et  ut  ait  Quintilianus  ,  citiiis 
franges,  quàin  corriges  qiiae  in  pravum  obdu- 
ruerunl,  ul  constat  de  animalibus  cl  feris,  qiiiE 
iiisi  dùm  adbuc  tener.Te  snnt,  mansneliani, 
nunquàm  postea  cicurari  possunt  ;  el  de  plan- 
lis  curvis,  quse  nisi  tune  diiin  pullulant,  tor- 
queantur  et  in  rectum  diriganlur,  postea  ar- 
bores factse  l'aciliùs  rumpunliir  et  scinduntur, 
quàm  flecti  valeant.  Inde  Sapiens  Eccles.  30, 
ait  :  Equus  indoniilus  evadil  dunis,  el  filins  re- 
miisits  ei'udel  prœceps.  Curva  cerviccm  ejus  in 
juventule  ,  et  Innde  lalera  ejus  ditm  infans  est , 
ne  farté  indurel,  et  non  credat  libi.  Sumptà  ni- 
mirùm  mctapliorà  à  bobus  et  jnvencis,  dùm 
imposilo  jugoad  terrain  invertendam  et  exco- 
lendani  doniantur.  Sic  filii  sont  domandi  el 
curvandi  sub  jugo  virtutis  à  puerilià,  in  quà 
sunt  faciliùs  domabiles  et  dociles;  et  quod 
tune  capiuni,  (irniiler  rctinent,  sicnt  ramuscu- 
lus  recens  faciliùs  (leciilur,  quàm  ramus  qui 
erevil  in  solidum  ;  sicul  cera  mollis  de  facili 
luuc  recipit  impressiones,  etulail  D.  Hieron. 
Episl.  12  ad  Gaudentium  :  «  la  aqua  in  arcolà 
«  digituni  sequilur  pra.'ccdentem,  ila  aelas 
«  mollis  et  lenera  in  utranique  parlera  llexi- 


fâs  t>UÀivn 

t  biiis  est,  et  quociimque  duxeris  Irahiiur.  > 
Sed  hescio  quomodo  adoloscentia ,  elsi  iii 
ulramque  partem  facilis,  in  vitia  tamen  magis 
déclinai  quàni  in  virtules  :  ideôque  ad  illam 
lune  sunl  fiiii  incurvandi ,  et  à  parentibus, 
lanquàm  perilis  naucleris  ,  pei'  hujus  mundi 
procellosum  mare,  ad  pni'lnni  sainlis  diri- 
gendi.  Nam  queniadniodùm  ignis  dùm  parvus 
nutrilur  et  cautè  ciislodilur,  utililer  lucet  ac 
calefacit  :  è  couira  verô  dùm  licenter  grassàii 
permitiitur,  in  incendium  laxalur,  iia  puer  bo- 
nis moribus  nitet,  si  lune  probe  insirualilr, 
malis  vero  ciipidilalibns  (lagrat,  si  negligalnr 
et  nimis  indulgenter  tractelur.  Tandem  sicul 
ex  malerno  ubere  siigilnr  lae  ,  qno  omnia  in- 
fantis  niembra  refirinntur  el  ad  sanam  aui  ma- 
lam  eomplexionem  el  indolem  eflornianiur 
usqnead  senectutem,  lia  ex  juveiiinle  iianriim- 
tur  mores  qulbus  reliquat  œlates  imbnuniur, 
ita  ut  scnecUis  sit  veliiii  écho  juveniiiVis ,  el 
senlina  nedùm  corporis  defecluum  ,  sed  et 
aniini  vitiorum  in  puerilià  contraclonim. 

Unde  ex  malà  jnvenUilis  educalione,  cerlis- 
simum  niaise  seneclulis  valicinium  est  desu- 
mendiim,  pronl  olim  D.  Gregor.  Naiianzenus 
dùm  esset  Alhenis,  el  maiâ  Jnliani  adlitic  ju- 
^Tuis  inslilutione ,  fulura  srelera  aposlalse 
propbetavil  :  è  conlra  verô  qui  benè  edncaiiin 
jiiveninic  bonis  moribus  llorent ,  magnis  vir- 
Uilil)us  in  decursu  vitœ  lanqnMn  fœcundœ 
arbores  usque  ad  senocliitem  fruclificabuni, 
proul  de  jtislo  vaiicinaïur  Jei-emias  Tren.  3  ; 
noiimn  est  vtro  ,  ciim  porlaveYit  jngm»  ab  nclv- 
IcBcentià  snû;  sedebit  sotitnrm,  et  incebit,  quia 
Icvm'it  se  supra  se.  llbi  bonnm  sumilur  pro  suuo, 
qiiia  virtus,  quam  in  juveniute  disciuius,  sana 
est  cl  forlis,  nec  nlio  morbo  del)iliiateqHc  lu- 
borat.  Item  sumitur  pro  perfecio ,  virlus  enim 
qiiac  à  juveniute  non  sumil  exordium ,  vix  per- 
fecla  esse  polesi,  aul  partibus  sibi  hecessariis 
constans;  qu;e  vero  à  juvénilité  incipil  el  in- 
crementa  capil ,  onmilnis  numeris  ordinariè 
àbsolula  el  perfecta  est ,  el  quasi  consurgcns 
aurora,  et  lux  splendcns  crescit  usque  ad  pèr- 
fectam  diem.  Tandem  bonum  hic  accipi  potesl 
pro  faciii.  ISam  si  quis  virluti  à  juveniute 
assuescat ,  nullo  negolio  ejus  exercilium  sibi 
comparabii;  bonum  iiaque  est  vire,  cùm  por- 
taveril  jugum  legis  et  mandaloruni  Dei  ab 
adolescentiâ;  cùm  assueveril  disciplina; ,  mor- 
tilicalioni,  pœnilentise,  etc.  Sic  enim  fiel  san- 
ctilate  illustris.  Ita  Chrislus  à  suo  prœsepio 
cœpil  pauperem  el  duriorem  vilam  agere. 
Unde  ait  :  Paiiper  sum  eqo ,  et  in  taboribus  à 


juveniute  meà.  Sic  Joannes  Fïapiista  vix  binm- 
lus  secessil  in  eremum  indutus  cilicio  ,  et  mc- 
ruil  ficri  Chrisli  paranymphiis.  Sic  D.  Nicolaus 
à  puerilià  jejnnabai.  Sic.  S.  Bcnediclus  pue- 
ros  passim  in  suam  religionem  rocipiebal,  ut  à 
leneris  assuescerenl  austeritali  el  disciplina! 
monaslicaj. 

Ecce  fructus  liiijus  piierilis  educaiionis  : 
Sedebit  soliturius  et  lacebit,  securus,  quietus, 
impavidus  in  virlute  persistel,  feriatus,  inquit 
D.  Anibros.  Psal.  118,  ab  omni  inlerpellatione 
mundana;  sollicitudinis  aul  voluptalis;  sedebit 
illesingularilcr,  quasi  is  qui  non  invenial  fa- 
cile œqualem  ,  singulariler  donalus  prœmiis; 
singidariter  remotus  à  slrepitu  interpellan- 
lium  passionuoi  ,  et  quietus  silebil  :  cui  non 
est  necesse  jurgari  cum  corpore  ,  et  decerlare 
cum  varlis  cupidilalibus;  mullàque  corporis  el 
anima;  lraii(|uillital6  perfruelur,  el  singulari 
Dei  faniiliarilaie  piaeiniahilur.  Hujus  rationem 
reddit  Proplicta ,  quia  scilicct  ievavit  se  supra 
se,  nenipe  à  terrenis  ad  cœleslia  ;  seipsum  su- 
pergressiis ,  libravit  se  à  mundo  in  :eiliera , 
quia,  ut  ail  D.  Bernard,  serm.  2  in  l'eslo  .^po- 
stolorum  :  i  Cùm  adolescens  esset,  el  lubrica; 
«  œlalis  sonliret  ardorein,  seneni  induit ,  re- 
«  linquens  quod  erat  ,  assutnens  quod  non 
•  eral,  levnrit  se  super  se,  qni.i  non  respexit  ad 
I  se,  sed  ad  illum  qui  csi  snper  se  :  sedebit 
I  enirti  et  tacebit  eiiam  modo  A  slrepitu  dia- 
t  bolicarum  suggesiionuin,  à  slrepitu  carna- 
«  Hum  desiderlorum,  à  slrepitu  mundi.  Félix 
t  anima  ,  quae  linguas  isias  non  cxaudil,  au- 
I  dint  licet.  » 

Noiite  errare ,  inquit  Apostolus  ad  Galalas 
()  :  Deus  non  irridetur  :  quœ  enim  seminaverit 
homo,  liœc  et  metet.  Quoniam  qui  seminat  in 
carne  suâ,  de  airne  et  metet  eorruptionem  :  qui 
auletn  seminat  in  spiritu,  de  spiritu  metet  vitmn 
œternam.  Qui  vult  lempore  messis  colligere 
bonos  fructus,  débet  bonum  semen  in  terrain 
projicere  leinporcsereiidi  opporluno.  Juventus 
anlem  est  tempus  serendi  ;  senectus  verô  nie- 
leiidi.  Unde  qui  iii  juveniute  malis  el  viliis  in- 
cumbunl,  seminanl  in  carne  ,  et  in  senectute 
mêlent  eorruptionem  ac  damnaiionem  oeier- 
nain  :  qui  vero  in  pueritiâ  virlulibus  bonisque 
op^iibus  solliciti  sunl  operam  dare,  in  spiritu 
scMiiinant;  in  senectute  metenl  spiritualium 
lioiiorum  praemium  ,  neuipe  Vilam  .•Eternam, 
Kciles.  2.5  :  Quœ  in  juventute  tuâ  non  eongre- 
(liiati,  quomodo  in  senectute  tuâ  inventes?  elib'i- 
dciii  cap.  6,  ait  Sapiens  :  Fili,  à  juventute  tuâ 
excipe  doctrinam,  et  usque  ad  canos  inVemes  sa- 


EXPOSITIO 


528 


yieniinm.  E  contra  verô  si  juvenes  voliiplalibus 
et  passioiiibus  in  adolesceiiliâ  laxeiil  babeiias, 
ait  EcclesiastcB  c;ip.  11,  v.  9  el  II,  sciio  qubd 
pro  omnibus  liis  adducet  te  Deus  in  judirinm , 
([iianilo  scilicfl  ilicelmessoiibus  suis  :  Colligile 
primiim  zizania ,  el  nltigale  ea  in  (asciculus  ad 
comburendum.  Aiifer  tram  h  corde  tuo,  et  amove 
maliliam  à  carne  luà  :  adotesceiilia  enim  et  vo- 
luplas  vaini  sitiit. 

Tandem  Ecclesiasles  ibidem  cap.  ultiniouli- 
liler  his  ver])is  nos  admonel  :  Mémento  creato- 
ris  lui  in  die  juveiiintis  tuœ.  Hinc  distant  pa- 
rentes sludiosè  et  diligenler  pueros  bonis  mo- 
ribus  infoiniare pslendendo  illis  Dei  benelicia 
et  mandata,  jnxlaillud  Deulcron.  6  :  Narrabis 
eaftliis  tuis,  etc.  Sic  Tobias  docuil  lilium  suum 
ab  infanlii  limere  Deum  el  reccdere  ab  omni 
peccato.  Tune  enim  maxime  foimanda  est 
œtas  liominis  quia  simulandi  nescia  est,  ac 
praecipientibus  tanqiiàm  cera  mollis  facile  ce- 
dit.  Item  de  fidei  catbolica;  mystciiis  ,  de  do- 
clrinà  cbiislianà ,  de  principiis  nostra^  Ueli- 
gionis  suul  ab  int'antià  erudienli  :  ila  ut  si 
possibile  esseï,  saeiani  doclrinam  unà  simul 
cum  lacle  matris  imbibèrent.  Tum  quia  cùm 
ea  qua;  sunt  lidei  transcendant  ralionem  ,  ex- 
pedil  ut  proponanlur  et  addiscantur  in  illà 
aetale,  quie  dictorum  rationem  non  qusrit, 
sed  simpliciier  acceiilat  :  bœc  autem  est  prima 
et  puerilis  œtas.  Tum  quia  in  omni  génie,  qua; 
sub  aliquà  lege  vivit,  primo  crudiri  soient 
pueri  in  divino  cultu.  Tum  quia  bis  qux  sunt 
lidei  firmissimè  ac  inseparabiliter  asscntien- 
dum  est  per  totam  vilam  :  ea  autem  qua;  ab 
infantià  tenere  consuevimus,  liunt  in  nobis 
quasi  altéra  natura,  proindequc  iuimuiabilia 
et  indelebilia  permanent.  Tuiu  quia  prima  ;elas 
cùm  non  sil  in  aliis  distracla,  ex  sua  leneritu- 
dine  sicut  mollis  cera  faciliùs,  distincliùs ,  el 
elegantiùs  recipit  impressiones,  ut  constat  de 
idiomale  vulgari,  quod  iu  infaulià  addiscilur 
faciliùs,  et  perlectiùs  ac  elegantiùs  proferlur  ; 
nec  ila  facile  discilur  neque  tam  eleganlcr 
proferlur  comparaluni  in  a;tale  adulià.  Idem 
eliam  palet  de  studio  litterarum  :  ridiculus 
enim  censeretur  senex  qui  lunc  vellcl  addi- 
scere  Iheologiam  aliasque  difliciles  scicntias  : 
nulla  autem  ars  dillicilior  quàm  vivere  chri- 
slianè  el  secundùm  Christi  Evangcliuni.  Ideô- 
que  à  tenerâ  setate  ,  doctrina  cbrisliaua  est 
lenenda  ,  ac  suscipienda  :  uam  ars  louga, 
vila  brevis. 

Plus  videntur  parvuli  indigere  cuslodià  cl 
erudilioue  quàm  aninialia  irrationalia  ,  inquit 


D.  Thomas  lib.  i  de  Erud.  princ.  cap.  2  ;  illa 
enim  à  nalurâ  liment  sibi  nociva  el  fugiunt , 
ac  salutem  suani  appelunt  et  quserunt.  Manel 
columba  super  rivos  aquarum,  ut  videns  um- 
brain  accipilris,  euni  fugiai  ;  aves  et  animalia 
in  relia  et  pedicas  non  incidere  coiiantur  ; 
vix  potesl  ila  caulù  lapis  accipi  ac  projici,  quin 
cognoscant  elfugiant,  eic.  Pueri  aliter  se  lia- 
benl,  iioxia  appetunl,  et  salubria  rcfugiunt. 
Scnsus  enim  et  cogitatio  Immani  cordis  in  malum 
pronasunt  ab  adolescentii'i  snà,  Genesis  8.  L'ndc 
multùm  damnosa  est  iiegligenlia  circa  puero- 
rum  eruditionem  :  bona  enim  qua;  non  agno- 
scuntur,  non  disideranlur,  non  qua;iunlur , 
non  obtiiKtitur.  liane  lamenlans  pbilosopbus 
Craies  apud  Plularchum  lib.  de  Educ.  puer, 
ait  :  f  Quô  lendilis,  bomines,  qui  reifaciend* 
I  nimium  inipeiidiiis  studium  ;  filiis  verô  in- 

<  stituendis  ,  quihus  vestras  opes  relinquaiis  , 
I  per  exiguum?  »  Subdil  autem  Plutarcbus  : 
«  Quibns  ego  adderem ,  taies  patres  perinde 
€  agere  ,  ac  si  quis  de  calceo  sil  sollititus  ,  de 
I  pede  nibil  curet.  »  Item  Juvenalis  salyrâ 
14,  pareniem  carpil  qui  plus  expoliendis  a;di- 
bus  ,  quàm  erudiendis  liliis  incumbit.  Item  D. 
Hieronvmus  Epist.  ad  Lxlam  ail  :  <  Si  tanti 
I  vilrum,  quare  inajoris  non  sil  pretii  marga- 
«  ritum  '?  }  id  est ,  quare  animas  Qliorum  gem- 
mis  preliosiores  ila  negligenter  cusiodilis?  Tan- 
dem D.  Thomas  loco  citalo  docel  banc  paren- 
lùm  negligeniiam  reprebensibilem  oslendi  ex 
cura  quam  circa  rcs  viliores  babeiil  :  «  Dili- 
«  génies  enim  sunt  circa  pecora  cuslodienda 
«  el  opportune  lempore  edomanda  ;  mullique 
I  parentes  videntur  chariores  babere  porcos, 
«  quàm  fdios  suos.  Dixit  Augustus  Caesar  de 
I  Herodc  ,  qui  proprios  filios  oceideral  :  Mal- 

<  lem  esse  porcus  llerodis  quàm  lilius ,  quia 
«  pascil  porcos,  et  lilios  occidit;  quodammodô 

<  eliam  filios  occidunt ,  qui  defectu  custodiae 
«  et  disciplina;  eos  perire  permittunl.  »  Negli- 
gentia  isla  parentùm  nmltùm  quoque  cslexosa 
Deo ,  ut  palet  in  Heli  1  Uegum  5,  in  pueris 
insullanlibusEliza;o  Propheta;  i  Reg.  2,  pueri 
quinquennis  inter  parentis  amplexus  subilô  in 
gehennam  à  da;nionibus  arrepti ,  el  aliorum 
exeinplis,  quos  Deus  in  ipso  selalis  ûorede  medio 
sustulit,  et  acriter  punivil.  Iilque  salis  indicavit 
regius  Psalles  Psalm.  57,  diccns  :  Priusquàm  in- 
telligerent  spinœ  vestrev  rliamnum,  sicut  vivenles, 
sic  in  ira  absorhet  eos.  Id  est,  anlequàm  lilii  ve- 
slri,  quos  tanquàm  spinas  parvas  -inilis  degere, 
intelligant  sentiantquese  adolevisse,  coque  e.\- 
crevisse  ul  rhamnum  exajquenl  aliiludine,  du» 


52:i  QUAUTl 

rilie  et  acuiiiine,  exislentes  adliuc  in  eà  inima- 
turà  oetale  plané  vegeti  cl  vireiiles  ;  Deus  in  ira 
suà  absorbet  eos,  violentàque  morle  exscindel, 
non  sinens  in  malitià  civsccre  et  roboraii  : 
sicul  opiimus  agricola  succrescentes  in  agio 
suo  loneras  ailiiuc  spinas  radicitiis  evellit,  ne 
in  rliamni  robur  pervenienles,  durissiniis  acu- 
leis  pungant  et  eruenlenl  honiiniini  nianus. 

ARTICLLtS   V. 

De  pœilagogo  /iiiis  prœficiendo. 
Quemadmodfjin  viri  nobiics  aiil  diviles  , 
bonorum  foituna;  adniinisiralioiiem  coniniit- 
liinl  recononio,  ut  negoiia  gérai,  sic  lilioriim 
curant  et  rcgimen  paidagngo  iradere  expedit , 
cùm  per  seipsos  omnibus  laniihGe  oliiciis  et 
oneribus  vix  sullîcere  possinl.  El  sanè  si  pro 
cuiandis  possessionibus  ,  agris,  et  brutis  ,  ac 
niercibus  oniiii  studio  laborent  ut  invenianl 
honiineni  in  bis  perilissimum,  vigilem,  labo- 
riosuni  et  fideieni ,  quanlô  magis  proerudien- 
dis  et  fonnandis  liliis,  honiinein  probuni , 
prudenleni  cl  peritum  inquirere  debentï  Lcge 
D.  Chiysosloniuni  boni.  9  in  Epist.  1  ad  Ti- 
niolb.  l'icdagogus  in  regendis  el  erudiendis  fi- 
liis  est  patris  vicarius,  et  lilio  sicul  auiiga  equo 
lascivienli  :  cùni  enim  puer  delicial  in  usu  et 
aclu  raiionis  inli  insecae ,  donec  ad  peri'eclio- 
reni  dcveiiial  œtalera,  necesseeslilli  assignare 
aliquid  direrlivum  el  regulativum  exlrinse- 
cuni,  ni  laudabililer  el  moralitcr  vivat,  cjus- 
que  appetims  irascibilis  el  concnpiscibibs  l're- 
nelur  ac  dirigalur.  Auriga  auiem  non  dirigii 
ejuuin,  nisi  freno,  calcaribus,  et  verbei'ibus, 
eo  quod  sii  animal  irralionale  ;  sed  psdagogus 
docere  débet  puerum  raiionis  capacem  ;  el  ideô 
verbis,  documenlis,  adnionitionibus,  minis  el 
verberibus,  maximèque  bono  suo  exeniplo  est 
erudiendus,  iia  ut  in  onini  suo  opère  exte- 
riori  bonorum  morum  eidem  se  prsebeal  exem- 
plum,  suis  adnionitionibus  conlornie  ;  nihilque 
vitiosuni,  levé,  aut  temerè  factum  coram  puero 
ostendat  :  faciliùs  enim  mala  quàni  bona 
exempla  imbibit.  Grœcorum  narrât  bisloria 
Alexandruni  Magnum  in  moribus  el  in  incessu 
Leonidis  paedagogi  sui  non  potuisse  carere  vi- 
tiis,  quibus  adhuc  puerulus  fuit  infeclus  :  sic 
proclivis  est  malorumaemulatio,  ait  D.  Hiernn. 
Epist.  7  ad  Lœtam  ,  el  quorum  virtules  assequi 
nequeas,  cilô  imitaris  vilia.  Inde  Apost.  ad 
Rom.  i,  miré  invehitur  in  hos  doctores,  qui 
aliud  docenl,  aliud  t'aciunt.  Inprimis  igitur 
pxdagogus  débet  in  se  habere  vitae  el  morum 
probitateiu ,  cùm  sit  veluli  exemplar  puero  sibi 
ctauuisso. 


PH-ECEfl'I.  o50 

Insuper  débet  esse  prudensin  agibilibus,  ad 
boc  ut  seijisum  cl  discipulum  in  agendis  benè 
regulare  valeat.  Ad  quod  necesse  est  ut  adver- 
lal  ea  in  quibus  discipulus  déficit  ac  déclinât  à 
debiiis  moribus,  el  sludealsuâsagacilale  obli- 
quum  ac  quasi  tortuosum  paulalim  verlere  in 
boiiani  partem  ,  rectumque  ellicere.  Item  de- 
bel  prœvidere  fulura,  ut  scilicel  per  débita 
média  conservelur  in  bonis  moribus,  remo- 
vendo  incenliva  et  occasiones ,  quibus  possel 
redire  ad  prislinara  obliquitalem,  el  circum- 
spocic  se  geiendo  ad  dignoscendum  in  singu- 
lari  inciinaiiones  pueri  :  iieque  enim  iisdea» 
mediis  ulendum  est  cum  omnibus;  v.  g.,  puer 
mansuetiis,  bénigne  est  erudiendus  ,  et  eliole- 
ricus  magis  asperè,  etc.  Item  oporiel  eum  esse 
vigilem  et  cautum  ,  ne  discipulum  doceat  ve- 
rum  admixium  falso,  et  ne  illi  proponai  bo- 
num  sub  specie  mali ,  nec  è  converso.  Isaiit 
.j  :  Yœ  qui  dicitis  uiatiim  ,  hormm!  etc.  Tandem 
païdagogus  debel  esse  suliicienier  inslructus  in 
illis  scienliis  in  (juibus  débet  crudire  puerum  , 
ut  eum  brevi  lempoiis  spalio  juxla  illius  doci- 
litaiem  et  capacitalem  erudire  valeat  ,  cqin 
meihodo  el  clariiate  procedendo.  Vide  plura 
apud  D.  ïbom.  libro  5  de  Erudilijne  princi- 
pum  cap.  9,  et  apud  Javellum  tract.  3  UEco- 
nondoe  chrisliana;  cap.  5. 

Peccaul  igitur  paedogogi ,  praiceplorcs  cl 
scbolarum  niagislri ,  primo,  si  piol'eclum  disct- 
pulorum  in  litti  lis  non  pronioveant  sediilô, 
nec  curent  quod  scgniler  sludeaiil  el  tempus 
lerant;  si  lioris  debilis  scholas  non  intreiiiaul 
soiilas  leciiones  non  l'aciant  ;  si  non  se  reddaiil 
babiles  et  apios  ad  cum  nielhodo,  absque  coii- 
l'usioneetobscurilate  docciuhiiii,  siioqiie  oliicio 
salisfacienduin;  si  ex  proposito  lalsa  doceanl 
ut  vera  ,  vel  supersiiliosa  et  saluii  noxia  Ira- 
dant;  si  phircs  admitlanl  disci|iuli)Squàin  cru- 
dire  valeani;.si  in  bis  et  siiiiilibus  oliicio  suo 
nolabiliter  desiiit  ;  pccoant  eiiam  coiiira  justi- 
liam  solila  stipendia  accipientes  et  relinentes  , 
proindeque  obliganlur  ad  lestilulionem.  Simi- 
liler  peccani ,  diiin  slipendium  exigiini  majus 
jusio  preiio,  vel  qiiàm  consueliido  aut  gyinnasii 
Icges  ferant. 

Peccani  insuper  si  peccata  discipulorum  dis- 
simulent, et  non  corrigant  quando  possunl  ;  si 
non  doceanl  boiios  mores  ,  eos  deterrentes  & 
viiiis  communibus  pueris,  ul  mcndaciis,  jura- 
inenlis,  parvis  latrociniis,  conientionibus,  ludis 
inboiirstis,  faniiliarilaie  cum  personis  allerius 
sexiis,  aliisque  malis,  adbibendo  ailmoniliones, 
objurgaiioiie»,  minas,  corrcctiones ,  fcruJat. , 


551 


llagclla,  aliastiiie  pcrnas,  jii\la  mcnsuram  ileli- 
cloruui,  et  coiiiplexioiiem  ac  coudilioiiem  ile- 
linqueniis,  ailiiiixlà  quàdani  beuignà  ei  non 
austcrA  ei  lyrannicù  aucloiilate,  ul  videantur 
magis  amoie,  quàm  liiuore  discipulos  regcie; 
cùm  juxta  Ciceroneni,  piLCSlel  diligi  quàni  uie- 
lui,  et  juxla  Senecani,  generosus  sil  bominis 
animus ,  magisque  yniore  ,  quàiu  vi  traliatiir. 
Licet  ut  veruiu  fatoar ,  ox  hoc  quod  juveutus 
inipelu  quodaui  l'eralur  ad  illiciia,  sitque  prona 
ad  vilia,  indigeal  severioii  disciplina  tlagroquc 
fréquenter  refrenari,  sicqiie  timoré  pœna3  al>s- 
trahatur  à  noxiis.  t  Urnamenta  juvonilis  %taiis, 
I  inquilD.  Ambros.  Iib.  1  de  Ollic.  c.  17,  sunt 
I  limorem  babere,  parentibus  déferre,  bono- 
«  reniexhibere  senioribus,  castilalcnitueri,  bu- 
i  uiibtatem  non  aspernari,  diligereclemeniiani, 
«  verecuudiain  ;  b;ec  est  corona  gratiaruni.  » 
Peccant  insuper ,  si  eos  non  instruani  de 
doctrinà,  de  elemenlis  fldei,  de  modo  orundi , 
de  pr;eceplis  Dei  et  Ecclesia;,  de  modo  rilè  su- 
niendi  Sacranienla,  praeserlim  conlitendi,  coni- 
municandi ,  et  debiiè  audiendi  sacrum.  Non 
enini  culpà  vacant  si  ex  desidià  sinant  disci- 
pulos bacc  et  siniilia  ignojare,  et  non addiscere. 
Prceterea  eos  adducerc  debent  ad  exercenda  et 
jD  praxini  redigenda  bona  baec  documenta  , 
applicando  iilos  ad  bonuni,  ad  oranduxu,  ad  sa- 
crum devotè  audiendum,  ad  conliieudum  , 
communicandiim ,  et  operibus  cbrisiianis  pro 
modulo  suo  vacandinn:  parùm  enim  prodesset 
retrahere  puerum  à  vitiis  et  à  socielate  pravo- 
rum,  nisi  eiiam  de  necessariis  ad  vilam  cbrislia- 
nam  instruantur,  et  ad  virtutem  sectandam 
olBciaque  cbrisliana  implenda  compellanlur. 
Aiiàs  pedagogi  assimilarenlur  niedico  insi- 
pienti,  qui  probibet  inlirmo  nociva,  et  non  as- 
signal  illi  congruum  vilae  regimen  ac  nutri- 
nientum  o()portunum  ;  tune  enim  paulatim 
debcit  et  nioritur,  quia  virlus  naturalis,  sicut 
lemovendaest  à  malis  debilitaniibiis ,  sic  fo- 
venda  est  bonis  confortanlibus.  Peccant  pr;ete- 
rea  ,  si  malis  nioribus  imbutos,  et  aliunde 
scandalosos  ac  perniciosos  ad  scbolas  cum  aliis 
adniittant,  vcl  ex  iis  non  renioveanl.  Item  si 
ijisiniet  discipulis  sint  malo  exemplo  ;  ut  enim 
ait  Seneca  :  i  Hune  elige  docloreni,  queni  nii- 
I  rcriscùm  videris,  niagisquàm  cùmaudieris.  > 
Hune  elige  niagistrum  ,  inquit  IJoeiiiis  cap.  6 
de  Discipl.  scbolari,  qui  sil  insennone  verax  , 
in  jndicio  justus  ,  pius  in  aflaiu,  virlulo  in- 
signis,  bonilaie  laudabilis,  niansuelus,  rigidus, 
non  negligens,  nec  arrogans,  etc.,  ita  ut  seip- 
suni  discipulis  bonoruuiopcrum  prxbcat  exeui- 


! 


EXPOSITIO  S32 

plum.  El  ul  ail  D.  llieron.  Epist.  83  ad  Ocea- 
nuin  :  «  Perdit  aucloritalem  docendi ,  cujus 
<  sermo  opère  destiluilur.  »  Peccant  denique 
rcclores  et  magislri  denegantes  docloratùs  in- 
signia  dignis,  et  couferentes  indignis,  quod 
Navarrus  dicit  esse  peccalum  inortale,  prœ- 
scrtim  in  Ibeologià,  jure  canonico,  civili ,  et 
nieilicinà  :  sccùs  in  aliis  raalcriis  et  arlibus. 
Vide  Cajcianum  iu  Summà  verbo  Docloraliis. 

Ex  niagisirorum  nioribus  aut  doctrinà  scnii- 
narium  lit  reipub. ,  apud  illos  enim  est  oUiciua 
scieutia;  vrl  ignorauliaî,  pietalis  vel  impielaiis, 
formatio  vel  corniplio  puerilium  ingeniorum', 
columiia  cl  fundanieulum  ,  bonum  vel  malunt 
coniMuinilatis,  quia  illinc  prodeunl,  qui  ad 
eaniadniiul!>lrandam  evûcantur.  (juareinterest 
magislraiibus,  iulerest  populis,  inlcrest  reipub. 
scbolarum  summam  babere  curam ,  et  videre 
num  illi  pra;posili  doctores  et  magislri  taies 
sinl ,  ex  quibus  respub.  juvari  aul  laedi  possU , 
ac  eligere  speculurum  instar,  in  quibus  non  sil 
macula  vita;  vel  doclrinoB,  quia  juxla  parenluiu 
mores  filii  componuut  suos,  velutique  simiae 
imiianiur  pra^ceplorum  fact;\  ,  diclaque  se- 
quuniur,  cum  quibus  velinl  naliut  consue- 
scunl,  ex  iUis  veluti  fontibus  derivanlur  ri- 
vuli  ;  ex  puris  ,  boni  ;  ex  corvo  malum  ovum  ; 
vixque  aliter  (ieri  polest,  quiu  si  non  omuia  , 
salieiu  aliquid  ex  doctrinà  et  moribus  docen- 
tium  relineanl.  Sic  fertur  Alexandrum  ab  in- 
temperato  prœceplore  hausisse  inlemperao- 
liam.  llem  iusiructi  à  Pbarisœis,  dicebantur  à 
Joanne ,  gniimina  viperarum,  etc. 

Discipuli  erga  prseceplores  non  pauca  tenen- 
lur  ollicia  praislare,  ciim  juxla  Philosopbum, 
ipsis  nequeant  beneliciis  acceplis  ;equale  red- 
dere.  Quid  majus ,  inquit  Cbrysostom.  houi.  tiO 
iu  Mallli.,  quant  adulcsceiitulonim  fiiigere  mores? 
Uuid  diûicilius,  quid  laboriûsius,  quàm  juven- 
tutem  pcr  se  corruplam  ,  ad  vilia  i^u-ouani  ,  ad 
la|>sum  facilcm  promovere  ad  virlulemï  pue- 
rorum  aulem  prajcepkores  iu  hoc  laborant,  di- 
versarumque  personarum  parles  in  bac  cura 
assumunl  :  assimilanUu'  enira  parentibus,  quia 
puerorum  animos  quasi  régénérant ,  ac  henè 
esse  iribuunt  :  unde  à  discipulis  lanquim  pa- 
ires et  aniomium  fornwlores  culi  debent;  cùm 
oliam  in  Scriplurà  Gencsis  43,  num.  8,  2  Para- 
lip.  2,  num.  15;  Eslber  13,  num.  6,  pareulis 
nouien  magislro  et  picdagogo  accomiuadelur. 

llem  assimilaniur  mcdicis  ,  quia  à  morbis 
animie  discipulos  curant,  llem  agricolis  qui 
priùs  illorum  animos  lanquàm  agros  spinosos 
et  stériles  purgant  à  scniibus  ,  noxiisque  her- 


533  QUARTI 

bis  ;  postea  aranles,  Lonuni  scmen  resperguiil, 
inscriint,  et  innovant  arborum,  seu  piopensio- 
nnm  naluraliiini  qualitales.  Item  iigulis,  rudes 
pueros  in  vasa  honoris  cffornianlibus,  qui  aliàs 
vasa  Icontunieliœ  erisnt  evasuri ,  instar  ursae 
paulatim  lambendo.  Ilem  slatuariis,  ex  rudio- 
ribus  lapidibns,  et  iuipolilis  lignis  priniùni  su- 
perllua  detruncantibus  ,  et  deinceps  siatuas 
prœstantissimas  conficientibus.  Item  ducibus 
et  pastoribus  super  gregem  vigilantibus,  lam  in 
teniporalibus  quàm  in  spiritualibus. 

Hinc  discipuli  peccant ,  si  praiceptoribus  it 
pœdagogis  honorem  et  reverentiani  non  exhi- 
beant,  tum  interiiis  tum  exteriùs.  Item  si  bo- 
nis eorunidocumentis  dociles  non  se  prabcanl; 
si  eos  conteninanl,  aut  conviciis  vel  contume 
liosis  verbis  traducanl.  Si  acquisitioni  scientiae 
non  inciHiibani,  et  segnilcr  studeanl,  aul  tem- 
pore  studioruni  lusui  vacent,  aut  ab  scboià  et 
leclione  sine  jiislà  causa  absiut.aut  alios  eliam 
secum  relrahant;  si  cum  condiscipubs  rixis  et 
clamoribuscoutendant;  sicuiucisdemin  scholà 
cont'abuientur  indeque  inipediatur  lectio  ;  si 
inalo  fine  studeanl.  Si  pecunias  parentùui,  stu- 
diorum  causa  datas,  inuliliter  in  aliis  vanis  et 
noxiis  expendant,  aut  dilapident.  Si  gymnasii 
sui  leges,  vel  academiae  slatuta  non  servent.  Si 
addiscant  scientias  superstitiosas  aut  vetitas  , 
vel  libros  probibitos  legant;  si  stipendium  prce- 
ceptori  debiium  non  solvant ,  cùin  possinl.  Si 
erga  illum  ingrates  se  praebeant,  nolentus  ser- 
vitia  et  benelicia  quae  ex  se  pendent,  facilèque 
rependere  valent,  eidem  exhibere.  Si  praecepto- 
ribus  et  pa;dagogis  obedire  renuant  in  rébus  ad 
studiuni,  vel  bonos  mores  spectanlibus.  Si  ab 
lis  admoniti  aut  castigati,  se  emendare  ne- 
glexeriut  ab  eo  debcto,  sed  obniurinuraverint, 
aut  nulu  minas  intcntaverint ,  aul  supeibè  et 
protervè  locuti  fuerint.  Mira  perversiias  !  ex- 
clamât D.  Bern.  serra.  42  in  Cantica,  mcdicaïui 
irascilur,  qui  uoii  iruscitur  sagittanli  !  dajuioni 
scilicel,  vitioauniquc  tela  in  aniniani  vibrant!  ! 

Ratio  horum  onniium  est,  quia  inter  prœ- 
ceptores  et  discipulos  est  quodammodo  eadera 
obligaiio  quœ  inter  parentes  et  liberos ,  cùni 
pra;ceptor  sit  quasi  pal  ris  vicarius,  cjus  locum 
tenens  vicesqne  gerens  in  bis  quse  pertinent 
ad  crudilioneni,  inslruclioneni  ctraorum  infor- 
mationeni  suorum  liberorum. 

Artici'us  VI. 
De  dljicio  marili  erga  uxorem,   et  nxoris   erga 
maritum. 
De  ofliciis  conjugatorum  ad  inviceni  iraclant 


PR/ECEPTI.  554 

Catecliismus  romanus  p.  2,  titulo  de  Malrimo- 
nio,  §  21  et  22;  S.  Carolus  iu  Inslructionibus; 
D.  Gregorius  Pastoralis  p.  3,  admonitione  28; 
Apostohis  ad  Ephesios  -5;  ibidem  Chrysoslonius 
boni.  20,  et  alii  interprètes.  Ad  muluum  anio- 
rera  lenentur  conjuges,  ita  ut  sicut  sunl  uua 
caro,  babent  unum  torum  ,  unam  inensani, 
unam  hxreditatem  ,  ita  sint  unus  spiriius ,  et 
unum  cor,  babeant  unum  velle  et  unum  noilc, 
et  amoris  conjugalis  vinculo  conglutincnlur. 
Ubi  iiiiu  caro ,  umts  et  spiritus ,  inquit  Tertull. 
lib.  2  ad  uxor.  cap.  9.  Unde  amor  isle  débet 
esse  eastus  ,  lirmus  ,  inviolabilis  ,  (idelis  ,  pa- 
tiens,  qui  facial  aller  aller! us  onera  poilarc, 
datanique  mutuô  fulem  in  l'acie  Eeclesia;,  pro- 
niissionem  et  donationcm  usque  ad  obiluui 
observare  ;  aliàs  non  sapiet  conjunctionenï 
cœleslem  in  Spirilu  sanclo ,  nec  signilicabit 
Chrisli  unionem  cùm  suà  Ecclesià  ,  cui  lameii 
conformari  débet  el  ad  vivum  exprimcrc  in 
ratione  sacramenli. 

Viri,  inquit  Apostolus  ad  E|>bes.  5,  tliligile 
uxores  vestras ,  sicut  et  Christus  dilexil  Eccle- 
siam ,  et  seipsum  tradidit  pro  eà  ut  eam  saiictifi- 
caret,  etc.  Quia  certè  ex  amore  quem  liabct 
vir  ad  uxorem ,  magis  caste  vivit ,  et  pacilicè 
uterque  se  liabel  :  s!  autem  vir  aliam  magis 
diligitquàm  suam,  se  cl  eam  discrimin!  expo- 
nil.  Alteram  rationem  ponit  Apostolus  :  Ita  ut 
viri  délient  diligere  uxores  suas,  ut  corpora  sua  ; 
sunt  enini  duo  in  carne  unà.  Nullus  unquani 
carnem  suam  odio  babuil  :  et  ideo  sictit  pec- 
carel  contra  naturam  ,  qui  seipsum  odio  babe- 
ret,  ita  et  qui  uxorem.  Nam  id  quod  pro  viribus 
conservamus,  diligimus  :  quilibet  aulcni  uulrit 
et  l'ovei carnem  suam,  propter  conservaiionem. 
Qui  suam  uxorem  diligil,  seipsum  diliyil  :  nemo 
cnini  unquàm  carnem  suam  odio  liabuit ,  sed  nu- 
Irit  et  fovct  eam ,  sicut  Christus  Ecclesiam. 
Ilunc  denique  amoreni  probal  idem  AposAolus 
auctorilatc  Scriplura;  :  Propter  hoc  relinquet 
Iwmo  patrem  et  mairem  suam ,  et  adiiœrcbit 
uxori  suœ,  et  erunt  duo  in  carne  mm.  Qu;l'  au- 
cloritas  habeiur  Genesis  2 ,  ub!  Adam  biijus- 
mod!  verba  prolulit ,  videns  uxorem  de  costâ 
suà  formalam  ;  et  triplicem  conjunctionenï  viri 
ad  mulierem  désignai.  Primam  per  afl'ectura 
dilectionis,  quialanlus  est  ulriusquo  conjugis 
amor,  ut  paires  relinquanl;  secundam  per 
conversationem  ;  lertia  est  per  carnalein  con- 
junctionenï. lia  D.  Thomas  ibidem.  Ex  liis 
eliam  coiiigilur  vicissim  uxores  debere  dili|;eic 
viros  sucs  ,  primo  sicut  Etclesia  diligit 
Chris.lura;  s.ec.undô  ycul  corpora  sua  cl  carnem 


SiSS 


EXPOSITIO 


836 


suam  ;  leriiô ,  quia  propler  virum  relinquuiil 
patreni  ac  malreiii ,  cique  adbcerenl  fninlque 
una  caro  cum  ipsis. 

Donius  et  diviliae  daiilur  à  pareiiiibus  ;  à 
Domino  aulem  propriè  uxor  prudeus  ,  inquit 
Sapiens  Proverb.  19.  Sepiuaginla  inlcrpreles 
legunt  :  A  Domino  ap'nlur  mulicr  viro.  In  opli- 
mo  enim  conjugio  in  qiio  Deus  praesidel,  in 
quo  sacramenium  suam  conlulil  gra(iani,  amor 
isle  conjugalis  est  sanclus  et  sanclilicans  ,  im- 
maculatus ,  benè  ordinalus  ,  patiens  ,  inallera- 
bilis,  perseverans.  libi  laies  nupiiae  ,  inquit  D. 
Ambres,  lib.  8  in  Lucani  cap.  16,  ibi  harnio- 
nia  :  Dans  enini  illosjunxil.  Ilaniionia  dicilur 
conveniens  et  apta  reium  omnium  comniissa 
connexio.  Sieul  ergo  in  optimâ  harmonià  ora- 
nes  inter  se  voces  divers.Te  pro  laiâ  proporlione 
concorditer  respondent ,  et  aîqualiier  atleni- 
perantur ,  ita  in  oplimo  matrinionio  omnia 
inter  se  conjugum  non  solùm  exteina  (\icta  , 
sed  eliam  interna  desideria  concinerc  debent 
et  concordare  :  inter  conjuges  suniina  regnare 
débet  cbarilas ,  concordia  et  pax.  i  Ll)i  liar- 
€  monia  non  est ,  ibi  pugna  atquc  dissensio, 
<  qu;e  non  est  à  Deo,  quia  Deus  cbaritas  est.  » 
Amor  ille  inordinatus  exiguo  lloret  teniporc  , 
sxpc  vertilur  in  odiuni ,  et  quod  deterius  est, 
in  perlidiani. 

Ad  l'ovendum  anioreni  islum  ,  debeni  primo 
conjuges  sibi  invieem  compati  suaeque  partis 
ferre  corporis  et  animi  defectus.  Si  enim  Apo- 
stolus  ad  Galatas  6  hanc  toleranliam  onmibus 
commendet  et  prœcipiat,  dicens  :  Aller  alieyius 
onera  porlale ,  et  sic  adimplebilis  legem  Chri^ti, 
quanta  magis  decel  conjuges  mutuam  suppor- 
talioneni  exercore  ,  tuni  del'ectus  patienter  to- 
lerando ,  liim  mutu:e  necessitati  subveniendo. 
Maritus  quidem  ,  ulpote  fortior  et  robusiior  , 
uxori  tanquàm  intirmiori  vasculo ,  débet  sup- 
portationcm  :  ut  enim  ail  Cassianus  Collât.  Ki. 
cap.  23,  susienlans  ac  tolerans  proxinium  , 
eani  et  validi  oblinel  locuni.  Et  in  proposito 
haec  Apostoli  verba  ad  Galat.  6  applicari  pos- 
sunl  ;  Si  piœoccupalus  fuerit  Iwmo  iv  aliquo 
deliclo,vos  qui  spiritiiales  cslis,  Imjusuiodi  in- 
struite in  spirilu  lenitutis  ,  considérons  teipsum, 
ne  et  tu  tentcris.Vxor  verô  ,  utpolc  viro  subje- 
cta  ,  non  minus  illum  supportare  lenelur,  data 
iili  à  Dco  in  adjulorium  simile,  ac  de  ejus  coslà 
procreata.  Unde  verbis  coniumeliosis  ex  pas- 
sionis  iinpe'.u  ac  imperiosè  non  débet  marlii 
defectus  reprebcndere,  sed  aniore  revorentiali, 
prece,lacrymis  cum  onuii  bumilitale  et  palieu- 
lià  ipsum  :idnioiRMe  ,  ac  qii;p  décent   eonim 


sialum  ac  tamiliae  bonuni  mansuetè  repraesen- 
tare.  Secundo  juvat  ad  banc  concordiam  et 
dileclionem  fovendam ,  muluus  honor,  adim- 
pl''nli's  illud  Apostoli  ad  Uoni.  3  :  Honore  iiivi- 
cem  prœvcnienles.  Nullus  enim  polest  verè 
diligere  eum  quem  despicit  ;  nec  cum  boc  con- 
tempiii  potesl  amor  conservari.  Ista  aulem 
lionor.itio ,  quae  est  dileclionis  effectus  ,  débet 
esse  velox  et  pronipla,  ut  indicat  t'o  prœvenien- 
tes.  -Maritus  quidem  tenetur  uxorem  bonorare, 
et  non  despeclui  habere  ,  neque  serviliter  tra- 
clare  ,  ciim  non  sit  serva  ,  sed  socia  ;  ul  enim 
ait  August.  Epist.  99  :  <  Quia  viro  nec  domina, 

<  nec  ancilla  parabatur,  sed  socia,  non  de  ca- 
«  pite ,  nec   de  pedibus ,  sed  de  laiere  erat 

<  producenda.  •  Idque  D.  Petrus  Epist.  1, 
cap.  5,  comraendal  dicens  :  Viri,  similiier 
coliabitantes  secundiim  scienliam,  quasi  infirmiori 
vasculo  mulieri  impartientes  honorem ,  tanquàm 
et  coluvredibus  gratiie. 

Uxorem  bonorem  et  reverentiam  debere 
niarito,  tanquàm  capiti  et  domino  certo  cerliùs 
constat.  Mira  in  hoc  fuit  Annae  erga  virum 
Elcanam  reverentia  ;  ad  primara  enim  illius 
vocom  dicentis  :  Cur  fies?  quamvis  trisiiiiae 
fluclibns  demcrsa ,  staiim  exiliit,  dominuni 
eum  voeans  et  dicens  :  Ecce  ego,  domine;  imi- 
lata  Saram  ,  qu»  mariium  ob  bonorem ,  donii- 
nuin  suum  appellare  solebat.  Tertio,  amor  iste 
conjugis  ad  suam  compartem  ita  limitari  ac 
restringi  débet,  ul  non  solùm  omnera  alterius 
conlacluni ,  et  familiaritatem  ,  sed  eliam  desi- 
derium  et  concupiscentlam  debeal  eliminare; 
ita  ul  nibil  facial  aul  dicat,  quod  vel  mininiam 
redoleat  infidelitatem,  ejusquespeciem  referai, 
ne  inde  occasionem  suspicionis  et  zelotypia; 
capial  aller  conjux.  Sicul  vermis  ingenerarl 
solet  porno  eliam  delicatissimo,  sic  zelotypia 
oritur  ex  amore  nimis  lenero  et  excessive  ;  cl 
sicut  vermis  pomi  corrumpil  subslantiam  ,  sic 
illa  araoris  verilatem  ,  inducilque  dissidia  et 
eonlentiones  ,  odia  ,  judicia  temeraria  ,  delra- 
ctiones  ,  conlumelias  ,  aliaque  gravia  peccata  , 
quandoque  et  homicidia;  ultra  continuam  men- 
tis inquietudinera  ,  felleam  cordis  araariludi- 
nem  ,  diramque  nocte  dieque  vexationem  , 
domùs  ac  familia;  perturbalionem  e'  eversio- 
nem,  etc.  Quarto,  amor  conjugum  débet  esse 
in  Uoniino  :  valdè  enim  culpabilis  est ,  si  vir 
ail  complacendum  uxori,  vel  uxor  ad  salisl'a- 
ciendiim  viro,  aliquod  Dei  praeceplum  violent  : 
sic  peccavil  Adam  nolens  uxorem  conlristare , 
ex  amicabili  benevolenlià  ,  quà  sœpè  oflenditur 
Deus,  ncoirendatur  amicus.  Sic  sapienlissimus 


S57  QIARTI 

Salonion  uxorum  cxcaecalus  amore ,  ad  ciiltuin 
eliam  idolorura  dellexit.  El  lune  urgei  illud 
quod  Clirislus  dicil  Lucse  14  ;  Qu  non  odit  ad- 
huc  et  luorem ,  non  potesl  meus  esse  discipnlus. 
Amanda  quidem  e^t  uxor  à  viro  ,  sed  posl 
Deum  ,  niiuùsque  Crealuie ;  simililer  el  uxur 
débet  amorera  el  obedientiani  viio ,  sed  in 
Domino,  ul  dicil  Aposl.  ad  Coloss.  5,  el  non 
conira  Doniinuni.  Ilic  aiiior  charilate,  qua;  pri- 
mariô  et  principaliler  Deum  respicit ,  regulan- 
dus  est,  eàque  conjuges  se  ad  dilectionem  el 
limorem  Dei ,  illius  Icgis  observaiiliaiii ,  ad 
pielalis  et  virtiilis  opéra  juxia  slaluni  snum 
peragenda  luuluô  exhoriari  ac  inipellere  decel  ; 
ne  conjugium  à  Deo  in  auxilium  niutuuni  or- 
dinauini ,  nedùiu  ad  domestica;  rei  guberna- 
tioneni ,  sed  et  ad  spiiiiuilem  profecluiu,  fe- 
licisque  el  «ternoe  vit*  adjuinentuni ,  ulriqiie 
conjugi  in  laqueuni  et  in  scandaium  cédai. 
Quinlô  amor  iste  non  dcbel  casiilaiem  conjii- 
galeni  excludere,  quse  reslrlngil  inimodeiatiini 
conjugii  usura,  illuinque  ad  honeslalis  et  recUu 
ralionis  limites  reducit  et  retinet  :  Ut  sciât 
unusquisqite  vas  suum  possidere  in  sancti/icalione 
el  honore  ,  el  non  in  passione  desiderii ,  sicut  et 
génies  quœ  ignorant  Deinn,  {  ad  Thessal.  cap.  i, 
quod  muiti  non  altendenles,  faisô  putant  in 
conjugio  omnia  sibi  iicere  cumsuà,  el  m  fiunt 
sicut  equus  et  mutus,  quitus  non  est  intellectus. 
An  nonquisex  suo  doliobibens  vinuni  imnio- 
deralè  ,  inebriari  potesl  ?  niliil  fœdius  ,  iiiquit 
Ilieronynius  ,  quàni  aniaio  uxoreni  quasi  ailul- 
teram.  In  aliéna  uxore,  oninisanior  tuipis  est, 
in  sua  niniius  ;  et  D.  Auj,'ust.  lib.  contra  Julia- 
num  ait  :  «  Inlemperans  in  conjugio  ,  quid 
I  aliud  nisi  quidam  adulter  uxoriscsl?  audiant 
hi  inlemperati  tonjuges,  el  sectenlur  nionita 
angcii  adTobiara  cap.  6,  et  ïobiae  ad  uxoreni 
cap.  7. 

Articllus  VII. 

De  pcccatis  viri  el  uxoris. 

Peccant  conjuges  si  débita  inlentione  non 
contrahant  uialrinmnium,  ut  si  illud  ineant 
non  propler  linem  intentum  à  Deo  qui  illud 
instituil,  nempe  proleni,  (idem,  et  sacranien- 
tum,  qua;  se  babent  per  se  ad  illud;  sed  pro- 
pler alios  fines  e.xtrinsecos,  qui  solùni  per 
accidens  se  babent  ad  illud,  puta  propler  divi- 
tias,  aui  pulcbritudineni,  aut  sanilatera,  aul 
componendani  pacein,  aut  comparandam  iio- 
bilitaiem  el  poteslatem  ex  parentelà,  aut  ob 
alias  similes  causas.  Quidam  volunt  esse  pec- 
catum  morialc  uiovcii  ex   liis   lani|iiàni  c\ 


PRJICEPTI.  558 

causis  principalibus  el  primariisad  contrahen- 
dum  niairinionium;  quia  cûm  sil  verum  sacra- 
nienluni.  non  potesl  in  eo  principaliler  in- 
tendi  linis  ille  inlrinsecus  ac  oraniiiô  per 
accidens  se  liuhens  ad  ejus  intcntlonen)  , 
absqiie  injuria  et  abusu  rei  sacra;,  sicut  pec- 
carel  morlaliter,  qui  principaliler  susciperel 
Baplismum  propler  sanilalem,  vel  qustslum, 
ob  eaindem  rationem.  Vcriini  D.  Aiitoninus,  3 
p.,  lit.  I,  cap.  19,  §  9;  Sylvesier,  v.  Matrimo- 
nium,  q.  i,  nnm.  5,  hanc  opinionem  dicunt 
esse  iiiultùm  duram,  quia  multos  involvil,  el 
videturesse  contra facluni David SReguni  l.qui 
Abisag  Sunamiiem  duxit  in  uxorem,  non  spc 
prolis,  nec  vilanda;  fornicalionis  graliâ,  cùni 
eani  non  cognoverit,  sed  pra;cisé ,  ut  eum 
calelacerel  :  nec  inde  peccavit.  Unde  si  ad 
vilandain  l'ornicalion(Mn  in  seipso,  matrimo- 
nium  principaliler  cliani  inlendatur,  licel  sit 
lanlùm  linis  scciindarius,  adliuc  non  est  pec- 
catum  mortale,  sicut  nec  lali  fine  uxorem 
cognoscere ,  sed  est  lanlùm  veniale  respeclu 
illius  personae,  quae  juxla  spem  communem 
potesl  babere  proleni ,  utpote  praeponeudo 
contra  ralionis  ordinem  secundarium  Uneni, 
primario  el  principall.  Secùs  verô  respecta 
senis  qui  non  polisl  generare,  nullaque  est 
spes  de  proie  babendà  ,  sed  est  limor  de  forni- 
caiione,  lune  nulluni  estpeccalum;  allas  non 
p()^senl  srnes  contrabere  absque  peccalo. 
Uidicdlinn  quippe  est  ut  hi  contrabani  solà  vel 
principalispe  generandi,  cùni  spes  vel  inlenlio, 
vel  (ii'clii)  non  sinl  de  inip(i.s>ibili.  Quando 
auteni  linis  prlncipalis  est  iinpossibilis,  ut  in 
sene  et  slerili  spes  generandi,  iiinc  licilum  est 
de  line  secundario,  iieinpe  de  vilandâ  fornica- 
lione,  faci're  principalem.  Vide  D.  Thomani 
in  i  Senlentiarum  disl.  34,  art.  2,  ad  3;  el 
dist.  31,  q.  2,  art.  2,  et  au  4. 

Aliae  causae  jam  recensilae  conirabendi  ma- 
irinionium,  ut  acquisitio  diviiiarum,  nobilila- 
tis,  honoris,  etc.,  licel  in  se  sinl  boneslx-,  et 
socundario  per  niatrinionium  intendi  possint, 
non  tamen  primo  et  per  se,  ci'im  ad  biec  n)a- 
Irinioiiium  non  sit  principaliler  ordinatuni. 
Sicui  vir  cognoscens  uxorem  proptersunitaiwn 
aul  deleclalionem,  pcccal  venialiler,  perinde 
ac  ille  qui  Baplismum  ob  sanilalem  cor(,oralem 
recipii.  lia  D.  Anioninus,  Sylvesier,  el  Palu- 
dunus  in  4  sent.  dist.  31.  Item  peccant  conju- 
ges, si  absque  dispensalione  pr;i;lermillanl 
solitas  publicas  proclainationes.  Iiem  si  sacra- 
mentuni  mairinionii  exislenies  in  niortali  pec- 
cato    recipiaiil,    quod    Iclbalc    consljil    esse 


539 


EXPOSITIO 


540 


peccatum.  Ilem  ex  D.  Anlon.  3  p.  lii.  1,  cap. 
19,  §  21,  conjuges  mortaliter  peccant ,  si  in 
coniractu  malrimonii  nlanlur  ficlione  in  dani- 
nuni  partis,  ut  si  unus  non  adiilbeai  veruni 
consensuni,  nec  intendatcontraiiere,  sed  alium 
decipere  ad  copulam  ab  eo  exlorquendam,  vel 
aliud  liujusmodi.  Ilem  peccat  leiiialiter  qui 
habens  votum  castitalis,  non  habita  priùs  dis- 
pensalione  matriraoniuni  coniraliil.  Ilem  qui 
sciens  se  esse  exconiniuuicalum,  ducit  uxoreni, 
juxta  D.  Anton.,  et  tandem  qui  violenter  cogii 
aliquem  ad  ineundum  matrimonium,  eu  quôd 
gravem  ipsi  injuriani  inleiat.  Porrô  ciica  pec- 
cata  quœ  conjugati  commitlere  possunt  circa 
usum  mati'imonii,  exercendo  actuni  conjuga- 
lem  absque  debito  fine  et  modo,  vide  in  2  p. 
Decalogi  in  explicalione  sexti  praecepti,  ubi 
niateria  bœc  à  nobis  exaniinatur. 

Vil-  nequit  Iraclare  uxorera  ut  ancillam,  sed 
ut  sociam  et  tanquàm  caput  commembrum 
suum;  consequenter  débet  eam  regere  man- 
suelè,  non  cum  lyrannide,  ausleritate  aui 
rigore,  sed  veibis,  non  verberibus,  aniore,  et 
non  timoré,  dulcedine,  non  aniariludine.  Unde 
Aposl.  ad  Coloss.  3  dicit  viris  :  Noiile  esse 
amaii  ad  nias.  Et  D.  Anton.  3  p.  lit.  ii,  cap. 
9,  §  1,  addil,  quôd  viri  debent  corrigere  uxo- 
res  secretô  et  non  cum  confusione  et  vere- 
cundià,  publiée  vel  conteniptibiliter.  Hinc  viri 
peccant  primo ,  si  contumeiias  cum  verbis 
turpibus,  seu  verba  aliqua  ad  infamandum  apta 
uxori  dicant,  ut  quôd  sit  merelrix,  ebriosa, 
etc.,  aliàve  injuria,  ailiciant,  et  inde  se- 
qualur  infamia ,  aut  prob;d)ile  periculum  il- 
lius,  etiamsi  absque  aninio  infaniiam  aut  inju- 
riani inferendi  prolulerint ,  nam  in  corrigendo 
elreprehendendo  eas  ,  discreiio  est  necessaria. 
Ita  quôd  moderaté  procédant,  talibusque  ulan- 
lur  verbis,  ut  exinde  non  infamentur,  neque 
exasperentur.  Advertendum  tanien  quôd  inter 
conjuges  viles,  non  mullùm  ponderanlur  et 
œslimantur  contuuieliosa  quoedam  verba,  qux 
inter  nobUes  et  honorabiles  censerentur  gravia, 
ul  tu  mentiris,  insana  es,  etc.,  aliaque  convicia 
in  se  notabilia,  qua;  nihilominùs  inter  ipsos 
parùm  sestimantur,  ûuntque  sine  intentione 
lionorem  graviter  Ixdendi  ac  subit»  passioni 
adscribuntur  :  sunt  enim  rixosi,  et  ad  invicem 
clamorosi,  sed  mox  pacati  fiunl,  et  potiùs  ex 
animi  levilate  pravàqucconsuetudinehaec  con- 
vicia effuliunt.  Peccant  secundo  viri,  qui  alro- 
cilcr  percutiunt  aut  verberant  uxores,  cùm 
lioc  modo  nec  etiam  servum  caedere  liceat  :  ut 
cniui  ail  Sotus  lib.  o  de  Juslitià  q.  2,  art.  1, 


nisi  gravissima  urgeat  nécessitas,  cui  aliter 
non  possit  occurri,  et  uxor  semel  atque  ilerimi 
admonita  se  emendare  recusel,  dedecus  est 
viro  percutere  uxorem,  adeèque  nefas  uti  tali 
jure  superiorllatis.  Curandusest  enim  uxorum 
lionor,  nec  ad  castigationeni  veniendum,  n'si 
adeô  sint  agrestes,  inhoneslœ,  talesque  earum 
mores,  ul  recta  ratio  dictel  esse  puniendas  et 
corrigendas  :  et  lune  nioderatè  licet  eas  ver- 
berare  babil.à  ralione  condilionis  et  status,  etc. 
Peccat  lerliô  raaritus,  si  cùm  possit  alimcnla 
uxori  non  suppediiet,  quam  cum  doteaccepit. 
Idque  verum  est,  etiamsi  uxor  ex  culpà  marili 
ab  eo  recédât,  quia  œquum  non  osl,  ut  quis 
connnodum  ex  peecato  suo  reporlel.  Secùs  si 
uxor  proprià  culpA  à  marito  recesseril;  nam 
uxor  lenelur  in  viri  obsequio  et  cum  illo  com- 
morari  ad  usLim  malrimonii,  si  velit  ab  eo 
sustentari,  nisi  per  accidens  ob  illius  soeviliam 
cogalur  ab  eo  recedere.  Quando  uxor  ex  marili 
culpà  recessit,  et  cessante  sievitiâ,  aliAve  causa 
separalionis  redire  récusai,  lune  marilus  eam 
alere  non  tenelur.  Quôd  si  ob  ulriusque  cul- 
pam  recessit,  marilus  non  lenelur  eam  alere, 
si  optans  et  quaerens  el  reconciliari,  ipsanolit: 
è  contra  si  ipsa  redire  velil,  et  marilus  noiit 
eam  in  suum  consortium  admiltere,  illaui  alere 
lenelur.  Item  marilus  lenelur  alere  uxorom 
etiam  quando  accepta  dos  casu  forluito  periil; 
niliil  enim  sequius  videtur,  quàm  fortuitis 
casibus  uxoris  marilum,  vel  uxorera  forluitis 
casibus  marili ,  participera  esse  (T.  Soliil.  ma- 
irim.  I.  Si  cùm  dotcm,  §  Marilits.  Marilus  qui 
duxit  uxorem  absque  menlione  dotis  cen- 
selur  cessisse  juri  suo,  quopolerateam  exigere, 
ipsamque  uxoris  personam  acccpisse  pro  dote, 
et  lenelur  eani  alere,  nisi  ipsa  dives  cxliterit  : 
lune  enim  tacite  videtur  promisisse  dotem; 
unde  si  noIit  marito  eam  sibi  constiiuere,  non 
lenelur  marilus  ipsam  alere. 

Peccat  quarto  marilus  circa  spiritualia  uxo- 
ris, si  eam  impediat  ab  implelione  pi\eceplo- 
rum  Dei  et  Ecclesia;  absque  legilimà  causa ,  ul 
audiendi  Missam  diebus  festivis,  etc.  Si  verô 
illam  impedial  sine  causa  circa  ea  bona  opéra 
quœ  sunt  taniùm  de  consilio,  ut  conlitendi, 
contnmnicandi ,  etc.,  tune  peccat  venialiler. 
Aliquando  etiam  mortaliter  juxta  Sayrum, 
quando  scilitet  uxori  multùra  expedirei  bis 
operibus  vacare,  atque  marito  constaret  magna 
ulilitas,  quam  uxor  inde  pcrcipil.  Peccat 
quinlô  marilus,  qui  cum  uxore  cobabitare 
récusai,  vel  absque  jusià  c.;usâ  diù  abcst,  vel 
ncj^ligii  gubeiiiaiionem  douais  aut  rcni  fami- 


5  a 


QUARTl  l'R^CEPTI. 


342 


liarem ,  vcl  bona  prodigalKer  expondit  ac 
dilapidât.  Ileni  qui  permiuit  uxorcni  uti  niiriiis 
vanilalibiis  el  ornatibus,  aul  ire  ad  loca  disso- 
liiiionibiis  pleiia,  sine  causa,  juxta  D.  Aiilon. 
loco  cilalo  non  est  imnuinis  à  cu!pà. 

Quoniodô  auleni  in  conversalione  se  gererc 
debfal  eiga  uxoreni  qiioad  poliliam  el  bonum 
regimen,  in  hoc  ceila  régula  assignari  non 
potest  propter  varias  conjugum  conditioncs. 
Si  ilaqiie  vir  iiabeat  uxorein  superbani ,  non 
se  ei  cxhibeat  niniis  faniiliarem  et  affabilcni  ; 
nam  elevabit  se  supra  virum  buniilem  el  be- 
nignum,  et  tandem  despiciet  euni,  ut  legilur  2 
Regum  cap.  6  de  Michol,lilià  Saidis ,  rospe- 
ctu  viri  sui  David.  Si  verô  uxor  buiniiis  el 
inansuela  cxlilerit,  vir  se  ei  exbibeal  beni- 
gnuni  ac  graliosum ,  poliùs  leniendo  et  adhor- 
tando  ac  precando,  quàm  duré  admoncnilo 
et  exasperando,  sicul  se  gessil  Elcana  erga 
Annam  uxorem  1  Regum  1.  Si  uxor  prudens 
el  discrela  videatur  viro,  tune  si  quid  corri- 
genduni  in  eà  apparuerit ,  adnioneat  illani 
verbis  gravibus  et  adhorlatoriis,  et  non  inju- 
riosis  aut  comminatoriis ,  ne  nimis  inde 
exacerbelur;  nam  indignala  niulier  ingeniosa 
iiialuni  macbinalur.  Si  autem  uxor  iniprudens 
et  lemeraria  fuerit,  vir  asperis  modis  comprimât 
eam  :  se  habel  enim  velut  animal  irrationale, 
quod  nonuisi  minis  et  verbere  domatur.  Et  sic 
de  aliis. 

Uxor  in  lis  quœ  spectant  ad  donnis  guber- 
nationera  et  bonos  mores,  tenetur  obedire 
marito,  quasi  domino,  el  capiti ,  ut  déclarât 
Apoàt.  ad  Epliesios  5,  et  ad  Coloss.  3.  Hinc 
graviter  peccat  si  in  bis  notabiliter  inobe- 
dientem  se  prsebeat,  si  marito  spreio  guber- 
nare  velit;  si  eo  invilo  se  ingérât  in  admini- 
stralionem  negoliorum,  nisi  adesset  justa 
causa,  pula  quia  mariliis  prodigus  bona  fami- 
li;»!  dilapidai,  Quando  igilur  ex  contemptu 
quodam  vol  pertinaciâ  marito  rigorosè  prae- 
cipieuli  rem  nolabilem  in  bis  in  quibus  est  illi 
subjecla,  oliedire  non  vull,  peccalum  letbale 
coininiltit.  Secundo  graviter  peccat  uxor, 
quando  sciens  aut  scire  debens  maritum  ad 
ni;\gnam  irai» ,  ad  juranienla  ,  vel  blasphemias 
lore  cxcitaudum,  si  verba  verbis  addat,  si 
rcspondeai  ejus  mandalis  obmurmurando  : 
uiliilominùs  ipsa  non  desislit  oblocutione  el 
niurmuralione  iram  mariti  provocare.  Ratio 
est  quia  lune  videtur  niarili  salutem  spiritua- 
lem  conteomere,  eidera  prsebens  peccati  nior- 
talis  occasioncs,  cùm  facile  posset  ac  dcheret 
latendo  id  v. lare,  utpole  quia  iiiferior  débet    '■' 


ccdere  superiori,  tanlàque  reverenlià  dccet 
uxorem  virum  proscqui ,  ut  Iota  ab  illà  discal 
domus  el  familia  quantum  illlbonorrni  debeal. 
Tertio  peccat  uxor,  si  absque  gravi  funda- 
mcnlo,  solàque  zelolypià  nialè  judicel  de  con- 
liueutià  marili.    Si    quid    nolabile   expendat 
conlra  viri  volunlalem  ,  et  consueludinera  fe- 
minarum  similis   status,   nisi   hoc  facial  de 
bonis  parapliernalibus.  Item  si  eum  ad  ino- 
piam  rcdaclum  alere  recuset,  cùm  possit  : 
aul  eidcm  inservire  dùm  a-grolat.  Iniô  jjlures 
docenl  uxorem  etiam  nobilem,  ex  vi  contrai 
clùs  malrimonii ,  id  eèque  ex  juslitiâ  lencri  ad 
onniia  obsequia   licita   erga  maritum ,  quan- 
tùnivis  vilia ,   ut  lavare  illius    pedes ,    cibos 
condire ,   domum    verrere.    Alii    hoc   negan- 
dicentes  uxorem  non  teneri  nisi  ad  ea  obse- 
<|uia ,    qua;   illius    dignilaicm   et   nobililalem 
décent;  undesiplura  exbibeal,  remuncratione 
sunt  digiia.  Exislimo  tanien  uxorem  ordinariè 
per  se  ,   aut  per  famulos   el  famulas   leneri 
curam  iuibere  rerum  qux  intùs  sunl,  scilicct 
in  domo,  juxta  leges  à  viro  praescriptas  ,  ea- 
que    prœstare    obsequia    ad    bonum    faniilise 
necessaria,  lia  ut  si   negligat,  aut  dilapidet 
bona,    iiec   curel  de   bonà    adniinistratione, 
peccct.  Quarlô   peccat  uxor  si  noiit  sequi  vi- 
rum domicilium  mulantem,  dummodô  possit 
sine  periculo  vilse  el  salutis  :  lenelur  enim 
sub  mortali  eura  comitari ,   nisi  inter  ipsos 
pactum  contrarium  praecesseril,  seu  anle  ma- 
trimonium  pacti  fuerint  de  non  migrando  in 
aliud  domicilium.  Hoc  tamen  pacto  non  ob' 
stante  uxor  tenetur  virum  sequi  inlcrvenienle 
aliquà  juslà  necessitate  illinc  discedendi,  alio 
migrantem  ;  ul  si  superveniat  gravis  morbus  , 
aut  capilalis  inimicilia,  aliave  jusla  causa  non 
prsevisa.  Si  maritus  tantîim  post  nuplias  cffe- 
clus   fuerit  vagabundus,    non    lenelur   uxor 
illum   comitari  ;  .secùs  si  anie  mairimonium 
vagari  solebat ,   el  hune  mariti  morem  non 
ignoravil  uxor,  sed  novil  à  principio. 

(ftuarôlio  tcrlia. 

I>E    OFFICIIS   SUPERIORUM    ET    I.NFERIOUIÎM    Ail 
INVICEM. 

Ilic  sermo  est  de  superioribus  et  inferiori- 
bus  lam  in  temporalibus  quàm  in  spiritualibus, 
nempe  quomodô  se  gerere  debeal  servus  erga 
doniiimm ,  el  dominus  erga  servuni.  Item 
episcopi  el  parochi  erga  oves  suas,  el  oves 
erga  suum  parochum  ,  ac  episcopum  :  el  qui(l 
sibi  dcbeanl  ad  invicem  in  vi  hujus  proeçepti.. 


tau 


EXPOSITIU 


sa 


ArTICULLS    PF.IMIS. 

De  ojjiciis  dominorum  et  [amulonim  ud  iiwicem. 

Non  loqiiinuir  hic  de  servis  qui  mancipia 
nuneupaniiir,  respectu  quorum  doniinus  ha- 
bel  Iraperiuni  despolicuiu.  Ui  ciiim  in  reli- 
gione  cbristiann  rari  sunl,  nec  liabeniur  apud 
nos  Francos;  sed  taniiini  de  servis  est  sernio 
quos  servitores,  faaiulos,  aut  niinistros  ap- 
peliamus,  qui  serviunt  slante  eoruni  lilieitiic 
quoad  personam ,  suaque  obsequia  nierccde 
alleri  loeant  per  unuin  ve!  plures  annos  :  seu 
illi  loeant  seipsos  ad  minislraudum  prout  opns 
fuerit.  In  quo  diffrruni  ab  operariis  qui  vcl 
diuriias  tanliim  Dperas,  vel  ad  certum  genus 
operis  faeienduni  loeant. 

Officia  palris  laïuilias  erga  servos,  cadem 
ferè  sunt  ac  erga  lilios.  Coniprehenduniur 
quippe  illis  Apo^toli  verbis  1  ad  Tiuiolh  5  : 
Si  qiiis  smrum  et  maxime  domeiticurum  airain 
non  liabet,  ftdem  negaiil ,  et  est  infideli  delc- 
rior.  Hujusmodi  auleni  ollicia  Spiritus  sancliis 
variis  Scriptura;  locis  tradit  Eccles.  7,  v.  2-2 
et  23.  Item  cap.  30.  Item  ad  E,ilies.  6,  ad 
Coloss.  4.  De  iis  tractai  D.  Augusi.  lib.  11»  de 
Civil,  cap.  16.  D  Gr»^gorius  in  Paslor.  part,  ô, 
adnion.  6.  Coiisislunl  aulcrn  : 

Priuiô  in  bocquod  eoruni  aniui*  saliili  spi- 
rituali  prospiciat,  et  del  operani  ul  insiruaniur 
de  doclrinà  chrislianà,  ul  à  peccalis  ab>li- 
neani,  pr;pcepla  Dei  et  Ecclesia;  inipleanl,  et 
calliolicé  vivant.  Tum  quia,  ul  dicitur  Ec- 
cles. 17  :  Mandant  Oeiis  imiinirjiie  de  proâimo 
suo;  à  fortiori  domino  nnndavit  curare  salu- 
teni  servi  sui,  ntpole  domestici  et  proximioris  ; 
tum  quia  servus  in  domo  liabel  conversari 
cum  usore,  (iliis ,  (iliabus  et  an;  illis,  tinde  si 
sit  nioribus  improbus,  puta  maiedicus,  su- 
surro,  lur,  ebriosus,  inipudicus,  etc.,  tolnm 
corrumpet  familiani,  juxta  conunune  effaliim  : 
Cornimpunt  honos  mores  colloquia  et  exempta 
prara.  Adde  quôd  si  mali  exlilerint,  Dei  iram 
et  nialediclionem  supra  domuni  et  faniilinm 
attraliere  poiorunt  :  sicut  è  contra  benediciio- 
nem  ,  si  boni  ac  virluosi  l'iierint.  Hinc  peccant 
doniini  quando  snnl  nolabililer  négligentes 
circa  fanudoruni  salutcni  spiriiiialem ,  pnia 
si  non  curent,  quaniùm  in  ijisis  est,  ne 
assuescanl  jiiramenlis  ,  blaspheniiis ,  dclra- 
ctionibus,  aliisque  peccalis;  ut  dcbilis  teni- 
poribus  confiteantur,  commuiiieent,  Missani 
audiant,  ul  ignorantes  addiscanl  mysleria  li- 
dei  ;  ut  cuui  aarillis  donii  nimis  libéré  ac 
familiaritcr  non  eouverseniui-,  iDlli-ndo  uiul- 


loruin  peccatorum  occasioncs,  eorunique  actio- 
nibus  invigilando.  Secundo  hujusnjodi  cura 
consislii  in  correciione  et  punitione  deliclo- 
runi  Ei;cl.  3  :  Panis  et  disciplina  et  opiis  servo. 
Quia  ciun  doinini  sinl  servorum  superiores  et 
patres,  ex  quo  tenentur  eus  ad  salulem  a'ier- 
nani  dirigere,  possunl  uli  niediis  ad  hune 
lineni  necessariis,  nempe  eorum  peccala  ma- 
nifesta corrigere,  ipsosque  moderatè  verbe- 
rare,  objiirgare,  etc.  Unde  D.  Aug.  19  de 
Civil,  cap.  16,  sic  monet  patrem   familias  : 

<  Pro  omnibus  libi  subdilis ,  qui  in  domo 
c  luà  sunl ,  oporlet  te  rationem  reddere.  > 
Et  D.  Chrysosl.  ait  :  «  Divinas  plané  leges 
I  violai  et  jura  nalurre,  qui  negligil  suos  : 
«  niaxiuia  pœna,  suppliciunique  paralum  est 

<  iniuieMsum ,  illis  qui  servos  neglexerint.  > 
Iniô  si  liàc  moderaiâ  objurgaliene  et  casliga- 
lioiic  ernendari  noiint,  tenelur  dorainus  illos 
domo  expellere,  nisi  inde  pejores  cvasuros 
probabiliier  linieai. 

Hinc  peccant  domini  qui  non  corrigunt  et 
non  castigaiii  famulos  peccaiites,  vel  nimis 
duré  ac  crndcliler  eos  plectunt;  absque  gravi 
causa  gravibns  irijnriis  illos  alficiunt,  diabolos, 
canes,  haereiicos.  etc.,  appellantes.  Unde  .Apost. 
ad  Ephes.  G,  posl(|uàm  mandavil  servis  ut 
obsequia  débita  pra?slenl  doniinis  suis,  sialim 
subilit  :  Et  los,  domini,  eadem  facile  illis, 
rémittentes  minas ,  scieiites  quia  et  illorum  et 
rester  Dciminiis  est  in  cœlis  ,  et  personarum  ac- 
eeplio  non  est  apnd  Dettm.  Quasi  diceret  : 
Et  vos,  doinini,  s'inilem  liumanitatem,  be- 
nigniialem,  et  aniorem  lanqnàm  in  naiurà  et 
Ueligione  proxiinis  exhibele  servis;  noiite  su- 
perbire  niniisque  iniperiosè  ac  inhumaniier 
eos  Iraclare,  quia  communi  Deo  serviiis,qui 
à  vohis  severam  rationem  exiget  lyrannidis  in 
servos;  talemque  Doniinus  se  exliibebit,  qua- 
les  vos  servis  exhibuistis  :  non  cnim  respicit 
personam  hominis. 

Terliô.  curare  debent  ut  servi  otio  non  va- 
eenl,  quoniam  tanquàm  equi  impinguati  re- 
calciirabunt,  et  de  bis  loqniiur  Sapiens  Eccles. 
53,  dicens  :  Jugum  et  loriim  curvaitt  collum  du- 
rum ,  et  serrnm  inclinant  operationes  assidtue  ; 
miltc  iUum  in  operalionem  ne  vacet  ;  muliam  enim 
ma  itiamdocuil  olioiilai;in  opéra  constitue  eum, 
sic  enim  condecel  ilUtm.  Veriim  sine  j'idtcio  nihit 
facius  graine.  Si  est  libi  senus  fidelis ,  sit  tibi 
qnasi  anima  tua ,  qmtsi  fratrem ,  sic  eum  tracta, 
eic.  Inde  insolitis  et  exlraordinariis  laboribus 
ac  oncribus  non  snnt  op;)riniendi,  idque  pro- 
hibe! DoraiuusLevii.  25,  diçens  :  Meienimsum 


345  OlAIVn  l'ii 

servi  ;  ne  affligas  eos  per  polentiani ,  sed  tucluito 
Dcuin  tmim  :  jiixia  Hjtbreuni  liabelnr:  A'o»  sub- 
jiujabis  mm  in  frailiune,  scu  in  nnillo  iiiniio- 
qiie  labore  frangonle  ot  exliaiirienle  vires 
servi  ad  lempiis,  quasi  csscnl  boves,  aiil  ci|iii; 
sed  cuiii  débita  iiioderalionear  discrelioncsiiiil 
excrceiidi.  Et  ad  hoc  impelli  debenl  doniini 
liiiiore  Dei,  eujiis  siiiil  servi,  et  qui  iMoiimi 
aniictionein  in  dominos  viiidicat,  ut  legilur 
Exodi  3. 

Quarte»,  non  debent  qnidein  Doiiiini  inmis 
délicate  susleniare  serves;  nt  cnini  dicitur 
Proverb.  29  :  Qui  délicate  à  pncriliii  mtlrit  ser- 
viim  s'iiiw,  poslea  .sentiel  eiini  coiil'imacem.\firi\m 
alimenta  necessaria  el  convenienlia  illis  sub- 
minislrare  lenentur;  et  peccant,  si  illis  desini 
in  viclu  ncccssario,  vel  ob  nimios  laboies  in 
tfgritudinem  conjicianl,  et  in  cà  denepent 
subsidium.  Non  lenentur  tanien  solvere  mer- 
cedem  famulo  jiro  lempore  quo  absqne  illorum 
culpâ  œgrolarc  coniingil,  nisi  aliter  inier  ipsos 
conveninm  fuerit,  aut  ronsuetudo  aliud  postu- 
lat :sicut  co'.iduclordomiïsaiit  e(pii  non  tend ur 
solvere  pensionem  pro  tenipore  quo  rei  condii- 
ctœnon  polest  luibere  usun  absfjue  ullà  propriâ 
culpà.  Nec  eiiam  videniur  doniini  teneri  faniu- 
lum  suis  expensis  à  gravi  inîirniitate  curare  : 
ideôque  si  morbus  lucrit  peiiculosus,  gravis, 
et  qui  nonnisi  notabilibus  snmptibus  curari 
valeat,  liciiuni  est  ad  liospitideni  domum  illum 
transferre;  quanivis  leviler  aegrotanii,  cibaria 
tenucsque  expensas  per  dec^ni  aut  (piindecini 
dies  negare  non  debeant  :  videtnr  enini  à  cliri- 
slianâ  cbaritalc  alienum,  proxinio  :ipnd  te 
egenli  negare  aliquod  levé  subsidium,  ciim 
facile  praestare  possis.  Imô  in  defectum  alio- 
rum  lenentur  domini  servo  in  exiremà  neces- 
sitateconslitulosubvcnirc;  quando  domini  ani- 
nio  se  comi'ensandi  curant  in  domo  servum 
aigrolum,  sequum  videtur  ut  de  hàc  suà  inlen- 
lionc  illum  admoneanl  si  sumptus  taies  sini  fu- 
luri,  quos  faniulus  sciens  à  se  solvendos,  noilet 
ib:  remanerc,  coque  modo  sibi  provideri,  sed  ad 
bospitalc  Iransiret,  aut  parciori  vIclu,  viliori- 
busque  niedicinis  uterelur.  Sed  heu  !  quàm 
pauci  apud  Christianos  exercent  crga  serves 
aigrotantes  cbarilatem  quant  babuit  conlurio 
vir  infidelis  erga  suuni,  qui  pro  illius  sainte 
sic  sollicité  fcstinabat,  inquit  Cbrysost.  bomil. 
21  Uper.  imperf.  ,  quasi  non  damnum  pecu- 
niaj,  sed  propriae  salutis  in  morte  illins  passu- 
rus!  Nullam  enim  dillereniiam  astimabat  inter 
servum  el  dominum;  quia  etsi  dignitas  diversa 
est  inter  iilos,  una  lamen  est  illis  nalura.  Ser- 


/tCEf'li.  546 

vos  crat  illi  prctiosus,et  lanqn,im  puerum  in 
domo  h;ibebat.  Unde  dicebat  Matth.  8  :  Puer 
vicusjncet  in  domo  parahjlicus.  el  inali^  torque- 
iiir;  sed  iniitantur  poliùs  domini  chrisliani 
ciudellialem  viri  Ameleoiuie,  de  quo  servus 
ejiis  /E^'Vfitus  sic  conqueslus  csl  1  Regum 
50,  rcspondens  David  à  quo  refocillalus  ot  in- 
lernigatns  fiierat  quisnam  essel  :  Pwer  .-Ei;!/- 
pliiis  eyo  mm,  servus  viri  Amalecilœ  :  riereliquit 
miem  me  dcmimis  meus,  quia  agrolare  cœpi 
inidius  tertius. 

Quinte,  lenelur  dominas  sub  morlali  solvere 
amulisjustum  stipendium,quia  dignus  estope- 
rarrus  merccde  suà  :  dummodô  lideliler  laho- 
raverinl  el  debiiam  pra;stilerinl  operaui ,  ac 
nisi  ipsi  ex  conveniione  libéré  factà,  minori 
conienli  sinl  slipendio  ;  possunt  enim  cedere 
juri  suo  ,  non  taniùm  ex  pririe  ,  sed  etiani  ex 
liilo.  Nec  lamen  puiandum ,  quando  famulus 
relinqnil  domino  dcierminaiionem  stipendii , 
fas  esse  domino  illi  d  ,rc  quod  libuerit  ;  tenetur 
enim  salteni  ei  Iradere  slipendiiim  quod  juxla 
rei  eplain  loei  consiietndinem  inlinmm  est  inti^ 
lalitudinem  justi  prelii;ciim  lune  censeatur 
esse  tacita  servi  inlenlio,  non  famulari  omninô 
gratis,  sedqnàd  dom  nusjnxta  régulas  œquita- 
lis  ac  pi  udeniiiE  delerminet  preiium  pro  more 
patri».  Hinc  peccanl  graviter  domini  qui  inté- 
gré non  solvunt  famulis  stipendium  juslum,  et 
de  qno  ab  inilio  convenlum  fuit ,  sed  absque 
légitima  causa,  el  lanlùm  frivolis  avarilia;  ra- 
lionibus,  vel  lolum  ,  vel  parti  m  sibi  relinent. 
Contra  quos  lela  vibnii  Scriptura  Jacobi  5  : 
Eci-e  merces  operariurum,  qui  messuemiit  regio- 
uesveslras  quœ  fraudai  a  est  ii  vubis;  clamai,  et 
clamor  corum  in  nurcs  Domini  Sabaoth  inlroivit. 
Peccanl  adhuc  quando  debitae  niercedis  solu- 
tionem  procrasiinani  :  idqne  Dominus  velat 
Levit.  19,  dicens  :  Non  morabiUir  upus  vierce- 
narii  lui  apud  te  usqne  mane.  Et  (|u;edam  bomi- 
eidiispecies  repulalnr  Eccles.  54:  Qui  effudit 
snnguinem,  et  qui  finudem  facit  merceuario,  fra- 
Iressunl.  Peccanl  insuper  domini  absque  justà 
causa  servum  dimittendo  ac  expellendo  domo 
anle  lerniinum  constitutum,  et  per  se  loqiiendo 
lenentur  ad  inlegri  stipendii  solutionem,  quia 
conductor  tenetur  solvere  pensionem  ,  quando 
précisé  ob  suam  culpam  ,  aut  voluntalem  aut 
impedimentum  ipsi  superveniens,  non  est  usus 
re  conduclà.  Ilinc  etiam  fit  quèd  si  dominns 
operà  famuli  conducii,  qnem  apud  se  relinet 
pio[irià  culpà  m)n  uiitur,  tenetur  |)er  se  lo- 
quendo  pronnssum  stipendium  eidein  solvere. 
Per  accideiis  lamen,  puta  si  famulus  expulsas 


61? 


slaiiin  opéras  suas  alleri  locavil  aequali  pretio, 
ac  servalur  indemnis,  lune  miniiuè  tenelur. 
liem  si  faniulus  donii  remanens,  interiiu  pro 
niercede,  alleri  inservivit,  polosl  doniinus  illi 
de  slipendio  proinisso  lanlùin  delraliere  quan- 
tum ab  alio  acccpit. 

Si  verô  ipse  famulus  sponle  suà  anle  lermi- 
nuni  slaluluûi  recédai  à  donio  el  obsequio  do- 
iiiini  absque  legiliinà  causa;  redire  Icneturac 
inservire,  si  dominuseuni  recipere  velil  :  aiiàs 
lenetur  ad  compeiisationeni  domino,  si  aliquod 
damnum  inde  paliaiur,  ad  cujus  raiam  polesl 
ci  denegari,  aul  relineri  salariurn  debiium.Si 
autem  proniisil  ruriservirc  per  annuni,  inquil 
Sylvesler,  v.  Famitias  6,  el  elapsis  ses  niensi- 
bus  hiemis,  discedat,  lune  non  debelur  ei  me- 
dielas  salarii  juxia  Barlol.,  sed  eoniputabitur 
crassum  cum  macro.  Vcrùm  hœconinia  fusiiis 
à  nobis  venlilata  fuerunl  lom.  5  de  Jusl.  q.  6, 
arl.  I,  §  2  de  Locaiione  faniulorum  ac  mcrce- 
narioruni. 

Ollicia  scrvorum  orga  dominos  assignat  Apo- 
stolus  ad  Ephcs.  6,  diccns  :  Servi,  obcdite  do- 
viinis  carnalibus  cum  timoré  et  treiiwre ,  in  sini- 
plicilnte  c  rdis  vesiri,  siciil  Cliristo,  von  ad  ocir 
lum  senientes,  quasi  Iwminibus  placentes ;  sed  nt 
servi  Chrisli,  fadentes  voluulalem  Dei  ex  animo, 
cum  bonâ  volnnlale  servienles ,  iinit  Domino,  et 
non  liomiiiibus  :  scientes  qnoniani  unusquisque , 
quodcnmque  feceril  bonmn,  hoc  recipiet  à  Domino, 
aive  Si'rvus,  sive  liber.  Idem  docel  adColoss.  lî. 
Servi  iiaque  debent  liabcre  pro  dominis  primo 
amorem  el  limorem ,  quia  sunl  illis  loco  paren- 
tum,  et  Apostoliis  non  lam  condiiionis  neecs- 
silaic,qnàmo(Ticii(lelcetalione,  bonà  vohinlalc, 
alquc  erga  Dominum  benevolentiâ  nionet  eos 
servire.  «  Dicil  libi  Christus,  inquil  D.  Augusl. 
«  l'sal.  124  :  l'rior  serviri  indiçinis,  non  ide'o 
I  cliristianns  fucius  es  ,  ut  dedigneris  servire.  » 
Qiianlômagis  non  deliel  liomo  dedignari  ,  ex 
tolo  animo,  ex  lolà  bonà  voluniale,  tum  lolà 
dilceiione  servire  domino,  eliam  malo?  et 
Terlull.  in  Apolog.  ait  :  Dominum  Dei  vicem  di- 
cam.  Amori  addendus  est  limor  ;  liai)et  enim 
doniinus  erga  l'amulos  dominium  et  regimen 
patronale,  quod  ex  parle  palroni  fundatur  in 
poteslate  :  ex  parte  aulem  servi  et  minislri,  in 
linioreelamore.  Secundo,  debent  servi  domi- 
nis bonorem  et  revcrenliam  ,  ol)  dignitatem  et 
superioritalem.  Servi  dominos  snos  omni  honore 
diqnos  urbilrenlur,  ne  uomcn  Domini  et  doctrina 
tlasphiinetur,  inquil  Apost.  1  ad  Timolb.  6. 
Ideùque  peccanl  illos  conlrninendo,  irriden- 
do,  oïliendo,   dc>i'loria  vindiela'  loncipinido  , 


EXPOSITIO  m 

verbis  conlumeliosis  et  imprecationibus  im- 
pelendo,  malè  de  eis  loquendo,  superbe  ac 
arroganter  respondendo  ,  non  assurgendo , 
non  salutando,  non  discooperiendo  caput,  ete. 
Tertio,  dominis  obedire  lenenlur  servi  in 
iis  quai  juste  prœcipiuni;  babent  enim  auetori- 
taiemel  imperium.  Eoruni  volunlali  tanquinu 
regulae  direclivae  subjiciunlur  in  aetionibus 
suis,  suntque  prineipia  secundaria  gubernalio- 
nis,  post  suprenium  omnium  Dominum.  Servi, 
inquil  D.  Pctrus  Epist,  1,  cap.  2,  subditi  es- 
tote  in  omni  timoré  dominis  iwn  tanlitm  bonis  et 
modeslis,  sed  etiam  discolis.  Ideoque  servi  pec- 
canl prolervè  noientes  exequi  dominorum  jus- 
la  mandata,  quae  scilieel  bonam  famiiiae  guber- 
nalioncm  coneernunt,  nec  ipsorum  vires  ex- 
cedunt,  nec  sunt  contra  Deum  :  cùm  enim  lan- 
quàm  servi  Cbristi  et  ex  aniore  Dcitantiim,  do- 
minis obedire  debeant,  non  possunl  absque 
deordinatione  et  peccato,  eoruni  mandata  quae 
sunt  conira  Dei  voluntalcm  et  Icgeni,  exequi , 
ut  indieat  Aposlolus  diccns  :  Cum  bonâ  volun- 
iale servienles  sicul  Domino,  et  non  Iwminibus. 
I  Sic,  inquil.  D.  Augusl.  milites  chrisliani  ser- 
«  vicrunl  impcratori  inlideli  ;  et  quando  dice- 
I  bat  :  Producile  aciem.  Ile,  pugnate  contra 
1  illam  gentcm,  stalim  obtemperabant.  Al  ubi 
<  venicbaïur  ad  causant  Cbristi,  non  agnosce- 
c  liant  nisi  illnm  qui  in  cœlo  erat.  »  Unde  fa- 
nmli  nequeunl  sine  peccato  ferre  internunlia 
vel  liltcras,  vel  referre  bine  inde  boram  domi- 
nis ad  pcceandum  cum  coneubinâ,  vel  lacère 
excubias  vel  custodiam,  dîim  cum  feminàpec- 
catuni  committunt,  sed  lenenlur  eorum  famu- 
laium  deserere  dùm  bis  lurpibus  commoreiis 
applicantur  coopérantes  ipsorum  peccatis,  ju- 
xia illuil  Mattb.  5  :  Si  oculus  Inus  scandalisât  te, 
erue  eum  et  projice  abs  te.  Cujus  sensum  esse 
dicil  1>.  Augusl.  serm.  in  monte  cap.  13,  quid- 
(|uid  illud  est  quod  iia  diligis  ut  pro  dextro 
oculo  babeas,  si  scandalizat  te,  id  est,  si  tibi 
impedimento  est  ad  veram  bealitudinem,  erue 
illud  et  projice  abs  te.  Vide  in  iraclatu  de 
Justiliâ ,  arliculo  de  Restilutione,  ubi  ma- 
leiia  ista  fusiûs  ventilatur.  Si  verô  domini 
non  ex  gant  à  servis  el  ancillis  res  de  se 
intrinsecè  malas  el  contra  legem  Dei ,  sed 
tantùm  contra  Ecclesia;  praîcepla,  ut  non  au- 
1  dire  sacrum,  servililcr  laborare  diebus  fesli- 
I  vis,  vesci  carnibus  veiilis  diebus,  etc.,  lune 
recedendum  est  è  domo  ac  obsequio  illo- 
runi,  si  bserelici  exisientes  id  pr.ecipiant  in 
odiuin  (idei  ,  et  conlempluni  Ueligioiiis  , 
poliùsque  est   moriendum   qnàni   par'nduni' 


S49  ^Jl^ARTI 

Quando  vcrô  ex  avariliil  .'iliove  inolivo  ducli, 
Lcec  à  servis  exiguiil  unà  aul  alierà  vice,  pos- 
sunt  ipsis  obleiiiperarc  servi ,  si  ad  id  cogaii- 
tur,  auiumanles  lorléex  necessilate  aliàve  ju- 
slà  causa  dominos  moveri  ad  hocmandanduin  ; 
quod  si  lalia  niandala  l'requenler  itèrent,   et 
quasi  iii  tonsiiotndineni  dediicere  velint,  lune 
servi  ciianiantelerminum  pr;elinituui  deserere 
debenl  liujusinodi  famuialuni,  si  absque  gravi 
inconimodo  recedcre  valeanl  ;  aut  salleiu  ex- 
plelo  jani  lerniino  adalium  doniinum  accédera. 
Quarto  laniuli  juxia  convenlionem  faclam 
laborare  lenenliir,  cùni  non  aliter  debeatur  ip- 
sis slipcndiuin.  L'nde  qui  non  sulficienler  labo- 
rat,  prouttiebet,  nwjuit  loluni  slipindiuni  ac- 
ciperc,  ft  tenetur  ad  reslitutionem  excesHii  : 
imo  etianiad  coinpensationeni  dainni  enieigen- 
lis  ac  lucri  cessantis  cura  per  injusliliam   illius 
causa  extilerit.  Cùni  auteni  douiinus  non   te- 
neatur  ex  jusiilià  dare  aliquid  faniulo  supra 
id  de  quo  inter  ipsos  conventuni  fuit,  uel'as  est 
faniulo  occulià  uli  compensationo  subripiendo 
aliquid  de  bonis  duraini,  etiamsi  stipendium 
ipsi  non  videatur  suo  labori  et  obsequiis  prae- 
stiiis  adxquatum ,  ut  ostensum  est  fusiùs  in 
tractatu    de    Jusiilià.    Sanè    periculosa    res 
est  famulis  in  bàc  parie  indulgere,  ut  sibi  de 
bonis  dominorum  conipensationem  faciant  , 
luni  quia  honiines  in  re  proprià  soleant  sibi  fa- 
vere,   proindeque   furlis   innumerisaperietur 
via,  tum  quia  liae  clancuiariai  acceptiones  non 
.  paucis   subjacent  scandalis  et  periculis  infa- 
mise  ac  punitionis  corporalis  l'arauloruni,  si 
deprebendantur.  Quintô,  tenentur  (aniuli  fide- 
litaleni  doniinis  servaru,  tum  debilo  obsequio 
illos  non  rraudandu,luni  non  revelando  secrela 
silenlio  lenenda,  lum  niliil  de  bonis  ipsorum 
furando,  lum  illisnon  nocendo  aut  dissipando, 
Itim  inqiediendo  quantum  possunt  ncdoniinus 
inpersoiiàauliebussuisdamiiumpatiatur,  etc.; 
fidelem  enini  curam  in  rebusdominoruni  uien- 
dis  censentur  polliceri.  Ideoque  tenentur  in 
foro  conscientia;  de  danino  ex  culpà  levi  ipsis 
illato,  iliudqiie  resarcire,  quod  passi  sunt  donii- 
ni,  tenetur  fanmius  eo  seiente  et  non  inipe- 
diente  dimi  obslare commode  potest,  si  res  illœ 
furlo   sublalu!  specialilcr  in  ejus  custodià  et 
cura  erant  deraandata;  :  tune  enim  ex  olTicio 
et  ex  jusiilià  obbgalur  ad  damnum  illud  aver- 
tendum  si  possil.  An   autem  idem  sit  dieen- 
dum  de  aliis  servis  quibus  specialiler  res  non 
est  commissa,  quidam  allirmant,  eô  quôd  ex 
proprio  fanuili   oflicio  diligenter   curare  de- 
beal  res  doiuini ,   et  plusquàm  alii  exlranei 


ril.'ECEPTl.  ^Ho 

ejus  damnum    avertere    lehealur,    quilibet 
aulem  aiius  ex   lege   cbarilalis  tenetur  dam- 
num  proximi    inipedire ,    si    possit ,    proin- 
deque   faniulus    ad    id    tenetur     ex    obliga- 
tione  justitioe.  Alii  docent  famulum  ad  id  qui- 
dein  magis  oblJgari  quàni  extraneos,  ex  cliari- 
tate  tantummodô,  et  non  ex  jusiilià,  quia  res 
non  fuit  specialiler  ejus  cuslodia;  etcura;  com- 
missa, nec  de  eà  respondere  debeat.  Alii  tan- 
dem communiter  docent  omnes  famulos  leneri 
inipedire  ex  oITicio  et  ex  juslitiâ  ne  exlranei 
res  domeslicas  furenlur  ;  solùmque  ex  cbaritale 
leneri  inipedire  aut  denunliarc  aliorum  donie- 
sticoruni  furia,  ut  scilicet  ab  iis  désistant,  ea- 
que  réparent  secreiô  ac  fralernè  bunc  nionen- 
do  conservuni.  Si  vero  nulla  sit  emeiidaiioiiis 
spes,  daninumque  coniinuetur  ac  perseveret 
et  nolabiie  existai,  nec  aliierquàm  denuiitian- 
do  vitari  possit,  tune  servus  sciens  alterius  fa- 
muli  l'urla,  tenetur  sub  peccato  niortali  domi- 
no illuin  prodere  ac  denuniiare  ;  aliàs  non  erit 
à   confessario  absolvendus,   proul  osienditur 
tract,  de  Just.  q.  de  Restit. 
Articlli'S  II. 
De  officia  parochorum,  et  ovium,  ad  iiwicem. 
Tenentur   primo  Ecclesiarum   redores  ad 
residenliam  in  suà  parocbià,  gregi  invigilare 
et  assistere,  proul  priecipilur  in  Trident,  sess. 
23,  cap.  i  dereformatione  ;  alioqui  in  conscien- 
tia fruclus  non  faciunt  suos,  et  pro  rata  absen- 
tia;  restituere  tenentur  fabric*  Ecclesise,  vel 
piis  operibus.  Possnnt  lainen  ex  justà  causa  et 
licenlià  episcopi  abesse  ad  brève  tempus  ,  pro- 
videndo  inlerim  de  alio  idoneo  ministro,  qui 
eoruin  vices  obeat.  Tenentur  secundo,  prœee- 
pto  divino  onincs  quibus  aniinarum  cura  com- 
missa est,  ovessuasagnoscere,  et  pro  bis  sacri- 
ficium  offerre,  ex  Trident.  Ibidem.  Hinc  Sotus 
libro  !)  de  Jusiilià,  qu;Bst.  3,  arlic.  1,  et  in  4 
Sèment,  dist.  13,  qu;tst.  2,  art.  2,  sentit  eum 
ad  quotidiù  celebrandum  teneri  vel  per  se,  vel 
per  aliiini,  si  sit  dives  ,  ut  parocliiani  quotidiù 
Missam  audirevaleant.  Ratio  est  quiahi  habent 
congruam  sustentationem  de  illorum  decimis, 
oblationibus  el  eleemosynis,  sicque  prorallonê 
decimarum  et  stipendii,  vel  quotidiè  vel  ali- 
quando  prolestis  diebuscelebrare  tenentur.  Alii 
taiiien  communiter  asseruiii  parochos  solùm 
leneri  ad  celebrandum  in  illjs  diebus  in  quibus 
parocliiani  tenentur  ex  prajcepio  audire  Mis- 
sam, vel  quando  urget  aliqua  nécessitas  coin- 
iiiunicandi    infirmum,  et  non  sunt  reservatai 
species  consecrata;,  vel  propicr  defuncios, 
vel  propter  nuplias,  nisi  aliquû  consuetudiuc 


!i3( 


EXPOSITIO 


ssa 


aul  conslilutione  p.ii'ticiilari,  atit  supcrioris 
mand.ilo  aslringpreiilur  ail  strpiiis  aul  eliani 
quotidiè  celebranduiii  vc!  per  se,  vel  per  alium. 
An  aiiieni  quandoex  oITicio  velex  consiiuilione 
■ut  praecpplo  incumbil  panicisis  c'Itluare  et 
pro  ovibus  suisoirerre  sacriliciuni,  adliuc  pro 
eo  in  illis  dielius  oblato  accipere  slipeiidiiiii)  et 
pro  peienlibus  offerre  possint,  videre  est  liu- 
jus  diflicullalis  resolutionein  in  tractatu  de 
Jusiilià. 

Tenenliir  lerliô,  adminislrare  parochianis 
suis  ea  sacramenla  qua;  possunt,  nenipc  Baptis- 
nii,  Pœniteiilia;,  tucharistise,  exlrema;  Unctio- 
nis,  et  soiemnizaiionis  nialrinionii,  pigros  ad 
eadem  suscipienda  exhorlari  ac  urgere,praeser- 
tim  dùni  versauiur  in  peiiculo  niorlis,  nihii- 
que  oniillere  eorum  quae  possunt  eos  juvare 
ad  feliccm  consequendam  mortem  :  ila  til  lam 
in  vilàquàm  in  morte  curent  eorunisaiulem  spi- 
ritualem  omnibus  viis  ac  snbsiiliis  possibilibus, 
tanquàm  si  nutrix  fovcal  lilios  suos,  1  ad 
Thessalon.  2.  Tenentur  quarto  eos  pascere  ne- 
dùni  sacranieniorum  adniinistratione,  scd  et 
verbi  Dei  pr;tdicalionc,  ex  Trid.  loco  citato, 
ul)i  niliii  decernilur  de  leinpore  quo  obligan- 
tur  ad  populo  eoncionaniluni.In  sess.  5  lanien 
cap.  "2,  MianJatur  :    «  Ut  per  se  vel  per  alios 

<  idonens,  si  légitimé  impedili  fuerini,  die- 
«  bns  saltem  doniinicis  et  feslis  soleninibus 

<  plèbes  sibi  conmiissas  pro  suâ  et  earuni  ca- 

<  pacitate  paseani  salulaiibus  verbis,  docendo 
)  quae  scire  omnibus  necessarium  est  ad  sa- 
I  luiein,  annuntiandoque  eis  cuni  brcvitaie  et 
I  faciliiate  serinonis  ,  viiia  quae  eos  declinare, 
I  et  virlutes  quas  sectari  oportct,  ut  pœnaui 
I  selernam  evadere,  et  cœlestem  gloriaui  cun- 
I  seqni  valeant.i  Vide  Bonacinani  circa  3  De- 
calog.  praecept.  disp.  a,  q.  unicà,  punci.  2, 
nuni.  ^'J.  Item  Trident,  sess.  ii  de  Helorm. 
cap.  4,  ubi  mandat  ut  paroclii  singulis  diebus 
Duminicis  et  festis  soleninibus  populo  dociri- 
naiu  cbristianam  explicent  per  se  vel  alium, 
idque  sub  gravi  obligatione,  cùm  al  id  cogi 
possint  à  praelatis  sub  pœnà  excoiiimunica- 
tiuuis. 

Obliganlurigiturpastoresanimarumexoflieio 
ad  pascendam  plebem  sibi  eommissam  coucio- 
niiiUS,  Hionitis  salularibus  et  instrueiioiiiuus  , 
publiée  et  privalim  docendo  Cliri^tianorum 
oflicia  et  excitando  ad  rectè  vivendum ,  ar- 
guendo  in  omni  patientià  et  doctrinà,  ne  im- 
pleatur  illudTbien.  i:Panuti  pelieruiil  iianem, 
el  non  eral  qui  fiaïujeret  eis.  Aut  ne  sibi  liane 
pei  maledictioiiem  attrahanl  Ëzecb.  3i  :  Vœ 


pasioribiis  Israël,  qui  pascehant  semetipsos ,  et 
grèges  lueos  «oh  pascebcihll  Tenentur  quoque 
viiia  publica  et  scandala  reprehendere  ,  corri- 
gere,  aut  impedire,  vel  ea  déferre  episcopo, 
aut  magistratibus  corrigenda.  Ipsorum  lamen 
correctiones  et  reprehensiones  debeiit  esse 
paternse,  discretione,  prudentià  et  lenitate 
condit;E.  Tenentur  quinte  fréquenter  visitare 
iiilirmos  ,  ac  consolari  afllictos  ex  cap.  1  de 
Celebratione  Missarum  ;  maximèque  pauperum 
curam  babere  ex  Trident,  sess.  25,  cap.  8  de 
Reforniatione.  Et  sess.  25,  cap.  1  de  Reform. 
Tenentur  denique  bonorum  omnium  operum 
exempto  pascere  plebem  ex  Trident,  sess.  23, 
cap.  1  de  Reform.,  et  ex  i  ad  Timoth.  4: 
Exemplum  eslo  fideliiim  in  verbo ,  in  charilate , 
in  cumersatione ,  in  castitate ,  ut  scilicet  non 
solùni  non  scandalizent  parochianos  verbis', 
gestis  ,  aciionibus  sacerdotali  charactere  indi- 
gnis,  sed  etiam  ut  studcanl  modestià,  gravitate 
huiiiili  ,  vilaequc  sanctitate  illos  œdificare  , 
pra;bendo  se  l'ormam ,  normam  el  exemplar 
virtutum,  quod  omnes  intueantur  et  imitentur, 
iisque  se  conforment  tanquàm  legi  aniniaix, 
iiiquit  Cbrysost.  .Magis  enim  doeent  et  aucto- 
ritatem  sibi  conciliant  exeniplo  sanclae  vitae, 
quàm  crudité  docendo  et  concionando,  quia. 
Ht  inqnit  Seneca,  |ilus  boniines  oculis  quàm 
auribus  creduni.  Et  D.  Pelrus  Epist.  1,  cap. 5, 
pra'scribit  pastoribiis,  ut  fiant  forma  gregis  ; 
nec  non  et  Cbristns  Doniinus  dicii:  Vos  estis 
sal  lerrœ  ;  si  sal  infaluafiim  (uerit ,  ad  nihilum 
valet  ultra ,  niii  ut  mittatur  foras  et  coneuketur 
ab  homiiiibus.  Vos  estis  lux  mundi  ;  si  lumen  quod 
in  te  est  tenebrœ  sint ,  toliim  corpus  lenebrosum 
erit.  Non  potest  ciritas  abscondi  supra  monlem 
posita.  Vide  D.  Gregoriuni  parte  2,  cap.  1  et 
3  in  Pastorali,  et  bomil.  17  in  Evang.  super 
cap.  10  Luca;;  D.  Hieronynium  in  Epitaphio 
Nepoiiani;  Tridenlinum  sess.  li  in  Proœmio 
de  lielormatione  et  sess.  22,  cap.  1  de  Refor- 
mat. ;  Isidorum  lib.  3  de  snmmo  Bonocap.  36; 
Cbrysost.  bomil.  i  Epist.  ad  Tituni  ;  D.  August. 
serin.  46  de  Pastoribus  c;ip.  3,  3  el  6. 

Ollicia  verô  parocliianorum  erga  pastores 
suos  hKC  sunt  :  nempe  honore  colère,  obedien- 
liam  praîstare ,  et  d;>bita  stipendia  ac  jura 
solvere.  Si  enim  parentibus  carnalibus  honor 
et  obedientia  debeatiir ,  eo  quôd  ab  eis  acci- 
pianius  vitam  et  aliinentum  corporale,  quanta 
niagis  illis  debeiiius  à  qiiibus  vitam  et  aliinen- 
tum spirituale  suscipimus  ?  tiide  el  patres 
spirilualeseos  vocare  solciiius.  iVam  in  Cliristo 
Jesu  per  Evangelium  ego  vos   gémi,    dicebat 


fêS  OUArti 

Apost.  i  ad  Corinth.  i.  Non  solùm  fidèles  pa- 
riunl ,  sed  el  lacté  ex  uberibus  Ecclesiae  de- 
ducto ,  ac  sacramenloi'um  ailniinistralione 
alunt,  et  pcrliciunt,  jiixta  illiid  ad  Galat.  4  : 
Fi7i(  met ,  qnos  ileriim  parliirio  donec  formeliir 
Christus  in  vobis.  Vide  palerria ,  imô  materna 
viscera  ;  vide  aiixielalem  ,  ejiilaïuin  queni 
emillit  Apostolus  niullô  trisliorem  qiiàiii  solet 
esse  parturientis  ,  quasi  dicerei  :  Uti  B.  Virgo 
Christum  corporaliler  pepcrit,  al  sine  dolore, 
sic  et  ego  quasi  spiritualis  puerpera  Ciirisli, 
imù  ingenli  cum  labore  et  dolore  parturio ,  et 
enitor  ut  Christum  efformem  in  vobis.  I'ikIc 
non  solùm  ob  dignitatem  sacerdolaleni  debcnt 
fidèles  honorare  parochos  ,  sed  ob  curam  et 
laborem  eos  regendi ,  sicut  patres  fdii  :  ideo- 
que  hujusmodi  obsorvantia  lioc  quarto  Deca- 
logi  prœcepto  etiam  coinprehendilur.  i  Nam 
I  sacerdotes  non  modo  plus  revereri  debemus 
«  quàm  principes ,  sed  etiam  quàm  proprios 
(  parenles,  t  inquil  Chrysost.  lib.  3  de  Sa- 
cerd.  Porrô  hic  honor  obligat  parochianos  ,  ut 
benè  de  paroclio  suo  loquanlur,  enmque  lum 
corde  inleriùs,  tum  verbo  et  signo  exteriùs, 
veneratione  prosequantur  ,  ejusque  defectus 
non  prodant  nec  exaggerent,  sed  quantum  est 
in  se  supportent,  ac  excusent.  Item  ut  justum 
illius  procedendi  modum  non  reprehendant, 
ut  non  ipsura  conlemnant ,  nec  ejus  personam 
irrideanl,  neque  iniilentur  impielaleni  maledicii 
lilii  Cham  ,  tinieantque  vindicem  Dei  manum, 
cujus  honor  la?ditur  in  suis  ministris  et  vicem 
gercntibus  ,  juxta  illud  Lucœ  10:  Qui  rus  sper- 
nit ,  me  spernit.  Et  Zachariae  2,  v.  8:  Qui  teti- 
gerit  vos ,  tangit  pupitlam  oatli  mci.  El  Exodi 
22,  volens  Deus  honiines  avcrtere  ab  inhono- 


Ï'U.ÊCËPÎI.  tu 

ratione  superiorum  ecciesiastifcoruni,    dicit: 
Diis  non  detrahes. 

Tenentiir  insuper  fidèles  eorura  verbis  ac 
monitionibus  déferre  ,  in  his  quse  ad  peccata 
vilanda  vel  ad  bonuin  spirituale  consequenduin 
speclant ,  seu  teneiitur  ipsis  obedire  in  spiri- 
tiialibus,  et  auimœ  saluleni  concernentibus. 
Inde  Apostolus  sic  eos  admonet  ad  Hebr.  13: 
Ohedite  prœpositis  vestris  ,  et  subjacete  eis:ipsi 
enim  perviijilant ,  quasi  rationem  pro  animabus 
vestris  rcddiluri ,  ut  cum  gaudio  hoc  faciant,  et 
non  gementes  ;  hoc  enim  non  expedit  vobis.  Sicut 
enim  gregi  ovium ,  ut  à  lupo  salvœ  sint ,  et  ad 
boiia  pascua  deducantur,  expedit  sequi  pasto- 
roiii,  ejusque  vocem  audire  ,  ita  et  lideles 
promplè  debentsuo  obedire  paslori,  ut  subità 
pioficiantet  salventur:  ul  enim  dicilDominus 
Lucoe  10:  Qui  vos  audit ,  me  audit,  et  gui  vos 
spernit,  me  spernit.  Imô  à  Christo  pra;ceptum 
est  ut  vel  improbis  pasturibus  oblemperemus, 
Maitli.  25:  Super  catliedram  Moysis  sedenmt 
Scribœ  et  Pliarisei,  etc.  Tenentur  tandem  fidèles 
ad  sustentalionem  pasioribus  debitam  prompte 
ac  lldeliterexsolvendam  ,  idqiie  voluit  Aposto- 
lus indicarc  1  ad  Timolh.  5  ,  dicens:  Qui  benè 
prœsunl  presbyteri ,  duplici  honore  digni  habean- 
tur  ,  maxime  qui  laborant  in  verbo  et  doctrinà. 
Dicit  enim  Scriplura  :  Non  alligabis  os  bovi 
triluranli.  Et  :  Dignus  est  operarius  mercede  suâ. 
l  bi  .Aposioliis  illo  duplici  honore  intelligit  et 
observantiamet  snbsidium  temporale,  proulin- 
dicant  hii'c  verba  :  A'o»  i.tligabis  os, etc.  Idcmque 
colligitur  ex  1  ad  Corinth.  9,  à  vers.  7  usque 
ad  v.  13;  et  in  codera  sensu  intelligit  Catechism. 
Trid.  p.  3  de  hoc  quarto  prœcepto  §  16,  refert- 
que  D.  Ambrosium  in  Commenlario  hujus  loci. 


PR^LOQUIUMDE  JUSTITIA  ET  INJUSTITIA. 


Sex  Decalogi  proecepta  ,  quoe  supersunt  ex- 
plicanda,  dantur  de  justitià  communiter  dicta, 
quœ  inler  aequales  allendiiur.  Sicut  enim  pcr 
partes  justiliae  debilum  reddilur  aliquibiis  de- 
lerminatis  personis,  ([uibus  homo  ex  aliquà  ra- 
lione  spécial!  obligalur:  ita  etiam  perjustitiam 
propriè  dictani,  aliquis  dcbitum  reddit  commu- 
niter omnibus.  El  ideô  post  tria  prima  Deca- 
logi prœcepla  pertinentia  ad  parlera  poteniia- 
lem  justitioe,  nempe  Religionera,  quà  reddilur 
debilum  Deo;  el  post  quartum,quodest  piela- 

TH     XIV. 


lis,  quà  reddilur  debilum  parenlibus,  in  quo 
includilur  omne  debilum,  quod  ex  aliqiiâ  spe- 
ciali  ratione  debetur,  necesse  fuii,  quod  pone- 
renturconsequenleraliqua  praecepia  pertinen- 
tia ad  juslitiam  propriè  dictam,  qu.-e  indiffe- 
renter  omnibus  debilura  et  œquale  reddit.  Ita 
D.  Thomas  2  2,  q.  122,  art.  6,  in  corp. 

Genoraliicr  aulcm  homo  quantum  ad  omne.s 
ordinalur,  ut  nulli  injustitiam  et  nocumenUim 
inférai,  neque  opère,  neque  oie,  neque  corde. 
Opère  quidem  inferliir  nociiraenlum  proximo, 

18 


qiiaiiilofiiie  in  proprlam  personam,  quantum  ad 
consislonliam  porsoiiiE,  el  lioc  gravius  e^lcae- 
tcris  iiociiineiitis,  cl  prohibelur  pcr  hoc  qiioil 
dicilur  :  Kou  occides;  quandoque  auteni  in  per- 
«.(inani  conjunclani ,   quanlùiu  ad  propagatio- 
iieiii  prolis.  El  lioc  csl  gravius  quiiin  usurpalio 
honorum  exieritiruni,  el  prohibelur  ciiin  dici- 
Uir  :  iVû.'in!a't7i«/'fns.  Quandoque  aiilein  in  rem 
posscssani,  qna;  ordinaliir  ad  ulruniqne,  lan- 
quùni    adniinieuluin ,   scilicel    propri;c   vila;, 
ac  porsiina;   conjuncla-,   el    quanliini  ad  hoc 
dicilur  :  Non  l'uiliim  faciès.  Nocuiiirnluni  au- 
lein  oris  prohibelur,  ciim  dicilur  :  Aon  loiiiu- 
ris  cjiitra  proximum   lunm  falsum  teitimoiiium. 
Nocunienlum  vero  coidis  prohibelur,  cùm  di- 
cilur ;  Non  cuiicupisces;  quo  prohihenlur  acUis 
interiores.  Sed  (juia  delccialio  adullerii,   cl 
ulililas  diviliaruni,  siinl  propler  scipsa  appcti- 
Lilia  in  quauluui  habcnt  ralionem  boni  dele- 
clabilis  cl  ulilis  :  ideo  oporluil  in  eisproiiilicri 
non  so!iim  opus,  sedcl  concupisceuiiani.    IIo- 
inicidiuni  verô  el  falsilas  sunl  secundùui  se- 
i,  sa  horrihiha,  quia  vila  proximi  el  vcrilas  na- 
turahicr  amaniur,  el  liœc  crimina  non  deside- 
lanUir  nisi  propler  ahud.   Unde  non  oporluil 
circa  peccalnm  lioniicidii  el  faisi  testiinonii, 
l>i(iliibcre  peccatum  cordis,  sed  solùui  operis. 
Ad, le  ([nod  omnes  passiones  irascibilis  derivan- 
»ur  à  passioniluis   concupiscibilis;  el  ideo  in 
prxceplis  Decalogi,  quse  sunl  quasi  prima  ele- 
nicnialegis,  non  eral  nienlio  facienda  de  pas- 
sionibus  irascibilis,  sed  solùm  concupiscibilis. 
lia  U.  Thomas  1-2,  q.  100,  art.  5,  in  corp.  el 
ad  5  el  G;  el  2-2,  q.  122,  arl.  6,  ad  i.  Omnia 
alia  nocunicnla  quae  proxirais  inferunlur,  re- 
duii  possunt  ad  isla  qu.TC  his  prseceplis  prohi- 
henlur,   laïKiuàni  ad  quaedam   conmiuniora  el 
primipaliora,  ni  osleiulil  D.   Thomas   ibidem 
ad  t  ;  ((uia  aulem  coinnninilerad  hoc  obligalur 
lionu),    ul    nulli    inférai   nocumenlum,   ideo 
l)raccp(a  negaliva,  quibus  prohibenlur  nocu- 
lucnla  quac  possnnl  infcrri  proximis,  lanquàm 
conuuunia  lueiunt  proponenda  inler  prx'cepla 
Decalogi.  Ea  vero  qua;  sunl  proximis  exhiben- 
<la,  diversimodè  exhibenlur  divcrsis  ;  el  idcô 
non  fuerunl  inler  pr;ecepta  Decalogi  ponenda 
«le  iiis  aiïirmaliva  jirœcepla.  lia  divus  Thomas 
ibid.  ad  1. 

Ad  pencirandauiigilurhujusmotli  pra^ceplo- 
rum  naUiram  el  extensionem,  pra;millenda  esl 
Lrevis  ju^lilix  dclineaiio ,  de  quàfusèagil  D. 
Thomas  2  2,  q.  58,  el  de  injustiiià  q.  5:»,  clin 
se(|uciil.  Jusliliam  aulem  in  gcncre,  proul  est 
uiia  ex  quatuor  viiiuiibus  cardinahbus,  conve- 


PR^LWUll'M  686 

nienier  deliniri  oslendii,  quèd  sîl  <  perpétua  el 
c  consians  volnnlas,  jus  suum  unicuiquc  tri- 
«  buens.  t  Quomodô  eliaui  jusliliam  comrau- 
niler   explicant   D.   Ambrosius,  D.   Augusti- 
nns,  Cicero  et  orancs  juristae  cum  Ulpiauo  11". 
de  jusi.  et  jure,  omnesque  Iheologi.  Hanc  au- 
lem deûnilionem  D.  Thomas  sic  in  lormani  re- 
diicil,  dicens  quôd  «  jusliiia  esl  habitus  secun- 
«  diim  qucm   aliquis  conslanii   el    perpeiuâ 
«  volunlale  Jus  suum  unicuique  tribuil.  i    Per 
prima  verba,  jusliiia  convenil  cum  aliis  liabili- 
busvirluluiu;adhocenimni  aliquis  actus  circa 
quauicumque  maleriam  sil  virtuosus,   requiri- 
lur  quôd  sil  voluuiarius,  el  quod  sil  stabilis  et 
lirmus.Per  ultima  verôvocabulaab  aliisdiffert. 
Cùmenimomuisvirlussilhabilus,  qui  csl  prin- 
cipium  boni  acliis,  necesse  esl  quôd  virlus  dc- 
(iniaiur  et  dislingualur  per  acium  bonum  circa 
proprlam  maleriam  virtulis.  Esl  aulem  jusliiia 
circa  ea  qu*  sunl  ad  allerum  unicuiquc  quod 
suum  est  tribuendo  ,  tanqnàm  circa  proprlam 
maleriam  et  objeclum  :  unde  esl  specialis  vir- 
lus moralis,  el  inler  quatuor  cardinales  repo- 
sila,   exislcns  in  volunlale  lanquàm  in  subje- 
clo  proximo  :  non  enim  jusli  dicimur  per  hoc 
(|U()d  reclè  aliquid  cognoscimus.  Sicque  jusli- 
iia non  ordinalur  ad  dirigendum  actnm  cogno- 
scilivuni,  neque  esl  in  inlelleclu,  sed  ex  hoc 
quod  aliquid  reclè  agimus;  proximum  aulem 
principiuni  acli'is  esl  vis  appeliliva.    Cùm  ergo 
jusliiia  nequeal  residere  in  appcliiu  sensiiivo, 
ci)  quod  apprehensio  sensiiiva  non  se  exiendat 
ad  hoc  quôd  considerare  valeat  proporlionem 
unius  ad  allerum,  quaudo  reddiiur  unicuique 
quod  suum  esl,  sed  hoc  sil  proprium  ralionis, 
reslal  ul  jusliiia  tanlinn  subjeciari   possil   in 
a|)pelilu  ralionali,  seu  in  volunlale.  Adde  quôd 
peculiaris  esl  dillicullas  in   volunlale  ad  iri- 
buendum  alleri  jus  suum,  qua;  non  invonitur 
in  hoc  quôd  volnnlas  cligil  proprium  bonum: 
nam  respcclu  alicni  voluntas  letardalur,  et  im- 
pedilur  ah  ips:1  uiilit;;le  proprii  boni;  quocirra 
requiriiur  specialis  constantia  et  lirmiias  in 
jusliiia.  Ad  quod  denolandum  dicilur  Sap.  5: 
«  Induel  pro  Ihorace  jusliliam,  pro  galeà  judi- 
«  cium  cerluni,  scutum  inexpngnahile  œquita- 
i  tem,  >  elc.  El  pcr  hoc  eiiam  dillerl  ah  aliis 
virlulibus  moralibus,  quia  ipsa  sola  in  volunla- 
le lanquàm  in  subjeclo  residet,  ad  hoc  ul  eani 
delerininelad  prompte  et  dcleclabiliter  eligen- 
duui,  et  operandum  bonum  ralionis,  quod  est 
ad  allerum. 

Proprium  namquc  jusliliœ  esl  utordinel  ho- 
niincin  in  his  qux  sunt  ad  allerum,  cùm  iiu,- 


8S7  DE  JlSiniA 

poilol  qii:ini(lam  a;(|tialilatem,  pioiil  ipsuin  iio- 
iiien  deinoiislrat.  Dicuntur  eiiini  viilgarilcr  ea 
qiia;  adoequaiitur,  ;'Hs?an;  niliil  aulcni  osl  sibi 
sequale,  sed  alteri  ;  alise  veiô  virtuies  porli- 
ciunt  lioiuinem  solmninodo  in  lus  qua;  ci  con- 
veniuiit  pcr  ordinem  ad  seipsum  ;  qualenùs 
scilicel  luijusmodi  acliones  per  ordiiiem  ad 
operanleni,  siiUicienler  leclilicaiilur.  Ueclifica- 
tis  passionibus  pev  teiiipeianliani  et  furlitudi- 
nem,  qiix  résident  in  appetilu  sensilivo,  in 
quo  est  tota  dillicultas  ad  agenduni  illaruin 
bonum;  sed  actiones  quse  sunt  ad  allernni  in- 
digent spécial!  reclilicalione  ,  non  soliim  per 
coinparationcin  ad  agenlem  ,  sed  etiam  per 
comparationem  ad  aliuni  ad  queui  snnt.  Illud 
enira  in  opère  nostro  dicitur  essejustuni,quod 
respondet  secundiini  aliquani  aqualilaieni  al- 
teri, puta  reconipensalio  mercedis  debilœ  pro 
servitio  inipenso,  etiam  non  consideialo  quali- 
ler  ab  agente  procédai,  sive  ex  ira,  sive  ex  in- 
vidid,  aiit  vanâ  glorià,  etc. 

Hinc  lit  justiliam  non  versari  circa  passio- 
nes  propriè  loquendo,  sicut  versantur  tenipe- 
rantia  et  lortitudo  :  tuni  quia  justitia  subjecta- 
tiir  in  voluntate  cujus  moins  vel  actus  non  sunt 
passiones,  sed  solunnnodô  raolus  appeiilùs  sen- 
sitivi  ;  tuni  quia  per  passiones  interiorcs  non 
ordinamur  immédiate  ad  alterum,  unde  justi- 
tia tantùni  versatur  circa  actiones  exleraas  per 
quas  lionio  ordinatur  ad  allerum  ,  seu  quibus 
boulines  inlerse  communicare  possunlaliquid 
sibi  tribuondo,  vel  sublrahendo  :  ita  lainen  ul 
ipsse  res  sint  materia  reniota  juslitix,  acliones 
verô  exterioressintmaleria  iliiusproxinia.  Ad- 
vertonduniaulem,  quod  operalionesexteriores 
médise  sunt  qiiodaniUÉodù  inier  rcs  cxteriores, 
qux  sunt  earum  materia,  et  inler  passiones 
inleriores,  quaesuntearum  principia.Contingit 
aulem  quandoque  esse  defectum  in  uno  eoruni, 
sine  boc  ([uod  sil  delectus  in  alio  :  sicut  si  ali- 
quis  subripiat  rem  alterius,  non  cupidiiale  ba- 
bendi,sed  voluntate  nocendi;  vel  è  converso, 
si  aliquis  rem  alterius  concupiscat,  quam  ta- 
mcn  subripere  non  velit.  Rectificatio  ergo  ope- 
ralionum  secundùm  quod  ad  exteriora  ternii- 
nantur,  perlincl  ad  jusliliani  :  sed  reclillcalio 
earum  secundùm  quod  à  passionibus  oriunlur, 
perlinet  ad  alias  virtuies  morales,  qnse  sunl 
cil  ca  passiones.  Unde  subreptionem  rci  alicnae 
justitia  impedit  qualenùs  est  conlia  aequali- 
talem  in  cxlerioribus  constituendam  :  liberali- 
las  vero  impedit  eam  in  (|uantum  procedit  ab 
inimodcralâ  concupiscenlià  diviliaruni,  Sed 
quia  operaliones  exleriores  non  babent  spe- 


lii  liNJlisrniA,  hU 

Iciem  ab  inlerioribus  passionibus,  sed  niagis  à 
rébus  cxlerioribus,  sicut  ex  objectis  :  ideô  pcr 
se  loquendo  operaliones  exleriores  magis  sunt 
maleria  jusliliae,  quàm  aliarum  virtiitum  nio- 
rallum. 

Ilincreclù  dicitur  jusliliani  liabcre  mcdinm 
rei,  alias  verô  virtuies  morales  médium  raiio- 
nis.  Cujus  sensus  est  proprium  juslilite  esse 
lanlumdem  reddere  quantum  debetur,  sine  ul- 
lo  ordine  ad  ipsum  operanleni  ;  sive  enim  sit 
sanus  sive  œger,  sive  vir,  sive  niulicr,  sive  se- 
nex,  sive  juvenis,  etc.,  débet  exbibere  œquali- 
tatem  inler  opusexbibilum  et  jus  alleriiis,  qnia 
jtistilise  maleria  est  operalio  exterior,  secnn- 
dùm  quôd  ipsa  vel  res,  cujus  est  usus,  debitam 
proporlionem  habcl  ad  alleram  personam.  Et 
ideo  médium  justitise  consit-lit  in  quàdam  pro- 
portionis  a^qualitatc  rei  exierioris  ad  personanî 
exteriorom  ;  œqualc  aulem  ,    est  rcaliter  mé- 
dium inler  niajus  et  minus;  seu  niediiini  rei 
vocalurquod  in   arqualilalc  reruin  consislii  , 
pula  pretii  et   rei  venditœ.   Aiverô  meiliiiin 
quod  atlenditur  ab  aliis  virlutibus,  qiue  ciica 
passiones  versantur,  non  est  sic  deleriiiinatiim 
in  reetcx  naliiiàrei.sed  jiixia  régulas pruden- 
tia;  polesl  et  debel  variari,  per  ordinem  adopo- 
ranleni,  variasque  illius  circumslanlias.  Unde 
cùm  valdè  diversœ  sinl  Inir.iinnm  complexio- 
nes  et  conditiones,  certissiiniim  est  non  posse 
nnum  et  idem  médium   ni  in  maleriû  tenipe- 
ranli;e  et  fortiludinis  pro  omnibus  consiiiui, 
sed  singulis illud  assignandum  esse,  quod  juxia 
ralioneni  reclam  cujiisque  disposition!,  ctviri- 
bus  magis  congruit,  sicque  médium  in  adœ- 
qualionecondilionum  ineis  à  reciS  ratione  hic 
et  nunc  determinabitur;  v.g.,  médium  inactii 
leniperanlia;  non  est  comcdere  unain  libram 
panis,  sed  pro  loci,  lemporis,  laboris,  et  com- 
plexionis  personarum  circumstanliis,  aliquando 
médium  eritsumere  sex  uncias,  aliquando,  plus 
prout  à  reclà  ralione  judicabilur.  Ratio  hujus 
est  quia    islae  virlules  morales   principaliter 
consistunl  circa  passiones,  quarum  rcclificatio 
non  allondilur  nisi  secundùm  comparationem 
ad  ipsuin  operaniem  ,   cujus  sunt  passiones  , 
ncnipe  secundùm  quôd  irascitur  et  concupiscit, 
liroul  debeljuxladiversas  circumstantias. 

Objcctum  justiliœ  est  jus  seu  justnin  alteri 
ililiiuim  et  œquale,  quod  proinde  supponit  in 
alio  jus  exigendi,  et  respectu  lalisjuris  dicitur 
siium,  debitum  et  aequale  :  ideô  enim  debeo  libi 
di'ceni  nuinmos,  quia  est  in  te  jus  eos  à  me 
ii'ielendi.  Et  rursùs  ideô  illud  opus  solutionis 
luijusmodi  suinma' dicitur  a-quale,  (piia  coin- 


fi^g  PH.-ËLOQL'inM 

irensuralur  juri  quod  habes  ad  nonnisi  decem 
nummos  à  nie  exigendum.  Unde  quando  dici- 
lurcuod  juslili»  aclus  est  reddere  unicuique 
quod  suumesl,  signilicatur  propriumejus  inu- 
iiiis  esse  consliluere  a;qualilatem  per  ordinem 
ad  jus  alierius,  ila  scilicet  ul  opus  exhibilum 
commensureiur  cuni  jure  quod  alius  liabetliic 
et  nune  exigendi.  Quà  ratione  reddens  quod 
polest,  elsi  non  reddat  totum  quod  debel,  cen- 
selur  cxercere  aclum  jusliliae  ,  quia  ciedilor 
pro  lune  nonhabel  jus  exigendi  majorem  sum- 
inam  :  el  extante  re  furto accepta,  non  sufliciet 
reddere  a;qualem  ,  quia  dominus  liabet  jus  in 
rem  illam  lanquàm  suam  in  individuo.  lilud 
porrô  debilum,  quod  justilia  attendit  el  respi- 
cit,  non  débet  esse  lantùm  morale,  seu  quôd  ex 
virtulis  honeslale  solùra  debeatur,  sive  sil  adeo 
necessarium  ut  sine  eo  honeslas  niorum  con- 
servari  non  possil,  quale  est  debilum  quod  al- 
tendunt  verilas,  gralitudo  ,  et  vindicatio  ,  sive 
sil  lantùm  necessarium  secundùmquid  ad  con- 
servandum  morum  lionestatem;  quà  ratione 
liberalitas,  afl'abilitas,  el  amicilia  debilum  respi- 
ciunt  ;  sed  debel  esse  légale,  seu  ad  quod  rcd- 
dendum  aliquis  Icge  astringitur,  ila  ut  illud 
non  reddens  sitinjustus.  El  istud  est  duplex, 
unum  simplicitcr,  quod  requiril,  ul  simpliciler 
sil  debilum,  ut  ronsiiluat  a-qualilatem  simpli- 
ciler, el  tandem  ul  sil  simpliciler  ad  allerum 
saliera  quoad  voluntatum,  jurium  seu  dominio- 
rum  distinctionem.  A.liml  vero  secundiim  quid. 
quando  scilicet  déficit  vel  perfecta  aîqualitas, 
vel  altereitas  el  dislinclio  inter  illos  bomines  : 
sic  inter  dominum  el  servum,  patrcm  el  liliuni, 
qualenùs  concii>iunlur  ulsunlquidunum,  non 
est  juslum  simpliciler,  sed  lantùm  est  justilia 
secundùm  quid,  qua;  scilicet  lendit  ad  servan- 
dumjussecundùmquid,  c6  quod  non  vcrselur 
inter  personas  oranino  dislinctas,  neque  per- 
fectam  adxqualionemhaberepossit;  liceialiun- 
de  sil  naturaliter  magis  debilum  ,  magisque 
perfeclura  quàm  jus  légale  quod  inter  a-quales 
versalur,  et  quod  est  simplicilerdcbitum.  Uinc 
habelur  quomodô  Religio  erga  Deum,  et  pieias 
erga  parentes  deficiant  à  perfecta  ratione  ju- 
stiti»  :  cûm  œquale  reddere  non  pos-inl,  licct 
ad  alterum,  nempe  Deum,  Religio  ordinelur 
eique  reddat  debilum  cultum  :  indeque  isla; 
virlules  dicunlurvirlules  justilia;  annexœ,  seu 
parles  illius  potenliales  propler  quamdam  affi- 
nitalem  et  connexioneni,  quant  ratione  objecii 
liabenl  cum  illA. 


m 


^  i.  De  divisiomjmtitiœ  perfeclœ  in  suas  parles 

subjectivas. 


Explicatà  jam  nalurà  el  definilione  juslilix 
cardinalis,  nunc  dividenda  est  in  suas  species. 
D.  Thomas  duas  ponit  subaliernas,  nempe  gê- 
neraient seu  legalem  el  particularem.  Prima 
dicitur  generalis secundùm virlulemet  influen- 
tiam,  in  quantum  scilicet  ordinal  aclus  onininm 
aliarum  viitutum  ad  suum  fincm  ,  ncnipe  ad 
bonum  commune  eas  movendo  per  imperiura  : 
sicut  cbaritas  polest  dici  virtus  generalis,  in 
quantum  ordinal  aclus  omnium  virtulum  ad 
bonum  divinum.  Quia  tamen  chariias  respicit 
bonum  divinum  lanquàm  proprium  objectum  , 
ideô  est  specialis  virtus  secundùm  essenliam  ab 
aliis  distincta.  lia  justilia  est  ista  specialis  quce- 
dam  virlus  ab  aliis  essenlialiler  distincla  ,  se- 
cundùm quod  respicit  bonum  commune  lan- 
quàm proprium  objectum  ;  nec  dicilur  generalis 
perpraedicalionem,  sicut  animal  estgeneralead 
bominem  et  equum  et  alla  hujusmodi;  ideôque 
non  est  essenlialiler  omnis  virlus,  seu  idem 
per  essenliam  cum  omni  virtute,  sed  Uuilùm 
imperalivè,  qualenùs  aclus  omnium  virtutum 
possunt  adjustitiam  perlinere  secundùm  quod 
ordinal  bominem  ad  bonum  commune.  Elquia 
adlegempertinelordinarein  bonum  commune, 
inde  est  quôd  talis  jusiilia  dicilur  legalis,  quia 
scilicet  per  eam  homo  concordai  legi  ordinanli 
aclus  omnium  virlutum  in  bonum  commune. 

Justitia  isia  legalis  ordinal  bona  singulorum 
civium  ad  bonum  commune  lanquàm  bona  par- 
tium  ad  bonum  lolius,  in  quo  non  est  lam  per- 
fecta ralio  alierius,  sicut  inter  duos  cives, 
sicque  ex  hâc  parle  non  babei  jusliliae  ratio- 
nem  lam  exactam,  sicul  habel  justilia  parllcu- 
laris  ;  cum  quo  tamem  stal,  quôd  eam  excédât 
in  ratione  debiti ,  quae  est  polissima  conditio 
justitiœ  ;  et  aliunde  est  ad  allerum  in  communi 
consideralum ,  ralioquc  œqualilalis  propriè  et 
perfeclé  in  eà  invenilur,  quia  per  illam  lionm 
reddit,  quantum  débet  reipub.  reddere  secun- 
dùm legem.  Unde  absolutè  loquendo  haec  justi- 
tia  perfectioreni  rationem  habet  quàm  justitia 
pariicularis.  Justitia  legalis  residet  in  principe 
principalileret  quasi  arcliiteclonicè  :  in  subdi- 
lis  verô  secundariôeladministralivè.  Est  tamen 
una  et  eadeni  secundùm  speciem  inillis,  eô 
quôd  sit  idem  objecluni  formate  in  eis,  et  se- 
cundùm se  non  liabeai  magis  imperare  in 
principe  quàm  in  subditis,  sed  lanlùm  per 
accidens  ex  parle  subjecli. 

Dividilnr  in  epiikiam  seu  a^quiiateni,  et  in 


Sel 


DE  .IL!bTrnA 


jusliliam  Icgalem  stricte  sumptam  lanqiiàm  in 
duas  species  infimas.  Ratio  Inijus  divisionis  de- 
suniilur  ex  hoc  quôd  lex  ,  à  fiiià  denominatiir 
juslitia  legalis,  liabet  diipliceui  linera,  alicrum 
inU'insecum  et  ininiediatuni,  queiii  ipse  legisla- 
tor  immédiate  respicit;  alieruin  extrinsecum 
et  mcdiatum,  sed  magis  priiicipalera,queiii  ipsc 
leglslator  principaliter  et  ultimatè  intendil.  V. 
g.,  lata  est  lex  de  non  aperiendis  portis  civlta- 
tis  temporebelli,  ne  hosles  civilatem  occu- 
pent et  irruani  :  iste  est  finis  intrinsecus  et 
imraediatus  liujus  legis,  eumqiie  immédiate  et 
expresse  verba  legis  prœ  se  (erunt.  Finis  vero 
remotus,  sed  niagis  principalis  est  saliis  et  in- 
columitis  reipub.  qua;  ex  ingiessu  liosiium 
periclitarelur.  Justilia  legalis  ut  sic  et  in  amplà 
acceptione  considerata  ,  respicit  indiflerenicr 
utrumque  (inem.  Epiikia  verô,  sive  a;quiias, 
respicit  finem  logis  remolum  ,  sed  niagis  in- 
lenlum  à  legislatore  tanquàni  proprium  obje- 
clum,  et  praetermissis  verbis  ipsius  legis,  ali- 
quando  eam  intcrprelatur  etseqnitur,  secun- 
dùmquod postulat  aequitatis  ratio  etconimunis 
utilitas  :  nam  sains  et  tranquillitas  reipub.  est 
régula  et  mensura,  per  quani  judicanduni  est 
an  iilo  terapore  hosles  arceri  debeanl,  an  in- 
troduci  in  civitalem,  si  indi>  ipsorura  interne- 
ciones  probabiliter  sperenlur.  Tandem  juslitia 
legalis  stricte  sunipla,  quam  ob  pennriaiu  no 
minum  sic  appellàrunt  auctores ,  linem  legis 
proximum  tantùm  respicit,  et  ad  ejus  verba, 
sicut  scripta  sunt ,  rigorosè  attendit.  Sicque 
bœc  juslitia  procurai  bonum  commune  per  ré- 
gulas et  leges  ordinarias  elpraiscriptas  :  icqui- 
tas  verô  seu  epiikia  illud  procurai  praîter 
régulas  communes,  et  per  aliiora  principia  at- 
tendit et  sequitur  volunlalem  legisiatoris,  ali- 
ter inlerprelando  quàm  ejus  verba  sonant, 
in  que  sanè  est  major  dilhcullas  i|uàni  in 
alio. 

Secunda  species  suballerna  justitiae  cardi- 
nalis  et  perfectae,  dicilur  justilia  particularis, 
quse  scilicet  ordinal  hominem  immédiate  circa 
ea  quae  sunt  ad  singularem  personam.  Bonum 
enira  commune  civitatis,  cl  bonum  singulare 
unius  personae,  non  differunt  soliim  secundiini 
multum  et  paucum,  sed  secundùm  formalem 
differentiam  :  alla  est  enim  ratio  boni  conirau- 
nis  et  boni  singularis,  sicut  alia  est  ralio  to- 
tius  et  partis;  et  ideô  Philosophus  in  i  Polit. 
ait  quôd  non  bcnè  dicilur  civilatem  et  domum, 
et  alia  hujusmodi  diflerre  soliim  multiiudine 
et  paucilatc,  non  verô  specie.  Quo  fit  ui  prê- 
ter jusliliam  legalem,  quse  immédiate  respicit 


LT  l^.)Lï^ml.V  So2 

bonum  coiiiinune,  solùimiuc  nicdialè  boniincin 
ordinal  ad  bonum  unius  singularis  pcrsonrc  , 
aduiiltenda  sit  alia  juslitia  specie  dislincla, 
qua;  imiiiedialè  ordiiiel  hominem  circa  p;irti- 
culiaria  bona  quoe  sunt  ad  alteram  singularem 
personam,  sicut  oporlel  esse  aliquas  virlules 
particulares,  quaî  ordiiianl  hominem  ad  se- 
ipsum,  aut  in  seipso. 

Usée  juslitia  particularis  subdividilur  in 
duas  species,  nempe  in  dislribulivam  et  coni- 
mutalivam.  llaiio  hujus  divisionis  est,  quia 
privala  persona  ad  quam  justilia  particularis 
ordinatur,  comparatur  ad  conimunilatcm  sicut 
pars  ad  totum.  Potest  auiem  ad  aliquam  par- 
lem  duplex  ordo  altendi  :  unus  quidcm  partis 
ad  parlera,  cui  similis  est  ordo  unius  privalae 
persona;  ad  aliani,  cl  hune  ordineni  dirigit 
juslitia  commulaliva,  quœ  consistit  in  bis  quae 
muluô  fiuiit  inter  duas  personas  ad  invicem. 
Alius  ordo  ailendilur  lotius  ad  parles  ,  et  huic 
assiniilatur  ordo  ejus  quod  esl  commune  ad 
singulas  personas.  t^uem  quidem  ordinem  di- 
rigit juslitia  disUibuliva,  cujus  proprium  esl 
distribuere  bona  communia  secundùm  propor- 
lionalilalem  :  et  ideô  sunt  dua;  species  justilia; 
particularis,  scilicet  commulaliva  et  dislribu- 
tiva,  cujus  ("^i  ordinare  bonum  commune  ail 
personas  particulares  per  dislribulionem;  sicut 
(•  contrario  ad  jusliliam  Icgalem  perlinct  ordi- 
nare ea  qua;  sunt  privataruni  personarum  in 
bonum  commune. 

Juslitia  dislribuliva  et  commulaliva  non  tan- 
tùm dislinguuntur  secundùm  unum  et  niulla, 
sed  cliam  secundùm  ratioiiem  debili  :  alio  enim 
modo  debeiur  alicui  id  quod  esl  commune,  et 
alio  modo  id  quod  esl  proprium.  Ilem  médium 
non  accipilur  in  illis  eodem  modo;  nam  in 
justilia  dislribuliva  médium  suinilur  secundùm 
proportionem  geometricam  ;  cô  quôd  in  tali 
justilia  delur  aliquid  persona;  privalae  in  quan- 
tum id  quod  est  lotius,  est  debilum  parti  ; 
quod  quidem  lanlo  majus  est,  quaiuô  ipsa  pars 
majorom  habet  principalilalem  in  communi- 
tale.  Et  ideô  in  justilia  dislribuliva,  non  acci- 
pilur médium  secundùm  aequalilaicin  roi  ad 
rem,  sed  secundùm  proportionem  reruni  ad 
personas.  Ut  scilicet  sicut  nna  persona  excedit 
aliam,  ita  etiain  res  quse  datur  uni  personae, 
excedil  rem  quae  datur  alleri.  In  justilia  vero 
coniniulativà  médium  suraitur  secundùm  quan- 
tilalem  arithnielicam.  Nam  in  commulalionibus 
reddilur  aliquid  alicui  singulari  personae  pio- 
pler  rem  ejus  quae  accepta  esl,  ut  maxime  pa- 
let in  emptioiie  et  vendilione  :  et  ideô  oporlet 


563 

adœqtiarc  rem  rci,  qiiantô  plus  istc  liabel, 
qiKini  suuni  sit  do  eo  quod  csl  alterius,  taiiUiiii- 
doin  resliniat  ei  cujuscst.  Ulsi  ab  iniiio  ulcr- 
qtie  liabcal  quinqiie,  et  uniis  eorum  accepit 
iiiiuni  de  eo  quod  eslallciius,  iste  hal)ebil  sex, 
cl  alleri  reliiiqueiilur  quatuor  :  erit  crgo  jusii- 
lia,  si  uterque  reducalur  ad  médium,  et  acci- 
pialur  unum  ab  eo  qui  liabel  sex,  ac  delur  ei 
(|ui  iiabet  quatuor.  Sic  cnim  ulerque  liabebil 
quinque,  eritquc  œqualitas  secundùm  arith- 
meticam  niedietalem,  qiioe  attenditur  secun- 
dùm parem  quantilatis  excessum,  sicul  quin- 
que est  médium  inter  sex  et  quatuor  ;  nam  in 
unilate  excrdil,  et  exceditur.  Adverlenduni 
l;imen  quèd  in  aclionibus  et  passionibus,  con- 
ditio  personse  facit  ad  qiianlilatem  rei  :  major 
enim  est  injuria  si  percutiatur  princcps,  quàm 
si  percutiatur  privaia  pi'rsona.  Et  ideô  condi- 
lio  persona  in  distribulivà  justitià  aitcndilur 
secundùm  se  :  in  commulalivà  auteni  secun- 
dùm quôd  per  hoc  eiiain  diversificatur  res, 
seu  injuria  compensanda;  unde  solùm  per  ac- 
cidons  anlecedcnter  et  pra?supposilivè  respicil 
aliquando  dignitatem  personue,  ut  ad  a'quali- 
talom  valeal  injuriam  conipensare.  Eadem  est 
utrius([ue  jusliliac  materia  reniola,  neni|)e  per- 
sonse, res,  et  opéra  ;  possunl  enim  distribui  à 
coinmuni  in  singulos,  et  commutari  de  une  in 
alium.  Diversa  vcrô  maleria  proxima,  videlicet 
acliones  princi|iales  quibus  utimur  personis, 
rébus,  et  operibus  ;  una  siquidem  justifia  est 
direcliva  dislril)utionum  ;  alia  verô  commuta- 
tionum  quœ  altendi  possunt  inter  duas  perso- 
nas,  (|uarum  qua;dam  sunl  voluntariae,  et  quge- 
dam  involunlarice. 

Commutaiiones  volunlariœ  sunt ,  quando 
uterque  aclus ,  scilicet  dare  et  nccipere,  fiunt 
ainnio  commutandi  ;  etaliquis  voluntariè  trans- 
fert rem  suam  in  alterum.  Et  quidcm  si  trans- 
férât rem  suam  simpliciter  in  alieriim  absque 
dt'iiito,  sicut  in  donatione,  non  est  aclus  jusii- 
lia;,  sed  lil)eralitalis  :  in  lajilum  autem  volun- 
taria  transbilio  pertinet  ad  justitiani,  in  quan- 
tum ilii  est  ali([uid  de  raiione  debiii.  Quod 
qnideni  conlirigit  multiplleitcr  :  uno  modo 
quando  quis  transfert  siinplicilcr  rem  suam  In 
allerura  pro  recompensalione  alterius  rei , 
sicul  accidit  in  emptionc  et  vendilionc;  alio 
modo  quando  aliquis  tradil  rem  suam  alleri 
concedens  ei  usum  cum  debito  recuperandi 
rem  ;  quem  si  gratis  concédai,  voc^alur  usiis- 
friidus  in  rébus  quae  aliquid  fruclificanl,  ve! 
sirnpliciler  muluum,  in  rébus  qu*  non  fiucli- 
ticant,  Mt  wn[  denarii.  Si  vero  nequc  ipse  usus 


PR^ELOQUIIIM  564 

gratis  concediiiir,  vocalur  locaiio  et  condu- 
clio.  Tertio  modo  aliquis  rem  suam  iradil  ut 
reciiperandam  non  ralionc  usùs,  sed  vel  ra- 
iione conservaliouis,  ut  in  deposilo,  vel  ra- 
iione obligaiionis,  sicul  cùm  quis  rem  suam 
pigiiori  obligal,  aut  pro  alio  (idejubet.  De  bis 
aliisque  omnibus  conlractibus  acturi  sumus  in 
septimo  Decalogi  prseceplo,  tract,  de  Reslitu- 
lione  in  pariiculari. 

Comnnuationes  verô  involtintarioe  sunt , 
quando  aclus,  nempe  damnilicaiio,  tam  ex 
parle  recipienlis  quàm  ex  parle  illam  inferen- 
tis,  non  sit  animo  commutandi,  ut  scilicet  red- 
dalur  œquale  ,  sed  aliquis  utiiur  re  alterius  eo 
invilo.  l'^t  quidem  si  hoc  facial  occullè  per 
fraudem,  est  furlum  :  si  auleni  manifesté  per 
violeniiam,  csl  rapina.  Si  verô  id  praeslet  in 
personam  alterius  propriani ,  eani  l^dendo 
quantum  ad  consislenliam  personœ,  dicilur 
percussio  vel  bomicidium  ;  si  h;dat  quantum 
ad  dignitatem  personse  per  verba  occulté,  est 
detractio  ;  si  verô  nianifeslè,  est  conlumelia. 
Tandem  si  hedat  in  personà  conjunclà,  ut  in 
uxore  cum  eâ  concumbendo,  est  adulterium,  de 
quibus  agenius  in  seqnenlibus. 

In  omnibus  autem  bujusmodi  aclionibus  sive 
voluntariis,  sive  involuntariis,  est  eadem  ratio 
accipiendi  médium  secundùm  (equalitatem  re- 
compensaiionis.  Et  ideô  omnes  islae  acliones 
formaliler  ad  nnamspeciemjuslili»  pertinent, 
scilicet  commulativam,  uipole  quœ  est  species 
inflma  jusiilise  particularis  ;  jusiumque  com- 
mutativnm  consistit  formaliler  in  aequalltale 
rei  ad  rem.  seu  aclus  justlliœ  commulalivoe  est 
dare  et  reddere  aequivalens  quod  non  variatur 
nifi  nialerialiler,  per  reddero  aequivalens  in 
tali  vel  lali  maleri.l,  et  per  consequens  justitià 
commulalivà  non  diversilicalur  nec  muliipli- 
calur  specie  propler  diversilaiem  malerix. 
Item  muliiuido  viiiorum  opposilorum  non  est 
signum  mulliludinis  virtulis  opposite!,  cùm 
mahmi  cousiirgat  muliifarijm,  cl  ex  quibuE- 
cumque  singularibus,  bonum  verô  tanlùm  ex 
inlegrâ  causa. 

§  2.  De  iiijusliliiv  iialurà  et  ilit'isioitc. 

Pnstquàm  D.  Thomas  egit  de  Justitià  i-i, 
q.  58,  slalim  irarlal  de  Injustilià,  q.  69,  eam- 
que  dividil  in  injiisiiliam  iltcgalern  ,  quae  se- 
cundùm essenliam  eslspeciale  vilium.  In  quan- 
tum respicil  spéciale  objectum,  scilicet  bonum 
commune  (piod  contemnit  ;  quanlùm  vcrô  ad 
inlentlonem  et  induenliam ,  est  vilium  géné- 
rale ,  quia  per  conieniptum  boni  coannuiiis 


S65 


DE  JUSTITFA  ET 


polcst  liomo  ad  nninia  peccata  deduci  :  et  in 
iiijusliiiam  parlicnlarem  ,  ut  dicil  inaequaliia- 
lem  quanulam  ad  allcrum,  proiit  scilicel  honio 
vult  liabere  plus  (!e  bonis  ,  piiia  diviiiis  et  ho- 
noribns  ,  et  minus  de  malis,  pula  laboribus  el 
damais.  Et  sic  injnslilia  babel  specialem  nia- 
teriam,  et  est  parliculare  viiium  ,  justitiœ  par- 
liculari  opposituni.  Tandem  cùm  contrarionim 
eadem  sit  ratio ,  eodem  ferè  modo  raliocinan- 
dum  est  de  injustitiâ,  ac  lociili  sumus  de  justi- 
tià.  Eadem  quippé  materia  circa  quam  versalur 
justilia,  est  materia  circa  quam  versatnr  inju- 
stitiâ ,  quamvis  ratio  formalis  objecti  debeat 
esse  diversa  et  opposila. 

Per  se  el  foroialiter  loquendo,  nullus  polcsl 
injustum  vel  facere  nolens ,  vel  pâli  volons. 
Ratio  est  quia  actio  de  sui  ratione  procedit  ab 
agente  ;  passio  aulem  sccundùm  propriara  ra- 
lionem  est  ab  alio.  Unde  non  potesl  esse  idem 
secundimi  idem  agens  et  patiens,  ut  dicilur  in 
5  el  8  Physic. ,  cap.  40  ;  principium  aulem 
proprium  agendi  in  liominibusest  volunlas,  el 
ideo  illud  proprié  bomo  per  se  agit ,  quod  vo- 
lens  facit.  Et  è  contrario  illud  propriè  liomo 
palitur,  quod  piœter  voluntalera  suam  patilur, 
quia  in  quantum  est  volens,  principium  est  de 
seipso  :  et  ideô  in  quantum  est  huiusmodi  nia- 
gis  est  agens  quàm  patiens.  Per  accidens  lamcn 
el  quasi  materialiter  loquendo  ,  potesl  aliquis 
id  quod  est  de  se  injustum,  vel  facere  nolens, 
sicul  dùm  quis  pr*ler  intenlionein  operalur, 
vel  pati  volens,  sicul  cùm  aliquis  plus alteri  dat 
suà  voluntate,  quàm  debeat.  Jste  enim  non  facit 
propriè  nec  injustitiam  nec  inaequalitalem  , 
quia  cùm  bomo  per  suam  voluntatem  possi- 
deal  res ,  non  est  praiter  proporlionem  vel 
propositum,  si  aliquid  ei  subtrabalur  de  rébus 
e.xlerioribus  quarum  est  perFectè  dominas 
dando  voluntarié  cui  non  débet. 

Dicendum  ergo  est  quôd  aliquem  facere ,  et 
alium  pati  injuslum  materialiter  loquendo, 
senipcr  se  comitantur  ,  quia  id  quod  est  mate- 
rialiter in  bis,  attenditur  secundùm  id  quod 
exteriùs  agitur,  prout  in  se  consideratur  :  pas- 
sio aulem  est  efleclus  actionis  exterioris.  Sed 
si  foraialiter  loquamur,  polest  aliquis  facere 
injustuuî  lioc  inlendens  ;  alius  tamen  non  pa- 
lietur  injustum ,  quia  volens  patietur.  El  è 
contra  polest  aliquis  injuslum  paii ,  si  nolens 
paliatur  id  quod  est  injuslum  :  el  tamen  ille 
qui  hoc  facil  ignoraiis ,  non  faciet  injustum 
l'oriualitcr ,  sed  materialiter  tantùm ,  quia  id 
q  'lû  est  ibi  formale  et  per  se ,  attenditur  se- 
cundùm voluntatem  agenlis  et  palienlis,  ul 


IN.IUSTITIA.  560 

jam  diclum  est.  Consensus  itaqiie  el  voluntas 
palienlis  tollit  rationcm  formalem  injusti,  dum- 
niodô  non  procédai  ex  ignoranti.à  :  talis  enim 
consensus  tune  censetur  involuntarius ,  eùui 
ignorantia  causet  involuntarinm.  Item  non  dé- 
bet oriri  ex  violentià  cl  injustitiâ  agontis  :  aliàs 
non  erit  onininô  liber,  si  non  procédai  ex  li- 
béra et  spontaneâ  voluntate  ipsius  palienlis. 
Item  non  débet  talis  consensus  habere  aUijuid 
adniixlum  involuntarii  :  tune  enim  non  aufert 
rationem  formalem  injusti ,  ut  constat  de  eo 
qui  lalroni  minitanti  morlem,  offert  pecnnias, 
ut  vilam  salvel.  Item  de  mutuatario  ,  qui  fa- 
neralori  solvit  usuras  ;  bi  enim  et  siniilcs- j  a- 
tiunlur  formaliter  injustum.  Tandem  non  suf- 
ficit  quôd  lUcumque  sit  liber  consensus,  sed 
requiritur  ut  respcctu  injustum  infercntis  sit 
etiam  simpliciter  liber  absque  ullà  admixlione 
involuntarii.   Sic  quamvis  Christus  Dominus 
simpliciter  voluntarié  morlem  pateroiur  con- 
sensu   orlo  ex  obcdientià  Patris  el  diaritate 
erga  iiomines  ,  respeelu  tamen  Judicomm  et 
cruciligcntium,  nullum  babuit  consensiim,  sed 
taulùm  permissionem  et  patienlissimam  tole- 
rantiam,  sicquepaliebalur  simpliciter  injuslum 
ab  illis.  Et  idem  de  marlyribus  proportionabililer 
dicendum.  Ilincmanavit  islud  axionia  :  Siicnii 
el  libéré  conscntknti  non  fit  injuria. 

Injustitiâ,  quâ  quis  per  se,  seu  ex  inlentione 
facit  injustum  in  quâcumque  materia ,  seu  in- 
lendens rem  ,  aul  faniara  ,  aut  lionorcm ,  aut 
niembrum  ,  etc.,  tollere,  est  peccaium  moriale 
ex  génère  suo  ,  quia  est  illativa  noctunenli  : 
omne  aulem  nocumentum  alteri  illalum  ex  se 
cbarilati  répugnât ,  quse  movet  ad  volenduin 
bonum  allerius.  Item  est  contra  justiliam,  cùm 
semper  consislal  in  nocumento  proximi.  Tan- 
dem est  conira  legem  Dei,  quia  vel  reducitur 
ad  furtum ,  vel  ad  adultcrium  ,  vel  ad  bomiei- 
dium  ,  vel  ad  aliquid  liujusmodi ,  ut  palebil  ex 
sequeniibus.  Injustitiâ  verô  materialiter ,  quà 
solùm  per  accidens  aliquis  injuslum  facit,  pula 
quia  nec  intendil  offendere  in  aliiiuo  proxi- 
mum  ,  nec  scil  per  acium  suuni  se  Kederc 
quemquam  ,  non  est  peccatimi  mortale  ,  nisi 
magnitude  nocumenii  illati ,  aul  negligentia 
sciendi  rediical  aclum  in  naturam  sua;  forma; 
seu  injusliliœ,  ul  si  quis  ex  loquacilalc  mulie- 
remconmiuniterpropudicà  babitam  noiabililer 
in  famà  lœdat.  Item  si  quisjaeiendo  sagltlani 
interliciat  hominem  ibi  exislenlem  ,  ([uia  non 
adbibuil  onmem  diligenliam  suam  in  inqni- 
rendo  an  ibi  esseï  iiouio  qui  sagiiià  l;edi  pos- 
set  ;  et  licel  ignorantia  facii  exf  nsel  cmn  qui 


&67 


EXPOSITIO 


S68 


adhibuit  nliquam  diligcntiam  ad  eaiu  viiicen- 
dara  prout  tenebatiir,  non  tanien  quando  fuit 
negligens.  Ignoranlia  verô  juris  ordinariè  non 
excusât ,  ul  si  quis  violenter  ejiciat  propriâ 
auctoritate  hominein  jam  olim  possidentem 
agruni  suuni ,  quia  putal  licere  sibi  rem  sibi 
propriam  vindicare.  In  hujusniodi  enlm,  actus 
redit  in  naturam  iiijusliliac.  (Juando  igilur  fa- 
cere  injustum  nialerialiter  sil  pcccalum  mor- 
tale,  et  quando  non,  ad  illud  dignoscendum, 
oportet  ex  parte  facientis  causam  pensare  ;  et 
ex  parte  patientis  quantitalem  nocumenti;  con- 
tingit  enini  ignorantiam  quandoque  cxcusare, 
et  quandoque  non. 


Tandem  injustiiia  quamvis  sit  ex  génère  suo 
peccatura  niorlale ,  polest  tamen  esse  solùm 
veniale  in  individuo,  vel  propter  imperfeclio- 
neni  aclùs,  qui  non  est  cum  plenâ  deiiberaiioue 
et  adverlenlià,  ut  sunl  primi  motus  :  vel  ex 
parvilate  materiae,  ut  in  re  minimà.  Qui  enim 
in  parvis  facit  injustiliam,  déficit  à  perfectâ 
ratione  ejus  quod  est  injustum  facere,  in  quan- 
tum polest  reputari  non  esse  omninô  contra 
voluniatem  ejus,  qui  hoc  patilur  :  pula  si  quis 
aufcrat  alicui  ponmm  unum,  vel  aliquid  laie  , 
de  quo  probabile  sit,  quôd  ille  non  laedjtur, 
nec  ci  displiceat ,  etc. 


EXPOSITIO 

QUWTI  PR^CEPTI  DECALOGI  : 

NON    OCCIDES. 


Nonnulli  stolidè  dixeruul,  omnem  omninô 
quorumcumque  animalium  ac  brulorum  occi- 
^ioneni,  hoc  prseceplo  fuisse  vetilam,  prout  de 
Manichœis  referl  D.  Augustinus,  lib.  de  H;erc- 
sibus,  haeresi  47;  el  lib.  G  contra  Fauslum, 
cap.  6  et  8  ;  el  lib.  2  de  Moribus  Manichœorura, 
cap.  14  et  15;  et  libro  1  de  Civitate,  cap.  2, 
quos  ibidem  confulai.  Cùmaudimus,  inquil, 
non  occides ,  non  accipinius  hoc  dictum  esse  de 
frutetis,  quia  nullus  eis  esl  sensus;  nec  de  ir- 
l'alionalibus  animalibus  ,  quia  nullà  nobis  ra- 
tione socianlur  ;  restai  ergo  ul  inlelligamus  de 
homine.  Hune  Auguslini  locum  referl  D.  Tho- 
mas 2-2,  q.  64,  art.  1  in  Scd  contra,  el  probat 
quia  omnia  animalia  sunt  propter  hominem  , 
quibus  utatur  in  usum  et  cibum,  ex  ipsà  ordi- 
natione  divinà,  quod  sine  ipsorum  morliflca- 
lione  fieri  nequit.  Alii  cxliterunl  hsrelici  banc 
prohibilionem  ad  oninem  prorsùs  hominem 
e.xtendenles.  lia  ut  nullum  ex  ipsis  ex  quà- 
cumque  caus.î  occidere  ,  etiam  auciorilate  pu- 
blicà,  essel  licilum,  prout  referl  Alphonsus  à 
Castro  libro  undecimo,  verbo  Occidere.  Seotus 
in  i  sent.  disl.  15,  negat  uUum  hominem  etiam 
malefaetorem  ,  auclorilale  privai;"»  aut  public.î 
licilum  esse  occidere,  nisi  in  certis  casihus  in 
lege  veteri  expressis  ,  in  quibus  Deus  dispen- 
s;ire  voluit,  nempe  ariolos,  homicidas,  blasjdie- 
nios,  adulleram,  <\ux  tanien  in  nova  legc  non 


polest  morte  puniri,  eô  quod  Joannis  8  hujus- 
niodi pœna  à  Cbristo  Domino  fueril  revocala. 
Hinc  etiam  infert  non  esse  licilum  furem  diur- 
nuiii  suspendere,  quia  in  Scripturà  id  non  ex- 
priniitur,  nec  buUà  speciali  super  hoc  dcscen- 
dente  de  cœlo  constat.  Idemque  dicendum  de 
aliis  malefactoribus. 

Verùm  hoec  sentenlia  ab  omnibus  reproba- 
lur  tanquàm  falsa,  periculosa,  contraria  hono 
communi.  legibusjustis,etconsueludinibusubi- 
que  receplis  ;  quibus  constat  incendiarios,  fu- 
res  domeslicos  ,  patriœ  prodilores ,  laesae  ma- 
jestatis  reos  ,  monelarum  falsarios  ,  milites  , 
descrlorcs,  haerelicos,  aliosque  similes  malefa- 
ctores  ,  in  ill.â  legis  divinae  exceplione  nullate- 
nùs  comprehensos,  exlremo  supplicio  juste  per 
judicis  sententiam  affici.  Aliàs  nuUa  essel  civi- 
bussecuritas,  tantôque  licentiùs  malieosvexa- 
rent  el  grassarentur ,  quantô  cerliùs  nossenl, 
propter  hujusniodi  scelera,  non  fore  morte  pu- 
niendos.  Nec  favet  D.  Aug.  lib.  1  de  Civit. 
cap.  21.  Ibi  enim  ait  :  <  Et  ideô  nequaquàm 
«  contra  hoc  prneceptum  fecerunl,  qui  Dec 
c  auctore  bella  gesserunt ,  aut  personam  ge- 

<  renies  publicae  poleslalis,  secundùm   ejus 

<  leges,  hoc  esl,  justissimae  rationis  imperium, 
«  sci'leralos  morte  puniunt.  »  Quando  autem 
siibdit  et  concludit  :  «  His  igilur  exceplis,  quos 
«  vel  jusla  lex  generaliter,  vel  ipsc  fons  justi- 


869  QUINTI 

I  lise  Deus  specialiter  occidi  jubel ,  quisquis 
<  hominein,  vel  seipsuni,  vel  quenilibel  occi- 
€  deril,  honiicidii  criminc  inncclilur.  »  Ban- 
nes docet  2-2,  q.  64,  an.  2,  ad  3,  D.  Aiigii- 
stinum  per  legem  divinam  ,  inlellexisse  legeni 
naturalem,  quœ  est  lex  Dei,  quae  diclal  punicn- 
dos  esse  malefaclores  secundùin  jura  slatuta, 
et  praeter  lios  occidi  etiam  posse,  qiios  Dciis 
spécial!  revelatione  jusserit  iiilerfici ,  prout 
jussit  Abraham  occidere  filium  suum  :  et  ali- 
quando  D.  Augustinuiii  appeliare  exceptiones 
hiijus  praecepli,  quse  poliùs  dicerenlur  expli- 
caliones.  De  quo  magis  conslabit  art.  sequenli. 

Alii  sic  coarctant  istud  prsecepluin  :  ÎSoii  oc- 
cides,  supple  innocentes.  Juxla  illud  Exod.  23  : 
Innocentem  etjustum  non  occides.  Veriiin  hoc  est 
faisuin,  quia  ille  qui  etiam  noceiilem  propriù 
aucloritate  occidit,  nisi  hoc  facial  per  accidens 
in  sui  justam  defensionem  cum  moderaminc  , 
homicidium  commillil ,  el  coiUra  islud  pra:- 
ceptum  peccal,  ut  inlra  oslensuii  sumus.  Eigo 
non  coarclalur  ad  innocentes.  Dicendum  igi- 
tur  est  cum  D.  Thomà  1-2,  q.  100,  art.  8  ad  3, 
quôd  occisio  hominis  prohibetur  hoc  Decalogi 
praecepto,  secundùni  quôd  habet  rationem  in- 
debili,  seu  injiisli.  Sic  enim  prxceplum  conii- 
nel  ipsamralionem  j'ustitise.  Lexaulemhumana 
liocconcedere  non  polest,  quodlicilèhomo  iii- 
debitè  occidatur.  Sed  malefaclores  occidi,  vel 
hosles  reipub.  hoc  non  est  indebitum.  Undc  hoc 
non  conlrariatur  praecepto  Decalogi ,  nec  lalis 
occisio  est  homicidium,  quod  isto  praecepto  pro- 
hibetur, ut  August.  dicit  in  1  lib.  de  lilier.  .\r- 
bil.  c.  i.  Hacteriùs.  D.  Thomas.  Ex  quo  Bannes 
reclé  inferl  islud  praeceptnni  esse  nalurale , 
quôd  de  se  prohibel  ea  quse  sunt  contra  re- 
clam  rationem,  proindeque  oninem  et  solam 
hominis  occisionem,  qua;  jure  nalur;e  est  inde- 
bita,  et  à  reclâ  ralione  aliéna.  Cùm  enim  hujus- 
modi  praecepla  Decalogi  sint  veluli  conclusio- 
nes  deduciae  ex  primis  juris  naluralis  princi- 
piis,  quod  tibi  fieri  non  vis,  elc,  mensurari  et 
explicari  debent  juxla  rectae  ralionis  régulas 
el  diclamen.  Unde  sialicui  auferalur  quod  suum 
erat,  si  debitum  el  juslum  est  quôd  ipsum  amil- 
tal,  reelaque  ralio  dictel  quôd  ab  eo  auferalur, 
hoc  non  est  furtum  aul  rapina ,  quae  Decalogi 
prœceplo  prohibentur.  Simililer  et  Abraham , 
dùm  consensit  occidere  fdium  ,  non  consensit 
in  homicidium,  quia  debitum  el  rectae  rationi 
consonum  erat  occidi,  per  mandaium  Dei,  ([ui 
est  Dominus  vilae  et  morlis. 

Isto  igitur  praeceplo.  Non  occides,  omnis  el 
soia  hominis  occisio  prohibetur,  qux  inlrinsc- 


PR.€CEPTI.  570 

cam  habel  deformitatem  ad  réciam  ralioneni , 
et  à  justitiâ  déviai ,  et  appellatur  homicidium, 
quod  de  se  intrinsccè  el  semper  est  malum ,  el 
non  solùm  quia  prohibilum.  Ad  hoc  aulem  sem- 
per esi  ailendendum,  lanquàm  ad  régulant  ge- 
neralem  in  hàc  materià,  non  verô  ad  exceptio- 
nes in  Icgc  veleri  faclas,  quae  erant  potiiis  in- 
lerprelaliones  quacdam  juris  naluralis  ,  quas 
recla  ralio  dictabat.  Vel  enim  illae  Dei  ordina- 
tiones  el  conccssiones  de  occidendis  homicidis, 
blasphemis,  erant  légales  el  judiciales,  vel  na- 
turales  et  morales.  Si  primum  dicalur,  cùm 
jam  legalia  cessaverint,  homicidas  nunc  occi- 
dere non  foret  liciluni.  Si  verô  adinitlalur  se- 
cundum,  ergo  eliam  nunc  licitum  erit  alios 
malefaclores  occidere,  quando  lex  nalurae,  re- 
elaque ratio  id  exigel,  nec  ad  Bullas  imagina- 
rias  reeurrendum  erit. 

€lutifeti()  prima. 

DE    HOMICIUIO. 

ïotam  luijus  praecepli  materiam  duabusquae- 
stionibus  compleclemur.  Prima  el  principalis 
eril  de  homicidio,  de  quo  agit  0.  Thomas  2-2, 
q.  61,  per  octo  articnlos,  quos  hic  brevi  expli- 
ealione  el  commentario  perslringemiis;  fusiùs 
enim  venlilanlur  à  nobis  loin.  2  de  Juslilià  et 
Jure,  q.  5,  p.  2.  In  altéra  verô  qusestione  tra- 
ctabijnns  de  quibusdain  aliis  viliis  tain  interio- 
ribus  qnàni  exlerioribus  ad  istud  praeceptum 
reduclivè  pertinenlibus.  Ul  enim  ail  D.  Tho- 
mas, 1-2,  q.  100,  art.  5,  ad  5;  el  2-2,  q.  122, 
art.  6,  ad  2,  omnia  nocumenta  quae  inferun- 
tur  in  pprsonam  proximi  coniprehcndunlur,  ac 
proliiberi  intellignniur  sub  prohibitione  honii- 
cidii, tanquàm  sub  principali  et  famosiori  ana- 
logato.  Noque  necessc  fuit  Deum  hnjnsmodi 
vitia  prohibere  spécial!  praeceplo,  prout  fecil 
de  poccalo  luxuriae  ,  et  de  peecnto  furti,  eô 
qnôd  homicidium  secundùm  se  non  sil  delecla- 
bile,  sed  horribilc  ,  cùm  non  habeat  rationem 
aliciijus  boni  concupiscibilis,  sicul  habet  luxu- 
ria,  nec  boni  ulilis,  ul  habel  furlum. 

AnTICULUS   PRIMUS. 

ilriim  sit  licitum  occidere  peccatores  anctorilale 
publictt. 
Dico  id  esse  licitum,  imô  el  necessarium. 
lia  D.  Thomas  2-2,  q.  64,  arl.  2,  et  cum  eo 
communiler  auclores.  Probal  D.  Thomas,  1°  ex 
Scripturà.  f^xod.  12  :  Maleftcos  non  patieris 
m'cre.  Psahii.  100  dicebat  David  :  In  niatnlino 
iiitcr/iciebam  omnes  peccatores  terra, elv.  Item 
ad  Boni  13  de  principe  et  judice  scculari  dicil 


S7I  EXPOSITiO 

Apostolus  :  Dei  minister  est  tibi  in  bonum  :  si 
aulem  mntum  feceris,  time  ;  non  enim  sine  causa 
gitiiiium  portai.  Dei  enim  minister  est  l'index  in 
iram  ci  qui  malmn  agit. 

Probal  D.  Tliomas  2°  hàc  ratione  :  Omnis 
pars  naluraliler  est  propter  toium,  el  ad  illuei 
se  habet  sicut  perfeiluin  atl  imperfeclum  ,  et 
propter  hoc  viilcimis  quôd  si  saluti  totius  cor- 
poris  hiiniani  expédiât  prsecisio  aliciijns  mem- 
bri ,  piita  cùm  est  ptitridiim,  vel  corruptivuin 
aliormii  menilirorum,  laudabiliter  et  salubriler 
absciiiditiir.  Alqui  quivlibet  persona  singula- 
ris  eoniparalur  ad  lolam  communitateni  sicul 
pars  ad  toiuiii.  Ergo  si  aliqiiis  homo  sit  peri- 
culosns  conimunilati,  et  corruplivus  ipsius 
propter  aliquod  peccatum,  laudabiliter  el  salii- 
briter  occidetur,  ut  bonum  conimuiie  conser- 
vetur  ;  Mudicum  enim  fermentiim  tolam  massam 
eornimpil, ul  dicitur  1  ad  Corinth.  5.  Idqiie  in- 
ciimbit  iis  qiiibus  reipub.  et  boni  coninuinis 
cura  comniissa  est ,  ui  coliigilur  ex  Aposlolo 
ad  Rom.  15,  lalisque  malel'actorum  punitio  est 
omninô  necessaria  ad  conservationein  et  vitam 
homiiumi,  polilicam  et  quietam. 

Probal  3°  D.  Tlmnias  :  Licilum  est  occidere 
bestias,  ut  jam  ostensum  est.  Aqui  homo  pec- 
cando,  ab  ordine  rationis  recedit,  ideôque  de- 
cidit  à  dignitate  humanà,  prout  scilicet  homo 
est  iiaturaliter  liber,  et  propter  seipsum  exi- 
stons, et  incidit  quodammodô  in  servitulem 
bestiarum,  ul  scilicet  de  ipso  ordinelur,  secun- 
dùni  quod  est  utile  aliis,  juxta  illud  Psalm.  48  : 
Uomo  ciim  in  lionore  esset ,  non  intetlexit,  com- 
paratus  est  jttmentis  insipientibus ,  et  similis 
faclits  est  mis.  Et  Proverb.  11,  dicitur  :  Qui 
slultus  est,  serviet  sapienti.  Ergo  quamvis  homi- 
nem  in  suâ  dignitate  nianenlem  occidere,  sit 
secundùm  se  malum  ,  tamen  hominem  pecca- 
toreni  occidere ,  potest  esse  bonum  ,  sicut 
occidere  bestiani  :  pcjor  enim  est  malus  ho- 
mo ,  quàm  bestia ,  et  plus  nocet,  ul  Philoso- 
phus  docet  in  1  Polit,  et  in  7  Elhic.  Hinc  Do- 
minus,  Matlh.  13  prohibuit  extirpare  zizaniam, 
per  quani  reprsesentantur  fllli  nequain,  ut  tii- 
tico  paiceretur,  id  est,  bonis,  ut  ostenderet 
nialos  esse  ac  disponi,  non  propter  seipsos,  sed 
propler  bonos,  et  falutem  bouorum  esse  ralio- 
nem  quarc  mali  non  sint  eradicandi  de  lerrà 
viveutium.  Quando  igitur  nequeuii?  occidi  mali, 
quin  simul  occidanlur  boni,  vel  quia  latent 
inler  bonos,  vel  (piia  habent  mulios  seqiiaces, 
lia  quôd  sine  boiu)rnm  periculo  interfici  non 
possunt ,  sinonduni  est  eos  vivere  :  secùs  verô 
quando  non  innninet  poriculum  bonis,  sed  ma- 


gis  tulela  et  salus.  lia  D.  Thomas  hic  ad  5. 

Dico  secundo  judices  non  posse  licite  malo- 
l'aclorem  condenmare  ad  mortem  absque  ac- 
cnsaioie  saltem  virluali,  sine  teslibiis  ,  eoijue 
non  cilato,  nec  illi  loco  defensionis  concesso, 
et  non  servato  juris  ordine.  Ita  D.  Thomas  2  2, 
q.  67,  art.  3,  et  cum  eo  communiter  auctores. 

Probatnr,  quia  quando  judex  omitiii  juris 
ordinem  quoad  haec  esscntialiaet  substantialia, 
non  piocodit  |uridicé,  neque  ul  jus  servans  et 
dicens.  Ergo  nequit  hoc  modo  damnare  ad 
niortem  aliquem  reum,  eiiainsi  fueiit  morte 
dignus,  absque  homicidii  realu.  Scriptum  est 
enim  Deuteron.  10  :  Juste,  quod  jmium  est, 
exfqueris.  Hinc  Cajelanus  in  Sumnià  (v.Homi- 
cidium  )  i\ocH  reos  esse  homicidii  occidentcs 
veiieno,  vel  aliàs  secrcto  de  mandalo  domino- 
runi,  aliquem  non  citalum,  non  auditum,  non 
damnatum,  etianisi  Is's»  majesialis  reus  dice- 
relur.  Nec  excusai  auclorlias  principis  hoc 
mandantis,  eliamsi  illi  constaret  quôd  isle  me- 
reiur  mille  mortes,  quoniam  scientia  el  pn- 
testas  currunl  pari  passu  ,  id  est,  quôd  opor- 
let  potestatem  publicani  moveri  à  scienliâ 
piiblicà,  et  secundùm  illam  regulari.  Nec  hoc 
est  de  jure  posiiivo.  ut  possit  prjnceps  solutus 
legibus  non  serwre  ,  sed  est  juris  naturalis. 
Exigit  enim  naiura  aetiis  publici  (qiialis  est 
justa  occisio  liominis  ex  publicà  potestate)  ut 
sit  ex  publicà  potestate  et  publiera  scienti,^. 
Alioquin  causœ  non  suni  sibi  invicem  coni- 
mensurat.'e,  quando  potestas  est  publica  ,  el 
scientia  privala  :  nec  adhibentur  causae  effectui 
conmiensuratœ,  dùm  actio  potestatis  publica', 
ponitur  exire  à  scientia  privatâ,  proul  contin- 
git  in  nostro  casu  :  scientia  enim  publica  non 
hahetur,  nisi  servato  juris  ordine.  Subdit  au- 
lem Cajetanus  se  non  propterea  damnare  ju- 
dices, qui  repertos  in  flagranli  crimine  noiorio 
(  ut  lairones  in  viis  el  bujusmodi  )  slatim 
suspendi  jtibent.  Siquidem  ibi  intervenil  no- 
lorium  facti  loco  accusatoris  el  icsliMm  ,  fa- 
eiens  publicani  scientiam  ,  et  exciians  publi- 
cani volunlatem  et  potest  item  ad  pnblicum 
actum  justitise.  Scientia  quippe  publica  iripli- 
citer  liaberi  potest  ;  scilicet  vel  ex  proprià  rei 
conl'essione  judiciali ,  vel  ex  probaiione  judi- 
ciali ,  vel  ex  noiorio  facto.  Quidam  lamen  à 
reatn  homicidii  excusant  principes  id  mandan- 
tes, el  alios  consulentes,  et  denique  exequen- 
les  occisiones  bujusmodi  in  quihusdam  raris- 
simis  ciisibns,  puta  dùm  consuelus  juris  ordo 
servari  nequit  absque  gravissiino  publico  in- 
roMiuiodo,   scandalo.  sediiione  civili ,  raniilj;ç 


573  UL:l^TI 

principis  ini'amiâ  ,  etc.  Videliir  lanien  quôd 
eiiam  tuiic  liiijus  facinorosi  causa  secrcto  et 
absqiie  sircpilu  iraclanda  forel  ac  disculieiula, 
ut  certè  Constaret  de  deliclo  per  legitiiii;iiii 
probationem  ,  et  conservaretiir,  quantum  liei  i 
polesl,  ordo  judicialis,  omniaque  clirisliaiio 
modo  peragcreiilur,  ac  saluti  animae  rei  occi- 
dendi  providerelur.  Veiùm  hanc  diincullatcin 
fusiîis  veiitilaie  poderit  in  tractalu  de  Justilià. 

Quœres  primo  an  qiiando  reus  morte  punien- 
dus  non  est  in  statu  gratis  ,  neque  vult  ad 
eam  se  prxparare  per  deitila  pœnitentiae  re- 
média ,  judex  debeat  eum  morte  afiicere , 
etiamsi  iii  a;tcrnum  damnetur? —  Hesp.  quod 
judex  cliristianus  curare  débet  quantum  po- 
test  de  sainte  spirituali  Iinjus  liominis  ,  et  ad 
hune  flnem  aliquantulùni  diflerrc  supplicii 
executionem,  si  nihil  obstetin  contrariuin.  Si 
lamen  obslinatè  in  suà  impœnitentià  perseve- 
rare  velit ,  morte  picctendus  esl,  quia  judex 
non  attendit  ad  bonuiu  ejus  qui  punitur,  sed 
bono  comniunilatis  :  atqui  bono  comniuni 
maxime  adversarelur,  si  eo  praetextu  suppli- 
eium  reiuilterctur,  aut  nimiùni  diCferrctiir  ; 
darelur  enim  occasio  sceleratis  habendi  vei 
fiiigendi  seinper  impoenilenliam  ,  ut  poenam 
effugerent.  Ergo  débet  judex  istuin  morte  pu- 
nire.  Ipse  sibi  imputet  damnationem  aeternara, 
cùm  noiuerit  suae  saluti  cousulere.  Ita  Sotus 
lib.  5  de  Just.  q.  1,  art.  2,  ad  1. 

Quaeres  secundo  an  princeps  aut  respubl. 
possit  cuililjet  privato  concedere  facultatem 
occidendi  liannitos,  dillidiatos,  et  aliquos  ma- 
lelactores  insignes,  generaliter. — Respondeo  id 
per  se  non  esse  licilum  ante  latam  contra 
ipsos  sententiam  mortis  condemnatoriam ,  ob 
scilicet  ralionem  superiûs  allatam  ;  quia  jus 
naturaie,  aut  saltem  jus  gentium  non  patitur 
quod  non  cilatus  ncc  auditus  prsetermisso  juris 
ordine  pœnà  mortis  afficiatur.  Per  accidens 
tamen  aliquando  mullùm  expedit  aliquem  sce- 
leraluni  inlerimere  propter  damnum  reipub. 
imminens,  si  non  potest  aliter  capi,  ut  solito 
modo  ac  supplicio  puniatur,  urgelque  gravis- 
sima  causa.  Tune  enim  respub.  jure  defensio- 
nis  natufalis,  potest  sibi  hàc  via  cousulere, 
cùni  privalis  eliani  sit  licitum  occidere  invaso- 
rem  iiijustum,  existentem  in  peccalo  morlali, 
ad  se  ab  eo  dcfendendum  ;  quia  id  totum  ab 
ipsius  maliiià  provenit,  quia  non  vult  desislere 
à  nocumentis  et  ad  pa'uitentiam  converti.  Sic 
alleu  bi  privatis  conceditur  permissio  occidendi 
bannitos,  aliosqtie  sceleraios,  proposilo  etiani 
pnemio  occitori.  Inquocasu,  iste  non  occidit 


PR/ECEPTI.  57* 

auctoritale  privalà,  sed  publicâ  principis  de- 
putantis  omnes  ut  ministros  ad  exequendam 
scnlCMliam  capitalem  contra  illos  reos.  Vide 
riannem  2-i2,  q.  64,  art.  5.  Lînde  lune  isti  dif- 
(idiati  possunt  quidem  fugere  ne  ab  istis  com- 
preliendantur;  nequeunt  lamen  eisvi  resislere, 
pr;csertim  ciim  ipsorum  occisione  ;  quia  jus  se 
islo  modo  del'endendi  per  legem  et  justam 
judicis  sententiam  ipsis  ablatum  est,  sient  ob 
hoc  non  est  licitum  reo  juste  ad  mortem  dam- 
nato  rcsistere  ministris  justiiia; ,  aliàs  darelur 
bellum  ex  utrà(iue  parte  justum,  quod  nulla- 
Irnùs  esl  admittendum.  Ex  D.  Tbomâ  2-2, 
q.  09,  art.  4. 

AllTlCULUS  II. 

Vtrinn  privatœ  persmœ  sit  licitum  occidere  ma- 
Icfactorcs. 

Divus  Thomas  2-2,  q.  03,  art.  3,  movel  istud 
dubium,  et  non  loquitur  de  occisione  factà  ab 
bomine  privato  ad  jusiamsui  defensionem.  De 
boc  enim  solummodo  iraclat  art.  7  sequenti. 
Concludit  D.  Thomas  personse  privatae  non 
esse  licitum  occidere  hominem  peccatorem ,  et 
eum  eo  sentiunl  communiterauctores.  F'robat 
hàc  ralione  :  Occidere  malefactorem  in  tautum 
est  licilum  ,  in  quantum  ordinatur  ad  salutem 
totius  communiiatis.  Ergo  oecisio  haec  ad 
illum  solummodo  pertinet ,  cui  comniittilur 
cura  communiiatis  conservandae  ;  sicul  ad  me- 
dieum  pertinet  praescindere  membrum  pulri- 
dum  ,  quando  ei  commissa  fuerit  cura  salulls 
totius  corporis.  Atqui  cura  boni  communis 
commissa  est  principibus  habentibus  publicitm 
auctoritatem,  qui  soli  sunt  Dei  ministri,  et 
vindices  gladium  portantes,  juxta  Aposloluni, 
non  verô  bomines  privai  i.  Ut  enim  dicit  D. 
Augnst.  lib.  1  de  Civil,  cap.  26,  qui  sine  aliquâ 
publicâ  administralione,  malefactorem  occide- 
ril,  velut  homicida  judicabitur,  cl  tantô  am- 
pliiis,  quantô  sibi  poteslatem  à  I)eo  non  con- 
cessam  usiirpare  non  limuit. 

Confirmatur  ex  eodem  D.  Thomâ  loco  citalo 
ad  3  ;  quanivis  enim  sit  licitum  cuilibet  priva- 
tae person;e  lacère  aliquid  ad  uliliuatem  com- 
munem  ,  quod  nulli  nocet  ;  si  lamen  sit  rum 
noeunienlo  alterius ,  hoc  non  débet  lieri,  nisi 
secundimi  judicium  ejus  ad  quem  pertinet 
œstimare  quid  sit  partibus  subtrahendum,  pro 
sainte  totius,  qui  minister  est  Domini  vitae  et 
mortis;  Dei  scilicet  qui  dixit  :  Milii  rindicta, 
et  egn  retribuam,  à  quo  accepit  lalem  polesta- 
l«n),  cui  ordinationi,  ut  par  est,  \m\m\\  coni- 


K75  EXPOSITIO 

muniler  se  suhiniseiuiU ,  reniinlianles  vin- 
dicla;  à  seipsis  propriâ  auclorilale  lacieiulae, 
eamque  pelendo  et  expeclando  a  publicis  Dei 
minislris,  ut  sic  pax  et  iraiiquillitas  consorva- 
relur,  inniimciisque  csedibus  etmalis  obvia- 
relur,  et  per  hoc  constat  rationem  D.  Tbomae 
esse  deinonsl rationem,  et  non  bonani  tanlùni 
congrnenliani,  ut  dicit  Delugo.  Igitur  privatà 
auctoritate  occidere  hoininem  eliam  nialefacto- 
rem  extra  casuni  justa;  defensionis,  et  prœcisis 
aliis  adjunclis,  ut  si  fiât  jussu  Dei,  sicut  con- 
tigit  Levitis ,  qui  ex  niandalo  Domiiii ,  pci' 
Movseni  eis  intiniato,  occidenint  proxinios  et 
amicos,  prout  legiiur  Exod.  52,  est  de  seoni- 
ninô  iilicituni,  eôquodhabeal rationem  aggres- 
sionis  et  vindicta;,  quam  nalura  personis  pri- 
valis  non  conccssil.  Et  nieritô,  cùni  nemo  in 
proprià  suà  causa  possit  esse  rectus  jiidex,  no- 
moque  foret ,  qui  se  ultra  justum  et  jeqnum 
non  vindicaret ,  passione  ira; ,  et  dolore  inju- 
ria; illalSB  obcœcatus  et  percilus,  ut  conlingii 
in  plurimùm.  Nec  ex  hoc  quod  homo  peccalor 
conjparetur  bestiis  ,  inferri  potesi  quod  sicut 
cuilibet  privalo  licilum  est  occidere  hesiiani 
sylvestreni,  maxime  nocentem,  ilaetiani  liceat 
proprià  auctoritate  occidere  hominera  pccca- 
lorem.  Nam  D.  Thomas  hic  ad  2  negat  parila- 
tem,  quia  bestia  naluralilcr  est  ab  honiine 
distincta  :  unde  super  hoc  non  requiritur  ali- 
quod  judicium  an  sit  occidenda,  si  sit  syl- 
vestris  :  si  vero  l'uerit  domestica,  requireretur 
judicium  ,  non  propter  ipsam  ,  sed  propler 
iilius  domini  darnnuin.  Atvero  homo  peccalor 
non  est  naluralilcr  dislinctus  ab  iiominibus 
justis  :  et  ideo  indiget  judicio  publico  ,  m 
discernatur  an  sit  occidendus  propter  com- 
munem  saluleni. 

Objicitur  primo  :  Marito  invenienli  uxorem 
suam  in  tiagranli  adullerio,  concessum  est  ae 
proinde  licituni ,  lune  ean>  occidere  proprià 
auctoritate,  et  anlc  senlenliam  judicis,  ut  pro- 
balur  variis  legibus  apud  Covarruviam  in  l 
décret,  p.  2,  cap.  7,  §  7,  et  alios,  qui  leges, 
id  concedenles  allerunt  lanquàm  expediens  ail 
bonuin  publicum.  Ergo  conclusio  noslra  non 
ei-t  universalitcr  vcra.— Resp.  leges  civiles  id 
tantùm  permisisse,  solùmque  ob  justum  niariii 
mœroreni  tune  conceptuni,  aut  quasi  l'uroreni, 
eideni  pœnani  honiicidii  judiciariam  in  l'oro 
externo  remisisse  :  nullalenùs  vero  lanquàni 
licilum  concessisse,  neque  eum  à  culpà  in  l'on» 
interno  exiniere  potuisse,  prout  colligilur  ex 
causa  53,  q.  2,  can.  liiler  hœc,  et  cap.  Ailmu- 
nere,  et  cap.  Si  quid  vérins.  Sicquc  jure  cano- 


567 
nico  reprobanlur,  si  quae  sint  taies  leges  civi- 
les, lanquàm  injustse,  et  merilo  Alexandcr 
papa  Ml  banc  damnavit  propositionem  :  Non 
peccat  mariliis  occiicns  proprià  auctoritate  uxorem 
in  ndulterio  deprehensam.  Idque  eliam  reproba- 
verat  D.  Thomas  in  4  sent.  dist.  37,  q.  2,  art.  \ , 
in  corp.  et  in  additionibus  ad  p.  3,  q.  liO, 
art.  \. 

Objic.  secundo  :  Moyses,  Exod.  12,  occidit 
iCgyptium  proprià  auclorilale,  qui  Hebraeuni 
vexabat  :  nondùm  enim  publicà  auctoritate 
fungebalur.  Ergo,  etc. — Ucsp.  D.  Thomas  2-2, 
q.  00,  art.  C,  ad  2,  quod  Moyses  videiur  /Egy- 
piium  occidissc  ,  quasi  ex  inspiralione  divinà 
auclorilatem  adeplus,  ut  innuitur  per  hoc  quod 
dieitur  .\cluum  7,  quôd  percusso  Jîgyplio 
l'siiinabai  intelligerefralres.quonianiDominus 
per  manuni  ipsius  darel  salutem  Israël.  Yel 
potest  dici  quod  .Moyses  occidit  .Egyplium  de- 
lendendo  eum  qui  injuriam  paiiebatur,  cum 
nioderaraine  inculpatae  tuielae.  Nam  D.  Am- 
bros.  dicit  in  lib.  1,  c.  3  de  Ofliciis,  c.  3,  quod 
qui  non  repellit  injuriam  à  socio,  cùm  potesl, 
tam  est  in  vitio,  quàm  ille  qui  facit,  et  itiducii 
exemplum  .Moysis.  Yel  potest  dici  cum  D.  Au- 
gusiino,  lib.  2  super  Exodnni,  cap.  2,  et  lib.  2 
contra  Faustum,  cap.  7,  quôd  sicut  terra  anlc 
utilia  seniina,  herbarum  inutilium  fertiliuitc 
laudatur,  sic  illud  Moysis  factum,  vitiosuro  qui- 
diiii  luit,  sed  niagna>,  ferlilitalis  signuni  gerebat  ; 
iii  quantum  scilicel  erat  signuni  virtutis  ejus 
(|iià  popuhnn  liberaluruserat.  Haec  D.  Thomas, 
et  ibidem  loquens  de  Phinee,  ait  quôd  ex  in- 
spiralione diviuà,  zelo  Dei  commotus,  occidit 
iilium  Zambri,  Num.  25,  vel  quia  licet  nondùm 
essi't  bunnnus  sacerdos,  erat  taracn  fliius  suinnii 
saccrdotis,  et  ad  eum  hoc  judicium  perlinebat, 
sicut  et  ad  alios  judices,  quibus  hoc  erat  pra;- 
ceplum. 

Objic.  tertio  :  Nihil  dépérit  vcrilati  »  quo- 
cumque  dicalur,  sed  à  quocumque  accipienda 
est  :  ergo  eliam  nihil  dépérit  justitise  à  quo- 
cumque justum  delerniinetur,  quod  pertinet 
ad  rationem  judicii ,  et  execulioni  raandetur, 
proindeque  et  à  privalo  malefactor  occidatur 
auctoritate  propriâ,  si  mortemmereatur. — Re- 
spondet  D.  Tlionias ,  2-2,  q.  60,  art.  6,  ad  \, 
negaïuhi  parilatem ,  eô  quôd  veritatis  pronun- 
liatio  non  imporlet  compulsionem  ad  hoc 
quôd  suscipiatur,  sed  liberum  sit  unicuique 
tam  recipere,  vel  non  recipere  prout  vull.  Ju- 
dicium verô  importai  quamdam  impulslonem 
et  vim  coaclivam ,  et  ideô  injuslum  est  quôd 
aliquis  judiceturab  eo  qui  publicam  auctorila- 


S77  1>UINTI  l' 

lem  non  liabet,  el  quôd  non  ab  ejiis  niinistris 
de  ejus  niandato,  sed  à  privatis  personis  pro- 
[irià  auctoritale  occidalur. 

Articims  III. 
ilr'uin  occidere  malefaclores  liceat  liericis  aucto- 
ritale publicà  fungcntibus. 

Divus  Thomas  2-"2,  q.  64,  art.  1,  hoc  non 
esse  liciium  prohal  duplici  ratione.  Prima  qni- 
dcni ,  quia  sunt  elecli  ad  aliaris  minisierium, 
in  quo  reprœsenlaliir  passio  Christi  occisi  ; 
qui  ciim  percutcielur,  non  reperculiebat,  uldici- 
tiir  1  Pctri  2;  debenl  aulem  niinisiri  suiiin 
doniinum  imilari.  Née  obslat  quôd  Deus  etiani 
corporaliler  nialel'aclores  ociidal;  non  eiiiiii 
propterea  oporlel  quôd  oinnes  in  hoc  euni 
imilenlur.  Nam  Deus  universaliler  in  omnibus 
operatur,  quse  recta  sunt;  in  unoquoque  lanien 
secundùni  ejus  congruenliani ,  el  ideô  uiuis- 
quisque  débet  Deuni  imilari  in  lioc  quod  sibi 
congruit.  Secunda,  quia  nunc  clericis  comniil- 
liUir  minisierium  novai  legis,  in  iiuà  non  de- 
lerminalur  pœna  occisionis  vel  mulilationis 
corporalis:  el  ideô  ut  sinl  idonei  minisiri  novi 
Testaraenli ,  à  talibus  abstinere  debent.  ^ec 
valet  dicere  L).  Pelrum  inierlecisse  Ananiam 
et  Saphiram  :  non  cnim  proprià  auclorilale  vc! 
manu  eos  occidii,  sed  niagis  divinam  sentcn- 
liam  de  eoruui  morte  promulgavit.  Nei]ue  ex 
hoc  quôd  poieslas  spiriiuabs  sii  major,  et  Dco 
conjunctior  quàm  lemporalis  inlerri  débet, 
quôd  sicul  polestati  lemporali  liciium  est  oc- 
cidere malefaclores  ,  nmltô  magis  sil  liciliun 
clericis.  Quia  eorum  miiuslerium  est  in  melio- 
ribus  ordinatuni ,  quàm  sinl  corporalcs  occi- 
siones,  scilicel  in  his  quae  pertinent  ad  spiri- 
lualem  salutem,  el  i<leà  eis  non  congruit  quôd 
se  minoribus  ingérant.  Hactenùs  D.  Thomas. 

Bannes  in  Commcniario  hujus  art.  probal 
non  esse  probibilum  clericis  occidere  malefac- 
lores jure  nalur*,  duplici  ratione.  Prima,  quia 
reclse  ralioni  nullalenùs  répugnai  quod  judcx 
ecclesiasticus  malefaclores  sibi  subiliios  luoriis 
supplicio  afUcial,  et  oflicium  justiliae  vindica- 
livae  reipub.  lam  necessarium  exerceat.  Se- 
cunda, quia  jus  nalurx  semper  nianet  uninu 
el  idem  apud  oranes  :  constat  aulem  Exod.  3'2, 
Levitas  el  sacerdoles  hujusmodi  minisierium 
exercuisse;  Eliam  sacerdoles  Baal  ;  Samuelem, 
regem  Amalec  Agag  occidisse,  etc. 

Probatur  insuper  hanc  probibitioncm  non 
esse  introduclam  jure  diviuo  posilivo,  cùm  nec 
in  Scriplurâ,  neque  ex  Tradiiione  habeatur. 
Nec  referl  illud  Apnst.  1  ad  Timolh.  3  ;  Opor- 


i.l'CEt'TI.  878 

let  episcopuni  non  perciissofem  esse.  Ibi  enini 
loquitur  de  episcopo  nondùm  crealo.sed  crean- 
do,  el  describuntur  virlules  et  condiliones 
quibus  gaudere  débet  ille  qui  ad  cpiscopatum 
eligiiur,  juxta  Sayrum.  Verùm  Apostolus  ibi 
docel  quibus  dolibus  praediti  esse  debent  epi- 
scopi ,  oslendilque  debere  esse  episcopuni  non 
iracundum ,  non  vinolenlum ,  non  pernissorem  : 
nam  percussio  sequilur  ad  iram  ,  et  ebril  de 
facili  percuiiunl.  Talis  itaqne  esse  débet,  qui 
non  sil  sa;vus  objurgaior,  nec  ad  contumelias 
ac  convicia  pronus,  nec  linguà  feriat,  nec  ma- 
nibus  perculiat,  non  sseviat,  nec  sil  asper  in 
domesiicos  et  suhdiios.  lia  Cbrysost.  et  alii 
Patres  gr*ci.  D.  Thomas  aulem  in  argumento 
Siht  contra  non  semper  concludit ,  neque  Scri- 
piurai  locum  in  sensu  litlerali  adducil,  sed 
juxta  quamdam  congruenliani,  inlerdùni  arguit 
in  opposiluni,  quoinodô  hic  procedil  ad  osten- 
dendum  ex  Apost.  palientiam,  mansuetudinem, 
el  modesiiam  episcopo  necessariam  :  ad  quam 
perliciendam  Ecclesia  deinde  prohibuil  omni- 
bus clericis  eliam  publicam  potestaleni  lenipo- 
raleni  ac  spirilualem  siniul  habentibus,  male- 
faclores occidere.  lia  Bannes. 

itaqui;  hujusmodi  prohibilio  est  solùm  de  jure 
eccicsiastico  anliquissimo,  ut  colligiiur  ex  dist. 
■43,  can.  Sententiaw,  ne  clerici  vel  monachi, 
el  in  lit.  de  Clerico  percussore,  el  inlroducla 
est  ob  status  deceniiam  et  niundiiiem,  quae  in- 
e.sse  débet  locis  et  vasis  sacris,  el  à  fortiori 
niinislrisaltaris,proindequesanguiniselTusione 
non  polluendis,  el  ob  alias  duas  rationes  à  D. 
Thonià  allatas;  idcircô,  concludit  Bannes  quôd 
sine  urgenii  necessitate  non  débet  in  hoc  sla- 
lulo  dari  dispensatio.  Hinc  clerici  in  sacris, 
sentenliam  niorlis  ferentes  absque  dispensa- 
lione  aut  privilégie,  peccant  mortaliler;  alii 
verô  lantùm  venialiier,  quia  cùm  careanl  or- 
dine  sacro,  nequeunt  illi  facere  injuriani,  et 
ideô  non  peccant  mortaliler,  sicul  qui  sunt  in 
sacris  :  faciunt  lamen  contra  deceniiam  slalùs, 
se  inimiscendo  in  causa  sangninis.  Cùm  aulem 
papa  sil  supra  jus  ecclesiaslicum,  potesi  ob 
reipub.  utililalem,  el  graveni  necessiiatem  dis- 
pensare  clericos  ad  hoc  ut  per  seipsos,  licite 
sibi  subdilos  possinl  condeninare  malefaclores 
ad  morlem,  quando  habent  dominium  tempo- 
rale et  spirituale.  Possunt  tune,  si  careanl  tali 
privilégie  pap;c,  eligere  judices  in  suis  diiioni- 
bus,  eisque  concedcre  auctorilalem  coiidem- 
nandi  malefaclores  ad  morlem,  prout  recta 
ratio  et  justiliae  leges  dictabunt,  ut  expresse 
docel  D.  Thomas  hic  ad  3,  el  lenci  glossa  super 


579  EXPOSI 

cauones  cilalos.  ïdque  jure  communi  ipsis 
eompeiit,  quia  scilicet  per  hanc  delegalionem 
et  conimissionem  in  generali ,  non  amitiilur 
Diaiisiietudo  ecclesiasiica.  Unde  eliain  concio- 
naloies  licilè  possunl  exhorlari  prœlores  et 
judices,  ut  malelactoies  secundùni  leges  pu- 
niant.  Item  confessarius  moiiere  potesl  et  débet 
judiceiii  suuni  pœniteiilem  in  l'oro  conscienliae, 
ul  juste  exerceat  suuni  officiuin  etiani  in  eri- 
minalibus,  eique  absolulionem  denegare,  si 
notabililer  illi  desit.  Idem  de  casuistis  dicen- 
dura,  nempè  quod  intt-rrogiiti,  possunt  licilè 
aperire  nienlem  suam  ,  et  consulere  judicibus 
quid  faciendum  in  generali  circa  causas  san- 
guinis.  Hinc  inquisitores  non  incurrunt  irregu- 
laritalem,  quando  hœreticos  bracliio  seculari 
puniendos  tradunt,  quamvis  certi  sinl ,  quod 
inde  sequetur  eorum  mors  :  debent  tanien  ser- 
vare  foruiam  in  cap.  ISoviinus,  de  verb.  SiguiC. 
prsescriptam  ,  uempc  rogare  judices  ul  béni- 
gne circa  illos  se  gérant.  Igiiur  non  est  intle- 
cens ,  imo  necessarium  ,  ul  praelati  habenies 
jurisdictionem  leniporaleni,  possint  licite  exer- 
cere  judicium  sanguinis  salleni  per  judices 
delegalos,  ex  quo  id  non  possunt  per  seraetip- 
sûs;  cùm  ad  reclam  gubernalionem,  et  reipub. 
tranqudiilatera  expédiai  quod  nialefactores 
puniaulur,  sicul  et  ii)se  legislalor,  qui  leges 
ju>ias  de  nialefacloribus  in  communi  occiden- 
dis  tulit ,  non  amisit  mansuetudiiiem,  nec  iii- 
currii  Irregulariiatem. 

U.  Tbonias  2-2,  q.  40,  art.  2,  ostendil  clericis 
et  episcopis  illicilum  esse  exercete  bellum,  cl 
pugnare,  tum  quia  ciim  bellica  exercilia  maxi- 
mas  liabeant  inquietudines  retrahenlesanimum 
à  contemplatione  divinorum  ,  inlerdicunlur 
clericis,  sicul  et  ncgotiationes;  tum  quia  ut 
iniilenlur  opère  quod  gerunt  minislcrio  allaris 
in  quo  repra.'sei.talur  passio  Cbrisli,  non  eom- 
peiit illis  occidere,  vel  ellundere  sanguiuem  , 
sed  inagis  ci^se  paralos  ad  propriam  sanguinis 
ellusionem  pro  Christo ,  qui  Mailb.  20  Pelro 
in  personà  episcoporum  et  clerlcorum  dixit  : 
Comerle  gladium  tuum  in  vaijiiiam ,  elc.  Inde 
meritô  jure  ecclesiasiico  prohibctur  clericis 
exercere  bellum.  Causa  22,  q.  8. 

Si  lanien  respub.  in  extremà  aul  gravissiraà 
necessitate  consiiiuta  foret ,  aul  Cdes  catbolica 
vel  Ecclesia  periclitarelur ,  lune  licilum  esset 
clericis  in  bello  pugnare,  quia  nece.ssiias  non 
habei  legcm  ,  et  est  de  jure  nalurali  quôd  quis- 
quisinliiscasibuspugiietpropalrià,pra;sunien- 
dumquc  est  quod  in  bis,  si  pontifex  adesset, 
tlisp.nsarel  ab  eâ  pioliibitionc  eccicsiasiicà. 


no 


S80 


Articl'lus  IV. 
Vtrîim  licilum  sil  alicui  occidere  seipsmn. 

Divus  Thomas  2-2,  quxst.  64,  art.  a,  conclu- 
dii  in  nullo  prorsûs  casu  licilum  esse  seipsum 
directe  occidere,  et  cuni  eo  convcniunl  omnes 
auctores. 

Probalur  i°  ex  D.  Auguslino  lib.  de  Civilate, 
cap.  20,  ubi  ait  :  i  Restât  ut  de  homine  inlel- 
I  ligamus,  illudquod  diclum  est,  Non  occides, 
<  nec  alterura,nec  le  :  neque  enim  aiiud  quàm 
«  boniinem  occidit,  qui  seipsum  occidil.  >  Le- 
gendus  est  D.  Augustinus  à  cap.  17  usque  ad 
27,  ubi  refellil  ralioneset  causas  quibus  aliqui 
falso  existiniare  poterant  licilum  esse  seipsum 
occidere. 

Probat  insuper  I).  Tlmmas  iriplici  ratione. 
Primo  quia  scilicet  vetalur  isto  pra^eeplo  qu?e- 
libet  occisio  reclae  rationi  repugnans.  Atqui 
niliil  magis  reetse  ralioni  répugnai  quàm  seip- 
sum occidere;  quia  quaelibetres  seipsamamat 
naluraliier ,  se  in  esse  conservât,  et  corrum- 
peniibus  resislit,  quantum  potesl  ;  ergo  seip- 
sum occidere  est  conlra  rationem  et  contra  in- 
clinaiionem  nauiralem,  idque  daninàrunleliam 
genliles,  Cicero  lib.  1  de  Olïiciis,  et  in  1  qusest. 
Tusc.  et  lib.  de  Somnio  Scipionis.  Item  Aristo- 
leles  5  Elliic.  cnp.  7,  et  lib.  3,  cap.  11  et  alll. 
Semperque  est  peccatum  niortale,  utpole  sem- 
per  contra  legeni  naturalem,  et  conlra  charita- 
lem  quà  quilibel  seipsum  diligere  débet.  In 
quo  diderl  ab  occisione  proximi,  seu  allerlus, 
quae  non  semper  est  conlra  rationem,  ut  occi- 
dere nialefactores  aucloritale  publicâ,  etc.  Se- 
cundo ,  quia  quœlibel  pars,  id  quod  est,  est 
lolius.  Sed  quilibel  liomoest  par*  comniunita- 
lis,  proindeque  id  quod  est,  coinmunilatls  est. 
Ergo  seipsum  interliciendo,  injuriam  illi  facit , 
privando  eain  membro  et  parle,  ni  docet  Arist. 
3  Eiliic.  cap.  ultimo.  Ilinc  nieriio  respub.  cada- 
veraecu'um  qui  se  inlerimunt  remiitit  carnilici 
suspendenda  ,  deinde  per  vicos  cl  plaieas  pu- 
bliée raptanda  ,  et  tandem  in  steniuilinium 
projicienda,absqucsepulturà.  Jureeiiamcano- 
nico,  causa  25,  q.  5,  can.  Tu  dixisli,  can.  Non 
est,  et  can.  P/aniiV,  prohibelur  ne  pro  istis  ho- 
micidis,  liant  ullae  oblationes  et  conunemora - 
lioncs,  et  ne  cum  Psalmis  eadavera  haec  ad 
sepidluram  deducantur.  Tertio  ,  quia  vita  est 
quoddam  douum  divinilùs  homini  altributum, 
et  ejus  polcstati  subjectum,  qui  occidit ,  et  vi- 
vere  facit;  et  ideo  qui  seipsum  vilâ  privai,  in 
Oeum  peccat,  sicnt  (|ui  alienum  servum  inler- 
(icit,  peccat  in  doniinum  cujus  est  srrvus ,  et 


§81  QtlNTI  Pli 

sicMl  peccal  illc  qui  usurpai  sibi  judicium  de  re 
sibi  non  commissâ  ;  ad  solum  enim  Deum  pcr- 
linei judicium  inorlis  et  vitse.  Deuleron.  32: 
Ego  ucridani,  et  ego  viiere  faciam,  el  homo  non 
esl  doiiiinus  suae  vilae. 

D.  Tlionias  in  resp.  ad  1  argum.  concludit 
qiiùd  iioniicidiuin  est  peccatuni,  non  solùm 
c.onlia  juittiliam,  sed  eliani  conlra  charitaleni  ; 
el  ex  liiic  parle  occisiosui  ipsius  esl  peccalum 
contra  charitatein  ,  per  coniparalionein  ad 
sei|)suni.  Per  coniparaiionem  verô  ad  renipub. 
et  ad  Deum,  babel  rationeni  peccaii  eliain  per 
opposiiionetnadjustitiam.  Joannes  à  S.  Tiiomâ 
mulils  argumeniis  piobat  islum  solùin  peccare 
conlra  jusliliam  legalem  etgeneralem  :  lianues 
very  liic  conlendil  peccare  eliani  conlra  jusli- 
llani  pai  licularcra  et  comniulalivam  ,  esseque 
verô  bomicidam,  cl  solùm  per  accidens  à  resti- 
lulione  excusari  ex  iinpossibiliiaie,  nenipe  quôd 
ejus  vila  ad  reipub.  cusiodiam  redire  non  pos- 
sil,  idque  colligi  polest  excniplo  servi  quo  uii- 
lur  D.  Tbonias. 

An  verô  quidauà  possint  invincibililer  igno- 
care,  in  omnibus  casibus  sui  oceisionem  dire- 
clam  esse  Iclbaie  peccalum,  allirnial  Diana  , 
lora.  8  Coord.  resol.  49  el  50  ;  neganl  verô 
Cajelanus  2-2,  q.  124,  art.  5,  cl  alii.  D.  Aug. 
lib.  "  de  Civil,  cap.  17,  ait  :  «  Tanlo  quis  lit 
t  nocenlior,  cùm  se  occideril,  quauto  innoren- 
«  lior  in  e;i  causa  fuit  ,  quà  se  occidenduui  pu- 
«  lavil.  »  Hinc  D.  Tliomas  bic  ad  2  inicrt  quod 
non  esl  licilum  ob  quodcuinquc  peccalum  com- 
missum,  occidere  seipsum,  nec  eliani  judici  : 
ille  eniui  qui  babel  publicam  polestalem,  polest 
malefaciorem  occidere  per  boc  quôd  polest  de 
ipso  judicare:  nullus  autem  estjudcxsuî  ipsius. 
Ei  lanien  licet  se  commillere  judicio  aliuruni , 
el  D.  Augusi.  lib.  1  de  Civil,  cap.  17,  ail  : 
f  Judas  cùm  se  occidil,  sceleralum  bomineni 
«  occidil  :  el  tamen  non  solùm  Cbrisli,  verùm 
«  eiiam  suae  inorlis  reus  finivit  banc  viiam  , 
«  quia  licel  propier  scelus,  alio  scelere  suo  oc- 
«  cisus  esl.  >  Tempus  salubre  pœuiteniia;  sibi 
adiniit,  qui  boc  facit.  D.  Tbom.  ad  3.  Hinc  ne- 
mini  licet  seipsum  occidere  ad  vilandum  pec- 
calum fulurum,  ob  limorem  scilicct  ne  in  illud 
cuusenliat,  ail  D.  Tbomas  ad  5,  quia  non  sunt 
facieitda  mata,  ut  cveniant  iono,.vel  ul  vilenlur 
mala,  prxsertini  minora,  el  minus  cerla.  In- 
certum  enim  esl  an  aliquis  ia  fulurum  coii- 
senlial  in  peccalum  :  polens  est  enim  Deus 
honiincm  quàcunique  teulalione  supervenienle 
liberare  à  peccalo,  el  D.  August.  lib.  1  de  Civil. 
Câp.  25  el  27,  id  iiiirè  reprobat.  Hinc  nemini 


ECEPTI.  38Î 

licet  seipsum  occidere  ad  vitandam  il»  se  vio- 
lentiam  el  peccalum  allerius.  Sic  non  licet 
inuberi,  ail  D,  Tbomas ,  seipsam  occidere  ne 
ab  alio  corrumpalur  :  quia  non  débet  in  se 
coramiltere  crimen  maximum,  quod  esl  sui 
ipsius  occisio ,  et  vitel  minus  crimen  alieuum. 
Non  enim  est  crimen  mulieris  per  violenliain 
violuiae,  si  consensus  non  adsil  ;  quia  non  iii- 
quiuatur  corpus  nisi  de  consensu  mentis,  ut 
B.  Lucia  dixit.  Constat  aulem  minus  esse  pec- 
calum foniicalionem  vel  adullerium,  quiuii 
bomicidiuni,  et  pra;cipué  sui  ipsius.  De  boc  le- 
gendus  esl  D.  Augu^l.  lib.  1  de  Civil,  c.  18, 
el  c.  19,  ubi  l'aclum  Lucreii*  egiegiè  ventilai. 
Nec  D.  Ilieronymus  contiariuin  sensit.dùm 
super  cap.  1  Jouœ  ail  :  lu  persecutionibus  non 
licel  proprià  manu  perire,  abaque  co  ubi  casti- 
tas  periclitalur.  Nam  n  absque  ,  liîc  non  dicit 
exceplionem  el  exclusionem  ,  sed  continua- 
tionem  et  iuclusionem  sicul  Canl.  i  dicilur  : 
Absque  eo  quod  intrinsecm  tatet  ;  el  2  ad  Cc- 
rintb.  11  :  Prœter  ea  quœ  extrinseciis  sunt,  etc. 
Sic  enim  doclorcs  communiler  D.  Hieronyin. 
interprelantur  ,  addiique  Bannes  quod  dùm 
laudat  Lucreliam  el  similes  feminas  ,  non  pro- 
ponit  exenipla  à  cbrisiianis  feminis  iinilanda  , 
sed  ad  eas  confundeiidas,  qu;c  à  levioribus 
commodis  absiineie  uoluni  ad  casliialis  cusio- 
diam. Hinc  nemini  esl  licilum  seipsum  interli- 
cere  ul  inlamias,  labores,  a;griludines,  pauper- 
tatem,  aliasque  bujus  vit;e  miserias  el  xrumnas 
évadai;  quia,  ul  ail  D.  Thomas,  uliinium  malc-» 
rum  bujus  viiœ,  et  maxime  lerribile  esl  mor.', 
juxla  Arisl.  in  5  Etbic,  ideoque  inferre  siLi 
morleni,  ad  alias  hujus  viUe  miserias  evadendas, 
esl  majus  malum  assumere  ad  minus  vilan- 
dum. Subdilque  angelicus  doclor,  quôd  sibi 
morlem  inferre  ad  vilauda  mala  pœnalia,  ba« 
bel  quidem  speciem  quamdam  forlitudinis , 
propier  quod  quidam  seipsos  inlerfecerunt , 
aistimanlcs  se  foriitcr  agore  ,  de  quorum  nu- 
méro fuit  Ra/.ias  2  Macbab.  14  ;  non  tamen  esl 
vera  fortiiudo,  sed  magis  ((uaedara  mollilies 
animi  non  volenlis  mala  pœnalia  suslinere,  ut 
docet  Aristot.  3  Eiliic.  cap.  8,  D.  Augusl.  lib. 
de  Civilale,  cap.  22,  23,  24  cl  2.5. 

Hinc  denique  interl.  D.  Tbonias  non  licere 
bomini  seipsum  inlerficere,  ut  ad  immorlalein 
et  feliciorem  vitara  iranseal,  quia  Iransilus  de 
bàc  vità  ad  aliam  feliciorem,  non  subjacel  li- 
bero  honiinisarbilrio,  sed  poleslali  divin.Tî  , 
sicul  et  ejus  ingressus  per  nalivilaiem,  prout 
pondérant  Laclanlius,  lib.  3,  cap.  lS,elTul- 
liuslocis  citatis,  el  D.  Aug.  lib.  1  de  Civil. 


S8S 

cap.  20.  Ralioncm  liujus  radtealeni  aflert  D. 
Thomas  liic ,  ncmpe  quôd  houio  consiiiuiiiir 
dominus  suî  ipsius  per  liberum  arbitrium  :  et 
ideo  polesl  de  seipso  disponcie  quanlùm  ad  ea 
quae  periinenl  ad  hane  vilain,  qii*  hominis  li- 
bero  arbitrio  regilur,  non  tameii  quanlùm  nd 
ea  qux  non  subjacent  suo  arbilrio. 

Ad  exempla  Samsonis,  Eleazaris,  etquaruiir 
dam  sanctaruni  mulierura,  quse  tenipore  per- 
seculionis  seipsas  occiderunt,  quarum  raemoria 
in  Ecclesià  celebralur,  ut  Peiagia,  Apollonia, 
resp.  D.  Thomas  hic  ad  4,  ex  D.  Augustino 
lib.  1  de  Civil,  cap.  21,  ubi  ait  :  Nec  Samson 

<  aiiler  excusalur,  quôd  seipsum  cum  hostibus 
f  ruina  domûs  oppressit,  nisi  quia  Spiritus 
(  lalenler  hoejusserat,  qui  perillum  miracula 

<  faciebat  ;  >  et  cap.  26,  loquens  de  iilis  mu- 
lieribus,  ait  :  «  Si  hoc  i'ecerunt,  non  humani- 

<  tùs  decepla;,  sed  diviniiùs  jussaj,  nec  erran- 
I  tes,  sed  obedienles,  sicul  de  Samsone;  aliud 
«  nobis  fas  non  est  credere.  >  Siniiliter  Elea- 
zaruni  speciali  Dei  inslinctu,  sese  morli  expo- 
suissi',  par  est  credere.  Vel  dicendum  quod 
nec  Samson,  nec  Eleazar  seipsos  directe  occi- 
derunt et  ex  inienlione,  sed  tanlùm  ob  com- 
mune bonum  et  hosliuni  ruinam,  sese  exposue- 
runt  periculo,  opérantes  viriutis  actionem,  ex 
quà  per  accidens  l'uerunt  interfccii,  quod  esse 
licitum  mox  ostendenius.  Ut  enim  ait  Cajeta- 
nus  Judicum  cap.  16,  in  hujusmodi  casibus, 
non  eligilur  mors  propria  in  seipsà,  sed  perse 
eligitur  mors  hoslium,  et  concomilans  propria 
mors  toleranda  admittitur,  propter  bonum  ul- 
lionis  hoslium. 

§  1.  L'iriim  in  aliquo  casii  liceat  seipsum  iiuli- 
rectè  occidere. 


-  Constat  ex  diciis  nunquùm  esse  licilum  di- 
recte et  positive  opérande  ac  ex  inienlione, 
seipsum  interlicere,  ut  se  suspendendo,  jugu- 
lando,  conlodiendo,  comburendo,  prxcipiian- 
do,  etc.  Dillicuitas  sotùm  restât  an  seipsum 
occidere  indirecte,  négative,  per  accidens  ei 
remotè,  non  faciendo  scilicet  id  quo  vita  cou- 
servari  potest,  sit  eiiam  illicilum  in  omni 
casu. 

Supponimus  auteni  quôd  nuilalenùs  homo 
propriam  neceni  intendat,  nec  ad  hune  linem 
consequendum  ahquid  operetur  vei  omitlat, 
sed  quôd  sui  occisio  omniuo  remotè,  solùmque 
per  accidens  sequatur  ex  aliquà  actionc  ant 
omissione,  quam  praestare  vel  rciinquere  non 
poterat,  aut  non  tenebalur  :  ita  ut  neque  in 
causa,  neque  indirecte  sit  intenta  et  voluntaria 


Ex^osiTio  m 

ejus  occisio.  TunC  enîni  nullum  erit  peccatum, 
quia  omiie  peccatum  débet  esse  voluntarium. 
Imo  quandoque  erit  opus  laudabile  et  heroicae 
virtiiiis  non  defendere  propriam  vitara,  sed 
eam  certo  mortis  periculo  exponere,  exercendo 
alicujus  virtutis  actus.  Aliquando  erit  neces- 
sarium,  et  de  prœcepto  sese  mortis  periculo 
exponere,  si  id  ad  salulem  reipub.  expédiât. 
Aliquando  verô  solùm  de  consilio,  propter 
scilicet  alioruQi  exemplum  et  aedificationem  : 
secùs  vero  dicendum  quando  suî  occisio  cen- 
setur  voluntaria  in  causa,  quatenùs  sequitur 
ex  ali(iuâ  actione  vel  operaiione,  à  quà  homo 
poierat  commode  abstinere,  et  tenebatur,  et 
non  fecil.  El  ex  istà  reguià  generali  resolvi 
possunt  omnes  casus  particulares  qui  agitari 
soient,  et  afferri  possunt  in  hâc  maleriâ.  Eam- 
que  insinuavit  D.  Thomas  hic  ad  5,  ubi  ait 
quod  ad  fortitudinem  perlinet  ut  aliquis  ab 
alio  raoriem  pati  non  réfugiât,  propter  bonum 
virlulis,  et  ut  videt  peccatum. 

Hinc  infertur  1°  quôd  ex  debito  oflicii  mili- 
tes juste,  laudabiliierque  mortis  periculo  sese 
exponunt  in  bello  justo,  et  in  slalione  pericu- 
losà,  in  quà  à  duce  constituuntur.  Item  paro- 
chi,  sacramenta  administrantes,  et  alii  inser- 
vicntes  peste  infectis,  aut  baptizantes  infantem 
cum  pericu!o  mortis  ;  item  missionarii,  evan- 
gelium  inliJelibus  annuntiantes.  Item  subdili 
se  exponentes  telo,  quo  princeps  erat  confo- 
diundus,  aut  tabuiam  jani  occupalam  illi  ce- 
deiido  iu  naulragio,  vel  panem  in  tempore 
tamis,  et  exlreaise  necessitatis.  Item  fidèles 
coram  tyranno,  proprio  sanguine  lidem  conG- 
tenles,  quando  per  omissionem  illius  confessio- 
nis  subiraheretur  bonor  Deo  debitus,  et  utilitas 
proximo  impendenda  ;  imô  non  solùm  pro  fidei 
defensione,  sed  etiam  pro  cujuscumque  virtu- 
tis tutelà,  id  est  licilum,  ut  constat  de  D. 
Joanne  Uaptistà,  de  D.  Thomà  Cantuarensi,  et 
aliis,  ut  probal  D.  Tbom.  2-2,  quxst.  124,  art. 
uli. 

Hinc  2°  infertur  injuste  invasum,  si  pruden-* 
1er  existimet  se  esse  in  statu  gratiae  Dei,  licite 
permittere  posse  suain  occisionem  poliùs  quàm 
occidere  invasorem  ne  daranetur,  nisi  foret 
ipse  persona  publica  reipub.  vel  liliis,  aut  aliis 
mullùm  ulilis.Ralio  est,  quia  cùm  aliquid  pro- 
pria  suâ  vità  prxstantius,  nempe  salutem  spi- 
ritualem  proximi,  habeat  pro  objecto,  non 
prodigit  suain  vitam,  sed  actuni  heroicum  su- 
perabundantis  charilatis  exercet. 

Hinc  infertur  3°  quôd  si  aliquis  nmlieri  ne« 
cem  miniletur,  nisi  se  violari  sinat,  potest  ill^ 


QUlNTl  PR-^CEtTl. 


ob  bonum  servandae  caslitalis,  potiùs  ncceiii 
pati  qiiàm  ei  copiilam  pcrniiliere,  quamvis  ad 
hoc  non  tcnealur,  diini  non  limel  consensum 
in  peccalum.  Tune  enim  nieré  négative  se  ha- 
bendo ,  inleriùs  exteriùsqiie  rcsislendo ,  et 
quanlùm  poiest  aclura  impediendo,  non  peccat; 
quia  lamen  in  re  lam  lubricà  et  ob  veiiemen- 
tem  naturx  inciinationem,  valdè  periculosâ, 
diflicillimum  est  non  consenlire ,  licite  poiest 
hujusmodi  periculum  prsevenire  se  defendendo 
ac  morti  exponendo.  Homo  verô  cui  lyrannus 
aul  aiitis  miiiitarelur  morleni,  nisi  cuni  feniinà 
consenlienie  et  paratà  copulam  velilam  habe- 
ret,  absolulè  lenerelur  niortem  pâli  poliùs 
quàm  venirc  ad  actiiin,  quia  cùm  activé  con- 
currat,  nequit  banc  copulam  absque  consensu, 
coopérations,  et  peccato  exerceie. 

HInc  inferlur  i"  licilum  et  laudabile  esse 
personse  privatœ  propriam  vitam  exponere, 
pro  vitâ  corporis  sui  amici,  aul  alterius  condi- 
tionis,  ut  docel  D.  Thomas  in  5  sent.  disl.  29, 
q.  15,  art.  5,  ad  3.  Item  iib.  1  de  Uegim. 
principum  c.  10;  et  2-2,  q.  126,  art.  4,  ad  2; 
et  art.  5,  ad  3.  Item  D.  Hieronym.  in  cap.  7 
Micba;*.  D.  Ambros.  Iib.  3  de  Offlciis,  cap. 
12.  D.  August.  Iib.  de  Amiciliâ,  cap.  10.  La- 
ctanl.  Iib.  5  divin.  Inst.  c.  18;  et  colligiiiir  ex 
Chrisli  Domini  oraeulo,  Joan.  15  :  Mnjorem 
hàc  dileclionem  nemo  Itabet,  quàm  ut  aiiimam 
suam  ponal  quis  pro  amicis  suis.  Ratio  esl,  quia 
tune  homo  isle  non  vull  m-ijus  bonum  amico 
suoquàm  sibi,  sed  solùni  prœferl  bonum  hone- 
sluni  amicilise  et  charilalis,  propriœ  vilœ  cor- 
porali,  majusque  et  praestaniius  illà  bonum 
sibi  eligit.  Vide  Solum  Iib.  5  de  Just.  q.  1, 
art.  6. 

Inferlur  5°  quôd  homo  ad  prolongandam  vi- 
tam non  tenetur  uli  cibis  exquisitis  et  delica- 
tioribus,  eliamsi  possil,  sed  sufficilquod  sumal 
coinmunes,  necessarios  ac  suflicienlcs  ad  con- 
servalionem  sui  individui,  et  décentes  offieio- 
rum  suorum  functiones.  Id  enim  non  esl  se 
occidere,  aul  velle  vitam  minuere,  sed  tanlùm 
non  prolongare  mediis  onmibus  exquisitis  et 
extraordinariis,  ad  quod  minime  tenetur;  sicul 
si  aliquis  cerlô  scirel,quôd  in  Indià  salubriorem 
et  ciemenliorem  aurani  habcndo,  diutiùsvive- 
rel,  non  tenetur  iiluc  se  recipere.  Adverlunt 
nihilominiis  Victoria,  Aragonius,  Lopez  et  alii, 
quôd  si  quis  singulari  incdià,  vel  cibo  nocivo, 
ul  fungis,  herhiscrudis,  etc.,  ulerelur,  cùm  fa- 
cile posset  vesci  bonis,  ita  ul  proprià  expe- 
rientiâ,  vel  perilorum  medicorum  senlentià 
adverleret  vitam  brevi  cessare,  non  excusare- 
Tn.  XIV, 


tur  à  peccalo,  quia  hoc  non  essel  tantdm  vitam 
non  prolongare,  sed  positivé  lollere,  nisi  forte 
id  faceret  peculiari  consilio  et  revelalione  di- 
vinà  ;  quo  modo  credendum  est  fundatores 
monachorum  elegisse  loca  incommoda  et  insa- 
lubria  ad  nionasteria  xdificanda,  victumque 
parcum  et  adhuc  alimenlorum  grossiorum  dun- 
taxai  usum  monachis  suis  preescripsisse,  quan- 
lumvis  inde  vila  abbreviareiur  per  accidens  ; 
solùm  enim  intendebant  flnem  spiritualeoi, 
nempe  carnis  morlificalionem,  animae  profe- 
ctum,  cl  faciliorem  cum  Deo  unionem. 

Inferlur  6°  licilum  esse  assumere  austerî* 
laies,  pœnileniias  ,  abstinenlias  ,  labores  ex 
inlenlione  doniandi  corpus  ,  superandi  icnla- 
tioncs,  virlules  assequendi ,  et  Deo  pro  pec- 
catis  satisfaciendi,  eliamsi  praevideatur  vitam 
inde  fore  abbreviandam,  dummodô  homo  id 
non  intendat,  sed  lanliim  permillat  ob  pro- 
feclum  spiritualem  ,  quem  per  se  ut  linera  ex 
amore  Dei  inlendit  ;  quia  id  non  est  procurare 
viloe  abbreviationeni ,  cùm  per  accidens  re- 
speclu  illius  contingal,  sed  solùm  non  conser- 
vare  et  non  prolongare  eam ,  ad  quod  non 
tenetur.  Inde  non  peccat  qui  majoris  perfc- 
clionis  desiderio ,  et  securilatis  circa  salulem 
animae  ,  religionem  slrictiorem  ingredilur  , 
licet  sciai  vaietudinem  non  iia  lirmam  sibi 
futuram,  et  periculum  breviorisvilae  incurrere. 
Nam  si  monialis  ex  suo  monaslerio  exire  ne- 
queal  per  aliquod  lempus  morbi  causa,  sed  in 
eo  permanere  debeat ,  eliam  cum  morlis  pe- 
riculo,  exccplis  tribus  casibus  in  bullà  B.  Pii  V 
conlentis,  scilicel  epidemise,  lepr;c  et  incendii, 
cur  non  poieril  novilius  permanere  in  rcli- 
gione,  eliam  cum  periculoabbrevialiouisvita;? 
sicul  miles  poiest  non  deserere  staiionem  ,  et 
licite  velle  subirc  morlis  periculum.  Quôd  si 
novilius  breviùs  vivat  in  religione  ob  delicia- 
riim  et  nielioris  cibi  carcniiam  ,  non  ipse  se 
inlerimil,  sed  morilur  ob  natnrai  suaa  debili- 
tatcm  et  œgriludinem,  quam  non  lenelur  ex- 
quisitis et  exlraordinariis  mediis  adhibilis  ex 
se  et  ex  innalà  infirmilale  deficienlem  suble- 
varc.  Faleor  tamen  non  esse  licilum  pœni- 
lentiis  indiscretis  abl)reviare  sibi  noiabiliter 
vitam  ;  ille  enim  non  solùm  non  impedit  nior- 
tem ,  sod  directe  oi  positivé  eam  sibi  procurai, 
quod  esl  prorsùs  illicilum.  Circa  hoc  legenda 
esl  praiclara  D.  Tliomae  doctrina  in  i  sent, 
dist.  15,  q.  3,  art.  1,  q.  2,  ad  5.  Item  quod- 
lib.  5,  arl.  18  ;  et  2-2,  q.  141,  art.  (i.  D.  Ber- 
nard, serm.  5  de  Circumcisione,  0.  Greg, 
Iib.  30  Moralinm, 


587 


EXPOSITIO 


S88 


liinc  infertur  7"  Carthusîanos  cllam  extrême 
deciimbenlos ,  licite   ac   laudabiliter   ab   es'.i 
cariiium  perpétua  abstincre,  etiani  cuiii  inortls 
periciilo.  Quia  boc  non  est  vitam  abrunipere, 
sed  duniaxat    non  conscrvare  nec  protelarc 
per  omnia  média  exquisila  ob  bununi  virtulis 
et  commune  illius  relii^ioiiis:  iste  aulera  cibus 
in  eàcensetur  alienus  et  extraordinarius.  Undè 
sanelissimiim  istud  stalulum,  jam  per  plura  se- 
cula  promulgatuni,  et  ab  ipsis  Carlbusianis 
religiosè  observalum  fuit,  pluresque  vixerunt 
nsque   ad  perfectam  seneelutem  corpore  et 
aninio  incoluincs  :  à  D.  Bernardo  laudatum, 
ab  Ecclesià  nunquàm  abrogatuni ,  imô  saltem 
laeité  approbatum,  quatenùs  obausteramquam 
dcgunt  vitani,  aliîs  rebgiosis  concedit  Iransi- 
luin  ad  illam  religiuiiem.    Miraculo  incœplum 
narratur,  quo   carnes  pro  Carlbusiano  decuni- 
benle  parât» ,  in  pisces  sunt  eonversae.  Lau- 
(binlur  .-Egypli  dcserla  inculentes,  qui  tantùm 
caîpes,  legumina,  radiées  et  berbas  in  vicluni 
adbib'bant,  et  juxta  D.  Uieronymum,  aliquid 
coctum  ederi' ,    luxuriam  repulabant,  etiam 
diiminliimabanlur.  Cur  ergo  Cartbusianis  per- 
l)etuaà  carnibus  abslinenlia  vitio  tribueretur? 
Quiiiimo  Carlbusianus  extrême  dccunibens , 
nedùm  licilè  à  carnibus  abstinere  potest ,  sed 
adimc  ad  boc  sub  peccato  lenelur.   Quoties- 
ciimque  enim  id  qiiod  lege  Immanà  pniccipilur, 
il.i  ronducit  ad  bonum  Commune,  ut  ilhid  sit 
ni.ijus  et  pra'stanlius  ,   quàm  propriam  vilam 
conservare,  tune  lex  buniana,  eliani  cnm  peri- 
culo  vitae  ,  cives  obligat ,  ut  muUis  excmplis 
oslensum  est  à  nobis  in  tract,  de  Legibus.  At- 
qui  conservatio  vigoris  disciplina;,  austerioiis 
pœniteniia»,  et  strictioris  observyntise  in  Car- 
tbusianis ,  quœ  per  hujusmodi  carnium  usum 
paulatini   relaxaretur  est  majoris  momenli  , 
qnàm  vila  Cartbusiani  infirmi,  ut  palet  ;  ergo 
pro  illo  bono  coniniuni,  lenetur  subire  pericu- 
Itim    vil;e.   Adde   quod    non  ordinariè ,    nec 
l'requentcr  mors  ex  eâ  abstinenlià  précisé  in- 
enrrilur. 

Infertur  8"  quemlibet  hominem  leneri  ad 
suinendum  cibuni  saltem  eonimunem,  necessa- 
riuni  et  suflieientem  ad  viloe  conservalionem  ; 
'  aliàs  graviter  peecaret ,  tum  quia  faeerel  con- 
tra inelinalionem  nauiralem,  et  contra  suî  di- 
leeiioneni  ,  reus(iue  iiomicidii  foret.  Unde 
I».  Thomas  1  p.,  q.  07,asseril  quôd  etiani  Adam 
peccâssel  si  nccessarium  cibum  non  sumpsis- 
set.  Hinc  ctiara  xgrolus  et  niorli  proximus, 
si  possit  snmere  eibnm  cum  aliquâ  spe  vila;, 
ad  boc  lenelur.   Addit  lamen  nosler  Victoria 


in  relect.  deTemperantiâ,  quod  sîanimi  deje- 
ctio  lanta  sit,  et  appctitiva;  virtulis  lanta  per- 
turbalio  et  consternalio,  ut  nonnisi  per  sum- 
mum laborem  ,  et  quasi  crucialum  aegroius 
cibum  sumere  valeal ,  jani  censetur  adesse 
quiedara  impossibilitas ,  ideôque  tune  videtur  à 
morlali  exeusandus,  maxime  ubi  est  exigua  aut 
ferè  nulla  spes  viise. 

An  aulem  eadeni  sit  ratio  de  pliarinaco  ac 
de  alimento,  negat  idem  Victoria ,  quia  cibus 
est  médium  à  naturà  ordinatum  ad  vitam  ani- 
malis  luendam ,  non  vero  medicina.  Unde  di- 
cebat  B.  Agallia  :  Medicinam  carnalem  corpori 
meo  nunquàm  exliibui ;  pluresque  sunt  nationes, 
nec  medico  neque  medicinis  utenles.  Homo 
autem  non  lenelur  omnia  média  possibilia  ad 
vilam  eonservandam,  sed  ea  duniaxat  adhi- 
bere,  quae  à  naturà  per  se  sunt  ad  lioe  ordi- 
nata.  Quare  aliud  est  mori  ex  defeclu  alimenli, 
aliud  defeclu  sumplionis  pliarniaei.  Primum 
est  sibi  mortem  violenlam  inferre:  secundura 
verô  est  taniùm  mori,  ex  vi  niorbi  naluraliier 
iugruentis  ,  solùmque  non  impedire  morlera 
aliunde  imminenteni,  seu  non  prolongare  vilam 
omnibus  mediis  ,  ad  quod  non  lenelur  bomo. 
Si  tanien  baberel  certiludincm  moralem,  quôd 
per  pbarmacum  reciperet  incolumilatem  ,  eo- 
que  neglecto  morerelur,  non  videretur  lune 
posse  illud  respuere  absque  gravi  peccalo  , 
sicut  peecaret  si  illud  non  darel  alleri  aegroto 
in  pari  casu.  Verùm  quia  vix  de  boe  baberi 
potest  certitudo,  ideô  non  videntur  de  peccato 
lelli:di  damnandi  ,  qui  iii  nniversum  ab  omni- 
bus pbarmacis  abstinent;  quamvis  absolulè 
non  siat  laudandi,  eô  quod  Deus  creaveril  me- 
dicum  propler  necessilaiem  ,  ut  ail  Sapiens. 
Tamen  propler  amoreni  Dei ,  ex  molivo  pœni- 
tentia;  et  mortificationis  in  aliquibus  niorbis 
dolorosis,  ul  capitis,  iliacis,  aliisque  siniilibus 
mortis  periculum  non  inferentibus  ,  remédia 
laudabiliter  respuere  possunl. 

Infertur  0°  licilum  esse  navigare  ,  bella  ge- 
rere,  per  mullum  lempus  in  sludiis  laborare  , 
aliisque  esereitiis,  ut  cursorum  et  similium 
operamdare,  eiiam  cum  periculoabbrevialionis 
vilae  ,  quia  hujusmodi  artes  sunt  valdè  reipu- 
blica;  necessaria;,  et  aliundé  non  adeo  pericu- 
losae  ,  quin  sit  aliqua  spes  evadendi  mortem: 
constat  enim  non  onines  cas  cxercenles  pe- 
rirc. 

Infertur  10°  non  esse  peccalum  reo,  ex  mo- 
livo pœnilenliai  et  expiationis  criminis ,  se 
offerre  jndici  cum  qua;renti  ad  pœnam  inlli- 
gendam.  Id  enim  non  est  se  occidere ,  sed 


S8D  QUINTI 

solùm  se  manifcslare  ,  ut  judcx  pro  suo 
placilo  de  eo  dispoiiat  ,  aclumque  lione- 
stum  et  laudabilera  justiliae  exerceat  ;  iiec 
censetur  concurreie  ad  suam  morlem ,  sed 
solùui  ex  bonà  causa  eain  non  impedire,  se 
occullaiido  aul  l'ugiendo.  Ob  oamdein  ralioncm 
leus  jani  daainatus  ad  mortein  ,  eiiauisi  possit 
è  caicerefugere, licite  tameii  potestin  co  rema- 
nere  ,  quantumvis  sciai  quod  duccndiis  est  ad 
supplicium.Non  potesl  laiiien  juste  coiidemnari 
ad  se  trucidaiiduiii,  ad  sibi  piopinaiidum  ve- 
nenura  ,  aut  venaui  abscindeiidam  ,  ut  perdat 
totum  sanguinem  cuni  vità,  etc.,  nec  rcus  obe- 
dire  licite  potest.  Unde  lune  iiili  débet ,  quan- 
lùm  il)  sua  polestate  est ,  ui  nou  recipialaul 
deglutial  venenuiu  ,  etc.,  ne  sciliccl  judicis 
peccalo  cooperetur,  solùuique  potesl  passive  se 
haberepaliendomorteniabaliosibiint'ercudajii. 
Pro  cujus  majori  elucidatioiie  adverlendum 
est  iu  proposito  esse  duplex  actionuni  genus, 
quaruni  alix  solùm  reniuiè  disponunt  ad  nior- 
tem ,  ad  quas  scilicet  nec  proximè  ,  nec  elli- 
cienler  sequitur  mors  ,  sed  ad  eam  faciliùs 
patiendam  conducunl  ,  ut  scalam  patibuli 
ascendere,  reponere  ,  extendere  et  inclinare 
caput  iruMcandum,  linguam  extrabere  ul  scin- 
datur,  etc.  Aliœ  verô  sunt,  quibus  bomo  dispo- 
niUir  ad  neceni  proximè  et  immédiate  ac  elli- 
cienler  ad  illani  conducunl,  seu  sunl  ipsamet 
occisionis  causa  ,  ul  è  scalà  et  furcâ,  l'une  ad 
colium  ligato,  se  projicere,  venenum  hauriie, 
etc.  Eslo  igitur  quod  reus  per  se  tonealur 
acliones  priuii  geueris  exequi,  quantum  ne- 
cesse  est  ad  patiendam  et  permittendam  sui 
uecem  :  uullalenùs  lamen  potest  licite  exequi 
acliones  secundi  generis,  quia  lune  censelur 
proximè  et  directe  se  oceidere  ,  sicut  carnil'ex 
dicerelur  euni  oceidere,  talia  agendo;  idauleui 
onininù  répugnai  natura;,  ut  de  se  palet. 

§  2.  Propommliir  quidam  casus  particutares,  de 
(juibns  est  conlroversia. 

Homo  dupliciter  peccare  potesl  contra  obli- 
galioiiem  conservandi  viiam.  Priniô  positivé, 
laciendo  aliijuid  morlis  induclivum,  ut  si  lerro 
se  percutiat,  si  in  igneni,  aul  in  ilumen  se 
prsecipitet.  Secundo  négative ,  seu  nou  fu- 
giendo  morlis  peiicula ,  dùm  potest ,  ul  leo- 
neni  furio.sum  ad  eura  venieniem,  iucendium, 
etc.  Aliquando  lalia  pericula  provenire  pos- 
sunl  ex  causis  iiaiuralibus  et  nccessariis ,  ut 
ex  incendio  et  inundationcaquaruni ,  ex  fera, 
.  elc.  ;  tune  euim  non  potest  expeclare ,  et  in 
periculura  vitœ  se  conjicere,  sed  leneluit  fu- 


pu.*:c£Fn. 


5!)0 


gère  si  possil,  aliàs  censelur  suae  morlis  au- 
ctor.  Qui  enim  vull  causam  necessariam ,  it 
ex  se  hic  et  nune  deterniinalamad  lalem  etle- 
ctum  ,  vidclur  eum  veile.  Aliquando  verô  pro- 
vcniunt  ex  causis  liberis,  ut  si  quis  sciai  ali- 
quem  ad  necem  eum  quserere;  et  tune  non 
tenetur  semper  fngere,  sed  ex  bonA  et  gravi 
causa  potesl  quandoque  patienter  expeclare  et 
pati  morlem  ;  ctim  enini  solùm  conlingenler 
occisio  sequalur  à  causa  libéra,  illam  non  fu- 
giendo  ,  sed  lantùm  permissive  se  babendo 
respectu  illius ,  non  videiur  semper  velle  effe- 
cluni.  tlis  positis , 

Quœres  primo  utrùm  reus  per  senicnliam 
damualus  ad  lame  moriendum,  non  solùm  li- 
cite possil  cibos  sibi  oblalos  comedere,  sed 
etiam  ad  lioc  leneaturV  —  Resp.  alUrmalivè 
cum  D.  Tbomà  2-2,  q.  CE),  art.  4,  ad  2,  ubi 
ait  quod  in  isto  casu  cibum  non  sumere  clan- 
culùm  obialum,  essel  seipsum  occideie,  quod 
nemini  licet  ;  nec  ab  faomicidio  excusari  polest 
eo  quod  babeal  justam  causam  non  sumendi 
cibum,  puta  ad  se  conformandum  justa;  sen- 
lentia:.  N(m  eniui  potest  juste  condemnari  ut 
non  comedat ,  si  occulté  cibos  accipere  valent, 
quia  foret  contra  jus  natui-œ ,  et  idem  essel 
ac  illi  praecipere,  ul  seipsum  occideret ,  quia 
non  solùm  dicitur  aliquis  se  inlerirnere  quan- 
do  lerro  se  occidil ,  sed  eli  i;!!  quando  mediis 
counnunibusvilamiion  coiisrivat.  Nec  aliter  in 
hoc  casu  judex  dicitur  ip,>uin  inlerirnere  ,  nisi 
iuqiedieudo  ut  comedat  ,  solùmque  buic  reo 
piœcipitur  ut  boc  morlis  geiiuspaiiaiur,  dùm 
ipsi  non  ministratur  cibus,  proliibendo  niini- 
siris,  cl  alios  impediendo  ne  ei  alimenlum 
conférant;  qui  lamen,  si  non  luerinl  justiti* 
oflîciales  ,  non  peccanl ,  sieul  dùm  adjuvant 
ad  fugiendum  é  carcere.  Sic  laudabiliier  Rues 
Atlieniensis  Cjnionam  patrem  suum  iu  carcere 
lacté  proprio  pavit  ne  inedlà  moreretur,  ad 
quod  fueral  condemnatus.  Itaque  conformare 
se  juslae  sentcniiiE  judicis  nou  est  ratio  suflS- 
ciens  ul  reus  possil  abstinere  à  cibo  ul  moria- 
lur;  nunquàm  enim  commilli  polest  reo  exe- 
cijtio  tcnlentiœ  capitalis  :  aut  si  id  non  sit 
exccutio  sentenlia! ,  nec  sui  occisio,  possel 
ciiain  innocens  injuste  ad  famé  nmriendum 
diuinatus,  respuere  cibos  sibi  oblalos  ,  quod 
tajucn  lalsuni  esse  constat.  Neque  est  eadem 
ratio  de  non  fugiendo  é  carcere ,  quod  reo  li- 
citum  esse  jam  ostendimus,  quia  boc  solùm 
est  morlem  expeclare  ab  exlrinseco  inlli- 
^inlam  :  alverù  nullalenùs  comedere  est 
sibi  inferre  morlem  ab  intrinseco  provenien- 


a'Jt 

tem,  el  ex  caiisis  naturalibus  ac  necessariis. 
Quaeres  secundo  an  licite  possil  aliquis  velle 
poliùs  morieni  imniinentem  ex  aliquo  morbo 
pâli  quàni  illi  adhibere  reniedium  valdè  peri- 
culosum  et  dolorosum,  v.  g.,  uslioncm  aulab- 
scissionem  niembri,  etc.?  — Hesp.  affirmative, 
quia  è  duobus  nialis ,  licitum  est  eligere  quod 
apparet  minus,  quando  simul  anibo  devitari 
neqiieunt.  Sed  aliquando  hujusniodi  [remédia 
siint  ipsû  morte  duriora.  Ergo  tune  valet  istud  : 
Non  est  lanto  digna  ctolore  salus.  Inde  recu- 
sare  tune  talero  euralionem,  non  est  se  occi- 
dere ,  sed  duntaxat  vitam  non  eonservare 
eum  lanto  dispendio  ac  dolore ,  mediisque  ex- 
traordinariis  ac  laboribus,  unàque  brevi  morte, 
solummodô  permissâ  et  nullatenùs  intenta  aut 
procuratà,  se  à  pluribus  tormentis  el  morli- 
bus  liberare.  Aliunde  non  adest  certiludo  mo- 
ralis ,  quôd  adhibiiis  hujusniodi  remediis  mor- 
bus  curetur ,  viiaque  conserveiur  ut  suppono. 
Ergo  viro  privato  licitum  est  illa  respuere. 

Nec  ad  hoc  cogi  potest  à  superiore  ,  quando 
illa  ustio  vel  abscissio  membri ,  praecisè  respi- 
cit  salulem  infirmi ,  ne  scilicel  moriatur,  quia 
superiores  absolutè  non  possunt  omnia  licila 
et  honesia ,  sed  laniùni  quœ  moderata  et  non 
excedunt  vires  aut  Constitutiones  proecipere  : 
quK  verù  ditricillima  sunt ,  aclusque  heroici  , 
ut  acerbissimos  crucialus,  morte  duriores  paii, 
non  cadunt  sub  honiinis  obedientià.  Idque  in 
praîsenti  c;isu  videtur  insinuare  D.  Thomas 
^-2,  q.  65,  art.  1.  Adde  quôdsuperior  aut  rcs- 
pnb.  non  babet  jus  in  corpora  subditorum  aut 
civi"'  :!,  nisi  in  ordine  ad  bonum  commune.  Si 
tapi  liste  inlirmus  esset  persona  publica,aut 
Sun  tus  foret  ila  necessarius  communitali,  ut 
eo  (HOrluo  ,  non  inveniatur  alius  similis  , 
et  aliundè  probabilis  sit  spes  quôd  per  hujus- 
modi  abscissionem ,  vilabil  morlem  ,  lune  pro- 
pter  bonum  commune,  maximum  bunc  cru- 
ciatum  subire  lenetur,  el  ad  hoc  à  republ.  vel 
à  superiore  compelli  potest. 

Hinc  puella  aut  femina  cancro  aliove  morbo 
in  verendis  et  secretis  parlibus  laborans ,  non 
tenetur  admiliere  inspectionem  ac  euralio- 
nem à  medicis  et  ehirurgis  ,  quamvis  licilè 
possit.  Raiio  est  quia  plerumque  ob  custodiam 
pudicitix  ab  hoc  non  minus  abhorrent  fe- 
minae  quàm  ab  ipsâ  morie.  Deinde  non  tenen- 
tur  admiitere  id  cui  periculum  lurpis  niolùs  et 
carnalis  delectalionis  inesse  potest ,  siitiusquc 
tune  est  dicere  :  Mato  mori  quàm  fœdari.  Hinc 
laudantur  quidam  viri  graves  et  perfecli,  cal- 
culo  laborantes ,  qui  in  bis  partibus  se  tangi 


EXPOSITIO  S9Î 

aut  inspici  ad  morbi  curationem  omninft  recu- 
sàrunt,  dicentes  se  salis  vixisse,  si  aliud  non 
suppeteret  remedium  ad  vitandam  morteni. 
Quidam  lamen  auctores  volunt  quôd  si  euratio 
hujusniodi  ab  obstetricibus  aut  aliis  mulleribus 
adhiberi  potest ,  lune  femina  illam  admiliere 
teneatur,  eô  quôd  cessent  rationes  jam  adducl». 
Quaeres  tertio  an  licite  possit  aliquis  sumere 
venenuni  ad  experiendam  virtulem  theriacaeï 
—  Resp.  id  non  esse  de  facili  admiltendum 
neque  consulendum  ,  cùni  sit  valdè  periculo- 
sum  :  et  aliunde  nulla  sit  nécessitas,  cnm 
taie  experimentum  sequè  benè  (ieri  possit  in 
brûlis  :  posl  factum  lamen  auctores  illud  es- 
cusanl  à  mortali ,  si  adsint  hse  conditiones  : 
Prima  quôd  ille  qui  theriacam  composuit  pro 
homine  legali  habeatur ,  probèque  sciât  opli- 
mam  componere ,  eanique  spectanlibus  perilis 
ac  insignibus  medicis  solito  more  juxta  ariis 
praecepta  confecerit.  Secunda  quôd  priùs  ac 
saepiùs  illius  virtulis  experimentum  fecerit , 
eamque  coniprobaverit  supra  aliquod  brulum. 
Tertia  quôd  tani  ille  qui  dal,  quàm  qui  sumit 
venenum,  certô  sciant  theriacam  ila  elficacem 
esse,  ui  nullum  prorsùs  subsit  morlis  aut  no- 
labilis  damni  periculum  ;  si  enini  itli  se  expo- 
neret,  niortaliter  peccarei. 

Quseres  quarto  an  aliquis  ,  domo  conlla- 
granle,  utincendium  et  ecrtam  morlem  efTu- 
giat,  possit  licite  è  fcnesirà  aut  tecio  allis- 
simo  se  projicere ,  cum  morlis  periculo  ?  — 
Resp.  id  esse  licitum,  dummodô aliqua  saltem 
taniilla  spes  evadendi  morlem  per  banc  prœ- 
cipitatioiiem  appareat,  quanlumvis  sit  pericu- 
lum gravis  vulneris,  aut  confractionis  mem- 
brorum.  Idque  naturali  inslinctu  faciunt  ani- 
malia;  constat  enim  mures  inde  fugere,  etiam 
eum  periculo  quôd  extra  domum  conflagran- 
teni  capiantur  et  occidantur.  Batio  est,  quia 
tune  homo  babet  juslissimam  causam  fugiendi 
crudelem  morlem  ex  incendio  ,  quod  nequit 
facere ,  nisi  se  praecipilando  è  tecto,  ut  sup- 
pono ,  eanique  fugam  per  se  el  directe  eligit , 
et  per  accidens  est  respeclu  illius ,  (jnèd  sit 
conjuncta  cum  periculo  mortis. 

Quaeres  quiniô  an  sit  licitum  inilitibus  inji- 
eere  ignem  in  pulverem  lornientariumad  ever- 
tendam  lurrim  hostium  ,  ex  quo  certum  sit  eos 
milites  momento  dissipandos.  Item  an  ipsis  li- 
ceat  coniburere  naves  proprias,  ne  in  hostium 
manus  pervenianl,  etiamsi  certô  sint  perituri? 
—  Resp.  id  esse  licilum ,  dummodô  sil  proba- 
bilis spes  quôd  qui  ignem  injiciunt,  évadant 
periculum  et   niinam.   Tune  enim  ex  jiislâ 


593  QUINTI  Pli.ECEPlI 

causa  boni  communis  ex  mandato  régis  aut 


S9i 


ducis  se  periculo  possiint  niortis  cxpoiiere,  et 
ita  conimuniter  fieri  solel,  ni  fallor,  in  ever- 
sione  turrium,  et  combuslioiie  navium  liosti- 
lium.  Ilem  si  spes  modicissinia  sit  evadendi , 
aliuiidè  lamen  certa  sit  mors  ab  hoslibus  susii- 
nenda,  poterunt  vel  in  aliam  navim  se  con- 
l'erre,  vel  in  mare  se  projicere  et  naiare,  vel 
tcnlare  ea  oninia  ad  cladeni  boslium ,  etium 
cum  morali  periculo  pereundi  ia  illà  ruina 
coinniuni.  Iniô  quidam  docent  id  esse  licitum, 
eliam  quando  certum  est  non  posse  mortem 
vitari ,  dunimodo  directe  non  inlendatur ,  sed 
tantùm  debilitalio  et  clades  liosiium,  si  accé- 
dât ducis  aut  régis  mandatum  ,  et  gravissima 
causa  boni  publici ,  ne  scilicet  integrae  naves 
ad  hostium  manus  pervcniaul ,  qui  bujusniudi 
prcedà  illecti,  audaciores  el  Ibrliores  évadent, 
ardentiùsque  ad  alias  naves  deprœdandas  ad- 
volabunt.  E  contra  vero,  si  hâc  pr;edà  careant, 
et  timeant  idem  iilis  eventuruiu ,  non  aude- 
bunt  sic  naves  iiigredi.  Nec  uiilitibus  id  lici- 
tum est  facere  ob  alias  levés  causas ,  pula  ne 
capli  ab  hostibus  in  scrvitulem  redigantur  , 
neque  ad  vindicandam  mortem  ab  eis  sili  in- 
ferendam  ,  et  ob  alias  similes  rationes  ,  quia , 
ut  dictum  est  supra,  non  est  licitum  se  occi- 
dere  ad  vitandas  bujus  vitx  xrumnas,  et  bîc 
adaptari  potest  id  quod  Martialis  poêla  de 
quodam  dixit  : 

Hoslem  ciim  fugerel,  se  Pliaunius  ipse  peremil  ; 
Dic,rogo,  num  furor  est,  ne  moriare  mori  ? 

Valet  tamen  ad  banc  actionem  justificandam  , 
si  spes  aliqua  modica  fuerit  evadendi  à  morte, 
etcommuni  periculo,  vel  natando  ,  vel  se  con- 
stituendo  priùs  in  loco  minus  periculoso  ,  ut 
jam  dixi. 

Quaires  sexto,  an  qui  exercent  bastiludiuni, 
turneamentum  ,  agitationes  taurorura  ,  etc. , 
peccent  mortaliter.  Respondet  Cajetanus  in 
Summulâ,  V.  Hasliludium,ii\un  pro  exercitalio- 
ne  bellicâ  ,  aut  pro  soleninitate  festivae  alicu- 
jus  jucunditatis  regix  ,  armali  équités  duo 
contra  se  invicem  currunt  cum  lanceis  )  ex  suo 
génère  peccatum  mortale  non  esse  ,  si  verum 
est  quod  supponimus ,  scilicet  quod  in  pluri- 
bus  mors  aut  mutilatio  ,  aut  quodcumque  no- 
tabile  nocumentum  personae  ,  aut  bujusmodi 
periculum  non  inlervenit  ;  quoniam  actus  hu- 
niani ,  ex  eo  quod  ut  in  pluribus  invenitur  , 
judicantur,  et  bujusmodi  ludi  militares,  ex  hâc 
solà  causa  solummodô  sunt  perniciosi ,  nempe 
ex  nocuniento  personali.  Torneamentum  (  id 


est ,  ludus  ,  quo  ad  viiium  oslentationem  cl 
audaciae,  milites  multi  ex  condicto  conveniunt 
et  congrediuntur  temerè),  si  sœpè  mortes  ho- 
minum  inde  proveniant,  peccatum  esse  mortale, 
constat  ex  pcrnicie  vit*  bumana;,sive  in  efl'ectu, 
sive  in  periculo  frequenti  absque  rationabili 
causa.  Unde  taies  ibi  propterea  mortui,  carenl 
ecclesiaslicà  sepulturà,  etiamsiad  pœnitentiam 
conversi  l'uerint ,  ut  canonica  jura  disponunl. 
lia  Cajet.  Certum  est  auleni  ut  in  plurimùm 
inde  mutilationes  et  caedes  evenire  ,  ideôque 
esse  illicitum.  Taurorum  agitationes  ,  eàdeni 
régula  sunt  mensurandae,  nempe  si  cum  pro- 
babili  periculo  mortis  ,  aut  gravi  nocuniento 
fiant ,  et  ut  in  plurimimi  mortes  accidant , 
sunt  condemnandœ  :  sccùs  si  fiant  eà  modera- 
tione  et  caulelà  ,  ut  prorsùs  absit  taie  pericu- 
lum. Eassub  gravibus  pœnis  damnavit  U.  Pius 
V  in  Constitutione  quae  incipit,  DeSaluie  gre- 
gis  ,  quam  deiiide  Grcgorius  papa  XIII  ad  in- 
stantiam  Philippi  III,  Hispaniarum  régis  ,  mo- 
deravit  quoad  censuras  latas  contra  seeulares 
et  superiores  illas  permittentes  ;  intactani  ei 
imniutatani  nibilominiis  illani  reliquit  (|uoad 
pucnas  latas  contra  clericos  tam  regulares  quàni 
seeulares  habentes  bénéficia  ecclesiastica  ,  vel 
in  sacris  ordinibus  conslilutos  ,  quibus  prohi- 
bitum  fuerat,  ne  eisdem  spectaculis  iiitersint, 
sub  pœnâ  excommunicatiouis. 

§  3.  An  et  guando  iiceat  seipsum  mutitare. 

Mutilatio  est  abscissio  et  separatio  inembri  à 
corpore  ,  quod  ideo  tune  dicitur  mutiluni,  sen 
non  iulegrum,  eô  quod  aliqua  sui  parle  sit  or- 
baluni,  et  dici  potest  pari icula ris  quxdam  oc- 
cisio,  quatenùs  membruni  irunealum  animai 
inlluxu  ,  vilàque  privatur. 

De  illà  agit  D.  Tbomas  2-2  ,  q.  C3 ,  art.  1 , 
et  concludit  primo  ,  quod  ciim  mcndirum  ali- 
quod  sit  pars  lotius  humani  corporis,  est  pro- 
plcr  tolum  ,  sicut  imperfectuni  propler  perfe- 
ctum,unde  disponenduni  est  de  luembro  cor- 
poris Immani ,  secundùm  quod  expedit  toli. 
Membrum  autem  bimiani  corporis,  per  se  qui- 
deni  utile  est  ad  bonum  totius  corporis  :  per 
accidens  tamen  contingere  potest ,  quod  sit 
nocivum  ,  pula  cùm  membrum  putridum  est 
totius  corporis  corruplivuni.  Ergo  tune  est  li- 
citum ,  de  voluniale  ejus  cujus  est  membrum , 
illud  prœscindere  propler  salulem  totius  cor- 
poris ,  quia  uuicuique  commissa  est  cura  pro- 
priœ  salutis;  et  eadem  est  ratio,  si  fiat  voluniale 
ejus,  ad  quem  perlinet  curare  de  salute  illiua 


593  EXPOSr 

qui  liahcl  nu'inhriim  pulridiini  et  comiptivum. 
Aliter  ;uiteni  aliqiiem  membro  mutilare  non 
est  licilnm. 

Concliidit  secunJô  D.  Thomas  ,  qiiod  si 
nicmbrum  saniim  fuerit ,  et  in  suâ  natiirnll 
(lispositione  consistons  ,  non  potest  prsescimli 
absque  totins  corpnris  detrimento  ab  aliquA 
privalà  personâ  ,  eliani  volenle  co  cujus  est 
menibriini  ;  quia  por  iioc  lit  injuria  communi- 
tati  cnjus  est  ipse  homo  ,  ol  onines  parles  rjus. 
Unde  quia  ipse  lotus  honio  ordinalur  tanquàm 
in  finem  à  communilate  ,  cujus  est  pars  ,  po- 
test contingere  quoi  abscissio  menibri  ,  elsi 
vergal  in  detrinienium  lotius  corporis ,  ordi- 
netur  tamcn  ad  bonnni  comniunilaiis,  in  quan- 
tum infcrlur  alicui  in  pœnani  ad  coliibilioneni 
peccatoiutn.  Idec'xpie  sicut  per  publicam  poie- 
slalem  allquis  licite  piivalur  tolaliter  vità  , 
propler  aliquas  majores  culpas  ,  ita  cliam  pri- 
valur  membro  propler  aliquas  culpas  mino- 
res. 

Exislisdiiabusconclusionibus  lanquàm  prin- 
cipiis,  omncs  casus  parliculares,  in  liàc  mate- 
rià  occurrenics,  facile  resoivi  possunt.Nec  valet 
dicere  miiliiationem  esse  centra  naluram  àDeo 
inslitulam,  quae  cxigit  ut  corpus  hominis  sii  in- 
legrum  membris.RcspondeleniniD. Thomas  hic 
ad  1,  quôd  nihil  proliibel  id  quod  est  conira  par- 
licularem  naturam  essesecundùm  naturSm  uni- 
versalem,  sicut  mors  et  corruptio  in  rébus  natu- 
ralibus  est  contra  particularem  naluram  illius 
quod  corriunpitur ,  cùm  tamen  sit  secundùm 
naturam  universalem.  Et  siniililer  mutilare 
aliquem  membro,  elsi  sit  contra  naluram  par- 
ticularem corpnris  ejus  qui  mulilalur  ,  est  ta- 
men secundùm  naturalem  ratloncni  in  compa- 
rationc  ad  bonnm  commune.  Hacteniis  D.  Tho- 
mas. Nomine  autem  membri, quidam  inielligunt 
parlcni  hominis ,  qufe  habel  ollicium  per  se 
distinclum  ab  aliis  partibus  ,  et  est  quasi  inle- 
grnm  insirunionlum  proximius  alicujus  aclio- 
nis  ,  ut  (Kulus  visionis  ,  pes  de.ambulaiinnis  , 
idque  colligunl  ex  Arislolidc  ,  lib.  de  Animali- 
bus;  ei  ex  Apostolo  1  ad  Corinth.  12.  Cajeta- 
nus  veri» ,  Solus  et  alii  exisliniant  inter  meni- 
bra  compnlandas  esse  partes  non  sol  uni  qns 
habent  acium  separalim,  sed  etiam  quœ  haln'nt 
conjnnctim  ,  aliisque  openi  fernnl ,  ut  patel 
de  lesiiculis  quibus  caronles  cunuchi  inter  mu- 
tiles reponnuliir,  dist.53deOiirpnribu8  vitiatis, 
quia  sulRcit  ut  sit  pars  sodalis  et  accessoria  , 
salisquecst  utspecialem  liabeal  cooperaiiiinem 
ad  oUieinin  membri  |)rincipalis  ;  hinc  auricula 
el  dii;ilus  sunl  ven-  mcnd>rinn .  seeùs  vero  pars 


ITIO  396 

digiii.  Inferlur  primo  ,  non  esse  licitum  boml- 
ni  seipsum  mutilare,  quando  membrura  est 
sanuni ,  nec  aliunde  per  accidens  nocivum  , 
quia  sicut  non  est  dominus  sui ,  iia  nec  sua- 
runi  pariium  ,  cùm  homo  sit  omnes  suae  par- 
tes simul.  Si  lamen  babens  manum  aut  pcdem 
ligalum  ,  invaderelur  à  fera  ,  vel  ab  hoste  ,  aut 
ab  incendie  cum  imminenti  periculo  viiae,  quod 
aliler  evadere  nequit  nisi  per  fugam  ,  et  sui 
membri  abscissionem  ,  tune  licite  se  mutilare 
posset ,  quia  licet  non  sit  dominus  sui  ipsius 
et  membrorum,  est  tamen  adminislrator  et 
gubcrnator  illorum.  Ideôqne  dum  abscissio 
alicujus  membri  necessaria  foret  ad  vitoe  con- 
servationem,  iilud  separare  et  truncare  potest, 
cùm  parles  ordinari  dcbeant  ad  tuluni ,  et  con- 
sequenler  bono  totins  postponi.  Quando  autem 
U.  Thomas  dicit  non  esse  licilnm  abscindere 
niembrum  ,  quando  est  sanum  ,  loquitur  de 
corpnre  extra  isias  anguslias  ,  et  in  plenâ  iti- 
columitale  constituto ,  neque  hoc  et  similes 
casus  comprehendere  voluit ,  et  quos  recta 
ralio  dictai  licitos  esse. 

An  autem  quis  llciiè  possit  se  mutilare,  dùm 
hosiis  aut  tyrannus  id  jubet,  eique  necem  mi- 
nalur,  nisi  pedem  sibi  abscindat,  quidam  alfir- 
manl  :  potest  enim  quis  sibi  eruere  unum  ocu- 
luni  ne  aller  duos  eruat.  Sic  nalurà  dtice, 
castor dèniibus  sibi  genitalia  amputai,  eaque 
venatoribus  relinquil,  ut  illâ  prœdà  contenti, 
à  persequendo  désistant,  et  hujus  membri  ja- 
clurâ  vitam  propriam  conservet  et  redimat. 
Sic  etiam  Josephus  lib.  5  de  Bello  Judaico,  cap. 
27,  refert  quôd,  jubente  imperatore,  ipse  sibi 
Isevam  amputavit,  ut  aliani  retinere  posset. 
Nec  facienduni  est  hic  disorimen,  an  illa  de- 
pendentia  vitse  et  salmis  tolius  corporis  ab  ab- 
stissione  membri,  proveniatex  causa  naturali. 
Ht  quia  cancer  membrum  invasil,  aut  vipera 
ni'imordit  :  an  ex  violenlià  el  volunlate  allc- 
rius,  aut  ex  alià  causa  exlrinsec:i.  L'irobique 
enim  est  par  ralio,  nec  id  est  peccato  tyranni 
coopcrari,  sed  potiùs  volenti  majus  malum  et 
scelus  inferre,  minus  peccalum  consulere. 
Tandem  omnes  concediint  quôd  si  aliquis  li- 
gains  detinetur  in  carcere,ei  non  potest  mor- 
lem  injuslam  à  lyranno  inferend.im  evadere, 
nisi  abscindendosibi  manum  quâ  catenattis  est, 
fiigiai,  polesl  eam  sibi  ampulare.  Ergo  idem 
faeere  potest  in  nostro  casn;  porùm  enim  re- 
fert quôil  abscissio  illa  necessaria  si!  ex  praece- 
ploel  intentione  tyranni,  vel  praMer  illius  in- 
lenlionem,  eùin  in  nlroque  casu  necessaria  sit 
ad  fugiendani  niorlPiu,  et  reeia  ralio,  prudene- 


597 


QUINTI  PR^CEPTI. 


598 


quemembrnriim  adniinîstratio,  ad  vitam  luen- 
dam  illam  diclet  in  ulroque  casu. 

Alii  verô  negani,  quia  dùm  confraclio  et  ab- 
scissio  niembii  est  necessaria  ad  vitandatn 
morleni  inimincntem  à  fera,  aut  ab  incendie, 
etc.,  tnnc  ellgitur  minus  nialura  ad  vilandum 
niajus,  et  aliunde  hoc  non  est  cooperari  pec- 
cato  alterius,  prout  conligit  diim  quis  obedit 
tyranno  praecipienti,  ex  cujus  inalitià  niulila- 
tio  hîc  et  nune  soluniniodô  est  necessaria  ad 
vilandum  niajus  nialum,  totum  ab  ejus  iniquà 
inlenlione  proveniens  :  indeque  non  est  facien- 
dum  minus  nialum  ad  vilandum  niajus,  neque 
consulenduni.  Alii  tandem  hoc  limitant  in  ca- 
su, quo  tyrannus  iutenderet  per  banc  mutila- 
tionem  injuriam  facerc  naturœ  rationali ,  et 
crcalori ,  in  ejus  scilicet  conlemptum,  aut 
odiuni  fidei  id  praecipiendo.  Tune  enini  non 
posset  homo  absque  peccalo  illi  obedire ,  etiam 
ad  vitam  consefvandani,  ut  de  se  patet.  Si  ve- 
rô tyrannus  non  eo  anime,  sed  ex  crudelilate, 
aliove  simili  molivo  procédât,  tune  homo  sibi 
membrum  abscindendo,  non  peccat,  et  pro- 
bant rationes  pro  prima  sententiâ  adduetse.  In- 
fertur  secundo,  quôd  lieet  per  publicam  polc- 
slatem  possit  reus  mulilari,  non  polest  lanien 
condeinnari  ad  exequendam  illam  senlenliam, 
amputando  sibi  membrum  sanum.  Id  enim  ni- 
mis  crudele  et  inhumanum  foret  ae  contra  na- 
turalem  inclinationem.  Unde  judex  id  prœci- 
piendo  peccaret.simililer  et  reus  illi  obediendo 
ejusque  peccato  cooperando.  Inferlur  tertio 
ex  D.  Thoraà  hic  ad  3,  quod  membrum  non  est 
praBScindenduni  propter  salutem  corporalem 
tolius,  nisi  quando  aliter  subveniri  non  potest 
toli;  saliiti  auteni  spiriluali  semper  potest  ali- 
ter subveniri,  quàm  per  membri  prœcisioncm, 
quia  peecatuni  subjacet  voluntati.  Et  ideô  in 
nullo  casu  licitum  est  membrum  pr;iescindere 
propter  quodcumque  peceatum  vilandum,  ne- 
que  ad  virtutem  exercendam.  Porro  faclum  D. 
Marci  Erëmita;,  qui  sibi  ex  humililate  ,  ne  sa- 
cris  initiarelur,  pollicem  ampiitavil,  si  vera  sit 
hisloria,  non  est  lainle  dignum,  solùnique  cx- 
cusari  polest,  si  ex  Dei  speciali  impuisu  et  re- 
velsiione  id  egerii.  Neque  alius  eliam  de  ejus 
volunlate  licite  polest  alicui  ampulare  mem- 
brum sanum  ob  hune  finem,  quia  per  hoc 
fil  injuria  communilali.  Inferlur  quarlô  ex  eo- 
dem  D.Thonià  ibi.iem,non  esse  licitum  caslra- 
re  seipsum,  neque  permiilere  se  ab  alio  cas- 
Irari,  etiam  absque  viise  periculo,  ad  faciliùs 
carnis  lenlaliones  vincendas,  ad  seciiriùs  cum 
feminis,  quarum  cùram  spiriUialein  aliquis  ha- 


bel  conversandum,  citalque  D.  Clirysost.  sic 
exponentem  illud  Mattb.  10  :  Sitnt  eunuchi  ^iW" 
seipsos  cusiraverunt  propter  regimm  cœtorum, 
non  per  membrorum  abscissioneni,  sed  mala- 
rum cogitationumiMleremptionem.  Maledietio- 
ni  enim  est  obnoxius  qui  membrum  abscindit. 
Etonim  qui  honiicidae  sunl,  lalia  prsesumunl. 
Et  postea  subdit  :  Neque  concupiseentia  man- 
suelior  ila  lit,  sed  molestior.  Aliunde  enLm  ha- 
bet  fontes  sperma  quod  in  nobis  est,  et  prsèci- 
puè  à  proposito  inconlinenti  et  menle  neglï- 
genle  :  ncc  ila  abscissio  membri  cumprimit 
lenlaliones,  ut  eogitationis  frenum.  Ilacienùs 
D.  Thomas.  Idem  docent  D.  Ambros.  lib  de 
Yiduis,  cap.  13.  D.  August.  lib  C  coiiira  Julia- 
num,  cap.  14.  D.Basilius  lib.de  vcrA  Virgini- 
talc,  et  Epist.  87  ad  Simpliciam.  Idemque  pro- 
hibent décréta  ecclesiaslica  can.  22  Aposiolo- 
rum  :  Si  quis  abscindit,  dist.  55,  can.  Signifi- 
cavit,  det^rp.  vilialo;  can.  Qui  partem,  el  can. 
primo  concilii  Nicaeni,  cui  vidctur  occasionem 
dédisse  Leontius  presbyler,  cui  cùm  fuissét 
intcrdicia  babilalio  suspecta  cmn  feminâ  no- 
mine  Eulalià  ab  Eustachio  Anliocheno  anlî- 
siile,  virilia  sibi  amputasse  ferlur,  ulabeà  non 
recedcrel  consuetudine  ;  verùm  lanquàm  du- 
plici  reus  criminc,  fuit  ab  illo  depositus.  Ilem 
Origenis  eviratio  oh  eumdem  finem  facla,  lan- 
quàm facinus  ab  Ecclesiû  improbala  fuit,  elsi 
7.elo  fecisset  Dei,  sed  nonsecundùm  scientiam, 
ul  ail  D.  llii'ronym. 

Ex  quo  à  fortiori  colligitur  nullatenùs  llci- 
tam  esse  eviralionem  ad  vocis  suavilatem  con- 
servandam,  quft  quis  sibi  lucrum  comparare 
possit,  aut  ad  (idelilalem  cirea  feminasser- 
vandasin  aliquo  pjincipum  palalio,  vol  ob  alias 
similes  causas  et  ulililales.  Inferlur  denique 
solummodô  ad  vitam  et  tolius  corporis  salu- 
tem conservandam,  licitam  esse  eviralionem  et 
membri  abscissionem,  quando  scilicet  non  po- 
lesl  ei  aliier  subveniri.  Tune  enim  aliquis  in 
istà  segritudine  el  angustiâ  conslilulus,  non  so- 
lùm  permiilere  potest  taie  membrum  sibiabftiio 
anipulari,  sed  etiam  potest  ipsomet  illud  sibi 
abscindere,  si  perili  chirurgi,  aul  alterius  co- 
pi:im  non  Iiaberel,  el  periculuni  esseï  iii  inorà^ 
neque  suppeterel  alia  via  evadendi  moriem. 
Ratio  est  quia  hoc  rectae  ralioni  ae  prudonti 
adminislralioni  cl  gnbernationi  nienibronnii 
congruil.  An  aulcm  quilibet  lenealur  ahscis- 
sionem  cum  ingenti  crucialu  paii  ad  scrvandani 
vilam,  dictuni  est  in  §  praeccdenli. 


S99 


EXPOSITIO 


eoo 


Articulus  y. 
Vtr'umliceal  in  aliquocam  interficere  innocentem. 

Supponimus  ex  D.  Thoniâ  2-2,  q.  64,  art.  6, 
quôd  Deus  habct  dominium  niorlis  et  vilœ. 
Ejus  enim  ôrdinalione  moriuntur  et  pecca tores 
et  jusli.  El  ideô  ille  qui  mandatu  Dei  occidit 
innocentem,  lalis  non  peccat,  sicut  nec  Deus, 
cujus  est  exécuter,  et  ostenditur  Deum  time- 
re,  ejus  mandatis  obediens,  proul  fecit  Abra- 
ham, dùm  perrexit  ad  occidendum  fliium  suum 
Isaac.  De  hoc  non  procedit  prsesens  difficullas, 
sed  solummodô  de  juslilià  humanà ,  an  possit 
in  aliquo  casu  interficere  innocentem,  re  et  ju- 
dicioexislimatumtalem.  Dico:  Innullo  casu  li- 
citum  estper  se  directâ  intentione  innocentes 
occidere,  benc  tamen  aliquando  indirecte,  per 
accidens  et  praeter  intentionein.  ItaD.  Thomas 
loco  citato,  et  conimuniter  auclores.  Probat 
D.  Thomas  ex  illo  Dei  niandato  Exodi  23  :  In- 
fontem  et  juslum  non  occides;  probat  insuper 
ratione,  ex  hoc  quôd  aliquis  homo  duplicilcr 
considerari  potest:  une  modo  secundùm  se, 
alio  modo  per  coniparalionem  adaliud.  Secun- 
dùm se  quidem  considerando  honiinem ,  nul- 
lum  occidere  licet,  quia  in  quolibet  etiam  pec- 
catore,  debemus  amare  naturain  qiiam  Deus 
fecit,  quae  per  occisionem  corrumpitur  ;  sed 
occisio  peccatoris  fit  licita  per  coniparalionem 
ad  boniun  commune,  quod  per  peccalum  cor- 
rumpitur, ut  supra  dictuni  est.  Vita  aulem  ju- 
storuni  est  conservativa  et  proinoliva  boni 
communis,  quia  ipsi  sunt  principalior  pars 
multitudinis  :  et  ideô  niillo  modo  licet  occidere 
innocentem. 

Dices  1°  :  Licitum  est  abscindore  mem- 
brum,  quando  saluli  tolius  corporis  humani 
expediens  crit,  eô  quôd  ordinetur  ad  bonuni 
totius.  Atqui  similiter  innocens  est  pars  rei- 
pub.  et  ad  eam  ordinatur  tanquiitn  iinperfe- 
ctum  ad  perfectum.  Ergo  licitum  est  illuni  di- 
recte occidere,  quando  bono  communilalis  id 
expédient.  — Uespondeo  esse  maximam  difle- 
renliam  inter  honiinem  innocentem  et  niem- 
bruni,  eô  quôd  manus,  v.  g.,  naturaliter  non 
est  propter  seipsain,  sed  propter  toluni.  At 
verô  homo  ex  naturà  suà  est  ali([uid  totuni  in 
se,  immédiate  ordinabile  in  fincm  beatitudi- 
nis,  habetque  soliim  rationem  partis  secundùm 
conversationem  humanam,  et  ommunem  con- 
viclum  politicum.  Hinc  fil  quôd  quamdiù  non 
peccat  contra  leges,  nequit  respub.  illuni  di- 
recte vilà  privare,  etianisi  ex  illius  nece  seqiia- 
iin  rcip.  salus;  quantunivis  nianuni  sanam  et 


integram  liccat  amputare  pro  totius  corporis 
salute,  ad  quam  duntaxat  ordinantur  oninia 
menibra  seorsim  ,  nec  habent  ulilitatem  pro- 
priam  ,  quae  intcndi  debeat,  neque  de  se  sunt 
capacia  injurise,  et  quasi  despoticé  gubernantur 
ab  homine.  Cùm  tamen  respub.  solùm  polilicë 
regat  cives,  et  illorum  vils  dominium  non  ha- 
bcat,  ita  ut  possil  de  illis  ad  libitum  disponere 
in  suam  utililatem ,  indc  non  potest  occidere 
civem  in  suâ  bominis  dignitate  manentcm, 
qualenùs  scillcet  non  se  redegit  per  peccalum 
ad  condilionem  bestiarum  etservorum,  ul  pos- 
sil de  ejus  vilà  disponere,  sed  remanel  liber  et 
per  seipsum  existens. 

Dices  2°  :  Licitum  est  reipubl.  occidere  ho- 
niinem innocentem  peste  infectum,  tanquàm 
nienibrum  pulriduni,  ne  scilicet  alios  inliciat. 
Kespondei  Bannes  quôd  null.i  ratione  id  est 
licitum,  eô  quôd  isle  homo  nullam  adliuc 
propter  inlirmitatem  iliam  incurrat  culpam. 
Ipse  lanien  teneiur  ex  charitale  et  ex  justitiâ 
se  ab  aliis  separare,  et  cavere  eorum  infeclio- 
nera,  et  potest  respub.  id  ei  praecipere;  quod 
si  non  fecerit,  et  periculum  infeclionis  inde 
imniineai,  tune  licite  potesl  respub.  in  pœnam 
peccati  illuni  occidere,  prout  magis  constabit 
ex  dicendis. 

Dices  ô°  :  Tantô  niajus  videlur  esse  pecca- 
lum quod  conimittilur  in  proximum,  quantô 
gravius  inferlur  daninuni  ei  in  quem  peccalur. 
Atqui  occisio  plus  nocel  peccatori  quàni  inno- 
cenli,  qui  de  niiseriâ  hujus  vitae  ad  cœleslem 
gloriani  transit  per  morlem.  Ergo  cùm  liceat 
in  aliquo  casu  occidere  peccaloreni,  niullô 
magis  licebil  occidere  innocentem  vel  juslum. 
Uesp.  D.  Thomas  hic  ad  2  quôd  in  pensandi 
gravitale  peccati  magis  esl  considerandum  id 
quod  esl  per  se,  quàm  id  quod  est  per  acci- 
dens. Unde  ille  qui  justuni  occidit  gravius 
peccat  quàm  ille  qui  occidit  peccatorem. 
Primo  quidem,  quia  nocel  ei,  quem  plus  dili- 
gcre  débet  ;  et  ita  magis  contra  charitatem 
agit.  Secundo,  quia  injuriani  infert  ei  qui  est 
minus  dignus,  et  ita  magis  contra  justitiaroagit. 
Tertio ,  quia  privât  communilatem  majori 
bono.  Quarto,  quia  magis  Deum  conlemnit, 
juxta  illud  Luca;  10  :  Qui  vos  spernit,  me 
spcriiil.  Quôd  aulem  juslus  occisus  ad  gloriam 
perducalur  à  Deo,  per  accidens  se  habet  ad 
occisionem. 

Ex  diciis  colligitur  neque  esse  licitum  occi- 
dere eum,  qui  in  praesenti  esl  innocens;  pru- 
dcnler  tamen  et  probabililer  limelur  ac  vebe- 
menicr  «luôd  poslea  in  lulurum  eril  reipub. 


601  QLIINTI 

hostis  valdè  nosius.  Non  enim  smit  facienda 
mata,  ut  éventant  bona,  elulvilentur  alla  mala; 
et  ne  quidem  Deus  actu  punit  liominem  pro 
peceato  future.  Neque  justum  est  ac  raiioni 
consonum,  nicdiis  illicilis  providere  bono  coni- 
niuni;  et  in  pra;senli  casu  aliis  viis  occurri 
potest  lualo  quod  tinietur,  scilicet  exilio, 
custodià,  observaiione  diligenli,  boni  insiru- 
clione,  etc.  Inde  non  est  licitum  infantes 
Turcarum  occidere,  etiamsi  timendum  sit 
quod  adulti  effecli,  conira  Cbrislianos  pugna- 
bunt.  Potest  quidem  Deus  utpole  vilse  et  mortis 
Dominus,  pro  peccatis  parcnluni  innocentes 
eorum  (ilios  morte  pleclere,  et  è  coaverso;  id 
tamen  non  conceditur  justiiia:  humanse,  cùm 
non  babeat  illorum  vilae  doniinium,  ut  dotent 
D.  Augusi.  in  7  caput;  Josue,  cap.  8;  et  D. 
Tboraas  2-2,  quxsl.  87,  art  8,  nisi  tilii  imiien- 
tur  pravos  mores,  et  sequantur  pcccala  paren- 
tum.  In  quo  sensu  duuiaxat  intellii;i  débet 
Scriplura  Exodi  20,  et  Mallh.  23.  Soliimquc 
potest  justitia  bumana  filios  innocentes  privarc 
honoribus,  bonisque  temporalibus,  in  exilium 
mittere,  ob  peccata  parentum.  Idemque  repelit 
D.  Tbonias  2-2,  q.  108,  art  4,  ad  1. 

Probatur  secunda  pars  nostra;  conclusionis, 
nempe  quôd  indirecte,  peraccidens,  et  prœter 
intentionem,  ex  gravissimâ  causa,  dando  opé- 
rant rei  licitoe  ac  necessarix,  licitum  sit  occi- 
dere innocentes,  quando  aliter  vitari  nequit 
ipsorura  mors  :  eienim  nemo  jure  suo  utens, 
alteri  censetur  injuriant  facere,  ul  fert  com- 
mune axioma.  Atqui  aliquando  mors  innocoii- 
tum  contingit  ex  aliquà  aclionc,  quant  boitte 
jure  suo  facit,  nec  eam  omittere  tenetur.  Ergo 
tune  mors  innocentis  illi  non  iinputatur. 

Sic  in  bello  juslo  directe  iittenditur  Victo- 
ria, et  nocenlum  inlernecio,  ex  quâ  per  acci- 
dens  occidunliir  eiiani  innocentes,  qui  cum 
illis  sunt  perntixti  et  discerni  nequeunt;  nec 
tenenlur  milites  abslinere  ab  evertendis  tur- 
ribus,  expugnandis  urbibus,  aut  domibus  in- 
cendendis,  ne  simul  pueri  et  innocentes,  qui 
ibi  reperiuntur,  pereant;  aliàs  victoriam  non 
oblinerent,  neque  bono  eommuni  reipub.  con- 
sulerent.  Neque  tune  inoralilcr  et  in  ordine 
ad  actionem  humanam,  innocenlum  mors 
illis  imputatur,  dummodô  illam  non  intendant, 
neque  ut  finem,  neque  ut  médium.  Unde  si 
filios  hostium  obsessorum  baberent  in  suis 
castris,  eos  occidere  non  possent,  ut  per  hoc 
cogèrent  parentes  ad  urbein  reddcndain  pro 
iiliis  à  neceliberandis,  quia  tune  directe  iulen- 
derent  innoccnluni  neccm  tan((uàm  nicdium 


PR^CEPTl.  «08 

ad  hune  finem,  quod  non  est  licitum.  Solùm- 
que  possunt  velle  causant,  nempe  urbis  expu- 
gnationcm,  noit  proptcr  coiijunctionem  qnam 
Itabet  cum  tali  efTectu  ,  nempe  occisionem  in- 
nocenlum ;  scd  cum  alio,  nempe  nocentum 
necent,  quos  aliter  lœdere  non  possunt,  ad  quod 
per  accidens  se  habet  quod  sit  connexa  cum 
innocenlum  clade. 

Sic  invasus  ab  injuste  aggressore,  qui  se 
infante  lanquàm  clypeo  prolegit,  si  non  pos- 
sit  vilain  suam  tueri,  nec  se  defendere  etiam 
cum  moderamine,  nisi  feriendo  infantem,  po- 
test ad  necessariam  vilse  suoe  defensionem 
percuiere  illunt,  gladium  directe  vibrando  in 
aggressorem  injustum,  esto  quôd  peraccidens 
et  proeter  inteniionent,  illo  ictu  simul  Isedatur 
infans  ipso  inviloinlerpositus,  propter  scilicet 
localem  conjuiiciionem  ibidem  repertus.  Nequit 
fcinten  infantem  priùs  et  directe  impetere,  ut 
illo  occise  et  sublalo,  allere  ictu  aggressorem 
ferlai,  ulpole  quia  mers  innocentis  non  potest 
intcndi  tanquàm  médium,  cùm  tune  directe 
eligaïur  et  anietur  propter  ulilitatem,  quam 
babetad  finera  volitum. 

Sic  quidam  docent  quôd  ille  qui  equo  fugit 
lieslem  inscquentein  ad  occidendum ,  nec  po- 
test aliter  morlem  vilare  quàui  currendo  per 
iter  angustum  aut  angulum,  in  quo  jacet  infans 
aul  claudus.quem  equi  pedibus  proleret, débet 
quidem  omnera  dillgenliam  et  curam  adhibere, 
ne  illi  noceat,  declinando  à  vid  rectâ  per  aliam 
parlem  ;  et  si  id  flcri  non  possit  urgere  débet 
calcaribus  equum,  ut  per  saltura  relinquat  in- 
fantem iittacium,  vel  alla  média  adbiberc,  qux 
in  illà  tiecessilale  et  celerilale  eccurrent.  lis 
tamen  adbibilis,  non  tenetur  sistere,  sed  licite 
cursuin  presequi  potest  ad  salvandam  vitam, 
quando  aliunde  extrema  nécessitas  spiritualis 
infaniis,  puia  si  nondùm  sit  baptizatus ,  non 
ebslat.  Ratio  est  quia  tune  occisio  innocentis 
contingit  per  accidens  et  omninô  prxler  inten- 
tionem agentis  ,  qui  ordinal  illum  cursum  ad 
salvandam  vitam,  per  viam  cemmunem,  ad 
quod  jus  babet  velletque  ibi  non  reperiri  in- 
fantem. 

Alii  verè,  etsi  concédant  posse  istum  excu- 
sari,  quando  inlervenit  dubium  an  ex  illocur- 
suinfaitssil  occideitdus,  cùm  tune  non  teneatur 
cerlae  morti  se  tradere  ad  vitandam  alterius 
incertain,  si  tamen  cerlè  sciât  inevitabilem 
prersùs  esse  innocentis  morlem,  nec  habere 
spem  Utniillam  ipsuin  salvandi ,  tuitc  cum  illà 
morali  certiludine,  negant  excusari  posse  ab 
bon)icidie,eiiainsipreeterejusiiitentioftemcQn- 


m  EXPOSI 

tingat,  quia  isti  innocentes  nullaleniis  siint  in- 
jnsli  invasores.  Aliunde  liabcnl  jus  ad  locuni 
rnmmunem,  elsuiit  in  possessione  illiusviae; 
siciit  illicitum  csi  exliemè  indigenli  aiilerre 
paneni  qiiem  jain  asseculus  esl,  vel  labulain 
quâ  extrême  indiget  ad  vitanduni  naufragium, 
etiamsi  qui  auferre  tentât,  in  eâdeni  extremà 
necessilale  sit  conslilulus,  ob  parem  ratio- 
nem. 

§  UMCis.  In  quo  resolvimtur  aliqui  cusus  contro- 
versi  et  difficiles  circa  indirectam  iniwcentinn 
occisionem. 

QiliBres  primo ,  an  sit  llcilum  innocentera 
Iradere  tyranno  urbis  excidiiim  niinilanti,  nisi 
illum  tradai\tad  occideiidum,  siciil  olim  Athe- 
niensium  lioslis  pelebai  Deniostlienem?  —  Res- 
pondeo  circa liiinc  casnm  metapliysicum,  varias 
esse  scnlenlias,  ut  fusé  oslenditur  in  traclalu 
de  Jiistitià,  quas  nunc  sub  brevilale  trinscur- 
rimus. 

Prima  allirmat  id  esse  liciium,  quia  tune  res- 
pub.  Iiabetjus  ad  abscindcndum  nienibruni  il- 
lud  i>roplor  incolumiialem  et  salutem  tolius 
corporis,  ne  scilicet  tola  gens  pereat,  cùm  et 
liomo  membrum  eliam  sanumpro  saluieet  vil» 
gui  corporis  abscindere  valeat.  Insuper  laiis  in- 
nocentis  Iradilio  non  est  intrinsecè  mala,  nec 
est  eum  occidere  ;  alias  ne  quidem  ipsi  inno- 
cent! forci  licita.  Sed  ex  oii  solùm  per  accidcns 
consequitur  ejus  mors  ab  extrinseco,  nempe 
ex  tyranni  maliliâ,  et  niliil  aliud  est  quàm  in- 
nocenleni  cxponere  ceriissimo  mortis  perieulo 
obbonum  commune,  se  defendendo  islo  modo 
contra  tyrannuni,  quomodô  cùm  urbs  obsi- 
delur,  exponuntur  cives  ad  illius  del'en- 
sionem,  illorumque  vita  postponitur  bono  com- 
muni. 

Secunda  sententia  negat  licitumcsse  tradere 
innocenlem  tyranno  ad  occidcmlum  directe  et 
immédiate,  quia  boc  idem  essel  ac  ipsum  di- 
recte occidere,  et  cooperari  maliti;e  tyranni  , 
eique  ministrare  in  re  tnrpi,  quod  iu  nullo  ca- 
sti  est  Hcilum;  aliàs  Pilaii  et  Judaeorum  facinus 
occideiidoChrislumproplornielumlloiuanorum 
posset  exensari.  Deinde  lalis  innocens  babet 
jus  se  defendendi  conira  tyrannum,  et  contra 
omnes  qui  ejus  inaliti*  cooperantur  et  minis- 
trani;  proindo  cl  conira  rempub.,  quœ  proinde 
jus  non  babel  i|)sum  directe  tradendi  in  ma- 
niis  tyranni,  aliàs  daretur  belluni  ex  utriique 
parle  pcr  se  jiistum,  nisi  tune  innocens  vellet 
j'iri  suo  rennntiare.  Non  enim  respub.  babet 
dominium  despoticuni  supra  vitam    civium  , 


no  604 

sicut  habet  bomo  supra  corporis  sui  membra, 
prout  jani  dictnm  est. 

Teriia  docci  in  hoc  casu  renipub.  non  posse 
huic  innocenti  prœcipere,  ulipsemel  se  tyran- 
no iradat ,  neque  euni  teneri,  im6  nec  posse 
licite  ire  ad  tyrannum,  ut  ab  eooccidatur.  Ra- 
tio est,  quia  hnjusmodi  iradilio  vel  esl  intrin- 
socè  mala,  vel  non  .  Si  priinum  dicalur,  ueqnit 
ab  innocente  exercer!,  sicut  nec  à  repub.  pne- 
cipi.  Si  verô  dicatur  secundum,  tune  sicut  ob 
boc  polest  innocens  se  tradere  ob  boni  coni- 
nuinis  defensionem,  idem  eliam  a  repub.  fieri 
immédiate  potorit  ,  quia  tenelur  assumere 
nieilia  non  mala,  s^d  licita  ad  bonum  commune 
Itiendnm,  quod  eodem  modo  procuralur  et  in- 
tenditur,  ac  ab  innocente  seipsum  immédiate 
tradente. 

Qiiarla  asserit  lune  innocenlem  tènéri  seip- 
sum tyranno  tradere,  idqiie  renipnb.  ipsi  pra;- 
cipere  posse,  qui  si  facere  rcnuerit,  boc  ipso 
nocens  ellicilnr,  et  conseqiienler  respub.  ac- 
quirit  jus  illum  morte  pleetendi,ct  mnltô  ma- 
gis  tyranno  tradendi.  Quia  ex  cbarilate  sallem 
tenelur  propriara  vitam  comnuini  civium  cla- 
di  poslponere,  postquàm  respub.  adhibilis  om- 
nibus mediis  licitis  non  poluil  aliâ  vi.â  quàm 
ejus  morte  se  liberare,  et  cum  Jon.â  propbeiâ 
diccre  :  Tollile  me,  et  millile  in  mare;  scio  enim 
quhd  propler  me  venil  hwc  grandis  lempesias 
super  vos.  Incipit  enim  tune  esse  causa  moralis 
ruinae  urbis.  Ideôque  respub.  polest  hoc  ci  prae- 
cipere,  aequè  bcnè  ac  si  civis  foret  in  extremà 
neccssitate  conslilulus,  et  unum  pancm  solnm- 
modô  haberet,  possel  eum  cogère  ad  panera 
dandum  principi  in  eàdem  extreniA  necessilale 
constituto,  etiamsi  famé  nioritiirus  essel  ;  et 
quotidiè  prsecipitur  militibus  ,  ut  maneant  in 
stalione  pericnlosâ,  et  loco  in  quo  cerla  mors 
illis  imminel,  pœnaque  capilis  iniponilur  ,  si 
mandatum  iransgrediaiitur.  Hic  posilis, 

Pro  ver.)  sententia  dico  rempub.  ad  lias  an- 
guslias  redaetani,  licite  posse  deserere  luiiic 
innocenten),  seu  illum  non  dcfendorc,  et  non 
impedire  quin  capiatur  .'l  salellitibus  ad  boc  à 
tyranno  missis,  imô  el  portas  civitatis  ipsis 
aperire,  aul  innocenlem  foiàsexpellerc.  Ratio 
est,  quia  elsi  respub.  per  se  el  ordinariè  lo- 
quendo,  leneatur  cives  suos  à  grassatoribus 
defcnderc  ac  prolegere,  per  accidcns  tamcn, 
quando  indc  ruina  boni  communis  immiaet,  ut 
coniingil  in  nostro  casu,  non  tenetur  cum  tan- 
to  poriculo,  scd  polest  illos  cerl;e  moriis  pe- 
rieulo cxponere,  neque  ad  eain  prolcctioneni 
cives  eliam  innocentes  jus  habent,  ut  constat 


605 


gUINTI  PRjfiCEPTI. 


606 


exeinplis  adduclis.  Illeaulpm  innocensin  iios- 
Irocasusic  deiiiiclusel  cxposiiiis,  laudahiliior 
potesl  non  fugere,  nec  se  defendcie,  sed  vclle 
mortein  pati  el  expectare  :  lune  enini  cessât 
obligalio  proecepli  naturœ  conservandi  vitani , 
oh  rninam  conimunetn.  Sicutdt'ini  percutitnr 
capiil,  nianusse  exponil  obtruncalioni  ad  ejus 
nialum  avcilendiini.  El  martyres  Clirisli  è 
earcereexire  nolebanl,  etianisi  commode  pos- 
senl,  expeclanles  ibi  morlem  pro  lidei  defen- 
sionesubeundam.  An  aulem  tuneinnocensisie 
lieilè  fugere  possil ,  vilamque  salvare,  quidam 
aKirniant,  ex  boc  quôd  jure  nalurai  jus  babet 
a<l  vilani  conscrvandam.  Abi  veronegant,  quia 
tune  nediini  cessât  obligatio  prMcepti  conser- 
vandi vilani,  sed  adbuc  urgct  atiud  procceptum 
stricliûs  obbgans,  neinpe  conservandi  bonnm 
commune,  quod  proprio  est  prœferendum;  et 
addunl  quôd  si  ad  lyrannum  plaeandum  boe 
minime  sulliceret,  tenerelur  eliam,  ad  illum 
animosé  pergere,  et  cum  eo  aut  suis  satellilibus 
pugnare,  vilamque  suam  certo  morlis  periculo 
exponere  pro  Reipub.  salute,  prout  diclum  est 
de  mililibus. 

Quœres  secundo,  ufrùm  judex  inferior  non 
soh'im  licite  possit,  sedetiam  lenealnr  ad  mor- 
tem  daninare  eum  quem  scientià  privatà  novit 
innocenlcm  esse,  et  rêvera  tab's  est,  qui  tamen 
secundùm  allegata  et  probata  in  judicio,  con- 
vincitur  esse  reus  ? 

Respondel  D.Thomas  hîc  ad  5,  quôd  judex, 
si  scit  aliquem  esse  innocenlcm,  qtii  t'alsis  tes- 
libus  convincitur,  débet  dibgenlius  examinare 
lestes,  ni  invenial  occasionem  liberandi  inno- 
xium,  sicut  Daniel  fecit.  Si  aulem  nec  hoc  po- 
tesl, non  pcccat  secundùm  allegata  sententiam 
ferens  quia  ipso  non  occidit  innocentent ,  sed 
illi  qui  eum  asserunt  nocenlem  :  minisler  au- 
lem judicis,  si  senientia  inlolerabilera  erroreni 
conlineat,  non  débet  obedire:  aliàs  excusaren- 
lur  carnilices,  qui  martyres  occii'enint.  Si  ve- 
rô  non  conlineat  manileslam  injuslitiam,  non 
prccat  prseceptum  exeqnendo  :  quia  ipse  non 
habel  disculere  superioris  senteniiam,  nec  ipse 
occidit  innocenlem,  sed  Judex  ciii  ministerium 
exhibct. 

Et  fusiùs  probal  2-2,  q.  67,  art.  2,  tum  ex 
DD.  Ambrosio  et  Augusl.  qui  dicunl  judicem 
bonum  nihit  ex  arbitrio  suo  facere,  sed  secun- 
dùm leges  et  jura  pronunliare;  lum  ratione 
ellicaci,  quia  judicare  pertinet  ad  judicem,  se- 
cundùm quod  fungitur  publicà  poteslale  :  el 
ideù  débet  informari  in  judicio,  non  secundùm 
hoc  quod  ipse  novil,  sed  seçuudùm  id  quod 


sibi  innotescit,  lanquàm  personaepublicae.  Hoc 
auleu)  sibi  innotescit,  et  in  communi,  et  in 
particulari.  In  communi  quidem  per  leges  pu-; 
blicas,  vel  divinas ,  vel  hunianas,  contra  quas: 
nullas  probationes  admitiere  débet.  In  partlcu^ 
lari  aulem  negotio  aliquo,  per  instrumenta  et 
testes,  el  alla  liujusniodi  legiiima  documenta  , 
qu;e  débet  sequi  in  judicando  magis ,  quant  id 
quod  ipse  novit  lanquàm  privala  persona.  Ex 
quo  tamen  adjuvari  potesl,  ut  districtiùs  discu-' 
liai  probationes  induclas,  ut  possil  earum  de» 
feclum  invesiigare;  quôd  si  eas  non  possil  de 
jure  repellere,  débet,  prout  diclum  est,  eas  in' 
judicando  sequi.  HactenùsdivusTbomas.  Sentiti 
igilur  S.  doclor,  quôd  judex  débet  quidem 
tune  omnem  curam  adhibere,  omniaqiie  média 
tentare  ad  inlirmandam  et  repellendani  accu-' 
salionem,  tumexaminando  et  rejiciendo  lestes, 
vel  quia  suiil  ignoti,  vel  infâmes,  vel  urgendo 
de  circumstantiis  loci,  lemporis,  aliisque,  ut 
possil  dissidentes  invenire  :  tum  dissimulando, 
dilïcrendo.  et  sinendo  reum  é  carcere  secretô 
fugere,  si  absqueincommodo  et  scandale  fieri 
possil;  tum  reiniltendo  judicium  adsuprenmm 
judicem,  et  coram  illo  leslificando  quôd  hujus 
bominisinnocenliam  probe  novil,  ut  ipse  facial, 
quod  postea  volueril. 

Si  autem  omnibus  tenlalis,  nequeat  eum  \i- 
berare,  quidam  dicunl  quôd  débet  coram  po- 
pulo asserere  verilalem  et  innocenliam  illius, 
quam  novil,  probare.  Alii  dicunl  quôd  oflicio 
suo  potiùs  renuntiare  débet,  quàm  illum  con- 
demnare.  Verùm  cùm  judex  ulatur  jure  suo, 
nullifacit  injuriant,  nec  proinde  oflicio  renun-> 
tiare,  damnumque  reportare  ad  cavendum  al- 
lerius  daninuni,  quod  ipse  non  dat,  obligatur. 
Igilur  in  noslro  casu,  si  judex  ad  iiislantiano 
partis  aut  populi,  et  ad  vitandum  scandalum, 
aliasve  ob  causas  et  circumstimlias  abstinere 
nequeat  ■'tjudicando,  et  senteniiam  profercndo, 
tiinc  sive  in  criminalibus,  sive  in  civilibus,  non 
solùm  potest,  sed  etiam  lenetur  in  conscientiâ, 
judicare  secundùm  allegata  et  probala,  ac  rau- 
lilaiionis  aut  morlis  pœnà  condemnare  huno 
boininem,  qui  secundùm  leges  el  probationes 
convincitur  eani  mereri,  quantunivis  privatà 
scientià,  cerlô  cognoscat  esse  innocenlem.  lia 
D.  Thomas  omnesque  ejus  discipuli,  et  innu: 
meri  alii  auclores  insignes  exiranei.  , 

Isla  conclusio  demonslratur  ratione  D.  Tho- 
mai  jam  allalà.  Acinscnim  publicus,  qualis  est 
condemnatio  juridica,  sive  in  criminalibus , 
sive  in  civilibus ,  per  se  habere  débet  causaç 
publicas,  nenipe  personam,  poleslalem  el  scjeij- 


607 


EXPOSITIO 


60S 


tiam,  seu  noiitiam  publicam  :  non  enim  judex 
agit  lanquàm  persona  privata  ,  sed  publica, 
fungens  auctorilale  publicâ  ,  cui  lanquàm 
concausae  connexîE,  correspondet  solummodô 
notitia  publica.  Hujusniodi  autem  scientia 
facli  in  aliquo  particulari  negotio  publica,  non 
habetnr  nisi  per  processum,  per  instrumenta, 
per  lestes  et  allegata  ac  probata,  sicut  scientia 
publica  juris  habelur  per  leges  pubiicas.  Ergo 
ut  rite  suc  oincio  publico  fungatur,  potcst,  ini6 
tenetur  secundùm  hujusmodi  causas  pubiicas 
judicare  lam  in  crirainalibus  quàiu  in  civilibus. 
Confirmatur.  Dùm  judex  in  nostro  casu 
condeinnat  réuni,  quem  scientia  privalà  novit 
innoccntem,  aut  coniniittit  injustitiam ,  aut 
non  :  si  dicatur  primum,  tune  nec  etiani  in 
civilibus  posset  hoc  modo  judicare,  quia  cora- 
mitterci  injustitiam.  Si  verô  dicatur  secun- 
dùm, habenius  intentum.  Sicut  enim  judex 
proptcr  commune  bonum,  polesl  civem  privare 
bono  temporali ,  ita  et  vità,  quando  in  facto 
probatiir  juridicè  nocens.  Et  in  hoc  casu  res- 
pub.  habet  jus  non  soliim  in  bona  fortunx, 
sed  eliam  supra  vitam  illius  hominis,  bonum- 
que  commune  prseferendum  est  particulari. 
Neque  judex  sic  judicando  ,  contra  conscien- 
liam  suam  agit ,  quod  nunquàm  est  licitura  , 
sed  agit  contra  scienliam  suam  privatara  et 
spcculalivam  de  innocenlià  hujus  hominis , 
reclèque  judicai  hic  et  nunc  tanquàm  persona 
publica  morte  condemnandura  esse  ,  ex  hoc 
quod  in  judicio  legilimis  probationibus  con- 
vincatur  de  crimine ,  proindeque  non  agit 
contra  conscientiam,  utpote  qux  in  judicio 
practico  consistil  ;  et  sic  procedit  judex  :  Mibi 
€X  oUicio  consurgit  obligatio  judicandi  secun- 
dùm allegala  et  probata.  Atqui  iste  homo  pro 
reo  ex  illis  habetur,  proindeque  juxta  leges  est 
morte  plectendus  ;  ergo  debeo  illum  condem- 
iiare.  Ut  enim  rcctè  ait  D.  Thomas  hic  ad  4, 
homo  in  his  quae  ad  propriam  personam  per- 
tinent, débet  informare  conscientiam  suam  ex 
proprià  stieniià  ;  sed  in  his  quae  pertinent  ad 
publicam  polestatem,  débet  formare  conscien- 
tiam suam,  secundùm  ea  quae  in  publico  judi- 
cio sciri  possunl,  etc. 

Dices  1°  ;  Si  judex  scientia  privalâ  sciret 
aliquam  legem  iniquam  esse,  non  posset  secun- 
dùm illam  judicare,  etiamsi  à  pluribus  proba- 
retur  esse  juslara.  Ergo  neque  in  nostro  casu 
potest  condemnare,  etc.  Resp.  neg.  conseq.  et 
parilatem.  Tum  quia  boniias  legis  non  pendet 
à  judicio  hominum  iniquorumautignoranlium; 
sed  ex  hoc  quôd  lala  est  ab  habente  auclorita- 


\  tem,  et  est  conformis  sequitati  et  legi  naturx  ■ 
atverô  veritas  facti  in  judicio  pendet  ex  illius 
nolorielate  et  ex  testium  probationibus.  Tum 
quia  judex  potest  facile  et  publiée  demonstrare 
iniquitatem  legis  :  secùs  verô  falsitatem  facli, 
dùm  per  instrumenta  publica  probatur  et  veri- 
licalur,  ut  contingit  in  nostro  casu,  nam  per 
ejus  scientiam  privatara  ,  nequit  babcri  pu- 
blica et  juridica  probatio. 

Dices  2°  :  Médium  non  débet  eligi  quando 
contrariatur  fini  intento;  sic  prudcns  medicus 
non  adhibet  medicinam,  quam  cerlô  scit  esse 
inlirmo  noxiam  ,  quantumcumque  alii  medici 
probent  esse  utilem.  Ergo  prudens  judex 
testium  probationes  ,  quas  scit  pervertere  ve- 
ritatcm,  respuere  débet.  Resp.  quôd  ut  judex 
prudenler  agat,  et  leneatur  istud  médium  ad- 
hibcre ,  sutlicit  quôd  omninô  requiralur  et 
conducal  ad  manifestandam  juridicè  veritalem, 
quantum  in  judicio  publico  manifestari  potest 
et  débet ,  non  verô  secundùm  quôd  est  ;i  parte 
rei  et  in  se,  cùm  hoc  non  sit  semper  necessa- 
rium  nec  possibile,  indeque  innumera  oriren- 
tur  incomenientia.  Nec  exemplum  medici  est 
ad  propositum.  Curalio  enim  per  sesolùm  or- 
dinatur  hic  et  nunc  ad  salutem  hujus  infirmi  : 
senienlia  verô  judicis  ordinalur  ad  pacem  et 
Iranquillilalem  reipub.,  qua;  exigit  ul  in  judi- 
ciis  unicuique  tribualur  jus  suura  secundùm 
allegata  et  probata. 

Dices  5°,  ex  nostris  principiis  facile  excu- 
sari  posse  Pilati  facinus  condemnantis  Cbristum 
ad  mortem  contra  propriam  noiitiam  quam 
habebat  de  ejus  innocentià,  ob  scilicet  allegata 
et  probata  à  Judseis  contra  ipsum.  Resp. 
judicium  Pilati  fuisse  iniquissimum  ,  ut 
oslensum  est  in  traclalu  de  Justilià,  et  insu- 
per quia  Cbristi  innocenlià  omnibus  eral  ma- 
nifeslissima,  sicut  et  malilia  Judxorum  ,  nihil 
prorsùs  nisi  mendacia  et  contradictiones  aper- 
las  proferenlium,  quos  proindè  Pilalus  facile 
per  juridicam  exceplionem  à  tesliticando  re- 
pellere  poteral  etdebebat;  et  non,  utpote  par- 
tes et  accusalores ,  admittere  tanquàm  testes. 
Adde  quôd  Pilatus,  non  ex  Judxorum  proba- 
tionibus Cbristum  condemnavit,  sed  ex  timoré 
huniano,  ne  scilicet  displiceret  Cxsari ,  et  in 
crimeu  iransivil  alienum,  relinquendo  judi- 
cium proprium.  Tandem  noslra  sententia  pro- 
bari  potest  ex  hoc  quôd  judex  nequeat  con- 
demnare eura  quem  cerlô  novit  privalà  scien- 
tia esse  rcum ,  quem  ipse  vidit  patrantcm  ho- 
micidium;  qui  laraen  probatur  innocens  in 
judicio  per  allegala  ei  probata  ,  aut  per  pro- 


609  QUINTI  PR^CEPTI 

prîam  confessionem  secrelam  et  exlrajudicia- 
leni,  ut  habetur  in  can.  Sacerdos,  de  oflicio 
ordinarii  ;  et  de  jure  naturali  ac  divino  stalui- 
tur  ut  in  ore  diiorum  vel  trium  stet  omne  ver- 
bitni,  ol>  scilicet  rationem  à  nobis  allalam. 

Quaeres  tertio  utriini  licitum  sit  inalri  gra- 
vidae  infirniae  sumere,  aul  praebere  pharmacum 
ad  sanitatem  recuperandam ,  aut  niorlem  vi- 
tandam,  tendens  ad  ejectionem  fœtus  et  abor- 
tum,  Abortus  est  ejcctio  fœtus  inaniniati  aut 
animati  cuni  quàdam  violentià  ex  utero  nintris 
ante  tenipus  debituni.  Fœtus  informis  et  inaui- 
mati  aborlio  non  est  quidem  homicidiuni 
propriè  et  physicè  loquendo,  cùm  nondùin  sit 
complété  homo.  Morali  tanien  xstimatione 
censetur  esse  bomicidium  ,  et  ad  illud  accedii, 
atque  iioc  quiiito  Decalogi  prœcepto  prohibe- 
tur,  quando  directe  inienditur,  aul  studiosè  et 
voluntariè  procuralur,  quia  quanlùni  in  se  est 
ad  boc  tendit  ut  tollat  vitam  bominis  jaui  in- 
choatam,  sicque  occiditur  homo,  non  quitalis 
adbuc  est  actualiter ,  sed    qui  generabalur. 

<  Non  enim  refcrt,  inquil  Tertullianus  lib.  f» 

<  Apolog.  natam  quis  eripiat  animani  ,  an 
f  nascenteni  disturbet.  Homo  est ,  et  qui  est 
«  fulurus.  Eiiam  fruclus  omnis  jam  in  semine 
t  est.  I  Porrô  ex  niedicorum  conseiisu  ac  ra- 
tionibus  invictis,  item  ex  Aristot.  lib.  9  de 
Animalibus ,  ex  D.  Tbomà  in  3  sent.  q.  5,  art. 
5 ,  constat  fœtum  anima  rationali  animatum 
esse  longé  ante  tempus  nativilatis  suœ,  idquc 
supponunt  utrumquc  jus  civile  et  canonicum 
dùni  tantas  pro  abortu  fœtus  animati  imponunt 
pœnas  :  meritôque  Innocentius  XI  liane  pro- 
positionem  damnavit  :  Videiur  probabile  omnem 
fœtum ,  quaindiù  in  utero  est ,  carerc  anima  ra- 
tionali ;  et  lune  primùm  incipere  eamdem  liahere 
cùm  paritur,  ac  consequenter  dicendum  erit ,  in 
nulto  abortu  Iwmicidium  commitli.  Idque  repro- 
batur  ex  Script.  Jeremia;  1,  qui  sanctilicatus 
fuit  in  utero  niatris,  sicut  et  Joanncs  Baptista , 
et  Exodi  21  :  Qui  percusserit  mulierem  prwgnan- 
tem,  etc.  Ex  quibus  colligitur  in  nullo  casu 
licitum  esse  aborturo  de  industrie  et  ex  in- 
tcntione  procurare,  sive  fœtus  fuerit  animatus, 
sive  non.  Ita  Tertull.  in  Apolog.  MInutius Fé- 
lix in  Uctavio,  Lactantius  lib.  (>,  cap.  2U  divi- 
nar.  Institut.  D.  Ambros.  lib.  5  in  Hexameron. 
cap.  18.  D.  Aug.  lib.  1  de  Nuptiis,  cap.  15,  et 
serin.  244  de  Temp.  D.  Hieronyni.  Epist.  22 
ad  Eustochium  ,  cap.  5.  D.  Thomas  in  4  sent, 
dist.  51. 

Abortum  tanquàm  ingens  facinus  reprobâ- 
runt  canones,  extra  de  Homicidio,  cap.  Si  ali- 


610 


qnis.  Item  jus  civile  tt.  de  Pœnis.  L.  Si  quis  ali- 
quid,  et  ff.  de  Sicariis  ad  L.  Corneliam,  et  ad 
L.  Ponipeiam ,  de  Parricidiis.  L.  Divtis.  L. 
Necare,  ff.  de  Liberis  agnoscendis.  L.  Si  mulie- 
rem, ff.  de  Lege  Aqull.  ubi  imponitur  morlis 
pœna.  Item  pontifices  Sixtus  Papa  V  in  suâ 
Constilulione  quae  incipit  Effrenatam  ,  impo- 
nit  irrcgularitatis  pœnas  aliasque  graves  ,  et 
Grcgorius  Papa  XIV  id  confirmât,  quando 
fiilus  fuerit  animatus ,  caetera  verô  in  Bullâ 
Sixti  V  contenta  ,  reducit  ad  juris  communis 
terminos.  In  suâ  Constit.  Sedes  Apostolica, 
istud  peccatum  est  reservaium  ordinariis. 
Imù  quidam  sentiunt  quôd  confessarius  débet 
esse  ad  boc  specialiler  deputalus,  babereque 
in  particulari  facultatem  ab  excommunica- 
tione,  et  ab  hoc  casu  absolvendi,  quando  fœtus 
est  animatus.  Tandem  Innocentius  Papa  XI 
damnavit  banc  propositionem  :  Licet  procurare 
abortum  ante  animationem  fœtiis ,  ne  puella  de- 
prcliensa  gravida  occidatur,  aut  infametur.  Cen- 
setur autem  fœtus  animatus  circa  diem  qua- 
dragesimum,  si  fuerit  masculus  :  circa  verô 
octogesimum,  si  sit  femina  ;  in  dubio  autem 
an  sit  femina ,  prxsumitur  animatus  post  dicra 
à  concepiione  quadragesimum,  juxta  praxim 
suncta;  Puenilentiariae  Romana;. 

Probatur  ratione.  Non  est  licilum  directe 
velle  polluiionem  procurare,  neque  eam  inlen- 
derc,  sive  tanquàm  linem,  sive  tanquùn.  mé- 
dium ad  sanitatem,  etc.,  proutostensuri  sumus 
in  sexto  Decalogi  prsecepto.  Ergo  à  pari ,  im6 
et  à  fortiori  nunquàm  est  licitum  procurare 
directe  et  ex  intentione  abortum,  etiara  quando 
foHus  nondùm  est  animatus.  Prob.  conseq.  : 
Non  minus  est  de  se  inlrinsecé  malum  ac  ratio- 
ni  repugnans ,  imo  magis  est  contra  naturam, 
prodigere  ac  perdere  semen  virile,  jam  in  ma- 
tricem  receptum,  commixtum  cum  muliebri 
semine,  coagulatum,  etc.,  quàm  simpliciter  se- 
men effundere  per  pollutionem ,  quia  tune  pro- 
pinquiùs  ad  propagationem  speciei,  et  ad  na- 
turam humanam  accedit,  cùm  sit  incboativô 
proximé  fulurus  homo.  Ergo  si  pollutio  sit  iia 
de  se  inlrinsecé  niala,  ut  in  nullo  casu  licitum 
sit  eam  ex  intentione  procurare,  eô  quôd  na- 
turaseniiniseffusionem  solumniodô  ordinaverit 
ad  propagalionem  speciei,  et  non  ad  saluteni 
individu!  :  à  fortiori  in  omni  casu  illiciium  crit 
procurare  directe  abortum,  fœlu  eliam  non- 
dùm animato,  cùm  sit  magis  conira  natura: 
llnem,  magisqiie  conlrarietur  propagaiioni  spe- 
ciei. Unde  D.  Thomas  in  4  Sent.  dist.  31,  dicit 
«  esse  grave  peccatum,  et  inter  nialcAcia  depn- 


eu 


EXPOSITIO 


612 


.  I  tandura,  cl  contra  naturani,  quia  eliain  be- 
I  stiiB  fœlus  expeclanl.  >  Hinc  non  e^t  liciluui 

.piajbere  iiialri  gravida;  iii'irinx  phariiiacum 

-taiiquani  mcdiuiii  ad  procurandam  sanilalem 
illius  per  aborluiii  ;  id  csl,  si  aliier  non  cuiidu- 
cal  ad  sanilalem  aiit  vilam  lualris,  nisi  quate- 
uùsexpelliUœlum  eliaui  iiianiniaïuui,  dare  non 
licet  ;  eô  quod  lune  eiiam  directe  intendatur 
aborlus,  non  quidein  per  se,  sed  propler  aliuni 
lliieni,    ul  scUitel  sequalur  etieclus  sanitatis 

,  malris,  quem  aliier  consequi  non  possel. 
Quando  igilur  fœtus  nondùin  est  animatus, 

.  potest  nialri  inlirmae  praiberi  pbarniacum  utile 
ad  ejus  sanilalem  aut  vilain  tuendani,  qua;  in 
sumptione  bujus  remedii  per  se  et  directe  so- 
luuiniudo  inleiidi  débet,  absqne  taïuen  proba- 
bili  periculo  aboitùs  et  inteniione  euni  pro- 
curandi,  eliani  indirecte ,  sed  si  casu  inde 
proveniat,  id  toluin  per  accidens  et  prœter 
inlcnliuneni  coatingat.  Sicut  est  licitum  inlir- 

■  inis  suniere  reuiediuiu  ad  pravus  liuuiores  ex- 
pellendos  utile,  et  curanduni  niorbuni,  ex  quo 
per  accidens  ac  prœter  inlenlionem  expellilur 

.etiam  seiuen,  et  oblinelur  sanitas  aliuude.  in 
.istis  enini  casibus  abortio  et  poUulio  non  cen- 
.sentur  procurai*  et  volunlana;,  sed  lanlùm 
perniissie  istis  inlinnis  jure  suo  utenlibus. 
Talla  remédia  possunl  esse  beniyna  purgalio, 
l'orlè  etiam  venu;  seclio  modica,  et  alia  quoe 
non- tend  uni  ad  nocendum  foetui,  aut  expul- 
sion! seminis,  nisi  reniole  et  négative,  purgan- 
dostilicct  pravos  humores. 

Major  autem  est  diliicultas  quando  fœtus  est 
aninialus,  tune  enim  occiditur  bomoinnoecns, 
.quod  nec  etiam  polestali  public»;  licitum  est. 

■  Quidam  volunleodein  modo  ratiocinanduni  esse, 
,ac  de  lœiu  nondùni  animalo,   uempe  adiaberi 

possc  remedium  ex  quo  solùm  per  accidens  cl 
.prseler  iutenlioncm  sequalur  aborlus,  quaudo 
non  suppelit  aiia  via  couservandi  vilam  malris. 
Alii   negant,  quia  bominis  innocenlis  occisio 
.  honestan  nequit  ex  periculo  vila;  malris,  cùin 
,no)i  sint  \acienda  mala,  ul  eveniaiU  bona,  et  D. 
,  Ambrosius  lib.  5  de  Olliciis,  cap.  »,  rcctè  dixc- 
.ril  :  «  Si  aliter  subveniri  non  possit,  nisi  aller 
-1  laîdatur,  commodius  est  neutrum  Juvarc, 
,  c  quàm  alteruni  gravari.  >  Quando  igilur  pro- 
.babililer  limelur  periculum  aborlus,  inde  cliani 
solùm  per  accidens  et  pr;eler  inientiouem  se- 
cutnri,  non  est  licitum  pra^bere  matri  laie  re- 
medium, etiamsi  de  se  non  sil  morlil'erum,  sed 
-dubiuni  (1). 

(1)  illa  qn.-nstio  sicut  prœcedentes  solvitur 

■  ope  pwntipioruui  de  copperalione  ;  scilicelad- 


Verùm  quidquid  sit  de  lioc,  quod  in  variis 
Cîisibus  et  circumstanliis  hic  et  nune  in  fiicii 
cojiingeniiàoccurrentibus  diversiniodè  dcier- 
niinari  polest,  nempe  si  non  adbibito  isto  re- 
niedio  probabde  esset  ulrumque  moriturum  ; 
si  maire  morienie,  fœtus  quoque  periret,  et 
ulrius(|ue  salusesseï  desperala,  etc.;  item  quid- 
quid sit,  an  comparando  prsecisc  moriem  cor- 
poralein  malris,  aut  ejus  periculum,  cuui  lilii 
morte  eliain  corporali,  licitum  sit  aut  non, 
eam  aller!  prieferre;  omnes  tamen  convoniunt 
quod  si  de  saluie  spirituali  filii  sil  periculum, 
lune  nulla  est  comparatio  facienda.  In  casu 
itaqiie  (|uo  inedici  probabilem  haberent  speni 
fore  ut  maire  cuin  suae  vilœ  periculo,  non  su- 
meute  laie  pharmacum,  (œlus  animatus  in  lu- 
cem  prodire  posset  vivus  ut  bapiizaretur  :  c 
contra  eo  adbibito,  absqiie  baptismale  iiiorere- 
tur,  lune  ab  eo  sumendo,  mater  oraninôabsti- 
nere  tenetur,  quia  infans  est  in  extremà  nc- 
cessitate  animae  salutis,  à  quà  ncquit  se  libé- 
rale, sed  mater  tenetur  illi  succurrere  ordiiie 
cbâritatis  postponendo  suam  vilam  corporalem 
saluli  spirilali  lilii,  (pii  ejus  cura;  est  commis- 
sus.  Sicut  teneretur  sacerrios  puerum  in  ex- 
tremà salutis  spiriiualis  necessitate  constiiutum 
bapiizare,  diim  non  est  alius  à  quo  possit  ba- 
plizari,  eliam  cum  propriae  vit*  periculo. 

Si  ex  medicorum  judicio,  aliove  indicio  cre- 
datur  maire  niortuà  adbuc  infanlem  vivere, 
secandus  esl  ejus  utérus,  ul  iulans  baplizelur; 
iuioea  adbuc  in  extremis  agenie,  et  desperala 
sanilate,  os  ejus  tenendum  est  apertuiii,  si  id 
deserviatadimpediendum  ne  infans  suUucetur. 

niiiiistialio  remedii  quod  direclè  cl  ininicdialè 
aliuni  babet  efl'ectuni  pra;ter  fœifls  abortum, 
est  per  seactus  indiil'erens;  igilur  poni  poterit 
quoiics  omnibus  attcuiis  bonus  elfectus  cen- 
sebitur  compensare  maluin  :  lum  eniin  lionus, 
qui  est  cnr.  lio  malris,  soins  ab  agente  iiiten- 
ilitup,  et  malus,  seu  ejectio  prolis,  sequitur 
per  accidens  prxier  inlenlionem;  è  contra  ab 
illâ  rcniedd  adminislralione  abslineiidum  ci  il, 
si  prœvaleai  malus  efTectus.  Ilinc  lluunl  pleia- 
(jue  con^oclaria  qua;  Mayol  adiiiillil  :  sic  llcebil 
adîiiiuisiratiu  remedii,  si  nulla  spes  allulgeai 
prolcm  baptizandi,  nain  salus  malris  ad  minus 
lanli  esl  quimi  sulu>  iciii|Miialis  cl  iiioincntanea 
prolis,  imô  magis  pr.cpdiideral  ;  illicilinn  eri{, 
si  spes  probaiiilis  alluigeal  baptizandi  prolem; 
salus  enim  aaciiia  illius  evideiiler  pra-valct 
viue  leiiipoiali  malris...  [Ix'c  laliocinandi  nie- 
tbo(fus  plurirnùm  iiiservit  ad  solvendos  niullos 
casiis  qui  in  liàc  maierià  occurrent;  lixc  tria 
semper  allendanlur,  an  acius  poneiidus  sit  per 
se  indifferens;  an  duo  clîecUis  bonus  et  malus 
;equè  immédiate  et  probabililer  sequantur; 
tandem  an  bonus  quem  solum  agens  intendit 
prxvajeal  nialo  autsalleiu  illuin  coinpeiisct. 


613 


QULNTI  PR^CEPTI. 


6U 


An  aillera  liceal  ejus  uleruin  secarc  ilùiu  ailiiuc 
vivit,  ad  buiic  lliieiii  ut  inlaiis  educalur  et  ba- 
plizetur,  alii  aflinnaiil,  iiuô  et  ad  hoc  palieii- 
duin  eain  iciieri  voluiil,  quando  aliter  iiitaiis 
educi  nequii,  ob  s^ilicst  rationem  mox  allalaïu. 
Aliis  vero  lioc  durissimum  videtur,  quia  scin- 
dere  malrcm,  est  imiocentem  directe  ac  posi- 
tive occidcre,  aut  mortoiu  accelerare,  quod  est 
per  se  maluiii,  neque  ob  bonum  liiiem  bapti- 
zaïidi  iiifantem,  cohonestari  potest.  Quamvis 
euiiii  lege  ebaritatis  teneaniur  vitam  corpoia- 
ieiii,  pro  saluie  spiriiuali  proxinii,  periculo 
expoiiere,  non  tanien  cuni  tanlo  cruciatu,  ac 
tain  horrendà  morte.  Unde  videtur  quod  tune 
diviiiae  ordijiaiioni  circa  pueri  salulem  stan- 
dum  foret,  ne  forlè  etiani  mater  aliunde  ex 
hiorbi  dolore  cruciata,  et  mortis  imminentis 
horrore  turbala,  his  additis  extremis  cruciati- 
l)iis,  proe  inipatientià  et  desperatione  vitam 
spirilualem  cum  corporali  perdai. 

An  aulem  id  sit  iicitiini,  saltem  quando  ma- 
ier  jani  ob  sua  delicta  à  judice  capite  damnala 
fuit,  et  intérim  cum  praedicto  periculo  a>gro- 
iat,  et  an  possit  judex  banc  ei  pœnam  uieri 
incisionis  imponere,  supponunt  auclores  quod 
dùni  femina  rea  gravida  condemnatur  ad 
mortem,  differenda  est  sententia;  executio,  do- 
ncc  pepererit,  ut  habetur  in  lege,  et  commu- 
niler  observatur  ab  ipsis  etiam  tyrannis  Chri- 
stianorum  persecutorilms.  Baron,  enini  ad 
annum  205,  narrât  de  B.  Felititate,  quod  cùm 
esset  in  carcero  pra;gnans,  ne  post  sociorum 
certamina,  suum  ob  boc  diù  expectare  cog(?re- 
tur,  fusis  ad  Deum  precibus  maturitatem  par- 
liis  nclavo  mense  impetravit.  Cùm  autem  iii- 
slantis  dolore  parti'is,  vehenienliùs  angeretur, 
quidam  insultans  dixit  ei  :  Quomodù  cras 
mortem  feres,  quie  ila  perturbaris  dùm  partu- 
ris?  cui  illa  respondit  :  i  Natura;  débitas  pœ- 
I  nas  naturali  tanlùm  virtute  acgrè  sustineo; 
I  quae  aulem  cras  pietalis  causa  subire  cogar, 
I  quanlumvis  immania,  superabit  gratia  di- 
■f  vina.  > 

Hoc  supposito  ad  casum  propositum,  resp. 
quidam  non  esse  licitum  Csesareà  incisione 
illlus  feminae  partum  praevenire,  ut  educto  et 
baptizato  infante,  mater  subeat  mortis  scnten- 
liani,  qitia  talis  seelio  non  potest  non  valdé 
'nocorc  fœtui,  vixque  lune  extraheretur  vivus. 
Alii  verô  alTirmativè  respondent,  maxime  si 
major  sit  spes,  quod  hàc  via  proies  baptizari 
■possit,  quàm  quod  niortu.î  maire  supervivere 
valeat,  ut  baplizelur.  Quia  tune  servatur  justi- 
tia,  nec  lit  contra  jus,  neque  injuria  inferiur 


niairi,  quam  judex  légitimé  potest  suo  jure,  eo 
mortis  génère  punire.  Nec  tune  pure  et  sim- 
pliciler  occiditur  ad  extrahendum  infantem, 
sed  ad  ejus  criniina  débita  pœnà  plectenda,  ex 
quà  occasione  procurari  potest  etiam  bonum 
proli  ;  quod  tanien  cum  periti  mediei  consilio, 
et  experti  cbirnrgi  operalione,  cl  servato  juris 
ordine  Ueri  débet. 

Ex  diclis  inferiur,  quod  quimulicrem  per- 
tulit  gravidam,  aul  cum  eà  concumbens  cum 
agitalione  nimià,  uullàque  nioderatione  ac  cau- 
lelà  adbibiià,  ne^sequatur  aborius,  peccat  mor- 
laliter  ob  probabile  periculum  illius.  Si  lamen 
non  inlendat  eum  procurare,  etiamsi  praevi- 
disset,  si  inde  oriatur  aborius,  non  videtur 
incidere  in  censuras  à  Sixto  Papa  V  latas,  quia 
sludiosè  el  de  industrià  illum  non  quxsivil. 
Item  femina  gravida  iieccat  morialilcr,  quae 
saltando,  laborando,  nimistiue  se  agilando , 
aliudve  lacicndo,  cxponil  se  gravi  periculo 
aboriùs.  Item  si  per  latani  culpaui  negligeiiS 
fuerit  in  eo  cavcndo,  non  caret  culpà  niurlali 
tune  aboriendo. 

Inferiur  etiam  nullatenùs  licilum  esse  fe- 
mina; sumere,  aut  praebere  polionem  ad  steri- 
lilatem  procurandam,  ut  coUigilur  ex  cap. 
Si  aliqiUs,  extra  de  llomicidio,  et  babetur  in 
Pœnit<'nliali  Roniauo,  lit.  de  Homicidio, 
cap.  52.  Item  ex  Bullà  Sixti  Pap*  V,  Ejpc- 
natam,  in  quà  lalia  facientes  gravibus  eensu- 
ris ,  variisque  pœnis  pleetunlur  el  lauquàra 
bomicida;  reputanlur.  Item  ex  D.  August.  lib.l 
de  rSupiiis  et  Concup.  c.ip.  15;  ex  D.  Hiero- 
nym.  Epist.  22  ad  Eustocliium.  Batio  est  quia 
cùm  penilùs  obstet  concepiioni  proUs,  est 
contra  intentum  ac  ordinem  natur<£  ,  el  linem 
copula; ,  nuUoque  bono  niotivo  coboneslari 
potest.  Lndc  sive  mater  consueverit  prolem 
morbidam  vel  mortuam  parère ,  sive  experta 
fuerit  se  vitae  discriaien  paiiendo  subituram , 
aul  quia  uimis  ai-cla  liabet  loramina,  aut  quia 
pi.-e  uleri  augiistià  prolem  ferre  non  potest, 
et  alià  causa,  id  non  iicet,  sanè  si  quoties 
conlravenitur  modo  naturali  concubitiis  ;  ut 
ex  nalurà  facti,  generaiio  sequi  non  valeat , 
peecalum  lelbale  commitlatur  contra  natu- 
raui ,  c6  quod  virile  semen  fruslrelur  Une , 
ad  quem  natura  ipsuni  desiinavit.  Non  minus 
eril  peecalum  niortale,  per  peiitioneni  sleri- 
lilalis  semeu  Une  propagaiionis  priv^re,  quàm 

per  talem  concubitum  ,  aut  per  poUulionem, 

ut  de  se  constat. 


615 


Articilcs  VI. 

Vtriim  liceat  occidere  aliqufm  se  defendendo. 

Divus  Thomas  hîc  art.  7,  concludit  licilum 
esse  viiam  suam  defendere  coiilra  injusium 
aggressorem ,  quia  secundùm  oinnia  jura,  viin 
Ti  repellere  licet,  dummodô  invasus  servcl 
moderaraen  inculpatse  lulelae ,  et  nullomodo 
inlendat  occisionem ,  neque  ut  linem,  neque 
ut  médium  ad  defendendam  vitam  propriam, 
nec  ipsum  praeveniai ,  sed  duntaxat  in  actuali 
conflictu  vim  repellat ,  adhibealque  omnes 
condiiiones  ad  justam  suî  defensionem  requi- 
sitas,  ex  quaruni  explicatione  et  penetratione 
iota  hsec  materia  peiidet,  ideôque  sunt  priùs 
à  nobis  sigillatim  explicandx. 

Quinam  censealur  injustus  aggressor  ?  —  Omnis 
illc  qui  auclnrilate  privatâ  aliquem  iovadit  ad 
euin  occidendum ,  censetur  injustus  aggressor; 
et  quidem  si  ex  proposito,  cum  plenà  liber- 
tate  et  advertentià  id  faciat,  dicitur  aggressor 
injustus   formailler,  cujuscumque   gradùs  et 
coudilionis  fueril ,  sive  superior,  sive  subdi- 
lus,  sive  clericus,  sive  rellglosus,  sive  paler, 
Bive  filius ,  sive  invasus  dederit  causam  culpa- 
bilem  aggrediendi ,  sive  non.  Si  verô  aliuni 
aggrediatur  absque  suUicienti  liberlate  et  no- 
tilià,  ut  si  sit  ebrius  aut  amens,  aul  puer,  aut 
ignorantiâ   invincibili    laboraus,  putet  alium 
esse  occidendum,  lune  dicitur  aggressor  in- 
justus soliim  materialiter,  quia  eisi  non  pec- 
cet  invadendo ,  inferl  tamen  realiter  damnum 
indebilum,  vel  saliem  modo  indebilo,  sicque 
non  censetur    liabere  jus  viiaui   suam  reti- 
nendi  cum  invasi  occisione,  neque  illi  auferre 
jus  quod  habei  ad  vitam  suam  defendendam 
conlra  quenilibel  invasoreni ,  eliam  cum  occi- 
sione illius,  quando  ad  hoc  nuUa  alia  suppetit 
via,  et  lune  ieré  perinde  se  babet,  ac  si  iuva- 
deretur  à  fera.  Si  tamen  invasus  fugere  polesl, 
aul  alio  modo  se  tueri,  quàm  ipsum  occi- 
dendo ,  lenetur  id  facere. 

In  quo  consistât  vioderamen  inculpatœ  tu- 
tetœ.  —  Moderamen  inculpat;£  lulelae  con- 
sislil  in  hoc  quod  injuste  invasus  nihil  plus 
faciel  quàm  quod  suflicit  ac  praecisè  requi- 
rilur  ad  justam  et  necessariam  viia;  suse 
defensionem  et  conservalionem ,  nec  ula- 
tur  niajori  violentià  quàm  oporlet ,  ut  se 
dcfendat;  alioquin  excessus  foret  illiciius, 
quia  lune  non  esset  propriè  vim  vi  repel- 
lere el  se  defendere,  sed  potiiis  aggredi , 
et  vim  inferre,  quod  non  licet.  lia  ut  si  in- 
visus  percutiendo  aut  vulnerando  leviter  ag- 


EXPOSITIO  616 

gressorem ,  possit  suflicienter  averlere  malum 
quod  limet,  aut  fugà  non  ignominiosâ,  aut 
oljiciendo  aliquod  obslaculum  parietis,  oslii , 
aul  cujusvis  altcrius  rei,  quà  hostiles  ictus 
arceat,  lenetur  h ujusmodi  média  adbibere.  Nec 
potesi  aggressorem  graviter  vulnerare ,  nec 
plura  ei  vulnera  inferre,  si  damnum  suflicien- 
ter per  uiium  averlere  valeal;  muitôque  minus 
illum  inlerficere  licet.  Item  juxta  aliquos  au- 
ctores,  ad  hoc  moderamen  requirilur  paritas 
in  armis,  aut  saltem,  quod  non  intervenial  dis- 
proportio  nolabilis,  qualis  censetur  esse,  si 
aggressor  pugno  tantùm  invaderet,  el  invasus 
ense  illum  impeteret.  Verùm  peraccidenscon- 
lingere  polesl  aliquem  armis  indigere,  ut  se 
defendat  abaliquo  potentiori  agressore  inermi. 
Quis  enim  dical  puerumaut  debilem  nonposse 
ferio  uti  ad  se  defendendum  contra  gigan- 
tem,  qui  manibus  valet  eos  sufTocare  si  velit, 
aut  in  flumen  projicere?  Non  est  hic  semper 
attendenda  armorum  proporlio,  sed  nécessitas 
se  juslèet  sufticienler  defendendi. 

Qualis  debeal  esse  intentio  invasi,  dttm  se  dé- 
fendit?—  Docet  D.  Thomas,  nullatenùs  lune 
licilum  esse  invaso  directe  intcndere  injusli 
invasoris  occisionem,  nec  tanquàm  linem  et 
objectum  suae  volunialis,  quia  sic  foret  homi- 
cida.  Nec  tanquim  médium  ordinatum  hîc 
j  el  nunc  ad  sui  conservalionem.  In  hoc  enim 
art.  7,  dicit.  S.  doctor,  licere  alicui  ?e  defen- 
dendo, invadentem  occidere,  quia  polesl  non 
inlendere  invadentis  occisionem.  Nihil  enim 
probibei  unius  aclùs  esse  duos  effectus,  quo- 
rum aller  sit  in  intentione ,  alius  vero  sit 
prœler  intenlionem,  etc.,  nec  est  necessa- 
rium  ad  salutem ,  ut  homo  actum  moderatx 
lulelae  praetermillat  ad  evilandam  occisionem 
alterius,  quia  plus  lenetur  homo  vitse  sux 
providere,  quàm  vitx  alienx.  Sed  quia  occi- 
dere boniinem  non  licet  nisi  publicà  auclori- 
late  propter  bonum  commune  ,  illicitum  est 
quôd  homo  intendat  occidere  homincm ,  ut 
seipsum  defendat,  nisi  ei  qui  habel  pnblicam 
auctoritalem ,  qui  inlendens  hominera  occi- 
dere ad  suî  defensionem ,  referl  hoc  ad  pu- 
blicum  bouum,  ut  palet  in  milite  pugnante 
contra  hostes,  et  in  ministro  judicis  pugnante 
contra  latrones,  quamvis  eiiara  isti  peccent, 
si  privalà  libidine  rnoveantur.  ï\xc  D.  Tho- . 
mas.  Ergo  censet  illicitum  prorsùs  esse  pri- 
valae  personœ  proprià  aucloritate  fungenti , 
eligi're  velle  el  inlendere  occisionem  aggres- 
soris  tanquàm  médium  ad  vitx  suae  defen- 
sionem cùm  id  sit  tanliim  concessum  militibus 


617  QlllNTI 

ac  judicibus  aiiclorilalo  piiblicà  fiingcnlibiis  ad 
boni  coninninis  defensioiicni ,  quibiis  plus  in 
bàc  parle  licel  quàni  privalis,  ut  arl  5  oslondil 
D.  Thomas,  dicens,  quod  occidorc  nialofaclorcni 
licilum  est  in  qiianinm  ordinaliir  ad  saintoin 
loiius  conimnniialis  :  et  idcô  ad  ilhim  soliini 
perlinet,  cui  commillitur  cura  conimnniialis 
conscrvandae.  Ergo  niinquàm  est  licilum  pri- 
valis personis ,  occisionem  malefacloris  inlen- 
dere,  et  eam  assumere,  eiiani  tanquàm  médium 
ad  bonum  prnprium  ,  vilœque  sux  conseiva- 
lionem. 

Conflrmatur.  D.  Thomas  dicit  illicllum  esse 
quôd  homo  inlendat  occidere  hominem  ,  ul 
seipsum  defendat,  nisi  ei  ([ui  habet  publicam 
auclorilalem,  qui  lior;  nftit  ad  bonum  publi- 
euin.  Aiqui  iniendcie  occisionem  honiinis  ut 
finem,  nemini  licet,  ncc  eliam  habenti  publi- 
cam auctoritatem  ;  ut  cuira  licila  sil  et  lioncsta, 
ordinari  débet  ad  bonum  publicum,  quod 
privalis  non  est  concessum ,  sed  personis  tan- 
lùmpublicis,  quibus  cura  communilalis  est 
comniissa.  Ergo  occlsio  hominis  à  nemine  in- 
tendi  pole^t  ut  finis  sisiendo  in  eà  ;  proindeque 
quando  D.  Thomas  concedit  personis  publicis 
intendere  occisionem  malefacloris,  idquc  de- 
negal  privalis,  loquitur  prœcisè  de  inlcntione 
circa  médium,  et  nu'lalenùs  circa  lincm.  Nec 
unquàm  dixii  quôd  occisio  hominis  sit  médium 
licilum  privalre  personœ ,  ad  conservationem 
vit:E,  sed  quôd  ipsa  dcfensio  est  médium  ad 
conservationem  vitae,  et  quôd  ipsa  occisio  ag- 
gressoris  est  tantùm  effectus  per  accidens  et 
pnTiler  intenlionem  consecutus. 

yuapropter  eflectus  ille  nullà  ralione  dici 
polcsi  moralis  et  volunlarius  ipsi  se  défendent!, 
nec  directe,  ul  palel,  neque  indirecte;  quia  non 
lenetur  illum  clleclnm  vilare,  dùm  se  défendit 
cmn  niodcramine.  Sicnt  niedicus  prxbcndo  po- 
lioncni  iulirnio,  intcudil  quidem  sanitalcni  : 
nullatcnùs  verô  ejiis  debililalem  tanquàm  clle- 
clum  consequentem ,  quamvis  eam  pr;cvideat , 
sed  tantùm  permiltil  illam  vel  ncgligit  propter 
majus  bonum,  etiamsi  mallet  œgrotum  curare, 
sine  illà,  si  posset.  Idem  dicendum  in  proposilo 
de  invaso  occidenle  injusiuin  aggressorciu.  So- 
lùmque  débet  intendere  actum  suî  defensivuni, 
quaienùs  est  vitae  suœ  conservalivus  :  non  verô 
quatenùs  habet  pro  efleclu  occisionem  invaso- 
ris;  qui  lamen  non  habet  neccssariô  consequi 
ex  vitae  defensione.  Si  enim  dùm  ego  defendo 
vitara  meam,  ipseaggressor  se  separet,non  sc- 
quitur  occisio  illius  :  atvcrô  si  persistât  adhuc, 
et  ego  me  non  possim  aliter  defcndere ,  tune 

TU.  XIV, 


PU/ECEPTi. 


Gîâ 


neccssarm  ex  supposilionC  con?cquitur  occisio 
aggressoris,  non  ex  ipsà  defensione,  ut  est 
operatio sedefendenlis,  volita  et  moralis;  sicqne 
respoclu  illius  dici  débet  eiTectus  per  accidens. 

Undfi  lune  idem  aclus  materialiter  est  sut 
defensio  et  allerins  occisio.  Defensio  est  bona, 
eô  quôd  se  teneal  ex  parle  injuste  invasi,  et 
coiisiderelur  tanquàm  médium  proportionatum 
lini,  nempc  vilae  conservationi.  Occisio  verô 
est  niala  ,  et  se  lenet  respecta  aggressoris , 
quia  non  invadere  debebat,  aut  se  ab  eo  peri- 
culosublrahere  :  ideôque  censetur  ei  volunta- 
ria  indirecte.  C;eierùm  ille  qui  se  défendit  est 
([iiidem  causa  physica  liujus  occisionis  ,  nulla- 
lenùs  verô  moralis  ;  efîeclus  enim  qui  non  in- 
tendilur,  sed  prœler  inlentioncm  agenlis,  et 
consoquenter  per  accidens  solùm  coiilingit , 
agens  non  censetur  causa  moralis,  etiamsi 
lalis  ell'ectus  physicè  ab  eo  procédât.  Sicque  in 
génère  moris  ,  mors  isla  est  defensio,  non  verô 
occisio  respecta  invasi. 

Duo  autcm  docuiTienta  aflert  Bannes  ad  judi- 
canduiu  quinam  dicantur  eflectus  per  accidens, 
et  in  quo  casu  tenealur  homo  relinquere  aciio- 
nem  aliàs  bonain,  ne  inde  conseqiialur  malum. 
Priinum  est  quando  actio  bona  secundùm  se 
(ex  quà  scquilur  aliquis  effeclus  secundùm  se 
illicilus  vel  noccns  alteri)  est  lamen  raihi  ne- 
cessaria  ad  conservationem  illirs,  ad  quoi 
habeojus.  Et  tune  mihi  licilum  est,  initia 
bonà  actione  persevcrare  ;  diimmodô  cffeetns 
ille  per  accidens  consecutus  non  sit  notabiiiter 
noxins  bono  cnmmiini,  et  niullô  niagis  licilum 
eril  persevcrare  in  illâ  aciione ,  quando  csE 
promotiva  boni  conimiinis.  Hoc  documentum 
vorificatur  in  aclionc  defensionis  propriaj  viiœ, 
ad  quam  seqiiiiiir  occisio  aggrcssors,  et  in 
sumplione  nieilicinon,  ad  qu.nni  seqiiitur  per 
arcidens  ebiieias,  vel  cfiùsio  seminis.  Verilica- 
liiretiam  inbellojiisto,  quando  inililcs  occidunt 
per  accidens  innocentes.  Secundùm  est  , 
quando  illa  aclio  quae  bona  est,  aut  cerlè  non, 
niala  secundùm  se  ,  tamen  non  est  mihi  ne- 
cessaria,  sed  potiùs  parùm  ulilis,  et  si  ab 
eà  cessera ,  parùm  aut  nihil  nocumcnti 
mihi  accidit,  ex  aliâ  verô  parle  sequilur  aliquoJ 
grave  nocumentuni  proximo  ,  tune"  leieor  e.K 
charitate  ab  eà  aciione  cessare  ,  vel  ciiain  e.v 
jusliiià;  v.  g.,  si  quisanimi  recreandi  gratià  , 
velit  jacularidùm  videat  hominem  transeun- 
lem  ,  et  nihilominùs  jaculetur  etoccidat  homi- 
nem :  occisio  illa  non  polest  dici  eflectus  per 
accidens,  et  prœter  intenlionem  jacu'antis, 
sed  censetur  ei  indirecte  volita  occisio  illa,  eô 
20 


619 


EXPOïlTlO 


G20 


quôd  tcncl)aluf  absllnere  ab  illù  aclionc,  €x 
quà  parùni  aiil  nibil  damni  rcporlalur  ,  quam- 
vis  allas  habercl  jus  et  polcslatem  jaculaiuli. 
Soliila  liiic  D.  Tlioma»  iloclrina  quibiisdam 
recentioribus  apparct  nimis  scnipulosa  ,  dura  , 
inipoisibilis  ii;  attnali  coniliclu.  Fiagilitus 
quippe  buiiiana  nullalenûs  permiiiil  invaso  bu- 
jusiiiodi  abslraclionein  iiielaphysicam  lacère, 
insianle  iiiiio  urgoiiiissimo  viise  pcriculo.  Ve- 
rùni  nullalenûs  doserenda  esl  verilas  ueque 
juslilia  ,  propler  diincullalem  et  arduiialom  , 
qu»  secuMi  aliei  l  in  praxi ,  allas  man  lala  Dei 
d  EcclcsiK  ,  aul  pi  incipum  slalula ,  non  obli- 
gaieiit.  Eàdomque  raiione  non  teneielur  inva- 
sus  s  rvarc  n  oleramen  inculpala;  lulela;  se  de- 
fondendo;  dillicilliinum  quippe  esi,  quùd  lune 
iiisurjïente  iraî  niolu  ,  ac  livore  viniliclae  ,  non 
niajori  vi  ulalur  qiiàm  oporlel ,  talileique  se 
po^sideai,  ul  non  excédai.  Tandem  lentaiio 
urgens  el  siibila  non  permillil  invaso  dillicileni 
banc  doliberalioneni  el absliaclioneiu  melapby- 
suani  facére ,  ncinpe  sibi  liciluin  esse  inlen- 
dcre  occisioncra  aL-gressoris  solinnmodo  lan- 
quàin  médium  aul  cffcclum  connexum  cum 
sufl  dcfensioiie  ,  nullalenûs  verô  lanquàm 
fiiiem  ;  et  tamen  adversarii  concediint  ad 
id  tencri.  Ergô  islud  adversariorum  l'unda- 
ii;rninm  non  est  solidum.  Adde  facilius  videri 
qiu'id  invasussolnniniodo  inlendai  sui  defensio- 
nem  ,  el  ob  lioc  ,  non  solùni  repellal  ac  reluii- 
dat  aggressoris  ictus,  sedetiam,  siopus  fueril, 
ipsum  impetai ,  feriat ,  gladium  iniia  ejus 
viscera  imniillat ,  nihilque  eoruni ,  quce  ad 
nio  îeralani  ac  necessariam  sui  defensioneni 
requiruntur  cl  sulliciunl ,  omitiat ,  eliamsi  inde 
per  accidens  et  pra;iei'  ejus  inlenlionem  occisio 
aggressoris  eveniat.  Hoc  enim  modo  aequè  benè 
ac  facile  potesl  se  defendere,  ac  si  directe  eam 
inlenderel ,  cùm  aclio  physica  pugnandi  ac 
feriendi  sola  in  bis  angusliis  conducai  ad  de- 
fensioneni ,  non  vcro  actio  moialis  cl  intenlio 
occidenrti  (1). 

(tl  Theologi  coinmunissimè  recedunt  ab  eà 
Tliomisiarum  opinioue  el  lenenl  licitum  esse 
quaiiddcpie  iiilciubTC  niorteni  inimici  ut 
nioiliiim  cvadiMiili  proprium  periculuin.  Ha;c 
vidiiilur  raiionr  niagis  fundata  ;  enimvfrn  snp- 
poiii  potest  invasiiin  in  bis  versari  angusliis 
ul  mm  possii  vilain  suam  servare  nisi  per  ac- 
tioneni  directe  o('(i>ivam  alierius  ;  ergo  in  eo 
casn  mors  inimici  est  médium  ipsi  licitum  ,  el 
quod  proindc  potesl  initndere  ;  nam  dùm  in- 
lendit  ul  nicdium  aclioneni  directe  occisivam 
ut  vulnus  in  cor,  cxcussionem  cerebri,  simul 
morlem  inleudit ,  qni'im  brec  duo  sint  per  se 
iiaturà  suâ  iusejurabilia...  Kationes  elparilates 
adJuclte  in  favorcmpriorisopiniouisnosparùm 


Nec  valet  dicere ,  licitum  esse  velle  et  inlen- 
dere  quod  licet  facere.  Scd  in  nosiro  casu  licite 
invasus  occidil  aggressorem.  Ergo  ,  etc.  Adde 
qucd  licitum  est  opiare  malum  temporale  et 
morlem  injusli  persecutoris.  Eigo  et  eam  in- 
Icndcre.  Non  valet ,  inquam.  Ad  priinum  enim 
argumcnlum  respondent  Bannes  cl  Joannes  à 
S.  Thoraà,  dislinguendo  majorcm.  Licet  inlen- 
dere ,  quod  absolulè  per  se  licitum  esl  facere, 
concedunt.  Quod  soluni  est  licitum  facere  pby- 
sicè  el  per  accidens,  seu  potiiis  quod  non  esl 
illicilum  in  suà  causa  per  accidens,  quomodô 
laniùm  liciia  esl  aggressoris  occisio  ,  negani. 
Ideô  enim  non  esl  illicila  ,  quia  defeciu  volim- 
larii  excnsalur  à  peccalo  ,  nec  est  moralis  ,  cl 
omninô  per  accidens  seqnitur  ad  acitini  honc- 
slnnidefensionisisi  verôinlcnderclur,  essetmo- 
ralis  el  baberet  formaliler  ralionem  objecli  vo- 
lili,  sicque  non  excusareturà peccalo.  Unde  tan- 
tùmsequilurlicitum  esse  intendere  defensioneni 
proprise  vitse  ,  ad  quani  materialiler  et  per  ac- 
cidens seqnitur  aggressoris  occisio. 

movent.  1°  Supponunl  instar  principii  Deum 
auclorilali  publicae  solùm  demandasse  jusno- 
centem  occidendi  ad  procurandum  bonum  pu- 
blicuni  ;  hoc  esl  graluilô  asserlum  si  sunialur 
ad  sensum  advers  iriorum  ;  quidni  diceretiir 
Deum  illud  jus  unicuique  deJisse  pro  casu 
injustae  aggressionis,  ad  tuendos  honiines  pro- 
bos  conlraaudaciam  malorum?  Si  in  eà  repul- 
sione  servetur  nioderanien  inculpai»  lutelœ  , 
non  laeditur  charitas,  nam  amor  sui  praîpon- 
derat  nniori  debilo  proximo ,  uiidc  quisquis 
polejt  prœferre  propriam  vilam  vila;  injusli 
aggressoris,  nec  tediiur  juslilia;  qui  enim 
aliuni  inipelil ,  eo  ipso  agnoscere  débet  jus  in 
eodem  bonorum  génère ,  injuriam  repellendi 
quantum  salis  est  ad  vilandum  delriineuluni  ; 
ergoDeus  praBsnmitur  illud  singulispermiitere, 
et  hune  ordinem  providentisc  nobis  manife- 
stât, tum  instinclu  naiurali  nobis  inviio,  lum 
sensu  comniuni  jtixta  quem  licet  vini  vi  repel- 
lerc.  2°  Non  magis  probat  oxemplum  medici 
qui  remediuni  a;groto  administrât;  nam  vel 
deliililas  virium  est  médium  necessarium  aul 
utile  ad  recu|ieratioacni  sanitatis  ,  vel  non  :  si 
priiis  ,  illani  dcbililaleni  iulcndil  ut  médium 
proporlionatum  ad  lineni  ;  si  posterius,  non 
esl  cur  illaui  debililateni  nicdicus  inlenderel. 
5°  Tandem ,  ad  exemplnm  ducis  militaris 
evcrieniis  luireni  ,  unde  seculuram  prœvidel 
necPni  plurium  innocentum.  responderi  polesl, 
magnum  esse  diserlmen  :  illa  turris  eversio 
duos  ell'ecius  imincdiatè  producit;  bonus  solus 
intendilur,  et  aller  per  accidens  el  prxler  in- 
lenlionem accidil;  è  conlra  si  quis  gladio  Irans- 
fodiat  aggressorem  ,  illa  aclio  unicuin  liabet 
l'IVeetum  inimedialum  ,  ncnipe  niorteni ,  quem 
ellectum  non  per  accidens,  srd  naturà  suà  pro- 
dacit...  Igitur  licet  quandoqne  intendere  mor- 
t'^m  inimici ,  non  quidem  quateni'is  illius  ma- 
lum vel  ut  linemactrts.  sed  ut  médium  neces- 
sarium viiandi  proprium  vils  discrimen, 


lîeSp.  ad  seciniduni  argiimeTiliini  privatam 
perponain  snldmniodô  posse  optare  nioiiem 
injiisli  persccnloris ,  ob  bomim  cfimrmine  ,  ei 
à  jndice,  seii  magislratn,  vel  àDcoînferendain, 
si  ailverlat ,  nonnisi  per  mortein  illifi*;  boniihi 
rnmmtitie absirtliilè conseivari  posse. Stcùs revà 
lioiièveile  rriii  oplaremortem  aliciijiis  àseipso, 
aiit  ab  alla  personfl  privalà  fornialiwr ,  vi  ex 
inicnlione  inforendani  ,  ciiam  por  ordinem  ad 
boiium  commnno,  quia  privata  ppvsnna  millam 
haliel  adctorilalfiii  occidendi  aliinipm ,  ncc 
ptîam  ex  moiivo  sprvandi  bonniii  coiiimiiiic. 
E\  qno  dii*eclè  conseqniliir  quôd  ncc  licilê  po- 
tesl  inlendei'e  aiit  vnllc  occisionem  malefacio- 
ris  à  seipsà  faciendam  ,  eliarrt  ex  molifro  con- 
scrwhdi  boiumi  cotiimiine  ;  et  quôd  iiUiUo 
ininîis  licite  possit  iiitendere  aiit  velle  occisio- 
nem aggressoris  à  se  inferendïHii  ex  motivo 
conservandi  vilam  propriam  ab  eo  inTàsaiii , 
sed  qn  d  habeal  solummodô  faciiltatem  seipsam 
defendendi  ;  eslo  quôd  ad  eam  modernlam  et 
necossariainderensioiieniseqnatiirperaccidens, 
el  pi'seti'r  inlentioneiii  occisio  invadcnlis.  Quatre 
pro  dclcnsiofte  passivfl,et  viise  prOprisecoiiser- 
vaiionc  ,  poiost  lam  aciiotietn  eliieYe,  'qtiae 
lormaliler  silsnî  defensio,  et  sit  laritùm  iliate- 
rialiler  alterius  occisio  ;  srii  de1)et  esse  soî  de- 
fensio làm  pliysieè  ,  qnàm  niôialiter  ,  eô  qrtôd 
per  eam  aciionem  intendalur  snidefonsio.  Ac- 
liones  aiitèm  liumanse  desumiini  sppciem  inO- 
raleni  ab  eo  quod  inieiidititr;  occisite  Vei-ô 
iiiTadentis  physicè  tantiini,  eô  t^uôtl  Willhtenùs 
inlendaliir,  nec  proiiidc  peccàniinoïia  sit,  VicH 
prrbvïsa  cl  praccognita ,  ut  non  volila  et  foi-- 
miia,  nec  approbata  ,  sed  pcnnissa  latitîitî) , 
el  tolerata  malerialiter;  ila  ni  iii  hoc  niovaliler 
non  àgat,  sed  eampatialnr  invilns ,  solîinVqne 
conlingat  occisio  aggrc.-soris  ex  ncce^sitatc , 
quia  non  vull  desifelerc  ab  aggrediëiido ,  et  in- 
vasns  nrquil  alià  via  prôpl-iani  Wlàiii  tdtlser- 
vare.  Proplerea  non  onûllil  snam  dérensibneni, 
nec  tenetnrab  eà  cessare  ,  eliamsi  praevideal 
Inde  necem  aggressoris  eventurani  pricter  in- 
tenlionem  ,  quia  cacieris  paribus  plus  tenetur 
vii.T  proprix,  quàm  alienoe  consnlere.  Ncque 
lioc  crii  in  praxi  diflicile  :  sicut  enini  sDî  de- 
fensio est  distincTa  ab  occisione  invasôris,  et 
sine  bàc  dari  poiest,  ita  eliam  sine  illà  inlendi 
abinvaso,  nec  est  certus  quôd  ictus  vibralus 
sil  leibalis  ,  el  qiiôd  inde  alterius  mors  sit  se- 
euUira,  loto  lempore  antecedenle  moriem 
aggressoris.  Inlliclo  Verô  vnlnere  lelliali ,  el 
jani  sccntà  ejns  morte,  polesl  invasiis  ila  suam 
meniem  rcclilicare  ,  ul  non  eam  apprôbet,  sed 


PU^CEt'Tl.  r,ii 

lantùin  suam  derensioneni ,  ei  de  illà  solâ 
gaudeat.  Sicut  eadeni  Clirisii  erucifixio,  ex 
parle  Judscoruin  e/)nsideniia  ,  imnia  el  dele- 
slanda  eral  :  ex  parle  verô  Cbristi  p:iiienlis  , 
sancta  etapprob.-rta.  Ecee  solidissinium  dociri- 
nse  Tboniislicae  principiuni  el  fimdanimtuni 
conira  quod  nullalenùs  praRvalcbunl  onmes  ad- 
versarii  ejus. 

.§  \.  Ulrùm  dcfcndcmto  proprium  vHam ,  lirrul 
iDJusturn  aggrcssorem  in  ipxo  confUctn  occiderr 
servalis  condilionibus  atlcijnlis. 

Respondeo  afiirmalivè  cum  D.  Tliomâ  el 
aliis  connnuniter,  et  habelur  nosira  conclusio 
Exodi  2^,  quem  loeuni  referl  D.  Tliomas  liic 
in  Sed  conira,  enm  D.  Augnslini  exposilione. 
Habelnr  etiain  injure  canonico  exlra  de  lioini- 
cidio  can.  Sigmficàsti ,  etcan.  lutcrfeehti.  Item 
dist.  1,  can.  7,  et  dist.  85,  can.  Cotisei^iire.  Ileni 
causa  11,  quxsl.  5,  eau.  ijni  comcmil,  causa 
25,  q.  5,  can.  De  occidendh.  liem  lit.  de  seni. 
excom.  can.  S/  verb.  Item  ex  concilio  Vicn- 
nensi ,  cails.  Si  furioxiis,  in  quibusjuribusasse- 
riuir  quôd  vrni  vi  rcpelleie  ,  omuia  jura  pi'r- 
niiuunt,  dummodi)  id  liai  cum  nioderamine 
inculpât*  hiiehe;  iioii  adsnmendamvindiciam, 
sed  ad  propulsamlam  injuriaui.  Idem  eolligiinr 
ex  jure  civili  fl'.  de  vi  arniai.r  i)e  Jusl.  et  Jure 
L.  t/«  ii/m.  De  Injuriis  L.  hpniamm.  Ad  legcm 
Aquiliam  L.  Eisi  et  L.  liaVjn.!. 

Proliaïur  conclusio,  quia,  m  ail  D.  Thomas, 
aclus  quoinlendilur  vil;«  propria;  conservatio, 
non  liabet  rationein  illicili,  cùm  jus  naUirale 
diclet  lieilum  esse  unicuique  conservare  vilatn 
propriam,  quantum  polesl  omni  modo  licilo  cl 
neccssario,  elsecilndùm  jura,  vimvi  repellere, 
licel  cum  modcramine  inculpaia-  tuiebu.  Ne- 
que  est  necessariiim  ad  saltitem,  ul  liomo  aclnm 
illnm  praîlermittai,  el  à  siiî  nec  ssariâ  defen- 
sione  abslineat,  ad  evadendàiii  occisionem  al- 
terius, quia  plus  teneinr  liomovilœ  suœprovi- 
dere  quàm  aliéna;.  Côniirmalur,  quia  aliàs  jus 
nalnr.Tf.  essel  occasio  iniquitaiis,  et  essel  melior 
eondrlio  liouiinum  iniquorum  (piàm  bonorum. 
Tuiic  civini  quique  pessimi  jusios  invaderenl, 
spoliarenl  el  occideient,  scienlcs  se  tune  non 
pnsse  licite  ab  eis  inlerfici.  Igilnr  jurenaluroe 
M  liniciiiipic  licilitm  est  se  defendendô  cum  mo- 
i|  der.-niine,  occidere  quemcumqne  aggressorem 
Ij  injustum  eliam  solùm  malerialiter  ;  qui  etiamsi 
!;  iiivadendo  non  peccel,  ciim  tahien  realiler 
Il    diiiîinum  indebilum,  aut  saltem  modo  indebiio 

I  hliori  inférai,  liabet  invasusjus  se  conira  Ipsum 

II  defendendi,  eliam  cum  ejus  occisione,  'si  ne- 


Ci* 


qiieal  aliier  se  liicri  ;  prrecise  enim  coniparan- 
drt  vilain  iinius  ciini  vilà  allcriiis  unusqiiisqiie 
prael'erre  potest  vilam  propriam  vitae  alterius 
persoiiae  privalx. 

[niô  eliainsi  iiivasus  dederit  cansam  aggres- 
p.ii>nis  ox  siià  ciilpâ  ,  adliiic  polest  se  def'ondeii- 
do  ciiiu  modeniniine  occidere  aggressorem  , 
(jiiando  non  suppclil  ipsi  alla  via  conservandi 
vilam  siiani.  Qiiamvis  enim  isie  aliàs  peccave- 
rit,  feceritqueliiiic  personœ  privaiae  injniiam, 
ciim  lamen  aggressor  sil  injustus  ,  eô  qiiùd  ea- 
real  jure  et  aucloriiale  ipsum  piiniendi  elocci- 
dendi ,  sed  hoc  sil  reservalum  personsepublicœ, 
liabet  jus  conservandi  vilam  suam ,  eliam  cum 
occisione  iUras.  Hoc  enim  jus  non  fundalur  in 
eo  quod  quis  non  suâ  culpâ  invadalur,  sed  in 
eo  quod  injuslè  à  privalâ  quâcuuique  personâ 
impeialur.  Hincadulter  deprehensus  in  llagran- 
li  el  invasus  à  marilo,  polesl  iiciièse  cum  nio- 
deramine  delcndere  eliam  cum  ipsius  occisione. 
Id  eliam  licilum  est  ei  qui  invadilur  ab  eo  quem 
injuriis  lacessivil  :  non  enimjuslè  possunthu- 
jusmodi  personae  se  vindicare  hoc  modo,  sed 
lanlùm  eam  pelere  el  expeclare,  à  personâ 
rungeuleauetorilalcpubiicà.rSihilominùs  polest 
invasus  qui  moraUier  cerlus  est  se  esse  in  sialu 
graliae  ex  molivo  cbarilatis  vel  alterius  virlu- 
lis,  iioc  jure  non  uli ,  et  velle  non  conservare 
vilam  suam,  ne  occidal  aggressorem ,  indeque 
daniuelur,  ut  supra  osiensum  est.  Si  tanien 
aggressor  essel  rex ,  aul  alia  personâ  publica 
reipub.  valdù  necessaria,  aliundé  vero  invasus 
lorcl  personâ  vilis,  cujus  vita  nihil  ad  bonuni 
publicuin  confert ,  non  polest  illam  defendere 
el  conservare,  cum  occisione  iliius,  sed  tenelur 
tune  morleni  potiiis  Iftrre  quant  inl'erre,  quia 
bonum  commune  prœfcrendum  est  parliculari. 
Quod  eliam  magis  verilicalur,  si  invasus  dede- 
rit causam  aggrcssionis  ex  suâ  culpà.  Supposi- 
10  autem  quôd  invasus  sit  innoccns  ,  tenelur 
adhuc  pati  illam  morleni  :  non  licel  lamen  ali- 
cui  tertio,  cui  nota  sil  ejus  innocenlia,  lune 
juvarc  principem  in  occisione  islius,  nisi  forte 
videal  islum,  cùm  fugere  posset,  velle  lamen 
pugnare,  el  imminere  periculum  vita;  prin- 
cipis. 

Objicitur  primo  D.  Auguslinum  neg.isse  no- 
slram  conclusionera  lib.  1  de  liberoArbil.  cap. 
5,  el  Epist.  151  ad  Publicolam.  Item  plures 
alios  Paires  conlrarium  sensissc.  Uesp.  D.  Au- 
gusl.  noslram  communem  sentcntiam  expresse 
docuisse  quœsl.  84  in  Exodura.  In  locis  verô 
allalis,  solùm  velle  non  esse  licilum  prœvenire 
jnvasorcm,  ipsum  anle  vel  posl  conflictimi  oc- 


EXPOSITIO  C24 

cidendo  ;  aul  loqui  soHim  de  eo  qui  absque  mo- 
deramine  ipsum  occidit,  vel  de  illis  qui  ex  odio, 
livore  aul  vindictà  eum  interficiunt.  S.  Tho- 
mas liîc  ad  1,  ail  verba  Auguslini  intelligenda 
esse  in  eo  casn,  quo  quis  intendit  occidere  ho- 
minem,  ut  seipsum  à  morte  liberel  ;  unde  si- 
gnanter  dixil ,  pro  his  rébus,  in  quo  designatur 
intenlio.  Colligilur  eliam  liujusniodi  exposilio 
ex  verbis  Auguslini  ad  Publicolam  ,  ubi  ail  : 
«  De  occidendis  honiinibus,  ne  ab  eis  quisquam 
«  occidatar,  non  mihi  placet  consilium ,  nisi 
«  forte  sit  miles,  aul  publicâ  funclione  tenea- 
1  lur,  »  etc.  Ilis  quippe  solùm  conceditur  di- 
recte inlendere  malefacloris  necem  tanquàm 
médium,  ut  palet  ex  diclis.  Eodemque  modo 
exponendi  sunl  alii  Patres,  vel  dicendum  est 
eos  loqui  solùm  de  ronsilio  ac  majori  perfe- 
clione  :  cùm  enim  in  lege  non  prohibealur  ju- 
sta  defensio,  evangelici  lamen  consilii  est,  ab 
eàabsiinendo,  patienter  injurias  ferre,  exem- 
plo  Christi,  qui,  sicul  aymis  coram  tondente  se 
obmuiuit.  Tandem  Chrislianos  horlanlur  ad 
liane  animi  prseparalionem,  ut  scilicetsinldis- 
positi,  non  resistere  malo,  vel  non  se  defen- 
dere ,  si  opus  fueril. 

Objicitur  secundo  :  Secundùm  ordinem  cba- 
rilatis, debemus  pra;ferre  salulem  spirilualem 
proximi  noslrae  vitœ  corporali.  Ergo  el  nun- 
quàm  aggressorem  occidere.  Resp.  dist.  ante- 
cedens.  Quando  proximus  est  in  eà  necessilate 
conslilulus  ut  vita  noslra  corporalis  sil  neces- 
saria ad  salulem  ejus  spirilualem  ,  aliàs  eam 
consequi  nequeal,  concedo  ;  secùs,  nego.  In 
nostro  autem  casu  invasus  in  nullo  est  hujusne- 
cessilalis,  sed  solùm  iniqux  voiunlalis  articulo 
conslilulus,  cùm  ipsemet  sponie  el  ex  suà  ma- 
litià  se  conjicial  in  taie  periculum  ,  à  quo  eliam 
facile  posset  se  liberare,  si  se  separaret ,  et  in- 
vadere  desisteret.  Illi  ergo  imputatur  mors 
corporalis  et  spiritualis,  el  non  se  défendent!, 
qui  jure  suo  utitur. 

Objicitur  tertio,  nullum  esse  chrislianum  sic 
occidentem,  quem  conscientia  de  peccato  non 
lorqueat,  et  qui  audeat  niori  sine  hujusocci- 
sionis  confessione.  Unde  pœnilenlix  subjicilur, 
et  si  fuerit  clericus,  abaltaris  ministerio  arce- 
lur,  donec  ipsi  dispensalio  Sedis  apostolicse 
aucloriiale  concessa  fuerit,  ex  décrète  concilii 
Trident,  sess.  14  de  Reform.  cap.  7,  el  olim  ex 
eo  contrahebalur  irreguiaritas,  ut  liabetur  in 
decretis  dist.  50,  can.  De  liis  dericis,  ex  Mico- 
lao  pap.î,  et  refertnr  à  D.TIiom.  hic  ad  3.  Resp. 
quôd  dùm  quis  onniinô  cerlus  est  non  exces- 
sisse  moderamen,  nnllalenùs  débet  angi  de  pec- 


625  QUCSTl  PU 

cato,  nec  obligalur  ad  illius  conl'essiunei»,  nec 
est  pœniteiiliœ  subjicieiidiis,  etc.  Qiiando  aiileiii 
quis  dubitat  an  dcbitum  inodcraïuen  servaveril 
et  an  ex  intentione  occideril,  vel  certus  est  in 
hoc  excessisse,  tune,  cùni  sil  reus  in  foro  con- 
scienliaî,  subjicilur  confessioni  cl  pœnilentia;. 
Vix  auteui  contingit  ut  irse  impelu  abrepttis , 
moderationemservet.  Irreguiarilasautera  quan- 
doque  consequitur  actum  honiicidii,  etianisi  sit 
absque  peccato,  ut  patet  injudice  qui  juste  ali- 
queni  condemnat  ad  niorleni.  Porrô  nu  ne  Ec- 
clesia  in  casu  nostro  abstulit  hujusmodi  irregu- 
larilatem  ,  in  concilio  Viennensi,  Clenientinà 
Sifiiriosiis.  An  auteni  condidcrit  jus  novum  an- 
liquo  contrarium  ;  an  solùin  exph'civerit  et 
conliiniaverit  antiquuni,  volens  quôd  irregula- 
ritas  oliiu  iniposita  l'uerat  soluniniodô  propler 
boniicidiuni  absque  nioderauiiiie  et  illicilù  pa- 
Iratuni  :  secùs  vero  si  servelur  debituni  mode- 
rainen ,  prout  nunc  eiiani  decernitur  :  parùni 
refert. 

§  2.    Ulriim  liceat  fuluriim  aggrcssorcm  pravi'- 
nirc. 

llle  dicitur  futuius  aggressor,  qui  est  jaui 
delerniinaïus  et  dispositus  ad  invadenduin,  ac 
in  eo  proposito  peruianet ,  etianisi  nondùin  de 
facto  invadat ,  aut  torsan  non  aggredieiur  : 
praivenire  verô  in  prajsenti  est  inimicum  ini- 
petere  et  daninilicare  antequàni  actualiter  in- 
vadat et  noceai.  Quando  autcni  post  nnuni 
actum  queni  contra  me  fecil,  praevenio  alle- 
ruui ,  queni  probabilité!"  prsevidco,  ac  pruden- 
ter  timeo  esse  futurum  m  incuni  daninuin,  non 
censelur  simpliciter,  scd  tantiiin  seciindùm 
quid  praeventio.  Ceitum  est  non  esse  licilum 
praeveniie  eum  qui  nondùm  le  invadere  et 
occidere  decrevit  ;  scis  tamen  quod  cras  id  de- 
cernet,velex  revelatione,  vel  ex  conjecluris 
humano  modo  cerlis,  quando  babebit  notitiam 
de  otTensà  quam  ei  intulisti ,  attenta  ejus  na- 
turà  et  ingenio,  prudenler  limes  quôd  se  vin- 
dicare  volet,  et  te  occidere  :  quia  istud  pericu- 
lum  est  valdè  remotum  ac  incertum  ;  et  hic 
homotunc  est  adhuc  verè  innocens,  nec  de  hoc 
cogitare  cœpit,  neque  ista  praeventio  esl  pro- 
priè  defensio ,  sed  vera  aggressio  formalis,  et 
directe  occisio  hominis  ordinala  ad  propriai 
vitae  conservationem. 

Difficullas  solùm  esl  an  liceat  prœvenire 
eum  qui  jam  decrevit  te  occidere,  vel  aliquid 
jam  fecit  ad  exequendum  laie  proposituni,  ut 
si  paravit  arma,  venenum,  etc.,  solùraquc  ex- 
pectai  opportunilalem  aggrediendi  ;  an,  in- 


LCliPri.  (.2G 

quam,  mcdio  lempore  illo,  antequàm  invadal 
et  inslet  lunm  damnuni,  possis  licite  illum 
occidere,  etianisi  pro  tune  maneat  quietus.  Af- 
firmant recentiores  esse  licitum,  indeque  plu- 
res  casus  particulares  justihcanl.  I.  Si  qnis 
falsis  criminibus,  apud  judicem  agal  in  inortem 
alterius,  neque  aliàs  sil  spes  effugii,  quàm  par 
morteni  lalis  accuSiUoris,  aut  falsorum  lestium, 
licilum  est  illos  occidere.  11.  Si  quis  vadil  ut 
solvat  canes,  aut  leonem,  aut  vocel  famulos 
contra  le,  qui  sine  dubio  le  inlerlicicnt ,  lici- 
lum tibi  est  illum  prsevenire  et  interlicere.  III. 
Si  uxor  in  eodem  cubiculo  conclusa  el  in  lecto 
eum  marito  decumbens  deprehendat  pugionem 
sub  cervicali,  certoque  sciât  quôd  à  marito  sit 
occidenda  ,  poiest  eum  praîveniendo  interli- 
cere dormiciiteni.  IV.  Si  quis  in  oppidulo  vel 
domo  ali(iuâ  conclusus,  unde  nullum  pateal 
effugiuni,  sed  necesse  habeat,  per  nianus  ini- 
niici  iransire  ipstim  expeclanlis  ut  occidal  : 
potesl  illum  praivenireac  inlerficere.  Dico  la- 
nien  in  nullo  ex  prœdiclis  casibus,  aliisquc  si- 
milibus,  et  niiiiquàm  lleitum  esse  prsevenire  et 
occidere  futurum  aggressorem  ,  sed  soliim  li- 
cel  in  actuali  conllictu,  cuni  niodcratà  delen- 
sione,  illum  prœter  inteniionem  occidere. 

Conclusio  nostra  colligiliir  ex  D.  Tliomà  hic 
arl.  7,  ubi  quœstionem  sub  hoc  litulo  propo- 
nil  :  «  Utriim  alicui  liceat  aliquem  occidere 
I  defendendo  se  ;  »  el  respondel  aflirniativé, 
volens  per  hoc  indicare  quôd  occisio  illa  acci- 
dal  solùm  in  conllictu,  dùni  aliquisaggredilur, 
actualiter,  et  defendendo  se  fortuilô  inlcrficiat 
invadcntem.  Unde  non  posuii  in  tilulo  li.iiic 
fornmlam  :  Utrùm  liceat  aliquem  occidere  ad 
sui  defensionem,  quia  potest  esse  ambigua,  an 
ante  velposl  conllictum  id  liceat;  iiectam  bené 
explicat,  quôd  illa  occisio  potesl  solùm  fn  ri 
fortuilô  et  in  ipso  confllclu.  bbiua  tanquàm 
certissimuni  supponit  D.  ïliomas,  dùm  cilat 
jura  illa,  vint  vi  repellere  licet.  In  (juibus  decer- 
nitur, quôd  j>h(>(7o  vis  vi  est  re|)clleiida.  In  cap. 
Si  ver'o,  de  sent.  Excom.,  quod  quidem  non  lit 
nisi  cùm  actu  et  physicè  infertur  vis,  el  suppo- 
nilur  lanquàm  necessariuni  ad  justani  defen- 
sionem, ut  vis  sil  illala  persona;.  Ergo  aclio 
quà  quis  Ixdit  illum  qui  adhuc  pcrsonaliier 
eum  non  lœsit,  nec  laedere  incœpit,  non  esl 
defensio,  sed  aggressio ,  nec  lendit  ad  propul- 
sandam  injuriam,  sed  ad  sumcndani  vindictara, 
quod  est  illicitum.  cap.  Signi/idisti,  2  de  Homi- 
cidio. 

Probatur  insuper  conclusio  :  Ut  defensio  sit 
licita,  débet  servari  moderameii  inculpais  lu- 


{i-27 


te)8C.  Scd  qui  occiiiii  iiisitVaiilcnr  cl  solùiii  pa- 
lanleni  arma  ad  ciim  augredienditm,  lolo  lem- 
poie  nicdio  anloquàm  aggrediatur,  el  inférai 
aclualiter  dauinimi,  el  quo  adhuc  quieliis  nia- 
iiel,  longé  exccdil  islud  modcranien.  A  foriiori 
quando  solùm  decrevil  eiiui  inlerlicere,  iiihil- 
que  egit  aul  ag  il  iii  ordine  ad  aggressionem. 
Ergo  id  nullateiuis  polcsl  esse  liciluni.  Prob. 
min.  :  islud  moderanien  necossariô  exigil,  el 
in  eo  consislil,  ui  non  major  adliibealur  vio- 
lenlia  el  conatus,  qnàm  rcqiiiritur  el  sulficial 
ad  propulsandani  injuriaiii  se  defciulendo  con- 
tra invadenleu).  Alqui  isie  niajorcm  violenliani 
inferl.  Ergo,  elc.  Prob.  niinor.  ;  de  fado  enim 
aclu  aggredilur  el  occidil  aliiiui,  qui  pnesen- 
lialiler  el  aclu  non  invadil,  sed  solùm  id  faccre 
decrevil  aul  commiiiaïus  csl ,  vel  préparai 
tanlùni  nccessaria  ;ul  oflendcndum  ;  ad  quod 
dammini  vilandum  et  se  inoderalé  defenden- 
dum,  salis  supcrque  esset  ut  iste  eliam  apud 
se  deccrnerel  se  munira,  pararel  arma,  nninia- 
que  nccessaria  ad  se  rite  defendendum,  quando 
personaliter  et  aclitaliler  physicè  adversarius 
agct,  vel  agere  incipiel,  ac  invadel.  Ergo,  elc. 

Conlirmatur.  Voluntas  el  propositum  ali- 
quem  damnilicandi  non  esl  ijisa  damnilicalio. 
lieni  sola  pra'paraiio  arniorum  ad  aliqueni  lœ- 
dendum,  non  esl  vis  el  latsio  illaia;  et  adhuc 
isla  voluutas  mulari  polesl,  cl  prseparâlio  ar. 
morum,  non  sorliri  suum  effeclum.  Ergo  ex 
hoc,  non  eenselur  aliquis  vini  pâli,  ni  possit 
vi  cl  occisione  isliuseam  repellcre,  sed  lantùm 
dùm  physicè  ab  eo  invaditur;  nani  anle  confli- 
clum  non  débet  dici  propriè  aggressor  neque 
anle  polesl  alius  eum  occidere  ad  vilani  suam 
defendendani,  cùm  defensio  illa  debeal  esse  ad 
repelleiidam  oH'cnsani  illatam,  cl  non  ad  re- 
pellendam  futuram,  quia  defensio  respicil  of- 
fcnsam  tanquàm  correlalivum ,  proindcqiie 
cùm  sil  in  aclu,  eliam  oll'ensa  débet  esse  phy- 
sica  praesens  el  in  aclu  secundo  illala.  Aliàs  aclu 
dofcndens  seipsum,  non  defenderct  se  ab  of- 
fcndenle,  sed  à  se  pricparanle  ad  oifenden- 
dum,  et  aciio  illa  esseï  -lotiùs  aggressio  quàm 
defensio.  Quare  licel  defensio  non  sil  ad  ofTen- 
sam  faclam  cl  complelam,  esl  lamen  in  ordine 
ad  offensam  incœplam  :  ofl'ensio  auiem  non 
dicilur  incœpla,  nisi  dùm  persona  in  se  aul  in 
bonis  suis  offendilur. 

Nec  lamen  proplcrca  voluinus  quod  inva- 
dendus  debeal  quielus  ac  inimotus  expectarc, 
(juod  inimicus  eum  aggrediendo  graviter  Inesc- 
ril  ac  vulncraverit  anlC(iu;un  se  defendat  gla- 
diumque  dislringal,  etc.   Imù  débet  quanlùin 


Exposmo 


628 


polesl  se  hieri  el  impcdirc  ne  vulnus  ab  eo  re- 
cipiat,  el  dùiu  videl  illum  accedentcni  el  in 
procinclu  paratum  cl  delermioalum  ad  lœden- 
duni,  ipse  quoque  dislringal  enseni,  el  pugnet 
propulsando  offensam,  et  delendendo  vilam 
suam  eliam  eum  occisione  aggressoris,  si  aliter 
nequeal  eani  conservare.  Sed  lantùm  voluinus 
(|uùd  anle  eonllicluin  aclualem  non  liceul  cuiu 
pra'venire  bcdendo,  sed  duntaxat  se  dclermi- 
nando  ad  juslani  defensioneiii ,  parandoque 
arma  aliaque  necessaria  ad  illam  ;  ila  ut  defen- 
sio offensioni  proporliouelui:,  silque  solùm  vir- 
lualis,  si  suum  correlalivum  fueril  lantùm  vir- 
luale. 

Hinc  juslilicari  nequ-uni  casus  (wriiculares 
quos  Utnquàm  licilos,  receniiores  in  exemplis 
mox  relalis  admiiluni;  in  priinis  cuim  Alexau- 
der  papa  Mi  daninavil  isUun  proposilionem  : 
Licet  iiitcr/iccre  falsiim  accumlorcm,{aisos  lestes, 
ac  eliam  judicem  à  quo  in'ujua  ccrto  immiiiet  sen- 
leinia,  si  iilià  via  non  polesl  innocens  dainnum 
etitnre.  El  raerilô,  quia  pesiilensbicc  doctrina 
innumeris  cœdibus  viam  aperit  ;  cùm  enim  in 
omnibus  ferè  liiibus  homines  facile  credanl  se 
injuste  opprimi  el  injustitiam  paii,  dùm  con- 
demnanlur  ;  nunquàm  acousatores,  lestes  cl  ju- 
dices,  posseul  esse  sccuri,  si  licerel  lili  anli, 
qui  causa  casurus  est  ad  jusiaiu  sui  defeiisio- 
nem  eos  occidere.  Adde  ((uôd  occidere  istos 
non  est  médium  per  se  ordinalum  ad  eaui  in- 
juriam  repellendam;  nam  iste  occisor  tune 
exlremo  supplicio  ob  hoc  facinus  punirclur; 
unde  solùm  polcsl  se  juris  ordine  defeudcre. 
Ex  quo  palet  primum  easum  allalum  esscillici- 
Uini.  In  damnalione  auiein  liujus  casùs,  dam- 
nantur  puriter  alii  très,  el  omncs  similes  de 
pr;cveiitionc  iiiimici.  Nam  falsus  accusator,  et 
falsi  testes,  jain  aliquid  cgerunl  advcrsùs  accii- 
satum,  illum  accusando  cl  leslificando  apud 
judicem,  et  judex  i\»e  proeessuin  fecil;  sicque 
omnes  isti  incœi)erunl  eum  l«dere  ac  injuslè 
invaderc.  Ergo  summiis  ponlifex  <leliniviinon 
esse  liciluni  prseveiiire  el  occidere  inimicum, 
etiamsi  incœperil  aliquid  agere  ad  aggrediêii- 
duni.  Tandem  post  illatam  injuriant,  el  quando 
aggressio  onininà  cessavil  recedentc  aggres- 
sore,  non  est  licilum  eum  persequi,  propriàque 
auctoritale  lœdere  :  jam  enim  non  foret  de- 
fensio licila,  sed  aggressio,  el  prœlcrila;  inju- 
ria; vindicatio  ac  punitio,  quse  Unie  ad  judicem 
duntaxat  pertinel.  Solidissima  D.  ThomoB  do- 
ctrina  supra  e^ptit'ala  (neinpe  qiiôrl  or«isio 
malofacloris  el  injusti  aggressoris,  nequil  lioilè 
à  person;\  privatà   unquàm  inleiidi  l;inquàui 


62  9  Ql'INTI 

médium  volilum  ad  propriœ  vitœ  coiiservatio- 
nein  et  siiî  defeiisionem  )  istonim  errorum 
nionslra  pcnilùs  elidil.  Qui  enim  aut  praeve- 
niendo,  aut  postea  persequendo,  occidit  inju- 
slum  aggressoreai  extra  confliclum  actualem, 
directe  vult  ac  iiitendit  ejus  occisionem,  eam- 
que  lainiuàiii  mediuui  ordinal  ad  vitam  suam 
couservandam. 

§  5.  Vtritm  ticeat  propria  bona  tcmporalia  dc- 
fendemlo ,  eoriim  raplorem  interftcere. 

Dico  id  esse  licilum ,  si  fueriiit  bona  niagiii 
moinenli ,  si  nullà  alià  via  recuperari  valeant, 
si  occisio  furis  fiât  subito  ,  et  cuni  moilerami- 
nc  inculpât*  tutelae  ,  neque  à  defendente  di- 
recte iiitendatur.  Ita  D.  Tbonias  hic  et  cominu- 
niter  auctores.  Probat  D.  Tliomas  in  Sed  cun- 
ira  ex  ilb)  Exodi  22  :  Si  effringens  fur  domuiii  , 
sive  suffodiens  iiiventus  fiieril ,  et  accepta  vulncrc 
nwrluus  fuerit ,  percussor  non  eril  reus  sanguinis. 
Ex  (luo  D.  Tbonias  infert  quôd  cùm  id  sit  lici- 
tum  ,  niultô  magis  licebit  defendere  propriam 
vitain  cum  occisioiie  aggressoris ,  quàni  pro- 
priam domum.  Supponit  igitur  hujusmodi 
verba  Exodi  ita  esse  intelligenda  ,  ul  pro 
doniùs  defensione  liceat  furem  occidere. 

Dices  ibi  sermonem  esse  dunta^cal  de  fure 
iiocturno  ;  slalim  enim  addilur  :  Qit'od  si  orlo 
sole  hoc  feceril,  liomicidium  perpetravit ,  et  ipse 
morieiur,  forte  quia  fur  nocturnus  praesumitur 
venire  etiam  ad  occidendum  ;  secùs  verô  fur 
diurnus  ,  sed  sob'im  ad  rapiendum.  Ergo  ob 
solani  bonoruin  spoHationeni  non  licet  furem 
occidere.  Contra  est ,  quia  ista  lex  judiciaiis 
condemnat  furis  occisorem  in  foro  exlerno  , 
non  absolulè ,  sed  in  casu  quo  aliter  possit  quis 
defendere  ac  recuperare  bona  sua  ;  pra'sunii- 
tur  enim  quôd  fur  diurnus  ordinariè  repelli 
potest  absque  occisione  ,  sive  advocando  cives 
ad  auxilium  ;  sive  quia  potesl  deprebendi  aut 
recognosci ,  et  bona  quae  aufert  in  judicio  re- 
pcli  possunt  ac  recuperari  ,  ac  proinde  ipsuni 
occidens  censelur  ordinariè  exccdere  modera- 
men.  Alverô  occisor  furis  noclurni  ordinariè 
excusatiir,  quia  ncc  tani  facile  ac  securè  repelli 
potest,  nec  tam  distincte  agnosci,  ut  rem  ab  eo 
ablatam  doniinus  in  judicio  repetere  valeal  ; 
noclu  enim  ablala  sunt  ferè  irrecuperabilia.  In 
foro  tamen  coiiscientiae  interfectnr  furis  no- 
clurni reus  erit  homicidii  si  rêvera  alià  via 
poteral  sibi  cavere,  et  moderamen  excesserit  : 
et  interfeclor  furis  diurni  innocens  erit  in  casu 
quo  non  potuit  aliter  bona  sua  defendere,  etiam 
cum  moderamine. 

Idem  D.  Thomas  in  eodem  an.  7,  ad  1,  ex- 


PRj;CEPTI. 


630 


pouens  ha;c  verba  D.  August.  lib.  1  de  lib.  Ar- 
bit.  :  Quomodb  apud  diùnam  providenliam  à 
peccato  tiberi  sunt ,  qui  pro  iis  rébus  quas  coiite- 
mni  oportet ,  Immanâ  cœde  polluli  sunt  ?  resp . 
intelligenda  esse  in  eo  casu  quo  quis  inlendit 
se  defendendo  occidere  hominem.  Ergo  cen- 
set  D.  Thomas  licilum  esse  pro  bis  rébus,  quas 
conlciniH  oportet ,  ut  sunt  bona  lemporalia  , 
licilam  esse  occisionem,  modo  non  intendatur, 
et  serventur  conditiones  jam  allai*. 

Prob.  2°  nostra  conclus,  ex  can.  Olim  de 
Rostil.  spol.  et  cap.  2  de  Homicidio  ;  ex  cap. 
Dilecto,  de  sent.  Excommun.  Item  ex  jure  ci- 
vili  I.  Furem,  dig.  ad  legera  Corneliam  de  Sic- 
cariis,  I.  i,  dig.  ad  legem  Aquiliam.  El  ex  Ci- 
cérone oral,  pro  Milone. 

Dices  :  In  can.  Interfecisli,  extra  2  de  llouii- 
cidiQ,  si  interfecisti,  te  tuaque  liberando,  non  pcc- 
càsii  ;  ergo  id  tantùm  est  licilum  quando  fur 
venil  armalus  et  cum  periculo  person;v  bona 
rapil  ;  secùs  verô  ob  solam  bonorum  conscrva- 
tionem.  Contra  est.  Nam  juxia  Cajetanum,  itla 
verba  le  ,  tuaque  ,  licet  ponanlur  copulativè  , 
intelligenda  tamen  sunl  disjunctivè  :  alioquin 
non  suflicerel  ut  invasorem  occidere  possel  , 
solum  raotivum  liberandi  te,  vitamquc  conser- 
vandi ,  nisi  siraul  lune  intervenirel  eiiam  né- 
cessitas liberandi  tua  bona.  Aut  frustra  addi- 
tum  fuisse  tuaque  cùm  sola  nécessitas  defcn- 
dendi  vitam  excuset  ab  homicidio  ;  aut  si  prai- 
cisa  nécessitas  defendendi  bona  non  c.xcnset 
proptercopulationein,  nec  etiam  prxcisè  néces- 
sitas liberandi  personam  excusabit.  Ideô  autem 
pontifex  lioc  modo  loquitur  quia  in  casu  de 
quo  consullus  fuerat  ,  necesse  crat,  res,  et 
personam  simul  liberare,  solùmque  voluit  daui- 
nare  occisionem  furis  ,  quando  absque  ilW  de- 
prebendi poierat ,  aut  bona  recuperari. 

Prob.  5"  raiione.  Bona  fortunae  sunl  admi- 
nicula  vitœ  et  virtutis  ,  niediaque  ordinala  ad 
ejus  conservationem  ,  et  necessaria  ,  non  so- 
lùm  praxisè  ut  vivamus  ,  sed  eliain  ul  con- 
venienler  vivamus.  Ergo  sicut  licilum  est  vi- 
tam tueri,  ita  et  bœc  bona.  Alioquin  dardur 
ansa  et  occasio  furibus  et  latrouibus  viros  pro- 
bos  spoliandi  bonis,  nihilque  ab  illis  essct  tu- 
lum,  si  defensio  necessaria  non  possit  opponi. 
Hâc  autem  semel  concessâ,  concedi  etiam  cen- 
selur occisio  furis  per  accideus  et  pr*ter  in- 
tenlionem ,  sine  qui  sœpè  nequeuni  cliam  cum 
moderamine  defeudi ,  idque  conccdilur  (imid- 
bus  etiam  clericisac  religiosis,  ut  colligilur  ex 
can.  bileclo  de  seul,  exconim.  quibus  sicut  el 
aliis  pontifex  in  bâc  bouorum  defensione  a 


631 


EXPOSITIO 


632 


pliciil  islud  jiiris  axioina  ,  lim  vi  repelleve  li- 
cct  (1). 

Diccs  :  Secuiulùm  ordiiieui  cliarilalis  ,  plus 
tencnuir  diligcre  vilain  proxiiui ,  ((uàni  noslra 
boua  ;  ergo  et  eaiii  illis  prx'feiTC  ,  elc.  Contra 
est ,  quia  ,  ut  rectc  ait  Cajetanus ,  cuilibet  ini- 
minet  cura  rerum  suaruin  In  ordino  prœcipuè 
ad  virlutem;  non  auteiu  cura  alicuse  vit»,  nisi 
in  casu  necessilatis.  Constat  auieni,  quôd  plus 
lenelur  quis  providentiani  liabcrc  eorum  quo- 
rum cura  sibi  inimincl  siniplicitcr  et  absolutù, 
quàm  eoruni  quorum  cura  sibi  iuiminet ,  nisi 
in  casu  necessitatis.  Idquc  nianilestatur  ex 
iis  quœ  docenlur  2-2  ,  q.  55 ,  art.  8,  nempc 
quod  non  tonelur  lionio  ex  charitaie  singulos 
proxiui05  in  spécial!  diligere.  Si  ergo  non  te- 
neor  absolulè  invasorem  in  speclali  diligere  , 
sequitur  (|tiôd  nulia  sit  niilii  couimissa  cura  de 
illius  vità  :  é  contra  vero  constat  i;uod  debeo 

(I)  Huic  sentent!»  suffraganlur  plurinii  tlieo- 
logi  maxinii  ponderis  ;  non  paucos  tanien  re- 
perimus  qui  contrariani  propugneut.  Fagna- 
iius,  vir  in  jure  canonico  iierilissimus  ,  re  ma- 
ture discussà  sub  vario  respectu,  sic  concludit  : 
«  Qui(l(|uid  sit  de  jure  civili,  certè  secundinn 
11  cinones  in  loro  s-iliein  pœnitcntiali  et  quoad 
«  I>eum  absolulè  crcdimus  non  posse  laicum 
«  siiie  peecaio  occidere  spoliatorem  secund'um 
«  commnnem  canonistarum  sententiam.  t  T.  3  de 
Honiicidio,  cap.  Intcrfecisti ,  n.  22.  lia  Billuart 
diss.  tOde  Jusiitià,  arl.C;  Paluzzi,Th.  in  qiiin- 
luniDecalogi  prœceptuin  cap.  3,  n.  Il  ;  Collet 
t.  6,  p.  201  ,  et  muiti  alii  tuni  veteres  ,  tum 
recentiores.  Hoc  probant  1°  auctorilate  SS.  Pa- 
iruni  qui  nediim  perniittant  occisionem  raplo- 
ris  bonoruin  lortuna,  vix  et  summà  diliicultalo 
explicari  potest  an  illud  concédant  contra  in- 
vasorem vil;B  ;  item  SS.  Pontilicum  ,  quorum 
texlus  reperinninr  in  jure  canonico;  baec  te- 
sliinonia  reperiuntur  ajiiid  Patuzzi  n.  12  ,  13  , 
14.  2°  Haiiiine.  Cùm  pr;uc('|)tufn  non  occidcn- 
di  sit  gravissimi  mouieiiii  cl  valdè  générale  , 
admillère  non  dobct  cxci'iiiionem  nisi  lirmà 
ratione  lundetur  et  légitima  compensatione  ; 
al  bic  non  babemus  rationem  illam  sulîicien- 
leni  ,  Icgitiniam  compeusalionem,  moderamou 
inculpat.e  tutcls  ;  nani  illud  moderanien  non 
supponit  solunnnodô  injnsUim  invasionem,  sed 
insuper  aliquam  proportiouem  iuter  bonum 
servandum  et  mcdiuin  igiiod  ad  id  assmnilur  ; 
non  dalnr  illa  projiortio  inlor  bonum  tempo- 
rale et  vitam,  (piœ  esiordinis  ceriè  pr;estaniio- 
ris  ;  nnde  aiebal  Fagnanus  loco  cilalo  :  «  Non 
«  servatur  lioc  umderamen  si  lu  aul'ers  nnbi 
■  bona  ,  et  ego  auferam  tibi  vilam  ;  nam  iuju- 
f  ri.i  corporalis  major  est  reali ,  t  n.  19.  Igilur 
qui  lureni  occidit  sola  bona  l'orluna;  eripere 
molii'iUem  ,  majus  maluni  illi  iid'crl  eo  quod 
viiaro  siudet.  3°  Pravis  conseciariis  qua;  ex 
contraria  opinione  dediicerentnr  ;  inde  légiti- 
mé coniluderelur  illum  (|ui  injuriam  graveni 
j) ISSUS  est,  pnssc  cliani  posl  longum  lempus 
lurcm  occidere  qui  rcni  in  loco  tulo  poiuil,  ^i 
non  aiia  sit  via  rem  recupcraudi  ;  imô  vix  iilla 


babere  curam  de  adminiculis  vitae  meaî  et  vir- 
luluin.  Igilur  ille  ordo  cbarilatis  non  me  obli- 
gat ,  nisi  quando  proxiraus  est  in  urgentissinià 
necessitate  perdendi  vilam ,  ncc  potest  ipsemei 
ab  eà  se  liberare ,  et  quando  extrême  iadigel 
uieis  bonis  ;  quod  minime  contingit  in  proposito 
cùm  invasor  spontè  seipsum  ponat  in  eo  casu 
et  periculo  ,  posselque  se  liberare  ac  conser- 
varc  vitam  cessando  ab  injuria  inferendâ  ;  nec 
tamis  bonis  nieis  indiget ,  sed  ex  suà  malilià 
et  rapacitate  vult  ea  occupare  ,  meque  redigit 
ad  illius  occisionem,  cùm  non  possim  aliter  ea 
liberare  ac  modcralc  defendere.  Et  certè  cùm 
ob  banc  rationem  possim  defendere,  et  pnefer- 
rc  vitam  meam  corporalem  saluti  œtcrna;  iii- 
vasoris ,  quautumvis  illi  prisponderet,  cur  non 
poiero  defendere  facultates  meas  cum  di-pen- 
dio  viia;  corporalis  illius ,  eliamsi  sit  illis  pre- 
tiosior  '.' 

dari  potest  ratio  cur  non  liceret  occidere  illum 
qui  obsislii  ul  babeamus  bonum  ad  quod  babe- 
mus jus  inchoalum  ,  v.  g.,  ad  bœreditatem  ; 
baec  aulem  et  alla  isiius  modi  quaniùm  perlur- 
barenl  societatem  nenio  non  videt.  Concluden- 
dum  igilur  foret  non  licere  in  statu  Salleni  ci- 
vili sua  bona  sic  defendere.  .\uctorilas  publica 
siii)plet  defensioneiu  privatorum  ,  et  sic  simul 
coercentur  latrones  et  servatur  ordo  publicus  ; 
quod  sialiquando  illud  médium  sit  insull.ciens 
ad  vitauduni  daumum  ,  boc  lit  per  accidens  , 
ni'c  ideo  induci  débet  principium  periculosum. 
Extra  slalum  civilem,  et  ubi  nulla  subest  au- 
ctoritas  publica  quoe  lueatur  privâtes  ,  aliter 
probabiliter  dicendum  foret;  baec  defcnsio  for- 
siian  necessaria  esset  ad  servanda  bona  ei  eo- 
bibendam  audaciam  malorum.  Hinc  socielates 
qu«  nulluni  superius  tribunal  agnoscuul  bel- 
lum  juste  gerunt  adversiis  alias  génies  à  qui- 
bus  besa;  sunl  in  bonis  lemporalibus. 

Adversarii  opponunl  1°  axioma  :  Vim  vi  re- 
pcHere  ticet;sed  nibil  inde  in  eorum  favorem; 
nam  necessariô  subauditur  :  Modo  scn\-liir  mo- 
dcraincn  et  tcgilima  proportio:  alioquin  seipie- 
reulurnmltaquoeipsirejicere  co,.;unlur.  Soliun 
nos  ex  illo  axiomale  deilucimus  posse  aliqiiem 
vi  repellere  lurem  ,  et  si  fur  ul  se  expédiai  et 
iraltis  illà  delensione  vitam  invasi  impelai,  tune 
licebit  ei  viwm  prcpriam  luori  cum  alierius 
occisione  ,  si  necesse  sit  ;  jam  enim  non  sua  , 
sed  seipsum  défendit.  Idem  dicemus  de  casu 
quo  ablalio  rei  aliquein  conjicerel  in  extremâ 
necessitate  ,  quia  qui  auferl  necessarium  vitae 
subsidium  ,  non  forlunam ,  sed  ipsam  vilam 
aggreditur.  Opponunl  2°  Icgem  Exodi  qua?  pro- 
nunliat  innocenlem  à  sanguine  qui  furem  no- 
cie  domum  eilodientem  occiderit  ;  sed  canoni- 
sl;e  ,  duce  S.  Augustino,  communiler  respon- 
deni ,  sic  fuisse  statulum  ,  quia  aggresso  per 
noctem  incertum  est  an  fur  veneril  animo  oc- 
cidondi  vel  furandi  ,  et  ila  subest  perieulum 
sinuil  persona;  et  rerum.  E  contra  lex  staïue- 
lial  fiuem  diuriunn  non  debere  occidi  ,  quia 
dixcrui  polestan  fur  lanlùm  ad  l'urandum  oc- 
cidal. 


653  QUINTI 

Porrô  ul  furis  occisio  sit  licita ,  dcbeiii  ea 
boiia  qiiae  defeiKliinlur  ,  esse  magni  valoris,  et 
ex  quorum  aniissione  dominus  reporlel  nola- 
bile  damiiunt.  Quaiiivis  enini  unusquisque  se 
suaque  tuendi  jus  Iiabeal ,  ralio  lainen  recla 
dictât  pro  re  exiguà  non  esse  vitam  proxiini 
prodigendain  ,  conl'erendnm(|ue,  danuuim  quo 
libi  caves,  cuni  illo  quod  l'uri  infers,  indigniini- 
que  ac  inbumanuni  esse  pro  minimo  luo  nocu- 
iiiento  ,  eldeni  malum  irreparabile  inl'crre. 
Nec  valet  dicere  tune  furem  injuriosum  etcon- 
luiiieliosum  eiiani  esse  ,  et  non  solùm  lœderc 
dominum  in  re  suà,  sed  adhuc  In  lionore  ideô- 
que  occidi  posse;  non  valet,  inquain ,  quia 
animi  generosi  ac  liberalis  est  ,  porvi  facere 
hanc  niinimam  ablationem  ,  el  repuiarc  lurem 
potiùs  ex necessilate  quàm  aninio  injuriandi  ra- 
puisse  ,  ac  pr»  verecundià  illani  ab  eo  in  elee- 
niosynam  petere  non  ausiim  fuisse.  Tuiic  cliri- 
slianum  decet  consilium  Christi  Maitb.  c:ip.  5 
sequi  de  remittendà  tunicà  aut  pallio  ei  qui 
aufert  ea  :  quod  in  prœparatione  aninii ,  quaii- 
do  scilicet  proxinius  illis  extrême  indigel,  est 
etiara  proecepluin.  Unde  morilo  Innocenlius 
papa  XI  daranavil  hanc  proposilionem  :  fici/u- 
laritcr  occidere  possum  furem  pro  coiisen-alione 
uniiis  aiirei  ;  regulariter  enim  nunimus  etiani 
aureus  non  est  ita  necessarius  ad  vitam ,  ut  sine 
ipso  nedûni  simpliciter  ,  sed  eliain  commode 
subsistere  nequeat ,  ncc  multùm  virlutuni  ac- 
quisilinni  nocere  potest  pcr  se  loquendo.  Per 
accidens  tamen  in  aliquo  casu  polest  id  coniin- 
gere,  puta  ciim  totum  alicujus  inopis  pairinio- 
nium,  et  necessaria  vil»  sustentalio  in  eo  num- 
mo  consislcret.  Unde  Pontil'ex  consulté  appo- 
sait ,  Regnlariler.  Requiritur  prnelerca  ut  rco 
ablata  nullatenùs  possit  aliter  recuperari  quàm 
per  furis  occisionem  se  defcndendo  cum  mo- 
deramine  inculpalae  tulelae  ,  eamque  non  in- 
tendendo  ;  et  de  hoc  dominus  sit  moraliter  cer- 
tus.  Unde  priùs  monendus  est  fur  ut  désistât, 
si  fieri  polest  ,  lerrendus  ul  restituât  ablata. 
Item  si  dominus  euni  cognoscat  et  testes  ha- 
beat ,  indeque  possit  convenirc  in  judicio  ,  et 
per  viam  juridicam  aliamve  commodam  facile 
repelere  valeat  ablata  illuni  occidendo ,  non 
serval  raoderamen  :  item  si  furem  apprehen- 
dere  et  delinere  valeat,  etc.  Tandem  requiri- 
tur ut  furis  occisio  fiai  subito,  et  non  ex  inler- 
vallo  ;  censetur  autem  quis  subito  furem  per- 
cutere  ,  non  soliun  quando  aclualiler  rapit , 
sed  eliam  qiwndo  arihuc  incœpta  invasio  et  de- 
fensio  conlinualur;  ut  si  fur  cnm  bonis  ablatis 
fugiat ,  et  luonilus  ac  perlerrefaclus  iiolit  sisle- 


puj:cepti.  6à4 

re  ac  bona  ablata  dimittere  ,  nec  sit  spes  aliâ 
via  recuperandi  ea  quàm  telo  aut  sagitlâ  eum 
occidendo  ,  anlequàm  se  recipial  in  locuni  lu- 
liim  ,  aut  rein  occultel.  Quia  scilicet  tolo  illo 
tempore  censetur  esse  in  llagranti  ac  vim  in- 
ferre, quani  jiroinde  alià  vi  repellere  licet ,  nisi 
tune  rem  ablaiam  dimillat.  Quando  vero  jara 
se  recepit  in  locuni  tutum  aut  lurtum  occulla- 
vil,  tune  nequit  dominus  ei  vim  iid'erre ,  nec 
ablata  proprià  auctorilate  repetere.  Quia  jam 
cessavil  aggredi,  nec  est  anqdiiis  invasor  ,  sed 
solùm  iniquus  detentor.  Natura  autem  et  jura 
non  permiltuni  percussionem  illius  à  privalâ 
personà  factam  ,  ne  scilicet  innunieris  caedibus , 
ac  inconvenientibus  aperiretur  via  ,  si  unicui- 
que  liceret  sibi  lacère  justitiam.  El  isle  fur  lune 
habet  jus  ul  ablata  non  auferaniur  ab  eo  per 
vim  ,  (juam  proindè  alià  vi  repellere  polest , 
sed  solummodô  per  viam  juridicam. 

Ilinc  nicritô  Innocenlius  papa  XI  damnavil 
banc  proposilionem  :  Non  solùm  ticitum  est  de- 
feitdere,  defeiisione  occisivà,  quœ  uctu  possidomus, 
sed  eliam  ad  qua'jiis  mclwalum  Imbemus  ,  et  quœ 
nos  possessuros  speramus.  Item  danmavit  aliam 
liuic  alïïnem  solùmque  ab  eà  lanquàm  parlicu- 
larem  à  communi,  diUerenlem,  nempe: Licitum 
est  lam  htrrcdi  quàm  legatario,  injuste  impedien- 
Icm  ne  vel  lucreditas  adeatur,  vel  legala  solvantur, 
se  laliter  dcfendere ,  sicul  et  jus  habeiiti  ad  ca- 
tliedram  vel  prwbendam,  contra  eorum  possessio- 
nem  injuste  impedientem. 

Ralio  liujus  ponlilicix  condemnationis  ,  et 
diserimen  barum  proposiliunum  à  nostrà  con- 
clusioue  ,  consistil  in  lioc  :  Primo  ,  quia  id 
esset  prseveiiire  invasorem ,  quod  nullatenùs 
licet  :  secùs  vcro  quando  actualiler  fur  rapil 
bona  jam  possessa.  Secundo  ,  liic  actus  occi- 
sivus  minime  est  defensivus  ex  se,  nempe  re- 
pulsivus  illius  actionis  impedientis  ea  ad  qua: 
jus  habemus  ,  sed  solùm  directe  cl  per  se  ordi- 
natus  ad  occisionem  illius ,  tanquàm  médium 
intentum  ad  propriam  defensionein  :  secùs  verô 
eontingit  in  occisione  furis ,  quse  solùm  per 
accidens  sequilur  defcndendo  bona  possessa. 
Terliô  tandem  ,  quia  alla  suppelit  via  ad  jus 
suum  oblinendinn,  nec  occidendo  impedienies, 
servatur  jusliim  moderamen  ,  titpote  qui  non 
sunt  proxiniè  auferenles  rem  ,  sed  solùm  ita 
remoiè  ut  vix  moraliter  possit  contingere  ca- 
sus,  in  quo  aliud  remediuni  adliiberi  non  va- 
leat ad  fuiurum  ilhid  damnum  vitandum.  Cùm 
enim  intercédât  ordiiiariè  aliqua  diulurnitas 
lemporis,  novie  semper  provenire  piifsunt  cir- 
cuuistantiae ,  el  via  aperiri  ad  impediuieuluiu 


65^ 


EXPOSITIO 


656 


illud  repellcndum  aliter  quàni  per  occisioncm 
iiijusio  inwulenlis  ;  secùs  verô  in  casu  nostroe 
coïKlusionis  clùiii  fur  bona  rapit.  Uiide  con- 
clusio  nostra  Inde  rolioraliir  niagis,  slcul  et 
ex  liàc  propositione  jam  allalà,  neiiipe:  Rcgula- 
riter  possum  occiderc  furem  pro  coiiscrvatione 
tinius  aurei.  Lbi  pontifex  solùni  prohibet  occi- 
sioncm furis  pro  parvà  ablaiione;  et  coiise- 
quenter  non  putavit  esse  illicitani  pro  conser- 
vandà  aut  recuperandà  re  niaxinii  moincnli , 
servatis  debilis  conditiunibus  snpra  posilis. 
luiô  in  duabus  propositioiiibus  allalis,  viden- 
tur  damnaii  ,  qui  non  ponebant  discriiuen 
iiiler  ea  quae  actu  possidcnius,  et  ilia  ad  qua; 
soiùmjus  babemus  ,  qiiantiiiu  ad  illorum  de- 
(ensioiieni  etiam  cura  occisione  altcrius. 


?  4. 


Ulrùm  pro  defeiisione  honoris  et  fumœ  lici- 
luni  si!  calumnialorem  occidere. 


Prx  Lorrore  ,  fatcor,  dccidit  caianuis,  tre- 
uiuntmanus,  visccra  commoventur,  diini  con- 
sidero  opinionuni  porienta  execratiune  digna, 
quibus  iiovelli  probabiiilalum  jialroni  istud 
slriclissiniuni  de  non  occidendo  pnecepluni  , 
laxare  in  bâc  parte  moiiuntur.  Saiius  foret 
liorrendashasasserlioucs.Vaticanofubiiiiieper- 
cussas  ,  aiternae  oblivionis  luniuio  consepelire 
quàni  cas  referre  et  refcllere. 

Quidam  enim  docuerunt  bcerc  calumniato- 
rem  occidere,  etiam  ante  injuriae  illationeni, 
quando  scilicel  id  decrevit  aut  comrninatus 
est  facere ,  quod  salis  superque  refellitur  ex 
(lictis  supra  :  neuipe  quod  eliani  ad  necess;i- 
riara  vit»  defensioaem,  nullatenùs  licitum  est 
praevenire  injustum  aggressorem.  In  casu  enim 
determinationis  et  comminationis  caUuiinix 
spargendae,  quae  foriassis  non  inl'eretur,  non- 
diim  est  aggressor,  ucqiie  calumniator .  ncc 
desunt  alia  média  licita  ad  famam  conservan- 
dam  et  defcndendam  cnm  moderamine.  Inde 
Alcxander  papa  VII  liane  damnavit  proposi- 
lioneni  :  Est  licitum  religioso,  i/el  clerico  cahiin- 
niulorcm,  de  se,  vel  de  siiâ  religione  gravia  cri- 
miiiu  spargere  minanlem,  occidere,  quando  aliiis 
modus  defendendi  non  siippclil,  uli  suppelcre  non 
lidelur,  si  calumniator  sil  paratus ,  vel  ipsi  reli- 
gioso, vel  ejtis  religioni  pitbUcè  et  coram  yravissi- 
mis  viris  prœdicla  crimina  impingcre,  nisi  occi- 
duiur.  Ui'W'"»  c>x  ipsis  docenl  licitum  esse 
occidere  calumnialorem  aiil  injuriantem,  etiam 
posl  injuriam  jam  irrogataui;  ut  si  vir  nobilis 
luste  vel  alapâ  percussus  ,  ad  eam  abstergen- 
gi-ndam ,  illum  cessantem  et  se  reparanlem 
jcperculial,  Et  à  forljori  liciiuni  esse  docenl 


calumnialorem  et  dehonorantem  occidere  in 
ipso  eoniliclu,  dinn  scilicetjam  physicè  et  actu 
in  alicujus  personam  inferre  niiitur  injuriam. 
Contra  quus 

Dico  non  esse  licitum  alicui  honorera  cl 
famam  defendendo,  actualiter  et  pbysicè  sudm 
personam  dehonorantem  aut  calumnianlem 
occidere.  Nullumque  dari  casum  quo  pro  solius 
fama:  et  honoris  defensione  pia;cisè,  liceal 
adversarium  occidere. 

Prob.  1°  :  Non  est  licitum  se  defendendo 
exccdere  nioderamen  inculpiiiœ  tulela;.  Sed 
qui  defendendo  hoiiorem  et  famam ,  occidit 
adversarium,  illud  longé  latèiiuc  excedit.  Ergo 
peccat  et  censendusesl  liomicida.  Prob.  uiin.  : 
Istud  nioderamen  consistit  in  hoc  quod  laces- 
situs  non  utalur  majori  violcnliâ  quàm  opus 
fuerit  ad  vira  repellendam  ,  ncc  per  se  lo- 
queiido  polenttoribus  armis  utatur,  ut  supra 
oslensum  est.  Sed  qui  occidit  debonoranlemse 
et  calumnianlem ,  utitur  majuri  vi  quàm  opor- 
leat,ac  polentiori  us  armis.  Ergo.  Prob.  min.: 
Isle  adversarius  non  iuipelit  alium  vi  et  armis, 
ul  suppono,  sed  verbis  duntaxat  et  injuriis; 
neque  tendit  ad  viiam  altcri  auferendam , 
solùinque  vull  illuni  dehonorare.  Ergo  si  pro- 
pler  hoc  praecisé  armis  impeialur  et  occidatur, 
ei  sine  dubio  major  vis  inferlur  quàni  oporteal, 
ciim  suflicianl  verba ,  scripta  ,  probationes 
contraria  ad  injuriam  illam  verbis  reliinden- 
dani  ,  nec  desintalia  média,  praiter  adversarii 
occisioncm,  ad  viiandum  aut  reparandum  ho- 
noris et  famae  daranum,  scilicel  per  testes,  per 
viam  juris,  per  satisfactionem  peiendam,  et 
per  alia  liciUi,  magisque  efficacia.  Non  enim 
amissio  illa  fanuB  et  honoris  est  malum  irre- 
parabile,  sicut  amissio  vitoe  et  bonorum  quaq- 
doque  ,  sed  resarciri  polest  inlerventu  aniico- 
rum  aut  judicis  cogentis  adversarium  ad  se 
relraclaiulum,  ac  satisfaciendum. 

Nec  dici  potesl ,  quod  per  juris  remédia 
aliasque  hujusmodi  vias,  honor  kesus  apud 
boulines  non  censelur  suflicienler  reiiitegrari , 
sed  solumraodo  per  adversarii  oecisionem. 
Contra  est ,  quia  apud  homines  probos,  hxc 
média  salis  superque  sufliciunt,  qui  juxta  ra- 
lionem  rectam  et  becuiidiim  legcm  Dei  de 
vero  honore  judicanl.  De  errore  autem  vul- 
gari  et  de  imjiroliis  honiinibus ,  non  est  nmltiim 
curandum  ;  judicanl  enim  secundiuii  legis 
diaboli ,  qui  ut  dicitur  Joan.  8;  liomicida  crat 
ab  initia,  el  qui  ut  damnabilera  vindiclaiu  ex 
lartareà  ejus  oflicinà  prodeunlem  foveret  ac 
ampliarct ,  honurillcain  speciosaïuque  hujus- 


837  OLliNTI  I 

modi  sanguinarinm  defensionem  cxhilmil ,  lit 
sic  lioininos  feris  assiniilarot,  nuiinluraquc  lam 
aiiimarum  quàm  corporuin  cœdibus  leplercl. 
Confirnialur  ,  simulque  advcrsarionim  fiin- 
damenlura  destriiitur  :  quamvis  cnim  honor  el 
fania  siiit  bona  prseslanliora  diviliis  et  faciil- 
talilius,  dato  cliam  qiiôd  ipsà  vità  sint  polioia, 
lanien  qiioad  proposilum  spécial,  in  lioc  dlf- 
fciunl,  qiiôd  occisio  injusli  aggressoris  polest 
esse  médium  necessaiium  iiic el  nunc  ad  con- 
servandam  vilain  iuvasi  el  por  accidens  con- 
seipii,  quando  scilicet  nulla  alia  suppciil  via  : 
ideraque  dicendum  de  furis  occisionc.  Honor 
verô  et  fania  aliter  dcfendi  ac  resarciri  pos- 
sunt,  el  niinquàm  occisio  adversarii  polest 
esse  médium  necessariuni  ac  conveniens  ad 
hoc  prseslandum.  Idcô  cnim  infamatus  illum 
occidii,  non  ut  ab  iilo  rccipial  salisfactionem, 
ac  rccupcrol  lionorem  ahialum  ,  cùni  ex  cjiis 
morte  boc  reddaUir  impossibile,  sed  duniaxat 
ut  iccupciel  alium  lionorem  de  novo  advc- 
nientem  ex  judicio  liominura  insensatorum, 
qui  inde  generosuni  ac  forlem  exislimabunl, 
eô  quôd  vaieal  injurias  vindicarc;  falsoque  co 
honore  vindiciae  pulal  se  compensare  lionorem 
ablatuni ,  quem  potuisset  reparare ,  si  non 
reduxissel  conviciantcm  in  slaliim  inipossibi- 
lilatis  salisfaciendi ,  illum  occidendo. 

Inde  non  défendit  tune  lionorem,  nec  récu- 
pérât ablatum ,  sed  vindictam  solummodô 
exercet  iruculentam,  ex  quà  magis  infamatur; 
eo  quôd  lune  ejus  percussio  ac  dehonoratio 
reddatur  publica  et  ad  omnium  aures  perve- 
nial,  nec  inde  probanlur  esse  falsa  et  injusla 
convicia  ipsi  illala  quae  evulganlur,  sed  tan- 
tùm  quôd  ea  impaliciiti  ac  iniquo  aniiuo  lu- 
lerit.  Sxpù  autem  iniquo  animo  ferunlur  el  ea 
quaj  verè  juslèque  sunt  dicla,  et  verilas  odium 
et  indignalionem  quandoque  parit.  Confirma- 
tur  landem.  Si  cnim  honoris  et  famse  defensio 
essct  de  jure  (lalurali,  sicut  et  defensio  vilae 
ac  bonorum,  aequè  clericis,  religiosis,  plebeis, 
et  omnibus  conipeleret  ;  alqui ,  non  esse  lici- 
luni  his  occidere  adversarium  pro  defcnsione 
honoris  el  (ama;,  sed  nobilibiis  lantùm,  docenl 
ipsimet  adversarii ,  ut  mox  oslensuri  sumus; 
ergo,  etc.  Ilinc  meritô  Innoceniius  papa  X[ 
liane  proposilionem  damnavit  :  Pas  est  viro 
Iwnorato  occidere  iiwasorem  qui  nitinir  calum- 
niam  inferre ,  si  aliter  hœc  ignominia  vitari  ne- 
queat.  Idem  quoque  dicendum,  si  quis  impinguf 
alapam ,  vel  fusie  perculial ,  et  post  alapmn  im- 
pnctam,  vel  ictum  fuslis ,  fugit.  Hinc  eliam  in- 
lerlur  non  esse  licitum  viro  nobili ,  à  fortiori 


UiECEPTl.  638 

nec  aliis  insequi  et  ex  intervallo  répercutera 
adversarium  recedenlem  et  fugicnlem  post 
illalam  injuriam,  prout  declaravit  ponlifex,  et 
ralioiies  à  nobis  mox  allalœ  demonstrant  :  quia 
eliam  non  est  ampliùs  defensio,  sed  vindicia, 
qiise  auctoritate  privatà  senipcr  est  illicila, 
perinde  ac  si  quis  libi  inanuni  abscidisset, 
eumque  poslea  impeteres  ac  ejus  manum  ab- 
scindercs.  Nec  eadem  est  ratio  de  furc  diira 
fugil  el  nondùm  se  recepit  in  locum  tulum  : 
adhuc  enim  censctur  aggressor,  quia  secuni 
del'ert  rem  ablalam,  quae  exlal  in  specie  el  in 
intiividuo,  eamque  recuperare  possum  inse- 
quendo  ac  pcrculicndo.  Qui  vero  ab  alio  re- 
cepii  alapam  aul  dclionoratus  fuit,  illum  iiise- 
quendo  et  perculiendo  uiliil  recuperare  polest, 
vuliiiis  enim  acceplum  romaticl  et  honor  abla- 
lus  non  reparalur.  Consislebat  enim  in  illà 
aeslimationis  nota  ,  quant  olfensor  debebat  ex- 
hiliore,  quam  quiilem  non  exliibet  percussus , 
et  iiiultô  minus  occisus.  Tandem  inlenditur 
lune  directe  occisio  ort'ensoris,  laiiquàm  ulilis 
ad  acquireiidum  lionorem  œquivalenlem  par 
vindictam  damiiabilem.  Ex  quo  colligllur  haie 
et  alia  erroruiu  porlanta  processisse  vel  ex 
neglectu  doclrinai  solida:  D.  Thomai,  vel  ex 
contrario  huic  principio,  videlicet  nunquàm 
licore  persunae  privalae  inlendere  dircclé  iiiva- 
sioncni  aggressoris  ob  suam  defensionem. 

§  5.  An  ad  salvandum  lionorem  puellœ  gravidœ, 
liceat  aborlmn  procurare;  et  an  licitum  sit 
feminœ  suam  pudicitiam  defcndere  eliam  cum 
occisionc  aggressoris. 

Incipiendo  à  primo  casu,  probabilisla!  quidam 
asserunl  id  licore  quaiulo  fœtus  nondùm  est 
animatus  :  conlra  quos  slant  communiler  au- 
ctores,  cum  quibus 

Dico,  quôd  sive  fœlus  fuerit  animatus  sive 
non,  minime  licet  abortiim  prociirare,  eiiamsi 
aliter  puellaî  infamia,  aut  mors  ab  exlrinseco 
solùm  proventiira,  vitari  nequcal.  P|ob.  con- 
clusio.  Xon  enim  snut  facienda  mala,  ut  eveniant 
bona;  sed  abortus  fœtus  eliam  iiianimali  est  ita 
de  se  intrinsecè  malus ,  ut  in  nullo  prorsùs 
casu  licitum  sit  eum  directe  cl  ex  inlenlione 
procurare,  non  minus,  imô  magis  quàm  pollu- 
tioiiem  voluntariam,  aul  slerililalis  potionem, 
ul  supra  oslensum  esl.  Ergo  ad  salvandum 
puelke  gravida;  famam  el  vilain ,  niillalenùs 
licitus  esse  polest  et  cohonestari  :  aliàs  pari 
modo  foret  licilum  reo,  propler  deliclum  cujus 
habel  testes,  ad  morlem  daranaiido,  cos  inler- 
ficera,  ut  morlem  évadai  :  l'œlus  enim  non 


639  EXPOSITIO 

aliud  damnuiii  inferl  niatri,  quàm  innoceiiier 
prodenclo  ac  leslilicando  illiiis  peccaUim. 

Dices  priinô,  fœlum  esse  aggressorem  vilœ 
el  faniae  inalris,  quse  ncquil  aliler  se  tiieri,  nisi 
per  ejus  occisioneni  in  his  cireumslanliis. 
Contra  est  primo,  quia  fœtus  nuilateuùs  est 
aggressor  injustus,  neque  ulio  modo  iiivadil; 
ergo  adversariuin  l'undameiitum  est  falsum. 
Prob.  anlecedens.  Non  enini  volunlariè  aul  li- 
Lerà  suà  aclione  ac  per  se  mairi  nocei ,  sed 
necessarià  et  naturali  sequelà  duntaxat  est 
occasioquodparentescognoscantejusdeliclum, 
per  iioc  pra'cisè  quod  sit  reposilus  in  lali  loco, 
nempe  in  illius  utero.  Ergo  non  ex  suà  culpâ, 
sed  eorum  solunnnodô  qui  eun)  ihi  reposue- 
runt,  provenit  matris  nocunienlum,  quod 
proinde  lotum  sibi  inqjutare  débet ,  non  verô 
innocenli.  Coiilra  secundo,  quia  non  minus, 
iniù  Diagis  lœliis  aniniatus  possct  dici  aggressor 
et  occidi  ac  loelus  inaniinatus  :  ergo  non  est 
aggressor.  Prob.  antecedens,  quia  Icelus  ani- 
niatus non  minus  est  occasio  inlami;e  aul  necis 
puellae,  cùm  non  niiuùs.iniô  magisejus  ulerum 
luniefaciat,  delicluni  parenlibus  ac  c;eteris 
maulfeslel ,  inde(|uc  infamia  aul  mors  iilius 
se(|uatur.  Ergo,  etc. 

Dices  secundo,  é  duobus  nialis,  minus  est 
eligendum,  quando  allerutruni  vitari  nou  po- 
lest;  sed  (piatrdo  fœtus  nondiini  est  aninialus, 
procurare  ejus  aborlum  ,  est  minus  inalum 
quàni  inlamia  vel  mors  puella;,  supposilo  quod 
laie  ejus  nocunienlum  sii  luevitiilnle.  Er- 
go, etc. 

Contra  primo, quia  ex  lioc  soquerenlur  pUira 
inconvenienlia.  iNam  niajiis  nialum  estoccidere 
boiiiinem  quàm  perdere  bona.  Ergo  non  esset 
licituniocciderefurem  eliam  nociurnum;  quod 
tanien  constat  esse  falsum.  Sicut  eiiim  illa 
mors  furis  ei  impulalur  ex  eo  quôd  vohniliiriè 
et  e\  culpâ  suà  Imic  periculo  se  exposuerit,  ila 
in  nostro  cas»  iid'amia  et  mors  puelhe  est  illi 
iniputanda  ob  eanulem  ralionem.  Conlra  se- 
cundo, quia  minus  videlur  malum  quôd  fœlus 
eliam  animalus  pereat,  quàm  quôd  sanclimo- 
nialis  interficiatur  et  iniainclur,  sinudque  et 
lotum  monaslerium  ;  quôd  parentes  occidant 
conipliccni,diglailicntur,ali:iquemaiaoriantur: 
quod  tamen  non  est  licilum.  Unde  eslo  ipiôd 
almrlus  possel  esse  minus  malum  per  conq)a- 
ralionem  ad  personas  parliculares  ,  non  lamen 
per  comparationem  ad  bonum  connnune  speciei 
bominum,  quorum  propagalio  mullinn  la,'de- 
relur  ex  lioc,  si  forel  liciluin. 

Dices  lerliô,  quùd  qu.uido  fœtus  non  est 


640 

animalus,  nulli  prorsùs  lit  injuria,  ciim  illius 
non  sil  capax  ,  bonè  tamen  quando  esi  anima- 
lus. Ergo,  etc.  Contra,  quia  semper  lit  injuria 
naiura;  et  speciei  ac  communitali  buniana;; 
naluracnim  tuncfrustratursuo  fine:  non  enini 
concessit  boniini  facullateni  effusionis  seminis 
extra  acluni  conjugalem,  el  mullô  minus  eje- 
ctionein  fœtus,  quia  eliam  beslia;  f dus  expe- 
ctaiit,  el  quantum  possunt,  conservant.  Hinc 
meritô  Innocenlius  papa  XI  bancproposilionem 
damnavit  ;  Licet  proatrare  abortum  ante  aniina- 
lioncm  (œtùs,  ne  puella  dcprehensa  gravida  occi- 
datiiT,  aut  iiifamclur. 

Dico  secundo  proallerius  casûs  resolulloue, 
feminam  defendendo  suam  caslilateni  licite 
posse  occidere  aggressorem,  si  alla  via  non 
suppelal  Ita  conMnunilersentiunlauclores(l). 

l'robaïur,  (piia  femina  lune  in  re  lanti  nio- 
menti  uliiur  jure  suo,  vim  vi  repellendo,  non 
minùsquàm  in  defensionesuorum  mendnoruni, 
facultalum,  et  bonorum  ,  quae  virtuti  caslitalis 
suiit  posiponenda.  Imô  ad  banc  defensioneni 
lenelur,  si  cognoscat  sibi  iinminere  probabile 
periculum  consensus  in  peccalum;  quod  in  re 
lam  lubricà  videlur  esse  liinendum.  Tune  enim 
saluli  sua;  spirituali  niagis  providere  débet 
quàm  vilae  aggressoris;  it.i  lamen  ul  non  in- 
lendai directe  occidere  illuni,  sed  se  defcndere, 
eliamsi  praîvideat  ex  eà  defensione  morlem 
illius  sequi  posse.  In  bac  enim  caslitalis  defen- 
sione, sicut  et  vila;  ac  bonorum,  niulier  débet 
uli  moderaniinc  inculpauc  lulela;,  unde  priùs 
fugere  débet,  si  possil,  aul  clamare,  conlra  niti, 

(l)  Plures  qui  neganl  licilum  esse  occidere 
invasorem  in  bonis  forlunae  ,  idem  lenenl  de 
invasore  pudiciliie  ;  nam  pudicitia  considerari 
poiest  vel  sub  respeclu  virlutis,  vel  sub  re- 
speclu  forlunae,  bonoris,  inlegrilalis  carnis; 
in  quantum  referlur  ad  virlutem,  non  potest 
ab  invita  auferri  et  ipsa  violenlia  borrorem 
injicit  qui  reniovet  periculum  consensus  in- 
leini;  in  quantum  verô  referlur  ad  bonum 
fortuniE,  etc.,  est  ordinis  vilà  inferioris,  qua- 
propter  non  débet  servari  cuni  occisione  in- 
vasoris.  Hinc  S.  Auguslinus  lib.  1  de  libero 
Arb.  cap.  5,  profiietur  se  non  invenire  que 
paclo  defcndere  possel  eos  qui  inlerlicerenl 
invasorem  pudicitia;.  Ha;c  nobis  spéculative 
verisimiliora  videnlur,  sed  in  praxi  ponderan- 
(lum  esl  periculum  peccaii  in  quo  quis  ob  suam 
fragilitaiem  conjicilur  per  illam  violenliam 
externani  ;  adest  quidem ,  prseter  morlem  iii- 
vasoris,  aliud  médium  vitandi  offensara  Dei, 
quod  esl  in  graliâ;  sed  cùm  illud  médium, 
([uod  plerumque  supponil  salis  exiraiam  animi 
foriiludinem.  fit  observalu  dilVicile,  non  facile 
diÉinnandus  forel  qui  suam  pudiciliani  tuerelur 
|M M-  vim  qua'  eliam  inqicllerel  aggressorem  in 
vila;  discrimen. 


644  UlilNfl  PH 

resistere ,  pefCiitere  ajïgi'essot'em ,  de.  Quùd 
si  lisec  non  sufTiciant,  nec  possil  aggressornm 
rcpellere  aut  occiilcro,  nullo  motio  débet  coo- 
perari  ad  hanc  aciioneni,  acroinmodando  cor- 
pus SHum ,  seqne  coniponendo  ad  tnrpem 
cnngressum.  Ilem  teneliir  niotu  corporis,  po- 
(libns  maiiibtisqiie.allove  nioiu  ilbini  inipediro. 
Nec  potesl  qniela  renianere  ac  passive  se  ba- 
bere,  id  est,  absqiie  sulislraclioiie  positiva  siii 
eorporis  aut  aliqiiomotu  buic  acini  contrario, 
sed  débet  quanlùai  poles(,  membrum  etsenien 
virile  non  recipere,  continua  se  agilando,  re- 
Iraiiendo,  slringendo  crura,  adversariuni  mor- 
dendo,  elc.  Raiio  est,  quia  illa  reipiies  non 
censetur  resislenlia,  sed  cooperatio,  quabs  esse 
poleslad  lurpem  congressuni  ex  parle  femina% 
qusB  merè  passive  se  babel  ad  copulani.  Iliiic 
aliqiii  pulanl  rarô  in  praxi  eonlingere  leminani 
in  noslro  casu  violari  absque  ullà  suâ  culpà  : 
qnia  rarissimuni  est  quùd  sic  resislendo,  non 
possil  copulam  inipedire,  pra;serllm  si  ineril 
virgo  aut  arcia.  Sed  ob  nieluni,  aut  ob  aninii 
inibeeillitatein,  quando(|ue  eliani  latentls  lasfi- 
viœ  affectum  invita  succumbit.  Tandem ,  si 
feniina  rirmissimum  babeal  propositum  non 
conseiiliendi  tune  delectaiioni  venerea^  se  Dei 
adjutoriocum  liducià  conunitlendo,  née  litneat 
quôd  sit  probabile  periculuni  consensus ,  lici- 
luni  erit  illi  non  occidere  invasorem,  sed  se 
defendendo  citra  occisioneni ,  ac  resislendo 
qnantùni  polerit,  involuntariè  pati  iulegritatis 
amissionem  corporaleni,  ne  ille  jaclurani  vitse 
el  salutis  xternx  facial. 

§  6.  Ulrmn  ad  projûimi  vilain ,  aut  puiliciliam , 
aut  bona  defendendum,  licitum  sit  occidere  iii- 
justum  iiwasorem. 

Dico  1°  licitum  esse  personse  privalœ,  cuni 
moderamine,  aiiisque  conditionibus  ad  neces- 
sariam  defensioneiu  requisitis,  delendere  viiam 
ac  pudiciliam  proximi  invasi,  eliani  cuni  occi- 
sione  injusti  aggressoris  (1). 

Prob,  Nani  ex  prœcepto  cliaritatis,  quilibel 
potesl  el  leneiur  diligere  proximum  sicul 
selpsum ,  eique  in  necessilale  constituto  suc- 
currere  ac  lacère  quod  sibi  fieri  vellei.  Ergo 

(1)  Hœc  sunt  inlelligenda  in  sensu  praece- 
deniium  asseriionuin,  unde  non  plus  licet  ad 
pruxinii  del'ensiunein  quàm  in  propriani  ;  qui 
succurrit  injuste  invaso  non  agii  virtute  pu- 
blicaeauctoritatis,quaenocentesplectilgravibus 
pœnisad  bonum  publicuni,sed  lantùm  nomine 
invasi  qui,  cûm  possil  per  aliuni  quod  posset 
pcr  seipsuni,  meritô  delendilur  ils  niediis  quse 
sibi  jure  naturali  sunt  permissa. 


F.çA.v[\.  m 

el  liunc  invasum  defendere,  ellam  cnni  occi- 
sione  injusti  aggressoris.  Hinc  D.  Thomas  2-2, 
q.  (jO,  art.  G,  ad  2,  excusât  Moyscm  dùmoccidit 
/Kgyptium  aggredienlem  Israelitam  ,  ipsuni  de- 
leiKlcndo;  et  refert  banc  D.  Ambrosii  auclori- 
talcni  :  «  Diim  quis  non  libérât  alium  palien- 
«  lem,  dfim  pfttcst,  tam  est  in  vitio  quàm  qui 
«  iiijiiriani  facit.  »  Id(iue  maxime  verilicaiiir 
diim  porsnna  inv^sa  est  illi  aniicili.î  ant  allini- 
t.iie  eonjnncla,  vel  necessaria  reipubl.  et  bono 
coiniiinni  ;  et  aliunde  ex  aggressoris  morte  , 
nullum  provenit  conimunitati  nocumenlum. 
Conlirmatur.  Supposilà  aggressoris  malilià  , 
necesse  est  ut  sequatur  vel  mors  illius,  vel  in- 
vasi. Alqui  magis  prospiciendum  est  vilaî  iu- 
nocrnlis  injuriani  p.Tlientls,  caeteris  paribus  , 
quàm  vita;  maleCacioris.  Ergo  quando  quis  ne- 
{[uit  ulrumquc  salvare,  niagis  suecurrere  débet 
invaso,  eum  defendendo  cuni  nece  aggressoris, 
di'iin  aliter  innocenti  prospicere  non  potest. 
Eodcmque  modo  licitum  est  unicuique  opem 
ferre  mulieri  à  corruptore  vi  oppressse,  defen- 
dendo illius  pudiciliam ,  eliam  cum  mone 
aggressoris.  Si  tamen  innocens  non  velit  hoc 
modo  suam  vitam  defendere  ,  cùm  posset,  ac 
nolii  abalio  defensione  occisivâ  défend!,  ma- 
liiqiie  morlem  paii  quàm  invasorem  occidi  {t 
(lanmari,  ex  nioiivo  cbariiatis,  tune  non  lene- 
iur per.sona  particularis  exiranea ,  invasum 
defendere,  saltem  cum  invadenlis  occisione, 
Idcinipie  dicendum  est  de  feniinà  oppressa  à 
corruptore,  si  se  defendere,  aut  ab  alio  defcndi 
noiit,  aut  valdè  lepidè  se  habeat,  nec  clamei  , 
née  adjutoresacdefensoresadvocet.Tunc  enim 
corruptorem  occidere  non  licel  personœ  pri- 
vatae  exiranea;  ;  si  tamen  ea  injuria  et  vis  illata 
redundarel  in  alium,  pula  patreni  aut  malrem 
feniinae,  possent  isti  defendendo  cum  modera- 
mine ejus  pudiciliam  occidere  corruplorem,  si 
desislere  nolit  ab  eâ  injuria  inferendâ,  neque 
alia  via  suppetat  ad  eam  impediendam,  ut  qui- 
dam doceni. 

Caiterùm  si  fcmina  talem  oonciibilum  ablior- 
real,  el  ideô  non  clamel,  quia  limet  ne  ex  ma- 
nifeslatione  liujus  violentiae  el  invasionis,  ali- 
quam  infamiae  notam  conlrahat,  lune  pcrsona 
privata  eliam  exiranea  qua;  id  probe  el  cerlô 
scirel  posset  licite  buic  feminœ  opem  ferre, 
eanique  defendere  eum  invasoris  occisione. 

Hinc  graviter  peceat  persona  privata,  eliam 
si  sit  clericns  aut  religiosus,  qu;E  cerlô  sciens 
eonspiralionem  injustani  contra  alterius vitam, 
ipsi  non  manifestai,  ut  se  incolumem  servet , 
quando  alià  via  non  potesl  huic  nocumentq 


6i3 


EXPOSITIO 


GU 


Ohviari.  Idom  iliceniliim  de  eo  qui  scit  latrones 
decrevisse  ad  de  nocle  allerius  doiiium  inva- 
dcndiim,  furanduin,  et  forte  occideiidum,  non 
admonetdehocdominnni  perse,  vel  peraliinii, 
ni  sihi  caveat.  Idque  revelare  lenelur  elianisi 
sub  sccrelo  hujusmodi  conspirationis  notiliani 
habueril;  non  enini  tcnelnr  quando  vergil  in 
grave  nocumcnlum  innocenlis  aul  boni  com- 
mnnis,  aliâque  via  averti  nequil.  Vnicniijueeitim 
maiidavil  Dens  de  proximo  siio;  et  Proverb. 
Cap.  24  ,  dicitnr  unicuique  :  Eme  cos  qui  dii- 
iuntm-  ad  morleni,  et  cos  qui  trnhuntur  ad  iiile- 
tiliim  liberurc  non  cesses. 

Dico  2°  :  Quando  persona  .privala  defen- 
dendo  proximi  bona ,  necesse  liabel  oceidere 
fureni,  idque  praistare  nequitabsque  gravi  sua- 
fum  reruni  damne,  vita>que  propriae  probabili 
pcriculo,  quamvis  luncpossiicam  delensionem 
Cxliibere,  ad  boc  lamen  in  isto  casu  minime 
tenetur.  Probatur  prima  pars  conclusinnis. 
Quamvis  enini  cùm  duo  noslri  proximi  sunt  in 
eâ  necessilale  consiituti ,  ut  unus  babeat  per- 
dere  vitam,  alius  verô  solùni  bona  teniporalia  , 
teneamur  raagis  suceurrere  primo,  quàm  se- 
cundo, cseteris  paribus,  non  lamen  in  nostro 
casu,  quia,  ut  supra  dictum  est,  latro  non  est 
fcensendus  in  arliculo  necessitalis  perdendi 
vitam,  cïiin  ipscmet  ex  proprià  malitià  se  tali 
periculo  exponat,  et  facile  possil  se  ab  eo  li- 
berare.  Unde  sicut  proptcr  Imc  invasus  liabet 
jus  se  suaque  defcndendi  cum  modcramine  , 
ellani  cum  occisione  furis  ,  ita  eliam  habcl  jus 
vocandi  amicos  aul  alios,  ut  ei  opem  ierant  in 
câ  defensionc,  qui  proindè  licilé  polerunt  ei 
suceurrere.  Idque  conûrmari  adhuc  polest  ra- 
lionihus  supra  adductis. 

Probatur  secunda'  pars  conclusionis  :  Lex 
cnin\  clmritalis  non  obligal  ad  succurrendum 
proxiiiio,  cum  niajori  nostro  proprio  nocu- 
iiiciilo,  ut  scilicei  nos  exponamus  periculo 
mutilationis  aul  necis  ad  ejus  bona  teniporalia 
conservanda.  El  cerlé  cùm  ipsemel  doininus 
ob  timorem  perdendi  vilara ,  possil  sua  bona 
non  defendere ,  et  eorum  ablationem  pati , 
niullo  magis  id  liccbii  aliis.  Slaiite  igitur  gravi 
illo  periculo  persona  privala  non  tenetur, 
suflicitque  ut  moneat,  l'urcni ,  denunliet,  cla- 
mel,  alidve  modo  inqiedial  fiirlum,  si  possil. 
Sunt  aliqui  ex  ollieio  obligati  ad  bona  proximi 
defcndenda,  nempe  principes,  proelores ,  gu- 
hernalorcs,  et  magistratus,  eorumque  satelli- 
tes, al(\M'  etiam  milites  et  fcudatarii  ac  famuli 
Slipeniliarii,  aliiquequibns  ex  olFicio  aul  ex  sii- 
pendio  ronunendala  est  «iira  cl  tule!:i  aliitruni. 


Utrùm  antem  omnes  isti  ex  juslitià  obligati 
tencanlur  proximos  defendere  etiam  cum  pro- 
prix vitae  periculo  ,  resp.  auclores,  circa  boc 
non  posse  dari  unam  certam  regulam  universa- 
lem,  sed  expendendas  esse  varias  circiimslan- 
tias  ad  dignoscendum  quando  et  cum  quanto 
periculo  ac  damno  proprio  bujusmodi  personne 
leneanlur  alienum  damnum  impedire  ,  nempe 
quantilatem  et  gr.ivitatem  periculi ,  quod  nii- 
nistris  publicis  inde  imminet,  liera  probabili- 
talem  inqtediendi  damnum  innocenlis.  Item 
siipendium  quod  ministro  datur  ad  eam  obliga- 
tionem  suscipiendam  :  prœsertim  si  illud  leci- 
piant  ad  hoc  ut  ils  dominus  stipatus  quasi  ar- 
matà  familià  securus  incedat  :  isti  enini  cum 
majori  periculo  proprio  tenenUir  defendere 
dominum  quàm  alii  servi  conducti  ad  mini- 
sliandum.  .Milites  adhuc  cum  majori  vitai  pe- 
riculo ad  cives  defendendum,  quàm  alii  mini- 
sli'i  publici.  Gubernalor  verô  civilaiis,  qui  ma- 
gis est  minister  ad  pacem,  quàm  ad  bellum,  cl 
cujus  persona  magis  est  necessaria  ad  bonuni 
puhlicum  non  débet  se  tanto periculo exponere, 
quanto  ejus  satellites,  dùmmittuntur  ad  capien- 
dum  aliciuem  nialefactorem. 

§  7.  De  monomncliin  et  duellistanim  cœdibiis. 

Duellum  dicitur  quasi  duorum  bellum ,  et  in 
jure  monomacbia  appellatur,  seu  unius  cum 
allero  conilictns,  aut  paucorum  inter  se  cer- 
tantium  ex  condicto,  certo  tempore,  ad  locum 
designatum  sese  de  industriâ  conferentium,ad 
diinicandum  cum  vitse  periculo. 

Dico  istud  singulare  cerlamen  esse  de  se 
inlrinsecé  malum,  illicilum,  etomni  jure  pro- 
liibitum.  lia  communiter  auclores. 

Probatur  1°,  quia  alium  ad  duellum  provo- 
cans  est  verè  aggressor,  et  de  industriâ  inlen- 
dit  ac  eligit  morlem  illius;  quod  in  nullu  casu 
poiesl  esse  licitum  ,  ut  ssepè  dictum  est.  Illud 
verô  acceplans  transit  in  crimen  alienum,  nec 
censetur  adhuc  invasus  ab  alio,  ul  possil  licite 
vim  vi  repellerecum  debito  moderainin  ',  cùm 
senqier  alià  via  juste  se  suaque  tueri  valeat. 
Polest  enim  et  débet  cbristianù  et  honoriRcè 
duelltmi  non  aceepiarc,  ac  respondere  se  nolle 
ex  condicto  singulare  cerlamen  inire ,  ne 
Uenm,  Ecclcsiani  el  principem  oflendat;  posse 
lamen  sihi  jnstà  licilAque  defensiorte  consii- 
lere,  si  h  quôquam  injuste  invadalur,  cl  enscm 
ferre  ad  se  luendum  :  hoc  aulcm  modo  vira 
moderalù  repellil.  Si  verô  postea  adversarius 
ahsqiie  pactn  et  convenlione  j)er  oeCuismu 
i|isuin  aL'grcdialur  ,  et  armis  impi'Uil,  lune  in 


^18  QUINTI 

aclnnli  illn  cniidiclu,  licilè  poleril  se  armis  de- 
foiiderc  ciim  modpraniine ,  clianisi  |)er  acci- 
dcns  el  prsîier  cjiis  inieiiiionem  scqiialiir  mors 
aggrpfsnris,  Vhde  acceplalio  duelli  nullatcnùs 
rsllicila,  nêque  neces^aria  ad  ignominino  de- 
tlororis  cl  ignavi  aninii  ridtam  vitaiidam,  cùin 
apnd  viros  sapienies  el  vcrè  clirislianoê  id 
sunihise  irib'ualur  îaudi  et  lionori,  et  legibns 
poli  et  fbri  duellîsliE  reputenlur  infâmes ,  ac 
piiirianliir  ut  taies.  Salis  enlm  vir  nobilis  siiam 
"geneiositalem  oslcndit  ;  dîim  non  fugit,  nec 
"domo  se  reclusum  serval,  rrec  per  vias  indi- 
l-ectaS  incedil,  etc.,  sed  modo  solito  conversa- 
lur,  snaque  liegotia  perSgil  niliil  liniens,  para- 
tus  se  defencler'e  si  invadalur.  tlinc  nierilô 
Âloxander  ï'apa  Vlî  liane  proposilionem  i!am- 
fiavil  :  Vir  eqiiéstris  ad  diielliim  piovvt'aliis  pô- 
les! illitd  acceplare ,  ne  iimiditalis  iioiam  apud 
n//oS  inciirral. 

A  forliori  lïon  erit  Jicilum  àcceptare  duel- 
u;ni ,  propler  alias  causas,  qiias  refert  ac  re- 
fellit  Cajelanus  in  utrâque  Sumnià.  Inprïmis 
ad  ostenlandas  vires,  aul  artis  digladi;indl 
dcxterilàlem,  ut  legilur  1  Regum  1"  de  (îo- 
liat^i.  Est  enin"!  morlate  peccatum  ,  pro  tam 
vano  finrf  vilam  proprlam  corporalem  et  sjiiri- 
tualeni  fiericùlo  exponeré.  David  auteiii  non- 
nisi  il  Spirilu  sanclo  spccialiter  excitalus,  cum 
Pliilislxo  gigante  pugnavit.  Idem  diccndum 
putal  Cajelanus,  q'uando  albsque  jlistà  neces- 
sitate,  designartlur  plurcs  in  pari  numéro  nii- 
liles  ulriusque  exercitùsa'd  singnlare  certameii 
ineundum  ex  conJiclo  ,  el  ad  vires  ostenlan- 
das, quia  finis  belli  locum  non  habet  in  isto 
singulari  certdmine ,  cùm  non  ordinctur  ad 
beliandum,  minuendumque  vires  hostium ,  sed 
ad  v;:nam  honiinum  oslenlalionem.  Conccdit 
lamen  (Cajelanus  licitum  esse  bellum  jusluni 
resolvere  in  duelkmi  :  quando  scilicel  una  pars 
habet  justum  bellum,  videt  se  viribusimpareni, 
et  nieritô  timet  infelicem  exituni,  si  pugnam 
generaleni  cum  toto  exerciiu  suscipiat.  Isle 
enini  dux  in  eo  casu  sibi  c'autè  et  prudenter 
providet,ac  viribus  suis  utitur  meliori  modo 
quo  potest  ad  vitandam  communem  suorum 
ndiitum  et  subditorum  cladem.  Inde  eiiam 
constat  non  esse  licitum  duella  voluplatis  aul 
speclaculi  gralià  inire,  ut  olim  in  circo  Roraano 
Ceri  solebal.  Digladiatorcs  tamen  excusantur, 
qui  joco  el  exerciiii  causa  certanl  ad  invicem, 
unde  etiam  mililaria  exercitia  quœ  non  ad 
caedem  aut  vulneraiioncni  ordinanlur,  nec  per 
se  afferunt  illius  periculum ,  non  censentur 
duella. 


PR.«CEPri.  6!6 

Nec  etiam  licitum  est  duellum  ad  litem  tcr- 
minandum  ,  quia  juslilia  causse  exponilur 
periculo,  el  qui  eam  habet,  succumbere  potcsl  : 
unde  non  est  médium  al  hoc  ordinaium  ,  et 
aliuiide  valdè  periciilosum  et  airocissimum. 
Neque  tandem  adhiberi  polést  duellum  ad 
purgationem  crimihis  bbjècii ,  ac  lii'anilcstalio- 
nem  inrioceiltî;ê  et  Veritatis  :  id  enïni  ht  cimi 
usurpatione  divini  judicii  et  tenlalione  Dei. 
Nec  est  veriim  lestimonium  illius,  sed  diabo- 
lica  inventio  ,  sortiiegmm  ac  superslitionem 
redolens;  inler  piirgaliones  vulgares  ab  Êc- 
clesià  damnaïas  rCponilur  à  D.  Thoniâ  2-è, 
q.  95,  art.  8,  ad  3.  Denique  non  est  médium 
apluhi  ad  talem  hnem  conspquendum ,  cùm 
innocens  possit  ab  adversirio  occidi. 

L'irùm  verô  judex  possit  oiïerre  duellum 
iimoceiiti  injuste  accusato  et  damnamlo  ad 
niorlem,  aut  euin  damnare,  iiisi  duelhim  cum 
injusio  accusalore  acceplet  ;  ulrùm,  iiiquam, 
licilè  illnd  acceptare  valeat,  quidam  aflirmaiit, 
eô  quôd  licet  judex  et  accusalor  pecceni,  duel- 
lum olTerendo  ,  isle  lamen  injuste  accusaius, 
non  peccat  illnd  acceptando,  ut  quà  pOssil  via 
vilam  propriam  et  innocentiam  valeat  de.fen- 
dere.  Alii  verô  id  non  admittunt ,  quia  judex 
instar  agentis  naturalis  débet  liaberc  vini  et 
virtulem  rcstitivam  ac  propulsalivam  multô 
forlioreni ,  ut  subjicial  reum  ,  et  uti  niedîis 
licitis.  Unde  peccat  in  nostro  casu  :  videtur 
aulem  illius  peccalo  cooperari ,  qui  duellum 
acceptât.  Si  lamen  faisus  accusalor  ipsum 
gladio  impeteret  ad  occidendum  ;  possel  tune 
in  eo  aciuali  conflictu  se  defendere  etiam  cum 
Sggressoris  occisione  ,  per  accidens  et  prieler 
ejus  inlenlionem  provenienle. 

Prob.  2"  nostra  conclus.  Duella  rcproban- 
tur  injure  canonico  causa  2,  q.  5,  can.  Mono- 
macfiia,  et  lit.  de  Cler.  pugn.  cap.  Ilciiricus, 
et  cap.  Cura,  extra  de  Purgat.  vulgari.  In  con- 
cilio  Trident,  sess.  2a  de  Reform.  cap.  10,  ubi 
duellistis  iniponitur  pœna  exconimunicationis 
ac  omnium  bonoruni  proscriptionis,  et  perpe- 
tuae  inlamise,  et  lanquàm  homicidas  puniendos 
esse  decernitur.  Item  ecclesiaslicà  sepuliurà 
privantur,  si  in  ipso  cnnllicth  decesserint; 
censuris  eiiam  subjiciuntur  consulenles,  coo- 
pérantes, speclatores,  etc.  Item  in  Bullis  Gre- 
gorii  Papse  XIII,  quae  incipit  Ad  lollciidiihi;  et 
Clemëntis  Papa;  VIII ,  qua;  incipit  Illius  vices, 
el  Alexandri  Papae  VII  loco  citato. 

Cseterùm  Ecclesiae  Gallican»;  antistitcs  cx- 
perimentis  addiscenles,  per  hujusmodi  pœnas 
et  reservaiiones  pontificias,  Gallorum  ducïl.i  , 


iU7 


EXPOSiftO 


m 


nullaienùs  pmendari,  sihi  hiijus  fliroels  niiini- 
nis  absoliitionom  in  piihlicis  loliiis  Giillicniii 
cleri  Coniiliis  reservàriinl ,  aique  circa  lioc 
niissis  ad  rogi^ni  oraloribns  nova  pœnalia 
edicla  impelràrunt,  cuin  suleiiini  piomissione 
nullo  casu  lias  pœnas  rcniiltendi,  eascjiio  pra;- 
serlini,  quae  inlaniiam  ac  ignobililaleni  prrsu- 
nis  ac  familiis  nobilissiniis  inurunl  (I). 

§  8.  De  betlo  et  mititum  occisionibiis. 

Bellum  à  duello  dilfert,  quod  non  est  cerla- 
nien  unius  vel  paucorum  pari  ac  designato  nii- 
moro  inler  so  pugnanlium  ,  sed  eornni  nnnie- 
rus  liber  relinquiUir ,  et  Uiimalim  praeliiim 
initnr.  Bella  gorere  liciuim  esse  conslal  : 
unde  D.  Auguslinus  nieritô  impngnal  Fauslnrii 
dicentem  ea  esse  daninanda,  lib.  '20,  cap.  74  et 
75,  cùm  illa  Dens  quandoi|ue  imperaveril,  ui 
coliigilur  ex  Sciipt.  Nun'.  25.  Ilern  in  libris 
Regnm,  el  in  Psalniis,  et  Lucœ  3,  ubi  D.  Joan- 
nes  Baplista  non  dixit  militilius  quôd  arma 
abjiccrenl  ac  niilitise  renunliarent,  sed  solnni- 
niodô,  ut  eani  juste  exercèrent  :  Neminem  con- 
culialis,  coiitenti  eslole  slipeiidiis  vestris,  etc. 
Sieut  cnini  judex  illalas  civibus  injurias  poiesl 
resarcire,  el  malefactores  punire  ac  occidere, 
sic  prineeps  el  respnbl.  licilè  possunt  injurias, 
qiiœ  in  daninum  publicum  redundant  imlicio 
bello  vindicare  ,  quanivis  inde  boslium  cœdes 
consequantur.  Iniô  licitum  est  militibus  in 
bello  jiisto  in  sui  dffensionem  illas  inlendere 
lanquàm  niedinni ,  ordinanilo  illas  in  bonuni 
commune  lanqn.im  ad  lineni,  utdocet  D.  Tli. 
2-2,  q.  C4,  an.  7. 

De  bello  agit  ex  professo  D.  Tb.  2-2,  q.  iO, 
per  i  arliculos.  In  primo  prob:it  non  sempoi' 
esse  peccalnni  ,  sed  esse  licilum  si  fueril 
justum,  proindeque  c.x'des  in  co  facl:\s  ,  non 
esse  honncidia.  Porrô  ad  jusliliam  belli ,  bas 
1res  conditiones  exigil.  Primo  audoriiaiem  in 
movenle  bellum,  nempe  ul  sit  supremus  prin- 
eeps, non  habens  supra  se  alium  apud  quem 
conqueri  possit,  et  ab  eo  expeclare  vindiclam 
ac  jusliliam.  Secundo  reqiiiriiur  causa  justa  , 
ut  scilicel  illi  qui  inipugnanlur,  propler  ali- 
qnani  culpam,  lalem  inqiugnationem  nierean- 
lur;  el  delecui  harnm  duarum  conditionum, 
bellum  est  injnslum,  cl  obligat  ad  restilutio- 
nem  damnorum  injuste  laesis  illatorum.  L'ndc 
sicut  judex  antequàm  senlenliam  ferai,  lenc- 
tur  liiiganlinm  causas  diligenlcr  examinare, 

(I)  Vid.  bullam  Benedicli  XIV,  Délesta- 
bilem  ann.  1752,  Bullar.  l.  10,  éd.  Mccbli- 
niensis. 


iia  prineeps  antequàm  bellum  contra  alium 
niiiveil,  débet  priiis  per  se  et  per  viros  pru- 
dentes ac  probos  expendere  causas,  et  lentare 
alla  média  dirimendi  controversiam,  si  nempe 
débita  satisl'actio  pro  injuria  accepta ,  absque 
vi  el  armis  obtineri  valeat.  Requinlur  lerliù, 
ni  sit  inleniio  bellantiura  recta ,  quà  seilicet 
inlenditur,  vel  ut  bonum  commune  proniovea- 
lur,  vel  ul  malum  vitelur  ;  propler  aulem  pra- 
vam  intentioneni ,  nocendi  cupidilalem,  ul- 
ciscendi  crudeliialem  ,  implacauim  el  impla- 
eabilem  animum,  Cerilalem  rebellandi ,  liliidi- 
nem  dominandi,  odii  aut  invidise  impuisum, 
el  si  quœ  sunt  similiu,  bella  sunl  culpabiiia  et 
peccaminosa  contra  cbariialem  ;  sicut  dùm 
jndex  legiiimus  juslè  quidem  reum  damnât  ad 
morlem,  peccal  contra  cbariialem,  si  cum  ali- 
quo  odio  aut  ira  id  l'aciat. 

IgiUir  causa  légitima  indicendi  bellum ,  est 
injuria  accepta,  ut  ail  D.  August.  super  Josue , 
qu;e  alià  via,  quàm  armorum  vi  resarciri  ne- 
quit.  Nec  ad  hoc,  quaîlibet  injuria  sutBcit,  sed 
débet  esse  iravis  judicio  prudentum  :  si  enim 
ob  levem  injuriam  bellum  indicerelur,  re|)ara- 
tio  damni,  quaî  inde  speratur,  niullùm  exce- 
derei  quanlitatem  nocumenti  illati ,  propler 
csedes,  incendia,  vasiationes  maximas,  aliaque 
atrocia,  quse  in  bello  coniingunl.  lll  aulem 
dicitur  Deuteron.  25,  juxla  mensuram  delicti, 
débet  esse  plagarum  modus.  Iiem,  bsec  gravis  in- 
juria débet  esse  illata  principi,  vel  loti  reipub. 
vel  niajori  ejus  parti,  el  non  praeeisè  aliquibus 
privatis,  quia  œqnum  non  videtnr  omnes  uni- 
versaliter  paii,  el  renipub.  perturbari  pro  pau- 
corum privatorum  nocumento,  si  directe  imn 
redundet  contra  bonum  commune. 

In  bello  jiislo,  licet  omniafacere  qua;  neces- 
saria  sunl  ad  vindicandam  injuriam ,  elad  boni 
comnuiiiis  defensionem,  ul  vasiare,  obsidere, 
di'slruere  arces ,  nocenles  inlerlicere  absque 
nimià  atroeilalc  aliaque  damna  inferre,  quan- 
tinn  necesse  est  ad  babendam  pacem  el  secnri- 
latem  ab  boslibus.  Ul  enim  ait  nosler  Victoria 
de  jure  belli,  prineeps  supremus  non  solùni 
liabel  audoriiaiem  in  suos  subdilos,  sed  eliam 
in  exlraneos  ad  coercendum  illos  ul  ab  inju- 
riis  inferendis  absiineant;  et  boc  juregentium 
et  lotius  orbis  aucloritale  el  consueludine. 
bno  videlur  quôd  eliam  de  jure  naturali  boc 
illi  concedatur;  quia  nisi  esseï  penès  aliquos 
vis  el  aucloritas  delerrendi  improbos  ac  coer- 
cendi  ne  innocenlibus  noceant,  perlurbarelur 
nec  posset  stare  mundus.  Ea  aulem  qua;  sunl 
necessaria  ad  gubernationem  el  conservaiia< 


Ciy  QUliNtl  PH. 

nem  orbis ,  suiit  de  jure  nalurali ,  cl  hosles 
lune  obnoxii  simt  priiicipi  lanquàm  juilici  pro- 
prio,  ralioneilelicli.  llinc  in  ipso  coiilUclu  prx- 
lii,  vcl  in  oppngnatione  aul  defeiisimie  civila- 
lis  et  quamdiù  res  est  in  periculo ,  liciiutn  est 
indifferenler  occidere  onines  qui  conlra  pu- 
gnanl. 

An  vero  parla  jam  vieiorià,  cl  ubi  periculuni 
ab  hoslibus  cessai,  liceal  interlicere  oinnesqui 
conlra  lulerunt  arma ,  vel  ad  beiluni  iniquuni 
eooperali  sunt,  resp.  quandoque  id  esse  lici- 
lum  dumuiodo  id  rccla  lalio  diclel ,  pula  si 
probabilitcr  liniealur,  quôd  isii  fuluri  sinl  l)oni 
eommunis  perlurbatoics,  ac  arma  ilerùm  con- 
tra sunipUiri ,  nec  aliler  pa\  lirma  el  securllas 
baberi  possil  in  postcrnin,  nisi  timoré  suppli- 
cii  hosles  ab  injnrià  denuô  inferendà  conti- 
neanlur.  Quamvis  secnndùm  jus  et  consuelu- 
dinem  inter  Chrislianus  liaclenùs  usilaiam  , 
parcendum  sit  nuillitudini ,  et  sanienduni  in 
capila,  ut  pnnitio  paiicorum  sit  cxempluni  et 
cauiela  plurimornni.  Im6,  juxta  noslrum  Vi- 
cloriam,  non  semper  licel  onines  nocenles  in- 
terlicere soluniniodô  ad  vindieandam  iiijuriain, 
quia  eiiam  inier  cives  ubi  esset  delicuim  com- 
mune loiius  civilatis  aul  provincioe  ,  non  lice- 
ret  interficere  omnes  nocenles,  nec  in  coni- 
muni  rebellione  perdere  totum  populuin.  Unde 
pro  simili  l'aclo,  D.  Ambrosius  Tbcodosio  im- 
peraiori  inlerdixitingressuni  Ecclosia;.  Id  enim 
forci  contra  bonum  publictim,  quod  lanien  est 
finis  belli  el  pacis.  Ergo  nec  cliam  licct  onines 
nocenles  ex  hoslibus  interimere,  sed  babenda 
est  ratio  injuriœ  ab  hoslibus  illalae,  eainque  ju- 
ste quidem  vindicare  ,  scclusà  omni  atrccitale 
et  iniiunianilate.  Possuntlamen  in  captivilaiem 
redigi  dùm  bellantes  capiunlur,  non  quidem 
eo  line  ut  perpétua  Iibertate  privenlur,  sed 
solùm  ad  lempus,  donec  pccuiiiam  pro  suà  re- 
demptione  solverint  ;  qui  tamen  autugere  pos- 
sunt,  si  valeanl,  dummodô  id  non  faciant  aniino 
vagandi  sed  ad  suos  suamque  pairiam  re- 
deundi.  Digesl.  de  Caplivis,  L.  .\//i/7  inleresl, 
et  ex  Inslil.  de  Rerum  divis.  §  liem  ea,  circa 
quoil  servandum  est  jus  genliuin,  bellique  lo- 
ges sunl  allendenda;. 

An  verô  sabem  obsides ,  qui  vel  lempore  in-  j 
duciaruni,  vel  peratto  bello  recipiunlur,  inier- 
fici  possint,  si  hosles  conveniioni  non  stelerinl, 
fidemque  fregerint ,  resp.  auclores  id  esse  lici- 
luni,  si  obsides  sint  nocenles  el  perlnrbatores, 
imô  eiiamsi  innocentes  extiierint,  ut  aliqui  vo- 
lunt,  quia  frangenli  fidem  lidcs  scrvari  non 
débet ,  et  huic  periculo  videntur  exponi  obsi- 
TR.   \iv, 


ta  i>T[.  fiSil 

des,  ut  puniantur,  pro  aliis,  ac  lanquàm  llde- 
jiissores  pro  illis  solvant,  si  promissis  non  slent. 
Taiulem  id  quandoque  censelur  neccssariuni , 
ad  hoc  scilicel  ut  terreantur  hosles ,  ac  lalis 
pœnaî  melu  (idem  servent.  Aliis  hoc  videlur 
inhnmanum  et  illicituni  :  nunquàm  enim  licel, 
etiam  in  bello,  per  se  ac  directe  occidere  in- 
nocentes. Innocentes  auteni  sunt  in  dnplici 
dilTerenlià  :  alii  onim  sunt  innocentes  jure 
natura;,  ut  pueri,  senes,  niulieres  el  alii  qui 
arma  geslare  nequeunt ,  nec  bello,  per  se  lo- 
quendo,  cooperari.  Alii  vero  sunt  innocentes 
ex  prœsumpiione  juris,  ut  rustici,  clerici,  reli- 
giosi;  cùm  enim  eoruin  status  alienus  sit  à  mi- 
lilià,  prx'sumuntur  innocentes  per  respeclum 
ad  illain ,  nisi  forte  lam  de  priorihus  quàni  de 
poslerioribus  contrarium  conslaret.  Posseï 
enim  contingere  niulieres,  senes,  etc.,  consiljo, 
suasione,  aul  cliam  auctorilale  concurrissc  ad 
hélium.  In  quo  casu  censerentur  reipsà  nocen- 
les. Si  lamen  sint  reverà  innocenles,  nunquàm 
licilum  est  eos  direciè  ac  ex  inlenlione  occi- 
dere, sed  solùm  per  accidens  praeter  intentio- 
nem  el  indireclè,  ut  supra  ostensnm  est.  Pos- 
sunt  lamen  in  bello  privari  bonis  lemporalihus, 
et  ex  illis  priiiceps  damna  illala  ah  hoslibus, 
inter  quos  sunl  isli  innocenles,  resarcire  po- 
lest,  quia  illa  hona  sub  dominio  humano  ca- 
«luut,  secûs  verô  innocentis  vita.  Eodemque 
modo  licel  innocentes  in  capiivitalem  ducere, 
sicul  licel  eos  bonis  spoliare  ,  quia  liberias  et 
capiivitas  inter  bona  fortuna;  reponunlur  ; 
polest  enim  quis  se  in  servitulein  et  capiivita- 
lem Iradere.  C;elera  quœ  de  bello  dicenda  fo- 
rent circa  spolialionein  bonorum,  deprœdatio- 
nes  hostium,  furla  el  rapinas  militum,  iractan- 
lur  à  nobis  in  expositione  septimi  praecepli 
Decalogi  art.  4.  llic  aulem  solùm  agimus  de 
occisionibus  qna;  fiunt  in  bello. 

COROLLAUIIM, 

Ex  dictis  hactenùs  facile  dignosci  potest 
quœnani  ca-des  hominum  sint  vera  homicidia . 
et  conlra  isliid  quinium Decalogi  pr;ecepium  , 
qiiicnain  verù  non.  Colligilur  cliam  liomicidium 
cssedeseinlrinsecèmalum,  et  peccalum  nior- 
lale  ex  génère  suo,  contra  chariiatem  el  jusli- 
liani,  ac  coeleris  paribus  ,  lanio  gravius  aliis 
deliclis  qua;  commitiuntur  conlra  proximura  , 
quanlô  vita  hominis,  quoe  tolliiur,  caeteris  bo- 
nis exlerioribiis  est  preiiosior.  Porrô  liomici- 
dii  malilia  augeri  potest  ex  quatuor  circuin- 
stanliis.  Primo  ex  conditionc  personae  quce 
occiditur,  ut  si  fuerit  persona  pnblica  aut  sacra, 


aui  consanguinea,  aul  parens  et  vocalur  parri- 
ciduiii.  Socunilo,  ex  circumslaiilià  loci  ;  iii  si 
[loniitidiiim  in  loco  sacro  perpcliclur;  el  est 
sacrilcgium  in  confcssionc  explicanilum ,  pol- 
luiiur  cnim  ccdesia  ,  diïm  in  eà  injiisiè  qiiis 
vnlneralur.  el  sanguis  liunianus  fiinditiir.  Ter- 
tio, ex  circumsianllà  temporis,  quando  siilicet 
lioniicida  longo  lemporc  proposiiian  occidcndi 
liabnil,  aiil  ad  illud  implendum  elcxcqucndum 
difi  laljoravil,  insidias  paravilsa>pissiniè,  Irau- 
deiu    adliibuit  ,    alrocem    cnidelilalcm ,   elc. 
Quailo,  ex  cinnmstanliâ  sociorum,  ul  si  ali- 
qiios  iiiduxciil  et  vocaveril  ad  liiijiismodi  l'aci- 
niis  perpelianduin,  elc.  CaMeiùui,  Iioiiiicidinin 
nequit  esse  soliim  veniale  peccatuni  ex  paivi- 
lale  malen;e;  lollilur  quippe  liominis  vila  à 
qiiocumque  siveà  panpeie,  viii  el  plebeio,  sive 
à  diviie  ac  nobili  a.liinatur,  el  iiiducil  obliya- 
lioneni  reslilueinli. 


8,  quajril 


Articl'lus  IX. 
De  homicidio  casnali. 
■     Divus  Tbonias  2-2,  q.    6i,  art 
ûtrùni  aliqnis  easualiler  occidens  bominem  in- 
fiirral  honiicidii  rcalura  :  et  boc  dubio  fuiem 
iaiponil  traclalui  de  boinicidio,  suoquc-  nioie 
iimlla  paiicis  coinplccliiur,  dnas  aircreiis  regii- 
his  générales,  qnd)us  resoivi  possiinl  oniiics  ca- 
siis  parliculares  circa  boniicidinm  casnalc  oc- 
'cunenlcs,  el  dignosei  an  qui  illud  paliavil  in- 
clurai honiicidii  rcaluin,  scu  sii  rous  pœnae. 
Rcalus  enini,  ni  docel  D.  riiomas  in  2  lib.  Seul, 
disl.  -42,  qua.-st.  1,  ail.  2,   piopriè  luqnendo 
nihil  alind  esl  quàni  obligalio  a<i  pœn:  ni.  Et 
quia  hac  obligalio  esl  modia  iuler  cnlpain  et 
pœnam,  ex  eo  (piôd  propter  culpam  aliquis  ad 
pœnain   obligoiiir,  idcô  realus  accipilur  ali- 
quando  pio  iilràlibcl.  Ideô  sensus  biijns  tiliili 
D.  Tiionia;  art.  8,  potesi  esse  an  ex  boinicidio 
casnali  incurraïur  honiicidii  culpa,  aiit  sallem 
pœna,  scu  iriegularilas.  Undc  Bannes  hic,  et 
alii  aiiclores  iraclanl  de  inegularilate  :  el  nos 
ipsi  i-n  tracialu  de  Jusl. 
■    D.  Thomas  in  islo  ail.  8,  docel  quôd  jnxla 
Philosophum  in  lib.  2  Pbysic.  lexlu  49  ,  casu 
dicilur  nli.iuid  cvenirc  diim  coiilingil ,   causa 
agenle  praelrr  inienlioiiein  :  el  ideo  ea  quae 
casnalia  suiil  siniplicilcr  loqucndo  ,  non  siint 
inienia,  neque  voluniaria  diirclè  aul  indiredè 
ot  in  cansA,   proindcque  in    quantum  hiijiis- 
iiiodi  non  sunl  peccali,  quia  juxla  D.  August. 
omiie   peccalum   esl  volnnlaiinin.    Conlingit 
lameii  id  quod  non  esl  aciu  el  per  se  voliluin 
vel  intiMiUiin,   esse  (ler  accidens  volitum  vel 


EXPOSITIO  «32 

inleutum,  secundùm  quôd  causa  per  accidens 
dicilur  removens,  proliibens.  Undein  illoqui 
non  removel  ca  ex  quibus  sequilur  boniici- 
dinm, si  debeat  removere  ,  erii  quodammodô 
homicidinm  voluniarium  indirecte,  uipolc  quia 
lune  concurrunl  hœc  tria  quse  reqiiirnnlur  et 
siifficiuril  ad  illud  constiliiendnni,  neiiipe  quod 
possil,  (luod  lencaïur,  cl  non  laciat.  Hocautem 
conlingit  dupliciier:  nno  modo  quando  dans 
operani  icbns  illicilis  quas  viiaie  debebat,  ho- 
micidinm incurrit;  alio  modo,  ([uando  non 
adhibet  debitain  sollieitudinem. 

Prima  igilur  régula  gencralis  ab  omnibus 
rccepta,  el  secundùm  jura,  esl  quod  si  aliquis 
det  operam  roi  licita; ,  debiiam  diligeniiam 
adbibens,  el  ex  boc  homicidinm  sequitur,  non 
peccat,  iiec  incurrit  honiicidii  realum:  sccùs 
dicendum  si  non  adhiheal  suilicieiilem  dili- 
geniiam, ne  iude  consequalur  bomicidium. 
l.'t  si  cœmenlarins  reparans  lectuni  ,  apponat 
signuni  quo  homines  admoneanlur  ne  illàc 
Iranseaiit,  prout  communiter  lieri  solet,  lune 
si  quis  iransiens  cadenle  legulà  laed.ilnr  aut 
occidalur,  la'.e  homiiidium  nuUalenùs  cœmeu- 
lario  impuiabilur  ,  uipole  nullaienùsei  volun- 
iarium ,  nec  eliam  indirecte  el  in  causa ,  et 
colligil  D.  Thomas  hic  in  St'(/  coulra  ex  D.  Au- 
gust. Epist.  151  ad  Publicolani.  Benè  lamen  si 
non  apposneril  taie  signiim  ;  per  hoc  enim 
poieral  hoinicidiura  impcdire  et  debebat,  unde 
illud  omiitendo,  censelur  non  adbibuisse  dili- 
gcnliaiu  necessariam  et  siillicienleni.  Et  sic 
de  aliis  similibus. 

Porro  débita  hujusniodi  diligenlia  et  cir- 
cumspeclio  desumcnda  el  mensuranda  eril  ex 
circumstantiis  loci,  leniporis,  personarum,  et 
ex  qualiiale  ac  iiaturà  ncgoliorum  ,  ita  ut  ubi 
majus  periculum  prxvidelur  aul  limotur  ,  ibi 
major  diligenlia  adbibealur  ;  in  quibusdani 
enim  negoliis ,  ddigeiis  censelur  ,  qui  lacit 
illud  quod  fieri  consuevil,  ut  habeiur  extra,  do 
Homicidio,  can.Joannes,  de  eo  qui  caïupaaas 
juxla  solitum  licite  puisai,  qui  nnllius  esl  reus 
iiegligentia;,  si  inde  ex  earuin  casu  loriuilo 
aliquis  occidalur.  In  quibusdara  vero  aliis 
negoliis  aliquid  periculi  reuiolè  habenlibus, 
ille  censelur  diligens,  qui  ea  sic  disponil  el 
facit  ni  circuiiispiciat ,  qu.i;  prudeiiter  et 
ralionabililer  considcrari  debout ,  el  genera- 
litcr  ea  diligenlia  dicilur  sulliciens,  quam  viri 
probi  ac  priidenlcs  in  hisciivnmslauliis  adhi- 
borc  soient  ac  suflicienleni  judicaiil,  ut  rectè 
dotel  Cajetauns  in  Couimeiitario  hujus  art.  8 
D.  Thomx. 


6S3  QLINTI 

A  l'oriiori  reus  crit  homicidii  qui  daiido 
operam  rei  illicitse,  nec  adliibendo  suflicieiiiem 
diligentiani,  homiiiom  occidit  eliaui  praler 
iiilonlionein  ,  ut  docet  hic  D.  Thomas:  lune 
eniiu  censetur  homiciilium  indirecte  voluiila- 
riiim  et  in  causa.  An  auteni  si  adhibcat  lalcm 
diligentiani,  adhuc  incurrat  homicidii  reatum 
et  iricgularilateni ,  sub  lite  est.  Sylvesler  enini, 
Cajetanus  et  alii  atlîrniant.  Imô  D.  Tliomas 
videtur  hoc  indicare  iiic,  dùm  ait,  quod  homi- 
cidii realus  ex  duplici  capite  incuiii  potest  : 
une  modo  quando  aliquis  dat  operam  rei  illi- 
cilop ,  quani  vilare  debebat  ;  allero  modo 
quando  non  adhibel  sul'licientem  diligentiani, 
eiiamsi  del  operam  rei  licits.  Ergo  snnl  duo 
mndi  différentes  incurrendi  reatum  et  irregu- 
lariialcm  e.\  honiicidio  casuali  culpabili ,  quo- 
rum ulerque  suflicii  sine  allero.  Ibidem  hoc 
salis  adhuc  indical  sancUis  docior  verbis  qui- 
bus  concludit  corpus  pra,'fati  art.  8,  ut  legenti 
palebil.  Idem  doceni  canonisise.  Et  ratio  est, 
quia  dans  operam  rei  illicilai,  nunquàm  cen- 
setur adhibuisse  diligentiani  sufficienlem,  ne 
se(iualur  mors  alterius ,  nisi  penitùs  oniiltat 
eam  actionem  ;  sic  enim  poteral  cl  lenebatur 
impedire:  proindequesi  iudc  eveniat,  censetur 
voluntarla  indirecte  et  in  causa,  ho?  ipso  quod 
eam  actionem  omitlere  noiuit.  Cano  verô , 
Pcnna  et  alii  negant.  D.  Thomas  enim  1-2, 
q.  73 ,  art.  8,  ait ,  quôd  quandoquc  nocumen- 
lum  quod  alteri  infertur  ,  nec  est  pncvisum 
nec  intentum;  et  tune  si  per  accidens  se  ha- 
beat  ad  pcccalum,  non  aggravai  peccaïuni  di- 
recte; sed  propter  nogligenliam  considerandi 
nocumenta  quœ  consequi  possunt,  inipulanlur 
homini  ad  pmnam  mala  quaj  eveniunt  prater 
ejus  intentionem,  sidabat  operam  rei  illicita;. 
Uxc  D.  Thomas. 

Solus  tandem,  Covarruvias ,  Bannes  et  alii 
utuntiir  bac  distinctione  ,  nempc  quod  ille 
qui  dat  operam  rei  illicita;  de  se,  ex  nalurâ  suà 
periculosx,  Isesiva;,  et  ad  mortem  tendentis, 
incurril  reatum  et  irregularilatem ,  quantum- 
vis  adhibcat  sufficientein  diligentiani ,  ex  cap. 
lin.  de  Ilomicidio  in  G,  ubi  quidam  juJicatur 
ineurrisse  irregularilatem  ,  qui  mandavit  ser- 
vo  suo  ul  quempiani  verberarel ,  non  tanicn 
occideret,  ex  hoc  quôd  vcrbcratus  poslea  mor- 
luus  fucrit.  Et  D.  Thomas  hic  ad  2  docet  quôd 
ille  qui  percniit  muliercm  pra-giiantem,  dat 
operam  rei  illicita;.  Et  ideo  si  sequalur  mors 
vel  mulieris ,  vel  pueri  animati ,  non  effugiel 
jiomicidii  crimen  ,  praetipuù  cùm  ex  tali  per- 
cussione  in  promptu  sit ,  qnôd  mors  sequatur. 


PR.(ECEPT1.  6Jii 

I  Si  verô.  quis  dabal  operam  rei  illicilse ,  qiia; 
de  se  et  ex  naturà  suà  non  lendit  ad  laisionein 
nec  ad  mortem,  si  adhibcat  suffrcientem  dili- 
gentiani ne  sequalur  ,  non  incurril  homicidii 
reatum  ei  irregularilatem,  ut  si  quis  consccn- 
dens  alienani  arborem  ad  furandos  frucius,  in- 
de  cadens  in  terrain  super  aliuni  homineni  ibi 
subtùs  arborem  existeniem,  illuni  occidai,  non 
censetur  homitilii  reus,  eô  quod  talis  ascen- 
sus  arboris  non  habebat  hujusniodi  periculuni 
annexum ,  et  casus  fuit  omninô  l'ortuilus:  idem 
dicendum  de  eo  qui  cœdendo  arborem  furli- 
vam,  vel  laborando  in  die  feslo ,  vel  pulsando 
campanas  tempore  interdicti ,  etc. ,  adhibità 
sufllcicnli  diligentià ,  homineni  casualiter  oc- 
cidit. Hœ  enim  et  sinijles  acliones  illicilae  sunt 
aliundc  quùm  per  respeclmn  ad  homieidium, 
cùm  nullam  habeanl  leiideiuiam  et  propinqui- 
laleni  ad  illud  ,  sicque  iiullo  modo  reddunt  il- 
Uid  indirecte  vohinlai  iuni ,  si  ad  idiid  vilandum 
diligeniia  sulïiciens  praicesserit.  Eslo  quôd  in 
foro  exleruo  ille  qui  liujusmoiii  acliones  exei- 
cet ,  pra;sumalur  negligens  in  considciandis 
nocumenlis  quœ  inde  sequi  possunt,  eô  quôil 
debuli  cogitare  ea  eveniic posse. 

Secunda  rcgida  generalis  est ,  quôd  quando 
aliquis  dat  operam  rei  illicitoe  eliam  per  respe- 
clum  ad  la;sionein  et  necem  ,  quia  scilicet  ad 
illani  lendit,  ejnsque  proxiii;é  airerl  periculum, 
quanlinncumque  adhiber.î  ilMigontium,  si  tamen 
ex  sua  actione  sequatur  ot(  isio  alterius,  incur- 
ril homicidii  reatum  et  irregularilatem,  ut  dicit 
D.  Thomas  hic  ad  2  de  eo  qui  percutil  mulie- 
rcm gravidam.  Idenidicendunideco  qui  gravem 
illi  liniorem  iiiculit,  quoniam  lai  s  aclus,  ul 
in  pluribus,  tendunt  ad  causandum  abortnm. 
Hem  lenere  inlanics  lenellos  secum  In  ledo 
inlcr  dormiendum  ,  est  opus  periculosum  et 
illicilum  per  respeclmn  ad  homieidium,  quia 
inde  facile  et  ut  pluriniùm  sequilur  eorum  op- 
pressio  et  suffocallo  ;  nec  propter  frigus  cen- 
selur  hoc  licilum,  quia  non  sunt  facienda  mala, 
uleviielur  aliud  malum,  sed  alio  modo  provi- 
dc:i  polesl,  pula  lenendolabnlam  inlermediam 
supra  conperluram  lecli,  ne  infans  ab  eà  suf- 
focari  possit,  aul  aliquid  siniile  facicndo.  Ad 
hoc  genus  reducit  Cajetanus  ininioderatam 
sagiiix  emissionem ,  relaxaiionem  equornm 
c  i!.:trantium  aul  aninialium  malignanlium  ,  et 
qu  irnmcumque  de  se  Inedcre  valontium  :  \vxc 
enim  aliaque  siniilia  culpabilem  reddunt  necem 
inde  consequenlcm.  Coinprehendil  eliam  sub 
hiic  génère  immoderaiam  medicin  un  ,  quae 
tanto    magis    medicum    reddil    homicidani 


e.Va 


quanio  miiiiis  est  prœier  inleniionem  ;  quia 
non  débet  tenlare  niedicinarum  vini  cum  peri- 
ciilo  vitae  alienie  :  nec  ubi  cerla  niorbi  noiilia 
deest ,  polesl  exbibeie  periculosam  de  vilà 
niedicinam  ,  de  ciijus  medicinae  viribus  non 
potesl  se  excusare  qui  vacat  medicinœ.  H;ec 
Cajet. 

Si  veiô  aliquis  del  operam  rei  illicilœ  ex 
alià  tantùm  ralloiic  et  ciicumslantià  quàin  per 
resiwclum  ad  honiieidium,  ciijus  nulluui  pror- 
sùs  alfert  periculuni ,  videtur  illius  reatum 
non  ineurrere  si  accidat ,  duinmodo  adhibue- 
rit  suiricienlem  diligentiam  ad  illud  viiandum, 
ut  constat  cxeniplis  et  rationibus  pio  tertià 
senlentià  adductis,  per  quam  coiicordanlur 
duae  aliae  contraria;  et  opliniè  salvaliir  D. 
Thoniae  doctrina ,  nenipe  quôd  occisio  boniinis 
peraccidens,  seu  prœler  intenlionem,  culpa- 
bilis  reddi  potest  ex  duplici  capite,  scilicet  vel 
ex  inunoderaià  aclione,  vel  ex  negligenlià. 
Distinguil  auleni  Cajeianus  negligenliam  eo- 
ruiu  qui  possunt  et  debenl  ex  ot'licio  provi- 
dere  ,  à  negligenlià  eorum  qui  possunt  et  dc- 
bent  ex  arlicuio  necessitalis  providere.  Nulhis 
enini  negligit,  qui  lieetpossit,  non  tamen  de- 
bel  ;  negligenlià  ilaque  ha;c  tria  exigil,  scili- 
cet ,  posse ,  debere ,  et  non  facere.  Unde  ini- 
putatur  bomicidii  peccalum  dorainis  et  onicia- 
libus ,  si  ex  eorum  negligenlià  occidalur  bomo  ; 
et  hoc  sive  in  casu  iuvasionis  particularis  oc- 
currat ,  sive  in  casu  quo  publicis  viis  non  pro- 
videtur  ,  sive  in  casu  quo  civitas  sine  justitià 
aut  quasi  sine  justitià  regitur,  et  quasi  cuilibel 
licet  impunè  occidere ,  mutilare ,  ob  favores, 
autpecuniam,  aut  ignaviaui.etc.  Onniiumenim 
inalorum  hujusmodi  rei  sunt,  qui  lenenlur 
cuslodire  juslum  publicuni. 

Sub  hoc  quoque  génère  comprehendilur  ne- 
gligenlià niedicoruni ,  qui  alicujus  a;gri  curam 
susceperunl,  dùm  ob  eorum  negligenliam  iii 
sludendo,  visilando,  etc.,  péril,  quoniani  ex 
susceptâ  cura  lenenlur.  Impulaïur  deni(iue 
homicidii  crimen  ils  qui  possunt  et  ex  arlicuio 
necessitalis  occurrenie  lenenlur  occurrere  , 
si  non  occurrunt  :  pula  si  non  pascit  famé 
morientem  ,  juxta  illud  D.  Ambrosii  :  Sî  non 
pavisti ,  occidisii.  Item  si  non  occurrit  ad 
tuenduni  proximum  invasum,  si  polesl  cum 
moderamine ,  juxta  illud  D.  Ambrosii  :  <  Qui 
«  non  repellit  à  proximo  injuriam  si  polesl , 
<  tam  est  in  viiio  quàm  ille  qui  facit.  t  Ilem 
ai  revelando  aut  relraliendo,  etc. ,  non  provi- 
det  ne  aliquis  ex  sibi  nolo  iraclalu,  proposilo, 
etc.,  interficialur ,  quia  tenelur  adjuvare  et 


EXPOSI 


TIO 


«56 


quantum  in  se  est  eruere  proximos  à  morte, 
llaeienùs  Cajeianus  in  Sunnnà. 

Va  in  Comnienlario  liujus  ociavi  D.  Thomse 
arliculi  assignat  très  condiliones  communes 
duabus  regulis  et  radicibus  jam  à  nobis  allatis, 
ncnipe  quando  coniingat  honiieidium  casuale 
impulari  horaini  danli  operam  rei  illicita;  vel 
eliam  licita; ,  non  adhibcnli  suHicienlem  dili- 
gentiam. Primo,  ul  non  habeat  intenlionem 
nec  directe  neque  indirecte  alium  occidendi , 
aliàs  honiieidium  non  csset  casuale,  sed  voli- 
luni.  Secundo,  ut  mors  proxinii  consequatur 
ex  illà  aclione  vel  omissione  diligentiae,  et  non 
aliunde  ex  aliis  causis,  ut  si  non  ex  vulnere 
inlliclo,  sed  ex  malà  cura  et  reginiine  prove- 
nial.  Tertio,  quôd  icneaiurreniovere  id  ex  quo 
sequitur  honiieidium,  seu  qiiod  ad  hocobliga- 
tus  fuerit  naturali,  vel  divine,  vel  huniano 
jure.  Ratio  est ,  quia  cùm  liomieidium  casuale 
non  sequalur  ex  inleniione,  nec  possit  esse  di- 
reclè  volunlarium  ,  restai  ul  solùm  sequi  pos- 
sit ex  opère  et  aclione  istius  hominis,  et  esse 
volunlarium  indirecte  in  eà  causa.  Ad  volun- 
larium aulem  indireclum ,  non  suflicil  quôd 
volunias  possit  illud  prohibere,  sed  etiam  re- 
quirilur  quôd  debeal  et  non  facial. 

Porrô  quoliescumque  aliquis  incurril  reatum 
homicidii  casualis,  sive  dando  operam  rei  illi- 
cilaî,  sive  non  adhibendo  sunicienlem  diligen- 
tiam, lune  ad  dignoscendum  an  culpa  sit 
morlalis,  aut  venialis,  in  primo  casu  desumi 
débet  à  nalurà  actùs  illiciti  ;  in  secundo  verô 
casu,  à  negligentiœ  qualitate.  Si  enim  actus 
ille  fuerit  periculosus  et  morlalis,  iste  incurril 
culpam  lelhalem  ;  si  verô  fuerit  solùm  venialis, 
culpa  etiam  erit  solùm  venialis.  Idem  dicendum 
de  negligenlià  ;  v.  g.,  si  vir  nobilis  dans  ope- 
ram rei  licitae,  puta  venalioni  moderatse  ,  non 
salis  circumspexit,  et  ex  levi  negligenlià  occi- 
dil  bominem  casu  et  per  accidens  ,  occisio  illa 
erit  solùm  venialis.  Alverô  monachus  dando 
operam  venalioni,  quae  est  ipsi  venialiter  illi- 
cila ,  si  posl  adhibitam  suflicientem  diligen- 
tiam ,  casu  hominem  occidat  in  neinorc,  qui- 
dam docent  quôd  occisio  erit  venialis  ;  in  quo 
casu  ,  secularis  nec  etiam  venialiter  peccàsset, 
quia  scilicel  in  causa  est  solùm  veniale  pecca- 
lum ex  parte  monaclii  :  nulliim  verô  est  pec- 
calum in  seeulari  qui  excreet  vcnaiioneni  ino- 
deralam  ,  adhibilâ  suliîcienti  diligenlià.  Vel , 
ut  ail  Cajeianus,  solius  veiialionis  reus  foret 
monachus,  idque  colligit  in  simili  casu,  ex 
cii\).  Dilcclus,  vel  cap.  Siyni/ict'i5li,c\U-A.  deHo- 
micidio ,  et  ex  D.  August.  dicenle  quôd  I.oih, 


G57  QUINTI  PU 

non  quantum  ille  inresius,  scd  quantum  ebrie- 
las  proecedens  meruit,  in  culpâ  fuit. 


(Ëiimcstio  âfcimîia. 

DE  AFFECTIUUS  ET  VITIIS,  QUE  \D  H0.MICID111I 
QUODAMMODO  nEDUCl   POSSUNT. 

Cùm  lex  Christi  sil  spirilualis,  qux  proinde 
non  solo  exlerno  opère ,  seJ  niagis  spiritu 
adinipleri  débet ,  non  sulFicit  ad  hoc  prœce- 
pUnn  iin|)lendum  continere  nianum  à  caede  et 
niembrorum  niuiilalione,  aut  quàvis  alià  vio- 
lenlià,  nisi  eliam  lioniines  conlineant  aniniiini 
ab  omnibus  allcclibus,  qui  ad  iiomicidiuni  pos- 
sunitendere,  iracundià  scilicet ,  odio,  aliense 
niorlis  pravis  desideriis,  aut  gaudio  de  illà  , 
aliisque  proxinii  nocuineniis.  Hinc  Calecliis- 
nius  conciiil  Tridenlini  repreheiidit  Judaeo- 
runi  slupiditatem  credentium  se  islud  prœce- 
pluni  observare  absllnendo  prœcisè  ab  homici- 
dio ,  ostenditque  interprète  Cbristo  proliiberi 
etiam  voluntatem  occidendi,  iram  ,  rixam, 
dissensiones,  et  alla  bujusmodi,  ex  quibus  oc- 
cisiones  houiinum  plerumque  oriri  soient. 
Ideôque  de  illis  breviler  hic  sermo  erlt. 

Articulis  primes. 
An  atiquis,  ob  bomim  proprium  temporale,  alte- 

rius  mortcm  vel  grave  maliim  oplare  possic 

absqne  peccato. 

Dieo,  lioc  esse  prorsùs  illicitum  et  ab  Ec- 
clesiâ  meritô  condemnalum.  Innocenlius  enim 
papa  XI  islam  quorumdam  dainnavit  proposi- 
lionem  et  opinionem  :  Si  mm  débita  modéra- 
lionc  facias,  potes  absque  peccato  mortali  rie 
rilâ  alicujus  tristari ,  et  de  itliiis  morte  natitrnli 
gaudere  ,  illam  iitef/icaci  affeclu  appelere  et  de- 
siderare;  non  guident  ex  dispUcentià  personœ, 
sed  ob  aliquod  temporale  emolumentum. 

l'robatur  primo  nostra  conchisio  ex  D. 
Thomà  in  quœslionibus  disputatis  q.  2  de  Vir- 
tulibus,  et  q.  unicâ  de  Charilate,  ubi  ait,  quôd 
possumus  illis  quos  ex  charitate  diligimus  , 
velle  aut  iiderre  aliquod  mal  uni  temporale 
propter  tria.  Primo  propter  corrcclionem  ;  se- 
cundo, in  quantum  icmporalis  prosperitas  ali- 
quorum  est  in  detrimenlum  alicujus  mullitu- 
dinis,  vel  etiam  totius  Ecclesi*;  tertio  ad  ser- 
vandum  ordinem  divinse  jusliiix,  juxta  illud 
Psalm.  :  Lœtabititr  jitstns  ciim  viderit  vindiclam, 
etc.  Idemquc  docet  in  5  lib.  Sent.  dist.  30, 
art.  1 ,  ad  4.  Atqui  niotivum  proprii  boni  tem- 
poralis,  etiam  valdé  noiabilis ,  ad  nullum  ex 
his  tribus  capitibus  reduci  potest,  prout  consi- 


ECEl'Tl.  «.^8 

deranli  palebit.  Eigo  sentit  I).  Thomas  id  non 
esse  licitum. 

Confirnialur.  Ex  eodem  D.  Thomà  2-2,  q. 
20,  ordo  eharitatis  cadit  sub  prsecepio  ;  ex  illo 
aulem  plus  lenemur  diligere  et  aestimare  vitam 
proximi  qu.îm  ejus  divitias.  Ergo  videtur  gra- 
vis inordinalio,  et  valdc  ordini  eharitatis  op- 
posila,  optare  proximo  mortem  omnium  ma- 
lorum  maxinmm ,  ex  motivo  fruendi  illius  bo- 
nis lemporalibus  ,  maxime  cùm  et  bona 
fortunœ  nobis  propria  et  quse  actu  justèque 
possidcmus ,  teneamur  vitac  proximi  poslpo- 
nere ,  caileris  paribus;  ita  ut  debeamus  esse  in 
prxparatione  animi  ad  ea  profundenda  ad  eum 
ab  injuslà  nece  liberandum,  in  casu  quo  illis 
extrême  indigeal,  ut  supra  ostensuni  est.  Ni- 
liilque  refert  ad  propositum ,  quôd  furem  inva- 
dentem  ea  licite  occidere  valeamus  pro  llloruni 
defensione.  Non  refert,  inquam  ;  in  nostro 
enim  casu  Pctrus,  v.  g.,  cui  Paulus  optât  mor- 
tem, non  invadit  bona  Paidi ,  sed  sua  juste 
possidel,  nullumque  injustum  palilur  Paulns 
ex  hoc  quôd  nondùm  habeat  Pétri  divilias,  ut 
suppono ,  proindeque  ralionabili  molivo  caret 
oplandi  mortem  Pétri,  ad  ejus  divitias  ac- 
quirendas. 

Dices ,  D.  Thomani  docuisse  conlrarium 
2-2,  q.  76,  art.  1,  in  corpore  ,  et  in  3  Sent, 
dist.  30,  art.  1,  ad.  4.  Contra  est ,  quia  D. 
Thomas  in  primo  loco  sic  loqnilur  :  <  Quando- 
«  que  vcrô  dicitur  aliquod  maluni  sub  ratione 
I  utilis,  puta  cùm  aliquis  optât  aliquem  pec- 
I  catorem  pati  aliquam  segriludinem ,  aut  ali- 
t  quoi!  impedimenlum  ,  ut  vel  ipsc  melior  ef- 
i  liciatur,  vel  ut  saltem  ab  aliorum  nocumenlo 
<  cesset.  (  Usée  sanè  verba,  quibus  recentiores 
pessimam  suam  doctrinam  fulcire  conantur  , 
nullum  ipsis  palrociniuni  pra'slant ,  ut  patet. 
Solunnnoilô  enim  indicat  S.  doclor  aIi<iuaiido 
esse  licitum  oplare  peccatori  aliquam  a'grilu- 
dinem,pro  majori  illius  bono  aut  aliorum, 
quos  injuste  vexât.  Pelrus  autem  in  nostro 
casu  non  est  malefactor,  nec  aliquem  injuste 
vexai  ut  suppono,  nec  Paulus  ipsi  oplal  solùm 
a^gritudinem  ut  melior  inde  évadât  et  ex  mo- 
tivo boni  illius  spirilualis ,  sed  mortem  pro- 
indeque malum  omnium  gravissimum  illi  exo- 
ptal  ex  molivo  habendi  ejus  bona  et  proprii 
conuuodi  temporalis.  Quod  quanlùm  distei  à 
verbis  D.  Thomae  nemo  non  videt  :  ut  enim 
faveret  islis  recenlioribus,  debuisset  dicere  : 
Licilum  esse  oplare  aliquem  etiam  juslum  et 
innocenlem  incurrere  mortem  naturalem ,  oh 
.nliqnod  temporale  emolumentum  inde  cons-ç- 


èj9  LXr 

quens  (ipUinli,  qiiod  S.  docloi  iiequidem  som- 
iiiavit.  Nec  inagis  lavel  adversariis  aliiis  locus 
D.  Thomae  ex  5  lib.  Sent.;  ibi  enini  soli'ini  do- 
cel  licitum  esse  opiare  nialum  temporale  in- 
juste vcxanli  aliuni,  quem  plus  diligire  tene- 
niur ,  et  coninuiniiatem  vel  Eeclesiam  ;  Pelnis 
autem,  ut  jani  dixi ,  in  noslro  casu  est  inno- 
cens  et  neaiinera  voxat. 

Observandum  est  ex  Cajetano,  hujusmodi 
timorés  et  tristitias  de  bono  alteriiis  nocivo, 
indigere  freno  ralionis  confercnlis  qualitatem 
mali  suae  causa;,  et  pra;ponenlis  praeponenda, 
ut  tristitia  de  bono,  ex  sanclà  seu  rcctà  deles- 
tatione  mali  exeusanda  sit  :  et  alinnde  dcLet 
esse  cei'la  et  clara  nialorum  scquela.  Si  eniin 
ambiguum  sit  an  aliquis  potcntiâ  vcl  diviliis 
abulelur  in  alterius  damnum  ,  quamvis  tune 
licitum  sit  timeie  el  cavere ,  non  lauien  Iris- 
tai'i  de  bono  alterius  libi  juste,  vel  saltem  non 
injuste  nocivo;  inullôque  niiuùs  tibi  liciuini 
es!  optare  illius  moiteni ,  prxcisè  ex  moiivo 
habendi  divitias,  quas  juste  possidet,  et  qui  tibi 
nullatenùs  nocet.  Itaque  pro  minori  malo  et 
nocumenio  rcniovendo,  non  est  licitum  optare 
nialuni  longé  niajus  ei  qui  eliam  injuste  illud 
tibi  infert.  llinc  D.  Thomas  non  dixit  quôd  li- 
ceat  optare  mortem  pcccaloris,  ut  ipse  nielior 
ellicialur,  vel  ab  aliorum  nocumento  cesset, 
sed  dixit  propter  hoc  ei  oplari  posse  a>gritudi- 
uem ,  aut  aliquod  impedimeiituni.  Duo  igitur 
requiruntur,  ut  alicui  nialuni  leniporale  optari 
possit  licite.  Piinnim  est  quod  optetur  mali  re- 
motio  spiritualis  vel  teinporalis  in  co  cui  opta- 
lur  malum,  vel  in  alio  qucin  injuste  vexât;  ita 
lanien  ut  si  careiilia  boni,  propter  quod  indu- 
cendumoptalur  malum,  non  sit  rcvcrà  nialum 
in  opiante ,  eô  quod  sit  privatio  et  carentia 
boni  indcbiti ,  lune  iiullum  prorsùs  nialuni 
temporale,  sive  grave,  sive  levé  alteri  oplaii 
possit.  Secundo  icquiritur  proporlio  débita 
inter  nialuni  quod  optalur  et  nocumeiituni 
quod  timetur  et  quod  per  hoc  inlcnditur  re- 
inovendum,  lit  mox  explicaliini  est. 

Probatur  Fccundô  iioslra  coiiclusio  lalione 
fundainent  li.  Optare  alicui  mortem  naturalem 
eliam  affeclu  ineflicaci  ex  motivo  emolumenli 
lemporalis  eliam  inagiii  momenli ,  est  actus  in- 
trinsccè  malus,  continens  speciak'in  didonni- 
latein  contra  reclani  ralioiiem  ,  contra  a'qiii- 
iiiteni  ac  jusiitiani,  et  contra  dilectionemproxi- 
nio  debiiain.  Ergo  id  lll^^uit  esse  iieitiiin.  Piob. 
anlecL'dcns.  Contra  reclam  raiioneni ,  con- 
tra justiliaiu  et  cliaritateni  «si  ul  quis  allcri  à 
(juo  iiiinimè  heditiir,  nec  malum  accipil,  neque 


OSITIO  C60 

injusliim  paiilur,  optel  nialum,  et  omiiinô  ir- 
reparabile.  Ilem  quôd  ille  ,   qui  juste  possidet 
bona  sua,  illis  privetur,  el  praecipiiè  medianle 
nialo  omnium  gravissimo,  scilicel  morte.  Atqui 
hoc  contingit  in  pracscnti.  Ergo  contra  ratio- 
neiii  et  a'quilateni  est  alicui  ob  emolumentuni 
temporale  niorlem  opiare  ,  de  eâ  gaudere  ,  ac 
de  illius  vilâ  iristari;  aliàs  liccrel  eliam  ex  eo- 
dem  moiivo  alterius  mortem  à  Ueo  petere  ;  ii- 
ciuini  qiiippe  est  petere  quodtunique   licitum 
est  desiderare,  quod  falsissimum  esse  constat. 
Nec  valet  dicere  desidcriiim  el  gaudium  de 
morte  alterius  non  esse  de  eâ  quatenùs  est 
nialum  illius,  sed  qualenûs  est  bonuni  optan- 
lis  ,  nempe  ut  est  adducliva  pinguis  haeredita- 
tis    Non  valet,  inquam,  quia  eàdem  raiione 
viaruni  grassatores,  ac  malelaclores,  possent 
se  excusare  dicendo  quôd  occidiini  iranseuntes 
ex  bono  motivo ,   nec  voluni  illoruni  necem, 
qualenûs   est   illis  mala,    sed    qualenûs   est 
causa  emolumenli  Inde  sihi  provenienlis,  quod 
est  absurdnm.  In  propnsilo  autem  primarium 
olijecium  et  linis  opcris  est  malum  proximi , 
licet  molivum  et  finis  operanlissit  bonum  pro- 
priuni  ;  quod  molivum  iicquit  laie  objectum 
colionesiare,  nec  à  malitià  denudare,  cûm  non 
tollat  desiderium  de  morte  alterius ,  quam  non 
licet  priyaiae  personse  illi  inferre,  sicut  moli- 
vum furandi  ad  dandam  eleemosynam ,  non 
excusât  à  peccato  furti.   Conlirmalur,  nam  ac- 
tus inlcrnus  eliam  inerticax  suniit  speeieni  ab 
eodem  objecto,  à  quo  actus  externus  ipsi  cor- 
lespondens    Sic  cogilatio  morosa  de  re  lurpi, 
peccatum  est  ejusdem  spcciel  cum  opère  ve- 
ncreo  illi  correspon dente  ,  ut  palet.  Et  ut  os- 
tonduiil  nosiri  Iheologi  1-2,  omnes  actus  vo- 
lunlatls,  prœter  InleiiliDnein    finis,  sumunt 
specieui  ab  objecto,   seii  fine  volito,  non  à 
niolivo.  Ergo  sicut  non  est  licitum  personoe 
privaui!  mortem  proxinli,  praesertim  Iiinocen- 
lis  procurare,  lia  nec  eam  optare  ac  deside- 
rare ob  proprium  temporale  eiiiolumentum. 
Hinc  idem   poniifex  Innoceniius  XI  iiieritô 
daranavlt  adhuc   islam  rccenliorum  proposi- 
tioiiem  :  Licitum  est  absohUo  desiderio  cnpcre 
mortem  palrls,  non  quidem  ut  malum  patris,  sed 
u!  homim  cupientis,  quia  nimiriim  ei  obvonlura 
est  pimjuis  liœrediias.  Et  adliuc  islam  ,  pnece- 

Îdentibus  aboniinaliiliorem  :  Licitum  est  filio 
(jwidere  de  parricidio  pareutis,  li  se  în  ehrictate 
pcrpeiralo,  propter  inqcntcs  divitias  inde  ex  tuv- 
reditatc  conseculûs.  lieu!  quis  In  lali  filio,  aul 
poiiùs  natura;  inonstro  ,  Iripudiuin  hujusmodi 
non  ablionerel ?  Quis  liane  ferocem  el  supv<l 


661 


QUIMI  mJEllE  Tl. 


eà 


niodnm  barbaram  impietalem  non  execrare- 
tiir'!  Tarn  aniara  et  inopinaia  parenlis  cfedes  , 
à  cseteris  dolorpm  el  lacrynias  exiorqiiel  ;  et 
in  filio  gaudiiim  sine  inhnmaniiaie  et  culpâ 
excilabitlin  lilio,  iiiqiiani,  piopriis  manibus 
illam  inlerenle  !  Sic  eiiani  essot  licitiim  tilio 
ganilere  de  homicidio  pairib  à  sicario  vol  un  ta- 
rie ;ic  injnsiè  perpeirato,  quia  tune  filius  res- 
peciu  Imjiis  candis,  non  minus  cnipâ  vacaret, 
quàm  dàm  ipse  in  ebrielate  constitulus  i!lam 
perpeiravit;  cl  quamvis  altcriusculpa  tune  in- 
tercédât, objeclum  lanien  gaudii  in  lilio  non 
foret  hnjusniodi  culpa,  sed  cfiecius  bonus  iiide 
subsecuins,  pingiiis  scilioet  liœreditas,  de  rpio 
juxta  isios  rccentiores,  licitum  est  gaiidere.  Et 
ceité  si  licitum  sil  absoluto  desiderio  cupere 
niortem  patiis,  non  quidem  ut  nialum  pairis, 
sed  ut  bonum  cnpiontis  ,  etc.,  licitum  eliam 
eiit  de  ipsà  gaudere  quocumquo  modo  accidat, 
quia  iniplelio  d«siderii  afi'ert  g.iudium,  et  si  de- 
sideriuTO  sil  licitum,  gaudium  (|«oqne  deeo.leni 
objecio,  el  ex  eodcm  linc  crit  licitum.  Ilinc 
etiani  exploditnr  aliud  recenliorum  dogma  as- 
serenliuni  licitum  esse  matri  liliarum  moriein 
expeiere,  eôquod  ob  inopiam  vel  earum  defoi- 
mitatem,  illas  juxta  votum  suuni  aut  condiiio- 
nem  elocaie  nequeat ,  vel  earum  ob  causam 
torvè  maléque  iracielur  à  niarito. 

Quœres  au  quis  possil  licite  sibioptare  mor- 
tem  naturalem,  Deumque  rogare  ut  illain  im- 
miilat.  —  Hesp.  1°  quô<l  si  quis  patrisecœleslis 
desiderio  acceusus,  exeinplo  D.  Pauli,cupial 
dissotvi  et  esse  cum  Christô,  vel  niortem  exoptet 
ut  eripiatur  ex  lioc  seeulo  nequam  ut  Deum 
non  ampliùs  oflendere  valeat,  aut  injurias  con- 
tra ipsum  iliaias  non  videat,  tune  iste  non 
peccat ,  quinimô  aclura  heroicœ  charitatis 
exercet.  Resp.  2°  quôd  si  quis  suî  compos  ,  ad 

■  vilandas  hujus  vit*  calamiiaies  et  serumnas  ex 

■  ira,  impalientià,  et  passion e  immodcratà,  sibi 

•  delibcraiè  exoptet  nioriem ,  non  solo  ore,  sed 

•  ex  covdc,  non  videtur  à  gravi  peccato  exeu- 

•  sandus.  Tuni  (piia  D.   Thomas  2-2,  q.  123, 

•  art.  2,  ad  2,  ail  qnod  ille  qui  se  pericnlis 
nior'.isi  xpo!:it,  ut  fugiat  servit utcm  vel  aliqnid 
laboriosuni,  à  timoré  vincitnr,  quod  est  con- 
trarium  forliiudini.  Ergo  velle  inciirrere  nior- 
tem potiùsquàm  snstincre  mala  morte  minora , 
non  est  virliilis  sed  viiii  :  tutn  quia  taie  desi- 
dtojum  graviter  K-edil  cliarilatem,  qnam  quis- 

■  quis  Mbi  débet,  dûm  vult  privaii  vità  quae  est 
•  inaxiiMirii  bonum  naluralc,  cnjus  non  est  do- 

■  minus,  aisque  causA  ralionabili,  cùm  tune  taie 
1     desideriumbono  fine,  nempe  majori  commodo 


ac  niaximi  momenti  bono  non  honesletur.Hinc 
coliigitur  mulierculas   el    prseserliui    velulas 
graviter  peccare,  quai  ob  rcs  minimas  vocife- 
raniur,  el  ex  impMienlià  sibi  mortem  exopiant, 
nisi  cas  excusare  velimus  ex  del'ectu  adve;- 
tentiae  el  deliberationis ,  aut  quôd  non  seriù 
mortem  sibi  optent,  ut  in  plurimum  continglt. 
Non  omiilenda  est  bic  Cajelani  doctrina  iii 
Sunmiâ  v.  Matediclio,  ubi  ail  quôd  malcdicere 
seu  optare  maluin  alieri,  dupliciter  incurritur, 
scilicet  vel  per  se,  id  est,  ex  inteniione  male- 
dicendi,  til  malum  poenae  sub  ralione  mali  ipsi 
cveniat.   Et  sic   est  peccalum  morlale,  hisi 
propier  imperfeclionem  aciiis,  vél  cx  parte 
mali,  quia  minimum  esl ,  et  parùm  pro  nibilo 
repulatur;  vel  ex  parle  alleclùs,  quia  non  ex 
coiisensu  raiionis  cupiebat,excusèlur.  Secundo 
incurriuir  inaledictio  maierialiter ,  cùm  quis 
maledicit  verbo,  sed  non  animo  malediccndi, 
sed  ex  subreptione,  Vel  lap  u  linguse,  aut  ma'o 
usu,  bujusmodi  profert.  Et  est  vêniale  pecca- 
lum. Monel  tamen  Cajeianus  confessarium  ne 
lall  iturquoad  duo.  Primo  ad  disccruendum  si 
persona  nialedixerit  ex  animo,  an  non.  Siqui- 
deni  non  oportel  iuspicere  ad  lempus  quielis, 
sed  ad  lempus  iri3e  el  furoris  :  ex  boc  enim 
quôd  post  irani  persona  quieta  noUet  malum  illi 
cui  imprecata  est ,  non  babelur  signum  suïti- 
cicns  i,uôd  non  nialedixerit  ex  animo,  sed  so- 
lùm  quôd  non  persevcraverit  in  malo  animo. 
Unde  oportel  scire  si  tune  quando  imprccaba- 
tur,  passio  ir»  et  furoris  in  tantum  pnevaluit 
quôd  llexit  volunlatem  ad  consensuin  ,  ila  ut 
lune  voluisset  ut  evenerit  quod  imprecabiilur. 
Nam  si  sic  esl,  non  excusatur  à  morlali  :  sicut 
nec  ille  qui  ex  niinio  libiilinis  ardore  l'ornieari 
vcllct,  quamvis  transactâ  tenlatione  nollet,  ac 
gaudealquôd  non  fecerit,  et  muilùm  dolerelsi 
fccissel,  etc.  Secundo  Cajeianus  docet  quôd  ad 
discernendumanimumejus  qui  maledixil  crea- 
tura;  irrationali  respective  ad   bona  Imniana , 
v.  g.,  diei  in  quo  quis  natus  esl,  etc.,  oporlct 
examinare  animum  dicentis.  Si  enim  opiaudo 
aiteri  vel  sibi  malum  notabile,  dixeril  :  Maie- 
dictus  sit  dies  nalivitatis  !  quasi  oplans  aliura 
non  eise  ualum,  aut  fuisse  malè  nalum  ;  sine 
dubio  est  peccalum  morlale.    Si  verô   ex  ira 
maledixil  illi  diei ,   et  intendit  quôd  (lies  fit 
nialedictus ,  non  tamen  per  boc  inlendit  velle 
ut  ille  babuerit ,  vel  babeat  malum  ex  nativi- 
lalc  suà  ,  ila  u!  non  iiitelligal  verliorum  pro- 
prium  sensiim,  quôd  scilicet  reduniicl  in  ma- 
ledicendiim   illum  homineni  nascenlem  ,   est 
peccalum  veniale.  Hactenùs  Cajeianus. 


m  Exposmo 

Articiliis  h. 
De  iracundià  et  odio  proximi  ac  inimici. 
Calecliisnius  concilii  Trideniirii  reducit  ad 


664 


istud  prœcepUini  ea  quae  Christus  Doinimis 
contra  iram  Iradil  Malth.  5  ,  aliaque  peccala 
interiora  conlra  proxinium.  Intelligondus  la- 
inen  est  Christi  sermo  de  ira  malà  qux  vin- 
(lictae  libido  est,  cl  lœdendi  coiijuncluni  affe- 
clum  liabet  :  polest  enim  quaiidoque  ira  bona 
esse,  quâ  scilicet  irasciniur  bisquos  diligiiiius, 
non  ut  laedamus,  sed  ut  corrigamiis  ,  juxta 
jllud  Psalni.  4  :  Irascimini,  cl  nolile  peccare. 

lia  juxla  D.  Tliomam  2-2,  q.  loS,  art.  1  et 
2,  propric  loquendo  esl  passio  quaedani  appe- 
litûs  sensiiivi,  à  quâ  vis  irascibllis  denomina- 
tur.  Passio  aiileni  appetilùs  sensiiivi  in  lantnm 
est  bona,  in  quanluni  ratione  regulatur  :  si  au- 
leni  ordinem  ralionis  excludat,  est  mala.  Ordo 
autem  ralionis  in  ira  potest  attendi  qnantùni 
ad  duo.  Primo  quideni  quantum  ad  appelibile 
in  quod  tendit,  quod  est  vindicta.  L'nde  si  ali- 
quis  appelai  quod  secundùm  ordinem  rationis 
liai  vindicta  ,  est  laudabilis  ira;  appeliius ,  et 
vocatur  ira  per  zelum.  Si  autem  aliquis  appe- 
lai quod  fiai  vindicta  qualitcrcumque  contra 
ordinem  rationis,  puta  si  appelai  puniri  eum 
qui  non  mcruit ,  vel  ultra  quàm  meruil ,  vel 
eliani  non  secundùm  legitimum  ordinem  ,  vel 
non  proplcr  debilum  linem  ,  qui  est  conser- 
vatio  justitiic  et  correciio  culpae,  erit  appeli- 
ius irse  viliosus,  cl  nominaïur  ira  per  vitium. 
Alio  modo  allenditur  ordo  ralionis  circa  iram 
quantum  ad  modum  irascendi  ;  ul  scilicet  mo- 
tus irx  non  immodoratè  l'erveseai,  nec  inte- 
riùs  nec  extcriùs.  Quod  quidcm  si  pra;tcrmit- 
talur,  non  erit  ira  absque  peccaio  ,  etiamsi 
aliquis  appelai  juslam  viiidiciam.  Monetaulem 
D.  Grcgorius  lib.  .'i  Moral,  cap.  33,  curandum 
sunimoperè  esse  ne  ira  qua;  ut  instrumentum 
virtutis  assumilur,  menti  dominetur,  ne  quasi 
domina  prœeat ,  sed  quasi  ancilla  ad  obse- 
quium  parata  à  rationis  lergo  nunquàm  recé- 
dai. Ilaec  autem,  etsi  in  i])sà  execuiione  actùs 
judiciimi  ralionis  aliqualiler  impediat,  non 
tamen  rectiludinem  rationis  lollit.  Unde  D. 
Gregorius  iliideai  dicit  quod  ira  per  zelum 
turbat  ralionis  oculum  ,  sed  ira  per  vitium 
pxcaecat.  Non  est  autem  conlra  rationem  vir- 
lulis  ut  inlermittalur  deliberatio  rationis  in 
execuiione  ejus  quod  est  à  ratione  delibcra- 
tum,  quia  oliam  ars  impeditur  à  suo  actu  ,  si 
dùni  débet  agere,  deliberarel  de  agendis. 
Igitur  ira  viiiosa  est  appeliius  vindicUT^  iriyr- 


dinalus  à  reclâ  ratione  exorbitans,  ul  dùm  quis 
appétit  vindictani  injuslam,  sive  sit  injusta 
secundùm  se,  pula  quia  appétit  quod  alius  oc- 
cidaïur,  qui  morlem  non  meruil;  sive  sit 
injusta  quantum  ad  adorera,  pula  quia  licel 
niercaïur  morlem ,  non  tamen  ab  bumine  pri- 
valo  ;  sive  sit  injusia  quantum  ad  intenilonem 
appelentis,  quia  licel  ille  merealur  niortem  à 
judice,  isle  tamen  illam  appeiil  non  ul  jusiara, 
sed  ul  sui  animi  satiaiivam.  Sic  autcni  ira  esl 
peccatum  morlale  ex  génère  suo,  quia  conlra- 
rialur  cbarilati ,  ut  docet  D.  Tbomas  2-2,  q. 
158,  art.  2.  Et  quidem  capitale,  ut  probat  D. 
Tbomas  ibidem  art.  G,  cùm  ex  ira  multa  vilia 
oriri  possinl ,  sive  ex  parle  sui  objecli ,  quod 
mullùm  babel  de  raiione  appelibililalis ,  in 
quantum  scilicet  vindicta  appeiitur  sub  ratione 
justi  vel  bonesti,  quia  suà  digniiale  allicil; 
sive  ex  suo  impelu,  quo  mentem  praecipiial  ad 
inordinala  quoedam  agenda.  Ira  enim  dicitur 
janua  vitiorum  per  accidens ,  scilicet  remo- 
vendo  probibens,  id  esl,  impediendo  judicium 
ralionis,  per  quod  homo  relrahitur  à  malis. 
Directe  auiem  et  per  se  ira  esl  aliquorum 
causa  specialium  peccatorum,  quse  dicuntur 
lili.TB  ejus  .  sex  auiem  assignat  D.  Gregorius 
lib.  31  Moral.,  nempe  rixam,  lumorem  meniis, 
conlumeli;im  ,  clamorem  ,  indignaiionem  ,  et 
blaspbemias,  quas  exponit  D.  Tbomas  ibidem 
arl.  7.  ira  tamen  potest  esse  solummodô  pec- 
catum veniale  in  individuo  ex  iniperfeciione 
actùs,  vel  ex  parte  iraii,  dùm  ira  non  est  ex 
consensu  rationis,  ut  conlingll  in  passionum 
molibus  autequàm  verè  consentiamus;  vel  ex 
parte  vindictie,  qua;  minima  esl ,  ut  contingit 
in  punilionibus  minimis  ,  quae  si  fièrent  pro 
nibilo  baberentur. 

Contingit  insuper  iram  à  rectà  ratione 
discordare  ex  alio  capile,  nempe  quantum  ad 
modum  irascendi,  pula  dùm  quis  immoderalè 
et  nimis  ardenler  inieriùs  fervescit,  aut  exle- 
riùs  secundùm  exte.'iores  moius  supra  modum 
excandescil.  Et  tune  ira  non  est  sine  peccalo  : 
veiiiali  quidem ,  si  justam  appelai  vindictani 
nudusquc  sit  isle  excessus;  si  verô  sit  con- 
nexus  cum  aIi(|uo  conlra  Dei  et  proximi  di- 
Icelionem  ul  blaspbemià,  malediclione  ex  ani- 
nio.etc,  tune  ex  adjuncto  leibali  erit  peccatum 
moi  laie.  Vide  D.  Tboraam  quaestione  ciiatà,  e» 
q.  12  dcMalo. 

Indignatio  est  quandô  aliquis  ex  i-'^  sic 
aflicilur  conlra  proxinium ,  ut  illun  babeat 
lani|uàm  indignum  suà  alTabililale  conversa- 
lione,  etc.  El  esl  peccatum  prop'!''  inordina- 


/. 


663  QUINTI 

taiii  passionein  ,  et  coniiminiler  veniaie ,  pro- 
cedens  ex  boc  quôd  iiidigiiuui  qiiis  repulal  se 
à  tali  liomine  nuiic  pâli  seu  Iraclari.  Polest 
lamcn  esse  peccatum  iiiortale,  quaiido  scilicel 
procederel  usque  ad  subiralieiidum  aliquid  de 
necessitate  salulis  proxiiiio,  aiil  usque  ad  deli- 
beralum  conlemptum ,  aul  odium  proximi 
crcsceret,  aul  causaret  scandalum,  eic.  Polesl 
aulem  quandoque  esse  sine  pcccalo,  quaiulo 
scilicel  ex  juslo  raiionis  judicio  procedil,  juxia 
illud  D.  Gregorii  ;  Iiidigiianturjusti,  sed  non  de- 
dignantes,  boc  esl  non  habenles  affectum  inor- 
dinalnm.  Sic  superiores  juslà  de  causa  possunl 
islo  modo  erga  infeiiores  se  gerere  ,  ul  sic 
niagis  doleanl  de  casu.  el  in  fuluruni  cauliùs 
anibulare  discairt.  L'nde  D.  Tbonias  2-2 ,  q. 
438  ,  arl.  8  ,  ail  quôd  defectus  irae  ,  qu;e  esl 
siniplex  motus  voluntatis  quo  aliquis  non  ex 
passioiie  sed  judicio  raiionis  pœnam  iniligii, 
esl  peccaïuni;  cilatque  D.  Clirysosl.  homil.  11 
super  Mailb.  Oper.  impcri'ecl.  diceiilemquod 
ille  qui  cum  causa  non  irascilur,  peccat.  Pâ- 
li >nlia  enim  irralionabilis  vilia  séminal,  ne- 
gligeniiam  nulrit,  et  non  soliim  inalos  ,  sed 
eli;im  bonos  invitai  ad  maluni.  Non  loquiinur 
hic  de  peccalo  indigualionis  quod  procedil  ex 
superbià,  sed  de  eà  qu;e  iram  comilatur. 

Odium  inimici  dupliciier  considerari  polesl: 
priniô  ralione  ininiicilia;  reduplicalivè;  se- 
cundo ralione  subslanli;e,  seu  nalurse  bominis. 
Cerluni  esl  aulem  quod  sub  priori  considera- 
lione  non  esl  ddigendus  iniinicus  :  sic  enim 
iiialnm  ut  laie  diligerctur ,  nempe  proul  pra- 
vam  animi  affeclioneni  et  peccatum  babel.  Sed 
taniùm  sub  posteriori  ralione,  nempe  proul  esl 
liomo  et  nosier  proximus  :  sic  enim  mandai 
Cbrislus  Dominus  ut  à  nobis  diligalur  Mallli. 
5  :  Ego  aulem  dico  vobis  :  Diligile  inimicvs 
veslros,  etc.  Quibus  verbis  non  solùni  consi- 
lium,  sed  eliam  prseceptnm  insinualur.  Iniini- 
cus enim  est  nosier  proximus  :  sub  praîceplo 
aulem  lenemur  noslros  proximos  amare  sicul 
nos  ipsos.  Item  quia  contra  ralionem  esl  odisse 
naluram  propter  culpani,  et  opus  Dei  propter 
malitiam  bominis.  Ilem  quia  vindicta  Deo  re- 
servatur  et  cjiis  minislris;  sicque  contra  ra- 
lionem et  contra  justiiiam  est  sumere  vin- 
diclam  de  inimico  proprià  auctoritate  :  tandem 
quia  phires  elhnici  solo  luniine  naUirali  id 
senserunt  juslum  ac  ralionabile,  ut  mullis 
exemplis  demonsirant  auclores. 

Nunquàm  licilum  est  inimicum  odio  babere, 
sed  siatim  ac  odium  contra  aliquem  coiicepi- 
iiius,   illud  sub   peccalo  deponere  lenemur. 


PR^CEPTI.  666 

Ratio  est  quia  prseceptum  de  non  odio  habendi 
proximos  est  neg:Uivuni  ,  proiiideqiie  obligans 
senqjcr  et  ad  semper  :  boc  aulem  praeceptura 
negativum  babetiir  et  continciur  virlualitcr  in 
pnecepto  affirmativo  quo  inimicos  diligere  le- 
nemur. Hoc  aulem  prœceplo  alTirmalivo  obli- 
gamur  ad  non  friislrandum  née  cxcipienduni 
à  conimunibiis  benevolenlise  siguis  exlerioribus 
inimicum,  eà  solùm  ralione  quia  esl  inimicus, 
et  qui  aliter  facit ,  mortaliter  peccat,  nisi  le- 
vilas  materiae,  aul  indeliberalio  actûs  illud 
reddat  veniaie,  proul  colligilur  Matih.  5  :  0/- 
ligite  inimicos  lestros,  beiicfacile  liis  qui  odernnt 
vos,  et  orale  pro  persequentibiis  vos.  Quibus  ver- 
bis  non  lanlùm  prscipilur  inimicorum  dileclio, 
sed  eliam  exbibilio  ad  minus signorum  benevo- 
lenli;c  connnunium.  Cùm  enim  cfleclus  et  signa 
benevolenlia;  ex  interiori  dileclione  procédant 
eique  proporlioneniur  ,  eodem  modo  ralioci- 
nandnm  esl  de  isiis  signis  exlerioribus  ac  de 
dileclione  inimici.  Sunt  enim  qua'dam  s'gna 
vel  benelicia  dileciionis  qus  exbibontur  proxi- 
mis  in  commun!,  pula  dùni  quis  oral  pro  om- 
nibus (idelibus  ,  vel  pro  loto  populo  ,  aut  ali- 
quodbcneliciuminipendiltoli  commun  itali,etr. 
El  lalia  inimicis  eliam  exbibereesl  de  necessi- 
tate pra;cepii ,  nec  possunt  ab  iisexcludi  abs- 
que  livoro  vindiclae ,  etabsque  peccalo. 

Alia  verô  sunt  amiciii*  signa  specialia  et 
benelicia  qu.*  exbiberi  soient  quibusdam  per- 
sonis.  Et  isla  inimicis  pra?stare  non  est  de  ne- 
cessilalc  salulis,  sicul  nec  omnes  bomines  sin- 
gulariier  diligere,  nisi  secundùm  pra-paratio- 
nem  animi,  nempe  quôd  bomo  sit  iia  anime 
disposiius  ad  boc  quod  inimicum  in  singulari 
diligerel  eique  succurrerel  sicul  aliis  ,  si  forei 
in  necessiiate  constilulus  :  extra  verô  necessi- 
laiiscasum  ea  benevolenti.Te  signa  specialia  ex- 
bibcre  ei  propter  Deuin  est  lanlùm  di;  consilio 
et  de  perfectione  cbarilalis,  ul  docet  S.  Tbo- 
mas  2-2,  q.  23,  art.  8,  in  quo  innuit  non  esse 
faciendam  dilTcrcntiam  de  inimicis,  magis  quàm 
de  quovis  alio  bomine  ut  proximus  est  :  omni- 
bus aulem  in  necessilale  conslilutis  subvenire 
tenemurcx  cliarilale.  Imô  si  inimicus  ut  lalis 
non  pecccl  contra  Deum  ,  non  videlur  contra 
ralionem  cbarilalis  ali((uandoeHm  diligere  eliam 
ul  est  nobis  molc'lus  ac  conirarius,  si  illa 
contiarietas  aliundè  non  sit  offensa  Dei ,  sed 
lanlùm  nobis  invisa. 

Cajelanus  in  Sim)!iiàv.O(//MW,aitquôdodiief- 
feclusseu  signa  probibilasunt.subirabereproxi- 
nio  débita  benelicia  eo  modo  quo  sunt  illi  débita 
ad  boc,  et  siinililer  débita  colloquia  eomodoquo 


CCT  EXPOSr 

siintillidehiiaabisln.  Siint  atitein  débita  proxi- 
moàenn("iveqii;i'delif'iilnrcivilaliiiici)iiiiniini;à 
consangiiiiieo  qii.TE  debeiiiiir  consangm'nitaii  in 
coiiiniiini;àClirisiianoqiia;  debenlur  S.  Eccle- 
«ia^olconiiminionilideiiuiiiincominiini.Siifflcit 
itaqiieiit  in  ciimiminihits  oraiionilnis  cl  aliis 
Ecclesisegenerilibusnon  excipiainCbrisliannni 
ininiinim  ;  in  conimunibns  civilaiis  ofdciis  non 
excipiam  conc iveni  inimiriini  ;  in  conimunibns 
tonsangiiinitaiis,  non  excipiam  consanguinenm 
ininiicum,  etc.  Eipropiorea  nisi  casiis  accidat, 
in  qno  debeam  hiiic  in  particnlari ,  sieul  non 
teneor  actu  inieriori  cogiiare  de  isto  in  parti- 
culari,  ila  nec  teneor  in  prirlicnlari  benefacere 
ant  loqni.  Ilinc  confcssarius  tollere  poiest 
mullos  scrnpulos  personarnm  on'ensarnm ,  qns 
absq'ie  odio  cinn  illo  qui  offendil ,  noiunt  par- 
ticulariter  conversari  aut  colloqni,  quia  non 
tenentur  nisi  in  casu  debili. 

Verfim  Bannes  henè  nionel  qnôd  in  bàc  nia- 
leriâ  qnœdam  deliniunttir  à  D.  Tlionià  et  à 
doctoribus  licita  esse  secundùni  rigorem  legis, 
absolulè  secundùm  se  spéculative,  qu*  tamen 
in  praxi  fréquenter  ex  circumslantiâ  et  scan- 
•dalo   proprio  vel  alieno  non   sunt  licita.  Si 
"enim,  v.  g. ,  qnis  se  sentit  valdè  propensum  ad 
rancoreni  ,  odinni ,  et  vindictani ,  videtque  re- 
medinm  esse  ne  in  nialuni  consentiat ,  consi- 
déra rebonaaliquaqurc  sunt  ininimico.ad  ilhnn 
cor  inclinare ,  pro  ipso  orare,  etc.,  tune  bis 
"remediis  uli  débet  ex  vi  bujus  pra?cepti  quo 
"  tenetur  non  odio  liabere  ininiieuni ,  et  non  se 
"Vindicare.  Hinc  casus  in  istà  maierià  occurrcn- 
tcs  facile  resoivi  possunt.  Inprimis  si  aliquem 
verbo  aut  signo  salulare ,  sit  specialis  honoris 
vel  benevnlentine  signum  ,  non  tenetur  aliquis 
-per  se  loquendo  illud  exhibere  inimico,   sicut 
-née  aliis  proximis  conininniter  ;   per  accidens 
•  tamen  alinnde  et  ex  circiimstantiis  ad  id  poie- 
rit  «bllgari  ex  cbarit  ite  ,  qiiando  sciliiet  lioc 
'postulat  ratio  vitaiidi  scandali,  si  aliqui  inde 
sunieient  occasionem  idem  fa.Mcndi ,  aiitexi- 
-stimandi  odiumininiiei  esse  licilum  ,   aut  non 
esse  grave  peecalum.  Item  qnando  sentiret  per 
,oniis.sionem   iiujusrnodi  signoriini  crescere  in 
corde  suo  inimici  odiiim    Item  quando  proba- 
bililersperUnr  eà  salutalione  ininiicum  oïlium 
deposiiurum,  et  ad  reconciliationemventurum  : 
è  contra  verô  ex  illius  omissione  magis  impla- 
cabilegi  futuruni.  B.innes  existimat  signa  spe- 
cialia  non  e.sse,  qniT!  secundi'imconsueludincni 
-pairie  linnt  tali  person.T*.  V.  g.,   si  ini:nicus 
Bitmenseonsanguineus,  aul  noms,  aut  al'finis  in 
proximo  gradu,  oui  ogo  antea  Inijusniodi  signa 


no 


668 


honorifica  exbibebam  ,  maxime  si  esseï  episco" 
pus  seu  pr*li\tus  meus  ,  vix  ego  possém  dissi- 
mujare  eaque  otnitlere  ab-que  fiei'calo  morliili: 
tune  enim  censetur  qua;d,  m  vindieta.  Simililer 
inter  consanguineos  baîc  signa  bonoritîca 
partieiilaria  sunt  veluli  communia  cl  débita 
inter  ipsos  :  sicut  enim  inter  illosspeei;ii:s  de- 
bel  esse  dilectio  ,  ila  eliain  specialibus  benevo- 
lentia;  sigiiis  muluô  se  prosequi  ilebent  ,  pra»- 
sertiin  riim  talinni  signorum  uniissio  vix  possil 
esse  absqiie  scandalo. 

Hinc  jiixla  Sylveslrum  et  alios  ,  ([ui  salulat 
alios  bomines  in  quorum  ccelu  reperilur  ejus 
ininiicus,  graviter  peccal  si  euni  abbujusmo'li 
salutatione  exeipial  ;  quia  regulariter  loquendo 
tune  iritervenit  scandaluin  ,  contemptus  et 
aeerliaiio  inimici ,  el  exeluditur  à  signo  iilo 
cominiini  benevolentvTcl  diieclionis.  Hinc  qui 
ininiicum  paris  cnndilionis  salulantem  ipsum  , 
ex  aninm  ac  de  industri.i  vicissim  non  salutat, 
mortatiter  peccal  ob  eamdom  rationem.  (^onsi- 
derandœ  tamen  sunt  circumstantia;  loci,  teni- 
poris  ,  personaruni  el  oonsuctndines  patri»  ; 
si  ncinpe  id  repuletur  pro  noiabili  contempiu, 
qualis  feiè  scniper  esse  videtur  quandô  non 
rcsalulans  est  inferioris  eondiiionis.  Si  enim 
essel  superior  ,  prailatns  ,  aut  pater,  aut  nobi- 
lis  ,  lune  illa  denegalio  resaiiitationis  erga  in- 
feriorem  ,  lilium  aul  plebeiiim ,  non  habelur 
pro  conteniptu  ,  nec  causal  scandalum  ;  quia 
etiamante  inimicitiam  solebalcum  non  resalu- 
tare,  neque  ad  lioc  lenebatur  :  prudentià  tamen 
in  bis  jiidicandis  opus  est,  el  ponderandum  quà 
intentione  fiai  ista  denegalio.  Idem  dicendum 
de  colloquio  et  eonversatione  cum  inimico. 
Hinc  quandô  inimieus  veniam  petit ,  lune  non 
salis  esi  ejus  dilectionem  in  corde  liabere  ,  et 
odium  deposuisse;  sed  exliihenda  sunt  llli  signa 
particularia  recnnciliaiionis,  specialA  occasione 
etcondiiione  person*.  Non  tenetur  lamcii  Ix- 
sus  remiitere  omninô  satisraclioiiom  injnriaeel 
reparationeni  daninorum  ;  debel  tainen  ex 
chariîate  acceptare  si  ininiicus  eamoll'eralsuf- 
ficientem  et  abslinerc  à  gravi  illius  danino  , 
quoil  à  judice  rcciperet.  Expcriciitiàenim  con- 
stat, quôd  vix  deposito  odio,  iiijiiriarum  aclio- 
nem  aliquis  in  jiidicio  prosetiuitur. 

Articilus  111. 

De  rixà,  iliscordià,  conleiilioiie,  liligin,  sedilione, 

criidelilate ,  aliisqne  simililms  vitiis. 

Riva  juxla  D.  Tboniam  2  2,  q.  tl,  art.  i,  est 
quncdîim  eonlradielio  aJ  faela  pervenieiis  ,  seu 
(piando  aliqui  ex  ira  invicem  seperculiunt  :  et 


669 


QUINTl  PR/ECEPTI. 


670 


iilpô  videliir  esse  quoddam  privatum  belliiiii 
qiiod  iiiler  privalas  persoiias  agiliir,  non  ex 
aliqnà  pnblioà  auctorilale ,  sed  niagis  ex  inor- 
dinuU\  voluntale  qu;\  unus  homo  inteiidilaliuni 
laîdcre.  Sempcr  importât  pcccaium  ,  cl  quideni 
nioilak'  in  eo  qui  allcriini  invadit  injuste.  In- 
ferro  cnini  nocunientuni  proximo  eliani  opcre 
nianuali ,  non  est  absqne  peccalo  inoitali.  In 
eo  auieni  qui  se  défendit,  polcst  esse  sine  pec- 
calo :  ei  quandoque  cuin  peccalo  veniali ,  cl 
quandoqnc  cuni  peccalo  niortali  secinuiùni  di- 
versuni  nioluni  aniuil  illius ,  cl  divcrsuni  nio- 
dum  se  del'endendi.  Nam  si  solo  aninio  repel- 
lendi  injuriam  illalam  ,  et  cum  debilâ  niode- 
rationc  se  défendit ,  non  est  peccalum ,  nec 
proprié  diei  potest  rJxa  ex  parle  ejus.  Si  vcrô 
cum  animo  vindicta;  vel  odii,  vel  cum  exccssu 
debilae  niodcralionis  se  defondat,  semper  esl 
peccalum.  Scd  veniale  quidem  quando  ali(piis 
levis  moins  odii ,  vel  viiidicl*  se  imniiscel,  vel 
cimi  non  niultùm  cxcedil  moderatam  defcnsio- 
nem.  Moilale  aulem  quando  obfirmalo  animo 
in  impugnalionem  insntgit  ad  eum  occiden- 
duni ,  vel  eum  graviter  l*deiidum.  Rixa  igiUir 
proprlè  est  peccalum  morlale  ex  génère  suo  , 
quia  esl  nociva  proximo.  Et  si  ex  ulrâqne  parte 
se  tonel,  id  est  ,  si  muluô  conlra  se  pngnent 
irali,  ulrinquc  esl  peccalum  morlale.  Ad  Galal. 
S,  rixae  ponunlur  inler  opéra  carnis  quae  qui 
amnt  regmim  Dci  non  consequentnr . 

Discordia  importai  quamdani  disgregalioncm 
voluntalum,  in  quantum  scilicet  voiuntas  unius 
stat  in  uno ,  ei  voiuntas  alicujus  alterius  slat 
in  allero  ;  sicqiie  ab  aliquo  discordare ,  est  re- 
cederc  ab  ejus  vohinlale.  Idque  polest  esse 
aliquandn  bonum  ,  aliquando  malum  ;  sicut 
enim  volnnlas  bominis  adhaerens  Deo  eslqure- 
dam  régula  recta  à  qu.^  peccalum  est  discor- 
dare, ita  eliani  voiuntas  bominis  Deo  contraria, 
est  qua"dam  pervcrsa  regnla  à  quâ  bonum  est 
disiordare.  Unde  facere  discordiam  pcr  quam 
tollilur  bona  concordia,  quam  cliarilas  facit, 
est  grave  peccaium.  Mine  ad  Galat.  5,  dissen- 
sionos  cl  dtsc(irdi;B  ponunlur  inler  opéra  car- 
nis ,  de  qiiibus  subdilur  qu''>d  qui  lalia  agnnt, 
feqnnin  Dci  non  consc'jnenlur.  Et  Proverb.  6  di- 
citur  :  Scr  nml  qvœ  odit  Domimis;  et  scplinuim 
clelesltttur  anima  cjits,  nempe  seminare  discardias 
■nterfratres.  tiausare  voiô  discordiam  per  quam 
iolîiim-maîaconconîia ,  scilicet  in  malà  volnnia- 
le,  Cçl1:iudaiiile,e1  boc  modolaiidaliilefuilqiiod 
D.Paulus  AcI.  c.  23,  posi:ii  dis^ensionem  inler 
eos  qn5  cfanl  concordes  in  mslo ,  sciiicei  inler 
Sadducïeos  et  Wiaiisœos.Et  Dominus  de  se  dicit 


Mallli.  10:  Non  veni  pacemmittere,  sed  gtadium. 

Itiscordia  potest  boriam  concordiam  lollere 
dupliciler  :  uno  modo  per  se  ,  alio  verô  modo 
per  accidens.  Per  se  quidem  in  bumanis  acii- 
bus  et  moi  ibus  diciiur  esse  id  quod  est  secun- 
dùm  inlenlioneni.  Unde  perse  discordât  aliquis 
à  proximo ,  quando  scienler  et  ex  inlenlione 
dissentil  à  bono  divino  et  à  proximi  bono ,  in 
quo  débet  consenlire.  Et  boc  est  peccalum 
morlale  ex  suo  génère  proptcr  conlrarielatem 
ad  cbarilalem  :  polest  tanien  esse  solùm  ve- 
niale propter  imperfeclionem  acliis,  ut  in  primis 
molibus.  Item  ex  parte  nialeriac,  ut  si  tnllal 
concordiam  solùm  in  niinimis.  Requirilnr  au- 
lem (|uôd  quis  dissenlial  à  divino  et  proxind 
bono  in  quo  débet  consenlire  :  nam  discordi.i; 
peccalum  compiclum  toilil  concordiam  ,  non 
quamcnmque,  sed  debilam,  qu»  scilicet  est  ex 
debiio  inler  se  et  proximum.  Unde  si  quis 
noiil  concordarc  cum  proximo  circa  bonum 
super  erogalionis,  puta  ad  ingrediendum  simul 
religionem  ,  non  perlinclad  discordise  vilium, 
quia  alius non  teneiurconsenlire  in  lalebonum. 

Per  accidens  verô  in  bumanis  aclibus  oriri 
polest  discordia  quando  contingil  pricter  in- 
tenlionem,  seu  ciim  quis  discordât  ab  allero, 
non  ut  discordet ,  sed  ut  non  minus  rectè  aut 
rectiiis  velit  aul  operelur.  Unde  cùm  intenlio 
aliqiiorum  est  ad  aliquod  bonum  ,  quod  perli- 
nel  ad  honorem  Dei ,  vol  utiliiatem  proximi; 
sed  unus  nesiimat  hoc  esse  bonum,  alius  aulein 
habet  contrariam  opinioncm ,  discordia  tune 
non  esl  peccalum,  nec  répugnât  charitati,  nisi 
hujusmodi  discordia  sit  vel  cum  errore  circa  ea 
qiia;  sunt  de  necessilaie  salulis  ,  vel  perlinacia 
indcWtè  adbiliealur.  In  quo  casu  judicanduni 
est  tanlùm  inesse  culpœ  aul  excusalionis  quan- 
tum culi>a!  aul  excusalionis  habet  error  in 
primo,  et  perlinacia  in  secundo.  Si  enim  sinl 
venialia,  non  nisi  peccalum  veniale  incurrilur: 
et  similiter  si  error  ille  sit  excusabilis  propter 
ignoranliam,  pula  quia  homo  non  tenebatur 
illudscire,  pariter  et  discordia  excusabiliir. 
Item  considerandum  esl  danmnm  seu  nocu- 
menlnm  quod  ex  hàc  discordiA  conseqiiitur. 
Discordia  aulem  qnaî  fuit  inler  DD.  Pauliim 
et  Barnaliani,  fuit  pcr  accidens,  et  non  per  se: 
ulerque  enim  intendeb.it  bonum.  Sed  uni  vi- 
debalur  hoc  esse  bonum,  aliud  alleri  :  quod  ad 
defeclum  bnnianum  perlinebat.  Non  enim  erat 
talis  coniroversia  in  iis  qni^  sunt  de  necessi- 
laie  salulis,  (piamvis  boc  ipsnm  fuerit  exdivinà 
providenliA  ordinalum  propler  u!:!it:!tem  inde 
consequenlein.Hsec  n. Thomas 5-2. q. 57, art.  i. 


671  EX 

Sicul  discordia  importât  contrarietateni 
qiianulam  in  volunlale,  et  rixani  in  opère,  ita 
contentio  dicit  contrarietateni  quanidam  in 
locuiione.  Aliqui  eniiii  dicuntur  eontendenies 
ex  lioc  qiiôd  nnusquisque  défendit  locuiione 
id  qiiod  sibi  videtur ,  verbisque  contra  aliiini 
tendit  Unde  coulenliovocatnrpugnaiocutionis, 
non  secundùm  ralionem,  vel  quantum  ad  rem 
de  quà  est  contentio,  vel  quantum  ad  moduni 
coniendendi.  L'ndc  quandoque  est  pcccatum 
veniale  ,  qu:indoque  mortale  ;  si  enim  pugnel 
contra  vcrilateni  cognitani,  judicanda  erit  se- 
cundùm verilatis  nalunim  ;  id  est ,  si  veiitas 
impugnala  sit  Veritas  lidei,  aut  necessaria  ad 
salutem  alicujus,  aut  pertincat  ad  Lonos  mo- 
res, conicntio  pugnans  contra  talem  vcritatem, 
est  peiniciosa ,  et  per  hoc  peccatum  nioriale. 
Quà  de  causa  Aposlolus  ad  Galat.  a,  illam  po- 
nil  inter  opéra  carnis.  Si  verô  liujusmodi  Ve- 
ritas lalis  non  est,  ut  oppositum  sit  mendacium 
perniciosum,  contentio  contra  iliam  erit  solinn 
peccatum  veniale  ;  quoe  demùm  intelligenda 
siiiit  formaliler  de  pugnante  ex  intenlione  con- 
tra veritatem  ,  ut  cam  verè  inipugnet.  Nam  si 
ex  alià  inlentione  procédât,  puti  dispnlaùonis 
vol  exercitii  gratià  ,  vel  ex  ignoranlià  inculpa- 
bili  ,  lune  non  est  contentio  nisi  inaterialiter, 
cùm  non  teudat  ut  veritatem  inipugnet  et  sup- 
primât, etestaliquando  laudabilis  si  dispulaiio 
suseipiatur  ad  veritatem  meliùs  exploraudam. 

Alla  est  conlrarietas  in  verbis  quà  falsitas 
oppijgnatur  :  et  ba;c  ex  suà  naturà  non  est 
peccatum,  nisi  forte  in  modo,  quando  scilicet 
nimis  est  vebemens  et  clamosa  contentio,  vel 
si  fiât  ad  ingenii  ostentalionem  ,  aut  propter 
aliquem  alimn  finem  illiciium.  bive  auleni 
exercitii  et  disputalionis  gratià  impugnelur 
Veritas,  aut  serio  deslrualur  falsilas,  servandus 
est  modus  qui  conveuiat  personis  et  negotiis, 
ut  sit  laudabilis  :  si  cnini  excédât  convenien- 
tiam  personarum  et  iiegotiitrum  ,  videtur  vilu- 
perabilis.  Conimuniter  tamen  est  solinn  pecca- 
tum veniale ,  quia  non  contrariatur  charilati 
sed  modesiiae,  nisi  immodesiia  quà  quis  ute- 
relur,  es  et  mali  exempli  et  simplices  personas 
scandalo  alficeret.  Vide  D.  Thouiam  2-2,  q.  58, 
art.  I.  Liligiuni  consistit  in  verbis.  Et  quidern 
si  conlradictio  procédai  contra  personani  al- 
terius  cui  conlradieens  consentirc  récusât 
propter  defeclum  anioris  aninios  unientis  ,  vi- 
detur hoc  pertinere  ad  discordiam  charilali 
conlrariam.  Quando  verô  contradictio  oritur 
ratione  persona%  (piani  aliquis  contrislare  non 
verelur,  tune  est  litigium,  quod  araicitix  vel 


POSITIO  672 

atl'abilitati  opponitur ,  ad  quam  pertinet  dele- 
clabiliter  cum  aliis  convivere.  Unde  Philoso- 
plius  dicit  in  4  Eih.  quôd  illi  qui  ad  omnia 
conlrariantur,  causa  ejus  quod  est  conlristarc, 
neque  quoscumque  curantes,  discoli  et  litigios 
vocantur. 

Liiigii  peccatum  incurri  potest  dupliciler. 
Vel  formaliler,  contradicendo  ex  inlentione 
boniineni  contrislandi ,  vel  niaterialiter  ,  seu 
absque  lali  inlentione.  IJtroque  modo  est  vitu- 
peiabile  ,  utpote  contra  reetam  ralionem  exi- 
gonlem  ut  homo  affabililer  cum  aliis  conver- 
selur,  sicut  decet.  Conimuniter  auteni  videtur 
esse  peccatum  veniale,  propter  parvilatem  no- 
cunienti  intenti  seu  subsequentis  ;  nam  liujus- 
niddi  Iristitia  videtur  quid  minimum.  Si  tameu 
(jnis  intenderet  confundere  homincm  aut  con- 
lemptibilem  reddere  per  bujusmodi  contra- 
dictiones ,  esset  peccatum  mortale  propter 
contemptum  proximi ,  ejusque  notabile  iiocu- 
nicnium.  Vide  D.  Thomam  2-2,  quaest.  116, 
art.  1. 

Sediiio  est  vitium  quo  unilas  oiultitudinis 
dissolvilur  ,  discordantibus  inter  se  parlibus 
illius  eommunitatis.  Dilfert  auiem  à  bello  cl  à 
rixà  <|u6d  isia  duo  importent  inutuam  inipu- 
gnaiionem  in  actu  :  seditio  verô  potest  dici 
etiani  dùm  est  solùm  prxparatio  ad  talem  im- 
puguationem;  insuper  quia  bellum  propriè  est 
coiiira  liostes  et  extraneos  ;  rixa  est  pugiia 
unius  ad  unum,  vel  paucorum  ad  paucos.  Se- 
diiio verô  proprié  est  inter  partes  unius  civi- 
talis  aut  regni  inter  se  tumultuantes.  Differt 
quoquc  à  schisniate  in  duobus  :  1°  Quia  schis- 
ma  propriè  opponitur  spirituali  unilati  multi- 
ludinis,  scilicet  unitati  Ecclesiae  :  seditio  au- 
iem o|)ponilur  temporaii  vel  seculari  raultitu- 
dinis  unilati,  puta  civilatis  vel  regni.  2°  Quia 
scbisma  non  importât  aliquam  praeparationem 
ad  pugnam  corporalem ,  sed  solùm  importât 
dissensionem  spiritualeni  :  seditio  autem  im- 
portât pra;paralioneni  ad  pugnam  corporalem. 
Cùm  itaque  seditio  opponatur  et  justitise  et 
commun!  bono ,  man  festum  est  quôd  ex  gé- 
nère suo  est  peccatum  mortale  ,  et  lanlô  gra- 
vius  quantô  bonum  commune,  quod  impugna- 
tur  per  scditionem  ,  est  majus  quàm  bor.ura 
privatum ,  quod  impngnatur  per  rixam.  Pec- 
catum auteni  seditionis  primo  quidera  et  prin- 
cipaliter  pertinet  ad  eos  qui  sediiionem  procu- 
rant, el  illi  gravissiniè  peccant.  Secundo  autem 
Iad  (>os  qui  illos  sequuntur  perturbantes  bonum 
commune  :  illi  verô  qui  bonum  commune 
defendunt,  eis  resistenles,  non  sunt  dicend» 


675  QUIiNTl  Pn 

seditiosi  ;  sicul  nec  illi  qui  se  dcFcndunt, 
dicimlur  rixosi.  Vide  D.  Tiiomam  2-2,  q.  42. 
Viiidicaiio  fil  per  aliquod  pœiiale  inaluiii  in- 
llicluin  peceanli.  In  vindicalioiie  auleni  coiisi- 
dcrandus  est  vindicanlis  aiiimus;  si  ciiirn  ejus 
inlenliu  feialiir  principaliter  in  maliini  iilius 
de  quo  vinditlani  suniit,et  ibi  ([uiescat,  esl 
onininù  illicilum,  quia  delpctari  in  nialo  alle- 
lerius,  perlinel  ad  udiuni,  quod  cliarilali 
répugnai,  quà  onines  lioniines  deliemus  dili- 
gere.  Nec  aliquis  excusalur,  si  niaium  inlcndat 
iilius  qui  sibi  injuste  intulit  maluni,  sicul  non 
excusalur  aliquis  per  Ijoc  quôd  odil  se  odicn- 
leni.  Non  enini  debel  lionio  iii  aliuni  pecc.ire 
per  boc  quôd  ille  pcccavil  priiis  in  ipsuni  ;  boc 
cnini  est  vinci  à  nialo,  quod  Aposlulus  i)iolii- 
bet  ad  Uoni.  15,  dicens  :  IS'oli  vinci  ii  malo,  sed 
rince  in  boiw  mulum.Siiverô  inlenlio  vindican- 
lis feratur  principaliter  ad  aliquod  boiiuin,  ad 
quod  pervenilur  per  pœnam  pcccaniis,  pnla  ad 
eniendationeni  ipsius,  vel  saiteni  ad  cobibiiio- 
nem  ejus,  et  quietem  alionim ,  et  ad  jusliti;e 
conservalionem ,  et  Dei  bonoreni ,  polost  esse 
vindicatio  licita,  aliis    debitis  circunislanliis 


.ECEPII 


«74 


servalis.  Vide  D.  Tliomam  2-2  ,  q.  108,  a.  1. 
Crudeliias  directe  opponitur  cleuienliae  : 
sicul  cnini  qux.  coda  sont  et  digesla,  suavem 
cl  (hikem  saporem  babere  soient,  ila  cl  illa 
qiia;  sunt  cruda,  horribilem  et  asperuni  sapo- 
rem babenl.  CIcmenlia  aulem  importai  quam- 
dani  animi  lenitatem  sive  dulcedincni  per 
qiiam  aliquis  Inclinatur  ad  diniinuendas  pœnas. 
l'iide  crudeliias  qiiœ  à  crudo  aut  à  cruore  ve- 
nil,  diieclè  opponiiur  clenienlise  et  est  quai- 
dam  asperilas,  ausierilas  et  alrocilas  animi  p  r 
qnam  aliquis  fit  proniplus  ad  angendas  pœnas. 
D.flVrl  à  s*vitià  et  terilatc  sicul  nialiiia  liu- 
maiia  à  beslialilale;  nomcn  eiiini  sieviiiae,  et 
fcriiaiis  à  siinilitudine  feraruin  accipiiur,  quae 
etiain  dicnnlur  sa^va;.  Est  peccaluni  niorlale 
jiro  qiianlo  excessum  in  puniendo  adbil)el; 
ciudi'lis  enim  causam  puniendi  habel,  in  quo 
dificrt  à  saevo  ;  sed  in  poenis  excessum  adhibet, 
idi'o(|ue  mai'.ifeslè  peccal  contra  proximum  , 
plus  cuin  puniendo  quàm  mereatur,  ultra  ma- 
laiii  dispositionem  proprii  animi  qui  se  ipsum 
crudelilale  la'Jat. 


SEXTI    PRJ^CEPTI   DECALOGI: 
ET  NOM  : 


ncDsr  (BD£r(BiBi?as(ES3  nfs^iBism  ïiacDSîima  ^m^ 


Postquàm  Deus  probibuit  nocumenlum  in 
pcrsonam  proximi  quantum  ad  consislenliain 
personae  dicendo  ;  iSon  occidcs,  slalim  veiat 
nocumenlum  in  personam  illi  conjunctam 
quanlùm  ad  propagalionem  prolis,  dicendo  : 
^on  mœcliaberis.  Nam  post  animae  cum  corpo- 
re  unionem ,  nullum  aliud  invenilur  arciiiis 
vinculum  quàm  conjugium  ,  in  quo  vir  et  uxor 
elliciunlur  una  caro  :  ideôque  )«aY//m  esl  grave 
peccalum  contra  justiliam  ,  et  expresse  probi- 
beiur  in  Decalogo. 

Verùrn  islo  prscepto.  Non  mœcliaberis,  non 
solùm  prohibetur  adulieriuni,  sed  eiiam  qu»- 
cumque  carnalis  copula  extra  legilinuim  ma- 
trimonii  usuui,  omnisque  menibiorum  (|ux  ad 
generationem  ordinaia  et  dcslinala  sunt  abu- 


sus.  Ex  faniosioii  enim  et  noiiori  analogalo, 
nempe  mœchià,  seu  adulterio,  tolum  Itixurix 
gcnus,  Deus  voluilinlelligiac  comprebend',  ut 
noiat  D.  Auguslinus,  et  referlur  causa  52, 
q.  i,  can.  Meretrices.  Nec  lanliim  opéra  cl 
aclus  exieriores  luxuria;  probibenlur,  sed  et 
cogitalioncs  turpes,  niorosa;,  voluntas,  dcsi- 
dcriuni  et  affecuis  inordinalus  venereorum. 
Quia  lamcn  plures  ex  Juilaeis  obcsecaiipulabant 
velari  laniùm  acium  luxuria;  cxlernum,non 
vcro  inlcrnum,  Deus  ciariiis  et  ex|;resslÙ3  spc- 
ciali  précepte,  noiio  scilicel  dccalogi,  concu- 
piscentiam  probibere  voluit.  El  Cbiisius  Do- 
minus  Maiili.  5,  vers.  25  et  29,  eani  legcni  ex- 
plituil  cl  Juda:orum  crrorcni  correxit. 
Nomine  luxuriae  liic  inielligilur  peccalum  in 


EXPOSITIO 


676 


excessu  venereorum  coiilra  ralioucm ,  et  inleii- 
lionein  Dei  aiicloris  naliircfi.  El  esl  peccalum 
moriale  ex  génère  suo,  iiiio  el  capitale,  utpro- 
bal  D.  Tlionias  2-2,  q.  153,  per  lolain.  Pecca- 
lum eniiii  iii  hiimaiiis  aelibiis  esl  quod  fil  con- 
tra ordineni  ralionis,  qui  habel  ul  qua.liljel 
convenienler  ordinel  in  suum  lineni.  Quanlô 
aulem  aliquid  esl  niagis  necessaiiuni,  lanlô 
magis  opoiiel  ul  circa  illud  r.iiionis  ordo  ser- 
velur.  Undc  per  consequcns  luagis  eslviliosum 
siordo  raiionispnclerniiilalur.  L'sus  a.uleui  ve- 
nereorum esl  valdè  necessarius  ad  boiiuni  com- 
mune, quod  est  conservalio  huniani  generis. 
El  ideo  circa  boc  maxime  ailendi  débet  ralionis 
ordo,  el  per  consequens  si  quid  circa  boc  liai 
prœler  quàm  ordo  ralionis  babel,  vitiosum 
eril.  Hoc  aulem  perlinei  ad  raiionem  luxurise, 
ul  ordinem  el  modum  ralionis  excédât  circa 
venerea.  El  ideo  absque  dubio  luxur.a  esl 
grave  peccalum. 

D.  Gregorius  lib.  51  Moralium  ponil  luxu- 
liam  inler  vitia  capilalia,  idque  probatD.  i'bo- 
nias,  quia  vilium  capitale  esl  quod  babel  linem 
niulliim  appi'Ubilom  ;  ila  quod  ej  us  appililu 
liunio  procédai  ad  niulla  peccaia  perpelranda  , 
qu*  ex  illo  vilio  lanquàm  ex  principali  oriri 
dicunlur.  Finis  aulem  luxurioe  est  deieclaiio 
venereorum  qua;  est  maxima.  Lnde  bujusmodi 
deieclaiio  est  maxime  appetibilis  secundùm 
appeliium  sensitivum  ,  lum  propier  vebemcn- 
liam  delectaiionis,  lum  eiiaiii  pro|)ler  connalu- 
ralilalem  bujusmodi  concupiscenlise.  Lnde 
manilcslum  esl  quoil  luxuria  esl  vilium  capi- 
tale. Idem  D.  Gregorius  assignai  luxuri;e  se- 
quenles  lilias,  nonipe  ciBcilaiem  mentis,  incon- 
sideralionem ,  praïcipilalionem,  inconslanliani, 
aniorem  sui,  odium  Dei,  aliectum  praescniis 
seculi  el  borroreni  luluri.quas  cgregiè  suo 
more  explieal  D.  Ibonias  loco  cilalo.  Igilur 
aclHS  veuereus  lune  est  nwius  quando  aliquis 
co  ulilur  contra  ordinis  raiionem ,  id  esl,  non 
juxta  linem  ad  quem  ordinalur  à  naturà,  nec 
modo  debilo  ac  convenienli.  Sicut  enim  usus 
alimenlorum  ordinalur  ad  coiiservalionem  in- 
dividui,  ila  usus  venereorum  ad  conservalio- 
nem  speciei  el  generis  bumani,  proindeque 
ejus  finis  esl  proceatio  prolis:  modus  vcro 
conveniens  el  debiuis  est  ut  bomo  sua  uxore 
ulalur  sibi  per  legilinmin  nialrimonium  con- 
junclà;  aliàs  senq)er  est  peccalum  niorlale. 
Nec  dalur  parvilas  maleriie  quà  luxuria  bic  el 
nunc  in  individuo  à  morlali  peccalo  excusari 
possil.  Ciim  enim  lola  raiio  dillormitatisillius, 
nempe  deordinaiio  concupisccntiae  circa  dile- 


ciaiiones  venereas,  salvetur  in  quâlibet  malerià 
lixuriœ  eiiam  parvâ,  nequit  ob  banc  raiionem 
;.  morlali  excusari ,  sed  solummodô  ex  indeli- 
beralione  el  inadverlentià,  cùm  tune  perl'eclè 
ad  raiionem  acliis  moralis  non  perliiigai  (1> 


Cluafôlio  piima. 

DE  LliXl'Rl.C  SPECIEBUS. 

Divus  Tbomas  2-2,  q.  151,  art.  1,  convenien- 
ler assignat  sex  luxuriœ  species  ,  seilicel  sim- 
plicvin  fornicalionem,  adullcrium,  incestum, 
sluprum,  raptum,  el  vilia  conlra  naluram.  El 
hujus  numeri  raiionem  reddit,  quia  peccalum 
luxuriae  consislit  in  hoc,  quod  aliquis  non  se- 
cundùm reclam  raiionem  deleclaiione  venereà 
ulilur.  El  ideô  toi  dcbcnt  assignari  ejus  spe- 
cies, quoi  modis  conlingit  objeclum  à  quo 
sumit  speeiem,  cl  quod  esl  malcria  aclùs  ve- 
nerci,  non  convenirc  recta;  ralioni.  Idque  du- 
pliciler  eveiiiie  potcst  :  uiio  modo,  qnia  obje- 
clum seu  maleria  babel  rcpugnanliam  ad  linem 
aclùs  venerei.  El  sic  ,  in  quanlum  impcdilur 
genei'.itio  prolis,  esl  vilium  conlra  naluram, 
quod  inveniliir  in  omui  aciu  veacreu,  ex  quo 
sequi  non  polest  generatio.  In  quanlum  verô 

(1)  Doctrina  conmiunis  ibeolpgorum,  non 
darâ  levilalem  ma;eri;e  in  peccalo  luxuriie, 
inlelligi  débet  de  omni  luxuria  din^cè  vo- 
lilà  ,  el  in  eo  Umdalur  quôd  ipsamet  deieclaiio 
cariialis  levis  direclôinlendi  nequil,  quinbnmo 
incmral  pcriculum  pioxiumm  conimolionis 
gravis  cl  consensus  in  eam,  ob  sunnnam  illius 
Iragiliiaiem  el  isiius  passionis  deordinaiionem 
qua;  exeoecai  meniem.  Si  quaistio  sil  de  dele- 
claiione earnali  non  propier  se  cxpciità ,  sed 
solùm  indirecte  in  causa  volilà,  admilti  polest 
leviias  maierioe,  el  qui  ponil  aclum  voluntariè, 
ex  quo  sive  per  se,  sive  per  accidens  sequitur 
levis  commolio,  pecCiU  dunlaxal  vehialiler, 
modo  illa  deieclaiio  in  se  displieeal  el  absit 
periculuin  eonseubùs  in  eam.  lia  comniuniler, 
tlieologi  saltcm  quoad  sensum  ;  licet  enim  non 
pauci  illud  ncgai'c  videanlur  ,  lamen  in  Ipsâre 
inlellecta  eo  sensu  (;ueinti\poniiiiusnondissen- 
liiiii!,  ut  sapienler  animadveilit  Billuart,  de 
Foriiludine,  dis5erialioneS,arl.  2.  Omnia  pec- 
caia  adniilluni  levilalem  maieria;,  et  si  exci- 
piaiur  luxuria,  sola  raiio  discriininis  orilar  à 
periculo  deciileiidi  in  gravem  deordinaiionem 
si  (piid  vel  levé  in  eà  malerià  pcrmiiiainr  ; 
porro  non  adesl  illud  periciiluni  proxiniuin 
gravioris  deordiuaiionis  et  consensus,  quando 
iioM  esl  consensus  direcliis  in  ipsain  luxuriant, 
sed  lanlùin  in  siià  causa  :  boc  docel  experien- 
lia  quolidiana.  Iline  non  arguiliir  peccalinior- 
talls  qui  sine  ratione  suUicienie,  sed  ex  levi> 
laie,  seu  aliquà  indisereià  curiosilaie,  se  ex- 
ponil  levi  sensuum  coiiimolioni,  modo  seinper 
liac  non  iiiiendalnr  el  non  sil,  ratione  perso- 
nalis  Iragilitalis,  periculum  lu-obabile  lapsds.  _ 


«71 

impcdiuir  dcliila  eilucalio  el  promoiio  prolis 
iialx,  esl  l'uniicaiio  simples  ,  qiiiE  est  soluti 
ciiinsoluU'i.  Alio  nioilo  malaria  iii  quà  oxcice- 
tur  aclus  vencrous  polesl  esse  non  convenions 
raiioui  rcclïu  per  coniparaliononi  atl  alios  ho- 
niiiics.  El  iioc  (luplicilcr,  primo  quiJem  ex 
parle  ipsius  femina;,  cui  aliquis  commisceiur, 
quia  ci  ilebilus  lionor  non  servalur.  El  sic  csl 
inpt'slus,  qui  consislil  in  abusu  muiierum  cou- 
sauguinitate,  vel  aflinilate  junciarum.  Secun- 
do ex  parle  cjus  in  cujus  pulesiale  est  foiuina, 
((ua;  si  est  in  jiotci-lale  viri,  csl  adulterium  ;  si 
aulem  est  in  polestate  paliis,  esl  slupiuui , 
si  violenlia  non  infeiaïur;  rapius  auieni,  si 
vis  inl'eiaUn'. 

ûiversificanlur  aulem  ist»  specics  magis  ex 
parle  femin»  quàni  viri,  quia  in  actu  vciiereo 
leMiiMa  se  liabel  sicul  paliens  et  per  niodum 
uiatcriae  ;  vir  aulem  per  niodum  ai;eniis.  Pra;- 
.(liclx  aulem  speties  secundiim  dilloreiiliam 
jnatcria;  assignanlur  :  qu*  diversilas  maleriae 
li.diel  anncxfini  diversilatem  l'ormaleni  oiijecli 
secundiim  diversos  modos  repugnanliie  ad  ra- 
tionem  reclaui,  ut  dicuim  esl.  liiler  luxuriae 
spi'cics,  peecatuiu  contra  naiurani  est  maxi- 
iiiiim  el  gravissiiiiuni,  ut  probal  D.  Tliomas  in 
qiiiesl.  ciiatà  art.  12.  Secundum  locum  lenel 
inceslus,  eo  qiiôd  sit  contra  naiuraleiu  reve- 
feiiiiam  qu*  debelur  pcrsonis  conjunctis.  fer- 
lium  locum  obtiiiet  adulliMiuin,  per  quoi!  ho- 
mo  abutitur  muliere  alteri  subji  clà  quoad 
usnin  geiicralionis,  qiiod  esl  quid  graviusquàm 
si  loret  alteri  subjecta  lanliim  ad  cuslodiaiu  , 
ul  contingil  in  slupio,  quod  proinde  quartum 
locum  lenet.  Ulrunique  aulem  aggravatur  per 
vioientiam  ,  ideoquc  rapius  virginis  esl  quid 
gravius  quàm  stuprum,  el  rapius  uxoris  qiiàni 
adullerium.  Insuper  hiec  omuia  aggravanUir 
adliuc  secundiim  ralionem  sacrilegii.  Tandem 
siniplex  loruicaiio  inûniuin  locum  lenet  inter 
peccataquaE  per  se  constiiuuntspecieshixiirioe. 
Vide  D.  Thoiuam,  loco  cilato.  De  bis  spcciebus 
sigillatim  acturi  sumus  in  sequeiiiibus.  Vcrîim 
anlequàm  biijus  prœcopli  explanaliunem  ag- 
grediar,  pelenda  rogandaque  eslveuia,  si  inliàe 
malerià  lubricà  el  lurpi  iraclandà,  interdùni 
usus  luoro  aliquo  verbo  iiiiniis  decenli  ,  ut 
jiroiii  ac  diligeiilis  commentaloris  oUicio  satisfa- 
ciam  :  non  eiiiiii  spontè  el  ex  volumaie  idacci- 
del,  sed  solà  necessitate.  Cavebo  laiiicn  ne 
aliquid  scribani  quod  pias  auies  offendere  va- 
leal,  quaiuvis  juxta  Aiioatolum,  umnia  munda 
muiidis,  cui'-.qni.ialis  autcm  el  infideUbm  uiliit  dl 
nmndutn.   Faxit  Deus  ul  leclores  sine  noxà  el 


SEXTI  Pli^CEPTI.  67$ 

ollensione  hujusniodi   commentaria   periian- 
seaiil,  ae  nulli  obsint,  sed   oiiinibus  prosinl, 

ArTICLLUS  PlllJlLS. 

De  Furnicalioiie  simplici. 

Dico  quod  fornicalio  siniplex  esl  de  se  inlrin- 
secé  niala  cl  peccalum  iiioriale,  ulpoie  legi 
divin*  el  nalurali  repugnans  in  re  giavi,  el  in 
nullo  casu  licila ,  nec  idco  est  niala  quia  pro- 
liibiia,  sed  ideo  probibiia  quia  lie  se  niala. 
Unde  qui  puellam  quanivis  consenlienlem,  aul 
iiR'iviricem  eliaiii  paraiissimani  carnaliler  "'o- 
giioscil,  loties  quotiesuiortaliier  peccal,  et  nu- 
nierum  bujusniodi  copularum  lenetur  in  coii- 
lessioiie  declarare.  Peccant  quoifue  loiioiies 
et  alii  inducenteset  concurrentes  ad  bujusniodi 
peccMiuin. 

l'robalur  1"  ex  Scriplurà  sacra,  Tob.  4  :  At- 
tende libi  ab  omiii  fornii-.alioiie,  et  piœter  uxo- 
rem  tuam,  itunqnàmpaliaris  crinien  sciie.  Crinieii 
aulem  importai  peccalum  morlale.  Item  Levit. 
21  pioliibelur  scortum  et  vile  prostibuluin  du- 
ci  ia  uxoreui.ltem  Deiileron.  23  diciiur  :  Sun 
erit  m:  rcliix  de  fdiubits  Israël,  neque  (ornicalor 
de  lUih  Israël.  Item  Ecclesiaslici  19  dicitur: 
QuisejiiiKjil  fonikariis,  erit  nequam.  item  .4|io- 
slolus  ad  Gaial.  3,  pra;niissà  lornicatioin;  et 
quibusdam  aliis  viliis,  subtiit,  quud  </«/  ta'ja 
a(juiU,  reymm  bei  non  consequentiir.  item  l  ad 
Coriiilii.  6,  ait  :  ISolile  errarc,  ncque  f'ornicarii, 
etc.,  regnum  Dei  possidebunt.  Et  ibidem  Apostu- 
liis  supra  congerii  argumenla  ad  ingerendam 
hiijus  peccalidetestationeni.  Item  ad  Eplics.  3, 
ait  :  Furiiicatiu  el  immundilia  nec  numinetur  in 
vobis.  Ilem  in  primo  Aposiolorum  coiicilio  dc- 
crelum  ac  maudaïuni  liiit  geiitilibus  noviter 
couvcrsis  uliilbruicationese  abslinercnt,  proul 
liabelnr  Act.  15.  Item  in  decrelis  causa  22,  q. 
1,  cap.  Vriedicandmn,  iuipoiuinlur  varia;  pu'iii- 
leiili;e  pro  bujusniodi  peccaio.  El  landem  in 
concibo  Vieniieusi  CienieiU.  Ad  nostram,  de 
Ilierelicis,  deliuitum  fuit  quod  asserere  lorni- 
cationeni  non  esse  peccalum  morlale,  est  in 
baeresini  incidere. 

Probatur  2'^  ex  D.  Tiioinà  2-2,  q.  la,  4,  art. 
2  ;  et  in  lib.  5  contra  Cent.  cap.  122,  cujus 
ratio  sic  in  formani  reducitur  :  Omnis  voluii- 
laria  bumaiii  seminis  emissio  secuiidùni  se  et 
à  natuià  ordinalurad  geiieralionem,  educaiio- 
iiem  el  inslruclioneni  prolis  ;  sicque  quando 
carel  dielo  ordine  ,  det'orniis  csl  deformitate 
piivatioiiis  debili  ordinis  ad  suum  (inem  naiu- 
raleiu. Atqui  lornicatio  siniplex  est  concubi- 
liis  privalus  nalurali  ordine  ad  naturalem 
educationeni  et  insiruclionera  prolis  ;  ergo  est 


679  tXI' 

de  se  inlrinseeèmala.  Prob.  min.  Actui  fonii- 
cario  secumiùiii  se  sumplo  coiiipeiit  ul  honio 
non  lonealur  post  coiiuni  nianereetcohabilare 
cum  feniinâ,  nec  prohibealur  ex  vi  prsecisè 
hujus  aciûs  ad  alias  accedere.Ergo  actus  forni- 
carius,  quanliim  eslex  se,  inipeditivus  est  con- 
venientis  educalionis  prolis  natae.  Prub.  anie- 
ced.  Quia  educallo  isia  convenienter  fieri  ne- 
qtiit  nisi  poslea  bonio  cum  muiierc  remaneal , 
eainque  jnvot  ad  proiem  educandam  et  iii- 
strnendani  :  videnius  ciiiu]  in  omnilius  aninia- 
libiis,  in  quibus  ad  educalioneni  prolis  requiri- 
tur  cura  maris  et  femin;e,  quod  in  eis  non  est 
vagus  loticubilus  ;  sed  maris  ad  certam  femi- 
iiam  unam,  sieut  patet  in  omnibus  avibus.  Se- 
cùs  auiem  in  animalibus,  in  quibus  sola  femi- 
na  sulliril  ad  educationeni  lœlùs,  in  quibus  est 
vagus  conciiliitus,  m  palet  in  canibus,  etliujus- 
modi  aliis  aninudibus.  Manifeslum  est  autein 
quod  ad  educationeni  bominis  non  soliim  rc- 
quirilur  cura  niatris  à  quà  nutrilur,  sed  mullô 
niagis  cura  patris  à  quo  est  insiruendus  et  de- 
fendendus,  et  in  bonis  làm  inierioribus  quàrn 
exterioribus  promovendus.  Et  ideô  contra  na- 
Inram  lioniinis  csl,  qui'id  utalur  vago  concu- 
biiu  :  sed  oporlel  quod  sit  maris  ad  detenni- 
natam  feminam,  cum  ^\\^à  permaneat,  non  per 
modicum  lenipus,  sed  diii  ;  vel  eliam  per  totam 
vitam.  Et  inde  est  quod  nalnraiiter  marilius  in 
specie  bumanà  inesl  sollicitiido  de  cerlltudiue 
prolis,  quia  ejus  edncalio  eis  immmet  :  bsec 
autem  certitude  lolleretur  si  forci  vagus  con- 
cubitus. 

Nec  obstat  quod  forte  non  orietur  proies  ex 
fornicalione  ;  aut  si  orialur,  fornicator  suffi- 
cienterprovidebitdeedncalione  etinstructione 
prolis  ;  aut  si  in  boc  deficial,  femina  dives, 
potens  et  industriosa,  sola  sudicere  poterit  ad 
educationeni  et  inslructionem  eonvenienlom 
prolis.  Non  obstat,  inquam  :  nain  in  liumanis 
aciibus  naluraliter  consideratur  reclitudo  aiit 
obliquitas  ad  rationeni  juxta  illud  quod  conve- 
nil  per  se  formaliter,  et  tolam  speciem  conse- 
quitur  ac  communiter  accidit;  et  non  secun- 
dimi  id  quod  per  accidens  in  uno  vel  altoro 
individun  et  in  aliqno  casu  parliculari  accidere 
polesi  ;  id  eniin  quod  cadit  sub  legis  delermi- 
natione,  judicatur  secnndùm  id  quoi!  commu- 
niter accidit,  et  non  sccundùm  id  quod  in  ali- 
quo  casu  evenire  poicst.  Cùni  itaqne  siinplex 
fornicalio  per  se  et  communiter  careat  nalu- 
rali  ordine  ad  educalioneni  cl  insiruciionem 
prolis,  semper  est  jure  naturai  illieila,  quam- 
vis  per  accidens  in  aliquo  casu,  ex  conditione 


osrrio  680 

;  scilicet  talis  persohai  sequ!  possit  educatio  pro- 
lis. Uinclnnocentius  papa  XI  hancquorumdam 
reccntiorum  propositionem  merito  damnavit: 
Tain  clariim  videlur  foriiicationem  secundiim  se 
nullam  imolvere  matiliam,  et  soliim  esse  malam, 
quia  inlerdicta  est,  ut  contrarium  omuiiib  ralioni 
dissomim  rideatur.  Ul  eniiu  reclè  ratiocinalur 
Soins  lib.  5  de  Juslitià  q.  4,  art.  5,  crror  csl 
heresi  proximus,  asserere  furnicalionem  non 
esse  contra  jus  naiurœ  :  nam  inde  sequeretur 
geniibus  non  fuisse  deliclum  an  te  legein  scri- 
piain,  ipsam  prohibentem  ;  quin  verô  neque 
|)ost  scriptam,  quia  Icge  .Mosaicà  non  lenentur. 
!^ilniliter  neque  modo  fornicalio  respeclu  Tur- 
carum  aliorumque  infidelium  foret  peccaluni, 
cùni  possent  inculpabiliier  ignorare  illius  pro- 
hibilionem,  si  in  solà  Scripturà  sacra  tonti- 
neatur. 

Concubinatus  est  grave  fornicationis  pecca- 
luni, valdèque  pericuiosum,  ob  scilicet  morale 
periculum  relabendi  :  est  eiiim  fornicalio  quse- 
dam  coniinuala  cum  feminâ  solà  dclerniinalà, 
quai  scilicet  non  omnibus  indifferenter  se  ex- 
ponit  sicul  merelrix,  sed  uni  soli;  ita  ni  sit 
veluti  quaedam  coliabitatio  ferè  période  ac 
si  malrinionio  esset  illi  conjuncia.  Hinc  fit 
qnôd  semper  mancant  in  statu  et  proposito 
peccandi  :  unde  concubinarli  in  conlessione 
non  sunt  absolvendi,  nisi  priùs  concubinam  ex 
domo  expellant,  habeantque  sincerum  propo- 
situni  non  ampliùs  accedendi  ad  illani,  quia 
aliàs  sunt  in  occasione  proximà  peccandi.  Iniô 
ctianisi  concubinam  apud  se  non  babeanl,  ad- 
buc  tanien  non  sunt  slalim  absolvendi,  sed 
ipsis  priùs  injuiigendnm  est  ul  eam  non  vi- 
deant  nec  visitent,  non  alloquantur  soli  cum 
solà,  in  secreto,  etc.  El  priùs  de  eoruni  con- 
linentià  et  propositi  veritate  ac  firniilnte  vi- 
dcnda  est  experieniia,  et  intérim  aliquae  pœ- 
iiiieniiae  médicinales  ipsis  iinponendse  ac  prae- 
scribend;6  sunl,  doiiec  à  peccandi  consueUidine 
cessaverinl  :  prxsertim  si  jara  promiserint  se 
emendare  et  promissis  non  sleterinl,  nec  se 
coniinuerint ,  neque  periculum  vilaverinl. 
Idem  prorsùsfaciendnm  est  circa  concubinam. 
Vide  D.  Thomam  in  4  Sent.  dist.  33,  q.  2, 
art.  3. 

Hinc  nieritô  Alex,  papa  VU  banc  quorum- 
dam  recentiorum  propositionem  damnavit  : 
iVoH  est  obligandus  concubiiiarius  ad  ejiiiendam 
concubinam,  si  liœc  nimis  utilis  esiet  ad  oblecta- 
vienlum  conmbinurii,  vuicfo  rogalo;  ninn  defijente 
ilto,  itiinis  wgré  ageret  viliim,  et  atiœ  epulw  tœdio 
magna  concubinarium  afficerent;  et  alia  famulu 


(.SI  si:\li  Pii.K 

iiintii)  difficile  iiiveiiireliir.  Vido  Ti'iiJoiil.  boss. 
25  de  Rul'ormal.  cap.  8,  ubi  concnbiiKiiiim  in 
laicis  giaviier  puiliri  maiiilal;  et  sess.  '23,  cap. 
li,  prœscribil  foiinam  procedeiidi  iii  caiisis 
clericorumcoiieubinariorum.  Iiem  Iniiocenliiis 
papa  XI  sequenles  novellislaniin  pioposiiioiioi 
circa  occasioncni  proxiinain  damiiavii  :  Pœni- 
lenti  liabenli  consuetudiiiem  peccandi  contra  le- 
gem  Dei,  nalurœ,  aut  Ecclesiœ,  ctsi  emeiidu- 
tionis  spes  mdla  appareal,  uec  est  neijanda  ncc 
differeiïda  absolutio,  duiiimodn  nre  proférât  se 
dolere,  et  proponere  emendalionem.  Item  potesl 
alicpiandb  absntvi,  qui  in  proxitiiA  occasioite  pec- 
candi vcrsaliir,  qnani  poial  et  non  mit  omiltere, 
qitinimb  directe  et  ex  proposito  quwril,  aut  ci 
se  ingerit.  Item  proxima  occusio  peccandi  non 
est  fngienda,  qnando  cotisa  aliqua  utilis,  anl  lio- 
nesta  non  (iigiendi  occurrit.  Tandem  licilum  est 
quœrere  directe  occasionem  proximam  peccandi 
pro  bono  spiritiiuti  vcl  teniporali  nostro,  vct 
proxinti. 

Deiiique cùin  foiiiicatio simplex sit  peccalum 
morlale,  ab  aliisspeciebus  luxuriae  dislinclum, 
in  conlessione  diilinclè  est  explieanda,  prout 
definivit  Alexander  papa  Vil,  iiaiic  propoîilio- 
nem  damnando  :  Qui  liabnit  copulam  cum 
solutâ ,  satisl'acit  confcssionis  prwcepto ,  di- 
cens  :  Commisi  cum  solutù  grave  peccatuni  contra 
castitatem,  non  expUcando  copulam.  Item  in  iioc 
peccalo  siciil  et  in  alils,  pœnitens  lenetur  in 
conlessione  peccali  consueluiiineni  dixlarare, 
prouideliniTJtiniiocentiuspapa  XI,  damnando 
isuini  |iropositiunem  ;  Non  tcnemur  conj'essurio 
interruganti  jateri  aliciijus  peccatt  consuetudinem, 
Indeque  consial  po'nitentes  à  confessario  in- 
lenogandos  esbc  an  consuetudinem  liabeant 
labendi  in  illud  peccalum  de  quo  se  accusant, 
pia;seitim  in  materià  Inxurne,  ad  boc  ut 
occasiones  et  pericula  relabendi  praescindere 
valeat,  et  remédia  convenientia  apponere. 

Copula  habita  cum  viduà  consideratà  piœ- 
cibè  ut  tali,  >  si  simpl  x  l'oiiiicalio,  quia  juxta 
Aposlol.  1  ad  Coiinlb.  7,  soluta  eu  à  lege  viri, 
ul  non  sit  adultéra  cum  alio  viro  copulam  ha- 
bendo.  Fornicatio  autem  simplex,  uljam  dixi- 
uius,  est  concubitus  soluii  cum  suluià,  nedùm 
àmatnuionio,sedetiani  àcognatione,allinilate, 
oidiiic  sacro,  rcbgiune  el  volo.  H;ec  veio  vi- 
dua,  ul  suppono,  caiet  islis  vinculis  et  adjun- 
ctis. 

Concubitus  viri  cliiistiani  cum  muliere  inli- 
deli.Tuicà  vcl  Jud^eà,  est  ciicumstanlia  in 
conlessione  aperienda,  ob  scilicei  specialeni 
diUormilatem  el  cullùs  disparitateni,  ut  probat 

TU.    XIV, 


ICKI'TI.  082 

Diana  coordinalus  5  paiio ,  traclalu  4,  resr- 
lulionei38;  el  niullô  magis  concubitus  fe- 
minse  cbristiance  cum  viro  infideli  aut  Judico. 

Articllis  11. 
De  stupro. 

Sliiprnm  juxla  D.  Tliomam  2-2,  q.  154,  art. 
6,  importai  illicilam  virginum  delloralionem 
sub  cura  parentum  exislentiuni,  et  est  deler- 
niinata  iuxuri;e  species,  dillertque  à  lornica- 
lioiie,  qu;e  est  copula  cum  inuliere  jam  cor- 
ruplà.Stuprum  duo  olfendil,  scilicel  signacu- 
ciilum  virginitatis  in  leminâ ,  et  palernani 
cusiodiam  in  parente,  ac  ex  ulroque  simul 
desumendaesl  diffeienlia  propria  elesseniialis 
slupri. 

Probat  D.  Thomas  hanc  conclusionem  quia 
ubi  circa  maleriam  alicujus  vitii  occurrit  ali- 
qua specialis  del'ormilas ,  ibi  débet  poni  de- 
lerminala  species  illius  vitii.  Luxuria  autem 
est  peccalum  circa  venerea  existens,  ut  supra 
diclum  est  :  in  virgine  autem  sub  cuslodià 
palris  existente,  quœdam  deformilas  specialis 
occuriil,  si  corrumpalur,  tuni  ex  parle  puellse 
qua;  ex  hoc  quod  violalur,  riullà  pactione  con- 
jugali  pra;cedenle,  et  impeditur  à  legilimo  ma- 
Irinionio  consequendo,  el  ponilur  in  via  me- 
reiricandi,  à  quo  reirabebaïur,  ne  signaculum 
virginitatis  amiilerct.  Tuni  etiam  ex  parle 
patris ,  qui  de  ejns  cuslodià  solliciludineni 
gerit,  juxla  illud  Eccl.  42  ;  Super  fitiam  luxu- 
riosiim  confirma  cnstodiam,  ne  quando  [aciat  te 
in  opprobriitm  venire  inimicis.  El  Eccl.  7  :  Filitr 
libi  sunt,  cuslodi  corpus  carmn.  !Nam  sicut  natu- 
rali  ordiiie,  patris  est  aiere  liliam,  el  provideiv 
illi  usque  ad  nupli&s  inclusive,  ila  ejusdcm  est 
custodire  liliani  benè  habilem  ad  nialrimo- 
niuni;niinùsaulem  reddetur  habilis  si  corrupla 
lueril,  ut  patet.  N'ec  relerl  quod  lilia  si!  gran- 
diev*  aplatis ,  pula  quinrpiaginla  annnrum, 
ne(|ue  ampliùs  apla  generaiioni.  Non  referi, 
inquam,  ([uia,  ui  ailCajil.  snjtra  hinic  I).  i'ho- 
ma;  arliculum,  quamdiù  virgo  est,  seniper 
quantum  est  ex  habilitaie  dccoris  naturalLs, 
apla  est  conjugio;  ideùque  senipoi-  ex  lali 
delloralione  redditur  inhabilis.  l'cr  accidens 
aulem  onniinô  est  quod  hlia  lune  sub  nuUius 
cuslodià  existât,  neque  id  lollit  rationeni  slu- 
pri :  quoniam  morales  species  aticndunlur 
juxta  id  quod  conmiiiniler  inveniri  naïuni  est. 
Conslai  autem  (juod  conimuniler  puelia;  sub 
parentum,  vel  alierius  loco  illorum  cuslodià 
sunt,  et  esse  debcnl  ante  malrimonium.  Ea- 
runique  virginale  signaculum,  qiiantiim  est  in 


683 


EXPOSITIO 


684 


se,  iieqiiil  osse  sino  indigpiiiià  pnternse  cuslo- 
dix  cl  orilir.ciid  illaiii. 

Idem  Cajcl.  addil,  quod  etsi  virgiiiilas  iil 
viiiiis  commuiiis  unique  sexui  ,   sUipiuni    la- 
iiicn  piopiic  esl  soliiis  IVniiua.-.  L'rule  vir  virgo 
extra  nialrinmnium  cuni  nioreirice  priniô  cnii- 
i;uiiilens,  non  coniniillil   slupruni ,  scd  sini- 
plicoui    lornicalionem ,   quia   nec   siiçuamluni 
aliipiod  naUirale  perdit  quo  inliabiliur  (ial  nia- 
it iuiuuio  ,  nec  aniillil  aliciuid  quod  palerna; 
iiiModi*  naluraliler  sil  coiuniendaUini  us(|ue 
ad  tonjuginni,  ni  palet  ex  lioc  quod  lilii  anle 
nialriinoniinn  posl  annos  puberlalisalisquc  ullà 
nihlodiù  diseurrual,  adeô  ut  si  palcr  eos  rigide 
cusiodire  vellet ,    conlra    naluraleui    nioreni 
agere  viderelur  :  cùin  lamcn  piiell;c  anle  cun- 
jugium   ualurali  inilinalione  à  parenlilius  di- 
ligeuler  custndianlur,   nec  libciè   vagari  aut 
discurrere  pernuilanlur.  Quod  auleni  in  nalu- 
lalibus  coinniuniier  lit,  oslendiiur  sic  ualuni 
esse  (ieri ,  ut  dicilur  in  2  Pbysicorum.  llinc 
iulVrlur  lioudncni  in  confessione  non   teiicri 
explicare  circumslanliam  primai  copul;e  quaui 
babuil  cu!n  solulà  jain  corruptà  ,  quia  copula 
non  babel  specialeni  illam  deformilaleui  quam 
lialiil  in  pnellà  virgiue,  quaî  proinde  de  stupro 
et  defloratione  dcbot  se  aceusare.  Subdit  idem 
(lajfiian.  quôd  uiollities,  quà  puclla  virgo  se 
ipsiini  primo  volunlariù  polluit,  ciun  non  sit 
Inxuria  naluralis,  scd  conlra  nalurani,  non  est 
slupruin  ,  scd  longé  niajus  et  gravius  pccca- 
luni,  ac  conlra  nalurani,  loUens  irrcparabililer 
virgiuitatem  ,  etianisi   hoc  liât  solis  laclibus 
absque  t'ractiono  sigilli.  Non  enini  virginitas  in 
puellà  solùni  perdilur  per  slrupruni,  nec  slu- 
pruni adie(iualè  oppouilur  virginilali  in  puellà  ; 
uni  nanique  virluli  mnlta  vilia  possunl  opponi, 
ul  docel  D.  Thomas  2-2,  q.  132,  et  alibi  sœpé. 
Dcni(|ue  observât  idem  Cajet.  quod  integrilas 
nienibri  leniinei  du|)liciier  considerari  polest  : 
1°  ut  esl  ([usedam  carnis  iniegiitas,   et   sic 
per  accideus  se  babel  ad  stalum  virginaleni  ut 
esl  inateria  viilutis,  proul  ostendit  D.  Thomas 
loco  cilalo;  2"  ul  est  signaculum   virginale, 
scilicet  concUisivum   uteri  et  aniini  ad   am- 
plcxuni  virileni  :  cl  sic  non  per  accidens,  sed 
per  se  spécial  ad  slaluni   virginaleni  ut  esl 
inaleria  virlulis  :  cl  proplerca  si  sic  deper- 
dilur,  puclla  rodditur  minus  habilis  ad  con- 
jugium. 

Hiuc  quidam  docent  quôd  quando  puellà  se 
accusai  in  confessione  devoluntariàpollulione, 
nul  de  niorosis  cogilatiouilius  et  deleclalioui- 
i»i,i^  venci'çi*  non  icnelur  explicare  hanc  fuisse 


priinam  ;  quia  cùm  per  ista  desideria  et  cogi- 
lal;ones,  aliaque,  non  violetur  clausinnn  virgi- 
nale co  modo  quo  requirilur  ad  slupruni,  non 
lenelurexprinicre  circumslaniiam  virginitatis, 
quamvis  graviter  peccel,  et  virginitatis  aureo- 
lamaniilial.  El  simililer  quôd  cogilaliones  seu 
deleclaiiones  morosae  in  hoinine  circa  virgi- 
neni,  quamvis  sint  peccala  niorlifera ,  non  lia- 
lienl  tamen  specialem  maliiiam  moriiferam 
supra  alias  delectaliones  morosas,  nisi  conjun- 
cUb  sint  cuui  volunlate  inferendœ  violentiie. 
Alii  verô  conlrarium  docent,  eô  quôd  hiijus- 
uiodi  acliones  et  cogilaliones  venereiE  sinl 
ejusdeni  speciei  cum  opère  exlerno ,  nenipe 
stupro.  Plures  auctores  docent  quôd  qnando 
puellà  suai  dellorationi  libéré  consenilt,  eliamsi 
parentes  vel  lutores  illius  siui  iiivili,  illa  prima 
copula  non  est  propric  siuprum  ,  nec  specia- 
leni babel  maliiiam  :  eslo  quôd  aliquaudo  sit 
alla  inalitia  morlalis  extrinseca ,  puta  conlra 
proximorum  cbaritatem  el  debilam  pareniibus 
pieialem;  ac  sœpissiniè  niœrores,  inimicilia;, 
ca'des,  gravissimaque  oriantur  incommoda; 
qu;c  tamen  per  accidens  se  liabent,  el  etiam  ex 
copula  lilia?,  viduae,  aut  corruplae  evenire  pos- 
sent.  Idque  probant  quia  puellà;  scienli  et 
coiisenlienli  non  (il  injuria:  neque  pareniibus, 
uipoie  qui  inajus  non  habent  jus  in  corpus 
liliae  virginis,  quàni  corruplae,  sed  ipsa  esl  snae 
integritalis  virginalis  domina. 

Alii  verô  pr^babiliiis  ac  tuliiis  conlrarium 
docent.  Imô  juxlaCajel.  isla  copula  esl  veré  slu- 
pruni, eliamsi  puellà  consenserii,  ul  sic  doiem 
proincundo  mairimouio  aiquiral,  et  parentum 
quoque  consensus  accédai.  Quia  puellà  hoc 
modo  acquirens  dolom  ex  stupro  redditur  qui- 
deni  habilior  ad  malrimoniuni  quoad  bona  for- 
lunoe,  sed  elliciiur  iidiabilior  quoad  bona  na- 
lura;  lani  corporis  quàni  anirnae  :  slupruni 
auiem  penès  damnum  naluralis  boni  allondi- 
lur,  el  non  penès  bona  exieriora.  Consensus 
auteni  tani  puellae  quàm  paienlum,  elsi  slupra- 
loris  iujuriani  minuat,  non  lainen  lollit  :  iiini 
quia  hujusniodi  consensus  non  est  omninô 
voluntarius,  scd  mixtus,  sicul  piojicienlis  mer- 
ces  in  mare  propter  luajorein  necessilalem  ; 
luni  quia  consensus  in  bis  quorum  non  sumus 
pro  libito  domini,  non  lollit  quin  scienli  et 
consenlienii  liai  injuria ,  iia  ni  islud  axioma 
inlelligi  deboat  in  bis  lantinn  quorum  homo  esl 
dominas  sccundùm  sua;  volunlalis  libitum,  ut 
sunl  bona  forluna;  ;  el  non  in  his  qu;e,  etsi 
iioslrasint,  non  lamcn  pussumus  ul  volumus 
do  illis  disponerc  el  ordinare.  Nain  licet  iiianu$ 


C85 


SKXri  PJî/ECEPIi. 


(i86 


liia  sil  tua ,  non  tanien  propierea  potesi  de 
consensu  luo  à  le  lolli  el  ahscindi  sine  injiirià 
luà,  elc.  Et  quia  signaculum  virginalcncc  puel- 
Ix',  nec  patris  siibest  libei(ali  ad  libitum,  sed  à 
iialurà  iributuni,  ulrifjue  est  servanduni  usque 
ad  niipiias,  ideôque  neulrius  injuria  evilalur  ex 
ulriusque  consensu  contra  nalurale  debitum, 
quo  ulerque  comniendatum  hoc  decus  servare 
débet.  Hacteuùs  Cajelan.  Hinc  qui  virginem 
eiiam  conscnlientem  delloravit ,  tenetur  banc 
circumstanliain  virginis  confileri,  co  quôd  isia 
copuia  specialem  stupri  maliliam  habeat;  con- 
sistit  enim  précisé  in  delloraiione  virginis  in- 
justà,  seu  extra  matrimonium  absque  vi  et 
violentià. 

Qu»res  1°  an  qui  virginem  consentien- 
icm,  aut  seipsam  spontè  ofterentem  delloravit, 
leneatur  ipsi  aliquam  restitulioneni  facerc?  Alii 
aflirntant,  eô  quôd  detlorator  gravoui  tune  in- 
férât injnriani  patri ,  sub  cujus  custodià  est 
virginale  signaculum,  et  cujus  puella  non  est 
domina,  eiiara  quantiuu  ad  islum  usum.  Adde 
quôd  hsec  delloraiio  in  patris  inlamiam  et  dam- 
Huin  redundat,  qui  cogetur  fdiani  suam  eor- 
ruplam  apud  se  cura  nioleslià  et  solliciludine 
innuptam  retinere  cum  noiabili  rei  familiaris 
dispendio,  aut  debebit  augere  dotera ,  eanique 
viro  ignobili  tradere  in  nialrimonimn,  etc., 
quorum  omnium  malorum  deflorator  est  causa 
ellicax. 

Alii  verô  negant  ex  contrario  principio,  ex 
hoc  nempe  quôd  sui  corporis  sit  verè  domina, 
eique  volenli  et  eonsenlienti  non  liât  injuria  ; 
et  dato  quôd  non  foret  domina  claustri  virgi- 
nei,  noQ  tamen  propterea  sequiluripsi  facien- 
dam  esse  resiiluiionem  ,  sicut  ille  qui  manum 
Pétri  de  ejus  consensu  abscinderct ,  ad  niliil 
ipsi  restiluendum  obligaretur.  Adde  quôd  quam- 
vis  puella  et  parenies  illius  intesritatis  corpo- 
ris non  babeant  dominium,  benè  tamen  illius 
pecuni»,  qiioad  laïc  bonum  aestiniari  polcst, 
cujus  restitulioneni  puella  in  sluprum  spontè 
consentiens  ,  remittere  tenetur.  Tandem  licet 
(iat  aliqua  injuria  parentibus,  hœc  lamen  non 
est  specialis  injustitia,  cùm  puella  menibri  sui 
sil  domina,  et  nuptiarum  jacUiram  pati  possit, 
si  velit.  Et  sanè  si  virgo,  quamvis  fuerit  prncci- 
pua  causa  horuni  damnorum,  ad  nihil  lamen 
patri  restituendum  teneatur,  mullô  minus  con- 
sluprator  ad  id  obligabitur  in  foro  conscicnlia;, 
quidquid  sit  de  foro  exteriori. 

Vidclur  tamen  quôd  deflorator  tenetur  exbi- 
bere  aliquam  satisfactionem  parenlibus  si  inde 
iu  l'amà  et  honore  fuerint  loesi  :  imô  ex  quà- 


dain  benignitate  et  fcquilaie  naturali  débet  ip- 
sis  aliquid  elargiri ,  maxime  si  ex  illo  stupro 
puella  ad  nubendum  minus  idonea  reddita 
fuerit.  Si  verô  œquè  benè  nupserit  ac  si  vio- 
lata  non  fuisset ,  eô  quôd  copuia  scereta  re- 
manserit,  aul  ob  aliam  ralionem,  tune  ad  nihil 
largienduin  tenetur,  cùm  inde  nullum  dam- 
num  evenerit.  Et  isto  modo  amboe  sentenlise 
concordari  possunt.  Si  verô  deflorator  copulam 
secretam  injuste  dctexerit,  indeque  puella  non 
pniueril  matrimonium  invenire,  aul  .Tquè  benè 
nubere,  tune  deflorator  non  tantùm  ex  quâ- 
dara  benignitate  et  sequitate,  sed  etiam  de 
rigore  justiliae  tenetur  ad  restituenda  dam- 
na famae  et  bonorum  inde  provenientia.  Ve- 
rùni  de  bis  fusiùs  agiiur  tract,  de  .lustiti.à  et 
Jure. 

Qureres  2°  an  ille  qui  per  vim,  fraudera,  vcl 
melum  virginem  injuste  defloravii,  absque  pro- 
missione  malrimonii,  leneatur  illani  diicere  in 
iixorcm,  vel  de  competonli  dote  providerc  ac 
curare  ul  cequè  benè  nubat  ac  si  essel  virgo. 
Etquidem  sermo  est  de  foro  conscieni::Tî  :  nam 
jure  civili  vir  cngiiur  ad  matrimonium  accep- 
tandum  ,  aut  ad  paiilmlum  sustinendum  ,  si 
fuerint  paris  conditionis,  et  poena  cnpiiis  im- 
ponilur  ci  qui  per  vim  sluprum  intulii,  imô  et 
illi  qui  viduam  aut  mulierem  lioneslam  vi  cor- 
rupit.  Et  tandem  jus  canmiicum  slatuit  ut  de- 
florator tenealur  ducore  in  uxorein  pucllam 
quam  vi  conslupravil,  aut  ci  dotem  constituai, 
et  insuper  virgis  publiée  cedaïur,  elc.  Resp. 
atlirmalivc,  quia  cum  deflorator  per  injuriaiu, 
damna  puellœ  intuleril,  ex  jusliliâ  tenetur  illa 
conipensare.  Ideôque  puelKne  vi  defloratse  dalur 
oplio  ut  dolem  à  defloratore  recipial,  vel  eu  m 
in  conjugem  ducat.  Inde  in  foro  conscientia; 
non  tenelur  eum  ducere,  eiiamsi  ille  velit  nu- 
bere ,  sed  potest  dolem  exigero  quantum  rc- 
quirilur  ad  augmenlum  ul  alteri  oequalis  condi- 
tionis nubere  valeat.  E  contra  verô  si  detlorator 
pccunias  offerat,  et  ipsa  cas  accipere  nolil, 
sed  oum  in  mariium  posUilel  ,  lenelur  rlle  ad 
ni.ilrimonium  contrahendum.  Quidam  tamen 
volunl  ,  quôd  si  fuerint  paris  conditionis,  et 
puella  adhuc  renuai  malrimonium  sibi  obla- 
tum  ,  lune  defloraior  ad  nihil  ampliùs  obliga- 
lur.  Quôd  si  continpat  puellam  œquè  benè 
nid)i>re  alteri  ac  si  virgo  fuisset,  cum  solà  dole 
quam  à  parenlibus  habci,  cùm  tune  nullum  ex 
defloratione  recipiat  damnum  ,  plures  auciores 
doccnt  defloralorem  qui  nihil  ei  proniisit ,  ad 
iiiliil  quoque  teiieri.  Alii  verô  asserunt  eura 
teneri  ad  compensandnm  damnum  integritati 


«H; 

virgiiialis,  quod  non  esi  minus  prelio  estinui- 
liilo  qiiàni  injusla  nianùs  ampulatio,  si  ipsa 
virgo  aliquam  compcnsationem  cxigat,  boni 
viri  aibitrio  faciendani,  ut  fusé  ostenditur  in 
liact.  de  Juslitià,  et  colligi  polesl  ex  D.  Tho- 
inà2-2,  q.  62,  a.  2,  ad  1. 

Homo  qni  similiter  vi ,  metu  ,  aul  fraude  co- 
gnovit  puellam  ,  qtia;  communiler  virgo  repu- 
labalur  ,  licet  lalis  non  essel ,  utpote  jam  ab 
alio  corrupla,  lenetur  ad  aliquam  resliluiio- 
nem  arbilrioboni  viri  faciendani  ralione  damni 
et  infamise  ,  si  ob  liujus  viri  faclum  non  polue- 
rit  ila  commode  nubere  ;  quia  fanià  quam  pos- 
sidebat ,  illam  per  injuriam  privavit ,  indeque 
danuium  ci  inluiit.  Non  lenelur  tanien  in  foro 
conscienli*  eam  iu  u\orem  ducere  ,  sed  salis 
est  quod  pccuniis  compensel  damnum  injuste 
illatum.  Nec  tanlùm  ille  qui  vi  et  fraudibus 
pueliani  violavit ,  lenetur  ad  conipensationeni 
damni,  sed  ille  cliam  qui  sine  copulà  fuit  illi 
injusla  causa  gravis  infamix  ,  perinde  ac  si 
eam  violàsset ,  quia  tune  per  injuriam  taie  dam- 
num ipsi  inluiit  suo  quodam  imprudenli  facto. 
Qua;res  5°  an  qui  precibus  imporlunis  ,  nui- 
neribus  et  blandiliis,  absque  spe  et  promis- 
sione  malrimonii ,  puellam  delloravit ,  tenea- 
lur  ad  aliquam  compensalionera.  Uesp.  quod 
si  preccs  etiam  importunse  et  sœpè  repetitae  , 
levés  extiterint ,  non  censetur  tune  puella  in- 
voluntariè  ,  sed  libéré  consensisse  in  sliiprum  : 
hsec  enim  et  siniilia  communiler  usurpantur  à 
viris  ,  facilèque  à  mulieribus  repelli  possunt  et 
dcbent.  Si  autem  dillgcntiaï  à  viro  adhibiloe  ad 
e.vlorquendum  puellœ  consensum  ,  sint  valdè 
extraordinaria; ,  et  prcces  ,  solliciiationes ,  ac 
blanditiae  supra  modum  importunx  ,  et  ila  for- 
tes ut  puella  virginilalis  detrimentum  pâli  ma- 
lit  potiùs  quàm  islis  importunitatibus  vexari  , 
lune  dellorator  lenelur  ad  damna  resarcienda, 
quia  quasi  coacta  consensit.  Porro  ut  preces  in 
noslro  casu  ccnseantur  extraordinarise  el  suf- 
licienles  ad  inducendam  restitutionis  obligatio- 
nein  ,  requirilur  ut  sequivaleant  violcntia;  ac 
conjunctus  sit  aliquis  dolus  aul  melus  saltera 
reverentialis ,  vel  ali(|uid  aliud  simile  per  quod 
consensus  coaclè  extorquealur  et  volunlarium 
ininuatur  ,  idque  prudenlum  arbilrio  defmien- 
dum  relinquilur. 

Quaeres  4°  ad  quid  teneatur  qui  virginem  de- 
lloravit promisse  illi  matrimonio.  Resp.  teneri 
ad  eam  in  uxorem  ducendam  servalis  servan- 
dis,  siipsanolilaliamsalisfaclioneraaccepliire. 
Italie  est  quia  puella  ex  parle  suà  conlractum 
jam  adimplevit  tradendo  alteri  corpus  suuni  : 


lAl*()>niO  68S 

proindeque  vir  lenelur  ex  jnsliiiâ  iinplere  quo- 
que  conlractum ,  matrimonium  promissum 
conirahendo.  Non  enim  puella  pro  pecunià  aul 
alià  re  consensit  in  sluprum ,  sed  tanlùm  spe 
malrimonii  ducla  copiam  sui  fecit  ;  ergo  vir 
lenelur  illam  ducere  in  uxorem  (1).  Unde 
eliamsi  vir  Celé  nuplias  illi  promiserii ,  adbuc 
lenelur  sub  mortali  eam  ducere  ,  el  promissio- 
nem  adimplere  si  fuerit  xqualis  eondilionis , 
aul  psulo  duniaxal  inferioris;  aliàs  inlerbomi- 
nes  contraclus  innumeris  fraudibus  involveren- 
lur.  Si  lamen  vir  nobililale  generis  vel  divitiis 
notabililer  excédai  puell*  condilioneni ,  et  illa 
hiijusinodi  excessum  non  ignorarel ,  aut  ex  va- 
riis  indiciis  facile  depreliendere  posset  se  à  viro  _ 
liclè  promiltente  decipi  ;  ut  si  sciai  alias  puel- 
las  ab  eodem  fuisse  seductas  sub  simili  proinis- 
sione  malrimonii ,  si  adverlal  illum  verba  am- 
bigua  vel  extraordinarias  exaggeraliones  pro- 
missioni  niiscere  et  alla  hujusmodi  iiidicia 
occurrant,  lune  liclè  promittens  non  lenelur 
islam  puellam  in  uxorem  ducere ,  quia  noo 
tam  puella  decepta  fuit  à  viro ,  quàm  ipsamet 
se  dccipere  voluit ,  et  in  islo  casu  censetur  illi 
corporis  sui  copiam  fecisse  omnino  gratis  et 
liberaliler,  et  non  per  modum  conlraclùs  one- 
rosi ,  nempe  sub  condiiioiio  fulurarum  nup- 
tiarum. 

Quando  verô  puella  inviacibililer  ignorabat 
bunc  excessum  nobilitalis  et  facultatum  viri , 
neque  dolum  prudenler  praesuniere  poterat , 
conveniunt  auctores  tune  virum  teneri  saltem 
ad  damna  compensanda.  An  autem  eam  in 
uxorem  ducere  teneatur  ,  si  ipsa  omneni  aliam 
compensalionem  recuset,  quidam  neganl ,  eô 
quôd  damnum  per  copulam  illatum  puellai 
ignobili  et  pauperi,  non  lanli  xslimatur  quan- 
tum damnum  quod  i'amili%  nobilissimx  ex  islis 
nuptiis  provenirel ,  indeque  hujusmodi  connu- 
bia  principum  mandalis  inhibentur.  Âlii  verè 
atlirmant,  eô  quôd  ex  vi  contraclus  vir  ad  hoc 
se  obligare  voluit ,  verè  promillendo  ,  aut  ex 
vi  injuriai  illatae  ,  liclè  conirahendo.  Alii  tan- 
dem asserunt  quôd  vir  lenelur  puellam  in  uxo- 
rem ducere  ,  si  nullum  inde  damnum  uolabile 
ejus  familiai  eventurum  limealur  ,  aul  si  edi- 
cluni  principis  non  obsicl  :  secùs  verô  si  grave 
damnum  aul  scandalum  inde  limealur ,  aut 
hujusmodi  connubia  fuerint  à  superiore  pro- 
hibita.  Tune  enim  sullicit  quôd  vir  in  pecuniis 
compensel  puella;  damnum,  vel  dei  operara 


(1)  Haec  resolvenda  sunt  ex  principiis  qux 
pouunlur  in  iractalu  de  conlractibus  ubi  de 
paclis  sub  condilione  turpi. 


089  SEXTI  l'K.ECCPlI 

ut  sequè  tionestas  consequatur  nuptias ,  ac  si 
detlorata  non  fuissct.  Alias  causas  eximeulcs 
virum  ab  obligalione  duccndi  putllam  vel  vi- 
duani  quam  corrupil ,  relerunlur  in  tiaclalu 
de  Justiliâ. 


690 


Articulus  m. 
De  raplu. 

Haptus  duobus  modis  considerari  potebl  : 
1°  in  quanlum  allinel  ad  l'oruni  conscicn- 
liai ,  et  prout  conslilult  circunstantiam  speci- 
flcum  luxuri;e  necessaiiô  in  contessione  expri- 
niendam  ;  2°  in  quanlum  atlinet  ad  forum  cx- 
lerius  ,  nenipc  quoad  pœnas  in  jure  latas  con- 
tra raptorcs.  Inoipiendo  à  ])rimo ,  nialilia  spc- 
cifica  raptùs  consislit  in  boc  quod  bomo  alU"- 
clu  Uixui'ise  impuisus  vini  inférât  feniiiue  ,  atit 
iis  sub  quorum  poleslate  et  cura  est ,  ut  libidi- 
nem  cuni  eà  expieat. 

D.  Tbonias  in  liàc  quaesl.  loi,  art.  7,  docet 
rapluni  quandoque  in  idem  concurrere  cum 
stupro,  quando  scilicetaliquis  violenliaminfcrt 
ad  virgineni  illicite  dellorandam  :  qua;  quidem 
violentia  aliquando  infertur  tam  ipsi  viigini 
quàm  patri.  Quandoque  auiem  infertur  patri , 
sed  non  virgini ,  puta  cùm  ipsa  consentit  ut 
per  violentiam  de  domo  patris  abstrabatur. 
Ditrert  eliam  raptus  alio  modo  ,  quia  ali(|uando 
puella  violenter  abducitur  à  domo  pareniuin  , 
et  violenter  corrumpitur  ;  aliquando  aniem 
etsi  violenter  abducatur  ,  non  tanien  violenter 
corrumpitur  ,  sed  de  voluntate  ejus  ,  sivc  cor- 
rumpatur  fornicario  concubilu  ,  sive  malrimo- 
niali  :  qualilercumque  enim  violentia  adsit , 
salvatur  ratio  raptùs.  Quandoque  autcin  inve- 
nilur  raptus  sine  stupro,  puta  si  aliquis  rapiai 
viduam ,  vel  puellam  corruptam.  Quandoque 
verô  stuprum  sine  raj)tu  invenilur  ,  puta  dinn 
aliquis  absque  illatione  violenti;e  virgineni  illi- 
cite déflorât.  Sicul  enim  qui  allerius  manum  de 
ejus  consensu  abscindit ,  diciiur  mutilator,  et 
qui  copulam  babetcum  conjugatà  ,  eà  et  marito 
consenlientibus  ,  dicitur  adulter ,  ita  qui  virgi- 
nem  extra  matrimonium  dellorat  absque  vio- 
lentia ,  càque  conscnliente  ,  dicitur  conslupra- 
tor,  quia,  ut  ostensum  est  arliculo  prœcedenti, 
talium  non  sumus  domini  ad  libitum ,  sed  ab 
altiori  principio  ha'c  nostra  sunt  quoad  aliquid, 
servalo  certo  ordine,  contra  quem  si  fiât,  in- 
juriae  locus  restât. 

Violentia  igitur  constituit  differenliam  et 
malitiam  speciiicam  raptùs  ,  proindeque  non 
omninô  per  accidens  se  habet  ad  luxuriœ  spe- 
cieni,  et  quo  niagis  violentia  crescit,  eô  magis 


luxuria  augelur.  Videlur  enim  procedere  C£ 
magnitudine  libidinis,  quôd  ex  eà  aliquis  non 
réfugiât  se  immiltere  periculo  violentise  infe- 
rendaî,  et  ex  eo  malo  affeclu  concupiscenliae 
captus,  in  injustitiam  raptùs,  vel  adulterii,  vel 
in  sacrilegiura  aut  inceslumprorumpat,  ut  do- 
cet D.  Thomas  liie  ad  2.  Ex  quo  lit  raptum  lia- 
bere  duplicem  malitiam  speciiicam,  alleram 
caslilati  contrariam ,  in  quantum  coitum  incUi- 
dit  extra  matrimonium,  altérant  juslitiae  oppo- 
sitani,  ralione  violentiae:  nam  secundùm  finom 
significatum  formaliter,  ponitur  species  luxu- 
riœ  ;  secundùm  autcm  conditionem  ejus  quod 
est  ad  lineiu,  addit  deformitateni  rapin*  et  in- 
justiliae,  seu  constituit  spéciale  peccaluni  luxu- 
rioe.  Raptus  qui  est  species  luxuriœ,  non  con- 
stituiiur.neeinveniiurquandonon  litexplend* 
libidinis  causa  ,  sed  alià  quàcumque.  Erit  la- 
men  tune  alla  species  injustiiiae.  Nec  ad  banc 
raptùs  speciem  opusest  copulam  subsequi,sed 
satis  est  vim  inferri  animo  libidinis  explenda;, 
sicuteritadulteriuniconjugalam  aggredi  animo 
coeundi  ;  in  neutro  tanien  evenlu,  delictuni  om- 
ncm  suam  consummationem  babebil,  copulà 
minime  subseculà.  Raptus  cujuscumque  slaiùs 
feminae ,  si  violenter  cognoscatiir  aut  abdu- 
catur, in  foro  conscientia;  est  vcrè  raptus  di- 
versae  speciei ,  ac  necessariô  explicandus  in 
confessione  si  violentia  verè  inferatur,  (|uia  vis 
illa  ad  injustitiam  pertinet. 

Ad  secundùm  verù  dubium  de  raplu  consi- 
derato  perordinem  ad  forum  exterius,  dicimus 
ad  raptum  pœnis  juris  subjeclum  constituen- 
dum  ,  requiri  1°  ut  adsit  violentia  ;  t"  ut 
liât  causa  libidinis;  3°  ut  sit  Iraductio  de  loco 
in  locum.  Unde  deliniri  potcst  :  violenta  abdu- 
ctio  alicujns  bonesla;  feraina;  de  loco  in  lo- 
cum ad  libidinem  explendain,  vel  malrimonium 
ineunduni.  Débet  igitur  inferri  vifdeniia  vel 
mulieri,  vel  ejus  parentibus;  est  enim  verè 
raptus  quando  feniina  disseniit ,  quamvis  pa- 
rentes ejus  consentiant  abductioni;  quia  pa- 
rentes non  liabent  dominium  corporis  puellae  , 
nec  facultatem  illud  exponendi  buic  usiii  abs- 
que injustitise  labe,  ob  scilicet  injuriam  puellœ 
irrogatani.  Siniiliter  est  verè  raptus,  quando 
puella  sub  custodià  parentum  conslitula,  ex 
eorum  domo  ipsis  invitis  abducitur  ,  quamvis 
ipsa consentiat  abductioni,  ob  scilicet maximam 
injuriam  quœ  parentibus  irrogatur.  Ilem  au- 
clores  censent  non  esse  propriè  raptum,  dùm 
quis  puellam  in  domo  patris  existentem ,  iiivi- 
tam  trabit  ab  unà  camerà  ad  aliam  ,  commo- 
dioris  copuke  gratiâ  ,  non  cducendo  eam  de 


6!)1  EXPOS 

(loiiio  :  seciis  verô  si  cam  in  plaioà  vel  in  ;igro 
repeilam.ad  domuin  vicinaui  violenter  tradu- 
eal.  Monenl  tamen  esse  verum  raptum  si  quis 
è  ioco  rapial  ieminam  animo  aliduceiidi  eam 
in  aliuin  locum  destinatuin  ,  qtianivis  ad  illum 
luiniiuè  eam  perduxeril,  eo  quôd  jani  sit  vcra 
de  luco  ad  locum  abduclio,  et  animo  abdu- 
ceiidi  fada.  Tandem  raptus  pœnis  jurissubdi- 
tus  requiritulsitmulierum  bonestaium :  raplor 
enini  mcrctricis  non  incidil  iii  lias  pœnas  cap. 
de  Rapl.  virg.  lege  unicà. 

Concil.  Trident,  sess.  -2i ,  c.  6,  staluit  varias 
pwnas  contra  bujusniodi  raplores  :  prima  est 
ut  raptor,  eique  auxiliiun,  consilium,  aiit  favo- 
rem  prsebentes  ipso  jure  sinl  exconimnnicati, 
Quae  tamen  censura  non  est  rcservata.  Item 
quôd  sinl  perpeluô  inl'an. es,  ac  omnium  digni- 
taluni  incapaccs  :  el  si  luerini  clerici,  de  pro- 
prio  gradu  dejicianlur  ;  ciuam  pœnamipso  facto 
incurri  quidam  asserunt.  Alii  vero  meliùssen- 
tiunl,  soliim  posi  scnteiiiiam  judlcis  declara- 
toriam  incurri.  Secumla  est,  quod  raplor  tenea- 
tur  (Iccenler  arbilrio  jiidicis  dolare  niulierein 
raplam,  sive  cam  in  nxorem  duxcrit,  sive  non 
duxerii.  Tertia  est,  ut  inter  rapiorem  el  rapiani 
mairimonium  sil  nuilum  clinvalidum  quamdiù 
ipsa  in  polestate  raptoris  inanscrit  ;  benè  tamen 
si  rapla  à  raplore  separala,  et  in  Ioco  tuto  et 
libero  constilula  illum  in  virum  liabere  con- 
scnscrit;  tune  cnim  raptor  eam  in  u.\orem 
haberc  potest.  In  primo  casu  raptus  est  impe- 
dimenlum  dirimens  matrimonium,  sive  raptus 
liai  solius  libidinis  causa,  sive  ad  contrabendum 
matrimonium  ,  quia  Trident,  innovare  voluit 
pœnas  per  antiques  canones  contra  raplores 
décrétas ,  qua;  laplorem  causa  libidinis  coni- 
prelicndebant.  Adde  quôd  coucilium  dicil  quod 
si  raplores  fucrint  cleiioi ,  h  proprio  gradu 
dejicianlur  :  cunslal  aulem  eus  non  rapere 
ineundi  matrinionii  causa.  Alii  verô  dicunt  de- 
crelum  concilii  locum  solummodô  haberc  in 
raplu,  qui  dirigitur  ad  matrimonium  :  nam 
conciiium  stalim  loquilur  de  matriraonio,  ac 
sub  eo  litulo  ponitur  illud  caput  scxlum  ,  ut 
oslenderet  illum  raplum  esse  matrinionii  impe- 
dimenluni.  qui  proptcr  matrimonium  altenla- 
tur,  ut  sic  nemo  auderet  attenlareid  per  quod 
videtsesuo  line  frustrandum  (t).  Idem  decre- 
tuui  concilii  non  babct  locum  quando  puella 
spantè  consentit  abduclioni,  eliamsi  parenles 
répugnent,  aut  hoc  ignorent,  quia  iste  raptus 
non  répugnât  ullo  modo  libcrlali  malrimonii, 

(I)  llacc  reiiiiltenda  ad  Iractalinn  de  ilatri- 
vmnii),  nbi  de  inqiedimenUs  canonicis. 


ITIO  «92 

quamvis  jure  civili  puniaiur.  Itom  non  habet 
locum  in  raplu  quo  sponsus  propriam  sponsam 
de  fuluro  rapii,  eô  quôd  ali(iuid  juris  in  eam 
habeat  ex  desponsalione,  ut  notai  D.  Thomas 
hic  ad  4.  El  ideô  quamvis  peecet  violenliam 
inferendo,  excu^alur  tamen  à  crimine  raptus  , 
ut  prob:il  S.  docior  exGelasio  papà.el  referlur 
causa  36,  quxst.  I,  cap.  Lex  illa. 

Raptus  jure  civili  punitur  pœnâ  capitisc.  de 
Raplu  virg.  L.  unicâ.  Item  jure  canonico  causa 
53  et  34,  c;ip.  Raptor,  slaluitur  ut  aliénas 
spons.'c  raplor  publicâ  pœnitenlià  mulcielur. 
Item  ut  sine  spe  cunjugii  maneat,  etc. 

Articllls  IV. 
De  adullerio. 

Divus  Thomas  hic  art.  8  docet  quôd  adulte- 
rium  est  quasi  ad  aliennm  torum  accessin,  aut 
alieni  lori  violatio  ;  aduller  enim  dicilur  quasi 
accedens  ad  alieram  non  suam.  In  quo  quideni 
dupliciier  contra  casiitatem  et  hunianae  gene- 
ralionis  bonuni  aliquis  delinquil.  Primo  in 
quaniuin  acccdii  ad  mulierem  non  sibi  matri- 
monio  copulatam  ,  quod  requirilur  ad  bonum 
prolis  propriœ  ediicanda;.  Alio  modo,  quia  ac- 
cedit  ad  mulierem  alieri  per  matrimonium  co- 
pulatam, et  sic  impedit  boirum  prolis  alienx. 
Eadem  ratio  est  de  muliere  conjugatà,  quoe 
per  adullerium  corrunipilur.  Unde  dicilur 
Eccl.  15  :  Omnis  mii'ier  reliiiqitens  virum  simm 
peccabii.  Primo  cnim  in  lege  Altissimi  incredi- 
bilis  fuil,  in  quâ  scilicet  pra;cipilur:  Ao»  mœ- 
iliaberis.  El  secundo,  virum  siium  derelinquit, 
in  quo  facit  contra  certitudinem  prolis  ejus. 
Tertio  in  adullerio  fornicala  est,  el  ex  alio  viro 
hlios  slaliiil  sibi,  quod  est  contra  bonum  pro- 
pri:e  prolis.  Sed  primum  est  commune  in  ora- 
nilius  peccalis  morlalibus;  alla  verô  duo  spe- 
cialiter  pertinent  ad  dcformiiatem  adullcrii. 
Unde  manifestum  e^-t  quôd  adullerium  est  de- 
terminata  species  luxuriac,  utpoie  specialem 
deformitatem  habeas  circa  acius  venereos. 

Manifestum  est  ex  pluribus  sacrse  Scripturse 
locis  illud  esse  grave  peccatum  morlifernm. 
Exodi  20,  Levit.  20,  Deuteron.  22  et  27.  Job. 
51,  Eccles.  25,  Proverb.  (i,  Jeren).  5,  primae 
ad  Corinth.  (>.  El  ratio  est  evidens:  adullerium 
cnim  totam  luxuriœ  et  lornicalionis  maliliam 
babet,  quam  de  se  niortiferam  esseostendinnis. 
El  insuper  injuiiam  in  conjiigcm  acinjusiiliani 
superaddit,  pliiraque  ineonnnoda  sccum  afl'ert; 
et  ex  commiini  a'slimatione,  injuria  hsec  gra- 
vissima  rcpulalur  inter  bomines,  qui  illain  tanli 
l'aciunl,  ut  putent  vix  posse  irrogari  majorem; 


695 


SEXTI  PR^CEPTL 


G94 


iinde  cliam  morte  vel  perpetuo  divortio  illam 
vindicare  soient. 

Adiilleiiiim  tribus  modis  commilli  polesl. 
Primo  quando  conjiigatus  habet  copulaiii  cum 
soliità.  Secundo  quando  solutus  allerius  uxo- 
reai  carnaliler  cognoscil.  Tei  liô  quando  uxora- 
tus  cum  aliéna  conjuge  coEumiscetur  ,  quae 
circumslantifesuntdeclarandaa  in  confcssione: 
nec  enim  suHicit  se  acousarc  de  adullerio  com- 
misso,  sed  explicandum  est  in  confessione 
quonam  ex  his  tribus  modis  commissum  fuerit. 
Inter  quse  gravissimum  est  pcccatum  tertio 
modo  commissum,  eùm  tune  in  ilio  actu  du- 
plev  sit  injuria  mortifera  :  nam  duoruni  ma- 
trimoniorum  jura  violantur,  et  duobus  Couju- 
gibus  injuria  irrogalur.  Quare  in  confcssione 
explicanda  est  illa  circumstantia,  ratione  cujus 
injuria  duplicatur.  Nibilque  refert  quod  ill;e 
injuri;e  sinl  ejusiiem  speciei,  quia  non  solinn 
species  peccali,  sed  etiani  numerus  explicaiulus 
est  in  confessione;  et  non  tanliiui  numerus 
actuuin  materialium,  sed  et  numerus  malilia- 
rum  quœ  sunl  in  uno  actu,  ut  s:  quis  uno  ictu 
occidat  très  boinines,  etc.  Secundus  modus,  li- 
cei  non  sit  lam  gravis  ac  iste  ,  est  tamen  gra- 
vier primo  modo  ,  tum  quia  longé  magis  juri 
nalurae  répugnât  ut  una  l'emina  jungaïur  duo- 
bus viris,  quàm  ut  unus  vir  commisceatur 
duabus  fcminis,  tum  quia  est  contra  certiiu- 
diiiem  prolis  et  contra  bonam  ejus  educaiio- 
neni;  tum  quia  fil  peculiaris  injuria  marito  , 
dùm  ei  aliéna  proies  sup|ionilur  ,  vel  salieni 
ipsa  femina  se  constituit  in  periculo  id  fa- 
ciendi.  Hsec  autem  et  alla  incommoda  non  se- 
quuntur  ex  primo  modo,  seu  ex  adulterio  viri 
cum  solutà.  Quod  nibilominùs  in  confessione 
est  explicandum  proplcr  peculiarem  deformi- 
lalem,  tam  ab  ipso  adultero  qui  lidem  datam 
violavit ,  quàm  ab  ipsà  puellà  quai  cooperata 
est  in  violandà  eà  lide. 

Copula  viri  cum  aliéna  conjuge  etiam  con- 
seutienie  mariio  est  veru:n  adulterium,  uipote 
statui  raatrimoniali  et  revercntiae  ac  signilica- 
lioni  sacramenli  valdè  injuriosa  :  ne<|uitenim 
maritus  esse  pro;iri*  uxoris  Icno,  nec  suo  juri, 
aut  potiùs  conjugii  juri  commun!  cedere;  si- 
cut  nec  clericus  privilegio  fori  et  juri  exemptio- 
nis  statui  clericali  et  ordini  ecclesiastico  con- 
cesso.  Simili  modo  qui  occidil  liomincm  etiam 
volentcm,  quamvisnou  faciat  illi  propriè  inju- 
riam,  peccal  tamca  in  naturam  bumanam;  sic, 
qnainvis  tune  non  dicatur  propriè  injuria  facta 
viro  consentienti,  nec  sit  obligalio  faciendi  ei 
rcsliiutionem  vel  satislactionem  ,  ob  scilicei 


praeviam  illius  condonationem,  est  tamen  verc 
contra  justiiiam,  quia  est  contra  jus  conjugii  et 
conjugis  ut  conjux  est,  quo  ille  cedere  ellicaci- 
ter  non  potest,  eô  quod  ipsi  competat  non  ad 
bonum  proprium  ,  sed  raiione  status,  qui  est 
communis.  Unde  cùm  cessio  sit  nulla,  jus  com- 
mune remanei,  et  contra  illud  peccalur,  ac 
contra  reverentiam  sacramenti.  Idque  colligiiur 
ex  Tertull.  Apoingctici  cap.  39;  ex  D.  Epiphan. 
liseresi  20,  qui  Gnosticorum  obscœnos  mores 
describit  ;  ex  D.  Auguslino  lib.  de  Fide  et  0|ie- 
ribus,  cap.  7;  et  ex  Innocent.  III,  cap.  Discre- 
lionem.  Item  ex  Sixto  V,  in  Constitut.  qua;  inci- 
pit,  Alt  compensanclam.  Tandem  ab  lunocentio 
papa  \l,  qui  banc  proposilionem  damnavil  : 
Copula  aim  coiijiigaln,  comentiente  mariio,  non 
est  adiilleriiim ,  ideoque  iulpcil  in  confessione  di- 
cere  se  esse  funiicaliim. 

llem  verum  connnittit  adulterium  qui  copu- 
lam  habet  cum  femiità  alteri  conjuncià  per 
matrimonium  ralum ,  sed  non  consummatum  ; 
ei)  quiid  lune  violetur  lides  data  in  nupliarum 
coniractu,  silquc  vera  allerius  uxor.  Sinqiliccm 
tamen  fornicationem  commitlit  soluius  carna- 
liler cognoscens  allerius  sponsam  solùm  de  fu- 
tuio  cùm  nondùm  sit  verum  matrimonium,  et 
soluunnodo  illins  promiisio  violetur.  Hœc  ta- 
men lornicatio  gravior  est  eà  quae  conmiitiiiur 
cum  omnino  solutà  ,  ob  scilicet  injiiri;im  qu» 
fit  sponso  de  l'uiuro.  Quapropter  ista  pcrsoiiœ 
circumstantia  lam  ab  ipsà  puellà,  quàm  ab  ejus 
corruplorein  confessione  est  declaranda.  Idem- 
que  dicendum  de  sponso  de  futuro,  quôd  sci- 
licet l'ornicans  declarare  teneatur  in  confes- 
sione sponsalia  se  jam  contraxisse  cum  altéra  , 
quia  eo  ipso  facit  aliquam  sponsae  injuriant, 
qiiamvis  non  tanlam  qualis  est  qu;indo  illa  lor- 
nicalur,  en  quôd  non  sequantur  cadem  iiicon- 
venientia  ne<iue  in  liàc  parte  lanla  requiratur 
honestasiu  viris,  ac  in  mulieribus,  saltem  juxia 
sensum  et  communem  usuni  hominuui.  Adul- 
terium non  dirimil  inatriuioniuin  ,  nec  conjux 
adulter  peccal  ab  uxore  petendo  debitum,  sive 
adulierium  scialiirab  eà,  sive  non;  quia  priva- 
tio  juris  petendi  est  pœna  quam  non  inrurrit 
iste  reus,  nisi  per  volunlaiem  conjugis  inno- 
centis  aut  per  senlentiani  judicis  :  nec  de  facto 
absolutè  usu  malrimonii  privatur,  sicul  si  casti- 
talein  vovisselaul  incesium  commisisset;  iniô, 
dato  quôd  tune  privareiur  jure  cxigendi  debi- 
t'im,  adhuc  posset  amicabiliier  illud  pclere. 

Conjux  lamen  iiinoctns  probe  scicns  ejus 
adulterium,  denegare  illud  potest  aucloriiatc 
Doniiui  noslri  Jesu  (jlirisli,  iiiibeique  causani 


G9o 


EXPOSITIO 


696 


sufticieiitem  facieiidi  (iivortiutu  ,  non  quidem 
«(iioad  viiiculiim  iiialrimonii,  cniii  sit  iiidisso- 
lubile,  sod  quoad  tnruni,  quia  frangeiili  lidom 
fides  servaiida  non  csl;  idque  colligiiiir  ex  Tri- 
dent, sess.  24  ,  can.  "el8;  et  ex  D.  Tliomà 
in  i  Sentent.,  dist.  35,  art.  1,  in  corp.,  iilii  ait 
quôd  Dominus  uxorem  dimittere  concessit  pio- 
pter  fornicationem  in  pœnani  illius  qui  fidem 
fregil,  et  in  favorem  illius  qui  servavil,  ut  non 
sit  astrictus  ad  reddeudum  debilum  ei  qui  non 
servavit  fidem.  Exripiuntur  lanien  septem  ea- 
sus  in  quibus  non  licet  viro  uxorem  diniiltere 
fornicantem,  in  quibus  vel  uxorà  culpà  inimu- 
nisest,  vel  iitrique  sunt  aequaliier  culpabiles. 
Primus  est,  si  ipse  vir  simi'iler  fornicalus  fue- 
rit,  ut  colligilur  ex  cap.  fin.  de  adulteriis.  Ratio 
est  quia  paria  delieta  niuluà  compcnsalione 
abolenlur;  unde  per  adulloriuni  allerius,  sive 
anlea,  sive  postea  coniniissuni .  jus  illud  revi- 
viscit;  V.  g.,  niarilus  qui  propter  uxoris  fidul- 
teriuni  ab  eà  divertit  et  se  sepiravit,  si  ipse  in 
adultcriuin  incidat,  tenetur  ad  eain  redire,  ei- 
()uc  debituni  reddere,  et  confessarius  non  de- 
bel  aliter  euni  absolvere,  sive  adultcrium  illius 
l'ucril  pnblicuni ,  sive  occultum,  cùm  in  foro 
conscienliaî  non  requiralur  probatio,  sedsulFi- 
cial  ut  caro  conjiigiim  verè  fnerit  ûivisa.  Et 
in  boc  casu  non  posse  lieri  divorliuui  docet 
idem  D.  Thomas  ibidem  ad  2,  ([uia  divorlium 
ex  causa  fornicationis  fit  uno  accusante  alium  : 
nullus  auteni,  qui  in  simili  crimine  exislit,  po- 
test  alium  de  eodcm  accusare.  Secundus  est 
quaudo  vir  dédit  uxori  causani  proximam  adul- 
terandi,  puta  si  ipse  eam  proslituerit,  aul  ei 
concesserit  expresse  vel  laciiè  lacultatem  adul- 
lerandi  ;  aut  scieiis  noiuerit  ab  isto  crimine  e  im 
impedireac  proliibere,  eliamsi  commode  posset. 
Secùs  verô  si  lauiiim  causani  remotam  dederit  ; 
pula  si  iralus  eam  dorao  ad  lempus  expulerit, 
aut  alimenta,  vel  debitum  denegaverit.  Terlius, 
si  eam  sibi  reconciliaverit  post  adulterium  per- 
petratuni ,  carnaliier  eam  cognoscens;  lune 
enim  censetur  cedore  juri  suo  ,  quamdiù  aller 
conjux  non  lelabilur  in  adulleriiim  :  eo  enicn 
eadenle  jus  illud  reviviscil.  Meni  dicendum 
quando  culpara  et  pœnani  eidem  condonavit 
expresse  per  verba ,  vel  tacite  per  signa  ,  etc. 
Quartns,  si  uxor  virum  suum  niorluum  proba- 
bililer  credens  propler  longam  ejus  absentiam, 
alteri  nupseril.  Quinlus,  si  laienter  cognila 
l'ucrit  ab  ali(|uo  sul)  specie  viri  sui  leclum  sub- 
intranle.  Sexlns ,  si  luerit  vi  oppressa.  Sepli- 
inus,  si  malrimonio  in  inlidelitale  ulriusque 
ronlra<'lo,  ^ir  dederit  uxori  libelluni  repudii , 


et  uxor  alieri  nupseril  :  tune  enim  si  anibo 
convertaniur,  lencluream  recipere. 

Idem  D.  Thomas  ibidem  art.  3  in  corp.  ait 
quôd  vir  polcst  dimittere  uxorem  dupliciler  : 
uno  modo  quanlùm  ad  loruin  tantùm  ,  et  sic 
potest  eam  dimittere  qnàni  cito  sibi  constat  de 
fornicaiione  uxoris  proprio  arbilrio  ;  nec  lene- 
tur  reddere  debilum  exigenti,  nisi  per  Ecclc- 
siam  conipellatur  :  et  taliler  reddens,  nulluni 
silli  prsBJudicium  facii.  Alio  modo  quaniiim  ad 
cobabitatioiiem;  eihoc  modo  non  polesldimilli 
nisi  judielo  Ecclesiae.  Ali.is,  si  dimissa  luerit, 
débet  cogi  ad  cobabiiandum,  nisi  vir  possit  in- 
coniinenti  l'ornicaiionem  ei  probare.  H;ec  au- 
teni dimissio  divorlium  dicilur  :  et  ideô  conce- 
dendiim  est  quod  divorlium  non  potest  cele- 
brari,  nisijudicio  Ecclesiae. 

D.  Anloninus  5  p.  c.  20,  §  9,  docet  quôd 
quando  aller  conjugum  remanet  in  man  l'eslo 
adullerio  et  est  incorrigibilis,  tune  alius  hoc 
sciens,  non  potest  absqne  gravi  peccato  debi- 
lum petere  aul  ei  reddere  ,  quia  facit  conira 
Ecelesiau  conslilutionem  in  re  gravi ,  ut  habe- 
lurcaus'i  32  ,  q.  1 ,  can.  S;  qnis  luorem.  Quod 
in  viro  maxime  locum  liabel,  eo  quôd  tenealur 
ad  uxorem  corrigendam,  non  solùm  verbo,  sed 
cl  opère,  utpoie  cùm  sit  caput  illius,  debeatque 
ejusscand.da  impedire,  ne  lurpiludinis  patro- 
nus  et  faulor  habealur  ;  ideôque  si  aliâ  ralione 
neqneal  hnie  scandalo  occurrere,  ad  illud  te- 
netur. Llemque  docet  0.  Thomas  loeocit.  arl.2 
et  5  Item  dist.  2.5,  art.  4  ad  Hannibaldiin). 

Nisi  casus  oceurrat  in  quo  ulrumque  i^loriim 
salvare  possit  utendo  conjugio,  quia  tune  cessai 
omnis  ratio  legis  et  conlempiiis,  et  de  hoc  plu- 
res  casus  referuntur.  Primus  est  quando  uxor 
est  emendala,  veispes  aliqua  est  eniendaiionis, 
utinnuil  D.Thomas  locis  inox  cilalis.Seï  undus 
est  diim  marilus  probabiliter  limet  majora  in- 
convenienlia  occasione  divortii  secutura,  ut  si 
adsil  periculum  in  niulierem.ijorum  libidinum, 
et  in  viro  inconlinenliae  proprix  :  vel  proven- 
luras  inderixas  et  cœdes  inter  ipsuni  et  uxoris 
parentes,  etc.  Débet  lanien  lune  ad  tollenduin 
srandaluni  palefacere  iis  uni  seiunl  se  uxorem 
non  fovere  in  crimine,  eamque  diniiltere  velle, 
nisi  inde  majora  mala  el  incommoda  timerel, 
oinuibusque  palàm  manifeslare  bas  turpitudi- 
nes  uxoris  sibi  omninô  displicere.  Terlius  est 
quando  marilus  buic  scandalo  alià  via  occurrere 
potest ,  pula  vel  eam  increpando,  verberan- 
do,  etc.,  vel  eanidiligenlerobservando,  semper- 
quc  adhibendo  ei  comités  qui  super  illius  aclio- 
ne>  invigilenl,  vel  eam  in  domo  oecludendo, 


697 


SEXTl  PU-CCEPTI. 


698 


vel  impediendo  ne  sola  exeat,  aut  aliuin  aUo- 
qualur. 

Ukot  verô  innocens  seiins  virum  suuin  pu- 
Wicam  liabere  conciibinam,  praeceplo  charila- 
lis  lenetiir  illum  proul  poteit  corrigero,  si  spcs 
sileniendalionisclfiuctùs,  ac  pr;Ecavere  scan- 
daliim  faciendo  d.vorlium,  si  iiide  viii  cnien- 
daiio  sperelur.  SI  verô  ex  lioc.iioii  speret  vi- 
rum siium  concubinam  relicluriim,  cl  alliiiuie 
fecerilquod  in  se  esl  m  coiTig:ilur,  Unie  po- 
icsl  illius  coiijugio  uli,  quia  ex  quo  iiullam  lia- 
bet  viani  huic  nialo  oecurreiuli,  cessai  respeclu 
illius  raiio  scaiidali  el  suspicio  palrociiiii  ac 
pariicipalionis  in  criminc  viri;  nnllus  cnini 
crédit  viri  coneiibiuatuni  de  illius  consensu 
procedere,  sed  poliùs  illi  displiceie.  Vide  di- 
vuui  Anluniiiuni  loco  eiialo. 

§  1.  Ulrùm  adutlcr  et  adidlera  tcncanlur  ad  iili- 
quain  rcslitiilioncm  facieiidam. 

Quanivis  adullcrium  sit  conlra  jusiiiiaiii ,  si 
tamen  de  fado  nec  prolis ,  nec  ullun»  prorsiis 
damnum  marilo  aul  liliis  legiiiiiiis  iude  pro- 
veiiiai,  cerlum  esl  tune  adulieriuni  resiiuitio- 
nisobligalionem  nulhiienùs  induccre.  Dillicul- 
tas  s(dùni  est  ad  quid  leneaniur  adulicra  cl 
adullcr,  quando  susceplà  proie  illis  eerlissiniè 
constat  spurium  educari  in  domo  niarili  cjus 
expensis,  aul  illi  in  liœreditate  succedere  unà 
cum  (iliis  legiliniis.  Cùm  enim  hujus  daiiini 
causa  sit  injusla  ,  absque  dubio  ad  illud  repa- 
randunijuxta  vires  suas  leiicntur,  ;iulnianileslè 
si  negolium  id  patiatur,  aut  occidtè  sub  aliquo 
velaniine,  vel  per  iiiterposilas  personas  :  su- 
lùnique  restât  examinandum  quànaui  via  cl 
modo  his  malis  occurrere  possint  etdebeanl. 

Incipicndo  ab  adultéra,  certum  esl  inprimis 
quôd  si  pinguem  dolem  allulerit,  aul  bona  ad- 
.ventitia  liabuerit,  quibus  in  eodem  génère  liu- 
jusinodi  damna  compi-nsare  valeat,  ad  id  lene- 
lur,  nisi  ipse  adulier  de  propriis  bonis  intègre 
satisl'acere  velit,  quia  lune  ad  nibil  obligaiur. 
Veri'im  si  remediuni  isiud  non  suppctal,  quid 
agenduni?  Videiur  quôd  lune  adidlera  pruden- 
ter  el  caulè  absque  sui  infamaiioiie  filium  spu- 
rium iiiducere  débet  et  curare  quantum  polest 
ut  religionem  hœredilalis  incapacem  ingredia- 
lur  el  suscipial;  ex  jusiitià  enim  tenetur  lacère 
quantum  polest  ut  legilimi  filii  et  boeredes  liant 
indemnes,  sive  per  liunc,  sive  per  aliuni  iiio- 
dum.  llinc  quandoqiie  obligari  puierit  ad  cri 
men  secretô  ipsi  spurio  declaranduui ,  dùm 
scilicetalia  via  non  apparet,  el  aliunde  verisi- 
militer  speralur  quôd  spurius  ipsi  lidem  adlii- 


bebil,  daninaque  impediet,  eô  quôd  sit  vir 
simplex,  bonus  el  timens  D.'um,  nec  inde  ma- 
tri  periculum  infaniiae  eniergat.  ciiin  lilio  inter- 
sil  adulterium  illius  abscondere. 

Verùni  cùm  opinio  commuius  doceat  (iliura 
non  leneri  matri  eiiam  juranti  esse  spurium 
ac  in  arliculo  moriis  id  aticstanti  lideni  adhi- 
here,  si  contingal  euni  biijusmodi  teslimonio 
non  moveri,  neque  hœredilaii  ac  bonis  patris 
putuivi  cedere  velle,  quid  agenduni  in  hoc 
casu?  Teneturne  adultéra  marilo  crimcn  suum 
revelare?  Sanè,  si  nullus  ex  lali  maiiifcslalione 
sperelur  fructus,  ad  illam  non  leneri  constat. 
Quai  e  tola  dillicullas  consistil  in  hoc,  an  quan- 
do nioraliter  cerla  esl,  aut  probabiliicr  sperat 
se  hoc  modo  prot'ulurani ,  puta  quia  inaritus 
dotyl)il  prolein  posUpiàm  sciet  non  esse  suani, 
aut  libéré  hajredem  instituet ,  aul  alio  modo 
convenienii  huic  nocunienio  providebit.  An 
scilicei  lune  eliain  cum  periculo  propri;c  vitas 
aat  (am*,  teneatur  uxor  adullei  iuiii  el  spurium 
marilo  dcclarjc,  dico  primo,  per  se  elregulari- 
ter  loquendo,  uxorein  minime  ad  hoc  leneri, 
quando  moralitcr  cerla  esl  quôd  marilus  eam 
vel  lilinm  spurium,  vel  adullerum  occidet,  aut 
(piôd  sequeiitur  inde  sui  infamalio,  inimiciliae, 
scandala,  aliaque  niulla  nocunienla.  Ita  com- 
muniler  auclores.  Conclusio  bscc  definila  vi- 
ilelur  ab  Innocenlio  papa  III,  in  cap.  Olfuiis, 
de  pœnit.  et  remiss.,  ubi  déclarai  non  esse  de- 
negandam  absolulionem  uxori  quœ  prolem 
susceperat  ex  adulierio,  aut  filium  alieniim 
niaiiti»  supposiierat,  eiiamsi  noUet  ipsi  taie  cri- 
men  revelare  propler  nieluni,  etc.  Videndus 
est  D.  Raymundiis  in  Sumnià  lib.  2,  lit.  de  Ka- 
ploribiis,  §  10. 

Probalur  conclusio;  non  enim  lenetnrhonio 
perdereviiam  aul  liberUileni  ut  salisfaciai  de- 
bito  pecuniario,  proindeque  nec  uxor  loneli.r 
vilain  aut  faniam  perdeie  ut  iinpediat  damna 
teiiipiiralia  niariti  ac  liliorum  legilimorum, 
Er^o  vera  est  nostra  conclusio.  Prob.  anleced. 
ipiia  nemo  obligari  polest  ad  reslituenduni  res 
inlerior.s  ordinis,  qiiales  suntbonaiemporalia, 
ciimjaclurà  reruin  superioris  ordinis,  quales 
sunl  vita  et  faiiia ,  prout  oslendi  poterit 
in  traclatu  de  Justilià  ,  sive  de  Ueslilutio- 
iie;  liim  ipiia  ex  duobus  inalis  minus  esteli- 
geiidum,  quando  ambo  vitari  nequeunt ,  dist. 
13,  cap.  Ùuo  mnla  ;  et  cap.  A'crr/.  Atqui  minus 
maluni  est  quôd  liiijusinodi  leniporalia  damna 
niarili  el  lilioruin  legilimonim  non  inipedian- 
lui-  aut  non  resiituanlur,  quàni  quôd  uxoris 
viia  \ol   f^iiiia   deperdaliir.  toiqne   seqiiantur 


699  EXPOSITIO 

scandiila  ;  prgo  lune  uxor  non  lenclur  ad  fa- 
ciendam  reslimiionem,  iilpoie  quse  censenda 
est  intpossibilis.  Si  veiô  ex  manil'eslatione  cri- 
minis  sperctiir  fruclu?  absque  liujusmodi  peri- 
cnlo  vitae  ant  famce  lixoris,  lune  ad  eani  vide- 
lur  adigenda.  Verùm  iste  casus  rarissiinus  est, 
et  prudenliam  requirit  extraordinariain,  nec 
de  facili  est  consulendus.  luiô  auetores  ino- 
neiit  confessariiim,  ne  snpra  modum  uigeat 
adulterani  etiani  in  articulo  morlis  cnnsliluiam 
ut  criincri  suutii  marito  detegat,  ob  raiiones 
jani  allalas;  neque  consulenduin  esse  ei  ut 
etiani  post  morleni  delegainr  perconlessarium 
de  illius  consensn,quia  forte  eiit  pericidnni  ne 
ipse  confessarius  aut  proies  adullerina  occi- 
danlur,  vel  iste  sigilli  confessionis  violalor  et 
iniqiia;  diflamaiionis  auctor  repulelur;  nisi 
forte  per  cliariain  proprià  defnncla;  manu  scri- 
ptani,  signaiani,  si;jiliatani  et  clansiin,  ac  dire- 
ctani  ad  inaritMni,  posset  bis  nialis  occnrrere, 
non  indii-ando  ei  se  scire  secrctum  qnod  con- 
tinel,  etc. 

Dixi  per  se  et  regulariter  loqiiendo,  adulte- 
rani ad  liane  nianifestationein  eum  bujusmodi 
periculo  vitse  aut  faniae  proprine  non  teneri, 
etianisi  inde  f-peretur  Iriictiis.  Nam  si  legnnm 
aliquod,  silente  adultéra,  deberet  Iriinsire  ad 
Spurium  crudelem  ,  lisereticum  nioribiisque 
perditum  :  è  converso  verus  ac  legiiinius  bseres 
opiinia;  indolis,  valdèqiie  populo  ulilis  ipso 
regno  potirelur,  si  illa  criuien  suuni  deiegerct, 
ad  id  teneretur.  Siniililer  eliani  quandoe\  hàc 
manifestaiione  pacificareuir  regniiin  et  impc- 
direiitur  bella  ac  csedes  qn*  ex  successione 
spurii  succrescerent;  tune  enim  ad  id  obliga- 
retiirprocoinninni  reipublicse  bonoquod  qnis- 
qnc  jure  natursB  prœferre  débet  bono  proprio. 
Idem  dicendum  videlur  si  fllii  legilimi  ocea- 
sione  illius  spurii  ncdùm  bonorum  lenipora- 
liuni,  sed  etiam  famae  et  honoris  detrimeniuin 
patiantur,  si  paria  sint  detrimeiila,  et  nulla 
alla  apud  homines  cuiisnrgat  infaniia  ex  hàc 
declaratione  quam  solius  nialris  (  quod  tamen 
raro  contingit,  eô  quôd  ex  ejiis  iiifamià  toia 
qiioqno  ejus  fainilia  sit  infami;e  nota  resjjcrsa  ) 
et  raiio  est  quia  mater  est  iiocens,  fdii  verô 
legilimi  innocentes,  sicqiie  cum  pari  delri- 
niento,  ipsorum  damna  averlere  tenetur. 

Quidam  idem  dicendum  putant  quando  ma- 
ter est  di'  adullerio  valdè  suspecta,  et  de  hoc 
malè  audit  apud  maritum  et  alios,  vel  si  ciica 
viia;  lioneslalem  sit  penitù^  infamata  :  volunt 
enim  (|uôd  tune  si  non  sitaliud  pcricuiumquàin 
nova;  iiilainat|onis,  teneiur  illa  spurium  decla- 


700 

rare,  si  hoc  priidentum  arbitrio  expediens  ju- 
dicotur,  ac  profulurum  credatur.  Ratio  est  quia 
lalis  femiiia  ex  eà  revelatione  non  périclita- 
lur  de  famà,  cùm  eam  penilùs  auiiserit.  Cum 
quo  lamen  stat  quôd  adultéra  aliunde  boni  no- 
minis,  nullâque  laboians  infami.à  non  possit 
obligari  ad  criuien  snuin  dtlcgendum  cum  pe- 
riculo vitae  aut  '«"i^e  ,  sed  tanliim  quôd  tune 
nieliori  modo  quo  polerit  damna  resarcire  dé- 
bet, immtuiendo  solilos  sumplus,  laborando, 
aliquid  luciando,  etc.  ;  et  tandem  conleri  de 
peccalo,  ac  retinere  semper  propositum  salis- 
faciendi  si  aliquando  commode  lacère  valeat, 
relii|uum  misericordioe  divinse  rclin(|uendo,  ut 
di(it  Innocent.  IH,  loco  citato. 

QMoadoldigalionemailultiri,  omnes  auetores 
conveniuiii  eum  teneri  ad  infamiam  marito  re- 
paraiidam,  si  quà  respcrsus  luerit  ex  ejusadul- 
terio,  quia  es!  causa  illius  injusia.  Controver- 
sia  i.iniùm  est  an  leiieatur  restiiuere  niariio 
expensas  quas  facit  in  educaiione  spurii  et  re- 
p.irare  damna,  etc.  Sotus  lib.  i  de  Jusiitii) 
qu*st.  7,  art.  2,  asseril  adiillerum  non  obli- 
gari tanlo  resiilulionis  vinculo,  qnanlo  adulte- 
ram,  prsesertim  si  illa  sponiesuà  in  adulierium 
consenserit.  Idemque  doceiit  pluies  recentio- 
resapud  Lessium  lib.  2,  c.q).  10,  dub.  8,nuni. 
43  Dico  tamen  adullerum  teneri  ad  reslilutio- 
nem  damnoruni  seu  alimenlorum  qnœ  marilus 
pra^bet  spurio  ,  et  bonorum  qnibus  occasione 
illius  lilii  legiliiiu  injuste  privanlur.  Ita  Caje- 
tanns,  Sylvester.D.  Anioninus,et  alii  feré  com- 
muniier.  Explicatur  conclusio  :  Si  adiilter  dii- 
bitel  an  proies  sit  sua  ex  ali(|iiibus  probabilibus 
conjecturis,  puta  quia  adultéra  alios  tune  ad 
copulani  admisit,  ant  eodem  tempore  cogn  tt 
fuit  h  marito,  etc.,  tune  ad  illa  omnia  damna 
subscquentia  reparanda  non  teneiur,  quia  pos- 
sessio  stat  pro  inatrimonio,  ciijus  lavor  pr.iîva- 
let.  Sicipie  dùin  marilus  illo  tempore  non  est 
absens,  filius  feré  semper  judicaïur  ex  legitimo 
toro  procreatus,  nisi  evidenter  cons'.i'i  de  con- 
trario; tum  quia  mclior  est  conditio  possiden- 
lis;  adulier  autem  possidet  suam  liberiaiem  et 
pecuniam,  nec  ob  dubiam  obligaliônem  débet 
eà  spoliari,  sicut  neque  ille  liiins  jure  legilimi- 
talis  privari. 

Cnin  (|uo  tamen  stat  quôd  si  adulier  ex  con- 
jecluris  urgenlibns  et  indieiis  cvidentibiis  in- 
diibilaiiler  et  cerlissimè  ,  repiilel  spurium 
esse  suum  lilium,  illumiine  reliiiquat  inler  (i- 
lios  Icgiiimos  mariii  cum  quibus  cnutrilur, 
teneiur  coram  Deo  et  in  conscientià  ad  ea 
damna  conipcnsanda,  scilicci  ad  restitucndus 


701 


SEXTl 


expensas  siistenlâlionis  spurii,  saliem  posl  ter- 
tium  ojiis  nalivilalis  anmim,  quia  scilicet  jure 
commnni  ad  matrem  perlinel  filiuiii  alere  us- 
qiie  ad  illud  leinpiis,  c.  de  palrià  potestatp, 
lege  Kec  til'um.  Quôd  si  isie  spurius,  aut  alius 
illegilimus  filius  expoiiereiur,  tune  adulter  aut 
fornicator  teneretur  ad  lesliiutionein  expeiisa- 
rum  quas  fecit  xeiiodocliiiiin  in  alendà  proie 
illegitimâ,  eliam  in  tribus  priniis  annis;  nani 
inaler  alimenta  laelis  solùin  iribnere  leneiur 
quando  id  commode  faeerc  pniest  :  supponi- 
mus  aulem  quôd  in  noslro  casu  id  non  po?sit 
ob  periculuni  infamiae.  Probatur  conclu- 
sio  deslrnendo  fundamenium  adversarioruni. 
Quamvis  enim  aduller  non  suaseril  adulicrre 
ut  supponerct  (iliuin  marilo,  suo  tamen  injusto 
actu,  est  verè  causa  ut  marilus  credalspurium 
esse  liliuni  snum  legiliniuin,  eoque  litulo  ipsi 
proebei  alinienla  aliaquc  uecessaria.  Idque  non 
peraccidenscontingil,  scd  perse, cùni  error  isie 
sarpè  consequalur  ad  prolem  aliénant  durante 
malrinionio  susceptani.  Ergo  censendns  est 
etiam  per  se  causa  eflicax  damnoriim  quœ  ex 
tall  errore  proxiniè  consequunlur  :  quod  cnini 
est  causa  causae,  est  causa  causati.  Proindcqne 
cùm  adulter  sit  per  se  causa  lalis  erroris  ma- 
rili,  ex  quo  oninia  illa  damna  proveniunl, 
dandooperain  rei  illlcilaeex  quàprœvidebat  illa 
damna  mari locventura,teneturadeareparanda. 
Confirmalur.  Quia  adulter  non  minus  est 
causa  proxima  bujusmodi  daranorura  quàm 
ipsa  adultéra.  Ergo  eàdem  obligalione  ad  ea 
reparanda  ligalur.  Prob.  anteced.  Uterque 
enim  eodeni  actu,  eodemque  modo  ad  istud 
daninum  inferenduni  concurrit  :  ideô  enim 
mater  damna  liaec  censelur  causare,  quia  sciens 
et  prudens  dat  operam  actui  adullcrii,  quod  ex 
naturA  suâ  ordinaïur  ad  generaiionem,  et  pcr- 
mitlitprolem  exillo  susceptam  remanere  in  do- 
nio  marili,  cuni  tallbuscircumstantlis,  iitmari- 
tiis  ac  cœieri  credantesse  rdiumlegitimum,  etc. 
Alqui  aduller  eodem  prorsùs  modo  concurrit 
ad  islam  suppnsiiioneni.  Ergo  eodeni  modo  con- 
currit ad  causanda  hnjiismodi  d.imna.  Prob. 
min.  Ideô  enim  maritus  ex  errore  crédit  bunc 
infantem  esse  suum  lilium,  et  in  donio  suâ 
enulrieiidum,  quia  videt  in  utero  propriœ  uxo- 
ris  positum,  generatum,  ac  illius  esse  parlum. 
Ergo  adulter  qui  injuste  illum  gencrando  ibi 
illum  reposuit,  concurrit  etiam  proxiniè  et  im- 
médiate siciit  ipsa  adultéra  ad  bujusmodi  de- 
ccplionem,  eamque  moraliter  fovet,  proinde- 
qtie  «que  censelur  causare  damna,  quae  ex 
illo  marili  errore  consequunlur,  quamdiù  le- 


PRyECEPTI.  702 

linquit  spurium  enutriendum  in  domo  palris 
putativi,  nec  illum  in  suam  Iransferl,  ut  lan- 
qu.im  verus  paler  illius  curam  babeat.  Quamvis 
enim  adultéra  immeiliat:ùs  supponal  spurium 
illum  marito,  aduller  tamcn  non  desinll  esse 
causa  proxima  supposiiionis ,  qualenùs  suo 
l'aclo  iniquo  conjccit  adulleram  in  lii'.jnsmodi 
necessilatrm,  ne  scilicet  adidteriuni  cuni  maxi- 
nio  propria;  ejus  vitae  aut  l'amae  periculo  ma- 
nifeslarelur. 

Nec  referl  adulleram  non  conjici  in  banc  ne- 
cessitateni  invitant  et  noientem.  Non  refert, 
inquain  :  qui  enim  alleri  consulil  liomicidium, 
non  dcsinit  propterea  ci  cooperari,  ex  hoc  quôd 
aller  volens  el  conseniiens  illud  pcrpelraveril, 
quia  induxns  illius  in  damnuni  proximi  non 
toUiuir  per  boc  quôd  insirumentum  liberum 
ac  sponlaneum  appliciieril  ad  damnum  infe- 
renduni. Unde  in  noslro  casu  solùm  inferri  po- 
lest  adullerum  nullam  injnriam  inlulissc  fe- 
miiia;  consentienli,  nec  leiieri  ad  aliquid  rcsli- 
luendum  ci,  non  aulem  quôd  marilo  el  (iliis 
Icgitimis  restiluere  non  debeal,  ad  quorum  no- 
cumcnla  unà  c«m  feminà  eflicaciler  el  injuste 
concurrit.  Nec  valet  dicere  quôd  aduller  nec 
intendit  nec  consuluit  bujusmodi  nocumenta, 
proindcqne  ad  iiibil  lenetur,  perinde  ac  si 
adultéra  procurarel  sibi  aborlum  foelùs  anima- 
li,  ipsa  sola  foret  honiiciilii  causa,  non  verô 
adulter,  quamvis  illi  occasionem  et  materiam 
aborliîs  dederilex  copulà  proecedenti.  Non  va- 
let, inqiiam,  nec  est  paritas  in  exemplo  ad- 
duclo,  quia  abortus  per  se  et  regiilariler  non 
sequilur  ex  adnlterio  susceplà  proie,  sed  tan- 
lùm  per  accidens  ex  malilià  mulicris,  cui 
proinde  soli  imputari  debel;  nullalenùs  verô 
adultère,  nisi  illum  consuluerit  aut  procurave- 
ril.  Atverô  ex  susceplà  proie  adullerinà  per  se 
el  ex  nalurà  rei  sequilur  error  et  deceplio  ma- 
rili ,  ex  quo  errore  reguhiriier  advenienle 
oriiintur  damna  jam  relata  ,  quorum  proinde 
aduller  tam  benè  censelur  causa  ac  ipsa  adul- 
téra. Hrec  maleria  fusiùs  h  betur  in  iraclatu 
de  Just. 

§  2.  An  et  quando  iisus  conjitgii  maliiinonialis 
vitiari  possit. 

Pauca  qtiaedam  de  islà  nialerià  lubricà  le- 
ligi  in  prima  parle  Decalogi  in  exposiiione 
quarli  praecepti  art.  3,  §  2  Nunc  aulem  cba- 
ritaiis  molivo  duclus  eamdcm  maleriam  de- 
nuô  pertraclare,  et  paulô  uberiùs  explanare 
cogor,  ut  confessariorum  commoditali  elpœni- 
lenlium  saluli  spifiluali  ronsniain.   l'orro,  ut 


'«5  EXPOSITIO 

verecundiae  parcam,  niliil  ex  nieo  tlicere  in- 
tendo,  sed  omnia  usquc  ad  ipsa  verba  à  U. 
Tbouià,  D.  Antuiiino,  aliisque  piis  et  prohalis 
aucloribus  referre  ac  nuiluare  volo;  loclorcs 
rogans  ut  eo  aniino  legaiit,  quo  ego  scxagiiita 
sex  aiinos  liabens  scribo. 

Mairiuioniuni  esse  boniini  ac  bonesiiini , 
ejus(iue  usmiiel  acliim  licri  posse  sine  peccalo 
probat  D.  Tbomas  2-2,  q.  55,  a.  2,  quia  pec- 
calum  in  bnmanis  actibus  est  quod  est  contra 
ordinis  rationem.  Habet  autem  boc  ratiouis 
ordo,  ut  qu.tlibel  convenienter  ordinel  in 
suum  finem.  Et  ideô  non  est  peccatuni  si  per 
rationem  bonio  utatur  rébus  aliqiiibus  ad 
finem  ad  quem  sunt  modo  et  ordiue  conve- 
nienli,  dummodô  ille  linis  sit  aliquoil  verè  bo- 
iium.  Sicut  aulem  est  verè  bonum  quôd  con- 
bervetur  corporalis  natura  unius  individui,  ila 
etiam  est  quoddam  bonum  excellons  quùd  con- 
serveiur  natura  speciei  bumanx.  Sicut  aulem 
ad  conservalionem  vila;  unius  boniiiiis  ordi- 
natur  usus  ciboruni,  ila  ad  conservationcm 
tolius  buinani  generis  usus  venereoruni.  L'iide 
D.  Augusl.  dicit  in  libro  de  Bono  coujugali 
cap.  IC  :  Quod  est  cibus  ad  sahitem  bouiinis,  iioc 
est  concubilus  ad  salulem  generis.  Et  iilco  si- 
cut usus  ciboruni  poicst  esse  absquc  peccato, 
si  liât  debilo  modo  et  ordiue  secundùm  quod 
conipctit  saluti  corporis,  ita  etiam  et  usus  ve- 
nereorum  potest  esse  iii)S(iue  omni  peccalo, 
si  liât  debito  modo  et  ordiue,  i-ecundùm  (|uod 
est  convenicns  ad  fmcm  gencrationis  liuuian;i'. 
Hactenùs  D.  Thomas. 

Et  ibidem  ad  2  dicit  quôd  médium  virlulis 
non  attenditur  secundùm  quantitalem,  sed  se- 
cundùm quôd  convenit  rationi  rectœ.  Et  ideo 
abundantia  dclect.ilioiiis,  quaî  est  in  aciu  vene- 
reo,  secundùm  rationem  ordinato,  non  conlra- 
riatur  medio  virlulis.  Et  praelerea  ad  virtuiem 
non  pertiuel  quaniùm  sensus  exterior  delcc- 
tetur,  quod  consequiiur  corporis  dispositio- 
nem,  sed  quantum  appclitus  interior  ad  liujus- 
modi  delectaiioues  albcialur.  Nec  ex  boc  eiiaui 
quôd  ratio  non  polest  liberum  actuni  ratiouis 
ad  spirilualia  considerauda  simul  cum  illà  de- 
lectatione  habere,  ostendiiuT  quôd  ille  actus 
sit  virtuli  conlrarius  :  non  eiiim  est  virluli 
contrarium,  si  ratiouis  aclus  ali(iuando  inier- 
miltaturaliquo,  (|uod  secundùm  rationem  lit. 
Alioquin  quôd  aliquis  se  somuo  trad.il ,  essel 
contra  virUitem.  Hoc  lanien  (juôd  concu|iiscen- 
lia  et  delectaiio  venercoruni  non  subjaccl  im- 
perioetinoderalioni  ralionis,  provenitcx  pœnà 
primi  peccati ,  in  quantum  scilicel  ratio  rebel- 


704 

lis  Deo  raeruit  habere  suam  carnem  rebellem  , 
ut  patet  per  D.  Augustinum  lib.  15  de  Civil. 
Deicap,  15.  Idem  repetit  D.  Thomas  in  Sup- 
plenien.  q.  iO,  art  4,  ad  3;  et  ibidem  art.  1, 
dicit  quôd  ad  excilandum  ad  actum  quo  defec- 
tui  speciei  subveniiur,  divina  providentia  de- 
lectationem  apposuit  in  illo  actu,  quà  etiam 
animalia  brûla  movet,  in  quibus  non  est  infe- 
clio  peccati  originalis.  Cajelanus  2-2,  a.  cit., 
sic  ail  :  Nota  conlra  scrupulosas  mentes  quôd 
sine  omni  peccato  aclus  vencreus  exerceii  po- 
test et  excrcetur,  quando  actus  conjugalis  est 
debilis  circumslantiis  honestalus,  iuter  quas 
circumslanlias  non  est  ut  persona  non  dele- 
cletur,  aut  non  complaceat  sibi  deleclatio. 
Complacentia  enim  voluntaria  in  deleclalione 
operis  talis,  aliàs  benè  circumstantionati,  pula 
proplerproleni,  etc.,  nullum  omninô  pcccatum 
est,  sed  donum  Dei  est  absolulè  generi  hu- 
niano  collalum,  sicul  et  cœlcris  animalibus. 
Liide  persona  non  débet  de  bujusmodi  delecla- 
lione percepià  dolere,  sed  potiùs  Deo  gralias 
agere.  Ilœc  Cajelanus. 

Ut  autem  ille  actus  cohonestetur,  débet 
babrre  aliqua  bona  :  ut  enim  ait  D.  Tbomas  in 
-4  Sent.  dist.  31,  q.  I ,  in  Corp.,  nullus  sapiens 
débet  jacturam  aliquam  suslinere  ,  nisi  pro 
aliqua  reconipensalione  alicujus  xqualis  vel 
nielioris  boni.  Unde  electio  alicujus  quod  ali- 
quam jacturam  habet  annexam,  iudigel  alicu- 
jus boni  adjunctione  ,  per  cujus  recompcnsa- 
lionein  ordineiur  et  lionestetur.  In  coiijuu- 
clione  aulem  viri  et  mulieris  ratiouis  jaciura 
accidit  :  lum  quia  propler  vehenientiam  de- 
leclaiionis  absorl)elur  tune  ralionis  actus 
ut  non  possii  aliquid  intelligere  in  ipsà  ,  sicut 
rbilosopbus  dicit  ;  lum  etiam  propler  Iribula- 
lioneni  carnis  qiiam  oporlet  laies  suslinere  ex 
sollicitudine  lemporaliuni,  ut  patet  ex  Apo- 
stolo  1  ad  Cor.  7.  El  ideô  electio  lalis  conjun- 
clionis  non  potest  esse  ordinata  nisi  per  re- 
compensalionem  aliquoruni ,  ex  quibus  dicta 
conjunclio  honestetur.  Et  haec  sunt  bona  quae 
lualrimoiiium  excusant,  et  honestum  reddunt. 
Et  ibidem  art.  2,  tria  illa  bona  ennuierai, 
nempé  prolem  ,  (idem  et  sacramenlum.  Est 
enim  mairiinoniuni  signum  rei  sacrx ,  nempe 
conjunciionis  Chrisli  cum  Ecclesià,  inducitque 
indivisibililalem  et  inseparabililalem.  Est  etiam 
in  olliciuin  naturac,  et  sic  respicit  usum  conju- 
galem.  In  quantum  aulem  est  in  oOiciuni  naturae 
duobus  ordinalur.  Quorum  ununi  exigilur  ex 
parle  ipsiusagentis,  hoc  est  inlentio  finis debiti; 
et  sic  poniturbonuDi  niatriinonii,  proies.  Aliud 


703 

exigilur  ex  parle  ipsins  aclûs  qui  osl  bonus  in 
génère,  exiioe  quôd  caditsupra  nialeriam  debi- 
tam  ;  el  sic  est  lides,  per  quant  Iionio  ad  suani 
accedil,  el  non  ad  aliani.  Hactenùs  D.  Tlionias. 
lyiUir  acUis  nialrimonii  ut  cohoneslelur  débet 
lier!  ob  fmem  debitum  el  n)odo  convenienli , 
nempe  causa  generandi  prolem,  nul  roddcndi 
debilum,  prout  expressé  docct  D.  Tlionias  in 
Supplemento  qnajst.  49,  an.  S,  dicens  quôd 
diiobus  solùni  niodis  conjuges,  absqnc  onini 
peccato  conveniunl ,  scilicet  intenlione  el 
causa  procreandse  prolis,  el  debiti  reddendi; 
allas  auleni  semper  ibi  est  peccatum  ad  minus 
veniale.  El  ad  ha!C  duo  capita  redueeinus  oni- 
nla  peccala  qua-  in  usu  niulrimonii  fieri  pos- 
sunl  à  conjugibus,  el  quai  communiler  rcfe- 
runlur  ab  auctoribus  :  nos  vero  brcviter  ac  nio- 
deralè  ea  perslringenius  duobiis  §  scquenlibus. 
§  5.  In  qito  explicatur  primum  capnt,  nempe 
finis  generanciœ  prolis. 
Dicoquèd  ul  aclus  coujugii  sil  licilus  et  ho- 
neslus,  cxercendus  est  causa  et  intenlione 
generandae  prolis  ,  et  qiiolics  conjuges  ab  hoc 
fine  lia  receduni,  ut  quanliim  esl  ex  vi  illius 
aciOs,  per  se  gênerai io  sequi  non  possit,  loties 
inorlaliter  peccant.  lia  communiler  auclores. 
Probalur  quia  cùm  Dcus  mairinionium  insii- 
luerit  ad  gcneris  bumani  mulliplicationem  , 
illo  débité  ulens  ad  bunc  fiiieni,  peccare  ne- 
quit  :  allas  Deus  aliquid  illicllum  instituissel 
et  mandàsset.  Unde  sicul  usus  ciborum  ordi- 
nari  débet  ad  conservalioneni  individui,  ila  et 
usus  venereorum  ad  conservalioneni  generis 
bumani.  Sicque  est  licilus  el  lioneslus,  si  liai 
débite  modo  el  ordine  secundùm  qnod  est 
convenieiis  ad  fmem  generationis  hninanœ. 

Observai  lamen  D.  Thomas  in  i  Sent.  disl. 
51,  q.  2,  a.  2,  ad  1,  quôd  ul  careat  culp.à 
eliam  veniali ,  non  est  sislendum  in  proie  et 
desiderio  habendi  successorem,  sed  proies 
ulleriùs  referri  débet  in  Deum  el  ad  cullum 
ejus  amplilicandum  ,  sallem  implicite.  Alio- 
quin  concubiius  hominum  à  coitu  brutorum 
non  mullùm  diflcrret ,  nec  bonum  Sacramcnli 
haberet  :  nalura  enim  bonum  prolis  intendil , 
ul  in  ipsà  species  conservetur  ;  bonum  autem 
Sacramenti  exposcit  ut  referalur  in  Deum. 
Nec  inde  inferri  débet  molura  naiurae  esse 
malum,scd  imperrectum  esse,  nisi  ad  aliquod 
Sacramenti  bonum  referalur. Nec  tamenopiisest 
in  ipso  aclu  conjugali  expressé  reminisci  illius 
aul  allerius  finis,  sed  saiis  esl  si  habitualiler 
referalur  ad  illos,  puta  si  conjuges  à  principio 
roalrimoiiium  inieriiit  propler  islos  fines,  nec 


Sr^xn  PR-iiCEM'/.  70G 

intenlioneni  aclu  conlrariam  habeant  ;  iniù 
Sylvcster  verbo  Debilum,  q.  12,  vers.  2,  posl- 
qu.'iin  dicit  quôd  ul  aclus  conjiigdissit  meri- 
lorius,  proies  ad  Dei  obseqiiium  referri  débet, 
subdil  id  esse  veruni  quamvis  conjuges  nihil 
de  obsequio  divino  lune  cogitent,  sed  solùm 
de  successorc  ,  quia  ex  quo  conjux  est  in  Dei 
graiià ,  nec  malum  lincni  intendil,  virtualiler 
reiert  illud  opus  in  Deum.  Hinc  colligilur  con- 
jugem  ulenleni  malrimonio  ,  nec  expresse  in- 
lendentem,  iicccxcludenleni  prolcni,  sed  illius 
ininiemorem  ,  solùmque  inlendculem  copulari 
conjugitanquàmcoiijugi,  minime  peccare,  quia, 
eisi  non  inlendal  piideinformalitcr,  benèlauicn 
virlu.iiiler.eôquôdactusillesuâ  nalurà  ad  prolis 
generationem  leiidal ,  nec  ex  operanlis  inten- 
lione ad  alinm  finem  referalur.  Hinc  inferlur 
quôd  si  aclus  conjugalis  referalur  in  fineni  mor- 
laleni,  eril  culpa  morlalis,  quia  aclus  in  pra- 
vum  linem  relalus  lalis  esl  qualis  linis  ;  el  ubi 
finis  eslveuialis,  culpa  erit  solùm  venialis.  Qui- 
dam volunt  quôd  quando  fines  extranei  (in  se 
lamen  licili)  non  suiit  iincs  principales  ad  quos 
primo  aclus  conjugalis  referalur ,  sed  secunda- 
rii  et  nioiivi  applicaiionisad  concubilum,  nulla 
est  ciilpa  ,  quia  ipsuin  matrimoniuni  ad  bujus- 
modi  fines  secundarios  dirigere  ,  culp.i  vacal  ; 
ergo  eliam  in  aclu  conjugali.  Yerùni  quid  de 
hoc  sil  senliendum,  conslabitex  dicendis. 

Conjux  debilum  pelens  causa  solius  delecta- 
lionis  ,  inlra  lamen  honeslalem  el  limites  ma- 
triinonii ,  non  (juidem  morlaliler  peccal,  cùm 
in  eà  non  ponat  uliimum  finem  ,  nec  vellel  il- 
lam  ubicumque  qua;rere  ,  eliam  in  aliéna  : 
commiiiii  nihilominùs  veniale  pectaium,  ut 
dorent  D.  Aiig.  de  Bono  coujugii  el  lib.  S 
contra  Julianum  c.  7.  D.  Gregor.  Rcspon.  10 
ad  inlerrogal.  El  habelnr  caus.  33,  q.  A,  cap. 
Vil-  ciim  proprià.  Et  D.  Tlionias  locis  cil.  Idque 
definivil  Inriocen.  papa  XI,  damn.uis  hanc  pro- 
posilionem  :  Opus  eonjugii  ob  sotam  vuluplarem 
excrcitum,  omni  pcnilùs  earet  culpà  ,  ac  defectu 
veniali.  Sicul  eliam  comedens  et  bibcns  usque 
ad  saiielalem  ob  solam  voluplalem,  venialiicr 
peccal,  prout  deierminavit  idem  pontifex  in 
dainnalione  propositionis  8.  Ratio  est  quia  ibi 
inlervenit  debili  ordinis  inversio  dùm  aclus 
conjugalis  suà  nalurà  tendons  ad  bonum  pro- 
lis, refertur  ad  linem  volupialis  capienda»  ; 
lum  quia  bonum  deleclabile  ,  quod  esl  naturx 
scnsilivœ  consonum,  non  poleslreclè  e^sc  finis 
operaiionis  humanx' ,  sed  solùm  bonum  honc- 
sluiii  quod  esl  naturœ  rationali  conforme  ; 
lum  quia  abusus  est  quairerc  actum  propler 


7ÛJ 


FAPOSITIO 


70S 


deleclationem  illi  adjuiiclam,  ciini  deleclalio 
sit  propler  ipsuiii  aoiuiii,  mm  vero  acius  pio- 
pler  dtleclalionem  illi  adli«ientcm.  lia  D. Tlio- 
mas  in  -4  Sent.  disl.  51,  q.  2,  a.  3,  ubi  addit 
quôd  si  deleclalio  r|useraUir  ullra  lioiiest;ilcni 
inalrimoiiii,  ut  scilicet  aliquis  in  conjuge  non 
altcndal  quôd  conjux  est  ,  sed  solùm  qiiod 
millier  est.  idem  paralus  facere  cum  eâ  si  non 
esset  conjux  ,  est  |  eccaliiin  morlale,  el  lalis 
dicilur  à  D.  Hieron.  ardeiilior  ainalor  uxoris  : 
volupiales  enini  qu;e  de  mcrclricum  aniplcxi- 
bus  capiuntur,  in  uxore  dainiianda:  sunt.  iloïc 
D.  Thomas. 

Hinc  D.  Thomas  in  addiiionibus  ad  5  p.  q. 
49,  a.  5,  ad  3,  docet  <  quôd  quanivis  inlendere 
1  saniiaiis  conservalioneni  ,  non  sit  per  se 
I  inaluin  ,  lainen  ha^c  intenlio  edicitur  mala  , 

<  si  ex  ali(|Uo  sanilas  inlendatur  qiiod  non  est 
f  ad  hoc  ordinatuin  ;  sicul  qtti  ex  sacramenlo 

<  Baplisini  lanlùm  saluteni  coi'poraleniqua;rC' 
(  ret.  El  sinidiler  est  eiiain  in  pioposilo  de 
«  aclu  mairimoniali.  »  Neinpe  quôd  dehiium 
pelere  causa  saniiaiis  consequeod*  aul  Uiendae 
esl  lulpa  venialis  ,  quia  peiversio  dcbili  ordi- 
nis  est,  actuin  coujugalein,  qui  sua  naturà  re- 
fei'lur  ad  bonuni  speciei,  rcierre  ad  lioiiuai  in- 
dividiii.  Aliqui  lanien  volunt  (piôd  quando  aliud 
médium  apttim  non  invenilur  ad  inst.iiiraiidam 
vel  luendani  sanilaiem  ,  tune  nulia  sit  culpa 
nec  perversio  oïdinis  dcb.ti ,  ciini  iu  eo  line 
bonuni  prolis  ac  fidei,  quanivis  reniolè,  inclu- 
danlur,  benè  tanieii  ubi  aliud  niediiiin  couve- 
niens  occurrit  :  luncenim  eiit  culpa  venialis. 

Quxres  1°  ulrùui  conjux  peccct  venia- 
liter  petendo  debiiuni  ad  vilandam  inconli- 
neniiam  in  seipso.  Uespomlei  D.  Thomas  in  i 
seul.  disl.  31  ,  q.  2  ,  a.  -2,  cpiôil  si  aliquis  per 
acluni  njalrinionii  inlpiidat  vilare  l'ornicalionein, 
in  conjuge  non  esl  aliqnod  peccaluni  ;  (juia 
lior  esl  quiedam  ledditio,  qnod  ai!  boiium  lidei 
perlinct.  Sed  si  iniendal  vilare  ror;iicaiioiieni 
in  se ,  sic  est  sibi  aliqna  superfluilas;  et  sceun- 
dùni  hoc  est  peccatiim  veniale.  Nec  ad  hoc 
nialrinioiiiuni  esl  inslitutuin  nisi  sccundùm 
indulgenliam  qua;  esl  de  peccalis  venialibus. 
Ha;c  D.  Thomas.  [Jemque  docet  super  cap.  1 
ad  Cor.  7,  ubi  Aposlolus  pra;niiseral  ut  iiiius- 
quisque  uxorem  habeai,  etc.,  Deinde  subdit: 
Hoc  aulem  dico  senwdimi  indulgenliam  ,  non 
sc'ciindiim  imperiimi.  Item  D.  Augiislinus  de 
Bono  conjug.  c.  10;  U.  Gregor.  lib.  32  Moral, 
c.  18,  el  alii  sancli  Paln-s  super  relatuni  .\po 
sloli  locum.  Ratio  est  quia  lalis  pctens,  vel 
iinpflliiur  à  concupisienlià ,  et  lune  impulsus 


ille  esl  culpa  venialis  ;  aul  non  impellilur,  et 
lune  ulilur  medio  quo  minime  iiidiget ,  sicque 
esl  snperiluitas  el  inordinatio  quaidam ,  lum 
quia  aliis  niodis  convenientioribus,  vel  per  ora- 
liiineni ,  vel  per  alla  pia  exercilia,  inconlincn- 
liani  propriam  vitare  possel;  ciim  aliunde  ni- 
hil  ex  parle  allerius  conjugis  ab  illo  requirat 
aclum  malrinionialeni.  Sicque  eligeiis  istud 
médium  in  quo  inesl  tanta  voluplas,  verè  ob 
deleclalioneni  accedil ,  proindcqne  culpam  ve- 
nialem  coaunillil.  D.  Antoninus  tanien  3  p. , 
lit.  1 ,  c.  20,  §  1 1 ,  id  sic  explical.  Aut  enini 
lalis  accedil  ad  acluiu  conjugalem  causa  vi- 
laiidœ  fornicationis  in  se,  quanivis  aliis  niodis 
tune  mente  occurrenlibus  aut  se  offerenlibus 
posset  illani  vilare,  sed  magis  vull  islo  modo 
deleclabili  uli,  quàm  doniare  carneni  et  fugeie 
consorlia,  etc.,  et  tune  esl  veniale  pcccatum. 
Aul  assumit  aclum  coiijugii  ad  vilandam  in  se 
foinicaiionem  ,  non  quia  est  deleclabilior,  sed 
quia  lune  non  poiesl  alio  inodu  meliùs  eam 
vilare.  lia  quôd  voluplas  non  niovet  ipsiim,  sed 
amorvitandx  l'ornicalionis,  pula  si  lune  sil  de 
necessiuile  aliam  feminam  in  secrctô  alloeulu- 
rus ,  à  quà  se  tenlari  experlus  esl,  eic.  El  lune 
nuUuinesi  peccatum,  saltem  quando generatio 
prolis  est  linis  priniarius  ;  viiatio  verô  forni- 
cationis propriae  est  S'dùm  secundarius  el  ap- 
pllcans  ad  concubitum. 

Quaeres  2°  utrùni  illicitus  sil  concubilus 
iiilcr  conjuges  quando  uxor  esl  gravida,  etc. 
Hespondel  D.  Thomas  in  4  Seul.  disl.  31  in 
exposliione  textùs,  quôii  quanivis  mairix  posl 
iinpraîgnaiionem  clandaïur,  lanien  ex  delecla- 
lione,  ut  Avici'iia  dicil,  movelur  el  aperilur  : 
et  ex  hoc  imminct  periculum  abortùs.  Et  idcô 
D.  Hieronym.  viliipfral  accessum  viri  ad  uxo- 
rem impra-gnatam  ,  non  tanien  ita  quôd  sein- 
per  sil  pcccatnni  morlale  ,  nisi  t'oilè  quando 
proliabililor  linietur  de  periculo  abortùs.  Hscc 
0.  Thomas.  Si  igiiiir  lenipore  pr*gnalioiiis  sil 
verisimile  periculum  abortùs  ulendo  aeiii  con- 
jugali,  lune  pelere  aul  rcddere  esl  manifesta 
culpa  Iclhalis.  tltrùm  aulem  sit  venialis  lune 
exigere,  secluso eo  periculo,  suhlite  esl .  Quidam 
enini  videntur  hoc  senlire,  quia  D.  Thonias^t 
alii  auctores  disputantes  de  culpa;  hiijnsqna- 
liiale,  dixerunl  eam  non  esse  morialem,  quasi 
supponentes  eam  esse  venialem,  el  lalem  esse 
expresse  lenent  Alensis,  Paludanus,  D.  Anto- 
nin<is  el  Solus.  Alii  verô  negant  esse  culpam 
venialem,  quia  de  hoc  nulla  repcritur  prohibi- 
tio,  et  laqueum  esset  iiijicere  animabus:  cùm 
enini  niagnà  lemporis  malrinionii  |>arle  uxor 


709  SEXTl  PR^CEPTI 

sil  gravida,  abstiiieiiduin  essel  conjiigibus  ferè 
SLMii|)er,  vcl  iiinunieiM  veiiialia  forent  adniil- 
it'iida.  Caileiiim  coiiveniiiiU  auctoros  ludlaiii 
csso  culpam  in  icddendo,  quia  si  in  liàu  peti- 
liiiiie  essel  aliqua  vcnialis  inconlineiilia ,  red- 
doiuli  laïucn  obligaiio  loge  justiliie  prœscripla 
reddcnlem  ab  rà  excusaret.  Adde  quôd  sola 
venialis  culpa  in  exigent  ■  non  exiniit  aiierum 
conjugeni  ab  obligalionc  reddendi. 

Quxies  3"  iilrùm  ratione  uiodi  vel  siuis, 
conjiigalis  acuis  reddatiir  viiiosus.  Ilcsp. 
I).  Tlionias  in  4  Scni.  dist.  51  in  exposilione 
lilicraD  quùd  usus  contia  nalurani  conjugii  est 
quando  debitiini  vas  prœleiaiitlitur,  vel  de- 
liiliis  niodus  à  naturà  inslilutus  quantum  ad 
siiuni  :  et  in  primo  seniper  est  peccatum  mor- 
lalc,  quia  proies  seqni  non  potest,  unde  lolali- 
Irr  inlentio  natura;  frusiralur.  Sed  in  secundo 
modo  non  scniper  est  peccatum  niorlale,  ut  qui- 
dam dicunt,  scd  potest  esse  s  gnuui  inortalis 
concupisceutiae:  quandoque  eliam  sine  peecato 
esse  potest ,  quando  dispositio  corporis  alium 
modum  non  patitur.  Aliàs  tantô  est  graviiis 
quanlô  niagis  à  nalurali  modo  recedilui'.  Ha;c 
D.  Tliomas.  Si  iyilur  tali  concumbendi  modo 
generatio  impedialur,  pula  quia  semen  recep- 
tiini  in  vas  fendncuni  minime  retinelur  ,  sed 
foras  expellitur,  aut  si  foret  periculum  illud 
eiTundendi  ratione  modi  exorbitantis  eoncu- 
bitùs,  tune  csset  peccatum  niortaie.  Observant 
lamen  B.  Albeit.  Magnus,  D.  Antoninus,  Pa- 
ludanus  ,  Cajet.  et  alii  quôd  per  laies  situs  et 
modos  innalurales  et  indebitos  non  inipedilur 
generaiio  eô  quod  semen  viri  intret  in  malri- 
ceni  per  njodum  atiraciionis,  et  non  per  mo- 
dum descensùs. 

Est  lamen  grave  peccatum  veniale  ,  quando 
solius  voluptatis  capiandae  gralià  isli  modi  in- 
nalurales usurpantur;  et  tanto  graviùs  quaniO 
magis  à  naturali  modo  receditur.  Inde  graviter 
objurgandi  ac  repreliendendi  sunt  conjuges 
lalia  facicntes  ,  et  ab  bis  arcendi:  non  lamen 
propterea  injiciendiis  est  illis  mortalis  peccali 
serupulus  ,  nisi  in  casu  posito,  nenipe  quando 
inipedirelnr  generatio  ,  et  tune  mulier  licite 
non  possel  viro  sic  petenti  debitum  reddere; 
aiit  quando  inesset  aliqua  prava  inlentio,  vcl 
signum  mortalis  coucupiscentiae  ,  vel  aliqua 
circumstanlia  addens  maliiiam  leilialem.  Tan- 
dem monendi  sunt  ex  Aposl.  l  ad  Thess.  4: 
L  t  sciai  unusquisijue  vas  suitm  possidere  in  san- 
ctificalioiw  et  honore ,  non  in  passioiie  ilesiderii 
sicut  geiites  cjuœ  ignorant  Deum.  Quando  verô 
nécessitas  excusât ,  et  inlirmiias  ac  dispositio 


710 
corporis  alium  non  patitur  concumbendi  mo- 
dum, lune  bujusmodi  situs  absque  peccaio 
usurpari  possunt;  ut  quando  femina  est  gra- 
vida ,  et  sine  periculo  aborlns  nequit  aliter 
cognosci,  aut  vir  ob  niniiani  pinguedinem  non 
potest  alio  modo  ad  nxorem  accédera  ,  alias- 
que  ob  légitimas  causas ,  seinper  lamen  servato 
vase  nalurali. 

Uuœres  4°  ulrùm  conjuges  peccent  quando 
optant  pi'olem  non  concipi,  eàque  de  causa  ab 
incœpta  copulà  se  reiraliuni,  aut  ab  eà  absti- 
nent. Ucsp.  quosdam  asserere  commilii  pec- 
catum morlale;  videtur  enim  esse  contra  linem 
mairinionii.  Sancbcs  lamen  repulat  esse  solùm 
veniale  ,  si  conjuges  Innc  niiiil  elliciant  quod 
prolis  conceptionem  impediret;  lum  quia  liiiis 
praecepti  non  cailit  sub  praicepto,  lum  quia 
boc  non  est  de  se  malum,  bonoque  fine  vesiir; 
potesl  ,  ut  ratione  pauperlalis ,  aut  periculi 
mortis  in  patiendo  ,  etc.  Addit  idem  SancLes 
quôd  si  conjuges  babentes  copulam  nondùni 
seminaverint,  nec  in  eisadsit  periculum  scmi- 
nandi  extra  vas ,  non  est  lethale  se  retralicre 
ab  eà  ante  seminis  emissionem,  quanivis  nullus 
aliuslinis  intcrvenirel.quàm  iinpediendi  prol  s 
generationem  ;  quia  etsi  eam  inipedire  cmisso 
scmine  sit  peccatum  morlale  tonira  nalur.,m  , 
ubi  lamen  oinninù  nulla  seminis  lit  jactui  a  , 
non  est  culpa  lelbalis.  Sicul  enim  possunt 
conjuges  communi  consensu  à  copulà  absii- 
nere,  ita  ab  incœptà  neulrius  semine  emisso 
resilire.  Idque  ex  causa  facere  nirllum  est 
peccatum,  pula  si  sen  inatio  noceret  sanliali, 
vel  conjuges  sunt  pauperes  et  proie  abundanl  ; 
sine  causa  autein  ,  est  solùm  veniale.  ila:c 
Sanclies.  Verùni  cùm  conjuges  tune  se  expo- 
nanl  probabili  periculo  seininandi  extra  vas , 
non  video  quoniodô  in  praxi  id  exercer!  possit 
absque  culpà  Klliali.  Adde  quod  inclioare  co- 
pulam animo  illam  non  perliciendi  ad  proie 
carendum,  est  maxima  inordinalin,  etabusus, 
uipote  contra  linem  à  naturà  intenlum  ,  quœ 
talem  actum  ad  proleni  ordinavil  quando  lia- 
beri  potesl,  ila  ut  tune  nibil  liai  quo  positive 
impedialur.  Unde  laies  non  excusai  pauperlas, 
aut  periculum  ex  partu,  sed  debout  coniinere. 
Non  iiego  lamen  quod  per  accidens  aliquando 
liceatacium  eonjugalem  inierrumpere,  eiiamsi 
ex  nalur;B  conciialione  secutura  sil  pollulio  , 
pula  dùm  aliquis  lune  iiiiervenit,  aut  imminci 
periculum  mortis  inferendai  ab  bosie  vel  à 
fera,  autobaliam  similem  causam  tune  pr;pter 
inleniionum  et  voluniatem  coajugum  occur- 
renleni. 


ÏH 


An  voro  sil  leiliale  quamlo  ad  iinpcdiondam 
prolis  conceplioiicm  ,  conjiigos  daià  oporâ  cf- 
liciuiU  ne  siniul ,  sed  laiilùin  unus  post  alium 
seniiiii't,  respondf^o  id  poiidi-re  rx  islo  prin- 
lipio,  an  per  lioc  inipedialur  goncialio;  (iiiod 
quidam  amniianl,  dicenlcs  ex  semine  iilriws- 
qiie  conjngis  iinuni  eilici  generationis  prir.ci- 
piiim  ,  uno  per  niodutn  agenlis,  aliero  per 
niodinn  paiieiilis  cl  recipienlis  se  liabenle. 
Alii  vei  ô  docenl  ad  generalioiieni  non  esse 
absolulèuecesNiiium  iiiruinque  conjugem  unà 
siniul  seininure  :  experienlià  enini  cunslal 
pluies  l'eiiiinas  inviias  cl  niilialenùs  cxcilaïas, 
proindeqiic  non  seininanies,  rccipieiilcs  lanieii 
seinen  virile,  concepisse.  !Sec  obsiat  liane  si- 
inulianeani  seminalioiiein  niulliiin  cont'erre  ad 
faciliorein  el  pulchriorcm  coucepluni,  qu;a  non 
icncnlur  coiijuges  facilioreni  generandi  viam 
eligero,  neque  cerliorem,  sicul  non  lenenUir 
uii  mediis  ad  illam  descrvienlibus,  sed  suflicil 
quôd  generalioni  prolis  absolulè  non  obsient. 
Yerùin  ,  cùin  laies  conjuges  credanl ,  absque 
siniultaneo  concursu  ,  prolera  non  poss;;  ton- 
cipi,  el  ob  hoc  illnni  iiiipedire  coiicntur,  vi- 
denlur  ex  hàc  pravà  iiilenlione  el  conscienlià 
erroneà  graviler  pcccare  ,  nisi  cain  depoiiaiil. 
Qiiando  prorsûs  oiiiniiiô  desperalurde  viri  se- 
niiiiatione  inlia  vas,  sive  illa  impuleniia  perpe. 
tua  provenial  à  senecUile,  sive  ab  inibccillilale, 
s.vc  à  inorbo,  sive  ex  indisposiiioiie  el  inipro- 
poriione  organoruin,  nequaquàni  esl  licilus 
aclus  coiijugalii  cuin  eo  periculo  eU'usionis  : 
ubi  veio  piobabilis  spes  esl  viro  seminandi 
inliavas,  liciium  esl  ad  id  coiiari  ac  cxperiii; 
ei  si  quando  semeii  elTundatur  ,  id  coiilingii 
omninô  ptr  accidens  el  praeler  inienlioiiein. 
Sic  eiiini  in  can.  Laudabililer  de  friijùt.  cl  im- 
lefic.  concediUir  Irieiinalis  cxpencnlia  cunju- 
gibus  dubit.iiitibiis  an  inipoleiilia  sil  per- 
pelua. 

yusercsD"  uiriini  conjuges  frigidi  el  stériles 
peccenl  exerceiulo  acluni  nialiinionii ?  Hes- 
pondel  D.TIiom.  in  4  dist.  5i,  in  exposilione 
lillerre  expendens  illa  verba  ;  Si  iiiulicr  eausa- 
lur,  dicens  :  Volo  esse  mater,  et  lilios  piocrea- 
re.  Lbi  ail  :  videtur  ex  hoc  quod  ratioiie  sleri- 
lllalis  matriniouinin  solvi  possil.  Et  dicenduni 
quùd  non  ,  (piia  in  sierilibus  ,  etsi  matriino- 
niuni  non  habeai  iiileiituui  suuni  setundùiu 
qiiod  esl  in  olliciuni  nalurie  ,  liabel  tanien  se- 
cundùiii  quod  est  remediuni  per  canialoni  co- 
pulani;  unde  poiiiUir  hic  procroalio  lilioruiu 
pro  carnali  copulà  ,  (piam  iiiuliercs  verecun- 
ilantur  expetere.  Hsec  D.  Tliom.  Cajet.  2-2,  q. 


EXPOSITIO  712 

15">,  a.  ",  dicil  qiiôd  proplerea  sterilitiis  non 
reddiiacluin  conjngalem  illicitum,  quia  ex  illo 
actu  per  se  loquendo  nata  esl  seqni  generaiio, 
quamvis  per  accidens  ralione  condilionuni  ali- 
quariim  personarum  non  sequatur.  Moralia 
auteni  atlcnduni  ad  id  quod  secundùm  suam 
nUuram  est ,  el  non  ad  id  quod  per  accidens 
in  hâc  rei  complexione  vel  setate  invenitur. 
l'cr  se  autemsemen  à  naturà  esl  ordinaluni  ad 
prolis  generationem,alioquin  non  essel  semen  : 
unde  quanlumcuniqne  in  hàc  vetulà  aut  sterili 
j)er  accidens  generaiio  se(iui  non  possil ,  ad- 
hiic  laineii  seminatio  conjugdis  inira  vas  non 
e^l  illicila.  HincD. Thomas  in  4  sent.  disi.  34, 
q.  unicà,  art.  2,  ad  3,  dicil  quod  veluli  quam- 
vis aliquando  non  habeanl  calidilaleni  suffi- 
cienteni  ad  generaiiduni,  habenl  lanien  calidi- 
taiem  suflicienlem  ad  carnalcm  copulam  ;  et 
ideô  concedilur  eis  iiiatrimoiiium  secundùm 
quùd  esl  in  remediuni ,  quamvis  non  competat 
eis  secundùm  quôd  est  in  odicium  nalur*.  Et 
auctores  communiter  docenl  validum  esse  ina- 
Irimoiiiimi  coiilr.ictuni  h  sene  ,  qui  saliem  co- 
nari  el  juvari  polest  ali(iuà  arle  ad  ejus  con- 
snmiiiationem,  et  inlra  femineum  vas  seniina- 
re  :  seciis  diccndum  si  ad  hoc  l'uerit  omninô 
iinpoteiis.  Nec  esl  eadem  ratio  de  feniinà  :  quœ- 
cumque  enini ,  llcel  velula  aul  l'rigida  ,  semcn 
recipcre  polest,  et  qiiaiiivis  si  del'ecerinl  ei 
mulicbr  a  ,  non  iiabeal  seinen  generaitvum  , 
non  proplerea  sequilur  quod  malrimonium  sil 
nulluni,noc  aclus  conjugalis  iliicitus,  quia 
tune  solùm  per  accidens  generatio  seqni  non 
potesl.  Hiiic  petere  vel  reddere  debituni  esl  il- 
liciuini  quando  omninô  dcsperaïur  de  l'acultate 
viri  iiitra  vas  seiiiinaiuli,  sive  hoc  provenial  ex 
ejus  imbecilliiale  aliove  niorbo,  aiit  ex  super- 
venienii  feniiiia;  arciitudiiie  quae  non  vull  in- 
cisioneni  pâli ,  ad  quaiii  lauien  tenelur,  eiiani 
cuiu  aliquo  gravi  dolore,  ob  sciliccl  jus  quod 
in  niariiuin  translulit,  el  quo  uii  non  potesl 
absque  tali  incisione  ,  non  lanien  cuni  giavis- 
sinio  morbi  incomniodo  aul  vilae  periculo. 
Vide  D.  Tnoiii.  loco  cit.  ad  3. 

lliiic  eliam  non  videtur  iilicitiis  actus  con- 
jugii  in  feminà  qua;  polest  semen  recipere  , 
qiiaiiiuiiivissit  inipotciis  ad  illud  retiiiendum 
aul  seminandum  ;  per  accidens  enim  se  habel 
quod  non  possil  semen  rctinere,  nec  esl  ne- 
cessariuni  ad  generationcm  quôd  seminet,  ne- 
(|ue  proinde  impedil  r  qu  d  licite  possil  debi- 
Uini  pctcre  juxla  uoslruiii  Ludovicuni  I.npcm 
1  p.  c.  79  ;  et  Sylvestruni  v.  Uebitum,  ci  v. 
Matrimoninm,  quia  malrix  semen  ad  gênera- 


sExn  fr4îce:pti. 


lidiiein  necessariiim  relinere  solel,  el  aliqu^iii- 
do  siipcilUiuin  einittcre. 

§  i.  In  quo  ejplicalur  secundum  capul,  r.cmpe 
finis  redtlendi  debiii. 

Conjugfis  ad  reddeiiduni  silii  debiiuni  le- 
neniur  de  necessilaie  prx'cepti  sictii  ad  ca'leia 
justilix  pixccpta,  el  ille  aciiis  cudil  suli  prae- 
ceplo  allirnialivo  :  scripuini  esl  eiiini  1  ad  Co- 
rinlli.  7  :  Vir  uxori  debiimn  reddat,  et  ii.ror  cira: 
nolile  fraudtire  tiivicem.  Idi'oi|iie  niorlale  pccta- 
lum  coiiimiliit  debiluin  deiK'gins  absqiie  la- 
lionabili  causa  excusanle,  alieii  pclenli;  el  in 
peiendo  et  leddeiido  ilebiluiii  vir  cl  uxorsuiit 
oequales  xqualitale  proporlionis,  quia  sicut 
vir  lenclur  uxori  in  aclii  conjugali  et  dispen- 
saiione  doniOs  ,  ad  id  quod  v  ri  est ,  iia  lixor 
viro  ad  id  quod  uxoris  est.  fia  D.  Tlionias 
in  4  sent.  disl.  52  ,  q.  unicà ,  an.  ô. 
Et  ibidem  an.  1  in  Sed  contra  ait  quôd  sicut 
servus  est  in  potestaie  doniini  sui ,  ita  et  unus 
conjuguni  in  poteslate  alterius  ;  ut  palet  1  ad 
Cor.  7.  Sed  servus  tcneturex  nccessilaie  prre- 
cepti  domino  suo  debiluni  servitutis  reddere, 
ut  palet  ad  Rom.  13  :  Reddite  omnibus  débita, 
eic.  Ergo  el  unus  conjugum  ex  nccessilalc 
prseoepti  lenclur  alleri  reddere  dcbiium.  Ilcni 
quia  malrinionium  esl  ordinaïuni  ad  vilandam 
fornicalioncm,  ut  palet  1  ad  Cor.  7,  sed  lioc 
non  posset  (icri  per  malrinionium  ,  si  unus  al- 
leri non  teneretur  dcbiium  reddere  ;  ergo  red- 
dere debiiinn  esl  de  necessilaie  priecepii.  IKtc 
D.  Thomas.  Igitur  regulariler  loquendo  cou- 
jux  mortaliter  peccat  non  reddens  deliitiim  al- 
teri  p.'lenti  expresse  aut  taciiè,  nisi  jusiam 
caiisam  liabeat ,  quia  ad  lioc  se  obligàrunl  ex 
coniractu  malrimonii ,  proindcquc  ex  jusiitià, 
iradcnles  sibi  inviceni  corpora ,  joxla  iliud  1 
ad  Cor.  7  :  Vir  nou  liuhet  pvies'atem  sui  corpo- 
ris,  eic.  Ergo  sicut  in  aliis  eliani  conlraclibus 
el  maieriis,  qui  negil  debitum  magni  momenii 
creditori  peienti.  gravem  ipsi  l'acit  injuiium  , 
lia  in  nosiro  casu  conjux  denegans  debiluni 
alleri  pelenli.  Sotus  lamen  ,  S\ivcslerel  alii 
observant  quùd(|uando  conjux  solunnnodo  pe- 
tit bénévole  et  aniicabililer,  nec  inultùm  iii- 
stal  aut  urget,  neciue  inteiidit  in  rigore  alle- 
runi  ex  juslilià  oldigare  ad  reddenduni  debi- 
luni ,  lune  isie  denegando  lion  peccat  morta- 
liier,  aninio  lanien  paralus  reddere  si  aller 
conjux  seriô  el  ilei  ùm  illud  exigerct,  nec  sii 
per;culurn  incoiÉtinenliie  in  iilo,  pula  si  vir 
lauiùin  reniissc  aul  Irigidé  pelât,  aut  rogatus 
acquiesçai ,  etc. 

TH.    XIV. 


D.  Tbonias  in  i  .eni.  disl.  52,  art.  2,  qu.-fcsl' 
in  cnrp.  docel  quod  duplicitcr  debitiim  polest 
peii  :  uno  modo  expresse  ,  ul  quando  verbis 
invicem  pctuni  ;  alio  modo  interpreialivé  , 
quando  scilicet  vir  percipit  per  aliqua  signa 
quod  uxorvellel  sibi  debiluni  reddi,  si'd  pro- 
pler  verecundiani  lacet  :  et  itaeliamsi  non  ex- 
presse verbis  debitum  pelat ,  lamen  vir  lenc- 
lur reddere,  quando  exprcssa  signa  in  uxore 
appan'nt  volunlalis  debiti  reddendi.  Et  ibidem 
a.  3,  ad  2,  ail  S.  doclor  quôd  quia  vir  nobi- 
liorem  partem  liabet  in  adu  conjugali ,  natu- 
raliler  babel  quôd  non  ila  erubescit  pelere 
debiluni  sicut  uxor  ;  et  inde  est  qui' d  uxor  non 
ila  lenelur  reddere  debitum  non  pelenli  viro, 
sicut  vir  uxori.  Quod  lamen  non  impedil  quiii 
sinl  a-quales  in  aclu  malrimonii ,  quia  lioc  est 
per  accidens.  l'ndeS.  doclor  ibidem  a.  2,  ad  i. 
dicit  quôd  non  débet  vir  uxorcm  avertere  ne 
pelat  d(>bilum ,  nisi  propier  aliquam  causam  : 
el  etiain  lune  cum  niagnà  instaniià  averti  non 
dcbel  propier  pericula  imniinentia.  Si  autem 
coMiingeretquôd  inarilns  essel  lioino  simiilex 
nec  auderei  pelere  ob  pudorem  vel  pusillani- 
niiialem  ,  lune  uxor  reddere  lenerelur  quando 
in  eoapparerent  signa  volunlalis  exigendi  de- 
bitum, aut  ex  aliquibus  indiciis  in  eo  pericu- 
luni  incontineniia!  linierclnr. 

Iline  peccat  conjux  (|ui  volunlariè  impoten- 
teui  se  leddil  ad  snllicenler  reddeiidiiui  de- 
biluni, quod  sic  e\p  irai  D.  Tlionias  ibidem  art. 
1,  ad  5,  ubi  ait,  quôd  si  aliquis  reddilur  inipo- 
lensad  debiluni  solvenduni  ex  causa  conseiuiA 
ex  niairinionio  (pula  ciini  priùs  debitum  red- 
dilur el  fit  iinpolens  ad  debiluni  solvenduni 
nlleriiis)  inulier  non  babct  jus  plus  petendi  ; 
el  in  peiendo  nlieriùs,  se  niagis  meretriceni 
quàni  conjugeni  exliibet.  Si  aiileni  reddalur 
inipoli'ns  ex  alt.'rà  causa,  si  illa  esl  licila,  sic 
iierùni  reddere  non  lenelur,  nec  niulier  cxigere, 
polcsl.  Si  non  esl,  lune  peceat  non  reddendo, 
et  peccaluni  uxoris,  siin  Ibrnicationem  propier 
hoc  labalur.  eialiquomodo  iinpiilaliir.  El  ideô 
quantum  polest,  operain  dare  deliei  ut  uxor 
conlineal.  ÎIslc  D.  Thomas. 

lime  colligilur  conjugeni  niurlaliler  peccare. 
qui  se  niediis  illieitis  impoleniem  reddil,  ut  si 
crelirô  se  polluât,  si  ad  alias  accédai,  adverlens 
inde  se  reddi  inipolenlem  ad  sure  uxori  débité 
saiisfacienduni  :  idque  lenelur  in  confessione 
explieare,  qnainvis  jiixia  ali(|uos  poslea  tolaliler 
inipoieiis  lactus,  non  ampllt'is  peceel  in  non 
reddendo  debilum,  inipotentià  illuni  excusante. 
Item  vir  licilè   non   polesl    immoderatà  vil.Tï 


745 


asperitale,  notabili  jejimio,  aliisque  maceia- 
lioniliiis  cxlciuune  corpus  cl  perdere  vires 
(juibus  iiidiget  ad  sidlkieiiler  reddeiidum  de- 
bituiii  uxoii,  neque  illa  pniosl  se  lioc  modo 
cvtciiuare,  ta  iil  dcrorniis  el  exosa  viroeftecla, 
del  illi  orcasioiicni  accedondi  ad  alias  (Vminas. 
Neque  coujux  ordinariè  débet  diii  alwsbC,  iiisi 
aller  consenlial,  aul  justa  nécessitas  id  exigat. 
Non  lenelur  lameii  vir  uli  cibis  calidis.aliisque 
ut  poleiilior  liai,  sed  sullîcil  ut  inipoieiilem 
non  se  reddal.  Vide  D.  Anloniiiuiii  3  p.  lil.  I, 
c.  20,  §  10,  ubi  eiiani  assignat  plures  casus  in 
quibns  conjiix  non  lenelur  alleri  redderc  de- 
biluni,  nec  pcical  illnd  denegando,  quos  pcr 
brèves  qua^sliones  allerinius. 

Quaeres  1°  ulrùni  cuui  propriae  salulis  delri- 
li  iaienlo  conjugcs  leneanlur  sibi  debituin  red- 
dere.  Respondcl  D.  Tbonias  négative  in  4  seul, 
disi.  52,  a.  1,  in  corp.,  ubi  ail  quod  nialrinio- 
niuni  est  principaliler  iuslituliini  in  oliioiuni 
iiatura;.  El  ideo  in  ejus  aclu  consideiandus  est 
motus  nalura;  sccuudùin  queni  uulriiiva  non 
ministrat  generalivè,  nisi  id  quodsuperlluii  ad 
conservalioneni  individui.  Quia  liic  esl  ordo 
naUiralis  ,  ut  priùs  aliquid  in  se  ijiso  periicia- 
tur,  el  poslniodùui  alieri  de  suâ  perl'eclione 
loniniunicel  ;  lioc  etiaiu  ordo  cbarilatis  ba- 
bet  quje  naiuraui  perlicit.  El  ideô  cùui  uxor 
in  viro  polestatem  non  babeal,  nisi  qiianiùni 
ad  gcneralivani  virluiem,  non  auteni  quantum 
ad  ea  qux  snnl  ad  conservalioneni  individui 
ordinala,  vir  leuelur  uxori  reddrre  debilum 
in  bis  quae  ad  generationeni  prolis  speelant , 
salvâ  lamen  priùs  personae  ineoluniitaie.  Ha;c 
D.  ïlionias.  Igilur  obligalio  reddendi  debilum 
intelligi  débet  salvà  consislenlià  el  sanitate 
persona;  :  nam  generandi  opus  à  nalurà  ordi- 
iiatum  est  ad  bonuni  speciei  sine  malo  indivi- 
dui. Mine  D.  Anloninus  loco  cil.  infcrl  quôd 
vir  vulneratus  ac  lebri  laborans  aul  graviter 
inlirmusnon  lenelur  reddere  debilum,  (piia  id 
ci  foret  valdè  noeivum.  Iiem  non  lenelur  exi- 
stens  in  balneis  vel  slaiini  ac  exil  à  balneis,  quia 
eo  lempore  grave  periculum  copula  iul'erl. 
Item  lunlier  liiris  incorrigibilis  poiesl  fugere, 
enniquc  reliuquere,  ne  eiim  eo  capiauir,  el 
iiiorle  plecialur.  lleui  non  lenelur  conjux  alleri 
immoderalè  ac  s;vpiùs  (piàni  par  est  pelenli , 
semjier  reddere  ilebiluni,  quia  nolabiliter  vires 
exienuai.  Inio  illiciiuni  esl  viro  reddere  debi- 
lum eum  nolabili  salulis  sua;  dclriuienlo,  el 
siniiliier  uxori ,  quia  viue  dominium  non  ba- 
benl.  El  banc  culpam  esse  niortaleni  quidam 
voluui,  nisi  vel  inadverienlia  lanli  danmi  ex- 


Exposmo 


716 


(  usel,  vel  subsil  grave  periculum  incontinent'» 
in  exigenle;  lune  cnim  sallem  licilnm  est  red- 
dere ex  cbarilate.  Si  tanien  inlinniias  fuerit 
levis,  ul  dolor  capilis,  aul  dentis,  etc.,  non 
videlur  causa  sulliciiMis  ,  prxserlim  si  pelens 
subirel  inde  periculum  inuonlinenlix,  el  aller 
conjux  facile  reddere  possei. 

Quaeres  2°  ulrùm  conjux  sanus  cum  proprise 
infeclionis  periculo  lenealur  debilum  reddere 
leproso,  al'ove  nuirbo  contagioso  laboranli. 
Hespondet  D.  Tliomas  lib.  i  sent.  disl.  52,  a.  1, 
ad  i,  quôd  lepra  solvii  sponsalia,  sed  non  ma- 
irimonium  :  unde  uxor  ciiam  viro  leproso  le- 
nelur reddere  debilum  si  exigal ,  non  lenelur 
ei  coliabiturc ,  quia  non  ila  cilo  inlicilur  ex 
coiiu,  sicul  ex  frequenti  coliabitaiione.  El 
quamvis  proies  generetur  inlirma ,  lamen 
melius  esl  ei  sic  esse  qu.'ini  penilùs  non  esse. 
Haec  D.  Thomas.  Quod  lamen  D.  Anloninus 
loco  cil.  Cajelanus  iii  Sununà  verbo  Mairimo- 
nitim,  el  alii  explicant  cl  limitant  in  casu  quo 
ex  redditione  debili  non  immineret  sano  peri- 
culum infeclionis.  El  in  boc  sensu  inielligi  dé- 
bet can.  2  de  conj.  leproso,  quonlam  reddilio 
debili  conjugalis  débet  esse  non  lanlùni  salvâ 
consislenlià ,  sed  sanilale  subjecli,  cùm  non 
lenealur  œgriludinem  vel  debilitaiem  notabi- 
leni  incurrere  propler  debilum  reddendum , 
ideoque  nec  lepram  quie  majus  esl  malum. 
Unde  in  hujusniodi  casu  videlur  standum  con- 
silio  medicorum  de  periculo  infeclionis,  consi- 
deralis  parlicularibus  cireunislanti.selqualila- 
libus.  Idem  prorsùs  diccnduni  videlur,  si  aller 
conjux  lue  venereà  laborel  ;  tune  enjm  non 
lenelur  conjux  sanus  cuni  periculo  nolabibs 
infeclioids  ei  debilum  solvere,  quia  eadem  est 
ratio  ac  de  leprà.  Dicuntaulem  medici  certius 
infeclionis  periculum  imminere  viro  accedenli 
ad  muliereui  leprà  aliove  contagioso  morbo 
infectam,  quàm  mulieri  saiise  accedenli  ad  vi- 
runi  infectuui. 

Quseres  5°  ulrùm  sit  licilum  pelere  aul  red- 
dere debilum  lempore  nienslruoruni.  Uespon- 
del  D.  Tiiomas  in  4  sent.  disl.  52,  a.  2,  ([u.  5, 
quod  circa  hoc  quidam  dixerunl  quod  niulier 
inenslruala  sicul  non  débet  pelere  debilum, 
ila  nec  reddere  :  sicul  enim  non  leneielur 
redderc  si  babercl  inlirmilaiem  in  proprià 
persoiià,  ex  quà  periculum  ei  immineret,  iia 
non  lenelur  reddere  ad  viiandum  periculum 
prolis.  Sed  isla  opinio  videlur  derogare  malri- 
monio,  pcr  quod  dalur  ouininioda  potestas  viro 
in  corpu^mullerisquanliini  ad  lualrimonialeni 
aclum,  Nec  esl  simile  de  inlirmitale  corporis 


TIT 


SEXTI  PR.ECLPTI. 


li» 


prolis  et  periculo  proprii  corporis,  qiiia  si  mil- 
lier iiiliriiiiittir,  ccrlissiimiiii  est  qnod  ex  car- 
nali  aetti  periculuiii  ci  iiDniinet;  non  anieni  iia 
ccrtnn  est  ilo  proie ,  qii;e  (urtè  nnlln  seqneliir. 
Et  ideo  alii  dicunt  qiiôd  nuilieri  inenstrualae 
niiniinàni  licet  pelere  dehituin  :  si  lanien  vir 
ejiis  pet;U,  aul  polit  scirnler  aut  ignoranter  : 
si  petit  scienter,  tnnc  débet  enm  avertere  pre- 
eiijiis  etmonitis,  tanicii  non  ita  ellicaciler  ul 
jiossit  ei  esse  oecasio  in  alias  daninabiles  cor- 
niplelas  ineidendi,  si  ad  id  promis  credalnr. 
si  autera  petit  ignoranter,  Inné  mnlier  polest 
aliqnam  occasioneni  pra;lendere,  vel  intinnita- 
icmallegare,  ne  debitunireddat,  nisi  pericninm 
viro  limealnr  :  lamcn  linaliter,  si  vir  non  de- 
sistit  à  petltione,  débet  redderc  debilinn  po- 
scenti.  Passionem  verô  fiiain  non  est  tiituni 
iiidicare,  ne  foriè  vir  ex  liocaboiniiialionem  ad 
eam  concipial,  nisi  de  viri  pruileniià  pioesuma- 
tur.  Hactenûs  D.  Thomas. 

An  autein  petere  debilum  eo  tenipore  sit 
peccatuni.  D.  Thomas  videiur  boi'  aliirniare 
iliidcni  qu.  2,  nihilque  déterminât,  an  sit  pro- 
liibituni  siib  morlali  aul  veniali.  Ceriiim  lamen 
est  non  esse  mortalc,  qnia  lune  niulier  conci- 
pero  polest,  ul  dicil  S.  doctor,  et  aliundé  con- 
jux  utiiur  jure  suo,  proindeque  nnlii  l'acit  in- 
jnriani,  nec  intendit  inl'eelionem  prolis,  cui 
meliusestabsoliiiè  sic  nasci,  quani  nullo  modo 
nasci,  nec  in  reruni  iialurà  exislcre.  Adde 
quod  non  est  oninino  cerluin  prolem  oriri  ex 
liàc  copulà  nionstruosani  vel  leprosam.  Psisi 
ergo  conjuges  prœvideanl  ac  prubabiliier  exi- 
stiiiienl  monstrum  ex  eo  concubitu  gignenduni, 
non  teiienuir  eo  lempore  à  copulà  abstinere 
sub  morlali.  Nihilominùs  D.  Thomas  sentit  pe- 
lilionem  debiti  lune  scienter  faciam  esse  cul- 
pam  venialem  ex  se  et  ut  pliirimùm,  quia  est 
qu.Tdam  turpiludo  el  inhonestas,  cùm  tune 
ieminca  naUua  consuetœ  purgationi  vacet , 
immundaque  sit  niulier  el  aliqualiter  inepia 
commodae  seniinis  retenlioiii  ac  reeeptioni , 
atquc  ita  ninîis  conveiiiens  generationis  fini. 
Adde  alii]»am  esse  inconliiieiitiam  debilique 
onlinis  perversionem  non  e>:speciare  lempus 
generaiioni  aptius,  maxime  cùm  brovi  sit  affu- 
turum.  Idque  docent  D.  Antoniims,  Paluda- 
nus,  Cajetanus,  Solus,  Ledesma,  Lopes  et  alii. 

Quœres  i"  ulrùm  lempore  furoris,  amenlisc 
vel  ebrielatis  unius  conjugis  licitum  sil  ei  de- 
negaie  debilum.  Respondeo  conjugein  sanum 
non  teneri  perse  debiium  reddeieamenti,  aul 
in  iuiore  vel  ebrieiate  consiituto ,  quamvis 
nullum  aliortus  aut  damni  pericutum  adsit. 


Ratio  est  quia  petitio  illa  non  est  acius  liunia- 
niis,  el  sieut  iste  conjux  amittit  suî  et  bono- 
rum  adininislrationeni ,  ila  el  iisum  mairimo- 
nii.  A  forliori  non  leneliir  redderc  di'im  est 
perieiiliim  aborifts  vel  damni.  Quod  de  facili 
polest  contingere  qiiando  nxor  est  ameiis,  et 
tune  videtiir  actus  esse  illiciuis.  Si  è  eonira 
uxor  sit  mentis  c.mipos,  cùm  tune  cesset  abor- 
lûs  periculum,  congressus  polesi  esse  lieilus,  si 
vir  aniens  seminet  inira  vas.  Dixi  conjugem 
sanum  per  se  et  ex  naturà  snâ  non  teneri  ad 
re  Idetidiini  debilum  uinenti,  quia  per  aecidens 
polest  ad  hoe  obllgari,  puta  si  periculum  esset 
quod  conjux  furiosus  aut  ebriosiis  denegato 
sibi  debito,  ad  alias  aceederet ,  vel  modo  illi- 
citosuam  libidinemexpleret;  lune  enimratione 
vitandi  hoc  periculum  conjux  sanns  lenereiur 
illi  reddere. 

Qua;res  o°nlrùm  excusclur  conjux  à  red- 
dendo  debilo  propter  damiiuni  rei  faniiliaris  , 
el  ne  liaheai  plures  lilios.  Resiiondei  D.  Anio- 
ninus  3  p.  lit.  1,  c.  20,  §  0,  nullamesse  cul- 
pam  quaiido  conjuges  ex  communi  consensu  à 
copulà  abstinent  ne  pioleni  mulliplicent  (luam 
alere  non  possent,  quia  id  desideiare  non  est 
illicitum,  nulliquc  lii  injuria,  cùm  neuler  petat. 
Regulariter  lamen  conjux  non  eximitur  à  debiti 
reddilione  causa  non  mulii|ilieandi  prolem, 
quia  negaiis  debilum,  injuriam  l'acit  alteri  ad 
hoc  non  consenlienti  el  jure  petenti,  agitque 
conlra  (inein  matrimonii  qui  est  procreatio 
prolis.  Videiur  lamen  excusandus  à  peccaio 
morlali,  quando  non  est  periculum  inconiinen- 
li;e  in  altero  conjuge,  el  aliunde  parentes  non 
sunt  sullicienles  ad  lot  lilios  aleudos.  Ratio  est 
quia  grave  ineonmmdum  excusai  à  gravi  culpà, 
eliam  in  aliis  juslitia;  dehilis. 

QuEbies  G"  an  quoties  peccat  conjux  debitum 
exigens.peccelsimiliierilludreddens.velsaltem 
jure possii debilum  negare.Kesp.  D.TIiomasin4 
sent.  disl.  32,  q.  unicà  a.  5,  q.  ; ,  quod  cùm  mulier 
habeal  polesiatcm  in  corpore  viri  quantum  ad 
actum  generationis  spécial,  el  é  converso ,  le- 
neiur  unusalieri  debilum  reddere  quocuinque 
tt'ni!)i>re  et  quâcumque  horà  ,  salvà  débita  ho- 
nrslale  (|ua?  in  lalibus  exigilur,  quia  non  opor- 
tei  quod  slatim  in  publico  reddat.  Ille  autem 
qui  reddii  debitum  alteri  conjugi  peccaiiti , 
quantum  in  se  est  non  consentit, sed  idqiiod 
ab  eo  exigitur  invilus  et  cum  dolore  reddil. 
Et  ideo  non  peccat;  hoc  enim  eslpropter  lubri- 
cimi  carnis  divinitùs  ordinaium ,  ut  semper 
petenti  debitum  rcddaïur,  ne  aliqua  oecasio 
peccandi  delur.  Distinguendum  est  igilur  in 


•i\9  EXPOSITIO 

islo  casu  hoc  modo  :  quùd  nempc  conjux  non 
tenelur,  inio  nec  licilè  polcsl  dcbiliim  reddere 
alieri  illicilè  pelenli  ob  circumstanlianiaciùs; 
ul  si  pelai  modo  exorbitanli  indcbilo,  aiil  non- 
diim  faciis  bcnedictionibus,  elc.,quia  niahi  illn 
circumstaniia  est  annexa  aciui  pronl  pondpl 
ab  ulroque  conjuge,  reddilque  eum  illicilum 
respeclu  amboriini.  Conjux  tamen  polest  el 
(lebel  reddere  debilum,  quando  circnmsiantia 
mala  se  lenel  tanlùm  ex  parle  persona;  pelen- 
tis,  qux  non  aniisil  jus  illud  suo  inalo  facto  , 
liccl  pelai  illicilè,  sed  retinel  illud  :  quia  lune 
conjnx  innocens  reddens  non  cooperatur  peli- 
lioni  el  peccalo  altirius  fornialiler  loqucndo  , 
sed  lanlùni  concurrit  ad  actuni  ex  se  el  ex  na- 
lurà  suàlicitum  conjngatis.  Débet  lamen  lune 
anie  illam  reddilioneni  debili  proemillere  cor 
reclionem  el  admonilioncm  ,  ennique  avertere 
quantum  polest  si  non  adsit  timor  odii ,  indi- 
gnationis,  et  periculum  inconlinenliiB. 

Quœies  7°  ulriini  conjux  lencalur  donegare 
debilum  illnd  pcteiui  in  loco  sacroaiil  publico. 
Uespondeo  esse  peccaium  murtale  reddere  de- 
bilum in  loco  publico  coram  aliis  ob  scanda- 
lum,  idque  non  patiuir  bnmanx  socielalis  ho- 
ncsias,  sed  ad  caninani  iinpudeniiani  spécial. 
Nec  licilum  est  in  loco  sacro  debilum  reddere; 
iiam  actus  polluens  locum  sacrum  neipiit  licilé 
in  eo  exerceri.  Constat  aulem  qiiôil  oninis  el- 
lusio  volunlaria  seniinishumani  locum  sacrum 
polluil,  sicul  el  elTusio  sanguinis  elianj  jusia 
per  senlenliam  judicis  facta.  Linde  injuria  lii 
loco  sacro  etianisi  liai  lempore  obsidionisdimi 
conjuges  in  ecclesià  diù  commoranlur  :  non 
enim  juxla  Cajet.  possunt  lieilè  ibidem  mairi- 
monio  uli,  quia  non  est  inconveniens  conjuges 
icneri  ad  caslilatem  ex  penurià  loci ,  cùm  le- 
neanlur  ad  lioc  per  plures  annos  ex  mutuà 
absenlià  ,  viro  existenlo  occupalo  in  mililaii- 
bus,  aliisque  olliciis  aul  negoliis  procul  ge- 
rcndis. 

Quxres  8°  ulrùm  ralione  lemporis  sacri 
aclus  conjugalis  reddatur  lune  illicilus.  Itesp. 
D.  Tlioraas  in  4  seul.  dist.  3:2,  a.  5,  q.  1,  quod 
actus  malrimonialis  quanivis  culpà  careat,  la- 
nien  quia  rationem  deprimil  propter  carnalem 
deleclalionem,  liominein  reddil  inepluin  ad 
spiritualia  :  el  ideô  in  diebus  in  quibus  praci- 
puc  spirilualibus  est  vacandum,  non  licel  pè- 
lera debituin.  Non  lamen  esse  lelhale  peicre 
debilum  in  die  feslivo  expresse  docel  idem 
S.  ductor  ibidem  ad  ^1  qua.-stiuncul. ,  quia  non 
esl  circumstaniia  irabens  ad  aliam  speciem 
peccati,  proindeque  non    polesl  in   infinilum 


720 
augere.  Ideô  peiens  non  peccal  mortaliter.  llla 
auieni  mulicr  de  quà  D.  Gregor.  dicll  in  1 
Oialogorum  ,  quôd  in  nocte  cognila  à  viro , 
niane  ad  processionem  venions ,  à  diabolo  ar- 
repia  esl,  non  piinila  fuit  propter  hoc  quôd 
debilum  reddidil,  sed  quia  postmodùni  se  le- 
meré  ad  divina  injecit  contra  conscienliam. 
Neque  ex  illà  auctoriiale  Exodi  19  :  iSolile  ap- 
projiinquare  uxoribiis  vestris,  etc., polesl  probari 
quôd  sid  peccaium  monale,  sed  quôd  sit  in- 
congruum.  Multa  enim  ad  mundiiias  carnis 
periinenlia  exigebanlurdeneccàsiiate  praecepli 
i.'ilege  veieri  (qu;e  carnalibus  dabalur),  qua; 
non  exiguntur  in  nova  Icge  ,  qua;  esl  lex  spiri- 
lùs.  ilaclenùs  D.  Thomas.  Llnde  debilum  pclere 
in  praicipuis  solemnilatibus  perse  et  ex  nalurà 
rei  solùm  polesl  esse  culpa  venialis  ,  eô  quôd 
actus  conjugalis  habeat  aliquid  indecenliœ  et 
ineplitudinis  ad  oraiionem  cui  diebus  illis  est 
vacandum.  Et  D.  Ânloninus  loco  cilato  dicit 
quôd  in  diebus  quadragesimalibus  el  jejuniis 
exercere  aclum  conjiigii  non  esl  peccaium  ,  et 
quùd  ha:c  verba  qua:  in  Missà  dicuntur  in  prin- 
cipio  quadragesiina;  :  Egrediatur  spoKsus  de  cu- 
bili  suo ,  aliaque  siniilia,  inlelliguniur  de  con- 
silio  revereuiiaj ,  el  utroque  conjuge  consen- 
ticnte,  ul  dicit  Cralianus  causa  53,  q.  4  ,  c. 
JS'rc  lixorem,  el  non  de  necessiiale  obedicntias. 
l'er  accidens  tamen  polest  esse  culpa  lelbalis 
pelere  diebus  leslivis,  praiserlim  in  prœcipuis 
soleninilatibus  in  conlemptnm  fesii  vel  Ecclc- 
siie,  nempe  quando  pelcrel  ul  legi  conlraveni- 
rct,  et  illi  non  subjicerelur;  vel  ul  hoc  ipso 
feslum  parvipenderel,  vel  salleni  hune  aclum 
elicerei  :  Nunc  abstinere  noio  à  copulâ  ,  quani- 
vis Deus  hoc  velàssel.  Alverô  reddens  nulla- 
lenùs  peccal,  imù  juxla  U.  Anionin.  graviter 
peccaret  non  reddendo,  quia  ad  hoc  leiieiur  de 
necessiiale  ;  non  enim  Ecclesià  injicit  laqueos 
animabus,  sed  ad  perCectiora  et  meliora  provo- 
cal exbortando,  non  prxcipiendo.  Unde  pr;E- 
dicalores  ci  confessarii  debenl  esse  cauii  in  hàc 
maierià,  el  ita  horlari  conjuges  ad  caslinmniani, 
quùd  unura  non  inducant  ad  injustiliam  ,  et 
allermn  ad  inconliuenliam.  An  aulem  liceat 
denegare  debilum  in  die  quà  recepla  aul  reci- 
pienda  esl  Eucharisiia ,  examinabiiur  q.  se- 
quenli. 

Quaîres  9"  quinam  sinl  alii  casus  in  quibus 
unus  conjux  licilù  possit  denegare  debilum  al- 
ieri pelenli.  Kesp.  d"  quùd  sialini  post  con- 
Iractum  malrinioiiii  inlra  bimestre  conjuv  non 
tenelur  alieri  pelenli  debilum  reddere,  sed 
polesl  licite  denegare,  quia  isli  duo  menses 


coiicedunlur  conjugibus  ad  deliberandum  de 
stalii  religionis  capescendo  ,  ut  Iiabelur  ex  D. 
Tliomà  in  i  sent.  dist.  27,  q.  i ,  art.  3,  q.  2  , 
ad  2.  Iieni  de  conversai,  conjiig.  c.  Expubtico. 
2°  ^Jiiando  conjux  peicns  (idem  violavit  adul- 
terando  ,  conjux  innocens  polest  ilii  debilurn 
licilè  denegare.  Et  ad  Imnc  casum  rcdncunur 
onines  alii  in  quibus  conjux  privalnr  jure  pe- 
tendi,  Ht  quando  cognovit  consanguineani  suac 
conjngis  ;  quando  conlraxerunl  airinilaleni  vel 
cognalionem  spiritnaleni  baplizando  propriuni 
liliumexlra  necessiiaieni,  etc.  5°  Peiitio  debiii 
revocaturpei'quodcuui(|ueinipedinienium  diii- 
mens.siiperveniens  nialrimonio,sallcni(|uiindo 
proprià  culpâest  conlracluni. 

Caveat  autem  piudeus  conlessaiius  nt  iio- 
nestiori  qno  polerit  modo  nxoralas  lire.i  Iroc 
interroget,  ne  nimis  prol'undè  istam  nialeriam 
scrutaudo,  sibi  et  illis  laquenm  paret  :  sed  sim- 
pliciter  quoerat ,  si  nece^sarium  judicel  ,  an 
matrimonio  benè  ntaniur  juxla  nioduni  et 
finein  debilum  ,  non  explicando  in  parlicu- 
lari  an  islo  vel  illo  modo  aclnm  conjugaiem 
exerceant. 

Articllus  V. 

Ulrimi  inceslus  sit  delerminala  species  luxiiriœ. 

Incestus  est  abusus  venereorum  inter  con- 
sanguineos  vel  allincs  inira  gradus  proiiiltitos, 
seu  inler  quos  malrlmoiiium  iniri  nequil  s;d- 
tem  absque  dispensaiione.  Et  est  peccatuni 
morlale,  ac  inicrgraviora  luxnrise  peccatacom- 
putaiur.  Idque  probat  D.  Tbonias  2-2,  q.  l.'J4, 
art.  9,  in  corp.,  nbi  ait,  (|uôd  ibi  necesse  est 
inveniii  deterniina(am  specieni  luxnria',  ubi 
invenilur  aliquid  repngnatis  usui  debito  vene- 
reorum. In  usu  autem  consanguineorum  vel 
aflinium,  invenitur  ali(|uid  incnngruuni  ccim- 
mixtioni  venerea;,  tripliei  ratione.  Primo  qui- 
dera  quia  naturaliter  liomo  débet  quanidam 
honorlficcnliam  pareniibiis,  et  per  consequens 
aliis  consanguineis,  qui  ex  eisdem  parcnlilms 
de  propinquo  originem  trabunl  :  in  lantum 
quôd  apud  antiques,  ut  Valerius  Maximus  re- 
fert ,  non  erai  fas  liliuni  simul  cum  paire  bal- 
neari,  ne  se  invicem  nudos  conspicerent.  Ma- 
nifestum  est  autem  secundùni  praedicla,  quod 
in  aciibus  venereis  maxime  consistit  quiedam 
turpitudo  honorilicenliîie  contraria ,  unde  de 
bis  homines  verecundantur.  El  ideô  incon- 
gruuni  est  quôd  comniixtio  venerea  fiai  laliura 
personarum  ad  invicem.  Et  ha;c  causa  videlur 
exprinii  Levilc.  18,  ubi  dicitur  :  Maier  tua  est, 
non  revelubis  lurpitiidinem  ejus.  Et  idem  postea 


SEXII  PUECEITI.  72-2 

dicitur  de  ab'is.  Secunda  ratio  est,  quia  perso- 
nas  sanguine  conjuncias  necesse  est  ad  invi- 
cem simul  conversari  :  unde  si  homines  non 
areerentur  à  comniixlione  venerea ,  niniia 
opporlunitas  darctur  bominibus  venerea;  com- 
mlxlionis  ,  et  sic  animi  hominum  nimis  emol- 
lescerent  per  luxuriam.  El  ideô  in  vet.  lege 
illne  person»  specialiier  videnlur  esse  prohi- 
bitae,  quas  necesse  est  simul  commorari.  Tertia 
ratio  est  quia  per  boc  impedirelur  mulliplicatio 
amicoruni.  Dùm  enini  liomo  uxorem  extraneain 
accipit.  junguutur  sibi  quâdam  speciali  amicitià 
omnes  uxnris  consanguinei ,  ac  si  essent  sui 
consanguinei.  Unde  Aug.  lib.  15,  c.  1(5  de  Ci- 
vil. Dei  ait  :  «  Habita  est  ratio  reclissima  clia- 

<  rilalis,  ut  homines  quibus  essel  utilis  aupie 
t  honestaconcordia,  diversarunivicissitudiuuni 

<  vinculis  neclereniur,  nec  unus  in  uno  mulias 
I  haberet,  sed  singube  spargerenUir  in  singu- 
«  los.  »  Addil  autem  .\ristol.  quarlam  rallonem 
in  2  Politic,  quia  cùm  naturaliter  liomo  con- 
sanguineani diligat,  si  adderetur  amor  qui  est 
ex  commixtione  venerea  lieret  nimius  ardor 
amoris  et  maximum  libidinis  iiicendiuDi,  quod 
castitali  répugnai.  Undè  maiiirestuiii  est  quod 
inceslus  est  delerminala  species  luxuriai.  Ha!c 
D.Thomas. 

Aliam  ralionem  babel  ibidem  in  Sed  conira, 
iicmpe  quôd  species  luxuriae  distinguunlur  se- 
cundiim  condiliones  maleriae  seu  mulicrum, 
<]iiibus  aliqiii  abuluniur.  Sed  in  incestu  iinpor- 
latur  speeialis  conditio  mulierum  ,  quia  est 
abusus  consanguincarum  vel  allinium.  Ergo 
est  delerminala  species  luxuriae.  Idemque  |iro- 
bat  lib.  4  Sent.  disl.  41,  q.  1,  a.  4,  in  Corp., 
ubi  ail  quod  circuiiistantia  peccatuni  in  aliud 
genus  mutai  et  trahit,  quando  allerins  generis 
peccati  ddormiiatem  addil.  Inceslus  auleni  ah 
incendio  nomeii  babens ,  vel  à  privalione  ca- 
stilatis  quasi  anionomasticè,  e6(|uo<l  castitateni 
violet  in  illis  qui  maxime  fœderc  conjungun- 
tur  ,  addil  specialeni  defoi  iiiilalem,  scilieet 
iiatuialis  fœderis  violationcm.  Ergo  constituit 
determinatam  luxuriae  speciem.  L'nde  ad  expli- 
caiionem  inceslus ,  necessario  explicanda  est 
hreviter  nalura  consanguinilatis  et  alliuilatis, 
earunique  gradus,  siniulque  prohibilio  inatri- 
nionii  iutra  illos  gradus. 

Consanguiiiilas  delinitur  atlinentia  unias 
personx  ad  aliam  proveniens  ex  eo  quôd  una 
illaruni  descendit  ab  alter.i,  vel  amba;  ex  eàdenn. 
Aut  ut  docet  D.  Thomas  iii  4  Sent.  dist.  40, 
q.  I,  a.  1,  i  consanguinitas  est  vinculum  ab 
4  eodem  siipile  dcscendentium  caruali  propa- 


I 


723  EXPOSiriO 

!  gatioiie  coiilraclnni.  »  Hujus  deflnitioiiis  bo- 
nilaleiu  explicai  S.  docior,  quia  jiixla  Pbilo- 
sopli.  in  8  Elliic.  c.  12,  oniiiis  amitilia  in 
aliquà    coniniuiiicaliune    consislit  :   et    quia 
aniiciiia  est  qiia;dam  ligalio  sive  uiiio,  ideô 
coiumuuicalioquaeeslamiciti.x  causa,  viiiculuu 
dicitur.  Quaro  sccundiim  quaniliLei  cuminuiii- 
cationem  denoiiiinaiiiur  aliqui  quasi  colli,  aii 
ad  inviceni,  sicutilif  untur  concives  qui  liabent 
polilicam  coniuiuiiicaiioiieui  ad  inviceui ,  al 
couiuiiiiloues  qui  conveniunt  in  niiiiiari  ncgo- 
tio  :  el  ideo  iu  pra;dicl;i  definitioiie  vinailiim 
ponitur  quasi  genus  consanguiiiilalis,  cl  per- 
soitw  desceiidenies  ab  u:io  stipiie  quaruui  esl 
hujusniodi  viuculum ,  ponunlur  quasi  sulije- 
ctuui,    el  carnatis   propagalio  ponUur    quasi 
principiuiu.  Illud  auk-iu  quod  proximé  coii- 
vcrlilur  iii  seiuen,  esl  sanguis,  m  probalur  iu 
lib.  lo  de  Aninialibus  ,  elpropler  boc  vinculuiu 
quod    ex    ciiruah   propagalione  coutrahiiiir, 
couveiiientiùs  Uicilur    eonsanguinilas   quàiu 
carnalilas ,  cl  dicuntur  parenles  una  caro  in 
quaiiluui  sanguis,  qui  in  senien  viri  aul  nien- 
slruuin  converlilur,  esl  poieniià  caro  el  os. 
Hactenùs  1).  Tlioiuas.  Et  ibidem  a.  2  docel 
S.  diictorquod  isla  conimunicalio  juxla  Pl.ilo- 
sop.  lib.  8  Llbie.  iriplex  esl  :  uiia  secundùiu 
babiludinem  principii  ad  priucipialum  ,  el  iix'c 
esl  eonsanguinilas  palris  ad  fibuni.  Uude  dicil 
quod   <  parenlcs  diligunl  lilios,  ul  sui  ipsoruni 
s  aliquid  exislenlcs.  »  Alia  esl  secundùm  babi- 
ludinem principiaii  ad  principium,  et  bcec  est 
iilii  ad  palreni  :  unde  dicil  quod  <  blii  diligunl 
i  parentes,  ul  ab  illis  exislenles.  »  Teriia  est  se- 
cundùm babiludinem  eorum  qu;e  sunl  ab  uuo 
principio  ad  invicem  ,  sieul  fralres  dieuniur  ex 
eisdeni  nasci,  ulideni  pbilosupbusdicil  iuideui. 
El  quia  puncli  moUis  lineam  (acit,  el  per  pro- 
pagaiioneni  paler  descendii  in  blium,  ideô  se- 
cundùm dicUs   1res  liabiludines,   1res  linex 
consaiiguinilalis  suniunUir:   scilicet  linea  tle- 
scendenlhim  secundùm  priniam   liabiludiiicm; 
linea    asceudeiiliitm  secundùm  secunilam   ba- 
liiUidiiiem  ;  linea  Iruusvcrsniiiini  secundùm  tcr- 
liam. 

Sed  quia  propigalionis  moius  non  quiescil 
in  uno  lermino,  sed  ullra  progrediiur,  idco 
conlingil  quod  secundùm  bos  diversos  pro- 
cessus, divcrsi  grai.'us  in  uiià  lin;'à  invcniun- 
tnr,  divcrsaque  sil  raiio  compulandi  gradus  in 
diversis  lincis.  Grailus  en'.m  cons;iEgiiinil:<lis 
in  liuM  «scendenlinm  el  desieiKientiîim  con- 
trahilur  ex  boc  quèd  una  p^rsona  ex  a!:â  pro- 
pflgauir  eoruiu  inierquos  gradus consideraïur: 


724 

el  ideo  secundùm  compulaiionem  canonicam 
el  legalcm  ,  persoiia  qu*  primo  in  processu 
propagaiionis  ociurril ,  vel  ascendendo  vel 
descendendo,  dislal  ab  aliquo,  pula  à  Pctro  in 
primo  gradu ,  ut  paier  el  /iUits.  Quai  autem 
ulrique  secundo  occunii ,  dislal  in  secundo 
gradu,  ul  avus  et  iiepos,  el  sic  deinceps;  sed 
eonsanguinilas  eorum  quœ  sunl  in  lincà  Irans- 
vcrsali  conirabilur  non  ex  lioc  quod  iinus 
eorum  ex  alio  propagaïur,  sed  qnia  uterque 
propagaUir  ex  uno  ,  el  ideô  debenl  gradus  in 
bàe  lineà  consanguinitaiiscompuiari  per  cnm- 
paralionem  ad  unum  principium  ex  quo  pro- 
paganlur. 

Sed  secundùm  boc  esl  diversa  compulalio 
canonica  cl  legalis  ,  quia  legalis  compulatio 
aitendildescensum  àcomnmni  radice  ex  ulrâ- 
que  parle  ,  sed  canonica  lanlùm  ex  altéra;  es 
illà  scilicet  ex  quà  major  nunicrus  graduum 
invenilur.  Unde  secundùm  legalem  compula- 
iionem fraier  et  soror,  vel  duo  fralres  allinenl 
sibi  in  secundo  gradu  ,  quia  ulerque  à  radice 
commun!  dislal  per  uiium  gra.'um,  el  simililcr 
blii  duorum  l'ralrum  dislani  à  se  invicem  in 
quarlo  gradu.  Sed  secundùm  compulaiionem 
canonicam  duo  fralres  allinenl  sibi  in  primo 
gradu  ,  quia  neuter  eorum  dislal  à  radice  cora- 
muni  nisi  per  unum  gradum  ;  sed  blius  uniiis 
frairum  dislal  ab  allero  fralre  iu  secundo 
gradu,  quia  in  lanlum  dislal  à  communi  radice: 
el  ideô  secundùm  canonicam  compulaiionem 
quolo  gradu  distat  quis  ab  aliquo  supcriori , 
loto  dislal  à  quolibel  descendentium  ab  ipso, 
(  l  nunquàm  minus,  quia  i  propler  quod  unum- 
I  quodquo  laie,  iliud  magis.  »  Liide  si  alii  de- 
scendcnles  à  communi  principio  conveniunt 
cum  aliquo  ratioue  principii  conimnnis,  non 
possunl  propinquiores  esse  descendenli  ex  alià 
parle  qnàm  sil  primum  principium  ei  propin< 
quum.  Ali:|uando  lamen  plus  dislal  aliquis  ab 
aliquo  dcsLcndenle  à  communi  principio,  quùin 
disUi  ipsc  '■■•  principio ,  qnia  ille  foriè  plus  dU 
slal  à  princijiio  communi  quàni  ipse;  et  secun- 
dùm remoliorem  dislanliam  oportet  consan- 
gninilateni  compulare.  Hactenùs  U.  Thomas. 

Idem  D.  Tiiomas  i-2,  q.  loi,  a.  9,  ad  3,  ait 
quod  in  commixlione  personarmu  conjuncta-i 
rum  est  aliquid  ipiod  esl  secundùm  se  indecens 
el  repugnans  nalurali  ralioni,  sieut  quod  com- 
mixiio  bal  inter  parentes  el  lilios,  quorum  est 
pi  r  80  et  immediala  cognalio.  Nam  biii  nalu- 
raliier  bondrem  Jebent  larenlilms.  El  lUi.  i 
Seul.  disl.  .jO,  q.  I,  a.  5,  iu  cerp..  dicil  quod 
iji  matrimonio  iliud  dicitur  es$e  coatra  legem 


SEXTi  PR/ECEt'TI. 


72(j 


naturae,  per  quod  nialrinioiiiiim  rcddilur  in- 
coiiipetcns  respeclu  liais  ad  quein  csl  ordliia- 
tura  :  Unis  aulcra  maiiiiuonii  pcr  se  el  priinùm 
est  boiiiim  prolis,  quod  qiiidein  per  allqiiam 
consanguinilaleiu  (scilicpt  iiiier  palrem  et  fi- 
liam ,  vel  (ilium  cl  matrone)  impeditur;  non 
quidcni  ut  tulalilcr  tollaiur((|uia  liiia  ex  semine 
paliis  polest  prolem  concipcre,  et  siniul  cuni 
paire  nnirirc  el  instrucrc,  in  quilius  bonuni 
prolis  cousibtii)  sed  ut  non  coiivenienti  nioilo 
liai.  InorJinatuni  e^t  onini  quod  lilia  patri  per 
m  ilriniouiuni  adjungalur  in  sociani  causa  ge- 
ncrandœ  prolis  el  cducand^e  ,  quam  oporlel 
per  omnia  patri  esse  subjectam,  velul  ex  eo 
proccdenicm,  el  idoô  de  lege  nalurali  est  ut 
paier  el  mater  ab  lo  niatrimonio  repellanlur. 
El  uiagis  cliani  maltr  quàni  paler,  quia  niagis 
derogalur  reverenlia!  quai  debelur  parcnlibus, 
si  iilius  uiaireni,  quiiui  si  paler  liliain  ducit  in 
uxorem,  cùm  uxor  viro  aliqualiler  debeal  esse 
suhjecla.  Haec  D.  Thomas.  Idque  colliguul 
Cajel.  0.  Anlonin.  et  alii  ex  bis  verbis  Gènes. 
2  :  Relinquel  liomo  palrem  et  maliem,  cuni  qui- 
bus  naturaliler  esl  una  caro,  et  adharebit  iixori 
suœ ,  et  duo  qui  non  suul  uua  caro  ,  erunt  in 
carne  unà.  luio  quidam  auctores  docenl  quod 
in  perpetuum  connubia  prubibentur  inler 
ascendentes  et  descendontes  in  duabus  lineis 
redis;  quod  taraen  Cajel.  non  adinillit,  nisi 
de  parentibus  et  liliis  innnediaiù  conjunctis, 
quia  meus  avus  non  esl  pater  meus  nisi  per 
accidens  :  ea  autem  qua;  sunl  per  accid.  re- 
linquunlur;  el  ni  ait  D.  Thomas  in  eàdem 
dist.  40,  q.  I,  a.  2,  in  corp.,  gradua  cujusiib. 
rei  non  polesl  esse  ubi  non  esl  propinquitas, 
et  nimia  dislanlia  gradiim  consanguinilulis 
toilil. 

AliiB  verô  personoe  quaa  non  coujungunlur 
secundùm  seipsas,  sed  per  ordineui  ad  paren- 
tes ,  non  habent  ila  ex  se  ipsis  inileconiiam ,  sed 
variatur  circa  hoc  decontia  vel  indeccniia  se- 
cundùm consiiouulinem  cl  Icgi-m  humanam  vel 
divinani,  qnia  usus  vcnercoium  qui  ordinalur 
ad  bonum  cunmiunc ,  subjacel  legi.  Et  ideô 
sicut  D.  Aug.  diiit  lib.  la  de  Civil.  Dei,  eom- 
niixlio  sarurum  cl  fralrnm  quanio  luit  anli- 
qulor  conipellcnle  necessilale,  taulô  postoa 
fucla  esidamnahilior  religione  probibenle.  Hatc 
D.  Thomas  2-3.  q.  1.34,  a.  9,  ad  3,  in  creationis 
gciieris  humani  principio  npcpsse  luit  ad  illud 
niuliiplicandum  quod  l.lii  .\d:e  sonues  suas  ac- 
ci.cjenl  in  uxores;  verùni  jioska  hoc  iiullo 
uiodo  luilampliùs  litituui.  Ihide  D.  rhunias 
in  4  Sent.  dist.  40,  q.  I,  a.  3,  dicii  qnôd  lex 


divina  non  solùm  patrem  et  matrem  exclusil  à 
matiimonio,  sed  etiam  alias  conjunclas  perso- 
nas,  quas  oporlet  sinml  conversari ,  el  qu;e 
debent  invicem  altéra  alterius  pudicitiam  cuslo- 
dire  :  et  banc  causam  assignat  divina  lex  di- 
cens  :  Ne  révèles  turpiludinem  talis,  veltalis,  quia 
turpititdo  tua  esl ,  sed  per  accidens  Unis  mairi- 
monii  est  confooderatio  honiinum,  et  amiclliae 
multiplicalio,  dùm  homo  ad  consanguineos 
uxoris  sicul  ad  suos  se  habet.  Si  autem  aliquis 
consanguineain  ducerel,  nuUa  per  matrimo- 
nium  nova  amiciiia  accrcsceret  :  etideo  secun- 
dùm legos  humanas  et  statuta  Ecclesiae  plures 
consanguinitatisgradus  sunt  .i  niatrimonio  se- 
paraii.  Sic  crgo  ex  diclis  palet  quôd  cousan- 
guinilas  quantum  ad  aliquas  persouas  impedit 
matrimonium  de  jure  nalurali;  quantum  ad 
aliquas  de  jure  divino,  et  quantum  ad  aliquas 
de  jure  per  honuues  instituto.HaîcD.  Thomas. 
El  ibidem  art.  i  in  corp.  docol  S.  doclor  (|iiôd 
anliquitiis  in  Ecclesià  ralionabililer  nsque  ad 
graduni  septimum  impcdiebatur  matrimonium; 
tum(|uia  ultra  hoc  non  de  l'acili  remanebatcom- 
munis  radicis  menioria,  tum  quia  sepliformi 
graliaj  Spirilùs  sancli  congruebal.  Sed  poslmo- 
dùni  circa  haec  ultima  tempora  rcsirictum  est 
Ecclesiœ  inierdiclum  usque  ad  quartnm  gra- 
duni, quia  ultra  Inutile  el  periculosum  erai 
gradus  consanguiniiatis  prohibcre.  Inutile  qu:- 
deni,  quia  ad  remoliores  consanguineos  quasi 
nulluni  fœdus  majoris  amicitia;  quàni  ad  exlra- 
ncos  habebaïur,  charitate  inmultorum  cordi- 
bus  l'rigescente.  Periculosum  autem  eral ,  quia 
concupisceiitiA  et  negligentià  praîvalenle,  lain 
nnmerosam  consanguineorum  muliiludinem 
honiines  non  salis  observabant,  et  sic  laqueus 
damuaiionismullisinjiciebalur  ex  remoliorum 
graduuni  proliibilione. 

Salis  eliain  convenienter  usque  ad  quartum 
graduni  dicta  |)rohlbitio  nuncreslricta  est  :  lum 
quia  usque  ad  qimrtam  generatlonem  hoioinis 
vivcre  consuevorunl,  ni  sic  non  possitcoiisaii- 
guiriilalls  mcmoria  abolcri;  undt;  Domiuus  in 
leriiani  et  qnartam  generationem  peccali  pa- 
reiituin  se  visitalurum  in  illlis  coniniiualur  ; 
tum  quia  mixtio  nova  s.inguinis  cujus  iden- 
lil.'.s  consanguinilalem  facit,  fit  cum  san- 
guine alieno,  cl  qnanliim  niisceiur  aller! , 
tanlùm  receditnr  à  primo.  El  qnia  elenienla 
sunt  quatuor  quorum  quodiibel  laiito  est 
f'aciliùâ  nilsolbile,  quanio  est  niagis  sidi- 
tile,  ideoin  prima  eonimixlione  evaiiosoil  san- 
guinisidentiiasquanlùmadpnmumclemeiituin 
quod  est  sublilissimum;  in  secuiulà  qumlùni 


'-'  EXPOSITIO 

ad  secundiim  :  in  U-rlià  fiuaniùni  ad  terlium; 
inqîiartà  (|iianliiin  ;id  qiiarliim,  cl  sic  poslqiiar- 
laiii  gonerationein  polesi leiteiari  cainalis  con- 
junclio.  Haclem'is  D.TIiomas.  Fgiiurjiixta  coni- 
pulalioiioni  juiis  caiionici  fiaires  et  smores 
siinl  iii  primo  gradii  consangiiiiiiiaiis.  Eoruin 
filii  qui  dicunlur  consobriiii  geriiiani  cniisii- 
tuunl  secuiidiini  graduin.  Isloruin  coiisobrlno- 
rum  filii  suiit  in  teiiio  gradii,  cl  filii  Iioruni 
coiisobrinorum  siinl  in  quarto  gradu.  Quando 
igitur  ineundnni  est  nialrinioniuni ,  videnduni 
est  an  conjuges  sint  consariguinci,  et  in  quo 
gradu  dislent  à  primo  stipile  à  qiio  Iraliunt 
originem,  et  tôt  gradus  eriitii  quoi  sunt  pcr- 
sonae  distantes,  non  numerando  slipilein.  Ob- 
servaiiduni  tamon  est  duos  consanguineos 
inaequaliler  distantes  à  slipiie,  si  unus  dislet 
ultra  quarluni  gradinn  ,  aller  voro  inlra  illuni 
posse  matrimonio  copidari,  ut  liabetur  expresse 
c.  linali  de  Consaiig.,  quia  lune  altendilur  gra- 
dus consanguiniiatis  penès  dislanliaiii  remo- 
lioris  à  stipile ,  iia  ut  quolo  gradu  reiuolior 
dislat  à  stipile  ,  eodem  dislent  inler  se  illi  con- 
sanguinei.  Cùm  crgo  remoiior  à  stipile  distet 
ulira  quarluni  graduin  ,  aiMl)o  erunt  coiisau- 
guinei  inler  se  ulira  ipiarlum  gradum,  ac 
proinde  inter  illos  nulla  erii  niairimonii  prohi- 
biliojtixta  capul  Dcbet  de  Coiisangiiinilale  et 
Allinilate. 

Igilur  si  quis  absque  dispensalione  inatri- 
moniali  carnaliier  cognoscat  suain  consangui- 
neam  in  quocumque  iiorum  quatuor  graduiim. 
peccatuni  incestùscomniittit;  et  tantôgraviiis, 
quantô  gradus  est  conjuuctior  ae  proxiuiior, 
adeô  ut  necessarium  sit  graduin  propinquilalis 
in  confessione  explicare,  cùm  multiim  intersit 
inter  bujusniodi  turpitudines;sivetaMlùninota- 
biliter  aggravent  peccatuni  inlra  eaindein  spe- 
ciein  inccstùs,  prout  docuerunt  Cajel.  cl  Va- 
lenlia,  sive  constituant  divcrsas  species  ince- 
slùs,  ul  tenent  iNavarrus  et  alii.  l'orrô ,  ut 
notai  Cajel. ,  sicut  ad  crinicn  inceslùs  spécial 
cliam  sine  opère  consensus  in  consanguineam 
seu  afiineni ,  ila  ad  inceslùs  speciem  speclanl 
inipudicili;u  etcarnales  cominixtioiies  impube- 
ruin  pcrsoiiarum  ,  si  consanguiiiilale  aut  alVi- 
nitate  sint  junct%,  quouiain  cl  sunt  bujusmodi 
aciiis  ut  via  ad  consuinmaluni  iiiLCslum,  et 
niuliù  propiii(|uiùs  (piàni  cogilationes  ad  in- 
rcsluni  ordiuanlur  quaiiiùin  in  se  est  consum- 
manduui,  licet  ex  iinpotentià  ;«lalis  non  con- 
'uniuKiiir.  U.  Antoninus  tann'n  2  p.  lit.  5,  c.  5, 
sentit  cuin  l'elro  de  Falude  (piod  inceslùs  qui 
committiturà  (lueris  non  iiabentibus  plénum 


728 


rationis  usuin .  non  est  de  reservatis  episcopo, 
nec  propler  boc  tollitur  virginiias  nequc  cau- 
salur  alliniias. 
§  1.  fie  incestn  propler  a(fi\ntatem  conlracto. 

Triplex  dislingui  solet  cognalio  :  prima  car- 
nalis  ;  secunda  legalls  per  a  loptionem  ;  lertia 
spiriinalis  per  adminislrationem  et  susceptio- 
nem  Bjplismi  cl  Conlirmalionis.  Hic  aiitem 
agimiis  tantùm  de  cognaiione  carnali.  De  aliis 
verô  diiabiis  agemus  in  sequentibus.  De  bujus- 
modi aQiintale  earnali,  eodem  ferè  modo  ra- 
tioclnandiim  eslac  de  cousaiiguiniiaie,  iilpoie 
qua;  ad  illam  ordinalur  velut  ad  propriuiu 
finem,  quatcnùsscilicet  duae  personne  nalurali 
copulâ  consuininalà  coeunies,  in  bujusniodi 
aciu  ellîciuntur  et  repuiantur  una  caro,  ex 
quo  lit  qiiôd  vir  contrabat  alliniiaiem  cnm  niu- 
licrisconsanguineis,  et  inulier  cum  viri  saii- 
guineis.  Uiide  ainuitas  deiiiiilur  parentela 
contracta  ex  carnali  commixtione  nalurali  con- 
summaià  viri  et  mulieris,  sive  sint  maritus  et 
uxor  ,  sive  ali:e  persona;.  Aut  breviùs  deOni- 
tur  :  l'ropinqmltts  personarum  ex  cariiali  copulâ 
proveiiieiis.  Et  vocatur  adinilas,  quasi  duorum 
ad  uiiuin  linem  iiniias  ,  eo  quôd  divorsœ  et  cx- 
tranciB  Camili*  per  bujusmodi  coiiuin  et  nup- 
lias  uiiiunlur,  et  una  ad  aiierins  cognatiuiiis 
(ines  acccdit. 

D.  Tliomas  in  4  sent.  dist.  41,  q.  1,  a.  1,  q. 
4,  ad  2,  docet  quôd  ad  veram  et  propriarn  af- 
liiiilalem  requirilur  ut  vir  et  mulier  in  carnali 
copulâ  cllieiantiir  una  caro  per  seminum  com- 
mixlionein  :  unde  quaniumcumquc  aliquis 
claustra  pudoris  invadat  vel  frangat,  nisi  coiu- 
mixlio  seminum  sequatur,  non  coutrabiiur  ex 
bue  aOinitas,  ut  liabetur  causa  5S,  q.  5,  can. 
Extraordhsaria.  Et,  ibidem  ipiOiSliunculA  3,  ad 
3,  docet  S.  doclor  quôd  quia  concubitus  conira 
naturam  non  babet  coinmixtiunem  seminum 
quae  possii  esse  causa  generationis,  ideôqiie  ex 
lali  concubitu  non  causatur  aliqiia  alliiiiias, 
benè  larnen  per  concubitum  naiuralem  in  vase 
debito  non  soliiin  liciiiim,  sed  eliam  illicilum, 
ut  docet  S.  doctor  ibidem  ad  2  et  tenent  com- 
inuniter  auclores.  Docet  idem  S.  doclor  ibidem 
a.  2,  q.  3,  quôd  cùm  gradus  allinilalissumalur 
juxla  gradus  consanguiniiatis,  oportet  quôd 
lot  sint  gradus  ariinitatis  quoi  sunt  gradus 
coiisaiiguiiiitatis.  Et  sic  coiisaiiguinei  niariti 
eumdein  consanguinitalis  gradum  cuni  ejus 
uxore  sortiuntur,  qucm  consanguiniiatis  gra- 
dum babcnt  cum  inarito.  llnde  niarili  sornr 
)ier  consanguiiiilatein,  efficitur  soror  uxoris 
p«r  at'liuilalem.    diciturque  cognata  ;  conso- 


29 

brinus  germanus  mariii,  fit  consobrinus  illius 
uxoris,  et  sic  de  caeleris.  Idcmque  diceiiifiiin 
est  de  consanguiiieis  uxoris  n^spoclii  maiiti. 
Consanguinei  lanieii  uiiius  coiijiigis  ciiiii  alie- 
riiis  coiisanguineis  non  coniraiiunl  alliiiiCaicm 
ad  invict'in  ;  unde  niarUi  fraler  polesl  uxoris 
sororem  dutere  ei  è  contra,  nci|ue  una  afliiii- 
las  paril  aliaui.  Vide  D.  Thoinani  ibidem  aii, 
1,  q.  io,  ad  6.  Affinilas  conlracta  pir  oo|Milain 
uiatriiiionialcni  consuniniaiam  habet  (|uaiuoi' 
gradus,  in  quibus  personae  exisicnles  nialri- 
moniuin  inier  se  conlialiere  nequeuul  absqiu! 
dispensalioiie,  ul  colligilur  ex  cap.  Non  débet, 
de  Consanguin,  et  AClin.  qui  fundantur  in  qua- 
tuor gradibus  consanguin  lai isj.ani  reKilis.  Sic 
niarilus  est  in  1°  giaJu  allinilalis  cuin  uxoris 
sorore,  in  2°  cuin  ejus  consobriiià  gerinanà, 
in  5°  cum  illius  consobrinà  socuiidà,  et  in  i° 
cuni  istius  lilià.  Idemque  diccndum  de  uxoie 
respeclu  consanguineorum  niarili.  Siinililer  al- 
finilas  per  actum  loniicaiium  contracta,  oliin 
niatrinionluni  inipi'dicbat  cum  consanguincis 
fornicariae  anl  fornic.iloris  usque  ad  quarluni 
gradum.  Nunc  verô  concil.  Trid.  sess.  24,  cap. 
4  de  Hefonnatione  niatrimonii  iilud  rcstrinxit 
tantùni  usque  ad  secundum  gradum  ;  ila  ut  in 
gradibus  uUcrioribusmatrimonium  contraclum 
non  dii'imat.  Et  D.  Plus  V,  in  Bullà  qu%  iiici- 
pit  Sanctissiniiis,  dcclaravit  banc  atliiiiiatem 
ultra  secundum  gradum,  nec  etiam  iinpcdire 
niatrimonium  contraliendum  abscjne  pcccaio. 
D.  Tbomas  ibidem  a.  2,  q.  1,  in  corp.  docel 
q'iôd  alfmilas  pr;eccdens  uiatrimonlum  impe- 
ditcontrabendum,  et  dirimitcontractum  eàilom 
ratione  quâ  et  consangiiiuitas.  Sicuienim  in- 
esl  quœdam  nécessitas  consanguineis  babiiandi 
ad  invicem,  ila  et  afiinibus;  et  sicut  est  qund- 
dam  amicilise  vinculmn  inler  consanguiueos, 
ila  inler  et  arfines.  Sed  siaKinitassuporveniat 
niatrinionio,  non  potesl  ipsum  dirimere  ;  v.  g., 
diim  quis  consnnnnatani  liabiiil  copulam  cimi 
sorore  illius  l'eminse  quant  postca  uxoreni  du- 
cit,  ex  boc  in)pedilur  lualrimonium  et  dirimi- 
tur  contractum  cum  illà.  Si  vero  maritus  co- 
gnoscit  carnaliier  sororem  uxoris,  postquàm 
legitimum  contraxerunt  niatrimonium,  lune 
non  dirimitur,  sed  conjux  aduller  et  incesiuo- 
sus  solimi  privatur  jure  petcndi  debitum  ;  illud 
lamvn  reddere  tenctur  alieii  cotijuL-i  iinio- 
cenli  et  petenli,  ut  liabetur  c.  Dis;reiiuneiii, 
extra,  de  eoqui  cognoviiconsanguineam.  et  c. 
Qui  i'.ormierit,  causa  27,  ([.2.  .\naulcm  opi^co- 
pus  possit  dispensare,  et  faculialein  daic  liuic 
incesluoso    deinceps  petendi    dehilum ,    alii 


btXTi  PR/ECtPn.  730 

negani,  alii  vcrô  affirmant  apud  Sanchrtn  lib. 
8  de  .Matrimonio  disput.  12,  num.  10.  D.  Tbo- 
mas in  i  sent.  dist.  5i,  q.  I,  a.  o,  docel  qiiôd 
maritus  qui  cognoscit  soiorem  uxoris  suae, 
non  soliun  privaUir  jure  petrndi  debitum,  sed 
adimc  post  morlcm  uxoris  débet  omiiino  nia- 
neie  sine  s;>e  conjugii,  nisi  cum  eo  dispen- 
sclur  propler  IVagilitatem  siiam  cui  timeiiir  de 
illicilo  coitu.  Si  aulem  absque  disp  nsalioiie 
coutrahai,  peccat  contra  siatutum  Ecclesi.ii 
faciens;  propter  boc  tamcn  matriumnium  non 
est  separandum,  ut  babetur  cap.  Traiisiiiissœ, 
de  eo  qui  cognovil  consanguineam  uxoris,  et 
causa  52,  quxst.  7,  mullis  capitulis. 

An  vero  siuiile  iuipedimenlum  inducal  ince- 
slus  cum  consanguiiieà  seu  v:ri  cum  pro|)rià 
sorore  aul  consobrinà  germanà  ,  videlur  ne- 
gare  U.  Tbomas  ibidem  ;  quamvis  en  m  plus 
peecet,  quia  tamen  isiud  inipedimentum  poni- 
tur,  non  lam  ratione  cul|)3e  qu.im  ralione  afli- 
nitatis  (|uam  causât  ;  ideoque  etiam  non  connu- 
meiaiuraliisimpediment.s.sed  ininipedimeiilo 
ariinitalis  includitur.  In  aflieiialc  sieiit  et  in 
coiisanguinitalc  ponilurlinea  imn  solùni  Irans- 
veisalium,  sed  etiam  ascendentium,  ul  sunt 
SDCcr,  socrus,  viliieus,  noverca,  eli.  ;  et  de- 
sccndeniium,  ut  g<ner,  nurus,  privigiius,  pri- 
vigna,  eic.  \  ir  aulem  et  uxor  non  sunt  inler 
se  allines,  sed  principium  et  origo  allinilalis; 
qu;B  durât  inler  alios  etiam  post  morlcm  illius 
qui  alliiiilalis  ciuilrabenda;  causa  fuit,  sicut  et 
cons^iuguinilas.  Qu.irc  mortuo  alteruiro  con- 
juge,  vel  a  terulro  ex  roriiicaiitibus,  non  dis- 
solvilur  aflinilas  conlracta  ex  copul.i,  ut  babe- 
tur capile  t'iaienilaiis,  causa  53,  q.  10,  cujus 
raiioneiii  reildit  U.  Thonias  loco  ciiaio  ait  1, 
quicsl.  2,  in  corp.,  quia  nenipe  (luolies  relalio 
consurgit  ex  pra'terilà  aciione,  nec  lequirit 
illius  contiiiualionem ,  non  périt  desiructâ 
causa,  sed  lantiiiii  desirucio  aJtero  exlrenio- 
ruiii  inler  qu;e  veisaiiir,  ul  coiitini;it  in  con- 
baiigiiinitale.  Alqui  alliniias  ortuni  babet  ex 
carnali  commixlioue,  nec  exigit  illius  copuke 
peiseverantiam  ;  proindequc  non  péril  destru- 
clà  persoiià  qua;  copulam  habnit,  et  per  eam 
causa  fuit  cjus  allinilalis  producendœ.  Incestus 
cum  consanguineis  niajiis  est  poccalimi  qiiàm 
cum  afiinibus  in  codem  gradu,  propter  scilicet 
niajiirem  unioneni  naliiralem  ac  iniimiorein 
prii|iiii(|uitalcni.  Quare  vir  longe  graviùs  pcc- 
c.t  caiiialiler  cognoscens  propriam ,  quant 
uxoris  sua;  sororem.  Et  inter  allines  incestus 
Cbleo  graviiis  pcccatum,  qnô  intcr  conjunctio- 
ri-s  ciimniiitilur,   urule  gradus  propjnquiialis 


751  EXPOSITIO 

in  confessione  est  explicandus  ob  diversam  ra 
tionem  turiiiimlinis  acliis. 

§  2.   De  cognatione  legali  qiiœ  fil  per  adoplio 
nem. 


73i 


Divus  Thomas  in  4  sent.  disl.  42,  qu.'cst.  2, 
an.  1,  in  coip.,  ait  qiiod  adoplio  est  i  extia- 
c  nt'oe  persoiioe  in  filiuni  vol  nepolem  ,  vei 
€  (ieinceps  legilima  assuniplio.  »  Hanc  dcli- 
nilioneni  esse  Icgiiiniani  pioljal  ex  iioc  qiiôd 
ars  imiUilur  naluiain,  cl  snpplel  defcctiim  na- 
lurae  in  illls  in  quibus  iiaUira  delitil;  uiide  si- 
cul  per  naliiralcni  generationeiii  aliqiiis  liiiiiin 
prodiicil,  i;a  per  jus  posilivuni  (  qiiod  est  a;» 
sequi  et  boni)  potesl  uliiinis  sibi  assumore  ali- 
queni  in  Iliinni  ad  siiuililudineni  lllii  naluralis, 
el  ad  snpplenduni  Idionini  praedieloruni  del'e- 
cliini  ;  prupler  qiiod  pr*cij)uè  adoplio  psi  in- 
trodut ta,  el  (|uia  assimijnio  iiiiporlat  lermiimoi 
à  quo  (propier  quod  assnniens  non  est  assuui- 
plus)  oporlel  quod  ilie  qui  assuudiur  in  (iliuni, 
sil  persona  exlranca.  Sicnl  ergo  naluralis  ge- 
neratio  liabet  lermiiiuin,  ad  queni  (scilicei 
forniani  quœ  est  finis  generaiionis)  et  lermi- 
iium  à  qiio  (sciiicct  lorinanj  conirariani),  iia 
geiieralio  legalis  babel  lenninuni  ad  quoiu, 
filiinn  vel  nepolem  ;  lerminum  à  quo,  pprso- 
iiaui  extraneam  :  el  sic  patet  quod  pra^dicla 
deljniiio  coniprcbendit  genus  adopiionis,  quia 
dicilur  leyilima  assmiiplUi;  el  lerminum  à  qiio, 
quia  dicilur  e.Uianeu.'  penonœ  ;  el  lerminum  ad 
qucm,  quia  dicilur  in  /iliiiin  vel  iicpolem,  elc. 
El  ibidem  ad  primuni  ail,  quod  duplex  est 
adopiionis  species  :  una  quaa  perleelè  imilatur 
naluralem  (iliationein  ;  et  bœe  vocalur  arrogor 
tio,  per  quam  reducitur  adopiaïus  in  polesla- 
leniadoplanlis;  el  sic  adopiatus  succedit  palri 
adopianii  ex  inleslaio,  uec  potesl  eum  paler 
sine  culpà  privare  quarlà  parle  ba;rediiaiis. 
Sic  autem  ado;»lari  non  polesl  nisi  iUc  qui  sui 
jiiris  est;  (|ui  scilicei  j)!)sli|uàm  adopiaiiir,  non 
b.Uiql  poteslaiem,  aiii  si  liabet,  est  emancipa- 
lus,  01  b;Hc  adoptalio  non  fil  nisi  aucloriiaie 
priuiipis, 

Aliii  est  adoplio qiiaBlmiiaiur  iiaiuralem  filia- 
tionem  inijicrli'clè  qua;  voiatiir  siniplox  adop- 
lio, piT  quaiu  adopiaïus  non  transit  in  polcs- 
lalom  adoplantis.  Unie  niagis  est  disposiiio 
qna'daiu  ad  periectioiieni ,  qiiàm  adoplio  per- 
fecta  ;  el  secundùm  h:ine  po!i  si  adopiari  etiam 
ille  qui  non  est  sui  jiiris,  et  sine  aucloriiaie 
piincipis  ex  aiicloril:iie  inagislralùs  :  et  sic 
adopiali:*  non  succedit  in  bonis  adoplantis; 
uec  toiielur  «i  adopians  aliquid  de  bonis  suis 


in  teslaniento  dimittere  nisi  velit.  Haec  D.  Tho- 
mas (1,1.  Qu*dam  reqnininlnr  conililiones  ul 
aliquis  possit  aliiirn  adojilare.  Prima  est  ul 
adojilans  sil  sui  juris  et  major  25  annis,  quia, 
ul  ail  D.  Thomas  hic  ad  3,  adoplio  ordinatur 
ad  hierediiaiis  snceessionein ,  et  ideô  illis  solis 
conqiriit  qui  halieiit  poteslaiem  disponendi  de 
lueredilale  suà.  L'nde  ille  qui  non  est  sui  juris, 
vel  qui  f'sl  niinor  25  annis,  aul  nuilier  non 
polel  adoplarc  aliquem  nisi  ex  spcciali  con- 
cessione  priiicipis.  Seeunda ,  ul  sil  aetuie  pro^ 
veelior  qu;im  ado|)lalu8,  quia  ,  ul  ail  D.  Tlio- 
inas  ibidem  ad  5,  adoplio  lit  per  haireditalis 
successionora  et  quamdam  siil>j«clionem  adop^ 
laii  ad  adopianlem.  iSon  aiilcm  est  convenicns 
quod  anliquior  subdalur  jiivcni  in  cura  rei  l'a- 
iniliaris  :  cl  ideù  niinor  non  potesl  adoptare 
seniorcm  ,  sed  oporlel  secundùm  leges  quôd 
adopiaïus  sil  in  taiilùm  junior  adopiantc,  (|uod 
pos^el  esse  filins  ejus  naluralis.  Tertia,  quôd 
adopiaïus  sil  pcrsima  exlriinea,  quia,  ul  ait 
D.  Thomas  ibidem  ad  7,  pi-opinquus  jure  pro- 
pinqiiilaiis  débet  suecedere ,  cl  ideô  ei  non 
conqii'lit  quod  per  adoplioneni  ad  successio- 
ncm  deducalur.  El  si  aliipiis  propinquus  cui 
non  coiiipi'tal  successio  hïreditalis  adople- 
tur,  mm  adoplalur  in  quantum  est  propinquus, 
sed  in  quantum  est  exlraneus  à  jure  succes- 
sionls  in  bonis  adoplurilis.  Quarla,  adoptang 
debel  esse  vir  :  eùin  enini  leniinse  nec  lilios 
caniales  habeant  in  paiiià  poleslalc,  adoptare 
nequennl  nisi  ex  privilcgio  principis,  ul  ilocet 
D.  Thomas  ibidem.  Quinta  ,  tandem  esl  qnôd 
adopians  possii  generare  ;  vel  si  nequoal,  id 
non  provenial  ex  defeelu  nalui-ali,  sed  ex  casn 
accidenlario  ;  quia,  ut  dicit  D.  Thomas  ibidem 
ad  4,  non  poti'sl  h:vreilita9  Iransiie  in  posle- 
ro8  per  eum  qui  est  nainraliier  impolens ,  ha- 
beUjue  inipc.liinenlnm  perpctuum  ad  generan- 
dnni.  l'nde  ex  boc  if)so  h.i>redilas  jant  debeuir 
illis  cpii  ei  supcedere  dehenl  jure  propinqiiila- 
lis.  El  piopleren  major  esl  dolnr  de  liliis  amis- 
sis,  qiiàin  de  liliis  qui  nunquàm  babiti  sont  : 
et  Ideo  babentcs  inipedimentiim  generaiionis, 
non  indigent  solalio  contra  earunliam  liiioriim, 
sieut  illiqui  habnerunt  et  ainiserunt,  vel  eliam 
qui  h.diere  polueruiil ,  sed  ob  aliquod  inijte- 
dimenlum  aecidentale  earent.  Ilaclenùs  D. 
Thomas. 

Convenentisslmè  anteni  slaintum  esl  à  lege 
civili,  ex  adoplione  eoniralii  aliquod  vincolum 

(1)  De  adoplione,  qnaleiiùs  est  impodiiiicn- 
iiini  niairimonri,  dtceiur  in  trr.clalu  de  Hatri- 
mojiio. 


753 


SEXTl 


iinpediens  malrimonium  aul  diriniens  suhse- 
qiiciis,  quia  ,  ul  ail  I).  iliomas  ibidem  a.  2  ,  in 
Corp.,  lex  diviiin  illas  pcisoiias  piœcipuéii  iiia- 
triiiiunio  excltsit  quas  iicccsse  eiat  coliabiiaro, 
ne  si  canialis  copiila  licerel  iiiier  eas,  lacilis 
pateroi  concupiscen'.i*  lociis  ,  ad  qiiam  repii- 
mendaiii  iiKitriuioiiium  csl  oid:iialuin.  Et  quia 
lilius  adoplalus  couversatu.  iii  donio  palris 
adoplantis  ,  sicul  lilius  iiaUiiaiii .  ideô  Icgibus 
huuianis  probibiuuu  est  inîer  talcs  nialiinio- 
niuiu  coiilraiii  ;  qua;  pioiiibilio  non  sullicerel 
ad  inipediuicnliiui  nialrinionii ,  n;si  iiuerveui 
rcl  auclnrilas  Ectlesia;  quae  eani  approbavil, 
ideuHiue  eiiani  interdicii ,  ul  patei  ex  Nicolao 
primo  Bulgaiorum  consultis  icspondonle ,  el 
taiisà  50,  (juuist.  3,  c.  lia  dit'Kjere,  §  Est  inicr, 
el  ,i!  Si  ertjo.  Et  rursùs  extra,  de  eogn;ilione  le- 
gaii  c.  S/  qm.  D.  Tliumas  ibidem  a.  3,  ait  ([uod 
triplex  est  legalis  cogiialio  :  prima  (|uasi  des- 
cendenlium,  qua;  contrabilur  iuler  palrem 
adojiiautem  et  liiiuui  ailoptaliim  ,  el  lilium  lilii 
adopiivi  et  nepuiem,  et  sic  deineeps.  Secuuda 
qu;e  est  inter  tilium  adoplaluiii  cl  lilium  iiatii- 
raleiu  ;  icrlia  per  modum  cujusdam  allinitaiis 
quœ  est  inter  pilrem  adoptantem  et  uxorem 
lilii  adoplati ,  vel  c  coiiverso  inter  lilium  adop» 
talum  el  uxorem  paris  adoplantis.  Prima  ergo 
cognalio  et  lerlia  perpeluô  malrimonium  im- 
pediunt  ;  sccuiida  autem  nonnisi  quamdiù  in 
poleslato  maiict  palris  aduplaulis  ;  uude  inor- 
Uio  paire,  vel  lilio  emaneipato,  polesl  eonlrabi 
inter  cos  malrimonium.  Ilaec  l).  Tbomiis.  Iliiic 
facile  inveniri  polesl  médium  ad  hoc  ul  lilius 
carnalis  possil  ducere  sororem  adoplivani ,  vel 
lilia  carnalis  l'ratiem  adopiivum  ,  nempe  si 
emancipttur,  ul  liabetur  cap.  Unico  de  cogna- 
lione  tegati ,  et  c.  l'er  ailoptiuitem  ,  et  reierlur 
causa  ÔO  ,  qnœst.  5  ;  débet  lamen  servari  so- 
lemuiias  legibus  pra.'scripia  in  dissolvendà 
adoplione  per  ciiiaïuipationcm 

Cur  aulem  per  morlem  adiqilanlis  vel  per 
emaiicipaliouem  adiplali,  isie  potcst  malrimo- 
nium coutrabere  cum  lil.à  naiiirali  ipsiusad  >p 
laniis,  et  non  cuii  ejus  uxoro  ,  D.  iliiijna^  ibi- 
di  m  a.  5,  ad  3,  iinjus  rationem  re<ldii  dieendo 
qu(d  cognalio  lega  ii  impedil  niatrimoiiium 
projiler  C(ih.ibil;.lioiiem  ;  el  ideô  quaiido  sol- 
vil  ur  nécessitas  colialiilalionis  ,  non  est  incon- 
veniens  si  p^a'dicti.ni  vinculum  non  ii  aueai  ; 
sicul  (pwm.'o  lueril  e.lra  poieslaicm  ejibdem 
palris,  sed  paler  adoptans  et  uxor  ejus  semper 
quamdam  auctorilalem  el  debitiim  revercnti.'e 
retiucnl  super  ralum  adoplaUmi,  et  uxorem  . 
ejus  ;  et  propier  hoc  vinculum  mauet  inter  eos- 


PK^CEPTl.  754 

Cur  aulem  in  adoplione  non  contrahalur  ali- 
qua  propinquil;.s  iiiler  parentes  adoptâmes,  et 
I  inter  parentes  naturalcs  lilii  adoplivi  sicul  con- 
trabilur in  cognalionc  spirituali,  respondet 
D.  Thomas  ibidem  a.  3,  ad  I,  (piôd  per  gene- 
rationem  sp  rilualem  non  Irabitur  Ulius  extra 
potesiatem  |  a  ris  sicul  lit  per  adoplionem  :  et 
sic  lilius  siiirilualis  raanel  lilius  ulriusque  si- 
mul,  non  autem  lilius  adopiivus;  el  ideo  non 
contrabilur  alitpia  propinquilas  inter  patrem 
adoplanlem,  el  malrem  vel  patrem  naluralem, 
sicul  (il  in  coguatioue  fpiril'.iali.  Quando  igilur 
[ler  adoplionem  incurriiur  impedimeiilum  con- 
irahendi  malrimonium,  si  bujusnmdi  cogna- 
lionc legali  conjuncli  babeanl  cnpulam  ad  ia- 
viceui ,  eommillunl  inc.sluui.  El  de  hoc  pec- 
cato  in  conl'cssioue  se  aecusare  lenenlur. 
^  3.  De  cognatime  spirituali. 
Cognalio  spiriliialis  jnreccclesiasiico  oriturà 
duolms  sacranienlis,  i.eiiipe  ex  admiuistralione 
vel  snscoplione  IJaplismi  et  Conlirmalionis.  Ua- 
tionem  autem  cur  id  Ecclesia  slatucrit.rcddilD. 
Thomas  in  4,disl.  iâ,  qn.  1,  a.  1,  nempe  quôd 
^ieulpercarnispropagationemhomoaccipilesse 
naluralc,  ita  per  sacrameiUa  accipil  esse  spiri- 
tuale  grali*.  L'nde  sicul  vinculum,  quod  ex 
canils  propagaiione  coulrahitur,  est  naturale 
boniini  in  (pianlum  est  res  quaedam  naluriE , 
ila  vinculum  (|uod  coiilnibilur  ex  sa  rameulo- 
rum  susceptione  ,  esi  (luodainmodô  naturale 
alicui  in  quantum  est  membrum  Ecclesia;  :  et 
ideô  sicul  carnalis  cognalio  impcdil  malrimo- 
nium ,  ita  spirilualis  ex  Eecicsiic  stalulo.  Dis- 
linguendum  lamen  e>l  de  gpiriluali  cognalione, 
quia  aul  pra;icssil  malrimonium,  aul  sequilur  : 
si  pra-cessil,  impedil  coiilrahcndum  el  dirimit 
conlractum  ;  si  sequilur,  tune  non  dirimit  vin- 
culum malrimonii  ;  sed  quanlinn  ad  actnm  ina- 
trimouii  est  distinguendum  :  quia  aul  spirilua- 
lis cognalio  inducitiir  causa  necessilalis.  sicut 
cina  p  lier  baptizai  puerum  in  articnio  mortis, 
el  lune  non  iuipedit  attum  malrimonii  ex  noii- 
trà  parle;  ant  iudm'itur  exira  casum  necessi- 
lalis, ex  ignoraiilià  lamen,  cl  innc  si  ille  ex 
eujus  aelu  inducilwr,  diligenliam  adhilmii,  est 
eadem  ralio  sicul  d)  primo;  aut  de  industrià 
extra  casimi  necessilalis,  el  Innc  ille  ex  oujus 
actii  indiicilnr,  ainiuit  jus  peieudi  debitum  ; 
sed  lanT-n  debei  redlere,  quia  ex  culpà  ejus 
n"u  di'hel  ali(iu0!l  incommodiim  alius  repor- 
lare.  El  ibidem  art.  2 ,  ail  quôd  duplex  est 
carnalis  naliviias.  Prima  in  ulcro  in  quo  adliuc 
id  quod  natun»  est.  est  adeô  débile,  quôd  non 
possil  exîra  exponi  sine  pcriculo  :  iH  huic  na- 


lEi 


735  EXPoSr 

tivilaii  assiniilator  genpraiio  per  Bapiismiini, 
in  qui)  regeneralur  alii]iiis  adiiiic  quasi  foven- 
diis  inlra  uieriim  Ecclesi*.  Sccumia  esi  nati- 
vilas  es  utero,  quatido  jain  id  qiiod  nauim  eral 
in  utero  ,  lantùm  roijoratiini  est  quôd  pntes-l 
sine  periculo  exponi  exlerioribus  qna;  nala 
suiil  corruinpei'e  :  et  iiuic  assiniilalur  Coiilir- 
nialio,  por  quaiii  liomo  robi)raliis  exponituriu 
publicum  ad  confcssioneni  noniinis  Ciirlsti  ;  et 
ideô  congrue  per  ulruinque  islonim  sacra- 
mentoruni  conirahitur  spiriliialis  cogiiatio. 
Hacienùs  0.  I  liomas. 

Concilium  Trid.  sess.  ii  de  Ret'orni.  cap.  2 , 
statuit  ut  unus  tantùni,  sive  vir,  sive  mulier, 
juxla  sacroruni  canonum  instiluta,  vcl  ad  sum- 
mum unus  et  una  baplizatuni  de  B:iplisnio  sus- 
ci))iant  ;  inter  quos  ,  ac  baptiz;ilum  Ipsum,  et 
iliius  palreni  et  malreiTi,  nec  non  inter  bapli- 
zantem  et  baplizatuni,  baplizatique  patrem  et 
malreni  lanlùm,  spiritnalis  cognalio  rontrabi- 
tur.  Ilaqiie  inter  baplizanteni  et  bapl'zalum  , 
conliraianlem  el  (Oiilirmaluni,  ejusq ne  patrem 
et  niairem  coiitrahiiur  spiritnalis  cognatio.  Si-  I 
militer  inter  pcrsonas  levanies  de  fonte  bap- 
lismi,  aut  palrinus  conlirinalionis,  et  bapliza- 
tuni ac  conlirnuiluin  ejusque  parentes,  conira- 
liltur  spiritnalis  cognatio  iinpediens  nialrimo- 
niuin  contraliendum,  et  diriniens  contraclum, 
ut  etiaui  docet  D.  Tboinas  ibidem  qusst.  5. 
Inter  autcm  personam  b^iptizalam  aul  confir- 
matani  et  lilios  seu  (illas  nalnrales  patris  spi- 
ritualis,  non  ainpliù-- est  cognatio  spiritualis; 
eamque  laïuil  ,  proindcque  snstulil  concilium 
Trid.  loco  cit.  Patrinus  verô  et  malrina  nul- 
lam  prorsùs  inter  se  cognationem  spiritualem 
contrahunl ,  possunique  matrimonium  inirc, 
iniù  postea  diiiii  snnt  malrimonio  conjuncii  , 
possnnt  simul  aliqiiem  de  l'onie  levare  absqne 
eo  quôd  jure  p  ■l-  ndi  privi  n'nr,  ut  docet  I). 
Tiionias  ibi  Icni  qii.  2,  al  4.  Mine  iiabetnr  ipiôd 
peccatuni  luxiiii:e  eomniissum  cum  eà  l'eniinà 
qnse  est  conjuncia  cognai  one  spiriluali  per 
liujiismodi  sacranienta,  reduc.tur  ad  inceslum. 

Qiiaîres  1°  ulriim  per  sner.imentuni  l'œni- 
tenliae  contrabatur  quoque  ali.|uod  cognationis 
vinculum,  raiione  cujns  accedere  ad  confessoris 
liliam,  sit  spcciaiis  Inxuriae  circumstantia  ne- 
cessariô  in  confessione  doclaranda  ;  etiani 
quando  non  accipilur  contessio  lanquàm  mé- 
dium ad  hoc,  sed  :pi;indo  mullo  transacto 
lempore  saccrdos  cognoscit  l'cminam  tujus 
ali(iuaiido  confessinnemexcepil?  .\!agisterSciit. 
1).  Uaymund.  Paludaniis,  Gabriel  et  alii  alTir- 
mant  e.v  sacramcnto  l'œiiilenli;e  oriri  cogna- 


l'IO  736 

tionem  spiritualem ,  non  tamen  ad  efl'ectum 
inipediendi  matrimonium.  Unde  in  cap.  Finali 
de  cogiiatione  spiriluali  in  C,  dicitur  quôJ  «  ex 
«  dalione  aliorum  sacrainenlorum  cognalio 
«  spiritualis  iiequaqn.im  oriîur,  »  praeter  Bapti- 
sniuni  el  confirmatidnem.  Cautè  lamenadditur, 
«  qua;  matrimonium  impedial  vel  dissoivat.  » 
Idque  probant  ex  cap.  Oinnis,  causa  50,  ubi 
Symmachus  Papa  ail  ;  t  Onines  quos  in  pœni- 
I  tenlià  accepimus,  ila  suni  lilii  nosiri,  ut  in 
1  Baptismale  suscepii;  >  et  slaluit  graves  pœ- 
nas  contra  sacerdolem  fornicanlem  cum  filià 
suà  spiriluali.  Probant  cliani  ex  cap.  S/  qitis  sa- 
cerdos  causa  30,  quxst.  1,  ubi  Cœlestinus  Papa 
ail  :  )  Si  quis  sacerdos  cum  filià  spiriluali  lor- 
1  nicalus  fueril,  sciât  se  grave  adnlierium 
<  conimisisse.  i  Et  ibidem  cap.  Finali  iilem 
poiitiiex  slaluit  varias  pœnas  conira  talia  fa- 
cientes.  El  quidam  volunl  istud  peccatuni  esse 
inceslum  cum  sacrilegio. 

Alii  vero  comuiuuiler  docenl  per  sacramen- 
lum  Pœniienlia!  cognationem  spiritualem  pro- 
priè  non  conirabi ,  sed  duntaxat  quoddam 
l'a'dus  inier  confessarium  cl  pœnileniem  ra- 
iione cujus  lantiim  peccet  eam  carnaliler  co- 
gnoscens,  ac  si  essel  (ilia  sua  spiritualis.  lia 
divus  Tbonias  in  i  sent.  dist.  42,  quaest.  1,  a. 
2,  ad  8,  quem  seciunntur  Cajeiau.,  Sotus,  Syl- 
vester,  Ludovicus  Lopes,  Ledesma,  Rodriguez, 
Vega  ,  Henriquez,  Tabiena  ,  Sanchez  et  alii, 
qui  asserunt  esse  peccatuni  necessariô  in  con- 
fessione explicandum.  Unde  merito  ab  episco- 
pis  locoruni  inter  casus  reservatos  ordinariè 
reponitur.  ian(|uàm  quid  monslruosum,  ac 
reipublicœ  christianae  valdè  nocivuni,  dùni  ille 
qui  ex  oflicio  suo  pœnilentein  curare  tenetur, 
illum  sauciat,  perdit  et  damnai.  Probat  D. 
Tlionias  dicens,  ([uod  p;^r  sacramentum  pueni- 
lentioe  non  conlialiiinr  propric  locpiendo spiri- 
tnalis cognatio  :  unde  Iliius  sacerdotis  poiest 
contraliere  cum  illà  quam  sacerdos  in  confes- 
sione audit;  aliàs  filins  sacerdotis  non  inveniret 
in  tolà  unâ  parochià  niulicrcm  cum  quâ  con- 
traberet.  Nec  ubstal  quod  per  pœnitentiam 
tollitur  peccaluni  aciuale,  quia  hoc  non  est 
per  modum  generationis,  sed  niagis  per  moduni 
sanaiionis.  Sed  tamen  per  pœnitentiam  contra- 
liitur  quoddam  fœdus  inter  sacerdolem  el 
mnliercm  conlitenlem,  slinile  cognalioni  spiri- 
luali, ut  lanliim  poccet  eam  carnaliler  cogno- 
scens,  ac  si  essel  sua  spiriinalis  filia  :  et  hoc 
i.lco,  quia  niaxlma  lamiliarilas  est  inter  sacer- 
dolem el  conlilenlein;  et  ex  hoc  ista  prohibilio 
esl  jnducta,  ui  lollatur  pcccandi  oçcasio.  Hsec 


757  SEXTl 

D.  Thomas.  Confinnatur.  Constat  ex  juribus 
allalis  pfse  de  lioc  specialem  prohibilionein 
jure  caiioiiico  induclain  ob  parlicularcin  sacra- 
nienli  revercniiani,  in  riiiocontrabiiurqua-dain 
faniiliarilas,  et  cor  aperilur  confessnri ,  ipsi;|iie 
dobeliir  qtisedani  revereiilia  ae  siibjeclio.  Ergo 
copiila  adiiiissa  contra  banc  speciah'ni  proliibi- 
tioneni  stalulain  in  sacranicnli  reverentiani , 
babebit  jure  ecciesiaslico  specilicain  sacrilcgii 
nialitiam  necessariô  in  confessione  declaran- 
dani ,  sicut  eamdeiii  habenl  peccala  carnis  in 
loco  sacro  coniniissa  ex  boc  quod  Ecciesia  illa 
interdixerit.  Coiilirnjatur  adbuc  :  daio  enim 
quôd  bxc  circuniblanlia  non  mulet  specieni, 
negari  tamen  nequil  esse  circunisianiiani  no- 
tabiliter  aggravanleni,  cùm  sil  conlra  reve- 
rentiani sairanienlo  debaain  :  Inllitur  enim 
revereniia,  qnam  lilii  spiiituales  debent  adlti- 
bere  confessori,  et  est  conlra  securilaieni  qua; 
débet  esse  in  illo  secri'lo  judicio,  indeque  ar- 
cenlur  boniines  à  confessione  :  ergo  est  cir- 
cumslanlia  in  confessione  necessariô  explican- 
da.  Respondeo  igitur  illas  duas  senleniias  esse 
probabilrs ,  et  boc  peccaluni  esse  necessariô 
exprimenduni ,  aul  quia  circunisiantia  mutai 
specieai,  et  est  spéciale  sacrilegiiiui  raiione 
specialis  probibitionis  Ecclesiae ,  cl  «luodain- 
niodo  inceslus,  raiione  vincuii  simdis  co- 
gnationi  ;  aul  sallem  esl  circuuislanlia  vade 
notabibier  aggravans,  prout  constat  ex  di- 
clis. 

Quaires  2°  ulrùni  saccrdos  possil  audire  con- 
fessioncm  inulieriscuni  i|uà  luxuriiu  peccaluni 
coniinisii.  Hespondel  D.  Tbomas  in  4  seul, 
disl.  19,  quxst.  1 ,  a  3,  q.  2  ,  ad  1,  qui';d  in 
tali  casu  nec  sacerdos  deberel  audire  confes- 
sionem  inuberis  cuni  quà  peceavii ,  de  illo  pec- 
calo,  sed  deoerel  ad  aliuia  remitlere  ;  nec  illa 
deberel  ei  conlileri ,  sed  deberel  licenliani  pe- 
lere  ad  aliuni  adeundi  ;  vel  ad  superiorem  re- 
currere,  si  ille  licenliani  denegarcl;  luni  pro- 
pler  periculuni,  luni  quia  niinor  esl  verccundia. 
Si  tamen  absolverel,  absolulum  esscl;  quod 
enim  1>.  Augusl.  dicit  :  «  Nuilus  ollicio  sacer- 
I  doljs  uli  débet,  nisi  iinmunis  sil  ab  illis  qux 
«  iii  aliis  judical,  i  inlelligenduni  est  secun- 
dùm  congruitateni,  non  secundùm  necessita- 
icni  sacramenii.  HaecD.  Tbomas  loco  cil.  ubiS. 
doclor  innuere  videlur  lune  absoluiioneni  fore 
quidem  validani  per  se  loquendo,  nisi  id  à  supe- 
riorc  probibeatur,  elabordinariis  locoruni  isle 
casus  comprebendalur  aul  reservelur.  Non  la- 
men  fore licilam, ob sciliccl  incongruilaleni,  ve- 
recundiaedefpclum.elpericuluinininiinenspro- 


PR.ECEPTI.  738 

fanaiionis  sacramenti,  aliaqueînconveiiicntla. 
QiKcres  3°  an  sacerdos  in  confessione  sollici- 
lans  mulierem  ad  venerea ,  sil  necessariô  de- 
nuniiandus  ab  illà  ,  nec  aliier  ab  alio  absoivi 
possil.  Respondeo  quôd  nemoduliilal  sacerdo- 
leni  graviler  peccaro  qui  in  ipso  confessionali, 
\el  occasione  confessionis,  aul  inluilu  illius, 
vel  in  ipsâ  actuali  confessione,  vel  pruximè 
aille  aul  posl  eam,  pœnilenleni  sollitilai  ad 
aciiim  vei;ereum  ,  cùm  venennni  parel  bilien- 
duin  ei,  ciii  salulis  aiiiidolum  ex  oflicio  porre- 
ciurus  erat,  el  iiiorteni  |  barinaco,  ac  lulum 
fonli  adniiscere  leiiiel,  ideôque  conlra  cbariia- 
lem,  el  eiiam  conlra  Religioncni  el  revereiiliara 
saeramenlo  debilam  imniane  llagilium  comrail- 
lal.  Snniini  piinlilices  allendenies  ad  ba,'C  el 
aiia  gravia  nocunienla,  quae  ex  hujusmodi 
solliciialione  diabolicà  oriunlur,  suis  decrelis 
sanxerunl  confessarios  sollicilanlcs,  ab  inqui- 
siioribns  puni'iidos  esse  tanquàm  de  bœrcsi 
suspeclos,  ul  constat  ex  decrelis  Cleni.  Vlll,  et 
Pauli  V,  et  ex  Ruilà  Pii  IV,  qua;  incipil,  Vene- 
rabiii.  luqiiisilores  aulein  poslea  suis  niandalis 
consirixerunt  ipsas  feniinas  sollicilalas  ad 
denunliandum  conles>arios  sollicitantes;  quae 
obligalio  denuiiliandi  ipsis  imposila  fiiil  eliam 
à  Greg.  Papa  XV,  sub  peccaio  el  sub  excom- 
muiiicaiione  reservaià,  quousque  buic  obliga- 
lioni  salisfecerinl  (I).  Duplex  ilaqiie  inlervenit 

(1)  nias  dispositiones  rcnovavii  Renedicius 
Xh  per  coiislilulioneiii  anno  1741  dalani  c|uie 
incipil  :  Sucramenlnni  pœiiileiiliti'  ;  insuper  diibia 
ea  de  re  exorla  solvil  alià  cunslilulione  Apvsto- 
lid  mimeris  an.  1745.  Tria  notari  possuni  circa 
disciplinani  Ecclesiae:  scibcel  qu*  sil  illa  solliei- 
taiid  de  (|iià  aj;iiiir,  (|ua;  |>ceii;B  feranuir  conlra 
sollicitanies  ,  et  lanilem  quousque  exiendalur 
obligalio  denuiiliumli. 

Qiio.id  pnimim  punctuni,  sufficil  cxplica- 
lio  (|u:iin  dal  iMuyiil;  iri;i  taiitiiin  iiol.ibiniiis  : 
1°  (joiistiluliones  ponliluias  non  agere  de 
solliciialione  qualicuinque  ad  actus  illicitos, 
v.  g.,  ad  lurluni;  sed  de  sollicitatione  ad 
acius  lurpes  in  iiKilerià  liixuri.Te.  lia  ciiin- 
miinissinie   ibenlogi,    et  fuiidaliir  id  in   rpso 

lexlu  bullaruui.  2"  iid  m  ibeoliigi  coi mis 

icnenl  requiri  ul  acius  ad  qiios  soliniuiiur 
sint  giaviur  iiiali  ;  unde,  si  supponanliir 
venialiler  culpab.les,  el  in  cis  slel  conlessarms 
absqiie  animo  ulleriùs  progiediemli,  non  in- 
eurranlur  pœiue  jure  lalaî.  Ratio  est  quod  ill:e 
liges  svipponanl  peccaliim  nioitiile  ;  non  eus 
acMis  altingunl  utpole  ab  Ecclesià  probibilos 
ob  reverentiam  saLrainenlo  debilam,  Si  d  in 
(inanluni  siinl  iiuli  in  se;  porrô  actus  leviler 
lanlùm  cl  indireclè  ad  Inxiiriaui  leiidenles 
nei|iie  sunt  |,eccal;i  morlalia  raiione  soi,  ulab 
iiiiiio  iii<iiim  liiii,  iiei|ue  laha  fvaluîit  ub  cir- 
cunisianiiani sacramenii,  quod  non  pro.anatur 
peccato  veniali,  aul  non  nisi  leviter  ei  injuria 
irrogalur.    lia   B.    I.iguori    lib.    6,    n.   683} 


739 

proecepluin  laies  confessaiios  sollkilantes  de- 
niiiiliiiiKli  iiiquisilonbus,  inil  locoruin  ordina- 
riis  iti  locis  ulii  niiii  sunl  inquisilores.  LIniiiii 
nalurale,  (\\m  qiiiiibel  in  roiiscionlià  U'iieliir 
damna  reipub'.icie  impidiri?,  et  i>i)  lioc  nii;l^'!a- 
cloies  superiuiiiius  denuiiUare,  si  à  noiuincnio 
inferendo  «on  desiiu>riiii;  siei|uii  isiae  leiiHiut' 
non  dcnunliaiiles  sollicilaiili'ui,  cuiilra  bonuni 
publicuui  ex  hoc  capiie  graviter  petcant.  Aliiid 
vcrô  posilivuiii  etecclcsiaslicuni,  ab  inqiiisilo- 
libus,  à  sacra  congrcsilione,  cl  à  snniniis  pon- 
tilicibuslalum,quObub  peccalo  cl  hubgravibus 
pœnis,  lalis  dcnunlialio  niandaliii  ;  quas  pro- 
inde  pœiias  incurruiit  conlra  lacienlcs,  iia  ut 
mulier  soUiciUla  absolulionem  sacranienialcni 
recipere  non  valeat,  nisi  deimntiel  conl'essa- 
riuni  sollicilantem  inti-a  ceiluiu  terniiiiuni  In 
edicio  publicato  cxpressmw,  neque  ullus  sacer 
dospo»sit  eam  ailler  absolvere. 

3°  Tandem  b  ges  speclant  ad  SoUmi  cniifos- 
saiiuiii,  non  vcrô  ad  pœ:iiienlcni<,iH  siib  pr;e- 
texlu  vcl  occasloiie  ciinlct.sionis  Mium  conlcs- 
sariuin  al  liirpia  bolJicilaverit. 

Qu.iad  scciindiim  piincluni,  b:fcc  slalu'intnr; 
1°  Fcccaliini  solliciialioiiis  scnipcr ri'spivanir 
episcopo.  2»  Episcojiiis  polesl  pro  ciiiidnis 
quaiilalc  aniniadverlere  in  réuni  pœnis  condi- 
giiis;  inler  bas  pœnas  nullani  novinius  quse  Ic- 
raliir  ipso  factv  jure  coniinimi.  Ucnediclus  XIV 
iii  decrelc»  an.  174j,  qiiod  exsiat  ad  cabeni 
tonii  1  IJidIaiii  n.  8,  pronunliavil  sacerdoles 
qui  Imjiis  ciiiidiils  roos  se  consliluunl  ini  iir- 
rcre  porpcluam  inbabililalem  ad  sac  rilicii  MissB 
celebralionem  ;  liaec  pœna  vidclur  l'ereiidw  sen- 
leniiœ.  5"  Sollicslans  non  poteslsuuni  conipli- 
cem  absolvere  nequidein  m  arliculo  niiirlis, 
nisi  di'silalinssacei  dos  qui  absolulionem  valei.l 
imperliri  aul  clrcuinslaiilia;  Imjusmodi  l'ue- 
rinl.ul  sacerdos  alius  in  iM'a;ilicio  arliculo 
niorlls  non  possil  vocari  aul  acccdcrc  sine 
gravi  allqiui  exorilurà  inlamià,  vel  scindalo,  ul 
icrt  India  Apuflolici  muucris. 

Si  absque  illà  neccssiiate  sacerdos  reus  prac- 

sumat  .••.b>o.vcre,   incurril   i/iso  fucio   cxconi- 

■  niiniicdlioneui  majoreni  rcservalam.el,  exccplo 

arliculo  uiortis  ,   abso<ulio  ab  en  data  nulia  csl 

dcleciu  juiisdictionls. 

Qiioad  Icrliur.i  puni  tuni  ;  1"  Oblig:ilio  de- 
nunllandi ,  si  consi'leieltu-  ul  ii:iluralis,  :id 
cos  otnni!S  spécial  qui  sciuiit  aliqueni  sacerdo- 
lem  vcrsari  In  prava  disposilione  soDicilandi. 
SI  aiilcin  considcrclnr  ut  jure  canoiilco  lun- 
dala,  ad  cos  solos  cxlcndilur  qui  l'iiciuulab  eo 
sacenbde  sollicitai!,  slvc  ((iiibPi:eeriiu,  sivc 
non.  Ab  eo  oncre  cximercl  pcri.  uluiii  pi obabiie 
pi(ipri;c  dillauialioiiis,  aul  alicnus  nia;i gravis; 
niui  vi'ii)  si-iriluui  |ii()Uilssuui  aul  vinciiluui 
ainiiilia;,  ipiii  ariioi-  Kcclcsia-,  deln-l  pr:cvalere 
aiiH)rlnauirali»U|HStu«u|ue.2"l>i'nuulMlioJJeii 
deb'  t  cpis(  opoaul  illuis-vi.ai lo g;'i:ci-aii,  vcl pcr 
ejiisliilas,  vcl  niediauie  aliquo,  nu». là  inclmm 
adliùicalui-  quo  rcs  ccilo  Jcvemal  .ni  no  i^l.iiii 
Buperioris;  nlcessee^l  ul  liai  qu  ni  maxime 
nuiralilcr  polesl  ;  sed  si  quis  illud  neglexertl , 


EXPOSmO  740 

Hinc  Alexander  Papa  VU  daranavll  isias  dua* 
proposiliones.  — Prima  ;  (jui  in  saciauieiUali 
C(i  :resbi<ine  iiibuit  pœuilcnli  ciiarlam  poslea 
ie^j'udaju,  in  quà  ad  Venereni  inciliil,  non 
ccuselur  soHIcilàsse  in  coiifesiione,  ac  proiude 
non  est  dcnuminnitiS.  — S'C juda :  Modus eva- 
dendioblJ^aiioit'nideuunliund^esomciUiliouis: 
si  sollicilaïus  conlileatur  cuiii  soliicil;inlc,  hic 
piil'si  ipsuni  altsolvere  absque  onere  dcnun- 
lijudi.  In  vi  Bulbe  Gregorii  Papa;  XV  prohi- 
b.iitur  omnes  iracLalus  et  terniones  illicili 
ac  lidioncsii  in  loco  confessionis  vcl  prctexiu 
ipsius,  tendenles  ad  solliciiaiioneui  cujuseum- 
que  pcrsfinœ ,  etiam  masculi.  Sic  deiiunlian- 
(lus  esl  confessarius  qui  fcminae  sibi  confessas 
pœniienuani  iniponil,  ul  ab  ipsoniei  uuda 
vciberelur,  vcl  feuiinse  suadet  ut  ipsi  eo  loco 
verenda  ostcndal ,  qua;  in  càdem  conl'essione 
inorbo  aCTccta  habere  illi  dicit.  Item  qui  solli- 
citât pœniicniein  ad  leDociniiuii,  qui  in  con- 
iVssione  iHam  nrget  de  jiroslituenJà  silii  vel 
aiiis  libà  aul  aniica  ,  vel  in  conlcssione  petit 
ab  illa  doumm  suam  ul  ibi  adducal  conciibi- 
nam  ,  aul  lau  !al  pœnilenleni  de  pu  cbriln- 
dinc,  vennslaïc,  etc.,  eo  Une  ;  aul  quaiido  in 
ipsà  domo  cl  loco  ad  conlcssionem  dcpulalo 
ad  iliani  vocatus  pra;lextn  conressionis  au- 
diciida;,  illani  sollicitât  siniulando  conl'essio- 
ncm  audire  ad  insin^clautes  dcludcndiis.  lleni 
qnando  con'essarius  et  pœniteus  conveninnl 
in  simulalione  conlessionis,  ul  in  coiifcssio- 
nali  inlionesios  sermones  babcant.  Iiem  quan- 
<lo  vcrbis  vcl  slgiiis  dubis,  obscuris,  ambi- 
gus, itulibusaut  taclibus  sollicitai.  Pari  modo 
dcnunliandus  «si  confessarius  qui  sollicitai 
piieruni.  Porrù  in  solllcilatione  factà  et  pro- 
bibilà  in  Bullis  ponlilicuni,  non  dalur  parvitas 
nialeri;e  ;  tum  quia  sollicilalio  in  gcnere  luxu- 
ria:  ncipiil  esse  Icvis;  tum  quia  hujusmodi 
solliciUlio  gravilaicm  el   alrociutem  recipil 


l.ipsu  leniporis  non  cxliiiguilur  oiilig-ilio,  et 
ju\labuilam  Bened.  XIV,  liccl  loiigimi  tcmpus 
post  ips;ini  solliclliitinui'm  cliluxcril,  rcnia:icl 
o::us  detiunliandi.  luio  pjureslheologl,  qy  bus 
assentitur  If.  Liguori  n.  080,  do>ciil  urj^cie 
illam  obiigaliOncm,  liccl  C(iu!i'^!-;iriiPS  csscl  ab 
co  pi'ccato  cmendalus;  tum  quia  ilia  ciiicndatio 
cl  picrnmque  incerta, tum  (|uia  poutilex  non 
inleudil  solunmio.l.i  rci  cineudiLoutui,  sed  cl 
iiiinil:oiicm  au  d.imiiuui  Ecclcsix-  rcpar.imiuui. 
Iliii'  dlmillcndinii  pulamiis,  pro  casu  pailicii- 
lari ,  judicio  vin  prudeulis  ,  allculis  circuiii- 
.'^l.mliis. 

lii;C!plina  qiiam  cxposuiuiuso'.scrvaiurcom- 
iiii::iilcr  in  lïallii.^;  ;U.mi'ii  cin:;i  paMias  cano- 
nicas  qu^e  non  suut  ubique  e8ed«M« ,  l^ganiur 
slaluta  diœoeseoa. 


741  SEXTI  PR 

ex  loco,  leiiipore,  causa ,  personâ  el  qualiuiie. 
Sirque  coiiioss:iiiiis  qui  Uili  loco,  scilicet  in 
coiitciisionario,  el  l.ili  lonipore,  ncniiin  Juin 
administrai  PœnilonliiE  sacranienluin  ,  iniscet 
tacius ,  gMius,  scnuones  illus  inipudicos  aliàs 
in  se  levés,  peccal  inurlaliier  rationc  sancli- 
Uiiis  sacniroenii  cui  delratiitur  per  praediclos 
actus  impudicos  :  sacramenla  euini  sancla, 
sanclè  adininislranda  sunt ,  ex  Tridentiiio 
sess.  24,  e.  1,  de  Refoiiiialione;  non  veio 
injuriose,  scurriliter  et  cuni  scandalo,  vel 
tivcrsione  lidelium  ab  usu  ejusdem  saera- 
luenli. 

Articllls  VI. 

De    sacrilegio,    ulriim    possit    eue    species 

tiaiiriœ  (1). 
Saerilpgiuni  in  communi  dcfinilur,  rei  sa- 
crœ  violatio,  quia  ul  ail  0.  TIkimihs  2 -'2.  q.t)!), 
a.  1 ,  in  coip.  saonim  dicilur  aliquid  ex  eo 
quod  ad  ciilluni  divinum  oïdinuliir  :  sicul 
auU'in  ex  hoc  quod  aliquid  oïdiiiaUir  in  (ineni 
biinuni,  soriilur  raiioiiem  boni,  i(a  eiiani  ex 
hoc  quod  aliquid  depuiatur  ad  culiniii  Dei , 
eUicilur  (|UodiJam  diviuuni  :  el  sic  ei  quaidam 
revereiilia  deboiur  qua;  releriur  in  Dcuni  :  et 
ideooinne  illud  quoil  ad  ineTerentiani  rcruni 
gacraruin  periinci,  ad  injuiiiiui  Dei  porlinel, 
et  habel  laliuueni  sacnlegii.  Saciilegiuni  est 
spéciale  peccaïuin  leligioui  opposiluni,  quia, 
ut  ait  l).  Thoniiis  ilildeui ,  ubicunique  inrenilur 
specialis  ratio  detoruiilatis,  ibi  necf  sseesl  quôd 
sit  spéciale  jicccaluni  :  ([nia  species  eiijusli- 
bet  lei  praecipué  aiieiidiiur  secuiidiini  ratio- 
nem  l'ornialein  ipsiiis  ,  non  auteni  sccundiiin 
materiam  vel  subjeetuin.  In  sacrilegio  auteln 
inveniiur  specialis  ratio  doformitalis,  qnâ  sci- 
licet violatur  res  sacra  per  aliquani  irrcveren- 
liani;  et  ideô  est  spéciale  peceatum  ,  el  oppo- 
nilur  rebgiorii.  Sieut  enira  Daniascenus  ail 
in  quarto  libro  :  «  Purpura ,  regale  indunien- 
•  luni  lacta,  honoratur  el  gUirilicalur;  et  si 
I  quis  banc  perforaveril ,  morte  damnalur,  i 
quasi  contra  regeni  agens  :  ila  etiam  si  quis 
rein  sacram  violai,  ex  hoc  ipso  contra  bei 
revereniiain  agit,  et  sic  per  irreligiositalem 
peccal.  iiaerilegiuni  habel  sub  se  species,  ut 
dotel  D.  Thomas  ibidem  a.  5,  quia  peceatum 
sacrilegii  in  Iwc  eonsisiit  quod  ali(iuis  irreve- 
rcuter  se  liabeat  ad  rem  sacram.  Debetiir 
aulem  revsrenlia  rei  sacrœ  raiiofre  sanclitatis  : 

(l)  De  sacrilegio  in  communi  actuni  est 
supra,  nbi  ilc  >inuie  religionis  ;  hic  dccodem 
peccaio  quaeriiur  praseriim  ia  maierià  luxu- 
riie. 


ECF.PTI.  7^2 

et  idiosecundùm  diversnmralionem sanclitatis 
rcruni  sacrai  um,  quibiis  irreverentia  exhi- 
betur,  necesse  est  quôd  sacrilegii  species  di- 
stluguantur  ;  tantô  eniin  sacrilegium  est  gra- 
vius  quanlô  res  sacra  in  qiiain  peccatur, 
majorcm  obiinel  sanciitaiem. 

Attribuitur  auiem^anclitas,  el  personis  sa- 
eris  (id  est,  divino  eultui  dedicaiis)ei  locis 
sacris,  el  rébus  quiliusilam  aliis  sacris  :  san- 
ctilas  aulem  loci  ordinalur  ad  saiuliiatem 
hominis,  qui  in  loco  sfurocullum  Deo  exlii- 
bei  :  dicitur  enini  2  Macliab.  5  :  iVoN  pmpter 
lonmii  ffentem;  sed  propter  getilcm ,  loriim  Dctrs 
elrgit.  El  idoô  gravius  pcccalum  est  sacrile- 
giiiiii ,  quo  peccatur  contra  personam  sacram  , 
quàui  quo  peccaliir  contra  lociim  sacrum. 
Sunt  lymen  in  nlràque  sacrilegii  specie,  di- 
vers! gradiis  secuudiim  differeiiiiam  persona- 
runi  et  locorum  sacrorum.  Similiter  eiiam  et 
lenia  species  sacrilegii,  qiuv  circa  alias  rrs 
sacras  coinmitiiiur,  dirersos  habel  gradus  i-c- 
eundiiin  difl'ereiitiain  rerum  sacrarum  ,  inirr 
quas  siinimiim  locuin  obiinent  ipsa  sacranien- 
la,  quibus  honio  sanciificatiir;  quorum  pne- 
cipuum  Cî^t  Eucharistia;  sacramcnlum,  quod 
coiitinel  ipsuiii  Chrislum  :  el  idcô  sacrileginiM 
quod  contra  hoc  sacranienluin  commlilitur, 
gravissimum  est  inter  oinnia.  Post  sacramciiia 
nuicm,  secundum  locuni  leiieiit  viisa  coure  • 
crata  ad  sacramcntorum  suscepiionein,  et  ipsœ 
iinit-ines  sacra;  et  reliquis  sancloriini,  in  qui- 
bus (|uodammodo  personai  sancloriim  hono- 
raiiliir  cl  «lelionorantur.  lieindc  qiiic  pei  liiiont 
ad  ornalum  Ecclesise  el  miiiistrorum  ;  deinde 
ea  qnse  sunt  depulata  ad  sustentationem  mi- 
nislrorum,  sive  sinl  mobilia  ,  sive  imiiiohilia  : 
quicumque  aulem  coiilra  iiuodi-umque  pra;- 
dictiiruin  peccat,  crimen  sacrilegii  Inciirril. 
H*c  D.  Thomas.  Hine  colligilur  sacrilegium 
esse  peceatum  morlale  ex  génère  suo,  ut  ail 
Cajel.  in  Sumin.à ,  et  tiiplicem  dislingui  sacii- 
legii  spcciem.  Prima  est  quâ  (il  injuria  per- 
sonne sacr;c  ut  sic;  puta  si  clcricus  pertutia- 
lur,  aul  à  seculari  judice  puniatur;  si  contra 
votuni  pprsonalecaslitaiisvelabslinenti»,  etc., 
pecciiur,  et  sic  de  siniilibus.  Secunda  est  qnâ 
lit  injuiia  loco  sacro,  ul  si  vi  ab  eoexlrahaïur 
reus  qui  ad  illum  eonfugit,  sut  inde  furlo  vel 
rapinà  res  aciipiatur,  aiit  sanguine  vel  seinine 
hiinano  volaiiiariè  efluso  locus  sicer  profa- 
nctiir.  Terlia  species  est  qnâ  (il  injuria  rebi  s 
sacris  S!'U  Deo  dicatis  :  ila  quod  saciilegiiiin 
commiitaïur  non  soiùm  quando  (il  injuria  sa- 
crameiiiis,  vasis  saeris,  sanctorum  reliquiis 


?45 


F.XPOSITIO 


T44 


ot  imaginihsis,  sed  clianl  qinindo  fil  bonis 
Ecclcsi:i;  niobililjus  vcl  iimnoliililnis  ,  quia 
nempe  Deo  sunl  liicala  ,  et  usiii  iiiinisitrorum 
niancipala. 

Cajel.  liane  assignat  rpgiiliini  aii  cognnscen- 
dum  *|nandn  propiié  couiiniltalur  sacrdogiiim 
in  Oii  iilbusejus  speciebus,  dicilqne  considcran- 
dutn  esse  ad  quid  porsona,  'ocns,  vel  res  est 
sanclilii'ala,  et  videndnni  an  aliqnid  aclum  sit 
coiilra  illiid  ad  quod  sanclilicala  dicilur.  V.  g., 
ager  Ecclisia;  est  sanclilicalus  quoad  iioc  qnôd 
est  e\<-inplus  à  seculanbus  onenbiis  et  juris- 
diciionibus  :  conuniititnr  cigo  saciilegiuni  si 
gravelur  seculari  aiictorilale,  etc.,  non  autem 
si  quis  il)i  (orniceiur,  quia  non  est  ab  Iioc 
exeniptiis  per  Iioc  (piôd  est  tccles  ae.  Siiuiliter 
sacrilegiiun  est  si  (juis  in  loco  s;icto  fornicetur, 
non  aulein  si  (juis  ibi  dctiabal,  quia  loci  saii- 
ctilas  e,-.t  ad  exuinplioiieiii  ab  eirusionc  volunla- 
lià  seininis  liuinani,  non  auleni  à  dciraclione. 
Simililer  sairilegiuni  est  si  sacerdos  fornice- 
tur quia  sanclilicalus  est  ad  caslilalem  :  non 
auleni  si  bUispbeniet,  quia  non  est  ad  ejus 
opposiluni  directe  sauelilicaliis,  et  sic  de  si- 
niilibus.  El  ex  bàc  régula  laciio  discerni  pos- 
sunt  qux  ssil  sacrilegia,  ab  bis  qnie  non 
siiul  sacril-'gia ,  elianisi  siiit  p^jora  sacrilegio. 

INunc  ageuduni  est  de  sacrdegio  in  parlicu- 
lari  in  nialerià  luxuria;,  de  qiio  agit  D.  Tbo- 
nias  2-i,  q.  I54,  a.  10,  et  definiri  polist  : 
Violalio  rci  sacra;  per  atluni  verieieuni ,  siu 
peison;c  Deo  per  voluni  casiilalis  dicaue,  et 
loci  eonsecrali  contaïuinatio  veuerea.  Osicndil 
U.Tbouias  biijusinodisacrilegiuni  esse  luxuri* 
speciem,  quia  aclus  unnis  viruitis  vel  vitii  ordi- 
natus  ad  liueni  allerius,  a^^unlil  spec  eiu  il- 
lius,  siciit  lurtuni  quod  propler  adullerium 
coininitl.tur,  liansil  in  speeieui  adulterii.  Ma- 
liilesluni  est  auiein  quod  oliservalio  easiilalis 
secnndùin  quod  onlinaliir  ad  culluni  Oei, 
sil  aclus  religionis,  ul  p.ilel  iii  illis  qui  vovenl 
el  servant  virginiialeui,  ul  dicii  U.  August. 
in  libio  de  Virginilate.  Uiide  niaiiileslum  est 
quôd  eli.iui  luxuria  secuiidiiui  quod  violât 
aliquid  ad  diviiiuni  culluni  pertiiiens,  auiiiet 
ad  speciem  sacrdegii ,  el  secuiidùin  boc  sacii- 
legiuni  polest  poiii  species  luxuri;e,  secun- 
dùin  quod  ordinalur  ad  alienus  vilii  flncni,  et 
concurrere  polesi  luin  divertis  luxuri*  spe- 
ciebus.  Si  eniin  aliquis  abuialur  personà  sibi 
conjunclà  secundinn  spiriliialeni  cogiialioncm, 
conuiiitlit  sarnlegiuÉU  ad  uioiium  inreslùs  : 
si  auleni  abuUtur  viigine  Oco  sacralà  in 
quantum  est  sponsa  thrisii,  est  saerilegium 


per  niodum  adulterii;  in  qnaniurA  verô  est 
sub  spirilualis  palris  cura  consliluta  ,  erit 
quoddani  spiriiuale  stuprum  ;  et  si  violentia 
inleralur,  erit  spirilualis  raptus ,  qui  eliam 
secundinn  leges  civiles  graviùs  punilur  quàm 
alius  raptus.  Undc  Justinlanusiniperator  cod. 
libroO,  lit.  13,  dicit  :  Si  quis,  non  dieain  ra- 
pide, sed  atleniare  laiituinniodo  niatrinionii 
conjungcndi  causa,  sacratissimas  virgines  au- 
siis  lueril,  capitali  pœnà  ferialur.  llaclenùs 
D.  Thoin. 

Hinc  Cajel.  inferl  dilTerentiam  quoe  eslinler 
alias  species  luxuriœ  supra  relalas,  (ornicatio- 
neni,  adullerium,  etc.,  el  saerilegium,  nempe 
quôd  illx  secundùm  se  ipsas  continentursub 
luxiiri.i  ,  el  in  signilicalo  proprio  ciijiiscunique 
illarum  claudilur  aclus  venereus  explicilè,  sive 
ex  proprielale  noniinis  signilicaiilis  manifesté 
explicalur  ipse  Unis,  nempe  aclus  luxurisc,  et 
vidlaiio  jusiiliie  ;  v.  g.,  in  adulieriosignilicalur 
lanquàin  id  quod  est  ad  fiiiem  :  sacrdegii  verô 
munine  explicalur  lanlùni  id  quod  est  irrcli- 
giosit.iiis.  Ul  aulem  est  absolulè  sub  irreligiosi- 
lale,  nibil  liabel  in  suo  signilicalo  undeponalur 
siih  luxiirià  ,  el  propterea  ex  solà  relaiione  ad 
lineiii ,  nempe  aclum  luxurise  non  expressum 
ad  cani  peilinel ,  et  ponilur  illius  species  se- 
cuiidiiru  quôd  suuni  signilicatuin  referlur  ad 
aclum  luxuri;e.  El  h.x'c  eslsola  ratio,  propler 
quodsacriltgium  àGr  liano  et  à  MagislroSent. 
non  connunieralur  inler  alias  luxurix  species, 
proul  nolavil  divus  Tbomas  bic.  Porrô  saerile- 
gium isiud  personae  sacrœ  variis  modis  com- 
iniiii  polest.  l''Si  persona  sacra  in  opus  turpe 
externum  ,  vel  eliam  in  internum  ,  seu  cogiia- 
lioncm niorosam  et  delecialionem  iniernam 
sola  coiiscnlial.  2°  Si  cuni  alià  personà  veto 
ligalà  el  sacra  luxiiriaî  peccaïuni  coinniillat , 
aul  iuleriiiseam  coiicupiscat  ad  concubilum  : 
lune  cnim  nediim  circumslanliani  voli  proprit 
in  confessione  cxplicare  lenelursicut  in  primo 
casu  ,  sed  eliam  cireunislantiam  allerius  per- 
sonà; sacra;.  Sicutenim  est  duplex  adullerium 
dùin  c(Mijugalus  carnaliler  cognoscit  vel  con- 
cupiscit  uxoreni  alterius,  iui  et  in  nostro  casu 
duplex  saerilegium;  el  prselerea  si  intervcniat 
incesius,  stuprum,  aut  raptus,  liiijusmodi 
eliam  circumsianiiu;  suiit  in  confessione  ape- 
riendx.  5°  Saerilegium  eliam  coinniiiiit,  quando 
aciuin  luxiiriie  exercel  ciim  alià  personà  mini- 
me volo  adslrictà.  i"  Quaudo  persona  non 
sacra  liabel  copulam  cuni  alià  per  volum  Deo 
dicaià,  aul  eam  coiicupiscil,  saerilegium  con)« 
niittit. 


743  ^EXll  Plî 

Quamvis  aliqui  icccDliores  doceaiil  icligio- 
surii  sacei'dutein  liixmiae  pcccalmii  commitleii- 
tcni ,  non  leneri  niramqne  circunislaiiiiam  Re- 
ligionis  ei  ordiiiis  sacri ,  sed  alleram  duntaxal 
in  confessioneexplicare  ;  et  siniililer  sufficeie 
qnôd  feuiina  dicai  se  peccàssc  cum  saeerdoie 
aul  cuin  religioso  :  qnia  elsi  alicra  cii  cunislan- 
lia  aliain  aliquo  modo  jnvet  ad  aiigenduin  pcr- 
calnni  inlra  camdem  speiiem,  non  lanien  illanj 
nmtal,  nec  ad  aliam  iiansl'eri  specioin.  Con- 
trarinm  tanien  csl  lencndum,  ncnipe  esse 
duplexsacrilegium  in  conl'essione  expliranduni, 
quia  suni  du*  raliones  malilia;  inter  se  specie 
dislincla;.  Aliter  eniin  religiosus  ralionc  voli 
solenniis  dicilui' ppisona  sacra,  illndqne  vio- 
landofacilconiia  jnsdivinum  :  et  alilci  rationc 
sacerdoiii  aul  ordinis  sacri ,  facit(ine  conlra 
Eccicsiifiordinationcni,  non  servanscastitateni. 
At(pii  liiijusnindi  ohligaiiones  sunt  specie  dis- 
linclae  ;  ergo  lune  inlervenil  duplex  saerile- 
giuni  in  mnlcssione  explicanduin. 

Vioiatio  vnii  soleninis  est  in  conlesslonc 
declarainla.  Nain  qnôd  religiosus  professus , 
aul  clerieiis  sacris  ordinibus  initialus  peccet 
conlra  caslilatoni ,  in  hoc  sanè  longé  graviur 
apparei  deordinalio ,  quàm  si  laions  violet  sini- 
plex  voluni  caslitalls.  [lem  qui  emisii  siinid  vo- 
Uini  solenine  ei  volum  siniplex  castiiatis,  con- 
tia  illani  poccando  ,  comniiiiit  duplex  sacrile- 
giuin  in  confessione  explicandum  ;  lum  quia 
juxta  pliires  graves  auclorcs,  voluni  solenine 
specie  dislinguitur  à  volo  slmplici  ;  liini  qnia, 
peccata  difîerunl  penès  difroriiiitates  cl  divcr- 
saruni  perfectionuni  privaiiones.  Peccalnni 
autein  luxuriœ  iniporlai  privalionem  castiiatis 
el  perfeclionis  alio  modo  debilse  in  personà 
adslricià  volo  solcmni ,  quàm  volo  siniplici  ; 
inide  iste  non  suflicienier  se  accusareldicendo 
se  peccàsse  conlra  volum  castiiatis.  iSonsoliini 
comniiliiiursacrilcgiuni  in  maierià  luxuria;pi'r 
ordineni  ad  personani  sacram  ,  sed  eliam  per 
ordineni  ad  lucuni  sacrum  ,  ul  dinu  t'œdatur 
ecclesia  consecraïaaul  benedicla,  cœnielerium, 
oraloriuni  benedicluni ,  aucloritaie  episcopi 
coiislituluin  ,  deputaluni  ad  Dei  cullum  el  di- 
vina  facienda.  In  iis  enim  copula  vel  pollutio 
voluiilaria  habita,  iniporlai  specialcm  sacrdegii 
nialitiam  in  confessione  explicaudam  oh  gra- 
veni  irreverentiam  el  specialem  injuriani  loci 
sanciilaii  irrogalani ,  qnse  in  Dei  injuriant  rc- 
dundiil,  el  irreligiosilalem  sapil. 

Porro  locus  sacer  dicitur  cl   conipreliendii 
toluni  illud  spalium  quod  pertincl  ad  inierius 
corpus  ecclesiœ ,  à  lecio   inleriori    usque  ad 
m.  siv, 


.ECKi'il. 


m 


pavinieiiltim,  el  ab  uiio  pariete  suj)eriori  usque 
ad  allum  opposiluni ,  coniprehendunlur  el  ca- 
peihc  inlra  occlesiam  constilu  ic.  An  aulem 
coni|)rehendalur  eliani  sacrisiia  ;  quidam  ne- 
gant  ,  quia  non  est  pars  ecclesia; ,  uniun  cor- 
pus cum  illà  etriciens,  nec  deslinata  ad  ollicia 
divina  ,  ul  sunt  capell*,  sed  duntaxal  ad 
vcsliuni  sacrarum  cuslodiani,  el  se  habet  quasi 
alla;  canierae  eccicsiai  adhérentes,  maxime  si 
pariete  intermedio  ab  ecclesia  dividalur.  Alii 
vero  dicunl  sacrisliani  non  censeri  esse  exlra 
eeclesiam,  cùm  sii  omninô  illi  conjuncla  instar 
capellaruni ,  el  ap^jelletur  sacrisiia  à  sacro  seii 
relius  sacris  deslinata.  An  aulem  caverna  sub 
pavimento  el  loco  sublerraneo,  sit  etiain  locus 
saccr  ,  resp.  diceudum  quôd  si  ibi  sit  ecclesia, 
vel  capella  benedicla ,  aul  sepullura ,  lune 
coniprehenditur  nouiine  loci  sacri.  Sccûs  di- 
cenduni  si  sit  lantùm  caverna  aul  spelunca,  et 
censeatur  esse  exlra  eeclesiam.  Item  campanile 
el  caméra;  ecclesiœ  adluerentes  ,  leciumque 
cxlerius  non  coniprehendunlur  nomine  loci 
sacri  ciim  sini  extra  eeclesiam. 

Igilur  copula  habita  in  loco  sacro  est  sacri- 
legiuni ,  ut  baheiurcap.  Eccksiis  de  consecra- 
tione  dist.  !,  el  cap.  Si  Ecclesia  de  cousecra. 
Eccl.  in  ().  Imo  el  copula  conjugalis  eliam  in 
occullo  est  ibi  illicila  :  illà  enim  reverà  pollut- 
lur ,  id  esl,  sanctilas  loci  violalur  ;  adeô  ul  sta- 
tim  ac  rcs  in  noliiiara  aul  faniani  publirani 
vcnerit,  ecclesia  reconciliLi'.one  egeat;  ul  colli- 
giiur  ex  cap.  Sirinificnsii  de  adulleriis.  Notiiia 
enim  hominum  non  polluil  locum  sacrum,  sed 
laclum  priecedens,  quamvisdùm  occullum  ma- 
nct,  non  lencaniur  tanquàni  à  loeopolluloabsli- 
nere.Simileest  in  peccalo occullo  cui  annexa  est 
excommunicatio  :  hoc  enim  verèinducil  excom- 
municalionem,  eiiamsinon  teneamur  illuni  ho- 
minemvitare,  nisi  resdeveniaiin  publicam  noti- 
tiam.  Adde  quôd  Ecclesia obreverentiam  locisu- 
cri  non  soliini  taies  actus  ibi  publiée  lieri,  stid 
absolutèibinerivetuit  :  voluilenim  immunitate 
talium  operum  loci  sanctilatem  honorari,  quain- 
visad  vilandos  scrupules  el  moleslias,  nolueiit 
expi.iiionem  esse  necessariani,  nisiresin  publi- 
cuni  deveniret.  Quamdiùenim  manel  occulta, 
elsi  maxime  contra  loci  sanctilatem  el  revercn- 
liani  aclum  sit,  lamen  ejus  sanctilas  non  est 
la;sa  in  mentibus  hominum  ;  unde  non  eget 
reconciliatione ,  qua;  propter  hominum  appre- 
hensionem  introduela  esl.  Idemque  dicendimi 
de  voluntarià  seiiiinis  efl'usione  in  loco  sacro  , 
nenipequôd  ipsum  polluil,  ex  cap.  Ecclesiisûe 
consecralione  dist.  1,  cl  cap.  Significàsd  da 
U 


117 


EXPOSITIO 


748 


Ailulieriis;  idiHiqiie  esse  sacrilcgiiuo,  qnh  Ec- 
tlosia  |n>llulionem  illani  prohibel  sub  luolivo 
et  ralione  seu  iiUuilu   Ueligionis  ;  uiidc  sicul 
fuiiuin  icnim    sacrariini   ecclosi;c,   qu^iiiivis 
occulluin  sii ,  el   illo  non  violclur   ecclesia  , 
est  saciilegiiun  ;  iia  el  secreia  seniinis  ediisio. 
Conveniunl  omues  qiiod  aclns  lurpes,  ut 
laclus  inipudici ,    oscula  libidinosa ,  colloqiiia 
inhmiesla  ,  aliaipie  similia  cum  periculo  pollu- 
lionis  in  ecclcsià  lacta,  habent  rationcm  sacri- 
legii    neccssariô    in    confessione    explicandi. 
Quidam  lamen  leL-onliores  id  negant,  quando 
absque  lali   pi'iiiulo  liunl,  eo   qnôd   lune  per 
Jàiec  non  violctur  spccii.liier  locussacor,  nec 
direçlù  répugnent  ejus  sanclilali ,  neque  ipsum 
polluant.  Veriini  tùni  islx  impudiciiia;  ordi- 
lieiilm-  ad  copulani  cl  seniinis  elïusioneni ,  ac 
ad  illani  dlsponanl,  praîserlim  laclus  in  veren- 
dis  oscula  buniida,  elc,  sanè  interdicuntur  in 
loi:o  sacio  ,  ibique  censentur  iiabere  specialem 
nialiiiani  :    inià  eliamsi  fiant  absque  periculo 
polluiioiiis  ,  quia  tainen  sunl  indecenlissimi,  el 
graviter  conlrariantur  sanclilali  loci ,  prnden- 
ler  repulanlur  nialeria  gravis  et  sulficiens  ad 
gravem  irreverenliam  loci  sacri,  ideèqiie  ape- 
rieiidi  suiit  in  confessione.  Idemque  diccndnin 
de  confabulationibus  et  verbis  obsctienis,  pne- 
seilim  publiée  et  voce  alliori  prolalis. 

(Jiioad    aspeclus    libidinosos  ,   cogilaliones 
inoiosas  ,  el  desideria  concumbendi ,  fatcnlur 
oniiips  quôd  si  concupiscensfeiniiiani,  babcret 
inlentioneni  babendi  copulam  in  ecclesia,  con- 
Iraberet  sacrilegii  peccalum.  Aliqui  tamen  do- 
cent  quod  si  existens  in  ecclesia  desiderel  con- 
cubiliini  extra  ecclesiam  exercenduni ,  niiUius 
sacrilegii  reus  l'oret ,  nec  teneretur  illani  cir- 
cuinslantiam  conlileri.  Verùni  non  est  dubiuni 
h;ec  et  similia  ad  Yenereni  speclanlia  in  eccle- 
sia fada  ,  conlr.ibere  aliqiiain  derorniiiaiem  , 
quia  ille  aclus  internus  ,  est  ejusdem  speciei 
cum  extcrno ,  lenditque  in  idem  objeclum,  et 
de  l'aclo  illa  deleclalio  venerea  est  praisens  et 
actu  habetur  in  ecclesia  cum  aliquà  spiriluum 
copinioiione ,  ac  per  accidens  est  quôd  aclus 
exlerior  illi  correspondens  non  sit  exercendus 
lune  in  ecclcsià.  Quare  videlur  quiid  onines 
liujuhinoili  impudiciii*  in  ecclesia  babeantali- 
quani  dcfoniiilatera  niinoreni  vel  majoreni  in 
confessione  explicandam  ,  nec  censeo  quielari 
conscienliani  illius  qui  de  bis  peccatissimplici- 
ler  se  accusarel ,  perinde  ac  si  in  foro  el  loco 
profaiioeà  perpelràsset. 

Qua'res  an,  si  qiiis  fornicarelur  ,  aulse  pol- 
iueret  gesiando  super  se  reliquias ,  debcal  ue- 


cessarlô  liane  circumsiantiara  iit  confessione 
declarare.  Respondenl  auclores  irreverenliam 
aliquam  lune  in  eo  actu  intervenire  ,  et  in  pru- 
deiili  œstimationc  indecenliam  conlincre ,  et 
nisi  forte  iiiadvertentia  aut  ignoraniia  ab  oinni 
culpà  excuseï ,  esse  peccalum  venialc.  Posseï 
lainen  lanla  esse  saneiitas  ejus  quod  geslatiir, 
indeque  adeô  crescere  irreverentia  in  taliactu 
sub  eà  circumstanlià  ,  ut  merito  censeaiur  gra- 
vissiina  et  in  confessione  explicanda  ,  ut  si  sa- 
cerdos  aut  parochus  qui  secum  porlans  occulté 
Eucbarisliam  infirmo  praebendam  ,  taie  pecca- 
lum commilteret.  Idem  dicendum  de  eo  qui 
geslans  reli(piias  sanclae  crucis  ,  clavorum,  vel 
spinea'  coronae  ,  fornicarelur  aut  voluniariè 
se  poUuercl ,  propter  scilicel  conlactiim  pliy- 
sicum  corporis  Doniini  iiostri  Ji  su  Cbrisli.  Ln- 
de  ex  eo  colunlur  ab  Ecclesia  adoralione  la- 
tri*. 

Abticulus  VII. 

L'irùiii  viliiim  contra    ualuram   sit  species  lu- 

xuriœ. 

Divus  Tbomas  in  bàc  quaesl.  loi,  ponit  vi- 
lium  contra  naturam  inler  luxuri*  species. 
Quia  ibi  est  delerminala  luxuri*  species  ,   ubi 
specialis  ralio,  deformiiatis  occurrit  qu;e  facil 
indecentrm  actum  veuereum.   Quod  qiiidein 
potesl  esse  duplicitcr  :  uno  modo  quia  répu- 
gnai reetae  rationi,  quod  est  commune  in  omni 
vitio  luxuriae  ;   alio  modo  ,  quia  etiani  super 
boc  répugnai  ipsi  ordini  nalurali  vencrei  aciùs 
qui  convenu  bunianaj  speciei,  quod  dicitur  vi- 
liuni  contra  naturam  ,  proiiidcque  non  solùni 
ralionali ,  sed  eliam  nalurali  ordini  aciùs  ve- 
nerei  in  buraanà  specie  répugnai  :  nam  contra 
naturalem  ordinem  nalura3  est  omnis  eoncubi- 
tus  et  seminalio  ,  unde  non  potesl  sequi  gene- 
ralio  liominis  quantum  est  ex  naturà  aciùs,  cùm 
ad  conservaliouem  speciei  bunianœ  ordinetur 
à  naturà  vis  generativa  cum  suis  membris. 
Naturalis  ordo  aciùs  venerei  bumani  (  cui  di- 
recte contrarialur  peccalum  contra  naturam  ) 
exigit  1°  coiicubitum  seu  conjunctionem  duo- 
rum ,   cui  contrarialur  mollilies  seu  pollulio 
delectationis  venereae  causa  voluniariè  procu- 
rai;» absque  omni  coucubilu.  ^2"  Exigit  in  con- 
cumbentibus  canidem  naturam  seu  quôd  sint 
ejusdem  speciei  ,   ideôque  si  fiai  conjunciio 
cum  re  allerius  naturse  ,   v.  g. ,  cum  bruto  , 
vocalur  besiialilas,  ad  qiiam  rednci  potesl  coi- 
tus  cum  da'.mone.  5"  Postulat  sexum  diversum 
in  conjunclione,  pnla  niasculiim  et  l'eminara  : 
cl  buic  répugnât  sodomia.   i"  Inslrumenla  seu 
vasa  congrua  ,  el  buic  contrarialur  innalura- 


74!» 


SEXTl  PK/ECEPTl. 


7oO 


liias  comprebendens  oninos  exorbiiaiites  ei  iii- 
naiurales  concunibendi  niotlos. 

D. Thomas  ibidem  arl.  12, piobatvilinmconlra 
naturam  esse  maximum  peccalumiiiler  species 
luxiiriae,  quia  in  quolibet  génère  pessima  est 
principiicorrupiio,  exquo alia  dépendent.  Priii- 
cipia  autemralionissunleaquae  sunlsecundùm 
naiuram.Naro ratio,  piaesu|)posiiis  hisquaisunl 
à  nalurà  deierniinala,  disponit  alia  secundùm 
quod  convenlt  :  et  hoc  apparet  tam  in  specu- 
ialivis  quàm  in  praclicis.  Ideoque  sicut  iu  spe- 
rulalivis  error  eirca  ea  quorum  cognilio  est 
hnmini  naturaliter  indita  ,  est  gravissimus  et 
inrpissimus,  ita  in  agendis  ,  agere  contra  ea 
quai  suiit  secundùm  naturam  determinata,  est 
gravissimum  et  turpissimum.  Quia  ergo  in  vi- 
tiis  quaî  sunt  contra  naturam  honio  iransgre- 
ditur  id  quod  est  secundiim  naturam  determi 
nalum  circa  usutn  venercum,  inde  est  quôd  in 
taii  malerià  hoc  pcccatum  est  gravissimum.  El 
siiper  Epist.  ad  Rom.  1  explicans  cur  Aposto- 
lus  peccata  contra  naturam  vocal  passiones 
ignnniinise  ,  dicit  quod  Dei  verilatem  in  men- 
dacium  niutaverunt  gentes  ,  proplerea  IradiUil 
illos  Dcus  ;  non  quidem  impellendo  in  malum  , 
sed  deserendo  iit  passiones  ignominiœ ,  id  est , 
peccata  contra  naturam.  Quae  dicuntur  passio- 
nes ,  secundùm  quod  propriè  passio  dititur  ex 
hoc  quôd  aliquid  trahilur  exlra  ordinem  sua; 
naiurœ  ,  pula  cimi  aqua  calefil,  aut  cùm  ho- 
nio inlirmatur  :  unde  quia  per  hujusniodi  pec- 
cata homo  reeedii  ab  ordine  naturali,  dicuntur 
convenienler  passiones.  Vocanlur  auteni  pas- 
siones ignominiae,  quia  non  suntiiominedigtia, 
juxta  illiid  ad  Ephes.  a  :  Qiiœ  aguiUur  in  occulut 
ab  eis,  tiirpe  est  liicere.  Si  enim  peccata  eanus 
eoramuniter  exprobrabilia  sunt ,  quia  per  ea 
liomo  dedueitur  ad  id  quod  est  i)estiale  in  ho- 
niine,  mullô  niagis  peccalum  contra  naturam  , 
per  quod  homo  etiam  à  naturà  besliali  deti- 
dit  :  unde  Oseae  4  dicitur  :  Gtoriam  eoium  in 
iynomiitiam  cuinmutabû.   Hactenùs  D.  Thomas. 

Porrô  inter  vilia  contra  naturam  alia  sunt 
aliis  graviora.  Cùm  enim  gravitas  in  peccalo 
inagis  allcndatur  ex  abusu  aiicujus  rei  quàm 
ex  oraissione  debiti  usiis  ,  ideô  iufimum  locum 
tenet  peccatum  mollitiei  ,  quod  cousistit  in 
omissione  concubitiis.  Gravissimum  autem  est 
peccalum  bestialiiatis  ,  quia  in  co  non  servatur 
débita  species.  L'nde  super  illud  Gènes.  37  ; 
Joseph  accusai'il  fralres  sitos  crimiite  pessimo  , 
glossa  dicit,  quia  cum  pecoribus  miscebantur. 
Post  hoc  est  vitium  sodomiticum,  cùm  ibi  non 
gervetur  debilus  sesus ,  et  vocatiir  peccatum 


nelandum.  Post  iioc  est  peccatum  innaiuralis 
niodi  concumbendi  :  magis  autem  si  non  ser- 
vetur  debilum  vas  ,  quàm  si  sit  inordinalio  se- 
cundùm ali(pia  alia  pertiiientia  ad  niodum  con- 
cubitiis. ll;ec  D.  Thomas  ibidem  art.  1"2,  ad  i, 
ubi  loquitur  in  bis  iiltinns  vcrbis  de  concubilu 
in  vase  debito  ,  sed  facto  tali  modo  ,  ex  quo 
generaiio  sequi  non  polest ,  ut  si  vir  solùm  at- 
lingat  os  vasis  naturalis  ferainei ,  et  quasi  co- 
galur  extra  seminare  ex  tali  modo.  Similjter 
si  à  copulà  se  retrahal  ad  semen  extra  fundei)- 
duni ,  etc.,  et  istud  vitium  est  verè  cuntra  na- 
turam ,  et  gravius  simplici  pollutiouo.  Nec  lo- 
quitur D.  Thomas  de  aliis  modis  inuaturalibus, 
ex  quibus  non  iinpeditur,  sed  sequi  potesl  ge- 
neratio  ,  quia  etsi  sint  pneter  naturam  ,  non 
coniprehenduntur  lamen  sub  peccato  contra 
naturam,  nisi  reductive.  Et  licel  deformitaleui 
quamdam  importent  propler  recessum  à  na- 
turali modo  ,  non  tanien  ita  habenl  deformila- 
leni  annexant  quin  ex  causa  possinl  esse  liciti  ; 
puta  si  dispositio  corporis  non  paliatur  aliter 
lieri  ,  ut  (liclum  est  supra.  Ita  Gajet.  iu  Com- 
mentario  hujus  art.  11.  Qui  ibidem  osleiulit 
bujusaiodi  vilia  contra  naturam  inter  se  specie 
ditl'erre.  iNam  species  muraimm  vitioruni  non 
semper  sumuntur  penés  species  bonorum  qui- 
bus privant ,  sed  etiam  penès  diversa  motiva 
per  se  sullicientia  ad  privationem  unius  ei 
ejusdem  boni,  ut  palet  in  duobus  extremis 
viliis  temperantiai ,  qua;  idem  bonum  tolluni , 
si'd  diversimodè ,  scilicel  per  exccssum  et  per 
defectum.  l'bicunique  enim  occurrunt  diversa 
motiva  ,  quorum  quodlibet  est  per  se  sulliciens 
ad  privandum  bonum  aiicujus  virtulis  moralis, 
ibi  diversa  villa  seiimdùm  speciem  sunt  po- 
nenda.  Constat  autem  diversa  esse  motiva  in 
bis  peccatis  contra  naturam  ,  ila  quod  quodli- 
bet motivum  est  per  se  sulliciens  ad  corruptio- 
nem  naturalis  ordinis  actùs  vcnerei  huniani  : 
nani  sola  expletio  voluptatis  venereae  inovel 
niollem.  Sodomilam  movel  persona  indebiti 
sexùs.  Bestialem  movet  suppositura  aliense 
speciei.  Abutenlem  l'eminà  extra  vas  movet 
diiectatio  in  parte  indebità.  El  uliimum  mo- 
vet delectalio  indebiti  modi.  Ergo  ex  bis  coii- 
stiuiunlur  diversae  species  vitii  conlra  naturam. 
Aliis  etiam  rationibus  id  probat  Cajet.  ,  quae 
apud  ipsum  videri  possunl.  Jam  egimits  de  mo- 
do innaturali  concumbendi  :  de  molliiie  verô 
aotnri  sunius  quest.  sequenti  articule  primo, 
snliimque  hic  restai  agenduin  de  bestialitale  et 
sodoiniâ.  , 

Peccatum  pessimum  est  çarnalis  çeniunclio 


m 


EXI>OéITIO 


7o2 


fum  re  alieriiis  speciei;  ul  dùm  hoiiio  coit 
cumtirulo,  et  talis  morlepuniendusdeclaraiiir 
Lfvit.  1*!  el20,  jiireque  civili  comimini  sia- 
tuilur  ut  concrenielur.  Peccatum  islud  non 
diflert  speeie  pro  diversitaie  brutoruni  ciiiii 
quibus  peccatur,  quia  ista  diversilas  est  tau- 
tùiu  materialis  respeclu  illius  ,  nec  diversitas 
sexùsaut  vasis  in  besliâ  inducil  diversilatem 
motivi,  sed  sub  eàdem  lorniali  ratione  el  mo- 
tivo  comprehendilur ,  quateiiùs  scilicet  ipsa 
bestia  movet  ut  quid  extraneum  et  les  allerius 
speciei.  Sicque  in  omnibus  conjunctio  ha;c 
habet  turpitudinera  ejusdem  ralionis,  nec 
proinde  de  necessilate  exprinienda  est  in  con- 
fessioue  beiiua  in  parliculari  cum  quà  congres- 
sus  iiabilus  luit,  sed  sullicitse  accusare  decar- 
nali  congressu  cum  brulo.  Peccatum  istud 
pessimum  conimuniter  inter  casus  reservatos 
reponitur  et  numeiatur.  Ad  hoc  peccatum 
quodammodô  leduci  potest  carnalis  congres- 
sus  cum  dicnione,  utpote  re  divers»  speciei 
ab  homine  :  et  sub  hàc  ratione  conjunctio  illa 
prœeisè  considerala ,  seu  quantum  est  ex  na- 
lurà  illius  cura  supposilo  non  ejusdem  speciei, 
non  distribuitur  in  varias  species,  sicul  jam 
dictum  est  de  bestialitale.  Ex  parte  tamen 
aflectùs  potest  varias  deformilates  induere, 
pula  si  quis  bestiâ  affectu  sodomitico  abutaïur, 
aui  cum  dsnione  coeat  cum  atl'ectu  ad  dclec- 
tationem  sodoniiticam  aut  incesluosani  :  tuuc 
illud  peccatum  ultra  bestialitatis  vitiuni ,  in- 
duit delorniitatem  sodomiae,  vel  incestùs, 
vel  adulterii,  etc.  Quandoque  ex  adjuncto 
allectu ,  seu  consensu  patienlis ,  variari  potest 
muiieris  peccatum  cum  dœmone,  pula  si  dx- 
nion  semen  à  seipso  non  confeclum  (  quod  est 
solùm  humor  quidam  similis  bumano  semiui) 
>ed  verum  semen  humanum  ab  aliquo  viro  ac- 
«  eptum  transfundat  :  taie  enim  peccatum  ex 
parte  concubitùs  est  beslialitas.  Ex  parle  vero 
ooromixlionis  seminum  ad  simpliccin  fornica- 
lionem,  nempe  vagi  concubitùs,  spécial  reduc- 
\ivè  (  nisi  aliquandu  superaddalur  alia  condi- 
lio  ),  quia  illo  congressu  semen  bumanum  reci- 
pitur,  ex  quo  fœtus  aliquis  generari  potest , 
qui  tune  erit  lilius  honiinis  illius  à  quo  deci- 
sum  est  semen  :  quod  etsi  à  muiieris  pâtre 
t'uissel  acceptum,  non  propterea  eommittere- 
tur  incestùs  ,  si  ista  homiiiis  tantùm  et  non 
proprii  patris  semen  petierit. 

In  congressu  igilur  cum  diemone  peccatum 
bestialitatis  committitur  :  quamvis  enini  inter 
dxmonem  el  bruta  sit  diversitas  plusquàm  ge- 
nerica  in  esse  enlis  et  nalurse ,   non  tamen  in 


esse  morali  et  in  ordine  ad  eoncubitum  huma- 
num, quia  da?mon  ut  exirenium  illius  concurrit 
tanquàm  simile  animaii,  cùm  formel  et  moveat 
corpus  aereuminslmililudinem  illius  animalis, 
pula  liominisaui  bestiae;  ac  per  hoc  s-ecundùm 
alfeclum  trahit  peccatum  in  speciem  illius  con- 
cubitùs cui  assimilaïur  ;  ex  parte  tamen  actùs 
perlinei  ad  besiialitatcm.  Haliet  insuper  aliam 
deformitatem ,  dilloruiue  speeie  concubilus 
cum  da;mone  à  concubitu  cum  bestià  ex  ad- 
mixtione  allerius  vitii ,  scilicci  irreligiositaiis, 
non  secundùm  speciem  sacrilegii ,  sed  super- 
stilionis  illius,  ad  quam  spécial  socielas  cura 
daemoiiibus.  Est  enim  in  lali  concubilu  directe 
socielas  cum  daemone  hominibus  interdicia 
tanquàm  Dei  el  illorum  hosle,  ideoque  impor- 
tai circumstaniiam  in  confessione  necessariô 
explicandam  ;  hactenùs  Cajetanus. 

Sodomia  est  coitus  inter  personas  ejusdem 
sexùs,  ul  dùm  comuiiscentur  mares  inter  se, 
aut  miilieres  inter  se.  El  est  gravissimum , 
lurpissimum  ,  valdèque  aboniinabile;  iram  Dei 
provocat ,  proecipua  inter  causas  diluvii  nni- 
versalis  assignatur,  el  inler  peccata  in  cœlum 
clamantia  reponitur.  Clanior  enim  Sodomo- 
rum  ad  Deum  pervenil ,  qui  ait  :  Descendant  el 
videlw  ulriim  clumorem  opère  compleverint ,  Gè- 
nes. 18;  quasi  dicerel  admirando  :  liane  est"? 
vixcredipolesllantum  nefas  in  honiiue  repcri- 
ri  !  unde  hoc  probare  el  videre  volo  descendendo 
ad  illos.  Posleasulphureum  ignera  de  cœloim- 
misit ,  ipsos  eorumque  civilales  in  cinerem 
redegil.  Morte  puniendos  staluit  Deus  Levit. 
c.  18  el  20.  Aposiolus  ad  Rom.  1  bujus  pec- 
cali  gravitatem  mullùm  exaggerat ,  docelque 
Deum  permisisse  gcntilium  sapienles  in  tan- 
tam  turpitudinera  cl  ignominiam  labi  in  poe- 
nam  idololalrise.  Item  jure  civili  sodomitae  ex- 
irenio  damnanlur  supplicio,  cod.  de  ex- 
traordinario  crimine,  lege  Qui  puero,  et  ff.  ad 
leg.  Juliam,  de  adulte,  et  alibi.  Item  pariicula- 
ribus  acribus  llanmiis  damnanlur.  Item  Eccle- 
sia  eos  gravibus  pœnis  subjicit ,  prœsertim  cle- 
ricos  sodomiam  excrcenies.  Nani  B.  PiusV, 
suà  constiiutione  illos  privai  omni  privilegio 
clericali,  benelicio  et  dignitate  ecclesiaslicâ. 
Quod  si  deliclum  fuerit  publicum,  reddunlur 
infâmes,  irregularitatem  ,  el  suspensionem  in- 
currunl,  degradanlur  ac  brachio  seculari 
traduntur.  Navarrus  in  Man.  c.  27,  num.  230, 
vidninr  seniire  quod  praîdiclœ  pœna;  privaiio- 
nis  incurranlur  in  foro  conscii'nli;e,  lia  ut  opus 
non  sil  sententiàdeclaratorià  judieis.  Katioest 
quia  poDtilex  in  textu  bullse  dicil  :  PHvamus, 


733  SEXTI  1' 

quod  verbiim ,  cùm  sit  prapsentis  temporis, 
conlinel  scntenliam  latam.  Tandem  episcopi 
hiinc  casiini  siliiieservare  soient,  àquoproin- 
deconlessarii  absolvere  nequeunl  absque  eo- 
luni  facullale.  Persona  cuni  quà  peccaium  ne- 
landiim  perpetratum  luit ,  explicanda  est  in 
confessioiie,  nenipe  si  comniissiini  fuit  cum 
habenle  votuni  castiiatis,  vel  per  vim  ac  contra 
illius  volunlatem  abdnclà  :  propiiè  enim  sacri- 
legiiim  et  laptns  admiscentur  cum  boc  vitio, 
o6quôd  ista  duo  peecata  nonsignificent  defor- 
milateni  iii  cerlâ  et  determinaià  niaterià  ,  sci- 
licet  in  concuhitii  naliirali,  scd  absoluic  in 
quâcuinque  nialerià  contra  personani  sacrani 
Deo  dicatani,  aut  aliam  violenter  abduclam  ad 
quoeumque  modo  illà  abutendum.  Abusus 
auten)  personae  eonjugatae  aut  consanguine» 
reductivè  periinet  ad  speciem  adulterii  vel  iii- 
cesiùs  propier  siniililudineni  del'orniilatis  in- 
juria; et  reverenlioe  naturalis,  (juarum  prima 
ad  injusiiiiam,  ad  Inipietateni  soeundiim  se 
spectat.  Vide  Cajelanum  in  commenlario  bu- 
jus  articuli  12  D.  Thomae  ,  ad  1. 

Quidam  distinguuntsodoniiamproprièdictam 
ab  actu  sodomitico ,  in  boc  quôd  ista  n  quirit 
eumdemsexuni,  vasindebitum,etejaculalionern 
seniinis  intra  illud,  sive  coniniiiiatur  à  ma- 
ribus  inter  se,  sive  à  mulieribus.  llle  ve- 
rô  sinipliciter  lit  polluendo  se  ipsum  cum 
secundà  personà  ejusdeni  sexùs,  unâ  super- 
grediente  faciead  faciem,  et  non  solùra  inter 
viros  ad  invicem,  sed  etiam  inter  feniinas  in- 
veniri  potest,  dùm  sinipliciter  supercubanles 
se  pollunnlalleclu  sodomitico,  aliquando  etiam 
instruHienlo  adbibito.  Jnxia  Sayruni  quando  à 
locorum  ordinariis  reservatur  peccatura  con 
Ira  naturani,  intelligitur  de  omnibus  bujus- 
mo(!i  vitiis  cum  secundà  personà  perpeiraiis- 

Cajet.  Ibidem  docel  connnixlionem  masculi 
cum  niuliere  esse  peccatum  specie  dislinctum 
à  sodomià  propriù  dicta,  cô  quod  sint  motiva 
diversarum  rationum  :  nam  in  sodomià  inter" 
venil  concubitus  inter  personasejusdem  sexùs, 
proindeque  ejus  delectalio  diflert  à  delecta- 
tione  capta  cum  personà  sexùs  debiti  et  diver- 
si,  sed  secundùin  partem  indebilam.  Alià  enim 
ratione  répugnât  naturse  et  rectae  rationi  quôd 
ipsa  persona  concnmbens  sit  contra  naturam,  et 
alià  ratione  quèd  persona  ipsa  eoncumbens 
non  sit  contra  naturam,  sed  tantùm  illa  pars 
ejus  instrume;italis.  Unde  peccalur  quidem 
contra  vas  debitum  ,  sed  non  contra  sexum.  At 
verô  in  verâ  sodomià  contra  utrumque  pecca- 
ur,  ideôque  ad  canisoliim  reductivè  perlinei. 


H/ECLl'll.  '54 

An  autem  sit  casus  reservalns,  allipii  negant, 
cô  quôd  cùm  reservalio  sit  res  odiosa,  ad  so- 
doniiam  propriè  dictam  et  completam  reslrin- 
genda  est;  alii  vero  affirmant,  ob  parilatem  ra- 
tionis ,  scilicet  exorbitantis  turpitudinis.  Ve- 
rùm  boc  pendet  ex  voluntate  episcopi  casus 
reservantis,  cujiis  proinde  mens  et  Inlcntio 
indaganda  et  consulenda  est. 

An  autem  pueri  ante  annos  pubertatis  sodo- 
niiam  exercenlesincludanturin  tali  reservalio- 
ne,  nisi  aliud  in  statulis  episcoporum  cavealur , 
quidam  negant,  quia  sicut  minor  setas  in  foro 
exieriori  excusai  à  pœnâ  ordinarià,  ita  et  in 
animae  judicio;  quia  etiam  infra  hoc  lempus 
seminare  nequeunl,  et  si  quandoque  semen 
emittunl,  non  ideô  incidunl  in  casum  reser- 
vatum,  quia  reservalio  inslaraliarumlegiim  non 
aplalur  ad  eaquae  rarô  aceidunl,  (T.  de  Legibus, 
lege ,  Nam  ad  en.  Alii  verô  allirmant ,  quia 
episcopi  absolutè  loquuntur,  proindeque  reser- 
valio absolutè  inlelligenda  esl  :  lum  quia  im- 
pubères sunl  doli  capaces  et  mortaliler  peccarc 
possunt,  indeque  obliganlur  cseteris  legibus  et 
censuris,  sicque  reservalione  ligari  possunt. 
Me  sanè  pudel  nefanda  liaec  luxuriae  vilia 
scribendo  percurrere,  qua;  nec  nominare,  nec 
audire,  imô  neque  cogitare  l'as  esl.  Verùtn 
non  absonum  esl  ul  pudorem  vincat  nécessi- 
tas, et  religiosam  verecundiam  snperet  proxi- 
morum  cbaritas  et  militas.  Meminerinl  qui  ta- 
lia  perpelrare  non  erubescunt,  ipsi«  besllis 
beslialiores  esse  contra  naturam  generis, 
neinpe  animalis.  Caveant  autem  confessores  ne 
eos  de  (acili  ad  sacramentorum  participalio- 
nem  adniitlanl,  nisi  post  longuni  tempus  el 
donec  per  lleliis  multos,  per  asperas  pœniteri- 
liasac  macerationes,  elper  resipiscenliam  per- 
manenleni  ad  cor  et  sensum  hominis  redierint. 


(EXuofetio  sfcunDa. 

DEMOLLITIE,  Al.USQUE    IMPUDIClTllS. 

Concupiscentia  venerea,  quateniis  procedit 
ad  extra,  duobus  modis  considcrari  potest.  Pri- 
mo prout  procedit  in actum  luxuria;  deliberatè 
complelum  et  consimmiatuni  ,  de  cpio  eginius 
qu.  praecedenti;  secundo  ut  procedit  in  alii 
causa  prsevià  et  proximè  disposilivà  ad  aclum, 
qualia  sunloscula,  tactus  ,  amplexus,  lurpilo- 
quia,  elalia  bujusniodi,qu3e  subnomine  impu- 
diciliœ  comprelienduntur,  qnatenùs  bomo  his 
aclibus  libidinosè  vacat,  id  est,  causa  délecta- 
tionis  sensibilis,  qua;  ibi  percipiiur,  sive  copu- 
jam  inlendal,  sive  non.  Et  quia  niollilii't  cliam 


75S  EXPOSITIO 

iil  sine  coiitubilii ,  de  illà  quoqiie  .igimus  in 
pixsenii. 

ARTltllLlS    PRIMIS. 

i'inini  mollilies  deliberalè  el  roltinlariè  procura- 
ta  sit  scmper  et  in  omni  prorsiis  casii  de  se  iii- 
Irinsecé  mala  el  itliciia. 


756 


Notai  Cajet.  in  hàc  q.  ISi,  a.  H,  quod  ciiiii 
venereae  molliliei  viiiuin  cousliluaiur  ex  vo- 
luutarià  pollulione  absque  coucubilu ,  iiulla 
.apparei  diiïerentia  formalis  quae  dislingual 
•  hanc  luxurix  speciem  in  alias.  Sive  eniui  pol- 
i  lulio  sit  procurala  aliquo  extrinseco  admini- 
culo  proprio  vel  alicno  pcr  quodcuuique  con- 
jiiuclum  vel  separalum  insliunienlum ,  sive 
sil  procurala  per  soluin  acUim  interiorem  po- 
sitivé vel  iiegalivé,  etc.,  nulla  inducitur  diver- 
silas  speciliea  ,  quoniain  lia;c  oninia  materiali- 
ter,  vel  per  accidens  se  liabent  ad  voluniariam 
seminaiionem  absqueconcubilu.  Graviuslanien 
■  peccaluin  est,  diim  lit  cuni  alterius  operà  el 
adiuiniculo,  propier  seilicel  socieiaieni  et  par- 
licipalioneni  in  peccaio  alterius.  Quod  deuiùni 
intelligendun)  est  de  moliilie  siniplici  et  abso 
lulà,  quoe  lit  ex  niera  expleiione  voluptalis  ve- 
nerese  se  solo  absque  complice  praecisè  et  se- 
cundùm  se  consideraià  ,  quoniani  loquendo  de 
eodeni  peccaloprout  subordinalur  nioros*  de- 
leclalioni  aul  desiderio  adulterii,  recipit  eliani 
delormiialein  adullerii,  et  ut  subordinalur  de- 
siderio inceslùs ,  adniittit  deforniilaleni  ince- 
stiis.et  sic  de  aliis.rndecircumslaiilia  personne, 
quam  aliquisin  mente  babelaui  desideral,dùm 
se  pulluil ,  est  necessariô  in  confessione  expli- 
canda. 

Cajelanus  i))ideni  l'usé  ventilai  quaeslionem 
quam  dicil  arduani  circa  rationem  molliliei  el 
sodomilici  viiii  in  niulieribus.  Constat  enini 
hos  acUis  venereosvolunlariosin  illisessemor- 
talia  peccaia  ex  universa;  Ecclesi»  acceptalio- 
ne,  et  communi  docloruni  catholicorum  con- 
sensu.  Née  lamcn  apparel  ratio  naluralis  quae 
id  convincai.  Nani  peccaluni  raorlale  in  gcncrc 
eoniin  qu;esiiMi  lonira  iialurani,  fundatur  su- 
per lualo  iunnano;  alioiiuin  non  essel  conlra 
dbarilatem ,  seu  quia  est  conlra  bonum  gene- 
ràlionis  bumanae  ul  in  moliilie  viri  el  sodomià 
niasculoruiii  palet.  Alqui  id  non  coniingil  in 
proposilo,  quia  seniinalio  niiilieris  non  ron- 
otlrrit  ad  generaiionem  nisi  per  accidens;  nul- 
laleniis  verô  per  se  ad  illam  requirilur,  ut  pro- 
bat  Arisloteles,  quem  sequilur  D.  Tboiiias  5 
p.,  q.  ^1,  a.  I),  ad  3:  ea  autem  qure  sunt  per 
airiilcns  iiiiiilliiii(ur  ab  arle.  Crgobi  actn>  niii- 


liiTum non  cxeunl limites peccatorum quxsuni 
circa  taclus,  amplexus,  etc.,  el  non  suni  pec- 
cala  conlra  naluram,  uipote  quae  consistunl  in 
lioc  quod  lollanl  lincni  generalionis  boniinis. 
Aul  possunt  esse  peccaluni  conlra  naluram  so- 
lùni  ex  conscientià  erroneà  niulierum,  si  exi- 
slinienl  se  verum  semen  necessarium  ad  gene- 
raiionem ellundere,  eô  quod  senliant  inde 
magnani  oriri  deleclalionem  el  veneream  quie- 
lari  ac  sedari  concupiscenliam  ,  quod  non  nisi 
in  veri  seminis  emissione  cvenire  solet. 

Veriini  idem  Cajelanus  postquàm  solidissi- 
iiiis  responsioiiibus  solvilargumenla  Arislolelis 
et  quurunidam  inedicorum  assereniium  le- 
minas  non  liabere  verum  senien ,  conlrarium 
probal  validis  ralionihus  qua?  apud  euni  legi 
possuiil.  IdeniquctenenlGalenus,  Aviccnna,  U. 
Alberlus  Magn.  cl  plures  medici  l'amosi  asse- 
reiiles  semen  mulieris  per  se  concurrere  tan- 
quàra  nialeriaproxima  generalionis,  el  adillam 
ordinari  secundùm  se,  ut  est  in  lalibus  indivi- 
duis,  seilicel  mulieribus;  minus  lanien  princi- 
paliler,  quia  dependel  in  suâ  causalilale  à 
seininc  viri.  lia  quôd  sanguis  mensiruus  sit 
maieria  impura  egens  adhuc  decoclione  ad  hoc 
ul  sit  causa  proxima  generalionis,  etpropterea 
est  veluli  cibiis  illius  seminis  seu  sanguinisaibi 
qui  est  maieria  proxima  generalionis.  llaque 
principium  aciivuni  generalionis  est  semen  ex 
parle  hominis;  principium  verè  passivum  est 
semen  ex  ))arle  mulieris.  El  sicut  in  vegetabi- 
libus  semen  inlegrum  non  generarel  nisi  esset 
alitum  ex  admixlo  in  terra  humido,  ita  semen 
inlegrum,  viri  seilicel  el  mulieris  nunquàm  ge- 
nerarel nisi  alilum  el  folum  puro  huniore 
sangiiinis  menslrui.  Idem  tenent  conimuniter 
ibeologi  conlendenlesquôd  semen  mulieris  est 
necessarium  tanquàmeomprincipium  passivum 
generalionis  :  mulieressiquidem,  ut  plurimùm 
nonnisi  excilalaî  et  seniinanies  concipiunl  : 
aliàs  non  censeiUur  suflicienter  disposils  nec 
pr.Tparala;  ad  prolis  generaiionem.  Adde  quod 
juxla  aliquos  auctorcs  malrimoniuin  non  est 
plenè  consummatum  si  soins  vir  inira  vas  semi- 
net  ;  et  secundùm  omnesaucloresvirclnnilier 
in  carnali  copulà  elliciunlur  una  caro  per  com- 
niixlionem  seniinum,  ita  ul  illa  requiraïur  ad 
veram  et  pro|iriam  allinitaleni  conlraliendam 
ut  supra  ostensum  est,  a.  5,  §  1,  ex  D.  Tliomà 
in  i  Sent.  dist.  41,  art.  1,  q.  4,  ad  â. 

Idem  D.  Tbonias  S  p.,  q.  31,  a.  5,  ad 
5;  et  (].  52,  a.  4;  et  q.  55,  a.  3,  dicil  quiid 
semen  mulieris  est  quideni  in  génère  snninls. 
scd  m  qiiid  imperleclum  ;  qnia  seiiicn  perle- 


'S7  SEXTI  PR.ECEI>TI 

cluin  perlinei  ad  causam  efficienlem  ut  dici- 
tur  in  a  Meiaph.,  porinde  ac  spmen  viri  im- 
poleiitis   ad  geiieralionem  ex    defeclu  nalu- 
ra;  quœ    in   eo   non   suflicil  ad   perfeclè  de- 
coquendum  saiiguineni ,  ila  iil  perducal  ipsum 
ad  perfeclionem  seminis,   qiiod  lanien  ex  na- 
lurâ  sui  generis  et  siise  speciei  liumanx  per 
se  ordinatur  ad  generalioneni.  ((Iqne  suflicil 
ad   hoc  ut  illud  prolïindens  voliinlariè  extra 
concubiluni.peccelcoiilranaluram  :  actusenim 
judicandus  est  secundùni  quod  convenll  ilii 
perse  et  secundùm   suam  specieni;   et  non 
secundùm  quod  conveuit  ei  per  accidens.  Ita 
quanivis  semen  ,    prout  est  in    lali  subjecio, 
nenipe  in  mulieribns,  quae  oh  suam  frigiJita- 
lem  non  sunlsulTicientesad  pcrfectè  decoquen- 
dnni  iliuni  sanguinein,    non  sil  ila  perfeolnni 
senien,  quia  lamen  secundùm  se  el  suam  spe- 
cieni ordinalurad  generaiioncm,  non  excusan- 
lur  mulieres  absolulè  à  moliilie;   imô  neque 
iilse  quae  ante   vel  post  menslruorum  aitalem 
abutunlnr  laliseminatione,  ciim  selas  per  acci- 
dens se  habeat  ad  speciem  aclils  secundùm  se. 
Vel  dicendum  quôd  non  solùm  al)nsus  princi- 
piorumnecessariorum,  sed  eliam  ordinalorum 
à  nalnrà  ad  nieliûs,  faciliùs,  et  pcrfecliùs  gene- 
randum,  est  peccalum  mortale  contra  naluram 
sallem  reductivé  :  constil  enim  quod  injuste 
privare  horainem  uno  oculo  est  peccalum  mor- 
tale mulilationis,  quanivis  non  sit  privalio  ali- 
cujns  pinipliciler  el  absolulè  necessarii  in  eo 
honiine   cui  adliuc  superesl  alius  oculus,  sed 
tantùni  ad  nieliûs  el  perfectiùs  videndum  :  ita 
et  in  nostro  casn   privare  hominem  uno  prin- 
cipio  à  nalurâ  ordinalo  ad  faciliùs  elperfectiùs 
generandum  nefas  est  contra  naluram,  sallem 
reductivé.  Atqui   mulier  vohintariè  effundens 
semen  extra  cnncubiluni ,   hoc    pr.ieslal,  quia 
ejus  seminalio,  quanivis  non  sit  absolulè   ne- 
cessaria  ad  generaiioncm,  esl  lamen  valdèulills, 
ila  quôd  jmicla  un.i  simnl  cum  semin;itione 
viri,  faciliùs  concipial ,  oi  pulcbrior  habealur 
proies,  meliùsquegeneratio  promoveatur.  Ergo 
illud  prodigendo  extra  concubitum.infert  dam- 
num  humaniE  speciei,  et  conimittil  peccalum 
contra  naluram,  sallem  reductivé,  in  omnium 
scntcnlià.  His  posilis, 

Conclndo  et  dico  pollulionem  volunlariam  , 
quae  mollities  appellatur,  esse  peccalum  mor- 
tale el  contra  naluram  ,  ideôque  de  se  inlrin- 
secè  malani,  cl  ex  inlenlione  ac  délibéra lione 
in  nullo  casu  licite  procurari  posse.  lia  coni- 
muniter  auctores. 

Probalur   1"  ex  Aposlolo  1  ad  Cor.  «,  nbi 


738 
ail  quôd  neque  molles  regmtm  Dei  possidebunt. 
AUpii  illud  quod  excludit  à  regno  Dei,  procul 
dubio  est  peccalum  mortale;  ergo  mollities  est 
peccalum  letliale;  neque  esl  mala  el  peccami- 
nosa  lantùniquiaà  Deo  proliibila;  sed  ideô  est 
prohibila,  quia  de  se  inlrinsecè  mala  ,  prout 
delinivil  Innocen.papa  XI  damnans  islam  quo- 
rumdam  recenliorum  proposilionem  :  Mollities 
jure  naturœ  proliibita  non  est.  ilnde  si  Dem  eam 
non  iiiterdixissel,  sœpè  esset  bona  el  ohligaloria 
snb  mortati.  Ergo  Ecclesia  delinivil  moUillem 
esse  contra  legem  naturœ  et  de  se  inlrinsecè 
malani,  eliani  seclnsâ  quàcuniqueprobibilione, 
ac  in  nnllo  casu  licilam.  El  nierilô  cùm  non 
solùm  hominem  ad  naluram  el  condilionem 
brulnrum  redigat,  sed  adbuc  infra  illam  deji- 
ciai,  utpote  quse  nalnrà  duce,  semen  nunquàm 
emillnnl  nisi  in  actu  generalionis  ,  ad  quem 
finem  à  nalnrà  tanlùm  ordinaUir. 

Probalur  2"  ex  D.  Thonià  (|U8esl.  !•">  de  Ma- 
lo,  art.  2,  in  corp.,  ubi  ait  quôd  si  aclus  luxu- 
riae  sil  peccalum  propter  ipsam  inordinalioneiu 
actùs,  quia  scilicet  aclus  non  est  proporliona- 
tus  gcnerationi  el  educalloni  prolls,  lune  dico 
quôd  semper  est  peccalum  niorlale.  Videmus 
enim  quôd  peccalum  mortale  est  non  solùm 
homicidiuni,  per  quod  vila  boniinis  tollilur, 
sed  eliani  furtiim,  per  quod  sublrabuntur  bona 
exleriora  quoe  ad  vitam  homiuis  siislcnlandam 
ordinantur.  Propinquiùs  aulem  ordinatur  ad 
vilain  bominis  semen  bumanum,  in  cpio  est 
bomo  in  potenlià,  quàni  quœcumque  res  cxle- 
riores.  llnde  philosopbus  dicit  in  Politicis,  in 
seniine  bominis  esse  quoddani  divinum,  in 
quantum  scilicet  est  homo  in  potenlià  :  el  ideô 
inordinalio  circa  emissionem  seminis  eslcirca 
viiani  homiuis  in  potenlià  propinqnà.  Unde 
mauifestuni  est  quôd  oninis  talis  luxurin»  aclus 
est  peccalum  mortale  ex  génère  suo.  Usée  D. 
Thomas.  El  2-2,  quaest.  iS4,  a.  Il  ,  reponit 
molliliem  inler  peccala  luxurise  coiilra  nalu- 
ram. Hanc  ralionem  deducil  MiU'tialis  poêla 
lib.  9,  Epigram.  12,  quamvis  genlilis,  ubi  sic 
graviter  reprebendil  ([uemdani  noniine  Pon- 
ticum  se  pollnentem  : 

Ipsam  credelibi  naluram  dicere  reruiu 
Istud  quo  1  digilis,  Ponlice,  perdis,  homo  osl. 

Indeque  constat  genliles  solo  lumine  naUirifi 
cognovisse  molliliem  esse  de  se  el  inlrinsecè 
malani  ac  illicitam. 

Probalur  3",  quia  isle  aclus  esl  contra  tincni 
primarium  et  simpliciter  contra  bonum  gene- 
ralionis .1  nalnrà  iulCiituni.  nenipe  conceptio- 


im 


EXPOSITIO 


7bO 


nem  hominis.  Ergo  caret  primarlo  fine ,  prin- 
cipali  oi'diiie,  cl  habiludiiie  à  naiiirà  in  eo 
requisitis,  proindeque  graveni  in  se  continet 
inorjinaiionem  :  nec  laïuiim  répugnai  ration! 
rectre  sicul  et  naturalia  Inxnrie  vitia,  sed 
etiam  répugnât  ipsi  ordini  naturali  actùs  ve- 
nerei  qui  convenit  liumanse  speciei.  Inio  et 
quein  natura  in  cxteris  omnibus  aninialibus 
requirit  ac  prœscribil ,  seu  cjuem  naiura  illius 
actùs  indispensabiliter  postulai;  nempc  ut  ex 
eo  sequi  possil  couceptio  prolis.  Et  sanè  si 
Ibrnicalio  simples  sil  de  se  inlrinsecé  mala,  et 
in  nuilo  casu  licita  ex  boc  quôd  per  se  sit 
contra  flnem  et  bonuin  secundarium  generatio- 
nis  humanaj  à  naturà  intentum ,  nenq)e  debi- 
tam  ac  decentem  prolis  educationeni  cl  instru- 
clionera,  etiauisi  aliquando  per  accidens  in 
aliquibus  l'ornicantibus  buic  malo  obvielur  : 
multô  magis  molliiies  erit  illicila,  qu.-e  adbuc 
penitùs  destruit  primarium  fineni  et  bonuni 
generationis,  et  répugnai  etiam  conceptioni 
prolis. 

Ex  boc  aulem  quôd  molliiies  sil  de  se  in- 
lrinsecé mala,  et  peccatum  contra  iialurani, 
inanirestè  sequiUir  quôd  in  nulle  casu  nullàque 
necessilate  possil  esse  licita,  nulloque  bono 
fine  cohonestari  valeai,  etiamsi  non  causa  vo- 
luptatis,  sedvel  allevianda'  nalur»,  aul  sedan- 
ûse  leniaiionis,  aul  sanilatis  viiaeque  tueMd:B 
gratiâ,  voUinlaric  procurelur  :  tuni  cjuia  sic 
non  vincilur  tenlalio,  sed  ei  per  llagiliuin  suc- 
cunibitiir,  luni  quia  non  est  niedimii  ad  li;rc 
ordinatuni ,  non  enim  naiura  illud  desiinavil 
ad  conservalionem  individu!,  sed  speciei  ;  tum 
quia  non  désuni  alla  média  ad  bœc  obiinenda 
proportionala,  pula  jejunium,  asperitalesque 
ad  doinaiidam  carnem  ;  neque  emissio  volun- 
taria  seminis  concessa  est  in  remedium  concii- 
piscenliae,  nisi  in  legilinio  matrimonio  ;  nec 
désuni  pharuaca  ad  oblinendani  sanilalem, 
habelque  semper  natura  aliundé  puigalionis 
^uae  niodos  quàm  ex  seminis  elTusione,  pula 
persudores,  abstinentias,  etc.,  perquas  niaie- 
ria  sperraalica  consumi  potest.  Inde  gravissiniè 
peccant  medici  niollitiem  consulenies  aul  di- 
recte procurantes  inlirnio,  nec  cxcnsantur  à 
mortali  a^groiantcs  (|ui  eis  obtempérant  :  non 
sic  B.  Casimirius  régis  Poloni»  (ilius,  et  niulli 
alii,  qui  gravi  inlirmilale  oppressi,  mori  poliùs 
decreverunl  quàiii  caslilatis  jacturam  ex  nicdi- 
coruni  consilio  subire. 

I>ices  priniô  :  Ebrietas  contrarialur  rcct* 
ration!,  et  esi  de  se  mala  ac  morlalitcr  pccea- 
minosa  ex  RPiierc  suo  :  et  tamen de  toiisilio  me- 


dici licituni  est  illam  procurare  infirnio,  ad 
luendam  sanilalem,  proul  docenl  communiler 
auclo.es.  Ergo  idem  dici  polest  de  mollitic. 
Resp.  nunquàu)  esse  licituni  procurare  directe 
et  ex  intenlione  cbrietatem  formaient,  sicut 
neque  pollulionem  :  quandoque  verô  licere 
non  inipedire  cbrietatem,  seu  illam  permitlere 
ex  légitima  causa  propler  sanilalem  individu!. 
Tune  enimsoliim  materialiter  incurrilur  ebrie- 
las,  quoniani  non  tendit  ad  delectabile ,  quod 
est  lorniale  in  speciebus  intemperanlia;,  de 
quarum  numéro  est  ebrielas.  Nec  est  simile  de 
pollulione,  utpote  quae  à  nalurà  solùin  ordi- 
nalur  ad  conservalionem  speciei ,  non  verô 
individu!,  ac  sine  periculo  consensus  in  d<!le- 
clalionem  veneream  procurari  nequit.  Expli- 
calur  solutio  ex  D.  Tbomâ  â-i,  quaesl.  150, 
art.  2,  ad  .5,  ubi  ail,  quôJ  cibus  et  potus  est 
moderaniius  secundinn  quod  competil  corporis 
valeiudini;  cl  ideô  sicut  quandoque  coiilingit, 
ut  cibus  vel  polus  qui  est  moderaïus  sano,  sit 
superlluus  infirmo,  ila  etiam  potest  è  converso 
coniingcre  ut  ille  qui  est  superlluus  sano,  sit 
moderaïus  infirmo.  El  boc  modo  cùm  aliquis 
multùm  coniedit  vel  bibit  secundùm  consilium 
medicinse  ad  provocandum  vomiium,  non  est 
reputandus  superlluus  et  immoderatus  cibus 
vel  polus,  prolndeque  si  inde  sequaiur  ebrie- 
tas, est  lantiiin  maleiialis,  solùmque  inl'erri 
piilesl  quôd  nialeria  peccali  licite  permilli  po- 
test ob  bonuin  lineni  ;  sicul  detractio  materia- 
liter lanlùni  est  quandoque  licita,  pula  si  ali- 
ter quis  non  possil  proprium  peccatum  conli- 
teri,  aul  si  in  judicio,  aut  propler  boniini 
animx  proximi,  expédiât  peccalum  illius  reve- 
lare. 

Neque  obslant  verba  quae  slatim  subjungit 
D.  Thomas  dicens  :  Nec  lamen  ad  vomituni 
provocandum  requiritur  quôd  sil  potus  ine- 
brians,  quia  etiam  potus  aqua;  tepidai  vomiium 
causal ,  et  ideô  propler  banc  causam  non  ex- 
cusarelur  aliquis  ab  ebrietale.  Non  obslant, 
inqiiil  Cajelanus  ibidem,  quoniam  D.  Tbomas 
loquliur  de  vomitu  l'ormaliter,  et  non  de  tali 
vomitu,  nec  de  vomiiu  talis  personoe,  et  inten- 
dil  quôd  quia  ad  procurandum  vomituni  ut 
sic,  non  est  necessaria  ebrielas  :  et  ideô  ab  eà 
non  excusarclur  qui  propler  vomendum  in- 
ebriarelur,  utpole  inl'eri'ns  sibi  nialuin  sine 
necessilate  ;  secùs  dicendum  de  tali  vomitu  et 
in  lali  personà,  si  ad  eiim  necessariô  sil  per- 
miuenda  ebrietas.  Ilsec  Cajelanus.  Vel  dicen- 
dum 1).  TlKunam  velle  non  esse  licituni  assu- 
mere  ebrielatem  ex  inlenlionc  procuiandam, 


%i  SEXTi  PK/ECKPTI. 

tanqiiàra  médium  ad  vomitum,  benè  lamen 

illam  non  inipedire,  sed  permillere,  qunni:im 

ebrieuis  in  illo  casu  esl  efleciiis  ppr  acticÎLMis 

et  pr;eler  inlenlionem  accipienlis   raeilicinain 

per  se  ordinalam  ad  saiutem.  Ijj  primo  viro 

casu,  que  scilicet  polus  immédiate  dirigerelur 

ad  ebriciatem,  non  foiel  licilus,  eiianisi  ex  ebrie- 

tale   rursùs   eunsequereliir  conservilio  vilsp, 

eô  qnod  hou  sinl  (acienda  mala  ut  ereniaut  bonu; 

sicul  oliani  non  sunl  relinqiieiida  bona,  qnam- 

vis  pia;ler   inlenlionem    operanlis  sequ^inlur 

mala. 

Idem  videlur  dicendum,  si  ad  vilam  conser- 
vandam  neeessaria  foret  natiiraliter  expulsio 
superflu!  seminis  :  non  enim  liciinm  esset  uti 
contric:iiione  oxcilalivà  poliulionis,  neqiie  mc- 
dicinà  directe  immédiate  ad  illam  lendente. 
Tune  enim  assumeretur  médium  secundiim  se 
prorsùs  illicituni  :  secùs  verô  si  essot  aliqua 
medicina,  qune  immédiate  ordiiiarelnr  ad  cnn- 
fortandum  partes  vegeiativas,  vel  ad  purgan- 
duni  humores,  unde  seqiiereturphysicè  effusio 
seminis.  Nam  eam  sumere  licilum  essel,  quia 
tune  illa  seminatio  est  elTectus  per  accidens 
et  prîcler  inlenlionem  accipienlis  medicinam, 
nisi  liomo  consentiat  vel  desiderel  ipsam  pollii- 
lioneni.  lia  Bannes  2-2,  quaest.  64,  art.  7,  diib. 
5,  in  Une,  et  alii  ferècommuniier.  Quœ  opinio 
etsi  sppculalivè  magnum  habeat  fundamenttini, 
in  re  lamen  adeô  lubricà,  exislimo  non  carere 
periculo  in  praxi.  L'nde  possel  assignari  dis- 
pai  ilas  in  hoc  quôd  polus  inebrians  et  voniilus 
ordin.itur  ad  conservalionem  pcrsona-,  iileoqne 
absque  deordinalione  perniitli  polesl  lanquàm 
ell'cclus  per  accidens  :  al  vcro  actiis  venerens 
non  ordinatur  directe  ad  conservalionem  per- 
sonae,  sed  speciei  :  unde  abslincre  ab  illo  |ier 
continenliam  direclè  non  vergil  in  periculum 
personœ.  Si  autem  per  accidens  ex  bàc  absii- 
nentià  aliquod  pt'ricnlum  personale  acciilut, 
potesl  aliter  subvenir!,  scilicet  per  ahstinen- 
liasvel  alla  corporalia  remédia,  lia  expressé  D. 
Thomas  2-2,  qu.  88,  art.  3,  ad  3,  ex  quo  con- 
cluilil  (|u6d  in  volo  absiinenii;e  à  carni- 
bus,  etc.,  dispensari  potest  quamlo  nocel  sani- 
tati  ;  secùs  in  volo  solemni  c  isliialis,  eiiani 
quando  inde  imminet  periculum  vitœ. 

Dices  secundo  et  inslabis  :  Homicidiiim  est 
gravius  peccaluni  quàm  lornicatio  et  molliiies  ; 
sed  aliqiiando  pro  conservatione  vitae  licel  se 
delendendo  aljnm  occidere,  ut  constat  ex  di- 
ctis  supra  :  eigo  et  poUulionem  adniiiter^\ 
Besp.  cum  D.  Tlmmâ  2-2,  quscst.  04,  art.  7, 
ad  i,  quôd  actu?  foinicalinni:?  m1  niollilii  i  non 


762 


ordinatur  ad  conservalionem  propriae  vitae  ex 
necessilate,  sicul  actus  ex  quo  quandoque  se- 
quilur  homlc'dium.  Quamvis  autem  (subdil  S. 
doclor  in  suppicm.  qu*st.  49,  art.  5,  ad  4)  in- 
tendere  sariilalis  conservalionem,  non  sil  per 
se  malum,  tamen  ba;c  inlentio  ellicilur  mala, 
si  ex  aliqno  sanitas  intendalur,  qnod  non  est 
ad  hoc  ordinalum  :  sicut  qui  ex  sacramcnlo 
Baplismi  laMtiimsalutPmcorpnnilemqiUEreret, 
elsiniiliter  cli;mi  esl  in  [iroposilo  in  actu  ma- 
Innionii.  lla'C  D.  Thmnas. 

Dices  tertio  et  replicabis  :  Semcn,  ex  Pliilo- 
soplio  et  D.  Thonià,  esl  superfluuni  alinienti  ; 
sed  in  emissione  aliarum  superiluitatum  et 
luiniornm  nullum  conimillitur  pepcalnm.  Ergo 
ncque  in  emissione  seminis.  (;onlirmatur  : 
Uuilibel  polesl  licilé  uti,  ut  liliel,  eo  qnod 
suum  esl;  sed  in  fornicalione  et  adulierio, 
homo  non  uliiur,  nisi  eô  quôd  suum  est.  Ergo, 
etc.  Rcjp.  D.  Thomas  2-2,  q.  153,  art.  3.  ad 
1,  scmen  esse  superfluuni  quo  indigetur.  Di- 
citur  enim  superflimm  ex  eo  quôd  residuum  est 
operalionis,  vinutis  nutriliva;  ;  tamen  indige- 
tur eo  ad  opus  viriutis  generativa;.  Sed  ali;c 
superfluitalcs  bumani  corporis  sunl,  quibus 
non  indigetur,  et  ideô  non  refert  qual.ter- 
cunique  einiltanlur,  salvà  decentià  convictils 
huniani.  Non  est  autem  simile  iii  seminis  emis- 
sione, qu;fc  laliliT  lieri  débet,  ul  coiiveniat  tiiii 
ad  quem  eo  indigetur.  Iia;c  D.  Thom.  idemquc 
dicit  lib.  3  conlra  génies  c.  122. 

Unde  delraiicre  sanguinem,  humores  pur- 
galione  e\pcllere,  anipuiare  aliquod  njembrum 
pulri('uiij,  et  bujusmodi  licent,  quia  hitc  so- 
liim  insliluta  sunl  propler  bonum  individu!  ; 
senien  verô  soluiumodô  deslinaïur  à  nalura 
propler  speciei  propagationem,  illiusque  elTu- 
sionis  finis  esl  proies.  Unde  eum  suilum  ne- 
ccssai  iô  postulat,  in  quo  per  se  fœtus  generarl 
et  di'bilè  educari  possit.  Ut  enini  ait  D.  Th. 
lib.  3  contra  genl.,  bonum  unius  cujusque  est 
ul  (inem  suum  consequa  ur  :  nialuni  verô  ejus 
esl  quôd  à  dcbilo  (ine  diverlat.  Sicul  autem  in 
loto  bouline,  ila  in  ejus  parlibus  considerari 
opoilet,  ul  scilicet  unacpiaîqnc  pars  honiinis, 
et  quilibet  actus  ejus  linem  debiUim  sorlialur. 
Sinien  autem,  etsi  superfluum  sii  quantum  ad 
individu!  conservalionem,  est  tamen  necessa- 
riuni  ipianlùm  ad  propagationem  speciei  :  alla 
vorô  superflua,  ul  e^iestio,  urina,  sudor  et  si- 
milia  ad  niliil  necessaria  sunl;  unde  ad  bonum 
honiinis  pertinet  solùm  quôd  eiuittanlur,  etc. 
Est  eli.iin  dispar  ratio  de  vasis  et  insu  i, mentis 
spciinaiicis  ;  po^huiil  enim  probari,  cipiini,  aut 


763 


EXPOSIIIO 


7(i4 


ex  scindi  ob  corporis  sanilaleni  et  salutcm,  eô 
qiiod  sint  ojiis parles,  de  quibus  proiiide  sicul 
et  de  aliis  nieiiibris  disponi  polest,  prout  expe- 
dit   saluli  individu!.  Atverô  senien   non    est 
pnrs  corporis  nec  propler  illius  bonura  insti- 
tutum,  sed  dunlaxat  sobolis  causa.  Neque  nie- 
dicameiito  delrahi  potcst  eo  modo  quo  bilis, 
pituita,  et  melancholiasubducipossunt,  nenipe 
absque  libidinis  nesiu  :  expellere  autem  non  li- 
cet  semen  eo  aciu  et  inipetu  queni  natura  fe- 
cit  illi  propriuin  ;  quia  bic  solius  sobolis  causa 
est  inslitutus  :  unde  nec  à  niedicis  potesl  prse- 
scribi  pliarinacum  eo  fine  ut  naturam  ad  illius 
einissioneni  per  iiiipetumetvibralioncsexciiel. 
Ad  confirnialionem   respondet  D.  Tbomas 
2-2,  quaest.  155,  art.  3,  ad  2,  qnod  sicut  Apo- 
slolus  dicii  1  ad  Corintb.  6,  conlra  luxuriam 
loquens  ;  Empli  eslis  prelio  magno;  glorificale 
et  porlale  Deiim  in  corpore  vesiro.  Ex  eo  ergo 
quod  aliquis  inordinalè  suo  corpore  ulitur  per 
luxuriam,  injuriam  l'acit  Ueo,  qui  est  princi- 
palis  dnminus  corporis  nostri  ;  ei  ut  dicit  Au- 
gusl.,  Deus  hoc  jiissit  et  prsecepit  ne  per  ille- 
cebras  et  iliicitas  voluptates  corrual  teinpium 
ejus,  quod  essecœpisli.  Quare  non  polest  homo 
uti  niembris  suis,  ut  vult  ;  quia  ipse  non  est 
dominus  naturalium  suorum  totaliter,  sed  ra- 
tio sui  dominii  in  ordine  ad  linem,  ei  prœsti- 
tula  est  à  naturà  nalura'que  auctore.    Dictât 
siquidem  naturale  jus  in  nobis,  non  quodlibet, 
sed  ut  decet   boniini  concessum  esse  proprii 
corporis  usum,  ut  benè  exponit  Cajelanus  ibi- 
dem. Igilur  uti  illis  niembris  et  instrumentis 
extra  ordineni  et  intenlionera  auctoris  naturae, 
nenipc  extra  actum   matrimonialem,  de  se  et 
intrinsecè  est  malum.  Ex  his  constat  l'alsuni 
esse  quod  quidam  recenliores  asserunt,  nempe 
licitum  esse  directe  procurare  expulsionem  se- 
minis  corrupti,  etsi  adsit  periculum  simul  ex- 
ppllendi  senien  non  corruptuni  :  luni  quia  non 
polest  salis  constare  de  corruplione  seminis  , 
lum  quia  qimties  lioinines  sentirent  magnum 
pruriiuni,  sa;|)iiis  sibi  persuadèrent  id  prove- 
iiire  ox  seniine  corrupio,  ideôque  liciliini  esse 
illud  expellere,  sicque  palerel  via  infinitis  pec- 
calis;  tuni  quia  periculum  elTusionis  veri  se- 
minis ac  venerene  delectalionis  hune  aclum 
reddil  prorsùs  illicitum. 

Non  neganuis  lanien  esse  liciluni  snniere 
medicinani,  absque  niagnà  conimotione  spiri- 
luuni  ordinalorum  ad  pollulionem  et  absque 
illius  periculo,  resolvenlein  semen  in  sangui- 
nem  ant  in  alium  huniorera  :  id  enini  non  est 
ellusio  sennnis,  nrc  proinde  conlra  naliiram 


generationis.  Neque  asserimus  esse  peccatum, 
si  adhibilà  aliquà  medicinâ  utili  et  proportio- 
nalà  niorbo  alicujus  infirnil,  sequatur  effusio 
seminis  nnlialenùs  praevisa,  neque  intenta  di- 
recièaut  indirecte  :  ita  «t  medicinâ  nullatcniis 
fuerit  assumpla  ut  médium  ad  indirecte  etiam 
ex])ellenduni  semen  cum  aliis  humoribus,  sed 
omninô  c^su  et  per  accidens  respeclu  ope- 
ranlis  conligerit,  nnllusque  adsit  consensus 
in  deleetaiionem,  cùm  tune  sit  omninô  invo- 
luntaria,  iialuralis  et  physica  :  aliàs  ab  omni 
pbarniaco  calido,  et  obsonio  llalulento  absti- 
nendum  essel.  Quamvis  uxor  posi  coilum  non 
teneatur  an\ia  ditique  resupiiia  manere  in 
lecto  ut  semen  receplum  conservel,  maxime 
cum  gravi  suo  inconimodo,  si  lamen  statim 
mingat,  aut  saltet,  aulalio  modo  conetur  illud 
expellere,  peccal  mortaliter,  hoc  intendens. 

§  I .  Quaiidonam  potlulio  ceiisealur  volunlaria  et 
peccamiiiosa  in  suà  causa. 

Cerlum  est  pollutionem  naturaliler  et  ex  se 
provenienteni  ac  involuntariani,  et  displlcen- 
leni,  non  esse  peccatum,  cùm  omne  peccatum 
sit  voluiitarium.  Quare  sermo  est  duntaxat  de 
pollutione  volunlaria.  Aliquid  atitem  potesl 
esse  voluntarium  dupliciicr,  uno  modo  directe 
et  in  seipso,  dùm  sciliccl  ali(|uis  illnd  vnll,  in- 
lendil  et  procurai,  v.  g.,  vnlt  dormire.  Allero 
modo  indirecte  in  suà  causa  tanquàm  efl'eclus 
ab  illà  consecutus,  ut  dùm  aliquis  vult  benè 
coniedere  et  bibere,  quœ  sunt  causa  somni, 
quamvis  forte  non  id  facial  ad  dormiendum. 
Sic  pollutio  est  volunlaria  primo  modo,  (piando 
est  procurata  ex  inlentione  et  de  industrià, 
ant  quando  ex  se  venienti  consensus  praîbelur. 
Tota  dillicullas  consislit  in  secundo  modo  ex- 
plicando,  nempe  quandonam  pollutio  secundùm 
cau.sam  lantùni  babeal  ralioncm  volunlarii. 
Constat  enim  quôd  quando  pollutio  secunlùni 
se  non  est  volita,  sed  displicet ,  sive  in  sonino, 
sive  in  vigilià  accidat,  solùni  potesl  lainani  lia- 
bere  ralioncm  boni  vel  niili,  ()Uaiilam  in  suâ 
causa  sorlitur ,  cùm  in  eâ  lantùm  consistai 
moralilas.  Unde  si  causa  pollutionis  fuerit  pec- 
caluni  mortale,  ipsa  quoqne  inde  secuta  erit 
morlalis;  elvenialis  tanlùm,  si  causa  sit  venia- 
lis.  Qnod  lamen  solùm  intelligendum  est  de 
causa  veniali  dunlaxat  defeclu  plenaï  delibera- 
tionis.Pt  non  quiaeslcircamaleriamlevem,quiB 
secundùm  se  venialis  est,  quamvis  porfectè  li- 
béra cl  plenè  volunlaria  :  lune  enim  pollutio  in- 
de sequens  erit  etiam  plenè  volunlaria  proin- 
deipie  morlalis  :  sicut  homicidiuni  quod  consC- 


765 


SEXTI  PH.€CEPTI. 


766 


quiliir  ex  ebrielate  veniali,  ni  docet  Cajet.  2-2, 
quœsl.  loO,  arl.  4.  Tandem  si  causa  omui  prorsiis 
careal  culpâ,  pollulio  orit  iiicidpabilis,  duiii- 
modô  absit  cunsensiis  et  complacenlia  in  dc- 
leclaiionein. 

Ad  hoc  volnnlariiim  indireclnm  ut  impulc- 
tur  voluiilali  ad  culpam,  tiia  rp(iiiiiunlur. 
Piiuiuni,  quôd  qiiis  possit  lilierè  oniiuere  il- 
lam  uclionem  el  occasionem  qua;  dat  causani 
pollutioni.  Secundum  quod  del)eat  et  teneatnr 
ab  illà  diverlere.  Terlinm  quôd  non  orailtal, 
proul  colligilur  ex  D.  Thomâ  1-2,  quaesl.  6, 
an.  3,  in  corp.  Si  enini  quis  possit  el  debeat 
illud  opus  non  facere  el  s|ioiitè  aljsque  neces- 
siiaie  el  ralionabili  causa  ilbu!  eligat,  prœvi- 
dens  aul  prœvidcre  debens,  lum  ex  circuiu- 
slanliis,  tuni  ex  teuiperaniento  proprio,  luin 
ex  liis  quœ  jam  experius  est,  certô  aul  proba- 
bililer  seculuram  inde  pollulionem,  proculdu- 
bio  ccnseUir  volunlaria  et  culpabilis  in  causai, 
eliamsi  nrui  fueril  inlenia.  Sic  enim  lorel  eliam 
directe  el  in  se  volunlaria,  de  quo  voliiHlaiio 
non  est  sernio  in  pnesonii;  loquinnir  enini  de 
pollutione  solummodô  qualenùs  conlinclur  in 
causa,  quae  à  libéra  volunlale  pendet,  el  lo- 
tum  peccatum  consislil  in  libero  consensu  in 
cansam  seu  in  ralione  voiuularii  in  ipsâ  causa. 

Quaiido  causa  est  de  se  liirpis,  ad  luxuriani 
direclé  speclans  el  per  se  influens  in  pollulio- 
nem, cujusmodi  sunt  cogitaliones  niorosse, 
tactus  el  aspeclus  obscœni,  oscula,  verba 
turpia,  leclura  libroruiu  obscœnoruui,  conver- 
saliones  inhonestœ  cum  personis  divers!  sexûs, 
et  alia  hujusniodi  ;  tune  illi  qui  vanè,  ob  cii- 
riosilaleni,  et  adhuc  niagis  si  ex  libidine, 
absque  necessilale,  ulilitale,  et  honeslâ  ac 
rationabili  causa  volunlariè  raanent  in  ils 
aclionibus  sibi  commoliones  el  lilillationes 
carnis  ingerenlibus,  cùm  possint  et  debeant 
laies  occasionestollere,inciduiit  in  pollulionem 
vohinlariam,  et  peccaniinosani  esse  conslat. 
Idem  diceudum  de  dislillatione  aut  comnio- 
lione  spirituum  vilalium  generationi  deser- 
vienlium,  si  tune  contingal,  nisi  lorlè  inad- 
vertenlia  excuset.  Ratio  csl,  quia  volendo 
illas  illlcilas  periciilosas  et  sibi  notas  causas 
pollutionis  propriae,  convincuntur  velle  cul- 
pabiliter  ipsaiu  pollulionem,  tanquàm  elleclum 
naturaliler  ex  ipsis  provenientem,  cùm  earum 
volitio  in  bis  circuinslantiis  sit  in  virlule 
volilio  hujus  effecliis,  ulpole  causse  propinquœ 
et  proximse  illius,  qnateniis  secundum  se  et 
sub  ralione  deleclabilis  praecisè  assumuntur 
el  conliuHanlUr. 


Quando  verô  causa  non  assumilur  ut  dele- 
clabilis, nec  prœcisè  secundum  se,  sed  ut 
médium  ad  fineni  honeslum,  seu  quateniis 
secundum  se  est  licita,  oOicio  vel  pielati  con- 
senlanea,  aut  ncressaria,  ni  audire  confessio- 
nes  feminarum,  légère  bas  materias,  el  de  bis 
cogilare  ad  concionandum,  doceudum,  seri- 
bcndum.  loqui  cura  muliere  ex  causa  omninô 
necessari.i,  aul  eam  curare  in  verendis,  elc.  ; 
tune  si  inde  pollutiones  per  accidens  el 
contra  voluntalem  eveniant,  non  censenlur 
volunlaria  ctiam  indirecte,  proindeqne  nec 
culpabiles.  Ilinc  donlores  cl  confessores  "va- 
cantes cogitaiionibus,  vel  auditionibus  operum 
liirpium  inluitu  pielalis  ;  ilem  medici  et  chi- 
rurgi,  umdeslè  et  necessiUite  curantes  feniinas 
non  peccant,  subsequentibus  corporalibus 
commolionibus,  distillationibus  et  polluUoni- 
bns,  dummodo  non  consentiant,  necpericulum 
probabile  consenlii'udi  sibi  parenl.  Ratio  est 
quia  llcel  possint,  non  tamcn  tenentnr  nec 
debenl  se  sublrahere  ab  operibus  sanctis,  cha- 
rilativis  el  necessariis ,  propter  hujusmodi 
corporis  commoliones,  quse  siquunUir  ex  ne- 
cessilale maleriae,  el  proveniunl  conlra  im- 
perium  rationis,  ac  in  boc  poliûs  paliantur 
quàm  aganl.l't  enim  ait  Cajetanus  opusc.  16, 
nullus  arlilfx  débet  omillere  incboalionem  aut 
prosecutionem  operis  propler  defccius  consé- 
quentes ex  necessilate  materi»  :  stullè  siqui- 
dem  aliquis  omitteret  conslructionem  serras 
aut  gladii  ex  eo  quôd  rubiginem  conlrahant, 
proplerea  quôd  ex  ferre  «uni ,  et  sic  de  aliis. 
Pollutiones  aulem  et  stimuli  carnis  in  propo- 
sito  contingunl  ex  necessilale  nialeriJE  :  ex  eo 
enim  quôd  materia  venerea  est  respurganda, 
lavanda,  dispulanda,  prœdicanda,  cogilanda, 
exinde  nalurali  sequelà  oriiur  commotio  cor- 
poris, etc.  Haec  Cajetanus. 

Subditque  quatuor  bic  animadverlenda.  Pri- 
mum  in  mente,  ne  scilicet  ex  auditione  bu- 
jusmodi  multiplicelur  tentalio  in  mente  :  aliud 
est  enim  tentari  in  mente,  et  aliud  in  carne 
lantùm  :  hocc  enim  ex  necessilale  maleriae 
provenit,  el  contra  voluntalem  sustineri  praj- 
supponilur  ;  illa  autem  ad  voluntalem  currit, 
et  ad  consensum  irahil.  Si  enim  aliquis  ex  bis 
periculo  consensus  proximus  fit,  omittere 
débet  tam  incboalionem  quàm  prosecutionem, 
quoniam  ad  morlale  peccatum  nullà  ralione 
properandura  est.  Secundum  in  imaginalione, 
ne  scilicet  timeat  commoliones  carnis;  quoniam 
sicut  imaginalio  lapsus  pcdum,  facit  labi,  eô 
quôd  excitcl  motum  circa  parles  iinaginalas  : 


76T  EXPOSI 

ita  imaginniio  hiijusmodi  commolionuni,  qiia; 
magna  est  in  linionlibns,  causât  illys,  evenii- 
que  acinaliicr  linientibiis,  ut  umie  credunt 
obviare  coninioiioniluis,  inde  excitent  ,  el  lioc 
(licil  do  liniore  liabeiite  pio objeclo  htijusmodi 
coniniolioncs.  Timor  autem  liabens  pro  objc" 
cto  Dei  o/Tensam  cnm  clevalione  ab  iniagina- 
tione  lalium,  valdù  juvai  contra  laies  commo- 
tioiies.  Unde  iii  conlessores  quaiitiim  possunl 
de  bis  commolionibus  non  cogitent  quanivis 
senliant,  ipsa  enim  cogitalio  in  causa  est. 
Tcriiuin  in  ore,  ne  supedluas  Taciant  inlerro- 
galiones  in  hàe  inaterià,  el  quantum  possunl 
celeriter  haic  pcrtranseant  :  agenlia  nanique 
naturalia  magis  videntur  ag  tc  ex  niorà  quimi 
c\  magnitudine  viitu;is.  Qiartuin  deniùni  iu 
corpore,  ne  putenl  uiiinein  iluxum  buinoiis 
esse  seminalioiicni  :  est  enim  prieter  urinam  et 
seinen,  lerlius  quidam  bumor  qui  ex  calefa- 
clioiie  seu  ex  inllammalione  carnis  Huit,  de 
quo  si  cum  rebellione  carnis  non  venirel, 
non  m:igis  curatrduin  esse  videtur  quàjii  de 
sudore  ;  ratioue  lamen  tentationis  cavenduin 
est. 

ISi  tamcn  bàc  de  causa  isti  subeant  probabile 
pciii  ulum  coiisentii'iidi  deiiberatè  bujusniodi 
commolionibus,  etc.,  ut  s;epé  contingit  iis  qui 
sunt  ad  hafc  naiurà  suâ  proni,  curiosi  venereo- 
ruminilagatoreSjConfessioncsclconfabulationes 
luiilicriim  affectanles.  ma!é  disposiiietquàdani 
prurigine  nioli  isla  audiendi,  nec  unquàm  taies 
interrogalionesfaciendisaliati,  pet  niantes,  etc., 
cùni  sibi  et  aliis  ia(|ueuin  parent ,  arcendi 
sunt  ab  lioc  oliicio,  nec  absolvendi  donec  dé- 
sistant ant  resi|>iscarit,  laiiti  sacramenti  inju- 
riosi  et  inipii  profanatores,  mundissimo  CtiiiMi  j 
sanguine  conscientias  non  lavantes  nec  deal-  | 
banies,  scd  inquinantes  el  dénigrantes,  et  ex 
anlidoto  venenuni  conlicientes.  Unde  sunt  in  ■ 
malo  statu,  nonnisi  inlVIiceni  exituin  coram  j 
Deo  et  bominibus  soriiuntur,  et  de  malo  in  ! 
pejus  usque  in  abyssum  et  lurpiiudinis  pio-  ! 
lundiim,  Deo  sic  pcrinittente,  expcrieniià  teste  j 
prolabuntur.  I 

Imo  etiam  illi  (|ui  non  sic  malè  alTccli  ad  | 
conlessiones  audiendas  accedunt,  ncque  in  i 
ipso  tribunali  venerea  ellodiuiit  sicul  effodien- 
les  quasi  tbesaurum  ;  si  lanien  ita  sinl  fragiles, 
nt  bàcde  causa  se  conjiciant  in  probabile  peri- 
riilum  deiiberatè  consentiendi  liujusnmdi  vo- 
luptatibiis,  tune  liabilà  de  lioc  experientià,  non 
icnentur  nec  debeiit,  iinpellcnte  eliar.i  pra;- 
lalo  ,  confessiones  mulierum  excipere  :  Qui 
enim  limai  periciiliii»  pcribil   in  illo;  et  iiemo    ' 


110  768 

tenetur  saluti  proxiini  incumbere  cum  tanto 
propriae  sabilis  dispendio,  et  ciim  posslt  et 
debeal  desisterc  ab  illà  causa  ad  impediendum 
lalem  effectum,  si  non  omittat,  polluiio  inde 
sequens  illi  imputatur  ad  peccatum,  ulpote 
voluntaria  salteni  indirecte,  maxime  si  non  sit 
parocbus,  nec  ex  oliicio,  nec  ex  necessitate 
teneatur  audire  conIVssiones  mulierum,  sed  ex 
charitate  lantùm,  quia  prima  cliaritas  incipit 
à  seipso.  El  licet  quidam  velint  non  esse  illi- 
citum  parocho  tali  periciilo  se  exponere  ,  mibi 
lamen  dicendum  videtui  quod  si  fréquenter  et 
ut  plurimùm  solitus  sit  in  bœc  peccata  inci- 
dere,  lenelur  aul  oflicium  deserere,  aul  alio 
modo  providere.  Qnid  enim  proriest  liomini  si 
iiniversum  mundum  lucredir  ,  tinimœ  ver'o  siue 
detrimenlnm  patiatur?  Nonne  et  alii  tenentur 
ofticia  deserere  quando  sine  scandalo  et  per- 
nicie  animsp  propria;  ea  exercere  nequeunlV 

Cautè  igiiur,  et  nonnisi  ex  cbaritaie  el  ne- 
cessitate confessiones,  pra-scrtini  feminarum 
excipiant,  cum  ipsis  de  bujusniodi  lenlationi- 
bus  breviler  se  expédiant,  ac  succincte  loquan- 
tur ,  in  quantum  praecisé  opus  est  ac  sullicil  ad 
spccicm  el  numeruni  bujusniodi  peccatorum 
indagandum  el  cognoseendum  ne  instar  panni 
miindi  inquinentur  ipsi,  dùm  aliorum  maculas 
abstergunt  :  qui  enim  prolundé  leligerit  picem 
inquinabiur  ab  eà.  Animam  suam  dispon^int 
et  pr;irpareni  petendo  à  Deo  ut  cor  mundum 
creel,  el  Spiritum  rectum  innovet  in  visceri- 
bus  suis. 

Idem  cnm  proportione  dicendum  de  medico 
etchirurgo  aliisque  similibus  ,  et  de  iis  qui  in 
ilinere  ex  necessitate  suscepto  nec  commode 
valenles  pédestres  incedere,  coguntur  equi- 
tare,  et  ex  agiiatione  equi  patiuntur  pollulio- 
nem,  dunimodo  non  se  componant  nec  mo- 
veant  ad  eum  (ineni,  vel  non  subeant  pericu- 
lum  consensiis  in  eam  ,  sed  ipsis  displiceai. 
Vellem  tamen  ut  dùm  graves  commoliones 
sentiunt,  paululiim  sisierent ,  aul  cursum  equi 
alio  modo  leniperarenl  el  moderarent ,  donec 
œslus  concupiscenliae  aliquanlulùm  sedaren- 
tur,  si  boc  commode  lieri  posset,  menlemque 
in  Deum  elevarent  ac  ad  oralionem  recurre- 
rent,aliove  modo  islam  tenlalionem  expelle- 
rent,  et  vinccrenl.  Idem  faeienduin  censeo  ab 
illis  qui  ex  oscnio  el  amplexu  licilo  juxia  pa- 
tria;  consuetudinem  patiuntur  involuntariè 
carnis  commoliones,  et  versantur  in  periculo 
pollutionis.  Imo  si  tune  nialè  se  affectos  sen- 
tiant  cl  prîEv'ideant  subesse  periculuni  consen- 
sus ,  abiis  omninô  abslinere,  aul  ali.i  via  liuic 


im 


SEXll  Ml 


periculo  occurrere,  teneiiliir  ;  aliàs  non  siuil 
absolvendi. 

Quidam  exrusinl  à  niorlali  pnlliilionem 
piovenientem  ol)  suporposilioiieni  iinins  t'enio- 
ris  in  aliud  ob  commodiialeni ,  ob  laleni  cubi- 
lUMi  cl  sitiim  in  lecto  ad  connuodiiis  qniescen- 
duni,  ex  qno  oriiinliir  t'omnioiiones,  ex  apposi- 
lione  manunin  circa  verenda  ad  eas  in  liienie 
calefaoiendas,  ex  Iricaiione  pudondoriim  factà 
ad  sedaiidum  magnum  prurituni.  Quia  isi;e 
causse  sunt  ex  suà  nalurà  lieitœ  ,  lin  nique  ex 
necessiiaie  aut  ntiliiale ,  et  effeclus  in  eis  proe- 
visus  sequitur  per  accidens ,  pneler  inientio- 
iiem,  et  absque  consensu  in  deleclalioneni ,  ui 
supponunt. 

Veiiini  eslo  quôd  bujusniodi  actiones  sinl 
secuiidùni  se  el  pliysicc  licilae ,  m  do  lamen 
inferlur  qnôd  liic  el  nunc  licite  exerceri  pos- 
sint  quando piœvidetur  eas  inducere  peiiculum 
polluiionis  :  nam  et  taclus  etiam  turpes  de  se 
in  coiijngaiis  sunt  licili,  et  (amen  cuni  isio 
periculo  non  licenl,  et  poliutio  inde  orla  et 
praevisa  est  mortalis  ;  nei|ue  b;e  actiones  sunt 
tam  necessaii;t!  quin  imminente  islo  periculo 
omitli ,  aut  sallcni  suspeiidi  et  diflerri  paiiUi- 
lùni  in  alind  tempus  scdal£  coniuiolionis  pos- 
sint  el  dcbeanl. 

§  2.  be  poUutione  uocluniû,  an  el  quando  sit 
peccaliiin. 

D.  Thomas  de  hoc  expresse  tractai  2-2,  q. 
154,  art.  5  ;  el  5  p.,  q.  80  ,  art.  7  ;  et  in  4 
Sent.,  disl.  9,  q.  1,  art.  i,  q.  1,  in  corp.; 
et  dist.  53,  q.  5,  art.  l,  in  corp.  ,  et 
inprimis  statuit  quùd  poilulio  in  dormicnli- 
bus  nequit  esse  voluntaria  et  peccaminosa  se- 
cundùm  se  ,  eô  (|und  lune  ralio  sil  ligala,  nec 
habeat  liberum  judicium  ad  discernendum  et 
reprimendum  taies  commoliones,  quo  sublalo 
tollilur  ralio  peccati ,  ul  conslai  inamenlibus 
et  furiosis.  Ilnde  solùm  polest  esse  voluntaria 
indirecte  et  per  comparaiionem  ad  suam  cau- 
sant ,  nempè  tanquàm  sequela  peccati  prœce- 
dentis.  Triplex  aulem  illius  potest  esse  causa. 
Quandoque  enim  provenil  à  causa  exirinsecà 
spiritual! ,  scilicetex  dxmonum  illusione,  pula 
cùm  ex  ejus  operatione  coinmovenlur  phanla- 
sniata  dormientis  in  ordine  ad  lalem  eUecium; 
et  hoc  quideni  quandoque  est  cum  peccato 
prœcedenti,  scilicel  negligenlià  praeparandi  se 
contra  dxnionis  illusiones,  qua;  pole^t  esse  et 
morlale  el  veniale  peccalum,  quandoque  abs- 
que ullo  peccato  hominis,  ex  solâ  nequitid 
dxmonis,  etc. 


ECtl'U.  110 

Aliquando  poliutio  in  somnis  potesl  prove- 
nire  ex  causa  corporali  inieriori ,  ut  ex  super- 
lliiitale,  sive  debilitaie  naluroe ,  sive  eiiani 
o\  suporlluiiate  cibi  el  poiùs  :  dùm  eniin  hu- 
mor  seniinalis  abundal  in  corpore,  etc.,  som- 
niai  donnions  ea  qu*  pertinent  ad  ejus  ex- 
pulsion' m  sicul  eiiam  conlingil  dùm  iiaiura 
gravauir  ex  aliquà  alià  sujierlluilale.  Si  igilur 
abuiulanlia  bnjus  humoris  seniinalis  sil  ex 
laiisà  culpabili,  pula  ex  nimio  potu  et  cibo  , 
aut  ox  comesiione  ciborum  calidornm,  eic. , 
lune  noclurna  poilulio  liabet  ralionom  cidpae 
e\  suà  causa,  quœ  polosl  esse  von ia lis  vel 
niorialis.  Si  vero  resolulio  tais  humoris  non 
sit  ex  caui-à  culpabili ,  ut  cùni  ex  debilitale  vel 
suporfliiilalc  orilnr,  tune  omninô  culpà  vacat. 
Lnde  et  quidam  cliam  vigilaiido  absque  pec- 
cato lluxum  seininispaliunlur,  el  quidam  eliam 
timoré  nimio  correpti  et  pavore,  seniiunt  ali- 
(piando  seminis  lluxum.  Tandem  aliquando 
causa  noclurna;  polluiionis  poiestesse  animalis 
inierior,  scilicot  dinn  ex  proecedenlibus  cogi- 
lalionibus  in  vigilià  habilis  conlingil  aliciuem 
dormionlom  pollui.  Tuuc  si  cogitaliones  vene- 
lea;  fuerinl  pure  speculaliva; ,  pula  cùm  ali- 
qois  causa  dispuiaiioiiis  cogitur  de  peccais 
carnalibus  cngiiare,  sine  concupisccnlià  tamen 
et  delectaiione,  non  sunl  immuiube,  sed  ho- 
nestsp,  et  poilulio  inde  sequens  non  est  perca- 
tum.  Si  vero  sinl  cum  concupiscentià  et  de- 
lectaiione adsilque  consensus ,  sunl  lelhale 
peccalum  ,  sicut  et  poilulio  cujus  siinl  «lusœ. 
Hactcnùs  D.  Tlionias  ,  subditque  rrec|uentiùs 
peccalum  morlale  accidere  circa  turpes  cogi- 
taliones propler  facililatom  consensus,  quàm 
circa  sumpiionem  cibi  et  potùs. 

Cajelanustom.  1  opusc.  10,  docetquôdquando 
poilulio  à  causa  tanlùm  dcsuniit  onmem  suam 
moralilalom  ,  seu  raiionem  boni  aut  mali, 
omninô  per  accidens  se  liabei,  quôd  conlingat 
in  somno  et  in  vigilià,  ac  per  hoc  si  in  somno 
non  sil  peccalum  ,  neque  in  vigilià  erit  culpa  , 
id  cniin  nihil  rel'erl. 

El  2-2,  q.  lui,  art.  3,  dicil  quôd  licct 
homo  per  se  loquendo  nequeal  in  somno  pec- 
care  quando  ulilur  somno  ul  somno,  quia  non 
uiiiiir  imperio  ralioiiis  nec  estdominnssuarum 
aclionum  ,  per  accidens  lamen  peccarc  polcsl 
lethaliler,  quando  ulilur  somno  tanquàm  in- 
strumento  su;e  maliiia;  ad  eain  exequendam , 
non  Imperaîivè,  sed  oxeeutivè,  pula  si  por  ni- 
iniam  comoslioiiem,  aut  ciborum  calidorumad 
luxuriant  excitaniium,  aut  viui  generosi  po- 
lum ,  aut  per  siluni  in  lecto ,  aut  per  soinnunt 


771  EXPOSITIO 

aliudve  ,  studiosè  et  ex  inteniione  daret  ope- 
ram  iii  scqualur  inde  pollulio,  eliamsi  facerel 
non  ob  delecialioneni ,  sed  ad  nalurfc  allevia- 
lioneni  vel  sanilateni,  eli:.,  perinde  letlialiler 
peccaret,  ac  si  lioc  nmdo  pollulionem  procii- 
raret  in  vigiiià.  Iw  quod  isle  peccatura  in- 
clioat  eiicilivè  ac  imperativè  in  vigiiià  ei 
consummatur  per  instrunn  iiiiim  sonini  execu- 
tive in  ipsà  pollulione,  eo  modo  iiuoaclus  ex- 
teiior  in  executione  est  peccalum  ;  sic  eiiain 
mulicr  quae  ideô  obdormivit,  ul  à  consangui- 
neo  lune  cognoscalur  ,  rea  est  incestùs  ,  el 
virgo  virginitulem  perdit,  si  ab  eo  dorniiens 
cognoscatur  :  eleclus  est  enini  somnus  ut 
médium  conveniens  ad  perpetraiidum  pecca- 
lum. 

CJuandô  vero  pollulio  non  habel  soninum 
pro  inslrumenlo  el  executione,  lune  soli'un 
esse  polest  sequela  prtecedcniium  peccato- 
rum,  el  de  eà  judicandum  est  secundùm  bo- 
nitatem  aul  maliliam  suai  causée,  eo  modo 
quo  diclum  esl  §  pra;cedeiiti  de  pollulione  vo- 
luntarià  in  causa  lautùm  coiitingcnle  il)  vigi- 
iià. Potesl  aulcm  in  dormieniibus  iiipliciler 
accidere  :  primo  ita  ul  tota  sil  in  somno  :  et 
lune  nisi  eligaïur  somnus  ul  instnimentum  el 
médium  ad  illam,  non  est  peccalum  si  causa  non 
sit  culpaliilis,  cùm  in  se  nullum  sit  peccalum. 
Secundo,  aliquando  incboaiur  in  somno,  seu 
connnotio  corporis  filin  eo,  et  pollulio conlingil 
Iota  in  vigiiià.  Teriio  quando  emissio  seminis 
parlini  lit  in  somno,  et  parlim  in  vigiiià.  El  lioc 
secundo  ac  tertio  modo  aliquando  nullum  esl 
peccalum ,  aliquando  solùm  veniale,el  aliquando 
mortale.  Si  enim  anleplenam  suscitailonem  aul 
libertateni ,  nempe  in  semi  expergclactis  ac- 
cidal,  non  est  peccalum  moriale  ,  eo  quod  non 
sit  sullicienicr  voluntaria  defeclu  pleni  juilicii, 
quamvis  aliquaiu  deleclaiionom  sensualilalis 
liabeal,  imperfeclam  lamcn  et  indeliberalam  , 
eiil  tamen  venialis  ralione  illius  delectaiionis 
sensualis.  Si  auiem  lola  conllngal  quando 
homo  esl  plenè  suscilatus  ac  liber ,  el  libidi- 
nosae  delectalioni  consenlial,  lune  est  pecca- 
lum moriale  ;  si  verô  absit  omnis  consensus 
et  complaccnlia,  iniô  positivé  displiceat ,  tune 
non  esl  culpa  sed  meriluui.  Vide  U.  Tlioni.  in 
i  disl.  9,  p.  1,  art.  i. 

Non  tcnelur  ijuis  pollulionem  in  somno  in- 
choatam,  dùm  esl  in  nalurali  fluxu ,  evigilans 
reprimere,  luni  quiacœpilinvolunlaric  el  sine 
peccato;  continualio  verô  illius  est  effectus  na- 
turalis  illius  causée  inculpabilis;  tuiiiquia  non 
l'oiesl  ejus  cui'.--uiu  iinpediro,  aul  si  posscl,  id 


77i 
noceret  ejussanitali.  Quare  lune  potesl  illum 
permiilere,  cessante  periculo  consensus  in  de- 
lecialioneni libidinosam  :  imô  auctoreslanquàm 
expediens  consulunl  ul  isle  evigilans  niauibus 
junclis,  quietus  mnneat,  non  liic  vel  illic  lan- 
gendo,  aul  se  movendo  ,  sed  merè  passive  se 
liabendo,  Deuni  ferventer  ac  dévote  exoret,  ne 
perniiilat  lapsum  iu  consensum  liliidinosum  < 
etc.  Idem  videtur  dicenduni  dùm  in  somno  aul 
absque  complacenliàsemen  è  lunibis  jam  dcci- 
sum  esl  et  currit  ad  extra  fluendum  loialiter 
in  vigiiià.  Saliùs  tamen  foret,  ul  dùm  sentit 
graves  coninioliones  el  prievidel  fuluram  pol- 
lulionem, signo  crucisse  munirel,  è  lecto  sur- 
geret,  genuHexus,  Deum  exoraret,  acu  aul 
ungue  seipsum  pungerel,  ul  iilo  parvo  cru- 
cialu  delecialioneni  relunderei  ac  consensum 
impedirci.  Sotus  in  4  senl.  disl.  12,  q.  1,  art.  7, 
docet  quod  si  qiiis  in  vigiiià  causain  darel  pol- 
lulioui  l'utura;  in  somno,  sed  tamen  anlequàm 
dormiret  euni  facii  légitimé  pœnileret  et  retra- 
ctarel,  pollulio  in  somno  subsequens  non  esset 
peccalum ,  eo  quod  causa  fueril  inlercisa  el 
relractala  ,  ablueriique  oinnlnô  consensus  in 
delectalionem,  utsuppono.  Addil  iptùd  si  anle 
donniendum,  de  lioc  se  aceusàssel  in  confes- 
sione  et  absolulionem  recepissel ,  subsectilà 
pollulione  poslea  in  soninis,  lutius  esset  aliam 
confessionein  facere  ad  expressiorem  culpae 
explicalioneni ,  (|uia  per  facli  conlingentiam 
apertiùs  constat  quanta  fueril  culpa  pra;ce- 
dcns. 

§  5.  De  aliis  ad  molliliem  pertiiieulibus. 

Quajres  primo,  an  bomo  possit  licite  deside- 
rare  ut  sibi  dormienli  contingat  pollulio  per 
solam  viaiii  naiuralem,  nullam  ad  id  causam 
praibendo,  et  de  eà  sic  habita  poslea  gauJere  , 
ulrumque  ob  bonum  linem  ,  scilicet  ul  allevie- 
lur  nalura,  vel  sanilas  obliueatur,  vel  ut  se- 
dentui- carnistentaliones,  elc,  non  tamen  eani 
elïicaciler  voleudo  aul  procurando,  neque  illani 
desiderando  ex  complacenlià  libidinis  :  sic  enim 
esse  peccalum ,  iiemo  dubilat.  Soins  loco  ci- 
talo  docet  non  licere,  citatque  Paludanum  el 
Adrianuiu  quibus  adjungendi  sunl  Corduba  , 
liartoloin..  Médina  el  alil  ;  probal  Sotus  ex  illà 
communi  rcgnlà,  qu6d  qnamio  aclioob  igno- 
rauliam  vel  aliani  causam  exoiisatur  à  culpà, 
consensus  in  eain  aclioiiem  non  est  iicitus  nisi 
eadem  causa  excusans  invonialiir  el  conciirral 
siinul  ciim  epnsensu.  Sic  enim  Jaiob  licite 
conseniire  poiiiii  In  delectalionem  et  opus , 
quamdiù  per  ignorantiain  piilaliat  l.iam   psse 


773  SEXTI  PK 

suani  :  sublalà  vorù  ignoranlià ,  consensus  in 
eaiu  non  excusarelnr,  quia  liber  et  ex  pioposilo 
jani  ferrelui'  in  rem  génère  suo  illiciiani. 
Quare  ignoranlià  quae  excusabat  lacluni,  seu 
loriiicalionem,  jani  non  excusai  consensuni. 
Sic  eiiam  luriosus  occidendo  boniineni  non 
pccçal,  neque  in  furiàet  amenlià  conscnliendo 
tu  ocçisioiicni  prœlerilani ,  eu  quod  deieclus 
jutlicii  in  ulroque  invenialur,  proindc  et  con- 
sensum  à  pcccalo  excusai.  Secùs  si  in  lucido 
inlervallo  desiderel  occiderc  honiineni  inainen- 
tià  sequenle,  aul  eà  iransacià  de  homicidio 
perpclralo  deliberalù  sibi  coinplaceai.  Cùni  ergo 
soninus  qui  esl  causa  excusans  lune  non  con- 
curral,  quando  isle  cornplacel  de  pollulione 
naluiali  in  sonmo  liabiui,  isla  complacenlia  ne- 
qiiii  ossc  licila. 

Cajelanus  vero  2-2,  q.  loi,  art.  5,  D.  Anto- 
iiinus2  p.  til.  (i,  cap.  5,  Navarrus  in  Man.  c.  lii, 
uuni.  7,  Sylvesier,  Angélus,  Sayrus,  Lopez , 
Tuleius,  et  alii  coiuniuniler  atlirniant  id  non 
esse  pcccatuni.  Probai  Cajetanus,  quia  pollulio 
sic  siiupliciler  desiderata  non  babel  soninum 
pro  inslrunnnio,  ac  per  hoc  non  est  exe- 
culio  iniperii,  sed  objeciuni  desiderii,  et  alle- 
ctus  cuni  evenlu  in  rerum  naturà  ;  nec  esl  vo- 
lunlaria  iu  suà  causa,  (luouiaui  simplex  desi- 
derium  non  est  causa  rei  desideralai.  Lnde 
proprié  loquendo  non  est  voluntaria ,  sed  vo- 
lila  :  volunlarium  en  m  signilicat  quod  est  à 
voluiilate  ellitaciU'r,  volilum  vero,  quod  esl 
sinipliciler  ejus  objeclum.  Hic  aulein  suniilur 
tantùin  pro  desiderio,  quud  ui  supponiiuus, 
nullo  modo  est  causa  talis  poilulionis,  quaeque 
non  procedit  ex  aliquo  niolivo  libidinis  ,  sed 
ex  bono  line  jam  relalo.  Cùni  igilur  isla  pollu- 
tio  nec  in  se,  nec  in  causa  sit  maia  et  iliicila, 
ila  nec  ejus  desiderium  simplex,  et  complacen- 
lia ob  bonum  (inem  erit  peccaium,  quia  bi  ac- 
tus  volunlalis,ex  objeclo  sortiunlur  speciem  et 
moralilaleni. 

Confirmaïur,  nam  U.  Thomas  in  4  Sent, 
dist.  9,  q.  1,  arl.  i,  q.  l,  ad  .5,  ail,  quod  com- 
placere  sibi  de  pollulione  praelerilà  ut  eslna- 
turce  allevialio  et  exoneralio,  peccaium  non 
esl;  proindequeeidesiderare  simpliciter  quod 
hoc  modo  naluraliler  eveniat ,  non  erit  illici- 
tum.  Nam  iuler  isla  duo  nuUa  est  dillereniia 
quanlùm  ad  hoc,  nisi  quèd  desiderium  posset 
esse  causa  poilulionis.  Hiu  autem  supponimus 
nullatenùs  eam  causare,  nec  procuraiam  esse, 
sed  naluraliler  evenientem  ;  l'alsumque  est  di- 
cere  quod  onmes  qui  aliquid  desiderant ,  illud 
procurent;  eiquodliceai  procurare,  quidquid 


ECLPII.  774 

licel  desiderare.  Nam  possumus  in  aliquibu* 
casibus  mortem  propriam  aul  alienam  oplare, 
(|uam  lamen  nunquàm  liciluni  esl  procurare. 
Ilcin  medicus  oi)tare  polest  ul  eveniat  pollulio 
infirnio,  sine  ullà  deleclaiione ,  consensu  ,  et 
peccato,  ob  saniiatem  illius  ;  et  lamen  non 
licel  eam  procurare,  etc. 

Ad  lundamentum  âoli ,  videtur  disparitas 
esse  inier  fornicallonem  et  pollutionem,  quod 
nulla  unqu.nm  conlingere  polesl  fornicalio  co- 
gnila  et  exercila  ut  lalis,  qu*  non  sit  de  te 
semper  mala  et  illiciia  :  alverô  pollulio  nalu- 
raliler provenions  absque  ullà  procuratione  et 
consensu  in  libidinem,  non  e!:t  mala  ,  sicque 
eiiam  cogniia  ut  lalis  est,  polesl  desiderari  ob 
bonum  ellectum.  lïespundeo  lamen  ad  quaesiio- 
neni  supra  posilam  ,  quèd  {|uanivis  haic  secunda 
senleniia  sit  probabills,  lulius  lamen  et  secu- 
rius  lorei  gaudvre  poliùs  de  effeclu  salulari , 
quàni  de  ipsà  pollulione  ob  eum  eliani  lineni 
et  elleclnm,  ila  ul  desiderium  et  complacenlia 
non  lani  feratur  in  ipsam  pollutionem  qiiàni 
in  saniiatem  corporis  inde  subseciilam  :  aiit 
non  complacere  de  aclu,  sed  de  hoc  quod  sino 
peccato  conligerit,  bonumque  edectuin  prolii- 
leril.  Nec  enim  U. Thomas  loco  ciiato  absoluiè 
videlur  delerminare  banc  complacenliam  esse 
licilam,  sed  laniùm  ad  lioc  inclinare  dùni  di- 
cii  :i  Si  autem  pollulio  placeal,  ul  naluise  ex- 
€  oneratio  vel  allevialio,  peccaium  non  credi- 
•  tur.  >  Nihilque  de  desiderio  pr:Bcedeiili  dixii, 
quia  forlè  scnsil  esse  periculosius  qu:ini  ga\i- 
diuin  consequens,  eô  quod  islud  desiderium 
inducere  possilad  procurandam  polluiionem  : 
seciis  verô  complacenlia  subsequons  ob  illum 
bonum  efleclum,  unde  dicii  quod  licet  com- 
placenlia de  deleclaiione  poilulionis  sit  pecca- 
ium in  se  ,  non  tamen  facil  illam  pr.tierilam 
pollutionem  esse  pencalum ,  quia  illius  causa 
non  esl. 

Quoeres  secundo  an  et  quando  nocturna  pol- 
lulio inipediat  sumptionem  Eucbarislise.  D. 
Thomas  3  p.,  q.  80,  arl.  7,  resolvil  hanc  quse- 
slionem  dicens  quod  quando  |iolIuiio  est  pec- 
caium raorlale,  aul  illud  habel  annexum,  qua- 
tenus  scilicet  est  culpabilis  in  causa,  lune  de 
necessitale  impedil  sunipiionem  Encharislise , 
pula  quando  lit  ex  illusionc  da-monum,  si  hœc 
illusin  accédât  ex  lethali  negligentià  prspara- 
lioni»  ad  oralionem  et  devoiioneni.  Quod  qui- 
dom  verbum,  ait  Solus,  iu  i  Sent.  dist.  12, 

1q.  i,  arl.  7, esl  maxime  notamlum.  Nam  quam- 
vis  ei  qui  nunquàm  illas  dœmonum  illusiones 
sensit ,  non  impulelur  ad  culpain,  quôd  non  se 


adversùs  illas  coninuiniai ,  qui  lameii  illis  di- 
vexaii  solci,  leneliir  se  precalioiiibiis  alque 
aliis  remeiliis  eoariuarp,  ol  iionmiiuiuàm  cor- 
pus iiihCerare  :  quare  laiila  \t(>\o^l  ingriiere 
nécessitas  laïUaqiie  esse  iiegligeiiiia,  iii  sii  le- 
lliale  crinuni  ;  cujus  uiiqiie  cerla  régula  con- 
stilui  non  polest ,  sed  est  vir  prudeiis  consu- 
.eiidus.  lleiu  quando  pollulio  provenilej  lascivis 
cogiiaiionibus  pnecedenlibus,  si  siiit  cum  de- 
leciaiioni-  el  couseiisu,  Kiliein  iii  die  aul  vigilià 
liabilu!.  vel  diiiu  cogilaiis  sensil  periculuni  eas- 
que  positive  non  repriiiit  ,  lune  enim  esl  dc- 
leclalio  niorosa  el  peccaluTU  niorlale.  Tandem 
quanilo  orilur  e\  niiiiio  polu  el  cibn,  si  ille 
atliiS  lucril  inorialis  aul  prnevisus ,  aul  libéré 
a  suniplus  ad  bunc  lincni  esl  pecealura  luor- 
l;il*!  ,  (pianivis  illud  frequenliiis  accidal  cina 
lurpeseogilaliones  propler  facililalein  consen- 
sus quàiii  ciica  sunipl.oi.eni  cibi  el  poiùs;  unde 
D.  Oregoriiis  dieil  lune  cessauduni  esse  à  coui- 
munioae,  eU'. 

An  auteni,  siislc  poUnlus  conloialur,  possil 
ad  saiiv.nieiiiuui  Eurharisiiie  accedere,  aul 
adbucdebeal  ex  necei-silaie  abslinere.D.  l'ho- 
uas  loco  cilalo  ad  4  ail,  quod  licet  per 
cunlrilioneu)  et  confessionem  auferaïur  rea- 
lus  cnlp* ,  non  lanien  aul'erlur  corporalis 
iuiiuundilia,  el  disiraciio  nienlis  ex  pollulione 
cousecuia.  L'bi  videlur  seniire  quôd  eiiam  si 
isie  mane  ad  sacranieniuui  confe?sionis  acces- 
serit,  adbu  illà  die  à  sunipl;one  Euebarisiiœ 
ex  nccessilaie  absiinere  tenetur.  Soius  lanieu 
ubi  supra,  conlrariuni  docel,  el  probal  ex  illo 
A-josl.  :  Prubel  aulem  seipsiim  Iwuio  el  sic  de 
pane  illo  edat.  Ciim  ergo  isie  se  probaveril  el 
absolulionein  receperii,  non  teneiur  ex  neces- 
silale  alislineie.  Deiiide  U.  Tiioiiias  asserit 
quod  sola  culpa  morlalis  inipedit  ex  necessi- 
lale  :  isle  lionio  aulem  ciim  sil  jam  Deo  recon- 
ciUatus,  caret  moi  lali  culpà,  quà  sublalà  per 
pœnilenliam  liabet  grali.ini,  solùn.que  lenia- 
nel  corpoiaiis  imniundilia  el  mentis  disiraciio, 
qiiœ  juxta  D.  Tbomam  solùm  ex  deceniià  et 
coii"ruitale  à  coinmunione  ImpediuiU.  ^ibil- 
omiuùs  sine  aliquà  urgenle  velhoiiestàciusà, 
eâ  die  ad  Eucbaristiam  accedere,  non  parva 
censelur  irreverenlia  et  lemeritas.  Porrô  b^tc 
nécessitas  vel  causa  jiidicanda  reliiiquilur  ar- 
bilno  prudenliscoiilessaiii,  pula  quia  esUlies 
l'estus,  cl  bic  sacordos  baliet  ^upplere  pro  aiio, 
aul  rcqiMiiUir  ejus  Missi,  aul  s.icri.^ia  vel  sii- 
perior  inslaul  ul  celebiel;aut  si  sacrum  oiuil- 
teret,  scaiidaUim  vel  iid'amia  oiirclur,  de. 

Docel  praete<-ea  D.  Tiioinas  quod  quaiido 


E\POSITIO  '?76 

pollulio  luit  inmiunis  a  pecrato,  vel  lanlùin 
Vf  iiialem  culpaui  babuit  annexam,  non  inipedit 
conmiunioiieiii  ex  necessiiale,  sed  solùin  ex 
quàdam  deceniiâ  et  congruilate  propler  duo  ; 
primuin  propter  corporalem  lœditaiem,  cum 
quà  propler  reverenliam  sacramenii,  non  de- 
cei  ad  aliare  accedere,  uude  et  volentes  tan- 
gere  abquid  sacrum,  iiianus  suas  lavant.  Se- 
cundum  esl  evagiiio  meniis  qu;e  sequiiur  pol- 
lulioneni  noclurnam,  prsecipuè  quando  cum 
lurpi  imaginatione  coutingil.  Porrô  islud  ira- 
pedimeiiiuin  quod  ex  congruilate  provenit , 
postpoiii  débet  propler  aliquam  necessilaiem, 
pula,  ul  Gregorius  dicit,  ciim  foriassè  autdies 
fesius  exigit,aul  exliibere  miiiisteriuin  pro  eo 
qnod  sai-erdos  alius  deest,  ipsa  nécessitas  com- 
pellit.  Hiec  D.  Tliornas. 

Et  ibidem  ad  5,  ail  quôd  coilus  conjugalis, 
si  sil  sine  peccato,  pula  si  fuit  ratione  causse 
geuerand;e  prolis,  vel  causa  reddeiidi  debilum, 
nonalià  ralione  iinpedil  Eucliarislise  suuiptio- 
ncm,  nisiscilicet  propler  imuumdiliam  corpo- 
ralem, et  mentis  distraciionem,  et  refert  D. 
Hieron.  dicenlem  quôd  si  panes  proposilionis 
ab  bis  qui  uxores  leligerant  conicdi  non  pole- 
ranl,  (|uaiitô  magis  etc.  ?  Sed  quia  boc  secun- 
diim  congruiiaicm  et  non  secundùm  necessila- 
iem esl  inlelligeudum ,  Gregorius  dicit  quôd 
talis  suo  judicio  est  relinqiiendus.  Si  vero 
amor  non  procreauds  sobolis  ,  sed  voluplas 
domiuaiurin  opère,  ni  ibidem  Gregorius  sub- 
dil,  tune  proliiberi  débet,  ne  accédai  ad  boc 
sacrameutum.  Haclenùs  D.  Tliomas.  Non  ta- 
11. en  sic  inie.lig.is  quôd  tune  sit  peccalum  le- 
tbaîe  accedere,  si  non  pra'cessil  mortale  in 
opère  cujus  reatus  inanet,  ul  explicat  Sotus  : 
idem  sentit  Sylvester,  v.  Eucharistia,  3,  q.  11, 
ubi  cilal  B.  Alb.  Mag.  P.  de  Palude  maxime, 
si  ex  devoiione,  quam  luagnam  sentit,  se  ingé- 
rai, sil(|ue  dies  lestiis,  aut  aliqua  necessiias 
coniniiiniLandi;  re(iuirat  tanien  circa  boc  ju- 
diciuin  piuilenlis  conlessarii,  ejusque  dictis 
stei  conjux. 

Qua;res  tertio  an  pollutiones  sint  ejusdem 
speciei .  Kesp.  ex  dictis  juxta  Cajelanum,  per 
se  loquendo  esse  ejusdem  speciei  si  secundùm 
se  sniuantur  ;  per  accidens  lameii  posse  esse 
diversa;  speciei,  ralione  <ircuuistanti3e  ailjun- 
clx'  babeniis  di\ersani  specie  nialiliimi.  ISaui 
si  qnis  se  pollueiulo  b.ibeal  deiecuiionem  mo- 
ro^ani,  vel  desitleriuin  aliciijus  persona;  solu- 
Ue,  aut  coiijugauu,  aut  coiisanguiniieet  allinis, 
;iui  volo  (ibsiricla:,  ullra  niaiiiiam  pollutiouis 
côiiliaiiil  cuipuui  juxta  qualitateui  persoax, 


■■-  bliXTl  PlîvECEPTI 

iileinque  dicendtiiu  de  propriâ  polluli  personâ  ; 
proindeqiie  juxla  oiiines  auctores ,  iil  in  con- 
fessione  evplicanduin  erit.  Ilcm  si  id  operctur 
cuiii  alio,  débet  in  confessione  aperire  inten- 
lioneni  seu  finem  ei  qualilaleni  personae  cnm 
quà  vel  cujus  ope  l'acia  fuit  pollulio,  non  ser- 
vaià  debilâ  circunislaniiâ  scxûs,  aui  vasis  de- 
bili  absquc  conciibilu.  Item  si  alitim  indiixit  ad 
hoc  facienduni,  vel  si  tnncalinni  |)ollueiii, etc. 
Qiiaeres  quarto,  quoniodo  se  gerere  debcat 
confessarius  circa  pœiiilentes  htiic  peccato  as- 
suetos.  Uespondeo,  quod  cùin  facile  labantur, 
semper  in  se  ipsis  occasionein  et  facilitatem 
peccandi  habentcs,  confessarius  niagnà  cau- 
telà  uti  débet  circa  ipsos,  suspendendo  absolu- 
Ilonem,  quousque  signa  resipiscentia»  videal, 
monendo  intérim  ut  oceasiones  tenlationum 
fugiaut,  cibis  calidis  et  llatuosis  non  utantur, 
carnem  jejuniisallisqne  alUictivisdoment;  dùni 
ejus  lilillationes  scntlunt,  illico  genullectant, 
ad  orationem  recurrant,  manusque  junclas  tc- 
neanl ,  nec  nioveani  quousque  sedalas  illas 
lentationes  sentiant.  Tandem  pœnitentias  pur- 
gativas  médicinales  ipsis  imponendo,  puta  ut 
non  bibant  vinum,  aut  calcnam  ferream  circa 
lumbos  constrictam  gérant,  aut  jejunent,  aut 
alia  similia  faciant  illà  die,  quà  continget  pol- 
lulio vfdunlaria. 

Articulls  II. 
/)(■  iimplexibiis,  laclibns,  et  osculh  tihidiiiosis. 

Docet  divus  Tliom.  2-2,  quxsl.  154,  articul. 
i,  quôd  aliquid  dieitur  esse  peccalum  duplici- 
ler.  l'no  modo  secundùni  suam  speciem  :  el 
sic  osculuni,  aniplexus,  vel  laelus  secundùm 
suam  ralionem  non  nominant  peccatum  mor- 
tale;  possunt  enini  lleri  absquc  libidine,  vel 
propter  consuetudinem  palrise,  vel  prnpter  ali- 
quain  necessitateni ,  aut  rationabilein  causam. 
Alio  modo  aliquid  diciliir  esse  movtale,  ex  suà 
causa,  sicut  ille  qui  dal  eleemosynam  ut  ali- 
queui  inducat  in  hscresim,  niorlaliier  peccat 
propter  intenlioneni  corruplam.  Dictum  est 
autem  supra  quôd  consensus  in  deleciaiionem 
peccali  niorialis  est  peccatum  nioriale,  et  non 
solùm  consensus  in  actum  :  il  ideô  cùni  lor- 
nicatio  sit  peccalum  morlale  et  mulio  magis 
ali»  species  luxuriae  ,  conser|uens  est  quôd 
consensus  in  delectationem  lalis  peccali  sit 
pecciitum  morlale,  et  non  solùm  consensus  in 
actum.  Et  ideô  ciim  oscnla  et  aniplexus  hujus- 
.modi  propter  deleclationein  hujusmodi  liant, 
consequens  est  ut  sinl  peccata  morlalia,  et  sic 
Soluiii  dicunlur  libjdiaosa  ;  unde  qualeoùs  li- 
ra.  XIV. 


bidinosa  sunt  peccata  morlalia.  Et  certè  mi- 
nus est  aspeclus  libidinosus  quàm  taclus,  ani- 
plexus, vel  osculuni  ;  sed  aspectus  libidinosus 
est  peccalum  morlale,  juxla  illud  Matlli.  5: 
Qui  videril  mulicrem  ad  concupiscendum  eam, 
juin  mœchatiis  est  eam  in  corde  suo.  Ergo  mullo 
magis  osculuni,  etc.  Usée  l).  Thomas. 

Ubi  D.  Thomas  déclarai  oscnla,  laelus,  et 
aniplexus  honeslos  causa  amicitiœ,  pacis,  salu- 
laiioiiis,  vel  in  signum  benevoleniioe  juxta  pa- 
triaj  consuetudineni  ,  absque  peccato  fieri 
posse  ;  servandum  tainen  décorum,  et  caven- 
dum  seandalum  :  non  enim  decet  viros  cc- 
clesiasticos  maxime  religiosos  hoc  modo  lesla- 
ri  amicitiam  honestam  erga  feminas.  Addunt 
miilli  delectationem  naturalcm  secundùm  la- 
otum,  inde  cnnsequenlem,  non  esse  onininf» 
illicitain,  cùm  licilum  sil  deicciari  de  amiciliû, 
proindeque  deejussigno,  nempe  osculo  :  inde 
non  est  peccatum  deosculando  puerorum  car- 
nes molles,  sentire  illara  deleciaiionem  natu- 
ralem,  dummodô  non  insurganl  motus  sensua- 
lilatis,  nec  sit  periculum  consensus  in  illos. 
Duplex  enim  ex  osculis  el  lactibus  deleeiati» 
percipi  polest  :  prima  est  naiiiralis,  consistons 
in  quàdam  proporlioneetconforinilalerei  tact» 
cum  organo  tactùs  aut  visrts;  altéra  sensibilis 
qua;  seniilur  in  carne  cum  quàdam  conimo- 
lione  el  libidine;  et  ha;c  est  quidcm  illicila, 
non  verô  prima,  saltem  in  praedictis  casibus. 

Verùm  hsec  res  débet  esse  sollicili  plena  li- 
nioris,  cùiiiex  illà  deleclatione  facilis  sit  traiis- 
itus  ad  aliam  ;  et  periculum  consensus  in  ip- 
sani  delectationem  sensualein,  qua;  pcrcipitur 
ex  osculis  et  amplexibns,  salis  superque  imnii- 
neat. 

bocel  insuper  D.  Thomas  quôd  oscula  et 
alia  liujusniodi  quaienùs  libidinosa  ,  sunt  pec- 
cala  morlalia.  Certum  esl  aiilem  libidinos,'» 
esse,  secundùm  D.  Thomam,  quando  (iiint  in- 
1er  non  conjuges  causa  delcLlaiionis  concobi- 
tils,  ita  ut  quis  sibi  in  osculo  lanquàm  signo 
repraesentel  copulam,  et  in  eo  delecleliir,  vel 
per  oscula  el  laelus  inlendat  aliuni  allicere,  et 
se  excilare  ad  copulam.  Igiiur  ex  inleiitioiK; 
ordinantis  lia;c  ad  opus  nialum,  vel  morosan» 
delectationem  operis  inali,  puta  fomteationis, 
adulterii,  etc.,  cilra  omiie  duhium,  sunt  libidi- 
nosa et  morlalia,  et  ad  unani  eamdemquedele- 
ctationis  speciem  pertinent,  ad  quam  spectat 
deleclalioconsequenscoilum  quein  circumsla- 
rent,  si  adesset.  Ideôque  in  confessione  ex- 
plicandum  est  an  conjugalam  aut  consangui- 
neam,  elc,  aliquis  deosçulatus  fuerii  animo 

i:; 


•îTîi 


Exposnio 


780 


iVuiMuli  iiolcctali(im>  vcncreà,  aut  iiilemlcnJo, 
aut  se  tlispoiiendo  aul  sibi  repriEseiUaiido  co- 
puUmi  cinii  illi'i;  q>''!)  at'  liiiem  morlifiTutii 
liaec  osciil;\  ordinanlur,  aul  exhibent  voliiiila- 
lein  aciùs  iiioilil'eii  laiiqiiàiu  prxsenlis,  tai- 
iicm  commovenieui  ac  spirilus  vitales  ad  pol- 
Inlioiiem  excitanlem. 

Toia  diiliculias  est  an  oscula  sinl  libidinosa 
cl  iiioiialia,  quando  quis  non  intendit  copulaiii, 
iieque  in  eà  deleciatur ,  sed  solùm  illani  vo- 
lupi.item  scnsihileni  et  carnalem,  quae  ex  osculo 
(piilur,  quuîril  sistendo  ibi  nec  intendcndo 
iillerioiem  scilicel  per  concubituni,  etianisi 
f.iculuieni  bal)ei'enl.  Qnidani  censeni  esse 
soliini  pcccala  veiiialia,  luni  quia  voluptas  ilia 
\idelur  speeUiie  ad  parvitateni  maioiia!  in  Imc 
^eneie  peeciili,  soliiinque  renioté  dispunere 
ad  volnptalem  uiorlaleiu  qua;  in  concubilu  est. 
Sicnl  ofgo  qniu  lenioio  disponunl  ad  alia  pec- 
calii  inorlalia,  eensentur  solùm  \  enialia  in  ^c- 
nere  peccali,  ut  lilijjiuni  qudd  disponil  ad 
huniicidiuni,  ita  et  illa  voluptas,  si  sit  absque 
pe.i'iculopollutiii  s  magnoque  libidinis  ardoie, 
ul  contingit  in  rcplieatis,  aut  Imtnidis  osculis 
cuni  niorà,  et  libidinosè  habitis,  qua;  proinde 
sunllethalia  :  secùs  veiô  alia.  Tum  quia  dele- 
Cl«liosensibilise\  aspccUi  pulchra;niulicrisnon 
est  niorlalis,  nisi  ex  (ine  aspicientis  ordinetur 
ad  eoiicubiluni  illicituni;  unde  Mallh.  5  dici- 
tuf  :  (^«/  vidcril  muUcrem  ad  concupiscendiim  ;  el 
non  dicitur,  «</  deleclandum  visu.  Eigo  idem 
dicendum  de  tactu  el  osculo.  Tuni  denique  quia 
durum  est  peccali  mortalis  illico  damnare  ju- 
venes  nubiles  et  pi'ocos,  quos  passim  reperies 
osculis  cl  amplexibus  erga  puellas  uli,  nec  sibi 
hi  vcl  ha;  formant  peccali  mortalis  conscien- 
liam,  diim  non  intendunl  concubituni  et  tan- 
quàm  rem  vileni  ac  indecoram  habent,  neque 
verecundaniur  liujusnmdi  anioris  signa  sibi  in- 
viceni  in  publico  coram  aliis  dare,  nisi  inde  sini- 
slram  hominum  opinionem  timeant.  Dinicilc 
plané  est  confessariis  denegare  ipsis  absolulio- 
ncm  si  ab  his  abslinere  noluerinl,  eô  quôd  de- 
eeat  illos  conversariinler  puellas,  el  cum  eis  fa- 
miliaria  collotpiia  liabere  ad  ambiendum  niatri- 
luonia.  Quo  posilo  impossibile  moraliter  est 
ul  non  ligaiil  aliqua  oscula  el  amplcxus,  cum 
aliipiû  sensibili  voluplale,  indeque  velle  dam- 
uurc  de  lelliali,  essel  lolum  ferèmundum  pcc- 
catis  uiorlalibus  implere. 

Verîuu  ex  adverso  slanl  sancli  Patres;  Cy- 
prianus  Episl.  U2  ad  Poniponium.  D.  Ambro- 
sius  lili.  de  Fugà  seeuli  cap.  \,  et  in  Psiilm. 
H^;  Qi  lil«.  3  de  Virgiiitbus  cap-  5.  D.  ilicro- 


nymus  in  vitâ  S.  Hilarionis.  Et  Epist.  2  ad 
Nepolianum.  Divus  Augusl.  lib.  21  de  Civil. 
Anloninns  p.  2,  lit.  5,  cap.  1,  qui  addil,  quôd 
trnendum  est  onininô  isla  esse  peccata  niorta- 
lia,  non  tanquàm  opinio,  de  qui  aliter  si-ntire 
liceat,  sed  tanquàm  vorilas  ad  (idem  perlinens, 
sicul  omnia  quse  pertinent  ad  bonos  mores; 
et  qui  periinaciier  assererel  contrarium,  esset 
liœreticus,  quia  est  contra  Srripturam  à  SS. 
Pdlribus  exposilam.  Igilur  : 

Dico  quôd  quando  lii  aclus  à  non  conjugalis 
propter  delectaiionem  sensibileni,  sou  ut  suiit 
delectabiles  secundùm  sensum  exercpulur, 
eliam  sisiendo  ibi,  sunt  peccata  inorlalia  iSo- 
slra  conclusio  definita  fuU,  et  contraria  opinio 
damnala  ab  Alexandre  papa  VII,  proscribente 
banc  propositioneni  iO.  :  Est  probahitts  opinio, 
qn<v  dicit  esse  laiitùm  veniale  osciUum  habitum  ob 
deleclationem  carnalem  et  sensibileni,  quœ  ex 
osculo  oritnr,  seclnso  pericuto  consensus  ulterin- 
ris  et  pollutionis.  Quod  anle  damnàrant  D.  Tbo- 
nias  lococilalo,  Cajelanus  ibidem  el  in  Sumniâ 
V.  Impudiciiia  ,  et  v.  Osmium,  Sylvesler,  v. 
Delectatio,  num.  5. 

Prob.  1"  ex  D.  Tliomâ  :  oscula  secundùm 
quôd  libidinosa  sunl,  extra  raalrimonium  facla, 
sunt  peccata  morlalia  :  alqui  quando  exercen- 
tur  propter  deleclationem  carnalem,  seu  qua- 
lonùs  delectabiles  secundùm  sensum  laclùs, 
etiam  sisiendo  ibi ,  sunl  libidinosa,  cùm  isla 
delectatio  secundùm  taclum  sit  libidinosa  et 
claudalur  intra  limites  venercorum,  el  niate- 
riam  inipudicilis  quam  exercentes,  regnum 
Dci  non  conscquentur,  juxVA  Apostokun  ad  Galal. 
5.  Ergo  ultra  periculum  imminens  ullerioris 
consensus,  vcl  morosœ  deleclalionis,  vel  pol- 
lutionis, adhue  utcarni  sensibiliterdeleclabilia, 
consliiuunt  morlalia  peocala. 

Prob.  2"  ex  ulroque  Tlioinâ  :  oscula,  laclus 
el  amplexus,  dupliciter  sumi  possunl,  primo 
absolulè  et  secundùm  se  :  hoc  aulem  modo  non 
signilicanl  aliquid  deordinatum,  el  propierea 
licite  lieri  possunt  in  signuui  benevolenlise, 
juxia  niorem  patriœ.  Secundo  qualcnùs  sunt 
deleclabilia  secundùm  sensum,  elliunt  princi- 
paliier  ob  deleclationem  carnis,  et  hoc  modo 
libidinosa  dicunlur,  su.-lquc  nalurâ  sunt  aclus 
circumstanles  acluni  vonereum  ac  coilinn, 
juxtaD.  Tbomam2-2,  q.  154,  art.  1  ad  .'i.  Na- 
lura  enim  ut  taies  ordinavit  ad  concubituni, 
ideôque  posuit  in  eis  liane  sensualem  delecla- 
tionem, suntquc  signa  in  hominibus,  sicul  in 
animalibiis  l'ulurae  vel  inslanlis  copulas.  Nani 
sicul  laclus,  amplexus,  el  oscula  causa  aniici- 


im  sExri  m 

liae  fada,  sunl  signa  unionis  aniinorum  el  cor- 
dium  ,  ila  causa  delectalionis  exercila,  suiit 
signa  conjunclionis  et  commixlionis  corponiin  : 
circumstanlia;  aulem  aciùs,  ul  circumslaiilia! 
sunt,  habentideiu  niolivum,  seuidem  objectuiii 
nioraliler  quod  habel  aclus  qiiem  circuniRlant, 
cùiii  siniejusdeni  speciei.  Sicquo  oscula,  am- 
plexus,  et  actus  hujusniodi  ad  iinam  el  eaindem 
deleelaiionis  speciem  pertinent,  ad  quam  8pe- 
clat  deleetatio  consequens  noilum  quein  cir- 
ciinistarent,  si  adesset:  et  propterea  soqiiuntur 
in  bonilate  et  maliliâ  concubitum  et  illins 
delectationein,  ex  se  et  naturâ  sunl  sicut  cse- 
leri  aclus  venerei,  ila  quôd  si  fiant  inter  san- 
guine jnnctos,  pertinent  ad  incestum  ;  si  inter 
solulos,  ad  fornicaiionem,  et  sic  de  aliis.  Kt 
proplcrea  inter  conjuges  venialia  tantùni  sunl, 
quia  concubitus  inter  ipsos  propter  delecta- 
tionem,  esl  solùm  venialis  :  undo  nisi  propter 
generalionem  tiant  peccaluni  incurriliir,  ob 
privaiionem  proprii  (inis  :  et  si  à  non  conjugi- 
bus  exerceantur  erunt  peccata  niortalia,  sicut 
essct  concubitus,  si  adesset ,  etiamsi  illum  non 
intendant,  sed  in  eâ  voluptate  sistant.  Hoc 
ipso  enimquôd  ut  taies  deliberalè  exercere  vo- 
lunt,  taciius  quidam  eorum  consensus  in  copu- 
lani  el  in  illius  delectalioneni  contineri  censelur. 

Confirmatur  :  Oscula,  lactus,  amplexus,  prout 
sunt  actus  delectabiles  secundùm  sensuni,  pos- 
sunt  dupliciler  ordinari  ad  concubitum  vel  illius 
delectalioneni  :  primo  ex  parte  operantis,  et 
tune  consummalam  perfectionem  sui  ordinis 
acquirnnt.  Secundo  ex  parte  operis  taniùni, 
quatenùs  ex  intentione  operaniis  retraliunlur 
abordine  ad  concubitum,  quem  dicunt  ex  na- 
tur.'^  suA.  Atqui  adimc  ex  hoc  secundo  capite 
habent  quôd  sinl  actus  libidinosi  el  niortales, 
inter  non  conjuges.  Ergo,  elc.  Prob.  min.,  quia 
consensus  in  delectationera  carnalem  islonnn 
actuum,  est  consensus  in  illud  ad  quod,  quan- 
limi  est  in  se,  ordinanlur  à  natiirà,  nempe  in 
concubitum,  vel  illius  delectalioneni  :  cùm  re- 
deant  ad  naiurani  su«  speciei,  utpote  quia 
illam  habent  ex  hoc  quôd  secundùm  se  refe- 
rantur  et  ordinenturad  talem  linem,  cl  non  ex 
hoc  quôd  ab  opérante  ordinentur.  Quare  ex 
hoc  quôd  non  referai  hos  actus  ad  finem  ad 
quem  ex  se  directe  tendunl,  non  aut'ertur, 
propterea  ab  illisquôd  seniper  spectenl  ad  spe- 
ciem concubitus  quem  circunistarent,  si  ades- 
set. Cùm  ergo  concubitus  et  deleetatio  illius 
forei  peccatum  niorlale,  ita  et  hujusmodi  actus. 

Coiilirmalur  adhuc  ex  diclis  supra  de  forni- 
caiione,  nempe  quôd  est  mala  el  illicita  ex  se 


liCliPil.  Tss 

et  ex  iiaturà  sua  ex  hoc  quôd  ex  line  operis,  et 
per  se  sit  conlra  debitam  educationem  et  in- 
i  struclionem  prolis,  quamvis  per  accidens  et  ex 
parte  operantis,  quandoque  huic  malo  obvie- 
tur,  puta  quia  habet  voluntaiem  et  lacullateni 
débité  educandi  prolem  ;  nam  moralia  per  se 
sunt  judicanda  ,  et  ex  line  operis  sortiuntur 
propriam  speciem.  Idem  auteni  dicendiim  de 
osculis,  aniplexibus  et  taciibus  libidinosis  :  sic 
enim  ex  fine  operis,  seu  ex  illiciti  concubitils 
delectalione,  quam  ex  naturâ  suâ  seniper  in- 
cludunt,  semper  sunt  peccata  morudia,  seu 
quatenùs  ex  naturâ  operis  ordinanlur  ad  de- 
lectationein carnalem,  quse  est  ejusdem  moris 
cum  delectalione  coitùs  illiciti,  utpote  illius 
circumstanlia,  inilium,  pars,  etc.  Et  licei  ab 
cxercenle  hos  actus,  possii  aul'erri  relatio  ad 
concubitum  et  ejus  delectalionem  l'uturanj 
quantum  ad  actum  et  exeeniionem,  nunquàin 
tanien  aulerri  polesi,  quin  ipsa  quie  lune  .se- 
quilur  sensualis  deleetatio,  sit  inchoatio  sive 
pars  deleelaiionis  concubitus,  el  hoc  modo  ad 
illam  ex  se  ordineiur  :  ac  propterea  seroper 
verificatur,  quôd  conseniiendo  in  delecLiiio- 
nem  horum  aciuura,  consenliat  in  delectalio- 
nem concubitus  :esio  quôd  loquendo  de  osculis 
et  taciibus  ac  aniplexibus  absolutè  et  secundùm 
se  praecisè  consideratis,  ex  solâ  inleniione  ope- 
rantis, s:nt  peccatum  soliiinniodô  qnando  ad 
nialuni  linem  istos  aclus  onlinal. 

Rpsp.  ad  primuni  adversariorum  argumen- 
tum  ,  quôd  in  rébus  venereis  non  datur  par- 
viias  niateriae  :  cùm  enim  nulla  sit  lani  exigua 
lornicatio,  aliave  luxuriae  speciesquse  non  sit 
peccatum  mortale,  et  deleetatio  sequalur  na- 
tuiam  actùs,  omnis  deleetatio  libidinosa,  mo 
rosa ,  in  his  inateriis  csi  peecaliim  moilale. 
In  proposito  auleni  consensus  in  delectalionem 
sensualem  consurgeniem  ex  osculis  et  taciibus 
cum  non  suâ,  est  consensus  iu  delectalionem 
loiiiicationis  ,  quamvis  non  in  opus,  ideôque 
esl  peccatum  mortale.  Si  enim  consenliens  in 
delectalionem  fornicationis  cogilatae  peccet 
niorlaliter  ,  quantô  magis  consenliens  in  dele- 
clationem  quœ  est  initium  aul  pars  deleelaiio- 
nis loriiicariae  ,  leihalem  comniittet  culpara  ï 
Nec  censenda  proinde  est  maieria  remota  ad 
delectalionem  concubitus  ,  cùm  ad  eam  tan- 
quàm  pars  et  inilium  proximè  et  directe  ex 
naiurà  suâ  ordineiur  ,  tantamque  babeat  vim 
ad  libidinis  igneni  e.xcitandum ,  prsesertim  in 
juvenibus  etpuellis  in  naturâ  safiguineà  et  Icr- 
venie,  amore  insano  et  sensuali ,  ut  plurimùm 
mutuô  se  prosequentibus.  Resp.  ad  «ecandura 


u-^> 


y\[' 


ciiiii  Cajelana  iii  Suinmâ,  v.  hiipuitinlia,  luiii 
esse  siiiiile  judiciuin  de  taciu  el  visu.  Delecla- 
lio  eiiim  in  visu  pulclirae  mulieris  nullum  pec- 
taium  est,  nisi  oliosè  nul  ad  concupisceiiduin 
.ispicialur  :  ralio  aulem  diversilalis  osl  ,  quia 
lacliis  siiàptc  iialurà  ordinaïur  ad  concubi- 
liim  ;  visus  auloni  niiiiiniè.  Hinc  eiiiin  fil  ,  ut 
«oiisenlire  in  deleclaiioiiem  sensibileni  qua; 
»'si  sccuiidiim  laclum  sil  consenlire  in  de- 
leciaiioneni  veneroani  :  voluntarié  aulem  de- 
leclari  de  pcrsonà  quâcumque  pulciirà  visa , 
de  se  non  est  vonereum  seeundiini  genus 
suura  :  polest  lanien  fieri  venereuin  exall'ectu 
videntis  illecii  et  lenlali  ad  eani  concupi- 
scenduni.  Resp.  ad  lertiuin.  Juvenibus  el 
pueilis  in  liàc  parte  lubricà  ,  non  esse  laxan- 
das  habenas.  Unde  si  confessarius  aliquos  re- 
peiiat  passim  vacantes  taciibus  ,  aniplexibus , 
et  osculis  libidinosis  ,  eliam  sistentes  in  solâ 
delecialione  cainali  et  sensibili,  lenetur  eis 
conscientiam  peccati  uiorlalis  ingerere  ,  illos- 
que  ab  hiijusniodi  conveisalionibus  aiceie. 
N'eque  ob  ineunda  tonnubia  in  lioc  paicere 
debel  ;  non  enim  suiit  (acienda  mata  ut  eveiiiaiil 
buna  :  neque  eniin  ad  ineundas  felices  et  bo- 
nas  nupliasisla  conducunt,  sed  potiùs  adinfe- 
licemexilum  ,  experienlià  teste,  perducuni , 
ctim  privent  gralià  et  benediclione  Dei  ,  adeô 
necessariis  ad  bonuui  conjugiuni  obtincnduiii. 
Ex  quo  enim  ad  illud  iiigrediunlur  post  innu- 
uiera  peccala  carnalia  quibus  antea  se  fœdà- 
runt ,  de  tuipitudine  in  turpitudinein  niiserè 
proiabentcs,  quandoque  etiam  proie  per  lume- 
l'actuiii  pueliae  uterum  in  abseondito  factâ  pro- 
palanle  cum  infaniiâ  et  scandalo ,  quid  boni 
ex  lalibus  nuptiis  expectari  polest  ?  nonne  vi- 
deniiis  ut  pluriniùm  amorem  in  odiuni  cou- 
verli,  talesque  conjuges  duro  zelolypise  œstro 
niirum  iu  moduni  cruciaii,  ac  ferè  coniinuis 
dissensionibus ,  Deo  sic  periniltente  ,  dilace- 
lari  ?  His  adde  quôd  juvenes  et  pueila;  islis 
Jil)idinosis  vacantes,  versanlur  in  periculo  pol- 
lulionis ,  ciiin  in  praxi  haic  vix  lleri  possint 
absque  magnà  commolione  carnis,  spirituuni- 
qiie  vitalium  ,  el  delectatione  morosà ,  idque 
saepissiuiè  experti  sint.  Quomodô  igilur  con- 
lessariustutâconscienliàpoteriliddissiniulare, 
eosque  taie  periculum  amantes  aut  relinquere 
sibi  impossibile  judicantes  absolvere?  ciini 
Chrisliis  jubeat  manuni  aut  pcdem  abstindi 
quando  scandalisant,  et  prolesieiur  Scriplura, 
quiid  qui  amal  periculum,  in  illo  peribit  ?  De 
osculis  aut  amplexibus  inter  eos  ad  benevolen- 
lia>  et  faniiliaritalis  signa  quandoque usurpatis, 


OSino  78i 

dùm  se  visitant,  aul  ab  invitem  recedunt 
juxta  moreni  patriae  absque  libidine  ,  non  lo- 
quor ,  nec  de  ils  qnœ  causa  levitaiis  vanaeque 
laetilia",  sislendo  ibi  absque  pravà  inieniione  , 
et  delectatione  carnali  aliquando  inter  eos 
exercentur  :  non  enim  excedunt  limites  pec- 
cati venialis,  ut  dicit  Cajetanus  de  juvenibus 
qui  in  choreis  digitos  mulieris  non  sux  inior- 
quent  levilatis  causa.  Pr;cclara  D.  Ambrosii 
lib.  3  de  Virg.  cap.  5,  non  est  omiltenda  ob- 
servatio  dùm  ait  :  «  An  veto  médiocre  pudoris 
«  exemplum  est  quôd  Rcbecca  cùm  venirel  ad 
I  nuptias  el  sponsum  vidissct,  velamen  accepit, 
«  ne  priùs  videretur  quàni  jungeretur?  et  uli- 
<  que  pulcbra  virgo  non  decori  limuil ,  sed 
«  pudori.  Quid  Racliel  ?  Qiiemadinodùm 
«  extorto  osculo  llevit  el  gemuit,  nec  flere 
«  desiitisset,  nisi  proximum  cognovisset,i  etc. 

Articllis  III. 
In  quo  per  brèves  quœstiones  resolvuntur  casus 

parlimlares  circa  laclus  ,    atnple.ms  cl  osaila 

occurrenles. 

Quaeres  primo  utrùm  tactus  et  uscula  inter 
conjugatos  excuseiilur  à  peccato  mortali  , 
etiamsi  fiant  delectalionis  venereae  causa. 
Resp.  allîrniaiivè,  etiamsi  capiantur  ob  dele- 
ctationem  absque  inieniione  copulae  conjuga- 
lis,  duinmodo  absit  periculum  pollutionis  ex- 
tra vas.  lia  comniuniler  auclores.  Ratio  est 
quia  ex  naturà  suà  el  secundùni  seordinanlur 
ad  concubitum  licitum  conjugalem  et  illius 
delcctaiionem  quamvis  per  accideus  lune  aclu 
non  illum  circumstanl,  puia  quia  vir  el  uxor 
nolunl  ultra  progredi.  Idem  dicilCajetanus  de 
osculis  ,  taciibus  el  amplexibus  libidinosis 
sponsorum  de  prisesenti  ob  eaindem  rationem. 
iSec  obsiat,  inquii ,  quod  alicubi  consuetum 
est  expeclare  benediclioneni  Ecclesia;  ante 
concubilum  conjugalem  ,  quoniam  id  per  acci- 
dens  se  babet  ad  naluram  actuuui  in  se.  Ca- 
vere  lamen  debent  anibo  conjuges  ,  ne  in  pu- 
blico  et  coram  aliishos  actus  exerceanl,  cùm 
enim  facile  prœsumanlur  oh  delecia.ioncm 
seiisibilein  se  laugere,  amplecli,  et  deosculari, 
possunt  de  facili  commovere  aspicientes  et 
propter  scandalum  graviter  peccare.  Et  sicut 
coiicubitus  conjiigalis  causa  venereae  delecta- 
lionis exerciius  ,  est  pcccatuni  veniale,  ita  el 
liiijusmodi  actus  piopler  illaui  deliclatioi.em 
eliciti  ;  si  lamen  fiant  cum  periculo  pollutionis 
extra  vas ,  seu  nisi  in  co  tiiiic  loco  conjuges 
sint,  ubi  advenieiiieisto  periculo  possinl  lacilè 
copiilanihabere  ut  pollutiuncm  vilenl,  seniper 
siiiil  morlales.  Idem  quidam  diieiidum  piilanl 


78.:i 


si:xri  Pli. 


(le  coiijuge  in  ;ibsentià  alterius  se  langenle  ad 
voltiplalem  caplandam  inira  limites  iiialiimo- 
nil.  Ita  Sancliez  lib.  9  de  Mairim.  disp.  ii,  à 
mini.  S  iisqne  ad  17.  Exisliino  lamcn  ab  liis 
inipudiciiiis  lanqii.im  valdè  periculosis  arceii- 
dos  esse  ,  eosqiie  non  nisi  lanqiiàni  proepara- 
lionibns  ad  concubitiim  praesenleni ,  causa  se 
excilandi,  quando  lardioiessujil  ad  iinà  siniul 
seminandum  ,  non  exlra  illuni,  hnjusmodi  uli 
debere,  sed  abslinere,  sicut  et  oscnlis,  aliisqiie 
extraordinariis  fœditalibus. 

Quaeres  secundo,  uiriim  oî-cula  ,  taclus  ,  et 
amplexus  intcr  sponsos  absoluiè  de  futnro, 
elianisi  liant  causa  deleclationis  sensnalis  ex- 
cuseniur  à  peccato  morlali.  Loquiniur  anlem 
de  sponsaliis  absolulis  ,  quia  inier  sponsos  de 
fiilui'o  snli  condilionc  :  Si  papa  dispeiisaveril , 
etc.,  non  sunl  licila  pliira,  qiige  sponsis  de  fu- 
luro  abs(dulà  perniillunlur.  Rospond.  à  niullis 
doctoi'ibns  excusari  à  morlali.  Imô  Navarrus 
cap.  16  in  Enchiridio  num.  12,  diciteos  licite 
posse  non  solùm  se  aspicere  ,  alloqui  faniiliaii- 
ter  et  frui  gaudio  ,  ac  voluplate  qiire  inde  na- 
scilur,  sed  etiain  oseulari  se  niuluô,  amplecli 
el  tangere  ,  non  tanien  in  verendis ,  ac  iiui 
voluptale  qnae  oritur  ex  cis ,  sine  voinntale 
tamen  ampliori.  Sponsalia  enim  ,  qusc  initiuni 
quoddam  niatiimonii  s  uni ,  faciunl  facullaleni 
Iruendi  voluptale  prseambulà  voluplati  matri- 
moniali,  duinmodô  tamen  id  fialcum  cauielà  , 
ne  contingat  pullulio,  nec  probabile  periculum 
illius  incurrendaî  aul  conseniiendi  in  eam , 
vel  in  copulam  matriinoiiialem.  Quod  quia  raro 
coniingiidùm  soli  secretô  se  tangunl,  osculaii- 
lur,  etc.,  pluriniùm  expediret  ne  liujusniodi 
opportunilates  ipsis  concederentur ,  donec 
coujuges  faeli  essent.  Ita  Lessius,  qui  pro  hàc 
senlenlià  citât  Cajetanuni  bic.  Cajeianus  la- 
nien  non  absolutè  id  afllrmal  el  delcrniinal , 
sed  ail ,  obslare  aliquid  in  sponsis  de  fnturo 
quantum  ad  boc  ,  quod  non  obslat  sponsis  de 
prsesenti  ,  nempe  quod  h»c  sponsalia  adbuc 
dissoivi  possunt.  Videtur  auiem  quôd  quemad- 
modùm  ipsis  concessuin  est  ul  inier  sponsalia 
suspirenl  se  invicem,  juxla  Augustinum  ,  ila 
concessa  videntur  bujusmodi  oscula  inter  eos- 
dem,  secundùm  indulgenliam  tanlùni  quà  ve- 
nialia  concedunlur  :  et  nisi  ut  bujusmodi 
incboaliones  permissae  venialiler  in  ordine  ad 
permissas  nuptias  excusentur,  nescio  excu- 
sare ,  scilicet  de  morlali  bujusmodi  oscula, 
tactils  el  amplexus  causa  deleclationis.  Haec 
Cajetanus. 

Verùm  ultra  probabile  el  in  praxiimminens 


Et  Kl' II.  *8<i 

periculum  piillulionisveleoiisensùs  in  copulam, 
quandô  bi  aclus  ah  ipsis  exercentur  in  secreto 
causa  deleclationis  cl  cum  carnis  spiriliiumqiw 
commolione.  Adbuc  mibi  videtur  excusari  non 
posse  ù  morlali,  eliamsi  non  siiit  lactus  nalurà 
suà  impudici,  ut  verendorum,  de  quibus  nemo 
dubilat,  sed  solùm  aclus  libidinosi,  deleciabiles 
secundùm  sensum.  Ratio  quse  me  movet  hoic 
est,  quia  isii  aclus  et  bujusmodi  deleclalio  suiit 
ejiisdem  inoris,  speciei  et  gravitatis  ac  con- 
cubitus,  ejusque  delectatio  ad  quae  ex  naturâ 
suà  ordinanlur ,  ut  patet  ex  diciis.  Alqui 
copula  inter  sponsos  de  l'uluro  nullalenùs  est 
licila,  sed  lelhale  peccalum.  Ergo,  etc.  Nec 
referl  (|u6d  bujusmodi  sponsalia  sint  inchoatiu 
malrimonii ,  non  enim  proplerea  concedunt 
facultalem  incboandi  copulam  aut  ejus  delecta- 
lionem  :  si  enim  taies  morose  consentientes  in 
delectaiionem  copuLc  eogitalae  cum  commo- 
lione carnali ,  graviter  peccenl ,  quanlo  magis 
si  consenlianl  in  delectaiionem  copiil.'ç  in- 
choatiii ,  aut  in  delectaiionem  illam  sensualcni 
orlam  ex  osculis  ,  qua;  esi  pars  deleclationis 
copulae  magisque  accedit  ad  illam ,  mortaliter 
peccabunl?  Quseres  lerlio  ,  an  sit  peccalum 
mortale  oseulari  pueros,  eorumque  molles  «ai- 
nes cum  aliquà  suaviiate  el  deleclalionc  tan- 
gere? Resp.  non  esse  mortale,  si  id  non  liât  ex 
voluptale  vencreà  el  cum  consensu  in  delecta- 
iionem el  commotionein  carnalcm,  sed  ex  puro 
amore  illius  ;elalis  tenerae.  Inde  videiilur  excu- 
sand;c  nuliices  et  ancilla; ,  quaî  dùm  vcstiunt 
lavanlque  inlanles,  quandoque  ipsorum  genila- 
lia  aspiciunl  et  langunt,  licet  aliquis  seiisuali- 
latis  motus  insurgal ,  dummodo  illis  non  pla- 
ceal  ;  quia  nécessitas  et  odicium  debitae  servi- 
lulis  quandoque  id  exigil.  Si  verù  ex  levilate 
aut  curiosilaie,  et  sine  necessiiaie  haec  aspi- 
cianl  aul  langanl ,  non  videtur  plusquàm  vc- 
niale,  dunimoiloabsitomninô  periculum  propin- 
quuin  niorosa;  deleclationis,  vel  libidinosi  con- 
sensus, quod  facile  evenire  posset  si  jam  circa 
virosexcilatae,  et  malè  disposiia;  moram  aliquam 
in  simili  visu  vel  lactu  irabant.  Qiiare  dùm  com- 
motionein sine  inlenlionc  earumquc  voliinlate 
provenientem  seniiunt ,  debenl  stalim  ab  bu- 
jusmodi aclibus  desistere,  et  paululùin  expe- 
clare  lempus  sedalae  lenlalionis  ac  commolio- 
nis  aut  alio  modo  se  praemunire  contra  bujus- 
modi Icniationes. 

Quœres  quarto  ulrûm  confricare  genitalia 
animalium  et  pecorum  sit  mortale  peccalum  ? 
Resp.  quod  si  hoc  liai  ex  consensu  et  compta- 
cenlià  in   |>iopriam  libidincni ,  est  peccalum 


787  EXl 

luorlule,  (juod  quidam  rcducunl  ad  bcsiiuliia- 
lem;  qiiod  lanien  vidclurinlelligeiidam  in  casu 
qiio  libido  leiidcrel  in  brutuni  lanqiiàiii  obje- 
ciuin.  Iniô  si  isla  confricalio  liai  o\  solà  tuiio- 
sitale  inspiciendi  aniinaiiiim  senicii  cum  peri- 
ciilo  poUnlionis  proprise,  aiil  inoidinali  affe- 
clûs,  omnes  convenimu  esse  morlak'. 

Quîeresquiiilô  iilrùiii  taciuspailis  inboiieslnc 
sive  propriae  sive  alieiuf  ,  sit  semper  inortale 
peccatuni.  Resp.  qtiod  si  liai  ex  necessarià  atil 
rationabili  causa,  ul  niedeiuli,  etc.,  dunimodô 
motus  insurgentes,  piaelcr  iiUeiitioncin  acci- 
daiit  et  non  placeant ,  non  est  peccatum.  Nec 
proplerea  lenenlur  foniinœ  ,  praeserlini  virgi- 
nes  et  moniales  cancio  aliove  niorbo  in  veren- 
dls  laborantes,  pâli  se  A  viris  ibi  langi  causa 
sanilatis  ,  sed  possunt  laiidabiliter  poiiùs  nior- 
lis  periculo  se  exponere,  ut  oslenilitur  Iraci. 
de  Justiliâ.  Quod  si  absque  necessitate',  non 
tanien  causa  voluplatis  carnalis,  sed  solius  cu- 
riosilatis  liai,  quidam  asseruntper  se  non  esse 
peccatum  niortale,  praeserlim  si  absil  pericu- 
lum  pollutionis,  quia  lune  subalià  ratione  ma- 
gis  spiriluali  et  elevalà  apprchenditur  quae  tan- 
lam  vim  ad  naturam  concilandani  non  habet , 
et  alfectus  in  eo  non  quœrit  voUrptatem  carna- 
lem,  sed  timliim  curiosani  cogniiioneni.  Veriim 
cùm  talis  curiositas  etiam  solo  aspcciu,  à  lor- 
liori  tactu  ,  sit  valdè  perieulosa  ,  cavendo  est 
tanquàm  moriifera.  Unde  dicendum  cum  Ca- 
jctano  2  2,  q.  154,  art.  i,  in  fine,  quôd  tactus 
humani  sunl  in  duplici  diflerenlià.  Quidam  sunl 
ex  se  et  ex  génère  suo  venerei ,  ut  tacius  pu- 
dendorum ,  adde  et  mammillarum  ,  crurium  ; 
oscuia  furliva,  prssertim  liumida,  quando  sci- 
licel  immittilur  lingua  unius  in  os  allerius,  et 
si  quid  est  iiujusmodi.  Quidam  sunl  non  solùm 
Hon  venerei  ex  suo  génère,  sed  licili  corani  om- 
nibus, ut  lacius  maniis,  oscuia  obvianlis  secun- 
dùni  niorem  patriœ,  etc.,  et  istisi  absque  malà 
Intenlione  liant,  non  sunl  peccata  :  primi  verù 
eliamsi  absque  delectalione  liant  sunl  libidi- 
nosi  ex  objeclo,  ex  se  et  ex  naiurâ  suâ  habenl 
adjunclam  dcleclationera  carnalem  ,  comnio- 
tionem  spiriluuni  vilalium,  periculum  pollutio- 
nis inducunt ,  et  proximë  ordinanlur  ad  com- 
plementum  actùs.  Quaro  nisi  nécessitas  et  justa 
causa  iliosexcuset,  et  tune  accidant  absque 
eoiisensu  et  complacentià,  seniper  sunl  peccata 
mnrialia,  et  adbuc  magis  illicila  ,  quando  iiunl 
cftusâ  libidinis  et  deleetalionis  eliam  solius  qu:« 
('X  illis  nascilur  absque  ulteriori  intenlione.  Et 
adhuc  magis  suut  peccaminusi  quando  eliam  ex 
intenlione  operanlis  referuntur  ad  concubilun» 


osino 


788 


cum  non  suâ.  Nec  eliam  à  peccalo  morlali  vi- 
delur  excusandus  vir  (|ui  jocosè ,  levilerque 
innncdialè  partes  nudas  secreliores  feniinae 
langerel,  cô  quod  isti  laclns  ex  naturâ  suâ 
eliam  per  iransennam  facti ,  valdè  provocent 
ad  libidinein  ,  notabililerque  commoveant  sen- 
sualiiaiem  tune  lemporis ,  vel  relinquanl  in 
imagiiialione  et  appelilu  materiam  lentaiionum 
cariiis  et  incenlivum  libidinis  cum  periculo 
consensus.  Inde  monei  Aposlolus  1  ad  Co- 
rinlli.  7,  quôd  fcoiiîini  est  vin  nmlierem  non  lan- 
(jere  :  qui  euim  leligeril  picem  inquinabilur  ab  eà, 
ail  Sapiens  Eccl.  15  ;  el  ul  dicit  D.  August., 
«  niliil  sic  dejicit  animum  ab  arce  virtulis  suae, 
«  sicul  conlaclus  ille  corporum.  >  El  D.  Auto- 
ninusp.  2,  lit.  5,  cap.  1,  in(|uil  mulierem  per- 
mittere  se  langi  in  genitalibus,  nisi  sint  conju- 
ges ,  el  nisi  subsit  causa  neccssitalis  aul  inlir- 
mitas,  credo  non  posse  excusari  à  morlali 

Non  solùm  illicilum  est  viro  bos  aclus  inipu- 
dicos  in  feminam ,  et  è  contra  exercere  ,  sed 
eliam  in  alium  ejusdem  sexùs  aul  in  seipsura 
cum  venereà  delectalione  ,  aut  cum  periculo 
venereae  deleetalionis.  L'nde  propria  tangere 
verenda  cum  libidine  ex  eo  tactu  ortâ,  est  pec- 
catum morlale  :  secùs  senliunl  auclores  de  ta- 
ctu ex  levilale,  curiosilale  vel  causa  calefaciendi 
manus  absque  libidine  el  pollutionis  periculo, 
quod  lamen  de  l'acili  in  personà  praeserlim  Ira- 
gili  el  ad  luxuriam  proclivi ,  videlur  conlin- 
gere  posse,  nisi  id  valdè  leviter,  rapiim  el  per 
Iransennam  fiai.  Quare  cavenduni  est  ab  hujus- 
modi  taclibus  deliberalè  el  sine  causa  rationa- 
bili faciendis,  ne  inde  excilelur  luxuriae  ignis, 
qui  absque  peccalo  exlingui  non  possil,  prae- 
serlim dùm  qnis  tune  se  malè  afl'ectum  sentit. 

Quœres  sexto  ulrùm  femina  adverlens  se 
inipudicè  ab  honiinc  deoscuhiri  aut  langi,  mor- 
laliler  peccel,  si  non  se  retrabat.  llespondel 
Cajelanus  loco  ciuiio,  quôd  si  aclus  bujusmodi 
sint  exlrinsecùs  honcsti  el  licili ,  et  solus  qui 
ea  exercet  ex  libidinosà  intenlione,  novit  eo- 
rum  deformitalem,  ut  oscuia  et  tactus  qui  Iiunl 
juxta  consuetudinem  palri;e  ad  indicandam 
benevolenliam,  non  peccat  mulier  advertens 
malam  viri  inlentionem  ,  non  se  retraheudo, 
cumque  non  repellendo,  si  id  liai  in  publico 
corani  aliis,  ne  viri  faniam  periculo  exponal 
ingerendo  aniniis  adslantium  suspicionem  pec- 
cali,  nec  lune  consentiendo  lali  osculo,  libidini 
deosculantis  se  social,  sed  bono  aclui  exleriori 
licitnei|ue  consueludini  quibus  ille  abutilur  in 
corde  suo  ,  consenlit  in  bonuni.  Si  verô  li;ec 
liant  in  sccrelo,  cùm  lunccesseï  illa  causa  au- 


789 


SEXTI 


ferendi  l'aniam  ,  peccal  inulier  conlra  charila- 
teni  non  se  relraliendo  et  impedienilo  si  com- 
mode polesl  ;  iniù  quaudo  millier  probabiiilei' 
dubilat  Inec  lualo  aniuio  (ierl,  debcl  lioc  eliam 
modo  se  gereie  :  lune  enim  jure  suo  ulitur, 
et  saluti  allerius  consulil.  Qiiando  verô  aclus 
ilii  sunt  de  se  inipudiei,  et  delormilaleni  suani 
exleiiùs  uianii'eslant ,  ul  sunt  laclus  pariium 
secreiaruni,  cruriuni,  mamillaruni,  oscula  fur- 
liva,  morosa,  liumida  et  similia,  lenelur  nnilier 
sub  peccato  mortali  ea  non  suslincre,  sed  re- 
peliere  et  se  relrabere,  quanturacumque  se- 
crelo  (ianl,  aliis  non  discernentibus,  sicut  nec 
sustinere  débet  quod  ille  in  eà  corporis  parle 
etiam  secreto  illà  abutalur.  Quôd  si  non  pos- 
set  se  subtrabere  aul  alio  modo  impedire,  tune 
sicut  feeil  Suzanna ,  leneretur  clamare;  quia 
non  impedire  lios  aclus  irupudicos,  lune  essel 
illos  cedere  et  concurrere  ad  malum  ;  et  ul  ail 
D.  Anton.  2  p.  lit.  5,  cap.  l,  !}  9,  pulare  quod 
baec  fianl  bonà  inlenlione  ,  t'aluilas  est ,  non 
simplicilas. 

Quxres  seplinio,  ulrùai  quolies  iii  actus  suai 
libidinosi  proindeque  moriales,  loties  in  con- 
fessione  expiicandse  sint  personarum  circuni- 
siautiae.Resp.aUirmaiivè  :  ul  enim  jani  dicium 
est,  sic  considerati  ejusdem  sunt  luoris  et  ad 
eamdem  specieni  pertinent ,  ac  copula  et  ejus 
deleclatio,  ad  qunm  ex  nalurà  suà  ordinantur, 
tanquàni  ejus  inchoatio  eipars,  pioindeque 
sicut  in  copulà,  aul  ejus  deleclaiione  uiorosà , 
circunistanliae  personarum  sunt  in  contessione 
esplicandae  ;  ita  in  osculis,  anipiexibus  et  la- 
ctibus  libidinosis.  Idem  dicendum  de  aspectu 
libidinoso  ,  ralione  deleclalionis  nolabilis  ve- 
nereae  vel  periculi  illius.  Observai  D.  Anton.  2 
p.  til.  5,  cap.  1,  S  10  t  quod  dùm  omnes  gra- 
dus  luxuriae  coneurrunl  successive  et  immé- 
diate in  aliquo  peccalo  luxuriœ  sine  inlerposi- 
tione  lemporis,  omnes  habentiir  pro  une  pec- 
calo morlali,  quod  tantô  gravius  est  quanlô 
plura  coneurrunl.  L'I  si  quis  in  cogilatione 
fornicationis  deleclaïur  morose,  demiim  in  ac- 
luni  eonseutiat  et  cuni  tali  proposito  aspiciat 
aliquam  libidinale,  alloquaiur  turpia  ut  eani 
induca!,  deosculeiur,  dcmiim  e?m  cognoscai, 
unum  morlale  est.  Sed  si  diversis  temporibus 
interpolatis  hoc  facial,  quodlibet  perseerit  mor- 
lale ,  ul  si  morose  delecteiur,  et  alià  vice  de 
codem  vilio  cogilatione  occurrenle  consentiat  ; 
alià  vice  libidinosè  aspicial,  etc.,  erunl  diversa 
peccata  mortalia  :  procujusmajoriexplicatione. 
Quaeres  oclavô,  an  osciila  ,  laclus  et  am- 
plexus  aniecedenles ,  eoncomitantos ,  aul  sub- 


PR.ECEPTL  "50 

se(|uenies  copulam,  sinl  tolidem  pcccala  raor- 
lalia,  ab  eâ  et  inler  se  numéro  dislincia,  ac  in 
confessione  explicanda.—  Kcsp.  quôd  ciim  bu- 
jusmodi  aclus  ex  se  et  ex  inlenlione  fornicanlls 
rel'erantur  ad  copulam  lanquàm  ejus  parles, 
inchoaliones  et  disposiliones,  lune  unum  pec- 
calum  consummalum  efticiunt ,  quod  confes- 
sori  relinquitur  inlelligendum ,  cum  praepara- 
toriis  et  consequenlibus  ad  ipsam  more  solilo; 
ita  ut  haec  omnia  inbonesla  quae  ad  illam  copcur- 
rere  consueverunt,  comprehendanlnr  ,  solùm- 
que  illam  aggravant  et  circumslanl ,  Uinlèque 
gravius  eiïïciunl  peccalum  quantô  plura  ,  aut 
magis  deordinaia  concurrerunl.  Unde  pulo 
quando<iue  posse  esse  lam  longa ,  tam  mulli- 
plicala,  Cl  lam  extraordinaria,  ut  sinl  conles- 
sario  explicanda.  Cùm  enim  sinl  supra  cim- 
suetum  el  communem  usum  copnke  ,  non  vi- 
denlur  confessoris  sub  caplum  ac  judicium 
cadere.  Ilem  si  per  loiam  noclem  vir  cum 
muliere  inhoneslè  converselur.  Item  qui  me- 
relricem  adit,  ul  ejus  laclibus  et  oscnlis  frua- 
lur  sine  inlenlione  fornicandi,  si  laraen  poslea 
tune  fornicetur,  lenelur  explicare  in  confes- 
sione  illos  aclus  ,  qui  praecesserunl  fornicatio- 
nem  ;  quia  à  principio  ex  inlenlione  illius,  non 
fuerunt  ordinaii  ad  copulam,  sed  disparate 
se  habueruni  ad  illam ,  sicque  non  censetUï 
cum  illà  coiisiilucre  unicura  peccalum  ,  sed 
plura.  Qui  posl  copulam  denuô  langil  el  oscu- 
latur  merelrlcemcmisâ  deleclalionis,  id  faciens 
ad  iterandani  lornicationem ,  lenelur  hoc  In 
conlessione  declarare ,  quia  tune  haec  non  as- 
sumil  ut  complemenlum  copula;  pnEleriue, 
sed  sicut  inchoalionem  fulurae  ;  quâ  non  con- 
seculà  ,  lenelur  etiam  specialiler  illos  aclus  in 
confessione  explicare  ;  eosque  simililcr  quos 
libidinosè  cum  illà  feniinà  exercet ,  posl  ce- 
pulam  moraliler  iransaclam  et  completam,  eo 
scilicel  lempore  snllicienii  quo  non  censeii- 
lur  anipliùs  ad  illam  perlinere ,  nec  cum  eâ 
moraliler  conlinuari. 

Articllis  IV. 
De  aspeclu  libidinoso. 
Non  esthîcsermo  de  aspeclu  libidinoso  inler 
conjuges  :  certuni  quippe  est  ex  jam  diclisnon 
esse  peccaia  mortalia,  si  fiant  absque  periculo 
pollulionis,  cùm  nec  oscula  et  laclus  inler  ip- 
sos  culpam  lelbalem  inducanl.  Quare  de  per- 
sonis  solutis  solùm  moveliir  prœsens  dimcnl- 
las.  Aspeclus  faciei  el  pariium  honeslarum 
pulchrce  femin;e ,  in  viro  polesl  mullipliciler 
continïiero.  ail  D.  Anton.  2p  til  5,  c.ip.  1, 


m  Exposi 

§  7,  scilicet  vel  êX  casu  sine  pi'xineditalione , 
vel  ex  causa  ralionabili,  piila  ut  eam  noscal  et 
ab  aliis  discernât,  aul  ulde  ulilibus  cùui  ipsà 
loquens  allenllorem  reddat ,  aut  ui  fucos  et 
vanilates  illius  mellùs  reprehendeie  valeat,  aut 
ex  quodaui  houcsto  castoque  amore  ;  et  in  his 
non  est  pcccatum  :  vel  ut  ex  pulchriludine 
crealurse  exurgat  in  laudem  Creatoris  juxta 
illud  Psalraislae  :  Deleciâsli  me ,  Domine ,  in 
factura  tuà  :  id  tanicn  impcrfeclis  est  periculo- 
sum.  Vel  ex  quàdam  curiositale  et  coniplacen- 
tià  de  illius  forma,  quod  non  est  sine  peccato 
veniali.  Vel  tandem  ut  libidinosè  in  ejus  con- 
cupiscentiam  inardescat.  Et  tune  est  mortale. 
Haec  D.  Anton.  Igitur  aspectus  pulcbra;  niu- 
lieris  etiani  delectabilis,  ex  suo  génère  et  per 
se  praecisè,  non  est  pcccatum,  nisi  forte  actùs 
«tiosi  et  vcnialis  qiiando  solùm  ordinatur  ad 
quamdam  vanam  aninii  deleclaiioneni  il  rc- 
creationem;  quia  non  est  à  naturâ  ordinalus 
ad  venerea,  prout  ordiuantur  oscula,  aniplexus 
quateniis  secundùm  tactuni  delectabiles ,  ut 
ostendil  Cajetanus  tom.  l  opusc.  tract.  14, 
dub.  5,  et  à  nobis  jam  dictum  est  :  et  per  hoc 
etiani  cogitare  deiectahiliter  de  visa  pulchrà 
muliere,  nullum  est  peccatum,  nisi  oliosè,  vel 
ob  malum  linem  aspectus  et  cogitaiio  liant, 
aut  adsit  periculum  venerese  deleclationis  aut 
alterius  luxuri^e. 

Sed  ,  ut  inquil  Cajetanus  opusc.  citato  ,  id 
inlelligendum  est  de  hujusmodi  actibus  secun- 
dùm se  praecisè  ,  et  de  delectalione  ac  sensa- 
lione  nalurali  conséquente  :  nam  ex  adjunctis 
et  secundiim  annexa  pericula,  judicandnni  est 
juxta  régulas  periculorum  :  muiti  enim  ex  as- 
pectu  mulierum  corruerunt ,  ut  patet  de  Da- 
vid ,  etc.  Lnde  si  quis  aspiciat  mulierem  ad 
concupiscendam  illam,  peccai  mortaliter,  quia 
ul  dicitur  Matth.  5  :  Jam  mœchalus  est  eam  in 
corde  suo.  Item  si  eam  concupiscal  ad  de- 
lectationom  veneream  ex  illà  visione  consur- 
geniem,  mortale  peccatum  conimillit.  Item  si 
inde  immineat  periculum  ,  prout  fréquenter 
conlingil,  maxime  si  aspectus  fucrit  fixus  et 
diulurnus,  facit  enim  qiiod  plianlasia  appré- 
hendât faciem  illam  pukhram  ,  non  solùm  ut 
delectabilem  visu  ,  sed  etiam  ut  taciul  et  carni 
delectabilem  ,  appetendam,  et  Iruendam.  Ex 
qu.î  imaginatione  sequitur  in  affeclu  compla- 
centia  et  delectatio  venerea  ,  in  corpore  con- 
cupiscenlia ,  in  spiritibus  ac  sanguine  commo- 
tio,  et  hinc  in  mcmbris  rebcllio,  sicque  mors 
spiritualis  anima;  ascendit  per  fcnestras  hujus 
çensalioni^    Mine  Scriplura  et  sancti  Patres 


communiter  homines  dissuadent  à  visu  mu- 
lieris  tanquàm  à  re  valdè  periculosà  :  plerûm- 
que  etiam  admiscet  se  diabolus ,  facitquc  ut 
species  visa  assiduù  p'iantasiae  obvrrselur, 
quae  sensim  alTectum  allicit,  animum  à  rationis 
arce  dimovet ,  naturam  sensualiter  commovct, 
parvaque  h.'ec  scintilla  incendium  causât  et 
ruinam.  flinc  proccssit  mundi  cataclysnius  in 
sui  exordio.  Videnles  enim  filii  Dei  filias  Iwmi- 
mim,  qttbd  essent  puiclirœ ,  acceperunt  sihi  mo- 
res ,  riiiitqne  Dens  :  Non  permanebit  Spiriliis 
meus  in  Iwmine  in  œternum  ,  quia  caro  est ,  Gè- 
nes. 6.  Cùm  vidisset  Sichem  Dinam  adamavit 
et  rapuit  eam.  Hinc  occisi  sunt  omnes  illius 
regionis  habilalores,  Gen.  54.  Ex  isto  aspectu 
corruerunt  Samson,  David,  Salomon  ,  aliique 
cedri  Libani  :  Suzannre  species  decepit  et  in- 
fatu  vil  senes,  Dan.  13,  etc. 

Hinc  monet  Spirilus  sanctus  Ecdes.  1)  : 
Averte  fariem  tuam  à  muliere  compta,  et  ne 
circumspicias  speciem  aliénant  :  propter  speciem 
tnulieris  multi  perieruut ,  et  ex  lioc  concupiscentia 
quasi  ignis  exardescit.  Chrysost.  honi.  3  de 
verbis  Isai.  inquil  :  «  Non  dixit  Dominus  :  Ne 
«  videas;  id  enim  nonnunquàm  flt  uliro  ;  sed 
j  ne  cognoscas,  illud  tollens,  ne  scilicet  studio 
«  aniraadveriamus  ,  ne  curiosè  inluearls  ,  ne 
«  conlemplationi  immoreris ,  >  etc.  El  D.  Au- 
gust.  in  Régula,  ait  :  i  Oculi  vestri  etsi  jacian- 

<  lur  in  aliquam  feminarum  ,  in  nullam  ligan- 
i  tur,  ijuia  scriptum  est  :  Abominatin  est  Do- 
t  mina  defigens  oculum.  >  Id  deplorans  Jeremias 
Thren.  3,  exclamabat  nomine  populi  :  Oculus 
meus  deprœdatus  est  animam  meam  filinbus  nrbis 
mew.  Populus  enim,  inquitD.  Hieron.  ibidem, 
per  oculum  corporis  perlulit  praedam  cordis. 
Aspectus  mulieris  teluni  est  veneno  lolhali  li- 
tum.  Hinc  illa  sancti  .lob  nusquàm  salis  laudata 
cautio,  qui  etsi  obfirmntissinmm  contra  omnc 
vitium  geslaret  animum  ,  nimiam  lalem  per 
oculos  praecavebat  irruplionem.  Pepigi,  inquit 
cap,  13,  fœdus  eum  ocnlis  meis ,  ut  ne  cogitarcm 
quiilem  de  virgine.  Aliis  viliis  bellum  inferebat, 
cum  incontlnentià  paetum  inibat ,  quia  plus 
hujus  viiii  quàm  aliorum  vires  furmidabal;  sed 
quodnam  paetum  ,  ccce  ,  non  solùm  ut  mentis 
arcem  non  irrumperet,  sed  ne  oculorum  qui- 
dem  januas  pulsaret.  El  rationem  hujus  reddit 
D.  Hieron.  ibid.  dicens  :  i  Ne  priùs  incautè 
«  aspiccret,  quod  postmodùm  invitus  amaret  : 
«  nam  semel  species  formœ  cordi  per  oculos 

<  alligaia  ,  vix  magni  luctaniinis  manu  solvi- 
j  lur.  Inlueri  non  débet,  quod  concupisci  non 

<  licei.   L't  munda  mens  jn  cogitaiione  serve- 


793  SKXTl  r 

«  tiir  ,  depriniendi  sunt  oculi ,  quasi  quidam 

<  raptoros  ad  culpani.  t  Haiic  Jobi  caulionein 
deniirans  Clirysosl.  in  serni.  D.  Joseph  tom.  1, 
ait  :  I  Job  diabolum  quidein  videns  non  liigit, 
«  sed  mansil  sicnt  Ico  viribus  fldrns  :  virgine 
t  auteni  visa  non  slflit,  neque  nioralus  est  in 

<  contuendà  pulchriludinc  ,  sed  staliin  seccs- 
«  sit.  »  Quid  decet  in  bàc  par(e  ineaulos  fia- 
giles ,  igneosque  horaines  facere  ?  quid  non 
liinere  debenl  '!  columna;  cœli  ad  mulieris 
aspeclum  conlreniiscunt  ac  cedri  Libani  ;  et 
arundo  non  niovchitur?  VideChrysost.  Iioniil. 
17  in  Matih.  Ambrosium  in  serm.  16  in  Psahn. 
118,  August.  in  Psalni.  50. 

Verùni  si  Caciei  mubebris  aspeclus  à  viro  sit 
fugiendus  tanquàni  pcriculosns  cl  occasio  rni- 
i\x.  quantô  niagis  visus  pecloris,  nberuni,  et 
parliuni  secreiaruni?  unde  comnniniler  ancto- 
res  docent,  qiiôd   hi  aspoctus  absque  necessi- 
tateet  ratiunabili  caus;!  ut  niedcndi,  etc.,  farii, 
sunt  libidinosi,   de  se   inipudici   et  lelbaliier 
peccaminosi.elianisi  ob  nialum  finemnon  enill- 
tanlur.  Ut  quando  vir  aspicii  verenda  femina», 
aul  è  conlra  niuliei  pudenda  viri,  vei  parles 
vicinas  ;  bi  siquideni  aspeclus  mullùin  comnio- 
vent,  acbbidinem  excitant  de  se,  sunlque  in- 
décentes. Nisi  forlè  ob  curiosilaleni  solain  ant 
leviialem  quis  videat  personam  diveisi  sexùs 
nudam  tam  brevi  tempore,  ut  inde  non  detur 
occasio,  nec  sit  periculum  magna;  cominoiio- 
nis  incorpore:  aul  nisi  ralione  setatis  puerilis, 
aul  senilis,  aul  frigidissimse  complexionis  ces- 
sel  id  periculum  magnae  commolionis;  aul  ni- 
si aspeclus  liai  à  mare  erga  puellnlam,  aul  à 
feminà  erga  parvuluni,  absque  tali  periculo  : 
lune  enim  muiti  excusant  hos  aspeclus  à  poc- 
cato  lelbali.   Simililer  excusant  viros  absque 
periculo  peccaii  inspicienles   pudenda  maris 
naianlis,  et  fcminani  ai-picienicm  verenda  al- 
lerius  feniinse  :  quia  bi  aspeclus  inler  perso- 
nas  cjusdem  sexùs  non  videnlur  proximè  ad 
libidincm  provocarc.  Verùm  bi  eiiam  aspeclus 
omninô  lugiendi  sunt,  tuni  ob  graveni  indecen- 
tiam,  tuni  ub periculum  consensus  in  libidinem, 
tum  ob  scandalum,  cùm  etiani  propria  puden- 
da absque  uecrssilale  as.  icere  ex  (|u.idam  cu- 
riositaie  sit  iudecorum  et  lurpe,  ut  constat  de 
primis  parenlibus ,  qui   cùm  cognovissent  se 
esse  nudos,  consuerunl  Iblia  ficils,  et  fecerunl 
sibi  perizomala,  ut  babetur  Gènes.  3,  se  taies 
videra  naluraliler  erubescenies.  Si  lanien  quis 
propria  verenda  ex  quàdam  curiosilatc  asiiice- 
ret ,  absque  alià  malà  inlentione  et  peiiculo 
commotion!?  in  corpore  ac  (lelecla(i<>iii>-  vc- 


R/tCEPTI.  ■'^* 

nerex  in  mente ,  videlur  solùm  esse  venialc 
peccaium,  qnaniùm  ad  indulgenliam  el  spc- 
cnlalivè  loquendo:  in  praxi  enim  biaclus  non 
nisi  .i  lubricis  el  nialè  affectis  personis  usurpa- 
ri  soient,  sunlque  ordinariè  concupiscenliae 
laientis  signa,  ac  in  eis  ulieriores  consensusin 
libidinem  causant,  daemone  instiganle,  Deoque 
sic  permitlente.  Ex  periculo  igilur  provocalio- 
nis  in  liliidinem,  nnusquisque  liœc  et  alla  jam 
dicta  curiosè  a^picicns,  seipsum  mensurel,  et 
videat  si  illi  se  exponat  temerè. 

Aspicerealterius  sexùs  verenda  etiam  ex  solà 
cnriositate,  opcrta  veslibns  adeô  teiiuibus  et 
subiilibus,  ul  parùm  aspeclui  obsient,  cense- 
lur  esse  peccaium  mortale,  ul  aspicere  illam 
personam  solà  caniisià  subtili  ac  transparenli 
indulam  :  baec  enim  ul  plurimiim  ingerunt 
libidinis  sensus  in  aspiciente,  valdèque  pericu- 
lo«um  couseo  aspeclum  cnriosum,  etiam  nbe- 
runi, pectornmque  nudorum  feminaruni,  dc- 
ligondo  oculos,  in  viris  lragilibus,pelntantibus, 
calidis  el  libidiiie  aisluanlibus.  Hinc  auciores 
communiler  inCerunl  esse  moriale  peccaium 
aspicere  cliam  ex  solà  curiosilale  virum  et  fe- 
minam  cocuntcs  ;  uam  aspeclus  isle  est  de  se 
valdo  impudicus,  nimisque  provocal  ad  libidi- 
nem. Excusant  tamen  à  moriali  sallem  com- 
muniler, aspicere  bcstiarum  coitum  earum(|ue 
verenda  turpiier  commola,  quia  liic  aspectus 
videlur  non  multùm  ad  libidinem  provocare  : 
si  tamen  aspiciens  inde  caperel  sensualem 
commotionem  aul  delectationeni,  vel  esset  pe- 
ricidum  illam  capiendi,  profeclô  esset  inorlale 
peccaium  :  in  quod  periculum  libidinos»  dele- 
cialionis  nimia  curiosilas  persaîpè  transit,  ma- 
xime qnando  in  siniilibus  traliitur  mora.  Idem- 
que  dicendum  puto  de  illis  qui  ex  curiosilale 
solùm  audinnl  el  observant  virum  el  feiiiinam 
de  nocte  in  leclo  coeunles,  ob  scilirel  parem 
rationem  ac  <le  aspeclu.  Hinc  quaiidoque  tira- 
vitcr  peccare  possunt  parentes  vel  conjuges, 
qui  in  eodim  lecli  lilios  babenl,  vel  in  eoilem 
ciibiculo  ubi  ancillae  aut  pueikc  decumbunt, 
conjngio  ita  indiscrète  vacant,  ul  istœ  facile 
advertant  quandô  cotruniscenlur;  cxinde  enim 
ali(iuod  periculum  libidinosœ  commotionis  sub- 
euut,  m.dumque  addiscnni,  quod  perietrent, 
ul  experienlià  constat.  Hinc  à  gravi  peccalo, 
ut  plurimùm,  non  excusantur  cum  morà  deli- 
genles  ocnlos  in  fœda?  labellas  ex  curiosilale, 
cùm  de  se  sinl  libidinis  quœdam  incenliva  :  si- 
mililer, cas  pingenies  et  vendenies.  Item  eas 
in  domo  pahim  expositas  retinentes,  ob  occa- 
^■ioiiem  riiiii.e  et '^(aiidali  alioruni  ;qui<'nim 


795 


EXPOSITIO 


7m> 


prœvidens  occasionem  damni  prxbel,  dani- 
niim  quoque  dédisse  videtur.  Cap.  Si  culpa  de 
Iiijur.  ei  danino  dalo.  Contra  lurpcs  sialuas  et 
imagines  calanium  slringunl  SS.  Patres,  ut 
ostenditur  in  Iractatu  de  Jusiitià ,  nenipe 
D.  Ciirysosl.in  Psalni.  113.  Cleniens  Alexand. 
in  Adnionitione  ad  génies,  D.  August.  lib.  1 
Confess.  cap.  16,  Sjdonius  Apollin.  lib.  2, 
Episi.  2  ad  Domiliuni,  et  alii  passim. 

Simili  peccato  scandali  graviter  délinquant 
feniina;  qiix  verenda  absque  rationabili  causa 
viris  ostendunt,  aut  vesle  ila  tenui  et  diapiianà 
cooperiunt ,  ut  videri  possint.  Idem  videtur 
proportionaliter  dicenduni  de  simili  cooperi- 
mento,  aut  denudaiione  pectoris  et  manunil- 
laruni,  eô  quôd  viris,  ut  plurimùm,  ocasio- 
nem  ruinœ  praebeant,  praisertim  in  regionibus 
ubi  id  est  iusolitum  et  scandalosum  :  insolita 
enim  inagis  movent  et  excitant  ;  r|uarc  ubi 
consueludo  non  est,  id  inbibendum  esset,  et 
citô  extirpanduni  ne  cresceret.  Dixi  praseriim, 
quia  juxta  auctores,  taies  feminse  excusantur 
à  morlali  si  boc  faciant  ubi  est  consueludo  jain 
recepta  ,  et  absque  pravà  inlentionc.  llabent 
eniinjus  se  accommodandi  consueludini,  quam 
non  apparet  trabere  ad  peccata,  ut  constat  de 
osculis  et  tactibus  juxta  uiorem  patriae  :  item 
de  ornalu.  Veriim  isti  auctores  supponuntquôd 
in  illis  regionibus  id  non  sit  provocativuin  li- 
bidinis,  quia  ab  assuetis  non  lit  passio,  insoli- 
ta verô  movent,  nnde  l'oret  peccatuni  niorlale 
introducere  hujusmodi  moreni.  Mdii  autem 
non  omninô  constat  de  boc,  scilicet  quôd  lio- 
mines  illius  regionis  iiide  non  excitentur  ad 
libidinem,  esto  quôd  non  tam  facile  provocen- 
tur,  sicut  alii  bis  non  assueti  :  (etsi  audierini 
quôd  ubi  boec  vigent,  bomines  sunl  ad  luxuriaî 
peccata  procliviores,  pejiisque  in  ea  peccata 
ruunt  :  quid  ndrum  si  de  boc  aspectu  libidi- 
noso  non  habeant  scrupulum,  qui  vix  de  l'or- 
nicatione  sibi  faciunt?  amant  forte  periculuni, 
illudque  non  advei  tere  aut  non  vitare,  sed  in 
eo  perire  volunl.  Ipsi  et  ipste  sibi  viderint:  de 
bis  enim  non  fero  scntentiam,  sed  aliis  relin- 
quo).  INcc  est  eadem  raiiu  de  ornatu  mulicbri, 
ac  de  nudiiaie  mulicbri  ,  nec  etiara  de  casiis 
osculis  in  signuiu  lieiievolenlix>  et  unionis  cur- 
diuni,  ubique  gentinm  receptis,  et  accomnio 
datis,  ad  quie  indiicti  fuerunlbominos  nuturali 
moruni  boncsiale  et  urbauitale  in  certis  casi- 
bus;  quôd  si  quis  capial  occasionem  ex  bujus- 
modi  osculis  se  provocandi  ad  libidinem,  id 
conliiigit  per  accid(M)s  ac  omninô  prxter  in- 
tciilioncm    euruin    qui   primi    introdu.verunt 


morem  se  islo  modo  salutandi  et  obviandiami- 
cis,  etc.  Qui  proinde  non  peccârunt,  bené  ta- 
men  illi  vel  illai  à  quibus  mos  denudandi  pe- 
ctus  et  mammas  inlroductus  fuit,  proul  cou- 
cedunt  isti  auctores  :  quod  sanè  indicium  est 
inesse  aliquid  mali  ac  periculosi  in  istâ  con- 
suetudine,  aut  poiiiis  abusu  et  corruptelà  ; 
baec  enim  caro  visibilis  exponitur  aut  censetur 
vendibilis,  quod  in  illà  consueludine  se  oscu- 
landi  non  iiivenilur. 

Iiempeccatum  morlale  scandali  femina  com- 
miltit,  qua;  data  opcrà  absque  necessilate  et 
justà  causa,  sed  ex  vanitale  quàdam  se  conspi- 
ciendam  pra;iiei  juveni  à  quocredit  se  turpiter 
concupisceiidara,  non  ignorans  turpem  illius 
amorem,  elianisi  nibil  fœdiira  cum  eo  agerc 
vellet  :  quia  est  illi  occasio  prsevisa  ruinx,  a 
quà  ex  cbaritate  tencbalur  abstinere,  ut  docel 
D.  Antoninus  2  p.  til.  5,  cap.  1,  §  7.  Et  cum 
eo  scntiunt  coinuiuniier  auctores.  Eam  lamen 
excusant  Cajetanus,  Azorius  et  alii,  quando  id 
facit  ex  justà  causa,  ut  eundi  ad  ecclesiam  , 
visitandi  parentes,  etc.  Nulli  enim  nialo  consen- 
tit aut  cooperatur  ulendo  jure  sue,  sed  respe- 
ctu  illius  per  accidenssebabet  quôd  adolescens 
videndo  eam,  apponat  libidinem  suain  visioni, 
qu%  licita  de  se  est  et  comniunis  :  unde  est 
poliùs  scandalum  acceptum,  quàm  datum  ;  nec 
propter  boc  tcnetur  domo  reclusa  cum  gravi 
incommodilate  remanere. 

Item  peccat  letlialiier  femina,  quae  superlluè 
se  oniat,  aut  facieiii  fucat  ad  excilandam  lio- 
minum  concupiscentiam,  et  ut  ab  eis  morialiter 
ametur  :  absque  autem  bac  nialà  intentione  si 
boc  facial,  puta  soliim  ex  vanitale  et  levitatc, 
non  erit  nisi  peccatuni  veniale  ■  nam  ornatus 
non  est  per  se  malus,  sed  indiflerens,  nec  répu- 
gnai cliaritati  Dei  et  proximi  ,  eliamsi  aliquis 
ex  sua  maliiià  inde  capial  occasionem  peccandi, 
ut  constat  de  conjuge  se  ornante  ut  placeal  vi- 
ro  suo,  quae  nullaleniis  peccat,  elianisi  alii  inde 
arriperent  occasionem  eam  concupisteiidi.Niim 
ex  ejus  opère  et  intentione  non  causatur  ilia 
ruina,  sed  ex  nialitià  virorum  ;  el  propterea 
evenius  iste  remotus  et  non  inlenius,  nudieri 
non  est  imputandns.  Circa  ornatuni  mnliernm 
vide  1).  iliumani  2-2,  q.  1G9,  et  Cajelaïuim  ilii- 
dcm,  el  in  Summà  v.  Onmiiis,  ubi  doceiil  non 
essepeccaium  morlale,  nisi  ordinetur  ad  lasci- 
viam,  vel  Dei  coniemptum,  eic. 

An  autem  mulier  possit  absque  peccato  uti 
vesle  virili,  uni  è  converso  ,  resp.  D.Thomas 
q.  ciialà,  art.  2,  ad  3,  (|iiôj  cura  cultus  exie- 
rior  dcbcal    compcterc    condiiioni   personsc 


7t>7  bLXll 

seciindùm  comiiuiiiem  loiisuetudinem,  idçô 
de  se  vitiosum  est ,  qtiôJ  uiulier  ulatiir  vesle 
virili ,  aiil  è  converse.  Et  pnecipué  quia  lioc 
polest  esse  causa  lasciviae ,  et  specialiler  pro- 
hibelur  in  loge  ,  quia  genliles  lali  inutatione 
habilùs  uiebantur  ad  idololatiiœ  superstitio- 
iKMi).  Potesl  tanien  quaiidoque  lieri  sine  peo- 
calo  propter  aliquam  necessitateni ,  vel  causa 
se  occultandi  ab  liostibus  ,  vel  propter  del'e- 
cluni  alterius  veslimenii  vel  propter  aliquod 
aliud  hujusmodi.  H«c  D.  Thomas.  Et  Cajc- 
lanusail,  quod  illa  probibiiio  l'acta  Deuteron. 
22  erat  judiciale  vel  ca;renioniale  prseceptum, 
quod  evanuit  per  Cliristi  gratiam  :  additque 
quôiJ  si  illa  iiiutalio  babilùs  liât  sine  causa  e\ 
levilate,  et  non  ex  nialà  intentione,  non  cxce- 
dit  limites  peccali  venialis.  Et  in  Summù  v. 
Habiius  dicit,  quôd  illa  prohibitio  legis,  et  de- 
creti  disl.  35  ,  intelligitur  de  mutatione  habi- 
lùs quando  pro  superstitione  aut  luxurià  fil. 
Unde  in  larvis  aut  comœdiis  ha;c  transire  pos- 
sunt;  sed  in  conlinuà  conversaiione  non  est 
perraillendum ,  quia  contra  bonos  mores,  et 
custodiam  caslilalis  communis  est.  El  nisi  ab 
episcopo  sub  pœnà  evcommunicationis  moniti 
désistant ,  sunt  excommunicandi  et  ejiciendi 
de  conversatiune  humanà  qui  bis  indunientis 
utunlur.  Vide  D.  Ambrosium  Epist.  C9  ad  Ire- 
n;eum  ;  Augustinum  lib.  2  Soliloquiorum  cap. 
10;  Cbrjsost.  homil.  58  in  Matth.;  Chrysolog. 
serm.  156. 

Articulus  V. 

,  De  turpiloquio,  et  lectione  turpium  librorum. 

Catechismus  concilii  Trident,  p.  5.  de  sexto 
Decalogi  prœcepto  nuni.  18,  inler  incentiva 
libidinis  reponit  lurpes  ,  obscœnosque  sermo- 
nes,  nam  verboruni  obscœnitate  quasi  quâdani 
face  suhjeclà adolescentùm  accenduniuranimi  : 
Coirumpunl  enim  bonos  mores  colloquia  mala  , 
inquit  Apostolusl  ad  Corintb.  15;  idipsum  cùm 
maxime  l'aciant  delicatiores  et  molliores  cantus 
ac  saltationes,  ab  iis  quoque  diligenter  caven- 
dum  est.  Quo  in  génère  numerantur  libri 
obsrœni,  et  amatorié  scripti  :  qui  ila  vitandi 
«uni  ut  imagines,  quae  alii{uani  turpiludinis 
specieni  pra;  se  ferunt,  cùm  ad  turpcsre.um 
illecebras,  inllanunandosque  adolescentùm  ani- 
mos,  vis  in  iliis  sit  maxinia.  Haec  Catechis.  de 
quilius  liîc  acturi  sunius  ;  cùm  aulem  de  fœdis 
imaginibus  aliquid  jam  tactum  à  nobis  fuerit, 
luco  earum,  tractabimus  de  comœdiis. 

Vcrba  obscœna  proferre  indecorum  est, 
cùm  Aposlolui^  ad  Ephesios  5  jubeal  quod  for- 


Pli/ECEl'Tl.  7t»8 

Il  iiicalio,  cl  itiinis  hmmmdilia  nec  nominetur  in 
I  nobis  sicitl  dccet  sanctos ,  aut  turpitudo  aut  slut- 
liloipiium,  aut  scurrilitas,  (piœ  ad  rem  non  per- 
liitcl.  Cbristiarii  enim,  utpote  sancii  et  Deo 
coiisecrali,  adeo  debent  esse  al(  omni  inimiin- 
ditià  alieni,  ut  ncquidem  ejus  nomen  audiatur 
inter  illos.  Si  lamen  absque  malo  animo  se 
rébus  ipsis  turpibus  oblectandi  ,  aut  sine  in- 
tentione provocandi  se  aut  alios  ad  libidineni, 
et  sine  scandalo,  sed  ex  levitate,  scunilitate, 
loquacitate,  malà  consuetudine,  etc.,  proferan- 
tur,  ut  conlingit  in  quil)usdam  juvenibus  et 
hominibus,  qui  sine  prœmeditatione  et  quasi 
ex  habita  passim  illa  in  communibus  colloquiis 
olfuiire  soient ,  quorum  gultur  est  quasi  se- 
pukrum  païens  et  fœlens  ,  non  videlur  esse 
nisi  grave  peccatum  veniale.  Sunt  lamen  ob- 
jurgandi  et  inducendi  ad  hune  lo(iuendi  mo- 
rem  pessimum  exuendum  :  non  videnlur  la- 
men excusandse  nmlieres  omni  excusso  pudore 
verba  ista  obscœna  usurpantes,  praesertim  pa- 
làni  in  cœtu  liominum  :  lum  ob  malum  exem- 
plum  quod  aliis  mulieribus  ingerunt ,  quasi 
inducentes  banc  pessimam  consuetudinem  in- 
ter illas;  tum  ob  virorum  scandalum,  qui  inde 
facile  in  libidineni  incitantur;  tum  quia  pra;- 
benl  aliis  occasionem  malè  judicandi  de  pudi- 
citià  earum.  Maxime  aulem  cavendum  est  pa- 
renlibus  ne  talia  verba  corani  liliis  et  liliabus 
proférant  :  facile  enim  hune  loquendi  modum 
impurum  addiscunlet  usurpant;  indeque  pro- 
venit  raala  consuetudo  ferè  inlroducla  in  qui- 
busdam  regionibus  omninô  extirpanda,  ut  non 
vereantur  femina;  turpiloquio  uti  perinde  ac 
viri.  lia  sermo  parenlum  serpil  ut  cancer,  ac 
de  familià  in  familiam  transit ,  invaditquc 
posteroruni  iinguam,  nam  sequilur  liaud  levi- 
ter  lilia  matris  iler.  Mullôque  minus  à  peccalo 
gravi  scandali  veniunt  excusandi  derici  saccr- 
dotes,  aut  religiosi  coram  aliis  verba  valdé 
obscœna  proferenles  aut  canlanles.  Vide  Clc- 
menlem  Alexand.  Iib.  2  Psedag.  cap.  4,  S,  0  ; 
et  D.  Antoninum  2  p.  lit.  5,  cap.  1,  §8,  quintus 
gradus. 

Loqui  antem  de  turpibus ,  non  obsca;nis 
verbis,  de  se  non  est  peecatum  morlalc,  sicut 
neque  audilio  eorum,  cùm  constct  sine  peccalo 
ex  causa  rationabili  lieri  posse,  ut  dùni  pœni- 
tens  de  illis  se  examinât  et  accusai,  dùm  con- 
fessarius  ipsum  audit  et  loqiiitur,  dùm  doctor, 
mcdicus,  aut  casuisia  circa  banc  matcriam 
scribil  et  docel,  et  sic  de  cœleris.  Quando  la- 
men hujusmodi  confabulatio,  leclio,  vel  audi- 
lio lit  auiiuo  oblectandi  «c  rebii*  ip^is  iiirpibii>- 


7yy  hxi'osnio 

narralis,  et  objectis  imaginationi ,    aut  ciiiii 


800 


periculo  commolioiiis  gravis  libidinosse,  aut 
ullerioris  consensus,  vel  ad  provocanduni  alios 
ad  libidiiieni,  est  percaïuni  niorlale.  Unde  le- 
Ihaliler  peccat  qui  opère  allquo  externo  ordi- 
nalo  ad  rem  vencrcain  cxcilandani  délibérait' 
iililiir,  ul  si  tpiis  aut  libres  amatorios  légat, 
aut  lilleras  pétulantes  scribat  verbis  œquivo- 
cis,  loca  inbonesia  frequentel,  etc.,  eâ  inien- 
lione  ut  se  aut  alium  ad  luxuriam  provocet, 
prout  mo\  ostensuri  sunius.  Si  tamen  narra- 
tio  iiirpium  etaiidiiio,  liai  prsecisè  ob  compla- 
centiam  in  modo  loquendi  faceto,  eleganii, 
novo,  curioso  et  ornalo ,  absque  alià  pravA 
intentione  et  alîeclu  venereo,  sine  gravi  com- 
niotione,  aiii  periculo  pollulioiiis  vel  consen- 
sus in  libidineni,  lune  esse  tantùni  veniale 
peccatum,  anctores  censent,  socluso  scandalo  : 
supponiinl  enim  quod  isla  delectalio  remolc 
soliim  disp(uial  ad  turpia.  Si  taraen  ha;  narra- 
liones  essent  omninô  lasciv;e  ,  et  audienles 
proni  ad  liajc  vitia  el  fragiles,  lune  possent  esse 
morlalcs  ratione  scandali,  el  peri<'uli  coninio- 
lionuni  venerearum  ;  facilis  est  enim  iransiius 
à  complacenlià  narrationis  ad  delectationcm 
carnalem  rei  narrata; ,  piu;sertim  si  irahalur 
niora  in  liis  confabulalionibus,  nisi  dùm  pi;e- 
videlur  ac  sentitur  cominolio  ,  slatim  abscin- 
daiitur,  maxime  quando  fiunt  inler  personas 
divers!  sexùs  ut  exjierienlià  constat.  Illa  siqiii- 
dem  verba  sunt  quasi  faces  <|uibus  accendun- 
lur,  et  qui  amat  periciiluin  iit  illo  penhit.  Vide 
D.  Anluninuni,  i  par.  lit.  3,  capit.  1,  §  8. 

Idem  dicendum  de  niilibus,  geslis,  el  maxi- 
me de  cantileiiis;  qui  enim  libidinosas  compo- 
nunt,  graviter  peccant  pra;bendo  aliis  incila- 
uienla  luxuria;.  Ilein  uni  eas  canlant  animo  se 
obleclandi  rébus  narr.ilis,  aut  pericidum  coni- 
molioiiis  libidinos:e  inaudientes  causandi  , 
eslo  quod  obscœnitas  verbis  ambiguis  obvcie- 
lur  :  li.ec  enim  qtiandoque  magis  ad  libidineni 
incitant,  quia  mens  allentiiis  in  penelnndo 
sensu  latente  laboral,  indeque  majora  a Jinve- 
nil  incilamenta  luxuri»,  forliiisque  iu  corde 
intiguniur.  Illas  etiam  canlare  solà  recreaiio- 
nis  causa  privalim  se  solo  el  delectari  de  acu- 
mine,  eleganlià  el  expressione,  valdè  pericu- 
losum  videlur,  ciiin  inde  sit  facilis  transitus 
ad  delcciaiionem,  el  commoiionem  veneream, 
spectalà  conditione  et  fragiiiiate  personae. 
Quare  si  praevidel  aut  experla  fueril  se  inde 
commoveri  ad  libidineni ,  à  gravi  peccalo  ex- 
cusari  nequit ,  si  eas  cantet.  Idem  videlur 
dicendum  de   canlileni'^  .imatorils.  si   in  can- 


tanle,  aul  in  audienlibus  parem  effectum  et 
imprcssionem  commoiionis  libidinossc  causent, 
l'iide  D.  Anton,  inler  alla  lib.dinis  fomenta 
posuit  islas  c.iiitilenas,  et  ex  anliqnis  philo- 
fopbis  docel  nlliil  esse  potentius  ad  enervan- 
dum  animum  quàm  melodise  Icnocinium. 
Finxit  antiquilas  à  Sirenis  maximum  navi^an- 
libiis  naufragii  periculuni  iniminere,  si  vocis 
graliam  sequanlur,  quia,  juxla  Ambrosium, 
niliil  abud  erant  quam  puellœ  quœdam  vocis 
suaviiale  canendi  illecebris ,  audiendirpie 
studio  navigantes  illectos ,  in  scopulos  el  lo- 
cuni  naufragii  pertrahentes.  In  eas  Sirenas  in- 
cidit  Salomnn. 

Feci,  inquit  Eccl.  2,  num.  8,  milii  cuiitatoies 
et  cantatrices,  et  deticias  filiomm  liominum,  qui- 
bus  vocibus  delinilus,  à  vcro  Dec  recessit. 
Suavia  illa  profana  el  amaloria  Sirenarum  car- 
niina,  peslifera  sunt  quaedam  draconum  siblla. 
Ilis  obscœnis  caniibus  deleciatur  diabohis , 
ejusque  censenlur  venenaia  dulcedo,  qiiibus 
repellendis,  non  désuni  devolse  aulsallem  lio- 
nesia;  cantiones.  Inde  inquil  Clirysosl.  in  Fs. 
41  :  «  Ne  da;mones  laseiva  el  merelricia  can- 
c  lica  inlroducenles  omnia  everlerent,  psalmos 
«  Deus  conslruxit,  ut  eâ  ex  re  simul  caperetur 
1  ulililas  el  voluplas.  Et  queniadniodiim  ubi 
<  olcœnum,  eô  porci  couturrunl;  ubi  autem 
(  sunt  ai'omala,  el  sulfilus,  apes  illic  habitant, 
t  ita  qiiidem  ubi  sunt  merelricia  cantica,  illic 
t  eongreganlnr  dfemones  ;  ubi  autem  canlica 
«  spirilualia,  illùc  advolat  Spirilùs  sancli  gra- 
)  lia,  el  os  saiiciilicat  animum.  >  Imô  in  or- 
gano  divino  culiui  destinato.  pulsare  caiitlleiias 
profanas,  el  quod  pejùs  est,  lurpes  et  amatorias, 
jiixta  Cajelaïuim  in  Summà  y.  Interrogatio,  et 
V.  Orrianum  ,  est  peccatum  niortale  ex  gencre 
suo.  Caleehismus  Conc.  à  mollioribus  caniibus 
lanquàin  ab  incii^imentis  luxurix,  diligenier 
eaveiiduni  piai'cipil. 

Libros  de  maieriâ  hixuri»  tractantes  com- 
ponere  ob  bonum  lineiii,  puta  ob  salulem  s;.i- 
rilualem,  aut  corporalem  proxinii  prucuran- 
dam,  prout  faciunt  casuista;,  confessores  et 
medici,  non  est  peccatum,  dummodô  non  adsit 
periculuni  consensus  in  libidineni,  sed  meri- 
loriuin.  Benc  lamen  si  condanlur  ad  delecian- 
(lum  lectores  bis  lurpibus  rébus,  aul  praevidea- 
tur  inde  periculuni  lasciviae  certo  aut  proba- 
biliter  ipsis  eventurum.  Peccant  simililer  eos 
legenles  animo  se  his  obscœnis  delettandi,  aut 
cum  periculo  conmiotionis  et  polluiionis,  ciiam- 
si  ex  solà  curiosilaie  eos  evolvant.  Libros  au- 
leni  amatorios,  viilgo  Pioiiiaiis  iiuniupatos,  valdè 


sot  SEXll  PI 

legeniiliiis  periculosos  esse  ceiiseo,  praeserliin 
iiti'iusque  sexùs  juvenihus.  Eos  inler  libiiiinis 
incitamentn  rcponit  Catech.  conc.  Triil.  p.  3, 
do  ()  Decal.  niand.  in  fine,  diccns  :  «  Qmi  in 
8  génère,  numeranUir  item  lilri  obsrœni  et 
»  anialoric  scripti,  qni  ita  vitandi  snni,  ni 
>  imagines  qux  alicpiain  tnrpitudinis  speriein 
«  pi'oe  se  leiunl,  cùin  ad  turpes  reruni  illecc- 
«  bras, inllaniinandosqu  adolescenlilinanimos, 
t  vis  in  illis  sit  inaxinia.  >  Nani  conlinonl  el 
doeenl  doctrinain  nioraleni  diaboli,  corniptio- 
iiein  secidi,  ac  pompas  in  reculas  iradunt,  et 
scquendasexponnnl  ;  profani  amoris  iniperinm 
inducunt,  et  exiendnnt,  carnis  illecebras  lo- 
vent, passiones  excitant,  corda  emolliunt,  inen- 
tem  nngis  noxiisque  replent,  vilia  sub  ementità 
lionestalis  larvâ  anianda  exhibent,  fragilitales 
linnianas  deplorandas,  tanquàm  prœclaras  do- 
tes et  virtules  heroicas  laudanl,  cxloilunt,  et 
canonizanl,  gentilem  animuin  efliciunt,  oin- 
nemque  devotionis  sensum  exiingnunt,  ulmox 
oslensnri  sumus  agendo  de  conioediis  nosiri 
lemporis;  eadem  quippe  est  illorum  danmatio- 
nisel  viuipcralionis  ratio.  Inde  isli  otnnes  li- 
bri,  sicut  et  foedx  tabellœ,  llamniis  acrdxis 
snnl  devovendi  ac  in  cinerem  redigendi,  imi- 
tando  noviter  ad  Cliristianisinum  conversos, 
de  quibiis  D.  Lucas  narrai  Act.  \9,  quôd  sinii- 
les  libres  coram  omnibus  combusserunt  ascen- 
dentes  usqne  ad  preliuni  qninquaginta  millinin 
uummoruin,  nullà  rarilalisbabilà  ratione.  Idem 
dicendum  et  faciendinn  censio  de  missione 
epistolarnm  aut  munerum  :  si  enim  litierx  ad 
anioreni  pravnm  incitent  et  concupiscenliam 
foveant,  moriale  est  scribere,  destinare  et  lé- 
gère; similiterel  mnnera  ex  pravo  fine  amoris 
illiciti  mittere,  el  buic  consentiendo  recipere. 
Ideôque  concremari  debent,  in  signuni  veru" 
conversionis,  et  pwnilens  generosè  dicere  : 
Vos  perdam,  ne  perdar  à  vobis;  pneclaruni 
sanè  lxliii:c  ignem  et  jucundum  cœlestibus 
speciuculum  exiiibebil,  cùni  gaudium  sii  ange- 
lis  super  uno  peccatore  sic  sincère  pœnitenle, 
Luc.  13. 

Articulls  VL 

De  comœdik  et  de  choreis. 

Componenles  et  reprx-senlanles  coniœdias, 
quse  rcs  valdè  lurpes  et  ad  libidinein  excitan- 
tes continent,  absque  dubio  niorlaliter  pec- 
cant;  quia  aliis  spiriiualis  ruina;  causani,  vel 
occasloneni  preebeiit,  quaniuinvis  illam  non 
intendant.  El  lalibus  coniœdiis  interesse,  est 
de  se  peccalum  uiorlale,  ob  scilicet  periculum 


.i.«:i:pii.  miî 

immincns  libidinis  ei  delectalionis  venerese 
cui  tcincrè  se  exponnnl. 

Componere  verô,  reprxsenlare,  vel  speclare 
conia-dias,  in  quibus  nibil  turpeetobscœniini, 
nec  in  stibslantià  ncc  in  modo  repraisenlatur, 
sed  alU'ctus  inordinaii  dunlaxal  amasioruin, 
voce,  gpstii,  carminé  modulato,  instrumento- 
ruin  syniplioni.î,niacliiin's,  Inniinaribusaliisqiie 
lenocliiiis  exliibentur,  proul  lit  in  coniœdiis 
nosiri  lenq)(*ris,  praesertim  in  iis  qua;  vulgô 
Oju'ia  nuncupanlur,  quamvis  quidam  auctores 
illas  à  peccato  letliali  excusare  nitantur,  dico 
tamen  bujusmodi  ooniœdias  esse  valde  pericu- 
losas  :  ideôque  al>  omnibus,  tnaximèque  ab 
utrinsque  sexils  jnvenibus  onininô  fugiendas, 
tanquàm  libidinis  incentivas,  et  peccandi  occa- 
sioncs  prxbenies.  H;ec  nostra  conclusio  pro- 
bari  jiossel  iisdem  rationibus,  quibus  Tertul- 
lianus,  D.  Cyprianus,  Chrysosl. ,  Clemens 
Alexandrinus  aliiquc  sancti  Paires  usi  sunt 
conlra  speciacula.  Ita  enim  quadrant  comœdiis 
nostri  lemporis,  ut  sancii  Patres  in  eas  cala- 
mum  strinxisse,  aut  poliùs  damnationis  ruimina 
vibrasse  videantur  :  non  enim  minus  quàm 
speciacula,  ad  mundi  poinpam  el  diaboli  inven- 
lionem  spectanl,  ac  ab  idololalris  enianài  uni, 
nec  minus  isloe  ficliones  à  Deo  verilatis  auctore 
reprobanlur,  nec  minus  mentes  profanis  et 
noxiis  cogitationibus  implenl,  ac  pielatis  sen- 
sum cxtinguunt,  nec  minus Cbrisiianum  dode- 
cent,  cujus  vila  crux  débet  esse  el  mariyrium, 
fii  juxta  Evangelium  vivere  velit;  neque  minus 
oblectamenlum  istnd  lemporale  œterno  cru- 
cialu  punietur;  «  Momcnlanfnim  enim  quod 
«  deicclat  :  œlernuni  quod  crucial.  » 

Tandem,  quamvis  nostri  lemporis  comœdia; 
ab  idololatrià  el  supcrstitione  absint,  el  scena 
sanguine  aut  aperlà  tnrpiludine  non  fœdelur, 
proul  forte  contingebat  in  ctlinicorum  specla- 
ciilis,  atianien  sunt  aequè  elficaces,  iniù  et 
ellicaciores  ad  ciendos  pravos  affectus  et  inor- 
dinatos  molus  lnxuri;e,  crudelilalis,  ambitio- 
nis  aliornnique  vitiorum  excitandos,  ni  docel 
D.  Thomas  2-2,  q.  167,  art,  2,  ubi  cùni  sibi 
objecissel  isludargum.  :  Curiosiias  videtur  esse 
in  inspeclione  ludorum.  Unde  August.  dicil 
lib.  6  Confess.  cap.  8,  quôd  quodam  pugnre 
casu,  cùin  clamor  ingens  totius  populi  velie- 
menlcr  Alipiuni  pulsàssel,  curiosilale  victus 
aperuit  oculos,  etc.  Sedinspectio  ludorum  non 
videtur  esse  viliosa,  quia  bnjusmodi  inspeclio 
deicctabilis  rcdilitur  pro,  ter  iepr;i;senlatio- 
nein ,  in  qnà  lionio  naluralitcr  dclcctatur. 
Ergo,  clc.  Ecce  arguinentum  quo  nlimlnrpa- 


805 


EKPOSITIO 


804 


ironi  coriKpdiarum.  Cui  sic  respondet  D.  Tho- 
mas ad  2  :  i  nicenduin  qiiôd  inspeclio  spccla- 
«  culorum  viiiosa  redditur,  in  quantum  per 
I  lioc  homo  sit  pronus  ad  vilia  vel  laseiviœ, 
I  vel  crudeliiatis,  per  ea  quse  ibi  repiscsen- 
<  lanlur  :  unde  Chrvsosl.  dicit  quôd  adiilleros 
c  et  inverecundos  constituunl  talcs  inspecllo- 
I  nés.  >  Idque  conlirniari  polest  ex  ils  qiise 
loco  citalo  referl  D.  Augusl.  de  Alipio.  Quando 
auieni  D.  Thomas  2-2,  q.  168,  art.  5,  ad  3, 
docel  hislriones  non  esse  in  slalu  pcccati,  etc., 
non  est  sibi  contrarias.  Solùm  enim  loqiiitiir 
de  illis  qui  potlùs  mercalurani,  quàm  specta- 
cula  exercent,  quaienûs  scilicei  utuniur  ali- 
quibus  honeslis,  facelis,  et  ridiculis  ad  aitra- 
liendum  et  delectandum  populiim  ,  indeque 
comniodiùs  balsamum,  iheriacani  aliaque  ven- 
dendum  ,  quibus  susienlari  valeant;  qiiod 
quantum  distot  ab  spectaculis  et  comœdiis  no- 
slri  temporis,  omnes  norunt. 

Probatur  ratione  nosira  conclusio  :  quamvis 
historise  illae  amatoriœ,  aiil  lurpes,  crudeles, 
honoris  mundaniambilioneni  osientanles,  etc., 
liclè  à  ficlis  rcproesententur,  non  propterca 
desinunt  excitare  motus  inordlnaios  in  specia- 
loribus,  sirul,  imô  niagis  quàm  (iciè  in  libris 
narraia,  aut  in  tabellis  repraesentala  quse  licet 
mortua  et  inanimata,  non  desinunt  movere 
potenliam,  ut  ipsa  docet  experientia,  et  osten- 
ditD.  August.  lib.  1  Confess.  cap.  12.  Quantô 
magis  haec  objecta  passiones  inordinatas  com- 
movebunt  in  comœdiis  animatà  voce  modula- 
là,  lacie  compta,  gestu  proportlonato,  liabilii 
ornalo  aclorum,  qui  ad  hoc  unum  leni'unl  et 
collimant  ut  spectaiores  commoveani,  sindleni- 
queaffeclum  in  eorum  corda  imprimant?  sicque 
non  casu  et  por  accideus,  sed  por  se  ac  essen- 
lialiter  comn'diae  animos  emolliunt,  trahunt, 
rapiiinl  ad  illos  inordinaios  alTeclus,  ex  Une 
scilicel  auctornm,  actorum,  et  specla'orum, 
(|ni  volunt  heroinam  amari  usquc  ad  amcnilani 
el  deliquium,  adorari,  timeri,  etc.  Imô  si  au- 
ctor  vel  actores  istarnm  comœdiaruni,  passio 
nés,  quas  exprimant,  ciere  nequeant,  nullate- 
niis  approbanlur,  frigidi,  ac  tiediosi  apparent, 
«>l  desernnlur. 

Conlirmatur.  Non  pauci  ex  illis  qui  como>- 
dias  fréquentant,  fatentiir  In  istis  comœdiis 
latere  quoddam  virus  sensiui  animos  improvi- 
doruni  inliclens:dùm  enim  raliocaniu,  repr*- 
fentatione,  aliisque  allicicntibus,  dclectalionis 
quasi  ebrietate  absorbetur,  hujusmodi  aflecius 
secrelô  se  insinuant,  irrepuni,  dominantur,  el 
placent,  nnllo  imp^'dienie,  imo  nec  advcrlenle  : 


et  in  hoc  latet  perieulum  ac  venenum  lenoci- 
nantis  voinptatis,  et  victricis  passionis,  vclul 
lu  aureo  Babylonicœ  merilricis  poculo  propi- 
natura.  Quantùmcumqueenim  ipsiconiœdi,  ne 
reprehendantur  neque  à  niagisiratibus  expd- 
lautur,  islse  hixuria;,  crudelitatis,  el  ambitionis 
passiones  larvâ  quàdam  honeslâ,  veloque  pul- 
chro  coutegere  salagant,  verùm  id  tanlô  peri- 
culosiùs  agilur  quantô  fœditas  fucata,  et  hàc 
apparente  honestalis  umbrâ  velala  sensim  in 
animos  improvidorum  speclaiorum  fortifis  ir- 
repere  consuevit,  dùni  incanti  accurrunt,  ma- 
xime juvenes  ad  vitia  carnis  vindictaeque  pro- 
cliviores,  qui  cas  avidiùs  sequuntur  blandiiiis 
delectationis  deliniti,  et  irreiili,  quasi  bos  du- 
clusad  victlmam,  el  quasi  agmis  lascivieus,  el 
ignorantes  quôd  ad  vincula  slulti  trahanlur, 
donec  Iransigat  sagitta  cor  eorum ,  velut  si  avis 
l'estinet  ad  laqueuni ,  et  nesciunt  quôd  de  peri- 
culoanimne  illorum  agilur  ni  lanienlatur  Sa- 
piens  Provorb.  7,  ubi  salutarcm  monilionem 
istas  l'ugicndi  illecebras  ipsis  lr;idil ,  sed  ,  heu  ! 
inquil  August.  serm.  242deTemp.  i  Juvcntuti 
«  maloruni  venenum  est ,  quidcjuid  vcrilas  prx- 
I  cipit  :  esca  est  quidquid  diab(dus  suggeril.  > 
,Etas    ista,  subdil  August.,  pluribusac  niajo- 
ribus  tenlalionum  tenipeslalibus  qualitnr,  haec 
fluciuum  crebriori  inipelu  seculi  inundaniis 
operitur  ,  calcns,    ignea  ,   illccebrosa  deliciis 
facile  despumat  in  libidincm,  ideôque  niajorl 
caulione  el  securilate  illi  opusest.  Ad  quid  igi- 
lur  istis  comœdiis,  amoris  carnalis  ignem  magis 
in  seexcilant?  ad  quid  lenlailones  ex  pro|U)- 
sllo  sibi  parani ,  laqueos  talesque,  uliismiserè 
succumbere  inevitabile  sit,  uW  loi  lanlisque 
lenociniis  iuvilanlur  ac  eHicaciler  perlrahunlur 
uifruantur  bonis, ulanlur  creaturàlanquàm  in 
juventute  celeriter  ,  et  non  pr*lereat  eos  flos 
temporis,  ut  se  rosis  coroneni  aiiiequàm  mar- 
cescanl ,  nullum  sit  pratum  quod  non  pertran- 
seat  luxuria  eorum;  neino  eorum  sil  exors 
luxuria;  ;  ubique  relinquant  signa  Isbtitiae  ,  quo- 
niam  haec  est  pars  el  sors  ipsorum  in  terra ,  ut 
doscribil  Salomon  Sapient.  2  cap. 

Facile  sequuntur  hos  inordinaios  affectas  lot 
lanlisque  blandientibus  repraesculationibus  ac 
lenociniis  excilatos,  quia  ut  inquil  D.  Augusli- 
nns  lib.  3  Confess.  cap.  2,  seipsos  vident  in 
personâ  aliorum  reproesentalos ,  et  inleriori 
quodani  lalenle  corruplionis  fundo,  in  seipsis 
eamdeni  Iragœdiam  tune  agunl  ac  exprimunl. 
Nec  opus  foret  lolarmis  cor  jam  victum  impe- 
tere,  aut  lot  objcctis  emoliire  tenlalam  per 
oninia  ac  conimoluni,  neque  laiito  apparatu  el 


80)  SEXTI  Pi 

;ii  lilicio  hilmi'iiread  cieiidos  iiiordinaios  affectu 
salis  supeiquede  se  à  rialurà  polenles  ac  indo- 
niilos  :  meiiR  enim  liis  implela,  nugis  ligala. 
absorpla  ,  excœcala ,  regere ,  allendere  ,  vigi- 
l«rt\  et  praecavere  neseil;  voluiilas  deleciatione 
vnioliila  eos  compescere  nequil  ac  résistera , 
nec  tenetur  ad  lioc  prœslandum  Deussuamcon- 
ferregraliampraBSuniptuosislemerède  indiislriâ 
in  periculum  el  lentalioneni  se  conjicionlibiis- 

Confirmaliir  adLuc  :  Quamvis  cniiii  aiiior 
prolainis  in  coinœdiis  noslri  leniporis  repiœ- 
seiilulur  depuratusab  iilieilis  tedilalibiis  reali- 
inis,  laclisque  de  se  inipudicis  ,  (qua;  tamen  in 
locis  iheairimi  circiunstanlibiisseci  eio  ab  spe- 
oialoribiis  no  i  rarô  usuipari  ac  exerceri  mulli 
diiuiil)  quocuinque  Uuiien  colore  palbclur  ac 
lioiiestetur,  seniper  ingeiil  el  fovet  concupis- 
cenliaui  carniset  oculonini,  ul  ex  Bedàlradit 
I).  Tijoiuas  'i-'i,  q.  107,  arl.  2  in  Sed  conlra. 
luio  si  ista  crudelia  et  tiirpia  objecta  realiter 
nt  sunt  in  se  exercereniur ,  adstanlilius  bor- 
l'orcm  el  conl'usionem  ingenerareiit.  Ars  igitur 
el  cura  illa  vélo  conlegendi  niultùm  conducii 
ad  perlrabendas  alliciendasque  spectaloi  um  vo- 
luntales  in  concupisccnliam  ,  modo  quidcm 
artilioioso ,  sublili  et  iiigenioso,  sed  non  minus, 
imô  magis  periculoso  ,  dùm  boneslior  et  purior 
apparet.  Eslo  ilaque  quod  niidae  fœdiiates  in 
comœdiis  non  exbiljeantur,  relinqiuintur  ta- 
men cogilandae  ,  majoresque  imaginandœ,  ac 
deleciatione  raorosâ  fovendaî  ;  indeque  exci- 
iHliir  libido  aliaqiie  innunieraoriunlur,  etcon- 
sequunlur  n)ala ,  ut  experienlià  constat. 

Confirmalur  tandem  :  Comœdi»  islae  doctri- 
nam  moraleni  diaboli  in  libris  et  carminibus 
amatoriis  exaratam  (iraîdicani,  laudant,  expli- 
cant,  ae  in  praxim  reducunl.  Doctrina  ista  mo- 
ralis  est  collectio  falsarum  opinionum,  qu» 
ortum  liabenià  concupiseentiâ  carnis,  et  ocu- 
lorum,  ctàseculi  corruptione,  quae  in  tbeatro 
sempcr  laudabiles ,  aniabiles ,  deleclabiles  ac 
prosequenda;  sub  honesto  vélo  exbibenliir  : 
item  anioris  profani,  vindictae,  crudelitatis  , 
honoris  nunidani ,  ambitionis  passiones,  alia- 
que  vitia  fucato  virtutis  colore  exulà  turpilu- 
diue  ac  iiillamià,  tanquàm  prxclaras  dotes, 
qua:  beroesct  beroinasconstituunt,  proponit  : 
tandem  Iragilitaies  bumanas  deplorandas  ex- 
cusai, imo  extollit ,  et  conseerat ,  tanquàm  quid 
nobile,  bonorilicum,  generosum  ac  plané  di- 
vinum.  ILecomuia  diabolicae  moralis  documen- 
ta diseuntur,  ac  in  praxim  deducunlur  in 
nosiris  conicediis.  Ibi  ulriusque  sexùs  juvenes 
proi'anum  amorem  oculis,  et  visu  liauriunt  ac 


ECKPïI.  S06 

imbibunl,  artemqne  declarandi  ac  ingeniosè 
exprimendi  illam  passionem ,  nec  non  niuluum 
ardorem  sibi  comnuinicandi ,  sensim  edocen- 
lur;  dura  femina,  quœ  tanquàm  bcroina  re- 
praesentaïur  pudica  ,  foriis,  modesta  ,  faletur 
tandem  se  Cupidinis  telo  saucialam,  illoque 
amore  correpiam  quasi  deperire ,  non  erube- 
scit  in  ihealro  publiée  profileri  se  victam  illi 
passion!  succubuisse,  nec  inde  ab  adsiantibus 
viiuperalur,  sed  placet,  sedlaudatur,  sed  ap- 
probalur,  et  tanquàm  heroina  proclamatur.  An 
non  simileni  puella  ex  adsiantibus  et  speclan- 
tibus  quïrit,  exoptat  et  ambit  habere  sortom, 
eamdemque  cuni  amasio  Iragrediani  rcaliler 
exprimere?  An  non  sensim  exuet  pudorem  et 
borrorem  quem  nios  el  bona  cdueaiio  in  ejus 
menleni  invexeral,  el  quo  tanquàm  repagulo 
ne  prœeeps  rueret ,  retinebatur  ?  Nonne  insano 
amore  emollita  et  quasi  ineiiriaia,  nalurae  cor- 
riiplae  deleclabiles  el  periculosas  inclinationes 
sequi,  pra;clarum  et  honoriflcum  aeslimabii? 
Nonne  sicul  arundo  vcnlo  agilata  eorum  nulu 
el  impulsu  inovebitur,  agel,  sentiet  ac  Inqnc- 
tur?  Sanè  experienlià  id  tanquàm  cerlumconi- 
probal,  indeque  pronianant  deordinata  tuipia- 
que  facta  inter  diversi  sexûs  juvenes  ferèqiu,- 
tldié  prodeuntianon  sine  scandalo  et  infaniiâ. 
Dicet  lorsan  aliquis  nie  (ingère  monsira  qu:B 
feriam;  nihil  quippe  laie  ex  comrediarum  in- 
speciione  in  sesensitac  expertus  est.  Ven'im 
limcat  iste  ne  cor  Pliaraonis  induratum  gérai, 
et  sicul  liic  ir.-c  Dei  tlagello  non  movebniur , 
sic  iste  d.emonis  lela  non  percipial ,  caveat  ne 
insensibilitasbœc  ab  inveteralo  concupisceniiic 
et  deleelationis  venerea;  habilu  proveniat,  quo 
tanquàm  in  statu  mortis  spirilualis  constilu- 
tus,  sensu  careal  ;  ne  assuefactione  borrorem 
istoruni  monslrorum  aniiserit  ;  per  eani  siqui- 
dem  fera!  mansueseunt  ;  et  qui  cloacas  inco- 
lunt,  ('œioreni  non  senliunt  :  et  tandem  ne 
ista  roalignilas  sit  in  cenlro ,  ideôque  conscien- 
liani  non  gravet  :  nam  et  in  profundo  maris 
exislentem  pondus  aquaruni  non  promit.  Nec 
se  sanum  reputet  ex  hoc  quod  inflictum  vulnus 
non  avertat  :  tantô  enim  periculosius  est , 
quanlô  secretius  et  profundius.  Quandoque 
morbid:e  qualitalespaulatim  in  corpore  con- 
gregaioe  non  apparent,  neque  tcmperamentum 
disiurbani,  quse  lanicn  postea  erumpcntes  sine 
riMiedio  morlem  all'erunt  :  ignis  cinere  coo- 
pertus  etsi  non  combural,  propterea  extinctus 
non  est.  Senien  in  lerrà  laiilans,  non  cerni- 
tur,  sed  suo  lempore  proierlur  et  fructificat  : 
sic  concupiscenliae  ignis  in  isto  quasi  legitur, 


isO? 


lAPOàl 


sed  poàiea  insull mie  dsemono  discooperietur 
ac  coinburel.  Isla  daeiiionis  doclrina  quasi 
senifii  iii  corde  laliial  ;  sed  dalà  oceasione 
eniinpel  ut  frucliflcel  inorli.  Sioiii  enim  ver- 
biiiii  Ueiin  ani[nâ  semiiiaïuni  non  illico  Iruclns 
proferl,  sed  quandoque  per  ali<|not  aiinos  ic- 
condilum  manct  nullinnque  efleclnm  sensibi- 
Icin  edit,  quoiisqiie  Deo  sic  ordinanle  ,  insur- 
gil  ni  l'ruclilici-l  Ueo  ,  ila  verbuni  diaholi  per 
bas  comœdias  in  corde  peccaioris  seminalura  , 
aliquando  quasi  moriuum  manel  :  poslea  vero 
dalà  oceasione  d;emon  illud  vivilicai,  relri- 
cando  ideam  et  niemoriam  islarum  repraesen- 
lationum,  ul  del  fi'ucluni  daiunaiionis  in  lein- 
pore  suo. 

Tandem  si  neque  boec  pericula  limeat,  non 
proplcrea  sibi  applaudat,  cùin  enim  coraœdi 
non  nisi  pro  pecuniâ  ludant,  iiocipsoquôd  isie 
est  de  numéro  conllueniiimi  alque  solven- 
tinm  ,  ceuseUir  unà  cuiii  aliis ,  illos  per  se 
niovere  ad  comœdias  peragendas,  ac  l'overe 
in  peccalo  concurrendo  ad  scandalum  qnod 
infiimisspectaloribus  praebcnt.  L'nde  August. 
super  Joannem  dicil  quod  i  donare  res  suas 
<  bisirionibus  ,  vilium  est  imniane,  >  quia  sci- 
licel  cooperanlur  illis  peccalo  scandali ,  qui 
douant.  Insuper  snàexleriori  assislenliàmalum 
inlirmioribus  exeniplum  exbibet  eosque  exci- 
tai et  perlrabil  ad  simililer  assislendum  ;  di- 
cunl  enim  :  Ciim  viri  aut  ranlieres  probaïae 
vilae  illuc  adeundi  ac  speclandi  non  facianl 
sibi  scrupulum ,  sanè  non  est  res  mala ,  sed  iii- 
differens;  aliàsabsiinerenl  :  possum  et  ego  ad 
comœdias  absque  scrupulo  accedere,  etc.  :  El  sic 
peribil  in/irmiis  in  liià  scieiilin  ,  fraler ,  inquil 
Aposl.  1  ad  Corinlh.  8.  Sic  aulem  peccaulcs  in 
fratres  et  perculienles  couscieniiam  eoriim  infir- 
mam,in  Clirislum  peccatis;  quapropler  si  esca 
scandalizet  l'ralreni  meiim ,  non  nianducabo  car- 
nes in  œleriiiim,  ne  fratrem  meum  scandali zem. 
Quanlô  magis  person:eliniorat;c  ab  inspeclione 
comœdiarum  abslinere  debenl  ad  viiandum 
inlirniorum  scandalum?  et  adbuc  magis  ad  hoc 
lenenlur  cleiici  ac  religiosi ,  quia  laeiliùs  ab 
lis  imminel  laie  scandalum.  Si  plura  veiis  de 
coniœdiis,  vide  in  lomo  5  de  Just.  et  Jure  q. 
10,  arl.  1,  §  1,  ubi  isla  maleria  fusé  perlra- 
ctainr  à  nobis,  sicut  et  maleria  cborearum. 

Hic  breviler  monebo  choreas  in  praxi  eo 
moiloqno  tieri  nunc  soient ,  e>se  periculosas, 
Diuliisque  pr;ebere  occasionrm  peccandi  :  illas 
maxime  qu;t;  île  nocle  usurpanlur;  non  paucis 
deordiiiationibus  scali-re,  libidniem  excilare, 
plerasque  turpiiudines    induçere   experieiitià 


IH)  808 

consial;  daemones  enim  reeiores  tenebrarum 
cireumagunl  ad  inllamnianda  corda  et  corpora 
luxuriaî  aeslu  :  unde  D.  Hieron.  Epist.  ad  Fu- 
riam  eam  sic  bortabalur  :  <  Fidicinas  et  psal- 
1  trias  el  hujusmodi  cboruni  diaboli  quasi 
i  moriifera  Sirenarum  carmina ,  prolurba  ex 
!  a;dibus  luis.  >  El  Theodorelus  ad  islas  sal- 
lalioncs  referl  mundi  diluvium,  dicens  q.  47 
in  Gènes.  :  <  lUecli  lilii  Dei ,  ut  verisiniile 
c  est ,  instrumenlis  uiusicis  à  fiiiabus  homi- 
«   num  excogilalis  (Tliulal  enim  inler  eas  flo- 

<  rens  cyibaram  iiivenerai)  permixil  sunl  illis, 
«  el  coiilaminaverunt  suam  nobiliialem.  »  Et 
Cleinens  .\lexandrinusllb.  2  pœdag.  cap. 4, ait: 
I  Haec  instrumenta  inagis  besliis  quàm  homi- 
€  nibus  conveniunl  :  cerv.cs  enim  fistulis  de- 
f  niulceri  accipinms.ei  in  laqueos  inter  ve- 
i  nandum  canluduci.  >  lia  boinines  his  fistu- 
lis cl  caniibus  in  luxurix  relia  à  da^monibus 
illaqueaniur.  Taudem  Cyiillus  Alexandrinus 
congruenier  haec  verba  adjungil  :  i  Ubi  cy- 
(  tbar%  sonus  est  et  lympanorum  puisus  ,  ac 

<  libicinuiu  concenlus,  cum  nunierorura  con- 

<  cinnitaie  et  plausibus ,  ibi  onininô  est  et 
i  oninc  genus  fœdilalis  ,  eaquc  iiunt  clam  ah 
I  illis  ,  qua;  lurpe  est  vel  dicere.  » 

Quidam  tamen  excusant  choreas  quae  de.  die 
publiée  in  plaleis  à  simplicibus  excrcenlur, 
neque  de  his  voluiit  confessarios  el  pasiores 
esse  nimiùm  scrupulosos  el  anxios.  lia  ut  ru- 
siici  in  diebus  l'esiivis  non  sint  prohibendi  à 
choreis  post  Missam  ducendis  ;  iinô  impruden- 
ler  dicuniarceri  ab  illis.  Cùiu  enim  non  siui 
opus  servile,  non  sunl  peccala  ex  hàc  parle  : 
aliunde  verô  ,  nisi  his  occuparenlur,  vacarent 
olio,  libidinibus,  ebrietalibus,  furtis,  nialis- 
que  machinalionibus  reipub.  perlurbativis  , 
sicque  pejùs  esset  ;  el  hoc  modo  niagnà  ei 
parle  aulertur  inde  occasio  vilioium  ,  dùm 
cbori'iB  pro  more  regioni.i  et  coram  aliis  pu- 
bliée excrcenlur.  Tolleudi  sunl  lamen  abusus, 
si  qui  misceantur,  el  modestia  procuranda  , 
quiiad  lieri  potesl.  Ex  periculo  aulem  provo- 
calionis  ad  libidinem  ,  unusquisque  seipsum 
mensuret,  el  videal  si  periculo  se  exponai  :  el 
proplerea  si  ex  qualilale  personae  ,  periculum 
alicui  imminel,  provideai  sibi  illas  fugiendo  ; 
sicut  debel  sihi  cavere  eliam  ab  aspectu  niu- 
lieris  ,  si  inde  cognoscai  sibi  imminerc  pericu- 
lum :  idem  dicendum  si  quisex  malà  intentio- 
ne,  pilla  ad  rorniraliiinein  provocandi.aul  alias 
UMpudii  iiias  exciiaiidi  ,  choreis  ulatur.  Verùm 
Ikcc  per  accidens  iiujusmodi  ludis  vaiiilatis  el 
Isetitise  conlingunt,  suntque  accideniia  malii 


80!)  Nom  1' 

qux  à  malis  abuleiitibus  ro  bonâ  ant  iiulill'e- 
renli  immiscenliir.  De  liis  vide  Cajelanum  et 
Sjlveslriiin  v.  Clivrca.  Contra  climeas  lo(|uiia- 
lursancii Paires Cliiysosl.  hoiiiil.  49in  Mailli.; 
S.  Eplireiii  Syrus;  D.  Anibros.  lib.  5  de  Virgi- 
iiibus  cap.  5,  et  cap.  6  ,  el  alii.  L'ndc  cli;iin 
inulli  pra;lali  in  suis  diœcesibus  meriio  cbii- 
reas  probibentob  taie  pericuhim. 

duacôtio  tcrttn. 

DE    MOTIBUS   SENSUALllATIS,     DE    COGITATIOMBI  S 
MOROSIS  ,  ET  DELECTAÏlOMBirS  VE.NEREIS. 

Nono  Dec.ilogi  prarepto ,  mu  conciipisces 
iixorem  proximi  lui ,  probibel  Deus  ne  pravis 
concupiscentiœ  nioiiluis  oi)ediainus  ac  consen- 
tiainiis,  el  praecipit  ut  .tb  illicitis  carnaiibus 
desidcriis ,  ac  venereis  etiani  eogiialionibus 
abstineamus,  qiiod  panels  verbis  Sapiens  com- 
plextis  est  Kicl.  18  :  Post  concupisceiilias  liiiis 
non  cas.  Abit  enim  post  concuplscentiam  ,  qui 
suggestioiil  non  répugnai ,  qui  nascenteni  in 
corde  delectalionein  non  prsel'ocat,  quia  lieri 
nequit  ut  consensus  in  peccatuni  diulurnioreni 
deleclalioneni  non  sequalur. 

ArtICILI'S    l'RlMl'S. 

An  motus  sensiiatitatis  sint  peccata. 
In  sensualitatc  ,  ut  scnsualilas  est ,  constat 
nulluni  e^se  peccatuni ,  quia  lioc  modo  nobis 
communis  est  cum  brutis  :  in  iilis  enim  sicut 
el  in  nobis  appetitus  babet  proprlos  suos  na- 
turales  molus  ,  qui  proInde  ut  taies  pr;p.cisè 
considerati ,  non  sunt  laudablles  nec  viiupera- 
blles  ,  neque  sunt  in  potestale  nostrà  quaieniis 
insurgunl  naturaliler.  Ihtc  namque  iiitercedit 
diirorentia  Interappetiiuni  sensualem,  el  parles 
corporls  noslrl  quoad  subjiicllonem  ad  ralionis 
imperinni  ;  quod  manus  ,  v.  g.,  et  pedes  illi 
obedinnt  serviliter,  cl  despotlcè,  seu  absque 
ullà  llbertate,  moveo  siquldem  nianum  meani 
quando  volo  absque  ejus  reslslentià  ,  appetitus 
verô seiisualis  ut  est  in  nobis,  obedii  quldem 
rationls  Imperio,  sed  politlcé  taniiim  ,  poiest- 
que  resistere,  proul  ail  Apostolnsad  T.alat.  S: 
Caro  concupiscit  adversiis  spiritiim,  elc  ,  babet. 
que  proprluui  niolum  et  inipetum.  L'nde  scn- 
sualilas buniana,  seu  proul  in  boinine  ,  babet 
quanidam  exccllentiam  ex  boc  quod  sit  con- 
nexa  cum  appetitu  ratlonali ,  ac  gubernari  et 
regulari  possit  per  rationein  modo  regio  et  po- 
litico.  Indeque  provenit  ut  possilessequodain- 
niodô  principium  aciûs  voluntarii  ac  subjectum 
peceativenialis.proutdocetCajetanus,  quiacùm 
veniale  sit  quid  imperl'ectum  in  génère  peccali, 
ni.  viv. 


ECrPTI.  (,,tf 

ad  illndcominillendiini  snllicit  iniperbctaraiio 
polentiae  el  objecii ,  qualem  babet  sensualilas 
in  nobis,  sicut  et  libertatein  suf(icienteni,  ut 
el  lalepcccalum  imputetur,  in  quo  difllerl  à 
manu  et  pede  ,  ([ui  ctim  nullo  modo  libéré  se 
moveant,  nulluni  ipsis  attribuitur  peccatuni. 
Alii  veto  auctores  volunl  istos  sensualitatis 
molus  in  nobis  esse  veniales,  non  quia  appe- 
tilui  sensitivo  prstcisè  sccundiim  se  suinplo 
insitaliqua  imperfecialibertas,  sed  duuluxat 
propler  ralionis  el  volunlatis  negligenliain  ,  in 
quantum  scilicet  lios  motus  pra;venire  el  iin'pe- 
(lire  poluit,  et  non  fecit. 

Qniil  autem  circa  hoc  senliendum  sit,  inda- 
gaiul.i  est  D.  Tbonue  mens.  Docct  autem  S. 
doctor  .1.  7  de  .Malo  an.  6,  ad -8,  quôd  quia 
appeiiius  nioveturab  aliquà  apprebensione ,  et 
tameti  est  virtus  in  oigano  corporali,  ideô  du- 
pliciterpotest  molus  ejus  insurgere.  L'no  modo 
ex  corporisdispositioi:e,  alio  modo  ex  aliquà 
apprebensione.  Dispositio  autem  corporalis  non 
siilijacet  imperio  ralionis,  bené  tamen  omnis 
apprehensio  :  potesi  enim  ratio  probibere 
usum  cujuslibet  apprehensivse  potentia;,  maxi- 
me in  abseniià  scnsibilis  ïecundùm  Uictuni . 
quod  quandoque  lemoveri  non  potest.  Quia 
ergo  peccalum  est  in  sensnaliiate  secundùni 
quôd  iiolcsl  obedire  rationi,  moins  sensualitatis 
prinmsqui  est  ex  disposilione  corporali,  non 
est  peccatuni,  et  bunc  appellant  aliqui  primo 
primuin.  Secundus  autem  motus  qui  exeilaini- 
ex  ali(pi;.  apprebensione  est  peccatum.  Primuni 
enim  ratio  millo  modo  viiare  potest;  secundum 
auleni  vitale  potest  quantum  adsingulos,  non 
auleniqnaulinii  ad  omnes,  quia  dtiin  avertit 
suani  cogitalioiiem  ab  uno,  incurrit  in  aliud, 
ex  quo  potest  insurgere  molus  iiliciius.  Hacle- 
nùs  I).  Tboiiias.  Videctiain  1-2,  q.  17,  an.  7; 
etq.  7i,  an.  5,  ad  2  ;  et  lib.  2  Sent.  dist.  21* 
([.  i,  an.  2.  in  corp.  el  ad  5,  el  dist.  2i,  ijl 
uliim.  art.  2,  el  Z  p.  q.  -H,  arl.  1,  ;id  3. 

Igitur  régula  generalis  est,  ilios  motus  sen- 
sualitatis qui  c\  disposilione  solà  corpoiis 
proveniuiit,  el  omneni  ralionis  usum  subito 
pra'veninnt ,  quosqiie  niilio  modo  vitare  po- 
test, indeque  piopric  vocanlur  molus  priniô 
priini,  non  esse  peecala  venialia  :  bené  tamen 
illos  (|ui  ex  apprebensione  procedentes  ali- 
qiiantuliim  ralionis  usum  consequuntur,  iia 
ut  piaicaveri  ac  lepelli  valeant,  ac  propriè  vo'- 
caniur  motus  secundo  primi.  Quia  cùm  voluu- 
tas  possit  singulos  istos  motus  divisivè  sumpins, 
ctsi  non  oinnes  simul  prœveuiic  ac  pra;cavere' 
qua;iihet   neghgentia  ad   isiud    pia;si;,„diim  ' 


8M  EXPOSITIO 

siillicil  ut  sint  aliqiio  modo  ac  imperfeelè  vo- 
liinlarii,  ipsiquc  volunlali  impuleiUur  ad  cul- 
pain  venialem  :  ox  hoc  enim  qiiôd  incipiunt 
nidius  sorisiialilaiis  deordinari  per  deleclalio- 
noiti ,    voliintaio    negligonle    ne    prwvaleant 
«piaiido  poiesl  coldberc ,  siinl  pecrala  veiiialia, 
dHuimodii  in  inolibiis  non  intendalur  delccla- 
tio,  necsil  pcriculiim  cimseniiendi.  Tiinc  rnim 
graviter  répugnant  rationi,  iiicilanl  ad  ullcrio- 
rcni  libidineni,  et  sunt  peccata  morUilia,  sup- 
posità  doliberatione  et  lantà  quantiiate,  qiian- 
H'iin  sudicilad  peccatuni  mortale.  Ut  cnini  in- 
quit  D.TIiomas  q.  7  de  Malo  art.  G,  aJ  6,  quando 
vulunias  se  habet  ut  niovens  et  impeians,  pula 
dùm  ex  proposito  inotum  concupisceniia;  illi- 
ciiae  excitai ,  lune  si   illicituni  sit  in  génère 
peccaii  niorlalis,  oril  mortale  peccaluu).  Item 
deleclalio  inorosa  ,  non  solius  teniporis  morâ , 
sed  consensus  expressi  vel  taciti ,  in  bis  qua; 
6unl  ex  geuere  suo  niortalia  ,  est  peccatuni 
letUale ,   proul   \m>\  ostensuri  sunius.  Motus 
ilaque  venerei  si  à  voluniate  excilentur  delibe- 
nilé,  vel  eliani  illis  aliunde  excitatis,  si  consen- 
suin  expressuni  aut  lacitnni  délectation!  vene- 
rcae  priubeat ,  sunl  morlales  ;  secùs  tlicendum 
si  bos  née  voluntale  bomo  excitet,    née  suà 
ai  lioue  iniendat  :  lune  enim  solùm  videiitur 
juxiaquosdaui  auctores  veniales  ratione  caus.-c 
quani  bomo  apposuit,  si  illa  sit  tantiini  venia- 
lis  ex  se,  ul  suiit  verba  joeosa,  aspcctiis  ininio- 
deraïus,  lectio  curiosa,  lactus  non  inlionesti , 
duuiniudô   insnrgant  absque  deliberalo   con- 
sensu  volunlatis,  sed  potiùs  ipsi  displicoant , 
vellelque  non  exurgere.  Id  lamen  videlur  niibi 
salis  lubricum  et  suspectum  ob  periculuni  con- 
sensus in  deleclationeni  ,  cui  istc  bomo  ex 
causa  vanâ,  nec  habente  aliquam  bonestatom 
aul  utilitatem  se  exponit  ;  prœsertim  si  dùm 
sentit  istos  motus  insurgere,  non  abslinet  ab 
istà  aciione.  Quando  verô  bi  moins  proveniunt 
ex  causa  babentc  necessitalem  aut  utilitatem, 
aut  bonesiaiem  ,   ul  ex  audientià  confessio- 
num,  etc.,  tune  non  sunl  peccata  etiamsi  prœ- 
Tideri  et  cavcri  potuerint ,  cessante  periculo 
consensus  in  libidineni,  proul  dictuni  est  supra 
de  poUutione. 

Tandem  in  praxi  tulius  ac  probabilius  est 
asserere  oninem  motum  sensualitaiis  plenù 
voluniariuin  esse  peccalum  mortale,  nisi  inter 
conJHges  liai,  nec'in  bis  venereis  dari  parvita- 
teni  malerise  :  tuni  quia  lune  ex  suâ  ratione  el 
nalurà  lendunl  ad  seminis  ell'iisionem  et  ad 
coitum  non  minus  quàm  oscula  et  taelus  libi- 
^inosi ,  licet  ab  opérante  id  non  intendalur 


812 

ncque  sequalur;  tum  propter  periculum  pol- 
lutionisquod  inducunt ,  tum  denique  quia  in 
re  tani  lubricâ  et  periculosà ,  ferè  impossibile 
est  dislinguere  raateriam  levcm  à  giavi,  et  mor- 
taleni  deleclationeni  à  veniali,  dùm  adestplena 
advertentia  cl  consensus,  neque  motus  isti  re- 
primuntur,  sed  placent  voluniati.  Neque  esl 
eadem  ratio  de  aliis  materiis,  non  enim  quaeli- 
bet  actio  furiiva  respicil  grande  ac  noiabile 
objectum,  benè  lamen  quxiibel  delectatio  ve- 
nerea ,  utpole  qua;  ex  nalurà  suâ  tendit  ad 
seminis  effusionem;  baec  autem  est  contra  bo- 
nunironmiuneprolis,  infertqne grave  daranum, 
nisi  inter  conjiiges,  el  in  vase  debito  flat  : 
ideôque  esl  peccatuni  mortale  ,  proinde  et  ea 
quae  ad  illam  ordinanlur. 

AnTicLxis  II. 
De  cogilatione  et  delectatione  morosà  in  génère. 
Cogilalionis  peccata,  ut  assorit  Cajelanus  in 
Suninià  v.  Cogitaiio  quinque  modis  inveniun- 
tur.  Primo,  dùm  mens  vanà  aliquà  cogitalione 
occupatur,  el  est  peccatuni  veniale.  Secundo 
cura  consenlitur  absoluté  in  peccatuni  aliquod 
perpetrandum,  aut  placet  perpotraluni,  ellunc 
constat  esse  mortale,  si  peccalum  i)erpetralum 
aut  patrandum  est  mortale;  similitcr  esse  ve 
niale ,  si  peccatuni  est  veniale.  Tertio  quando 
conditionaliler  consenlitur  in  peccalum  ,  puta 
si  absque infamià  et  periculo,  etc.,  possem,  fu- 
rarcr  :  aul  si  possem  volare,  occiderem  taleni. 
El  sic  de  aliis  condition.-;lit>us.  Et  intervenit 
peccalum   in   istis  consensibus   lani   mortale 
quàm  veniale,  sicut  in  consensu  absolulè  ;  id 
est ,  consensus  iste  conditionalis  est  peccalum 
mortale,  si  operatio  in  conséquente  signilicala, 
in  quain  conditionaliler  consenlitur,  est  mor- 
talls  ;  si  verô  sit  venialis ,  consensus  quoque 
erit  venialis.  Et  ratio  est,  quia  licet  conditio- 
nalis nihil  ponat  in  esse,  ponit  lamen  in  volun- 
tate   afTectum   colendi  illud  peccalum  :  nec 
impedimenlum    peccalo  alTert   volunlas    non 
peccandi ,  sed  conditio  non  existons.  Nec  re- 
fert  quôd  sit  impossibilis  aut  possibilis;  non 
minus  enim  peccat  qui  vellel  destruere  para- 
disum,  si  posset,  quàm  qui  absoluté  cupit  pa- 
radisi  destructionem.Hiijusmodi  anlem  eondi- 
tionales  consensus  posscnt  cxcusari  à  mortali, 
si  conditio  interposita  lollerelabactione  volilâ 
rationem  peccati  ;  puta  si  quis  dicerel  :  Ego , 
si  non  esset  peccalum,  occiderem,  raperem; 
vel,  si  Deus  praecipeiet,  id  faccrem,  quia  lune 
volunlatis  aiïectus  et  consensus  freno  rationis 
à  peccalo  retraliitur.  Quaj  lamen  Cajetani  do- 


SI?  NOiSl  PR.JÎCEPTI. 

Ctrina  niox  à  nobis  cxaminabilur,  sictit  et  se- 
qncns.  Addo  qufid  in  piœsonti  malorià,  licet 
ista  conditionalis ,  v.  g.,  vellein  liahere  copii- 
lam  cuni  Iiàc  leiiiinà,  si  essel  uxor  inca  ,  iiiliil 
ponal  in  esse,  tamen  deleclaiio  |iîc  et  nnnç 
proveniens  ex  tali  cogilatione  el  volilione,  est 
ubsohila  et  niorlalis,  ut  dicelnr  inl'ra.  Quarto 
quando  consenlitur  condilionalitcr  in  opus 
non  niainm,  sed  sibi  iilicitnni  propter  suum 
slatnm,  iit  si  religiosiis  vellel  duccre  nxorem, 
si  esscl  liber,  voie  non  qdslrictus ,  et  sic  de 
aliis.  In  liujusniodi  enim  peccatuni  veniale 
communiter  intervenil  propter  reniissani  vo- 
liinlatem  à  l)ono  inchoalo.  Et  ad  bnnc  pec- 
eandi  nioduni  spectat  dùm  quis  consentit,  quod 
si  ingressus  jani  non  essct  religionem,  minime 
ingrederetur,  ex  que  lamen  processus  est, 
inlendit  scrvare  eam.  Manifeste  slquidcm  ap- 
paret  remissio  volunlatis  à  fervore  priùs 
babito  :  quia  lamen  consensus  intra  limites 
liberi  teniporis  consistit ,  peccatiim  mortale 
T)on  intervenit.  Et  scito  omnes  conditionales 
seciindùm  modimi,  et  multô  niagis  secundiim 
prxcedcntom  modum ,  esse  opéra  et  tentatio- 
l'.es  fatuas  et  diabolicas.  Nam  diabolicum  est 
quemquam  se  aut  alium  in  tentationem  praici- 
pitare;  v.  g.,  si  esset,  si  fuisset,  faceretn ,  di- 
cercm  ,  etc.  •  ad  niliil  cnim  h;EC  ducunt,  nisi 
ad  peccalum.  Quinio  modo  ,  qnando  ip  cogi- 
lando  intervenit  delectatio  niorosa ,  qua>  est 
voluniaiia  delectatio  de  actu  nialp  cogilato, 
sine  voluntate  exequendi  cogitatum  actum 
illum  malum.  Hactenùs  Cajetanus. 

Docet  atitem  I).  Tbonias  1-2,  q.  74,  art.  (i, 
in  Corp.,  quôd  peccatum  dicilur  esse  in  ra- 
tjone  in  quantum  est  directiva  liunianoiuin 
actnum  :  et  ideô  qnando  ratio  déficit  in  dirc- 
clione  interiorum  passionum,  dicilur  esse  pec- 
catum in  ratione,  sicut  eiiam  qnando  déficit  in 
dircctione  exteriorum  actuum.  Déficit  auiem 
raijo  in  direclione  passionum  interiorum  du- 
pliciter  :  uno  modo  qnando  imperat  illicitas 
passiones,  sicut  qnando  bomoex  dcliberalione 
provocal  sibi  motum  ir;e  vcl  conciipisrentia;. 
Alio  modo  qnando  non  reprimil  illicitum  pas- 
sionis  motum,  sicut  cùm  aliquisposlquàm  dc- 
liberavit  quôd  moins  passionis  insurgens  est 
inordinatus,  adbuc  circa  ipsum  imnioralur,  et 
ipsuni  non  expellit;  et  secundùm  hoc  dicilur 
peccatum  deleclalionis  morossc  esse  in  ratione, 
sicut  in  primo  motivo,  licet  sit  in  vi  appelilivâ  ;S 
sicul  in  proximo  principio.  llacteniis  D.  Tbo-  | 
mas.  Iiaque  subjectalur  in  ratione  tanquàm  I 
imperante.  Et  ibidem  ad  3,  ait  quôd  delectatio    II 


814 


I  dicilur  morosa,  non  ex  morà  temporis,  sed  ex 
eo  quôd  ratio  deliberans  cirça  eam  immoralur, 
nec  eam  rcpellit,  tenens  el  volvons  libenter, 
qu;e  slatini  ut  alligeruiit  aninium,  respui  dc- 
bucrunt,  ut  Augustiiuis  dicit  lib.  12  de  Trini- 
tale.Quare  in  instanti  aut  brevi  tempore  pcrfici 
potesl  istud  lethalc  peccalum  ,  nempe  statim 
ac  adest  plenus  ac  dcliberalus  consensus,  quo 
bomo  advertens  laie  objectum  esse  illicitum, 
in  eo  delectatur  et  immoralur,  cùin  lamen  de- 
bcret  resislere,  aut  ad  alla  cogilationem  suaiii 
iranslerre  :  in  quo  plané  decipiuntur  niulli , 
prœsertim  rudes  et  lemina;,  nam  de  bis  cogi- 
talionibus  non  se  accusant,  cô  quôd  per  longum 
tempus  liuic  delcctationi  non  immoiati  fuerint, 
quamvis  deliberalè  el  cum  advertenliâ  illis  ad- 
liœserinl.  Milii  enim  sœpè  eoniigit  taies  inter- 
roganli  pœnitcntes  an  lurpts  cogitaliones , 
cum  delcciatione  et  cousensu  liabuerint,  re- 
spondisse  se  nec  moiaia  iraxisse  neque  consen- 
sisse.  Et  cùm  ilerùm  interrogaroniquo  durante 
spatio  deliberalè  et  delectabilitcr  in  bis  tujpi- 
bns  cogitandis  remanserint,  respondisso  pcr 
quadrantem,  aul  sesquilioiam,  reputanies  lon- 
giorem  tciiipoiis  requiri  inoram  ad  hoc  pecca- 
tum contraliendiiin  :  tum  maxime  quôd  islam 
deleclationem  (lualiiercumque  ac  cogilationem 
j'orlè  abjccerinl,  scilicet  posti|ii.;ni  pleuè  et  de- 
lilieratè  illi  consenserunt;  puiuit  enim  id  sul- 
licere  ad  evitandum  peccalum  et  obligationem 
de  illo  se  accusandi.  Item  lias  deleclationes  et 
cogilaiioncs  morpsas  nibil  a;stimaiit,  si  volun- 
las  elFicax  operis  cxciiiicndi  non  adfucrit,  licet 
morose  bis  delectati  rueriiit,  solenlque  dicere 
id  leviler  transiisse,  nec  eos  animum  liabuisse 
talia  patrandi,  etc.;  quare  conl'essarius  débet 
esse  diligens,  cautus  el  prndens  in  bis  interro- 
gandis  ac  inslruendis. 

D.  Thomas  ibidem  an.  8  in  corpore,  ait, 
quod  cùm  omnis  delectatio  consequatur  ali- 
quam  oporalionem ,  el  haheai  aliquod  obje- 
ctum, ad  duo  comparari  potesl,  scilicet  ad 
operaiionem  ad  quam  conscquitur,  et  ad  oh- 
jectuMi  ia  quo  quis  delectatur.  Conlingitautem 
quôd  aljqiia  operatio  sit  ohjectum  deleclalio- 
nis, sicut  et  aliqua  alia  res,  quia  ipsa  operatio 
potesl  accipi  ut  bonum  el  finis  in  quo  quis  de- 
lectalns  requiescit;  et  quandoque  qiiidern  ipsa- 
niel  operatio,  quam  conscquitur  delectatio, 
est  objectum  deleclalionis,  in  quantum  scili- 
cit  vis  appelilivâ,  cujus  est  delectari,  rcllceii- 
lur  in  ipsam  operaiionem,  sicul  in  quoddam 
l)omim.  Puta  cùm  aliquiscogliat  et  deleclatur 
de  hoc  ipso  quôd  cogilat,  in  quanlum  sua  eo- 


>sl.'. 


Lxi'osn 

glUilio  placer  Quandoque  vero  deleclaiio  coii- 
seqiiens  uiiam  operaiioiiem,  pula  cogilaiioneni 
ali(]tiam,  babel  pro  objecto  aliam  operationeni 
(|uasi  rem  co^italain,  et   lune  lalis  deleclaiio 
proeedil  ex  inclinaiione  appetUûs,   non   qui- 
dem   in  cogilaiioneni,  sed  in  operalioneni  co. 
gitalam.  Sic  igiiur  aliquis  de  fornicaiione  co- 
giians,  de  duobiis  polest  deleriari.   L'no  modo 
de  ipsâ  cogilalione  :  alio  modo  de  ipsà  forni- 
caiione cogiiaià.  Deleclaiio  aulem  de  cogiia- 
ilonc  ipsà  seqiiilur  inclinalioneoi  afleciùs  in 
cogilaiioneni  ipsara  .   cogilalio  auteni  secun- 
diim  se,  non  esi  peccaluui  nioriale,  inio  quan- 
doqne  esi  veniale  lanlùm,   puia  ciini  aliquis 
inuliliier  cogiiat  de  e.i.  Quandoque  sine  pecca- 
10  oninino,  puia  cùm  aliquis  militer  de  eà  co- 
gitai, sicnl  cùm  vull  de  là  pi\edicare  aui  dis- 
piitare  ;  et  per  consequens  afleclio  el  delecla- 
iio, qua;  sic  est  de   cogilalione  fornicalionis, 
non  est  de  génère  peccati  morialis,  ïcd  quan- 
doque est  peccaluni  veniale  ,  quandoque  nul- 
lum.  Lnde  nec  consensus  in  lalera  deleclaiio - 
neni  de  cogilalione  rei  venereae  tanlùni  specu- 
lalivà,  cl  nullo  modo  praclicâ,   est  pcccalum 
niorule,  seu  dummodô  quis  inde  advcrienier 
non  videal  ob  suam  Iragiliialem  malamque  dis- 
positionem  se    duci   in    probabile  periculum 
consentiendiin  delectalionemcarnis  sensualcm 
vel  in  opus  exlerius  carnale. 

Quôd  aulem  aliquis  cogilans  de  fornicaiione, 
deleclelur  de  ipso  actu  cogilaio,  hoc  conlingit 
ex  lioc  quod  alf.ctio  ejus  inclinaia  est  in  bunc 
acluni.  Unde  quod  aliquis  consenlial  in  lalem 
delectaiioneni  ex  cogilalione  praclicâ,  hoc  ni- 
hil  aliud  est  quàm  quôd  ipse  consenlial  in  hoc 
quod  atîeclus  suus  sii  inclinaïus  in  fornicalio- 
neni  ;  nullus  enim  deleclalur  nisi  in  eo  quod 
est  conforme  ejus  appelilui  ;  quôd  aulem  ali- 
quis es  deliberaiioue  eligai  quôd  affeelus  suus 
conformelur  bis  quœ  secundùm  se  sunl  pec- 
caia  morulia,  est  peccatum  mortale.  Unde  la- 
lis consensus  in  delecialionem  peccali  moria- 
lis est  lelhale  peccatum.  Hacienùs  D.  Thomas, 
el  in  q.  13  de  Yeril.   art.   4.   IHnc  delectari 
prxcisè  de  ipsà  cogilalione,  el  es  solo  afl'ectu 
ad  illam,  puta  quia  est  de  miris  ac  novis,  sub- 
lilibus,  etc.,  ut  si  quis  deleclelur  cogitando  de 
modis  estraordinariis  perpelrandi  peccaia,  v. 
g     furandi,  (  onsequendi  uxorem  alienara,  de 
sir'atagemalibus  belli  aul  duelli,  etc.,  absque 
uUo  prorsùs  affeclu  ad  rem  raalam  cogilatam, 
non  est  mortale  peccatum,   nisi  adsit  pericu- 
Inm  consensus  in  delecialionem  aciùs  illicili, 
Cl  commoiiouis  libidinosae,  quod  de  faciU  po- 


10  846 

test  evenire  in  bâc  niateriâ  lubricà  prsesertim 
personis  curiosis  et  ad  res  venereas  affeciis. 
Ideôque  lulius  est  ab  istis  cogitationibus  ani- 
muni  avertere,  dùm  ad  acluni  se  propensum 
aliquis  sentit  :  nam  si  senliat  se  nioveri  ab 
opère  cogitalo  malo,   el  cum  adverlentià  ac 
deliheratione  de  eo  deleclelur,  jani  commiltit 
peccaluni  morosit  deleclationis,  quae  erit  raor- 
talis,  si  opus  cogitalum  deleclans  sil  mortale  ; 
venialis    verô ,    si  opus   sil  lanlùm  veniale. 
Vide  D.  Thoraam  q.  13  de  Veril.  art.4,  in  corp. 
D.    Thomas  1-2,  q.  "i.arl.   7,  ad  1 ,   ait 
quôd  consentire  est  actus  appelilivae  potenliae, 
non  absoluié,  sed  consequens  ad  aclum  ratio- 
nis  dcliberanlis  et  judicantis;  in  hoc  enim  ter- 
minatur  consensus,  quia  voluntas  tendit  in  id 
quod  est  jani  ralione  judicalum  :   unde  con- 
sensus polest  atlribul  volunlati  el  rationi.  Et 
ibidem  ad  2,  subdil,  quôd   ex  hoc  ipso  quôd 
ratio  superior  non  dirigii  actus   hunianos  se- 
cundùm legeni  divinam  impediens  aclum  pec- 
cali, dicilur  ipsa  consentire,  sive  cogilet  de 
lege  aeternâ,  sive  non  ;  cùm  enim  cogitai  de 
legc  Dei  actu,  eam  conlemnit  :  cùm  verô  non 
cogiiat,  eam  negligit  per  nioduin  omissionis 
cujusdani,  unde  omnibus  modis  consensus  in 
aclum  peccali,  procedil  ex  superiori  ralione. 
Haec  1).  Thomas  ubi  destruit  fundamentum  ad- 
niiltenlium   peccatum  philosophicum,  ab  Ec- 
clesiâ  nuper  daninalum  :   lenemur  enim  de 
lege  Dei  cogilare,  el  peccatum  impedire  :  hinc 
falsuni  est  quod  quidam  asserunt,  nenipe  de- 
lecialionem morosam  non  esse  peccatum  mor- 
tale, nisi  inlelleclus  positivé,  expresse,  in  actu 
exercilo,  hic  el  nunc  advertal  et  judicet  eam 
esse  morlaliler  illicitam  ;  sufficil  enim  quôd 
judicet  esse  malam  ac  illicitam,  aul  advertere 
possil  esse  grave  peccatum,  quia  hoc  ipso  se 
exponit  periculo  peccandi  morlaliler,  salisque 
oslendil  se  habere  affeciura  ad  peccatum  mor- 
tale. Adde  quod  polest  conliugere,  quôd  ex 
magnà  indinationt  volunlalis  ad  banc  delecia- 
lionem non  advertal  esse  lelhale  peccatum, 
neque  cogilet  de  lege  Dei,  quae  inadvertenlia, 
cùm  procédai  ex  magnà  volunlalis  nequilià, 
non  solùra  non  diniinuil  voluntarium  et  pec- 
catum, sed  illud  poliùs  augel,  el  aggravai. 
Procedil  insuper  D.  Thomas  contra  peccatum 
philosophicum  1-2,  q.  15,  art.  i,  ad  5,  el  alibi 
siepè.  Tandem  D.  Thomas  q.  13  de  Verit.  art. 
4,  ad  10,  ail  quôd  aniequàm   ratio  delecialio- 
nem perpendal,  vel  nocumenlum  ipsius,  non 
habel  consensum  inlerpreiativum,  elianisi  non 
résistai,  sed  quando  ratio  jam  perpendil  delc- 


817 


NON'I  PR 


clulioneni  iiisurgere,  et  nocumeiilum  conse(iui, 
iilpote  cùni  percipil  homo  se  lolaliler  per  lui- 
jiisinodi  delectationein  in  peccalum  inclinari , 
oi  in  piaeceps  ruere  ,  nisi  expresse  résis- 
tai, videlur  consenlire,  etc.  Ha;c  D.  Tho- 
mas, et  1-2,  q.  15,  art.  i,  ad  3.  Ilinc  eonslal 
non  solùni  consensum  fornialeni  et  expliciium, 
(|uando  scilicet  volunlas  advertens  delectalio- 
neni  venereani,  vull  et  approbat  illani,  ac  ex- 
presse in  illà  nioratur,  reddere  illani  peccatum 
niorlale,  sed  etiam  consensum  implicitnm  In- 
lerpretativum  et  virtualeni ,  qnando  est  plena 
et  perfecta  advertenlia  ;  quia,  ut  ail  D.  Tho- 
mas, agere  et  non  agere  quando  quis  agere 
débet,  ad  idem  genus  causœ  reducunlur,  se- 
cundiim  quôd  peccalum  omissionis  ad  pecca- 
lum  aclùs  reducilur:  id  est,  lune  reperiiur 
volunlarium  indirecluni,  quod  sufiicil  ad  pec- 
calum mortale.  Volunlas  enim  débet  banc  eo- 
gilaliouem  el  delectaiionem  repellere,  ui])ole 
(juse  est  de  objeclo  nîorlaliier  malo,  aliunde 
polesl  repellere,  cùm  adsil  p!ena  ac  perfecta 
advertenlia.  Ergo  non  repellendo ,  tacite  ci 
consensum  prœbere  ibique  volunlarium  indi- 
recte iniervenire  censeiur  :  nam  posità  illà 
expressà  et  perfecta  advertenlia  lalis  dolecta- 
lionis  illicitse,  tam  volunlarium  videlur  ac  li- 
berum  non  reprimere  illam  cogitalionem,  quàm 
expresse  in  illam  consenlire,  cô  quôd  in  nio- 
ralibus ,  idem  repulalur  hominem  facere 
quod  lacère  non  debcl,  ac  non  facere  quod  de- 
bel  facere. 

•Adde  quôd,  ut  ail  D.  Thomas,  laiila  esl  in 
nobis  colligalio  et  connexio  volunlalis  cum 
appelilu  sensilivo,  ut  naluraliler  in  ipsà  se- 
ijuatur  deleclatio  et  inclinalio,  ex  deleclalione 
appelilijs,  nisi  repugnet  et  obsislal.  Si  ergo 
adliuc  maneat  in  ipsà  postquàm  adverlil,  canr 
que  positive  non  cohibet  ac  repellil,  censelur 
cum  appelilu  sensilivo  positive  ac  libéré  con- 
senlire cl  deleclari,  ex  ipsà  perseveraniià  co- 
gilalionis  delectabilis,  seu  ex  coniinualione 
delectalionis  ab  ejus  imperio  non  cohibilse 
quando  poluit  el  debuil,  menlem  aliô  Iransfe- 
rendo,  eamciue  imaginationem  positivé  repel- 
lendo, nisi  quis  babeat  justam  causam  illis 
operibus  insistendi,  ut  dura  cogitai  de  lurpi- 
bus  uiiliter  ad  docendum  aut  prœdicandum  ; 
lune  enim  suiTicit  ut  non  sit  periculum  com- 
placentiœ  et  consensus  in  delectaiionem  de  re 
venereâ  cogilalà.  Item  si  quis  vir  limoralse 
conscientia"  fatigelur  et  laboret  in  illà  cogila- 
tione  repellendâ ,  el  tamen  semper  redeat,  aut 
adhiic  renianere   vjdealur ,  non  curando  am- 


ECEI'TI.  SIS 

pliiis  eam  positivé  repellere  aclibus  expressi 
positivé  reiteralis,  lune  non  peccal  ;  salis  enim 
tune  videlur  esse,  si  in  eam  non  consenliat 
expresse  :  illa  enim  displicenlia  censelur  vir- 
tualis  riissensus.  Idem  dicendum  si  quis  saepiùs 
experlus  fueril  quôd  ex  illà  pugnà  et  positiva 
resistenlià  forliùs  insurgunl  hujusmodi  delecia- 
liones,  si  verô  negliganlur,  slalim  cessant, 
polesl  sine  peccaio  illis  non  resisiere  positivé, 
si  alioquin  sil  timoral;e  conscieniiae  el  non  li- 
nieat  proplerea  consensum  in  deleclationcm 
venereani,  aut  opus  pravum  cogitalum,  Ui 
enim  ait  D.  Thomas  2-2,  q.  35,  art.  1,  ad  i. 
peccalum  semper  est  fugiendum  ;  sed  inipu- 
gnatio  peccati,  quandoque  vincenda  fugiendo, 
quandoque  resisiendo.  Fugiendo  quidem 
quando  (onlinua  cogitatio  auget  pecL-all,  in- 
ceniivum,  sicul  est  in  luxnrin.  Unde  diciuir  1 
ad  Corinth.  6:  Fiigite  fornicalioiiein.  D.  Anlo- 
ninus2p.  lit.  5,  cap.  1  §  2  observât  quôd  fre. 
quenliùs  contingit  bomines  peccare  ex  mo- 
rosà  cogitatione  in  malerià  luxurise,  quàm  in 
aliis  vitlis,  ob  scilicet  majora  incenliva  et  nalu- 
ralem  inclinalionein,  addilque  in  cas  delecla- 
liones  venereas  ex  cogitatione  inorosâ  incidere 
lepidûs,  iisque  sœpè  implicari,  el  quomodô  in 
confessione  se  accusare  debeant  aiixios  re- 
nianere :  ferventes  enim  bomines  spiriluales 
qiiantociùs  el  illicô  repelluiit  hujusmodi  cogi- 
laiiones  dùm  insurgunl,  cei  tique  sunt  se  huic 
di'Ieclalioni  consensum  nullatenûs  praebuisse. 
Frigidi  el  luxurinsi  subito  ad  consensum 
etiam  operis  trabuntnr  :  lepidi  verô,  iiec  se 
peniliis  in  cas  imniergunt  sicut  isii,  nec  il'as 
omninô  abjiciunl  el  sufl'ocanl  sicut  alii,  sed 
paululùm  immoranles ,  volunlate  semiviclà 
duntaxat  huic  deleclationi  resislunt,  quasi 
illecii  in  circuilu  cogiiatiou's  venere*  menlem 
volvuni  el,  revolvunl  ad  eam  consideraiidain 
accediini  el  recedunl,  noiuui  quidem  formali 
et  expliciio  consensu  huic  adha'rerc  el  immo- 
rari,  sed  el  noiunt  voluntate  firmà  cl  «'(Ticati 
eam  omninô  abjicere  ac  respuere;  sic  islum 
segnem  lepidumque  confliclum  itérant  s;cpè 
cum  consensu  virluali  et  implicilo,  vixque  in 
confessione  de  hoc  peccalo  clarè  ac  per.-;pi- 
ciiè  se  accusare  possunl,  noienles  scqui  lllud 
regii  Prophelre  monilum  :  Bcalus  qm  tenebit, 
et  allidet  parvulos  tuos  ad  petram,  psalm.  136. 

Articulis  III. 
De  delectatione  et  rogitatioue  morosâ  in  specie 
Inxiiriœ. 
l'tindaini'ula  qune  in  pra'cedenti  parag.   sl.(- 


819 


Exposino 


820 


luimus,  applicari  possuiil  el  debeiil  cngilatioiii 
ei  ilclectalioiii  morosoe  do  fuilo  et  lapinâ  ,  de 
vindiclà,  et  iioinicidio  ,  de  siiperbiâ ,  et  acedià 
aliisque  viliis;  hic  auieiii  specialiler  eapeccalo 
luxui'ise  applicahimiis.  Dico  igilur  cogilationein 
et  delectationcm  niorosani  de  re  vehereâ  esse 
mortale  peccalinii ,  quamvis  cogilaiis  lion  ha- 
beat  voluiiialeni  exequciidi  talc  opus  exttr- 
nuni,  cum  quoest  ejtisdeni  specici,  proindeque 
in  confessione  explicam'a  est  circimlslanlia 
personse  circa  quam  suniilur  deleclatio,  siciit 
fit  quando  opère  exlenio  cuin  illà  peccatiir. 

Priniapars  coricliis.  est  communis  iiiterauclo- 
res,  etcolligiliifex  D.  Aiig.  lib.  12  deTrltl.  c.  12, 
relalo  à  D.  Tlionià  1-2,  q.  74,  art.  8,  ubi  ait  quôd 
lotus  bomo  daninabilur,  nisi  licec  qu3e  sine  vo- 
luntate  operandi  sed  lamen  voiuntate  aniiiium 
lalibusobleclandi  soliiis  cogitalioiiis  scntiuhlur 
esse  peccata,  per  Medialoris  graiiani  remitlaii- 
tur.  Atqui  nulliis  daninaïur,  nisi  pro  peccato 
morlali,  ut  recto  subsuniil  D.  Tliomas  ibidem. 
Ergo  consensus  In  dclefctalionem  est  pecoatuni 
mortale.  Nec  refert  qnôd  dicilAugust.  ibidem 
hoc  cogitationis  peccatum  esse  longé  niiniis 
ijuJin  si  opéré  slaliiatur  inipleiulum,  ideoquc 
de  (alibus  veniam  esse  petendahi ,  peclusque 
tundondum  ,  aique  dicendum  :  Dimltle  7wkis 
débita  iiostra,  etc.  Non  refert,  inquam,  ihquit 
D.  Tliomas  ibidem  otq.  15  de  Verit.  art.  i,  ad 
1;  iiam  sicut  Auguslinus  dicit  in  Eiicbiridio 
cap.  71  :  «  OralioDominica,  otalia  iiujusmodi, 
«  non  solùm  ad  delciida  peccata  venialia  va- 
«  lent,  sod  et  ad  remissionem  mortaliuni  , 
I  quamvis  ad  eoruni  deletionem  non  ita  sulli- 
«  canl,  sicut  venialium.  »  L'nde  ista  delectalio 
morosa  est  jieccatum  morlale;  minus  tanuii 
qiiàiii  si  opeie  slatuatur  iniplendum.  Quia  ,  ut 
ail  D.  Thomas  in  iilo  art.  8  ,  ad  4,  deloulalio 
quœ  habctaclum  exleiinrem  pro  objecto,  non 
potcst   esse   absque  complacentià    exierioiis 
acUis  secundùm  se,  eliamsi  non  slatuatur  im- 
jiléiidum  proptcr  proliibitionem  alicujus  supe- 
fîôris,  unde  actus  fit  inordinatus  et  pcr  con- 
sêqucns  delectalio  erit  inordinata.  Quôd  enim 
aliquis  ex  deiiberatione  eligat  quôd  affcctus 
suussit  inclinatuset  conformetur  bis  quœ  se- 
cundùm se  sunl  peccata  morlalia,  est  peccatum 
mortale  ,  ut  dictum  est.    Conlirniatur  ex  D. 
Thonià  2-2,  q.  154,  ait.  4:  non  solùm  con- 
sensus in  actuin ,  sed  etiani  consensus  in  dele- 
ctalioiiem  peccali  mortalis,  est  peccatum  mor- 
lale.  .\tqui  cogitalio ,  aul  deleclatio  morosa 
veuerea,  est  consensus  pcrfecto  délibéra  lus  cl 
cum  picnà  advertenlià  in  delectationcm  opcris 


cogilali  Icthalitcr  mail.  Ergo  est  peciatum 
mortale.  Ut  enim  subdit  S.  doctor,  q.  15  de 
Verit.  art.  4,  ad  3,  Iota  inordinalio  fornicatio- 
nis,  undécumque  coiiiingat,  redundat  in  dele- 
ctalionem  quœ  ex  ipsâ  caiisalur  :  unde  qui 
bujus  generis  deleclationem  approbat,  morta- 
liter  peccai.  Et  delectalio  illa  quœ  cunsequitur 
cogilalionem  de  foriiicallone  ex  parte  cogitdli, 
est  morlalis  séciindùm  genus  siium,  solùmque 
per  accidens  potesl  esse  Vcnialis,  in  quantum 
scilicet  prœvenit  assehsum  déliberatum,  quo 
advcnienle  périicitur  ratio  peccali  morlalis. 

Probatiirsecuiida  pars  conclus,  ex  D.  Thomà, 
q.  15  de  Verit.  art.  4,  in  corp.,   ubi  ait  quôd 
delectalio  qua;  scquitur  cogilalionehi  ex  parle 
rci  cogitala;,iuidera  genus  coiiiciditcuffl  déle- 
clatione  extcriorisactûs.  L'I  chiili  dicllhrlib.M 
Melaph.  delectalio  per  se  in  aclu  consislit.  Sed 
specics  et  meraoria  propler  attum  dclectabilia 
sunl.  L'nde  constat  quôd  lalis  deleclatio  secun- 
dùm genus  suura  inordinata  est  eàdem  inotdi- 
nalioue,  quâ  est  inordinata  delectalio  exterioi", 
cujus  est  radis  el  inchoatio  ,  prout  dictuni  est 
supra  do  osclilis  et  lactibus  libidinosis,  neitlpc 
quôd  deleclatio  scnsibilis  ex  ipsis  orla  scmper 
ex  se  ae  naUirâ  suà,  et  c.v  lilic  opPriS  ofditiatUr 
ad  deleclationem  coitils  lanqtiâm  ejus  iniliuni 
el  pars.  Ideôque  consensus  deliberaïus  in  illaiu 
semper  est  peccatum  mortale,  quanlùnivisope- 
rans  sislat  in  eâ  deleclatione,  ncc  eani  ordinet 
ad  coitum.  Confirmatur  ex  codera  D.  Thomâ 
ibid.  ad  8 ,  ubi  ail  quôd  deleclatio  quae  conse- 
ijuitur  cogilalionem  ex  parle  aclùs  cogilali , 
reducitur  ad  idem  genus,  quia  iiullus  delecla- 
tur  in  aliquo,  nisi  afficiatUr  ad  illud  el  apfirc- 
licndat  iihid  ut  convoiiiehs.  Unde  qui  consentit 
in  dclfctationem  iiilcriorcin,  approbat  exterio- 
rem,  et  vult  eà  frui  saltem  cogitando  de  cà  ;  et 
ibideni  ad  9,  ait  S.  doctor  quôd  consensus  in 
delcclalioneiii  prohibeiur  pf-œcepto  illo  :  Xon 
conaipisces  ,    etc.    Nlhilomiiiûs  ,  si  consensus 
nullo  prajcepto  prohiberclur,  e.t  hot  ipso  quôd 
Ibrnicatio  iirohibclllr,  prohibenluf  oinnia  con- 
sequentia,  quœ  ad  idem  genus  pcriincnt.  Ila- 
clenùs  D.  Thom.  Confirmalur,  quia  deleclatio 
vcnerea  non  solùm  est  mala  ex  inalo  molivo , 
sicut  aliae  deleclalioncs  de  cselcris  vitiis ,  sed 
ctiam  est  mala  ex  ordihatione  et  eausalitale 
quam  liabel  ex  nalurâ  su;l  in  opUs  e.xlerlium  : 
nam  qualido  adest  deleclatio  venerca  In  voliin- 
lalo  eliaiii  iiielllcaci ,  seqiiitur  ctiam  delectalio 
in  appclilu  in  quovilii  habcl  coinniovclidi  cor- 
pus el  cvcilandi  liialcriam  libidiliis  c^t  divCrsis 
paniblis  tlsque  ad  perfcciioncmiictectaliotirset 


821  NONI  PR.ECEPTI. 

acti'isper  se  loqucndo.  Quando  cnim  voliinlas 
Iiuic  dclcctalioiii  perversiB  pcr  conseiisum  se 
siilijicit,  sequitur  qiiandoque  ul  ipsiiiu  aclum 
inordinaliim  eligat  propler  liane  doleclalionem 
perrecliùs  consequendam  ;  cl  quanlo  ad  pliires 
inordinaliones  tendit,  ad  lioe  quôd  deleelaiio- 
nem  consequatur,  lantô  niagis  in  peccalo  pro- 
grediliir.  Tolius  lamen  istiiis  progressas  prima 
radix  erit  i!Ie  consensus  quo  delectationcm  ac- 
ceptavit,  iinde  ibi  peccatum  mortale  inclioalur. 
lia  D.  Thomas  ibidem  in  corpore.  Ilinc  sequi- 
tur, quôd  sicut  non  salis  est  in  confessione 
declarare  opus  exiernum  luxuriœ  in  génère  , 
sed  adhuc  explicanda  est  ultima  species  et 
circumslantia  personas,  v.  g.,  fornicatio,  adul- 
terium,  ete  ,  ita  eliani  in  cogitalionibus  et  de- 
leclationibus  morosis,  tam  voluntatis  efficacis 
opus  exiernum  exequendi,  quàm  simplicis  af- 
'^ectiis  et  complacenliœ  absque  intenlione  per- 
veniendi  ad  effeclum  ,  oportet  necessariô  ex- 
plicare  speciem  ,  et  qualitalem  personarum  , 
circa  quas  cogitaiio  versabatur,  et  bomo  cogi- 
lans  morose  delectabalur.  Nam  si  circa  uxoreni 
alterius  verselur  ,  babet  malitiara  adullerii,  et 
est  contra  castitatem  et  justitiam,  et  sic  de 
aliis  speciebus  :  delectalio  cnim  sumit  speciem 
ab  objecto,  sicut  habel  ab  illo  quôd  sit  mor- 
talis,  aut  venialis.  Item  ul  sic  perfecla  nolitia 
peccati  et  slatus  ptenitenlis  haberi  possit. 
Tandem  quia  didicile  est  cognoscere  an  ani- 
mus  vcrè  ae  sincère  steterit  in  illà  simplici 
deleclalione  et  affectu  :  plerùmque  cnim  ,  non 
deest  etiani  vohintas  operis,  si  infamia  aut  alla 
incommoda  abessenl ,  et  nisi  respectus  bunia- 
nus  prohiberet,  etc. ,  solùmque  non  tendit  ad 
effectum,  quia  non  judicat  possibilera.  Vide  D. 
Anton,  p.  2,  lit.  o,  cap.  1,  §  6;  et  D.  Tliomam 
12,  q.  74,  art.  6. 

Articulus  IV. 

In  quo  resolviintur  cnsus  partiailares  in  hâc 
mnlerià  occurrentes. 

Quœres  primo,  an  cogilationes  morosae  de 
actu  conjugii  praelerito  aut  fuluro  ac  si  actus 
foret  prœsens  ,  quas  babet  conjux  in  absentià 
allerius  ,  sint  peccata  mortalia.  Conveniunt 
omnes  talem  conjugem  peccare  venialiier, 
quia  nec  nécessitas  ,  neque  pietas  ci  suadei 
talem  mentis  occupationem  et  delectationem. 
Imô  et  quandoqne  mortaliter ,  si  adsil  pericu- 
lum  probabile  poUutionis.  DiiBcultas  solùm 
restât  an  peccel  mortaliter ,  etiam  dûni  abest 
laie  periculum.  Quidam  affirmant,  quia  haec 
delectalio  quse  est  in  motu  veuereoet  appetitu 


8-22 


sensitivo  ,  non  est  de  congressu  roaritali  qui 
re  subsistai ,  sed  qui  tantùm  animo  cogitalur 
et  fingilur:  sicque  ralione  niatrimonii  excusari 
nequit  à  peccalo  letbali,  sicut  nec  in  viduà, 
ob  paritateni  rationis.  Ergo  nisi  delectetur  de 
actu  conjugii  ob  aliqucm  tinem  boneslum,  vel 
ob  commodilatem  et  ulililatem  aliquani  ac 
bonum  molivum ,  et  non  de  eo  apprebenso 
sub  ralione  deleclabili,  et  ex  alfectu  venereo , 
mortaliter  peccat. 

Respondeo  tamen  cum  communiori  senlen- 
tià,  istos  conjuges  actu  persévérantes  in  ma- 
trimonio,  non  peccare  letbaliler  :  deleclalio 
enini  sumit  suam  moralitalem  à  motivo  seu  ab 
actu  exleriori.  Sed  opus  exiernum,  seu  concu- 
bitus  inter  conjuges  non  est  peccatum  mortale; 
ergo  neque  consensus  in  delectationem  vene- 
ream.  Unde  de  actu  sibi  licito  tam  exieino 
quàm  inlerno  delectantur  absolulè,  ac  propler 
perseverans  bonum  conjugii  excnsantur;  sicut 
absolulè  non  damnantur  de  letbali  lactus  cl 
oscula,  quibus  conjuges  deleclantur,  etiam 
di'im  non  liabent  inlenllonem  lune  coeundi , 
dummodô  absil  periculum  pollulionis  extra 
vas,  quod  non  abesse  censeo,  quando  conjux 
taclibus  maxime ,  quandoque  et  intensis  ni- 
miùmque  morosis  cogitalionibus  ac  delecta- 
tionibus  se  provocal  ad  Jibidinem ,  excitando 
nolabiles  cominotiones  et  alleraiiones  in  cor- 
pore  ,  ac  illas  fovendo  in  absentià  allerius 
conjugis,  aut  in  loco  ubi  non  est  commoditus 
stallm  coeundi. 

Imô  quidam  doccnt  quôd  si  conjux  non 
solùm  cogilatione  deleclaretur,  sed  et  taclibus 
inipudicis  parles  pudendas  valdè  irriiarei  in 
absentià  allerius  conjugis,  etiam  secluso  pe- 
riculo  pollulionis,  et  eliamsi  facerel  ex  memo- 
rià  ac  repraesenlalione  allerius  conjugis,  adhuc 
mortaliter  peccaret ,  quia  sic  irrilare  naturam 
taclibus,  neque  est  actus  conjugalis,  eô  quôd 
non  fiai  cura  conjuge,  neque  ad  copulam  lune 
ordinetur.  Item  nec  orluni  habel  ex  cogila- 
tione et  affeclu  acli'is  conjugalis  ,  neque  ad 
linem  niatrimonii  ordinalur,  proindequc  nullo 
modo  excusari  polest  à  letbali  propler  bonum 
conjugii ,  sicut  excusaïur  alteraiio  libidinosa, 
quai  sequitur  naluraliter  ex  cogilaiionc  el  de- 
leclalione inleriori  appetilùs  de  actu  conjugali 
eum  uxore  proprià  vivente  et  absente  ,  nullus- 
que  est  timoratae  conscienliae  conjux,  qui  de 
hujusmodi  taclibus  non  sibi  facial  peccali  scru- 
pulum. 

Quseres  secundo  ulrùm  cogiialioneset  dele- 
ctationes  morosa-  in  spoiisis  de  ftiluro  circa 


SS3  EXPOSITIO 

ropulam  tempore  matrimonii  habeiidam  ;  aut 
in  viduis  circa  copulani  durante  ronjugio  lia- 
liilam,  et  apprehensam  sub  ratione  delectabilis, 
rt  afleclu  venereo,  sint  peccala  niorlalia,  eliani 
cilra  pericuhim  pollutionis ,  etc.  Dixi  sub  ra- 
tione deleclabilis  secundùm  lactuni  et  ex  af- 
feclu  venereo,  quia  delectari  de  aotu  conjugii 
prseterili  autfuturi,  sub  aliquà  alla  ratinne 
boiiitatis  apprehensâ,  nenipesub  ratione  hone- 
sti  vel  conimodi  teniporalis,  quod  fuit  aut  erit 
inillo,  id  est ,  quaienùs  ordinalur  ad  prolis 
generalionem  et  educationeni ,  fornicationis 
vilalloneui ,  etc. ,  exeusare  potesl  à  inorlali , 
seclusis  aliis  adjunctis  venereis  quœ  conlin- 
gere  possunt. 

Resp.  l"sponsos  de  futuro,  qui  morose  ac 
sensibiliter  delectanlur  de  copulà  tempore 
inalriinonii  babendà  ,  peccare  inortaliter,  eô 
quod  ista  delectatio  iibidlnosa  de  sr  feratur  in 
copulam  tanquàm  prsesenleni  ,  quœ  est  ipsis 
lethaliler  illicita.  H.t'c  est  enim  differenlla  inter 
dclectationeni  et  desideiiuin,  quôd  desideriuin 
ferlur  In  rem  fulurani  ni  fulurain  ,  sieque  de- 
siderare  conjungi  niatrin  onio,  etproponere  in 
ilio  tempore  habere copulani,  non  est  pcccatum 
inorlale  de  se,  nisi  sit  conjunclum  cuni  acluali 
complacentià  et  deleclatione  venereâ.  Ferlur 
enim  in  acluni  futurum  ut  futurum  ,  licitum 
ratione  matrimonii  fuluri  :  delectatio  verô  est 
praesens  et  ferlur  in  rem  aliquo  modo  prœsen- 
lera,  nempe  in  copulam  apprehensam,  quae 
est  illicita  sub  mortali,  nisi  inter  conjuges,  in 
quibus  proinde  solis  deleclaiio  de  aclii  prc-ele- 
rito  vel  futuro  ,  subsistenlis  et  praeseniis  ma- 
trimonii excusatur  à  mortali  ex  ipso  bono  per- 
severantis  conjugii. 

Res|i.  2"  Cajel:inum,  tum  in  Summà  \.  Dele- 
ctatio ,  lum  in  I  toni.  opusc.  tract.  H,  cum 
mullis  aliis  assorere  quôd  formaliter  et  per  se 
loquendo,  vidui  in  isto  aetu  non  peccanl,  ijuia 
fjusdem  inoris  est  delectari  de  prsesenti,  pra;- 
terilo ,  vel  l'uluro.  Istae  enim  diflereniiae  non 
variant  speciein  minorisde  bono  in  malnm.  Ac 
propterea  sicui  viduis  consensu  approbalivo 
potesl  placere  aclus  prreterilus,  possunt  absque 
mortali  de  illo  deleclari ,  utpote  sibi  licilo  pro 
tempore  quo  fuit  licitus;  plus  enim  est  expli- 
cité apprdbare  quàm  delectari.  Per  accidens 
lamen  ex  adjunctis  et  concomitantibus  islam 
uiemoriani  deleclabilem  aciùs  prscloriti  ni 
Jibidinosi,  possual  vidui  lethaliler  peccare, 
nempe  si  habeat  annexum  nialum  aliquod,  pula 
pollulionem  ,  vel  delectalioneni  interiorem 
iKnsequeiiiein  \elleilatcm  aoiùs  similis  pra-lc- 


824 
rili ,  aul  insurgentcm  concupiscenliam.  Esto 
igiiur  quôd  ipsa  delectatio  voluntaria  de  coilu 
pr.Teterito ,  secundùm  seipsam  sit  immunis  à 
peccato  mortali ,  quia  lamen  venerea  quantum- 
cuinque  licita  ,  diim  cogitanlur,  annexam  ha- 
bent  concupiscenliam  carnis  et  motûs  ,  qui 
etiam  non  pereipienle  inlellectu  insurgunt , 
prout  experienlia  tcslatur,  ideô  si  viduorura 
deleclaiio  periculum  babel  annexum  pollutio- 
nis aut  ruinœ  animœ  ad  aliqucm  pravum  con- 
sensum  ad  bujusmodi  delectaiionem  ,  prout 
communiier  videlur  accidere  volunlariè  im- 
moiaiitibus  lalibus  memoriis ,  tenenlur  lias 
meniorias  eviiare  ,  sicul  tenenlur  bujusmodi 
pericula  vilare.  Ha!C  Cajeianus. 

Resp.  3°:  Quidquid  sit  dehàc  sententià  spé- 
culative loquendo  ,  in  praxi  lamen  videnlur 
bujusmodi  vidui  à  lelbali  peccato  non  excu- 
sandl,  ob  scilicet  raiionem  inox  allatam,  nempe 
quôd  hoe  cogitationes  libidinosae  et  morosiE  de- 
lectaliones  venereae  sunl  présentes  ,  ac  de  se 
feruntur  in  copulam  ut  apprehensam  quodain- 
modô  pr.Tesentem.  Quae  cùm  sit  viduis  sub  pec- 
cato mortali  illicita,  simililer  et  delectaliones 
libidinosae  ad  eani  movenies  eruni  leibales 
contra  castitatem  extra  matrimonii  stâtuni,  et 
prohibenlur  sexto  ac  nono  Decalogi  prœcepto: 
ncc  babent  bonum  matrimonii ,  quo  ex  parle 
subjecti  excusari  possinl  à  morUili  ;  adde  quôd 
delectatio  est  praesens ,  et  illicita.  A  forlior' 
lethaliler  peccal  qui  morose  deleclatur  cogi- 
tando  uxorem  tanquàm  prsesenleni ,  quie  mor- 
lua  est ,  cl  apprehendil  actum  conjugalem  cum 
lllà.quia  expressé  lune  deleclatur  libidinosé  de 
illo  actii  ut  praesenli  pro  eo  tempore  quo  jam 
practerilum  est  matrimonium.  Idem  dicendum 
de  sponsis  de  futuro,  qui  inlendunl  carnalem 
deleclationem  ex  cogitatione  practicà  de  copulà 
futui'à. 

Qna-res  lerliôan  voluntaria  delectatio  de  at  lu 
condilionaliter  licilo,  sit  peccaium  mortale , 
v.  g. ,  dùm  quis  ;ogitat  et  delectalur  volun- 
lariè de  copulà  cum  lali  muliere ,  si  esset 
nxor  sua. 

Resp.  Cajet.  toni.  1  opusc.  tract.  14,  dub.  1, 
et  in  Summà  v.  Delectatio,  dislinguendo  inter 
desideriuin  etdeleclalionem,  nempe  quôd  lam 
(lesiderium  quàni  consensus  ferri  possunt  in 
ohjecluni  absolulé  vel  condilionaliter  :  possum 
enim  consentire  et  desiderare  cibum  absolulé 
sumere ,  aut  sub  condiiione  si  non  esset  dies 
jejunii.  Deleclaiio  verô  voluntaria  consequens 
objecluni  inieriîis  apprebensum  et  concubi- 
luni,  sivc  absolulé  sivc  condilionaliter.   non 


tôs 


NON!   PRJ:CEPTr. 


836 


polest  distingui  in  deleciationeni  vel  absolu- 
tam  ,  vel  condilioiialem,  sed  ex  hoc  ipso  quôd 
inest  liujusmodi  deleclalio  volimlariè,  el  sim- 
pticiler  absoliilé  deleclalio.  Unde  dùin  aliqiiis 
desiderat  acliim  conjugii  ciim  aliquà,  si  l'oroi 
uxor  sua  ,  secliisls  allis  adjunctis,  non  peccal 
mortalitcr;  scd  dùm  delectaïur  de  liujiismodl 
aclu  condilionaii  cogitato,  lune  deleclalio  ipsa 
non  est  cnnditionalis,  quia  poniuir  in  esse  vo- 
luntariè  et  est  de  faclo  praesens  ,  nec  spécial 
ad  objeclu'.ii  desideratum  el  cogilatum  quaie- 
nùs  est  condiiionale.  Cùm  ilaque  actus  ut 
condilionalis,  non  facial  deleciationeni  condi- 
lionalem  ,  iilani  lelinquii  in  sue  génère  dele- 
clationis  volunianœ  de  concubilu  secliisà  con- 
dilione,  quœ  sola  facerei  illum  actuni  licitum  , 
proindeque  illa  deleclalio  est  de  re  illicilâ  ac 
mortiliter  pcccaminosà  ,  el  iste  in  prsesenli 
se  dc'Ieciando  de  lali  opère  cogiialo ,  cnin  illà 
mulieresi  sua  esseï ,  iniidit  in  morosam  dele- 
ciationeni ,  perinde  ac  si  nulla  essel  condilio 
apposila.  Adde  quôd  non  csl  eadeni  ratio  de- 
leclationis  de  re  mortaliler  nialà  si  licerel, 
in  aliis  viliis,  cl  in  luxuriâ.  Nam  deleclalio 
carnalis  et  sensualis  ,  quœ  sub  coiidilione  ,  si 
liceret ,  capilur  ab  eo  qui  non  est  coiijugatiis, 
ultra  nialiiiam  motivi,  seu  acliis  exierioris  ad 
queni  ordinatur  el  quem  respicil,  non  ut  est 
condilionalis,  sed  absolutus,  sallein  ut  appre- 
hensus ,  adbuc  mala  est  ob  causalilalem  libi- 
dinis,  ac  coniniolioiieui  spiriluum  ,  et  panium 
deservientiiim  ad  copulam ,  ad  ([uaiii  pi-oinde 
ex  naturâ  suà  dispoiiil.  Unde  qui  deicclalui' 
de  copulâ  cogilalà  condiiionale,  probe  sciens 
copulam  hic  et  nunc  à  tali  condiiione  esse  de- 
siitiilam,  capit  dcicclalionem  aclualem  el  pr*- 
senieni,  de  se  intrinsecè  malani,  et  lethalilcr 
prccaniinosam. 

Quœres  quarto,  qunniolo  discerni  polcsi 
quando  deleclalio  est  de  solà  cogilatione,  ideô- 
que  non  peccaniimisa  ,  et  quando  esl  de  re 
cogilalà  malà  ,  idi'ôque  peccaium  niorlale,si 
res  sit  morialis.  Respondet  D.  Thomas  q.  IS  de 
Verilaiearl.  i  in  corp.,  haec  duo  in  quibusdam 
aclibus  manifesté  differre,  et  apertè  distingui, 
sed  eoruni  dislinctionem  in  cogilatione  de  pec- 
caiis  carnismagis  latere,  eoquod  propler  cor- 
ruplioneni  appelilùs  concupiscibilis,  ad  cogi- 
lationcin  laliuni  concupiscibiliuni ,  seqniiur 
motus  concupiscibilis  ex  ipsis  concupiscibilibus 
causatus.  Ut  lanien  discernai  quis  quod  ipsuni 
inovet  ad  compiacenliani  hujus  d  ■lectalionis, 
débet  advertere  si  sontiat  se  inoveii  ab  opère 
<ogilalo  ;  ita  cii  cogilalio  se  habcal  lanlùni  ut 


proponens  el  non  ut  niovens.  Et  luncjamba- 
bet  niorosse  delectalionis  naluram  :  si  verô 
supra  cogilalionem  rcfleclens,  tanquam  supra 
objectum,  ab  eà  niovealur,  utpole  nova,  mira 
aul  sublili ,  gandealque  quod  inlelligal  nalu- 
ram lalis  pi'ccali,  aul  nioduin  quemdam  arli- 
ficiosum  el  insolilum  quo  pairatnm  fuit.  Tune 
deleclalio  esl  de  cogilatione,  et  non  computa- 
lur  inler  delectaliones  morosas. 

Quœresqiiinio,  qnaenam  régula  est  assignan- 
da  ad  discernendum,  quando  homo  dubilat 
an  plenè  advci  l'Mit  et  libertalem  suHlcieniem 
habucril  ad  consenliendum  deleclaiioni,  an 
inadverteniia  fuerit  ila  indeliberala,  ut  non 
sudiciat  ad  niorlale.  Resp.  auciores  hanc  régu- 
lant communiicr  assignare,  nempe  quôd  ille 
qui  jam  contraxit  habiium  in  hujiisinodi  pec- 
calis,  el  eiiam  dùm  adverlil,  facile  consentit, 
ac  ad  opus  progredilur  si  polest,  neque  soict 
resistere  ac  curare  de  pcccato,  lune  in  bis  du- 
biis  prsesuniendum  ac  potiiis  exislimanduin 
est  eum  peccàsse,  eamque  inadverienliam  or- 
tuni  babuisse  ex  nialâ  volunlaiis  inclinatione. 
hleni  dicendum  de  personâ  desidiosâ  quae  quo- 
lidiè  cuni  suis  passionibus  conilictat  et  saepè 
cadil  :  lune  eniiu  declinandum  est  in  delerio- 
reni  parieni,  ac  exisiiniandum  quôd  consense- 
rit.  Seciisjudioandnm  est  de  personà  timoralâ, 
quae  babci  bonam  voluniatem  erga  Deum, 
quem  non  vull  offendere,  nec  senlil  se  multiim 
aflfectain  ad  res  turpes,  quas  dùm  adverlil,  so- 
Icl  resistere,  pugnare  et  abstinere  à  consensu 
in  rieleciationem  et  in  opus.  Tune  enini  quando 
dubilai  an  consenseril,  polest  inclinare  in  me- 
lioieni  partem  cl  pulare  se  non  babuisse  ad- 
verleiiliam  deiiberalam  ,  nec  proindc  consen- 
sisse,  neque  morlaliter  peccàsse.  Tutissiuium 
lanien  estinhismaxiniam  diligentiam  adliibere, 
et  s:i'pé  de  islis  dubiis  conteri  ac  conliteri,  ob 
aliquani  negligentiam  i|u:e  irrepere  soIct,  aul 
seniiplenam  adverienliam  sullicientem  ad  ve- 
niale.  Parcal  riiihi  lector,  si  in  bis  scribendis, 
per  incogitanliam  aliquid  minus  caslum,  viro- 
qiie  religioso  non  salis  consonum  irrepseril  : 
charitate  quà  scripsi ,  et  quœ  operil  nmttiludi- 
iiem  peccatonmi ,  exeusari  rogo  ac  spero  ; 
Dennique  deprecor,  ut  qui  suà  benediclione  et 
giatià  scribenlem  servavil  illaîsum  ,  pariler  el 
legenli  suo  aiixilio  adesse  dignetur.  Intérim 
eum  nosiro  Viciorià  et  Lndovico  Lope  breviler 
monebo  coufessaiios ,  ut  posl  audilam  puella- 
riini  confessioncin  ,  qu;;iido  viderinl  esse  ne- 
cessarium,  lanlà  cautelà  et  tam  honestioribus 
vcrbis  iiiienniîciii,  ul  si  ad  islam  inlcrro 


827 


liXPOSlTIO 


828 


îiem ,  qiijE  primo  ipSis  fieri  débet ,  scilicet  an 
habuerint  inhnnesins  cngilationes,  lesponde- 
rint  qijôd  non,  lune  non  est  nlieriùs  procc- 
dcndum,  ne  forlèscandalizenlur,  et  adverlentes 
ad  ca  qux  anlea  non  noveraiit ,  peccare 
doccanlur.  Si  autem  respondeant  se  habuisse 
inhonestas  cogitaliones,  tune  inlerrogandse 
sunt  an  adverlenler  et  deliberalè  in  eis  inimo- 


raLne  fuerint.  Si  dieant  quôd  non,  lune  hîc 
sistendum  est.  Si  verô  faleanlur  tiiorosaïii 
delectallonem,  intcrroganda;  snnt  an  desiderio 
et  vnluntale  consenseiint  in  opus  carnalc. 
Ouodsi  respondeant  afnrnialivè,  nirsùm  debenl 
inlerrogaii  an  opère  consumuiaverint,  ulendn 
lanien  semper  vcrbis  honeslis  pudorl  puellari, 
et  sanelitali  Sacranienli  convcnicnlibus. 


EXPOSITIO 


SEPÏIMÏ    PRyECEPTI    DECALOGI 

!VOX    FURTUM    FACIES  (1). 


Prseoeplum  islud  lalissiniè  diffundilur,  plu- 
resque  complectilur  niaierias.  Ciim  enim  fiirli 
nomine,  non  solùni  injusla  rei  alienae  accepiio, 
sed  eliani  illius  injusla  delenlio  inielligatur, 
c\  D.  Thomâ  2-2,  qua;st.  06,  art.  3,  ad  2,  ideô 
rcstitulione  opiis  est,  ad  enjus  naturam  pene- 
trandam  necessaria  est  explicalio  possessionis 
et  doniinii  rerum  ,  ut  palet.  Unde  D.  Tbomas 
2-2,  qua;6t.  66,  agens  de  furto  el  rapiiiA,  ap- 
posilè  omninô  exorsus  est  à  rerum  doniinio, 
quserens  articule  prinio  an  possessio  reriiui 
e.vterioruni  sil  honiini  naluralis;  et  in  secundo. 


an  iiceat  aiicui  rem  quasi  propriain  possidere  : 
quibus  praimissis  slatim  arliculo  tertio  agit  de 
furto,  ulpole  quia  ex  violalo  doniinio  alterius 
nascilur,  adcô  ut  doniinium  sil  basis  et  funda- 
nientum  accepiionis  el  detenlionis  injustae  et 
obligalionis  resliluendi.  De  his  omnibus  fusis- 
siniè  agilur  in  tracialu  de  Juslilià  et  Jure, 
quae  In'c  coinpendiosè  breviterque  attingemus 
in  quantum  opus  est  el  suflicit  ad  bujus  praj- 
ccpli  accuralam  expositionem ,  Itictorera  ad 
biijubniodi  Iractalum  remiltentcs. 


1U)L0Gt]S  DE  REPiUM  DOMÎNIO. 


Non  est  hic  sermo  de  doniinio  jurisdictionis, 
quod  scilicet  consistit  in  poteslale  gubernandi 
subdilos ,  seu  jure  prsecipiendi ,  vetandi ,  per- 
millendi,  judicaiidi,  puniendi,  etc.,  sed  lanlùm 
(le  doniinio  proprielatis  circa  bona  lemporalia, 
quod  juxta  D.  Thomani  2  2,  quoest.  GO,  art.  1, 
consistit  in  poteslale  quam  quis  babet  utendi 
rébus  exlerioribus  ad  suain  uiililaleni ,  quasi 
propicrse  factis,  soletque  definiri  :  «  Faculias 
«  seu  jus  disponendi  do  re  tancpiàni  propriâ  in 
«  suuni  commoduni,  quoad  onnies  usus  à  lege 
«  pcrraissos.  » 

Hinc  habelnr  quôd  doniinium  forniaiiier  ne. 
que  est  ipse  possidons,  neque  res  possessa,  sed 

(I)  Nonnulhp,  annolaliones  adjici  possent 
rxplanationi  bujns  praicepli  Decalogi  ;  verùm 
ab  iilis  absiinemus,  quùm  subsequi  debeal  tra- 
cialus  spccialis  de  jure  et  variis  couliactuum 
s[)i'ciebus  in  quo  fusiùs  evolvenlur  quajsliones 
ad  banc  niaicriam  spectantes. 


baiiitudo  inter  rem  possessani  el  possessorem , 
quœ  liabitudo  vocalur  jms  et  faculias  possidenlis 
in  rem  possessani  ut  sibi  subjeciam  et  pro- 
priani ,  ila  ut  de  eà  disponere  valcal  :  in  quo 
dilfert  A  nudà  possessione  el  iisufruclu,  quae 
non  danl  facullalera  propriani  el  independ'^n  - 
teni  ab  alterius  voluntate  rem  alienamli  salieni 
quoad  subslantiani,  donandi ,  vendciidi  ,  ac  de 
illà  disponendi.  Addilur  in  muni  comniviliim,  ad 
differentiam  doniinii  jurisdictionis,  quod  non 
lani  ntililalem  propriani  supcrioris  qu'un  infe- 
rioruni  respicit,  Polest  tameii  dominus  dispo- 
nere qindem  de  re  suà  quoad  onines  usus,  sed 
k'fje  permissos  :  quia  cinn  jure  nalurali  oninia 
bona  cssenl  communia,  el  divisio  ac  appro- 
prialio  renim  exteriornm  solùm  jure  gentium 
introducla  fiieril,  ut  probal  D.  Thomas  loco 
citalo,  doniinio  maxime  convenil  ut  rcslringa- 
tur  ad  usus  li'gi>  permissos,  ad  observalionem 
jusiaruMi  legum  in  couimcrciis  et  contracti- 


tSS  SEPTIMI 

bus  ab  omnibus  genlibtis  receplam.  Adde  quôd 
ususqui  non  est  lege  permissus,  non  estrcvcrà 
usus,  sed  abusus;  et  polestas  ad  lalem  usum, 
non  est  verè  poloslas,  seu  Ikita,  logiiima  cl  ju- 
ridica  :  imô  nec  uioraliler  loqupndo  dicenda 
esl  poteslas,  cùm  id  solùm  verè  pussumtis, 
quod  jure  possumus.  Ut  autein  essenlia  donii- 
nii  clariiis  innotescat,  expiicanduni  esl  quid  sit 
jus,quid  usus,  qiiid  iisiistViietus,(|uid  possessio. 

Jus  in  definilifinc  doiiiliiii  posiUnn  ,  suniilur 
|iro  l'acullale  aliquid  faeiendi,  sive  ohtinendi, 
aul  in  eà  irisiSlendl  et  insliluendi ,  ve!  aliqlio 
alio  Inodo  se  habendi,  cui  sine  causa  justà  , 
absque  injuria  coiilravehiri  nequil ,  ex  aliquâ 
ordinalionc  legis  cl  juris  concedenlis,  juben- 
tis,  vel  perhiilleniis.  El  duplex  esl,  scilicet  jhs 
in  re,  et  jus  ad  rem.  Prinium  est  iliud  quod 
quiliitet  in  rem  propriain  pxislenlem  sibi  Ira- 
dilain  ac  specialiter  deviclaui  bal)el,  tribuilque 
actiOncm  neduni  in  persoiiani  qu«  illani  reli- 
net,  sed  in  ipsiuii  rem  ,  quoe  proinde  ubicurtl- 
que  Iranscat,  seniper  cum  illo  onere  transit,  el 
clamai  pro  domino  suo.  SecundUm  verù  esl 
circa  aliquid  quod  noiidùm  est  perfectè  nos- 
trum  ,  nec  aciu  possidemus,  licet  sit  nobis  de- 
vicium  ex  aliqiià  obligalione  ad  illud ,  solùni- 
que  Iribuit  aclionem  personalem.  Jus  autem 
in  definitionc  dominii  positum  suniilur  pro 
jure  in  re ,  cujus  est  praicipua  el  poiissima 
species.  Ex  quo  palet  omne  dominium  esse 
quidem  jus ,  sed  non  omne  jus  esse  propriè 
dominiuni,  salleni  proprieialis,ac  laliùs  palere, 
rectèque  lenere  locum  generis  in  illius  defini- 
tione. 

Tidiliis  dominii  ab  ipso  distinguilur  lanquàra 
ejus  origo,  radix,  eansa  el  fundamenlum.  Unde 
alicul  dicenli  se  esse  alicujus  rei  dominiim  , 
dicere  solemus,  quôd  id  probel  ostendendo  li- 
lulos,  iieinpe  ejus  acquisilionem,  aul  perenip- 
tioneni  ,  dUt  per  leslamenlum  et  donatio- 
ncin,  ailt  per  nuilalionem  el  praescriptionem , 
ex  qldbus  tànquàm  causis  oritur  dominium  ut 
effectus,  accedenie  rei  iradiiione  el  posses- 
sioilc,  lanquàm  Condilione  sine  quâ  dominium 
ci  jus  in  re  Ab  islâ  radice  et  origine  regulari- 
ter  non  émanai.  Porrô  hic  titulus  esl  duplex , 
scilicel  vcrus ,  et  prsesumptus.  Titulus  legiti- 
miis  et  Verus  ,  esl  vera  radix  ,  origo  et  causa 
dominii,  ul  légitima  emptio,  etc.  Prsesumptus 
verô  probabilitei'  el  juslè  est  quando  non  adest 
quidcni  vera  causa  ,  praesumilur  tamen  adesse, 
Ut  cùm  quis  bonâ  fide  émit ,  aul  dono  accepit 
rem  ab  eo  .  qlii  alienarc  non  poterat ,  sincère 
lamen  credens  illud  posse,  ac  ejus  esse  domi- 


PR.4;CEPTI.  830 

Inum.  Accedenie  enim  lune  rei  tradilione ,  il- 
lani cum  titulo  et  sine  peccato  possidel,  reti- 
netque  quamdiù  durât  bona  fides.  Pari  modo 
loquendum  est  de  iltulo  usûs  et  ususfruclùs. 

(Jsusfmcitis  esl  jus  utendi  el  Iruendi  alienis 
rébus  salvà  earum  subslantià  jf.  de  Usiifniclu,  et 
Insiil.  eodem  lit.,  unde  consliluitur  laiiu'nn  in 
lis  (luœ  non  uiiico  consunmntur  usu  ut  in  l'un- 
do,  œdilius,  cl  junicntis,  et  hou  in  alils,  v.  g., 
vino,  olco,nisidandocautionem  de  seslimatione 
vini  vel  olei  reslituendà.  Usufructuarius,  v.  g., 
alicujus  domùs,  non  solùm  polest  eam  inliabi- 
lare,  sed  et  aliis  locare.  Item  habeljus  fruendi 
fundo  alieno,  sumendi  Iructus  non  tan  lu  in  ad 
usum  propriiim,  sed  cliam  aliis  vcndcndi,  do- 
naiidi,  aliennndi,  ad  differenliam  solius  cl  nudi 
Usils  :  iisuarius  enim  ,  v.  g.,  polest  quidem 
fructum  alieni  lundi  suiliere  ad  usum  quoli- 
diaiium ,  ac  in  eo  ambulare  el  coinmorari 
absque  doinini  incommodo;  non  lamen  aliiS 
vendere  aut  donare.  Item  pblesl  quidem  do- 
mum  alienam  cum  lamilià  inhabilare  ac  hos- 
pitcs  recipere,  non  lamen  aliis  locare  :  uler- 
que  rei  subslanliam  mutare,  el  exlinguere  non 
polest,  sed  inlegram,  sarlara  teclamque  prœ- 
slare  débet.  In  quo  difTerunt  à  domino  proprie- 
talis,  qui  babet  jus  alienandi  el  consumeiuli 
eliam  rei  subslanliam. 

Possessio  una  est  facli,  alla  juris.  Prima  est 
actus  seu  causa  possidendi ,  et  definilur  :  De- 
teiitio  rei  corporis,  aniini  el  juris  adminimlo. 
Débet  enim  res  apjrehendi  corporalilcr,  et  ali- 
quâ actione  corporis,  ut  pedibus  aul  manibus 
vel  oculis,  vel  simili  modo  in  se,  aut  in  alio  in 
quo  censeatur  contineri,  ut  lenendo  claves  do- 
mùs, vel  scripturam  quœ  dat  jus  ad  illani. 
Débet  autem  res  sic  corporaliler  apprebeiidi 
animo  possidendi  :  unde  bajulus  ,  aut  deposi- 
tarius  aliénas  pecunias  apprehendens  ad  pof- 
tanduin  ,  vel  custodiendum  ,  non  censenlur 
propriè  illas  possidere.  Soient  autem  taies  ap- 
prebensiones  juris  adminiculo  ac  disposiiiono 
conlirmari ,  ac  suûicienles  censeri  ad  posses- 
sionera  consiiluendam,  inlervenienle  tilulo. 
Altéra  verô  possessio  deûnilur  :  Jns  insistendi 
alicui  rei  lamiuàm  saœ ,  non  proliibilœ  possideri. 
DicilurJMs,  sive  verura,  sive  pulaium,  ut  con- 
veniat  eliam  illi  qui  rem  injuste  possidel;  linbet 
enim  facultalem  moralem  illam  luendi  adver- 
sus  exlraneos,  iniô  et  quodamnioilô  adveisùs 
illius  dominuni,  qiiatenùs  non  polest  eam  au- 
l'erre  per  vim  ,  sed  dunlaxat  per  viam  juridi- 
cani,autaliainjuslam.  [nconscienliàlnmen  non 
habeljus  illam  lelinendi.  Additur<((H7!(«m  Siuv, 


85i  EXPOSITIO 

id  est,  Domine  suo,  licet  aliquando  pcr  aliuiii 
eam  appréhendai;  sic  pupillus  possidel  per  tii- 
torem.  Tandem  non  prohibilœ  possideri.  Sic 
jure  posilivo  laiciis  reddilur  incapax  posses- 
sionis  loci  sacri,  ff.  de  Acquir.  possess.  1.  Qui 
universas. 

Possessio  dividitur  in  civiiem  et  naliiraleni. 
Civilis  est  <iuae  paril  eU'eclus  civiles,  nempe  rei 
usucapionem  el  dominium  fruclnum  ;  juris  est, 
qnae  etanimo  relinciur,  eisi  quis  aclu  non  pos- 
sideal ,  dummodô  anlea  possederit ,  aul  ejus 
majores,  cùm  omne  dominium  à  nalurali  cœ 
périt  possessione  ff.  de  Acq.  poss.  I.  Clam  pos- 
sidere;ei  haec  possessio  est  perfecl»,  simpiieiter 
talis  ac  juridica.  Possessio  naluralis  est  quà 
quis  rem  ab  alio  civiliter  adhuc  possessani  seu 
nondùm  voluntale  proprià  ,  aut  juris  disposi- 
tione  dojeclam,  animo  sibi  retinendi,  aclu  cor- 
poreo  occupai;  el  liaec  est  iniperfecta,  nisi  aii- 
quo  jure  civili  adjuvelur;  aliunde  est  injusla, 
necconfert  jus  simpiieiter.  Unde  perfeclissinia 
possessio  mixta  est  ex  civili  et  nalurali,  ut  dùm 
quis  occupât  res  quas  civiliter  possidel.  Hinc 
hahelur.  quôd  possessio  non  iribuii  jus  dispo- 
nendi  de  re  lanquàm  propriA  ,  nisi  quaudo 
cunjungilur  cuin  doniiniu  proprietatis. 

Dominium  proprietatis  dividitur  in  plé- 
num seu  perfeclum,  et  non  plénum  sen  imper- 
l'ecluni  11'.  de  verb.  Oblig.  I.  Si  iia  siipulaiiis , 
el  ff.  Qui  et  à  quibus  1.  Generaliier,  plénum  est 
illud  quo  quis  liabet  simul  rei  proprietatem 
cum  usul'ruclu  ac  possessione  illius  et  solus  ha- 
bet ,  ita  ut  hsec  oniuia  in  uno  consolideniur, 
sine  consorle.  Non  plénum  verô  est,  quaudo 
qnis  in  dominio  rei,  v.  g.,  lueredilalis  adhuc 
indivisœ  ,  consorles  hahel ,  ita  ul  sint  plures 
domini  cum  eo,  vcl  quaudo  unus  habel  quidem 
rei  proprietatem ,  non  tamen  usum  el  usuui- 
fruclum  ,  vel  possessionem  illius  ,  sed  lise  ad 
alium  pertinent.  Isie  eiiim  licet  sit  domiiins 
direclus,  non  poiesl  lanieii  plenè  dispouere  de 
re,  unde  dicilur  habere  dominium  non  plénum 
ex  parte  objecli.  Nec  etiam  dominium  utile 
quod  liabet  usnrrucluiirius  potest  dici  plénum, 
ob  majorem  ralionem  ,  cùm  sit  dominium  lan- 
lùm  secumlùm  qiiid.  Ex  quibus  constat  delini- 
lioiiem  dominii  supra  allaiam  proprié  soluin- 
niodô  compelere  dominio  pleno,  ex  direclo  el 
utili  coiisolidalis  ac  in  uuam  personam  simul 
accnrreniibus  coalescenli. 


§  1 .  De  sitbjeclo  dominii,  sen  qninam  /■inl  domi- 
nii capaces. 

Quilibci  liomo  in  quocumquc  statu  el  con- 


8S2 

dilione  reperiatur,  est  capax  dominii,  qui 
ratione  et  libero  arbitrio  prxdilus  est  referl- 
que  Dei  imaginem,  in  quo  consislit  radix  et 
ralio  dominii,  juxla  illud  Genesis  1  :  Faciamm 
liominem  ad  imaginem  et  similitudinem  nostram, 
ut  prœsit  piscibus  maris,  volalilihns  cœti,  et  be- 
stiis  terra-  ;  id  est,  faciamus  homineni  cum 
iutellectu,  voluntale  el  libero  arbitrio,  ut  pos- 
sit  seipsum  aliaque  inferiora  regere ,  ut  sic 
SHÎ  compos  ac  sui  juris,  possit  de  aliis  rébus 
exlerioribus  lanquàm  suis  uli  ac  libéré  dispo- 
nere,  conseniire,  velle  relinere  jus  ad  illas, 
inviloque  animo  pati  earum  ablalioncm,  ac 
injuriam  inde  referre,  lia  D.  Thomas  2-2,  q. 
<i(j,  arl.  1.  Hinc  colligilur  puerosesse  dominos 
earum  rerum  quae  ad  ipsos  speclant,  ciim  sint 
ralionales,  liabeanique  liberum  arhitrium,  licet 
tutores  nomiue  illorum  possideant.  Unde  pos- 
sunt  (ieri  hairedes  ac  succedere  in  jus  defuncti 
ir.  de  Divers,  et  lenip.  I.  Ciim  hœres,  idque 
prolial  Apost.  ad  Galai.  4.  Item  ameutes  sunt 
vcri  domini  suorum  bonorum,  quamvis  imn 
ulanlur  intellectu ,  el  libero  arbitrio,  sed 
usum  ratioiiis  impediium  habeanl  :  id  enim 
non  impedil,  cùm  ad  dominium  non  requi- 
raïur  aciualis  usus  harum  potentiarum,  alio- 
quin  dormientes  illud  amitterent  ;  sed  suf- 
ficial  quôd  secundùm  se  el  secundùm  suara 
naiuram  apti  sint,  et  capaces  uti  suis  rébus 
per  iiilellecium,  ac  liberum  arbitrium.  Unde 
licet  pueri  el  amenies  à  repub.  jiisié  priventur 
gubornaiione  et  administratione  bonorum  , 
penès  se  tamen  dominium  retineni.  Hinc  lit 
superiores  dùm  amiltunt  gratiam  per  pec- 
catuni  ,  non  amitlere  jurisdiclionem  ,  cùm 
semper  relineanl  dominii  causaro  et  l'undamen- 
Uim,  nempe  liberum  arbitrium,  ut  ostendi- 
lur  in  Iraclatu  de  .lustitià  et  Jure.  Sequi- 
tiir  etiam  inlideles  ob  eamdem  rationem  esse 
dominos  rerum  suarum  ;  non  enim  ad  domi- 
nium gratia  aut  lides  requiritur  :  unde  fas 
non  est  Clirislianis,  per  se  loquendo,  spoliare 
terris  suis  paganos  et  barbaros,  qui  nec  de 
jure  nec  de  facto  eliam  quoad  temporalem 
jurisdiclionem  illis  subduntur,  prout  diclum 
est  alibi. 

Hinc  sequilur  servo  sesse  capaces  dominii, 
quamvis  illud  exercere  nequeanl,  dura  perma- 
nent in  servilule  :  similiter  et  religiosos  pro- 
lessos,  in  particulari  alicujns  rei  dominium 
pr(i|U'ium  liaberc  non  posse,  ut  hahelur  de 
slaui  Regul.  can.  Ciim  ad  monasierium.  Hoc 
tamen  non  est,  quod  de  se  absolulè  non  sint 
capaces,  sed  quia   sponlè  à  se  abdicârunl  in 


835  SEIMIMI  t'U.hCLl'TI 

perpetuuni  poiestateo)  et  jus  doininii ,  ac 
usum  independenteni  rerum,  vovenles  et  pro- 
fitenles  volunlariani  paiipertaleni,  et  sine  pro- 
prio  vivere,  ac  si  essont  morlui  niuiido. 
Difficuitas  solùni  restai  de  bencficiariis  seciila- 
ribus,  an  scilicet  babeant  actu  dominium  bo- 
noruin  ecelesiasticorum. 


654 


§  2.  Utriim  beneficiarii  relineanl  dominium  re- 
diluttm,  et  boncrum  ecclesiasticorum,  cl  ud 
restitutionem  leneanlur,  si  hœc  expend  a. 

In  prlmis  certum  est  beneficiarios  liciiè 
posse  ex  illis  bonis  deirahere  sibiqne  appri)- 
priare  quanlùm  opus  est  et  suliicit  ad  sui 
decentein  sustentationeni,  illiusque  portionis 
eongruae  dominium  babcre,  vùni  sit  jii>la 
merces,  et  stipendium  lalioris  et  obseiiuii, 
quod  ecclesiae  praeslaiit  ;  digm(s  est  enim  ope- 
rariits  cibo  suc ,  et  qui  altari  servit,  de  altari 
œquum  est  ut  vivat.  Unde  partem  rediluum  illi 
correspondentem  in  proprios  usus  necessarios 
et  honeslos  coiisumere  juste  possunt. 

An  auteni  beneficiarius  si  parce  vivendo  velit 
aliquid  de  eâ  portione  sibi  delraberc,  liciiù 
possit  illud  quod  reservavil,  aiiis  donare,  ac  de 
eo  disponere  perinde  ac  de  re  suâ  bonoque 
patrimoniali;  anirnianl  comniuiiiter  auctores, 
quia  sicul  operario  liberum  est  mercedeni  con- 
sumere,  ita  in  quos  voiuerit  usus  expendere. 
Et  D.  Thomas  2-2,  q.  185,  art.  7,  ad  2,  sic 
ait   :    I    Bona   ecclesiarum   non   sunt   solùm 

•  expendenda  in  usus  pauperum,  sed  eliam 
«  alios  usus,  ut  dicluni  est  :  et  ideô  si  de  eo 
€  quod  usui  episcopi  vel  alicujus  clerici   est 

<  deputaluiu  velit  aliquis  sibi  subtraliere,  et 
«  consanguineis  vel  aliis  dare  ,  non  peccai, 
«  dummodô  illud  facialmoderatè,  id  est,  ulnon 

<  indigeant ,  non  autem  ut  ditiores  inde  liant. 
«  Unde  Arabrosius  dicit  in  lib.  de  Offic.  :  llaec 

<  autem  approbanda  liberalitas  est  ut  proximos 

•  seministui  non  despicias,  si  egere  cognoscas, 
t  non  lamen  ui  illos  ditiores  (ieri  velis,  ex  eo 

<  quod  tu  potes  conferre  inopibus.  >  Ubi  D. 
Tbomas  non  videtur  requirere  quôd  parentes 
clerici  sint  pauperes  ,  ad  hoc  ut  possit  sine 
peccalo  illis  tribuere  quod  sibi  parcit  de  suâ 
congruâ  portione  :  lune  enim  posset  etiam 
ipsis  elargiri  sine  peccato  de  superduo  et  re- 
dundante  reditu  ecclesiaslico  post  suam  de- 
cenlem  sustentationeni,  sicut  et  polest  aliis 
pauperibus  in  eleemosynam  dare,  sicque  nnlla 
esset  differenlia  inter  ista  bona ,  quod  lamen 
D.  Thomas  non  admittit,  ut  patet.  Unde  solùm 
intendit  quôd  clericus  non  peccat,  nioderatè 


tribuendo  suis  parentibus  vel  aliis  aliquid  de 
00  quod  sibi  ad  congrnam  suslentationem  ne- 
c(  ssario  deirahil,  quantum  précisé  opus  est  et 
siillicii,  ne  in  pauperiem  et  indigenliam  inci- 
dant,  sed  stalum  suum  honestuni  conservent, 
non  verô  ut  ditiores  évadant.  Unde  hujusniodi 
iiiodcraiio  altendilur  penès  exclusionem  immi- 
iicniis  iiidigentise,  qua;  probabililer  revenlura 
liini'iui ,  et  non  penès  appositioiiem  diviliarum 
l'i  nuilalionis  slatiis  in  aliiorem  et  ditiorem  : 
luiic  enim  per  banc  dispensalionem  clerici 
peecare  possunt  ex  inordlnatione  affectùs  erga 
c^irneni  et  san^uineni,  per  qiiam  conlingil  ut 
pateiitihus  plura  conleranl  quàni  oporleat,  et 
[lauperibus  non  subvcniant,  secundûni  quod 
requirit  debiiuni  cliarilatis.  Non  tamen  lenen- 
tur  ad  restitutionem,  quia  hujusniodi  res  s-unt 
eorum  dominio  deputatae,  ut  dicit  D.  Thomas 
loco  citato  in  corp.  loquens  de  bonis  propriis, 
quœ  clerici  possidere  possunt.  Si  enim  in 
bis  bonis  patrimonialibus,  quae  ex  ipsà  rerum 
condiiione  non  obligantur  pauperibus  et  piis 
operibus  conferre,  sed  sibi  retinere,  vel  etiam 
aliis  pro  libito  elargiri  possunt,  adhuc  tamen 
ex  inordinaiione  affectùs,  hoc  modo  peccare 
possint,  quaniô  niagis  in  dispensatione  residui 
portionis  congrua;,  uipote  quae  est  de  bonis 
ecelesiasticis?  Quia  lamen  dantur  clericis  in 
nieiccdem  obsequii  et  stipendium  suslentaiio- 
iiis,  quodammodô  censentur  quasi  patrimo- 
nialia,siculea  bona  quae  acquirunl  concionando, 
Missani  celebrando,  etc.  Ideôque  distribuenles 
ea  parentibus  immoderatè  ncmpe  ad  eos  di- 
landos,  non  videntur  petcare  contra  justitiam, 
nec  proinde  ad  resiilutionem  obligari,  ni  colli- 
gilur  expresse  ex  D.  Thomà  ibidem,  beuè 
tamen  alio  peccato. 

Hinc  conciliuHi  Trident,  sess.  25  de  Reform. 
cap.  1,  districlé  clericis  prohibet  <  ne  ex  re- 
•  dilibus  Ecclesia;  consanguineos  familiaresve 
«  suos  augere  sludeant,  cùm  Apostolorum 
<  canones  prohibeant  ne  res  ecclesiasticas  quae 
«  Dei  sunl,  consanguineis  donent.  »  Quae  pro- 
hibilio  non  incongrue  nec  violenter  intelligi 
polest,  nedùm  desuperlluis  benelicii  reditibus 
absolulè,  sed  de  ils  eiiam  de  quibus  est  sermo 
in  prœsenti.  Unde  beneliciarius  quantumvis 
illius  portionis  sit  dominus,  usus  lamen  talis 
dominii  dcterminalur,  ne  scilicet  in  vanos  usus 
et  ad  parentes  dilandos  hujusmoili  reditus 
consumere  valeat.  Et  ex  prœcepto  habet  islud 
onus  annexum  illos  insumendi  in  proprios,  aut 
iii  pios  lantùni  usus,  ita  utconlrarium  faciens 
mortaliterpeccel,  transgredieadograve  isliidaç 


m^ 


EXPOSlTiO 


850 


slriilissimuni  Ecclosiae  prsceplum,  fundatum 
il)  iialuni,  coiidilione  el  coiisliuiiione  hujiis- 
iiiodi  bonoruui  ecclcsiasticorum  ,  qiise  sunt  res 
Dei  sacrae,  illi  dicala;,  Clirisli  el  pauperum 
paliinionium,  etc.  El  quaniùm  ad  hoc,  vidcttir 
de  isiàporliouc  pari  modo  esse  raiiociiiandiim 
ac  de  rcditibus  superfluis  el  reduiidanlibus, 
juxla  principia  auctoriim  qui  docent  bene(icia- 
rium  esse  quidem  illorum  doniimiiii,  et  tamen 
profané  ex|iendendo,  peceare  morlaliler,  licel 
ad  resliuilionem  non  icnealiir. 

l'orro  hœc  congrua  pars  ex  fruclibus  bene- 
licioiura,  qtioe  necessaria  csl  ad  dccentem 
sustcHlalionem  beneliciarii,  non  eonsislil  in 
indivisibili,  sed  habel  laiiuidinem  jnxla  loco- 
rnni  negolioium,  personaruni  el  lenipornm 
circiimsianlias,  nec  polesl  eadem  HiiiCorniis 
régula  cerla  pro  omnibus  assignari.  linde  D. 
Thomas  quodhl)el  (i,  arl.  12,  ail,  quôd  «  be- 
«  neliciarius  non  peccat  morlaliler,  eiiamsi 
f  forlc  aliquid  plus  in  suos  usus  converlat, 
t  (piàm  oporleal  ;  lalia  enim,  quia  in  singula- 
I  libus  esl  eorum  judicium,  non  possunl  ])er 

<  omniniodain  ceililudincm  dellniri ,  dum- 
«  modo  in  modico  solùm  delicial  et  super- 
«  abuiulel.  Polesl  enim  hoc  (ieri  absque  bonae 
»  lidci  delrimenlo,  quia  non  polesl  homo  in 
I  lalibus  punclualiier  accipere  illud  quod  liori 
I  oportel.  Si  verô  sit  mullus  excessus ,  non 
1  polesl  latere.  Unde  videtur  bonae  fidei  repu- 

<  gnare  :  ideô  non  est  absque  pcecato  mor- 
(  lali.  > 

Monet  coneiliumTridenl.  loco  cilato,  episco- 
pos  non  ad  propria  coninioda  ,  non  ad  divilias, 
non  ad  luxum,  sed  ad  laboresel  solliciludines 
pro  ^lorià  l)ei  vocatos  esse.  Vull  ut  ila  se  coni- 
ponaiil,  ut  reliqui  ab  eis  frugalilalis,  modes- 
tie, sancUïque  humililatis  exempla  pelerc 
possiiit.  Uuapropier  exeniplo  Palruni  nostro- 
rum  in  concilio  Carlhaginensi,  non  soliim  ju- 
bei  ui  episcopi  modeslà  supelierlili ,  mensà , 
ae  IVugali  victu  conlenli  sint;  verùni  oiiam  in 
reliqiio  viia!  génère  ac  tolà  eorum  donio  ca- 
veanl  ne  quid  appareat,  quod  à  sanclo  hoc 
inslilulosil  alicnum,  quodque  non  simplicita- 
tcni  ac  vanitalum  contcmplum  pr;e  se  habeal. 

Possct  forsan  ex  decrelo  Innocenlii  papa;  XII 
à  paucis  annis  soleinniier  enianalo  oniniuni 
cardinaliuni  calculo,  sigillo  ac  juramento  ob- 
signalo  contra  nepolismum,  dcsumi  régula 
hujiis  congrua;  poriionis.  In  liàe  enim  Bullà 
taxanior,  delerminantur,  el  assigiianlur  ex 
rediiilius  Ecclesi;e  duodecim  mille  ninnnn  in 
aiinum  pro  deccnti  sustentailoiie  cardinalis  pa- 


troniet  nepotisponlificis  pro  lerapore  existen- 
li? ,  el  nihil  ampliùs.  Hinc  inl'eriorum  pnelato- 
rum  congiua  porlio  ex  fructibus  beneficii, 
per  detiaclionini  pro  rata  et  proporlione  dis- 
lanlia;  inferiorilalis  et  reccssùs  ab  hâc  supre- 
mà  dignilalo  quodammodô  taxari ,  el  determi- 
nari  haud  dillicile  esset.  El  forte  quinque 
mille  nummi  de  fruclibus  pinguissimi  episco- 
patiis  forent  sullicienles  ad  congruam  portio- 
ncm  episcopi  sublimions  consiituendam;  très 
nulle  nummi  comnniniler  salis  essent  pro 
decenti  sustentatione  aliornm  ;  mille  pro  abba- 
libus  insignibus  ;  tandem  quingcnli  nummi  pro 
aliis  communioribus,  per  seloquendo,  seclusis 
negoliis,  necessilalibus  et  circumslanliis,  quœ 
per  accidens  occurrere  possunl.  Veriim  de  liis 
non  me  inlromitlo,  nec  in  alienam  nicsseni 
falcem  mittere  intendo,  solùmqne  nudè  rem 
propono ,  viris  probis  ac  sapieniibus  relin- 
qiiens  judicium;  ipsi  sibi  viderinl  beneliciarii. 
Porrô  beneliciarius  quantumvis  habens  pinguc 
palrimonium,  aut  alinnde  dives,  licilè  polesl 
dcsimiere  suani  congruam  porlioneni  ac  decen- 
teiii  susli^ntaiionem,  ex  redilibus  et  fruclibus 
sui  hcnelicii ,  ac  de  illâ  vivere  aul  disponere, 
ut  ait  D.  l'hora.  quodiib.  6,  a.  10;el2-2,  q. 
185,  arl.  7,  ad  3,  cl  colligilur  ex  Apostolo  1 
ad  Corinlh.  9;  et  ex  causa  I ,  q.  2,  cap.  Utii- 
mo,  et  ex  causa  12,  q.  2,  cap.  Cliariinicm;  ra- 
tione  siquidem  laboris  et  officiispirilualis  quod 
pricstant,  debelur  eis  aliquod  stipendium  ,  cl 
quod  aliunde  sint  divilcs  id  onininô  el  merc 
per  accidens  se  habct ,  nec  alj  eis  tollit  hujus- 
rnodi  jus  ad  vivendum  de  allari,  prout  fuse 
probibalur  liacl.  de  Jusl.  in  pra;loquio  de 
Dondnio. 

Tola  igilur  dilUcultas  esl  de  fruclibus  bcne- 
ticiorum  ac  redilibus  ecclesiasticis,  qui  super- 
siint ,  redundanl  cl  superlluuilt,  posl  denip- 
lam  suslcnlalionem  congruam  ac  deccnlem 
episcopi,  et  beneficiarii ,  an  scilicet  sub  pic- 
caio  morlali,  tenealur  illos  impendere  in  clee- 
mosynaselpios  usus.  El  quidem  omiics  convc- 
niuiit  beneliciarium  peceare  niortaliter,  fruc- 
lus  illos  inipendendo  non  solùm  in  usus  tur- 
pes  el  de  se  iliicitos,  sed  eliam  in  profanos, 
vanos,  el  de  se  licitos,  v.  g.,  ad  dilandos  pa- 
rentes, amicos,  etc.;  sub  gravi  cnini  obliga- 
lione  lenelur  eos  in  pauperes  piaque  opéra  in- 
sMjnere,  sive  habeal  illorum  donnpiunisivcnon. 
Qui  enim  docenl  esse  d(uninuni  anl  nsul'rue- 
luarium,  addunl  esse  ligalum  ad  ccrtos  usus, 
ethabereonus  istudannexum  ex  prœceplo  Ec- 
clesi:iL',  ui  ciuislal  ex  vcrbis  concilii  TriiioiUin' 


857 


SEPTIMI  PH 


mox  relalis,  quod  videliir  esse  déclara livii m 
juris  iialuralis.  Ex  hoc  eiiiin  qiiôd  lalia  bona 
siinpliciler  siiit  palrimonium  Chrisli ,  res  l»oi, 
îlli(iup  consccratœ,  liabenl  ex  nalurà  suà  et 
coijdiiione,  quod  iii  usus  pios  et  oiïiiia  cliari- 
latis  duiilaxal  impendi  debeanl.  Ijnde  D.  Tho- 
mas 2-2,  q.  99,  art.  5,  et  quodlib.  6,  an.  12, 
ail  quod  cùui  hœc  boua  siut  sacra ,  spcoies 
qu;edani  sacrik'gii  est  illa  profané  expendere. 

CoMlroversia  solùni  est,  et  quideui  celeliris, 
an  beneliciarius  lupc  iiedùm  peccci  mortaliier 
conira  charilaleni,  aut  slricluni  prœceptum 
in  re  gravi ,  scd  cliani  conira  jusliliam,  proin- 
deque  teneauir  resiiluere  in  opéra  pia  ex  aliis 
bonis  quse  plenn  jure  possidel,  ac  in  illius  de- 
fecluni ,  alii  qui  ab  ipso  lalia  bona  acccperunt. 
Circa  quod  alii  neganl,  alfialfirnianl,  et  ulra- 
que  sonienlia  gravissiraorum  palronoruni  nu- 
méro ,  ac  validaruin  ralionum  pondère  insigni- 
ler  niunitur.  Anleciuàm  concludanius,  scien- 
dura  (Si  quôd  anno  420  aul  470,  cumulus 
bonorum  Ecclesise  in  quatuor  partes  divisus 
et  assignalus  fuit ,  quorum  una  pars  episc(q)o, 
alteia  clero  et  minislris,  alia  fabricue  Ecclcsiœ 
cultùsque  divini  expensis,  quarla  deniquepau- 
peribus  determinala  et  applicata  fuit,  ut  ha- 
belur  apud  Gratianum  12,  q.  2 ,  à  cap.  26  us- 
que  ad  cap.  52,  et  alibi  passim.  Qua;  tamen 
dislribulionon  fuit  ubique  l»corum  execulioni 
mandata ,  nec  parles  l'abricie  et  pauperum  de 
facto  ab  aliis  separatœ,  sed  in  pluribus  locis 
impcrniixlie  remanserunl.  Imô  coiiiigil  quod 
etiam  ubi  disiinctœ  ac  separala;  l'ueranl  à  clero, 
et  maxime  ab  episcopis  reassumpta;  ac  cum 
suis  parlibus  permixtœ  fuerunt,  forte  ut  me- 
liùs  et  securiùs  servarentur,  aul  lideliùs  dis- 
Iribuerenlur,  vel  ob  alium  linem;  idque  salis 
probahiliier  aulumandum  estaccidisse,  quando 
rcdilus  episcopi  aut  cleri  sunt  pinguissinii, 
eorum  decenlem  suslenlaiionem  longé  exce- 
denles,  el  aliunde  non  apparel,  ubinam  pars 
pauperum  el  l'abrica;  subsistai,  aut  dislincta 
coUocala  fuerit.  Hisposilis  , 

Dico,  beneflciarios  non  esse  dominos,  sed 
duntaxat  dispensalores  bouorum  ecclesiaslico- 
rum  rcdundanlium,  seu  porlionis  illius  l'ruc- 
tnum,  qua;  non  est  neccssaria  sed  superllua 
eoruui  (lecciit.i  el  justa;  suslentationi.  Ideôiiue 
si  in  pauperes  aul  pios  usus  non  cxpendanl, 
pcccanl  conlr.i  jusliliam  el  lenentur  ad  resli- 
lulionem  ,  maxime  si  ea  bona  sint  permixta,  el 
pars  pauperum  distincta  non  appareai. 

Prob.  1°  ex  D.  Thomà  2-2,  q.  18.j,  art.  7, 
et  quodlib.  6,  art.  12,  ubi  docel  episcoposet 


ECEI'TI.  838 

beneliciarios  proprioruni  seu  palrimonialium 
bonorum  esse  quidom  dominos;  onde  ex  ipsâ 
condiiione  illorum  non  obliganlur  ul  ea  aliis 
conférant,  sed  possuni  pro  libiio  uli  ac  elar- 
giri,  solùmque  peccare  possuni  ex  iuordinato 
usu  el  allectu  ,  non  tamen  lenentur  ad  resiitu- 
tionem,  quia  hujusmodi  res  sunt  eorum  domi- 
nio  députai*,  Atverô  l)onorum  ecclesiasiico- 
rum,  sunt  lantùm  dispensalores,  administra- 
tores,  vel  procuralores,  juxla  illud  Apost.  1 
ad  Corinlh.  7  :  Uhpensatio  milii  crédita  est. 
Idemque  Auguslinus  docet  Epist.  60  ad  Bonifa- 
tium  ac  alibi .  ul  refertur  caus.  25,  q.  7,  cai», 
Quodautem.  Item  caus.  IC,  q.  1,  can.  Décimas. 
Idem  doceiii  alii  sancli  Patres.  Ad  dispensato- 
rem  autem  requiritur  bona  lides ,  nempe  ul 
fldeliter  distribuât  ea  quse  ejus  adminislrationi 
sunt  crédita  ,  juxla  illud  1  ad  Corinlh.  4  :  Hic 
jam  quœritur  inler  dispeiisatores ,  ul  jidelis  qiiis 
iiivcnialur.  In  hisergo  polest  duplex  peccaluni 
conlingere:  uno  modo  ex  condiiione  ipsius 
rei ,  diim  scilicet  usurpât  sibi  quasi  rem  pro- 
priam  ,  et  in  usus  suos  convertit  id  quod  esi 
aliis  erogandum,  in  quoconnniiiit  iujusliiiam, 
ut  palet,  el  ad  reslilutioui  m  obligatur.  Aîio 
modo  ex  iuordinato  usu  eorum  qua;  in  suam 
partem,  seu  congruam  portioucm  cedunt, 
proul  jam  dictum  est  de  bonis  pairimoniali- 
bus,  nempe  si  innnoderala  sibi  reliiieal,  et 
aliis  non  subvenial,  secundùm  quod  requirit 
debiUim  cbarilalis;  non  tamen  tenelur  ad  res- 
liiulionem,  (juia  hujusmodi  res  sunt  beneli- 
ciarii  domiiiio  depulalre. 

Conlirmaïur:  D.  Thomas  2-2,  q.  185,  art.  7, 
in  cpip.,  ail:  «  Quod  si  bona  ecclesiasiica 
«  qu.-e  debenl  in  usum  cj>iscopi  cédera,  sint 
«  distincta  ab  bis  qua;  sunt  pauperibus  clmi- 
«  nislris  ac  cultni  Ecclesia;  croganda,  el  de 
i  bis  aliquid  sibi  rclinueril  cpiscopus,  non  est 
«  dubium  quin  conira  lidein  dispeusaloris  agal, 
«  et  nujrtaliler  peccat  et  ad  reslitutioneni  te- 
«  nelur.  Si  verô  non  sint  prsedicia  bona  dis- 
«  lincla.  eorum  distribulio  ejus  lidei  commil- 
t  lilur.  El  si(iuidem  in  modico  deficial,  vel 
«  superabundel ,  potcsl  hoc  lieri  absque  bonae 
I  fidei  dclrimento,  quia  non  polest  homo  in 
<  lalibus  punctualiler  accipere  illud  quod 
«  Ceri  oportet.  Si  vero  sit  multiis  excessus, 
«  non  polest  latere  ;  el  ideo  non  est  absque 
«  pei  caio  mortali.  Dicitur  cnim  .Matih.  24, 
«  quod  mains  semis,  i  etc.  Ubi  D.  Thomas  lo- 
quilur  de  eodeiu  peccalo  de  quo  locutus  fuerat 
pauloaiiiea,  nempe  conira  jusliliam  el  cum 
obligatione  reslitutionis  ;  cluod  ideô  non  iey\i: 


859 


KKPOSÎTIO 


840 


cavil  nec  expressil ,  quia  «le  se  pliis  quàm  evi- 
denlissimum  eral,  cùm  lune  apertè  militet 
eadein  ralio,  nempe  peccaiiim  conlra  bonam 
fideiii  dispensaloris,  ac  injusU:  ablniio  rei  alié- 
na; ,  in  primo  casu  jam  applicaUc  el  appn.pria- 
ise  ,  in  secundo  casu  appropriandœ ,  coiiiiiiu- 
nicanda» ,  et  applicandœ.  Cerlum  quippe  est 
quôd  episcopus  sibi  relinens  el  usurpans alias 
poiliones  eliam  quando  bona  ecclesiaslica 
sunl  permixta  el  indislincta ,  conlra  bonam 
fidem  dispensaloris  agit ,  jamque  ea  bona  sunl 
pauperum,  ipsis  ab  Ecclesiâ  appropriais  el  ap- 
plicata ,  ac  sub  obligalione  juslili*  illisabepis- 
copo  conferenda,  sicqiic  eos  re  suâ  defraudai; 
idque  eliam  colligitur  cxemplo  niali  servi  et 
oecononii  l)ona  doniini  sui  dissipanlis,  quouii- 
lur  n.  TLomas.  Ncc  obslal  quod  dixil  idem  D. 
Tliomas,  nempe  quôd  «  de  bis  quae  specialiier 
<  usui  episcopi  sunl  depulala ,  videlur  esse 
e  eadem  ralio,  quae  esl  de  propriis  bonis,  i  etc. 
Non  obslal,  inquam,  soliira  cnim  loquilur  de 
bonis  ecclesiaslicis,  ad  congruani  benellciarii 
susienlaiionem  deslinalis,  non  verô  de  aliis 
quie  post  illam  delraciam  supersunl  el  redun- 
dant,  proul  consideranli  palebil. 

Dices  sanclos  Patres  cl  doclorcs  ac  canones 
appellanies  beneliciarios  dispensalores  el  non 
dominos,  soliiui  loqui  de  bonis  Ecclesiae  im- 
mobilibus,  non  verô  de  l'ruclibus  aul  rediiibus 
beneliciorum ;  vel  sallcm  vcllc  significaie  non 
esse  absolulè  dominos  ut  liberi  sini  à  striciis- 
sinià  obligaiione  cliarilalis  crogandi  supeiHua 
in  usus  pauperum.  Nam  concilium  Tridenl. 
sess.  23,  cap.  l,  decernil  beneliciarios  absentes 
non  inservienles,  etc.,  Iruclus  non  lacère  suos: 
ergo  qui  munera  obennl  lacinnl  Iruclus  suos, 
subindeque  sunl  illoruni  doniini.  Iicm  i).  Tho- 
mas quodlib.  6,  art.  12,  dicit  quôd  in  bonis 
qua;  sunl  principaliler  allribula  usibus  mini- 
slrorum,  ut  sunl  pra;bend;e  clericorum,  1 1  alla 
liujusmodi,  non  commiiiilur  pcccalum  nisi 
per  abusum,  sicul  in  bonis  palrimonialibus,  etc. 
Conlra  esl ,  quia  sancli  Paires  et  canones 
loquuntur  de  bonis  ecclesiaslicis,  qu*  in  usu 
beneficiariorum  veniunl,  el  quae  aliis  dislri- 
buere  possunt  eliam  consanguineis  piuperibiis, 
ul  constat  ex  Tridenlino.  Aiqui  non  possunt 
illis  dislribuere  res  Ecclesiœ  immobiles,  ut 
falentur  omnes;  ergo  loquuntur  solùm  de  re- 
diiibus :  imô  de  illis  expressam  menlionem 
faciunl,  ul  Icgenli  palebil.  Dcinde  si  benellcia- 
rii liaberent  dominium  utile  IrucUium,  seu 
essenl  usufrucluarii,  possenl  licite  in  vilà  clin 
uiorle  tesiarj  ac  illos  relinquere  exlraneis ,  el 


parerilibus  eliam  diviiibus,  quod  lamen  cano- 
nes vêlant,  ex  eo  quôd  illa  bona  sinl  patrimo- 
[liuni  Clirisli,  res  sacrae  Deo  dical»,  quorum 
proinde  Chrislus  ipse  esl  Doininus,  cseleri  verô 
eorum  œconomi  ac  dispensalores,  qui  sub  obli- 
gaiione juslilia;,  juxla  ejus  volunlalem  ac  or- 
dinaiionem  ea  dislribuere  lenentur,  el  imllibi 
constat  illis  concessum  fuisse  dominium  utile 
eliam  ligalum  isto  onere,  sicque  gratis  omninô 
asseriiur,  cùm  lamen  ubique  legalur  esse  dis- 
pensalores. Adde  ex  D.  Thomâ  2-2,  q.  87, 
arl.  3  ,  ad  1  quôd,  «  in  veleri  lege  spéciales 
«  qnxdam  décima;  deputabaniur  subvenlioni 
I  pauperum  :  seil  in  nova  lege,  décima;  dantur 
«  clericis,  non  solùm  propter  susienlaiionem, 
I  sed  eliam  ul  ex  eis  subvenianl  pauperibus  : 
<  el  ideô  non  supertluunl,  sed  ad  hoc  sunl  ne- 
«  cessaria;.  i  Ergo  ex  inieniione  el  ex  ordina- 
lione  Dei  et  Ecclesiœ ,  décimas  insiilueniium 
ac  populorum  donanlium ,  clerici  non  sunt 
doniini,  sed  dispensalores  illarum,  quoad  sal- 
lein  superfluum  et  redundans  congruae  susten- 
taiioni.  Aiqui  dccimse  sunl  redilus.  Ergo  fal- 
sum  esl  beneliciarios  (iuctuum  beneficiorum 
esse  dominos.  In  loco  aulem  ab  adversariis 
allalo  D.  Thomas  solùm  loquilur  de  parle  fru- 
cluuin  coriespondenle  el  necessariâ  congruae 
susienlalioni  beneficiariorum  :  si  enim  id  in- 
lelligerel  de  rediiibns  qui  supersunl  el  redun- 
danl,  forel  sibi  conlrarius,  el  contradicerel  iis 
qn,i!  inmiediaié  slatuerat  in  eodem  quodlib. 
Sic  aulem  D.  Tliomam  inlerprelanlurINavarrus 
iracl.  de  Redilib.  Etcles.  q.  1,  monilo  20;  el 
Azorius  p.  2,  lib.  7,  cap.  8,  eodem  modo  au- 
ciorcs  conimuniler  exponunl  Tridenlinum, 
nempe  quôd  heneficiarius  non  inserviens,  nec 
eliam  possii  pcrcipere  fruclus  correspondenles 
sn;e  congru*  porlioni ,  neque  illos  lacère  suos, 
beiiè  Uinien  si  solili  obsequia  obeal. 

Probalur  secundo  iiostia  conclusio  ratione 
eliicaci.  Conlra  jusiiiiani  peccai  qui  de  re  quant 
recipil ,  disponii  contra  ordinaiionem  et  con- 
diiionem  quam  donator  apposuit ,  pula  si  Pe- 
triis  dédit  cenlum  nuinmos  Paulo,  eà  lege  et 
conditione  quôd  sibi  relineal  quinquaginla, 
alios  verô  quin(|uaginia  elarg:alur  Joanni;  si 
Paulus  parlcni  non  dei  Joanni,  sed  lolam  sura- 
mam  sibi  usurpel ,  duhio  procul  facil  conlra 
jusliliam,  et  lenelur  ad  reslitulionem.  Alqui 
redilus  beneliciorum,  Ecclesiae  el  bencficiariis 
donali  fuerunt  à  piis  lidelibus  eâ  lege  el  con- 
diiionc  salteni  laciiâ,  ut  qiiod  superesl  de  re- 
diiibus posl  eorum  cuiigruani  porlionem , 
expcudatur  in  pios  usus  aul  pauperibus  eroge-» 


841  SEPTIMl  PR#.CEPrl. 

lur,  et  non  ut  illos  insumanl  ad  diiandos 
parentes  ,  aiiiicos ,  ad  pompam  ,  ad  kixum  , 
aliosque  profanes  usus.  Et  hoc  eliaui  modo 
talia  bona  fuerunt  ab  Ecclesià  acceplata,  aut 
saltcni  applicata  sub  islo  onere  et  condilione  : 
nec  enim  si  ipsis  solis  providere  intendissent, 
tanlas  opei  contnlisscnt ,  praibendo  ans.ini  lu- 
xùs  ,  avarilise  aliorunique  viiiorum  ex  nimiis 
opibus  promanantiuni.  Unde  si  de  lioc  inter- 
rog3li  fuissent ,  se  ila  vclle  lespondisseni , 
quamvis  ob  reverentiam  erga  prselalos  ac  con- 
fldentiani  de  lideli  ipsoruni  adminlslratiune, 
laleni  menteni  suani  non  expresserint.  Sudicil 
enim  quôd  intenderint  bona  ha;c  uniri  palri- 
monio  Christi ,  et  frui  privilegiis  rébus  sacris 
annexis,  neque  haec  ilioruni  inteniioexcludilur 
per  hoc  quôd  oa  eliani  bona  contulerint  ob 
peccatorumredeiuplionem.obprecesservoruni 
Dei  obtinendas,  ob  Dei  culiuni,  etc.  Rectè  enim 
ista  se  compaliunlur  et  concurrunt  ad  obliga- 
tioneni  lioneliciarioiuni  consliluendam.  Con- 
firmatur  :  Ecclosia  se  confonnans  inlenlioni 
fundatorum,  ac  nalurse  et  ronditioni  bonorum 
ccclesiaslicoruni ,  declaravit  ea  esse  patrinio- 
niuni  Christi,  rcs  Dei,  alimenta  pauperuni,  etc., 
ac  sub  dislricio  prœcepto  obligavit  benelicia- 
rios  quibns  illa  confert,  ut  non  nisi  in  pios 
usus  expendant,  sicque  inlervenit  vebili  qui- 
dam contiacius  inter  Ecclesiam  et  l)enelicia- 
rios,  quo  Ecciesia  confeil  illa  bona ,  ut  inde 
sumant  necessaria  ad  deccniem  suslenlaiio- 
nem  :  et  quae  deindc  redundant  ac  supersunl, 
leneantui-  impendere  ,  non  in  quos  voluerint 
usus,  sed  duuiaxat  in  pios,  in  quo  sanù  assinii- 
laniur  usuariis  simpiicibus.  Eigo  bcneliciarii 
sibi  retinenies  superiluos  redilus,  aut  expen- 
denles  in  usus  profanos,  violant  obligalionem 
juslitiae  orlam  ex  coniraclu  ,  perinde  ac  eani 
violaret  simplex  fundi  usuarius,  qui  nedùni  de 
illis  sumeret  ad  quolidianuni  usum,  sed  ot  aliis 
pro  libito  daret  aut  venderet ,  contra  conven- 
tionem  et  domini  voluntateni.  Inio  dalo  et  non 
concesso  quôd  bencficiarli  forent  illorum  redi- 
tuum  domini,  cùm  lamenjuxla  adversarios, 
istud  dominium  sit  ligatum  onere  expendendi 
illos  in  pauperes,  ac  pios  usus,  ad  hoc  conlra- 
hunt  obligationem  juslitiae.  Sicut  qui  accipit 
prxbendam  cum  onere  solvendi  ponsionem 
annuani  alleri,  est  quidem  doniinus  benelicii 
ac  fructuuni,  hoc  tamen  non  impedit  quin  ex 
justilià  lenealur  pensionem  alteri  solvcre; 
idemque  constat  de  legalo  dato  sub  modo  et 
onere  lidei  conimlsso,  etc. 
Dices,  ex  noslrà  senlenlià  sequi  frustra  fa- 

TH.    XIV, 


clam  fuisse  quadriparlitam  horum  bonorum 
divislonem,  nisi  enim  fruclus  prœbendarum  ci 
dignilatum  ita  applicentur  episcopo  cl  clcricis, 
ni  sub  ipsorum  dominio  sint,  sed  quod  super- 
est  teneanlur  in  pauperes  et  pia  opéra  impen- 
dere, vanum  prorsùs  essel  ac  inutile  purtiones 
sic  assignare;  cùm  do  toto  illo  cumulo  rectè 
polulsseni  suraere  suam  congruam  portionem, 
ac  deinde  loluni  quod  sui)erest  in  pia  opéra 
<)istribuerc.  absque  lali  determinalione.  Contra 
est ,  quia  ista  bonorum  divisio  non  proplerea 
cxiniit  beneficiarios  ab  omni  prorsùs  onere, 
cùm  juxta  adversarios  impendenles  in  usus 
profanos  non  cxcuset,  nec  liberet  à  peccalo 
morlali ,  sicut  et  anle  illam  peccàssent.  Imo 
sicut  tune  isti  peccabanl  contra  justitiam,  ita 
et  nunc  post  divislonem  factam ,  ob  scilicet 
condiiionem  personarum  et  naturam  bonorum 
istorum,  quia  suut  res  sacrœ  Deo  dicatae, 
Christi  patrimonium,  e.\  ipsarum  institutione, 
Dei  et  Ecciesia;  volunUite,  ac  fundatorum  in- 
tenlione,  ministris  commissse,  ut  inde  sumant 
ad  dccentem  suslentationem  ;  reliquum  verù 
in  bona  opéra  distribuant,  quae  natura  et  con- 
ditio  manet  scmper  eadem  ,  neque  per  illam 
divislonem  mulala  fuil.  H;iec  igitur  divisio  fa- 
da est  non  ad  lollendam  istam  jusiitia;  obliga- 
tionem ,  sed  poliùs  ad  eam  declarandam  ac 
intimandam,  et  ad  vilandasdissensiones,  scan- 
dala,  abusus  et  corruptiones,  quia  foriè  clerici 
bonorum  communium  dispensatores,  sibi  plus 
quàm  par  sii  usurpabant,  nec  pauperibus  aut 
fabricai  Ecclesi*  iribuebani ,  sed  lanquàm  de 
palrimonialibus  ad  libitum  disponebant.  Ideô- 
qiie  Ecciesia  vohiii  bac  ileierniinaiione  sordi- 
dam  et  crudeleni  ipsorum  avariliam  repellere; 
sicut  ob  compescendam  usurarum  voraginem, 
loges  civiles  nostri  regni  laxirunt  intéresse,  et 
determinàrunt  ad  quinque  pro  contnm  ad  an- 
nuni  in  uuHuo;  vol  ad  l'xcutiend.im  segnitiem 
clericorum,  qui  de  bis  bonis  conununibus  con- 
servandis  crant  parùm  soUiciii,  vel  ob  alias 
justas  ralioneset  causas.  Probalur  torliônostra 
conclusio  ralione  à  posteriori ,  simulque  pra;- 
cludilur  istud  adversariorum  cftugiuni.  Ubi 
enim  redilus  beneficiorimi  sunl  tenues,  it:i 
quôd  simpliciler  suliiclant  ad  decenlem  sus- 
lentalionem  minislri  ,  ista  dislributio  non 
videtur  locum  babere  ;  bcnè  tamen,  si  fuerint 
valdè  pingues  et  nolabiliter  abundantcs  supra 
id  quod  est  necessarium  ad  illam  suslentatio- 
nem. Tune  enim  signum  est  hanc  bonorum 
divislonem  non  fuisse  ibidem  execulioni  nian- 
dalam  ;  aut  post  illam ,  parles  alias  fuisse  ak 


'4 


m 


tXPOSITlO 


844 


cpiscopo  el  à  clericis  reassumplns ,   maxime 
dùm  non  apparent  ilislinctae. 

Qiiœro  enim  in  quos  nsus  paupernni  porlio 
applicata  cl  tlistincia  fnil  ;  quiltiis  in  rebns  aut 
prœdiis  sila.  Cerlè  vorisimile  non  est  sic  eva- 
niiissc  ul  nnllnm  vestiginm  supersit.  Nec  dici 
fiotest  ad  hospitalia  devenisse  ,  quia  sine  fun- 
damenln  id  asseritur,  cùm  hospilalia  ut  pluri- 
nu'im  liabeant  (ïindatores  sive  privatos  iiomi- 
nes  sive  communilates,  nullo  liabito  respecta 
ad  clerum,  et  sic  quotidiè  augeantur  illoriiin 
redilus  ex  piorum  secularium  largilionibus  et 
elremosynis.  Deinde  esto  quôd  illa  pauperum 
[lorlio  lune  l'ueril  designala,  cerlè  nulli  alteri 
conimodiùs  ac  deceiiliùs  ejus  dispensatin  et 
administralio  commilli  poluit  qnàm  episco|)is 
elrlero,  ul  eani  sicnt  ipsoruin  patres,  liliis 
distribuèrent  ;  ac  ita  de  facto  contigisse  plus- 
quàm  probabile  et  verisiniile  est  :  non  enini  in 
animo  sapientis  cadere  potest,  quôd  pro  solà 
honorabili  sustentationebeneficiariorum,  tanta 
posscssionum  et  divitiarum  abundantia  donaia 
et  legata  fnerii,  ciim  detrimenlo  totius  populi, 
se  I  quod  ipsis  ut  patribus  pauperum  crediti 
fucrint  isti  pingues  reditus  ,  quia  scilicel  secii- 
lares  pii  largitores  oculatâ  fide  prospiciebanl 
rectores  Ecclesiarnm  esse  pauperum  procura- 
fores,  et  liaec  videtur  esse  ratio  tanii  augmenti. 
Ergo  in  islis  casibus  redeundum  est  ad  tem- 
pus  banc  divisionem  pra;ccdens,  quando  bona 
illa  erant  indivisa  et  permixta  :  et  sicut  tune 
beneficiarii  erant  soliim  dispensalores  et  ad- 
inin!Stratoresbiijusmodibonorum,etpeccabant 
contra  justitiam  cnm  onere  restitucndi,  quan- 
do defraudabant  paupcres,  et  in  pios  usus  re- 
ditus superfluos  non  impcndebant,  ila  et  nunc, 
aut  saltem  lenenliir  ex  illispinguibus  redilibus 
nnam  partein  pauperibus,  aliam  fabricae  Eccle- 
si?e  elargiri  ex  jusiitià. 

Uices  jura  bœc  abrogata  fuisse  per  conlra- 
riam  consueludincin  tanto  tempore  inirodu- 
ctam,  sciente  romano  pontifice  nec  obsiante, 
ut  par  esset  in  rc  tanti  ninmenti,  cum  tanto 
pauperum  detrimontn.  Contra  est,  quia,  ul 
inquit  Cajelanus,  lisec  non  est  vera  consuetudo, 
sedabusus  et  corruptcla,  utpote  contra  jusna- 
turale  el  divinum  :  licel  enim  ista  beneficia- 
riorum  obligatio  habcat  aliquid  juris  positivi, 
nempe  quoad  quolam,  puia  quartam  portionem, 
cl  quantum  ad  islud  potuerit  forte  abrogari, 
osl  tamen  juris  divini  quoad  hoc  quôd  episco- 
pi,  el  alii  sinl  patres  pauperum,  et  lemplorum 
suorum  reparatores  quoad  fabrieam  etsupelle- 
elilem  ,  idquc  nullatenùs  abrogari  potuit,  et 


proplerea  nullà  ralione  beneficiarii  à  fideli  dis- 
tributione  pro  subventione  utrorumque  ex- 
cusantur.  Nec  valet  lacilurnilas  ponlificis  : 
mulla  enim  per  palientiam  tolerantur,  qiiae  si 
ad  judicium  venirent  arguerentur.  Adde  quod 
ideô  non  expresse  coniradicit,  quia  non  potest 
una  certa  et  nnivcrsalis  régula  et  quota  assi- 
gnari  pro  decenti  sustentatione  clerici  ;  ideô 
Ecclcsia  ipsorum  conscienti.'B  relinquil,  decla- 
rans  esse  lalium  bonorum  administratores,  et 
teneri  ad  fidelem  et  stalutam  distribuiionera 
lacirndam.  Hincjuxla  Cajetanum,  ideô  forte 
eiiani  D.  Thomas  lacuil  de  rcslitutione,  quia 
non  est  seniper  una  et  eadem  ratio  quando 
illa  bona  sunt  indislincla  et  permixta.  Alia 
adversariorum  argumenta  dissolvemus  alibi  , 
in  iractalu  de  Justitià ,  cùm  agelur  de  Uomin.; 
ibi  enim  isia  beneficiariorum  obligatio  fusiùs 
ventilatur. 

§  3.  De  objecta  domiitii. 

Certum  est  per  se  loquendo  hominem  esse 
dominum  pecuniarum  suarum,  bonorumque 
forluna?,  item  spiritualium,  gratiic  scilicet  ac 
virtutum  infusarum,  ul  ostendimus  in  iractalu 
de  Justilià.  Item  honoris  et  famœ,  ex  D. 
Thomà  2,  q.  73,  art.  i,  ad  1,  ubi  docet,  in 
«  cujusque  arbitrio  positimi  esse  pati  detri- 
«  mcntum  suœ  famae,  nisi  vergat  in  detrimen- 
1  tuin  aliorum.  »  Idem  docet  q.  72,  art.  3;  et 
q.  61,  art.  5,  ad  3.  Solùm  excludit  ab  honiine 
dominium  proprise  vilae,  ctq.  129,  art.  1,  iiiter 
alias  res  huniano  usui  subjectas,  maximam  ait 
esse  honorem  et  unà  cum  famà  compulari 
simpliciter  inter  bona  exleriora,  qux  pertinent 
ad  banc  vitam,  qua;que  subjacenl  libero  homi- 
nis  arbitrio.  Homo  enim  suis  propriis  operibus 
sibi  comparât  famam  et  honorem  ;  sicut  ergo 
propter  hanc  rationem  est  doniinus  divitiarum 
bonorumque  forlunac,  ita  etiam  honoris  et  fa- 
moe,  tinde  ob  bonum  virtutis  potest  illas  res 
perdere,  ut  fecerunl  viri  sancti  :  sic  D.  Anibro- 
sius  feminas  in  cubiculum  inlroduxit,  ut  câ 
notàarceretur  ab  episcopatu;  sic  etiam  D.  Au- 
guslinus  in  pœnitentise  et  huniilitatis  cxerci- 
tiumpeccaia  sua  manifcslavilinlibrisConfess.; 
sic  Anseinms  perpelratam  à  se  fornicationem 
déplorai,  etc.  Quod  tamen  non  potuissenl  ahs- 
que  culpà  facere,  si  non  forent  suœ  fatnae  do- 
mini  :  ob  banc  siquidcm  ralionem,  in  nullo 
casu  et  ob  nullum  bonum  finem  nemini  licel 
scipsum  vitâ  privare,  ut  docent  D.  Thomas 
■2-2,  q.  64,  art.  5,  ad  3  :  et  D.  Augustinus  re- 
latas 23,  q.  5,  can.  Non  licet,  Per  accidens  la- 


845 


SEPTIMI  P 


men  conlingere  polest  ui  laraa  uniiis  sii  il;i 
connexa  et  colligaia  ciim  i'anià  aliorum  sivc 
parlicularium,  sive  coinmuiiiuuis  aut  reipub., 
ul  non  possil  ab  islo  ileperdi  absque  infaniià, 
scaiidalo,  aui  delrimento  aliorum  :  et  tune 
non  licel  uii  l'amà  ad  omiiem  usuni,  ac  pro 
bbiio  ejus  jacturani  pâli. 

Quando  autem  Scriptura  custodiam  honoris 
et  l'auiae  nobis  comnicndat,  solùm  inlendit  nos 
inonere  ut  sine  causa  ea  non  negiiganius,  née 
prodigalilale  perdanuis,  cùm  id  sit  contra  pr*- 
ceptum  charitalis,  quo  quisque  lenelur  se  sua- 
que  diligere  et  coiiservare,  quoniodo  etiain  pro- 
digaiilas  in  pecuniisest  vituperabilis.  \e\  dicen- 
duni  Scripiuram  taniùiu  velie  coniniendare 
exeicitiunivirtutis,  cùm  pcream  nobis  bonum 
noinen  comparenius  :  honor  enim  est  praemiuiu 
virlutis.  Proprise  viiai  et  niembroruni  inlcgri- 
talis  nullus  bomo  est  dominus,  sed  solius  Dei 
poiestali  subjacent.  lia  D.  Tliomas  2-2,  q.  64, 
art.  5,  ad  2,  et  q.  39,  art.  3,  ad  2  ;  et  1-2,  q. 
73,  art.  9,  ad  2,  et  alibi  sœpè.  iNon  enim  de 
viià  suà  disponere,  nequc  se  occidere  polest, 
ut  os  ensum  est  supra  in  expositione  quinli 
prœcepti.  L'ndeillius  solùm  est  custos,  admi- 
nislralnr,  possessor,  usuarius  et  usufruclua- 
rius,  et  illius  usu  nequit  sine  injuria  injuste 
privari,  sicque  bomicida  ad  damna  resarcienda 
obligatur.  Cnus  bomo  potest  babere  dominium 
allerius ,  non  solùm  direclivum  et  politicuni, 
sed  cliam  despoticum,  eo(iue  uli  tanquàni  man- 
cipio  in  proprium  duniaxat  commodum.  Et 
ba;c  servitus  dicitur  civilis  et  iegalis  :  juslèqne 
introducta  fuit  jure  genlium,  cùm  approbeiur 
à  Scriptura  Levit.  23,  Exodi  21,  Oeuieroii. 
20  et  21;  primœ  ad  Corintli.  7,  ad  Epbcs.  (J, 
ad  Coloss.  V.  3  et  4,  prima;  Peln  2,  ei  passim  à 
jure  canonico  et  civili. 

Hujusdominii  soient  assignari  lituli:  primus 
est  jure  belli  justi.  Cùm  enim  victi  et  capii 
occidi  possent,  ad  inscrviendum  scrvabanlur 
in  vità  :  inde  dicitur  1  Pelri  2,  à  qm  quis  supe- 
ralus  Ml,  ejus  semts  eljicilur.  Inler  Cbristianos 
tamen  quandoque  ablatis  arniis,  aut  despoliati 
dioiilluniur  ,  vel  absolulè,  vel  cum  promissio- 
ue  prelii,  aut  certà  redemptione  :  imo  usus 
invaluil  ut  à  dominis  possint  absque  peccato 
fugere,  si  babeanl  commodiialem  ;  nisi  lidem 
illis  dederint,  vel  jurejurando  promiserinl,  se 
permansuros  quousque  per  manumissionem, 
aut  comnmtationeni,  aut  pretii  redemptionem 
libereniur.  Iiem  nisi  ad  banc  fugam  opus  es- 
set  domino  vim  et  violenliam  inferre  :  dùm 

autem  ad  suos  aut  aniicam  civiiatera  perve- 


li^CEPÏÎ.  846 

norunl,  liberialem  ila  plenè  recupcrani,  ut 
non  possint  à  priori  domino  in  servilutem 
trabi. 

Secundus  lituliis  est  condcmnalio  ad  servi- 
tutem  obaliqua  pairala  crimina,  quae  recensent 
Sylvesler  v.  Seniiiis,  et  D.  Aniontnus  3  p.  lii. 
3,  cap.  6,  §  4. 

Tertius  lilulus  est  venditio  et  emplio  cum 
qnibusdani  condilionibusquas  jura  apponuni, 
et  recensent  praelali  auclores.  Quartus  titulus 
est  nalivitatis  conditio  :  qui  enim  nascuntur 
ex  maire  servâ,  sunt  servi,  et  dicuntur  verna- 
culi ,  quia  parlus  sequilur  ventreni  I.  Partum 
c.  de  rei  Vendi.  inslit.  de  Ingenuis.  D.Tbomas 
in  4 Sent.  disl.  30. 

îj  4.  De  ncquisitione  et  traiislalione  domiiiiurtim. 

Habuii  genus  bumanum  quasi  nalurali  jure 
rerum  exlernarum  et  inferioruni  dominium, 
qua;  ad  vilani  transigendam  necessaria;  erant, 
easque  fecit  auclor  nalura;  pjopter  usuni  et 
commodum  non  imjus  vel  illius  boniinis,  sed 
omnium  :  sic(iue  à  nalurà  onmia  sunt  commu- 
nia, seu  secundùm  jus  natiirale  non  esl  distin- 
ciio  possession um;  sed  illarum  divislo  et  ap- 
propriaiio  fada  est  scciuulùm  bumanum  cou- 
dictum,  ac  jus  genlium,  ob  raiionesquasaddncit 
D.  Tboinas  2-2,  q.  CC,  arl.  2.  Res  igiiur  qua; 
niillins  eranl ,  ille  qui  primo  occupai ,  carum 
dominium acquirit  juregriilium,  ul  mineralia, 
pisces,  feioe,  aves,  et  siniiles,  quaj  nunquàm 
antea  fueranl  sub  alicujus  bominis  dominio, 
sed  renianseranl  communes.  Alia;  verô  res  quse 
olim  fueranl  quidem  sub  alicujus  dominio,  sed 
jam  propier  temporisdiuturnitaiem  et  raorlem 
prioiis  domini.babenlurpro  derelictis,  ulsunl 
anliqui  ibesauri,  liuni  inveuioris  et  primo  oc- 
cupantis,  de  quibus  omnibus  sicul  et  de  rébus 
inventis  acturi  sumus  infra  ,  dùm  de  furlo  eril 
scrmo.  Hic  auiem  loquimur  de  rcbus  qua;  sunt 
sub  dominio  alicujus  bominis,  à  quo  immédiate 
ad  dominium  allerius  Iransferunlur  ;  qu*  do- 
minii  muialio  ,  nisi  liai  débita  via,  infertur  in- 
juria vero  domino,  et  nianei  obligalio  reslilu- 
lionis.  LInde  légitima  translaiio  dominii  debni- 
lur  :  «  Transmulaiio  rei  ab  eo  qui  priùs  eam 
I  légitimé  possidebat,  in  alterum  qui  illius  in- 
<  cipil  esse  legilimus  dominus.  > 

Hœc  autem  translaiio  potest  dupliciter  fieri  : 
piimô  libéra  voluutate  legilimi  domini  :  sup- 
posità  enim  rerum  divisione,  polest  unusquis- 
(|ue  non  légitimé  impedilus,  reisuae  dominium 
pro  suà  volunlate  in  alium  Iransferre,  cùm  sit 
de  laiione  domini  posse  uli  resuâ  prolibiioin 


iiiieiiK'iimqtie  usiiiii  à  legc  non  proliibiluai,  et 
oonsequeiiter  eani  .ilienare,  donare ,  vendere, 
Ole.  El  ut  diciliir  iristiliil.  De  rer.  divis.  §  Per 
iradirielÏÏ.  de  acquir.  dom.  1.  Qiin  ralioiic, nihW 
;eqiiitati  nalurali  iiiagis  convenial  qiiàni  voliin- 
tatem  domini  volenlis  rem  suam  inaliiinilrans- 
ferri ,  raïain  liaberi.  Secundo  ex  dispositione 
logis  à  repui).  consiiiulae,  aul  per  juslam  judi- 
cis  senieniiani  ;  eiini  euim  respub.  liabeatsu- 
premum  doniinium  in  res  exteriores  civium  in 
ordine  ad  boiiuiii  commune,  potest  volunlateni 
domini  coliibere.  ne  rei  suœdorainiiim  inalium 
transférai  :  et  aliquando  co  eiiam  invilo  vel 
iinn  consenliente,  eas  ab  illo  anferre  ,  ac  in 
alium  iransferre,  quia  sicul  ab  initio  auclorilas 
publica  vim  habuil  res  temporales  singidis  ap- 
plicandi ,  ila  eliam  nunc  apponendi ,  cl  prœ- 
scribcndi  loruiam  el  condiliones  contiaclibus, 
ad  lioc  ut  sint  validi,  ad  obviandum  dolis  el 
Irandibus,  etc.,  ac  procurandam  ulililaiera  pu- 
blicamet  privatani  civium.  Non  possumus  liic 
siiigulos  casus  parlicularcs  examinarc,  quibus 
conlra  prioris  domini  volunlateni,  vel  sine  illà, 
poleslà  lege  dominii  iranslaiio  impediri,  aut 
fieri,  ob  nimiam  prolixilalem  :  sed  duos  tan- 
lùm  famosiores  venlilaliimus. 

Quaeres  primo,  an  ob  prœscriptionem,  leges 
reclè  juslèquesiatuerint,  ut  doniinium  uniiis 
in  alium  transleralnr,  cliam  invilis  doniinis. 
Suppono  praescripiionem  et  usucapionem  pro 
eàdeni  re  sumi,  solùmque  difl'erre,  quod  usuca- 
pio  sit  propriè  reruni  mobilium,  praescriptio 
vero  imniobilium,  item  quod  res  breviorilem- 
pore  usucapliur,  qnàm  prœscribilur  ;  passim 
lanien  indilïerenler  jurislae  ac  llieologi  ulun- 
tnr  mis  nominibus  ad  significandum  acquisi- 
lionem  dominii  el  juris  per  possessionera  icm- 
pore  ex  lege  prsscriplo  conlinualam. 

Insuper  sequenles  conditiones  requiri  sup- 
pono ad  legilimani  pr;escriplionem.  Prima  est 
ut  res  sit  talis  nalurx,  qtiœ  à  jure  praescrihi 
non  probibealur  :  sic  liber  liomo  nullà  pr;ie- 
scriplione  lit  serviis  1.  lliim.  c.  lit.  de  long. 
icinp.  prsesc.  1.  Usucapionem  ff.  de  Usucap. 
inslit.  cod.  lilul.  Item  res  sacrae  et  religios.T, 
ut  Ecclesiai,  jus  decimaruni,  aliaque  jura  spl- 
ritualia  à  laicis  prœscribi  nequeunl,  extra,  de 
l'rsescrip.  cap.  Caitsam  quœ.  Itcin  exemplio  à 
superioris  obedienliâ,  cap.  Ciiin  non  licet.  eo- 
dem.  Item  res  communes  quœ  ad  usum  publi- 
cum  sunl  inslilulse,  ut  vise,  plate*,  pontes,  elc. 
I.  Usucap.  tf.  eod.  et  1.  Prœscriptœ  c.  de  ope- 
rib.  pub.  1.  Vium  fl.  de  via  pub.  Ilem  res  furli- 
vse  aut  vi  ablaïae  ex  institut,  de  usucap.  Quod 


KXPOslilO  848 

auieni,  et  §  Furtivœ  ;  cùm  desit  possessio  bona; 
tidei,  ul  slaiini  magis  expllcabimus.  Vide  plura 
apud  Sylvesirumv.  Pnescriptio,  el  D.  Anton. 
2  p.  lit.  1,  cap.  m,  §  7.  Secunda  condiiio  est, 
ut  res  quae  praescribi  potest ,  actu  possideatur 
ab  eo  qui  eam  est  praescriplurus.  Ex  reg.  juris 
in  6  reg.  Sine  possessione.  El  ff.  de  usucap.  I. 
Sine  possessione.  Terlia,  ul  res  aliquo  lilulo  ve- 
ro aut  probabiliter  praisumpto  possidealur. 
Quarla  est,  bona  lides,  id  est,  ul  possidens  pru- 
denleracsincerérepulel  rem  non  esse  alienam, 
babealque  animum  illam  lanquàm  suam  reti- 
uendi.  Idque  adeô  necessarium  est  ad  prœscri- 
bendum,  ul  mal*  lidei  possessor,  nullo  unquàm 
lempore  prœscribere  valeat  ex  reg.  juris  in  6 
reg.  Possessor,  ul  delinivil  Innocenlius  papa  111 
in  concil.  Laieran.  el  referlur  in  cap.  Finali 
de  prœscriptionibus.  Idemque  definivil  Alexan- 
der  papa  III,  ut  babetur  in  cap.  Vigitanli  de 
prsescrip.  sicque jus  canonicumabrogavit leges 
civiles  favenles  possessori  malœfidei.  Hanc  au- 
lem  bonani  fidem,  seu  tranquiilam  couscien- 
tiani,  et  aesiimalionem  quod  res  non  sit  aliéna, 
necessariô  aliquis  babere  débet  non  soliim 
quando  rem  ab  inilio  acquisivit,  sed  eliam  le- 
nere  continuam  ac  inlerruplam  per  lolum  tem- 
pus  à  lege  consiiuilum  ad  pi*seribenduni ,  ut 
palet  ex  cap.  Illud  autem ,  et  ex  cap.  Fin.  de 
prœscrip.,  quia  cùm  bona  (ides  debeat  essecum 
possessione ,  inde  lit  quôd  sicut  possessio  toto 
tempore  illo  non  est  interrumpenda,  ila  neque 
bona  fides  ,  quœ  illam  comitalur.  L'nde  qui 
incipii  possiderecumconscientià  dubià,  an  res 
sil  aliéna,  non  est  bon*  (idei  possessor,  neque 
légitimé  prsescribit,  sed  lune  solùni  incboatur 
praescriptionis  tempus,  quando.  facià  diligenli 
inquisilione,  dubiuni  deposueril;  quia  cumin 
dubiis  melior  sit  condiiio  possidentis,  isle  non 
débet  esse  melioriscondllionis  quant  aller.  Be- 
nè  tamen  quando  incœplà  légitimé  ac  bonàfldc 
possessione,  dubium  supervenil,  sicque  posses- 
sioncm  non  inierrunipil,  si  adbibilâ  lune  suffi- 
cienli  diligentiàet  inquisilione,  nonilliconstet 
de  contrario,  dubiumquedepellerenilatur.  Ex 
3i  q.  2,  cap.  Si  virgo.  Et  cap.  lin. de  Pra>script. 
el  1.  Si  fur,  ff.  dePisescr.  ell.  Bontv  /idei,  ff.  de 
.\cquil.  rer.  dom.  Quinia  denique  condiiio  est, 
ul  res  cum  bonâ  Dde  possidealur  lanto  lempo- 
re conlinualo  et  non  interruplo,  quantum  ex 
legisprœscrlpto  prorerumvarietalenecesseest. 
Res  mobiles,  ul  veslis,  navis,  animalia,  etc., 
inlra  très  annos  prœscribunl  inler  pra;senles, 
el  quatuor  annos  inler  absentes.  Inslilul.  de 
usucap.  cod.  de  usu  cap.  L.  Quas  aciiones,  El 


8i9  SEPTIMl  1 

caus.  16,  q.  5,  cap.  Possessio.  Kes  verô  immo- 
biles, ut  domus ,  prsedia,  etc.,  decennio  inler 
praesentes  et  viginli  annis  inler  absentes 
praescribnnt,  ex  jiiribus  citalis.  Quôd  si  quis 
possideat  bonà  lide,  sed  sinelilulo,  uipote  sine 
contraclu  saltemapparenli,  ad  piaîscrlptionem 
inter  praisentes,  seuqui  in  eàdeni  regni  provin- 
cià  commorantur,  triginta  anni  requiruntur  ; 
quadraginta  verô  inler  absentes.  Cod.  de  Pi:e- 
scripi.  50  vel  40,  ann.  L.  uliim.  Ad  praescri- 
bendam  rem  immobilem  contra  Ecclesiam  Ko- 
nianani ,  requiruntur  centiini  anni.  Cap.  Ad 
audientiam.  Cap.Cum  nohis;  c.ip.  Si  ditigenti  de 
Proescripl.  et  autbenl.  Qitas  ucliones,  cod.  de 
Mcro  sancl.  Ecoles.  Contra  verô  alias  eccle- 
sias,  bospitalia,  vel  pias  causas,  requiruntur 
quadraginta  anni.  Ex  aulbenlicà  citatà  et  cap. 
Illiid,  cap.  Ad  aures.  et  cap.  Quarla  de  prw- 
script. 

Porrô  ex  lilis  contestatione  interrunipiiur 
praescriptionistempus,  quia  jura  iiiboc  favere 
soient possessori  pacilico.  His  positis, 

Respondeo  ad  quœstionem  ,  quôd  qui  sic  lé- 
gitimé rem  praîscripsit,  in  utroque  foro  secu- 
tus  est  de  possessione  rei ,  nec  lenetur  eani 
priori  domino  restituere,  etiamsi  posl  tempus 
praescriptionis  elapsum  cognoscal  fuisse  alie- 
nam.  lia  D.  Thomas  quodlib.  12,  art.  24,  ubi 
ponitquidem  Imjus  rei  ralionem  vulgarem,  neni- 
pe  leges  in  hoc  voluisse  punire  negligcutiani 
prioris  domini  in  recuperandà  re  suà  ;  quae 
tauien  negligentia  est  solùm  causa  accessoria  , 
et  finis  seciindarius  translationis  dominiorum 
in  prsescriptione.  Nec  lamen  proplcna  voluit 
excludere  rationem  biijus  principaleni ,  nempe 
ne  dominia  tanto  lempore  mancant  incerta,  in- 
dcque  non  curarent  bomines  res  conseivare  et 
augere,  semper  tiinentes  quôd  aliquis  eliam 
post  longissimuni  tempus  tauquàni  suas  repe- 
teret.  Item  ne  continuô  lites  in  repub.  oriren- 
tur;  item  neconscientiaehominum  iulinitissub- 
jacereni  laqueis,  ac  scrupulis,  etc.,  sicqiie  ma- 
xime bono  communi  et  paci  reipub.  expedit  ut 
praescriptio  verumjusin  utroque  foro  praescri- 
benti  conférât,  csto  quôd  nuUaculpa  aul  negli- 
gentia prioris  domini  inlerveniat,  11.  dousucap. 
I.  1,  et  1.  i,  et  docent  conimuniler  auctores. 

Igitur  notitia  quam  quis  habet  quôd  res  illa 
eral  alterius,  superveniens  post  coinpletam 
pritscriptionem ,  ex  vi  illius  justae  legis  relin- 
quit  priorem  bonam  tidein  ac  dominium  jam 
comparatum,  nec  ea  lollit,  revocat,  aut  an- 
nullat:  et  isie  potest  et  débet  eam  rem  tan- 
quàin  suain  reputaro,  Juslâ  legc  id  statucnle  , 


ECr.PlI.  S.'iO 

ac  conscicnliam  erroneam,  si  liaberel,  circa 
boc  deponere.  Quam  si  non  posset  aut  non 
vellet  deponere  ,  leneretur  tune  quideni  per 
accidens  restituere,  eô  quôd  conscientia  illa 
obliget,  non  tamon  per  se,  el  lanquàm  ex  jus- 
titiâ  alteri  debitam.  Hinc  infertur  ementem 
bonà  liile  rem  furtivam  ,  si  per  triginta  annos 
illam  possideat ,  cum  debilis  ad  praescribeii- 
duin  conditionibus,  non  teneri  ad  eam  resli- 
luendani ,  quanivis  postea  sciai  fuisse  alte- 
rius, ff.  de  usucap.  1.  Si  aliéna.  Idem  dicen- 
dum  de  illo  cui  res  furtiva  legata  fuit ,  si  per 
triginta  annos  sic  illam  possideat.  Instil.  de 
usucap.,  §  Fiiriivu'.  Idem  dicit  Covarruvias  lib. 
1  var.  Resol.  cap.  17,  nun..  10  de  cleiicoaut 
laico  qui  décimas  non  solvil  spalio  40  anno- 
runi  cum  tilulo,  vel  spalio  lemporis  de  cujus 
initio  non  sit  menioria ,  sine  titulo  ,  nenipe 
quôd  e,xemptioneni  à  decimis  praescribere  po- 
test. Hœc  oninia  fusiùs  à  nobis  ventilaiiliir  in 
tract,  de  Just.,  quaïst.  de  Dominio. 

Quœres  secundo  ulrum  per  contractum 
jure  civili  nullum  defeclu  solemnitatis  sub- 
stanlialis  transferatur  dominium  ,  v.  g.,  an 
testamenlum,  cui  deest  subscriptio  tabellionis, 
vel  sulliciens  lestium  numerus,  etc.,  quod  pro- 
inde  est  nullum  in  foro  externo,  sit  etiani  in 
foro  inlerno  pro  nullo  babeiidum,  ita  ut  liœrcs 
sic  in  eo  instilulus ,  non  possit  ba;redilateni 
in  conscientia  adiré,  sed  teneatur  baircdibus 
ab  Intestato  cedere,  quantumvis  cerlus  sit  de 
volunlale  quam  babuit  leslator  eum  bœredem 
iiibtituendi  :  alii  negant,  alii  verô  aUirmanl. 
Ad  ulramque  sententiani  quodammodô  ciiikI- 
liandam  ,  lespondeo,  quôd  ubi  nulla  lians 
inlerveiiit,  et  lex  non  reddil  personas  inlia- 
biles,  per  liujiismodi  conlractuni  et  lestanien- 
tuin  Iranslei  lui'  dominium  ,  non  (|uideni  oni- 
ninô  rirmum  ,  sed  débile  ac  revucshile.  lia 
Sotus  lib.  4  de  Jusi.  q.  5,  art.  ô.  Bannes  et 
Serra  2-2,  q.  C(> ,  et  alii. 

Conclusio  explicatnr.  Istud  tesiamenliira  non 
est  omninô  nullum  in  foro  conscienliae  ,  valet- 
que  saltem  quantum  ad  hoc  quôd  priniô  occu- 
pans  liœredilatein ,  vel  legata ,  ac  possidens 
relinere  possil,  eô  quôd  inter  auctores  sit 
valdè  ambiguuni  an  haeres  instilulus,  vel  haeres 
ab  inleslaio  melius  jus  babeat  in  foro  conscien- 
liae ,  aliunde  verô  melior  sit  conditio  possi- 
dentis.  Sic  qui  priùs  ex  ipsis  occupaverit  ju- 
vabitur  possessione.  Cap.  In  lilleris  de  Prob.  Si 
lamen  lis  intenletur ,  standum  erit  ullimae  ac 
supremae  judicis  senlentiae.  Volumus  ilaque 
quôd  haîres  sicinslitutus,  possit  tutà  conscientia 


851 


Exposmo 


852 


priiiiùuccuparo,  adiré  {^IpossidcrcliXTcdilalem, 
quousfiiie  liacrcdosab  inleslalo,  aiitalii  quorum 
inleresl,  in  judiciuni  vocaverinl,  ac  per  senieu- 
liamjudicisdelurbaverinl.  Post  illaiii  lonebiiiir 
in  conscicntiàillis  cederc  liœreditaleni,  nccpo- 
testsibiper  fraudes relincre,  nec  iinpedireqiiin 
condemnetur,  aul  non  conveniatur  coram  ju- 
dice,  quanivis  non  lenealur  leslamcnii  nulli- 
talem  ipsis  inanileslare.  El  boc  csl  quod  in- 
tendinius,  quando  dicinius  conlrailuni  aul 
teslanientum  sine  solomniialc  subslanliali  iri- 
buere  doroinium,  infirniuin  tanien  cl  débile. 

Probatur  ex  instiiul.  de  rer.  divis.,  §  Per 
tradiiionem.  t  Nibil  esl  tani  convenions  nalu- 
<  rail  scquilaii  quàm  volunlaleni  doniini  vo- 
«  lenlis  rem  suam  in  aliuni  Iransferri ,  ralani 
«  baberi.  »  Proindeqiie  qui  cerius  esl  de  vo- 
luntate  sincerà  icsiatoris  in  sui  favorem  ,  ba- 
bel  suflicientem  tiiulum  cl  jus  ad  liseredilaleni. 
Si  ergo  cuni  boc  litulo  possessio  conjungilur , 
jus  islud  in  l'oro  conscienliœ  videbilur  cora- 
plelum,  eiianisi  aliqua  soleninilas  defucrit  , 
quousque  à  judicealiler  l'uerit  ordinaluin.Nec 
Icgibus  civibbus  répugnai,  utpotequaî  ubi  res 
ad  forum  exlerius  non  deducunlur ,  conlra- 
clus  suœ  nalurae  relin(|uunl ,  et  /inis  quem 
bis  solemnilatibus  inlendunl,  esl  ul  fraudibus 
obvietur  ;  proindeque  ubi  de  bonâ  lide  con- 
stat ,  sallem  in  loro  conscientiae  ,  non  esl  ne- 
cessaria  bujusmodi  caulio.  Adde  quod  islud  le- 
stamenliuu  sallcni  oequivalet  bberae  donalioni, 
eainque  conlinei.  Sicul  ergo  potest  isle  sibi 
relinere  quod  accepil  à  lestatore  libéré  do- 
nanle,  ila  eliam  quod  posscdit  per  islud  lesta- 
menlum,  quousque  à  judice  repellalur  :  leges 
enim  juste  concedunt  b;eredibus  ab  iniestaio 
aliisque  quorum  inleresl  facullalem  ut  beneli- 
cio  repelitionis  ulanlur  in  judicio,  pelanlque 
declaraiionem  nulliialis  ,  quam  laies  conira- 
f  lus  jure  liuniano  babenl  ad  innumcris  fraudi- 
bus obvianduni.  Ideoquc  ncccsse  judicàrunl 
et  staluerunl  ad  iransferenduni  doniinium  om- 
nino  lirmum,  adesse  debere  volunlaleni  lesla- 
toris,  non  qualeincumque  sed  soleinnem,  seu 
cum  debiiis  solemnilatibus  et  formalilatibus 
expressam.  Sic  eliam  qui  lucralus  est  in  ludo 
vetito,  acquirit  dominium  lucri,  sed  inlirnium 
et  débile,  quia  scilicct  qui  perdidii  ei  viclus 
fuit ,  babet  facullateni  illud  repetendi  in  judi- 
cio. Ilem  quando  lex  concedit  resliuilionis  in 

integrum  privilegiuui ,  dat  facultaleni  impu- 
gnandi  conlractum  aliàs  validum ,  ejusque  rc- 
scisionem  peleiidi  in  judicio,  et  sic  de  aliis 

mullis  contractibus. 


Dicescx  noslià  scnlenlià  sequibellum  posse 
ex  utrâque  parle  justum  esse.  Nam  baeres  in- 
sliiutus  ex  unâ  parle  juste  poiest  ha;reditatem 
possessam  sibi  relinere  :  ex  alià  parle  vero  bae- 
res ab  inleslalo,  juste  eliam  polesl  illam  im- 
pugnare.  —  Resp.  in  bujusmodi  ambiguitate 
solùni  per  accidens  dari  bclluni  ex  utràque 
parle  justum.  Nam  tilulo  volunlatisac  liberce 
donationis  leslatoris ,  ulitur  jure  suo  barres 
insiiluliis  capiendo  b;eredilatem  ,  diim  nemo 
opponil,  cl  lune  eliam  possessio  illi  favet  , 
nec  ulhini  adbuc  esl  belluni ,  quousque  baeres 
ab  inleslalo  vokintale  et  facullate  legis,  jure- 
que  sibi  concesso  ul<  ns  ipsum  vocal  in  judi- 
cium  cl  inipugnal.  Tune  enim  solùm  incipit 
bellurn  ac  cessât ,  quia  per  judicem  aller  con- 
denmalus,  anipliiis  pugnarc  et  resistere  ncquit, 
sed  buie  lenetur  ba;redilatem  cedere.  Haec  et 
alia  qu*  ad  dominium  proprietalis  spectant, 
vide  à  nobis  abundè  venlilaia  in  primo  tomo 
de  Justiiià  traclatu  de  Dominio.  L'bi  etiam 
examinalur  an  viclor  in  ludo  alearum  acquirat 
dominium  pecuniaj  lucratae,  et  affertur  ré- 
gula quam  D.  Tbomas  assignat  circa  boc  2-2, 
q.  32,  art.  7.  ad  2. 

<DuttfStio   pviintt. 

DE   FURTO    ET    RAPINA. 

Quamvis  in  boc  septimo  Decalogi  pra>cepto 
solius  furli  nienlio  liai,  sub  boc  tamen  iiomine 
etiam  rapina  inlelligilur  :  probibel  siquidem 
quamcumque  iniquam  rei  alienœ  ablalionem  , 
siveper  viia  apertain,  sive  pei-  dolum  occullum 
usurpeinr,  ut  reclè  declaravit  D.  August.  q. 
71  in  Exodum  ubi  ait:  t  Furli  nomine  benè 
«  inlelligilur  omnis  illicila  usurpaiio  rei 
i  alienœ  :  non  enim  rapinam  pennisit ,  qui 
I  furlum  probibuil,  sed  ulique  à  parle  lotum 
t  intclligi  voliiit  quidquid  illicilè  rcrum  pro- 
«  xinii  aulerlur.  »  Kt  rel'ertur  à  Graliano  M , 
q.  5  ,  Can.  Pœmle.  De  iis  iiaque  injustis  abla- 
tionibus  sub  vocabulo  furli  in  decursu  btijus 
traciatùs  promiscué  acturi  sumus. 

AlïTIClLlIS    PUIMLS. 

De  nalurà  furti  et  rapintc. 
Furlum  à  juristis  describi  solet  :  Conlrecta- 
tio  rei  alienoe  mobilis  et  corporalis,  fraudu- 
lenta,  invito  domino  ,  gratià  lucrandi  vel  rem 
ipsani,  vel  usum  ejus  vel  possessionem,  fl'.  de 
Furiis  1. 1.  Breviùs  tanien  et  exaeliùs  deliiiilur 
à  D.  Tlioinà  2-2,  q.  CC,  art.  3  :  Occulta  acce- 
ptiu  rei  aliemv.  Ubi  accepiio  teiiel  locuui  gefiie- 


833  SEPTIMI 

ris  :  siiraitiir  autem  pro  injustiliâ  ,  seii  injusià 
acceplioiie  ,  cùtn  hic  sit  sermo  de  commulalio- 
nibus  involunlariis,  et  injuriis  quibus  infertur 
damnuni  proximo  in  rébus  suis,  salisqne  hoc 
indicavit  D.  Thomas  prœponendo  to  occulta, 
id  est,  quôd  acceptio  fiai  contra  domini  vo- 
luntatem.  Ideô  cnim  fur  accipiendo  occulté 
rem  alienam,  subterfugere  vult  domini  ocuins 
et  notitiam,  quia  vult  agere  contra  ipsius  vo- 
luntatem  ,  reputans  ipsuni  non  consensuruni  , 
imo  impediturum ,  si  scirel  aut  videret  bona 
suaauferri.  Quare  verba  bsec,  quas  aliquiad- 
dunt,  scilicct,  domino  rationabililer  invita,  solinn 
clariûs  hanc  furti  definitionem  explicant;  non 
sunl  tamen  necessaria ,  eô  quôd  in  rb  occulta 
acceptione ,  satis  inlelligantur  et  comprehen- 
dantur.  Furtum  igitiir  per  accepiionem , 
convenit  eum  rapinà  et  aliis  injuriis  ac  lœsio- 
nibus  in  bonis  proximi  :  per  occultam  verô 
diflert  à  rapinà  et  ab  aliis. 

Rapina  enim  de  se  non  est  occulta  scd  aper- 
ta  et  violenta  acceptio  rei  alienœ  ,  ex  D.  Tho- 
iiià  ibid.  art.  i ,  ubi  probat  specie  distingui  à 
fiirto  ,  ex  diversà  scilicet  ralione  objecti  quod 
dicitur  injusiiim  ,  et  claudit  in  se  rationem  in- 
voluntarii  ,  quia  nuUus  patilur  injustum  vo- 
leiis.  Hinc  enim  lit  quôd  secundùra  diversam 
rationem  involuutarii  ,  diversificetur  injusti 
species  :  in  furto  autem  ille  cui  res  subtraliitur 
est  involuntarius  négative  et  per  ignorantiam  ; 
in  rapinà  verô  positive  et  per  violentiam,  idcô- 
que  sunt  peccata  injustitiœ  specie  distincta. 

Indcque  concludit  D.  Thomas  art.  9,  rapinara 
esse  gravius  pcccatum  quàm  furtum  ,  rectèque 
per  leges  graviùs  puniri ,  quia  aliquld  magis 
est  invohintariiim  per  violentiam  quàm  per 
ignorantiam,  cùm  violentia  dircctiùs  opponatur 
voluntati  quàm  ignorantia.  Item  quia  per  ra- 
pinam  non  soliim  infertur  alicui  damnum  iu 
rébus,  sed  ctiam  vergit  in  quamdam  persouoe 
ignominiam  ,  sive  injuriam.  Et  hoc  prœponde- 
rat  fraudi  vel  dolo  ,  quod  perlinet  ad  furtum. 
Unde  raptor  in  confessione  tenetur  explicare 
se  per  violentiam  rem  alienam  occupasse ,  aut 
se  accusare  de  prœparatione  animi  in  quâ  eral 
eam  inferendi  ,  quamvis  per  accidcns  illam 
non  iutulerit ,  eô  quôd  eliractis  domûs  foribus, 
in  eà  neminem  invenerit,  etc.  Et  ultra  rei  aliè- 
ne reslitutinnem  ,  obligandus  est  ad  satisfa- 
Clionem  aliquam  domino  positivé  renitenli  fa- 
ciendam  ,  pro  irrevcTenliâ  et  conteniptu  illius 
personiE.  Additur  tandem,  rei aliemc;hinc  enim 
furtum  commillil  qui  occulté  rem  alienam  ac- 
eipjt,  aou  ^qlimi  ut  egm  infjegi'é  sibi  apprp- 


PIJiECEPTI.  8S| 

prict ,  sed  tantùm  ut  illâ  utalur  contra  domin' 
ralionabilem  voluntatem  ,  puta  si  quis  utalur 
re  locatâ  ad  aiium  usum ,  vel  lempus  ultra  pras- 
(ixum;  item  deposito  pignore,  etc.,  absque  do- 
mini voluntatesaltcm  interpretalivà.  Item  fur- 
tum censetur  quoties  res  injuste  auferlur  ,  ne- 
dùm  à  domino  ,  sed  etiam  à  quoeumque  alio. 
eam  légitimé  possidenle,  etiam  solùm  quaulùjQ 
ad  usum  aut  cuslodiam  ;  censetur  enim  res 
aliéna  quovis  justo  titulo  ad  aliuni  perlineat, 
Hinc  colligitur  D.  Thomani  consumioat:uii  de- 
finitionem furti  simpliciter  tradidisse,  siiuulque 
regulam  generalem  optimam  exliibuisse  ad  di- 
gnosccndum  quandonam  ablaiio  rei  alieiu»  sit 
furtum,  quando  verô  non  ;  perspiciendum  si- 
quidem  est  an  occulta  acceptio  sit  injusta  ,  ita 
ut  reverà  liai  injuria  domino  illiusque  jus  vio- 
letur ,  proindeque  sit  rationabililer  invitas 
etiam  quoad  substantiam  ablationis.  Tune  enim 
est  veré  furtum  :  secùs  diccndum  quando  rê- 
vera nuUa  fit  ipsi  injuria  ,  nec  proinde  jure  et 
rationabililer  est  invitus.  Hinc  excusatur  à  fur- 
to qui  accipil  à  furioso  gladium  aul  apud  se 
depnsitum  non  reddit ,  ne  se  vel  alium  inler- 
liciat,  paratus  reddere  tempore  opportuno. 
Item  uxor  quse  mariti  pecunias  clam  surripil, 
ne  comessalionibus ,  ludis  et  prodigalitatibui» 
eas  consumai  in  familiae  detrimentuiu ,  ad  cu- 
jus  intérim  usus  necessarios  illas  convertit. 
Item  qui  in  extremà  necessitate  alicnum  usur^ 
pat ,  ut  habeat  unde  suslentetur.  Item  qui  rem 
alienam  e.xpositani  in  loco  parùni  lulo  auferl 
vel  occultai ,  ne  fures  eara  diripianl ,  aoiuio 
reddendi  el  conservandi  domino.  Item  qui  rem 
joco  occultai ,  ut  dominus  in  eà  conservand» 
cautior  reddatur  ;  si  tamen  putaret  illum  iude 
blasphemalurum  aut  aliter  peccalurum ,  posset 
iste  peccare.  Item  ex  auclorilale  légitima  acce- 
ptio excusatur  à  forto  ,  ut  quando  per  justuiu 
judicis  senlentiam  ,  aut  reipub.  dispositioueiu, 
ac  bonum  commune,  alicui  sua  aul'eruiitur , 
vel  ex  obedienlià  erga  supremum  bonoruui  Do' 
miiium  ;  sic  lilii  Israël  jussu  Dei  absque  l'urlo 
spolia  /Egyptiorum  abstuleruni.  Item  dùm  quis 
bonà  ûde  accipit  rem  alienam ,  aul  ilià  utitur, 
probabililer  prœsumens  adesse  domini  consen- 
Rum  :  si  tamen  de  facto  conlingerei  dominum 
esse  rationabililer  invitum  ,  non  foret  quidem 
reus  furti  formaliter,  benè  tamen  malerialilcr, 
et  reslituere  tencreiur  rem  utpote  alienam  : 
sicut  é  contra  qui  alienum  occulté  accipit  pu- 
tans  dominum  esse  invitum  etiam  quoad  sub- 
slauliam  acceptionis ,  cùm  tamen  de  facto  in- 
vitus non  sii  ,  comiuiltit  pMcatum  fur*i  fpj'- 


sss 


EXPOSITIO 


856 


inaliler ,  et  non  materialiler  à  parte  rei ,  sicque 
tenebitur  qiiidem  de  peccalo  agere  pœniten- 
tiam  ,  non  tamen  restiluere ,  quando  scict  do- 
niinum  consensisse.  Hinc  tandem  à  furto  sal- 
tem  niortali  excusari  possunt  uxores  ,  et  lilii , 
quid  modicuni  occulté  surripienles  de  bonis  fa- 
inib'ae ,  putantes  patrem  aul  niaritum  non  fore 
invilum  ,  scd  facile  concessnium  ,  si  peterenl; 
ob  vereciindiam  lanicn  et  tinioreni  ipsuni  fie- 
quentibus  petltionibus  inquiclandi ,  adiré  non 
audcnt ,  quia  tune  quamvls  patri  forte  displi- 
ceat  iste  inodus  clanculariio  acceptionis  ,  non 
tamen  circa  illius  substantiam  censetur  ratio- 
nabiliter  invitus  ,  si  pro  necessitalibus  aut  ho- 
neslis  recreationibus  modicuni  surripiant.  Ve- 
rùni  de  bis  magis  inl'ra. 

Hœc  injusia  ablatio  pro  varielate  objectorum 
malerialium  sive  rerum  quoe  injuste  auferun- 
lur  ,  varia  sortilur  noiiiina.  Si  enini  privatum 
quid  à  privato  eo  inscio  accipiatur ,  vocaïur 
furHim.  Si  bonum  commune  et  reipuh.  tollalur, 
dicitur  peciitalus.  Si  lionio  liber  rapialur  ,  aut 
servus  alterius  in  serviluiem  abducatur  ,  dici- 
tur plagialm.  Si  animal  alterius  de  grej;e  ra- 
piatur,  vocatur  abificuiits.  Si  quis  furetur  rem 
sacram  de  loco  sacro,  autsacrara  de  non  sacro, 
aut  non  sacram  de  sacro  ,  dicitur  sacrilegiiim. 
Tandem  quando  vis  positivé  domino  inferlur  , 
est  raphia.  Quantum  aulem  laté  pateant  furlum 
et  rapina,  vide  in  catecbismo  concilii  Trident, 
p.  5  ,  de  septimo  Decalogi  prsecepto  ,  ubi  re- 
censentur  in  particulari  peccata  ,  quae  ad  ba;c 
pertinent  aul  reducunlur,  de  quibus  omnibus 
in  deeursu  liujus  traclalûs  acturi  sumus.  Prae- 
supponentes ,  praeler  externam  actionem  fu- 
randi  et  rapiendi ,  etiam  animum  et  volunta- 
tem  id  faciendi  proliiberi.  il  enim  inquitCa- 
techismus  ,  «  Lex  Dei  csl  spiritualis  ,  qua; 
'  aninmm  foutem  cogitationum  et  consilio- 
t  rum  respicit.  t  L'nde  Dorainus  ait  Mattb.  15  : 
De  corde  e.reunl  adidteria ,  fttria ,  etc.  Et  deci- 
mo  speciali  Uecalogi  prsecepto  concupiscentia 
bonorum  proximi  vetaïur  ,  seu  inordinatus  il- 
lorum  appetitus,  aut  deliberatus  consensus  ae- 
cipiendi  injuste  et  in  damnuiii  proximi  ;  seu  ea 
omnia  quorum  quantum  ad  opus  exterius  lioo 
septimo  Decalogi  praecepto  probibelur  injusti- 
lia,  eliam  eorum  actus  interiores  quando  non 
proeedunt  ad  opus,  decimo  veianiur  praieeplo, 
quod  proinde  violant ,  qui  ex  cupiditate  et  sine 
ratione  desiderant  auferre  res  proximi ,  aut 
dcicclantur  in  cogiiationibus  morosis  l'urti  et 
rapina; ,  necnon  qui  annonœ  aliarumque  re- 
rum exleriorum  penuriam  et  charitatem  cxpe- 


tunt  ut  suas  cariiis  vendant,  et  cum  detrimento 
publico  ditentur  ,  aliorum  necessitatem  desi- 
derantes.  Item  qui  ex  invidiâ  Iristanlur  de  bo- 
nis proximi ,  qualenùs  ea  apprehendunt  ut  di- 
minutiva  proprii  status  ,  vellentque  eos  spo- 
liare ,  si  possent.  Dico ,  furtum  ,  et  à  fortiori 
rapinam ,  esse  pcccalura  mortale  ex  génère 
suo  ,  quia  ex  génère  suo  contrariatur  charitati 
Dei  et  proximi ,  cui  daninum  inferlur  in  rébus 
suis  ;  sicque  est  eliam  contra  juslitiam  ,  cùm 
tollat  aiqualilatem  dcbitam  inter  bomines,  qui 
si  passim  sibi  furarenlur  ,  periret  socielas  hu- 
mana.  Unde  meritô  Apostolus  déclarai ,  quôd 
(lires  regnum  Dei  non  possidehunl ,  i  ad  Corinth. 
6.  Denique  est  contra  septimum  Decalogi  prae- 
ceptum  :  ista  autem  praecepta  ex  génère  suo 
obliganl  ad  mortale,  eique  eliam  praecepto  na- 
lurali  adversalur  :  Quod  libi  fieri  non  vis  ,  alleri 
ne  feceris.  Nemo  autem  vellel  res  suas  furlo  au- 
ferri.  Ita  D.Tbora.  bic  art.  6. 

Furtum  nihilominùs  in  individuo  ,  potest 
quandoque  esse  duntaxal  peccalum  veniale , 
nempeex  iniperfectione  aclùs  ,  veldefecln  ple- 
nae  deliberationis  et  judicii ,  vcl  ex  parvitate 
materiae ,  nempe  rei  furlivae.  lU  enim  ail  D. 
Tbonias  hic  art.  (J  ad  3  ;  i  Illud  quod  modicum 
'■  est ,  ratio  apprebendil  quasi  nibil  :  et  ideô  in 
<i  bis  qux  minima  sunt,  homo  non  repulat  sibi 
«  nocumentum  inferri ,  et  ille  qui  accipit ,  po- 
i  test  praesumere  hoc  non  esse  contra  volunta- 
f  tem  ejus,  cujus  res  est.  Etpro  tanto,  si  quis 
I  furlivè  bujusmodi  res  roiniroas  accipiat ,  po- 
1  test  excusari  à  morlali  peccalo.  Si  tamen  lia- 
I  berel  animum  furandi  et  inferendi  nocumen- 

<  tum  proximo,  eliam  in  talibns  minimis  ,  po- 
i  test  esse  peccatum  mortale  ,  sicut  et  in  solo 

<  cogilalu  per  consensum.  >  Quibus  verbis  non 
intendil  D.  Thomas  ,  quod  si  quis  surripit  po- 
muni ,  peccet  mortaliter  ,  quia  babel  animum 
furandi  illud  pomum.  Est  enim  error,  quoniam 
animus  furandi  importât  animum  inferendi 
nocumentum  proximo  ;  non  vocatur  aulera 
nocumentum  ,  si  est  nocumentum  secundùm 
quid,  quale  est  nocumentum  in  re  minimâ.  Et 
proplerea  per  animum  furandi ,  inlellige  so- 
Inmmodô  animum  surripiendi  aliquid  nolabile  : 
ideôque  si  quis  surripit  aliquid  minimum  ,  ha- 
bens  animum  non  surripiendi  aliquid  nolabile  , 
excusatur  à  furto  mortali  ;  si  aulem  parvum 
surripit ,  ita  quod  si  potuissel ,  aut  quando  po- 
lerit,  nolabile  etiam  surripiel,  proeul  dubio 
animo  furandi  mortaliter  peccat.  Sicut  nihii 
aclu  surripiens  ,  babens  tamen  animum  et  ap- 
petitum  surripiendi  notabilia  ,  ac  noeendi  pro 


637 


SEPTIMI 


ximo  m  magnis  ,  si  posset ,  peccat  morta- 
lilor  peccato  fiirli  ,  solo  illo  consensii.  Et 
hoc  modo  intelligiiiir  et  explicatiir  mens  D. 
Thomae  communiter  à  doctoribus. 

Hinc  eolligilur  pœnilentes  de  pnivis  fur- 
tisse  accusantes,  interrogandos  esse  ,  an  so- 
liim  defectu  occasionum  parva  surripnerint , 
et  liabuerint  aninium  auferendi  majora  ac 
notabilia  et  inferendi  nocunientum  simpliri- 
ter  ac  illimiiatum  ,  si  potuissent.  Item  si  iia- 
bentes  quidem  animum  accipiendi  rem  par- 
vam  talemque  à  se  xstimatam,  praeviderini  la- 
mcn  aut  animadvertere  potuerint ,  ejiis  donii- 
nuni  hoc  furlo  in  gravcm  necessitalem  conjici, 
ut  si  paneni  à  niendico  necessariuni  ad  viclum 
diurnum  auferant ,  aut  si  subulutn  à  sulore  , 
acuni  à  sartore ,  calamuni  à  scribà  ,  non  ha- 
bentibus  aut  commode  non  valeniibus  haborc 
similia  insti  umenla  ,  surripiant ,  ob  quod  isli 
artifices  sibi  et  familia-  necc^saria  procurare 
ncqueant,  laborando  ut  solebant  :  in  his  siqni- 
deni  casibus  res  parva  ablata  ,  censetur  per  ac- 
cidens  gravis,  ob  scilicet  notabile  nocunientum 
proximo  illatum  ,  et  sulliciens  ad  constituen- 
dum  peccatuni  mortalefurli.  Item  interrogan- 
di  sunt  pœnitentesan  sciverint  illam  rem  par- 
vam  ,  valdé  charam  esse  domino ,  qui  proplerea 
ejus  ablationem  cuni  gravi  moleslià  tulit ,  in 
blaspbeaaias  aliaque  peccata  prorupit,  etc.  Tune 
enim  peccato  gravi  scandali  sunt  rei  alque 
odii ,  si  anime  inferendi  domino  gravent  niole- 
stiam  eam  rem  parvain  auferant ,  ciim  id  gra- 
viler  repugnet  charilali. 
§  i.  De  quantilate  necessarin  ad  cnmtitiieiidnm 
furltim  morlnle. 

Quseres  primo  ,  quaenam  rei  ablatœ  quanti- 
tas  et  valor  requiratur  et  sulficiat  ad  furtum 
mortalc  in  individuo  conslituendum.  Respon- 
deo  ,  quod  isia  res  dupliciter  considerari  po- 
test  :  primo  absolutè  sine  respectu  aliquo  ad 
personas  à  quibus  auferiur  :  et  hoc  modo  po- 
tesl  consiitui  aliqua  quantitas  quae  respectu 
omnium  ex  nalurà  sua  censeatur  gravis  et  suf- 
ficiensad  furtum  mortale  ,  v.  g.,  decem  num- 
nii  ;  et  altéra  quoe  per  se  loquendo  et  ex  na- 
lurà suà  respectu  omnium  censeatur  ievis  ,  se- 
cluso  alio  damno  ,  v.  g.,  acceptio  unius  oboli , 
spic;e  ,  aciis  ,  etc. ,  ut  innuit  D.Thomas  q.  10 
de  Malo  art.  2.  Verùm  ceriô  deftnire  aliquid 
inler  iila  extrema  ,  quod  sit  raaleria  sulliciens, 
(liflicillimuni  est  :  unde  secundo  consideranda 
est  res  ablata  per  habitiidinem  ad  personas  , 
locum  ,  tempus  ,  dauinum  ,  aiiasque  circum- 
slantlas.  An  scilirol  inTsuna  à  quà  anfcrUir  sit 


PR.'ECEPTl.  8o8 

ditissiina ,  liberalis ,  consanguinea ,  arnica  ,  vel 
patiper  ,  etc.  An  illa  regio  abundet  copia  anri 
et  argenii ,  aut  non.  .\n  tempus  sit  miserabile 
et  infaustum,  aut  non.  .\n  damnum  quod  inde 
dominus  patiiur,  sit  grave;  quod  enim  magnum 
simpliciler  infert  uni,  non  nisi  levé  qnandoque 
affert  alieri.  An  dominus  rationabiliter  sit  invi- 
tus  graviter  ciiea  liujus  ablationis  substan- 
liani ,  etc.  Ex  his  enim  boni  et  prudentis  viri 
judicio,  potpst  non  quidem  certa  régula  statut 
ad  infallibiliicr  matliematicè  determinandani 
istani  quantilai(Mii  ,  sed  moraliter  ista  quanti- 
tas sulliciens  ad  furtum  mortale  decerni.  Sic 
forte  quantitas  sex  librarum  Turonensium 
suflicit  In  isiis  partibusad  constituendum  mor- 
tale furtum  eliani  respectu  regum  ,  quia  licet 
opibus  abundenl ,  innnensos  tamen  suniptus 
lacère  debeni  ad  onera  regia  sustenlanda ,  ideô- 
que  jure  censentnr  rationabiliter  inviii  eirca 
ablationem  pr;i'dict;e  sumnne. 

Quantitas  verô  trium  librarum,  seu  sexaginta 
solidorum  .  sullicit  respectu  ducum  ,  marchio- 
nnm,  etc.  Quantitas  triginta  solidorum  sulFicit 
respectu  viroruni  nobilium  ac  civium  illuslrium 
ditissimoruin.  Quantitas  unius  librae  ,  seu  vi- 
ginli  solidorum  sufficit  respectu  civium.  ex  suis 
reditibusaut  industrià commode viventium,  seu 
communinm  divitum.  Quantitas  quindecim  so- 
lidorum videtur  sulïicere  respectu  artilicum  , 
qui  selabore  et  opéra  abundè  sustentant,  nec 
indigent.  Quantitas  decem  aut  septem  solido- 
rum videtur  sufliciens  respectu  civium  et  arti- 
ficum  ,  qui  habent  necessaria  duntaxat  ad  vi- 
ctum  satis  parcum ,  et  ferè  indigent.  Tandem 
quantitas  irium  aut  quatuor  solidorum  polcsl 
esse  materia  sufliciens  respectu  pauperrimo- 
runi ,  qui  mendicando  sibi  consulunt  ac  pro- 
spiciunt.  Yeriim,  ut  jam  dixi ,  nihil  certum  ac 
deierininatum  circa  hoc  statui  potest.  L'nde 
non  intendo  dlcere  quod  minor  quantitas  quan- 
doqiie  non  sufliciat  ,  et  quod  haîc  semper  et 
determinalè  requiratur  ad  furtum  mortale.  In 
quoenim  indivisibiliier  etad  amussim  consistât, 
solus  Deus  scit ,  nec  homines  decet  velle  divi- 
nare  ;  sed  tantùm  propono  simpliciler  ,  quod 
pi-r  se  et  communiter  loquendo  ,  seclusis  aliis, 
quœ  per  accidens  in  casibus  particularibus  oc- 
currere  possunt ,  et  quod  judicio  morali  pru- 
dentis ac  probati  viri  rem  indagando  aitentis 
omnibus  altendendis  videtur  quantitas  respectu 
diversaruuÉ  persouaruin  sic  varié  laxata ,  suf- 
ficiens  ad  conslilueiiduni  lurluin  mortale,  salvo 
mellori. 

I^>ii,ric>  -iriinil"  .  an  qui  «;"uiuiibil  paulatim 


839  EXPObITIO 

repetilis  vicibus  plura  parva  furla .  peccel  mor- 
laliter  et  ad  leslitulionem  teiieatur  sive  ab  uno, 
sive  à  pluribus  auferal. 

Respondeo ,  quod  si  parva  ruretur  defeclu 
occaslonis  ,  quia  sciiicct  non  potest  majora 
siirripere  ,  pronl  ex  animo  desiderat ,  peccat 
mortaliler  quolibet  illo  parvo  furto  ,  ut  constat 
ex  dictis.  Idcnique  dicendum  de  eo  qui  sive  al) 
uno  ,  sive  à  niultis  exiguum  quid  successive 
siirripit  ,  intcnilens  paulalim  indu  niagn:im 
suramam  accunjiiiare  ac  dilescere.  Peccat  cnim 
niortaliter  quoties  aliqijid  exiguum  surripit  , 
quia  loties  rénovai  illam  iiitenlionem  mortali- 
ler malam.  Si  verô  parva  furetur  paulatim  abs- 
que  hâc  malà  intenlione,  peccat  solùm  venia- 
liter  illis  furlis  quibus  non  alliiigit  noiabilem 
qnantitateni  :  quàmpriniùni  vero  illam  attin- 
gunt  et  complent ,  peccat  mortaliler  et  ad  re- 
slitulionein  snb  mortali  tenetur,  illo  ultimo 
parvo  furto  quod  cupidilate  victus  cummillit, 
advertens  unà  cum  aliis  prsecedentibus  conlla- 
re  quantitatem  ad  moriale  suHicientcm.  Ualio 
esi  quia  iste  tune  censetur  alteri  inferre  nota- 
bile  damnum,  aut  noiabili  utililale  injuste  pri- 
vare.  Adde  quod  licot  peccata  venialia  non  ef- 
ficiant  moriale  in  illis  rébus  et  raateriis  quse  ad 
invicem  continuari  non  possunt,  ul  in  nienda- 
ciis  levibus  et  verbis  otiosis  ,  quae  semel  pro- 
lala  transcunt,  iiec  subsequenlia  coUigari  pos- 
sunt cum  proecedenlibus,  benè  tamen  in  lis 
maleriis  in  quibus  ita  sunt  unius  generis ,  ut 
priera  cum  seijuentibus  continuari  1 1  moraliter 
unum  efficere  valeant,  ut  patet  in  intempe- 
rantià ,  quando  quis  uno  die  ji'junii  plura  pauca 
comedit,  quai  lieet  seorsim  sumpla  non  sinl 
maleria  gravis  ,  nec  sufliciaut  ad  peccalum 
moriale,  si  tamen  omnia  simul  collective  acci- 
piantur,  ita  moraliter  continuantur  ,  ut  sufli- 
ciani  ad  peccalum  moriale.  idem  dicendum  de 
miiiimis  furtis  ;  licet  enim  ullinmm  praicisè  se- 
cundiim  se  ac  seorsim  sumptum  non  sit  nisi 
veniale  ,  moraliter  timen  conjunctum  et  con- 
tinualum  cum  praicedeulibus,  complet  gravent 
materiam  ac  notabile  damnum ,  sicut  ultima 
uuitas  in  virluie  praîccdentinm  dat  speciem 
numéro.  Ergo  quando  aliquis  per  plura  mini- 
n]a  furta  surripit  noiabilem  quantitatem  ,  pec- 
cat mortaliler  ,  et  tenetur  ad  restitutiouem  , 
non  soliiut  quando  ab  uno  ,  sed  etiam  quando 
à  pluribus  surripit,  prout  delinivit  Inuocentius 
papa  XI ,  danniMUS  banc  propositionem  ;  Xon 
ICHCliir  quis  snb  pœni'i  peccali  nwrialis  rcslilucre 
qiwd  abiriliim  rsl  pcr  pauca  furla  ,  iptaiitumcum- 
que  ait  mnqna  siimma  lolalis. 


860 
Alioquin  injusti  vendilores  qui  dolosis  pou- 
derilius  et  falsis  mensuris  utenles,  aliquid  mo- 
dicum  à  singulis  emptoribus  surripiunt,  pau- 
latim dilescere  possent  absque  peccato  mortali 
cl  gravi  obligatione  restiiuendi  ,  quod  est  fal- 
sissinium,  et  reipub.  valdè  perniciosum;  sicut 
et  dicerc  quod  surripientes  quantitatem  noia- 
bilem ex  aerario  communi ,  non  peccent  morr 
taliter  ,  eô  quôd  singulis  civibus  seorsim  sum- 
piis  inodicnm  afîerant  nonmientum.  Suflicil 
enim  qiiôd  illis  collective  suniplis  gravent  in- 
jiiriam  inférant  ,  privando  communilatem  fa- 
culiate  disponendi  de  illà  summà  ,  quà  posset 
civi's  juvare  et  necessilatibus  communibus  oc- 
currere.  Sic  in  proposito  non  requirilur  quôd 
isle  fur  singulis  grave  nocunientum  intulcrit , 
sed  suflicil  quôd  loti  comniuuilali  notabiliter 
nocucrit ,  quatenùs  omnia  prava  damna  efli- 
ciuni  unum  magnum,  quod  conmiunitas  paii- 
tur.  Ergo  mortaliler  peccat  et  tenetur  rcstitue- 
re  lis  à  quibus  furatus  est ,  aut  si  nequeant  di- 
gnusci  ,  paupcribus  illius  loci  facienda  est 
restitulio. 

Duo  tamen  liic  sunt  observanda  :  prinmm 
illa  parva  sive  ab  uno,  sive  il  pluribus  furto 
accepta,  debere  intcr  se  moraliter  continuari  ; 
si  enim  volunlas  relraclaverit  ea  per  interpo- 
sitam  pœnitentiam  et  restilutionem  antequàm 
com|ilerent  noiabilem  quantitatem ,  tune  ac- 
ceplio  aut  deleniio  supervenieos  non  conli- 
nuatur  cum  praicedcntibus.  Iflem  dicendum 
putaut  aucloros  quando  isle  fur  commillit 
ultimum  furtum,  praeteritorum  immemor,  aut 
non  advertens  nulloque  modo  cogilans  ex  his 
parvis  coalescere  quantitatem  ad  moriale  suf- 
licientem.  Item  quando  illa  parva  furla  longà 
temporis  dislanlià  inler  se  receilunt,  ut  si  quis 
soliim  posl  annmn  subripiat  duos  solidos 
oblalà  occasionc,  absque  nllà  inicnlione  per- 
veniendi  ad  noiabilem  sunnnam.  SecunJum, 
quôd  quantitas  quae  suUicit  ad  furlum  mor- 
iale, si  Iota  ab  uno  simul  unà  vice  aid'eratur, 
non  sullicit  ad  illud  si  paul  ilim  cl  diversis 
temporibus  ab  eodcni  subripiatur,  sed  tune 
major  requirilur,  quia  communiler  boulines 
id  minus  segrè  ferunl,  sunlque  niagis  inviti  ac 
involiintarii  circa  primum.  Sicut  ob  eanidem 
ratiynem  quantitas  qu*  sullicit  ad  moriale,  si 
paulatim  ab  uno  subripiatur ,  non  sullicit ,  si 
multis  ejusdem  eonditionis  subtraliatur,  sed 
major  requirilur  jnxia  prudentis  arbitriuni, 
ipiia  scilicel  idem  furlum  non  infert  lantiini 
damnum  respectu  iiiultoruin ,  nec  aîquali  pri- 
vai utililale.  llinc  plures  anclores   colligunt 


861 


SEPTIMI 


fureni  qui  posl  couiplelum  modo  dicto  lurliim 
Dioilale,  nova  deinde  parva  furla  conuiiiliii, 
iiiortaliter  peccare  tolies  quoties  ex  hoc  ([uôd 
illud  parvum  furtura  conlinueiur  iiioraliier 
cum  quanlilate  gravi  prœcedciite,  quae  siciit 
erat  suflîciens  ad  moriale,  ila  et  illud  parvum 
liirlum,  imô  eô  gravius  est  peccalum  quo 
ellîcit  quanlitatein  praicedentein  notabiliorem , 
cum  quà  eenselur  coulinuari,  raiione  implici- 
lœ,  vel  explieilK  voluntatis  relinendi  illaui  : 
iiisi  forlè  ob  inlerpositam  preuilentiam  mora- 
liier  uon  coulinueuir.  Tuiic  eiiim  furla  exigua 
consequeniia,  cùm  sint  niateria  levis,  non  suf- 
ficiunt  ad  niorlale,  douée  perveuialur  de  iiovo 
ad  notabilcni  quanlilatem.  Quod  tauieii  intel- 
ligendum  seniper  est ,  dunnnodô  absit  inlenlio 
subripiendi  majora,  juxta  supcriùsdicla. 

Quoeres  tertio,  an  quandoplures  sine  niuluo 
consensu  et  conspiratione,  sed  independeuter 
et  disparate,  singuli  modicuni  quid  accipientes 
ab  unà  et  eàdem  personâ  ,  illi  damnum  nola- 
bileinferunt,  teueantur  sub  peccato  mortali 
illud  restituere.  Dillieullas  autem  procedit 
quando  quilibet  furando  ,  v.  g.,  unum  race- 
mum  è  vineà  advertebat,  praevidebat,  sciebat, 
aut  videbat  multos  singulos  uvas  accipere  ,  in- 
deque  seculurura  notabile  damnum  vineaî 
domino.  Respondeo  q«ôd  etsi  in  tractatu  de 
Justitià  cura  àliis  docueriinus  non  esse  pee- 
catura  mortale,  sed  tantùm  veniale,  eo 
quôd  unus  non  sit  concausa  furti  alterius, 
neque  ejus  acceplioni  cooperetur  ,  sed  potiùs 
vineae  strages  ipsi  displiceat ,  proindeque  ra- 
iione parvilatis  sui  furti  excuselur  à  peccato 
mortali ,  cùm  non  sit  majus  peccalum  rem 
ablatam  detinere  et  consumere  ,  quàm  rem 
ipsam  invito  domino  auferre ,  re  tamen  benè 
perpensà  satiùs  judico  queralibet  teneri  sub 
mortali  abslinere  ab  illo  parvo  furto ,  et  abla- 
lum  sub  ol>ligatione  mortali  restituere,  si  prœ- 
vidit  aut  scivit  illam  magnam  vineae  stragem. 
Italio  est,  quia  supposità  illà  scientià  furtorum 
aliorurn ,  iste  plané  consentit  aclu  de  facto  suo 
in  bujusmodi  damnum  notabile  ,  ut  constat , 
imô  elUcil  damnum  illud  notabile  scienler, 
cùm  domiuus  vineae  illud  non  senliret,si  qui- 
libet lioc  sciens  abstineret  ab  acceplione  uvae, 
unde  unusquisque  suà  acceplione,  causa  een- 
selur volunlaria  illius  notabilis  damni,  inte- 
grando  illud  ob  conlinuationem  et  connexio- 
nem  moralem  sallem  materialem  quam  habent 
inviccm  inler  se  illae  acccptiones.  Sicut  enim 
lurluui  levé  ab  uno  commissum  integrare  po- 
lesl   matcriam   sulficientem  ad   morlalc  cuui 


l'R^CEPTl.  8C2 

levi  furto  ab  alio  commisso  ,  ila  pnlest  couli- 
nuari cum  major!  furto,  et  integrare  unam 
majoreui  maleriani,  quà  majus  damnum  infe- 
ralur,  et  inipuletur  ad  culpam  niortalem.  Et 
sanè  si  furari  aeum  à  sarlore  quandociue  per 
accidcns  possit  esse  mortale ,  quando  prsevi- 
detur  ex  hoc  pâli  grave  damnum  ,  aut  notabili 
utilitate  privari.  cur  acceplio  unius  uvoe  non 
poteril  per  accidens  esse  mortale  peccalum , 
quando  pra'videtur  aut  scitur,  inde  oriri  vi- 
neœ  alienœ  stragem? 

Confirmalur.  Ut  enim  jani  ostensum  est, 
quando  unus  paulatim  per  plura  minima  furla 
à  niultis  aceopit  nolabilem  quanlilatem  peccat 
morlaliter  et  resliluere  tenolur,  quanivis  sin- 
guli in  parte  levi  duutaxat  la-si  iuerinl.  Ergo 
à  pari  quando  plurcs  per  parva  furta  scienler 
ab  uno  nolabilem  quanlilatem  accipiunt,  eo- 
dem  modo  peccani ,  et  restituere  lenentur. 
Probatur  conseq.  et  pariias.  Sicut  enim  in 
primo  casu  iste  infert  notabile  damnum  omni- 
bus conjunctini ,  seu  illorum  commuiiilati , 
modicum  à  singulis  accipiens  ,  ila  in  secundo 
casu  omnes  isti  simul  causant  notabile  dam- 
num vineae  domino,  singuli  unam  uvam  acci- 
pientes :  reverà  enim  dominus  illud  patituret 
jure  potest  compensalioncm  petere  ab  aliquo, 
ac  ad  illam  faciendam  fures  excommunica- 
lione  corapellere.  Ergo  graviter  singuli  pec- 
cârunt ,  et  unusquisque  lenctur  partem  suam, 
aut  aequivalens  sub  peccato  moriali  resliluere. 
Yidetur  sanè  ridiculum,  quôd  aliqua  notabilis 
quanlilas  injuste  ab  aliquo  ablata  fuerit,  et 
lamen  nuUus  subripienlium  leihaliler  pecca- 
veril,  neque  sub  moriali  ad  restituendum  te- 
neatur.  Ad  rationem  in  contrarium  in  iuitio 
adductam,  dicendum  solùni  proecdere,  quando 
ex  actu  unius  furis,  hic  et  nunc,  suppositis 
nempe  bis  circumsiantiis  temporis,  loci ,  et 
personarum  ,  non  cousequcrclur  grave  dam- 
num proximi  :  secùs  quando  scit  aut  praevidct 
illo  facto  suo  causari  enormem  laesionem  , 
prout  coniiugit  in  praesenti.  Tune  enim  een- 
selur volunlariè  illam  causare,  cùm  possit  et 
dcbeat  ab  eo  parvo  furto  abslinere  :  aliàs  ei 
imputatur  ad  culpam  letbalem  ,  per  accidens, 
raiione  gravis  nocumenti  inde  consecuti. 
Quando  non  conscius  fuit  neque  novil  aut 
prsevidit  alios  furari ,  non  pcccavit  quidem 
morlaliter,  neque  potuil  libéré  et  moraliler 
coulinuari  damnum  levé  quod  ipse  inferebat 
cum  furiis  aliorum;  et  quamdlù  durai  talis 
ignorantia ,  si  sit  inviucibilis ,  excusatur  à 
moriali,  lani  accipicndo  quàm  non  restiluendo. 


865  EXP 

Si  lamen  postea  accesserit  notilia  illali  danini 
notabilis,  lenebitiir  quantum  accepit,  in  se  aiii 
in  aiquivalenti  resliluere;  el  non  restiluenlo 
peccai  niorlaliter  per  solam  injuslani  deien- 
lioneni,  quia  ex  tune  damnum  quod  inlulil 
censetur  moraliter  cum  furlis  aliorum  conli- 
nuari  ,  ac  cum  ipsis  enormem  conflare  loe- 
sionem. 

Quaeres  quarto,  an  qui  rem  alienam  rapit 
videnlc  domino  et  non  coniradicenie,  fuiium 
coramiliat.  —  |{esp.  alfirmalivè  ,  si  iiilendal 
occullè,  seu  domino  nesciente  ac  noli'iite  ac- 
cipere,  el  per  accidens  conlingat  dominuin 
eum  videre,  solùmque  tacere  ex  timoré  et 
verecundià ,  aut  alià  justâ  de  causa  ,  nempe 
quia  resisleie  non  potest  vel  non  audel  ;  tuuc 
enim  non  censetur  sponlè  conseniire,  neque 
rei  suae  doininium  in  alium  velie  transferre, 
uude  liic  verè  intervenit  nialiiia  furli  et  obli- 
gatio  reslitutiouis. 

Quivros  quinto,  an  qui  jumeiita  sibi  comnio- 
dala  aut  locata  longiùs  duxerint ,  alienàque  re 
invito  domino  usi  fuerint ,  rei  sint  furti. — 
Resp.  a(firmativè,  et  liabeturl.  Quijiimeitiolh. 
de  Fnriis,  lib.  47  Digest.  Item  crediior  qui 
utitur  piguore,  aut  alleri  commodaveril  I.  Si 
pifliwre,  ibidem . 
§  2.  l'iriim  propler   necessilalem  propriam  vel 

alienam  sublevandam  liceat  aliciii  alienam  rem 

accipere. 

Recolendum  est  ex  diclis  ,  acceptioneni  rei 
alienae  debere  esse  injustam  ad  conslituendum 
furtum;  seu  quùd  dominus  illam  patiatur  no- 
lens,  et  jure  sit  ac  rationabiliter  invitus,  de- 
feclu  ciiJMS  injuslitia; ,  plures  acceplinncs 
carere  malitiâ  furti  in  iiiitio  btijus  articuli 
ostendimus.  Duae  hic  restant  difflcultates  cxa- 
minandx  :  prima  est  quando  fil  ob  nécessita 
lem  ;  secunda  est  quando  lit  ad  rem  suam  re- 
cuperandam,  de  quo  §  sequenti  erit  sermo. 
De  causa  necessitalis  bic  agimus  quam  iripli- 
ceni  dislinguuni  auclores,  scilicet  necessitaiem 
cotnmunem,  gravem,  et  extreniam.  Nécessitas 
communis  est  ilia  quam  patiuntur  paupiM'cs 
ordinarii  ostiatim  mendicantes  ;  et  hanc  non 
reddere  res  communes,  neque  illis  tribnere 
jus  in  aliéna  bona,  piusquàm  cerlum  est.  Aliàs 
cùm  mundus  bis  pauperibus  abundet ,  passim 
el  ubiquc  cives  rébus  suis  spoliarentur,  frustra- 
que  bonorum  apprnpriatio  jure  genliuin  fuis- 
sel  inlroducla.  Quam  tanien  violandi  non 
apparel  urgens  ratio,  eo  quôd  isla  nécessitas 
ordinariè  non  multùm  premat,  facilèque  studio 
el  induslrià  vinci  possil. 


OSITIO  86i 

Quidam  tamen  hos  paupereset  tenuiorisfor- 
liiniic  mulierculas  excusant  à  gravi  fiirlo  aliquos 
fructus  in  diversis  agris  tempore  mcssis  clam 
subripienles,  eô  quôd  ab  uno  notabilem  quan- 
litaiem ,  et  ipsi  notabile  damnum  inferre  nol- 
ient.  Qmid  si  opponas  hos  pauperes  in  fine 
messis  notabilem  quanlilatem  de  alieno  liabcre 
à  mullis  civibus  per  parva  fuita  comparaiam  , 
proindeque  à  gravi  peccato  furti  non  exeusari. 
respondenl  quôd  ipsi  divites  sciunt  vix  aliter 
contingere,  quinhicet  indealiquid  lune  à  pau- 
peribus subripiatur,  nec  ita  graviter  ferunt , 
quôd  hinc  et  inde  paueas  spicas  colliganl  de 
messe,  etiam  ultra  illas  quœ  fugiunl  manus 
metentium,  licet  de  die  in  diem  illa  quantitas 
crescat;  nec  videnlur  velle  islos  obligare  ad 
restitutionem,  ac  veniam  pelenlibus  facile  con- 
donant.  Quando  tanien  pauperes  partem  mani- 
puli  delruncanl,  erectam  adbuc  scgeleni  plenis 
manibus  vellicant,  eàque  ralione  paucisdiebus 
grave  damnum  possunl  inferre ,  quod  nieritô 
graviter  dominis  displicet,  lune  excusandi  non 
veniunt,  sed  ad  restilutionem ,  si  commode 
lieri  possit,  sunt  obligandi.  Sed  ferè  ad  confes- 
sionem  aceedunt  dùm  omnia  isla  corrasa  con- 
sumpseruni ,  sicque  in  pœnam  injustitix  pau- 
pcriores  evadere  soient,  el  verificatur  illud  : 
Malè  parla,  malé  dilabuntur.  Verùm  in  his  puto 
niiii  esse  laxandas  pauperibus  habenas,  de  se 
salis  ad  cives  despoliandosinclinatis,  qui  agro- 
rum  fructus  ab  islorum  rapacitale  vix  tueri 
possunl  :  idcôque  ab  hujusmodi  furlis  sunt 
arcendi ,  et  adducendi  ul  conlenli  sint  spicis, 
aliisqiie  fruclibus  ren)anenlibus ,  post  alio- 
rum factam  à  domino  inlegram  collectio- 
nem. 

Nécessitas  gravis  est  quam  patiuntur  illi  qui, 
eisi  non  premantur  lame  ,  nec  inférât  pericu- 
lum  vil;v  ac  personae,  non  habent  tamen  ne- 
cessaria  suo  slatui ,  v.  g.,  nnde  débita  solvant , 
liliarum  dotem  constituant,  etc.,  el  de  hàc  ne- 
cessilate  eodem  foré  modo,  ac  de  conimuni  ra- 
tiocinandura  est,  neque  quôd  non  reddat  res 
communes,  neque  alicui  tribuat  jus  in  bona 
aliéna,  prout  delinivit  Innocentius  papa  XI, 
danuians  islam  propositionem  36  :  Permissiim 
est  fiirari ,  non  solitm  in  exlremà  necessitate,  sed 
etiam  in  (iravi.  Natura  enim  ordinavit  hsec 
bona  per  se  ad  tuendam  vitam,  proindeque 
(ouservatio  honorifici  slatrts  non  esl  per  se 
ratio  suHiciens  ad  derogandum  bonorum  ap- 
prnpriationi  jure  gentium  facta-  :  et  etedem 
rationes ,  qune  militant  contra  necessitaiem 
(ommunem ,  ;eqiiè  procedunt  contra  gravent 


*«•;  SEPTIMI  I 

necessilatcm  ;  argumentaque  Lessii  et  alionim 
favfnliuni  huic  necessitali  gravi,  possuiu  facile 
contra  ipsos  retorqueri  :  vel  enim  niliil  pro- 
bant, vel  idem  convincunt  de  necessilale  coni- 
muni ,  ut  consideranli  palebit. 

Dice9  1":  Divitcs  tenentur  subvenire  graviter 
indigeniibus,  et  ad  hoc  possuni  auctoritato  pu- 
blicâ  cogi.  Ergo  in  casu  que  dare  nolint  ,  pos- 
siint  egenles  illiid  subripere,  domino  non  ra- 
tionabililer  invilo  nec  lœso,  sed  aclu  dehiio 
conseulienie.  Contra  est,  quia  ex  hoc  quùd  di- 
vites  teneaniur  ex  chariiaie  de  superiluis  suh- 
venirepauperibuscommunibus,  maléinferreiur 
eos  posse  absque  fiirlo  illa  supeillua subripere: 
ita  cùm  solùm  ex  charitateet  misericordià  le- 
neanlur  bis  gravem  necessilalem  palienlibus 
occurrerc ,  malè  concluditur  eos  posse  h;i'c 
liona  sibi  usurpare.  Quia,  ut  ail  D.  Tliomas  liic 
art.  7,  ciun  mulli  sint  necessilalem  patientes  , 
et  non  possit  ex  eàdeni  re  omnibus  subveniri , 
commitiiiur  arbitrio  uniuscujusque  dispensaiio 
propriarum  rerum,  ut  ex  eis  subveniat  neces- 
silalem palienlibus,  nisi  sil  exlrenia;  uruic 
nullus  pauper  in  parliculari  habel  jus  ad  illa 
bona ,  proindeque  non  polesl  res  allcrius  sibi 
usurpare  ;  et  in  lioc  dives  censelur  raiionabill- 
ter  invilus  ;  veriini  de  his  magis  infra  in  hue 
tract,  de  Reslilutione. 

Dices  T  :  Si  quis  ex  reslilulione  slalim  fa- 
ciendâ  amiltere  deberel  suum  slalum,  piisseï 
illam  differre,  el  alienum  reiinere.  Ergo  polesl 
eiiam  alienum  accipere  ad  illum  conservan- 
dum  :  pari  enim  passu  ambulant  delenlio  el 
acceplio  rei  alienae,  ut  docet  D.  Thomas.  Con- 
tra est,  quiaskul  non  polesl  quis  differre  re- 
slilulionem  ad  conservandum  suum  statum  in- 
juste comparaïunj,  ita  nequil  lurari  ad  illum 
luendum.  Deinde  negalur  consequentia  et  pa- 
rilas,  quia  si  debitor  ex  contractu  tenereiur sla- 
lim resliluere  cum  amissione  sui  slalùs  jusiè 
acquisili ,  ob  illud  delrimenlum  quod  inde  pa- 
teretur,  plus  restiluerel  quàm  débet  :  hsec  au- 
tem  raiio  non  currit  in  prisesenti.  L'nde  domi- 
nus  esset  irrationabiliter  invitus  circa  omissio- 
nera  aut  dilalionem  restitutionis,  non  verù 
circa  acceplioiiem  rei  suae,  cùm  non  tenealur 
illud  damnum  rei  sufe  pâli,  ut  aller  è  slaiu 
suo  non  décidât.  Videmus  enim  homines  illam 
dilalionem  restitutionis  per  se  loquendo  non 
tam  aegrè  ferre,  quàm  spolialionem  bonorum 
faciam  ab  islis  indigeniibus,  eamque  respicere 
lanquàm  gravem  injuriam  sibi  illatam.  Sed  de 
bis  magis  infra.  Igilur  pericuium  famse  vel  ho- 
noris ,  non  est  sulUciens  nécessitas  ut  quis  in- 


li.EcrcTI. 


866 


jusé  aliéna  bona  rapere  valeat,  quia  liaec  bona 
lemporalia  non  sunt  média  f(er  se  ordinala  ad 
honorem  hominis,  ulpotc  qui  est  prsemium 
viriulis  :  elex  scnleniià  contraria,  nmlla  mala 
et  inconvenientia  orirentur.  Addunllamcn  ali- 
qui  quôd  in  lali  casu  licitum  erit  homini ,  cui 
valdè  indecorum  est  mendicare,  occulté  acci- 
pere aliéna  aninio  resiiluendi ,  si  tamen  aliier 
non  possit  sibi  succurrere,qui  casusestrarissi- 
niiis,  cimi  liujusmodi  homines  possint  princi- 
pibus  deservire,  aul  ad  bellum  prolicisci  ,  etc. 
Haiio  hujus  asserti  est  communis  pieias  homi- 
num  orga  hujusmodi  egenles  :  non  lanien  dant 
illis  doniinium,  quia  res  temporales  per  se  or- 
dinantur  ad  susienlationem  et  non  ad  hono- 
rem. Vcrùm  judicium  de  hoc  aliis  relinquo, 
non  enim  mihi  videlur  salis  tutuni  dogma 
islud.  Nécessitas  extiema  est  diim  iinminet 
personae  ,  viiai ,  aut  gravis  infirmitaiis  pericu- 
ium, eique  aliier  subveniri  non  polesl  quàm 
accipiendo  necessaria.  El  haec  juxta  D.  Tho- 
mani  liic  art.  7,  el  alios  communiler  reddil  les 
communes,  quia  ul  ail  S.  D.  ea  quas  suntjuris 
humani  nequeunt  derogare  juri  nalurali  vel 
divino  :  secundùm  auieni  naiuralem  ordinem 
ex  divinà  providentià  insiitutum,  res  inferiores 
siinl  ordinaUB  ad  hoc  quôd  ex  his  subvcnlalur 
hominum  necessitali.  Et  ideo  per  rerum  divl- 
sionem  et  appropriationem  ex  jure  humano 
procedenteni,  non  impediliir  quin  hominis 
necessitali  sit  subveniendum  ex  hujusmodi  ré- 
bus. 

Dices  :  Exlrema  nécessitas  non  facit  quôd 
liceat  mentiri  aut  fornicari.  Ergo  neque  quôd 
furari  liceat ,  cùm  furlum  œqué  sit  malum,  et 
neque  bené  prohibealur  in  Decalogo  sicut  men- 
daclum  el  fornicalio.  Respondeo  quôd  furlum 
semper  est  illiciium  ,  sicul  mendacium  et  for- 
nicalio :  sed  nego  in  nostro  casu  committi  fur- 
lum, cùm  non  inlerveniat  acceplio  rei  alienae, 
domino  raiionabililer  invilo.  Qui  enim  in  ex- 
lrema necessilale  conslitutus  accipii  ad  suslen- 
tandam  el  conservandam  vilam  suam,  non 
accipit  alienum  ,  sed  quod  suum  est ,  ac  per 
banc  necessilalem  faclum  comnmne,  sicul  erat 
anle  rerum  divisionem  :  habetqueà  naiurà  jus 
illud  subi  ipiendi ,  non  solùm  occulté  el  clam  , 
sed  etiam  palàm  et  per  vint ,  quando  aliter  sibi 
providere  nequit,  el  dominus  teneiurex  jusli- 
tià  lune  non  impedire,  licet  solùm  ex  chariiaie 
tenealur  sponlédonare.  Nec  in  lali  casu  potest 
raiionabililer  a'grè  ferre,  quôd  extrême  indi- 
gens  rem  suam  accipiat,  cùm  lune  in  deli- 
berationem  ancipiiem  cadere  nequeal  au  si( 


807 


Exposmo 


868 


liuic  siiccurendtim  ,  an  non  ,  siciil  in  casu  so- 
lùm  gravis  necessilalis  jam  dixiinus  contingcre 
posse,  ob  quoil  non  est  licilum  accipere,  eo 
invilo.  Qnam  differenliam  reclè  assignai  D .  Tlio. 
mas  hic  art.  7.  Cùm  igilur  islo  proecepto  De- 
calogi  solùm  proliibeaiur  accepiio  rei  aliense 
injuslè  et  c.onlra  dictamen  rect*  ralionis ,  ac 
quLE  fit  domino  ralionabililer  invito,  isla  acce- 
piio pauperis  non  ibi  probibeliir,  sed  mutalur 
materia  illius  pra;cepli;  sicut  conlingit  dùm 
qiiis  cum  moderamine  se  del'endcndo  injustuni 
aggressoreni  occidil,  atil  jiidex  légitimé  niorlis 
supplicio  pleciil  reum.  Et  sicnt  in  islo  casu 
abusive  dicilur  quùd  liceat  judici  commillere 
Iioniicidium,  ita  in  prasenti  est  abusiva  locu- 
tio  quod  liceat  in  exlremà  necessilate  furari. 
Alverônialitia  mendacii,  ncnipe  locutio  contra 
menicm  et  conlra  veriiatem,  sicut  et  iniquilas 
rornicalionis,  nenipe  accessus  ad  non  suam  , 
non  mulatur  nec  dosinitob  exlremam  necessi- 
taieni,  nisi  Deus  tune  tonjugem  cani  eflicorct, 
ni  Osea;  coniigisse  legilur  :  ideôque  nunqiiàm 
ob  quamcunique  necessilatem,  inendacium  et 
foriiicaiio  à  peccalo  escusari  possunl.  Imo  qui- 
liliel  alius  posset  à  divite  juste  absque  l'urto 
s  ibripere  ad  subvenicndum  huic  pauperi  ex- 
trême indigent!,  cùm  id  niliil  aliud  sil  quàm 
i;)suin  juvare  et  cooperari  ad  aclionem  licitam  : 
dinmnodô  tamen  subripiens  niliil  proprii  ha- 
beal,  quo  possit  allerins  extreniam  necessila- 
tem sublevare.  Aliàs  peccaret ,  luni  quia  dives 
tune  est  ralionabililer  invitus  quod  isle  propriis 
bonis  parcat,  et  sua  d  ripiat  ;  tuni  quia  solà 
piiblicà  auctorilaie,  non  verô  à  privalo  eoni- 
peili  polest  ad  l'acienduni  id  ad  quod  ex  solà 
cliaritale  tenetur.  Ita  D.  Tbomas  hic  art.  7, 
ad  D. 

R.ec  oninia  deniùra  sunl  inlelligenda,  modo 
rci  dominas  non  existai  in  pari  necessitale  : 
id  onim  lune  videlur  esse  illicilum,  cùm  in 
pari  casu  necessilalis,  meliorsilcondilio  possi- 
denlis.  Si  lanien  jam  rem  allerius  quocunique 
modo  apud  se  haberei,  non  lenerclur  luncilli 
resliluere  ,  nisi  forlè  ille  dominus ,  ex  illà 
acluali  Tci  suœ  ablatione  foret  ad  necessitalera 
exlremam  redaclus,  quia  ex  unû  parte  credi- 
lor  et  débiter  sunl  in  necessilate  pares  :  et 
aliuiide  huic  debiiori  lavei  possessio,  quije  facit 
ejus  conditionem  meliorem.  Nisi  foret  in  con- 
cursu  principis  aul  allerius  persona;  reipub. 
valdé  necessarite.  Tune  enim  lege  cbarilatis 
debcrciilli  etiani  suuni  cedere,  poslponendo  bo- 
num  privaium  bono  communi.  Nullus  tamen 
alius  juste  posset  banc  illi  rem  auferre  ad  sub- 


venicndum huic  personne  publicae  :  tum  quia 
Il  n  licet  innocentem  occidere  directe  etiam 
pro  sainte  reipub.,  tum  quia  iste  jus  habetà 
naturâ  conservandi  propriam  vitam  contra 
quemeumque  privatuni  :  nec  polest  nisi  auclo- 
rilatejudicis  islam  vim  pati. 

§  5.  An  qui  rem  suam  ab  alio  delenlum  occulté 
accipit,  aliter  eam  recuperare  non  valens ,  fur- 
lum  commiltat. 

Diffîcullas  solùm  procedit  quando  aliquis 
possedit  rem  allerius  injuste  absque  tilulo  :  si 
enim  exlct  apud  eum  tilulo  depositi,  pignoris, 
localionis,  elc,  donn'nus  illius  non  polest  licite 
absque  juslà  causa  eo  invito  ante  lempus  prae- 
lixum  occulté  subripere,  ut  ait  D.  Tho.  hicarl. 
3,  et  art.  5,  ad  5. 

El  ibidem  subdit ,  quôd  <  qui  furtim  accipit 
«  rem  suam  apud  aliuni  injuste  detentam,  pec- 
I  cat  quidem ,  non  quia  gravet  eum  qui  deti- 
t  net;  et  ideô  non  tenelur  ad  restituenduni 
<  aliquid  vel  recojiipensandum ,  sed  pcccat 
«  contra  communem  jusiiliam,  dùm  ipse  sibi 
«  usurpai  rei  sudb  judicium,  juris  ordlne  prœ- 
I  lermisso.  Et  ideô  tenelur  Deo  saiisfacere,  et 
(  dare  operam  ut  scandalum  proximoruni ,  si 
«  inde  exortum  fuerit,  scdutur.  » 

Ilinc  auctores  coUigunl  sequenles  condilio- 
nes  esse  necessarias  ad  hoc  ut  isla  accepiio  (ial 
absque  omni  peccato.  Prima  est ,  quôd  iste 
homo  sil  omninô  cerlus  rem  esse  suam,  et 
quôd  non  polest  via  juridicà,  autaliâ  juslà  eam 
recuperare  :  quia  scilicet  vel  désuni  testes,  vel 
quia  judex  non  vult  aul  non  polest  procedcre, 
vel  quia  res  est  modica,  et  sumpius  judiciales 
magni,  vel  tinielur  inde  aliquod  magnum  no- 
cumenluin  :  aliàs  ipse  sibi  jus  dicendo  peccaret 
rontra  jusiiliam  Icgalem.  Secunda,  ut  absit 
periculum  scanduli  aliorum,  aul  int'aniise  pro- 
pi'iae,  ne  scilicet  furtuni  alieri  innocenii  iinpu- 
lelur,  ne  ipsemei  lanquàm  fur  deprchendaïur, 
et  punialur,  elc.  iieni  ut  operam  det  ne  aller 
aul  ejusbœredes  iterùm  solvant,  putanles  le- 
neri  ad  restituenduni,  et  ne  alla  inconvenientia 
se(|uantur.  Tertia,  ut  vi  aut  armis  rem  suam 
recuperet,  quando  non  extat  in  specie  apud 
injusiuni  delinenlein,  aut  quando  iste  jam  est 
in  pacificâ  illius  possessione  :  Inm  quia  ex  hoc 
perlurbaretur  reipub.  pas  ;  tmn  quia  hu- 
jiismodi  violcntia  foret  aliis  scandalosa  et 
forte  nociva  ,  tum  quia  videlur  aggressio  et 
vindicta,  qux  non  est  licita  nisi  publicx 
potestati. 

Tune  queniUbei  licite  posse  occulté  accipere 


869  SEPTIMI  1 

remsiia»!  iiitilli  adlirmanl,  cuni  liis  condilio- 
iiibus,  quia  iii  istocasii  luiii  agitiir  contra  jiiris 
ordinein,  qiioniani  jiiris  ordo  ad  reddeiidum 
uni('ni(|ue  siium,  etpacein  cominunem  oïdina- 
liir.  Hic  aiilem  pax  non  violalur,  eslo  quôd  iste 
Hiodus  sit  prœter  juslitiani,  discedcndo  à  di- 
rectn  illius  modo.  Nec  in  liis  casibus  accipiens 
propriè  sibi  ipsi  dicil  jus,  sed  poliùs  exeqiiilur 
jus  suum,  cùrn  auctorilale  aliquà  non  utatur, 
sed  solâ  occulta  acceplione,  quse  censeuirjusla 
defensio  contra  injuriant  detlnenlis,  et  rcconi- 
pcnsiitio  sine  damne  et  bcsione  altcrius,  nulla- 
tciiùs  verô  aggiessio  aut  vindicla. 

Didicile  lanien  est  in  praxi  absque  pcccalo 
occulté  accipcre  res  suas,  aut  secoinpcnsare  de 
deliilo,  non  subripicndo  nisi  res  proprias  debi- 
loris,  et  quas  juste  acquisivil ,  ipsumque  ad- 
moncre  de  conipensatione  t'aclâ,  ut  non  per- 
iiianeat  in  nialà  lide  et  consciontià  obligalionis 
resliluendiautsolvendi,  emeiterùnisolutio  liât 
interbseredes,  etc.  Unde  non  nisi  adniodùiii  raro 
et  habilo  priùsconsilioprobatiacprudentisviri, 
liàc  via  utcnduu)  est,  eanique  nuu  qiiànicon- 
sulendain  censco  lamulis  et  faniulabus  etiain 
injuste  àdoniinis  convcnto  salariodelraudatis, 
tum  ob  ha;c  inconvenieniia ,  luni  quia  depre- 
bcnsi  inlanianlur  et  tanquàm  furcs  doniestici 
in  judicio,  gravi  pœnà  plectuniur,  luni  quia 
vix  se  cohibere  possunt  ab  accipicndis  longé 
exci  dentibus  stipendia  débita. 

Item  l'amuli,  qui  ex  pacto  saliem  tacito  non 
obligaiit  dominos  ad  stipcndium,  sed  gratis  pro 
solo  viclu  inscrvire  promiltuni,  ad  liocspontè 
sese  oU'erentes,  spe  ducli  quôd  aliquid  loco 
mercedis  sint  accepturi ,  non  possunt  occulté 
de  bonis  illoruni  subripere  ad  se  compensan- 
dum;quia  licet  ex  aequilate  naturali  et  gra- 
titudine  debeatur  ipsis  aliqua  reinuneratoria 
compensatio  ,  non  taincn  sti|(enditini  ex 
obligatione  juslilia;  :  cons'ntur  oiiim  spnntè 
illud  condonàsse  ,  et  doiuinoruni  arbitrio  re- 
liquisse. 

Tandem  fainulirecipientes  de  facto inlegriim 
slipendiuni  et  salarium  ,  de  quo  juste  absque 
fraude  et  vi,  ab  initio  convcnluin  fuit,  eliainsi 
postea  videatur  tenue,  improporlionaium  labo- 
ribus  ac  obsequiis,  niinusque  justo  pretio,  non 
possunt  absque  furio  de  bonis  dominorum  oc- 
<  ulté  subripere  quantum  opus  est  cl  sulilcil  ad 
supi)lendnm  istum  defectuni  queui  ipsi  imagi- 
nanlur,  utdeluiiluni  fuit  ablimocentio  XL,  qui 
banc  proposilionem  57  daninavit  :  h'amuli  et 
faimdw  domeslicie  pussunl  occullè  Iceris  suis  sub- 
ripere ad  cutnpensandam  operam  suani  ,  quam 


R.ECEPÏI.  870 

niajoremjitdicant  scdario  quod  reiipiuiit.  Eamque 
damnaveiant  anlea  academia  Lovanien.  anno 
l()j7,  et  senalus  Parisiensis  ann.  lOil  ,  tan-, 
quàni  falsam,  periculosam,  bono  publico  noci- 
vam,  pacis  domesiicse  perlurbalivam,  et  natu- 
ram  hondnis  de  se  ad  malum  pronam,  in  furta 
pra^cipitanlcni,  etc.  Etsanè  cùm  vix  rcperiatur 
famnlus,  qui  non  judicet  salarium  conventuni 
non  respondere  laboribus  et  obsequiis,  si  bœc 
occulta  compensatio  tanquàm  licita  adrniltalur, 
omnis  feié  donius  cril  spclunca  lalronum, 
mundusquc  furtis  implebilur.  Mcritô  itaque 
domini  sunt  rationabiliter  inviii  circa  istas 
clancularias  compensationcs,  ex  quo  famuli  li- 
bère conveneruni  de  stipendio ,  pro  quo  servire 
aut  non  servire,  in  libéra  volunlatefamulorum 
situm  est. 

Idem  dicendum  de  venditoribus  et  opcrariis 
ac  artificibus,  nempe  quôd  ultra  pretium  et 
stipendium,  de  quo  libéré  convenium  fuit  ab 
initio,  ncqueunt  juste  aliquid  occulté  subripere 
ad  se  compensandum  ,  dùm  majus  sibi  deberi 
existimanl,  ut  diccmusinfra  de  sartoribus,  sed 
debent  coniraclum  rcscinderc  et  non  se  obli' 
gare  ad  laborandum  pro  boc  stipendio.  Idqiie 
colligitur  ex  parabolà  patris  familias ,  (pii, 
convenliotic  faila  ex  dcnario  dinnto,  miiit  opera- 
rios  invincam  suam.  Ciirn  aulcm  priini  nuirmu- 
rarent  eô  quôd  cùm  ab  borà  niatutinà  laboiàs- 
sent  non  plus  accijicrent  salarii  quàm  alii,  qui 
tantinn circa  undcciniam  horam  accesscranl.do^ 
minus  vinc;c  uni  illorum  sic  respondil^lm/re, 
miifuciolibiiijuriam:iionne  ex  denarioconveidsli 
meiunû  Toile  quod  twim  est ,  et  vade,  etc.,  Mattli. 
20.  Nec  bis  favet  Israelilarum  factum  ,  qui 
ad  se  compensandum  pro  juslà  laborum  mer- 
cede,  qnà  ab  /Egyptiis  defraudali  fucrant, 
acceperunt  vasa  aurcaetargenleaipsorum.elc. 
lit  eidm  ail  D.  Tliomas  bic  art.  .5,  ad  1  : 
1  Accipere  rem  alienam  occulté  vel  manifesté 
«  aucloritate  judicis  hoc  deceriientis,  non  est 
I  furlum  ,  quia  jam  sibi  fil  debitum  per  hoc 
1  quôd  sententialiter   sibi   est   adjudicalum. 

0  Unde  midtô  minus  furtum  fm'l ,  quôd  filii 
«  Israël  tnleruni  spolia  iEgyptiorum,  de  pra;- 
«  cepio  Dûmiiii  boc  decernenlis,  pro  allliclio- 
«  nibus  qiiibusyEgypiii  eos  sine  causa  alïlixe- 
«  rant  :  et  ideô  signantcr  diciiur  Sap.  10  : 
<  Jnsti  ttderunt  spolia  inipioriini ,  reddidil  Deus 

1  jdslis  mercedem  laborum  ,  »  etc.  Isli  autem 
famuli  et  operarii  non  accipiunt  aiiorum 
bona  Dei  jussu  ,  sed  contra  ejus  iegem  ac 
volunlatem. 


j«7i 


Articulus  11. 
De  furlis  filionun,  taornii,  famulorum  cl  retigio- 
soruni. 
Domesticorum  occultas   accepliones  bono- 
rum  communium  familiae,   possunl  cxiiisari 
qiiandoque  à  gravi  peccalo  fiirli ,  eo  quod  paier 
familias  non  sil  de  fado  aul  de  jure  iiiviiiis 
circa  illorum  subsiantiam,  sed  laniùin  quoad 
moduiii.  Possunt  enini  picrùmque  isii  prœsu- 
raere  probabililer  quôd  si  bsec  modica  pelèrent, 
facile  concederet  ;  ob  verecundiam  tamen  ac 
timoiem  reverenlialeni,  cl  ne  fréquenter  pelen- 
do  ipsum  inquiètent,  non  audenl  ad  illum  ac- 
cedere,  sed  occullè  subripiunt  domino  inter- 
prétative  salleni    voluniaiio,    quamvis   forlè 
eidem  displiceai  isle   niodus  clancularia; ,  et 
non  peiilae  acceptionis.  Verùm  quamvis  pater 
familias  jus  suum  adversùs  islos  tam  rigorosè 
prosequi  non  iniendai  quàni  adversùs  exlra- 
neos,  quandoque  nibiloniinùs  potesl  esse  ra- 
tionabiliter  inviius  eiiam  quoad  suLstanliani, 
maxime  quando  notabilem  quanlitalcm  occullè 
subripiunt  et  vanè  dissipant  :  lune  enim  à  gravi 
peccalo  furli  non  sunt  excusandi.  Quaenam  au- 
leni  debeat  esse  qiianlilas,  arbitrio  prudeniis 
et  probati   viri  est   taxanda ,   pensalis  variis 
circunisiantiis,  v.  g.,  slaiu,  condilione ,  et  fa- 
culialibus  domùs,  pairis  indole,  scilicet  an  sit 
liberalis,  dives,  in  suosva'.dè  affeclus,  etc.,  rei 
accepta;  quaUlale ,  an  sitprcunia,  esculenla, 
poculenla,  vestes,  etc.,  an  ad  proprios  usus, 
aul  ad  dandum  vendendumque  exlraneis,  aul  ob 
alium  (inem accepta  Ponô  non  omne  illud (|uod 
est  nolabile  furium  respcclu  exlraneorum,cen- 
senduni   csl  laie  respeclu  liliorum ,  sed  in  or- 
dinead  illos  requirilur  major  quanlilas  :  idto- 
que  potesl  filius  non  peccare  morlaliler  subri- 
piendo  de  bonis  palris  aliquam  suiinnain,  quam 
exlraneus  absque  mortali   peccalo  furari  non 
posscl,  quia  paler  ccnselur  ralionabililer  niagis 
inviius  circa  furium  extranei ,  illudque  lepu- 
tare  niagis  injuriosum.   Cerium  est  quôd  si 
filius   familias  aliquid  nolabile  clam  subripial 
de  bonis  parenlum  conlra  exprcssani  vel  pra;- 
sumplain  pairis  volunlaleni,  peccal  morlaliler, 
et   ad  reslilulioneni  obligalur  :  quamvis  enim 
ipsi  compclal  haereditas  in  lulurum,  aci»  lauien 
de  praesenii  non   habei  taie  jus  in  cà,  sicque 
aliéna  quanlùm  ad  domiiiium  et  adminislralio- 
nem  accipit  invilo  domino. 

Dillicullas  solùm  est  an  si  lilius  familias 
ailhuc  sub  llOle^lale  palris  exislcns  acquirut 
aliquod  peeuliuin  vivenle  paire,  possil  eo  invilo 
de  his  bonis  absque  peccalo  furli  accipere. 


fexposiTio  m 

Pro  cujus  resolutione  scîendum  est  laie  pecu- 
liuni  esse  quadruplex,  iieinpe  castrense,  quasi 
castreiise.profectilium,  et  adventitium.  Castrense 
est  quod  lilius  acquirit  in  bello,  aut  illi  dalur 
inluilu  mililix,  aut  ad  paranda  necessaria  fa- 
ciendosque  suniplus  iniliiiae,  ff.  de  Pecul  casir. 
/..  mulier.  L.  miles.  L  castrens.  Quasi  castrense 
Cil,  quod  licel  non  sil  acquisilum  in  bello,  nec 
inluilu  illius,  gaudel  lamen  privilegio  caslren- 
sis.  L.  ciim  oportet  in  princ.  cod.;  taie  est  quod 
lilius  acquiril  ex  exercitio  olTicii  publici,  ut 
advocali,  tabellionis,  judicis,  raedici,  professo- 
ns alicujus  ex  scplein  arlibus  liberalibus,  aut 
théologie,  aut  juris.  Et  de  his  duobus  peculiis, 
iilius  familias  jure  pleno  disponere  polest,  ac 
speclant  ad  illum  quoad  proprielalem ,  usum- 
fruclum  et  adniinislralionem  :  sicque  polest 
sine  furlo,  eliani  invilo  paire  accipere,  alienare, 
consumere,  lam  ex  lesianiento,  quàm  quovis 
alio  modo,  perinde  ac  si  foret  paler  familias,  fl. 
de  Pecul.  casl.  L.  miles.  Iniô  si  paler  de  hoc 
pi'O  se  vel  pro  alio,  aliquid  nolabile  accipiat 
invilo  filio,  commiilit  furium,  et  ad  restitutio- 
neni  lenelur,  cùm  alienum  rapiat. 

Adventitium  est  illud  quod  filius  neque  ex 
bello  aut  ollicio  et  slipcndio  publico,  nec  à 
paire,  aul  ejus  causa  acquirit,  sed  aliunde  ha- 
bel  :  ul  sunt  bona  quse  hxreditario  jure  à 
maire ,  aul  avis  maternis ,  vel  consanguineis , 
amicis  aut  quibuscumque  aliis  ipsi  obveniunt 
absque  ullo  respeclu  ad  palreni ,  vel  ad  mdi- 
liani,  etc.  Item  qux  suo  labore,  induslrià,  for- 
tunà,  acquiril,  ut  si  lliesaurum  inveniat,  dum- 
modô  ea  non  lucrelur  ex  pecuniis  quas  paler 
illi  adminisirandas  tradidii.  Et  bujus  peculii 
filius  habel  quidem  dominium  et  proprielalem 
jure  communi;  illius  lamen  adminislralio  et 
ususfructus  ad  palreni  spécial,  quamdiù  vivit, 
nisi  lilio  remiscril,  et  nisi  qui  bujusmodi  res 
liliii  reliquil  et  doiiavit,  banc  conditionem 
apposueril,  ut  scilicet  nsusfruclus  et  admini- 
slralio non  peilineanl  ad  palreni,  sed  loium 
sil  ûlii,  L.  citm  oportet.  L.  ciim  non  suliim,c.  de 
bonis  qiia;  lib.  instil.  quibusperson.  nobisacq. 
§  igitur. 

Vrofectitium  est  quod  ex  bonis  palris  vel 
eoriini  occasione,  vel  inluilu  palris,  filius  acqui- 
ril. Et  lixc  lam  quoad  dominium  quàm  quoad 
nsumfrucium  regulariier  sunt  palris  à  quo  |iro- 
liciscuntur,  soliinupie  lilius  in  illà  habel  jus. 
Quôd  si  reliqua  bona  palris  publicenlur,  hxc 
lamen  profeclitia  bona  pnblicari  non  possunt, 
11.  de  daiiin.  infect.  L.  si  finitu,  §  de  Veclig. 
Dixi  regulariier,  quia  palrinioniuni  quod  assi- 


8  W(* 
lu 

gnalur  filio  ad  sacros  ordinessUscipieiidos,  aui 
ad  nuplias  ineuiidas,  aiit  lilia;  ad  doteni,  quam- 
vis  à  paire  proficiscaliir,  ad  ipsos  peitinel 
quond  doiiiiiiium  et  fruclus.  Si  liliiis  l'amilias, 
invilo  paire,  aliquid  nolabile  usurpel  de  lioc 
diiplici  peculio,  conimiilit  peccaïuiii  morlalc 
fiirti,  et  leneliir  patri  resiiiuere,  vel  ex  propriis 
bonis,  si  habeat,  vel  computando  quod  siibri- 
puil  pro  suâ  parte  in  divisionc  bœreditalis  cum 
IVatribiis,  nisi  foiiè  conslel  illos  tanluindcni 
subripuisse  et  expendisse,  vel  palrem  condona- 
tiiruin  aut  eondonàsse,  quod  aliquando  est 
autumanduni.  Polest  eiilm  coiilingere,  (piod 
paier  absolutè  fneril  invilus  quoad  substanliani 
acceplionis  notabi.is  quantilalis,  quam  lilius  in 
inalos  usus  insiimpsit  :  post  luclnm  tanien,  non 
cxigat  restilulioncm  ab  en,  sed  reniiltat  et 
condonct.  CsDierùni  cùm  paier  non  babeal  do- 
minium  boiioriim  adventiiiorum ,  si  enrum 
substanliani  dissipel,  leneiur  ad  restiiulioneni, 
potcstqiie  lilius,  imploraio  judice,  euni  spoliare 
hujusinodi  bonoruni  adniiiiistratione. 

Quidam  filiimi  occulté  hœc  bona  palris  snb- 
ripientcm  à  peccalo  salteni  mortali  excusant  in 
sequentibuscasibus.  Primo  quando  prudentuin 
judicio,  aitenlà  conditione  familiie  persona- 
rum,  Incorum,  aliarumque  circumstanliarum, 
quantilas  rei  acceptae  non  censetur  notabilis. 
Secundo  quando  lilius  probabiliier  existimat 
patrem  non  fore  invilum  quantum  ad  subslan- 
tiam  oblatioiiis,  sed  quod  libenter  rem  illain  ei 
concederet  si  peleret,  nec  lanien  audcl.  Ter- 
tio quando  res  necessarias  ad  victum,  decentem 
susteniaiioncm,  boneslas  recreationcs  juxia 
suum  staium  à  pâtre  prœdivite  nimis  avaro  ob- 
linere  nequit  ;  tunceiiim  videlur  babere  jus  ad 
res  necessarias  moderalè  subripiendas.  L.  si 
quis  ex  liberis,  ff.  de  liberis.  Quarto,  si  aliqua 
ei  dispensiitio  à  paire  commissa  l'uerit,  et  ipse 
parce  vivendo,  aliquid  de  expensis  ordinariis 
sibi  appropriaveril,  prout  videlur  innuere  D. 
Thom.  a-2,  q.  52,  art.  8,  ad.  5. 

Auclores  coninmniter,  inter  con juges  tria  bo- 
na distinguunt,nempe  bona  propiiamariti,  bona 
propria  uxoris,  et  bona  ulrique  conimunia.  Bona 
viri  propria  sunt  ea  quae  à  paire,  aut  haireditaie, 
aul  proprià  industrià  acquisivil,  uxore  nibil  ad 
hoc  conl'erentc  :  et  de  liis  si  u\or  accipiat  sibi 
aut  aliis  nolabilem  quantitalem  contra  uiariti 
voluntatem  ad  consumendum  in  ludos,  et  usus 
vanos  ac  superflues;  imô  ad  dandum  suis  co- 
gnalis,  et  ad  faciendas  eleemosynas,  perse 
loquendo  graviter  peccat,  eôquôd  tuiicmaritus 
«il  rationabiliter  invilus  eliam  quoad  substan- 
Til.   \iv, 


SEPflMl  PRi€J:pTI; 


tiam  illiu;  acceplionis.  Bona  uxori  propria  sunt 
quœ  habct  mu'ier  alio  litulo  quàm  dolis,  ul  qua-. 
constante  nialrimonio  acquirit  haercdilale,  le- 
gato,  donatioue,  etc. ,  el  vocantur  parapbernalia. 
llornm  uxor  in  quibusdam  locis  liabet  non 
solùm  doiriiiiiuni ,  sed  etiara  adniinislraiionem 
et  usumCiuclum,  poleslque  de  illis  pro  suâ  vo- 
luniaie  disponcre  independenter  à  marilo;  im6 
peccabit  maritus,  si  inscià  aul  inviià  uxore  ea 
MUlçral  cl  dislrabat  :  in  aliis  vero  locis  raarilus 
retinet  corum  administrationem,  sicul  et  dotis, 
debeU]ue  intégra  servare,  reddere,  ac  respon- 
dere  obligando  bona  propria.  Et  lune  non 
potesi  uxor  absqiie  expresso,  vel  probabiliier 
praesumplo  mariti  consensu,  nolabilem  illorum 
quantitalem  accipere;  cùm  enim  ususPructus 
ad  mariium  speitet,  alienum  raperei  invilo 
domino,  sicque  grave  furlum  committeret,  et 
ad  restilulionem  lenereiur;  secùs  verô,  quan- 
do retinet  illorum  eliam  adminislraiionem. 

Bona  conimunia  jure  communi  sunt  illa  quoe 
conjuges  percipiuni  ex  frnclibus  dolis,  ariiia- 
rum  et  eoruni  quae  maritus  habel  doiiata  sibi 
aut  constiuila  causa  nupiiarum,  el  quae  cor- 
respondent doli.  llorum  bonorum  uxor  aliquid 
nolabile  invilo  marilo  subripiens,  gi-ave  fur- 
lum eomniittil ,  quia  accipit  alienum  :  etenim 
nomine  rei  alienae  ,  non  solùm  res  ipsa  ,  sed 
etiam  ususfructus  vel  usus  soins  inlelligitur. 
Inde  licel  uxor  in  islo  casu  rem  suani  quoad 
proprieialem  accipiat ,  quia  tanien  usus  seu 
ususfructus  el  adminislratio  lam  dolis  quàm 
bonorum  supcriucratoi  um  non  ad  ipsam  ,  sed 
ad  maritum  tanquàm  ad  caput  et  principalem 
doiiiùs  gubernalorem  speciet,  aliquid  nolabile 
absque  viri  licentià  sallem  praesumptâ  acci- 
piens,  verè  furtuni  committil,  et  ad  restiiulio- 
neni obligalur.  Nec  est  similis  ratio  de  Uitore 
cl  deposilario,  quia  licet  isii  babeant  nsum- 
frucuini  el  adiiiinisliaiionein  ,  non  laiiien  in 
sui ,  sed  in  pupilli  et  deponenlis  ntiliiateni, 
benè  lamen  maritus,  ideoquedùni  pupillusaui 
dcponens,  res  suas  auferunt,  non  laciunt  il!i> 
injuriani  el  iiijuslitiam  :  benè  lamen  eain  facr!. 
nxor  marilo ,  dùm  hujusmodi  fruclus  subrifiit 
absque  proprii  marili  liceiilià  ,  saltem  tacilà. 
Porrô  hiïc  marili  licenlia  |ira>sumpta  <;ensetur 
adessc  et  à  peccalo  l'urli  excusare,  quando 
uxor  tantùm  elargilur  ea  qua;  mulieres  sui 
status,  facullatis  et  condilionis  in  eâ  regione 
expendere  sobmt,  tum  ad  eleemosynas,  tum  ad 
boneslas  recrealiones,  largiliones,  vestes,  etc., 
aul  donare  ex  rébus  domesticis,  ul  vestes  jam 
detritas  ,  coniestibilia  .etc.juxta  qualiiatem 


8Î5 


Exposmo 


876 


el  siatum  personaruu»  ac  receplara  loti  con- 
sueluilinem,  vidcMilibus  marilis  el  no»  contra- 
dicenlibus.  linô  si  vir  essel  iia  auslerus  elava- 
nis  ,  ut  iiollcl  aliqua  de  his  inoderaia  ,  el 
absqiie  iKilabili  fainilia;  dflrimeiilo  uxoji  ex- 
pendeiidapermiucre.ceiiscretuiiriaiionabililer 
iiivilus  :  licel  eiiiin  lune  non  consentiai  actu 
elicilo  el  de  faclo  ,  benè  tamcn  consensu  ra- 
lioiiabiliior  debilo ,  cùm  id  videalur  includi  et 
péfiinere  ad  compelcniem  uxoris  suslcnialic- 
iiem,  ad  quani  se  obligavil  ,  duiniuodo  nullus 
iniervenial  abusiis,  aui  familiai  nolabile  deiii- 
uienlum.  Nide  D.  Thouias  "2-2,  (j.  53  ,  a.  8, 
ad.  5. 

Idemdicenduni  quando  uxor  accipil  à  raa- 
riio  avaro  ad  sibi  vel  ramiliae  necessaria  pio 
viclu,  veslilii  cl  niedicaïuenlis  coniparanda , 
quia  in  bis  non  ccnselur  niaritus  laiionabili- 
ler  inviius.  Ileni  quando  accipii  ad  vilanduni 
grave  maiiii  daniniiui,  sive  leniporaie,  sive  spi- 
liluale,  ul  si  aliqua  inipendal  in  elceniosynas 
aiil  Missas  pro  conversioiie  inariti ,  aul  lelici 
esilu  lilis  ,  vel  negotii  niagni  monienli  à  Deo 
obiincndis  ;  lune  cnim  ulililer  geril  marili  ne- 
goiiuni  ,  qui  proinde  in  boc  essel  irrationabili- 
ler  iuvilus.  lleni  ad  sublevandas  necessilaies 
0x1  renias  proxiuii,  iinô  et  graves  parenluni 
sutirura,  ila  laïuen  ul  posl  marili  obiluni  ,  le- 
nealur  quod  in  parentes  sic  dislraxil,  in  suam 
parleni  cl  doleiu  conferre.  Ratio  est,  quia 
quando  babcmus  bona  propria  ,  lenemur  ex 
illis  subvenire  parenlibus  ,  servaiis  dcinde  ser- 
vandis.  Tandem  quando  vir  incidil  in  anicn- 
liani,  et  alius  adminislrator  auciorilate  judieis 
1)011  assignatur,  lune  absolula  doniùs  admini- 
sualio  ad  uxoreni  devolvilur.  Secùs  dicenduni 
videlur,  si  vir  lantiuu  absil  à  doino,  née  uxori 
comniiseril  administralionem  aul  non  adsil 
nécessitas  dispensandi  ,  aut  consueludo  loco- 
lum  conlrariuni  habeal,  etc.  ;  quod  si  vir  lueril 
prodigus  ,  bonaque  faniilix  pcrdat ,  cl  vanè 
dissipel  ,  potcst  luulier  accipere  ,  caque  pro 
cominunibus  necessiiatibus  servare  et  impeu- 
dcre,  ul  supra  dieluni  est. 

Famuli  el  l'ainulx  peccaium  mortale  liirli 
conuniUunt  ,  de  bonis  doniinorum  quoad  sub- 
slaniiam  rationabiliter  inviloruni  aliquid  nota- 
bile  subripienlcs,  elad  reslitutionenUenentur. 
Nec  Uiuta  requiritur  ad  hoc  quanlilas,  (juanla 
in  lurlis  uxoruui  elliliorum,  quanivis  latear 
quod  debeat  esse  major,  quàm  in  liirlis  exlra- 
neornni,  loquendo  de  rébus  domeslicis  ordi- 
nariis,  qux-  non  sunl  preliosic  ,  neque  soient 
«l  curatè  c^ncliidi ,  (luia  domini  probe  sciuul 


res  islas  humanà  l'ragililale  attenta  non  posse 
ila  lideliter  adminislrari  quin  nianibus  con- 
ireclanliuni  aliquid  adha;reat ,  prœserlim  co- 
meslibilium. 

luiô  quidam  volunl  servos  excusari  à  furto 
morlali,  quando  ininimani  quanlilateni  viclua- 
lium,  esculenlorura  ,  poculcnlorum  successive 
furanlur,  quœ  Cl  nolabilis  progressa  lem- 
poris,  duniniodo  illam  converlanl  in  proprios 
usus,  eo  quôd  lune  doniinus  non  censeatur 
inviius  quoad  subsianliara  ,  sed  solùm  quoad 
niodum  :  seeùs  dicenduni  si  accipianl  ad  ven- 
dendiim  el  coniedenduiii  cum  cxiraneis  ,  aut 
donandum  illis.  Hinc  excusant  laniulosel  pue- 
ros  aulicos  deservientes  mensis  dominorum  , 
si  comedant  qute  de  mcnsà  lollunt ,  eô  quôd 
hujusuiodi  superilua  destinanliir  ad  faïuilix 
comeslionem  ;  dcinde  famuli  isii  lanlô  minus 
poslea  hoià  consuetâ  comedunl ,  quod  lamen 
inielligenduin  volunl  non  de  cibis  preiiosis  et 
integris  qui  de  mensà  tolluniur,  si  forte  sint 
destinaii  pro  slipendio  archilriclini  vel  alierius 
officialis,  prout  usu  receptum  est  in  qnibusdani 
curiis  :  lune  cnim  lalis  acceplio  essel  verè 
furluui,  ciiiu  liai  invito  olUciali.  lia  Bannes 
iiic  art.  fi.  Kavarrus  recté  censel  inonendos 
esse  fauiuliis  à  confcssariis,  ul  (ideliter  res  do- 
minorum suorum  conservent ,  nec  cas  iuutili- 
ler  ac  superlluè  consumant  ;  cùm  enlm  pro- 
prio  iabore  non  eas  acquisierint ,  non  possunt 
jjro  libiio  dare  aul  consumere.  Rapinae  auiem 
rei  sunl  domini,  qui  dcbitam  operariis  merce- 
dem  non  peisolvunl,  aul  eani  dare  in  longum 
tempus  dilïcrunl,  eosque  damnai  Seriplura, 
Levit.  19,  Deuleron.  24,  Tobiae  4,  Malacb.  5, 
Jacobi  5;  D.  Ambres,  lib.  de  Tobià,  cap.  ult. 
et  alii  Patres. 

Religiosi  professi  in  particulari  sunt  oiu- 
ninô  incapaces  dominii,  posscssionis,  ususfru- 
clùs,  imô  et  nudi  usùs  independenler  à  prae- 
lato  :  ita  ul  aliquid  proprio  noinine  et  jure 
babcre  nequeanl,  ac  sint  quasi  morlui  civiliier 
mundo,  el  sine  proprio  vivere  tene;iniur,  ut 
habetur  in  Décret.  12,  qua;st.  1.  cap.  Xoii  di- 
catis  aliquid  propriutn,  el  de  statu  Monach. 
cap.  Ad  momisierium.  Et  ex  Trid.  sess.  25.  c. 
de  Regul.  Hinc  lit  quod  dùm  religiosus  pro- 
fessas rem  temporaleui  nolabilem  absque  su- 
perioris  licenlià  tanquàm  propriaui  babel,  aut 
illà  ulitur  suo  jure  el  noniine  independenler  à 
priclali  voluntalc,  est  voré  proprielariiis  ,  ac 
furii  niorialis  reus,  sacrilegii  graviiate  qualili- 
caii ,  ob  iransgressionein  voli  paupertatis  vo- 
luniari*  ,  quo  religiosus   spontè   se  abdicat 


877  SEPTLMI 

omni  dominio  el  juris  usu  independente  cu- 
juscumque  rei  lemporalis  ,  ac  promitlil  in  per- 
petuumsine  proprio  vivcro.  llinc  fit  qnôd  reli- 
giosus  professus  peccet  morUililer  res  commu- 
nes monasterii  in  nolabili  qiianlilale  absque 
assensu  siiperiorissibi  applicando,  eliamqiioad 
solum  usum,  sive  illasexlraliatexolficiniscon- 
ventùs  ,  sive  subripialqiix  sunt  in  camerà  al- 
terius  religiosl,  elqiia;  ipsi  ad  usum  in  particu- 
lari  fuerunl  à  prselalo  concessa'.  Item  quando 
inscio  superiore  et  absque  illius  assensu  saltcni 
tacilo ,  alias  res  ab  exlraneis  oblalas  accipil 
superiori  non  ostensas.  Quidquid  enini  acqui- 
rit  monachus  ,  monaslerio  acquiril  ;  et  queni- 
admodùm  religiosi  persona  est  Iota  Religioni 
niancipata,  ita  et  ejus  bona,  sicque  fiunt  cum 
caUeris  monacbis  connnunia.  Nisi  ergo  illas  res 
accipiai  cum  inieniione  oslendendi  superiori , 
ejusque  disposition!  relinquendi,  est  in  malo 
statu  :  imô  neque  ab  alio  religioso  ejusdem 
ordinis  et  coniniunitatis  potest  licite  absque 
tali  assensu  superioris  accipere,  sicut  et  alter 
nequil  illi  donare  ea  quae  sibi  ad  usum  con- 
cessa fuerunt.  Hiuc  religlosus  professus  abs- 
que superioris  licentià  saltem  tacità  graviter 
peccat  aliquid  nolal)ile  alienando  ,  donatione, 
vel  contractu,  etc.  ,  et  qui  ab  illo  reciplunt , 
non  sunt  tuti  in  conscientià  ,  sed  rcsiiiuere 
lenenlur.  Idem  dicenduni  de  illis  qui  de  fur- 
lis  liliorum,  uxorum  ,  et  servorum  accipiunt , 
eô  quôii  onines  isti  non  sint  sui  juris  quanlùm 
ad  boc ,  et  alienuni  douent.  De  bis  omnibus 
furtis  abundanliùs  ageiur  in  iraclalu  de  Ju- 
stitiâ. 

Akticulus  m. 

Vlrùm  defraudantes  (jabcUas  commitlaiil  furlum. 
et  resiiluere  lenewUur. 

Cajetanus  in  Summâ  deducil  jusiitiam  ga- 
bellarum  ex  quatuor  causis,  scilicet  efficiente  , 
maieiiali,  foruiali,et  finali.  Dicilque  iniponeu- 
temgabellas  debere  essesupreraumprincipeni, 
nuUum  alium  superiorem  in  suâ  ditione,  à  quo 
dependeat,  agnoscentem.  Item  quôd  gabell* 
non  imponantur  super  res  el  pcrsonas  ab  isto 
onere  bberas  aul  exemptas.  Item  quod  conli- 
neant  œqualiialem  proportionalem ,  seu  non 
gravent  unum  civem  pra;  alio.  Tandem  ut  ob 
justas  causas  imponantur  ,  v.  g. ,  susientalio- 
nem  dignitatis  principis,  necessitalcm  ,  vel 
niagnam  ulibtalem  boni  coinnmnis,  cui  aliter 
subveniri  non  possit;  nec  vecligalia  debent  esse 
majora  quàm  causa  postulet,  et  tantûra  conli- 
nuari  quamdiù  illa  nécessitas  durât,  nisi  alla 


PK.ECEl'Ti. 


»7S 


similis  causa  tune  de  novo  superveniat  et  lan- 
tùm  impendi  ad  usum  boni  communis  public! 
ob  qucm  exacla  fuerunt,  et  non  ad  aliosvanos 
et  superlluos.  Dil'ficullas  non  procedit  de  ga- 
bellis  injuitis,  sed  solunimodô  do  justis  quibus 
nulla  deesl  ex  condilionibus  allalis.  Navarrus 
in  Manuali  cap.  17,  num.201,  docetqiiod  cùm 
leges  civiles  imponentesgabellas  non  iinponant 
prseceptum  obligans  ad  mortale,  sed  tantùm 
statuant  ut  solvantur,  seu  ut  subditus  eligat 
unum  è  duobus,  scilicet  vel  solvere  gabell'as  , 
vel  subire  pœnam  confiscationis  el  incidere  in 
commissum  si  deprehendatur,  idque  post  judi- 
cis  sententiam  ,  non  est  peccatuin  illas  delrau- 
dare;  non  enim  leges  civiles  obligani  ad  mor- 
tale ,  si  babcant  pœnam  adjunctam  tempora- 
Icni,  cùni  tune  sint  sol  uni  pœnales. 

Oico  tamen  probabilius  esse  contrariuni  ac 
loniMinnius,  nempe  qnôd  defraudanicsgabellas 
manifeslé  justas,  peccanl  contra  jiisliliam,  et 
ad  reslitutionem  in  conscienlià  obliganlur  : 
non  lanion  ad  luendam  pœnam,  nisi  dcprilien- 
dantur,  et  deinde  cogantur,  aut  |ier-t,eMten- 
tiam  judicis  condeinnenlur.  lia  D  Thomas 
opusc.  ad  Ducissani  Brabanliœ,  et  Mb.  I  de. 
Regim.  principum  cap.  10,  et  lib.  5,  cap.  jet 
11.  Item  super  cap.  15  Episl.  ad  Uom.  lect.  1, 
quem  sequunlur  coninuiMiter  tam  Tliomistœ 
quàmexiranei.  Idquecnliigiiurex  veihisChristi 
Don.ini  Mattb.  22  :  Rfildite  ergo  quœ  sitnl  Cœsa- 
ris  Cœsari,  etc.  Ex  quibus,  et  ex  exemplo 
Clirisii  Malth.  17  D.  Hieronyinus,  Tbeojihila- 
ctus,  Eulbimius,  D.  Ambros.  et  alii  Patres 
probant  tribuluni  et  pccuniam  deliere  soivi 
principibus,  et  décimas  Deo  in  ejus  niinistris. 
Colligitur  etiam  ex  Apostolo  ad  Rom.  13,  ubi 
docei  principes  esse  Dei  ministros,  quibus  om- 
nis  anima  débet  esse  subdila,  nisi  Velit  Dei 
ordiiiationi  resisiere,  et  postea  sic  concludit  : 
Ideb  necessilale  subdili  eslole,  nonsolùm  propter 
iram,  seu  limorem  pœuse  ac  vindicia;,  sed 
propter conuieniiam.  Ide'o  cniin  tributa prœstatis  : 
minislri  enim  Dei  sunt ,  in  hoc  ipsum  servieiUes. 
Reddite  ergo  omnibus  débita  :  cui  tribulum ,  tribu.- 
lmn\  cui  recligat ,  vecligal.  Ubi  vectigal  illis 
piaistare,  dicitnr  debituni,  seu  siipendium 
gubernationis  solvere  ,  et  adminisirationis  : 
sicque  ex  juslitià  est  praestandum,  prout  ex- 
ponunt  D.  Tbomas,  aliique  sancli  Patres,  à 
Graliano  relati  11,  q.  1. 

Probatur  ratione  ex  bis  locis  deductà.  Jus 
naturœ  postulat  ut  principibus  juslum  slipen- 
dium,  pro  labore  el  adniinistratione  ac  subsi- 
dio  necessario  ad  pacem  conservandam ,  ad 


cives  dcfendoiiitos  ab  luistibus,  etc.,  illissohai 
respiib. ,  siciil  idem  jus  dictât  ut  Ecclesiœ  ini- 
iiisiiis  persolvanlur  decimoe  à  populo  in  sli- 
pendiuui  sustentationis  pio  iaboribus  et  fuu- 
ftionibus  quas  in  ipsorum  ulilitatem  spiri- 
lualeni  exercent.  Il  enini  dicil  Chrislus  Domi- 
iHis:  Digmis  est  operariiis  mercede  suà.  Et  1  ad 
Corint.  9  :  Quis  enim  puscit  gregem,  et  de  fniclit 
ejiis  non  comedit  :  quis  militai  suis  stipciidiis  un- 
quàvi?  Ergo  tributa  jiisia  in  [couimuni,  jure 
naturali  et  divino  deb  iitur  ex  juslitià  princi- 
pibus,  sicut  deciniae  clericis,  et  non  tantùm  ex 
legis  humana;  obligalione  et  ordiuatione,  iicel 
quoad  qiiolam  sinl  juris  posilivi  humani,  qu;B 
taxaiio  si  jusla  luerit  est  etiam  débita  ex  jusli- 
tià, non  minus  quàm  id  quod  ex  aliquo  con- 
iraclu ,  slipendio ,  et  labore  alicui  ex  juslitià 
«lebetur.  Vide  D.  Augusiinum  Episl.  121  ad 
Olyrapium,  oflicioruni  niagistrum. 

Hinc  consiat  istasleges  non  esse  pure  pœ- 
iiales,  sed  verè  praîceplivas  ;  quibus  addiuir 
pœna  ad  lioc  ut  homines  ([ui  frequentiiis  fnr- 
midinepœnœ  quàm  viiiuiis  amore  ducunlur, 
cauliores  et  exacliores  in  tribulis  et  decimis 
solvendisreddanlur.  Ncc  pœna  in  illisconlenta 
lollii  vincuiiun  juris  naiuralis  et  divini  ad  cul- 
])aui  obligantis,  l'alsumque  est  leges  obligaiiles 
ad  pœnam  eo  ipso  non  obligare  ad  culpam  , 
prout  ostendiiur  tract,  de  Jusl.  et  tract,  de 
Legibus.  Igitur  fraudantes  gabellas  jusias  sallcm 
promercibus  impositas,  peccant  contra  jusli- 
liam  et  tenentur  ;id  resiitutionem,  etiam  ante 
oninemcoaclionemeljudiciscondemnationem. 
An  autem  impusitae  pro  victualibus  et  usuali- 
bus,  seu  quœ  non  causa  negoliationis,  et  ad 
vendendum,  sedduntaxat  ad  proprium  et  fa- 
miliai  usum  deferuntur,  sinl  juslœ  ex  parte 
malei  iœ  et  formae ,  ac  in  conscieniià  deiiean- 
lur,  quidam  probabiliter  negani,  quia  plus 
gravatur  civis  pauper  ex  hoc  pra^cisè  quod 
plures  habet  lilios  alendos  et  ex  istis  rébus 
magis  indigeat,  plusque  consumere  oporteal, 
quàm  dives;  sicque  ex  parle  materi;c  et  lorm* 
censentur  injustae.  L'nde  usu  et  consuetudine 
vidctur  ita  receplum ,  ut  taies  absque  scrupulo 
defraudare  liceal,  et  confessarii  non  deuegent 
absnlulionem  pœniienti,  qui  earum  defrauda- 
lionemresliluere  noUel.  Alii  verô  probabiliùs 
aflirmanl  esse  jusias  et  deberi  in  conscieniià  , 
si  balicanl  débitas  conditiones,  quia  ratio  recta, 
et  conununis  nécessitas  id  quandocjuc  expedire 
diclabit,  csto  quod  indo  peraccidens  unus  prœ 
alio  gravelur.  Nam  etiam  veciigalia  quœ  pro 
inercibusimponunlur,  uon  tara  in  mercatorum 


iTlO  8giJ 

quàm  in  populi  gravauien  redundani,  cùm  ci> 
cariiis  deinde  vendantur,  quo  majores  exislunt 
delationis  sumj)tus.  Aiii  tandem  volunt  quôd 
antefactum,  prima  sententia  nemini  est  eon- 
sulcnda,  imô  reprobanda;  post  faclum  tanien 
tolerari  potest,  ne  onus  nimiùm  grave  pœni- 
tentibus  imponalur  et  contra  morem  receplum 
vexentur. 

Quœres  primo  an  gabelise  manifeslè  jusise, 
sinl  debitre,  etiamsi  ab  exacioribus  non  polan- 
lur,  quia  ob  incuriam  non  ailverlunt  Iranseun- 
les,  merces  déférentes.  Resp.  quod  occultantes 
nierces  dolo  et  fraude,  ut  per  vias  indirecias  et 
non  assuelas  déférentes  eoaninio  ut  non  inci- 
dant  in  exactores  ,  sine  dubio  peccant,  et  ad 
resiitutionem  tenentur,  sicul  et  hi  qui  inter- 
rogaii  à  publicanis ,  negant  se  liabere  merces 
gabellœ  subjeclas,  aut  tantas  qiiantas  habent  : 
nemini  enim  fraus  pairociriari  débet.  Quando 
verô  déférentes  merces,  patenter,  sincère, 
bonàquelideperviampublicamet  solitam  irans- 
eunt,  servanda  est  locorum  consuetudo  rece- 
pta ,  nenqie  quôd  ubi  jam  viget  nios  solvendi 
gabellas  absque  pelitione ,  Iranseuules  tune 
debeant  requirere  exactorem  ;  si  absii,  et  non 
adverlens  non  petat,  adhuc  ipsi  proprio  motu 
exhibere  solutionem,  quia  tune  modus  solven- 
di taxalur,  et  obligat;  secùs  dicendura  ubi 
recepta  est  consuetudo  contraria.  Indeque  do- 
mini  gabellarum  sunt  sollicili  de  ponendis 
exacioribus,  et  determinandis  locis  transilùs, 
forte  scienles  et  limentes  quôd  aliàs  Iranseun- 
tes  non  requisiti,  absque  scrupulo  gabellas  non 
solverent. 

Quxres  secundo,  utrùni  quando  dubitatur 
de  juslitià  veciigalis  de  novo  imposili,  vel 
quando  velus  augelur,  de  cujus  augmenti  ju- 
slitià non  constat,  etiam  apud  viros  prudentes 
eidoctos,  adhuc  vassalli  teneaniur  illud  sol- 
vere  in  conscieniià.  Alii  negani,  quia  subdilus 
est  in  possessione  suae  pecuni*,  ac  imnmnita- 
tis  à  veetigalibus  :  in  dubio  autem  melior  est 
conditio  possidenlis.  Alii  verô  aflirmanl,  quia  in 
dubio  praesumendum  est  in  favorem  principis 
possidenlis  facultalem  praecipiendi.  UnJe  ad 
hoc  ut  subditi  in  aliquo  particulari  casu  iili 
non  leneanlur  obedire,  probare  debenl  eum 
non  posse  taie  quid  prsecipere.  Nec  sufflcit 
quôd  de  hoc  dubitenl.  Quando  igilur  non  con- 
stat id  esseinjuslum,  ei  parère  teneniur.  Plura 
de  his  vide  in  tract,  de  Jusl. 

AUTlClLiS   IV. 
De  furlis  bella  gerenlium. 
D.  Thomas  2-2  ,  q.  40,  art.  1 ,  ad  juslilianj 


881  >El'ri\!l  l'i 

bcUi  Ires  conditioiies  leqiiiiit.  Primo  ;mcloril;i- 
tem  piiblic.iin  principis  ;  ctijus  maiulalu  belluiii 
est  gi'rendum.  Socunilô  juslani  causam,  iit 
scilici't  illi  qui  iiiipiigiuiiiliir,  lalciii  moreaiiliir 
iiiipii!;iialionem  propler  aliqiiaiii  causaiii  :  ol 
ilefetlu  iiarum  diiaruin  coiidilioniim  ,  est  coii- 
ira  jusliliani  ,  ac  ad  resliuilionem  damnoriim 
obligat.  Tertio  potesl  eontiiigere  ul  sit  légitima 
aiictorilas  indicentis  belluiii  ,  et  causa  jusla  : 
niliilomiuùs  ob  pravaui  iulentionem  ,  belluu» 
reddatur  iniquum  ,  illicilum  et  peccatum  coii- 
ira  charilateu) ,  ul  si  non  intendatur,  vel  ut 
boimm  coniniune  promoveatur  ,  vel  ul  malum 
vitetur;  sed  nocendi  cupidilas,  ulciscendi  cru- 
deiitas  ,  libido  dominandi  inunisceantur,  sicut 
judex  peccat ,  reum  légitimé  daninando  ad 
iiiorlein  ,  adjunclo  odio  privato  ,  non  l.unen 
proplcreaad  rcstitutioneni  obligatur.  Vide  dicta 
superiùs  in  exposiiione  quinli  pracepti ,  art.  4, 
§  I .  linde  dillicultas  est  tantiim  de  bcllo  injusto 
ex  defeetu  prini;£  et  secundoe  conditionis. 

D.  Tliomasi-S,  q.  60,  art.  8,  ad  I,  ail  ,  quôd 
si  illi  (pii  bostes  depraedantur,  habeaiit  justum 
bellum  ,  ea  quse  per  violeniiam  in  bello  acqui- 
runl ,  eoruui  elliciuntur  ;  et  boc  non  babel  ra- 
lioneni  pra;da; ,  unde  nec  ad  resliiulionem  le- 
iienlur  ,  benè  lainen  si  babeaul  bellum  inju- 
stunj.  liinc  in  bello  justo  rcs  mobiles  lioslium 
sunt  uiiiilnm  eas  accipientium  ,  nisi  aliter  sta- 
tuant principes ,  aut  aliter  consueludine  rece- 
plum  sit  :  id  enim  bono  communi  e.<ipedil ,  ut 
spe  praîd*  audaciores  évadant  milites  ad  bosles 
debellandos  ,  qui  cùui  Iiarum  dominiuni  tune 
amittant,  isti  non  lencntur  postea  êisdem  re- 
stituere.  Ex  insiil.  lib.  2,  lit.  1,  S  17.  Teiieiitur 
nibiloniinùs  ad  restitulionenidanjiii  illali  li<^sli- 
bus  ,  conlra  expressam  ac  inlimatam  ducis  pro- 
hibilionem  ,  si  eani  lulerit  volens  ex  chrisllanà 
pietate  bostibus  parcere.  Tune  enim  nocenl  ex 
privatà  ,  et  non  publicâ  auctoriiate  ,  proinde- 
que  injuste  haec  uialainferunt.  Secùs  dicendum 
si  prohibitionem  fecerit ,  dunlaxat  ut  disci- 
plina militaris  servaretur,  et  ne  inde  excrcilus 
aliquod  daninum  palerelur  ,  tune  enim  solùm 
conlra  obedienliam  peccanl  milites  :  qui  autem 
bonâ  (ide  pugnàrunt  exislimantes  bellum  esse 
justum  ,  deposilâ  deinde  ignorantià  ,  non  te- 
nentur  ad  reslitutionem  damnorum ,  nisi  in 
quantum  facti  sunl  diliores  :  secùs  si  ad  bellum 
proccsserunt,  de  injuslitià  illius  conseil.  Ul 
princeps  finem  justi  belli  oblineat ,  potest  om- 
nia  média  adhibere  buic  Uni  accommodala  ,  v. 
g.,  procurare  vicloriam  per  insidias  ,  et  strata- 
gemalar  sine  mend:icio  lanien  )  bostibus  damna 


la.r.PII.  S8Î 

lem|>oialia  inl<Tir,  coruin  buna  siibripiendo  , 
comburendo,  etc.,  dare  urbes  in  praedam  ex 
urgentissimà  causa  ;  interdicendo  lamen  vio- 
laliones,  sacrilegia  ,  etc.  ;  imô  I-Àclesias  iliva- 
slare  et  solo  ajquare  ,  si  ad  vicloriam  oblincn- 
dam  fucrit  oranino  necessarium. 

(juando  lamen  pœna  longé  excedil  culpaiii  , 
et  reconipensatio  damnum  illalum  ,  lenetiir 
princeps  excessum  restituere,  vel  pro  eo  salis- 
l'acere.  Unde  si  boslis  unicam  urbcm  ex  ejus 
regno  delineat ,  videlur  quôd  proplerea  inte- 
gram  ejus  provinciam  sibi  usurpare  non  va- 
lel ,  nisi  aliter  pax  inler  illos  obtineri  ncqiieat, 
aut  aliud  suadeat  jusla  nécessitas.  Quidam  ni- 
biloniinùs advertunt  jure  genlium  fuisse  inlro- 
ductum  ,  ul  bona  mobilia  ,  quanlunivis  dam- 
num illalum  excédant,  liant  occuiiaiitis  ;  imô 
([uandoquc  princeps  juste  potest  urbes  et  rcs 
immobiles  liostiuni  retinere  in  compeiisationein 
iiijurioB  ,  vel  damnorum  ,  vel  sumplumn  ,  vel 
ad  seeuritatcin  regni  sui  aslruendam.  Tune 
enim  judicis  olliciuni  in  reos  exercel ,  scque 
ac  suos  indemnes  ac^securos  serval;  iinô  et  in 
vindiclam  pro  injuria  potest  conliscilione  ur- 
biuin,  arciumqiie  illos  punire  ,  proui  obligatur 
ex  cap.  20  Deiileronomii.  Mine  ctiani  servato 
jurisordine  licitum  est  uli  repissaliis  ,  id  est, 
licitum  est  principi,  utcompenset  d^ininum  in- 
juste illatuui  alicui  ex  suis  siibdilis,  a  subdi  o 
alleriiis  principis  accipere  illius  vel  allerius 
etiain  iiinocenlis  bona  ,  quando  débita  com- 
pcnsatio  aliter  obtiueri  iiequit.  Nullus  lamen 
nisi  supieinus  princeps  pulest  darc  raciillalem 
sic  nlendi  rcprœsaliis,  sicut  nullus  alitis  potest 
bellum  niovere  ;  qui  lamen  non  déliât  lalom 
l'acultatem  concederc  nisi  pro  gravi  danino  il- 
lalo  ,  e0(iuc  certo  ,  et  solùm  ex  bypolliesi  quôd 
aller  princeps  rogalus  non  curet  di'iiil.'im 
coinpensalioncm  à  hedente  lieri. 

Sive  bellum  justum  fueril  ,  sivc  inju.ilum  , 
letlialiler  peccant  milites,  et  duces,  concivcs  et 
aniicos  apud  quos  transeunt ,  vel  iii  quorum 
liospiliis  in  slatione  biemali  comniorantur  ,  la- 
liociniis  et  exlorsionibus  vexantes  ,  ac  ab  illis 
exlorquentes  pecunias  ,  ultra  id  quod  consiilu- 
luin  est ,  d.minaque  iiotabilia  ipsis  inferenles  , 
eonlra  iilud  Joannis  Baptistce  prœceplum  Lucor 
3,  illis  inlimalum  :  Neminem  concuiatis  ,  neque 
calumniam  inferads  ,  et  eslole  contenti  stipendiis 
vcslris.  Nec  in  bis  concussioiiibus ,  furlis,  et 
rapinis  excusanlur  per  hoc  quôd  debitum  ipsis 
siipendium  non  solvatur  ,  aut  suillciens  non 
tribuatur  ;  cùm  cives  non  sint  hnjus  causa, 
iiequo  res  ipsoruin  illis  oblincn(ur.  Ncipie  dis- 


8S'  EXPO? 

simuUiiio  duels  aiil  piiiicipis  oos  evciisat  à 
pccca(o  ,  et  ab  onere  reslilucndi,  cùni  noniiisi 
in  pœnam  alicujus  culpne  possinl  isia  perniil- 
lerc.  Unde  peccaiit  principes  proniisfa  niiliii- 
bus  stipendia  non  snivenles,  idqtic  slaliiU) 
lenipore  ,  cùm  ad  id  ex  juslilià  leneantur  ,  iu- 
ileque  cogantur  niiliies  lioniicidiis  el  rapinis 
victuni  (pioerere.  Quarc  oldiganlur  ex  juslilià 
danin;i  iiinnia  ,  qiKe  propleiea  vol  ipsi  niiliies 
vel  alii  subdili  paliunlur,  cnnipensaie.  Idem 
dicendum  de  minislris  piincipis  el  «rarii  praB- 
fectis  per  qiios  sUil  no  niiliiibus  slipendia  sol- 
Tantur.  Quare  niortaliier  peccant  et  tenenlur 
ad  lestilutioneni  ,  quando  |)eciinias  ad  suslen- 
lationeni  niilitum  deslinalas  in  proprios  usus 
per  aliquod  lempus  converlunl ,  procraslinan- 
tes  solulionem  mililum  ,  aul  ab  eis  démentes 
aliquid  de  pecuniis  debilis  ,  si  velint  promplam 
habere  solutioneni. 

Idem  dicendum  de  ducibus  exercilûs  ,  si  non 
solvant,  aul  si  minuanl  slipendia  uiilitibus  la- 
xata  ,  nempe  quôd  tenenlur  ad  restilutionem  , 
ac  daninoruni  reparalionem  lum  ipsis  mililibus, 
tum  civil)us  et  nisiicis  qui  eà  occasione  vcxan- 
tur  ac  spolianUir  à  mililibus.  Imô  el  ad  hoc 
tenenlur  eliani  prœcisè  ex  hoc  quôd  dissimu- 
lent et  non  réprimant  hujusmodiconcussiones, 
cùm  desint  suo  oITicio,  eisque  mala  haec  impu- 
tentur.  Quanlô  niagis  isliiis  peccati  el  obliga- 
tionis  resliluendi  sunt  rei ,  quando  ipsimet 
extorquent  àconnnunilatibus  peeunias  ad  quie- 
tè  Cl  paciflcè  cum  civibus  convivendum  ,  co- 
guntqucauctariisindebilisTcxaiionesredimere! 

Item  peccant  duces  cum  onere  resliluendi 
qui  iter  faciendo  flngunt  se  modo  hàc  ,  modo 
jllàc  iltiros,  eo  liiie  ut  à  diversis  pagis  peeunias 
accipianl ,  ne  per  eorum  fines  transeant.  Ilein 
qui  bospiiandi  ioca  dclerminala  non  observant, 
sed  accepta  pccunià  à  civibus  unius  urbis,  in 
quam  se  recipcre  debeliant,  illam  pertrans- 
eunt,  et  niiliies  longiiis  itinérantes  dcducunt ad 
aliam  urbcm  ad  quam  nonnisi  altéra  die  ho- 
spilii  causa  se  recipere  debebant.  Peccant  cnini 
et  reslilucre  tenenlur ,  si  isla  urbs  indc  nola- 
bililer  gravelur ,  puta  quia  milites  fessi  acce- 
dunt ,  inquieli  ,  irali ,  famelici,  cogunt  cives 
in  obsoniis  majores  sumptus  facere  ,  etc.  Pec- 
cant insuper  cum  onere  resliluendi ,  qui  pro 
majori  numéro  mililum  quàm  habeani  aul  ha- 
bere debcant ,  plura  slipendia  recipiunt ,  v.  g., 
dùmàconHnissariisrecenscnlur,  liclos  et  emcn- 
titos  milites  veris  immiscent ,  aut  unnni  plures 
pcrsonas  reprxscutantem  subslituunt ,  ut  sti- 
pcndiorum  parteni  sihi  retineanl.    Siquidem 


ITIO  88i 

principi  aul  civibus  restituerc  tenenlur  hujus- 
moJi  stipendia  lurto  ablala,  et  rursùs  gravi» 
daiiiiia  ex  propriis  bonis  resarcire  ,  si  quœ  inde 
oriantur,  ulpleriimque  accidit.  Idem  dicendum 
de  ils  qui  pravnm  et  corruplum  viclum  com- 
parant ,  ciijiis  causa  mililes  nioriuntur ,  et 
princeps  grave  paiitur  damnum.  Simililer 
peccant  milites ,  qui  cùm  plures  sibi  l'aciant 
assignari  domos,  el  ad  hoc  accipianl  aut  sufTii- 
rcnlur  schedulas ,  ad  uiiam  lanlùni  domum 
divertunt,  et  ab  aliis  pecuniam  accipiunt.  Et 
hoc  de  bello  justo. 

Quandoaulembellum  est  manifesté  injuslum, 
nec  latere  polest  duces  et  mililes  ,  lune  furtura 
el  rapinam  coinmiltentes  eliam  circa  hostes 
qnosimpugnant ,  graviter  peccant  et  tenenlur 
ad  restilutionem  ,  ac  ad  reparanda  damna  illala, 
cùm  isii  bonorum  suorum  dominiuni  innc  non 
aniiilani ,  soîùmque  per  injuriam  opprimanlur. 
Aiiamen  quantum  ad  obligationem  resliluendi 
obscrvandum  est  istud  discrimen  inter  duces 
el  milites  ,  quôd  dux  dirigens  exercitum  ad 
damnum  aliquod  injuslè  inferendum  ,  tenetur 
de  loto  illo  damno  in  solidum  ,  eô  quôd  est 
causa  eHicax  illius  :  at  singuli  mililes  tenenlur 
tanlùm  pro  raià  juxta  damnum  quod  quisque 
inlnlit ,  nisi  eliam  quis  eorum  sil  causa  specia- 
lis  damni  ab  aliis  illati ,  ut  quando  mutuà  con- 
spiratione  scu  unà  manu  se  juvant  ad  injuste 
depopulanduin  civilalem  aut  domum.  Tune 
enim  quilibel  tenetur  in  solidum  ,  proul  oslen- 
dilur  in  tract,  de  Juslilià. 

Ouflp  hùcusqiie  dicta  sunl  à  nobis,  dura  suni 
nnliliam  exercenlibus  ,  nec  facile  illis  persua- 
deri  possunt,  etsi  vcra,  ipsoque  ralionis  lunii- 
ne  jureque  nalurali  evidenlia  :  ea  lamen  no- 
tent coiifessarii ,  qui  lalium  confessiones  au- 
diunt,  ne  incaulè  eos  absolvant,  anlequàm 
pneilicta  damna  compensent.  Ac  breviter  ob- 
servent ex  Cajelano  verbo  Miles,  quôd  eornm 
peccala  consistunt  in  linc  quôd  non  sint  con- 
tenti  slipendiis  suis.  Hinc  oriuntur  concussio- 
nes  pauperum  et  civium  :  vi  et  melu  ab  eis  ex- 
torquent ultra  solitum  ac  debilum,  et  quando- 
que  ipsorum  personara  laedunt.  Hinc  proccdunt 
caluninia;,  imponcnles  civibus  quod  sint  fa- 
ctiosi,  rebelles,  hosles,  etc.  Hinc  émanant  proe- 
àx  et  rapiiKE.  Pra;ter  autem  Iria  haec  mala, 
qu;e  à  D.  .loanne  Baplistà  didicimus,  Aristote- 
les  luxuriaui  ponil,  lanquàni  gens  militaris 
nala  sit  ad  carnis  pelulantiam  ;  implicantur 
(liii>(]ue  hodiè  raulli  eorum  blasphemise,  ebrie- 
taiis,  et  crudelitatisac  vindictœ  peccatis,  et  m 
vulsiô  dicilur  : 


885  SEPTIMl 

Nulla  fides  pietasque  viris  qui  castra  sequuDtur. 
An  verô  quis  possit  à  niililibus  emere  viliori 
prelioeaqiiaeinjusièal>slnlpruiU,respondeoper 
se  loquendo  id  non  esse  liciium;  nam  priores 
domini  doininium  non  aniisertinl.  Per  accidens 
auteni  quandoverisiniile  est  ea  bona  nunqnàm 
ad  isios  pervenlura  ,  jiixta  aliqnos  auctores 
tune  eapossumus  emere  vili  pretio,  cuni  illà 
lauieii  inlenlione  quod  ,  couiparenle  domino, 
hœc  illi  restituamus  eodem  preiio  :  si  verô  non 
compareat,  eadem  retineamus.  Tune  enim  do- 
mini npn  censenlur  esse  ralionabililer  inviti, 
cùm  ipsorum  negotiiim  ulililer  geramus. 

Articllus  V. 
Quandonam  venatioiie,  aiicupio,  et  piscatione  fur- 
tum  commitlalur. 
Ex  lib.  2  Inslit.  lit.  de  reruni  divisione,  §  Fe- 
ra; animalia  dividuntur  in  ea  quae  suntomni- 
nô  fera  ex  naturâ  sua,  ni  lepores,  grues,  aves 
sylvestres,  pisces,  etc.  El  in  ea  quae  sunt  ex  na- 
turâ suâ  mansuela,  ut  canes,  equi.gallina;,  etc. 
Et  tandem  in  iila  quae  nalurà  suà  sunt  quidem 
fera,  per  accidens  lamen  arte  et  industrie 
hominum  mansueliunl,  et  cicurantur,  ut  cervi, 
falconcs,  columbae.  El  è  contra  quœdam,  licet 
naturâ  suà  non  sini  fera,  talia  nibilominiis 
évadera  possunl  longà  mansione  et  educalione 
in  sylvis,  sicul  porci  domeslici  liuntapri,  etc. 
Animalia  nalurà  suâ  non  fera  et  domestica, 
regulariter  sunt  dominis  suis  appropriata; 
ideoque  licet  aliquando  aberrenl  et  vagentur, 
non  propterea  sunt  extra  illorum  dominium, 
nec  proinde  licitum  est  invenienti  ea  sibi  usur- 
pare.  Imô  si  à  lupis  devorenlur,  ant  aliâ  ra- 
tione  interlicianlur  et  pereanl ,  carnes,  pelles 
et  qua;  supersunt,  ad  dominum  pertinent,  et 
qui  suà  iudustrià  illa  eripcrel  de  lupi  faucibus, 
tenerelur  domino  reddere,  acceplo  pretio  la- 
boris  et  deduclis  expensis,  si  quas  fecii  in  eo- 
runi  reductione.  Animalia  nullo  modo  man- 
suela, quae  nec  abire  nec  redire  soient,  lani- 
diii  sunl  dominorum,  quamdiù  occlusa  sub  eo- 
rum  custodiâ  manent.  Cùm  priniùm  verô  in 
suam  se  receperint  libertatem,  ac  cusiodiam 
evaserinl,  ita  ut  comprebendi  ac  retineri  ne- 
qiieani,  amittitur  ipsorum  dominium  fîuntque 
prirnôcapientis.  Ex  Insiil.  lococitalo.  Anima- 
lia verô  quae  educalione  mansuela  reddunlur 
et  abire  ac  redire  soient,  lamdiù  sunl  domino- 
rum quamdiù  egredi  ac  cerlis  lemporibus  re- 
verli  soient,  quia  tune  babentur  lanquàm  do- 
mestica proindeque  ad  possessionem  domino- 
rum aequè  pertinent  ac  alia  de  se  cicura  el  do- 
mestica. Unde  qui  illa  aufert,  furlum  commil- 


PR^CEPTI.  886 

lit  et  restiluere  tenelur.  Ex  Inslit.  loco  cit.  et 
ir.  de  acquir.  rer.  dom.  I.  Natiiralem.  Quando 
verô  ita  fugiunl  domini  oculos  ul  facile  com- 
prebendi nequeant,  et  prorsùs  de  se  amitlunt 
consueludincm  priorem  ad  eum  reverlendi, 
etiam  non  impedila,  tune  censentur  pristinam 
libertalem  récupérasse  ac  communia  evasisse, 
liuntque  primo  occupantis  :  illa  aulem  consue- 
ludo  secundùm  quosdam  amillilur  pi'r  binum 
acium;  secundùm  alios,  plures  reqiilrunlur. 
Verùni  in  hisstandum  estjudicio  prudenlum: 
si  enim  non  longé  vaganlur  in  sylvis,  sed  in  lo- 
cis  vicinis  et  suburbanis  commorenlur,  ac  per 
quindecim  dies  non  redeanl ,  palianlurque  se 
reduci,  non  censentur  consucludinem  rcdeun- 
di  amisisse  ;  et  si  baberent  aliquas  notas  ,  ul 
cujus  erant  agnosci  possint,  ad  proprios  domi- 
nos reduci  debenl:  et  in  dubio  an  liberlalom 
naturalem  acquisierinl,  prœsumendum  est  in 
favorem  domini,  eique  sunl  restituenda.  Hinc 
palet  quid  sentiendum  sit  circa  animalia  quae 
sunt  propria  alicui  domino  et  ab  ipso  retinen- 
ttir,  ut  apes  in  alveari,  cuniculi  in  leporarlo, 
columbae  in  columbario,  pisces  in  piscinà  aui 
vivario.  Qui  enim  ea  ibi  reposita  à  domino  eri- 
pil,  furtum  commitlit,  sicut  el  qui  ex  aliène 
columbario  fraude  cl  dolo  columbas  allerius  ad 
suum  allrabit,  ul  sibi  commorenlur,  ac  obliga- 
lurad  rcslitulionem,  nisi  opposita  urgent  con- 
sueludo,  quod  proinde  à  prudente  confessario 
est  expendendum.  Item  qui  aucupatur  colum- 
bas piopc  Ipsum  columbarium,  peccat  et  ad 
restitutionem  tenelur ,  sicut  et  qui  gallinas 
aliasque  domesticas  aves  aufert  el  occidil.  In 
quihusdam  locis  taxatus  est  terminus,  v.  g.. 
unius  leuc*  à  columbario,  inlra  quem  colinn- 
bas  capr-re  est  probibilum  et  peccatum  eum 
onere  restiluendi.  Videtur  tanien  dicendum, 
quôd  adbue  eas  capere  eliam  extra  illum  ler- 
minum  non  liceat,  quamdiù  redire  consuevc- 
runl. 

Unde  illud  ponendum  est  discrimen  inter  fe- 
ras quae  contincntur  in  aliquo  loco  exigno  ere- 
clo  à  privato  ipsius  domino,  ut  in  piscinà  ,  le- 
porarlo, etc.,  el  eas  quae  in  vasto  loco  ,  ul  in 
magnis  sylvis  aut  peramplo  stagno  includiin- 
lur;  quôd  priores  spectant  ad  dominum  cus-to- 
diae  :  posleriores  verô  ad  primo  capienles,  eô 
quôd  ibi  videnliir  nalurali  suâ  liberlale  gaude- 
re,  cùm  à  domino  fundi  neqiieanl  facile  capi. 
Quod  tamen  quidam  adbuc  limitant,  dicenies 
quod  si  ferae  sint  in  aliqnâ  vaslâ  sylvâ  aut  sia- 
gno  peramplo  à  nalurà  ipsâ,  et  non  ex  liominum 
indnstrià  clausis.   lune  poiiunlur  nalurali  snà 


88? 


EXPOSITIO 


888 


•iberlale,  liiinlque  primo  occupantis  :  al  verô 
si  ille  locus  arte  et  industrià  lioniinuni  fucril 
vallatus  el  ocelusus,  lune  ad  doiniiiiim  loci  il- 
lius  fer«  pertinent.  Veiùui  alii  docent  quod 
qui  venatur  aut  piscalur  in  loco  et  fundoalte- 
rius,  ubi  aliqnaleni  fecit  clausuram,  non  lanien 
ita  arctam,  (juin  lilieium  quasi  egressuni  inde 
habeant  aninialia,  qnanivis  peccet  et  injuriam 
facial  in  venando  el  piscando  invito  domino 
loci,  indeque  leneatur  illi  resarcire  damnum 
aul  lucrum  cessans  quod  inde  subsequilur,  non 
lamen  aninialia  capta  eidem  rostiiuere,  cùni  ea 
capiendo  ipsorum  acquirat  dominiuni.  Uatio 
esl  quia  elsi  agii  illi  sint  aliquo  modo  circum- 
septi,  el  loge  hunianù  proiiibealur  ne  quis 
agrum  illius  eo  invito  ingrediatur,  quia  lamen 
fcrse  in  nuliiusadbiicl)onis  sunt,  nec  per  la- 
lem  probibitionem  domino  applicantur,  cùm 
eas  nondiim  appreliendeiii,  pioindeque  gau- 
deaiit  libei'late  naturali,  liunt  primo  occupan- 
tis; non  enini  per  solani  lundi  clausuram  cen- 
senlur  in  dominio  possidentis  fundum ,  si  pro 
libilo  aul  salleni  facile  capere  nequeat,  ut  sup- 
pono  contingere  in  locis  vaslissimis;  cl  aliun- 
de  non  sunl  aninialia  domestica,  sed  fera  ac 
omninù  communia  jure  genlium.  A  fortiori 
quando  cgrediuntur  ex  illis  locis  et  fugiunt,  à 
quolibet  occupari  et  retincri  pofsuni. 

Qui  venatur  feras  in  locis  palentibus  cl  mi- 
nime circumseptis,  cujuscunique  sint  ea  loca, 
acquirit  dominium  prseda;,  nec  tenetur  ad  re- 
siiiutionem,  nisi  feraruni  magnam  strageni  ac 
devaslalioneni  laciat.  Uaiio  esl,  quia  licel  iste 
facial  contra  (prohibitioneni  el  prBecepluni  su- 
perioris,  idtôjue  peccet  contra  iegalem  forte 
justitiam,  nulli  lamen  auferl  suum;  quia  illa; 
ferae  nulli  appropriantur,  el  adhuc  suà  liber- 
tate  naturali  potiuntur,  sunique  conmiunes  et 
primù  occupantis  (iunt.  Lrgo  non  tenetur 
reslitueie  feiain  à  se  capl;tui ,  sed  lanlùm  ad 
luendaui  pœnani  post  judicis  sententiam  :  et  si 
fera  àjudicc  domino  appliceturob  injuriam  ipsi 
illaiam  ,  tune  venalor  per  accidens  eideni  red- 
dere  tenetur.  Item  si  facial  magnam  siragem, 
tune  exspoiiat  doniinum  jure  quod  liabebat  in  il- 
jas  feras,  el  dclectatione  ac  utilitatequam  ex  eo 
loco  capere  poteral.sicque  damnum  ipsi  injuste 
inferl  cl  tenetur  reslitutionem  facere  arbitrio 
prudentis  viri ,  atlcntis  circumstantiis  occur- 
rentibus,  et  cousuetudine  locorum. 

Lcges  prohibenies  venationem  in  locis  pu- 
blicispossunl  esse  justse,  ut  si  regesaut  prin- 
cipes, anl  domini  oppidoruin  ex  licenlià  ac 
privilegio  régis,  aul  aliquo  conlractu  absqueiri 


et  dolo  cum  oppidanis  inito,  aul  consuetudine 
ininiemoriali  el  légitimé  prœscriplâ,  lalem  ha- 
bentes  facullalem,  sibi  réservent  qusedain  loca 
in  quibus  soli  ipsi  venari,  et  venaiione  ani- 
nium  relaxare  el  oblectari  possinl.  Siquidem 
nec  jure  naturae,  nec  jure  genlium  venatio 
pr:eccpta  aul  prohibita  esl,  sed  soliini  permissa 
et  licita  :  sicque  supervenire  possunl  juslce  ac 
légitimée  causse  quibus  bono  conimuni  expe- 
diens  ac  decens  sil  eam  aliquibiis  personis  ut 
clericis  prohiberi,  et  aliis  supradictis  reservari. 
Ilcni  probiberi  certisanni  teniporibus,  ul  lem- 
pore  niviuni,  et  quando  aninialia  gravidanlur, 
aut  fœtus  nutriunt,  ne  destruantur,  aul  nota- 
bililer  minuantur.  Item  velari  ne  certis  laqueo- 
runi,  relium,  aliorumve  instrumentoruni  ge- 
neribus  uli  liceat,  ob  eamdem  ralionem.  Vcriiin 
hujusmodi  loca  niniiùm  niulia  esse  non  debeni, 
ne  subdiii  e.i  reservalione  nimiùm  graventur; 
el  aliquo  beneflcio  ab  isto  onere  videntur  com- 
pensandi.  Nec  venantibus  justuni  tune  est 
gravera  pœnam  corporalein  imponere,  ut  fla- 
gellaiionis  publicoc  aul  mulilationis,  nisi  boe 
leges  latae  sint  ad  lerrorem  inculiendum,  et 
non  ut  executioni  mandentur;  vel  nisi  traiis- 
gressor  ssepiiis  venando  nolabile  daninuni 
bono  publico  intulcrit,  aut  gravem  injuriam 
spectatis  circuinstanliis  legislatori  irrogàsse 
censeatur.  Tandem  si  (|uod  damnum  venando 
equis,  canibus,  vel  quâvis  alià  raiione  dùm  fe- 
ras insequuntur,  prœdiis  alienis  iululerint,  in 
conscientiâ  resarcire  tenentur,  sicut  et  nocu- 
menta  qua;  fer»  supra  modum  multiplicatse 
subditorum  agris  et  vineis  causant,  nisi  illis 
cas  permittanl  expellere  baculo,  lapide,  ac  ca- 
pere si  opus  fuerit. 

Dùm  lex  prohibens  venationem  justa  est, 
peccat  qui  illam  transgreditur;  cujus  gravitas 
peccali  non  débet  colligi  praecisè  ex  gravitate 
pceii*  iransgressoribus  impositae,  sed  ex  gra- 
vitate danini  bono  comniuni  illali  ;  ul  si  quis 
inQciat  aquas  slagni  aut  fluvii,  indeque  con- 
lingat  magnam  quantitatem  piscium  mari,  etc. 
Quare  qui  taie  damnum  infert,  non  videtur 
niorlaliter  peccare,  neque  tenetur  feram  à  se 
captam  rcsiituere,  ob  rationeni  mox  allaiam  ; 
tumquia  lcges  lanlùm  venationem  proliibenl, 
nec  irritant  ferarum  venatione  captarum  ac- 
quisitionem. 

Quœres  an  peccet  el  ad  reslitutionem  le- 
neatur qui  feram  ab  alio  lelhaliler  percussara, 
aut  in  ejus  laqueo  irretitam,  sibi  usurjiat.  Re- 
spond.  quod  si  Paulus,  v.  g.,  feram  à  se  per- 
cussam  fugicntem  insequebatur,  et  probabili- 


889 


SEPTiMl 


ter  eara  capturus  erat,  tune  nequit  à  Joaniie 
sibi  iisiirpari,  quia  Paulus  cani  nalurali  sua  li- 
berlale  privasse,  illamque  occupasse  cen^elur. 
Seciis  dicenduni,  si  eani  non  persequebaïur, 
aui  iicel  persequereiur,  probabililer  capiuius 
non  erat.  Quidam  lamcn  ïojunl  quôd  in  islo 
casu  ajquitas  postnlare  videtur,  ul  fera  inier 
ipsos  dividatur,  si  vulnus  à  Paido  intlictum 
fuerit  causa  quèd  à  Jeanne  sil  capla. 

Eodem  modo  fera  incidens  in  laquenni  Pauli 
ad  ipsum  perlinel,  si  inde  non  poleral  se  e\- 
tricare  :  illam  enim  censetur  occupasse.  Si 
tamen  de  facto  evasisset,  nisi  Joannes  Pnuluni 
proeveniendo  illam  cepisset,  tnnc  lit  Joannis, 
qui  tamen  videtur  aliquid  de  pr;«dà  Paulo  de- 
bere  dare.  Quando  Joaniics  feram  sequilur, 
eaque  incidil  in  laqueos  Pauli,  tune  qui  prior 
ex  illis  eam  capit,  ejus  doniinium  aequiril, 
quia  in  pari  jure,  melior  esteonditio  possiden- 
tis  ;  aut  ex  quàdam  aequilate  iuter  ipsos  est  di- 
videiida.  In  his  quae  ad  venationem  pertinent, 
spectandum  est  quid  ferant  ieges,  et  consue- 
tudines  approbatae  locorum.  Plura  vide  in 
tract,  de  Just. 

Articixls  VI. 

De  l'urtis  eonim  qui  ligna  cœdunt,  aut  herhas  de- 
cerpunt  in  sylvis  aliorum. 

Cerluni  est  quôd  ii  qui  ligna  caiduni  in 
sylvâ  proprià  alicujus  privali,  qnam  ipse  aut 
ejus  antpcessores  plantaverunt,  aut  planliilam 
enierunt,  furtura  Icltiaie  cotnniiltunt,  nisi  ex- 
cusentur  ex  parvitate  materi»,  in  quà  diseer- 
nendà  standuui  erit  judicio  prudenlis  viri,  ta- 
lemque  censet  Bannes  niagnae  integrae  arlioris 
acceptionem,  et  damnimi  illaïuin  ante  omuem 
iudicisscnienli.im  restiluere  leneiur,  pœnani- 
que  eliam  solvere  post  judicis  condcninaiio- 
nem.  lia  comniuniier  auctores,  quia  isle  alie- 
num  rapit  domino  ralionabiliier  invito.  Idem- 
que  dicondum  de  iis  qui  ducuni  anitnalia  sua 
ad  pasium  in  pralis,  alicui  privato  applicatis. 
Ni>c  in  hàc  accepiione  iignorum  excusantur 
panperes,  nisi  ob  eviifeniem  et  urgenleni  ue- 
cessilatem;  puia  si  ex  n'mio  frigore  immineal 
periculum  personae,  morbi,  aui  vilae,  cui  aliter 
subvenir!  non  polest.  Ideôque  non  est  ipsis  lici- 
tum  accipere  ad  aliis  vendendum,  iudeque  fa- 
miliam  sustentandam  extra  casum  necessitatis 
extremœ,  dùm  per  laborem,  aut  famulalum, 
aut  eleemosynarum  pelilioneui,  aliter  sibi  prn- 
videre  nequeunt. 

Si  tamen  svha  aiitea  eonimuiiis.  donc  nul 


PR/ECEPTI.  890 

concessione  tantùm  reipub.  aut  principis  fue- 
rit alicui  prlvaio  applicata  et  appropriala,  cives 
pauperes  gravem  necessitatom  patientes,  puta 
ad  r;imili;e  sustenlationem  indigentes,  non  pec- 
caut,  noque  ad  resiitulionem  tenenlur,  ligna 
moderatè  inde  accipienles.  Ratio  est,  quia  isii 
concedentes  non  possunlsibi  applicare  sylvam, 
qux  initio  comnuinis  fuit,  sponleque  suà  ar- 
bores profert,  quin  saltem  in  lali  necessitale 
licilum  sit  aliis  exinde  ligna  ad  necessarios 
usus  desumere,  dumniodô  sylva  sulRiiat  ad 
lioc.  Ergo  non  potuerunt  plus  tribuere  juris 
in  isliim  privalum  quàin  ipsi  babebant.  lia  So- 
tus  lib.  i  de  Justit.  quaest.  6,  art.  i  ;  Bannes 
•2  2,  (piaesl.  ti"2,  art.  3,  etalii.  Secùs  dicenduni 
videliir  (piando  respub.  vendit  aut  locat  alicui 
sylvas  vel  lierbas  communes.  Tune  enim  eiiam 
incobe  ligna  eaïdentes-,  aut  animalia  ad  pa- 
sium ducenles,  peccant  et  lenentnr  ad  restilu- 
lioneni,  quia  per  injuriani  auferunt  ab  aliquo, 
quod  illi  appropriàruut  contractu  oneroso,  ce- 
dentes  jiiri  quod  antea  babebant.  Uequiritur 
tamen  jusia  et  gravis  causa,  ad  hoc  ut  respub. 
possit  alicui  privato  vendere  seu  locare  nsum 
et  commudum  bonorum  communium,  eoque 
incolas  privare,  et  ut  ipsorum  consensus  ra- 
lioiiabilis  adcsse  censeatur. 

lit  auiem  hyec  clariùs  innotescanl,  statuen- 
dnu)  est  posse  rempub.  vel  communilalem 
jusiè  probibere  suis  civibus  cœsioncm  Iigno- 
rum, paslumque  animalium  in  sylvà  et  pascuo 
commuui,  ila  scilicet  ut  nemini  liceal  in  lali 
loco  aut  lenipore  herbas  animalibus  nulriendis 
insuuiere,  talia  ligna  aut  lanlam  eoruni  moirm 
e;cdere ,  etc.  Talis  enim  prolilbitio  bono  com- 
muni  valdc  conducit,  ncc  reipub.  poli'statem 
excedit.  Idenque  bujusmodi  Ieges  snnt  jusiae, 
et  ex  «onsiii'tudine  nilroduclà  ae  reci'plà  de- 
sumi  débet  vis  ohligaiionis  illaruni.  î\;:m  iibi 
corisueliido  loti  babel  quôd  Iransgressor  non 
siiliuii  ad  pœnam,  sed  eliam  ad  reslitutionem 
rei  accepliS  aut  ejus  valoris  soleat  condemuari, 
luneacceplio  in  notabili  quantitate  est  pecca- 
tum  morlale  :  ubi  verô  solùra  condemnari  solet 
ad  poînani,  tune  signum  est  menlem  legislato- 
ris  non  esse  obligare  transgrjssores  ad  eul- 
pam,  sed  duntaxatad  pa'iiam.  Cùm  auiem  lex 
illa  pœualis  sit  jusla,  iransgressor  post  con- 
demnalionem  teneiur  eam  persolvere  iu  con- 
scient ià. 

Ordinarié  lanien  loquendo  non  videtur  pec  - 
care  inorlaliier,  nec  ohligari  ad  reslitutionem, 
niii  quando  nolabile  deirimenlum  inferibono 
(■'juiiniini,  allenii»   prupoilioni'  quanlilali'-  cl 


8!»1 


EXPOSITIO 


niagnitudinis  ipsius  sjlvx.  Ralio  primi  esl, 
quia  cives,  prœserlim  iiuligenles,  iiioilcraiè 
aliquid  ad  siios  usus  inde  accipientes  non  no- 
cenl  jiislo  fini  à  repub.  inlento  ;  et  aiiunde  non 
accipiuiit  de  alieno,  sed  laiiiiiin  de  eo  ([uod 
sibi  et  cœleris  civibus  esl  commune,  nec  lune 
respub.  praesumitur  esse  graviler  invita  ac 
cum  lanto  rigore  suos  cives  obligare  voluisse, 
neque  in  ipsis  prsesumitur  adtuisse  volunla- 
tem  se  graviter  an  ex  justitià  obligmdi  in  liis 
maleriis,  seil  lanlùai  ad  pœnam  posl  condeni- 
naiionem  luendain.  Ratio  verô  secundi  est, 
quia  civis  depopulans  coiiimuncin  Sylvain  pec- 
cat  contra  justitiam  coniumlativam,  quoniam 
tollit  et  deslruil  à  conimunitate  et  à  concivi- 
bus  jus  quod  babent  ex  justitià  conmiulaiivà 
ad  ipsani  sylvani  et  ad  ulilitateni  illius,  eoruni- 
que  parleni  sibi  injuste  usurpai,  aul  destruit. 
Ergo  lune  ad  restitutionem  ex  ipsâ  rei  naturà 
obligatur. 

Si  sint  duo  oppida  vicina,  quorum  quodiibet 
suam  comniunem  sylvani  babet  contiguam, 
tune  oppidani  unius  loci,  ligna  in  aliéna  sylvà 
auferentes  (dunnuodo  id  raoderatè  faciani, 
neque  valdè  notabile  daninuni  inleranl)  excu- 
santur  taiu  à  culpà  inortali,  quàm  ab  oncre 
reslituendi  ;  deprebensi  lamen  et  condemna- 
ti,  pœnam  luere  lenenlur.  Ratio  esl  quia 
cùm  passim  sciatur  bine  inde  ex  utràque  parte 
exigua  damna  furtaque  lieri,  censentur  com- 
munitates  borun)  duorum  oppidorum  vicissiin 
condonare  restitutionem  rei  ablalae,  mutuani- 
que  cederc  compensationem  inler  oppidanos. 
Secùs  dicendum  quando  unum  oppidum  caret 
Bylvà  couwnuni,  vel  babet  quidem,  sed  adeo 
remotam  ui  ab  oppidanis  allerius  loci  baben- 
lis  sylvam  propinquani  et  vicinam,  nequeal 
caeslonem  ligiiorum  pati.  Tune  enim  loeum 
non  babet  ista  compensatio  ;  ideôque  taies 
oppidani,  perimle  ac  extranei,  ligna  cœdentes 
in  sylvà  allerius  oppidi  peccant,  el  ad  restitu- 
tionem lenenlur  antejudicis  condemnationeni, 
non  lamen  ad  pœnam  luendam,  nisi  posl  seu- 
tenliam. 

Concludit  Bannes  2-2,  quœst.  62,  arl.  5, 
concl.  o,  quod  in  sylvis  in  quibus  licet  arbores 
sylvestres  cœdere,  lieebit  frucius  earuuuleni 
arborum  colligere  :  et  è  contra,  ipiando  non 
licet  piiinum,  nec  etiam  secundum  lieebit, 
quia  fructus  sequilur  naturam  et  conditionem 
arboris,  eodemque  modo  applicatur  suis  do- 
minis,  qualiler  applicanlur  sylva;.  Ergo  de 
utrisque  quantum  ad  boe  idem  judiciuni  est 
ferendiim.  Ll  ibidem  concl.  sextà  docet  quod 


qui  pecora  ducunl  ad  paslum  in  sylvis  alienis 
circuuiseptis  el  rcservatis,  lenenlur  reslituere 
damnum  domino  illaium  anle  judicis  senien- 
tiam  :  secùs  verô  si  sint  loca  paleniia  et  non 
specialiier  reservata.  Ratio  est  quia  sicut  ere- 
ctio  sylvarum,  et  plantalio  arborum  iribuil 
perfectum  jus  el  proprietatem  domino,  lia 
el  sepe  circunidare  pr:cdia,  tribuit  jus  do- 
mino ad  herbas  ibi  nascenles,  easque  sibi 
reservare  polesl.  In  aliis  lamen  prx'diis,  nisi 
sinl  vinea; ,  oliveta  el  similia  ,  qnx  ex  paslu 
animalium  magnum  palerentur  detrimentum, 
l'erè  communiter  siaiiiium  esl  ul  coUeclis  fru- 
ciibus  el  frngibus,  nullus  probibeat  aliis  pa- 
slum animalium,  dùm  scmine  carenl.  Tandem 
de  pascuis  comnmnihus  eodem  feré  modo  ra- 
tiocinandum  est  ac  de  sylvis  ad  connnunitaiem, 
quoad  lignorum  caîsionem  pertinenlibus.  Vide 
legera  &'  fiirtiiam  et  alias  Digest.  lib.  47, 
titul.  7.  Régula  geneialis  ad  dignoscendum 
quid  in  bàc  parte  liceal  aut  non  liceai,  est 
recurrere  ad  conimunitaiis  aul  doniinorum 
expressam  aut  laciiam  voluntaieni  consen- 
sumque  ralionabilem  ,  locorum  usinn  ,  et  con- 
sueludinem,  utpole  qu;c  bujnsmodi  legum 
prssiantissima  inlefpres  esse  solei.  Fusiùs  de 
bis  agilur  tract,  de  Just. 

Articulus  VII. 

De  fiirlis  rerum  iiiveiUariim,  et  de  Ihesaurontm 
iiivenliotw. 

Hes  qua;  sub  nullius  unquàm  dominio  fue- 
runl,  ut  gemmae ,  lapilli,  concbse,  qu^  sunl 
in  littore  maris,  pisces,  aves,  el  fera;  sylve- 
stres, metalla,  etc.,  jure  genliura,  imo  et  jure 
civili  communi  fuinl  primo  invenientis  el  oc- 
cupanlis.  Ex  institut,  de  rer.  divis.  §  Feras,  § 
Item  lapilli.  Et  ff.  de  acquir.  dom.  rer.  I.  1 
et  3,  lï.  de  acq.  posscs.  1. 1,  el  in  décret,  dist.l, 
can.  Jtts  imlurate ,  el  can.  Jus  geiitium.  Ilem  ex 
D.  Tbomà  2-2,  (j.  60,  art.  l,  ad  2.  Hœc  i'^itur 
jure  naiurae ,  jure  gentium  ,  cl  jure  civili  com- 
muni, non  sunl  allerius  quàm  invenientis  in 
loco  publico  ac  communi  el  ea  occupunlis. 
Cum  quo  lamen  slat ,  quod  jus  parliculare 
invenloris,  possil  impediri  alio  jure  naturae 
universaliori,  nisi  scilicet  propter  boni  m 
commune  expédiai  quod  efliciantur  reipub. 
aul  principis.  Tune  enim  lex  positiva  particu- 
laris  quae  boc  déterminai,  l'undatur  in  jure  na- 
lurali,  quo  unaquaeque  pars  est  propler  bonum 
lolius,  bonumque  commune  esl  pt\cferendum 
particulari.  .Vdde  quôd  elsi  jure  naturœorania, 
dicantur  communia,  niliilominùs  jure  gentiuo) 


893  SEl'llAII 

facta  est  rerum  divisio,  eo  quod  jus  iialurx 
«on praecipiat positive  iliaiii  reiiiiiiconimunita- 
teni ,  seil  ad  iilani  incrè  négative  se  liabeat, 
quatenùs  nnlll  in  particulari  applicat,  sircpie 
permissive  et  non  contrarié  se  liabcl  ad  istam 
appropriationeni  :  iia  ctiani  jus  gentiuni,  et 
jus  civile  commune ,  quo  facta  est  lioec  rerum 
applicatio  piimô  occupanli ,  delerminari  po- 
test  jure  positivo  regni  et  piovincia;  ;  proin- 
deque  rex  potcrit  sibi  hujusmodi  bona  appli- 
care  laiiqu.im  tributa  ad  suum  slatum  et  ad 
reipub.  deleiisionem  necessaria.  Qui  tanien  ea 
inveniret,  non  tenerelur  per  banc  probibi- 
tionem  restituere  anle  condemnalionem ,  cô 
quôd  bujusniodi  lex  censealur  pœnalis,  si- 
cutet  lex  proiiibensvenationemet  piscationem. 

Eodem  modo  ratiocinandum  est  de  tbesau- 
l'is  antiquis  quorum  nuljus  extat  dominns, 
quamvis  olim  eum  babuerint  ;  neinpe  de  pe- 
cuniâ  aiiâve  re  preliosà ,  quondam  ab  aliquo 
reposità  et  absconsâ  cujus  absconsionis  tem- 
pus,  ratio,  et  auctor  dignosci  nequeunt.  Il;ec 
enim  duo  requiruntur  ad  rationem  tliesausi 
propriè  dicli.  Res  igitur  absconsâ,  et  post 
longissimuratempus  reperta,  cùm  babealurpro 
derelictà,  ac  in  nullins  bonis,  jure  naturse  lit 
ipsius  inventons.  Ex  Instit.  de  rerum  divis. 
§  Thesauros,  et  ff.  de  acq.  rerum  domini,  I. 
Nunquàm,  et  ex  D.  Tbonià  2-2,  q.  66,  art.  4 , 
ad  2. 

Jus  tamen  civile  positivum  staluit  quôd  si 
ab  aliquo  quœratur  et  inveniatur  arte  magicà, 
totus  adjudicalur  fisco.  Cod.  de  Tbesaur.  I. 
Vnica.  Et  Cod.  de  nialelicis  I.  Nemo,  ff.  de  fur- 
tis  I.  Falsiis  et  (T.  de  acq.,  cùm  sint  pœnales con- 
tra ariem  niagicam,  non  obligant  anle  cou- 
demnationcm  judicis.  Si  verô  absque  arte  pro- 
bibità  inveniatur  ab  aliquo  in  proprio  l'undo, 
totus  est  inventoris,  ex  diciis  leg.  Si  autem 
quis  illum  inveniat  in  fundo  alieno,  tune  si 
tanliim  casu  ,  aliud  intendens  eura  invene- 
ril,  medictateni  dare  débet  domino  agri,  sive 
sit  persona  privata,sive  communilas.  Si  autem 
ex  industrlâ  datâqiie  operâ  inconsulto  domino 
agri  repererit,  tune  deductis  expensis,  totum 
thesaurum  domino  reddere  débet  ex  dietis 
legibus.  Utrùm  autem  istae  leges  in  consciontiâ 
ante  judicis  sentenliam  sint  observand;e  ab 
isto  iiiventore,  tain  de  industrià  qu.im  casu 
cerluni  est,  quôd  casu  iiiveniens  tbesaurumin 
agro  alieno,  lenetur  in  conscieniiâ,  dare 
partem  illiiis  domino;  quia  in  hoc  finis  legis 
non  est  punire  ,  sed  coniponere  cives  inler  se, 
ipsoque   facto    adjudicare   dimidiam   partem 


PH^CEPTl.  89* 

uni ,  et  dimidiam  alteri  ad  obviandum  lilibiis 
et  controversiis.  Quidam  censent  quôd  inven- 
lores  de  industrià  tenentur  in  conscientiâ 
totum  tbesaiirum  dare  domino  agri,  juxta 
bas  leges  ,  quœ  quantum  ad  boc  statuunt  quid 
juxta  oequilatem  sit  faciendum.  Etcnira  bic 
inventor  perinde  se  babei  ac  qui  seminat  in 
agro  alieno  absque  licentià  domini.  Alii  volunt 
isias  leges  esse  taiilùm  pœnales,  contra  quse- 
rentein  de  industrià  ibesauiiini  in  agro  alte- 
rius,  seu  velle  punire  audaciam  ejus,  qui  in 
eo  agro  sine  licentià  domini  voluil  laborare 
suamque  industriam  cxerccre,  sicque  non 
obligare  in  conscieniiâ  ante  judicis  condem- 
nalionem ,  solûmque  medietatcm  inventi  tbe- 
saiiri  leneri  domino  dare,  et  aliam  mcdietalem 
sibi  retinere  posse. 

Qui  scil  aliqueni  thesaurum  lalere  in  agro 
alieno,  non  tamen  adhuc  illum  qnœsivit,  li- 
cite poiest  agrum  einere  boc  liiie,  pretio  or- 
dinario,  nihil  indicando  domino  de  ihesanro, 
cujus  proinde  ipse  acquiret  dominiuni,  sicut 
et  agri,  proul  indicatur  Maltb.  13,  et  à  D. 
Th.  loco  cilato;  ac  colligilur  ex  Û'.  de  rei 
vindicat.  I.  Tutore. 

Katio  est,  quia  ager  venditur  et  appieliatur 
secundùm  superUciem  quani  habet  magis  vel 
minus  frucliferain,  non  verô  secundùm  acci- 
dentaria  ibi  lalenlia  :  proindeque  cùm  iste 
emat  agrum  justo  pretio,  millam  facit  inju- 
riam  venditori;  nec  illius  ignorantiie  ac  invo- 
luntarii  est  causa  ipse  emptor;  non  enim 
lenetur  eidem  manifestare  quod  ipse  suâ  in- 
dustrià cognoscit,  maxime  quia  thésaurus  abs- 
conditus  non  pertinet  ad  subslanliam  rei 
vendita;.  Quemadmodùm  si  quis  eineret 
equuin,  quem  scil  hausisse  et  bibisse  marga- 
ritam  in  flumine ,  non  tenerelur  id  indicare 
domino  equi,  eô  quôd  non  perlineat  ad  sub- 
slanliam equi ,  neque  ad  valorem  illius. 

Item  quia  einplor  non  acquirit  dominium 
Ihesauri  ex  vendilione  allerius,  sed  ex  inven- 
lione  in  agro  proprio  :  neque  vendilor  antea 
erat  dominus  thesauri ,  alioquin  non  esset 
Ihesaiinis  propriè  diclus,  de  cujus  ralione  est 
quôd  non  babeat  dominum.  Dixi,  si  thesaurum 
antea  non  quaesivit  nec  suffodit  :  si  enim  jam 
invenisset,  et  illum  terra  cooperiens  agrum 
emerel,  quamvis  tune  l'orlassè  jure  geniium 
possel  domum  aut  agrum  eodem  pretio  emere, 
quomodo  procéda  parabola  Salvalor.  Matth. 
15;  altamen  quia  jain  veiè  thésaurus  est  in- 
quisilus  et  invenlus  lempore  quo  vendens  eral 
dominus  agri  aut  doniûs,   lier  ipso  secundùm 


89S  KXP 

jus  civile  acquisiluin  ilii  eral  aliquod  jus,  ac 
proinde  niedietas  lliesauri  cidem  debelur. 
Thésaurus  vero  iiiipropiiè  diclus,  seu  deposi- 
tio  pccunia;,  quant  aliquis  lucri  gratià,  vct 
nietùs,  vel  cuslodi*  sub  terra  cmididil,  liabel- 
que  de  proxinio  doniinurn,  non  illico  lit  inven- 
loris,  scd  reslitui  débet  voro  domino  aul  eju* 
ha;redibus.  Ideniquc  dicenduni  de  rébus  de- 
perdilis  qua;  habeni  doniinurn  de  prœscriii  ac 
de  propinquo  :  neuipe  quod  si  invenlor  eas 
accipiat  non  aninio  sibi  relinendi,  sed  aninio 
restituendi  domino,  qui  eas  pro  dereliclis  non 
liabet,  non  conunitiit  furlum.  El  siniililer  si 
pro  dereliclis  habeaiilnr,  et  hoc  cred.it  inven- 
lor, licet  sibi  reiineal,  non  coinmittii  l'uriuiii , 
nt  expresse  docet  D.  Thomas,  loco  cilaio,  et 
colligitur  e\  Inslit.  de  rer.  divis.  §  il,  ubi 
dicllur  :  <  Si  res  pro  derelictà  habita  sit,  el 
c  eam  quis  occupaverii,  ejus  (it,  si  doininus 
«  eam  abjecit,  ut  noiit  in  rerumsuaruni  nume- 
I  ro  esse,  i-  Que  1  diim  claré  non  constat,  vo- 
Innlasdouiini  circuinslantiis  est  iiidaganda,  et 
arbilrio  prudentùin  omnibus  considcralisdcli- 
nienduni  eril.  In  dubio  lanien  œquali,  in  l'avo- 
rem  piloris  domini  est  declinanduui.  Regiila- 
riter  aulem  qua?  tempestale  ingruenle  levanda; 
navis  causa  ejiciuntur,  et  è  rhedà  currenie  ca- 
('unt,  non  sunt  habenda  pro  dereliclis.  li.v 
Instiiui.  de  rerum  divis.  !;  iliimoff.  de  Furiis, 
1.  Faisum.  Igilur  boiia  naulraganlinrarestituen- 
da  sunt.  Item  bona  quse  projiciunlur  et  acci- 
piuntur  qiiandô  accidit  aliquod  incendiuni. 
Item  ligna,  trabes,  etsimiles  res  quaa  llumiiiis 
inundationc  raplantur,  qnaiidoproeariiiii  qua- 
lilate  constat  domiiium  eas  non  liabere  |)io 
dereliclis. 

DilUcullas  restât  de  rébus  perditis,  qua;  de 
praesenti  et  de  propimiuo  habcnt  doiniiium. 
qui  non  creditur  eas  liabere  pro  dereliclis,  et 
quidein  ceriuin  est  invenlorein  teneri  inqui- 
rere  douiimini,  eique  reddere  si  invenerit. 
Solùm  conti'overlilur  an  si  posl  adhibitam 
oiiinein  dillgenliam  requisilam  dominus  non 
dignoscalur,  lune  invenlor  acquirat  earuiu 
doinininm,  cliamsi  dives  extiteril ,  ac  de  illis 
possildisponere.  Dixi,  si  sit  dives;  omnes  enim 
conveniunl  quôd  si  sil  pauper,  polest  eas  sibi 
accipere  ac  retinere.  Muiti  graves  auctores  af- 
llriiianl,  quia  bona  inceria  non  ex  jure  natura: 
debentur  reipub.  vel  paupeiibus,  née  sunt  ini- 
[lendenda  in  opéra  pia  pro  sainte  anima-  illius 
ad  (lueui  perlineni,  sed  lantùm  ex  disposiiione 
jnris  humani  :  nulla  aulem  lex  positiva  hunia- 
ni  applical  invonla   paupeiibus.  iil  palcl.  l>c- 


OSIÏIO  896 

inde  ratio  naluralis  potiùs  diclai,  ul  post  la- 
ciam  diligenlni  inquisiiionem  res  illa  inventa, 
pro  di'ielicl.i  à  domino  habpalur,  silque  primo 
occupantis,  protil  de  Ibesanris  j:in)  dicluni 
est  :  quôd  eiiiin  res  sub  alicujus  polestale 
l'uerit  ab  antiquo,  vel  de  recenti,  niliil  lacitad 
rem,  qnandoquidem,  nec  in  isiis,  nec  in  illis 
dominus  repcriri  polesi ,  ac  proinde  jure  naUi- 
rali  et  gcniium  sunt  invenloris.  Insuper  volun- 
las  inleiprelaliva  domini  non  est  quôd  in  pia 
opéra  pro  sainte  sua  spirituali  iinpendalur  res 
invenla.  Nani  si  Turca  aut  paganus  illam  per- 
diderit,  de  hoc  non  cogitât  :  iniô,  conirariuin 
est  praesuniendum  ex  hoc  quôd  si  res  illa  nia- 
neat  penès  invenlorem,  faciliùs  eam  recupera- 
le  poleril  qiiàm  si  à  pauperibus  consiinialur, 
cùm  apud  invenlorem  nunquàra  praescribal , 
defeclu  bonae  lidei,  sciatque  ab  initio  rem  esse 
alienam.  Tandem  jura  et  domini  voluntas  so- 
lùm procedunt  de  rébus  injuslè  acquisilis, 
quarum  dominium  ncqiiit  in  possessionem  in- 
jusliim  Iransire,  cùm  iniipiilas  nulli  siill'ragari 
dcbeat,  nequejustiimdoiiiinii  litulum  praibere 
queat.  Al  vcrô  invenla  posl  faclam  suniciculein 
diligeniiam,  justo  titulo  inventionisà  possiden- 
le  babenlur.  L'nde  injuslè  acquisiia  ,  sunt 
quidem  eroganda  pauperibus  de  priecepto  : 
invenla  vero  solùm  de  consilio.  Quaiido  aulem 
jura  pra;ciplunt  invenloribus  ut  reddaiit,  so- 
lùniiiHidô  loquunlur  de  illis  qui  vel  debilani 
illligenliam  non  l'aeiunl  ad  verum  doniinuiii 
iijvenieiiilum,  laies  enim  taiiquàm  lures  sunt 
jndicandi  ;  vel  de  illis  qui  invenla  eo  animo 
roliiienl,  ut  etiamsi  dominus  apparereî,  non 
reslituerent.  Haec  sententia  probabilisapparel. 
Commiinior  ijnien  el  lutior  sententia  docet 
invenlorem  divitem  ea  bona  non  posse  sibi 
applicare,  sed  in  pauperes  et  pios  usus  expeii- 
deiida  necessario  esse,  si  alicujus  valoris  exti- 
teriiit.  In  banc  sententiam  inclinât  D.  Tlionias 
loco  cilato.  Ubi  poslquàm  dixit  quôd  invenlor 
non  conimillit  l'urlum  relinendo  sibi  res  quoe 
pro  dereliclis  habentur,  et  id  probabilitcr  cre- 
dil,  slalim  subdit  :  Aliàs  committitur peccatmn 
(uni.  inde  caiis.  14,  q.  3,  ex  Augusliiio  refertur 
istiul  :  Si  invenisli  cl  non  reddidisli,  rapuisti. 
Alqui  dominus  non  habel  illas  res  pro  dereli- 
clis, nec  id  polest  probabiiiter  invenlor  cre- 
dere  ;  constat  enim  ordinarie  dominos  circa 
eas  anxios  esse,  cum  diligentià  quœrere,  cum 
kelitià  invenire,  cum  graliaruiu  aclione  red- 
dciites  excipere,  etc.  Et  si  qui  de  illis  ut  dere- 
liclis loquanlur,  non  propterea  signuni  est 
>clle  cas  di'   numéro  rerum  buaruin  alijicerc, 


S3"?  StPli.MI 

sp(l  lanliiin  qiiod  desperent  de  reeiipeialione 
velinlque  mœrorem  deponere,  sese  Dci  ordina- 
tioni  coiiforinando.  U.  Tlionuni  sic  exponiinl 
(I^ijetanus  hic,  Sylvesler  verb.  Inveiitiim,  D. 
Aiiion.  p.  2,  lit.  i,  cap.  15,  §  2. 

Prohalur,  quia  cùm  bona  isia  aliciijiis  esse 
scianlnr,  quanivis  non  apparoat  cujus  sint,  ip- 
SDrum  inveniio  non  est  liluliisper  sesnlliciens 
ad  iransferenduni  donnniuni  in  invenloieni, 
uisi  accédai  vel  Icfîis  aiicloritas,  vel  ralionabi- 
liier  prsesnnipla  dondni  voliinlas.  Aiijni  nulbis 
ex  bis  lilulis  inlervenit.  Ergo,  elc.  Major  pa- 
loi,  quia  ciim  isià  invcniione  semper  remaiiet 
doniinimn  penés  ciiin  qui  perdidil,  per  se  lo- 
qiiendo.  Minor  eliani  eoiislal  qiioad  primai» 
])a!teni,  nenipe  qnôd  nidiuin  jus  afferri  possii 
transferens  rei  doininlum  in  inventoreni  :  jura 
eiuni  solùni  loqnnnlur  de  rebiis  qn.i\  nulUnii 
habeni  doniinuni,  ut  sunt  thcsanrj  anliqui  ; 
aut  si  babcant,  ccnsetnr  cas  pro  doreliclis  re- 
piitare.  Probatur  verô  cadeni  minor  quoad 
secundam  parlem.  Nam  ralionabilis  cl  inler- 
pretativa  domini  volunlas  censelur  esse  ni  in 
usus  pios  et  pauperum  nécessitâtes  ad  spiritiia- 
leni  aidmae  sua;  iilililateni  dislribuantnr  lisec 
bona,  ex  qno  neqneiint  ipsi  deservire  ad  tem- 
porale comniodimi  :  et  ila  lieri  se  velle  re- 
sponderet,  si  de  bàc  re  inlerrogari  possel. 
Nulla  quippe  gens  adeô  barijara  reperitur  quœ 
non  exisliniet  eieemosynam  esse  bonnm  et 
piumopus,  potiùsquenon  eligatressuas  deper- 
ditas,  necessilalibus  proxiniorum  ,  bonoque 
publico  inservire,  quàm  retineri  ab  inventore. 
Et  per  hanc  rationeni  facib;  solvuntur  argu- 
menta in  favorem  primœ  senlentia;  adducla. 
Suppoiiimus  enim  esse  moraliier  impossibile, 
quôd  ea  bona  possitit  redire  ad  doniinnm,  et 
ad  couniiodum  temporale,  ipsi  deservire,  cnm 
non  sit  verisimile  ut  dignosci  valeat.  Et  tune 
dicimus  rectam  raiioiiem  diclare,  ul  expen- 
daniur  juxia  ejns  rationabilem  inlerpretati- 
vam  vobinlalem,  qiia:  est  ut  de  iis  disponalur 
sallem  in  propriani  ulililalcm  spirilualeni  : 
tune  enim  isie  modus  est  meiior  et  unions,  ut 
possinl  bœc  bona  ad  ipsum  redire,  et  lia  fieri 
communi  consueludinc  receplum  est.  Multi- 
quc  episcopi  id  slatnunt  in  suis  diœcesibns, 
virique  limoratae  conscienliae  boc  observare 
soient,  sibique  injicercnt  scrupulnm  peccati 
si  aUter  facerent.  Verùni  de  bis  fusiùs  in 
tractatu  de  Juslilià  agiUir  et;  legendus  est  D. 
August.  serni.  19  de  Verbis  Apostoli  cap.  6, 
7  et  8,  ubi  referl  cujusdam  pauperis  gramma- 
\\c\  circa  reddenda  à  se  inventa  praeclaram 


l'R.hCEMi.  m 

goner(isii..teni  :  vide  et  D.  Thomam  loco  cita- 
lo  2-2,  q.  (>6,  art.  4,  ad  2. 

Articulis  VIII. 
De  fiirlis  honorum  ecclesiasliconim. 

Certnni  est  defrandanicm  décimas ,  ubi 
consueliim  est  soivi,  coniinittere  furtum,  quia 
non  rcddit  débitas  res  Ecclesiae  ciii  tenetur 
icddere  de  necessitalc  salnlis.  Non  enim  sunl 
pnrae  cleemosyna',  .sed  slipendimn  pro  labore 
ci  adminisiralione  spiritiialium,  ministris  Ec- 
clesia;  à  populo  ex  juslilià  debiium.  Unde 
Clirislns  dixil  Eucae  10  :  Digmis  est  oprraiius 
iiicrcedc  siiù  ;  et  Apost.  variis  cxeniplis  convin- 
cil  1  ad  Corinlb.  9.  D.  Tbonias  2-2,  q.  87,  art. 
1,  cl  quolib.  2,  art.  8,  egregic  probat,  cl  Tri- 
(Iciii.  sess.  25,  de  Reformat,  cap.  12,  définit. 
Ex  qiiibus  consiai  liane  defraudalionem  esse 
ex  siio  génère  peccaluin  morlale  et  sacrilegiiim 
nisi  propier  iniperfectloneni  aciùs,  nt  in  aliis 
conlingit,  et  ad  reslilutionem  obligare.  Verùm 
picna  dccimaruin  iractaiio  ad  exposiiionera 
pr.'cceptorum  Ecclesi*  remittcnda  est,  soli'im- 
([iie  de  beneficiorum  abusu  circa  rediiuum 
ecclf  siasticorum  disponsalionem  sermo  Icxen- 
diis. 

Constat  ex  dictis  in  pracloquio  biijiis  prœce- 
pti,  §  primo,  bencficiarios  Iiabere  quideni  jus 
desumendi  ex  rediiibus  ecclesiasiicis  ea  ipia; 
sunt  necessaria  ad  decentem  suslenlalioncm  , 
ac  illius  portionis  congrua;  acquirere  doini- 
niiini  ;  secùs  vero  aliorum  frucluum,  qui  re- 
diiiidant  et  superlluunt,  sed  esseduntaxat  pro- 
ciiralores,  dispensatores,  œconomos,  cum  ob- 
ligatioiie  eos  impendeiidi  in  opéra  pia  et  elee- 
mosynas,  tum  ex  inlentione  largientium  et 
finidaloruni,qui  illos  utessenlpalres  paupemm 
coinmiseruni;  tum  ex  voliintale  Ecclesiae,  quœ 
sese  conformans  intentioni  fundatoruni  ac  na- 
1 111  je  et  condilioni  borum  bonorum,  declaravit 
essores  sacras,Deodicaias,  patrimonium  Cbrisii 
et  pauperum,  elc,  districioque  prœccnto  ipsos 
obligavit,  ul  nonnisi  inpios  usus  exp'nderent. 
Ergo  in  profanes  ususIk-bc  bona  impendenles, 
aut  sibi  retinenles,  usurpant  alienuni  domino 
rationabililer  invito,  sicque  furtum  commiiiunt 
sacrilegum,  cum  obligatione  resliUiendi.  Idem 
dicendum  de  recloribus  secularibns  confraier- 
iiilaluui,  qui  pecunias  in  eieemosynam  ad  fa- 
biicam  capellarum,  ani  ornameiiia,  paramcn- 
la,  etc.,daias,  sibi  usurpant  aut  compolaiioni- 
buset  conviviisinsumunt,  et  sacrilegi  repulan- 
tur  causa  12,  q.  11,  eau.  In  legibus  ;  et  cap.  Qui 
abstulerit. 


S99  Exposmo 

Beneliciarii  ex  siiâ  ciilpâ  el  absqiie  legiiiiiiâ  || 
causa  omitleiUes  recilalioiiem  diviiii  oHicii,  \H 
non  possunl  absque  fiirlo  sibi  relinere  rediUis 
ccclesiasticos,  et  leiienlur  eliain  anic  jiulicis 
seiiteiiliam  resliuiere  fructus  pro  rata  omissio- 
uis  horarum  :  ila  coimiiuniler  auctoies,  idque 
videtur  defiriilum  in  concilio  Lateranensi  sub 
Leone  X ,  sess.  9,  ubi  piivalur  benelicio  qui 
posl  sex  primos  monsesà  paciflcà  beneliciipos- 
sessione  incipiendos,  his  sallem  oflicium  pcr 
quindeclm  dies  non  recilaveiit  :  qua;  lex  cùni 
sil  pœnalis  non  obi  gai  ante  condeninalioneni 
judicis.  Volunl  lamen  auclores  quod  inlia  illos 
sex  nienses  primos  sine  légitima  causa  ol'licium 
omillens  graviter  pcccel,  eô  quôd  laciat  contra 
probibitionem  Ecclesiae  in  re  gravi,  ac  contra 
flnem  propter  queni  conlerlurbenelicium  ;  be- 
nelicium  enim  propter  oKicium  confertur,  ut 
saepissiniédictum  luii.  B.  Pius  Papa  V,  in  suà 
BuUà  ediià  12  calcnd.  oclob.  anni  Vul,  quue 
iacipil  :  Ex  proximo,  subdil  :  «  Sialuimus,  ut 
I  qui  horas  canonicas  uno  vel  pluribus  dicbus 
«  in  terni  iserit,  omnes  benelicii  sui,  seu  bene- 
1  (ieiorum  suorum  Iruelus,  qui  illi  vel  illis  dic- 
1  bus  responderent  si  quoUdiè  dividerenliir 
«  restituere  lenealur;  qui  vero  matutinum, 
•  lanlùm  dimidiam  ;  qui  caeteras  onincs  horas, 
i  unam  mcdietatem;  qui  horarum  siugulas, 
4  sextam  parlem  ejusdem  diei  aniillat.»  El  ra- 
tio est  quia  stipendiarius  teneiur  ex  juslilià  il- 
lud  opus  praistare  pro  quo  blipondium  recipit; 
et  datum  oh  causant  repeli  polest  causa  non 
sccutâ  :  alqui  benelicium  dalur  propler  ofli- 
cium lanquàm  stipendiuni  et  causa  illius.  Ergo 
quoiiescumque  omissio  oflicii  est  peccalum 
nioriale,  inducil  auiissionem  aul  rostiiulionem 
Iructuum  in  conscienliâ,  nisi  ah  isto  onere  re- 
levelur  beneliciarius  ab  Ecclesià,  prout  lecit 
circa  eum  qui  per  primos  sex  menses  à  posses- 
sionc  benelicii,  non  recitavit  olliciuni,  idque 
oli  bonas  rationes.  Unde  Alexander  l'apa  Vil 
daninavii  banc  proposilionem  :  Ucsiituiio  à  l'io 
V  imposita  beiieliciariis  )wn  reciiantibus,  non  de- 
belur  in  consnentiù  ante  senlentiam  declaralo- 
riam  judicis,  eu  quod  sit  pœmi. 

Idem  dicendum  de  beneliciario  qui  oflicium 
quidem  récital,  sed  absque  alleutione  sallem 
virluali  el  cuin  dislraclione  voluuiarià.  Cùm 
enim  non  saiisfaciat  pneceplo  Ecclesiaî  in  con- 
cilio Laleran,  sub  Innocentio  111  inlimalo,  et 
refertur  in  cap.  Dolentes,  de  Celebr.  raissar., 
quo  districlé  in  virlule  obedientia;  praicipitur 
ut  oflicium  studiosé  pariler  el  devotè  recilelur, 
perinde  se  liabel  ac  si  olliciuni  non  recilàssel. 


yoo 

Nani  idem  est  aliquid  non  facere  absolutè,  ac 
non  facere  quoad  subslanlialia  et  praccepla,  ut 
colligitur  ex  cap.  Veniens,  de  presbyt.  non 
bapliz.  Eigo  lenetur  oflicium  repelere,  aul  be- 
nelicii fructus  reslituere.  In  his  auleni  casibus 
rcstilulio  facienda  est  fabricje  ecclcsiai  aul 
domùs  benehcii,  vel  pauperibus  prout  colligi- 
tur ex  ciincilii  Laleran.  decreto  el  BuUà  B. 
Pii  Y,  jam  relalis.  Siniiliter  canonici  récitantes 
olficiuui  cuni  volunlariâ  dislraclione,  nequeunt 
in  conscienliâ  percipcre  distrihuliones  cl  fru- 
ctus bencficii,  quia  non  ex|)lonl  oflicium,  ob 
quod  danlur.  Item  quando  absque  jnslà  causa 
extra  tenipus  absenliae  à  concilio  permissum  , 
choio  non  inlersunl,  aul  cum  aliis  non  canunl, 
etiamsi  privalim  in  donio  dioant  oflicium,  quia 
ad  nninus  canonici  et  aJiorum  churo  deputalo- 
runi  spécial  publica  el  alla  horarum  canoni- 
carum  decanlalio  in  ecclesià,  ad  hoc  ul  fidèles 
illi  oflicio  intéresse  valeant,  Deuinque  laudare 
per  se  el  per  minislios,  quihus  eà  de  causa  sti- 
peudiiiin  conferunl. 

Sacerdos  pro  labore  celebralionis  Missarum 
et  applicatione  alicui  faetâ,  juslè  polest  abeo- 
di  ni  slipeiidium  suslentalionis  recipere  et  exi- 
gere:  l^ijinus  est  enim  operarius  mercede  suà,  el 
qui  altari  deservil  de  allari  viieic  débet.  Verùm 
reslituere  lenetur  Missarum  stipendia  pro  qui- 
hus non  satisfecit,  aul  quaruni  celebralionem 
nimiùm  distulit  ;  adeô  ut  verisiniililer  non 
profueril  secundùm  specialem  intenlionera ejus 
qui  slipendium  dedil  ;  v.  g.,  si  ad  obtincndnm 
felicein  exituiu  innegoliis,  aul  sanilaieni  inlir- 
mi,  Missa  peiila  eô  usque  diiala  fueiil  ul  iulir- 
mus  ohieril,  aul  occasio  jam  pr;iterier  il  ante 
celebralionem  :  sic  enim  sacerdos  ex  culpâ 
suà  fruslrans  petentis  intenlioneni,  stipendium 
dMliiiii  relinere  nequit  absque  injuslitià.  Sinii- 
liter omis  reslituendi  sacerdoli  incumbit,  qui 
posl  acceptuin  pro  Missà  juslnni,  raiioiiahileet 
consliliilum  lege  aul  consuetudine  iniegruiii 
slipendium  ab  uno  et  pro  unius  intentione,  il- 
lani  celcbravit  pro  pluribus  acceiilis  tolideui 
inlegris  stipendiis,  quia  sacerdos  iste  violavit 
juslitiam  conimutativam,  el  non  servavil  mu- 
luum  conlraclum  el  pactuin  iiiilum.  Qui  enim 
acceplo  slipendio  voluntariè  se  obligal  ad  ali- 
quid praislandumin  coniraoduni  allerius,  lene- 
tur ex  juslilià  slare  promissis,  suxque  obliga- 
tioni  saiisfacere,  aul  stipendium  acceptum  re- 
stituere. In  nostro  auiem  casu,  ille  qui  dat 
slipendium  pro  Missà,  iuteiidit  obiigare  sacej- 
doteni,  ut  pro  60  lahorel,  olleral,  et  applicet 
lotum  sacriliciua»  :  aliundeveiosao'idos accap- 


901  SFPTIMI 

lando  laie  siipciidiulii,  videlur  hoc  pioinittere. 
fj'iro,  de.  liliiuc  deliniluin  tïiii  n  sacra  Congre- 
gai.  Cardin,  ann.  Itiia,  ab  L'rbaiioVlll  appro- 
balà.Mem  poslea  determinavil  Alexander  Pa- 
pa Yll,  daiunans  conlrariam  senleniiaiu,  quse 
coiilinebalur  in  hàc  propositioiie  ab  eodeiu 
proscriplà  :  Non  est  cotUrajustiliam  pro  pluri- 
bus  sacrificiis  stipeiidium  accipere,  et  sacriftcium 
Himmofferre  :  neqiœ  etiam  est  contra  jidditatem, 
eliamsi  promittam  pruviissione  elium  juramento 
/irmatâ,  danli  slipendium,  qxiod  pro  nullo  alto 
ufferam.  Ideiu  poiitilex  daiiinavit  adbuc  istaiii 
propositioneni  :  UiipUialiim  stipendium  potest 
sacerdos  pro  eàdem  ilissà  licite  accipere,  appli- 
cando  petenti  partent  etiam  specialissimam  jru- 
ctiifi  ipsimel  celebranti  correspoiideiitem ,  idque 
post  decretum  Urbaiii  Vlli.  Vide  Iracl.  de  Ju- 
sliiià,  ubi  fusé  agilur  de  iiijuriis  ex  la'sione  in 
bonis  spirilualibus. 

Articilus  IX. 
De  (unis  fulsarioruiii . 

Falsarius  in  proposilo  esl  nui  aliuni  dolo  et 
eum  jaclurâ  injuste  decipil  falsilicando  mone- 
lam  aulscripluras,  aut  pondéra  niinuendo,aut 
mensuras  decurlaudo. 

Moncla  autem  potest  esse  niultipliciter  de- 
teciuosa.  Priiuô  in  materià,  ut  si  adullerina 
l'uerit,  L.  Paulits  0'.  de  solul.L.  qui  immmos.  L. 
Coriieliaïï.  de  Faisar.,  ubi  qui  lioc  modo  cudit 
nioneiam,  teneiur  criniine  falsi.  Secundo  in 
pondère,  quando  decurlata  cuditur,  aut  cusa 
radilur  et  niinuilur.  Tertio  in  l'ornià,  quando 
sciiicet  imponitur  sigiiuni  aut  sigilium  illius, 
qui  eara  cudi  non  l'ecit.  L.  falsi  mminis,  et  L. 
(juœnomiiie  ff.  de  Fais.,  ulqui  apponunt  mone- 
Ise  quam  cudunl,  efligieui  principis  absque 
ejusassensu,  ac  légitima  lunciione  id  praestan- 
di.  El  liaec  tria  requirunlur  ab  stibslaniiani  le- 
giliniam  monetaruin.  L.  1,  ij  1,  IL  de  conlrah. 
eniplion.  Monelani  cudere  non  licet  sine  con- 
sensu  principis  ex  L.  1  et  5,  11',  de  Faisar.  nio- 
nct.  Et  qui  contrarium  facit,  reputatur  lalsa- 
rius  et  niortaliter  peccal,  nec  est  absolvendus 
aniequàm  désistai.  An  aulcni  si  ex  bonà  mate- 
rià et  cura  legilimo  pondère  cudal,  solinnque 
falsilicet  signura  principis,  leputandus  sit  fur, 
et  icnealur  de  daiuno  respeclu  illoruni  ad  quos 
uunanus  transit,  non  convcuiunl  auclores.  Na- 
varruselaliiueganl,  eô(|U(Hl  ordinariè  loquen- 
do  hujusmodi  lalsiias  iiibil  civibus  referai. 
AiïinHâtverô  P.  à  iSavarrà  eo  (|uod  civibus  ex- 
liibeat  isle  simplex  metallnm  auri  et  argenli, 
cùm  mouela  ut  talis,  à  forma,  ab  institutione 
principis,  et  à  publicâ  auctorilale  valorem  ha- 


pr{.€CEpri.  (io2 

beat,  sieque  iste  jtlus  vendit  res  quàm  valeani. 
Adde  quod  cives  ad  quospervenil  hsec  moneta 
adulterina,  exponiigravi  periculo.  Conveniunt 
laraen  auctores  istum  falsarium  injnriani  in- 
ferre priiicipi  ac  reipub.  et  pœnis  à  lege  slalu- 
tis  esse  pleclenduni,  et  graviter  peccare. 

Item  diniinuenies  pondus  absque  principis 
el  reipub.  cunsonsu,  sunt  l'alsarii  et  tenentur 
ad  resiiluliouem,  pariter  et  attondentes  mone- 
lani ,  vel  per  aguam  forlem  subtilisantes  ,  si 
sintpiivati, eliamsi  laniùm  exubérantes  mone- 
tas  alioudanl;  tenentur  euim  principi  vel  cora- 
munitati  de  materià  quani  auferunl ,  eo  quôd 
illa  aut  per  errorem  fueril  apposita ,  vel  quia 
princcpsvoluilexbonilatemonela;  laudari.elc. 
Vide  Sylveslium  v.  Falsariis.  Tandem  cudenles 
monetam  ex  materià  adulterina  ,  admiscendo 
metallnm  vilius  nobiliori,  sunt  verè  lalsarii,  et 
tenenlur  ad  damna  illata  reparanda,  resliluen- 
do  iis  qui  acccperunt ,  si  cognoscantur  ;  vel 
pauperibus,  si  lœsi  fuerint  ignoli.  Similiier  qui 
acccperunt  bujusmodi  moueias  defectuosas  in 
pondère,  aut  materià,  easque  expendentes  ,  ;i 
boc  exignorantiâ  faciant,  bonâque  fide  e.\isl '- 
niantes  esse  légitimas,  aliàs  non  darent;  e\- 
cusantur  quidemàpeccaio,etàcriminef.ikarii: 
ex  quo  lamen  ad  notitiam  veritalis  deveninni, 
lune  cessât  bona  lides,  et  tenentur  sub  peccato 
conipcnsare  damnum  illi  cui  monetam  dnle- 
runl.  Idem  dicendum  de  isto  et  de  aliis  deiu- 
ceps  in  simili  casu  :  non  enim  se  excusare  pos- 
sunt,  quùd  lalem  monclam  innoceiilcr  ab  alio 
accepeiint;  id  enim  suo  inforlunio  aut  impru- 
denli*  adscribere  debent ,  nec  justuni  est  iil 
iiide  alii  damnum  reportent. 

Pelés  quinam  restiiuere  teneaniur  quando 
nummi  isti  adulterini  jam  longo  cursu  de  manu 
in  nianum  ad  plures  transierunt.  Respondct 
Lopez  parle  2,  cap.  i,  luuc  fabrieatores  borum 
nunimorum  piinios  leneri,  cùm  fuerint  prima 
et  principalis  causa  bujus  nocumenii.  Sceun- 
dos  in  istorum  defectu  leneri,  qui  scieutes  esse 
falsos,  ut  laies  expenderunt.  Tandem  in  Imrum 
del'ectum  illos  leneri,  qui  ex  ignoraniiâ  crassà 
et  culpabili  laies  numnios  alienàrunt  :  dum 
enim  falsos  esse  noverint ,  anipliùs  eos  expen- 
dere  nequeunt,  sed  reddere  possuui  ci  à  quo 
acccperunt,  et  restiiuere  debent  ei  cui  dede- 
runt,  el  qui  tune  illos  habet,  ut  sic  ejus  dam- 
num vitenl  el  ulteriorem  cursuni  impediant. 
Circa  baec  vide  D.  Anton.  2  p.,  liiulo  1,  cap. 
18,  §  .4. 

Vendentes  sophisticata  pro  veris,  vel  negan- 
tes  rerum  defectus  quos  habent,  vel  falsas  bo- 


•)0o 


fcxpo: 


nitales  affirmanlesScienter  ,  cilm  gravi  emplo- 
ris  id  i-eqiiirenlis  illisque  conlideniis  iiocii- 
iiicnio,  siinl  falsariiel  leiienlur  illud  reparare, 
ul  oslendilur  in  iractaiu  do  .lustilifi.  Ilem 
falsaiiles  inensuras  cl  pondéra  ;  id  enim  gra- 
viter repreliendiiur  in  Scriplurà  saorà.  licm 
falsalis  scienler  ulentes  :  et  ulira  peccalnm 
niortale,  Icnenlur  hi  omnes  resliluere,  ac  de 
medio  lollere  huiiismodi  mensuras  et  pondéra, 
aut  ad  juslam  aïiiualilalem  reducere.  D.  An- 
ton, ibidem  tj  0.  Tabellio  fa!sarius  est,  inslru- 
mentuni  faisum  conliciens,  absentiuni  noniina 
subscribens,  vel  sigilluni  snbripicns,  vel  aliter 
quàni  partes  convenerint  noians ,  vel  aliquid 
necessariuin  scienter  tacens  ,  unde  liles  oriri 
possunl,  etc.  D.  Anton,  ibidem  §  7.  Item  fal- 
sarius  est  qui  lacérât,  vel  combnrit,  vel  occul- 
tât scripturas  publicas  aut  privatas  ad  aliuni 
specianies,  ila  qiiod  ampliùs  non  appareanl, 
in  grave  illius  detrinieiitum  ;  et  ultra  pœnani 
falsarii ,  leneliir  ad  restitutionem  lotius  inté- 
resse. L.  qui  labiitas  ff.  de  furlo. 

Qui  s  bedulain  obligatoriam  aut  quodvis 
aliud  insirumentuni  pcrdidit,  riijus  defectii 
lite  gravissimi  monienti  evincendus  est  ,  et 
aliud  l'alsum  fabrirat  ac  supponit,  non  pecoat 
qiiidem  contra  justitiam  commulativain  ,  eô 
quod  nnllà  tune  injuria  alTiciat  proxiniuni,  sed 
se  tueatur  et  del'endat ,  modo  tanien  illicilo, 
nenipe  mendacio,  ac  supposiiione  alterius  in- 
slrumenii ,  quod  producit  ac  si  esset  priinum 
légitimé  conlVctuni  cum  debitis  subsrriplioni- 
bus.  Mendacium  autem  juxla  D.  Tbomam  '2-2, 
q.  109,  art.  ô,  ad  4,  non  solùm  habet  raiionein 
peccati  ex  damno  quod  inl'erlur  proximo  ,  sed 
suà  iiiordinatione.  Non  licet  autem  uti  aliquà 
illicità  inordinatione  ad  impedienduni  nocu- 
nienta  et  defecius  aliorum ,  sicul  non  licet  fu- 
rari  ad  hoc  quod  liomo  eleemosynam  laciat  : 
et  ideô  non  est  licitum  mendacium  dicerc  ad 
hoc  quôd  aliquis  allum  à  quocumque  pericnlo 
liberel;  proinde  non  licet  alicui  falsam  scliedu- 
lim  similem  illi  quani  amisit  fabricarc  ac  sup- 
ponere ,  proindeque  peccal  ;  non  tamen  ad 
restiluendum  obligaiur.  Pari  ratione  non  licet 
clerico  ,  qui  testimoniales  vel  dim.ssorias  sui 
episcopi  litteras,aiit  parochi  de  baptismo  (idem 
facienles  amisit  ,  alias  fabricare  ac  supponere, 
ul  ad  ordines  adniittalur  ;  nec  religioso  iter 
hcienli  amissis  sui  superioris  obedientialibus 
litteris,  alias  similes  fabricare.  De  falsificalioiie 
fact.i  in  Bullis  papalibus  et  rcscriplis ,  vide  D. 
Antouinum,  2  p.,  lit.  1,  cap.  18,  §  7.  Item  de 
falsilicatione  in  filiis,  dùm  supponilur  marito 


ITIO  &04 

alienus  partns  ibidem  §  8,  el  de  falsariis  in 
ludis.  Vide  D.  Thomam  2-2,  q.  52,  art.  7,  ad  2, 
el  nostium  tract,  de  Dominio. 

((îXuarsito  $rcunt>a. 

DE  BESTITtTIONE  IN  COMMl'NI. 

(-:oiilra  istud  prœcepium  non  solùm  militai 
aceeplio  rei  alienx  invilo  domino  ,  sed  etiam 
inJHSla  illius  detentio  :  ut  enim  ait  D.  Tho- 
mas 2-2,  quaesl.  G6,  art.  4,  ad  5  :  «  Dclinere 
«  id  quod  alteri  debetur ,  eanidem  rationem 
(1  nocunienti  habet ,  cum  acceptione  injuslâ  : 
«  et  ideô  sub  acceptione  injustà,  intelligilur 
«  etiam  injusta  detentio.  »  Unde  necessaria  est 
restitnlio,  de  qnâ  agemus  in  communi  in  prae- 
senti  iractalu  :  el  postea  in  sequenti  tractatu 
de  eà  sermonem  statuemus  in  parliculari,  orlâ 
tamexdelicto  seu  injuria,  quàin  ex  contraclu. 

Resiituere,  inquil  D.  Thomas  2-2,  quoesl.  62, 
art.  1,  nihil  aliud  esse  videlur,  quàm  iteralô 
aliquem  statuere  in  possessione  vel  dominiuni 
rei  suae.  Unde  reslitutio  latè  sumi  potest  pro 
omni  actu  quo  reddiiur  alicui  id  quod  ab  ipso 
ablaium  vel  acceptum  est,  sive  jure  sive  inju- 
ria ,  quomodô  redditio  mutui,  pignoris,  depo- 
siti,  etc.,  aelus  reslitutionis  dici  potesl.  Hic 
autem  stricliùs  consideratur  à  nobis  ,  pro  eo 
solùm  actu  quo  damnum  proximo  injuste  illa- 
tum  reparalur  :  quare  non  est  simplex  dona- 
tio,  nec  animi  gratiiudo  probeuelicio  accepto, 
sed  nnportat  rationem  debiti  ex  justitià  vio- 
latà.  Cùni  nomen  reslitutionis ,  in  quantum 
importai  itcraiionem  quamdam ,  supponal  rei 
identiiitem,  ideô  secundùm  primant  imposi- 
lionem  honiinis  reslitutio  videtur  locum  ha- 
berc  pr.i'cipuc  in  rébus  exterioribus,  qu*  ma- 
nent  eaîdrni ,  et  secundùm  substanliam  el 
secundùm  jus  doniinii  ab  uno  possunl  in  alium 
devenire.  Sed  sicut  ab  luijusmodi  rébus  nnincn 
conimutationis  tr.inslalimi  est  ad  acliunes  vd 
passioiies ,  quœ  pertinent  ad  reverentiam  vel 
injuriant  alicujus  perso n a» ,  seu  nocumenium 
vel  profcdum  ,  ita  etiam  noinen  reslitutionis 
ad  lia!c  d'rivatur ,  quse  licet  realiter  non  nia- 
neant,  tamen  manenl  in  elfeciu,  vel  corporali, 
pnta  cùm  ex  percussione  laeditur  corpus;  vel 
qui  est  in  opinione  hominum ,  sicut  cùm  ali- 
(|uis  verbo  opprobrioso  renianet  inTamaïus,  vel 
etiam  niinoraïus  in  suo  himore.  Ita  D.  Thomas 
2-2,  (|.  62,  art.  1,  ad  2.  Licet  autem  tune  pro- 
pric  sit  satisfactio  ,  seu  recompensalio  pro  in- 
juria ,  eain  tamen  promi.cuè  comprehendiiuus 
sub  noniine  reslitutionis. 


'm 


Sl'.PTIMl  )'li 


Sola  laesio  juslitiae  comnuilaiivse  ,  non  verô 
dislributivse  et  aliarnni  virlulum,  iiuluiit  obti- 
gaiioncm  reslituendi ,  quia  sola  ina'f(ualilas, 
quà  violalur  rigorosum  debilum ,  seii  jns  in  re 
aul  ad  rem,  reparanda  est  per  teslilutioneni  : 
ut  sic  laesus  ileralo  slaluaiur  in  possessioneni 
vel  dominiuni  rei  su.ne.  Atqui  ex  lajsione  alia- 
rum  virlulum,  non  violalur  laie  jus  ac  debi- 
tum,  cùni  vel  non  siul  ad  alierum  ,  vel  non 
respiciant  .-equalitalem  bonornm  temporaliuni 
uliliuni,  necporum  commulaliones.  Sicut  iieei 
cliarilas  respicial  proximuni,  lamen  non  liabel 
pro  suo  objeclo  justuni,  seu  lacère  nequaliia- 
tein,  sicque  ejus  lœsio  non  est  violalio  œquali- 
taiis.  Tandem  lœslo  justili*  distribulivae  prae- 
cisè  secundùm  se  sunipia; ,  nisi  habeal  admix- 
tani  et  conjunclani  jusliliam  commulativam, 
non  inducil  inaequalitalem  et  injuriam  propriù 
diciam  ;  quia  illud  debilum  quod  non  daluni 
fuil  alicui  civi ,  dobebalur  ipsi  lanlùm  ul  bo- 
nuni  commune  approprianduni ,  non  verô  lan- 
quàm  propriuni ,  sicque  non  lœsus  fuil  in  eo 
quod  habebal ,  neque  passus  est  ina;qualilatem 
propriè  diciam,  per  restitulionem  reparandam: 
reconipensatio  enini  scoundùm   sequalilatem 
rei  ad  rem  ,  respicil  debilum  ut  propriuni. 
Ergo  sola  la;sio  justitise  distribuliva;  per  se  el 
ratione  suî  non   inducil  obligalioneni   resli- 
tuendi. Verum  quideni  est  quod  unà  cum  ju- 
sliiià  distribuliva  sœpè  violalur  siniul  commu- 
laiiva,  pula  quia  distribnlor  bonornm  coniinu- 
nium  non  est  absolutè  illorum  doniinus ,  sed 
solùm   dispensator  et  minisler    designatus , 
quandoque  et  stipendio  conduclus,  ut  ea  ap- 
propriel  et  applicet  civibus  juxla  ajqualilatem 
proporiionis.  Unde  nialè  dislribuendo ,   lune 
resiituere  leneiur  illis  quos  oniisil ,  aul  dam- 
nilicavit  :  id  lamen  solùm  provenit  ex  Isesione 
justitix  comniutalivae  adjunctai  ac  connexœ, 
prout  innuil  D.  Thomas  loco  cilalo  ad  3.  El 
ut  ait  Sylvesler ,  nullus  leneiur  ad  restitulio- 
nem ,  nisi  qui  est  causa  inœqualitatis  rerum 
exleriorum.  Atqui  sola  justilia  commulaliva 
versalur  inter  datum  et  acceptum  ,  inter  quœ 
conslituil  œqualitatem  :  unde  ejus  la;sio  sola  est 
violalio  debitre  xqualitalis  in  rébus  exlerio- 
ribus. 

Acceplio  rei  aliense,  sicut  et  relenlio  justa 
de  consensu  libero  domini,  quamdiii  durai, 
non  inducil  propriè  obligalioneni  reslituendi  ; 
V.  g.,  siquis  pecuniam  mutuo,  vel  in  deposilo 
accepit  ad  lempus  delerminalum  ,  illamque 
relribuit  intra  legitimum  lerniinuni,  non  di- 
Cilur  proprié  resiituere,  sed  reddere  aul  sol- 
TH,  x;v. 


Ei'AA'W.  liOli 

vere  dcbituro,  donec  sii  in  morâ  culpabiii  : 
lune  rnim  rem  alicnam  delinens  domino  ralio- 
nabililer  invito,  eura  impedil  ab  nsii  lei  su.tb, 
non  miniis  ac  ille  qui  eani  furains  est;  unde 
«quiparalur  furi.  Cap.  Sœpè  de  Hestil.  spo- 
liatorum  ;  el  D.  Thomas  2-2,  q.  62,  art.  3,  ad 
2,  ait  illani  detentioncm  haberc  eanideni  ralio- 
nem  nocunienli  ac  injuslani  acceptionem,  et 
Uinc  liabet  locum  resiitulio  rei  el  rep.iralio 
danini.  Conveniunt  omnes  cum  D.  Thomâ  2-2, 
qua-sl.  02,  art.  2,  necessarium  esse  ad  salutem 
necessilaïc  praecepli,  ut  qui  injuste  accepit 
anl  retinel  alienum,  illud  restituât,  quomodn- 
libel  ad  nianus  illius  pervenerit,  ut  colligilur 
ex  Scripinrà  ,  Tobiae  2,  v.  21;  Ezcchielis  53, 
V.  14;  Mallb.  22,  v.  22;  ad  Rom.  13,  v.  7  ;  et 
ex  Augnsiino  Epist.  .^i  ad  Macedonium,  iibi 
ait  :  y  on  dimitlitnr  peccalum ,  nisi  restiluatur 
ablatum.  Illud  aulem  sine  quo  non  agilur  vers 
pœnitentia,  nec  remiltiiur  peccalum,  est  pro- 
rnl  dubio  ad  salutem  necessarium. 

Probalur  ratione  D.  Thoin».  Conservare 
jusliliam  est  de  necessilale  salulis.  Ut  enim 
raonet  Apostolus  1  ad  Corintli.  6  :  Neque  fiires, 
neque  rapaccs  regnum  Dei  possidebunl  ;  nec 
polest  violari  juslitia  quin  Isedatur  chariias 
crga  proximum ,  norumenluni  illi  inferendo. 
Atqui  nisi  restiluatur  alienum  injuste  ablatum, 
damnumque  illalum  reparelur,  non  conserva- 
lur,  sed  violalur  justilia,  ulpote  qua;  reddit 
unicuique  quodsuuni  est,  facilqueiEqualilalem, 
ut  scilicet  nnus  non  plus  habeat,  aller  vero 
minus  quàm  debeat  haberc.  Ergo  resiitulio  est 
de  necessilale  salulis,  supposilo  quôd  qnis 
justitiani  comniutalivam  graviter  laeseril. 

Non  quideni  necessilale  medii,  loquendo  de 
opère  exierno  reslitulionis,  ita  ul  eo  praeter- 
niisso  niedio  etiani  ignorantcr  el  inculpabililcr 
sains  absolutè  oblineri  non  possit  :  constat 
enim  homincni  variis  de  causis  iufra  referen- 
dis  ab  liâc  restitulionc  excusari  posse  ;  el  lune 
sulficere  quôd  aninio  sit  disposilus  et  paralus 
alienum  reddere,  damnumque  reparare  quando 
lacultas  suppelet.  Unde  solà  necessilale  prae- 
cepli rcsiiiiilio  cxterior  est  necessaria  ad  salu- 
tem. Quia  aclus  specialis  virtutis  necessari* 
ad  salutem,  caditsub  aliquo  spécial!  prxcepto, 
ex  D.  Thomà  2-2,  q.  2,  art.  3.  Atqui  resiitulio 
est  actus  prineipalis  specialis  virtutis  necessa- 
riae  ad  salutem,  nempe  justitiae  commutalivaj. 
Ergo  cadit  sub  spécial!  praicnpto,  quo  tenemur 
domino  reddere  suam  rem  injuste  ablatani  vel 
detenlam  ac  istum  actum  bonuni  justilia; 
commulaliva'  exercere  :  el  ex  hàc  parle,  et  ex 


f«r/ 


EXPOSITIO 


908 


suà  forma  est  airirraalivum,  ac  violaliir  per 
oniissionem  aclûs  reddendi,  ncc  proinde  obli- 
•<al  SL'inper  el  pro  scniper,  sed  lanlùm  pro  illo 
lempore  (pio  res  aliéna  reddi  potest  et  debel. 
Iiivolvit  l;imen  negativuni  pia:cei)liini,  qiio 
pi'oliibeimir  rem  allerius  injuste  deiinere.  Et 
ex  Me  parle  obligat  pro  onini  tenipore,  ut 
iiuiiqti.'im  l)omo  aliéna  injuste  deiineat  :  ila  ut 
qiiieiimfpie  scit  se  ea  hab^'re  domino  rationa- 
bililer  invito,  lencaïur  vel  ea  actu  reslitnere  si 
fuorit  opportiinilas;  aut  saltem  proponat  se  ca 
reddiluruni  quaniprimùm  nactus  fuerit  op- 
portunitalcm  moralem.  Non  enini  tenelursta- 
lim  surgere  è  lecto  aut  è  mensà,  etc.,  et  ire  ad 
restiluendtini  :  sed  data  commoditate,  lenetur 
sub  nioriali  aliéna  restituere.  Qiiare  reducilur 
ad  pr:eceptimi  negativum  :  Non  fnrlinn  faciès, 
quia  nt  ait  D.  Tiionias  2-2,  quKst.  (iO,  art.  ri, 
ad  2,  deiinere  id  quod  allcridebelur,  eanidcni 
liabei  ralionem  nocumenti ,  cum  accepiionc 
injii.slÂ  :  qnia  tariien  peceata  proprlè  distin- 
^uuniur  pro  diversilale  virlutum  quibus  oppo- 
nuntur,  aut  pro  diversitate  modi  valdé  diversi, 
qno  répugnant  eidem  virtuti ,  non  verti  pro 
diverAJlate  pra>eepii  aflirmativi  aiit  negalivi 
nil  adversanlnr,  ideft  qui  non  restitnit  ijnando 
potest  et  deliel,  non  propterea  conimittit  duo 
(«•«•eata ,  unum  sciHeet  conira  praH>epluni 
^nirmallviim  restitnendi,  et  aliud  eontra  nega- 
liviim  non  relinendi  alienum  ;  quia  linec  uni 
et  eldeni  justili»  ronmiutalivae  eodem  modo 
advepsantup  :  unde  prsecisè  ex  hoc  eapiie  ad- 
Inic  non  inlervenit,  nisi  unicum  peccatum. 

ArTICLLUS    PRIMUS. 

Of'  radicibus  et  cousis  unde  orialur  reslilulionis 
ubligaliu. 
Divus  Thomas  2-2,  qu.  62,  art.  fi,  duas  ra- 
diées assignat,  ex  quibus  generalim  omnis 
nbligallo  resliluendi  promanai,  nempe  rationc 
rei  aeceptœ,  mil  ralione  inpistœ  acccplionis.  Sic 
quicuinciue  apud  se  habet  rem  allerius,  quam 
(amen  ab  e(t  non  aecepit,  née  de  illius  con- 
seneu  relinet,  sed  ab  alio  émit  quem  furatuiii 
esse  ignorabai,  lenetur  solùm  restituere  ra- 
tione  rei  aceeptse,  ulpote  quae  est  aliéna  ,  el 
Kemper  claniat  pro  domino  suo.  Qui  vero  ren) 
alterius  lurlo  siibripuit ,  eam  lamen  apud  se 
iinvpliùs  non  Iwbet ,  adhuc  tamen  eam  resti- 
tuere t«netur,  ralione  solius  acceptionis.  Qui 
tandem  rem  alienara,  v.  g.,  equum  lïiratus 
est,  eumquc  apud  se  habet,  restituere  lenetur 
ralione  utriusqiie  simul,  nempe  tam  ex  re  ac- 
cepta, quàm  ex  injustà  accepiione.  Ratio  ho- 


rum  omnium  est,  quia  in  bis  omnibus  violatur 
œqualitas,  quam  justitia  commutativa  exigil. 

Qui  enim  rem   allerius  habet,  plus  quàm 
suum  habet,  et  alius  tantumdem  minus  de  suo  : 
sicque  violatur  débita  aeqnalitas,  ad  quam  re- 
ponendam ,  necessariô  restituenda  est  res  ac- 
cepta. Porrô  noniine  rei  acceptae,  rcctè  nionet 
Cajelanus  non  solùm  inlelligi  rem  ipsam  alie- 
nam  in  se,  et  in  suà  substanlià,  sed  etiam 
omne  illud  quod  ejus  loco  exlal,  nempe  ejus 
valorem  et  pretium ,   si  vendita  fuerit,  ejus 
fructus,  si  qnos  naturaliter  protulerit  et  sit  de 
se  frugifera  :  item  elTcctus,  pula  siconduxerit 
ad  conservandas  res  allerius,  quœ  aliàs  erant 
consumenda;,  etci,  ila  ut  sit  rcstiiuenda  in  specie 
et  individuo  si  extet,  quia  seniper  clamât  pro 
domino  suo  :  vel  in  suis  fructibus  et  efl'eclibus 
naiuralibus,  si  non  extet;  fructus  vero  indu- 
slriales,  sicut  non  compulanlur  in  re,  neque 
sunl  illius  parlas  ,  ita  ncc  sunt  obnoxii  resti- 
tutioni.  Est  tamen  hœc  differenlia  in  hoc,  quod 
si  tota  res  extet,  possessor  simpliciter  seu  ad 
eamdem  totani  dondiio  reddendam  obligalur  : 
si  vero  bonà  lide  consiimpia  fuerit,  possessor 
obigatur  ad  reddendum  id  quod  ejus  loco  re- 
stai soluinniodô  in  casu  et  in   eo  in  quo  inde 
factus  est  ditior,  eô  quod  lune  solùm  in  hoc 
lucro  censeatur  plus  habere  el  domiiius  minus 
quàm  sit  illis  debituni,  qu;e  proinde  ina;quali- 
tas  per  restilutionem  est  reuaranda.   El  ista 
prima  régula  ex  re  accepîà  deducla,  diligenlcr 
est  annolanda  :  valçl  enim  ad  infinilos  casus 
in  liàc  malerià  occiirrenies,  facile  resolvendos. 
Ilein  dominium  rei  alieu'E  in  alium  irans- 
lerri   non   potest  nisi  vohintate  domini,   vel 
aucloriiale  legis,  ut  oslensum  est  supra.  Sed 
quando  quis  habet  remalienain,  auteani  aece- 
pit, sive  juste,  sive  injusiè,  neque  Icx,  nequc 
voliuitas  domini  transfert  dominium  illius  in 
ipsuni,  ui  siippono;  ergo  habet  aliquid  j)Ius, 
aller  vcrô  minus  quàm  habere  debeant.  Np- 
mine  aulem  acceptionis  hic  intelligilur  qux- 
cumque  acceplio  non  graluila,  sive  ea  sit  justa 
et  de  vohinlale  domini  ab  inilio  rem  suara 
alicri  daiilis  non  gratuitô,  sed  pro  compensa- 
tione  ex  paclo  faciendà  lempore  slaïuto,  ul 
contingit  in  mutuo,deposilo,  condiictione,  etc.; 
sive  sit  injnsia,  pula  cùm  domino  ralionabi- 
liler  invito  accipiiur,  ul  per  furtimi,  rapinam, 
iisuram,   el  per  omnem  aciionem  per  quam 
injuste  damnum   proximo  inferlur;  sive  res 
maneal  apud  accipienlem,  sive  non  nianeat, 
nec   in   ipsum  transeal ,  ul  dùm  qnis  domum 
vel  segetein  allerius  comburit,  vel  proximuii) 


909 

in  bonis  corporis,  animai  Ironoiis  ei  faniîe 
Isedil.  Quia  per  omnem  damniiicalionem  in- 
jiislam,  illc  qui  loesus  est,  minus  liabiH  quàui 
liabeie  debeal  :  l;esor  enim  videlur  ipsi  auferre 
id  iu  quo  euui  damnilical,  damnuuique  dicilur 
ex  co  quôd  aliquis  minus  Iiabet  quàui  babere 
débet,  juxta  Piiilosophum  5  Eibic.  cap.  i,  et 
pioljat  D.  Tlionias  in  liàc  q.  02,  art.  -î. 

llle  qui  tenelur  reslituere  rationc  accopiio- 
nis,    seniper   resliiulioni    manel    obnoxius, 
eliani'ii  rcs  apud  ipsuni  non  maïu^at,  eliamsi 
acceplio  fueiit  jusia,  dummodo  ^il  in  utiMla- 
icni  ipsius  accipientis.  Sic  qui  pecuniam  niuluo 
accepit,  eani  summam  restitueie  icnetur  niu- 
luanli,  quantùnivis  aljsque  suà  culpâ  eam  ami- 
serit,  aut  casu  forluiio  pcrierit  ;  quia  non  solùm 
ralione  ici  acccpise  ,  scd  adhuc  ratione  acce- 
plionis  reslituere  tenelur,  ac  benefactorem  ex 
justilià  indemnem  servare  obiigatur.  Et  à  for- 
tiori ad  id  tenelur,  si  acceptio  injusla  fueril; 
nani  quicumquc  alteri  injuriani  inluiit,  obiiga- 
tur ex  justitià  ad  eam  rcsarciendani,  etiamsi 
inde  niiiil  lucri  liabueril,  cùni  in  re  illà  dani- 
num  ipsi  dedcril ,  proindeque  minus  babcat, 
quàm  babere  débet,  ut  probat  D.  Tbomas  art. 
0,  ad  1.  nie  verô  qui  solinn  ratione  rei  accepta; 
reslituere    tenelur ,  ad  id  tantùm    obligalur 
qnando  rem  illam  luibet,  vel  aliquid  loco  ipsius, 
in  quo  Cactus  sit  dilior,  po  quod  tune  plus  ba- 
bi\il,  aller  vero  minus  (|u;im  li;ibere  debeal. 
Ad  iiiliil  auteni  tenelur,  si  eam  non  Jiabeat  nec 
aliquid  ex  eà  unde  factussil  iocupleiior  :  cùm 
enim  solùm  lenereiur  ratione  rei  accepiae,  ces- 
saule  eà  causa,  cessai  elTectus,  ncmpe  obliga- 
lio  rcslituendi,  nisi  suà  culpà  rem  illam  amise- 
rit.  Item  nisi  aniequàm  res  perirel,  eam  vel 
alienaverit,  vel  consumpserit  scieiis  esse  alie- 
nani,  quia  ex  jure  naturall,  qui  causant  damni 
culpabililer  dedii,  dauinum  dédisse  videlur  : 
unde  lunç  ad  reslilulionem  obiigatur.  Sic  qui 
accipil  rem  alienam  custodiendam  de  consensu 
domini,  ac  in  ejus  utilitalem  et  non  in  pro- 
priam,   ut  in  deposito  gratuito,   non  tenelur 
ralione  acceplionis,  scd  rei  accepta:  :  ideoque 
si  absque  ejus  culpà  pereal,  non  obiigatur  ad 
resliluenduni,  benè  lamcn  si  suà  nulabili  culpà 
illam  amiserit.  Et  haec  secunda  régula  ex  nr- 
ccptionc  desumpta  rectè  est  perpendenda   ad 
casus  particulares  resolvendos. 

Quoiies  igitur  acciderit  dubium  an  quis  ir- 
neaiur  ad  reslilulionem  l'aciendam,  conside- 
raiidum  est  an  babeal  rem  alienam  :  quomodo- 
cumque  enim  ad  illius  manus  pervcnorll, 
cuulrabil  obligalionem  eam  domino  reslituen- 


SEPTIMI  PH^ECEPTI.  910 

di.  Item  eonsiderandinn  est  an  rem  alierius 
acceperit,  sive  juslà  sive  injuslà  acceptioiie, 
non  gratuità.  Tune  enim  eam  domino  reddere 
tenelur,  ac  damnum  iiijnslô  ilbliun  reparare. 
Tandem  consideranilum  osl  an  rem  quam  inju- 
ste accepit,  apiul  se  liabeat,  vel  ejus  preiiuni. 
Tune  enim  obiigatur  ad  resliluenduni  ex  parte 
utriusque,  scilicel  injustas  actionis  et  rei  ac- 
cepta;, et  quia  ex  simplicibus  consurgunt  com- 
posila,  facillimum  erit  nosse  bunc  terliuni 
obligalionis  modum,  applicando  duas  dictas 
ri'gidas  circa  utrainque  resliluiionis  radicem 
assignalas.  Qtiotiescumque  aulem  facienda  est 
reslitulio,  si  fieri  nequeat  in  eàdem  re,  nu- 
méro vel  specie,  débet  lieri  in  valore  œqniva- 
lenli.  Nam  per  se  loquendoidem  numéro  reddi 
debcl,  si  commode  lieri  possil,  quia,  ut  ail  D. 
Thomas  bîc  art.  \,  ad  2,  nnmen  resliluiionis  in 
quanhiin  iniporial  iterationeni ,  suppouit  rei 
idenlilaleni  :  per  accidens  lainen  aliquando 
sufficil,  ut  reddalur  aliquid  ipsi  a'i[uivalens 
damno  illalo,  ni  sii>  doininus  scrvelur  indem- 
nis,  ei  reponatiir  débita  aeqiialilas. 

AuriciLiis   II. 
De  pimsrssore  borne  fidei. 

Possessor  lio;iœ  lidei  est  qui  hahel  rem  alie- 
nam, sincère  credcns  esse  suam,  aliàs  noilet 
eam  relinere.  El  isle  iiim  peccul  quidcm  ex- 
cusanle  legilimè  bàc  i!;i;or.intià,  quaiiuliù  du- 
rai :  imô  si  slanle  illà  bonà  fide  rem  consuiu- 
psil,  et  in  iiullo  faclus  sit  dilior,  ad  niliil  quo- 
([ue  resliluendnm  tenebiiur,  eliain  «[uando 
poslea  sciei  fuisse  alienam,  quia  solummodù 
ratione  rei  accepta;  ad  resliluenduni  lenebatur. 
Si  verô  aniequàm  eam  consumai,  deprebendat 
esse  alienam,  tenelur  eam  reslituere  :  aut  si 
in  aliquo  faclus  sit  Iocupleiior  ex  eà  post  illius 
consuniptionrm  bonà  fide  fac.lam,  ad  id  resli- 
luenduni obiigatur  ;  aliàs  jani  incipit  esse  pos- 
scssor  mala;  lidei,  et  obiigatur  ad  restituendum 
eiiani  ratione  injustae  delentionis,  qua;  ;Equi- 
valet  injustae  acceplioni. 

Porrô  ille  dicilur  Iocupleiior  faclus ,  non 
solùm  qui  babei  aliquid  quod  antea  non  liabe- 
bat,  ul  si  quis  rem  alienam  sibi  dono  dalam, 
bonà  lide  accepit  et  vendidli,  crcdens  non  esse 
alienam,  censelur  Iocupleiior  faclus  in  illo  pre- 
lio,  quod  proinde  domino  reslituere  débet;  sed 
I  eliam  qui  sumplibus  faciendis  pepercil,  ut  si 
quis  bonà  fide  invitatus  ad  cœnani,  de  vilulo 
aut  pullis  furlo  sublatis  comedil,  indeque  pe- 
percil sumplui  quem  in  domo  suà  C(enando 
fecisset;  in  illà  snmmà  quani  apud  se  fecisset, 


cvasil  ditior,  cl  eaiii  tuiilùm  domino  liujusniodi 
ciborum  alienonini  rcsliluere  tenetur  ;  ad  niliil 
vero  reddendum  obligalur,  si  adliuc  coiisuetos 
propriae  crense  siimpliis  in  domo  suà  fecil,  quia 
il)  nnllo  inde  locuplelior  est  efTeelus.  Et  idem 
diccndiiin  de  aliis  lebus  alienis  bonà  lide  con- 
suinplis. 

Possessor  bon»  lidei  licite  in  conscieniià 
deiraliere  potesi  omnes  expensas,  quas  fecit  in 
ipsâ  re  eani  conservando  vol  nieliorando  du- 
rante Ijonà  fide,  si  detrahi  possinl  ex  fruclibus 
naturalibus,  (|hos  unâ  cuiu  re  domino  reddere 
débet.  Si  auiem  illa  expensarura  delractio  ne- 
queal  à  re  separari,  seu  absque  illius  dotri- 
menlo  lieri,  tenetur  dominus  ipsum  conipen- 
sare,  ac  inderaneni  servare  alio  modo  qiio 
voluerit.  Hœc  omnia  patent  ex  jani  dictis,  in- 
deque  resolvi  possunt  iiinumeri  casus  parlicu- 
larcs. 

Quseres  primo,  an  qui  bonà  flde  rem  usu 
consumptibilem  dono  accepit  à  latione  ad  rc- 
slituendum  non  inqMlente,  adbuctcneatur  eam 
cum  fructibus  rcsliluere  vero  domino.  —  Resp. 
alliimalivè,  si  lalro  satislacere  noiuerit.  Quia 
si  lalro  esset  impolcns,  iste  possessor  bon;L' 
lidei  teneretur  ralione  rei  acceptiB.  Alqui  eliam 
si  sil  poleus,  noiuerit  lamen  salisfacere,  isle 
possessor  adimc  lenelur  ralione  rei  accepUe, 
utpole  alienoe  quiK,  quaindiù  extat  et  ab  aliis 
bonis  (uris  discerni  potest,  tamdiii  clamât  pro 
domino  suo  apud  quemcumque  transeal.  Er- 
go,elc.Conlirnialurelexplicatur.  Si  res  aliéna 
lueril  iia  perniixta  cum  aliis  rébus  luris 
ul  discerni  nequeal,  fur  lune  liabet  qui- 
dem  jus  in  illum  cumulum,  polestque  de  eo 
aliquid  donare,  si  inde  non  liai  impolens  fa- 
ciendi  restilulionem  ad  quam  babel  obligatio- 
nein  personalcra  ;  et  aller  potesl  recipere,  si  ci 
cerlô  consU'l  lalronem  non  rem  furtivani,  sed 
propriam  dare  velle.  Si  lamen  ipsi  constet  la- 
lronem non  nisi  alienuni  dare  voluisse,  ila  ul 
nihil  ipsi  de  suo  conlulissel,  si  nihil  furalus 
esset,  lune  nisi  fur  aliunde  satisfaciat,  et  do- 
minus illo  conlenlus  sit,  aecipiens  resliiueie 
lenelur  in  conscieniià,  et  rem  domino  reddere. 
Quseres  secundo,  an  qui  rem  lurlivani  bonà 
lide  à  latrone  emplam,  poslea  cum  eâdem  bonà 
lide  vendidit  alieri,  quando  deiude  cognoscit 
fuisse  alienam,  lenealur  rescinderc  contractum 
et  rem  domino,  prelium  vero  emplori  in  con- 
scieniià restituere.  Mulli  probabililer  neganl. 
,)uia  isle  nec  habet  rem  alienam,  ncc  in  eâ  fa- 
cius  est  dilior,  ciim  non  majori  prelio,  sed 
eodem  aul  minori  vendiderit  quo  ipse  emerai 


(SITIO  !)1'2 

à  latrone,  ul  supponltur.  Si  enim  majori  ven- 
didisseï,  in  eo  cxeessn  faclus  esset  ditior,  sicul 
si  rem  alienam  à  latrone  dono  dalam,  prelio 
alienàsset,  in  loto  illo  prelio  cssel  ditior,  el 
restituere  teneretur.  Respondeo  lamen  proba- 
bilius  el  lutins  esse,  quôd  si  dominus,  v.  g., 
equiim  sunm  furto  ablalum,  sil  aliqnando  rocu- 
peralurus  et  petilurus  ab  isto  secundo  em- 
ptore.venditor  tenetur  in  conscieniià  rcsliluere 
ipsi  prelium  :  secùs  dicendnm  si  nullum  inde 
damnum  buic  secundo  em|)lori  immineat.  Ra- 
tio est,  quia  jure  nalnrae  vendilor  lenelur 
emplorem  servare  indemnem.  Si  aulem  in  no- 
slro  casu  cederet  illi  prascisè  aclionem  de  evi- 
ctione  adversùs  lalronem,  non  servaret  illum 
indemnem  :  forte  enim  lalro  non  comparebil, 
aul  erit  impolens  reddendi  prelium,  aul  non- 
nisi  cum  lilibus  el  expensis  extorquer!  ab  eo 
poleril.  Ergo  lenelur  contractum  rescindere 
el  prelium  emplori  restituere,  salvo  poslea  suo 
recursu  ad  lalronem  :  tum  eliam  quia  vendilor 
non  potuil  transferre  in  emplorem  rei  furlivae 
dominium,  proindeque  nec  emplor  in  vendito- 
rem  iranstulit  pretii  dominium,  cùm  isle  con- 
iractus  nullus  exliteril  ;  lum  quia  vendilor 
prelium  accepit  pro  re  quse  sua  non  est.  Ergo 
neque  prelium  débet  esse  suum.  A  fortiori  te- 
nebilur  iste  vendilor  rescindere  contractum, 
si  emplor  id  exigal,  noiilque  acceplare  aclio- 
nem de  eviclione,  et  recursum  ad  lalronem, 
cum  quo  nullalenùs  conlraxit. 

Hae  raiiones  eliam  absolutè  probare  yidenlur 
emplorem  bonse  fidei,  si  rem  illani  furlivam 
bonà  fide  vendal ,  quamprimûm  sciet  fuisse 
furlivam,  leneri  rescindere  vendilionis  con- 
tractum, ul  rem  illam  domino  restituai,  aul 
prelium  rei  ;  el  hoc  sive  poslea  à  lairone  possil 
recuperare  prelium  sunm ,  sive  non.  Ratio  est, 
quia  apud  Ipsum  manet  prelium  rei  furlivae, 
quod  est  idem  moraliter  cum  ipsâ  re  ;  sicque 
ralione  rei  accepiae,  nempe  ralione  pretii  quod 
loco  ejusexlal,  et  in  quo  censelur  dilior  fa- 
clus, tenetur  ad  restilulionem  illius.  Si  enim 
vellem  relinere  pecuniam  alierius,  eô  qnôd  la- 
lro loiidem  à  me  accepil,  facerem  injustam 
compensalionem ,  neque  à  lege  neque  à  volun- 
taledomini,  ejus  dominum  acquirerem  ,  sic- 
que  haberem  aliquid  quod  meum  non  esset, 
el  plus  quàni  baberc  dcbeam  ,  in  quo  proinde 
dilior  elleciusessem.  Idem  aulem  contingit  in 
isto  vcnditore ,  cujus  prelium  est  amissum 
apud  lalronem,  à  quo  solo  poiesl  illud  recu- 
perare, el  non  ab  alio  ,  vendendo  eidem  alie- 
unm  ,  ut  se  indemnem  servel  :  isle  enim   era- 


915  SEl'llMl 

plor  lune  jure  potest  contractuin  rescindcri- 
reddendo  rem  vendilori ,  et  repetendo  prelium 
illi  datiini.  Nunc  quairoaii  vendilor  isleliabens 
rem  alienam,  v.  g.,  cqiiuin,  sciens  esse  furli- 
vum,  non  tenebilur  domino  reddere.  lia  sanè 
lenebilnr.  Ergo  eliani  anlea  tciiebaïur  prelium 
domino  restiluere  ,  si  non  polerai  equuni  simni 
illi  reddere,  cùm  illud  prelium  sii  frucUis  equi, 
nec  minus  censealur  alicnum  el  ipsi  indebi- 
tum  ,  quàra  ipse  eqnus.  El  per  boc  patel  soUi- 
tio  argumenii  pro  prima  senlenlià  allali. 

Quaeres  lerlio  ,  an  Petrus,  v.  g.,  qui  bonà 
fide  eniil  cquum  furtivum  ,  posiquàm  boc  scil, 
possilcuui  l'ure,  à  quo  eniil,  rescindere  con- 
iracluin  ,  reeuperando  suum  prelium ,  et  red- 
dendo iiii  equum  ,  eliamsi  sciai  eum  niincjuùm 
duminuni  babilurum;  an  vero  in  boc  casu  do- 
mino equuni  resliluere  tenealur  eliani  cum 
periculoaniissionis  prelil,  quod  lalro  nunquàm 
restiuiel.  Quidam  volunt  Pelruni  in  islo  casu 
leneri  equum  domino  reddere,  eliam  cuni  ja- 
cturà  prclii.  Tuni  quia  esl  verè  res  aliéna  pro 
domino  damans  ubicumque  reperiainr.  Illi 
ergo  immedialè  rcddendaesl,  non  laironi, 
cui  nibil  decjt,  nec  lialiel  minus  <puun  liabere 
debel.  Ncque  licilum  esl  propriae  indeniniiali 
consulere  cum  injuria  et  damno  aiterius  inno- 
cenlis  ,  reponendo  rem  ejus  ad  euni  sliitum  in 
quo  ampliij»illam  habere  nequeal,  ejusque  ja- 
Cluram  paliaiur  rationabiliter  iiivilus.  Ergo 
tune  iste  eniplor  non  potesl  equuni  ;i  bonoel 
commodo  statu  in  quo  nunc  est  apud  ipsura 
existens  ,  reducere  ad  inrauslum  cl  pessiinuni 
statuin  in  quoeratanlea  apud  lalioiiem:  Irans- 
iret  enini  in  crimen  alienuni,  ei  \iderelur 
cooperari  cum  lalrone  ad  injustani  rei  delen- 
tionem.  Lnde  si  dominus  equi  coiiveniicl  hune 
eniplorem  coram  judicc  ,  jiulex  eum  couipelle- 
rel  equum  domino  absqne  prelio  resliluere, 
ex  quàdam  nalurali  aequiiale.  Alii  verù  asse- 
runi  Pelrum  ad  id  minime  teiiei  i  :  sed  posse 
lulà  conscientià  rescindere  conlraclum  cum 
lalrone  reddendo  illi  equum ,  ut  prelium  ab 
ipso  récupère! ,  si  aliàs  illud  l'orel  aniissurus. 
Ratio  est  quia  cùm  iste  contraclus  fueritinvo- 
luntarius,  aut  non  omninô  volunlarius,  eô 
quôd  ignoranlia  rei  furtivœ  dederit  causain 
conlractui ,  est  nullus  ,  aut  rescindibilis  ab 
eniptore  qui  Ixsus  ac  deceplus  luit.  Sicutenim 
latro  non  potuit  in  Pelruni  eniplorem  dorainium 
equi  transferre,  ila  nec  Petrus  dominium  pre- 
tii  in  latronem ,  sed  lantùm  in  verum  dominum 
equi  transferre  voluit  ac  inlendit ,  sicque  illud 
nondùm  à  se  abdicâssc  censelur.  Conlirnialur, 


PIÎ.ECIJ'll. 


m 


quia  iiciiio  in  p;iri  caUî-â  el  iiiiioceiilià  ,  leiielur 
sibi  noccrc  ul  alleii  probil.  Sed  iste emplor  est 
in  pari  casu  el  innocenlià  cum  domino  ;  naui 
absque  suà  culpà  aniitlerel  piolfum  ,  sicul  do- 
minus perdidil  equum  ;  sicque  jain  babel  leiji- 
limam  causain  reddendi  eum  lationi.  Nec  cen- 
selur ejus  acceplioni  et  deieiilioni  Injusi.t? 
cooperari  :  nemo  eiiim  cum  propiio  niajoii 
aut  a;quali  delriiiiento,  lenetur  rem  alienam 
coiiservare;  ejus(iue  iniquam  detenlionein  vi- 
tare  ,  nisi  forte  aliàs  sit  obligalusex  odicioaut 
slipendio  ;  sed  potesl  se  indemnem  seivare  , 
permissive  se  habendo  ad  illam  furis  deienlio- 
neni ,  qua;  respeclu  illius  emptoris  tune  nierè 
peraccidens  se  habet ,  solùmqueex  malilià  la- 
iroiiis  provenit.  Neque  domino  facil  injuriuin  , 
sed  taniùni  réparai  injustitiam  sibi  faclani ,  et 
quasi  se  défendit  à  lalrone  ,  remillendo  illi 
rem  furlivani  et  deduceiido  eam  in  pri^tinum 
siatum  in  quo  erat  anlea.  Unde  dominus  non 
polesi  œgrè  ferre,  quôd  sibi  consulat  :  neque 
eoiiqueri  quôd  non  reponat  suum  equum  in 
meliori  statu  ,  quia  ad  id  non  lenetur  cuui  pro- 
prio  incommodo.  Sicque  ulitur  jure  suo  red- 
dendo illum  latroni,  et  licite  eligit  médium 
ordinalum  ad  se  iiidemiieni  seivanduni ,  et  ad 
lesliluendum  equuni  domino  per  latronem  , 
qui  est  principaliter  obligatus  ;  sulliciique  in 
iiostro  casu  ul  sic  médiate  restitutionem  equi 
facial  meliori  modo  quo  polesi ,  reducendo 
equum  ad  siatum  in  quo  erat  anlequàm  illuni 
haberel ,  el  in  quo  dominus  possit  ipsum  re- 
cuperare  ,  nisi  per  malitiam  lalronis  slet,  quem 
lamen  monet,  rogat,  et  borlatur  ut  resli- 
lual. 

Fateor  equidem  quôd  dominus  potesl  per 
judicem  hune  eniplorem  cogère  ad  ei  reddcn- 
duni  equum  :  imô  ipsemet  illum  sibi  capeie, 
si  absque  vi  et  scandalo  prsesiare  valeai  :  cùm 
enim  lune  uiatur  jure  suo,  niilli  facil  injuriani. 
Verùm  boc  non  probal  quod  isie  eniplor  de  se 
tenealur  equum  reducere  positivé  ad  meliorem 
siatum  ,  reddendo  illuni  domino  cum  lanto  suo 
incommodo  :  et  quôd  si  anlequàm  dominus 
illum  petat  ac  requirat ,  non  possit  illo  brevi 
tempore  latroni  reddere  ad  recuperandum  suum 
prelium,  dùni  non  suppetit  alla  via  ad  se  in- 
demnem servandum  :  id  enim  salis  convincitur 
rationibus  jam  adductis.  Lnde  hœc  secunda 
senlenlià  potest  admilti  ul  tuta  eliani  in 
praxi. 

Dices  :  Postquàm  iste  boiue  Odei  emptor  scit 
equuni  essealienum,  nec  potesl  rescindi  con- 
tra lus   einii   lalrone  ([iii  non  eomparel  ,  aut 


915  EXPO 

toiivi'iiiii  noiiiiil,  lune  iid  se  indemnein  ser- 
vanduni  el  leciiperaiidiim  suuni  preliuiu  ,  non 
j)OU:>l  fiiuum  ullcii  venùere  ,  sod  domino  irbli- 
tucre  lenelur  cliani  cum  aniissione  prctii. 
Ergo  idem  facieiidum,  quando  iatro  convenir! 
poiest,ac  conlraclus  cuni  codcni  lescindi.  Pro- 
batur  conseq. ,  qiiiu  qiiôd  lalio  compareat, 
aut  conveniri  nequeai,  non  lolliljusà  domino, 
cl  ad  iilud  niorè  per  accidcns  se  lialji'i.  Er- 
go, elc.  Resp.  concesso  anlecedcnle,  negando 
conseq.  cl  parilaleni,  quia  lune  isle  vendens 
reduceret  equuin  non  in  priorera  ,  sed  in  dele- 
rioreni  statum.  Ileni  quia  cùm  ipse  non  possil 
jam  rccuperare  preliuni  suum  qiiod  eral  causa 
Cl  linis  lioneslans  et  oxcusans  roscissioneni 
conUaclùs,  lenebiturralione  rei  aliéna;  cqnum 
domino  resliluere  :  non  cnini  habet  jus  repe- 
lendi  preliuni  suum  nisi  ab  co  oui  dedil, 
nempe  à  lalrone  rescindendo  coiilraclum  ,  cum 
illo.  Dcnique  lune  nullus  alius  ipsi  reslai  mo- 
dus  reslilucndi ,  (juàni  cqmim  domino  rcddere 
cum  propria;  pecunia;  dispeudio  ,  quod  siio  in- 
lorlunio  adscriljcre  débet  ;  non  enini  juste  po- 
tcsl  preliuni  C(iui  daluni  à  domino  exigere  ut 
palet.  Ergo,  elc.  Ad  probalionem  conseq.  resp. 
quod  absenlia  vel  prsesenlia  lalroiiis  non  lollil 
secundiini  se  jus  veri  dumini ,  sed  faeil  possi- 
bilem  rescissionem  contraclùs  et  recuperalio- 
ncmpreiii,  quibns  bonestaturisla  aclio.  Quôd 
aulcm  res -clamai  pro  domino  suo  ,  probal  so- 
lùm  eidem  esse  reddcndam  à  lalrone  quidem 
immédiate  ,  à  Pclro  verô  médiate.  Circa  haec 
autem  videnda  sunt  qua;  babentur  in  traclalu 
de  Jusliiià  ,  ubi  disputalur  de  restiUitione  in 
coinmuni. 

-AiiTiciiLis  m. 
De  possessore  riubiœ  /idct. 
Hùcusque  loculi  sumus  de  bona;  lidei  pos- 
sessore, qui  scilicel  babel  rem  alicnam  ,  id  in- 
cnlpabililer  ignorans  bonSque  (ide  credens  esse 
suani  ;  qui  proinde  solùm  ex  parle  rei  accepta; 
ad  resliuiondum  obligalur.  Porrù  ba;c  igiio- 
raniia  non  débet  esse  juris,  pula  si  quis  proba- 
Ijiliter  sciai  rem  esse  quidem  alienam ,  sed 
tatlien  putat  non  esse  restituendam;  sed  débet 
esse  facli,  non  crassa  el  affeclata,  pnla  (piando 
cogilare  debebat  rem  esse  alienam,  quia  com- 
iiiunitcr  ab  omnibus  vel  ab  aliquibus  prudenti- 
hus  repnlabaïur  furiiva.  Tune  enini  ccnsetur 
nogligcnlia  lala,  qua;  dolo  asquiparalur.  l'nde 
sicui  non  excusai  à  peccato,  ila  noc  ab  obliga- 
lione  restituendi.  Débet  igitur  talls  istnoranlia 
(•6?e  valdè  probalillis  el  inviucibilis.Nunc  ageii-     Bl 


ITIO  916 

dum  de  possessore  dubiaè  fulei.  Possessor  du- 
bice  fidei  est  ille  qui  dubilat  rem  quam  accipit 
aul  habel  ésse  alienam  ,  sive  linc  dubiiim  ba- 
beat  in  iniiio  contraclùs,  dùm  rem  illamemil, 
sive  poslea  dùm  jam  possidel ,  superveiiiat. 
Non  loquimuraulem  liîc  de  duliio  solùm  specu- 
lalivo,  (juod  solcl  practicè  virrci,  aut  de  Icvi  et 
scrupuloso,  seuexconscient:a  scrupulo-.'i  orlo, 
aul  ex  levibus  et  incertis,  aut  indillerentibus, 
sed  de  dubio  piobabili  et  cnni  lundamento , 
desumplo  ex  probabilibus  signis  gen  ranlibus 
probabilcm  suspicionem,  et  praesumptionem  , 
quibns  communiter  sapientesjudicant  rem  esse 
alienam.  El  quœrimus  an  qui  cum  tali  dubio 
rem  émit,  peccel  morlâliter  ,  el  ad  ejus  resii- 
tulionem  obligetur,  et  an  idem  sit  faciendum 
quandô  poslquàm  bonâ  lide  illam  émit,  siipcr- 
venit  taie  duhinm. 

Incipiendo  à  priino,  certum  csl  quôd  si  rem 
illam  emat  ad  consulenduni  ntililaii  veri  do- 
mini,  nempè  animo  illam  conservandi  et  red- 
dendi  domino,  qui  aliàs  l'orsan  nuiiquàm  eani 
recuperalurus  csset,  non  pcccat.  Tenclur  lanien 
poslea  diligeiilem  pro  rei  cl  dubii  qualitatc  , 
adbibere  inquisilionem  ad  invcniendum  verum 
doininum  ;  quo  Invenio  ,  eidem  resliluere  dé- 
bet, ac  ab  ipso  poiest  repeiere  preliuni  quod 
pro  eâ  re  dédit  ;  non  enini  tcnelur  quispiani 
alterius  commodum  procurarc  ,  ant  damnuni 
vilare  cum  proprio  delriarenlo.  Imô  dominus 
ad  boc  in  consoientià  lenelur,  cùm  isle  nego- 
tiuin  illius  utililer  gesscril.  Intérim  dùm  non 
constat  de  domino,  potest  isle  rem  sibi  reli- 
nere  :  nec  dominus  in  bâc  cmplione  cl  reten- 
lione  poiest  esse  ralionabiliter  invilus,  cùm 
id  loluni  pio  ojiis  utililale  sit  factum.  Ergo  isle 
non  peccal,  ut  declaralur  caus.  14,  q.  .5,  cap. 
Ruijinam.  Si  cominùs  posl  l'aciara  sndicien- 
lein  diligenliam  non  invenialur,  polcsi  illam 
vendcre  :  teiietnr  lamen  emplorem  de  hoc 
admonere  ;  ali'iS  ccnserelur  fi-.iuilc  emplo- 
rem decepisse,  et  leneretur  ad  damna  repa- 
randa,  si  qua;  iiide  incuirai.  Si  verd  cum  illo 
probabili  dubio,  eam  rem  emat  ad  eain  sibi  re- 
linendam,  el  in  proprinm  commodum  ,  non 
praimissâ  suUicienli  diligenlià  ad  vinceiidum 
taie  dubium,  cl  absqne  debilà  verilalis  inquisi- 
lione,  lune  morlâliter  peccal  et  ad  illius  lesti- 
Uilionem  obligalur.  Ualio  esi  (piia  se  coitimittit 
probabili  poriculo  pecrali  morlalis,  nempe 
couircclandi  rem  alienam  invilo  domino,  et 
censetUr  maloe  fidei  possessor  :  nnde  ncquil 
eam  alleri  vendere,  aillrescinderc  coniraeliim 
l'um  lalrone,   seil   si-uiper   (eiieiur   illam  do- 


917  SEPTÎMI  PR 

iniiio  reslituere.  Cùm  éniiii  malà  fidc  incœ- 
perit  possidere  ,  non  censelur  melior  condilio 
hujus  possideiilis.  Addc  nuôd  nondûm  est 
possessor. 

Videquanliini  iioccal  non  âdlilbere  suUicien- 
lem  diligenliam  ;u!  inqiiircndiim  et  scîcndiiin 
an  rcsemenda  aniacf  ipienda  s'il  fiirliva,  eani- 
qutf  cum  lali  duhio  iiicipere  possidere  :  isle 
siq\iidcni  compeilO  domino  lénetnr  non  soliiin 
rein  ipsam  ,  scd  et  friiclus  iliius  restiluere , 
quos  consunipsit  ex  eo  lempore  quo  dubiuni 
habiiil.Qniverô  prcTcmissà diligent!  inquisitione 
bonâ  fide  rein  eniit ,  juste  illam  relinet  aut 
constimit.  Quôd  si  verus  dominas  poslea  coni- 
parcat,  solùni  tenetur  rem  ipsi  restiluere,  si 
extet  ;  aut  id  in  que  l'aclus  est  ditior ,  si  jam 
fuerit  consumpta.  Idque  benè  noiare  debent 
emplores  vpstiuni ,  anrifices  ,  et  alii  qui  l'a- 
cilê  agnosccre ,  aut  rationabililer  dubilare  pos- 
suiîl,  reS  quœ  ipsis  offerunlur  furlivas  esse, 
et  tamen  parvitate  pretii  ac  spe  lucri  illecli, 
éas  emere  in  proprium  conimodum  non  veren- 
lur.  Idem  quoque  dillgêiUer  considerare  de- 
bent ipsorum  confessarii.  Vide  Bannem  2-2  , 
q.  62,  art.  6,  dub.  5. 

Quoad  secnndum  dubium,  dico ,  quod  qui 
à  principio  bonà  fide  rem  furlivam  occupavit, 
et  poslea  rationabililer  dubilat  an  sil  furtiva  , 
lenelur  diligênieni  inquisilionem  lacère  ad  ve- 
ritatem  cognoscendam  ;  aliàs  se  exponit  pe- 
riculo  retineiidi  rem  alienam  invilo  domino. 
Quôd  si  noveril  esse  alienam  ,  restiluere  te- 
netur :  si  verôsolùni  remaneat  adhuc  dubius , 
potest  illam  relinere  ,  eâque  uti,  quia  in  dubiis 
melior  est  condilio  possidentis  bonâ  lide.  El 
isle  débet  ac  potest  lulô  practicè  deponere 
dubitalionem  hanc  speculalivam,  quiapossessio 
ipsi  favet  vincitque  jus  dubium  allerius. 

An  aulem  possit  e.î  uti  quando  fil  inquisilio? 
Distinguunt  auclores,  dicenles  non  posse  illâ 
uti,  si  sil  usu  consumpiibilis,  ut  vinum ,  iriti- 
cum,  etc.  ;  secùs  si  non  consumaUir  nec  dele- 
rioretur  ipso  usu,  dummodô  habeat  iiitenlio- 
liem  solvendi  prelium  usùs ,  V.  g.,  equi,  si 
domino  sil  reddendus  ,  delractis  sumptibus  et 
expensis.  Halio  est,  quia  in  islo  casu  dominus 
non  censetur  raiionabilitor  invilus;  benè  ta- 
men in  primo  casu.  .\n  verô  isle  post  diligen- 
tem  inquisilionem  solum  dubitans  an  res  sit 
aliéna,  possll  eam  vendere  sine  peccalo,  auclo- 
res comniunileranirmant,  quia  jam  bonà  fide 
possidet.  Tenetur  tamen  islud  dubium  eniptori 
manifeslare,  ulpote  roi  defcclum  et  vitium  ex 
(|uo  polesl   eideni  piovenire  daninuni  :  aliàs 


ECEPTl.  918 

ipsum  defraudaret.  Forte  enim  nollet  rem  cum 
illu  vilio  emere,  aut  minus  prelium  dure  vellel. 
Hàc  lege  servalà,  poleril  rem  alteri  vendere  ; 
animo  lanicn  paralus  esse  debel  prelium  do- 
mino rei  restiluere  si  compareal;  sicut  eiiini 
lenerelur  lune  illi  rem  ,  si  extaret,  reddcre  , 
ita  et  prelium  quod  loco  iliius  remanel  et  suc- 
cedii. 

Articulus  IV. 

De  possessote  malœ  fidei. 

l'ossessor  make  lidei  ille  est  qui  rem  injuste 
ac(iuisitam  scienter  malà  intenlione,  ac  in  pro- 
prium commodum  occupai,  sive  eam  accipiat 
per  donationem  sive  pcr  emptionem  et  contra- 
cluin.  El  isle  tenetur  illam  restiluere  semper 
vero  domino  si  exlel  ;  nec  polesl  eam  reddere 
latroni  à  quo  accepil,  si  non  sil  cerlus  quôd 
restiluet,  quia  illa  nova  iradilio  lune  est  quasi 
ablalio  rei  alienœ  invilo  domino  ,  et  consensus 
cum  ipso  latrone,  qui  ileriim  rem  alienam  ac- 
cipil  invilo  domino.  Nec  referl  quôd  amiilct 
suuin  prelium  :  suâ  enim  culpà  illud  delrimeu- 
tum  palietur.sibique  impulare  debel,  quôd  rem 
furlivam  scienter  emerit. 

Si  verô  non  extet,  puta  quia  periil  eliam 
casu  forluito,  aul  eam  consumpsil,  etiamsiinde 
dilior  non  evaseril ,  aut  eam  alienavit  dona- 
tione  vel  contractu,  adhuc  tenetur  ejus  vabt- 
rem  domino  restiluere;  imô  et  fructus  iliius 
nalurales,  non  solùin  quos  peiccpit,  sed  illes 
eliam  quos  dominus  ex  eà  percepisseï,  si  inique 
ablata  aul  delenia  non  fuisset ,  dcnique  et  lu- 
crum  cessans  ac  damnum  einergens.  lîaiio  est, 
quia  isle  furi  sequiparalur,  et  esl  particeps  ini- 
quae  acceptionis  ac  delenlioiiis  rei  aiienx;  née 
minus damnificai  doniinum,  ncque  minus  est  in 
morà  culpabili,  non  reddcndo  eam,  quàm  primus 
latro illam  subripiendo.  Ergo  xquè  acfurad  isia 
damna  domino  reparaada  obligalur  ralione  rei 
acceptaeet  ralione  iniqua;  acceptionis  ac  delen- 
tionis,  ulpole  illorum  causa  injusla  et  ellicax. 
Imô  possessor  isle  malse  lidei  non  polesl  lieiic 
delrahere  expensas,  nisi  necessarias  quas  fecil 
in  rructibusacquirendis,congrcgandis,  et  con- 
servandis,  et  quas  dominus  indispensabililer 
facturuseral  :  pulaquia  si  facUc  non  luissenl, 
res  periisscl,  aut  deterior  evasissei.  Kiilio  est 
quia  nemo  debel  dilari  cum  injuria  allerius  ; 
dominus  auiem  in  nostro  casu  locuplelarelur, 
si  res  ei  redderelur  longé  nieliorala,  non  sul- 
vendo  labores  cl  expensas  necessarias  melio- 
ranli,  (piidquid  sil  de  foro  exleriio  ,  quod  sa'pô 
culpam    Inris  cl  inoiosi  dclenlori>  liâc  priva- 


îtl'J 


EXPOSITIO 


liuiie  coiiipi'iisïlioiiis  expciisaruiii  puiiil.  Al 
t'uruin  iiiternuni  respicit  a>qualil;ileni ,  iienipe 
ut  unusquisqnc  siiuni  :iut  sibi  deliiluni  liabeat  : 
cxpcnsas  taincn  voluntarias,  vuliipluarias  ,  aiit 
eliam  utiles,  quae  rem  tantùn)  ornant  et  friictus 
non  augenl ,  doininus  solvere  non  lenetur, 
quia  cum  sint  superiluae,  cas  non  fecisset,  nec 
lorsan  facere  voliiissel;  solùniquc  petit  rcni 
suam  recuperare  in  eo  sialu  in  quo  luisset,  si 
eani  in  suâ  manu  habuisset. 

Hinc  colligipotestresolutio  difficultalis  quani 
iusè  et  ambiguë  hic  tractant  auclores,  nempe 
an  fur  aut  possessor  malae  fidei  dcbeat  resti- 
tuera rein,  aut  ejus  valorem,  juxta  slatuni 
queni  habebat,  quando  illamaccepit,  autqueni 
habet  dùni  l'acit  restitutioneni,  aut  juxta  opti- 
mum statum  quem  liabuit  in  allquà  temporis 
parte  suae  detcntionis. 

Statucndum  enim  est  istud  principium  , 
nempe  quôd  restitutio  in  conscientià  l'acienda 
est  ad  reponendain  œqualilalem  debilam  se- 
cundùm  justitiam  comniutaiivam.  llaec  autem 
xqualiias  in  eo  posita  est  ut  tantum  domino 
restitualur,  quantum  liabilurus  luisset,  si  illà 
re  non  fuisset  injuste  privalus.  Unde  conside- 
randum  est  ad  quantum  valorem  ea  res  iii 
manu  domini  pcrvenisset  :  an  stalim  illani  erat 
vcnditurus,  consumplurus ,  aut  alienaturus, 
velin  posterum  servalurus  utcliariiis  venderet. 
Item  an  eodem  modo  in  manu  domini  periis- 
spt  aut  deteriorala  luisset ,  quo  periit  et  deie- 
riorata  luit  in  manu  latronis,  aut  non.  Item  an 
sit  res  usu  consumptibilis,  et  iia  peimixia  cum 
bonis  latronis  ut  discerni  nequeat,  aut  non.  Ex 
quibusaliisque  variis  circumslantiis,  res  mora- 
liter  et  quoad  valorem  immnlatur  :  proindequc 
in  proposito  variis  inodis  l'acienda  est  restitu- 
tio, prudentum  judieio  attendendis,  et  pensalis 
omnibus  circumslantiis  débita  a?qualilas  intro- 
ducenda,  nec  potesl  uniformis  et  generalis  alla 
régula  assignari  in  hàc  malerià.  Vide  plura 
tract,  de  Just.  disp.  de  resl.  Vide  insuper  Syl- 
vestrum  v.  Reslitiilio  5,  q.  7. 

Ubi  dicit  quod  qui  émit  rem  quam  scicbat 
vel  probabililer  credebat  esse  furtivain,  sive  sit 
primus  cmptor,  sive  si  cundus  ,  sive  tertius , 
sive  alius  in  inlinitum,  dictis  obligatioiiibus 
gravaliir,  quoniam  idem  jus  est  ac  si  primus 
esseï.  11',  de  min.  I.  Sed  ubi,  it  de  pet.  hacred 
I.  Sed  si  lege.  Nec  liberatur  à  restilulione  per 
slatnium  disponens  quod  ea  res  sit  emenlis 
publiée  in  meicalii ,  nec  per  amissionem  rei 
qualiicrcnmquc  accidat  :  seinper  enim  cense- 
lur  cssc  in  niorà  sicul  fur;  lî.  de  condoii.  fur. 


I.  Si  pro  (lire,  iiisi  rem  pro  loco  et  tempore  do- 
mino oblulerit ,  et  ille  recipere  recusaverit , 
quia  tunccenselur  moram  purgàsse,  fl.  de  fuit. 
I.  In  re  fiiriivâ.  Unde  si  periret  aut  diteriora- 
retur  sine  sua  culpâ,  non  tcnerelur.  Item  ne- 
quit  à  domino  petere  pretiuin  quod  furi  dédit  ; 
cod.  de  furt.  1.  In  civiletn.  Et  si  foret  aliquod 
statulum,  quod  petere  posset,  non  valeret,  ul- 
pote  contra  bonos  mores.  Haec  Sylvcsler.  Nec 
etiam  potest  pretium  recuperare  à  latrone  oui 
dedil ,  reddendo  illi  rem  et  rescindendo  con- 
tractum,  nedùm  quando  scit,  sed  etiam  quando 
probabiliter  timet  aut  dubilat,  sicut  communi- 
ter  et  ordinariè  limendum  ac  dubilandum  est, 
eum  domino  non  redditurum  nec  satisfactu- 
ruin  ;  quia  per  iniquam  rei  detenlionem  ,  non 
furem  ,  sed  dominum  daninificat,  et  impedit  ne 
re  suà  ntatur.  Adde  rationabilius  longé  esse  ac 
justiusquôd  doniinus  qui  re  suà  injuste  spolia- 
tus  fuit  eam  recuperet,  quàm  quod  iste  injustus 
deteiitor  pretium  inique  et  scienter  pro  re  fur- 
tivà  datum ,  recuperet.  Aut  saltein  id  curare 
débet  sine  veri  domini  praejudicio,  nempe  vel 
conveniendo  furem  coram  judicc ,  aut  alio 
modo  contra  ipsum  agendo.  Quousque  igitur 
dominus  rem  suam  liabuerit,  iste  possessor 
maUe  fidei,  nonerilàreslitulioneimniunis,cùiii 
obligelur  ratione  rei  accepta  et  ratione  iniqua; 
accepiionis  ;  ob  eam  siquidem  emptioncin,  le- 
nclurad  reslituendum  in  solidiim,  pcrinde  ac  si 
primus  eam  l'urto  accepissel,  adhucque  magis 
ad  id  obligatur  ratione  injustai  detenlionis. 

Articulls  V. 
Ex  tiiiâ  ctilpà  aliqnis  tenealur  ad  restilueiiilum 

alietium  ration»  accepiionis  justœ,  si  perire 

contingat. 

Res  per  justum  conlractum  accepta  perire 
potest,  vel  absque  ullà  prorsùs  culpà  ,  soloque 
casu  fortuite,  ut  si  igné  comburatur,  aut  maris 
inundatione  absorbealur,  etc.  ;  vel  ex  culpâ  ac- 
cipienlis.quam  inprasentidisiinguunlauctores 
\\\  theologicam ,  quia  consideratur  à  Iheologis, 
et  est  proprié  peccatum  morlale,  aut  veniale; 
et  in  jiiridicam,  quae  à  juristis  consideratur,  nec 
proprié,  saltem  semper,  est  peccatum,  licet  ex 
inlerpretatione  et  praesumptione  juris  inter- 
dùin  pro  peccato  reputetur,  sed  est  propriè 
qu:edam  negligentia,  incogilantia,  seu  oraissio 
diligeniix  ex  (|uà  sequitur  ali(iuod  inconimo- 
diim  proximo. 

lla!C  aulem  culpa  dividitur  in  latam,  lerem, 
et  levissimam  :  lala  est  oinissio  circumspeclio- 
nis  et  diligentiae,  quam  coinmunitcr  liomincs 


m  SEPIIMI 

ejusdem  prolessionis  in  lali  re  adhibere  soient  ; 
ut  si  qiiis  libnini  cnniinodalum ,  in  liniinc  do- 
mils  aut  in  plateà  reliqneiit,  ubi  à  Iraiiscniiti- 
bus  statiin  l'urlo  ablatus  fuit.  Porrô  ciilpa 
laiissinia  est  dolus  apertus  :  latior  verô  dolus 
praesumplus.  Levis  est  quà  quis  deviat  ab  oà  di- 
ligentià  quam  homines  circumspecli  et  diligen- 
tiores  in  simiiibus  rébus  adhibent  :  ut  si  quis 
librum  commodatum  habuit  in  canierâ  ,  sed 
reliquil  ostiuni  apertum  ,  et  ab  ingredientibus 
ablatus  fuit.  Levissima  est,  quâ  quis  deviat  ab 
eà  diligentiâ  quam  horaines  circumspectissinii 
adbibent;  ut  si  quis  librum  commodatum  intrn 
cameram  reliquit,  ostium  clausit,  putavilque 
bené  obseratum  ,  sed  manu  non  probavii  an 
hoc  esset,  proul  diligentissimi  faciuiit;  ven'im 
cùm  non  esset  benè  obseratum  ,  liber  ere- 
plus  est. 

Praesens  diincultas  non  procedii  de  contra- 
clibus  dominium  transferentibus,  ut  contingit 
in  mutuo  ;  cùm  enini  res  pereat  domino  suo , 
sequiiur  quôd  si  poiunia  mutuaia  pereat  qno- 
modocumque ,  etiani  casu  lortuilo ,  pereal 
luutuatario,  qui  iliius  factus  est  doroinus.  L'nde 
soliim  moveiur  quxstio  de  aliis  contractibus, 
quibus  dominium  rei  non  transfertur  in  acci- 
pientera.  Suntquc  triplicis  generis.  Quidam 
enim  plerùmque  liunt  in  solius  daniis  utiliia- 
tem,  ul  depositum  ;  quidam  in  solius  accipien- 
tis ulilitalem,  ut  commodatum;  quidam  tandem 
in  commoduni  tani  dantisquàm  aecipieniis,  ul 
locatio  et  conductio.  llis  praenotatis , 

Dicendum  primo  quod  in  contractibus  domi- 
niuDi  non  transferentibus  nulla  est  obligatio 
restituendi  rem  acceptam,  si  pereat  casu  lor- 
tuilo, dummodô  accipiens  non  sit  in  niorà 
reddendi,  et  eodem  modo  esset  peritura  apud 
dominum  ,  si  illam  habuisset,  prout  juste  ha- 
bere  debebat.  Ratio  est  quia  casus  fortuitus, 
cùm  sit  evenlus  ino|)in3tus  quem  huniana 
providentia  praevidere  vel  impedire  non  po- 
tuit ,  evenit  absqne  ullà  culpà  accipientis, 
sicque  non  illi,  sed  domino  tune  res  périt. 
Adde  quôd  nec  ralione  rei  aceeptae,  neque 
ratione  acceplionis  teneiur  ad  restitiiendum, 
nisi  in  bis  tribus  casibus  exceptis  :  1°  Si 
culpa  prœcesserit  casura  ;  ut  si  equus  comrao- 
datus  aut  locatus  ad  iter  faciendum  Lugdu- 
num,  ducaiiir  Tolosam,  coque  in  itinere  rapia- 
tur  à  latronibus  vel  alio  rasu  forlnito  pereat. 
2°  Si  intercédai  culpabilis  mora,  et  intérim  res 
deterior  fiât,  aut  pereat  apud  commodatarium 
et  conductorem.  3°  Si  ex  pacto  expresse  se 
objipiveritad  tasuin  l'orluiluni  :  quitamen  non 


PK^CEPTl.  922 

videtur  coniprehendi ,  si  conductor  solùm  ge- 
neralim  se  obliget  ad  oninem  casum.  Cùm  enim 
casus  fortuitus  extraordinarié  conlingai ,  non 
censetur  bis  verbisgeneralibuscontineri.  Extra, 
de  commodato,  cap.  Cùm  gratta.  Dicendum  se- 
cundo esse  obligalionein  restituendi  damnum 
in  rébus  alterins,  qnando  oritur  ex  dolo,  et 
latâ  culpà.  Id  enim  omnia  jura  claniani  :  imô 
neqtiil  fieri  pactum  quo  quis  non  teneatur  de 
dolo  lalà  culpà  ,  cùm  id  sit  contra  bonos  mo- 
res, pr«bcatque  occasionem  peccandi.Iiacom- 
muniier  doctores.  Dicendum  tertio  in  contra- 
ctibus qui  sunt  in  ulilitalem  solius  accipientis, 
teneri  eiiam  de  culpà  levissima  :  xquitas  enim 
non  patiiur  ut  (|ui  sine  ullo  suo  commodo,  rem 
suam  cominodal ,  usuique  alteri  tribuit ,  dam- 
num sentiat  ex  ejus  culpà  etiam  levissima.  Ex 
cap.  Cùm  tfratià  de  commod.  et  ex  ff.  de  com- 
mod.  1.  In  rébus  et  I.  Si  ut  certo.  L'nde  tenetur 
rem  illam  eà  solliciludine  cusiodire  quà  quis- 
que  diligentissimus  eani  servaret  :  ad  preca- 
rium  tamen  ,  legcs  solùm  doUiin  et  lalani  cul- 
pani  excludunl,  1.  Qiiœsititm,  lit.  de  Precar., 
quia  cùm  sit  ad  arbilrarium  tempus  conmioda- 
tum  ,  potest  à  danle  revocari,  quoties  volueril , 
ideôque  damnum  impediri. 

In  contractibus  verô  qui  sunt  in  solius  dan- 
lis  utiliiatem,  ut  in  deposito  gratuite,  accipiens 
non  tenetur  nisi  de  culpà  latà,  sive  gravi  aut 
dolo.  Ex  I.  S(  ut  certo,  S.  de  commod.,  H'.  de- 
positi  1.  1,  quia  cùm  accipiens  nulluni  emo- 
lumeulum  inde  percipiat,  salis  est  quôd  in  re 
aliéna  cuslodiendà  eam  diligentiani  adhibeat, 
quà  quisque  passim  res  proprias  similes  con- 
servare  solet  :  aliàs  si  teneretur  etiam  de  levi 
culpà,  nullus  vellct  depositum  recipere ,  sic- 
que  perirel  conlractus  adeô  reipub.  necessa- 
rius.  Tandem  in  contractibus  qui  in  ulriusque 
ulilitalem  redundanl,  ul  in  locatione  et  con- 
ductione,  accipiens  teneiur  de  culpà  levi,  non 
de  levissima.  Quia  cùm  bi  contractus  médium 
teneant,  in  eisiion  debenl  accipientes  teneri  de 
levissima,  sicut  in  contractibus  qui  fiunt  in 
ipsorum  ulilitatem  duntaxat.  Nec  solùm  de 
lalà  siciil  in  aliis  qui  fiunt  in  solani  ulilitatem 
daniis,  sed  debenl  medio  modo  se  babere, 
nenipe  teneri  de  levi  ;  prout  Gregorius  Papa  IX 
delinivit  cap.  Bona  fides  de  deposito,  quod  fit 
proprelio.  et  in  ulriusque  ulilitalem,  cap.  fin. 
De  ivjiiriis  et  dumn.  et  L.  contractus,  ff.  de  reg. 
juris  et  lib.  5  Inslit.  lit.  13,  §  4.  Qune  leges 
obliganl  in  coiiscientiâ  anie  senlenliam  judi- 
cis,  cô  qutul  non  sint  pure  pœnales,  sed  sia- 
luaiil  id  ([iiod  chl  nalurali  sequilati  consenta- 


923  EXPOSlTiO 

iictim  :  quà  sanclione  posiui  conlrahenles  iin- 
plicilè  se  obligaiil  ad  piU'Slaïulam  diligenliaiu 
quam  Icges  exii;uiit  in  coiisorvaiioiie  rci  aliénai. 
Quare  si  ex  ejus  oniissioiie  etiani  sine  peccalo 
res  |)(.reat,  oriiur  ex  contraclu  anl  ex  officio 
obligalio  iiiam  reslilucndi.  Tandem  qui  ad 
rcMi  preliosam  et  rarain,  sed  Iragilem,  de  ioeo 
in  locuiu  Iransferendani  sese  oiièrt  aut  obligat, 
suasque  opéras  local  stipendie  extraordinario, 
exbibendo  se  periiisslmiim  ,  et  proniliiendo  , 
quod  sectirc  rem  illani  iutegrani  porlal)il,  tene- 
tur  lune  de  culpà  levissimà,  fl'.  lit.  locati,  §  7. 

Articilus  VI. 
Au,  et  qiiœnam  ciilpa  requiralnr  ad  obligatkmem 

restitucndi  ralionc  iniqitœ  acceptiunis  et  damni 

illati. 


924 


Fur  et  qui  rem  alieiiani^scieuter  ab  eo  ac- 
cepit  et  rctiaet,  ciim  sinl  seniper  in  niorâ  et 
culpà,  tenenlur  rem  aut  ejus  valorem  restiiuere 
quocumquc  modo  perire  conlingat,  etiani  casu 
fortnilo,  quando  eodem  modo  non  esset  peri- 
tura  apud  doniinuin,  si  illam  liabuisset.  Ratio 
est,  quia  contreclanl  rem  alienam  domino  ra- 
tionabiliier  invilo,  ipsique  daiunum  inferunt, 
re  suà  illuni  privando.  Diflicultas  est  an  quando 
coniburil  ejus  doinum  aut  segetes,  aut  ipsum 
mutilai,  aliudve  simile  daninum  inlert,  requi- 
ralur  ut  in  hoc  commillat  aliquam  culpam 
theologiram,  seu  peccatuni  ad  contraliendam 
obligaiioncm  taie  damnuni  reparandi  in  con- 
scientià;  et  an  taie  peccatum  debeat  esse  uior- 
lale,  aut  sufliciat  veniale.  Dixi,  in  conscientià, 
quia  in  foro  exlerno  quicumque  infert  damna 
vel  per  se  vel  per  alios,  aut  etiam  per  sua  aiii- 
malia,  sive  sil  in  culpà,  sive  non,  obligalur  ad 
restitutionera  illoruni,  ff.  ad  L.  Aquiliam  ley. 
in  1.  Aquil.  et  in  lilulo  de  injur.  et  daiun.  dat., 
can.5  Si  Iws.  Et  can.  Si  lœseris.  Dicendum 
primit  requiri  aliquam  culpam  theologicaiu, 
seu  quœ  sil  veré  peccatum  coram  Deo  ,  ad 
coiurabendam  in  conscientià  obligationem  re- 
slilucndi ob  Iule  damuum.  Probatur  tum  ex 
itlà  communi  régula  juris  lit.  de  injuriis  et 
dam.dalo  ;  Si  liià  culpà  damnum  datum  £47, etc., 
quà  roquiritur  culpa  ;  luni  quia  laie  daninuni 
censetur  lune  oniniiio  iuvoluntariè  datum 
absque  intenlionc  et  dolOi  proindeque  domi- 
nus  non  peteret  ralioiiabiliter  ut  isie  reslitue- 
rel;  tum  quia  iste  non  tenetur  ad  restilulio- 
nem  ratioue  rei  accepUe,  cùm  niiiil  alienum 
apud  se  liabeal,  neque  ralione  injustse  accep- 
tionis,  (pi.iî  non  est  sine  peccalo.  Ergo  ubi  quis 
nullum   ciimmisil  peccatum,  lalamquc  culpam 


quiu  pro  peccalo  reputaluFi  non  tenetur  in 
conscientià  reparare  damnum  illaium  extra 
contraclum.  Hinc  damnum  illaium  ciim  igno- 
rantià  concomitanlc,  non  videtur  esse  resti- 
luendum  ex  obligatione  justilise.  Sic  qui  occi- 
dit  bominem,  inrineibililer  credens  esse  te- 
rani,  quem  nibilominùs  occidisset,  si  cogno- 
visset  esse  inimicuni ,  non  tenetur  ad  resiilu- 
tionem  pro  boniicidio.  Ratio  est,  quia  iste  arthi- 
buii  suiricieutem  diligenliam,  ne  interlicerel 
lioiiiinem  :  ideoquc  attio  illa  cxlcrior  hoinici- 
dii  non  censetur  volunlaria,  ucc  ipsi  im- 
putatur  ad  culpam  homicidii  ,  excusante 
ignorantià  concomitante  ;  quamvis  non 
excuscl  cul|iam  pravi  in'erni  illiu»  afl'ec- 
lùs.  Et  baec  scqunutur  ex  iis  qune  do- 
cenl  communilcr  Thomista;  1-2,  q.  tî,  art.  8, 
de  ignorantià  concomitante,  quos  consulere 
poieris.  Dicendum  secundo  ,  ad  incurrendam 
obligalioiiem  resliluendi  in  conscicniià  ob 
damnum  illaium  extra  contraclum,  non  re- 
quiri peccatum  nioriale,  sed  sufflcere  veniale, 
ulpole  cùm  sil  fornialis  injusiiiia,  ac  volun- 
tariè  damnum  inferatur  proximo  ralionâbilîler 
invito,  quod  proiiide  ex  jusiilià  est  resarcicn- 
dum  ;  pro  cujus  intelligentià, 

Nolandum  est  duplicem  esse  culpam  venia- 
lem,  nempe  aliara  ex  parvnlale  raaierlœ,  aliam 
ex  indeliberatione  et  ex  im|)erl'eclâ  solùm  ra- 
lionis  adverteniià,  eiiam  circa  maieriam  gra- 
vent: quando  igitur  in  damni  illatione  committi- 
uir  culpa  venialisexlevitale  maieriae,  tune  exeà 
oritur  obligalio  resliluendi  tantùm  subx-eniali. 
Quando  verô  venialiier  peccalur  ex  indelibera- 
tione, tune  non  est  quidem  obligalio  resliluendi 
nisi  subveniali,quamdiii  durai  illa  inadvcrlen- 
lia  :  allamen  quando  quis  plenéadverlil  se  proxi- 
mo grave  damnum  intulisse  ,  lune  contrahit 
obligationem  sausfacieiidi  sub  morlali  ;  aliàs  sc- 
queretur  eum  qui  p:iulatiiii  per  miniila  flirta 
nolabilem  quanlilalem  abslulil,  non  leneri 
^ub  morlali  ad  rcsliluendum,  quando  .iilvi  nil 
se  divilem  ex  alienis  cU'eclum.  .\dde  quod  rarô 
contiugll  aliqueiu  itiferre  grave  damuum 
proximo,  absque  volunlario  saltem  indirecte, 
qnia  rarô  in  operibus  externis  periculosis  con- 
lingil  inadverieniia  sulùm  venialis,  eo  qundsta- 
lim  pcriculum  suum  ingérant  cl  menlcni  i\ci- 
tent  ad  sui  considcralionem ,  unde  in  praxi 
grave  damnum  sine  gravi  peccalo  et  obligaiionc 
morlali  resliluendi  vix  inlerri  potesl. 

Dicendum  tertio,  quod  quando  aliquis  alteri 
damnum  dédit  voluntaric  (juidem,  non  lamon 
direclè,  sed  lanliini  indirecte  et  interprétative. 


925  SEPTiMl  PI 

leneliirad  rcslidilioncm  (laniiii  ill:iii  :  sed  juMa 
Baniieni  2-2,  q.  62,  an.  4,  conclus.  2,  non  erit 
obligandus  ad  sohilioneni  prelii  rigorosi,  qnn 
aesliniarelur  res  illa  si  vendilioni  exponcrelur; 
V.  g  ,  qui  per  ignoranliain  culpaliilcm  occidit 
pncruni  niancipiiini,  aiit  conculcavil  segcles 
in  lierbà,  non  esl  obligandus  ad  lotuiii  dam- 
nuni  rigorosè  rcparanduni,  quia  solùm  obliga- 
lur  ex  injustà  acceplione,  el  in  pœiiam  :  alqui 
inler  acliones  injustas  ea  niinima  repulalur 
quœ  fil,  per  ignoranliain  et  inconsideralionein 
solùni  vcnialeni,  nec  lotaiii  panain  assignatani 
nieretur,  sed  dunlaxal  proporiioiialam.  Er- 
go,  etc.  Dicendum  quarto,  quôd  (pii  volunla- 
rièdireclè  perse  primo  damnuin  allcri  injuslè 
inlulil,  lenelur  resiituere  quaniinn  salis  est  ad 
tequalitatem  dainni  ilhili  :  ila  quod  si  (pianli- 
tas  rei  vel  dainni  ccria  sil,  laiiMnndcni  resli- 
lui  oporleai.  Si  vcrô  incerla  sil,  m  coiitingii 
in  damnis  lioiioris  cl  fanix,  lioinicidii,  vulne- 
ris,  fructuuni ,  segeluin,  elc,  lanliim  restilui 
debcal,  quanlùm  vir  bonus  arbilrabiliir  consi- 
deralis  circuinslaniiis  negoiioruin,  persona- 
runi,  locoruni,  temporum,  elc,  quanlùinque 
requirerelur  ad  a;quivalens  si  lieri  posseï  ;  iia 
ut  vir  bonus  conelur  appropinquare  ad  aequale, 
perpendendo  quaiila  erat  potenlia;  propinqui- 
las,  spcs  lucrandi,  probabiiiras  periculorum, 
expensaruni,  elc. 

Probat  D.  Thomas  2-2,  q.  62,  art.  i,  dicens, 
quod  quicumquc  dainnificat  aliquem,  videlur 
ci  aulerre  id  in  quo  ipsum  damnilicat  :  dani- 
iium  enini  dicilur  ex  co  quôd  aliquis  minus 
babet  quàm  babere  débet  ;  el  ideô  tenetur 
liomo  ad  rcstitulioncni  ejus  in  quo  aliquem 
daninificavit.  Aliquis  auteni  dainnificalur  du- 
|)liciter  :  une  modo  quia  ei  auferlur  id  quod 
acUi  babebal;  et  taie  damnum  semper  est 
reslituendum  secundùni  reconipensaiioncm 
requalis,  ut  si  diruat  illius  domum,  etc.  :  alio 
modo  si  damnificet  aliquem  ,  impediendo  ne 
adipiscalur  quod  erat  in  via  babendi.  Et  laie 
damnum  non  oporlet  recompensare  ex  aequo, 
quia  minus  est  liabere  aliquid  in  viriule , 
quàm  haberc  actu  :  qui  autem  est  in  via  adi- 
piscendi  aliquid,  hahia  illud  solùin  secundûm 
virtuiem  et  polesiaicm  :  el  ideô  si  reddereiur 
ci  ut  babei'el  linc  in  aclu,  resliluerelur  illi 
non  simplum,  scd  muHiplicatum  ,  quod  non  esl 
de  necessiiatc  vcsiilutionis.  Tenetur  tamen 
aliquam  conipensalionem  facerc  secundûm 
conditionéni  persotiarum  el  negoliorum.  Ex 
quo  patel  quôd  qui  alterius  sala  conculcal, 
uul  pecnniani  cicdiloiis  ullra  terminum  con- 


VECEiTI.  926 

ccssum  detinel,  non  lenelur  oinne  lucruin 
speralum  et  illi  cessans  restiluerc,  quia  eral 
solùiii  in  virlulc,  et  multipliciler  iinpediri  po- 
loral ,  sed  soli'iin  quanlùm  alieniis  pericnlis  et 
(Icduclis  laboribiis  ac  expcnsis,  aliisque  pensa- 
lis,  Kslimalur  illa  virlus  et  potenlia,  in  qnâ 
eral  granum  ad  messem,  el  pecunia  ad  lucruni. 
1I;bc  D.  Thomas.  Ex  hSc  doctrinâ  tanquàm 
régula  generali ,  facile  rcsolvi  possiint  oiiines 
casus  pariiculares  in  bâc  niaierià  occunentes  , 
de  quibus  remillimusad  Iractalum  de  Jtislitià, 
ubi  agitur  de  reslitulione. 

Quoad  aniinalia  verô  el  servos  ,  atlendenda 
est  consnetudo  hominnmin  corum  Kslimatione, 
ipiia  valor  rerum  ex  commun!  hominum  aesii- 
nialionc  et  consucludine,  magisquàm  ex  rébus 
ipsis  suinitur.  Uiide  quia  l'ruclus  comniuniler 
.•cstimanlur  juxia  poleniiam  iiuain  babenl  ad 
malurilaiem  ac  messem  ,  sicul  et  pecunia  ad 
lucruin  ,  inde  sumenda  est  régula  ad  qnantità- 
lein  rcsliluiionis  faciendse  ab  eo  qui  illos  con- 
culcat  aul  qui  banc  injuste  deiinel.  Quôd  si  è 
conlra  communis  consueludo  babeal  ul  anima- 
lia  viventia  œstinieiilur  tantùin  jnxia  slalum 
prœsenlem,  niillo  babiio  respeclu  ad  l'ulurum  , 
lune  qui  voluniariè  occidil  pullum  equinum 
allerius,  lenebilur  solùm  eidcm  reddere  quan- 
lùm valet,  el  dare  preiium  quo  similem  pullum 
emere  possit,  si  velit  ;  idemque  lucrum  repor- 
ta re. 

Dicendum  quinte,  quôd  ad  restitutionem 
laciendam  ralione  jusliiise  vindicativae ,  qiiœ 
non  est  à  commutativâ  distincla,  cùm  staïuat 
.Tequaiitalein  iiiler  pœnam  elculpam,  ul  innuit 
D.  Thomas  2-2,  q.  61,  art.  4,  aliquando  resti- 
tui  débet  plus  quàm  ablatum  fuil,  quando  sci- 
licet  per  legem  aul  judicem  in  pœnam  injuria; 
proximo  illalte  ,  id  statuereliir  :  ut  colligiiur 
Exodi  22,  v.  1,  el  ex  D.  Tliomâ  2-2,  q.  62, 
art.  5,  ubi  ail  quôd  dùm  aliquis  injuste  Sccipit 
rem  alienam,  duo  sunt  ibi  consideranda,  nempe 
inaiqnalilas  ex  parle  rei,  cui  remedium  per 
restitiilionem  adhibetur,  ad  quod  sullicil  quôd 
restiluatur  lanlùm  quanlùm  babclur  de  aliène, 
aiit  quantum  îfcstimatur  damnuni.  Secundo 
potest  ibi  esse  injustilia;  culpa,  |iuta  cùm  quis 
intendit  violentiam  inferre,  aul  alium  Isedit  : 
El  lune  adhibetur  remedium  per  pœnam  ,  cu- 
jus  inilictio  ad  judicem  perlinet  :  el  ideô  ante- 
quàm  isle  lœsor  sit  condemnaïus  per  judicem  , 
non  lenelur  restiluerc  plus  quàm  aeccpil  ;  sed 
pnsiquàm  est  cnndemnatus ,  tenetur  in  con- 
scieniiâ  pœnam  aul  emendam  solvere  h  judice 
slatutam. 


M7 


Articulas  Vil. 


Qitœnam  personœ  censeanlur  cooperari  ad  dam- 
nuni  injuste  ab  alio  illatum,  et  iinà  cum  ipso 
ad  resliluendimi  teneri. 

Omnescotiveniuniquôd  qtiicuniqueesl  causa 
injiisia  el  elficax  damni  alleri  illaii,  leniUur  ad 
illiiis  reslilutioncm.  Quidam  tamcn  voluiit  ad 
hoc  indispeiisabiliter  requiri  ul  sit  causa  sine 
quâ  laie  dainnum  non  foret  illatum  ,  allas  non 
censeri  causani  ellicjicem;  quorum  senlenlia 
relulatur  in  tractatu  de  Juslitià,  nbi  agi- 
tur  de  restiliitione.  Quidquid  enim  sil  de  ré- 
bus physicis,  in  nioralibus  lainen,  non  semper 
est  de  ratione  causoe  cflicacis ,  ul  sine  eâ  non 
seqiialur  elfectus;  sed  sufficil  ut  eà  positâ  po- 
nalur  ed'oclus,  veréque  influai  el  causet  illiim  ; 
cique  impulalur  juxla  modum  quo  confert  ad 
illum.  Allas  qui  l'uralur,  qui  occidil  ,  qui  dal 
ad  usuram,  qui  detrahii,  eic,  non  ceusereuir 
causa  elTIcax  damni,  nec  ad  restilutioneni  obll- 
garetur;  quia  non  deessent  alii  qui  b;ec  eadi'm 
t'acereni.  Iieni  Pelrus  scandallzando  proxiuios, 
ob  canidem  rationeni  non  peccaret  ;  scripiuni 
eil  enim  :  Necesse  est  ut  veniant  scandula,  audi 
tamen  quod  sequilur  :  Vennnlamen  vœ  lumini 
ilti  prr  quem  scaiiduluni  venil. 

Inprlmis  igitur  execulor  injuslx  aclionis,  id 
est,  qui  exercel  illam  per  seipsuni,  ut  est  ille 
qui  luratur  ,  occidil,  conibuiil,  etc.,  sive  lioc 
facial  inolu  proprio  ,  sive  ex  doniini  sui  pra'- 
cepto,  sive  pro  proprio,  sive  pro  alieno  hicro, 
lenelur  ad  reslilutioncm  ,  quia  est  verè  causa 
pruxima  cHicicns  injuslam  actionem  cl  dam- 
num.  Neque  excusatur  pur  lioc  quod  alius  idem 
facinus  l'uissel  perpetralurus,  si  ipse  illud  non 
commisissel  :  imo  si  qiiis  hodie  Tilio,  v.  g.,  in- 
flixisset  vulnus  lelliale  ,  quo  lamen  non  es>ci 
morilurus,  nisi  posl  aliquos  dies,  qui  cras  illuni 
percuterel  el  occidercl ,  leneretur  ad  resliiu- 
lionem  :  eô  quôdalio  modo  coucurrit  ad  lionii- 
cidium.  nenipe  ciliùs  el  acriùs.  Si  vero  plurcs 
coinmuni  conspiralione  concurrant  ad  idem 
danmuni  eodem  modo  inlerrendum,  v.  g.,  ail 
domum  Pelii  comburendam,  singuli  tcnenliir 
ad  reslitucndiim  in  solidum  ,  quia  singuli  elli- 
caciter  cooperanlur  ad  damnum,  eliamsi  unus 
soins  potuisset  illud  cau^are  sine  aliis. 

>ovem  aulem  sunl  modi  quibus  causari  |io- 
lest  injusla  acceptio;  id  est,  execulore  damni 
non  compulalo,  novem  sunl  person*  quœ  llli 
cooperari  possunl,  et  ad  damnum  concurrerc  ; 
comprehendunlur  aulem  bis  duobus  vcrsibus  à 
D.Thomà  relalis  2-2,  q.  02,  art.  7  : 


EXl'OSino  028 

Jussio,  consilium,  consensus,  palpu,  recursui^ 
Parlicipans,    mulus  ,  non  obsUns ,  non  inanire- 
feslans. 

L'bi  S  doclor  novem  hujusmodi  cooperato- 
res  unà  cum  execulore  ,  ad  rcsliluiioneni  obli- 
gari  probal,  luin  ex  Apost.  ad  Rom.  1  :  Digni 
sunl  morte  ,  non  solitm  qui  faciunt,  sed  etiam  qui 
conseiuiiint  facieiitibus  ;  lum  ex  illo  principio , 
nenipe  quôd  quicunique  est  causa  eflicax  inju- 
stae  aclionis,  lenelur  ad  restilulionem  :  potesl 
aulem  illam  causare  direciè  vel  indireclè;  di- 
recte quidem  quando  abquis  alium  inducil  ad 
accipiendum  ;  idque  tripliciier  conlingere  po- 
tesl. Primo  ad  ipsam  acceptiouem  movendo , 
quod  (il  prGccipiendo  ,  consulendo  ,  consen- 
liendo  expresse  el  laudando  aliqucm  quasi 
strenuum,  de  boc  quôd  aliéna  accepit.  Secundo 
ex  parle  ipsius  accipientis,  quia  scilicel  ipsuni 
receplal,  vel  qualiiercunique  ei  auxilium  feil. 
Teriiô  ex  parte  rei  accepta;,  quia  scilicel  par- 
llceps  esl  furti  vel  rapinie,  vel  socius  malclicii. 
indirecte  vero  quis  censelur  causa  iniqu%  ac- 
ceplionis,  quando  non  inipedil ,  cùni  possil  cl 
debeal  impedire,  vel  qui  sublrabil  praeccpiuin 
sive  consilium  impediens  furluni  vel  rapinain  ; 
vel  quia  sublrabil  suum  auxilium  ,  quo  possit 
obsislere,  vel  quia  occultai  posl  factum. 

yuando  probabililer  *slimari  potesl  quod  ex 
coiisillo  ,  adulatione  ,  non  manil'estalione  ,  et 
non  loculione,  injusla aclio  est  subsecula,  lune 
Isli  modi  inducunl  obligalioneni  resliluendi  ; 
secùs  vero  ((uando  non  censentur  causa  illins  : 
non  enim  semper  illam  causani,  proul  laciunl 
comniuiiiler  alii  quinque  modi  :  ni  oslendit 
D.  Tliomas,  et  constabil  e.x  ipsurum  explica- 
lione  sigillatim  faciendà. 

§  1.  Dejiibente,  seii  mandante. 

Praeciiiiens  alleri  expresse  vel  tacite  actionem 
injusl.un,  babel  ralionem  principalis  causx 
inovcnlis  suo  imperio  ad  patrandum  facinus; 
Ideôquc  si  ex  jussione  scqualur,ad  resliluen- 
duni  obligatur,  eliamsi  nibil  inde  rcceperit  : 
dans  enim  causani  damni,  damnum  fecisse  cen- 
selur; uiide  lasuni  tenelur  indemnem  reddere. 

Quod  si  mandaïuin  non  fuerit  causa  damni , 
aut  quia  is  cui  pnecipilur  furtum  et  boniici- 
diuni,  non  coumiisit,  aut  aliàs  de  seerat  para- 
lissinmsel  omniiio  deteruiinatus  ad  illud  per- 
piMraudum  ,  ila  ul  neque  facinorosuni  eo  im- 
perio excitaveril,  neque  insuoiniquo  proposilo 
persislentem,  ad  illud  aniniosiiis,  vehementiùs, 
ciliùsque  conimiltendum  induxerit;  lune  ju- 
liens non  censelur  causare  neque  concurrerc. 


020  si:i>riMi 

proindeque  ad  restltiilionen)  non  oblignlur. 
Verùiii  lune  est  poliùspennissiocina'dani.qnàin 
vora  jussio,  cl  facit  liunc  sensum  :  Fac  quod 
vis;  sicul  Chrislus  Dnniinus  dixit  Judse  |irodi- 
tori  :  Quod  facis,  fac  cilius  El  quasi  Label  ra- 
iioi:om  eonsilii  respeclu  ejus  qui  non  est  sub- 
dilus,  ul  si  quis  dical  pauperi  amico  suo  : 
Hapo  ubicunique  poleiis.  Si  verô  mandans  cs- 
sol  superior  illius,  Unie  cùin  ex  oiricio  lenea- 
tur  obslare  et  impedlre  ne  subdilus  alleri  no- 
ceal,  raiione  lalis  oinissionis  poliùs  quiim  ex 
vijussionis,  laledamniiinipsi  iniputabilur.  Ilem 
si  juliens  revocaveril  mandaluni  anlequàni  exe- 
cuiioni  mandarelur,  eaque  revocalio  iiinouie- 
ril  inandalario,  lunc  si  adbue  velil  l'acinus  per- 
pelrare,  mandans  non  obligalur  ad  reslilulio- 
nem  danini  ab  eo  illati,  quia  ab  islius  nialilià, 
el  non  à  jussione  pervenisse  ccnselur. 
§  2.  De  coimdenle. 

Nomiue  consulenlis  boc  in  loco  ,  intel- 
ligilur  ille  qui  suo  consilio ,  inslruciione 
aul  exhortatione,  allqueni  iuducil  ad  furtuni, 
homicidiuin,  alludve  nuc.unicnlum  proxinio  in- 
ferendum.  Et  quidcm  si  fueril  causa  cilicax  , 
ila  ul  aller  inde  niovealur  ad  i'aciendum  quod 
non  esset  faclurus,  aul  ad  securiùs,  aniniosiùs 
ac  velociùs  perpeiranduin  nialuni,  lenclur  ad 
resiilulioneni  :  seeùs  si  consiliuni  non  pervenit 
ad  hoc  ut  fueril  causa  lurli  vel  honiicidii,  etc. 
Idqiie  dignosci  poiest  et  débet  ex  leslimonio, 
aul  ex  indagationc  animi  ipsius  agentis  ,  el  ex 
aliis  circumslantiis,  maxime  icmporis,  puia  si 
stalim  ac  consilium  accepil,  daninum  inluli  t,  etc. 

Quando  aliquis  suo  consilio  adjunxit  exhor- 
lationes,  rationes,  motiva,  signilicando  alleri 
bonorem,  utilllales  et  commodiiaies,  quas  illà 
suà  iniquà  actione  erat  reporiaturus,  indi- 
cando  modos  perveniendi  ad  illum  malum  (i- 
nem  ,  tiuic  non  snliicil  relrailarc  consilium 
anie  ejus  executioneni ,  dicendo  rem  esso  illi- 
citam,  etc.,  sed  adbuc  necesse  est,  ul  consu- 
lens  omninô  suadeat  altcri  contrarium,  ac  de 
facto  impediai  executioneni  damni.  In  quo  dil- 
feri  à  jubenle,  qui  postquàm  reclraciavit  sim- 
pliciter  inandalura  expresse  aut  tacite,  eaque 
retraclatio  innotuit  mandalario,  si  lunc  iste 
procédai  adbuc  ad  nocumentum  proxinio  infe- 
rendum,  illi ,  et  non  jubenti  impulalur;  ratio 
disparitatisest,  quia  niandalarius  iniquam  ac- 
tionem  exeqnitur  non  suo  arbilrio  proprioque 
nomine,  sed  lantùm  in  vi  niandaii,  ac  gralià, 
noniine  et  aucloritale  jubentis  tanquàm  tolà 
raiione  agendi  :  sicque  jubenle ,  mandalario 
liotum  l'acienle  se  noile  ul  facinus  exequatur, 


li  KCKIMI.  mi 

cc;s:i'.  omnismotio,  ac  impulsio  anlea  ab  ipso 
provenicns  :  proindeque  lunc  non  censelur 
anipliùs  causa.  Alverô  consilium  niovet  alium 
propter  rationes  et  motiva  allala,  quœ  revocato 
eiiaui  consilio  adbuc  iniluunl,  el  excitant. 
L'nde  nisi  consulens  reipsà  clavo  clavuni  tru- 
dal,aliisque  ratinnibus  ellicaciler  alium  dlssna- 
deat,  ac  inipediat,  ne  daninum  proximo  infé- 
rai, lenclur  in  soliduin  ad  reparandum  dam- 
nnni  et  rostiluendum  I.tbso,  ulpule  illius  causa 
elRcax. 

(Juœres  ad  quid  teneanlur  malè  consulenles 
in  parliculari  facto  circa  aliiiuem  conlraclura, 
V.  g.,  niului,  localionis  :  dicendo  licilum  quod 
esl  illicilum.  —  Kesp.  1°  quod  idiolai,  ruslici, 
muiieres  inexperi*,  el  simpliccs  person* ,  si 
consilium  prsebeant  rogala;  ab  aliis  el  non  se 
ingerenles,  bonà  lide  consulenles  prout  sciunt 
et  credunl,  nec  adverluni  ad  erroreni  aul  dam- 
num  inde  secuturum  ,  non  tcnenlur  ad  resii- 
lulioneni, quia  daninum  inipiitari  débet  scienti 
ipsorum  ignoranliam,  el  niliiloniinùs  consi- 
lium ab  eis  petenti,  cùni  possel  et  deberetpe- 
riios  consulere;  sicque  in  eo  facto  videlur  vir- 
tualiter  errare  voluisse,  ac  noluisse  inlelligere 
ul  benè  ageret.  Quidam  lamen  voluni,  quod  si 
isl;e  personne  se  ingérant,  lunc  cùni  dolosé  of- 
licium  consulendi  usurpent,  daninum  inde  con- 
seciilum  ipsis  inipuieiur.  Kesp.  2"  quôJ  advo- 
cali,  niedici,  Ibeologi,  casuista;,  et  siniiles  qui- 
bus  ex  oliîcio  vel  ex  slipendio  compeiit  consi- 
lium dare,  lenentur  salubre  consilium  dare;  hi 
quidcm  qui  periti  in  arle  babenlur  el  noniinan- 
tur,  de  latà  culpâ  lenentur  :  alii  vero  qui  sli- 
pendiuni  accipiunt  ad  danduni  consilium  aut 
medicinani ,  lenentur  de  levi  culpà  :  non  lamen 
de  levissinuâ,  nisi  in  duobus  casibus.  Primus 
est,  quando  quis  quaerit  expertissimum  et  dili- 
gentissiniuni  in  arle  virum ,  oU'erlque  pro  hoc 
competens  slipendium  ;  cl  isle  oflicialis  talem 
se  probleiur,  promiiiitque  facere  quod  alii 
ejusdem  professionis  experlissinii  pncslare 
possunt  et  soient.  Secundus  esl,  quando  ofli- 
cialis local  opéras  suas  ad  tracUindas  res  aut 
negolia  peragenda  ,  quue  de  se  exquisilissimam 
diligenliam  el  periiiam  requirunt,  et  pio  hoc 
labore  recipit  prelium  proportionatuni  ;  qui 
enim  accipiunt  prelium,  niajorem  lencniur  ad- 
bibere  diligenliam,  quàm  alii  qui  gratis  id  prae- 
stant;  adde  quôd  ciim  illud  opus  cédai  in  uii- 
lilaleni  utriusque,  ncmpe  lam  accipionlis,  quàm 
danlis  consiliuni ,  consulens  débet  leneri  de 
levi  culpâ.  Nibiloniinùs  absoluiè  dici  potest 
non  teneri  de  levi  quatenùs  scilicet  lenetur 


sst 


solùra  eam  diligenliani  adhibere  quani  passim 
hoininCÂ  ejiisdem  professioiiis  adliibeie  solenv 
acccplo  prclio;  quamvissil  major  eà  quain  ad- 
hibere debeni  ii  ([ui  inde  iiullum  prcliuni  ac- 
cipiunl,  prout  oslendilur  lu  irattatu  de  Jusli- 
lià,  dispul.  de  Tesl.  iii  coiiiniiiiii,  et  habelur 
cap.  Si  culpà,  extra,  de  injuriis  et  damno  dato. 
yua;res  iiisuper,  an  viro  j;ini  deiermiiiato  ad 
pcrpetranduui  grave noLiiiiientum,  v.g.,  ad  oc- 
cideiidiim  Pelruni,  possit  qiiis  licite  minus  nia- 
lum  considère  coiidiiionatè,  v.  g.,  solùm  pcr- 
cuiere  :  ex  quo  scilicet  non  poluil  correelione 
ac  ralione  eum  dimovere  à  proposiio  occidcn- 
di,  conaiurejiis  aniniuni  hàc  arte  emoUire,  illi 
proponendo  quod  certù  in  niillo  deberel  no- 
cere  Petro  :  quod  si  obduratè  velii  eum   lœ- 
dere,  deberet  levi  perciissione  tantiini  id  la- 
cère; proponendo  ibiud  minus  malum  ,  ut  in 
eo  sislens,  totumque  virus  evomens,  viteiur 
Pétri  occisio.  —  Resp.  tune  esse  licituui  con- 
sulere  minus  malum  :  istud  enim  consilium  ha- 
bel  bnuum  objeclum,  cùm  adhibealur,  tan- 
tiini ut  médium  et  remediuni,  hic  et  nunc 
siipposilà  maliiià  hujus  facinorosi,  efficax  ac 
necessariuni  ad  impedienduni  irreparabile  Pé- 
tri daranum,  nempe  illius  occisioueni  ;  hoc  au- 
tem  modo  non  respicit  minus  malum  ul  malum 
absolutè,  sed  tanquàm  bonuni,  et  ellicax  reme- 
diuni ad  liberanduni  à  morte  Petruiii.  Nec  tune 
consulens  absolutè  ac  solilariè  acceisit  et  coii- 
sulit  hanc  Pétri  percussionem,  quam  etiam  vi- 
tale vellet  si  posset,  sed  tantùm  coiuliiinnalè: 
suppoiilo  enim  quod  Petrus  à  malefaclore  in- 
lalliLiliter  sit  laedendus,   procurai  ne  énorme 
reciiiial  nocumenlum. 

Tuiius  tamen  foret,  quod  isle  simpliciier 
ollerret  malelactori ,  nudéque  ostenderel  ac 
proponercl  niateriam  niinoris  mali ,  quomodô 
seiliciH  non  ocçidendo  Pelrum  ,  posset  aliier 
vuluiilalcm  se  viudicandj  explore  ,  graiideque 
h  )c  malum  vilare,  inlligen  io  minus;  nullum 
lamcn  circa  hoc  consilium  aut  siiasioiiem,  aui 
inlUixum  adhibendo  .  iia  ut  lola  inlenlio  pro- 
ponenlis  feraïur  ad  liberationem  à  majori 
malo ,  per  nudara  oslensionem  materise  niino- 
ris mali,  absipie  ullà  molioiie  ad  ilUid,  etiam 
conditionalèsumptum. 

§  5.  De  comenlicnle. 
Non  loquimur  hic  de  nudo  consensu,  qui 
est  niera  volunlalis  complacentia  mali  absque 
ulli)  iniluxu  ,  ul  dùni  cives  approbaul  hél- 
ium injusium  jam  decreinm  et  publieatum  : 
quamvis  enim  sil  mortale  peceaiiini  .  nul- 
l;in   lanien  inducil  ohligationein  resiil'ieudi. 


EXPOSITIO 

! 


!)52 


Sed  est  tantùm   sermo  de  consensu  qui  est 
simul  causa   damni  pruximi  ,    ut  dùm   ma- 
gnâtes et  ii  ad  qiios  spectal  suo  sulTragio  décer- 
nera an  bellum  injusium  sit  raovendum,  de 
liac  requisiii  consenliunl,  eoque  consensu  effi- 
caciterihlluunl.lu  CajeianusLn  Summà  v.Re«- 
tiiutio.  Ilinc  liaberi  polest  quôd  si  in  commu- 
niuile  aliquà,  pluravincant  vota,  et  dùm  dan- 
tur  vota  aperta,  aliquis  ex  ultimis  videos  vota 
prœcedeiuium  jam  vicisse.  et  quod  suuin  volum 
iucoiitiarium  iiihil  prodessel,  consentit  ob  ali- 
quem  humaiinni  respeclum  injusto  lacinori , 
peccai  quidcm  morlaliier,  quia  consentit  inir 
quitati,  et  veriias  alque  justiiia  uullo  modo  ia 
rc  gravi  sil  deserenda  ;  ad  rcsiiiuiionem  lamea 
non  lenelur,  quia  consensus  rjus  nec  est  causa 
nec   concausa   damni  iiedùni  quoad  subslan- 
tiam,  sed  etiam    quoad   iiiodum,    nempe  ul 
acriùs,  faciliùs  aul  riiiùs  veniat  :  suppono 
enim  ad  bac  minime  concurrere,  tallaquo  vola 
tanquàm  omninô  inulilia  ferii ,  item  posterio- 
res  vocales   non  esse    lanlee  auctoritatis,   ut 
probabile  sit  praecedentium  volunlates  et  suf- 
fr.gia  mutare  posse,  cimiraditendo  et  quod 
reciuin  est  suadeudo;  tandem  quod  ipsi  non 
inclinant  in  eamdcm  partem,  nec  habeiit  eum 
allis  eumdem  aiiimum  ,  neque  id  simpliciier 
illis  arridel   :   aliàs  censereiiinr   concurrere 
eum  aliis  ad  damiium  ,  et  teuereniur  ad  lesti- 
luendum.  Nec  est  par  ratio  de  pra;cedeiilibus, 
quia  licet  viileant  subséquentes  ad  malum  con- 
sensuros,  illorum  lameu  consensus  non  prop- 
terea  à  causaruin  numéro  excluditur  ;  tura 
quia  consensus  omnes  autccedeules   suol  et 
tendunt  verè  ad  lut  grandam  causani  :   luiu 
quia  in  inslanli  honio  muialur,  uudo  possenl 
subséquentes  dissenlire  ;  quod  iu  primo  casu 
locum  non  bahel. 

Si  sccrelo  suffragia  feranlur,  sive  vocalis 
sciai,  sive  ignoret  quid  alii  priores  foccrinl, 
aut  siiU  ratluri,  piiam  si  ceiio  coguoscal  ma- 
jorent parlcm  in  deteriùs  esse  determiuaiani , 
nihilque  suo  volo  pjolicere,  adhuc  peccat  con- 
tra charilalem  et  justiliain,  si  contra  bonumel 
contra  a:quilalera ,  cura  aliis  consenliendo  sul- 
Iragium  suum  ferai;  tum  quia  rato  coniingere 
potcst,  ul  in  hûc  secreio  suflVaaandi  modo 
quis  omninô  ccrlus  sit  quid  alii  fcceriut, 
multolics  enim  cnntrariuro  ilUus  faeiuut,  quod 
exteriùs  dicunl  et  iu  facie  ostendunt ,  sicul 
eypciieiitià  palet  ;  tum  quia  in  elïeciu  non  osl 
hic  major  ratio  vocalium  priorum  quàni  po- 
steriorum  ,  omnosque  reipsà  coiisenlicules 
\'i    suiii  concausa:  delicti  et  dauini  sccuii. 


!)33  btPTlMI 

Advcrlc  obiter  quôd  ille  qui  est  vocalis  ex 
oflicio,  el  capiliilo  tuiic  coimnoiiè  iiileresse 
poiest  dùin  iraclatur  grave  negotiiiiii ,  aut 
elecliu,  si  reuunliet  suo  sulîragio,  Koliiqiic 
iiilrarc,  pra>viden§  aul  prai'videie  iIpIx'iis  (ore 
m  suà  illà  renuiiiiaiione  quid  iiijusliini  de- 
ceiiialur  aul  indignus  eligatur  :  pcccai  cou- 
Ua  cliarilaloni  el  jusliliaui,  eô  quod  ceiisealur 
liiiic  causa  eilicass  indirecla  danini  setuli,  non 
obsiando,  cum  lamen  posset  et  deberel  cibstare. 

§  i.  De  adulalore  et  receptante. 

De  palpQue  seu  adulalore  eodeni  modo  ra- 
tiotinanduin  videtur  ac  de  consenlienle,  cùin 
verlia  illius  consilia  quaiilam  esse  censeanlur. 
IJnde  si  sil  pura  adui^iio  Iseliricaliva  lanlùm 
lurii  aul  lioniicidii,  etc.,  est  quidein  pi'ccaUini 
niorlale  :  non  inducil  lamen  obligalioncni 
rcsliUiendi  ;  benc  lamen  si  l'ueril  eliani  cau- 
saliva  injustx  aclioais,  pula  si  aduialor  lande 
àuà  el  applausu  ellicaciier  procnrcl  damnuin  , 
aliumqué  piovocel  et  excilel  ad  furandum, 
occidendum,  etc.,  ni  si  lasso  nobiliiaicm,  bo- 
norcm  el  generosilaleni  exaggerel,  quilius  ver- 
bis  luuquàm  slimnlo  ei^çileUir  ad  liesorcin 
inlerliciendnm.  Ad  quod  etiani  reducuniur 
exprobrati(»»es  ignavi;e,  lurpiludinis,  el  in- 
famiae  ,  ni^i  dp  la^sore  vindiclani  suinat,  qui- 
biis  irrisiunibus  eilicacilcr  niolus  proccdit 
ad  se  vindicanduui ,  el  occidendum  ininii- 
cum. 

Ucceplaloris  noniine  inlelligilur  onuiis  ille 
qui  recuisuni,  reçeplaculum,  relugium,  el 
pairocinium  praeslal  malefactori ,  formaliler 
el  reduplicalivè ,  qualenùs  nialcfaclor  est, 
eumquc  fovcl  in  criniine,  et  in  ordine  ad 
daniiuini  inferendnm  ;  vel  securitalem  poslea 
ipsi  prasbel  ne  restituai,  aul  ne  deprehenda- 
Uir  ac  capialur,  sicque  conlinuandi  mala  au- 
daciani  ilii  prosâtal,  lanquàni  palrunns  iniqui- 
tatis.  El  isle  senipcr  ad  restiiuiionem  ulligatur, 
et  lalilanles  res  l'uriivas  in  donio  suà,  si  ba- 
bel  in  suà  ppieslaie,  domino  reddere  débet  ac 
meliori  modo  quo  poleril,  damnura  illaïuni 
repsrare. 

Sccùs  dicendnro  si  sil  taiilùm  receptalor 
njalulacloris  niaterialiter,  pula  quia  ignorai 
aul  dubilal  lalem  esse';  aul  eliamsi  sciai ,  eo 
tanien  iniuitu  non  recipil,  sed  solùni  ratioiie 
çonimunjs  bumqnil^iis  et  bospitii ,  quà  solel 
adventanles  recipere,  aul  ratione  aniiciiiai 
vel  saiigninilalis,  etc.  Talisenim  non  lenelur 
ad  res|iliilii)nen),  quia  nihil  habel  de  lurlo, 
licc  ad  illud   concurrit,  née  aliqujd  per  se 


i'Ii/ECEl'Tl. 


934 


prœslal  ad  iniquam  aclionem  perlineiis,  ut 
suppono.  Item  qui  furem  fugientem  minislros 
jnslitiaB  aul  alios  pcrsequenles,  recipil  vel  ad- 
juval  in  casu  necessiiatis,  ne  scilicel  morte 
plecialur,  non  peccal  nec  ad  restiiuiionem 
teni'lur,  dnmmoilo  procnrcl  ut  furla  non 
continuel,  ac  ablata  restilnat  :  quia  sicul  lici- 
lum  est  latroni  iugere ,  ita  et  aliis  qui  ex  olii- 
cio  euni  delinere  non  loneniur,  in  fugâ  jnva- 
re,  qui  lamen  apnd  judiceni  pro  lure  inler- 
tedunl,  fadumque  palliant,  ac  impediunt  ne 
ad  malèablaia  resliluenda  aut  nocumenta  re- 
paranda  compellatnr,  ppccanl  el  ad  restitutio- 
ncm  obliganlur.  Vide  plura  in  Iracl.  de  Jusl., 
q.  de  Reslit.  in  commniii. 

De  participante.  —  Aliquis  poiest  dnpiiciier 
parlicipare  cum  furc  :  primo  solùni  in  pianlâ 
seu  re  l'urtivâ,  qnam  bonâ  fide  accipil,  el  isle 
lenctur  resliluere  lanlùm  ralione  rei  arceplaj  ; 
el  de  boc  pariicipanie  non  esl  sermo  in 
praisenii.  Secundo  in  crimine,  tanquàm  so- 
cius  et  pariiceps  furti  el  iniquae  accepiioiils, 
m  siniul  l'urando,  scalas  ascendent  ■  fine  su- 
stinendo,  excubias  agendo,  instrumenla  sup- 
pedilando,  explorando,  meliando,  aul  quo- 
(|uo  modo  juvando  ad  aclionem  injuslam. 

Conveniunt  omnes,  quôd  quicumqnc  sic  esl 
pariiceps  criminis,  ut  sil  eUam  causa,  seu 
concausa  injuslae  actionis,  lenelur  ad  resii- 
tuendum  in  integrum,  cùm  sit  causa  ellicax 
danini.  El  cùm  damnnm  in  tali  casu  communi 
coiispiralioiie,  seu  uiià  manu  el  unà  causa 
lolali  ex  pluribus  panialibus  conflalâ,  ab  om- 
nibus illatum  Inerii ,  nec  sil  major  ratio  de 
uno  quàm  de  alio,  omnes  ad  restiiuiionem 
lolius  danini  in  solidum  obliganlur  :  secùs  di- 
cenduni  si  absque  conspiralione,  coiivenlione 
el  cxcitalione  ac  onininô  disparate  se  liabeant 
ad  damniim  inl'eri'ndum  :  lune  enim  qitilibel 
lanlùm  suani  parlem  resliluere  lenelur.  Ilinc 
quia  omnes  milites  exerciliis  tanquàm  causoB 
partiales  ellicinnt  unam  lolalem,  ac  communi 
conspiralione  expoliant  urbem,  unus  alleri 
pi;eslat  lidiiciam  et  qualomcnmque  openi,  ia 
bello  injusto  singuli  lenenlur  in  solidum  ad 
istud  daninuni  restiluendum;  quia  singuli  elli- 
caciier, licet  non  lolaliler,  ad  damnuminiegrum 
concurrunt  ac  cooperantur.  Quanivis  enim 
pbysicè  à  singulis  parlicnlariler  causeliu-, 
iiioraliter  lamen  à  quolibet  procedit,  non  qui- 
dein ut  sil  causa  lolalis  ,  lolaliiale  causa; , 
belle  lamen  lolaliiale  effeclùs,  qui  ipsis  atlri- 
biiiuir,  el  pluribus  lotalibus  moraliter  équi- 
valent. Idemqne  diceudum  de  pluribus  ex  con* 


f)55  fcXPOSl 

qiioqiie  lacienilum,  câqne  loge  jiirisdiclionem 
venlione  vineani  alienam  dcvaslanlibus  ;  pliira 
vide  disp.  de  Resl.  loeo  oiialo.  Et  ff.  liliil.  de 
furlis  1.  Vulgaris  §  Si  duo. 
§  5.  De  mulo,  non  obstanle ,  et  non  mani- 
festante. 
Mulus  hic  diciiur  qui  potest  et  tenetur  loqui 
prœcipieiido  vel  reprehendendo ,  vel  consu- 
lendo,  aut  dissuadendo,  aul  scribendo,  aui 
matiifestando,  etc.,  et  laïuen  tacol;  propterea 
cùm  desit  oITicio  suo  et  obligaiioui  jusllliae , 
censelur  causa  indirecta  damni  inde  secuti, 
et  ad  illud  négative  ellicaciter  coiicurreie  : 
sicque  ad  ejus  restllulioneni  obligatur. 

Non  obslaiis  est  ille  qui  potest  et  tenetur 
irapedire  damna  alleiius;  et  tanien  non  prae- 
beiauxiliuni  iinpeditivum  injustae  actionis.  Isle 
eiiini  consetur  causa  indirecia  et  privaliva 
illius.  feic  domini  temporales  qui  non  obstant 
latrociniis  crebresceniibus  in  terris  suis,  te- 
nenlur  ad  restilueudum  damnum  passis,  quia 
sunl  cusloJes  justiliie,  et  malis  possunt  ac 
teneniur  obslarc  ex  oflicio. 

Non  manifestans  est  ille  qui  non  prodit 
malefactoreni ,  vel  diiin  inleri  damnum,  vel 
post  factuui,  quando  potest  et  tenetur  ex  sti- 
pendie aut  ollicio;  ila  quod  non  manifestatio 
sit  causa  vel  injustae  actionis,  vel  injustae  de- 
tentionis.  Sic  ad  damnum  reslituendum  te- 
nentur  custodes  vinearum,  sylvarum,  agrorum, 
aul  aliarum  rerum ,  quando  ex  illorum  dis- 
simulaiione  proximus  lœditnr. 

Hequiritur  igiiur  ut  istae  très  personae  sini 
resliiutioni  obnoxia;,  quod  possint  sine  gravi 
iucommodo  impedire  damnum  alterius;  in- 
super quod  ad  id  teneaniur  ex  juslilià  ;  si  cnim 
soliim  ex  cbariiaie  obligenlui,  licel  non  ini- 
pediendo  mortaliter  peccenl ,  non  lamen  pro- 
pterea videnlur  ad  reslitulioncm  obligari ,  nisi 
aliquà  raiione  positive  se  baberenl,  signifi- 
canles  sive  terbis  sive  signis  se  laciluros,  quô 
animus  fnraniis  firmaretur,  qui  alioquin  ti- 
mens  claniorem  aut  manifestaiionem  non  au- 
sus  esset  damnum  inlerre  ;  quia  lune  cen- 
senlur  ad  illud  quasi  positive  concurrere.  Item 
nisi  à  judice  inierrogenlur  :  tune  enini  si 
taceant,  aut  negenl,  ad  restilulionem  tenen- 
iur. Item  dummodo  à  fure  non  accipiant  ali- 
quam  parlera  praed;e  ut  taceant.  Secùs  docent 
plures,  si  ex  propriis  lalronis  peeuniis  pre- 
lium  accipiant  ad  tacendum,  quibus  non  red- 
dalur  impolens  ad  reslituendum. 

Quaeres  primo ,  an  confessarius  qui  pœni- 
(enti  obligaio  ad  restilulionem ,  quam  fecissel 


rio  956 

si  ail  oodem  monilus  fuîssel,  quam  tamcn 
non  praestilil,  quia  confessarius  non  injunxil, 
lenealur  ipse  ad  reslituendum.  El  quidem 
non  est  sermo  de  confessario  qui  ex  maliiiâ 
vel  igiioranlià,  crassàqueculpâ  dixit  pœnitenti 
non  teneri,  aul  alteri  teneri,  cui  nihil  debebal. 
Tune  enim  hujusmodi  consiliura  censelur 
causa  efficax  damni  conseculi.  Sed  est  tantùm 
diflicullas  de  confessario,  qui  non  monet  pœ- 
Ditentcm  de  lali  obligalione,  ex  quo  silenlio 
credens  se  ad  nullam  restilulionem  teneri,  eam 
prsetermitiit  ;  quod  lamen  non  conligissel ,  si 
conlessarius  suo  munere  reclè  (unclus  esset. 
Supponimus  adbuc  quod  poslea  confessarius 
nequeat  tollere  deceptionem  ac  monere  et  cor- 
rigere  pœnitentem,  aul  quia  enm  non  novit 
delerminaté,  aut  longé  absit,  etc. 

Resp.  episcopos,   paroehos ,  aliosque  con- 
fessarios  habentes  curam  animarum  obligari 
ad  restilulionem  ;  quia  cùm  ex  oflicio  tenean- 
iur  consulere  saluti   pœuitenlis  ,   ipsumque 
tanquàm  subditum  regere  ac  instruere  de  ne- 
cessariis ,  consequens  est  ut   damna  ex  tali 
omissione  culpabili  consecuta,   illis  imputen- 
tur.  Adde  quôd  intentio  fideliuni  décimas  dan- 
lium ,  et  eliam  Ecclesiae  taie  oITicium  con- 
ferenlis,  ea  est  ut  non  tanliim  saluli  pœnilen- 
lis,  sed  eliam  bouo  comniuni  consulant,  di- 
ligcnler  curando  qnaniùm   in    ipsis  est,   ne 
fidèles  damnum  alii|uod  vel  injuriam  patian- 
tur.   Mine  dissolvitur  fundamentum  auclorum 
conlrarium  asserentium ,  neinpe  quod  confes- 
sarius ex  juslilià  soliim   tenetur   prospicere 
saluti   spirituali  pœnitenlis  :  non  verô  bonis 
tcmporalibus  aliorum.  Licel  enim  isli  confes- 
sarii  non  habeani  hoc  oQicium  principaliler  et 
immédiate  in  graiiam  creditorum,  necabeis 
mercedem  ad  hoc  immédiate  recipiant,  quia 
lamen  salus  spirilualis  pœnitenlis  habet  neces- 
sariam  connexionem  cum  reparaiione  damni 
aliis  ab  eo  injuste  illali,  consequenter ,  mé- 
diate et  raiione  pœnitenlis  teneniur  ex  olDcio 
prospicere  bono  aliorum  lemporali  per  resti- 
lulionem pœnitenti  injunctam  ,  et  curare  ne 
respub.  aut  ejus  membra  quorum  stipendiis 
aluntur,  damnum  patiantur.  Si  ergo  sint  in 
causa  suà  negligentià,  quod  illud  patiantur , 
obligantur  ipsi  ad  illud  reparandum  et  tenen- 
iur quasi  de  levi  :  cùm  liabeanl   ofQcium  in 
propriam  suam  et  lidelium  uliliiatem  ,  modo 
supra  exposilo. 

Cœteri  verô  confessores  ,  hoc  ipso  quôd 
laie  oiius  et  oliiciuiu  suscipiunl  et  exercent 
gratis,  videnlur  se  obligare  ex  pclp  ad  j(| 


r*57  bËPtiMl 

quoque  laciendum ,  eâque  lege  jurisdiciioncm 
accipefe,  nenipe  ad  otlicium  judicis  cl  niedici 
spii'itiialis  rite  et  sine  cujus(|uaiii  injuria 
obeuiidiim  ,  eaque  perageiida  sine  quibus  poe- 
nitens  nequit  saintem  spirilualem  oblinere , 
etiamsi  taie  inipedimentum  ex  aliquo  tempo- 
rali  proveiiiat.  Unde  si  suà  lalà  culpà  sint  cau- 
sa cur  pœnilcns  non  restituât,  tenenlur  ipsi 
per  se  loquendo  restitiiero,  maxime  si  suà 
sponte  se  liuic  ministerio  inçserant. 

Quaeres  insuper  an  l'amulus  videns  alierimi 
conservura  aliqua  furarl ,  tcneatur  ad  resiiiu- 
tionem  si  non  manil'esiet  domino,  quanrio  se- 
cretô  raonitus  desistere  noluit ,  aut  quandô 
nulla  est  spes  cmendationis.  Et  quidem  tune 
ex  charitate  graviter  obligari  ad  detegendum 
fnrem  ei  qui  prodesse  potest ,  vel  tandem  do- 
mino pandere,  cmium  est  ;  cùm  lege  charitatis 
teneatur  potins  daninum  lertii  innocentis, 
pra;serlim  doniiui  sni  vitare,  quàm  damnum 
alterius  noccntis.  Difiicultas  soiiim  est  ulrùm 
ad  id  tenealur  eiiam  ex  justitiâ.  —  Rcsp.  quôd 
si  fur  aliquis  extraneus  fuerit ,  tune  quilibet  fa- 
mulus,  ad  id  teneinrex  justitiâ;  nam  ex  offi- 
eio  famulatiis  débet  esse  eustos  domùs ,  ne 
extranei  lllani  aggredianiur.  Si  verô  Inr  do- 
mesticiis  Ineril,  ille  solùm  famulusaut  faniula 
tenetnr  ad  hoc  ex  Justitiâ  ,  cuicura  bujusmodi 
rernm  luit  specialiter  demandata ,  et  ad  cuslo- 
diendum  claves  commissse;  quia  ex  lidelitate 
et  ex  ju»ititiâ  bona  ea  domini  conservare,  at- 
que  illaesa  custodire  ab  exleris  et  domesticis 
tenetnr  :  eaeteri  verô  famuli ,  tacendo  et  non 
impediendo  videntur  peecare  solùm  contra 
charitatem,  non  verô  contra  justiliani,  dnm- 
modô  aliter  non  cooperenlur,  aut  eorum  la- 
citurnitas  aliis  occasionem  l'urandi  non  proe- 
beat.  Plura  circa  istas  novem  personas  vide 
tract,  de  Just. 

§  6.  QuonwUo  et  quo  ordine  novem  isti  coope- 
ratores,  unà  cum  execulore  damni,  tcneantur 
ad  illud  resliluendunt. 

Teperi  ad  restituendum  in  solidum,  est 
obligari  in  toium  ,  seu  ad  integrum  damnum 
reparandum  :  i(a  ut  aliis  delicientibus  aut  non 
solventibus,  quilibet  ex  ipsis  intérim  obligctur 
ad  totius  danini  compensationem ,  salvopostea 
suo  excursu  ad  suos  complices,  ut  ipsi  rel'un- 
dant  de  suo  quod  pro  eorum  parle  solvit  ; 
quando  scilicet  plures  bomines,  tanquàm  con- 
causre ,  commun!  conspiralione  concurrunl 
simul  ad  idem  damnum  et  eflicaciter  coope- 
rantur,  ac  influunt  in  injuslam  acceplionem 
f  l  daninilicationem ,  prout  janj  dictum  est  de 

TH.    XtV. 


PH.ECEPTI. 


dàS 


I    militibus  in  belle  injusto  civitatem  hostium 
despoliantibus. 

Hœc  igilur  decem  personarum  gênera  te- 
nentur  hoc  modo  ad  restituendum  daninum 
proximo,  si  quod  ex  injuslâ  actione  consecu- 
tum  fuerit  :  id  est  quilibet  supradictorum  ho- 
minum  leneiur  ad  restilutionem  in  solidum, 
nempe  ad  reparandum  totuni  damnum  quod 
causavil ,  aut  poiiùs  concausavit  ;  quia  fuit 
causa  aut  concausa  totius  aetjouis.  qu.ne  dam- 
num intulit;  et  cùm  non  sit  poiior  ratio  de 
uno  quàm  de  alio,  singuli  ad  restilutionem  in 
integrum  obligantur. 

Quia  tamen  secundus  laedens  non  tenetnr 
reslitucre  in  solidum  ,  nisi  déficiente  prinm  , 
vel  non  potente  aut  noientc  restituere,  aui 
aliis  suas  partes  noientibus  aut  non  potentibus 
restituere  lœso  ;  examinandum  est  quo  ordine 
restituere  teneantur.  Ordinem  quippe  inter 
istas  causas  admiitendum  esse  innuit  D.  Tho- 
mas 2-2,  q.  62,  art.  7,  ad 2. 

Dicendnm  inprimis  ,  quôd  quando  aciio  in- 
justa  est  Incrativa  agentibus  ,  seu  aliquid 
positive  ablalum  est,  ut  pecunia,  vestis,  etc. 
tune  primo  et  principaliter  ad  restilutionem 
obligalur  qui  rem  injuste  accepiam  apud 
se  liabet  ;  ad  hoc  enim  leneiur  et  ralione 
rei  aeeepla'  ,  et  ralione  acceptionis.  Idem 
dicendum  si  eam  hâc  malâ  lide  consum- 
psit  aut  alienavit  :  cùm  enim  sciens  et  volens 
ex  eà  commodum  prae  aliis  reporlaverit,  ante 
illos  quoqiie  contrabii  obligationem  resliluiio- 
nis,  qui  si  integrani  domino  reddiderit  pra:-- 
dam,  tune  cx-leri  neque  domino  reslituere, 
ncque  isti  socio  quidquaui  refundere  lenenlur  : 
quia  nec  dominus ,  iiec  iste  post  restilutionem 
rei  faclam,  minus  habent  in  bonis  suis,  quàm 
habere  debeanl.  Dicendum  secundo ,  quôd  si 
aclio  non  sit  lucrosa,  sed  laninm  damni  illa- 
tiva,  ui  incendium  domùs  ,  scgelimique,  oc- 
cisio,  mulilalio,  etc.,  prîmo  loco  leneiur  re- 
stituere jubens,  postea  exequens  :  quia  man- 
dans  eensetur  movcns  et  causa  principalis  ; 
exequens  verô  in.slrumentum  libcruin  ab  ipsn 
motura  :  aclio  aulem  principaliter  procedil  à 
motore,  ipsique  allribuilur.  Jubcnle  aulen» 
restitueiile ,  lune  alii  sunt  à  resiitulione  im- 
munes  :  non  enim  lenenlur  ad  boc  nisi  in  illius 
deleclum  :  et  è  contra  si  alla;  causa;  secunda- 
riœ  restiluant ,  jubens  illis  refundere  tenetnr. 
Quando  executor  non  fuit  iuqieriu  superio- 
ris  adduclus  nec  coaelus  ad  damnum  inferea- 
dum,  sed  à  seipso  motus  illud  intulit,  lunc 
eensetur  causa  principalis,  et  ante  ouineg  alia* 
Kl 


>J39 

•eiicliir  ad  reslilulionem  :  pQSl  illam  aulem 
faclam  ,  cxlerae  causse  cuin  illo  concunenles 
siinl  à  resliluiione  immunes;  quia  quando  ille 
qui  est  causa  principalis  daniiii  rosliuiit,  cx- 
leii ,  qui  taiitiiai  accessoriè  ac  in  ejus  delecluui 
reslilueie  lonebaniur  ,  lune  ab  isiu  oncic  re- 
IcvuQUir,  nisi  ipsum  leduxerinl  et  deduxciinl 
ad  liunc  slalum.  Vide  Cajelanum  2-2  ,  q.  02, 
ail.  0  ,  ad  2. 

In  ciuleris  vero  causis ,  ordo  inler  illas  ob- 
sorvandus  esl  quem  ponil  D  Tbouias,  nonii)e 
posl  jubenleni  cl  cxoculorem  sequi  leitio  l(jco 
consuleniem,  quaiio  consenùenlom  ,  quiulo 
recepianieui ,  sexlo  non  impedientem  :  ila  ul 
posleiior  possil  expeclare  donec  sciât  an  prior 
non  possit  aul  uolii  satisi:acejre  ,  ciuu  non 
nisi  in  defeclum  illiusreslilucre  Veaeatur.  Ubi 
lamen  sunl  pluies  cjusaj  in  eàdeui  specie  et 
^la^lll:  v.  g.,  duo  eonsulenles,  duo  execuloies., 
juo  conèenlienlcs ,  etc.,  eiiani  si  non  fueiini 
siniul  leinpore  in  4elicU} ,  sed  unus  altoii  ac- 
cpsseril,  ul  dùm  successive  feruntur  sullVagia, 
tenealur  resliluere  allero  non  expeclalo,  ciiin 
in  his  non  sil  ordo  prioiis  et  puslcrioris.  Ina 
lanien  ex  liis  causis  secundariis  restiiuente  in 
iiiîidum,  alla;  lenenlur  illi  refundere  suas 
parles,  si  causse  principales  non  possinl  aut 
noiint  loluni  eideni  refundere. 

Alii  vero  docent  in  bis  causis  secundariis  et 
miniis  principalibus,  nuUum  inler  se  servan- 
duni  esse  ordineui ,  sed  omnes  œquè  primo  et 
immédiate  tencri  in  dct'cctuui  causa;  principa- 
lis  :  ila  taïucn  ul  juxta  majorem  vel  minorcm 
influxum  ac  proportioucm  concursùs  ,  una  ad 
plus,  alla  ad  minus  reslituenduni  obligelur. 
Ratio  est ,  quia  una  non  concurrit  tanquira  in- 
slrumenlum  alterius,  eique  non  subordinatur, 
nec  in  nouiine  illius  agit;  sed  unaquseque  per 
se  in  suo  ordine  cooperaïur  ad  movendum  aut 
jnvandum,  aul  non  impediendum  malcfaclo- 
rcm.  Plura  vide  tract,  de  Just.  disp.  de  Re- 
slit.  q.  4,  art.  1,  et  §  Vnko.  Ibidem  q.  1, 
liabes  plures  casus  parliculares  conceruentes 
personas  obligaïas  ad  resliluenduui.  Nenipe 
art.  5,  an  qui  accipit  mercedein  ad  faciendum 
vel  omilleiidum  id  ad  quod  ex  officio  vel  ex 
cliaritate  solùm  lencbalur ,  obligelur  in  cop- 
scienlià  ad  illam  restiluendam  ;  et  §  primo 
quaerilur  an  qui  aecipil  pretium  ad  omitiendum 
aclum  de  se  inlrinsccè  malum  et  injuriosuu) 
pjoximo ,  vel  ad  illum  perpclrandum  in  gra- 
tiam  et  jussionem  alierius,  non  possit  illud 
relinere ,  sed  eliam  posl  pairatum  inalelicium, 
ill«(l  resliluere  tencaUir,  non  sojiiin  i,egejH)- 


EXPOSITIO  940 

silivà,  sed  de  jur«  nalurali  :  el  §  2  exa- 
minalur,  an  et  quaenam  mulicres  prclium 
proslitutionis  à  viris  recipere  aut  relinere  po&- 
sinl.  Tandem  tract,  de  Jusl.  q.  4,  art.  1 ,  exa- 
niinatur,  au  qui  injuste  aliuni  impedil  ab  of- 
(icio,  bcnelicio,  aul  bono  ad  quod  babebaljus, 
leut'alur  damnum  illatuin  rqiarare ,  et  quo- 
modô.  Vide  ibi. 


(îîXuafStio  unicn. 

UL  PEltSOiMS  (JUIBLS  liESTlTUTIO  FACIEMIA  EST,  ET 
eue    ORUlNfi. 

Regulam  generalem  in  hàc  niaterià  assignat 
D.  Tbomas  2-2,  q.  62,  art.  5,  dicens  quod  per 
reslilulionem  lit  reduclio  ad  seqiialilatem  jusii- 
lia;  commutativae,  quae  consislit  in  rei'um  atl- 
lequalione.  Uujusmodi  aulcinreruw  ad^qualio 
lieri  non  polesl  nisi  ei  qui  minus  habet 
quàm  quod  suuiu  ^-st,  suppleatiir  <]U(h1  de«8l. 
Ergo  commuuilcr  illi  l'acienda  est  resliiulio 
rei ,  ad  quem  perlinel,  seu  qui  minus  liabel 
quàm  debeai  habore  ad  banc  suppleiioiieni  fa- 
ciendam.  Lnde  quiab  aliquo  a<;cepit  rem  alie- 
naui  furlo  vel  alio  nwxlo  injuste  occupaUui  ait 
ipso,  non  tenetur  resliluere  illi  à  quo  accepit, 
ulpolè  qui  inde  non  minus  habet  quàm  quvd 
suuui  est;  sed  débet  facej'c  quantum  polesl  ut 
reddalur  domino;  <iebeUamen  illi  qui  rem  ali«- 
nani  occupaveral ,  lune  per  aliquam  bonaiH 
viam  signilicari,  quod  talis  non  te.jielur  salisfa- 
cere  pro  lali  re,  ne  remaneal  in  peccalo  ;  aut 
si  lortè  venial  ad  pœniienlJajn,  Ihs  resliluere 
conlingat.  Hoc  siquidem  modo  fesiiluens,  do- 
mini  et  lalronis  «imul  negolium  uiililer  gerit  : 
salvis  lamen  lis  quae  supra  <lixiaius,  de  posses- 
sore  boniB  fidei  quiemit  rem  furtivamà  lairone, 
nenipe  posse  eani  ipsi  reddere  r.esciiidendo 
contracium,  ul  pretium dal.unir^cuperet,  seque 
indeninem  servcl. 

lusuper  applicandi  bic  veniuut  duo  liluli 
ëupra  explicaii  é  quibus  lanquàm  è  radimbus 
orilur  oninisobligniio  restiluendi.  Si  eniBi  ex 
solà  riB  aliéna  accepta  resliluiio continuât,  red- 
denda  esl  legulariter  doimiiio  nei  :  appeilalione 
aulem  domini  kic  inteUigiiw  ille  oui  debetur, 
feive  dominititn  perseveraverit  apud  eum,  «ive 
Irauslaium  luerit,  sive  sit  verus  dominus,  sive 
adoiiiiisUalor,  precuralor,  dispensator,  cuslos, 
ni  si  in  pignus,  aul  depositum  ,  aut  conductio- 

nem  babeat,  omnis  denique  qui  juslo  tiluloest 
ejus  possessor,  aul  jus  liabel  ad  illam,  aut  ejus 

possessioneai,  qualiscst  sartor  respeclu  vcslis 
conlicienda;;  si  igiiur  rcs  ab  ali(|uo  istorum 
ablata  fueril,  qui  illara  liabel  eidein  et   non 


941  SEPTIMI 

doiniiio  resliluere  débet,  si  citra  iiijuriani  illà 
non  possil  privari  loto  tenipore  concesso  ad 
usum,  vel  assocuralioneni,  etc.  Secùs  videlur 
dicendum,  si  nihil  ipsi  intersit  quod  Domino 
reddatur. 

Si  auiem  resliiuiio  consurgal  exaccepiione 
injustâ,  disccrnetidnin  est  an  accepiio  illa  fue- 
l'it  ex  datîolie  piohibilA  ;  ita  quôd  non  solûra 
obligalus  ad  reslituendum  acceperit  injuste , 
sed  etiam  îlle  qui  donalione  iniquâ  dédit,  ipsa- 
(]ue  datiofuitmala  ,  ul  ctim  dalur  pecunia  pro 
corrumpendo  judicc,  vel  pro  ingressu  raona- 
sierii  vel  pro  quocumque  spiriluali.  In  ejus- 
niodi  eninidationibus  prohibills  reslltutio  qui- 
deni  facieiida  est,  sed  non  iîli  qui  nialè  dedil. 
t'nde  In  sinioniacis  daiionibus,  réstitulio  fa- 
cienda  est  eccleslaeincujusinjiirianidaluni  est, 
ant  Christo  hœredi  uuiversorum.  lia  0.  Tho- 
mas hic  art.  5,  ad  2. 

Si  verô  sola  intervenit  acceptio  Injusla,  ei 
qui  ex  eâ  damnilicatus  est,  rêslitutio  est  facien- 
da ,  simul  concurrenlibus  his  duabus  circum- 
siantiis  :  priiuaquôd  isteverèinciirraldaninum, 
secunda  quôd  ei  provenlal  ex  hâc  acceplione 
iiijuslà  :  aliàs  non  esset  illi  facienda  réstitulio  : 
ul  palet  cum  quis  Turalys  essel  à  mercatore  ali- 
quodpignus,  lune  enini  licel  damnum  siiduo- 
ruui,  rtenipè  doniini  pignoris,  et  mercalorisqui 
lenel)at  pignus,  fur  lanien  leneiur  restituere 
non  domino,  sed  mercalori;  quia  aclio  furti 
damnificavjl  mercalorera ,  qui  îenetur  domino 
de  pignore  reddendo  :  ita  quôd  ni  hujusmodi 
reslrtulione,,  persona  cui  débet  reslllui,  non  ex 
dominjo  rei,  sed  ex  damnificatione  sibi  allaià 
discernilur  el  delinitur.  Ratio  est,  quia  ipsius 
înteresl  salteni  cuslodire,  seureddereillani  do- 
mino, sî  non  est  sua.  Veriimtamen  quando  res 
sine  scandaio  polest  publiée  vel  sccretô  reddi 
domino  sine  allerius  injuria,  damno  vel  pcricu- 
lo  rcali,  potest  in  foro  coiiscientiœ  reslilui  do- 
mino, tanquàm  exequendo  jus  naltirte  ,  ul  si 
reslîluenda  sit  ablata  à  fure  aul  latrone,  aut 
usurario,  qui  non  credunturunquàm  reslitutu- 
ri,  potesl  reslilui  vero  domino  cum  illo  grano 
salis,  quôd  provideatur  ne  iteraiô  contingal 
fieri  restilulionem  ,  si  quandoque  venerini  in- 
justi  illi  occupatores  ad  pœnitentiam.  Hacle- 
nîis  Cajeianus  in  Sunimâ.  Ptura  vide  supra,  q. 
i,  art.  1. 

Articulus   PRIML'S. 

An  quando  res  creditwr  nociva,  domino  vel  alteri 
sil  ipsi  reddenda,  si  tune  illam  exigai. 

DivHS  Thomas  2-2,  q.  62  ,  art.   5,  ad  pri- 


PILECEPTl.  D42 

mani  banc  regulam  assignai ,  nempe  quôd 
j  quando  res  rcsiiluenda  apparel  esse  graviter 
i  nociva  ei  cui  réstitulio  facienda  est,  vel  al- 

<  leri,  non  débet  ei  tune  reslilui,  quia  resti- 
i  tutio  ordinalur  ad  utilitalem  ejus  cui  rcsti- 
t  tuitur;  omnia  enim  quae  possidentur,  sub 
t  ratione  ulilis  cadunt.  Nec  lamen  débet  ille 
«  qui  detinei  rem  alienam  sibi  appropriare; 
t  sed  vel  reservare  ut  congruo  terapore  resii- 
«  tuai,  vel  alibi  traderetuliùs  conservandam.» 
Cùm  enim  réstitulio  sit  aclus  virtulis  ,  soliim- 
modôaclu  facienda  est,  conformiler  ad  rectam 
rationem,  netupc  ubi,  quando,  etc.;  tune  ati- 
lem  in  hujusmodi  circumstantiis  recta  ratio 
dictai  esse  diflerendam,  ad  vitandunidetrimeti- 
tum  domini  rei  vel  allerius,  ul  de  se  patet  :  fel 
in  hâc  dilatione  dominus  censelur  irralionafci- 
liter  invilus,  cùm  cedat  m  ejus  utiliiatem.VWe 
D.  ThoiiKim2-2,  q    57,  art.  2,  ad  1. 

Hanc  tamcn  regutam  limitai  D,  Thomas  in  4 
Sent.,  (lisi.  32, art.  2,  q.  5,  ad  5,  dicens,  <  quôd 
«  gladius  rcddeiidus   essel    furioso ,    quando 

<  majus  periculum  limelur  in  non  reddendo.  » 
Ratio  est  quia  isle  non  tenelur  cum  gravi  pro- 
prio  damno,  inipedire  allerius  nocumentum  , 
si  id  ei  ex  officio  non  incombai;  sed  polest 
caeteris  paribus  sibi  poliùs  prsecavere  quàm  al- 
teri :  sicque  tune  rcdditio  ilîa  gtadii  non  cen- 
selur ipsi  volunlaria,  nec  damnum  alteri  inde 
seculum  illi  esl  imputaiidum  ;  maxime  si  ex 
dilatione  reddendi  gladium,  nulla  sit  probabi- 
lis  spes  impediendi  laie  nocumentum  ,  fecerii- 
que  omncm  moraleui  diligenliamadillud  aver- 
lenduni. 

Quando  dominus  petit  rem  suam  à  deposita- 
rio,  ul  alteri  injuriam  inférai,  puia  gladium  ad 
oecidendum  aul  in  bonis  forluna;  nocendum , 
deposilarius  si  absque  gravi  incommodo  lune 
"denegare  possil ,  reddendo  peccat  contra  cha- 
rilalem,  ciinl  non  drligai  proxlmum  sicul  se- 
ipsuui,  eleliam  contra  juslitiam,  cùmcensealur 
causa  secundarîa  damni ,  eique  coopCTari  ;  et 
tenetur  ad  restilulionem.  Ex  cap.  fin.  Si  tuà 
culpîi,  iit.de  injuriiset  dam.  dat.:  prsebetenim 
alteri  instrumenta  hic  et  nunc  destinata  ad  no- 
cendum proximo,  absque  légitima  causa  excu- 
sante ,  nempe  vilatione  pToprii  damni,  cùm 
supponamus  nullum  inde  grave  ipsi  imminere. 
Idem  dicendum  quando  reddit  gladium  do- 
mino petenti  ad  seipsum  oecidendum. 

Si  autem  rem   domino   reddat  petenii   in 

damnum  spirituale  allerius,  v.  g.,  pecuniassuas 

doposilas  aul  débitas  exigenti  adsoilicitandas  et 

g     corrumpendas  feminas,    cùm  lamen    absque 


gravi  suo  incommodo  possetearum  roddilioiieni 
differre  ,  tiiiic  censeliir  cooperari  peccalo  scan- 
dai! el  peccare  conlra  charilalein,  ul  eidiu  di- 
cilui'Eccl.  17:  Unicuique  mandavit  Domiiiiis  di- 
]>io.iimo  suo  :  Ali|ui  in  hoc  eveiilu  isle  polost 
alisqtie  delriinenlu  proprio  viiare  scaudaliiiii  el 
niinaiii  spiiiUialem  proximi.  Ergo  tenelur  vi- 
iare reiinendo  illas  pecunias,  si  illa  delenlio 
.sil  profuliira,  el  probabilis  spes  qnod  laie  nia- 
luni  iinpediei.  Si  verè  pelai  inslanier  suas  pe- 
cunias in  propi'iuni  daninum  spiriluale  dunia 
xal  absque  ullâ  proximi  injuria,  v.  g.,  ad  se 
jnebrianduiu,  ad  convivia  cum  cai  nibus  in  qua- 
dragesiniàparanda  ,  ad  luxum,  ad  ludos  piohi- 
bilos  exerceuduui ,  elc,  an  reddens  peccet 
siniililer  conlra  cliarilatem ,  si  absque  suo  ia- 
comniodo  possit  differre  solulionem  ,  el  hoc 
modo  illius  peccalum  impedire ,   sub   lile  esl. 

Quidam  enim  neganl,  quia  debiloris  esl  sol- 
vere  ,  nec  illius  inleresl  examinare  an  credilor 
in  pios  aul  malos  usus  pecunias  suas  sil  con- 
sumplurus,  quandùsine  lerlii  injuria  hoc  lacil  ; 
non  enim  esl  illius  superior,  ul  suppono  ,  nec 
habel  jus  ipsuni  delinendi  ac  impcdiendi  ne 
peccel ,  si  velil  :  adde  quôd  feré  semper  debi- 
lores  possenl  occasiones  diflerendi  solulionem 
afferrc,  verisimile  puianles  quôd  pecuniis  illis 
credilor  sil  abusurus  in  ruinam  aninix  sua'  ; 
quod  conlra  jusiiliam  el  bonum  publicum  rc- 
dundarel.  Nec  esl  eadem  ralio  de  boiio  cor- 
porali  ipsius  crediloris,  vel  de  bono  spiriUiali 
el  corporali  proximi  vilando.  Duplex  enim  as- 
signalur  dispariias.  Prima  esl,  quia  relenlio 
«iebili  pro  tune  esl  médium  ellîcax  elex  nalurà 
sua  ordinalum,  ul  lam  credilor  quàm  proximus 
non  incurranl  illud  damnum  corporale  :  ilem 
ul  lertia  persona  non  scandalizelur,  nec  ad 
peccalum  perlralialur  :  secûs  verô  ul  crediK  r 
lion  incnrral  damnum  spiriluale.  Quanlumvis 
enim  Innc  denegelur  ei  debilum  ,  jam  in  corde 
suo  fornicaUis  esl  ac  inleriùs  peccavil  ob  jira. 
vum  finem  elvolunialem  se  inebriandi  ;  el  for- 
lassé  magis peccabil  ex  non  reddilione  debili 
propier  majorem  appelilum  ex  privalione, 
propler  iracundias,  injirrias  ,  ))laspliemias  in 
quas  prornmpel.  Undc  lune  médium  ordina- 
lum est  monilio  etcorreclio  IValerna,  quà  prai- 
missâ  à  debilore,  si  credilor  adhuc  moleslé 
persistai  in  petilione  noliUiue  in  dilalionein 
eonscnlire,  poleril  isle  suas  pecunias  intàcon- 
.scientià  reddere. 

Secunda  ratio  dispariuiis  esl ,  quia  homo 
non  esl  dominus  viiaï  el  bonorum  corporis 
iii'c  lionornm  spiriluaiium  alteiius  ,  benè  la- 


OMTIO  944 

ineu  proprioruni.  llnde  quando  illa  bona  pe- 
ricliianlur ,  lenelur  quisque  ea  tneri  etiam 
répugnante  domino.  Alverô  nemo  potest 
cogendo  impedire  liominem  ne  peccel,  quando 
vull  peccare ,  nullà  inlervenieiile  injuria  ter- 
liai  persona;  ,  nisi  forte  sil  judex ,  aul  praela- 
lus.  Sicul  ex  hoc  quôd  homo  sil  dominus  pro- 
priorum  bonorum  lemporalium  ,  licilum  est 
ipsi  solvere  pecunias  débitas  cliamsi  pelai  ad 
eas  dilapidandas  el  perdendas  :  secùs  verô  si 
pelai  ad  damnum  in  temporalibus  innocenli 
inferendnm,  eôqnôd  non  sil  illorum  dominus. 
Cùm  ergo  sil  dominus  propriorum  bonorum 
spirilualium,  licilum  erit  solvere  ipsi  debilum, 
eliamsi  illo  sil  abusurus  ad  peecandum;  secùs 
diceodum  si  eo  abuli  velil  ad  induceiidum  alios 
ad  peccalum  ,  eô  quôd  istorum  bonorum  spi- 
rilualium non  sil  dominus. 

Alii  verô  allirmanl.  Quia  D.  Thomas  non 
dislinxit  de  damno  spirituali  vel  corporali, 
sed  universaliter  dixil,  quôd  quando  restilulio 
apparet  esse  graviter  nociva  huic  vel  alteri , 
lune  non  esl  facienda  sed  differenda,  quia 
restilulio  ordinalur  ad  uliliiatem  ejus  oui 
reslituilur.  In  noslro  auiem  casu,  cederet  in 
ejus  damnum  spiriluale,  qnod  nmllô  majus  est 
(|uàni  corporale.  Ergo  nequil  absque  peccalo 
tune  lleri,  et  dominus  in  hoc  est  irralionabili- 
ter  invilus,  cùm  ejus  negoliuin  utiliter  agalur. 
D.  Thomas  2-2  ,  q.  57,  art.  2  ,  ad  1.  Ulraque 
sentenlia  esl  probabilis  ,  el  polesl  iste  debitor 
absque  peccalo  huic  reddere  tune  suas  pecu- 
nias, aul  solulionem  differre.  Aiiquis  enim 
polesl  habere  Jus  dupliciler  ad  aliquid  pelen- 
dum,  uno  modo  absolulè  sccundùm  rationem 
juslitise  materialiter  sumplx ,  et  quanliim  ad 
subslanliam  aclùs  ;  alio  modo  in  his  circum- 
slaniiis  el  formalilcr  secundùm  rationem 
juslilioe  requirentis  circumstanlias  virlulis. 
Quando  igilur  credilor  petit  debilum  suum, 
scinper  habel  jus  ad  pelendum  priori  modo,  et 
debilor  solvens  fac;t  opus  jusiiliae  quantum 
saltem  ad  subslanliam  aclùs ,  eliamsi  aliàs 
peccet  :  alverô  quando  credilor  peiil  debilum 
in  his  circumsiantiis  et  ad  abulendum,  debi- 
lor suflicienier  excusaïur  ab  obligalione  tune 
resliluendi ,  ut  probant  raliones  addiicla:  : 
non  tamen  propterca  convincunt  cum  peccare 
(juando  prœmissà  correclione  fralernà  et  ten- 
laiis  aliis  viis  ad  avertendum  credilorem  à 
malo  usu.  reddit  ipsi  debilum  inslanier  pelenli 
in  suum  dunlaxat  spiriluale  damnum ,  ul  vnll 
prima  sentenlia,  qux  proinde  esl  probabilis 
el  sequi  i)Otesi.  Unde  reljnijuendum  esl  |)rii- 


9-is  si:r>riMi 

ileiitiae  (lebiloris  quôd  Unie  ledilal,  ;iiii  ilillc- 
rat  solulionem  ,  prout  magis  oxpediic  jiidiia- 
verit  omnibus  rilè  pensatis.  Porrô,  (piando 
diximiis  deposilariuni  non  leneri  cum  proprio 
gravi  danino  denogare  rem  deposilam  domino 
pelenli  ad  se  vcl  alium  occidendum,  sermo 
esltanlùm  de  personà  privatà.  Si  onini  rx  illà 
redditione  salus  personoe  pnblica;  valdéque 
reipnb.  utilis  periclilareiur,  non  forei  licila, 
quia  bonum  commune  parliculari  est  praefe- 
rendum.  Ex  islis  autem  D.  Thomae  regulis, 
facile  resolvi  possunt  omnes  casus  parliculares 
in  hàc  maleriâ  occurrentes. 

Artici'lus  II. 
Ciii  (ucienda  est  restitutio ,  quaiido  rei  alu'iuilio 

aut  acceptio  est  illicila  de  se,  aiit  proliibi/a  1 

Divus  Thomas  loco  citalo  art.  5,  ad  2,  diias 
conclusiones  ponit.  Prima  esl,  quod  qnando 
datio  est  illicila  ab  inlrinseco,  et  contra  legcm, 
ul  in  datione  sinioniacà  preiii  ex  ulràqne 
parte,  ille  qui  dédit  meretur  amitlere  qiiod 
dedil;  undc  ipsi  non  débet  fieri  restiiulio  :  ot 
quia  ille  etiam  qui  accepit  ,  contra  legem  ac- 
cepil,  non  débet  sibi  relinere,  sed  in  pios  usus 
convertere. 

Secunda  est,  quod  quando  ipsa  datio  non  est 
illicila,  sed  fit  propter  rem  illicitani,  accipiens 
non  leuetur  ad  reslituenduni,  nisi  superilue 
ali<|uid  accipiat,  ad  fraudem  vel  dolum  cxtor- 
queat  :  lune  cnim  danti  teiietur  illud  siipcr- 
nuuin  restituere.  Exempluni  ponit  D.  Thomas 
in  pretio  quod  datur  merelrici  pro  illicito  nsu 
corporis  illius  :  titulo  de  Condici.  ob  inrpem 
causam  L.  idem  §  3.  Has  duas  conclusiones 
per  brèves  ((Uîestiones  ventilabimus;  exaclior 
enim  illarum  pertraclalio  habetur  disp.  de 
Restitul.,  quoad  verô  traclalionem  de  simonià, 
ad  alium  locum  remittimus. 

Quoeres  primo,  an  qui  ab  alio  accipii  pre- 
tium  ad  faciendum  aut  omittendum  id  ad 
quod  exjustilià  obligatur,  cidem  in  conscicn- 
lià  restituere  teneatur.  —  Respondent  aucto- 
res  communiter  affirmative.  Ratio  est  quia 
cùm  iste  teneatur  ex  justiiià  id  facere  aut 
omiltere,  alter  dare  non  debuit  illi  pretium  : 
iniô  nec  voluit  nisi  coactù  et  ralionabililer 
invitus,  ac  ad  redimendam  vexationem  suam , 
eô  quôd  aliter  facere  nolebat  quod  debebat  ; 
sicut  qui  solvil  usuras  involuntariè  ad  haben- 
dum  mutuum,  quod  aliter  obtinere  non  posset. 
Unde  non  transfert  dominium  pretii  in  acci- 
pieutem,  qui  proinde  tenetur  in  conscientià 
illud  eidem  restituere.  Hinc  judex   ultra  sti- 


l'IS.r.CII' 


Oi(i 


priMliiiiM  Jii>lLiui  \\  Icge  laxalum  aiiquid  .icci- 
pions  à  pai  te  ad  scntentiam  justam  in  ejns 
favorem  ferendani,  peccat  et  ad  reslitnlioneni 
li'uelur.  Iiem  lestis  aiiquid  accipiens  pra^cisir 
pro  verilatc!  dicend.i.  Ilem  alii  oKiciales  li;i- 
bentes  slipendium  laxatum,  récusantes  lamen 
aut  dissimulantes  vel  procrastinanles  ollicin 
suo  fungi  donec  à  partibus  aliqua  merces  ipsi> 
ofieralnr.  Similiter  uxor  qu.i;  noilet  viro  snn 
debitum  conjugale  reddere  ,  nisi  aliquod  pre- 
tium ab  eo  acciperet.  Item  subditus  (|ui  non- 
nisi  pro  niercede  vellet  obedienliam  pra'Iato 
sno  debilam  reddere.  Et  sic  de  aliis  qui  pre- 
tium exigunt  pro  re,  quam  tenebantur  prœ- 
stare  gratis  et  ex  debito  juslitiae,  quia  tune 
dans  nonnisi  involuntariè  douasse  censetur. 
llinc  si  quis  à  te  exigat  pretium  ne  te  occidat, 
ne  furetur  bona  tua,  et  à  nocumento  injuste 
inferendo  abstineat,  tenetur  illud  tibi  resti- 
tuere in  conscientià  ante  sententiam  jndicis  , 
ob  rationem  jam  allatam. 

An  autem  idem  dicendum  sit  de  eo  quivult 
alium  occidere,  et  in  gratiam  tui  abslinet  ab 
eà  occisione  pro  pretio  quod  illi  offers  ,  an 
scilicel  teneatur  in  conscientià  tibi  pretium 
acceplura  restituere  ,  controversia  est  inter 
doctores.  Alii  affirmant  istum  obligari  in  con- 
scientià ad  tibi  statim  ex  naturâ  rei  et  ratione 
iniquse  acceptionis  ante  omnem  repelitioneni 
lestituendum  pretium,  utpotè  contra  jusiitiani 
acceptum,  et  ilaluni  involuntariè  cum  ([iiàdam 
coactioiie,  ac  veluti  ad  redimendam  vexatio- 
nem injustam  proximo  illatani  et  pro  omitten- 
do  nefario  opère,  quod  ex  justitiâ  omittere 
lenebatur.  Alii  verô  doceni,  sic  accipienteni 
pretium,  peccarc  quidem  mortaliter,  non  la- 
men leneri  ad  illud  restituendum,  quousque  à 
le  repelaïur,  et  à  judice  cimdemnelur;  quia 
licet  iste  gratis  ab  eà  actione  injuriosà  absolule 
abslincre  teneatur  ,  non  tamen  in  tui  gratiam 
et  obsequium,  quod  stando  in  jure  naturse  est 
aiiquid  pretio  aestimahile;  nec  illa  datio  cen- 
setur tibi  involuntaria  et  necessaria  ,  cùm  id 
nihil  tibi  intersit;  nec  ea  omissio  occisionis 
proximi  esl  tibi  ex  justifia  débita  :  non  enim 
peccaret  contra  justitiam  erga  le  occidcndo 
alium  extraneum;  neque  aiiquid  juris  habes  ad 
impediendum  eum  qui  non  est  tuus  subditus. 
Ergo  potest  sibi  retinere  istud  pretium,  donec 
condemnetur.  Et  tune  in  conscientià  illud  tibi 
restituere  débet  ;  idque  soliim  déterminant 
leges  civiles  ff.  de  condit.  ob  turp.  caus.  1.  1, 
I.  2,  1.  4,  etl.  ultim.,  et  apud  Gratianum  14, 
q.  5,  cap.  ^on  sanè. 


547  EXPOSITIO 

Quacres  secundo,  an  qui  abalio  accipil  pre- 
tium  ad  faciendum  vel  omiltendiim  opus  qiiod 
faceie  aul  oniillere  tenetur  non  ex  jusiilià  , 
sed  solùm  ex  cliarilale,  religione,  aliisque  vir- 
lulibus,  V,  g.,  ul  sacrum  die  feslo  audiat,  ut 
jejunet  in  quadiagesimà  ,  ul  non  mentiatur, 
non  ))laspheniet,elc.,  ut  curet,  patrocinetur  et 
opem  ferat  extrême  indigent!  ,  teneatur  in 
conscientiâ  acceptum  restituera  danli? 

Aiii  negant ,  quia  \\xc  facere  aut  omittere  in 
graliam  alterius  ,  merelur  mercedeni  ab  eo  ; 
non  enim  tenetur  quis  gratis  in  alterius  obsc- 
quium  praesl^re  aut  omiitcre  opéras  suas  libé- 
ras :  neque  obligatio  charilatis  aut  alterius  vir- 
tulis  lollit  ab  eis  valorem  quom  secundiitn  se 
habent.  Adde  quôd  sola  violatio  juslitiae  com- 
mulativai  indqcit  obligalionem  resiituendi  :  in 
proposito  aulem  non  violalur,  nec  ulli  fit  inju- 
ria, ut  de  se  patel  ;  ergo,  etc.  Alii  aûîrmant. Va- 
let enim  haec  consequentia  :  Iste  gratis  tenetur 
facere;  ergo  turpiter  aliquod  preiium  exigit, 
quo  illud  faciat.  Item  potest  aliquis  mercedem 
illius  actjonis  accipere.  Ergo  non  tenetur  eara 
gratis  prœslare  ;  qua;  en^m  gratis  Ceri  debent, 
pro  pccunià  vendi  nequeunl;  ali-àiçsscl  aperta 
contradictio  ;  et  qui  pecuuiam  dal^  censeiur 
involuntarièdare  ejusque  dorainiuni  n,(iu  irans- 
ferre ,  sicque  conccditur  eidem  repeUiia.  Ue- 
spondeo  pro  his  aciioaibus  aut  omissiaiùbus, 
neminem  quidem  posse  exigere  ac  cxtorquere 
mercedem  ab  iuvilo  :  posse  tameii  aliquld 
spoDtè  liberèque  oblalum  recipere  et  retinere  : 
in  hoc  enim  nulli  fit  injuria  ,  neque  talis  acee- 
ptioaliquà  lege  prohibctur.  Unde  in  bis  convcn- 
lionibus  connnuniter  non  offertur  pretium  per 
modum  causa;  linalisctprincipalis,  sed  tantùm 
munera  offcruntur  ad  ea  opéra  praistanda  vel 
mala  vilanda  per  moduni  invitantis,  allicicniis, 
et  disponentis,  nec  non  sub  conditione,  si  isle 
ca  opéra  bona  ad  qua;  invilalur,  eflicial,  aut 
à  malo  désistât  :  constat  autem  non  esse  illici- 
lum  bûc  animo  donare  et  accipere. 

<ilia;res  tertio ,  an  qui  recipU  preiium  ad 
perpelrandum  opus  de  se  intrinsecè  nialiim 
contra  juslitiam  et  injuriosum  ac  nocivum 
proximo,  illud  in  conscientiâ  restituera  tenea- 
tur; ut  si  Petrusdet  pecuniasjudici  pro  iniquà 
senlentiâ,  aut  testi  pro  faiso  teslimonio,  aut  si- 
cario  ut  inlerfleial  Paulum ,  ut  ejus  domum 
aiu  segetes  coniburat ,  etc.  Et  inprimis  non  est 
conlroversia  de  n'parationc  damni  injuste  illati 
Paulo,  vel  parti  adversa;  litiganii.  Cerium 
quippe  est  rostituendum  esse  ,  tam  ab  execu- 
torc  lioinicidii,  iniquo  judice  ,  et  leste,   quàm 


!)48 


ab  co  qui  homicidium  consniuit,  vel  mandavil, 
aut  pretium  dédit;  sed  tola  dillicullas  est  an 
pretium  acceptum  sil  resliluandum  à  judice 
vel  sicario  accipienta.  Insuper  conveniunt 
onines,  islos  hic  contrahentes  mortaliter  pec- 
care  :  imô  ju  icem  et  sicarium  ante  perpelra- 
luni  maleficium  teneri  in  conscientiâ  rescin- 
dera conlractum,  etalteri  resliluere  pretium  ; 
quia  promissio,  slipulatio  et  pactio  de  re  turpi, 
anta  rem  completam  est  nuUa,  invalida  at 
peccaminosa  :  ac  in  malis  promissis  ftdes  re- 
scindonda  est  2-2,  q.  4,  cap.  In  malis.  Solùm 
igitur  qu3estio  est  an  nialefactor  post  implelum 
opus,  V.  g.,  homicidium  Panli  in  graliam  Palri 
commissuni ,  possil  ab  eo  exigere  pralium  ju- 
stum  convcnlum,  aul  si  jani  accep«rit,  valsât 
illud  sibi  retinere,  vel  resliluere  teneatur  ante 
sentenliaui  judicis;  circa  quàm  du*  sunl  sen- 
lentiâ;. 

Prima  asserit  accipienlem  pretium  leneri  in 
conscientiâ  ad  illud  restiluendum  ante  omneni 
repelilionam  et  condemnalionem  judicis.  Quia 
ad  eanidem  virtutem  jusliliae  perlinel,  firœci- 
pere  opéra  juslitiae,  et  probibere  opéra  injusti- 
tiae.  Nam  sicul  ad  juslitiam  perlinel  jus  suum 
unicuique  re<ldi're ,  ita  et  probibere  injustitiam, 
et  impedire  ne  damnum  innocenli  inferatur. 
Ergo  sicul  judex  tenetur  gratis  facere  juslitiam, 
itaque  quoque  gratis  vilare  injustitiam.  Item 
liccl  illud  malelicium  ut  coinmodum  mandant! , 
al  laboriosum  ac  periculosum  exequenti,  vi- 
dealur  prelio  a>slimabile  ;  quia  tamcn  fit  et 
ordinalur  ad  injuriam  et  nocumenlum  grave 
innocenli  inferendum,  non  polcst  nec  débet 
compcnsari.  llem  qui  dcdil  pretium  ,  npn  ab- 
dicavil  à  se  illius  doniinium,  nec  in  allerum 
traiislulit  ;  quouiam  per  conventionem  jure 
nullam  al  irritam  ,  non  transfertur  dominium. 
Talam  autem  esse  banc  conventionem  palet  ex 
1.  Jiiris  genl.  fT.  de  pacl,js  1.  Ceneraliter,  ff.  de 
verb.  oblig.  et  ex  Gisiianp  14,  q.  5,  can.  ^o.« 
sanè,  qui  desumplus  esl  ab  Augusl.  I^p,  54  sd 
.Macedonium.  Muliùm  lamen  laborani  hi  anclft- 
res  in  assignandà  personà  cui  laie  preliuni  sil 
restiluendum.  Alii  enim  volunt  iribticpduni 
parti  Isesx  ;  alii  pauparibus  ;  alii  ci  qui  dédit  ; 
alii  ûsco  ;  alii  anta  judicis  senieutiam  resU- 
luendum  esse  danli  ;  po^l  illam  vcrô,  illi  cui  tl 
judice  fuerilapplieatum. 

Socunda  vcrô  scnlenlia  docet  post  pqlratiiQi 
malelicium,  teneri  promiUentem  solvcre  pre- 
tium ,  et  accipiei^Qftt  posse  sibi  rclinerc  ngç 
obligari  in  conscientiâ  ad  illud  reslituondum  : 
tum  quia  sicul  iste  adimplevit  quod  promisaral 


949 


SEPTIMI 


in  contractii  oneroso,  ita  par  est  ut  ille  eliani 
adimpleat  coiitractnm  promissum  solvendo  pre- 
liuni  ;  tiim  quia  promissio  illa  pecunise  qnamvis 
adimpleri  sine  pef  cato  nequeat,  quanKliii  parti- 
cipât maiitiom  i^Mvi  operis,  seu  aille  faclum  , 
béni'  laiiien  post  liicium  :  tune  enim  non  par- 
ticipai iltam  maliiiam  nec  ad  pectatuni  inctu- 
cit,  jiotestque  fiert  tuHC  absquo  probati<>ne, 
iaio  et  cum  deteslaiione  peccali,  et  cuni  pro- 
posiio  iliiid  non  committendi  de  «eiero  ;  tuni 
quia  licet  liœc  actio  «t  ijijiiriosa  proximo  et 
ott'ensa  Dei  l'ormaKler  et  reduplicativè  consitto- 
rata>  sk  prorsùs  inveridibilis  ftulHusque  valo- 
ns, materiaKter  lamen  sunipta  pFoul  esk  actio 
humana,  laborios;»,  ac  pericukis»  eiicienii,  et 
coouuod»  ac  uiiiis  mandanti ,  sub  b;>c  ratione 
censotur  prelio  aestimabilis,  sicut  etaliœ  actio- 
ne-s  bumanae  viu«  condncibiles  ;  aliàs  seqnere- 
Uir  qftod  faber  acuens  gladium  es  paclo  allerius 
qui  vull  occidere  bominem,  tenerelur  ad  resli- 
lutionem  pretii  pro  sue  labore.  Item  quod  miles 
stipendio  comiuctus  ad  bellom  iniquum ,  tene- 
relur ad  stipendium  restiluenduni.  Item  quod 
adultéra  reoipien»  mercedem  ab  adullero ,  tc- 
neretur  ad  ilUus  reslilutionem ,  quae  orania 
constat  esse  falsa.  Tandem  lanla  est  discrepan- 
tia  inler  auctores  asserentes  faciendam  tune 
esse  restituliouem,  in  assignandà  personà  cui 
fieri  débet,  ut  magnum  argumentum  sit,  nul- 
!am  esse  faciendam  ,  idque  magis  constabil 
ex  impugnalione  iHornm  dicendi  modorum. 
Et  inprimis  taie  pretium  son  est  restituen- 
dum  Iseso  :  lieel  enim  habeat  jus  naturale  ni 
sibi  compeRsetur  damnum  illatum  :  non  tanien 
ut  sibi  deliir  pretium  pro  actione  laesivà  daluni 
et  acceptum.  Neque  pauperibus  est  tribuendum, 
cùm  habeat  certum  dorainum  cui  restitui  po- 
lest  :  nam  reslituiio  faeienda  est  vero  domino 
comparenli,  nisi  forte  propter  crimen  in  \>œ- 
nam  illA  re  priveiur.  Alqui  juxta  adversarioruni 
sentcntiam  necessariô  dicendum  est,  quôd  qui 
pretium  dédit,  adliuc  rem.inet  illius  dominus, 
cùm  non  translulerit  nec  Iransferre  potnerit 
ejus  dominium,  lege  posiiivà  impedienle  :  et 
qnôd  non  est  illo  domino  spoliatus ,  cùm  id 
solùm  conlingat  post  judicis  sentenliam  ;  lex 
enim  qurc  repetiiionem  pretii  prohibet  est  so- 
lùm pœnalîs,  proindeqne  non  obligat  anle 
condemnationem.  Ergo  si  faeienda  sit  restitu- 
tio  pretii,  non  Iseso,  non  pauperibus  neque 
alleri  quàm  illi  qui  dédit ,  lieri  débet.  Quod 
verô  neque  hnic  sit  faeienda ,  inde  colligitur, 
quôd  pretium  sponle  et  contractu  oneroso  de- 
derit,  et  alter  non  acceperil  nec  relineat  illo 


PRiECEPTI.  950 

invilo  ,  sicque  libéré  à  se  abdicavit  illius  do- 
minium, ac  in  malefactorem  transtulit  opère 
complelo,  quasi  emendo  aut  locando  opéras 
illius  ad  rem  faciendam  sibi  conducibilem  et 
alleri  laboriosam,  ac  periculosam,  pretio  ;esti- 
mabilem  ,  ineundo  contraclum  innominatum  : 
scilicet  do,  ut  facias,  qui  licet  sit  injuriosas  et 
conira  justitiam  per  ordinem  ad  laesum  ,  non 
tamen  per  ordinem  ad  ipsum  mandanlem,  ut 
palet.  Ergo  accipiens  pretium  non  tenctur  in 
conscientià  restituere  danti ,  nec  alteri ,  sed  po- 
terit  sibi  retinere  :  tum  quia  fecit  afiquid  pre- 
lio  aeslimabile  in  gratiam  alterius;  tum  quia 
nullà  lege  reddilur  inhabrlis,  aut  inipcifitur 
iranslaiio  doniinii  :  in  quo  ista  convenlio  dil- 
l'rrt  à  conventione  simoniacà ,  in  quà  rcs  spiri- 
tualis  est  indivisibilis,  et  pecunià  non  compen- 
sabilis  ;  ideôque  leges  impediunt  translatronem 
doniinii  in  accipientem,  reddendo  ipsum  inha- 
bileni ,  et  ipso  facto  privant  dantem  e|us  repc- 
titione. 

Resp.  speclando  solùm  jus  naturœ,  male- 
factorem non  teneri  in  conscientià  restituere 
pretium  acceptum  opère  complelo  ;  sed  possc 
sibi  retinere,  prout  salis  superque  convincilur 
argumentis  pro  secundâ  senlentiâ  adductis. 
Jus  tamen  positivum  reprobat  hujusmodi  pa- 
ctiones  pro  delictis  conira  justitiam  ,  ut  con- 
stat ex  locis  adductis  pro  prima  sentenlià  et 
tf.  de  Condict.  ob  turpem  causani  1.2  et  />, 
ac  denegat  actionem  et  repetiiionem  pretii  ei 
qui  dedil  pro  maleficio  perpetrando  :  ibidpm 
et  cod.  eod.  lit.  1.  2,  et  de  regul.  jur.  in  G, 
dicilur  quôd  in  pari  delicto  et  causa  ,  melior 
est  conditio  possidenlis:  cùm  ergo  isti  con- 
trahentes  sint  in  pari  turpitudinis  gradu ,  qui 
pretium  accepit,  meliorem  habet  condilionem, 
nec  lenebilur  restituere  alteri  qui  dedil ,  sed 
alteri  cui  judex  applicuerit  post  condemna- 
tionem, ut  volunt  aliqui  ;  eô  quôd  leges  istoe 
sint  pœnales,  prohibeantque  aclum,  non  verô 
tucrum.  .Mil  verô  sentiunt  bujusmodi  leges 
declarare  taies  stipulaliones  et  proinissiones 
nullaset  irritas,  ac  accipientem  redderc  inha- 
bilcm  et  incapaceni  translalionis  dominii,  sic- 
que  teneri  in  conscientià ,  ante  eliam  judicis 
senlenliam,  illudresliluere,  in  pia opéra expen- 
dendo juxta  consilium  prudentis  viri  aut  cou- 
fessarii,  ut  fit  de  rébus  simoniacé  dalis  et  ac- 
ceptis,  quo  exemplo  ulilur  D.  Thomas  hic:  per 
linc  innuens  idem  senticndum  de  aliis  facino- 
ribus,  in  quibus  datio  et  acceptio  est  de  se  et 
inlrinsecè  mala  ,  maxime  quando  vergit  in 
nocumenlum  lertii.  Quid  autem  circa  hoc  jura 


^i 


EXPOSITIO 


952 


huinana  sialuorini,  non  es.1  a^eô  claruiii.  Po- 
lucrunt  siquidem  laies  pacliones  ei  piomissio- 
nes  irritare  illi^que  resislere ,  ac  malefacloieui 
ipso  fado  reddere  incapaceni  domiiiiipreliiac- 
cepii. Quod an  reveràleccrint, non  iiiilii  constat. 
IJnde  super  hoc  consulendi  sunt  juris  periti. 

Quseres  quarto,  an  publicae  nierelrices ,  ali- 
quid  tanquàm  mercedem  pro  copulâ  à  viro 
exigere,  et  accepluni  retinere  valeant,  aiit  re- 
slilucre  leneanlur.  —  Resp.  posl  habilam 
copulam,  eas  posse  relinere  prctiuin  datuni  ; 
inio  et  habere  actionem  in  l'oro  exleriori  ad 
exigendum  preliuni  promissum,  si  non  fuerit 
illis  datum.  Iraô  si  nullo  conslitulo  pretio  co- 
piani  sui  corporis  t'ecerinl,  cogelur  lornicarius 
solvere  pretium  consuetum ,  eo  quôd  illœ  pro 
eo  et  non  gratis  copulam  adniisisse  censeanlur, 
idque  attendere  debebat  fornicarius.  Probal 
iiannes  ex  comrauni  omnium  nationuni  usu. 
Etenim  publicx  mereirices  non  solùm  permil- 
tunturin  repuLI.,sed  eliani  delendunlurpelen- 
tes  preliuni  usùssui  corporis, et  IT.  de  Condict. 
ob  lurp.  causam  I.  4,  coaccdilur  ipsis  aclio  ad 
petendum  pretium  ,  ac  decernilur  datum  non 
posse  repeti.  Imô  et  in  conscieniiâ  fornicariuni 
posl  habitam  copulam  leneri  ad  solvendum 
preliuni  colligitur  ex  hoc  quôd  merelrix  lune 
cxigat  quod  ei  debiiuni  est  ex  juslitià  pro  usu 
et  locatione  sui  corporis  :  sicque  lornicarius 
non  solvendo ,  actum  injustilix  comniiltit. 
Probal  2"  ex  Scripturà  Gènes.  38,  ubi  legitur 
Judam  fecisse  pacium  cum  Thaniar,  quam  exi- 
stimabat  raerelricem,  et  post  copulam  sollici- 
lum  fuisse  de  prelio  eidem  solvendo.  Item 
Ezech.  10:  Omnibus  meretricibus  pretium  datur, 
etc.  Et  tandem  Proverb.  6:  Pretium  scorii  vix 
est  uniiis  paiiis.  Pretium  lanienest,  licel  exi- 
guura  et  vile.  Probat  5° ex  D.  Thonià  2-2,  qusest. 
52,  art.  7.  ad  2,  ubi  ait:  j  Quôd  nmlier  me- 
«  relricium  exerceal,  lurpiter  agit ,  et  conlra 
«  legem  Dei.  Scd  in  eo  quôd  accipit,  non  inju- 
«  stè  agit,  nec  conlra  legein.  Unde  quod  sic 
«  illicite  acquisilum  est,  retineri  potest,  et  de 
!  eo  eleemosyna  lieri.  »  Et  quœst.  62,  art.  5, 
ad  2 ,  clariùs  idem  asseril.  Probatur  tandem 
ralione,  fpiia  lucrum  pro  copulà  lege  non 
prohibelur,  nec  recipitur  pro  eà  formaliier  ut 
est  oll'ensa  Dei,  t-ed  solùm  malerialiler  prout 
est  aclio  huniana,  physica,  conducibilis,  dele- 
ctabilis,  et  prelio  aeslimabilis  apud  homines  ; 
quoniam  si  puella  consenlial  viro  petenti  co- 
pulam ,  eà  condilione  ,  ut  postea  ducat  eam  in 
uxoreni ,  eà  habilà  juste  poterit  feuiina  exigere 
;jjjjmp|eMonem  proniissi  matrimonii;  dabitur 


i 


eidem  aclio  in  judicio ,  et  compelletur  vir  eam 
ducere,  vel  dolare.  Ergo  mullô  magis  poterit 
pretium  copulae  promissum  exigere  ac  retinere. 
Mine  fit  alias  mulieres  clanculiim  uni  autpau- 
cis  viris  copiam  sui  corporis  facientes,  juslè 
posse  pro  eo  usu  pretium  acnipere  et  sibi  re- 
tinere, cùin  exhibeant  maleiiara  aclùs  de- 
lectabilis  :  vendere  enim  ei  locare  opéras  suas 
quantum  ad  hoc  secrelù  aut  publiée  ,  nihit 
prorsùs  rel'erl  :  imô  et  niajus  pretium  quàni 
mereirices  exigere  possunt.  Non  tanien  ipsis 
conccdilur  aclio  ad  exigendum  in  judicio  pro- 
missum pretium:  Cod.  de  Condicl.  ob  lurp. 
causam  I.  Mercatem.  Imô  eo  privabuntur  ob 
hujusmodi  delictuni  per  judicis  sentenliam , 
anlequàm  proinde  possunt  sibi  relinere  ,  cùm 
lex  non  reddal  ipsas  inhabiles. 

In  quibusdamiamen  casibus  mereirices,  tam 
public»!  quàm  secrelae,  pretium  recipere  ac 
relinere  nequeunl.  Primo  si  fornicalor  non 
sil  sui  juris,  ut  lilii  familias  et  minores,  qui 
lamen  censenlur  tantiim  meretrici  posse  dare, 
quantum  ex  decentià  stalùset  voluntate  inler- 
preiativâ  parenlum  ludo  et  aliis  rccrealionibus 
expendere  possunt.  Quidam  idem  dicendum 
putant  de  religiosis  professis;  alii  verô  ralio- 
nabiliùs  id  neganl,  quia  superior  ad  eumAnem 
et  causam  religioso  alii)uid  dare  non  vull  nec 
validé  potest  ;  unde  accepta  monasterio  sunt 
restituenda.  Secundo  si  pretium  à  merelrice 
acceptum  fuerit  excessivum  habita  ralione  fa- 
cultatis  et  conditionis  lum  viri  persolvenlis , 
lum  mulieris  recipientis  :  restituendus  est  enim 
ille  excessus  Justi  prelii ,  maxime  si  mulier 
superilué  ad  fraudem  et  dolum  exlorserit,  ut 
docet  D.  Thomas  loco  citato.  Ratio  est,  quia 
quantum  ad  hune  excessum  ,  dans  censetiir 
rationabiliter  invitus.  Igitur  si  pretium  alicubi 
sit  taxatum,  illud  juste  exigi  potest.  L'bi  eliam 
pactum  Icgitimum  de  prelio  moderato  et  pro- 
portionatoinlerveneril,  servandum  erit.  Quôd 
si  nullum  praeeessit  pactum  de  pretii  quanti- 
tate,  arbilrio  boni  viri  juxta  débitas  juslitiae 
régulas,  erit  la.xandum.  Ex  dictis  hactenùs 
colligitur,  quôd  quando  opus  pro  quo  datur 
pretium  non  est  per  se  peccaluin,  nec  dalio 
est  ex  objecto  mala ,  sed  tantùm  per  accidcns 
ex  circunislanlià  loci ,  lemporis  ,  person*  , 
scandali,  voti,  juramcnli,  etc.,  accipiens  pre- 
tium licite  illud  sibi  relinet.  Ut  si  quis  in 
die  festo  ,  aut  in  loco  sacro  merces  suas  ven- 
datjuslo  pretio,  aut  locet  opéras  suas ,  aut  si 
hospilibus  advenientibus  carnes  in  quadrage- 
siinà   praîbeal  ad  ccenanduni ,  etc.  Ratio  est 


053  SEPTIMI  PR^CEPTI 

quia  emptio  illa  aut  localio  rei  alioqui  prelio 


954 


xstimabilis,  non  est  de  se  illicila,  sed  innlùm 
per  accidens  raiione  circiinistanlire.  Qiianivis 
aiilem  peceatnm  conimiltainr  in  en  qiiôd  vin- 
letnr  dies  feslus,  aut  prolanelur  lociis  sacer, 
atque  adeô  pro  iliâ  violatione  preiiiitn  aecipi 
nequeat,  benè  lanien  pio  re  quse  vendiliir, 
quscque  non  propterea  aniiltit  suum  valorem. 
Ergo,  etc. 

Articiîlus  III. 
Cui  facienda  sit  reslitulio  rei,  qxaiido  ejus  do- 

mimis  non  comparet ,  pnta  quia  mil  est  mortims, 

aut  ignotus,  aut  absens. 

Divus  Thomas  hic  art.o,  ad  ô,  liane  slaluit 
re{,'ulam  dicens,  quôd   i  si  ille  eui  lleri  deliet 

<  restilutio  sit  onininô  ignotus,  débet  liomo 
«  restiluere  secundùm  quod  potest ,  scilicet 
«  dando  in  eleemosynas  pro  salule  ipsiiis,  sive 
«  sit  mortuus  ,  sive  sit  vivus;  prsemissâ  tamen 

<  diligenli  inquisitlone  de  persoiià  eju»  cui 
1  est  restilutio  facienda.  Si  vero  sit  mortuus 
«  ille  cui  farienda  est  restituiio  ,  débet  resti- 
I  tui  hseredi  ejus,  qui  coniputaïur  quasi  una 
€  persona  cum  ipso.  Si  vero  ille  sit  multùni 
«  distans,  débet  ipsi  transmitli  quod  ei  debe- 
«  tur ,  et  praecipuè  si  sit  res  niagni  valons, 
4  et  possit  commode  transmitti  :  alioquin  débet 
t  in  aliquo  loco  tuto  deponi ,  ut  pro  eo  con- 
t  servetur ,  et  domino  signilicari  :  »  ubi  D. 
Thomas  très  casus  numerat  in  quibus  rei  do- 
ininus  dicitur  non  comparere.  Primo  quando 
est  omninô  ignolus;  et  tune  dicit  illani  rein 
esse  reslituendam  et  impendendam  in  eleemo- 
synas ,  seu  in  opéra  pia  ,  distribuendo  non 
solùin  pauperibus ,  sed  ciiam  ecclesiai ,  moiia- 
steriis,  xenodocbiis,  etc.  Secundo  quando  do- 
ininus  eral  notus,  sed  jam  obiit.  El  tune  dicit 
reslituendam  esse  ejus  haeredibus.  Tertio 
quando  est  nolus  et  vivil,  sed  distat.  Et  tune 
dicit  transiniitendam  esse  in  locum  ubi  est 
doininus,  maxime  si  sit  res  magni  monienli, 
etc.  Qui  1res  casus  sunt  à  nobis  diligenter 
exaraiuandi. 

§  1.  Cui  restituenda  sit  res  quando  ejus  dominus 
est  ignotus. 
Convcniunt  omncs  dominum  moraliler  lo- 
quendo  non  ciiiseri  ignoluin  ,  donec  in  eo  in- 
quirendo  et  inveniendo  prœcesserit  sullicieiis 
diligentia  arbitrio  boni  viri  juxta  quallUilem 
iiegoliorum ,  roruni ,  locorum  ,  teinpnrum  ,  el 
personarum  :  aliàs  culpabililer  essel  ignolus, 
ex  parle  ejus  qui  rem  alienam  babel ,  ae  de 
eo  verilicareiur  islud  :  yoluit  inlelliijere,  ut 
benèngeret.  Conveniuiit  insuper,  doniiiiuni  non 


esseomnino  ignolura,  quando  jam  factà  siiffî- 
cicnli  diligentia  et  inquisilione,  etsi  non  con- 
stel  delerininatè  quisnam  sit  verus  dominus  , 
constat  tamen  esse  Petruin  aut  Paulum,  solùm- 
que  dubitatur  an  sit  poliiis  isie  qu.ini  aller. 
Tune  eniin  res  inier  ipsos  dividenda  erit  juxta 
dubii  proporlionem.  Ncc  eliam  dominum  dici 
ignoium  ,  quando  etsi  neque  deterniinalè  ne- 
que  disjunciivè  constel  de  personis  parlicula- 
ribus,  ad  quas  biijusmodi  res  Sjieclat ,  constat 
tamen  de  oppido  in  quo  damnum  fuit  illatiini , 
aut  ciijus  eral  civis  verus  illius  dominus.  Tune 
eniin  leslilutio  facienda  est  illi  conimunitati; 
luiii  quia  verisimile  est  quôd  in  eo  oppido  ma- 
iieaiil  salleni  bajredes  veri  domini  :  tum  quia 
pr;esuniilur  quod  verus  dominus  in  tali  casu 
liabeal  voluntalein  interpretativam,  ul  illi 
oppido  reslitualur  ob  amorem  erga  patriam, 
qufin  qiiis(|ue  praisumitur  habere.  His  po- 
sitis, 

Dico  quod  quando  factà  suincienli  diligentia, 
dominus  manel  omninô  incertiis  tain  in  parli- 
culari ,  quàm  in  geiierali ,  qui  habet  rem  alie- 
nam ,  non  est  propterea  immunisa  restitutione, 
cùm  plus  habeat  quàm  juste  habere  debeat  , 
nec  à  lege,  neque  à  domini  prœsuniptà  ralio- 
nabilivolunlate.reidomiiiiiimacquirai,  sicque 
remaneai  aliéna.  Sed  si  nulla  prorsùs  verisimi- 
lis  el  probabilis  spes  affulgeal  inveniendi  do- 
iiiinum  post  suUiciens  tenipus  dilatée  restitulio- 
nis,  lia  lit  moraliler censeaturinipossibile  quôd 
compaiere  et  rom  suain  recuperare  valeal  , 
lune  pauperibus  restituenda  est,  piisque  ope- 
ribus  iiiipendenda.  Ralionabiliter  enim  pr;c- 
sunieiidiim  est,  doniiiiuin  velle  poliiis  rem 
suam  in  jiios  usussibi  ad  anima;  salutem  utiles 
expeiidi ,  quàm  appropriari  possessori,  prseser- 
tim  diviii ,  aut  mal*  fldei ,  prout  ostensum  est 
supra  an.  7,  diim  de  l'urto  rerum  inventarum 
sermo  eral  ;  unde  ex  hàc  prxsiimplà  domini 
voluniaie  introduci  poluit  consiieliido  iiniver- 
salis  el  usus  commuiiis  liiijusmodi  bona  incerta 
expeiidendi  in  pia  opéra.  Nec  non  legibiis  hu- 
manis  id  sanciium  fuit,  cap.  Cùm  tu  de  Usuris, 
et  cap.  Quamquàm  eodein  lit.  in  6,  et  cap.  Non 
saiiè  14,  q.  S,  qu»  jura  licct  expresse  tanlùm 
loquanlur  de  acquisitis  per  usurain ,  siinoniain, 
aliisque  inalè  partis,  ex  communi  lanien  con- 
Mieludine ,  et  inlerpretalione  exiendunlur 
eliam  ad  aJia  omiiia  bona  inceila  aliéna  ,  sive 
e\  parle  rei  accepta; ,  sive  ex  acceplione  just.i 
el  ex  conlraclu  babila ,  ut  colligiliir  ex  illo  cap. 
.\o»sa«é,  ex  eod.  de  success.  collai.  10,  leg. 
peiiult.  el  ex  aullient.  Omues  pcreyrini,  ubi  de- 


9So  EXPOSI 

cernitur  quôd  bona  peregrini  morienlis  absque 
teslainento  ,  dislribuerida  sunt  pauperibus  aiit 
piis  operibiK ,  si  legilimus  barres  non  conipa- 
real  :  quae  leges  sunt  sanctse  et  just»  ,  ad  sci- 
licoi  impcdieiiduni  nehominesalienisdilescant, 
ac  pluribus  iiijusliiiis  prsecludatur  via.  Lnô 
suntjuri  naturali  conformes.  Ratio  enini  naïu- 
ralis  dictai  rem  illam  non  debere  cedere  in 
boniun  possidentis,  scd  potiiis  in  utititatem 
doiniiii  expendcndam  esse,  ciijus  ea  proesinni- 
tup  »M>ns  et  voimiiaS,  ut  si  de  facto  sibi  restilui 
rton  possit,  in  aliquam  siiam  utititatem  salteni 
spiritualem  quomotio  solunj  ad  eum  pervenire 
|K)test,  eJtpendatar.  Ita  D.  Thomas  ioco  citato 
ela<lhuc  expressiùsin  4  Sent.  dist.  15,  itbi  di- 
eft,  qiiôd  paw)>eressiint  hœredes  hiijns  domini 
incerti,  qui  non  proplerea  amisit  bonoriim 
iHorimi  dominium ,  censeiurqne  ea  in  pios 
»i«iis  pro  suà  utilriate  spirituali  expendi  vellc, 
et  ut  ait  Cajet.  in  Summà  :  «  Mortuo  succetHt 
«  baeres,  ignoto  verô  post  exaclam  diligentiam 
«  siiecedit  Christns  de  quo  scriptum  est,  qnod 
»  est  hiiepes  nniversornm.  »  Fiique  rcstiiiitio 
Christo ,  quando  res  pauperibus erogalur,  juxiii 
ilbid  Matth.  2.5  :  Quamdih  fecislis  uni  ex  his 
fratrihus  meis  minimis ,  mihi  fecrslis.  Sicut 
epfçn  jure  naturae  mortno  succedit  hreres  , 
ita  et  paiiperes  hnic  domino  ignoto  succe- 
dunt. 

Vel  dicendum  qiiftd  hnjusmodi  bona  jure 
natur.t»  efiiciuniur  reiptth.  seu  in  iisuni  puhli- 
ctim  Teniunt,  sicul  erant  anie  divisioncm  jure 
gentiura  faetam  ;  principes  auteni  maxime  pon- 
tilices  poluerunt  decernere  et  de  facto  stalue- 
runt,  ut  in  usus  pauperum,  piaque  opéra  in- 
sumerentur  ;  quoniam  supertlua  eroganda 
siint  in  pios  usus  et  eleemosvnas  :  haec  autem 
bona  incerla ,  reipub.  videntur  esse  supcrllua. 
Plura  vide  tract,  de  Just.  disp.  de  Restit.,  in 
quo  ostendilur  primo,  esse  quidem  expe- 
dieris  ac  rationi  valdè  consonum,  banc  resti- 
lutionem  facereaucioiitate  episcopi,etde  con- 
sîlio  prudenlis  confessarii  :  absolutè  tamen  et 
ordinariè  id  non  esse  necessariiim  niiiitis  vi- 
def irr ,  sed  per  se  loquendo  hahenteni  hujus- 
niodi  bona  incerla  ,  posse  absque  tali  assensu 
resliîuerc  pauperibus  :  tum  quia  jura  nullatn 
mentionem  faciunt  tali^  assensrts;  tum  quia 
ratio  naturalis  poliùs  suadere  videiur,  ut  per- 
sona  obligata  per  seipsam  restituât  :  sic  enim 
meliùs  et  certiùs  obiigationi  suœ  salisfacit , 
suainque  conscientiam  exonérât ,  quàm  resti- 
tuendo  per  alium  ;  tum  dcnique,  quia  si  do- 
niinus  comparcrot,  nulla  foret  necessaria  fa- 


i'U) 


!>56 


ciiliasepiscopiad  illiresiitue'ndam.Ergoneque 
in  nosiro  casuad  resiiiuendum  ejusha&redibus, 
nempè  (Ibristo  et  pauperibus.  Nec  obsiat  qnôd 
plures  episcopi  in  constitutionibns  Synodali- 
biis  iiMJusmoiK  distributionem  sibi  reservent. 
Respoiident  enim  Bannes,  Navarrus,  Lopes  , 
Sylvesler  ,  et  alii,  quod  si  hujiismodi  leges  sint 
justae ,  debenl  inlellisfi  tant^m  de  peccato  quod 
committuni  ii  qui  bujusmodi  bona  pauperibvs 
non  disiiiliuunl,  ejusque  àbsolulioiiem  rc- 
servare  possimt  episcopi  :  non  tamen  proplerea 
hnic  pnenitenli  probit)ere  ul  per  se  restilnal, 
si  vclit  et  possit  cam  restrtutionem  pilé  facere, 
nec  sit  alinndc  suspeclt»  de  mal»  (ide,  quo 
modo  intelbgendns  est  texliis  in  cap.  QuaiP- 
qiiàm  de  usiiris  in  6,  cl  capul  Ci>m  stt,  fie  Ju- 
d.i^is.  Et  D.  Thonws  in  4  8<»nt.  dist,  i.S,  q.  1 , 
art.  "i,  q.  i,  ad  3,  et  opuse.  {%  ad  dii«issam 
Hrabaniise.  Vel  ut  ail  Sotus,  Ft.  Thomas  vult , 
esse  de  coitsiiio  et  non  de  pr^ccepto.  sssetistim 
et  aucloritalem  episcopi  »»t  p»P0chi  adliH»erc, 
in  bac  restitutione  faciendà.  Vide  D.  Anloni- 
num  â  p.  Sum.  tî(.  2,  cap.  4,  et  SyWesiFum 
V.  Reslilnlio,  q.  8,  num.5,  et  6,  ivt  si  ft>rtè  eou- 
slaret  de  voluntafe  episcopi  rd  jobcfttis,  ul 
addimt  aliqui. 

ibidem  insuper  oslel^dit8^,  qwôd  iste  éebi- 
tor  non  tenetur  es  neeessitale  absoJutè  distri- 
buere  pauperioribiis  ,  nisi  forent  in  ©strenjà 
necessitate  constiuiti ,  9e<l  «nfficit  q«^  vei* 
pauperes  etigal  :  jura  enim  soli>m  decernBnt 
bona  hîipc  pauperibus  restituenda  esse,  n«c 
pauperioribus  aut  raelioribus  ea  »ppiic»nt. 
Imô  iste  debitop  polesl  sibi  retinere  ,  aut  suis 
consanguineis  et  famiiiaribus  eiar^firi,  si  verè 
sint  paHperes,si  nécessitas ftierit  cepta  et  evi- 
dens,  caque  drslribulio  fiât  absque  fraude  et 
dolo  :  non  enim  débet  esse  deterioris  conditio- 
nis,  quàm  alii  pauperes.  Quando  autem  né- 
cessitas non  est  ita  certa  ,  non  débet  iste  sibi 
aut  suis  hrcc  boni  applicare  sine  anctoritsle , 
assensu  et  consilio  parocbi  ant  prudentjs  e»n- 
fess.Trii ,  ne  proprio  afleclu  et  judieio  in  suà 
caus.i  deripiatur.  llbi  autem  semel  cnm  tali  as- 
sensu ista  liona  sibi  aut  snis  applicavcril ,  non 
tenetur  ampliùs  ad  restilutionem  ,  eliamsi  ad 
pinguiorem  forlunam  venerit  :  id  tamen  solàm 
înlelligendiun  esl  de  bonis  quae  consun)psii  ut 
propriae  indigentiae  subveniret  :  non  enimom- 
nia  ordinariè  sibi  sumere  débet,  sed  ea  tantfim 
quse  illi  necessaria  vir  prudens  judicaverit;  alia 
ven')  rcliquis  pauperibus  dislribuere. 

Ibi  deniqup  ostendilur  quôd  si  posl  farlam 
légitimé  disliibntionem     omnium    hnjusmodi 


957  SLPllMl 

bonorura  prœmissâ  diligenti  ac  sufficienli  in- 
quisilione  doniimis  compareat;  nihil  eidem  rc- 
slitiiere  tenelur.  Bona  fides  eiiim  non  paiilur 
m  semel  exaclmn  ileihm  exigaliir.  De  reg.  juris 
in  6.  Ncc  habet  obb'gationem  lestiluendi  ex 
parle  rei  accepta;,  ciini  nihil  apnd  ipsum  re- 
nianeal,  et  in  nulli»  factus  sit  dilior,  ut  sup- 
pono;  neque  ralioiie  accepiionis,  quia  boiià 
fide  toluni  disiribuit  quibiis  lune  debcbat,  ut 
salisfaceret  sua>  obiigalinni.  Ergo,  etc.  Secùs 
diccndum  si  non  ailhibiierit  sufljcienleni  dili- 
genliamadin(|uirendum  dominum;  cùmusque 
ad  illam  dominus  non  sil  judicandus  ignotus  , 
et  injuste  re  suâ  spolielur.  Unde  faclà  sulficienli 
diligentiâ  opliniuni  consiliuni  est,  rem  illam 
apud  superiorem  aut  magisiratum  deponere  , 
aul  juxla  illius  consiliura  et  assensum  in  pau- 
peres  distribuerc  :  tune  enim  factà  rcslilutione, 
tutus  manet  in  utroque  foio. 
§  2.  Ctii  faeienda  sil  restitutio  rei,  qunndo  epts 

dominns  esl  quidem  certus,  sed  ottiit,  aut  longé 

dislat. 

Quando  ilie  cui  resfilutio  est  facienda  jam 
obiit,  bona  restitui  debenl  ejus  hœredibns  , 
sive  necessariis,  sive  ab  inlestato,  sive  testa- 
menlo,  etc.,  quia  ejus  personam  repraesentant, 
ac  in  ejus  jura  et  débita  tam  activa,  quàm 
passiva  succedunt.  Quôd  si  res  restiluenda  sit 
alioitjusvalori?,  tune  coram  judice,  juxta  nio- 
reni  et  consuetiidinem  provinci»,  facienda  est 
hœrediim  sufficiens  et  débita  inquisitio,  quando 
non  comparent;  qu;1  adhibità,  si  nulli  inve- 
niantur,  Innc  ex  ejusdem  judicis  decreto,  in 
pauperes  et  opéra  pia  pro  anim.1  defuncti  cx- 
pen(îi  débet,  nrhilque  postea  apparentibus  hse- 
redibus  debitor  resliluere  leneretur  :  secùs  si 
proprià  auctoritaie  sic  expendisset. 

Absenli  domino  rei,  si  fideliter  et  facile 
milli  potest,  transmitti  débet  vel  saltcm  reponi 
in  aliquo  loco  tnto,  ipsique  significari,  ut  de 
eâ  in  taJî  loco  exîsiente  disponat,  nisi  forte 
res  tam  parvâ  sit,  et  disiantia  tanta  ,  ut  arbi- 
trio  boni  viri  censeatur  dominus  ratum  babere 
quod  detur  Christo  pro  suà  anima.  Verùm 
quando  res  non  sine  siimplibus  foret  transmit- 
tenda  ,  ad  dignoscendum  quis  debeat  illos  fa- 
cere  ,  distinguendum  est  de  restitutione  qnae 
consurgit  tanlùni  ralione  rei  accepta»,  aut  ac- 
ceplidnis  justse  absque  morà  culpabili  debitoris, 
in  reddcndo,  et  de  eà  quae  oritur  ratione  ac- 
ccptionis  iniquae.  Possessor  enim  bonne  fidei , 
rem  quam  exislimabal  suam ,  quando  scit  esse 
allerius.  non  tenelur  propriis  expensis  Irans- 


PR/ECEPTI.  958 

miitcre  ad  illuni,  sed  si  longè  distet,  débet 
ipsum  moncre,  ut  ad  rem  suam  accipiendam 
veniat,  aut  mitlat  aliquem  ,  aut  disponat  quid 
sit  agendum.  Cum  enim  iste  habeal  rem  alié- 
nant absque  culpà,  non  débet  puniri,  reddendo 
rem  cum  proprio  damno,  faciendo  illas  expen- 
sas.  Idem  dicendum  de  co  qui  rem  inve- 
nit,  nec  longè  à  domino  discessit  de  industrià 
secum  rem  asportando,  ne  dominus  de  facili 
ac  sine  sumptibus  eam  recuperare  posset;  so- 
lùm  enim  lenetur  reddere  rem  in  loco  ubi 
eam  invenit.  Idem  dicendum  de  debitore  ex 
jiisià  acceptione,  seu  conlractu  ant  quasi  con- 
Iractu.  Regularitcr  enim  soliim  tenelur  reddere 
rem  ubi  accepta  fuit  aut  contracluscelebraïus, 
nisi  in  eo  aliiis  locus  solution!  destinatus  fue- 
rit;  tune  débet  iHamsuis  sumptibus  illùc  trans- 
miitere  si  in  propriam  utililatemacceperit,  sum- 
ptibus verôcreditoris  si  in  ejus  utililatem  serval, 
ni  in  deposito  ;  cessante  igilur  morà  culpabili , 
fraude  et  injnsto  recessu,  non  lenetur  iste  de- 
bitor rem  debitam  propriis  sumptibus  mitlere 
ad  dominum  ,  qui  anle  solulionis  termirium 
mutavit  domicilium  et  longè  dislat,  sed  sufficit 
ut  solvat  in  lococonvento,  et  id  domino  sigiii- 
fieet  :  cùm  enim  non  fuerit  in  culpà,  non  débet 
reporlare  daninum. 

Possessor  verô  malae  fidei,  qui  tenelur  resli- 
luere ralione  injustse  accepiionis,  neinpe  furti, 
usurae,  etc.,  tenelur  propriis  expensis  rem 
alienam  ad  dominum  dislanteni  transmiltere  , 
si  fuerit  alicujus  momenti,  ac  transmitti  possit. 
Quoniam  ipse  semper  fuit  in  morà  et  in  causa 
iniquà  quôd  dominus  non  poluerit  re  suâ  uti 
antequàni  pervenireturad  hune  articulum  ne- 
cessitalis,  ut  oporlcat  ad  illum  milli.  Nec  do- 
minus innocens  débet  hoc  gravi  damno  puniri. 
Adde  quôd  lex  reslilntionis  exigii,  ut  dominus 
in  pristinum  stalum  reponalur,  ac  servetur  in- 
demnis.  Atqui  si  rem  suam  nonnisi  magnis 
suniptibus  recuperare  posset,  non  servareiiir 
indemnis,  nec  re|)araretur  œqualilas  débita, 
Ergo,  etc.  Unde  per  accidens  quandoque  est 
necessarium  ut  fur  plus  expendat  quàm  acce- 
perit,  et  facial  majores  expensas  in  eà  trans- 
missione,  quàm  res  valeai;  ad  hoc  scilicet  nt 
dominus  reponalur  in  pristinum  statuni.  Ilinc 
eliam  fil,  quôd  si  dominus  habuissel  rem  illam 
dùm  discessit,  eam  secum  asporlàsset  cum 
aliquo  sumplu;  tune  fur  non  tenelur  eô  sumptu 
proprio  eam  iransmitlere;  sicut  enim  dominus 
non  débet  reporlare  damnum  ex  eà  injuria  , 
iia  nec  lucrum  ,  seu  non  plus  recipere  quàm 
babere  debeat  :  aliàs  non  sufficerel  reslituere 


9'69  EXPOSI 

simplum;  quod  tamen  est  lalsum.  Seciis  dicen- 
duni  si  doniiniis  nullas  vel  paucascxpensas  (a- 
cluriis  eralaliquà  inlervenienlebonâ  forlunà.vpl 
«ndustriàvel  amicilià  alterius  :  lune  enim  lairo 
iiihil deducere potest,  sed  rein  illam ad  dominuni 
dislanleiu  prupriis  expensis  transmiltere  dé- 
bet. 

Ex  his  dualiiis  regulis  facile  resolvi  possuni 
casus  parliculaies  in  praxi  occurrentes  :  ncc- 
non  alia  quaestio  huie  affinis,  neinpè  si  res  pcr- 
eal  dum  transmittiiur,  an  domino  seu  credi- 
tori  pereal,  vel  dehitori  et  niittentl.  Si  enim 
sit  tantùm  reslituenda  raiione  rei  accepiae,  et 
commissa  fuerit  communi  bajulo,  ant  fideli 
iiuntio,  vel  pro  tali  reputalo,  lune  périt  ipsi 
domino  cujus  negotiuni  utililer  peragitur,  nec 
alius  lenelur  ampliùs  resliluerc;  lecit  enim 
tolum  quod  in  se  erat ,  nec  in  suam  ulilitatem 
habebat  rem  mitlendam,  invenlam,  aut  depo- 
silain,  aut  conduelain.  Quaudo  verô  res  qu* 
iiiittilur  non  est  eadeni  numéro,  sed  sequiva- 
lens,  ut  pecunia  muluata  vel  alia  res  qua;  ac- 
cipit  funciionem,  lune  sive  fuerit  débita  raiio- 
ne acceptionis  jusiae,  sive  injust;B,  et  cominit- 
taluretiam  uuntio  fideli,  péril  non  creditori , 
sed  debiiuri ,  qui  in  suam  ulililalein  laniùm 
illam  accepii,  ejusqne  dominium  penès  se  lia- 
bet  :  qui  enim  sentit  conimodum  ,  xquum  est 
ut  damiiuni  sentiat.  Idque  coiifirinat  Bannes, 
quoniain  si  lalis  débiter  liaberel  rem  illam  pa- 
ralam  ut  resiiluerel  vero  domino,  v.  g. ,  peeu- 
niam  numeratain  in  niensà  suà,  et  fur  aece- 
derel  qui  eani  clam  siibriperel  ;  procul  dubio 
adhuc  isie  debilor  dtmiino  reslitiiere  lene- 
retur  :  eadein  auiem  est  raiio  ,  si  pereat  in  via. 

Observât  aiilem  idem  B.iniies,  quôd  si  cuin 
consensu  doniini  ea  res  fuerit  commissa  bajulo 
ordinario,  vel  alleri  ab  ipso  misso,  aut  elecio, 
etdesignato,  lune  semel  illi  iradila,  perieiis 
vel  casu  fortuilo,  vel  culp.i  inierniiniii,  ipsi 
creditori  seu  domino,  et  non  debilori  péril  : 
tùm  (|uia  volunlas  et  coiisciisiis  doniini  illum 
debilorem  excusai  ;  lùm  (|uia  in  boe  casu  nnii- 
tius  gerit  quasi  unain  personam  cuin  domino, 
qui  velulialieriuseaulionem  exbibet,  et  acce- 
ptai illam  Iradilionem  ,  quasi  sibi  factam  solu- 
tionem.  Lrgo,  elc.  Secùs  dicendum  si  illc 
nuniius  fuit  lanliim  niissus  à  domino  ut  debi- 
lorem de  solutione  admoiierel,  non  aiilein  ul 
illi  rem  traderei  :  ille  enim  non  ecnselur  tune 
unam  personam  cuin  creditore  facin-  J'andem 
possessor  malx  fidei ,  m  fur,  quoniodocuinque 
rem  alienam  transmitlat  addominum,  eliam 
per  fidclissimum  inlei  hajulos  à  se  eicclum  .  si 


no 


960 


eliam  casu  furluilo  perire  conlingat,  iiud  eo- 
dem  modo  peritura  apud  dominum ,  semper 
reslitulioni  manel  obnoxius,  nec  unqiiàm  ab 
islo  onere  liberaliir,  quousqiie  de  facto  ad  do- 
mini  manus  perveneril  :  unde  quaniciimque 
diligentiani  adliibeat,  semper  ipsi  périt,  quan- 
lùnivis  non  sit  illius  dominus.ejusque  valorem 
vero  domino  resliluere  lenelur,  ut  sic  indem- 
nis  servetiir  eesseique  malitia  injustx  acce- 
ptionis, quœ  perseverare  censetur,  quamdiù 
dominus  rem  suam  recuperaverit. 

AnTiciLis  IV. 

Quinam  ordo  sil  servandus  inter  personus  quitus 

(acienda  est  reslitulio. 

Qiiando  debilor  certus  est  se  habere  sulfi- 
cientia  bona  ad  salisfaciendum  omnibus  credi- 
loribus  et  de  facto  habel,  lune  non  est  neces- 
sariô  servandus  aliquis  ordo  :  duniroodô  enim 
lempore  conslitulo  singulis  solvat ,  praecisè  ex 
ipsà  ordinis  iniiuutatione,  neminem  jure  suo 
defraudal,  nullique  injuriani  facit  :  solùin  igi- 
tur  procedit  dillicultas  in  casu  quo  non  ipsi 
suppelunl  faculiates  ad  omnibus  creditoribus 
salislaciendum. 

Et  inprimis  certuin  est,  priùssolvenda  esse 
débita  cerla  quàiii  incerla  ,  seu  quorum  credi- 
tores  ignoranlur  tam  in  communi  quàm  in 
pailiculari ,  et  quai  forent  pauperibus  distri- 
buenda  :  lii  enim  minus  jus  babenl  in  bona 
Cl  editoris  incerii ,  quàm  liabeat  creditor  certus 
in  bona  sibi  débita  etqufc  illi  sunt  reslituenda; 
el  ipsa  naluralis  xquitas  postulai  ut  priùs  avei- 
talur  damnum  personne  cerl:e  ,  quàm  umniiiù 
ignola;.  Si  tamen  res  crédita  debilori  incerlo , 
extet  eadem  numéro ,  ut  calix  eonsecratus , 
resiiluendus  est  Ecclesiae,  quia  débiter  lenelur 
cri'diioribus  certis salisfacere  ex  bonis  propriis 
et  non  ex  alienis,  seu  quorum  non  habel  do- 
minium. Hinc  eliam  lit  ut  débita  cerlœ  perso- 
nae  priùs  solvenda  sint  quàm  legala  pia,  cùiii 
eleemosyna,  aut  oblalio  ex  propriis,  et  non  ex 
alienis  lieri  debeal,  nec  omiilenda  sint  praece- 
pia  el  débita  ex  juslitià  propter  consilia  et  su- 
pererogaiioiies.  lia  D.  Thomas  opusc.  73,  de 
Usur.  cap.  18.  Sylvester  v.  Resiit.  q.  6,  nura.  6, 
cl  verb.  liœreditus,  q.  5,  num.  9.  Pelrus  à 
Navar.  lib.  i  de  Keslil.  cap.  6,  num.  7,  et  q. 
tO,  niim.  47.  Hinc  lit,  quôd  si  res  débita, 
adliuc  extet  eadein  numéro,  ejusque  dominium 
in  debilorem  non  fuerit  iraiislainm,  ut  in  re- 
lius  depositis,  pignoralis  ,  conimodatis,  furto 
.-ubialis,  reddenda  sit  creditori  utpotè  ejus 
domino  :  resauleni  semper  clamai  pro  domino 


961  ï>LPTI\ll 

suo,  et  ex  propriis,  non  verô  ex  alienis  facieiida 
pst  resliluUo.  Hinc  etiam  (il  quôd  si  res  ven- 
(lita  non  persolulo  prelio  exlei  apiid  eniplo- 
rem  ,  venditor  quoad  illani  rem  piaiferciidiis 
sil  aliis  crediloribiis  :  videtur  eiiim  ab  œqui- 
tate  alienum  quôd  ista  res  alteii  iradatur  :  et 
llcel  ejusdominiiiin  per  iradilionem  in  enipio- 
rein  Iranslerit,  ex  jure  lainen  civili  maiiel 
seniper  obligaia  solulloni ,  quaindiù  non  esi 
allenala  aut  consiinipla,  sed  invenilnr  adliuc  in 
snà  forma  apud  cmplorein  ;  et  in  nostro  ca^u 
quasi  rescind il ur  einptionisconiracius,  babct- 
que  venditor  dnpiex  jus  ,  scilicel  in  personain 
el  in  rem  ipsani.  Certum  est  insuper  obligatio- 
nem  onerosam ,  liberali  el  graïuiix  praeferen- 
dani  esse,  quanlumvis  lempore  poslerioreiti, 
V  g.,  praiferendain  esse  ol)iigationem  ex  mu- 
luo  aut  eniptione,  obligalioni  ex  legato  vcl 
donatione ,  vel  simplici  pronilssione  :  lum  quia 
ista  est  de  jusliiià,  altéra  verô  de  consilio; 
tum  quia  creditor  ex  contractu  oneroso  niajiis 
detrimenlum  paterelur ,  quàm  alius  ex  dona- 
tione graluità  ;  luni  quia  se  obHgans  gratuitô, 
ad  id  solum  lenelur,  quud  pntest  :  in  noslro 
autem  casu ,  non  polest  promissionem  implere 
obstanle  débite  ex  contractu,  et  mnlato  rerum 
statu.  Ergo,  etc.  Certum  est  insuper  priùs 
sol venda  esse  débita  realia,  quas  scilicet  rem 
allquam  cerlam  obligatam  babent,  quàni  pei- 
sonab'a,  quae  scilicet  personam  tanlùni  débito- 
ns obligatam  relinent,  quia  slricliùs  suni  dé- 
bita, cùm  directe  iribuant  jus  in  illas  resby- 
polhecatas,  el  indirecte  in  personam  débitons: 
débita  verô  personalia  solummodo  jus  iribuant 
directe  in  personam  el  indirecte  in  bona  debi- 
toris. 

An  autem  débita  ex  contractu  oneroso  licito 
personalia,  et  quando  res  non  exial  in  specie, 
V.  g.,  ex  mutuo,  localione,  elc,  sint  priùs 
solvenda  quàm  débita  personalia  ex  contractu 
illicito,  et  ex  delicto,  v.g.,  ex  usuris,  ex  furto, 
etc.,  quidam  aflirmant ,  aliqui  negant.  Âlii 
verôprobabiliùs  doceni  inler  ista  débita  nullnm 
ordinem  ex  necessilate  esse  servandum,  sed 
debitorem  quœ  priùs  nialueril  solvere  posse. 
Supposilo  enim  quôd  res  in  specie  nonextei, 
nec  ulla  sll  realis  hypolheca  ,  aut  privilegium 
personale,  sed  tantùm  persona  dehitoris  obli- 
gata,  nullo  jure  aut  llrmâ  raiione  probalur 
unura  ex  bis  creditoribus  esse  aliis  praeferen- 
dum  :  jura  enim  potiùs  siaïuunl  inler  débita 
personalia  nullam  habcndam  esse  lemporis  ra- 
lionem,  nec  distinguuni  an  licite  vel  illicite 
fnerinl  contracta  ;  nnde  in  Toro  Judiciali  unum 


l'U.fXEl'M  HOi 

alteri  non  praefertur.  Adde  quôd  non  minus 
est  debilum  ac  restilulioni  obnoxium  illicite 
contractuu),  quàm  licite  ;  bonaque  débitons 
non  sont  magis  bujus,  quàm  illlus,  et  conse- 
quenler  omnes  babent  jus  ad  illa.  Pari  raiione 
débita  ex  delicto  contracta  inler  se,  restituenda 
sunt  pro  rata  omnibus  laesis  nec  priùs  neces- 
sariô  resliluenda  suntqux  cum  niajori  injuri.à 
ciinlralmnlnr  ;  sed  vel  omnibus  pro  ralà,  si 
sirnul  accédant  divideiida  esse  constat,  vel 
piinio  vonienti  et  pelenti,  loluni  allquando 
esse  solvendum,  juxta  inferiùs  dicenda.  Cer- 
tum est  pr;eterea  servanda  esse  siaïuia  nmni- 
cipalia  el  leges  locorum  ([uibus  ordo  satisfa- 
ciendi  creditoribus  delerminalur,  quando  non 
ropti^nani  juri  natura;,  et  non  sunt  iniqua;  si 
veiô  nullmn  stalnlum  extet,  servandum  est  jus 
commune  :  el  ubi  diversitas  opinionura  occur- 
ril,  lutior  pars  est  eligenda,  si  vera  nescitur. 
Oportct  igilur  nos  esse  caulos  in  bujus  judicio, 
interrogando  si  ibi  exlent  aliquaslatula  de  boc, 
et  consulere  peritos  an  justificala  sinl.  Si 
nainque  contra  pnedicta  pugnarent,  tula  non 
viderontur,  nisi  forte  aliier  disponerenl  de 
rébus  emplis,  quia  pro  communi  bono  credi- 
loruni  certorum,  quos  oporlet  aliquid  perdere 
de  suo,  lolerabile  videtur,  ut  res  emptae  ac 
possoss;e  extanles  licet  non  soluta;,  inter  bo- 
na debiloris  compularentur,  sicut  alla,  quo- 
niam  boc  etiam  pro  communi  bono  civitatis 
videtur,  et  non  est  contra  jus  naturale.  lia 
Cajelanus  in  Summà  v.  Reslilul.  cap.  S.  Exa- 
minandum  superesl,  quid  jus  connnime  sla- 
luat  eirca  ordinem  resliluendi. 

Dico  primo,  creditores  liypotbecarios  pra;- 
ferendos  esse  creditoribus  personalibus,  eliani 
aniiquioribus,  etiam  privilegiatisl.Eos.Cod.qui 
polior  in  pign.  I.  Prodebit.  Cod.  de  bonis  jud. 
aut.  poss.  Ralio  est  quia  bypotbecarius  liabet 
spéciale  jus  el  aciionem  in  rem  obligatam  : 
bypotbecaî  enim  et  pignora  danlur  in  seeurila- 
leni  et  pnelaiioneni  solutionis. 

Si  creditores  habenles  hypoibecam  expres- 
sam  concurrant  inter  se  pelenles  reslituiio- 
nem,  prœferendi  sunl  in  eâ  re,  quianteriorem 
babent  in  illâ  bypolbecam,  ex  I.  Polior,  et  ex 
1.  Qui  baliteum,  K.  qui  polior  in  pign.  et  ex  reg. 
juris  in  C  :  Qui  prior  est  tempore,  polior  eiljnre. 
Katio  est,  quia  re»  alicui  obligala  cl  quasi 
alienata,  non  polest  regulariler  absque  cjiis 
volunlale  Iransire  in  jus  alterius.  Dixi  regula- 
riler :  quibusdam  enim  casibus,  singulari  jure 
cl  privilegioposleriores  creditores  bypolbecarii 
anterioribus  pra^ferunlur,  ul  con>lal  de  llsco, 


965 


EXPOSITIO 


9tJ4 


1,  Si  is  qui,  lï.  de  jure  fisci.  Iicm  de  muliere 
dotem  repeleiite,  1.  Assiduis  el  ex  1  Qui  poiio- 
res,  ff.  qui  poliores.  Ilem  de  eo  qui  credidii  seu 
inuluavilpecunianiadconslruclionem,refectio- 
neni  et  conservationem  rei,  v.g.,  domùs  vel  navis 
jaiu  aller!  obligatœ,  I.  hiierdum  el  i.  Oi]us  eiiim, 
ff.  qui  poliores  in  pignore.  Et  sic  de  aliis.  Quare 
régula  jani  allala  liabet  iocuin  quando  credi- 
lores  in  aliis  omnibus  sunl  pares  exceplo  tcm- 
pore  :  tune  enim  solùni  obligaiio  el  hypolheca 
quœ  prior  est  tempore,  dat  priniuni  et  potius 
jus. 

Post  islos  credilores  veniunl  qui  taciiam 
habent  impignoratioiiem  seu  hypothecam,  qui 
proinde  prseferendi  sunl  personaiibus  seu  chi- 
rographariis.  Porrô  liypotheca  tacila  est  quae 
à  Icge  fit  et  conlrabiiur,  ut  res  dotales  :  bona 
enini  viri  suut  tacite  bypothecata  pro  dote 
uxoris  sibi  Iradità,  i.  Assiduis,  cod.  qui  potio- 
Tes.  Et  ex  Innocentio  111,  lit.  de  pign.  cap.  Ex 
iitieris.  Item  bona  illius  qui  cum  llsco  contra- 
xit,  aut  respub.  qu;e  pecuniam  alicui  credidit, 
vel  tributa  colligenda  iribuil,  etc.,  cod.  quibus 
Causis.  I.  2,  et  1.  Quamvis,  de  privilégie  lisci. 
ïteni  bona  prœlati  sunl  tacite  bypolhecata  pro 
inalà  Ecclesiai  adniinistratione.  Ex  glossà  cap. 
In  litteris.  Item  douais  vel  navis  construcla  vel 
conservata  per  pecuniam  ab  aliquo  nuiiuatam, 
nianet  ipsi  tacite  bypolbecata,  IT.  qui  potior  in 
pign.  1.  2  authent.  de  collât  dotis,  §  Hisconse- 
fjuens.  Post  lacitam  bypothecaiu  babentes,  ve- 
•niunt  depositarii,  id  est,  déponentes  et  conuuo- 
danles.  quando  res  jam  non  extat,  aut  non  est 
reildendaeadem  numéro, sed  specie,ulpecunia 
dcposita  I.  Si  lwt}iinem,ff.  deposiii.  Post  hos  ve- 
niunl habentes  aclionespersonales  ,  inler  quos 
prae.eruntur  privilegiati  seu  habentes  privilogio 
personalia .  Tandem  post  hos  oiunes  vèniun t  cre- 
diioros  nicrèpersonales,qui  scUicet  nullam  by- 
polliecam  taciiam  aut  exTiressam.velpignus,  vel 
piivilegium  ,  sed  soiam  aclionem  personalem, 
quiàjuristisvocanturcrcdiloreschirograpbarii. 
Inler  istos  nulla  habenda  est  ratio  temporis  et 
anleriorilatis,sed  si  poslquàm  aliis  creditoribus 
salislactum  est,  aliquid  supersit  ex  bonis  debi- 
toris,  pro  ralâ  illis  lune  accedenlibus  et  paren- 
tibus  dividenduni  erit,  I.  Privilégia  If.  de  pri- 
vil.  cred.  et  I.  Si  hominem  ff.  deposiii.  Uiiic 
lit  quod  is  qui  in  debiti  exactione,  etsolutionis 
pctilione  alios  praivenit,  nieliorissil  condilio- 
nis,  et  sibi  quisque  suam  in  pelendo  negligen- 
tiani  impulare  debeal,  I.  Intcr  eos,  11.  de  re  jud. 
Sicut  enim  bypotheca  et  privilegium  in  aliis 
creditoribus  l'acit  nioliorem  condiiionem,    ita 


et  in  islis  diligenlia  in  pelendo  facit  potiorem 
condiiionem  illius  qui  alios  praevenil,  quamvis 
alioqui  sit  posterior  tempore.  Contrarium  la- 
men  valdè  probabile  esse  oslendimus  tract,  de 
Just.  Poirô  ante  onmia  débita  non  solùni 
personalia,  sed  el  realia  ac  hypothecam  haben- 
lia,  solvendse  veniunl  expensse  funeris,  eô 
quod  sint  magis  lavorabiles  el  privilegialse,  I. 
Privii.  11.  de  Privil.  cred.  el  I.  Impensœ,  ff.  de 
relig.  el  sumpl.  l'uner.  Forte  quia  nécessitas 
sepultura;  judicalur  extrema.  Ilem  priùs  de- 
ducenda;  ac  solvendœ  sunt  omnes  alise  expensae 
factœ  causa  hsreditalis,  ut  in  leslameuto ,  in 
inventario ,  aliisquc.  Circa  haec  omuia  vide 
Sylvestrum,  v.  Rcsiiiuiio,  q.  6. 

Dico  secundo  quod  ubi  jus  Caisareum  est 
reccptum ,  istae  leges  obligant  nedùm  in  forp 
cxlerno,  sed  etiam  in  foro  conscientiae  ;  sunt 
enim  pneceplivae,  et  xquilalis  naluralis  decla- 
rativae  in  re  njagni  momcnii,  valdè  ulili,  imô 
necessai'ià  quieti  et  bouo  communi.  IlLnc 
quando  dcbltor  suà  sponte,  non  coaclus,  violât 
istuni  ordincm,  regulariler  peccal  contra  justi- 
tiam,  el  tenetur  resarcire  damna  creditoribus 
l*sis,  quia  illos  fraudai  partibus  suis.  lUnc 
etiam  crcditor  non  servans  diclum  ordiiiem 
et  bona  dcbiioris  extra  locuni  suura  .prseoccu- 
paus  cum  injuria  et  darano  aliorum  potiùs  jus 
habentium,  per  se  loquendo  peccal  conlra 
jusLitiam,  et  laesis  restitoiere  tenetur.  llis  ta- 
nien  non  obslantibus  facile  poierit  esse  igno- 
rantia  inviiici))ilis  in  ipsis  popularibus ,  ita  ut 
excuseulur  à  peccato,  quando  pra;occiipaiit 
sibi  débita  non  servalo  juris  ojdiue  :  quau^ç 
laïuen  istud  factum  ad  iiolitiani  cwifessan^i 
pervenerii,  lenelur  eos  eiuiiire,  ac  pra;cipere 
ul  restituant  aliis  crediloribus  quos  conlra  ju- 
ris ordinem  inique  praiveuerunt. 

(ÉXuacstio  tiTtirt. 

QUOMODO  «T  OUANI'O  RESTITIITIO  STT  «'ACICNUV,  ET 
QUIBUS  I>E  OAUSIS  DIFFERRI  P08&IT. 

Ad  complemenlum  hujus  Iractaiùs,  triasu- 
persunt  de  resiituiione  in  communi  exarai- 
nanda  :  nempe  niodus,  dcinde  Icmpus  resti- 
tuendi,  et  tandem  causœ  excusantes  ab  slalnn 
restituendo. 

ArTICULIB  PRISIl'S. 

lie  nwdo  reitittUionis.fàcieniUe. 

Quaeres  priraù,  ulruni  bona  inferioris  ordi- 
nis,  v.  g.,  pecunia>,  sint  aliqunndo  necessario 


»«S  SKPTIMC 

ivsiUueiida  cuni  jâcUirà  bonorura  superioris 
omImik,  V.  g.,  l'amae,  et  lama  cumjaclurà  vilae. 
—  Jie&}K)«d(x)  iit^aiivé  ^er  se  loquendo ,  et 
pi'jBckè  eii  vi  Ucbili  juslitk'e.  Ralio  est,  ^uia 
jutiiiia  coiuaitttaliva  solùui  réparât  sequaliia- 
tfiii  neo  oWigat  ad  duplum,  seii  laiilùiu  ad  stm- 
plum  reililueitdutu,  seu  luiii  ad  plus  repen- 
<lei)duu)  quàiu  l'uei'it  ablaluni  :  alioquia  si  ali- 
ter lieri  ueque^t,  ceiisenda  est  iiupussibilis,  et 
doiuiwu«  erit  irrâtionabiliter  invilus,  si  eaiii 
tuoc  exigat.  Atqui  fajua  cujusiibel  lioiuinis 
«t  loH^é  preitosior  «livitiis  ;  et  à  fortioi-i  vita 
l<»«gè  H4fe  «t  fem»  prêepond«-at.  Ergo,  etc. 
UiKt««ol<H«  pei'  aecidens,  ratione  «cflket  aliiu- 
jHs  adJHACti,  perquwl  hic  et  fHinc  eleveiitiir 
ad  aliJor«m  iMnlinem,  deljeirt  haec  èona  infe- 
inora  co««pe«safi  jaetitrà  bonopimi  su|>erioriim  : 
««eus  V4^x>  ex  ee  ftraecisé  ratiwie  shI  ctHiside- 
rau.  N*»»  r>eg<imu«  t*H>en,  •bona  supi^rioris 
owtiiii*  ^mmloq^ie  €o»>pensafi  posse  per  bona 
jf»lewtfrisi  ordinis,  v.  g.,  Isesioifeni fam:ç  aut 
iulegiilfatis  ew^wrie  per  peeueiani  :  si  nenipe 
pws  4«9«  4Uaifi  «xigflt ,  eâqoe  «it  contenta. 
Verùm-l<HH3  fnm  est  restiltitio  œquîvalens  el 
rigorosa,  se«l  taniîmi  qualis  possibHis  est  arbi- 
t««  imm  viri,  pro«t  ostenditur  in -sequeniibus. 

<JtM8re«  secuHdô,  an  qui  totum  <|iiod  débet 
sttrtim  «orom«d<''  restituere  potest ,  «ine  causa 
tiMiiefl,  ob  ayarilMw  et  proprium  coniniodum 
Honiiisi  morose,  sticcessivè,  pauiatim  et  per 
p<iii«s  v«U  rostitttere  «bsque  consensu  lacito 
*«l  e\^»res6<>  t<redit<»ris,  iinô  eo  rationabililcr 
invite,  peeeet  et  an  *!t  abs«lvefldus  à  conles- 
sario.  —  Resp.  peceare,  et  «bsolutionis  non 
esse  capacem.  fîatio  est  qiiiavst  in  mon'i  cul- 
pabili,  diHinetido  reni  alienam,  ac  doniinum  ra- 
tienabiWier  invttnni  usu  rei  stise  privando.  Nisi 
epgo  resipiscsl  intégré  satiefaciendo  ,  prout 
eoiHwodé  potest,  vnit  perseverare  in  eo  malo 
statu,  et  coaswiuenter  non  est  absolvendus. 
L«qtHtiWf  «uteai  4e  restitntione  quœ  oritur 
«t  deiiclo,  vel  -ex  re  accepta  :  ea  verô  quse 
ppeeedrt  «x  «ontractu,  facienda  esljuxlacon- 
ventwnem  -et  j»9etHm  contraheirtium  :  fldes 
MHM  4»la  «ervanda  est. 

^i^tap-pee  tertio,  an  restitirtio  lieri  debeat  pii- 
Ukà,  V*]  seeretô.  — Respondeo  restitirlionem 
Hoii  e«fcC  «eoessariù  pirWicè  faciendam  per  se 
loquefldo,  saltein«ï  tege  jtistitiae,  etiaiii  quan- 
do  4»li«Uwn  est  pabliciMB,  qaia  sulficil  ut  re- 
parettir  %q«mliias  ;  id  autemfieri  potest,  etiam 
8ecr4!*<j  doHiiftwm  in  pristintira  statuni  re|io- 
n««d«.  Ib)o  reslitutio  occulté  facienda  est, 
qua«do  debitor  ex  publicâ  restitulione  pericu- 


PRjËCEPTi.  966 

lum  inlamiae  subiret.  Unde  es  lege  jtistitiae  per 
accidens  est  quod  restitutio  liât  publiée  aut 
secrclô,  solùmque  ex  lege  charitatis  potest  ali- 
<|uando  publicus  latro  aui  debitor  ad  reslitu- 
tioneni  publiée  faoieftdam  obbgari,  nenipe  si 
id  necesse  ftïerit  ad  vitandura  scandalum  el 
oirpnsionein  aliorum  ;  -qw  lamen  factâ  secrète 
restitutione,  non  t^nei-elur  ad  novani  faeieu- 
dani,  quanlùin  pertinet  ad  obligationem  justi- 
tiae,  cwn  jam  abiata  t'Heiil  inaequalitas;  sed 
lanttuu  oWigaretur  ex  diaritate  alla  média  ad- 
Wbere  ad  tollendum  scandaluni ,  patel'aciendo 
■restitutionem  intégré  esse  taciani. 

Qu:eres  quarto,  an  debilor  leiieatur  per  se- 
ipsum  satisl'acere.  —  Resp,  id  necessarium 
non  esse,  «ed  per  alium  rite  saiisfacere  posse  : 
tum  <jma  ut  babetur  in  6,  de  reg.  juris,  qui 
per  aliuni  faeit,  per  seipstim  lacère  censetur  ; 
tum  xjuia  ina;(pialitas  suffieienler  reparari  pa- 
test  reddendo  debiium  domino  non  solùm  per 
s-e  ipsuni,  verùm  etiam  per  alium  ;  eiquc  deb(^l 
esse  inditferens,  dumniodo  suuin  recupcret  et 
slatualur  aequalitas.  Imô  si  nwi  possit  absiii:e 
damno  lamœ  reddere  debituni,  puta  quia  f'ur- 
lum  est  occullum  non  débet  se  prodere  rcsti- 
tuendo  per  se  ipsum,  sed  adhibere  aliam  pcr- 
sonam  lidelem  et  secrelam.  Adduntque  anclo- 
res  expediens  esse  quôd  per  confessarium  cui 
deteclum  est  crimen,  et  de  cujus  probiiaie  ac 
lidelitaie  uwi  duWtat,  restitutionem  laciat.  Si 
tamen  absolutè  restitutio  nec  per  terliam  per- 
sonain  lieri  posset  ;d)sque  eô  quod  prodereiur 
ac  infamaretur  l;esor  aut  débiter  ,  tune  differri 
posset  ad  tempus  opporlunum  que  cessét  prx- 
dictum  inconveniens,  vel  sufTicit  reddeie  rem 
in  oequivalenli;  cùm  tune  per  acciJens  ad  vi- 
landuni  illud  grave  damnum,  non  possit  eadcni 
numéro  rcddi,  nec  debeat  etiamsi  exiet;  nec 
in  hoc  dominus  censeretur  rationabililcr  in- 
vitus. 

Qux'res  quintô,  an  si  confessai-îus  acceplam 
à  pœnitenle  pecuniam  non  restituât  domino, 
aut  quia  sibi  eam  ex  avaritià  usurpât,  aut  quia 
ex  culpà  suA  illam  perdidit,  aut  quia  nunlio 
iniideli  imprudenter  reddendam  domino  coni- 
misit,  debilor  in  hoc  casu  denuo  restiluere 
teneatur.  —  Alii  absolutè  neganl,  tum  quia 
pœniiens  fecit  totum  quod  in  se  erat ,  tum 
quia  dominus  tune  tacite  et  consensu  debiio 
id  approbàsse  censetur.  Alii  dicunt,  quôd 
lune  debitor  non  excusaïur  à  nova  restilu- 
tioue,  si  habcbat  dominium  rei  restituend*, 
ut  in  solutione  mutui  :  scCùs  verô  si  rei  domi- 
nium erat  apud  creditorem ,  ut  in  re  locatâ 


967 

•lut  deposiià  :  res  eiiim  domino  siio  poril.  — 
Ucspondeo  lainen  in  praxi  isluiii  pœnilenlem 
teneri  ad  denuô  resliiiiendniii  dumiiio,  salvo 
suo  recursu  ad  confessariun).  aiil  iliani  leriiam 
personam.  Ualio  est,  quia  ciini  ii^ia  n'siiuilio 
ordinariè  fiât  per  terliam  persouam  ad  non 
detegenduin  peccalum,  et  non  infauianduni 
peccatorem ,  regulariter  oriturex  delicio  :  de- 
bitor  autcni  ex  delicto,  nunquàni  ab  onere 
reslitutionis  liberalur  quousque  de  facto  do- 
ininus  rem  suam  rccuperaveril,  prout  osten- 
sum  est  snpra  quaest.  prsecedenli  art.  5,  §  2. 
Unde  fur  in  islo  casu  débet  subire  laie  inl'or- 
tunium,  sibique  iniputare  quôd  ad  islas  angu- 
slias  redaclus  sit. 

Ad  raliones  in  contrarium  allalas,  respon- 
deo  furem,  quod  in  se  est  fecisse  ad  vilandum 
injusla^  delenlionis  novuni  peccalum  :  non  ta- 
men  debitum  extinxisse,  iiec  domino  plenè 
salisfecisse.  Item  douiinum  non  désignasse  la- 
lem  personam  tertiam,  n.c  juri  suo  cessisse. 
Dalo  enim  quod  laciiè  consenserit  restitutio- 
neni  sil)i  lieri  per  confessarium,  non  lamen 
suo  periculo  et  danmo,  voluiique  scniper  re- 
tinere  jus  quod  habcl,  ut  doncc  realiler  in  rei 
su»  possessioneni  devenerit,  reslitulio  non 
censeatur  facta.  Vide  superiùs  loeo  cilato  dicta 
à  nobis. 

Articulus  II. 

An  sub  peccalo  reslitutio  slntim  sil  facieiula  diim 
adesl  opportunitas. 

D.  Thomas  in  hàc  quaest.  C-2,  art.  8,  conclu- 
cludit  quôd  •  qnilibct  lenelur  siaiiin  reslituei  e, 
I  si  potest  :  vel  peiere  ddalionem  ab  eo  ([ui 
a  potest  usiim  concedere.  »  IJbi  adverbinm 
stalim  malliomalicè  et  pro  puncto  indivisibili 
est  accipienduni,  qiioad  pioposiliim  et  volun- 
latem  restituendi  :  quampriniiun  enim  aliquis 
scit  et  adverlit  se  alienum  invilo  domino  de- 
linere,  coii*fStim  débet  liabere  voluntaiem  et 
proposiuim  ilhid  resliiuendi,  nec  potest  un- 
quàm  sine  peci  ato  illud  mulare,  et  contrarium 
forraarc.  Quoad  verô  executionem  et  actnra 
exleriorem  restituendi,  adverbium  siatim,  ac- 
cipienduni est  lantùm  morabler  et  juxta  régu- 
las prudenliae,  pro  loeo  et  tempore  opporluno, 
aliisque  circumslantiis  :  data  itaque  opporlu- 
nitale,  debitor  tcnelur  statiin  restiluere,  ac 
sine  causa  resiitulionem  differendo ,  peccat 
morlaliter  ex  ipso  génère  peccali,  cùm  sit  con- 
tra jusliliam. 

Probatur  ex  D.  Tbomà.  Quia  pra;ceplum  de 
reslitulione  l'aciendà,  quamvis  secundùm  lor- 


EXPOSlTlO  968 

mam  sil  alïlmialivum  obligans  pro  loeo  et 
teni|iiM'e,  liabet  tanien  annexum  et  implicat  in 
se  negativuni  pra;ceplum  quo  prohibemur  rem 
alieiiam  deiinere  invilo  domino,  quod  proinde 
obligat  semper  et  pro  semper  tempore  congrue 
et  opporluno,  reduciturque  ad  istud  prxce- 
ptum  Decalogi  :  Non  fnraberis.  Ut  enim  ait  D. 
Thomas,  sub  injustà  acceptione  intelligitur 
eiiam  injusia  detentio;  eanidem  quippè  ratio- 
uem  nocumcnli  babel,  eodenique  modo  domi- 
nus  impedilur  ah  usu  rei  sua;.  Sicut  ergo 
semper  et  pro  semper  prohibitura  est  accipere 
rem  alienam  domino  raiionabililer  invilo  ,  ila 
et  illam  detinere  :  sed  stalim  ac  commode  reddi 
potest,  illi  restiluenda  est  ;  nam  per  dilationem 
restilulionis  commiltilur  peccatum  injustse 
delentionis ,  quod  justilise  opponitur  :  ide6 
necesse  est  lempus  esse  determinatum,  ut  sia- 
tim reslitulio  liai.  Hinc  lit  quôd  prxceptum 
restituendi  speciali  quàdam  ralione  sibi  pro- 
prià  babeatadjuuctum  negativum.  Ratio  quippe 
essentialis  obligandi  in  preeceplo  restituendi 
explicaïur  négative,  ei  ad  pra;ceptum  de  non 
injuste  accipiendo,  seu  de  non  delinendo  alie- 
num tanquùm  ad  principale  tendit ,  et  inlrin- 
secè  ordinatur  :  bsec  siquidem  est  tota  ratio 
quare  alienum  sil  reslituendum.  Aivero  alia 
praecepta  allirmativa,  ut  honorandi  parentes, 
et  diligendi  Deum,  etc.,  habent  tantùm  appa- 
renliam  adjunctam  praecepti  negativi,  de  non 
odio  hahendi,  cùm  illa  negatiu  uullateuùs  sit 
ratio  quare  Deus  sit  diligendus,  et  opus  sit 
faeiendum,  sed  lantùm  quia  est  summè  bonus, 
et  sic  de  aliis  piaeceplis  allirmativis  :  sicque 
ipsa  essentialis  ratio  obligandi  in  illis  aflirmativc 
explicatur,  solùmque  ad  eam  quasi  reducitur 
obligatio  pnecepli  negaiivi.  Hinc  etiam  lit  cir- 
cumstaniiam  temporis  aliter  se  babere  in  aclu 
resliiuendi,  et  in  aclu  aliarum  virtutum.  In 
illis  enim  lempus  non  est  cerlum,  ac  determi- 
natum ordinariè,  nec  pro  semper  ohligani,  sed 
quaiido  prudcntia  et  recta  ratio  assignat  ;  in 
resiilutione  verô  quamdiù  adesl  opportunitas, 
tempus  ex  naturà  rei  est  assignalum  ac  deter^ 
minatum,  cùm  nullo  tempore  fratri  injuriam 
liceat  inlerre,  eo  invito,  rem  illius  delinendo  : 
ideôque  ex  naturà  rei  restilui  débet,  quampri- 
mùm  lieri  potest.  Quo  lit  ut  omissio  actuum 
aliarum  virtutum  non  repugnet  virtuli,  nec  sit 
peccatum  quovis  tempore;  heiiè  lamen  omissio 
et  dilatio  restilulionis,  sine  légitima  causa  ex- 
cusante :  tune  enim  quovis  tempore,  juslitia: 
répugnai,  et  est  peccatum.  Unde  rem  alienam 
injuste  dclinens,  non  solum  remanet  in  peccalo 


900  SEPTI.Mi 

liabiiiiali,  sicul  alii  peccalores;  sed  ailliuc  est 
in  peccalo  actuali,  conlinuando  scilicei  et  sem- 
per  aiigendo  prœccdeiis  pcccalum  injusla;  ac- 
cpplionis ,  lanloque  reddil  niajus ,  quaiilô 
longior  cslmora  culpabilis  reslitiilionis,  eliaiii- 
si  non  renovel  piopositiini  non  lesliluendi,  et 
consensum  letinendi  :  duniniodô  non  iiilcr- 
riimpal  moraliler.  Ratio  est  quia  ex  luijiisniodi 
diiatione  rcstitutionis,  creseit  danuuini  et  in- 
juria proxiuii ,  tanlaque  potcst  esse  mora  in 
restiluendo  ,  ut  de  necessitale  in  confcssione 
sit  explicanda  :  cùm  lanien  eadem  maneat  vo- 
luntaria  oniissio  nondùin  inlerrupta,  et  eadem 
durelexterior  relentio  et  danmilicatio,  consé- 
quente!' non  erunt  niulla  petcata  ,  sed  unum 
conlinuatuni  et  auctuni  in  volunlarià  omissione 
interna,  et  retentione  ac  laesione  externà. 

A  fortiori  iniquus  detenlor  continuai  et 
auget  suum  peccalum ,  quandô  rénovât  illud 
propositura  non  restituendi,  vel  formaliler  et 
expresse,  ut  diini  positivé  apud  se  staluit,  non 
reddere  ;  vel  virlualiter  et  interprétative,  ut 
dùm  adverlens  aul  adverlere  debens  se  liabere 
alienum ,  datàque  opporlunitale  restituendi , 
non  proponit  (irniiler  illud  reddere,  ut  quando 
vult  conliteri,  aut  condere  testamentuni  ;  aut 
quando  videt  doniinuin  re  suà  indigere  vel 
petere,  vel  quandô  eam  rem  alienam  consumit 
ac  distrahit,  etc.  In  his  enim  casibusnon  sul- 
ficii  suspendere  voluntatem,  ac  merè  négative 
se  habere,  seu  indillerenter,  nec  eliciendo 
proposilum  restituendi,  neque  non  restituendi  ; 
sed  tenetur  lirmiler  proponere  quùd  data  op- 
porlunilate  restituet.  Kt  si  data  opportunitale, 
el  lioc  advertens  actu  non  restituât,  consentit 
iniqua;  deienlioni  et  consequenter  peccat.  Inio 
in  isto  casu  juxta  plures  auctores,  peccat  de 
novo  :  omissio  siquidem  pra.'cepli pro  lenipoie 
quo  obligat  est  novuni  peccatum;  alqui  tune 
quando  adest  opportunitas,  praeceptuni  istud 
restituendi  de  novo  obligat.  Ergo,  etc.  Idem 
dicunt  de  aliis  casibus  allatis,  nempe  peccata 
ista  numéro  mulliplicari  juxta  muliiplicitatem 
hujusmodi  actuuni.  Alii  verô  licet  concédant 
iniquum  detentorem  loties  de  novo  pcciare, 
quoties  elicit  novum  consensum ,  et  novum 
commissionis  actuni  contra  istud  pra;ceptum 
negativum,  negant  tanien  istum  elicere  novuni 
consensum  et  novam  commissionem ,  quando 
prioreni  non  retractavit  nec  interrupit  per 
pœnitentiam,  neque  solvere  proposuit  eliciendo 
actuni  contrarium.  Tune  enim  ex  mulliplicitale 
pliysicâ,  volitiones  et  noiitiones  successive  et 
diverse  lempore  elicilœ  non  discontinuantur 

TH.  XIV, 


Pli-FCtl'U.  <J70 

moraliter,  nec  interrumpuntur;  sed  in  gencrc 
inoris  censentur  diintaxat  conlinuare  priinum 
proposilum,  et  cuni  eo  efficere  unum  peccalum 
tanlo  giavius  quô  longior  est  niora  :  qnousque 
illo  relraelalo  per  pœnitentiam  et  per  propo- 
silum contrarium  moraliler  intcrruplo  ae  quasi 
deslructo,  poslea  niutalà  voluntalc  in  pejus, 
denuo  (irniiler  statuai  non  resliluere,  sed  dc- 
tiiiere  alienuni  :  aut  adverlenler  facial  actuni 
externuni  delentionis  aut  reslilnlioni  opposi- 
tuiii.  Tune  enim  commiltit  novum  peccalum  à 
praîcedenti  numéro  dislinctuni,  quia  isie  novus 
aclus  non  elicilur  in  vi  el  virlule  proecedenlis, 
ulpoierescisi  acmoraliter  inlerrupti,necproin- 
de  ampliùs  iiilluentis;  sed  virlule  proprià déter- 
minai iniquum  detenloremadhanc  injustiliam, 
facitque  eum  de  novo  peceare.  Solùra  igitur 
loties  multiplicat  peccata,  quoties  pœniluit  ac 
resliluere  proposuit  ;  et  poslea  niulatà  volun- 
late,  rursùs  lirmiler  proponit  alienum  retinere, 
datàque  opporlunitale  non  reslituit. 

Quidquid  sit  de  islis  duabns  sententiis, 
exisiimo  in  praxi  lempus  nolabile  quo  quis 
fuit  in  morà  culpabili  delinendo  alienum,  da- 
tàque opporlunitale  non  resliluit ,  esse  in 
confcssione  cxplicandum  :  quia  juxia  omnes 
auctores  est  saltem  circumslantia  nolabiliter 
aggravans,  et  de  facili  in  eà  niorû  commilli 
possiint  pluros  vnliliones  et  negaliones  mora- 
liter discontinuata! ,  plura  majoraque  nocu- 
nionla  domino  inferri  censentur,  magisque 
aninium  raliunabiliter  invilum  illnm  liabcrc 
circasua;  lei  injustani  delenlionem.  Adverluui 
anetores,  confessarium  in  invesligando  numéro 
iiorum  peccaioruns  interruptorum  non  deberc 
niinisanxiè,  prolixe  et  scrupulosè  se  gercre. 
sed  suflicero  quod  requirat  spaiium  lemporis 
delenlioiiis  ;  per  banc  enim  noiiiiam  paulo 
plus  vel  minus  perspeclum  habebit  numerum 
poccatorum,  cl  staium  poeniteniis  :  sicut  (ieri 
consuevit  cuni  publieà  merelricc,  qu;c  nescil 
peccaloruni  numerum  pra.'cisè  manifestare; 
sulïicil  enim  scire  per  quod  lemporis  spatiuni 
meretririum  exercuit,  et  quamdiù  se  omnibus 
exposuil. 

Q'.ioprcs  quo  modo  se  gerere  debeal  confessa  ■ 
rius  circa  pœiiilenlcs  restilutioni  olmoxios , 
eamque  sine  causa  omillenles.  —  Resp.  abso- 
lulionis  sacrameiilalis  ineapaces  esse  qui  sin- 
cerum  el  elficax  proposilum  slaiim  intégré 
resiituendi,  si  commode  possint,  non  babent. 
quia  non  minus  sunt  in  malo  slatu,  quàm  qui 
rémanent  in  volunlate  fornicandi ,  occiden- 
di,  etc.,  nec  taie  proposilum  mutant.  Quôd  si 
31 


974  ËXPOSltlO 

prudenler  tiineal  confessarius  quùJ  data  op- 
uoiiiiniiaie  de  l'aclo  non  restituent,  quanlùm- 
cunique  proniiitant ,  et  dicant  se  liabere 
proposiluni  salislaciendi ,  cos  lune  absolvere 
lion  dehel  anlequiin  reipsà  rosiituerint  :  ma- 
xime si  seniel  aut  iieriini  conl'essi  et  absoluii 
sub  eà  promissione  illam  non  adimpleverint  et 
rcstilulionem  negligenterelculpabiliter  omise- 
riiil  :  quia  prudenler  credi  polesl  ac  judicari, 
noque  bac  vice  reslitulionem  facluros ,  et  in 
priori  culpà  remausuros.  Unde  Cajetanus  in 
Suninià  v.  Resiiiuiio,  cap.  6,  dicil,  quod  con- 
fessarius huie  pœniienli  promiltcnti  et  diccnti  : 
I  Ilâcvice.paier,  reslituam  verè,  etc.,  respon- 
I  dere  débet;  Credo  tibi  ;  et  proplerea  modo  in 
I  illà  bonà  disposilione  vade  ad  reslituendum, 

<  et  postea  absolvcris.  Débet  enini  confessarius 

<  credere  pœnitcnti  pro  se  et  contra  se  :  sed 
«  lamen  cum  boc  débet  otiani  cavere  ne  nmra 
«  pariai  deliclum ,  sicul  aliàs  peperii.  »  Quem- 
admodùm  nianens  in  periculo  concubiiialùs, 
et  iieriun  monilus,  nec  se  cmendans,  absol- 
vendus  non  est ,  quanlumvis  promillat  se  ab 
eà  feminà  recessurun)  ;  donec  reipsà  illain  ex- 
pellal  ;  ila  et  iniquus  detentor  in  nostrocasu, 
cùm  non  sit  minor  pecuniarum  quam  mulie- 
rum  cupiditas. 

Iliiic  lit,  non  absolvcndos  esse  pœnitentes 
qui  cùm  possint  in  vilà  commode  restiluere, 
vohinl  tauiiii  usque  ad  morteni  difTcrre  resti- 
lutionem  et  in  lestamenlo  suis  byeredibus  fa- 
ciendam  imponere ,  ob  rationes  allatas.  Idem 
dicendum  de  pœnilenle  in  articulo  mortis  exi- 
sienle,  qui  cùm  commode  et  absque  inconve- 
nienii  posset  lune  restiluere,  vult  lamen  resli- 
tulionem soiùm  facere  per  hxredeiu  in  testa- 
uienlo  designalum;  regulariter  enim  absolven- 
dus  non  est,  antequàm  actu  restituai  :  lum  ob 
rationes  adduclas  ,  lum  quia  si  isti  supervivant, 
experientiâ  constat  ipsos  non  restiluere  ;  lum 
quia  baeredum  conscienlias  illaqueanl,  et  credi- 
lores  débita  sua  nunquàm  recnperaiidi  peri- 
culo exponunt. 

In  quibusdam  umen  casibus  justisque  de 
causis,  infirmus  iste  absolvi  poierit,  ut  ralione 
scandali  vitandi ,  vei  iufamise,  vel  perturbatio- 
nis  reruni,  vel  ob  alia  inconvenientia,  si  qu;e 
ex  acluali  reslitutione  oritura  prudenler  et  pro- 
babililer  limerentur  ;  vel  quando  moribundus 
esset  onminô  cerlus  bœredes  vel  amicos  meliùs 
et  commodiùs  inlegram  reslitulionem  facluros, 
quàni  ipseniet  in  pra;senli  statu  faceret.  El  sic 
de  aliissimilibus  casibus,  prudentis  confessarii 
udicio  excusautibus,  allcnlis  eircumstanliis  lo- 


972 
eorum,  leraporum,  rerum  et  sincerilaie  pœ- 
nilenlis  ac  probitale  bseredis  ,  sumendo  omnes 
securitales  possibiles  :  quales  jura  requirunl 
in  can.  Quamquàm  de  Usuris  in  0,  ab  usurario 
manifeslo  ad  bas  angustias  redaeto  :  nempe  ul 
dei  cauliiinem  idoneam,  vel  pignus  ,  vel  ut  se- 
questret  pecunias  quas  liabet ,  ut  sic  defrauda- 
lis  crediloribus  satisfactio  exbiberi  possit  :  bae- 
redes  enim  ut  plurimùm  in  hoc  négligentes  et 
infidèles  esse  soient.  Si  enim  ipse  testaior,  eu- 
jus  potissinmm  inlercsl,  non  consuluit  anima; 
sua;  dùm  viverel,  multô  minus  id  curabunt 
alii  post  ejus  obitum. 

Articulus  II[. 

De  causis  excusaniibits  à  reslitutione  statim 
faciendâ. 

Quamvis  resliluendi  praecepium  statim  data 
opportunitale  obliget ,  nec  lempus  expeciet , 
iionnulla;  lamen  possunl  subesse  causai  quse 
dùm  occurunt  et  quamdiù  subsislunt,  excusant 
bominem  à  re  aliéna  vel  in  loto,  vel  in  parle 
tuncreddendà.  Ratio  est,  quiapraeceplum  islud 
quà  parte  est  allimiaiivum,  praecipit  actum 
virlulis  juslitioe  ,  nempe  conslituere  œqualita- 
teni,  unicuique  quod  suum  est  reddendo  :  in 
onini  auteni  virtutisaclu  procedendum  esi  juxta 
régulas  prudentia;  et  reclain  rationeni,  obser- 
vando  circumstantias  loci,  lemporis,  negotio- 
rum  et  personaruni.  Quà  parle  verô  est  nega 
tivum,  obligat  quidem  sempcr  et  pro  semper, 
quando  alienum  delinelur  et  domino  raiiona- 
bililer  invito  :  conlingit  autem  per  bujusmodi 
causas occurrenles,  quod  res  vel  non  sit  aliéna, 
ul  dùm  babetur  à  personà  in  extremà  necessi- 
late  constitutà  ,  aui  qua:  condonationem  à  cre- 
ditore  obtinuil;  vel  non  detineatur  domino 
ralionabililer  invito  :  ut  quando  detinens  el£- 
eilur  lune  resliluendi  impolens,  aut  nequit  re- 
stiluere tune  absque  proprio  longé  majori  de- 
Irimeiito,  et  in  aliis  casibus  niox  referendis. 
Ergo  praeteptuni  pro  lune  statim  non  ob- 
ligat, etc. 

Et  inprimis  oslensuraesl  supra  q.  2,  art.  1, 
quùd  quando  res  restituenda,  probabiliter  cre- 
ditur  esse  domino  vel  alteri  nociva,  ul  gladius 
furioso,  diffcrri  potesi  restitulio  :  imo  quando- 
que  inlervenil  obligatio  eam  diflerendi.  Ileni 
ostensuin  est  in  bàc  quseslione  art.  1,  non  ur- 
gere  praiceplum  restitulionis,  quando  bona  in- 
férions ordinis  forent  conqjensanila  per  jaclu- 
ram  rerum  superioris  ordinis,  ul  si  débiter  ne- 
queai  rem  teniporalem  restiluere,  nisi  seipsum 
vendendo,  vilam  suani  periculo  exponendo,  aul 


97$ 


se  infaniando  ,  elc.  Ilem  polesl  oniilli  reslilu- 
tii),  quamio  à  crcditore  l'acla  est  sutïiciens  com- 
pensatio ,  quia  per  illam  jani  repàrala  fiiit  iu- 
ajqualitas.  Ut  taiiien  licite  fiât,  requiritur  qiiôd 
debilum  sit  liqiiidum  etcertum,  utsit  dcbitura 
ex  jiistilià;  cl  tandem  quod  créditer  per  viani 
juridicani  aliamve  justani  et  ordinariam  solu- 
tioneu)  illius  commode  oblioere  non  valeat  ;  de 
quà  compensatione ,  vide  supra  art.  I,  de 
furto  §  2.  Item  restitutio  omilti  potest  per  re- 
missionem  seu  condonationem,siveexpressani, 
sive  taeitam  del)iti,  à  creditore  laclam  :  volenli 
enini  et  conseiuienti  non  fit  injuria  ;  débet 
tameu  hsec  condonatio  esse  omnino  spontanea 
et  voluntaria  ;  ita  ut  absint  ignorantia,  vis.  nie- 
lusauldolus  dans  illi  causam  ;  item  necesse  est 
quôd  jus  eam  non  impediat,  neque  sit  facta 
ab  eo  qui  non  est  sui  juris.  Item  debitor  ex- 
imitur  ab  obligatione  restituendi ,  per  cessio- 
nem  bonorum  :  tuui  quia  censetur  liabere  im- 
poienliam  intégré  satisfaciendi  omnibus  credi- 
loribus,  tum  quia  leges  juste  illi  concesserunt 
rcniedium  islud  ralione  ejus  impolentia;.  Qui 
auteni  cedit  bonis  suis  justo  titulo  possessis  ul 
solval  débita  ex  quodam  inforlunio  et  absque 
culpà  contracta  ,  videtur  jure  naturae  relinere 
possc  quanliim  necesse  est  ac  suHiciî  ad  sui  et 
l'amilix  sustentalionem  ;  et  circa  hoc  credito- 
res  non  censentur  ralionabiliier  inviti ,  leges- 
que  id  ei  concedentes  sunt  œquissimae  ;  secùs 
diccndum  de  bonis  injuste  possessis,  ut  furto, 
usuris ,  aul  illicito  contractu  acquisitis.  Tune 
enim  nihil  omnino  sibi  retinere  potest,  eo  quod 
tilia  bona  nunquàm  luerint  illius.  Unde  débet 
viutum  quœrere  laborando,  aut  mendicando, 
aliove  modo  licilo  ;  quia  lanien  per  cessioncm 
bonorum  non  exiinguunlur  débita,  sed  laniùm 
sopiuntur,  si  debitor  ad  pinguiorem  forlunam 
venerit,  habet  tune  obligationem  restiiuendi , 
quia  cessante  inipolenliâ  ,  cessai  ratio  diffé- 
rend»; solutionis.  L.  Qui  bonis,  lit.  71. 

Rapinx  tamen  rei  sunt ,  qui  fraudulenter 
bonis  suis  cedunt  aut  sibi  usurpant  cl  abscon- 
dunt  juxta  illud  Psalm.  :  Mutuabitur  peccalor  t 
non  so'.vei  :  et  ex  D.  Ambros.  de  Tobià  cnp.  21. 
Ilem  praescriptio  rei  légitima  à  rcstilulione 
excusai.  Raiio  est  quia  per  illam  res  transit  in 
dominium  débitons,  necest  ampliùs  aliéna  ne- 
que  rcslilutioni  obnoxia  ,  jnxla  superiùs  dicta 
in  inilio  hujus  praicepli ,  praeloquio  de  reri:ni 
dominio,  <i  5.  Aliae  etiara  causa;  à  restilulionc 
slaiim,  aut  ouiniuô  faciendà  excusantes  soient 
ab  aucloribus  afferri  ;  ul  juris  vel  judicis  auclo- 
ritas  praiceptiva ,  et  non  fundaia  in  falsâ  prae- 


KPTI.Ml  Pli.ECEPlI.  \,n 

sumptione,  necaequitaiiaulordini  jusliii^B  con- 
traria. Item  rei  inleritus  Ilem  solutio  seu  com- 
pensalio  à  debitore  facta ,  non  ipsi  creditori, 
sed  alleri  creditori  ipsius  crediloris.  Duae  prin- 
cipaliores  supersunt  explicandae  ,  nempe  pro- 
fessio  religiosa,  et  nécessitas  seu  impoleniia 
débitons  ad  satisfaciendum. 


§  i.  An  per  assiimptioiiem  et  professioiiem  sla- 
tih  religiosi ,  debitor  ab  obligatione  restilnemli 
liberetur. 

Conveniunt  auctores  debitorem  niortaliler 
peccare,  qui  ingenti  sere  gravatus  supra  facul- 
tales  suas,  aul  ralionibus  reddendis  ita  ob- 
noxius  ,  ul  tiraeantur  liles  et  raolestiai  ipsi  in- 
ferend*,  ingreditur  religionem,  cum  gravi  cre- 
ditorum  detrimenio,  quibus  brevi  lempore  ad- 
buc  remanendo  in  seculo  absque  anima;  sua; 
periculo,  satisfacere  posset  ;  lum  quia  de  jure 
naïunv  est  solvere  débita  et  obligalin  ex  justi- 
tià,  qux-  cœieris  paribus  praiferri  debei  operi- 
bus  de  consilio  ;  lum  quia  sicut  non  lieei  aliéna 
furari  ad  ingrediendum  religionem  ila  nec 
delinere  quando  absque  vocationis  amissione 
et  saluiis  periculo  debitor  brevi  consuelis  ope- 
ribus  vacando  in  seculo  solvere  polesl  ;  aliàs 
creditores  damnum  paiiunlur  ralionabiliier 
inviti  :  sicque  morlaliter  peccat,  et  eliani  reli- 
giosi ipsum  recipienles,  quia  illius  peccato  co- 
operaniur.  L'nde  Si.ftus  papa  V,  anno  1387, 
Calendis  decenibris,  in  Bull.i  qua;  incipii  :  Cim 
de  omnibus  ecclesiaslicis,  id  vetat  sub  gravibus 
pœnis,  lalesque  déclarai  ad  profitendum  inha- 
biles. Clemens  verô  Mil,  per  Bullam  editam 
anno  1C02,  qu*  incipit:  In  supremâ,  revocavil 
eam  quoad  iiullilalem  professionis ,  reducendo 
illam  quantum  ad  hoc  ad  lerminos  juris  commu- 
nis  :  reliquit  lamen  in  suo  robdre  quoad  pœnas 
taxalas  contra  superiores  cl  alios  religiosos  hu- 
jusmodi  debitores  recipienles.  fgilursi  hoc  non 
obsiante  debitor  iste  professionera  emiserii , 
valida  eril,  nec  ad  statum  secularem  redire 
poleril.  Adhuc  lamen  remanei  obligatus  ad  sa- 
tisfaciendum crediioribus  meliori  modo  quo 
|)oierit,  .siab  eis  remissionem  non  oblinucril, 
pilla  laborando  el  aliquam  arieni  exercendo  iii- 
tra  monasierium  deceniem  ;  et  prœlalus  tene- 
tiir  banc  ei  facultalem  concedere,  nisi  commu- 
niias  malil  ex  bonis  monasierii  ejus  débita 
solvere. 

Quando  tamen  aliquis,  sive  ex  deliclo ,  pula 
ex  furto  vel  usurà,  sive  ex  contractu  licito,  ul 
ex  mutuo  aut  empiione,  sive  ex  promissione 
auijuraraento,  est  obligalus,  nec  habei  unde 


075  EXPO 

solvat,  iieque  ûl  pi-oliabilis  spes  quôd  renia-  | 
neiido  in  seculo  posset  acqiiireie  bona  ad  sol- 
vendum  sullicicnlia  ,  aul  ad  hoc  implendum, 
oporleret  ipsuni  per  multos  annos ,  forte  cuni 
salmis  pericnio,  renianere  in  secnio,  et  adhuc 
iionnisi  iaboros  insulilos  et  extraordinarios 
exercendo,  cedendo  bonis  suis  poiesl  sine 
peccaio  reiigioneni  slalim  ingredi.  Ratio  est 
quia  unie  censctur  esse  in  inqiotentiâ  verà 
solvendi,  tuni  <lc  prœsenli,  lum  de  futuro,  et 
l)er  cessioneni  bnnoruni  suoruni  salisfacil  eo 
modo  quo  potest ,  ao  ab  ulteriori  restitutlone 
oximitur,  potestque  de  siiâ  personà  lune  dispo- 
nere  eam  religioni  emancipando,  cùni  ob  dé- 
bita pecuniaria  persoiia  liberi  lioniinis  in 
pignus  obbgari  nequeat.  Ex  cap.  2  de  pign.  I. 
Ob  œs  uliemim,  cod.  de  acliorie  et  oblig.  et  1. 
Quœ  in  pign.  oblig.  et  I.  1  de  pign.,  nec  cura 
tanto  delrimento  libertalis  et  laboribus  exlra- 
ordinariis  euni  in  seculo  reraancrc  ad  solvcn- 
dum  cogère  possunt  creditores,  eùm  in  eo 
ingressu  nullatn  (aciat  eis  injnriam  ,  sinlqne 
irraiionabiliter  invili,  si  eiiani  post  cessioiiem 
bonoruni,  ab  eo  ipsuni  iiiipedirc  vclint. 

iNec  obstat  quèd  solvere  debila  sit  de  jure 
naturae.  Non  obstat,  inquani,  quia  etiani  jure 
naiur.T;  cessât  tune  ea  obligatio  ratione  oinni- 
niodae  impotentia;  solvendi.  Lînde  tune  ceden- 
do bonis  suis  potest  ingredi  reiigioneni.  Deinde 
sicut  de  jure  ii.iturali  est  satislacere  creditori- 
bus,  ita  etiani  libertas   lioniinis  iiuoe  superat 
omnein   lESlinialioneni  pecunia;,  est  de  jure 
naïunx;,  alque  adeo  persona  débitons  cedendo 
bonis  suis  libéra  inanet  ad  disponenduni  de 
siio  statu,  prout  jura  slaluunt  declaranlia  jus 
naiurale  solvendi  débita,  non  obligare  quaiido 
debilor  laboral  impotentia;  illudque  nioderan- 
lia  per  aliud  jus  naturale  dictans  nibil  esse  na- 
luraiius  ()uàni  restitutionem  pecuniarum  non 
urgere  cum  jacturà  vit* ,  libertatis  person;c, 
i'amx,  ac  cum  dispendio  salutis  œternai  :  sic- 
(juc  dominiuui  rei  suae  cessare,   quolies  qui 
cani  babet  est  in  impotentia  solvendi,  lanquàni 
per  arctius  vinculuni.  Ikec  oninia  niiro  modo 
complexus  est  l>.  Thomas  2-2,  q.  189,  art.  ti , 
ad  3,  cujus  veiba  aurea  non  sunt  oniittenda, 
sed  legenda.  Vide  dicta  à  nobis  in  exposilione 
quarti  praecepti  art.  1,  §  4. 

,<i  2.  A)i  et  quomodb  omnimoda  impolentia  seii 
lu'cessilas  extrema  debiloris,  eiim  à  reslilulione 
liber  et. 

Impotentia  vera  et  omnimoda  ,  (|uaiido  sci- 
licet  debilor  nec  aciu  habei,  nec  probabililer 


10  976 

sperai  aliunde  acquirere  posse  unde  restituai, 
ipsuni  excusât ,  sicul  ignorantia  probabilis 
juris  aul  facti  quanidiù  durai,  uldocet  D.  Tho- 
mas hic  art.  8,  ad  2.  Idemque  dicenduni  de  eo 
qui  extreni.i  necessitale  lahorat;  quia  ut  ail 
Cajelanus  in  Suninià,  v.  Resiiiiii.  cap.  6  ,  lalis 
delentio  rei  censetur  debitori  involunlaria  ,  ei 
tune  voluntas  ejus  parata  ad  reslituendum 
suflicit  coram  I)eo,  ac  suOicere  débet  credilo- 
ribiis ,  velint  nolint  :  censentur  eniin  irraiio- 
nabiliter inviti,  eùm  ad  inipossibile  nemo  le- 
nealur;  dùm  aulem  D.  Thomas  addildebitorem 
teneri  nihilominùs  pelere  remissionem  vel 
dilationem  ab  oo  cui  débet,  intelligit  solùm 
quando  inipoteniia  non  est  omninô  certa  el 
manifesta;  persaipè  enim  mcniilur  iniquitas 
sibi.  L'ndesi  quidpiam  dubitallonis  suboriatur 
circa  illam,  salubre  consiliuni  est  illo  uli  re- 
medio. 

Quaii'iiur  an  si  iste  transactâ  exlremâ  neces- 
sitale, postea  ad  pinguioreni  fortunam  veneril, 
teneatur  ad  ;equivalens  reslituendum  ;  et  qiii- 
dem  non  procedil  pnesens  dillicultas  ,  de  en 
qui  solùm  per  accidens,  et  secundùm  quid  est 
indigens,  non  verô  simpliciter  in  extreniâ  ne- 
cessitale consiitulus,  quatenùs  scilicei  etsi  hic 
et  iiunc  nihil  prorsùs  liabeat  ad  sibi  succur- 
rendum  ,  alibi  tamen  bona  habet,  vel  proximè 
probabililer  sperat  habere.  Tune  enim  sopitn 
el  non  extincta  censetur  obligatio  restituendi  : 
verè  enim  consumpsit  alienum,  ideôque  resii- 
tuere  lenetur  :  sola  quippe  extrema  nécessitas, 
qualis  non  estisia  ,  res  communes  reddil  :  nec 
dominus  lenebalur  huic  concedere  gratis  el 
per  elcemosynam,  sed  dunlaxat  muluo  dare  , 
ut  docel  D.  Thomas  quodiib.  5,  qua;sl.  11, 
art.  17. 

Kesp.  igilur,  quôd  existons  in  exlremâ  ne- 
cessitale, si  lanlùni  accipiat  et  consumel  id 
quod  est  necessariuni  ad  vitoe  sustenlationem , 
ad  nullaiii  postea  restitutionem  lenetur,  cùni 
in  exlremâ  necessitale  omnia  sinl  communia 
quoad  usum  ;  unde  si  res  erat  usu  consumpti- 
bilis,  iste  non  consumpsit  alienum,  sed  pro- 
priumsibi  faclum;  cinn  in  bis  rébus  usus  non 
disllnguatur  à  domino,  et  dominus  censendus 
non  eril  rationabililer  invitus  ,  ejusque  valo- 
rem aul  aequivalentcm  postea  repetere  non 
poiesl.  Si  verô  res  non  erat  usu  consumpli- 
bilis,  sed  transactâ  necessitale,  adhuc  in  suâ 
specie  exlet ,  lune  reslituenda  eril  domino; 
cùin  in  isto  casu  sufficiat  concedere  gratis  ejus 
usum,  quo  solo  iste  indigebat  ad  suhvenien- 
dum  prsesenli  necessilati.  Ul  si  quis  nequeal 


!I77  SEPriMI  1 

nliler  moriem  ab  hoslibus  sibi  iiniiiiDcniem 
vitaro,  nisi  equo  alteriiis  utalur  ad  fugam  :  iibi 
periculiiiiievasit,  eqiium  siadliiic  sit  snppistes, 
domino  suo  reddore  iciielur,   si  aliuiidc  opus 
non  liabiierit  cnm  vendciidi  ad  se  sustenlan- 
dum  equi  pretio,  existons  in  exlrenià  iieces- 
siiale ,   oui   aliter  subveniie   non  possit.   Si 
tainen  quis  ante  exlreniarn  necessilaiem  pecu- 
niani  mutuo  accepissel  ab  alio,  oauuiue  con- 
sumerel  ad  ipsam  sublevandani ,  cà  transactà 
et  ad   pinguioreni   foituuiin  postca  evectus, 
tencretiir  illam  pecuniani  domino  restiiiiere  ac 
debilum  solvere.  Ratio  esl,  quia  cùui  istc  bu- 
jus  pecunioe  mnlual;c  babcrel  aille  dyn.iiiiiuin, 
id  quod  suum  erat,  consunijisii,  eiquo  ulpolc 
domino  périra  debuit  ;  et  ciiiii  de  »uo  sibi  lune 
subveniie  poluerit,  aller  non  lencbalur  ci  de 
propriis bonis  sueiurreie,  nec  ea  donare.  L'nde 
lune  obligalio  pcrsonalis  quani    mulualarius 
isie  contraxerat  soivendi  debilum  ,  non  plané 
cxlinela,  sed  solumiiiodo  coiisojiiia  censetur 
durante  illà  necessilale ,  eàque  cessante  revi- 
viscil.  Vide  D.Thomani  quodiib.  cilalo,  et  ea 
quae  circa  necessitatem  islam  superiùs   dicta 
suntà  nobis  art.  \  ,  de  furlo  §   1,  iibi   slatui- 
nius  bcituni  esse  iii  exlremâ  necessitate  con- 
stitulo  aliéna  rapere  ,  non  verô  gravem  neces- 
sitatem patienti  :  posse  tamcn   differre  resli- 
tutionem  et  solutioncm    debilorum  ;    ibique 
disparilalem  atliiliinus.  Pro  cujus  majoii  in- 
lelligenlià  sequentcra  paragr.  iiistituinuis. 
§  5.  Vtrhm  ob  valdè  gravent  necessitatem  liceat 
restilutionem  dijjene. 
Quaiido    debilor    statim    restituere    nequit 
absque  suo  gravi  damno  lemporali ,  quod  pa- 
teretur  in  reûus  suis  si  tune  reslitueret ,  po- 
test  restitutionem  dill'erre  :   pula  si  domum  , 
agruni   vel   nierces     suas   tcnealur  vilissimo 
pretio  vendere,  quas  posl  mensein  lonyé  nia- 
jori  vcndidisset  ;  aliunde  verô  creditor  nullum 
aut  levé  damnum  ex  bâc  dilatione  est  acceptu- 
rus.  Ratio  est ,  quia   tune  creditor  censetur 
circa  cam    irrationabiliter  invitus,  adestqiie 
moralis  impolentia  statim  satisfaciendi.  Loqui- 
niur  autem  solùm  de  damno  quod  tune  débiter 
pateretur  in  rébus  suis  :  non  enini  excusatur 
ab  statim  restituendo,  quantumvis    alienum 
reddendo ,  magno   se  privet  emolumento   et 
lucre  quod  inde  erat  reportaturus,  quia  aliud 
est  aliquid  amittere  de  suo,  aliud  relinquere 
alienum,  et  desinere  lucrari  ex  illo  :  istud  au- 
tem posterius  non   est  sufficiens  causa  difie- 
rendi  restitutionem,  cùm  non  liceat  ex  alieno 
ditavi  invito  domino. 


:f;i:i'ri.  -ns 

Difficultasreslal  an  tonoatur  quisslaiini  re- 
sliuiere  eliam  cum  diminutione  ei  jactui-à  pro- 
piii  stalùs.  —  Dico  debilorom  posse  dilïerie. 
restitutionem,  quando  hic  et  iiunc  nnn  poiest 
illam  facere,  nisi  è  proprio  statu  juste  ac(iui- 
silo  excidal  :  ut  si  nobilis  cogerelur  araie  ad 
vilain  sustentandam,  vel  mercaior  ad  mcndi- 
candum,  etc.,  solùmque  est  debilor  ex  conlra- 
ctu  vel  alio  titulo  sine  culpà  :  tenetur  niliiiomi- 
iiùs  tune  ad  iiiiniiendam  pompam  et iesci:Mida 
superlhia,  ea  tantùm  sibi  reiinendo  qu;e  piœ- 
cisé  ad  congruum  ipsius  slatum  neeess:iiia  vi- 
dentur.  Non  comprehendimus  tamen  casum  in 
quo  credilor  esset  in  œquali  necessilale  eonsti- 
iiitus  cadendi  è  suo  statu,  nisi  statim  reciperet; 
quia  tune  debilor  etiam  cum  jacluià  pioprii 
status  restituere  teneretur ,  eô  quod  credilor 
ultra  tilulum  necessitatis,  in  quo  esl  œqualis 
debituri,  adhuc  liabet  supra  illum  et  rctinet 
dominiuni  ac  jus  in  re  suâ  ;  ideôque  mclior  esl 
illiiis  conditio,  quando  non  adest  extrema  né- 
cessitas omiiia  reddens  communia.  L'ude  loqui- 
iiiur  absolutè,  quando  seilicel débiter  incidetin 
gravem  necessitatem,  cadetque  è  suo  statu,  si 
stalim  restituai;  creditor  verô  ex  proroga- 
lione  solutionis,  iiulltmi  aut  levé  damnum  est 
passurus. 

Explicalur  conclusio.  Status  in  quo  quis  est 
polesl  esse  juste  acquisitus,  ul  proprio  labore 
et  industriâ,  vel  baeredilate  sibi  relictà,  boneste 
titulo  et  bonà  fortunà  comparaliis  :  vel  injuste 
acquisitus  aut  retentus,  ul  per  furtum,  rapi- 
nam,  usuras,  coneussienes  et  conlraetus  illici- 
tos.  Item  qui  in  aliquo  statu  est  constitulus, 
potest  reddi  impotens  ad  restituenduin,  casu 
et  infortuniis,  absque  suà  culpà  :  vel  prodigali- 
tate,  ludis,  compolalionibiis  et  ex  proprià 
culpà.  Denique  débita  restiluenda  coniraxit, 
vel  ex  eontraetu  licilo  et  ex  juslà  causa,  ulCK 
mutuà  eniplione,  crédita  pecunià,  vel  ex  causa 
injuslà,  putaex  l'urto,  rapinâ,  usuris,  etc.  No- 
stra  aulein  conclusio  procedit  de  eo  qui  stalum 
in  quo  est,  juste  sibi  coniparavit,  et  citra  suara 
culpam  faclus  esl  impotens  ad  restituendum. 
Probatur  conclusio.  Queniadmodùm  enim 
impolentia  simpliciter  a  restilutione  abselulè 
l'aciendà  excusât,  ita  impolentia  pre  tali  lem- 
pore  excusât  à  restilutione  statim  intégré  fa- 
cieudà.  Atqui  in  prnesenti  casu  debilor  censetur 
moraliter  impotens  ad  statim  restituendum,  ob 
sclicet  enormem  laesionem  quam  pateretur 
in  bonis  suis  :  et  doniinus  foret  irrationabiliter 
invilus,  si  vellet  debitorem  cum  lanto  suo  de- 
uinicnlo  slali'is,  faïux,  raniiliaqiie  stalim  re- 


1)79  EXP 

slilueic,  cl  aliiindc  ipsomel  levilcr  solùm  eà 
resliiiilionc  liiiic  iiidigeat,  ncc  niullùai  grave- 
liir  ex  hoc  quod  dcbilor  paiilaiim  successive 
ac  ut  comiHodiùspoleril,  satisfacial.  Ergo,  etc. 
Si  lamen  débiter  slaluni  illuni  injuste  acqui- 
sivit,  puta  cùni  niliil  feiè  anlea  lialjeret,  pcr 
injustilias  ad  iilum  evecius  est;  tenetur  slaliin 
Tcstiluere  etiam  cuni  jacturâ  ejusilem,  et  eliani 
si  cieditor  siniilem  necessitatem  minime  patia- 
tur;  tum  quia  id  non  est  è  statu  suo  cadcre, 
sed  ab  eo  qui  non  est  liuic  debilus,  reponi  in 
priorem  ac  tiansire  è  statu  furis,  aJ  condilio- 
nem  prislinam  talis  liominis;  tum  quia  non 
est  miner  iniquiias  conservare  slaluni  ex  malé 
partis,  quàm  illum  sibi  comparare  rapinis  et 
injuslitiis.  Atqui  contra  justitiam  est  rapere 
aliéna  ad  couiparandum  aliquem  statuin. 
Ergo  et  illum  solis  rébus  injuste  acquisitis  con- 
servare. Unde  iste  reslituendo  nullum  dam- 
iniui  patitur,  cùm  de  suo  nihil  aniittal;  loqui- 
mur  enim  de  illis  qui  injuste  débita  contraxc- 
runl,  nihilquc  habent  iji  eo  et  pro  eo  statu 
conservando,  quod  non  sit  injuste  acquisituni. 
Non  tanien  propterea  tenetur  se  in  exlremam 
necessitatem  conjicere,  scd  potcsi  sibi  retinere 
necessaria  prœcisè  seeundùm  sui  status  pri- 
stini  conditionem,  ut  babeat  unde  vivat  ut  sus- 
tentetur;  si  nimirùm  in  eo  statu  habebat  suf- 
ficientia  bona  propria  ad  se  congrue  sustentan- 
dum  :  aliàs  mclioris  conditionis  elliceretur  ob 
rapinas  et  injustitias  quas  patravit.  Unde  si 
iste  fur  nibil  antea  habebat,  tune  onmia  rc- 
sliluere  débet  subeundo  quamcumque  neces- 
sitatem citraextreniam,  usqueadmendicitatem, 
juxta  Sotum.  Alii  tauien  volunt  istum  etiamsi 
nibil  aliunde  liabeat,  posse  aliquid  sibi  reser- 
vare  ad  aliquam  sui  et  familisesuslcntationem. 
Idque  probat  Cannes  ex  Alexandre  III,  eau. 
Cmi»  lu  de  l'suris,  ubi  poutilex  prœcipit  usura- 
rios  compellendosesse  adrestilutionem  facicu- 
(lam,  duninioilo  in  facultatibus  liabeant  unde 
vivere  possint.  Illiauiem  ([ui  non  liabent,  non 
dcbent  ullà  pœnà  muictari,  cùm  ces  nota  paii- 
pertas  cvidonter  excuset.  Pontifcx  autem  non 
dicit  quod  extrema  nécessitas,  scd  manifesta 
paupertas  illos  excuset.  Nec  valet  dicere  bas 
leges  solùm  esse  permissivas  et  non  excusare 
in  foro  conscientise.  Nani  contra  est,  quia  ibi- 
dem subdit  pentifex  inhumanum  esse  ut  aliquis 
in  solidum  damnetur,  aut  quôd  fraudetur  ali- 
nicntis  quotidianis;  quœ  verba  non  solùm  pcr- 
missiouem  legis,  sed  etconsensum  et  approba- 
lienem  indicant.  Denique  menet  Bannes,  circa 
liaec  omnia  priedicta  necesse  esse,  ut  cenfes- 


OSITIO  980 

sarii  sinl  valdè  solliciti  et  diligentes  ad  discer- 
nendas  causas  prorogationis,  quas  debilores 
sibi  (ingère  soient,  et  quod  in  casu  dubiosem- 
perdcbcmusin  favorem  credilorisinclinare.Et 
lia;c  de  restiluiione  in  comniuni  breviler  dicta 
sufticiant.  Si  fusierem  tractatum  quis  rcquirat, 
invenicl  illum  in  tract,  de  juslitià  et  jure,  ubi 
difliculiates  modo  scholastice  vcnlilantur,  et 
argumenta  nosiris  opinionibus  contraria  refe- 
runlur  ac  solvuntur. 


(Ëïiuardtio    (jututa. 

DE     RESTITI'TIO.NE     IN    PARTICUI.ARl     ORTA     EX    DE- 
LICTO. 

Uecolendnni  est  ex  dictis,  solani  violationem 
justitia;  conmiutativas  inducere  obligalionem 
rcstiiuendi.  Cennnulativam  verè  justitiam  esse 
directivanicoinnmtationuni,qua'attendipossunl 
interduas  personas  :  quarum  quaedamsuntinvo" 
luntariœ,quaedam  verôvoluntariae.exD.TIiemâ 
2-2,  q.  Cl ,  art.  5.  Involuntariai  dicuntur  quand» 
aliquis  uliturrealieriusvelpersonâvel  opère, lllo 
invite,  seu  invitus  Iseditur  ac  injuste  damnifica- 
tur;  ettunccensurgitobligalio  restiluendiexde- 
licto.  Volunlaria;  verècemmulatienesdicuntur, 
quando  quis  voluntariè  transfert  rem  suam  in 
alterum,  vel  ad  tenipus,  cnm  obligatiene  red- 
dendi  similem,  ut  in  mutue  ;  vel  pro  prctio,  ut 
in  venditiene,  lecalione,  etc.;  et  tune  oritur 
obligatio  restituendi  ex  conlractu  licilo.  Ad  hos 
duos  communes  litulos  reducilur  tota  maferia 
restitutionis  in  particulari,  eesque  in  sequenti- 
bus  examinabiuius. 

Articulus  primus. 

De  rcxtitulione  facicndà  propicr  lœsionem  in  bonis 
cor;oris. 

Divus  Thomas  2-2,  q.  75,  art.  5,  in  corp. 
ail,  quod  peccata  ^ux  commiltuntur  in  prcxi- 
nium,  suut  pensanda  per  se  quidem  seeundùm 
necuraenta  quae  proximo  inferuntur,  quia  ex 
hoc  babeni  rationeni  culpic.  Tantô  autem  est 
niajus  necumentum,  quantè  majus  benum  de- 
mitur.  Triplex  auleni  est  bonuni  hominis,  sci- 
licet  bonum  aninue,  quod  est  maxinmm  ;  deinde 
benum  cerperis  ,  et  tandem  bonum  exteriorum 
rerum,  sub  quibus  contincntur  honor  dt  ftma, 
bonaque  temporalia,  seu  fortunœ.  De  laisîotie 
in  bis  benorum  generibus,  ac  de  rcstitutione 
illorum  bîc  ageudum  est  :  restitulierîem  tainen 
faciendam  ex  Kesione  in  bonis  fortun;c  prsetef- 
niittinms,  quia  jam  salis  abund(i  constat  ex  su- 
pra dictis  de  lurto  cl  rapiuà.  Ibi  cliani  art.  8 


981 


SEPTIMI  l'R 


aliquid  quasi  pcr  Iransennam  de  reslitulione 
bonoi'iiin  spiriliialium  el  illis  annexorum  ali- 
quid leligimiis,  reuiilteutes  lectorem  ad  tract, 
de  Just.  ubi  haec  materia  ex  professo  ventila- 
tur.  Solùmque  duo  alia  boiia,  nempe  corporis 
et  famse  exaniinabinuis. 

Corpus  injuste  Ixdi  potest  per  honiicidium, 
mutilationem,percussionem  et  peradulteriuui, 
ac  stuprum  quae  proiiide  iiiducunt  obligatio- 
nem  rcstituendi  ex  deliclo  in  loedente,  ciim 
peccet  conira  justitiam ,  grave  nocumentuin 
proximo  injuste  inl'erendo.  DHiicuitas  est 
quomodô  et  quid  reslitnere  teneatur. 

Cerlum  est  isliini  non  posse  restituera  aequa- 
le,  nempe  vitani  nioitno,  nec  integritaleni 
menibri  quod  mutilavit ,  aut  prorsùs  inutile 
reddidit.  An  autem  prœcisè  pro  ipsà  vità  abla- 
tâ,  aut  Isesione  et  deformitale  menibroruni, 
seclusis  aliis  damnis  temporalibus,  sit  aliquid 
parti  laesae  adarbitrium  boni  viri  restituenduni, 
si  hoc  exigat,  plures  negant  injustum  laisorem 
ad  id  Icneri,  saltem  ex  justitiâ  ;  eô  quôd  istae 
laesiones  nullà  pecuniâ  compensari  possint, 
sicque  ex  bâc  parte  restitutio  censenda  est 
impossibilis,  eslo  quôd  ex  charitate  et  aequi- 
tate  quâdam  arbitrio  boni  viri  aliqualis  coni- 
pensatio  fieri  debeat,  parti  laesoe  aliquid  sibi 
dari  petenti.  Dico  tanien  contrariam  scntentiani 
alûrmautem  laesorcm  ad  id  teneri  etiam  ex  ju- 
stitiâ, vcrioreni  et  comniuniorem  esse. 

Prob.  1°  ex  D.  Thonià  2-2,  q.  62,  art.  1 , 
ubi  cùm  sibi  objecisset  arguinentum  adversa- 
riorum ,  nempe  tune  restitulionem  censeri  im- 
possibilem  ,  sicque  non  esse  de  necessitate  sa- 
lutis,  ait:  «  Respondeo  dicendum  quôd  in 
t  quibus  non  potest  compensari  œquivalens  , 
€  suflicit  quôd  ibi  recompensetur  quod  possi- 
I  bile  est;  sicut  patet  de  bonoribus  qui  sunt 
I  ad  Deum  et  parentes.  Et  ideô  quando  id 
«  quod  ablatum  est,  non  est  restituibile  per 
t  aliquid  aequale,  débet  (ieri  recompensatio 
«  qualis  possibilis  est  ;  puta  cùm  aliquis  alicui 
«  abstulll  raembrum ,  débet  ei  compensare  vel 
«  in  pecuniâ,  vel  in  aliquo  bonore,  conside- 
(  rata  condilione  ntriusque  personae  secun- 
t  dùm  arbilrium  boni  viri.  i  Ubi  D.  Tbonias 
non  loquitur  de  damnis  in  bonis  fortunae  con- 
sequentibus  mutilât ionem  aut  occasionem  : 
constat  enim  in  iis  posse  œquivalens  compen- 
sari :  secùs  verô  in  lœsione  corporali  ;  unde 
alTort  exeraplum  de  membro  ampulato  injuste, 
quod  cùm  non  sit  restituibile  per  aequale, 
débet  tune  mulilator  facerc  compensalionem  , 
qualis  possibilis  est,    puta  in   pecuniâ  ,  etc. 


ËCEPTI.  9»j' 

Item  D.  Thomas  censuil  banc  compensalio- 
nem esse  ex  necessitate  salutis ,  si  pars  laesa 
illani  exigat  ;  non  verô  ex  quâdam  congruiiate 
tantùni  et  a-quitate  naturali.  De  bâc  enim 
nulla  eral  dillicultas  ,  solùmque  procedebal 
argumentum  de  necessitate  salutis,  ut  legenli 
patebit;  quod  proinde  D.  Thomas  totum  conces- 
sisset,  nec  lam  accuratè  siatuisset  banc  com- 
pensationem  ,  si  existimâsset  eam  non  esse  de 
necessitate  salutis.  Tandem  cùm  D.  Thomas  hoc 
in  loco  agat  de  actu  justitise,  nempe  de  resti- 
tutione,  non  verô  de  actu  charitaiis,  intendit 
laesorem  ad  hoc  obligari  etiam  ex  justitiâ. 

Probatur  ratione.  Licet  enim  justitiâ  con)- 
mutaiiva  per  se  exigat  restitutionem  aequalis 
et  in  eodeni  génère  :  per  accidens  tainen 
quando  sequale  et  in  eodeni  génère  res  ablata 
reddi  nequit,  exigit  alii|uani  compensationem, 
qualis  possibilis  est  per  alias  res  inferioris  or- 
dinis  ad  illam,  maxime  per  pecuniam  qna:  in 
commutationibus  est  mensura  rerum,  adinven- 
taque  fuit  ad  faciendas  compensationes ,  qu» 
in  eodem  génère  bonorum  lieri  nequeunt  :  sic, 
licet  non  benè  pro  loto  libertas  vendatur  auro, 
potest  tamen  homo  liber  in  aliquo  casu  se- 
ipsum  vendere.  Item,  interdùm  erit  obligatio 
pecuniâ  compensandi  Isesionem  famae  alterius. 
Cùm  igitur  injuste  occidens  vel  mulilansaiium, 
non  solùm  inl'erat  damna  fortunae  inde  prove- 
nientia  ,  sed  etiam  contra  justitiam  causcl 
deformiiatem  et  Isesionem  boni  corporalis , 
quod  secundùm  hunianam  aestimationem  est 
preiio  aestimabile,  tenebilur  ex  justitiâ,  si 
non  ad  sequalitatem  simpliciter,  ad  aliquani 
tanien  qualis  est  possibilis  in  pecuniâ  ad  arbi- 
trium  prudentis  viri ,  si  pars  laesa  id  exigat  : 
quamvis  enim  res  inferioris  ordinis,  ut  debi- 
tum  pecuniae,  nunquàm  debeat  ex  justitiâ  et 
ex  necessitate  compensari  per  jacturam  reruni 
ordinis  superioris,  v.  g.,  famae  et  vit»,  nullus- 
que  ad  id  possit  adigi,  benè  tamen  è  conver- 
so.  Plura  vide  circa  hanc  dilTicultalein  tract, 
de  Justitiâ. 

Dico  secundo,  homicidani  aut  mutilatorein 
teneri  ex  justitiâ  ad  compensanda  damna  tem- 
poralia ,  ex  ejus  injustâ  actione  consecuia  , 
eô  quôd  fuerilillornm  causa  eflicax  el  injusla. 
Unde  solvere  et  compensare  tenelur  expensas 
in  medicinis ,  et  cibis  charioribus  fadas,  et 
quaecumque  in  curatione  insumpia  fueniiit , 
detractis  solitissumptibus  ,  quos  laesus  in  cibo 
cl  potu  ordinario  facturus  erat  :  ex  cap.  Si 
rixati,  et  ex  cap.  S;  tua  ciilpa,  tit.  de  injiir.  et 
dam.  dato.  Non  tamen  ad  expensas  futiéris 


EXPOSITIO 


08i 


solvendas  tenc'tiir  lïBsor,  quia  lempore  nioriis 
iiaturalis  la;si,  eranl  faciendœ  propriis  suiiipU- 
bus,  iiecin  hoc  censetur  ab  alio  «lamnilica- 
tus  :  nisi  ex  acceleratione  mollis  et  ralione 
teinpoiis  ac  loci  dislanlis,  majores  essenl  fa- 
cieiida;  expensoe.  Tune  eiiim  laesor  liuuc  ex- 
ecssum  resliluere  teneieiur.  hem  compensare 
teneiur  omnia  damna  huic  la?so  emergenlia  ex 
injuslà  lœsione ,  puta  si  occisus  habcrel  census 
viialilios  ,  vcl  officium  quod  suis  resignare  non 
poiuit.  Iiem  lucrum  ccssans,  pula  si  occisus 
aul  mutilaljs  induslrià  et  arte  multùm  lucra- 
batur  snamque  familiam  aiebal.  Ilacc  enini  om- 
nia sunl  compensanda  ad  arbilrium  viri  pru- 
denlis,  pensalis  circumsianliis  aetatis,  et  va- 
letudinis  lœsi,  et  impedimentoruni  qu;e  aliàs 
aocidere  polerant  ;  occisus  enini  poterat  con- 
jici  in  caicerera  ,  aut  tegrolare,  aut  mori, 
aut  niutare  volunlalem  laborandi ,  vitaque  no- 
stra  non  paucis  subjacet  periculis;  quod  auiem 
soiiim  est  in  polenlià  ,  aut  in  spe  ,  poteslque 
muliipliciter  irnpediii ,  minus  valet  quùm 
quod  est  acln  et  in  se. 

Dico  tertio  :  Si  l;esus  inde  non  moriatur, 
ipsi  facieiida  est  restitulio,  si  vero  fuerit  oc- 
cisus, hseiedibus  ejus  necessariis  teneiur  bo- 
micida  compensare  omnia  ad  suslentalionem 
necessaria  juxla  ipsorum  slatum  ,  quse  illis 
defunctus  subminislrare  jure  nalurae  teneba- 
tur,  eosque  de  facto  proprio  labore  et  indu- 
strià  sustentabat.  Item  débet  reslituere  lucra 
quae  ex  ejus  vilâ  reportabant,  ac  resarcire 
damna  qux  ex  illius  nece  paiiuntur,  pensalis 
circumsianliis  raox  allaiis  :  eô  quod  haeredes 
necessarii,  ut  paler,  liliique,  censentur  esse 
una  eademque  persona  ;  ideôque  uno  heso 
censenlur  aliilœsi ,  et  laie  jus  babent,  ut  ne- 
qucant  in  loluni  ab  bnereditate  excludi ,  ac  in 
locuin  defuncii  succedunl.  Iniô  quidam  proba- 
biliter  repulant  occisorem  leneri  resliluere 
eliam  baercdibus  non  necessariis,  qui  scilicet 
etsi  ab  inleslaio  succédant  ,  possunt  lanien 
hairedilate  privari,  quaies  sunt  fralres  defuii- 
cti  :  iniô  et  aniicis  aliisque  debere  ex  juslitià 
reslituere  quantum  perdiderunt,  eisque  abs- 
tulit  per  iliam  necem  :  eu  quod  onine  jus  de- 
fiinclo  ante  ejus  morlem  acquisilum  ,  transit 
ad  illius  liœredes  qualescumque  sint  :  tandem 
crediloribus  deluneli  qui  debild  sua  récupé- 
rassent ,  cùm  tamen  per  illam  occisionein 
nunquàni  sint  adepiuri  solulioncm,  quai  opi- 
nio  videlur  in  praxi  consulenda  tanquàm  lu- 
tior.  Alii  lamen  opposilum  docenl.  El  inprimis. 


«jnia  Iralres  deUini.li  non  censenlur  una  pei-       *    cal  Liigo 


sona  cum  ipso,  nec  ejus  parles,  nec  teueba' 
lur  eos  alere  :  sicque  per  se  non  censentur 
laidi  ex  bàc  occisione ,  sed  tantùm  per  acci- 
dens  et  remolè  :  minùsque  tcnetur  bomicida 
susientare  aniicosel  cognaios,  quos  occisus  ex 
solà  liberaliiaie  alere  solebal,  eisque  aliquid 
resliluere.  IdeuKiue  docent  de  crediloribus  oc- 
cisi.  Ratio  est  quia  bomicida  circa  omnes  istos 
nullam  exercuit  aclionem  injuriosam  ,  nec 
intendit  illam  occisionem  tanquàm  médium  ad 
bos  subsidio  liberali,  et  islos  debiii  solulione 
privandum,  sed  lalia  damna  solùm  rcinolé  et 
per  accidens  cum  occisione  conneclunlur,  ut 
suppono  :  neque  daninum  occiso  illalum  cen- 
setur facluni  liis  consanguineis,  amicis  et  cre- 
diloribus, cum  quibus  occisus  erat  tantùm  ci- 
vililer  conjunclus,  sicul  et  aliis  innumeris 
liominibus  quos  cobbat,  lovebat  et  cum  qui- 
bus contraliebat  :  absurdum  aulem  videlur  di- 
cere  hos  omnes  babere  jus  juslitise  in  ejus  ini- 
micum ,  ne  scilicet  eura  occidal ,  aut  muti- 
le l  ,  etc. 

Dico  quarto  varias  assignari  causas  excusan- 
tes homicidam  à  restitutione  faciendà.  Inprimis 
si  laboret  impoienlià;  namad  impossihile  nemo 
lenetur.  Item  juxta  aliquos,  diini  subit pœnam  à 
legeet  à  judiceillatam,  v.  g.,  mortisaut  exilii  : 
quia  lune  reddit  aequivalens  in  eodein  génère 
bonorum,  nempe  vitam  pro  vilà.  Alii  verô  id 
non  admillunt,  quia  per  illam  pœnam  solùm 
saiisfacil  reipub.  quam  offendit  :  nec  per  eani 
compensantur  damna  temporalia  parti  laisse 
illaia  ;  verùm  existinio  quôd  licel  juris  rigor 
banc  coinpensaiionem  exigat,  si  pars  lœsa 
eam  poslulet ,  spectatà  lamen  consueludine, 
maxime  inter  personas  nobiles,  hanc  salisla- 
clionem  non  requirendi ,  imô  et  eam  dedi- 
gnandi,  tune  bomicida  illà  pœnà  talionis , 
censetur  in  conscieniiâ  salisfecisse  ,  eàipie 
bairedes  occisi  conlentos  esse  et  condonarc 
bujusmodi  damna.  Ilem  condonatio  libéra  et 
expressa  partis  laisse,  homicidam  ab  onere  re- 
slilutionis  libéral ,  v.  g.,  si  paler  lelhaliler  à 
sicario  vulneralus  eidem  remiltat  omnia  damna 
ex  illà  nece  provenieniia  tara  sibi  quàm  liliis 
suis;  quamvis  enim  non  benè  se  gérai  erga 
illos  non  babentes  unde  se  commode  susten- 
larc  valeanl,  quibus  proinde  ex  cbarilate  de- 
bebal  poliùs  consulere,  quàm  bomicidse  com- 
modo  prospicere ,  aitamen  valida  est  condona- 
tio, nec  bomicida  lenetur  ex  juslitià  reslituere  • 
tiliis  aliisque  personis  damna  quai  illis  ex  nece 
pairis  obveniunt,  quidquid  in  contrariura  di- 


98S  SEPTIMl 

Ratio  est  quia  filii  toluiii  jus  quod  liabent, 
illis  provenitàpatre,  cumquocensenlurlïsi  et 
taiiquàm  una  persona  :  proindoque  ex  lioini- 
cidio  non  fit  ipsis  injuria,  nisi  qualeiiùs  pâtre 
conira  suam  volnntaiem  lœso  ,  ccnseiitiir  et 
ipsi  eliani  injuste  laesi.  Ergo  pâtre  libère 
cedente  jnri  suo  ac  sponlè  condonante  lionii- 
cidœ  obligaiioneni  resiiluendi  damna ,  cessât 
quoque  jus  fdiorum  ;  sicut  ciiini  iliud  jus  ad 
bona  acquirenda  habel)ant  ratione  palris  ,  ita 
ex  libéra  ejus  dispositione  ac  volnnlate  illnd 
aniittunt.  Porrô  quando  letbalilcr  vuhieralus, 
interrogalus  à  confessario  num  pareai  et  re- 
mitlat  lïsori ,  respondel  se  e\  aniuio  inju- 
riait! illi  reniitiere,  non  propterea  censelur 
eum  velle  liberare  ab  onere  reslituendi,  et  à 
Iraduclione  in  jndicinm  ,  nisi  expressam  de 
bnc  l'aciat  menlioneni  ;  sed  vull  tantùm  oslen- 
dere  se  jnxta  leges  charilalis  carere  odio  ac 
desiderio  vindiclae,  quod  sufïicit  ut  sit  capax 
sacranientoruni.  Item  qui  ab  alio  cum  injuria 
invaditur  ac  invitus  pugnat,  si  provocanlem 
occidat,  ad  nihil  tenelnr.  Quia  eo  ipso  cense- 
lur provocans  alleii  dédisse  facullatem  Ix- 
dendi,  omnequedamnuni  inde  conseculurum 
libéré  condonâsse;  volenti  enim  ac  consen- 
tienti  nulla  (it  injuria.  Idem  videiur  dicendum 
quando  ambo  propriâ  sponte  sese  inviceni  ad 
duellum  provocaverunt  :  videnlur  enim  buic 
juri  suo  tam  pro  se  quàm  pro  suis  conjunclis 
rcnuntiare ,  hoc  ipso  quod  volunt  pugnare. 
Hinc  etiam,  qui  cum  moderamine  inculpaïae 
tutelae  occidit  injuslum  aggressorem  ,  eisi  ipse 
causam  dederit  invasion!,  non  lenetur  ad  re- 
slitulionem  ;  ciim  enim  de  jure  nalurœ  sit  justa 
defensio ,  damnum  ex  eà  aggredienti  prove- 
niens,  non  censetur  se  del'endenti  volunta- 
rium,  nec  eidem  imputaïur  ad  culpani.  Si 
tanien  notabiliter  excédât  nioderamcn ,  le- 
netur ,  non  quidem  ad  inlrgrym ,  sed  ad  ali- 
quam  rcslilulionem  prudentis  viri  jirbilrio 
faciendam.  Tandem  ex  boniicidio  pure  ca- 
suali,  non  videiur  insurgere  obligalio  jusli- 
tia;  ad  reslituendum,  quia  occasio  secula  ex 
aciione  daniis  operam  rei  liciiae,  etadliibentis 
sufficientera  diligent iani  ne  sequeretur,  non 
est  illi  impulanda;  quia  nec  in  se  nec  in  causa 
censelur  volita,  sed  merè  forluila.  L'nde  non 
est  reus  bomicidii. 

Hic  agendum  essetde  resiilutione  faciendà  à 
constupratore  qui  virginem  delloravit  :  item  ab 
aduliero  et  adultéra,  prolem  spuriam  niarito 
tanquàm  legiliniani  supponcntibus;  verùniquia 
isia  nialeria  jam  à  iiobis  fiiil  venlilala  iiiexpo- 


PRjECEPTI.  986 

siiione  sexii  prœcepti,  dùm  de  stupro  etadul- 
lerio  sermo  erai ,  ideô  eam  omiltimus,  ne  co- 
gamur  eadcm  inutililer  repelere. 

Ahticllls  11. 

De  resiilutione  faciendà  ob  Iwsioncin  faniœ. 

llonor  laîriilur  per  conlunieliam ,  fania  verô 
pcv  delraclionem  et  calumniam  ;  quœ  pecca- 
ta  cùm  sint  conira  justitiam,  non  mnùs  quàm 
furtuin  cl  rapina  inducunt  obligaiioneni  repa- 
raïKJi  banc  KBsionem,  ac  resiiluendi  damna 
leniporalia,  si  qiine  ex  infamià  injuste  respersâ 
proxinio  obveniunt.  Quid  auleni  sint  delrac- 
tio,  caluninia,  conlunielia,  ele.  ;  elqiiandonam 
islam  obligaiioneni  imponanl,  explicabilur  in 
exposiiione  oclavi  et  sequenlis  prïce|)ti.  Hic 
auiein  solùm  exaniin.ibimus  modes  quibus  lama 
el  lionor  reparari  ac  restiuii  possunt  et  de- 
bent. 

D.  Tliomas  2-2,  q.  62,  art.  2,  ad  2,  banc  sla- 
tuil  regulani  dicens  ,  quod  i  aliquis  poteslaii- 
«  cui  raniam  iripliciter  auferre.  Uno  modo 
«  vcrnni  diceiido,  et  juslé  :  pula,  cùm  aliquis 
«  crinien  alicujiis  prodit  ordine  debito  servalo, 
«  et  tune  non  lenetur  ad  resiilulionem  famae. 

<  Alio  modo  l'alsuni  dicendo  et  injuste,  et  lune 
.  Icnolnr  reslilnere  Tamam  confilendo  se  fal- 
«  suni  dixisse.  Terlio  modo  veriini  dicendo, 
t  sed  injuslè,  pula  cùm  aliquis  prodit  crinien 
«  allerius  conira  ordinem  debiium  ,  et  lune 
«  tenelur  ad  restilutionem  lamœ  quantum  po- 

<  lest,  sine  mendacio  tamen  ;  ufpole  quôddi- 
I  cal  se  nialè  dixisse,  vel  quod  injuslè  eum 
s  diffaniaverit.  Vel  si  non  possit  famam  resii- 
€  tuere,  débet  ci  aliter  conipensare,  sicut  et  in 

<  aliis  diclum  est.  > 
Qui  faisum  crimen  alleri  imponendo,  ipsuni 

de  laclo  inl'amavil,  lenelur  ad  restilutionem 
faniai  ablaiai  siib  pcccalo  niorlali ,  non  minus 
imo  niagis  quàm  Inr  ant  raplor,  qui  noiabilem 
pecuiiiarum  quanlilatem  ab  alio  abstulit,  cùm 
ex  Scriplurà  fama  sit  diviliis  longé  preliosior. 
Uixi,  si  aliuni  de  facto  inl'amavit,  quia  si  rêve- 
ra lama  ahiata  lœsaque  non  fuit ,  quia  scilicet 
audientes  ipsum  mcndacem  reputàrunt,  ejus- 
que  calumniis  non  crediderunl ,  tune  etiamsi 
graviter  peccaveril,  ad  resiilulionem  tamen 
non  tenelnr,  quia  nullum  alleri  de  fado  dam- 
num inlulit,  sicut  à  simili  fur  qui  conains  est 
aliéna  rapere,  si  inipeditus  sunque  conaiii  fru- 
siralns  nihil  acceperil,  peccavil  quidem  nuirla- 
liier,  verùm  niliil  reslilnere  lenetur.  Et  lioe 
idem  est  judicandum  et  dicendum  de  eo  qui 
\oruni  crimen,  occulliini  tanicn  et  injuste con 


987 


EXPOSITIO 


Ira  juris  ordinein  nianifeslat.  Ileni  qui  proxi- 
niuu)  utroque  modo  inlaniavii  injiislè,  lenelur 
non  solùni  ad  resliiuiionem  l'aniae,  sed  eiiara 
omnium  daninorum  temporaiium  quae  proximo 
ex  lali  infaniià  suiit  subsecula,  ulpole  rùni  sit 
illorum  causa  injusla  ei  elBcax. 

Sotus  lib.  i  de  Just.  q.  6,  art.  5,  licet  con- 
cédai eum  qui  faisum  crimen  imponendo  alleri, 
illum  infamat,  teneri  ad  totam  restilulionem 
damnoriim  ,  id  lanien  negal  de  oo  qui  iijjiislè 
revehu  crimen  alierius  veium,  sed  occultum , 
dicilque  solùm  teneri  reslituere  partem  pro 
ratione  damni  illati  et  maliti»  ad  boni  et  pru- 
deniis  viri  arbitrium;  quia  causa  prœcipua 
istorum  daninorum  non  est  revelatio  criminis, 
quae  scilicet  tantùin  se  habot  lanquàm  coiiditio 
sine  quâ  non ,  sed  est  ipsum  crimen  revela- 
tum. 

Alii  contrariumdocent,  (|uia scilicet  obligalio 
restituendi  non  oritur  ex  quanlitale  peccaii 
quoniodocunique ,  sed  ex  quantitate  peccati 
contra  justitiam,  id  est  damni  contra  jnslitiam 
illati  :  unde  qui  falsô  infamat,  etsi  plus  peccel 
ratione  niendacii  adjuncli,  quia  tainen  qui  ve- 
runi  dicil,  aequè  potesl  pcccare  contra  jusli- 
liani,  et  aquè  infamare  proximum  ,  a?què  po- 
terlt  ad  restilulionem  obligari. 

Ad  rationem  Soli  allalam,  dicunt  eum  qui 
occultum  Iralris  crimen  injuste  révélât,  non 
solùm  esse  causani  sine  quà  non  ,  sed  etiam 
causam  per  se  et  directe  omnium  damuorurn  : 
non  enim  consequuntur  foruialiler  ac  directe 
ex  crimine,  sed  ex  sinistrà  opinione  bominum 
ortâ  ex  manifeslatione;  quia  quamdiù  crimen 
proximi  ignoralur,  non  laedilur  ejus  fania,  nec 
inde  damnum  patitur,  sed  tantùm  quando  pro- 
ducitur  in  lucem  et  notitiam  bominum  ;  idque 
niullis  demonstrationibus  et  cxeniplis  probabi- 
tur  in  tract,  de  Just. 

Si  inlamalor  ,  sive  vernm,  sive  falsuni  di- 
cendo  ante  obitum  suum  non  reparaverit  dam- 
na temporalia  ex  eâ  infamalione  proximo  il- 
lata,  ejus  hœredes  ad  illa  compensanda  lenen- 
lur  de  bonis  per  hairedltatemrelictis;  ad  ipsos 
quippe  lianseunl  eum  islo  oncre  et  in  lociim 
dcfuncli  succedunt  ;  non  lamen  ad  restilulio- 
nem lamiB  obligantur,  quia  obligalio  lisec  est 
personalis  allixa  persona;  dcfuncli,  sicut  adim- 
plelio  voli  ab  codem  emissi ,  nec  allicil  bona 
illius  in  (piibus  hœredes  solùm  ipsi  succedunt, 
sicque  non  transit  ad  eos.  Solùm  ergo  restant 
explicandl  modi  quibus  inlamalor  saiisl'acere 
potesl. 
Ll  inpriuii.^  qui  ali(|ueui   de  f.dso  criuiiiic 


infamavil,  lenelur  ex  justitià  omnia  média  ad 
integram  famie  reparalionem  necessaria  adhi- 
bere,  canendo  palinodiam  ,  se  retractando  co- 
ram  bis  qui  eum  audierunt,  et  confitendo  se 
faisum  dixisse  :  iniô  et  juramentum  addere,  si 
ad  famani  reslituendam  sit  necessarium;  iraô 
si  hsec  non  sufficiant,  tenetur  veritaiis  addu- 
cere  testes,  si  infamiae  gravitas  id  exigat.  Iraô 
etiam  publiée  per  prseconem  aut  paroclium  aut 
per  scliedulas  in  locis  publicis  aUixas  se  relra- 
ctare,  si  publiée  per  libelles  famosos  faisum 
crimen  proximo  imposuerit,  eliamsi  inde  de- 
tractor  remanerel  infamis;  quia,  ut  suppono, 
nequi  I  aliter  tollerc  insequalitatem  reddendo  uni- 
cui(|ue,  quod  estsuum,  amisitque  jussu*  lama; 
quani  injuste  possidel,  nec  ei  consulere  potesl 
eum  dainno  faina;  innoccntis,  cujus  nielior  est 
conditio  in  islo  casu.  Ergo,  etc. 

Auclores  lamen  dicunt  quôd  si  deiraclor  es- 
set  lanUe  dignilatis,  et  laesus  tam  vilis  persona, 
ul  inter  famain  illius  et  famam  istius  esset  ma- 
ximus  excessus  et  inïequalilas,  ad  id  non  le- 
nerelur,  sed  salis  esset  dicere  se  fuisse  dece- 
plum  ac  malè  lecisse,  eic,  vel  pecuniâ  aliàve 
compensaiione  ad  arbitrium  prudenlis  viri  sa- 
tisfacere  :  quôd  si  laisus  noiuerit  banc  compen- 
salionem  acceptare,  erit  irralionabililer  invi- 
lus  ;  nullus  enim  lenelur  quod  abstulit  stalini 
restiluere,  eum  longé  majori  damno  proprio 
quàm  sit  illud  quod  inlulil  ;  et  in  islo  casu 
restitulio  in  eodem  génère  boni  censetur  im- 
possibilis.  Idem  videlur  dicendum  quando  ex 
b.ic  publicâ  relraciaiione  detractor  incurreret 
longé  graviora  damna  et  periculum  vitae,  laesus 
vero  solam  jacluram  famae  palereiur,  ut  con- 
stat ex  diclis.  Tune  enim  deberel  aliter  eara 
infamiam  conipensare  meliori  modo  quo  pnie- 
ril,  utdocet  D.  Tbomas  loco  cilalo  ,  qui  banc 
doclrinam  servandam  esse  insinuât  in  utroque 
casu,  nempe  et  quando  imponilur  alleri  faisum 
crimen,  et  etiam  quando  revelatur  crimen  ve- 
ruin,  sed  occultum,  non  servato  juris  aut  cba- 
rilalis  ordine.  In  isto  secundo  casa,  resiiiutio 
famae  est  longé  dillicilior.  Duo  enim  in  bik  nia- 
lerià  scopuli  sunl  vitandi,  nempe  mendaciiim, 
et  conlirmaiio  ac  rememoralio  infamÙTe  proxi- 
mo illalBe.  Vix  autem  ab  auctoribus  proponi- 
tur  et  adhiberi  potesl  reslituendi  modus,  qui 
in  aliquem  ex  bis  scopulis  non  impingat. 

Inprimis,  infamalor  non  débet  nec  potesl 
nientiri,  cùm  non  sint  facienda  niala,  ut  eve- 
niant  bona,  juxta  Aposi.  ad  Uoni.  Menlirelur 
autein  si  dicerel  se  faisum  et  niendariuni  pro- 
lulisse  ,  cùm  nesciret  talc  deliclum  de  fratre , 


989  -  SEPTIMI 

illml  tiimen  propalàsse  ;  aut  qiiando  laie  crimen 
iiarravit,  vcriini  esse  exisliiiiàsse  ,  sed  poslea 
cognovisse  se  errasse  eldecepiiim  fuisse,  etc.; 
quidquid  dicanlpluresauctoresrccurrenles  ad 
scquivocationes,  prœeisiones  cl  nielapliysieas 
alisiractiones,  quibus  audieiiles  relraclalioiieni 
decipiantiir,  iiiielligeiiles  eam  in  alio  sensu 
<iueui  non  intendil  infamalor,  cùm  non  tenea- 
tur  eis  aperiie  veriUileni ,  sed  liabeal  justain 
causam  his  ainphibologiis  illaiu  celandi.  Non 
enim  D,  Thomas  recnrril  ad  bas  et  similes 
sublililates,  quibus  facili  negolio  ab  islà  gravi 
dinicultaie  se  expedire  poterat,  ne  videretur 
inlroducere  nienclacia ,  quœ  sunimoperè  viian- 
da  eliamob  quemcunique  bonuni  (incni  senipcr 
docuil. 

Insupercavenduni  est,  ne  restilulio  eo  modo 
et  verbis  fiai,  utsilconfirniaiioel  rememoratio 
infamise  :  id  enim  essetproximumlavare  atira- 
nienlo  et  anlidolum  converlere  in  vcnenuni  : 
quod  accidere  timendum  videlur,  quando  in- 
famalor conliletur  se  malè  dixisse  ,  vel  aliuni 
injuste  diflamàsse,  se  non  benè  adverlisse,  se 
perpcràni  et  faluè  egisse,  etc.  Quanivis  enim 
modus  iste  situtilisapuJ  rudes  plebeios  et  rus- 
ticos,  qui  boc  audito  facile  credent  fralrem 
illud  crimen  non  comn)isisse,  apud  doclos  la- 
men  erit  poliùs  confirmatio,  quàm  relractatio 
prioris  infamationis  :  cùm  enim  sciant  eum qui 
faisum  crimen  alteri  imposuil,  leneri  ad  se 
retractandum  apertè  ac  expresse  confilendo 
se  faisum  dixisse,  eo  ipso  quo  audiunt  infama- 
torem  id  non  usurpare,  sed  dunlaxat  asserere 
se  inique  locutum  fuisse,  ac  injuste  egisse,  (îr- 
mins  tune  credent  eum  crimen  veruni  de  pro- 
simo  narrasse.  Unde  verisimile  est  D.  Tbo- 
mam  hune  modum  restituendi  famam ,  nec 
tanqUcàni  unlcum  ,  ne.'  semper  et  pro  omnibus 
sullicienlem  adduxisse,  sed  taniùm  aliquando 
usurpanduni  juxta  condilionem  ac  disposilio- 
iicni  audienlinm  ;  veleum  dunlaxat  proposuisse 
tanquàm  exemplum  et  remediuni  optimum  ad 
vilandiim  mendacium,  sinullum  aliudsequatur 
inconveniens  :  si  enim  infamalor  non  possit 
tune  restituere  famam  sine  mendacio,  aut  sine 
confirmalione  infamias  illatae,  di'bet  aliter  eam 
compensare,  eic. 

Modus  aptior  ad  pradicla  duo  inconvenien- 
tia  devitanda  videlur  esse  quem  assignat  Caje- 
laniis  2-2,  q.  02,  art.  2,  in  resp.  ad  2,  nempe 
quôddùm  non  suppelil  alla  via  directe  reparandi 
famam  in  eàdem  materià  in  quà  proximus  fuit 
infamalus  absqiie  mendacio  aut  confirmalione 
iiifamiae,  latcndimi  est  corani  illis  auditoribus 


PR^CEPTI.  990 

de  priori  dicto,  nec  apud  alios  de  eà  re  anipliùs 
lo(iuenduni  ;  sed  pro  occasiono  et  opportunitale 
eliam  qusesità  ,  infanialum  sine  mendacio  lau- 
(îare,  lionorificé  deeoloqui,  pluries  aperiendo 
quôd  crédit  ipsum  viruni  bonum,  dare  operam 
quôd  lalis  habealur  ab  aliis,  ejus  virlulcs  refer- 
re, faniiliariler  ac  decenter  eum  ipso  conver- 
sai!; ethocila  cautèulalii  non  deprebendanl 
id  in  reparationein  famœ  ab  eo  lieri. 

Plures  soient  assignari  causae  excusantes 
ulrunique  infanialorem  à  reslilulione  fam* 
ablalx.  Prinia  est  si  infamalus  illam  remitlat 
ac  libéré  condonet,  ulpote  cùm  sil  illiusdonii- 
ni;s  :  dummodô  lamen  ejus  fania  non  sil  ila 
eonnexa  cun>  aliorum  famâ,  ul  infamia  in  eos 
redundel.  Si  enim  persona  publica  aut  praïla- 
tus  infaniiam  gravem  sibi  illatam  coinlonaret , 
Cisct  famse  prodigus  ei  peccarel,  nisi  vellel 
ollicium  diniittere  :  (|uia  subditi  habent  Jus  ut 
coriservetur  ob  bonam  gubernationem ,  nec 
pnelatus  illi  juri  subdilorum  renuntiare  po- 
tesl.  idem  dicendum  de  religioso;  ejus  quippc 
infanùa  in  alioset  lolumconvenlum  redundat , 
qui  non  censeniur  huic  condonationi  consen- 
tire  :  sicque  per  eam  infamalor  ab  onere  resti- 
luendi  famam  minime  liberalur,  et  iste  con- 
donans  morialiler|)eccat,  saltem  contra  chari- 
taleni  ;  imii  secundùm  mullos  auctores  peccat 
eliam  contra  justitiam,  quia  fania  religiosi  non 
est  sua,  sed  eliam  religionis.  De  personà  publicà 
id  certum  videlur,  cùm  proelatus  ex  justitià  le- 
nealur  ad  onmia  quae  ad  debitam  sui  oflicii 
execuiionem  et  gubernationem  suutnece&saria, 
qualis  est  fania. 

Secunda  causa  est  quando  infamalus  aliâ 
via  jam  inlegrain  suam  famam  reparavil,  vel 
propriis  actibus  virtuosis,  vel  proborum  tesli- 
nionio,  vel  ex  rei  evideniià,  elc.,  cùm  tamen 
loto  illo  tcinpore  niediointer  ablalionem  et  re- 
ciiperationem,  iste  famâ  injuste  privalusfueril , 
quidam  docent  infamatorem  pro  lali  jacturà 
leneri  ad  salisfaclionem  oflerendam  ,  si  infa- 
malus illam  poslulet.  Quoad  damna  vero  quse 
ob  infainiam  loto  illo  tempore  pertulil ,  omnes 
docent  à  detraclore  esse  resarcicnda. 

Tertia  causa,  quando  diulurnilaie  leniporis, 
infamia  jain  penilùs  in  oblivionein  abiii,  et  ex 
audienlium  mente  excidit,  née  est  periciilum 
quôd  reviviscat;  aliàs  si  taie  periculum  proba- 
bililer  immineat,  eliam  posl  viginti  annos  re- 
siiluenda  est  fania,  prœsertim  si  crimen  faiso 
imposituni  fuerit ,  et  de  hoc  raiionabiliter  du- 
biietur;  caulè  tanien  se  gerendo,  ac  conside- 
rando  quo  modo  homines  habcanl  pejsonam 


991  LXP 

qiiani  infamavil,  ac  de  ipsà  loquantiir  circa 
lalem  inatoriam;  aut  pelendo  veniani,  ei  cnii- 
doiialionern  injuria?  ab  eàdoni,  aut  honorillcù 
de  eâdem  loqiiendo,  etc. 

Quarta  causa,  quando  quis  revelavit  crimcn 
allerius  occiilluni ,  qnoil  posiea  alià  via  jiisià 
facliirnest  piililicum  ;  hoc  ipso  enim  isteamisil 
jus  ad  ramain  :  secùs  dicendum  ,  si  injuste  fa- 
ctuin  est  publicum  ,  puta  quia  ille  cui  crinien 
detexit,  aliis  revelavit,  etc.;  tune  enimtcnotur 
reslituere,  non  solùui  apud  eum  cui  primo 
crimen  manilestavit,  sod  etiam  apud  alios  qui- 
bus  isie  relulit ,  ciim  tolius  inlami»  censeatur 
causa  injusta  cilicax.  Quidam  tamen  auclores 
cuni  excusant,  si  bonà  fide  exislimaverii,  eum 
cui  declaravii  prudentem  esse,  ac  neniitii  pro- 
dilurum,  imô  secretum  ac  silenlium  stipulains 
fuerit.  Pltires  alias  causas  exaniinantur  in 
tract,  de  Just. 

Articlxus  111. 
An  el  quomodb  lionor  ablaltis   s'il   restitiiendus. 

Hoiior  consistit  in  quàdam  reverenti.à  exte- 
riori,  (pi.T.  alicui  personse  exhibclur  propter 
aliquam  ejus  excellenliani  :  ut  enim  ait  D. 
Tlioinas  2-2,  q.  105,  art.  1,  lionor  tcstidcalio- 
nem  quamdam  importai  deexccllenlià  aliciijus. 
Unde  homincs  qui  voliint  honorari ,  tesiimo- 
iiium  suœexcellenti.'c  quserunt.  Tollilur  auleni 
per  contumoliam,  ntpole  qua;  importai  deho- 
norationem  aliciijus  per  signa  quibns  id  qiiod 
est  contra  lionorem  iliius  dedurit  aliquis  in  no- 
titiam  ejus  etaliorum;  et  quia  verba  inler  hn- 
minesmaxinièsunlsignilicaiiva,ideôcontimieliii 
proprié  loquendo  consistit  in  verbis;  quia  ta- 
men etiam  fada  quandoqiie  sliquid  signilicant 
in  hoc  vini  verborum  halienlia,  bine  est  quod 
contumelia  extenso  nomine  etiam  in  faclis 
dicilur.  Ex  D.  Thomâ  2-2,  q.  72,  art.  1. 

Quoties  igitur  aliquid  dicinnis  aut  facimus 
ad  significandum  aliquem  defcctum  excellcn- 
i'œ  in  allero,  intendentosejusdehonorationem 
ac  cam  in  ipsius  noiitiam  devenire,  contume- 
lia dicitur.  Unde  sive  ista  dicantur  et  liant  in 
ejus  prœsentià,  sive  in  absenlià,  si  tamen  adsil 
intonlio  qnôd  in  ejus  notiliam  veniant ,  eril 
contumelia.  Est  peccatuni  niortale  ex  génère 
suo  ac  contra  jusiitiam,  cùni  expoliet  injuste 
proximnm  re  pretio  «slimabili,  in  quani  iia- 
bel  jus,  nempe  honore;  et  graviusdctractione, 
quatenùs  hœc  fil  in  ahsentià  ;  detractor  enim 
per  seloquendooccultè  proximuni  inCamal,  nec 
intendit  quôd  verba  in  iliius  notiliam  veniant  : 
quod  si  id  contingat,  omnino  per  accidens  est 


OSiriO  992 

ac  prcetor  ipsius  inientionem  :  secùs  dicen- 
dum de  conlumelioso.  Ilem  quia  juxla  ali- 
quosbonor  esl  prsestanlior  lama,  de  que  tamen 
alibi  s>!rmo  eril,  ideoque  contumelia  non  minus 
quàm  infamia  inducil  obligaiionem  reslituen- 
di.  Vide  D.  Tbomani  loco  citato  art.  2. 

In  qiiibusdam  lamen  casibus  excusatnr  à 
morlali.  Primo  propler  parvilalem  niateriae  , 
quando  scilicet  bonor  illo  signo  pariim  lœdi- 
tur,  aut  absolnlè,  aut  speclaiâ  condilione  per- 
sonsc  olfensoe.  Secundo  deleclu  pleni  volunta- 
rii,  nt  dùm  pueri  aut  muliorcube  ex  subito 
motu  irœ  conviciis  se  mutuô  afliciunt  :  imô  ci- 
si  convicia  hae  c  ontinuenlur  cumdeliberatione, 
videntnr  à  morlali  excusanda,  nisi  adsit  inlen- 
lio  graviter  loedendi  bonoreni  allerius;  quia 
non  muliùm  lœditur  ipsorum  honor,  nec  illo- 
runi  verbis  lides  adbiberi  solet  :  secùs  dicen- 
dum si  intendei'enl  aut  advcrlerent  liesioncm 
fore  gravent.  Item  quando  per  jocum  duntaxat 
dicuntur  aliqua  convicia  ,  non  censelur  pecca- 
tuni morlale.  Tcrliô  tandem  excusanturà  nior- 
tali  patres  et  superiores,  lilios  aut  subdilosex 
solà  inteniione  corrigendi,  verbis  durioribus  et 
injuriosis  excipientes  :  non  enim  intenduntil- 
los  dehonorare ,  sed  ad  nieliorem  vitse  frugem 
redueere  :  sicut  enim  ipsis  licet  causa  discipli- 
na; eos  verberare  ,  iia  et  causa  correclionis 
verbura  aliquod  conviciosum  dicere ,  moderatè 
lamen,  ne  subdilormu  animi  inde  potiùs  acer- 
bentur  ac  in  pejora  luant ,  ut  déclarât  D.  Tho- 
mas loco  cilato  ad  2. 

For  derisionem  eliam  honor  allerius  keditur, 
quando  lit  ex  inteniione  eum  confundcndi,  et 
iuducendi  erubescentiani.  L'nde  ex  suo  génère 
est  peccatum  morlale  ob  gravitatem  objecti. 
Ideniqne  dicendum  de  subsannatione,  quœ  ni- 
hil  aliud  est  quàm  derisio  facta  naso  rugalo,  la- 
biis  disiortis,  linguà  exertâ,  etc.  In  individuo 
tamen  levis  derisio  quae  fil  joco,  solùmest  con- 
juncU»  eum  peccaio  veniali,  nisi  qui  irridetur 
graviter  inde  confiinJalur,  aut  inde  gravem  iri- 
stitiam  rationabililerconcipial,  prout  magis  ex- 
plicabitur  in  expositione  sequeniis  Decalogi 
praîcepti. 

Qui  per  conlumeliam  aut  derisionem  alteri 
bonorem  injuste  abstulii,  tenetur  ad  eura  resti- 
tnendum  ,  ila  ul  bonorem  illi  reddal  etiam  co- 
ram  lis  in  quorum  pra!senlià  eum  contumelia 
afïecit,  faciatque  quantum  in  se  est  ul  de  eo 
non  minus  bonorificè  sentiant  quàm  anlea.  Ut 
enim  ait  D.  Thomas  2-3,  q.  62,  art.  2,  ad  3: 
«  Aclio  conlumeliam  inferentis  non  polest  fieri 
<  ut  non  funii  •  putest  lamen  lieri  ut  ejus  ef- 


993 


SEPllMl  PK/ECI'.l'll. 


<jyi 


«  feelus,  scilicet  diniiiiuiio  digiiilalis  pcrsoiiœ 
I  in  opinione  hominum  reparetur,  per  exliibi- 
«  lioneni  reveieiuide,  >  seu  exliihendo  signa les- 
lincaiionis  exleriorisculiiis  squivalcnlia  inju- 
ria^ t'aciae  eanique  delenlia,  nenipe  lionorilicam 
et  aniicam  salulalionem  aiil  compellalionem  ; 
(|iii  niodus  per  se  videlur  snllicere  pra^laiis  el 
principibus  erga  subdiios.  lieai  lieso  dando  lo- 
cuni  honorilicuui,  adhibendo  ad  mensani,  ei 
propinando,  corani  eo  lenendo  capul  discoo- 
perliim,  qni  modus  sa'pé  sul'licil  inter  pares, 
qnando  inbonoralio  non  esl  gravis  ,  et  solùm 
privatim  neuiine  vidcnle  illala  est.  Qnandoque 
lia;c  reparaiio  in  exbibilione  rcverenliaj,  fa- 
rienda  esl  per  geiuidexionem,  prostralionem  , 
ei  veniaa  peiiiionem  ,  si  gravitas  debonoralio- 
nis,  el  digniias  personœ  Ucsae  id  exigant.  Hos 
oinnes  modos  verbis  illis  generalibus  coniple- 
xiis  esl  D.  Thomas. 

Porrô  ex  istis  niodis,  ille  solùni  adliibendus 
est,  qui  prudenluni  jiidicio  requiritur  etsuflicit 
ad  salisfaetionem  sequaleni,  el  violali  honoris 
reparationem  integram.  Cùni  enini  convieia  et 
conlumeliae  sinl  signa  conieniptùs,  el  conlume- 
liosus  erga  lœsuni  lanqni.ni  snperioreni  se  gé- 
rât, iliunj  despiciendo  aclininiliando,  proprium 
btijiis  dehonoralionis  anlidolnm  esl  sui  ipsius 
humilialio  eisiibniifsio  coram  la'so,  ut  sic  euni 
in  locuni  pristinum  rediicat  Quare  si  laies 
sint  circumslantiœ  in  quibus  à  prudentibns 
jiidicelur  ad  hoc  venia;  petitioneni  esse  neces- 
sariam  ,  contumeliosus  iilani  adiilbere  tenebi- 
lur  ;  elsirenual,  absolvendus  non  eiil  à  con- 
fessario,  nisi  aliunde  mullùm  deroget  statui 
illius,  propterquod  Augusliiius  inKegiilà  supe- 
riores  cxiuiit  à  venià  petendà  à  suis  subditis  : 
aut  nisi  alicubi  vigeat  nios  conlrarius  conimu- 
niler  receplus,  ut  nobiles  pro  injuriis  sibi  vicis- 
sini  veniam  non  deprecentur  ;  aul  Isesus  talem 
sibi  noHt  exhiberi  salisfaetionem,  cam  tan- 
quàm  novam  iiijuriœ  conimeinoraiionem  aut 
in  mente  aliorum  refricalioiicin  respiciendo. 
Imù  juxla  plures  graves  auctores,  coniunielia 
aut  delionoralio  quandoque  ita  atrox  esse  po- 
test,  ul  prudenlum  judielo  non  sulHeiat  sim- 
plex  veniae  petitio  :  sed  adhuc  re(iuiratur  ma- 
jor humilialio  conlumeliosi,  pula  ut  Uexis  geni- 
bus  cum  fune  ad  collum  deprecetur  veniam  à 
lœso  coram  cœtu,  lenente  baculuni  elevatum 
aul  pedem  positum  supra  istum,  idque  ante 
sentenliam  judicis;  quia  saliîfactio  proportio- 
nala  et  «qualis  injuria;  in  cidem  maierià  (ieri 
débet  ex  jusliiiâ,  si  sit  possibilis.  Alii  veroau- 
Clores  id  negant,  eo  quôd  moribus  genlium  iia 


receptuin  est  ul  in  conscientià  eiiam  pro  eon- 
lumcliis  alrocissimis,  nulhis  tenealur  majorem 
exliibere  satislaclioneni,  quàni  liuniilem  venia! 
petitionem  junctam  signis  pœnitenliaî  el  dolo- 
ris  ;  quôd  si  lasus  majorem  exigal,  eani  à  ju- 
dice  inlligi  ae  imponi  curel.  Vide  circa  haec 
tract,  d  •  Just.  Tenelur  insuper  contumeliosus 
repararc  damna  realia  quse  ex  hàc  dehonora- 
lione  kcsus  subiit,  ul  si  inde  impcditus  luit  ne 
coiisC(iiieretur  aliqiiod  bonuui,  pula  ollicium 
vel  beneficiuin,  quanti  valebat  bonum  spera- 
tum,  juxla  superiûs  dicta. 


Cuaislio  sfito. 

bi;    RESUTUTIO.NE    OftTA    EX  CO.MMUTAflOMBlS  VO- 
LtNIARllS,  NEUPE  EX  CO.NTRXCÏIBIS. 

ronlracius  propriè  dictusdeliiiiturab  Lilpia- 
no  (f.  de  verb.  Signifie.  1.  Lab.,  ullib  ciir'oijae 
oblifialio  :  contrabentes  enini  ad  ali(|uid  vicis- 
sim  pra;slandum  se  obliganl.  L'ude  lormaiiier 
deliniri  potest  :  Acliis  exteruus  huer  ducs  ad  mi- 
tms,  ex  quo  utrinque  oiitur  ubligulio.  Ipsà  exler- 
nà  actione  comprebendilur  loculio,  vel  scri- 
l)tuia,  vel  rei  traditio,  vel  aliquod  signum 
exlernum,  quibus  niuluus  pailium  consensus 
iniii  el  dcclarari  potest  ;  necesse  esl  aulein  ul 
siiaciio  huuiana,  seu  deliberata,  sponianeaac 
lil)era  ,  cùm  nonnisi  proprio  consensu  liberà- 
([ue  voluniate  conlrahenles  ligare  se  valeanl. 
Porrô  ob.igatio  qua;  ex  vero  legitimoque  con- 
traclu  oritur,  non  est  tantiim  antidoralis,  seu 
in  solà  honeslale  et  gratiiudine  fundata  ,  sed 
inducit  debilum  ex  necessitale,  et  jusiitiae  lege 
im|]lenduin  etiam  in  foro  conscienlioe.  Ex  Ii:- 
slilut.  lib.  5,  cap.  13,  el  ff.  de  oblig.  et  act. 
1.  Cunlraclns.  Etquidemsi  islud  vinculuni  oria- 
turàjure  nalurali ,  erit  obligatio  naluralis:  si 
vero  à  jure  civili,  eril  quoque  civilis,  quara 
rcspub.  superaddit,  pra^siaïque  vim  coerciti- 
vain  ad  couipcllendum  cives  ut  stenl  contra- 
ctibus,  el  lune  dicilur  illis  assislere.  Quibus- 
dam  vero  lesistil,  seu  non  solùm  deiiegal  suam 
auctoritatem,  sed  etiam  aufert  obligaiionem 
uaturalem  quam  ex  sehabenl,  ob  bonum  com- 
mune. Quibusdam  tandem  nec  assisiil  nec  re- 
sistit,  seu  non  auferl  quideni  obligaiionem 
naluralcm,  verùm  non  conferl  civilera,  sed 
relincpiit  eos  sua;  natiirae,  ff.  iib.  27,  til.  1,  1. 
S«'re  oporlel,  iï.  de  just.  el  jure,  1.  Prœlorum,  I. 
Jus  uulem. 

Nullus  esl  contractus,  nullaque  obligatio  in 
quà  non  conlineatur  paciuni  vel  expressum, 
vel  lacitum  ac  virluale,  quod  scilicet  inlelligi- 


DUS  EXPOSITIO 

lur  inesse  negolio,  aut  ralione  ofticii,  maiulati 
el  negoliorum  gestoriim,  aul  ralione dictorum, 
aul  provisione  iegis,  aul  qiiod  inesl  ex  rcrum 
naturâ,  consueludine  ei  eonsequenlià.  Riirsùs 
pacluin  vel  est  nudum,  vel  vesiilum.  Nudurn 
dicilur  quod  non  liabet  eausam  elTicacem,  vel 
juris  praesidium  et  auxilium  que  muniaUir,  sed 
in  puris  siniplicis  conventionis  linibus  sislil,  ex 
quà  actio  civilis  non  lornialur  nec  dalur  iî.  de 
partis  I.  Dh'isionis  pluciliim  cap.  de  paclis  I.  Tra- 
diiionibus,  ellege  Quam  dixisii.  Sed  lanlùni  ex- 
ceplio,  seu  defensio  nasciluradversùseuni  qui 
paclum  non  tuelur,  1.  Juris  gent.  i\.  de  paclis. 
Quod  lanien  paclum  licet  in  foro  exlerno  et 
civili  non  iiget,  si  lamen  siljuslum,  oljligalin 
conscienlià  jure  naluraiiel  divine.  Paclum  ve- 
rô  vesiilum  est  quod  ali(|uo  alio  proesidio  niu- 
nitur  ad  actionem  producendam.  Veslitur  au- 
lem  muliis  niodis.  Primo  re,  id  esl,  roi  iradi- 
lionc,  iX.  de  paclis  1.  In  Iradiliouibus.  Secundo 
verbis,  seu  slipulalione.  Cap.  de  paclis  I.  Quam 
dixisii.  Tertio  lilierisseu  inslrumenlo  publico. 
(Juarlô  aucloritale  Iegis.    Quinlù,  juramenlo. 

Contraclus  formaliset  explicilus  dividilur  in 
nominatum  et  in  innominaluni,  seu  in  eum 
(|ui  habet  nomen  specialiler  illi  conveniens, 
quales  sunt  cmplio,  localio,  niuluum,  elc.  ;  el 
in  itluni  qui  spécial!  noniine  caret,  cujus  lisec 
([ualuor  assignantur  species.  Nempe  :  Do  ut  des. 
Du  itl  facias.  Facio  ut  des.  Facio  ut  facias.  De 
conlractibus  nominatis,  tanliim  sermonem  fa- 
ciemus. 

Dividuniur  autom  primo  in  contraclus  bona; 
lidei,  in  quibus  scilicel  judex  ex  arbilrio  el  ex 
îwiuo  el  bono,  multa  disponere  poiest,  ut  in 
emptione,  localione,  societate,  pignore,  etc. 
El  in  contraclus  slricli  jnris,  in  quibus  scilicel 
judex  ad  verba  et  formam  contraclus  el  coii- 
iralieniium  adslringilur,  debetque  in  rigore  Ie- 
gis agere,  née  poiest  ex  arbilrio  aliter  (|u:im  ex- 
pressum  Puéril  disponere  ,  ul  in  slipulalione  , 
fiiudo,  donalione,  proniissione,  nintuo,  elc.  Ex 
Institut,  de  actionibus,  §  Actionum 

Dividuniur  secundo  in  coniraclus  lucralivos 
cl  onerosos.  Lucralivi,  seu  graluili,  sunt  illi 
([uibus  aliciuid  promillilur  aut  tradilur  absquc 
prelio  aul  mercede,  aul  onere,  ul  in  conmio- 
daio,  precario  deposilo  ,  mutuo  ,  etc.  Onerosi 
vero  sunt  illi,  per  quosonusimponitur,  ulcon- 
lingil  in  enq)tione,  venditione ,  localione,  etc. 
In  (juibusdam  enini  transferlur  dominium  rei 
counnutala:  in  accijjientem.  El  lune  aut  res 
pro  re  comniulalur  ,  ut  irilicum  pro  vino.  Et 
esl  perwulalid  ttc  rumhimii  ;  aul  res  pro  prelio  , 


990 
I  vel  è  contra  pretium  pro  re  tradilur.  El  lune 
esl  vendilio  ac  emplio.  Aut  tandem  dominium 
rei  gratis  quidcm  transfertiir  in  accipienlem  : 
ila  lamen  ul  posl  aliquod  lemporis  intervallum 
lanlùnidcm  reddere  leneatur.  El  sic  esl  mu- 
Imim.  Unde  esl  verus  coniraclus,  cùni  ulrique 
obligalionem  imponat  :  danli  scilicet  ad  nibil 
pro  usu  rei  accipiendum,  el  ad  slalim  non  re- 
peiendumdebitum;accipienliverci,  ad  redden- 
dum  sequivalenstemporeprselixo.  Donalloverô 
inler  coniraclus  non  nunieratur  ,  quia  etsi 
per  eam  iransleratur  rei  dominium  in  acci- 
pienlem ,  nullam  lamen  ipsi  obligalionem  red- 
dendi  iniponil ,  sicque  non  infert  ex  ulràque 
parle  obligalionem,  quod  lamen  esl  de  ralione 
vori  contraclus,  ut  ex  definilione  allalâ  con- 
stat. In  aliquibus  conlractibus  non  transferlur 
rei  dominium,  saltem  direelum  ac  plénum,  sed 
tanliim  ususl'ruclus  sub  alicjuo  prelio,  aul  sub 
I  reservalà  pensionevel  hommagio.  Et  sic  est  cm- 
pliiteusis  el  feudum.  In  aliquibus  tandem  nudus 
rei  usus  IrausIVrlur  cum  obligalione  reddendi 
eamdem  numéro  rem.  El  quidem  si  gratis  usus 
concedalur,  esl  commodalum  ;  si  pro  prelio  de- 
lur,  est  localio.  Alia  verô  ,  nempe  deposilum, 
lidejussio  ,  assecuralio  ,  hyputlieca  el  similia  , 
sunt  lantiun  accessoria  quœdam  ad  conlirman- 
dos  reliquos  coniraclus  :  societas  tandem,  cen- 
siis  et  similia  reducunlur  ad  veros  coniraclus 
jani  enumeralos,  nempe  ad  eniptionem,  loca- 
tionem,  elc. 

Terliô  deniqueomnes  coniraclus  qnoad  sub- 
slantiam  cl  necessaiium  complemontum,  qua- 
tuor modis  perliciunlur  ,  scilicel  re  ,  verbis, 
scriplurà  ,  et  eonsensu  :  in  quibnsdam  enim 
non  consurgit  obligalio,  nisi  posl  rei  traditio- 
nem,  ut  in  nuiluo .  commodaio  ,  deposilo,  pi- 
gnore. In  aliis  non  oriUir  obligalio,  nisi  certis 
verbis  sub  quàdam  determinatà  forma  con- 
ceplis  ,  V.  g,  slipulalione,  eisi  absque  rei 
Iradilionc,  sollsipie  verbis  solemnibus  perli- 
cianlur.  In  quibusdam  aliis  requiritur  etiam 
scriplurà,  ul  scilicel  nolarius  conficial  instru- 
nicntum  in  aliis  :  tandem  conlrabiiur  obligalio 
solo  eonsensu  quovis  modo  signoque  exlerno 
(leclaralo,  ac  utrinque  expresse,  ut  in  em- 
ptione, venditione,  localione,  societate,  inan- 
dato,  elc.  Qux  omnia  habenUir  in  Institut, 
lib.  3,  t.  U  de  Oblig.  et  t.  iS,  ac  sequentibus. 
C;filera  ad  contraclus  in  génère  perlinenlia 
fusé  à  nobis  periraclanda  sunl  iracl.  de  Justi- 
tià  ;  quare  ab  bis  iiunc  abslinennis  ul  ad  spe- 
cies contraclnuni  particularium  principalioruni 
gradum  fa('iamuï. 


997 


SI'PTIMI 


Articiii,1!s  primus. 

De  mnlHO  et  usiirn. 

Mutuura  dicilur,  quasi  sub  amico  afl'eclu  re- 
cipioco  iiH'um  tiium  usu  lemporis  iiecessarii  ; 
|ici'inutuuin  enim  iransItTiiir  rei  doiniiiium  in 
iiiiiluatariuu),  ui  docel  D.  Tlioiiias  2-!2,  q.  78  , 
ail.  1,  ac  comniuiiiter  auclores ,  et  coiligiiiir. 
11'.  lie  Rébus  creditis  lib.  2  ,  ei  fl'.  de  Aucloiil. 
Prailor.  1.  Obtigari.  El  Instil.  1.  3  ,  lil.  13 , 
§  Quibus  moilis  re  coiUraliilur  obligatio.  L'bi 
iialura  luului  bis  verbis  diserlé  explicalur: 
«  Ue  conlrahilur  obbgaiio ,   veluli  iiiului  da- 

<  lione  :  imitui  auleiii  datio  in  iis  rébus  cuu- 
j  sislit  quœ  numéro  ,  pondère  et  nicnsurà 
1  constant,  veluti  vino,  oleo,  fruniento,  pecu- 
«  nia  nunieralà,  aire,  argento,  auro,  quas  res 
I  numeraudo  aut  uieticndo,  aut  appendendo  , 
«  in  boc  daniiis,  ut  accipieutiuni  fiant.  Et  quo- 
«  niainnobis  non  cœdeni  res,  sedalia;  ejusdeni 

<  natuicC  et  qualilaiis  redduniur;  indc  etiani 
i  mutuuni  appellatuni  est ,  quia  à  me  ita  tibi 
1  datur,  ut  ex  nieo  tuum  liât  :  et  ex  co  nasci- 
I  tur  actio  quse  vocatur  condictio,  •  seu  qua; 
est  personalis. 

Ex  quibus  coiiigiiur  piimo  muluuui  esse 
conlractuui  reaieui ,  seu  rei  Iraditionc  soluni- 
uiodo  perlici.  Hujiisraodi  auteni  res,  quœ  sunt 
niateria  uiutui ,  conslare  debent  pondère,  aut 
numéro,  aul  niensurà  ,  et  dicuntur  recipere 
l'unctionem  ipsoque  usu  consuini  aul  distrabi, 
ut  vinuni,  trititum,  olcuni ,  etc. ,  ad  quas  re- 
ducitur  eliani  pecunia  numerata,  ulpote  quia 
ejus  principalis  et  primarius  usus  est  abenalio 
ac  distractio  in  conimerciis,  ut  docent  Aristo- 
leles  4  Etbic.  c;»p.  4,  et  D.  Thomas  loco  citalo, 
ac  babetur  ex  Institut,  lit  4 ,  de  Usul'ructu  : 
cùm  enim  niutuum  alicui  delur  ut  proprix  ac 
pra;senti  subveniat  indigentise  ,  débet  posse 
eam  cousumere  ac  dislrabere  rem  :  aliàs  non 
posset  iilà  uli  cùm  usus  sit  illius  coubuniptio 
et  distractio  :  unde  res  mutuala  non  est  eadem 
numéro  mutuanti  reddenda  à  mutualario,  sed 
lanlùm  aiia  ejusdeiu  speciei ,  quaniitaiis  et 
valoris  ;  sieque  mutuum  necessario  consislitin 
rébus  functioneni  accipientibus  ,  seu  quarum 
una  subrogari  potesl  in  locum  et  solutioncm 
alierius,  quia  aliud  pro  alio  iuvilo  creditore 
solvi  non  potesl,  H',  de  Kebus  crcd.  I.  2  et 
3,  et  ff.  de  Oblig.  action.  1.  1.  Hujusmodi 
auteni  res  debent  consistere  in  pondère,  nu- 
méro, et  mensurà,  ac  esse  ipso  usu  consuinpti- 
biles. 
Coiiigiiur  secundo ,  quôd  cura  ist*  res  ne- 


PR.-El  EPTl.  998 

que  naturali    ncque  civili  ratione    recipiant 
usumfructum  ,  ex  Inslitul.  lib.  2,  lit.  4,  seu 
earuin  usus  principalis  nequeat  separari  à  do- 
niinio,  ac  distincto  pretio  apud  honiines  niora- 
Hter  seorsùm  coniputari  ,    eô   quod   illo  usu 
dislrabantur  et  consuniantur  etiain  quoad  sub- 
slantiain  ,  liinc  lit  quod  cuicunique  conceditur 
earum  plenus  ac  peil'ectus  juris  usus,  boc  ipso 
iranslerlur  doniiniuni  el  jus  eliani  in  earuni 
substanliam.   Per  mutuum  aulem  Iranslerlur 
in  inulualariuni  jus  consuinendi  ,  disiraliendi , 
ac  in  suos  usus  expendeadi   rem  mutualam  , 
ut  sic  praisenii  suue  necessitati  occurrere  va- 
leat  ;  sieque  iradiiur  ipsi  ad  usuni  primariuni 
el  principalem  ,  quo  consuniiiur;  proindeque 
in  ipsuni  plénum  illius  proprielalis  cl  uiililalis 
doniiiiium  transferlur ,  cuni  solà  obligationc 
reddendi  aliani  ejusdcm   speciei  quaniitaiis  et 
valoris;  non  enim  res  muiiiaia  datur  alleri  ir- 
redibililer,  ncc  tolaliler  alienalur  absque  ullà 
proisiis   obligationc    debiti  el  solulionis,   ut 
contingit   in  eleemosyiiâ  et  donaiione  liberali  ; 
sed  alienalur  quidem  hœc  numéro  res  niiiiuala, 
contractu  tamen  oneroso;   quia  lied  iiiutuans 
illius  plénum  dominium  Iransferai  in  niiiiua- 
lariuni  ,  qui  de  illà  ad  libiliiin  lanquàm  de  re 
suà  ,   suoque  nominc  dispouere  polest  usipic 
ad   subslantiie  consumplionem  ,   retinel    ni- 
biloniiniis  jus  ad  rem  simileni  slaïulo  lemporc 
recuperandam  :  ad  quod  minime  requiiilur  ut 
babeat  el  relineat  dominium  proprielalis  in 
rem  muiuatam,  sed  sufficit  ut  babeat  actionem 
condicti  in  personam  mutualarii;  ut  constat 
de  eo  qui  merceni  crediiô  vendidil  ac  ein- 
ptori  Iradidit ,   qui   eam   consumpsit  ac  di^- 
iraxii  :  non  enim  liabet  ampliiis  dominium  in 
inercem  iradilam  ,  sed  laniùni  babet  jus  exi- 
gendi  pretiuni   ab  emploie  ,  et  aciionem  per- 
sonalem.  Adde  quôd  cùm  isla;  res  usu  co:isu- 
mantur,  boc  ipso  quod  conceduiilur  ad  usuin, 
dantur  eliani  (|uoad  dominium   proprielalis  , 
quoad  lacullalem  illas  ad  libitum  suo  noniine 
disiraliendi,  elconsumendi  quoad  substanliam. 
Unde  dominium  direclum  ac  utile  in  iis  sunt 
inseparabilia  :  aliàs  si  mutuatarius  accipeiet 
soluin  dominium  utile  rei  mutuala',  non  posset 
eam   cousumere,   ncque  dislrabere,  ejusque 
dominium  direclum  in   aliuni  iransleire,  ut 
constat  de  emphiieuià,  respeclu  rei  empbiteu- 
ticse  :  quod  lanicn  palet  esse  faisuin.  Tandem 
quia  res  mutuala  slat  sub  periculo  mutualarii 
cl  debiloris  ,  qui  tcneiur  semper  simileni  sol- 
vere,  quocunique  casu  etiani  forluilo  sorlem 
perire  contingat ,  proindeque  habet  illius  do 


yrtJ  KXPusi 

niiniuin,  ipsiqiic  debcl  l'ruciilicaiv  :  ics  eniiii 
(luinino  suo  péril  aul  pnril. 

Coiiveiiiuiil  in  lioc  omncs  Calliolici  conlra 
Salinarium  ei  alios  lieleroJoxos,  (|-.i(iiiim  l'un- 
damenla  refellunlur  iracl.  de  Jubl. 

Colligitiir  lei'liô.  quùd  elsi  aliquls  non  spin- 
pcrobligelur  ad  dandnm  muluuin,  suppobiiu 
lanien  qmid  illiid  sponlè  concedere  velit,  ue- 
quil  absqiie  injustilià  lucrum  aliquod  lanquàm 
muiualionis  pretium  ultra  sorlen)  exigere  ;  cùm 
enim  illiiis  dnniiniuni  à  se  abdicaverit ,  ex  ro 
aliéna  e\ig<;rel  pariuni  lan(|uàni  sibi  debilum; 
quodsanèesl  injusluni  ;  nnde  illius  usuni  le- 
nelur  gratis  nuiiuatario  concedere  :  adde  quôd 
muluuni  est  quoddani  ollicinui  et  beneliciuni, 
proindeqne  ex  naturà  suâ  exigil  lieri  gratis; 
Oflicio  enini  contrarialur  merces.  Idque  col- 
ligitur  ex  illo  Luc*  3  :  Benè  facite  et  mutuum 
date,  nihil  iiule  speraïUes.  Cbristus  enim  con- 
jungcns  benelicentiam  cum  uintno  ,  satis 
oslendit  cssc  orfleiuni  niisericordis,  cbariiaiis 
cl  liberahtalis,  non  verô  qiiaîsluni  ac  negolia- 
lioneni.  El  eliani  ex  D.  Tiionià  opusc.  75,  de 
usuris  ,  proul  niox  leterenuis.  Idem  etiam  do- 
cenl  Tuliins  Id).  2,  de  tinibus,  Seneca  bb.  i, 
de  beneliciis,  U.  Anibros.  lib.  de  ïobià  cap.  3 
et  alii  sancii  Paires  inira  adducendi,  et  faleiiir 
ipse  Molinacus,  usurarnm  patronus,  lom.  2  de 
conlraciibus  et  usuris,  impressionis  Parisien- 
sis  fol.  15,  num.  10,  nnde  muliiator  nequil  ex 
vi  nnitui  propriam  augcre  sorlem  ;  et  paclum 
quo  muiuatarius  lenealur  aliciuid  ultra  sorlem 
rependerc,  est  nullnm  ac  contra  substanliam 
mului.  Ilinc  colligi  potesl  descriptio  muiiii, 
nenipe,  quod  s/(  cunlracliis  griiliiilus ,  quo  qiiis 
rem  suam  iisii  coiisumplibilcm ,  ita  allcri  consu- 
meiidam  IraUit ,  ut  lumen  eamdcm  in  specie  el 
bonilatc  stulitio  temporo  reddere  lenealur,  non 
in  individuo.  Mutuuni  aliud  est  l'onnale  ac  ex- 
pressuni,  qnando  scilicel  explicité  contractus 
snb  forma  expressâ  mnlui  celebralur.  Aliiid 
verô  iniplicituu),  virtualc  ac  palliaturn,  qnando 
scilicel  latital  el  pallialur  sub  forma  explicita 
allerius  contracliJs,  v.  g.,  venditiorns,  ut  diim 
qiiis  ressuas  cbariùs  jnslo  pretio  vendit,  boc 
praecisè  tilido,  quôd  do  pretio  solvendo  enipio- 
rem  expectet.  Tune  enim  censetur  eodeni 
modo  se  gerere,  ac  si  accepte  pretio ,  emptori 
mulnô  illud  darel,  ut  cuni  fœnore  rcddal  in 
fine  anni  ob  nsum  pccunia;  concessum  loto 
illo  lemporc,  proul  doclaravil  D.  Tbomas  2-2, 
qinest.  7(i,  art.  2,  ad  7. 

Colligitur  (piiuio,  muluum  vitiari  et  degene- 
rare  in  usuram,  quando  inuluans  exijjit  lucrum 


lio  1000 

praicisé  lanquàm  prelium  usùs  rei  mutuai,'»!. 
Ut  cnini  ait  D.  Tbomas  opusc.  75  de  Usur.,  vel 
auclor  ejusdein  opusculi  :  «  Mutuô  dare  est 
e  actus,  ex  cujus  corruptioiie  generatur  vi- 
t  tium  usurje  :  cùm  enim  bujusmodi  actus  sil 
«  liUerali  atis  et  gralise,  quid(|uid  buie  aclui 
«  accedit,  quod  liberalilatem  tollit ,  ipsum 
«  actuni  à  nalurà  suâ  avertit.  >  Accessiones 
igilur  et  auctaria  sujira  sorlem,  quœ  praecisè 
litulo  muiualionis  exiguntur,  lanquàm  quid  ex 
juslilià  debilum  ,  usuram  consliluunt.  Unde 
Soins  lib.  G  de  Jusl.  illam  deriidt,  prelium  usùs 
rei  muluutœ.  Hinc  denique  colligitur,  quôd  ad 
usuram  constituendam,  tria  ba;c  requirunlur 
el  sulliciunt.  l'rimô  ut  inlerveniat  mutuum 
formaleaul  virliiale,  ita  quôd  usura  non  con- 
tingal  in  aliis  conlraciibus,  nisi  qualenùs  in- 
clridunl  el  involviint  mutuum  :  tum  ob  ralio- 
nem ,  et  debnilionem  usura;  allatam  ;  lum 
quia  usura  dicitur  ab  usu  rei  quse  illo  consu- 
mitur  aul  distrabilur,  sicul  fœtus  dicitur  à 
fœturà,  el  cultus,  à  cullurà  ;  el  lune  usura 
csnsetur  commilti ,  quando  ille  ipii  eam  trans- 
fert reuj  in  aliuin  ad  usum  quo  consundtur, 
exigil  ab  eo  aliquod  lucrum  supra  sorlem; 
iieinpe  aliquid  aliud  pretio  a;stimabile,  ultra  et 
supra  similem  rem  in  specie  ac  bcmitale  sla- 
tuto  tempore  reddendam  :  boc  autem  inier- 
veidre  ne(|uil,  nisi  in  muluo  formali  aul  vir- 
Uiali,  ut  consideranli  alios  contractus  patebit  : 
vel  enim  dominium  non  iransterunl,  sed  ea- 
dem  numéro  el  in  individuo  res  accepta  red- 
dendaest,  ejusque  usus  potesl  àsnbstanlià  elà 
dominio  separari ,  ac  seorsim  coinputari.  Vel 
res  pro  aliâ  re  vel  pro  pretio  commnlalur, 
nibilque  exigilur  ultra,  aul  remanel  debilum 
ac  credilum,  ex  cujus  usu  eonsurgat  usura,  et 
hoc  ipso  involvunt  muluunij  ergo,  etc.  Requi- 
ritur  secundo,  ut  ex  vi  pacti  laciii  vel  express!, 
velpiincipali  inlenlione  exigalur  lucrum  supra 
sorlem,  lanquàm  ex  juslilià  debilum  per  mo- 
dum  accessionis  e".  auciarii,  seclusoque  alio 
litulo  damni,  aul  lucri  cessanlis.  Tertio  landem 
requirilur  ut  auciarium  seu  lucrum  immédiate 
proveniat  ex  vi  mutui ,  seu  pacti  muiualionis; 
si  enim  concedatur  ex  amicitià,  liberalitale  vel 
graluitate,  non  erit  usura.  Igilur  tria  prsedicla 
sunt  altendenda  ad  dignoscendum  contractum 
usnrarium.  Nempe  an  inlerveniat  muluum , 
sallem  virtualc  el  implicilum;  an  aucUirium 
supra  sorlem  exigalur  lanquàm  protium  mu- 
tui, seu  lanquàm  debilum  ex  juslilià  ,  el  an 
proveniat  immédiate  ex  vi  muiualionis  prae- 
cisse. 


1001  SEPTIMl 

Usura  dividitur  in  mentalera  cl  rcalem,  in 
formaleni  seu  explicitam ,  et  virtualem  seu 
impiicitara.  Menlalis  est,  quando  mutuanssine 
pacto,  et  inleriùs  duntaxat  apud  se  proponit 
ac  de  facto  intendtt  aliquid  supra  sorlem  à 
Biutuatario  accipere,  tanquàm  sibi  debitum  ex 
vi  prœcisè  niutuationis.  Rcalis  verù  est ,  quan- 
do init  pactum  forniale  aut  virtuale  cum  mu- 
tualario  ipsum  obligans  ad  lucrum  supra  sor- 
tem  in  vi  niului  solvendum.  Si  aulcm  lioc  liât 
in  contraclu  mutui  formalis ,  erit  usura  for- 
malis  et  explicita  ;  si  verô  fieri  conlingat  in 
alio  contraclu ,  quatenùs  includil  et  involvit 
mutuura,  erit  usura  virlualis  et  implicita. 

Arti(Xî.cs  II. 
Vlriim  usura  sit  de  se  inlrinsecè  mala ,  et  omni 
jure  prohibita. 
Quidam  hxretici  conlendunt  usuras  licite  à 
divite,  aut  à  mercaiore,  ex  pecunià  mutualâ 
lucrifaciente  in  negoliatione  exigi ,  solùmque 
esse  illicilas  dùm  à  paupere  cxlorquenlur. 
Item  usuras  moderalas  approbaii,  cxcessivas 
duntasat  damnari.  Conlra  quos  stanl  omnes 
Catholici ,  cum  quibus  sequentes  conclusiones 
statuimuB. 

CONCLUSIO  I. 

Omnis  et  quaecumque  usura,  etiam  nioderala, 
h  quocumque  etiam  divile  el  mercaiore  exiga- 
tur,  est  de  se  inlrinsecè  prorsùs  illicila,  ipso- 
que  jure  naturse  reprobalur.  lia  D.  Tlionias 
2-2,  quaest.  78,  art.  1,  et  cum  ipso  senliunt 
omnes  Catiiolici. 

Prob.  1°  ratione  D.  Tliomœ.  Contra  jus 
naturaie  et  contra  reclam  raiionem  est ,  ven- 
dere  id  quod  non  est,  aut  nullo  prclio  dignum  , 
vel  eamdcm  rem  bis  seu  duplici  prelio  ven- 
dere.  Âlqui  in  usurâ  lalis  injustilia  commitli- 
tur  :  versalur  enim  in  rébus  quarum  usus  est 
ipsaruni  consumplio,  ut  in  vino  quod  consu- 
mimus  eo  utendo  ad  polum,  el  trilico  quod 
consumimus  eo  utendo  ad  cibum,  el  in  aliis 
similibus  :  unde  in  lalibus  non  débet  seorsùm 
compulari  usas  rci  à  re  ipsà  ;  sed  cuicumque 
conccdilur  usus  ,  ex  lioc  ipso  concedilur  res. 
Si  quis  ergo  seorsùm  vellet  vendere  vinuni ,  el 
vellel  seorsùm  vendere  usum  vini ,  venderet 
eamdeni  rem  bis,  vel  venderet  id  quoil  non 
est,  nulloque  prclio  ii  re  distinclo  dignum  ; 
unde  manifeslè  per  injusliliam  pcccarel.  Et 
simili  vaiione  injusliliam  comniitlii,  qui  niu- 
tual  vinuni,  aut  trilicum  petens  sibi  duas  re- 
compensaliones;  unam  quidem  reslitulio'iem 
aequalis  rei,  aliam  vcrù,  prellura  iisOs  (quod 
tu.    \JV. 


PR^CEPTI. 


lUOi! 


usura  dicitur)  nempe  vini  pouls.  Pari  autcuj 
modo  ratiocinandum  est  de  pecunià  niuluatâ, 
utpote  quae  non  babet  tune  alium  us;im  qu.im 
disirabi  in  negoliatione,  coque  usu  nioraliicr 
consunii  :  sicque  pro  illo  usu  exigerc  preliuni 
distinctum,  est  eamdem  rem  duplici  prclio 
alienare,  aut  vendere  id  quod  de  se  non  est 
prelio  dignum,  neque  seorsim  ab  ipsà  pecunià 
computatur 

Probalur  2°  :  Conlra  naturam  est  rectamque 
raiionem,  exigere  fruclum  ex  re  de  se  slerili, 
ac  lucrum  de  re  non  suà,  sed  aliéna,  tanquàm 
sibi  ex  jusliliâ  dcbilum.  Alqui  bujusmodi  in- 
justilia committitur  in  usurà  etiam  raoderalà, 
à  quocumque  exigatur.  Ergo,  etc.  Prob.  nii- 
nor.  Pecunià  enim  non  habel  germcn,  esiqiie 
de  se  prorsùs  slerilis ,  ex  Aristoielc  1  Polilic. 
cap.  7,  et  lib.  5  Etbic.  el  ex  D.  Tbomà  in  5 
sent.,  dist.  37,  art.  C;  etinslilutis  1.  2,  cap,  i, 
dicitur,  eam  neque  civili,  neque  nalurali  ra- 
tione recipere  usumfruclum.  Adde  quod  pe- 
cunià inuluala  jam  transiil  in  doniinium  mu- 
luatarii,  proul  jam  oslensuni  est.  Si  verù  isla 
pecunià  non  considerelur  lanlùm  secundùm 
se  et  prxcisè  juxla  potentiani  remotam  lucri- 
faciendi,  sed  proul  eflecla  est  lucrosa  ex  in- 
dustrià  mercatoris  el  mutualarii  ,  tune  est 
magis  res  aliéna  muluaiori,  sicul  cl  industria 
illa  mercatoris.  Ergo  ex  re  aliéna  fruclum 
exigit  tanquàm  sibi  debitum;  quod  aperlè  mi- 
lilat  conlra  jusliliam  et  reclam  raiionem  :  res 
enim  sicul  domino  suo  périt,  iia  illi  paril. 

Prob.  3°  :  Conlra  naturam  et  subslantiara 
nuilui  est  quod  sil  quœslus  ac  negotialio ,  cùm 
sit  contraclus  graluilus  ,  pielalis  aclus,  opus 
inisericordiae  et  liberalitalis,  slricii  juris,  et  re 
perûciatur,  proul  jam  oslensum  est.  Unde  re- 
cipiens  obligatur  lanlùm  ad  reddendam  rem 
ejusdeni  speciei,  bonilaiis  el  valons  ac  niulua- 
lorem  indcmnem  servare  ;  ila  ul  sicut  ncqiiii 
ex  ollicio  misericordiae  referre  lucrum ,  i!a 
neque  debeat  reporlare  damnum;  quare  si  pa- 
ciscalur  quod  muluatarius  in  vi  mulualionis 
aliquid  ultra  sorlem  reddere  lene.lur,  ipso 
jure  non  valet  talc  pactum  ,  nullaque  orilur 
obligalio,  ut  palet  ex  I.  Si  tibi  dcdcro  dcccin  tï. 
de  rébus  creditis,  el  I.  Cerli  comlictio  quibus  mo- 
dis  coulrah.  oblig.  et  I.  Siitibi  decem  in  priucipio 
de  paciis  iï.  1.  Rogùsii.  Ubi  dccernilur  quod  re- 
cipiens  non  polcst  in  plus  obligari ,  quàm  ac- 
ceperit ,  taleque  pactum  esse  contra  subslan- 
liam  aclùs  ,  el  usurariura.  Ergo  cùm  usura  sil 
vilium  et  corruplio  contractas  justi  et  in  re 
piiW.  aleô  necessarii,  nempe  mutui ,  est  de  se 


1003 


EXPOSITIO 


M04 


inirinsecù  mala  ,  veraque  injuslitia  ipso  jure 
nalurœ  inlerdicla. 

Co.NCLlsIO  II. 

Omnis  iisura,  eiiani  modcrata,  à  qiiocumqiie 
cxigatur  ,  est  jure  divino ,  à  Scriplurà  ,  et  à 
saiictis  Patribus  interdicia ,  tanquàm  de  se  et 
iiitrinsecè  ma!a. 

Prob.  1"  ex  veleii  Teslanicnto.  Tum  ex  illn 
Psalm.  1-4  :  Qui  pecimiam  stiam  non  dédit  ad 
usuram.  Ergo  omnis  qui  dat  ad  usuram  ,  cui- 
ciimque  det,  cxcludilur  à  regno  Dci.  Sic  enim 
Imnc  lociim  gciicralilcr  exponunt  D.  Hiero- 
iiym.  super  Ezech.  cap.  18;  D.  Ambros.  lib. 
deTob.  cap.  13;  D.  Basilius  super  hune  Psalm.; 
D.  Cyprian.  lib.  de  Teslim.  ad  Quirinum  cap. 
48;  D.  August.  in  Psalm.  38,  et  passim  alii 
sancii  Patres,  et  ibidem  cardinalis  nosterHugo 
à  S.  Charo  vocal  usuram  Sodomiam  nalurœ  aut 
pecuniœ.  Tum  ex  Psalni.  3i,  ubi  Propheta  iii- 
ter  niaxinias  iniquitalcs  ob  quas  popnius  Dei 
flagella  senliebai  aut  n.erebatur ,  usuram  re- 
ccnset  diceiis  :  ÎVoii  dcfecil  de  plaleis  ejtis  ustira 
et  dohis.  Tum  Ezecli.  18,  v.  lô,  et  cap.  22,  v. 
1-2,  ubi  Propliela  gencralller  omnem  usuram  à 
quocumqtie  acccptam  ,  tanqnàm  rem  dcleslan- 
dara  reprobai,  quomodù  liunc  locum  cxponunt 
sancii  Patres  rclali ,  et  inler  alins  D.  Hierony- 
niMS  ibidem  refert  cl  dissolvit  principale  usu- 
rariorum  argumentum  ad  cxcusandas  excusa- 
tiones  in  peixalis.  Coneludilque  D.  Ambros. 
Epist.  24  ad  Vigilium ,  i  quôd  supplantator, 

<  et  legis  divinœ  praîvarieator  est,  proindeque 

<  regno  Dei  excluditur ,  qui  usurarum  capit 
«  emolumenla.  » 

Fateor  equidem,  quôd  eùm  nécessitas  pau- 
pcris  graviiis  et  frequentiùs  urgeal  ipsum  ad 
mutuum  accipicndum,  magisque  crédule  sit  ab 
eodcm  exigore  lucrum  supra  sorlem  :  Scriplurà 
sacra  in  aliis  locis  spceialcm  de  boc  feeil  pro- 
liibilionem  :  nullibi  lamen  concessil  aut  per- 
misit  ut  à  mercatore  aut  divite,  usura?  licite 
cxigi  possent ,  sed  potiùs  generaliter  proliibuil 
omnes  usuras.  Nam  Deuleronom.  23,  v.  13, 
sic  habetur  :  yonfœnerubis  fratri  liio  ad  usuram 
jiecuninm  tiec  fruges ,  nec  quamlibet  atiam  rem  : 
scd  aliéna,  etc.  Ubi  lex  divina  proliibebat  Ju- 
da;is  generaliter  ac  indistincte,  ne  fœncrarcn- 
tiir  fratri  suo  :  mercator  aulem  Juda;us  pelens 
mutuum  ad  negotiandum ,  frater  tam  benè 
t'iat ,  qu.'un  aliiis  JudxMis  pauper  mutuum  pe- 
lens ad  se  sustenlandum.  Deinde  nomini /'rn/r/s 
Scriplurà  soliim  oppnnit  nomen  alieni.  Sicquc 
nomen  fralris  in  eàdem  ampliludinc  et  exte.i- 


sione  sumendum  est  ac  nomen  alienî.  Alqui 
juxta  hïreiicos  quos  impngnamus,  in  vi  hujus 
legis  permissum  erat  Judoeis  fœnerari  omni 
alieno  :  ergo  paritcr  erat  illis  prohibitum  omni 
Judseo  eliam  mercatori  ac  diviti.  Vel  si  lex 
divina  nomine  fralris  ,  solos  pauperes  Juda;os 
excipere  volueril ,  paritcr  nomine  alieni ,  solos 
pauperes  alienigenarum  nalionum  inlellexit ,  .'i 
quibus  proinde  lanlùm,  et  non  ;"!  mercatoribus 
ac  diviiibus  alienis,  usuras  exigcre  permisit, 
quod  absurdum  esse  constat. 

Ilunc  locum  Scripturae  exponens  D.  Tho- 
mas 'J-2,  q.  78,  art.  1,  ad  2,  ait  :  «  Per  hoc 
i  dalur  inielligi  quôd  accipere  ad  usuram  à 
e  quocumque  homine  ,  est  simpliciier  malum. 
«  DebeniHS  enim  omnem  hominem  habere 
j  quasi  proximum,  et  ut  fratrem,  praecipuè  in 
«  statu  Evangelii ,  ad  quod  omnes  vocantur.  i 
Unde  in  Psalm.  1 1,  absolulè  dicilur  :  Qui  peea- 
niam  suam  non  dcdit  ad  usuram.  Et  Ezech.  18: 
Qui  usuram  non  nccepil,  etc.  «  Quôd  aulem  ab 
€  exlraneis  usuram  accipercnl ,  non  fuit  eis 
«  concessum  quasi  licilum,  sed  permissum  ad 
«  majus  malum  vilandum,  ne  scilicel  à  Judseis 
«  Deuni  colenlibus  usuras  aeciporent  propter 
«  avaritiam,  cui  dcditi  eranl,  ut  babclnr  Isai. 
t  .j6  :  Quod  aulem  in  prœmium  promiititur,fœne- 
<  rabis  gentibus  nriliis,  etc.  Fœnus  Ibi  accipitur 
s  large  pro  muluo  ;  promiititur  scilicel  Judaeis 
«  abundanlia  divitiarum  ,  ex  quà  conlingit , 
«  quôd  aliis  mulnare  possinl  r  H.tc  D.  Tho- 
mas. 

Inde  postea  Juda;i  à  Proplielis  edocti  fuc- 
runl,  ne  eliam  exlraneis  fœnerarentur,  utpote 
quid  de  se  malum,  ac  lege  diviiiâ  interdictum, 
ul  constat  ex  locis  relatis.  Tandem  habemus 
ex  hoc  loco,  Cbrislianum  non  posse  à  Chri- 
stiano,  utpote  proxinio  ac  fratre  naturâ  ,  fide, 
religione  ,  eto.,  usuras  licite  exigere  :  non 
enim  erga  Christianos  decet  esse  minus  cliari- 
lalivos,  magis  avaros  et  miséricordes,  quàm 
Judxi  erga  Jud.eoô  esse  debcbant  ex  Dei 
ediclo. 

Probalur  secundo  ex  Evangelio  Lucse  C  : 
Mutuum  date,  nihil  indc  sperantes ,  ubi  Christus 
Dominus  propouit  consilium  in  illis  verbis  : 
Mutmw:  date;  pra;ccptum  verô  imponit  in 
aliis  :  Xiliil  inde  sperantes.  Sicul  et  in  islis 
Psalmi  75  :  Yovete  et  reddite.  Vovere  quippe 
consilium  est ,  votum  verô  légitimé  emissum 
adimplere  ,  neccssitatis  est  ac  |ira;cepti.  Dare 
quippe  mutuum,  inquil  D.  Thomas  2-2,  q.  78, 
art.  1 ,  ad  1,  i  non  semper  lenclur  honio  :  et 
f  ideô  quantum  ad  hoc  poniiur  iuier  consih'a. 


1005  SEPTIMI 

<  Sed  quôd  liomo  de  muluo  lucrum  non  quae- 
I  rat,  hoc  cadit  sub  ralione  prœcepii.  Polest 
«  tamen  dici  coiisilium  per  comparationem  ad 
j  dicla  Pliarisseorum ,  qui  pulabant  usuram 
4  aliquam  esse  licitam,  sicut  et  dileclio  ini- 

<  niicoium  est  consilium ,  »  nempe  juxta  l'al- 
sam  et  comipiain  Pliarisseorum  interprelalio- 
nem.  Idem  repetit  D.  Tliomas,  q.  13  de  Malo, 
art.  3,  ad  4  ;  idem  colligitur  ex  Alexandro 
papa  III  ,  qui  in  coiiciiio  Lateran.  definivit 
usuras  ulriusque  Testamenli  pagina  condem- 
nari  et  detestari.  Ut  relertur  lib.  5  Decrela- 
lium  Ut.  11),  de  Usuris,  cap.  Quia.  Idem  repelit 
cap.  Saper  eo,eod.  lit.;  non  est  autem  lociis  in 
tolo  novo  Teslamento  quo  usura;  reprobeutur 
expressiùs,  quàm  iste.  Item  colligitur  ex  Ur- 
bano  papa  ill,  c»p.  Consuluit,lh.  de  Usuris: 

c  Quid  in  bis  casibus  tenendum  sit ,   ex 

f  Evangelio  Lucœ  manifesté  cognoscitur,  in 
«  quo  dicitur  :  Muiuum  date  tiiliil  inde  spe- 
d  railles,  ciim  omnis  usura  et  supeiabuiidaitlia 

<  pruliibentur  in  Icge.  t  Item  ex  Leone  X ,  in 
concilio  Lateran,  sess.  10:  i  Cùm  Dominus  no- 
«  sler  Lucà  Evangclislà  attestante  aperto  nos 
«  pra;cepto  obstrinxcrit ,  ne  ex  mutuo  quid- 
(  quam  ultra  sortem  sperare  debeamus,  i  etc. 
Tandem  ClenienspapaV  in  concilio  Viennensi 
defmivit  eum  censendum  esse  haerelicum ,  qui 
perlinaciter  asserere  ausus  fuerit  usuram  esse 
licitam,  quia  nimirùm  apertè  conlradicit  Scri- 
pturœ  lam  novi ,  quàm  vetcris  Teslamenti. 
Prscceptum  igitur  divinum  ibidem  intimalur , 
non  intendendi  accipere  ,  à  fortiori  non  acci- 
piendi  aliquid  supra  sortem  tanquàm  debitum 
ex  mutuo  :  nec  propterea  prohibetur  sperare 
ac  exigere  ipsam  reddilionem  sortis.  Non  enim 
Cliristus  Dominus  ait  donare  irredibiliter  et 
facere  eleemosynam  ;  sed  dixit  tanlùm  :  Mutuum 
date,  de  cujus  naturà  est  ut  capitale  repetatur, 
01  reddatur  à  mutualario  slatuto  lempore  sal- 
vum  ac  integrum  ,  tanquàm  creditum  et  debi- 
tum solvcndum  in  re  ojusdem  speciei,  valoris, 
ac  bonitatis,  prout  jam  ostensum  est  :  prœter 
liane  sortem  ,  nihil  ultra  lucri  aut  commodi 
prelio  sestimabilis  sperando  à  mutuatario  acci- 
pere, ncquidcm  similis  gralia;  et  oUicii  mutua- 
tionis  redliibitionem.  Nam  et  peceatores  pecea- 
loribus  fœiwrantur  ut  rccipiant  œqualia,  subdit 
ibidem  Cbristus  Dominus. 

Tandem  omncm  usuram  jure  diviiio  esse 
probibitam  ,  meliùs  dignosci  nequii ,  quàm  ex 
mente  sanctorum  Palrum,  quibus  sanc  Scri- 
pturarum  intelligcntia  donaia  fuit  :  hi  autem 
omiiem  usuram  lanquimi  vitium  dctcslabile 


PRiCCEPTI.  1006 

reprobârunt;  D.  Basilius  super  Psalm.  14;  D. 
Grcgorius  Nissenus  oratione  contra  Usurarios; 
D.  Gregor.  homiliâ  4  in  Ezech.  ;  D.  Ambrosius 
passim  in  lib.  super  Tobiam  ;  D.  Ilieronymus 
cap.  18  in  Ezech.;  D.  Augusl.  super  Psalm.  et 
alii  passim  prout  referuntiir  à  Gratiano,  causa 
14,  q.  5,  cap.  1,  et  sequenlibus. 

CONCLUSIO  III. 

Omnis  usura  ,  à  quocumque  exigatur ,  est 
jure  canonico  ac  ecclesiastico  vctita,  tanquàm 
de  se  mala. 

Usuras  enim  reprobârunt  pontifices  :  D.  Gre- 
gorius  lib.  8,  Epist.  40;  Alexander  papa  III, 
cap.  Super  eo  de  Usur.,  ubi  ait  :  <  Cumusura- 
!  rum  criraen  utriusque  Testamenli  pagina 
«  dctcstelur,  super  hoc  dispcnsationem  ali- 
«  quam  posse  lieri  non  videmus  ;  quia  cùm 
e  Scriptura  sacra  prohibeat  pro  alterius  vitft 
«  menliri ,  mullô  magis  prohibendus  est  quis 
«  neetiara  pro redimendà  vità captivi  usurarum 
«  criraine  involvalur.  i  Urbanus  III,  cap.  Cou- 
sutuii;  Innocenlius  II,  in  Synodo  romanâ  ;  In- 
noceniius  III  in  concil.  Lateran.  cap.  07  et 
cap.  ultimo  ;  Grcgorius  IX,  cap.  Naviganli  de 
Usuris,  Clemens  Y  in  concil.  Vienn.;  Léo  X  in 
concil.  Lateran.;  B.  Plus  V,  Sixtus  V,  Alexan- 
dcrlVII,InnocentiusXI  in  suisConstilutionibus, 
aliiquc  communiter  pontifices ,  et  concilia  lam 
generalia  quàm  provincialia  ;  et  canones  apud 
Gratianum  causa  14,  q.  3,  apud  Gregorium  IX 
lib.5Decrclatiiim  lit.  19;  apud  lîonifacium  VIII 
in  sexto,  lib.  5,  til.  5,  et  in  Clemcntiuâ  unicà 
de  Usuris. 

Diccs  primo,  Innocentium  III  in  cap.  Sntu- 
briter  de  Usuris  Iribuisse  facullalem  genero 
percipiendi  fructus  pignoris  sibi  à  socero  col- 
lati,  non  computando  illos  in  sortem,  quamdiii 
non  solvitur  ipsi  dos  promissa.  Atqui  hoc  est 
usurarium  ;  non  enim  gêner  illos  fructus  per- 
cipit  ralione  liberae  donationis  aut  litulo  damnl 
emergentis  ac  lucri  cessantis:  alioqiiin  pon- 
lifex  nihil  spéciale  ei  concessissel ,  cùm  id 
omnibus  sit  licitum.  Ergo  solùm  percipit  illos 
ratione  dilalœ  solutionis  dotis. 

Hcsp.  pontificem  id  concessisse  genero  ut 
onera  matrimonii  inde  sustcnlare  posset  ;  quia 
ha;c  est  natura  contraclûs  dotalis,  ut  qui  do- 
lem  promiuil,  videatur  sponte  ac  liberaliter 
ccderc  fructus  pignoris  ,  quamdiù  eam  non 
solvit ,  velleque  contrahere  juxta  banc  legeni 
poiilificis;  qui  attendons  quôd  dos  ex  natur;'! 
suà  est  quasi  patrimonium  feminoe  dcstinatum 
ad  cjus  sustenlationem ,  ac  familia; ,  ad  quam 


1007 

regulariier  roquiritur  ut  slalimdospersolvalur, 
aiil  ceiiè  ejus  loco  detur  aliquid  frugiferuni, 
quo  luijusmodi  oiiera  malrimonii  suslentari 
yaleanl:  justissimè  slaliiil,  qiiôd  si  per  soce- 
rum  slci  qiiominùs  gêner  habeat  doiem ,  lam- 
diù  possii  gêner  fructus  pignoris  insumere  ad 
onera  illa  sustenlanda  ,  quamdiù  socer  non 
vtilt  dolciii  conferre ,  qiiâ  ea  sustentarel  salvA 
illius  subslantiâ,  utpotccùm  illani  post  obitum 
lenealur  inlegram  iixori  aut  liliis  reddere.  In 
hoc  aulcni  non  est  mutuum  ,  proindeque  nec 
usura.  Eodem  modo  cxplicandum  venit  capul 
Conquestus  de  L'suris,  ubi  domino  directo  feudi 
conceditur  facilitas  percipiendi  fructus  illius, 
quando  h  feudaiario  dalur  in  pignus  pro  aliquo 
debito;  non  potest  tamen  toto  illo  leniporc,  ab 
eodem  exigcre  Bommagium  et  obsequium  sn- 
lituni  :  usurœ  verô  pupillares  sunt  illicilœ  ac  in 
jure  reprobantur,  ul  ostenditur  tract,  de  Just., 
ubi  etiani  agitur  de  viduà  et  legalario. 

Dices  secundo:  Montes  pietatis  tanquàm  lau- 
dabiles  approbàrunt  Paulus  papa  II,  Sixtus  IV, 
InnocentiusYIll,  AlexanderVI,  JuliusII,  LeoX, 
qui  oranes  referuntur  in  concilio  Laleran.,  scs- 
sione  10 ,  ubi ,  et  in  concilio  Tridenlino  inler 
opéra  pia  recensenlur.  Atqui  laies  Montes 
sunt  usurarii ,  cùm  nuituatarii  ultra  rcddi- 
lionem  integrx  sortis ,  adhuc  obligentur  ad 
aliquam  pecuniam  Mouti  solveudam.  Ergo 
jus  ccclesiasticum  non  reprobat  usuras.  — 
Respondeo  negando  minorem  :  quia  illa  pecu- 
nia  ultra  sortem  non  cxigilur  in  vi  et  ratione 
niulationis ,  ut  scilicct  Mons  augeatur  et  di- 
tescat  :  sed  soliini  ob  compensation îm  jusii 
intéresse  danini  inde  emergentis;  (]uia  aliàs 
Mons  diuiinuerctur  et  tandem  exhaurirclur 
cum  noiabili  pauperum  muluo  in  ligenliuni 
nocumento ,  si  nempe  Mons  non  oxigerel  pi- 
gnora  pro  securitate  sortis  ,  si  non  haberet 
minisiros  ad  ca  conservanda;  si  ip^is  de  suo 
stipendia  solveret  :  unde  illud  plus  non  accipii 
litulo  nuilui  absolulè  sumpti  ei  ad  augendum 
pecuniarum  cumulum  ,  prout  facit  usurarius  , 
sed  duntaxal  titulo  localionis  operarum  mini- 
strorum  ob  expensas  niutuando  hoc  modo 
facias  in  gratiam  et  utdilatcm  muluatarioriim; 
ciuii  enim  scntiant  conimodum  ,  xquum  est  ut 
ob  majus  proprium  bonum  illam  parvam  sol- 
vant expeusani.  Sicque  Mons  inde  nullum  au- 
clarinm  recipit ,  sed  niinistri  duntaxal  rcci- 
piunt  slipendium  operarum  quas  locant  mu- 
tualariis.  Phira  vide  Iract.  de  Just. 

Dices  terliù  :  Mcolaus  papa  III  definivit 
Franciscanos  haberequidem  iisnm  pecunia?  et 


EXPOSITIO  1008 

rerum  comeslibilium  ac  ipso  usn  consumpti- 
biliuni,  quas  accipiunt  in  eleemosynas  ;  non 
verô  dominium,  qnod  seniper  remanet,  vel 
apud  largllores  vel  penès  summum  pontificem. 
Idem  delinilum  fuit  à  Clémente  V,  ab  Innocen- 
lio  IV,  ab  Alexandre  IV,  à  Grcgorio  IX;  ergo 
in  bis  rébus  usus  potest  à  domiuioscpararl.Ex 
quo  fundaraento  dissolvitur  potissima  noslra 
ratio  ad  pravilatem  usurarum  demonsirandam. 
—  Resp.  l°Joannem  papam  XXII,  in  cxUava- 
ganti  Ad  condilorem,  et  in  alià  liiter  iwminllos 
contrarium  déterminasse.  Nec  est  inconveniens 
admillere,  ponlifices  in  aliquo  facio  parlieulari 
interpretando ,  scilicet  aliquid  practicè  ordi- 
nando  circa  consiituiiones  alicujus  certa;  reli- 
gionis  ,  accoptando  vel  respuendo  bonorum 
dominium,  contraria  sentira.  —  Resp.  2°  hu- 
jusmodi  ponlilices  posse  conciliari ,  dicendo 
quôd  Nicolaus  papa  noluil  Franciscanos  ha- 
bere  usum  ac  dominium  juris  ,  non  tamen 
denegavit  dominium  facti ,  per  modura  scili- 
cet aciils  transeuntis,  dùm  scilicel  de  facto  à 
Franciscanis  consumuntur  ;  quod  dominium 
ipsis  altribuit  Joannes  papa  XXII.  L'nde  si 
Franciscani  baberent  usum  juris  absolulumet 
plénum  hujusmodi  rerum ,  seu  irrevocabilem 
facullatera  eas  alimandi  cl  consumendi  ad  li- 
bitum independenterà  volunlate  largientium, 
qualem  babel  mutuat;irius  rei  mutual.Te  ,  pro- 
fectù  haberent  el  illarum  dominium,  cùm  talis 
usus  in  bis  rébus  sil  à  dominio  inseparabilis. — 
Resp.  3°,  quod  si  respiciamus  ad  voluntalem 
largientium  hujusmodi  rcs  in  eleemosynas,  do 
facto  illarum  dominium  transit  ad  Franci- 
scanos, nec  per  benefactores  slat  quin  illud 
reiineant.  Si  verô  ad  voluntalem  el  accepta - 
tionem  Franciscanorum  atleiulamus,  carum 
plénum  ac  absoluUim  et  independens  domi- 
nium non  admiltunl,  sed  soiùm  illis  de  facto 
utuntur  usque  ad  consumplioncm,  seu  per 
modum  transeunlis,  non  verô  per  modum  per- 
maneniis.  Plurade  his  referuntur  locis  ciiatis. 

CONCLUSIO  IV. 

Omnis  usura  jure  civili  Cœsareo  et  Regio 
est  prohibita,  aut  solùni  pcrmissa ,  non  verô 
concessa  ul  liciia. 

Licet  enim  icmpore  reipub.  romanx  et  im- 
peralorum  eihnicorum ,  usura  usque  ad  cerlam 
lucii  quanlilaiem  ex  muluo  foriè  non  essel 
interdicia  ,  nuuquàm  tamen  ab  imperaloribus 
chrislianis  concessa  fuit  tanquàm  licita ,  ni 
conslal  ex  I.  £05  cap.  de  L'sur.,ubi  Juslinianus 
taxans  di-versam  quanlilaiem  lucri  pro  varia 
condilione  mnluantium  ,  salis  indical  id  non 


100!>  SEl'TLMl  m 

admiitere  lanquàm  accessioiiem  sortis,  sed  so- 
lunmiodo  adjudicare  in  conipensationeni  inté- 
resse ;  seu  usuras  lucralorias  non  approbàsse, 
sed  lantùni  conipensalorias ,  qisx  impropriè 
vocantur  usurae.  Quod  etiani  colligitur  ex  In- 
stitut, tit.  de  Usufructu,  ubi  déterminai  res 
quœ  sunt  materia  niului,  neque  nalurali,  ne- 
que  civili  ratione  recipere  usumfructuni.  Et  fT. 
lib.  12,  til.  de  Rébus  creditisl.  i\,Rog('isti,  §1: 
<  Si  tibi  dedcro  decem  ,  sic  ut  debeas  noveni, 
«  Proclus  ait,  etrectè,  non  ampllùs  reipsà 
I  jure  debere  quàm  novem.  Sed  si  dedero  ut 
«  undecim  debeas,  pulat  Proclus,  anipliùs 
t  quàm  decem  condici  non  posse.  >  Rationem 
subdit  glossa  Acurtii,  quia  quod  est  supra  de- 
cem ,  tanquàm  usura  peli  non  potest  :  quod 
verô  est  infra  decem,  liberaliler  donatura  esse 
censetur.  Item  de  aedil.  œdict.  1.  Illiul,  et  I. 
In  socium  qui  pro  socio  ,  1.  Certi  condictio.  Qiii- 
bus  modis  re  conlrah.  oblig.  et  1.  Si  tibi  decem 
in  principio  de  pactis.  El  certè  cùm  Justinia- 
nus  cap.  de  sancl.  Trinit.  prolîleatur  se  in 
omnibus  sequi  slalula  quatuor  primorum  con- 
ciliorum  geueralium  ;  et  usuraî  probibeantur 
inNicœno  1 ,  can.  17,  manifesté  sequitureum 
reprobàsse  usuras  lucratorias,  solùmque  admi- 
sisse  compcnsatorias,  ac  punitorias  morae  et 
contumacife  dcbiloiis  ad  solvendum.  In  traje- 
clitià  autem  pecunià  sialuit  Justinianus  ut  us- 
que  ad  centesimam  lanlùm  seu  duodecim  in 
centum  liceal  slipulari ,  non  ratione  mutui, 
sed  ralione  periculi ,  prout  infra  explicabilur. 
Quod  si  dicas  jus  civile  admiitere  Antichre- 
sim  iï.  lib.  20,  tit.  1,  de  Pign.  1.  ii  :  S/  is  qui 
bona,c.  lib.  -i,  tit.  52,  I.  Ex  prœdiciis ,  et 
I.  Ex  tege ,  et  alibi  passim.  Alqui  anticbresis 
est  vera  usura,  cùm  concédai  l'ructum  reidatx 
in  pignus  creditori ,  pro  interusorio  pecuniae 
mutuatx.  Ergo,  etc.  —  Resp.  jus  civile  admii- 
tere antichrcsim  in  alio  sensu  bono,  nempe  pro 
compensaiione  alicujus  interesse  creditoris , 
aut  puniiione  debitoris,in  vi  alterius  conlraclûs 
mutuoadjuncti,  nempe  slipulationis.l'ndejura 
decernunt,  quod  si  fructus  ex  pignore  percepli 
à  crcdilore  sinl  certi,  et  excédant  usuram,  seu 
intéresse  quod  creditor  patitur,  compulandi 
sunt  in  partem  solutionis  debiti,  quoad  istuni 
excessum.  Ex  Cod.  1.  8,  tit  28,  de  Distrat. 
pign.  1.  1,1.  2,  de  Partu  pign.  1.  Si  domimim 
cap.  de  Pignor.  et  cap.  de  l'sur.  1.  Si  eà  lege , 
1.  Si  eà  pactione.  Eodemque  modo  exponenda 
sunt  jura  quce  videntur  usuras  concedere , 
nempe  intelligenda  esse  de  usuris  largo  modo 
6umptis  ,  seu  compensatoriis  interesse  ,  aul 


ECEl'if.  1010 

punitoriis  moraî ,  non  verô  de  lucratoriis.  >  cl 
dicenduni  cum  D.  Thonià  2-2,  q.  78,  art.  1,  ad 
5,  quôd  I  loges  bumanœ  dimillunt  ali(|ua  pec- 
<  cala  impunita  proplcr  conditiones  bominuni 
«  imperfeclorum ,  in  quibus  multae  ulilitales 
I  impedirentur ,  si  omnia  peccaia  districtè 
I  prohiberentur  pœnis  adhibitis.  Et  idcô  usu- 
«  ras  lex  bumana  concessit ,  non  quasi  œsti- 
«  mans  cas  esse  secundùni  juslitiani ,  sed  ne 
«  impedirentur  ulilitales  raultorum ,  j  seu  eas 
duntaxat  impunè  permiltit  ob  bonum  com- 
mune. Verùm  qui  eas  exercent,  coram  Deo 
sunt  rei  peccati  morlalis,  el  tenentur  ad  rcsli- 
tutionem  illius  lucri  supra  sortem.  Sicut  ob 
hoc  quôd  lollerentur  lupanaria  ad  vilanda 
majora  mala  in  repub.,  non  propterea  letbali- 
ter  peccare  desinunt  qui  scorto  abuluntur. 

Quoad  jus  nostri  regni  Galliaruni,  ccrtum  est 
usuras  illo  prohiberi,  prout  colligitur  ex  capi- 
tularibusCaroli  Magni  lib.  4,  cap.  uO,  cap.  12.j, 
el  lib.  l>,  cap.  10.  Item  ex  edicto  sancli  Ludo- 
vic! ann.  1251,  Pbilippi  Pulchri  anii.  1372, 
apud  Posiacum  ;  Pbilippi  VI,  ann.  lôiO;  Ludo- 
vici  XII;  llenrici  III,  in  constitutionibus  Ble- 
sensibus  art.  102;  HcnricilV,  ann.  IGOl, 
mcnse  julio;  Ludovici  XIII,  ann.  IGÔi,  luense 
martio,  et  Ludovic!  Magni  féliciter  regnaiitis 
ann.  1G79,  niense  decembri,  prout  referl  do- 
minus  Cordurier  tract.  1  de  L'sur.  cap.  1 , 
nuni.  55.  Ilinc  si  in  contractu  mutui  usurse 
lucratoriae  in  hoc  regno  stipularenlur.contra- 
ctusesset  nuUusacrescinderetur,  saltem quoad 
istud  lucrum  supra  sortem,  neccondemnarctur 
muluarius  ad  illud  solvendum.  Imô  si  illius  lu- 
cri  perplurcs  annos  persoluti  syngraplia  judici 
exhiberel;  decernerct  ut  in  solutionem  sumniie 
capilalis  cedereni  ac  computarentur. 

Dices,  jura  nostri  regni  taxasse  quinqne 
nummos  in  annum  à  mutualario  solvendns  ul- 
tra centum  mutuoacceptos.  Ergo,  etc. — Resp. 
id  non  fuisse  statutum  ad  lucrum  supra  sortent 
ex  vi  mutui  adjudicandum  mutuanli,  sed  dun- 
taxat ad  compensanduni  verum  intéressa  quod 
inde  pati  prœsumilur,  et  ad  compescendam 
usurarum  voragineni.  Ipse  postca  sibi  videril 
an  lali  compensaiione  verè  indigcat,  ut  se  in- 
demnem  servet  :  plerùmque  enim  fit  ni  Iiomi- 
ncs  per  cœcam  cupiditalem  babendi ,  falsis 
prœtextibus  suas  obvelent  usuras,  fondantes 
eas  in  interesse  imaginario  ;  valdèque  difficile 
essel  probare,  nuUum  inde  passes  interesse 
muluanles. 

Et  haec  dicta  sufficianl  contra  usurarum  pra- 
vilatc^.  Qui  pIoTî»  YOluçrit,  videat  tract,  de 


1011  Exposmo 

Jnstilià,  uLi  fusiori  calaiùo  scribilur  telaque 
vibrantur  contra  hoc  monslrum.  Qui  igitur  vo- 
let tutâ  conscientiâ  rcfcrre  lucrum  ex  siià  pecu- 
niâ,  vel  cmat  prœdia  frugifera ,  fiugum  aut 
frucluum  mercimonia  eserceat ,  vel  constituât 
pensioncs,  seu  ccnsus  ac  redilus  perpeluos 
anmios  cmat  :  aut  tandem  societaiem  negolia- 
toriam  ac  lucrosam  cum  industrie  meicatore 
ineat,  relinendo  apud  se  pcriculum  pecunire 
in  ncgotialione  depositae,  ut  liic  participet  in 
damno,  sicul  et  in  lucre ,  quod  est  de  ralione 
verae  socielatis,  prout  magis  explicabitur  infra. 


10J2 


Articllus  III. 
Uirhm  liccat  pro  peciinià  multtatâ  aWjuatn  com- 
modiiatem  expelere  ,  et  quitus  tilulis. 
Postquàni  D. Thomas  articuloprinio,  naturam 
aut  potiùs  pravitaiem  usurse  ostendit ,  in  hoc 
articule  secundo  examinât  utililates  quas  ex 
mutuo  i-ecipere  licet ,  et  quibus  tilulis  evacue- 
tur  usurae  labes.  Tétanique  istam  doctrinam 
fundat  in  bec,  quôd  quidquid  pretie  œstimabile 
ex  pacte  exigilur  à  muluatario  tanquàm  debi- 
lura  vi  mutui,  prœter  reddilienem  sortis  iiiie- 
gr;c  in  omnicvenlu,  per  quam  niuluator  se 
indemnem  servet  ac  compenseturad  œqualila- 
tem,  est  lucrum  usurarium.  Duo  igitur  in  isto 
articule  sunt  à  nobis  eSaminanda.  Primuni, 
quaenam  sinl  in  particulari  istai  commedilatcs 
pretie  œstiniabiles ,  seu  quae  pccuniâ  œstimari 
pessunt,  de  quibus  selel  esse  cenlroversia  inler 
auctores.  Secundum,  quinam  sint  justi  tituli 
veri  interesse  mutuo  intrinseci,  ob  ques  licitimi 
sit  mutuanti  exigcre  aliquid  à  mutuatario  pre 
cempensatione  illius. 

§  1.  Examinatur  primuin  punclum  sequcntibus 
quœstionibus. 

Quœres  primo ,  an  liccat  mutuanti  lucrum 
supra  sortem  exigere  ad  hoc  ut  isiâ  via  reçu  - 
peret  id  qued  sibi  aliunde  juste  est  debilum  à 
muluatario. 

Respondent  conimuniter  auctores  id  esse 
licitum  secluso  scandale ,  elservalis  servandis, 
nempe  dummodè  istud  debilum  sit  cerlum  et 
liquidum.  Item  si  juridicè  aliaque  via  honestâ 
illud  recuperare  non  pessit.  Item  débet  vitare 
inconvenientia,  ne  scilicet  ipse  vel  ejus  haerc- 
des  denuô  solvant.  Item  quôd  sit  debilum  non 
solà  obligalioneanlidorali  :  non  enim  petestcx 
mulue  tj-ansformari  in  civileni ,  sed  débet  esse 
debilum  ex  justiiià ,  aut  saltem  ex  charilale. 
Ralie  est,  quia  id  quod  tune  mutuans  rccipit 
non  ccnsetur  lucrum  supra  sorlem,  nec  aucia- 


rium,  nec  quid  alienuni  :  neque  per  hoc  plus 
babel;  et  aller  minus  quàm  habere  debeant , 
solùmque  oecasione  mutui ,  suum  récupérât 
mutuatarius. 

Quœres  secundo ,  an  commiltal  usurani  qui 
mutuum  dat  feminoe  eo  pacte  ut  copulani  cum 
ipse  admiltat. — Resp.  affirmative,  simuluans 
id  exigat  ex  vi  raului  tanquitni  pretium  illius, 
quia  hic  aclus  pecunià  mensurari  et  vendi  po- 
test.  Secùs  dicendum,  si  solîim  inlendat  ejus 
amicitiam  ex  mutuo  sibi  conciliare,  ut  inde 
illecla  ,  sponlè  et  gratis  concédât  concupitis 
frui  amplexibus. 

Quœres  tertio,  an  omnis  paclie  et  conventio 
per  quam  imponitur  mutuatario  enus  et  obliga- 
tio,  quasi  ex  justiiià,  ad  quam  aliàs  non  tene- 
batur,  née  ex  vi  mutui  tenelur  ,  sit  usuraria. 
—  Resp.  affirmative,  quia  cslonus  prelio  aesli- 
mabile,  ciim  adimat  routualarii  lihertatem  ; 
cap.  de  Oblig.  et  Action.  I.  SiaU.  Hinc  usurara 
cemmittit  qui  alicui  mutuo  dat  pecunias  eâ 
lege,  ut  in  suâ  ollicinâ  merces  emat,  molen- 
dinum  frequenlet  ac  schelas,  etc.  ;  etiamsi  ab 
eodeni  non  plus  exigal  quàm  pretium  justuni 
et  solitum  :  talequegravamenrelaxaretenetur, 
alium  in  pristinum  reponendo  slalum;  et  se- 
cundum béni  viri  arbilrium  aliquid  pre  islo 
onere  eidem  resliluere,  juxta  plures  auctores, 
et  à  ferliori  reparare  damnum,  si  quod  inde 
passus  est,  pula  quia  alibi  minori  pretie  res 
illas  emisset.  Hinc  sequilur  usuram  cemmilli 
abee  qui  alleri  dat  muluuni  cum  pacte,  ut 
prsestet  munus  à  linguâ,  v.  g. ,  quôd  canal , 
quod  regcm  alloqualur  :  vel  nuinus  .ib  obse- 
quie,  nempe  ut  cum  comiteturin  ecclesiâ,  et 
officia  parlicularia  exhibeal.  Vel  tandem  munus 
à  manu,  V.  g.,  donium  conducat  vel  lecet, 
agrum  excelal,  etc.  lia  D.  Tlionias2-2,  qusest. 
78,  art.  2,  ad  5.  Hinc  usuram  ceramitlit  qui 
alleri  mutuum  dat  ce  pacte  ut  à  jusiis  vexatie- 
nibus  et  lilibus  abstineal  aut  cesset ,  vel  ut  ipse 
cximalur  à  restitul'one,  ae  reparatione  honoris 
cl  faniae  faciendâ ,  vel  à  tributis  cl  eneribus 
communibus  eximatur  :  secùs  dicendum  si 
perscculio  fueril  injusia  ;  quia  tune  mutuator 
nihil  inde  referl  lucri  indebiti,  ad  quod  jus 
non  b.ibcat,  et  ad  quod  aller  non  tenealur,  so- 
lùmque redimil  injustara  vexaiionem  suam, 
Hinc  usurara  commillit  qui  in  vi  mutui  ebligat 
civiliter  rautualarium  ad  sibi  remuluandum  in 
posterum  :  est  enim  enus  ac  gravamen  vi  mu- 
tui impesitum  mutuatario  prelio  aîstiniabile  : 
secùs  dicendum  si  nelil  muluare  pecuniam , 
nisi  vicissim  aller  sibi  statim  cl  ex  tune  aliquid 


1013  SE['1'IM1 

aliud  renuiluct,  ut  ilocct  D.  Thomas  loco  cilalo 
ad  i,  dicens,  quôd  «  pecunia  non  polest  vcndi 

<  pro  pecunià  ampliori  ,  quàni  sit  qiianlilas 
1  pccunix  mutiiala; ,  qua;  resiituenda  est  :  nec 
I  ibi  aliquid  est  exigendum  aut  expeciandum, 
«  nisi  bencvolentix  alTectus  qui  sub  œstiniatio- 
«  neni  pccunioe  non  cadit,  ex  quo  potest  pro- 
j  cedere  spontanea  niulualio.  Répugnai  autoni 
t  ci  obligatio  ad  nnituum  facien  ium  in  posle- 
«  rum  :  quia  eliam  lalis  obligatio  pecunià  »sti- 

<  mari  posset.  Et  ideô  llcet  sinul  mutuanti 
1  unum ,  aliquid  aliud  mutuura  fccipere,  non 
«  tamen  licet  eum  obligare  ad  nutuum  in  po- 
«  slerum  facienduni.  »  Et  non  dkit  D.  Thomas 
quôd  dandomuiuuni  altei'i,  liceaîeum  civiliter 
obligare  ad  slatim  aut  post  paucos  dies  sibi 
reniutuandum,  nisi  vicissim  sese  obligent  ad 
muluandum,  et  uloiquo  similcm  ohligationem 
subeat  muluandi,  non  enim  unus  niutuum  al- 
leri  dans ,  potest  ex  paclo  ipsum  obligare  ad 
sibistatim  remuluandum,  cura  ouinis  obligatio 
civilisadremuluuidiuD.sivestatim,  sive  futuro 
lenipore,  sit  prelio  œstimabilis ;  sed  tantùm 
dieil  S.  Doclor,  quôd  «  licet  siniul  mutuanti 
«  unum  ,  aliquid  aliud  mutuura  recipcre.  s 
Nempe  simplicitcr  ex  benevolentià,  gratitudine, 
spontaneàquc  rerautuationc,  nulliusquc  mcmi- 
nit  pacti  et  obligationis  impositse  dùm  loquitur 
de  remutualione  praesenli;  sed  solùm  dùm  lo- 
quitur de  remutualione  in  posterum;  quia 
forte  ista  non  rectè  sine  pacto  et  obligatione 
civili ,  ordinariè  stabiliri  potest  :  benè  tamen 
illa,  utpote  quœ  gratis,  liberaliter  et  exaniici- 
liâ  provenire  polest  ac  solet.  Ilinc  constat  mu- 
tuatoreni  usurani  committere  qui  civiliter  obli- 
gat  rautuatarium  ut  erga  sucs  creditores  pro 
se  aut  suis  fidejubeal  :  tum  quia  ista  obligatio 
est  illi  utilis  et  onerosa  alteri,  et  fidejussio  pre- 
lio  est  sestiniabilis  ,  cùni  sit  obligatio  ad  rc- 
spondendum  ac  solvcnduni  pro  eo  pro  quo  fuie 
jubetur,  et  quasi  ad  ipsi  muluandum  in  poste- 
rum, si  indiguerit ,  ac  ex  propriis  solvere  ne- 
queal.  Non  tamen  commitlit  usurara,  si  ab 
codera  cxigat  eautionera,  fidejussiouem  ,  aut 
pignus,  aut  bypotiiecam  ad  sccurilatem  debiti  : 
id  enim  est  intrinsecum  muluo,  ncque  nova 
censetur  obligatio  cxtrinseca  muiuatario  impo- 
sita  ;  nullus  quippe  mutuare  tenetur  cum  peri- 
culo  suam  sorlera  araittendi.  Hinc  usuram 
committil  qui  muluat  alteri  pecuniam  cum 
pacto  ut  mutuum  tenealur  reddere  in  re  diver- 
sx  rationis,  aut  vendat  sibi  vinum  vel  triticum 
tempore  messis  pretio  communi.  Ratio  est,  quia 
vi  mului  sulummodô  Icaetur  reddere  rem  cjus- 


PK^ECEPTI,  1014 

dora  specii'i  et  bonilatis,  sicque  impoiiilur  ipsi 
obligatio  ad  quam  non  tenetur,  quiçque  potesl 
esse  illi  onerosa  el  pretio  œstimabilis,  ut  von- 
dendi  suas  res  illo  tempore.  Si  tamen  «que 
coramodum  forci  muiuatario  reddere  mutuum 
in  hic  vel  illà  spccie,  spontèque  ac  liberaliler 
de  (e  id  promittere  vellet,  lune  obligatio 
non  censetur  moraliter  dislincta  ab  cà  ijuse 
per  laïutuuni  iniponitur,  nequo  magis  niu- 
tuuiii  gravare.  Item  si  dans  pecunias  hoc 
modo  inlendai  celebrare  duutaxat  contra- 
cluii)  emptionis  ,  ac  solutione  anticipatà  fflue- 
re  tr  licum  tempore  messis  reddendum,  tune 
non  commillitur  usura  :  secùs  verô  dicen- 
dum ,  si  Inlendai  celebrare  contractum  mu- 
lui, cùm  ex  vi  illius  imponal  muiuatario 
onus  pretio  œslimabile.  Excipe  ,  nisi  isto 
onere  mutualarius  ]iotiiis  relevetur,  illudquc 
libenliùs  subeat,  quiun  onus  solvendi  in  pe- 
cuniis. 

Eodem  modo  si  colono  voienti  ac  pctenti 
agrum  tuum  colère  tradas  illi  pecunias  quibus 
aniicipatc  conducas  ejus opéras,  non  commit- 
lis  usurara,  quamvis  ad  agrura  luuni  in  futuro 
coleudura  conlractu  ipsuni  obliges,  quia  ibi 
non  inlervenit  rautuum ,  sed  contractus  con- 
duclionis,  dummodô  justum  pretium  solvas , 
ac  lantùmdera  illi  iribuas,  quantiira  labor 
œslimalur,  nec  ob  anlicipaiam  solutionera  ali- 
quid delrahas  :  secùs  dicendum  si  ineas  con- 
tractum mutui,  colonumque  exvi  illius  obliges 
ad  agrura  tuum  colenduni  eiiara  juslo  pretio  : 
hoc  enira  est  quid  pretio  œstimabile  ,  nec  ad 
illud  vi  mutui  tenetur.  Ad  dignoscendura  au- 
tcni ,  an  fucrit  inlenlio  celebrandi  mutuura  vel 
craptionem ,  considerandura  est  an  pecunia 
tradita  l'ueril  revocabiliter ,  iia  ut  dans  possit 
eanidem  summam  repetere  :  tune  enim  cense- 
tur mutuum  célébrasse  :  si  verô  irrevocabiliter 
tradidit.censeturiniisse  contractum  emptionis, 
anticipatà  solutione.  Hinc  eliam  constat  usuram 
coraraitti  ab  eo,  qui  muluat  pecuniam  vel  tri- 
ticum alteri  cum  pacto  ut  illud  sibi  non  resti- 
tuai, nisi  lune  teraporis  quo  plus  valebil.  Ratio 
est ,  quia  ex  conlractu  mutui  obligal  rautuata- 
rium ad  dandum  sibi  lucrum  supra  sorteni , 
nompe  incrementum  valoris  triiici.  Ex  cap. 
Navig.  de  Usuris.  Excipe,  nisi  ex  rautuo  cesset 
lucrum  mutuanti ,  ut  atcidit  si  erat  triticum 
usque  ad  illud  tempus  servaturus,  et  solùm  in 
gratiam  rautuatarii  alienavil,  deductis  laracu 
cxpensis  in  conservalionc  vel  asportalione  tri-, 
tici  necessariôfaciendis.  Débet etiam  esse  xquè 
dubium  an  tempore  illo,  v.  g. ,  meuse  maio, 


luis  EXI 

quo  viilt  solutionem  fieri,  Irilicum  sil  minus 
aui  niagis  valilmuni,  ut  sic  aequalls existai  am- 
boriiin  comlilio. 

Quseres  quarto ,  in  quà  mensurà  ,  numéro  et 
pondère  rcs  muluala  sit  restituenda.  —  Resp. 
quôd  quaiido  in  conlraclu  mului  dantur,  v.  g  , 
quin(|ue  niodii  Iritici ,  taniique  valons  in  con- 
tractii  expressi,  ita  qiiôd  valor  eo  fine  fiierii 
dctcrmiiiatus,  ut  jnxta  illud  reddatur  triticuni; 
lune  sivc  rninîis  ^ive  niagis  valeat  in  termino 
solulionis  prœlixo,  reddendum  est  juxia  valo- 
rem queni  liabebat  lempore  conlraclùs.  Si  verô 
de  hoc  nihil  convenlum  fuerit ,  nec  determina- 
luni  quod  nnituatarius  rcdderel  species  œstima- 
las,  muluans  juste  exigere  nequit,  nisi  tolidem 
niodios,  nompe  quinque  quos  dédit ,  quia  ex  vi 
conlractùs  mului,  rccipiens  solummodô  Icne- 
liirreddere  rem  cjusdem  speeiei  et  bonitatis 
ne  valoris  queni  habebat  lempore  conlraclùs, 
nisi  aliter  fuerit  expressum,  el  ambo  conlra- 
henles  sese  xquali  periculo  exponanl,  sic  enim 
sunt  paris  conditionis  ,  cùm  valor  Iritici  possil 
cresccre  aut  decrescerc. 

Quoad  pecunias  verô,  considerandum  est, 
quôd  dùm  nuniismaia  dantur  muluo,  non  ai- 
tendilur  regulariler  ad  substanliam,  speciem  , 
et  pondus ,  sed  ad  valorem  :  ita  quôd  reddan- 
lur  in  lermino  slatuto,  juxla  valorem  queni 
lune  habent  lempore  mului.  Underautualarius 
ordinariè  non  icnelur  lot  numisniala  reddere 
in  spccie,  quoi  accipil,  si  in  valore  creverinl, 
nisi  id  expresse  in  paclura  deduclum  fuerit, 
et  ambo  versentur  in  xquali  periculo  perdendi 
aul  lucrandi  ;  sed  tantùm  reddere  lenetur  va- 
lorem, V.  g. ,  centum  libras  quas  accepil  lem- 
pore mutui  :  ita  ui  lania  pecunia  quoad  valo- 
rem resiiluatur,  quanta  rcspondet  valori  pecu- 
nix  acccptx.  llinc  sequitur  quôd  dùm  pro 
Iritico  mutuo  accepto,  non  est  solvendum  tri- 
ticuni ,  sed  pecunia  ,  tune  restituenda  est 
pecunia  juxta  xslimationem  quam  irilicum 
babebat  lempore  mutuationis  :  sic  enim  serva- 
lur  xqualitas  inler  datum  et  acceptum.  Secùs 
dicendum,  si  in  conlraclu  mului  initum  fuerit 
pactum  resliluendi  lantumdem  Iritici  quoad 
pondus  et  mensuram  :  tune  enim  si  loeo  Iritici 
solvalur  pecunia  ,  restituenda  tune  est  juxta 
œslimationcm  quam  babet  Irilicum  lempore 
solulionis,  ut  babetur  1.  Viimm  S.  de  rébus  cre- 
«lili'i.  Ratio  est  quia  cùm  pecunia  subslitualur 
in  locum  trilici,  xquum  est  ut  tanta  pecunix 
summa  solvalur,  qux  prelium  Iritici  œquet 
lempor.;  reslitutionis. 

Addiiiil  aliqui  quod  si  uuUus  fucril  prxfixus 


OSITIO 


1016 


terminus  solulionis,  pofesl  muluans  petere 
Irilicum  lempore  quo  pluris  valet;  in  hoc  enim 
nullam  facil  injuriant  roulualario,  qui  sibi  im- 
putare  débet  quôd  non  solverit  lempore  quo 
triticum  minus  valebat.  Verùm  ex  hoc  seque- 
relur  nmtuatorem  ex  mutuo  lucrari  posse,  et 
ad  usuras  paliiandas  facilis  aperiretur  adilus. 
Et  certè  si  quando  terminus  fuit  prxfinitus , 
non  est  facienda  restilutio  ordinariè,  nisi  juxta 
valorem  quem  habebat  irilicum  lempore  mu- 
lui, etianisi  in  illo  termino  prelium  ejus  ei- 
crcverit,  mullô  minus  accipi  po(est  lucrum  et 
incremenlum  quando  nullus  solulioni  terminus 
adjecius  fuit ,  et  ex  merâ  liberiaie  mutuanlis 
lempore  talis  incrementi  debitum  repelitur. 

Régula  igiiur  generalis  in  hàc  materià  est 
quôd  immédiate  in  vi  mului,  nulla  polesl  mu- 
luatario  imponi  obligatio  civilis,  nihilque  prelio 
xslimabile  lanquàm  ex  justitià  debitum  ab 
eodem  ex  paclo  exigi  expresse  vel  tacite.  Cum 
quo  tamen  stat  quôd  :  i  Si  muluans  aliquid 
«  hujusmodiaccipiat,  non  quasi  exigens  ,  nec 
I  quasi  exaliquâ  obligatione  lacitâ  velexpressâ, 
»  sed  sicul  graluitum  donum,  non  peccal  : 
I  quia  etiam  antequàra  pecuniam  muluâsset 
i  licite  polerataliquod  donum  gratis  accipere  : 
I  nec  pejoris  conditionis  ellicilur  per  hoc  quôd 
f  mutuavit.  Uecompensalionem  verô  eorum 
«  qux  pecunia  non  mensuranlur,  licet  pro 
«  mutuo  exigere,  puta  benevolenliam  et  amo- 

<  rem  ejus  qui  mutuavit,   vel  aliquid  hujus- 

<  modi.  )  lia  D.  Thomas  hic  art.  2 ,  in  corp. 
et  ad  2. 

§  2.  Examinaitlur  liliili  quitus  licet  aliquid  exi- 
gere ex  muluo. 
Nullus  afl'erri  potest  litulus  quo  ex  vi  mutui 
liceat  exigere  lucrum  supra  sortem  ,  tanquàm 
ejus  accessio  et  incremenlum ,  cùm  in  hoc  con- 
sistai usurx  pravilas  ;  qux  ita  de  se  est  intrin- 
secè  mala  ,  ut  nullo  fine  nulloque  lilulo  hone- 
slari  valeat.  Et  ul  ait  D.  Thomas  loco  mox  ci- 
lato  :  «  Debitum  ju:titix  altenditur  secundùm 
«  quantilatem  bcneflcii  quod  quis  accepil.  Et 
!  ideô  ille  qui  accipil  muiuum  pecunix  ,  vel 
«  cujuscumque  similis  rei,  cujus  usus  est  ejus 
I  consumptio,  non  tenelur  ad  plus  recompen- 
«  sandum  ,  quàm  muluo  acceperit.  Lnde  con- 
«  Ira  jusllliam  est ,  si  ad  plus  reddendum,  ob- 
i  ligetur.  t  Solùm  igiiur  examinamus  tituloe 
dcservientes  rautuatario  ad  hoc  ul  integram 
sortem  recuperet  ,  sequc  indemnem  servet. 
Qui  comprelienduntur  sub  nominc  interesse , 
quod  hic  sumitur  pro  xslimalionc  damni  illati, 
vel  lucri  impcditi  ex  alterius  fado ,  vel  culpâ 


1017  SEPTIMl 

iDutuatori  eniin  inlercst  laie  nocuracnlura  ex 
luutuo  non  subire. 

Muluatarius  aut  cniens  crédite ,  dupliciter 
obligari  polest  ad  intéresse  mutualori ,  qiiod 
propinquc  patitur  ex  mutuo ,  compensandura  ; 
scilicet  ratione  morse  culpabilis,  puta  dùm  non 
solvit  in  lermino  prœfixo ,  eiiamsi  commode 
possit ,  nec  habeat  causant  legiliniam  procra- 
stinandx  solutionis ,  et  ex  ilià  niorà  créditer 
passus  est  aliquod  detrimenlum  .  tune  enim 
censetur  illius  causa  ellicax  et  injusia.  Altère 
modo  icnetur  ratione  contractùs ,  ut  si  credi- 
tori  oriatur  detrimentum  ex  mutuo  in  lempore 
medio  antécédente  terminum  prsefixum  solu- 
tion!, ac  de  iilo  compensando  eonventuni  fuerit 
ab  initio  ;  tune  débiter  ad  illius  conipensatio- 
nem  tenetur  :  secùs  dicendum  ,  si  de  hoc  nul- 
lura  pra;cesserit  pactum  ,  prout  coliigitur  ex 
D.Thomâq.i3demalo,art.  3,  ad  11,  ubi  sic  ait: 

<  Ex  pecuniâ  mutuatâ  potest  ille  qui  mutuat  in- 
«  currere  damnum  rei  jam   hubitx  dupliciter. 

<  Une  modo  ex  quo  non  redditur  sibi  pecunia 
€  statuto  termine;  et  in  lali  casu  ,  ille  qui  mu- 
«  tuum  accepit ,  tenetur  ad  interesse.  Alio  mo- 
I  de  infra  tempus  deputatum ,  et  tune  non  te- 
I  netur  ad  interesse  ille  qui  mutuum  accepit. 
«  Debebat  enim  ille  qui  mutuavit  slbi  cavisse  , 
(  ne  detrimentum  incurreret.  Nec  ille  qui  mu- 
«  tuum  accepit ,  débet  damnum  incurrere  de 

<  stultilià  mutuantis ,  i  etc. 

Porrô  istud  pactum  de  compensando  intér- 
esse ,  quod  ex  mutuo  centingit  in  illo  spatio 
que  mutuatarius  nondùm  débet  reddere  credi- 
lum  ,  dupliciter  fieri  potest.  Une  modo  cendi- 
tionatè  selùni  ac  indeterminatè  ,  ita  ut  mulua- 
tarius duntaxat  se  obliget  ad  cempensandum 
inleresse  qualecumque  fuerit  ac  a;slimabitur  , 
si  contingat  mutuatorem  illud  pati  ex  mutuo  : 
si  vero  nullum  prorsùs  subire  eontingai ,  nihil 
prxler  sortem  eideni  reslituere  tencatur.  Al- 
tère modo  delerminatè  potest  slipulari  ab  ini- 
tie contractùs ,  assignando  nempe  mutualori 
cerlam  pecunlLE  suramam ,  v.  g.,  quinque  pro 
cenlum  ad  cempensandum  intéresse  quod  ei- 
dem  ex  mutuo  timetur  probabililer  ac  vcrisiini- 
liler  eventurum  :  ita  ut  etiam  si  nullum  eve- 
nerit ,  aut  si  longé  majus  acciderit ,  non  nisi 
suinmam  laxalam  sit  acceplurus ,  quod  tamen 
accipiendum  est  cum  grano  salis ,  prout  raox 
explicabitur.  Tandem  interesse  quod  mutuans 
atit  vendens  crédite  pati  solet ,  aut  est  in  rébus 
suis  prxsentibus  jam  pessessis  vel  certè  liaben- 
dis  ,  et  vocaïur  oteresse  damni  emergentis , 
^wi  nempe  ex  uiuiuo  tanquàm  à  verù  causa 


PRiECEPTI.  1018 

oritur  ,  et  non  ex  alià;  v.  g.,  deslinatam  habes 
pecuniam  reliciendai  domui  luae  ne  corruat , 
aut  coemendis  l'amilix  necessariis,  aut  selven- 
dis  creditis  :  Petrus  à  te  mutuo  illam  petit,  et 
cura  non  babeas  aliam  praesenlem  et  accommo- 
dam ,  eidera  signiiicas  banc  tuam  pecuniam 
pra;faiis  rébus  esse  necessariam  :  Petrus  nihilo- 
minùs  convcnil  de  damne,  si  quod  evenerit, 
resarciendo.  Exinde  centingit  demum  tuam 
corruere,  aut  l'amiliœ  necessaria  crédite  siniul- 
que  cbariùs  emcre ,  aul  ab  aliis  mutuo  sumere 
cum  usuris.  Certè  tenetur  Petrus  ad  tibi  com- 
pensandum  interesse  damni  emergentis  modo 
jam  explicato.  Aut  illud  inleresse  est  in  rébus 
spe  probabili  tantùm  habendis ,  ita  ut  lucrura 
sit  tantùm  in  via  ,  in  potentià  ,  et  pendeat  in 
fiilurum  solelque  vecari  intéresse  lucri  cessanlis 
ob  mutuum;  v.  g.,  habes  pecunias  negetialionis 
lucrosa;  jam  exposiias,  aul  mcrcaturae  ad  pro- 
ximas  nundinas  deslinatas  ,  scu  proximè  expo- 
nendas  :  sed  quia  Petrus  enixé  regat ,  ut  ad 
sublevandam  necessitatem  suam  mutao  des , 
misericordiû  motus  bas  pecunias  extraliis  à 
negotiatione  ,  aut  illi  non  expenis  ,  ut  eidem 
niutues  ,  nec  habes  alias  otiosas.  Unde  ex  mer- 
caturœ  lucre  speralo  frustrari  coactus  es  :  ideà- 
que  Petrus  tenetur  tibi  compensare  intéresse 
lucri  cessanlis ,  juxla  conventionem  ab  initio 
faclam.  Wemque  dicendum,  si  damnum  emer- 
gat  aut  lucrum  cesset  mutuanti  ex  hoc  quôd 
mutuatarius  non  selvat  prsesliluto  die ,  ac  ex 
ejus  morâ  culpabili  proveniai  hujusmedi  inler- 
esse. His  suppositis,  sequentes  siatuimus  con- 
clusiones. 

CoxcLusio  PRIM\.  —  Licita  est  cempensalio 
damni  emergentis  ,  laleque  inleresse  potest 
juste  ab  initie  niutui  condilienatè  pacisci  :  imù 
si  damnum  probabililer  ac  verisimililer  ex  mu- 
lue  eventurum  limealur ,  mutuatarius  de  se 
sponlè  liberèque  consenseril ,  idque  lanquàm 
sibi  magis  utile  et  cemmodum  expetierit ,  et 
nulla  intervencril  fraus ,  aut  usurae  pallialio , 
videtur  quôd  polest  etiam  delerminatè  stipu- 
lari.  Ita  communiler  auctores  cum  D.  Thomâ 
2-2,  q.  78,  art.  2,  ad  1 ,  ubi  sic  ait  :  «  Illeta- 
i  men  qui  mutuum  dat,  potest  absque  peccato 
f  in  pactum  deducere  cum  ce  qui  mutuum 
s  accipit,  recompensaiionem  damni,  perquod 
«  subtrahitur  sibi  aliquid  quod  débet  habere. 
I  lloe  enim  non  est  vendere  usum  pecuniœ, 
«  scd  damnum  vitare.  El  polest  esse  quôd  ac- 
I  cipiens  mutuum  ,  majus  damnum  evitet  ; 
I  quàm  dans  incurral.  Unde  accipiens  mu- 
(  tuum,  cum  suâ  utUitate,  damnuin  alteriu 


lOlD 


EXPOSITIO 


i§iO 


«  récompensât.  »  Nihil  enim  tune  mutuans  lii- 
cratir  ultra  snrtem ,  sed  tanlùm  se  in Jemnem 
serval.  L'nde  sicul  isUid  damnuni  foret  dinii- 
nutio  sortis  mutuata; ,  ita  pactum  de  eo  com- 
pensando  ordinatur  solummodô  ac  deservit 
ad  rcddilionera  et  recuperationera  integrae 
sortis  et  ad  complementum  illius  ,  ut  sub- 
ject*  his  nocunienlis  ac  dirainutionibus. 

Caveat  tamen  mutuans  ut  interesse  sit  ve- 
rum  ,  non  fictitium  ac  iuiaginarium  ,  puta  si 
nullum  ex  mutuo  damnum  ipsi  probabiliter 
evenlurum  timeatur.  Tune  enim  ad  sui  indein- 
nitatem,  sufficit  illud  stipularl  condiiionatè, 
si  forte  eveniret ,  ac  indeterminatè  pacisci , 
quôd  mutuans  tenebitur  ad  illud  compensan- 
dum  qualecumque  extiterit  :  aiiàs  si  tune  lice- 
ret  absolutè  ac  detcrniinatè  illud  slipulari , 
onines  usurne  de  facili  palliari  ac  introduci 
posscnt  :  iniù  ctiaiu  quando  altcnlis  circum- 
stantiis  damnum  ex  mutuo  emersurum  proba- 
biliter ac  verisimiliter  prxvidetur,  adliuc  mu- 
tuans nequit  exigere  à  mutualario  quôd  iaeat 
secum  pactura  solvendi  et  compensandi  illud 
determinatè  in  orani  eventu  et  juxta  laxam  pro- 
portionatam  ,  eô  quôd  tune  extorqueat  ab  in- 
vito  obligationera  civilem  onei-osam  ,  ad  quam 
non  tenetur  vi  mutui  :  si  tamen  mutualarius 
lune  id  requirat  et  spontc  consentiat  de  illo 
pacto  determinaio  ineundo  ,  niliil  veial  fieri , 
dummodô  omnis  fraus  procul  eliminetur,  ne- 
que  incertus  evenius  lanti  computetur  ac 
si  cerlus  essel ,  et  ambo  conlrahentes  sini 
paris  condilionis  ae  versentur  in  sequali  peri- 
culo  ,  etc.  Quando  igitur  probabiliter  timetur 
damnum  ex  mutuo  emersurum,  débet  mutuans 
ab  initio  mutui  de  Iioc  nionere  mutualarium  , 
et  slipulari  tune  de  ejus  conipensatione  vel  in- 
determinatè et  coiiditionalè,  vel  etiam  absolu- 
tè ,  ac  determinatè  ,  proul  mutuatario  benè 
visum  fuerit,  magisque  sibi  eonducere  judica- 
veril.  Haec  praemonitio  ideô  requiritur  ,  quia 
forte  mutualarius  noilel  recipere  mutuum 
cura  lot  incommodis  ,  aliumque  nmtuanlem 
magis  sibi  commodum  roquireret.  Unde  nisi 
ab  initio  praicesserit  pactum  ,  non  tenetur 
compensare  damnum.  Adde  quôd  lune  mutua- 
larius non  tenetur  ad  hoc  ex  injustà  acccptio- 
ne  aul  deleniione  ,  cùm  juste  acceperil ,  ncc 
sil  in  raorâ  culpabili  solvendi ,  ut  suppono. 
Neque  tenetur  ratione  rei  acceptœ  ,  cùm  nihU 
mulualoris  apud  se  habeat.  Nec  denique  tene- 
tur ratione  contraetùs  ,  si  nullura  praecesserit 
pactum.  Ergo  non  tenetur  ad  interesse  com- 
pensandum,  Quod  lamcii  iiou  est  intelligendum 


quando  vi ,  fraude  ,  vel  melu  ad  muluandum 
noiens  cogitur.  Tune  enim  etiamsi  nullus  prae- 
cosserit  coniraetus,  nec  debilor  sit  in  morà 
culpabili ,  adbuc  tamen  in  conscienliâ  obliga- 
tur  ad  comp^nsalionem  interesse  damni  emer- 
geniis  ac  lucri  cessantis ,  quud  ex  tali  mutuo 
coacto  mutuans  patitur  ex  I.  Cum  quidein  ,  iï. 
de  Usuris.  Et  ex  reg.  juris  in  G  ,  reg.  Si  tua  : 
luni  quia  si  eogens  mutuantem  ,  censelur  cau- 
sa injusta  illius  damni  ;  tuni  denique  quia  sic 
invito  domino  rem  alienam  contrectans  ,  sem- 
pcr  in  morà  culpabili  esse  reputatur. 

CoNCLisio  II.  —  Eodem  proportionali  modo 
ratiocinandum  est  de  interesse  probabililer 
sperati  lucri  cessantis  verè  ex  mutuo,  ac  de 
damno  émergente,  servalis  tamen  servandis. 

Probalur  prima  pars  conclusionis,  lum  quia 
privalio  et  amissio  boni  probabililer  ac  cerli- 
tudine  morali  sperati  compuiaturinter  damna, 
proindeque  lenere  potest  locum  damni  emer- 
genlis  ex  mutuo  ;  tum  quia  quôd  quis  privet  se 
lucro  quod  eral  verisimiliter  consecuturus  in 
gratiam  alicujus  ,  id  sanè  non  esl  minus  prelio 
œstimabile  ,  quàm  quôd  ex  eâdem  causa  dam- 
num aliquod  temporale  in  rébus  suis  patiatur  ; 
tuni  quiaollicium  suum  nemini  damnosum  esse 
débet  :  qui  verô  gratià  et  rogalu  alterius  pri- 
vatur  niediis  ad  lucrum  aliquod  justum  desii- 
natis,  jacturam  boni  sperati  patitur,  et  dete- 
riorcni  conditionem  incurrit.  Ergo  habet  jus 
exigendi  suam  Indemnilalem,  si  de  hoc  conve- 
nit  ab  initio  mutui  :  lum  quia  pecunia  quae 
mutuo  datur,  quatenùs  est  exposita  negolia- 
tioni  lucrosx  aul  illi  proximè  dcstinata,  pluris 
valet  quàm  ipsa  praecisè  secundùm  se  spectata, 
cùm  sit  principium  ac  semen  sperati  lucri, 
illudque  in  se  virtute  contineat.  Ergo,  etc.  ; 
lum  quia  in  cap.  Kaviganii  de  Usuris  pontifex 
excusai  à  peccalo  eum  qui  viiinm,  olcuni,  etc., 
vendit  ut  ampliùs  quàm  tune  ut  valeant  in  eerto 
termino  recipiat ,  dummodô  usque  ad  illud 
lempus  esset  ea  servaturus,  scilicet  ralione 
lucri  cessantis. 

Confirmatur  ex  D.  Tbomâ  2-2,  q.  62,  art.  i, 
in  corp.  ubi  sic  ait  :  Aliquis  damnilicatur  du- 
pliciter  ;  uno  modo  quia  ei  auferlur  id  quod 
actu  liabebal  :  et  taie  damnum  est  semper  re- 
stitucndum  secundùm  compensationem  aequa- 
lis,  etc.  Alio  modo  si  damnificet  aliquem  impe- 
diendo  ne  adipiscatur  quod  eral  in  via  habendi  : 
et  taie  damnum  non  oportcl  recompensare  ex 
aequo,  quia  minus  est  habere  aliquid  in  virtute 
quàm  habere  actu  :  qui  aulcm  esl  in  via  adi- 
pisccndi  aliquid  habcl  illud  solùm  secundùm 


1021  SEPTIMI 

virlutcm ,  elc.  Nam  ille  qui  semen  sparsit  in 
agro,  nonilùm  habet  nicssem  iii  aclu ,  sen  so- 
lùm  in  virtutc  :  et  simililer  illo  qui  liabel  pe- 
cuniam  nondiim  liabet  lucruni  in  aclu,  sed  so- 
lùni  in  virlule,  et  utrumque  polcst  niullipiici- 
ter  impcdii'i  :  ergo  mcrcator  habens  pecutiiara 
in  negolialione  quasi  scniinalam,  habet  liicrum 
in  viitute,  à  quo  tauion  impedilur  ex  hoc  quôd 
illam  del  niutuo.  Ergo  polcst  cxigere  conipcn- 
sationem  iilius  danini,  non  quiilcin  ex  aequo, 
sed  juxta  probabileni  spcni,  etc. 

Nec  D.  Thomas  est  sibi  conlrarius  in  hàc 
qusest.  78,  art.  2,  ad  1,  dùm  admissâ  conipen- 
satione  iilius  darani  emergentis ,  videtur  ne- 
gare  pro  lucro  cessante.  Soliini  eniin  intendit 
S.  doctor  lucrum  ccssans  non  posse  eodem 
modo  pacisci,  quo  daninum  emersens,  seu  ex 
cequo,  sed  lantùra  juxta  quod  valet  ac  œstima- 
lur  illa  probabilis  spes  habendi,  conformiter  ad 
ea  quje  niox  relulinius  S.  dncloris  verba.  Vel 
ut  sentit  Sylvester,  D.  Thonivis  taulûm  cxdudit 
lucrum  inccrtum,  remolum  pussibile,  seu  ciim 
quis  tantùm  intendil  tx  mulno  lucrum,  vel 
saltem  de  aliis  lucrandi  modis  uihil  ccrtô  ac 
eliicaciter  proposuil,  nisi  forlè  solo  illo  casu 
quo  fldi  debitores  non  nccurrercnt,  quibus 
lutô  suam  pecuniam  cum  fœnore  credat  :  se- 
cùis  verô  lucrum  cessans  probabile  et  fulurum 
fundalum  in  compléta  et  elTicaci  volimtate  aliis 
negoliis  licitis  et  hicratoriis  pecuniam  islam 
irapendendi,  quse  prœcessit  verè  ac  sincère 
mutuum.  Vel,  utalii  volunt,  D.  Thomas  solùm 
loquilur  de  lucro  cessante  négative  sumpto, 
quatenùs  prsecisè  aliquis  de  suà  pecuniû  non 
lucratur  :  non  enini  pro  eâ  purà  negolialione 
automissione  potest  compensalioncm  exigi^re  : 
nullatenùs  verô  excludere  voUiit  lucrum  ccs- 
sans privative  spectalum  ,  quatenùs  scilicct  ex 
pecunià  dcslinatâ  negoliationi,  ab  co  mutuo 
mercalor  impedilur  ne  lucrum  reporlet. 

Probatur  et  explicatur  secunda  pars  conclu- 
sionis  afîerendo  condiliones  ad  justitiam  hujus 
contractùs  requisilas  :  quarum  prima  est  ut  lu- 
crum verè  cesscl  ac  inipedialur  ex  mutuo,  ad 
quod  nccesse  est  ut  hujusmodi  pecunioe  non 
sint  oliosoB,  solùmque  in  potentià  remolà  fru- 
ctificandi;  sed  debent  esse  in  acUi  aut  in  po- 
tentià propinquâ  ,  nenipe  negoliationi  lucros;e 
jam  expositœ  aut  proximè  exponendae  ac  sin- 
cère deslinalai  bic  et  nunc  ad  eam.  Adhuc  ne- 
cesse  est ,  ut  mercalor  proprio  molu  jam  non 
extraxerii  pecunias  à  ncgotiatione,  aut  sponta- 
neâ  liberàque  volunlalc  determinatus  sit  ad  non 
arapliùs  ex  illis  negotiandum,  illeclus  afleclu 


PR^CEPTI.  1022 

lucri  cerli  ex  mutuo  reportandi  ;  sed  débet  a*' 
id  faciendum  quasi  cogi ,  in  gratiam  petentis 
muluum  et  non  ob  propriani  ulililatem,  quate- 
nùs scilicct  ejus  indigenliae  ac  niiseriœ  compas- 
sione  cl  charitate  motus ,  ac  cum  quAdam  non 
spontaneilalc  et  veluli  displicenliâ  desistit  à 
negolialione,  ut  eidom  muiuare  valeat,  de  se 
malendo  potiùs  artcm  ncgotiatoriam,  quàni  mu- 
lualariam  cxercere  ;  sicque  de  facto  se  gereret, 
nisi  iste  casus  subveniionis  proximi  lune  occur- 
rerel.  Huic  cnim  cessât  lucrum  ex  mutuo,  cùm 
verè  ab  eo  consequendo  impediatur  impedi- 
menio  involiinlario  secundùm  quid  ratione  ta- 
lis  muiui ,  conipassione ,  ac  charitate  proximi 
ijisum  ad  hoc  urgente,  ut  rectè  probal  Cajela- 
nusin  Commenlario  hujusarliculi2D.Thomx. 
Ad  hoc  tandem  necesse  est  ut  mutuator  non  ba- 
bcat  ponès  se  alias  pecunias  oiiosas,  quia  pos- 
set  commode  subslituere  eas  in  eumdem  usum 
ad  quem  priorem  pecuniam  quant  dat  mutuo 
deslitiaverat,  aut  istas  pecunias  otiosas  mu- 
tuare,  non  verô  alias  lucrosas.  Unde  lune  lu- 
crum non  cessât  ex  mutuo.  Porrô  non  reputa- 
tur  otiosa  illa  pccunia  qusc  in  alios  eventus 
rationabililer  seposita  est,  qualis  est  ea  quae 
rcservalur  ad  alimenta  et  provisiones  familia;, 
ad  rdiarum  dotem,  ad  elocandos  fdios,  ad  prse- 
fccturam,  vel  oflicium,  ad  casus  fortuitos  quo8 
prudenset  commodus  paterfaniilias  prœcavere 
débet. 

Secunda  conditio  est,  ut  tenipore  mului,  ex 
eâ  pecunià  lucrum  fulurum  probabiliter  et 
cerlitudine  quàdam  morali  sperelur  mediante 
induslrià  ncgoiianlis  et  miituantis.  Unde  in 
praxi  iste  titulus  lucri  cessantis  vix  unquàm 
separari  potest  et  débet  à  litulo  danini  emergen- 
tis, indcquc  constat  lucrum  cessans  reniotum 
ac  possibile  tantùm,  non  esse  verum,  sed  flclî- 
tium  intéresse. 

Tertia  conditio  est,  ut  non  lotum  lucrum 
provenlurum  ex  aiquo  compenselur,  sed  dun- 
taxat  quantum  probabilis  spes  iilius  valet  et 
«■stimatur  à  prudenlibus  viris,  deductis  labori- 
bus,  expensis  ac  periculis ,  prout  jam  ostea- 
sum  est  ex  D.  Tliomà.  Paclum  ilaque  priçce» 
dere  débet  de  compensando  hujusmodi  verè 
intéresse ,  vel  condiiionalù  et  indeterminatè , 
ut  scilicct  mutuatarius  solunimodô  se  obliget 
ad  compensandum  lucrum  cessans  ex  mutuo, 
juxia  aliam  quanlitatcm  quam  cseteri  suse  pro- 
fessionis  artilices  in  iisdein  circumstanliis ,  et 
ex  œquali  summà  pari  exposità  negoliationi 
lucrali  fuerint,  deductis  laboribus  ac  expensis 
aliisque  incommodis  ;  ita  lamen  quàd  si  contlo- 


1023 


gat  istos  iiiliil  lucralos  esse,  visoquc  rcium 
eventu  viri  prudentes  judicaverint,  iiulluni  nni- 
tuanli  cessasse  lucruni ,  niliil  quoque  iiiutuala- 
riiis  compensarc  leiiealur.  Vel  islud  intéresse 
potesl  slipulari  absolutè  ac  deieriDinatc  assi- 
gnando  muluatori  in  omni  eventu  certam  pe- 
cunix  quanlilateni  judicio  prudenlum  laxan- 
dam  ,  proportionatam  spei  probabili  lucri  fu- 
turi,  attenlis  laboribus,  periculis  et  expensis, 
etc.  Quod  si  mutuataiius  de  hoc  non  prœmo- 
neaiur,  nec  ullum  pactum  prœcesserlt,  non 
tencbitur  ad  conipensanduni  interesse,  nisi 
fueril  in  niorà  culpabili  solvcndi,  ex  quà  pio- 
venit  lucruni  cessare  niuiuanli. 

Quarta  conditio  est,  ut  lucri  cessantis  com- 
pensatio  non  exigalur  slaiini  in  iiiitio  niului, 
sed  posl  conveniens  lemporis  inlervalluni  :  ut 
si  ex  niutuo  centum  nunimoruni,riat  pactum  de 
quinque  statim  solvendis,  tune  solùin  muluo 
denlur  nonaginta  quinque  nuninii  :  unde  non 
cessât  lucruni  è  centum,  et  lamen  mutualor  exi- 
geret  intéresse  iIloruni,quod  sanùesl  injustum. 

Ex  his  aliisque  condiiionibus  rcquisiiis  ad 
juslitiam  hujus  tituli,  facile  est  colligerc  qnàm 
periculosuni  in  praxi ,  et  quàni  suspectum  de 
usurâ  silexerciiium  lucri  cessantis.  Cùmenini 
vix  unquàm  aut  rare  bocc  oninia  simul  concur- 
ranl  el  reperiantur  in  niutualionibus  ,  valdc 
limendum  aulpraesumcndum  est,  ulplurimùm 
usuram  continere,  eà(iue  palliari. 

An  autem  lucrum  cessans pr.x^suniptum,  bonà 
fide  recepluni ,  quatenùs  scilicet  illud  exercet 
muluans  quia  repulat  esse  licitum ,  aliàs  non 
exerceret,  indeque  se  cohibet  ab  aliis  negotia- 
tionibus  licitis  et  lucrosis,  juste  relincri  pos- 
sit,  aut  debeat  restilui,  quando  cessât  igno- 
ranlia ,  —  Respondeo  istud  lucruni  resiiiuen- 
dumesse,  si  adhuc  cxtel  apud  mutuanteni  ;  aut 
si  bonâ  fide  illud  consumpserit,  teneri  ad  resti- 
tuendmn  id  in  quo  faclus  est  dilior  ex  illo. 

Ratio  est  quia  islud  lucrum,  estbonum  alic- 
num  :  non  enim  per  conlractuni  injustum  ac 
usurariuni  transferlur  rci  dominium  in  acci- 
pienlcm  :  praîdictus  aulem  contractus  non  est 
quidem  injustus  fornialiter,  sed  lantiini  matc- 
rialiter,  ob  bonain  fideni  el  ignorantiam  mu- 
tuanlis  excusanlem  à  peccaio  injusta;  accepiio- 
iiis  :  non  verô  abobligalione  resiituendi  reddii 
jlluni  immuneni,  ratione  rciacceptoe,  quseadliuc 
remanel  aliéna,  ul  supra  ostensum  est.  Lnde 
sicul  ille  qui  bonâ  fide  res  furtivas  eiiiil,  diim 
poslea  scit  esse  furtivas,  lenetur  rcstiluere  si 
exlent,  aul  id  in  quo  faclus  est  dilior,  si  dû- 
Tante  eu  boni  Me  iilas  consumpsit;  suseque 


KXl'OSiriO  1Q24 

fortunxaulinfortunio  adscribere  débet,  quùd 
cùm  recto  disposiUis  foret  légitimas  merces 
emere  in  lias  furtivas  inciderit ,  iia  muluans 
in  noslro  casu  lucrum  islud  reslitucre  lenetur, 
suoque  inl'ortunio  imputarc  débet  quôd  cùm 
essel  disposilus  ad  conlrabendum  alio  modo 
juslo,  re  tamcii  el  de  fado,  isto  modo  injuste 
conlraxcril.  Quôd  si  dicas  mutuantcm  innostro 
casu  in  imllo  factum  esse  diiiorcm,  cùm  inde 
non  reportuverit  nisi  lucrum  quod  retulisset 
per  alium  conlraclum  jusUiin  qnem  celebràs- 
set,  si  scivisset  buncesse  usurarium  ,  sic  ego 
relorquebo  argunientum  ,  el  dicam  parilcr 
istum  emptorem  in  nullo  factum  esse  diiioreni, 
elianisi  merces  furtivas  majori  prctio  vendide- 
ritalteri,  cùmiude  non  reporlaveritnisilucrum 
quod  retulisset  per  aliani  emplionem  rei  legi- 
lima? ,  si  scivisset  hanc  esse  furtivain.  Tandem 
vix  admilii  potesl  aut  debel  ignoranlia  invinci- 
bilis,  et  bona  lides  apud  Cbrislianos  in  hisnm- 
tualionibus. 

CoNcusio  111.  —  Prseler  lios  duos  lilulos 
compensandi  verum  intéresse  damni  emer- 
genlis ,  aul  lucri  cessantis,  cseleri  qui  ab 
aucloribus  afl'erri  soient,  sunl  valdè  dubii 
ac  suspccti  de  usurâ,  aul  illani  apertù  inlro- 
diicunt. 

Inprimis  pcriailum  sortis  non  admiltunt  plu- 
res  Ibcologiet  canonista;  salis  graves,  accoutra 
illud  apertè  niililaldecretalisGregorii  papa;IX, 
in  cap.  ISaviganii,  de  Usuris ,  ut  rectè  explicat 
D.  Tboinas  vel  aucloropusc.  73,  de  L'sur.  cap. 
0,  el  impugnatur  iste  lilulus,  oslcndendo  quôd 
ille  nietuspericuli  sortis  non  esl  prctio  xslima- 
bilis  :  lum  quia  quo  majoreni  molcstiam  ac 
cruciatum  mutuanli  aQ'erret,  tanto  majori 
prelio  foret  conipensandus  :  sicque  quo  esset 
magis  avarus  ac  timidus ,  eo  niajorem  de  suà 
stullilià  referrci  conipensalioneni  :  tum  quia 
cùm  rautuum  pauperibus  dalum  subsit  seinper 
periculo,  clique  m.ijori  quàni  divilibus  conces- 
sum ,  semper  ab  ci:  lucrum  supra  sorlem  ac 
majus  caîteris  paribus  ab  iisdeni  exigi  possct, 
qui)  pauperiores  existèrent  ;  tum  quia  si  pro 
niotu  periculi  sortis  licitum  foret  aliquid  exi- 
gerc  supra  sorlem  ob  eam  molestiam  quam 
causal  niutuanti ,  ob  eamdem  ralioneni  foret 
eidem  licitum  ali([uod  prelium  cxigere  pro  me- 
tu  perdendi  islud  auclarium,  el  sic  deinceps 
de  melu  perdendi  alla  lucra  ratiocinanduni 
essel,  quod  sanè  constat  esse  absurdum  :  lum 
quia  inde  sequerclur  quôd  qui  furatus  est  equuni, 
v.  g.,  non  salisfacerel  domino  reddendo  illi 
equuoa,  et  resarciendQ  damna,  sed  a^huç  (c- 


10-23  SEPTIMI 

noreltir  eidem  conipensare  meium  pcriculi 
pcrdcndi  illiim  oh  iiioleslias  qiias  ipsi  allulil , 
quod  lanien  est  lidiculum.  Siillicit  igiuir  qiiod 
mulualarius  osieiidal  tiinc  niuliialori  afVetlnm 
niagis  graluni  ac  bcnevoliiiii,  clinique  liboiet  à 
tali  melu  ac  pciiculo,  reddendo  ipsi  sortein  in- 
tegrani  leniporc  prœfixo  :  non  ciiini  per  lioc 
quod  paupcraul  debilor  iiilidiis  promiual  et  se 
obligel  ad  solvenduni,  v.  g.,  quinque  nuniiiios 
ulua  contuni  mulualos,  liljcrat  crediloremab 
anxiclaie,  à  niolcsliis,  cl  à  molu  pcrdcndi  ca- 
pitale, ul  patei  :  nain  si  sil  verè  peiiculum 
iniminens  ac  pioxiinum  perdendl  soriem,  scu 
quôd  debitoinonsii  soluluruscentumnuminos, 
quomodo  soivct  cenlum  et  quinque?  Muluans 
cerlè  de  facili  polest  ab  isto  gravaniinc  secxo- 
neraie,  aul  absolutc  non  muluando  buic,  aiit 
noniiisi  subcaulionc  vel  pignoro  :  aliàs  ccnse- 
tur  voluntarié  ac  sponlaneè  subire  talem  inetuiii 
qui  est  mutuo  exirinsecus,  necdistiiicio  prctio 
à  leddiiione  sortis  diguus,  inquodillert  à  titu- 
lodamni  cniergentis,  qui  est  intrinsecus  omni 
nuiluo,  ciim  de  se  et  ex  naluiâ  suà  ncccssariô 
exigat,  quôd  posl  tenipus  prœfixum  loia  et 
intégra  sors  ad  mutuatoreni  redeat ,  idqiie  lieri 
neqiieat  absque  intéresse  danini  cniergentis 
conipensationc,  ul  patet  :  atverù  metusct  peri- 
culum  sortis  nierè  exlrinsccè  et  per  accidens 
se  liabent  ad  mutuum  secundùm  se,  possunl- 
que  aliis  inediis  licitis  prœcaveri,  quàm  per 
illud  auclariiim  supra  sortcm,  quod  non  con- 
ducit  ad  hoc  ut  intégra  rcdcat  ad  mutuatoreni, 
undc  ad  damniini  emcrgens  reduci  non  potest 
iiic  titulus. 

Ncc  favet  decretum  S.  congrcgationis  appro- 
batuni  ab  Innocentio  papa  X,aniio  1643,  nem- 
pe  Sinenses,  Sialiquid  accipiaiit  ralione  periciili 
probabiliter  immineiitis,  non  esse  inquietandos, 
etc.  Non  favet,  iiiquam,  quia  liccc  vcrba  non 
continent  positivam  approbationem  et  eonces- 
sionem,  sed  tolerantiam  duntaxat ,  censuilque 
sacra  congregalio,  Sinenses  rccenterconversos 
non  esse  illico  à  niissionarlis  circa  bujusiiiodi 
coiitractus  inquietandos,  sed  per  aliquod  lem- 
pus  tolerandos  ac  in  suii  bonà  lide  relinquen- 
dos,  cùmaliunde  non  csset  rcs  evidcnler  de  se 
intrinsecèmala  et  de  eâ  liaberi  posset  ignoran- 
lia  invincibilis  ,  quousque  progressu  teniporis 
pleniùs  inslructi,  suaviùsacl'eliciùs  ab  liiscoin- 
merciis  abducerenlur  :  ad  suaviorem  enini  re- 
gendiniodum  spectat,  liominessensiui  dispone- 
re,  nec  slatim  ac  prœproperè  ab  exirenio  in 
aliud  extrenium  transferre,  proul  ipsa  nalura 
in  anni  lempestalibus ,  et  gratia  iu  sanctitatis 


PR^CEPTl.  1026 

progressa  demonstrant.  SicChrislus  Dominus 
posl  suaiii  resiirrectioneni  Judœis  per  aliquod 
tempus  legalluni  observaniiani  perniisit,  suos- 
que  Apostolos  non  slatim  ad  ardua  ,  sed  in 
initio  adliuc  teiieros  el  quasi  pueros  in  spirilu 
blaiidè  tractavit ,  prout  legitiir  Lucae  5,  et  fusé 
speciali  disserlatione  ostendilur  Iracl.  de  Jusl, 
tract,  de  Legibus.  Sic  etiani  D.  Jacobus  in 
concilio  Apostoloruni  se  iiabuit  crga  genliles 
rccenterconversos,  ut  Icgitur  Act.  15;  sic 
ciiim  decrevit  :  Ego  judico  non  inqnielari  eos 
qui  ex  qenlibus  eonverlwilitr,  sed  tantùm  ecribere 
ut  abstineant  à  fornicatione,  etc.  Hic  etiam  be- 
nignitale  et  tolerantià  usus  est  Eliseus  erga 
Naaniam  Sjruni  recenter  conversum ,  dùm  non 
prohibait  illi  expresse  famulalum  quem  pra;- 
slabal  régi  in  teniplo  adoranli  idolum  ,  sed 
dixit  ei  simpliciler  :  Vade  in  pace,  4  Reg.  3, 
idque  Sinensibus  convcnire  ostendilur  alibi. 
Congiegatio  igilur  nihil  positive  déterminasse 
videlur  circa  justiliam  hujus  tiluli  ;  si  enira 
eum  approbare  inlendisset,  claris  lerminis  id 
significàssel,  neque  verbo  inquielandi  ufA  fuis- 
set  ,  quod  potiùs  tolerantiam  quàm  approba- 
tionem sonat.  Nec  est  eadem  ratio  de  culiu 
quem  Sinenses  exhibent  Confucio  philosop. 
nondiim  enim  sacra  Congregalio  mandavit  eos 
circa  hujusniodicullum  non  esse  inquietandos, 
sed  sapieuter  ac  lualurè  examinai  an  sit  reli- 
giosus  ac  supcrslitiosus,  ul  plures  missionarii 
etprœlaii  insignes  reputant  el  graves auctores 
editis  libris  fusé  ac  validé  probant ,  cujus  de- 
cretum proinde  feré  lotus  orbis  expeclat. 

Secundo  ralione  pœnœ  convenlionatis.  Iste 
litulus  spéculative  loquendo  videlur  adinillen- 
dus  ,  quatenùsscillcel  mulualarius  polest  libé- 
ré consentire,  et  paclum  inire  cum  muluanie  : 
quôd  si  coniingal  se  nolle  in  lermino  prxfixo 
reddere  pecuniam  niutualam,  etianisi  commo- 
de solvere  tune  possil ,  lenebiUir  in  pœnam 
illius  mor;c  culpabilis  aliquid  refunderc  supra 
soriem  :  in  hoc  enim  nuUa  apparet  injustilia  : 
si  enim  casus  cuntingat ,  rcvcrà  est  dignus  ali- 
quà  pœnâ,  proindeque  ad  eani  luendam  potest 
ab  initio  se  obligare,  et  per  cum  stat  non  inci- 
dere  in  hanc  culpani.  Cavendum  tamen  est  ne 
hujiisniodi  pœna  in  fraudem  usurarum  appo- 
nalur,  ne  mutuatarius  ad  hanc  non  plenè  volun- 
tarié a])sque  adinixiione  invnhinlarii  seobhget, 
ne  muluans  sciai  el  cerlus  sit,  quôd  slalulo 
tenipnre  non  soivet,  etc.  Item  requirilur  quôd 
mulualarius  existai  verè  in  morâ  culpabili,  et 
tandem  quôd  pœna  illa  sit  jusla  el  moderata  ac 
correspondens    culpa^ ,   oniniaque  sincère  et 


1027 


EXPOSITIO 


10-28 


absquc  dolo  peragantur.  Et  quia  liujusmodi 
conditioiies,  aliaquc  ad  liujus  liliili  jnsiiiiam 
requisita,  rarô  aut  vix  unquiim  in  praxi  simul 
coucurrere  ac  reperiri  posse  non  esl  usque- 
quaquè  certum  ,  idcô  in  praxi  non  caret  peri- 
culo  aut  suspicione  usurœ  hoc  lilulo  palliai». 
Adde  quôd  auclores"  illi  faventcs  non  conve- 
niunt,  an  hujusmodi  pœna  sit  solvenda  ante 
vel  solùni  post  sentcnliam  judicis  :  ex  quà 
discordiA  elcx  condilionibusae  liniitalionibns 
quibus  istum  liluluni  saepire  et  coarctarc  tala- 
gunl  ne  usuraî  labem  coniraliat,  facile  colligi- 
tur  euDi  in  praxi  esse  perlculosuni,  rarôquc 
abcsse  intenllonem  corruptaniin  niuluante,  ac- 
cipiendi  scilicel  aliquod  lucruni  supra  sorleni 
in  vi  mutui ,  palliando  usurani  honostononiine 
pœnae  convcnlionalis. 

Tertio,  sccluso  quoeumque  alio  intéresse 
praecisè  ralione  cai  eniiae  peeuniai  muiuaia;,  cl 
obligationc  non  repctendi  illam  intra  ccrtuni 
tempus,  V.  g.,  nisi  post  annum,  nuilualor  abs- 
que  usuri  nequit  exigere  lucruni  supia  sorleni, 
ac  de  illo  pacisci ,  proul  deliniuim  fuit  ab 
Alexandre  papa  Ml, qui  damnavii  banc  propo- 
silionem  qua;  est  i2  inter  proscripias  :  Lki- 
tum  est  iimluauti  aliquid  ultra  sortem  cxigerc, 
si  se  obliget  ad  non  repetendam  sortem  usquc  ad 
certum  tewpus.  Et  ratio  est, quia  pi-xcisè  ralio- 
ne lemporis  formaliicr,  non  polcsl  cxigi  lu- 
cruni supra  sorleni  :  tcnipus  cnini  non  est 
vcndibilc,  cùin  sit  omnibus  commune,  llcm 
quia  de  ralione  inlriiisceà  cl  impraîscindibili 
niutui  esl  quod  muluans  obligcturad  non  re- 
petendum  inuluura,  nisi  post  aliquoJ  lemporis 
intervalluin,  qua;  proinde  obligaiio  de  se  pra;- 
cisè  non  esl  disiinciio  digna  prciio  à  reddiiio- 
ne  sortis ,  et  quanivis  isla  obligaiio  suscepla  ad 
longum  lempus,  v.  g.,  ad  aiuumi,  .".dderel  ali- 
quid supra  multiuiii  in  commiini  suniplum, 
non  taincn  supra  laie  muluuiii  bic  et  nuiic  in 
individuo,  scd  boc  ipsomutuanscenselur  illam 
duralionem  graiisacliberalitcrconcedere,  con- 
lentus  reddiiionc  sortis  et  compensalione  veri 
intéresse,  si  ex  caronlià  pecuniaîmuluaUE  cve- 
pire  conlingal  occasionc  lemporis  ac  longioris 
duraliunis  materialilcr  suiupla;.  llem  Innocen- 
lius  papa  XI  damnavll  islam  proposiiioncm 
qux  esl  il  :  Ciini  numerala  pecunia  pretiosiur 
sic  numcraiidà,  et  imllits  sit  qui  non  majoris  fa- 
cial pecuniam  prœscntcm  quàni  juliu^int ,  polest 
ereditor  aliquid  ultra  sortem  à  nmluatario  (u/- 
gere,  et  eo  titulo  ab  usurà  excu.mri.  Per  quod 
excluditur  aliud  advcrsarioruin  (uiid.imenlum. 
Nam  pr;elcr  carcntiam  pecuoix  per  annum  scn 


per  illud  lempus  formalitersumptum,adquam 
soobligal  muluans,  (quod  cùm  sit  pretio  œsti- 
mabile,  ut  pulant,  pro  eo  voluiit  juslam  posse 
eNigicompensaiioiieni)adhuc  contendunt istum 
liluluni  juslificare  per  boc  quôd  pecunia  nu- 
merala de  se  sit  preliosior  numerandà  :  quod 
pi  incipium  esl  (alsum  ;  alioquin  in  omni  niuluo 
posseiexigi  ali<iuid  supra  sorleni ,  cùm  in  omni 
muluo  reperianlur  b*c  duo  ,  nempe  careniia 
pecuni:c  per  alicpiod  lempus,  et  detur  pecunia 
numerala  pro  numerandà. 

Tandem  connrmalurexD.Tbomà2-2,  quasi. 
78,  art.  i,  ad  7,  ubi  ail,  quôd  <  si  quis  cliariùs 
!  velil  vendere  res  suas,  quàm  sii  justum  pre- 
1  liuin  ,  ut  de  pecunia  solvenda  emplorem  ex- 
I  peciei ,  nianifesla  usura  committilur  ,  »  etc. 
Non  inimoror  in  ca'leris  titulis  referendis  quos 
receiiliores  adducunl;  sunt  enim  spurii  ac  evi- 
dciJler  usuras  inducunl.  L'nde  beterodoxi  con- 
queruntur  de  ibeologisel  canonislis,  quôd  ciim 
usuras  lotis  viribus  impugneiit,  earum  tauien 
vice  subsliiuuiil  alla  ac  reiinent ,  qux  to- 
lam  iiijusiiliain  focneralitiam  habenl  ac  coiili- 
ncnt,  mtilaio  solo  noniine.  Ui  iiiiuir  obsirua- 
lur  os  loquentium  iniqua,  censeo  in  praxi 
non  admitleuduni  esse  alium  liluluni,  quàm 
veri  intéresse  damni  emergenlis  ac  lucri 
cessaniis  :  nec  enim  D.  Thomas  alterius  me- 
minil. 

Articclus  IV. 
l  iritm  usurarius  teneatur  restituere  qnidqnid  de 
pecunia  usitrarià  lucratus  est,  qiiomodb  et  qui- 
bus. 

Non  moveiur  hic  difliculias  de  lucro  supra 
sortem  ex  vi  praicisé  mutui  receplo  ;  cùm  enim 
islaaccepliosii  usurariaelconlrajustitiam,non 
est  dubiuni  quin  mulualor  hoc  lucruni  resli- 
tucrc  lenealur  ;  idque  supponil  D.  Thomas  hic 
an.  5,  solùmque  cum  ipso  inquirimus,  an  te- 
neatur eliam  resliiuere  quidquid  de  illà  re 
usiirarià  sibi  comparavil  mcdianie  suà  indu- 
slrià. 

D.  Thomas  reciè  dislinguil  hoc  modo,  nem- 
pe quôd  si  ex  re  usurarià  ipso  usu  consunipli- 
bili,  V.  g.,  iritico,  vino,  pecunia,  etc.,  usura- 
rius aliquid  acquisivit,  non  teueiur  illud  res- 
liiuere, sed  dunlaxat  rem  illam  quam  supra 
sorleni  vi  mului  accepii.  Ralio  esl  quia  id  quod 
ex  eà  re  poslea  sibi  comparavil,  non  est  fruttus 
InijusmoJi  rei,  sed  huinana;  induslr  x  ;  crgo 
lanquam  suum  rciincro  polest,  nisi  forlù  |ier 
d rkiiiiijiiem  lalis  rei,  aller  sit  dainnilicalus 
amiiieudo  aliquid  de  bonis  suis  :  lune  enim  te- 


1029  SEPTIMI 

netur  ad  recompensationem  nocumenti.  Si  ve- 
rô  res  pcr  iisuram  acceptae  ipso  usu  non  con- 
sumanltir,  sed  liabcant  usunifructuin,  ut  do- 
mus,  ager,  ei  alia  liiijusmotli ,  tune  non  solûni 
ipsam  rem,  sed  cliam  frnclus  indc  percoplos 
usurarius  restituerc  leneliir,  quia  sunlfructus 
rerum,  quarum  mulualarius  est  doniinus ,  et 
ideô  ei  debcntur.  Hinccolligilur,  quôd  qui  cas 
res  usurarias  frugiferas  sciens  eniit  aut  donc 
accipitab  usurario,  lenelur  easdem  cum  fru- 
ctibus  ex  illis  provenientibus  restituerc  mutua- 
tario,  si  adliuc  in  specie  extent,  eô  quôd  obli- 
gatione  realisint  obnoxiœ  restiiulioni  :  si  verô 
non  extent,  née  recuperari  valeant,  tenclur  ei- 
dem  illarum  preliura  solvere,  in  defectuin  usu- 
rarii.  Vide,  inquit  Soliis,  quàm  periculosum  sit 
cum  usurariis  et  aliis  qui  creduntur  alia  non 
habere  bona  quàni  nialè  parla,  contractus  one- 
rosos  et  gratuites  iuire. 

Si  usurarius  ahsque  reslitutione  è  vilâ  nii- 
gravit,  illius  haeredes  tencntur  ad  usuras  res- 
tiluendas,  ciim  succédant  in  cjus  bona  ad  hoc 
obligata,  illiusque  personam  reprœscntenl  : 
unde  singuli  lenenlur  quidcni  in  foroconscien- 
liae  restituerc  pro  raiâ  portionis  bœreditalis 
qusD  ad  eos  descendit;  non  lanien  in  solidum 
alio  nolenle  aut  non  potenie  resiituere  per  se 
loquendo.  Ratio  est  quia  quilibel  ha;res  in  par- 
liculari  est  tantîim  pars  leslatoris,  unique  si- 
mul  cum  aliis  totam  ejus  personam  repraesen- 
lat  et  eKicit ,  sicque  solani  partent  bujus  ohli- 
gationis  contraint  :  sicut  enim  bona  et  jura 
defuncti  dividuninr  intcr  liœredes  pro  ratA 
hxrcditatis  ,  ita  et  illius  oncra  ac  débita  pas- 
siva.  Id  tanien  limitandum  est  ad  hacrediialeni 
raixtam  ex  bonis  usurariis  et  ex  aliis  légitimé 
acquisitis.  Si  eniui  oninia  bona  forent  usuraria 
et  aliéna,  tune  singuli  totum  quod  acccperunl 
restituerc  icnerenlur. 

Cooperalores  se  tenentes  ex  parle  usurarii 
in  exercendis  usuris,  ipsi  inservientes.sive  gra- 
tis, sive  pro  stipendie ,  peccant  contra  jusli- 
liam  parlicipantes  in  crimiuc  usuraî,  ac  in 
ejus  defecium  lenenlur  resiituere  in  solidum, 
eliamsi  nihil  indc  lucri  acceperint,  eô  quôd 
tune  ex  parle  acceplionis  et  actionis  injusla; 
obligenlur  ad  restitutionem.  Hinc  D.  Thomas 
art.  i,  ad  3,  ait  quôd  si  quis  commilieret  |ie- 
cuniam  suani  usurario  non  habenli  alias  unde 
usuras  excrccret,  vcl  hàc  intcntione  conmiil- 
teret  ut  indc  copiosiùs  pcr  usuram  lucraretur, 
daret  nialeriam  peccandi  ;  unde  et  ipso  esscl 
particeps  eulpae.  Si  aulem  aliquis  usurario  alias 
pecunias  habenli,  suas  commiltal  ul  tuiiùs  ser- 


PR^CEPTl. 


1030 


veniur,  non  peccat,  sed  ulitur  homine  pecca- 
tore  ad  bon  uni. 

Articlxus  V. 
De  usurâ  menlati. 

Usura  mentalis  (il  quando  muluans  absque 
ullo  pacio  exlerno  Inlendit  interiùsul  sibi  ali- 
quid  pretio  œslimabile  solvatur  supra  sortem 
lanquàm  debitum  ex  jiisliliâ.  Constat  autem 
hâc  intenlione  muluare,  esse  malum  ac  illici- 
lum,  cùm  sil  velleacciperealienuni.  Poteslta- 
men  aliquis  immédiate  el  principaliler  sperare 
ac  inlendere  licite  benevolenliam  et  amoreni 
internum  muluatarii ,  ul  docet  D.  Thomas  2-2, 
q.  78,  art.  2.  An  aulem  quoque  sil  licilum,  ca- 
realque  usurâ  menlali , sperare  ac  inlendere  lu- 
cruni  supra  sorlem  gratis  omninô  conferendum 
solàque  mcdianle  amicitià  per  muluationem 
comparalâ,  affirmant  communiler  auclores  ; 
quaraviscnim  isle  muluans  primariôinlenderet 
lucrum.ciim  lamen  non  inlendai  illud  consequl 
immédiate  ex  niutuo  lanqultm  illius  pretiuni , 
lixc  inlentio  non  esl  usuraria,  eisi  aliquani 
avariiiae  labcm  contrah.it.  El  certè  usura  men- 
talis mensuralur  per  usuram  realem  :  hacc  au- 
tem minime  inlervenil  quando  muluans  aliquid 
ullra  sortem  medianle  amiciliâ  ex  merâ  libc- 
ralilale  el  graliludine  rccipil  à  muluatario, 
et  non  ex  vi  mului  tanquàm  ejus  prelium.  Er- 
go,  etc. 

Nec  valet  dicere  quôd  in  spirilualil.us  isla 
intentio  esl  simoniaca  ,  proul  declaravit  Inno- 
ceiilius  papa  XI;  ergo  in  lemporalibus  est  usu- 
raria. Negaïur  enim  conseq.  el  parilas  à  D. 
Thouiâ  q.  13  de  Malo,  art.  3,  ad  13,  ubi  ra- 
tionem  disparitatis  assignat  in  hoc  i  quôd  si- 
t  moniacus  non  dat  id  quod  suum  est,  sed  id 
«  quod  esl  Chrisii,  el  ideô  non  débet  sperare 
<  aliquam  compensalioncmslbi  faciendam,  sed 
«  solum  honorera  Chrisli,  el  Ecclesioe  utilita- 
«  lem.  Usurarius  aulem  nihil  alteri  pixstat 
«  nisi  quod  suum  est  :  et  ideô  polest  aliquam 
I  amicabilcm  compensationem  sjierare,  etc.  » 
Ut  enim  ait  Cajetanus,  muluare  sub  spe  alicu- 
jus  muneris  graluilo  et  amicabili  atfectu  acqui- 
rendi,  non  dicil  usuram,  eliamsi  iste  ali.'ts  non 
essel  muiuaturus  ,  nempe  si  crederei  niuiuala- 
rium  ingratum  fore  ;  nani  isla  remuneralio 
sperala  non  esl  ratio  cur  mutnet,  sed  conditio 
quare  magis  niuluct  illi  qucm  novil  gratura, 
quàm  alteri  iiigralo  ,  idque  esl  salis  nalurale. 
Si  lanien  aille  mulualionem  vel  poslea,  muluans 
deelararel  hanc  siiam  inientionem  mnluanti, 
et  peleret  hanc  amicabilcm  compensationem, 


1031  EXROSITIO 

atque  cxciiarel  ad  graliUidineni,  valdè  essot  de 
usurâ  suspeclus  ;  nain  nuiluaiarius  forlè  invi- 
tus  illud  auclarium  rependit  tanquàm  ex  mu- 
tuo  exactuin,  timens  ne  furlèampliùsniuluuni 
oblinere  valeai,  si  niliil  mutuanii  donei.  A  for- 
tiori muluans  censendus  est  de  usurA  suspe- 
clus, quando  ila  urgel  nmluaiariuni ,  ut  nolit 
concedere  mutuuin  nisi  promiltat  aliquid  re- 
pendere,  maneaique  obligalus  ex  fidelilate  ac 
veracitaie,  ui  deciaravit  Innoccniius  papa  XI, 
dainnans  islam  proposilioiiem  :  L'siira  non  est, 
ditm  aliquid  ultra  sortein  exigitur  tanquàm  ex 
benevolentià  et  gratitu:iiiie  debitum,  sed  soliiin 
ii  exigatur  tanquàm  exjustitià  debitum,  et  insi- 
nuai D.  Thomas  q.  13  de  Malo,  art.  4,  ad  5,  et 
art.  5,  ad  15,  et  i!-2,  q.  78,  art.  2,  in  corp. 
Tune  enim  muluans  censelur  esse  exaclor  lu- 
cri  supra  sortem  vi  mului,  maxime  si  aliàs  non 
esseimuluaturus,  cùni  eum  ex  paclo  ad  id  obii- 
get:  clisla  liuiilalio  ex  gratiludine,  vidctur 
apparenter  tantùm  api)oni  ad  legendam  men- 
tem  corrupiam  et  usurara  palliandam. 

Quseres  an  et  quoniodô  usura  mentalis  indu- 
cat restituendi  obligalioncm.  —  Resp.  triplici- 
ter  contingere  possc,  quôd  nullo  interveuientc 
paclo,  aliquid  inleriùs  tanquàm  prelium  niului 
intendalur.  l'rimù  ex  parle  utriusque,  in  quan- 
tum sciliccl  muluans  lialiel  inlenlioncm  cor- 
rupiam luerum  supra  sortem  tanquàm  exjustitià 
accipiendi  in  vi  nmtui,  et  muUiatarius  inleriùs 
conjiciens  indolem  niutuautis  ,  hoc  lanliiin 
modo  involuutariè  mixte  intendil  dare.Et  lune 
certum  est  muluatorem  icneriad  restiluenduni 
quod  sic  accepil.  Secundo,  quando  ca  corrupia 
inienlio  est  in  solo  muUiante,  dùm  intérim 
mulualariuB  hoc  ignorai,  ac  ex  solà  liberalilale 
et  gratiludine  lucrum  supra  sortem  eidem  in- 
tendit dare;  et  lune  cerlum  est  quôd  mutua- 
lor  credens  sibi  dari  tanquàm  debilum  ex  ju- 
sliliâ,  eoque  animo  illud  accipiens,  peccal 
ratione  conscientiœ  erroueae  ;  nec  polcst  illud 
sibi  relinere  si  in  ei  malà  fide  persistai,  et 
animum  non  mulet ,  cùm  lune  judicel  se  alie- 
num  accipere  et  relinere.  Unde  lenelur  de  boc 
peccato  pœniiere  ;  et  quando  sciei  illud  tan- 
quàm donum  amicabililer  et  liberaliler  sibi  à 
muluatario  collalnm,  poterit  relinere,  depo- 
nendo  conscienliam  erroneara,  ratione  cujus 
pjr  accidens  lenebatur  ad  reslitulionem.  Ter- 
tio, hxc  inienlio  poiest  in  solo  muluatario 
inessc,  qualenùs  inleriùs  crédit  muluatorem 
tacite  exigere  lucrum  supra  sortem  tanquàm 
debitum  ex  jusiitià  in  vi  mului,  eoque  solùm 


tiiulo  dat  iiivoluntarié  mixte,  cùin  lanion  mu- 


1032 
Uians  nibil  de  hoc  cogilel,  nec  illud  recipiat 
nisi  credens  sibi  liberaliler  dari,  aliàs  non  ac- 
cepturus.  El  lune  non  peccal  muluans,  boni 
lide  lucrum  accipiens,  quâ  durante,  etiam  ab 
acluali  reslitutione  eximilur  :  tamen  quando 
cessai  ignoranlia,  resiiiuere  lenelur  id  in  que 
ex  hoc  lucro  factus  est  dilior,  si  illud  bonâ  fide 
consumpsit. 

Dubiians  quo  animo  detur  auclarium  non 
poiesi  illud  accipere,  sive  dubium  sit  negaii- 
vum  ,  ila  ut  niliil  habeat  unde  mutualarii  men- 
tem  conjicial  ;  sive  sit  positivum,  ila  ut  sit 
raiio  dubitandi  ex  ulràquc  parle  ;  siquidem  in 
dubio,  rei  possessionem  non  potest  quis  licite 
inchoare,  ne  se  periculo  usurpandi  alienum 
exponat.  Unde  muluans  débet  in  praxi  dubium 
deponere  et  probabiliter  judicare  id  sibi  gratis 
conferri;  lutiùsque  agerel,  si  quolicscumque 
mutnatarius  lucrum  supra  sorlem  offert  et  re- 
pendil,  loties  de  motivo  dandi  inlerrogarel, 
eique  signilicaret,  se  nolle  illud  recipere  lan- 
quàm  sibi  debilum,  sed  dunlaxat  tanquàm  gra- 
luilum  donum. 

Artici'lis  YI. 
.1)!  et  qnomodh  liceat  luittmim  petere  sub  usuris. 

Ilucusque  loculi  sunius  de  iiiutuanle  sub 
usuris.Nunc  cumD.TIiomà  hic  ail.  4,  agendum 
superest  de  muluatario  requircnle  mutuum, 
el  oirerente  usuras  solvere;  iii  quo  sanè  pec- 
care  ncquil  contra  juslitiam,  cùm  nemini 
facial  injuriam,  sed  eam  palialur.  L'nde  Iota 
diflicultas  est,  an  el  quando  censcatur  pec- 
care  contra  cbaritatem,  prsbendo  alieri  scan- 
dalum  cl  occasionem  peccaudi,  esercendo  usu- 
ras. 

Concludit  D.  Thomas  nullo  modo  licilum 
esse  induccre  bominem  ad  peccaudum  :  uti 
tamen  peccato  alteriusad  bonum,  esse  licilum. 
Unde  nullo  modo  licet  inducere  aliqueni  ad 
mutuandum  sub  usuris  :  licet  laraen  ab  eo, 
qui  hoc  paralus  est  facere  el  usuras  excrcet, 
mutuum  acciprre  sub  usuris  propler  aliquod 
bonum,  quod  est  subvenlio  su»  necessitaiis  vel 
allerius. 

l'bi  D.  Thomas  1res  apponil  condiliones. 
Prima,  ul  muluans  non  inducalur,  sed  de  se 
sit  paralissimus  ad  niuluandum  hoc  modo,  seu 
ad  excrcendum  usuras.  Secunda,  ul  inienlio 
pelenlis  mututmi  non  habeat  pro  objeclo  aclio- 
nem  dauiis  mutuum  reduplicalivè  sub  usuris, 
sed  solam  passionem  propriam  illud  usuris  re. 
cipiendo  ,  ila  ul  ejus  petitio  facial  hune  sen- 
sura  :  Da  mihi  mutuum,  quo  indigeo;  el  quia 


1035  SEPTIMI  PR^CEPTI 

scio  ac  cerlus  sum  te  nonnisi  sub  usuris  daiu- 
runi,  oflei'o  eliam  usuras,  si  gratis  niutuare 
nolis;  potiùs  inodum  illuni  sub  usuiis  paliar, 
ac  ad  illum  permissive  me  habco.  Vel  polost 
mutuatarius  tune  non  offerre  usuras  ,  sed  pro- 
raitlere  solutionem  lucri  supra  sortem  pro 
compensatione  interesse,  eiiamsi  probe  noveril 
mulualorem  nuliuni  indepati,  sed  illins  cobtre 
usuras  palliare.  —  Terlia,  ut  potens  muluuni 
ab  usurario  parato  modo  jam  explicato,  uempe 
solùm  permittcndo  peccaium  usurarii,  debeat 
liabere  causani  ralionabileni  :  qui  enim  absque 
Ullà  neccssilate  proprià  vel  aliéna  id  facit,  ca- 
ret debilo  fine  et  justâ  causa  ad  excusandani 
illani  petitionem  à  peccalo  scandali  et  à  coo- 
peralione  peccall  ut  si  petal  mutuum  ad  actus 
illicites,  v.  g.,  ad  superlluas  epiilas,  voluptates, 
ludos,  luxum,  aliaque  vana.  Et  lune  niulti  au- 
ctores  contenduiit  niutuatarium  morlaliler 
peccare,  eu  quod  censeatur  pra;bere  occasio- 
nera  usurario  exequendi  suam  malam  volunla- 
lem  et  ad  ejus  cxeculioncm  in  opère  exlerno 
concurrere,  sicque  rcputctur  causa  indirecla 
illius  peccati  sailem  exlcrni,  cura  commode 
possel,  ac  ex  cbarilate  lenerclur  illud  vilare. 
Alii  vero  docenl  tune  mutuatarium  venialitor 
peccare,  aul  mortaliler  ex  fme  et  objccto  tan- 
tùm,  puta  si  pelai  muluura  ad  usum  morlaliler 
vel  venialiter  peccaminosum  :  et  non  in  peti- 
tionemului,  eô  ipiôd  usurarius  illc  paratissimus 
solùnimodô  tuuc  peccet  ex  maliiià  suâ,  et  mu- 
tuatarius solùm  utalur  illius  peccalo  ad  bonum 
propriuni  saltem  delectabile,  nec  dcl  ipsi  oc- 
casioncm  peccandi,  sed  ipsemet  illam  iude 
sumat;  quomodô  eliam  illam  siimerel,  si  ali- 
quisex  ralionabili  causa,  justàque  neccssilate 
muluum  sub  usurâ  modo  jam  explicato,  ab  illo 
pctercl. 

Articllls  Vil. 


1054 


De  contractii  emptionis  et  vciidilionis. 

Venditio  definiri  potest  atienatio  rei  pro  pre- 
lio  :  emplie  verù  compuratio  rci  pro  prelio.  Non 
se  habeiit  lanquàni  dux  spccies  dislincla;,  sed 
solùm  lanquàm  parles  ejusdem  paclionis  con- 
llanles  unicum  contraclum.  Licct  cnim  sinl 
iiiler  se  dislinclx,  se  tamen  nniluô  rcspiciunl, 
adcô  ut  una  sine  allcrà  inlelligi  nequeal,  ut 
contingiiin  aliis  rclativis. 

Conlraclus  isle  includitessenlialiler  liberani 
ac  sponianeam  parlium  conventionem  cum 
animo  se  obligandi  ;  nec  rcquiril  rei  aul  prelii 
tradilioncm,  nisi  ut  liabcat  ullimum  coniplc- 
nienUini,  quod  inlendunl  conlrabenles,  irans- 

TH.    XIV. 


feralque  dominium.  llem  requirilessenlialiicr 
mcreis  seu  rei  comniulabilis  dislraclioucni. 
Dcniquc  prclii  exliibilioncm  aut  oblalioncin, 
aul  de  co  dando  lidem.  Reruni  venaliuni  prelia 
in  univcrsum  duobus  niodis  conslilui  ac  laxari 
soient  :  nempe  aul  lege  ac  aucloiitalc  reipiib. 
et  vocalur  pretium  leijale  aut  legitimiim  :  altero 
modo  ex  communi  sestimalione  l'ori  ac  probo- 
rum  alquc  prudenlum  judicio  :  et  vocalur  pre- 
lium  viiUjare  seu  nalurale.  Quidam  addunl  aliud 
pretium  taxalum  ex  conventione  parliculari 
laL'là  intercniptorcmetvendilorcm,  cl  vocalur 
comeniionale  ;  illudque  indicat  D.  Tboni.  2-2, 
q.  57,  art.  2.  Ualio  bu  jus  iriniembris  divisio- 
nis  est,  quia  cùm  jure  naturali  cl  divino,  certa 
ac  delerminala  prelia  non  sinl  imposila  rébus, 
oportuit  ut  lege  buraanà  ac  reipub.  auclorilalo 
deierminarentur.  Et  cùm  valdè  diflicile,  inio 
impossibile  visum  sil,  cunclis  omninù  rébus 
prelia  conslilui  à  lege  et  à  repub.,  neccsse  fuit 
commuiii  bominum  prudenlum  ac  pcrilorum 
œstimalione  laxari.  Tandem,  cùm  mullarum 
rcruni  prelia  nec  à  lege,  nec  à  communi  usa 
fori  laxata  videanms,  necesse  fuit  ul  conven- 
tione inler  emplorcm  et  credilorem  arbilra- 
rium  taxareiur  prcliuni  pro  quibusdam  rébus 
inusilalis,  novilerque  adinvenlis,  raris,  prc- 
liosis,  etc.  Ex  1.  Prelia,  ff.  ad  legem  Falci- 
(liam. 

Pretium  legiiimura  consislit  in  indivisibili 
nec  laliludinem  adniitlit,  ila  ul  quando  res- 
pub.  illud  laxavit  lam  in  graliam  vcndiloium 
quàm  cmplorum  ,  Imn  penès  quanlilaiem ,  luni 
lerniinum  magniludinis,  non  liceat  iransilire 
lios  tcrminos;  quia  nefas  est  legem  supc- 
riuris  juslam  ad  aiqualilalem  ac  ad  bonum 
commune  luenduni  necessariam ,  ac  pio 
re  gravi  lalam  ,  violare  sive  pcr  excessuni 
sive  per  dcfeetum;  inde([uc  lesullal  peccaium 
contra  jusliliam  cum  ouere  rcsiiluendi ,  quod 
est  lelbale,  si  quanlilas  nolabilis  exliterit.  Ad 
liienam  lamen  Icgis  subeundam  Iransgressor 
aille  judicis  condemnalionem  minime  obliga- 
lur.  lia  D.  ïliomas  2-2,  q.  62,  arl.  5.  Prelium 
vcrô  vulgare  seu  naturale  non  coiisislil  in  indi- 
visibili, sed  laliludinem  admillil;  cujusdiscri- 
minis  ralio  est,  quia  cùm  princeps  vel  pauci 
magislralus  de  facili  in  unum  convenirc  va- 
leanl,  pretium  legilinuim  quantum  ad  lernii- 
luim  parvitalis  aut  magniludinis  poluil  ab 
cis  ad  amussim  laxari  ac  in  punclo  delernii- 
uari  :  aiverô  prelium  vulgaie,  cùm  à  judicio 
viilgi  cl  pluriuionim  lioiiiiuuni  oeslimalionc 
pendcat,  qui  ordinariè  iu  unum  indivisibiliier 


1035 


EXPOSITIO 


i036 


convenire  nequeunt ,  scd  alii  plus  alii  minus 
rrm  valere  jiidicaut,  quamvis  ad  mcdiiim 
propc  accédant,  ncc  ab  eo  mulliim  reccdaiil , 
dcbuit  haberc  lalilndincm.  Inlra  quara  tria 
prelia  communilPr  distingui  ac  assignari  soient, 
ncmpè  iiifnnum,  moderaHim  et  summum.  Inli- 
mum  prctium  csl  cxtrcnium  in  parvilalc  inlra 
((uod  emploi-  ab=qiic  injusliliâ  dcsccndere  ne- 
quit.  Snmmmn  vcro  scu  supremnm  est  aliud 
exlrcnuim  in  magniludine,  ultra  (|uod  vcndi- 
lor  licite  non  polcst  asccndere.  Tandem  inier 
h;ec  duo  exlrcma  versatur  prelium  médium 
seu  moderatuni ,  «lira  quod  licet  dcsccndere 
Cl  asccndere.  L'i  si  nicrx  vcndatur  dccem 
nunimis  prelio  moderalo  ,  juste  poteril  vcudi 
undecim  ,  et  cmi  novem.  Porro  quanta  de- 
Lcal  esse  latitudo  hœe,  et  quantum  interval- 
lum  ab  uno  exlremo  ad  aliud,  pcr  ccriam , 
(irniam  ac  unifoimem  regulara  slaïui  non  po- 
lest,  ciun  id  ex  variis  circumstanliis  occur- 
rentibus  ac  ex  communi  usu  fori  pcndeal. 
Inde  in  casu  occurrenti  casnisia  débet  rcmil- 
icre  consulonlcni  ad  usum  tommunem  fori 
cl  ad  vires  perilos  ac  limoratx  conscicntia". 

Prelium  tandem  convenlionale  scu  arbilra- 
rium  ,  juxta  aliquos  lanlam  babct  latitudincni , 
quantam  volucriut  conlralicntcs  ,  cùm  verse- 
tur  lanlùm  circa  res  non  neccssai-ias  ad  vitam 
liumanam,  sed  solummodo  dcservientis  ad 
pompam,  voluplalom,  decorem  et  nobililalis 
s[)!endorem,  cujusmodi  sunt  gcmmae ,  equi , 
ei  canes  insignes,  aves  rarœ ,  piclura;  an'i- 
qua;,  et  aliasimilia  quœ  juste  lanli  vcndi  pos- 
sunt ,  quanli  vendilor  volueril  ac  poiuerit , 
quaulique  emptor  sciens  ac  prmiens  dare  vo- 
lueril. Alii  vero  id  neganl,  quia  qunelibcl  res 
vendi  débet  juslo  prelio,  quod  non  est  com- 
millcnlum  arbilrio  venùiloris,  scd  judicio  ac 
œslimalioni  prudeulum  ac  perilorum  pensalis 
omnibus  circumslanliis.  Exislimo  laraen  Iiîc 
Hiendum  esse  distinclione.  Si  eniin  Inijusmodi 
res  fuerint  tune  vendiiioni  communilcr  cxpo- 
siia",  babenl  lioc  ipso  preliiun  communi  œsii- 
malionc  conslilulum  in  Lis  circumslanliis  ac 
dclcrminalum,  sicul  liabenl  ali»  res  vénales: 
seciis  dicendum  quando  vendiiioni  non  sunl 
communilcr  exposil*;  tune  cnim  vidcliupro- 
Jiabilc  quod  seclusâ  omni  fraude  possunl  lan.li 
vcndi,  quanli  dominus  earum  prui'.cnler  ac 
ralionabililcr  judicaveril,  et  quanti  cniptor 
non  insauus  aul  prudigus ,  sed  sciens  ac  pru- 
dcns,  diire  libcrè  cui.senscrit,  qui  illas  lanli 
lacil  ut  ad  su;c  nobililalis  ac  divitiarum  splen- 
dorera  spectarc  repulcl  Imjusniodi  res  apud  se 


babere  coque  prelio  sibi  comparare  :  maxime 
cùm  dominus  vellct  cas  reiiiiere,  solùmque  in 
gratiam  allerius  vendat,  illisque  cuni  quàdam 
veluli  displicenlià  se  privet. 

Articllps  VIII. 

l  irhm  licilè  aliquis  possit  vendere  rem  plus ,  mit 
ntinits  emere  quàm  valeat. 
D.  Thomas  2-2,  quœsl.  "7,  art.  l,quaiuor 
docuraenla  alTcrl,  qua;  admiUunlur  ab  omni- 
bus, sunlque  veluli  principia  è  quibus  eruun- 
lur  verilales  à  nobis  expiicanda;  in  bàc  ma- 
lerià. 

Primum,  quod  fraudem  adhibere  ad  hoc 
quôd  aliquid  plus  juslo  prelio  vendalur,  om- 
ninô  peccalum  csl,  in  quantum  aliquis  deci- 
pit  proxinnim  in  damnum  ipsius,  sicque  con- 
tra jusiiliam  peccat,  eumquc  excessum  resli- 
tucre  lenelur,  cùm  non  ceiiseaiur  lilulo  jusla; 
vcndilionis  debilus,  neque  volunlarié  ab  cni- 
plorc  collalus ,  babealque  hoc  ipso  alienuni 
vendilor,  domino  ralionabililcr  inviio.  Hinc  ba- 
belur  quod  non  liceat  coniralieniibus  se  de- 
cipere ,  doloque  circumveniro ,  non  solùm 
quando  la;sio  ullra  vcl  infra  mcdielalem  jusli 
prelii,  scd  cliam  cilra  illius  medielatcm  per- 
vcnil  ;  ila  ut  deceptor  tenealur  excessum  aut 
defcclum  in  conscientià  resiitucre,  quidquid 
sil  de  foro  cxterno  non  concedenle  aciionem 
ad  iilius  rcpelilioucm,  quando  non  est  ultra 
vcl  infra  jusli  prciii  mcdielalem.  Ralio  est 
quia  violainr  lune  débita  œqualilas. 

Secundum,  quôd  cliam  seclusâ  omni  fraude 
vendilor  exigens  detibcratè  aliquid  supra  ju- 
stuni  prelium  sallem  rigorosura,  sicul  cl  cm- 
plor  dans  infra  jusluni  prelium  sallem  infi- 
mum,  pccccnl  conira  jusiiliam;  vcndilio 
cnim  et  empiio  secundum  se  consideralae , 
vidcnlur  esse  inlrodncla;  pro  communi  uli- 
lilalc  utriusquc,  dura  sciiicel  unus  indiget 
re  allerius,  ul  palet  per  Philos  i  Polil.  ;  quod 
aulem  pro  comnuini  utililaïc  est  inlroduclum, 
oon  débet  esse  magis  in  gravamen  unius  quàm 
allerius  :  et  idco  debel  sccundiim  xqualiiaiem 
rei  inler  eos  conlraclus  insliui.  Quaniilas 
aulem  rei  qua;  in  usum  bonunis  venil,  mcn- 
suralur  secundum  prelium  dalum;  ad  quod 
est  invenlum  numisma  ,  ni  ilicilur  in  5  Elliic. 
et  idcù  si  vcl  prelium  excédai  quanlilalcm 
valoris  rei,  vel  ù  conveiso  res  excédai  pre- 
lium ,  lollelur  jusliliai  ;c(iu.iliu>  :  cl  idcô 
cliariùs  vendere ,  vel  viliùs  emere  rem  quàm 
valeai,  est  secundum  se  injusluni  cl  illi- 
cilum. 


1U37 


SEPTIMI  PRiECEPTI. 


1038 


Tertiiim  qiiôd  niliilominùs  loqiiendo  de  cm- 
plioiie  el  veiidilione  secundiim  qiind  pcr  acci- 
dciis  ceilil  in  ulililaltin  iiniiis  et  delrimentum 
allerius ,  piita  cùm  aliquis  midlùin  indiget 
liabere  rem  aliquam,  et  alius  loeililiir  si  illà 
careat,  acjiixla  alios  tilulos  inox  rcceiiseiidos. 
Iii  lali  casu  juslum  prelium  eril,  ut  non  so- 
liiin  lespicialur  ad  rem  qiiaî  vcndilur,  sed  ad 
damnum  quod  vcndilor  ex  vendilione  incur- 
rit.  Et  sic  licite  poleril  aliquid  pkiris  vend! , 
quàm  valeal  secundiim  se,  quainvis  non  ven- 
dalur  plus  quàni  valeal  liabcnti  :  id  cnini  non 
est  vendere  rem  supra  juslum  prelium  consi- 
deratam  liic  et  nunc  cum  illo  adjuncto. 

Quartuni  deuique,  quùd  si  eniptor  muliùm 
juvclur  ex  re  alterius  quam  acccpit,  ille  verô 
qui  vendit  non  indc  damnilicctur  carendo  re 
illà,  non  debel  eani  ob  prx'diciara  cmptoris 
utililatem  prœcisè,  eidem  supervcndere  ;  quia 
ulililas  quœ  alleri  accrescit,  non  est  ex  vcn- 
denle  sed  conditione  ementis  :  nullus  aulem 
débet  vendere  alleri,  quo  J  non  est  suuni ,  licct 
possit  ei  vendere  damnum  quod  indc  palilur  : 
ille  tamen  qui  ex  re  alterius  accepta  mullùni 
juvatur,  polesl  propiià  sponle  aliquid  ven- 
denii  supercrogare ,  quod  perlinet  ad  ejus 
lioueslaiem. 

Quinlum  addi  potcsl  ex  Cajetano,  quùd 
causa  moyens  vendiloreni  ad  vendendum  pcr 
accidens  se  babel  ad  juslum  prelium  :  quaro 
sive  ex  indigentià,  sive  ex  abundantià ,  sive 
ex  despeclu  quis  rem  vcndat,  non  augclur  vel 
minuilur  ejus  prelium.  Unde  quod  esl  juslum 
prelium  pro  re  quam  vendit  pauper  ex  ucces- 
sitalc  ,  est  cliani  juslum  prelium  pro  eàdem  el 
simili  rc  quam  vendit  dives  nolens  cam  doniui 
suse  habere. 

Varii  soient  afierri  liluli ,  ralione  quorum 
res  plus  a^slinienlur  ac  inajori  preiio  vcndi 
possinl,  ut  ralione  danmi  cmcrgenlis,  ac  lucri 
cessanlis.  Uem  iàtionc  donalionis  liberœ  ex- 
cessûs  jnsli  prelii.  Item  ralione  ollicii  el  obli- 
galionis  vendendi  aliquod  genus  niercium. 
Ilevcrii  lamcn  omnium  solidissimus  ac  per  se 
loquendo  unicus  lilulus,  ad  qucni  cœlcri  re- 
ducunlur,  csl  penuria  venditorum,  rarilas 
niercium  cl  emptoruni  copia  :  sicul  è  coulra 
copia  venditorum,  abundantià  niercium,  et  pau- 
tilas  eniplorum  rerum  prelium  iiiinuiinl..II;nc 
quando  meices  ullro  olierunlur  el  eiiiptorcs 
(inaeriinl,  decrescil  ipsarum  prelium,  quia  dé- 
suni emploies  :  el  in  boc  seusu  dicilur,  quod 
mcrces  ullroncoe  communilcr  vilcscunl  pro 
lerlià  parle.  Ilinc  quando  rcs  vcndunlur  sub 


baslâ,  majori  pretiovendi  aulminori  eini  licite 
possuni,  ob  scilicet  multiludinem  vel  paucita- 
lem,  fcrvorem  vel  leporem  eniplorum;  et  in 
bis  licitalionibus  merccs  forluito  ac  incerto 
preiio  subsunl.  Quare  juslum  earum  prelium 
in  hoc  foro  ac  vendendi  modo,  est  illud  quod 
seclusis  fraudibus  ,  monopoliin  ae  macbinalio- 
nibus  oblineri  polesl,  ejusque  exoessus  aut  de- 
feclus  à  conlrabenlibus  se  forlunoe  cvenlui 
exponenlibus  condonari  ccnsclur.  Idem  di«en- 
duiii  de  robus  quœ  olî'erunlur  vendendai  per 
proxenalas.  Item  de  rébus  quœ  posl  bella  , 
pestes,  etc.,  vilissimè  vcndunlur,  quia  scilicet 
ulIrô  olTcrunlur,   neC  inveniunlur  emptores. 
Eàdem  ralione  gemmœ  qua:  anlea  mille  num- 
niis  vcndebantur,  modo  cmunlur  centura.  El 
similiter  iranscunte  navi  aliquà  onusià  merci- 
bus,  videnius  cas  viliùs  enii,  quàm  ibi  valeant  : 
quia  non  inveniunlur  emptores  lune  pro  alio 
preiio,  et  sic  de  similibus  :  lune  cnim  ven- 
duntur   quantum  valent   hic  et  nunc   expo- 
silaî,  quamvis  non  vendantur  quanlùm  valent 
absolutè  ac  valerenl  si  expeclarenl  eraplorcm. 
lliuc  reprobalur  prelium   ex  monopolio  au- 
clum,  sive  quando  pauci  mercatores  cerli  ge- 
neris  omnœ   mcrces   vel    maximam    illarum 
parlem  cocmunl,  ut  ipsi  soli  posleaad  libitum 
vendant  rcs  ad  viclum  necessarias,  antequàni 
cives  alimcntarem   provisionem  sumpserint , 
illos  pra;venienies;  quia  hàc  maehinalione  de 
induslrià  et  fraudulenter  cbaritatem  inducunl 
cum  damno  publico  ol  proprio  commodo  :  sive 
quando  inler  se  conspirant  el  conveniunt  de 
non  venilendis  cerli  generis  mercibus  nisi  con- 
slitulo  ab  ipsis  preiio  e.\ccdcnle  summum  ac 
ligorosuni  ,   quod   absqiie   lali   conspiralione 
babercnt  :  lune  enim  peccanl  contra  juslitiam, 
et  ad  excessum  illum  resiiluendum  obliganlur; 
cùm  injuriani  ac  vim  civibus  et  reipub.  in  boc 
inférant.  Sive  quando  vi,  aut  fraude  impediunt 
mercatores  exlrancos  ne  suas  merccs  in  cum 
locum   déférant,  ul  rariorcs  cl  cliariores  ibi 
exislenles,  plus  vendant  quas  apud  se  babenl  : 
ob  eamdem  ralionem  lune  peccanl  conlra  ju- 
slitiam. Hinc  improbandus  venil  lanquàni  usu- 
raiius  contraetus  ille  einplonis,  qucm  vocani 
Mohalra,  quo  quis  inutuuni  petenti  mercalort 
qui  rc'pondcl  se  non  babere  pecunias,  sed  of- 
l'oirc  ci  merccs   vendcndas  preiio  suprême 
inlra  latitudinein  jusli  prelii,  praividens  ae  in- 
Icndens  easdcm  rcdimerc  preiio  infimo  jusl*> , 
quod  slalim  prœsenli  pecunià  solvil  ei  qui  mu- 
I    luum  rogaverat  ;  qui  proplcrea  obligalus  ma-' 
ni'l   aJ   staUito   icrmino  rcfundcndum  'nXvf'/ 


1039 

]»reiiiiin ,  simulqiie  complemenlum  prelii  sii- 
proini  in  priori  vendilionc  slipulali.  Ibi  enim  sa- 
lis apparct  fœncranlis  inleiilio  niuliiandi  cum 
lucio  supra  sortem ,  illà  duplici  vendilionc  si- 
«lulatà  operiendo  mutiuim  cum  l'œnore.  Idque 
à  forliori  conlingit  quando  nicrcalor  alium 
ad  hanc  revendilionem  sollicitât  vel  urget,  vcl 
obligat  ex  pacto  prœvic  inilo  ,  ni  expresse  de- 
claravil  Innoceiilius  papa  XI,  damnans  liane 
propositioncm,  quce  est  iO  inter  proscripias  : 
Coiilracliis  moluilra  liciliis  est  ctiam  rcspeclu 
rjusdem  personœ,  cum  contractu  retrovendilioiiis 
prœmè  inilo  cum  intentionc  liicri. 

Sanè  excusaretur  ab  usurà  niercalor  isle  si 
non  sollieilarct,  nec  ex  pacte emptorcm  obliga- 
ret  ad  revendilionem,  neqiie  cam  intendcret, 
sed  bonà  fide  liuic  merces  venderct,  si  poslca 
illiiis  practer  inlcnlioncm  ,  divcrso  lenipore  et 
tponianeè,  eniptoripfuin  sollieilarct  ad  easdem 
merces  recmendas.  Tune  enim  secluso  scan- 
da!o,  servaiis  servaudis,  id  posset  licite  faceie 
càdcm  rationc  ac  jure,  quo  quivis  alius  polest. 
Ilinc  simplicilci-  loquendo  vcndens  rem  eba- 
riùs  juslo  prclio  rigoroso  praicisc  ob  dilatam 
solulionem,  aut  cmens  rainori  justo  pretio  in- 
linio ,  prœcisè  ob  anticipatam  solulionem  se- 
cluso quocumquc  interesse,  nsuram  committit 
cl  adresiilulionem  cxccssûs  lenetur,  aut  dc- 
loclùs  ;  quia  ibi  mutnum  virlualc  ac  implici- 
lura  cum  fœnorc  intcrveuit ,  ut  doccl  D.  Tlio- 
mas  2-2,  q.  78,  art.  2,  ad  7.  Sccùs  dicendum 
quando  accipilur  non  rationc  nuitui  ac  tem- 
poris,  sed  ad  compensalionem  danini  emcr- 
gcnlis  aut  lucri  cessanlis,  prout  à  nobis  sujira 
explicalum  est.  Unde  cbirograpba  seu  debiia 
Ruivenda  in  poslerum  quœ  vocanlur  à  Caje- 
lano  pagœ  acerbœ ,  non  possunl  licite  minori 
]ii  clio  emi  quàm  valeant,  per  boc  quod  pra;- 
senii  pccunià  emanlur,  si  aliam  non  luibeant 
acorbitalem  quàm  ralione  temporis  futuri,  seu 
sulutionis  in  poslerum  :  benè  tamen  ex  boc 
quôd  non  sint  liquida  et  facilis  solulionis;  sed 
aiiibigua,  pcriculosa,  nonnisi  cum  molestiis  et 
liiibus  obiincnda,  etc.  Ob  hocc  enim  oncra , 
luiiiuri  preiio  œsliniantur.  Item  ob  tiliilum 
veri  intéresse,  quod  emens  lune  jjatilur  Iri- 
buendo  pecuniam  praisentcm  pro  fulurà,  com- 
pensandum  :  lune  minori  pretio  emi  pos- 
sunl ,  seu  quia  occ;isione  temporis  malcrialitcr 
sunipli,  ea  dilata  soUitio  alTcrt  emenli  dam- 
num,aut  enni  liieropvival,  ut  supra  exjilicalum 
luit.  Ilinc  lieilum  estcliariùs  vendcre  merces 
cxpeclaià  soluiione  in  aliud  icmpus  quo  cre- 
duMiur  plus valituraî quàm  ten)porccontrac(i1s; 


EXPOSITIO  1040 

si  tamen  lempore  Solulionis  pretii  plus  valitu- 
ras  probabile  credalur,  cl  merealor  non  esset 
tune  illas  vendiUirus,  sed  usque  ad  aliud  lem- 
pus  servaturus.  Halio  est  quia  tune  pretium 
non  est  laxandum  nec  sestiraandum  secundùni 
pixsens  tempus,  sedsecundùm  illud  quo  nier- 
calor eralsuas  merces  disiracturus;  aliàsdam- 
num  ex  vendilionc  ob  solius  emcntis  grntiam 
factà  reportaret  :  unde  Petrus  inslanter  roga- 
lus  à  Paulo  ut  in  messe  triticum  illi  vendat 
expeclatà  soluiione  usque  ad  niensem  maium, 
polest  lune  trilieum  illi  vendere  dupliciter. 
Primo,  indelinilo  pretio,  illo  scilicet  quod 
communiter  curretin  initio  vel  in  medio,  vel 
in  fine  mensis  maii,  quo  solùm  tenipore  de- 
creverat  vendere.  Tune  eiiim  cùm  contraben- 
tes  sese  periculo  exponant ,  nulla  apparet  in- 
justilia.  Secundo,  pretio  deflnito  majori  quàm 
quod  in  messe  currit,  ad  arbitriuni  prudentum, 
pensalis  omnibus  pensandis  et  servaiis  ser- 
vaudis, nempe  quôd  prudenteret  verisimiliter 
triticum  plus  valilurura  in  mense  maio  ;csii- 
melur,  quàm  in  messe;  ila  tamen  quôd  tune 
possil  de  facto  plus  valerc ,  quàm  sit  prelium 
vendilori  assignatum,  ut  sic  pari  lucrandi  aut 
perdendi  pericidoexponanturambo.  Item  quôd 
venditor  non  cxigat  neque  recipiat  pretium 
summum  quod  trilieum  loto  illo  mense  babe- 
bit,  sed  lantûni  médiocre  quod  erit  illo  mense 
aut  die  vel  bebdomadà,  sidifleralur  pretii  nesli- 
maiio  usque  ad  illud  tempus  :  quod  enim  est  in 
potentià  ac  mulliplieilcr  impediri  polest,  non 
tantùm  valet  nec  a;sliniatur,  ac  si  esset  aclu. 
Adde  et  detrabendam  esse  œstiniationem  cn- 
slodia;  iriiici ,  periculorum  ,  hiborum ,  ex- 
pcnsarum  ,  etc.  ,  quibus  vendilor  eximitur. 
Tandem  quôd  reverà  vendilor  babeal  sinceram 
inlentionera  servandi  triticum  us:[ue  ad  nien- 
sem maium,  et  de  hoc  proposilo  moneal  em- 
ptorcm. Et  in  boc  ctiam  conlraclu  nulla  appa- 
ret injuslitia,  prout  colligilur  ex  cap.  i\ai'/V/n»(< 
de  usuris  :  quod  fusé  oslenditur  alibi. 

Quxres  primo,  an  vendiiio  cum  paclo  re- 
trovendcndi  sit  licita.  —  Resp.  paclum  islud 
in  favorera  solius  vendiloris  esse  licilum,  quia 
unusquisque  rci  suœ  est  niodcralor  cl  arbiter  ; 
dumniodô  juxla  a;stimationem  ac  proportio- 
nem  biijus  oneris  imiiosili  cmptoii  ,  ad  arbi- 
Irium  yiri  prudentis  rei  pretium  diminualiir  : 
ex  liàc  enim  dunlaxat  parle  bujusinodi  paclum 
posscl  esse  illicitum  ,  quia  bic  nulliim  inlerve- 
nit  niutuum  ctiam  virtuale  ,  cùm  cinplor  nun- 
(piàm  valeat  prelium  dalum  repctere ,  si  ven- 
dilor  nolil  contractum    rescindcre  :   sicque 


lOil 


sEPTIMl  [' 


usura  esse  nequil;  beiic  taincn  quaiido  Iju- 
jiisinotli  pactuni  in  graliani  emptoris  appoiii- 
tiir.  Quoties  euim  aliquis  ila  suam  pecuniam 
dislraliit,  ut  ex  pacto  reiiiical  jus  ad  similem 
suuiniam  lempore  quo  volueril  recuperandam , 
ifai  lalet ,  iniô  patet  nuiluum.  Unde  si  isle  fi- 
clus  eraplor  el  verus  niuluaior  percipiat  iiile- 
riiu  fructus  rci  apparenter  venditœ  el  rêvera 
solùm  impignoratae ,  non  computando  illos  in 
parlem  solulionis  prelii ,  verè  exigit  lucruui 
supra  sortera  in  vi  niutui  palliali.  Ergo  est 
usurarius.  Adde  quod  per  istum  conlracium 
oiunes  l'acilé  possent  usuras  ijalliare  ,  lielè 
eniendo  funduin  frugiferum  illius  qui  petit 
mutuum  ,  cura  paclo  quùd  eodem  pretio  intra 
lot  annosesset  reempturus;  intérim  non  com- 
piitatis  fruclibus  perceplis  pro  solutione  sortis, 
ipsam  integram  recipiet  absque  justo  tiiulo. 
Quaîres  secundo  ad  quid  tencatur  venditor. 

—  Resp.  teneri  ad  rem  emplori  tradendam  in 
termino  praelixo  ;  aliàs  si  fuerit  in  niorà  culpa- 
bili,  tenetur  ad  iili  compensandum  interesse 
tani  intrinsecuni  quàm  extrinsecum  ,  quod 
iiide  patitur,  cùm  sit  causa  iiijusta  illius.  Te- 
netur insuper  de  eviclione,  si  contingal  rem 
ab  alio  quopiam  evinci.  L.  Semis  qucm,  IF.  de 
act.  empt.  et  vend.,  et  1.  Ex  emp'.o ,  eodem 
lit.,  et  1.  Qui  funduin,  ff.  de  evicl.  Tune  nibilo- 
niinùs  venditor  non  tenetur  de  danino  el  in- 
téresse, nisi  dolo  suo  einptorem  circumve- 
neril;  sed  suflicit  si  emplori  pretium  restituât, 
quod  acceperat.  L.  E.r  empto,  ff.  de  enipt.  et 
vend. 

Quaeres  tertio  oui  res  debealur  quando  duo- 
bus  in  solidum  et  ex  intervallo  vendita  fuit'.' 

—  Resp.  quôd  si  res  neutri  illorum  Iradita 
adbuc  fuerit ,  prseferendus  est  ille  qui  priùs 
cmil  ;  nam  juxta  régulas  juris,  qui  prior  est 
lempore,  polior  est  jure  :  née  venditor  poteral 
absque  illius  injuria,  rem  ab  ipso  eniplam  , 
aliis  proniitlere  el  vendere.  Si  tamen  ea  res 
secundo  emplori  Iradila  fuit,  iste  babel  illius 
domiuium  ;  priori  verô  emplori  soliim  rema- 
net  jus  et  aclio  in  personam  venditoris,  quan- 
tum sibi  inierest  rem  vendilam  non  fuisse. 

Quaeres  quarto  qusenam  simul  cura  re  cen- 
seanlur  vendi  accessiones,  quando  de  bis  nulla 
facia  est  meniio  expressa.  —  Resp.  ea  simul 
vendi  qua;  communilcr  accedunt  et  con- 
neclunlur  cura  rébus  vendilis.  L.  Qui  fundmn 
fr.  de  conlrab.  empt.,  et  1.  /Ede  sacra.  L.  Cum 
manu  eod.  lit.,  quia  isle  conlractus  est  bonœ 
Udei  ;  quare  nisi  expresse  ae  nominalim  quae- 
dani  excipiautur  ac  demaulur,  unà  cum  re  gc- 


i.ECUMI.  1012 

ncraliter  vendi  censenlur  quœ  ad  ejus  natu- 
ram  et  complementuin  speclanl;  quia  scilicet 
vcl  sunt  illius  parles  ununiquc  elïiciunt  cura 
cà,  vel  absque  illius  inleritu  aut  desiructionis 
perieulo  separari  nequeunl;  sicvendità  donio, 
censi'tur  vendi  puleus,  lalrina,  serae,  el  cla- 
ves,  quœ  sunt  in  eà,  1.  Juliamis,  et  I.  Qui  fun- 
dum  :  vendilà  piscinà  censentur  vendi  pisces 
qui  sunt  in  eà.  L.  Fîmes,  iï.  de  contrab, 
empt. 

Quœres  quinlô  quoi  modis  vcnditio  resciu- 
dalur.  —  Resp.  non  licere  uni  conlrabenlium 
altero  invito  à  conventione  facià  recedere  ,  et 
à  contracui  resilire.  L.  De  conlracln  ,  cap.  de 
rescind.  vendit.  Possunt  tamen  qua;dara  pacla 
ab  inilio  fuisse  apposiia  ratione  quorum  con- 
lractus dirimatur  ex  posl  facto  ,  etiam  invito 
alioro  coniralientium  :  ut  pactum  Icgis  com- 
missori;e,  per  quod  scilicet  craplio  rescinda- 
tur,  nisi  intra  slatuluni  lempus  pretium  sol- 
valur.  L.  Ciim  Venditor,  et  I.  Fitndus  iï.  de  L 
Cominiss.  L'i  enim  ostenditur  in  tract,  de  Just., 
quamvis  islud  pactum  non  valeat  in  pignorir 
bus,  valet  tamen  in  vendilionibus.  Imô  lune 
einptor  perdel  arrbas  qiias  dédit,  nisi  aliud 
expresse  convenlum  fuerit.  L.  De  leije,  IT.  de 
contra,  empt.,  el  I.  Fundo  vendito.  If.  de  lege 
comnn'ss.  Ad  lioc  etiam  confert  pactum  ad- 
diclionis  in  diem,  seu  de  re  relrovendendà , 
nempc  quod  prima  venditio  non  subsistai  si 
intra  tôt  dies  venditor  alium  inveneril  enipto- 
rem,  qui  meliorem  obluleril  conditionem.  L, 
Quoiie»,  Û'.  de  in  diem  addictione.  Ad  lioc  quu- 
que  confert  paclura  quo  possit  venditor  rem  à 
se  vendilam  intra  prœfixum  lempus  redimere, 
servalis  servandis.  L.  Si  ftindiim,  el  I.  J/  à  le 
compiirmil,  cap.  de  paciis  inter  empt.  et  vend. 
Dissolvitur  prœlerea  venditio  in  isto  regno 
Gallia;  per  retraclura,  et  jus  quod  eoncedilur 
vendiloribus  agnatis  intra  annum  emendi  aut 
redimendi  rem  vendilam ,  œquale  pretium 
olTerendo  et  dando.  Tandem  dissolvitur  per 
jus  prailationis  el  retenlionis,  quod  Label  do- 
minus  direclus  supra  fundura.  Ad  quem  au- 
lem  speclel  rei  venditse  dominium  et  poricu- 
lum,  dura  emenli  nondùm  est  tradita  ;  item  ad 
qucni  pertineanl  fructus  percep'.i  illo  lemporo 
inlermedio,  quando  conlractus  dissolvitur  ; 
item  ad  quem  pertineanl  fructus  rei  venditse 
et  iraditae  quamdiii  ejus  pretium  nondùm  esl 
solutum,  nequc  conlractus  dissolvitur,  in  tract, 
de  Just.  fusé  explicatur. 


1043 


Articclis  IX. 


An  et  quomodo  vendilio  reddatur  illhila,  propler 
de(ectum  rei  rendilœ ,  et  an  venditor  ejus  vi- 
tiinn  dkere  tenealur. 

Poslquàm  D.  Thomas  examinavit  fraudulen- 
tiam  cl  injuslitiam  eniptionis  et  vcndiiiouis  ex 
parle  prelii,  dcinde  art.  2  et  5,  cam  invcsligal 
ex  defeclu  rei  vendil;ip,  dicitqiie  triplicem  in 
eà  defecltim  considerari  posse. 

L'iium  qiiidem  secundùm  stibsianliam  et  spe- 
ciem  rei,  ul  si  qiiis  riislico,  vilriim  pro  gem- 
ma vendal,  vas  slanneiimproargcnleo,  vinum 
mixlum  aqiià  pro  puro,  aurum  pro  aurichalco, 
et  gencraliter  unam  rem  pro  alià,  vol  in  loto, 
vel  in  parle,  ac  codem  prelio.  El  hune  quidem 
defccUim,  si  venditor  cognoscat  in  rc  qiinm 
vcndil,  fraudera  conimillil  in  venditione  :  nndc 
vendilio  illicila  redditur,  et  hoc  est  quod  dici- 
tur  contra  quosdam  Isa.  1  :  Argcntum  timm 
venmn  est  in  scoriam,  vimim  tuum  mixtitm  est 
fiqtui ;quo>i  enim  niixtum  est,  palitur  defeclum 
quanlùm  ad  specicm.  Iloec  fraus  est  ex  gencre 
suo  morlalis  ;  et  istc  error,  etiamsi  non  foret 
anlecedens  nec  darcl  causam  contractui,  sed 
csset  solùm  concomitans  ac  incidens,  ipso  jure 
naturx  annullat  contracium  ,  quia  deceptus 
non  consentit  in  aiiam  rem  quae  supponiiur, 
V.  g.,  vilrum,  sed  solùra  in  gemmani  quœ  pro- 
mittitur,  et  pro  quà  solvit. 

Alius  aulcm  defcclus  est  secundùm  quanti- 
latem  qux  pcr  mcnsuram  cognoscilur:  ctidcô 
si  quis  scienter  utatur  deficienli  mensurà  in 
vendendo,  fraudem  commillil,  et  est  illicila 
vendilio.  Unde  dicitur  Dculeroii.  25  :  Non  lia- 
bebis  in  sncaclo  tiio  diversa  pondéra,  majus  et 
minus ,  nec  erii  in  domo  lui)  modius  major  et 
vlinor  :  et  postca  suhdilur  :  Abominatur  enim 
Dominiis  eum  qui  liœe  facit,  et  aversatnr  omncm 
injustitiam.  Necesse  est  aulera  mensuras  rerum 
vcnalinm  in  diversis  locis  esse  diversas,  propler 
diversilalem  copiaî  et  inopia;  rcruni  ,  quia  ubi 
res  niagis  abuudant ,  coneueverunt  esse  ma- 
jores mensurœ.  In  unoquoque  tanien  loco  ad 
redores  civilalis  perlinel  delerniinare  qux 
sint  juslne  mensurac  rcruni  venalium,  pensalis 
condilionibus  locorum  et  rerum  :  et  ideô  lias 
mensuras  publicâ  ancloritate  vcl  consueludine 
instiiulas,  prajterire  non  licei. 

Tcrtius  defectus  est  ex  parle  qualilalis,  pula 
si  aliquod  animal  infîmium  vendal  quasi 
sanum  :  quod  si  quis  scienter  fccerit,  fraudem 
roniniillil  in  venditione.  L'iidc  est  illicila  ven- 
dilio, et   consurgil  in  bis  tribus   dcfocllbus 


EXPOSITIO  1041 

obligatio  rcstiluendi.  Si  verô  eo  ignorante 
ali(iuis  prscdictorum  defectuum  in  rc  vendiiâ 
fuerit,  venditor  quidem  non  peecat.  quia  facit 
injuslum  lanlùm  malerialilcr,  nec  ejus  opera- 
lio  est  injusta  :  tenetur  tamen  cÙ!n  ad  ejus 
notiliam  pervcnerit,  daniuiim  recompeifsare 
emplori. 

Error  solùm  circa  qu.alilalcs  et  accidentia 
cxlrinseca,  si  fuerit  solùm  concomitans  et  in- 
cidens ,  sou  non  dans  causam  contractui , 
ipsum  non  reddit  nullum.  tum  quia  jam  adesl 
consensus  simplicilcr  in  contracium  :  Joanncs 
enim,  v.  g.,  verù  voluit  eniere  equum,  licet  in 
prelio  deccplus  fuerit  ,  vel  circa  aliqua  ejus 
accidentia;  unde  lalis  error  inducit  quidem 
non  volunlarium  circa  ea  accidentia  ;  non  la- 
nicn  causal  involuntarium  simpliciler  circa 
enqilioncni  cqui  ;  liim  quia  miin'mè  rcquirilur 
ut  emplor  nôrit  onines  omninô  rei  qualitales 
cl  in  onines  conscnliat  ;  cùm  enim  innumera; 
sini,  nib:i  unquàm  fixum  ac  lirnium  esset  in 
conlractibus.  L'ndc  isto  error  solùm  dcservit 
ad  hoc  ut  conlraclus  rcduci  debeai  ad  sequa- 
lilalem.  Cùm  auloni  emplor  non  minus  tenea- 
lur servare  jusliliai  leges  ,  qnàm  venditor, 
rectôconcludilD.  Thomas,  eodem  modo  ratio- 
cinandum  esse  de  ilio.  L'nde  si  quis  vcnderet 
aurum,  ercdens  esse  aurichalcum,  cniiiior  id 
cognosccns,  iiijuslc  émit  et  ad  restitulionem 
tenetur  ;  eadcm  cliam  est  ralio  de  defeclu 
quantitalis.  His  supposilis, 

Dico  primo,  quando  vilium  rei  venalis  est 
per  se  manifeslum  et  païens,  pula  si  equus 
fuerit  claudus  aul  monoeulus,  lune  venditor 
non  tenetur  do  illo  emplorcm  admonere,  sed 
solùm  niinncre  de  pretio,  juxta  proporlioncm 
hujus  defcclus;  aliàs  excessum  reslituere  te- 
netur. lia  expresse  D.  Thomas  hic  art.  3,  et 
communiler  auclores.  Ralio  est,  quia  tune 
venditor  non  dccii)il  emplorcm,  sed  ipsemct 
incautè  ac  imprudcnlcr  se  gérons,  vult  decipi, 
nec  nisi  justo  preim  venditur,  ul  suppono. 

Dioo  secundo,  quando  vilium  est  occullum, 
sialiunde  non  fuerit  nolabile,  nec  indc  tiniea- 
tiir  pcriculum  aul  damnum  emptori  cventurum , 
non  tenetur  venditor  illud  nianifcstare,  dum- 
modô  tanlùm  deiralial  de  pretio,  quanlùm  res 
illa  minus  valet  cum  isto  vilio  :  ila  D.  Thomas 
loco  ciiato  et  quodiib.  2,  arl.  10,  quia  lune 
vendilio  est  jusla  quando  prelium  ada'quatur 
valori  rei  vendila'  ;  nec  inde  prœbelur  oecasio 
poriculi  aut  danini  emplori ,  solùmque  sibi 
prœravel  venditor  in  noslrocasu,  quia  forlé 
emplor  propler  hujusiiiodi  vilium,  vcUct  plus 


lOiS  SEPTIMI  r 

subliMlii  (lo  piolio  iiiiàin  csscl  siiblr.'licnJuin. 
Ergo,  etc. 

Dico  icrliô,  veiidiloiem  leneii  ex  jtislilià  ad 
manifesiandum  roi  vciialis  viliuni,  quod  reddit 
rem  iiocivam  eiDplori ,  nec  lune  sufliccre  iil 
diminuai  de  prelio.  lia  D.  Thomas  Hc.  Ralio 
est  quia  dare  alicui  occasionem  pei  culi  aut 
damni,  est  scmper  illicilum,  quanni  i  non  sit 
nccessarium  quod  honio  alieri  sei  :per  dcl 
auxilium  vel  consilium  perlinens  ad  i  jus  qua- 
IcmcunKiue  promotionem  ;  sed  lioc  i  )lùm  csl 
neccssarium  in  aliquo  casu  delerniii;  iio,  puia 
ciim  alius  cjus  curoe  subdilur,  vcl  lùm  non 
polesl  ci  pcr  alium  suljveniri  :  vendi;  ir  aulem 
qui  rem  vendcndam  proponit,  ex  iiO(  ipso  dal 
cmplori  damni  vcl  periculi  occasione  n  ,  quôd 
rem  vitiosam  ei  offert,  si  ex  cjus  vilio  Jamnum 
vcl  periculum  incurrerc  possit  :  Jamnum 
quideni,  si  propler  hujusmodi  vilium  res  quœ 
vendenda  proponitur,  minoris  sii  prelii  ;  ijisc 
vcrô  propler  hujusmodi  vilium  niliil  de  prelio 
sublrahat.  Periculum  aulem,  si  propler  hujus- 
modi viliuni ,  usus  rei  reddatur  impedilus  vcl 
noxius,  pula  si  aliquii  alicui  vendal  cqnum 
claudicanlem  pro  vcloci,  vel  ruinosani  donmm 
pro  firmà,  vel  cibum  corruplum  cl  vencnosum 
pro  bono.  Undc  si  hujusmodi  vilia  sinl  occnlla 
et  ipso  non  delegat,  eril  illicila  et  doiosa  vcn- 
ditio,  et  tenelur  vcnditor  ad  damni  compensa- 
tioneni.  Jta  D.  Thomas  hic.  Ex  quo  inferlur 
idem  esse  diccnrium,  si  taie  vitium  rem  pror- 
sùs  inulilcui  rcddat;  tune  enim  emplor  deci- 
pilur  cum  damno  proprio,  et  dolus  dat  causam 
conlractui.  Addil  D.  Thomas  hic  art.  3,  in  hne 
corp.  :  quôd  «  dùui  usus  rei  elsi  non  compelat 
€  vendilori,potest  lamcn  esse  convenions  aliis, 
«  et  ipse  propler  hujusmodi  vilium  sublrahat 
(  quanlùm  oporlet  de  |irctio  ,  non  leneiur  ad 
«  manifesiandum  vilium  rei  ;  quia  forlè  propler 
I  hujusmodi  vilium  emplor  vellel  plus  subtrahi 
1  de  prelio  iiuàni  esset  subtrahendum  :  unde 
I  licilè  venditor  inderanitali  sua;  consuiere 
I  potest  vilium  el  relicendo.  s 

Ex  hoc  quidam  inferunt  quôd  eliamsi  ros  illa 
emptoris  fini  sit  inutilis,  si  aliunde  possil  aliis 
esse  couveniens  ac  ulilis,  ipsisque  vendi  eodem 
prelio  ab  emptore  ,  tune  venditor  non  tenelur 
vitium  manifcslarc  cmplori ,  si  ab  codcm  non 
fuerit  inlcrrogatus  expresse  aut  lacilè,  seu  si 
ex  communi  modo  vendendi  laies  ros  in  Udi 
loco,  ipse  merces  suas  sinccrè  vénales  expouat 
earumque  vilia  dolo  et  aliquà  arlc  non  occuliel. 
— Neganl  verô  alii,  ex  hoc  quôd  emplor  lune 
non  censeatur  habere  voluutaleui  emendi,  so- 


liimquc  ex  crrore  ac  dcceplionc  conscnsuni 
praibcal  conlractui.  Quod  videlur  admillcn- 
diim,  quando  emplor  ex  suî  condilionc  oslendit 
se  quœrere  lalcni  rem,  non  ad  vendcndum  aliis, 
sed  praicisè  ob  aliquem  usum  dclorininaluia 
sibi  convenienlem  ,  ut  miles  cmcns  eqiium  ad 
currendum  et  equilandum,  videlur  decipi  diiin 
venflilur  illi  cquus  soÎL'mmodô  aplus  ad  aran- 
dum.  Item  si  agricola  vendalur  equus  aran<^J 
acliborandi  incapax;  leneiur  enim  luncvcQ- 
ditoilcgesaltem  charitnis  emplorcm  admoncri» 
rem  non  esse  satis  convenienlem  ,  maxime  gJ 
possU  eam  facile  aliis  venderc. 

Qiiaeres  an  mercalor  sciens  prelium  rei  quain 
vendit,  brcvi  minuendum  esse  ob  supervcnlu- 
ram  earum  mercium  copiam,  possit  feslinanler 
illam  prelio  currenli  vendere,  non  indieandu 
futuramabundanliani.  — Uesp.afDrmalivècuni 
D.  Thomâ  hic  art.  5,  ad  4,  quia  in  islo  casu 
mercalor  uiilur  jure  suo,  dummodô  vi  aut 
fraude  non  impediat  quin  copia  mercium  su- 
perveniat,  aul  manifcstelur  brcvi  fulura,  aut 
mendaciis  non  alliciat  imparalos  ad  emendum, 
imposluris  spergendo  rumorem  falsum  ,  quôd 
brevi  illarum  mercium  prelium  foret  augen- 
dum,  aliùvcraodo  injuslo  civibus  nocendo. 

An  aulem  de  hàc  copia  superventurà  inter- 
rogalus,  possit  eam  negare  aut  cclare,  negant 
aliqui  ex  hoc  quôd  vendilor  tune  es  officio  ve- 
ritalem  fiileri  tencatur,  nec  licite  eam  cclare 
et  à  fortiori  negare  possit  cum  lanlo  civiuni 
damno  publico;  affirmant  verô  alii,  quia  ex 
liocemplorcs  ad  conlraclum  injuslum  non  in- 
ducerenlur;  traditurquippe  merxabsquc  vilio, 
vcndilurque  prelio  currenli  juslo.  Unde  etiamsi 
mercalor  tune  negaret ,  taie  mendacium  non 
esscl  formaliter  pernicio&um  ,  sed  ofiiciosum , 
seu  ordinarelur  aliunde  à  mcreatorc  ad  vitan- 
dum  damnum ,  quod  in  propriis  faeullalibus 
incurrcrci,  sivcrilatem  proferrcl. 

Verùm  dalo  quôd  lune  mercalor  possit  vc- 
rilatcm  non  aperire,  sed  cclare  ,  non  videlur 
lamen  admiltendum  quôd  mendacio  positivé 
valeat  cives  decipere  çum  ipsorum  damno. 
Inde  si  hujusmodi  mendaciis  prelium  eurrens 
auctum  fuerit,  tune  mcrca'or  iilum  exccssum 
rcstiluere  leneiur.  llinc  inferlur  eum  qui  sciens 
obsidioncm  urbis  proximè  venluram  ,  suas  res 
celeriler  vendit  prelio  currenli ,  non  admo- 
ncndo  emptores  de  futurà  vaslatione ,  non 
peccare;  item  eum  qui  scit  curiam  brcvi  ex 
hoc  loco  recessuram  ,  posse  locare  celeriter 

Idomos  suas  prelio  quo  anle  solebat. 
Quœ  hacleniis  de  vendilore  dicla  sunl,  pro- 


1017 


EXI'OSITIO 


1048 


porliniialiicr  ciiiplori  applicaiida  veniiint  : 
iicnipe qiiùd  sciens fuluram  mcrcium  pcmiiiam 
et  cîiariialcm,  polest  iilam  prxvenire  cmendo 
res  luinc  prelio  eurrenti.  Idem  dicendura  de 
co  qui  scil  prelium  monelae  decrcio  principis 
brcvi  esse  rainueiidum,  qiiando  adlnic  non  csl 
piiblicalum.  An  autem  consiliarii  et  ministri 
piincipis ,  de  quorum  assensu  decretum  istud 
fuit  emanatum,  possint  quoque  ics  suas  et 
pecunias  prelio  lune  currcnle  dislrahere,  anle 
ojiis  publicationem ,  aliqui  negant,  quia  nec 
debeiil,  nec  possunl suoolfieio  fungi  in  damnuni 
civium.  Alii  vero  afliinianl,  quia  ex  nnâ  parle 
ratione  sui  ofiicii  non  inlerdiciiur  iilis  venditio 
niercium  et  distractio  pecuniarum  suarum  pre- 
lio eurrenti ,  neque  icnentur  laie  deerelum 
anle  lempus  5  principe  assignalum ,  civibus 
nianifestarc. 

Existimo  tamcn  eos  licite  non  posse  bujus 
docreii  publicaiioncm  de  induslriâ  et  in  pro- 
prium  comniodum  differre,  coque  fine  ut  lolurn 
sufficicns  lempus  habere  valeani,  ad  suas  mer- 
ces  el  pecunias  illo  niajori  prelio  dislraben- 
das;  idcnimcssctofficiosuo  inciviumdamnum 
l'raudulenier  abuli ,  neque  suis  cognalis  aut 
amicis  ad  liunc  finem  laie  secrelum  pandere 
dcbent ,  ob  eamdeni  ralioncm.  Deniqne  si  per 
fraudcni  et  macliinalionem ,  bujusmodi  rerum 
|irelii  imnuilaiioneni  procuraverint,  ul  nenipc 
res  el  pecunias  suas  cliariùs  venderent  ac  dis- 
iraberent  el  poslea  viliùs  cmerent,  non  vi- 
donlur  à  gravi  peccato  excusandi. 

Articilis  X. 
I  liùm  liccal  negoliando  cliariiis  aliquid  vciidere 
qKàm  emere. 
Divus  Tbomas  de  islà  negolialione  iractat 
Lie  art.  4,  dieilque  ad  ncgoliatorcs  perlinere 
rerum  commulationibusinsistere,  duplicemque 
cura  Arisl.  1  Polit,  dislinguil  eommulalioncm. 
L'nam  quasi  naluralera  el  necessariam,  nenipe 
rei  cum  re,  vel  rerum  el  denariorum  prnpier 
vitae  necessitatem  :  et  lalis  comrauialio  est 
laudabilis ,  nec  propriè  perlinet  ad  ncgoliato- 
rcs ,  sed  magis  ad  œcononiicos,  aut  polilicos. 
Alla  verô  comnuilalionis  species,  est  vcl  dena- 
riorum ad  denariospcr  cambium,  vel  quarum- 
cumque  rerum  ad  denarios  per  mercalurani  : 
seu  non  propler  res  vilae  necessarias,  sed  pro- 
ptcr  quserendum  lucruni  ;  cl  de  hàc  esl  sermo 
iii  praîsenti ,  per  quam  scilicet  res  non  immu- 
lalœ  nec  nidiores  efTeclse  chariiis  vendunlur 
à  mercalore,  qnàm  ab  eodem  fuerint  cmpta;  ad 
lucruui  sibi  comparanduui  c.\  illarum  distia- 


clione.  Aliquid  cliam  de  commulalione  dena- 
riorum ad  denarios  per  cambium  breviier  dis- 
seremus. 

Dico  primo ,  mercalurani  neque  esse  de  se 
bonam,  neque  malanï;  babere  tamen  quamdain 
specieni  lurpiludinis,  et  esse  de  malè  sonanli- 
bus;  ila  D.  Tbomas  loco  cilato  el  communiler 
auclores. 

Probatur  :  Cùm  mercalura  icndat  in  lucrum 
tanquàm  in  objeclum,  de  eà  judicandum  est 
per  comparationem  ad  taie  objeclum.  Lucrum 
autem  quamvis  de  sui  ratione  non  imporlet 
aliquid  boneslum  vel  neccssariura,  niliil  (amen 
de  se  dicil  viliosum  ac  virluli  conirarium;  ni- 
bil  cnim  probibel  ordinari  ad  aliquem  finem 
necessarium  vel  boneslum,  v.  g.,  ad  subve- 
niendum  indigenlibus,  aut  farailiam  suslen- 
tandani,aut  publlcam  ulililalem  procurandam, 
ne  scilicet  res  ad  vitam  necessaria'  civibus  de- 
sint;  et  mercalor  lucrum  cxpetil  non  quasi 
finem ,  sed  quasi  slipcndium  laboris.  Et  tune 
negolialio  esl  licila.  Quando  verô  mercalor 
tendit  in  lucrum  tanquàm  in  ullimum  finem, 
quod  conlingil  quando  propter  lucrum  frangil 
aliquod  prœceptum,  v.  g.,  pejerando,  defrau- 
dando  proximum,  lune  negolialio  esl  morlali- 
ler  peccaminosa.  Sicul  ergo  lucrum  de  se  non 
est  morlaliler  bonum  neque  malum,  sed  indil- 
l'ercns,  ila  et  negolialio  mercatoria  :  non  enim 
ex  eâ  affirmatur  malum  ,  sed  negatur  bonum, 
juslèque  vituperalur  tanquàm  babens  speciem 
mali  ;  quia  quantum  csl  de  se  deservit  cupi- 
dilali  lucri  qux  lerminuni  nescit,  sed  in  infi- 
nilura  tendit  :  et  ob  frequcntia  negolianlium 
vilia;  quia,  ut  dicitur  Eccl.  26  :  Difpmtler 
exuitur  iiegotiator  à  peccalis  tabioriim  :  item  quia 
nimisimplicat  animum  secularibuscuris,  rebus- 
que  terrenis  :  landein  quia  mercalura  scalct 
mullis  difficultatibus  et  periculis  peccatorum, 
ob  quœ  et  alia  inconvenienlia  ac  indecenlia, 
mcrilô  clericis  inlerdiciiur,  per  loiam  dist.  88, 
et  alibi  passim  in  can.  ;  bine  mcrilô  dicilur 
Psalm.  79  :  Quoniam  non  cognovi  lilleraturam; 
vcl  ul  alii  legunt,  negoiiaiionem,  iniroibo  in 
potcnlias  Doinini. 

Polest  itaque  negolialio  reddi  illicila  ex  cir- 
cumslanliis  personarum,  pula  clericorum,  ut 
osiendil  1).  Tliomas  arl.  ciiaio,  ad  5,  illisque 
graviter  inlerdiciiur  ab  Ecciesià  ;  ila  ut  etiam 
secluso  scandalo ,  morlaliler  peccent  si  eara 
exerceanl,  maximèque  si  in  usu  babeant,  ut 
fusé  osiendilur  iracl.  de  Jusl.;  iiem  ex  cir- 
cumslanlià  loci,  pulâ  si  in  Ecciesià  aut  in  cœ- 
mçieiio  Dam   nundinaiioness ,  ul  colligiluf 


1019  SEPTIMl 

Mallh.  21,  et  Joan.  2;  item  ex  cap.  Decet,  in 
6  ;  item  ex  circumstaiulà  lemporis  saeri,  ut  si 
inercatiirre  exerceantur  diebus  dominicis  ac 
leslivis,  lit  ostensum  est  in  3  Decalogi  prœcc- 
plo,  el  colligilur  ex  D.  Tliomà  2-2,  q.  122,  a. 
l,  el  prohibelur  c.  1,  de  Feriis.  Item  venditio 
iiiala  leddi  potest  ex  eonditione  reruni  vena- 
liiim  ;  item  ex  injiislitiâpretii,  et  ex  modo  ne- 
goliandi,  prout  l'usé  ostcndilur  in  Iractatu  d(! 

JlISl. 

Dioo  secundo,  quôd  cùm  eambium  sil  per- 
mulatio  negotiatoria  peciiiiiœ  pro  pecunià  cum 
luero.vel  causa  lucri,  eodem  modo  ratiocinan- 
dum  est  de  aite  canipsorià  ac  de  negotiatione 
mcrcatorià. 

Jure  natiirali  ad  justitiam  cambii  sequentes 
requinintur  eonditiones.  Prima  est  utinterve- 
niat  vera  et  sincera  permutatio  unius  peciiniac 
pro  alià  diversà,  absilque  omnis  simiilalio  et 
intenlio  usuras  palliandi  sub  colore  cambii, 
celcbrando  verum  cum  fœnore  mutuum.  Se- 
cunda,  ut  nihil  prorsùs  exigatur  lucri  ratione 
lemporis  ac  dilalse  solutionis  pnecisè,  scd  lan- 
lùni  pro  loci  distaniià  ,  pro  translatione  pe- 
cuniae  aliisque  juslis  titulis.  Tertia,  ut  servelur 
jusluin  pretium,  quod  vel  communi  et  appro- 
batà  consuetudine,  aut  peritorumac  proborum 
judicio  determinalur  ;  injustilia  enim  cambio- 
runi  ex  hoc  polissimùm  duplici  capile  oriri  po- 
test :  nempe  aut  ob  usurariam  pravilatem 
quam  redoleut,  aul  ob  inaequalitatem,  seu  ex- 
cessum  in  pielio  ac  stipendio.  B.  Pius  V  in 
speciali  conslitutione  suà  plures  alias  appo- 
suit  eonditiones,  quas  alibi  relulimus. 

Porrô  eambium  est  duplex,  aliud  lictum  ac 
siccum,  quia  caret  bumore  et  fœcunditate  ad 
fructincandum  et  est  potiiis  mutuum  cum  fo-- 
nore,  ut  contingit  quando  non  mitluntur  litté- 
ral, aut  mittuulur  inanes,  aut  non  lit  etiam 
translalio  virtualis  pecunise  ;  sed  campsor  tra- 
dit  eam  campsario,ab  eodem  in  eodem  prorsùs 
loco  solvendam  cum  lucro  ob  prxcisè  dilatant 
solutionem,  etc.;  et  istud  eambium  jure  natu- 
raliet  positivo  tanquàm  usurariumreprobatur. 
Aliud  verô  est  eambium  verum  et  reale,  con- 
tinens  veram  ac  legitimam  pecunise  pro  alià 
diversà  commutationem.  Et  de  isto  est  tanlùm 
senno  in  prsesenti. 

Subdividitur  autem  in  minulum  seu  ma- 
nuale,  et  in  eambium  locale,  seu  per  litteras. 
Cambium  ad  minutum  est  permutatio  pecu- 
nià; pro  alià  prsesenti  in  eodem  loco,  ut  cùm 
quis  dat  pecuniam  auream  pro  argcntcâ  vel 
œreà,  et  c  contra,  cum  moderato  lucro  juxl;» 


PR/ECtPTl.  lOoO 

diversarum  regionum  consuetudinem  ;  dum- 
modo  lucrum  non  sit  excessivum,  cambium 
erit  justum,  et  ex  hàc  solùm  parte  illicitum 
esse  poicsl:  cùm  enim  non  cxigat  lempus,  sed 
statim  una  pecunia  pro  alià  commutetur  et  de 
manu  in  inanum  transeat,  nequit  esse  usura- 
rium,  eo  quod  nullum  involvat  mutuum,  sed 
tantùm  injustum  esse  potest  ob  excessum 
prelii. 

Cambium  locale  est  quando  pecunia  de  prx- 
senii  in  uno  loco  ac  tempore  recipitur,  et  in 
alio  loco  et  lenipore  reddilur  ;  et  quia  ordi- 
nariè  per  litteras  lieri  solet  et  ideô  vocatur 
cambium  per  litteras  ;  idque  duobus  modis 
exerccri  contingit.  Primo  quando  capsor  prier 
dat  campsario  pecunias  suas  Lugduni,  v.  g.  , 
ut  eas  reddat  Romœ  ;  vel  secundo  è  contra  , 
quando  campsarius  prior  dat  Romœ  pecunias 
suas  campsori,  ut  eas  reddat  Lugduni.  De  boc 
secundo  modo  non  est  tanla  didicnltas  ac  de 
primo;  etenim  campsor  tune  non  dat  nmtuuni 
campsario  ,  cùm  nullas  ipsi  det  pecunias,  sed 
ab  codera  recipiat  alibi  reddendas,  uude  ne- 
quit usurara  committerc  ;  sed  si  moderatum 
lucrum  accipiat,  erit  justum.  Variis  autem  ti- 
tulis campsor  tune  potest  stipendium  exigere, 
nempe  ob  translationem  saltem  virtualem  pe- 
cuuiae  campsarii  ex  uno  loco  ad  alium  ad  ejus 
jietitionem  et  graiiani,  ejusdemque  pecuniae 
assecurationem  ;  et  istud  campsoris  onus  trans- 
ferendi  et  assecurationis  est  id  quod  venditur. 
llinc  fit  ut  quo  longius  est  iter  et  major  loco- 
rum  distantia,  gravioraque  pericula,  eô  majus 
pretium  stipulari  ac  constitui  possit.  Quando 
verù  campsor  prior  dat  Romœ  campsario  pecu- 
nias ab  eodem  Lugduni  reddendas,  tune  potest 
inlervenire  mutuum,  cùm  necesse  sil  unum  ex 
contrabentibus  sequi  fideni  alterius  et  aceipere 
crediiumpro  re  qu;c  functioncm  recipit.  Cam- 
psor enim  pecuniam  suam  virtualiter  crédit 
campsario,  in  ipsum  transferendo  illius  domi. 
nium  cum  obligatione  reddendi  eamdeni  sum- 
inam  lenipore  necessario.  Unde  si  aliquid  exi- 
g:\lnr  prxcisè  ratione  longioris  lemporis  ac 
dilata;  solutionis,  erit  usurarium  ;  si  verù  pre- 
tium immoderatum  accipialur,  erit  iiiiquum; 
si  tamen  moderatum  accipialur  ob  juslos  titu- 
los  damni  emergentis  ac  lucri  cessantis ,  imô 
sine  ullo  interesse  ,  ob  solam  translationem 
virlualem  pecuniie,  non  quidem  illius  quam 
campsor  Romae  dat  campsario,  sed  alterius  quam 
ab  eodem  recepturus  est  Lugduni,  quam  deinde 
Romani,  ubi  habitat,  transferendi  onus  suscipit, 
taml>ium  erit  licitum  :   illius  enim  pecunia 


1051 


EXPOSITIO 


1052 


Iransfoiri  ccnsclur  qui  illà  iudigei,  et  operam 
altcrius  implorai  ac  local  ad  hoc  ut  cjus  auxi- 
lio  pecuniani  quam  alibi  distanleni  relinct,  hic 
praesentein  liabcat  ubi  iiidigel.  Talis  aiileiu  est 
cainpsariusiii  noslro  casu.cujus  pioinde  pecu- 
iiia  Lugduni  existons  reddiiur  ipsi  viitualiter 
Renia;  praeseiis  ;  seu  ellicitur  asquivalenteripsi 
conimoda  ac  uiilis  Hoiiia;  ubi  indigcl,  acsiilkic 
asport  lia  fuisscl  ope  canqjsoris.  Alios  omillo 
titulos,  puia  quaiKio  pccuiiia  in  uno  loco  plus 
valcl  quàm  in  alio  ,  cl  sic  de  cxleiis. 

Cambioruni  prclia  juste  augcii  aut  niiiiui 
possunt  ralione  niajoris  aut  minoris  pccuniaj 
aeslimalionis,  sictil  dicium  est  de  prctio  mcr- 
cium,  quod  augclur  vel  minuilur  juxla  pauci- 
talem  vol  copiam  omptorum,  aut  vendiioium 
et  nicrcium  ,  aliisque  lilulis  accidcntalibus  et 
extriasecis. 

Si  in  canibiis  quanlilas  prclii  ac  lucri  detcr- 
ininata  non  fuciii  à  loge  aulàeoiisueludincap- 
probata,  xstimanda  lune  est  it  laxanda  à  pe- 
rilis  in  arle  viris  probis,  siniul  in  ununi  con- 
gregalis  cl  consenticnlibuf,  juxla  œquilalem 
bonaniquc  (iJeni  procedenlibus,  allcniis  pru- 
denler  atlcndendis,  nenipe  copia  vel  penurià 
denaiioium  et  carabientiuni,  ileni  locorum  di- 
stantià,  laboiibus,  periculis  imminenlibus,  aliis- 
que circumstanliis,  nullà  babilà  ralione  teni- 
poris  formaliier  ac  dilatœ  soUilionis  praîcisè. 

Tandem  ralione  interesse  et  oITicii  canipsoris 
à  Ucpub.  consliuili  ob  bonumpublicuni,  polest 
aliquis  accipere  lucruui  ultra  valorem  pecunia; 
à  lege  deliniium  :  ob  scilicet  onus  babcndi 
luultasct  varias  pecunias  paratasadpcrniuian- 
duin  ac  cambiendum  volenlibus  canibium.  Piu- 
ra  de  cambiis  habebimus  alibi.  (Vid.  tractalum 
de  Jusliiià.) 

Articilus  XI. 
De  cœleris  conlraclibus. 
Divus  Thomas  duos  tanliim  coutractus  in 
parliiulari,  nenipe  usurœ  pravilatem  in  mutuo, 
et  fraudulenliam  in  einplionibus  ac  vendilioni- 
bus  ex  professo  cxaniinavit  duabus  qua;stioni- 
bus  jaui  explicalis  :  et  nicriiô,  quia  jusliiia  aut 
iiijustitia  ca.'teraruin  comniulaiionuni  volunla- 
riarum,  per  comparationem  ad  hos  duos  con- 
traclus  dignosci  polcsl,  ac  rcgulari  débet.  Ex 
duiilici  nanique  polissiniùm  capile  oninis  cl 
quilibct  coutractus  redditur  injuslus  cl  illici- 
tus,  niniirùm  vel  ex  hoc  quod  preiium  do  re 
quse  de  se  nullo  prorsùs  est  digna  prctio  dis- 
tinctio  exigilur  :  et  tune  involvit  niutuum,  ac 
tanquàmusurarius  reprobalur.  Vel  ex  hocquôd 
prctium  justum  violalur  per  csccssum  aut  dé- 


fi ctuni,  cl  tune  est  iniquus  :  lioec  autem  ini- 
quilas  et  injustitia  maxime  rclucct  per  fraudu- 
lentiani  in  emplionibus  et  vendilionibus.  L'nde 
sic  coneludil  D,  Thomas  q.  77,  art.  1  :  i  Cir- 
i  ca  alias  coninuilationes  volunlarias,  non  in- 
«  venilurali(|uaspecics  peccali,  quiedistingua- 
«  tur  à  rapinà  vol  furlo.  >  IdeoLpie  S.  Doctor, 
brevilalisamicus,  ex  professo  de  illis  non  egit; 
Quia  si  hœc  régula  scniper  habeatur  prx  ocu- 
lis,  quando  praserlim  judicandum  est  de  ali- 
quu  conlraclu,  facile  dignosceiur  an  sil  illici- 
lus  ;  si  nempc  involvat  uiutuum  virluale  cum 
fœiioro,  cxigendo  prctium  pro  usu  rei  ipso  usu 
consuniplibilis  ,  vel  si  adsit  fraudulenlia  ,  vio- 
lando  juslum  preiium  per  excessum  aut  dc- 
fecluin. 

Nos  autcni  aliquos  contracius  in  parliculari 
valdè  nccessarios  brcviler  paiag.  sequentibus 
exaniinaturi  sumus,  ut  conlraelum  censualeni, 
contraclum  localionis  et  conductionis,  con- 
lraelum societatis,  contraclum  commodali,  de- 
posili,clc.  ;  de  bis  aliisque  fuse  tractabilur, 
ubi  de  Just. 


§    1- 


De  comlilulione  censuum,  scu  reililmtm 
ammoiwn. 


Ccnsus  hic  à  nobis  suiiiitur  pro  pensione  aut 
rcditu  annuo,  vel  i)Otiiis  pro  jure  percipiendi 
illani  :  unde  definiri  polest  :  3us  percipiendi 
pensionem  ex  re  allerius  frugiferà  aut  utilio. 
In  hoc  conlraclu  non  est  muluum,  sed  emptio 
cl  vendilio  talis  juris,  quod  cerlè  pecunià  aîsti- 
mari  potest  :  non  enim  pccuuia  eniitur  pecu- 
nià, scd  jus  percipiendi  pecuniani  annuani.  V. 
g.,  Pelrus  cenluni  nuniniis  émit  i  Paulo,  non 
quinque  numinos  aniuios,  usura  quippe  lune 
foret,  si  non  compularentur  in  sortem  ,  et  Pe- 
lrus plus  acciperel  quàm  dédit;  sed  émit  lan- 
tùm  jus  percipiendi  annuani  pensionem  quin- 
que numniorum  ex  cjus  fruclibus  :  quod  jus 
cùmsit  res  incorporalis  elinimobilis,  distiiigui- 
tur  à  pecunià,  sicque  pecunià  coniparatur,  co- 
que prclio  taxalur,  et  valcre  œslinialur.  Differt 
iste  contracius  à  mutuo,  quia  in  eo  principalis 
obligatio  non  est  ad  sorlem,  ulpote  quaî  nun- 
quàin  repoli  polest  à  dante,  sed  solùni  ad  an- 
nuum  redilum  ciijus  cniilur  jus  :  in  mutuo 
verô  prœcipua  obligatio  est  ad  sorlcin  ,  utpolc 
quœ  senipcr  repeli  polest  à  mutuante,  et  red- 
donda  est  à  niutualario  tcmpore  slaluto. 

Census  dividilur  in  rcservativum,  pula  dura 
qiiis  data  alleri  re  aut  possessione  suà,  réservât 
sihi  aliquam  partem  frucluuin  ,  vel  pecunioe 
singulis  annis  sibi  ab  eo  cui  dédit  rei  sua;  do- 


1055  SEPTUll 

minium  direclum  et  utile  sub  islà  reservaiione 
solvendam  ;  cl  in  consignaiiviiin  ;  dùm  é  con- 
tra quis  rem  suam  adiiuc  rctinpl,  vendit  lanicii 
cl  assignat  alteri  in  eâ  aut  ex  cà  aliquani  par- 
lera frucluum  ,  vel  aliquid  pccuniaï ,  singidis 
annis  solvendo  i!li  liane  pcnsioiiein.  De  lioe 
censu  consignalivo  lanliim  eril  scnno  ,  ulpolc 
magis  in  iisu  apud  liomines,  niagisque  pcricu- 
loso.  Dividitur  auteni  ex  parte  rei  supra  quani 
fundalur  et  consliluitur,  inrealem,  pcrsoiia- 
lem  ,  et  niixtum  ex  utroque.  Realis  est  il!e  qui 
fundalur  in  re  de  se  frugiferâ  ,.ul  vincâ,  do- 
mo  ,  etc.;  pcrsonalis  est  ille  qui  in  solà  ccn- 
suarii  personà,  vel  supra  aliqnam  lotani  coni- 
munitatem  consliluitur  ;  mixtus  est  qui  super 
rc  et  personà  censuarii  siraul  obligalà  impo- 
nilur. 

Dividiiur  insuper  ex  parle  duraiiouis  in  rc- 
dimibilem,  ex  parte  scilicet  vondiloris,  qui 
reddendo  preliuni  acccplum  ,  illum  ccnsiini 
extingucre  potest ,  ut  fil  coniniuuiier  et  ordi- 
nariè.  Necpropterea  impcditur  quin  pcrpctiius 
dicalur,  (juia  cuiplor  nuiiquàin  polesl  illuni 
rcscindcre  nisi  computando  pensiones  acce- 
ptas in  partem  prcliidati,  cl  venditor  nun- 
quàm  lenelur  illum  redinierc ,  si  nolit.  Et  in 
irrcdimibilem  ,  etiani  ex  parte  venditoris,  qui 
iibenler  islud  onus  suscipil  ob  bonum  piibii- 
cum  ;  et  pro  hoc  gravamine  débile  conipensa- 
tur.  Vcriim  non  mnlltini  fréquenter  hoc  modo 
census  instituunlur,  nisi  pro  comnuini  reipub. 
ulililatc,  ut  pro  fundandà  in  aliiiiià  «niversitale 
cathedra  in  perpeluuni. 

Tandem  ralione  pensionis  solvemla;  dividi- 
tur in  frucluarium,  quando  solvilur  in  fructi- 
bus  sub  delerminatà  mensurà,  vel  sub  indeler- 
niinatà  quantitale,  v.  g.,  lertià  parle  frucluum 
quos  ex  fundo  assignato  provenire  conlingcl, 
qualeseunique  exlilerint.  Et  in  pecuuiarium  , 
quando  ccria  pccunia;  quanlilas  quotannis  as- 
signalur.  Idque  fil  quandoque  ob  periculum 
infidelilatis  cl  non  scrvandi  debilam  Dcqualita- 
lem  in  pcrceplione  et  solutione  fructuuni ,  ad 
molestias,  lites  et  discordias  vitandas,  clc. 

Dico  primo,  licitam  esse  emplionem  et  veii- 
ditionem  censuum  rcalium  tam  recenlcr  qiiàm 
ab  anliquo  creatorum  ,  lam  pecimiariorum 
qnàm  fructuarioruni  :  dummodo  absque  fraude 
et  animo  usuras  palliandi ,  et  absque  inœqua- 
lilate  prelii  constiluanlur,  ac  scrventur  om- 
nia  ,  qua;  de  jure  servari  debenl.  lia  comniu- 
nilcr  auctores  lam  Iheologi ,  quàni  canonislœ. 

Prob.  Ilicinlervenil  vera  eniplio  cl  vendilio 
ju  is  ad  annuas  pensiones  ;  islud  cnini  jus  si- 


■ECEPTI.  i034 

cul  p9lest  donari,  et  cuni  alià  re  ulili  comniu- 
lari ,  ila  et  vendi ,  cùm  sit  pretio  xstimabile 
vera  nicrx,  ac  inler  res  immobiles  eonipulctur. 
Adde  quod  sicut  Pelrus ,  v.  g.,  polesl  lolum 
suum  praîdium  vendcre  ac  jus  ad  omnes  illius 
fruclus  ,  et  Paulus  emere  :  ila  el  tanlùm  par- 
tem illius  fundi ,  el  jus  ad  illam  soUun.  Isle 
igitur  conlraclus  censualis  est  spccics  quaedam 
enq)tionis  el  vendilionis  cum  paclo  retroven- 
dendi  in  favorem  solius  vondiloris  apposilo  : 
polesl  cnim  reddendo  prctiuni  se  ab  illo  onerc 
redimcre,  quod  sibi  iniposuilad  prxsenlisua; 
ncccssilali  subveniendum  ;  (juod  paclum  non 
viliat  vcnditioncm ,  née  iransfornuU  in  mu- 
Uuim  ,  quia  scmper  slat,  quùd  qui  dédit  prc- 
tiuui ,  nunquàm  possit  ab  eo  qui  accipil  invite 
rcpclere  :  sicut  muluaiis  statulo  tcmpore  po- 
lesl sorlcm  recuperare.  lline  coliigilur  ,  juslè 
non  posse  apponi  paclum  quoeniptor  seu  cen- 
sualisia  habeat  facullatcm  repelendi  prelinm 
ac  rcscindendi  conlraetum  quando  volucrit , 
non  conqjutando  pensiones  acceptas  in  solu- 
lionem  capilalis,  quia  ibi  involvitur  mutuum 
cum  fœnore  :  datur  cnim  peciuiia  rcddibilitcr, 
seu  cum  obligalione  similem  summam  red- 
dendi  lermino  praifixo ,  in  quo  sanè  consislit 
ratio  mului,  el  aliunde  percipiunlur  pensiones 
annuae  ,  lanquàm  lucrum  ex  muUio  virluali 
proveniens.  Id  aulom  non  conlingit  ex  paclo 
rediniendi  in  favorem  solius  venditoris  appo- 
silo, ul  de  se  palet  :  soliini(|ue  tune  venditor 
obligalin-  ad  rcddenduni  quantum  illud  jus  ab 
eo  veiidilum  valet  ;  lantumdem  auleni  ceuse- 
lur  lune  valero,  quanlùm  eniplum  fuerat,  non 
conq)ulatis  intérim  pcnsionibus  à  censuario 
perccptis ,  ulpote  quse  non  sunl  accessiones 
sortis,  sed  fruclus  illius,  seu  jurisad  pensiones 
annuas;  sicut  redilus  doniorum  el  prxdiorimi 
ccnsentur  fruclus  illarum  rerum,  non  vero  pc- 
cuniarum,  quibus  emplaî  fuerunt  :  pro  islo 
lamen  oucre  quod  venditor  emplori  imponit 
revendendi,  débet  aliquid  minui  de  pretio  quo 
res  venduntur  absolulà  vcndilione  cl  absque 
lali  gravamine. 

Porio  justum  preliuni  ccnsùs  non  rcquirit 
ul  adœquet  omninô  pensiones  solvendas  :  non 
cnim  enuinlur  futur»  pensiones ,  sed  tanlùm 
jus  illas  cxigendi;  cujus  juris  emplio,  sicut  et 
aliarum  rerum  ,  habcl  preliuni  legilimuui  et 
vulgarc ,  quod  scilicet  lex  principis  vel  com- 
iiiunis  prudenlum  œsliinaiio,  pensatis  omnibus 
circumslanliis  ,  consliluit.  Unde  expedil  ul  in 
singulis  rcgnis  publicà  auctoritate  dclinialur 
ad  compcscendas  conlrahculium  habendi  cupij 


I0S5  Lxr 

dilates,  iil  in  Gallià  centuni  numniis  eiiiilur 
peiisio  annua  qiiinqiie  mimnioruni.  Quaiulo 
veio  non  est  à  principe  vel  à  repiib.  cerlum 
prelium  delerminalum  ,  tune  seivanda  est 
consueludo  approbata  loeorum  et  œslimatio 
pioruni  ac  prudenUim  viiorum  jnri  nalurali  ac 
divino  nullalenùs  contraria.  Igitur  ad  jnsti- 
tiani  linjus  conlraclùs  rcquirilur  jure  nalurx 
priinù,  ul  jusliim  prelium  interveniat  ;  secun- 
do, ut  adsit  vera  et  sincera  intentio  vendendi 
cl  cnicndi ,  non  vcrô  palliandi  niutuum  sub 
Itcnoi'i;,  piout  conlingit  qiiando  venditor  obli- 
galur  ad  redimendum  ccnsuni ,  vel  quando 
census  ad  ceituni  lerminum  stuluiiur.  V.  g., 
quando  Paulus  cenlum  nummis  de  piœsenli 
Joanni  iraditis,  émit  ab  eodem  pcnsionem  an- 
ntiam  duoJccim  nummorum  spatio  quindecim 
annorum  à  Juaniie  sibi  solvendam  ;  quo  tcr- 
mino  explcto  ,  census  extinguitur  absque  alià 
reddilione  pielii  ab  initio  daii.  Sic  cnim  Joan- 
nes  contrabit  obligalionem  reddendi  tolam 
sortem  divisim  et  per  partes  ,  quod  non  éva- 
cuât nec  lollit  rationem  mutui  :  aliunde  verô 
auctarium  à  Paulo  recipilur  ralione  longioris 
tempoiis,  formaliter  prxeisé  ,  rationc  dilatx 
solutionis  ;  suppono  enim  id  non  lieri  ralione 
alicujus  interesse,  quia  si  interveniat  damnuni 
emcrgens  aut  lucruni  cessans ,  juste  polest 
Paulus  ratione  bujus  tiluli  recipere  illas  pecu- 
nias  in  compensalionem.  Nec  proplerea  exdu- 
dimus  censum  vilalilium  quo  contrabenles 
exponunlur  a:quali  peritulo  et  incertitudini 
lucri  aul  dainni  :  reducitur  enim  ad  conlra- 
cium  aléa;  et  forlunœ  ;  nec  unquàm  pecunia 
danli  est  roddenda,  etiam  per  pactum  de  re- 
trovendendo  ;  unde  est  licilus  ,  si  justa  serve- 
tur  proporlio  prelii ,  spectatis  omnibus  cir- 
cunislantiis.  Tertio  requiritur  ,  ul  census  l'un- 
detur  aut  constitualur  in  rc  frugil'erà,  et  qux 
sit  in  libéra  dispositione  conslituentis  seu  vcu- 
diloiis  :  nemo  enim  plus  juris  in  alium  Irans- 
l'erre  potest ,  quàm  ipse  liabeat,  lib.  iNVmo,  11. 
de  Ueg.  juris.  Niliilque  cmeretur  quando  end- 
lur  jus  ad  i)arlcm  fructùs  agri,  si  lucril  onini- 
nô  sterilis.  An  autem  pereunte  illà  rc  censui 
subjcctâ  ,  perçai  quoque  census  jure  nalura»  ; 
alii  neganl  ex  eo  quod  census  non  ita  super 
illà  rc  constitualur  ,  ut  pensio  sit  necessario 
solvcnda  ex  fructibus  quos  referl  ;  sed  tantiun 
ad  hoc  ul  capilale  et  rcdilus  annuus  tirmiiis 
ac  securiùs  subsistant,  illaque  res  potiùs  in 
pignus  et  hypoibecam  quiim  censiis  fundamcn- 
lum  apposita  censeatiir  :  unde  censuarius  ad 
^bolvtjndum  ex  a'iiij.oui^  sjtiis  adliuc  lune  obli- 


OSITIO  1056 

gatus  manel.  Alii  verô  aflirmant  lunc  censum 
perire  ,  si  aliud  expressuni  non  fuerit ,  sicul 
pereunte  re  emplà ,  périt  domino  seu  emptori. 
et  amitlit  doniinium  illius,  ac  jus  omne  perci- 
picndi  fruclus  ex  eâ. 

Dico  secundo,  in  praxi  et  moraliter  loquendo 
census  nierè  personales,  etiam  spectato  solo 
jure  nalura;,  esse  periculosos,  valdè  dubios  ac 
de  usurà  suspectos;  unde  per  bullam  B.  Pii  V 
fuerunt  omninô  sublati.  Et  Martinus  papa  V, 
ac  Calixlus  III ,  qui  anlea  census  reaies  inlra 
certas  juris  naluralis  limites  redaclos  approba- 
veranl,  personales  lacuerunt ,  de  quibus  ta- 
men  erat  major  ratio  dubitandi  ac  limendl 
periculum  nsurœ,  eo  silentio  salis  indicantes, 
non  esse  introducendos.  Et  sanè  illis  semel 
admissis  prœcluditur  via  petitioni  mutui  gra- 
luili;  cuilibel  enim  petenti  mutuum,  rcspon- 
deri  posset ,  ul  venderet  ac  conslitucret  cen- 
sum supra  pcrsonam  suam,  cimi  id  sit  ipsitam 
lacilc,  quàni  illam  solulioni  miilui  obligare. 
liem  januam  omnibus  usuris  palliandis  ape- 
riunt  :  quicumque  enim  requisilus  de  dando 
muluo ,  dicere  posset  pelcnli  :  Ecce  do  libi 
cenlum  nummos  quibus  indiges;  me  ipsum 
obligo  ad  non  repetendani  similem  sunimam  , 
quamdiù  reddere  nolueris,  intérim  solves  mihi 
auctarium  quinque  nunmiorum  in  annum  , 
quod  tanquàra  censum  à  me  emptuni,  supra 
nudam  luam  personara  tibi  imponis  :  uullus 
enim  est  qui  personam  cl  aliquas  opéras  non 
babeat,  quas  obligare  possit.  His  adde  quod 
censuarius  non  intendit  vendere  suam  perso- 
nam neque  opéras,  ut  constat  de  viro  nobili  se 
obligante  ad  censum  nierè  personalem ,  et  de 
personà  omninô  ineplà  ad  laborandum  ac  lu- 
cranduni  :  unde  est  venditio  licta  et  verum 
muluum  cuni  lœnore.  Probatur  insuper  :  ideô 
enini  jus  percipiendi  censum  realem  ex  priE- 
(lio  alieno  \eiidi  potest,  quia  praidium  est  ven- 
(bbile  cl  ex  iutenlione  conlrabentium  de  laclo 
unie  vendiliir  quoad  aliquam  sui  partem.  Al- 
(|ui  persona  bominis  liberi  non  est  vemlibilis  ; 
ergo  neijuejus  ad  illam  ejusque  opéras.  Prae- 
terea  vel  illud  jus  l'undalum  supra  nudani  per- 
sonam vendiloris  absque  designaiione  bono- 
riini,  ulpolc  quia  nulla  liabet,  neque  est  in 
liroximà  spc  liabendi,esl  temporale  ac  redi- 
mibile.  Et  lunc  nccesse  est  quod  cumulus 
pensionum  adaequet  prelium  constilulum,  ac 
cum  coruni  solulione  compuletur  :  aliàs  se- 
cluso  intéresse  est  contractus  usurarius,  prout 
jam  oslensum  est.  Vel  est  perpeluum  ac  irre- 
dimibile  cl  Irausicns  ad  bxrcdcs  :  hoc  auiem 


1057  SEPTIMl 

(lici  neqnit,  cùni  repiignet  laie  jus  in  re  nio- 
bili  labcnlc  et  caducà  ,  qualis  est  persona  lio- 
iiiinis,  conslitui ,  quà  seilicet  morluâ  niliil 
anipliùs  renianet  unde  fruclus  colligi  valeaiit 
ad  peiisioiiesanntias  solvendas;  cùm  ,  lit  siip- 
pono ,  non  relinquat  post  se  bona  quibus  luc- 
rcdes  représentent  illius  personam  ,  cosque  ad 
pensionem  solvendam  ac  conlinuoiidani  solii- 
lionein  obligare  possit. 

llinc  haboliir,  juie  naiur;c,  el  sechiso  jnrc 
ponlificio  ,  ulii  B.  Pio  V  bulla  non  est  recopia, 
censns  mixlos  esse  licites,  servalis  condilioiii- 
bns  jam  relatis.  Et  sic  passim  in  regionilms 
noslris  onincs  conlractus  censuaîes  celcbran- 
tiir  absque  scrnpulo  à  viris  probis  et  coniniu- 
niialibus  religiosis  consiituenlibus  censum 
super  personam  et  bona  siniul  censuarii,  ita 
ni  juxla  receplam  ac  approbaiani  consueludi- 
ncni  se  suaque  obliget  ad  seciirilaleni ,  el  ad 
censualislam  indemneni  servanduni.  Oinnes 
enini  conveniunt  paclum  licite  addi  pnsse, 
qiio  censuarius  seu  venditor  se  suaque  ohligel, 
spmperque  (encalur  ad  pensionem  in  quocum- 
que  cventu  solvendam,  eiiamsi  res  specialiler 
censui  subjecla  pereat  :  dummodo  islud  omis 
eideni  compenseiur  prclio  juslo  juxla  viri 
prudenlis  judicium,  pensalis  omnibus  pcricu- 
lis  et  circunislanliis;  quod  paclum  assecura- 
lionis,  licct  sit  proeter,  non  lamen  est  conlra 
naluram  censùs  cl  ad  istum  contractimi  per- 
missive et  accessoriè  se  babet,  perinde  ac  pa- 
clum retrovendilionis  in  favorem  censuarii 
apposilum  :  semper  enim  stat  emptorcui  nun- 
quàm  possc  cogère  vendilorem  ad  redimendum 
censum. 

Ilem  paclum  quo  bona  censuarii  bypoUie- 
cala  alienari  non  possint  absque  consensu 
censualistœ  ,  non  viliatbunc  eonlraclum,  quia 
jure  polest  islo  modo  se  indemnem  servare. 
Nec  eiiam  aliud  paclum,  ut  nenipe  si  in  futu- 
rum  p(Misio  per  iricnnium  non  solvalur,  cm- 
pior  possit  dislrahere  ac  vendere  rem  bypo- 
ihecaiam ,  lum  pro  recuperandà  summà  capi- 
lali,  lum  probabendispensionibus  non  solulis, 
inm  pro  compensando  iuleresse;  dummodo 
illa  res  juslo  prelio  vendalur,  nec  emplor  de 
eo  sibi  plus  rclineat,  quàm  ei  debelur.  Ilem 
licilè  apponilur  pactum  quo  censuarius  aut 
vendilor  voiens  rediniere  censum  ,  pcr  bimc- 
slre  aut  tr'meslre  ante  redempiioncm  leneatur 
de  boc  moiicre  censualislam  ,  ut  liabeat  suHi- 
ciens  tenipus  sibi  providendi  ac  pecunias  suas 
clocandi;  et  intérim  lolo  ilio  spalio  solilo 
pensio  currit, 


PRiECEPTl.  1058 

In  noslro  regno  ex  constitulione  Ludovici 
régis  XII ,  censualisla  nequit  exigerc  pensiones 
non  solulas  nisi  intra  quinqnc  annoruiu  spa- 
lium  ,  post  iilud  verô  rémanent  insolutac  ,  si  in 
judicio.  earnm  inlerpellationem  non  appo- 
suerit. 

Qu;e  haclcnùs  à  nobis  de  censibus  dicla 
sunl,  de  jure  naturali  ad  eoriim  juslitiim  ubi- 
queet  apud  omnes  reqiiirnnlur;  plura  alia  de 
jure  posilivo  buniano  exiguntnr,  maxime  ex 
constitulione  B.  I>ii  V,  emanalà  anno  1509, 
calend.  februarii  anno  4  ponlilicatùs  illius  , 
qua;  observanda  sunl  ab  iis  apud  quos  est  usa 
recepla,  eamque  fusé  exposuimus  in  tract, 
de  Juslilià,  in  fine.  Ibidem  de  rcquisilis  lam 
qiioad  jus  nalnrale  ,  quàm  quoad  posilivum  in 
constitulione  ccnsuum  fusiûs  pertractavimns, 

§  2.  De  contractu  tocalionis  et  coiiduclionis. 

Allinisestemptioni  locatio,  sieut  vendilioni 
couductio.  Unde  sicut  unus  et  idem  conlractus 
diciiur  vendilio  ex  parle  illius  qui  rem  suam 
pro  prelio  aliénât,  et  emplio  ex  parle  alterius 
qui  eam  pro  prelio  sibi  comparât  ;  ita  unus  et 
idem  manens  conlractus,  diciiur  locatio  ex 
parle  illius  qui  rem  suam  pro  prelio,  alteri  tra- 
dit  ad  usum,sibi  reservaià  semper  proprielate 
ejus;  diciiur  vero  conductio  ex  parle  allerius 
qui  eam  pro  prelio  ad  usum  suscipil,  salvà 
lamen  semper  et  inlaclà  illius  subslanlià  : 
quare  contraclus  isle  iisdcm  lerè  regulis  est 
meliendus  quibus  conlractus  cmplionis  etven- 
diliouis,  cum  liàc  lamen  dilTerentià,  quôd  rei 
douiinium  non  iransferlur  in  accipienlem,  sed 
lanlùm  usus,  aut  ususfructus.  Unde  solx  res 
usu  non  consumplibiles  propriè  locari  possuni; 
non  solùm  aulcra  res,  sed  eliam  persona;  ea- 
rumquc  opcrae  ac  animalia  locari  et  conduci 
possunt. 

Régula  generalis  est ,  eos  omnes  locaro  et 
conducere  posse,  qui  emere  ac  vendere  pos- 
suni ,  nisi  jure  probibeantur  ,  et  è  conlra  illos 
non  posse  locare  ac  conducere,  quibus  non 
licet  emerc  ,  aut  vendere. 

Obligaliones  locatoris  erga  conductorem  , 
lix  sunl.  Prima ,  ut  concédât  ipsi  usum  rei 
loeaue  ,  de  quo  iniiio  convenlum  fuit  :  imo  si 
pra'slel  usum  qualem  non  oporlet ,  seilicet 
vitiosum  cl  nocivum ,  lenetur  ad  intéresse  , 
ul  si  dolium  viliosum  unde  vinum  ellhixil, 
liicaveril ,  etc.  Unde  localor  eam  tenclur  ad- 
bibeie  diligenliam  ad  vilandum  conductoris 
nocumenlum  inde  provenlurum,  quani  vir 
prudons  adbibere  solet,  eumque  prœmonere 


1059 


EXPOSITIO 


iOCO 


de  vilio  occulio  ,  si  noxium  esse  pnssit ,  aiii  si 
facial  rem  iiiulileni  ad  usum  ad  quem  condiici- 
tur  :  aliàs  mercedem  ioealionis  jiislè  recipcre 
ac  reiinerc  nequit.  Deljet  ilaque  localov  anle 
locaiionom  probarc  rera  suani.vel  praenioncre 
conductorein  ul  priiis  probet  anlequàiii  eâ 
utaliir  ;  qiiôd  si  posl  ibiam  praemoiiUionciii 
honâ  lide  localiir  et  absque  negligcntià  proje- 
dat  inculpabililcr  ici  viliuni  ignoraiis,  eamqiie 
tradcns  qualiscumque  bit  et  apparcl,  lune  née 
peccal,  n  que  ad  damna  compensanda  obliga- 
lur,  ciini  poiiùs  ex  conducloiis  negligeniiâ 
aal  iniprudenlià  emeiganl.  In  lioc  lamcii  cssu 
debcl  pcnsionem  miiiuerc  pro  ralione  vilii. 
Secunda  esl ,  quôd  seciusà  consueludine  aiil 
paclo  ,  consideralà  pixeisè  liiijiis  conlracliis 
nalurà  ,  localor  lencalur  ad  facicndas  cl  sol- 
vendas  expensas  qiia;  fiuiil  ad  pcrpcluam  aut 
ita  longani  rei  localse  ulililalem  ,  ul  uliia  toni- 
pusconduclionis  se  exlendal;  cl  eîiam  ad  ex- 
pensas nccessarias  qua;  diuilaxal  locarionis 
icmpus  concernunl,  ul  ad  curaiidum  aut  cal- 
ceandum  equuin  diim  inservil  conducloii  iler 
facienli;  seciis  verù  volupluaiias  cl  supcilliias 
in  doaio  locaià  à  conducloie  laclas  ad  sui 
temporale  comnioduni ,  et  graliosum  usum. 
Terlia  esl,  quod  localor  tenealur  ad  oncra 
publica  el  tribula  pro  re  locatà  imposita  ,  nisi 
aliud  ex  paclo  vol  locorum  consuttudinc  sit 
delerminatum  :  ilcm  rei  locatae  pcricuhim  ad 
ipsum  perlinel.  IScquc  poiesl  expellere  coudu. 
clorcm ,  ac  rem  locatam  ab  eodem  rcpelere 
anle  icrminum  slaluUim ,  nisi  in  (pialuor  casi- 
bus  à  jure  assignais,  nempc  quando  condu- 
clor  peusionem  non  solvit.  Iltni  quando  loca- 
tori  suiicrvenil  inopinaïus  cvcnlus,  quo  nc- 
ccsse  liaheal  domum  suarn  inbabilare,  etc. 
Item  quando  donius  cgel  inlcgrà  rcparatioiiC. 
Tandem  quando  conduclor  illà  abuliuir,  ul  si 
merelrices  el  usurariospublicos  in  eà  retim-at, 
si  sucs  in  eaui  inducal,  si  muros  eliodial,  si 
arleni  cxerccal  ex  qiià  concussio  vel  incendium 
limcalur,  etc.,  c.  de  localo  I.  .£dc.  In  Iiis  la- 
nien  casibus  localor  leneiur  rcniillcre  pcnsio- 
nem. Quarla,  ul ,  supcrvcnienle  magrià  sleri- 
lilate,  aliquid  de  prolio  ioealionis  dinjiiiuai. 
Quamvisenim  ad  hoc  jiiie  n;ilur;e  ac  in  rigore 
loquendo  ox  vi  conlracliis  non  Irnealur  ,  jure 
lanicn  posilivo  ex  (juàdain  aquilale  cl  beni- 
gnilalc  ac  conducloris  connniscrallone,  absque 
illins  culpà  std  cas»  l'orluilo  ac  iiibalilo  adve- 
nionle  sterililalc  ,  ad  rcmillenduni  aliquid  de 
preiio  convenlo  obligalur,  fi',  locali,  I.  Si  mer- 
ces,  §  Vis  major,  1.  Excondi(clo,c.  de  Localo, 


I.  Licet  cerlis,  I.  Excepte.  El  in  jure  cano- 
nico  lilul.  de  Local.,  cap.  Propter  ster/litalcm , 
nisi  forlè  aliter  expresse  convenlum  fucril  : 
conduclor  cniin  poiesl  liuic  juri  ïuo  renuntiare, 
vel  nisi  consiuludo  locoruni  approbata  aliud 
liaheat,  vel  nisi  tinius  anni  slerililas  aliorum 
ubcrlaie  snlîicientcr  compenselur  ,  vel  nisi 
slerililas  sit  ordiuaria  aul  solila  in  illis  regio- 
nibus  obnoxiis  huic  devaslalioni ,  vel  tandem 
nisi  slerililas  sii  purva. 

Porrôquaiiia  dcbcal  esse  bujusmodi slerililas 
l'orluilo,  tcmporum  injuria,  sine  negligeniiâ 
cl  culpà  conducloris  proveniens,  ul  sii  siiHi- 
ciens  ad  minuendum  Ioealionis  prelium.  Dico 
Unie  ccnseri  niagnain  el  ad  boc  sullicienlem , 
quando  coiiiiniiius  opinio  lioininum  et  consue- 
tudo  iilius  religionis  lalcm  esse  repulal ,  vel 
quando  frucius  onines  percepti  non  suilicinnt 
ad  expensas  laclas,  vel  quando  delraclis  ex- 
pcnsis,  sciniiie  el  aliis  laboribus,  frucius  qui 
supsrsmit  non  v.denl  ad  diinidium  pcnsionis 
annuœ  solvenduin:  sictil  eniui  quando  con- 
duclor nullos  piorsùs  ex  agro  recipil  frucius  , 
pcnsio  tola  remiliitur  :  iia  (]uando  ex  majori 
parle  est  slerililas,  etiam  ex  parle  reraillenda 
est  pcnsio;  quia  sicut  se  habel  totum  ad  to- 
lum,  ita  pars  ad  parlem. 

Obligationcs  aulcm  conducloris  erga  localo- 
rem  sunl  islac.  Prima,  ul  re  conductâ  solum- 
modô  ulalur  ad  usum  conccssum  :  leneiur 
enim  slare  convenlioni;  aliàs  si  contra  locatoris 
ralionabiieni  volunlatem,  saliem  ralionabiliter 
prxsuinplani  ulalur  eâ  re,  leneiur  quasi  aciio- 
ne  l'uni ,  rem  alicnam  invilo  domino  contre- 
clans,  llinc  qui  eqiium  conduxil  ad  cundum 
Paiisios ,  sed  eo Jem  usus  esl  ad  pergendum 
Romam  ,  in  (pio  iiinere  periil ,  alio  ilinere  non 
periluiiis,  leneiur  ad  reslitulionem  ,  eu  quôd 
ex  ejus  culpà  perierit.  Idem  diccndum  quando 
nialc  iraclat  rem  conduclam,  ejiisque  negli- 
geniiâ péril  ;  leneiur  autem  de  lalâ  et  levi 
cul,  à ,  1.1  oslendiliii'  io  tract,  de  Just.  Se- 
cunda, ul  solval  localori  mercedem  ,  seu  pre- 
lium usùs  rei  juxia  conveniionem  faclam; 
poiTÔ  justum  islud  prelium  eodem  modo  laxari 
dcbel  et  iisdcm  regiilis  raeliri ,  ac  prelium  re- 
niin  venaliuni,  d»'  quo  diclum  fuit  qnaestione 
piaîcedenti.  Ue  lemjiorc  aul;m  quo  solvenda 
sil  pcnsio,  slandiiin  esl  convenlioni  ab  inilio 
fada;  :  si  auiem  circj  lioe  iiilnl  delerminatum 
l'iieril,  lenenda  Ciil  approbala  iliius  loci  coa- 
sueludo.  Terlia,  Ioealionis  terniino  elapso , 
cessai  conlractus,  nec  tune  conduclor  loca- 
torem,  ncquc  localor  conduclorem  ad  cuni 


1061 


SEPTIMI  PR.ECEPTI. 


1062 


ronlinuandum  corapellcre  polcsl.  Nec  absque 
jiistà  causa  aille  illutl  teinpus  ab  illo  resilire 
valet  unus  contraliens,  altero  iiivilo.  Ex  per- 
mancnliâ  tamen  conductoris  in  rc  localà,  el 
palienlià  locatoris  scu  scienlià  et  laciluniilale, 
tacita  relocalio  ac  reconduclio  inducilur, 
r.  deLocat.  1.  Legem,  ff.  cod.  lit.,  1.  Iiemquœ- 
riliir.  Locatoris  successores  universalcs,  neiiipe 
hxredes,  teneiUur  slare  conlractiii  usqueqnô 
flnialiir  tenipus  assignatiim ,  seciis  verô  suc- 
cessores parliculares  ut  rei  locatae  einptores  ; 
quia  tota  aclio  qux  ex  isto  coiitraclu  orilur, 
est  personalis,  ideôqiie  comprcliendit  eos  qui 
locatoris  personam  repiœsentant,  quaies  sunt 
illius  liseredes,  non  verô  eniptorcs  aliosque 
successores  parliculares. 

An  autem  ecclesiaslici  possiiil  alienare  aui 
locare  ad  longum  tenipus,  v.  g.  ,  ad  dccen- 
nium  hona  iuiniobilia  Ecclesi»  ;  iiem  quœnani 
res  locari  nequeanl ,  iiein  an  fabcr  prohiberi 
possil  ne  locetdomum  prope  scbolas,  ecclesias, 
vel  docloicm  ,  indequc  cxpelli  possil;  item  de 
locatione  lamuloruni  et  operariorum  aliisquc 
dubiis  ad  bunc  conlracluni  pcrlinenlibus ,  egi- 
mus  tract,  de  Just. 

Cominodatum  solîini  differt  à  locatione  in 
hoc  quùd  rei  usus  gratis  alleri  concedatur , 
quasi  ulentis  coniniodo  daturn  absque  prctio- 
Commodans  se  obligat  inprimis  ad  tradendam 
alleri  rem  suain  ,  pro  tali  tenipure  ac  pro  lali 
usii  ;  rem ,  inquani ,  sine  vitio  el  ad  lalem 
nsum  aplani ,  quia  beneficio  opnrtet  alierum 
juvari,  non  verô  decipi  ;  aliàs  teneretur  de 
danino;  tenetur  insuper  rem  suam  non  repe- 
tcre  à  conimodalario  anie  tempus  prœlixum  , 
eo  invilo,  nisi  ipsemet  asquale  damnuin  iiule 
paleretur:  ista  cnim  lacita  condilio  ceiisoiur 
buic  conlractui  apposita  ,  nempe  quôd  com- 
modans concédai  alleri  rei  sua;  usum  usquc 
ad  ia!e  tenipus,  nisi  anic  illud  indigeat,  ac 
rerum  sialus  muteiur.  Obligaïur  laïuieni  com- 
moilaiis  ad  solvondas  expcnsas  exlraordinarias 
quas  fecit  commoiJularius  circa  rei  subslan- 
tiani  cl  perniancnliam  ,  secùs  vcrù  ordinarias 
quas  fecii  pro  usu  coiisueto,  ul  calcoalionem 
equi  ilinerando,  suslentationeni  servi ,  etc. 

Comniodalarius  se  obligat  inprimis  ad  rem 
benè  cuslodiendani ,  conservandain,  iractan- 
dam  ,  ac  illœsani  reddendara  ,  ila  ut  lencatur 
de  levissiniâ  culpà  ;  tenetur  insuper  ad  soluni 
nsiiMi  eoncessum  illam  adbibcre:  cl  conlrafa- 
ciens  invilo  domino  peccat,  debetquc  valorem 
illius  usûs  domino  solvcre.  Tandem  obligatur 
posl  elapsuni  tempus  domino  redderc  ab?que 


inlerpellatione;  aut  si  nullus  fuerit  terminus 
prailixus,  débit  eam  remillere  post  expletum 
deierininatum  usum ,  pro  quo  concessa  fuit , 
cainque  mitlere  per  nunlium  fldelem  ant  pro 
lali  communiler  repuiaium  :  aliàs  si  dolo,  vel 
culpà  nunlii  res  pereal ,  comniodalarius  resli- 
luere  tenelur. 

Dcposilum  est  quando  res  solius  cuslodire 
causa  alleri  conimiliilur;  regulariler  est  in  fa- 
vorein  deponeniis  lilque  gratis  :  uiide  deposi- 
larius  non  tenelur  ,  nisi  de  dolo  et  lalà  culpà. 

Si  res  deposila  consistai  in  numéro  ,  pon- 
dère et  mensurâ,  ul  in  pecunià  ,  et  Iradalur 
in  sacculo  obsignalo,  tune  nefas  est  deposilario 
eà  uii  ;  secùs  dicenduin  si  aperiè  nunitTala 
fuerit  ipsi  conimissa  ,  Uiodo  nullum  iiidc  pc- 
riculum  dcponenti  imminoai.  E\  quo  cnim 
depouens,  usum  ac  negoliationem  ex  eà  ilii 
expresse  non  proliibuil ,  censelur  tacilè  illi 
hanc  facullaiem  coucedere  :  unde  hoc  usu  non 
peccat,  si  habeat  inlentionem  lantumdem  red- 
dcndi ,  el  aliundc  solvcndi  non  fiai  impolens. 
Si  verô  dcposilum  consistai  in  aliis  rébus,  ut 
veslibus,ulensilibibus,  elc.,  lune  illo  uli  nequit 
domino  invilo,  aut  absque  illius  licenliû  la- 
cita vel  expressâ ,  ad  propriam  utilitalem  ;  et 
si  ille  usus ,  V.  g.,  equi,  vesiis,  etc.,  fuerit 
prelio  aisliniabilis  ,  lene  ur  solvere  domino. 
Dixi  in  propriam  ulililatem  ,  quia  si  talis  usus 
cederet  in  niilitalom  doponenlis  ,  pula  quia 
aliàs  vestes  à  lincà  !;ederciiiur ,  aut  cquus 
gnavus  ac  dissidiosus  in  stabulo  perpeluo  ma- 
nens  occlusus  clficeretur ,  tune  nullum  foret 
peccalum:  cùm  in  hoc  domini  negolium  uli- 
liler  agat.  Plura  de  bis  contraciibus,  et  do 
prccario  reperiuntur  in  liacl.  deJusiiiià. 
§  5.  De  contractii  societalis. 

Societas  de  quâ  est  sernio  in  prœsenli,  dc- 
scribi  polest  :  Conveittio  diionim  vel  plurium  cou- 
ferentium  in  umim  peamiam,  induslriiim,  labo- 
rcm,  ad lucrandum  in  vetiolialionehoneslâ.  Tribus 
polissimùm  niodis  iiiiri  poiesl.  l'iimo,  ut  socii 
per  omnia  singuli  conleraiil  a;qua!iier;  id  esl, 
unus  lanlfim  repoiial  (guanlùm  alius  in  pecunià, 
industrià  et  labore.  Secundo ,  ut  uiius  ponat 
lolam  pecuniain,  aller  verô  tolam  induslriani. 
Tertio,  ul  qui  adliibet  lolani  induslriam,  ponat 
eiiain  aliquam  parlem  pecunià;  el  capitalis. 

Ad  juslam  sociclalem,  sequentes  requiruntb'r 
condilioncs.  Prima,  ul  negotialio  sit  licila.  Ex 
cap.  Per  vestras  de  Donat.  inler  virum  et  uxor., 
cl  fl".  pro  Socio,  1.  Nec  pcrmittendum.  Secuuda, 
ul  lucrum  cl  damnuin  ex  ipsà  tojielate  prove- 
iiiens,  sit  commune  ac  dividatur  inler  socios 


1065 


Exposmo 


1064 


secundùra  acsiimaiionem  et  proporlionem  eo- 
rum  quœ  singuli  conlulerint,  aliàs  contraclus 
foret  injusius  ;  quia  non  servarclur  ai'qualitas 
et  proportio  débita,  dùm  non  rcdderetur  uni- 
cuique  quod  ipsi  juste  debelur.  Terlia,  ut  qui 
deponit  pecuniam  subeat  illius  pericuiuni,  sicut 
aller  subit  jacturam  operarum ,  ila  ut  si  peeu- 
iiia  pereat  absquelalà  et  levi  culpà  negolialoris, 
ipsi  deponenli ,  uipole  illius  domino  pereat  : 
alioquin  socielas  dégénérât  in  mutuum,  ut  do- 
cet  Giossa  recepta  in  cap.  Pleriqueii,  q.  3,  et 
habet  D.  Thomas  2-2,  q.  78,  art.  2,  ad  5,  his 
verbis  :  <  llle  qui  niutuat  pecuniam  ,  transfert 

<  dominium  pecunia?  in  eum  cui  niuluat.  l'nde 
1  ille  cui  niutuaiur  pecunia,  sub  suo  peiiculo 
i  tenet  eam.el  icneiur  eani  restituere  intégré  ; 
«  undo  non  débet  anipliiis  exigere  qui  mulua- 
«  vit.  Sed  ille  qui  commiiiit  pecuniam  suam 

<  vel  niercatori  vel  arlifici  per  modum  socic- 
«  tatis  cujusdam,  non  transfert  dominium  iic- 
«  cuniœ  suœ  in  illum,  sed  remanet  ejus  ;  ila 
i  quod  cum  periculo  ipsius  mcrcalor  de  eà 

<  o;ieretur.  El  ideô  sic  licite  polest  pariem 
«  lucri  de  eà  provetiientis  expelere  lanquiim 
f  de  re  suà.  >  Lbi  S.  doclorponit  banc  coiuli- 
tioncra  tanquàm  esscntialiter  necessariam  ad 
hoc  ut  societas  diflerat  à  muluo  ,  et  deponens 
pecuniam  possil  absque  usurâ  lucrum  perci- 
pere  ex  illà  tanquàm  de  rc  suà  exposità  negotia- 
lioni ,  et  per  quam  communicel  cum  altère 
socio. 

Ex  quo  principio  fundiliis  cvelliliir  contia- 
clus  vulgù  trium ,  in  hoc  consistens  quôd  Pe- 
irus,  V.  g.,  deponens  quingenlos  nummos  apud 
Paulum  mercalorem,  init  socielaiem  cura  illo , 
qui  deinde  huic  contraclui  alium  superaddu[il, 
ncmpiî  assecuraiionis;  Pauius  enim  sese  obli- 
gat  ad  reddendiini  capiiale  salvum  Peiro  in  quo- 
cumque  evenlu,  qui  intérim  Paulo  cedit  ali- 
quam  porlionem  lucri  incerii  ex  negoliaiione 
sperali;  v.  g.,  quinque  nummos  illi  promitlil 
ex  eo  ,  ad  taie  onus  compensandunt.  Tandem 
islis  duobus  superaddunl  lerlium,  ncmpe  em- 
plionis  et  venditionis  lucri  incerli  majoris  ex 
negoliaiione  provenluri  pro  lucro  cerlo  minori. 
Sic  Pelrus  iierùm  quinque  nummos  pro  eo 
onere  susccplo  à  Paulo  eidem  slipulaiur.  L'nde 
ex  quindecini  nummis  pro  centum  ,  ad  quos 
pars  lucri  ipsius  Pctri  crediuir,  probabililer 
ascensura,  remillit  decem  Paulo,  qui  se  obligat 
ad  reddendum  Pelro  suum  capitale  ,  et  adluic 
supra  illud,  lucrum  quinque  nummorum  pro 
centum,  in  omni  evenlu.  Conslal  enim  ex  ver- 
bis  D.  Thomae  ,  per  conlraclum  assecuraiionis 


capiialis  deslrui  socielaiem  :  tum  quia  périt 
ejus  ratio  essenlialis  ac  in  muluum  transfor- 
malur,  tum  quia  in  isto  casu  Pelrus  nihil  am- 
pliùs  de  suo  habet  in  socieiale,  per  quod  com- 
municel cum  Paulo,  cùm  hoc  ijiso  quôd  pecu- 
nise  periculum  in  socium  transtulerit,  eliara  do- 
minium illius  translulisse  censealur  ;  tum  quia 
participai  in  lucro  nullatonùs  verô  in  damno  : 
iiaque  ibi  tune  est  muluum  virluale,  et  lucrum 
per  lerlium  conlraclum  supra  sorlem  Pelro 
acquisilum,  est  prorsùs  usurarium  ;  proiil  fu- 
sissimè  osiensum  est  à  nobis  tom.  3  de  Just., 
q.  1,  art  1,  speciali  dissorlaiione ,  et  ibidem 
q.  5,  art.  1,  §  I. 

Licei  aulem  deponens  pecunias  in  socielate 
existât  illarum  dominus,  propterea  tamen  non 
polest  durante  lenqiore  consiituto  ac  termino 
praelixo,  absolutè  et  pro  libilo  illas  exlrabere  , 
allero  socio  relucianle  aiit  non  consentiente  ; 
eu  quôd  ad  id  se  obligaverit  ex  pacto ,  et  ilia- 
rum  usum  mercalori  communicaveril  usquc  ad 
terminum  proeOxum  dissolvendœ  socielalis. 

Anlequàm  hicrum  dividatur  inler  socios  , 
primo  solvendx  sunt  expensne  et  damna  ,  quae 
directe  proveniunt  ex  negoliaiione,  seu  qune 
incurrit  unus  socius  formaliter  et  reduplicalivè 
in  quantum  socius,  intuilu  et  causa  socielalis, 
dummodô  suà  lalà  el  levi  culpà  non  evenerinl  ; 
ea  enim  damna  tantûm  censentur  communia, 
ideôque  ex  pecuniis  socielalis  sunt  conipen- 
sanda  :  idemque  dicendum  de  contraciis  debi- 
lis,  secùs  vero  de  debitis  et  damnis  quse  incur- 
rit socius  soliim  per  accidens,  et  occasione  dun- 
laxal  socielalis.  Secundo  finilà  socieUite  anle 
lucri  parliiionem  ,  capitale  reddendum  est  so- 
cio qui  illud  deposuii,  si  exlel  ;  prout  colligi- 
lur  ex  bullà  Sixli  V,  et  ex  D.  Thomà  2-2,  q.  78, 
art.  2,  ad  5.  Ratio  est,  quia  sicut  res  domino 
porit ,  ila  pro  eo  clamât ,  si  extet  :  depoucns 
aulem  pecunias,  semper  apud  se  relinet  illa- 
rum dominium  et  periculum.  Ergo,  etc.  Adde 
ex  Cajetano  in  Summà,  v.  Socielas,  aliam  ratio- 
nein ,  nempe  quia  deponens  pecunias  subslal 
diqiliti  periculo,  scilicel  perdendi  subslan- 
tiiim  pecunia?,  et  perditionis  negotialorii  usils 
ejnsdem  pccunioc  lenendo  scilicet  vanè  lanto 
tempore  suam  pecuniam  occupatam  tali  nego- 
tio;  ex  quo  lit  ul  juslitià  exigonlc  ci  capitale 
salvum  sit,  si  salvalur  in  .toto  vel  in  parle,  cui 
doperdcrelur  si  periret.  Qui  verô  solùm  ponit 
industrias  seu  opéras  suas,  uni  tanlùm  subesl 
periculo,  scilicel  perdendi  usum  operse  su;r, 
vel  induslriic,  in  vanum  laborando  :  ideô  nihil 
de  capilali  salvo  eidem  debelur;  subsianlia 


1063 

nanique  operarum  siiarum  non  ex  ncgotiatione, 
sed  ex  necessilale  materiœ  périt ,  quia  scilicet 
est  res  successiva  in  molu  consistens  ;  si  enim 
foret  res  permanens,  ei  salva  esset. 

Id  tanien  est  intelligendum  de  jure  com- 
muni  prœcisè  secuiidùm  naturam  contractùs 
societatis,  seclusâ  conventione ,  nullàque  ex- 
stante  consuetudine  conimunicandi  capitale 
cum  altero  socio.  Si  enim  ab  inilio  socil  con- 
venerint  quôd  illa  pecunia  foret  communis, 
ita  ut  arabo  iilius  dominium  liabercnt  ac  pcri- 
culum  subirent ,  tune  foret  inter  ipsos  divi- 
denda  :  ubi  auleni  nulla  proecessit  talis  con- 
ventio  conimunicandi  capitale,  standum  est 
consuetudini  approbatœ  locorum ,  vel  etiam 
uegoiioruin  ;  contractùs  enim  celebrari  cen- 
sentur  juxta  consuetudinem  usu  receplam  , 
quando  contrahentcs  aliud  non  exprimunt. 
Tertio  tandem  lucrum  proporlionaliter  est  di- 
videndum. 

De  societatibus  autem  circa  animalia ,  qux 
Soccidœ  appellantur,  tam  varia  est  maleria  et 
consuetudo,  ut  forte  scribi  complété  non  pos- 
sil,  inquit  Cajetanus  ibidem,  et  propterea  in 
quàlibet  patrià  vide  sicut  ibi  fieri  consuevit ,  à 
viris  probis,  vel  secundùm  morem  approbatum 
à  viris  doctis.  Kegulanda  est  tamen  iiistitia  hu- 
jus  societatis  iisdem  conditionibus  allalis,  qui- 
bus  justitia  societatis  in  aliis  rébus  metiri  dé- 
bet. Nempe  primo  ,  ut  quilibet  socius  ali(Hiid 
de  suo  conférai,  sive  animalia,  sive  custodiam 
et  industriam,  ut  sic  ad  iiivicem  communicent. 
Secundo,  ut  damna,  expensse  et  lucra,  quai  ex 
causa  ncgotiationis  et  ex  societate  directe  pro- 
veniunt ,  sint  communia  ,  seu  proporlionaliter 
inter  socios  dividantur.  Tertio,  ut  animalia 
substenl  periculo  deponenlis,  sicut  et  domi- 
nium ,  si  noiit  cum  altero  socio  illud  capitale 
communicare  quoad  substantiam. 

Ilinc  coUigitur  piimô  ,  contractura  redditio- 
nis  besliiE,  secluso  alio  juslo  tilulo,  esse  illi- 
citum;  v.  g.,  Joannes  traditPctro  ruslico  cen- 
lum  ovcs ,  quarum  quœlibet  œstimatur  tribus 
libris  ;  ita  quôd  si  pereant,  laie  prelium  reddat 
Joanni ,  aut  ex  ovibus  quas  Pelrus  babet ,  tot- 
idem  reddat  Joanni  ejusdeni  :etatis,  bonitatis, 
ponderis  ,  etc.  Intérim  quot  annis  Petrus  sol- 
vere  tenctur  Joanni  duas  lanse  libras,  aut  de- 
cem  asses.  Dicimus  itaque  liunc  contractum 
esse  illicitum,  nisi  accédai  titulus  intéresse,  aut 
ruslico  subministrentur  pascua,  ob  quae  prse- 
cisè  accipiatur  taie  pretium  ,  nihilque  ralione 
dilalae  soluliouis  exigatur.  Ratio  est ,  quia  vel 
celebratur  contractùs  venditionjs  aniraalium 


SEPTIMI  PR.€CEPTI.  lOCC 

lesliniatorum.  Et  tune  ultra  illud  preliiim,  ni- 
liil  aliud  prœcisè  ob  dilatam  solutionem  est  sol- 
venduni  :  item  res  vendita  .ic  emptori  tradita 
siculei  péril,  ita  elparit  tanquàm  domino.  Vel 
eclebratur  locatio  aut  societas  ;  cl  lune  domi- 
nium et  periculum  ovium  indispensabililer 
apud  deponeulem  remanere  débet,  ciim  id  sit 
de  naturà  hujusmodi  conlracluum,  ut  constat 
ex  dictis.  Reslat  igitur  ut  ineatur  niutuum  cum 
fœnore  palliaium  sub  colore  soeiclaiis,  et  ex 
bis  resolvi  possunt  casus  particularcs  circa  so- 
cietatem  ovium,  et  similium  animalium  occur- 
rentes.  Generaliler  enim  si  quis  ex  ils  fcetum 
aut  lucrum  reportât ,  depositis  apud  pasto- 
rem  aut  ruslicum,  et  non  retincat  apud  se 
eorum  periculum,  etiamsi  naturaliter  aut  casu 
fortuito,  aliove  eventuabsque  ullà  rustici  culpà 
perire  contingat,  injusliliain  comniittit ,  prout 
colligitur  ex  bullà  SixtiV^et  ex  D.TIiomà  ;  quia 
ibi  latet  niuluum  virluale  cumlucro  supra  sor- 
tcm ,  ncc  usurae  pravilas  evacuatur  per  boc 
quôd  periculum  ovium  à  pastorc  suscepium 
compcnsetui-,  prout  dictum  est  supra  ;  adde 
quôd  nequit  juste  rusticus  compensari ,  si  lo- 
tum  gregis  periculum  in  se  suscipiat ,  ac  suas 
industrias  et  opéras  solus  apponat,  nisi  totum 
lucrum  recipiat;  nihilque  obveniat  de  co  dc- 
ponenli,  ulpote  qui  nihil  habei  in  societate  de 
quo  lanquàni  de  re  suà  lucrum  referai. 

Constat  etiam  quid  sentiendum  sit  de  socie- 
tate in  animalibus  grandiorilius  ,  v.  g.,  equis  , 
bobus  ,  etc.  ,  et  ut  rcsolulio  clarior  apparcat 
proponilur  casus.  Titius  ,  v.  g.,  émit  duos  bo- 
ves  triginta  iiummis,  eosquesic  oeslimatos  tra- 
dilMoevio,  pro  tribus  nummis  in  annum,  e;\ 
lege,  ut  si  post  annum  plus  ininùsve  œi-tinien- 
tur  ,  lucrum  vel  jacluram  pro  oequali  parle 
ambo  recipiant:  si  verô  intérim  perire  contin- 
gat etiam  casu  forluilo  ,  diinidium  œslimalio- 
nis ,  nempe  quindecim  nummos ,  Mœvius  sol- 
vet  Tiiio ,  qui  alios  quindecim  amiltet.  Quidam 
illam  socielalem  ul  lici(am  admittuiil ,  et  ju- 
stificant  eam  pensionem  annuani  trium  num- 
morum ,  per  hoc  quôd  Mœvius  mclioratis  bo- 
bus, dimidiara  partent  incrementi  valoris  ultra 
triginta  nummos  ascensuri,  sit  percepturus  pro 
pretio  assecurationis  :  item  per  boc  quôd  fru- 
ctus  qui  à  Titio  licite  exigi  possent ,  et  quos 
Mœvius  abundè  percipit,  liùc  diminutà  pensio- 
ne,  non  censeanlur  vendi  cum  excessu. 

Discrimen  autem  assignant  inter  contractum 
in  quo  inlervenit  pecunia,  de  sui  naturà  sterilis, 
cujus  contreclatio  ac  distraclio  verum  muluum 
importât ,  nequc  locari  polcst ,  el  inler  islum 


UI07 

conlractum  ,  quia  aiiinialia  locari  ac  condiici 
possiini  ;  et  conduclor  sciens  suuni  esse  peri- 
cuiiim  ,  niagis  invigilat  illorum  coiiservalioni, 
ncc  iniral  l'œnoris  suspicio  ,  iiisi  qiiando  liu- 
jusiiioiii  hona  mobilia  vol  se  movciuia  pereiii- 
plioni  aut  delerioralioni  subjecla  de  lempnre 
el  ab  inilio  localionis,  Dcslinianliir  cinn  obliga- 
lioae  susccplà  à  conduclore  resliliiendi  cadem 
in  eodom  valore  seii  statu ,  quo  rnnsignala 
fiuM'anl  finilo  contractu. 

Verùrn  alii  scntiunt  noncelebrari  tniic  con- 
li^ictiim  localionis,  cura  non  sit  minus  contra 
ejiis  naluram  ,  quôd  conduclor  in  se  suscipial 


EXPOSITIO  1068 

rei  conductse  periculum,  quàm  contra  naturam 
societalis,  quôd  socius  apponens  opéras  susci- 
pial in  se  periculum  pecuniae  ab  altero  socio 
depositiK.  Idcoque  esse  muluuni  sub  colore 
localionis  pallialum. 

De  uiràquc  socielate  abundè  cgimus  tom.  3 
de  Justilià  ,  pcr  lotara  qui-est.  quinlara  ,  ad 
quani  remiitiinus  lectorem ,  et  in  eodem  lomo 
agilur  de  Emphyieusi ,  feudo  ,  usulruclu  ,  de 
scrviiutibus  ,  de  pignore  et  liypoiliecà  ,  de  fi- 
dojussione  ,  assccuralione  ,  de  sponsione  ,  de 
ludo  01  sortibus.  Dicta  hic  à  nobis  sudicianl 
pro  cxplicaiione  septimi  praecepli. 


EXPOSITIO 

NON  LOQUERIS  CONTRA  PROXIMIM  TICM  FALSIM  TESTIMONIUM. 


Nocumcnta  qn:e  inferuntur  proximo  aut  in 
personam  nul  in  rcs  illiiis  ,  facto  el  vrrbo  in- 
lerri  possunl.  lliicusqne  locnli  sumus  de  injii- 
slitiis  ac  injuiiis  qure  pntranlur  opère  ,  nenipe 
lioniiiidio  ,  adullcrio  el  furlo  ,  in  exposiiione 
prœcedentium  irium  seciindiB  lal)ul:v  prnece- 
pioruni.  Nunc  agendum  restât  de  nocunien- 
tis  quse  ore  causantur  ,  seu  de  injuriis  verbo- 
rum  ,  quaa  isto  ociavo  Decalogi  pra;cepto  inlii- 
bcnlur. 

Quamvis  cnim  hic  fiât  tanlùm  mentio  de 
lesliraonio  quo  in  judicio  diciiur  lalsum  à  teste 
jurato,  illudqiic  pra^cipuè  prohibeatiir,  eô  qund 
ob  divinum  numcn  quod  inlerpnnilur  ,  et  ob 
damnuni  gravius  prnximo  illaUim  ,  sii  valdè 
horrendum,  pcrieulosum  ac  nocivum,  si  lamen 
exacliùs  hoc  praîceplum  examinemus  ,  cerlô 
apparebii  falsi  lestimonii  appcllatione  ,  omnes 
injurias  verlioruni ,  sive  in  judicio  ,  sive  extra 


judicium  comprehendi,  prout  déclarant  D. Tho- 
mas 2-2  ,  q.  122  ,  art.  C  ,  ad  2  :  Catechisnius 
concilii  parte  3.  in  S  pra'cepl.  num.  15  et  IG, 
et  conimuniter  auciores.  Oninis  ilaque  linguœ 
abiibus  et  oris  peccala  vctanlur  isto  pr.TCeplo. 
Quod  proplerea  in  diias  quacstiones  dividimus. 
In  prima  disseremus  de  injuriis  vcrhorum  ex- 
tra judicium  ,  nempe  de  delractione  ,  de  con- 
tumeliâ  ,  de  derisione  ,  susurratione  ,  etc.  In 
secundà  verô  explicabimus  injuslitias  verbo- 
rum  factas  in  judicio,  à  judice,  ab  accusatore, 
à  teslibus  ,  à  rco  ,  ab  advocalo  ,  tabellione  , 
aliisque  jusliliac  minislris.  Et  quia  ,  nt  pluri- 
mùm,  in  pracfatis  injuriis  mcndacia  ,  suspicio- 
nes.ac  judicia  temeraria  involvuntur  el  immi- 
scenlur,  el  proplerea  ad  liiijiis  mandaii  prohi- 
biiioncm  rcduclivc  pertinent;  idcôanie  oninia 
hujusniodi  peccatorum  examen  est  priemillcn- 
duni. 


-Mendaciuni  rcclè  dcfinitur ,  fulsa  siijiiificalio 
vocis  cum  iiilriuioiie  fnlU'iuli  seu  dicemti  (nlsum 


asseiiivt-.  Qure  dciini'.io  iraditur  à  D.  Augustino 
lib.  I  deMcndacio,  cap.  21,  in  Encbiri4io, 


10C9  OCTAVI 

cap.  18 ,  et  rcfertur  causa  22 ,  q.  2.  Item  à 
D.  Tlioin.  2-2,  q.  110,  art.  1  ,  ac  commiiuiler 
recipilur  à  doctoribus. 

Nomen  vocis  ponilur  ,  quia  voces  principa- 
tum  obtinuerunt  siguilicauili  quaicuinquc  aiii- 
iHO  concipiuntur,  omniaquc  signa  veibis  com- 
parala  paucissima  sunt.  Hic  lanien  laliùs  suiiii- 
Inr  pro  quovis  signo  cxlcrno,  fado,  scriplurà, 
et  ctiain  luilu  ,  ut  docet  D.Tbonias  loco  cilato 
ad  2;  uiidc  illc  qui  nulibui  aliquid  falsum  signi- 
licarc  inlcndercl,  non  forel  ininmnis  à  nienda- 
cio  :  et  q.  111  ,  art.  1  ,  dicil  sinuilalioncui  , 
qux  proprié  consistit  iu  faclis,  opponi  veiilaii 
et  esse  propriè  nieiidacium  ,  quia  ad  virluleni 
verilaiis  pcninet  ut  quis  talem  se  exhibeal  cx- 
teriiis  pcr  signa  exteriora  ,  qualis  de  fado  est  ; 
signa  aulem  exteriora  non  soliiui  sunt  verba  , 
sod  etiani  fada.  Sicut  ergo  verilati  opponitur 
quùd  aliquis  per  verba  aliud  significet  quàni 
apud  se  babel,  ita  et  quôd  per  facta  signilîcel 
aliquid  contrarium  ejus,  quod  in  eo  est,  ac 
simuiaiionem  adliibeat. 

Additur  aim  intentione  fallemli,  quia  falsitas 
rei  enuntiatie  se  habel  tanquàni  materiale  in 
niendacio  :  voluntas  verù  et  intenlio  imprimen- 
di  illud  falsuni  menti  alterius,  se  liabet  tan- 
quàui  forniale,  seu  ut  explicatGlossasuper  baec 
verba  D.  August.  caus.  22,  q.  2,  can.  Deatus: 
cuin  aiiimo  et  voluntate  diccndi  falsum.  Forniale 
([uippc  mendacii  consistit  in  iioc  quôd  quis  pu- 
lel  esse  Suhum,(isserth<è,  sulijungit  Sylvester  v. 
Mendacittm  :  et  quidcni  rectè;  non  enini  invol- 
vit  mendacium  intentio  dicendi  falsum  reci- 
talivè,  neque  représentative,  sicut  dispulans 
aliquando  assuniil  falsa  scicntcr  sine  nienda- 
cio, quia  loquitur  non  ex  proprià,  sed  ex  aliéna 
personâ  nogante  veiitateni.  Ex  D.  Tliomà  in 
2  lib.  Sent.  dist.  59,  art.  'i,  neque  qui  fabulam 
aliquam  aut  bisloriam  quasi  ex  llieatro  vel  sce- 
nâ  repraescnlaiil ,  tametsi  alicnjus  imposloris 
(lersonam  repra;sentent. 

HincD.  Tbonias  arl.  1  cilato,  coUigit  quod 
tria  requirunlur  ad  perfedam  rationeni  men- 
dacii. l'rimuni,  ut  falsum  ciiunlietur,  quiavir- 
tus  veritalis,  et  per  coiisequens  opposilum  vi- 
liuni,  in  inanifeslationc  consistit  qux  fit  per 
aliqua  signa  :  qux  quidem  manifcslatio,  sive 
enuntialio  est  rationis  actus  conferenlis  signuni 
aJ  signilicatum  :  objedum  autcm  propriura 
manifeslationis  et  enunliationis  est  verum  vel 
falsum.  Sicut  ergo  in  vcrilate  débet  enuntiari 
verum,  ila  in  niendacio  falsum.  Secundo  re- 
quiriuir  quôd  adsit  voluntas  falsum  enuntian- 
di.  Tertio  tandem,  intentio  falleiidi;  quia   in 


PR^CEPTI. 


1070 


quantum  ejusmodi  enuiitiatio  est  aclus  mora- 
lis,  oportet  quôd  sit  volunlarius  et  ex  inten- 
tione voliintaiis  dependens  :  aclus  enim  moia- 
lis  ex  duobus  speciem  sorlitur,  scilicet  ex  ob- 
jedo  et  ex  fine  ;  quia  finis  est  objedum  vo- 
hintalis,  quae  est  primuni  movcns  in  acti- 
bus  moralibus  :  poteiitia  auteni  à  voluntate 
niota  babet  suuni  objectum,  quod  est  pro- 
ximum  objectum  voluntarii  actùs ,  et  se. 
babet  in  actu  volunlatis  in  finem  ,  sicut 
materiale  ad  forniale,  quomoJô  objedum 
enuiitiationis  ,  seu  falsilas  rei  enuntialaîse  ba- 
bet in  niendacio.  Intentio  verô  volunlatis  in- 
ordinala;  in  prœscnti  materià  ,  ad  duo  rcferri 
potesl;  quorum  unum  est,  ut  falsum  enuntie- 
tur,  aliud  ut  quis  fallatur,  quod  est  effedus 
proprius  falsœ  enunliationis.  El  tune  adcst 
falsitas  non  solùin  malerialiler,  quia  falsum  di- 
citur,  sed  et  formaliter  propter  voluntati^m  di- 
cendi falsum  :  et  effective,  propter  intentionem 
iinprimendi  falsitalem.  Sed  tamen  ratio  men- 
dacii sumitur  àformali  falsitate,  ex  lioc  scilicet 
quôd  aliquis  babeat  volunlalem  falsum  enun- 
tiandi.  Undeet  mendacium  nominatureô  quôd 
contra  nicntem  dicitur;  mentir!  enim  est  con- 
tra mentem  ire.  Et  ideô  si  quis  falsum  enun- 
tid,  credens  id  esse  verum,  est  quidem  falsum 
niaterialiter,  sed  non  formaliter ,  quia  falsitas 
est  prxter  intentionem  dicentis,  ac  per  acci- 
dens;  unde  non  babet  perfedam  ralioncm 
mendacii.  Si  verô  aliquis  formaliter  falsum  di- 
cal  babens  volunlatem  falsum  dicendi,  licet  sit 
verum  id  quod  dicilur,  in  quantum  tamen  bu- 
jusmodi  actus  est  voUintarius  etmoralis,  babet 
per  se  falsitalem,  et  per  accidens  veritaiem  : 
unde  ad  speciem  mendacii  perlingit.  Quôd  au- 
tcm aliquis  falsilatem  in  opinione  et  mente  al- 
terius constituât  fallendo  ipsum,  non  pertincl 
ad  speciem  mendacii ,  sed  ad  quamdam  perfe- 
clionemipsius:  sicutetin  rébus  naturalibus, ali- 
quid speciem  sorlitur,  siformamhabeat,  eliamsi 
desit  forinx  effedus,  ut  palet  in  gravi,  quod 
violenter  sursùm  detinetur,  ne  dcscendat  se- 
cundfim  exigcnliani  su*  naturoc.  Ilaclenùs  I>. 
Tliomas  2  2,  q.  110,  art.  1.  Unde  mendacium 
essenlialiter  consistit  in  volunlaïc  dicendi  fal- 
sum asserlivè  ;  porfedè  verô  ac  conipldivè 
addit  etiam  intentionem  inipriniendi  illud  fal- 
sum menti  alterius.  D.  Tbomas  ad  3. 

Mendacium  seciindiim  quôd  babet  rationeni 
culpa!  dividi  potest  juxta  ea  qux  aggravant  ani, 
diniinuunt  culpani  mendacii  ex  parte  finis  i«- 
tenli.  Aggravât  auteni  culpam  mendacii,  si  al- 
quis  pcr  mendacium  inleiidai   allerius   nocn 


1071 


Exposmo 


107a 


niontuni,  qnoil  vocatur  niendacium  pernicio- 
sum.  Diminiiilur  autcm  culpa  nicndacii,  si  or- 
dinctiir  ad  aliquod  bonum  deleclabile  ,  et  sic 
est  niendacium  jocosum;  vel  uiile,  et  sic  est 
mendacium  officiosum,  quo  intendilur  juva- 
men  allei'ius  vel  remolio  nocumenti.  Et  sc- 
ctindùm  iioc  niendacium  dividilur  in  pernicio- 
suni,  jiK-nsum  et  officiosum.  Ita  D.  Thomas  lo- 
co  citalo  art.  2,  in  corp. 

Iiaque  de  ratione  mendacii  perniciosi  est  in- 
lenl'o  nocendi,  sicul  de  ratione  mendacii  jo- 
cosi  est  inlenlio  delectandi,  et  de  ratione  offl- 
ciosi  est  intenlio  ulilitaiem  afferendi.  Et  quo- 
niam  res  morales  sccundùm  intenlum  finem 
maxime  pensanlur,  ac  fornialiter  consideran- 
lur,  liinc  fil  qiiùd  sicul  deiraliens  non  inieii- 
lionc  deiraliendi,  non  formaliler  delraliit,  nec 
pcccal  niortaliler,  nisi  forlè  per  accidens  ra- 
tione nocumenti  illali,  ita  proférons  nienda- 
cium perniciosnm  non  animo  nocendi,  licct 
formaliler  sil  mcndax,  non  tamen  est  formali- 
ler mcnda\  perniciosus,  nec  pcccat  morlaliler, 
nisi  forlè  pcr  accidens,  ratione  scilicet  mate- 
riae,  pula  quia  in  doclrinà  fidci  mentilur,  vel 
iiocumcntumnotabileafl'ert.liaCajelanus  super 
liunc  D.  Tliomae  art.  2,  et  incasibusin  quibus 
teiietur  adhibere  diligenliam  ne  falsum  dical, 
ni  in  aciu  leslificandi,  in  quo  imminet  daninuni 
iiotabilc  proximo,  vel  in  judicio  cùm  vult  ju- 
rare:lunc  cnim,  etsi  non  habeat  intentio- 
ni'm  dicendi  falsum  nequc  nocendi,  si  tamen 
non  adliibeal  diligenliam  ad  ulrunique  viian- 
dum,  polcst  peccarc  morlaliler.  lia  Sylvesl.; 
cl  probat  ex  Can.  Uomines,  causa  2,  q.  2. 

Omnemendacium  itasecundùniseinlrinsecé 
acex  génère  suo  est  nialum,  ut  nulle  bono  Une 
cohoneslari  possit  ac  rcddi  licilum,  quanlùm- 
vis  aliquisancli  Patres  ctdoctores  non  infimae 
noise  olim  asseruerint  mendacium  olliciosum 
rsse  licilum,  quos  confulat  D.  Auguslinus, 
Epist.  9  et  sequcnt.  Iiem  in  psal.  3  et  in  En- 
cliiridio  cap.  18,  el  alibi  passim,  prxserlim 
lolo  libro  contra  Mendacium  ad  Crcscenlium; 
nbi  conslanter  adslruilnullo  quaniùmvis  bono 
line  unquàni  licilum  esse  menliri,  eô  quiid 
jure  nauirali  el  divino  mendacium  sil  pravuni 
et  indispcnsabililor  prohibilum  :  nullum  cnim 
niendacium  csl  quod  non  sil  conlrarium  veri- 
l;ili  accoutra  Deuni,  qui  sunima  et  prima  ve- 
illas esl  :  unde  Eccles.  7  dicilur  :  A'o//  velle 
menliri  omne  menJacium. 

Probat  D.  Thomas  hic  art.  2,  mendacium 
esse  conlra  dittameii  nalurale,  quia  esl  acius 
cadens  super  indebilani  nialeriam  :  cùm  enim 


voces  naluralitersint  signa  intellecluum ,  in- 
naturale  est  et  indebilum  quôd  aliquis  voce  si- 
gnificet  id  quod  non  habet  in  mente.  Unde 
Philosophus  dicit  in  4  Elhic,  quod  menda- 
cium est  per  se  pravum  et  fugienduni  ;  verum 
autem  est  bonum  et  laudabile.  Ergo  omne 
mendacium  est  peccatum,  ut  dicit  August.  lib. 
contra  Mendacium.  Hactenùs  D.  Thomas,  cu- 
jus  ratio  videlur  deducla  ex  eodem  August.  in 
Enchiridio,  cap.  22,  ubiait:  i  Verba proplerea 
«  inslitula  sunt,  non  per  quae  homines  se  in- 
(  vicem  fallant,  sed  per  quae  quisque  in  alio- 
t  rum  noliiiam  cogitationes  suas  proférât,  i 
sicque  mendacium  est  conlra  naluram  vocum, 
el  abusus  innaluralis  earum  ac  contra  bonum 
commune  et  convictum  bumanum. 

Omne  igilur  mendacium  in  suâ  ratione  for- 
niali  includil  pravilatem  el  inordinaiionem  ini- 
praescindibilem,  ideôque  fieri  non  polest  abs- 
que  peccato,  ob  quemcunique  bonum  finem, 
etiani  ad  salvandam  propriam  vel  allerius  vi- 
taui,  ut  tradiiD.  August.,  tract.  deMendacio, 
cap.  14;  el  Alexander  papa  III,  cap.  Super  eo, 
de  Usuris,  dicens  :  «  Quocirca  Scriplura  sacra 
«  prohibe!  pro  allerius  vità  menliri,  »  nec 
eliani  pro  propriâ  :  ut  enim  ail  Apost.  ad  Rom. 
5  ;  ^'on  sunt  facienda  mala,  ul  eveniant  bona. 
Idenique  colligilur  ex  causa  2,  q.  22,  can.  Ne 
quis  arbilretur.  Idem  adslruunl  D.  Basilius,  ré- 
gula 24,  et  in  regulis  brcvioribus  76,  D.  Au- 
gust. lib.  conlra  Mendacium  cap.  18,  29,  cap, 
0,  et  passim  alii  Patres,  ac  communiter  auclo- 
res.  Hinc  fit  niendacium  officiosum  esse  pecca- 
tum veniale  sicul  et  jocosum.  Quia  tamen  finis 
intenlus  in  illis  non  est  conlrarius  charilaii , 
ideô  non  suntpeccata  niorialia,  perseloquen- 
do;  possunt  nihilominùs  per  accidens  contra- 
riari  cbaritati  ratione  scandali,  vel  cujuscuni- 
que  danini  consequentis.  El  lune  ratione  illius 
adjuncti  sunt  peccala  morlalia  :  sicut  eliam 
dimivcstiuntur  juramenlo,  quia  lune  suntper- 
juria. 

Mendacium  verô  perniciosum  est  es  génère 
suo  peccatum  mortale,  quia  esl  conlra  chari- 
latem,  ul  palet:  polest  tamen  deficereuinon 
pertingal  ad  perfectionem  peccali  mortalis  Iri- 
pliciter  :  uno  modo  propteracUis  iniperfectio- 
nem  ex  parle  dicenlis,  qui  non  plenè  ac  deli- 
beratè  consenlil,  ul  conlingil  in  primis  nioli- 
bus.  Secundo,  propter  iniperfectioncm  aciOs 
ex  parle  nocumenti  ob  parvilaleni  maieri», 
sicul  conlingil  in  niinimls.  Tertio  tandem, 
propicr  imperfeciionem  aclils  ex  parte  forniae, 
ut   conlingil  in  deiraclione  sine  aniino  de- 


1075  OCTAVI 

trahendî  etsiniilibus,proul  inox  expliealum  luit 
à  nobis. 

Mendacium  in  nialerià  lidei,  sacrae  Scriplu- 
rœ,  vcl  moriim,  est  peccatum  de  se  nolabiiiter 
pcrniciosuin  ;  conlrarialur  enim  charitali  Dei, 
cujus  veriiatem  aliquis  tali  mendacio  occultât 
vel  corrumpit.  L'nde  hujusmodi  mendacium 
non  sotùm  opponitur  virtuii  charilatis,  sed 
etiam  virtuii  lidei  et  religionis,  et  ideo  boc 
mendacium  est  gravissimum  moitale.  Si  vero 
falsa  signilicatio  sit  circa  aliquid,  cujus  cognitio 
perlinet  ad  bominis  bonum,  pula  qu»  perlinet 
ad  perfeclionera  scienliae  et  inforraationeni 
morum,  laie  mendacium,  in  quantum  infert 
damnum  falsœ  opinionis  proximo,  contrariatur 
charitali  quantum  ad  dilectionem  proximi  ; 
unde  est  peccatum  mortale  :  seciis  dicendum 
si  sit  cire;»  aliquid,  de  quo  non  referai  ulrùm 
sic  vel  aliter  cognoscalur  ;  tune  enim  ex  tali 
mendacio,  non  daranilicatur  proximus  :  sicut 
si  quis  fallalur  in  aliquibus  panicularibus  con- 
lingentibus  ad  se  non  pertinenlibus.  Ita  D.  Tbo- 
mas  ibidem  art.  4. 

L'nde  praedicalor  scienter  proponens  in  pul- 
pito  falsa  miracula,  mentilur  contra  veritatem 
doctrinœ  cbristianae.  lleni  qui  lalsas  publicat 
rebquias  aut  indulgenlias,  et  generaliter  omne 
mendacium  praedicatoris  contra  veritatem  spe- 
clantem  ad  concionatoris  officium,  censetur 
mortale  ;  quando  vero  solùm  mentitur  prxier 
veritatem  doctrina;,  ut  in  nominibusauctorum 
vel  citalionibus,  tune  ad  summum  venialiter 
(anliim  peccat;  quia  in  istis  falli  non  est  in 
doctrina,  sed  in  accidcntibus  ejus  falli.  Vide 
Sylvcstrum  v.  Mendacium,  q.  4.  Idem  videtur 
dicendum  de  casuistâ.  Idemque  Cajelanus  in 
Summâ  v.  Mendacium,  extendit  ad  judicem, 
nempe  omne  mendacium  contra  veritatem  spe- 
ctantem  ad  judicis  officium  esse  mortale,  et 
generaliter  omne  mendacium  quod  etiam  ab 
aliis  in  judicio  lit  de  pertincntibus  ad  judi- 
cium  ;  eô  quod  illius  veriiatem  subverlat  et 
cedat  in  perniciem  communitatis  :  quod  tamen 
Svlvester  limitât  quantum  ad  ea  de  quibus  quj 
mentitur,  veritatem  dicere  lenetur,  et  non 
aliter. 

Tandem  mendacium  quod  redundat  in  dam- 
num notabile  proximi,  sive  spirilualc,  sive 
corporale,  sive  temporale,  est  peccatum  per- 
niciosum  ac  mortale,  quia  charitati  proximi 
directe  contrariatur  et  ulteriùs  eontinet  inju- 
stitiam  ;  ideôque  inducit  obligationem  reslitu- 
lionisdamni  illati. 

De  solo  meudacio  peniicioso  loquitur  Scri- 


PU.'ECtPTI.  107  i 

ptura,  quando  indicat  illud  occiderc  aniniam, 
et  excludere  à  regno  Dei,  prout  exponit  Glossa, 
super  illud  Psalm.  :  Perdes  omnes  qui  loquunlur 
mendacium.  Et  docet  l).  Tbom.  Iiic  art.  i,  ad 
i,  et  ibidem  ad  2,  ail  ,  qiiûd  <  cùm  omnia 
i  prsecepta  Decalogi  ordinenlur  ad  diloctioneni 
1  Dei  et  proximi,  in  tantum  mendacium  est 
<  contra  praeceptum  Decalogi,  in  qi-anliim  est 
j  contra  dilectionem  Dei  et  proximi.  L'nde 
i  signanler  probibelur  contra  proxiniura  fal- 
«  sum  testimonium.  >  Ilinc  fit  quod  soluin 
mendacium  in  tali  materiâ  nocivà,  quod  dici- 
lur  perniciosum,  sit  ex  génère  suo  niorlah;  : 
secùs  verô  mendacium  ut  sic  ex  génère  suo 
quod  consistit  in  intentione  dicendi  faisum, 
abstrabendo  ab  bàc  vel  illà  malerià.  Unde  men- 
dacium officiosum  et  jocosum  per  se  in  ratione 
mcndacii  considcrata  sunl  tantùm  venialia,  nec 
directe  sunt  contra  islud  Decalogi  praeceptum, 
sed  soliim  ad  illud  reductivc  pertinent,  ut  in- 
nuit Catecbismus  concilii,  distinguens  in  boc 
prœcepto  duas  leges  :  primariam  et  principa- 
lem,  quae  probibet  ne  faisum  testimonium  di- 
catur,  et  secundariam,  quœ  jubet  ut  simula- 
tione  fallaciisque  sublalis,  dicta  et  facla  noslra 
simplici  veritate  metiamur. 

Argumenta  in  contrarium  qua;  afferri  pos- 
sunl  ex  Scriplurà  et  ex  Sanctorum  cxemplis, 
qui  urgente  necessitate  aut  justà  causa  meuda- 
cia  offlciosa  protulisse  videnlur,  nec  lamen 
reprehenduntur,  solvit  D.  Thomas  in  bâc  q. 
110,  art.  5  et  i.  Nostrique  theologi  reclè  in 
partem  bonam  explicant  eorum  verba  ac  gesla 
in  tract,  de  Fide,  2-2,  q.  1,  art.  5,  ad  (juos 
remiltimus  lectorem,  ut  in  conscientiae  casibus 
ventilandis,  et  non  in  aliis  materiis  immnrc- 
mur. 

Quœres  primo,  an  omne  mendacium  etiam 
levé  ac  ratione  parvilatis  materiae  solùra  ve- 
niale,  si  fiai  in  judicio  forensi,  aut  iu  tribunali 
pœnitentise,  sit  mortale,  secluso  etiam  jura- 
mento.  —  Affirmât  Cajelanus  2-2,  q.  G9,  art. 
1,  et  in  Summà,  v.  Confessio,  conditione  i,  eu 
quôd  lanta  sit  obligalio  dicend.TE  verilalis  in 
judicio  exteriori  et  interiori  circa  res  ad  illud 
pertinentes,  ut  etiam  circa  levissimas  fiai  gra- 
vis, cùm  lune  mendacium  sit  conira  veritaiem 
judicii,  atque  adeô  fundaium  super  eo  menda- 
cio, oporleat  esse  faisum  :  sicut  enim  vis  jura- 
menli  exigit  veritatem,  ac  perjurium  de  re  levi 
est  mortale,  ila  etjudicium.  Unde imperfeciio 
seu  parvilas  materiœ  solùm  habet  locum  re- 
speclu  aclùs  mentiendi  secundùm  se,  non  verô 
Ut  subblat  judicio,  sjcut  non  habet  locum  in 


1073  EXPOSITIO 

jiirauiento.  Ilinc  fltquôd  si  pœnilensà  confes- 
sario  interrogclur,  an  ilixerit  aut  fecerit  ali- 
(juid  quod  est  peccatum  veniale,  aut  reus  à 
indice  iiiterrogatus  de  re  quani  conlilcri  tenc- 
tur,  eliamlevi,  si  faiso  ncgenl,  mortaliler  pec- 
ceiil. 

Negant  voio  communiier  alii  auclorcs,  quia 
licet  nienliri  in  ulroquo  jiidicio,  sil  ex  génère 
suo  morlale,  polest  tamen  hic  et  nutic  in  in- 
dividuo  esse  solùm  veniale  ex  parvitalc  niate- 
liœ,  prout  contingit  in  furto  :  fuiari  cnim 
oboluiu  eliani  in  Ecclesià,  est  solinn  veniale, 
quamvis  giavius  veniali  Turto  alibi  fatto:  ila 
eliani  mendacium  veniale  in  judicio,  est  qui- 
dam veniale  gravius,  sed  non  morlale.  Nani  in 
judicio,  sicul  et  in  aliis  actionibus  liunianis, 
desunienda  est  malilia  et  gravitas  injni  i;e,  vel 
ab  ol'JL'cIo  seu  iiialorià  ipsà,  vel  ex  Une  cl  in- 
lonlione  inferenlis  illam  :  in  nostro  autera 
casu  niatcria  est  levis,  et  nieuliens  non  habct 
aninium  conlcninendi  juilicem  ac  pcrvertendi 
jndiciuni,  volcndo  in  quàcunique  re  ctiam  gra- 
vissinià,  sed  in  levi  duntaxat  nicntiri.  Sient 
crgo  lune  non  peccaret  mortaliter  lacendo  , 
ila  et  ncgando. 

Neque  est  eadem  raiio  de  perjurio,  quia 
Deus  adducitur  in  lesleni  falsilaiis,  qnod  ver- 
git  in  gravem  illiiis  injiiriam  et  irreverentiani 
in  quàcunique  re  fiat  :  iniô  censetur  gravior 
irrevcrentia,  quando  pro  re  niinimà  ila  vili- 
pcnditur  Deus  :  at  verô  mendacium  non  mutât 
naturam  suani,  nec  desinit  esse  levé  ex  hoc 
quôd  (iat  in  judicio,  eique  non  infcrl  gravem 


1076 

injuriam.  Ergo  mendacium  levé,  quod  est  so' 
lùni  veniale  iii  aliis  niateriis,  non  fit  niortale 
in  judicio,  nisi  fucrit  cuni  juramenio  conjun- 
ctum.  Nec  etiam  in  confessione  sacrameiilali, 
dunimodô  mendacium  non  sit  circa  maleriam 
necessariam,  vel  circa  lotam  materiam  confes- 
sionis ,  ut  si  pœnilens  aliud  non  subjiciat 
clavibusquàm  materiam  levem,  falsam  tamen. 
Quœrcs  secundo  an  sit  mendacium  ,  quando 
non  servatur  proinissuni,  cl  quibus  de  causis 
cxcusemur  ab  eo  servando.  —  Resp.  D.  Tho- 
mas loco  citato  art.  5  ad  3,  quôd  ille  qui  ali- 
quid  promillil,  si  habet  animum  fiiciendi  quod 
promiliit,  non  nienlilur,  quia  non  loquitur 
conlra  id  quod  gerit  in  mente  :  si  verô  non 
faciat  quod  promisil,  tune  videtur  inlideliter 
agere,  per  hoc  quôd  aninium  mutai;  polest  la- 
inen  excusari  ex  duobus  :  uno  modo  si  pronii- 
serit  id  (|uod  manifcslè  est  illicitum  ;  quia  pro- 
mittcndopcccavil,  mutando  aulcm  proposilum, 
benè  facil  :  alio  modo  si  sunt  nmtalae  condi- 
liones  personarum  et  ncgotioruni,  ut  enim  ait 
Seneca,  omnia  debent  pcruianere  immutata  : 
alioquin  nec  luit  mendax  in  promitiendo,  quia 
promisil  quod  habebat  in  mente,  subinlelleclis 
debilis  condilionibus;  nec  eiiam  est  inlidelis 
non  implendo  quod  promisil,  quia  exdem  con- 
diliones  non  exslanl;  unde  cl  .^postolus  non 
est  menlilus,  qui  non  ivil  Corinlhuin,  quô  se 
iturum  promiserat,  et  hoc  propter  impedi- 
menta qua;  supervencraut.  Haclenùs  D.  Tho- 
mas. Plura  de  promissione  Iracianiur  ubi  de 
Jnstitià. 


»E  USU  EQUIVOCATIONUM  ET  BESTRICTIONUM  MENTALIUM. 


-Equivocalio  est  verbum  ambiguum,  aut 
proposilio  conslans  pluribus  verbis  ambiguis, 
plurcs  sensuse Ilicicntibus,  ilaut  proferens  illa 
accipiat  secundùm unamsignifieaiioneni,  simul- 
que  prsevidcat,  iniô  et  inlendat  quôd  audiens 
ad  qucm  ea  dirigit,  accipiat  et  inlelligat  juxta 
aliani,  eo  fine  ut  ipsi  aliquam  verilatem  celet, 
quara  cidem  non  manilestare  expedit.  Coniro- 
versia  est  an  hujusmodi  a'quivocaiionum  usus 
sil  aliquando  licilus,  aulomninô  reprobandus. 
Circa  quam  très  sunt  auciorum  senlenliaE'. 

l'rinia  nimiùm  quùm  par  sit ,  illarum  usum 
«;xtendore  vidcUir,  cumque  lanquàm  licilum 


adinillere  in  omnibus  feré  aciionibus  vilœ 
civilis,  in  quibus  aliquis  inlerrogatus  exislima- 
bit  se  habere  aliqualcm  causam  occullandi 
verilatem  interroganti ,  prout  videre  est  in 
pluribus  casibus  quos  referunl  Sanchcz  lib.  3 
in  Decalogum  cap.  6;  Joannes  Sancius  in 
Seleciis  dispui.  !),  et  disp.  13,  45  et  46; 
Taniburinus  cap.  2  de  Juramenio;  Theophi- 
lus  Kaynaudus,  Lessius  et  alii,  quos  refert 
noslcr  Vincentius  Baronius  disp.  1,  leet.  5; 
earadem  sentenliam  intrépide  tenei  Diana  plu- 
ribus in  locis,  maxiuiè  verô  loni.  8  coordinal. 
Iracl.  5  résolut.  03  el  Ci,  cl  pro  eà  ci  lai  Fi- 


mi  OCTAM  I 

liicium,  Roginatdum  et  alios.  Seouiula  sciilcn- 
tia,  liuic  extrême  opposila,  reprobal  oiiinem 
oïDiiiiiô  usuiii  qiiaruaicuiiique  xquivocalio- 
mini  et  reslriciioiium  inentaliuni  taiiqiiàm 
prorsûs  illicitum  et  niendacii  ac  perjinii  (si 
juramento  finnelur),  laLo  iiifeeiiim,  et  coiilra 
scquivocalioiies  quascumque  congeril  ac  vibrât 
omnia  tela  qiiœ  Scriplura  sacra,  sandi  Paires 
et  concilia  vibrant  conira  meiulacia  ,  quibiis 
illas  œquiparai.  Ita  Domiiius  de  S.  Beiive,  do- 
ctissiniiis  pater,  natalis  Alexander  in  siià  Tlieo- 
logià  dogmalicà  ;  doctores  sorhonici,  Siniii- 
cliius,  Conteiisoiiius,  et  alii  plures  recentiores 
scriplores  galli.  Tertia  senleiilia  quasi  médiat 
inter  duas  jam  relatas ,  et  rejicit  qiiidcm 
restriciioiics  mentales,  nulio  signo  exlerno 
sensibiles  seu  asquivocaiiones  formalos,  laii- 
quàm  mondaria  in  niillo  prorsùs  casu  licila  : 
adniiitil  lauieu  resincliunes  mentales  exleriiis 
sensibiles ,  seu  œquivocalioncs  maleriales  tan- 
quàm  licilas  iii  quiliusdam  casibus ,  et  cum 
conditionibus  explieandis.  Ita  Cabassulius,  ce- 
lebris  congregationis  oratorii  recens  scriptor, 
lib.  i  Juris  eau.  praxis,  cap.  4,  num.  M  et 
d"2,  ubi  pro  liàe  suà  opinione  refert  D.  Gre- 
gorium  papain,  D.  August.,  D.  Tbomam  ,  D. 
Haymundum,  lib.  1  Sum.,  tit.  de  Mendacio, 
in  Une;  Adrianum  papam  VI,  in  4-,  q.  de 
sigillo  confessionis  ;  Cajclanum.  2-2,  q.  70, 
art.  1  ;  Toletinu  lib.  4,  cap.  21,  et  lib.  5,  cap. 
28  ;  Mavarrum  in  cap.  Humana:  nures,  et  in 
Manuali  cap.  12,  nuni.  8  et  9  ;  Joannem  Ma- 
jor in  4  disl.,  13,  q.  18;  Angeluni  v.  hirumen- 
tum  S,  num.  9;  Sjlvestrum  v.  Juiamenlmii  5, 
q.  2  ;  Solum  lib.  8  de  Jusl.,  q.  1,  art.  7,  ad  4; 
Gralïiump.  l,Iib.  2,  cap.  17,  num.  9;  Lopem 
p.  l,cap.  42,  ^  Injuslé  rogalus  à  judice;Birl\\o- 
lum  in  lin.  num.  7,  11.  de  Quœsl.  Dicitque 
Cabassulius  alios  auctorcs  conimuniter  liane 
sentenliam  lencre  chpie  faverecan.  itilemi-î, 
q.  2,  ex  L».  Hieronymo  deproniptum  ;  banc 
eliam  tcneni  Uapbael,  Torres,  Gonelns,  Vin- 
centius  Baronius,  quos  sequitur  el  relert  Lau- 
renlius  Maria  Pisani  in  suo  Gladio  Gedeonis 
pag.  178. 

Explicalur  et  prob.  hujusmodi  sententia. 
Duobus  niodis  potesl  loquens  uti  œquivoca- 
lione.  Priraù  formaliter  seu  per  restriclionem 
pure  menlalcm  ,  exteriùs  nullalenùs  apparcn- 
Icm  neque  sciibibilem  ,  quando  scilicet  verba 
qua;  prol'ert,  ncc  ex  suâ  significatione  sunt  am- 
^igua ,  necexse,  neque  ex  circumslantiis  oc- 
.curreniibus  loci,  temporis,  personœ,  ac  modi 
inlcrrogandi,    euni  sensuni  patiuntur  quem 


ILECEl'TI.  1078 

ipse  inlendit ,  solùmiiuc  verum  sensum  fa- 
ciunt  e\  aliquoaddilo  in  ejusracnlc  releiilo  : 
iia  ut  quisqnis  etiam  prudens,  sagax  cl  ocula- 
lissimus,  el  bie  el  nunc  diligenlissinio  allen- 
dens,  scrntans  ac  in  onine  Inlus  sese  versans, 
nequeal  eiim  scnsura  verum  penetrare,  sed 
conceptum  falsuni  et  illi  oppositum  formarc 
cogalur,  nisi  divinalionis  donum  habcat.  Et 
istse  œquivocationes  foimales  sunt  in  onini 
casu  illicila-,  ulpoteverè  aul  aiquivalentcr  men- 
dacia  ;  qui  enim  illis  utilur  proferl  falsa  verba 
cinn  voluuiate  dicendi  falsum  assertivè,  in 
quo  consisiit  ratio  niendacii;  v.  g.,  si  quis 
interrogalusan  carnes  comederit,  et  alla  voce 
respondeal  :  «  Non  comedi  ;  juro  me  non 
c  comedisse,  »  submissè  apud  se  nnUiendo  , 
<  crudas  carnes,  »  aut  inlra  se  inlelligendo  : 
1  Non  cas  comedi  in  quadragesimà,  aul  dùni 
1  dorniirem,  aut  non  comedi  pisces.  »  Quis 
non  videl  bujusmodi  verba  absolutè  falsa  esse, 
caque  proferentem  babere  voluntatem  enun- 
tiandi  falsum  assertivè,  nempe  se  carnes  abso- 
lutè non  comedisse  in  eo  prandio  de  (pio  in- 
Icrrogaïur,  quamvis  rêvera  comedcrir?Certè  si 
tune  non  adsitmendacium  ac  perjuriuni,  ncmo 
unqnàm  polerit  menliri,  aulpejcrare,  cùm 
quilibelbomomendax  possil  loquendo  exteriùs 
lalsa,  intendere  et  inlelligere  inlra  se  omnos 
alios  sensus,quo3  viri  docti  possunt  pcrciperc, 
idquejuxla  prima;  senlenliae  auclorcs  suinciat 
ad  niendacii  labeni  evacuandam,  omnesqiic 
rationes  àSancliez  in  suà  terlià  régula  adducUe, 
si  qiiid  probent,  concludanl  lioniincs  raro  aul 
nunquàm,  falsa  enunliando  scienler  eljurando 
esse  vera,  posse  dicere  mendaciuni  aul  pcrju- 
rium  :  cùm  eliam  tune  non  irenl  contra  mm- 
lem  suam  adoequatè  siimptam,  sed  sempcr  ex 
aliquo  sensu  addito,  solàque  mente  retentn  ca 
verba  falsa  inlra  proferentem  verilicarcnuir, 
idque  salis  advertit  ac  refellit  Caramuel,  licct 
aliàs  sil  laxitatum  palronus,  el  sic  impugnat 
restricliones  pure  mentales,  in  tlieol.  Fundam. 
luim.  1282,  ubi  sic  ail  :  «  Est  mibi  innata 
c  aversio  conira  restricliones  mentales  ;  si 
«  enim  continenlur  inlra  lerminos  pielaiis  et 

<  sinceritatis,    neccssariae    non   sunt  :   nam 

<  omnia  quœ  ipsa;  prxslare  possunt ,  pra;- 
«  stabunl eonsignilicanlcscircunislantia?;quod 
«  si  talcs  dicanturul eliam  ibiadmiltendaesini, 
«  ubi  desuntcircumstantiwsignificantes  (igno- 

<  scant  mibi  earumdeui  auctorcs  cl  propugna- 
i  tores) ,  tulluul  hunianam  socielalem,  et  lan- 
«  quàin  pcsliferae  damnanda;  sunt  ;  quoniam 
«  seuicl  aduiissae,  aperiunl   omni  mendacio 


1079  EXPOSITIO 

«  el  omni  pcijurio  viam  ,  cl  lola  differenlia  in 
«  co  crit,  m  f|iiod  lierivocabalurmciidacimn, 
I  iiaturaiii  el  malitiam  non  mulet,  scd  no- 
«  nien  ,  iia  ut  hodiè  jubeaiur  restriciio  mcii- 
<  lalis  nominari  ;  quod  est  virus  condire  sac- 
t  caro,  el  scelus  specie  virtulis  colorare.  > 
HoEC  Caramuel. 

Conlirnialur  :  Idcô  mendaciuni  est  de  se  in- 
trinsccè  maluni,eôqMÔd  cadat  supra  niateriam 
indebilani  :  quia  scilicet  voccs  qucR  debent  ex- 
plicare  id  quod  est  in  mente ,  ulpole  signa 
conceptum,  ad  hoc  non  assumunlur.  Alqui 
simililer  in  ;Rquivocationibus  formalibus,  vo- 
ces  externa;  non  significant  id  quod  est  in 
mente  addilâ  nientali  reslrictione  :  cùmeiiim 
non  sit  nota  audicnlibus,  voccs  eis  idem  ex- 
plicant  ac  si  nulla  esset  reslriclio  menialis  ; 
nain  signilicatio  conceptuuni  humanorum  per- 
vinet  solùni  ad  voccs  cl  signa  extcrna,  ila  ut 
Veritas  sit  in  mente  tanquàm  in  subjeclo,  in 
vocibus  autem  tanquàm  insigno.  Uniie  enun- 
liaiio  formalis  delinitur  ab  Aristotele  ,  oratio 
verum  vel  falsum  significans.  Ergo  quando 
verba  necex  se  ipsis,  nec  ex  circiimstantiis 
oecurrenlibus  significant  id  quod  est  in  meu- 
le, tune  est  falsa  vocis  signilicatio,  et  con- 
icqnenter  mendaciuni  :  nec  reslriclio  pura 
menialis  polcsl  illas  voccs  ad  veruni  signi- 
licandum  delerminare  ;  quia  cùm  nullalenùs 
sil  significativa  ,  nequil  alterius  significaiivi 
siguilicaiionem  coarclare  et  simul  cum  ipso 
significare ,  scd  solùni  potesl  facere  ul  verilas 
objectiva  sit  in  mente  dicentis ,  ila  ut  ipsc 
soins  veritatem  intelligat  :  nec  possit  esse 
in  audicnlibus,  quibus  illa  reslriclio  pure  men- 
ialis penitùs  ignolaest  perinde  ac  si  non  esset, 
nec  eam  ex  vocibus  el  signis  exlerioribus  ve- 
nari  valeanl,  sicque  coganlur  formare  con- 
ceptum falsum ,  et  illi  reslriclioni  menlali 
conirarium;  clin  hoc  consislil  mendaciuni, 
dùni  scilicet  id  quod  loquens  habet  in  mente 
nullalenùs  cxprimit  verbis,  sed  solùm  aliud 
longé  diversum. 

llujusmodi  œquivocalionuni  formalium  usu  , 
acqué  negatur  verilas  et  prœjudicium  affcrtur 
comnicrcio  el  socielati  lioininum ,  ac  per  ipsa 
mendacia  formalia  :  nani  infallibililer  produ- 
cunt  eosdem  elfectus,  nenipe  audicnles  deci- 
pere ,  ulpole  cùm  niliil  exleriùs  in  illis  ver- 
bis  occurral,  quo  ralionabililer  judicando, 
possinl  dignoscere  illam  restriclioncn)  men- 
lalcm ,  et  penclrare  aliquem  veruni  sensum , 
sed  coganlur  rccipcrc  falsilalem ,  quani  in  eo- 
rum  menlibus  incvilabililer  impiiuium,  l'ude 


1080 
inerito  doctrina  tam  peslilens  ab  Ecclesiàdam- 
nala  fuit ,  et  contra  illam  fortissiniè  militant  et 
urgent  auetoriiales  et  raliones  qua;  pro  secun- 
dà  senlentià  alTcrri  soient. 

Secundo  potesl  quis  uli  aequivocalione  lan- 
tùm  materialiter,  et  reslrictione  menlali  ali- 
quo  modo  apparenli  et  sensibili,  quando  scili- 
cet verba  quse  profert  sunt  ambigua ,  seu 
liabeni  duplicem  significationem,  unam  com- 
muneni,  allerani  particulareni  veram,  sed  oc- 
cultani,  el  ab  eodem  inlentam,  quani  circum- 
slanlia;  hic  el  nunc  occurrcntes  faciunt,  juxla 
inlenlionem  etiani  interroganlis  :  ex  quibus 
proinde  facile  devenire  posseï  in  cogniiionem 
sensûs  à  proferente  usurpali ,  si  prudenter  et 
diligenter  ea  verba  et  circunistaniias  examina- 
rel,  ac  ponderarel.  Quod  si  lune  obimpruden- 
liani,  ob  praîcipilalioncm  judicii,  ob  incrtiam 
et  omissionem  considerationis  illarum ,  meii- 
lem  loquenlis  non  intelligat,  cl  non  in  alio 
quàm  in  sensu  coniniuni  ea  verba  accipiat,  id 
non  piovenil  ex  loquenlc,  nec  ex  sequivoca- 
lione  tanquàm  ex  causa  per  se, sed  soluniniodo 
ex  illius  ignavià  et  inconsideratione.  Et  bu- 
jusniodi  ;equi\ocationes  materiales  non  sunt 
mendacia,  nequc  militant  contra  prseceptum 
negaiivuni  non  nienliendi,  cùm  verba  seraper 
accipianlur  secundùm  propriain  significalio- 
neni,  ac  veruni  sensum  queni  ex  se  habent , 
aulqueni  scnsibililer  hic  et  nunc  patiunlur, 
lune  ex  circumsianliis  oecurrenlibus  nec  lo- 
quens fallat  audienlem,  sed  ipsemel  se  fallat 
ex  ignoranlià  aut  inconsideratione  :  ad  sum- 
mum esse  possunl  omissiones  contra  prae- 
ceptuni  allirniativum  veritaiis  dicendae,  non 
obligans  tanien  pro  semper  ad  proferenda 
verba  secundùm  sensum  communem  et  deter- 
minalam  significationem  in  omni  prorsùs 
casu ,  scd  ex  juslâ  causa  potesl  homo  occultarc 
veritaleni.  Licel  enim  nunquàm  licitum  sit 
negare  veritatem  et  audienlem  positive  fallere 
ex  inlentione,  attamen  juxla  onines  auclores 
licitum  est  veritatem  occultare,  ut  docet  D. 
August.,  lib.  contra  Mendaciuni,  cap.  10,  et 
D.  Greg.  papa,  Pasloralis  p.  5,  cap.  12,  et 
constabil  exemplis  Christi  Doniini  ac  Sancto- 
runi  statiin  referendis;  proindeque  licitum  est 
permiitere  quod  audiens  aliquando  fallatur  ex 
seipso,  quando  adcst  causa  jusla  ipsi  occul- 
landi  veritatem  quani  manifestare  non  expe- 
dit  ;  et  dùm  vull  plus  sapere  quàm  oporteat 
sapere,  ul  colligilur  ex  D.  Thomà.  2-2,  q.  40, 
art.  3,  et  q.  HO,  art.  5,  ad  i,  ubi  citât  D. 
August,  el  q.  lil,  arl.  1,  ad  i. 


1081  OCTAVl 

Requirilur  igilur  justa  et  rationabilis  causa 
gravisque  ac  urgeiis  nécessitas  uleiidi  liu- 
jusmodi  xquivocationibus  materialibus,  scili- 
cet  ad  impedicndaii)  vel  aufercndam  ])ericulo- 
sam ,  aut  vaklè  nocivain  alierius  veriiatis 
cognilioiiem  ab  audiente  ,  ex  quà  orirelur 
loqiiciUi  vel  aliis  gravissimum  damnuin ,  eui 
nec  silenlio,  neque  alià  via,  quiui  islis  xqui- 
vocalionibus  occurri  polest  liic  et  nunc  in 
istis  circumstantiis  et  angiistiis.  Non  enim 
absqueiiecessilaleurgeniissimâcausàque  juslis- 
Bimâ  liciiuin  videlur  uli  verbis  in  alio  sensu, 
quàm  coniniuniler  Itoniincs  inlelligere  soient , 
dùm  illorum  interrogaiionibus  adhibetur 
responsio,  aut  dùm  (iunt  siipulaiiones  inler 
ipsos.  Alioquiii  socielas  ,  lidclitas,  bona  lides, 
et  ccrtiludo  conversalionuni ,  contractuuni , 
promissionuni  et  coniniercioruni  inler  ipsos 
periret.  Verùm  quia  valdc  diriicile  est  deter- 
niinarc  in  particulari  onines  casus  in  quibus 
urgeat  lalis  necessilas,  et  justa  causa  excusans, 
proborum  atque  prudentuni  judieio,  pensalis 
omnibus  pensandis,  relinqui  débet.  Nec  propo- 
sitionis  27  damnatse  censura  exlcndilur  ad 
bas  aiquivocationes  soliim  niateriales,  cùm  sit 
quoedam  conseeutio  et  liuiilatio  propositionis 
26  immédiate  prsecedenlis,  in  quà  est  sermo 
de  aequivocationibus  fornialibus  ne  reslrictio- 
nibns  pure  nienlalibus.  L'nde  dùm  dicilur  ; 
I  Causa  justa  utendi  his  ampliibologiis,  >  etc., 
designantur  aequivocationes  fbrmales  de  qui- 
bus erat  praesens  sermo  ;  prononien  lus  satis 
illas  désignât  et  conlraliif,  ac  déterminai  se- 
quentcm  vocem  amphibolotjiis,  non  ad  quascum- 
quc,  sed  ad  illas  de  quibus  dicluni  erat  propo- 
sitione  prœcedenti.  Ratio  bujus  dilFereniiic 
mox  assignata  fuit,  nenipe  quia  mendacium 
ob  quanicumque  causam  nequit  esse  licilum; 
aequivocationes  autcm  niateriales  non  sunt 
mendacia,  benè  tamen  formales  et  leslriclio- 
nes  pure  mentales,  ut  jara  ostensum  est. 

Requirilur  praeterea  ad  usum  licilum  liu- 
jusmodi  xquivocationum  materialium ,  quôd 
interrogatus  non  leneatur  ex  justilià  aut  re- 
ligione,  aliàve  obligatione  verilatem  aperire, 
el  determinatè  respondere  ad  mentemetjuxta 
Bcnsum  ab  inierroganie  inteutum  absque 
amphiboiogiis.  Sic  reus  légitimé  interrogatus 
à  judice  juridicè  procedenle,  et  quilibet  infe- 
rior  à  quo  superior  légitimé  exqniril  mani- 
feslalionem  alicujus  verilalis  ad  bonam  guber- 
nationem  necessariam ,  lenelur  sub  pcccaio 
obedire,  ac  verilatem  sincère  delegere.  Ilem 
pœniteus  quando  inlerrogatur  à  confessario 


PHiïlCEPTl.  108-2 

de  peccalis  qure  commisit  et  de  pertincnlibus 
ad  jiidicium  loii  inlerioris.  In  omni  ilaque 
materià  judiciali ,  sive  fori  exteiioris,  sive  in- 
terni ,  non  est  licilum  verilatem  celarc 
ampliibologiis,  iia  ut  illis  ulens  peccel  lellia- 
liier,  el  jurans  ad  cas  conlirmandas  ,  sit  per- 
jurus.  Idem  dicenduni  de  eo  qui  inlerrogatur 
de  lido,  quando  inslat  praecepUim  illius  cou- 
lilend*  :  non  enim  lune  polest  verbis  ampbi- 
bûlogiuis  cam  occullare,  aut  simularc  falsam 
religioneni,  etiam  ad  vilaiida  gravia  lormenla 
cl  diram  neceni.  Idem  dicendum  de  sponlé 
conlralienlibus  el  se  inviccm  onerosé  obligan- 
libus  ad  vendendum,  emendum ,  etc.,  et  quan- 
do à  privaià  personâ ,  cujus  inlerest  ralione 
conlraclùs,  juramenlum  cxigilur  ;  tune  enim 
sine  ampliibologià  lenentur  se  obligare,  et  non 
(icié  jurare  :  aliàs  iiijuriam  irrogant  parti  légi- 
timé juramenlum  exigenli,  damnumque  illi 
bonà  lide  procedenti  ac  coniraclum  ex  suà 
parte  adiniplenti  infert,  ille  qui  verbis  am- 
biguis  el  restriclione  menlali  ulilur.  Unde 
occullatio  verilalis  mediante  aequivocatione 
materiali,  non  débet  esse  innocenti  specialiter 
uociva  et  damnosa,  sed  tanlùm  assumenda  est 
à  loquenle  ad  vilandum  proprium  vel  proximi 
malum,  quod  alià  via  hic  et  nunc  vitari  ne- 
quit, non  verè  ad  alteri  illud  inferendum.  His 
suppositis, 

Prob.  primo  liœc  tertia  scntenlia.  Certis- 
simum  ac  indubitatuni  est,  sanctissimos  et  in 
Scripturis  laudatissimos  viros  non  fuisse  reos 
mendacii,  quando  urgente  aliquà  justà  causa, 
ita  verilatem  celare  voluerunt ,  ut  verbis  usi 
sint  aniphibologieis,  veris  quideni  ex  ipsorum 
occulio  sensu,  quibus  lanien  intendebanl  au- 
ferre  vel  impedire  periculosam  aul  nocivam 
alierius  verilalis  cognitionem  in  mente  audien- 
lium.  Alqui  in  hoc  consisiil  ratio  a;qiiivocatio- 
nis  niatcrialis,  ut  palet  ex  diclis;  ergo  non 
sunt  mendacia.  Prob.  aniecedens  exemplo 
Abralia;,  qui  ut  se  morlis  discrimini  eriperet, 
dixit  Saram  esse  sororem  suam,  indeque  voluit 
amovere  ab  aliis  banc  plané  veram  cognitio- 
nem, quôd  esset  uxor  sua.  Nam  Abraham  sci- 
vil  et  voluit,  ut  yEgyplii  aliter  pror?ùs  intelli- 
gerent  Saram  esse  sororem  suam,  longé  alio 
sensu,  quàm  quem  ipse  intra  se  concipiebal  in 
occulto;quia  si  in  hàc  re /Egyptiorum  intelli- 
gentia  fuisset  conformis  latenli   inlclligentiae 

iAbrahami ,  secnndùm  quam  vera  fuisset  illa 
sororis  compellalio,  futurum  praevidebat  se 
ûccidendum;  quod  tamen  istà  œquivocatione 
materiali  vilarc  inlendebat.  Et  D,  Auguste 


lOiô 


EXPOSITIO 


1084 


supîr.  Geii.  q.  26,  et  babelur  causa  2-2,  q.  2, 
cap.  Qnœrilur,  dicil,  qiioil  in  lioc  oslendilur 
quôd  nenio  dobet  tenlarc  Dcura,  di'iin  liabel 
quod  rationabili  consilio  facial  ;  undc  Abra- 
ham non  toluin  commisit  Deo,  sed  veritaleni 
voluit  celari,  non  niendacium  dici  :  fecit  quod 
poluit;  quod  non  potuit  Deo  commisii,  in  quem 
speravit.  D.  Thomas  2-2,  q.  70,  air.  1,  ad  1, 
id  referons,  ail,  (]iiôd  «  D.  August.  ioquitur 
«  de  octLilia  ione  veriiaiis,  in  casu  iilo  quando 
«  aliquis  non  conipellitur  superioris  auclori- 
«  une  veriiaiem  propalare,  et  quando  occul- 
i  tatioveritaiisnulli  specialiter  est  damnosa  i, 
iii  quibus  duobus  casibus  docet  D.  Tiiomas 
lioinincm  teneri  ad  testilicandimi,  nec  posse 
celare  verilateni  :  jiroindeque  seiilire  videlur 
licituni  esse  veriiaiem  occultare  aliquà  œqiii- 
vocalione  maleriali  ,  dùm  urget  gravissima 
causa,  prout  D.  Aiigiisl.  déclarai  Abraliamum 
fecisse ,  et  ciarè  domonstratur  liàc  supposi- 
tione. 

Supponanius  urgenlissiniam  causam  cogère 
Pelrum,  v.  g.,  ad  se  abscondenduni  in  domo 
suà,  et  expedire  ad  vilain  illius  conservaiidam, 
quod  nemo  exlraneiis  sciai  ibi  adosse  rcclu- 
6Uin  :  supponanius  etiani  quod  quidam  bomo 
incogniliisad  illain  doiniini  accédai,  fores  pul- 
set,  01  quod  Pelri  famula  appareat  è  fenestrâ 
ad  recognoscenduui  pulsanteiii ,  qui  eam  vi- 
dans  dicat  illi  :  Ibi  est  doniinus  tuus?  eum 
alloqui  vellein  ;  ipsa  vero  respondeal  :  Donii- 
nus meus  est  in  urbe,  mon  maiire  est  en  ville , 
quod  apud  nos  signilicat  tuiic  non  esse  in  do- 
mo, sed  ex  illà  egressum  ad  discurreodum  per 
urbem,  et  iiuiic  sensuin  communein  vull  an- 
cilia  inipriniere  menti  interrogantis,  ad  occul- 
tandain  veriiaiem  a;quivocatione  maleriali.  Al- 
qui  pari  modo  est  raliociiiaudum  circa  Abrabse 
faclum;  ergo  in  oo  conlinobatur  aiquivocatio 
malorialis.  Probalur  parilas.  August.  lib.  12 
contra  Fausluin  cap.  31,  ait,  quod  jVbraliam 
diceus  Saram  esse  suam  sororem  ,  veriiaiem 
voluit  celari,  et  non  moudaciuin  dici  ;  soror 
tnim  dicitur,  quia  lilia  palris  erai.  l'ariler  ista 
iaiiuila  Pelri  diceus  Doiiiinum  suum  esse  in 
urbe,  veriiaiem  voluit  celari,  et  non  nienda- 
cium dici,  quia  Pelrus  reverà  in  urbe  erat, 
nam  donius  in  quà  lalital ,  est  inlra  et  non 
cxlra  civilalis  niœnia.  lient  sicul  Abraham 
iiou  iiilorrogaïus  fuit  utriim  Sara  essci  ejus 
uxor,  ila  nec  ista  lainula  interrogalur,  an  Pe- 
lrus sil  in  domo.  Item  sicul  cùm  qua;rorotur 
ab  Abrabamo  quid  oi  cssel  illa  mulier,  iiidica- 
vitsororeui ,  nou  iiegavii  uxotcm  ,  Uicuil  ali- 


quid  veri,  non  dixit  aliquid  falsi  :  ila  et  isia 
famula,  dùm  ab  câ  qiia'rilur  ubi  sil  Pelrus, 
iiidicavit  esse  in  urbe,  non  negavitesse  in  do. 
mo,  tacuil  aliquid  veri,  non  dixit  aliquid  falsi; 
nec  refert  quôd  iste  bonio  incognitus  inier- 
rogcl  ancillam,  oà  inlenlione  ut  sciai  an  Pe- 
lrus sil  in  domo  ;  non  refert,  inquani,  quia 
tune  ancilla  non  tenebalur  id  ei  aperiie.  Adde 
quôd  eliam  Pakcsiini  inlerrogabanl  Abraham 
ad  siiendum  utrùm  csset  illius  uxor,  ne  scili- 
cel  adulierio  conlaniinarentur.  Unde  Pharao 
dixit  illi,  Gon.  12  :  QuiUnam  en  hoc  qmd  (e- 
cisli  milii?  qnarc  non  indicùsH  quod  tua  esset 
uxor?  qnam  ob  causant  dixisli  esse  sororem 
tuam,  ul  tollercni  eam  milii  in  uxorcm  ? 

Prob.  secundo  exemplo  Jacob  Gen.  27,  qui 
palri  suo  interroganli  quis  esset ,  respundit  ; 
1 1/0  smn  primogenilus  tuus  Esaii  ;  feci  sicul  prœ- 
cepisli  mihi,  surge,  tede ,  comede  de  venalione , 
ut  benedicat  milii  anima  tua.  Fateor  equideili, 
ex  Dei  ordinatione  coiUineri  profundum  niy- 
slerium  in  iiis  verbis  rectcque  vcrilicari  juxla 
sensum  iigurativum ,  mysticum  et  propheli- 
cuin  ,  idque  faclum  ob  inspirationem  ,  motio- 
iiom  et  auctorilaiem  divinam  à  mendacio  cx- 
cusari.  Vcrùm  per  ordinem  ad  menlem  ac 
intenlionein  Jacob  ea  verba  tune  proferentis, 
continere  sequivocationem  nialerialem ,  niihi 
porsuadco  ex  hoc  quôd  patiantur  duos  sensus 
veros,  et  quôd  Jacob  voluerii  ac  inlenderil 
quôil  pater  suus  Isaac  ea  inlelligeret  in  uno, 
distiiiclo  ab  eo  quem  ipse  lune  mente  retine- 
bal,  nempe  quod  esset  Esau  in  personà,  et 
primogenilus  naiurà  ;  ipse  vero  Jacob  inlelli- 
gebal  se  esse  primogenitum  emplione  cl  pri- 
vilogio,  ac  Esaum  repra;sentatione  ;  sicut 
Cbristus  de  Joaiine  dicebat  ;  Ipse  est  Elias, 
accipiendo  non  pro  personà  ,  sed  pro  coiiforrai 
ollicio,  spiritu  et  virtuic  Elise.  Idque  salis  col- 
ligilur  ex  timoré  quo  angobalur  Jacob  ne  isla 
œquivocalio  dcprebeuderetur  à  paire.  L'iide 
dixit  niairi  suai  id  suadenli  :  Timeo  ne  putet  me 
voluisse  iiladere ,  et  inducam  super  me  tualedi- 
ciionem  pro  benediciione.  Constat  eliam  de 
slupoïc  grandi  quo  afiecius  fuit  Isaac,  dùm 
deprehendit  se  fuisse  deceptum  à  Jacob,  et 
de  verbis  quae  dixit  ul  consolarelur  Esaù  eju- 
lanlem  :  Yenit  gernianus  tuus  fraudnl enter,  etc., 
licel  poslea  Doi  revelaiione  ceriior  faclus  de 
niysterio ,  et  placalus  conlirmaveril  bcnediclio- 
iiem  inipcrlitam  Jacob. 

Idem  dicondum  de  Joseph  dùm  se  arioluni 
cl  augureni  esse  coram  fralribus  asseveravit, 
eosque  Ue  exploialiowc    cl    liyto   pccuwsp 


suique  scyphi  argeiitei  aceusavii ,  ul  liabetiir 
Geii.  -44.  Ilem  in  loto  illo  sancl;e  vidiia;  Judiili 
apiid  Holofernein  colloquio  laicnt  seqiiivoca- 
lioiics  inalerialcs  :  polcsl  enim  dici  quôd  vpiba 
cjus  vcritalem  liabciit  sccmidùiii  aliqiiein  niy- 
slicuni  inlellecluin  ,  ail  D.  Tliomas  2-2,  q.  1 10, 
a.  1,  ad  3,  quibus  omnibus  ei  aliis  snnclis 
viris  in  Scriptuià  laudalis,  polesl  el  débet 
applicaii  legiila  D.  August.  Iracl.  ad  Coiisen- 
liuni,  cap.  12  el  17,  jam  à  nobis  supra  relata, 
quùd  si  quis  conlendat  aliquos  his  ioculioni- 
bus  venialitcr  peccàsse,  et,  ul  ail  D.  Tlionias, 
ibidem  commendari  in  Scripturà,  non  pro- 
pter  perfeclam  virlutem ,  sed  propter  aliquam 
virtutis  indolem  ,  sciiicetquia  apparcbat  in  eis 
aliquis  laudabilis  afl'eclus  ,  ex  quo  movebanlur 
ad  qua-dam  indebila  facienda ,  et  hoc  modo 
Judith  laudalur,  tion  (|uia  iiicnlila  est  Holo- 
ferni,  sed  propter  aflectum  quem  liabuit  ad 
saiuteni,  pro  qiià  periculis  se  exposuii.  Id  la- 
mcn  de  omnibus  dici  nequil  absipie  injuria  et 
falsilate  :  et  saltem  dici  non  pDlcsl  de  Angelo 
Raphaële  asserenle  Tobia;  5,  se  esse  uuuni 
de  fdiis  Israël ,  nomine  Azariani ,  lilium  magni 
Ananiœ  :  qnx  lamen  verba  Angoius  accipiebat 
in  sensu  mystico  et  interpretativo,  et  Tobias 
in  sensu  lilterali  ;  unde  illum  inlerrogabat  di- 
cens  ;  Indien  mihi  de  qtiâ  domo  et  de  quà  tribu 
lu  es?  Cui  cùm  Angélus  respondissel  :  Ego 
stim  Aiarias,  Aimnia'  magni  filius,  lune  Tobias 
subdil  :  Ex  magm  génère  es  tu.  Minùsquc 
dici  potest  de  Christo  Domino,  quem  lamen 
liis  verbis  œquivocis  sœpè  usum  fuisse  constat 
ex  Scriplurâ  sacra.  Primo  ex  illo  Marci  13  : 
De  die  illi'i  netno  scit ,  neque  .\  nycti  in  cœlo , 
nequc  filius  liominis.  Nec  potest  verilicari  locus 
iste  per  praecisionem  sensùs  fornialis ,  nempe 
quôd  Chrislus  sciebal  quidem  liurani  et  diem 
judicii,  in  quantum  erat  Dcus;  non  verô  in 
quantum  lionio,  idque  Apostoli  cum  quibus 
loquebatur  salis  inlelligebant. 

Id  enira  falsissinium  esse  docei  D.  Tho- 
mas p.  5,  q.  10,  art.  2,  ad  primurn.  Illam 
enim  diem  cognoscit  non  solùm  quantum  ad 
diviiiain  naturam,  sed  cliam  quanlùni  ad  hu- 
luanam,  quia,  ul  Ciirysostomus  argumenla- 
batur,  si  Chiislo  horaini  dalum  est  ut  sciât 
qualiter  oportcal  judicare  quod  est  majiis, 
nmilô  magis  dalum  est  ei  scire  quod  minus 
est,  scilicct  diem  judicii.  lllura  ilaque  diem 
sciebal  etiam  ut  homo,  sub  quâ  cliam  ralione 
constitulus  est  judex  ,  non  quidem  cognilione 
naturali  el  hunianà,exvi  ac  virlule  ipsius 
humaniialis,  sed  supernaturali ,  quam  illi  ira- 


OGfAM  I'U.i;CEPTI.  10S6 

didil  palcr,  qui  proinde  diciliir  solus  scire,  ut 
det  cognitionem  et  revelet  aliis  :  solus  enim 
Ueus  novit  ex  suà  naturali  scientià  tcnipora  el 
momenla  qnoe  posuit  in  suà  potestale,  quale 
est  tempus  judicii.  Dicilur  ergo,  inquil  D. 
Thomas ,  filius  nescirc  diem  judicii ,  quia  non 
facit  scire.  Interrogalus  enim  super  hoc  ab 
Aposlolis  Act.  1,  eis  noluit  revelare.  Sicut  é 
conlrai'io  legiturGen.  22  :  .Yh»c  cogiiori  qnod 
limeas  Dominum ,  id  esl ,  mmc  cognoscere  le  (eci. 
El  linjusraodi  exposiiio  D.  Thonix  esl  comniu- 
nis  sanctorum  Pairuni  cl  duclorum  ;  alqui  in 
his  verhis  Christi  lalcbat  rcstriclio  mentalis 
sensibilis  relcnla  in  menle  Chrisli,  nempe 
quùd  nrsciret  diem  el  horam  judicii,  ad  rcve- 
landum  aliis  :  conlinebanlque  a;quivoca!io- 
nem  malerialem,  nempe  duiilicem  sensuni , 
ununi  coinmuncm,  alium  verù  particularem  cl 
occultum,  quem  lamen  .\postoli  ex  conditione 
personne  loqucntis  el  ex  circiimslanli  s  facile 
depreheiidere  polerant,  si  atlendissenl  ad  ea 
quœ  viderant  de  Christo,  et  ad  verba  quai 
ipsis  sipè  dixeral  ;  nimirùm  quôd  oninia  li 
Iradila  el  revelala  fucrant  à  Paire  suo,  ac  ab 
eo  constitulus  judex  vivorum  el  morlut- 
runi  luerat.  Item  si  considérassent  circumslan- 
lias:  dixeral  enim  Chrislus  Mallh.  21,  et 
Marc.  13,  signa  pra^cedentia  suum  advenlum  , 
illum  pra^monslrare  proximum,  sicut  arbores 
emitlcnles  frondes  monslranl  propinquam 
œslalem  Ne  aulem  errareni  iniolligendo  hanc 
simiiiuidinem,  non  solùm  quantum  ad  pro- 
pinquilalem,  sed  cliam  quantum  ad  cerliludi- 
nem  teniporis,  et  pularent  quod  sicut  à  tem- 
pore  quo  arbores  frondescunt  el  germinant 
usque  ad  œstatem,  scilur  spalium  delerminalè 
temporis  nempe  Irium  mensiuni  ,  ita  ab  islis 
signis  usque  ad  diem  judicii  sciri  posset  cer- 
lura  tempus  :  ideo  islis  verbis  hanc  opinio- 
nom  excludit.  Ilem  legilurAct.  1,  quod  inlcr- 
rogabant  Christum ,  ut  illis  manifesiaret  illum 
diem  ;  ([uibus  rcspondit  :  Non  est  veslrùm 
nosse  tempora  vel  momenla  quie  Pater  posuit 
in  suà  poteslale;  imô  Marc.  13,  v.  4,  inlerro- 
gabant  cum  discipuli  dicentes  :  Die  nobis 
quundo  ista  fient  ?  Nenq)c  desiructio  templi  et 
consunnnatio  scculi  in  die  judicii,  ul  inter- 
prelalur  Cajclanus,  quibus  respoDdil  :  De  die 
illà  neino  scit  neque  Filius  hoininis,  nempe  ad 
rcvelnndum ,  sicut  vullis  el  qu;critis  à  me  ut 
vobis  manifeslem ,  quia  non  expedit.  Si  ergo 
Apostoli  hujusmodi  verba  in  hoc  sensu  à  Chri- 
sto intemo  non  iniellexerunt,  sed  in  alio 
cunniuiui,  nempe  quôd  Chrislus  ut  homo  non 


1087 


Exposrrio 


1088 


sciret  diem  et  lioram  judicii ,  deceperunt  se- 
ipsos  ex  inconsidcratioae  suà. 

Secundo  Joaiin.  7,  Cliristus  Domiiius  roga- 
tus  à  parenlibus  ut  iransirel  in  Judœam ,  res- 
pondil  :  Vos  ascciidile  ai  diem  j'esdtm  liuiic ,  ego 
enim  non  ascendant  ad  diem  festiim  istiwi;  et 
lainen  asceiidil  ad  illum  diem  feslum  ;  quae 
veiba  Iiabeul  plures  scnsus.  Priiuus  videlur 
ejus  dicto  conlrariari,  neiiipe  quùd  absolulè 
non  ascenderet.  Sccundiis,  in  nienie  Chrisli 
reienlus,  queni  lamcn  e.v  circunislunliis,  ejus 
parentes  intorrogantes  facile  intelligerc  pole- 
ranl,  nenipe  quôd  non  ascenderet  eo  modo 
quo  volebant  cl  requirebant ,  nempe  quôd 
ascenderet  cuni  ipsis  in  principio  solemnila- 
l's  :  unde  sensus  est  :  Nondiim  ascendam,  sed 
so'.ùm  post  vos,  et  in  niedio  solemnilatis  ; 
non  manifesté ,  sed  quasi  in  occullo  :  non 
quxsiturus  gloriam  teniporalcm,  sed  subilu- 
rus  morleni  diram  cl  infaniem  :  unde  priùs 
illis  dixerai  :  Temims  moum  nondùm  advenit  ; 
ego  non  ascendo,  quia  nieuni  lenipus  non  im- 
pletum  est.  Hicc  cùm  dixisset,  uiansil  in  Ga- 
lilïeà,  scu  distuiil  iransire  in  Jud;ean),  non 
aseeudens  cuni  cognatis  ad  diem  feslum,  ut 
exequerclur  et  verilicarel  quod  dixeral  :  Ego 
nondùm  ascendo.  Ergo  verba  Cbrisli  videnlur 
contincre  anipbibologiam ,  et  aequivocationem 
malerialeni. 

Idem  videlur  dicendum  de  verbis  quœ  dixii 
Joan.  2  ,  post  ejeclos  mercatores  de  tempjo, 
Judœis  quserenlibus  signuni  ut  convincerentur 
de  auctoriiate  cl  polcslale  exercendi  Jiunc 
actum  justiliœ  :  Sohiie  lemplum  hoc ,  et  in  tri- 
bus diebus  excilabo  illiid.  Judiei  enim  ea  acci- 
piebanl  in  sensu  falso  ,  putantes  quod  loque- 
retur  de  illo  teniplo  maleriali  :  ipse  verô  Cliri- 
stus dicebat  cl  inlendebal  loqui  de  tcniplo 
corporis  sui  ;  quasi  dixisset  :  Vos  <|uidem  des- 
trueiis  teraplum  hoc  corporis  raei  ;  ego  autem 
in  tribus  diebus  excilabo  illud  à  somno  mortis , 
et  lune  resurrectio  niea  erit  vobis  signuni  evi- 
dens  potestatis  mea;.  L't  enim  ait  Cajetanus 
ibidem  ,  Judiei  non  mcruerunt  clarara  respon- 
sionem ,  et  proplerea  Jésus  sub  hàc  metapborâ 
respondit.  llem  Joan.  Il ,  dixit  Cbristus  :  La- 
iariis  amicus  noster  dormit,  sed  rado  ut  à  somno 
excitcm  eum.  Qui»  verba  Aposloli  intcllexerunt 
de  somno  nalurx  et  dormilione  ,  unde  dixe- 
runt  :  Domine,  si  dormit,  salviis  erit  :  ipse  verù 
Clirislus  inlelligebat  cl  loquebalur  de  sonmo 
morlis,  quia  licet  in  seipso ,  cl  respcclu  liomi- 
num  Lazarus  essel  morluus,  non  tanien  respe- 
ciu  Jcbu,  cui  lam  lacik  crat  cum  k  tuoiic  bus- 


cilare  quim  facile  est  liominem  dormientem 
excilare  à  somno.  Diflicilior  videlur  alius  locus 
Malth.  9  ,  de  lilià  Arcbisynagogi  defunctà,  de 
quà  Chrislus  dixit  :  î\'on  est  mortna  puella  ,  sed 
dormit.  Quibus  verbis  auditis  à  turbà  quœ  ibi 
aderat  ad  puellae  corpus  sepulturaî  mandan- 
dum,  cœpit  irridere  Chrislum  ,  non  intelligens 
verum  sensum  queni  inlendebal ,  nempc  quod 
respeclu  Uei ,  cui  oninia  vivunt,  et  potestatis 
ejus,  morlua  non  erat  puella,  sed  perinde  s 
babebal  ac  si  dormiret ,  ciira  lam  facile  posset 
eamrcsuscilarc,  quàmhomopossit  dormientem 
excutere  à  somno. 

Nec  hujusmodi  locorum  Scriplurœ  vim  in- 
fringuiit  duo  responsiones  quasafferunl  quidam 
secundo;  senieniiae  auctores  :  prima  est  quod 
Chrislus  non  astringebalur  ad  sequendum  et 
intelligcndum  in  suis  verbis  sensum  et  signiû- 
calionem  communem  voeum  ,  sed  quam  vole- 
bal  poteral  eis  dare  et  ad  phcilum  iustituere  , 
co  praeserliin  tempore  quo  sine  parabolis  borai- 
nibus  non  loquebalur.  llujusenimresponsionis 
falsilas  evidenter  colligilur  ex  boc  quôd  Chri- 
slus loquebalui-  co  modo ,  ut  posset  intelligi  ab 
auditoribus,  scu  Idiomate  el  significalione  ver- 
borura  comniuui  el  usilatà  apud  eos  cum  qui- 
bus convivebat ,  ut  saltcm  inlelligerent  sensum 
litleralem  ipsis  proprium  ,  el  applicatum  com- 
muniler  in  eà  regione  :  aliàs  nullalenùs  potuis- 
sct  illis  proficere  loquelam  banc  non  capienti- 
bus  ,  esto  quôd  sub  eo  sensu  alios  niyslicos  et 
spiriluales  comprebendoret.  Nec  secunda  res- 
ponsio  de  praecisione  sensûs  formalis  satisfacit: 
tum  quia  parentes  Chrisli  et  Judœi  qui  non 
credebant  in  cum  ,  non  habebanl  hujusmodi 
clavem  ad  aperiendam  veritatem  et  dislinguen- 
dum  quando  ipsis  loqueretur  ul  Deus  ,  quando 
verô  ul  liomo  ,  et  Chrislus  sciebat  non  habere 
clavem  ,  el  tamen  hujusmodi  amphibologias 
ipsis  proponebat.  Nec  obslat  quôd  id  proveni- 
ret  ex  ipsorura  culpà  nolenlium  credere  ejus 
divinilatem,  ob  quod  eorum  deccpliouera  Chri- 
slus pcrmiiiebal.  Nam  pariter  in  noslrà  senten- 
lià  ,  ex  inconsidcralione  verborum  et  circuni- 
staniiarum  oriebatur  quôd  non  pereiperent 
sensum  verum,  sed  occullum,  quem  Chrislus 
inlendebal,  sed  alium  faisum  quem  ipsi  imagi- 
nabanlur  ;  seu  quôd  non  alienderenl  verba 
esse  anibigua,  cl  ibi  lalere  ujquivocationem  ma- 
terialemautmyslcrium  quam  deceplionem  Chri- 
slus permitlebat  ;  et  cùm  Chrislus  sciret  ea  verba 
paii  plures  sensus  ,  et  Judœos  accipere  in  alio 
sensu  diverso  ab  co  quem  intcndebat ,  illa 

praecibio  cl  Uisiinclio  sensus  foiuialis  sicut  ci 


1083 


OCTAVI 


'œqiiivocatio  malerialis  erat  spéculative  in  men- 
te Christi.  Unde  est  poiiùs  ludus  in  verbis  et 
niera  elusio ,  quia  prxcisio  illa  sensùs  fornialis 
est  niera  sequivocalio  malerialis,  et  reipsà  coin- 
cidunt  ;  nani  ex  ipsis  verbis  anibiguis  facile 
colligere  poterant  Cliristum  loqui  juxta  diver- 
sas  conditiones,  nenipe  aiiquandout  Deuiii,  et 
aiiquando  ut  liominem  ,  in  quo  solo  consislit 
prsccisio  sensùs  fornialis  adversarioruni ,  qnod 
nos  vocamus  restricliones  nienlales  sensibiles 
et  œquivocalioncs  niateriales.  Coiilra  quas  prx- 
cisiones  cadeni  argumenta  militant ,  qu;c  con- 
tra liujusmodi  restricliones  et  ïoquivocaliones 
congerunt  ipsi  adversarii,  eadenique  oriuniur 
inconvenienlia  ,  ut  eonsidcianli  patebit,  et  fa- 
cile convincilur  uno  aul  altero  excmplo.  Con- 
fessarius  est  bomo  et  minister  Dei  :  dùm  inler- 
rogatur  et  cogitur  declarare  an  audierit  Pe- 
truni,v.  g.,  an  se  accusaverit  de  fornicalione, 
respondet  :  Non  audivi  Pelrum  se  accusanicm 
de  fornicalione  ;  nihil  laie  ab  eo  audivi ,  juro 
me  hoc  nescire  ;  non  menlilur,  nec  est  perju- 
rus,  quiaaudivilut  Dcus,  el  respondet  ut  lio- 
ino  ,  et  nescit  peccatum  Pétri  ad  revelandtmi 
aliis.  Est  vera  praecisio  sensùs  fornialis  in  illà 
requivocalione  nialeriali  el  reslriclione  menlali 
sensibili ,  qualeniis  ex  circumslaiiliis  ,  inleiro- 
gans  facile  potcsl  cognoscere  ea  verba  dici  à 
confessario  secundùni  unani  conditionem  quam 
babet,  el  secundùm  sensuni  aliquem  parlicu- 
larem  ab  ipso  intenluiu ,  et  non  secundùm 
aliuni. 

Item  Paulus,  v.  g.,  inierrogalus  de  criniine 
vero  ,  sed  occullo  el  non  probabili  in  judicio  à 
judice  non  juridicè  procedenle,  estreus.et 
innocens  ;  reus  quidem  quia  reipsà  coniniisit 
taie  crimen,  et  est  innocens,  quia  crinicn  quod 
non  potest  probari ,  est  faisum  ac  nullum  in 
judicio  ,  nemoque  reputalur  malus  et  nocens 
nisi  probeuir.  Quando  igitur  Paulus  responde- 
rc  coaclus  ,  et  nullà  aliâ  via  subtcrfugere  va- 
lens  ,  respondet  :  Nescio  quid  dicis  ,  non  feci 
crimen  ,  non  sum  reus  ,  etc. ,  ibi  est  prcecisio 
sensùs  fornialis  ,  qualenùs  scilicol  loquilur  se- 
cundùm quôd  est  innocens  in  judicio ,  et  non 
secundùm  quôd  in  re  est  criminosus,  proinde- 
qiio  non  menlilur  ,  nec  esl  perjurus  :  quod 
idem  nos  dicimus  verilicari  per  reslriclioneni 
mentalem  sensibilem  ,  el  «([uivocalionem  ma- 
terialem  ;  cùm  Pauli  verba  ex  circunislantiis 
hune  sensum  reddanl ,  eunique  judex  facile 
percipore  posset,  si  ad  illas  allenderet. 

Item  rexmitlit  aliquem  archiepiscopum  suum 
subdiluin  ,  oralorem  ad  alium  principem  ,  et 


PR^CEPTi.  1090 

eum  cerliorcm  facit  de  negotiis  gravioribus  et 
secretioribus  prfestito  juramenlo  de  non  reve- 
landis  ;  ex  eoruni  quippe  nianifestatione  inl'al- 
liblliler  orietur  regui  evcrsio,  teniplorum  pro- 
l'aiiatio  ,  religionis  perversio,  etc.  ;  dieius  ora- 
lor  inlerrogalur  ab  eo  principe  de  bis  negoliis, 
aul  ab  ejus  aulico  elminislro,  viro  doloso,  acu- 
tissinio  ,  penctraniis  ingenii ,  lalesque  liic  el 
mine  cireunislanliœ  occurrunt ,  ut  si  bujus- 
inodi  oralor  sileai ,  aul  lurbetur  et  deliberet , 
vacillet ,  el  flucluel ,  illico  respondere  :  «  Ne- 
«  scio  ,  aul  meus  rex  mibi  taie,  nec  aliqnid  similc 
«  dcclaravil  ;  »  piinceps  el  illius  minister  in- 
Icrroganles  slatim  devenicnt  in  cognilioiiem 
verilalis,  arma  parabunt  eum  incvilabili  regni 
el  religionis  eversione.  An  non  lune  oralor 
habebit  juslissimam  eausam  ,  et  indispensabi- 
lem  necessilatem ,  bis  et  siinilibus  verbis  ee- 
landi  veritatcm ,  el  impediendi  periculosissi- 
niam  ac  damnosissimam  illius  cognitioneni , 
per  sensùs  fornialis  prœcisionem,  respondendo 
secundùm  unam  conditionem  sune  personse  et 
non  secundùm  aliam  ?  Esl  enim  verc  arcbi- 
episcopus  ,  subdilus  régis,  et  illius  oralor  :  res 
aulem  luijusmodi  secrela  ipsi  non  declaravil  in 
quantum  arcliiepiscopo  subdilo,  juxta  quam 
conditionem  cl  dignilatem  nunc  tanlùm  loqui- 
lur et  respondet  interrogantibus  se  nescire, 
etc. ,  el  licet  sciai  ut  oralor  régis ,  nescit  lamen 
ad  revelandum  aliis.  Nonne  perinde  se  babet 
ac  si  per  reslriclioneni  sensibilem ,  ac  aequivo- 
calionem  malerialem  vellet  abscondere  verita- 
tcm '!  Nonne  per  cas  faciliùs  el  feliciùs  explica- 
lur  illius  responsio  ,  qualenùs  scilicet  bic  et 
nunc  taies  occurrunt  circuinstantiae  ,  ut  si  in- 
terroganles  ad  illas  diligenler  altenderenl ,  eo- 
gnoscerent  hujusmodi  ampliibologiam  ,  verba- 
que  oratoris  bune  sensum  verum  facere  :  Nescio 
ca  negolia  ad  prodendum  ;  rex  niliil  mibi  laie 
dixil  ad  declarandum  aliis  ?  etc. 

Imô  ex  eo  usu  el  iniroductione  praecisionis 
sensùs  fornialis  ad  explicandas  et  verificandas 
ampbibologias  ,  longé  graviora  sequuiilur  in- 
convenienlia, el  frequentiora  oriuniur  pericula 
inducendi  falsitales  ,  ac  fallendi  audientes  , 
quàm  ex  usu  xquivocationum  pure  materia- 
liuni,  el  reslriclionum  menlalium  sensibiliuni  ; 
cùni  feré  seniper  aul  saltoni  frequcnliùs  possit 
iiivcniri  auloccurrere  inler  boniines  bujusmo- 
di  praecisio  sensùs  fornialis  secundùm  diversas 
coudiliones  quas  babent  ;  ila  ul  nuUus  ferè  sit 
qui  facile  non  valeat  occuliaïc  vcritatem  ,  re- 
spondendo interrogaulibus  secundùm  aliam, 
Vix  enim  est  liomo  qui  duas  non  liaheat  :  v.g. 


lU9t 


aul  csi  siipprior  et  subdittis,  aut  doolor  et  dis- 
cipulus  ,  aul  miles  el  gubcrnalor  ,  aul  incola 
seu  civis  alicnjus  loci,  eliam  diim  csi  peregri- 
nus ,  et  discurril  per  alia  loca  ;  aut  est  pater 
simul  el  filius  ,  aut  sacerdos  el  rellgiosus  ,  aul 
jurisla  el  casuista  ,  aut  tlicologus  et  pliiloso- 
piius  ,  aut  raagistratus  ,  et  civis  ,  aut  cliiisiia- 
nus,  et  artil'ex  ,  aut  lioiiio  et  nol)ilis  ;  el  sic  de 
inliniiis.  Si  usus  praecisionis  seusùs  formalis 
inlroducatur  ,  quisquc  polerit  respondere  non 
ad  mentem  audientiura  aut  iiilcirogantiuni  , 
intendendo  aliuui  scnsum  occultum  et  veruui 
secuiidùni  unam  condltioncm  su;c  persona^ , 
praesciudendoabalià  qualilale.sccundùmquam 
vcrba  non  verifioantur  ,  licel  audientes  deci- 
piautur  liunc  sensuui  intelligentes.  Quanta  au- 
tem  inconvenicnlia  inde  sequantur  ,  nemo  non 
videt.  L'nde  bi  auctores  videnlur  incidere  in 
Scyllam,  cupientes  evitare  Charybdini. 

Al  verô  non  omnes  propositiones  sunt  ambi- 
gus, nequo  oninia  veiba  suntœquivoca  ex  se, 
aut  excii'cunisianliis  ;  aut  saliem  in  comniuni 
conviclu  non  tam  fiequenter  occurrunt  restii- 
cliones  mentales  sensibiliter  apparentes  ,  et 
xquivocationcs  pure  materiales  ad  vciilateni 
occullandam  conducenies,  debilisque  quatuor 
condilionibus  jani  assignatis  niunita>,  proul 
experienlii'i  constat.  Sicque  niajus  periculuni 
mcjiiiendi  ininiinet  ex  illà  prstcisione  scnsùs 
formalis,  quùm  ex  œquivocalione  matcriali. 

Priib.  ba^c  sentenlia  ex  D,  August.  lib.  con- 
tra nicndaciuni  ad  Consouliuni,  cap.  12,  ubi 
sic  ait  :  t  Mendacium  est  falsa  signifieatio  cum 
f  voluntale  l'allendi  :  non  est  autem  l'alsa  sig- 
«  nilicatio  ,  ubi  elsi'  aliud  ex  alio  significatur, 
<  veruni  est  tamen  qund  significatur,  si  rcdè 
«  inlelligatur.  >  Idque  staiini  explicai  D.  Augusl. 
ibidem  cap.  13,  exemplis  Scripi.urx,  dicens  : 
Talia  sunl  verba  Cbrisli,  Luc.  8,  ubi  de  n;u- 
lierequ.T  lluxuni  sanguinispatiebatur  ait  :  Quis 
me  teiigit  ?  et  de  Lazaro  Joan.  Il  :  Ubi  posui- 
siis  eum  ?  Sic  quijipe  interrogavit  quasi  nes- 
ciens  quod  ulique  scibat,ac  per  lioc  se  nescire 
(inxil,  ut  aliquid  aliud  illà  veluli  suà  ignoran- 
lià  signilicarel,  qua;  signilicaiio,  quoniani  vc- 
rax  eral,  mendacium  profectà  non  cral.  Item 
cvangclisla  Lucas  cap.  21,  dicens  de  Cbristo  : 
Ipse  aiilcm  fiiixit  se  lonijiiis  ire,  eliani  ipsum 
vcrbuni  posuit,  quo  mendaces  niniiùni  di'le- 
clantur,  ut  iinpunè  nienlianlur;  quasi  menila- 
cium  sit  omn(;  quod  fingitur,  cinn  vcraciler 
aliud  ex  alio  significandi  gratià,  lani  niulla  fin- 
gantur  ;  si  ergo  nibil  aliud  signilicàsset  Jcsus 
in  eo  quod  longiùs  ireseOnxit,  merit(>  judicarc- 


EXPOSITIO  1092 

tur  esse  mendacium.  Porrô  autem  si  benè  in* 
tclligatnr,  el  ad  id  quod  vuluil  significare 
referalur,  invcnilur  esse  mjstciium.  Ilacte- 
nùs  divus  Augustin.  Tandem  cap.  17  de 
omnibus  qui  in  Scripturâ  videnlur  mentiti , 
et  tamen  laudali  ac  remunerati,  sic  ait  :  i  Ad 
!  banc  regulani  niilii  videnlur,  non  solùm  ista  ; 
I  verùni  eliani  si  qua;  sinl  lalia  redigenda,  ut 
«  aut  quod  esse  credilur,  ostendaïur  non  esse 
i  mendacium,  sive  ubi  lacelur  veruni,  iiec  di- 
i  cilurfalsum,  sive  ubi  signifieatio  verax, aliud 
I  ex  alio  vult  inlelligi.  .\lqui  baec  D.  .\ugusl. 
verba  quadrant  ;vquivocationibus  pure  mate- 
rialibus  :  est  enim  ibi  signifieatio  verax,  aliud 
ex  alio  inlelligiiur  ;  occullalur  quideni  verum, 
sed  non  dicilur  faisum,  etc.  Ergo  ex  D.  .\ugusi. 
sunl  admilteuda;.  Nec  contra  ipsas  mililanl 
locodivi  Augnslini  qnae  abaucloribus  secund» 
seiilentiœ  afli'rri  soient  supra  allala  ;  solùra 
enim  reprobant  inendacia,  el  formales  a;quivo- 
caiiones,  ac  resiricliones  pure  mentales,  qu;c 
sunl  mendacia,  aul  eis  a;quivalent:  et  nugato- 
riè  omninô  alicrtur  exenipUini  p;itris  iulirmi , 
querentis  de  morte  lilii.  Constat  enim  adduci 
à  D.  Augusl.  non  laiiquàm  argumentum  ad 
impugnandas  a'quivocationcs  pure  materiales, 
srd  tanquàni  ralioneni,  quà  patron!  mendacio- 
runi  sese  tuebanlur,  aul  tueri  polerant  ad  ca 
jntroducenda  lanquàm  licila,  imô  obligatoria 
ad  vitandam  alterius  mortcm  ;  idque  salis  ap- 
parel  ex  ipsis  lerminis  quibus  ulebantur  illi 
auclores  quiis  D.  Augusl.  impugnat  ;  sic 
enim  dicebanl:  <  E\  illis  iribus,  aul  vivit,  aut 
«  nescio,  aut  mortuus  est  filius  ;  duo  falsa 
«  sunl,  nec  ahs  te  dici  possunl,  nisimenlien- 
«  do.  Illudaulcm  unum  verum,  id  est,  mortuuiu 
«  esse,  si  (lixcris,  el  perlurbati  liominis  sub- 
I  secula  fueril  mors  ,  abs  te  occisus  clamabi- 
»  tur;  et  quis  ferai  boulines  exaggeranles  quan- 
I  tùni  sit  niali  salubre  mendacium  deviiari,  et 
(  liomieidam  diligi  verilalem?  >  Ad  boc  igiiur, 
ut  interrogalus  à  paire  non  csset  reus  liomici- 
dii,  non  (lebebal,  nec  polerat  illi  respondere , 
quod  filius  essel  niortuus  ,  sed  solùin  quôd 
viverel,  aul  nibil  de  lioc  scirel,  quanlùmvis 
liœc  duo  ju\ia  eos  auclores  absquc  niendacio 
non  possel  interrogalus  dicerc.  L'nde  subde- 
banl  :  i  Aliàs  si  paler  intelligil  le  boc  liniere 
«  dicore,  el  noile  nuiitiri ,  nibil  aliud  credel 
«  quàm  lilium  esse  morluum.  i'aniiundeni  va- 
«  Ici,  eliamsi  omni  modo  lacueris  >  Gui  olijc- 
eiioni  respondet  D.  August.  laudando  veritalis 
cxcellentiam  el  decoreni ,  el  postea  subdil  : 
1  Cujus  amore  sic  accendor,  ul  cuncta  qiiae 


1093  OCTAVl 

<  inde  me  revocanl  liumana  oonlemuam  ;  sed 
I  niultùm  est,  ut  islc  in  lantum  poiseverel  af- 
«  fecliis,  ne  in  icnlalione  desit  effoclus.  Nec 
I  nie  niovel  conleniplaniembonum  liinilnosiim, 
1  in  qiio  mendacii  lencbrae  nuUx  wint,  quod 
I  nobis  nienliri  noicnlibus,  cl  honiinibus  vero 
«  audilo  inorienlibus,  boniicida  dieilur  verilas. 
I  Numquid  enini  si  sliipruni    expeclal  inipu- 

<  dica,  et  le  non  consentienle ,  scevo  aniore 
I  perturbala  n)oriatur,honiicida  eril  caslilas?» 
etc.  H«c  Angiist.  lib.  2  eonlra  Mendaciuni 
cap.  18.  Vide  ibi  pliira. 

Palet  igiuir  D.  Augusl.  ibi  refcllere  Priscil- 
lianislarum  argumenlum  futile,  quo  inlcnde- 
bant  probare  inlerrogalos  lune  lioniicidii  reos 
fore, si  déclarantes  patri  morleniliiiielaperien- 
les  verilalem  ,  indepaleressel  nioriturus,  cinu 
posseni  et  deberenl  eam  verilalem  ipsi  occul- 
lare,  aut  eliani  negare,  mendacio  officioso,  di- 
cendo  :  Nescio,  aut ,  lilius  luus  vivit.  Cùni 
enini  Prisciliianistae  conlenderent  licilum  esse 
mcnliri  et  pejerare  ad  allerius  vilam  conser- 
vandam,  volebanl  coiisequenter  bic  et  nune 
inlerrogalos  il  paire  posse  illi  rcspondere  :  Ne- 
scio, simpliciter,  absoiulè,  ea  absqueullàreslri- 
ciione  menlali,  pula  :  Nescio  ad  libi  declaran- 
duni,  quia  id  scirc  libi  non  expedil,  etc.  ;  non 
curantes  de  negandà  veritate,  dunimodô  pos- 
seni cà  negalione  ofliciosè  patieni  deeipere  , 
ac  ejus  obiluni  inipedire,  ut  plerùnique  rusli- 
ris  et  siniplicilius  aceidll  veriialis  nociv.r  co- 
giiitionein  inipedire  vel  auferre  voleniibus  ; 
dieunl  cnim  verljuni,  Nescio,  aut  aliiid  siiiiile, 
non  curantes,  an  sil  mendaciuni,  dunimodù  sii 
oITiciosuni,  née  rcpulanlcs  esse  peeealuni. 

Prob.  quarto  ba:c  terliasenleniiaex  D.  Tbo- 
ma  supra  Gcnesim  cap.  16,  ubi  cxponens  isia 
verba  qu.Te  dixii  Abraham  servis  suis,  diiin 
pergerel  ad  iminolandum  fdiuin  suuni  Isaac  : 
Egoetpnerposlquàm  a  loraeerimus,  revertemur ad 
vos,  ail  qucd  illud  veiLum  Abrab;c  polesl  Iri- 
pliciier  verificari,  primo  ex  spe  resurreclionis 
Isaac  quam  habelat,  proul  innuil  Aposlolusad 
Ilebr.  11.  Secundo  polesl  simpliciler  intelligi 
ex  condilione  comniunilor  subinlelligendà  vel 
subintelleclà,  scilicel,  si  Deus  voluerit,  et  si  vi- 
la  commes  fueril.  Tcriii),  nisi  ex  speciali  Dei 
jussu  aliud  evenerit  :  siculenim  supernatura- 
lia  niiracula  sunt  excepta  à  comniuni  lege  lo- 
qucndi,  sic  supernaluralia  cl  occulta  Dei  con- 
silia  cl  mandata  ;  nec  oporlel  quôd  sciens  illa 
scmpcr  secundiim  illa  loqualur,  maxime  quan- 
do  novit  non  expcdire,  nec  debere,  nec  Deum 
,boc  vellc,  sod  suriicit  quôd  loqualur  bominibus 


PR/ECEPTI.  109» 

secundùm  conimunera  cuisum  et  secundùm 
eommunem  noiiliam ,  juxia  quod  et  sacerdoies 
dieunl aliquando  de  sacramcntalilc r  sibiconfcs- 
sis  ac  nolis  ,  quôd  nesciuni  illa,  et  lanien  non 
menliuntur:  haclenùs  D.  Tbomas,  ibique  refert 
D.  Ambrosium  lib.  de  Abrabanicap.  8,  cumdem 
quoquc  locum  Genesis  breviiis  exponil  2-2  , 
qu.  111  ,   art.  i  ,  ad  1  ,  ex  mente  D.  Anibro- 


Item  2-2 ,  q.  110,  art.  3,  i,  docel  quôd 
mendacium  habel  ex  suà  inordinatione  esse 
prorsùs  illicilum  in  onini  casu,  eliara  ad  alium 
à  quocumque  periculo  liberandura  :  in  eà  la- 
men  occasione  :  «  Licel  verilalem  occullare 
<  prudenlersubaliquàdissiniulalione,>et  2-2,q. 
•10,  art  .^,  docet,  quôd  dupliciter  aliquis  polesl 
falli  facto,  vel  dicte  allerius.  L'no  modo  ex  eo 
quôd  ei  dieilur  faisum,  vel  non  servalur  pro- 
missuni,  elislu<l  seniper  est  illicilum.  Alio mo- 
do quia  ei  promissumaui  inlelleclum  non  ape- 
rinius.  Hoc  auleni  seniper  facere  non  lencmur, 
qtiia  eliam  in  doctrinâ  sacr.i,  multa  sunt  oc- 
cultanda  maxime  infidclibus  ,  ne  irrideanl.  In- 
dequeconcluditS.  doclor  in  bellis justis  iieilum 
esse  uli  iiisidiis  ad  oecultanda  consilia,  ne  ad 
bosles  perveniant.  Neque  liujusmodi  insidias 
propriè  vocari  fraudes,  nec  justiiiaercpugnare, 
nec  ordinalae  volunlaii.  Essel  enim  inordinaia 
voliinlas,  si  quis  vellel  nibil  sibi  occuliari. 
Ergo  eliani  quandoque  eril  liciUnn  permillere 
ni  aller  dicio  noslro  fallaïur,  ulendoampbibn- 
logià  aul  œquivoeaiione  pure  niaieriali  :  non 
enim  seniper  lenenmr  ei  apcrire  inlelleclum 
nostruni  ;  pr;ecepluni  quippe  veiitatis  proxi- 
nio  manifeslanda',  cùni  sil  afiirmalivum  ,  non 
obligal  seniper  ei  pro  seniper. 

Item  2-2  ,  q.  89  ,  art.  7  ,  ad  i,  ail ,  quôd 
quando  non  est  eadeni  juraiitis  iiilentio  et 
(jus  cui  juralur,  si  hoc  provcnial  ex  dolo  ju- 
ranlis  ,  débet  juramenlum  scrvari  ,  secundùm 
sanum  inlelleclum  ejus  cui  Juramenlum  prce- 
slalur.  l'nde  Isidorus  dicil  lib.  2  desunimo  Bo- 
no,  cap.  51  :  «  Quàcumque  arle  verboruni  quis 
(  ju:el,  Deus  tamen  qui  conscienliae  leslis 
(  est,  ita  hoc  accipit  sicul  ille  cui  juralur 
«  inlelligit  ;  »  et  quôd  inlelligalur  de  doloso 
juramento  ,  palet  per  id  quoJ  subdilur:  «  I>u- 
I  pliciler  reus  fit,  qui  et  nonien  Dei  in  vanum 
«  assumil,  et  proxiniuni  dolo  capil.  (Si  autem 
jurans  dolum  non  adbibeat  ,  obligalur  secun- 
dùm iiilenlionem  juranlis.  L'nde  Greg.  dicil 
lili.  20  Moraliuni  cap.  7  :  i  Ilumanx  aures 
»  lalia  vcrba  nosira  judicant ,  qualia  foris  so- 
(  nanl  :  divina  verô  judicia  lalia  foris  audiunt. 


1093 


EXPOSITIO 


1096 


«  qiialiaex  inlimisproferiinliir.  Apiid  homines 
(  cor  ex  verbis:  apud  Deuni  vcrô  peiisanlur 
I  verba  ex  corde.  >  Ilaclenùs  D.  Tbom.  Qui- 
bus  verbis  S.  doclor  assignai  regulani  geiie- 
raiein  ad  cxponeiidas  aucloritalos  Scriplursc, 
sanclonim  Patruni,  el  definitiones  sunimorum 
pontificum  quae  ab  aucloribus  secundae  scn- 
tenliœ  adducunliir,  nenipe  quod  eos  diintaxat 
perstriiigunt ,  qui  dolo  ,  malà  fidc  ,  animoqiic 
decipiendi  iiiterrogantes  el  audicntes,  pravani 
suam  niciitem  oblcgunt  mcndacio ,  aequivoca- 
lionc  forniali ,  cl  reslriclione  pure  menlali; 
quoniodô  S.  doclor  exponil  locum  Isidori:  cl 
coiicin  prorsùs  modo  inlcrprelanda  sunl  alla 
loca  saiiclorum  Palrum  :  nullatenùs  verô  per- 
ceibinl  eos  qiios  gravissima  el  urgentissima 
neccsjilas,  justissimaquc  causa  cui  alià  via  iiic 
cinunc  occurri  non  polesl,  cogil  dissimulare, 
el  celare  verilalem  absque  dolo  ,  scandale,  nul 
nocumenlo  aliorum  ,  et  verum  bonumquc  pro- 
posituni  quod  menlegerunl;  verbis  ambiguis 
in  aliquo  sensu  veris  occuUare  pcr  reslriclio- 
nos  menlales  sonsibiles  el  oequivocationes  ma- 
teriales  :  idque  probal  D.  Thomas  auctorilale 
D.  Greg.  qn*  refertur  à  Graliano  causa  22, 
q.  5,  can.  llitmaïuv  aiircs,  quae  csl  eiïicacissima 
ad  probandam  icriiam  senlenliani.  Tune  enim 
verba  xquivoca  in  bis  circumslanliis  vcrifi- 
canlur  secundiim  intenlionem  et  sonsuin  oc- 
cullumloqiienlis,  queni  tamen  audienles  facile 
penelrare  posseni ,  si  hic  et  nunc  alicnde- 
renl ,  el  cor  Inquenlis  ex  ejus  verbis  inda- 
garcnt. 

Prob.  tamen  ha>c  tcrtia  scntenlia  ralione. 
Si  hujusmodi  reslrirtiones  mentales  sensibiles, 
et  xqiiivocationes  malcriales  forent  iilicil:e  el 
peccaminos.T ,  hoc  idco  cssct  ,  quia  sont  nien- 
dacia,  anl  quia  sunl  contra  id  quod  convictus 
hunianus  cxpnseit ,  ac  contra  naluram  vocum 
et  lineni  loculionis,  aut  tandem  quia  ex  earum 
usu  introducnntur  phira  mala  et  inconvenien- 
tia.  Alqui  nihil  horum  dici  polesl.  Ergo  non 
sunl  illicilae  et  peccaminosœ.  Prob.  minor  si- 
giilalim  quoad  omnes  suas  parles.  Inpriniis 
quôd  non  sint  mondacia ,  sic  ostendilur.  Men- 
dacium  definilur  à  D.  August.  et  D.  Thomâ  , 
el  ab  aliis  conimunilcr  :  «  Falsa  vocis  signKi- 
«  catio  cum  intenlione  fallendi,  scu  dicendi 
<  falsum  assertivù.  )  Al(|ui  hujusmodi  delini- 
lio  non  competil  requivocationibus  pure  male- 
rialibus.  Ergo,  etc.  Prob.  minor.  In  eis  non 
invenitur  falsa  vocis  signilicatio ,  cùm  verba 
aut  ex  se  aul  ex  circumslanliis  patiantur  el 
habeant  verù  hune  sensum  ac  inlollccluni; 


cclalur  el  occultatur  quidem  verum,  sed  non 
dicilur  falsum,  ut  ail  D.  August.;  ibi  signifi- 
catio  verax  aliud  ex  alio  vull  inielligi ,  neque 
ea  verba  œquivoca  proferunlur  à  loquente  cum 
intenlione  dicendi  falsum  asserlivè ,  eundi 
contra  suam  mcntem  ,  et  fallendi  positive  au- 
dientem  aul  inlerrogantem ,  verilalem  sim- 
pliciler  negando  ;  sed  tanliim  permiltit  ut  ipse 
se  fallat  ex  inconsideratione  circumslanlia- 
rum  ,  oceuliando  verilalem  duntaxat ,  quam 
nontenetur,  nec  expedit  ipsi  manifestare  ob 
juslissimas  causas,  quam  lamen  occuliationem 
hic  el  nunc  deprebendere  posset ,  si  ad  omnia 
sollicité  et  diligenler  allenderet.  Nec  refert 
quôd  loquens  tune  intendal  et  peroplet  quôd 
audiens  non  advertal  neque  cognoscat  sensum 
occultuni  verborum.  Non  refert,  inquam,  cùm 
habeat  justissimam  causam  id  inlendendi  et 
faciendi,  nec  aliquo  prsecepto  tune  ad  con- 
Irarium  obligetur,  et,  ut  ait  D.  Thomas  ,  2-2, 
q.  'iO,  art.  3  :  <  Essct  inordinata  voluntas,  si 
I  quis  vellet  nihil  sibi  occullari.  » 

Insuper  hoc  genus  restrictionis  mcnlalis 
sensibilis  ,  et  œquivocationis  pure  malerialis 
non  est  contra  naturam  vocum,  utpole  liai 
loculionis  nullalenùs  conlrarium  :  verba  enim 
œquivoca  non  unam  lanlùm  sed  piures  habenl 
s'giiilicationes;  œquivoca  namque  definiunlur 
à  pbilosophis,  ea  quorum  nomen  commune 
est  :  ratio  vcrô  significata  pcr  nomen  est  di- 
versa.  Unde  cùm  verba  illa  ambigua  ex  se  aut 
ex  circumslanliis  hic  et  nunc  occurrenlibus  , 
significenl  sensibiiilor  eliam  hune  inlellectum 
et  sensum  occultum  quem  inleiidil  proferens, 
nihil  falsi  dicilur,  nihilque  (il  conlra  earum 
vociun  naturam,  lineni  loculionis,  el  contra 
id  quod  convictus  humanus  aliquando  non 
exposent ,  aut  saltem  non  paiiatnr. 

Tandem  ex  hujusmodi  .ncquivocationum  purô 
malerialium  usu,  non  oriunlur  mala  el  incon- 
venicntia  ,  cùm  valdè  restringatur  ex  quatuor 
condilionibus  sup.-a  allatis,  qua;  rarissimuin 
eum  faciunl,  ncmpe  quôd  sil  jusiissima  causa, 
el  (irgeiitissima  nécessitas,  cui  alià  via  nulla- 
lenùs occurri  possit ,  de  quà  necessitale  in 
parliculari  an  sit  sufficiens ,  judicare  debent 
viri  probi  et  periii.  Item  quôJ  respondens 
non  tcnealur  lune  ex  juslitià,  aul  religionc  , 
aut  obedionlià  et  aliquo  pr.Tcepto  verilalem 
nudè  declararc  ,  sed  jus  habeat  illam  celandi, 
et  permillendi  quôd  audiens  ex  seipso  fallatur. 
llem  quôd  hujusmodi  vcrilatis  occulialio  iia 
prosit  loquenli  ut  tamen  aliis  injuste  non 
obsil .   ncminique  daninum  afferal.   Tandem 


IIW7 


OCTAVI 


i(Uoil  veiba  sensibilitor  rcl'erani  liiiiic  sensum 
à  loqueiiti'  inlcnlum,  etc.  His  sano  re|iagulis 
obvialur  omnibus  inconvenienlibus  ((Uie  eve- 
nire  possent  aul  liniori,  cùm  aequivocalionuni 
usiim  non  reddani  liominibus  familiareni ,  sed 
rarissimum ,  ac  in  paucissimis  dnnlaxal  casi- 
bus  liciluni. 

Inde  Ires  taniiiin  atluli  ad  quorum  iiormam 
regulandi  siinl  alii.  Priinus  est  de  conlessaiio 
qui  interrogalur  violejiier  de  peccalo  audiio 
in  confessione  ,  nec  silentio,  nec  fugà  ,  neqnc 
alla  via  potesl  ab  eà  inierrogailone  se  expcdire; 
iniô  ex  bis,  intenogantes  devenienl  in  cogni- 
tioneni  peccaii  confessi.  Non  polest  igitui- 
non  respondei-i'  absqiio  baesiiatione  ;  «  Nescio 
I  quiddicis,  non  audivi  laie  pecealum  ?  »  Se- 
cundus  est  rei  cujus  crimen  est  occultum  ,  de 
quo  non  intenngaliir  juridicè.  Docet  enim 
D  Tbomas2-2,  q.  96,  art.  1  ,  quod  «  si  judex 
i  hoc  exquirat  quod  non  potesl  secundùm 
c  ordinem  jniis,  accusatus  non  lenetur  ei  re- 
«  spondeie ,  sed  polest  vel  per  appellalionem 
«  vel  aliler  liciiè  subierfugere  ;  mendacinm 
<  tanicn  dicere  non  licel.  •  Si  auteni  reus  nec 
appellaiione,  nec  silentio,  nequealià  via  pos- 
sil  subierfugere  ,  sed  respondere  cogalur,  non 
lenelur  adliuc  fateri  verilalem,  sed  liciiè  poiesi 
eam  occnliare  aequivocalione  maleriali,  dicen- 
do ,  se  eo  criniine  non  tencri  ;  iisec  quippe 
veiba  tune  faciunt  hune  sensum  :  Non  com- 
niisi  ci'inien  de  quo  me  tanquàni  judex  intcr- 
rogare  valeas,  et  ad  quod  libi  conliiendum 
obliger  Teriius  tandem  casus  referlur  à  noslro 
P.  VincentioBaronio,  ubi  supra,  dicenle  quôd 
eàdem  sincerilale,  nullà  advocalà  ad  fraudein 


t'H/ECLI'll.  lOiiS 

resiriclione  pure  mental! ,  legalus  principis  a 
rege  ad  quem  miltilur  rogalus  ad  quid  ille 
cujus  venit  nomine  ,  et  in  quem  parel  belliim  : 
licel  tolius  rei  consciussit,  illœsà  ingenuiiaïc 
dicere  polest  se  ignorare,  etc. 

Quis  auieni  non  videt  quôd  si  usus  a>quivo- 
calionum  malerialium  non  permittatur  in  bis 
tribus  casibns  aliisque  simijibus  gravissimis  et 
raro  conlingentibus  ,  injuria  inurilnr  sacra- 
mento ,  solvilur  sigillum  confessionis  quod 
dcbei  esse  inviolabile.perverlitur  ordojiisliliaî 
et  iialurx  judiciorum;  secieia  sub  juraraenlo 
accepta  violantur  ;  bonum  publicuin,  religio, 
templa  ei  régna  periclilanlur  de  ruina,  aliaque 
irreparabilia  damna  consequunlur,  cùm  lameii 
absque  niendacio  ei  inordinatione  ullà  vitari 
possunt?  Ilanc  lerliain  senlenliam  fusé  et  cum 
omnibus  suis  fundamentis  retuli  et  stLtbilivi 
exercitii  poliùs  gratià,  quàni  concludendi  ani- 
mo  in  hàc  gravissimà  et  periculosissimâ  mate- 
rià,  aliisque  relinquens  judicium  ;  etsi  enim 
probabilior  mihi  appareat,  quia  tameii  in  praxi 
usus  ;equivocationum  etiam  pure  malerialium. 
pr.Teserlim  si  frequens  exliterit,  non  caret  pe- 
riculo  incidendi  in  oequivocaliones  l'ormales  et 
mendacia,  perinde  ac  ex  juramenlorum  fre- 
quenlalione  ,  facilis  est  ad  perjuria  lapsus, 
ideô  sicut  Scriplura  consulit  ne  jurationi  as- 
suescal  os  nosirum ,  iniô  ut  nolimus  omninô 
jurare,  quanlumvis  juramenlum  sit  liciliim  , 
ad  occasiones  sciiicet  pejerandi  tollendas,  ita 
eiiam  consulendum  est  hominibus  ut  nonnisi 
in  exlremà  necessilale  ,  et  quàm  rarissime 
uiantur  œquivoeationibus  etiam  materialibi.s, 
ut  sic  vitenl  periculum  mentiendi. 


DE  JUDICIO  TEMERARIO,  SUSVICIONE,  ET  DLBIO. 


Licet  tria  haec  convenianl  in  hoc  quôd  sint 
de  malo  proximi ,  et  ex  levibus  indiciis  procé- 
dant, verè  lamen  inter  se  dilTerunl,  babenlque 
diversits  raliones  forniales.  Diibiiim  enim  est 
quandoanimus  levioribus  indiciis  non  déclinai 
magis  in  unani ,  quàm  in  alleram  parlera ,  sed 
in  ulramque  sequè  movetur  pendens  in  aequili- 
brio,  ac  inambiguo  suspensus  manens,  v.  g. , 
forsanPelrusfuralusesldeposilum;forsannon. 

Suspicio  esiquando  inlelleclus  magis  quidem 

TH-    XIV. 


propendil  in  nialam  parlera,  non  lamen  deter- 
minalè  lirmilcrque  illi  adhaerel.  Unde  quidam 
eam  definiunl,  opiniotiem  malt  ex  levibus  indiciis 
prorerleiilem  ,  cum  (ormidine.  nllfriiii:  partis:  di- 
eenles  solùm  ab  opinione  dilferre,  quod  opinio 
ex  suà  ralione  est  indiflerens  ad  bonum  et 
malura  :  suspicio  verô  est  determinata  ad  nia- 
luni.  Saiius  verô  judico,  cas  in  hoc  (lifîerre 
interse,quôd  opinio  adhaerel  uni  parti  cum  for- 
midine  alteriiis,  seu  importai  as.sensum  deter- 
55 


I09îi 


EXPOSltiO 


!1U0 


minatum,  licel  non  firmum  hfqHe  cerluni:  su- 
spicioverôsolùm  dicit  asscnsuminclioatum,  scii 
quanidam  prnpensioncm  el  inclinalinncni  lan- 
ifini  ad  sssenticnduni  niagis  uni  i)arli  qiiàm  al- 
ieii,necadlKvret  :  tindc  nondùm  esldclorinina- 
lus  de  veriis  assensus,  sed  inrhoatus  duntaxal. 

Jiidicinin  est  firmiis  ac  doterminalus assensus 
in  imam  paricm  absque  haesilalione  et  formi- 
dlnc.  Inde  judicium  tenierariuni  est  cerla  , 
deieraiinaia  cl  definitivascnlenlia  de  inlenlio- 
iic  tiialà  proximi .  sine  sulTicienli  cerliludine  , 
cl  ex  lévibus  indiciis  procedens,  cuinulla  iia;- 
silatio  aul  dubitatio  admiscelur. 

Oliaic  ad  constiluenduui  jiidiciinn  leniera- 
riuni  li'lliale,  Iriaiiiïc  i-equirunlur  el  su(iiciunl. 
Primo  quôil  judicans  lirniiler  adlia'ieat  liuic 
senteniis  dcfinilivac  de  malo  proximi;  per 
quod  difTerl  à  diiliio  et  suspicioiie.  Secundo 
qnôd  oriatur  ex  levllius  indiciis,  sen  ex  causa 
insuflicienli  ad  lalem  assensuni  prudenler  eli- 
ciendum;  et  ob  hoc  dicitur  tenierarium  :  si 
namque  indicia  talia  forent,  qua;  de  se  movere 
possent  quemcnmqne  virum  prudeniem,  ad  sic 
judieandum,  lune  judicium  non  esset  lemcra- 
rium  ,  quantumvis  posset  esse  faisuin  ;  in  quâ 
te  lamen  diseernendà  ,  magnâ  opus  est  pin- 
dcnlià.  Nam  contingere  polesl ,  ut  ali(iua  indi- 
cia sint  levia  respeclu  unius  pcrsoiue ,  qu:B 
l:\mPM  respeclu  alteritis  censentur  sutlicienlia 
ad  judicandutn  pecealum  deillâ;  v.  g.,  alloculio 
persona;  gravis  el  religiosa;  cum  nierelrice  in 
loco  setrelo,  est  levé  indiciuni  ad  siispicanduni 
maluin  de  viro  sanclo ,  cùm  ad  umlieris  con- 
versionem  ordinari  possit  :  secùs  dicenduui  si 
id  facial  juvenis  procax,  et  libidinosus.  Tertio 
tandem  ul  maluui  ((uod  de  proximo  judicat , 
sit  gi-ave,  ilii  ilijUflosUni  acin(;\me,ac  laie 
quod  si  proferretur  exteriùs  per  delractionem 
aulcontumeliam  ,  sufliceret  ad  constiuiendum 
pecealum  inorlale  :  si  enim  solûm  judicat  le- 
mcrarié  proximum  de  peccalo  veiiiali,  iieccat 
solùm  venialitej:^  niagis  et  minus  graviter, 
juxta  qualitateiîi  indiciorum  œstimandi ,  el 
alleclùs  malè  disposiii  :  iinô  eliamsi  judicel  de 
peccalo  morlali  proximi,  quod  lamen  respeclu 
illius  non  repulalur  infâme ,  neque  mullùin  cu- 
rai de  hoc,  non  videiur  taie  judicium  esse 
mortale,  ut  si  videns  mililem  quœrere  eum 
cum  quo  liabel  inimicitias,  judicel  eura  velle 
se  viiidicare  singulari  certamine  :  aul  videns 
scorlum,  judicel  quœrere  procos  ;  quia  lias 
personas  lalia  facere  non  pudet  :  adverlendum 
ohiler  esl  majora  ad  judieandum  requiri  indicia 
quàm  ad  suspicandum,  cl  majora  ad  suspican- 


dnra,  quàm  ad  dabiiandum,  quia  in  dubio 
aninius  non  propendit  sed  inanet  pendulus  :  in 
suspicione  inclinalur  ad  assensuni ,  iilumque 
inchoat;  in  judicio  verô  tirmiter  adhaeret,  de- 
liiiiiivamque  sententiam  profert. 

Dico  quôd  judicium  icmerariiim  plenc  deli- 
beralum  ,  habens  isias  1res  conditiones  est 
pecealum  mortale  contra  chaiitatem  et  contra 
juslitiam.  lia  communiterauctorcs.  El  graviter 
proliibetur  in  Script.  Malth.  7:  Noliiejudkare, 
et  miijttdicabimiiii.  El  1  ad  Corinlh.  i  :  iSulile 
anie  lempus  jntlicnre ,  quoadusqne  veniat  dics  Do- 
mini ,  Ole.  Ubi  indicat  quod  velle  judicare  de 
inteniione  el  occuitis  cordium  ,  esl  temerè 
usurpare  quod  soli  Deo  corn  petit  :  et  Christus 
Dominus,Joannis7,  redarguebalJudaeos  temerè 
et  secundùm  appareniiam  lantiim  de  ejus  per- 
sona judicantes,  dicens  :  N  otite  judicare.  sectm- 
riùm  faciem,  sed  justiim  judicium  jndicale.  L'nde 
judicium  temerarium  esl  contra  jus  divinum 
positi\-um,  el  etiam  contra  naturale  :  prohibe- 
tur  enim  indirecte  saltem  hoc  Decalogi  pra;ce- 
plo  lanquàm  radix  el  origo  pcccalormn  quse 
verbis  commiituntur  in  judicio  et  extra  illud. 
Item  esl  contra  istud  pra'ceptum  naturale  : 
Quod  tibi  fieri  non  vis ,  atleti  non  feceris.  Nullus 
auiem  vellet  temerè  ab  alio  judicari  malus. 
Item  unusquisiiue  habei  jus  ad  famam  el  bo- 
num  nomen  ,  douce  illud  perdat  per  gesla 
iniqua  qua;  improbum  illum  oslendant  el  nia- 
nileslenl  :  nec  polesl  illo  jure  absque  légitima 
et  sufticienli  causa  spoliaii.  Alqui  dinn  temerè 
ac  sine  causa  judicaïur  malus  ,  injuste  illo  jure 
spoliatur  :  non  enim  relinet  ampliiis  bonuin 
nomen  quod  babebal  in  mente  et  aeslinialione 
illius  qui  sic  judicat  ;  sed  in  corde  suo  illum 
despicil,  ipsique  dal  injuriosimi  loeûîli  âbsqiîe 
raiionabili  causa  :  talis  autem  eonlempius  est 
lieceatum  mortale  ex  génère  suo,  quia  est  ac- 
lus  injuriosUs  proximo,  eum  quantum  esl  in 
se  notabiliter  la;deiis  :  importai  enim  aftecUim 
deprimentein  ipsum  à  suà  œsliniabilitale  per 
quod  à  conseculione  multorum  bonorum  im- 
peditur,  ut  probal  Cajetanus  in  Sumraâ  verb. 
Coniemptus ,  et  innuit  D.  Thomas  2-2,  q.  GO, 
art.  3.  Ergo,  etc. 

Dixi  Judicium  temerarium  dcliberatum  :  nam 
si  fuerit  solùm  repeiilinum  ac  subilum,  tune 
ob  imperfeclionem  aclùs  eril  solùm  veniale, 
ul  si  quis  videns  pucllam  cum  juvene  loquen- 
lem,  subito  malum  de  ipsis  judicel,  non  plenè 
advertens  ad  hoc  ([uod  cogitai,  nec  alicui  signi- 
licans ,  el  paulô  posi  ad  se  reversus ,  istud  judi- 
cium depellit;   non   peccat  mortaliler,  quia 


\m  OCTAVl 

exinde  proxiino  noliibiliter  non  nocol ,  noc  ip- 
siini  propriè  cnnlemnil  :  imô  quidimi  ad  sola- 
tiiini  cl  pacem  conseicntiarum  linioiataium  , 
volunl  quod  qnando  res  solo  inlellcclu  per- 
ap;iUir  eliam  advcrlondo  el  expendendo  nioliva 
pi  indicia  pcr  miiltuiii  lenipus ,  si  lamcii  vo- 
linilas  delilicralè  non  conseniiat,  nec  cum 
iiilelleclu  siniul  slaUial  et  aniploclaUir  laie 
JMiliciuni,  non  est  peccatam  lelhale,  qiianivis 
adsit  allqua  negligenlia  icprlmendi  ant  expcl- 
lendi  illnd  jndioium ,  qnod  esl  in  inU-lleetu. 
Qnando  aiileni  aliquis  dnbilal  an  islud  judiciiim 
repenlinum  fiioril,  aul  deliheraluni ,  el  an 
peccatnni  niortale,  aul  voniale  comniiseril;  si 
nlinndè  sil  eonscionliai  liinoraloe,  Iiabealque 
ii'qnale  dubitnn  de  unû  cl  allerà  parle,  polesl 
credere  non  fuisse  delibciatum,  elesse  lanlnni 
vcniale  :  socùs  si  sil  persona ,  non  valdù  liniens 
Deum,  el  his  viliis  assuela.  Iniô  si  declinel 
magis  ad  unani  parlem,  nenipe  quod  judiciuni 
sil  repenlinum  ,  debrl  se  accusare  lanquàm 
de  veniali,  cum  l'oimidine  lanien  allerius  partis 
el  cum  islà  condilione  ,  si  forsart  pervenil  ad 
niortale. 

D.  Thomas  2-2,  q.  GO,  art.  3,  ad  3,  docei 
quod  jiiclinum  inlcritts  pertinet  ad  ivjuslitiain, 
secundiun  quod  comparalur  ad  exterius  judkium 
lanquàm  actiis  intcrior  ad  exteriorem ,  tient  con- 
cnpiscentia  ad  fvrnicaiionem ,  el  ira  ad  liomici- 
diiim.  Quod  r\plicans  Cajelanus  ail:  Qbemad- 
niodùni  ad  homicidii  vitium  reducilur  non 
soKim  desiderium  occidendi  aliquem,  sed  eliam 
drsideiium  quôd  aliquis  morialur,  quanivis 
nullo  pacto  vellet  enm  occidere  ,  ila  ad  exte- 
rioris  JMilicii  vitium  leJuciiur  non  solùm  velle 
dare  damnalionis  senlenliam ,  sed  qualiler- 
fumque  injuste  judicans  ex  levibus  causis  : 
I  ju  dem  cnim  rationis  esl  injuria  lemerarii  ju- 
dicii  inlùs  et  extra,  quamvis  non  sil  sequale 
nocumenlum.  lia  Cajet.  Unde  ex  se  prsecisè 
non  obligal  ad  rcstilutioneni  prnpriè  dictani , 
qiire  in  rébus  exierioribus  conslituil  sequaiita- 
tem  ,  sed  solùm  ad  reponendum  in  mente  suà 
cum  quem  judicavit,  in  prisiinum  boni  nominis 
statnni. 

Nnlat  idem  D.  Thomas  loco  cilalo,  art.  4, 
ad  2,  qnùd  aliud  est  judicium  de  rébus,  et  alind 
de  hominibns.  In  judicio  enim  in  quo  de  rébus 
jndicamus,  non  altenditur  bonuni  vel  maluni 
ex  parte  ipsius  rei  de  quâ  judicamus,  cui  nihil 
nocet  qualilercunique  judicemus  deipsâ,  sed 
altenditur  solùm  bonum  judicanlis  si  verè  ju- 
dicet;  vel  malum  ,  si  falsô;  quia  verum  esl 
boninn  inlellertûs ,  faisum  aulem  malum  ipsius. 


ni/ECEPTI.  1102 

El  ideô  unusquisque  débet  nili  ad  hoc  qu(id  de 
rébus  judicet  secundùm  quod  sunl.  Sed  in 
judicio  de  liominibus  praecipuè  altenditur  bo- 
num et  malum  ex  parte  ejus  de  quo  judicatur, 
([ui  in  hoc  ipso  honorabilior  liabelur,  quod 
bonus  judicatur,  el  conlemptibilis,  si  malus 
judicetur.  El  ideô  ad  hoc  poliùs  lendere  de- 
bemus  in  lali  judicio  quôd  homineni  judicemus 
bonuni,  nisi  manifesta  ratio  in  conirarium 
appareal.  Ipsi  aulem  boniini  jmlicanli  faisum, 
judicium  quo  benù  judicai  de  alio,  non  perti- 
net ad  malum  intelléctùs  ipsius  ;  sicut  née  àd 
ejus  perfeclionem  pertinet  secundùm  se  co- 
gnoscereveritaiemsingulariumcoiitingenlium, 
sed  magis  perlinel  ad  bonuni  affecium.  Hacle- 
nùs  D.  Thomas. 

Tandem  D.  Thomas  in  eudem  art.  3,  in  corp., 
advCrtit  judieia  temeraria  et  suspiciones  e\ 
tribus  poiissimùm  causis  provenire.  Primo  ex 
hoc  quod  aliquis  ex  se  ipso  malus  est  :  el  ex 
boc  ipso  cpiasi  conscius  sua;  maliiiœ,  faciliter 
de  aliis  malum  opinatur.  Juxta  illiid  Eccl.  10  : 
In  via  sliilliis  ambiilaiis ,  citm  ipse  sit  in$ipiens, 
omnes  siidios  a-stimat.  Secundo  ex  boc  quôd 
aliquis  malè  afiicilur  ad  alterum  :  cùm  enim 
aliquis  contemnil  vel  odil  aliquem,  aul  irasci- 
tur  vel  invidei  ei,  ex  levioribus  signis  opinatur 
mala  de  ipso;  quia  unusquisque  faciliter  crédit 
quod  appétit.  Tertio  modo  ex  longà  experien- 
tià  ;  unde  Philosophus  d  rit  in  2  Rhctoric. , 
quôd  senes  sunl  maxime  suspiciosi,  quia  mul- 
lotics  experti  sunl  alioruni  defectus.  Primae 
aulem  dua;  suspiciimis  causa;  manifesté  per- 
tinent ad  perversilatcni  afl'eclùs.  Terlia  autem 
causa  diminuil  raiionem  suspiclonis,  in  quan- 
tum experienlia  ad  cerlitudinem  prolicit,  quae 
esl  contra  raiionem  siispicionis.  Hactenùs  D. 
Thomas. 

§  1.  A»  suspicio  sit  peccatum  nwrlate. 

Loquimur  hic  de  suspicione  plenè  deliberatâ  , 
el  de  re  gi-avi  :  si  enim  sil  repenlina  absque 
plonà  advertentià,  aul  de  levi  defeclu,  etiamsi 
fiicrit  temeraria  et  absque  suflieienti  causa,  est 
solùm  venialis. 

loquimur  etiani  de  suspicione  temeraria 
deliberatâ  prsecisè  fecundùm  se  inlra  lineam 
et  raiionem  suspicionis  solùm  coiisideralà  , 
seclusis  aliis  adjunctis  ex  parle  suspicantis, 
nempe  si  ex  odio  ac  invidià,  maloque  affectu 
erga  proximuni  procédât  :  tune  enim  polesl 
esse  lethalis.  Verùni  trahiiur  ad  aliam  speciem 
peLcali  :  sicul  vcrbum  otiosum,  licel  de  se  so- 
lùm veniale,  polesl  lamen  tieri  niortale,  si  à 


no:. 


prolereiile  oïdiiieliir  ad  aJulierium  perpclian- 
dum,  aliumve  nialum  finem.  Difficidtas  eigo 
soliiin  piocedit  de  suspicione  tenierarià,  iicmpe 
ex  levioribus  indieiis  sine  causa  suflicienli  orlp, 
plenè  deliberalà,  de peccalo gravi  aul  gravissinio 
proximi  ;  an  de  se  prœcisè  et  secundùm  suam 
naturam  et  specieui,  sil  mortale  peccatuiii:  de 
veniali  eiiim  non  est  dubium. 

Piures  graves  auclores  docent  taies  suspicio- 
nes  maxime  circa  personas  graves  et  honesias, 
esse  peccatum  mortale,  ut  si  qiiis  de  vire  re- 
ligioso  lemerè  dubitaret  aul  suspicaretur  in- 
cestum  cum  maire  commisisse  ;  aut  de  moniali, 
cum  suo  l'ralre  carnalem  habere  commixlionem  : 
Et  sic  de  cseteris.  In  bis  enira  gravior  islis  lit 
injuria,  quàm  si  lemerè  judicaret  fornicatos 
esse.  Taie  autem  judicium  foret  peccatum 
mortale.  Ergo  et  eliam  suspicio  :  taies  siquidem 
aliquando  esse  possunt  circumstanliae  male- 
rise  et  personœ ,  ul  dubitatio  reputelur  culpa 
gravis.  Ratio  est,  quia  nulius  vir  gravis,  sine 
magnà  molesiià  ferre  potesl  talem  diibilalionem 
vel  suspicionem  de  se  ipso  baberi,  iiullnsque 
est  qui  non  exinde  reputet  sibi  nolabilem  inju- 
riam  irrogari  ac  violari  jus  quod  babel  ad  bo- 
nam  exislimationem  in  aliorum  opinione  reti- 
ncndani,  aut  qui  non  mallel  lemerè  judicari  de 
aliis  peccalis  mortalibus  ordinariis,  quàm  ferre 
istas  suspiciones  de  gravissimis  :  vcrgunt  enini 
in  nolabilem  sui  contemptum.  Unde  si  boc 
sciret,  abscpie  dubio  suspicanlera  inimicum  ac 
sui  conlemptorcm  .-estimaret.  Conlirmatur. 
Sicui  deliberalà  et  morosa  dubitatio  in  rébus 
fidei,  in  quà  deiineluv  animus  sciens  ac  volens, 
est  peccatum  mortale,  quia  licet  intellectus 
non  assenliatur  errori,  non  tamcn  assentilur 
veritali  calliolicoe  prout  débet ,  cùin  lanquàm 
incerlam  liabeai,  proindeque  sive  per  mullum 
tempus,  sive  per  brève  quis  deliberatè  dubiter, 
peccat  lelhaliler,  ita  et  suspicio  et  dubitatio 
deliberalà,  morosa,  lemeraria  de  peccalo  mor- 
tali  proximi,  quam  non  repellit  nec  moderatur 
ratio. 

Ista  sentenlia  probabilis  est  ac  lulior,  virique 
limoratœ  conscicnliae  in  praxi  soient  eam  se- 
qui  :  ab  bis  enim  suspicionibus  ac  dubitalioni- 
bus ,  non  minus  sibi  cavent  quàm  à  judiciis 
leuierariis,  el  si  quando  in  cas  incidunt,  accu- 
sant se  de  illis  tanquàm  de  gravibus  peccalis. 
Idem  faciendum  esse  ab  omnibus  aliis  pœni- 
tenlibus  confessarii  curare  dcbenl,  eosque  de 
lalibus  culpis  diligenler  interrogare,  ulpolè 
maximam  afiinilalem  babenlibus  cum  judiciis 
lemerariis ,  el  ul  plurimùin  ex  inalo  affectu 


EXPOSITIO  1104 

suspicaniis  procedciilibus,  ac  mullolies  lelba- 
libus.  Unde  in  praxi  est  consulenda  base  sen- 
tenlia. 

Alii  verô  non  minus  graves  auctores  docent 
bujusmodi    dubilaiiones  el   suspiciones  esse 
tanlùm  peccala  venialia,  ob  scillcet  imperfe- 
clionem  aclùs,  cûm  in  eo  nulius  sil  assensus, 
nec  exinde  gravis  injuria  proximo  inferatur, 
nisi  procédai  ex  odio,  aliove  nialo  affectu  ,  ne- 
que  perfectè  ac  complété  conlineat  conlemplum 
proximi,  sed  tanlùm  incomplète,  incboativè, 
ac  disposilivè  :  non  enini  suspicans  aul  dubi- 
tans,  intra  se  définitive  ac  delerminaiè  slatuit 
el  dicit,  Pelrum,  v.  g.,  esse  improbum,  sed 
tanlùm  babel  propensionem  el  dispositionem 
ad  ejus  malo  assenliendum,  ac  sinistré  de  illo 
judicanduni,  sicque  non  contrarialur  perfectè 
ac  complété  dileclioni  Dei  ac  proximi.  Unde 
suspicio  ista  est  solùm  grave  peccatum  veniale, 
disponcns  ad  mortale,  nempè  ad  contemptum 
proximi  complelum,  ac  judicium  temerarium. 
Sentenlia  ista  magnum  in  doclrinà  D.  Tho- 
mœ  babel  fundamenlum  :  ponit  enim  trcs  gra- 
dus  2-2,  q.  00,  art.  5.  In  primo  reponit  suspi- 
ciones el  dubilaiiones.  In   secundo,  judicia 
lemeraria.  In  tertio,  judicium  injustum  judicis 
ex  levibus  procedenlis  ad  aliquem  condemnan- 
dum;  dicilqiie  bunc  lerlium  gradum  ad  inju- 
stitiam   perlinere ,    ideoque     esse   peccalum 
mortale.  Idem  slatuit  de  secundo  gradu ,   in 
quantum  non  est  sine  conlemptu  proximi,  si 
nempe  lemerè  de  aliquo  gravi  judicelur.  I.o- 
quens  verô  de  primo  gradu  dicil ,  in  hoc  esse 
peccalum  veniale  :  pertinet  enim  ad  tenlatio- 
nem  humanam,  sine  quà  viia  ista  non  ducilur: 
unde  elsi  suspiciones  vitare  non  possumus, 
quia  homines  sumus,  judicia  lamen ,  id  est, 
delinilivas  senleniias  conlinere  debemus.  Haec 
D.  Thomas  ex   D.    Augusl.  ConGrmalur   ex 
eodem  D.  Tbom.  quodlib.  12,  an.  54,  ubi 
poslquàm  slatuit  quôd  in  iis  quse  sunl  peccau 
mortalia  ex  génère  suo,  molus  imperfecii  non 
sunt  peccala  niorlalia ,  sic  concludit  :  Suspicio 
ttuletn  est  qttid  imperfectum  in  génère  judicii  :  el 
ideo  est  imperfectus  motus;  et  sic  non  est  pecca- 
tum  mortale  ex  génère  suo ,   quamvis  si  fiât  ex 
odio  erit  mortale  peccatum.  Al(|ui  id  quod  est 
solùm  veniale  ex  génère  suo,  ncquil  fieri  mor- 
tale remanens  intra  suam  lineam  ,  el  nisi  ira- 
liatiir  ad  aliam  speciem.  Ergo,  etc.  Ilis  adde 
quod  quando  judicium  lemer.irium  est  tanlùm 
imperfectum ,   habens   aliquam   luesitaiionera 
admixiam,  non  est  mortale  peccatum  hic  el 
nunc  in  individuo,  licet  sil  taie  ex  génère  suo  ; 


1105  OC  l'AM  1 

iiu  ciini  suspicio  deliberata  ac  leineraria ,  ex 
génère  suo  propriàque  ratione  semper  liabeat 
formidineiii  aiitiexaui,  eiil  tanlùni  veniale  pec- 
caluin. 

Ha?c  secunda  senlenlia  esl  quidem  spécula - 
livè  probabilior  aliâ  (1),  oplimèque  salvaidifle- 
l'eniiam  iiiler  jiidiciuni  lemerariuni ,  quod  de 
le  gravi  est  semper  luorlale,  eliaaisi  non  pro- 
cédât ex  odio  ac  lualo  afl'ectu  ;  et  suspiciones 

(1)  iNon  admiltendum  puiaiiius  banc  sen- 
tentiani  esse  spéculative  probabiliorem ,  si- 
quideni  non  dcstruil  fundaiiienta  prinue  opi- 
nionis,  née  ipsa  prineipio  salis  (irnio  innixa 
videtur.  Quoad  fundanienta  priniae  senlenli» 
ba;c  sunl  :  1°  Scriptura;  graviter  repreheiidunt 
judiciuin  lemerariuni,  quaic  l'requenliT  aceidit 
mierhomines;  porrô  non  solùm  judiciiun  cer- 
tum  venil  sub  denominatione  genericà  juilicii 
tenierarii ,  sed  sub  eo  noniine  usa  consuelo 
coniprebendunlur  eliam  veluli  loti  leni  illius 
species,  suspiciones,  dubia,  opiniones;  istius 
modi  sunt  plerùnique  judicia  quse  acciilunt 
inier  liomines  et  ex  quibus  oriuntur  niurinu- 
rationes,  deiractiones,  odia;  ergo,  etc.  2"  Ad 
discernendum  uirùm  peccalura  sit  morialc 
génère  suo,  considerare  necesse  eslulrùm  nia- 
nendo  intra  suam  speciem  possit  ad  eum 
gradum  nialiti;e  pervenire  quo  graviter  laedat 
aliquam  viriuieni;  hoc  est  principiuni  ab  om- 
nibus admissuni;  si  aulemapponaturqusestloni 
praesenti,  conipertum  erit  suspiciones,  dubia 
et  opiniones  aliquando  graviter  lajdere  cbari- 
talem  et  jusliliam,  licet  intra  suam  speciem 
remaneani.  Nimirùm  iiaec  continent  judicium 
proprié  dicluni:  qui  suspicatur  vel  dubitat  in 
maierià  de  se  gravi  protmnliat  saltem  va^dè 
(lubiani  ac  suspectani  esse  virtulem,  probilalem, 
lidcMi  ,  etc.,  illius  de  quo  uialuni  temerario 
opinatur  ;  eodem  judicio  illum  graviter  alfieit, 
adeo  ut  si  manilesiarelur  exleriùs,  sa;pè  magis 
lis  suspicionibus  commoverelur,  ac  in  aliorum 
bominum  gravaretur,  quàm  de  judicio  inagis 
firmo  in  alià  materià;  v.  g.,  si  suspiceris  aui 
dubites  de  viro  pio  et  gravi  quôd  haeresi  ad- 
h*reat,  vel  sil  moribus  corruptus,  ha;c  certé 

gravem  ei  molestiam  inferrent Adversarii 

haec  omnia  solvere  puiant  observando  bas  su- 
spiciones esse  veluti  inchoatum  et  incompletum 
judicium  ;  sed  boc  labile  responsum  :  praeter 
quod  enim  illa  verum  supponani  judicium,  eo 
saltem  sensu  quôd  aclu  plenè  delibcrato  et  ut 
supponilur  valdè  temerario,  pronuntiatur  vir- 
tulem proximi  esse  dubiam  ac  raerito  suspe- 
ctani, insuper  judicium  islud,  quovis  nomine 
designetiir  et  llcet  dicatur  inchoatum,  lamen 
de  se  aptum  est  ad  laedendum  graviter  chari- 
latem  et  justitiam,  ut  modo  dictum  est. 

Ilinc  concludemus,  opiniones,  etc.,  esse 
peccatum  niorlale  génère  suo  ;  in  individuo 
aulem  taie  erit  quoties  occurrent  conditiones 
commuiiiter  assignaïae,  sciUcet  actus  plenè  de- 
liberatus,  materia  gravis,  vera  et  injuriosa 
temeritas  defeclu  moiivorum.  Ita  C.  de  Lugo 
de  Jure  disput.  14,  sect.  2,  n.  15  et  seq.;  B. 
Liguori,  lib.  3,  n.  964;  Billuart,  Dissert.  7, 
art.  2,  et  alii  plures.  Hanc  sententiam  Lugo 
vocal  communein  iiitcr  rcccniiores. 


Echi'ii  nos 

ac  dubiialioiies,  quu!  solùm  disponunt  ad  illud, 
sicut  veniale  est  disposiiio  aJ  inortale,  lan- 
lùmque  proximi  conlemptuni  inchoant ,  quem 
complet  judicium  lemerarium.  Vorùm  quia,  ut 
dixi,  in  praxi  et  in  actu  exercilo  Iiub  suspiciones 
deliberalae  de  gravi,  et  à  fortiori  de  gravissiino 
proximi  malo,  vix  conlingere  possunt  absquc 
pravo  adjuncto  irahenle  illas  ad  aliquam  spe- 
ciem peccati  morlalis,  debent  pœnitentes  de 
illis  in  confessione  se  accusare,  valdèque  limere 
ne  sint  culpœ  lethales;  cùm  plures  auctores 
a;què  pli  ac  docti  non  sine  fundamento  taies 
esse  existiment  et  doceaut. 

§  2.  Utrùin  dubia  sinl  in  meliorem  partent  inter- 
prelanda. 

Concludit  afiirmativè  D.  Thomas  q.  60,  art. 
4,  quando  agitur  de  bonitate  vel  malitiâ  per- 
sonarum ,  non  verô  rerum  et  operum,  prout 
osiensum  est  in  calce  hujus  Prseloquii  2.  Item 
si  loquamur  de  Inlerpretatlone  quae  fit  deû- 
niendo  ac  deterrainando  dubia  circa  personas, 
licite  in  deleriorem  partem  non  possumus  In- 
lerpretari,  quia  nullus  absque  causa  cogente 
débet  malum  opinari  de  proximo  :  licituiii  ni- 
hilominùs  est,  ita  iuterpretari  per  quamdani 
snppositionem  ;  quia  dùm  debemus  aliquibus 
mconvenlentibus  obviare,  ad  hoc  ut  securiùs 
remedlum  apponatur,  prudentia  dictât  expe- 
diens  esse  utsupponamus  id  quod  deterius  est, 
ut  probat  D.  Thomas  ad  5.  Diflicultas  solùm 
est,  an  dubia  de  bonitate  aut  malitià  personae 
perdelinitionem  interpretandasintin  meliorem 
partem  positive,  ita  ut  assentiamiis  Illi,  judi- 
canles  esse  virum  probum  ;  vel  sufliclat  ita  iu- 
terpretari négative ,  seu  non  in  delerioiem 
partem  declinando ,  sed  suspendendo  asseii- 
suni. 

Dico  primo,  supposito  quôd  tune  dubilans 
velit  exire  in  acium  judicandi,  lenolur  in  me- 
liorem parlcm  dubia  interprelari,  ac  in  l'avo- 
reni  proximi  declinare.  Rallo  est  quia  proxi- 
mus  est  in  possessione  suae  fara3e,habetque  jus 
ad  bonam  de  se  sestiniationem,  quamdiù  causa 
sulliclens  non  suppetit  ut  ab  eà  deturbelur, 
malusque  judicetur  :  conjeclurae  aulem  dubiae 
non  pra;bent  ad  hoc  sufficiens  fundamentum. 
Ergo  si  flal  judicium  tune  de  bonitate  aut  ma- 
litiâ proximi,  positive  débet  existimari  bonus, 
quia  In  dubio  melior  est  conditio  possidentis 
adbuc  suam  famam. 

Dico  secundo,  quôd  quando  occurrit  islud 
dubium,  non  tenetur  bomo  statim  illud  posi- 
tive in  meliorem  parlent  interprétai i,  proiuni- 


1107 


EXPOSITIO 


nos 


pf^ndo  in  mcIuiii  jiidicii  de  bonilale  lalis  per- 
sonsB  ;  sed  potesl  snspendere  acluni  in  nullam 
parteni  deciinando,  imniolus  pernianens  in  du- 
bio  illo.  Ralio  est,  quia  est  suflîciens  raiio  dii- 
bitandi  :  el  in  tali  casu  snspensio  illa  est  opus 
ex  naliiià  suâ  neulium ;  sicquo  tune  inlelleclus 
abstinens  à  judicando,  se  liabel  conforniiler  ad 
reclani  ralionem,  pruut  natura  objccti  postulat. 
Hinc  judes  in  re  dubià,  non  tenelur  omnino 
absoluté  judicare  rcum  esse  innocenteni,  sed 
tantùm  in  casu  quo  velit  judiciiim  prosequi, 
ac  ferre  sententiam.  Neque  proxinius  es  liàc 
suspensione  conteninitur  :  isle  enini  contem- 
ptus  suflicienter  evitatur  pcr  boc  quôd  in  isto 
dubio  non  habealur  niala  opinio  de  illo ,  sed 
potiùs  dispositivè  liabcatur  bona  ex  supposi- 
lione  quod  de  ipso  liai  judiciuin.  Solùmquc 
conteninitur  quando  ex  illo  dubio  positive  ju- 
dicatur  malus,  ciini  iiabeal  lune  jus  ut  alii  de 
eo  bené  judicent,  doncc  legiliniè  conslet  de 
contrario,  supposito  quod  velint  prol'erre  scn- 
lentiani  definitivani  :  el  ut  ait  D.  Tiioraas  ex 
boc  ipso  quôd  aliquis  lialieat  nialani  opinionem 
de  alio  absque  suMirienti  causa,  injuriaiur  ci, 
et  conlenmit  ipsuni. 


Ctuarslio  prima. 

DE   INJUBIIS  VBIBORUM  EXTRA   JIDICILII. 

De  bâc  materià  iraciat  D.  Thomas  2-2,  q.  72, 
usquead  77  inclusive,  agendo  de  contumelià, 
detractione,  susurratione,  irrisione  el  nialedi- 
ctione  :  ad  haec  enini  ut  plurimùm  reducun- 
tur  injuria;  verborum  quibus  proxinius  extra 
judiciuniiaeditur.Conluinelia  impetit  bonorem. 
Delractio  tollil  famani,  susurraiio  dissnlvii  ami- 
citiam,  irrisio  causât  erubescentiani;  nialeili- 
ctione  tandem  proximo  malum  imprccatur  el 
optaiur.  De  bis  viliis  aliquid  leiiginius  snpra, 
in  tract,  de  Keslilutione  in  particulari  ortà  ex 
latsione  bonoris  et  f'aniœ.  Kuncsermonem  prin- 
cipaliler  instituimus  de  detractione,  quia  jiixta 
illam  regulanda  est  contumelià  ul  palebil 
in  sequcnlibus.  De  bis  fusé  agilur  in  iracl.  de 
Jusi. 

AETIClLtS  PRUIUS. 

Qnid  sint  delractio  et  contumelià,  ac  quoi  modis 
fieri  soleant. 

Detraciionem  rectè  delinivit  D.  Thomas  2-2, 
q.  73,  art.  1,  diceusquod  en  denigraiio  alienœ 
fainœ  per  occulta  verba. 

Ex  (|uu  palet  dciraclianetu  diiferrc  n  coiilu- 


melià  ,  primo  ,  ex  objecto;  siquidera  conlume- 
iiae  objeelum  materiale  est  bonor,  quem  ini- 
pelil  :  objeelum  vero  detractionis  est  fama , 
quam  obscurat,  dénigrai,  qnandoque  et  om- 
ninô  auferl  :  fama  auiem  consislit  in  bonâ 
opinione  el  exislimalione  quam  homines  inlùs 
in  corde  babent  de  probitale,  de  bonis  ac  do- 
libiis  aiicujiis  personae  :  honor  verô  consislit 
in  quàdam  testilicatione  exteriort  et  revcrenliâ 
qu»  cxliibelur  aller!  pro, lier  aliquara  ejusex- 
celleniiam. 

Difl'erl  secundo  quantum  ad  modum  propo- 
nendi  verba ,  quia  coniumeliosus  manifesté 
conlra  aliqucm  loquilur  el  dehonorat  praesen- 
tem  ac  audicntem  per  se  loquendo  :  detraclor 
veri)  occulté,  id  est ,  in  abientià  illius  de  que 
delrabit  :  nec  ex  hoc  quod  puslca  eidem  verba 
referantur  ab  aliis,  tollilur  ratio  detractionis  : 
id  enini  omnino  per  accidens  evenil,  ac  praeler 
inleutionem  deirahcntis.  Quod  si  aliquis  iu 
prœseniià  allerius  verba  coniumeliosa  profer- 
rel  cuin  inlcntionc  Ipsum  infamandi  apud  au- 
dientcs,  tune  duo  peccata  specie  djsiincla  in 
confessione  explicanda,  deiraciionis  scilicet  et 
contumeliae,  commiiiii.  Idque  D.  Thomas  ex- 
plical  cxemplo  salis  ajiposiio,  dicens  quôd  si- 
cut  facto  aliquis  nocei  aliei  i  dupliciter,  primo 
manifesté,  ul  in  rapin.î  vel  quàcunique  violentiâ 
illatà  ;  secundo  occulté,  sicut  in  furlo  et  dolosà 
percussione  ;  ita  cliam  verho  aliquis  duplici- 
ter aliqueni  laedil.  Uno  modo  in  manifeslo,  et 
hoc  lit  per  contumeliam  :  alio  modo  occulté; 
el  hoc  fit  per  detraciionem.  Ex  hoc  auteni 
quôd  aliquis  manifesté  verba  contra  aliuni  pro- 
fert,  videtur  eum  parvipendcre  ;  unde  ex  boc 
ipso  dehonoraiur.  Sed  qui  verba  conlra  aliqueui 
proferl  in  occulto,  videtur  eum  vereri  niagis 
quàni  parvipendcre.  Unde  non  directe  jnfert 
detrimentum  honori,  sicul  facit  contumelià; 
sed  fama;,  in  quantum  bujusmodi  verba  oc- 
culté proferens,  quanlùni  ip  ipso  est,  eos  qui 
audiunt,  facit  inalani  opinionem  jiabeie  de  eo 
conlra  quem  loquilur  :  hoc  aulem  intenderc 
videtur,  et  ad  hoc  conatur  detrahens,  ut  cjus 
verbis  ciedalur.llabemus  igilur  quôd  olyectum 
forniale  contumelise  est  la;sio  honoris  injuste 
per  violenliam  et  in  manifeslo  passa  :  ohje- 
cium  verô  fornjide  deiraciionis  estfamae  ablalio 
injuste  per  ignorantiam  passa  in  occulto,  seu 
in  atif  entjà  ejus  de  quo  detrahilur  ;  el  sicul  in 
aliis  comnmuiiipiijbus  involuiilariis,  ut  in  ra- 
piiià  et  furlo,  occulium  et  manifeslum  diversi- 
ficant  rationem  peccjili,  quia  alla  est  ratio  vo- 
luntarii  pcr  vjolciiliaiii,  et  per  igi|orii||liai|i,  ul 


1109  OCTAVI 

supra  (liclum  est,  ila  etiam  diversificaiil  tle- 
traclioiiis  et  contumeliae  percaia,  ita  ut  sint 
duae  speeies  distinclae.  llabemus  insuper  con- 
tuiueliain  esse  inhonoraiionem  alterius  pcr  vcrba 
manifesté  cl  iii  prasentià  illius  ad  ipstim  viUpeii- 
deitdum  prolala.  Quanivis  non  semper  illc  cujqs 
Lonor  lœditur,  ea  verba  audiat,  conlunieliosus 
lanien  eà  inteiilione  verba  ilja  profcrl,  aul  lit- 
teris  et  libellis  mandat,  ut  ad  ejgs  notiliain  et 
aures  perveniant  ;  et  quoniam  faciis  etiam  quis 
contemni  ac  vilipcndi  polest,  faciis  quoque 
contumelia  exereetur,  non  quatenùs  fada  sunt, 
scd  quatenùs  indiiunt  rationem  signi  et  verbo- 
rum,  ut  si  quis  cornua  appendat  foribus  do- 
mùs  alterius  ad  deducendum  in  nolitiam  ejiis 
et  aliorum  adulteria  uxoris.  Item  si  quis  effrin- 
gat  domum,  non  ad  furandum,  sed  ad  vilipen- 
denduni  dominum,  est  contumeliosus  :  el  sic 
de  cseteris.  Vide  D.  Tiiom.  a  2,  q.  72,  art.  1. 
Et  ibidem  S.  doclor  in  resp.  ad  5  argumenluin 
docet  idemdicendumdeimproperio  etconvicio. 
Nam  ma leriaiilerquidemdifferiiut il  contumelia, 
quatenùs  contumelia  propriè  signiticaldefeclum 
proximi  in  aliquo  maloculpx,  ut  cùni  dicinius 
eum  esse  baerelicum,  furem,  e^c.  Per  convicium 
verô  repraesenlatur  generaliter  malum  culpai 
et  pœnae,  ut  si  quis  dicat  alteri  eum  esse  cav 
cum.  Improperium  tandem  praecipuè  consistit 
in  hoc  quôd  quis  injuriosè  alteri  exprobvet,  el 
in  niemoriam  reducal  auxilium  vel  benelicium 
quod  ipsi  in  necessitate  constitulo  praîslilit, 
juxia  illud  Eccles.  20  :  Exigiia  dabit,  et  multa 
improperabit.  Formaliler  et  specie  tamen  ha'c 
tria  non  difTerunt,  quia  consistunt  in  verbis, 
et  ad  idem  refcrunlur,  nenipe  ad  significandum 
defectum  ajicujus  in  detrimentum  honoris 
ipsius.  Unde  hsec  voces  promiscuè  pro  uno  ei 
eodem  accipi  soient.  —  Et  q.  75,  art.  1,  ad  -ï, 
ait  D.  Thomas  quôd  aliquis  dicilur  delrahere, 
non  quia  diminuai  de  veriUile.  sed  quia  dinii- 
nuit  lamam  allcrius.  Quod  quideni  fil  directe 
vel  indirecte.  Directe  qujdem  quadrupliciler. 
Uno  modo  quando  falsum  imponit  alteri  ;  et 
lune  dicilur  calumnia.  Secundo  quando  pec- 
catnm  adauget  suis  verbis.  Terliô  quando  oc- 
culium  criEnen  pioxirai  manifestât  contra  or- 
dinem  jiiris.  Quarto  quando  id  quod  est  bonuni, 
dicil  malà  inleniione  faclum.  Indireclù  vcrù 
negando  bon  uni  alterius,  vel  raaliliosèreticendo 
vel  minuendo. 

Dico  delractionera  fornialera  ex  génère  suo 
esse  peccalum  morlale  contra  jusliliam;  in 
individuolamen  posse  essctanlùm  veniale  pec- 
calum. Idemque  dicendumdc  conluuieliâ. 


PRiECEPTl.  H 10 

Explicalur  conclusio  :  dctraciio  quandoque 
polcsl  esse  sol  ùm  malerialis  ,  ut  dùm  quis  ex 
loquacilate  lantùm  de  proximo  detrahit,  ahs- 
que  lamen  inleniione  la;dendi  ejus  faniani.  El 
lune  cùin  juxla  D.  Tliomam  q.  75,  art.  2,  pcc- 
cala  verborum,ex  inleniione  profercniis  inaxi- 
mè  sinl  melieiida  ,  non  conimillilur  peccatuoi 
morlale  ,  nisi  verba  quœ  prgferuniur  sint  ita 
grqvia  ut  notabililer  famam  jiroxiini  Ixdaut , 
et  prœcipuèin  iis  quse  pertinent  ad  liftuestalem 
vilae ,  quia  lune  deirahens  ;  famam.  proximi 
dénigrai  voluntariè  indjreclè,  quateuMS  polrrat 
el  lenebaïur  adverlere  ad  prq^imj  pocumeii- 
lum,  nec  cessare  curavil  ab  ejus  taïUà  1*- 
sionc,  redilque  actus  in  naturani  suse  fQriiiqg. 
Dctraciio  verô  fomialis  est  cùm  quis  ex  inlen- 
iione kçdendi  famam  alterius  de  eo  detrahit , 
sive  liai  diceiido  vcrum,  sive  falsum  ,  sive  as- 
severando,  sive  referendo  ,  sive  addendo,  sive 
minuendo  ,  sive  inierprelando  ,  sive  tacendo  , 
el  quovis  alio  modo  ;  et  hanc  de^ractionepi 
formaient  dicimus  esse  peccalum  nior|a!c  ex 
génère  suo,  cum  U.  Thomâ  q.  75,  art.  2,  idem- 
que  de  contumelia  formali  aflirniandil!W  est  ex 
eudem  D.  Tbomà  q.  72,  a.  2. 

Probalur  :  Quod  per  se  loquendq  et  secuh- 
dùm  suam  rationem  ordinatur  ad  injuste  au- 
fcrendum  notabile  proximi  bonum  ,  est  pecca- 
lum morlale  ex  génère  suq  ,  ut  constat  de 
furto.  Aiqui  dctraciio  et  contumelia  per  se  ten- 
duiitad  auferendum  magnum  proximi  bonmn. 
nempe  famam  et  honorem ,  quod  lantoperè 
commendaïur  Eccles.  41,  et  Proverb.  22.  Ergo 
sunt  poccata  ex  génère  suo  lelhalia  ,  cùm  sinl 
contra  charilalem ,  el  contra  justitiain,  tani 
belle,  imô  niagis  quàin  furlum  et  rapina;  quia 
Scriplurà  teste  lionor  el  fiima  longé  proepon- 
derant  thesauris  preliosis  ,  omiiibusque  divi- 
tiis.  Yerùm  siciit  licel  furlum  ex  génère  suo 
sii  peccalum  morlale,  in  individuo  lamen  po- 
lcsl esse  solùm  vcnialc,  pula  ralionc  iitdelibc- 
r.iiionis  ,  vel  parvitalis  maieriae.  ila  delraclip 
el  contumelia  formalis.  Porrô  in  liis  maleria 
potesl  esse  levis,  vel  ex  parfe  defeclùs  solùm 
venialis  qui  manifcstalur ,  ut  si  dicalur  de 
Pelro  quôd  incndacium  jocosum  prolulit  ; 
quod  lamen  est  limitanduin ,  nisi  persona  ta- 
lis  sit ,  ul  ejus  lama  graviter  laedalur  ex  eà 
manifestalione  ,  pula  si  de  episcopo  a|iàve 
gravi  personà  dicalur  eum  hahere  consueludi- 
neni  inenliendi.  Vel  secundo  ex  parte  per- 
soiiaï ,  puta  cujus  lama  non  graviter  Ixditur 
de  gravi  peccalo  ipiod  de  eà  narraliir ,  ul  si 
dicas  de  milite,  illiiiii  commisissc  duellum,  aut 


(IM 


Expusirio 


lllâ 


illiciiis  amoribus  deditum.  Hoclaraen  in  praxi 
est  valdé  periculosum.  Vel  tertio  deniqiie  ex 
parle  auditorum,ut  si  apud  plebeium  aut  pue- 
runi  dicalur  illedefecius,  duniniodô  absit  scan- 
dalum  et  iilierioris  publicalionis  periculuin  ; 
quod  tanien  raro  abesse  coustal  ;  unde  in  bis 
cauté  est  procedendinn.  Hinc  liabeiur  gravita - 
tem  vel  Icviiatein  delraciionis  et  contumelia' 
uon  semper  mensurandam  es^e  ex  gravilale 
vilii  et  criniinis  quod  objicitnr  et  manifestatur 
de  proximo ,  sed  ex  gravitale  infamia;  inde 
subseculse  ac  dainni  inde  illaii.  Quare  non  so- 
lius  et  cujuscunique  peccaii  raortalis  ab  altcro 
patrati  narratio  ,  est  peccalum  mortale  in  hàc 
inaterià  ,  eô  quod  inde  non  semper  illius  fania 
notabililer  laedalur,  ut  constat,  nec  inde  pos- 
sit  tanlùm  graviter  lœdi ,  sed  quandoque  ex 
narratione  delecliis  soliun  venialis  baec  nota- 
bilis  infaïuatio  proxirai  oriri  valeal,  prout  salis 
indical  D.  Thomas  q.  73  ,  art.  2.  Sunt  enim 
quaedani  persona;,  qu*  ex  manifestatione  cu- 
juslibet  inbonesli  eliam  levis,  graviter  infa- 
niantur  ut  religiosi ,  moniales  ,  pueliae  nubi- 
les ,  etc.  Igilur  ex  quanliutie  nocumenli ,  ex 
qualitate  personae  de  qui  detrahitur  ,  ex  au- 
ctorilate  personae  delracloris,  ex  disposilione 
ac  indole  audientiuni  et  ex  aliis  circumslan- 
tiis  quae  bic  et  nunc  occurrere  possunt  ad  ge- 
uerandam  gravent  proxinii  inlamiant  ac  nola- 
bile  nocumentuni,  de  gravitale  detractionis 
est  judicandum ,  idemque  de  conlumelià  di- 
eendum.  Ex  bac  régula  innumeii  casus  in 
praxi  occurrentes  facile  resoivi  possunl.  llem  , 
si  qnis  propter  cansam  necessariam  ,  vel 
propler  aliquod  bonum  publicum  aut  priva- 
luni  ,  defeclus  proximi  manitestel  quibus  et 
ubi  opoi'let,  non  iniendens  ejus  inlamalio- 
neni,  sed  illius  cniendalionem  ,  denuntiando 
adbibilis  circunislaniiis  necessariis,  servaloque 
ordine  correclionis  Iralerna;  ;  aut  accusando 
apud  judicem  et  superioreui  propler  bonuni 
justiticB  publies  ,  non  peccat.  Hinc  à  pec- 
cato  delraciionis  excusanlur  qui  ad  vilaudum 
grave  damnuni  publicum  aul  privalum  ,  quod 
ex  occulloalteriiis  peccalohominibusimminel, 
illud  révélant  sive  in  judicio,  sivc  exlra  judi- 
ijimi,  iisqui  prodcsse  possunt,  servaiis  lamen 
servandis ,  et  qiiando  alla  via  commodior  non 
suppetit  ad  iis  incommodis  obvianduin.  Tune 
enim  iste  non  habet  jus  ad  suam  famani  cum 
lanlo  aliorum  delrimeiilo  ,  si  ab  eo  causando 
cessare  nolit,  neque  ejus  lama  directe  per  se 
et  ex  inlrntiono  manifeslantis  Uedilur,  sed 
laiitiiin  |>ii>\imi  ilaninum  viiaiur.  ex  quo  indi- 


recte et  per  accidens  sequitur  alierius  infania- 
lio  ,  et  quasi  ex  necessitate  perniiltilur  ,  ac  ex 
juslà  causa.  Hsec  etiam  régula  est  observanda  : 
ex  eâ  siquidem  plures  casus  in  hàc  niateriâ 
occurrentes  resoivi  possunl,  ut  colligilur  ex  D. 
Tbom.  2-2,  qua;sl.  72,  art,  2 ,  et  q.  73,  art.  2. 
Unde  eliam  si  mihi  secrctum  cominiseris ,  et 
ego  acceplaverim  ,  de  jure  naturae  debeo  illud 
prodere  ,  si  renipub.  aut  aliquem  innocentera 
graviter  et  injuste  vexes ,  nec  ab  injuria  de- 
sistere  velis  ,  neque  sit  alla  via  taie  damnum 
inipediendi.  Quae  sanè  valdè  suni  notanda. 

§  t.  L'trùm  crimen  occullum  proximi  rcvelare 
unisoli  viro  pmdenti ,  qui  secretum  apud  se  re- 
tinebil,  sil  deUactio  gravis. 

Certuiii  est  inprimis  quôd  imponere  alleri 
falsum  crimen  illudque  uni  viro  etiam  pru- 
denti  narrare ,  est  peccalum  mortale  ,  magis 
quàra  judicium  temerarium.  L'nde  soliim  dilli- 
cullas  est  de  crimine  vero,  sed  occulto.  Et 
quidem  cerlum  est  quod  si  adsit  justa  et  ra- 
lionabilis  causa,  liciluin  est  illud  narrare 
viro  prudenti,  qui  prodesse,  non  obesse  cre- 
dilur ,  ut  dùm  peccata  filiorum  ac  servorum 
manil'eslantur  patri ,  aut  domino.  Item  ,  dùm 
femina  consilii  capiendi  causa  déclarai  suo 
confessario  personam  quae  eam  ad  malum  in- 
citai ,  dùm  non  potest  alià  via  huic  periculo 
mederi.  El  sic  de  aliis.  Quare  dubiuni  tantùin 
procedit  de  eo  qui  ex  loquacilale  ,  impruden- 
tià  ac  Icvilaie  id  facit. 

Quidam  neganl  istum  uiortaliter  peccare,  si 
non  adsinl  aliae  circumslanliae,  nibilque  aliud 
niali  ac  nocumenli  huic  pioveniat  et  timealur  , 
quia  fama  consistit  in  bonâ  opinione  mullo- 
rum,  et  non  unius  dunlaxal. 

Allirmant  vero  alii ,  quia,  ut  ait  D.  Thomas 
q.  75,  art.  1,  ad  2  :  Si  uni  soli  aliquis  de  absente 
malmn  dicat,  corrumpit  famam  ejus  non  in  tolo 
sed  in  parte.  Unde  infamia  non  solùm  est 
quando  apud  plures,  sed  eliam  quando  proxi- 
niusapud  unum  infamalur,  quera  pluris  aesti- 
mat  quàm  decemalios:  raallentenim  ordinariè 
homines  peccata  sua  nota  esse  decem  viris 
plebeis  minimae  auctoritatis ,  quàm  uni  soli 
viro  gravi ,  quem  reverentur  el  cujus  bonam 
asstimationem  babere  lotis  viribus  curant  : 
quainvis  enim  sit  minus  lune  periculum  evul- 
gaiionis,  lamen  apud  istum  perditur  bona 
aestimaiio,  quae  jaclura  censeiur  gravis  etiam 
secluso  periculo  ulterioris  nocumenli,  prout 
constat  de  judicio  temerario,  quod  de  gravi 
alierius  crimine  foniiatum ,  osl  Iclhale  pccca- 


1115  OCIAVI 

luin ,  eliainsi  fama  illiiis  qui  judicalur,  non  in 
tolo ,  sed  in  parle  corrunipalur  ,  nec  bona  de 
illo  opinio  apud  onines,  sed  dunlaxal  apiid  jii- 
ditaiitein  auffralur:  el  cerlèciim  ad  peccaluin 
niorlale  furti  non  requiralurulquis  proxinuini 
omnibus  oinninô  suis  bonis  spoliel,  sed  siidicit 
ut  in  parte  notabili  de  iilis  sibi  usurpet ,  cui 
ad  lethalcm  detracliouem  necesse  eril  quod 
fama  alterius  in  loto  el  apud  onines  conuni- 
patur,  el  non  sutliciel  quôd  in  parle  et  apud 
unuin  solum  notabililer  laedatur'.'  unde  vide- 
nius  quôd  ad  morlalem  conlunieliam  non  te- 
quirilur  indispensabiliier,  quôdaliquis  per  eani 
omnem  suuin  honorem  eiapud  oinnesamittal, 
sed  suflicil  quod  injuslè  notabilem  palialur 
inbonorationeui  ,  etiam  ab  uno  solo  contuuie- 
lioso  in  secreto,  el  absque  testihus ,  prout  in- 
nuit D.  Thomas  loco  cilalo. 

Hsec  secunda  sentenlia  probal>ilior  apparet, 
et  in  praxi  consuienda  est.  Si  enim  quis  animo 
nucendi  proxinio,  grave  illius  peccalum  occul- 
lum  manileslet  uni  soli  viro  aucloritale  pol- 
lenti,  ul  prselato  ,  absque  légitima  el  rationa- 
bili  causa ,  sine  duLio  graviter  pectat  :  imii  si 
absque  lali  animo  nocendi,  detractione  solùni 
inateriali  iilud  narrel,  absque  debito  ordine  et 
ralionabili  molivo,  sed  ex  merà  loquacilale, 
indeque  consequatur  grave  damnum  buic  bo- 
mini,  non  polesi  excusari  bujusmodi  loquax  à 
gravi  peccalo  contra  juslitiani,  ut  fatetur  ulra- 
que  sentenlia.  Tandem  si  ex  bâc  loquacilale 
lollatur  soluinmodô  bona  opinio  el  fama  illius 
apud  pra;latuni,  vel  polenlissimum  viruni,  cui 
isle  placere  exoptal,  cujusque  jaciuram  œgriùs 
terl  quàm  bouai  opinionis  apud  multos  alios, 
adbuc  non  excusarem  praedictum  loquacem  à 
gravi  detractionis  peccalo  :  tune  enim  ccnse- 
tur  notabililer  injuste  proximuni  kedere  ;  nec 
vellel  lalia  de  se  ipso  narrari,  sicque  facil  con- 
Ira  illud  prseceptum  nalurale  :  Quod  libi  (ieri 
non  vis,  alleri  ne  feceris  ;  etiamsi  non  sit 
timeuda  alia  jactura ,  quàm  deperdiiio  fama; 
apud  audienlein.  Hinc  colligitur  primo,  reli- 
giosos  sequè  ac  seculares  leneri  sub  praeceplo 
et  sub  peccalo  observare  ordinem  secreise 
moniiionis  et  fralernae  corredlonis,  à  Cbristo 
Domino,  Mallh.  18  prœscriplum  :  non  enim 
aliud  Evangelium  secularibus,  aliud  verô  re- 
ligiosis  exhibuii  ;  proindeque  nullum  religio- 
sum  posse  occullum  fratris  grave  peccatnni, 
omissà  secrelà  monilione,  ubi  profutura  spe- 
raïur,  statim  immédiate  denuntiare  superiori, 
etiam  lanquàm  pairi  ,  quaniunirumque  viro 
prudenti,  discicto,  pio,  luansuelo,  elc.  Saltein 


pujiCEPTi.  m* 

Istando  in  jure  commun! ,  quidquid  sit  de  sia- 
tuiis  aliquorum  religiosorura  in  particulari , 
qui  isti  juri  ad  t'amam  renuntiàsse  dicunlur; 
abslrahendo,  inquam,  ab  eà  conslitulione  par- 
ticulari, quant  lamen  nec  esse  necessariam, 
nequc  expedire  ad  reelam  gnbernalionem  ac 
ad  obsci  vanliam  regulureni  in  suo  robore  sla- 
biliendain  et  conservandam  ,  non  pauci  viri 
graves  ;equô  pii  ac  docii  exislimant,  nequc 
Christus  instiluisset  correclionem  fraternam, 
si  bono  comniuni  religionis  el  perfectioni  reli- 
giosiiruni  spiriluali  obstarel. 

Probaïur  primo  ex  D.  Thomâ  2-2  ,  q.  55 , 
art.  7.  Ubi  docet  quôd  quando  praelalus  prae- 
cipii,  ul  sibi  dicatur  quôd  quis  sciverit  corri- 
gendum  ,  praeceptuin  inlelligendum  est  sano 
s  ilvoque  ordine  fraiernae  correptioiiis ,  el  si 
expresse  praîlatus  praeciperel  contra  hune  or- 
dinem à  Uomino  instiiuium;  el  ipse  pecearet 
praecipiens,  et  ci  obediens,  quasi  contra  pr*- 
cepium  Doniini  agens.  L'nde  non  esset  ei  obe- 
diendum ,  juxta  illud  Actor.  5  :  Obedire  opor- 
let  Ueo  mugis  quàm  liomiiiibus.  Et  ibidem  ad  i, 
ait,  <|uàd  proclamaliones  quae  fiunt  in  capitulis 
religiosorum,  suni  de  aliquibus  levibus  quae 
lamœ  non  deroganl  :  undesunl  quasi  quaedam 
commemorationes  potiùs  oblitarum  culparuin, 
(|uàin  accusaliones  el  denuiitiationes.  Si  ta- 
men  essent  talia  de  quibus  frater  inraniaretur, 
conira  praeceplum  Domini  agerel  ,  qui  per 
Iiunc  modum  l'ralris  peccalum  publicarel.  Nec 
opposiuim  docei  S.  doctor  quodiib.  H,  q.  10, 
art.  15,  dicens  :  Si  videlur  quôd  correctio  me- 
liiis  fiel  per  pr»lalum  ;  et  pr;elaius  nibilomi- 
nùs  sii  pins,  discretus,  et  spiriiualis,  non  ha- 
bens  rancoreni,  seu  odium  adversùs  eum  sub- 
ditum  ,  lune  licilè  polest  quis  ei  denunliare, 
quia  lune  non  dicil  ei  sicul  praelato,  sed  sient 
pcrsona;  prolicieiili  ad  correclionem  proxiuii 
el  ejus  emendam.  Ibi  enim  supponit  D.  Tboni. 
quôd  sécréta  nionilio  fratris  à  religioso  lacla  et 
teniala  non  profecerit,  aui  quôd  nulla  sitspes 
emendic  si  adhiberetur.  Nam  S.  doclor  immé- 
diate ante  bac  verba  dixeral  :  quôd  «  denun- 
«  tiationem  praecedere  débet  fralerna  admo- 
«  niiio,  quia  finis  hujus  est  emendalio  proxi- 
«  mi  :  et  ideô  servari  débet  ordo  fraiernae 
I  correctionis  ;  quôd  si  scio  quôd  fraier  per 
«  me  corrigetur,  lune  boc  non  debeo  denun- 
I  Mare  pnelalo.  »  Dùm  verô  delinquens  posl 
secrelain  adnioiiitioneni  non  fuit  emendalns, 
piocedi'ndum  esl  ad  secundum  gradum,  ac  ad- 
biben'li  sunl  lestes,  el  lune  adbiberi  polest 
cliam  priiatus  lanquàm   teslis  el  singularis 


1115 


Exposmo 


tue 


persona,  qua;  prodesse  possit,  ul  salis  seipsiiin 
explical  S.  doclor  loco  cilaio. 

(Juomoclô  etiaiii  iii  Suniiiiâ,  2-2,  q.  55,  arl. 
8,  ad  i,  explical  haec  veiba  L).  Auguslini  in 
Regiilà  :  Aiilequiim  aliis  demonstrelur  per  quos 
comincendus  est,  si  negqverit,  prius  prœposUo 
débet  oslendi,  etc.,  diccnsD.  Auguslinumiiuel- 
ligere,  quod  priùs  praelalo  dicaliir,  secundùm 
quôd  csl  singularis  quKdain  persona  ,  quae 
magis  poiesl  prodesse  qiiàm  alii.  Seniper  la- 
Hien  D.  Augusl.  ei  D.  Tlioni.  snpponunt  praj- 
cessisse  secrelani  monilioneni.  Nani  D.  August. 
immedialè  anle  verba  allaia  dixeral  :  «  Stalim 
«  admonete,  ne  malè  cœpta  progredianlur, 
I  sed  de  pruxinio  corriganlur.  Si  auieni  posl 
«  adinonilionein  iten'un  aUjue  iterùm,  »  elç. 
El  D.  Tliomas  quodilb.  cilalo,  ail  :  In  omnibus 
liis  lenendum  est  pro  régula,  qubd  semper  ser- 
vanda  est  cliariias.  Non  servalur  aulein  cliarl- 
tas,  quando  j'rater  anle  secretam  nionilionem 
ubi  proliiUira  sporaïur,  inlanialnr  apiid  pra;- 
latum.  Ergo,  etc.  El  2-2,  (j.  55,  arl.  7,  ad 
5,  ait  quôd  prœlatus  occultoruni  judex  non 
est,  sed  soins  Deiis  :  unde  non  habci  polesta- 
tein  pra;cipiendi  aliquid  super  occnltis,  nisi 
in  qnanlum  per  aliqua  indicia  nianil'estan- 
lur,  etc. 

Probatur  rationc  deductàexS.  docloreloco 
cilato.  Raiio  liujus  praecepti  natnralis  et  divini 
à  Cbristo  slatuti  coniprebciidil  etiam  religlo- 
sos  ;  lex  cniui  natnralis,  et  vinculum  cliarilalis 
quo  religiosi  debent  esse  inler  se  inviceni 
ligali,  diclal  nt  quando  sine  boni  conininnis, 
aul  tertii  dispendio,  occurri  potest  et  conscien- 
liai  et  fanix  fratris  siniul,  id  fiai  sine  earura 
laesione.  Supponinius  auteni  quôd  per  sécré- 
tant monitionem  frater  emendari  possit,  ejus- 
que  fania  consorvari.  Ergo  non  débet  nec 
licite  polesl  aliâ  via  emendari  per  ejus  inla- 
niiani  apud  praîlatuiu  :  sicul  nialè  procederel 
niedicus  qui  possel  suavi  niedicinà  et  absque 
abscissione  nienibri  inlirmnm  curare  ,  vellel 
tanien  adbjbeic  lerruni  et  ignem.  Iste  D.  Tbo- 
mai  dise  11  rsus  pro  omnibus  omnino  hominibus 
concludit.  Nec  roligiosorum  lama  vilis  est,  sed 
majoris  pretii  quàm  alioruni,  nec  miniis  ad 
eain  CQnservandam  jus  babenl  :  quamvis  enini 
non  sint  sui  juris  quantiim  ad  ea  quae  vovcni, 
suiil  lanien  sui  juris  quoad  conservationeni 
suui  fanue,  proindeque  et  quoad  ea  qux  in  la- 

niaî  graliam  et  favorem  Dominus  niandavit  : 
nec  inconvcnienlia  qu;e  linientur  el  cunse- 
quuntur  ex  negleclu  ac  prictermissione  ordinis 

evangeiiei  in  eorrcclione  servanili ,  minus  lan- 


gunt  religiosos  qnàm  sceulares;  imô  in  illis 
ni.ijora  oriri  soient  ac  timcri  debeni,nempe 
odia,  dissensioncs,  jurgia  inler  fratresel  efl're- 
nala  peccandi  occasio  in  eo  qui  se  videt  inla- 
matiim,  ereditque  nibil  ampliùssc  habere  quod 
perdal  sublato  hoc  freno.  Tandem  non  minus 
imô  magis  probabiliter  speratur  eraenda  reli- 
giosi, quàni  secularis  per  secretam  monitio- 
nem. Ergo,  eic.  Cum  quo  tanien  stai  quod 
cùm  liomo  sil  dominus  proprise  lamu:,  possit 
huic  juri  renuntiare  ob  bumilitatis,  patienlix, 
aliarum(|ue  virtutuni  exercitium  ,  ac  propler 
bonum  conmiune  cpngregalionis  in  quâ  degit. 
Et  tune  immedialè  referre  defeclus  fratris  ad 
superiorem,  non  est  contra  jus  naiurale,  cùm 
seienli  ac  volenli  nulla  liai  injuria ,  nequc 
contra  Cbristi  prajceptum.  Nam  Cliristus  illnni 
ordinem  servari  voluit,  proul  etiam  lex  nalu- 
ralis  praescribil ,  ne  scilieet  liât  injuria  fralri, 
cui  iamen  in  noslro  casu  nulla  lit.  Sicul  lex 
naluralis  et  divina  vetat  usurpare  alienum  do- 
mino invilo  :  quando  aulejii  dominus  consen- 
tit, ul  aller  bona  accipial,  nullus  ipsoruni  fa- 
eit  contra  legoni.  Cùm  tamen  Cbrislus,  sa- 
pientia  aelerna  ,  Imnc  ordinem  de  correctione 
fralcrnâ  anle  deiuintiationem  superiori  fa- 
ciendam,  institueril ,  procul  dubio  modus  iste 
per  se  loquendo  est  opUmus ,  el  à  cunclis  eli- 
gondus  ac  tenendus  :  aliiis  si  pernicieqi  Ec- 
clesiai  ac  religionibus  i^llericl ,  de  hue  non 
esset  praeceplum  ,  sed  iicque  coasilium,  ul 
rectè  ait  Bannes. 

Colligiiur  secundo  pœnitentem  non  posse 
licite  nominare  ac  prodere  complicem  pçccali 
ipsi  confessario  ,  quando  illa  manifeslatio  non 
est  absoluté  necessaria  ad  explicandum  pecca- 
tum ,  nec  ad  capiendum  consilium  vel  auxi- 
lium,clc.;  quia  graviter  inl'amat  proximum 
absque  juslà  causa.  El  ob  hoc  quando  mani- 
feslatio complicis  est  circumslantia  pecissariô 
explicanda  ad  conlitendum  intégré  snum  pcc- 
catum  ,  adhue  tcneler  occullare  illais  perso- 
«am,  nomen  lacère,  el  quœrere  alium  confcs- 
sarium,qni non possiiinejus notitiam  deveaire, 
aul  dillerre  confessionem,  quonsque  illius  na- 
clus  fuerit  opporlunitaiem  ,  si  absque  scandalo 
el  inconvcnienli  conl'essio  dillerri  valeat,  ul 
tenent  communilcr  auclores.  Uuod  si  ex  loqu  i- 
cilale,  aul  incnrià  ,  pœnitens  in  confessioiie 
complicis  notitiam  dederil  confessario,  lune 
débet  confessarius  ipsum  monere  ,  ut  stalim 
de  hoc  peccalo  se  actusel,  el  curare  quantum 
polesl  hujusinodi  infamalioiicm  complicis  iin- 
pcdire  quando  |)ru;videt  iiienitcnlem  in  talf 


4117  OCTAVl 

peccatum  detractionis  casurum,    cfim  ad  id 
teneatur  ex  charitatc  et  ex  oiricio. 

A  fortiori  nequit  conl'essarius  urgore  pœni- 
leiiteni ,  ut  sibi  deciaret  personani  ac  nonien 
complicis,  eo  fine  tanlùni  ut  euiu  corrigerc  ac 
emcndarc  ipseniet  valent  aut  curei.  Raiio  est 
quia  tune  conlessariiis  injuriam  facit  pœiiitenti 
injectis  scrupulis  uùnisquo  adliibilis  suspen- 
dendi  ei  absoluiionem ,  aliisque  lechnis  ilhnn 
adigcndo  ad  noniinanduni  compliceni ,  ulpotè 
ab  eo  exigens  aliquid  ad  quod  non  teiietur, 
cùm  ex  Trident,  sess.  H,  cap.  5,  pœnitens 
solùni  obligctur  ad  conlilendum  propriuin  pec- 
catum cum  circumstanliis  ad  rjus  cxplicatio- 
neni  neccssariis;  et  ob  hoc  nequit  obiigarc 
pœuitentcm  ad  sibi  proprium  nomen  decla- 
randuui ,  cùni  etiani  pœnitens  nequeat  dccla- 
rarc  compliceni  sine  peccato ,  et  sine  perieiilo 
seipsum  extra  tribunal  intaniandi  apud  alios, 
incurrendi  odia,  dissensiones,  aliaque  damna. 
Inio  etianisi  poenilens  leneretur  facere  corie- 
ctionem  complici,  adhucconfessarius  non  pos- 
selad  bunc  liiiemiiKjuirerc  nomen  et  persunam 
illius ,  ac  pœnitenlein  iiiducerc  ul  se  potiùs 
quàni  alium  assumât  ad  hauc  correclioncm 
extra  tribunal  faciendam  ,  cùm  teneatur  pa-- 
nilens  observare  correctionis  ordiucm  à  Cliri- 
slo  praescriptum  ,  et  si  oporteat  ad  secunduni 
graduni  dcscendere  ipsi  liberum  sit  adhibere 
lestes  quos  volucrit.  Unde  confessarius  fraude 
ab  eo  involuntario  id  extorqiicre  ceiisetur. 
Item  confessarius  iste  injuriam  facit  Pœniten- 
tiae  sacramento ,  cùm  reddat  confessionem 
odiosam  :  tum  quia  taie  sacramenlum  tendit 
ad  solius  pœnitentis  .iccusationem  ,  absolutio- 
nem  et  emendationeni,  ita  tanien  ut  ad  forum 
exterius  prodi  nequeat  :  neqiiidem  ad  corre- 
ctionem  et  monitionem  ipsius  pœnitentis  ,  a 
fortiori  nec  complicis  ;  tum  quia  confessio  ex 
natura  suà  et  ex  Cbristi  Domini  instilutinne 
nullatenùs  ordinatur  ad  correctioneni  alicujus 
■tertiai  personae  extra  tribunal  tanqu.îm  mé- 
dium ad  (inem.  Quia  cùm  sit  superioris  ordi- 
nis,  per  se  nequit  ordinari  tanquàm  médium 
ad  correclioncm  proximi,  ulpote  quae  est  infe- 
rioris  ordinis  ;  aliàs  ad  hoc  prcestanduin  non 
esset  opus  licentià  ipsius  pœnitentis.  Unde 
Christus  non  instituit  nec  posuit  confessionem 
inter  gradus  correctionis  extra  tribunal ,  et 
Ecclesia  modum  istum  hucusque  ignoravit  : 
non  parva  autem  teineritas  est  uti  sacramentis 
alio  fine  quàm  eo  propter  quem  instituta  fuère. 
Tandem  confessarius  iste  facit  injuriam  com- 
plici ,  utpotù  qui  ex  eà  coiifessione  sine  justâ 


Pn^CEPTI.  1118 

causa  infamatur  ,  nullumque  inde  benelicium 
percipit  :  non  enim  à  suo  peccato  absolvitur, 
sicut  pœnilens. 

Addi  possent  innuincra  inconvenicntia  ex 
hoc  abusu  oriri  solita,  qu;e  nulla  liumana  pru- 
dentia  prnecavere  potest.  Colligunt  tertio  ali- 
qui,  pœnitentein  eliam  dùm  nequit  aliter  snum 
peccatum  intégré  explicare  ,  nisi  manifesiando 
personam  complicis  confessario,  ut  dùm  com- 
misitincestum  cum  sorore  quain  unicam  habel, 
confessario  nolani  ,  nec  potest  alium  adiré 
confessorein  ,  et  instat  nécessitas  confessionis, 
tune  non  teneri,  imô  nec  posse  explicare  '\\\i\f\\ 
circumstantiani  inceslûs  ,  sed  solùin  debere 
conlitcri  fornicationeni ,  quoiisi|uc  invencril 
postca  alium  confessarium  nescienleni  hune 
liabcrc  unicam  sororem  cui  tcnebitur  facece 
confessionem  omninô  integram  tain  materiali- 
ter  quàm  formaliter.  Uatio  cur  iste  pœnitens 
ad  id  non  teneatur ,  est  quia  si  pœnilens  pro- 
babiiiler  crederel  ex  confessione  sui  pcccati 
oriri  proximo  aliquod  grave  damnum  tempo- 
rale ex  malitià  confessarii,  non  tenoretur  illud 
explicare,  sed  tacere  posset.  Item  si  sit  morale 
periculum  quôd  conl'essarius  apud  alios  sit 
diflamaturus  compliceni,  licite  potest  illam  cir- 
ciinislantiam  tacere.  Tandem  femina  non  le- 
netur  juveni  confessario  graviora  luxuriœ  pec- 
cata  sua  explicare  ,  cum  probabili  pcriculo  ne 
ruât  in  peccatum  :  ergo  etiain  ad  vitandam 
illam  gravem  complicis  infainationem  apud 
confessarium  licite  |)0test  eam  circumstantiam 
lacère  :  intcgritas  quippe  materialis  confessio- 
nis, non  obligat  cum  tanlo  proximi  nocunienlo, 
sed  tune  sulficit  quôd  sit  intégra  formaliter. 
Ratio  verô  cur  pœnitens  nec  etiani  possil  licite 
id  facere,  est  quia  dùm  in  uno  eodemque  casu 
concurrunt  duo  prscepta  ,  quœ  siniul  obser- 
vari  nequeuiit,  majus  est  adimplendum.  Atqqi 
in  (iroposito  concurrunt  sinml  duo  prxcepta 
incompatibilia  ;  Unum  faciendi  confessioneni 
etiani  materialiter  integram  ;  aliud  de  non  in- 
famando  proximq  ;  et  istud  est  longè  majus , 
utpoté  juris  naturalis  et  divini ,  quàm  aliud 
quod  est  solùra  juris  positivi.  Ergo,  etc. 

Verùm  alii  probabiliùs  ac  tuliùs  contrarium 
alilmiant  cum  D.  Thomà  in  4  Sent.  dist.  16, 
q.  5,  art.  2,  et  in  quarto  lib.  ad  Hannibaldnm 
dist.  IC,  art.  5,  ad  5,  et  opusc.  li,  ubi  ait, 
quôd  «  homo  in  confessione  alieriiis  faniam 
«  ciistodire  débet,  quantum  potest ,  sed  suam 
f  conscientiani  mqgis  purgare  débet  :  ei  ideô 
«  si  circuaisianlia  quse  diicjt  in  cagniiionem 
«   personae  ,   sit  de  necessitale  confessionis, 


1119  EXl 

*  tune  débet  confiteri  occuliando  personam 
«  quantum  potesl ,  »  ncmpe  qusBrendo  alium 
confessarium  qui  eaiii  non  cognoscat ,  vel  dif- 
ferendo  confessioneni ,  etc.  Si  lamen  ad  eas 
angustias  sit  ledaclus  ut  lenealur  lune  (•(inli- 
tei'i,  nec  possit  alleri  cont'essario  quàm  illi  qui 
personam  co,L;noscit  aperire  illam  circunislan- 
tiam  ,  débet  eam  conliteri  ad  purgandam  con- 
scienliam  suani,  cliauisi  inde  per  accidens,  in- 
direciù  et  contra  illius  inteniioneni  consequa- 
tur  infanialio  eoniplicis  apud  confess.iriuni. 
Habet  enini  tune  pœnilens  causam  rationabi- 
lem  et  jusiam  necessitaleni  Ht(ndi  hoc  jure 
suc.  Si  enim  ex  juslà  necessitaie  aliquis  juste 
possil  uni  viro  prudenii  qui  secreluni  relinebit, 
revelare  peccatum  occnitum  alleriiis ,  piita  ad 
petenduni  aii  eoauxilium  vel  consiliuni,  qnan- 
to  inagit,  poterit  complicem  manifeslare  con- 
lessario  ad  puigandam  conscienliani,  quandoid 
est  necessariuniad  rite  peccatum  suum  in  con- 
fessione  explicandum?  Kaiio  est  quia  ilie  qui 
voluntariè  se  fatil  aiicujus  criminis  socium, 
volunlariè  se  eonsliluit  circunistanliam  lalis 
delicli,  proindeque  si  lioc  crinien  in  judicio 
sullicienter  cognosci  nequeat  absque  lali  niani- 
l'cstalione  ,  ille  qui  habet  jus  narrandi  judici 
deliitum,  babei  quoque  jus  ad  manifeslandani 
illam  circunistanliam,  nec  in  lioc  l'acil  inju- 
riani  coinpiici.  Ergo  cùm  in  noslro  casu  pœni- 
tens  habeal  jus  declarandi  intégré  suum  pec- 
catum ,  habet  eiiani  jus  manilVstandi  compli- 
cem ,  qui  scieiis  et  volens  haiic  obligationem 
contraxit,  quique  eodem  privilegio  fruitur  de- 
clarandi socium  quando  volet  conliteri  istud 
peccatum.  Et  ex  liàc  ratione  convellunlur  ad- 
versariorum  l'undanieiita.  L'iiro  enim  illis  con- 
cedimus  ex  hàc  declaratione  circumstantiœ 
indirecte  et  per  accidens  complicem  subire 
aliquam  infaniationem  apud  conlessarium  in 
nostro  casu  :  negamus  lamen  id  esse  illicitum 
ac  peccatum  detractionis ,  cùm  complex  suà 
culpà  alium  ad  lias  angustias  redegerit  •.  ex  quo 
enim  voluntariè  peccaverit,  probe  sciens  islud 
peccatum  aliquando  esse  inlegrè  conlitendiim, 
seu  cum  hàc  circumstaiitià  persona; ,  censetur 
hoc  ipso  cessisse  juri  suo  ad  laraani  apud  con- 
fessarium ,  si  ex  narratlone  peccati  indirecte 
et  per  accidens  coniiiigat,  puta  si  omnibus 
pensatis  et  tentatis  conlessio  alteri  confessario 
fieri  nequeat,  quàm  illi  qui  ipsos  novit.  Verùin 
de  bis  lusiiis  tract,  de  .Jnst. 
^  'i.  itritm  quando  crimen  aliaijui  esl  publicum, 
narrari  possit  absque  peccato  detractionis. 
rj      Tailla  potesl  esse  publicitas  criminis  alicu- 


usnio  11-20 

jus  ,  ut  tollat  ab  eo  qui  illud  patravil ,  jus  ad 
lamam ,  Iribualque  omnibus  facultalem  loquen- 
di  ac  narrandi  cliam  nescientibus.  Diihcullas 
solùni  est  an  quando  est  publicum  in  uno  loco, 
possit  absque  peccato  evulgari  in  alio  ubi  nes- 
citur. 

Duplex  auteni  in  proposito  potesl  esse  pu- 
blicitas criminis ,  una  juris,  quando  scilicel 
Iransiit  in  rem  judicatam  ,  seu  de  eo  constat 
per  publicam  judicis  sentenliam  et  rei  punitio- 
neni.  Allera  facti ,  quando  nimirùm  in  praesen- 
tià  mullorum  ,  vel  in  loco  publico  eo  tempore 
quo  mullis  innotescere  potuit ,  perpetratum 
luit. 

Oico  quôd  ((uando  quis  est  infamatus  in  uno 
loco  ,  hoc  ipso  quôd  ejus  verum  crinien  sit  ihi 
notorium  jure  vel  l'acte,  qui  absque  sulTicienti 
causa,  necessiiate  et  utilitaie  illud  narrât  igno- 
ranilbus,  aut  scribil  hominibus  in  locis  adeo 
remoiissimis  degentibus  ut  ad  illos  nuiiquàm 
aut  nonnisi  diilicilè  aut  per  longum  tempus 
ejus  noiitia  foret  pervcntura  ,  non  peccat  con- 
tra jnstiliam  ,  prsciso  quocumque  alio  nocu- 
menio  exirinseco  ,  si  id  non  facial  ex  odio  , 
invidià,  etc. 

Probatur  de  criniine  nolorio  publicitale  ju- 
ris. Nain  judex  posset  suam  sentenliam  Ijpis 
mandatâin  ad  omnia  loca  etiam  remotissima 
iransmiltere  :  imô  videtur  intendere  ,  ut  quan- 
tum lieri  poiest,  ubique  publicetur,  cùm  ciiret 
seiitentiaiu  et  suppliciuni  rei  exequi  in  louis 
publicis  in  diebus  mercatùs  quando  est  major 
honiinum  conciirsus.  Ergo  narrantes  ubique 
non  peccant  contra  jusiiliam  sese  conforman- 
tes rationablli  voluntali  judicis  in  inanifestatio- 
ne  justx  sententise. 

Probatur  etiam  de  delicto  nolorio  nolorieia- 
te  l'acti.  Qui  enim  non  timuit  in  loco  publico 
illud  de  die  perpeirare ,  non  videtur  curasse 
ut  sciretur,  ac  publicaretur  ,  sed  cessisse  juri 
quod  habebat  ad  faniam  ;  ipsaque  facti  publi- 
citas unicuique  loquendi  de  eo  facultalem  tri- 
buit  :  advertendum  tanien  quôd  si  Roniae  ali- 
quis peregrinus,  v.  g.,  Hispanus,  italis  omninô 
incognitus,  aut  aliquis  abus  larvatus  in  publi- 
co lurpe  aliquod  l'acinus  perpetràssel ,  non 
ideô  ejus  amici  qui  id  sciuut  aut  cum  ipso 
eranl,  poterunt  in  patrià  illum  de  hoc  infama- 
re,  quia  scilicet  Romae  non  fuit  notorium  banc 
personam  delerminalè,  v.  g. ,  Petruni ,  sed 
duntaxat  quemdam  ignolum ,  istud  facinus 
commisisse. 

Quandoque  etiam  contra  charit;uem  non 
esl  ,  crinien  notorium  in  uno  loco ,  narrare 


nu  OCTAVl 

in  .'(lio:  scmel  enim  publicalâ  alicubi  infuniià 
delicti  el  persons  ,  hoinines  liabeiit  jus  ad  lioc 
scicndum  ,  ut  in  conviclu  liuniano  scsc  incolu- 
mes  servent,  caveantque  à  publiais  criniinosis 
et  facinorosis  Iiominibus,  el  vidclur  ad  bonum 
pubiicuni  expedire  ut  unusquisque  cognosca- 
tur,  qualis  verè  et  publiée  est  ac  reputaliir 
comiDuniler.  Hinc  provenil  historiaruni  ulili- 
tas  publica. 

Quandoque  potesl  esse  aliqualiler  contra 
proxinii  charitatem.  Supponanuis  enim  quod 
aliquis  jure  vel  l'aclo  publiée  difi'aniatus,  v.  g., 
Parisiis  ,  se  recipiat  ad  Indos  vitandce  iidamire 
causa ,  ibique  bonestè  se  gérai  ac  virtuose 
coniraorelur  absque  Indorum  injuria  el  pcri- 
culo  ,  bonanique  apud  eos  opinioncni  sibi 
comparaveril,  si  aliquis  Gallus  ad  lias  regioiios 
advenlans ,  solo  loquendi  prurilu  ,  absquo 
necessitale  vel  uiilitale  proprià  aut  communi  , 
crimen  illius  ibi  nianifestel ,  non  videlur  ex- 
cusandus  à  peccato  conlra  cbaritaieni;  quaie- 
nùs  scillcel  isic  reinlegralà  (amà  suâ  bonis 
actibns,  abslersâque  inliimià  piiblicà  nolorii^- 
tate  focli  conîraclà  ,  absque  causa  bono  illo 
nomine  privatnr,  valdèque  inde  coniristalur. 

Hinc  colligitur,  quod  ea  qua;  sunt  publica  in 
uno  lenipore  ,  manifestare  in  alio  dislanli ,  in 
que  deleia  est  corum  inenioria  ,  ex  quà  narra- 
tione  nulluni  bonum  scd  tanliini  delinqueniis 
ejusque  familise  dedecus  oriri  potest ,  osto  quod 
non  sit  conlra  juslitiam ,  polesi  lainen  esse 
contra  cbarilatem  ;  quia  eodeui  l'crù  modo  ra- 
tiocinandum  est  de  dislantià  lemporis  ac  de 
distanlià  loci  ;  iniô  poiior  est  ralio  de  isto 
quàm  de  illo  ;  quandoque  enim  lotigitis  spa- 
tium  requiriiur  ,  ut  infaniia  possil  ad  remoiis- 
sinias  regiones  pervenire  ,  quàm  quod  crimen 
publicum  delealur  in  loco  ubi  est  noloriuni. 
Ergo  si  unum  sil  contra  cbarilatem  ,  ila  cl 
aliud.  Sic  qui  stuprum  el  impraegnationem  pu- 
blicani  puellse  à  quadraginla  annis  elapsam  ,  el 
ab  honiinibus  oblitam  evulgaret,  dùm  bonum 
nomen  habet  ac  communiter  lionesla  repula- 
lur,  facerel  conlra  cbarilatem  propler  eliam 
gravem  raœrorem  queni  illi  allerret  sine  cau- 
sa. Hinc  colligitur  bisloricos  ,  qui  viias  bomi- 
num  describere  soient ,  posse  lilteris  manda- 
re  publica  crimina  ,  bomicidia,  v.  g. ,  odia ,  et 
alia ,  salteni  quae  viris  illuslribus  non  sunt  de- 
decori ,  quorum  notilia  poiest  aliquam  uliliia- 
tcra  afferre  posleris  ut  ea  fugiant,  et  ad  illorum 
punitionem  principes  ac  judices  suorum  pra;- 
decessorum  exemplo  excitenlur,  etc.;  dummo- 
(lô  igitur  bono  zeio  publica;  utilitatis  ad  alio- 


PH.KCEI'lf.  liai 

runi  exompluni  id  laciant ,  non  verô  ex  odio  , 
invidià,  inienlioue  delurpandi  aliquam  prosa- 
piam,  aul  alio  malo  affeclu,  non  pcccanl:  secùs 
dicendum  si  viiia  inlamia  tani  vivorum  quàm 
dofuncioruni  occulta,  seuqua;  suo  temporeaut 
anlea  non  fuerunl  publica  notorietale  juris  aut 
l'acii,  describant.  Hinc  graviier  peccant  confi- 
ciontes  libellos  faniosos  quibus  publicantur  alio- 
rum  peccaia  nondùm  noloria,cum  gravi  ipsorum 
inTamià  ,  snb  quibus  comprebendinius  canti- 
lenas,  picturas,  schedulas,  pasquinos  aliaque 
ad  publicanda  proximi  occulta  villa,  assumpta  : 
lanloque  gravius  est  hoc  peccaium,  quô  scripla 
hapc  ciiiiis  niagis(iue  vulganlur,  ac  nienioriGe 
brt;renl ,  quàm  verba.  Tenenlur  isti  aurlores  ad 
faune  et  honoris  restitullonem  per  scriplum 
aliudve  signum  publicum  arbilrio  confessarii , 
et  compcnsalionem  damnorum  inde  seculo- 
ruin  :  el  prœler  scelus  gravissimum ,  quod 
conimitlunl,  alias  etiam  pœnas  in  utroque 
jure  lalas  incurrunt.  Qui  conlra  stalum  reli- 
gionis  in  communi  libellos  famosos  conlicil , 
meriiô  de  b;cresi  suspecius  est;  si  verô  contra 
stalinn  ordinis  Praîdlcatorum  vel  Miiiorum  li- 
bellos ,  cantilenas,  aut  rhylbmos  laciat ,  non 
taniiim  niorialiler  peccat,  cl  ad  resiiiulionem 
l'amae  ac  honoris  leneiur,  sed  etiam  ipso  facto 
iiicurrit  excommunicationem ,  apostolicse  Sedi 
reservalam  ,  ut  habetur  ex  Constitut.  Alexan- 
dri  papse  IV,  qux  incipit  :  Ex  alto ,  et  ex  ali& 
qus  incipit  :  Son  sine  midtâ,  prout  referunt  Ca- 
jelanus  in  Sumnià  v.  E.icommiiiiicalio,  cap.  81; 
Sylvestcr  ibidem  q.  7,  num.  48,  el  alii  quos 
referl  el  sequilur  Sayrus  in  Clavi  regià  lib.  12, 
cap.  4,  num  10  ;  quo  privilegio  etiam  aliae  reli- 
giones  gaudent.  Has  pœnas  incurrunt  nedùni 
pr;edictos  libros  conlicientes,  sed  etiam  illos 
delinentcs,  etc. 

Peccat  mortaliler,  qui  tolam  aliquam  reli- 
gionem  aut  monaslerium  infamal,  dicendo,  v. 
g. ,  quùd  ibi  nialè  vivilur  ,  quôd  simonia  aut 
usura  excrcelur,  etc.,  nisi  alias  id  esset  nolo- 
rium.  Item  qui  grave  peccatuni  occultum  ali- 
cujus  de  collegio  detegil,  non  solùm  contra 
religiosum,  sed  et  conlra  religionem  peccat , 
uipotè  quia  illius  inlamia  in  lotnm  comniunita- 
lein  redundat,  dùm  no  uiiiatur  persona  aut 
ordo,  ut  ail  D.  Augusi.  Episl.  137  ad  plebem 
llipponensem ,  el  D.  Thomas  2-2,  q.  33, 
art.  7. 

Colligitur  illum  mortaliler  peccare  qui  in- 
famalum  in  uno  génère  vitii  gravions,  sine 
causa  diOamat  in  alio  miniis  gravi  nullam  ha- 
l)enle  cura  altère  connexionem,  et  in  quo  istç 


1123  EXPOSI 

benè  audit.  V.  g. ,  Pelriis  publiée  liabetur  ul 
notoi'ius  perjui'us  aiiladultiT;  est  eliam  occul- 
tus  fiir.  Id  ego  scio  sed  alii  ignorant  :  graviter 
peccn,  detegendo  illius  l'nrta  Ratio  est  ,  qiiia 
lied  habeat  faniani  iœsani  in  unà  spccic  pccea- 
li,  non  tainen  circa  aliam  ,  ad  quani  pioinde 
jus  retinet,  fitque  illi  injuria  dùm  noiabiliier 
augelur  illius  infamia:  sicut  enim  peccata  fur- 
ti  et  adiilicrii  sunt  dislincla,  ila  et  infamiae  ex 
illis  provenientes ,  sicqno  Pelrus  in  nosiro 
easu  nova  distinclàqne  afliciiur  infaniià  ,  ut 
patet  à  simili:  qui  enim  su;\  culpà  amisil  par- 
lem  suarum  facullatuni,  non  ideo  censetur 
aniisisse  jusad  reliquas  poiiionesquaspossidet. 
Nec  qui  aniputaluni  babei  mendjruni ,  ad  alia 
leiinenda  dicitur  jus  aniisisse.  Idem  de  fanià 
est  concludendum ,  non  enim  consistil  in  in- 
divisibili  ,  sed  variis  portionibus  conllatur, 
quarum  unapotest  baberi  ac  relineri  sine  aliâ: 
et  infaniià  suscipit  majus  et  minus,  prout  à 
pluribus  vel  panels  diversis  causis  proraanat. 

Sunt  tàmen  quidam  bomines  ita  flagiliosi, 
iionnullaque  crimina  adeô  inler  se  connexa  , 
ut  quando  uiiura  est  noiorium,  non  censcalur 
dctractio  mortalis  ,  nec  ad  restiintionem  obli- 
g:iiis,  quando  dctcguntur  alia  occulta  magnam 
alllnitatem  et  connexioneni  cuni  illo  liabeniia  , 
Ht  si  quis  public*  meretricis  detegat  verba 
turpia,  et  obscœnos  gestus  ;  si  de  publiée 
ebrioso  narret  blaspliemias  et  rixas.  El  sic  de 
aliis.  Siquidem  ob  istaui  connexioneni  censen- 
tur  ba;c  peccata  esse  quasi  ejusdem  spccici  , 
et  facile  posset  unusquisque  bunc  talia  peceaia 
conunisisse,  judicare  aut  suspicari ,  eliam  ne- 
mine  narrante.  In  bis  niliilominûs  opus  est 
circumspcclione  ,  an  scilicel  bajc  viiia  sinl 
adeo  inler  se  connexa  ,  ut  non  Bat  nova  infa- 
mia ,  neqne  augeatur  praecedens.  Quare  slan- 
duEU  est  judicio  prudentum  in  hic  nialerià. 

Qna;res  an  sit  peccatum  mortale  narrare 
grave  crinien  occulium  proximi ,  non  asscr- 
tivé,  sed  dubilanter,  et  ex  auditu  tantùm. 

Conveniunl  omnes  banc  infamalioneni  esse 
peccatum  mortale  et  obligare  ad  rcsiituiio- 
ncm,  quando  aliquis  primo  aliter  ea  crimina 
refert  quàni  audivil ,  augcndo  et  conlirmando 
niagis  audita  ;  quando  ex  modo  diccndi  ma- 
joicm  aliquam  ceililudinem  ostendit,  quàm 
resliabeale.\  communi  relaiione  ;  iieni  quando 
est  persona  niagiiu;  aucloritatis  et  (iilei,  cujus 
dictis  bomines  couHnunitcr  fidem  adbibere  so- 
ient. Tandem  quando  narrât  de  allero  Wxtc- 
sim  vel  sodomiam  ,  animo  ingenerandi  saltem 
snsp'iiiinem  in  aniiir;  ;in  lieeliuin ,  ri  alleriun 


ITIO  1124 

iufamandi.  Difficultas  solùm  est  an  talis  sim- 
iilex  narratio  de  peccato  alii>rius  absque  as- 
scrlione  quôd  sit  vcrum ,  aliàque  conlirma- 
tione  prœcisè  ex  naturà  aciùs  ac  modo  lo- 
quendi  sit  peccatum  moriale.  El  quidem  cer- 
liiiu  est ,  posse  esse  conira  cbarilaif^m,  dùm 
narrans  adverlil  aut  advertere  débet ,  proba- 
bile  fore  ut  qui  audiunt  facile  niabim  credant 
ac  scandalizentur,  cùm  sint  pusilli  et  levés 
corde  :  ex  cbarilate  enim  saltem  tune  ab  hu- 
jusniodi  narratione  abslinere  lenebauir,  cùm 
commode  posset ,  ut  suppono. 

Respondeo  ex  vi  praecisè  narralionis  posse 
conlingere  aliquando  peccatum  mortale  de- 
tractionis  obligans  ad  reslitulionem  ,  ul  innnit 
D.  Thomas2-:2,  q.  73,  an.  2  dicens  :  iSiautem 
«  proférât  verbum  ex  aninii  levilale,  vel  prcn 
«  pter  causani  aliquam  non  neeessariam ,  non 
«  est  peccatum  mortale  :  nisi  forte  verbum 
f  quod  diciiur  sil  adeo  grave,  quôd  nolabili- 
«  ter  famam  alicujus  K-edat,  praicipuè  in  bis 
t  qua;  pertinent  ad  bonesiaiem  vitae ,  quia 
«  boc  ex  ipso  génère  verborum  habel  ratio- 
I  nem  peccati  mortalis  el  tenetur  quis  ad 
«  restitutioneni  famae  ;  >  etc.  l'bi  D.  Thomas 
non  dieil  id  proveuire  per  accidens  ex  levilale 
et  malilià  audicnlium,  sed  nalurà  verbi  gravis, 
quod  scilicel  audiloribus  nedùm  levibus  et 
maliliosis  dat  occasionem,  sed  eliam  comnui- 
nibus  et  ordinariis,  concipiendi  malam  opinio- 
nem  persoiise  de  quà  narralur,  ul  si  quis  de 
lionestà  nmlierc  aut  religiosâ  narret,  se  au- 
diisse ,  eam  cum  tali  viro  turpiler  se  gessisse. 
Quis  enim  negare  polesl ,  jani  apud  audienles 
eam  de  faniâ  suâ  muliùm  perdidisse ,  ex  ipsâ 
vi  verborum  ?  El  sanc  si  soins  assertor  propriè 
tolleret  proximi  famam  detegendo  illius  grave 
crimen  occulium  tribus  hominibus,  isli  postea 
lanquàm  auditum  aliis  evulgaudo  ac  reddendo 
publicum,  non  censerenlur  ej us  famam  laede- 
re,  quod  lanien  est  matiimum  inconveniens, 
ul  palcl.  Ha^c  igiiur  narratio  in  praxi  vix  po- 
lesl absque  peccato  morlali  tieri,  saltem  pro- 
plcr  imminens  el  frequens  peiicnlnm  ingene- 
randi malam  opinionem  proximi  in  animis 
audienliiim,  et  propalandi  ejus  crimen  «c- 
cultum.  Plura  de  bis  referûntur  in  tract,  de 
Just. 

!;  3.  .1/1  el  quando  auiiiem  el  lolcraiis  delracliim 
neni,  peccel  morluliler. 

D.  Thomas  2-"2,  q.  73,  art.  i,  docel  aliquem 
posse  tribus  modi<  detiaheniem  audire  el  tô- 
li'rare.  Primo  iia   ul  ad  dclrali<Mduni  indiu^al; 


il  25  OCTAVr 

V.  g.,  si  ex  ciiriosilale  Tiiium  inlerrogaiido  de 
Ma'vii  dcfnctibus,  sil  causa  quôd  ejiis  gravia 
ocfiilla  delrgal  ciiniiiia  :  el  tuiic  isle  graviter 
peccal  eonlra  ciiaritalem  erga  Tiiium ,  pneben- 
do  illi  scandalum  ;  ac  contra  justiliaiii  erga 
M;cvium  ,  positive  cooperando  detractioiii  el 
inruniationi  illiiis.  l'nde  lenetur  ad  resliiulio- 
iieiii  lamœ  in  casu  quo  Tilius  non  restituai  ; 
proul  in  Uaclaiu  de  Juslitià  diciUir  de  coo- 
peranie  el  participante  cuni  fure.  Idem  diccn- 
duiH  dp  eo  (]iii  Titiuui  paraluni  ad  detralieii- 
dnni  de  Mxvio,  ant  detralientem  aciu  excitai  et 
inllamnial  ni  prosequatur,  sive  id  l'aiiat  verbo, 
nutu,  aliovc  modo. 

Secundo  ,  lia  ut  non  inducat  quidem  Tiliura 
ad  delralienduni  de  M;evio ,  nec  ad  prosequen- 
duni ,  scd  de  audità  Iiûc  narratione  gaudeal 
anihioque  sibi  couq)laceal ,  idque  ex  pravo 
ad'eclH  in  Micvlum.  El  lune  iste  auditor  peccal 
morlaliler  contra  cliai  ilalem ,  sed  non  contra 
justitiam,  prointteque  non  lenelur  ad  lama; 
restitutionem ,  nisi  ex  ollicio  tanquàm  Tilii 
siiperior  ejus  linguam  lune  compescere  te- 
nealur. 

Tertio,  iia  ut  neque  inducat  Tiiium  ad 
infanialionem  Msevii,  neque  de  ilià  gaudeal, 
soIùuKiuc  nialcrlaliter  dotrahentem  audial , 
el  non  formaliier  :  verumtamen  ex  negNgentia, 
aul  verecundiâ,  aùt  timoré  et  respeciu  huma- 
no  non  résistât,  cinn  Commode  posset. 

Et  tune  si  fuerit  persona  privata  ,  aliqnaudo 
non  peccal ,  neinpc  qiiotics  non  resistil  ob 
bonum  linem  ,  ul  si  detractor  sit  iracundus , 
vidoatque  ex  tali  resistentiâ  sibi  Imminere  ali- 
quoddamnum,  noe  infamia  proximi  sil  valdè 
alrox  ac  hociva  illi  :  si  enim  notabilis  interve- 
niret  infamia  ,  aul  grave  damnuni  longé  prae- 
pondcrans  bitic  limori  niali  proprii ,  deberet 
indc  proximo  evenire  ,  tune  isle  andiior  eo 
excusso  limore  leneretur  ex  charitate  resistore 
ac  proxinnnu  defendere.  Item  auditor  cxcusa- 
lur  à  peccalo  si  detractor  sil  ejus  superior  aut 
persona  illustrissima,cum  quâ  loqui  aut  mutlre 
non  audet.  Item,  si  sciai  islnd  crinieu  publicum 
esse,  aul  dubilel  de  hoc  sicul  et  an  juste  vel 
injuste  refet-atur.  Item,  si  vidcalse  resislendo 
iiiliil  prol'ulurum ,  detraclorem  inde  exacerlian- 
duni  ac  in  i'amam  proximi  pejus  debacchatu- 
rum ,  el  audienles  cnrioslores  ad  audieudum 
ex  hoc  iieri  magis  disjiosilos  ad  graviora  de 
Maevio  suspicanda  crimina.  Verùm  lune  in  istis 
casibus  consulendura  est  privais  personse  ,  ut 
abeal  el  bine  recédai,  si  commode  possit,  lin- 
gaïque    alibi   se    habere  negoiia  peragenda. 


rR^CEPTI.  1126 

Uuôd  si  quis  honeslè  recedere  nequeal ,  som- 
noleiitum,  melancholicuni ,  animo  distraclum 
ac  inquieluin  |ialenier  se  exbibeal,  sermonem 
ad  alia  diverlal,  etc. 

Aliqnaudo  persona  privata  solùm  materiali- 
ter  audiens  et  tolerans  delractorem ,  veniali- 
ter  peccal,  ex  negligenlià  non  impediens  de- 
tractionem,  si  sil  de  re  levi,  vel  de  re  pnblicà. 
Tune  enim  videiur  I'amam  proximi  negligere. 
Aliquando  mortaliter  peccal,  si  arliculus  ne- 
cessitalis  alicujus  gravis  mali  et  hujusmodl  de- 
traciione  subsequendi  obligel  ad  obviandum , 
sive  infainioB  sive  danmis  in  rébus  temporali- 
bus,  sive  vulneribus,  etc.  Tune  enim  audious 
obstare  lenetur  si  possit,  ul  colligitur  Exodi 
22,  Ueuieronom.  2,  22,  Provei  b.  5,  et  ex  com- 
nmni  ratione,  quis  lenelur  pascere  famé  nio- 
rientem  ,  el  eos  qui  aclualiter  opprimuntur 
sulilevare,  pra;cipuè  cum  solo  verbo  resisiatur 
deiractioiiis  gladio.  Et  in  his  casibus  reclae 
rationi  el  prudenlum  judicio  reliuquilur  de- 
terminandum  quando,  ubi ,  cui,  et  quomodo 
resistcndum  est  cùm  agalur  de  executionc 
prœcepti  aliirniatlvi.  liem  si  auiliens  posjil  el 
debeat  rcsisiere  dc'lractori,  verinn  ex  limon; 
humano  id  omittit,  lune  illa  ouiissio  cril  mor- 
lalis,  si  ille  timor  humanus  fueril  peccatum 
niorlale,  quando  scilicet  ita  dominatur  aninio 
illius  audientis,  ul  amiciliam,  favorem  delra- 
cloris,  parvaquc  alia  propria  commoda  pra;- 
ponaicliarilati  lralerna;,dùm  illius  pia;ceptum 
uigel  :  ci'im  autcm  persona  privata,  solo 
ch:irilalis  vinculo  ad  famam  proximi  defen- 
dendam  leneatur,  iste  non  peccal  contra  ju- 
stitiam, ideoque  nec  ad  restitutionem  lama; 
obligatur. 

Persona  verô  publica ,  superior,  prœlalus, 
palerfamilias,  el  domiuus  impcdire  tenelur  ex 
charilale  et  ex  ollicio  omni  pudore  ac  nietu 
relcgato,  eliam  cum  aliquo  iucommodo,  ne 
subditi  dolrahendo  pecceul,  eosque  corrigere 
dùm  audit  vel  scil  detrabere  ;  unde  non  pro- 
hibendo  detractionem  qua;  est  niortalls,  peccal 
mortaliter  conira  charitatem  el  contra  justi- 
tiam ,  sive  non  impedial  extraneuhi  graviter 
de  suo  subdilo  delr'ahenlem ,  sive  non  cohi- 
beal  subditum  infamantem  exlraneum ,  vel 
alterum  suum  subditum.  Sicut  enim  lenetur 
ex  ollicio  curare  ne  aiiquis  I'amam  sui  subditi 
ked.it,  ita  etlam  ex  ollicio  el  juslitià  obligaïur 
ad  obbtandum ,  ne  subdiii  aliorum  famam  kv- 
dant.  l'nde  quando  id  nonprsestat,  ciim  possit, 
indirecte  esl  causa  damni  subsecuti,  et  cou- 
sequenler  tenelur,  aul  curare  ul  subdilus  l'a- 


H9T  >?\POSl 

niam  alterius  resliliint ,  nul  eam  icslituere 
ipseiiiet  obligalur.  Siciit  pra^lor  tcnetur  rem 
ablutuin  restiliiere  si  iioii  impedial  quiu  civis 
eam  injuslè  rapial,  eliamsi  is  nii  ros  ablata 
fuit  sil  exlraneus ;  satis  enim  esi,  quod  piaetdr 
ex  oQîcio  et  juslitiâ  hujusrnodi  furtum  iiiipedi- 
re  leneaiur  (1). 

Articilus  II. 
De  siisiirrnlioue ,  iirisione ,  et  malediclione. 

Susurralio  secundùni  D.  Thoniam  2  2 ,  q. 
74,  art.  i  ,  convenit  cuoi  delraciione  in 
maieri.à  et  forma  seu  modo  loquendi,  quia 
uterqiie  malum  occulté  de  proximo  dicil  : 
difl'crl  lamen  in  fine  ;  quia  dctracior  iniendil 
famani  proximi  denigrare  :  susurre  aulem  in- 
tcndit  amiciliam  soparare,  unde  dicilur  Pro- 
verb.  26  :  Simirroiie  siiblato,  jurgia  conquic- 
samt.  Licet  aulem  susnrro  in  quantum  dicit 
malum  de  alio  ,  dicatur  delrahere ,  diflert  ta- 
men  à  deiractore  in  hoc ,  quôd  non  Intendit 
simpliciier  malum  dicere ,  sed  quidquid  sil  il- 
lud  quod  possil  aninii.m  unius  lurbare  conlra 
alium,  eliamsi  sil  simpliciier  bonuni ,  et  la- 
nien  apparens  malum  ,  in  quantum  displicel 

(I)  Haec  solvenda  sunl  ex  principiis  quœ  in 
tract,  de  Juslitiâ  exponuntur;  vel  enim  agilur 
de  superiore  illoruni  qui  deirahunl,  vel  de  su- 
perioi-e  eoruni  de  quibiis  detraliitur.  Si  pri- 
mum,  tenelur  impodire  in  quanluin  ex  ofiicio 
lenelur  modcrari  aclus  suorum  snliditoruM), 
impediendo  ne  aliis  noceanl;  est  qnippesequi- 
lali  naturali  consenlaneum  el  jure  civili  iibique 
gentmni  sancilum.ul  qui  illud  exercent supe- 
rioritatis  genus,  siiil  obnoxii  oneri  reparandi 
damna  qn»  suà  negligenlià  permiserinl  :  eo 
sensu  codex  civilis  Galliarumslatuit.art.  158  i: 
I  On  est  respons;d)le  non  seulement  du  dom- 
(  mage  que  Ton  cause  par  son  propre  (ait, 
I  mais  encore  de  celui  qui  esl  causé  par  le 
<  fait  des  personnes  dont  on  doit  répondre,  i 
Hinc  pater  respeclu  liliorum  minoruni  secum 
commorantium ,  instilulores  respeclu  disci- 
pulorum  qui  sub  suà  custodià  agnnl,  etc.  Si 
secundum  ,  seu  agauir  de  superiore  eorum  de 
quibus  deiraliilur,  dicendum  est  illum  solùm 
tilulo  jusliiise  leneri  impedire  dclraclionein 
qui  ex  otlicioadstringiiur  ad  procurandum  siib 
eo  respeclu  bonuiii  temporale  sulidiKirum  el 
eorum  jura  liumaiia  lueri,sicut  incmnbil  tulori 
respeclu  iniiiill(irun).  Magistralusdebenl  impe- 
dire libi'llos  lanicisiis  ;  quoad  verô  privala>  de- 
iractiones  mm  agunt  conlra  reos  diflamalio- 
nis,  nisi  parle  laesà  id  exigenie;  non  esl  cur 
paier  teneretur  ex  jusiiti.i  repellere  calumnias 
quibus  de  suo  lilio  deiraherelur;  ilem  denmllis 
eommunilatum  superioribus,  qui  solo  tiiido 
cliaritatis,  religionis,  aliove  à  juslitiâ  striclà 
diverso,  lenenlur  erga  suos  inferiores  in  ordi- 
neadboiia  temporalia,  lamani  el  alit  bujus- 
niodi.  (  Vid.  tract,  de  Jure  el  Injuria,  ubide 
causis  negalivis.) 


rIO  1128 

ei  rui  dicilur.  Vocatur  biliiiguis  Eccles.  28  , 
quia  ex  utrâque  parte  amiciliam  nitilur  rum- 
pere,  el  ideô  duabus  linguis  ulilur  ad  duos 
amicos,  uni  dicens  malum  de  alio  :  quando- 
que  igitur  susurro  committit  detraclionem, 
polestque  etiam  pro  dirersiiate  ûnium ,  quos 
sibi  proponit ,  aliis  eliam  peccatorum  specie- 
bus  implicari.  L't  si  disseminando  discordias 
inler  conjuges  proponat  sibi  adulterium  ,  et 
unico  aetu  comniiltit  duo  peccata  distincte  iii 
confessione  explicanda,  nempe  susurrationem 
et  adulterium  pairandi  inienlionem  ,  quorum 
unum  ab  alio  imperalur.  Idem  de  aliis  dicen- 
dum peccatis.  Hinc  susurralio  deliniri  polcst  : 
Occulta  quœdam  oblocutio  contra  proximum  ad 
dissolvendam  amicitiam  inter  aliquos.  El  duplex 
esl,  formalis  nimirùm,  et  malerialis.  Prima 
esl  qux  lit  ex  inlenlione  seminandi  discordias. 
Malerialis  verô  est,  quando  dicilur  quidem 
verbum  de  se  naium  seminare  discordias  ,  ac 
provocalivum  conlra  amicum  ,  non  tamen  eo 
fine.  Et  hoc,  nisi  ex  gravit  île  nocumenli  con- 
seculi  actus  redeat  in  naturam  sux  speciei , 
non  esl  peccatum  niortale ,  prout  de  delra- 
ciione materiali  dicium  fuit. 

Susurralio  formalis  est  peccatum  mortale 
ex  génère  suo,  quia  tendit  ad  uocendum  pro- 
ximo ,  volendo  loUere  maximum  bonum  ,  ami- 
ciliam scilicel ,  quâ  inter  temporalia  nulluni 
majus  repulalur  bonum ,  nec  ad  spirilualia 
niagis  accedens  ,  nt  inquit  Sapiens  Eccles.  6  , 
V.  14,  13,  el  16;  iniô  gravius  est  peccatum 
quàm  delraclio  el  contunielia ,  ut  probat  D. 
Thomas  art.  2,  hoc  discursu.  Peccatum  contra 
proximum  tanlô  gravius  esl,  quantô  per  ipsura 
majus  nocunienlum  proximo  inferlur.  Nocu- 
menium  aulem  tanlô  majus  esl,  quantô  majus 
esi  bonum  quod  tollilur.  Inler  verô  cœtera 
bona  cxteriora  perlinel  amicus,  quia  sineami- 
cis  nullus  vivcre  polesl,  ut  palet  per  Philoso- 
phum,  8  Ethic.  Unde  dicitur  Eccl.  6  :  Amico 
ftdiii  mdla  est  cotvparatio.  Fama  autera  ipsa 
quaeper  delraclionem  tollilur,  ad  hoc  maxime 
necessaria  esl,  ui  homo  idoneus  ad  amicitiam 
habealur,  el  ideô  susurralio  est  majus  pecca- 
tum quàm  delraclio,  el  eliam  quàm  contunie- 
lia ,  quia  amicus  est  melior  quàm  honor ,  ut 
probat  Philosoph.  in  8  Elhic,  et  ideô  ratione 
Unis  susurralio  esl  gravior  delraclalione  et 
contumelià.  Inde  Dcus  illam  tanquàm  vitium 
pessinmm  deleslatur,  prout  dicilur  Proverb. 
6.  Polest  lamen  susurralio  in  individuo  esse 
tanlùm  veniale  peccaium  ,  nempe  vel  ex  ira- 
perfectione  acirts ,  vel  quando  non  lœdit  ami- 


112!»  Oill'AVI  \ 

citiam,  sed  umicili^i;  excessuiii  ,  ni  niiniain 
familiaritalem  et  consueludineni  ,  iiianenle 
tanien  quoad  subiitanliani  ipsà  aiiiicilià  :  imô 
si  quis  citra  niendaciuni ,  aul  iiilamationeni, 
aul  alicujiis  occulti  peccati  rovelalionem ,  arni- 
ciliam  lurpem  et  periiiciosam  dissolvat,  laii- 
tùni  abesl  ut  peccel,  quiii  poiiùs  aclum  cliari- 
tatis  exercet.  Nec  lune  est  siisurratio  piopriè 
dicta,  per  qiiam  scilicet  lionestœ  tanliiin  atiii- 
citise  dissolvuntur.  Item  potesl  esse  veiiiak»  ex 
levilate  maleriae,  neinpe  aut  ex  parte  aiiiici- 
lioe  quœ  ininima  est,  parùinque  ciuisiderabi- 
jis  :  vel  ex  parte  verbi  qiiod  dicitiir,  pula  qiiia 
minimum  est  ad  provoeandum  amicum.  Item 
ex  nio(U)  dicendi,  qu'ui  verbum  dicitnr  jocosè, 
et  non  scriô.  Tandem  ex  parte  intentionis, 
quia  iicet  quis  dical  aliquid  provocativum  con- 
tra amicum  ,  non  intendit  taraen  amiciliam 
iaedere,  nisi  verbum  sit  taie,  qnod  grave  infé- 
rât nocumentum  amicitise  :  ila  Cajetanus  in 
Summà,  veibo  Su.wrro. 

Quando  susurratio  bonum  honest*  amiciti» 
injuste  dissolvit,  inducil  obligationem  resti- 
tuendi ,  quantum  lieri  potest;  non  soliim  quia 
plerùnu|ue  ineludit  eonturaeliam  et  delractio- 
nem ,  sed  etiam  quia  prœcisè  de  se  est  contra 
jusiiiiam,  et  atlert  nocumentum  proximo , 
tollendo  jjonum  amicitiae. 

berisio,  juxta  D.  Tliomam  2-2,  q.  73,  art.  1, 
spccie  distinguiiur  à  viliis  jani  explicatis.  Nam 
peccata  verborum  prsecipuè  pensanda  sunt  se- 
cundiim  inlentionem  proferenlis  :  et  ideô  se- 
cundùm  diversa  qua;  quis  intendit  contra  alium 
loquens  ,  liujusmodi  pcccala  distinguuntur. 
Sicut  autem  aliquis  convitiando,  iiitendil  tôl- 
ière lionorem  ;  detrabcndo  ,  dimiuiicre  famam, 
et  susurrando  tollcrc  amicitiam  et  benevolen- 
liam  :  ila  etiam  irridendo  causare  erul)escen- 
tiam  ac  ruborem,  et  tollerc  gloriam  ac  pacem 
conscienliae  ejus  qui  irridetur.  Ciim  autem 
isle  finis  sit  distinctus  ab  allis,  idco  peccatum 
irrisionis  distinguilur  à  prsemissis  peccalis. 

Irrisio  propriè  fit  ore ,  seu  verbo  et  cachin- 
nis  ;  subsannatio  verô  naso  rugalo  :  et  conve- 
niunl  in  fine,  solùmque  differunt  in  modo, 
qui  solùm  malerialiler  se  babet,  ideôque  non 
sunt  divers*  ,  sed  ejusdeni  speciei.  Derisio 
igilur  deUniri  potesl  :  Werbmn  aul  sigmitn  qm 
quis  deludilur ,  ex  iittenlione  causandi  in  eo  eni- 
besceniiam  ,  seu  ruborem  ,  confusionem,  et  li- 
morem  debonoraiionis ,  proindeque  Iicet  fiât 
in  ejus  praescntià ,  sicul  contumelia  ,  ab  eâ  la- 
men  diflerl,  sicut  erubescentia  à  dehonora- 
lione.  Item  ditïerunt  io  hoc  quôd  contumelio- 

TII.   SIY. 


li  iccr.i'ii.  H50 

sus  videluf  acdpoie  maium  alieriiis  seriosè  : 
illusor  autem  inludum;  et  secundùm  hoc  vi- 
delur  esse  major  coniemptus,  ac  dehonoratio, 
quando  scilicet  notabile  maium  alicujus  pro 
ludo  accipitur  quasi  parvum  ralione  personre 
qune  parvipenditur,  tamque  vilis  astimalur,  ut 
de  ejus  malo  non  sit  curandum  ,  sed  quasi  pro 
niliiln  habendum,  et  hoc  modo  derisio  est 
peccatum  mortale,  gravius  quàm  conlumelia  : 
ac  tanlô  gravius  quanlô  major  debelur  reve- 
rentia  Personal  quse  illudilur  ;  unde  gravissi- 
nium  est  irridere  Denm,  deinde  sanclos,  po- 
siea  parentes,  deinde  juslns,  etc.  L'nde  quando- 
que  liabel  majorem  contemplum  quàm  contu- 
melia ;  Iicet  pra'cisè  secundùm  suain  rationein, 
sit  aliquid  Icvius  quàm  detractio  et  conlume- 
lia; (|uia  non  importatcontemptum,  sed  ludum, 
indeque  nomen  irrisionis  vel  illusionis  habet. 

Maium  vel  defectus  de  quo  aliquis  ir- 
ridetur ,  si  sit  noiabilis,  non  pro  ludo  acci- 
pitur, sed  seriosè;  quôd  si  in  ludum  vel  ri- 
sum  verlatur,  hoc  est  quia  accipitur  ut  parvus. 
Quôd  si  accipiatur  illud  maium  ut  parvum 
secundùm  se,  tune  est  veniale  et  levé  pecca- 
tum secundùm  suiim  genus  :  si  verô  accipia- 
tur ut  parvum  ralione  personse,  modo  jain  ex- 
plicalo,  tune  est  grave  peccatum.  Hinc  habe- 
tur  quôd  derisio  quai  fit  absque  animo  Ise- 
(leudi  fratrem  ,  nec  illum  ullà  ralione  lïdil , 
sed  eà  solùm  inlenlione  exercetur,  ut  eâ  vift 
cessetabaliquo  defectu,  aut  moderatè  filaninii 
recreandi  gratià,  non  est  i)eccatum,  sed  ad 
virlutem  eutrepaliai  perliiiel;  cavendum  lamen 
est,  ne  inde  proxinuis  niniis  oirondalur,  et 
tune  dicerc  aliquod  levé  maium  de  eo,  est  so- 
lùm veniale  secundùm  se  ex  génère  suo;  quôd 
si  l'atuè  de  hoc  erubescitl  et  conliirhetur  ni- 
miùm  quàm  par  sit ,  quidam  adbuc  volunt  non 
esse  mortale ,  eô  quôd  irrisio  de  se  non  sit 
causa  hujus  gravis  erubescentia;,  sed  hujus 
personai  làtuitas,  quœ  laulô  inagis  deriden- 
dam  se  proebet,  quantô  magis  erubescil  ac 
commovctur  ;  cùm  lamen  exculeret  facile  hanc 
irrisionem  ,  illam  despicieudo ,  proiit  quoti- 
dianà  comprobatur  experienlià. 

Alii  verô  docent  ex  indole  et  circiimstanlià 
personae  posse  lieri  peccatum  mortale  nonira 
charitalem,  ut  si  irrisor  sciai  aul  advertat  Pe- 
trum,  v.  g. ,  hanc  irrisionem  gravissimè  lalu- 
rum  ,  et  magnam  Irislitiam,  irani,  ruborem- 
que  conlracturum  ;  quia  fralrum  moleslias, 
confusiones  ac  perlurbaliones  vilare  lenemur 
ex  cliaritate  ,  quantum  possumus.  Exc:isatur 
taraen  irrisor  à  culpâ  lethali ,  si  ignorabat  in- 


Il-.l 


EKPOSlTfO 


H33 


geniuQi  impaiienSi,  delicaiiim  ae  débile  hiijiis 
pci-fonse.  Veriim  lenclur  ab  eo  liiilo  cessare , 
i|uando  apparet  illam  lias  irrisioiies  ap^errimè 
ferre,  ob  ppiifiiluiii  laedeiidi  charilaleiii.  Ileni 
riili(ineslau"is  peisnnoe,  tui  levé  mahiiii  objiei- 
lui-,  polesl  esse  morlalls  iriisio.  It  si  quis 
viro  lioneslissiiiio  et  religioso,  illutieiulo  oliji- 
eerol  quôd  iii  puliliram  lemiiiam  llgil  ocnliiiii , 
ani  snliis  ciim  solà  colloculus  est,  sciens  aut 
M-ire  debens,  cum  lalem  inisionem  graviter 
laiurum,  magnoqne  rubore  indeallici,  eio. 

Malediclio   est   imprecalio   mati  siib  rathme 
midi  aliaii  fada,   l'iule  ad  inalediclionem  lur- 
uialeiii  rnniiriUii  ul  (|uis  iniprecando,  vel  op- 
lando  inaluni  alicri,  velil  et  iiitendat   eidem 
t  veniro  ut  maluiii  est  pœnse,  pula  mors,  iiiîa- 
inia  ,  iiifirmiias,  damiium  bonoruin,  et  si  quod 
aliiid  nialuni  piviia;  oceurrat.  Si  cniin  non  lia- 
l.eai  inlenlioiieiii  et  desideriiini ,    ut  maluiii 
i|ii>id  ore  proferl  ipsi  eveniat ,   tune  non  est 
malediclio  formalis ,  sed  lualerialis   tanliim; 
proindeque  non  est  peccalum  morlale  ,  sed 
veniale,   pula   dùin    quis  ex  surrepiioiie  vel 
lapait  liiigiw ,  aut  pravo  usa  et  consneluitine  talia 
piofrri.  Observai  tauien  Cajetanus  ia  Siinimà, 
i|uod  ad  discernenduiu  an  illa  persona  liabue- 
111  iiiienlionem  et  animuin  ut  taie  inaliuii  al- 
leii  ovenirel,  aut  non  ,  inspiciendnin  et  allen- 
dcndiiiii  est,  non  ad  tempus  quietis,  sed  ad 
lempusirœ  et  luroris.  Ex  hoc  enim  quod  post 
ir.im  persona  jam  quieta  nollet  maluin  eveniie 
illi  cui  imprecaia   est,   non  habetur  signum 
s.nlliciens  quod  non  nialcdixerit  ex  animo,  sed 
lanliun  ([uod  non  persévérât  in  malo  animo. 
Sed  oportct  scirc  si  tune  quando  imprecabatur, 
passio  ir;e  et  luroris  in  tanlimi  prœvaluit,  ut 
Jlexeril  voluniatem  ad  consensuin  ;  ita  quôd 
iHiic  lemporis  voluisset  ut  eveniret  quod  im- 
precabatur. Nam  si  ila  conligit,  non  excusatur 
à  peccato  moriali ,  quaniumvis  per  brève  tem- 
pus consensus  ille  in  malum  proximi  durave- 
ril  :  sieut  et  qui  nimio  libidinis  ardore  incen- 
sus,  consentit  et  vellet  ex  animo  t'ornicari , 
peccat  lethalitcr,  quamvis  transactà  tentaiione 
nollet,  gaudeat  quod  non  fecerit,  miiltùmque 
doleret,  si  fornicalus  esset.  Quando  igitur  deest 
inieniionialedicenlis,  est  sol ù m  peccalum  ve- 
niale, cùin  aliuiide  verba  simplicia  nullam  vim 
habeanl  damnuni  inferendi ,  et  de    facto  taie 
nialum  non  inférant.  Imô  quandoque  non  vi- 
deliir  veniale,  si  ista;  maledicliones  joco,  ludo 
«l  causa  recrealionis  honesta;  fiant ,  ut  in  co- 
mœdiis ,  ludis ,  aliquando  amicé  et  familiariter 
inviccni  usurpanlur  ;  sublaiis  taraeu  scandale, 


coniumeliis,  et  irrever  intiis  contra  superiores. 
Iiem  non  «>st  malediclio  formalis,  sed  tantùm 
malerialis ,  quando  aliquis  imprecatur  alteri 
nialum  ex  inteniione  et  desiderio  ut  ipsi  eve- 
niat, non  suh  ratione  mali ,  sed  sub  ralione 
boni,  vel  justi.  Sic  judex  licilé  nialedicit  reum 
et  priecipit  jusiam  pœnain  eidem  inferri.  Sic 
Ecclesia  imprecatur  raaium  ei  quem  analhema- 
tizat.  Sic  etiam  Prophetse  iniprecabanlur  mala 
peccaioribus  quasi  conformantes  voluniaiem 
siiam  divinse  justitia'.  Vel  sub  ralione  boni 
iitilis  ,  puta  iniprecando  peccalori  aliquam 
a'gritudinom  aul  aliquod  inipedimentum ,  ut 
ipse  nielior  eHicialnr,  aul  saltem  ut  ab  aliorum 
nocumenlo  cessot.  lia  D.  Tbomas  2-2,  q.  76, 
art.  I.  Ad  lioc  lamen  desideriuin  ,  requiriiur 
ut  non  liât  ex  odio  et  vindiclà  propriA  contra 
lalem  personam  .  sed  lanlùm  contra  ejus  pec- 
calum ,  à  quo  non  videlur  aliter  aut  meliùs 
einendari  posse,  quàni  per  œgritudinem  aut 
aliud  malum  pœnse  :  unde  cùm  pœna  non  sit 
iniligenda  nisi  propter  culpam  ,  necessariô  dé- 
bet prœcedere  ac  existere  culpa  in  eo  cui 
malum  desideralur  :  si  enim  iiullum  in  eo  sit 
ppccatuin,  nulliis  potest  ipsi  desiderare  malum 
ob  utililalem  propriam  inde  consecnturani  : 
sicut  non  est  licitum  lilio  desiderare  niorlem 
sui  pairls  ad  habendam  ba^reditalem ,  prout 
delinivit  Innocentius  papa  XI. 

Malediclio  per  se  et  formalis,  quft  scilicet 
alicui  imprecatur  maluin  ut  malum  est,  cum 
animo  et  inienlione  ut  illi  eveniat,  est  pecca- 
lum morlale  ex  génère  siio  ,  quia  directe  est 
contra  cbaritalem,  et  procedit  ex  odio  inlerio- 
ri  ;  actus  autem  exterior  est  ejusdem  ralionis 
et  inalilise,  ac  actus  iiiterior.  Potest  tainen 
esse  solùm  veniale  peccalum  in  individuo 
nenipe  ralione  parvilalis  maleria!,  aul  defectu 
deliberationis,  ut  si  fiai  ex  subito  motu  irne 
aliàve  passione,  ut  contingii  in  niolibus  primo 
primis.  lia  D.  Tbom.  q.  76,  art.  5. 

D.  Thomas  qii.  7H,  art.  i,  ad  2,  ait  quôd 
malediclio  includit  desiderium  mali.  llnde  si 
ille  qui  nialedicit,  velit  malum  oecisionis  alte- 
rius,  desiderio  non  difl'ert  ab  homicidà  :  dif- 
fert  tamen  in  quantum  aclus  exlerior  aliquid 
adjicit  volunlati.  Hinc  Cajeianus  iiifert  quôd 
nialedictioin  lot  species  distinguilur  quoi  spe- 
cierum  sunt  mala,  qiiœ  quis  alteri  optât  vel 
imperal  :  unde  si  ablationem  facullalum  im- 
precatur, desiderio  erit  fur;  si  incendium 
agrorum,  erit  incendiarius  ;  et  sic  de  aliis. 
Lniversaliter  nanique  verum  est  quôd  optare 
vel  imperarc  aliquid,  ad  illam  speciem  spécial 


«55  OCTAM 

ad  quani  perlinert-l  illiid  l'ucere.  Quod  si  omnia 
aut  mnlla  siniul  niala  quis  iinprecntur,  raiilfa- 
riim  etiam  deformilales  specicruin  iiicnnil  ille 
aciiis,  iiiio  vilio  circumslaiile  aliiid ,  proul 
Irequeiiter  accidit.  Tandem  qiiando  uialediccii- 
do,  nulliim  in  specie  explicat  maluni,  ul  si 
dicat  :  Sit  ille  maledictus,  lune  esi  iinum  spe- 
cie peccaium  maledictionis,  se»  uidicitCaje- 
lanus,  non  difl'ert  specie  ab  odii  vilio  à  que 
procedit,  quoniara  ad  nialiini  absoliiiè  et  in 
conimiini  lanquàm  ad  objeciura,  ulrunique 
termina  lu  r. 

Maledicere  crealuris  irrationalibus  in  se 
prœcisè  consiileralis,  esi  quid  vanum  1 1  olio- 
suni  proindeqne  illiciluui;  (|uia,  ul  ail  D.  Tlio- 
mas  hic,  benediclio  vel  nialedictio  propriè  ad 
illam  rem  pcilinel,  cui  polesl  aliquid  benè  vel 
malè  coniingere,  scilicel  raiionali  creaturae  ; 
irralionales  verô  secundùnise  non  suni  capa- 
ces  mali  ei  boni  in  ordine  ad  felicilalem  vel 
infeliciiatem  :  undeiliis  bonum  vtl  maluni  di- 
ciiur  coniingere  in  ordine  ad  crealuram  ra- 
tionalem  propler  quam  sunl  ;  vel  ut  sunl  res  ad 
aliquem  periinentes:  v.  g.,  si  quis  inipreceiur 
sterililaiem  agro,  vel  nioriem  pecudibus,  eic, 
perindc  se  babel  ac  si  inipretarelur,  nialuni- 
que  temporale  oplaret  domino  earuin  reruni. 
Vel  ul  sunt  continentes  tempus  vel  locuni ,  et 
rercruutiir  ad  bona  Imniana  :  v.  g.,  si  quis  bàc 
ratione  maledicat  diei  nativitatls  suœ,  aut  alte- 
rius ,  lune  idem  est  ac  si  maledixissel  illum 
bominem  nascentcm  :  si  vcrô  relative  ad  niala 
humaua,  niillum  peccaium  est,  sicut  nec  male- 
dicere malis  bumanis.  Sic  Job  maledixil  diei 
nativitatls  suae,  propler  culpam  originalem 
quam  conirasii.  et  propler  conséquentes  pœ- 
iialitates  hujus  vitae;  et  David  montes  Gelboë 
maledixii,  quia  ibi  occisus  est  populus  Domini. 
Maledicere  aiilem  crealuris  irrationalibus  in 
quantum  sunt  efl'ecius  Dei,  est  blaspbemia  et 
morlale  peccaium ,  quia  bœc  malediciio  in 
Deum  reliinditur. 

Circa  omncs  isias  verborum  injurias  extra 
judicium  illatas,  plura  adducuntur  in  tract, 
de  Just. 

(ffiiuarstio  prima. 

DE  INJURÎIS  VERBOBliM   IN  JUDICIO. 

De  hâc  materiâ  egit  D.  Thomas  2-2,  à  quae- 
stione  C-2,  usque  ad  70  inclusive,  l'bi  quinque 
considérai.  Primé  injustiiiam  accusatoris  iu 
accusando.  Secundo  perlinenlia  ad  injustam 
accusaliouera. Tertio injuslitiam  ex  parlerai  in 


l'Jt/tCEPTf.  ll.li 

sui  defensione.  Quarto  injustiiiam  lestis  in 
testilîcando.  Quinlô  injustiiiam  artvocati  ia 
pairocinando;  de  quibiis  omnibus  fusé  agitur 
alibi,  nempc  in  (racl.  de  .lust.,  et  in  quinque 
scfiuentibus  articulis  breviler  ac  compendiosè 
acluri  suimis. 

ARTICII.US    PlilMlS. 

De  inJHsliiià  jiidicis  in  judicatido. 

Divus  Thomas  2-2  qusesl.  60,  art.  2,  docet 
judicium  in  lantum  esse  licitum,  in  quantum 
est  actus  justitiae.  Ad  hoc  autein  ut  judicium 
sit  actus  justitiae  tria  requirunlur.  Primo  qui- 
dem  ul  procédai  ex  inclinatione  jus\iti:c  ,  seu 
ul  non  procédai  contra  ordinein  et  formam 
juslitia; ,  sed  ex  solo  illiusaffectu  et  zelo,  non 
verô  ex  passione  et  odio.  Secundo  qiiôd  pro- 
cédât ex  aiicloritate  prajsideutis.  Tertio  quôd 
proferaliif  secundùm  rectaui  rationem  pru- 
denlioe.  QiiodcunKiue  aiiteni  lioruni  deliierit  , 
judicium  eiil  viiiosum  et  illiciium.  Nam  (|iian- 
do  est  contra  reclitudinem  j!istiii:e,  diciiiir 
perversum  vel  injusium.  Quando  verô  honio 
jiidicat  de  bis  in  quibus  non  habetauctorilalem, 
judicium  dicitui-  usurpalnm.  Quando  denique 
deesl  cerliuulo  rationis,  piita  dùm  aliquisju- 
dieai  de  liis  <iu;c  sunt  dubia  vel  occulta  pro- 
pler aliquas  levés  conjecturas,  judicium  dici- 
tui- suspiciosum  vel  tenieraiium.  lia  D.  Tho- 
mas. Hinc  colligiliir  tria  rcpiiri  in  judice  ad 
munus  suum  rite  obeundinn.  Primnm  auclori- 
talem  ac  potestatem  legitimam  in  personas 
et  res  de  quibus  judicat.  Secundùm.  scientiam 
et  vertiaiem  ;  ut  scilicet  conformiier  ad  leges 
etjuxta  allegata  ac  probata  judicel.  Terlium, 
obKervaiionem  ordinis  ac  lormie  juris,  ul  juri- 
dicè  procédai;  quae  tria  seqnentibus  paragra- 
phis  à  nobis  sunt  cxaminanda. 

§  1 .  An  <>?  (juœ  poteslas  requiialur  ad  jiidi- 
candum. 

Divus  Thomas  q.  60,  art.  6,  probat  judicium 
per  usurpationem  reddi  perversum  ,  ex  illo 
Apost.  ad  Rom.  U  :  Tu  quis  es,  quijudicasalie- 
iiiim  servnm  ?  etc.  Tum  hâc  ratione,  quia  cura 
judicium  sit  lerendum secundùm  leges .scriptas, 
iile  qui  judicium  l'en,  legis  dicium  qiiodam- 
iiKulo  interpretatur,  applicando  ipsum  ad  par- 
liculare  negotium.  Cùm  autem  ejusdem  aucto- 
rilatis  sit  legem  interpretari  et  legem  condere, 
bine  m  quôd  sicul  lex  condi  non  polest  nisi 
piiblicàauctoritate,  ita  nec  judicium  ferri  nisi 
publicà  auctorilate,  quae  quidem  se  exlendit  ad 
eus  qui  communitati  subduntur  :  et  ideô  sicul 
injusium  esset  ul  aliquis  consiringeret  alium 


415à  EXPOSITIO 

nd  legoni  servandam,  qnsi  non  essel  publicà 
auoloritalesancita,  ita  etiam  injustum  est  ferre 
jiidicium,  quod  publicà  auctoritaie  non  fertur. 
Elq.  77,  art.  2,  prohat  ntillum  juste posse  judi- 
rareeumquinon  est  sibi  snbjectiis,  lura  aucto- 
ritale  D.  Gregorii,  luni  hàc  ralione  :  senlentia 
namque  judicis  est  quasi  quxdam  parlicularis 
lex  in  aliquo  parlioiilari  facto,  et  ideô  sicutlex 
generalis  débet  liabere  vim  coactivan),  ut  dicit 
Arisiot.  lOEthic,  ita  etiam  et  senlentia  judi- 
cis débet  habere  vim  coaciivam ,  per  quam 
constringalur  utraque  pars  ad  servandam  sen- 
tentiam;  alioquin  judiciunt  non  essel  elTicax  : 
potestatem  autem  coaciivam  non  iiabel  licite 
in  rébus  humanis  nisi  illequi  fungilur  publicà 
poteslate  ;  et  qui  eà  t'unguntur  supcriores  re- 
pnlauturrespeclu  corum  in  quos  sicul  in  sub- 
ditos  potestatem  accipiunl ,  sivc  babeant  ordi- 
nariani,  sive  per  commissionem  ,  et  ideo  niani- 
feslum  est,  qiiôd  nullus  poiest  judicare  aliquem 
nisi  sit  aliquoniodo  snbditus  ejus ,  vel  per 
commissionem,  vel  per  potestatem  ordinariam. 
[taD.  Thomas. 

Ubi  S.  doctor  disiinguii  potestatem  et  au- 
itoritalem  legitiniam  ,  in  ordinariam  ,  et  dele- 
gatam.  Prima,  quœ  scilicel  alicui  conipelil  ex 
commissione  ordinarià  sive  ecclesiasticà  sive 
seculari,  est  eaquae  alicui  directe,  immédiate, 
per  se  primo  principaliter  px  dignitate  et  ollicio 
conipelil.  Unde  habens  ollîcium  cui  vel  ex  jure, 
vel  praescriplione  et  usu,  annexa  est  jurisdiclio, 
dicitiir  judex  ordinarius  :  lalem  liabet  papa  in 
spiriinalibus  super  oranes  fidèles,  episcopus 
supra  diœcesanos  non  exemplos,  et  rex  supra 
lotnm  suuni  regnum  in  lemporalibus. 

Oelegala  est  ea  quae  conipelil  alicui  ex  com- 
missione seii  delegatione  alicnjus  judicis  supe- 
rioris;  quomodô  cives  alicujuslocisuiu  subdili 
proregi  aul  praelorl  à  principe  misso.  Sic  Da- 
niel accepit  poleslaleni  ad  judicandiun  senio- 
res ,  quasi  conimissani  ex  instinclu  divino,  ut 
dicit  l).  Thomas,  loco  cilato,  ad  i. 

Item  ex  commissione  et  consensu  partinm,  ei 
dicitur  poteslasarbilraria  :  ut  enim  ail  D.  Tho- 
mas ibidem  ad  2  :  <  In  rébus  humanis  aliqui 
«  propriâ  sponte  possunt  se  subjicere  aliorum 
«  judicio,  quamvis  non  sinl  eis  superiores,  si- 
(  eut  palet  in  bis  qui  compromiltunt  in  aliquos 
«  arbilros.  Et  inde  est ,  qnôd  necesse  est  arbi- 

•  irium  pœnà  vallari,  quia  arbitri  qui  non  sunt 
«  superiores,  non  Imbenl  de  se  plenani  poles- 

•  lalem  coercendi.  Sic  ergo  et  Chrislus  pro- 

•  pria  sponte  humano  judicio  se  snbdidit,  et 
<  Léo  papa  judicio  iniperatoris,  >  Notât  Sotus, 


1136 
jiidices  istos  per  lalem  electionem  partium 
habere  quasi  quamdam  publicani  potestatem  , 
eorumque  senlentiam  habere  vim  ligandi  par- 
tes lam  in  foro  exteriori,  quàm  in  foro  con- 
scientiœ,  prout  jure  gentium  recepluni  est , 
quia  unusquisque  lidem  datam  servare  tenelur. 
Unde  quicumque  absque  justà  causa  eorum 
senlentia;  non  slaret ,  peccaret  morlaliler,  et 
pœnamconsiitutam  solvere  tenerelur  ordinariè 
loquendo. 

Item  secundùm  jura  lib.  E.ilra  territor.,  ff.  de 
jur.  et  de  conslilnl.  in  (i,  cap.  Vt  animarum, 
et  cap.  1  De  raptoribus,  aliquis  sortitur  fornm 
ralione  delicli,  et  conceditur  potestas  jure  ac- 
cessoria  in  eum  qui  non  est  snbditus  ejus,  ad 
quem  pertinet  fornm  illins  loci  in  quo  crinien 
commisil,  idque  respicil  non  solùni  judices 
seculares,  sed  etecclesiaslicos.  Unde  D.Thomas 
ibidem  ad  3  ait,  quôd  <  episcopus  in  cujiis 
I  diœcesi  aliquis  delinquit,  elTicitur  superior 
t  illins  ralione  delicti,  etiamsi  exeraptus;  nisi 
»  forte  delinquat  in  re  aliquà  exempta,  pula  in 
(  adminisiralione  bonorum  alicnjus  nionasterii 
«  exempii.  Sed  si  aliquis  exeniplus  conimittat 
«  furlum  vel  honiicidium ,  vel  aliquid  hujus- 
«  modi ,  poiest  per  ordinarinni  juslè  condera- 
(  nari.  t 

Tandem  ralione  justœ  defensionis,  anl  jusli- 
li*  vindicalivae  oh  injnriam  subdilo  alicnjus 
principis,  à  subdilo  alterius  illalam.  Si  enim 
superior  laesoris  noiil  interpellatus  eam  vindt- 
care,  aul  ejus  salisfaclionem  procurare,  licebit 
alleri  principi  sui  subdili  lœsi  vindictam  prose- 
qui,  prout  supra  diclum  estinexposilionequinti 
prœcepli ,  de  bello  et  repraesaliis.  Igitur  nisi 
babeatur  jurisdiclio  aliquo  ex  bis  niodis  in 
eum  qui  judicatur,  senleniia  nullius  est  robo- 
ris ,  nec  obligare  poiest  eum  in  quem  prnfer- 
tur,  illamque  proferens  commiltil  peccalum 
niortale  ex  génère  suo,  cl  lenelur  ad  restilu- 
tionem  omnium  damnnrnm  ex  lali  usurpaio 
judicio  provenienliun,. 

Docent  lanien  conimuniier  auctores  eum 
qui  reverà  non  est  judex  ,  posse  interdum  va- 
lidé proferre  sentoniiam.  Si  nimirîim  tria  isia 
concurrant  :  1°  Si  habeat  tituluni  coloratum. 
2°  Si  ex  errore  comniuni  eoque  probabili,  exi- 
stimelur  verus  judex.  5"  Si  non  adsit  impedi- 
menluni  jnris  naluralis,  putasisilinsanus;  aut 
divini,  aut  si  non  sacerdos  existimaliis  nihiln- 
minùstalis,  absolval  ;  cùm  hi  defectus  à  quâ- 
cumque  humanà  aucioriiaie  suppleri  neqneant. 
llatio  horum  omnium  est,  quia  in  spiriinalibus 
Ecclesia  pia    mater  consenianec  id  induisit , 


1157  OCTWI 

cl  principes  pro  teniporalibus  iioii  immeritô 
sUiluenint,  ob  innumeia  ineonveiiieiilia,  gra- 
viaque  scaiidala  quiE  orirentur,  si  oiiiiies  colia- 
liones  ,  elecliones  ,  conlessioiies,  inalrimuiiia, 
et  siniilia,  quae  plerùiiique  fiunl  ciim  tilulo  eo- 
loralo,  invalida  l'oient.  Unde  valet  sentenlia  à 
judice  excommuniealo  laia,ciijiis  censura  est 
occulta  et  ex  erroreconiniuni  ignoratur;  valet, 
inquani,  etiam  respectu  eorum  (|iii  ex  privatà 
scientià  talc  cognosciinl  inipediuientuni,  vali- 
dèque  possunt  recipere  ac  reiinerc  beneliciura 
dbeodeni  collatura.Iten»  delegatusconscius  uior- 
tis  delegantis  valide  lerl  sententiani ,  aliosque 
actus  exereet,  qiiaindiù  mors  illins  comnuiniler 
ignoratur  ;  nam  ob  bonuui  commune  Eccicsia 
et  respub.  civilis  in  talibus  suis  judicibus,  sup- 
plent  jurisdictionis  dcfecluni,  dantque  validi- 
tatem  illis  actibus  pro  utililate  hnminum.  et  ad 
inconvenienlia  vilanda  :  causa  3,  q.  7,  can.  1, 
B'.  de  UH'icIo  prœtoris,  I.  Barbatius.  Peccat  la- 
men  niortaliter  parocbus,  sacerdos  autalius  ex 
inobedientiâ  contra  Ecclesiai  piobibentis  pnc- 
ccptum  in  re  gravi.  Et  quando  excomniunica- 
tus  non  est  toleratus  ab  Ecclesiâ,  sed  talis  pu- 
bliée declaratus  actus  jurisdictionis  cxcrcens, 
peccat  etiam  nsurpalione  judicii ,  cunclaque  ab 
codein  facta  sunt  irrita.  Ex  cap.  Miramur,  et  c. 
Audivimus  24,  q.  1.  Item  de  sent,  et  re  judica. 
c.  Ad  probandum. 

In  judice  uecessaria  eslquoque  scientià  et  pe- 
ritia  leguni ,  qnà  ollicio  suc  recté  fungi  valeat  ; 
qnia  quilibet  scire  tenetur  ea  quae  pertinent  ad 
proprium  n)unus  et  sine  quorum  cngnitione 
illud  ritèobire  nequit  :  unde  qui  absque  legum 
noiitià  ollicium  judicis  exereet ,  peccat  niorta- 
liter, et  tenetur  ad  restitutionem  daninoruni. 
Nec  potest  confessarius  eum  absolvere .  nisi 
oflicio  suo  quaniprimiim  renuntiel,  vel  saltem 
brevi  illani  notitiam  acquirat  etassessoreni  pe- 
rituni  admittat,  cujus  consilio  utalur  ad  judi- 
candum  juxta  dispositioncm  legum.  Quànani 
autem  notitiâ  informari  debeal  ;  privatà  an  pii- 
blicâ  in  facto,  dùm  actualiter  liabet  judicare; 
seu  utrùni  judici  inferiori  liceat  judicare  con- 
tra verilatem  quam  ipse  iiovit  propter  ea  quœ 
in  contrarium  allegantur  et  probantur  juridicè  ; 
vide  circa  hoc  quae  à  nobis  dicta  sunt  superiùs 
in  expositione  qninti  prsecepti,  art.  .5,  §  unico. 

§  2.  De  forma  juris  quamjudex  servare  débet  ju- 
dicando. 

D.  Thomas  2-2,  q.  67,  art.  3,  docet  quôd 
nullus  judex  potest  aliquem  condemnare  sine 
aceusatore,  et  probat  in  Sed  contra  ex  D.  Am- 


l'K.*;CEi'il.  1138 

brosio,  quia  Uomiiuis  Judam  cùm  fuisset  lui. 
quia  non  est  accusatus,  luininic  abjecit  :  ilem 
ad  1  argum.  quia  Deus  in  suo  judicio  utitur 
conscientià  peccantis,  quasi  aceusatore,  juxta 
illud  ad  Kom.  2  :  Inler  se  cogilaliuimm  acciisiin- 
liiim,  aut  etiam  dejemlentium.'StX  aÛMn  e\\- 
dentià  i'acti  quantum  ad  ipsum,  juxta  illud 
Cènes,  i  :  Vox  sanqiiinis  fratris  tiii  Abet  clama! 
ad  me  de  terra.  Et  ibidem  ad  3,  ait  D.  Tlionias. 
quod  Deus  in  suo  judicio  procedit  ex  propriâ 
iiotilià  verilatis,  non  autem  lioino  :  et  ideo 
hoino  non  potest  siniul  esse  accusator,  teslis 
et  judex,  sicut  Deus.  Probat  D.  Thomas  in 
corp.  hàc  ratione.  Judex  enim  est  interpres 
justitice:  unde,  sicut  ait  Philosophus,  homines 
ad  judicem  confugiunt  sicut  ad  quamdam  ju- 
stitiani  animatam  :  justitia  autem  non  est  ad 
seipsum  sed  ad  alterum,  et  ideo  oportet  quod 
judex  iiiter  aliquos  duos  dijudieet.  Quod  qui- 
dem  lit,  ctini  unus  est  aclor ,  et  alius  est  reus  : 
unde  in  criminibus  non  potest  aliquem  judicio 
condemnare  judex,  nisi  habeat  accusalorem  : 
secundùm  illud  Actorum  25  :  ISon  est  consue- 
liidû  Romanis  damnare  idiquem  liominem,  etc. 
Porrô  D.  Thomas  non  loquitur  de  solà  accusa- 
tione  l'urmali ,  sed  vult  saltem  virlualem  re- 
quiri,  seu  aliquid  supplens  vices  accusatoris, 
qualia  esse  dicit  ibidem  ad  2,  publicam  infa- 
iiiiam,  evidentiam  perpétrât!  sceleris  qua;  dat 
locum  inquisitioni,  denuntiatioiiem,  etc.,  de 
([uibus  statim  sermo  erit.  Igilur  gravia  crimi- 
na  ,  qua;  puniri  nequeunt  absque  delinquenlis 
inlamià ,  nenipe  ubi  carceribus opus  est,  neque 
etiam  in  claustris  monachorum,  juridicè  viii- 
dicari  possunt  nisi  prœvià  accusatione  saltem 
virtuali.  Lnde  cùm  judex  inlerior  nequeat  de- 
rogare  auctoritati  ac  disposition  i  reipub. ,  quâ 
cavetur  ne  quis  non  citatus  nec  per  lestes  con- 
victus  damnelur ,  non  potest  aliter  damnaiv. 
aliquem  ad  gravem  pœnam  ,  quamvis  scientià 
privatà  certô  sciât  esse  reum.  Imô  nec  judex 
superior  habet  talent  potcstatem ,  quia  consue- 
tudo  nerainem  condeninandi  ad  gravem  pœnam 
absque  aceusatore ,  testibus  ,  datoque  ipsi  de- 
fensionis  loco ,  videtur  esse  de  jure  naturali , 
ut  dicitur  in  Clément.  Pastoralis,  §  Cœteriim; 
et  in  c.  Qualiter  2,  de  accusatione ,  haec  ha- 
bentur  verba  :  Vnde  videmits  Demn  non  protu- 
lisse  sententiam  conlra  Adam ,  nisi  priiis  voca- 
lum,  auditum,  et  defensum.  Item  causa  3,  q.  5, 
cap.  Nulltim,  et  cap.  Judicantem,  et  causa  2,  q. 
i.  Idemque  colligitur  ex  ratione  et  auctoribus 
à  D.  Thomà  jam  adductis  :  in  jure  autem  na- 
turali homo  dispeiisaïc  nequit.  Ergo  quando 


1139 


LXI'USI 


crimen  fôl  umriino  secieliim,  vel  piobari  non 
potest,  non  osl  legulariler  !ici(um  absqne  for- 
ma illà  juris  reuin  daninare  ad  niortem  vel  gra- 
vem  pœnani ,  ni  reclè  probat  Cajeianus  in 
Summâ  v.  Homicidiiim. 

Dix!  regulariler,  quia  pinres  auclores  asse- 
runt,  quôd  si  reus  Corel  ila  poleiis  ,  ut  con- 
suelus  ordo  servari  absque  gravissinio  reipub. 
nocnniento ,  et  eoniniodè  capi  non  posset , 
tune  etiani  non  voealus  posset  condemnaii 
absens,  dummodô  judex  supreraus  allegari  et 
probari  curet  pro  absente,  quaecumque  eidein 
favere  possunt.  Loquimur  autcm  de  criniine 
patrato;  nani  si  agatur  de  averlendo  aliqiio 
gravi  reipub.  nocnmenlo  quod  aliquis  niacbi- 
natur,  polcsl  priniepsjiire  defensionis, occulta 
niorle  niacbinaloiein  plectere ,  si  aliter  mahna 
ininiinens  prsecaveii  non  possil  lieni  judex  le- 
netur  servare  lormani  juris  in  niodoprocedendi. 
Et  isle  niodus  triplex  vulgô  assignatur.  Primus 
est  per  ilemiiitiatioiiem.  Secundus  per  iiiquisilio- 
Hcm.  Tertius  per  uccusniionem.  Denunlialionom 
pra:cpdcre  débet  secrcla  monilio  fralris  delin- 
quenlis ,  quando  speratur  fructus  ex  illà , 
nenipe  eiuendatio  fralris  :  inquisitionem  prae- 
cederedebetpublica  infamia;  elaccusationeni, 
instantia  partis  seu  actoris,  ex  D.  Tbonià  in  i 
Sentent,  disl.  53,  q.  1,  art.  5,  ad  6. 

Denunlialio  alia  est  exlrajudicialis,  ul  si 
delicluin  fratris  declarelnr  superiori  fanquàni 
patri,  ad  euni  cliariiativé  corrigenduni ,  illius- 
que  emendationi  providendum.  Alia  est  judi- 
cialis  qusB  iit  superiori  tanquàm  judiei,  nt 
procédât  conlra  delinquentem  publicà  pœnà 
illuni  muictando,  vel  débitant  saiisfaclioneni 
parti  faciendam  illi  injungendo.  Denunliaior 
non  obligat  se  ad  probandum ,  unde  nec  puni- 
tur  si  probare  nequiveril ,  et  propter  boc  in 
denunliatione  ,  non  est  necessaria  probaiio  si- 
eul  in  accusalione,  eani  quippe  prœcedere  dé- 
bet inscriplio  ;  sed  suffieit  si  aliquis  verbo 
denunliet  Ecclesia;  ;  qua;  ex  ofliciosuo  proce- 
del  ad  fralris  cniendationem.  lia  D.  l'Iionias 
2-2,  q.  1)8,  art.  2,  ad  3  ;  unde  denunlialio  ju- 
dicialis  est  niera  criniinis  nianifeslatio  sine 
aliquà  actione;  dcnuntialor  enini  non  dicitur 
acior,  sed  meré  déclarai  crimen  delinquenlis 
superiori  tanquàm  judiei,  proponendoqusedam 
indicia  quibns  moveaiur  ad  inquirendum  .  seu 
Ul  ipseex  oflicio  facial ,  quod  ipsi  videtur  fa- 
eiendumsecundùm  jus,  propter  quod  atiolores 
dujilicemtantinnproccdendi  moduin  assignant, 
nenipe  e\  officie  per  inquisitionemj,  et  ad  in- 
stantiam  acioris  per  accusalionera. 


ri(»  1140 

Triplex  inquisitio  communiter  assignatur. 
Prima  est  omninô  generalis.  Secunda  omninô 
specialis.  Terlia  mixia  ex  utràque. 

Inquisiiio  generalis,  lam  ex  parle  persona- 
rum  quàra  crirainum  ,  est  ea  qui  uiuntur  prae- 
lali  in  suis  visilalionibus ,  inquirenies  subdi- 
toruni  mores;  an  servent  leges,  et  slatula  ;  an 
sinl  ibi  delinquentes  ,  quos  punire  oporleal; 
an  aliqua  conimiilanlurgravia  criniina;  ediclo 
et  prxceplo  injungenles,  ut  qui  iiovei'it,  de- 
l'eiat  ad  superiores.  Hàc  via  judex  procedere 
polest,  eiiainsi  nulla  praecesseril  infamia  aut 
denunlialio  ;  cùni  id  sit  omninô  necessarium 
ad  bonum  coniniunc,  moresque  subdilorum 
reformandos,  et  aliunde  nulli  liai  injuria,  eô 
quôd  nec  noniinelur  pcrsoua ,  neque  crimen  , 
scd  lanlùm  inquiralur  in  génère  ,  an  quis  aii- 
quod  crimen  in  illà  diœcesi,  civilate,  aul  con- 
venlu  lomniiseril  :  et  colligiiur  ex  cap.  1  de 
Oflicio  ordin.  et  cap.  tum  o//m  de  Accusât,  et 
cap.  Roniaiia  de  censibus  in  6,  el  S.  de  oflicio 
praesidis  L.  Coiigruit. 

Subditi  nihilominùs  iuierrogati  etiaiu  sub 
prxceplo  formali ,  aut  juramenlo ,  aul  sub 
pœnà  excommunicaiionis,  non  debent  nec  licite 
possunt ,  crimen  aliquod  occultum  proxiuii 
lune  dcclarare,  scd  illud  lantiiui  de  quo  au- 
clor  alià  ralione  est  dill'amaïus,  et  quod  eliam 
extra  talem  inquisitionem  possent  et  lenerenlur 
denuntiare;  quia  subdilus  ad  ea  lantùm  re- 
spondere  lenelur,  quorum  superior  polest  esse 
legilimus  judex  ;  nullus  aulem  praeter  Deum 
polest  esse  legilimus  judex  deliclurum  quae 
sunijuridicè  occulta.  Unde  praeceplum  supe- 
rioris  seuiper  intelligilur  ,  salvo  juris  et  chari- 
unis  ordine  ,  nenipe  ut  praecesseril  correctio 
fralerua ,  aul  ul  fraler  non  sit  jam  eniendatus, 
nec  possit  aliter  cmendari  ,  nisi  Illi  tanquàm 
patri  declarelnr.  De  Accusalione  cap.  Qualiier 
et  quando.  Et  ex  D.  Thoniù  i-t,  q.  55,  art.  7 , 
ad  .■>,  el  q.  (iO,  ail.  2.  Excipe,  nisi  revelalio 
lalis  criminis  sil  necessaria  omninô  ad  grave 
aliquod  malum  sive  temporale  sive  spiriluale 
proximi,  el  à  fortiori  reipub.  averlendum,  nec 
alius  modus  suavior  ac  commodior  illud  inipe- 
diendi  tune  suppetat ,  el  periculum  sil  in  morâ. 
Uinc  si  homicidium  à  Titio  perpeiratuni  im- 
piinatur  Mxvio  ,  qui  ob  id  capitc  plectendus 
est ,  pobsum  deiegere  Tilium ,  inoneuJo  ipsum 
aniea  ulsibi  fugà  aliove  modo  provideat.  Iiem 
([uando  delicla  vergunl  in  delrimenluni  lidei, 
Ki'ligionischrislianjeaul  reipub.  Ea  enimmala 
lenelur  quisque  impedire  aul  déferre  ad  supe- 
rioreni,  etismsi  nulh  fiai  inquisitio,  ul  bono 


1141  OCTAVI 

communi  coiisulatur  ,  quod  est  praefereiulura 
parliculari  (Jelinqiieiitis. 

An  verô  extra  lios  casus ,  siiperiores  et  judi- 
ces  quando  iitiintur  liàc  inquisilione  gcneiali, 
teneantur  adiiionere  subditos  ac  expriiiiere  in 
suis  edictis  el  visiiaiioiiibtis  ,  se  de  oceullis  non 
inquirere,  sed  tantùni  salvo  ordine  cliaiiiatis, 
priEniissâ  correctione  frateinà  ubi  spcratur 
emendatio  delinquenlis,  et  ubi  non  est  enien- 
datus,  aut  solùni  de  bis  in  quibus  aliquis  la- 
borat  inl'aniià,  etc.,  quidam  negant  praelatum 
ad  hoc  teneri,  quia  superior  et  judex  exercent 
oflicium  reipubbcas  pro  bono  commnniialis  , 
sufficiique  ut  eoruni  niandaluin  subinlelligalur 
esse  juxta  ordinem  juris  naturœ  eijurisdivini, 
qua;  vêtant  occulta  fralris  delicta  revelare , 
quorum  nulla  prxcessil  infamia  :  ideôque  non 
censenlur  de  illis  inquirere  velle.  Quôd  si  in- 
lerrogalus  respondere  nesciat  subditus ,  sibi 
imputet ,  eo  vel  maxime  quôd  homicida,  v.  g., 
tali  periculo  se  exposuil  ;  unde  istud  inconve- 
niens  est  per  accidens  respectu  judicis.  Ita 
Bannes  2-2,  q.  70,  art.  1,  dub.  2,  concl.  2,  ad 
2.  Cajetanus  tom.  4,  tract.  31,  in  resp.  qninià 
ad  1,  quod  quidam  limitant  in  conimunitaie  in 
quà  sunt  homines  periti,  qui  id  probe  callent, 
quos  alii  consulere  ac  ab  ilbs  facile  addiscere 
possunt.  Sotus  verô,  Navarrus  et  alii  pulant 
Siiperiores  teneri  ad  id  exprimendum;  quia 
aliàs  inagnam  prsebent  oecasionem  subdilis 
ignoranlibus  et  simplicibus,  ne  ea  révèlent 
quœ  non  debent,  quodque  evitare  tenentur 
superiores  quantum  possunt.  Id  tamen  quidam 
limitant  dùm  inquisitio  lit  in  coniniunilate,  ubi 
plures  sunt  simplices  et  ignari ,  nec  habent  fa- 
cile peritos  à  quibus  consilium  in  his  petereva- 
leant. 

Inquisitio  omoinô  specialis  est  quà  in  parti- 
culari  et  nominatim  inquiritur  et  exprimitur 
deterniiiiata  persona  et  determinatum  crimen. 
V.  g.,  an  Petrus  laie  bomicidium  commiserit. 

Mixta  inquisitio  est  partim  generalis  et  par- 
tim  specialis;  aliquando  enim  est  generalis  ex 
parte  personae,  et  specialis  ex  parte  criminis  ; 
ut  dùm  inquiritur,  quis  hoc  bomicidium  com- 
miserit. Aliquando  verô  èconverso  est  generalis 
ex  parte  criminis,  et  specialis  ex  parte  personœ 
ut  dùm  inquiritur  an  Petrus  sit  homo  flagiiiosus. 

Judex  aut  prœlatus  ut  procedere  valeat  per 
viam  inquisilionis  omninô  specialis,  vel  etiam 
mixls,  quœ  est  specialis  ex  parte  personce  ; 
jura  neecssariô  exigunt ,  nt  prœcedat  publica 
infamia  et  clamorosa  insinuaiiu,  (|U8b  ad  aures 
illiiis  pervencrit,  quseque  ortuni  habiicrit  non 


PUiECKPTt.  M  42 

à  malevolis  aut  maledicis  hoininibus,  sed  à  pro- 
bis  et  honestis ,  sparsaque  fueril  per  majoreni 
parlent  urbis,  aut  communitatis  in  quâ  quis 
moraïur,  et  quôd  non  semel  sed  pluries,  hic 
rumor  invalueril.  Ratio  est  quia  judex  nequit 
contra  aliquem  juridicè  procedere  ;  iiisi  pr*- 
cesserit  accusalio  l'ornialis,  aut  virtualis,  seu 
dcnuntiatio,  aut  publica  infamia  ac  clamoiusa 
insinuatio,  saltein  nisi  crimen  sit  aliunde  no- 
torium ,  ut  quando  coram  judice  et  multis  aliis 
publiée  patratum  fuit;  unde  in  nostro  casu  cùiii 
non  sit  accusatur,  nec  denuntiatur,  requirilur 
illa  publica  infamia  quae  suppléât  vices  accusu- 
loris. 

An  aulem  indicia  manifesta  sudiciant  ad 
banc  inquisitionem  ,  babeantque  eamdem  vlni 
ad  inquircndum,  quam  liabet  infamia ,  quidam 
allirmant;  idque  deducunt  ex  D.  Tlionià  q.  Oil, 
art.  2,  in  corp.,  ubi  ait  judicem  posse  ab  aliquu 
reo  veriiatem  requirere  secundùm  ordinem 
jurisaliquoex  his  tribus  niodis,  puta  cùin  pr*- 
cessilinfamia  super  aliquocrimine,  vel  aliqua in- 
dicia expressa  apparuerunl,  vel  etiam  cùin  prse- 
cessit  probatio  semiplena.  Alii  verô  seclusà  coii- 
suetudinc  approbalà,  negaiit  esse  judici  liciluni 
procedere  ad  specialem  inquisitionem  ex  solls 
indiciis  absque  infamia,  idque  eolligitur  ex  ciip. 
Inquisilionis  de  Accusât.  Ubi  Innocentius  III 
decernit,  non  posse  judicem  inquirere  contra 
aliquem  non  infamatum,  etiamsi  duo  vel  1res 
testes  jurati  oinni  exceptione  majores  asserant 
se  vidisse  hominem  hune  deliclum  illud  com« 
misisse  :  indicia  autem  minus  probant ,  qiiàm 
testes.  Ad  D.  Thomam  respondori  poiest  euin 
ibi  solùm  quaerere  in  universum  quandonam 
reus  teneatur  respondere  judici ,  ncni  anleni 
disliiiguere  in  particulari  de  viis  isiis  ijuibus 
judices  formant  processum;  dùm  enim  proce- 
dunt  via  accusationis,  ad  inlerrogandum  reum 
sulïiciunl  indicia,  vel  probatio  semiplena;  dùm 
verô  id  faciunt  per  viam  inquisilionis  specialis, 
requiritur  et  sutticit  publica  infamia,  prout 
docuit  D.  Thomas  loeis  jam  cilaiis,  licel  iii 
auctoriiate  islà  hœc  non  distinguât  nec  applicet. 
Vel  dicendum  D.  Thomam  loqui  de  indiciis  jn- 
dicialibus,  sive  judicialiier  probatis,  qua>,  qiia- 
tenùs  parinut  quanidam  juris  notorictalem , 
possunt  pro  infamia  et  liclo  accusalore  liaberi  ; 
vel  tandem  judicem  posse  procedere  ad  inqui- 
sitionem ,  non  propter  indicia  prsecisè,  sed 
pro|:ter  veliementeni ,  frequentem  et  comniu- 
nem  populi  opinionem  ex  bujusmodi  gravibus 
indiciis  ortani,  qu;*;  suspicio  tune  se  hahei  ve- 
lut  clamoros»  insinuatio,  si  publiée  per  o>  ho- 


1 1 43  tXPOSI 

rainum  voliietur;  magna  naraque  suspicio  apud 
popuiiim  habet  locum  infamia;. 

Diximus,  seclusà  consueiiidine  ;  quidam  enira 
volunt  eam  derogare  Luic  juri  positivo,  qno 
requiritur  prœvia  iiilamia  et  clamorosa  insi- 
iiuatioad  inquisiiionernspetialem.  Unde  praxis 
inullls  iii  locis  reccpla  est,  ut  invente  cadavere 
iiabitisquc  indiciis  de  aiiquo  homine,  formetur 
specialis  inquisitio  contra  illnm  :  qux  praxis 
induci  potnit ,  eô  quôd  expédiât  gravissima 
delicta  ob  commune  bonum  puniri ,  quamvis 
inde  contingat  personam  particularem  infama- 
ri  ;  cùm  lalis  inl'amia  ob  commune  bonum  per- 
niitti  possit,  et  iniroduci  quôd  gravia  iiulicia 
suppléant  vices  accusatoris,  nioveantque  ju- 
dicem  ad  procedendum  per  inquisitionem  spe- 
cialeni.  Hinc  buic  juri  ecclesiaslico  communi 
jain  l'erè  ubi(|ue  pra;serlim  in  tribunalibus  se- 
cularibus  derogatum  esse  volunt  per  contra- 
riam  consuetudinem,  quà  judices  ex  denunlia- 
tione  ollicialis  fiscalis  et  publici  ad  hoc  consliluti 
vel  alicujus  privati,  vel  ad  querelam  partis 
offensae  renuentis  suscipere  onus  probandi, 
vel  ex  quibusdam  indiciis  proliabilibus,  ad  spc- 
cialem  inquisitionem,  etiam  nullà  praecedente 
inCamià  contra  aliquem  procedere  soient.  Quo- 
rum praxis  videtur  ipsis  non  darananda ,  cùm 
expédiât  communi  reipub.  bono,  gravia  delicta 
non  nianere  impunita  ,  csto  id  non  liai  sine 
culpà  illius  qui  crimen  proximi  occuitum  de- 
iiuntiat.  Dato  enim  esse  de  jure  natura;  quod 
judex  procedere  nequeat  absque  accusatione 
saltem  virtuali,  quod  tamen  plures  negant, 
nttamen  quod  publica  inrauiia  debeat  supplerc 
vicem  accusatoris  in  inquisilione  speciali,  est 
tantùm  de  jure  positivo  buniano,  qui  proinde 
per  eonlrariam  consuetudineni  ob  boimm  com- 
mune iiilruduclam  merilô  derogari  polerit;  ac 
per  aliquod  aliud  vices  accusatoris  suppleri 
quod  suflicientcr  rcum  infamet,  ut  est  detectio 
ejus  criminis  in  judicio,  etc. 

L'iide  quidam  sententiani  aiiquo  modo  limi- 
tantes exigunl  primo,  ut  in  praxi  judex  laicus 
nunquàm  ex  seipso  incipiat  inquisitionem  spe- 
cialeiN  de  quà  agimus ,  sed  tantùm  praecedente 
iiifamià,  ant  sus|)icione  communi,  aut  denun- 
liatione  ollicialis  publici,  seu  fiscalis,  aliàve  re 
simili,  (|u;fi  inquisitioni  viani  aperial.  Exignnt 
secundo  ut  non  procédât  ex  delatione  sibi  ut 
privato,  et  non  tanquàm  judici  factà.neque 
l'iiam  ut  judici  porrccLà,  sed  incerto  auclore, 
ul  per  scbcdulam  suppresso  delatoris  nomiue , 
olsi  noniinentur  lestes  qui  crimeu  sciunt,  ne 
scilicel  idem  sil  accusalor  cl  judex.  Tertio  ni 


nu  h44 

quando  solùm  intendilur  punitio  criminis  merè 
prœteriti,  judex  non  inquiral  specialiter  nisi 
praecedai  infamia  :  possit  autem  secùs  agere, 
quando  id  necessarium  videtur  ad  comprimen- 
da  graviora  reipub.  valdèque  nociva  niala ,  ut 
sunt  baereses,  homicidia,  sacrilegia,  etc.  l'ra:- 
lali  tamen  ecclesiastici  debent  servare  banc 
juris  formam  à  sacris  canonibus  praescriplani , 
et  non  procedere  ad  inquisitionem  specialem 
contra  clericos  absque  praevià  infamia  et  clamo- 
rosa insinuationequoefrequenler  ipsorumaurcs 
pnlsaverit,  exceptis  tamen  quibusdam  casibus. 
Primo  si  non  agatur  de  jiunitione  inquisiti,  sed 
tantùm  de  vitaiido  errore  vel  damno,  ut  dùni 
inquirunturnierita  alicujus,  priusquàm  assuma- 
lur  ad  beneticium,  ad  digniiales,  ad  ordines, 
ad  habilum  religionis  suscipiendum,  ad  ineun- 
dum  matrimonium,  etc.,  tune  pra;laii  tenentur 
inquirere  specialiter,  ne  eliganlnr  et  conlir- 
mentur  indigni.  Cap.  Cùm  in  mullis,  cap.  Cùm 
dilectits  de  Elect.  et  qui  se  offert  ad  hsec  susci- 
pienda  censetur  ob  bonum  commune  renun- 
tiare  juri  quod  habet,  ne  qnis  occultos  ejus 
defectus  revelel.  Unde  subdili  interrogaii  te- 
nentur quod  sciunl  aperire  praelato,  maxime 
impedimenta  matrimonii  declarare. 

Secundo  quando  agitur  de  impedicndis  et 
vitandis  malis  futuris  pi;Bsertim  animarum,  et 
tollendà  illorum  occasione.  Cùm  enim  in  istit 
casu  duae  leges  nalurales  concurranl ,  una  de 
non  infamando  proximo  ;  altéra  de  salvandis 
aniraabus,  qu*  esl  fortior  altéra,  arctiùsque 
obligal;  inde  fit  quôd  perrailti  polesl  an)issio 
famoe  proximi,  quando  est  necessaria  ad  ani- 
marum jacturam  impediendam. 

Tertio  in  crimine  hxresis  et  apostasie,  ul  si 
libelli  continentes  baereses  publiée  seminareu- 
lur,  eliamsi  auclor  illorum  foret  occullus,eliam 
sine  infamia  et  accusalore  vero  aut  liclo  possel 
tieri  specialis  inquisitio  contra  aliquem  ,  dum- 
modô  pnecedal  aliqua  suspicio  gravis  de  illo. 
Idem  Ueri  posse  in  cri.Tiine  lœsae  majestaiis  do- 
rent auctores. 

Quarto  quando  crimen  committilur  in  con- 
spectu  judicis  et  aliorum  circumslantium  ; 
item  quando  deprehenditur  in  discursu  proces- 
sus, ut  si  detegatur  calunmiosa  accusatio,  in- 
slrumentum  falsum.  Item  quando  quis  juridicè 
inlerrogalus  confessus  fuit  occuitum  crimeu 
coram  judice  et  notario  :  nam  ista  confessio 
farit  notorium  juris  :  secùs  dicendum  si  confes- 
sio fnerit  extr;ijudicialis  coram  duobus  aut  tri- 
bus. Item  si  liai  praelato  extra  judicium  spontè 
aut  ev  lapsu  lingu%  et  inadvertenter.  Iiem  si 


m:. 

coiistaret  prselato  aperieiUi  lilteras  subdiii  iii 
quibus  conlitetur  aliquotl  crinien  occultum  : 
iii  liis  enim  casibiis,  non  essel  jus  inquirciuli 
judicialitor,  nisi  crimen  foret  alrox  conlia  lîu- 
ligiunem  ot  bonuni  commune;  seil  sulûni  |ia- 
lernè  corrigendi  eruni  subdiii. 

Qulntô  quando  judex  aul  proelalus  in  gcne- 
rali  inquisilione  compelit  aliqueni  graviter  de- 
liquisse,  lune  polesl  judex  ad  inqnisiiioiiein 
specialem  descendere.  Nam  liœc  delicla  jam 
judieialiler  aperta ,  desinunt  esse  oeeulia  et 
incipiunl  esse  notoria  ,  quaj  notorielas  sujiplot 
locum  accusatoris. 

Judcx  viàacousalionis  juridicè  proceditquu- 
ties  movelur  ad  instantiam  acloris  et  instiga- 
toris.  Quando  igitur  est  qui  proclamai  et  accusât 
aliquem,  judex  potest  lormare  processum, 
reeipere  inrorniationes,  examinare  lestes,  et 
poslea  liabilâ  saltem  seniipienà  probalione, 
proeedere  ad  interroganduni  réuni  ;  est  au- 
leni  seinipleiia  probatio  ,  testis'  onini  exce- 
ptione  major;  vel  eliani  liabitis  indiciis  ex- 
pressis,  manifestis  et  cerlis,  ut  delictum  et  de- 
linquenteni  oslendant ,  nec  minus  convincanl 
quàra  unus  lestis  omni  excepiione  majore , 
lune  potest  reum  iiilerrogare,  et  lorquere  si 
opus  l'uerit  ad  veriialeni  aperiendam  :  aliàs 
si  absque  sullicienli  ralione  et  justà  necessllalc 
judex  confessionem  criminis  per  tormenta,  vel 
per  proximum  eorum  raelum  à  reo  exlorqueal, 
inortaiiter  peccat,  et  lenetur  ad  reslitulionem 
damnorum  ;  nec  polesl  torluram  adhibere  nisi 
pro  gravioribus  crimlnibus,  qu»  seilicet  pœ- 
nam  corporalenicapilis  aul  niulilationis  nicren- 
tur. 

§  3.  Ltrkm  judex  pœiiam  à  lege  laialaiii  rc- 
miltere,  et  à  cliente  aliquid  litulo  stipemlii  reei- 
pere possit. 

D.  Thomas  q.  67,  art.  i,  quaerit  an  judcx 
possit  licite  pœnam  relaxare,  per  hoc  innuens 
ad  formam  judicii  proeter  tria  jam  explicaia, 
requiri  quantilatem  et  qualilalem  pœnie,  ita  ul 
juxta  illud  Deuteron.  25  :  Pro  mensiirâ  delicti , 
sit  plagarum  modiis.  El  quideni  in  levioribus 
deliclis,  satius  est  misericordià  et  mansuetu- 
dine ,  quàm  severitale  niniioque  rigore  uti  ;  ut 
enim  liabeiur  causa  2(),  q.  7,  meliusest  propler 
misericordiam  rationeni  reddere ,  quàm  pro- 
pler crudelilatem.  Dillicullas  est  de  graviori- 
bus  deliclis,  an  judex  iniligere  debeai  pœnain 
à  lege  impositam  ;  nam  quando  non  est  injure 
rtelerminala  scd  aibilraiia,  laciliùs  ad  arbi- 
Irium  judicis  mulari  potest  ;  soient  enim  leges 
circa  pœnas  inleioiidas  inulla  judicum  arbilrio 


OCiAM  PK^tEI'il.  1146 

et  prudeutiae  relinquere,  pro  varietate  loco- 
runi ,  temporum  ,  et  personarum  ,  ut  habetur 
ir.  de  liis  qui  notantur  infamià  I.  Quodergo. 

Ex  duplici  aulem  principio  infert  D.  Tho- 
mas judicem  non  posse  licite  pœnam  à  lege 
impositam  relaxare.  Primum,  quia  habet  judi- 
care  inler  accusatorem  et  reum  ;  unde  impe- 
dilur  ex  parle  accusatoris,  ad  cujus  jus  quan- 
doque  perlinet  ut  reus  punialur  :  pula  propler 
aliquam  injuriam  in  Ipsum  commissam ,  cujus 
relaxaiio  non  est  in  arbilrio  alicujus  judicis  ; 
quia  quilibet  judex  tenelur  jus  suum  reddere 
Hnicui(iue  ;  quare  pœna  quae  iiijungitur  in  sa- 
tist'aclionem  partis  laesa; ,  quanivis  eà  conseii- 
lienie  remilti  possit  :  secùs  tanien  eà  invita  et 
renuenlc,  cùm  Irusirari  nequeat  per  se  lo- 
quendo  jurequod  habet  petendi  satisfaclioncm 
lege  delerminalam  :  imô  tenelur  judex  reum 
condemnare  ad  expensas  ,  si  absque  légitima 
causa  liligaverit;  proindeque  nisi  curet  jus 
partis  illxsuni  servari  per  debilam  salisfactio- 
neni,  tenebitur  ipse  in  defectum  rei  restituere, 
(|uod  extendendum  est  non  solùm  ad  easum  in 
quo  talis  pœna  alicui  ins:i  facto  à  jure  applica- 
tur,  sed  eliain  quando  ex  legis  praescriplo  ab 
ipso  judice  est  applicanda. 

Sccundum  principimn  est  quod  judex  non 
ferl  judicii  senientiam  quasi  ex  proprià  ,  sed 
(|uasi  ex  publicâ  poleslate  :  unde  impeditur  ex 
pane  reipub.  cujus  poleslate  fungitur;  ad  cu- 
jus bonuni  perlinet  quod  malefaclores  punian- 
lur  :  sed  lamen  quantum  ad  hoc  dilfert  inler 
inlerioies  judices  et  supremum  judicem  seili- 
cet priucipem,  cui  est  plenarié  potestas  publica 
commissa.  Judex  enim  inferior  non  habet 
poleslateni  absolvendi  reum  à  pœnà  contra 
leges  à  superiore  ipsi  imposiià  :  unde  pœnas 
iiierè  vindicalivas  et  corporales  ,  quales  sunt 
cxilii,  triremiuiii,  etc.,  eliam  rémittente  accu- 
satore ,  non  potest  remiuere  nec  ininuerc, 
quando  criinen  sulDcienter  probatum  fuit  in 
judicio  ,  quia  iii  lege  superioris  nequil  dispen- 
sare.  Sed  princeps  qui  habet  plenariam  pole- 
slateni in  repub.  poleritreum  licite  absolvere, 
si  ille  qui  passus  est  injuriam  velit  eam  remit- 
lere,  et  hoc  publicae  uliliiali  viderit  non  esse 
nocivum. 

Supple,  non  existente  justà  causa  relaxandi 
pœnam  reo,  aecusatore  invito  :  quanivis  enim 
regiilariler  supreniiis  princeps  id  non  debeat 
lacère  ,  luiii  propler  injuriam  qu;e  lit  reipub. 
in  non  servaiidis  jublislcgibus,  in  non  punieii- 
dis  gravibus deliclis  ,  luin  propler  scandaluni  et 
grave  delriinentuui  quod  iiide  redundal,  etc., 


•  •  i7  EXPOSITIO 

si  tanien  pœnae  relaxatio  valdè  expediens  fiie- 
rit  bono  conimuiii,  adiiiic  ipso  accusalore  re- 
nueiue  et  punilioneiii  petenie,  poleril  princeps 
rciim  absolvere  :  ul  si  reus  esset  reipub.  valdè 
iiL'cessarius,  etc.,  iinponendo  ei  aliquam  salis- 
factionem  pro  parte  iaesà  ;  eô  qiiôd  bouum  pri- 
vatum  mérité  silpuslponendum  bono  communi, 
nec  tune  accusator  censetur  rationabiliter  iii- 
vitus.  Unde  rcnncnte  parle  iaesà  scu  accusa- 
lore, videtur  qiiod  supreinus  judex  pœnam  à 
lege  taxaiam  reo  condonare  non  débet ,  nisi 
quando  contrariuin  in  l)oni  couiniunis  detri- 
nienluni  redundaret,  quia  débet  esse  cuslos 
justiliœ,  inter  partes  jus  dicere,  et  uiiieuiqne 
jus  suum  reddere  teiietur.  Hinc  auctores  coili- 
gunt,  pericuiosuni  quandoque  esse  pro  reis 
apud  judiceni  intercedere,  in  his  quaejudieis 
saltcin  arbitrio  non  relinquuntur,  cùin  exinde 
nonniiiiquàm  illiuila  pœna;  relaxatio  petatur 
et  consequatur. 

Judex  qui  pro  exercendo  suo  oflicio  aceipit 
aliquid  in  pretiuni,  prœter  id  quod  lege  aut 
consueludine  taxaium  est,  peccat  contra  justi- 
liam,  quia  violât  paclum  quod  saltem  tacite 
iniit  cuni  repub.  non  anipliùs  accipiendi  titulo 
stipendii  pro  exercitio  sui  oilicii.  Tandem  pec- 
cant  judices  negando  seu  diflerendo  justitiam, 
praesertira  peiiiaiii ,  et  tenenlur  de  expensis 
et  daninis  illoruni  ([uibus  negalur  vel  difl'ertiir, 
absque  rationabili  causa.  Caetera  vide  apud  Ca- 
jetanuni  verb.  Judicis  peccaïa. 


Articilus  II. 

De  perlinenlibiis  ad  injimlam  accusalionem. 

Divus  Thomas  de  Accusaiione  tractât  2-2, 
q.  G8,  et  examinai  quatuor  articulis,  obligatio- 
Dcm,  formam,  justitiam,  et  pœnam  accusatio- 
iii».  Accusator  propriè  est  illa  pars  quae  petit 
in  criminalibus  :  nam  in  civilibus  nomine  quo- 
dam  generali  vocalur  Actor,  Institul.  Mb.  i, 
lit.  6.  Actio  delinilur  jus  prosequendi  in  judi- 
cio  quod  sibi  debetur  ;  accusatio  vero  esl  jus 
prosequendi  in  judicio  ad  vindictani  publicam, 
seu  propter  bonum  commune  :  ad  illud  enim 
lel'erri  débet  proprium  accusantis  interesse,  ut 
seilicel  honiines  quielé  vivant,  etc. 

Ariiculo  primo  oslendit  obligationeni  accii- 
sandi ,  dicens  :  «  Quod  si  crimen  fuerit  laie , 
«  quod  vergal  in  detrimentum  reipub.  tone- 
i  tur  bomo  ad  accusalionem,  dummodo  snrti  ■ 
1  cionter  possil  probare,  quod  pertinetad  ollî- 
«  cium  accusator.s  :  puia  cùm  peccatum  ali- 
<  ciijus  vergil  in  multitudinis  corruptelain 
s  l'orporaleni   anl  spirilualem,  ^  quia  nnus- 


iH8 

quisquejurc  naturse  teneiur  impedire  eaquai 
directe  et  immédiate  vergunt  in  damnum  pu- 
blicum  lam  spiritualequàra  corporale  :  ni  sunt 
haereses,compilationes  aerarii  publrci,  prodilio- 
nes  patrioB,  rebelliones,  falsificationes  monela- 
rum,  etc.,  sicut  membra  corporis  naturali  iu- 
stinclu  sese  objiciunt  pcriculo  ad  salvandum 
capul.  Ergo  quilibei  leneiur  ex  chariiate  haec 
damna  vitare,  sisint  in  (ieri,  vel  in  procinctu 
ul  liant  ;  sed  aiiquando  et  saspé  contingit,  ut 
hiec  crimina  el  damna  aliter  non  possinl  com- 
mode viiari ,  quàm  per  accusalionem  ;  ergo 
tune  ad  illam  lenetur  bomo,  saltem  ex  chari- 
laie.  Imô  eiiam  ad  hoc  tenelur  quando  criniea 
est  conira  aliquam  privatam  personara  ,  el  in 
lieii  vel  in  procinctu  ut  liai  ,  nec  aliter  grave, 
damnum  innocentis  averti  polest,  juxia  illud 
Proverb.  ai  :  Enie  eos  qui  diiciinliir  ad  mortcm. 
Eccles.  17  :  Manduvit  Deits  uiiiaiique  de  proxiiiio 
SHO.  Nisi  inde  sibi  aut  suis  timeaialiud  gravius 
damnum  obventurum  :  lune  enim  debel  alla 
via  liuic  malo  succwrrere,  puta  admonendo  pro- 
ximum,  aut  secrète  denuntiando  judici,  etc. 

Dicil  auiem  D.  Thomas  unumquemque  leneri 
ob  bonum  publicuni,  dummndb  siiflicienlerpossit 
probare,  etc.,  puta  habere  testes,  aut  indicia 
manilesta  sufficientia.  Quia,  ul  ail  idem  san- 
ctus  Doctor  :  Ad  hoc  nulliis  tenetiir,  quod  non 
potest  débita  modo  prœslare.  iNcc  débet  quis  se 
temerariè  exponere  ad  subeundum  pœnnm  ta- 
lionis,  aliudve  damnum,  si  in  probatione  dell- 
cial.  Inde  tune  videtur  obligalioni  accusandi 
saiislacere,  si  crimen  illud  reipub.  pernicio- 
sum,  ne  maneat  omninô  impunilum  et  huic 
gravi  malo  obvieiur,  denuntiaveiit  juridicé.  Si 
autem  crimen  fneril  laie  quod  non  redundet 
in  mulliludineni  vel  in  alicujus  tertil  grave 
damnum,  ad  nihil  tenelur  illud  sciens,  nisi 
correctioncm  fraternani  eo  ordine  lacère  el  pro- 
sequi,  quo  habeliir  Malth.  78.  Hinc  habelur, 
eiim  qui  non  accusât  vel  dcnuntiat  dellntiuen- 
lem  contra  bonum  publicum,  eiiani  rovclando 
sécréta,  quia  scilicet  contra  bonum  commune 
nullum  liceisecrelum  recipere,  ut  ait  D.  Tho- 
mas hic  ad  3,  peccare  mortaliler  ;  non  taraen 
lenetur  ad  resiituiionem,  quando  conira  solam 
cbaritalcm  peccat.  Idemque  direnduni  (piando 
non  accusai  aut  denunliat  crimen  quod  vergil 
in  grave  damnum  tertii;  secùsdicenduni  dùm 
etiam  ex  juslitià  ad  hoc  lenetur,  ut  si  custo- 
des gabellarum  vel  sylvarum  slipendio  condu- 
cli.  non  delerant  eos  qui  gabellas  defraudani, 
vel  damnum  sylvis  inferuni.  Ille  enim  v'olal 
j'i«liliam  qui  non  facil  id  ad  qtioil  leneiur  ex 


1149  OCTAVI 

oflicio;  ex  Isesione  auteni  justitiiC  orilur  obli- 
galio  reparaiiili  daiiinum,  si  quod  inde  coiise- 
qiiutiir. 

Quamvis  non  loneamur  aliiiiii  accusaro  île 
injuria  nobis  fai:là,  id  tamen  licilé  possumus, 
modo  absit  odium  et  aninius  vindielae.  Ratio 
esl  quia  accnsalio  et  vindicatio  iiijuriaruni  aii- 
cloritate  publicà,  esl  aclus  virlntis  :  diininiodô 
igilur  debitis  circumstanliis  vesliaiur,  nullà- 
que  perversà  passione  vitietur,  erit  licilus; 
cùm  lanien  unusqiiisque  sit  dominas  rerinii 
suanim  exteriorum,  pulest  illalassibi  injurias 
coiidonare,  velleque  patienter  ferre,  exem|du 
Christi  et  sanetorum. 

An  autem  secrela  raonitio  et  fraterna  corrc- 
clio  seniper  accusalionom  praecedcre  debeat, 
quidam  neganl,  si  naluram  accusalionis  spe- 
ctemus;  quia  ejus  Unis,  ut  ait  D.  Thoiras  hic, 
non  est  eniendatio  deiinquenlis ,  sed  punitio  ; 
ul  scilicet  exemplo  unius  alii  dcterreantur,  ac 
reipub.  tranquillitas  conservelur.  Idem  docet 
D.  Thomas  quodiib.  11,  art.  13,  et  in  4  Sent. 
dist.  19,  q.  2,  art.  5;  alii  volunt  quod  si  per 
correclionem  l'ralernam  fraler  speretur  corri- 
gendus,  lune  non  tenetur  aliquis  euni  accu- 
sare  ;  quia  praeceplum  de  correctione  fraterna 
esl  afUrmaiivum,  quod  obligat  pro  lempore 
quo  proximus  est  corrigibilis  absque  damno 
corripientis  et  dispendio  boni  pubiici  ;  nisi  er- 
go  bonum  commune  periclitelur,  praeniillenda 
esl  correclio  fraterna. 

Resp.  quod  quando  crimen  vergit  in  bonum 
publicum,  el  periculum  est  in  morà,  tenetur 
homo  accusare  prœlermissà  correclione  fra- 
terna, quia  in  re  tanti  nioraenti  lulius  esl  eli- 
genduni,  et  daninum  quod  vilalur  longé  proe- 
ponderat  infamiaj  et  nocumenlo  ilelinqueniis. 
llem  quando  homo  per  accusalioncm  intcndii 
recompensalioueni  propria;  injuriée ,  aut  resii- 
tutionem  rei  familiaris  ,  si  non  possit  aliter  re- 
cupcrarc,  ei  licitum  esl  accusare  praeterniissû 
correctione  fraterna,  quia  habet  jus  ad  suum 
recupcrandum  ordine  jiiridico.  In  hoc  lameii 
habenda  est  raiio  danini,  quodulerquepaiitur. 
Si  enim  lune  daninum  accusati  nolabiliter  ex- 
cédai detriinentum  accusaniis,  iste  faciet  con- 
tra chariiaiem  accusando  alium  :  ut  innuit 
D.  Thomas  loco  citaio  ex  4  Sent.  ;  «  Eiiam  ad 
«  accusationeni  proccdi  non  débet,  secundùni 
t  forum  conscienliœ.nionitione  nonprxmissà, 
-«  nec  emendatione  speclatà,  nisi  furtè  majori 
<  periculo  obviandum  videalur.  »  Si  offerat  sa- 
tisfactionem  congruam  ,  videlur  quod  ex  cha- 
l'itaie  nondebel  iaesus  eum  in  judicium  vocare. 


PK/KCEPTI.  1150 

Artieulo  secundo  ponil  D.  Thomas  forniam 
accusalionis,  nempe  ([uôd  necessarium  esl  ul 
fiai  in  scripiis,  porrecto  judici  aut  snperiori  li- 
bello,  quando  agilurde  gravi  crimine,  ul  habe- 
tur  2,  q.  8,  can.  Acciisalorum,  quia  judex  mé- 
dius consliiuitur  inler  accusaioreni  elcum  qui 
accusatnr  ad  examen  justitia;,  in  quo  oporlcl, 
quaniùni  pnssibile  est,  secundinn  cerliludinem 
procedere.  Quia  verô  ea  quie  verbo  tenus  di- 
cnntur,  facile  labunlur  .i  memorià,  non  posset 
judici  esse  certum,  quid  el  qualiter  diclum  sit, 
cùm  débet  prolerre  senenliam,  nisi  osseï  in 
scriptis  redactum.  Ideo  rationabilitcr  instilu- 
lum  est,  ut  .iccusalio,  sicut  el  alla  qux  in  ju- 
diciis  aguntur,  redigatnr  in  scriptis.  Item  quia 
accusator  obligat  se  ad  probanduni,  et  puiiiiur 
si  probare  nequeat  :  ideo  ni  constel  quid  sit 
pi'obandum,  nec  possit  aliquid  niuiare  cl  pu- 
nitionem  evadere,  si  probare  nequeat ,  débet 
accusaiio  (leri  in  scriptis,  nam  scripia  maneni; 
vcl  verbis  accusaloris,  qua;  staiim  à  noiario 
scribantur  et  ipsi  leganlur,  huic  porrectse  ac- 
cusaiioni  proprià  manu  subscribal,  vel  si  scri- 
bcre  nescial,  manu  alteriussubsignetel  se  obli- 
get  ad  pienani  taliunissi  in  probaiione  defece- 
ril  atquc  ad  persequendani  litem  usque  ad 
finem,  postquàm  seinel  facia  est  iitis  contesla- 
lio.  Item  in  libello  inferenda  sunl  nomina  ac- 
cusaloris el  accusati,  cujiis  nomen  si  ignorelur, 
ex  oris  forma,  ex  veslilu,  aliisque  circumstan- 
liis esl  describendus.  Item  exprimi  débet 
species  delicli  de  quo  reus  accusatur ,  el  socius 
criminis,  si  taie  sit  ut  necessariô  sociuiu  exigal, 
quale  est  sodomia,  adulterium,  etc.;  item  locus 
et  lempus  quo  palratum  fuit  crimen,  nenipe 
anuus,  niensis,  dies  et  hora.  Item  mensis  et 
dies  quo  porrigitur  libellus  judici  :  causa  2,  q. 
8,  cap.  hnali;  unde  haîc  sunt  de  forma  accusa- 
lionis secundimi  jus  commune.  Cselerùm  usu 
el  consueiudine  recepiuin  esl ,  ut  non  exacte 
servenlur  ista,  sed  sulhciat  quod  accusator 
coram  judice  crimen  déferai  per  solam  verba- 
lem  querelam,  quam  notarius  accipit  in  scri- 
ptis, ac  judici  porrigit. 

Artieulo  tertio  probal  ex  causa  2,  quaesl.  5, 
an.  Si  quem,  accusationeni  bis  tribus  modis 
injustam  reddi,  nempe  :  co/«m)ii(i,  prwvaiica- 
lioue  et  lergiversatione.  Inpriniis  quia  nullus  dé- 
bet nocere  alieri  injuste  ul  bonum  commune 
promoveat  per  accusationeni.  El  ideo  pecca- 
lum  injustilite  committit  accusator  injuste 
agens  contra  eum  qui  accusatur,  eidem  scien- 
leretex  malitià  criniina  falsa  imponendo,  quod 
est  caluniniai'i;   id  eniiit  cùm  sit  de  se  inlria- 


lisi  Exposr 

secè  maltim,  in  nullo  casu  potesl  esse  licitum  : 
et  ideô  homo  non  débet  ad  accusationera  pro- 
cedere,  nisi  de  re  omninô  sibi  cerlà,  in  quâ 
ignorantia  facli  locum  non  habeat.  Nec  lamcn 
omnis  qui  falsiim  crinien  alleri  iniponit,  ca- 
lumniatur,  sed  soliim  qui  ex  raaiitià  in  l'alsam 
accusalioneni  scieiiler  prornmpit  :  qui  enim 
hoc  bonà  liJe  facit  pulans  crinien  esse  verum, 
quia  Icvilcr  et  laciiiler  credidit  qiiod  audivil, 
non  est  piopriè  calumnialor,  sed  lenierarius 
accusalor;  niortalilcr  lainen  peccat,  et  tenetur 
ad  reslilulionem  damni  accusato  inde  consecu- 
ti.  Item  calumnialor  censi'iur,  quia  scicnter 
accusai  aliqueni  de  vero  ciimine,  sed  occullo, 
quod  in  judicioprobare  nequit,quia  injudicio 
illud  censetur  juridicè  lalsum,  quod  juridicè 
probarinon  potesl  :  ideô  peccal  conlra  jusli- 
tiam,  et  tenetur  ad  reparalioiieni  danmorum 
et  intéresse  ad  arbiirium  boni  viri  ;  idque  vi- 
delur  innuerc  divus  Tliomas  2-2,  quaesl.  62, 
an.  2,  ad  2. 

Iilque  proccdil  in  criniinalibus  :  v.  g.,  si  quis 
ab  lioste  injuste  alapà  aut  fusle  percussus  in 
loco  ubi  nullus  adest  qui  possil  lestificari,  nul- 
laque  suppetat  proballo,  velil  lanien  percus- 
soreni  apud  judicem  accusare,  et  adhibeat  tê- 
tes falsos,  (piidiclis  ejus  cum  juraniento  aflir- 
niaiis,  ex  amicitià  aut  nicrcede  credcnles,  de- 
ponant  se  vidisse  talem  in  tali  loco,  die  et  lio- 
rà,  graviter  eum  alapà  et  fusle  perculientein  , 
exinde  motus  judex  isluni  percussorein  dani- 
nel  ad  emenilam  pecuniariani,  aliudve  nocu- 
inentunii|)si  inlVral,  videlur  quod  hic  accusalor 
nedùni  graviter  peccet,  sed  eliom  tenealur  ad 
reparalioneni  danmorum  qu;e  Issor  incurril  ; 
quia  per  calumuiamiiijuslè  ea  causavit,  petiit- 
que  rem  per  accidens  sibi  indebitam,  nempe 
reparalioneni  et  vindictam  publicam,  defectu 
scilicet  probationum,  et  modo  indebito,  nempe 
adhibendo  falsos  testes.  In  civilibus  vero  ca- 
luniniator  quidem  est,  qui  rem  suau)  aut  sibi 
debitani  petit  modo  iiidebiio,  quia  scilicet  uli- 
tur  lalsis  inslrumeniis  aut  tesiibus;  ideoquc 
inorlaliier  peccal,  nec  est  absolvendus,  si  in- 
sislet  ad  hoc  ut  super  illis  falsis  probationibus 
judex  seiitentiam  proférai  :  non  lamen  ad  res- 
titutionemtenelur,  quia,  ulsuppono,  rem  suam 
tanliun  récupérai  ab  alio  delentain;  idtjue  in- 
iiuil  D.  Thomas  2-2,  q.  71,  art.  3,  ad  3,  de  ad- 
vocato  loi|ueiis,  et  q.  79,  art.  2,  in  corp.,  lo- 
quens  de  reo.  Veriim  de  hoc  supra  egimus. 

Alio  modo  conlingit  esse  peccatuni  in  accu- 
satione  ex  parle  nocumenli  reipub.  cujus  bo- 
Mum  priniipaliler  lune  inlerMlilur,  diim  aliipiis 


TIO  nfisj 

inqiedil  malitiosè  punilionem  peccali  :  quod 
evenit,  vel  quando  fraus  in  accusatione  ad- 
hibetur ,  et  hoc  pertinel  ad  pranaricalio- 
neni  ;  nam  prœvaricalor  dicitur  quasi  varica- 
tor,  quia  adversani  parlem  adjuvat,  (irodilà 
causa  suà  fraudulenler,  abscondens  ea  dequi- 
bus  accusalioneni  proponit,  colludens  cum  reo, 
proprias  probaliones  dissimidando,  et  falsas 
excepliones  admiliendo  ut  vincatur.  Vel  tola- 
liter  ab  accusatione  desistendo  ([uod  est  tergi- 
versari  :  in  hoc  enim  accusalor  videtur  tergum 
verlere.  Peccat  autem  si  inordinatè  et  absque 
jiislà  causa  désistai  ab  accusatione,  dùm  ad 
eani  obligalur  ralione  boni  communis,  aut 
sallein  pnecepto  judicis  ex  ollicio  procedentis: 
secùs  vero  si  ordinale,  et  absque  vilio  ab  eft 
désistai,  pula  si  in  ipso  accusationis  processu 
cognoveril  id  de  quo  accusavit  esse  faisuni  , 
sicque  pari  consensu  se  absolvant  accusalor  et 
reus.  Aut  si  princeps,  ad  queni  pertinel  cura 
boni  communis,  quod  per  accusationem  in- 
lenditur,  eani  aboleverit. 

Tandem  articulo  quarto,  probat  accusalo- 
rem  qui  in  probalione  defecerit,  esse  obnoxium 
pcenœ  talionis  ut  habelur  causa  2,  q.  3,  cap. 
Qiiinonprobaverit,  ex  Adrianopapà.  Quiajusli- 
ti;e  aequalitas  hoc  requiril ,  ut  nocumenlum 
quod  quis  alleri  intenlat,  ipse  paliatur ,  juxla 
illud  Exod.  21  :  Ocitlum  pro  oculo,  denlem  pro 
dénie.  El  ulleriùs  huic  accusatori  debelur 
pœna  inl'amiie,  propter  malitiam  ex  quà  calum- 
niosé  alium  accusavit  et  per  quani  fecit  inju- 
riani  reipub.  et  judici,  et  ob  hoc  remanet  infa- 
inis  ac  dignus  ut  in  judicio  anipliùs  non 
audiatur,  nec  in  repub.  aliquod  munus  exer- 
ccre  valeal,  cap.  Si  quis  2,  q.  3. 

Veriim  pœna  talionis  bodiè  non  lia  rigorosè 
observalur  :  sed  isli  accusatores,  judicis  arbi- 
irlo  relliiquuiilur  puniendi  supplicio  aut  pœnà, 
proiit  expedieiis  judicaverit  ;  remanet  tanieii 
iiilamia. 

Articilus  III. 

De  viliis   eontrn  juslitias   ex   parte    rei ,   seu 

ncaisati. 

D.  Thomas  agit  de  reo  q.  69,  quam  divisit  in 
il  ailiculos.  In  quibus  examinai  obligalionem 
quam  babel  respondendi  judici  juridicè  inter- 
roganli,  et  obedienliani  quam  praestare  débet 
in  executione  senlentiae  :  qiia;  duo  à  nobis  se- 
qiienlilms  parag.  agitabnnlur. 
S  l.  l'triim  accusalus  possit  absque  peccatomor- 

lali  veritutem  iiegare  per  quam  condemnare- 

tur,  et  se  calummosè  defendere. 

SiippoïKi  e\  diclisquùd  ut  judex  legiliniè  ac 


1155  ULIAVI 

juridicè  procédai  contia  leuni,  debel  liabere 
polestalem  publicam  et  auelorilalem  supra  il- 
Iiiin,  tanquàni  sibi  in  judicio  subdiluin  ;  item 
débet  iiirormari  scienlià  publicà,  nempèsecim- 
diim  allegala  et  probala.  Item  necessc  est  ut 
observet  formam  et  jiiris  ordinem  ,  nempe 
quod  prsecesserit  pubbca  infamia  elclamorosa 
insinualio  sparsa  per  niajorem  parlem  vicini;e, 
(juae  ad  ejus  aures  fréquenter  iierveneril ,  si 
procédât  per  viani  inquisitionis  :  vei  quôd  mo- 
veatur  ad  instantiam  partis  quando  procedit 
per  viam  accusalionis.  Item  lit  reus  juridicè 
interrogetur ,  oporiet  ut  delictum  sit  plenè 
probalum  per  duos  lestes,  vel  salleni  seiiii- 
plenè  per  uniini  testem  omni  exceptione  niajo- 
rem, qui  sit  juratus,  nonparticeps  in  eriniiiie, 
omninô  distinclus  ab  accnsatore,  aut  ab  eo 
quôd  supplet  vices  accusatoris  ac  leslKicet  de 
visu.  Vel  per  infamiam  semiplenè  probatam, 
vei  per  indicia  manifesta;  rarô  enim  siifficil 
iinuni  indicium  nisi  fuerit  suHicionlissimum  et 
urgenlissimum,  sed  ordinariè  plura  exiguntiir, 
quœ  debenl  esse  evidentia  tam  respectu  crinii- 
nis,  quàm  respectu  personœ.  Item  debenl  esse 
nota  juridicè,  idest,  scripta  in  processu,  et  iio- 
liGcata  ipsi  reo  ,  ita  ut  illi  constet  quôd  talia 
indicia  sunt  sullicienter  probata  conlra  ipsum  : 
aliàs  non  tenebilur  respondere,  nec  credere 
judici  dicenli  quod  hahet  conlra  illum  indicia 
manilesta.  Itaque  hujusniodi  probationes  et 
indicia  débet  judex  aperire  et  manifeslare  reo  : 
iia  ut  certô  sciai  se  esse  in  lali  statu  et  articiilo 
conslitutum,  quôd  tenelur  obedire  judici  prœ- 
clpienli  et  extorquenti  veritateni  :  alioquin  cùni 
ipse  reputel  se  esse  occultum,  et  ista  indicia 
sint  non  juris,  sed  facti,  nisi  judex  illi  nianife- 
slel,  ignorantia  facti  quod  ipsum  latel,  excusa- 
bit  eum  :  aliunde  etiam  debent  ei  manifestari 
ut  possit  se  purgare  et  rationabiliter  oppoiic- 
re.  His  suppositis, 

Dico  primo  reum  non  teiieri  respondere  ju- 
dici, eique  veritateni  aperire,  quando  ipsi  non 
constat,  aut  rationabiliter  dubital  eum  juridicè 
procedere  et  interrogare.  lia  comrauniter  au- 
clores  eum  D.  Thomà  hic  art.  1,  in  corp.,  di- 
cente  :  c  Si  verô  judex  hoc  exquirat,  quod  non 
I  potest  secundum  urdinem  juris  ,  non  tene- 
«  tur  ei  accusatus  respondere ,  sed  potest  vel 
«  per  appellationem,  vel  aliter  sublerfugere  : 
«  mendacium  autero  dicere  non  licet.  i  Ratio 
est  quia  tune  judex  non  procedit  nec  interro- 
gat  ut  superior  et  persona  public»,  sed  tantùm 
ut  persona  privata.  Item  ijuia  sicut  lex  non 
pbligat  ante  suflicientem  illius  promulgatio- 


i'K.tCKI'K. 


11. -,4 


nem ,  ita  reus  non  teiietur  parère  mandato  ju- 
diris,  quod  est  velut  lex  particularis,  nisi  con- 
stet eiini  qui  jubet  esse  superiorem  justèque 
pru'fipere  :  hoc  auiera  reo  constare  nequil  nisi 
maiiireslentur  ipsi  semiplcna  probatio  vel  in- 
dicia qiiibus  nititur  jus  judicis  ad  interrogan- 
diiin ,  quando  procedil  via  accusalionis  :  et 
idem  dicendum  de  infamià,  quando  procedit 
via  inquisitionis  specialis  :  unde  priusquàni  id 
ei  (onsiet,  non  tenelur  respondere.  Et  licet 
non  sit  cxigendum  à  praelato  et  superiore,  ut 
ostcndat  et  probet  subdiio  se  juste  prscipere, 
ubi  niillum  est  periculum  in  praesiaiidà  obe- 
dieiilià  ;  si'ciis  dicendum  quando  agitur  de 
gravi  periculo  subditi.  Imô  nec  testes  lenentur 
contra  alium  in  re  gravi  testificari,  nisi  ipsis 
constet  se  légitimé  inlerrogari. 

Differeniia  lamen  est  inter  testes  et  reuin, 
quôd  quando  crimen  est  nolorium  et  directe 
contra  rempub.  ut  in  casu  hseresis,  lœsa;  nia- 
jcstatis,  etc.,  criminosus  verô  occullus,  si  ipse 
reus  iiitcr  alios  interrogaretur  an  ipse  feceril, 
aut  latiira  esset  aliquod  edictum  générale  et 
publicimi,  praecipiens  ut  quicumque  sciret  cri- 
minosum,  illum  deiiunliaret,  adimc  unis  non 
lenereiurse  prodere;  cùin  sit  contia  jus  iialu- 
r;c  ut  occullus  criminosus  et  non  laborans  in- 
famià se  prodat  :  ex  1).  Thomà  q.  69,  art.  i. 
Alii  lamen  qui  scirent  criminis  auclorem,  iii- 
terrogati  ut  testes  faleri  veritateni  tenerenlur  , 
imô  etiam  non  interrogaii,  ex  vi  lalis  edicii, 
imô  etiam  absque  eo  edicto.  Ratio  disparila- 
tis  est,  quia  lestis  deniintiare  tenelur  ad  ob- 
viandum  huic  nialo  publico,  de  quo  semper 
prssumiiur  periculum  in  fulurum  :  quod  sanè 
periculum  ciim  ipse  ut  pluriniiim  sccrelà  admo- 
niiinne  inipedire  nequeal,  tenelur  judici  de- 
nunliare,  ut  hàc  saltem  via  consulatur  bono 
publico.  Atverô  reus,  quiacessare  potest  abillo 
damno  publico  futuro,  sicque  omne  periculum 
inipedire,  non  tenelur  se  illà  ratione  prodere. 
Si  judex  dubitat  an  juridicè  procédai,  non  po- 
test reum  inlerrogare  ,  nisi  immineal  pericu- 
lum contra  rempub.,  quod  cavere  lutins  est. 
Inde  si  ex  altéra  parte  immineat  periculum 
iiijustitise  contra  reum,  et  ex  altéra  parle  gra- 
ve periculum  contra  rempub.,  débet  deponere 
diibium  et  inclinare  in  favorem  reipub.,  quia 
judex  est  cusios  boni  publie!  ex  officio.  Ergo 
in  dubio  débet  poliùs  favere  reipub.  quàm  reo, 
liiiiorenique  partem  eligere.  Verùm  in  eodem 
casu  reus  non  tenebilur  respondere  ,  nec  si- 
iiiiliier  quolies  dubital  an  judex  légitimé  et 
juridicè  inquiral  ;  lum  quia  si  quà  ratione  reus 


4155  ^^^^^^ 

leneretur  respondere,  id  esset  propter  peri- 
ciilum  quod  imrainei  reipub.  Huic  auleni  peri- 
ciilo  reus  polesl  aliter  obviare  ,  nempe  ab  eo 
nialo  ccssando,  cùm  id  sit  in  ejus  voliinlaie  et 
poloslale  positiim  ;  lura  quia  in  dubiis  nielior 
est  conditio  possidenlis  :  reus  aulem  est  in 
possessione  vit*  et  honoris  ;  lum  quia  omnis 
honio  prœsumilur  bonus  anipiiuàni  probetur 
malus  ;  tum  quia  lune  maxime  videtur  locum 
habere  islud  effaium  :  in  dubiis  favendum  est 
reo.  Nec  valet  dicere  hinc  sequi  dari  posse  bel- 
luni  ex  ulrâque  parte  juslum  :  non  enini  est 
inconveniens  conlingere  per  accidens,  et  sup- 
pnsilà  aliquà  ignor;inlià,  bellum  ex  ulrâque 
parte  justum,  pront  accidil  in  nosiro  easu. 
Sii;  igitur  reo  qui  accusalur  et  inlerrogatur, 
licitiim  est  se  defendere  verilalem  oceuliando 
qiiam  eonfiteri  non  lenelur,  per  convenionles 
moilos  :  puta  ut  non  responde.it,  ad  quœ  re- 
spondere  non  tenelur;  mendacium  anleni  et 
falsitaiem  dicere  in  nullo  easu  licet,  ui  D. 
Thomas  rectè  monet.  liùm  enim  isie  reus  nec 
silenlio,  nec  appellalione,  neque  alià  via  sub- 
lerfugere  valet,  licite  potest  vcritatem  occul- 
tare  ulendo  sequivocalione  maleriali,  ut  dic- 
tum  est  supra. 

Notai  Bannes  quôd  D.  Thomas  prudenler 
adnionet  hujusmodi  reos,  ne  meniianiur;  quia 
esi  lune  magna  tenialio  et  occasio  negandi 
simplicilcr  verilalem  et  mentiendi  ad  vitandn 
supplicia  ;  id(]ue  facile  evenire  pnlest ,  si  ha- 
beant  lune  inientionem  accipiendi  lise  verba  : 
non  occidi  bominem  ,  non  conimisi  crimon  ; 
omninô  absolutè,  absque  amphibologie;»  locu- 
lione  ac  resiriclionc;  de  falsiiate  hujus  propo- 
silionis  non  eurando,  neque  de  eâ  veridcandà 
juxla  ali(iuem  sensum  occullum  ,  duiiinindô 
supplicia  évadant.  Tune  enim  niiseri  rei  por- 
s.Tpi' d;cunl((uid(inid  venit  in  luenlem,  neque 
inahini  repulant  contra  illam  ire,  el  moniiii , 
duminodo  id  coiiducere  possil  ad  vilandas 
pœnas. 

Nec  débet  judex  jnramenlo  delato  de  di- 
cendà  veriiaie  rcuni  interrog.ire,  anlequàm  illi 
manifestelsemiplenani  probalionem  ant  indicia 
manilVsla,  etc.  .«Miàs,  quamvis  celel  aul  falsô 
iiegel,  videlur  esse  simplex  mendacium  ollicio- 
sumelveniale,  nec  peccat  contra  juramenium 
reus,  ulpoie  quia  est  inlelligendum  tanlùm  de 
veriiaie,  de  quà  interrogaliiiur,  juridicè  :  ila 
Sotus,  Navarrus  et  alii.  Hinc  colligil  Bannes 
loco  citalo  quod  reus  in  nosiro  easu  negando 
se  lecisse  crimen  ,  non  lenelur  ad  resiilulio- 
ncm  r  inic  accusaloris,  (jui  ex  h,ic  negalione 


rio  ttr.o 

inlaniatiir  :  tum  quia  jusle  se  défendit ,  nec 
ni'niilur;  per  accidens  autem  sequilur  infa- 
niia  iiijusli  accusaloris  ;  tum  quia  dalo  quod 
meniirelnr,  illud  lamen  mendacium  non  esset 
fonlra  jusliliam  in  ordine  ad  accusaiorem  , 
respeclu  eujus  hahel  jus  ad  se  defendfndum. 
Conlrarium  tamen  docetCajetanus  in  Summà, 
verb.  Resiitiitio,  cap.  ultinio. 

Deinde  idem  Bannes  q.  70,  art.  1 ,  parle  4, 
conclus.  2,  ail  quod  si  judex  ut  persona  pu- 
bliea,  vel  ejus  rainisiri,  injuste,  minis  ,  tor- 
mentis,  vi,  fraude  aut  falsà  promissione  iuipu- 
nitalis,  aliove  modo  contra  ordineni  juris,  se- 
creium  alicujus  deliclumextorqueant ,  lenelur 
cessare,  nec  polesl  ultra  procedere  ,  aut  illud 
punirc,  sive  à  reo,  sive  à  icstibns  per  injuriani 
extorserint  quœ  sit  peccalum  mortale,  ut  pro- 
bat  Innocenlius  papa  III,  in  caji.  Quatiter  et 
qnaiido.  lit.  1,  de  Actionibus,  quia  e\  his  qu;fi 
inordinalé  acla  sunt,  non  potest  ordinabililer 
agi  :  quandoenim  médium  est  iniquum  ,  etiam 
cognitio  inde  parla  est  iniquaet  inutilis  ad  ali- 
quem  efl'ecium  juridicum.  Adde  quod  confes- 
sio  convincens  in  judicio  ,  débet  esse  légi- 
tima ,  ac  neiuaquàm  per  injuriani  extorla. 

Dico  secundo,  quando  judex  legiliniù  pro- 
cedil  ac  juridicè  reum  inlerrogal,  idipie  reus 
certo  cognoscit  ,  lune  sub  pecealo  niortali 
tenelur  conûteri  verilalem  ,  elianisi  ob  eam 
confessionem  sit  pœnâmorlis  plectendus  :  nec 
polesl  eam  negare,  eliamsi  per  banc  negalio- 
neni  baberel  probabilcm  spem  evadendi  nior- 
teni.  lia  expresse  D.  Thomas  hic  an.  I,  et  corn- 
muniier  Thoniislae,  aliique  innunicri  extra- 
nei  (1), 

Conclnsioiieni  noslram  probal  S.  doctor  in 
Scd  cûiilra  dicens  :  Onine  quod  est  contra  glo- 
riani  Dei,  est  peccalum  mortale,  «juia  ex  prae- 
cepto  lenenmr  oninia  in  Dei  gloriam  lacère,  1 
ad  Corinlh.  1(1.  Sed  quôd  reus  id  quod  contra 
se  est  coufite.itnr,  periinet  ad  gloriam  Dei ,  ul 
palet  per  illud  quoù  Josue  dixit  ad  A<han:  Fili 
»i/,  da  gluriam  Ueo,  et  con/ilere  atqiie  iiulica 
tiiiiti  quid  feceris  :  ne  abscondas,  Josue  7.  Item 
Eecl.  i,  dicilur  :  Pro  anima  tua,  non  cuiifun- 
dtiris  dicere  veriim. 

(1)  Theologi  qui  nonadmitlunl  illam  obliga- 
ti(Mieni,  praesertim  in  maierià  crimuiali ,  et 
quando  mors  velaliud  maluingravissimuni  iin- 
inir.erct  reo  ex  suà  confessioiie  ,  si  verita'em 
detexeril,  eo  niluntnr  principio  :  l.ex  humana 
non  polesl  honiinibus  iniponere  onus  humanae 
fragiliiali  durissiniuin  ,  nisi  id  exigenle  raiione 
boni  publie!  ;  dubilare  certè  nemo  polesl  quiu 
maxime  onerosa  sit  obligalio  quam  judex  im- 
poiierel  reo,  si  isie  appréhendai  se  d^ininari 


{157  OCTAVl  PR.fiCEPli 

l'robal  in  corpore  ait.  1 ,  dicens  quôrf  qui- 
cmiique  lacil  ('oiilra  ilcbitum  juslitioB,  inorta- 
lilcr  peccal,  ut  oslensiim  est  supra  (|u;i;si.  59, 
art.  i.  Pei'tinet  aiiteiii  ad  debiluiii  jiisiiiiae 
qiitiil  aliquis  ubediai  siio  superiori  in  liis  ad 
quii;  jns  prajlalionis  se  extendit  :  judex  aiitein 
est  siipeiioi'  respt'Ctu  ejus  qui  judicatur.  El 
idoooxdebilo  leneiur  accusatus  jndici  verita- 
lem  exponere,  (|uam  ab  eo  secundùni  l'orinara 
juris  exigit.  Unde  si  noiuerit  conlileri  veiila- 
teni,  qnam  dicere  tonelur,  vel  si  eani  inenda- 
citer  negaverit ,  peccal  niorlaliier.  Sic  etiani 
miles  duci  praecipienti  ni  bosles  aggrediatur, 
aut  sialionem  suam  leneai,  eliani  cum  vilai 
ppiiculo  obediic  leneiur  ;  quia  disciplina;  nii- 
lllaris  et  priBcepli  iiujus  observallo,  est  neces- 
saria  bono  comninni  ,  ((uodest  prael'erenduni 
privato  mililis  ;  quod  auteni  reus  in  nostro 
casu  leneatur  obedire  et  conlileri  verilaleni 
jndici,  hoc  est  necessarium  ad  bonuni  com- 
nmuc  ,  cùm  non  possinl  puniri  dolicla  ac  judi- 
cia  eriniinosa  terniinari,  iiisl  per  rei  conl'essio- 
nem,  autejusconvicilonemper  lestes  sullitlen- 
les  in  judicio  cognoscaniur  delicia.  Eigo,  etc. 
Probat  insuper  D.  Thomas  ibidem  ad  2,  dicens 
quùd  mentirl  ad  liberandum  aliquem  à   morte 


Mm 


non  posse  cilra  suamconfessionenidefcctupro- 
baliouum  suUiclenlium  ,  damnandum  verô 
pœnà  capilali  si  verilatem  ingénue  laleatur  ; 
videamus  proindean  urgens  raiio  boni  publici 
exquirat  lam  grave  onussubdilis  imponi.  H:bc 
ratio  necessiialis  non  facile  probalur;  nam 
l°olim  fuère  et  nuncsunl  naliones  in  quibus 
in  nialeriâ  criminali  reus  non  jubelur  pra;siaie 
jiiranientum  de  aperiendà  veritate;  inde  legis- 
lator  non  siispicatus  fuit  inferendum  esse  grave 
nocuuientum  bono  publico.  "2"  Vel  indepen- 
denier  à  conl'essione  rei  adsunt  probaiioncs 
juridicae  crinilnis,  vel  non;  si  prliis,  judex  jure 
nalurali  et  publico  polest  condemiiare  reum 
ad  pœnas  condignas  ,  sive  fateaiur,  sive  ncgel 
suuiii  crimen  :  quis  enim  dixerii  illam  coiifes- 
sionem  omninô  requiri  iil  jusluni  feralur  jiidi- 
cium?  Si  posterius,  non  lanti  interesl  boni 
publici  ul  reus  condemneiur;  tune  enim  cri- 
men valdé  diibium  supponiuir,  et  ea  est  fragi- 
lilas  humana  ul  plerique  hominum  qui  in  his 
angusiiisversanlnr  non  sliil  verilaleni  contra 
seipsos  et  periculo  cerlo  propriiE  vil;«  confes- 
suri,  licet  illud  legislator  imperel;  ergo  non 
videiur  esse  raiio  sufliciens  boni  publici  ad 
exigenduin  ab  honiinibus  actuin  adeo  heroi- 
cum...  liane  senieiiiiam  salis  probabilem  re- 
pulanl  raulli,  qui  cliam  opinioni  advcrs;e 
adhaerent,  ul  Lessiiis  lib.  2,  cap.  51,  n.  10; 
B.  Liguori  lib.  4,  n.  274.  Quidquid  slalualur 
de  probabiliiate  iiiirinsecà  uiriusqueopinionis, 
conl'essarius  non  deberet  iiimià  severilaleagere 
erga  reum  qui  reluclarel,  nec  se  obligalum 
Cl  ederei  ad  confiiendum  crimen  :  in  eo  oinnes 
conveniunt. 


cum  injiiriâ'alterius,  non  est  mendacium  sim- 
pliciter  olliciosum  ,  sed  habelaliqnid  de  perni- 
cioso  admixluni  :  cùni  autem  aliipiis  nieiilitur 
in  judicio  ad  excusationem  sui,  injuriam  facit 
ei  cui  obedire  tenelnr,  diim  illi  dcnegat  qnod 
ipsi  débet,  scilicet  confessionem  vcriiaiis.  Et 
ibidem  ad  5,  ail  quôd  reus  qui  mentitur  in  ju- 
dicio seexcusando,  facit  etconlra  dilectionem 
Dei,  cujus  est  judicium  ;  et  conlra  dilectionem 
proximi;  tuni  ex  parte  judicis,  cui  debitum 
negat  ;  tum  ex  parte  accusatoris,  qui  punitur, 
si  in  probalione  deliciat  ;  quod  aulem  est 
contra  charitalem  est  de  se  peccaium  mor- 
lale. 

Plures  tamen  auclores  doceni  quod  non 
respondeie  judici,  celare  verilaleni,  aut  l'alsum 
dicere etiamjuiidicè  interrog;inii,  potestquan- 
doque  essesolùm  veniale  peccaium  ex  paivi- 
lale  maleria;,  diiinmodô  non  inlervenial  jura- 
mentum.  Quae  materiae  levitas  ex  duplici  capite 
dcsuini  polest.  Primo  ex  parte  juris  quod  habet 
judex  ad  interrogandum  :  si  enim  illo  jure 
tenebalur  sub  peccato  morlali  ad  interrogan- 
dum de  aliquo,  ([uidquid  illud  sit,  lenebiliir 
qnoque  inlerrogatus  aperire  verilaleni ,  suli 
morlali  ;  unde  reiigiosus  leneiur  sub  morlali 
respondere  visitalori  inlerroganti  de  observan- 
tiis  rcgularibus,  quia  ipso  visiialor  leneiur  sub 
morlali  de  his  inqnirere,  elianisi  qnilibcl  reli- 
gidsusin parliculari non peccol  morlaliter,  v.  g., 
in  fraclionesileniii.  Si  verô  judex  litKèquidem 
inlerrogal  ,  scd  non  lenebatur  inlenogare  , 
quia  lalis  inlcrrogalio  non  muliiiin  periim  bat 
ad  causai!),  luiic  reus  non  tenebiiiir  respondere 
verilaleni  sub  mortali.  Secundo  ex  ciicumstan- 
liis  considerari  potest  gravitas  aut  levitas  men- 
dacii  in  judiciis ,  scilicet  ex  injuria  quam 
palitur  accusalor  aut  leslis  juridicè  ac  légitima 
agenlcs.  Ratio  est  quia  mendacium  in  judicio 
est  immédiate  conlra  jusliiiam  vel  religionein. 
Alqui  in  viliis  conlra  isias  virtuies  polesi  re- 
periri  levitas  maleriae,  ul  si  quis  fureiur  obo- 
luni,  etiam  in  loco  sacro.  Ergo  taie  mendacium 
polest  quandoque  esse  solùm  veniale.  lia 
Bannes  2-2,  q.  69,  art.  2,  part.  2,  conclus. 
2.  Idem  docel  Soius  lib.  5  de  ,)nst.  q.  6,  art.  1, 
cl  in  relecl.  de  legendosecreio  memb.  2,  q.  7, 
concl.  2.  Cajetanus  lamen  docet  onine  menda- 
cium sive  in  tiibunali  pœniienii*,  sive  in  ju- 
diciii  esse  peccaium  niorlale.  2-2,  q.  C9,  art.  1 
et  verb.  Coiifessiouis  coniiil.,  i,  in  Sumniâ. 

Qaomodo  aulem  se  gerere  debeat  conlessa- 
rius  thomista lu coiilessione niiaerorum  reoruni, 
qui  juridicè  inlerrogati  negârunl  verilatem, 


H;.9  kXl'OSi 

aut  eain  t'aleri  nolunît  —  Rcspondeo  debere 
cauiè  et  prudenier  se  gercre  iii  rc  laiili  nio- 
iiicnti,  neque  facile  absoliilidiieni  concedere  , 
auldcnegarepraeoipitanler;  sed  priiiliili'im  eam 
suspeiidere,  ac  iiUerim  diligenlcr  iiiqii  r(»ie 
tum  à  reo,  lum  ab  ejus  advocato  an  siialiquis 
defeclus  in  processu,  aut  in  modo  procedendi 
jiidicis,  aut  in  dictis  lesliura,  aut  circa  prolia- 
liones,  aut  circa  ordinem  juris;  tune  eniin 
reus  non  tenetur  respondere.  Quôdsi  è  contra 
omnibus  rilè  ac  mature  pensatis  videat ,  nec 
uilatenùs  dubitet  réuni  juridicè  inlerrogari,  et 
leneri  ad  obediendura  judici,  débet  eum  hor- 
tari  ut  verilatem  fatealur  :  quod  si  noiuerit , 
nondùm  polest  illum  absolvere  ,  cùni  peccct 
morlaliter,  velitque  in  peccato  perseverare , 
sed  polest  absolutionem  suspendere,  suppono 
enim  nondùm  prolalani  esse  sententiam  ,  nec 
periculum  esse  in  morà.  Et  tune  si  post  nega- 
lionem  veriiatis  reus  à  pœnâ  et  à  judicio  libe- 
retur,  postea  rite  pœniiendo  de  lioc  peccato 
absoivi  poterit  à  confessario  ,  iniposilà  oi  sa- 
lutari  pœnitenlià  ,  injunc(à((ue  obligatione 
reslituendi  damna  qux  parti  contraria;  iutulit 
par  crimen,  et  niajus  daninuni  quod  ex  ejus 
negatione  eidem  causavit ,  (juia  respectu  illius 
peccavit  reus  conira  justitiam  :  non  tanien 
cogi  potest  ut  ad  carcerem  redeat  aut  judicem 
adeal  et  seipsum  prodat ,  cùni  respectu  judicis, 
obedientiam  et  justitiam  legalcm  dunlaxal  vio- 
laveril,  judexqup  suo  ollicioperfunc'.us  luerit, 
ac  cessaverit  finis  interrogalionis  ,  causa  jam 
decisâ  et  reo  liberato.  Quod  si  reus  non  fuerit 
quideni  condemnalus,  sed  lamen  non  omnino 
liberatus,  nec  extra  judiciuni  positus  ,  si  con- 
tingat  deniiô  à  judice  inlerrogari  ,  lune  sub 
peccato  tenetur  se  retractare,  et  veritaieni 
fa  te  ri  :  nisi  lune  (ut  quidam  volunt)  incur- 
rerel  novam  pœnani,  convicius  de  nova  culp.i 
porjurii  ;  quia,  ut  inquit  Bannes  ibid.  concl.  3  , 
ille  se  proderet  tanquàm  réuni  de  nova  culpà  , 
quod  nenio  facere  tenetur.  Si  auleni  non  sil 
periculum  quod  novam  pœnam  incurrat,  tene- 
tur faleri  verilatem  quani  negavit,  ideôque  si 
probabilesitquod  iterùni  interrogabilur,  con- 
fessarius  debel  ipsum  monere  ul  sit  animo 
paratus  ,  babealque  tune  voiunlateui  fatendi 
veritalem  :  aliàs  si  careat  dolore  de  praîterilo 
mendacio,  et  vero  proposilo  se  retractandi  in 
casu  quo  denuô  inlerrogetur,  absoivi  nequit , 
cùm  velii  perseverare  in  suà  rebellione  et  pec- 
cato ,  ac  de  novo  prseceptuni  iransgrediendi 
vcdunlaleni  habeal.  Quod  si  credatur  judicem 
ampliùsnon  inierrogalurum,  et  reus  nihil  co- 


110  iitii) 

gilet  de  iall  proposilo,  sed  sit  quasi  in  bonft 
(idc,  non  liabens  scrupuluni  de  negatione  prae- 
terilà,  quain  licitam  esse  forte  pulavil ,  videlur 
quod  lune  confessarius  regulariter  non  debeat 
exaniinare  ac  urgere  circa  laie  proposilum , 
ciini  sit  res  diflicillinia,  ac  gravis  tenlatio,  quà 
l'oné  exponeretur  reus  periculo  peccandi,  sed 
quod  tune  suHiciat  reum  monere  in  génère  ut 
animo  lirmiler  et  eflicaciler  proponat  omnia 
peceala  in  posteruni  cavere,  doleatquede  prae- 
lerilis  ,  nisi  in  reo  videat  bonasdisposiliones, 
nec  sil  periculum  ejus  eversionis,  si  obligalio- 
neni  liujus  propositi  in  parliculari  eidem  nia- 
nifestet.  Qiiando  tandem  reus  juridicè  interro- 
galus,  non  obstanle  quôd  verilatem  negaverit , 
condenmatus  fuil  et  ad  suppliciuni  ducitur, 
optiniè  quidem  facit  conlitendo  verilatem  :  de 
rigore  lamen  ad  id  faciendum  non  tenetur, 
nisi  aliquod  noiabile  daninum  inde  conscquere- 
lur;  sed  lune  sufficil  quôd  suuni  peccalum  rite 
conl'cssus  fuerit  ac  sacramentalem  absolutio- 
nem receperit.  lia  Navarrus  in  Manual.  cap. 
2.5,  num.  38. 

^'iVlrùm  reus  possit  infamare  accusalorem , 
mit  testes ,  aut  seipsum  absque  peccato. 

Constat  ex  dictis  reum  contra  ordinem  juris 
accusatum  aut  denunlialum,  negando  crimen 
occulinin,  quod  non  est  prcbabilc  in  judicio, 
non  pcccaie,  etianisi  ex  hoc  indirecte  infiinie- 
tur  accusaior,  et  tanquàm  calumnialor  habea- 
lur.  Ratio  est,  quia  quaties  crimen  est  occultum 
cl  reus  non  tenetur  illud  conliteri,  loties  babet 
jus  se  del'endendi  cum  moderamine  per  média 
liciia  ;  est  autem  licitum  reo  in  hoc  casu  negare 
crimen.  L'nde  accusaior  sibi  imputare  débet, 
si  inde  infamiam  consequatur;  cùm  enim  reus 
sil  publiée  et  in  judicio  innocens,  innocentiam 
suam  publiée  defendendo  ,  utitur  jure  suo. 

An  vero  peccet,  si  nedùni  sinipliciter  crimen 
neget ,  sed  eliam  accusalorem  niendaccm ,  ca- 
luniniatorem  ,  etc. ,  appellet  ,  respondelur 
illum  peccare  contra  charitaieni,  si  suICcienter 
se  defendere  valeat  per  simplicem  negationcm 
absque  alià  verborum  asperitalc ,  cùm  absque 
ullà  necessitale  infamet  accusalorem ,  et  ha; 
injuriae  verborum  habeant  rationem  vindictse 
et  recriniinalionis  ,  non  verô  justae  et  neces- 
sarise  defensionis.  Ratio  est,  quia  sic  aecusatus 
débet  se  defendere  cum  minimo  damno  possi- 
bili  alierius,  et  cum  moderamine  ;  ergo  cùm 
aliter  absque  verborum  asperilaie  se  lueri  va- 
leat, censetur  tuncmodeiamenexcedere.Secùs 
diccndum,  si  crimen  jam  foret  suQicienter 


1161  OCTAVI 

probalum,  et  rousjuridicèinterrogclur  :  tune 
enini  cura  non  possit  absque  peccalo  ncgare 
criinen,  neque  proinde  ipsi  liciluui  esl,  diioclè 
aut  indireclé  accusalorem  infaniare.  Idem  di- 
cenduin  de  testibus,  nempe  licitura  esse  reo, 
illorum  crimina  occulta  delegere;  si  tamen 
valeant  ad  iiilirmandum  teslimonium ,  et  pro- 
bari  possinl ,  non  solùm  quando  faisum  tcsti- 
nionium  proferuiit,  sed  etiam  quando  verura 
dicunt  contra  ordinem  juris  ,  ae  sponle  se  ad 
testincandum  offerunt,  quia  haec  objectio  cri- 
minum  habcl  tune  rationem  defensionis  respc- 
ctu  rci  contra  invasores.  Quod  etiam  quidam 
extendunt  quando  testes  secund uni  juris  ordi- 
nem verum  preferunt  tcstimonium.  Id  tamen 
limiiandura  censco,  quando  criuien  accusati 
non  est  probabile  in  judicio,  puta  si  unus  solus 
adsit  teslis  non  onini  exceptione  major  :  iste 
enim  utiliter  ac  lemerariè  se  exposuit  buic 
periculo  infamix  :  non  enim  cum  tanto  suo 
detrimento  tcslificari  tenebatur ,  si  timebat 
reura  deelaraturum  ojus  crimina. 

Tandem  licitum  est  reo  ,  ut  à  gravibus  tor- 
mentis  se  liberet  torturœ,  seipsum  infaniare 
conlîlendo  judici  crimcn  verum,  sed  occultum 
de  quo  contra  juris  ordinem  iulerrogatur. 
Quia  cùm  quilibct  sit  dominus  fama;,  sicut  et 
pecunia;,  potest  ob  urgentem  et  rationabilem 
causam  ,  qualis  est  isia  ,  ejus  dispendium  Terre. 
Imo  auctores  docent  in  isto  casu  à  raorlali  per 
se  loqnendo  excusari ,  qui  metu  gravissinio- 
I  um  tormentorum  ,  faisum  crimen  de  quo  ac- 
cusatur ,  fatetur ,  quia  nemo  tenetur  cum 
lantis  doloribiisvilam  tucri  contra  invadenleui, 
volunlque  solùm  venialiter  peccare  ,  illo  men- 
dacio  oflicioso.  Ncc  in  lioc  propriae  morti  per 
se  dal  causam ,  sed  tantùm  per  accidens  et 
permissive  :  licite  enim  commutât  gravia  lon- 
gaquc  tormenla ,  quœ  causant  mortem ,  et  sunt 
quasi  prolixa  mors ,  breviore  morte.  Si  tamen 
cessent  tormenla  ,  nec  sit  pcriculum  quùd  ex 
retraclalione  ampliùs  gravi  tortura;  applicelur, 
ut  dùm  asccndit  patibulum,  tenetur  se  rctra- 
ctare  corani  populo,  cùm  tune  ea  retractatio 
non  possit  illi  obesse ,  sed  prodesse ,  saltem  ad 
reliiiquendum  in  animis  hominum  dubiuni  et 
suspicionem  de  veritate  ,  ac  de  illius  innocen- 
ti:\.  Peccalum  mortale  foret,  si  quis  propter 
bujusmodi  tormenla  vitanda ,  alios  falsô  infa- 
maret  ;  tune  enim  esset  mendaoium  pernicio- 
sum  ;  et  innoccnli  causât  grave  damnum  ,  fa- 
titque  notabilem  injuriam  :  non  enim  esl 
dominus  famœaiiorum,  sicut  propria;.  Quando 
tamen  fama  illius  ita  esl  conjuncta  cum  alio- 


f'K/ECEI'TI 


1102 


rumfamA,  ut  unà  Issu  laidatiir  alla  ,  ac  per 
illius  infamiam  aliis  nolabile  damnum  couse- 
quutur,  videtur  tune  per  accidens  graviter 
peccare  ae  contra  jusliliam  ,  respecta  saliem 
aliorum  ,  et  leneri  ad  resiiluondum  ,  se  retra- 
ctando,  si obtormenta  vitanda,  prœseriimlevia, 
se  infamaverit,  ex  quàdam  animi  niniiùm  deli- 
cati  etsensibilis  mollitie. 

§  3.  Ulrimi  liceat  reojiuliciiim  per  appctluiionem 
declinare. 

Divus  Thomas  art.  3,  docet  quùd  duplici  de 
causa  contingit  aliquem  appellare  :  uno  quideai 
modo  eonfidcntià  justa;  causx,  quia  videlicci 
injuste  à  judice  gravatur;  et  sic  licitum  est 
appellare  :  hoc  enim  est  prudenter  evadere  . 
justùque  se  defenderc  contra  invadentem,  ut 
approbalur  2,  q.  6,  cl  D.  Paulus  aJ  Caesarem 
appellavit  .\clor.  25;  neque  reus  sic  appellando, 
alicui  facit  injuriam,  cùm  ulatur  jure  quod 
natura  unicuique  dédit  seipsum  debilo  modo 
ab  injusto  gravamine  defendendi  :  nullaauiem 
honestior  via  se  tucndi  à  supcriore,  et  judice 
inferiore  injuste  gravante  excogiiari  potcsl , 
quàm  recurrcre  ad  majorera  supcriorem  ,  qui 
illigravaminimederi  potest.  Unde  jusia  appel- 
lalio  merito  lanquàra  innocenlix  praesidium 
etdefensio  ab  omnibus  admittitur  de  jure  na- 
lura;. 

Alio  modo  aliquis  appellal  causa  ail'eremke 
morai,  ne  contra  cum  justa  sententia  profera- 
lur  ;  et  hoc  est  calumniosè  se  defendere,  quod 
est  illiciium  :  facit  enim  injuriam  judici,  cujus 
oflicium  impedit,  et  adversario  suo  ,  cujus  ju- 
slitiam  quantum  potest  perturbât  :  et  ideô  sicut 
dicitur  2,  q.  6,  omni  modo  puniendus  est  cu- 
jus appellatio  injusta  pronuntiatur.  Quœ  D. 
Thomx  verba  videnlur  intelligenda  de  appcl- 
lante  à  sententia  qua;  ex  orani  parle  scitur 
esse  justa. 

Appellatio  regularilcr  duplicem  vira  habet. 
Primo  devolulivam  causa;  ad  judiciuin  supe- 
rioris.  Secundo  suspensivam  sententia;  inferio- 
ris  judicis.  De  Appellat.  cap.  Ad  liœc,  et  cap. 
Proposuii.  Item  ff.  ?iiliit  novari.  L.  Uiiica.  In 
quibusdam  tamen  casibus  appellatio  sentcntiam 
non  suspendit,  sed  judex  non  obslantc  appel- 
laiione  cam  potest  exequi, 

Primo,  si  appellelur  à  scntentiA  orrectionis 
non  exccdenlis  modum  à  canone  vel  slatuto 
pra?scriptum  :  tune  enim  correctio  non  est 
difl'erenda  ,  ne  delur  occasio  licenliùs  delin- 
quendi.  ho  Appell.  cap.  Ad  noslram.  Inde  sen- 
tentia cxcommunicalionis ,   suspensionis    vel 


1165 


EXPOSITIO 


1161 


incrdicli ,  ligai  penilrnie  appcllationa.  Se- 
cundo ncquesiispendilur  sentciilia  cpiicopi  vcl 
ejus  vicarii  ad  componcndas  in  processionibus 
aut  in  ecclesiasticis  comiiiis  coniroversias  de 
praccedenlià.  Ex  Tiidcnl.  sess.  2i,  de  Regul. 
eap.  15,  iicc  eliani  cjus  senleulia  maxime  in 
visitalionibus  circa  reparationes  ecclesicc,  pro- 
visiones  de  divinis  ofliciis  ,  cl  sacris  minisle- 
riis,  cl  moriim  in  clero  disciplinam.  Tridenl. 
sess.  24,  de  Reform.  cap.  10.  Vide  eliam  sess. 
15,  de  Reform.  cap.  1,  '2el5. 

Ciim  autcin  D.  Tlionias  absolulù  doce.t 
liciUim  esse  omniljus  oppressis  ab  injuslâ 
senieniià  api.ellare,  nuliamque  inler  seculares 
el  regulares  ponal  dillercnliam  et  dislinclio- 
nem  ,  censel  appellalioncm  juslam  cliam  reli- 
giosis  liciiam  esse ,  ciim  sii  légitima  defensio  ab 
injuslo  gravamine,  ipsoque  jure  nalurali  omni- 
bus oppressis  concessa,  oui  religiosi  non  cen- 
senlur  renunliàsse,  sieut  nec  conservai loni 
famœ  et  vit*  :  non  cnim  in  jure  isio  propria; 
defensionis ,  dcbenl  esse  pejoris  condiiionis 
quàm  alii.  Débet  lamen  gravamcn  esse  certum 
ac  manifcslum  ,  et  non  in  lovioribus ,  scd 
oravioribus  conlra  formam  canonum  aul  siia- 
rum  constitutionum  ,  cl  lune  appellalio  lieri  ac 
proscqui  débet  gradalim ,  nempe  à  priore  aul 
guardiano  ad  provincialem  ;  à  provinciali  ad 
generalcm;  à  général!  ad  ordinisproleclorem, 
ad  sacram  congrcgalionem  rcgularium ,  ad 
papam  ;  prout  definivit  sacra  congrcgalio  suo 
decrelo  cmanato  ann.  Domini  1387  unde- 
cimo  calend.  febriiarii.  Nunquàm  lamen  li- 
cel  ad  alia  tribunalia  extra  suiim  ordinem 
appellare;  et  qui  ad  seculares  judices  rccur- 
runt,  pœnam  excommunicationis  lalx  senten- 
tice  rcservaiara  papcc  incurrunt ,  ut  constat  ex 
decrctis  Bonifacii  IX  ,  Leonis  X,  Gregorii  XIII 
el  Clcmenlis  Mil,  ac  privatione  vocis  aclivoe, 
cl  passive  ipso  fado  puniuntur. 

Nec  refert  quod  jus  commune,  et  spéciales 
relidonum  constitutiones  graviter  religiosis 
inierdicant  appcllalioncs.  Non  refert,  inquam; 
solùm  enim  probibil;c  fuevunl  appellationes 
frivolae  ,  absquc  causa  faetoc  à  corrcclione 
praelatorum  indiclà  ac  débita  secundùm  con- 
stitutiones cl  staluta  ac  laudabiles  consuclu- 
dines  religionuni,  absque  ullo  gravamine,  so- 
luramoJo  ad  effiigiendam  disciplinam  cl  su- 
perioris  ordinarii  auctorilatem;  et  mcriiô , 
quia,  ul  ail  Panormit.  in  can.  Licet  de  Odicio 
ordin.,  illc  qui  corri^il  juxla  normara  consti- 
tutionum et  regiibirem  disciplinam  non  gravât: 
appellalio  aiitem  fandaia  est  super  gravamine. 


Can.  Ut  (tebiiiis  de  Appellatione  :  secùs  dicen- 
dum  si  superior  in  corrigcndo  religiosum  no- 
tabililer  excédai  islum  modum  ,  ul  colligitur 
ex  can.  De  priore,  de  Appellat.  ,  ubi  Alcxan- 
der  III  priorem  quemdam  gravilcr  punire  jus- 
sit,  qui  modum  corrigendi  exccdens,  sui  sub- 
diti  a|ipellalionem  non  adinisil;el  colligitur 
eliam  ex  decrelo  saicrae  coiigregationis  cardi- 
naliiini,qua!  solùm  prœscribil  religiosis  modum 
procedendi  in  appellalionibus  ,  proindeqtie 
supponil  illis  modo  dobilo  liciiè  uii  posse, 
jure  defensionis  ab  ipsâ  nalurà  omnibus  con- 
cesso.  Nec  Tridenlin.  sess.  23,  de  Regular. 
cap.  1,  probibel  regularibus  appellationes,  sed 
soliinmiodo  quôd  ad  majores  superiores  per- 
sonaliier  non  accédant  nisi  l'uerint  ab  ipsis 
advocaii,  el  absque  debiià  liceniià  in  scripiis 
per  se  loqucndo.  Deeel  tamen  religiosos,  ut 
boc  rcmedio  appellaiionis,  extra  suum  ordi- 
nem prstserlim,  non  uiantur  ;  unde  ejus  décor, 
integriias  et  quies  sœpè  labefactelur,  prœfe- 
rcndo  bonum  commune  religionis  suo  privalo 
conimodo  :  sed  omnes  eorum  causse  debenl 
intra  parieies  et  cancellos  religionis  iraclari 
cl  terminari ,  ne  ipsi  el  religio  conlemplui 
babeanlur.  .\ul  saltem  ad  superiores  debenl 
rccurrere  tanlùm  per  viam  simplicis  querelx 
proponendo  gravamcn;  qui,  causa  cogniià,  ea 
facere  tencntur  quœ  reclus  judei  ad  se  in 
forma  appellanli  praeslarel  absque  judlciislre- 
pitu,  eic. 

§  i.  i'iritm   liceat   comlemnalo  ad  morlem  se 
defendere,  $i  posait, 

Divus  Thomas  bic  art.  4,  doccl  quôd  allquis 
ad  morlem  damnaïur  dupliciler.  L'no  modo 
juste,  et  sic  conJemnalo  non  licet  se  defen- 
dere: licitum  est  enim  jiidici  eum  resisientem 
impugnare  ;  unde  relinquiturquôd  ex  parle  se 
defendentis  sit  bellum  iiijustura,  et  qiiôJ  in- 
dubitanter  ppccet.  Mine  .\posl.  ïd  Rom.  13, 
ail:  Qui  poleslali  resislil,  Dei  ordiiiatioiti  re- 
sislil ,  el  ipse  sibi  danviationem  acquirit.  Con- 
demnatus  aulem  se  defendendo,  poleslali  re- 
sislil quantum  ad  hoc  in  qno  est  divinilùs 
insiiluta,  ad  vindiclam  maleraciorum,  laudeni 
verô  bonorum.  Ergo  peccat  se  defendendo. 
Nec  refert  quod  nalura  ad  id  incline!,  quasi 
se  defendere  sil  de  jure  nalurali.  Non  refert, 
inquam  ,  quia  idcô  liomini  data  est  ratio,  ut 
ca  ad  quœ  nalura  inclinai,  non  passim,  sed 
secuiidiim  ralionis  ordinem  exequalur.  Unde 
non  quxlibet  sui  defensio  est  licila  ac  de  jure 
nalura;,  sed  solùm  qua;  lit  cum  debilo  nio- 


1163  OCTAVI 

deraniine.  Âdde  quôd  natura  magis  inclinât  ut 
pax  et  iranquillitas  reipub.  conservetur  per 
piinilionem  criniinum,  ac  snperiori  légitimé 
priicipienti  in  his  adqua;jiis  prœlationis  se 
extendit ,  obediatur,  quàm  ad  hoc  ut  niale- 
factor  conservet  suani  vilam. 

Alio  modo  condcninatiir  aliquis  injuste.  Et 
taie  judicium  simile  est  violeiitiœ  latronum  , 
juxta  illud  Ezech.  22:  Principes  rjus  in  medio 
iltius  quasi  liipi  rapienles  prœdam  ad  effimden- 
diim  sanguinem.  Et  ideô  sicut  licct  resislere 
lalronibus,  ilalicet  lesistere  in  tali  casu  malis 
judicibus  ;  nisi  forte  propter  scandaluni  vi- 
tandum ,  cùni  ex  hoc  aliqua  gravis  turbatio 
timeretur. 

Videtur  ,  inquit  cardinalis  Capissuchiiis 
tom.  2,  q.  7,  quôd  si  quis  innocens  lyrannicè 
absque  processu  injuste  damnarelur  et  ad 
rooi'lem  duceretur,  posset  vi  de  manibus  li- 
cloi'um  se  eripere  ,  etiani  cum  ipsorum  occi- 
sione  ,  si  supponalur  ipsis  nota  injustilia  Ju- 
dicis  :  lune  enim  perinde  est  ac  si  à  lalronibus 
et  sicariis  invasus  duceretur  ad  mortem  ;  qui- 
bus  etiam  rum  illorum  occisione  resisti  posse 
cerlum  est ,  si  cà  viù  et  non  alià  mors  vitari 
possit.  Verùm  de  hoc  non  fero  judicium.  Secùs 
vero  dicendum ,  diini  per  proccssum  et  iii  li- 
gurâ  judicii  iniqui  per  seutcntiam  injuste 
damnaïus  fuit,  et  ad  mortem  ducitur;  nulla 
quippe  lex  permiitit,  iniquum  judicem  ,  accu- 
satorcm  et  falsos  testes  occiderc  ;  imù  Alexan- 
der  papa  Vil  damnavit  opinionem  illorum  qui 
asserebant  id  esse  liciium,  ne(|ue D. Thomas  id 
intcndil,  scd  dicit  tantùm  ,  quod  injuste  con- 
deninato,  absohitè  et  simpliciter  resislere  li- 
ceat  :  id  auteni  pluribus  alils  modis  cilra  occi- 
sionem  fieri  poicst  ;  ncmpe  non  obediendo, 
sed  reuitendo  ,  alii[ualein  vim  ministris  infe- 
rendo,  clamando ,  rationes  innocentiae  sux 
palàm  ac  publiée  propoueudo,  ad  supremum 
judiccm  appeliando,  etc.  Nequc  S.  doctor  vo- 
luil  omniuô  judicium  islud  contra  ordinem 
juris  factum  et  injuslum.aequiparari  violenliie 
latronum,  sed  duutaxat  simile  esse,  in  quan- 
tum infertvimct  injuriam  condeinnato.  Cum 
hàc  tamen  diderenlià  quôd  lalroues  armis 
vilam  inq)etunt,  ideôque  hœc  vis  armis  et  cum 
ipsorum  occisione  repelli  polesl  :  alverù  ini- 
quus  judcx,  accusator  et  faisi  lestes,  physicè 
cl  in  actuali  conllictu  hune  iimocentem  armis 
non  inipetunt;  scd  alià  via,  nempe  mendaciis, 
etc.  Ergo  haec  violentia  alio  modo  quàm  armis 
et  occisione  est  repellenda ,  juxta  superiùs 
dicin  de  hnmiridio.  Addi^  quôd  ipla  opcisio  j'i- 


PR.ECEPTI. 


iino 


dicis,  aut  ministroruni,  etc.,  vix  absque  scan- 
dalo  et  reipub.  turbalione  (îeri  polest.  Tandem 
quia  ex  damnatis  ad  mortem,  pauci  inveniun- 
tur  qui  non  existiment  se  contra  ordinem  juris 
et  injuste  condemnari ,  sieque  licite  posse  ju- 
diccm, accusatorem  et  testes  occidere,  ex  quo 
eveniret  paucos  vclle  jusiitiœ  bonum  cum  tanlo 
periculo  promoverc;  quod  sanc  in  notabilc 
reipub.  detrimentum  redundarel.  Ilinc  sequi- 
tur  à  forliori  eum  ,  qui  quamvis  sit  reipsà  in- 
nocens ,  tamen  secundiim  allegala  et  probala 
juridicè  convincitur  reus  ac  morte  diguus , 
non  posse  occidere  judicem,  minisiros  aut  te- 
stes ,  ut  se  liberet  à  morte  ad  quani  fuit  con- 
demnatus  per  sentcnllam  formaliter  juslani , 
qu;e  non  nitilur  falsà  prœsumptione ,  sed 
potiùs  expressâ  veritale  quà  judex  lanquàm 
persona  publica  procedens ,  cerlô  scit  se  posse 
et  leneri  secundùm  allegala  et  probala  hune 
ad  morlem  condeninare  :  répugnai  autem  su- 
periorem  aliquid  jusè  pr^Bcipere ,  et  liciium 
esse  subdito  armis  se  tueri  contra  ipsum  aut 
illius  minisiros:  unde  si  iste  innocens  con- 
demnatus  ,  se  defendendo,  judicem  vel  mini- 
siros graviter  vulneraret;  puniretur  postea 
magis,  eliamsi  de  ejus  innocenlià  conslarct. 

Quia  lamen  baec  sententia  esl  malerialiter 
injusla,  iste  innocens  cilra  vulneralionem  et 
occisionem  niinisirorum,  polest  se  onmi  modo 
possibili  defendere  ,  violenter  carcerera  fran- 
gere  ,  se  de  manibus  lietorum  ctiam  cum  ali- 
qua modcratâ  vi  extricare,  et  gcneralilor  actus 
supradicios  facere ,  ac  omnes  alios  qui  redu- 
cunlur  ad  fugam  :  non  verô  eos  qui  pertinent 
et  ordinantur  ad  pugnam,  et  aggressionem, 
ut  sunt  occisio,  aut  gravis  hesio  minislroium. 

Quœrcs  primo,  an  liceat  reo  anie  vel  post 
senlentiam  ô  carcere  fugere.  —  Resp.  alTirma- 
livè  cum  D.  Thomà  hic  art.  4,  ad  2,  uLi  ait 
quôd  c  nullusita  condemnalur,  quôd  ipse  sibi 
«  infcrat  mortem  ,  sed  quôd  ipse  morlem  patia- 
«  tur.  Et  ideô  non  lenelur  facere  id  unde  morj 
i  scquatur,  quod  esl  nianere  in  loco  un  Je  du- 
<  catur  ad  morlem  :  lenelur  lamen  non  resis- 
«  1ère  agenti  ,  quin  paiiatur  ,  quod  juslum  eSf 
«  eum  pati.  ^  Ratio  est  quia  inclinatio  naluralis 
quam  unusquisque  habet  ad  vilam  omnibus  viis 
licitis  conscrvandam  ,  facit  ni  jure  naturse  et 
gentium  ea  prxstarc  valeat  quse  non  répugnant 
juslo  judicis  prxccpto  :  judcx  autera  iioa  prse- 
cipit  reo  ut  in  carcere  maneat ,  nec  prohibet  ei 
ut  fugiat ,  si  possit  :  laie  namque  praecep'um 
esset  supra  humanam  coniliiionem  et  conira 
jus  nalur.'c.  E"gr>  r^us  fu-'i^ndu  ,  ini^o  suo  uii- 


11C7  EXPOStTlO 

tur,  nec  uUi  facii  injuiiam  ,  dumniodô  mini- 
stris  justilise  violenliam  non  inférai ,  etiamsi 
ex  illiusfugà  aliquod  danniuni  scqnalur  cnslo- 
dibus  carceris,  co  quùd  illud  damnuni  sit  ef- 
feclus  pcr  accidons  el  prœler  inlentionem  fu- 
jgienlis  ,  cùm  ipse  ulatur  jure  sno  :  iniô  potest 
rumpere  vincula  ,  parietes,  elc,  quia  sic  fu- 
gicns  nulli  facit  vini  ;  propriè  enim  vis  non 
inferlur  nisi  creaturai  ralionali  :  sicul  damna- 
tus  ad  beslias  feram  occidere  potest.  Nec  cen- 
scretur  vim  miuistris  inferre ,  si  fugiendo  se- 
cum  Iralieret  carceris  custodcm  ilium  lenen- 
teni ,  aut  in  terram  projiceret ,  etc.,  benè  tamen 
si  eum  ligaret  aut  graviter  percuteret,  etc. 

Qure  dcniùm  intclligonda  sunl  quando  per 
sentenliam  juslam  judicis  non  fuit  damnatus 
ad  pœnara  carceris  ;  tune  enim  ei  non  foret 
licituni  fiigere  ;  quia  sicut  tenctur  cxulare  ,  qui 
condemnatur  ad  exiliiim  ,  et  qui  condcninalur 
ad  non  excundum  .i  civiiale,  '.enclur  ibi  rema- 
ncre  ,  quia  quilibel  tonclur  obedire  jusiitiœ  le- 
gali  in  bis  quae  juste  pnecipit ,  iia  damnatus 
ad  pœnam  carceris  licite  fugere  nequil.  Qui- 
dam tamen  excipiunt  casum  quo  quis  esset 
damnatus  ad  carcerem  pcrpetuuni  vel  ad  du- 
rissimam  servilutem  ,  ut  ad  trirèmes  ,  quia  bœc 
morli  œquiparanlm- ,  voluntque  tune  licitum 
esse  fugere;  quod  alii  limitant,  nisi  isle  reus 
mererelur  mortein  ac  ad  illam  foret  condem- 
nalus,  caque  pœna  in  carcerem  perpetuum 
commularetur  ;  eam  qiiippe  accepiando  vide- 
tur  renunliàsse  juri  quod  antea  habebai 
fiigiendi. 

Quando  rco  licilum  est  fugere  è  carcere  ,  li- 
citum quo(nie  est  ejus  aniicis  aut  aliis ,  nisi 
l'uerint  niinislri  justiliaî ,  fugam  illi  consulcre  , 
ipsiquc  instrumenta  ad  vincula  runipenda , 
cffringcnduniquc  carcerem  necessaria  submini- 
slrare  :  non  tamen  licite  possunt  eum  extcrius 
juvare  immédiate  ,  ipsimet  vincula  rumpendo, 
aut  carcerem  elïringendo  :  jam  enim  tanquàm 
caiisx  principales  ad  liberalioncm  rei  directe 
concurrerent ,  valdèque  renipub.  oHendcrent 
absque  jure  ad  lœdendum  ;  licitum  est  illis 
sine  vi  et  injuria  deciiiere  euslodem  ,  ut  reus 
occasioncm  fugiendi  capiat  ;  potest  ctiani  reus 
îiiuneribus  amicitiam  custodis  sibi  coniparare 
eo  animo  iit  liberiùs  traclolur  inde(iue  arreplA 
occasione  fugiat.  Nequit  tamen  dare  illi  pecu- 
nias  directe  petcndo  ,  ut  sibi  libcram  evadendi 
facullatem  Iribuat ,  quia  custos  licite  non  po- 
test banc  facullatem  venderc  ,  nec  concedere. 

Quœres  secundo  an  possit  aliquisdamnari  ad 
sibi  prnpinandum  venonum  ,  cl  reus  lencalur 


llGii 

ad  illum  sunicndum,  —  Resp.  négative,  quia, 
ut  ail  D.  Thomas,  i  nuUus  ita  condemnatur 
«  quod  sibi  ipsi  raorlem  inférai ,  sed  quôd  ipse 
«  niorlem  paliatur,  et  ideo  non  icnelur  facere 
<  id  unde  mors  sequatur.  )  Atqui  sibi  propin.are 
venenuni  mortiferum  ,  esl  sibi  ipsi  mortem  in- 
ferre. Ergo  nullus  potest  ad  id  condemiiari ,  el 
condemnatus  non  tcnetur ,  imô  licite  nequit 
illud  sumere  ,  sed  lantùm  id  pati  merè  passive 
se  habendo  ,  el  adhuc  infusum  ab  aliis  ori 
ejus,  non  degluticndo  si  possit;  idemque  di- 
cendum  de  aliis  aclionibus  directe  necem  in- 
ferenlibus. 

Articl'lus  IV. 

De  iiijuslilià  testiiim. 

De  hàc  materià  iractat  D.  Thomas  2-2,  qua.'s(. 
70,  per  quaiuor  articulos.  In  primo  quaerit 
ulriim  honio  leneatur  ad  leslimonium  feren- 
dum  ,  et  rcspondet  quod  si  requiraïur  leslimo- 
nium alicujus  subditi  auctorilate  superioris  , 
cui  in  his  quae  ad  justiliam  pertinent  obedire 
tenctur,  non  est  dubJum  quin  lencalur  lesli- 
monium ferre  in  his  in  quibus  secuudùm  ordi- 
nem  juris  leslimonium  ab  eo  exigitur  ,  puta  in 
mauifestis  ,  el  in  his  de  quibus  infamia  prseccs- 
sit  :  secùs  verô  in  aliis  ,  puta  in  occullis ,  el  de 
quil>us  infamia  non  prœcessit. 

Si  verô  requiraïur  ejus  leslimonium  non 
auctoritate  superioris  cui  obedire  lenetur, 
tune  dislinguendum  est.  Quia  si  leslimonium 
requiraïur  ad  liberandum  hominem ,  vel  ab 
injusia  morte,  seu  pœnà  quàcumque ,  vel  à 
falsà  infiujiià ,  vel  ab  aliquo  damne,  tune  te- 
nctur homo  ad  lesliiicandum  :  et  si  ejus  lesli- 
monium non  requiraïur,  lenetur  facere  quod 
in  se  esl ,  ut  vcritatem  dcuunliet  alicui ,  qui 
ad  hoc  prodesse  possit  ;  dicitur  enim  Psalm.  81  : 
Eripite  paiiperem  cl  egemim,  de  7nanu  peccato- 
lum  libérale ,  el  Proverb.  21  :  Ërue  eos  qui  dii- 
cimtiir  ad  mortein.  El  ad  Rom.  1  :  Digni  siint 
morte,  etc.,  ubi  diclt  glossa  :  Consenlirc  esl 
lacère  cùm  possis  redarguere.  Super  his  verô 
qua;  pertinenl  ad  condemnatioiiem  alicujus , 
non  tenctur  aliquis  ferre  leslimonium  ,  nisi 
ciim  à  supcriore  compellitur  secundùm  ordi- 
nem  juris  ;  quia  si  circa  hoc  verilas  occultelur, 
nulli  ex  hoc  spéciale  damnum  nascilur.  Vel  si 
immiiieal  pcriculum  accusatoii ,  non  esl  cu- 
randuni  ,  quia  ipse  in  hoc  pcriculum  sponlè  se 
injccit  :  alia  auleni  est  ralio  de  rco  ,  cui  pcri- 
culum imminet ,  co  nolenle.  Ilaclenùs  D.  Tho- 
mas. Cujus  ullima  verba  inlelligenda  sunl  de 
accusalore  qui  inique  ,  id  esl ,  non  servalo  ju- 


1169  OCTAVI 

ri»  et  charitalis  ordine  ,  aut  temerè  ,  sine  ulli 
necessitaie  acciisavit  sponte  suA  ,  solùniqiie  ex 
odio  :  lune  cnira  non  tenelur  quis  lestimonio 
suo  ad  eum  defendenduni  se  ofl'erre  ,  aut  illius 
solà  pctitione  duci  ad  teslilicandum  :  secùs  verù 
de  illo  qui  praecepto  superioris  ,  aul  ex  jusl:\ 
et  necessariâ  causa  accusavit  :  alias  niiscrrinia 
foret  hujus  accusaioris  condiiio  ,  si  alii  non 
tenerenlur  lestimonium  ferre  :  non  enini 
sequum  est  ut  ob  hanc  actionem  licitam  et  bono 
communi  aut  privato  neccssariam  ,  pœnam  ta- 
lionis  aut  infaniiae  nolani  incurrat.  L'nde  teuen- 
tur  alii  eidcm  suo  testiinonio  subvenire ,  uipote 
innocenli  ,  ctiamsi  alius  contra  quem  testimo- 
nium  ferunt ,  sit  pleclendus  ;  in  hoc  enim  non 
est  inconveniens ,  cùni  sit  noeens.  Ilinc  colli- 
gilur  quôd  quando  teslis  mandalo  judicis  de- 
birè  vocatus  et  cilatus ,  eomparere  récusât, 
aul  seiens  à  judice  requiri,  se  abscondit ,  aut 
sislcns  in  tribunali  à  judice  légitimé  interro- 
gaïus  ,  non  vull  respondere  ,  aut  dicil  se  nos- 
cire  ,  etc.,  pcceet  conlra  cliarilateni ,  conira 
obedientiam  et  justiliam  legaleni ,  ut  constat 
ex  dictis  de  reo ,  irao  cl  contra  justiliam ,  ut 
vult  probabilior  senlenlia.  Ratio  cslquia  quando 
omissio  manifeslalionis  debilae  est  vera  causa 
injustae  aciionis  aul  delentionis,  tune  non 
nianifeslans  pecçat  contra  justiliam  et  tenelur 
ad  reslilutionem  danini  inde  conseculi.  Alqui 
testis  prnedicius  est  causa  salteni  indirecia 
damni  proximo  conseeuti ,  et  quantum  est  ex 
parte  suà  est  causa  moralis  ut  judex  ferai  scn- 
tentiam  in  damnum  alterius ,  et  ut  pars  laesa 
non  reparelur  :  ergo  illi  resliluere  lenetur. 

Excipiuntur  lamen  quidam  casus.  Primus  est 
si  teslis  se  occullet  anlcquàm  vocelur  ,  aul 
praEsens  prudenier  verilatem  occullet  ad  vi- 
tandum  aliquod  grave  damnum ,  quod  inde 
probabililer  limet  obventurura  sibi  aut  cogna- 
tis  suis  ,  sive  in  honore  ,  famâ  ,  aut  bonis  : 
tune  enim  non  peccat ,  nisi  ratio  boni  commu- 
nis  reipub.  aut  rehgionis  ,  cui  aliter  provideri 
non  potest ,  id  requireret.  Ex  quo  inferunl  au- 
ctores  rarô  consanguineos  ,  aflînes  ,  religiosos, 
teneri  contra  consanguineosteslimoniura  ferre, 
quia  damnum  unius  redundal  in  alierum,  ut 
palris  in  filium ,  vel  fralris  in  fratreni ,  etc., 
et  exinde  maximoc  dissensiones  ,  rixae ,  et  ini- 
miciiiae  nascerenlur  inter  eos.  Demùra  sunt 
intclligenda  hœc  de  danino  allerius  privaii  vi- 
lando  per  illud  testimonium  :  secùs  de  damno 
reipub.  aut  religionis.  Hinc  etiam  quidam  do- 
cenl ,  quôd  dùm  testes  liment  ne  reus  ipsorum 
crimina  occulta  detegat ,  unde  gravi  infamiâ 


PK-'HCEPTI.  1170 

notarentur  ,  non  obliganlur  ad  leslificandum  ; 
neque  etiam  tenelur  qui  est  particeps  in  cri- 
miiio,  limons  manifestalionem  et  punilioncm 
sui  dolicli  ;  neque  qui  in  proximo  promoveiidu.'ï 
est  ad  sacros  ordincs ,  tenelur  ad  leslificandum 
in  causA  sanguinis ,  si  inde  limeal  se  conlra- 
cturum  irregularitatem. 

Secundus  casus,  est  quando  icstis  interro- 
garelur  de  iis  quae  sub  secreio  aceepit,  de 
quibus  D.  Thomashîcad  2,  ail  :  «  De  illis  qua; 
homini  sunt  commissa  in  secreio  por  confcs- 
sionem,  nullo  modo  débet  lestimonium  ferre, 
quia  hujusmodi  non  scit  ut  honio ,  scd  lan- 
quàm  Dei  minisler,  et  ma]  us  est  vinculum 
sacramenli  quolibet  hominis  praeceplo.  Circa 
ca  verô  qua;  aliler  homini  sub  secreio  com- 
niiltunlur  ,  dislinguendum  est  :  quando  enim 
sunt  lalia,  qua;  slalim  cùni  ad  nolitiam  ho- 
minis veneiint,  bomo  ea  manifeslarc  leneUir, 
pula  si  pertinent  ad  corruptioncm  mulliludi- 
nis  spirilualem  vel  corporalcni,  vol  in  grave 
damnum  alicujus  ix>rsona; ,  vol  si  quid  aliud 
est  hujusmodi,  quod  quis  propalare  lenetur 
vel  leslilicando  vel  denunliando ,  centra  hoc 
debilum  obligari  non  potest  per  secrelum 
comniissum.  Quandoque  verô  sunl  lalia ,  qua; 
quis  prodere  non  tenelur,  unde  potest  obligaii 
ex  hoc  quùd  sibi  sub  secreio  commillantur  , 
et  lune  nullo  modo  tenelur  ea  prodere,  etiam 
ex  prœeeplo  superioris,  quia  scrvare  fidim 
est  de  jure  nalurali.  Niliil  aulem  potest  pric- 
cipi  liomini  conlra  id  quod  est  de  jure  nalura- 
li. »  llaclenùs  D.  Thomas  (1). 

Hinc  doclores  inferunl,  advocalos,  label - 
liones ,  consiliarios ,  casuistas ,  medicos  ,  chi- 
rurgos ,  obsletrices  ,  similesque  personas  , 
quibus  secreio  explicito  vel  implicilo  delcgun- 
tur  crimina,  non  leneri  ea  prodere ,  neque 
posse  ea  revelare ,  nisi  sint  in  damnum  pu- 
blicum  vel  privatum,  quamvis  à  judice  sub 
juramenio  interrogarenlur,  quia  aliàs  nuUus 
auderel  eorum  fidei  se  commiltere,  nec  sb 
eisdem  in  necessilaie  consilium  vel  auxilium 
petere ,  sieque  mala  malis  adderenlur,  et  id 
foret  conlra  bonum  commune. 

Aliqni  superaddunt  sequenles  casus,  nenipe 
si  agalur  de  re  furlira  sublatà,  quam  teslis 
benc  novit  acccptam  tanlummodô  fuisse  in 
juslam  compensalionem  ,  aut  ob  gravissiniani 
necessilalem.  Item  si  tanlùm  à  personis  parùni 
fide  dignis  id  noveril  ;  imô  nec  luijusmodi 
personas  judiei  manifeslare  débet.    Item  si 

(1)  Vid  Appendicera  III  de  lievelaiione  secreli, 
ad  calcem. 


1171  i;xi 

per  lajunam  accepeiit  delicli  noliliam  ,  v.  g., 
lilleras  apeiiendo,|aul  vi  cogendo  cum  ad  de- 
licti  revelalionem,  etc., tandem  si  sciât  exigno- 
rantià  f'actum ,  et  absque  ullà  culpà  :  in  bis|, 
Jnquiunt,  et  similibus  casibus  aliqiiis  non  te- 
netur  revclare ,  eliamsi  superior  prxcipiat  snb 
pœnâ  excomraunicationis.  Hincquando  Tilius, 
V.  g.,  obiinet  litteras  nionitoriales,  quibus  sub 
exconiniunicalione  prxcipitiir,  ut  quicunique 
novlt  tanlani  pecunioe  siimmam  illi  fuisse  furlo 
ablaiam ,  auctorem  furii  manifestet  ;  qui  scit 
Caium  eam  abstulisse ,  sed  videt  summam  il- 
lam  lune  restituendi  verû  inipoleniià  laborare, 
non  tcnetur  declarare,  verùni  ex  tune  illum 
secretô  monere  tenetur,  ut  cùm  prinium  po- 
terit,  restituai;  quùd  si  monitus  restituera 
renual  cùm  possit,  tenelur  anleqnàm  termi- 
nus in  lilteris  prœfixus  clapsus  fuciit,  illum 
denuntiare,  quia  jam  relentio  alieni  injusta 
est  et  pecearainosa.  Siniiliter  si  Tilius  ad  bel- 
lum  proficiscens,  apud  Caium  doponat  cate- 
nam  auream,  dicens  :  Si  in  belle  nioriar,  tua 
sit  isla  catena ,  non  tenebilur  Caius  illam 
liaeredibus  reslituere  Tilii,  quantumvis  lilleras 
nionitoriales  générales  oblinuerint  conira  eos 
«I,ui  babent  de  bonis  Tilii  dcfuncli  :  imô  neque 
alii  liujus  donationis  conseil,  tenebunlur  rem 
judici  manifestare ,  quia  scilicct  monitorium 
non  débet  nec  potcst  aliter  intelligi  quàm  de 
iniquà  detentione ,  qualis  non  est  isla.  Porrô 
circa  bœc  moniloria  tria  sunt  observanda.  In 
primis  terminus  in  moniliorio  prœfixus  vide- 
tur  inlelligcndus  à  die  pnblicalionis ,  et  non 
à  die  notilise  illius  juxla  plures  auclorcs,  qui 
inde  coUigunt,  quôd  si  in  monitorio  prœce- 
plum  imponatur  revelandi  inira  dccem  dies  , 
illi  dies  sint  nunierandi  à  die  publicationis, 
adeô  ut  si  nonnisi  post  illos  decem  dies  moni- 
torium veniat  in  cognilionem  alicujus,  ille  non 
leneatur  sub  excomniunicatione  crimen  reve- 
lare,  nisi  postea  conipellatur.  Secundo  quod 
non  sit  obligatio  revelandi  nisi  id  quod  in  ju- 
dicio  probari  potest,  quando  monitorium  prœ- 
cipit  ut  aliquid  revelelur  aut  denunlielur.  Si 
verô  prûccipiat  ut  bomines  lestimonium  ferani, 
lune  quisciunt,  declarare  tencntur  quod  nô- 
runt,  sive  probari  possit,  sive  non  :  unde 
verba  monitorii  sunt  diligenter  expcndenda  ; 
quôd  si  ex  eis  prœcisè  mens  superioris  depre- 
bendi  nequeat,  lune  ex  circumstanliis  est  in- 
daganda.  Qui  lamen  novit  impedimenta  nia- 
trimonii  inter  nubcre  volentes,  tenelur  oc- 
ciirtè  declarare  parocbo.  Tertio  quando  fertur 
cxconununicalio  ad  insianliain  partis,  v.  g.,    ( 


OsmO  \[-r2 

ul  quis  inlra  nicnsem  solvat ,  aliàs  escomrau- 
nicalionem  incurrat,  potest  pars  illum  icr- 
minum  prorogare  per  alium  mensem ,  inscio 
judice.  Et  tune  débiter  non  incurrit  excom- 
nîunicalionem ,  dummodô  inlra  illum  termi- 
num  prorogatuni  solvat;  veriim  de  bis  alii 
judiccnt  :  hic  solùm  adnioneo  concilium 
Trident,  sess.  23,  de  Reformalione  cap.  3, 
déclarasse,  ex  re  vulgari  et  levi  moniloria  de- 
cernenda  non  esse. 

§  1.  De  numéro  leslium  ad  probationein  ne- 
cessario,  et  quales  debent  esse  ad  faciendam 
fidem. 

D.  Tbomas  hic  art.  2,  probal  juré  naturali 
et  divino ,  sufficere  duorum  vel  trium  lesti- 
monium, juxla  illud  Deuteron.  17  :  In  are 
duorum  vel  trium  peribit  qui  inlcr/icielur.  Et 
cap.  i'J  :  In  ore  duorum  vel  trium  stabit  omne 
verbum.  Et  ratio  est,  quia,  secundùm  Philo- 
sopliuni  in  1  Elliic.  cap.  5,  certiludo  non  est 
simililer  quœrenda  in  omni  maleriâ.  In  acti- 
bus  enim  bumanis,  super  quibus  constituun- 
lur  judicia,  el  exigunlur  testimonia ,  non 
potesl  liaberi  certiludo  demonslraliva  ,  eu 
quôd  sunt  circa  conlingentia  et  variabilia.  Et 
ideô  non  suHicit  probabilis  certiludo,  quœ  ut 
in  pluribus  veritalem  altingat,  etsi  in  pau- 
fioribus  à  veritale  deficiat.  Est  aulem  proba- 
bile  quôd  magis  verilalera  contineat  mullorum, 
quàm  dicluni  unius,  et  ideô  cùm  reus  sit 
unus,  qui  ncgat,  sed  niulti  Icsles  idem  asse- 
runt  cum  aclore;  ralionabililer  inslilulum  est, 
de  jure  divino  el  buraano ,  quôd  dicto  tcstium 
slelur.  Oninis  aulem  mullitudo  in  tribus  com- 
preliendilur,  scilicct  principio ,  medio  et  fine  , 
unde  juxla  Philos,  omne  totum  in  tribus 
ponimus.  Ternarius  quideni  constiluitur  as- 
serenlium  numerus  dùm  duo  lestes  conve- 
niunt  cum  aclore  ,  et  ideô  rcquirilur  bina- 
rius  teslium  numerus,  vel  ad  majorem  cer- 
titudinem  ut  sit  ternarius,  qui  est  mullitudo 
perfecta  in  ipsis  testibus.  Unde  el  Eecl.  l , 
dicitur  :  Funiatlus  triplex  difficile  rumpilur, 
etc.  llœcD.  Thomas. 

Verùm  cresecntc  bominum  malitiA,  depra- 
vatâ  (ide,  corrupUlque  justilià  ,  expediens  , 
imô  et  necessarium  fuit  ad  vilanda  graviora 
inconvenienlia ,  augere  testium  numerum  ,  ad 
liabendam  majorem  cerlitudinem ,  maxime  in 
defunclorum  leslamenlis,  et  in  condemna- 
lione  episcoporum,  presbyterorum,  etc.,  ob 
1res  raliones ,  quas  iradit  D.  Tiiomas  hic  ad  3. 
Ad   hoc  quippè  augmenlum    jus  nalurale  el 


1173  OCi'AM 

divinum  permissive  se  habet,  et  rcliiiquit  jiiri 
huraano  istam  facullalem,  prout  bono  coni- 
nuini  expedieiis  fueril.  Dico  quod  ad  iioc  ut 
duo  lestes  faciant  sulTicienteni  et  picnam  pro- 
balioneni ,  debenl  habere  seriuentes  conditio- 
nes.  Piinio  esse  oiiini  exceptione  majores , 
seu  inlcgerrimx  (idei,  quorum  lestinionium 
nuiià  légitima  exceptione  repelli  possit  , 
ac  de  facto  ex  certà  scienlià  depoue- 
re.  Secundo  debeiit  esse  jurati,  seu  aiitc 
oninia  juiamentum  de  veritate  dicendâ 
prscstare,  i,  q.  5,  cap.  Jus  juri,  et  cod.  de 
tribus,  I.  Jurisjur.,  ila  ut  nullius  testimonio, 
eliam  episcopi,  religiosi,  etc.,  in  judicio  stan- 
dum  sit  in  alterius  prœjudicium,  nisi  aille 
juramenlum  boc  prœslilerit  ;  in  noslro  tamen 
ordine,  testes  non  soient  juramenlum  pra;- 
stare  ,  scd  à  prœlalo  juridicè  procedenle  in- 
terroganiur  et  audiiinlur,  facto  illis  priùs 
formali  praecepto,  in  virtule  Spiritùs  sancli 
et  sanctœ  obcdicntioe  ,  addità  aliquando  eliam 
excommunicationis  pœnà  ,  ut  quod  sciunl  de- 
ponant.  Quod  sanè  prsecepUim  non  minus 
doniinicanos  perslringit  et  ad  veriialeni  ape- 
riendam  urget,  quàm  juramenlum  liget  cx- 
tcros.  Tertio  debenl  esse  contestes,  seu  de 
eodem  facto  deponerc,  cl  concordes,  seu 
quoad  illius  specieni  ac  circumslantias  spécia- 
les convcnire.  Si  enim  unus  non  confirmel 
rem  de  quâ  alius  testiricalur,  sed  abam  di- 
versam  declaret ,  tune  quilibet  est  singularis 
in  suo  dicte,  nec  eensenlur  duo  testes,  sed 
unus.  Cap.  Licet  de  Probation.  et  ex  cap, 
Licct  univcrsis,  de  Icstibus.  Quomodo  aulem 
convenire  debeant  diserte ,  explicat  D.  Tim- 
mas  bic  ad  2.  Vide  ibi.  Quarto  opus  est  ut 
leslentur  se  aliquo  sensu  externo  factum 
percepisse  ,  v.  g. ,  vidisse  Titiuni  furantem , 
occidenteni ,  etc. ,  vel  blaspbemanlcm  au- 
divisse  ,  ila  ut  crinien  consistens  in  facto , 
visu  ,  in  voce  verô  consislens,  audilu  perce- 
ptum  fueril,  cod.  de  test.  1.  Sola.  Quinlô,  ut 
solùm  vocali  et  cilali  à  judice,  aulà  parle,  vel 
accusatore  adducti  et  producti  venerinlad  les- 
tificandum.  Ex  hoc  enim  quôd  quis  spontèse 
offert,  suspeclus  efBciiur.  Cod.  de  episcop.  et 
cleric.  1.  Presbijler, 

§  2.  A/î  alicujus  lestinionium  sit  absque  illius  cul- 
pâ  repellendnm. 

D.  Tbonias  hic  art.  3,  id  explicat  dicens  , 
quôd  testimonium  non  habet  infallibilem  cerli- 
tudinem,  sed  probal)ilem.  Et  ideô  quidquid  est 
quod  probabililatem  afferatin  coulrarium,  red- 


PU/ËCEPTl.  11 7i 

dit  lestinionium  ineflicax.  Redditur  aulem  pro- 
babile,  quôd  aliquis  in  verilale  leslificand;^  non 
sit  lirmus;  quandoqiie  qiiidem  proptcr  culpain, 
sicut  infidèles  et  infâmes  ;  ilem  illi  qui  publi- 
co  crimine  rei  sunt,  qui  nec  accusare  possunt. 
Quandoque  aulem  absque  culpà  ,  et  boc  est 
vel  ex  defectu  ralionis,  sicut  palet  in  pueris  , 
amentibus,  cl  mulieribus  ;  vel  ex  affectu,  si- 
cut palet  de  inimicis,  personis  conjunctis  et 
domeslicis  ;  vel  ex  extcriori  conditione,  sicut 
sunt  pauperes,  servi,  et  illi  qiiibus  iniperari 
polest,  de  (juibus  probabile  est  quôd  de  facili 
possunt  induci  ad  leslimonfum  ferendum  con- 
tra veritatein.  Et  sic  palel  quôd  lestinionium 
alicujus  repellilui  et  propter  culpam,  et  abs- 
que culpà.  llœc  D.  Thomas.  Haj  personœ  ex 
ipso  jure  non  sunt  idoneae  ad  ferendum  lesti- 
nionium ;  quando  lanien  speclalis  circumstan- 
tiis,  lestes  magis  idonei  haberi  non  possunt, 
videlur  admilti  posse,  ut  si  Titius  fueril  occi- 
sus  in  cubiculo,  vel  in  sylvàlempore  nocturno, 
etc.  Imo  tanla  polest  esse  nnius  lestis  omni 
exceptione  majoris  auclorilas,  ut  simul  cuni 
teslibus  minus  idoneisadprobalionem  suflieiat. 
Quôd  si  ex  naluri  aut  circumstantii  delicli 
non  salis  colligi  possit  alios  suppolere  prœter 
non  idoncos,  corum  testimonium  inlerdùm 
faeit  indiciuui.  Verùm  ha;c  jurisperilis  exami- 
nanda  relinquimus. 

§  3.  Vtrim  falsum  Icsiimoniwn  semper  sit 
peccalum  morlale. 

D.Thomas  bic  art.  4,  doeet  quôd  falsum  les- 
tinionium habet  triplicem  del'ormitalein.  Duo 
modo  ex  pcrjurio,  quia  testes  non  admitlunlur 
nisi  jurali ,  et  boc  semper  est  peccalum  moi- 
tale.  Alio  modo  ex  violaiione  justiliae  ,  et  hoc 
modo  est  peccalum  morlale  ex  génère  suo,  si- 
cut et  quoclibetinjustitia  ;  et  idcô  in  prxceplo 
8  Decalogi  sub  bac  forma  intcrdicilur  falsum 
testimonium  cùm  dicitur  Exod.  20  :  Non  lo- 
queiis  conlraproximum  luuni  falsum  testimonium . 
Non  enim  contra  aliqucm  facil,  qui  eum  ah  in- 
juria faciendâ  impedil,  sed  solùm  qui  ei  suain 
jusiitiam  lollil.  Tertio  ex  ipsA  falsitale,  socun- 
dùni  quôd  omne  mendacium  est  peccalum  ;  et 
ex  hoc  non  habet  falsum  testimonium,  quôd 
semper  sit  peccalum  morlale.  Ha;cD.  Tbonias. 
Hinc  colligitur,  primo  quôd  testimonium  falsum 
ratione  juramenli  adjuncti,  sive  in  judicio  , 
sive  extra  prolati,  sive  in  re  gravi,  sive  in  re 
parvà,  semper  est  peccalum  morlale,  ob  gra- 
vem  injuriara  quse  fitDeo,diim  in  lestem  falsi- 
tatis    adducitur,  et  committiliir  perjurium. 


1173  Lxros 

Sl'ciiiuIo  i|iioil  loiliiiiûniiim  falsum  sctluso  ju- 
ramciilo,  (iiiando  esl  contra  juslitiuin,  est  qiii- 
ilcm  nioilalc  ex  génère  siio  :  ilcm  in  individuo, 
ijuando  infcrt  noiabile  danmuni  proxinio  ;  po- 
tcsl  lanien  esse  solùm  vciiiale  ,  si  solùm  in  re 
levi  existât  ;  ralione  enim  parvitalis  matcrise 
exctisatur  à  moriali.  Si  verù  non  sit  contra 
jnstitiam  iicc  conlia  juianicntinn,  tune  nietien- 
tlnm  esijuxta  natiiram  mendacii.  Tertio  qiiôd 
teslimonium  falsnni  absque  jnramento  in  judi- 
cio  iniquo,  in  qiio  niniirùm  juris  ordo  non  ser- 
valur,  yel  à  non  judice,  vol  sine  lestibusaiit 
probalionibiis  profcrlur,  non  est  peccatiim 
inorlale,  sed  soiùra  veniale  ;  utpolé  quia  (aie 
judicium  esl  nulium  aciniquum,  idooque  non 
obligat  ralione  sui  ad  dicendam  verilaleni  : 
nisi  ergo  ressit  de  scadmodùni  gravis,  est  diin- 
laxat  veniale  pcccatum.  D.  TlionjasadS.  Quar- 
j(j  quôd  teslimonium  falsum  in  judicioniateria- 
liter  so'ùm,  pnta  cùni  credilur  esse  verum  post 
adbibitam  suHicientem  et  debitani  diligontiani, 
non  est  peccaium  ;  excusatur  enim  talis  honio 
ralione  ignoraniiaj  invineibilis,  ut  docct  D. 
Tlionsas  liic  ad  primum,  dicens  quod  «  in 
«  leslimonio  ferendo  non  débet  homo  pio  cer- 
«  10  asserere,  quasi  sciens  id  de  quo  ccrius 
«  non  est ,  sed  dubiiim  débet  sub  dubiopro- 
»  ferre ,  et  id  de  quo  certus  est  ,  pro  cerlo 
«  asserere.  Sed  quia  eonlingit  ex  labilitale  liu- 
«  mante  nu'nioriœ  ,  quôd  reputat  se  liomo 
«  quandoque  cerlum  csfe,  quod  est  falsum  , 
«  si  aliquis  hoc  cum  débita sollicitudinerecogi- 
«  tans  ,  œslinict  se  certuni  esse  de  eo  quod 
«  falsum  est,  non  peceat  mortaliier,  hoc  asse- 
«  rens,  quia  non  dicil  falsum  lestimonium  per 
«  se,  sed  per  accidens  contra  id  quod  in- 
«  tendit.  I  Si  tamcn  suflicienlein  diligenliani 
non  adbiliuit,  aut  prolulil  tanquàm  cerlum  id 
lie  quo  dubitabal,  mortaliier  peceat  ex  génère 
suo  ,  quia  jam  ex  negligentià  culpabili  falsum 
l)rolulil ,  et  ad  omnia  damna  subseciita  resti- 
tneiida  obligatur.  Quiniô,  quôd  ille  qui  scien- 
ter,  vol  ex  ignoranlià  cul|iabili  falsum  teslimo- 
nium protulit,  tenetur  illud  retractare,  si  ta- 
lis rolrartaiio  sit  profulura.  Imô  ad  hoc  lenetur 
etianisi  reiractando  in  morlis  periculum  se 
conjiciat,  si  adsit  spes  falsô  accusalum  ab  in- 
justà  morte  eà  via  libcranduni  ;  quia  quando 
necesse  est  alterum  duorum  subire  danmum  , 
îequilas  omninô  postulat,  ut  ille  poliùs  patia- 
tur  qui  nocens  est,  quique  alteri  inique  dam- 
num  inferre  lentavit,  quàm  qui  à  parte  rci  om- 
ninô innoeensest.  Tenetur  quoque  ad  repara- 
liiuicm  damnoruni,  si  qune  innocens  inde  pas- 


mo  1176 

sus  est,  cùm  fuerit  eorum  causa  injusla  et 
elTicax.  Si  verô  nulium  prorsùs  damnum  cau- 
saverit,  puta  quia  falsum  teslimonium  lulit 
postquàm  delietum  sullicienter  erat  probatum, 
et  reus  ita  convictus  aliorum  leslimonio  fuit , 
ut  dictum  istius  nihil  contulerit  ad  inferendam 
pœnam  vei  ad  graviorem  injungendam ,  lune 
ad  restilulionem  per  accidens  non  tenetur, 
sed  ad  pœnitendum  de  peccaio. 

Ille  etiam  qui  solùm  materialiler  et  inculpa- 
biliter  teslimonium  protulit  ex  quo  alteri  po- 
test  consequi  damnum ,  cessante  ignorantii 
tenetur  dictum  suum  retractare,  si  videat  inde 
prodesse  posse  ad  alium  liberandum,  dummo- 
dô  lamen  ex  bâc  relracialione  non  incurrat  no- 
tabile  daniBum  proprium  :  nam  ex  charitale 
sallem  tenetur,  plus  quàm  alii  juvare  ac  libe- 
rare  innocenteni.  Tenetur  cflam  admonere 
parlem  in  cujus  favorem  dixit  lestimonium,  ul 
reslituat ,  et  facerc  quidquid  polest,  affirman- 
do  coram  judice,  et  si  opus  fueril  jurando,  se 
ex  lapsu  menioria;  falsum  dixisse,  et  re  dili- 
gcnliùs  consideratâ  cognovisse  veritateni ,  ad 
quam  explieandam  priùsque  dictum  retractan- 
dum  ad  ipsum  urgente  conscientiâ  accedcre  , 
omnemque  raovere  lapidem,  ut  malum  quod 
fecit,  impedire  aut  compensare  valeat. 

Articilis  V. 

De  iiijusliiià  aih'ocatornm  in  patrocinando,  item 
tabelliomim,  procuralorum,  et  aliorum. 

D.  Thomas  quaestione  71,  quatuor  arliculis 
tradit  obligationem,  idoneitatem,  fidelitateni, 
et  jiislum  pretium  postulandi  causas  justas, 
seu  palrocinandi  in  judicio. 

In  primo  igilur  arliculo,  déterminai,  quôd 
cùm  praeslare  patrocinium  causa;  pauperum  , 
ad  eleemosynam  et  opus  misericordiae  perti- 
neat ,  consequenter  idem  dicendum  est  de  eo, 
ac  dealiisraisericordiœ  operibus,  nempequôd 
sit  prœceptum  affirmaiivum,  proindeque  non 
ad  semper,  sed  pro  aliquo  tempore  et  in  ali- 
quibus  circumstantiis  lantùm  obliget  ;  nempc 
quando  ex  parte  advocati  adcst  possibilitas  et 
commoditas,  ex  parle  verô  alterius  urget  in- 
digenlia,  cl  nécessitas  pairocinii  hic  et  nunc 
pro  loco  et  tempore  occurrens.  Qiiibus  con- 
currenlibus  considerandum  est  utrùm  aliquis 
tantam  necessitatem  paiialur,  quôd  non  in 
promptu  appareat,  quomodô  ei  possitalitersub- 
veniri.  El  in  tali  casu  tenetur  ei  opus  miseri- 
eordia;  impendere.  Si  aulem  in  promptu  ap- 
l^real  ipiomodô  aliter  ei  subveniri  possit  vel 


1177  OCTAVl 

per  seipsuni,  vcl  por  aliam  persouam  magis  con- 
junctam,  aiil  niajorcni  facullatom  iiabciitem  , 
non  lenetur  ex  necessilate  indigcnli  siibvenire, 
ita  quùd  non  faciendo  peccet  :  quamvis  si  sub- 
venial  absque  talinecessilale,  laudabililcr  facial. 
Unde  advocalus  non  lenetur  sempcr  causa; 
pauperum  palroclnium  pra;slare,  scd  solùm 
concurrentibus  praediclis  conditionibus  :  alio- 
quin  oporlerct  cuni  alla  ouinia  negotia  pra;ter- 
miltcre,  et  solis  cansis  paupciuui  juvandis  in- 
lendere.  Elidenidicendum  de  nicdico quantum 
ad  curationcm  pauperum.  Hsbc  D.  Tiionias. 

Cujus  verba  Solus  cl  Cajctanus  cxponunl 
hoc  modo  nenipe  quùd  tune  in  promplu  dici- 
lur  appaiere  modus  quo  indigent!  subveniri 
potest,  non  qualitercumque  ac  lemotè,  sed  in 
proximâ  aptitudine  ad  opus,  et  in  potcnllA  pro- 
babiliier  conjungendà  actui  :  ut  si  vidcat  pau- 
perem  babere  fralrcni  advocaluni  pra;senteni , 
aulsciat  per  alios  statim  eidem  subveniri.  Tune 
enim  illi  patrocinari,  eslsolùni  de  consilio.  Si 
verô  alius  lune  apiiareat  qui  in  promptu  sit,  et 
occurrat  paupeiis  causa  ad  exlrcmam  necessi- 
tatem  spectans,  lenetur  advocalus  patrocinium 
ferre,  eliam  cura  suo  gravi  incommodo  et  dam- 
no  ;  ut  cùm  pauperi  et  in  carcere  delento  im- 
ponitur  crimen  ob  quod  morte  pleclendus  crit , 
vel  alicui  objicitur  delictum,  ob  quod  omni- 
bus suis  est  spoliandus,  ac  in  extremam  neces- 
silalem  conjiciendus  Tune  illi  subvenire  lene- 
tur advocalus  eliani  cum  deirimeiito  neccssa- 
riorum  ad  suuni  staium,  proul  docel  D. Thomas 
de  praeceplo  eleemosynse  2-2,  q.  52,  art.  5. 
Si  verô  occurrat  valdè  gravis  nécessitas  pau- 
peris  cilra  extremam,  nenipe  si  pcreclitelur 
ejus  honor,  aut  ad  llageliationcm  injuste  sit 
damnandus  ,  tune  dùm  non  apparel  alius  qui 
subvenial  suo  palrocinio,  lenetur  advocalus 
eidem  subvenire  de  superiluis  sui  slaliïs  : 
nempe  non  cessando  quidcm  à  negoliis  ad  sui 
ac  famib'a;  suslentalionem,  sed  delrabeudo  de 
tempore  quo  vacare  solet  causis  ex  quibus 
comparai  hicrum  superiluum  ad  decenlem  sui 
slaium,  ut  colligitur  ex  pra;cepto  eleemosynœ 
apud  D.  Tbomam  loco  mox  citato.  Idem  dicen- 
dum  de  procuratore,  de  tabellione,  aliisque 
juslillae  ofliciaiibus,  et  de  medico  quantum  ad 
curationcm  pauperum. 

Articulo  2,  dicii  D.  Thomas  in  jure  5,  q.  7, 
multas  personas  arceri  ab  ofTicio  postulandi , 
quia  aliquis  impeditur  ab  allquo  actu  duplici 
ratione.  Uno  modo  propter  impotentiam  ,  alio 
modo  propter  indecentiam.  Impotentia  simpii- 
ciler  excludit  aliquem  ab  aclu  ;  indecenlia  au- 


PR/ECEl'll,  l»7g 

leni  non  excludit  omnino,  quia  nécessitas  in- 
decentiam tollere  potest.  Sic  ergo  ab  officio 
advocatorum  proiiibenlur,  quidam  propter  im- 
potentiam, cô  quôd  deDcianl  sensu,  vel  inte- 
riori,  sicul  furiosi  et  impubères  :  vel  exleriori, 
sicut  surdi  et  nmli  ;  est  enim  necessaria  ad- 
vocalo  inlcrinr  peritia,  quà  possil  convenienler 
juslitiam  assunipta;  causse  ostendere  :  cl  ite- 
rùm  loqucla  cum  audilu,  ut  possil  pronuntiare, 
et  audire  quod  ci  dicilur.  tnde  qui  in  bis  de- 
l'eelum  patiunlur,  omninô  prohibcntur  ne  sint 
advocali ,  née  pro  se  nec  pro  alils.  Decenlia 
autcm  hujusmodi  ollicii  exerccndi  tollitur  du- 
pliciter.  Uno  modo  ex  hoc  quùd  aliiiuis  est 
rébus  majoribus  obligatus.  Unde  monachos  et 
presbytères  non  decet  in  quàcumquc  causa 
advocalos  esse,  neque  clericos  in  judicio  secu- 
lari,  quia  hujusmodi  personae  sunt  rébus  di- 
vinis  adslrictae.  Alio  modo  propter  personse 
defccluin,  vel  corporalem  (ui  palet  de  cxcis 
qui  convenienler  judicio  adstare  non  possunt), 
vel  spirilualem  :  non  enim  decet,  ul  alterius 
justitioe  patronus  existai,  qui  in  seipso  juslitiam 
coulempsil.  El  ideô  inlames,  inddeles,  et 
damnali  de  gravibus  criminibus  non  décanter 
sunt  advocali  :  tamen  hujusmodi  indccentiae 
nécessitas  prxfertur  ,  et  propter  hoc  hujus- 
modi persona:  possunt  pro  seipsis,  vel  pro  per- 
sonis  sibi  conjunclis  uli  oflicio  advocali.  Unde 
et  clerici  pro  ecclesiis  suis  possunt  esse  advo- 
cati,  cl  monachi  pro  causa  sui  monasierii,  si 
abbas  prseceperil.  llaclcnus  divus  Thomas, 
Hine  habcturniunachum  advocati  ollicio  eliam 
coram  judice  seculari  fungi  posse  in  causa  ci- 
vili,  dummodô  l\x  Aux  condiliones  siniul  con- 
curranl,  nempe  pro  negotio  et  necessilate  mo- 
nasierii, et  intervcnienle  imperio  aut  licenliâ 
prœlali ,  (luà  sublatà,  etiam  testificari  nequil 
absque  peccato  :  cùm  enim  sequiparetur  servo, 
non  habcl  personam  legitimam  standi  incul- 
palè  in  judicio,  nec  pro  se  nec  pro  aliis,  nisi 
inlerveneril  jussio  aut  permissio  superioris  ; 
qui  inlerveniente  quidam  dicunt,  in  causis 
pauperrimorum  ,  ubi  non  essel  in  promplu 
alius  aplus  ad  palrocinandum,  monachum  ex 
chariiate  posse  olficium  advocali  exercere. 

Articulo  5  docel  D.  Thomas  advocatum 
peccare,  si  injusiam  scienter  causam  defendat , 
quia  auxilium  et  consilium  prxstat  ei  cujus 
causam  défendit,  ejusque  malo  eooperatur,  sic- 
que  ad  restitulionem  lenetur  illius  damni 
quod  contra  justltiam  per  ejus  auxilium  altéra 
pars  incurrit  ;  item  facit  contra  obligalionera 
proprii  ofBcii.  ^cc  est  eadcm  ratio  de  medico 


1171) 


Exposn 


suscipicnlc  curam  inOrmiUlis  desperatœ,  ut- 
polè  quia  in  lioc  nulli  facit  injuriam.  Si  autcm 
advocalus  igiioranler  injuslam  causaîn  dcren- 
dil,  pulans  esse  juslani  ,  excusaïur  seciiiulùm 
niodiim  quo  ignoraïUia  excusari  polest  ;  verùm 
eùni  priinùin  liane  injtisliliam  iiovit,  lenelur 
nionere  clienlem,  cl  causani  deserere  :  aliàs  si 
vineatiir,  lenelur  eidem  rcsliluere  expensas 
«juas  fccil  :  secùs  dicendum  si  poslquàai  illi 
aperuil  sincère  jus  partis  adversae,  adliuc  velit 
eani  prosequi;  volenli  enini  ac  conscnlieiili 
non  fil  injuria.  Verùm  in  hoc  casu  aliuni  quœ- 
ral  advocalum  :  islc  enini  nequil  in  conscien- 
tià  illam  dcfendcre  ;  aliàs  si  pars  advcrsa  vin- 
calur,  deliei  eideni  restiluere  damna,  si  clirns 
restiiuere  rential. 

Quando  vcrô  praeniisso  diligent!  examine, 
advocalus  invenit  causani  esse  dubiani  ,  vel 
œquè  probabileni ,  polest  unam  defendi  ro  : 
bine  enini  feré  omnes  liles  pendent,  quôd  jure 
aut  facto  versanlur  in  dubio;  dumniodo  clien- 
leni  nioneat  de  dubio  ;  iicet  auteni  sit  bcilum 
cum  isto  dubio  causani  incboare  ,  si  lanien  in 
decursu  processus,  allerius  partis  causa  omni- 
bus pensalis  appareal  probabilior,  lenelur  ad- 
vocalus à  proseculione  desislerc  ,  maxime  si 
agat  causani  actoris  contra  réuni ,  juxia  illam 
Irilam  juris  regulam  ;  In  pari  causa,  favendiim 
l'sl  potiits  reo  quàm  aclori ;  à  fortiori  quando 
rei  causa  existit  melior  et  probabilior.  Nec  ex- 
cusatur  advocalus  scienter  assumons  causani 
iiijustam  defendendani,cliainsi  id  non  facial  ad 
vlncenduni,  sed  aut  ad  ditferenduin  aut  ad  cnn- 
cordanduni,  seu  paciaaiiqua  ineunda  :  constat 
enini  baec  oninia  esse  iniqua.  Et  similiter  non 
excusantur,  si  iniquam  causani  in  prineipali 
babens  vexet  parlcni  conlrariani  assumendo 
aliquod  capul  jnstuni,  ut  sub  bàc  justitiâ  gra- 
diendo,  principale  justum  impediat ,  ant  eliani 
pervertal;  quia  oporlet  non  solùm  médium, 
sed  fmem  non  esse  iniquum. 

Pcccal  advocalus  dùni  non  voit  aui  negligit 
scrutari  nicrila  causse  assumendsc,  sed  qualis- 
cnnique  sit,  assumil  illam  luendam  ,  quia  lioe 
est  non  curare  an  id  quad  lacit  sit  justum 
vel  injustum,  quod  est  manifesté  contra  cha- 
ritaleni  ;  item  peccal  quando  negligit  studere, 
et  adhibere  débita  remédia,  ad  sui  clieniis 
causam  justam  rilè  dcfendendani.  Tune  enini 
bolimi  ignoranlia  ipsum  excusai,  quando  quod 
dcbuil,  non  oniisit  :  unde  si  exejusncgIigcntiA 
vel  imperitiA  cliens  damnuni  aliquod  incurrit, 
ad  illius  roslilutioncni  obligatur  :  juxla  auieni 
gravitalcin  cl  diUlculUitera  cauSvX  lenelur  nia- 


10  1180 

jorem  curam  et  diligcnliani  adbibcre  ad  eam 
defendendam. 

Advocalus  qui  suum  clienlem  de  crimine 
accusatum,  ita  juslè  défendit,  ut  aceusalor 
deficial  in  probationibus,  proindcquc  ad  pœ- 
nani  talionis  veligliani  arbitrariani  damnelur, 
non  lenelur  laie  damnuni  compensare,  ncque 
irregulariialem  incurrit.  Yidelurcnim  esse  lici- 
lum  advocalo  siciil  et  reo,  ad  causam  ejiis  de- 
fendendam ,  defeclus  parlis  adversae  ac  tcstium 
detegere,  sobrié  lanien,  quantum  opus  est  ac 
sudieit  ad  islius  causam  et  boruni  lestimonium 
inlirmandum  :  quando  scilicel  ista  manifeslatio 
ad  hoc  valet,  et  alio  modo  repelli  nequil  abs- 
quc  incommodo,  quia  scilicel  lalis  defensio 
justum  nioderamen  non  vidctur  excedcrc. 
L'nde  si  leslis  alibi  fuerit  perjurii  convictus 
vel  infamis ,  ha;c  eideni  objici  possunt.  Peccat 
Uimen  contra  charitalem  grave  criraen  occul- 
lum  lesti  objiciendo,  propler  quod  sit  dam- 
nandus  ad  morlem,  si  aliâ  raiione  minus  noxià 
possit  illius  testimonium  labefactare  ,  maxime 
verô,  si  leslis  non  proprià  sponte,  sed  à  judicc 
coaclus  lestimonium  ferai.  Porro,  quando  dixi- 
mus  licituni  esse  advocalo  occulta  accusatoris 
vel  lestitim  criniina  prodere  ,  loquimur  de 
vero  crimine,  cujiis  deteclio  censelur  hic  et 
ntinc  necessaria  ,  nec  excedens  nioderamen 
jnslœ  del'ensionis  ;  nunquàm  cnini  Iicet  falsa 
CI  imina  alteri  imponere. 

Advocalus  lenelur  fidelilatem  et  secrelum 
erga  suum  clienlem  servare,  nec  polest  absque 
peccalo  prodere  ac  parti  adversae  declararc, 
qua;  valent  ad  hujus  causani  inlirmandam. 
Nec  débet  leges  falsas  vel  abrogalas  afl'erre, 
ne(|ue  bonas  in  sensu  faiso  dislorquere,  nec 
falsis  cavillalionibus  aul  insliumentis  supposi- 
liliis  clienlem  dei'endere,  neque  euni  inslruere 
ad  jnranduni  faisum  ,  vel  ad  inducendum 
testes  aul  seripluras  falsas,  neque  in  gravamen 
alteriiis  parlis  dilaiiones  non  necessarias  pe- 
jcre  acquicrcre  :  non  enini  licilum  est  médis 
indebilis  ad  bonuni  lincm  pervenire.  Unde 
peccal  in  modo  procedendi  quanivis  causa  sit 
jiisia  ;  non  lanien  ad  restilulionem  obligatur, 
quia  non  peccal  contra  justiliam  neque  parti 
adversne  injuriam  facit,  sed  potiiisab  illà  infc- 
rcndà  eam  impedit.  De  peccatis  Advocatorum, 
vide  D.  Raymundum  lib.  2,  de  Raptoribus 
S  30,  elD.  Antoninum  p.  3,  lilulo  6,  cap.  2, 

§5- 

D.  Thomas  art.  4,  docet  licilum  esse  advo- 
calo pro  suo  palrocinio  pecuniam  reciperc, 
ex  D.  August.  Epist.  ad  Maccdonium,  dicens 


1181  ocr.vM 

quôd  advocaliis  Ikilè  vendit  juslum  palroci- 
niiini,  et  jiirisperilus  vcriini  coiisilium.  Ualio 
est,  quia  ea  quse  qiiis  non  tenelur  altcri  exlii- 
berCjjure  potest  pro  illoruiii  exliibilione  re- 
compcnsalionem  accipcre  :  manifeslum  est 
aulein  quùd  advocalus  non  semper  lenelur 
palrociniiim  praeslare,  aul  coiisilium  dare  eau- 
bis  alioriini.  Et  ideô  si  veiidat  suum  patroci- 
nium,  sive  eoiisiliiini  ,  non  agit  contra  jusli- 
tiam.  Et  eadem  est  ralio  de  mcdieo  opem 
ferente  ad  sanandum,  et  de  omnibus  aliis  hu- 
jusmodi  personis,  dmiiniodô  tamen  moderalè 
accipiant,  consideratà  condilione  personarum, 
negoliorum  et  laiwris,  et  eonsucludine  patria;. 
Si  autem  per  improbitalcni  aliquid  immoderatè 
extorqueant,  peccant  contra  justiliam.  l'nde 
Âug.  dieit  ad  Maeedoninna,  quôd  ab  bis  exlorla 
per  inimoderalam  improbitairm  repeti  soient  : 
data  per  tolerabilcni  consuetudinem  non  so- 
ient. Hactenùs  D.  Tbomas. 

TJbi  certum  pretium  advocalis  et  justilise 
ministris  à  principe  vel  Icge  recepià  et  non 
abrogalâ,  taxaluni  est,  tune  si  quid  notabile 
extra  illud  extorquealur  ,  peccaluni  niortale 
est,  cum  obligalione  rcslilucndi  illum  cxces- 
sum  ,  quia  est  contra  justitiam,  ff.  do  Postulat. 
I.  Si  qiiis,  et  in  boc  leges  siuil  jusiissiinoe  ad 
tollendam  oninem  turpiludinem  et  avaritiam  à 
justitix  niinislris,  quia  ex  unà  parte  iitiganles 
pudore  suffunduntur,  si  parùm  conférant,  et 
aliunde  vincendi  avidilas  ces  stimulai  ad  dan- 
duni;  unde  satiùs  est  quôd  prelium  sit  lege 
taxatum  :  aliàs  vix  est  quôd  non  sit  imniodera- 
tum.  Unde  etiani  quando  nullinn  pretium  est  à 
lege  taxaluni ,  aul  ea  lex  abrogata  fuit ,  non 
proplerea  lieitum  est  advoealo  extorquere 
quantum  potest,  sed  tantùni  pretium  juslum 
arbilrio  prudenlum  pensalis  circunislanliis, 
nenipe  gravilalc  causoe,  labore  in  scribendo  et 
patrocinando,  digniiale  et  peritià  advocali, 
eonsucludine  palria; ,  etc.  Aliàs  si  imniodera. 
tum  accipiat,  eliam  consenliente  cliente  ae 
obligationem  restitutionis  remiltente ,  adbuc 
non  videtur  in  conscienliâ  tutus  ,  cô  quôd  ea 
condonalio  non  censeatur  omninô  volun- 
taria. 

Lege  prohibilum  est  advoealo  ne  paciscalur 
de  quota  lilis,  id  est,  de  inedictatc  aul  lerliâ 
aut  quartà  parte  pro  prctio  sibi  dandà  sub 
condilione,  neinpe  si  vincai,  Cod.  de  postulat. 
L.Si  qui.  Et  ff.  de  pact.L.  Smnplus.  Ne  scilicel 
eâ  spe  illeclus  advocalus  per  fas  ei  nefas  vin- 
cere  conelur,  ut  sic  fraudibus  obviclur. 

Quœ  Laclcnùs  de  advoealo  dicta  sunl ,  pro- 


ni.ECElMI.  118â 

porlionaliler  de  procuratorc  dicenda  veniunt. 

Nolariiis  sive  labcllio  scire  tenelur  ea  quae 
ad  suum  officiuni  speclanl  :  ut  enini  ail  conci- 
lium  Trident,  sess.  22,  cap;  10,  ex  nolarioruin 
iniporitià,  plurima  damna,  cl  mullarum  occa- 
sio  litiuni  oritur  ;  quare  si  ex  ipsorum  igno- 
ranlia  culpabili ,  sinl  causa;  alicujus  gravis 
danini,  peccant  contra  justitiam,  et  ad  restitu- 
lionem  obligantur  ;  pula  si  in  conlractibus 
clausulas  ambiguas  et  confusas  apponant,  aut 
qua;  dillicullales  cl  conlenliones  inducunl,  aut 
si  clausulas  solitas,  aut  diem,  nienseni,  antium, 
aliaqiie  necessaria  omillant ,  eic.  D.  Anton, 
p.  3,  lit.  0,  cap.  ô. 

Prœler  scienliani  et  diligentiam  ,  requiritur 
in  notario  verilas  seu  fidelitas  in  boc  consi- 
slens.  Primo,  ut  sincère  dicta  et  conventiones 
parlium  scribat ,  iiibil  illis  addcndo,  vel  de- 
trabendo,  vel  aliter  iniiiiulando ,  unde  instru- 
mcntum  reddatur  faisuni.  Secundo  ut  soleni- 
nilales  et  clausulas  ad  valorem  contractila 
necessarias  diligcnler  opponat.  Tertio  ,  ut 
apud  se  insirunientorum  omnium  originale 
aecuratô  servet ,  ncc  nisi  Iransumpluni  pe- 
icnlibus  commnnicpl.  Quarto,  ne  ut  l'aveat 
uni  parti ,  occullel  aul  lacercl  inslrumenluni  , 
quod  allera  petit  tanquàm  sibi  necessarium  ad 
recuperandum  debitum.  Quintô,  ut  parlcni, 
quai  ex  ignoranlià  aliquà  damnosa  vult  facere  , 
insiruat.  Sexto,  ut  acla  conficiat  de  bis  quac 
visu  et  audilu  pcrcipit  :  unJe  si  notarius  scri- 
bat in  instrumenlo  pecuniani  fuisse  eorani  se 
nunieralam  ,  quaî  reverà  non  fuit  ,  tenelur 
pœnà  falsi.  Insupcr  notarius  débet  justitiam 
servare,  tum  in  conliciendo  inslrumnito,  tum 
in  juslo  prelio  exigcndo.  Circa  prinium  ca- 
vere  débet ,  ne  ulluni  conliciat  inslrumen- 
luni injusluni  ,  vel  illicitum  ac  probibitum  , 
qualc  est  conlractus  usurarius,  et  conlractus 
contra  liberlalem  Ecclesia'.  Ilcni  tenelur  no- 
tarius significare  legala  in  testamenlo  à  se 
scriplo  ,  prxsertim  ad  pias  causas.  Circa  verô 
secunduni  ,  cavcre  débet  notarius  ne  pre- 
tium accipiat  pro  re,  pro  qnà  nnllnm  pre- 
tium est  exhibendum,  ut  pro  liileris  ordina- 
torum  ;  si  tanien  non  liabeal  aliunde  salarium 
censtilulnm,  potest  jnxta  concilium  Trident. 
sess.  21,  cap.  1,  pro  hnjusniodi  liltcris  aeci- 
pere  deciniam  parleni  aurei,  ncmpe  duodecim 
solidos.  Item  notarius  caverc  débet  ne  exigat 
majus  pretium  co  quod  à  repub.  vel  à  légitima 
eonsucludine  laxalum  est  ;  nam  ultra  quôd 
injustum  est  prelii  augnicnlum  ,  illudque  cii- 
gcndo  peccai  conXra  justitiam ,  peccat  eliam 


11^ 


Kxposmo 


1184 


contra  juramentum  prsestitum,  quose  obligavit 
ad  fideliter  officium  suuni  et  leges  circa  illud 
lalas  observaridum.  Unde  notarius  ,   in  prae 


dictis  casibus  pccczi  peccato  perjurii,  eletiam 
injuslilix. 


EXPOSITIO 

NONI  ET  DECIMI  PR^CEPTI  DECALOGI: 


Pauca  qusedani  de  lus  duobus  pra?ccplis 
attulinius  supra  in  cxplicalione  sexli  clsppiinii 
mandati;ne  tanien  omillaniusprœclaramquani 
D.  Tliomas  circa  ba!C  in  3  Scnlenliarum,  disl. 
•10,  liabel  doctrinam  ,  placel  iterùm  de  his  in 
proprio  suo  loco  instituere  sernioneni,  iisdeni- 
que  verbis  iiuic  iractatui  in  Decalogum  ulli- 
mani  imponeremanum,  quibus  sanclus  doclor 
suum  librum  super  lerllum  Senienliarum  1er 
ininavil. 

Ul)i  rcferl  Magistrum  dicenlém  quôd  in 
prajceptis  non  niœcbandi  et  non  furandi,  ipsa 
proiiibentur  nolata  opéra  ,  in  istis  verô  duo- 
bus ullimis ,  ipsa  vetalur  concupiscentia  , 
sicque  ab  illis  niultùm  differunt  sicut  aclus 
interiorcs  ab  exlerioribus.  Illi  ilaque  prœceplo: 
jVort  mœcliaberis  fil  superaddilio  in  Evange- 
lio,  ubi  onmis  concupiscentia  iuxuriandi  pro- 
hibetur  :  sirailiter  et  praeceplo  non  furandi ,  su- 
peradditnr  prohibilio  concupiscendi  alienani 
rem  injuste,  et  ex  boclex  dicitur  conipriniere 
manum ,  et  non  nninuini  ;  Evangelium  verô 
inanum  ctanimuin.  Hujus  autem  rationera  af- 
fert  S.  doctor  dicens  quod  intentio  legis  est  ut 
homines  ad  virluteni  inducantur  :  ad  virtutcm 
autem  non  sufTicilut  actusvirlutisqualitercum- 
que  fiât ,  sed  oporlel  ut  homo  sciens  et  volens, 
et  propter  debituni  finem,  perseveranter  et  de- 
leclabiliter  operetur.  Simiiiler  etiani  non  suQi- 
cit  quôd  actus  qualitercumque  praelermittalur , 
nisieliam  voluniasillum  faciendiderelinquatur, 
et  passiones  inclinantes  ad  actum  illicituni , 
ordinentur.  El  ideo  in  prœceptis  Decalogi  non 
debuil  solùni  prohilicri actus illicitus, sed  etiam 
concupiscentia  iliicilarum  rerum.  Hactenùs  D. 
Tiiomasioco  citato,  art.  1. 

€tuar6tio    unica. 

DE   CONCCriSCENTIA. 

In  lus  Decalogi  prxceptis  proliibetnr  duiita- 


xat  concupiscentia  mala,  quam  ratio  recta  et 
vohinlas  inlra  limites  suos  non  coerccnt,  prout 
debent  et  possunt,  sed  ferri  sinunt  immoderatè 
et  ctrrenatè  in  illicita,  à  Deo  aut  ab  Ecclesià 
proliibita  :  dùm  igitur  lex  ait  :  IS'on  concupisces, 
non  proliibet  ne  ullos  in  nobis  concupiscentlae 
motus  sentir.mus,  onmesque  sensualitatis  actus 
naturales  in  nobis  penilùs  extinguamus ,  sed 
soliim  ne  objeciis  illicilis  apprehensis  et  dele- 
ctationem  sonsualem  exciiantibus  consensum 
praebeamus,  prout  ostendimus  supra  in  fine  6 
praecepli. 

Articulus  primls. 
i'iriim  le.r  mosaica  coliibeat  no»  solùm  manum, 

sed  eliam  animum. 

l'iima  senlentia  est  afûrmativa,  et  probatur 
primo,  quia  ejusdem  est  animum  ordinare  ad 
virtutem,  et  cobibcre  à  peccato;  sed  lex  mo- 
saica ordinat  animum  ad  virtutem ,  ctiam 
quoad  actus  interiores,  ut  patet  ex  illo  Dcute- 
ron.  C  :  Diliges  Dominum  Deum  luum;  ergo 
coliibet  eliam  animum  à  peccato  eliam  inte- 
riori. 

Prob.  secundo,  quia  concupiscentia  est  in 
animli;  sed  lex  mosaica  cobibet  à  concupiscen- 
tia, ut  patel  in  his  ullimis  praeccplis  Decalogi, 
qua;  habentur  Deuleron.  20,  et  Exod.  5.  Er- 
go, elc. 

Prol).  terliô,  quia  nulla  lex  huniana  prolii- 
bet pcccatum  cordis  ;  nullus  enim  homo  potest 
esse  cordis  inspector  et  judex.  Ergo  ad  demon- 
stianilum  quôd  lex  velus  essetdivina,  expresse 
proliibuil  peccata  cordis,  prohibendo  illicilum 
appctituni,  tant  boni  utilis,  quùm  delectabilis  : 
exigit  enim  Ueus  ab  liominibus,  proccipuè  raun. 
diliamel  bonitatem  internam. 

Prob.  quarto,  quia  lex  justa  et  sancia  qualis 
fuit  lex  velus,  utpolè  à  Deo  data,  velat  id  quod 
cstmalum  :  sed  malum  magis  rcperilur  in  aclu 
interiori,  uipolè  radiée  et  principio  malitioe, 


1185  NON!  ET  DECIMI 

qiiàm  in  extcriori.  Iiuie  Scripliira  reprcliendit 
maxime  cogitationes  malas  deliberalas,  Psalm. 
4;  moiiei  esse  coiilcrendum  de  illis,  et  Levit. 
19,  dicit  :  Non  oderis  fralrem  timm  in  corde 
luo,  muKaque  alla  peccala  cordis  in  Proplie- 
tis  passini  rcdarguinitur,  ul  palebit  legeiili- 
bus. 

Nec  Clirislus  Maltli.  3,  quando  dixil  :  Amli- 
stis quia dictiim est  anliquis  :  ISonmœcImberis,  uon 
occides,  etc.,  propierea  docere  voluit,  Judseos 
solùm  ex  loge  obligatos  fuisse  ad  non  fornican- 
dum,  non  occidendum,  etc. ,  nullalentis  vcro 
ad  non  concupiscendtnn  uxoreni  proximi  aut 
rem  aliénant ,  ita  quôd  concnpiscendo  non 
peccarent  :  nam  ca  quœ  de  se  inlrinsecè  niala 
snnt,  nullatcniis  bona  et  licila  (ieri  possunt 
per  legem.  Alqui  concupiscentia  uxoris  proximi 
et  rei  aliense,  de  se  inlrinsecè  mala  est,  per- 
inde  ac  opus  externum  correspondens  :  ergo 
id  non  fuisset  legem  declarare,  sed  deslruere. 
Ergo  impossibiie  est  quôd  Cbristus  per  illa 
verba  intellexerit  quôd  Judsis  sohim  opus 
externum  fucrit  ex  lege  velitum.  L'nde  diccn- 
duni  quôd  Cbristus  non  loquitur  ibi  quantum 
ad  ea  ad  qua;  lex  obllgat  illos,  sed  quantum  ad 
id  ad  quod  ipsi  putabant  se  obligalos  ex  loge, 
nempe  se  esse  adstrictos  taniiim  ad  non  for- 
nicandum  aciualiter,  ad  non  patrandum  liomi- 
cidium,  etc. 

Secunda  scntentia  est  negativa,  et  probatur 
primo,  quia  lex  nova  est  perfectior  quàm  lex 
vêtus.  Sed  nibil  potest  meliiis  declarare  banc 
majorent  perfectionem ,  quàm  cohibilio  animi 
et  manùs;  ergo  istud  privilegium  illi  soli  reser- 
vatum  fuit,  clvctcri  non  compelebat. 

Prob.  secundo  ,  quia  nibil  cobibet  animnm 
nisi  graiia.  Sed  lex  velus  gratiam  non  confe- 
rebat,  nec  juslificabat,  ut  oslendit  Apost.  in 
Epist.  ad  Rom.  et  2  ad  Corintb.,  et  docet  D. 
Tbomas  lib.  2  Seul.  dist.  40,  art.  3,  et  2-2,  q. 
98,  art.  1,  ad  2,  et  q.  100,  art.  12,  et  alibi 
passim.  Ergo  lex  velus  non  cohibebat  ani- 
mum. 

Prob.  tertio,  quia  Cbrislus  Dominus  supra 
legis  pr.Tcepta  qucc  ad  factum  pertinent  facit 
addilionem  de  inleriori  aclu  peccali;  sicMatth. 
5,  poslquàni  dixil  :  Audislis  quia  dicliim  est 
anliquis  :  Non  occides,  subdit  :  Ego  aulem  dico 
l'obis,  quia  omnis  qui  irascilur  fralri  suo,  reuserit, 
etc.  Et  sic  eiiani  de  mu?cbià  et  de  aliis  loqui- 
tur. Ergo  Icx  vêtus  non  cobibebat  animum  : 
nliàs  Cbristus  nibil  addidisset  ad  mandata 
legis,  sicque  ejus  verba  forent  superilua , 
quod  est  maximimi  inconveniens,  ul  palet. 


PR^CEPTI.  118«; 

Vcrùm  n.  Thomas  in  3  Sent.  q.  40,  art.  2, 
banc  controversiam  egregiè  suo  more  dirimil, 
diccns  quôd  coaclio  legis,  juxla  Pliilosopbum 
in  linc  Elliic.,  ad  boc  nccessaria  est  ut  illi  qui 
persuasionibus  ad  bonum  non  inclinantur,  per 
pœnas  cogantur  :  unde  cobibitio  legis  se  ex- 
tendit  quantum  pœna  inllicta  per  legem  :  sicut 
autcm  lex  vêtus  infirmis  animis  nonnisi  ler- 
rena  promiltebat ,  ita  etiam  pro  peccaiis  lem- 
poralem  pœnam  iniligebat  :  Oculmn  pro  oculo, 
denicm  pro  dente  :  pœnœ  aulem  temporales 
pro  peccaiis  animi  iniligi  non  possunt,  nisi 
quaienùs  in  acluni  exteriorem  prorumpunl; 
aliàsenimab  hoininede  eis  judicari  non  polest. 

Et  ideô  lex  velus  manum  et  non  animum 
cohibore  dicebalur.  Lex  aulem  nova  pro- 
millii  et  comminatur  œterna  in  pra;miuni  et 
pœnam  :  seterna  autem  pœna  ab  illo  judice 
iniligitur,  qui  est  cordis  scrutalor,  et  ideô 
non  solùm  manum ,  sed  etiam  animum  cohi- 
bel  :  quod  palet  in  hoc  praecepto  :  Non  occides, 
pro  cujus  transgressione  lex  velus  bominem 
occidebat;  sed  pro  ira  inleriori  lex  novam 
pœnam  comminatur  Mallh.  5  :  Qui  irascilur 
fralri  suo,  reus  erit,  etc.  Ilœc  D.  Thomas.  Igi- 
tur  Evangelium  passim  promillit  vilam  seier- 
nam  pro  prœmio,  et  comminatur  in  pœnam 
igncm  a:lernuni  pro  supplicio,  sicque  lex  nova 
dioilurcobiberenon  solùm  manum,  sed  et  ani- 
mum, et  etiam  pro  concupiscentiis  et  interio- 
ribus  aclibus  peecati  expresse  infligil  œleriias 
inferni  pœnas. 

Velus  lex  verô  prohibuit  quidem  concupi- 
scenlias  malas  in  bis  duobus  mandatis,  suisque 
pr:eceplis  allirmalivis  et  negativis  animum  m\ 
virUilem  ordinabal,  et  à  viiio  rclrabebat  ;  non 
lanien  conlra  Iransgressores  hujusmodi  prœce- 
plorum  pœnam  aliquam  ordinare  polcrat,  se- 
cundùm  quam  cobibere,  vel  cogère  dicilur, 
cl  ideô  non  sequitur  quôd  animum  cohibcret  : 
ita  r>.  Tbomas  loco  cilalo.  Idemque  dicit  de 
legc  civili,  nempe  quôd  quamvis  intendat  ad 
virtulcm  inducerc  per  cohibitionem  pœnarum, 
non  lamen  cogit  per  pœnas  animum,  sed  so- 
lùm manum. 

Ceremonialia  legis  prscopla  indicebanl  sa- 
crilicia  pro  ceriis  peccaiis ,  non  aulem  ita  pro 
peccaiis  cordis,  sicut  pro  peccaiis  operis,  ut 
videre  est  in  variis  ob  varia  peccala  sacrificiis 
Levit.  •!,  5,  et  C.  Lex  igitur  omnem  concupi- 
sccntiam  quantum  ad  genus  suum  prohibebat 
quidem,  non  lamen  ab  omni  cobibebat  per 
jirenas,  sed  ab  eà  tanlùm  quae  prorumpebat  in 
aciuni.  Ilactenùs  D.  Thomas  ibidem;   et  per 


1187 


EXPOSlTiO 


1188 


hîec  explicaniiir  ac  solvuntur  aigumeiUa  pio 
prima  senleiilià  adducta;  nihilque  aliud  con- 
cludunl  raliones  allaloe  pro  secuiulà  ;  et  landem 
liabelur  quoraodo  sil  aceipicnduin  islud  di- 
ctum,  neiiipe  qiiôd  Icx  mosaica  culiibebnt 
tanliwi  mamtm,  et  twn  eliam  aiiimum. 

Veleri  legi  congruit  ul  per  temporales  pro- 
iiiissiones  el  comminaliones  Hebraeos  qui  icm- 
poralibus  cl  lerreiiis  erant  affocli,  ad  Deum 
manuducciel,  sicul  piobal  D.  Tlioinas  1-2,  q. 
99,  art.  G,  diceiis,  quôd  i  bicutin  scieiiliis  spe- 
culalivis  induciintur  bomincs  ad  assentieiidum 
contlusionibus  per  média  syllogislica,  ita  eliam 
quibusbbet  legibus  bomines  iiiducuntur  ad  ob- 
servanlias  praeccplorum  per  pœnas  et  prœiiiia  ; 
videmus  aiilcm  in  stientiis  speculalivis  quod 
média  proporlionantur  audilori  secundùni  ejus 
Cuiidiiioncm  :  undc  sicul  oportel  ûrdinalè  iii 
scienliis  procedere,  ul  ex  nolioribus  disciplina 
iacipiat,  ita  eiiam  oporlel  eum  qui  vult  iuiiu- 
cere  boniinem  ad  observanliam  pr;iiccptorum, 
ut  ex  illis  cum  movere  iiicipiat  qu*  suiit  iu 
ejus  affoctu  ;  sicul  pueri  provoeanlur  ad  aliijiii  J 
facieiidum  quibusdam  puerilibus  munusculis. 
Dicluni  est  aulcm  supra  q.  98,  art.  1,  quùd 
lex  vêtus  disponebal  ad  Cbrislum,  sicul  impcr- 
feclura  ad  perfccium;  unde  dabalur  populo 
adliuc  inipcrl'eclo,  in  comparatioiie  ad  perlec- 
lionem  quoe  crat  fuiura  |)cr  Cbrislum.  Et  ideo 
populus  ille  comparatur  puero  sub  paidagogo 
exisienti,  ul  paict  ad  Galat.  3.  Perfectioautem 
hominis  est,  utconiemplis  tcniporalibus,  iiibaî- 
reat  spirilualibus,  ul  dicil  Aposlulus  ad  Pbillp. 
5  ;  imperfeclorum  vero  est  quôd  lemporaba 
Jjona  desiderent,  in  ordine  lameu  ad  Deum . 
el  perversorum  est  quod  in  lemporalibus  Uiiem 
constiiuant.  Lude  legi  veleri  convenicbat,  ul 
per  leinpnralia,  qu;c  eranl  in  atrcctu  lionii- 
num  imperfeclorum  manuducerei  iioniines  ad 
Dcuu).!  liactciiùs  D.  Tliouias.  Ideuique  prubat 
in  3  lib.  Sent.,  disl.  iO,  ariic.  4,  tribus  ralio- 
nibus. 

Nicolaus  de  Lyrà  refert  quod  Hobrœi  cens-- 
ijant  per  bujusmodi  pra;cepta  non  proliibcri 
concupiscenliam  uxoris  proximi  et  reruin 
alieuarum,  nisi  crumpal  in  actuui  exleriorein, 
V.  g.,  inosculum,  amplexum  elaliaimjusmodi; 
cujus  opinidiiis  fuit  Josipbu.s,  ul  palet  ex  lib. 
12  Antiquiiatum  cap.  12,  ubi  ail  non  vidcri 
rem  dignam  supplicio,  quôd  Anliocbus  voluis- 
sei  tempium  Dianae  espoliare,  cl  non  perfccis- 
£el  ;  inde  quidam  dociores  catlioiici  sumpsc- 
ruut  occasioncni  diccndi,  quùd  lex  velus  cobi- 
bebat  nni  u'i),  ci  non  animimi. 


Ycrùra  bis  prseceptis  lex  omnes  moins  illici- 
los  concupiscenliae  interioris  probibebat  qui- 
dcui,  graliam  lamen  cordis  conversivam  ex  se- 
ipsà  non  subministrabal  ;  benè  lamen  lex  evan- 
gelica,  qiiae  est  Icx  graiiae:  et  juxtaD.Tbomam 
1-2,  quaest.  100,  art.  1,  est  principaliier  ipsa 
gralia  Spirilùs  sajicti,  quœ  proinde  babet  hoc 
supra  legem  veterem,  quod  non  solùm  probi- 
beal ,  sed  eliam  f  u:n  manu  comprimatauimum, 
et  in  labulis  cordis  ac  in  visceribus  nostris 
scripla  fuit,  prout  Deus  promiserat  per  Jerc- 
miam  prophelam  cap.  35,  non  in  labulis  lapi- 
dcis,  sicut  lex  velus. 

Articllus  h. 
Vlihin  duo  isla  prœcepla  siiil  inler  se  distincla. 

Ilabentur  Exodi  20,  ubi  sic  legitur  :  Non 
coiicupisces  dûmuin  proximi  tui,  nec  desiderabis 
uturcm  L'jus,  non  sermtm,  non  anciUam,  non  bo- 
vem,  non  asinuin,  nec  omnia  quœ  itiius  umt. 
Item  Deuteronomii  cap.  a,  sic  babetur  :  Non 
CLUCupisccs  uxon'in  proximi  lui:  non  domum, 
non  aijrum,  non  servum,  non  miciUam,  non 
bûvem  ,  non  asinum  ,  et  iwiversa  quœ  illius  sunt. 

Cajelauus  super  caput  20  Exod.  sic  ait  :  Et 
quamvis  noverim  boc  praeceplum  dislingui 
posse  in  duo  prœcepla  dupliciter  ;  vel  juxla  bic 
scripla,  alierum  de  appelilu  rerum  immobi- 
liuni  signilicato  per  appetitum  aliénée  do- 
mùs  ;  alierum  appetitùs  rerum  niobilium, 
siguilicali  appctiiu  uxoris  alieiiae ,  servi, 
ancillse,  etc.  llabet  enim  quamdam  speciem 
alliciendi  res  innnobilis  aUjue  perpétua  ,  ul 
domus,  ager,  rrgnum  et  bujusmodi.  Vcljuxta 
scripla  Deuleron.  5,  ubi  b;ec  repelunlur  prse- 
poslero  ordine  :  ita  quc'd  alierum  inbibeal  ap- 
peiilum  deleclabilis  in  uxore  aliéna  ;  aliud 
appeiitiim  utilis  in  rc  aliéna,  tam  innnobili 
quàm  uiubili.  Ualioni  lamen  niagis  consenla- 
ncum  visuui  est,  ut  ii)sa  mixlura  varia  (videli- 
cel  bic  uxoris,  cum  aliis  rébus,  quœ  possiden- 
lur  :  iu  Deuteronomio  autem  domus  cum  aliis 
rébus  tam  mobilibus,  quàm  immobilibus)  ut 
haec,  inquam,  varia  mixlura  uxoris  et  domùs, 
ex  indusirià  facla  sil  à  Moyse,  ad  insinuandum 
quôJ  non  refert,  quovis  modo  misceas  baec 
apiiclibilia,  quia  unius  siiul  pixcepti  :  probi- 
beulur  enim  omnia  ba-c  appclcmla,  quia  aliéna. 
Unde  non  probibctur  niulier  ,  sed  allerius 
uxor,  et  simililer  domus  et  leliqua,  quia  alle- 
rius sunt,  ut  ex  unà  eàdonKiuc  raiione  prohi- 
bendi,  unum  prxceplum  intelligatur.  llaclenùs 
Cajetanus,  cl  Ucbnei  idem  ceuscbanl,  ut  refc- 
viiiil  I  vranii";,  Sixiiis  Srm  ns's,  et  a'ii.  Vrn'ini 


liS0  NOM  ET  DËCIMl 

auclores  communiior  docent  esse  duo  prœce- 
pta  distincia  iiUer  se  et  constiluerc  noiiuni  et 
deciinuiu  Dccalogi;  aliàsToreut  taïuiim  luivein 
contra  illud  Deutcroii.  10  :  Scripsitque  in  tabu- 
Usjuxla  id  quoi  prihs  scripseral,  verba  decem 
qux  loculus  est  Domimis  ad  vos  in  moule, 
etc. 

Idque  piobat  D.  Thomas  1-2,  q.  100,  an.  3, 
ubi  osiendit  decciii  esse  Decalogi  prajcepla  ;  et 
siccoiicludil  :  Concupiscentia  uxorisalienœad 
comniixtionem  pertinel  ad  concupisceiuiain 
Garnis  :  concupiscentia;  aulem  aliarum  rcruni 
qusB  desideranlnr  ad  possidendum,  pertinent 
ad  eoncupiscentiam  oculoruni;  unde  August. 
ponil  duo  prœcepla  de  non  concupiscendo 
rem  aiienain,  et  uxorem  alienam.  Et  sic  ponil 
tria  pr*cepta  in  ordine  aJ  Doum,  et  septem 
in  ordine  ad  proxinium  ,  et  hoc  est  nielius.  ha 
D.  Thomas,  idemque  colligitur  ex  Trident. 
sess.  14,  de  Conless.  cap.  3,  idque  habetur  ex 
ipso  nomino  Decalogi. 

Cunlirmalur;  nani  lani  apud  Hebrxos  quàm 
apud  sepluaginta  interprètes,  bis  repetitur  : 
Non  conaipisces,  ad  secernendum  sanè  eoncu- 
piscentiam uxoris  alicnx  à  concupisccniiâ 
rerum  alienarum  ;  unde  ex  diversiiate  materiae 
seu  objectorum  circa  quae  versanlur,  satis  su- 
perque  colligitur  distinctio  praîceptorum  :  illa 
cnim  ad  libidinem,  seu  ad  inipudicitiam  ordi- 
nalur  :  hxc  vcrô  ad  avaritiam,  id  est,  ad  inor- 
dinalionem  alienarum  rerum  invito  domino 
possidendaruin  :  sicutergo  disiincla  suni  prœ- 
cepla,  quibus  opéra  ipsa  prohibentur,  puta  ; 
>\û)!  mœcliabcris,  non  furtnm  (acies  ,  ila  ctiam 
dcbent  esse  duo  disiincla  priecepla  circa  cu- 
pidilales  illis  correspondentes,  quorum  unum 
vclet  appelentiam  inordinaiam  boni  sensualis 
delectaliilis,  el  appcllalur  concupiscentia  car- 
nis  :  alterum  vero  boni  utdis,  et  dicitur  con- 
cupiscentia oculorum,  quas  D.  Joannes  distin- 
guil  in  prima  suà  EpistoLi  cap.  Il,  ubi  ait: 
Omne  quod  est  in  mimdo,  concupiscentia  cariiis 
est ,  et  concupiscentia  oculorwn ,  el  superbia 
vitœ,  etc. 

Nec  refcrt  quôd  Exod.  20,  primo  ioco  po- 
natur  donius  proxiiui,  deinde  uxor,  servus, 
etc.  llaec  cnim  inierposilio  unius  praecepti  in 
raedio  allcrius,  et  quasi  niixlura  ,  juxla  aliquos 
auctores  non  cratin  tabulis  quas  Moyses  à  Deo 
accepit  per  angelos,  sed  in  eis  disiincla  et  ab 
invici'ui  separaia  fuerant  bœc  duo  prxcepla  ; 
idque  colligunt  ex  verbisjam  relatis  Deuicron. 
5,  quibus  standum  est.  Nam  id  quud  in  Exodo 
indistincte  scriplum  est,  poslea  iu  Deuleron. 


PRECEPTE  H90 

tanquàm  lege  repetilâ  et  promiilgalâ,  distin- 
ciiiis  ac  nitidiùs  est  promulgalum. 

Vel  dici  potest  verba  in  Exodo  nuxta  pro- 
portionaliter  accipienda  esse  secundùm  subje- 
clam  materiam  boni  delectabilis  et  utilis,  quae 
suiit  diversa;  rationis  :  ita  quod  aliquando 
contingal  ut  aliquis  babens  propcnsioncm  ad 
unum,  non  sentiat  se  affectuui  ad  illud,  sed 
poliiis  ab  alio  valdè  abhorreat,  sic  ut  iniline- 
lur  ad  venerea  non  lantùm  opère,  sed  et  af- 
fectu  scctanda,  et  tamen  à  rei  alicnœ  concupi- 
scentia, à  furto  et  rapin.^  abhorreat  :  ideoque 
ad  duplicem  islam  eoncupiscentiam  reprinien- 
dam,  in  liis  verbis,  etsi  mixtis  ac  involutis, 
debuitprseceplum  duplex  assigiiari. 

Neque  referl  quôd  oninia  relata  prohibean- 
tursub  unâ  ratione,  quia  scilicet  sunt  aliéna; 
non  refert,  inquani,  quia  dùm  quis  habet  co- 
pulam  cum  uxore  proxinii,  abutitur  quidesn  re 
aliéna,  ideoque  adulteriura  est  contra  justi- 
tiam;  id  tamen  non  impedil,  quin  perlineat 
etiam  ad  luxuriam,  el  sexto  Decalogi  praece- 
plo  ab  aliis  contra  justiliam  disiincto,  prohi- 
beatur.  Similiier  dùm  quis  concupiscit  uxorcm 
proximi,  desi  erat  quidem  rem  alienam  ;  cùm 
tamen  desideret  ad  concumbcnduni,  jam  mœ- 
chatus  est  in  corde  suo. 

luiô  Abulensis  super  Exod.  doret  quôd  con- 
cupiscere  uxorcm  proximi,  non  est  desiderare 
rem  alienam  ,  cùm  uxor  non  sil  possessio  viri, 
quia  vir  et  uxor  ad  paria  judicanlur,  idque  est 
lantùm  concupisccrc  aliquid  delectabile  :  con- 
cupisccre  aulem  uiilia,  est  de  iJerare  posses- 
sionem  rerum  allcrius,  quia  ipsa  sunt  quae  pos- 
sideniur,  et  in  liominum  ccmiiierciis  distralii  et 
alienaripossunl:  secùs  ve:ô  uxor  allcrius.  Hine 
consulté  apponilur  etiam  ancilla,  qua;  concupi- 
sci  potest  tripliciter,  nempe  aul  ad  serviendura, 
aul  ad  veiidendum,  aul  ad  coeundum  :  duo 
prima  utilia  sunt  et  pertinent  ad  praneplum  non 
concupiscendi  rem  alienam,  respondelque  se- 
plimo  prxceplo  :  Non  furium  furies:  tcrlium 
verù  perlinel  ad  eoncupiscentiam  carnis  et  ad 
luxuriam,  respondelque  sexio  prajcepto  :  Non 
mœcliabcris ,  in  quo  non  solùm  prohibelur 
concubitus  cum  uxore  allerius,  sed  etiam  cura 
aliàquàcumque  niuliere  extra  legitimum  matri- 
nionium  :  sic  non  est  mirum  ,  qnùd  etiam 
in  islo  nono  pr;ccepto,  non  ap]  oiiaïur  mulier, 
sed  lantùm  allerius  uxor.  Et  ex  bis  evelliliir 
fundamenlum  Cajciani. 

Dices  :  Apostolus  ad  Romanos  7,  indicat 
unicum  esse  conci:piscenli;e  pruecepium  ;  de 
câ  siqnidcm  solùm  ia  singulari  loquitur   di- 


1191 


cens  :  Concupist-eniiam  nestiebam  ,  iiisi  lex  di- 
ceret  :  non  conciipisces.  Et  ibid.  subdil  :  Invenio 
aliam  legem  in  membris  meis,  repugnantcm  legi 
mentis  mcœ,  et  captivanlem  me  in  lege  peccuti 
quœ  est  in  membris  mois.  —  Resp.  D.  Tliomas 
ibidem  quôd  peccatum  non  cognoscilur  nisi 
per  legem,  quantum  ad  realum  pœnx,  et  of- 
fensam  Dei  :  ideo  aulem  hoc  probat  Aposlolus 
por  concupiscenliani ,  quia  concupiscenlia 
prava  communiler  se  habet  ad  omnia  peccata. 
Unde  sumitur  generaliter  ,  prout  sub  se 
conlinet  concupisccnlias  lam  venereorum 
quàm  rerumalienarum,  de  quibus  in  Decalogo 
prœcepla  dislincla  dantur.  In  secundo  autem 
loco  Aposlolus  legem  vocal  ordinalioneni  af- 
feciuum  carnalium  ad  deleciabilia  et  utilia 
secundùm  sensuni,  quac  est  in  parlibus  sen^iti- 
vis  hominis  lam  inlerioribus,  quàm  exleriori- 
bus  ;  quia  hujusmodi  inclinalio  est  lanquàui 
lex  partis  sensilivrr,  qualenùs  scusiliva  est  : 
seu  lex  carnis,  qiiae  est  natnralis  inclinatio 
virium  inferiorum  ad  propria  bona,  seu  utilia 
et  delectabilia  secundiim  sensum.  Dicitur  quo- 
que  lex  peccati ,  quae  est  pn^na  peccati,  et 
deordinatio  earumdem  virium  derelicta  ex 
privatione  justiliae  ori^'inalis  ,  seu  fomcs  pec- 
cati, repugnans  rationi,  et  inducens  ad  pecca- 
tum faciendum,  sicut  lex  inducit  ad  bonum 
operandum,  ac  per  legem  divinse  justitiae  in- 
troductus  fuit;  quœ  lex  fomilis  originaliter 
quidem  coiisislit  in  appotitu  sensilivo,  sed  dif- 
fusivè  invenitur  in  omnibus  membris,  qua' 
deserviunt  concupisceiitia!. 

D.  Thomas  in  3  Sent.  dist.  -40,  quœst.  1,  art. 
1  ,  ad  4,  dicit ,  qiiôd  omnis  eoncupiscentia  ali- 
quo  modo  islis  duobus  mandatis  prohibelur, 
et  omne  dcsidcrium  peccandi  in  quocumquc 
génère  ,  tacite  bic  vetiium  fuit  ;  ratio  autem 
quare  magis  expresse  prohibila  fuerit  eoncu- 
piscentia uxoris  proximi ,  et  rerum  alienarum, 
jam  allata  fuit  ;  nempe  ([uia  senlitur  in  appetitu 
oxperieulia  venereorum  ,  et  in  possessione  re- 
rum ulilium  est  quid  de  se  maxime  appetibile: 
secùs  verô  homicidium  et  faisum  testimoniuni, 
etc.;  sunt  enim  per  se  horribilia,  cùm  nalura- 
liier  homo  diligat  sibi  simile  ,  et  ctiam  verita- 
tem.  Nec  ita  inclinalnr  ad  aclus  ira;  ,  utpote 
qui  sunt  cum  trisiitià  et  respiciunt  bonum  ut 
arduum  ,  quàm  ad  aclus  concupiscenlia;  :  ut- 
pote qui  versantnr  circa  deleclationes  et  quie- 
tem  :  non  ergo  fuit  tanta  nécessitas  exprimen- 
di  concupiscenliain  bomicidii  palrandi  aut  fai- 
sum testimoniuni  dicendi ,  aut  circa  iram,  ant 
circa  alia  peccala  cordis.  A<lde  exD.Thomà 


Exposrrio  ugj 

2-2  ,  quaest.  2a  ,  art.  1 ,  et  quaest.  82  ,  art.  3  , 
ad  2 ,  quod  passiones  irascibilis  ad  passiones 
conciipiscibilisreducuntursicul  ad  principalio- 
res  ,  inter  quas  eoncupiscentia  vehementius 
niovet ,  et  magis  sentitur  ,  et  in  eà  quodam- 
modù  omnes  aliae  passiones  includunlur  :  et  ut 
ait  D.  August.  bona  est  lex ,  quœ  dùm  conçu- 
piscentiam  prohibet ,  omne  nialum  prohihet  : 
nisi  enim  quis  concupisceret  malum  ,  non  fa- 
ceret.  Unde  Mallh.  15,  dicitur  :  De  corde  exeuni 
cogilationes  ,  adulleria  ,  etc.  Vide  D.  August. 
lib.  de  Spiritu  et  litier.  cap.  i  ,  et  Epist.  89  , 
q.  2.  Et  alibi  passim  et  D.  Thoniam  2-2,  qunest. 
100,  art.  H,  in  fine  corporis  et  art.  5,  ad  6.  Et 
ibid.  q.  23,  art.  1 ,  ad  1.  Appetitus  autem  ira- 
scibilis non  dividilur  in  duas,  quia  onmes  ejus 
passiones  conformantur  concupiscenijx  ani- 
mali.  lia  D.Thomas 2-2,  q. 77,  art.  5,  in  fine  corp. 

Artkx'lis  III. 

De  concupiscenlia  vetitA  boni  deteclabilis  car- 

nalis. 

Divus  Thomas  i-2  ,  quœst.  34  ,  art.  1 ,  docet 
quôd  delectatio  est  quies  appetitivse  virlutis  in 
aliquo  bono  amato  ,  et  eonseqnens  aliquam 
operationem  ;  potestque  esse  bona  vel  mala  : 
cujus  raiio  accipi  potest ,  primo  quidem  ex 
parle  boni  in  qiio  quieseens  deleclatur  ;  bonum 
enim  et  malum  in  moralibus  dicitur,  secundùm 
quod  convenit  rationi  ,  vel  discordât  ab  eà  ,  ut 
ostendit  quaest.  1!» ,  art.  3  et  9 ,  sicut  in  rébus 
naluralibus  aliqnid  dicitur  naturale  ,  ex  eo 
quôd  nalnra;  convenit  :  innatiirale  vero  ex  eo 
quôd  est  à  naturâ  discordans.  Quemadmodùm 
igitur  in  naturalibus  est  quaedara  quies  natura- 
lis ,  quœ  scilicet  est  in  co  quod  convenit  na- 
turse  ,  ut  cùm  grave  quiescit  deorsùm  :  Ita  et 
in  moralibus  est  qusedam  delectatio  bona  ,  se- 
cundùm quôd  appciitus  superior  aut  infcrior 
quiescit  in  eo  quod  convenit  rationi  :  et  quse- 
dam mala  ,  ex  eo  quôd  quiescit  in  eo  quod  è 
ratione  discordât  et  à  lege  Dei. 

Secundo  potest  aocipi  alia  ratio  ex  parte 
operationum  ,  quarum  qunedam  snnt  nialœ, 
quaedam  bona;.  Operalionibus  autem  magis 
sunt  allines  deleclationes  qu.e  sunt  cis  con- 
juncla; ,  quàm  concupiseentiœ  quoe  cas  tempo- 
re  |)ra;cedunt.  Unde  cum  concupiscenlia;  bona- 
rum  operalioniim  sint  bona;  ,  nialarum  verô 
niahe,  multô  magis  deleclationes  bonariim 
operationum  sunl  bona; ,  malarum  verô  malx. 

Et  qu.'cst.  31  ,  art.  3  ,  docet  S.  doclor  quôd 
cùm  inlellectualiscognitio  sil  perfeclior  nobis- 
que  eharior  ,  et  bonum  spirituale  niajus  sil , 
luagisqne  dileclum  ,  necessc  est  deleclationes 


im  NoMi  F.T  in;c 

intellecliialos  ei  spiriiuales  inajoris  essr:  dcle-  ; 
clationis  ,  quàni  corporales  el  sensuales  quoad 
se  ;  verûm  quoad  nos  deleclationes  cmporales 
suiit  inagis  véhémentes  propler  tria.  Primo 
quia  sensibilia  sunt  niagisnoia  quoad  nos,  quàm 
inleliigibilia.  Secundo  (p?ia  deleciaiiones  sen- 
sibiles  ,  cùm  sint  passiones  appeiiiùssensilivi, 
sunt  cum  aliquà  iransmutationo  corpoidli  , 
quod  non  coniingil  in  deleclaiionibus  spiriiua- 
libus  ,  nisi  per  qnaindam  r('il;nidaiiliain  à  sii- 
periori  appelitu  ad  inferiorom.  Tertio  qui;i  ilc- 
lectaliones  appetuntur  ut  inedieinae  quidam 
contra  corporales  defeclus  vol  niolestias ,  ex 
quibus  tristitiae  qu.tdam  sequunlur  ,  etc.  El 
in  eàdem  qusst.  art.  C  ,  docei  S.  doclor  qiiôd 
inter  istas  deleclationes  corporales ,  deleclatio- 
nes tactùs  superant  alias  qu;e  sunt  secundùm 
cueleros  sensus  ,  quia  uiiuinquodque  in  quan- 
tum amatur  ,  ellicitur  delectabile  ;  ut  autem 
dicitur  in  primo  Meiaph.  lextu  primo,  sensus 
propler  duo  dili;^uuiur  ,  scilicel  propter  cogni- 
lionem  et  proiiter  ulilitatem  ;  uude  et  utroque 
modo  coniingil  esse  delectalionem  secundùm 
sensum.  Sed  quia  apprehendere  cognitionem 
ipsani  tanquàm  bonum  quoddam  ,  propriuui 
est  hominis,  ideô  prima»  deleclationes  sensuum 
qnae  scilieei  sunt  secundùm  cognitionem,  sunt 
propria!  hominuni  :  deleclationes  auiem  sen- 
suum ,  in  quanlum  diliguntur  propler  ulilita- 
tem ,  Sint  communes  omnibus  animalibus.  Si 
igitur  loquaratir  de  deleelalione  sensus  ,  quiE 
est  ralione  coguilionis  ,  manifeslum  est  quod 
secundùm  visum  est  major  deleclalio  ,  quàm 
secundùu)  aliquem  alium  sensum. 

Si  autem  loquanmr  de  deleelalione  sensus 
quai  est  ratione  iitiliiaiis,  sic  maxima  delecta- 
tio  est  secundùm  tactum  :  ulililas  enini  sensi- 
bilium  attendilur  secundùm  eonservationem 
nature  animalis  :  ad  banc  autem  ulilitatem 
propinquiùs  se  babeut  sensibilia  taclùs  ;  e*l 
enim  actus  cognoscitivus  eorum  e.v  quibus  con- 
sislit  animal ,  scilicel  calidi  et  t'rigidi ,  humidi 
el  sicci ,  el  bujusmodi  :  unde  secundùm  hoc 
delectaiiones  qux  sunt  secundùm  lacluin,  sunt 
majores  ,  quasi  lini  propinquiores  ;  et  propler 
hoc  eliam  alla  animalia  quat  non  habenl  dele- 
ctalionem secundùm  sensum  ,  nisi  ralione  uti- 
litalis  ,  non  deleclanlur  secundùm  altos  sensus 
nisi  in  ordine  ad  sensibilia  taclùs,  etc.  ;  unde 
si  quis  velit  hos  duos  sensus  comparare  ,  in- 
veiiiet  simpliciter  delectalionem  taclùs  esse 
majorera  deleelalione  visùs  ,  secundùm  quod 
consisiit  intra  limites  sensibilis  deleclationis  , 
quia  manifeslum  est   quod  id  quod  est  naïu- 

TH.   XIV. 


iMi  PH.ha.m  iisi 

raie,  in  unoquociue  est  potissimùm.  Ilujusmodi 
autem  deleclationes  taclùs  sunt  ad  quas  concu- 
piscentia;  naturales  ordinantur  :  sicut  cihi ,  ve- 
ncrea,  el  hujusrnodi. 

D.  Thomas  in  3  Seul.  dist.  40,  quasst.  1  , 
art.  1  ,  ad  i  ,  docet ,  quôd  concupiscenlia  cu- 
riosilalls  quae  lit  per  oculos,  reducitur  ad  con- 
cupisceiiiiam  deleclaiionis  carnis  ,  ad  quam 
eliam  reduciintur  delectaiiones  aliorum  sen- 
suum. 

Appeliius  sensilivus  naturalis  in  nobis,  pula 
cibi,  est  quem  non  imaginatio  gignil ,  sed  ipsa 
qualitaium  naUiralium  dispositio ,  quibus  na- 
turales vires  suas  exercent  actiones  :  hic  au- 
tem motus  ralioni  in  nullo  subjacel  ncc  obedit  ; 
unde  nec  in  eo  peceatum  esse  poiesl  :  appeti- 
tus  autem  sensilivus,  seu  animalis,  est  qui  ex 
praecedenii  imaginalione  vel  sensu  consequilur; 
et  hic  vocatur  moins  sensualitatis  ,  el  secundo 
primus,  et  lune  incipit  genus  moris  ,  quia  pri- 
mo invenilur  dominium  voluntatis    quœ  est 
principium  moralium  ,  ut  dicitur  ti  Metaph.  le- 
xtu 5,  cap.  1;  in  liis  enim  actibus  et  motibus 
qui  non   per  imperium  ralionis   procedunt  , 
liid)el  doitn'nium  inoomplctum  ,  eosque  impe- 
dire  polerat,  ut  sir  vnluntati  subjaceanl  quan- 
lùm  ad  hoc  quod  e-t  impediri  vel  non  impe- 
diri  ;  ideoque  inordinaiin  qua^  in  bis  actibus 
coniingil,  Miisai  lationem  peccaii ,   imperfe- 
cii  lanien  et  venialis  solùm  :  del'ormiias  au- 
tem aciùs  ccijusiibel ,  illi  poleniiie  ailribuitur 
ulsubjeclo,  qu*  est  illius  prinripium  ;  ideoque 
cùm  sensualiuis  sit  principium  liurum  aciuum, 
convenienti'r  in  eà  dicitur  esse  laie  peceatum 
ut  in  subjeelo  ;  non  enim  omne  peceatum  est 
in   voluntale  tanquàm   in  subjeelo ,   sed   si- 
cut in  causa  ;  el  ((uidem  dupljeiler ,  scilicet 
vel  per  se  ,  ut  quando  actus  peceati  procedit 
ex  imperio  volunlalis  ;  vel  quasi  per  accidens, 
quando  non  iinpe  lit  quod  imjicdire  potesl,  et 
hoc  modo   est  caus;i  (irimorum  nioluum.  Haee 
D.  Thomas  in  i  lib.  Sent.  dist.  !2i,  quœst.  5, 
art.  1  el  2  ,  ubi  S.  doclor  loquitur  do  sensua- 
lilate,  prout  nominal  appelitum  seusitivum  in 
génère ,  secundùm  qudd  est  incompletus  ac 
indeterminaïus  et  magis  ad  carnem  depressus  ; 
seu  proui  in  operando  non  sequitur  imperium 
ralionis  ,  sed  movelur  praeeisè  molu  proprio  , 
praîvenitque  perledam  deliberaiionem  ralio- 
nis; et  deinde  dividitur  in  concupiscibilem  et 
irascibilem  ,  in  quorum  adibus  potesl  reperiri 
virtus  vel  peceatum  moriale  :  quaienùs  scilicet 
ex  compléta  deliberatione  et  ex  imperio  volun- 
tatis procedunt ,  proul  expresse  docet  D.  Tho- 
3.S 


ll'JS 


mas  ibidom  ad  5 ,  et  q.  25  de  Veiil.  art.  4,  ait 
(|iiod  iniscibilis  el  concupiscibilissubduiilur  ra- 
iioiii ,  fl  iimiliier  seasualiias  ,  quainvis  nomeii 
sensualilalis  pi'iiineai  ad  bas  vires,  non  seciin- 
diim  qiiùd  parlicipanl  ralioneni ,  sed  sccun- 
dùm  nauiram  seiisiliva;  parlis.  liiule  non  ita 
propric  dicilur  quOd  sensualilas  subdaïur  ra- 
lioui,  sicul  de  irascibili  el  concupiscibili  dici- 
lur ;  ex  hoc  lamen  quod  in  liomine  est  subjici- 
bilis  raiiuni ,  et  aliquid  de  eà  .  c  de  liberlaie 
participai  imperfeclè,  aclus  ejus  ,  quanivis  ra- 
lioiiein  praevcniaul,  babenl  ralionem  poccaii 
vcnialis.  Si  vero  ralio  niolus  sensualiiaiis  et 
actus  cui.cupiscibdis  el  irascibilis  illicilos  iinpc- 
rel  el  exciiel ,  aul  deliberalè  relineal  el  appro- 
bei ,  anl  voiuntas  consential,  tune  si  sil  illici- 
luni  quid  in  génère  peecali  morlalis,  ut  sunl 
veiierea ,  etc. ,  eril  peceatuin  morlale ,  veliliim 
hoc  pra.'cepto  ;  Au"  coiuupisces  ,  etc.  El  1-2  , 
quiïsl.  7i ,  arl.  S  ,  ad  1  ,  docel  quiid  aclus  in- 
leriorum  viriuin  ,  el  eliaiii  exlerioruui  meiiibro- 
ruia  possunl  esse  peccala  morlalia  ,  secundiiui 
(luud  delicil  ordinalio  non  soliim  rationis  inle- 
rioris,  sedel  superiorisregulanliseossecundùm 
laiiones  aelernas. 

Consensus  in  deleciationein  peccaii  morlalis 
pr;ucisè  cogilaii ,  etiani  absque  cdiiseiisu  in 
opus  exlerius  el  inienlione  ae  desiderio  Ulud 
adin.plendi,  est  peceatum  niortale  cogitationis 
moi  osie  ,  qu;B  lulis  vocaïur  non  à  morà  lem- 
poris,  sed  ex  adverientià  el  consensu  rati.inis 
ciiea  rem  co^iilalani  idque  brevissinio  lempore 
lieri  potesl.  Probat  D.  Tbonias  1-2,  qusest.  7i, 
arl.  0  el  8,  primo  ex  auctoritale  D.  Augusl. 
libre  2  de  Ti  in.  cap.  12;  secundù  ,  quia  quod 
aliquis  cogilans  de  l'ornicalione  delectetur  de 
ipso  actii  cogilirto,  i<l  contingil  ex  boc  quoi! 
affeciio  ejus  iiichnaia  esl  in  hune  actuni  : 
uude  quod  aiiquis  consential  in  talem  dele- 
ctationem  ,  boc  nibil  abud  esl  quam  quod 
ipse  consential  in  hoc  quod  allectus  suus  sil 
inclinalus  in  fornicalionem  :  nulliis  enim 
dcleculur  nisi  in  eo  quod  esl  conforme  appe- 
liiui  ejus.  Quod  auieni  aiiquis  ex  delibcralio- 
iie  cligal  quod  allectus  suus  conl'ormctur  bis 
qute  secundùni  se  sunl  peccala  mortali»  ,  esl 
peceatum  morlale.  Unde  consensus  in  dele- 
clalionem  peccaii  morlalis  ,  ul  venereorum  , 
iien»  in  eomplacenlià  acliis  homieidii  cogilaii, 
esl  peccalum  morlale ,  et  sic  de  caeteris.  Idem 
docel  U.  Thomas  disl.  24,  qua;sl.  3,  arl.  5,  et 
quœsl.  lo  de  Verii.  art.  4  :  delectalio  illa 
igilur  qu*  sequitur  cogilalionem  ex  parte  rei 
cogilatac,  in  iden)  genus  perlinet  et  redneitur, 


EXPOSITIO  1196 

ac  delectalio  actilç  exterioiis,  sicque  eanidem 
habet  dcordinatioiiem  ,  et  islo  pra-cepto  :  i\on 
co'iciipisces,  prohibeiur,  ut  doc'et  D.  Thomas 
Idco  ciiato  de  Veriiate,  ad  9,  et  à  fortiori  co- 
gitalio  morosa  cum  consensu  in  opus  exter- 
niim ,  aut  desiderio  deliberato  ilUid  obtinendi, 
erit  mortale  peccalum  ;  et  luijusmodi  circum- 
slanlia  eliam  in  confessione  est  çx|)licanda, 
quamvis  opus  non  fuerit  patraluni. 


Articllus  IV. 
De  connipiscenlià  vclitâ  boiii  ulitis  atieiii  injuste 
rapiendi  vel  detinendi. 
Amvr  sut  ii^que  ad  contemplum  Dei  facil 
civitatem  bainjlonicam ,  ait  D.  August.  lib.  14 
de  Civil,  cap.  28,  et  esl  causa  ac  initium  om- 
nis  peccaii  ,  eô  (luôd  in  se  înclndat  inordina- 
tum  appetilum  boni ,  ex  quo  provenit  omne 
peceatum.  Bonum  autem  dupliciter  est  obje- 
ctum  sensibilis  ai)petiti"is ,  in  quo  sunl  anima; 
passiones  ,  quw  sunt  causa  peccati.  Uho  modo 
absolulè  ,  secundùm  quùd  est  objectum  eon- 
cupiscibilis.  Alio  modo  sub  raiione  ardui  , 
prout  esl  objectum  irascibilis.  Prêter  con- 
cupiscentiam  carnis ,  esl  alia  concupiscentia 
animalis  ,  eorum  scilicel  quse  per  sensum  car- 
nis suslentalionein  aut  deleclalionem  non  af- 
l'erunl  :  sed  sunl  delectabilia  secundùm  appre- 
liensionem  imaginaiionis  ut  alicujus  hujus- 
modi  acceptionis ,  quia  aflerunt  utilitalem  ,  ut 
sunt  pecunia,  bona  temporalia  ,  etc.,  el  refer- 
Uir  ad  cupiditalem  .  in  qnà  secundùm  quod 
importai  uuiversaliler  appetitum  cujusiibet 
boni,  etiam  superbia  \hx  coniinctur;  iia  D. 
Thomas  1-2,  q.  77,  art.  7,  et  in  3  lib.  Senlen- 
liarum  dist.  40,  q.  5,  art.  1,  ad  4,  docet  quôd 
concupiscentia  honoris  ,  dignitatis  ,  vel  hujus- 
niodi  reducilur  ad  concupiscentiam  bonorum 
lemporalium,  quorum  dignitas  numismate  uien- 
suratur,i(lest,appretiaturel;cslimaluipecunià. 
Catechisnuis  concilii  Trident,  docet ,  contra 
islud  preceptum  pcccare  eos  qui  propi-îi  quse- 
slùs  causa  aliorum  damna  concupiscunt ,  ta- 
liumque  honiinum  plura  gênera  refert  :  nempe 
qui  ludis  prohibitis  delectanlur  ,  aul  etiam 
ludis  licitis  immoderatè  utunlur  cupidiiate  et 
graliià  lucri.  Item  niercatores  qui  rerura  pe- 
nuriam,  annonoeque  charilaleni  expctunl  atque 
id  oegrè  ferunt  quôd  alii  prêter  ipsos  sint  qui 
vendant  aut  emant,  quô  chariùs  vendere,  aut 
emere  ipsi  possint.  Item  qui  alios  egere  cu- 
piunt  ,  ut  aut  vendendo  aul  emendo  ipsi  lu- 
crentur.  Peccant  item  mililes  ,  qui  bellum  ex- 
pelunt  ut  finari  ipsis  liceat.   Item  medici  tpij 


1197  NOM  ET  [)E( 

moi'lios  (Jesiderant.  Ilem  jurisconsuiti  qui  c.ui- 
sarunijiliunique  vim  copianique  coiicupisciiiil. 
Item  arlilices  qui  qiia;sliis  avidi ,  oinniuiii  qiia: 
ad  viclum  cullumque  pcriiiieiil  ,  ponuriam 
pxoplant ,  ul  indp  plurimùm  luciifaciant.  In 
hoc  praHcrea  génère  graviter  peccaiil  ii,  qui 
aliéna;  laudis  gloriaeque  avidi  ai(|iie  appelenles 
suni ,  non  sine  aliquà  lama;  alterius  nbtrecla- 
tionc  :  idqtie  praeserlim,  si  qui  illam  appetunt, 
ignavi  nulliusque  prclii  lioniincs  sunl. 

Isto  prseceplo  vetalur  omnis  inordinaïus 
appetilus  rei  alienœ  injuste  possidendœ  :  lioc 
ipso  enim  quôd  ea  quœ  possidenda  appelunlur 
aliéna  sunt ,  iiujusniodi  cupidltas  lanquàni  vi- 
liosa  proliibetur  isto  mandalo  :  Non  concupi- 
sces  dviMm  proximi  lui ,  non  sernini ,  non 
ancitlam,  non  bovem,  non  asinum,  vec  omnia 
quœ  illins  simt  ;  sicul  enim  aliéna  rapcre  ,  aut 
detinere  domino  rationabiliier  invilo,  qiuB- 
cumque  illa  sinl ,  prohihentur  septiino  prae- 
ceplo  :  Non  fnrlnm  faciès  ;  ila  concnpiscere 
qnaecumqiie  alleriiis  vetat  divina  le.v  ,  rerum- 
que  liujnsmodi  cupidilas  nefaria  est,  et  in  pec- 
calis  gravissimis  numeratur  ,  cùm  illis  concu- 
piscendis  animi  prœljetur  assensus  :  nam  lune 
peccatorum  natura  exislit,  cùm  posl  niaiarum 
cnpiditaluni  impuisum  animus  rébus  pravis 
delectatur  ,  atque  bis  ve!  assenlilur  ,  vel  non 
répugnât ,  ut  ostenditur  in  Epist.  Jacobi  cap. 
1;  non  enim  ea  appetere  licet,  ([uae  possidere 
oniiiinô  nelas  est.  Ha;c  habentur  in  eodeni 
Catechisnu),  et  ibidem  explicatur  quid  sit  con- 
cnpiscere domnm  proximi ,  servum  ,  anciilam, 
etc.  El  concludit  quôd  parochus  ad  tollendum 
liHJusmodi  cupidiiatis  vitium,  remédia  accom- 
modata  patefaceie  débet  et  dicere  cum  Pro- 
piiel.i  :  Rapinas  nolile  concnpiscere  ;  diciliw  si 
affluant ,  nolile  cor  apponere  ;  ut  eas  pielatis  et 
divinarum  rerum  studio  abjicerc  parali  sinius, 
et  in  subicvandas  pauperum  miserias  libenlcr 
illas  erogeinus  :  si  desint  facultatcs,  egestatem 
œquo  et  hilari  aniiiio  feramus,  et  quidem  si 
rébus  nostris  dandis  liberaliter  \itamur,  rerum 
alienarum  cupiditates  restringemus.  Harum  re- 
run>  cupidilas  sitis  immensa  est  alque  inlinila, 
ncque  unquàm  satiatur,  ut  scriptum  eu  :  Ava- 
rus  non  implebilur  pecuniâ  ,  et  de  eo'  rffdilu'r 
apud  Isaiam  :  Yw  qui  conjungilis  donnmi  ad  do- 
muin,  et  agrum  agro  copulalis  !  e\.c.  Quilibet  aiz- 
lem  sapiens  fmera  aliquem  intendere  debei  in 
suc  facto. 

Ad  liunc  cupiditatum  ardorern  extinguon- 
dum,  plurimùm  etiam  hoc  valet,  si  quœ  in- 
commoda ex  illis  accidunt ,  ea  nobis  ob  oculos 


:IMI  PR^CEI'TI.  ii!)8 

SI  ponamus.  Primum,  quod  quando  luijusinodi 
'  cupidiialibus  paremus,  in  anima  nostrà  ré- 
gnât summa  peccali  vis,  ac  polestas  ;  qnani- 
obrem  monuit  Apost.  ad  Rom.  (i  :  Non  reqnet 
peccalum  in  vestro  rtiorlali  corpore  ,  11/  ohedinlis 
eoncupiscenliis  ejus.  Quemadmodùni  enim ,  si 
cnpidiiatibus  resislimus  ,  peccati  vires  conci- 
dunt ,  ita  si  iisdem  succumbimus,  Oominum  ;\ 
regno  suo  expellimus  ,  et  In  ojus  locnm  pee- 
catum  introducimus  :  obedire  enim  per  con- 
sensum  mentis  eoncupiscenliis  peccati ,  est 
peccalum  regnare  in  nobis  ;  Eccles.  18  :  Pos/ 
concupi.tcenlias  inas  non  eas. 

Alterum  incommodiim  est,  (jiionjam  ;1ninii 
jndicium  bis  Cupidiialibus  obscuraïur  ;  liomi- 
nes  enim  lis  cupiditatum  tenebris  obcœcati, 
hoMPsta  et  prteclara  pulant  omnia  quae  ipsi 
eoncnpiscunt,  Psal.  16  :  Oculos  suos  stnlucrunt 
decli.inre  in  terrant.  Et  non  in  cœlnm  levare  et 
esse  siib  senliOus ,  dctiàits  repnlant,  .lob  50. 

Opprimilur  praeterea  concupisceiuM  vi  ver- 
bum  Dei,  qiiod  animis  nostris  à  maf;no  illo 
agricolà  Deo  iiisitum  est  :  sic  enim  apud  .Mar- 
cum  cap.  /*,  scriptum  est:  Alii  sunl  qui  in  spi- 
nisserainàrunl;  hi  sunl  qui  verbum  aiidiunt, 
et  ;erumn*  seciili  et  rieceplio  divitiarum,  et 
circa  reli(|ua  concupiscentiae  introeuntes,  suf- 
locint  verbum,  et  sine  friictn  eiricitur  :  unde 
coniparaniur  spinis  qii:i;  cor  pnngunt  et  cru- 
ciant,  sollrcitudinibus  et  iiiquietudinibus  im- 
plent.  Hinc  D.  Gregorius  ait  :  Niliil  laboriosius 
qnàm  terrenis  desideriis  œstuare  :  niixil  qnielius, 
quant  in  linc  mundo  niliil  appetere.  Et  D.  Ain- 
brosiiis  dicil  quôd  mens  avari  semper  vincu- 
lis  cupidilalis  adstricta,  semper  aurum  videt 
semper  argenlum  cogilat,  semper  reddilus 
conqiulal  ,  gralins  aurum  ,  quàm  solem  in- 
tneliir.  Eccl.  '2,  de  avaro  dicitur,  quod  cuncli 
dies  ejiis  pleni  sunl  laboribus  et  (ermnnis,  nec  per 
noctem  mente  reqniescit.  El  ibidem  cap.  .5,  sub- 
ditur,  quôd  saturitas  dicitis  non  sinit  eum  dor- 
mire.  Pecunia;  obedit  ut  servus;  inde  David 
Psalm.  75,  laies  appellat  viros  divitiarum,  quia 
lan([uàm  mancipia  ab  ipsis  possidenlur,  potiùs 
(|!Kmi  illas  possideaiit,  et  colligitur  ex  illo  Lii- 
c;b  4(i  :  Non  fojeslis  Deo  serciie  et  mammonœ. 
Juxta  Apost.  ad  Ephes.  .o,  avarilia  est  idolorum 
scrciius,  ubi  glossa  ait,  quôd  avari  Deus  est 
iiummus  :  ul  enim  subdiiD.  Augusl.,  hoc  ab 
bomine  colitur,  quod  prœ  caiteris  diligiiur. 

Tandem  ab  bac  concupiscendi  vi,  veluli  fonte 
(|uodam,  omnia  peccata  émanant,  ul  D.  Jaco- 
bus  docel.  D.  ilem  Joannes,  et  Aposlolus  1  ad 
fimoth.  ti,  ait  quôd  qui  volunl  diviles  lieri  in- 


Il'l'l  AH'RN 

i'i,iiii>i  in  leiii.iiiunciu,  et  iii  laqueum  diaboli, 
cl  ilpsidciia  inulla  inuliliaet  nociva  quse  mer- 
guiii  liiiiiiiiK^s  iii  imeiiuim  cl  ilaninaiioneni  : 
Hadi.t  eiiim  omnium  nnilonim  est  cupiditas,  quam 
quidam  appeienies  crraveruni  à  (ide  ,  et  iiise- 
rueriiiit  se  doloribiis  iiiulils,  elc.  Vide  D.  Tlio- 
niam  super  hune  D.  Paidi  lociim.  Item  1-2,  q. 
8i,  aii  !,  ubi  eftregiè,  suo  more,  explicat  quo 
niodd  ciipidiias  sit  omnium  malorum  radix,  et 
2-2,  q.  118,  peccalum  avariliae  suis  coloiibus 
drpingit. 

liradicenius  igitur  è  nosiris  cordibus  pcsti- 
Icnies  hiijusmodl  concupiscentias  malorum  om- 
nium radites  ,  œmulcmur  charisuiala  meliora, 
^.;■.•^ideria  bcilicet  cœleslis  patrise  et  boiiorum 
:ci('ri)oriim  ,  audiauius  D.  Augusl.  dicenlera  : 
»  Cur  piH'  multa  vagaiis,  bommiincio,  quae- 
i  rendo  boiia  auimœ  tu*  et  corporis  lui?Ama 
«  unum  biinuni,  et  sullicil  :  desidera  simplex 
«  bonnni,  ((uod  est  omue  bonum  ,  et  salis  est. 
«  Quid  eniui  amas,  caio  mea?  qiiiddesideras, 

<  anima  mea?  Ibi  est  qnidquid  amas,  ibi  est 
4   qwidcpiid  décideras.  Si  délectai  pulchriludo, 

<  fulgebuni  jusli  sicut  sol.  Si  salubrls  vila,  ibi 
«  ciit  saua  œteinilas,  et  aîierna  sanilas,  quia 
«  jii,-ti  in  poi'peliium  vivent.  Si  saiietas,  satia- 
«  bnninr  ciini  :!pparucril  gloria  Domini.  Si 
I  ([ii.'elihi'l  niui  immunda,  sed  inundavoluplas, 
4  lononie  volupUiiis  su;e  potabit  eosDomiiius, 
«  et  iiiebiiabuniur  ab  ubeilate  domiis  i)ei.  Si 
«  li(>noreuliviii;v.  Deussuper  muHa  bona  con- 

<  siiiu  1  eus;  inio  lilii  Dei,  et  dii  vocabuntur 
i  cl  iMiiii    ii;enMb's  quidcni  Dei,  cohaeredes 

<  aulii'.i  l.lir.sli.  '  elc.,  iuMan.cap.  5i  et  ibi- 
dem cap.  5. 

lAi  lamal  idem  AiigusI.  :  •  Fac    me,   dulcis 
t  Cliiisie,  b(uu>  .lesu,  lac  me,  rogo,  amoie  el 


l!i\     I.  Mùù 

»  desiderio  lui  deponere  onus  carnalium  desi- 
I  deriorum  et  terrenarum  concupiscenliarum. 

<  Uominetur  caroi  anima  mea,  animse  ratio, 
«  rationi  gratia  tua  ,  et  tuse  me  inieriùs  et  ex- 
I  teriùs  subde  voluntatl,  »  etc.  Tandem  dica- 
mus  cuni  Prophelà  regio ,  Psaimo  83  :  Quàm 
dilecta  tabernacuta  tua,  Domine  virtutum!  Con- 
cupiscil  et  déficit  anima  m  a  in  airia  Domini; 
cor  maim  et  caro  mea  exuttaverunt  in  Dettm 
vit'um. 

Liceat  nosti'um  liunc  in  Decalogum  Iracla- 
lum  eodem  epilogo  claudere ,  quo  magister 
Sentent.,  et  doctor  nosler  Angelicus,  tertium 
Sententiarum  librum  tcnninârunt,  ipsorumque 
propriis  uti  verbis  ;  concludil  itaquc  Magi- 
ster: 1  Audîsli  decem  cbordas  psallerii,  ulrique 
«  sexui  imposiias  ,  quoe  charilalc  tangendae 
1  suiit,  ut  vjtiorum  fera:  occidantur;  i  quem 
Magislri  epilogum  D.  Thomas  ibidem  exponens 
ail  :  I  Per  decem  cbordas  psallerii  decem  legis 
«  prœcepla  inlelliguntur  :  sicut  enim  David, 
«  egregius  psalies,  sono  cilharae  psallerii,  spi- 

<  ritum  nialum  à  Saiil  expellebat,  ut  dicitur  1 

<  Reg.  16,  et  ursum  et  leonem  interfecit ,  ut 
«  babetur  ibidem  cap.  17,  iia  (<brislusqui  per 
t  David  signilicatur ,  corda  nostra  quasi  psal- 
«  terium  bis  decem  praîceptis  perculiens,  om- 
t  nium  morlalium  peccatorum  feras  in  nobis 
«  occidit,  et  virlules  perficil,  quibus  ad  vitam 
«  pervenitur  :  in  quà  cum  Cliristo  vivanius , 
i  per  omnia  secula  seculorum  ,  Amen.  »  In 
cujus  laudem  et  gloriam  omnia  opéra  iiostra 
cédant ,  el  Ecclesiae  sanclae  allqualem  utilita- 
tem,  cujus  judicio  et  correctioni ,  omni  quâ 
par  est  revereniià  et  huinilliale  libentissimè 
illa  submitlo. 


m:   CULTU    SANCTOUUM    ET    DE    VEXERATIOiVE  SAGRARUJtt 
UELlQtlARU.M. 

(Âuctore  Natali  Alexandre  (1).) 


Viudicabimus  lidem  catholicam  de  cullu 
sanclornm  contra  novatores;  deinde  exponen- 

(1)  Tlieologia  dogmalica  et  nioralis  lib.  l, 
cap.  3.  Quœ  sint  lide  tenenda  cl  i.lia  scilu 
digna  cirèa  banc  matcriam  habemus  in  libro 
Veronii  :  de  Régula  fidei  S  7,  8,9, 10.  Vide  t.  1 
Cursus  Theologiœ,  col.  1366-1376. 


tur  regulT  qnas  sacra  iradilio  sancivit,  ut 
lionor  conveiiienter  reddalnr  sanclis  ac  sacris 
iliorum  reliquiis. 

§  1 .  Ciillns  Sanctonnii  primo  Decalogi  prœcepto 
non  répugnât. 
Sanclis,  sive  angclig,sive  hominibus  Dei,  cum 


Clirislo  regnaiilibus  ,  diviiiuiii  cultuiii ,  id  est , 

bonoi'om  uliqueni  Deo  prnpriuiii,  aut  soli  Deo 

debiuini  noii  iribuil ,  ;ml  à  (idelilms  cxliiberi 

pcrmiitit  Ecclesia;  scd  eiim  (|uem  coiijnni'lis- 

siinis  Doi  aniicis,  el  ai-canoriun  ejus  lonsciis, 

iiostrxque  saliitis  ainanlissiiiiis ,  qucin  dislin- 

ctionis  causa  ditdam  vocal,  cûni  tatiiu  sil  soli 

Deo  débita  servilus.Culius  htijusinodi  puiandus 

non  est  ullà  ex  parle  Uei  i^lorian)  niiniiere  vel 

obscurare,  sed  poliùs  augeie  alque  illuslrare  : 

tum  quia  Deus  hoc  modo  non  in  se  soliini,  sed 

etiani   in   sanclis  suis   mirabilis   et   ^loriosus 

agnoscitur;  lum  quia  lioc  ipsum  Deo  acceptuni 

et  gratum  est,  ut  sicut  rcges,  principes,  sacer- 

dotes,  pareilles,  et  quicumque  polesiaiis  vel 

sanclilatis  iioinine  excelluiii,   Deoipie  similes 

sunt.  secundùm  legeni  ejus  boiioramiis  et  ve- 

neramur,  ila  et  mullô  iiiagis  eos  honorenuis, 

qui  regni  cœlestis  jam  ciim  ipso  siintconsorles; 

proplerea  quôd  et  chariiaie  perleciiores,  et 

digniiate  sublimiores,  eam  apud  Dciim  honoris 

excelleiiiiani  consecuti  s^ini,  quà  nus(|iiàiii  pos- 

sunt  exciderc.  Deuni  autem  velle  ul  sic  à  iiobis 

honoreiilur,  ex  sacris  lillcris  comperluiii  est, 

Psalni.  cxxxviii  :  N imis lionnrati simt  amici  lui , 

Det(s,  Et  Joaniiis  xii  :  Si  (/tiis  miUi  miiiisiraverit, 

honori/icabit  eiim  Vaier  meus.  Sic  Josuo  aiige- 

lum   principeni    mililife    Doiuini    pronus    in 

terrani  veneralus  est.  Josue  V.Sic  (iliiprojihe- 

tarum ,  qui  erant  in  Jéricho,  cùiii  spirilnm  Eliae 

super  Elizaeum  requievisse  experii  fuissent; 

Venientes  in   occursum  ejus,    U'ioraverunt  eum 

proni  in  terrain ,  id  est ,  ut  prophelain  singulari 

et  plusquàm  civili  honore  veiicrati  sunl.  Quôd 

si  legimus  angelos  inteidùm  honorem  ab  ho- 

minibus  sibi  exhibiluni  récusasse,  propicre.i 

id  fecisse  iiitelligendum  est,  quôd  eum  sibi 

honorem  haberi  iiollent,  qui  soli  Deo  deheiiir. 

Sic  angélus  prohibuit  S.  Joanneni   ne  ipsum 

adorarel,  Apocal  xix  :  Vide  {\n(\n\\)ne  feceris. 

Conservus  tuus  sum  et  frainnn  tuorum,  habenlinm 

teslimonium  Jesii:  Deum  adora.  Ita  eniin  dileclo 

(ihristi  Apostolo  apparuerat  angélus,  ut  Deus 

videri  possct.  Quamobrem  opus  eral  ut   se 

Deum  non  esse,  sed  Del  legalum  ac  ministrum 

doceret,  ne  ipsum  Joannes  adoraret.  Ita  hune 

locum  S.  Augustinus  exponit  quaestione  lxi 

super   Genesim  :  «  Talis  ,   inquit,  apparuerat 

<  angélus  ut  pro  Deo  possel  adorari ,  et  ideô 

<  fuerat  corrigendus  adoralor.  »  Qiianquàm 
nec  iniprobabile  sit  augelum  prohibuisse  ne 
supplex  ante  ipsura  Apostolus  prosterneretur, 
ob  naturse  humanœ  à  Filio  Dei  assuniplx  re- 
verentiam.  Utque  signilicarei  «  angelos  non 


.N(,|n|;lM,  l'.iii 

I  dcdigiiiui  liabirc  liomiMom  sociuni,  (|;:i  super 
t  se  adorant  homiiiem  Deum  »  (inquil  S.  r.ie 
S^orius,  lioiiiilià  viii  in  Evang.)  Qtiôd  viiô  S. 
PelnisCorneliuin  ad  pedfS  l'jiis  iiroslralniii  ;ic. 
siippliceni  surgeie  jusserit,  dicens  :  Ht  en"  ipue 
Iwnw  sum,  id  lecisse  ad  humilitalis  exeni.iUini, 
docet  S.  Joannes  Chrysostomiis  lmntili:i  wiii 
in  Acta  Apostolorum. 

Sed  nec  Apostolus  lideles  deterivrc  ccmm'ii- 
diis  est  à  religioso  sanctorum  angelonuii  iiiliu, 
cùm  ad  Colossenses  scribit  cap.  "2  :  .V.ikj    vos 
seducal  volens  in  humilitale  et  religiuue  u'iijelu- 
rum,  etc.  Sed  vel  à  Mosaicae  legis  observalio- 
nibus,  (piai  post  Christi  niortem  et  Evangelii 
promulgationem  Dei  cultusesse  desiit,  et  irans- 
fugarum    potiùs  angelorum,    sive  spiriiiiiim 
immuudoi'um   cultiira  facta  est ,    de  qiiibiis 
Aposlolus  paulôante  dixerat  :  E-rspolians  pria- 
cipatus  et  poteslates,  confidenler  paliim  lradu.xit 
illos  triumphans  in  semetipso.  Qux  S.  HieroiiymE 
interpretatio  est  Epistolâ  cli  ad  Algasiam,  quae- 
stione 10.  Vel  superslitiosuni  duntaxai  cultum 
prohibuit,  angelis  exhibituni  ab  iis  (|ui  ,  relicto 
Cliristo  mediatore,  angelos  ul  unicos  et  priroa- 
rios  mediatores  adibant,  per  eos  ad  Deum  nos 
adduci   necessario   oporterc  garrieiites ,    per 
quos  lex  data  esset.  Idque  falsà  humllilate  du- 
cti  lieri  suadebant ,  dicenles  ;  «  L'iiiversorum 
<  Deum  nec  cerni,  nec  aiiingi ,  uce  conipre- 
1  hendi  |)osse  ,  et  oporteie  per  angelos  diviiiam 
«  sibi  benevolenliani  conciliaie.  »  Hoc  est  quod 
dicit  Aposlolus  :  In  liumilitate  et  religione  an- 
gelorum. Haec  Tbeodoreti  expositio  est.  Super- 
slitiosuni hujusniodi  cultum  Laodicii.a  syno- 
dus  canone  xxxv  prohibuit ,  volens  vcieri  illi 
morbo  mederi  ;  quia  occullx  idololairiu;  ser- 
viebanl,  qui  Chrislo  el  Ecclesia  reliclis,  aiiiïrlus 
adorabanl.  L'no  verbo ,  eum  duiilaxal  aiii;e!<i- 
rum   ciilUim  proliibet  ac  damnât  .\posl(diis, 
cui  aliquis  ita  addictus  est,  ut  Ecclesia;  caput, 
id  est,  Christum  non  teneat.  A'emo  (inquit)  vos 
seducal,  volens,  in  Immililate  et  religione  ange- 
lorum, quœ  non  vidit  ambulans  frustra  in/lalus 
sensu  carnis  suœ ,  et  non  tenens  caput  ex  qno 
tolum  corpus,  per  nexus  et  conjunctioues  submi- 
uislratum  et  construclum,  crescit  in  augmentum 
Dei.  Sed  angelos  revereri  non  prohibet  ut  Dei 
legatos  et  minisiros,  quorum  operà  non  modo 
ad  Ecclesiae  suse ,  sed  etiam  ad  reliquarum  re- 
rum  gubernationein  utitur  :  ut  noslros  curato- 
res  et  custodes ,    ut   patronos  apud   Deum 
potentissimos ,  qui  magnâ  cbaritate  nos  dili- 
gunt;  qui  pro  iis  provinciis  quibus  pixsunt, 
(ut  ex  Scriplurà  sacra  facile  inielligilur'  preca 


1205 
t'uiuluiil;   quo(( 


eliani  pi'œstaio  lis  quorum 
siint  ipsi  custodes  à  Deo  consii{uli ,  minime 
ilubilaiulum  est.  iSostras  enirn  preces  Deo  oITe- 
runt  (ul  constat  ex  Apocalypsis  cap.  viii,  3,  i). 
Quamoliiem  Clirisius  Uoinlnus  in  Evangeiio 
tlocuil  pusillos  scandalizandos  non  esse,  quia 
angeli  eomm  in  cœlis  semper  vident  faciem  PaCris. 

Olijecerunt  quidem  olim  Ecclesia;  elhnici,  et 
Manicliaei  liaerelici,  divinos  honores  mariyribu'î 
à  Cliristianis  et  calliolicis  iiiiiiondi,  eosqiie 
jdolis  gcntiuni  niortuos  liomines  subsliuiisse; 
sed  eam  calumniam  egregiè  ropellit  S,  Augu- 
stinus  libre  .\x  contra Faustuin,  cap.wi.  llujus 
verba  descripsi  in  iractatu  de  Sacranienio  Eu- 
charistie', cap.  VI,  arliculo  ii.  Sumina  hujus 
loci  est,  pupulum  christianum  meraorias  uiar- 
lyrum  religiosè  ceiehrare,  et  «  ad  excitandaiu 
«  iniilationem,et  ulmeriliseorum  consocietiir 
«  et  orationibusmijuvelur.  i  Cœterùm  ni.irty- 
ribus  altaria  non  constitui,  nec  oDerri  sacrili- 
cium,  sed  soli  Deo  qui  marlyres  corouavit,  in 
memoriis  corum  quos  coronavil.  Nos  ninrlyres 
colore,  non  culiu  lairiie,  «  sed  eo  cultu  diie- 
«  clionis  et  soeielaiis,  quo  et  iu  hàc  vità  co- 
«  lunlur  saneti  homines  Dei.  »  Paiicis  v<'rbis 
ul  muila  conipleclar,  saneti  j  honaiandi  sunt 
«  propler  imitationem,  non  adorandi  propter 
i  rehgioneni....  Honorannis  eos  charilate,!iion 
«  servilule.  Nec  eis  templa  consiruimus.  No-> 
«  lunt  enini  se  sic  honorari  à  nohis  ,  quia  nos 
«  ipsos,  ciini  boni  sumus,  lemplum  sumnii  Dei 
<  esse  noverunl.  »  Quamvis  ergo  \ulgù  nuncu- 
pelur  Ecclesia  sive  lemplum,  aut  altare  beatoe 
Virginis,  S.  Pelri,  aul  alterius  saneti ,  non  ta- 
men  illis  consecrata  sunt  templa,  vel  altaria, 
neque  dicati  lesli  dies,  sed  Deo  in  eoruni  me- 
aiorian),  et  sub  corum  invocatione.  IlœcEccle- 
siœ  caibolica?  lides. 

Sanctorum  autem  memoriam  triplici  polissi- 
mùm  ralione  colinius.  Primo,  ut  eximia  Dei 
opéra  in  illis  celebremus  ,  Deumque  ob  bene- 
licia  illis,  et  per  illos  caeleris  honiinibus  collata 
laudemus,  quoniailniodùm  Scriptura  sacra  ubi- 
que  lacit,  et  Deuni  in  sanclis  suis  laudari  jubet. 
Secundo,  ut  lideni  eliam  sancloruni,  qui  vice- 
runt  reyiia  ,  opérait  sunt  jitsliiiam ,  adepli  sunt 
repromissioncs ,  suscipiamus;  ipsosque  veluti 
jam  perpetuos  lilios  Dei ,  fralres  et  cohairedes 
(Ibristi,  templaque  Spiriiùs  sancli  bonoremus. 
Nam  plané  superbus  alque  impius  est,  qui, 
quos  honore  suinmo  Pater  cieleslis  alTicil,  ré- 
cusai honorare.  Tertio,  ul  iniilalione  sanctions 
vit;«  sanctos  colanms,  qua;  honoris  species  est 
non  uiinima,  u(  scilicct  sinius  illonim  iniilalo 


APPENDIX  I.  1204 

res,  hicul  et  ipsi  Chrisli.  Adaugenl  cerlè  san- 
(  torum  vilae  et  exempla  iiobis  fiduciam  asse- 
([Mcndi  bravii ,  quod  currendo  appetimus. 
.\ddunt  operandi  alacrilaleni,  qund  quaî  illos 
pcr  Chrislnm  jam  assecntosii)lelligimus,eodem 
auclore  nos  aliquando  conscculuros  conlida- 
mus.  Iliic  speclanl  egiegia;  illoe  sanctorum 
veteris  logis  laudes,  Ecclesiastici  xliv,  cl  ad 
llobraios  xi,  ubi  Aposlolus  cùni  sanclos  ex  lide 
pliuinunn  coniniendâsset ,  addidit  ;  Ideuque  el 
nos  lanlam  liabenles  impositam  nnbem  lestinm, 
déponentes  omne  pondus,  et  circumslans  nos  pec- 
catmn,  pcr  paticntiam  curramus  ad  propositmn 
nobis  cerlamen,  aspicienles  in  miclorcm  fidei,  et 
consuinnuitorem  Jesum . 


^  i.  Sncranim  reliquiariim  honor  primo  Decaloifi 
prœceplo  non  répugnât. 

.Martyres  enim,  aliosve  sanclos  viros  cum 
Christo  rognantes  ,  non  adoramus.  mullo  mi- 
nus ipsorum  reliquias,  ne  serviamus  creatura; 
poliiis  quàm  Creatori  :  sed  «  bonoramus  re- 
«  Uquias  martyrum  ,  ut  eam,  cujus  sunt  mar- 
«  lyres,  adoreums.  Honoraraus  servos,  ul  ho- 
«  nor  servorum  redundet  ad  Dominum,  qui 
<  ait:  Qui  vos  suscipit,  me  suscipit  i  (  inquil 
S.  Hieronymus  libro  contra  Vigilanlium  ha;re- 
licum,  qui  debitum  sanclorum  reliquiis  hono- 
rem  prinms  impugnavii).  Quem  ex  Ecclesiije 
universae  more  alque  usu  refellit  S.  doctor, 
prœscriimque  Honianœ,  cujus  episcopus  «  su- 
«  per  SS.  Pelri  et  Pauli  ossa  vencranda 
«  offert  Domino  sacrilicia  ,  et  tuuiulos  eorum 
I  Chrisli  arbiir.itur  altaria.  •  Honoiem  sancto- 
rum reliquiis  debilura  probant  miracula  quae 
Dous  ad  eorum  sepulcra  cdidit  ,  alque  ctiani- 
nùiii  odJt,  cùu)  ipsi  placel,  ac  supplicantium 
lidos  id  mcreiur  ;  oculis,  et  manibus,  mem- 
brisquc  omnibus  caplis,  in  prisiinum  siatum 
rcstituiis,  niorUiis  ad  vilaro  revocalis,  ex  cor- 
poribus  hominum  ojeclis  dœmoniis;  qua;  non 
legisse,  ut  niulli,  non  audivisse,  ul  plurinii 
gravissimi  viri,  seçl  se  vidis^e  ,  testes  locuple- 
tissimi.S.  Anihrosius  elAsgoslinuslillieris  ;  ro- 
didorunt.  lUo  ia  Exlwrtalionevirginilatis  cap. 
1  et  2,  ubi  de  sanclorum  martyruLU  Viialis  et 
Agricola;  reliquiis,  et  Epislolà  xxu  Parislensis 
edilionis  poslrcmœ  ,  ubi  de  invcnlione  cprpo- 
rum  SS.  Gervasii  el  Prolasii  mailyrum  sori- 
liil  ;  iste  verô  libro  ix  Confessionum,  cap.  vu; 
et  libro  XXII  de  Civilalc  Dei,  cap.  viii ,  ubi  et 
de  S.  Stephani  proloiijjrl^vris  reliquiis  nuper 
iiivenlis  mulla  habet,  et  de  variis  miraculis 
ilianim   vitlutc  effectis.  Et  serinonc   ccxvii 


120S 


DE  CULTU  SANGTORUM. 


1306 


aliàs  xcii  de  Diversis,   qui  qiiartus  est  de  S. 
Stepliano  marlyre  :  «  Exiguus  pulvis,   iiiquit, 

<  tanluni   populiim  congregavit;  ciiiis   latet, 
I  bénéficia  paient.   Cogilale,  charissimi,  qua; 

<  nobis  Deiis  servel  in  rrgione  vivoi'iini ,  qui 

<  tanla  prseslal  de  pulvere  inorluorum.  » 
Quid  nmlla?  Si  Aposloli  Pauli  sudaria  et  se- 
niicinctia,  si  umbra  S.  Pctri,  priusquàm  viiâ 
per  martyriuni  functi  esseiU,  dopulerunt  mor- 
bos,  viresque  restituerunt,  ut  Acluum  v  et 
XIX  referl  S.  Lucas  ,  quis  negare  audeat 
Deum  |ier  sacros  ciueres ,  ossa,  ca;lerasque 
sanctorum  reliquias  similia  miracula  palrare? 
Id  declaravit  cadaver  illud,  qtiod  forte  illatuni 
in  sepulcrum  Elizsfii ,  ejus  laclis  ossibus  subito 
revixit.  (iv  Regmn  xm.)  Ex  quibus  Scripturse 
sacrœ  locis  honorein  sanctorum  reliquiis  de- 
bitum  probavcrunt  quarli  seculi  Patres,  prae- 
sertim  S.  Cyrillus  Ilierosolymilanus,  Catechcsi 
XVIII,  et  S.  HieronjuiusEpistolà  lui  ad  Ripa- 
rium,  De  errore  VUjilantii;  cujus  ad  tineni  se 
Ecclesix  fidem  propugnare  diserte  asserit. 
«  Non  tam  ,  inquit ,  iilius  infidelitatcm  ,  quae 
»  omnibus  patet,  quàin  nostram  fidcni  aperui- 
«  mus.  »  Secundùm  banc  fidem ,  concibum 
Cartbaginense  v,  tanone  iv,  statuit,  «  ne  alla- 
(  ria  absque  reliquiis  inartyrum  cxstruanlur.  » 
Quinain  auteni  major  sacrarum  reliquiarum 
honos,  quàm  in  abari  condi,  ubi  Domino  sa- 
crificiuin  oflertui?  Uaiic  fidem  confinnave- 
runt  septima  synodus  œcumenica  Nicœoe  ad- 
versiis  Iconomacbos  celebrata  ,  et  Tridcntina 
sessione  xxv.  Quœ  episcopis  omnibus,  et  cae- 
teris  docendi  munus  curamque  sustinentibus 
prœcipit  ut  fidèles  doccant  juxta  calholicse  et 
apostolicae  Ecclesiœ  usum  ,  à  primœvis  cbrj- 
stianse  religionis  teniporilius  receptum,  sancto- 
rumque  Patrum  consensionem ,  et  sacrorum 
conciliorum  décréta,  «  sanctorum  martyrum, 
«  et  aliorum  cum  Chrislo  viventium  sancta 
i  corpora,  qure  viva  membra  fuerunt  Christi , 
«  et  tempium  Spiritûs  sancii,  ab  ipso  ad  œtcr- 
<  nam  vilam  suscitanda  et  glorificanda,  à  fi- 
«  delibus  vencranda  esse,  per  quse  multa 
«  bénéficia  à  Deo  liominibus  praeslantur  :  ila 
«  ut  anirinantes  sanctorum  reliquiis  venera- 
«  tioncm  alque  bonorem  non  deberi ,  vcl  eas, 
j  aliaquc  sacra  mouumenta  à  fidelibus  inuti- 
•  iiler  bonorari ,  alque  eorum  opis  iuqietran- 
!  da;  Causa  sanctorum  memorias  frustra  fie- 
«  quentari ,  omnino  danmandos  esso,  prout 
i  jampridem  eos  damnavit,  et  nunc  eliam 
f  damnai  Ecclosia.  > 


S  5.  Sanctorum  imwcatio  primo   Decalogi  prœ- 
cepto  non  prohibelur. 

Hœc  propositio  dogma  fidei  est,  cùni  Scri- 
plura  sacra  et  traditio,  quae  Deum  unuui  ado- 
randum  ,  illiquo  soli  serviendum  ubique  cla- 
mant; ang^^'loruin  nihilomiiiùs  et  sanctorum 
cum  Cbristo  vivonlium  invocationem  appro- 
bent  ut  piam  atque  utilem.  Gcnesis  scilicet 
XI. VI II  refertur,  Jacob  Palriarcham  filiis  suis, 
benedicentem,  sic  precalum  fuisse  :  Angélus 
qui  émit  me  de  cunctis  malis  ,  benedicat  puerit 
istis:  et  invocetur  super  eos  nomen  meiim;  no- 
miiia  quoqtie  patrum  meorum  Abraliam  et  Isaai'. 
En  invocationem  cxpressatn  angeli,  etsanclo-a 
rum  Patriarcliarum  defunctorum.  Apocalypsis 
cap.  1,  S.  Joannes  pacein  fidelibus  adprecatur. 
ab  angelis  ilironum  Dei  cingenlibus  :  Grada 
vobis  et  pax,  inquit,  ab  eo  qui  est,  et  qui  erat , 
et  qui  venlurus  est,  et  à  septem  spiritibus,  qui  iu 
couspectu  throni  ejus  sunt.  Sic  aulein  pacem  ali 
angelis  adprecari  ,  quid  aliud  est  quàm  ipso- 
rum  patrocinium  invocare,  ut  gratiam  et  pa- 
cem à  Deo  pro  fidelibus  postulent?  Exodi 
xxxii,  Moses  Deo  his  verbis  supplicat  :  liecor^ 
dure,  Domine,  Abraham,  Isaac,  et  Israël  servo- 
rum  tuorum,  quibus  juràsti  per  lemetipsum,  etc. 
f]t  2  Paralipomenon  vi,  Salomon  Deum  oran.s,. 
i\il.  Mémento  miscricordinrum  David  serei  fui. 
Deus  ipsc  propter  mérita  sanctorum  benelioia 
confcrt  homiiiilius,  ut  constat  ex  bis  verbis 
IV  Reguin  xix  :  Protegam  vrbem  liane,  et  sal- 
vabo  eam  propter  me ,  et  propter  David  servum 
meum.  Pium  igilur  ac  utile  est  sanctorum  mé- 
rita eoram  Deo  allegare,  ut  iilius  bénéficia  im- 
petremus. 

Prselerea,  sanclos  pro  nobis  orare  ,  Scrip- 
lura  sacra  docet,  Jeremia;  cap.  xv,  ubi  Domi- 
niis  ait  :  S/  steterint  Moijses  et  Samuel  euram 
me,  non  est  anima  mca  ad  populum  istum.  Ex 
quibus  colligitur  Moysen  et  Samuelem  orare 
solitos  pro  pnpulo  Israël,  non  solùm  dùni  iu 
l^^rris  viverent,  sed  eliam  post  felicem  obitiim. 
.Macbaboeoruni  2  ,  cap.  xv  ,  Jcremias  morliius 
orare  dicitur  pro  populo  :  flic  est  fratrum 
amator,  et  populi  Israël.  Hic  est  qui  mulliim 
orat  pro  populo,  et  universà  sanctà  civitate,  Je- 
remias  l'ropheta  Dei.  Sed  et  S.  Pctrus  oratio- 
nes  suas  ac  patrocinium  apud  Deum  fidelibus 
post  obitum  suum  pollicetur,  Epistolae  2  , 
cap.  1  :  Dabo  autem  operam  et  fréquenter  liubere 
vos  post  obitum  meum  ,  ut  liorum  memorium  fa- 
ciatis.  Denique  Apocalypsis  5  legitnus  quùil 
Viginti  quatuor  seiiiores  crciderunl  eornr»  4  gno. 


î2o: 


APi^ENDIX  1. 


im 


habenles  singuli  citharas,  et  phialas  aureas  pie- 
vas  odoramcnlomm ,  qitœ  mnt  oraliones  sanclo- 
rim.  Id  est,  pièces  fideliuiii  hic  in  terris  de- 
gentiuni,  cœliles  Deo  oiruiuiil,  siioque  patro- 
cinio  comniendaiit.  Qiiid  verô  prohibel,  ut 
quos  sediilô  pro  nobis  Deuin  depiecari  sciinus, 
eorum  eliam  precibus  coiicedi  pelamus,  ut  in 
ouinibus  divins  protectiouis  niuniainur  auxi- 
lio?  Cerlc  non  poterit  l'ructus  eoinniunionis 
sanclorum  EcclesiiE  triuinphaniis  nobis  appli- 
cari,  nisi  per  fidem,  qu*  piis  volis  ac  deside- 
riis  excitanda  est.  Perinde  aulem  est  apud 
Deum,  qui  cordis  inspecter  est,  et  precanlis 
affectuin,  non  slructuraui  verborum  examinât, 
Bive  diranius  :  Scimus ,  maxime  et  optinie 
Deus ,  Deiparam  Virginem ,  S.  l'eiruni,  S. 
Steptianum  orare  pro  nobis;  eoruni  itaque 
precibus  concède,  ul  tuae  protectiunis  auxilio 
muniamur.  Sive  dicamus  :  Sancta Maria,  Mater 
Dei,  sancie  Petre,  sancte  Stéphane,  orate  pro 
nobis.  Sed  quantum  ad  nos  ailinei,  cùm  san- 
clos  nominatim  invocamus,  non  solùm  lldcm, 
sed  etiani  niuluae  cliaritaiis  alTeclum  exprimi- 
mus;  persuasum  habentes  ,  Deiparam  Virgi- 
nem ,  Apostolos  et  martyres ,  qui  albuc  in 
corpore  constituti  pro  cœteris  orare  volue- 
runt,  et  potuerunt ,  nnnc  tanto  niagis  i  de 
I  nostrà  sainte  esse  solliciios,  cùm  de  suà  sorte 
«  securi  snni ,  post  coronas  ,  victorias  ,  et 
«  triumphos,  i  ut  S.  Cypriaiius  libro  de  Mor- 
talitate  ,  et  S.  Hleronynnis  libro  contra  Vigi- 
lantium  loquuntur.  Ad  quam  rationem  accedit 
consuetudo  ab  Apostolis  accepta,  et  in  Eccle- 
siâ  Dei  perpétua  retenta,  et  conservata,  cujus 
lestes  suut  SS.  Cyprianus  Epislolà  lvii,  Basi- 
iius  oratione  in  xi,  martyres,  (îregoiins  Nazian- 
zenus  oratione  wiii  in  S.  (Aprianum,  et  ora- 
tione XX  de  Laudibus  S.  liasilii;  Gregorius 
Nyssenus  oratione  de  Theodoro  martyre  ; 
Joannes  Chrysoslomus  iiomilià  xlv  de  S.  Mc- 
lelio;  Asterius  Amasenus  episco|ius  in  Enco- 
mio  martyrum  ;  Ambrosius  librn  de  Vidais, 
cap.  IX.  Augustinus  libro  vu  de  liaptismo  con- 
tra DonaiiAtas  cap.  1,  S.  Cypriannm  invocans, 
et  passim  in  Sermonibus  ;  synodus  Clialcedo- 
nensis  œcumenica,  cujus  Paires  aotione  xi 
conclamàrunt  :  t'iavianus  post  niortem  viril, 
marltjr  pro  uobis  oret.  S.  Léo  Sermone  1  de 
Natali  Apostolorum  Pétri  et  Pauli  ;  Tlieodore- 
tus  libro  de  curandis  Grarorum  Alfeclionibus 
Sermone  viii ,  qui  de  Martiiribits  inscribilur  , 
et  alii.  liaque  jure  merilo  sacra  synodus  Tri- 
denlina  sessione  xxv  pronuniiavit  :  «  Sancios 
«  ciini  Christo  régnant'"-  oraliones  suas  pro 


<  hominibus  Deo  offerre  ;  bonum  aique  utile 
t  esse  suppliciier  eos  invocare  ;  et  oh  bene- 

<  (icia  impetranda  à  Deo  per  Filium  ejus  Je- 

<  suu)  Chrislum  Dominum  nostrum,  quisolus 
I  noster  Redemptor  et  Salvator  est,  ad  eorum 

<  orationes,  opem,  auxiliumque  conlugere. 
i  Illos  verô  qui  negant  sanctos  ;elernà  fclici- 
«  latein  cœlo  fruentes,  invocandos  esse;  aul 
I  qui  asserunt  vel  illos  pro  hominibus  non 
«  orare  ,  vel  eorum  ut  pro  nobis  etiani  singu- 
«  lis  orent,  invocationem  esse  idololalriam  , 

<  vel  pugnare  cum  verbo  Dei ,  adversarique 
«  bonori  unius  Mediatoris  Dei  et  hominum 
«  Jesu  Christi  ;  vel  stultum  esse  in  cœlo 
j  regnantibus  voce  vel  mente  supplicare, 
«  impie  sentire.  i 

Impie  igitur  hseretici  objiciunt  supervaca- 
neum  esse  sanctorum  patrociniuni,  quôd  Deus 
sine  interprète  precibus  nostris  occurral. 
Multa  enim  Deus  non  concedil,  nisi  Mediatoris 
ac  deprecatoris  opéra  et  oUicium  accesserit. 
Quod  illustribus  Abimelech,  et  Job  amicorum 
condrmatur  exemplis,  quorum  peccata  nonnisî 
Abraham  et  Job  precibus  condonavit.  Genesis 
scilicet  XX ,  Dominus  Abimeiccho  sic  de  Abra- 
ham loquilur  :  Orabit  pro  le  ,  quia  Propheta 
est,  et  vives.  Et  Job  ultimo  sic  amicos  sanctis- 
sinii  palientissiniique  viri  compellat  :  Job  nniem 
serviis  meus  orabit  pro  vobis,  faciem  ejus  susci- 
piani  ut  non  imputelur  vobis  slultilia.  Sic  Joelis 
i  jiibentur  sacerdotes  inler  veslibulum  et  ai- 
tare  supplicare  pro  populo,  et  dioere  :  Parce , 
Domine,  parce  populo  luo,  etc.  Sœpè  eliam  in 
Levitico  dicitur  :  Rogabit  pro  eo  sacerdos  ,  et 
dimillelur  ei.  Hinc  Deus  Moysi  pro  populo 
Israël  oranti  ait  :  Dimitle  me,  ut  irascatur  furor 
meus.  Quibus  verbis  signilicavit ,  <  plurimùm 
«  apud  se  prodesse  illi  populo  ,  quia  sic  ab 
1  illo  viro  diligebaniur ,  quem  sic  Dominus 
«  diligebat  :  ul  eo  modo  adinoneremur,  cùm 

<  mérita  nostra  nos  gravant  ne  diligamur  à 
«  Deo,  relevari  nos  apud  eum  illoruni  meritis 
1  posse,  quos  diligil,  t  (inquitS.  Augiisiinus 
quoesiione  txLix  in  Exodum.  )  Pauliis  etiani 
.4poslolus  in  omnibus  penè  Epislolis  et  se  suis 
in  oralionibus  sine  interniissione  menioriani 
facere  eoruni  ad  quos  scribit,  proliielur,  et 
eorum  vicissim  oraliones  pro  se  et  pro  felici 
prsedicalionis  evangelicœ  exilu  implorai.  Ja- 
cobus  denique  Aposlolus  cap.  v  Epistolœ  suse 
caiholicie,  scribit  :  Orale  pro  invicem,  utsalve- 
miiii.  Porrô  si  supervacancae  non  snnl  Juslo- 
rum  in  terris  miliiantium  oraliones  cùm  pro 
,iliis   apud   Deuni   inlercediinl  ,   inullo   minus 


1209 


DE  CL'LTU 


supervacanese  sunl  oraliones  sanclonim  in 
cœlis  regnantiiim  ;  eorunique  paliociniitm 
apiid  Deum  adliibere ,  salulis  noslrse  rebiis 
longé  uiiliiis  eril.  Unde  S.  Augiislinus,  ser- 
mone  cccxx,  aliàs  li  de  Diversis,  qui  sexlus  est 
de  S.  Slephano,  ait  :  i  In  cujus  noniine  liic'e- 
«  bat  anlequàm  carnem  deponerel ,  in  cjus 
I  nomine  faciunt  oraliones  ejus  ni  bcnelicia 
I  inipetreaiur,  quibus  novil  ea  d;iri  debeie.  • 

Fruslra  eliani  qnis  objiceiet,  (ierl  inopià  et 
imbeciliitale  lidci ,  ut  sanclos  interniinlios  ol 
patronos  adhibeamus.  Nani  pins  ille  ceniurio, 
cujus  tideni  singiilari  prseconio  Chrislus  Do- 
minus  comniondavil,  dicens  .  Non  imeni  tan- 
lam  fidem  in  Israël ,  seniures  tamen  Judaioruui 
aniicossuos  ad  i^alvaloreni  inisit ,  ul  laburantl 
puero  salutem  inipelrareiil. 

Verùni  (inquiunt)  soluni  Denm  invocare  li- 
cet ,  dicenie  Aposlolo  ad  liomanos  x  :  Qiw- 
modb  ini'ocabunl  iti  qiiem  non  credidemnl?  Unde 
S.  Auguslinus,  libro  xx  de  Civilale  Dci,  cap. 
X,  ait  :  «  Non  erigimus  ailaria  ,  in  quibus  sa- 
«  crificenius  marlyiibus,  sed  uni  Deo  et  mar- 
I  lyrum  et  noslro.  Ad  quod  sacrificium ,  sicut 
I  hominesDei,  qui  mnndum  in  ejus  confcs- 
I  slone  vicernnt ,  suo  loco  el  ordine  nonii- 
«  nantur,  non  tamen  à  sacerdotc,  qui  sacii- 
f  (icat ,  invocantur.  » 

Huic  objeclioni  facile  respondelur,  Aposlo- 
lum  loqui  de  invocatione  Deo  proprià  ,  quà 
ipsura  ut  bonoruni  omnium  ac  nosir*  salmis 
primum  solumqne  anctorem  appel lamns,  el 
pro  ope  suâ  virlute  imperiiendà  interpellanius. 
Praemiseial  enim  Aposlolus  :  Idem  Domhms 
omnium,  dites  in  omnes  qui  invocanl  illiim.  Om- 
nis  enim  quicumque  imocaverit  nomen  bumini , 
salruserii.  Sed  hoc  modo  non  invocamus  san- 
clos, sed  illos  inlerpcllainus  ul  Oi'i  aniicos  ac 
niinisiros;  ulDeuni,  apud  quem  graiiâ  ac  fa- 
vore  meriiisque  pluiimùm  possunl,  pro  nobis 
orenl,  nt  nobis  laboraniibiis ,  suà,  non  ipso- 
runi  viilule,  opem  afferat  saluiarein  :  quem- 
admodùm  Aposloli  Chrisliun  pro  muliere 
Chananseâ  depreaibanlur ,  dicenles  :  Dimiiie 
eam ,  quia  clamât  posl  nos.  Nomen  porrô  invo- 
calionis  hoc  eliam  sensu  congrue  usurpari 
Scriptura  sacra  docel  Gènes,  xlviii,  ubi  Ja- 
cob, lii  s  Joseph  benedicens,  ail  :  Iwoceiur 
super  eos  nomen  meum,  nomina  quoque  pairum 
meorum  Abraham,  et  Isaac.  Eum  anlem  qui  sic 
invocalur ,  lidei  nosir»  objecium  esse  minime 
necesse  est;  alioqui  sanclorum  in  terris  viven- 
lium  opem  el  palrooiniuni  apuil  Deuni  expe- 
(ero  non  possenius,  qnia  in    ipso?  non  ciodi- 


SANCTORUMi  HlO 

mus.  Idem  est  S.  Auguslini  sensus  :  sanctos 
enim  martyres  eà  soliim  ratione  invocari  ne- 
gat  ut  els  sacrilicinm  offeratur.  Unde  subdit  : 
«  Deo  quippe,  non  ipsis  sacrificat,  qnamvis 
I  in  memorià  sacrificet  eorum  :  qnia  Dei  sa- 
«  cerdos  est ,  non  illorum.  Ipsum  verô  sacri- 
«  (icium  corpus  est  Chrisii ,  quod  non  offertur 
«  ipsis,  quia  hoc  sunt  et  ipsi.  » 

Injuriant  lieri  Chrislo  Jesu  ,  qui  unus  Media- 
lor  Dei  et  Iwminum  est,  si  sanclos  veliil  media- 
lores  noslros  apud  Deum  inlerpellemus ,  abs- 
que  ratione  objicinnt  haîrelici.  Quamvis  enim 
soins  Chrislus  perfeclà  ralione  Mediator  sit 
sii  Del  et  hominum  ,  Mediator  (inquain)  re- 
demptionis  olllcio,  quia  dédit  semelipsum  re- 
dentplionem  pro  omnibus,  ut  loquitur  ibidem 
Apostoins,  qui  unus  per  sanguineni  Patri  cœ- 
lesli  nos  reeonciliavil;  el  qui  per  proprium 
sanguineni  introivil  semel  in  sancta ,  œlernà  re- 
demplione  inventa  ;  el  salvare  in  perpetuum  pc- 
lest  accedentes  per  semelipsum  ad  Deum  ,  sem- 
per  vivens  ad  interpellandum  pro  nobis  (  ul  idem 
scribit  ad  Hebraeos  cap.  vit  el  ix).  Sancli  ta- 
men inferiori  quàdani  el  minus  perfeclà  ra- 
tione snnt  medialores,  nimirùm  iniercessionis 
suffragio  ,  quatcnùs  pro  nobis  Deum  oranl  , 
non  proprio  merilo ,  sed  merilis  Christi  Sal- 
valoris  nostri  subnixi,  per  quem  el  ipsi  et  nos 
omnes  accessum  habemus  ad  Patrem.  Hoc 
enim  scusn  justum  quemque  medialorem  dici 
posse  docel  Scripiura,  ciim  Moses  Deulerono- 
mii  V,  dical  Israelitis  :  Ego  sequester  et  médius 
fui  iiiter  Dominum  et  vos  in  tenipore  itlo:  et 
Aposlolus  ad  Galalas  m  ,  scribat  :  Legem  ordi- 
nulam  fuissi'  per  angelos  in  manu  Mediatoris, 
hoc  est  in  manu  Moysis.  El  cerié  si  pnqiierea 
subsidiis  s;iiicloriMn  uli  non  liceal,  qui'id  nnnni 
palronuni  liabcmus  Jesuni  Chrislum  ,  nunqnàm 
commisissel  Aposlolus  ,  u'  se  lanlo  studio 
fralrum  vivenliiim  precibus  conimendaii  el 
adjnvari  vellel.  Neque  enim  minus  vivorum 
preces,  quàni  coriini  qui  in  cœlis  sunl ,  san- 
clorum deprecalio  ,  Cbrisli  Mediatoris  gloriam 
el  dignilalem  ininiinuerenl.  Id  loinni  S.  Augu- 
slinus panels  verbis  explicat  libro  ii  contra 
Parmenianum,  cap.  viii  ;  €  Hoinines  otniies 
«  Clirisliaiii  invici.m  se  couiniendanl  oralioni- 
«  bus  suis.  Pro  quo  aulcm  nullus  inlcrpellat , 
<  sed  ipse  pro  omnibus,  hic  unus  vernsque 
I  .Medialoresl.  »  De  quo  S.  Joannes  Episl.  1  , 
scribil  .  Si  quis  peccaverit,  advocalum  habemus 
apud  Patrem  Jesum  Christum.  Sancli  lameu 
pro  ncl.is  divinain  niiscricordiain  dcprecaiilur  ; 
lO'i  se  iiivicciii  oninia  EccIcsIm'  niciidira  oranl; 


1211  APPENDIX  I. 

caput  pro  ommbits  interpellât  (  inqiiil  S.  Au- 
giistinus  tniclatu  1  in  Epislolam  t  S.  Joaiinis). 
Verùm  quidqiiiti  à  Deo,  adliibilà  saiicloniin 
intercessione  petit  Ecclesia,  totum  illud  Cliristi 
meritis  se  impctraiuram  proliteiiir  el  confidit, 
oraliones  suas  liis  vcrbis  absolvens  :  Per  Domi- 
niim  nostrum  Jesum  Cliristum  :  hàc  de  verilatc 
persuasa,  qiiam  S.  Aijgustinus  in  Psalmum 
cviii  liltcii,'.  piodi  lit  :  <  Oralio  quae  non  lit 
t  poV  Cliiisliini,  non  solùm  non  polesl  delere 
«  peccatuni ,  sed  eliam  ipsa  fit  in  peccaïuni.  » 

Quâ  aulcm  ralione  sancti  nécessitâtes  no- 
stras  precesque  cognoscanl ,  non  est  curlosiùs 
disquirendiini.  Quanquàm  cnim  vivenlium  ré- 
bus per  nuliiram  interesse  non  possunt,  inlcr- 
sunt  tanien  per  diviiiam  polenliam.  Possunt 
referenlibus  angelis  ea  discere  quae  iiic  agun- 
tur  ,  el  quae  unnniqueniqne  illorum  nôs^e  de- 
bere  judical  Deus,  cul  cuncta  subjecta  sunl. 
Possunt  Spirilii  Dei  révélante  cognoscere  non 
solùni  praelerita,  vel  prœseniia,  verùni  etiain 
futura ,  qiiœ  necessarium  est  eos  nôsse ,  el  qua; 
ad  eorum  statuni  pertinent  (ut  ait  S.  Aiigu- 
Stinus,  libro  de  Curn  gerendà  pro  nwriuis,  cap. 
xv).  Il  ut  est ,  probabllior  est  el  recepta  in 
scliolis  ibeologoruni  senlenlia,  sanctos  inDeo, 
quem  vident  siculi  esl ,  preces  ad  se  directas 
cognoscere,  secunilina  illud  S.  Gregorii,  libro 
XII  Moralium  cap.  xiv  :  i  Quae  intùs  oninipo- 
«  lentis  Dei  claritaleni  vident,  nullo  modo  cre- 
«  denduni  est,  quia  loris  sil  aliquid  quod 
«  ignoranl.  i  Ilinc  S.  Gregoriu--  Nazianzenus 
oratione  2i  de  S.  .\iIianasio  ait  :  i  Ab  alto, 
«  rcclè  novi,  res  inspicit  nostias.  i  Sanè,  si 
gaudimn  est  in  cœlo  super  uno  peccatore  pœni- 
teniimn  ojeii^f,  cœlesles  cives  nôsse  quae  hic 
aguntur  ,  quantum  Deo  placet  ut  noscanl ,  mi- 
nime dubium  est. 

§  i.  De  ciiltu  SS.  imagimim. 

Quod  dicluni  est  :  Non  liahebis  deos  aliénas 
coram  me ,  se(|upnlibus  ver'ois  perfecliùs  expli- 
calur  ;  ISon  faciès  libi  sculptile ,  neque  omnem 
simiiitudinem  quœ  est  in  cœlo  desnper ,  et  qnœ 
in  terra  deorsiim,  nec  eormn  quai  sitnt  in  aquis 
sub  terra.  Non  adorabis  ea,  neqne  cotes.  Quu 
praecepto  pingendi  ,  fingondi ,  sculpondiquc 
artem  omnino  prohiberi  non  estexisiimandum. 
Nani  in  Scripturis  jiissu  Dei  sinuilacra  et  ima- 
gines eflictas  legimus,  Cberubim  scilicel  ac 
Serpentis  aciiei;  sed  proliibuil  Deus  imagines 
siaïui  ad  cullum  Divinilalis ,  quasi  vel  ipsa 
imago  esscl  Deus,  vel  crcatura  per  eam  re|)rae- 
senlata,  vel  quasi  aliqiia  imago  veram  Divini- 
lalcni  cxprinierc  possel.  «  Duplici  auleiii  po- 


1212 
1  tissimùra  ralione ,  quod  ad  hoc  praecepium 

<  aitinet,  Dei  Majeslatem  vclienienier  laedi 
f  docet  concilii  ïrideniini  Calechismus.  Âl- 
i  teià,  si  idola  el  imagines  lanquàni  Deus  co- 
t  laiitur  ,  aut  credatur  inesse  aliqua  in  bis  Di- 
f  vinitas,  vel  virlus,  propler  quani  sint  co- 
«  lenda;  ;  vel  quôd  ab  eis  sil  aliquid  pelenduni, 
«  vel  quôd  fiducia  in  imaginibus  sil  figenda , 
I  veluli  olim  (ii>bai  à  gentibus ,  quae  in  idolis 
c  spcm  suam  collocabanl ,  quod  passini  sacrœ 
I  litlerre  reprehendunt.  Altéra,  si  ([uis  cône- 
«  tur  Diviniiatis  l'ormam  alicpm  artilicio  elBn- 
I  gère ,  quasi  corporels  oculis  conspici  ,  vel 

<  coloiibus,  nul  (igurisexprimi  possit.  »«  Quis 
«  enini  Deuin,  qui  sub  aspeclum  noncadit, 
«  qui  corporis  expers  est,  qui  nullis  lerminis 
«  circuniscribi ,  nec  ullà  figura  describi  queat, 
«  possit  exprimcreV  »  (inquit  S.  Jomnes  Da-^ 
mascenus  libro  iv  de  Fidc  orlliodo.râ,  cap. 
XVII.)  Quae  res  in  septin),à  synodo  œcunienicà, 
.N'icea;  celebralà,  aciione  m  ,  uberiùs  explica- 
lur.  Prœclarè  igilur  Aposlolus  ad  Romanos  î 
de  gentibus  ail  :  Mutaverunt  gloriam  incorrupli- 
bilis  Dei,  in  simiiitudinem  imaginis  corntptibilis 
hominis,  el  volucrum,  el  qnadmpedum,  el  scrpen- 
tium.  Propler  quod  Iradidil  illos  Deus  in  desideria 
cordis  eonim...  Qui  coninmlaverunt  verilalem  Dei 
in  mendacium  :  el  coluerunt ,  et  servicrunt  crça- 
turœ  poli  ils  quàm  Creatori ,  gui  est  henedietusin 
secida.  Crealuras  enim  lanqu.im  deos  venei;a- 
banlur,  qui  crealarum  rerum  imagines  pone- 
banl.  Quocirca  Israelilae ,  qui  anle  viliilisimu- 
lacruni  aureum  claniabanl  :  Ht  sunl  dii  lui , 
Israël,  qui  le  ediuerunl  de  terra  ^Egypti ,  ilhid- 
que  adoraveruni,  merilô  idololalrae  sunl  ap- 
pellati ,  quia  mutaverunt  gloriam  suam  in  simili' 
tudinem  vituli  comedentis  fœnum. 

«  Cùni  igilur  Dominus  deos  alienos  coli 
I  probibuisscl,  ui  penilùs  idololairiam  lolle- 
«  rel ,  imaginem  Divinilalis  ex  aère  duci ,  aul 

<  aliâ  quàvis  malcrià  fieri  prohibuil  :  »  ipiod 
Isaias  declarans ,  cap.  xl  ,  ail  :  Cm;  simitem  fe- 
cisiis  Deum,  aut  quam  imaginem  ponelis  ei?  Qui 
scilicel spiriliis  est ,  el  in  omnibus  est,  et  ubi- 
que  discurril ,  el  lerram  quasi  i)Ugillo  conlinct. 
El  inira  :  Cui  assimilâstis  me,  et  adœquàstis? 
dicit  Sunctus.  Ilinc  Moses  populum  averlere  ab 
idololalrià  voleiis,  Deuleronomii  iv,  ail:  ^%w 
«  vidislis  aliquam  similitudiueiii  in  die  qnà 
«  loculus  est  Doniiuus  vobis  in  Oreb  de  medio 
«  ignis  :  ne  l'orlè  decepli  faciaiis  vobis  scul- 

<  plam  simiiitudinem,  aul  imaginem  mascidi 
I  vel  l'eminae,  siMiililiidincm  omnium  junien- 
i  lorum  quae  sunl  super  terram ,  vel  aviuin 


i213  DE  CULTU 

«  sub  cœlo  volanlium ,  atque  repiiliuui  quae 
«  moventur  in  lerrâ,  sive  piscium  qui  su!) 
«  lerrâ  moraninr  in  aquis.  Ne  forlè  elevaiis 
«  oculis  ad  cœlum  videas  solem  ol  lunam,  et 
«  omnia  aslra  cœli ,  el  errore  drcoptus  ado- 
«  resea,  el  colas,  quse  creavit  Dotniniis  Deus 
c  liius  in  niinisleriinn  cuiiclis  gcniibus  qiiae 
t  siilj  cœlo  sunt.  >  Hinc  Aposlolus  Allieiiien- 
sibus  Evaiigelinni  praedicans,  Âcluuni  xvii , 
aiebal  ;  Geims  ergo  cùm  simus  Dei ,  iwu  debe- 
mus  exislimare  aura ,  mit  argeiUo  ,  aitl  lapicli 
smtplurœ  arlis  et  cogitatioitis  Iwmiiiis ,  diviniim 
esse  simile. 

Hoc  praicepto  generali  novalores  volunl 
Deum  prohibuisse  usuni  el  veneralioneui  sa- 
crarum  iniagiiiuni,  sed  quanlùni  in  eoabeirent 
àvero  sensu  Scripluraruui  cl  à  sensu  Iradilio- 
nisecclesiaslicai  i'acilè  demonstraiur.  Elenini  : 

Clirisli  Doniini,  Deiparae  Virgiiiis,,cl  onininni 
sanclorum  imagines  el  liabere,  el  venerari, 
grati  aninii  cerlissimum  argumenluni  esl,  el 
magnas  uiilitalcs  aflcrl.  Siquidem  libri  sunt 
rudiuni  et  imperilorum  ,  el  ad  cognoscendum 
ulriusque  Tostanicnli  hisloriam,  alque  ejns 
menioriani  idcnlidem  renovandani  plurimùni 
condncunl  :  quà  rerum  divinaruni  nieinorii 
,excitati  ,  ad  colendum  alque  anianduni  Deum 
vehemcntiùs  accenduniur.  Sanclorum  qunque 
imagines  in  lemplis  collocanlur,  ut  eorum  piè 
gesta  in  menioriam  revocemus,  eosqne  studea- 
mus  imilari.  Caeterùm  qui  sacris  imaginibus 
exbibetur  bonos,  non  est  adorallo  aul  servilus, 
qualis  exhibelur  sanclissimae  Triiiilati ,  sed 
cullus  longé  inl'erior  etiam  eo  qui  Cbristo,  vel 
Deipara;  Virgini ,  aut  sanctis  exbibetur.  Non 
enim  imagines  propter  ipsas  colinius,  sed  pro- 
pler  protolypa ,  ad  quae  refertur  bujusniodi 
bonos ,  sicul  salutalio  exbibiia  régis  imagini , 
refertur  ad  regem ,  el  genuUexio  vel  capitis 
inclinalio  l'acla  sanctissimo  nomine  Jesu  ,  de 
quo  diciuMi  .est  ab,^postolii  :  hi  nomiiie  Jesu 
omne  genu  flectatur,.  ad  ipsam  Cbristi  Jesu  Sal- 
vaioris  noslri  perponam  refçrlur.  Unde  S.  Gre- 
gorius  Epislo'à  liv  libri  vu  ad  Secundinum 
inclusiim  daià,  qui  Cbristi  imaginem  ab  ipso 
poslulaveral,  scribil  :  «  Yaldè  nobis  postul.itio 
«  tua  placiiit  ,  quia  illum  loto  corde,  lolà  in- 
«  iciilione  quacris,  cujus  imaginem  prae  oculis 
«  habere  desideras,  in  le  visio  corporalis  quo- 
1  lidiana  reddatexercilatum  ;  ut  dîiui  picluram 
j  illius  vid<;s,;adillum  animo  inardcscas,  cujus 
^  imaginem  videre  desideras.  Abs  re  non  faci' 
4  mus,  siper  visibilia  invisibilia  denionstramus. 
-«  Sic  bonio  quj  ajyiunj^grdenter  viderc  deside- 


SANCTOHUM 


1214 


«  rat,  aul  sponsam  amans,  videre  conatur,  si 
«  contigerit  eani  ad  balneum,  aul  ad  ecclesiam 
«  ire,  statim  per  viam  incedenti  se  praeparat, 
«  ul  de  visione  ejus  bilaris  recédât.  Scio  qui- 
«  dem  quôd  imaginem  Salvaloris  noslri  non 
«  ideô  pelis ,  ul  quasi  Deum  colas,  sed  ob  re- 
s  cordalionem  Filii  Dei  in  ejus  amore  recale- 
«  scas,  cujus  imaginem  videre  desideras.  El 
I  nos  quidem  non  quasi  anle  Divinilalem,  anle 
«  illam  prosternimur;  sed  illum  adoramus, 
«  quem  per  imaginem  aul  naluni,  aul  passum, 
«  sed  el  in  Ibrono  sedenlem  recordaniur.  > 
Uno  vcrbo,  et  Cbristi  Salvaloris  imaginem,  et 
çrncem  quam  suo  sanguine  consecravit,  ejusve 
figuras  et  signa  voneraniur,  i  non  lalrià,  sed 
«  babitudine,  »(ul  loquilur  scpliniasynûdus  ge- 
neralis)  id  est,  eo  cullu  et  bonore  qui  ad  pro- 
lolypum  referaiur.  Et  cùm  lidelcs  coram  Cbri- 
sti, Deipara;  Virginis,  aul  sanclorum  imaginibus 
procumbunt,  vel  omnl,  non  imagines  ipsas, 
sed  Clirislum  coram  imagine  sua  adorant, 
Delparam  vel  sanclos  co  am  eorum  imaginibus 
veneranlur ,  Deum  orant ,  sanclorum  apnd 
Deum  palrocininm  implorant,  ni  constat  ex 
romano  ponlKicali,  in  benediclione  imaginum  ; 
I  Omnipolens  sempiterne  Deus,  qui  sancto- 
«  rum  tunrum  imagines  seu  elligies  scuipi 
«  aul  pingi  non  reprobas,  ut  quolies  illas  ocu- 
«  lis  corporis  inluemur,  loties  eorum  actus  et 
I  sanclilalem  ad  imilandum  niemorix  oculis 
«  medilemur  :  banc,  quœsumus,  imaginem  in 

<  bonorem  ac  memoriam  beati  Aposloli  lui , 

<  vet  marlyris,  confessoris,  aut  virginis  ad- 
I  aptatam  benedicere  acsanctilicare  digneris; 
I  et  praesta  ul  quicumque  coram  itlà  ipsum 
«  gloriosissimum  Apostolum  luum  ,  vel  niarly- 
«  rem,  confessorem  ,  aut  virginem  suppliciter 
«  honorare  sludueril,  illius  precibus  acoblen- 
«  tu  à  te  gratiam  in  prœsenti,  el  seternam 

<  gloriam  oblineal  in  l'uturo  :  Per  Dominum 
«  nostrum  Jesum  Chrislum,  Filium  tuum(l). 

(1)  Cùm  colitur  imago,  bonorans  vult  exbi- 
bereelexbibetsubmissioiiemexteriiam  imagini 
ad  proleslanduu)  exemplari  afTeclum  submis- 
sionis  inlernae  propler  ipsius  éxemplaris  pro- 
priam  et  inlrinsecam  excellenliani  ac  snpeno- 
ritalem ,  atque  ad  inlerins  profilendam  ejus 
superioritatem  per  submissionem  externam 
exhibilam  ejus  imagini,  ad  quam  babct  specia- 
leni  habiludinem.  Igitur  in  veneratione  imagi- 
nis  duplex  inlervenit  affectus  :  inlernus  sub- 
missionis,  nempeafieclussubmissidnis  inlrrii:R, 
(]ui  est  aclus  voluiUalis,  quo  voliiiiliis  iillViiJvè 
se  submiitit  alleri  et  ejus  supenoriinlem 
affective  agnoscil;  el  affectus  submissioiiis 
exiern;e,  qui  est  actus  volunlalis  imperanlis 
sigOWi  ,exjlej!iuijiJ>ubinissionis  interna'.  lyi- 


H15  APPEiNDIX  1 

Honorem  sacris  iinaginibus  Chrisli,  Deiparae 
Virginis,  el  sancloruni  debilum,  Iradilinne  seu 
verbo  Dei  non  scripto  coiilirmaluni  asseruère 
SS.  Paires,  vindicavil  Ecclesia,  qiise  iconoma- 
chos  illud  lidei  cathobcse  capul  impie  ac  pro- 
tervè  ueganles,  illas  Irangeiiles  ac  everlenlcs, 
idolaque  appellanles,  damnavit,  et  anaihemalc 
confixit  in  sepiimà  synodo  generali  Nica'œ 
congrcgaià  ,  Adriano  I ,  roniano  ponlilice  per 
legalos  praesidenle ,  iniperaloribus  Orienlis 
Consianliiio  et  Irène  ejus  niatre,  promoventi- 
bus,  anno  Cbrisli. 

Tiidentina  synodus  eamdeni  iraditionein 
secuta,  Ecclesiie  fidein  circa  sacrarnni  inia- 
giiiuin  usuni  ac  veneraiioneni  conlirraavit , 
declaiavil,  explicuit  contra  récentes  ba;rotl- 
cos,  bis  vorbis,  sessione  xxv  ;  Imagines  Chrisli, 
«  Deipara;  Virginis  et  aliorum  sanctoruni ,  in 
t  teinpiis  praiserliin  babendas,  el  relinendas, 

<  eisque  debituni  iionorein  et  venerationcm 
I  inipertiendani ,  Pastores  doceie  deheiii.  iNon 
I  quôd  credalur  inesse  aiiqua  in  ils  Divinitas, 
«  vel  virliis  propler  quaui  sint  colendoe,  vel 
I  quôd  ab  iis  sit  aliqnld  pelenduni,  vel  qnod 
«  fiducia  In  iniaginibus  sit  Agenda  ;  veluil  nliin 
t  liebat  à  genlibus,  qux  in  idolis  speni  suani 
«  collocabanl;  scd  quoniani  honos  qui  eis  ex- 
■i  blbelur,  referlur  ad  prototypa,  (ju*  ill;e 
«  repra;sentaiii;  iia  ut  |)er  imagines,  quas 
i  osculaniur,  el  coram  quibus  capul  aperinius, 
«  et  procunibinms,  Cliristuni  adoremus,  el 
«  sanclos,  quorum  illa:  similiiudinem  gerunl, 
«  veneremur.  Id  quod  coiiciiiorum,  praesertini 
i  verô  secundifi  synodi  Nicaenic  dccretls,  con- 
«  Ira  imaglnum  oppiigiiaiores  est  saucittini. 
i  Illud  veio  diligeiiier  doeeant  episcopi  ,  per 
•  bistoriasmysleriorum  nosirae  Reclemplionis, 
I  pl(  inris  vel  aiiis  siinilitudinibus  exprossas, 
I   erudiri  et  confirniarl  populum  in  arlioulls 

<  fidei  corruiiemorandis  et  assidue  recolendls. 
«  Cùm  verô  ex  omnibus  saeris  imaginibus  nia- 
«  gnuin  fruclum  peicipi ,  non  soliim  quia  ad- 

<  nionetur  populus  bencdciorum  et  nuinerum, 
«  qu;c  à  Cliristo  sibi  collata  sunt,  sed  etiam 
i  quia  Dei  per  sanctos  miracula  et  salularia 
«  exempla  oculis  lidelium  subjiciunlur,  ut  pro 
«  iis  Dec  graiias  aganl,  ad  sanetorumque  iml- 
«  tationem  vilain  niort'S(|ue  suos  eomponant, 
«  exciienlurque  ad  adoraudum,  et  ad  diligcn- 
«  duiu  Deum ,   et  ad  pietatem  colendam.  Si 


mus  affeeius  ad  soluni  exemplar,  sccundus 
verô  immédiate  ad  imaginem ,  et  per  imagiiiern 
ad  exenipiar  lerniinalur.  P.  Antoine,  Th. 
dogmatica,  iracl,  de  Inearnationc,  c.  7,  art.  (j. 


1216 
(  quis  auteni  bis  decretis  contraria  docuerit, 
(  anatiieina  sit.  > 

§  5.  Regulœ  praxim  spectanles  circa  sancloruin 
iiwocalionem,  sacrarum  retiquiarum  honorem, 
el  iinatjinum  venerationem. 


Uegulv  I. — «Ciun  invocantur  sancti,  spcs  (i- 
«  dnciaque  oninis  in  solo  Dec  collocanda  est. 

<  Ni'c  singuloruni  morborum  curani  ila  singu- 
«  Ils  sanciis  peculiariler  assignatam  esse  exis- 
«  llmare  fidèles  debenl,  quasi  ad  eorum  ciira- 
I  tioneni  aut  levanien  obtincndnin  alii  suis 

<  apud  Deum  sulTragils  nihil  possint.  i 
Maleiliclus  qui  con/idil  in  liomine,  etiani  san- 

cto,  sed  spes  omnis  et  /iducia  in  Deo  reponenda 
est,  ul  S.  Petrus,  Epistol*  su;c  priime,  cap.  v  : 
Omnem  sullicitudinem  vestram  projicieiites  in 
enm ,  quoiiiam  ipsi  cura  est  de  vobis.  Docenda 
est  igllur  plebs  iidelis,  ul  Deo  tanquàm  omnis 
boni  tam  spiritnalis  quàm  corporalis  aurtori 
suas  preces  olleral ,  sanclis  verô  non  aliter 
quàm  intercessoribiis  et  palronis.  Sicul  ergo 
Asa,  rex  Juda,  cùm  aegrolàssel  dolore  peduni 
vebementissiino  ,  non  ob  id  reprebensus  esl , 
quod  niedicorum  opem  implorâsseï,  cùm  alibi 
di(at  Scriptuia:  Honora  medicum  propter  neces- 
silatem  :  etenini  creavit  illiim  Allissimns;  sed 
c\uh  in  in/irniitate  su/t  non  qnasivit  Doniinuni , 
sed  maijis  in  r)iedicorum  arte  con/isus  esl ,  ut  ba- 
bftur  2  Paialipomenon  v\i.  (Jùm  tanien  abs- 
que  Domini  ope  ne  tanlilliim  quidem  omnis 
niedicorum  ars  valeat,  sicut  scriptuni  esl  l'sal- 
mo  Lxxxvii  :  ISumquid  medici  suscitabiinl ,  auC 
confitebunlur  libi?  Sic  non  in  sanctis,  ()ui  di- 
vina;  niediclnx  sunt  adjutores,  quatenùs  ani- 
mae,  corporisque  sanitaiem  precibus  suis  im- 
pétrant fidellbus,  qui  ipsuni  implorant  ,  sed  in 
Deo  cl  Chriito ,  m  ciijus  manu  sunt  viia  et 
mors,  qui  niorli/icat  el  virifical,  deducil  ad  infè- 
res et  reducil,  spes  omnis  ac  fiducia  ponenda  est. 
Non  enini  suâ  virtuie  aut  potestate  nu>rbos 
curant,  eduntque  miracula  sancti,  sive  in  terris 
viveules,  sive  régnantes  in  cœlo,  sed  Dei  vir- 
lule,  ut  docet  S.  Petrus  Actuimi  3  :  «  Viri 
I  israelitae,  quid  miramini  in  boc,  aut  nos  quid 
(  intuemini,  quasi  nostrà  virlule  aut  potestate 

<  fecerimus  liunc  ambulare?  Deus  Abraham, 
«  el  Deus  Isaac  ,  et  Deus  Jacob,  Deus  palrum 
«  nostrorum,  glorificavitFiliumsuum  Jesum... 

<  Et  in  hde  nominis  ejus,  hune,  quem  vus  vi- 
I  distis  et  nostis,  confirmavit  nomen  ejus  :  et 
«  lides,  qu;T!  per  eum  est,  dédit  inlegram  sani- 
«  tatem  islam  in  conspeetu  omnium  vestrùm.  » 
tjuamobrem  non  est  existimanduni  sanclis  ccr- 


i2i7  l»E  cilTl 

tos  niorbos  sanandi  potestatem  quasi  viriiiiu 
adACiipiaiii  sic  esse,  aul  curatioiium  doua  ila 
esse  iiiier  eos  divisa,  ut  niliil  alii  possinl  in 
Poruiudeiii  snnatione  inorborum.  M  eniiii  à 
pielalo,  el  Ecclesi;*  senlentià ,  usuqiie  suppli- 
calionis  alienuni  est,  Piè  tanien  Doiniiiuiii  oia- 
mus,  ui  quemadmndiiin  olim  ad  preces  sanclo- 
runi  quosdani  niorbos  depulil,  ila  eosdeni 
ipsoriun  inlercessione  niinc  pellat.  Sic  precari 
pnssunuis  Doniinuni,  iil  queniadmodùin  ,  oran- 
le  S.  IV'lro,  socruni  i  jus  à  Icbribus  liberavit , 
ila  nos  à  febriuni  ardoribus  liberare  digneiur. 
Sic  oialur  Deus  ut  qucniadniodùni  inlerces- 
sione S.  Roclii  plurinios  ab  epideiniae  pcst  ■ 
liberare  in  banc  nsque  dieni  dignains  est,  ila 
nos  à  pesliientix  inorl)o,  et  siibitaneà  niorle 
illius  inlercessione  liberare  digneiur.  Hoc 
paeto  spes  sanilatis  consequendai  non  in  S. 
Rochum,  sed  in  Chrisium  conjicilur,  idque 
lide,  per  recordaiionern  niiraculoruni,  inler- 
cessione S.  llocbi  à  Deo  editoruni ,  exciUiiâ. 
Sic  in  hislorià  S.  Agneiis  virginis  et  marljris, 
Epistoià  prima  inter  eas  qua3  e.v  Anibrosiana- 
rum  numéro  segregalae,  el  in  appendicem  re- 
jecta;  sunl  in  edilione  postrenià  Parisiensi , 
Conslantia  Augusla  Agneieni  virgineni  prera- 
lur  ad  ojus  sepulcrum,  non  ul  vulneribus  suis 
Diedeaiur,  sed  ut  pro  se  apnd  Chrisium  spon- 
sum  snum  intercédât.  Subinde  Agnes  Constan 
lise  repeiitinà  somni  suavilale  correpise  re- 
spondet  :  <  Constanter  âge,  Conslantia,  et  crede 

<  Dominum  Jesum  Cbristum  Filiuni  Dei  esse 

<  Salvalorem  luum  ,  per  quem  modo  conse- 
I  queris  onmiuni  vulnerum,  qux  incorpore 
I  tuo  paleris,  saniialem.  >  Non  sibi,  sed  Do- 
mino Jesu  donum  sanilitis  Agnes  iribuii.  Et 
sul)dii  auctor  Epistoià;  :  <  Quolquot  credenles 
t  ad  ejus  sepulcrum  advenissent  salvabanlur, 
€  quàcumque  inlirmilate  delenli  essent.  Uuod 
I  facere  Cbristum  nullus  dubilat  usqno  in  lio- 
I  diernum  diem.  >  Sic  cùm  oramus  ul  quem- 
admodùm  Oeusanimuni  Apollonix  virginis  et 
marlyris  conlirmavit,  ne  conlusioue  denlium  à 
fidei  conle&sione  deCceret,  ila  et  nobis,  cùm 
dentium  dulore  vexamur,  palientiam  tribuai , 
nosque  corroboret  ;  non  adscribimus  S.  Apoi- 
loni*  dentium  medelam  ,  sed  Dei  misericor- 
diam  imploramus  ,  cujus  in  Apollonià  speciem 
exhibuil.  Doceantur  itaque  populares  niiniis 
docli,  <  ul  cùm  sanctorum  memorias  visilant, 

<  et  eorum  auxilium  implorant,  ac  cbristianà 
I  consuetudine  oralionem  Dominicam  reci- 
(  tant,  intelligant  se  eam  non  ad  sanctos,  sed 
I  ad  Deum  dirigere  adjunctis  sibi  comprecato-    l 


ANCroi.lM.  |.2ls 

<  ribussanctis.  i  Decrelum  est  concilii  Caine- 
racensis  anno  lo6S.  Quod  et  populo  explicari 
jubel  discrinien  loculionis  qnâ  usa  est  et  ulitur 
Ecclesia  cùm  invocainr  Deus,  et  cùm  invocaii- 
lursancli;  in  eâ  enim  facile  perspicilur  alium 
esse  cullum  qui  exbibetur  Deo,  alium  qui  san- 
ciis  defertur. 

IkGtLv  II.  —  I  Nulla  nova  miracula  prxdi- 
«  canda  sunt  aut  admitlenda ,  nec  novoe  re- 
«  liqui»  recipiendx  ,  nisi  recognoscente  et 
I  approbante  episcopo  :  qui  de  iis  simul  atque 
I  aiiquid  compertum  babueritadliibitis  in  con- 
«  silium  theologis,  etaliis  plis  viris,  ea  faciat, 

<  qiiae  verilaii  cl  pietaii  consentanea  judica- 
I  veril.  I 

lia  sUiluil  sacra  synodus  Tridenlina,  ses- 
siune  XXV,  idemque  decernunt  concilia  Medio 
laneiisia  primum,  quarlum ,  et  sexlum  sub  S. 
Carolo  Borromx'o;  synodus  Turonensis  anno 
5iiiL\x\iii ,  Bituricensis  mdlxxxiv,  Aquensis 
siiJi.xxxv,  Tolosana  mdxc.  Quomodo  aulem  in 
eâ  recogniiione  se  gerere  debeal  cpiscopus, 
ciinciliuni  Mediolanense  4,  P.  1 ,  cap.  â,  ex- 
plical  hune  in  moduni  :  <  Scripta  ,  tabula;  ,  lit- 

<  lerae,  certi  annaliuni  codiccs,  aiiave  cujusvis 
t  geHerismonumeiita,quaein  iis  ipsis  Ecclesiis, 
«  earunive  atriis ,  alque  aidibns,  aut  aliis  locis 
«  exsiant,  schedulaeqne  vasculis  arcisve  sacra- 
«  rum  rcliquiarum  alUxœ  inclusaeve  recogno- 

<  scanluraccuraièet  diligenter.  L'nde  illarum 
f  vel  Iranslalio  vel  collocatio  ibi  lacta  co^no- 
«  bci ,  aul  alla  ejusniodi  nolilia  earunidcni  ha- 
(  beri  ([ucal.  Testes  proelerca  conquiruntur,  si 
«  qui    sunl,    qui   testimonium  dent   anliquœ 

<  conslanlisque  Iraditionis,  ex  quàcerlaearum 

<  cogiiilio  conslet.  Deinde  ul  singulae  ipsiesa- 
I  erse  reliqniœ ,  quas  exstare  compertum  est , 
I  re  ipsA  cei  nanlur  ;  ila  lamen  ul  ubi  sub  alia- 
«  ribus,  aliisve  subierraneis  ejusniodi  locis, 
I  corpora  sanclorum  collocala  reconditave 
I  suiit ,  nec  ostium  neque  l'enestra  insit  unde 
«  inspici  queant,  non  aperiantur  aut  e/Fodian- 
I  lur,  nisi  ob  causain  aliter  episcopus  l'acien- 
«  dum  censucrit.  Quà  orani  recogniiione  faclil, 
'  tliiigentiàque  adhlbil.i  ,  librum  praecipnum 
«  cortumque  conlici  episcopus  ctirct ,  in  quo 
I  singulae  quae  in  Ecclesiis  et  urbis  et  diœcesis 
i  sunl,  reliquia;  sacrae  rectè  atque  ordine  de- 
«  scribantur,  nolalis  eliam  diligenter,  non  so- 

<  lùin  iis  ipsis  Ecclesiis  ubi  recondnntur,  sed 
«  scriplis  eliam,  annalibiis ,  labnlis  ,  aliisve 
«  nionuinentis,  è  quibus  iilarnm  lesiimonium 
)  constet.  >  Jus  aulem  illud  recognilionis  cl 
approbaiionis  sacrarujii    rcliquiarum  babent 


1219 


episcopi  iiiEccIesiis  eliam  regularium,  aliisque 
quâvis  imniunitale  aut  piivilegio  donalis,  ut 
déclarât  cohcilîuin  Mediolanense  4,  sub  S.  Ca- 
rolo. 

Inprimis  aiilom  Koinani  pontiritis  auclnri- 
late  et  approbatione  opus  est,  ul  iiivenla:  de 
novo  reliquiaj  venerationi  lidelimn  publiée  ex- 
ponantur  ,  ut  déclarât  couciliuin  Lateranense 
IV  sub  liinocenlid  III,  cammeLMi,  ei  refertur 
cap.  Ciim ex  eo,  extra,  de  lieliquiis  et  Veneratioiie 
sanctorum. 

Régula  III.  —  «  Omnis  abusus ,  oninisiiue 
I  superstilio  in  sacraruin  reliquiaruin  exposi- 
(  tione  et  cuitu  sedulô  ab  episcopis  extirpari 
«  deliet,  cavcriiiue  praeserlim  ne  turpis  lucri, 
I  slve  quasstùs  gralià  exponantur.  « 

ita  slïuuit  sacra  synodus  Tridentina ,  pnsi 
Lateranensem  sub  Innocentio  111,  canone  niox 
cilato  ;  item  synodus  Mediolanensis  1 ,  et  aliae 
post  Tridentinara  célébrai*.  Ad  nienleni  bo- 
rum  concilioruu)  lisec  sufit  observaiida  : 

1°  <  [ncerUe  reliquise  in  alrio,  aut  sub 
«  parietibus  temploruni ,  aut  circa  ipsa  se- 
I  pellendie  snut ,  ne  populus  cbrislianus  in- 
«  debiti  cultùs  superslilione  polluaiur.  i 

liane  regulaui  à  Patribus  acccptam  seculus 
est  Aniolo  Lugdunensis  episcopus,  et  Tbeo- 
boldo  Lingonensi  episcopo  Iradidil ,  cùm  de 
reliquiis  incerlis  ,  à  nescio  quibus  inonacbis 
delalis  in  basilicam  Divionenseni  sancli  Beni- 
gni    marlyris   interrogatus  esset  :    «  Videtur 

<  nobis  (in(iuil)  ul  ossa  illa  ,  quit  nullà  ralione, 
«  nullà  auclorilale ,  nescio  cujus  sancti  esse 
«  dicunlur  ,  unde  primùni  prurigo  hnjus  cu- 
«  riosiialis  evorta  esse  videtur  ,  oniiiinô  de  sa- 
«  cris  adytis,  et  de  loco  celebri  tollantur,  et 

<  nequaquàm   intra    ecclesiam,   sed  foris  in 

<  atrio,  aul  cerièsub  pariele,  vel  circa  ipsani, 

<  vel  quod  utilius  existimamus,  circa  aliain 
«  secrelo  in  loco  apto  et  mundo  sub  paucoruin 
«  conscieniià  sepelianiur;  ut  quoniani  et  san- 
1  cl,i  esse  dicunlur,  aliquid  eis  revereuiia;  de- 

<  feratur  ,  et  quia  esse  penitùsnesciunlur,  ne- 
«  qua([uàm  rudibus  populis  occasio  crroris  et 
«  supeistiiioiiisexistant.  Nec  nietueredebeuius 
«  ne  lort'c  ex  hàcdiligentiàaliquani  ofTi-nsionen) 
I  incilrranius.  Yult  cnim  oninipotensDeusnos 
I  in  rébus  suis  cautos  esse  atque  discrelos , 
.  juxta  pra'ceptuni  Apostoli  diccntis  :  Otntiia 
1  probale ,  quod  bor.uin  est  leiiete  ;  ab  omiii  spe- 
«  cie  mali  absliiiele  vos.  Etilerùm  :  Nain  et  ipse 
I  Sulatias  transfigurât  se  in  aiigelum  lucis.  L'nde 
1  et  Uoniinus  nionet  dicens  :  Estole  prudentes 
i  siitil  serpentes,    et   simplices  sim!  columbie. 


APPENDIX  I.  1-220 

i  llabenius  in  hàc  re  magnum  et  reverendum 

<  pielatis  exemplum  in  geslis  beati  Martini, 
i  ut  nequaqu.im  temerè  adhibeamus  incerlis 
«  (idem.  Qui  beatus  et  gloriosus  Cbrisli  con- 
I  fessor  ei  ponlil'ex  locum  quemdam  h  pncde- 
«  cessoribus  suis  sub  allaris  lilulo  consccra- 
ctuni.et  concurrenlis  populi  l'requenlià  ce- 
«  lebralum,  quia  nec  nomen  sepulli  illic  (ut 
«  ferebatur)  martyris  ,  nec  tcmpora  passionis 
I  ejusreperit,  omninôse  ab  illolocn  abslinuit 
«  nec  auciorilalem  siiam  vulgi  opinioni  accom- 
«  niodare  ullalcnùs  voluit ,  donec  roi  veritate 
«  (livinilùssibi  palef;ictâ,eiiam  populum  super- 
!  siilionis  illius  absolvit  èrrore.  Iiivenimus 
«  cliam  in  dpcreiis  B.  papa;  Gelasii  graviter 
«  nolari  episcopos  ,  et  penèalienos  à  Cbristia- 

<  niialis  aft'eclu  designari,  qui  in  quocumque 
«  noniinedelunciorum  ,  et  forlassisnecomnino 
I  lidelium ,  œdillcalas  sacris  processionibiis 
€  andacicrinsiiluere  prtesumunl  Ecclesias.  Sed 

<  el  quorum  am  veiierabilium  vaklé  sanctorum 
«  corpora  novinius,  vel  inter  agrorum  sepul- 
«  turas ,  vel  iii  angulo  Ecelesiœannis  pluriniis 
«  jacuisse ,  donec  se  dignis  revelalionibus  ma- 
t  iiiCcslarent.  Quapropler  juxia  apostolicam 
I  alque  evangelicam  auctoriiaten) ,  el  vcne- 
«  rabilia  sanctorum  Patrum  exempta  alipie  iri- 
I  stiluia,  rernovealur  de  niedio,  el  congriicnli 
«  modo  liabeatur  unde  tanla  pulliilavil  occasio 
«  supersiitionis,  et  nulla  probauir  cxislere  uli- 
(  litas  saiutis.  i 

2"  «  Keliquias  unius  sancti  pro  alterius  reli- 
«  quiis  colendas  ex  indnsiriâ  proponere  ,  ubi 

<  comperla  falsitas,  vol  dubia  res  leibale  pec- 
I  caium  est  indebiti  cullrts.  » 

Ha;c  régula  lirmauir  verbis  venerabilis  Gni- 
berli  Novigeniini  abbaiis,  libre  I  de  l'igmribus 
sanctorum,  cap.  5,  ubi  de  conlenlione  C.on- 
stanlinopolilanorum,  et  Angeriacensiuui  mo- 
iiacliorum  capul  S.  Joannis  Baptisire  baberose 
jaclanllniii,  lia-e  liabel  :  i  Cùm  conslel  idquod 
«  nusquàm  goininari  potuerit,  allerulros  ha- 
«  bere  non  posso,  perspicuiim  est  lios  vel  itios 
«  plurimœ  falsilali  suceumbere.  (Juôd  si  in 
•  bàc  re  quœ  Iota  pielaii  comnulitat ,  mulirâ 
«  atl  se  veisum  arrogantià  mcndacioqiie  con- 
«  tligunl,  pro  divinis  dsemoniaca  agunt.  Alicr- 
«  utri  ergo  qui  dccipiuntur  atque  decipiuiil, 
«  idipsum  prolectô  quo  se  jactilant,  indcbilè 
«  colunl.  Quôd  si  indignum  aliquid  ab  eis  roli- 
«  tur,  ecce  quaiilo  discrimini  séries  ei  obse- 
«  quenlium  uiiiversa  addicilur.  Quod  si  Joannis 
«  Baptistœ  non  est,  alicujus  vcrô  sancli  est, 
i  non  médiocre  lainen  mendacii  malum  csl.  > 


i'm  DE  CULTII 

5°  j  NuUius  peccali  rei  sunt,  qui  reliquias 
'•  uniiiS  sancli  pro  reliquiis  allerius  bonâ  fide 
'  coliiiit:  I    ■ 

ha  docet  veneraùilis  Guibcrtiis  abbas  Novi- 
g^'ntiinis  cap;  4  ejusdeni  libri ,  S  2  :  «  Qiiaeritur 

<  quoqae  ;tb  aliquibiis  uiifmi  eorum  reliquise 
«•  fitm  Mlcne  pro  alieris  bonoraniur  ,  el  non 
1  sirrtejiis  cujuspnlaiiliir,  àlùiiiid  perniciosum 
Ti  cotentfbus  imporiare  ciedanlur.  Quod  ego 
«  nfrti  œslimo ,  cùm  enini  Doniinns  de  eis  di- 
(  cat  :  V't  siiit  mmm  ,  sicul  el  nos  iitmm  sunius , 
«  cùm  ipsorum  universitas  siib  Chrislo  capiie 
«  sit  quasi  quaîdam  identitas  corporis  ,  et  unus 

<  cum  Deo  sil  spiriliis  ipsi  adh;erenlis  ,    inler 

<  eorum  ossa  qui  sancli  sunt ,  non  est  errer  si 

<  alia  pro  aiiis  excolantur  ,  qui  conimenibres 
«  in  sui  aiictoris  corpore  dignoscunlur.  A  quo 
•<  sensu  non  dîscrepare  vidctur  quôd  qualunr 
1  Coronaiorum  feslivitas  sub  aliorum  quinque 
I  marlyrum  noniiniitus  ex  Konianà  auctorilale 
•«  rccob"iur.  » 

4°  «  Nullius  peccati  reus  est ,  qui  bonâ 
«fide  illum  invocat,  quem  sanctuni  essè 
I  cerlô  crédit ,  quamvis  reverà  sanclus  non 
i  sit.  > 

Qûia  (inquit  Guiberlus'abbas)  «  sicutDeum, 

<  qui  eum  ,  de  quo  est  ineèrlus  exposcii,  irri- 

<  tat;  iia  eum,  si  lideliter  sanctum  illuni  cre- 
I  dons,  qui  non  est  sanclus  cxoret,  plaçât. 
«  Verbi  gratià,  ponamus''àliquem  qui  eleemo- 
n  synam  putet  esse  peccalum  :  si  ergo  is  scien- 

<  1er  elechiosynam  facial ,  profeclo  ex  con- 
"c  sCienliaé  iniuilu  peccal,  cinn  lanrcn  aliorsùni 

«  verè  sil  boimm  quod  facial.  lia  plané  si 
't  sancluraquis  aestiiiiet ,  quem  sanclum  quidem 
«  dicî  audiat ,  sanclum  verô  esse  non  conslel, 
1  si  eufti  praecordialiier  el  secundiim  fidem 
"*  inlerpellet ,  apud  Deum ,  qui  causa  et  fruclus 
i  est  orat'ionis ,  inientio  tota  defigiiur,  quoeuni- 
«  que  modo  animus  pei-  sinqtlicilalem  super 
"«'  sue  intcrcëssore  errare  vidcatur  ;  et  quod 
'<  sub  spe  boni  bonoratur ,  nunquàm  à  boni 
«  rcriiuneratione  cassaUir.  »  Qui  lamen  publiée 
afiquÈm  ilivbcaret,  el  colerel  ul  sanclum ,  cu- 
jus  sanciiias  à  Rumano  ponlilice  rilu  solemni 
\iiïdicata  non  esset,  lethalfs  peccati  reus  fo- 
ret. 

KEGLLt  IV.  —  «  Sacroe  reliqui.ne  in  vasculis 
I  lionestis  el  decoris  reCoridi  debent,  et  reli- 
c  giosè  servari ,  nusquâm  \  erô  extra  capsaifi 
«  aut  loculum  oslendi  ;  née  absque  sacris  rili- 

<  bus  ,  quibus  fidèles  ad  earum  veneralionem 
«  excilenlur.  • 

Hanc  régulam  tradunt  Innocentius  III,  cap. 


SANCT011U.\I.  1-222 

Ciimexeo,  extra,  de  Reliquiis  et  Veneraiione 
saiictormn,  syiiodus  Mediolanensis  4,  Bituri- 
censis  anno  mdlxxxiv  ,  Aquensis  mulxxxv  et 
aliae.  A  laicis  cujusvis  ordinis  aut  dignitatis  Im- 
minibus  Iraclari  non  decet. 

Siatuil  verù  synodus  Mediolanensis  i  pro- 
vincialis  suli  S.  Carolo,  quod  et  Aquensis, 
Aveniouensis  el  Aquileiensis  conlirmant,  ut 
I  cùm  ab  ecclesiastici  ordinis  bominibus  illae 
«  cum  suis  locufis  vasCulisve  suscipiuntur  ,  ul 
«  vel  populo  ostendantur.vel  in  allariexponan- 
«  lur,  vel  in  processiouibus  ferantur,  priuiùm 
«  illis  lliurificatio  .idhibeatur,  sicque  in  via 
«  ferantur,  lune  acolyibus  sacerdoli  illas  fe- 
«  renli  pra;eat,  qui  item  iburiiicel.  Ne  passim 
«  omni  tempore,  sed  cerlis  taniùm  fesloruni 
I  diernm  celebritatibus,  utpolè  in  nativilate 
«  Doniini.  Epipinni.'i,  Pascba  lîesurrectionis, 
«  Asccnsioiie  ,  Pcntecoslé  ,  et  ejusmodi ,  festo- 
«  que  ipso  die  exponaniur,  oslendanlurve, 
«  quo  illius  smcii,  cujus  reliquia;  sunt,  ec- 
1  clesiaï,  in  quâ  recondit*  suul,  celcliritas 
«  Solemni  fesloque  oflicio  agalur;  tuni  pra;ie- 
«  rea  quo  die  ob  aliquam  causain  jusscrii 
1  concesseritve.  Cùm  in  altari  exponunlur  , 
«  lia'C  scrveulur  :  Primo  in  illis  exponemlis 
«  proccssio  per  Eccicsiam  ab  ejusdcm  clero 
«agatur,  cerlo  luuiinum  numéro  adliiliiio. 
«  Rursùs  idem  prœslelur,  cùm  rctonduniiir. 
i  A  sacerdole  ,  qui  posl  episcopuni  in  illà  ec- 
«  clesià  digm'orem  sacerdolalem  locum  oblijiel, 
I  nisi  aliquando  episcopus  ipse  id  munus  silii 
<  (ibeniidum  censueril,  exponaniur  el  recon- 
«  danlur.  Isque  superpelliceo,  et  slidà,  vel 
«  pluviali  eliam  pro  rellquiarum,  ecclesiaîve 
1  ratione,  indulus  sit.  Dùmque  exponiintiir , 
«  el  item  cùm  recondunlur,  bynmus  canalur  , 
«  lum  aniiplion*  ,  el  alia  ad  bujusmodi  rem 
1  accommoilata ,  ullimoque  luco  oralio  de 
«  Sanelis. 

«  Dùni  in  aliari  expositai  sunt,  candcla' sal- 
«  lem  quatuor  grandiures  accensae  ibi  collu- 
t  ceanl  :  ad  earumque  cuslodiam  adbibealui  qui 
I  scmperassisial,  unus,  duove,  sacris majoiibus 
«  ordinibus  iniliali ,  iique  moribus  probaii , 
«  ac  superpelliceo  induli.  Horum  veio  clerico- 
«  runi,  non  laicorum  operà,  minisieriove  ad- 
«  hibilo,  liceat  fidelibus,  pielatis  et  religionis 
I  causa,  calcuioruin  coronissacrarum  reliquia- 
1  rum  vase u la  ,  loculosve  àilingerc,  quà  liorà 
«  episcopus  concesserit.  Sacris  reliquiis  ,  si 
«  sanctissimo  Eucharislia;  sacramenlo  non  ita 
«  propè  quidem  eœ  collocalse  sunt,  ul  illius 
«  lampade  barum  cultui  salisfiat ,  lampas  pro- 


im 


I  pria  assiduf'pixluceat  :  iii^i  liane  impensam 
4  niiilia  ecclesise,  ei  populi  egeslas,  episcopi 
I  ju<licio  non  patitur.  Caelerùm  corporibus  san- 
<  clorura  ,  el  reliquiis,  epi^^l)ili  jiulicio  insigni- 
«  bus ,  lanipas  omnibus  una  sciii|ii';  inlliippat.  » 

Mulieres  locis,  quibus  populo  colemli-  irli 
quia;  pruponunlur,  assiilere  vêlant  syiioilu'- 
Turonensis  anno  sidlxxxiii,  el  Tolosana  mdxc. 
Ab  ecclesiaslicis  personis,  non  à  iaicis  in  sup- 
plicaiionibus  publicis  deporlari  jultet  sjnodus 
Biluricensis  mdlxxxiv,  iiisi  forte  exanliquâ  et 
laudabili  consueludine  Ecclesiarumeilocorum 
ab  illis  concessnra  sil.  Si  quae  in  privatis  do- 
niibus  sinl ,  auclorituie  episcopi  ad  Ecclesiam 
reduci  decernil  synodiis  Biluricensis  mdlxxxiv. 

Régula  V.  —  «  Clirisliana  plebs  monenda 
I  esta  pastoribus,  ul  ad  Deum  in  sanclis  suis 
«  laiidaiiduni ,  non  ot)  miracula  praecipuè  , 
I  sanctorum  meniorias  l'requenlet.  » 

Posl  toi  enim  miracula  in  primitivà  Ecclesià 
ediia,  alia  postulanda  non  sunl.  <  Quisquis  enim 
I  adhuc  prodigia,  iitcrodal,  ini]uirit ,  magnum 

<  esl  ipse  prodigium  ,  quoi  mundo  loto  cre- 
I  dente,  ipse  non  crédit  »  (  inquii  S.  Augnsli- 
nus).  Fidei  ergo  cxcitanda;  gnliâ,  non  mira- 
culorum  prteserlim  iniuilu,  sanctorum  menio- 
rise,  el  sacra  pignora  frequentari  debenl  à 
lidelibiis.  «  Quia  verô  plerùnique  lit ,  ut  vulgi 
«  concursn  ,   populique  clamore  ,  aliquid  pro 

<  miraculo.aul  sacris  reliquiis  evulgelur  ,  qnoil 
(  rêvera  non  esl,  sludcant  sunimoperè  cpisco- 
I  pi,  ubi  cjusniodi  occ;isiose  obtuleril,  ul  pri- 

<  mis  illis  vulgi  clMmoribuspièobsislant,  doncc 
f  rei  veriliis  légitimé  comprobaia  conslet.  >  lia 
sanxenml  concilia,  Senonense  anno  mdxxviii, 
Mediolanense  iv  mdlxxvi  ,  Aqueuse  mdlxxxv. 
Denique  i  allaria,  qua;  per  somnia,  et  per 
a  inaues  quasi  revelaliones  quorumlibel  bonii- 
(  num  »  consliluerentur,  omuimodé  reprobari, 
jam  olini  dccrevil  concilium  Canliagmcns-e  5, 
canone  i. 

Recula  VI.  —  <  Nemini  licet  «llo  in  loro, 
(  vel  Ecclesià ,  eliani  quouiodolibel  exempta  , 

<  ullain  insoliiam  ponere,  vel  ponendani  cu- 

<  rare  imaginem,  nisi  ab  episcopo  approbaia 
I  fuerit.  » 

Decretum  est  sacrosanclse  synodi  Triden- 
lina; ,  scssione  xxv.  Porrô  picioribus  et  scul- 
ptoribus  proliibere  debenl  episcopi,  ne  quid 
inordinalè,  aut  prœposlerè,  aut  lumulluariè 
acconimodatuni ,  ne  quid  prol'anum  ,  aut  iulio- 
neslum  pingant,  aut  cflingant.  Dommii  enim 
Domini  decet  saiiclituilo.  Redores  eliam  Eccle- 
^iarum ,  qui  sacram  aliquani  imaginem  inso- 


APPÉNulX  I.  42â4 

litam  suis  in  ecclesiis,  ctiain  exempiis,  poni 
perraiserinl,  episcopi  pleclere  pro  arbilrio 
possunt,  el  censuris  ecclesiaslicis  coercere. 

Effigies  jumentorum,  canum,  aliorumque 
brutorum  animalium  in  ecclesià,  pingere,  vel 
sculpere  veiilum  est,  nisi  historioe  sacrae  ex- 
pii'ssio ,  ex  sanctae  mairis  Ecclesiœ  consuelu- 
dine hoc  postulet.  Quamobrein  S.  Martini 
i'.|uo  incidenlis  statuant  in  allari  poni,  minus 
conven:ens  est,  sed  episcopi  poliùs  liabilu 
ellingi  débet,  qui  status  fuit  ipsius  perfe- 
ctior. 
I  Imagunculae   illx   parvulae ,  fictili  opère 

<  effictx ,  si  ita  fuoo ,  alioque  apparatu  con- 
€  cinnalx  sinl ,  ul  episcopi  judicio  vanilalem 
«  prae  se  ferre ,  aut  offensionem  praîbere  vi- 

<  deantur,  ad  altare  ne  adhibeantur.  Crux, 
(  aul  sacra  imago ,  eliam  in  Ecclesià  ,  humi 
■  non  exprimatur,  aul  in  locis  uliginosis,  quse 
i  picluram  deformare  possinl.  Si  quae  sacrx 
«  tabul;e,  imaginesve  piciae,  nimiâ  veiuslate, 
«  carie,  situ,  aut  sordibus  penè  deletae ,  in- 
1  decenli  aspeclu   sunt,  eas  cpiscopus  piâ , 

<  religiosàque  picturà,  ab  iis  quorum  inter- 
1  esl,  renovari  jubeat  ;  aut  si  id  non  polest, 
1  omninô  deleri.  Aul'erantur  imagines  hislo- 

<  rias  apocryphas  exprimentes,  aliquidve  Scri- 

•  pturae  sacr» ,  aut  traditioni  repugnans.  Ta- 

<  bul»  sanciorum  imaginibns  expressaî,  ve- 
(   tustale  consump:ae,  in  vilem  el  sordidum  , 

<  profanumi|ue  usnm  ne  converlantur ,  sed 
1  ul  de  aliaris  pallis,  ac  velis  leinporis  usurà 
«  penè  confectis  sanciluni  est ,  in  ignem  con- 
I  jiciantur;  tum  cineres  in  pavimenli  l'ossis 
I  collocenlur.  Imagines  quoquc  sacrae  scul- 

•  pla;,  si  deformalx  sinl,  amoveantur,  el  sub 
«  pavimento  ecclcsiae,  aul  sallem  sub  cœme- 
i  terii  solo  collocentur.  Novas  imagines  so- 
«  lemniler,  slatulisque  precibus,  ex  Ecclcsiae 
«   rilu  oportct  beiiedici.  » 

Hx'c  staluta  sunl  concilii  Mediolanensi  iv, 
Remensis,  anni  mdlxxxiii,  Turonensis  eodem 
anno  ;  Biluricensis  anno  mdlxxxiv,  Mexicani 
libro  III ,  lit.  xviii ,  Tolosani  anno  hoxc  , 
cap.  XI.  Quod  el  indecorè  vestiri,  ornarive 
sacras  imagines  velat;  Avenionensis  mdxciv, 
cap.  XXVI.  Mechliniensis  anno  mdcvii,  lil.  xiv, 
Narbonensis  mdcix,  cap.  vu.  Legantur  el  In- 
struciiones  S.  Caroli  Borromaei,  de  Fabricà 
Ecclesiœ,  lib.  1,  cap.  xvii. 

Régula  VII.  —  i  Sacrosanclam  Trinilatem 
«  aliquibns  tiguris  adumbrare  licet  :  caven- 
I  dum  lamcn  ne  Pater  a-ternus  sic  humanà 

<  specie  scuipatur  aut  pingalur,  ul  rudi  po- 


1225  DF.  CULTL' 

I  pulo  crrandi  delur  occasio,  exislimaiulique 
I  Deuni  corporeà  forma  circumscripi uni  esse.  » 
liane  rcgulam  iradit  sacra  synodiis  TriJen- 
tina  sossionc  xxv ,  ubi  cùni  prœniisissel  , 
I  nullas  falsi  dogmalis  imagines,  el  rudibus 
«  pericuiosi  erroris  occasioneni  priebcntcs  i, 
staluendas  esse ,  subdil  :  «  Quôd  si  aliquando 
«  liislorias  et  iiarrationes  sacra;  Scriplurœ, 

<  cùm  id  indoclae  plebi  expediet,  cxprinil  et 
«  figurari  eonligeril,  doceaiur  populus  non 
«  propterea  Divinitatem  figurari  quasi  eorpo- 
i  reis  oeulis  conspici,  vel  coloribus  aul  figiiris 
4  exprimi  possit.   ^ 

Idem  confirmât  concilii  Catechismus ,  p.  m  : 

<  Nemo  (;nquil)  proplorca  contra  religionem 

<  atque  legera  quidquani  commilli  putet,  cùm 
«  sanciissimœ  Trinilalis  aliqua  persona  qui- 
I  busdam  signis  expriiiiitur,  qua;  tam  in  ve- 
«  teri  quàni  in  novo  Teslamenlo  apparuerunl. 
«  Ncmo  enim  tam  rudis  esl,utillà  imagine 
c  Divinitatem  credat  exprimi,  sed  iiiis  decla- 

<  rari  doceat  paslor  proprielates  allipias,  aul 
«  actioncs,  qiia"  Deo  tribuuntur  :  veluti  cùm 

<  ex    Daniele    pingitur   Anliquus    dienim   in 

<  liironosedens,  ante  qucm  libri  aperti  sunt, 
I  Dei  œleriiilas,  el  inlinita  sapientia  signifi- 

<  calur,  qiià  oinncs  Iiominum  el  cogilaiioncs 
t  el  actioncs,  ul  de  illis  judlcium  ferai,  in- 
i  uirlur.  Columbaî  vero  sijccies,  et  lingu;e 
(  lanquàm  ignis,  in  Evangelio,  et  Aclis  Apo- 
«  stolorum,  quas  Spiritùs  sancti  proprietates 
I  signidceiit,  niullô  nolius  est  quàm  ut  opor- 
«  teat  pliiribus  veibis  explicari.  » 

Cavendum  lamen  ne  iniperilis  erroris  detur 
occasio,  putentque  Deum  corpus  et  bumanam 
elligicm  babere ,  csscque  circumscriptuiii. 
l'nde  S.  AugUïtinus,  libro  de  Fide  et  Sjinbolo, 
cap.  vil ,  explicans  b»c  vcrba  Syinboli ,  Sedet 
ad  dexleram  Palris,  ail  :  i  Nec  ideô  lamen 
«  quasi  liumaiiù  forma  ciicumscriptum  esse 
I  Deum  Patrem  arbitranibim  est ,  ut  de  illo 
I  cogitantibus  dextrum  aut  siiiislrum  iatus 
I  animo  occurrat;  aut  idipsum  quùd  sedere 
(  Pater  dicitur,  llexis  poplilibus  lieri  putan- 

<  dum  est,  ne  in  illud  incidamus  sacrilegium, 
«  in  quo  exsecralur  AposloUis  eos  qui  commu- 


SÀNCTORl'M. 


i2% 


t  laverimt  ytoriam  incoiruplibilis  Dei  in  simi- 
i  litiidincm  conuptibitis  hominis.  Talc  enim 
«  simulacriim  Deo  nefas  est  cbristi:nio  in  tcm- 
«  plo  coliocaie;  mullo  magis  in  corde  iiefii- 
i  rium  est,  ubi  verè  est  lemplum  Dei,  si  à 
s  lerrenà  cupidiiale  alque  erroie  niuiide- 
1   tnr.  I 

Tardiùs  cerlè  adinissas  in  Eccicsià  Dei  Pa- 
lris imagines,  constat  ex  Origeno  libro  vu 
conira  Celsiini,  in  fine,  et  S.  Jeanne  Damasceno 
libro  IV  De  Fide  Orlhndoxà,  cap.  xvii,  qni 
Cbristianos  nullam  Dei  im;iginem  babere  do- 
cent,  iiipote  incorpore!  et  invisibilis.  Sep- 
plinia  synodus  nullas  Dei  imagines  agnoscii, 
aut  colendas  prafcipil ,  sed  soliim  Cbrisli, 
Deipara;  Virginis,  et  sanctornm.ïiidentina  sy- 
nodus imagines  Cbrisli,  Deipar.T  Virginis,  el 
aliorum  sanctorum  in  lemplis  pr.nesertim  lia- 
bendas  et  reiinendas,  eisque  debilum  liono- 
rem  et  venerationem  imperiiendam  esse  dé- 
clarai :  non  meniinil  imaginum  Dei  Palris  ; 
uli  nec  forma  prolessionis  Udci  ;i  Pio  IV  prae- 
scrip(a.  Nec  mirum,  quia  non  est  lam  cerlum 
in  Eccicsift ,  an  sint  faciendx  imagines  Dei , 
sive  Trinitatis,  quàm  Christi  et  sanctorum  : 
Hoc  enim  conlltentur  omnes  Calholici,  et  ad 
lidem  perlinel  ;  illud  est  in  opinione  (inquit 
Cardinalis  i'.ellarniinus,  lib.  Il  de  Imaginibm 
sanctorum,  cap.  viii).  llinc  ronianuni  |)ontl- 
licale  rilum  beiiediccndi  crucem,  imagines 
Deipaiœ  Virginis,  et  sanctorum  prajscribil , 
nullum  bcnediccndi  imagines  Dei  Palris.  llinc 
Abniensis  episcopus  ïoslalus ,  Durandus , 
Peresius,  Hesselius,  imagines  Dei  extra  Scri- 
ptiirae  sacra;  bistoiiam  non  probant.  Toslalus 
in  cap.  IV  Deuleronomii,  Durandus  in  m  Sen- 
tenliarum  dist.  iv,  Quœst.  ii,  ad  quartnm  ; 
Hesselius  in  Explicatione  Decalogi,  cap.  i.xv. 
Sed  in  admittendis  Palris  .•eieriii  sub  hu- 
inanâ  specie  imaginibus,  vel  rcjiciendis,  proul 
fideliimi  uiiliiali  et  aedificationi  conveniens 
esse,  vel  rndium  el  imperitorum  mulliludini 
periculosum ,  prœserlim  in  Ecclesiis  pagornni. 
esse  perspexerinl ,  romani  poniificis  ia  toio 
orbe  clirisliano,  et  episcoporum  in  suâ  cu- 
jusque  diœeesi ,  eslo  jiidicinm. 


3» 


DE 


SA^CTIFICATIONE   DlEl  DOMINIC.E  ET 
FESTORUM. 


IJliiini  priTler  cssaliovem  ub  operibiis  vetiiis  et 

miiiitiotwnt  Missa;  aliquid  iiisiwcr  requiraliir 

nd  salisfacieitdiim  lefji. 

In  oxposiiione  lerlii  prseccpti  dicluni  est  le- 
gom  de  sanclificaiione  d  ci  Doniinica!  conside- 
r.iri  pnsse  siib  duplici  respeciu,  qualenùs  scili- 
rei  est  negaliva  vol  positiva.  Sub  eo  secundo 
rcspcctu  conlrovcrliiur  inlcr  theologos  quod- 
iiaiii  sil  iliius  objeclimi  iiitegrum  :  alii  ilbid 
rpponiinl  in  solà  aiiditione  lliss»,  adeô  ut, 
juxta  eos,  qui  Missà  audità  reliquuni  dieni  trans- 
igil  in  actibus  profanis  non  specialiler  vclitis, 
ni  opéra  servilia,  satisfecit  prxccpto  ;  alii  au 
lein  volunl  insuper  reqniri  ul  cerluni  diei  Do- 
niinic.-e  tenipus  expendatnr  in  pia  rcligioiiis 
S'  u  iliarilalis  excicilia.  Ad  solutioncni  diflicul- 
laiis  bievior  melhodus  esset  astruere  pra>ci|ma 
:irgiinienia  utrinsque  opinionisqux  siiiuil  con- 
feireulur  disciissione  analvticà  ;  atlanen  cùni 
noslrnni  institulum  poslulet  ul,  quantum  lieri 
possit,  inligrum  aiictoriim  lexluni  alVeianius, 
gralum  fore  ac  porutile  lectori  tboologo  judica- 
vinius  si  ulramque  opinionem  alVnniativam  et 
negalivam  successive  adduxeiimiis.qualenieam 
propugnant  aiiclores,  cum  suis  omnibus  argu- 
mentis,  seivato  ordine  cl  ipso  lextu  ;  cùm  lu«c 
prolata  fuerint ,  unusquisque  eam  partcm  am- 
plexabitur  quaî  sibi  magis  fundala  apparebit. 

Auctores  selegimus  Patuzzi  et  Billuart,  qnos 
l)r3e  cseteris  banc  quaislionem  majori  studio 
perpendisse  arbitraniur.  Patuzzi  in  suà  Theo- 
logià  niorati,  T.  i,  de  (cslonim  Sanclificatioiie 
cap.  3  ;  Dilluart  Th.  umr.  De  Viituie  Religionis, 
dissert.  6,  an.  8. 

g^  l.  Sentenlin  affinnam  requin  alla  pielalis 
cxercitia  prêter  Mixsir  niidilionem  ad  salisfa- 
ciendiim  prtvcepto  de  fcsiorum  sanctificalioiie. 

(Auctore  Patuzzi.) 
Prsecpptum  de  die  foslo  colendo  non  merè 
negalivum  esse,  iniô  de  se  primo  et  principali- 
Icr  positivuni,  et  superiùs  diximus,  et  ipsa  di- 
vins legis  verba  apertè  indicant  :  Mémento,  ut 
dicm  sabhali  tamiiftccs  :  t  Illa  auleni  (siibdil 
<  S.  Th.  2-2,  q.  122,  a.  l ,  ad  3)  di(  iniiursan- 
(  clificai'i  tu  lege,  qux  diviuo  cultui  applicaii- 


«  lur;  »  ei  in  corp.  art.  dixerat  :  i  Dies  se- 
I  plinia  niandatur  sanctilicanda,  id  est,  depu- 
i  tanda  ad  vaeandum  Deo.  »  Non  igiturmerà 
ccssatione  à  scrvilibus  operibus  fesia  sanctili- 
canlur,  scd  neccssariô  sunt  ponendse  exterio- 
res  acliones,  quibus  Deo  debitus  reddalur  ciil- 
tus,  exhibeatur  honor  et  revereniia.  Audialur 
D.  Joan.  Chrysosiomus  boni.  1  de  Lazare  sic 
doccus  :  «  Judsi  pulabant  sibi  sabbalum  otii 

<  gralià  fuisse  dalum.  Vcrùni  non  ista  est 
«  causa,  scd  poliiis  ut  abducii  à  curis  reruni 
I  teniporaliuni,  otium  omne  consumèrent  in 
«  spiritualibus.  Quôd  eniinsabbatuni  non  otii, 
«  sed  spiritualis  actionis  inateria  sil,  diluci- 
«  dum  apparot  ex  ipsis  rébus.  Nani  sacerdos 
c  eo  die  diiplum  facil  operis.  Qui  quoiidiè 
■i  nonnisi  unicam  hostiam  offerre  solitus,  sab- 
{  halo  jubeiur  ollVrre  geminam.  Quod  si  pror- 
«  sus  essel  otii  dies ,  oporlebat  sacerdolem 

<  omnium  maxime  otium  agcre.  Quoniam 
«  igilur  Judnci  non  vacabant  spirituahbus,  ut 

<  pula  sobrictati,   modeslia;,  et  audiendis  di- 

<  vlnis  sermonibus,   sed  è  contra   servicntes 

<  voiilri,  indulgentes  ebrietati,  dislenli  cibis 
«  deliciantes,  ideô  eos  reprcbendit  Propbeia.  » 

Hanc  autem  esse  et  Ecclesi;c  docirinani  pa- 
let ex  ipsius  praecepto,  quo  jubel  oniiies  fidèles 
ad  Missam  intégré  et  devotè  audiendam  in 
diebus  fesiis  leneri,  quod  quidem  praeceptum 
non  naturale  est,  nec  divinuni,  sed  ecclesia- 
sticum,  cùm  Deus  nullibi  in  Scripturis  spé- 
ciale opus  in  Dei  honorera  de  necessilate  ex- 
liibendum  slatuerit;  exceptis  tamen  cœremo- 
nialibus  de  sacriliciis  duplicatis,  et  aliis,  non 
perpétua  duraturis,  sed  quae  aliquando  cessare 
debebani.  Verimi  quidem  est,  Ecclesiam  hoc 
suo  inandato  partem  divini  cultiis  ex  divin.^ 
lege  indictura  statuerc;  quapropter  mérita 
dici  poiest,  audiiionem  Miss:c,  prout  pium 
sanctumque  opus  est,  addivinum,  naturaleque 
praeccptum  perlinere  ;  atque  taie  opus  ab 
Ecdesià  proescribi. 

Qui  ilaqiie  à  Missx  audilione  ex  aliquo  ca- 
pite  pra'pediunlur,  dcbenl  alio  pio  opère,  et 
quidem  exteriori,  diem  feslum  sanctilicare. 
Hinc  navigantes,  iutiroù,   in  carcere  delenii 


1229 


DE  SANCTIFICATIONE  DIEI 


vel  quoquo  modo  inipedili,  debciit  diem  fesluin 
in  aliis  operibus  pielalis  insiiinere,  adco  iil 
veruni  sil  ipsos  diem  festuin  saiiclilicare,  id 
est,  in  Dei  culluiii  insiimeip ;  hoc  enini  indi- 
cil  praicopluin  divinum,  dùm  dicit  :  Mémento, 
Ht  diem  sabbali  sanctifucs,  id  est,  non  paricm, 
sod  loUini  diem  inlegrnni  debos  divino  cullui 
dcpulare,  quod  lamen  intelligendnm  est  de 
inlegiilaie  non  pliysicà,  sed  morali.  Quam- 
obreni  S.  Auguslinus  serni.  25  de  Tcnip.  sic 
fidèles  nionet  :  <  Quivero  ad  Ecclesiam  venire 
«  non  poicsl,  salleni  in  donio  suâ  orel,  et  non 
«  negligat  Deo...  reddere  pensum  servitutis.  ^ 
Ilaque  lioc  prseceplum  non  inipilcnt ,  nec 
suac  consulunt  saluli  fidclrs,  qui  unicà  con- 
tenli  Missà  intum  diem  in  rébus  inutilibiis  et 
profanis,  in  ludis,  cmsibiis,  teruntcl  insunuinl. 
Contrariant  opinionem,  quani  lamen  pluies 
defendunt  ilicologi,  ab  Ecclesia;  mente  alienam 
nieritô  appellal  Van  Espenius  de  Jure  Eccles. 
part.  2,  tit.  17,  cap.  2,  scribcns  :  «  Facile  ap  ■ 
1  paretomninô  à  nienle  canonuni  et  Ecclesiœ 
«  esse  alienam  quorunidam  opinionem,  qui 
«  arbitrantur  prscepio  de  sanctilicando  die 
«  Uominico  aul  fcslivo  salisfieri  per  unius 
«  Missœ  privala;,  quse  semiborœ  spaiio  absol- 

<  vilui',  audiiioneni,  tamelsi  reliquam  partem 
«  aclionibus profanis  et  inulilibusimpendanl.» 
Et  rêvera  sunimi  pontificcs  el  concilia  ea  om- 
ninô  doeeut  et  pra'dicant,  quœ  tolo  cœlo  ab 
hàc  doclrinà  distant.  Nicolaus  pontifex  in 
resp.  ad  consulta  Bulgarormn  cap.  10,  docet  : 
I  Domiiiico  die  à  labore  lerreno  cessanduu), 
«  alque  omni  modo  oralionibus  insistenduni, 
«   ut  quod  ncgligenler  por  sex  dies  agilur,  per 

<  diem  Ucsurrectionis  precibus  explelur...  ut 
«  liberiùs  ad  ecclesiam  ire,  psalmis,  et  bym- 
«  nis,  et  caniicis  spiritualibus  insistere,  ora- 
1  tioni  vacare,  oblaliones  offerre,  nienioiias 
I  saiictorum  communicare ,  ad  imilationem 
€  eorum  assurgere,  eloquiis  divinis  inlendcre, 
«  clecmosynam  indigentibus  minisirare  valeal 
«  Cbrislianus.  •  Et  in  canonc  Jç/H)i/a,  distinct. 
3,  de  Consecr.  bsec  jubcntur  :  .  Die  Doniinico 

<  nihil  aliud  agendum  est,  nisi  Deo  vacan- 
«  dum.  Nulla  operatio  in  illil  sanclâ  die  agalur, 
t  nisi  tanlimi  hyninis,  cl  psalmis,  et  canticis 
€  spiritualibus  illa  dies  Iransigatur.  » 

Accedunt  conciliorum  innumera  penè  dé- 
créta, quae  Ecclesiœ  mentem  et  docirinam 
exponuut.  Concilium  ïuroncnse  anni  813, 
can.  42,  statuil  :  «  DieDominicâ  oportet  oni- 
«  nés  Cbristianos  in  laude  Dei,  el  graliarum 

<  actione  usque  ad  vesperam    perseverare.  » 


DOMINIC^  ET    FESTOBIM.  127,0 

Concilium  Bituricense  anni  L'iSi,  lit.  0,  can. 
i  :  «  Doniinico  die  sit  qnies  animi  et  corpnris 
«  sancla,  et  ad  Deum  Icvata  mens,  et  à  terre- 
«  nis  abstracfa  :  salis  sinl  Christiano  opcra 
€  charitatis,  orationes  piae,  hynini,  el  cantica.  » 
Conciliimi  Aquileiense  anni  I.'ÎOG,  cap.  li  : 
«  Tempus  diei  festi  in  audiendis  concionibns, 
«  Missœ  sacro,  et  divinis  ofTiciis  poneudiim  est, 
«  non  in  comessationibus,  mullô  minus  per- 
I  ado  prandio  ad  saliationes,  et  lusiis  decli- 
«  nandum  :  cùm  sit  in  Ecclesiam  ad  horas 
«  vesperiinas  divertendum  ,  et  nomen  Dei 
«  concorditer  dcvotè,  vel  silentii  meditatione, 
f  vel  vocis  exultatione  laudandum.  Quod  cu- 
«  rabunl  episcopi,  curatoruni  diiigenil.î  po-  ' 
«  pulls  iiioulcare.  »  Concilium  Bemense  anni 
1,583  :  '  Diebus  Dominicis  et  feslivis  parochus 
I  populimi  conveniat,  ni  Missae,  cnncioni  ac  ' 
«  Vesperis  inicrsit.  ' 

Idem  docpt  et  inculcal  S.  (larolns  Borro- 
mœus  in  suo  conc.  III  .Mediolan.  lit.  de  fcvt. 
dier.  CulMi,  ubi  lia;c  habel  :  <  Ut  vcrô  ii  dies 
€  omni  piclate  et  religione  colanlur ,  lioc 
«  crebrô  populum  paroclii  et  concionatorcs 
«  admoneant  alque  borlenlnr,  ni  illorum  die- 
«  rum  tcnipus,  quod  Deo,  ej usque  cultui  de- 
«  belur,  in  lis  aclionibus  Joiinn  consumant 
«  in  quibus  sanclè  consiin:rndum  sil,  ut  con- 
«  cioncm  in  niane,  sacrain  leriionem  à  pran- 
«  dio,  ubi  cxplicari  solct,  atidiant.  Ut  divinis 
I  vesperarum  prsesertim  oITiciis  praesontes  piè 
«  religiiisèque  adsint.  V.l  in  clirislianae  do. 
«  ctrinaî  rudimentis  ac  prœceptis  vel  perci- 
«  piendis,  vel  recolendis  versentur.  Vl  in  ope- 

<  ribus  eiiam,  officiisque  pielalis  se  exerceani, 
«  œgros  liomines  visitando,  niœrenlcs  piè  con- 

<  solando,  et  alla  linjnsmodi  pr.xslando.  •  De- 
nique,  ut  plura  alla  Innumera,  qua;  airerri 
possenl,  statuta  oniiltam,  addam  concilii  Ca- 
meracensis  anni  16l)i  ,  lit.  4,  cap.  I,  dociri- 
nam et  decretum  :   <   L't  abnsus  ille  (verba 

<  sunt  S.  sjnodi)  divino  el  ecclesiastico  prœ- 
«  ci'pto  contrarius  semel  tandem  penitùs  abo- 
«  leatur,  quo  se  plerique  existlmant,  probe  suo 
«  fuMctos  oflîcio,  si  Missâ  etiam  privatà   lan- 

<  tummodô  diebus  Dominicis  et  feslis  auditâ, 
«  reliquum  diem  profanation!,  negotiationi, 
«  lusibus,  choreis,  potalionibus,  et  aliis  secu- 
i  laribus,  vel  eliam  illicitls  aclionibus  impen- 
i  dant,  parochi  suis  subdilis  fréquenter  incul- 
«  cent  ea,  quae  in   Calechismo  Bomano  ad 

<  lertium  pra'ceplum  Decalogi,et  aliis  aucto- 
c  ribus  de  rectâ  dierum  feslorum  observalione 
1  iradunlur.  t 


1-2-.I 


APPLNDIX  II. 


123â 


\ii  icvcrà  Caiecliismus  Romanus  doctrinam 
tcdesi*  cxponens  de  festorum  Sanctilicaiioiie 
liKc  Label  part.  3,  §  23  :  «  Neque  verô  paro- 
I  chus  praelermittere  débet,  ul  diligenter  do- 

0  ceat,  quibus  operibus  atque  aclionibus  chri- 
«  sliaiii  homines  diebus  feslis  exercera  se 
«   debcanl.  lUue  verô  ejusmodi   sunt,   ut  ad 

<  lompluni  aecedamus  ,  eoque  loco  sincère 
«  piàquo  animi  ailenlione  sacrosancto  Missae 

1  sacrificio  iulcrsinius;  divina  Ecclesiae  Sa- 
«  cramenla,  qux  ad  salutem  uostram  instiiuta 
«  suiii,  ad  anima;  vulnerum  curaiionem  cre- 
t  brô  adhibeanius...  Allenlè  prseteiea,  dili- 
(  genlerque  sacra  concio  à  lidelibus  audienda 
I  est.  Nihil  enim  minus  ferendum  est,  neqiie 

<  tam  |)rofectô  indignum,  quàm  Cliristi  verba 
«  conieninere,  aut  negligenter  audire.  Excrci- 

<  latio  liem  lidelium,  sludiumque  in  precibus, 
«  divinisquc  laudibus  frequens  esse  débet. 
«  Praecipiiaque  eorumdem  cura,  ul  quaî  ad 
«  christianse  vit;e  inslitutionem  pertinent,  ea 
s  diligenter  addiscant,  seduloque  se  excrccanl 
.  in  eis  olficiis,  qna;  pietatem  continent,  pau- 
«  peribus,  et  egenis  eleeniosynara  tribuendo, 
»  «gros  visitando,  mœrenles,  quique  dolore 
1  afilicti  jacent,pièconsoIando.  » 

Eamdem  veritatem  confirmant  eliani  nobi- 
liores  llieologi.  S.  Antoninus  3  part.,  til.  9, 
c.ip.  7,  §  i,  scribil  :  «  Sed  quaeri  potest,  ulrùm 
«  qnis  abstinendo  se  .^  criminalibus,  et  operi- 
4  bus  nianualibus,  pcr  hoc  solùm  quôd  non 
c  vuret  divinis  nisi  audiendo  Missam,  vel  non 

<  audiendo,  quia  non  potest;  sed  per  tolum 
»  l'estum  solatiatur,  et  ratiocinalnr  de  otiosis, 
«  peccet  morlaliler.  Et  videlur  quôd  sic, 
'.  quia  maxime  cadit  sub  prtecepto,  quod  est 
«  de  intentione  iegislatoris.  Sed  ad  hoc  inlen- 
«  lio  Iegislatoris  hujus  prsecepli  de  sanctifica- 
s  lionc  sabbali  est,  ul  vacetur  Deo.  Tahs  au- 
«  leni  non  vacat  Deo,  quia  etsi  audial  Missam, 
«  illud  valdè  modicum  est  respectu  totius  diei  ; 
«  et  modicum  pro  niliilo  reputatur...  Quod  si 
«  verum  esset,  durus  esset  hic  sermo ,  et 
•  multi  pra;ter  suum  credere,  et  commune 
«  credere  damnarenlur.  Possel  ergo  ad  argu- 
I  menta  responderi  per  quamdani  distinctio- 
«  nem,  quam  ponit  D.  Thom.  ad  2,  q.  100,  a. 
I  9  ;  dioit  enim  in  resp.  1,  2  :  Intenlio  legisla- 
li  loris  est  de  duobus  :  de  uno  quidem,  ad 
«  quod  inlcndil  per  praecepla  logis  inducore  , 
«  !•!  hoc  est  virtus  :  aliud  auiem  esl,  de  quo 
t  ii.b'udil  ijrai'epliini  le^  re,  l't  hoc  e.^t  quoi 
«  ducit,  vel  disponit  ad  virtulem,  scilicet  actus 

<  viriutU,  Non  eniin  id«m  «$t  Rm  preeceptl, 


«  et  id  de  quo  praîceptum  datur,  sicut  neque 
I  in  allis  rébus  idem  esl  finis,  et  quod  est  ad 
(  finem.  Haec  D.  Thomas. El  hoc  videlur  posse 

<  dici,  quôd  quamvis  inlendat  legislator  linem 
€  prsecepli,  ut  quid  perCectius,  non  lamen 
I  inlendat  id  ponere  sub  praecepto,  quia  nml- 
t  litudo,  cui  dalur  les,  non  est  subito  capax 

<  perfectionis ,  sed  paulatim  ;  sod  inlendat 
«  ponere  sub  prsecepio  id  quod  disponit  ad 
i  illud,  quod  facilius  esl  ad  observandum  ;  et 

<  sic  abstinere  ab  operibus  scrvilibus  est  de 
«  praecepto.  Non  vacare  Deo  pro  majori  parle 

<  diei  tamen  peccalum  est.  i 
Consentiunl  et  Cajetanus  in  Summulâ,  v. 

Festum,  ubi  haec  docet  :  <  Licet  cum  absli- 
«  nenliâ  à  servilibus  solius  Miss»  cullus  suQi- 
«  ciat  in  feslo  ad  evitandum  peccalum  mor- 

<  laie,  tenentur  lamen  lideles  diem  expendere 
«  in  divinis  laudibus,  sallcm  eundo  ad  praedi- 
t  catiouem,  et  ad  Vesperas  Unde  qui  post  Mis- 
«  sara  festos  dies  vanè  consumuni  ludendo, 

<  jocando,  otiosè  vagando,  aut  venando,  spe- 
«  ctaculis  inlendendo,  licet  ex  ipsis  operibus, 
€  ulpote  non  servilibus,  mortale  non  incur- 
«  rant,  ex  omissione  lamen  divini  cullùs,  ad 
«  quem  festa  inslituta  sunt,  graviter  peecant, 
I  quia  non  reddunt  quœ  sunt  Dei  Deo  ;  et 
«  quia,  quantum  in  se  est,  ridiculo  exponunl 
I  christiana  fesla,  juxta  illud  :  Viderunt  eam 
«  hostes,  et  deriserunt  sabbala  ejus.  El  hoc 
«  prsesertim  langil  viros  graves  et  majores,  et 
c  dominos  ;  caeteri  namque  eos  imitantur.  i 
El  aucior  operis  Theoriœ  et  Praxis  de  Sacra- 
mentis  in  suâ  morali  Tlieologià  t.  i,  de  Virl. 
Relig.  lolo  cap.  5,  banc  veriiatem  pluribus 
argumentis  conGrmat.  El  Petrus  Ballarinusin 
nolis  ad  S.  Antoninum  part.  2,  lit.  9,  cap.  7, 
§  4.  Nec  non  Turnelius  de  tertio  Decal.  prœ- 
cepto  cap.  5,  art.  1,  conclus.  2.  Nec  désuni 
argumenta  ex  ipso  nalurali  lumine  petita,  et 
h  laudalis  iheologis  exposiia,  vel  indigilala. 
Nam,  ut  aiebat  S.  Anlcninus,  prxceplum  san- 
ctificandi  dies  festos  obligat  ad  vacanduni  Deo 
per  illum  diem.  Porrô  quis  unquàm  dicet,  il- 
lum  per  diem  l'estum  vacare  divino  cullui,  qui 
per  solum  dimidium  horx,  quod  vix  quadra- 
gesimam  octavam  partent  diei  constituit,  Deo 
vacarel  audiendo  Missam  ?  Quis  dominus  ser- 
vum,  quis  opifex  mercenariura  sibi  per  tolum 
diem  inservîsse  censeret,  qui  per  solam  dirai- 
diam  horam  vel  operi  vel  minislerio  suo  va- 
c:■|s^cl,  licil  per  reliqiuim  tenqjus  nec  alii>  do- 
niinis  servissel ,  nec  pro  alio  vel  pro  se  ali- 
quid  operis  fecisseï  ?  2°  Qui  in  die  festo  per 


125.- 


DE  SANG  riî  ICA  IlOMi:  bILI 


lioram,  vel  eliam,  ul  noiiiiulli  iloceiil  llicologi, 
j)er  (lu;is  lions  servilibus  incmiibit  operibtis, 
saltem  Iclhalller,  diem  feslum  non  violare 
ccnsi'Iur,  quia  uiodicuni  qiiid  est  .id  loUini 
dieui.  Quoinodo  eigo  salis  esse  polerit  ad  (o- 
luiu  dieni  sanclificandum  spalimn  diinidiae  lio- 
ne  ?  cl  non  niodicum,  imô  minimum  reputan- 
dum  ad  tolius  diei  sanctilicationeni?  .Nonne 
locum  bic  liabet,  quod  dicilur  Piovcib.  20, 
V.  10  :  Pondus  et  pondus,  incnsura  et  wensura, 
utrumque  ubominabile  est  apud  Deum?  Ex  toUl 
ilaque  baclenùs  Iradilà  dodrinà  bsec  elicio 
consectaria. 

COiNSECTARr.V    PR.ECEDEMDS    riOCTRIN,€.     -  iNon 

est  cont'undendum  divinuni  cl  nauiralc  pra.- 
cepluni  sancliflcalionis  fcsloruni ,  cum  pr*- 
eepto  de  lali  die  sanclilicando,  el  de  Missà  in 
illo  audicndà.  l'rinunii  pr.'eceplinn  obliiiuissol, 
licel  ncc  Ecclesia  aliquam  désignasse!  iliem, 
nec  ullum  prœcepisset  bomini  pium  opns  lali 
die  implendum.  Oporluisset  enim  ,  utiiomines 
et  diem  sibi  prastituerenl  ,  in  quo  nnicé  divi- 
ne vacarent  cuilui ,  et  opéra  religionis  exer- 
cèrent et  pielatis,  quaî  in  Dei  lionorem  cédè- 
rent. Fingamus  ergo  nullum  imposilum  ab 
Ecclesia  mandai  uni  de  MissA  audiendà  ;  porro 
in  eà  hypolbesi  quis  diceret  salis  esse  ad  im- 
pletionem  prœcepii  Deo  per  dimidiam  horam 
vacare,  reiiquum  verô  lemporis  in  otiosis  el 
inulilibus  tcrrere?  Nullus  profeclô ,  nisi  in- 
sipiens.  ÎNon  sullicit  ergo  ad  divini  pr;ecepli 
iinpielioneni  per  brève  diniidiae  liorœ  spalinm 
Deo  vacare. 

Ex  pra-ceplo  Eeclesiœ  non  tenenlur  iideies, 
nisi  ad  uniiis  Misso;  piani  el  dcvolam  audilio- 
nem.  Hoc  quoque  cerluni  exploralumque  est , 
tum  quia  nullum  inter  praecepta  Eeclesiœ  de 
sanctilieatione  fc  slorum  reperilur  prœceplum, 
praeler  prsefaiam  Missœ  adsislenliani.  Canones 
vero  ,  pontilices  et  concilia  ,  quorum  slalula, 
décréta  el  ordinationes  atlulinuis  ,  plura  qui- 
dem  indicant,  consulunt  el  insinuant,  pia  of- 
ficia ,  et  religiosa  opéra ,  de  nullo  aulem  pecu- 
liare  indicunt  prœceplum  ,  et  legem  ferunt. 
Imô  plura  indicando ,  consulendo ,  suggerendo, 
ostendunt  manifesté  liberum  esse  fidelibusquae 
maluerint  cligere.  Quôd  si  alicubi  invecla  sit 
consuetudo  ,  ul  vespertinis  horis  fidelis  popu- 
lus  inlersit,  ad  hoc  pium  opus  tenenlur  qui- 
dam ,  non  tam  praecepto  Ecclesiae ,  quàm  ipsâ 
consueludine,  quae  tractu  lemporis  forlassis 
vim  legis  oblinuil.  Illud  lamen  adnotatum  cu- 
pio  :  Quando  Ecclesia  prseceptum  tulit  de  uni- 
cà  Miss»  auditioiie ,  una  tantùm ,  el  quidem 


DOMINIC.i;  ET  rEbTORlM.  1*51 

suleuiiiis  Missa  in  ([uàlibct  liiiboliiiliu  Lcclesiâ  , 
quam  vel  coniilabaulur,  vel  conslitucbaiit  l(i;i- 
giores  preees,  vepctila  psalniornni  et  canlieo- 
rum  recilatio,  vel  cantus ,  Sacrainentoruni 
lre(piens  minislralio  ,  Evangelii  explanalio  , 
vel  catechistica  iiislruclio  ;  ideôque  non  breviv 
unius  diniidix  horse  spalium  ,  sed  lotuni  pcnè 
malulinmn  lenipus  iinplebat. 

Ecclesia,  Missa;  audilionem  prsecipicndo,  nec 
divinum  prœceplum  imniulavil,  aiit  coarcla- 
vil,  nec  eam  salis  esse  ad  inlegruni  dicni 
sanclificandum  declaravil.  Prinium  onminù 
cerUiin  est,  cùm  non  sit  in  Ecclesi;e  potesiaie 
divina  cl  naturalia  prsecepla  coarclare  ,  vel 
inunulare.  Secunda  pars  est  pariler  cvi- 
dens;  nullum  exlal  enim  decretum  ,  nullus 
canon,  nulla  ponlificum  ,  vel  episcoporuiii 
definilio ,  quae  declaret  solâ  Missre  auuilione 
diem  iniegrum  sanclificari,  el  debilum  Deo 
cullum  inlegrè  rependi.  Imô  Ecclesia  opposi- 
tum  scniper  docuit  et  in  jure  canonicn,  el  in 
conciliis,  et  synodalibus  slatulis,  el  in  cale- 
cbismis  ejus  jussu  el  auctorilale  edilis  ad  lide- 
lium  inslruclionem.  Id  unum  ilaque  suo  de 
Missà  audiendà  praecepto  indicare  vohiit,  ni- 
inirùm  inter  caetera  pietalis  opéra  ad  Dei  cul- 
linn  in  die  festo  peragenda,  Missae  audilionem 
nullo  modo  esse  omillendam.  Caetera  vero 
pielatis  opéra  ideô  non  prœcepit ,  non  quia 
censeat  prœtermilli  posse  absque  culpà ,  hoc 
enim  pacto  divinum  coarclàssel  pr;eceplum  , 
sed  quia  voluil  fldelibus  liberum  esse  inler 
mulliplicia  pielatis  et  religionis  ofticia  ,  ea 
praeeligere,  quae  sibi  magis  congrua,  opporlu- 
na,  salutaria  prospexissenl,  non  verô  ul  onini- 
nô  omillerenlur.  Quod  adhuc  meo  videri  inc- 
luclabili  confirmo  argunienlo:  Fidelis  populus 
lenelnr  ex  divino  prœcepto  in  die  fcsto  à  ser- 
vilibus operibus  vacare  ;  ex  praecepto  verô  Ec- 
clesiae salis  est  si  Missam  audial  ;  ergo  per  re- 
iiquum diei  spalium  ex  mente  el  volnnlale 
Ecclesiae  poteril  impunè  vacare  ludis,  coraes- 
salionibus,  vel  sallem  oiio  indulgcre,  quin 
diei  sanctilatem  violet.  Porrô  quis  suspicari 
poteril  eam  fuisse  Ecclesiae  menlem  in  praeci- 
piendà  audilione  Missae,  nimirùm  tantum  lem- 
poris spalium  liberum  Chrislianis  relinquere 
in  turpi  olio  insumendum ,  quod  profeciô  rae- 
liùs  insumpsissent  in  servilibus  operibus  ^  et 
manibus  opérande?  Mens  igitur  et  voluntas 
Ecclesiae  est,  ut  Missam  quidem  audiant  ex 
suo  speciali  praecepto,  ex  divino  verô  manda- 
te ea  addanl  pielatis  opéra ,  quae  quisque  ma- 
luerit,  non  verô  ulemiltant. 


1235 


APPENDIX  II. 


1256 


.Non  seiiipcr  fjui  in  aliqiio  feslo  solam  Mis- 
s.ini  audil,  isl  slalini  Ictliilis  peccali  reus  lia- 
benilus.  Conlingeie  eniin  polesl ,  iil  quis  in 
liicu  veiseliir ,  ubi  prxlcr  llissani  nulla  alla 
iiabeanlur  divina  ollicia,  vel  publica  pietalis 
opéra ,  vel  justâ  de  causa  ,  vel  cliani  uigeiile 
necessilale  ab  aliis  operibiis  praeslandis  prae- 
pi'diatur.  Quod  quilibel  debel  in  inleiiori  con- 
scientise  siiae  secielo,  cl  coram  Dec  perpende- 
rc.  Ideo  pulo  S.  Anioniuum,  cl  Cajelanuin 
absolulè  à  qualilale  el  gravilale  peccali  deli- 
nieiidà  abslinuisse,  conlcnlos  asserere,  «  non 
1  vacare  Deo  pro  niajori  parle  diei  esse  pecca- 
<  luni ,  el  fidèles  ex  omissione  divini  ciillùs  , 
«  ad  quem  l'ebia  inslitula  sunl,  graviier  pecca- 
j  re.  »  At  secùs  dicendnni  pulo  de  illis,  qui 
ex  iiieiâ  negligentià  ,  alque  accidià  ,  el  unicè 
Ht  ludis,  venatioiiibus,  choreis,  eomessalioni- 
bus,  vel  eliani  incrli  olio  indulgeanl,  el  non 
quideui  uno  vel  aliero  die  l'eslo ,  sed  per  to- 
lum  annuni,  el  ferlasse  lolo  viloe  tcnq>ore  ex 
liabiiu  el  consuetudinc  ,  unà  brevi  audiiâ 
Missà  per  loluni  dieni  de  Deo,  cjusque  honore 
cl  cidtu  ne  miniuiinn  quidem  cogitanl.  INec  au- 
diendi  suiil  benigniores  ilii  theologi,  (jui  liben- 
ler  quidem  concedunl  istos  peccare  conlra 
alla  vel  pra'cepia,  vel  virtuies,  minime  vcrô 
adversùs  diei  fesli  pneceplam  sanclfieaiionem; 
cùni  hoc,  qui\m  falsum  sit ,  oslcndanl  oninia, 
quae  in  superiori  capiie  relulimus  argu- 
nienla. 

Confcssani  suo  muiieri  non  salisfacmnl,  si 
pœniientes  non  inierrogent  de  observanlià 
sanctilicalionis  fesloruni,  si  fidèles  non  nio- 
neanl  el  inslruanide  pra:ceplo  naiurali  et  di- 
vine ,  pia  el  religiosa  opéra  exerceiidi,  el  si 
illos  ,  qui  ex  negligenlià  el  accidià  ,  el  ex 
pravà  consueludine  iniegros  dies  l'eslos  oliosé 
insumunl,  vel  in  profanis  operibus  terunl,  à 
sacramentis  non  arcenl.  El  quidem  inlerrogare 
dcbenl,  quia  plerùmque  vel  ex  ignoranliâ  ,  vel 
ex  pravà  opinione  nullius  criminis  reosse  esse 
pillant  ,  si  à  servilibus  operibus  feriaiiles 
unam  Missain  audierinl,  el  reliquum  dicm 
utiosè  transogerint;  quod  praecipuè  contingit 
iis  ,  qui  parùiu  piè  vivunt,  el  in  lelhalibus  cri- 
minibus  diuliùs  sordescunl.  2°  .Moncre  dobent 
dicm  feslum  esse  sanclificandum ,  id  est,  in 
divino  culiu  iiisumendum ,  cl  secùs  faciendo 
discriinini  se  commiltcre  iransgrediendi  hocce 
pnecepluin  ,  et  de  aitenià  salule  periclitari , 
cùm  à  Deo  judicandi  simus  non  juxla  opinio- 
nesnoslras,  vel  magislroruin  ,  sed  secundùm 
verilalem,  el  legem  suani.  '"  Dcbenl   illos. 


quos  ex  negligenlià  et  accidià  compericnl  dies 
fesios  in  imililibus  el  oliosis  insuniere  ,  prue- 
serlini  si  hoc  in  more  habi-anl  nec  eniendalio- 
nem  polliceri  velini,  à  sacramentis  arcere,  et 
absolutionem  denegare;  nam  licct  sola  auditio 
Missse  et  abslinentia  ab  operibus  ferialibus  pro 
aliquo  feslo,  vel  tempore  à  gravi  culpâ  excusa- 
rc  forlassis  possil ,  id  tamen  in  more  habere , 
et  diuliùs  ex  inerà  negligenlià  el  accidià  in  eo 
perseverare  à  gravi  culpâ  excusare  nemo  sa- 
piens el  prudens  aiidebil. 

§  2.  Sentoitia  iiegans  fidèles  ad  uliud  tenen 
diebiis  Domiiiicis ,  ultra  cessalionem  ab  opère 
servili  el  audilioiiem  Missw. 

(  Auclore  P.  Billuarl.  ) 

Dico  1°  :  Conveu'ensdiei  Dominicœ  elfeslo- 
rum  sanctiQcaiio  postulat  ut  fidèles,  prœler 
Missain  et  cessalionem  ab  operibus  servilibus, 
verbuin  Dei  audiani ,  vespertinis  officiis  inler- 
sinl,  aclibus  fidei,  spei  el  charilalis,  compun- 
clioni  cordis  ni  conlrilioni  vacent,  alque  in 
pioruin  librorum  Icclione  aliisque  religionis 
operibus  sacros  illos  dies  iransiganl ,  ita  ut 
merilô  siiil  rcprchensibiles  qui ,  cessalione  ab 
operibus  servilibus  el  solà  Missâ  contenli,  reli- 
quum diem  agunt  in  nugis,  in  deambulaiionl- 
bus,  colloquiis  profanis,  negoliis  secularibus, 
lusibus  ,  spectaculis ,  choreis  ,  venalionibus 
ei,  quod  pejus  esl,  in  compolalionihus,  co- 
messationibus,  ebrietalibus,  impudiciliis,  con- 
tenlionibus  cl  dissolulionibus. 

lia  passiin  concilia  provincial'a,  Turoncnse, 
Mediolaiiense  ,  Aquense  ,  jVvenionense  ,  Rhe- 
mense,  Duidigalense,  Biluricense,  Aquileiense, 
!S.:rbonense  ;  ilem  Nicolaus  I,  in  rcsponsione 
ad  consulta  Bulgar.  cap.  10  cl  H,  can.  Jejunia, 
disl.  3,  de  Consecraiimie;  Calechismus  Roraa- 
nus  3  p.  in  explicaiione  tcriii  prœcepli  §  25, 
quorum  omnium  lextus  leguntur  apud  Nata- 
lem  Aloxandrum  iiifra  cilandum  ;  ilem  S. 
Anlonin.  pari.  2,  lit.  9,  cap.  7,  §  4;  Cajet. 
in  Summulà  v.  Feslum,  n.  50  ;  Nalalis  Alexan- 
dcr  lib.  4,  a.  6,  reg.  10;  Ponlas  v.  Dimanche, 
cas.  1,  et  alii  quoliiuot  sunl  exaela;  disciplina 
asserlores. 

Palet  eliam  quia ,  prœler  jam  assignala 
peccata  cl  alia  plura  qiiœ  hiijusmodi  Chrisliaui 
frequenliùs  commillunl  diebus  festis  quàm 
aliis  (quud  sanè  summopeiè  dolenduui  esl), 
prœler  scandai  uni  quod  indo  (i.-ilur,  maxime 
in   viris  gravibus  el  superioribiis,  (|ula  cos  ex- 


1237 


DE  SANCTIFICATIONE  DIEI 


coeleri  imitanliir  ;  praeler  oiiiissioiicm  V(;>pc- 
raium,  qnam  dicain  iiiodô  venialeiii,  esl  saiiù 
imprnbaiula  perversilas  directe  ageie  coiilra 
fiiiem  Ecclesiae,  et  dies  quos  ad  Dei  culium 
el  propriaiii  saliileni  promovendam  inslituit, 
otio,  iia;iiiis  et,  quoil  pessimum  esl,  vanilati, 
crapuhe,  luxuiia;,  verbo  dicani,  ipsi  djjiiioiii 
consecrare,  sicque  lesta  nostia  ludibrio  expo- 
nere,  jiixla  illud  Thren.  1  ;  ViJeruiit  eam  lios- 
tes  el  deriserunt  sabbala  ejiis. 

Dico  2"  :  Yi  prœcepii  ecclesiaslici,  lideles 
1)011  tenentur  prœfalis  diebiis  ad  actus  iiite- 
riores  fidei,  spci,  cliaritalis  aut  contiiiionis  : 
quia  1°  hoc  prœceptuiii,  ut  dictum  esl  ait.  1, 
ex  D.  Thoiiià,  est  tantùni  de  cultu  exterio- 
ri  (1)  ;  2°  quia  hos  aclus  nullibi  legimus  ab 
Ecclesià  proeeipi  bis  diebus  ;  3°  seiisus  et 
praxis  coiiimunis  est  contraria. 

Utrùiii  vero  leneaiitur  vi  prœcepti  iialuralis 
aut    divini    positivi ,    respoiidetur  négative , 

(1)  In  eo  articulo  1,  ad  queni  remillit  Bil- 
Inart,  h.Tc  legunlur  ad  explanandam  iloclii- 
uam  S.  Thoniae  q.  122,  art.  -iO  •  Reinotis  per 
priniura  et  secunduiii  prœcepluni  Decalui;! 
verse  religionis  iiiipcdinienlis,  nimirùni  snpcr- 
slitione,  sacriiegio,  porjurio,  etc.,  consequons 
erat  ut  slatueretur  id  pei'  quod  boniines  in 
verâ  religione  positivé  lundarentur,  et  lioc  est 
cullus  divinus.  Et  quia  ad  iiiteriorem  cultum, 
qui  consistll  in  oralione  et  devoiionc,  niagis 
inducitur  honio  ex  interiori  Spiritiis  sancti 
instinclu,  et  insuper  biijiismodi  cuitus  inte- 
rior  primo  et  secundo  praecepto  Decalogi  salis 
intclligitur  requisitus  (lides  enini  neeessaria 
inteliigilur  his  verbis  :  Efio  siim  Dvmimis  Deus 
tuus,  et  reverentia  aique  lionos  per  hoc  qiiôd 
dicilur  solus  Deus  colendus,  et  nonien  ejus 
non  vanè  assuinenduni),  ideo  ronveiiiens  luit 
ut  darelur  Icgis  prsecepium  deexieriori  culiii; 
et  hoc  esl  tertiuni  Decalogi  :  Mémento  ut  diein 
sabbali  sauclifices...  non  fades  omne  opns  in  eo. 

Quia  verôpraecepla  Decalogi  sunl  quasi  quae- 
dam  prima  el  communia  legis  principia,  ideô 
in  boc  tertio  prsecepto  prœcipilur  exierior 
Dei  cuitus  sub  signo  benelicii  omnibus  com- 
inunis,  scilicel  creatioiiis  niundi,  à  quà  requie- 
visse  dicilur  Deus  die  si'ptimà.  In  cujus  signuni 
dies  septinia  niandatur  sanclilicanda,  id  esl, 
depuiandiad  vacanduni  Deo.  El  ideô,  Exod. 
20,  praiinisso  prœcepio  de  sanctificaiione  sab- 
bali, assignatur  ralio  :  quia  sex  diebiis  fecit  cœ- 
lum  et  terrain,  et  in  septimâ  die  requieiit. 

Sed  adverlendum  hic  cum  Cajeiano  super 
hune  art.  quôd,  cùm  audis  S.  Doclorem  do- 
ccrc  interiorem  culluin  non  juberi  boc  prae- 
cepto,  sed  exlerioreni  dnnlaxai,  inlelligeiidus 
sil  de  cultu  inlerioii  seciindùni  se;  talis  enim 
non  esl  ijc  pra'cepius,  sed  v>i  liuis  praicepli. 
Cum  qno  tanieii  slal  quoi!  cuitus  inlerior,  qui 
est  conditio  neeessaria  cultùs  exterioris  proul 
cadit  sub  lege,  sil  in  prœcepto  ;  lenetur  enim 
audiens  Missani  iu  Dominicâ  inleriorein  et 
exlerioreni  honiinein  cultui  .Missae  exhibera. 


DO.MINIC^  ET  FESTORUM.  1238 

ubi  de  Virtulibus  tlieologicis  et  de  sacraniento 
Pœnileniiœ  ostendinius  nullo  fundamento  la- 
leni  obligaiioncni  aslrui  singulis  diebus  Donii- 
nicis  et  feslis,  sed  baec  proeccpla  obligare  duii- 
laxat  pluries  in  anno;  quoties  verô  el  quando 
prnecisè,  vix  posse  certô  delerminari. 

Dic(i3°  :  Non  obligantur  fidèles  vi  prœcepli 
ecclesiaslici  audire  concionem  diebus Doniiincis 
el  festis,  licel  ex  alio  capite  possint  obligari. 

Prima  pars  palet ,  quia  nullibi  legitur  pra;- 
ceptuni  stricte  ad  id  obligans,  neque  sensus 
cominunis  (idelium  id  percipil. 

Secunda  pars  ciiam  palet,  quia  si  concio  sit 
alicui  neeessaria,  sive  ad  mysterioruui  lidei 
cognilionein,  sivc  ad  morum  coniposilionci!!, 
nec  eam  aliàs  et  alibi  habeat,  lenebitur  ex 
prajcepto  iiaturali  cl  divino  diebus  pr.Tfatis 
babilam  audire  :  quia  qui  lenetur  ad  lincni,  le- 
netur ad  média  huic  lini  assequendo  neeessaria. 

Dices  cum  glossalore  Sunimnlae  Cajeiaui  el 
aliis  :  Ex  cap.  i  jain  cil,  sess.  2i  concilii  Trid. 
tenenlur  episcopi  cl  parochi  diebus  Doniinicis 
et  feslis  solemnioribus  annuntiare  lidelibus 
verbuin  Dei  :  ergo  tenentur  lideles  his  diebus 
audire  verbuni  Dei,  idque  in  suà  paruchià  ;  cor- 
relaliva  enim  débet  esse  obligatio,  siiiuiJeni 
frustra  tenerentur  parochi  concionari  si  nullus 
tenerelur  eos  audire. 

R.  r  D.  consequens  :  Ergo  tenentur  fidè- 
les his  diebus  audire  verbum  Dei,  qualeniis  id 
necessarinm  est  ad  observationein  lesli,  nego  ; 
quatenùs  id  necessarium  est  ad  suamsalutem, 
concedo.  Et  in  hoc  correlaliva  est  obligatio 
parochi  et  parochiani,  ul  quando  iste  indiget, 
ille  lenetur  docere,  et  iste  lenetur  audire.  Si 
autem  non  indigeat,  quia  vcl  scil,  vel  ab  alio 
inslruilur  el  corripitur,  iiulla  esl  in  parocliiano 
obligatio  audiendi,  quamvis  reinaneal  in  paro- 
cho  obligatio  docendi;  quia  scniper  prjbsu- 
muiitur  plures  indigentes  :  sic,  v.  g.,  in  acade- 
miis  professores  stipendiarii  tenentur  docere 
volentes  instrui,  nullus  lamen  tenelur  eos  au- 
dire  vel  adiré. 

R.  2°  quod,  sicut  parochi  in  his  ïridentini 
verbis  non  apprehendunl  sibi  slricluui  prte- 
ceptum  singulis  omniiiô  dominicis  coneio- 
nandi;  quoi  sunt  enim  inter  tinioratos  qui 
absqnc  scrnpulo  aliquoties  oinillunt  !  ita  nec 
parochianis  debent  imponere. 

Inst.  :  Concilium  ibidem  subdit  :  c  .Moneat- 
«  que  episcojius  populum  diligenler,  uiuim- 
«  quemque  leneri  parochiœ  sux  interesse, 
1  ubi  commode  id  fieri  potest,  ad  audiei-dum 
<  verbum  Dei.  •  Ergo. 


1230 


APPENDIX  II. 


1340 


H.  1°  ul  aille,  concilium  loqui  de  obligaiione 
audiendi  concionem  qualenùs  necessaria  est 
ad  scienliam  saliilis,  non  qualenùs  necessaria 
esl  ad  saiiclilicalioneni  diei  d^ininica;  ;  cùm 
ibi  sermo  sil  de  concionibus  qua;  liabentur 
non  solùm  dielius  dominicis,  sed  eliam  diebiis 
i'ei'ialibus  lempore  Quadragesimœ  ol  Advcniùs, 
ulpaiel  ex  lexin. 

R.  S»  :  Ex  bàe  ralionc  el  ex  his  pariiculis  , 
tibi  commodt'  iit  fieri  polest,  evidens  est  to  te- 
ncri  non  importare  striclam  obligationem,  sed 
decenliam  lanlùni  et  convonienliain  respeclu 
iidebum  in  génère.  Respeclu  auleni  coriini 
qiiibus  necessaria  esl  concio  ad  salutem  , 
urget  prxcepluni  nalurali' ,  ul  dictiini  est 
supra. 

Dico  4°  :  Obligaiilur  fidèles  snb  peccato 
veniali  adessc  Vesperis  diebus  domiiiieis  cl  fe- 
slis  ;  ita  Pontas  v.  Dimanche,  cas.  iî,  «un  Na- 
vari'O  et  aliis;  quia  sic  ferl  coiisucludo  populi 
chriâtiani;  nec  esl  uMus  saiteni  in  his  parlibus 
qui  aliquain  obligationem  audiendi  Vespcras 
his  diebus  non  appréhendai,  minorem  tamen 
obligaiione  audiendi  Missani  ;  el  ideô  de  hu- 
jusniodi  omissione  se  accusant,  disUngucndu 
tamen  iiuer  ouiissioneni  Missaî  et  Vesperarum. 
Adde  quod  lempore  Vesperarum  soleanlprohi- 
beri  specialiler  mercalus  ,  compolalioiies  ,  lu- 
sus,  spcclaeula,  etc.,  qna:  oinnia  indicanl  ali- 
quam  obligationem. 

Uico  5"  :  Qui  diebus  Douiiiiicis  el  f'eslis 
abslinet  ab  opeiibus  servilibns,  el  audit  Mlssani 
iieglectis  aliis  religionis  ojieribus,  quamvis  sil 
rcprehensitilis ,  ut  dixi  in  prima  conclusionc  , 
satisfacil  tamen  pra;ccpto  de  observalione 
festoruni  sic  ,  ut  non  peccet  mortaliter.  lia  S. 
Anton.  2.  p.  lit.  0,  cap.  7,  §  4  ;  el  post  ipsuni 
Nalalis  Alexan.  lib.  4,  a.  0,  rcg.  10  ;Cajcl.  iu 
Sumnià,  v.  Fesltim  ,  n.  30  ;  Pontas  v.  Diman- 
chc,  cas.  1,  el  cominunilersummislœ. 

Sequilur  ex  prœeedeiilibus  conclusionibus  , 
eamque  probal  S.  .\iitoniii.  cilatus,  ex  hoc  D. 
Thoma;  principio  :  «  Intenlio  legislatorlscirca 
9  aliquod  pra;ceptuni  est  de  duobus.  Primuni 
«  est  ad  quod  iiilendit  inducere  per  pixcepta 
i  legis,  el  hoc  est  virlus  ;  aliud  esl  de  quo  in- 
•  lendit  pra;ecptuni  l'erré  ,  et  hoc  esl  quod 
«  inducil  vel  disponil  ad  virlnlem,  scilicet 
5  actus  virlulis  ;  non  enini  idem  esl  finis  prai- 
«  cepi!  et  id  de  quo  pra!ceptuin  datur,  sicul 
t  neque  in  aliis  rcbus  idem  esl  Unis  el  id 
I  quod  est  ad  liiiem.  «  Posl  quse  D.  Thomaî 
verba  siibdii  S.  Anioninus  :  <  Ilaque  ,  quara- 
<  vis  inteiidat  legislalor  (inein    pri-eccpti  ut 


I  quid  perfeclius ,  non  tamen  intendii  id 
«  ponere  sub  prœcepto,  ijuia  niulliiudo  cui 
1  dalur  lex  non  est  subilô  capax  perfectionis, 
«  sed  paulatim  ;  sed  intendil  ponere  sub  proe- 
«  ceplo  id  quod  disponil  ad  illud  el  quod  est 
s  facilius  ad  observanduni.  >  Haec  S.  Anton, 
in  pra;senli  maieriâ  :  sicquc  abstinere  ab  ope- 
ribus  servilibus  et  audire  Missam  cadunl  qui- 
dem  sub  proecepto  de  observalione  diei  fesli;  at 
sanclificari  per  opéra  pia  lam  interna  quitni 
exlerna,  et  iis  vacare  pro  majori  salteiii  parte 
diei ,  est  finis  Ecclesiae  prsecipienlis  qui  non 
cadit  sub  prxceplo. 

Quod  sanè  doctoris  Angelici  principiuin, 
conimuniter  receplum ,  non  salis  adverlunt 
qui  agenlem  quodcumque  opus  à  divino  cullu 
abstrabens  ,  slalim  violati  prxcepli  reuin 
inclainanl,  non  dislinguenles  inter  rem  pra;- 
ccptam  et  Unein  praecepli ,  nec  intelligentes 
culium  divinuin  praeier  cessalioncm  ab 
opère  servili  el  audiiionem  Misssc ,  esse 
duntaxai  finem  praecepii ,  et  non  rem  prœce- 
plam  ;  quod  esl  alterum  D.  Thomaî  principium 
de  quo  dixi  art.  1  hujus  disserl.  conclus.  5. 

Obj.  in  variis  lum  conciliorum  cum  ponliQ- 
cum  decreiis  el  in  Catechismo  Romano, 
plura  alia  pielalis  opéra  prxscribi  exercenda 
per  lotain  dieni  Dominicam  aul  feslivam  : 
ergo.  —  R.  plura  quidem  prœscribi  non  qiiae 
scmper  neeessario  fieri  debeant,  sed  qu;e  fieri 
convenit,  ut  dixi  iu  prima  conclusione.  Plura 
enira  proeseribuiilur  quse  cerlô  constant  non 
requiri  neeessario  ad  festoruni  observalionein, 
ul  suut  pauperum  sublevanien,  xgrotaniium 
visilatio,  niœrenlium  consolalio  el  similia. 

Coiifulatnr  singiilaris  opinio  Fraiicisci  Heimoii. 

Singularem  opinionem  hic  défendit  R.  pa- 
ter  FranciscusHennon,  in  Decalog.  disp.  5,  q. 
i,  conclus.  8,  eum  nenipe  qui,  audil.à  privalà 
Missâ,  reliquuni  lempus  oliosè  lereret ,  pec- 
care  mortaliter ,  non  quidem  eontra  legem 
ecclesiaslicam  ,  sed  contra  kgeiii  naturalem 
praecipienlem  tolani  diem  sanctificare,  nisi 
aliàs  huic  obligalioni  per  hebdomadam  salisfa- 
cial.  Et  quamvis  fatealurbanc  suam  sentenliam 
non  ila  mullos  casuisias  habere  patronos,  con- 
leiidil  tamen  esse  verissimam,  et  in  conciliis  , 
Palribus  el  ratione  esse  evidenler  fuudalam. 
Piani  sanè  religiosi  viri  iutentionem  laudo  ,  at 
singularem  ejus  opinionem  prorsùs  infunda- 
tam  et  falsam  evincam  ex  ipsius  probaiionura 
relutatione. 

l'iolerl  itaque  1°  iu  probationem  suac  scii- 


1241  DE  SANCTIFICATIONE  DIEI 

tenliae  concilium  Maliscon.  Il  sub  Pelag.  Il,  ubi 
caiione  10  diciliir  :  Sint  ocnti  mamisqiie  rcstrœ 
lolû  ilto  (lie  (Doniinico)  ad  Deiim  expniisu-;  Tii- 
l'oii.  i  :  Die  ilominico  oporlet  omncs  clirisliufios 
in  lande  bei  et  (jratiamm  aclione  usque  ad  vespe- 
ram  perseverare;  iicmconc.  Narboii.,  Aquciiso, 
Avcinon.,  Biliiric  ,  Burdigal.,  ubi  oslendilur 
debere  clirislianum  hymnis,  canlicis,  orationi- 
bus,  assislendo  diviiiis  olliciis,  Yespcris,  eoii- 
cioiii,  etc.,  dieni  Doiiiinicamtransigerc. 

R.  hoc  arguiiienluni  ex  omiii  parle  iiularo. 
El  1"  bœc  sunl  jiiris  posilivi ,  nec  concilia 
laudata  iillaienùs  insinuant  ea  (\ux  piœscri- 
bunl  esse  jnris  naluraiis. 

2°  His  sanciionibiis  eam  adhibeo  responsio- 
Dcni  qtiain  ipse  Henno,  conclus,  teriià  ejusdem 
quïst.  adliibct  Calechisnio  Uoniano  eadeni 
praescribenli,  nimirùin  ibi  non  lunliim  refcrri  ea 
quœ  fieri  debent  ,  sed  ca  quœ  fieri  convenit , 
cùm  rccenseanlur  nnilla  qua>  cvidens  esl  non 
requiii  necessariôad  dici  Doniinicae  observan- 
liam  ,  ul  in  concilie  Biivdig.  panpenini  suble- 
vamen,  mœsloi'uni  consolaiioneni,  eic,  et  in 
concilio  Aqucnsi  dislinguatur  inter  Missani  et 
Yesperas  :  sic  ul  de  Missà  dicalur,  qiwd  sine 
gravissimi  peccali  culpâ  praUermilli  non  polesl  , 
de  Yespcris  aulem  ,  quôd  iis  interesse  ma n- 
niè  convenil. 

R.  3"  hoc  argumenluni,  si  de  obligalione 
slrietà  inlelligalur  ,  niniis  probare  ,  adeôque 
nihil.  Probaret  enini  totaui  omninô  et  inle- 
grani  diem  Doniimcani  openbus  pielaiis  esse 
inipendendani  :  quod  ipse  adversarius  in  resp. 
ad  objeclioneni  quarlani  falelur  contra  Jueiiin, 
I  nec  physicè  nec  moraliier  posse  inlelligi  ; 
«  allas  vix  uiius  chrislianus  obi  galioni  sua; 
«  satisfacerel  :  unde  puial  non  condcmnandum 
«  illuni  gravis  peccali,  qui  ultia  pièces  niaiiè 
«  et  vesptri  recitari  solitas  Missani  alleutè  et 
»  reverenier  audirei,ci  postea  Yespcris  inler- 
«  csret.  >  Sed  dical  velini ,  quà  auetoritale 
aut  quo  l'undamento  doclor  privalus  jus  na- 
lurœ,  ut  prétendit  de  lotà  et  intégra  die  ad 
unani  horani  circiler  reslringal  ,  qui  lam 
amarè  insurgit  in  eos  (|ui  ad  scmihoram  re- 
slringunl  ;  lanlunine  inlercedil  intervalluni 
inter  horam  et  semihorani  ,  iit  hora  dicalur 
lola  dies  et  non  seniihora  ?  Sed  andiamns  ra- 
tionem  :  Quia  ,  inquil ,  Ecclesiœ  pnelati  ctiam 
maxime  timorati  non  videnlur  plus  exigera,  lia 
sanè  :  sed  quia  sic  Ecclesiœ  prselaii  eiiaiii  li- 
nioraii,  non  in  eàsuntopiinonc  quèd  jusnaturœ 
praecipiat  loiam  et  integram  diem  impendi 
culUii  dixiiio  ut  coniciidil   iheulnMis  Franci 


DOMINIC^  ET  FESTORUM. 


1242 


scanus  ;  alioquin    non   magls  ipsi  quàm  ipse 
cobaîrcnlia  loqiiereniur. 

Proferl  2"  in  probationem  sua;  senlentia; 
auctorilales  Palruin,  et  1°  S.  Clenienlis  papre, 
lib.  2  Conslil.  Aposlolicarnm,  cap.  63,  ubi 
dicitur  :  <  Quani  excusationeni  albrrc  polest 
i  Deoqui  hoc  die  non  convenit  ad  audienduui 
«  salularein  de  rcsurrectionc  sernioneni...  in 
«  quo  Propiieiaruni  lectiohabelur  etEvangelii 
«  praedicalio  et  sacrificiuni?  »  Citai  insuper 
Justinuin  Martyreni ,  Apolog.  2  pro  Clirisiia- 
nis,  ubi  eadeni  ferè  proierl;  et  Nicolauui  I, 
ad  consulta  Bulgarorum  ,  cap.  10  et  11. 

R.  consiilutiones  quœ  dieunlur  Aposloliea: 
et  sub  noniine  S.  Clemenlis  circuniferiintur, 
JHXia  sanioris  crilica;  vindices,  Bi'llarininuni, 
Barouinni ,  Albaspinauim  ,  de.,  esse  apocry- 
phas,  duclrinain  conlinere  sive  quoad  doaina 
sive  quoad  disciplinani  à  docirinà  Apostolorum 
et  S.  Cleinentis  abhorrenleni,  idcoque  elApo- 
slolis  el  ipsi  Cleinenii  supposiias.  De  quo  vide 
Naialeni  .Mexand.  secul.  1,  dissert.  1. 

R.  2°  dato  liaac  auetorilatem  esse  alicujus 
ponder.s,  nihil  eà  importari  pra'ler  audilio- 
neiii  Missa;  in  quà  et  habebatur  sernio  et  legc- 
bantur  Scriplura;;  ncque  eiiim  lune  leinporis 
erant  conimunes  Missœ  privat;c  sicuti  nunc. 
Quod  si  aliquid  aliud  priHendal  Henno  ,  ipse- 
niet  aut  solval,  cùm  in  icsp.  ad  quarlam  obje- 
clionem  concédai,  omisso  sermone  ,  salisfieri 
pixcepio  nalurali  per  audilioneni  Missa;  et 
Yesporarmn  ,  aut  cerle  dieul  euni  non  salisfa- 
cere  qui  sernionem  de  rcsurrectionc  non  au- 
dierii.  De  S.  Jusiino,  cùm  nihil  spéciale  pro- 
férai, nihil  spéciale  respondeo.Ad  Nicolaum  I 
respondeo  ul  supra  conciliis  respondi. 

Proierl  3"  inomeiiia  à  ralionc.  Prinnim  ; 
«  In  rei  veritale  non  polest  dici  diem  aliquam 
«  sanclilicare ,  qui  ad  summum  quadragesi- 
«  mam  oclavam  illius  parlem  sanciilical.  »  Er- 
go.  Secunduin  :  i  llla  dicuntiir  sanctilieari  in 
«  lege  quifc  diviiio  enllui  applicmlur.  inquil 
1  S.  Thomas,  2-2,  q.  112,  a.  -l  ;  sed  qui  to- 
«  luni  diem  dominicum  impendil  olio,  nugis  , 
i  etc.,  excepta  parle  niinimà,  non  applicat 
(  illum  cuUui  divino.  »  Ergo.  Terlium  :  <  Non 
«  censeiur  ille  nalalem  régis  relebiare  qui , 
I  data  recroalioni  semiliorà ,  reliquum  dici 
«  lempus  insumeret  insludiis,  ncgoliis,»  etc. 
Ergo. 

R.  1°  bas  onines  ratiuncu'as  nili  faiso  sup- 
posito  ,  nimii'ùm  lolam  et  inlegram  diem,  aut 
saliem  majorem  ejus  parlem,  ex  prxcepio  na- 
liir.ili  rs;c  culliii  diviiioposilivo  inii^ciidcnd.im. 


12i3 


APPENDIX  II. 


1244 


Falsumest,  inquain,  quàm  maxime  lioc  sup- 
posiiurii,  quod  nec  leviter  probat  Heiino,  iiec 
probari  potcsl  :  quis  cnim  evincet  legera  luilii- 
ralem  tliciaie  iinum  ex  sepieiii  diebiis  liebtlo- 
iiiadae  inlegrum,  aul  pro  majori  parle  ,  in  con- 
tiDuis  piclalis  operibus  necessariô  et  sub  pec- 
calo  inorlali  esse  iransigendiiiii?  Forte  profe- 
ret  istud  vulgalum  Exodi  :  Mémento  ut  diem 
sabbali  sancli/ices.  Al  id  est  juris  posilivi,  ne- 
que  his  verbis  iinportalur  pisceptum,  sed finis 
dunt;i\at  pra'ccpli ,  inquit  diserte  S.  Tliomas. 
Sed  quid  inoror  ?  uliro  fatetur  ipse  Henno,  in 
responsione  ad  qiiartam  objectionem,  hoc  suum 
supposilum  iieqiie  physicè  neqite  moraliter  posse 
inlelligi  ;  et  ideô  lotam  diem  ad  unam  circiter 
boram  reducit.  Qiio  ergo  tendunt  ejus  argu- 
menta? Non  sanclilicat  equidem  lulam  diem 
qui  semihoram  tantùm  applical  cultui  divino  , 
sed  non  tenetur  ad  talem  tollus  diei  sanctifica- 
tionem ,  fatente  ipso  paire  Henno  ,  cui  sulBcit 
unius  circiler  horae  sanclificatio.  At  forte  san- 
clilicare  lioram  circiter  unam  ,  est  diem  san- 
cliiicare  ?  Die  ,  sodés,  quo  révélante  didiceris 
semihoram  non  constiluere  diem  ,  uoam  verô 
horam  constiluere?  Intérim  ego 

R.  2°  adversarii  ratioaes  in  ipsum  relor- 
«  quendo.  1°  In  rei  veriiate  non  potcsl  dici 
«  diem  aliquem  sanctiûcare ,  qui  vigesimara 
«  quartam  parlem  tantùm  sanctiiicat  s  :  aiqui, 
juxla  patrem  Henno,  sufEcit  ad  vitandum 
peccatum  mortale  s;»nctiricare  vigesimam  quar- 
tam parlera  tantùm  :  ergo.  2°  i  llla  dicuntur 
I  sanclilicari  in  lege  ,  quae  diviuo  cultui  appli- 
I  canlur,  inquit  S.  Thomas,  2-2,  q.  122,  a.  i; 
I  sed  qui  tolum  diem  Uominicum  impendit 
I  otio,  nugis,  excepta  parte  minimà  (scilicet 

<  vigesimà  quartà,  juxla  Henno),  non  applical 
I  illum divino  cultui:  >  ergo. 5° <  Non  censelur 

<  ille  natalera  régis  celebrare  qui,  data  recrea- 
t  tioni  unà  horà  circiter,  reliquum  diei  tempus 
•  insumerel  in  sludiis,  negoliis,  >  etc.  Ergo. 

Vides  quomodo  ipse  se  suo  gladio  jugulât 
theologus  Franciscanus  ;  nisi  forte  dicat ,  ut 
jam  notavi,  semihoram  addliam  semihor*  aul 
ab  eàsubslraclam  facere  et  non  facere  diem, 
sic,  ul  qui  semihoram  sancliUcat  diem  non 
sanctilicet,  et  qui  horam  sanciificat  diem  san- 
clilicet;  quod,  ut  jam  innui,  risu  potiùs  quàm 
serià  refulalione  foret  dignum. 

Me  etianï  non  p.irùm  inovet  quèd  religiosus 
auetor  in  sua>.si!igularis  opinionis  pairocinium, 
advocel  S.  Thomam,  eo  ipso  loci  ubi  S.  Doclor 
ipsi  in  lacieni  resistil;  docet  en  :ïS.  Thom. 
loco  quem  cItJU  P.  Henno.  saniiticaiionem  sab- 


bali per  cullum  posilivum  esse  duntaxat  finem 
praecepii  et  non  rem  praeceptam  :  «  In  obser- 
«  vanlià  sabbali,  inquit  S.  Doclor,  duo  sunt 
I  consideranda,  quorum  unum  est  Onis,  et  hoc 
«  esl  ul  honm  vacel  rébus  divinis,  quod  signi- 
I  ficatur  in  hoc  quod  dicil  :  Mcmeiilo  ut  diem 
I  subbali  sanlifices:  illa  enim  dicuntur  sanctili- 
«  cari  in  lege  quae  divino  cullui  applicantur.  i 
H*c  ibi  S.  Thomas;  alibi  autem  docet  finem 
pr*'  epii  non  cadere  sub  priecepio.  In  hoc  ergo 
allucinalus  esl  doclor  Scolisla,  quod  non  dis- 
tinxeril  inter  finem  prœcepli  et  ipsum  prae.- 
ceplum. 

f!.  3°  eiiam  secundùm  nostrara  et  commu- 
neni  senienliam,  diem  aliiiuo  sensu  sanctificari, 
nempe  cessalione  ab  operibus  servilibus;  hàc 
enim  requie  in  meraoriam  requielionis  Dei  ab 
opère  creaiioiiis  assumpià,  ipsi  Jiidœi  sabbaium 
aliquo  modo  sanctificabani.  Quod  si  praelerea 
cultnin  aliquem  posilivum  requiras,  eliam  ha- 
beiur  in  auditione  Missa;.  Ali(iuid  autem  plus, 
aliquà  lege  etiam  nalurali  in  rigore  requiri, 
gralis  asseritur.  El ,  ui  exemplo  palris  Henno 
ilerùm  conlra  ipsum  ular,  numquid  ille  cen- 
serelur  diem  nalalem  régis  celebrare,  qui  per 
loiara  diem  ,  clausà  ollicinà,  absiineret  ab  ope- 
ribus sua;  arlis  et  per  semihoram  adessel  prin- 
cipaliori  recreationi  proposilae,  de  cœlero,  otio, 
deambulalioni,  studio,  liiteris  scribendis  et 
siniilibus  vacaret?  Non  aliter  certè  celebranlur 
festa  profana. 

Judicel  modo  kclor  ulrùm  hœc  singularis 
opinio  iheologi  Franciscani ,  pluribus  aliunde 
tilulis  venerandi,  sit  renssima  et  in  coiiciliis. 
Pairibus  et  ratione  evidenter  fundala.  Intérim, 
ciira  cujuscumque  offensionem ,  mihi  liceat  in 
hune  auctorem  regerere  verba  ([uae  ipse,  con- 
clusione  prima  ejusdem  quœslionis,  profert  in 
rigidiores  casuislas  :  <  Sciant  ergo  illi  qui  sic 
i  pro  libitu  praeccpta  mulliplicant,  se  eliam 
I  nuilliplicare  peccata,  et,  sub  pr.ete.Mu  obse- 

<  quii  Deo  |ira;slili,  illaqueare  auinias  inimme- 

<  ris  pecc.ilis.  i 

lia  Dilluart  :  inlegrum  retulimus kxuim  illius 
aucloris  et  alierius,  nempe  Patuzzi ,  ut  leclor 
babeat  sub  oculis  et  pr*cipua  fundamenta 
ulriusque  opinionis,  et  modiim  quo  parsallir- 
maliva  et  negaliva  discussa  fuit  ab  bis  Iheoio- 
gis  :  uoslrùm  imn  esl  controversias  inler  do- 
clores  agiialas  dirin:cre  ;  id  solùm  noUbimus 
in  ordiiie  ad  praxim ,  non  tanlura  dissidiuin 
cs-e  ([uanium  prinjo  intuilu  apparcl.  Non  pu- 
'amus  palronos  prioris  opinionis  accnsaluros 
esse  veluli  peccali  inorlalis  reum  euni  qui  ideii- 


1245 


DE  SANCTIFICATIO^E  DIEI  DOMIMCjE  ET  FESTORUM. 


1246 


lidom  non  aliter  sanciifical  diem  Dnminicani 
qiiàiii  piM'  audilioneni  Missae.  Collcl,  vir  in 
nioialibus  minime  siispertiis  laxilalis,  non  oô 
us(|uc  progieclilur,  sed  hœc  inniùm  dixil  : 
I  Graviter  inlra  vcnialis  peccarel  qui  niediam 
1  diei  parleni  in  olio  lererel,  ul  ii  facinnl 
•  quibusqnaecumqne  occasio  légitima  est  scse 
(  divinis  ab  olliciisdispensandis  causi.  >  Conl'. 
Prajiect.  de  tertio  praecepto,  n.  liG.  Ex  alià 
parte  patroni  secunda;  senlenliœ  censent  gra- 
viter esse  rcpreliensibiles  eos  qui  ex  pravà  con- 
suetudiiie,  tuni  per  bebdomadeni,  tum  per  dies 
lestivos,  negligunt  culinm  divinnni ,  et  audilâ 
breviori  Missà  quando  prïecipilur,  reliquurn 
lempus  pror.inis  negotiis  vel  otio  absuraunl  ; 
lii  enlm ,  sin  ob  violaiioneni  lertii  pnecepti  et 
legis  ecclesiasiicae,  saltem  sub  alio  diverso  re- 
spectu  raeritô  argunniur  iiegiigentiie  culpabi- 
lis  in  negotio  salutis,  et  se  infaustà  experientià 
probant  alicnos  à  vità  christianà.  Haec  si  simul 
conferantur,  eadem  ferè  erit  in  praxi  agendi 
ratio  confessariornm ,  scilicet  quantum  in  se 
est,  lideles  borlabunlur  ad  pietatis  exercitia 
per  dies  festos,  al  non  scvcrè  eos  reprebendent 
qui  illa  veinti  opéra  supererogationisaliquando 
négligent,  modo  aliunde  sub  aliis  respectibus 
non  sui£  saiuli  desint. 

INota  :  Mayol,  col.  554,  556,  quasdam  habet 
asscrtiones  circa  determinationem  operum  ve- 
tilorum  diebus  festivis,  quae  forte  muftis  paulô 
duriores  videbuntur,  nempe  de  operariis  qui  bis 


(lielnis  in  chartà  delineanl  opéra  postea  execu- 
tioni  (loniandandas,  item  de  notariis  qui  eliam 
piivatiniconliciuntvel  transcribuntconlractus; 
d(<  bis  et  aliis  similibus  judicandum  est  jnxla 
probalam  locorum  consuclndinem.  Ilnjiismodi 
simplices  delineaiiones  artiiicum  in  cbarlâ , 
qnales  sunt  architectorum,  sculptoruni,  fabro- 
nun,  conimuniier  permittunlur  à  Ibeologis, 
quia  licet  tendant  ad  opus  servile,  lamen  in  se 
non  snnl  inter  opéra  servilia  compnlandae, 
qnùni  poliùs  sint  operationes  animi  quàm  cor- 
poris.  Ita  Collator  Andcgavensis  ,  Commande- 
ments de  Dieu,  conf.  9,  qua;st.  3;  Billuart  de 
Ueligione  dissert.  6,  art.  5  et  alii.  Quoad  nota- 
rios  (pii  conlicinnt  instrumenta  conlractuum  , 
B.  Lignori  supponit ,  eos  non  peccare  lib.  3, 
n.  280,  hoc  pernnttente  consuctudine  ;  ila 
etiam  Collet  de  teriio  praecepto,  n.  20,  Coll. 
Andeg.  Pontas  verbo  Dimanche;  ii  omnes  non 
expresse  déclarant  boc  lioitum,  sed  eo  modo 
lo(iuunlur  qui  salis  désignai  nolarios  non  pec- 
caie,  etsi  sainbrius  esset  et  consultius  si ,  extra 
casum  nccessilatis,  ab  eo  abslinerent.  Ratio 
autem  est  quôd  cùm  actus  nolarii  non  sit  opus 
servile  nalurâsuà,  nec  in  jure  legalur  velilus, 
(ieri  tutà  conscienlià  potesl ,  uisi  obstet  loco- 

1    rum  consuetudo,  aut  lex  specialis. 

Ilaec,  licet  non  pertineant  ad  praesentem  ap- 

I    pendicem,    data  occasione,  diximus  ut  locum 
teneant  annotalionis  quam  icxtui  Mayoli  adji- 

I    cere  volebamus. 


DE  REVELATIONE  SEGRETI  ^'l  * 


Observatio  secreli  pertinet  ad  varia  Deca- 
logi  prxcepta  juxla  diversilatem  bonorum  qui- 
tus opponilnr,  prout  damnum  affert  vel  bonis 
fortunœ,  vel  honoris  et  famae,  aul  bonis  anima;  ; 
sedreduci  modo  generaliori  polest  ad  octavum 
niandatuni ,  quaienùs  eo  prohibetur  implicite 
onniis  abusus  linguae  noxiiis  proximo.  L't 
quaibtioncs  morales  de  secreto ,  quantum  par 
est,  evolvanius,  dicemus  1°  de  secreto  genera- 

(1)  Vid.  Mnlina  de  Justitià,  t.  4,  tract.  4, 
disp.  3,4,  5,6.  De  Lugo,  de  Jure  disp.  14, 
.sect.  9  ;  l'attuzzi  de  octavo  prsecepto,  cap.  0. 


tini  ;  2"  de  obligatione  servandi  secretum  ; 
5°  De  quibusdam  conseclariis  ex  illà  lege  se- 
creti  deducendis. 

§  1.  Notiones  prœvitv  de  secreto. 

In  prsesenti  appendice  ncn  Iraclamus  de 
observatione  illius  arcani ,  quod  ex  sacramen- 
lali  confessione  babetur,  hoc  enim  est  snper- 
naliiralis  ordinis,  nec  ad  praesensattinet  argu- 
meiilnm,  et  suo  loco  reservamus  ;  sed  illius 
secreli,  quod  naturale  est,  et  solà  naturx  lege 
indicilur.  Miiliipliciler  autem  aliquid  arcanum 


12i7  APPENDIX  m. 

vel  secreliim  esse  potest,  nimirùni  1°,  quia  pu- 
bliciim  non  est,  ui  suut  pluia  criniina  ,  qu» 
secreiô  coniniiiluntnr  ;  el  lioec  absque  jiisià 
causa  revi'lare  peccalum  consliluil  dclrailio- 
nis,  de  quo  superiùs  abundè  dixinius.  2°  Quia 
tua;  (idei  coinniissuni  est  vel  ad  lui,  vel  ad 
dicenlis  uiililalem,  scilicei  vol  ul  audiensali- 
quod  eviiei  piuiculum,  vel  ul  dicens  consilium 
quœrai,  el  hoc  dicilur  secrelum  conimissuni. 
3°  Quia  polliciUis  es  corde  légère  ,  el  arcanum 
habere  (|uod  audisti ,  el  lioc  dicitur  secrelum 
proniissum  :  quôd  si  aller  rem  libi  sub  secrelo 
palefacit ,  el  lu  silentium  pollicilus  sis  ,  lune 
secrelum  dicilur  et  commissun)  el  proniissum. 
1°  Quia  quod  arcanum  orat ,  scd  non  libi  com- 
missum,  ciim  injuria  pioximi  rescivisli ,  ul  cùni 
arcana  amicorum  per  e|iislol;ï  aporilionem  in- 
nolescunl.  3°  Ciini  illud  forlè  fortunà  sine  al- 
tei'Uî  injuria  comperisti. 

Secrelum  custodire  ardua  res  esl ,  praîsertim 
si  cum  val'ris  callidisque  bominibus  agenduni 
sil,  qui  illud  explorare  salaganl,  nam  quando- 
que  ipsa  vuliùs  nuitatio,  involuniarins  rubor, 
lenax  silentium,  responsi  denegalio,  nisi  arca- 
num nianilestant,  suspicionem  lamen  velie- 
meiilem  indticunl.  Quamobrem  qui  sccrela  sua 
aliis  prodere  voluiil ,  aileniè  perspicianl  opor- 
let  et  indolem  invesligenl  illius,  in  cujussinum 
sécréta  sua  elïundere  cupiiml ,  nùm  1",  probus 
sil  el  pius;  tiaiu  ut  dicitur  Provcrb.  Il  :  Qui 
ambiilat  jraudulenler,  rerelal  arcana;  qui  aiilem 
lide.ii  est  atinii,  ccial  amici  commissum.  2°  Nùm 
ingenii  polleal  acuniine,  quo  val  cal  versipelles 
indagatores  vel  declinarc  vel  l'allere.  3°  INùm 
sil  animo  forlis  et  conslans,  ni  ncc  minis  ad 
revelalionem  icrreri  possil,  nec  blandilii»  cl 
pollicitalioiiibus  enudliri.  El  conira  nerao  facile 
secrelum  promittat,  scdatteiitiùs  considerel  fe 
onus  sibi  grave  assunure,  in  quo  facile  potest 
de  suà  salute  pericliiari  sive  loqtiendo,  sive 
taceiido. 


1:21» 


§  2.  De  obtigatiûne  scrvandi  secretmii. 

Inqiiirunt  tlicologi  ad  quant  Icgom  pertineal 
arcani  cuslodia;  alii  eam  revocanl  ad  lidelita- 
tera,  alii  vcrôad  jusliiiam.  liane  conlrovcrsiam 
no.i  dillicile  esl  compoiiere;  enimvero  si  aga- 
tiir  de  secicio  à  iiatiirà  roi,  seu  ad  (|uûd  ser- 
vandum  nullo  paclo  lenemur,  sedjurenalurali, 
qui  illud  révélât,  v.  g.,  manifestando  sine  causa 
sutficiento  delictum  occnlluui  proxinii ,  non 
peccat  contra  lilclitatom,  cùm  nullo  modo  si- 
lentium promiserit ,  sod  violât  charilalem  ol 
jusliiiam,  oui  injusta  detractio  opponiliir.  Si 


autcm  qu;cstio  sil  de  secrelo  ad  quod  vi  pacli 
obligamur,  considorandum  qu;c  sil  iiatura  bu- 
jus  pacli,  quali  inlenlione  sancitum  l'uerit,  an 
partes  voluerint  se  obligare  justitià  ,  an  solùiii 
litulo  fidelilalis.  Secrelum  simpliciter  proini^- 
siim  (seu  cujus  convenlio  subsccula  esl  cogni- 
lioncm  rei  quant  prouiiltens  jam  ipse  viderai 
vel  audierat),  per  se  imponit  obligaiionem  (ido- 
litalis,  ul  omnes  l'ateniur;  omnis  enim  pro- 
missio  seriô  facta  servari  débet  ;  sed  quandoque 
vinculum  jusiitiae  etiain  inducil  ex  inlenlione 
promitlenlis.  Quolies  ea  esl  volunlas  conira - 
hetilis  et  pernjissio  eodeni  sensu  ab  allero  ac- 
ceplatur,  nullum  dubium  est  quin  exurgat 
obligatio  juslili;e;  si  aulem  illa  inienlio  nec 
verbis  nec  aliis  circumslanliis  salis  manifcsle- 
lur,  pr;Esumendum  csi  promiilenlem  noluisse 
se  obligare  lilulojuslitiae;  nam  gratuila  pro- 
niissio  favorabililer  est  interpreianda.  Secre- 
lum, quod  tlicologi  vocanl  commissum,  quia 
alicui  commitlilur  pra;vià  convcntione  de  eo 
servando ,  imponit  por  se  ci  cui  Iraditiir  obli- 
gaiionem jusiitiae  |>roporlionalam  rei  gravilali. 
Ratio  esl  quôd  tune  inlervenit  conlraclus  one- 
rosus  ,  seu  mulua  el  reciproca  obligatio  quai 
ex  sensu  communi  non  esl  simplcx  obligatio 
fidelilalis,  sed  jusliliae;  bec  secrelum  alicujus 
(idei  iraditum  considi;raiur  veluli  deposiluin  ; 
porrô  juslilia  velat  quominùs  violelur  doposi- 
luni  el  quis  ulalur  notilià  rei  quant  non  liabet 
ulsuam,  sed  ul  rem  alienam  sibi  commis-ari. 

Quousque  se  exlendal  obligalio  secreti  sive 
litulo  cliaritatis,  sive  tilulo  fidelilalis  vel  ju- 
slilia;, slaluemus  per  régulas  sequenles 

Regila  prima.  —  De  secrelo  à  nalurà  rei. 

Qui  sine  raiione  sulliciente  secrelum  révélai 
ex  qno  proximo  damnum  sequilur,  sive  in  bo- 
nis fortiin»,  sive  in  vilà,  famà,  el  bonore,  quo- 
cumque  modo  secreti  noliliam  sil  adepius , 
peccat  lellialiter  contra  jusliiiam,  et  ad  damna 
reparanda  lenetur.  Manifesta  est  hujus  propo- 
silionis  veritas,  quae  probalione  non  indiget , 
sed  declaraiione.  Qui  furibus  locum  secrelum, 
ubi  cusloditur  pecunia  proxinii,  révélât,  gra- 
viter contra  jusliiiam  peccat,  et  est  reslilulioni 
obnoxius.  Qui  ducum  el  principum  arcana  ho- 
stibus  révélant ,  pari  paclo  gravissimé  conira 
justitiam  peccanl ,  et  damna  lenenlur  sarcire. 

Dixi,  sine  raiione  suijiciente ,  nam  juxta  ea 
qu;e  explicaia  suni  ubi  de  delraclionc,  nemo 
lenetur  secrelum  servare  cum  vitae  suae  dispen- 
dio,  nec  cum  suo  majori  danino ,  qiiàm  est 
illud  quod  ex  rcvelalione  sequeretur,  custo- 
dire, nisi  in  boni  communis  detrimentum  ver- 


l2iW 


1)E  KEVELATiUiNE  SECRETf. 


1-250 


gat.  Manifesta  esl  liujus  quoque  doctiiiix  veri- 
tas  ;  iiani  nenio  tenclur  inagis  proxiiiium  aniarc 
qiiàm  seipsum,  el  aUerius  boiio  cuni  siio  nia- 
jori  detrimento  coiisulere.  Fieri  tamcn  polest, 
ut  quis  ex  charitate  crga  proxiiuuiii,  cl  ob  bo- 
mim  ejus  spiriluale,  tam  grave  oiius  assumât  ; 
nec  pcccabil  contra  ordiueni  charilalis,  ciini 
quisque  possit  ex  luotivo  chariiatis,  etobbo- 
num  proximi  spiriluale  vils  leniporalis  de- 
Irinienluni  suslinere,  ul  superiiis  ostendimus. 
Regli.v  II.  —  De  secreto  commisso. 
rieneratim  loquendo,  qui  secretum  sibi  coni- 
missum ,  el  ab  ipso  promissuni  révélai ,  graviter 
peccal,  licel  iiullum  sequalur  proximo  delri- 
iDcntuiu,  sed  sola  injuria  vel  dedecus  :  «am  in 
re  gravi  prnximum  injuste  gravai ,  ac  gravem 
iiji  inlert  injuriam.  Secreiuraautem  non  sulîim 
tune  cominissum  et  promissuni  dicitur,  quando 
aller  sccreli  CHStod;aui  postulai,  aller  exjircssè 
pollicetur,  scd  etiam  ciim  tacite  quis  ex  ollicio 
suoaliorum  sécréta  novit,  uti  suni  nudici,  ad- 
vocali,  cliirurgi,  ibeologi,  obstetrices,  quippe 
qui  ex  ofTicio  vel  imposito  vel  sponté  suscepto, 
arcanorum  veluti  dcpositarii  coiistituunlur,  et 
lege  secreli  adstriiigunlur,  licel  nulla  cxlcrior 
pnccesseril  secreti  vel  coniniissio,  vel  promis- 
sio.  De  advocalis  scribil  S.  Thomas  liic  qu.  71, 
a.  5,  ad  2  :  «  Advocatus  si  in  principio  credi- 

<  dit  cansam  justam  esse,  el  postca  in  pro- 
«  cessu  apparealeam  esse  injustam,  non  débet 
«  eani  prodere,  ulscilicelaliani  parlcui  juvet, 

<  vel  sécréta  suae  causoe  alteri  parti  rcvelel.  i 
Dixi ,   generalim  loquendo  ;  non  polest  modo 

absoluto  slatui  legeni  secreti  commissi  semper 
obligare  sub  gravi ,  cùm  idenlidcm  ca  sit  illius 
niateria  ul  esse  nequcat,  noquidcm  vi  inlentio- 
nis  conlralienlium ,  objectuni  obligalionis  gra- 
vis ;  sed  dici  poiesl  generalim  banc  esse  obli- 
galioneni  gravem  praesertim  si  secretum  alicui 
fueril  commissum  rations  sui  ollicii.  ïunc 
enim  independenler  à  maierià  et  detrimento 
personali  proximi  in  casu  particulari ,  adesl 
considcratio  generalis  petita  ex  ordiue  el  bono 
publico  socielatis.  Maxime  interesl  boni  pu- 
blici  ut  grave  sil  deposilum  secreti  sub  custo- 
dià  borainum,  qui  ex  officio  illud  suscipiunt, 
ut  omnes  possinl  ûducialiler  recurrere  ad  eo- 
rum  fidem  el  prudenliam  quando  indigent 
consilio  ;  alverô,  si  sub  praetexlu  quôd  maleria 
sit  levis,  hi  depositarii  pularent  se  aut  nulla- 
lenùs  aul  nonnisi  leviter  peccare  secrela  reve- 
lando,  mullùm  laederetur  illa  liducia,  et  non 
scmel  levé  reputarelur  quod  grave  esl  respeclu 
eorum  quorum  referl;  undedicendum  est  ge- 


neralim, gravis  peccati  reos  esse  censendos 
qui  lisec  secrela  produnl. 

Regixv  III.  —  Ue  secreto  prumisso. 

Qui  secreli  cuslodiam  sponté  pollicitus  est, 
ad  illud  servanduui  tenelur,  modo  sub  gravi, 
modo  sub  levi,  speclatis  circumslantiis.  Nam 
si  aliquod  sequalur  ex  revelatione  damnum 
proximo,  illud  sub  gravi  cuslodire  tenclur  ;  si 
vero  nuUum  damnum  vel  nocuriientum  pro- 
Iluat,  sed  solùm  dcdccus  vel  ignouiinia,  ad- 
buc  sub  gravi  ad  illius  cuslodiam  tenelur.  Pari 
paclo,  si  negotium  sil  gravioris  monienli,  pro- 
lecio  arctiùs  ad  secreti  cuslodiam,  qu;im  si  sit 
levioris,  adstringil;  qua;  enim  levia  insesunl, 
malcriam  esse  non  possunl  gravis  obligalionis. 

Nota  1°.  Qui  alierius  secretum  injuste  resci- 
vii,  ejus,  ex.  g.,  lilieras  injuste  aperiendo,  si 
grave  inde  proximo  consequatur  damnum  in 
vilà,  honore,  el  bonis,  tenelur  etiam  cuni  pe- 
riculo  vil.ie  secretum  cuslodire.  Nam  injiisliiia 
in  proxinnim  comniissa  cjns  secretum  deiegen- 
do  injuslo  ujodo,  illuni  jure  suo,  quo  gaudct 
ne  secretum  suiun  manifeste  u;  et  in  publi- 
cum  prodeai,  non  privai;  ipse  verô,  qui  in- 
juste alionum  delexit  secretum,  in  hanc  neces- 
silatom  se  sponlè  conjecit,  qMi|)pcqui  et  prœ- 
vidcre  el  pra;cavere  bnjusmoJi  periculnm  et 
poieral  et  debebal.  Excipitur  tamen  casus ,  in 
quo  lenerelur  quis,  cujus  esl  res  arcana  dete- 
rta,  eam  mauifeslare  ad  viiam  inimcentis  ser- 
vandam,  vel  si  injuste  vexant  ipsum  secr.  tum 
rcscientein  ;  lune  enim  isie  vini  vi  repellere 
posset,  ut  licel  uti  gladio  ad  sui  defensioncin 
quem  iilicilè  furatus  esl. 

Nota  2°.  Qui  secretum,  quod  sub  gravi  cu- 
slodire tenelur,  vel  uni  revehu,  graviler 
peccal.  Huic  rcgui*  contradicunt  non  pauci 
auctores,  quos  citant  cl  approbanl  Salinan- 
licenses,  qui  putani  :  <  posilo  quod  non  cedat 
t  in  alicujus  famaî  vel  bonoruni  delrimentum, 
i  pariim  referl,  quôd  ab  uno  vel  allero  pru- 
«  demi  res  sciatur,  (jui  eam  sub  secrelo  sunt 
s  servaturi.  «  Verùra  à  posiià  régula,  tanquàm 
solà  verà  et  cerlà,  puto  non  receilenduin,  op- 
positâ  plané  ratione,  quia  nimirùin  non  jjarvi, 
sed  imô  maximi  referl,  ne  quis  uni  vel  alteri 
secretum  sibi  commissum  revelcl;  nam  hoc 
paclo  quolibet  arcanum  jain  facilliuièin  pnbli- 
cum  prodircl.  Quandoquidem  si  mihi,  qui  sub 
gravi,  ut  supponimus  ,  teneor  secretum  cuslo- 
dire, illum  uni  vel  alteri  pandere  sine  gravi 
culpà  licel,  profeclô  hoc  licebil  et  iis,  quibus 
secretum  l'evelavi, cùm  majori  non  obstringaii- 
tur  silenlii  lege  ;  polerunt  igitur  et  isli  uni 


12SI 

vel  alteri  revelare,  el  sic  de  cœieris  erit  dicen- 
dum  :  en  ijîitur  secreliiin  maniresialiini  viginti 
vel  ctiam  triginta  peisonis  absque  iillà  gravi 
secreii  violalione.  At  hoc  quàin  contra  coni- 
munem  sensum  sil,  nenio  non  videl  :  quani- 
obrem  vêtus  adagium  est  ;  Res  ca'teras  meliits  à 
pbiribus  cusiodiri,  secretitm  meliiis  à  paucioribus. 
Nec  valet  quod  subduni,  nimirùni  secretiini 
aperiri  nni  vel  alteri  pnulenii,  quia  illud  sciet 
cuslodire  ;  si  enini  lu,  qui  prudentissimus  es, 
putas  non  graviter  libi  illicltuni  uni  vel  alteri 
prudenii  manileslare,  et  prudentes  qui  à  te  au- 
diunt  idem  existimabiint,  et  sic  prudentes  qui 
sciunt  cuslodire  secretuni,  secretuni  pruden- 
tissiniè  nianifestabunt.  At  quainani  prudenlia 
tua  aliis  manifeslare,  qui  secretuni  ciistodiani, 
cujus  tu  custodiam  pulas  minime  sub  gravi  ur- 
gere,  inio  putas  parinii  referre,  ui  uni  vel  al 
teri  revelelur?  Excipiunt  lamen,  el  muritô  in 
suâ  doclrinâ,  non  delogendum  secretuni  illi, 
oui  qui  revelavit  scis,  vel  prudenler  censés  vo- 
luisse  specialiler  celaluni. 

Régula  IV.  —  De  conflictu  legis  secreii  ,  cuni 
necessitate  vilandi  grave  dammmi ,  vel  remo- 
vendi  danitmm  nubis  extremum,  aitt  prœceplo 
superioris. 

Nulla  alla  generalis  régula  polest  assignari, 
in  eo  casH  conflictùs,  prœter  islam  :  Ula  pars 
proepnnderare  debel  quse  niagis  lavel  bono  pu- 
blico  omnibus  atienlis.  Verùm  cinii  illud  suà- 
met  generalitate  minus  inserviai  in  praxi, 
necesse  est  varias  bypoiheses  percurrere.  lla- 
que  : 

1°  Si  agatur  de  danino  ipsi  secretuni  spon- 
denti  imminente,  non  putamus  euni  teneri 
servare  secreluni  ciim  suc  gravi  damiio,  nisi 
sponlè  ad  illud  se  obligaveril.  Pacta  non  obli- 
ganl  ullra  inlentioncm  légitimé  pr;esump!ani 
conlrabenlium  ;  at  ([ui  suscepil  secretuni  non 
in  suî,  sed  in  doponenlis  vel  alterius  commo- 
duni  ,  non  censeiur  voluisse  se  obligare  cum 
tanio  onere,  el  injustusprofeclô  loret  qui  idud 
ei  contenderel  iniponere  ;  ergo,  etc.;  quantum 
verô  quis  subire  debeat  damnuni  ne  prodai 
secrelum,  judicandum  est  alteniis  circumstan- 
liis;  minus  certé  requiritur  pro  secreto  pro- 
niisso  (|uàni  pro  coniniisso;  item  minus  si 
damnum  immiiieat  privalo  quàni  si  sociela'i  ; 
in  islo  uliimo  casu  sains  piiblica  incunctanler 
antepoiii  debel  nostraj  saluli,  el  si  (|uid  grave 
inaluni  passura  sit  soeieias,  nécessitas  nobis 
incunibii  morlem  susiinendi  poliùs  quàm  dc- 
lugaliir  secretuni. 


APPENDIX  III.  1252 

2°  Si  agatur  de  damno  averlendo  nobis  ex- 
ir  meo  quod  socielali  vel  privaiis,  vel  etiam 
ipsi  qui  cnnimisll  secrelum  ,  bsc  lenenda  : 
qiiando  piicium  secreii  est  incilaiivuni  ad  cri- 
mcn  ,  vel  aliqua  crimiiiis  cooporalio,  ut  si  quis 
poslulàrit  secrelum  ut  aller  intersilalicuideliclo 
vel  adjuvet  ad  illud  palrandum  aut  ei  faveat 
suo  silcntio,  res  delegi  débet  ;  nani  promissio 
fuit  jure  iiaturali  invalida  ,   ut  palet.  Quando 
autem  pacium  nullaienùs  est  incilaiivuni  ad 
crimeii,  altendi  debel,  saliem  regularitcr  lo- 
quendo,  qu;B  sit  ratioiiabilis  voluntas  coniinil- 
tenlis  secrelum  ;  hsec  auieiii  meriiô  prresumi- 
tur  esse  ut  servelur  secreium  quolics  ipse  illud 
servare  potesl,  illaesà  tuni  justitià,  tum  cliari- 
tale  ;  è  contra,  si  ipse  sub  gravi  leneatur  vel  ab 
incœpio  desistere,  vel  suam  aclionem  manife- 
slare, non   potesl  rationabiliter  exigere  secre- 
lum ab  alio.  Hinc  secretuni  nocivum  ordini  pii- 
blico,  ut  puta  de  conspinitione  quam  moliunlur 
contra  societatem,  revelandum  est  ;  ratio  boni 
publici    prxvalet  conveiUioni   inter  privatos 
inila;....  Hinc  revelari  etiam  debel  secrelum 
graviter  nocivum  proxinio,  quando  versatur 
circa  crimen  quod  continuatur  in  delrimen- 
Inm   spirituale   vel  temporale  proximi.   Idem 
dicendum  quamio  secrelum  est  valdè  nocivum 
ipsi  qui  illud  tradidit  ;  non  potesl  rationabiliter 
exigere  iil  contra  suam  propriam  necessilaleni 
servelur.  In  bis  casibus  pra;niillenda  est  cor- 
reclio  IValerna  qiià  avertalur  à  pravo  propo- 
sito;  verùm,  si  aut  impossibilis  sil,  aut  nibil 
proficiat  illa  fralerna  correctio,  qui  secrelum 
babcl  poiesl  tutà  conscientià,  inio  leneiur  illud 
revelare  in  quanlum  necesse  est  ad  propulsaii- 
duni  damnum.  Nani  vel  jani  noveral  pravas 
niachinationes  pioximi    aniequàm   sponderet 
sileniiuin,  vel  illam  noliliam  acce.iil  sub  pra:- 
vià  conveiilione  cas  silendi  ;   in    primo  casu, 
nulla   est  diiricultas  ;    slalim    enim   ac   novit 
daninuin  quoil  injuste  parabalur  socielali  aut 
privaiis,   cbaritas  ipsi  imposuit  obligalionem 
illud   modo   quoc.mique  justo  averiendi,    ac 
proinde  niaiiireslaiiune  occullorum,  si  necesse 
erat  ;  porrô  pacium  postea  initum  non  poluit 
derogarc  huic  obligalioni  naturali  ;  loco  igilur 
principii  slatuendum,  aliquem  esse  obnoxiuni 
oneri  revelandi  quolics ,  ante  promissioneni  et 
inilependenlcr  abei,  aderal  obligaliocbaritalis 
auxiliaudi  proximo,  sive  qui  posiulavil  secre- 
lum, sive  lerlio,  per  revelaiioneni.  In  secundo 
autem  casu  idi-m    generalim  dicendum;  nam 
nemo  polest  alteri  iniponere  obligalionem  si- 
leiiiii  qua>  laliùs  exlendalur  quàm  jus  quod 


123^  DE  RliVELATlONE  SECREl'I. 

lislipl  ui  rcs  nianeat  occulta;  aiverô  supponi 

ni^(Iiiil  jus  ad  occullaiinnem  in  eo  qui  iiiaUim 

socit'lali,  aiil  privstis,  aulsibi  macliniulur,  iiec 

al)  iiirœpto  viill  desislere  ;  ergo  niliil  sub  eo 

respeciu  obslat  quin  secreium  delegalur  ab  eo 

eui  fucrit  conimissum. 

n*c  decisio  comniuiiiier  dalur;  lamen  li- 
inilanda  ali(inando  forel,  in  casu  quo  secreium 
non  spécial  sociclalem  sed  privatos,  et  susce- 
ptiim  l'ueril  in  excrcitio  professionis.  Tiinc 
pensanduni  est  quanlùm  vergerctin  deirinien- 
duni  boni  publici,  si  bomines  scirenl  hiec  se- 
ereia  posse  revelari  :  nani  prseceptum  subvc- 
niendi  innoccnli  ,  vel  alierius  cujuscunique 
dclrinipnUim  aveilendi,  non  obligat  cuni  gravi 
societalisnocuniento,  et  niajusbonuui  resullans 
ex  inviolal)ilitale  horum  sccretorum  postulat 
irt  illiiis  iniuiui  perniitlanliir  mala  privata. 

5°  Quando  lex  silenlii  concurril  ciini  prse- 
ceplo  superioris  qui  revelationem  iniporat,  ob 
molivum  aliquod  boni  publici  vel  privati,  bœc 
verisiniiliura  videnlur.  1°  Poiest  et  débet  reve- 
lari secretuni  promissum,  quiaeo  ipso  quo  viis 
justis  obtenta  fuit  notitia  rei,  socielas  jus  ac- 
quisivit  oblinendi  revelationem,  si  sit  neces- 
saria  ;  buic  jiiri  non  valent  derogare  pacta 
subsecula.  2"  Non  potcst  revelari  secreium 
comtnissum  in  exercitio  professionis  vel  lilulo 
specialis  prudentiœ  ;  omnibus  enim  ponderalis, 
magis  societatis  interest  utilla  sccreia  scrven- 
lur.  3"  Videlnr  regulariter  revelandum  esse 
secreium  convorsationis,  animi  levilaie  et  sine 
nccessilale  commissuni  ;  nam  bonum  publicum 
non  lanloperè  requirit  ut  foveatur  liducia  pro 
hujusmodi  secretis,  unde  obligalio  resultans 
ex  pacto  ea  servandi  eliditur  per  proeceptum 
superioris  ;  juri  societatis  subjacent  onuies 
privatae  conventiones.  4°  Quoad  secreium  ti- 
tuln  amicilia;  alicui  commendalum,  si  non 
ageretur  de  damne  avcrleudo,  sed  tanlùm  de 
plectendo  criniine,  prodi  non  deberet,  judice 
praecipienlc  ;  ita  salis  conimuniler  socielas  alla 
média  babet  detegendi  veritalem  quœ  ei  sulll- 
ciunl  ad  suum  scopum  oblinendum,  et  talis 
prodilio  forel  maxime  odiosa. 

§  3.  Consectaria  doctrinœ  prœcedentis. 

Intcr  mulla  consectaria  quae  deducendasunt 
ex  principiis  posilis,  qua;dam  sebgemus  niajo- 
ris  momenli,  nimirùm  clrca  usum  restriclio- 
nuni  menialium,apertiiinem  lillerarum,  etc. 

1°  Nécessitas  servandi  secretuni,  légitima  est 
ratio  utendi  reslriclione  laiè  menlali ,  qualis 
fuil  explicata  in  lractatuMayoli;ibienimdictum 


1254 
esl  licere  uti  hujusmodi  reslrictionibus,  quani- 
vis  sen.sus  à  loquente  intentus  sit  obsciirus,  et 
ipse  loquens  intendat  celare  veriialem  modo 
subsit  gravis  causa  ;  baec  autem  causa  cerlè  re- 
peritur  in  necessilale  servandi  secreium.  Vel 
enim  aliquis  ad  illud  tenetur  vi  pacli  vel  lege 
chariiatis  :  si  prius,  sensus  loquentis  sullicien- 
ter  cognosel  polesl  ab  eo  cui  dirigitur  sermo, 
modo  altendat  ad  illam  circumstanliam,  si  no- 
vcrit  pactum  secreii  intercessisse,  vel  ad  prin- 
cipia  usii  apud  probos  recepta.  Ponanius,  ex. 
g.,  aliqupui  inlerrog.itum  de  re  aliquà  quam 
silere  tenetur,  resporidere  simpliciter,  nescio  ; 
hsc  responsio  non  repulaïur  mendacium; 
nain  inter  viros  probos,  nec  inlerrogatio  nec 
responsio  atlingunt  res  quoe  ex  solà  secrcli 
communicatione  cognoscuntur,  vel  quœ  reve- 
lari nequeunt  nisi  violatà  fide  dal.i,  aut  illalo 
injuste  damno  alicui;  hujusmodi  rerum  nolilia 
vel  non  est  in  comniercio  humano,  aut  sup- 
poni non  débet  communicanda  ;  ergo  sic  ratio- 
cinari  possumus  :  Ad  veritalem  responsionis 
suflicit  ut  censealur  merito  facta  ad  meiiiem 
inierroganlis  ;  aivcrô  qui  lege  silenlii  obsui- 
clus  déclarât  se  nescire,  respondet  ad  menieni 
inierroganlis;  ille  enim  profecto  novit  ea  so- 
liim  sciri  nolilià  sibi  communicabili,  quoe  ma- 
nifestari  possunt  illaesa  à  lide  data,  et  si  quid 
ulleriùsquaerere  praesuniat,  non  ignoraredebel 
allerum  jus  liabere  occullandi  veriialem  sub 
tali  reslriclione;  ergo  sibi  impnlet  si  inde  fal- 
lalur.  lia  .à  fortiori  dicendum,  si  occurrat  spe- 
cialis circumstanlia,  ut  conditio  consiliarii, 
legaii,  vel  profcssio  cui  anneclilur  deposiUiin 
secrcli,  ut  medici,  advocati,  etc.  Si  posterius, 
seu  lege  solà  chariiatis  tenealur  ad  sileniium, 
idem  dicendum  ei  eadem  applicanda  sunl  prin- 
cipia  ;  nuUum  cerlè  periculum  procreabunt 
illse  restrictiones  laiè  mentales ,  qnoiies  ad 
hune  (ineni  adliibebuntur:  iniô  convenientissi- 
nnnn  eral  utilla  via  restaret  injuste  oppugnato 
ad  celandam  veriialem  quae  manifestata  proxi- 
nio  nocumenluni  afferret;  circumstanlia  inju- 
slae  vel  indiscretae  quaestionis,  mos  apud  pro- 
bos receplus  ea  occullandi  qu.-e  non  illaesâ 
cliarilate  panderenlur,  abundè  sufliciunlut  au- 
dienlcs  possint,  si  seriô  attendanl,  vitare  er- 
rorem. 

2°  Non  licet  ab  alio  secreii  commissi  mani- 
feslalionem  vel  blandiliis,  vel  promissis,  vel 
subdolis  inlerrogationibus  et  suggestionibus 
exlorquore.  Nam  si  ille,  qui  secreium  sibi 
commissuni  n'velai ,  graviter  peccal ,  pro- 
feclô    ejusdem    culpae    parliceps   est ,    qui 


1235 

illum  ad    sof  rcli    m;inifestalionfini    indiicit , 

cùm   ad    peccanduni  pertralial ,    et    iiicilet. 


Nec  excusaïur  ul  pulaiil  Salnianlicenses,  si 
iia  exloiqueiis,  secreli  niaiiifesiaiionem  lia- 
heat  in  proposiioillud  apud  se  cnslodiondi. 
Nani,  sicut  supcriùs  diximus,  non  lieerc  uni 
aul  alteri,  eliam  prndenti,  qui  sciât  lacero, 
coniniissum  sccretuni  revelare,  ilanec  cuicuni- 
f|ur  priiilenliîsimo  licebil  secreli  manifeslatio- 
nem  extorqiiere,  cùm  sine  peccalo  esse  non 
possit  revclaiio  secreli.  Tiinc  verô  soHim  lice- 
bil secreli  mauireslalionem  cxtorquere,  cùm 
sine  peccalo  esse  non  possit  revelalio  secreli. 
Tnnc  vcro  solùni  licebil  alia  sccrela  expiscari, 
quoiiescunique  id  poslulei  vel  bonum  com- 
mune, vel  eliam  privaluni,  sed  gravioris  mo- 
nienli,  pula  ul  (juando  eliyendi  sunl  praepo- 
sili,  pasiores,  parocbi  ,  qui  communilateni 
rcgere  debent,  vel  quando  quis  poslulet  in- 
gredi  religioneni,  vel  ineundum  est  mairiino- 
niuni  :  tune  enim  bis,  quorum  inieresl,  licitum 
est  inqnirere  si  quse  sinl  eliam  occulta  impedi- 
nienla,  qua;  obcsse  possini  vel  accepiaiioni  in 
veligione,  vel  celebralioni  malrimonii.  Si  quaî 
tainen  deleganlur,  qu*  revclala  aliis  vel  dam- 
nuin  vel  injuriam  allerant  proxinio,  sunl  sub 
natiirali  sigillo  accuraiè  cuslodiciida. 

%"  !Son  licet  aliénas  lilteras  obsignalas  ape- 
rire  et  légère,  nisi  qui  cas  aperit  vel  polleat 
polcslale,  vel  legilim.î  movealur  causa.  El  pri- 
mo quidem  non  licere,  imô  esse  ex  se  leibale 
peccaium  aliénas  cpislolas  aperire,  et  légère 
communiler  docenl  theologi;  nam  ipsum,  quo 
obsignalaî  sunl  lillera; ,  sigillum  osiendil , 
sccrela  esse  debere  ea  quaî  ibi  continenlur, 
et  quilibel  jus  bahet,  ne  suuni  secrelum  dolo- 
gaUir.  Nec  audiendi  sunl  llieologi  illi,  (|ui 
doccnies  non  graviter  peccare,  qui  alierius 
criinen  occulluin  uni  vel  alteri  révélai,  iia 
colia;rciiler  docent  non  lellialilcr  peccare,  qui 
unius  vel  alierius  episiolas  aperil,  licet  crin'cn 
infamaloiium  in  eà  conliiiealur,  duniniodô  la- 
inen  nulluin  ex  lali  aporiiione  et  leciione 
detrimenluin  palianlur,  qui  scripsit,  vel  ad 
queni  dalaî  sunl  :  nam  quemadmodùm,  ut  su- 
periùs  oslendimus,  reus  est  gravis  delractionis 
qui  uni  vel  alteri  secrelum  révélât,  ita  reus 
est  lellialis  culpa;,  qui  nnam  vel  alleram  aperit 
epislolain,  et  prseserlim  si  grave  alierius  cri- 
inen ex  cà  prodeal  ;  nain  prneler  infamiam 
proxiini,  et  injuriam  deiecii  alierius  secreli, 
nova  eliam  est  injuria  in  modo  detegendi,  (juod 
proximo  graviter  displicere  polesl.  Addidi, 
nki  qui  aperit  epistolum  poleslale  polleat,  cujus 


APPENDIX  III.  1256 

modi  sunl  onines  regularium  superinres,  sive 
id  in  Conslilulionibus  praecipiatur,  sive  non; 
cùm  superiores  omiies  jus  habeant  ea  rescien- 
di,  qua;  ad  bonuin  commune,  sive  privatum 
suoruin  religiosorum  pertinenl.  Non  poï^sunt 
lamen  légère  lilteras  à  subditis  ad  superiores, 
vel  ab  islis  ad  ipsos  missas.  Item  parentes  va- 
lent (iliorum  et  liliarum,  quiC  sub  palriâ  pole- 
slale adiiiic  delinentur,  sécréta  cognoscere,  et 
litieras  aperire.  Idem  possunt  et  supremi  prin- 
cipes, et  belli  duces,  quotiescuinque  id  ob 
publicum  bonum  expedire  existiinaverint.  Sub- 
didi  :  Et  tusi  legilima  adiit  causa  legendi,  quse 
bujusmodi  sunl,  1°  consensus  illius,  qui  vel 
epislolam  niiltit  vel  recipit,  cùm  isli  possint, 
cui  vohierint  sua  sccrela  revelare,  et  volcnti 
et  consentienti  nulla  fiât  injuria,  qui  consensus 
lifcl  expressus  non  sit,  sullicil  sisil  prudenter 
pi'xsuinptus,  pula  quia  maxima  inlercedit 
cum  scribenle,  vel  recipienle  epislolam  neces- 
siiudo,  et  amicilia,  vel  postulat  nécessitas,  vel 
convenieniia,  vel  taies  occurrunt  circiirasian- 
ti;e,  ut  prudenter  existimeiurcui  inierestprœ- 
biluruin  consensuni.  2°  Justa  defensio,  si  ni- 
niirùm  quis  prudenter  et  urgentioribus  motus 
argumenlis  suspicatur  in  epistolà  ea  contineri, 
vel  rcnunliari,  qure  sibi  magno  danino  esse 
possuni,  ad  illud  avertendum  poteril  lilleras 
aperire,  et  nolilià  uli  ad  suî  defensionem  ; 
sicut  licet  gladiiim  vel  vi  exlorquere,  ve!  clàin 
sublralierc  ab  inimico,  quo  me  ferire  vel  ten- 
tai, vel  inaebinalur.  Cavcre  lamen  débet,  ne 
jusUB  delensionis  limites  iransiliat,  ea  solùm 
legendo,  quae  ad  linem  sunl  necessaria ,  et 
qua;  lecta  sunl,  et  cogniia,  si  ila  postulent, 
secrelô  cuslodienda.  5°  A  gravi  culpà  eliam 
excusant  plures  theologi,  inter  quos  et  Con- 
cina,  illos,  qui  aliénas  aperiunt  lilleras,  in 
qiilbus  niliil  contineri,  quod  sil  alicujus  mo- 
nu'iiii,  prudenter  ceriô  arbilrantur,  solius 
curiosiialis,  vel  risùs  causa,  ob  rudein,  vel  le- 
piduin  scriptionis  inodum.  Cavendum  lamen 
et  à  veniali  peccato,  quod  cerlè  commiiliiur, 
et  forsiian  à  graviori,  si  iorlè  illi  cui  inlerest 
bujusmodi  curiosilas  vel  risus  acriier  displi- 
ceat. 

Aliénas  episiolas  in  proprio  cubiculo  relictas 
eliam  aperlas,  vel  fortuitô  amissas,  vel  in  ignem 
projeclas  et  inde  extradas,  sen  laceratas,  et 
eollectis  fragmenlis  uniias  légère,  culpà  non 
vacat  ;  nam  omnes  liujusinodi  epistoix  adbuc 
nalurale  secum  secrelum  afferunt,  quod  vio- 
lare  nefas  est.  Nùm  verô  ruipa  gravis,  vel  levis 
sil ,  puio  ex  çireumslaïuiis ,  motive,  et  fine 


an 


Di:  ABSTINENÏIA  ET  JEJl'NIO. 


am 


colligendiim  ;  si  eniin  qui  legit  suspicelur  in 
illà  aliqiia  contiiieri,  qu*  occulla  csso  ilebeiu, 
et  soribens  vel  reci|picns  iiulli  coiiiperia  esse 
vellet,  et  ipse  expiscari  velii,  ahsqiie  gravi 
culpâ  légère  non  potest.  Si  vero  solâ  levitale, 
vel  curiositale  legeret,  née  qiiid  arcani  in  eà 
conlineri  suspicaretur,  l'oitussis  solùm  levls 
ciilpae  reus  esset;  si  qiiid  tanien  reperirei  quoil 


esset  legenduin,  ad  secreliini  custudiendum 
leneretur.  Epistolas  verô  sponlè  in  publieiim 
locuni,  vel  ad  coniniunem  usiim  relictas  légère, 
nulliini  urit  peccaluni,  cùiii  nianifcslè  appa- 
reat,  illos,  ad  quos  pertinent,  vel  cedire  juri 
suo,  vel  nihil  in  iUis  contineri,  qnod  secretum 
niereatiir. 

•  Editores. 


DE    ABSTINENTIA    ET   JEJUNIO. 

(  Auctore  P.  Billuart.  ) 


Séries  rernm  postularet  ut  post  explana- 
tionem  decein  Decalogi  prœceptorrim  ,  specia- 
leiti  aggredereniur  tractaluin  de  pr.Tcceptis  Ec- 
c'esise  ;  verûni  eiim  de  eis  agatur  in  variis 
lheologi:v  parlibus,  praeserlim  ubi  de  observa- 
tione  dieiDoininicae,  de  sacrameniis  Pœniten- 
tiœ  Cl  Eucliarisiise,  solùm  restât  ni  dicannis 
de  Abstinentiâ  et  Jejunio  Hoc  pra»slabiniiis 
exirahendo  è  Theologiâ  P.  Billuart  dissertatio- 
nem  quse  reperitur  in  iraclatu  de  Foriiludine 
etTeniperantiâ.  Noveni  erunl  hnjus  Appendicis 
arliculi  in  quibus  ordiiie  successive  oninia  ex- 
pendentur  qua;  spectanl  legem  de  Jejunio  et 
de  Abstinentiâ. 

AuTICULI'S    PRIMl'S. 

De  Jejunio,  iitritm  cl  qito  jure  sit  prœceplum. 
l°QnîEStionem  dejejunio  aggressurus,  in  ca- 
pitc  noiare  velini  seniel  pro  seniper,  ex  Cajeta- 
no  liîc  a.  7,  §  Ad  evideniiam  ,  qtiod,  quia  liaee 
materia  est  juris  posilivi  buniaiii,  ut  infra  di- 
cani ,  sicut  consensu  utentium  lirnialur,  ita 
contraria  consuetudine,  aut  dispensatione,  seu 
relaxatione  iniirniatur  et  tollilur  ;  et  ila  accidit 
ui.quod  priuserat  jus,  non  sit  ampliùs  dejuris 
necessiiate ,  et  quod  priùs  nefas  erat,  licitum 
posimodùm  sit.  lia  Eniinenliss.  Non  est  iiaque 
quôd  mireniur plures varietales circa legem  jej u- 
nii  à  temporibus  Apostolorum  irrepsisse,  neque 
uniformiter  in  omnibus  Ecclesiis  observari. 
L'nde  auclor  hic  a.  8,  ad  3,  loquens  de  absli- 
neniià  ab  ovis  et  lacliciniis  dicil  :  «  Injejuniis 
I  divers»  consuetudines  existunt  apud  diver- 
I  SOS,  quasquisque  observare  débet  secundùm 
{  morem  eorum  inler  quos  conversalur.  » 

TH.   XIV. 


2"  Jejunii  nomen  sumptum  est  i\jejuno,  quod 
est  (luoddam  intestinum  animalis  semper  va- 
cuuin  ,  unde  significat  abstinentiain  à  cibo  et 
potu.  Varié  accipitur.  1°  Sumitur  generaliter 
pro  abstinenti.î  ab  omni  cibo  et  potu  in  stoma- 
chuin  transmisso,  sive  ab  orani  eo  quod  sumi- 
lur  per  modum  cibi  et  polils,  ut  est  eliam  ine- 
dicamenlum;  et  sic  sumptnn»  dicitur  jejunium 
jV/««/,  sen  jejunium  naiurale  :  taie  requiritur 
à  medià  nocte  ad  sumptionem  Eucbarisiiae  ;  de 
que  in  materiâ  de  Eucharislià.  2°  Sumiiur  pro 
abstineniià  ribi  et  polûs  secundùm  régulas 
communes  temperantise ,  in  ordine  ad  pro- 
prium  linem  qui  est  bona  corporis  et  mentis 
dispositoad  suas  funcliones.  Hoc  jejunium  vo- 
calur  morale  et  philosophicum.  3°  Sumiiur 
pro  abslinenli.i  cibi  et  potOs,  majori  quidem 
quàm  exigit  communiter  temperantia  secun- 
dùm proprins  fines,  scd  quam  tamen  exigii 
secundùm  alios  fines  ad  quos  ab  aliis  viiiu- 
libus  ordinalur,  puta,ad  salisfactionem  pro 
peccatis,  ad  refrenationem  luxuriie,  etc. 

Jejunium  lioc  tertio  modo  sumpium,  vel  est 
arbitrarium  ,  cujiis  varia  exempla  habemus  in 
Vitis  Palrum,  eietiamnùm  in  leligiosA  pioruin 
praxi;  vel  est  lege  statulum  ,  scilicet  vel  lege 
particulari  alicujus  communitatis  aut  reli- 
gionis,  vel  lege  commun!  totius  Ecciesia;, 
quale  est  jejunium  quod  dicitur  communiter 
ecclesiasticum ,  de  quo  potissimùm  hic  est 
quaeslio. 

Eustachiani  et  Ariani  quarto  seculo,  negâ- 
runi  jejunium  esse  in  prcecepto  ;  sic  enim 
discurrit  Arins  apud  S,  Epiphanium,  lixrcsi 
il) 


iUd  APPENDIX  IV 

73 '.  «  Sed  ueque  jejuiiii  inslilueiiJi  ulln  ratio  ]* 
f  esl  :  lispc  enini  omnia  Judaeoriim  propria 
«  stint  et  cuidain  seiviliilis  jiigo  subjecta  ; 
«  quippe  jus-to  nulla  lex  est  posiia,  sed  parri- 
«  ridis  cl  niatricidis  diinlaxat  et  id  genus 
I  aliis  :  nain  si  jejunare  omninô  decreverim 
f  quàcuniquo  iibuerit  die,  sponlè  et  intégra 
«  libertale  jcjuiial)o.  >  Quani  theologiam  ciim 
siiam  fererint  Lnlherani  et  Calvinislse  (quo 
pudore  videant),  eamdem  etiam  cum  istis  hoe- 
rolicisdamnalioncni  à  conciiio  Langrcnsi,aniio 
ô2i,  l.uani  snbire  loguritur.  Hoc  aiiteni  conei- 
liuni  can.  19  anathemati  subjieit  itlum  qui, 
ahqiie  necesMate  rorporeà  ,  trnitita  in  eommuni 
jejunia  et  ah  Ecclesin  cuslodita  SHperhiendo  dis- 
sohit.  Contra  quos  oriines 

Dico  1°  :  Jejuniuni  in  commnni,  jure  naïu- 
ra!i  prœceplum  est  :  quoad  delerniinationeni 
verô  tcmporis  et  modl,  jure  ecclesiastico. 

Probatnr  prima  pars.  Unusquisque  tenetur 
ex  naturali  ratione  uti  reniedio  quo  indigei  : 
aiqui  jejuniuni  in  comniuni  est  remedium  ad 
dek'iioneni  culpae  praitcritse  et  cobibitionem 
liitur.T,  ac  ad  clcvalioneni  mentis  ad  Deuni  , 
qui  suiit  tines  nobis  necessarii  :  ergo  jure  na- 
iur;e  teneiur  unusquisque  jejuniuni  adliiiiere 
iii  quauttiui  est  sibi  necessarium  ad  pru'dicta. 

Proljatur  secunda  pars.  SIcul  ad  seculares 
.principes  pcriinel  praicepta  légal  a  jnris  nalu- 
ralis  deterniiuaiiva  tradere  de  bis  quae  perti- 
nent ad  utililatem  coininunem  inteniporalibus 
rébus,  ita  à  fortiori  ad  prslatos  ccclesiasticos 
pertinet  ea  stalutis  prœcipere  quœ  ad  utilitatem 
comiuuuuiu  lideliuni  pertinent  :  atqui  Eccle- 
sia  stalulo  deteriuinavit  tempus  et  nioduin 
jejunll  :  ergo.  Major  constat  luni  ex  paritate 
poleslatis  spiritualis  ad  temporalem  ,  tum  ex 
poteslaie  ligandi  data  Ecclesiœ ,  Jimn.  20  et 
21;  ex  illo  Luc.  10  :  Q«/  vos  audit  me  audit, 
qui  vos  spernit  me  spernil;  ex  prœceptis  per 
Aposlolos  factis,  Act.  \ii.  Confer  insuper  1-2, 
q.  9(j,  a.  4.  Minor  etiam  constat  ex  geue- 
rali  consueludine  Ecclesiae  pro  lege  ubique 
recepiâ. 

Conflrmalur.  Principes  et  magistratus  h«- 
retici  quandoque  indicunl  jejunia,  ut  palet  in 
Aiigliâ  et  Hollandiâ.  Quœro  :  Subdili  tenen- 
lur  vei  non  tenentur  servare  isla  jejunia  qua- 
liacunique  sint  ;  si  tencantur,  quidni  fidèles 
Ecclesia;  pariter  jejunia  pnecipienti  obedire 
debent?  si  non  teneantur,  reinitto  argumen- 
tuni  ipsis  principibuselmagistralibiis,  l'ustibus 
non  verbis  probanduui. 
Respondei  Dallieus,  iudici  posse  ab  Eccle- 


1260 
sià  communia  jejunia  ex  lemporum  persona- 
rumque  causis  ac  necessilatibus  ,  nulla  verô 
posse  indici  siata  et  perpétua.  Sed  contra. 
Qui  potestatem  habet  indicendi  jejunia  pro 
eniergentibus  rei  christiana;  causis  ,  pari  jure 
babet  aucioritalem  stata  in  perpetuum  jeju- 
nia praecipicndi,  si  causse  illorum  sint  per- 
pétuée et  certis  vitibus  récurrentes  :  taies 
sunt  causae  jejuiiiornm  ccclesiasticoruin,  sci- 
licet,  ut  jam  dixi ,  delelio  culpae  prâeteritae, 
coliibitio  futur»,  elevaiio  mentis  ad  Deuin , 
reirenatio  concupiscentise ,  (pia;  causae  sunt 
perpetuae  ;  et  nlira  illas  jejuniuni  quadragesi- 
niale  specialiter  est  institnlum  ut  Christiani  ad 
lesta  paschalia  se  prseparent,  utque  carnis 
mortili&itione  quodamniodo  Christo  commo- 
riantur;  qure  caus*  singulisannis  recurrunt. 

llaque  jejunium  ecclesiasticuni  de  quo  nunc 
et  in  sequentibus  erit  sermo,  est  absiineiiiia 
cibijuxta  modnm  ab  Ecclesia  prœscriplum.  Hic 
auteni  modus  tria  compleciitur  :  primum, 
abslineniiani  à  ccrlis  cibis,  nimirùin  à  car- 
nibus,  secunduni,  unani  tantùni  refectionem; 
teriiuni,  tempus  hujus  refeciionis.  De  quibus 
diceriius  dislinclis  articulis.  ^unc, 

Dico  2°  :  Lex  ecclesiaslica  jejunii  secundùm 
se  obligat  sub  mortali.  Est  comraunis  contra 
Angeiuni,  v.  Jejunium,  n.  Il,  et  paucos  alios 
qui  noiunt  prœcepia  buniana  obligare  sub 
mortali,  nisi  ut  non  agatur  contra  iila  ex  con- 
leniptu  vel  ex  consuetudine.  Probatur.  Leges 
obligant  pro  quantitate  iiiateri:u  sub  mortali 
vel  veniali ,  nisi  conlrariuni  constet  de  inten- 
lione  legislatoris  :  atqui  jejunium,  utpote  opus 
virtulis  et  boniini  ad  saluteni  necessarium  aut 
valdè  utile,  est  ex  suo  génère  niateria  gravis  : 
ergo.  Major  probatur  dùm  de  Legibus,  cipalet, 
quia  nisi  teneatur  luec  régula,  nulla  alla  erit 
discernenda;  obligationis;  recurrere  enini  ad 
intentionem  legislatoris ,  nisi  de  eà  aperlè 
constet,  est  divinare,  maxime  cùui  hsec  Mt 
ordinariè  conl'orui's  capacilali  maleriœ. 

Conlirniatur  ex  gravissimis  pœnis  quibus 
Ecclesia  subjiciebat  olim  violatores  jejunii  : 
nam  concilium  Langrense,  ut  dixi  supra,  eos 
subjiciebat  anatliemati.  Similiter  canon  08  in- 
ter  Apostolicos,  et  canon,  oii  synodi  Trulianae; 
et  si  sint  clerici,  jubenl  eos  deponi.  Hx  aulcra 
pœnx  non  soient  ferri  in  peecantes  veuialiter 
tantùiu. 

Hinc  jure  dainnata  est  ab  Alexandro  VU  baec 
proposilio  nuiii.  25  :  <  Frangens  jejunium  Ec- 
«  clesiae  ad  quod  leuetur,  non  peccat  mortali- 
>  ter,  iiisi  ex  couiemptu  vel  iuobedieolià  boc 


laet 


DE  ABbCINEMlA 


(  facial,  puta,  quia  non  vult  se  subjicere  prsc- 
<  coplo.  I  Adverlll  tanien  Cajelaniis  in  Siiinmà, 
V.  Jejuiiium,  e^ip.  3.  n.  G,  quôd  is  qui  alisque 
fraude  violai  jejiiniiim ,  putans  bonà  fide  se 
habere  causani  suUîcieiilem ,  qiiae  taiiien  non 
sil,  non  peccai  saltem  morialiter;  quia,  inquil, 
non  censeuir  transgressor  prsecepli,  cûm  per 
se  ei  ex  inieniione  non  agat  contra  illud  ;  nec 
cliam  ita  per  accidens  et  materialiter  operaïur 
ut  redeat  peccaium  in  naturaiii  sn.'e  forma? , 
nisi  forte  agal  ex  ignorantiâ  ita  crassA  ut  dolo 
sequiparclur.  Ita  eiiam  post  Cajetanum,  Navar- 
rus  in  Manu.  c.  21 ,  num.  20,  cilans  S.  Anto- 
ninum,  2  p.  lit.  6,  c.  2,  §  Anle.  llem  Sylvius 
hic  a.  i,  versus  fineni. 

Solmintiir  objectiones.  —  Obj.  1°  cum  mnder- 
nis  haerelicis  :  Obligaiio  jejuniorum  perlinet 
ad  jugum  et  servitutem  legis  Judaicœ  à  quo 
Cbrisius  nos  iil)eravit  :  unde  jejunare  ex  obli- 
gatione,  est  profiieri  legem  velerem,  quod  est 
superstiliosum  :  ergo. 

R.  1°  hoc  ipsum  esse  argumenlum  Eusta- 
chianorum  ei  Arianorum  quos  Ecclesia  quarti 
seculi  damnavil  in  concilio  Langrensi;  illùc 
noslrales  hsereiici  qiiserant  soluiionem.  In- 
térim, 

R.  2":  N.  ant.  Non  enimobservamus  jejunia 
uosira  vi  vctcris  legis,  sed  vi  Icgis  Ecclesise, 
iieque  6ub  iisdein  cseremoniis  et  ex  iisdeni 
causis  ex  quibus  servabanlur  legalia.  Est  sanè 
argumenlum  risu  dignuin  :  Lex  velus  prœcepil 
jejunia;  ergo  lex  nova  non  poiest  pnecipere, 
quasi  Ecclesia  non  possit  protcipere  oi>era 
bona,  quia  Synagoga  priùs  praeccpit  :  perinde 
estac  si  dicas  :  Lex  velus  prsecepil  orationem  et 
eleomosynam;  ergo  lex  nova  non  poiest  prccl- 
pere.  Neque  magisab  hâc  obligaiione  nos  libe- 
ravil  Cbrisius  quàm  ab  obligaiione  obediendi 
Ipgilimis  superioribus  lani  secularibus  quàm 
spirilualibus,  quani  è  contra  ubique  urgel.  Li- 
berlas  ergo  quà  nosdonavii  Chrisius  est  liber- 
tas  1°  àserviiute  peccali;  2°  et  consequenter  à 
servitule  diaboli;  5°  à  servitude  legis  Mosaicce, 
maxime  Cicremonialis,  cujus  jugum  erai  grave 
et  vix  portabile,  Act.  16. 

Obj.  2°  cum  eisdem.  Disciplina  Ecclesiae  mo- 
dems circa  jejuniorum  observalionem  est  ea- 
deni  cum  disciplina  Monlanistarum  ;  ergo  reji- 
eienda.  Probalur  ant.  1°  Calbolici  moderni 
sicut  Montanistae  pari  modo  jejunanl  in  cerlos 
dies,  in  absiinenlià  à  cerlis  cibis  ex  lege  statà 
et  inviotabili.  2°  Anliqui  Calbolici  impugnabanl 
olim  codera  modo  et  iisdem  argunieniis  jejunia 
Moutanistaruro,  quibus  nuiie  Calvinistx  iropu- 


ET  JEJliiMU.  l->l)i 

gnant  jejunia  modernorum  Caiholicorum,  bis 
nimirûm  S.  Scripturis  :  Non  hoc  est  jejunimn 
ijHod  etegi ;  qiwd  iitlrat  in  os  non  roinquinat  ho- 
minem:  rsca  nos  non  commendal  Deo,  et  aliis  ; 
ergo. 

R.  N.  ant.  Ecclesia  catholica  eliani  jam  pro- 
babat  et  obser\-abai  slala  sua  jejunia  sicuti 
nunc,  tcmpore  quo  Monlanistarum  jejunia 
damnavil;  cùni  illa  sini  ex  tradilione  Aposto- 
lorum ,  ut  probabimus  infra ,  et  testalur  ipse 
Tcrtullianus  Montanisla,  lib.  de  Jejunio,  c.  2, 
dicens  :  «  Certè  in  Ev.mgelio  illos  dies  jejuniis 
c  determinatos  putant  (Calbolici)  quibus  abla- 
I  tus  est  sponsus,  et  hos  esse  jam  solos  legiii- 

<  nios  jejuniorum  cbrislianorum.  i 
Disparitatetn   auiem  inlor  uiraque  jejunia 

assignat  S.  Hieron.  Episi.  3i  ad  Marcell.  : 
«  Nos.  in.|uit,unam  quailragesimam  secundiim 

<  traditioiicin  Aposlolipniin  loto  anno,  leuipore 
I  nobis  congrue,  jejunamus.  Illi  1res  in  anno 
c  faciuni  quadragesimas,  qua-ii  1res  passi  siui 
«  salvatores.  Non  quod  et  per  loluni  aniiuiii, 
c  excepta  Pentecoste,  jejunare  non  licoai,  seil 
i  quod  aliufl  sil  necessitaie,  aliud  voluriiate 

<  munusolferre.  t  Igiiur  error. Monlanistarum 
non  erat  in  eo  positus,  quôd  quadragesimale 
jejuniiim  observandum  esse  rx  prajcepto  con- 
tenderent  et  observarenl  i;  si  sicut  calbolici, 
sed  quôd,  proeter  quadragosiiuam  ab  Ecclesia 
observari  soliiam  ,  duas  alias  quadragesimas 
scu  xeropbagias  necessariô  esse  obscrvandas 
fontcnderenl  ex  lege  à  Monlano  latà.  Calbo- 
lici verô  alla  quidem  jejunia  prseter  anlepa- 
schale  esse  licita  fatebanlur,  sed  esse  necessaria 
pernegabant  ;  nec  .Monlano  ac  suis  pscudopro- 
pbelissis  inesse  eam  auctoritatem  bœc  jejunia 
ex  praecepto  instiliiendi  asserebani,  quam  agno- 
scunl  in  Ecclesia  cui  Spiritus  sanclus  jugiter 
assisiit  secundùmChrisli  proinissionem.  Et  hic 
est  .Monlanistas  inler  et  Calholicos  controver- 
sia;  status  quem  dissiiniilat  Dallaeus. 

Hoc  aulem  semel  constituto,  valida  erant 
C;iiholîcorum  contra  Monlanistas  argumenta. 
El  1°  superstitiosa  meritô  videbalur  illa  disci- 
plina et  Christi  verbis  Aposlolicisque  sentenliis 
repugnans ,  quae  fanaiicis  tanlùm  Montani 
snuiarumque  muliercularum  propheliis  fulta 
erat.  2°  Meritô  Calbolici  incusabant  .Monlani- 
stas quôd ,  Galalarum  instar,  dies  et  annos 
observabanl,  quôd  coinquinari  pularent  homi- 
nem  per  ea  quae  in  os  inferebantur,  quôd  es- 
scni  ex  génère  hominum  ab  Apostolo  danina- 
lorum,  qui  nuptias  et  usum  cerli  cibi  erant 
prohibituri,  quôd  denique  illorum  xeropb.igice 


1; 


Al'PENDl.V  ÎV. 


1364 


cilmiLaiii  iiipeislilionerii  redolerent.  Quid  enira 
:iliiid  credi  poterat  de  seniiviro  illo  Montaiio, 
cl  de  Priscâ  ei  Maximillà  ,  insanis  feminis, 
qiia;'  novas  proplielias  nieniitae  ,  unà  cum  illo 
li:iîresi:irchâ  iinvos  loges  Ecclesi*  slalueiuli, 
iiovatiue  iiidiceiidi  jejunia  insolitasque  absii- 
iienliasaucloriialem  sibi  arrogabant  ? 

At  imnieritù  Calvinistae  haec  adversùs  nos 
aigiimenla  coiilnrquoiil,  cùni  facile  probetiir, 
iti  patebit  ex  diceiidis,  nosira  jejunia  ah  Eccle- 
sià  insiiiiita,  vel  ab  Apostolis  accepta  ,  ex  obe- 
dientiâ  qiiani  Eclesiœ  iiiairi  debenius  religiosè 
observari  et  observala  semper  fuisse.  Confer 
an.  praccedentem  et  art.  7. 

Obj.  3°  cum  quibusdam  catholicis  contra 
secundaiii  conchisionem.  Violatio  jejunii  est 
taniinn  peccaïuni  inobedieniiœ  :  atqui  inobe- 
dientia  non  est  peccaïuni  mortale  nisi  sit  for- 
maiis,  proindeque  cum  conlemptu  :  ergo.  Pro- 
batur  maj.  Quando  Ecclesia  proliibet  aliquid 
quod  non  est  per  se  nialuni,  bujus  legis  irans- 
gressio  non  est  nisi  peccatum  inobedientiaj  : 
atqui  esus  carnium,  aut  multiplex  in  die  refe- 
clio,  non  est  quid  per  se  malum  :  ergo. 

II.  1°  :  N.  niaj.  Ad  probalionem,  N.  maj. 
Est  enim  id  propriura  verae  legis  cujuscum- 
que  aliquid  prohibentis  aut  prœcipientis  iu 
materià  alicujus  virtutis,  ut  actum  lalis  virtu- 
tis  non  necessarlum,  faciat  necessarium  boc 
ipso  quo  faciendum  praecipit,  et  omissioneni 
ejus  culpabileni  in  eodem  génère  virtutis  :  sic, 
V.  g. ,  diim  Ecclesia  pnecipit  clericis  recita- 
liniiem  breviaiii ,  facit  ut  bsec  recitatio  sit 
:\c  lus  necessarius  religionis,  et  ejus  omissio 
peccatum  contra  religionem.  Cùm  igitur  jeju- 
nium  sit  in  materiâ  teniperantiae ,  Ecclesia  il- 
lud  praecipiens  facit  ul  sit  actus  necessarius 
leraperantiae,  ciim  alioquin  non  foret  neces- 
sarius si  lege  non  pra;ciperetur  ;  el  conscquen- 
ler  qui  jejunium  ab  Ecclesia  prœceplum  violât, 
peccat  contra  temperantiam,  etnonsolùm  con- 
tra obedientiaiu. 

R.  2°  :  N.  primani  min.  Quando  enim  mate- 
rià inobedientiae  est  gravis,  eliam  inobedien- 
lia  malerialis  erit  peccatum  mortale,  ut  docel 
Sylvius  bic. 

Quantum  ad  alla  argumenta  haereiicorum, 
confer  infra  articulum  de  delectu  ciborum ,  et 
art.  de   universalitate  hujus  obligatiouis. 

.\rticllis  il. 
ilrùm  convcnienter  determinala   sint  tempora 
jejunii  ecclesiaslici. 
Dico    1°  :   Convenienter  delcrminata  sunt 
icnipora  jejuniorum  ecclesiasiicorum. 


Probatur.  Convenienter  indicla  suiil  jejunia 
illis  temporibus  in  quibus  oportet  honiines  à 
peccato  purgari  et  fidelium  mentes  in  Deum 
elevari  per  devolionem  ;  ad  haec  enim  duo 
maxime  ordinatur  jejunium  ,  ut  diclum  est  : 
atqui  boraines  à  peccato  purgari  et  ad  Deum 
elevari  maxime  convenit  ante  solemnitaiem 
paschalem,  ut  rectè  mysleria  Dorainicœ  pas- 
sionis  et  resurrectionis  célèbrent ,  seque  ad 
confessionem  et  eommunionem  préparent  ; 
similiier  in  vigiliis  praecipuaruni  solemniiatum 
quae  sunt  devotiùscelebrandae  ;  item  in  quatuor 
anni  temporibus  quibus  ordines  conleruntur, 
ad  quorum  scilicet  susceptionem  oportet  per 
jejunium  praeparari,  et  eos  qui  ordinant ,  et 
illos  qui  ordinandi  sunt;  et  eliam  tolum  popu- 
lum  procujusutilitale  ordinantur.  Ergoconve- 
nienter  deterininata  sunt  tempora  jejunii  qua- 
drageslmae,  antepascbalis,  vigiliarum  et  quatuor 
lemporum,  quae  sunt  omnia  jejunia  ecclesia- 
siica. 

Adde  pro  quadragesimâ  ,  aptissinium  esse 
tempus  ratione  castitalis,  quia  verno  tempore 
libido  maxime  incenditur ,  ob  sanguinis  et 
spiriiuum  augmenlura  ac  fervorem.  Et  pro 
quatuor  temporibus  eliam  specialiler  conve- 
nientia  sunt,  ut  Deo  supplicemus  pro  frugibus 
terrx ,  aut  pro  iisdcm  gratias  agamus  ;  bis 
enim  temporibus  aeris  temperies  maxime  va- 
riatur,  et  fructus  oranes  aut  serunlur,  aut  na- 
scuntur,  aut  niaturanlur,  aul  colliguntur.  Ita 
S.  Léo,  Serra.  2,  5  et  8,  de  Jejunio  decimi 
mensis,  de  Jejuniis  quatuor  Temp.  Lege  in  jure 
dist.  75. 

Conlîrmatur  ex  generali  consuetudinetotius 
Ecclesiae  :  <  Quod  enim  iota  per  orbem  fre- 
I  quentat  Ecclesia,  quin  ita  faciendum  sitdis- 
I  puiare,  insolentissimae  insaniae  est ,  »  inquit 
S.  Aug.  Epist.  118. 

Si  dicas  jejunia  iu  deterniinatis  mensibus 
pertineread  cœremonialia  legis  veteris,  resp.  je- 
junia nosira  quatuor  lemporum  non  servari  iis- 
dem  temporibus  quibus  Judaei ,  nec  propter 
easdem  causas.  Vigibaî  autem  festivitatum 
quibus  indictum  est  jejunium,  sunt  vigiliae 
Naiivitatis  Doraini  et  Assumptioois  B.  Vir- 
ginis,  cap.  1  de  Observant,  jejun.  vigiiix 
omnium  Apostolorum,  exceptis  vigiliis  SS. 
Philippi  et  Jacobi  et  S.  Joannis  Evangeli- 
stae,  ibid.  cap.  2.  Adveriendum  tamen  quas- 
dam  harum  vigiliarum  in  cerlis  provinciis 
non  observari  ex  conirarià  consuetudine.  Item 
alla  quatuor  jejunia,  els)  non  jure  scriplo,  gene- 
narali  saliem  consueludine  servantur  :  nimirùm 


Jie.s  DE  abstiinp:niia 

V  giliœ  S.  Joannis  Bap.  S.  Laurentii,  omnium 
Saiictoruni  et  Peniecostes. 

Dico  2°  :  Quadragenarius  dienim  nunieru» 
in  quadragesinià ,  et  teniarius  in  quatuor 
anni  leniporibus ,  sunt  eliani  convenienler 
assignait. 

Quantum  ad  quadragosiniani,  palet,  1°  quia 
sic  pro  module  aliqualiier  imiiatur  jejuniuui 
Saivatoris,  qui  jejunavit  quadraginta  diebus. 
2°  Quia  sic  ofl'erimus  Deo  décimas  dierura  anni; 
constat  enim  annus  diebus  36.')  ;  horum  décima 
pars  sunt  3G  qui  à  Dominicà  prima  quadrage- 
simae  usque  ad  Pascba,  non  computatis  diebus 
dominicis,  sunt  jejunio  cousecrati  :  quibus  la- 
men  postea  addili  sunt  quatuor  prsecedenlis 
hebdomad:e  pro  majori  conlirmitate  ad  jcju- 
nium  Christi.  Ubi  obiter  adverte,  etiam  esse 
jejunandum  ferià  quinlà  in  Cœnà  Doniini  ,  ut 
de(inlvil  concilium  Laodicenum  circa  médium 
quart!  seeuli,  contra  quorumdam  contrarium 
usum. 

Porrô  ante  Imruni  quatuor  dierum  additio- 
nem  ,  nihilominùs  dicebatur  Quadragcsinia  ; 
quia  licet  non  jejunarelnr  jejunio  perfeclo  nisi 
triginia  sex  diebus ,  j  junabatur  tamen  qua- 
draginta diebus,  jejunio  tam  perfecto  quàni 
imperfecto  ;  quia  eliam  dominicis  diebus 
crat  abstinentia  à  carnibus  et  laeticiniis , 
quod  est  quoddam  jejunium   quadragesimale. 

Quantum  ad  jejunia  quatuor  temporum , 
patet  etiam  convenienlia,  tum  ex  numéro  men- 
sium  qui  compatit  cuilibet  lempori,  quasi  sin- 
gulomensisuum  correspondeat  jejunium  ;  tum 
ex  numéro  sacrorum  ordinum  qui  bis  tempori- 
bus  conferuntur. 

Dico  3°  :  Convenienter  Ecclesia  non  inslituit 
de  prsecepto  jejunio  temporepascbaii  usque  ad 
Pentecosten ,  neque  diebus  dominicis.  Quia 
jejunium  est  opus  pœnale  et  alilictivuin,  quod 
non  convenit  diebus  Isetitix,  quales  sunt  dies 
quinquaginta  post  Pascba  et  dies  Dominici, 
propler  commemorationem  resurrectionis. 
Unde  S.  Ambros.  serm.  61 ,  et  refertur  dist. 
76 ,  c.  8  ,  ait  :  «  Per  hos  quinquaginta  dies  (  à 
«  Paschate  ad  Pentecosten  )  est  jugis  et  conti- 
«  nua  festivitas;  ita  ut  hoc  omni  tempore  ne- 
«  que  ad  observandum  indicamus  jejunia , 
f  neque  ad  exorandum  Deum  genibus  succida- 
«  mus.  »  Simililer  S.  Aug.  Epist.  119,  cap. 
13.  Quapropter  qui  paschali  tempore  aut  die- 
bus dominicis  jpjunni  ex  conloinptu  hujusnioris 
Ecclesise  ,  aut  ex  errore  Manich.Teorum  qui 
veram  Cbristi  resurrectionem  negabant ,  aut 
ex  singularitatis  desiderio ,  aut  ciini  super- 


LT  .lli,)l MO.  lif.g 

stilione  vcl  scamlalo .  non  esta  pcccalo  iin- 
munis. 

Dices  1"  :  Cap.  Rogaiiones,  de  Consecrai. 
dist.  5,  e.\  conc.  Aurel.  legitur  :  «  Rogationes. 

<  id  est,  liianias,  ante  Ascensionem  Domini 
«  placuit  celebrari,  ita  ut  praemissum  Iridua- 
«  num  jejunium  in  dominicœ  Asccnsionis  so- 

<  lemnitate  solvatur.  »  2°  Vigilià  Pcntecostes 
jejunium  de  prreeepto  servalur.  S»  Quatuor 
tempora  sunt  infra  tempus  paschale  ,  quod 
liniiur  in  oclavà   Pentecostes  tantùm.   Ereo. 

R.  ad  primum,  vel  ibi  sermonem  esse  de 
jejunio  imperfecto,  scilicel  de  abstinentia  à 
carnibus,  quale  etiamnum  observatur;  vel  hoc 
jejunium  non  fuisse  de  praecepto,  sed  de  con- 
silio  tantfnn;  vel  tandem  non  fuisse  jure  com- 
niuni  prMceptum  pro  totà  Ecclesia  ,  sed  pro- 
pler aliquam  necessitalem  in  particularibus 
quibusdam  Ecclesiis,  quod  abiit  in  dissuetudi- 
nem.  Sensus  autem  S.  Thomse  et  noster  est , 
quod  assignatis  temporibus  nullum  sit  jure 
connnuni  constitutum  jejunium  de  prsecepio 
jiro  tolà  Ecclesia. 

Adsecundum,  resp.  neque  jejunium  vigiliai» 
Pentecostes  esse  ullo  jure  scripto  pracce- 
ptum ,  sed  observatum  fuisse  primo  ex  pià 
(idelium  devotione  et  consueludine  ,  quse 
paulatim  invaluit  ac  tandem  vim  prœcepti 
oblinuit. 

Ad  tertium,  resp.  tempus  paschalequoad  ofli- 
eium  durare  quidem  usque  ad  oclavam  Pente- 
costes, quoad  verô  exemptionem  à  jejunio  ex- 
pirare  in  ipsà  die  Pentecostes ,  et  modo  ex 
consuetudine  in  vigiliàPentecosles.Hujusenim 
dinn  meminerunt  SS.  Patres,  non  numerant 
nisi  quinquaginta  dies,  utpatetex  SS.  Ambj'os. 
et  Aug.  citatiset  aliis. 

Quia  tamen  jejunium  seciindtini  se  conside- 
r.itum  ,  est  omni  tempore  laudabile,  cl  juxta 
S.  Hierou.  ad  Lucinium  (refertur  dist.  76, cap. 
Viinam)  optandum  sit  ut  omni  tempore  jeju- 
nare  possemus  ,  inferunt  Rellarminus  et  Syl- 
viushic,euni  qui  seclusis  prcetaclis  motivisaut 
inconvenientibus,  jejunaret  assignatis  diebus 
ex  aliquo  inotivo  honesto  et  pio,  puta,  propter 
fervorcm  devolionis  aut  pœnitentiœ,  vel  pro- 
pter instantem  necessitatem  publicam  aut  pri- 
vatam,  non  essecondemnandum. 

Si  opponas  quod  Melchiades  papa  ad  cpisco- 
posHispaniaj  scribat,  quôd  c  jejunium  Domi- 
«  nici  diei  et  quintœ  feriœ  nemo  cclolirare 
i  debeat,  ut  inter  jejunium  Christianorum  et 
'i  genlilium,  veraciter  credenlium  et  hx'reti- 
«  torum,  vera  et  non  falsa  discretio  habeaiur,  » 


util 


rel'citurdeConsec.  dist.  5,  cap.  14,  respondeo 
quôd  lune  lemporis  genliles  et  liaeretici  assi- 
giialisdiebusjejunarent,  ad  quorum  ideo  odiu:n 
cl  deleslalioneni  ponlilex  piobibel  Clirisiianis 
jejuiiîire  iis  diebus.  Cessanlibus  verô  his  moli- 
vis  abolevil  lex. 

Quaerilur  utrùiu  prailer  assignala  jejunia  , 
siiU  vel  fucriiil  alia  jure  coniniuni  pra;cepia 
pro  lotà  Ecclesià. 

Pro  respousioiie  accipe  sequenlia.  1°  Anti- 
quilûs  feria  quarla  cl  sexla  cujuslibel  hebdo- 
uadoË  eraïujejunio  consccralx  :  feria  quarla  , 
quia  hàc  die  Judas  coiivcnit  de  Iradendo  Cbri- 
slo ,  et  Jud*i  de  eo  occideudo  coiisiliuui 
inierunl  ;  feria  sexla ,  quia  eà  die  Cbrislus 
passusesi.  llaS.  Aug.  Episi.  86  ad  Casulanuui. 
2°  Sabbalo,  in  nieuioriam  sepullurae  Chrisli , 
jejunabaut  olim  plerxque  tcciesiae  occiden- 
lales  cum  Boniaiià  ;  non  lanieu  orienlalis,  ne- 
que  inier  occidentales  Mediolanensis,  ul  paiel 
ex  bàc  vulgalà  responsione  S.  Ambrosii  ad 
S.  Aug.  interroganlempronialresuà;  €Quaiido 
I  bic  sum  (  Mediolani  scilicel),  non  jcjuiio 
I  sabbalo;  quandoRornse  sum,jejunosabl)alo: 
«  ad  quamcumque  Ecclesiani  venerilis  ejus 
<  morem  servaic,  si  patiscandalum  non  vuliis, 
.  aut  facere.  »  Hujusdiscrepantiae  inler  Eccle- 
siani orienlalcni  ei  occidenialem  causa  fuit, 
quôd  in  orientali  essenl  quidam  baîrcljci,  ul 
referl  Epipban.  de  Simoniacis,  bairesi  21,  et 
de  Marciouilis,  baiicsi  42,  qui  aflectabantjeju- 
nare  sabbalo,  ne  viderenlur  lœlari  de  quiele  cl 
operibus  Crealoris,  quem  verum  Deum  esse 
negabanl  ;  in  quorum  odium  cl  deleslalioneni, 
Ecclesià  gr;eca  proliibebai  jejuniuiu  sabbaii, 
exceplo  tamen  sabbalo  niajoris  hebdomadae. 
5"  Fuisse  olim  universale  jejunium  kalendis 
novembris,  constat  ex  Isidoro,  lib.  1  de  Otlic. 
cap.  59  ;  iiein  et  kalendis  januarii  per  triduum, 
constat  ex  concil.  Turon.  2,  can.  15.  4°  Scr- 
valuin  eiiam  antiquilùs  fuisse  jejunium  perad- 
venliini,  liadil  Innocenlius  lit ,  cap.  Coiisiliiim, 
lit.  de  Observai,  jejunioruni.  De  diebus  Hogat. 
dictum  est  supra.  5°  Ltrùmbaicomnia  jejunia 
luerint  observata  ex  devotione  taniùin ,  an 
eliam  ex  pruiccpto,  non  salis  constat,  exceplo 
forte  jejunio  .sabb;iii,  quod  videlur  fuisse  prae- 
cepium  in  Ecclesià  romanà  et  pluribus  Eccle- 
siis  occidenlalibus.  Aivoro  constat  ex  populi 
chrislianicommuni  sensu  cl  praxi,  saltem  nunc, 
nuDuni  ex  bis  esse  universaliler  in  praeceplo. 
Qut.d  si  in  (|uibusdam  Ecclesiis  parlicularibus 
quiedaui  adbuc  vigeani,  slandum  esi  consue- 
ludini. 


APPENDIX  IV.  12C8 

0°  Ferià  sexlâ  el  sabbato  cujuslibel  hebdo- 
madae, item  tribus  ditbus  Rogaliiinum ,  est 
obligalio  sub  morlali  absiinendi  à  carnibus  : 
iia  oblinuii  consuetudo  ,  salv.î  lameu  consuctu- 
dine  contraria  in  cerlis  locis  aut  dispcnsatione  ; 
quia  in  Gallià ,  in  Belgio  el  pluribus  aliis  pro- 
vinciis  licite  comeduntur  carnes  sabhatis  inler 
Nativilaleni  Chrisli  el  Purilicalioneni  B.  M. 
Virginis ,  etiam  ipsâ  die  Purilicationis,  si  sab^ 
bato  eveneril ,  ut  declaravit  concil.  Carnolense 
aniio  152(3.  Idque  faclura  arbilror,  sive  quia 
legem  de  abstineniià  à  carnibus  di<  bus  sabbati 
ab  inilio  non  acceplavil  plebs  christiana  ,  nisi 
rcicnlà  vcleri  libertale  prœfalis  sabbalis  carnes 
comedendi ,  sive  quia  conlra  legem  lalam  el 
acceplatam  ususcontrarius  poslea  invaluit. 

Quantum  ad  feriam  sextam  ,  si  in  eà  incidat 
feslum  Nativitatis  Chrisli  ,  est  spéciale  rescri- 
ptum  Honorii  III  ad  episcopum  Pragensem, 
bis  verbis  :  i  Explicari  per  Sedem  aposiolicani 
«  poslulàsli  ,    utrùm  sit  licitum  illis  qui  nefi 

<  volo  nec  regulari  observanliàsunt  adslricli , 
«  carnes  comcdere  quando  in  sexlâ  ferià  dies 

<  Dominiez  Naiivitaiis  occurrit.  Ad  hoc  re- 
(  spondemus  quod  illi  qui  nec  volo  nec  regu- 
i  lari  observantià  sunl  adslricti,  in  sextà  ferià, 
I  si  fesiiun  Nalivilaiis  Dominicae  die  ipso  ve- 
«  nire  conligeril ,  carnibus  propter  fesii  exceU 

<  lenliam  vesci  possunt ,  secundùm  consuelu- 
«  dinem  Ecclesià;  generalis.  Nec  tamen  hi 
(  reprehendendi  sunl  qui ,  ob  devotionem  , 
t  voluerint  abslinere.  »  Rcferlur  cap.  Fiimli , 
Extra,  de  Observant,  jejun.  \\b.  3,  lit.  40. 

Ilinc  oriiur  dubium  ,  utrùm  religiosi  quibus 
solà  regulari  observantià  non  obligante  ad  cuU 
pam  indicta  est  abslinentia  carninni ,  ut  sunt 
Dominicani,  possinl  absque  peccaio  comedcre 
cjirnesdie  Natalis  Domini ,  si  in  fcriara  sexlau» 
inciderit. 

R.  juxla  communiorem  seutenliain  posse. 
lia  Abbas  ,  Sylvesler,  Armilla  ,  Tabiena  ,  Sa  , 
I.opez  et  alii  quos  ci:at  el  sequilur  Loih,  iracl. 
7,  (|.  4,  art.  3;  item  eliani  ii  qui  sevcrioris  sunt 
disciplime,  Henricus  à  S.  Ignalio,  Natalig 
Ale.xandcr ,  lib.  4,  art.  7,  reg.  7,  ex  Prospero 
Fagnano  in  cap.  Explicari;  quia,  inquil  lauda- 
tus  Fagnanus,  erga  lulcs  religiosos  t  non  habet 
«  locum  excepiio  de  quà  bic ,   quia  loquilur 

<  tanti'imde  hisqui  ad  absiiiienliam  obliganlur 
I  c\  volo  vel  ex  rcgulà.  i  Ii  autem  quibus  in- 
dicta est  hœc  abslinentia  ex  régula  non  obli- 
gante ad  culpam  ,  slricli'  et  propriè  non 
obliganlur,  canoae  Deni^,^  E(si  Ugibut, 
dist.  i. 


m9  DE  ABSTINENTIA 

Âddi  potest  quôd  ,  si  non  eximantur  vi  di- 
spensalionis  ponlificix ,  quia  forte  ibi  exci- 
piuntiii',  videantur  saUcni  exeinpii  vi  consue- 
ludinisgeiieralis.dequà  estmeiUio  inrescripto, 
sicul  ex  pari  causa  exiiminliir ,  nullo  coniradi- 
cenle ,  sabbaiis  itiira  Naiivioteiii  Clirisii  et 
PiirKicationeni  B.  Virginis  :  bœc  eiiiin  consue- 
tudo  geiieralis,  ut  derogans  legi  commiini  qii» 
etiam  ante  reseriptuiii ,  ut  ex  ipso  palet,  jaiii 
vigebat ,  sicut  neininem  excipit ,  ita  omnes 
allicit,  reiictà  solà  voli  aut  regulae  obligatione. 
Articilus  111. 
De  imâ  vel  muUiplid  refectione  in  die  jejunii. 
Jani  dixi  supra  ad  integruin  jejuniurn  eccle- 
siasticum  tria  rcquiri  :  prinium  ,  unicam  refc- 
ctioneiii  ;  secuiidum  ,  quôd  hsec  unica  relectio 
sumatiir  horâ  à  jurestalulâ  et  non  ante  ;  ler- 
lium  ,  abstinentiam  à  certis  cibis,  scilicetcar- 
nibus  ,  ovis  et  lacticiniis.  Unde  jejuniurn  cui 
deest  aliqua  ex  bis  tribus  condition  Ibus  ,  non 
est  nisi  imperfeclum  et  seniiplenuni  jejuniurn, 
quale  agiturin  diebusRogationuni,  ferilssexlis 
etsabbatis,  et  diebus  doniinicis  in  quadrage- 
simà.  Has  très  conditiones  expendit  S.  Th. 
tribus  articulis  sequenlibus  ,  et  nos  cum  ipso  , 
simulque  varias  ditHcultates  ipsis  annexas  per 
varios  §§.  Unde: 

§  1.  Vtritm  requiratur  ad  jejuniurn   qubd  homo 
semel  tantiim  comedal. 
Dico.  Ad  jejuniurn  requiritur  quôd  semel 
taniùm  coniedatur  in  die  ,  excepta  cœnulâ  de 
quà  infra. 

Probatur  1°  ex  consuetudine  genorali  totius 
Ecclesiae  ,  quae  ab  cjus  incunabulis  viguit  ; 
cùm  enini  tune  fidèles  nonnisi  ad  vespcram 
refeclionem  suniereut ,  constat  eos  nonnisi 
unam  sumpsisse.  Probatur  2".  Ecclesia  insti- 
tuil  jejuniurn  adooncupiscentiam  refrcnandain, 
ita  tamen  quôd  salvotur  natura  :  alqui  ad 
utrunique  sufficere  videlur  unica  comestio , 
per  quam  scilicet  homo  cl  naturae  salisfacit  et 
tamen  concupiscenliae  ali(niid  delrahit,  dimi- 
nuendo  comcstionum  vices  :  ergo. 

Si  quseras  ubinam  exslel  hoc  Ecclesiae  prse- 
ceplum,  R.  reperiri  in  ipsà  instilutione  jejunii 
ab  Apostolis  ,  non  scripto  factà  ,  sed  verbo  et 
exemple.  In  jejunio  ,  inquit  Cajetanus,  com- 
muniler  intelligilur  unica  relectio,  quia  Ec- 
clesia, indicendo  jejuniurn,  secula  est  exenipluin 
Patruni  vetcris  Tesiametiti ,  qui  jejunantes 
tanti'mi  semel  relicieb:intur  :  unde  etiam  per 
unicam  refeclionem  distinguuntur  jejunantes 
à  non  jejunanlibus  ;  et  idcô  non  dicimur  jeju- 
nare  feriis  sextis  et  sabbato ,  neque  diebus 


ET  JFJUNIO.  1270 

dominicis  In  quadragesiinâ,  iicet  à  carnibus  abs- 
tineamus.quianimirùmpossumuspluriesrefici. 

Dices  1°:  Non  taxalur  jejunanlibus  quaniilas 
cibi  :  ergo  ncc  nunierus  comcstionum  taxari 
débet.  Palet  conscquenlia  ,  quia  jejuniurn  ,  ut 
dictum  est ,  est  actus  abstinentiœ  quse  non 
niiniis  observai  quantitatem  cibi  quàm  come- 
slionis  nuraerum. 

R.  N.  consequentiam.  Quia  quaniilas  cibi 
non  poluit  eadem  omnibus  taxari  propter  di- 
versas  corporum  complexiones  ,  ex  quibus 
conligit  quôd  unus  majori ,  aller  minori  cibo 
indigel  ;  sed  ,  ut  plurimùm  ,  omnes  possunt 
naturae  satisfacere  per  unicam  comestionem. 

Oices  2"  :  I.icei  pluries  in  die  bibere  :  ergo 
et  pluries  comedere.  Solutioni  hujus  argumcuti 
reservamus  infra  §  integrum. 

§  2.  Vtrimi  quis  loties  peccat  contra  legem  jtjunii, 
quoties  comedit  ullra  unam  refeclionem  ;  an 
soliim  secundà  refectione. 

Solùm  peccari  contra  legem  jejunii  secundà 
refectione  et  non  sequenlibus  docent  pUires  , 
nec  ignobilcs  tlieologi ,  Durandus  ,  Cajetanus  , 
Sylvcsier  ,  Navarrus ,  Paludanus  ,  Lessius  et 
alii.  Contra  quos 

Dico.  Probabilius  et  mibi  prope  certum  vi- 
delur peccari  contra  legem  jejunii ,  non  solùm 
secundà  refectione,  sed  etiam  sequenlibus,  lot 
quoi  sumuniur,  excepta  collationc.  Ita  Joannes 
Médina  ,  Covarruvias ,  Molanus ,  Sylvius ,  Na- 
talis  Alexander  et  alii. 

Probatur.  Praeceptum  ecclesiaslicuni  de  uni- 
ca refectione  ,  Iicet  verbo  tenus  vidcatur  affir- 
mativum ,  est  tamen  re  et  sensu  negativum. 
Hujus  enim  proposilionis;  Sûmes  umm  tantiim 
refeclionem,  sensus  est  :  Non  sûmes  plures  re- 
fectiones  :  sicut  cùm  Ecclesia  pra;cipil  sacer- 
dolibus  :  Celebrabitis  tantitm  semel  in  die,  sensus 
est  :  Non  celebrabitis  pluries  in  die  :  atqui 
prsecepta  negativa  obligantscmper  prosemper, 
ita  ui  non  solùm  per  prinuim  aut  secundum 
i  clum  ipsis  opposiluni  violentur,  sed  per  quos- 
cunique  sequentes.  Sic  ,  v.  g.  ,  quia  Ecclesia 
prohibel  ingressum  monaslerii  moiiialiuni ,  lo- 
ties quis  peccat  contra  illud  quoties  ingredilur; 
sic  in  praesenti  maierià,  quia  Ecclesia  prohibet 
esum  carnium  in  die  jejunii,  loties  legem 
transgrederis  quoties  carnes  coinedis ,  juMa 
ipsos  adversarios  :  ergo  similiter. 

Confirmalur.  Ex  hoc  quôd  Ecclesia  praecipiat 
aut  permittal  ut  sacerdos  semel  in  die  tanlùm 
celebret ,  aul  lidelis  coinniunicet  .  soquitur 
prohiber!  non  solùm  secundam  celeln'aiioiicm 


i27l  APPENDIX  IV. 

aut  conimunloncm ,  sed  eliam  tertiam  ,  qunr- 
tara ,  quintam  ,  etc.  ;  ergn  siinililer  in  nostro 
casu.  Undefalsum  est  quod  dicunt  adversarii, 
hoc  praeceptum  non  continere  negationem 
siuipliciter,  sed  finitain  et  cerlo  limite  coinpre- 
hensam,  scilicel  ne  bis  coniedalur  :  ac  proinde 
non  prohiberi  quascunique  rofccliones  post 
primant ,  sedsecundam  duntaxat.  Qiiemadmo- 
dùm  ,  inquiunt ,  si  mulicr  ,  vovendo  virginita- 
lem  ,  intendat  tantùm  se  obllgare  non  ad  con- 
tinentiam  simpliciler ,  sed  ad  conlinenduni  à 
primo  aclu  virginiiati  contrario  ,  non  peccabil 
contra  votum  per  actus  sequenies ,  sed  per 
primum  tantùm. 

Patet ,  inquam,  ex  dictis  hoc  assumplum 
esse  falsum.  Licet  cnim  verum  sit  qnod  Eccle- 
sia  potuerit  suam  intenlionem  resiringere  ad 
.secunduni  actum,  gratis  oinnino,  iniô  irratio- 
nabililer  asseritur  ,  ci'im  sil  de  raiione  pra'ce- 
pli  negalivi  ut  obliget  semper  pro  semper,  ut 
dictum  est ,  nisi  aliter  intendat  et  exprimât 
prsecipiens,  sicut  facil  mulier  vovens  de  qui 
in  instantià.  Id  aulem  fccisse  Ecclesiam  nullibi 
legilur  :  unde  est  disparitas. 

Solvuntur  ohjecliones. 

Objicies  i"  :  Jcjunium  ,  postquàm  secundà 
refoctione  violatum  est ,  non  potest  ampliùs 
observari,  quia  fractum  est,  noqne  fieri  potest 
ut  non  sit  fractum  :  alqui  nemo  tenetur  ad 
inipossibile  :  ergo.  Ita  Angélus.  —  R.  1°  retor- 
sione  argumenti.  Jejunium  ,  postquàm  prim.i 
comestione  carnium  est  violatum  ,  non  potest 
ampliùs  observari ,  qnia  fractum  est ,  neque 
fieri  poicst  ut  non  sil  fractum  :  atqui  nemo 
tenetur  ad  impossibile  :  ergo  nec  ad  observan- 
liam  lalis  jejunii.  Negant  adversarii  banc  con- 
scquenliani  :  quo  ergo  jure  cam  negant,  codem 
jure  nego  consequentiani  praecedenlis  argu- 
menti. Liide  —  R.  2°  Pist.  maj.  ISon  potest 
ampliùs  observari  intégré,  C.  maj.  quoad  ali- 
quid  ,  N.  maj.  Potest  enim  adhuc  observari 
quoad  terliam,  quarlam,  etc.  refectiones,  quae 
non  minus  prohibentur  quàra  seconda.  Qui 
aulem  non  potest  loiam  legeni  observare ,  te- 
netur observare  partent  quam  potest. 

Inst.  Si  cui  pra'ciperetur  non  frangcre  vas 
aliquod  ,  postquàm  seniel  fregissel ,  non  pecca- 
retampiiùsillud  in  ulteriores  partes  frangendo  : 
ergo  simililcr.  R.  Disl.  ant.  Si  vas  scinel  fra- 
ctum sit  umniiiô  inutile,  C;  si  sil  adliuc  utile, 
N.  Jejunium  autem  semel  fractum  potest  adhuc 
utililer  observari  quoad  aliquid.  Inslo  in  co  qui 
semel  comedit  carnes  ,  polesl  adhuc  el  débet 
ab  ulterioribus coincslionibus  ahsiincic,  juxia 


1272 


adversarios.  Insuper  non  valet  consequeniia  à 
physicis  ad  moralia. 

Obj.  2°:  Lege  jejunii  non  prohibentur  plures 
refectiones  absolulè  ,  sed  sol it m  qualenùs  per 
cas  transgredimur  llntitem  in  jejunio  pnesiitu- 
tum,  qui  est  una  rcfectio  ;  alqui  per  solara 
secundam  refectionein  hune  limitent  Iransili- 
mus  :  ergo.  Probatur  min.  à  simili.  Tune  solùm 
quis  transgreditur  alicujus  loci  limitein  sibi 
conslitutum  ,  cùm  facit  primum  passu:!i  ultra 
illum  ,  non  aulem  si  postea  lougiùs  ad  decera 
aut  viginii  passus  ulteriùs  progredialur  ;  ergo 
similiter.  Ita  Durandus.  —  R.  N.  maj.  Praece- 
pto  eitim  jejunii  prohibentur  ulteriores  refe- 
ctiones praeter  primam  ,  quontodocumque 
considcrentur  ,  quia  ,  ut  dixi ,  esl  praeceptum 
negativum  ;  prœcepta  aulem  negiliva  non  so- 
lùm prohibent  actum  primum  ,  aut  secuiidum 
ipsis  oppositum  ,  sed  ontnes  sequenies  :  unde 
etiam  débet  negari  min.  Hoc  ipso  enim  quôd 
ontnes  releciiones  prœier  primam  prohibentur, 
non  solùm  per  primam  iransililur  limes,  sed 
etiam  per  sequenies  ,  cùm  per  eas  eliam  viole- 
tur  praeceptum  ,  proindeque  neganda  est  pari- 
tas,  quia  transilienti  limitem  non  prohibentur 
plures  comestiones  ;  si  enim  prohiberentur, 
eliam  loiies  peccaret ,  quoties  ulteriùs  perin- 
tervalla  progrederetur.  Ul  sit  ergoparilas, 
débet  comparari  pluries  comedens  cum  eo  qui 
plurios  limitein  transgrederetur. 

Obj.  5°:  Plures  refectiones  non  prohibentur 
in  jejunio,  nisi  qualenùs  earum  abstineniia 
videtur  pertinere  ad  ntortiricationem  carnis  : 
alqui  solùm  abstineniia  à  secundà  refeciione 
videtur  ad  hoc  valere ,  non  autem  lertia  ,  vel 
quana,  nisi  forte  valdé  parùm  :  ergo.  Proba- 
tur min.  Passim  homines,  exceplis  mechani- 
cis ,  nonnisi  bis  comedunt  ;  et  qui  bis  come- 
dit,  non  videtur  muliùm  morlilîcare  carnern 
si  ab  ulterioribus  refectionibus  abslineat  :  er- 
go. lia  Lessius. — R.  Disl.  m.ij.  Plures  refectio- 
nes non  prohibentur  in  jejunio,  nisi  qualenùs 
earum  absiinenlia  videtur  pertinere  ad  morii- 
licationem  carnis  positivé,  vel  privative,  C. 
ni.ij.  ;  positivé  tantùm,  N.  maj.  Ad  cujus  sen- 
sum  disiinci.i  min.  N.  consequentiam.  Expli- 
catur.  Qui  abstinetà  secundà  refeciione,  ntor- 
lilicaïur  positivé,  qualenùs  plus  solilo  faine 
torqu  tur  et  caro  debilitalur ,  seu  sallem  ad 
hoc  tendit  haec  abstineniia.  Qui  verô  suntptà 
secundà  refeciione  abstinet  ab  ulterioribus 
releclionibus ,  licet  forte  plus  solilo  faine 
non  lorquealur,  nec  magis  quàiti  extra  jeju- 
nium caro  debililelur,  privât  se  tamen  lis  qui- 


1275  DE  ABSTINENTIA 

bus  caro  magis  ac  magis  nutrirelur  et  sagina- 
relur,  msgisque  lil)i(lo  inceiulerelur  :  qiiam 
jdeô  mortiticalioneni  voco  privativam  ,  cl  quain 
dubio  procul  iiilendii  lex  jejiinii;  si  eiiim  pro- 
hibeal  secuiidam  refeciioncm  ut  non  recalci- 
tret  caro,  à  foriioii  prohibet  ulieriores  ex 
quibus  magis  recalciiraret  :  unde  sic  reloiqneo 
argumentum.  Plures  refecliones  non  prohiben- 
tur  in  jejunio,  nisi  qualenùs  sunt  carnis  sagi- 
nalivx  et  libidinis  inceniivx  :  atqui  non  snlùin 
secunda,  sed  leriia  el  quarla,  etc.,  sunl  carnis 
saginativa;  el  libidinis  incenlivae,  et  eô  magis 
quô  plures  sumuntur  :  ergo. 

Insuper  possel  absoluté  negari  minor.  Nemo 
enlm  in  diejejunii  sumit  tcrliam  aut  quartam 
refectionem,  nisi  vel  gulà,  vel  alio  molivo  bu- 
mano  ad  id  excitante  :  bis  porro  molivis  resis- 
lereet  abstinere,  est  vera  nec  tam  levis  nior- 
lilicatio.  Quapropter  ipse  Lessius  cujtis  est  ar- 
gumentum, cogitur  tandem  faieri  quôd  per 
tertiam  et  quartam  refectionem  longiùs  eatur 
ultra  jejunii  limitem  ,  el  magis  recedalur  à  fine 
intrinseco  jejunii  quàm  per  secundam  solùm, 
et  quôd  communi  hoininum  judicio  magis  cen- 
seatur  violare  legem  jejunii  qui  quater  come- 
dit,  quàm  qui  bis  tantiim,  licet  in  hoc  agnos- 
cat  culpani  tantùm  veniulem ,  quia  existimat, 
tertiam  el  quartam  refeclionem  prohiberi  lan- 
tùm  secundariô,  sed  gratis  et  lalso;  tum  quia, 
ul  dixi ,  graviter  conducunt  ad  carnis  sagina- 
tioneni  et  rebellionem;  lum  quia,utetiam 
dixi,  deratione  prsecepli  negalivi  esi,  ul  pro- 
hibeat  sequè  primariô  omnes  aclus  sibi  oppo- 
sitos  :  unde  ,  sicut  quolies  quis  nianducal  car- 
nes in  diejejunii,  autquoties  itérai  celebra- 
tionem  Missa;,  loties  peccat  niortaliter,  iia 
quoties  quis  plus  quàm  semel  reficiiur  in  die 
jejimii. 

Obj.  4°  :  In  confossione  non  solet  explioari 
nec  inquiri  numerus  lefeelionum ,  seii  sinipli- 
cilerdici  solet  non  servalum  jejunium  ;  ergo. 
lia  ilerùm  Lessius.—  U.  N.  anl.  universaliter 
sumptum.  Novi  enim  et  pœniienies  explicantes 
et  confessarios  interrogantes  numerum  refec- 
lionum  :  quantum  ad  illos  qui  non  explicanl 
aut  non  inlcrroganl.tribuendumeslpariimeo- 
rumignoraniiae,  partim  probabililali  conlrariae 
sentenliae,  quaui  forte  probabilioremrepulanl. 

Obj.  3»  :  Lex  jejunii  est  pœnalis  ;  ergo  rcs- 
Iringenda.R.  Dato  anl.  negocoiisequcns.  Ergo 
restringenda,  servato  setisu  obvio  verborum, 
C.  coiiseqneiiliam  ;  nuii  servato  sensu  obvio 
verborum,  N.  Sensus  autem  obvius  borum  ver- 
borum: Non  fomodes  pluries,  est  quôd  prnbi- 


ET  JEJUNIO.  <274 

beanUir  omnes  coniestiones  pr.-eter  unam ,  si- 
cut per  hoc  :  Non  ctlebrabis  plurii's  in  die, 
proliibentur  omnes  celfbraliones  pneier  unam. 

Ex  diciis  colbges  faisum  es>e  quoi!  ex  suà 
sententià  inferunt  quidam  adversarii ,  eum  sci- 
licolqui  sciens  manè  sumpsil  jeniaculum,  sive 
cumculpâ,  sive  sine  culpâ,  puta,  causa  pro- 
fettiouis,  non  leneri  eo  die  jejunare,  etiamsi 
coniingat  eum  non  prolicisci;  qnia,  inquiunt, 
jejunium  jam  est  violatum  el  ampliiis  servari 
nequit.  Quodprincipium  conl'ulavimus.  Sed 

Pcles  1°  quomodo  jejunare  debeal  qui  manè 
vel  culpabiiiler  vel  inculp.ibililer  sumpsil  jen- 
iaculum. —  U.  Si  manè  plcnam  refeclionem 
sumpscrit,  omisso  prandio,  débet  ipsi  sufli- 
cere  collalio  vesperlina.  Si  levé  lantiim  jen- 
iaculum sumpserit  squivalens  collationi,  po- 
lest  vesperi  cœnam  ,  aul  si  subsit  quuidam  ra- 
tio, v.  g.,  quôd  dcbeai  adesse  eomnmniiati 
prandenti,  prandere,  omissà  lamen  collaiione  ; 
quia  débet  salvari  unica  refectio  in  quantum 
poiest  :  sic  autem  s -.Ivatur  in  utroque  casu. 
Hinc  infères,  eum  qui  manè  culpabiiiler  jenia- 
vit ,  si  poslea  plus  quàm  unam  relectionem  su- 
mat  eo  modo  quo  diximus,  duplex  peccalum 
commiilere  in  confessione  aperiendum  ,  iinum 
ralionc  anticipati  Icmporis,  aliud  ratione  mul- 
liplicis  lefectionis.  Aliamen  si  is  qui  inculpa- 
biliter  jeniaculum  sumpsil,  graveni  paiereiur 
dillicultalem  in  transigendo  reliquo  die  absque 
cibo,  possel  nieo  sensu  pr;eter  cœnam  aut 
prandiuiu  aliquid  levé  sumerecirca  meridiem 
aut  vesperam  ;  cl  id  ex  benignà  inierprela- 
lione  ujairis  Erclesiae,  (|ua!  non  ccnseiur  velle 
ut  innocens  graviorem  paliatur  dillicultalem  in 
jejunando  quàm  alii  communiler  ;  secùs  de 
illo  qui  culpabililiT  jenuvil  ;  ipse  enim  sibi 
iinpuiet. 

Pcies  2"utrùm  qui  aliquid  levé  pluries  conie- 
dil  in  die  jejunii,  pei'cet  morialiier.  R.  alfir- 
niativc,  dùm  pervenil  ad  i|uanlitalem  noiabi- 
lem;  quia  effecUis  singul.irum  comestionum 
manel,  el  ita  corroborai  naiuram,  lollit(|ue  je- 
junii difficullalem  ,acsi  simul  lièrent;  paritas 
est  de  furtis  minutis.  Unde  damnaia  est  ab 
Alexandro  VII  haec  proposilio  num.  29  :  «  In 

<  die  jejunii,  qui  sœpiùsquid  modicum  coine- 

<  dit,  eisi  nolabilem  quaniilatem  in  fine  come- 
«  derit,  non  frangit  jejunium.  »  Si  lamen  sin- 
giilis  diebus  semel  aut  bis  aliquid  levé  come- 
deiet,  non  ideô  in  linequadragesimae  peccaret 
uiortaliter,  quia  diversorum  dierura  sunt  di- 
versa  pnecepta  ;  unieuique  enim  diei  est  suum 
prajeeptnni  aOixum, 


1275  APPENhIX 

Petes  5°  quae  quantitas  censeatur  notabilis 
et  ad  pi  ccaUim  morlale  sufTiciens.  —  R.  milii 
videri  qimiilitatem  noiabilein ,  peccato  nior- 
tali  suflicienteni ,  quaj  aequivalel  vel  levi  jenta- 
culo ,  vel  collalioni ,  ve)  teiliœ  parti  refec- 
tionis. 

Pelés  4°  utrùni  qui  lantiùs  prandit  ut  faci- 
liùs  sustineat  laborcm  jejunii,  satisfaciat  prse- 
cepto.  —  R.  afTirmativè  cum  Covarruviâ ,  Syl- 
vie ,  l.olh  et  aliis ,  etianisi  levis  qiiœdani  iii- 
temperantia  subreperet;  quiajiixla  S.  Th., 
quantitas  cibi  in  unâ  refectione  non  laxatnr 
piaeceplo  jejunii.  Idem  dicendum  de  eo  qui 
pridiè  laiiiiùs  cœnaret,  aut  poflridiè  citiùs  et 
largiùs  jeniaret.  Vernmiamen  si  quis  gravi  in- 
leniperantia;  excessu  se  cibo  potuque  ingurgi- 
tarel,  eo  prsecisè  animo  ut  nullatenùs  scnti- 
ret  diirieultatem  jejunii,  non  video  quoniodô 
possel  excusari  à  fraude,  proindequo  à  viola- 
tione  legis,  quia  i  legem  violât,  inquit  S. Th., 
«  qui  in  fraudeni  legis  aliquid  facit.  i  Neque 
dicas  utante,  quantitatem  cibi  non  prohiber! 
l''ge  jejunii,  proindeque  euni  de  quo  in  casu 
uti  jure  suo  :  non  enini  dico  hune  peccare  con- 
tra legem  prœcisè  ratione  quantilatis,  sed  ra- 
tione  l'raudis;  nemo  auiem  habet  jus  faciendi 
aliquid  in  fraudeni  legis.  Si  reponas  legem  non 
magis  fraudari  in  hoc  quàm  in  priori  casu, 
nego  :  aliud  enim  est,  temperatâ  jejunii  diffî- 
cultate  ,  se  illi  ctsuismuniis  pareni  reddere, 
quod  inicnditur  in  primo  casu;  aliud,  omiiem 
jejunandi  dilïicultalem  gravi  excessu  extin- 
guere  ,  quod  inlendiiur  in  secundo  casu.  Sic  , 
juxta  commuiiem  senteniiam,  peccat  contra 
legem  jejunii  qui  in  ejus  fraudem  proliciscitur 
in  locura  ubi  non  est  jejunium  ;  non  pecc.it, 
si ,  illùceat  propter  sua  negotia.  Coeterùm  hœc 
dicta  velim  inquirendo  poliùs  quàm  resol- 
vendo. 

§  3.    L'trùm  liceat  dividere  refeclionem  in  die 
jejunii. 

Dico.  Qui  sine  causA  légitima  sic  dividit  re- 
fectionein  ut  non  renianeal  moraliter  una, 
frangil  jejunium. 

Palet  ex  dictis.  Quia  lex  jejunii  perniittit 
tantùni  unani  refectionem. 

Dixi  1°,  sine  causa  légitima  ;  quia  sicut  causa 
légitima  excusât  ab  integro  jejunio,  à  fortiori 
ab  unitale  rcfectionis  qux  est  tantùm  pars 
jejunii  :  minor  eniui  causa  requiritur  ad  exi- 
niciidum  à  parte  legis  quàm  à  totà  lege. 

Qax  verô  debeat  censeri  in  hàc  parle  causa 
légitima,  varie  varii  déterminant,  et  ut  mihi    i 


IV.  1276 

videtur  salis  arbitrariè.  Generaliter  loquenda 
potest  assignari,  sicut  circa  omnes  alias  leges 
humanas,  impolenlia  physica  aut  moralis  con- 
tinuandi  eanidem  refectionem  :  impolenlia 
phys^ica,  ut  accidit  pleruuique  in  pauperibus 
qui  non  habenl  unde  uiiani  integram  refeclio- 
nem siniul  et  semel  sumere  possint  :  impolen- 
lia moralis ,  seu  magna  dilhcullas ,  quando 
sellicet  non  potest  coniinuari  eadem  refectio 
absque  aliqiio  gravi  damno  aut  incommodo, 
V.  g.,  si  quis  ex  infirmilate,  non  possil  eodem 
tenipore  integram  refeclionem  sumere;  si  pa- 
roclius,  inchoatâ  refectione,  vocetur  ad  inini- 
stranda  sacramenia  quse  commode  aut  sine 
periculo  difl'erri  non  possunt;  si  instet  alia 
nécessitas  succurrendi  proximo  periclitanti 
sive  corporaliter,  sive  spirilualiler;  si  inter 
prandenduni  occurral  mercalori  occasio  trans- 
iens  aliquas  inerces  noiabiles  vendendi ,  aut 
soliitionein  debiiorum  perlcliianliuin  recipien- 
di.  Ex  his  exeinplis  alia  collige.  Et  nota,  mino- 
rrm,  ul  jam  dixi,  requiri  causam  ad  dividendani 
refeclionem  quàm  ad  eximenduni  à  toto  jeju- 
nio ;  iiein  majorem  vel  minorem  requiri  prout 
niajus  vel  minus  intervallum  iniereesserit  inter 
ulramque  parteiii  rcfectionis. 

Dixi  2"  :  Sic  ul  non  remaneat  moraliter  una 
refeciio  :  pro  quo  atlendeudum  est  et  ad  inten- 
tionem  jejunantis,  et  ad  spatiuni  lemporis  quod 
inter  inchoatam  et  resumptam  refeclionem 
intercedii. 

Ex  primo  capite,  qui  suflicienter,  licet  non 
abundè  refectus,  surgit  à  mensâ  cum  animo 
liniendi,  et  postea  ilerùm  eidem  vel  alteri 
mensœ  accumbit,  quamvis  intra  tempus  com- 
muniler  concessum  ad  refeclionem,  quod  est 
duarum  borarum.  frangit  jejunium  ;  quia  in 
hoc  casu  prior  refectio  re  et  animo  linita  esl, 
adeôque  repetitio  non  censetur  respeclu  hujus 
hominis  conliniiatio  prioris,  nec  una  moraliter 
cum  iliâ,  sed  plurcs.  lia  Navar.  Valent.  Lay- 
nian,  Sylvlus  et  communis  contra  Les-sium. 
Hanc  tamen  violalionem  quidam  non  reputant 
nisi  venialein  ;  quibus  assenlior,  modo  sil  brève 
iiilcrvallum ,  pula,  seniiquadraniis  circiter, 
quia  lune  videtur  raaleria  levis  :  sccùs  si  sit 
nolabile  intervallum,  juxta  sequenlia. 

Ex  secundo  capite,  qui  sive  sullicicnter,  sive 
insuiricienter  refectus,  sive  cum  animo,  sive 
sine  animo  repelendi  niensam,  abrumpil  sine 
causa  légitima  refeclionem,  et  posl  nolabile 
lempus,  pula,  unius  horae,  etiani  sistendo  inlra 
tempus  legitimum  refcctionis,  rcpclll  mensani 
ibidem  vel  alibi,  peccat  mortaliler,  vel  contra 


«77  DE  AIîSTIMENTIA 

substnntiam  jejunii,  si  juin  fuerit  suflicieiiler 
relecliis,  vel  contra  iiiodiiin  iiiiicte  refeclioiiis 
ab  Ecclesià  praiscripluni ,  si  non  fuerit  siilli- 
cienler  rel'ectus;  quia  ob  nolabile  spaiimn 
inlerniediuni  non  censelur  nioraliler  nna  ro- 
fectio,  sed  diiplex.  Si  auleui  silbrevior  nioia, 
puta,  iinius  quadraniis,  <>l  seeundùm  aliquos, 
seinihoraR,  videiur  uialeria  levis,  idiiôque  pec- 
caluni  veniale,  maxime  si  non  fuerit  priùs 
sullicienter  rel'ectus  et  adfuerit  ariinuis  coiiti- 
nuandi  poslca.  Si  autcm  sii  brevissinia  mora, 
nulluu)  erit  peccatuni,  quia  parùni  in  iiioraii- 
bus  pro  nihilo  reputatur,  et  non  desinit  ideô 
repulari  inoraliler  una  relectiu.  llxc  oninia 
salis  coinniunitcr  adiuitlunlur,  nisi  quôd  alii 
longiorem  niorau),   alii  brevioreni  assignent. 

Ex  diciis  eolliges  1°  eos  (jui  iiiierpocula  et 
fercula  confubulanlur,  nuganlur,  nuulia  seu 
lilleras  legunl,  modo  refectionem  non  pro- 
traliant  ultra  duas  luiras,  non  peccare  contra 
legem  jejunii ,  quia  moraliier  censelur  una 
refeclio. 

Colliges  2°  eos  qui,  dùm  praevideni  diù  dif- 
ferendau)  esse  refectionem,  aliquid  pr%sumunt 
luira  hoiam  legilimam,  propter  debilitalem 
praesenlera,  aut  conlra  superventuram  alioquin 
intirniiiatcui,  non  peccare;  si  id  fuciani  abs- 
que  causa,  peccare  venialiter  aut  niorlaliier, 
pro  quaulitate  materiae  et  interpolaiionis. 
Hûc  ratione  quidam  excusant  lectores  et  mi- 
nistros  mensae,  qui  aliquid  sumunt  ante  pran- 
diura  horù  tamen  légitima ,  et  slatim  post 
prandium  alioruuiabsolvuntsuam  refectionem. 
Alii  eos  excusant,  eô  quôd  censeatur  una  mo- 
raliter  refeclio.  Ego  neutram  ralionem  univer- 
saliler  sullicientem  arbitror  :  non  primam, 
quia  non  oaïues  indigent  boc  adminiculo; 
non  secundam ,  quia  tamdiù  polesl  prolrabi 
refeclio,  puta,  ad  duas  lioras,  ui  non  possil 
censeri  moraliter  uiia  refeclio  ex  priori  et 
posteriori  ussumplo.  Quia  tamen  communiter 
tbeologi  laies  excusant,  verius  pulo  eos  excu- 
sari  ex  consueiudiiic communiter receptà  eliam 
apud  limoratos  et  religiosos. 

§  4.  De  cœmlà  seu  collatioiie. 

J.  Diù  ignola  fuit  m  Ecclesi:^  cœnula  vesper- 
tiua  quae  dicilur  collatio;  cùni  enini  unica 
permitlcrclur  refeclio,  quae  sumcnda  eral  in 
quadraijeiiioà,  lioi.i  vesperiinà,  et  iualiis  jeju- 
niis  borà  nonà,  boc  est,  teriià  pomeridianà, 
non  eral  locus  coilalioni.  Huic  verisimiliter 
occasionem  praebuil  usiis  apud  quosdam  mo- 
nacbo6  bibendi  ante  lectionem  seu  collationem 
spirilualem,  qna;  vespere  ante  compielorium 


ET  JEJUNIO.  1278 

fieri  solebal,  ut  legitur  in  conventu  abbatum 
Fianciaî  Aquisgraui,  anno  817,  bis  verbis  : 
«  Si  nécessitas  poposcerit  ob  operis  iaborem 
<  post  refectionem  vesperlinani,  eliam  et  in 
I  quadragesimâ  pari  modo  et  quando  ollicium 
«  morluorum  ceiebralur,  priusquàm  leclio 
«  complelorii  legaiur.bibaiit.  i  Deinde  potui 
additum  est  fruslulum  vel  panis  vel  alierius 
cibi,  ne  polus  nocerel.  El  ne  tempus  oiriciis 
vitœ  regularis  deslinatum  in  en  aclione  terere- 
lur,  leclionem  seu  collationem  spirilualem  quœ 
in  clausiro  seu  capilulo  lieri  solebal,  bis  die- 
bus  in  refeclorio  habuerunt,  et  hune  ad  refe- 
clorium  aditum  bis  verbis  significabant,  ire  ad 
collationem,  ire  ait  lectionem  collationum,  et  sic 
nomen  colla  lion  is  îid  serotinam  illam  refe- 
ciiunculam  iranslatum  est. 

Verinn  non  in  solo  potu,  adhibito  frustulo 
alicujus  cibi  solidi  per  niodum  medicinœ,  ne 
potus  nocerel,  seniper  sieiil  baec  collatio,  sed 
aucla  est  tandem  ad  aliqualcm  nulrilionem,  ac 
per  uiodum  cibi  sumpta  cœnula  evasit.  Quan- 
do bxc  initium  liabuil  non  salis  consiat.  Vide- 
iur quod  tempore  D.  Th.  (  obiit  anno  1274) 
noitdiim  eral  in  usu  ;  ubicumque  enim  S.  do- 
cioragit  de  jejunio,  illud  reponit  in  unà  refe- 
ciionc,  nullà  menlione  faclâ  collationis  ;  et 
constiiutioncs  noslraî ,  circa  lia!c  tenipora 
editae,  nonnisi  potùs  meminernnt  bis  verbis: 
I  Infra  vero  lectionem  bibere,  polerunl...  dalâ 
«  benediclione  ab  bebJomadario  :  largilor 
«  omnium  bonorum  benedicat  potum  servo- 
(  rum  suorum.  »  Probabile  est  lune  cœnulam 
fuisse  inlroduclam,  quando  anlicipaia  est  bora 
refeclionis  à  vespere  et  teriià  pomeridianà  ad 
nieridiem;  corn  enim,  si  post  lam  maturam 
diei  refeclionem,  bomines  nihil  ampliùs  cibi 
sumerent,  dillicilè  noclu  somnum  cypere  pos- 
sent,  consueludlne  paululinn  invalescente, 
cœnula  vespertina  fuit  introducla. 

II.  Caterùm,  (|uidi|ui(i  sit  de  origine  liujus 
cœnulae ,  nunc  salicm  constat  esse  licitam, 
non  soliim  ne  poius  noceal,  aut  somnus  im- 
pediatur,  sed  eliam  ad  aliquam  nulrilionem  ex 
inilulgentià  matris  Ecclesià;,  banc  relaxalio-. 
nem  iii  sua  lege  toleraniis.  Id  admitiunl  una- 
niniiter  iheologi,  et  confuriial  jiraxis  omnium 
eliam  timoraiorum.  Sed  cirfa  qnaiitilaiem  et 
qualitaiem  ciborum  sumendorum  in  bâc  cœ- 
nula, laiila  est  sentenliarnm  varielas,  ut  vix 
duos  sibi  consenlientes  r.'perias,  et  feré  loi 
sinl  sententiœ  quoi  capiia. 

III.  Ci>«a  (jfuaWtoiem:  quidam  permiltunl  so- 
luni  panem:alii  cum  panefrnctus  arhorum  cru- 


1279  APPENDIX 

dos,  poma,  pira,  uvas,  cerasa,  acetariiim,  eic; 
quidam  bulyrum  et  caseuni  ;  quidam  pisciculos 
paiicos  non  coclos ,  scd  furvo  duratos,  nul 
actto  niaceralos,  quidam  etiam  coclos,  iiem  et 
legumina  coda,  imô  et  jusculum  cocium  ex 
his  qux  licilu  sunt  in  coliatione,  nt  ex  vino 
vel  cerevisià,  vel  aquà  cum  pane,  lierbis,  bu- 
tyro,  vel  oleo  condiium.  Cùrii  enim,  inquiunt, 
liceal  haec  sumere  seorsini  in  collalione,  quid- 
ni  pariler  liceret  sumere  jusculum  ex  his 
commixiis  el  coclis  couler tuin  ,  cùm  niiiii 
referai  calidum  vel  l'rigidum  sumalur?  Negant 
alii,  coiilendenies  ignls  concoclionem  niullùm 
muiare  nialeriam  subjeclam,  ita  ut  aliuni  ex 
cà  cibum  facial  nutrilioni  niagis  servienteni. 
Quidam  generaliùs  déterminant  posse  sumi 
quse  in  jeniaculis  apponi  soient  vel  prxniilti 
in  refeclionibus  ad  exciiandum  appelitum,  vel 
poslponi  ad  sigillandum  cibum,  ai  dessert. 
Quidam  tandem  volunl  non  esse  atlendendam 
quuliialem  ciborum ,  sed  quaniitatem  dun- 
laxai,  ila  ut  ex  omnibus  cibis  esurialibus,  seu 
qui  die  jejunii  lirilè  sumuntur  in  prandio, 
piscibus,  leguniinibus,  ovis,  etc.,  etiam  liceal 
sumere  in  coliatione,  modo  servelur  quanlilas. 
lia  Cajetanus,  in  Sunimulà,  v.  Jejnniitm,  cap. 
1,  n.  9,  dlceris  :  <  Non  referre  quid  quisqne 
«  sumat,  si  niodum  non  excedit.  >  lia  Bonac. 
de  Praeceplis  Eccl.  disp.  ull.,  q.  1,  punclo  5, 
citansAsor.,Tolel.,x\bul.,Reginald.,Filluc.  Ita 
Lolh  citans  Jacob.  Marchant,  in  Résolut,  pastor. 
p.  2,  c.  5;  Wiggers  tract,  de  Temp.,  c.  1,  dub. 
4.  Ita  etiam  Sporer,  in  Append.  ad  3  pra;ce- 
plum  Decalogi,  sect.  2,  §  3,  n.  32,  citans  Pe- 
trum  Marchant.  Tribun,  parte  2,  Iracl.  12, 
lit.  3,  q.  3,  dub.  1,  ciijus  ratio  est:  «  Quia 
I  cùm  collaliuncula  illa  loleraia  sit,  seu  per- 
I  missa  ad    aliquam   conlorlationcm    nalur» 

<  propter  inlirmilalem  liumanam,  nibil  referl 

<  quo  cibo  esuriali  illa  coiilortalio  fiai,  modo 
I  non  excedalur.  » 

In  lanià  opinionum  varietale,  recliùs  docere 
mihi  videntur  qui  dicunt  slandum  esse  pro- 
bal*  consueludini  regionis  in  quâ  quis  vivil. 
Quia  cùm  collalio  ottum  h«beat  à  consue- 
tudine,  etiam  consueiuJine  modus  ejus  régi 
débet. 

IV.  Circa  quautitatem  non  minus  dissen- 
liunl  auclores,  dum  alii  ad  unam  panis  unclam 
cum  dimidià  restringunl,  alii  ad  duas,  alii  ad 
très,  quatuiir,  quinquf,  ;ev,  extendunl:  quasi  i 
verù  quivis  panis  aliusve  cibus  esurialis  sit 
ejusdem  virtulis  nulrilivae,  el  aller  aliero  non 
sil  subslaulior,  el  qtiod  sufTicit  uni  omnibus 


IV.  1280 

suiliciat.  Reliclis  ergo  his  opinionibus  ut  in- 
fundalis  et  arbilrariis.  alii  assignant  pro  quan- 
lilaie  collationis  leveaui  semiplenum  jentacu- 
lum,  alii  quarlam,  alii  quintam,  alii  sexlam 
pariem  ordinariae  refeciionis  ;  sed  hae  senlen- 
liae  videntur  etiam  arbitrariae,  el  nisi  aliquid 
addalur,  paliuntur  easdem  inslanlias  ac  prior. 
Ilaque,  salvo  meliori  judicio,  duo  sunt  alten- 
denda,  juxla  <\ux  régi  débet  quanlilas  colla- 
tionis. Primum  est  consuetudo  cujusvis  regio- 
nis inler  limoratos  recepla  ;  non  enim  cslniia 
in  omnibus  :  sic  in  frigidioribus  regionibus 
plus  concedi  solet  quàm  in  calidioribus  ;  in 
his  partibus  salis  eommuniler  assumilnr  pro 
cœnulà  quod  œquivalel  mediocri  jenlaculo,  aut 
quart*  tertiaive   parti  refeciionis  ordinariae. 

2"  Inspicienda  est  conditio  personse  jeju 
nantis  ;  plus  enim  concedi  débet  seni  seu  debi- 
li  quàm  adolescenti  aut  robuste  ,  plus  voraci 
quàm  famé  carenli  :  idque  ralio  suadere  vide- 
tur.  Sioul  enim,  juxla  S.  Th.,  «  quanlilas  cibi 
«  non  oporluit  eadem  omnibus  taxari  (in  refe- 
<  clione)  propter  diversas  hominum  comple- 
(  xiones,  ex  quibus  conlingit  quôd  unus  majori 
«  aller  minori  cibo  indigel,  i  ila  nec  oporluit 
eadem  omnibus  taxari  in  refecliunculâ,  quae 
pcrmitliiur  etiam  ad  indigentiam  naturx  ali 
qualiier  sublevandam. 

Dicimus  itai|ue  quod  ex  primo  capile  quis- 
qne poiest  sumere  in  coliatione  lanlùm  quan- 
tum sumi  communiter  solet  in  sua  palrià,  eodem 
semper  principio,  quôd  collalio  à  consuetudi- 
ne  vim  habeai.  Ex  secundo  capile,  poiest  plus 
sumere  etiam  quàm  sumi  soleat  eommuniler, 
qui  plus  indigel. 

Sed  dices  forte  :  Si  collalio  debeat  sumi 
respective  ad  conditionem  personae  ,  ila  ut 
plus  sumere  possil  plus  indigens,  minus  qui 
minus  indigel ,  ergo  nihil  sumere  débet  et 
poicsl  qui  nullaienùs  indigel,  quales  sunt  plu- 
rimi  quibus  unica  plena  refectio  abundè  suf- 
ficit  ad  sedandam  famem  per  lolum  diem  el  ad 
naturam  sustenlandam  :  alqui  hoc  videtur  in- 
conveniens  :  ergo.  —  R.  N.  sequelam  majoris. 
Quia  licei  ex  secundo  capile  collalio  sil  respe- 
ciiva,  ex  primo  tamen  capile  estabsoluta,  ita  ut 
quisque  consnetudine  permilienle,  possit  abso- 
lulè  sumere  quantum  eommuniler  sumi  solet 
in  suâ  palrià,  sive  indigeal,  sive  non.  L'nde 
est  tanlùm  respecliva  hoc  sensu,  quôd  qui 
plus  indigel  plus  sumere  possil  quàm  sumilur 
<.on)nmniter,  non  autem  quod  qui  minus  in- 
digel minus  sumere  debeat  quàm  sumilur 
eommuniler,  sed  minus  quàm  qui  plus  indi- 


1281 


DE  ABSTINENTIA 


gel.  Sicut  quia  lex  jejunii  permitlit  suraere 
unain  integram  re  eciioiiem,  quisqiie,  sive  in- 
(iigeat  sive  non,  polesl  eani  suinerc  absque 
trangrcssioiie  Icgis  ;  ii  autcin  qui  plus  indigent, 
possunt  sunierc  largioreni  quàm  sumi  solet 
communiler,  absque  eo  quôd  qui  non  indigent 
teneanlur  vi  legis  abslinere  ab  eà  quae  commu- 
niler sumi  solel.  In  hoc  lanliim  esl  dispariias, 
qnèd  in  plenâ  refeclione  lex  nullatenus  taxet 
cibi  quanlilaiem,  ila  ut  non  indigens  qui  lau- 
liùs  pranderel,  non  peccaret  contra  Icgcm 
jejunii,  sed  contra  temperaniiam  tantiini  :  in 
refectiunculâ  autem  consueiudo  taxai  in  com- 
nuini  el  secundùni  se  cerlam  quanlilaiem,  pu- 
la,  sequivalenlem  mcdiocri  jenlaculo,  ultra 
quam  communiler  non  ilur  ;  non  prohibcl 
lamen  qiiiii  per  accidens  quis  possil  plus  su- 
merc,  si  nempe  plus  indigeat.  Ca-lerùni,  id 
unum  omnibus  et  seniper  esl  observandum  , 
ut  sic  allemperetur  cœnula  quôd  non  verlalur 
in  cœnam. 

Petes  1°  quanlus  excessus  rcquiritur  in  col- 
latione  ad  peccatuni  mortale.  —  Meo  sensu 
talem  requiri  qui  seorsim  suuiplus  sullicercl 
ad  alteram  collalionem  :  sicut  dixi  supra,  ta- 
lem quanlilaiem  suHîeere  ad  fraclioneni  mor- 
lalem  jejunii. 

Petes  V  ulrùm  liceat  suniere  collalionem 
meridie,  prandio  in  vesperam  dilato. — 11.  Non 
licere  sine  causa;  quia  est  contra  eonsueludi- 
nem  Ecclesix.  Ha^c  lamen  iransmutatio  non 
est  nisi  veuialis  ,  quia  non  esl  violatio  jejunii 
quoad  subslantiam,  sed  quantum  ad  circum- 
stanliam  non  mullùm  gravent,  cùni  diQicilius 
sit  suslinere  famem,  siimptà  nianè  collatione, 
ad  vesperam,  quàm  susceplo  prandio.  Occur- 
rente  autem  aliquà  causa  rationabili  quae  non 
débet  essemuitùm  gravis,  v.  g.,  itineris,  studii, 
leciionis,  aul  concionis  liabendse,  alicujus  nc- 
gutii  pcragendi,  amici  adventuri,  etc.,  nulla 
est  culpa.  lia  communiler. 

Petes  3°  utriim  vigilià  Nativitalis  possil  sumi 

largior  collalio.  —  11.  Négative,  nisi  ubi  vigel 

consueiudo  contraria  (non  videlur  vigere  in  bis 

■  parlibus),  aut  nisi  labor  assumendus  in  canlu 

plurium  borarum  excuset. 

§  3.  Vtrùm  juxta  S.  Thomam  polus  solvat 
jejunium. 

Nota  1°  Ex  hisqui  contendunt  poUi  soivi  jeju- 
nium, quidam  concedunt  non  soIvi  potu  aqux 
siniplicis.  lia  Natalis  Alexander,  lib.  4  Theol. 
Dogmat.  et  Moral,  cap.  5,  a.  7,  reg.  14,  bis 
verbis  :  <  Aqua  quidem  secundùm  se  non  uu- 


Ef  JÊJIMO.  i28i 

«  irit,  et  ob  hoc  non  solvit  jejunium.  >  Non 
sic  lamen,  S.  Thoni.  m  4,  d.  15,  q.  4,  a.  4, 
quaestiunc.  1,  ad  1:  «Aqua,  inquit,  elsi  solvat 
<  jejunium  nalurx,  quia  aliquo  modo  nutrit, 
«  non  lamen  solvit  jejunium  Eccicsia;,  quia 
«  Ecclesia  non  attendit  in  slaïuendo  id  quod 
s  quomodociimque  nuirire  potest ,  sed  id 
i  quod  priiicipaliierad  nutrienduin  ordinatum 
«  esl.  I  Alii  paulô  liberaliores  concedunt  quôd 
licct  vinum,  cerevisia,  siceraeisimilesliquores 
nulri:inl,  liceat  lamen  eis  uti  extra  horaui  re- 
feciionis  ex  necessitale,  seu  ad  exlinguendam 
sitim,  sed  ullra  sunipios  frangere  jejunium. 
Ex  alià  parle  quidam  plus  aequo  indulgentes  , 
ila  voluMi  liciluui  esse  omnem  polum ,  ut 
eliam  suinplus  in  fraudem  jejunii,  causa  se- 
ddanae  famis  el  nulriendi,  non  solvat  jeju- 
nium, nec  eliani  si  aliquid  cibi  sumalur  loties 
quoties  bibilur,  ne  polus  noceai.  Idemcensent 
de  chocolat  sumplo  ad  nulritionem  el  ad  exlin- 
ctionem  famis. 

Nota.  2».  Eslo  potum  non  prohiberi  legc 
jejunii,  ut  modo  dicam,  ceriô  lunicn  constat 
eum  qui  bibil  sine  necessitale  extra  horam 
releclionis,  agere  conira  fineni  pr;ccepli,  pec- 
care  contra  temperaniiam,  el  jejunii  meritum 
perdere  vel  in  loto  vcl  in  parle  ;  in  loto,  si 
sit  iiiiinoderantia  inorlalis;  in  parle,  si  sit 
vcnialis,  eo  modo,  v.  g  ,  quo  qui  in  lineora- 
tionis  volunlariè  distrahilur  perdit  ex  illà 
parte  meritum  oralionis.  Quapropler  omninô 
culpandi  suni  qui  non  sine  lideliuin  scandale 
dies  jejunii  agunl  in  popinis,  seque  vino  aut 
ci'revisià  iiigurgilant.  Sed  ulrùm  eliam  lec- 
ceni  contra  Icgem  jejunii,  qusestio  est,  secun- 
dùm menlem  D.  Th.;  qua;,  ut  magis  elucescat, 
vix  aliquid  de  meo  proferani  ,  sed  omnia 
ferè  ex  S.  doclore,  ciijus  eliam  verba,  juxta 
id  quod  consuevi ,  disiinclis  signis  nolabo. 
llaque 

Dico.  Juxta  S.  Thomam  potus  propriè  sum- 
ptus  secundùm  se  non  frangit  jejunium.  — 
Piobatur  1"  :  S.  doctor  hic  a.  9,  sibi  proponil 
secundo  loco  hoc  arguinentum  :  <  Sicut  homo 

«  nutriliir  cibo,  ita  et  potu sed  non  est 

t  prohibitum  quin  bibamus  pluries  diversis 
«  horis  dici  :  ergo  eliam  non  débet  esse  pro- 
i  hibilumjejunantibus  quin  pluries  coinedant.» 
Cui  argumenlo  respondet  ad  secundùm  his 
verbis  decretoriis  :  t  Jejunium  Ecclesia;  non 
I  solviiur  nisi  per  ea  quae  Ecclesia  inlerdiccre 
c  inteiidit  insliluendo  jejunium  :  non  autem 
«  inlendil  Ecclesia  interdicere  sumptionem 
f  potûs,  qui  magis  sumitur  ad  alteratiunem  ge' 


1285  APPENDIX 

<  dandam  et  digeslionera  ciboruni  assumpio- 

<  rum  qiiàm  ad   nulrilioneni,  licel  aliquo  nio- 
I  do  nulrial;  et  ideô  licel  pliiries  jejiinanlibus 

<  bibere  :  >  ergo  jiixia  S.  Tboniam  potus  pro- 
priè  sninptus  secundùm  se  non  snlvit  jejunimn. 

2°  Ibidem  imiiiediatè  subjungit  :  i  Si  au- 
(  tem  quis  iininoderalè  potn  ul;ilur,  poiesl  pec- 
I  care  et  mcritum  jejuiiit  perdore  ;  sicut  eiiain 
1  si  inimoderalè  cibiiiii  in  uiiâ  coinoslione 
(  assumât.  »  Subsumo.  Atijui  qui  cibum  im- 
moderaièsurail  in  iinâ  comestione  non  frangit 
jejunium,  sed  peccat  duntaxal  conlra  tenipe- 
rantiam  :  ergo  juxta  S.  Th.  potus  piopriè  di- 
ctus,  eliani  iramodeiatè  sumplus,  secundùm  se 
non  frangit  jejunium. 

3°  In  4,  dist.  15,  q.  3,  a  4,  qiiaesliunc.  10,  sic 
discurril  :  «  Jejunium  dupliciler  solvilur,  uno 
I  nioJo  quantum  ad  merilum,  ila  quùd  liomo 
I  vel  non  mereiur,  vel  minus  meretur;  et  de 
(  hâc  solutiono  jejunii  non  iiitendinius  ad  prae- 
f  sens...  Alio  modo  solvilur  jejunium  secun- 
(  di'im  quôd  est  ab  Ecclesià  inslitulum...  et  de 
f  hàc  soiulionc  jejunii  nunc  qux-rinius  Ad 
I  hoe  auieni  pra;cipuè  valet  considerare  inien- 
I  liones  slaïuenlis.  Intendit  aulem  Ecclesià 
I  oertum  modum  statuere  mandiicandi ,  ut 
«  scilicel  semel  in  die  jejunans  manducet  :  et 
I  ideô  si  aliquoium  sumptio  secundùm  quae 
f  nianducalio  solelconipleri  ileretur,  jejunium 
f  praedicto  modo  accepium  solvilur.  Si  auicm 
I  aliqua  sumanlur  qua;  ad  mandurandum  de 
c  se  non  sint  ordinala,  sed  ad  alium  usum,  qui 
I  usus  communiler  manducatio  non  vocatur, 
c  talis  cibi  vel  polùs  sumptio  praeier  manduca- 

<  lioncm  unani  ante  vel  posl ,  non  facit  esse 
I  binam  nianducationeni  ;  et  ideô  talis  snmplio 
f  jejuniunuion  frangit.»  Subsumo. Atqui  piiius 
propriè  diclus  non  est  de  se  ordinalus  ad 
manducandum,  sed  ad  potandum,  etejususus 
communiler  nianducalio  non  vocatur  :  ergo 
juxta  S.  Tb.  poliis  propriè  diclus  secundùm  se 
non  frangit  jejunium. 

4°  Ibidem  ad   prinium  :  i  Quamvis  aliquis 
(  polus  aliquo  modo  nulrial,  lamen  de  se  non 

<  ordinaïur  ad  nutrieiuium  ,  sed  n.agis  ad  bo- 
I  nani  dispositionem  eorum  quje  nulriunl,  ul 
I  scilicet  per  membra  deducantur  et  in  sioma- 
I  clio  non  combnrantur  :  unde  sumptio  polùs 
f  nianducalio  non  diciiur;  et  ideô  qui  potal 
I  extra  horani  unica;  refeciionis,  non  diciUir 
I  bis  manducare,  et  profiter  hoc  nec  sialutum 
(  Ecclesiae  frangii,  nisi  l'randem  facial,  quia 
(  legem  violai  qui  in  IVaudem  legis  aliquid  fa- 
(  cil.  >   Ergo,  jiixia  S.  Th.,    polus  propriè 


IV.  HU 

dictus  secundùm  se  non   frangit  jejunium. 
Ilaec  plana  sont,  nec  commenlariis  indigent  : 
unde  meo   sensu  cœcuiiunt   in   meridie  qui 
S.  doctoris  menteni  in  dubiuin  rcvocant. 

Dixi  1"  potus  propriè  dicius,  qui  nimirùm,  ut 
dicitS.doclor  ex  sua  nalurà  ei  principaliter  or- 
ditiaturad  refrigeraliouem  et  digestionem,  licel 
aliquo  modo  nulrial,  ut  sunl  vmum  ,  cerevigia, 
sicera,  aqua,  cl  alii  siniiles  liquores.  Cnde  lac, 
mel,  jusculum,  bouillon,  c/ioco/af ,  et  siniilia, 
non  censenlur  polus,  quia  licet  non  dicautur 
manducari,  neque  proprié  polari,  sed  sorbiTÎ, 
poliùs  lamen  secundùm  se  ordinanlur  ad  nu- 
lrilioneni quàm  ad  refrigerationem  et  digestio- 
nem ,  et  sic  sunl  magis  cibus  quàm  polus  ;  et 
ideô  frangunt  jejunium  (I).  Qnaniùin  ad  ilié  el 
café,  quamvis  aliquo  modo  nutri.int,  rations 
jusculi  lierbarnm,  aiil  fabarum  el  sacchari,  cùm 
lamen  secundùm  se  sumanlur  principaliler  ad 
relrigeraiionem  el  digestionem  ,  videnlur  niihi 
habere  ralioniin  polùs,  nec  solvere  jejunium, 
nisi  forlèmuliùm  laclis  el  sacchari  immisceatur 
el  sumanlur  in  magnà  quanlilale. 

Dixi  2"  secundùm  se  ,  quia  per  accldens  po- 
tus polest  solvere  jejunium  dupliri  modo. 
1"  Kalionc  consneludinis;  si  enim  in  aliqua 
proviiicià  vel  diœcesi  vigeat  consueludo  pro 
lege  conununiter  accepta ,  abstinendi  à  potu 
extra  boram  refeciionis  ,  servanda  est  :  sicut 
enim  consueludo  polest  pr*scribere  contra 
legem,  ila  eliam  polest  vim  legis  obtinere. 
Quôd  si  non  vi  consneludinis  iia?c  abslinenlia 
servareiur,  sed  ex  falsà  opinione  quôd  lex  je- 
junii secundùm  se  el  vi  su;«  inslilulionis  ad 
illam  obliget,  lune  ex  sol.à  conscientià  erroneà 
et  forte  ratione  scandali  quis  peccaret  bibendo. 
Dpposilâ  aulem  hàc  conscientià  per  saiiiorem 
docirinam  D.  Th.  non  lenerelur  à  potu  absti- 
nere,  nisi  secundùm  leges  leniperanlia;  el  forte 
scandali  vllandi. 

2»  Polus  per  accidens  frangit  jejunium , 
quando  sunutur  in  frandein  jejunii;  «  (juia, 
I  iiiquil  S.  doctor  supra  cit.,  violai  legem  qui 
<  in  fraudem  legis  aliquid  facit.  >  At  quando 

(1)  Si  alicubi  bsec  perniiitaniur,  ut  in  Italià 
polio  chocolali  el  alia  hujusmodi .  duo  sunl 
observanda  :  1°  H«c  non  pcimitli ,  nisi  in 
parvà  quanlilale,  eo  modo  qui  non  censeatur 
adliibilus  in  fraudem  jejunii.  2°  Hanc  licenliam 
Udii  jure  universali  fundari,  sed  solùm  usu 
ji;irticulari  l(K'onnn,  unde  exlendi  non  polest 
ad  regiones  ubi  non  vigel  illa  consueludo  ; 
quidqnid  enim  suà  nalurà  lendit  non  solùm 
adseilandamsilim,  sed  ad  nnlriiionem.velalur 
jure  enmmuni.  qno  proliibelnr  ne  smnalur  ci- 
bus  exira  prandium  et  cœuulam. 


4385  DE  ÂBSTINENTIA 

quis  censelui'  Libère  in  Iraudcm  legis,  non  est 
una  omnium  soiilenlia.  Quiiiani  iil  lieii  putant 
quando  quis  bibii  iinnioderalè  ,  nut  ex  solà  vo- 
lupialesine  ullànecessilale.  itaPontas,  v.JeMJie, 
c.  12  ;  Henricus  à  S.  Ignalio,  1.  11,  c.  5  ;  et  sic 
eiiam  videtur  sentire  doclissinius  Sylvius  liic. 
Sed  non  sic  S.  Thomas  :  <  Si  quis,  inquit 
I  hic  a.  6,  ad  2,  immoderaiè  potu  utalur,  po- 

<  tesl  peccarc  et  nieiiturn  jfjunii  peideie,  sic- 
I  ul  clianisi  imnioderatè  cibum  in  ui]à  comc- 
f  slione  suniai.  <  Scd  qui  sumit  imniodeiatè 
et  ex  solà  voluptalc  cibuni  in  unà  come- 
siionc,  non  ideô  censetur  agere  in  fraudeni 
jejunii,  nec  peccare  conlra  legem  jejnnii,  sed 
coiilra  teniperantiam  taniùni  :  eigo.  Item  S.  do- 
elorin  4,  loco  cilato,  ad  5,  ait:  i  Quidam dicunt 
«  quod  si  elecluaria  comedantur  ad  deiectalio- 
I  ncni,  solvunl  jejunium  ;  si  auiem  causa  nie- 

<  dicinx  sumanlur  non  solvilur  jejunium  (ele- 
«  ctuaria  suni  medicamenta  saccliaro  vel  nielle 

<  condita,v.g.,confecluia;).Scdslalulumlegis 
€  j)osilivae  non  attendit  intentionem  observan- 
f  tis,  sed  ipsuni  acluni,  eô  quod  modus  virtutis 
(  non  cadit  in  pra;cepto,  sed  est  finis  prœcepti  ; 
I  sed  ex  inlcntione  potest  aliquis  niereri  vel 
«  deniereri,  et  ideô  dicendum  quôd  eleclua- 

<  ria,  etsi  aliquo  modo  nutriant ,  non  tanien 
I  hic  est  principalis  usus  eorum;  unde  nec 
«  loco  manducaiionis  sumi  consueverunt,  et 
«  ideô  talis  sumptio  jejunium  Ecclesiaî  non 
«  suivit,  quanivis  honio  possit  tolaliter  vel  in 
«  parte  ex  hoc  meriluni  jejunii  perdere,  vel 

<  etiani  raorlaliter  peccare,  si  sit  innnoderata 
t  libido  ;  non  lamen  est  transgressor  prœcepti 
•  Ecclesiai,  nisi  in  fraudeui  sunieret,  aut  si 
I  eis  quasi  aliis  cibis  ulerelur  ad  faniein  exlin- 
1  guendara.  »  Ergo  suraere  praicisè  imniode- 
ratè et  ex  voluptate  electuaria,  à  fortiori  po- 
tum.,  non  est  agere  in  fraudem  legis  jejunii, 
nec  eam  transgredi. 

111e  iiaque,  juxta  S.  Thomam,  dicendus  est 
sumere  potum  aut  electuaria  in  fraudem  legis 
qui,  ut  dicit  S.  doctor  in  lextu  praecedenli, 
1  eis  ulitur  quasi  aliis  cibis  ad  exlinguendani 
c  faniem  t  et  ad  nutriendiim;  vel,  ut  dicit 
hic  a.  0,  ad  3,  qui  ea  assumil  pcr  modum 
t  cibi.  »  Hoc  autem  assumitui' per  modum  cibi, 
quod  assuniilur  ad  sedandani  famem  et  ad 
nutriendum;  ad  id  enini  ordinatur  cibus.  Qui 
igitur  eo  aninio  suinil  poluin  aut  elecluaria, 
agit  in  fraudem  legis,  et  ideô  pcccat,  vel  mor- 
taliter  si  sumat  in  magnà  quanlitate,  vel  venia- 
liter  si  in  parvà. 

Ex  bis  colliges  hoc  famosum  et  ubique  de- 


ET  JEJUNIO.  1286 

cantatiim  adagium  :  Liquidum  non  fraiiyit  jeju- 
nium,e\  duplici  capiie  esse  faisum,  nec  à  S.Tii. 
uiiquàm  tradilum,  quin  ab  ejus  mente  prorsùs 
alienum. 

r  Quia,  licet  omnis  potus  sit  liquidum,  non 
tamen  omnc  liquidum  est  potus ,  ut  patet  de 
lacie,  jusculo  et  aliis,  ul  dixi  supra;  solus  au- 
tem polus  propriè  diclus  juxia  S.  Th.  non 
frangii  jejunium.  2"  Quia,  juxta  eumdera 
S.  doctorem  ,  polus  etiam  propriè  diclus  po- 
test per  accidens  Irangerc  jejunium  ,  si  nenipe 
sumatur  in  (raudem  jejunii  per  modum  cibi, 
et  etiam,  ut  dixi,  ratione  consueiudinis. 

Sûlmiititr  objeclioiies.  —  Obj.  1"  S.  Th.  hic 
a.  1  et  5,  dicit  jejunium  assumi  ad  concupi- 
scenlias  refrenandas,  ad  elevationem  mentis 
ad  Deum  et  ad  salisfactionem  pro  peccaiis  ;  et 
ad  2,  quod  «  si  quis  Iransgrcdiatur  (lejjeni)  hoc 
«  modo  ut  impedialur  finis  quem  intendit  (  le- 
<  gislator  ),  peccei  morialiter  lalis  trausgres- 
«  sor;  »  alqui  qui  imraoderalè  bibit  vinuni  aut 
cerevisiam  impedii  finem  quem  legislalor  jeju- 
nii inlendit ,  scilicet  refrcnalionem  concupi- 
scentiûP,  elevationem  mentis  ad  Deum,  elc; 
ergo.  lia  llcnricus  à  S.  Ignatio. 

2°  S.  ih.  hic  a.  (J,  ad  3,  dicit  quôd,  «  si  ali- 
«  quis  in  fraudem  electuaria  in  magnâ  quan- 
«  titate  suuial  per  modum  cibi ,  i  solvat  jeju- 
nium :  alqui  eadcra  est  ratio  de  polu  maxime 
substanliori  ,  ul  est  pinguis  cerevisia,  aut 
vinum  generosum  :  ergo.  Ita  Sylvius.  —  R.  ad 
primum.  Faleor  eum  qui  transgrediiur  legem 
hoc  modo  ul  impedialur  finis  legislaloris ,  pec- 
care mortaliter  ;  sed  qui  bibil  extra  horam 
refectionis  non  transgrediiur  legem,  siquidem 
lex  non  inlendat  inlerdicere  sumptionem  potns. 
hica.6,  ad2. — Ad  secunduni.  Data  minori,  N. 
consequeniiam.  Non  enim  dicitS. Th.  quôd  qui 
sumit  elecluaria  in  magnà  quanlilale,  pnecisè 
agat  in  fraudem  jejunii,  sed  qui  sumit  in  magnà 
quanlitate  per  modum  cibi  :  sic  eliam  sumplum 
potum  falemur  solvere  jejunium  ;  sumitur  au- 
tem ,  ul  jani  dixi  et  modo  adhuc  dicam ,  per 
modum  cibi,  quando  sumilur  ad  exlingueiidam 
famem  et  ad  nutriendum. 

Omisi  minorem  ,  quia  polesl  negari ,  et 
rilas  asserta ;  cùm  enim  electuaria,  ut  pluri- 
mùm  solida,  manducentur  el  sinl  valdè  sub- 
sianliosa  ,  si  suinariuir  in  magnâ  quanlilale, 
moraliler  loquendo  el  in  apprehensione  homi- 
niim,  censenlur  comedi  el  sumi  per  modum 
cilii  :  hic  enim  res  nmraliter  agi  et  judicari 
debei;  seciis  de  potu  qui ,  cùm  sii  liquidus  et 
miuùssubslantiosus,  quanlumvi&siunalur,  non 


1287  *  APPENDIX 

censetur  moraliiei'  coniedî ,  nec  sunii  per  mo- 
duiii  cibi  ;id  exlinguendaiu  funiein  el  nulrien- 
diini,  nisi  id  fomialiter  iniendal  bibens. 

Iii.ft.  1°  ■  Qui  pntu  uiilur  iiimiiKlfralè  ex  solà 
voluplale,  non  eo  uiilur  ut  potu  :  ergn  ul 
cibo.  Probaïur  anl.  Polus  secundùm  l).  Tli. 
est  qui  ordiiiatur  ad  refrigeraiioneni  et  diyos- 
tionem  :  atqni  qui  utitur  potu  iinmoderaté , 
non  eum  ordinat  ad  reCrigerationem  el  dlges- 
tionem  :  ergo.  —  R.  N.  anl.  ad  prob.  D.  min. 
Qui  utitur  potu  immoderaiè,  non  euni  ordinal 
ad  refrigeraiioneni  el  digeslionem  ,  el  tanien 
ex  se  ,  hoc  est ,  ex  su.î  nalurâ  et  insiiiulione 
ad  id  ordinatur,  C;  et  ex  se  ad  id  non  ordi- 
natur,  N.  Non  dieil  auieni  S.  Tli.  id  esse 
potuni  queni  polans  ordinat  ad  refrigeraiio- 
neni el  digeslionem ,  sed  id  quod  de  se  ,  hoc 
est ,  ex  suà  naturà  et  insiiiulione  ad  id  ordi- 
natur. Sicul  qui  immoderalè  cihum  snmit , 
quamvis  euni  non  ordinet  de  facto  ad  exlin- 
guenilam  famem  el  ad  nuiriendum,  sed  ad 
solani  voluptaiom,  quia  tamen  ex  se  ad  id  or- 
dinatur, remanel  cibus. 

Insuper,  daio  primo  aniecedenle,  polesl  ne- 
gari  consequentia.  Ex  eo  enim  quod  quis  non 
utatur  vino  ul  potu,  non  sequitur  quod  ula- 
tur  ul  cibo;  sicul  ex  eo  quod  ([uis  non  utatur 
pane  ul  cbo,  non  sequitur  quiSd  eo  utatur  ut 
pi)lu.  Potus  eiiini  el  cibus  non  sunt  contraria 
innneiliala. 

Ir.si.  2°  :  Qui  inunodfraiè  ulitur  potu  va- 
liiliori  in  niagnâ  quaniitate,  v.  g.,  cerevisià 
crassà ,  aut  vino  generoso ,  quamvis  for- 
malitor  et  explicité  non  iniend.it  uli  per 
modum  cibi  in  fraudem  ad  exiinguendain 
famein  et  ad  nulritioneni,  lioc  ipso  lanien  quo 
sentit  ex  eo  in  se  famem  cxtingui  cl  corpus 
mnllùni  nulriri,  de  facto  fraudât  legem  ,  sic- 
que  videtur  saltem  virlualiler  el  iinpbcitè  uli 
tali  potu  per  niodum  cibi  in  fraudem.  Ergo.— 
R.  non  ila  visuni  fuisse  dodori  Angelico.  «  Si 
«  quis,   inquit  bic   ad    "2,   immoderalè  potu 

<  ui.iiur,  poiest  peccare  et  nii^rilum  jejunii 

<  perdere,  sicul  si  immoderalè  cibsni  in  unà 
«  comeslione  assumai  :  >  porrn  qui  cibum 
immoderalè  sumit  in  un.î  comeslione ,  non 
censetur  fraudare  neque  violare  legeni  jejunii, 
nisi  id  formaliter  intendal  :  ergo  neque  qui 
potu  immoderalè  utitur. 

Ila<|ue  neg.mdum  est  aniecedens.  Nemo 
enim  dicitiir  fraudare  îcgem  ,  qui  facil  quod 
Icx  non  proiiibet ,  ni^i  eo  animo  facial  ut 
fraulet  lei;em,  sed  dicitnr  uli  jure  suo.  Si 
dicas  neminem  habere  jus  bibendi  immode- 


IV.  1288 

ralè,  fateor  vi  praecepti  temperatiliae ,  nego 
vi  priecepli  jejunii,  quia  eo  non  prohibetur  : 
unde  peccat  contra  teniperanliam  ,  sed  non 
contra  praeceptum  jejunii. 

Iiist.  3°  :  S.  Th.  in  4  cit.  ad  3,  loquens  de 
electuariis,  dicit  quôd  ,  «  quis  esset  Iransgres- 
«  sor  proecepti  Ecclesia;,  si  ea  in  fraudem 
c  sumeret ,  aul  si  iis  quasi  aliis  cibis  uteretur 
«  ad  famem  extinguendam  ;  >  ergo  juxta 
S.  Th.  aliud  est  suinere  electuaria  in  frau- 
dent ,  aliud  ea  sumere  per  modum  cibi  ad 
famem  extinguendam:  porrô  non  videtur  quo- 
modô  non  sumpla  per  modum  cibi  sumanlur 
in  fraudem  ,  nisi  quando  sumunlur  in  magnâ 
quaniitate  :  eadem  autem  videtur  esse  ratio 
de  potu.  —  R.  1°  me  jam  assignasse  dispari- 
lalem  inler  electuaria  et  polum,  ila  ut  qui 
electuaria  sumit  in  magnâ  quaniitate  ,  rao- 
raliter  censeatur  comedere  et  sumere  in  ci- 
bum, licet  id  formaliter  non  intendal  :  secùs 
de  potu.  —  R.  2°  To  aut  non  hic  sumi  in  vi 
copulK  disjunctiva;,  sed  apponi  majoris  expli- 
calionis  ergo;  sicul  si  diceret  S.  doclor  :  Si 
ea  in  fraudem  sumat  iis  utendo  quasi  aliis 
cibis  ad  famem  extinguendam.  Sic  cùm  dico  : 
Si  Paulus  qui  vendidit  equum  Petro  ipsum 
dcfraudavii,  aut  equum  morbidum  pro  gene- 
roso supposuii,  tenetur  ad  reslilulionem  ;  ast 
wtt  non  siimilur  disjunciivè,  sed  explicative, 
ila  ut  sensHS  sit  :  Si  Paulus  fraudaverit  Peirum 
ipsi  supponendo  equum  morbidum  pro  gene- 
roso, tenetur  ad  reslilulionem.  Simililer  in 
nostro  casu.  Cerluni  est  enim  quôd  uti  elec- 
tuario  ut  cibo,  sit  niodus  fraudandi  legem , 
nec  apparet  quod  praeter  eum  sit  alius  Et 
ideô  S.  doclor,  in  Sununâ  hic  ad  3  utrumque 
pro  uno  el  eoJeni  accipit,  scilicet  agere  in 
fraudem  et  sumere  electuaria  in  magnâ  quan- 
tilatc  per  modum  cibi,  dùm  dicit  quôd  is  sol- 
vit  ji'junium  qui  <  in  fraudem  electuaria  in 
«  niagnàquanlilale  assumit  per  modum  cibi  ;  > 
quibus  verbis  explical  quôd  sumere  in  frau- 
dem sit  sumere  per  modum  cibi,  et  signihcat 
quôd  sumere  in  niagnâ  quaniitate,  praecisè  non 
sit  sumere  in  fraudem,  nisi  suiuatur  per  mo- 
duni  cibi. 

Cxierùm  mihi  sanè  mirum  est  velle  per  tôt 
diverticula  et  illationes  scrutari  roentem  S. 
docloris,  dùm  ipse  eam  formalissimis  et  palen- 
tissimis  lerniinis  prodit  :  audi  ergo  iterùm, 
argunientator  ,  et  acquiesce  ;  <  Jejuiiiiim  non 
«  s(dvilur  nisi  por  oa  iiiuc  Ecclesia  interdicere 
«  inicndit  insliuiendo  jcjniiiiim  ;  non  ..ulem 
I  intendit  Ecclesia  interdicere  sumptionem 


1289  DE  ABSTINEJNTIA 

f  potûs  :  j  lue  ad  2.  Iiem  :  «  Si  qiiis  immo- 
«  (leraiè  potu  ut;Uur,  potest  pcccare  el  ineri- 
I  luni  jejunii  perdere,  sicut  si  immoderalè 
t  cibuiu  in  unâ  comeslione  assumât  :  t  ibid. 
Item  :  «  Suiiiplio  poUls  non  dicitur  niandiica- 
«  tio,  et  ideù  illc  qui  polat  extra  horam  unicae 
(  comoslionis,  non  dicilur  bis  manducare,  et 
€  propler  hoc  nec  slatutum  Ecclesias  fran- 
I  git  :  »  in  i  citato  ,  ad  1.  Quid  vis  clariùs? 
quid  expressius  ? 

Obj.  2°:  Priniœva  lex  jejunii  interdicebat 
oninem  potum  extra  Iioranuel'ectionis:ergo. — 
Probaturant.  1°  ex  jejunio  veleris  Teslanienli, 
ad  cujus  instar  institulum  est  jejuniuni  eccle- 
siasticuni.  Esdras  jcjunans  panem  non  corne- 
dit  el  aquam  non  bibit,  Esd.  1,  c.  10.  Jejuniuni 
Niniviiarum  luit  in  abstinentiâ  panis  et  aquœ  : 
Uomines  el  jiimenta  non  gustenl  quidquam ,  nec 
pascanlur  et  aquam  non  bibant.  Jona;  3. 

2°  Ex  teslimonio  Palrum.  S.  Greg.  Msse- 
nus,  in  Orat.  in  (irincipio  jejunii  :  «  Amarum 
«  est,  inquit,  jejuniuni,  sed  dulcis  paradisus  ; 
I  molesta  est  sitis,  sed  propè  est  fons  ex  quo 
(  qui  biberit  non  sitiet  in  œlernum.  »  S. 
Fructuosus,  episcopus  Tarracon.,  ciiin  duce- 
retur  ad  supplicium ,  oblatum  potum  recusa- 
vit,  quia  jejunii  dies  cral  et  nondùm  advcnerat 
hora  nona,  prout  rcfert  S.  Prudentius,hynino 
sexto  Perislepbanon,  liis  versibus  : 

Jejunamas ,  ait ,  recuso  potum , 

Nunduiu  nona  dicm  résignai  hora; 

PfunqDam  conviolabo  jus  dicaliiui , 

Nec  mors  ipsa  meum  sacrum  resolvet. 

Sylvanus  abbas,  ut  rel'ert  Rufuius,  lib.  3  de 
Vilis  Patrurn  ,  c.  40,  discipulum  siticnloni  el 
aquam  bibere  volenieni  probibuil,  eo  quôd  es- 
set  jejuniuni.  Ergo. 

llaic  objectio  non  impelil  directe  conclusio- 
nera  nostram  in  quâ  praîcisè  agiiur  de  mente 
D.  ïlioma;.  Probat  auleni,  si  quid  probat,  er- 
rasse S.  Tliomam  ;  sed  quia  id  onminù  l'alsum 
cxistimo,  idoù  ad  argumentuni  resp.  1"  ipsum 
nimis  probare,  adeôque  niliil.  Ex  eo  cnini  se- 
quitur  quôd  non  solùm  vinuni,  sed  nec  aquam 
liceal  bibere,  urgenle  sili,  extra  refeclionem  : 
quod  non  adniitlunt  ipsimet  adversarii.  —  U. 
2°  nego  ant.  Ad  probalioncs,  nego  ils  piobari 
banc  unquàm  fuisse  loti  Ecclesiaî  iegem  impo- 
silani  absiinendi  à  polu  exlra  horam  refcciio- 
nis.  Inprimis  quae  airerentur  ex  veteri  Testa- 
menlo  niiiil  oninino  probant.  l''Quia  jejunium 
Esdra  fuit  arbilrarium,  et  jejuniuni  Ninivii  ,- 
ruui  fuit  ipsis  singnlare  et  cxlraordinarinm. 
2°  Quia  esio  jejunium  ecclesiaslicuni  sit  ad  in- 
Tir-  XV. 


ET  JEJIJNIO.  1290 

star  jejunii  vetcris  Testamenti ,  non  débet 
lanien  illi  in  omnibus  assiniilari  ;  aliJis  scque- 
rclur  quod  nobiscum  dcberent  jejiinare  ju- 
menla,  nec  licerel  nobis  quidquam  conicdcre 
aut  bibere  pcr  toluni  diem. 

Quœ  verô  objiciunlur  ex  SS.  P;ilribus  non 
etiani  sudicienter  probant.  Possunt  cnim  in- 
telh'gi  vol  de  jejunio  arbitrari  >  ex  fervore  de- 
votionis  rigidiùs  assumplo  ,  vel  de  jejunio 
obligatorio  quod  sibi  priviitâ  legc  ant  volo  im- 
posuerant  son  imposituni  habebani  ex  seve- 
riori  disciplina  alicujus  instituli.  Aut  si  lo- 
quanlur  de  jejunio  ecclesiaslico  ,  inlelligendi 
sunl  juxia  morem  alicui  provinci;e  parliculari 
proprium,  non  loti  Ecclesiaî  comniuneni.  Et 
eô  difliciliùs  adducor  ut  credam  Iegem  jejunii 
ex  suâ  inslitutione  unqu;im  interdixissc  potum 
exlra  icmpus  comestionis,  quod  S.  Tliomas 
aperlô  contrariuni  indicet,  siquidem  licenliam 
bibendi  non  ex  consueludine  aut  induIgentIA 
EcclcsiaE,  sed  ex  ipsà  jejunii  insiiiiitione  ubi- 
que  répétai  :  dicil  enim  hic  ad  2  :  «  Jejunium 
«  non  solvilur  nisi  per  ca  quœ  Ecclesia  inler- 
I  dicere  intendit  instiluendo  jejunium  (audis 
c  instiluendo);  non  cnini  intendil  Ecclesia 
•  inierdicere  sumptionem  potûs.  »  Siniiliter 
in  4,  cit.  loc,  el  ad  2.— R.  5°:  Dato  ant.,  scili- 
cet  quôd  Ecclesia  in  prima  jejunii  inslitulionc 
abslinentiam  à  potu  inlendcrit ,  sallem  con- 
stat quôd  nunc  eam  ampliùs  non  iatendat, 
huncque  priuia;vuni  rigoreni  ex  indulgenliâ 
reniiseril.  IIujus  inleniionis  benigna;  niatris 
Ecclesiae  niihi  leslisest  onini  exceplione  major 
doctor  Angelicus  qui  Koma;  vixit  ,  summis 
poniificibus  el  aliis  Ecclesiae  et  pr.Telatis  notus 
et  familiaris,  cui  proindc  nicliùs  quùni  cuivis 
alteri  conlrarium  opinanti  perspecla  fuit  inten- 
tio  EcclesicB  in  hàc  comniuni  lege ,  et  cujus 
scripla  toi  encomiis  non  célébrassent  SS.  pon- 
lilices,  quin  potiiis  emendari  cunlsscnl.si  tam 
apertum  erroreni  docuissei.  Testis  est  insuper 
constans  praxis  omnium  eliam  erudilorum  et 
limoralorum  in  plerisque  orbis  calbolici  pro- 
vinciis. 

Inst.  Juxta  SS.  Patres,  olim  lolo  lempore 
quadragcsiniae  eral  interdiclus  poius  vini ,  ut 
patcl  ex  Cyrillo  Jerosol.  Calechesi  -i  ;  <  Jejii- 
«  namus,  inquit,  à  vino  et  carne  ^  ;  el  ex 
constituiionibus  aposUdicis  S.  Clemenlis  ,  lib. 
5,  caii.  19,  ubi  legitnr  :  «  A  vino  elcarnihus 
(I  absiinele  in  ils  dicbus.  »  Ergo.  —  K.  Ex 
liàc  inslanlià  nihil  contra  nos.  Non  enim  in  eà 
agitnr  deabslinenli.1  à  quocunique  poiii  extra 
refeclionem,  sed  de  abstinentiâ  à  cerlo  génère 

;i 


im 


AEPENDIX  IV. 


un 


polrta,  scilicelvini,  non  soliim  extra,  sed  ciiam 
inlra  rcfcclionem,  sicut  de  abslineiilià  à  ceilo 
génère cibi ,  scilicel  carnium.  Ex  eo  auiem  qui'id 
prohibilus  fucril  usus  vini  eli  m  in  ipsà  rele- 
ctione ,  non  sequiuir  quôd  prohibilus  fueril 
qiiivis  alius  polus,  sive  inlra  sive  extra  refe- 
clionem.  El  cùni  nunc  ibie  rigor  non  vigeal 
ampliùs,  usiisqiie  vini  perniiltaliir  ,  eo  licel 
uli  non  secùs  ac  alio  polu,  sive  inlra  sive  extra 
icfectioneni.  linô  ncqne  onuiinô  ccrtum  arbi- 
tror  usuni  vini  fuisse  unquiim  iege  coinmuni 
ji^junii  loti  Ecclesiœ  inlerdictuin  ;  proiiidequo 
pracl'ala;  auctorilalcs  inlclligi  possunt  vel  de 
consilio,  vel  de  more  alicui  provincine  projjrio, 
non  loii  EcclesiiB  comniuni.  Id  niilii  suadet 
S.  Tlionns,  qui  hic  art.  8,  ad  1  ,  docel  Ec- 
clesiam  Iege  jejunii  convcnienliiis  inlerdixissc 
usuni  carnium  quàm  vini  et  leguuiinum,  quia 
licel  haec  tria  couducanl  ad  libidineni ,  id  la 
Bien  pracslat  esus  carnium  subniinislrando 
liuniorem  qui  diii  manet ,  vinum  auiem  niini- 
slrando  calorem  ,  et  legumina  minisirando 
spirilus,  qui  calor  cl  spiritus  cilô  iranseunl. 

Olij.  5°  :  Ex  hâc  quam  dicimus  S.  Thoniœ 
eenienlià  sequitur  quôd ,  qui  prae  nimio  polu 
non  polesl  manducare,  verè  jejunal  et  nielii'is 
jejnnat  quàm  qui  abslinei  in  pane  cl  aquà , 
quia  iiic  sumil  unam  retectionem  quam  ille  non 
sumil  :  atqui  consequens  videtur  absurdum  et 
à  menle  S.  docloris  alienum:  ergo.  —  li.  1° 
majorein  universaiiler  sumplam  non  esse  ve- 
ram.  Si  cnini  is  niiniùm  polàsset  in  fraudcm 
jejunii,  aul  conlra  consueludinem  in  suà  pro- 
viniià  receplam,  ut  expiicui  supra,  verè  non 
jejunarcl.  Sed  extra  hos  casus  ,  resp.  2°  la- 
lem  vcrc  jCj'unare  hoc  sensu  quod  non  pcecei 
conlra  logem  ctclesiaslicam ,  non  aiilein  boc 
sensu  quod  laie  jejunium  sil  illi  merilorium. 
Ad  id  quodaddilur,  ncgo  ipsuni  uitliijs jeju- 
nare;  non  cnim  illc  nieliùs  ji'junal  qui  aiagis 
abslinet  sinipliciler,  sed  qui  magis  absiineiex 
inolivo  virtutis.  Lnde,  v.  g.,  qui  abslinet  iu 
pane  et  aquà  ex  avarilià  ul  parcal  sumptibus, 
non  meliùs  jejnnat  (|uàm  qui  ordinario  modo 
abslinet  ad  carnem  domandani ,  aul  ad  salis- 
laticndum  pro  peccaiis. 

Obj.  4°  :  l'otus  est  pars  refeclionis  :  atqui 
peraiillilur  tanlùm  una  refectio  :  crgo  bibciis 
extra  refeclionis  horam  sumil  plusquàm  unam 
rcfcclionem.  —  U.  disl.  maj.  Polus  esl  pars 
assumpla  ni  cibuS  rcficiens ,  nego  :  assuinpla 
ut  ciborum  veliiculum  cl  digeslivum,  conc. 
El  idcô  sumpia  extra  rcfcclionem,  non  fa- 
cil  allcram  n.'fcclioncm. 


Pelés  1°  utrùm  sumerc  liceat  levé  quid  cibi 
ne  polus  noceal.  —  U.  Si  polus  sit  necessa- 
rius,  licet,  quia  tune  sumiiur  per  modum 
medicina3  :  nec  probe  quod  dicit  Ilenno,  po- 
lum  necessarium  solilariè  sumplum  nunquàm 
nocore.  Si  non  sit  necessariiis  et  saepiùs  ite- 
reiur  cum  cibo  levi,  non  licel;  quia  tune 
nioraliier  loquendo,  censi'tur  potiùs  sumi  per 
niodum  cibi  quàm  per  modum  medicinae. 

l'elcs  2°  utiùm  ad  scdandum  sitim  liceal 
manducare  poma,  pyra,  écrasa  et  similia.  — 
K.  négative,  absoluié  loqucndo.  Quia  haec 
sunl  verè  cibus,  et  iJeo  dieuniur  manducari 
e;  non  bibi.  Quia  lauien  in  casu  peiilionis  su- 
munlur  quasi  polus  ,  cl  aliundc  sunl  cibi  valdè 
levés  cl  leviier  transeunlcs,  longé  major  in 
els  quaniiias  requirilur  ad  frangendum  jeju- 
uium  quàm  in  uliis  cibis. 

ARTiCLxrs  IV. 
De  horà  solveiidi  jejunii. 

Dico  1°  :  Prioribus  Ecclesiae  seculis,  liora 
solvendi  jejunii  eomniunis  exira  quadragesi- 
mam  eral  nona,  boc  esl,  icrlia,  pomeridiana: 
inlra  quadragesimam  protendebalur  ad  ve- 
speram. 

Probatur  prima  pars  :  S.  Epi|)lianiu5,  in 
line  librorum  adversù^  ha-rescs,  dicil  :  <  Quarta 

<  et  pro  sabbaio  jejunium  slaïuluiii  est  usque 
«  ad  lioram  nonani.  i  S.  Aug.  Episl.  18  ad 
Janu  it  ium  dicil,  horam  solveiuli  jejunium  esse 
nonam.  Cassianus,  Collai.  21 ,  oap.  23,  scribit 
horam  eapiendi  cibi  esse  nonam.  Patebit  ad- 
huc  ex  sequentibus;  uiide  : 

Probatur  sccunda  pars  :  S.  llieron.  in  Epist. 
ad  Euslochium  dicil ,  monachos  solvcre  jeju- 
nium po-t  hurain  nonam,  exccpl.»  quadrage- 
simà  in  quâ  dislricliiis  viv.lur.  S.  Bernardus  , 
scrm.  3  de  Quailr.igesimà  :  i  11  iclenùs,  in(iuit, 
«  usque  ad  nonam  jejunavimus  soli,   nunc 

<  usque   ad  vesperam  jejunabunt  nobisc.m 

<  universi  reges  et  principes,  clcrus  et  popu- 
(  lus,  eliguobiles,  simui  in  un.  m  dives  et 

<  pauper.  i  Concilium  Cabilonense,  anno  (iôO, 
et  referlur  cap.  Soient,  de  Consecrat.  lii^l.  1, 
sichabet  :  <  Soient  plures  qui  se  jejunare  pu- 
(  tant  in  quadragcsimà,  niox  ut  signum  au- 
i  dicrint,   ad  horam  nonam   comederc;   qui 

<  nuliatenùs  jejunare  crrdendi  sunl,  si  anle 

<  manducaveriiil  quàm  vcsperlinum   cclcbre- 

<  tur  oliicium  :  concur:  i  udum  est  cnim  ad 
I  Missas,at  audilis  Missainm  solenjnilius  et 
i  vespertinis  ofliciis  cl  lugiiis  ciocmosynis , 
1  ad  cibum  accedcndum  e»i.   Si  verù  uiiquis 

<  uccessilatc  constiiclus  luciii,  ut  ad  Missam 


121»5  DE  AUliiTINEiSTlA 

«  venire  non  valeat,  «eslinialâ  vespcniiiA  [\ov.\, 
«  compléta  onitionc  siià  jojuniiini  solval.  i  Ex 
quibiis  colligiiur  luiic  leinporis  .Missaia  cele- 
biari  hurà  iionà  ,  lioc  est  UTiià  pomeridianà ; 
posl  Mi>saiu  vnsperiiniini  ofliciuiii,  quo  com- 
plelo  l'cfeciio  suiuebaïur  :  iimle  proiniscuè 
apud  SS.  Paires  releclio  iii  die  jejuiiii  diiilur 
cœiia,  et  non  pi'andium. 

Dieo  2°  :  Secnlo  deeimo  tertio  nios  obtinuit 
ul  oninia  jcjuiiia  indistinciè  soiverenttir  horà 
iionà,  scu  leiiià  pomeridianà. 

lliijiis  nioris  lostis  est  S.  Tliomas  hic  art.  70, 
ubi  etiam  raiiones  cuiigruenles  profert.  Prima, 
quia  est  communis  consuetudo  lioniinibus  co- 
mcdendi  circa  duodcciniara  in  summo  solis 
ascensu  :  aljslinendo  aulein  per  1res  hoias  us- 
queaJ  lertiain,  Labctur  aliqua  notabilis  casti- 
gatio  carnis ,  nec  lanien  pcr  hoc  multiini  gra- 
vattir  nalura  :  crgo.  Secunda  ,  quia  hora 
nona ,  id  est,  tcrtia  ponicridiana ,  convenil 
pasbiouiClu'isti,  qux  compléta  luit  horà  nonà, 
quando  incliualo  capiie  tradidil  spirituni  ;  je- 
junanies  enim  dùm  carnem  suaui  alUigunt, 
passioui  Christi  conl'oi  iiianlur.  Ex  quibus  lia- 
bes  malé  à  qu;busdam  iiilelligi  S.  Thouiam  de 
horà  nonà  incuoata  et  non  compléta. 

Dico  3"  :  Kuue  hora  solveudi  jejunii  est  cir- 
ca raeridiem. 

Ita  passim  obiinuil  consuetudo,  vidente  cl 
annuenie  uiatrc  Lcclesià,  honiinum  inliruii- 
taii  indulgente. 

Paucis  posl  annis  à  D.  Tiioraâ,  consueludi- 
iicm  hanc  obunuisse  lesiaiur  Uurandus,  ejus- 
deiu  seculi  scriplor,  iu  4,  disl  15,  arl.  5,  q. 
y,  his  verb;s  :  «  Comedenlos  in  quadragesimà 
f  et  (iuibiiscun>i|ue  aliis  jejuniis,  circa  boram 
<  sexlatn  (id  esl ,  duodecimaui),  non  peccaut; 
f  quia  lam  papa  quàni  cardniutes,  prus.ati  et 
I  religioji  sic  observant.  > 

liane  niulatiunem  horau  noiioe  in  sextam 
esse  ratio-.iabilcm ,  probant  (^ajetanus  hic  et 
liellaruiin.  lib.  2  de  bonis  Opcrdnis,  cap.  2; 
quia  quando  lioniines  sulcbanl  suniere  rel'e- 
ctioneni  circa  nieridiem,  hora  convenicns  sol- 
vendi  jejunii  eral  icrliapoincridiana.llccennn 
dilalio  iriuni  borarum  eral  coiigrua  carnis 
mortiUcalio,  ul  diclum  esl.  Ergu  cùni  nunc 
soleaut  boulines  rcûci,  sive  ji'nlando  sivc 
prandendo,  circa  nonani  maiulinani  bor.i  con- 
veniens  solvendi  jejunii  csl  circa  meridieni  ; 
ibi  enim  ul  ante  iniervenil  dilalio  triuin  bo- 
rarum.  Anlinu»  laincn  consueludinis  viiluit 
Ecclesia  uianere  quaeùani  vesligia  :  unde  in 
quadragesimà    anlc    ret'oclionem    cmlanlnr 


El  JK.UMO.  129'. 

Vespcrre  ,  in  aliis  jejuniis  taniaUir  Kona. 
Disi,  circa  meridiem;  non  enim  Ecclesia  in- 
tendit arctare  ad  subtilem  temporis  inspeclio- 
neni,  quasi  oporlerel  accipere  astrolabium  ad 
cognoscendam  comeslionis  horani  ;  sed  suUi- 
cit  si  circa  illam  horam  quam  Ecclesia  deler- 
minat ,  jejunans  sumat  cibum.  Unde  usus 
invaluil  lam  apud  regulares  quàm  seculares, 
ul  possit  coniedi  ad  médium  duodecimœ,  imô 
in  his  partibus,  salteni  apud  seculares,  horà 
undccimà. 

Dico  4°  :  Qui  absque  légitima  causa  notabili- 
ter  anticipai  boram  refeciionis  in  die  jejunii, 
peccat  mortaliter. 

Esl  senlenlia  probabilior  el  lutior  Cajel., 
Navar.,  Sylvestri,  Paludani,  Sylvii,  Marchanlii 
el  aliorum,  contra  Lessiuni,  Layman,  Toletum 
cl  alios.  Ratio  est,  quia  iransgreditur  prœce- 
plum  in  re  notabili  :  liœc  enim  conditio  jejunii 
notabiliter  facii  aJ  carnis  morlificaiioncm  qux 
csl  unis  praecepli;  dicitur  autem  maleria  no- 
tabilis quai  notabiliter  conlrarialur  fini  legis. 

Dices  1°  :  Hoec  conditio  non  est  essenlialis 
jejunio,  sed  accidentalis  tanlùm,  cùm  Ecclesia 
pluries  circa  illam  variaveril.  Ergo.  —  R.  1° 
N.  ant.  juxta  S.  Th.,  qui  diseriis  verbis  dicit  : 
«  Cùm  Ecclesia  insliiuil  cerlum  lempus  come- 
(  dendi  jejunanlibus,  qui  iiimis  notabiliter 
I  anticipât,  jejunimn  solvil;  •  non  dicitur  au- 
tem solvi  jpjuniuni  omiUcndo  id  quod  ipsi  est 
accidenlale.  Ad  probationera,  R.  ex  eà  nihil 
evinci,  siquidem  Ecclesia  eliam  variaveril  cir- 
ca unam  refeclioneni ,  permittendo  coUatio- 
nem  ;  nemo  lamcn  dicil  abstinentiam  à  mulii- 
plici  rcfcciione,  prout  nunc  observa tur,  non 
esse  de  essenlià  jejunii  :  in  hoc  crgo  sita  est 
essenlia  jejunii,  in  quo  illud  st^tnil  Ecclesia 
pro  diversis  lemporum  congruenliis.  —  R.  2° 
Dato  anl.  N.  consequi.'nliam.  Sive  enim  hoec 
conditio  sil  essentialis,  sive  accidentalis  jeju- 
nio, sullicit  eam  pr;ecipi  ab  Ecclesia,  ut  cen- 
seatur  peccare  mortaliter  qui  cara  oniiltit  in 
notabili  quaniitaîe. 

Dices  2°  :  Moriibcatio  seu  dilficnllas  quœ  mi- 
nuitur  anlicipando  relcctionem ,  augeiiir  et 
compensaïur  diulurniore  dilaiione  collaiioniSj, 
cl  sic  in  idem  redit.  Ergo. 

R.  N.  ant.  Ul  enim  omnes  ferc  faienlur 
et  cxperiuntur  ,  niaior  et  prœcipua  diiïicnliaj 
jejunii  est  ante  priniam  refeclioneni,  quài 
plenè  suniptà  facile  expcctatur  hora  colla- 
lionis,  etsiquandoiiueconliarium  pcr  accidens 
contingal. 

Dixi,  tibsquc  cwiiiilegiihrà ,  quia  sicul  caufa. 


1295 

légitima  excusai  à  tolà  lege ,  polest  à  fortiori 
excusarc  à  parle.  Causa  auleni  légitima  est, 
qiiando  quis  non  polest  sine  gravi  incommoilo 
sumere  refectionera  liorà  solilâ,  qualis  est  iler 
inclioandum ,  concio  liabenda,  aliquod  grave 
negolium  traclandum  circa  méridien),  et  si- 
iiiilia.  Mulli  addiint  iirbanitalem  erga  imspiiem 
qui  discessmn  dillerre  non  polest  :  sed  non 
salis  video  qualc  gravamen  communiler  re- 
suliaret,  si  liœc  urbaiiitasomilterelur  legis  ergo 
servandœ. 

Petes  quae  censeatur  anticipatio  nolabilis  ? 
—  Respondet  hic  doctissimus  bylvius,  anlici- 
pationem  mediiE  horœ  esse  cerlô  levem,  anti- 
cipationeni  duarum  horaruni  esse  cerlô  no- 
tabiicm ,  anlicipalionem  unius  lioroe  esse 
probabilitcr  nolabilem.  Hoc  ullimum  mihi 
videlur  durum.  Ca-terùm  notari  velini,  niajo- 
rcm  vel  minoreni  causam  requiri  pro  majori 
vel  niinori  anlicipatione,  et  eô  niajus  vel  mi- 
nus esse  peccatum,  quù  plus  vel  minus  causa 
accedit  ad  suûicienliam  vel  ab  eàrecedit.  L'nde 
non  puio  eum  pcccare  (lui  urbanilails  causa 
coniedorcL  cuni  amico  proficiscenli  medio  un- 
(lecim.T,  in  liis  parlibus  ,  quia,  daio  quôd  non 
silsufQciens  causa  ad  noiabilem  anlicipalio- 
nem, ul  dixi,  est  tamen  sufHciens  ad  levem. 

AUTICILIS   V. 

De  abilinentià  à  carnibus  ovis  et  lacticiniis. 
Kola.  Circa  banc  tertiam  jejunioruni  nos- 
Irorum  condilionem,  duaj  ha;reses  contrarise 
versanlur.  Prima  est  illorum  qui  quosdam  ci- 
bos  n.ilurà  suà  immundus  ac  ideù  illicitos 
reputabaiil,  qualcs  fuerunl  Ebioullac,  Encrali- 
IX,  Eiisilialiani,  qui  omnium  animanlium  car- 
nes dicobanl  immundas;  Maiiiclix'i,  qui  non 
solùni  caincs,  sed  et  vinum  innnundum  ilixe- 
runl  ;  quani  lixresim,  quoad  vinum,  seculus 
est  Malmmclus  in  Alcorano,  cap.  j,  teste  Bel- 
larni.  lib.  2  de  bonis  Operib.  cap.  5.  [lanc 
haîresim  pi-sedamnavil  Deus  ipse,  dicens  Noe 
jiost  diluviuin  :  Omne  quod  niovetur  et  vivit, 
erit  vobis  iii  cibum.  Prsedamnaverunt  suo 
cxcmplo  Cbrislus  cl  cjus  Aposloli  qui,  lum 
aliàs,  tum  potissiniùm  in  ullimâ  cœnâ  agnum 
comedoruiil  et  vinum  biberunt.  Prseilamnavil 
sj)ei;ialitor  Pauliis,  1  Timolb.  4,  his  verbis  :  In 
novisiiiiHs  innporib  is,  discedent  quidam  à  jide, 
allendcnles  spiritibus  ciroris  et  doctriiiis  dœmo- 

iHunim,  iit  litjpocmi  loqiiviitiitm  meiulacium 

proliibciUium  méere,  (ibslinere  ii  cibis  qiios  Deus 
crcuvit  ad  percipi('iid:im  ciim  (iradarum  actioiie 
fidejbiis q:iia  omnis  civatitra  Dci  bona  est. 


APPENDIX  IV.  129U 

et  iiiliil  rejiciendiim  quod  cum  yratiarum  actione 
peiripitur. 

Altéra  hœrcsis  buic  contraria,  est  coruni  qui 
conteudunt  nullos  omninô  cibiis,  sivc  in  per- 
peluuin  sive  ad  tempus,  sive  omnibus  sive 
quibusdam,  posse  aul  debere  inlerdici  :  talcs 
fucrnnl  olim  >icoIaïlae  et  Valenliniani  ;  talcs 
sunt  mine  Lutberani  et  CalvinisUe,  qui  volunt 
ad  jejuiiium  dunlaxal  pcrlincre  abstinentiam 
à  lauliliis,  eumque  proinde  meliùs  jejunare 
qui  carnibus  moderatè  vescilur,  quàin  qui 
opiimis  piscibus  et  varlis  condiraenlis  ulilur. 
Contra  quos  : 

Dico  1°  :  Ecclesia  jnre  potest  interdicere  jeju- 
nanlibus  esum  carnium. 

Probalur  1°  ex  variis  S.  Scriplurœ  locis  : 
Qui  Ecclesiam  non  audierit,  sit  tibi  sicut  elhni- 
ciis  et  publicamis  ;  qui  vos  audit  me  audit  ;  qui 
vos  spcntil  me  spernit ,  etc.  Ergo. 

Conliruialur:  Aposloli  in  concilio  congrega- 
li,  inlcrdixerunlCbrisiianis  usum  quorumdam 
cil)orum,  scilicel  sanguinis  et  suffocati,  ul  lex 
velus  suaviùs  abrogaretur  :  ergo  Apostolorum 
successores  possunl  ctiam  fidelibus  cerlorum 
ciborum  usum  interdicere  ad  alium  aliquem 
bonuni  fmem,  ut  est  refrenalio  carnis  ,  etc. 

ProbaUir  2°  :  Lumine  naiuraii  constat  medi- 
cuni  jure  posse  inlirmo  prœcipere  abstinen- 
tiam à  carnibus  ad  vilain  corporalem  salvan- 
dara  :  ergo  id  eiiam  jure  polest  Ecclesia  erga 
jejunantes  sibi  subditos  ad  vilain  spiritualem 
salvandam.  Palet  consequentia  ,  quia  non  mi- 
nus, imô  magis  conipelit  Ecclesise  regimen 
auiniarum  quàm  niedico  regimen  coiporum. 

Dico  2"  :  Abstinentia  à  carnibus  pars  eccle- 
siastici  jejunii  semper  fuit. 

Probalur  1°  ex  S.  Joanne  Chrysost.  Ilom. 
1  in  Gènes,  habita  initio  quadiagesimae ,   ubi 

sic  ait  :  «  Hae  ver;r  feri;e  sunl,  ubi omnis 

I  hujusviia;  apparalus  abigitur,  ubi  clamor  cl 
«  lumullus,  et  coquoruin  discursus ,  et  pecu- 
<  dum  maclationes  é  mcdio  tollunlur.  i  Et 
Ilom.  2  :  «  Nusiiuàiu  bodiè  lumullus,  vel  cla- 
ir mor,  vol  carnium  concisiones,  vel  coquoruni 
(  disciirsus,  sed  omnia  illa  abierunt.  > 

2°  Ex  S.  Aug.  scrni.  6i  de  Tempore  qui 
priinus  est  in  Uoniinicam  1  quadiagesima;. 
c  Illa  est,  iu([iiil,  in  d:cbus  quadiagesimae 
I  grandis  utiliias,  (|uùd  dùm  à  licitis  ctiam 
«  abslinemus,  magis  ac  inagis  admouemur 
«  illicila  vitare  ;  qui  enini  abslinemus  nos  à 
«  carnibus  qnilius  uli  aliis  diebus  licct,  fngia- 
«  mus  peccala  qu:i3  oninino  iuiiii|u;mi  licent.  » 

5°  Ex  fado  quod  accidit  sub  iniperio  Jiisli- 


1297  DE  ABSTINENTIiV 

niaiii.  Cùm  enim  tune  gravis  famés  Constanli- 
nopoli  urgeret,  ideôqueseciiiulàqiiadragesiniiE 
hebiloniadà  carnes  vénales  cxponi  jussisset 
imperalor,  populus  «  mortem  potiùs  sibi  tole- 
«  randam  existimavit,  quàm  ut  quidpiam  de 
«  patriis  moribus  ac  Iradilionihus  immutaret.» 
lia  refcrunt  Nicephorus,  lib  17  Hisi.  Ecoles. 
cap.  32,  Theophanes,  Cedrenus  et  Anastasiiis 
Bibliothecarius.  i°  Ex  concilio  Toletano  8,  an- 
no  Gd3,  in  quo  canone  9,  sic  decernitur  : 
«  Quisquis  diebus  quadragesima; ,  sine  inevita- 
«  bili  necessitate  atque  fragilitate,  vel  etiam 
«  inipossibilitate  a;tatis,  esum  carnium  prae- 

<  sumpserit  atleniare,  non  solùin  rcus  erit 
I  resunectionis  doniinica; ,  verùm  eliam  alie- 
«  nus  ab  ejus  diei  sanctà  conimunione  :  et  boc 
I  illi  cuniuletur  ad  pœnani,  ut  ipsius  anni 
«  tempore  ab  omni  carnium  esu  abslineat  gu- 
f  lani,  quia  sacris  diebus  abslinenliifi  oblitus 

<  est  disciplinam.  »  Quibus  ultiniis  verbis  si- 
gnilicatur  hanclegem  jam  antea  vigere.  5°  Ex 
Trullanà  synode,  quœ  canone  56  jubel  tolà 
quadragesima  absiinere  ab  omni  eo  quod  macla- 
tur,  itenique  ab  ovis  et  casco  ;  et  clericos  trans- 
gressores  deponit,  laicos  segrcgat. 

Dico  5"  :  Convenienter  ab  Ecclesià  inlerdi- 
citur  jpjunantibus  esus  carnium,  ovorum  et 
lacticiniorum. 

Hanc  legem  de  facto  esse  ab  Ecclesià  lalam, 
probant  et  qua;  modo  diximus  in  secundà  con- 
clusione,  et  communis  fidelium  scnsus  ac  pra- 
xis. Unde  meritù  damnala  est  ab  Alexandre 
VU  hajc  propositio  :  «  Non  est  evidens  quùd 
«  consuetudo  non  comedendi  ova  et  laciicinia 

<  in  quadragesima  obliget.  i  Hanc  verô  legem 
esse  convenienter  lalam 

Probatur.  Ecclesià  illos  cibos  convenienter 
jejunantibus  interdicit  quœ  et  in  comedendo 
maxime  habent  dcleclationem,  et  hominem 
maxime  ad  venerea  provocant  :  alqui  liujus- 
moili  sunt  carnes  aninialiuni  in  terra  quies- 
ci  ntium  et  respiraniiuni,  et  qua;  ex  eis  pro- 
cedunl,  sicut  lacticinia  ex  gregibus  et  ova  ex 
avibus  :  ergo.  Major  patel,  qnia,  ut  saepè  di- 
clum  est,  jpjuniiim  est  ab  Ecclesià  institutuni 
maxime  ad  reprimendas  carnis  concupi- 
scentias ,  quœ  sunt  circa  cibos  et  vene- 
rea. 

Probatur  min.  Carnes  animaliumterrestrium 
et  quae  ex  eis  procedunt  magis  conformantur 
humano  corpori,  et  idoô  plus  délectant  et  ma- 
gis conferuntad  huniani  corporis  nutrimentum, 
cl  sic  ex  eorum  comestione  plus  supertliiit  ut 
vcrtalur  in  materiam  seminis  cujus  multipli- 


ET  JE.IIMO.  1298 

catio  est  maximum  incentivuni  libidinis. 
Ergo. 

Est  tamen  quœdam  differentia.  Cùm  cnini 
carnes  primariô  et  principaliler  inlerdicanlur, 
secundario  et  minus  principaliler  ova  et  lacti- 
cinia, quatenùs  sunt  exorla  ex  aninialibus  car- 
nes habeutibus,  ideô  in  omnibus  jejuniis  carnes 
proliibcntur  :  in  jejunio  aut."ni  quadragesirnop, 
quod  est  solemnius,  quia  obscrvalur  ad  imita- 
tloneni  Cbristi  et  per  ipsum  disponimiir  ad 
redcmptionis  nostrai  mysteria  celcbranda , 
prœler  carnes  prohibenlur  ova  et  lacticinia, 
quse  non  probibentur  in  aliis  jejuniis.  ILec  in- 
tellige  de  jure  communi  ;  ex  usu  enim  in  niul- 
tis  provinciis  permittunlur  lacticinia  Jn  quadra- 
gesima ;  et  è  contra,  teste  Navarro  in  Man.  c. 
21,  n.  15,  probibentur  ova  et  lacticinia  in  aliis 
jejuniis.  Quaproptor  circa  horum  obseivan- 
tiam,  unusquisque  débet  viverc  secundùni  nio- 
reni  eorum  inter  quos  convcrsatur  :  unde  S. 
Hier.  Epist.  ad  Luci.  de  jejuniis  loquens,  dicit: 
€  Unaquoeque  provincia  abundet  in  suo  sensu, 
«  et  praecepla  majorum,  leges  Apostolicas  ar- 
I  biiretur.  i  Et  S.  Aug.  Epist.  8G  :  <  In  bis 
I  rébus  de  quibus  nihil  certi  slatuit  Scri- 
I  plura  sacra,  nios  populi  Dei  vel  instilula 
«  majorum,  pro  lege  tenenda  sunt.  » 

Solmnliir  objecliones.  —  Obj.  cuni  bœrcticis 
tam  niodernis  quàm  antiquis.  1°  Scriptura  sa- 
cra damnât  et  rejicit  legem  de  abstincntià 
carnium  :  ergo.  Probatur  ant.  1°  ex  verbis 
Cbristi,  Mallb.  15  :  Xon  quod  inlrat  in  os  coin- 
qiiinat  hominem.  Et  Luc.  10,  vult  Apostolos 
manducare  qua;  illis  apponuntiir.  2°  Similitcr 
Apostolus,  1  Cor.  10:  Omne  quod  in  nmccllo 
venil  manducale,  nihil  inlerroqanies  proptcr  con- 
scientiam  :  Doinini  est  terra  et  plenitudo  ejus  ;  si 
quis  vocal  vos  infidelium  et  vullis  ire,  omne  quod 
robis  apponitur  manducnte,  nihil  inlerroguntcs 
propter  conscienliam.  ô"  Idem  Aposlolus,  1  Ti- 
motb.  i,  damnât  eos  qui  novissimis  diebus 
venluri  sunt,  prohibcntes  nubcrcel  prxcipien- 
tes  abstinere  à  eibis  quos  Deus  creavit.  Quia, 
inquit,  omnis  creatura  Dei  bona  est  et  nihil  re- 
jiciendum  quod  cum  graliarum  actione  percipilur. 
Et  ideô  Tit.  I,  addit  :  Omnia  mnnda  mundis. 
4"  Idem  Apostolus,  Coloss.  2,  ait  ;  Nemo  vos 
judicet  in  cibo  aut  polu....  Si  ergo  morlui  w^is 
cum  Christo,  ab  elementis  hujus  mundi,  quid  ad- 
huc  tanquam  vivantes  in  mundo  decernilis?  Ne 
leligeritis,  ne  gustaveritis,  ne  conlrectaveritis; 
quœ  sunt  omnia  in  interilum  in  ipso  nsu  secun- 
diim  prœcepta  cl  doclrinas  liominum ,quœ  sunt  ra- 
tionem  quidcm  habentia  sapienliœin  superstition/'. 


1200 


APPENDIX  IV. 


1300 


et  Immilitate.  Et  1  Cor.  8  :  Esca  vos  non  eom- 
mendat  Deo  ;  neqiie  enim  si  mamiucavcrimus, 
abu)i(labhnns;neqtie  si  «on  manducaveritnns,  defi- 
ciemus.  Et  iileô  adilit  Apost.  Rom.  li  :  Qui  non 
manducal,  mamlticanlem  non  spernat. 

R.  N.  anl.  Ad  primam  probalionem,  fateor 
id  quod  inlrat  in  os  non  coinqninare  hominein 
ex  naturà  siià.  benè  tamen  ex  inobedienliâ  et 
inlempcranlià  ulenlis  :  quomodô  fruclus  in 
paradiso  tcrrcstri  coinquiuavit  Adamura,elcibi 
piobibili  in  anliquâ  lege  coinquinabant  sunien- 
tes  :  quomodô  eliam  nunc  coinquinanlur  cibo 
aut  poiu  immodoratè  iilcntes.  Cùm  aulera 
Chrisius  vull  Apostolos  raanducare  quse  illis 
apponerenlur,  sensus  est,  juxta  Ambres., Tlieo- 
pliilacium  et  alios,  quôd  debeant  esse  contcnti 
cibis  quaî  olfcruntur,  clsi  sint  viles  et  ingrati, 
neque  studiosè  quaerere  debeant  gralos  et  lau- 
tos.  Et  loquitnr  Cbrislus  de  cibis  licitis  ;  non 
enim  voluisset  Cliristus  ut  manducàsscnt  cibos 
legc  probibitos,  aut  vcnenatos,  si  forte  ipsis 
oblaii  fuissent. 

Ad  secundam.  Apostolus  ibi  loquilur  de  esu 
idolotiiytorum  ;  cùm  enim  carnes  immolalitiae, 
non  solùm  in  idoliis,  sed  etiam  publiée  vende- 
renturet  in  mensis  privatis  apponerentur,  do- 
cet  Apostolus  fidèles  non  debcre  auxiè  quœrere 
quse  carnes  sint,  cùm  nullus  cibus  sit  ex  se 
immundus,  née  etiam  immolatitix  reum  fa- 
ciant  comedentem,  qui  nullà  idoli  religione  et 
sine  olTcnsione  fratrum  illas  manducat.  Patet 
hic  sensus  ex  toto  contextu. 

Ad  tertiara.  Apostolus  ibi  praedicit  futures 
quesdam  qui  prœciperent  abstlnentiam  à  certis 
cibis  lanquàm  per  se,  seu  naturà  suà  malis  et 
inimundis,  quales  fuerunt  Ebîonitœ,  Encratitsp, 
Marcioniloe  et  Manicbrci,  qui  quosdam  cibos 
execrabantur  quod  à  malo  Deo  essent.  Hic 
sensus  patet  ex  ralione  Aposloli  :  Quia,  inquit, 
onmis  crcaliira  Dei  est  bona.  Et  bnnc  Jocum 
sic  interpretantur  S.  Hieron.  lib.  2  adversùs 
Jovin.  cap.  2;  S.  Chrysost.  Honi.  12  in 
Epist.  1  Timolb.  S.  Aug.  lib.  3  contra  Faust, 
cap.  î). 

Nec  te  niovcat  quôd  dicat,  in  novissimis  die- 
bus.  Nam  per  novissimos  dies  rcctè  inlelligun- 
tur  Icmpora  subsequentia,  secundùm  modum 
loquendi  Scripturœ  sacrae  quae  totum  tenipus 
quod  est  à  Cbrislo  ad  finem  mundi  solet  vocarc 
novissimos  dies,  horam  novissimam,  fines  se- 
culorum.  Sic  S.  Polrus  Epist.  1,  cap.  1,  scri- 
bit  Cbrislum  nianifestatum  fuisse  nonssimis 
tcmporibus.  Siniilltor  Ad.  2;  Epist.  1  S.  Joan. 
2  ;  l  Cor.  10. 


Ad  quartam.  Apostolus  non  agit  illic  de  ci- 
borum  delectu  quem  edomandœ  concupiscentise 
et  carnis  castigandse  causa  fidèles  observant 
ex  lege  Ecclesiae,  sed  de  legalibus  caeremoniis 
legis  mosaic*,  vi  cujiis  cibi,  alii  mundi,  alii 
iumiundi  reputabantur  ;  quibus  Apostolus  do- 
cet  fidèles  non  ampliùs  adslringi,  co  quôd  ab 
iis  sint  liberali  por  morlom  Cliristi.  Hic  sensus 
apertè  patet  ex  contextu  Epistols,  sicquo  in- 
terpretatur  S.  Hieron.  in  Epist.  ad  Agiasiam, 
qusest.  10. 

Inst.  1°  :  Apostolus  loquilur  de  doctrinis 
bominum  :  ergo  non  de  lege  mosaicà  qnœ  cral 
à  Deo.  2°  Dicit  :  Nemo  vos  judicet  in  cibo  aut 
inpotu;  nullus  autem  potus  prohibebatur  ut 
immundus  in  lege  antiquâ  :  ergo. 

R.  ad  prinium,  1°  cum  S.  Chrysost.  Hom.  7 
in  Epist.  ad  Coloss.  legem  mosaicam,  si  post 
abrogationem  suam  rursùm  revoeetur  in  usuni, 
ut  à  pseudoapostolis  et  beerelicis  Sinionianis 
et  aliis  rovocabatur,  jam  non  legem  divinam, 
sed  huraanam  posse  dici.  2°  Vocaïur  ab  Apo- 
stolo  doctrina  hominum,  quia  ci  admixta  erant 
insliluta  Pharisaica. 

Ad  secunduni,  N.  ant.  Potus  enim  qui  rcpe- 
ricbatur  in  vasibus  inimundis,  aut  quœ  carerenl 
opercule,  aut  in  qune  cecidissel  morticiniuni  , 
eral  immundus,  Num.  19,  et  Levil.  11.  Addc 
verisimile  esse  Pharisœos,  inier  alias  iradiiio- 
ncs  suas  ,  etiam  quœdam  gênera  potùs  inter- 
dixisse. 

Obj.  2°  ex  Palrihus.  S.  Aug.  lib.  30  cont. 
Faustum,  cap.  o,  ait  :  «  Cbrisiiani,  non  hajre- 
c  tici,  sed  catholici,  edomandi  corporis  caus;l, 
!  propter  animam  in  orationibus  ampliùs  hii- 
1  niiliandam  ,  non  quôd  illa  esse  imniunda 
I  credant,  non  solùm  à  carnibus,  verùm  àqui- 
t  busdara  eliam  lerrœ  fruclibus  abstinent,  vel 
«  seniper,  sicut  pauci,  vel  certis  diebus  alque 
«  temporibus,  sicut  per  quadragesimam  ferè 
I  onincs,  quanlô  niagis  quisque  vel  minus,  seu 
«  voluerit,  seu  potueril  !  >  Ergo  voluntaria  et 
non  neccssaria  ex  lege  commun!  fuit  abslinen- 
tia  à  carnibus. 

Idem  S.  Aug.  lib.deMoribusManichsDorum, 
cap.  14,  nullam  agnoscit  abstincnliam  à  carni- 
bus, nisi  qua;  suscipitur  «  vel  ad  comprimen- 
c  dam  dolectaiionem....,  vel  ad  luendam  in- 
«  firmitatem  propter  illa  qnœ  sacrifieantur 
i  alque  libanlur,  vel  propter  cliarilalem,  »  ne 
fratros  offendanlur.  Ergo  nullam  h.àc  de  re  le- 
gom  ecclesiasticani  agnoscit.  .Julianus  Pome- 
rius  ,  lib.  2  de  Vità  contemplât,  cap.  21,  ail  : 
i  Verunitamen  sic  absiincre  vel  jejunare  de- 


1301  DE  ABSTINENTIA 

«  brmiis,  lit  non  nos  jejunandi  vel  absiinendi 
«  necessilali  subdamiis ,  ne  jam  non  devoli , 
«  sed  invili  rem  volunlariam  faci  mus  ;  > 
uiide  ibidem  docel  lieere  propler  quoslibet 
advenienles  abstincnliam  intermiltore  :  ergo 
idem  qiiod  anle.  S.  Isidorus  Hispalensls,  1.  2 
Sentent,  sive  de  siimnio  Bono,  cap.  42,  dicit , 
I  non  qnaliialrm  ciboriim,  sed  eoruni  lupidi- 
«  laiem  cavcndam.  »  Tlieodorelus,  lib.  5  Hoe- 
retic.  Fab.  cap.  29  de  abslinenlià  à  vino  et 
carnibus  loquens  ,  dicil  :  «  Ecclesia  vero  de 
«  his  nihil  lege  decrevlt ,  neque  eiiam  horiim 
«  usnm  intcrdicil.»  Siniiliter  in  cap,  14  Epist. 
ad  Rom.  10.  S.  Epiplianius,  in  Exposilione 
fidei  calholicai  ,  poslquàm  dixit  Ecclcsiam 
consuevisso  in  quadragesimà  jejtinare  ,  exce- 
plis  doralnicis,  et  bebdoniadam  ultimam  xero- 
phagiis  transigere,  narrât  varios  esse  mores 
circa  abstinenllam,  quosdani  nempe  al)  omni- 
bus carnibus  abstinerc,  alios  à  quadrupcdibus 
tantùm  ,  sed  avibus  vesci ,  alios  à  carnibus  et 
piscibus  abstinentes ,  caseum  sibi  permit- 
tere  ,  etc.  Ergo.  ^  R.  ad  primum  locum  S. 
Aug.  Iia;c  vcrlia,  qnanto  magis  quisque  vel  mi- 
nus, scu  voluerit ,  seit  potiieril  !  referenda  esse 
non  ad  abstincnliam  à  carnibus,  sed  ad  aljsti- 
nentiani  à  quibiisdam  terroe  fruclibus. 

Infères  ex  solulione  data.  Ergo  ilios  paucos 
quos  S.  Augustiniis  dicit  semper  abstinuisse  à 
carnibus  et  à  Iructibus  ,  necessariô  et  ex  lege 
aljstinebant  semper  à  carnibus,  libéré  tantùm 
à  fruclibus;  utramque  enim  proposilionis  par- 
tem,  et  paucos  scilicel  et  ferè  omnes,  alliciunt 
hœc  verba,  quaiilo  magis  quisque  vel  miiiits,  etc. 
lia  Dallaiiis.  —  R.  N.  illationem.  Quia  juxla 
ipsum  S.  Aug.  alia  est  ratio  abstinentiaî  qua- 
dragesimalis,  alia  absiincntiae  perpétua;  quam 
magis  ferventes  sibi  imponebant.  lllanecessaria 
ex  lege,  ista  voluniaria.  Patet  ex  serm.  Ci  de 
Tcmpore  ,  cit.  in  probalione  conclusionis.  — 
Ad  secundum  loeuin  S.  Aug.  rrsp.  ipsum  ibi 
loqui  non  de  ai)slinenlià  à  carnibus  cerlis  die- 
bus  ab  Ecclesia  praescriptà,  sed  de  abstincntià 
à  carnibus  perpétua  ,  quam  Manicbœi  sibi  im- 
ponebant, et  quam  quidam  Catbolici  observa- 
bant,  diversû  tamen  latione  :  illi  necessariô, 
e6  quôd  carnes  à  malo  deo  condilas  arbitraren- 
tur;  isti  spontè  ad  libidinem  edomandam,  vel 
fralrum  oflensionem  vitandam  ,  vel  propriam 
innrmilatem  tuendam,  ne  forte  idololliylis  in- 
cautè  vescerenlur.  Potest  etiamdici  snb  primo 
lilulo  legcm  Ecclesia;  conlineri ,  siqnidcm  Ec- 
clesia banc  abslincntiam  imperei  ad  frcnan* 
dara  libidinem,  —  Ad  Julianum  Pomeriuni , 


ET  JEJUiMO. 


1502 


dico  ipsum  pariter  loqui  de  abstineutià  perpé- 
tua spontè  susceptâ. — Ad  Isidorum  ,  loquilur 
de  qualitate  ciborum  secundum  se  spectatà , 
non  verô  de  qualitate  ciborum  ut  inteidicto- 
rum  ab  Ecclesia  ,  siquidem  legem  abstincnliœ 
certis  diebus  adstruat ,  lib.  1  de  divin  Oflic. 
c.  30  et  sequent. — Ad  TlicoJorelum,  R.  ipsum 
loqui  de  abstincntià  perpétua  à  vino  et  carni- 
bus ,  qualem  Encratitœ  et  Manicliœi  o!)8erva- 
bant,  quôd  malam  borum  naluram  censerent. 
Palet  ex  adjunctis  primo  loco  :  «  Abslinen- 
«  tiam,  inquit,  à  vino  esiique  carnium  cl  reli- 
«  quam  conlinentiam,  non  siniiliter  ac  lia;retici 
a  amplectitur  (scilicet  Ecclesia)  :  hi  enim  ab 
«  bis  tanquàm  abominandis  abstinerc  praeci- 
«  piunt  ;  Ecclesia  verô  nihil  de  his  prseci- 
«  pil,  »  etc.  Ferè  similiter  secundo  loco  ci- 
lato.— Ad  S.  Epipbanium,  R.  ipsum,  n.  22  de 
jejuiiii  quadragesimalis  riiu  quidem  agere , 
verùni  n.  23,  ubi  varios  abslinentix  mores 
refert,  de  quadragesimali  jejunio  non  ampliùs 
loqui,  sed  de  abslinenlià  et  aliis  obscrvantiis.ad 
quod  vis  anni  lempus  indilTerenter  speclan- 
libus. 

Obj.  5° ex  hisloriâ  ecclesiasticà.  Sosomenus, 
lib.  1  Ilist.  Eccles.  cap.  11,  narrât  Spiridio- 
nem  ,  tcmpore  quadragesimà;  ,  peregrino  ad- 
vontanli  apposuisse  carnes  suillas  sale  condilas, 
cl  cas  cum  ipso  manducàsse.  Thcodoretus,  in 
Historià  religiosâ,  in  Martiano  ,  reTert  ipsum 
indiixissc  avilum  ad  ipsum  adventantem,  aiite 
vesperam  cibuin  sumere ,  cl  dixisse  :  «  Scimus 
I  charilalem  jejunio  prnestantiorem  :  haecenim 
«  divin»;  legis  est  opus,  jejunium  verô  potc- 
«  siatis  nostra;  arbitrii.  t  Socratcs  ,  lib.  5 
Hist.  cap.  22,  narrai  diversitatem  fuisse  in  abs- 
linenlià à  carnibus  ,  eiiam  quadragesimali , 
inler  Caibolicos  sui  lemporis,  quorum  quidam 
cum  piscibus  etiam  aviculis  vcscebantur,  allir- 
manles  ex  aquis  eas  esse  condilas.  Idem  ex 
ipso  Nicepiiorus.  Eusebius,  lib.  H  Hist.  eccles. 
cap.  5,  refert  Alcibiadem  per  visionem,  .\tlalo 
marty;i  factain,  reprehensum  fuisse,  quôd  in 
carcere  pane  cl  aquâ  contentus  ahsliiieret  à 
carnibus.  Ergo.  —  R.  ad  Sozomenuni,  1°  non 
constare  esse  vcra  qua;  refert,  tum  quia  juxta 
D.  Grcgorium,  lib.  C,  Epist  31,  nuiltiini  men- 
tilur  ;  tum  quia  Rufiniis,  lib.  10  Hist.  cap.  5  , 
ubi  de  Spiridione  agit ,  nihil  de  liàc  re  loqui- 
lur. 2°  Sed,  dalo  veram  esse  banc  hisloriam  , 
dico  Spiridionem  carnes  hospiti  apposuisse 
urgeiile  necessilate,  ciim  alii  cibi  non  suppc- 
lerenl ,  et  ipsum  carnes  cum  hospitc  mandu- 
càsse, ut  rcluctanli  quôd  quadragesimà  esset 


i:u3 


APPENDIX  IV. 


13a4 


scriipuluin  cxculerel,  eumque  suo  cxemplo 
!i(i  vires  propé  ilelicienles  co  cibo  relicieiiilas 
iiiviiarel:  quoJ  ouininô  licilum  est.  Id  loluin 
palet  ex  ipsà  liislorià ,  proul  refertur  à  Soso- 
ir.L'iio.  Qiiiii  iiiiô  ex  eà  constat  Icgeni  esse  luiic 
(Je  abîlinenlià  carnium  ;  si  enim  iinicuique 
fuissel  liberuiu  edere  Ciinies,  Spiridion  cùm 
audivissel  nequc  panem  neque  Tarin ain  esse 
(ionii,  aiitequàm  carnes  suillas  juberct  apponi, 
uon  pncniisisset  oralioneni ,  non  peiiisset  ve- 
iiiani,  et  peregrinus  non  abnuissel  vesci  carni- 
biis  apposilis,  co  quùd  se  chrislianum  esse 
dicerel,  prout  refertur  in  dicta  bistoriâ. 

Si  insles  cum  Dalbeo  ,  non  esse  verisiniile 
Spiridioneni  episcopuni  in  eremo  habitasse, 
nullumqiie  liabuisse  vicinum  à  quo  saliuin  pa- 
iieni  pcierel  ad  reficiendum  hospitem,  —  R. 
«on  conslare  ex  ccciesiaslicà  historià,  nec 
aliunde,  an  jam  esset  episcopus  Spiridion  ciini 
prafaluni  bospitcm  excepil ,  an  vero  agricola 
ruri  vitani  dcgens,  qualem  anle  episcopalum 
fuisse  narrai  Sosomcnus.  Lnura  constai,  tune 
ijisi  non  fuisse  presto  panem,  sed  lantùm  car- 
nes suillas  sale  condilas  :  cl  alios  cibos  facile 
ipsuni  coniparare  non  poluisse  vcrisiniilliniuni 
esualiiiquin  panem  saliem  emi  jussissct,  ([uem 
apponcrel  bospiii  cum  carnibus.  —  Ad  Tbeo- 
dorcium,  H.  Marlianum  non  carnes,  sed  olera 
et  legumina  bospiii  apposuisse ,  el  boc  quidem 
in  jcjunio  perpeiuo  adeôque  arhilrario,  non 
ecclesiaslico.  lia  constat  ex  ipso  Tbeodorelo 
loco  citalo.  —  Ad  Socratcni,  R.  ex  abusu  quo- 
rumdamEcciesiaîdisciplinaininferrinon  posse. 
Porro  abusus  fuit  esus  ovorura  tenipore  qua- 
dragesiniK,  sicut  elinsulsa  ratio  ad  illuni  ex- 
cuiandum.  Abusum  fuisse  constat  ex  Basilio 
Cilice  exproLrante  Joanni  Scylopoliiano  «quôd, 
»  cùm  sanelam  quadragesimam  tribus  hebdo- 
«  niadibus  concludcret,  ne  iis  quidem  esu  vo- 
s  laiilium  abstinerel,  >  ut  referl  Poiliius,  in 
Ribliolh.  cod.  107.  —  Ad  Eusebium  ,  R.  non 
agi  ibi  de  abslinenliâ  ccciesiaslicà,  sed  de  abs- 
lineniià  volunturià  in  pane  claqua,  quam  Al- 
cibiades  in  carcere  servabat  sicul  priiis  con- 
sueverat  :  cl  hoc  inconsideralè ,  tuni  quia  ex 
tanlà  abslinenliâ,  lenipore  et  loco  ubi  nec 
jnliebalur  nec  expediebal,  olfendcbanlur  alii 
liiieles  incarcérai!;  Iimi  ctiam  quia,  cùm  in - 
rarceraii  fréquenter  lormcniis  subjicereniur , 
iudigebanl  cibis  ad  vires  conservandas  el  rcp.i- 
randas.  Prudiulia;  ergo  erat  aliquid  remiUcre 
lune  de  severiori  abslinenliâ,  quod  et  fecit 
Alcibiades  ab  avilo  monilus  Confer  art.  pri- 
muni  cl  sccundum  liujus  dissert. 


Obj.  i"  cum  Kemniiio.  Quidquid  dicaiU  Ca- 
ibolici  ut  araoliantur  suspicionem  Manicbaeismi 
in  prohibilione  carnium,  atlanien  ralionesqui- 
bus  hanc  prohibilionem  slabilire  conantur , 
oslendunt  in  eodem  ipsos  lulo  cum  anliquis 
h.treiicis  bœrere.  Ergo.  Probatur  ant.  1°  es 
benedictionibus  quas  ad  suos  cibos  adhibent  ; 
haec  enim  indicant  eos  credere  lios  cibos  esse 
immundos.  '2°  Rcfugiunt  carnes  cô  quôd  in  bo- 
mine  pravas  carnis  concupiscentias  excitent  ; 
atqui  lioc  ipsum  est  veierum  baercticorum  fun- 
damenium  :  ergo.  —  R.  aperlam  Kemnilii  ca- 
lumniam  evinci  ex  hoc  quôd  exlra  lempus  jc- 
junlorum  ,  carnibus  et  cujusvis  generis  cibis 
ulamur,  in  non  ipsis  jejuniis  ex  causa  légiti- 
ma :  quod  plané  demonstrat  nos  non  credere 
eos  secundùm  se  esse  imniuniloe  ;  quod  enim 
per  se  immundum  est,  seniper  est  inimundum  : 
unde  illi  aniiqui  haerelici  nullo  unquùm  tenipo- 
re carnes  comedebant. 

Ad  primam  itaque  probalioncm  ,  insulsa  est 
prorsùs  Kemnilii  argumentalio ,  ex  quà  nenipe 
sequitur  1°  nos  eliam  credere  panem  el  aquam 
esse  secundùm  se  immundos ,  siquideni  eliam 
benedicantur  in  Ecclesià  ,  nosque  ideô  ab  istis 
debere  abslincre.  Sequitur  2"  paucos  posse 
eliam  extra  lempus  jejunii  carnibus  vesci ,  quia 
pauci  sunt  qui  curant  eas  benediei.  Sequitur 
3°  nos  etiam  in  jejuniis  carnes  bis  benedictio- 
nibus purgalas  posse  libéré  comedere  ,  qnae 
oinnia  sunt  insulsa  et  absurda.  Benedicliones 
igitur  elexorcismos  quandoqiie  adbiberaus  non 
solùm  circa  cibos  ,  sed  etiam  ciroa  varias  alias 
creaturas ,  non  quod  putemus  eas  esse  secun- 
dùm se  inimundas  aut  à  diabolo  inquinari  sic  , 
ut  eis  uli  non  liceal  nisi  benedicantur  ,  sed 
quia  scimus  diabolum ,  Deo  permiltente  ,  srepù 
eis  uli  in  nosiram  pernicieni ,  et  ideô  eas  be- 
nediciione  seu  siguo  crucis  munimus,  Deura- 
quc  precamur  ut  non  sinal  res  illas  à  diabolo 
converti  nobis  in  nialum. 

Ad  secundam  probaiionem  anleccd.  Neque 
puto  ipsos  haereticos  inliciari  quin  esus  car- 
nium sil  libidinis  incenlivus ,  cùm  id  Patres 
passim  agnoscaut,  probel  ratio,  le>lelur  expe- 
rientia.  Sed  non  ideo  nos,  plusquiini  ipsi,  car- 
nes esse  secundùm  se  immundas  diciinus,  si- 
cut nec  vinum  aiil  legumina  ,  quce  tamen  suo 
eliam  modo  sunt  libidinis  incenliva  ;  quia  non 
in  hune  finem  à  Deo  creaia  sunt  aut  conccssa 
in  cibum  ,  sed  ut  moderalé  sunipla  corpus  re- 
ticiant.  Abusus  ergo  vescenlium  immoderalè 
carnibus,  non  ipsarum  naluradamnatur.  «Non 
(  ergo,   inquit  S.  Augustinus lib.  lOConfess. 


1303  DE  ABSTINENTIA 

«  cap.  51  ,  immundiliom  obsonii  limeo ,  sed 
f  immundiliom  cupiditalis.  t 

Quod  autem  assumiint  liœrelicl  moderiii , 
hoc  ipsiim  esse  fundamentum  vclerum  lucrctl- 
corum  ,  probat  eos  esse  percgrinos  in  doctrinà 
Palrum  :  lestatur  enini  S.  Aug.  llb.  de  Hœres. 
cap.  m,  Manichaeos  non  comedere  carnes  anl- 
uialium  ,  quia  dùm  occiduniiir  fngii  ab  cis  ani- 
ma ei  renianet  corpus  à  malo  princii>io  faclum  : 
«  Nec  vcscunlur ,  inquil ,  carnibus  tanqnàm 
I  de  morluis  vel  occisis  fugerit  divina  subslan- 
t  lia  ,  lanlùmquc  ac  laie  indc  remanseril  quod 
I  jain  dignum  non  sit  in  cieclorum  ventre  pur- 
«  gari  ;  t  el  infra  :  <  Nam  et  viiuini  non  bibunt, 
«  dicenies  fel  esse  principum  lenebrarum.  s 
S.  Epiphanius  de  Encralilis  dicil  :  t  Animala 
e  abominâmes   interdicunt   non   coniinenlix 

<  gralià  ,  neque  bonesloe  vilaî,  sed  ob  limorem 
«  el  iniaginalionem ,  ul  non  condemneniur  ab 

<  animalorum  csu.  > 
Infères.  Ergo  sulliciebal  Ecclesia;  prohibere 

abusus  immoderalè  ulcnlium  carnibus  ,  lauti- 
liis  el  condinienlls,  ncc  proinde  debebat  i])sam 
cibi  qualilalem  interdicere.— R.  N.  illaiionera. 
Cùm  cnim  Ecclesia ,  cujus  intenlio  erat  per 
jejunium  domare  concupiscenliam  ,  et  carnem 
spiritui  subjicere  ,  deberet  ideo  slatuere  cer- 
tam  aliqnam  el  comniuneni  regulani,  banc  non 
poluil  slatuere  circa  quantitalem  cibi ,  neque 
circa  laulitias  cl  condimenta  ,  quia  quod  est 
mulium  uni  parum  est  alleri ,  quod  huic  vide- 
lur  laulum  non  est  taie  isli ,  el  condimcnlum 
quod  placet  uni  non  sapit  alleri.  Quapropter 
reslabat  ul  regulam  communem  et  ceriani  sla- 
luerei  circa  aliquod  cibi  genus  quod  secundùm 
se  magis  deleclal  et  niagis  nutril,  qualessunt 
carnes  ,  ut  dicemus  modo. 

Obj.  5°  ;  Jejunium  est  insiilutum  ad  carnis 
maccralionem  ejusque  concupiscenlias  refre- 
nandas  :  alqtii  magis  concupiscenliam  provocal 
potus  vini  quàra  esus  carnium  ,  secundùm  illud 
Proverb.  20  :  Liuuriosa  rcs  en  vimim  ;  et  qui- 
dam pisces  œquè  deleclabililer  comeduntur  ac 
carnes ,  imô  magis  deleclabililer  quàm  carnes 
macilrnla}  aul  caseus  aridus;  neque  lamen  vi- 
num  el  pisces  proliibentur  :  ergo  nec  carnes 
debenl  proliiberi.  —  H.  l°quaniiim  ad  vinum. 
Ad  acluni  generationis  tria  concurrunt,  calor, 
spirilus  el  bumor  ;  calorem  ministrat  vinum  , 
spirilus  legumina  quse  sunl  inllaliva  ,  carnes 
humorem  :  calor  el  spirilus  cil6  iranseunl , 
sed  bumor  diù  manet  :  et  ideô  magis  inlerdici- 
tur  jejunanlibus  esus  carnium  quàm  vini  vel 
leguniinum.  —  R.  2°  quantum  ad  pisces.  Ec- 


ET  JEJUINIO.  1306 

cicsia  jejunium  instituens  inlendit  ad  id  quod 
communiùs  accidit  ;  esus  autem  carnium  se- 
cundùm se  el  communiter  est  magis  delecta- 
bilis  quàm  esus  piscium  ,  magisque  confert  ad 
nulrimentum,  ac  per  consequens  plus  importât 
materia;  spirituosse  ,  quamvis  in  quibusdam 
aliler  se  habeat  ;  sed  hoc  est  per  accidens  in- 
teniioni  Ecclesiai,  quoe  cùm  non  possil  de  sin- 
gulispariicularibusdisponere ,  débet  aiiendere 
ad  id  quod  per  se  el  ul  in  pluribus  accidit. 

Nec  te  movcat  quùd  pisces  delicali,  cxquisi- 
tis  condimenlis  prieparaii  ,  sint  communiùs 
niagis  deleclabiles  quàm  caro  inacilenta  aut 
caseus  aridus  ;  sic  enim  res  non  spectantur 
secundùm  se  :  sed  ul  justa  sil  comparaiio  ,  de- 
benl comparari  simpliciter  carnes  cum  pisci- 
bus  ,  delicala;  cum  delicalis  ,  arid*  cum  ari- 
dis  ,  récentes  cum  recenlibus  :  el  sic  nemi- 
ni  dubium  est  quin  esus  carnium  sit  magis 
delcclabilis  el  magis  Uni  jejunii  repugnans 
quàm  esus  piscium.  Et  quia  ova  et  laclicinia 
non  prohibenlur  principaliler  ,  ul  supra  dixi , 
non  oporlet  comparare  ova  et  caseiim  cum  pi- 
scibus  ,  sed  cum  leguminibus  ;  certuni  est  au- 
tem quùd  ova  el  laclicinia  magis  répugnent  fini 
jejunii  quàm  legumina. 

Articili's  VI. 
Varia:  difficultales  circa  prwcedcnlem  materiam 
breviler  resoUtmiur. 
Pelés  r  utrùm  praeceptum  abslincndi  à  car- 
nibus ,  ovis  et  lacticiniis  ,  secundùm  se  obligel 
sub  morlali. — R.  aHirmativè.  Quantum  ad  car- 
nes ,  cerlum  est  ex  communi  lldelium  sensu  , 
el  quia  ,  ut  supra  dixi ,  lex  jejunii  obligat  sub 
morlali ,  abslincniia  aulcm  à  carnibus  est  pars 
essenlialis  jejunii  ecclesiaslici.  Quantum  ad 
ova  et  laclicinia  in  quadragesimà,  est  eliam  sen- 
lenlia  communis  conlra  paucos  ;  fundatur  pa- 
riter  in  communi  sensu  fideliuni ,  el  insuper  in 
cap.  Deiiique ,  dist.  4 ,  ubi  S.  Auguslino  ,  An- 
glorum  cpiscopo  ,  qua;renli  ntrùm  illicilum 
esset  manducare  ova  et  laclicinia  in  quadrage- 
simà ,  respondit  S.  Gregorius  sic  :  «  Par  est 
«  autem  ut  quibus  diebus  à  carne  animalium 
<  abstinomus,  ab  omnibus  qnoque  quaB  semen- 
«  tinam  carnis  irahnnt  originem  jejunenms  ,  à 
«  lacle  videlicet ,  caseo  et  ovis  :  »  in  quibus 
verbis  alientà  inlerrogalione  el  conlexlu  res- 
ponsionis  ,  doctores  communiter  agnoscunt 
slriclum  prœceplum  et  non  solam  convenien- 
tiani ,  ul  volunl  quidam.  Insuper  si  solam  con- 
venientiam  importarent ,  nequidem  esset  obli- 
gatio  sub  veniali ,  quod  est  damnalura  ab  Aie- 


U07  APPENDIX 

xandro  VII  de  quo  supra  ariiculo  praecedenii ,    | 
conclusione  lerliâ  ,  cl  quod  non  adiniliunt  ip- 
siinei  adversarii. 

Dixi  in  pelilioiie  ,  secundiim  se ,  quia  in  Iiàc 
loge,  non  secns  ac  in  aliis  legibus  ecclesiasiicis, 
adniittenda  esl  levilas  nialori;e  :  unde  qui  su- 
nierel  biicceliaiu  carnis  ,  non  ideô  pcccarel 
niorlaliter ,  quia  per  hoc  non  contraiiareiur 
graviier  liai  logis  ox  quo  pensanda  esl  gravitas 
nialeiioe.  Vix  aulem  aul  ne  vix  peccanl  toqui 
qui  leviter  prajguslant  obsonia  ex  carnibus  , 
quia  lam  levé  quasi  pro  nihiio  repulatur  ;  quod 
si  solùm  palalo  dégustent  non  deglutiendo  , 
cerlum  est  eos  nullalenùs  peccare  ,  quia  sic 
non  est  manducatio. 

E\  his  infères  l°non  licere  in  quadragesiinà, 
ubi  non  perniilluntur  ova  ,  comedere  biscoctos 
parlim  ex  ovis  confectos  :  nec  obstal  quôd  sub- 
slanlia  ovi  videalur  in  aliara  subslanliam  Irans- 
mulala  ,  quia  remanel  virtus  subslanlialis  ovi , 
et  alioquin  scquerelur  eâdem  ralione  quod  li- 
ceret  comedore  alios  cibos  ex  carnibus  aut  jus- 
culo  carniuni  confcclos  seu  comiitos  ,  quod 
relïigit  conunnnis  sensus  fidelium.  Infères  2° 
nec  licere  in  diebus  jejunii  coinodere  lariduni 
aut  adipcni ,  quia  ,  quamvis  in  rigore  non  sinl 
caro ,  magis  tamen  approximant  ad  carnein 
quàm  ova  et  laclicinia  ;  et  hic  est  sensus  com- 
mnnis  fidelium.  Inde  non  probo  quod  quidam 
id  pormitlant  salicm  pauperibus  aul  faniulis  et 
lamulabus  quibus  hsec  ab  beris  ad  esimi  porri- 
guntur  ,  nisi  nécessitas  excuset  aut  contraria 
consuetudo  vigeal ,  qualis  esl ,  v.  g.,  in  Bra- 
bantiâ  ,  comedendi  pinguedinem  cuni  jusculo 
diebus  sabbatinis. 

Petes  2°  utrùm  quis  loties  peccel  quoties  in 
die  jejunii  carnes  eomedil. —  R.  anfirniativè. 
Quia  prœceptum  non  comedendi  carnes  est 
negativum.  lia  communiier. 

Petes  J"  utrùm  qui  die  jejunii  non  habot 
alium  cibum  nisi  carnes,  possil  eas  comedere. 
—  R.  alTirmativè.  Quia  nécessitas  cviilcns 
ipsum  excusai.  Si  aulem  habeat  panem  cum 
carnibus,  débet,  meo  judicio  ,  abstincrc  à  car- 
nibus ,  nisi  per  plures  dics  deberel  solo  pane 
vesci  cum  gravi  et  insolilà  diflicullale,  aut  no- 
labili  detrimcnto  saniiatis,  ulpote  aliis  cibis 
assuetus. 

Petes  4°  ulrum  cxemplus,  seu  dispensatus 
in  abstinenlià  à  carnibus,  hoc  ipso  sit  dispen- 
satus in  abstinenlià  à  pluribus  refeclionibus, 
el  è  conlra.  —  R.  négative  pro  ulrâque  parle. 
Esl  comniunior  inler  dociorcs  ,  et  sic  obscr- 
valur  inter  lideles.  Ratio  est  i"  quia ,  ut  jam 


iV.  1508 

ssepè  dixi,  quando  lex  plura  disiincla  conli- 
nens  non  polest  servari  in  loto,  débet  servari 
in  parte  possibili  :  sic,  v.  g. ,  qui  est  dispen- 
satus \it  possit  servililer  operari  in  die  fesio, 
tenelur,  si  possit,  sacrum  audire;  sic  excu- 
saUis  à  parle  eliam  majore  breviarii ,  non  il- 
lico excusatur  à  loto  jiixla  proposilionem  quin- 
quagosimam  quartam,  ab  Innocenlio  Xldamna- 
lani  ,  de  quâ  alibi.  2°  Quia  polest  esse  ratio 
dispensandi  in  parle  et  in  lolo,  ut  accidit  in 
nostro  casu,  ubi  Iota  ratio  excnsans  ab  unà 
parle  esl  inipotentia ,  quae  ad  alieram  parlera 
supponiuir  non  esse.  El  si  dicas  cum  adversa- 
riis,  ei  qui  non  polest  abslinere  à  carnibus, 
legem  jejunii  quœ  essenlialiter  importai  banc 
abslinenliam ,  esse  ipsi  factam  impossibilem  , 
et  simililer  si  non  possil  abslinere  à  pluribus 
refeclionibus, — R.  ci  factam  esse  impossibilem 
quoad  partem  ,  non  quoad  lolum. 

Inicllige  lamon  rcsolnlioncm  nostram  lam 
in  liàc  loge  jojunii  quàm  in  aliis  legibus  Ecclc- 
siae,  quando  terminus  polenlia;  ot  impoteniise 
in  observantià  legis  non  esl  inoerlus  et  ambi- 
guus:  a  iàs  daretur  locus  infin  lis  scrupulis, 
ut  palet  in  infirniis,  in  quibus  vix  aut  ne  vix 
qnaniloqne  determinari  polest  quid  possint , 
quid  non  possint  :  unde  lii  el  similes,  ex  heni- 
gnà  inierpreialione,  Ecclesiae  qu'e?cere  debent 
vel  in  dispensalione  snperioris,  vel  in  judicio 
mediri,  alleriusve  viri  prudentis. 

Pcles  5°  utrùm  in  ils  locis  in  quibus  tem- 
pore  quadragcsim  e  prohibenturova  et  laclici- 
nia, sint  etiam  proliibila  diobus  doniinicis.  — 
R.  affirmalivè ,  secundùni  communiorem  do- 
ctorum  senlentiam  et  comniuncro  fidelium 
sensuni  et  praxim. 

Polos  C°  ulrùni  oui  licel  ex  dispensalione 
comedore  carnes  aul  c  a  ,  possit  eliam  come- 
dore pisces.  —  R.  alllrmativè  cum  Sylvio,  Me- 
dinà,  Asor,  Loih,  etc.  Quia  licentia  comedendi 
carnes  aut  ova,  non  ad  mil  ipsi  poiestaiera 
comedendi  pisces ,  qui  suni  ipsi  jure  com- 
muni  concessi  ;  privilegium  enim  seu  dispensa- 
tio  non  imponitonus,  sed  iniposituni  tollil(l). 

(1)  Denedictus  XIV  multa  sancivit  de  jeju- 
nio  ecclesiaslico  qua;  ad  illas  quœsiiones  refe- 
runtur,  V.  prxsertim  conslilulionem  qu.T!  in- 
cipit  :  Libentissimè,  anno  ITl.j  ;  in  eà  primûra 
déclarai  ac  niemorat  quod  fuorat  in  praece- 
denlibussiaUiium:  i  lllud  doorcvimus,  neulla 
<  in  poslerum  ,  sive  pcculiaris,  sive  generalls 
I  pro  aliquâ  civiiate,  concedatur  l'acullas  adhi- 
f.  bendi  carnes  ad  nicnsam  lompore  jejunii 
«  vel  qnadragesim.T,  nisi  cond:lio  sorvandi  jc- 
«  junii,  sive  unius  pomeslionis  inierponatur; 
s  et  illud  quoque  monitmn  addalur ,  nequa* 


1309  DE  AUSTIiNENTlA 

Si  dicas:  Vel  pisces  nocenl,  vcl  non  nocent: 
si  noceant  puecat;  si  non  noccant,  eliam  pcc- 
cat,  quia  niilla  est  dispensniio,  iilpolc  sine 
causa  dalà  : — H  quôd  si  noceant,  pecret  con- 
trj  Jogem  tcinperanliœ  ,  sed  non  conlra  li'gcm 
jejunii  à  quà  esl  solulus.  Si  non  noceant, 
peccat ,  non  quia  comedit  pisces,  sed  quia 
comedil  carnes  ,  invalidé  dispensalus.  Nota 
tamen  srepè  contirii,'ere  modicuin  csuni  piscium 
non  nocere,  qui,  si  solus  adiiibealur  ad  in- 
tegrani  refectionem,  vcl  noceret,  vel  insuf- 
ficiens  foret  ad  vires  conservandas  seu  rcstau- 
randas  :  in  quo  casu  valida  est  dispensaiio. 

Pelés  7°  ulrùm  oui  plus  perinitlitur  in  liâc 
malerià,  pennittalur  et  minus.  —  R.  afiirma- 
livè,  si  niiijus  et  minus  conlineantur  sub  co- 
dein  génère:  sic  cui  perniillunlur  carnes, 
permiltuntur  etiam  lariduni,  adeps,  ova  et 
laclicinia;hxc  enini  proliibentur  eô  quAd  sint 
carni  affinia  ,  aut  ex  carne  Irahunt  origineni; 
ergo  cui  permiltiiur  caro,  eiiam  isia  permil- 
tuntur. Non  tamen  cui  porniittitur  minus , 
ideô  pcrmiliiUir  majus:  undo  ex  permissione 
ovorum  cl  lacticiuioruni,  non  scquilur  pcrniitti 
luridum  anl  adipem  ,  quia  liœc  suni  quid 
majus  quàm  illa. 

l'êtes  8°  quibus  cibis  uti  dcbcat  qui  tene- 
lur  jejunare  sive  ex  volo,  sive  ex  pœnitcnlià 
injunctà,  sive  jubilai  lucraiidi  causa. — H.  dc- 
bere  et  posse  uli  iis  cibis  quibus  coiicivcs  com- 
muniler  ulunlur  in  jejuniis  Ecclesinc  lune 
occurrenlibusiita  ut  si  uianlur  ovis  et  laclici- 
niis,  possit  eis  uli ,  secùs  non:  quia  tam  vo- 
vcns  quàm  confessarius  aut  pontifes  prxsn- 
muntur  i)itendisse  jcjuniiini  juxla  quod  solet 
observari  in  palrià.  Dico,  juxta  quod  solet 

<  quàm  licere  niensam  eanidem  carne  ac 
«  piscibus  inslruere;  exisliniavlmus  pravam  il- 
«  lam  consuetudinem  quae  apud  inullos  inva- 
«  lueral,  pcniliis  evellere,  afrerendi  nenipe 
«  carnes  in  mensani  cum  piscibus.  »  Refert 
deinde  responsa  quae  dederat  variis  quœsiiis 
circa  sensum  suas  consiiiutionis  ;  haec  possunl 
ad  aliquot  puncla  reduci,  nenipe  1°  probibilio 
permiscendi  carnes  cum  piscibus  in  eàdem  co- 
mestione,  obligat  sul)  gravi.  2°  Illa  probibilio 
coniplt'clitur  eliam  dies  dominicos  quadrage- 
siinaictalios  dies  jejunii  extra  quadragesimam. 
3°  Permissio  carnes  manducandi  non  extcndi- 
lur  ad  vespertinam  refecliunculain  ;  in  eà  cœ- 
nulà  necesse  est  eo  cibo  eàque  uti  porlione  , 
quibus  utunlur  bomines  reclso  conscicnliae, 
nisi  tanien  ob  debilitaleni  virium  quis  aliani 
specialem  dispensalionem  oblinncril ,  quà  exi- 
matiir  non  solùm  ab  abstinenlià  ,  verùm  sinnil 
el  à  jejunio. 

Consiiuiiiones  seu  Epistoisc  evangelic;e  Be- 
ncdicli  XIV  de  Jejunio  collecta:  reperiuntur  in 
Tbeologià  morali  B.  Liguori. 


ET  JEJUNIO.  1310 

observari ,  quia  si  ex  speciali  cl  insolilà  disprn- 
sationc  comederonlur  carnes  in  qnadragesimâ, 
non  pulo  id  licere  jejunanlibus  prœfalls,  quia 
non  pra'suniilur  sive  vovens,  sive  confessarius, 
sive  ponlifex  inlendisse  id  quod  pra;ler  mo- 
rem  accidit. 

Pelés  9°  Ulrùm  pueris  nondùm  adeplis  usum 
rationis,  ei  amenlibus,  liceat  minislrare  car- 
nes die  jejunii.  —  U.  aflirmalivè.  lia  conimu- 
nitcr,  conlra  Palud.  el  Tolel.,  quia  leges  Ec- 
clesiastica;  non  imponunlur  nisi  iis  qui  usu 
rationis  pollenl. 

Pelés  10°  ulrùm  rcligiosi  exempti  possint, 
salicm  extra  conventum  ,  comedere  carnes 
aut  ova  non  priùs  oblentà  licenliâ  sui  prxlali 
regularis,  quando  episcopus  pro  suà  diœcesi 
dispensavil.  —  R.  négative  per  se  loquendo, 
quia  cùm  non  subjicianlur  juridiclioni  epi» 
scopi ,  ejus  dispensaiio  eos  non  alficit,  sieque 
respeclu  illorum  lex  manet  in  suo  vigore.  Si 
lanien  usus  invalueril  in  cerlis  provinciis  aut 
convenlibus,  videnlibns  et  non  coniradicen- 
libusprœlalis  legularibus,  ut  rcligiosi  sequan- 
Uir  niorera  secularium  quantum  ad  carnes  et 
ova,  sicul  invaluit  quaniùm  ad  laclicinia,  pos- 
sint uti  liàc  laeilà  licenliâ  :  unde  dixi  in  re- 
sponsione,  per  se  loquendo. 

De  licenliâ  manducandi  carnes  salibaiisinlra 
Nalivilatem  el  Purilicationcm  ,  et  feriâ  se.xtâ, 
quando  in  eam  incidit  Nalivilas  Cliristi ,  eliam 
respective  ad  religiosos ,  diximus  supra  art.  2. 

Articiill's  VII. 

lltrum  violalmis  jejnnium  liceat  minhtrare  cibos 

proltibitos  aut  cœnam. 

Quicslio  esl  de  petenlibus  cibos  proliibilos 
aut  cœnam  :  non  pelentes  enim  aut  imparalos 
ad  id  invilare,  procul  dubio  non  licel. 

Dico  1":  Non  licel  absque  juslâ  el  ralionabili 
causa,  violaturis  jejnnium  minislrare  cibos 
velilos  aut  cœnam. 

Probalur  1"  :  Ex  lege  charilalis  et  prœceplo 
Dei  ,  qui  tmimique  maiulavit  de  proximo  siio, 
Eccli.  7,  tenemur  impedire  el  ofl'ensam  Dei  et 
malum  proximi ,  quando  absque  noslro  ant 
alierius  nocumenio  possunins.  Ergo.  Probatur 
2°  :  Qui  absque  légitima  causa  prœbet  alteri 
occasioncm  seu  niateriam  peccandi,  censetur 
moralilcr  velle  ipsius  peccalum  el  ipsi  positive 
cooperari,  cùm  tune  nihil  ralionabile  adferre 
possit  propter  quod  id  facial.  Ergo. 

Dices  r  :  Ilœc,  nenipe  minislrare  cibos  aut 
cœnam,  sunlsecundùm  se  indiflerenlia,eiactUS 
ad  quos  concurrunt ,  scilicel  cœnare  aut  co- 
medere carnes ,  suiit  eliam  sccundùm  se  indif- 


131 1 


APPENDIX  IV. 


1312 


fcrenies.  Ergo.  —  R.  Esto  hos  uliimos  acius 
secundiiin  se  esse  indilTerentes  ,  tamen  prout 
hic  et  nunc  (iunt ,  sunl  niali ,  ideôque  eis  prœ- 
bere  oecasionemaut  maieriam,  nuUà  iuterve- 
iiienle  causa  légitima  ,  est  nulum. 

Repones.  Si  ego  talia  non  vendam  aut  nii. 
nistrem,  alii  minislrabuni ,  sicqiie  non  vitabiliir 
peccatiiin.  Ergo  niihi  licei.—  R.  nego  conse- 
quenliau).  Sicul  enim  non  valet  hoc  argunicu- 
tuni  :  Si  non  occidani  Petruni,  occdelurà 
Paulo:  eigo  mihi  licel  Petrnm  occidere,  ita 
nec  pricicilcns,  quia  niniirùm  etiam  alii  le- 
nenlnr  non  luinislrare,  et  siout  si  niinislreni 
peccanl ,  ita  cl  lu. 

Inslabis.  Qui  lalia  petit,  jam  periit  volnntale 
pecrandi.  Ergo.— R.  N.  iierùmconsequcntiani. 
Qnia  peccaluni  nondùm  est  opère  externo  per- 
peiratuin,  oui  non  polcst  absque  justà  causa 
Diateriam  seu  occasioneui  pra;bere,  quin  poliùs 
leneiis  impcdire. 

Dices  2"  :  Abusus  non  jejunantiuni,  cbrioso- 
rum  et  similiuni  tolerantur  à  republicà  :  alqnl 
privalus  non  tenetur  impedirc  peccala  qu;e 
tolerantur  à  republicà  :  ergo.  — R.  D.  min. 
Privatus  non  tenetur  impcdire  univcrsim  et 
publiée  peccala  quae  tolerantur  à  repuldicâ  , 
C;  privaiini  et  in  particulari,  dùm  polcst,  N. 
Sic,  V.  g.,  meretrices  tolerantur  in  certislo- 
cis  ;  si  lainen  aliquam  in  particulari  posses 
commode  à  peccato  impedirc,  quis  dubitat  te 
ad  id  leneri  ? 

Insl.Licet  elocarc  domos  meretricibus,  quia 
tolerantur  à  republicà.  Ergo  simililer. —  R.  D. 
ant.  Elocare  domos  meretricibus,  iis  in  locis 
in  quibus  coguntur  habitarc,  C;  aliLi,  N.  Licct 
ergo  domos  elocare  meretricibus,  non  pré- 
cisé quia  tolerantur  à  republicà  ,  sed  quia 
sic  tolerantur  ul  adstringantur  babitare  in 
tali  loco  et  non  alibi  :  unJe  quia  non  pos- 
suiit  nianere  sub  dio,  qui  in  tali  loco  domos 
habent  videntur  justam  causam  babere  pcr- 
miltendi  eorura  peccala,  elocando  eis  domos. 

Dico  3°  :  Ex  justà  et  rationabili  causa  licet 
niinistrare  cibos  vctitos,  aut  cœnam  violaturis 
jejunium. 

Probatur.  Minislrare  carnes  aut  cœnam,  est 
aclio  secundùm  se  indillerens  et  ex  nalurà 
snà  ordinaia  ail  refectioucm  corporis,  quà  jie- 
tens  polcst  adbuc  benè  vel  nialé  uii;  quôJ  au- 
tein  ordinelur  ad  peccalnm  est  ex  maliiià  pe- 
tentis  :  atqui  nullà  lege  icnemur  cum  nostro 
nocumenlo  abstinere  ab  aclione  secundùm  se 
indifférente  luopter  malitiaiu attcrius,  sedpos- 
Eunius  nobiï  consiilcre.  permiticndo  seu  nc- 


gligendo  ejus  nialitiam,   quam,   ul  suppono, 
aliunile  deltstamur:  ergo. 

Conlirmatur.  Facere  rem  seciuidùm  se  in- 
differcnlcm  et  non  malam,  quai  sit  alteri  oc- 
casio  aut  niateria  peccandi,  non  esl  por  se  ma- 
luni,  cùni  oinnia  omnibus  possint  esse  occasio 
et  nialeria  peccandi  ;  sed  lune  soliini  est  ma- 
luin,  quando  quis  eam  facit  nullà  raiionabili 
causa  niolus  ;  quia  tune,  ul  disi  supra,  cense- 
tur  nuiralitiT  velle  peccaluni  et  ipsi  coopcrari 
positivé,  ciim  uihil  raiionabilc  afferre  possil 
propler  quod  banc  facial  :  ergo  ubi  est  raiio- 
nabilis  causa  illani  faciendi,  non  est  malum. 
Unde  S.  Th.  docel  licere  accipere  niutiimn  sub 
usurà,  «  propler  aliquod  bonuni  quod  est  sub- 
«  ventio  propriic  necessilaiis  vel  alieriiis,i  et 
alibi, quod  «licilèpossuniusuti  malilià  alterius, 
«  \cl  ciiani  niateriamquàabuierelur  non  sub- 
I  traliere,  sed  pra;bere  pro  aliquo  inconiino- 
<  do  vilando.  > 

Noia  benè.  Hoc  auteni  inconimodum  seu 
causa,  ul  sit  légitima  cl  excusans,  débet  esse 
proportionata  et  ipsi  operanli  et  peccato  quod 
indc  sequitur  :  iia  ut  debeat  esse  taniô  gravior 
quaiilo  niajus  esl  peccaluni,  lantô  gravior 
quantô  propinquiùs  ad  peccaluni  coneurri- 
lur  ;  ilem  gravior  si  sine  tuà  cooperaiione 
peccalum  non  (ierel  qnàm  si  fieret  ;  gravior 
tandem  si  agatur  de  peccato  contra  jusliliam 
cum  damno  lerlii,  ul  de  l'urto,  bomicidio,  etc. 
Ad  quod  discerncndum  maxime  opus  esl  judi- 
cio  prudentùm.  Laiiùs  de  liàc  niaierià,  dùm  de 
seandalo. 

Hinc  infères  licite  apponi  carnes  aut  cœnam 
violaluris  jejuninni,  si  ex  denegatione  meritù 
limeanlur  graves  irae,  rixai,  blaspliemiœ,  grave 
daninuni,  sive  grave  lucrum  ccssans,  quod  re- 
speclivè  ad  niinislranlem  rcputetur  grave  dam- 
num  ;  ut  quôd  bospes  deferatur  ad  magistra- 
luni,  puniendus  in  locis  bœrelicorum  ,  quôd 
bospiliiim  omninô  aut  nolabililer  deseratur  : 
non  verô  si  levé  daninum  aut  levé  lucrum  ces- 
sans  liineatnr,  puta,  quôd  displiceat  hospiti- 
bus  ;  quôd  ab  iis  aut  aliquibus  tantùni  hospi- 
ti{ini  deseratur.  Idem  die  de  propinanlibus 
vinum  aut  cerevisiam  se  inebriaturis,  etc. 

Libi  a.lverte,  tantô  gravius  fore  peccaluni  in 
niiiiisirante  quantô  Icvior  crii  causa  nrnisiran- 
di,  lantô  minus  quantô  gravior  erit  causa;  iia 
ul  fiiluruni  sit  veniale  dunlaxal,  si  causa  non 
imillùni  recédai  à  légitima.  Hinc  viderinl  quot 
peccatis  se  implicenl  lii  caupones  qui  ex  niera 
avarilià  et  niajoris  lucri  cupidilate,  omnibus 
indiscriminalim  cibos  velitos,  cicnam,  poiuni 


*513  DE  ABàTINENTIA 

minislrant,  et,  quod  pejus  est,  violaluros  joju- 
niuin  ;iut  se  iiiolji'ialiiios  incitant ,  urgoiitad 
coincdcnduin  aut  Ijiljeiiiliini  :  qnod  nullo  iiii- 
quàiii  casii  litet,  quia  Iioc  est  direclè  eoiicur- 
reie  ad  ijeccatiini.  Quamiiiii  aJ  carnes,  puto 
raro  esse  causani  legitiinam  apponendi  in  par- 
tibus  Catliolicorum  ,  quia  lam  in  niinislranle 
quàm  inpelenle  est  vaidèscandalobum,  et  qua- 
si quœdani  professio  lacita  linercseos  ;  sallem 
ideô  gravior  requiritur  causa  qnàni  ad  iiiinis- 
trandani  cœnam.  Inio,  nullo  easu,  neque  hoc 
neque  istud  licitum  foret  si  pcterclur  vel  caro, 
vel  cœiia  in  contcniptiini  religionis,  quia  tune 
rainistrare  l'orct  secundùui  se  nialum. 

Infères  a- quod,  si  sit  dubium  an  hospites 
habeant  jus  cœnandi,  debcanl  bàc  de  re  inler- 
rogari  si  décore  (ieripossil:  siu  minus,  propter 
eoruni  revereniiam,  possunt  prœsumi  posse  ; 
quia  nemo  débet  repulari  malus  nisi  probetur  : 
et  dubia  sunt  in  nielioruni  parleni  interpre- 
tanda. 

Jnferes  ô°  tibi  à  jejunio  e.venipto,  non  li- 
cere  urbaniiatis  causa  invitare  ad  cœnam  le- 
cum  eum  quem  scis  jejunio  teneri,  quamvis 
paratum  douii  su:«  ccenare.  Ita  Less.  Lotli. 
Asor.  et  alii  contra  Navar.  ISatio  est,  quia  si  so- 
la  urbanilas  non  sit  causa  sufliciens,  ut  licite 
praibcas  occa^ionem  aut  niaieriam  peccandi,  à 
fortiori  ut  invites  a.l  id  quod  sine  peccato  hic 
et  mine  lieri  non  polcst,  quod,  ut  jam  di\i , 
nullo  unquàm  casu  licitum  est  :  cœna  autem, 
quamvis  secundiini  se  sit  indill'crens,  tanien 
hic  et  nunc  non  polcst  sumi  sine  peccato. 

El  hinc  solvitur  j)rima  ratio  Navarr.  Addit 
pralatus  auctor  :  1"  Dcus  invitai  et  juvat  ad 
aliqua  quatenùs  sunt  eniia,  qn»  lanicu  aliàs 
suni  peccaia  :  ergo  et  nos  ita  possumus.  2"  Li- 
citum est  g  ludere  de  PassioneClirisii,  quate- 
nùs est  nosira  Ucdeujptio  ,  elsi  de  illà  dolea- 
UMH  ,  ut  fuit  peccatum.  5"  Licilum  est  egenti 
petere  muiuum  a!)  usurario,  sacramenta  à  ma- 
lo  paroclio  ;  ergo  et  invitare,  elc—  H.  ad  pri  • 
niiim,  Doinu  nuuquàm  invitare  ad  id  quod 
sine  peccato  fieri  non  potesl;  jnval  autem  suo 
auxilio  ad  id,  ut  est  eus,  quia  auxiliuni  pliysi- 
cuni  non  attingii  nisi  entitaiem  pliysicam  et 
prœscindii  à  mal  lia  ;  non  sic  invitalio  mora- 
lis  quai  respicil  actum  ul  est  à  parle  roi  eum 
suis  circumstanliis.  —  Ad  secundum,  N.  con- 
sequcntiani.  Disparitas  est,  quod  gaudiinnpos- 
sit  esse  de  bono  prœcisè  secundùni  se  conside- 
ralo,  absque  approbalione  causa;  vel  eircum- 
stantia;  prava;  ;  non  sic  invitalio  aut  incitatio, 
ut  dicium  est  :  unde  non  licuissel  incitarc  Ju- 


ET  JEJUNIO.  i3i4 

da^os  ad  occidenduni  Chrislnm.— Ad  Icrtium, 
N.  parilrrconscquentiam.  Disparitas  est,  quod 
niniuuni  et  sacmmenla  possint  pra'Slari  abs- 
que peccato,  non  verô  sumcre  cœnam  in  die 
jejunii.  Insuper  supponitur  causa  rationabilis 
ad  priera,  non  ad  posterius 


AUTICLLUS  VHI. 

i'tihm  omncs  ad  jejunia  ecclesiaslica  le- 
ncantur. 

Dicol°:OmnesChrisliani  vigesiniuraprimum 
œtatis  annuni  completum  adepti,  lenentur  ad 
jejunia  ecclesiaslica,  nisi  in  cis  fueril  aliquod 
spéciale  impedinientum.  lia;  ulliniae  parlicula; 
adduntur  propter  causas  excusantes  à  jejunio, 
de  quibus  articulo  sequenti. 

Probatur.  Slaïuta  communia  proponuntur 
secundum  quôd  mulliludini  conveniunt,  et 
ideô  legislalor  in  eis  staluendis  attendit  id  quod 
comnumiter  habelur  et  in  pluribus  accidil  :  at- 
qui  raliones  instilucndi  jejunii  sunt  oninibui 
communes:  ergo  onines  obliganiur.  Probatur 
min.  Raliones  insliluendi  jejiniii  sunt  carnis 
castigatio  ut  ipsa  spiritui  subjicialur,  aut  in 
subjectione  jam  adepià  permaneal ,  elevalio 
mentis  ad  Deum,  placatio  ira;  divinae,  satisfa- 
ctio  pro  pcccalisprœteritis,  cautio  futurorum  , 
boni  privati  aut  publici  impetralio  :  alqui  liae 
raliones  omnes  aut  sallem  plera;que  et  prajci- 
piia'sunt  omnibus  communes  ;  et  datoqnôd  in 
aliquo  particulari  delicerenl,  niliilominùs  lege 
teuerelur,  quia  cessante  fine  legis  inadéquate 
lantiim,  non  ideô  cessai  lex  :  ergo. 

Dices  rex  Aposlolot  Tiniolh.  2;  Lex  non 
est  posita  jmio  ;  ergo.  —  R.  D.  anl.  Lex  co- 
acliva  non  est  posita  juslo,  quasi  metu  pœna- 
runi  impellalur  ad  ejus  observantiam  ,  C.  ; 
lex  direciiva  qua;  sit  régula  ejus  actionum  et 
quani  tenere  débet,  N.  Certè  justus  erat  Adam 
quando  illi  fuit  posita  lex  de  non  edendo  ligno 
seienlia;  boni  et  niali.  Justus  erat  David  quan- 
do dieebat  Deo  :  Lpgem  pone  mihi ,  Domine, 
liant  justi/icalionum  tuarum. 

Insl.  Luc.  .5,  Cliristus  Pharisaeis,  et  Joannes 
discipulisqua;renlibuscurejusdiscipulinoniam 
fréquenter  jejunarent,sicutipsijejuiiabanl,ies- 
pondet  :  Nnmqnid  poleslis  filiossponsi,  di^m  ctim 
mis  rsl  spoiisus,fuccrejejitnare?  Venicnt  autem  (lies 
ciim  (iblalus  fiierit  sponsus ,  tnnc  jejnnabunt  illis 
(lii'biis.  Quod  habelur  eliam  .Mallb.  9,  exceplo 
quôd,  loco  jejunare,  legalnr  lugere.  Atqui  spon- 
sus, scilicel  ChrisUis,  est  cum  justis  spiritua- 
liler  eos  inliabitans  :  ergo.  —  R.  S.  Thomas 
huic  auctorilaii  adliibel  1res  exposiliones  ex 


i5l5  APPE^D1X 

SS.  Clirysosi.,  Ilieion.  e\  Aiig.  Coinmiinior  ta- 
iniiiisi  li:i'i'.  Clirislus  se  sponsuiii  vocal,  qiiin 
sic  .ipp<'ll.ilii>  fiieral  à  Joaune  B.lpl;!^là,  Joui. 
3.  DI^cipulclb  silos  vocal  lilius  sponsi  :  lilii 
gponsi  diciiiilur  promibi  cl  aïoici  dali  sjionso 
coiiiiies,  liiiiiorip  gralià,  cnjusiiiodMiiginla  da- 
ti  sunl  Sainsoiii,  Jiidic.  14.  Si  iisus  ergo  ver 
loruni  Cliiisli  est  :  Sicul  non  coiigiuii  pronu- 
bis  iiigcre  scii  jpjiiiiaie,  (]iianidiii  dnranllem- 
pora  niiplialia  (jiue  laliti*  plenasiiiu,  ila  iiuii 
coiigriiildiscipiilisnieis  Iuclib;i5  cljcjuiiiis  fie- 
qiienlibus  ac  exlraordiiiariis  addici,  sicul  vos 
Pliarisabi  cl  discipidi  Joaiiiiis  voiiiiilariè  addi- 
cimiiii,  qiiain  liii  siiiii  ciini  illis.  Voiiienl  auiem 
dies  cùin  auferelur  ab  cis  spoiisus,  seilicel  pcr 
morleiii  vel  ascensioiiciii  lucaiii,  el  liiiic  lugc- 
buni  et  jcjuiiabuiil,  sicul  reipsà  faciuui  iiidi- 
caul  Acla  Aposloloruin. 

Repolies.  S.  Hieron.  in  bunc  io.um  Maltli. 
dicii  :  (  Quaradiii  sponsiiS  uobiscumcst,  cl  in 
I  iaililià  sunius ,  nec  jejuiiare  possumus  nec 
I  lugere  ;  ciiin  auleni  iile  piopicr  peccaia  à  no- 
I  bis  reccsterit,  lune  inJiceiiduiii  csi  jejuniuin, 
€  lune  luclus  leepiendus.  1  Ergo. — U.  S. 
Hicron.duiiUiXalveileiiuôdjejuniuiii,qu;i  parle 
est  luctuosuni,  liiiC  est,  assunipluin  pro  i)ecca- 
toruni  cxpiaiione,  non  coiiveiiiie  jusiis.  Du- 
plex cnini  juxia  S.  Auguslinnm  dibiingiu  po- 
icsl  jejUiiiiiin  :  iinuin  liil  uîalioiiis  et  Uiclûs, 
quoJ  assiiniilur  pro  pcccalis  coniniissis  eiuen- 
dis,  el  hoc  non  couvenil  jusiis  et  pedeclis  ; 
aliud  lœiiiiaî,  quod  pcrlinel  ad  gauliuni  men- 
tis in  Deiini  elevalx  vel  elevaiidie  ,  el  lioc  cou- 
venil peiicctis. 

Dices  2"  :  Cassianiis,  Collai.  121,  cap.  29, 
asscril  justos  quadragcsiniali  jejunii  lege  non 
teueri,  sod  dunlaxal  nuindanos  cl  vitiis  dedi- 
tos  ;  addiique  jiisios,  snpcrveiiicnie  huncslà  cl 
sinclà  necessiiale,  aiuleie  sialioneni  jejuiiii 
absque  ullà  dispensalione  laxare,  quod  negal 
peccatoribus.  Ergo.  —  U.  D.  anl.  Cassianus 
asscril  jnslos  non  Iciicri  lege  j'junii,  ul  co- 
genie,  C;  ut  diii,.;en  e,  !S.  Palet  ex  sohiliune 
priini  argiiniciiti.  Quod  auleni  dicatjuslos  cl 
non  inipios,  ex  lioncslà  necessiiale  posse  laxa- 
re legcui  jejunii,  niliil  aliuil  vull  (luàni  ijuôd 
justi,qui  per  lotius  anni  cuniciiluni  jejun  a 
protiaiuiMl,  laeiliiis  jejuniuin  pra;ei^j)luni  sol- 
Vere  possiiil, quia  luiii  apud  se,  luin  ajiud  alios 
ccrli  sunl  ([uod  non  ex  iiitciiipcranlià  i J  laciaul, 
sed  ex  verà  necessiiale,  quàni  lerreiii  lii)ntiiies 
qui,  deliciis  pcrpeiuô  inservientes  el  genio  in- 
dulgenlcs,  levionbus  de  causis  et  saipo  liciiliis 
jejunia  solvuni.  Et  si  quid  aliud  iniciidal  Cas- 


IV.  131.1 

sinnus,  deserendusest,  uipole  contrariusmenti 
cl  praxi  Ecelesi;«.  Eodein  niodo  exponemlus  est 
S.lsidorusllispal  lib.  deOllie.  Eecles.,  lap.ôS, 
ubi  exseribil  seiilentiani  et  verba  Cassiani. 

Dixi  l"  in  conilusione,  omnes  Cliristiaiii  ; 
ideôque  non  soliiiii  catholici,  sed  eliuii  Iixtc- 
lici  lego  ecclesiaslicâ  jcjUnii  adstriiiiîuniur  , 
quia  cùin  pi^r  liaptismum  fiant  Eeclesia;  siibdi- 
li,  Cjus  legibus  lenenUir  :  secùsinlidelci  elpa- 
gani,  quia  dereciu  b  ipiisnii  non  siini  EcclcsiiB 
suhdiii. 

Dixi  2°  :  Yi:ii'sitwnn  primiim  œtalis  axmm 
conip'etum  a.lepli.  Pro  quo, 

l>ieo2°:  iNeino  aute  viges  iiium  primuin  aîta- 
lis  annuin  cunipkiuni,  teiieUir  inlegrè  vi  legis 
ecelesiaslici;  ad  jejunia  ecclesiasiica.  lia  iiien- 
leni  Ecclesiœ  iiUerpielaïur  consueludo  à  D. 
Tlionià  asserla  el  doctoruni  ac  piorum  praxi 
l)ropè  generali  liiniala.  Sic  eliani  posl  D.  Th. 
doeeiit  S.  An  onin.,  Palud.,  Sylvesler,  Cajct., 
Rosell.,  Navarr.,  Sylv.,  Less.,  Poiiias,  el  in- 
iiunu'ri  alii  conlia  paucos. 

Ratio  eliain  adstipulaiur.  Quia  in  pueris  , 
anle  assignalani  a;iaiein,  est  evidens  ratio  non 
jejunaiidi  ;  tuni  piopter  debililaiem  nalurx 
ex  quo  provcnil  quod  iiidig  anl  rrei|uenti  cilio 
et  non  siiiiul  assiiniiilo  ;  tuni  eliaiii  quia  indi- 
gent niullo  nulrinienio  iropler  iiecessilalem 
auginenli  quod  lit  de  residiio  alinienli  :  ergo 
quauidiii  sunl  in  slalu  auginenli,  quod  esl,  ut 
in  pluribus,  us(iue  ad  lincin  icrtii  scplennii, 
non  tenenlur  ad  jejunia  ecclesiaslica.  Conve- 
niciis  lanien  esl  ut  eliam  lioc  leniporc  se  ad 
jejunanduin  cxerceanl  p'us  vel  minus  secnn- 
dùni  inodum  siue  xlatis  :  quod  (St  consdii, 
inqiiit  hic  Cajelanus,  et  non  pruïee,>li  :  gratis 
ilaque  doclor  Uaclinan  iiic  aslruit  obli^alioncm 
sub  veniali. 

Qnandoque  taincn,  magnà  iriiiulationc  im- 
ininenie,  in  signuni  pœiiitenii;e  arctior.s,  etiani 
pueris  iuilici  possunt  jejunia,  sicul  Icginuis  de 
junieiilis,  .loua;  5.  Possunl  eliaui  ipsis  iniponi 
à  coiilcssariis,  si  id  necessariuni  visuui  luerit 
ad  coercendani  carnis  pelulaniiain,  sicul  et 
ipsi  possunl  ullrô  se  volo  adsiringere  ad  jeju- 
nanduin. 

b\\i  intégré  ;  quia  ccrium  est  omnes,  ubi 
adcjili  sunl  nsuin  raliouis,  (|ui)d  in  pluribus 
accidil  in  (ine  primi  seiilonnii,  iciieri  ad  par- 
leni  jejunii  qusc  est  abstinenlia  à  cariiibus  : 
liiiii  quia  id  fort  gencialis  consueludo  quac  esl 
o,;liina  leguiii  inlerprcs  ;  tum  quia  carnes  non 
sunl  ila  ipsis  neccssarix  ad  di  bituiii  nalurae 
auguicniuin,  sed  snlliciunl  alii  cibi  cl  plurcs 


DE  ABSTINENTIA  ET  JEJUMO. 


1317 

refecliones.  Ki  de  hoc  imperfeclo  jehinio  in. 
lelligenda  siinl  Jura,  si  quac  siiit  qii;i>  pm  ros 
doli  capaces  asCriiiganl  icunio.  Ame  veiô 
usiini  raiioiiis,  iieque  à  caniibus  alistinere  le- 
nenlur,  siculi  iiec  aiiieiiles,  quia  leges  Kc- 
clcsi*  non  afliciuiii,  nisi  niiione  ulrntes  :  unde 
possuni  eliam  ah  aliis  carnes  cdendae  ipsis  por- 
rigi,  ul  jani  (li\i  alibi ,  modo  absil  scandaium. 
Dices  1°:  Plurcsante  anniini  vigesimuni  pri- 
miini  indigent  jcjunio  ad  cuiiibendam  carnis 
pelulantiani  :  ergo  ad  illud  lenenlur.  R.  D. 
consequens.  Ergo  ad  illud  lenentur  vi  legis  na- 
tur;i;  C,  si  nenipe  alio  reniedio  peccaluni  vi- 
larenonpossunl;  vi  legis  ecclesiasiicœ,  N.  H;tc 
enini  non  inlendit  obligare  anle  assignatum 
Icmpus,  ul  colligiinns  ex  consueiudine  el  com- 
Diuni  sensu  doclorum,  sed  judicio  prndeniis 
conlcssarii  relinquit  delenninanduni  quid  in 
certls  ',  asibus  l'ado  sit  ojius. 

Instabis.  Quidam  anle  vigesimuni  primum 
aslalis  annuni  adipiscunlur  siaium  augnienli 
et  nalura;  robur  :  ergo  hi  salleni  lenentur  lege 
ecclesiaslicâ  jejunii.  R.  .\.  consequenii^ini. 
1°  Quia  ciini  Ecclesia  in  suis  legibus  aiiendal 
ad  id  (juod  coniinuniier  accidit,  et  coniniuni- 
ler  non  liabeatur  staïus  augnienli  anle  hune 
IcrniiniMii,  ibi  l.xit  lenipus  obligalionis,  ils 
quod  anlc  illud  iieiuo  lenealur,  sicut  post  illud 
onnies  lenentur,  elianisi  quidam  noudùin  alli- 
gerinl  siaium  augnienli.  t"  Quia  aliuquin  in- 
cerlaniniis  et  an.bigua  lo.el  (ddigaiio  jejunii, 
cùm  noii  l'acilè  dignoscalur  quando  quis  prœ- 
cisè  altigit  biaïuni  augnienli. 

Ucpones.  Pueri  qui  anlc  primum  scpien- 
nium  alligerunt  usuai  rationis  lenentur  ad  sa- 
crum audiendnm,  ad  confcssionem  annuain  el 
ad  aLslinenliam  à  carnibus  :  ergo  similiiei- 
qui  anle  vigrsimum  primum  alalis  annum 
alligerunt  siaium  augmenli,  lenentur  ad  jeju- 
nium.  li.  D.110  anl.  iN.  conscqucnliam.  Quia 
nullibi  nobis  constat  esse  nienteni  Eccksia>  ul 
qui  alligerunt  usuin  rationis  eximantur  à 
piioribus  legibus,  sicut  con4at  nobis  ex  con- 
sueiudine et  commiini  sensu  doctorum  essi' 
nii-ntem  Ecclesiae  ,  ut  qui  non  alligerunt  vige- 
s;mum  primum  annum  eximanlur  à  lege  je- 
junii. Insuper  f^ciliùsdignoseilur  usus  rationis 
quàm  status  augmenii. 

Oniisi  anteccdeiis,  quia  non  ita  certo  con- 
stat, qn:n  forte  posset  negari. 

Dices2°:Kon  esideternwnaia  xlasad  linien- 
dam   obliguiionem    j.  juuii.   Ergo  nce  ad  in- 
choaiidam. 
l'ro  solui'one  liujus  argumcnli,dico  5";  i\on   1 


«518 

est  determinat.1  aetas  ad  finlendam  obligatio- 
nem  ji'junii,  sicut  ad  incboandam  ,  unde  inalè 
quidam  assignant  sexagesimuni  annum  pro 
lermino  linienda;  hujus  obligationis. 

Ratio  concliisionis  et  d  sparilatis  est,  quia 
nullibi  apparei  quoi  Ecclesia  assignaverit 
hune  sexagesimum  annum  aui  aljnm  pro  ler- 
mino finienda'  hujus  obligationis,  sicnl  coiisiat 
ex  consueiudine  el  communi  sensu  doctorum, 
ut  jam  s;tpé  dixi,  déterminasse  vigesimum 
primum  annum  ad  incboandam  banc  obligalio- 
nem.  Altéra  dispar.las  aul  potiùs  ratio  bnjus 
diverse  disposiiionis  E.clesiu;  est,  quia  status 
augnienli  et  roboris  coinmuniler  et  ut  in  plu- 
ribus  babelur  certà  cclale,  non  aulem  scneclus; 
alii  eniin  senescunt  anno  quadragtsimo,  alii 
quinquagesim..,  alii  sexagesimo,  alii  seplua- 
gesimo  tantùm  et  ultra,  ita  ut  quandoque  vi- 
deanlur  septuagenarii  aut  sexagenarii  vegelio- 
res  quàm  quinquagenarii  aut  quadrageiiarii  : 
et  ide6  non  potuit  assignari  cerla  œlas  ad 
(iuicndain  obligationem  j  juriii  sicut  ad  in- 
clioandam.  Quapropler  obligalionis  finicndjD 
aut  eontinuanda'  régula  repeti  débet  ex  debi- 
lilale  seu  inlirnntile  senio  causalà.  Non  difll- 
teor  lainen  quin  circa  sexagesimum  annum 
saiis  fréquenter  lalis  sit  inlirniiias,  quœ  excu- 
set,  si  non  à  loto,  sallem  à  parte  jejunii. 

Dices  :  Ilieronynius  Liamas.  3  p.  Metbodi,  c, 
■i,  §  20,  asseril  Pium  V  anno  1370  décla- 
rasse vivaa  vocis  oraculo,  scxagenarios  non 
ampliùsadslringijejuniis  ccclcsiaslieis,  seque 
hujus  declarai:onis  fuisse  testeni  oculauim. 
lia  referunt  Loib.  Sporer  et  alii.  Eigo.  Huie 
argnmenlo  re-poi.d  l  Franciscus  Ifenno,  q.  7 
de  Jejmiio  in  fine,  bis  veibis  :  <  Miror  quos- 
dam  auctores  ctiani  modernos  Imic  privilcio 
adliirere,  cùm  omnia  vivœ  vocis  oracula  fuc- 
rint  per  Gregorium  XV  et  Urbanum  VIII  ex- 
inessissimé  revocata.  Verùm  fortassè  vicissim 
mirabuntur  isti  auctores  ninderni,  hune  la- 
psuin  ab  erudilo  Iheologo  esse  adniis-um  ,  re- 
ponenlque  ipsi  Gregorium  XV  el  Irbanum  VIII 
eaduniaxai  revocàsse  viva;  vocis  orncnla  qux 
lonccssasunl  cullegiis,  capiiulis,  ordinibus  re- 
ligiosis  aut  coriim  prx'latis,  non  verô  quœ 
conccssa  suni  generaliier  omnibus  (idelibus 
(qualeeslid  de  qim  agilur),  ut  palet  ex  ipsis 
lerminis  revocationis  utriusque  pontiiicis  apud 
Lesanani,  lom.  5,  v.  Oracula  vivœ  vocis. 

Quantum  ad  me  auinel,  magis  mirarer  Lia- 
II  as  se  diiere  icstnn  ocu'atim  oracuii  vivJ: 
vocis;  a»nV«/nmH  poiiùs  dixisseï,  non  enim 
dicimur  videre  vocem  ,  sed  audire  :  oraculiini 


1319 


aulein  vivae  vocis,  est  concessio  a  sumnio  pon- 
lifice  ore  lenùs  facla  sine  scripturà  :  Lasana  ibi- 
dem. Quod  si  l'orlè  ab  aliquo  lioe  vivae  vocis 
orjculuiii  exaraïuiii  viderii  Liaiiias,  el  ideô  se 
dicat  leslem  oatlatum,  pari  jure  me  eliam  hujus 
leslem  oculaluin  pronunliabo.  Caeterùm  si  de 
islo  vivae  vocis  oraculo  ceriô  conslaret,  absque 
scrupulo  aut  cujusvis  adiuiralionis  nielu  illi 
adliacrerem  ;  sed  quia  non  constat,  conclusioni 
standum  esse  existimo. 

Petes  1°  ulrùm  religiosi  professi  qui  nondùm 
vigesiuium  primuni  annum  complevère,  te- 
neantur  ad  jejunia  ecclesiastica.  —  R.  non  le- 
neri  vilegis  ecclesiasticae,  quia  nullibi  babelur 
Ecclesiaui  priiis  sui  lege  religiosos  quàni  se- 
culares  velle  aslringere.  Tenenlur  aulcm  vi  et 
pro  modo  suae  regulae  ,  sicut  ad  ipsa  jejunia 
regularia,  scilicet ,  vel  sub  culpâ  nioriali  aut 
veniali,  si  régula  sic  ad  haec  obligel;  vei  sub 
pœnà  lantùm  ,  si  régula  nonnisi  sub  pifinâ 
obligel,  ut  in  noslro  Praedicaiorum  ordine. 
Ratio  est ,  quia  adolescentes  absolutè  loqucndo, 
jejunii  capaces,  possunl  renunliare  indulgen- 
tiae  el  privilegio  Ecclesiœ ,  sicut  renuiitiarcnt, 
si  se  volo  piivalo  ad  jejunanduui  obligaient , 
aul  jubilajum  lucrari  veilenl. 

Pelés  2°  ulrùm  religiosi  exenipti  teneanlur 
ad  jejunia  mandalo  episcopi  indicata.  —  R. 
non  teneri  vi  legis  ejjiscopi ,  quia  ejus  jurisdi- 
clioiii  non  subuuniur;  posse  lanien  leneri  vi 
consueludinis,  si  ila  vigeal  in  pi  ovincià ,  aut 
raiione  scandaii. 

Si  dicas  religiosos  exeraplos  leneri  obedire 
episcopo  ferenli  censuras  vel  interdiclum,  aul 
instiluenti  dies  festos,  ergo  cl  indicenli  jeju- 
nia, —  R.  nego  consequcHliam.  Quod  enini  le- 
neanlur  observare  inlerdicta  aul  dies  festos  ex 
mandalo  episcopi ,  hoc  esl  specialis  dispositio 
Ecclesiai  facla  in  concil.Trid.sess.25  de  Regular. 
cap.  12.  Nullibi  aulem  halielursiniilis  disposilio 
pro  aliis  legibus  episcopalibus.  lia  Pontas,  v.  Ro- 
gations, cas.  2,  post  Sylvium  et  plurcsalios. 

Pelés  5°  ulrùm  peregrini  Icneantur  jejunio 
gui  lerritorii  vel  loci  in  quo  sunl.  —  R.  le- 
neri jejunio  loci  in  quo  sunl.  ha  conimuniùs. 

Paiel  1°  ex  vulgato  responso  S.  .\mbrosii  ad 
S.  Auguslinuni  interiogcintem  pro  maire  suà 
Monicà  :  «  Cùm  Honiam  venio,  sabbalo  jeju- 
I  no  :  cùm  Mediolani  sum ,  non  jejuno  : 
<  sic  cl  lu  ad  quanicumque  forlè  Ecclcsiam 
I  veneris ,  ejus  niorcm  serva ,  si  cuiquam  non 
I  vis  esse  scandalum ,  nec  queinquani  libi.  ) 
Habolur  Epist.  1 18,  el  referlur  cap.  ///«,  disl 
12;  unde  commune  proverbium  : 


APPEiMUX  IV.  1320 

Si  fuerij  Romœ,  romano  vlvitomore  ; 
Si  fueris  alibi,  viyilo  sicul  ibi. 

2°  Quia  id  cxigit  uniforniitas  in  regi- 
niiue  el  exaclà  legis  observantià;  nihil  enira 
frequentius  esl  quàni  ut,  occasione  alicujus 
hospitis  à  jejunio  liberi ,  alii  jejunium  fran- 
gant.  3"  Quia  sic  obtinuit  consueludo  :  unde 
graviter  offenderenlur  lideles  si  vidèrent  ali- 
quem  advenani  vescenlem  carnibus  die  jejunii. 
Ex  quibus  lationibus  jure  praesumitur  banc 
esse  legislatorum  mentem,  ut  sicul  à  legi- 
bus sui  lerritorii  eximunlur  absentes,  sic  le- 
neantur  legibus  loci  in  quo  reperiunlur.  De 
quo  fusiùs  dùm  de  legibus. 

Hinc  infères  1"  eum  qui  discedii  à  loco  ubi 
non  esl  jejunium,  posse  refectionem  manè  su- 
mcre;  et  si  ad  locuni  ubi  esl  jejunium  adveniat 
circa  meridieni,  posse  iterùni  cum  aliis  pran- 
dere  et  serô  eollationeni  suniere.  Qnôd  si  serô 
lantùm  adveniat,  videlurquod  non  possit  nisi 
collalionem  ut  alii  sumere.  E  contra,  si  disce- 
dalà  loco  ubi  est  jejunium,  non  polestnianè  su- 
mere jenlaculani,  nisi  aliunde  excuselur;  sed 
ubiadvenerit  in  locum  ubi  non  esl  jejunium,  se 
gérai  ut  alii  non  jejiinanles;  quia,  ut  dictum 
est,  potest  el  lenelurobsequi  moribus  loci  in 
quo  esl. 

Infères  2" ex  eàdem  raiione,  quod  qui  in  unâ 
diœcesi  jejunavil  vigiliàfesli,  incidente,  v.  g., 
in  feriam  quartam  ,  si  sabbato  sequeuli  sil  in 
diœcesi  altéra,  inquà  hoc  jejunium  iransferlur 
in  sabbatum  ,  lenealur  ileratù  jejunare.  Idem 
censeo  de  eo  qui  hic  jejunàsset  lotà  quadrage- 
siraà,  si  adveniret  in  .\ngliam  ubi  adliuc  dura- 
rel  quadragrsinia  propier  observantiam  veteris 
calendarii. 

Ncque  obstal  nos  non  teneri  bis  jejunare  pro 
eodem  festo,  nequc  duplicem  in  anno  quadra- 
gesimam  agere.  Id  quideni  verum  est  per  se, 
pcr  accidens  aulem  contrarium  cnntingit.  Sic 
v.  g.,  per  se  lenerisjejimare  semelproS.  Lau- 
rentio,  et  per  unani  quadragesimam  in  anno  : 
I  er  accidens  lamcn  potesl  conlingere  quôd  non 
lenearis,  si  nempe  successive  reperiarisin  locis 
in  quibus  lempus  obligationis  elapsura  est  aut 
nondùm  advenit,  v.  g.,  in  diœcesi  Rhcniensi 
ferià  quartà,  cl  in  diœcesi  Leodiensi  sabbalo 
scquenii;  aul  sidisccdas  ex  Angliànondiim  ab- 
solulà  quadragesimà,  el  adventcs  in  Gulliam 
quando  esl  absuluta  ,  ulrinque  à  jejunio  exi- 
nieris.  Qui  auteni  sentit  cunmioduni ,  debcl 
si'niirc  el  incommodum,  ul  ferl  régula  juris. 

Infères  5°  ex  codem  seniper  principin  ,  eum 
qui  invitalur  ab  aniico  ad  prandium,  ubi  non 


1321 


DE  ABSTINENTIA  ET  JEJUNIO. 


l-2â 


esl  j  junium.  posse  illic  comcdere  carnes  qiias 
donii  siiae  comcdere  non  poluissel  proplor 
jejunium,  ni&i  foriéilli'ic  ireiinfr  :U(lt'm  jcjunii, 
hoc  esl,  pr:ecisè  m  in:indiicol  carnes,  alu'is  non 
ilurus  :  qui;i,  juxl:i  iixionia  jnrs,  fraus  et  dolus 
nciiiiiii  palrocinanlur.  Ke(|iie  dicas  einn  i.ti  jnre 
suo;  neino  ciiiin  liabel  jus  agondi  in  Iraudeni 
legis. 

AnTicui.is  tX. 

De  causis  exaisaniibus  à  jejunio. 

Causa  excusansà  jejunio,  gencraliler  loquen- 
do,  unacst,  iiempe  inipoieniia  moralis,  quà 
quis  non  potesl  siiie  gravi  suo  vel  allcrius 
inconinindo  j.junare.  Ad  liane  revocantur  om- 
nes  aliae  causa;  ^issignari  solilœ,  ni  inlirnii- 
tas,  labor,  peregrinaiio,  paupcrlas,  pielas,  etc. 
Uiide 

Dico  1°  :  Infirmiias  pra;sens  vel  iniminens  in 
tantum  excusai  à  jejunio,  in  quanluin  esl  aul 
saltem  credilurjuxla  expcrii  cl  liujoraii  niedi- 
ci,  aul  co  delicicnle  allerius  viri  pnidenlis  el 
probi  judiciuni,  vel  incurrenda,  vel  aggravan- 
da,  vol  non  s:inanda  si  scrvelur  jejunium.  Esl 
connnunis  el  certa  ;  quia  jejunium  est  ab  Ec- 
clesiA  insliluinm  ad  niorlilicalionem  quideni 
nalurœ,  non  verô  ad  ejus  deslruciionem. 

Audis  nie,  ubi  nécessitas  non  esl  evidens, 
rcquircre  judicium  niedici  aul  viri  prudcntis; 
quia  iniirrni  soient  esse  in  liàc  malerià  plus 
a:quo  vel  indulgentes,  velscrupulosi  :  item  me 
re(iuirere  judicium  medici  experti  ellimorali  ; 
quia  frequenlps  sunt  nieilici  solo  litulo  taies  cl 
ita  ad  urbanilalem  informali  ul  onniibiis  pro- 
niiscuè  exemptioiiem  à  jejunio  peicniibus  non- 
nisi  annucre  noverinl  :  quorum  sanè  judiciuni 
tuio  non  sequtiulur  iniirrni. 

Ex  h.îc  concliisione  inleres  1°  non  omnes 
infirmes  cximi  à  loto  jejunio,  sed  (juosdam  à 
tolo  ,  quosdam  à  paile  ,  proul  scilicet  exigil 
ratio  inlirniiiatis  :  el  ideo  quosdcuu  posse  man- 
ducare  carnes,  non  tanien  plures  rel'eciiones 
sumere  ;  vel  è  contra  plures  refcciiones  su- 
mere ,  sed  non  carnes  :  quosdam  posse  jenta- 
Culuni  sumere  ,  alios  pinguiorcm  collaiiouem  ; 
quibusdam  sullicere  inverUre  ordineni  rel'e- 
clionum  ,  collaliDucm  meiidie,  cœnam  vesperi 
suniendd.  L'ndc  nieriiô  ad  inslanliain  cpiscopi 
Grandt-nsis  damnala  est  ab  academià  l.ova- 
iiieusi,  anno  ICdT,  Ikcc  proposilio  :  <  Qui  dor- 
I  mire  nequit,  nisi  vesperi  sumpià  cœnà,  non 
c  leuelur  jejiinare,  imô  noque  in  praiidio  colla- 
<  tionom  suinere  ,  qiiainvis  lioc  modo  isli  in- 
(  coiuuiodo  obviare  possel  ;  quia  neniu  le-^ 

TQ.   XIV. 


Ili 


»  nelnr  perverlere  ordinein   refectionum.  » 

Infères  2°  miilieres  pra'gnantes  aul  laclan- 
les,  quai  iniiniiis  anuunierari  possunt,  eximi, 
à  loti)  jejunio  quoad  alislinenliara  à  pluribus 
refcciionibus.  lia  conimuniter  contra  piucos. 
Quia  abumiautiorem  ot  fjequenliorem  cibum 
exigil  l'œlus  quem  gestant  aut  laclani  :  imô 
peccarenl  si  jejunium  sallcm  in  rigme  obser- 
varc  veliont,  ob  nocunienlum  inde  fœlui  aut 
proli  iniminens.  Non  tanien  eximunlur  ab 
abstinenlià  à  carnibus,  quia  alii  cibi  sudiciunl; 
excipe  casum  quo  mulier  pr.-egnans  imniode- 
ral.à  passionefenetur  in  carnes,  cui  ne  fœtus 
ex  denegalione  paiialur  detrimenium  recusari 
non  debenl. 

Infères  5°  euni  qui  nunc  est  sanus  ,  sed  cui 
ex  ccriis  aut  verè  probabilibus  indiciis  imnii- 
net  morbus  ,  eximi  à  jejunio  pro  quanto  ne- 
cesse  est  ad  avcrlendum  inorbum  ;  simililer 
qui  ex  inlirinitate  convalescil,  pro  quanio  ne- 
cesse  est  ad  reparandas  vires. 

Infères  i"  neque  impolentiani  reddendi  do- 
liilum  inier  conjuges,  neque  niacicm  aul  pal- 
loiem  quo  vel  uxor  viro,  vel  puella  proco  se 
min  s  graiam  ad  lempus  exhibel,  per  se  lo- 
quendo  ,  esse  inlirmiiaies  seu  causas  suiïicien- 
les  exiniendi  ipsas  à  jejunio. 

Quaniùin  ad  priuiuni ,  scilicet  reddilionem 
debiii  :  1°  quia  ad  id  conjuges  non  se  obligà- 
ruut  in  omni  evenlu  ,  sed  salvis  mandalis  Dei 
et  Ectlesia;  ;  2"  quia  lempus  jejunandi  est 
lempus  longé  fiei'i  ab  amplexibus,  ul  religiosè 
observai  liic  Sylviiis.  Imô  non  désuni  ibeologi 
et  canonist;B  qui  eontendunl  conjugem  pclen- 
tem  debilum  irmporc  jejunii  peccare  :  pro 
quo  citant  Patres  et  canon?s  ;  sed  adv(nit 
Navar.  in  Jlanu.  c.  22,  n.  71,  Paires  el  cano- 
nes  esse  intelligendos  de  prima  consummaiio- 
ne  niairimonii,  (piani  reponunl  inler  sdemni- 
laies  quae  proliibentur  tenipore  quadragesinise. 
Insuper  idem  Navar.  ibidem  exislimal  Los  ca- 
nones  esse  antiquatos. 

Quantum  ad  secunduin  ,  quia  futiles  sunt 
prorsiis  ha;  raliones,  nec  ullam  per  se  inducunt 
Inipolentiam  aul  diQicullaicm  jejunandi.  Ec- 
quod  enini  grande  malum  si  ad  lempus  uxor 
minus  arrideai  viro,  puella  proco? 

Dixi ,  per  se  locineiiio  ;  qu'a,  per  a^cldeng, 
pu;a,  si  ex  impoteiitià  aut  deformilate  unius 
panis  jure  timeantur  in  altéra  inconlineniia, 
graves  ira; ,  odia  ,  blasphemix  ,  aut  grave  de- 
trimenium ,  posset  compars  ,  suadenle  lege 
cliarilalis,  cui  ceduiit  leges  humana;,  tempe- 
rare  jejunium  quantum  necesse  e^l  ad  ill^ 
4â 


\%i^  ÂPPENDIX 

iiiala  nvprienda.  Simllilcr,  quamvis  uxor  mn- 
liio  virtlalioiii'iii  jejunii  jiibonii  socmniiiiii  se 
(ibcilii-o  non  <l  beat ,  quia  prscslal  oiictiirC  Deo 
(juAni  hoiuiiiibiis,  poicsl  laineii  per  accidoiis, 
si  iiémpe  ex  recusaiionc,  piajlaia  aui  similia 
imiuinpant. 

Uioo  2  :  Secuiidiini  jus  aiUiquum,  iabor  non 
iificcssarius,  elianisi  gravis  ,  non  eximii  à  jeju- 
nio;  quia  dimiliendum  est  id  quod  non  est 
nocossiialis ,  ni  survelur  id  quod  esl  necessiia- 
lis.  Iabor  anloin  gravis  necessarius  ad  bonuin 
sive  propriuni  sive  alienum  ,  exiniil  à  jpjunio, 
(plia  «on  videlur  luisse  inieniioneni  Ecclesia! 
siatupniis  jejunia  ,  ul  pi>r  hoc  inipedirei  alias 
pi:is  cl  niagis  notossarias  causas,  lia  ,  inquani, 
secundùni  jus  anli(pinni  S.  Thomas  el  cuni  eo 
ouinps  lorè  anliqui  el  niulii  moderni.  Vcriiin, 
incpiii  Sylvesler,  v.  Jcjunium,  n.  '24  :  c  Euge- 
«  nius  IV,  anno  1440,  circa  hoc  l'ecil  niagnan» 
1  modilicalioneni  ,  indulgens  quod  arlillces 
i  iaboriosa  opéra  exercentes  ,  el  ruslici ,  sive 
«  sinl  diviles  sive  pauperes,  non  icnoaniur  ad 
i  jcjunium  s»b  pritcoplo,  ut  relerl  Uosclla,  el 

<  iiliàs  à  viris  doclls  audivi.  »  Hucusquc  lauda- 
lus  Sylvesicr.  Eamdem  Eugenii  IV  dcclaraiio- 
nem  relerl  Basscus ,  v.  Jejunium  i,  n.  7,  his 
verbis  :  <  Opiflccs  suas  arles  exercenU's ,  aul 
«  colon!  colendis  sercndisque  agris  aul  aliis 
(  ejusniodi  lebus  operaui  danles  ,  sive  sinl 
«  diviles,  sive  pauperes,  ad  jejunia  sub  poc- 
«  calo  inorlali  non  lenenlur  el  à  confessaiiis 

<  absoivi  possunt ,  consulendo  illis  ul  in  elee- 
1  niosynis  aliisque  piis  opcribus  occuponlur.  » 
Idem  relerunl  ex  laudalisoperibus  Lolh,  Hen- 
no  el  alii  :  divitibus  anieui  non  esl  necessa- 
rius Iabor.  Qnapiopler, 

Dico  5°  ;  Sccundùm  jus  novum ,  in  hàc  Eu- 
genii IV  declaralione  lundaium  ,  omnis  Iabor 
honeslus  tum  jejunio  incompossibilis  ,  elsi 
non  necessarius ,  modo  non  sil  in  fraudem 
jejunii  susceplus,  exiniil  à  jejunio. 

liane  sanè  sumnii  poulilicis  declaralioucm, 
à  loi  viris  lide  dignis  relalam  ,  eô  l'aciliùs  ar- 
bitrer esse  veram ,  quod  videam  esse  in  praxi 
cliam  apud  limoralos  ;  neque  enim  pœniienies 
neque  confessarii  disculere  solenl  au  Iabor  qui 
alTerlur  ni  causa  excusans  à  jejunio  fueril 
ncc^>ss;irius  necne,  sed  an  fueril  gravis  el  jeju- 
Bio  incompalibilis 

Ex  his  conclusionibus  infères  1°  agricolas, 
fabros,  sive  ferrarios,  sive  lignarios ,  sive  slan- 
nearios  el  similes,  iiem  fossores,  c:rmcniarios, 
pislores,  fuUones,  coriarios,  lypographos  pr«lo 
imudanles  (non  Umen  compoueules),  çursw«5 


longum  aul  molestum  iier  pcdibus  agenies ,  et 
alios  arles  valdé  laboriosas  exercentes,  eximi  à 
jijunio  propler  graveni  dcfaligalionem  eldebi'' 
lilalcm  cum  jejunio  uioraliler  inconipossibileni. 

Infères  "2"  è  conlra  ,  propler  opposilam  ra- 
lionem,  picloies,  sarlores,  barbilonsores  ,  acu 
pingenles,  cantores,  niusicos,  mercaiorcs,  nie- 
dicos,  cliirurgos,  pharuiacopolas,  aucdlas,  la- 
mulos  communia  el  levia  minisieri.i  familix 
obeuiilos  ,  noiarios  ,  scribas  ,  magislraïus  et 
alios  olliciales,  quorum  Iabor  absque  giavi  dif- 
licullale  polesl  tum  jejunio  compali ,  ah  ejus 
loge  non  eximi.  L'nde  Alexander  VU  daninavit 
banc  proposilioncm  ;  «  Omnes  olliciales  qui  in 
«  republicà  corporaliler  laboranl,  sunl  cxcu- 
«  sali  ab  obligalione  jejunii  ,  nec  debenl  se 
•  cerlilicare  an  Iabor  sil  compalibilis  cum  je- 
<  juuio.  I  Sed  quid  de  suioribus,  lexioribus, 
aurilicibus  et  iculpioribus  ?  Uiiidam  eos  excu- 
sant à  jejunio  ,  quod  putenl  gravem  eorum  la- 
borcm  ;  alii  non  excusanl,  quod  pulenl  levein. 
Nos  cum  Sylvio  exislimamus  hos  el  similes 
i|uoruni  dubius  esl  Iabor,  prudenlla;  confes- 
sarii esse  remillendos,  ut,  allento  labore  et 
peisonarum  coutplexione,  eos  à  jejunio  liberos 
vel  ad  id  obligalos  pronuntiet.  Idem  censeo  de 
jiidicibus,  consiliariis  ,  advoealis  ,  lecloribus, 
scriploribus,  scholasiicis  ,  eonfe.ssariis  et  prye- 
dicaloribus.  Qui  enim  ex  illis  niediocriler ,  ul 
licri  solel,  sludio  incumbunl,  nullalenùs  exi- 
nmnltir  à  jejunio;  qui  acriiis,  plus  vel  minus, 
secuudiim  quantitalem  sluiii  et  persona;  con- 
dilioncin ,  exiuiunlur  ;  ila  ul  quandoqne  su- 
mere  possil  pinguiorem  collalionem  ,  quamlo- 
quecœnam,  quandoqne  jentaculiim,  quando- 
quc  lotaliier  eximanlur ,  quanlùm  scilicel  ad 
unilalem  refeclionis  :  sic,  v.  g.,  qui  à  niaue  ad 
ve-«peram  confcssiones  exciperel,  qui  lotà  qua- 
dragesimà  ijuoiidiè  aut  feré  conciouem  liabe- 
rel  cum  magno  studio  et  labore  ,  pula  ,  quia 
esl  ingrata;  mcmoria; ,  aul  concioiies  recenter 
cusas  pro  prima  vice  reciUU;  qui  diù  noeluque 
ad  componenilum  aul  docendum  libros  cvol- 
vil,  lotaliier  à  jejunio  cxrnqiluni  quoad  absli- 
nenliam  à  pluribus  refectionil;us  ,  non  secùs 
ac  caementarium ,  arbilror.  Sicul  enim  labore 
eorporali  spiritus  vitales  exoriunlur,  ita  labori 
spiriluali  spiritus  animales,  qui  non  sunl  minus 
ad  vilain  necessarii. 

Infères  5"  prxsertim  ex  lerlià  conclnsione , 
oos  qui  non  ex  neeessilate  aul  ollieio  ,  quales 
sunl  pleriiiiiipie  ii  de  quibiis  huciisque  seiiiio- 
nem  habuimus  ,  sed  hoiicslx  recreatiunis  aut 
cxerciUlionis  causA  aliove  fine  honesio  iler 


i%^  DE  AlîSTINEiSr 

i(ut  laborem  suscipiunt,  v.  g.,  veuanlur,  pi- 
scantiir,  invisuiit  amicos  aut  urbes,  iloragunt 
pedibiis  cùm  possint  rbedà  aut  iiavi,  cl  siaiilos, 
eiiani  eximi  à  jojiinio  ubi  ticfaligalio  csl  gravis; 
à  fortiori  si  peregrineatiir  ex  devotionc ,  ut 
dicain  ilerùm  modo  in  quintà  conclusioiic  (1). 

Uixi  1°  in  conclusione  ,  labor  honeslus ;  qu'ià 
sola  defatigatio  ex  labore  iiibonesto  et  illicite, 
non  eximit  à  jejunio,  cùm  prsesunii  non  possit 
Ecclesiani  rebixare  legem  suam  in  l'avoreni 
peccanliuni  ;  secùs  tanien  si  ex  labore  illicilo 
sequereluraul  iuimineret  inlirmitas,  lune  enim 
currit  lex  naiuralis  conservandi  vilani.  Disiiii- 
guendun)  csl  itaque  Lie  inler  infirinitateni  et 
solam  dcfatigationcni  quae  non  est  inlirmiias, 
scd  solùin  niajoreni  dillicuitalom  pari  jcju- 
nandi ,  quani  sané  lenelnr  ferre  et  sua;  iiii- 
quitati  iiiiputare  débet  peccator. 

Dixi  2"  :  iludb  labor  non  sic  in  fraudem  legis 

(1)  Fatendura  quideni  Icgeni  eccleslaslicain 
sic  usu  Cuisse  temperatam,  ul  nunc  à  jejunio 
excuset  labor  cum  jejunio  incompo;6ibilis,  licet 
non  absoluté  uecessarius,  modo  lameii  ea  oc- 
eurral  ulililatis  ratio  qux  juxia  boiliernaiu 
disciplinaiii  seipiiparalur  naturali  neccssilati, 
adeo  ul  niinis  restricla  censereiiir  liberlas,  si 
ba;c  inlcrdicerentur  ;  sed  quùd  illud  leinpcia- 
nieiituni  extendi  eliani  debeat  ad  labnrenj  solà 
recreationis  causa  snsceptiini  neqnaqii mi  ad- 
niillintus,  nec  adraittendum  pulabat  ti.  Liguori 
lib.  3,  n.  10i6  :  i  llis,  inquil,  non  universini 
I  acquiesco,  prœsertiai  ,  si  solà  deieelalioiiis 
«  causii,  iier  sive  alius  labor  suscipiatur.  «  No 
verè  quideni  illud  eoncludi  nequil  ex  leMu 
allalo  d(%Jaralionis  Eugenii  IV.  in  quà  soluni- 
nioilô  agilur  de  arlibus  laburiosis  ;  interesl  rei- 
publica;,  ne  causa  jijiniii  operarii  inieriiiiliant 
exercere  artesquibus  exsuoollicioincunibiini  ; 
eadem  cessatio  esseï  illis  onerosa  :  quapioptir 
S.  l'ontil'ex  censuit  aliquid  reuiillendinn  de 
anliquo  rigore,  sed  ilhe  raiiones  ulilitaiis  non 
militant  in  fjvorem  cujusvis  laboris  houesti , 
ut  Isatis  patet  ;  igilur  née  ex  texlu  allalo,  iiec 
ex  niotivis  quihus  prudenter  prœsuiuiiur  fuisse 
inducluni  papani  ad  illud  nioderauieu,  deduei 
polest  consectarium  D.  Billuarl.  Illud  non  ina- 
gis deducereiur  ex  praxi  constanti  :  cùm  inler 
llieologos  qui  in  variis  Ecclesiae  provinciis 
sciipserunt,  pauci  admodùm  sinl  qui  Imc  liii- 
tum  reputaverint,  caiteri  auiem  vel  ouininô 
sileant  banc  causam  excmptionis  à  lege  gene- 
rali,  vei  illam  respuant  ul  plané  insuUicienteui, 
quis  supponel  eam  esse  praxim  constantem, 
eiiam  apud  timoratos,  ul  se  liberos  existimenl 
ab  abstinenlià  et  jejunio  ob  laborem  solius 
exercilalionis  vel  recreationis  causa  susce- 
ptum  '!  Igitur  necesse  est  ut  interveuiat  alius 
Unis  boneslus,  seu  defeclu  necessilalis  vera 
et  sollda  militas  ,  quâ  horuines  non  possent 
privari  quin  aliquod  sibi  sua:ve  l'amiiia;  nocu- 
menluni  alferrelur,  aut  niuiis  coarctarelur  bu- 
nianuni  connuei  ciuni  ;  boc  auiem  usu  con- 
suelo  el  judicio  prudenluni,  maxime  pastorum 
Ecclesiai  pensaudum  est. 


»A  liT  JlJliiMU. 


\%'h^ 


SKsceplus;  quia,  ut  eommuniler  diciiur  el  lert 
régula  juris,  fmus  et  doUis  ncniini  palfocinan- 
lur,  nec,  nt  anle  jam  dixi,  praisunii  débet  Ec- 
elesiam  velle  suani  Itgem  relaxare  iu  graliam 
eorum  qui  quaerunl  illam  fraudare,  et  veniri 
indulgere.  llinc  qui  suscipit  ilcr  aul  laborem 
prœcisè  ut  eximatur  à  jejunio,  aliàs  non 
susceplurus;  qui  itineratur  pedibus ,  aliàs 
ascensurus  equum,  aut  currum,  aul  navim  ; 
qui  venatur  aliàs  non  venainrus,  etc.,  verè  non 
eximilur  ;  iiisi,  ul  modo  dixi,  ex  nimià  defali- 
galioneseqtiatur  aut  immineat  niorbus. 

Petes  1°  quoad  iter,  quantum  et  quale  re- 
quiratur  el  suUiciat  ad  eximenduni  à  jejunio. 
—  R.  (juidam  requirunl  quatuor  leucas,  qui- 
dam quiiwjue,  quidam  sex,  alii  plus,  alii  minus. 
Ileni  qiiiii;im  cximunl  .solos  ilinerantes  pedi- 
bus, alii  eti^im  iliueranle.-;  e(]iio  aul  cuiiu.  Sed 
hœc  si  generaliter  statuantur  aibiliaria  suiil  : 
quamvis  enim  salis  eommuniler  loquendd  , 
quatuor  aut  quinque  leucœ  videanliir  riMpiiri 
elsulllcere  in  liàc  salleni  pairià  monlibusfre- 
quenli,  polest  lanien  eoniingire  quôd,  altenlà 
ilinerantis  conqjlexionc,  aeris  intempérie,  m.i- 
jori  viarum  asperiiale,  ilineris  diuiurniiaie, 
plusdcfaligent  duae  aul  très  Irueae  quàm  qua- 
tuor ,  quinque  ,  sex  aut  s(  plein.  Simililer , 
quamvis  incedentes  equo  ai,l  curru  regulari- 
ler  non  uiuliùm  deliiiigenlur,  nec  ideo  coin- 
niuniier  eximaiilur  à  jejunio ,  polest  tamen 
contrarium  contingere  :  sic  si  diù  inccdas 
equo  niolesto,  cursu  praecipiii ,  fiante  vento 
valido,  aut  toUi  die  curru  non  pensili  super 
pavimento  aspero  et  in  locis  pra-rupiis  ,  plus 
sanè  defaligaberis  quàm  si  pedcster  quinque 
aul  sex  leucas  conficeres.  Non  polesl  ergo 
certa  régula  statui  generaliter  pro  omnibus 
ex  longiiudine  via;,  neque  ex  modo  itinerandi, 
pedibus  scilicet  vel  cfjuo  aut  curru;  sed  haec 
lepcti  débet  ex  ipsà  lassiludine  et  debililale 
naiurai  restauralionem  postiilaniis,  causatà  per 
itinerationem,  qualiscunique  sil. 

Sed  qu;e  et  quanta  lassiludo  rei|uiratur,  non 
ni;igis  facile  dixeriin.  Uarchantius  apud  Sporer 
ponit  liane  regulam  :  •  Quandocunique  iter 
I  ila  bominein  alicrat,  ut  absque  aliquo  detri- 

<  mento  suo ,  vel  negotii  noiabilis  pro  quo 
«  vadit,  jejunium  non   possit  commode  ser- 

<  vare,  excusât  à  jejunio.  »  Verùm ,  cum  to 
aliquo  detrimento  et  zi  commode  valdé  latè  pa- 
leani,  vix  itinerantem  reperies  qui  juxia  banc 
regulam  adslringalur  jejunio.  Levé  enim  de- 
Irimentum,  est  aliijuod  deltimenlum,  el  qiia- 
liscuinqne  difbcultas  non  est  comii'oditas.  Nul- 


1Ô27 


APPENDIX  IV. 


1338 


liis  est  auiem  iiiiierans  qui  jejiinet  absque 
aliquâ  (lidiciiliaie  anl  aliqiio  levi  deirinienlo. 
Ri'licià  igiliir  liàc  rogulà,  iiipole  nosiro  judicio 
laxiori,  Franciscus  Hoiino,  aller  Minoriia  , 
liane  assignai  :  «  Oiiandocuniqiie  iter  iia  alie- 
«  rat  lioniiiiem,  ul  ea  in  quibus  ordniariè  oc- 
>   cupauir  non  possit  nisi  cuin  magnà  dilficul- 

<  taie  exequi,  solvil  ilineraiitcni  à  lege  jeju- 
f  nii.  »  Hanc  reguhtni  in  plnribus  valere  non 
difliteor,  al  valere  generaliler  pro  omnibus, 
non  arbilror.  (Jpera  enim  quibus  occupanlur 
bomines,  alia  sunt  racilliiiia  ,  alla  diriicilliina  : 
facillinia  qui-:-  posset  absque  magnà  dirficuliaie 
exequi,  eliamsi  graviter  lassus  ex  ilinere  ;  dif- 
ficillinia  non  posscl,  eliamsi  Icviler  iassus.  V. 
g.,  niallealor  in  uslrinani  (un  forgeron),  non 
admoîlùin  lassns  ex  ilinere,  non  posscl  absque 
magnà  diflicullale  exequi  opiis  suiini,  cui  lio- 
nio  quielus  el  inlegi  r  vix  sullieit.  E  conlra, 
putlla  giavilrr  delaliiiala  ex  ilineie  possel 
adliuc  absque  magnà  dd'liciillale  nere  aul  suere. 

llàc  crgo  régula  adinissâ,  ut  in  pluribiis 
utili  ,  gencralcni  absoluiù  slalui  posse  non 
credo  ;  scd  unusqnisqiie  suarum  virinni  et 
debilitatis  conscius,  iiiemor  iiisujier  Ecclesiain 
nrgere  observaniiam  legum  suarum  cum  ali- 
quâ dilficultaie,  non  tamen  cnm  sunimà  aiit 
gravi ,  sil  coram  Deo  sincerus  arbiter  sni. 
Qnôd  si  non  possit,  credat  viro  prudenti  et 
probo,  maxime  confessario,  si  copia  adsit. 
lliuc  jure  meritiS  damnala  est  ab  Alexandre 
Vil  ha-c  proposilio  :  i  Excusantur  absnluiè  à 
i  jejunio  omiies  illi  qui  iler  agiint  equilando, 

<  ulcumqiie  iter  agant,  eliamsi  iter  necessa- 
t  rium   non  sit,   et  eliamsi  iier   unius  diei 

<  coniiciant.  i 

Petes  2°  ulrùm  agricolae ,  fabriferrarii  et 
similes  qui  l:iboriosa  opéra  exercent,  proptcr 
quœ  exiniuntur  à  jejunio,  teneantur  jejunare 
eo  die  quo  ha;c  opéra  inlerniiilunl,  puia,  die 
fesio  incidente  in  quadragcsimâ?  —  R.  perse 
loquendo  non  videri  exemptes  ,  quia  eo  die 
non  laborant ,  el ,  si  prsecedenii  die  laborave- 
rinl,  aul  sequenli  sint  laboraturi,  iia  et  plené 
corpus  refeceruut  aut  reficient.  Pleriimqiie 
tanien  contingil  eos  excusari  :  1°  si  ex  prat- 
cedenli  labore  sint  niullùm  attenuati,  et  per 
jejunium  impares  forent  labori  se(|uentis  diei; 
2°  quia  hiijus  condilionis  liomines  pleriimque 
parce  viviint  ,  et  vila  eoriim  ]iutest  censeri 
quasi  continuum  jejunium  ,  ita  ni  indepen- 
ilcntcr  ab  opeiv  l.dinrioso,  vix  lenerenUir  lege 
jejunii.  Adde  quid,  cùm  non  sinl  jejunio 
assucfacU,  longé  uiajorem  quàm  aliijejunandi 


difrieultatem  patiantur  :  unde  prudeniix  con- 
fessarii  rcmillendnm  est  ul ,  attentis  omnibus, 
judicet  num  excuscnlur  vel  non.  lia  fermé 
clar.  Pontas,  v.  Jeûne,  cas.  9. 

Petes  5"  quid  agendum  cum  illis  pœnitenli- 
biis  qui  neque  inlirmi,  neque  laboranies,  con- 
fessario urgenti  obligationem  jejunandi ,  simpli- 
cilerrespondeni:  Non  pos^um  jejunare,  elnibil 
alind.  Casum  hune  nullibi  legi,  sed  ssepè  audivi 
in  triluiiiali  —  R.  lalibus  non  esse  facile  fidem 
adliibendam  ;  sa?pé  enim  (inguni  se  non  posse 
quod  iKilunt,  solâ  communi  jejunandi  diffi- 
cultâte  quam  refugiunl  delerriii ,  nec  forte 
iinquàni  experli  quid  reverà  possint.  Qn6d  si 
reipsà  lamen  singularem  et  majorent  quàm 
alii  difficultalem  patiantur,  vel  illa  provenil  ex 
eorum  culpà,  puta,  ex  mm  usu,  quod  nun- 
qiiàni  vnluerinl  ex  inleniperanlià  subjiei  legi 
jejunii,  et  lune  impulent  suae  iuiqiiitali,  nisi 
sil  periculum  morbi,  ut  dixi  supra  de  faligalis 
ex  labore  illiciio  :  vel  provenil  sine  eorum 
culpà,  puta,  ex  nalurali  voracitale,  vel  ex  eo 
quôd  jejunio  non  sint  assuefacti  ex  causa  légi- 
tima, ut  contingil  in  iis  qui  continue  labore 
anleliàc  fuerunl  occupati,  el  in  niulieribus 
quoe  nuptse  anie  vigesimum  primum  annum, 
semper  fuerunl  aut  prx'gnautes  aul  laclanles  ; 
bi  secundùm  prudentiam  confessarii  paulalim 
assuescant,  el  idée  ex  parte  sil lem  jejuneul. 

Dico  4°  :  Paupertas  non  semper  excusai  à 
jejunio,  quia  non  semper  alfert  impolenliam 
moralem  jejunandi.  Tune  autem  excusai  quan- 
do  pauperes  simul  babere  non  possuni  tanlùm 
horà  comestionis  quod  ad  viclum  tolius  diei 
sufflciat,  sicul  fréquenter  egenis  contingil, 
qui  frusiatim  eleemosvnas  qux'runt,  vel  eliam 
quandeex  prsecedenli  inedià  lanlùm  debilitati 
sunt  quod  jejunium  ferre  non  possuni. 

Petes  ulrùm  ,  quando  osiialim  mendicantes 
aul  alii  habent  suflicienter  panem  ad  refeclio- 
nem  el  nibilaliud,  teneantur  jejunare.  — R. 
cum  Pontas,  v.  Jeune,  cas.  5,  non  leneri ,  quia 
solus  panis  semel  sumptus,  non  sulTicil  ad 
plenam  refeclionem  qualis  requirilur  ad  onus 
jejunii  suslenianduni,  seu,  ul  dicil  S.  Tho- 
mas, i  ad  vicium  tolius  diei.  >  Unde  P.  Henno 
malè  profert  bic  S.  Th.  quasi  huic  respon- 
sioni  contrariuni.  Insuper  non  ignorabat  S. 
docior  osiialim  mendicantes  posse  ssepè  habere 
panem  suflicienier  ad  refeclionem  ,  el  tamen 
résolutive  dicil  bic  ad  4  :  t  A  jejuniis  excu- 
■!   saii  videnlur  illi  qui  frustalini  elcemosynas 

<  uiendicanl,  quia  non  possuni  simul  liabcre 

<  quod  eis  ail  vietum  suflicial.  > 


1539 


Dico  5°:  Pielas  in  tanlum  exciis.il  àjejiinio, 
in  i|iiaiiliiiii  importai  laborcm  iiicompalilfilL'Mi 
(.iiin  jojunio. 

l'alcl,  quia  pietas  ex  se  non  debililat  cor- 
pus, seil  labor  concomitans.  Sic  excusanliir 
pcrcgrinanles  ad  loea  pia  ,  inservicnles  diù 
nocluque  ajgrotis,  confessarii,  cjncionalores  , 
ul  supra  dixi  pro  quanliiaie  laboris. 

Mulli  bic  iiisliluunl  qu.cslloneni  nirùm  pe- 
regrinalio  ex  solà  devolione  exciiselà  ji'jiinio; 
item  nlrùm  vacaïucs  ciiirllaiis  operibns,  ni 
inservienies  .Tgrolis,  concionanlcs,  non  ex 
ollicio,  nec  jiissi,  sed  sponlè,  anl  eliam  iiiUiitn 
mercedis,  excusenliir.  Qnidam  lenent  qnod 
non,  qnia,  ul  dlclum  csl  supra,  diniillendiim 
est  id  quod  non  est  nocessitatis,  nt  seiveliir  id 
quod  est  necessilatis.  Alii  docenl  qiiod  sic, 
quia  juxta  S.  Thoniam,  non  est  inlenlio  insli- 
luenlis  jejun uni  inipedire  perboc  causas  pias: 
et  quod  est  insliluluni  ut  proniolivuni  bniii, 
non  débet  esse  illius  impedilivuni.  Veiiini , 
suppositâ  veritale  lerlise  conclusionis,  in  tpià 
dixinins  quenicunique  hiboreni  honesluin  gra- 
vem,  etsi  non  necessariuni,  exiniere  à  jejnnio, 
evanescit  dillicullas,  fluiique  responsio  allir- 
nialiva.  Et  sanè  si  Eccle^ia  ore  ponlilicis  in- 
dnlget  ul  diviles,  quibus  non  est  necessarius 
labor,  opérantes  laboriosè,  esinianiur  à  jejn- 
nio, à  fortiori  vacantes  religionisaul  chariiaiis 
ofliciis. 

El  ad  ralionem  pro  parte  ncgalivà  distin- 
guo, biinltlenduni  est  id  quod  non  est  neces- 
silatis, si  ita  sll  mens  insliluenlis  Icgem,  C.  ; 
secus,  N.  (I). 

(1)  Inler  causas  à  jejunioeximentes,  pUnimi 
reponunt  œiateni  senileni,  et  lenent  eos  oniiies 
(|ui  alligerunlannum  sexagenarinm  excnsaii  à 
lege,  elianisi  in  casu  particulari  alupiis  ro- 
buslus  invenialur.  Ralio  est,  ait   B.  Ligiiori, 

<  tum  quia  sic  l'en  uiiiversalis  consneuulo, 
I  ul  tesianiur  coininnniùs  dociores,  lum  qnia 
(  aliàs  esset  res  umllis  scrupnlis  objio\jii , 
«  e.\aininare  an  a!  quis  se.vagenarius  sil  veine 
«  sul'fieienter  robusius  ad  jejunium  sustinen- 

<  duni...  tuin  qnia  ub  viriuin  iiiihecdlilalern 
«  egent  ciho  Irequenliori  »  lib.  5,  n.  1050. 
Hanc  decisloneni  nonnuili  exiendunl  ad  an- 
nuni  qiiinquagenarinm  pro  mulieribus,  ut  ibi- 
deiii  relerlur  n.  1037. 

Non  dubium  est  qnin  illa  senteniia  possil 
lutô  ad  praxiui  adduci  in  locis  nbi  rêvera  lir- 
nialur  usu  seu  consueludine  conslanti;  naui 
consueludo  valei  leges  nninutare,  modifi- 
care,  etc.;  sed  nibil  probal  eani  esse  ubique 
consuetudineni  vigeniern,  nec  désuni  provin- 
cise,  V.  g.,  in  Ecclesils  Galliarum  et  alibi,  in 
quibus  senes  lege  jejunil  adslringunlur  non 
secùs  ac  cseteri,  nisi  eainlirmiiaie  laborent  vel 
iu  debiliiateni  inciderint,  qufe  legitimani  det 


DE  ABSTINEiNTlA  El  .IIJLMO 


1330 


SPECI.4LITER  NOTAND.V 

Cil  CCI  prœcc.lentes  cmsns  e.vciisaiilfs  h  ji'juiùci. 
Noia  1°  cans;!S  assignalas  excusare  à  jejnnio 
ex  rationabili  epiiki.à  et  benij;nà  inlerprela- 
lione  mentis  Ecclesia;,  qiiœ  in  bis  circumslan  • 
liis  liJeles  suos  obligare  non  iniendit,  adeô  ut 
sicau>a  excusans  sil  evidens ,  nullà  sil  opus 
dispcnsaiione  ;  si  dubia ,  recnrrendimi  est  ad 
prailaium,  qui  noinine  Ecclesia;  dispensel ,  et 
suà  auclorilaie  suppléai  quod  deest  suflicien- 
li*  causœ.  Non  eniin  pra-lalus  soliun  déclarât 
sufdcieniiain  causse  ,  sicut  facil  niedicus  aut 
doclor,sed  verc  dispensai  et  suà  dispensalione 
causam  snl'licienleni  reddit.  Porrô  pra;latus 
pollens  auctoritale  dispensanili  in  jejunils  Ec- 
clesioe  jure  oïdinario,  est  suiinnus  pnnlifex  in 
loià  Ecclesia;  jure  delegalo  ex  usu,  episcopus 
in  suà  diœccsi,  paroclius  in  suà  parocbià,  sal- 
lein  nbi  non  est  episcopus,  et  eliam  in  niullis 
locis  ex  usu  ubi  est  episcopus,  snperior  regu- 
laris  ,  provincialis  in  suà  provincià  ,  lo(.aiis  iu 
suo  convenlu.  Noia  2°,  quod  alibi  jain  dixi  : 
Ciim  quis  non  jejunal  aut  quantiiaieni  excedit 
in  collaiione ,  puians  bonà  lide  se  liabere 
juslam  et  sufticicnlem  causam,  quae  lanien 
reipsà  non  est  sufficiens,  non  peccal,  sallem 
morlalilcr,  quia  praecepla  inoralia,  iiiquil  Ca- 
jelanus,  nioraliler  suiit  inierpielanda  in  exe- 
culione;  et  iste  non  agit  l'ornialilcr  contra 
piiEceptum,  nisi  forte  agal  ex  ignorantià  ita 
ciassâ,  ut  dolo  œquiparetur.  Adde  quod  Eccle- 
sia non  inlendat  injicere  laqueum  aniniabus. 
lia  Cajetanus,  in  Sum.  v.  Jejunium,  cap.  5, 
n.  0,  7  et  8  ;  Navar.  in  Jlan.  cap.  21,  n.  20,  ex 
S.  Anlonino,  2  p.  lit.  6,  c.  2,  §  Aiite;  et  Pa- 
lud.  in  i,  dist.  13,  q.  4,  a.  1.  Item  Tolet.  lib. 
li,  c.  4,  n.  9;  Layman  c.  3,  n.  0  ;  Sylvius  hic 
a.  l,  et  alii. 

ration  m  dnbiiandi  qnôd  ferre  valeant  jeju- 
nium absqtie  noiabill  iiocumento.  In  bis  pro- 
viociis  nulla  est  proiiide  lex  positiva  senes 
eximens  à  prïccpto  gencrali  ;  ipioad  alias  ra- 
tiones  assignatas,  non  niullùni  piobare  viden- 
lur  :  iiani  ditlieultas  exaininandi  an  talis  senes 
sit  in  statu  iiillrinitatis  qui  non  possil  sustiiiere 
priv.itloiieni  alniieiitorum,  illa,  iiiquam,  difli- 
eultas  non  m  ijor  est  quàm  respeciu  pluriuin, 
ipii,  licel  non  ad  seneciutein  pervenerint,  in- 
liriiKC  lamen  sunl  valeludims,  et  regulis  pru- 
diMilia'.  coiiimunibus  resolvicur,  magis  iiieli- 
n.mlo  versus  beiiigniiaiem  quàm  ad  severiia- 
leni  in  casu  dubii,  quia  mens  E.clesia;  non  est 
ul  nos  exponanius  periculo  probabili  in  nior- 
bum  j;r.ivem  incidendi,  ul  sirictiùs  servtlur 
lex  positiva,  unde  occurrente  bujtismodi  dubio 
vcl  per  ppi:kiain  inlerpretaniur  legem,  vel  si 
lacilis  sit  recursus  ad  superiorem  ,  ad  paro- 
elium,  ab  eo  dispeiisationem  expostulainus. 


1331 


APPENDIX  IV. 


1352 


DIGRESSIO  mSTORICA. 


A   ML(>    INSTIILTA    SI.NT  JEJLMA    ECCLESIVSIICA. 

!>  1.  .1  ipio  instifiitum  sit  jejunhm  aniepsschale 
quod  qnadragei-male  dicimus,  et  quoi  diemm. 

Dico  1°:  Jejuniiiin  aniepascliale  non  fiiii  in- 
sliluttim  à  Cliristo,  sed  prohabiliùs  ab  Aposlo- 
iis. 

Probatur  prima  pais.  1"  Nulluin  in  Evango 
lio  hnjiis  iiisliliuionis  vestiginm  habcnius,  nisi 
exemplum  Cbrisli  :  alqul  qiiôd  Cbrislus  jejn 
ni!  quaJraginta  (ileinm  dcilerit  exeniplLim, 
non  ideô  pistcepit  :  ergn. 

Confirnialur.  Magna  est  inler  nosirum  et 
Christ!  jejuniuni  disparilas  :  ipse  per  quadra- 
ginla  dies  ab  omnibus  cibis  et  omni  rcfectinno 
abstinuil,  non  exceplo  die  Dominico;  nos  an- 
leni  quibusdani  tanlùmcibisabslinemus,  iinam 
refectionem  singniis  diebus  suminins,  diclius 
dominicis  non  jejiinanius.  Ergo. 

Probatur2°:  A  nascenteEccIesiàusqiieniinc, 
varice  mulaliones  intervenerunl  in  jejnnio 
quadragesiniOB,  sive  ex  suninioruni  ponlillcuni, 
dispensalione,  sive  ex  consuetudine  :  atqui 
lak's  niuiationes  non  inveniuntiir  fieri  in  prae- 
ceptis  divinis  Ciirisii  Salvaloris  :  ergo. 

Probatur  secunda  pars,  1°  ex  regul.î  S. 
Aug.  lib.  i  contra  Donaslist.,  cap.  24  :  i  Quod 

•  universa  tenet  Ecclesia,  nec  conciliis  insli- 
(  lutum,  sed  sempcr  retentum  est,  nonnisi 
s  aposlolicà  auctorilate  Iradituni  recllssiniè 
«  creditur;  i  atqui  jejuniuni  antepaschale  in 
nulio  concilio  invenilur  instilulum  et  seniper 
fuit  ab  universa  Ecclesià  ohservaiuni  :  quod 
patct  es  primo  eoncilio  generali,  scilicet  Ni- 
coeno,  ubi  Patres,  can.  5,  meminerunt  quadra- 
gesimae  tanqiiiini  rei  et  notissima;  et  anliquis- 
simx;  similiter  in  Laodiceno,  can.  50,  et  in 
aliis  deinceps.  Id  adhuc  niagis  patebit  ex  se- 
quenli  probaiione.  l'nde  : 

Probatur  2°  eadeni  secunda  pars  conclusio- 
nis  ex  SS.  Palribus.  1°S.  Hieron.  Epist.  34  ad 
Marcellani,  dicit  :  <  Nos  unam  quadragcsiniam 
<  secundùm  traditionem  Apostolorum,  loto 
I  anno;  tempore  nobis  congrue,  jejunanius.  > 
2°  S.  Léo,  serni.  C  de  Quadrag.  :  i  Apostolica 
«  ÏDStilutio  quadraginta  dierum  jejuniis  ira- 
«  pleaiur.  >  Et  serni.  9  eliam  de  Quadrag.  : 
«  in  quibus  diebus  merilô  à  SS.  Apostoiis  per 

•  doclrinam  Spiriliis  sancii  majora  sont  ordi- 
«  nata  jejunia.  »  Ergo. 

Dico  2°  :  Probabiic  est  jejuniuni  antepascbale 
seniper  fuisse  quadragesiniale,  hoc  est,  qua- 
diaginta  circiter  dicriiin. 


Probatur.  Jejiinînni  antepaschale  fuisse  qua- 
dra_?iiila  dierum  circiter,  lestanlur  qiiarii  el 
quiïili  socuii  Paires,  ni^c  illuni  dii^riim  nunie- 
runi  primo  suâ  a>taie  jejunio  fuisse  coiisecra- 
ttim  indicant ,  sed  retroaciis  seculis  inslitutum 
et  oI)servalum  supponunt  :  ergo  probabileest 
jrjiiniiim  antepascbale,  etc. 

Probatur  aiii.  1°  ex  conciliis  Nicseno  et  Lao- 
diceno cit.  supr.T.  2°  S.  Cyril.'us  Jerosolymita- 
nus,  Catecbesi  prima,  habita  lempore  quadrag. 
ait  :  c  Tôt  annorum  circulos  iransegisti, 
«  niundo  frustra  operani  dans,  et  quadraginta 
«  diebus  non  vacabis  pro  anima  tuàl  >  3°  S. 
Epipbaiiius,  in  Expositione  lidei  calbolicse  : 
«  Caeleriini  anle  septeni  pasch-Ttis  dies,  qua- 

<  dragesiniani  observarc,  atque  in  jejuniis 
c  pcrsevcrare  eadem  cnnsuevit  Ecclesià  :  do- 
I  minicis   verô   nulh's  omninô,   adeôque  née 

<  ipsins  quidem  quadragesimae  jejunare  solet; 
«  propterea  sex  illos  pasehatis  dies  xeropha- 
«  giis,  hoc  est,  arido  viciu  omiiis  populus  con- 
«  suevit.  •  4°  S.  Aug.  Epist.  1 10,  cap.  15  :  «  Ut 

<  quadraginta  illi  dies  ante  pascha  observen- 
i  lur,  Ecclesiae  consuetudo  roboravit.  »  S. 
Léo  feré  ubiqueserni.  5  de  Quadrag.  :  <  Doc- 
«  trina  Spirilùs  sancii  bàc  conditione  imbuit 
i  popuium  christianuni,  ut  ad  paschale  feslum 
«  quadraginta  dierum  se  continentià  praepa- 
«  rel.  »  Serm.  4  :  i  Provisum  est...  ut  qua- 
I  draginta  dierum  nobis  esercitaiio  niodere- 
«  lur.  )  Serm.  a  :  i  Saluberrimè  nos  quadra- 
«  ginta  dierum  jejunio  pracpareinus.  «Similiter 
serm.  6,  8,  10,  12.  5°  S.  Petrus  Chrysologus, 
serm.  66,  conlra  relaxalioneni  jejunii  quadra- 
gesinialis  ait:  i  Si  ergo  quadraginta  dierum sim- 

<  plex,  puruni,  sequale,  tantis  lestimoniis  sub 
«  tantinunierosacranienti  traditum  nobis  àDo- 
I  mino  jejuniuni  perdocelur,  unde  novitasista? 
(  unde  ista  varietas?  etc.;  jejunium  sit  sequale, 
«  et  ut  est  nobis  traditum  servetur,  ad  corpo- 

<  ris  et  animae  disciplinam.  »  Item  S.  Basil. 
Hom.  2  de  Jejunio  ;  £.  Greg.  Nazianz.  oral. 
40;  S.  Joan.  Chrysost.  Honi.  16  ad  Aniioch.  S. 
Anibros.  lib.  de  Noe,  cap.  15.  0°  Cassianosv 
Collai.  21,  cap.  2i.  inducit  Gcrmanum  abba- 
teni  intcrrogantem  Theonam  cur  jejunium 
quadragesima;  compicatur  iriginla  sex  diebus  : 
nam  qui  jejunium  duciint  per  septeni  hebdo- 
inadas,  non  jejunant  sabbato,  nec  dominicâ; 
qui  sex  tantùm  hcbdoniadas  decurrunl,  jeju- 
nant sabbato  ;  et  in  ulrijquc  iriginla  sex 
dies  ji^junii  lanlùm  reperiiiiilur.  —  Rcsiiondet 
Tlieonas  quadragesimam  jcjunari  ut  dierum 
lotius  anni  decimœ  Deo  per  jejuniuni  offeran- 


1333 


DE  AIJSTINtNn 


tur.  Triginl.i  enini  scx  (lies  siinl  lolius  anni 
(Ifrima  pars. 

Ergo  anlo|)ascli;ilc  jejiinium  fuisse  qtiatlra- 
giiila  circiler  dierum,  Patres  quarti  ac  quinli 
seculi  testanliir,  nec  siià  œlate  sic  iiiflilutiim 
sed  à  priorilms  seeulis  ad  se  derivaluni  siippo- 
nunl. 

Sotmiilur  ohjeclioncs  contra  primnm  coik ttisio- 
tiem.  —  Obj.  1°  coiiira  primam  parleni  primœ 
conciusionis.  S.  Ainbros.  serni.  2S  dicit:  «  N m 
f  levé  peccatiim  est,  iiidiclam  fidelibiis  à  Dd- 
«  iiiiiio  quadragesiniani  non  jejunare.  »  El  S. 
Léo,  serm.  12  de  Qiiadrag.  :  i  .Muliiim  ii(ili(a- 
«  tis  affertmt  diviniliis  institiita  jrjunia.  > 
Ergo.  —  R.  SS.  Patios  sic  loqiii,  vel  quia 
Christus  jejiinii  exempliim  dédit  et  sno  exein- 
plo  monstravil  illnd  sibi  placere;  vel  quia  per 
Spiriliim  snnctiini  inspiravit  Apnslolis  ut  ilbid 
instituèrent,  sicut  Ipse  S.  Léo  dicit  serm.  0 
cit.  supra. 

Inst.  S.  Aug.  in  Psal.  100  dicit  jejuniuni 
nobis  prsecipi  ex  lege  et  Proplietis  et  ex  Evan- 
geiio.  Et  Epist.  119,  cap.  15,  dicit  quadrage- 
simani  jejunioruni  babere  aucloriiatem,  et  in 
veteribus  libris  ex  jcjunio  Moysiset  EliîB,  et  in 
Evangelioexjejunio  Chrisli.  Ergo. — R.adjiri- 
muni,  S.  Aug.  Inqui  de  jejuiiio  ab  illecebris 
mundi.  Ad  secundum,  sensus  est  quôd  jejuniuni 
quadragcsimale  habeat  auctoriiatem  à  praefatis 
tanquàm  ab  exemplaribiis,  non  tanquàm  ab  in- 
stituloribus;  nisi  forte  velis  Moysen  et  EMam 
etiam  inslituisse  nostrum  jejuniuni. 

Olij  2°  centra  seeundam  parteni  priin:B 
conciusionis.  S.  Clirysost.  Hom.  in  eos 
qiii  paschA  jejunant ,  ait  :  j  Multi  quon- 
«  dam  temerè  ac  sine  judicio ,  praecipuè 
I  verô  boc  lempore  quo  t^hristus  ea  tradidlt, 
«  ad  sacra  niysteria  accedebant  :  cùm  intelli- 
•  gèrent  Patres  quantum  ex  lemerario  accessu 
«  detrimenli  caperetur,  convenienles,  quadra- 
«  ginta  dics  jojunii,  precum,  auditionis  verbi 
«  Dei  et  conventuum  (le?is;nârunt.  »  • —  R.  vel 
S.  Chrysost.  ibi  non  loqui  de  prima  quadra- 
gesimse  institulione,  sid  de  illius  designatlone 
ad  omnia  illa  pietalis  cbrisiianœ  ofllcia  quse  ibi 
recense!,  vel  nomine  Patrum  intelligere  Apo- 
stolos,  quo  sensu  ipsemet  Paulus  dixit  :  Aam 
etii  liabeatis  mtilla  millia  pa'daçioqorum  in  Chri- 
slo,  sed  non  iiiullus  patres  ;  in  Cliristo  enim  Jesu 
per  Evangelium  tjeimi  vos.  Et  certè  in  quo 
Patrum  seu  episcoporum  conventu  ante  S. 
Chrysost.  inslituta  fuissel  quadragesima  in 
universâ  Ecclesià?  Non  in  aliquà  synodo  pro- 
vinciaU,    banc  enim  aucloritalem  non  habel 


\  El  JEJIJMO.  1534 

pro  inlA  Ecclesià  ;  non  in  generalî,  nam  Ni- 
caMia  suppniiit  jam  inslitutam,  ut  videnius; 
Conslanliriopolilana  nibil  de  quailrai^esinià  de- 
cernii  :  nulla  lamen  alia  synodus  œcumeiiica 
prri'ler  bas  duas  ante  S.  Chrysost.  habita  fuit. 
Dicendum  ergo  S.  Chrysost.  intelligere  qua- 
dragesjiuarn  inslilulam  ab  Aposlolls  qiios  hic 
nomine  Patrum  appellat,  idquo  elucescit  ex 
série  homiliœ. 

Obj.  3°  :  Victor  Antiocbenns  quinte  seculo, 
in  cap.  2  Marci,  docet  neque  à  Deo  neque  ab 
ejiis  Spiritu  ullam  legem  jejunii  esse  latam,  et 
poslea  concludit  :  !  Quod  si  vero  quadragesi- 
«  maie,  vel  aliud  quodcumque  jejuniuni  defl- 
«  niiuni  habemus,  propter  ignavos  et  negli- 
I  geniPS,  qno  nimirùm  quoque  ii  oiliciuni 
«  faciant,  prœfinitum  habemus;  sindiosi  nam- 
«  que  pielalique  dediti,  cerlo  aniuii  eoiisilio 
€  propensàque  voluntate  jejunium  illud  per- 
f  solvunt,  magis  quàni  ullà  omniiiô  legis  aiit 
«  pr-Tccepti  vi  compulsi.  »  Ergo.  —  R.  Victo- 
rem  Aniiochenum  solùm  ibi  asserere  Apostolos 
non  fuisse  obligatos  jejuniis  legis  mosaicaî  et 
Pharisaeorum  aut  discipulorum  Joannls,  nt 
palet  ex  contextu;  Chrlstianosque  modo  pie- 
lati  deditos  servare  jejunia  ecclesiastica,  non 
sicut  Judxi,  lege  cogente,  per  tcmporaliuni 
pœnarum  inilictionem,  sed  libéra  electione  et 
virtulis  amore. 

Obj.  i"  :  S.  Aug.  Episl.  86  ad  Casnlanum, 
diiit  :    «  Ego  in   evangcliels    et   apostolicis 

•  litieris,  loio(|ue  insirumento  quod  appellatur 
I  Tcsiamenlum  novum,  animo  rcvolvens,  video 

•  prœcepium  esse  jejunium  :  quibus  autem 
<  diebus  non  oporleat  jejunare  et  quibus 
«  oporleat,  prsecepto  Domini  vel  Aposlolorum 
«  non  invenio  definitum.  i  Ergo.  —  R.  1°  S. 
Aug.  in  hàc  Epislolà  nullalcniis  agere  de  jeju- 
nio  quadragesimae,  sed  de  jejuiiio  sabbaii,  con- 
tra quemdam  Urbicum.  qui  contendebai  more 
llomanorum  oinni  sabbito  esse  jejunandum. 
Uiide  sensus  S.  Augustin!  est,  non  esse  deter- 
minatum  à  Cbrislo  vel  Apostolis  quâ  ferià  per 
arini  circulum  extra  qundragesimam  sil  jeju- 
nandum, sed  hoc  cuique  libcrum  juxta  morein 
su»  ccclesiaî.  2°  S.  Aug.  ibi  loquilur  de  prae- 
cepto  quod  sit  scripiis  exaratum  in  sacris  Lit- 
teris,  ut  palet  ex  contexiu,  non  de  praccepto 
quod  sit  ore  Iradiluni,  quale  dicimus  esse  prse- 
ceplum  quadragesimae. 

inst.  S.  Aug.  Epist.  II.9  ad  Jaiiuariuin,  cap. 
17,  quadragesiniam  tribuil  soli  Ecciesise  con- 
sueludini,  sicut  neopliytorum  octo  dies  post 
pascha,   et  eos   ejusdem   facit  originis   rum 


1535  APPENDIX  IV. 

qiiadragesimâ  :  «  Ut  qnadraginta  illi  dies,  iii-  u,  verba 
d  quii,  anle  pasrlia  obscrvantur,  Ecclesi;e  con- 
«  sneliulo  i'obiiravii,sicfli:ini  utoclo  diesiieo- 
«  phytoriim  disliiigiianiiir  à  cœtcris,  idesl,  ut 
«  oclavus  primo  conciliai.  »  Ergo.  —  R.  Disl. 
ant  Quadragpsiniam  iribuil  consueludini  Ec- 
closise  roboranti,  C.  ;  insiiiuenti,  Pi.  El  lioc 
sensu  comparât  quadragcsim»  oclo  dies  neo- 
pliylnrum,  qnôd  scilicet  Ecclesiie  consueludo 
iilrosqneroboraveril,  elquôdcos  pariler  obscr- 
vel  Ecclesia,  quamvis  ulramqne  illam  obsor- 
vaniiam  pariler  non  inslituerit,  srd  primam 
acteperit  ab  Aposlolis  :  quanquàm  nibil  obesl 
quin  iiirunique  illud  insl.iuliini  Apnsiolis  ac- 
cepiiim  referatur,  licel  abrogainni  sil  allerimi 
ciicn  solcniiiis  adultoruin  bapiisinus  dosiil,  alie- 
runi  elianinuro  vigeal,  quia  ejus  raliones  per- 
manent. 

Obj.  a"  :  Socrales,  iib.  5  Uisl.  cap.  22,  scri- 
bit  .Apostolos  jejunium  quadragî  simale  <  arbi- 
«  trio  cujiisquc  ac  vobinlali  permisibse.  »  Idem 
Nicepliorns  ex  ipso.  Ergo.  —  U.  Socraii ,  No- 
vaiiano  honiini ,  et  Novatianam  circa  fesionim 
cclebrationem  ac  jîjnnionim  observanliam  , 
indiiTerentiam  propugnanii ,  lidem  non  esse 
adbibendani,sed  magiscredendum  SS.  Hieron. 
et  Leoni. 

Obj.  6°  :  Cassianus,  collât.  21,  cap.  30,  ira- 
dil  quadragesimale  jejunium  posl  apostolica 
tempera  ab  episcopis  insliiutum  fuisse ,  eô 
quôd  reniitlereiur  priscorum  Cbrisiianorum 
lervor ,  qui  iniiio  lolum  aniii  spalium  œquali 
jejunio  concludebanl.  Ergo.  —  K.  banc  esse 
privatam  Cassiani  opinionem  cl  infirme  funda- 
mento  ni.vani  ;  non  enim  cerlum  est  nec  veri- 
simile  Cliristianos  aposlolicis  temporibus  ar- 
ctissimum  loto  aniio  jejunium  observasse  : 
iinde  ,  co  reliclo,  SS.  Hieron.  cl  Leoni  adlia;- 
remiis. 

Olij.  7°  :  Berno,  .4ugieiisis  abbns,  circa  an- 
luiiu  lOli,  lili.  de  Hebus  ad  Missani  perlinon- 
libus ,  V.  2  el  7,  reponil  quadragpsimam  iiilcr 
çcclesiasiicas  consuciudines  à  Palribus  cl  non 
ab  Aposlolis  inslitulas.  Ergo.  —  R.  bunc  abba- 
trra  à  temporibus  Aposlolorum  remotissiniuiii, 
inajorem  non  inereri  lidem  quàm  SS.  Hieron. 
et  Léo. 

Obj.  8":  Cbronieon  Eusebii,  ad  annum  150  ; 
Rabbanus  Maiirus,  Iib.  2  de  Inslit.  cleric.  cap. 
54;  Ruperlus ,  Tuiiiensis  abbas ,  Iib.  i  de 
Divin.  Ollic.  cap.  9,  referont  instilutioneni 
quadragesimae  Tlielcspboro  ,  poniifici  romano. 
Ergo.  —  R.  ad  Eusebium  ,  ipsuni  rcferrc  quid  , 
alicpii  sentiani  ,  non  lamen  approbare.  En  ejus    I* 


1356 
Quadragesimale  jejuniura  à  Tbelcs. 
I  pboro  per  hoc  icmpi  s  inslit  uium  ac  praîce- 
«  plum  quidam  scribunl.  »  Insuper  Cbronieon 
Eusebii  esse  in  hoc  inlerpolalum ,  nec  isla  verba 
reperiri  in  mss.  codicibus  nolat  Natalis  Ale- 
xander  ex  Scaligero  et  Arnaldi  Poniaco,  in 
noiis  ad  Eusebium.  —  Ad  Rabbanum  el  Ru- 
perium ,  dico  ipsos  deceptos  fuisse ,  vel  jam 
inlerpolaio  Eusebii  Cbronico,  vel  leslinionio 
Libri  ponlilicalis  ,  Damaso  adscripti ,  el  rec^n- 
tiorcs  esse  quàm  ut  eis  prce  SS.  Hieron.  el  Leo- 
ne (idem  adhibeamus. 

Obj.  uliimA  :  Eusebius,  Iib.  5  Hist.  cap.  18, 
Apolloniuin,  srriplorem  ecclesiaslicum,  iniro- 
diicit  de  VIonlano  sic  loqui'nlem  .  «  Hic  esl  qui 
1  docuit  nupiiassolvi ,  et  qui  jejuniorum  leges 
«  primus  iniposuit.  »  Ergo.  —  R.  1°  quôd  , 
liceiTo  primus  habealur  in  versione  Eusebii  per 
Rufinum.  non  legiiur  tamen  in  aliis  emenda- 
tionihus  ,  sed  sic  :  <  Isie  esl  qui  nupiiarum  di- 
I  voriia  pcrdocet ,  qui  novas  jejunii  leges 
«  sancil.  i 

2"  Dato  quôd  deheal  legi  prinvia,  sensus  est 
qnôd  jejunioriim  insoliiorum  prajler  ecclesia 
siica  primus  leges  impnsuoril.  Ex  ipso  enim 
Terlulliano  Monlauislà  constat  cal  olicos  ob- 
servasse qu;edam  jejunia  anle  ipsiim  Monla- 
num.  Vide  Ijcuni  cilaluni  art.  5  praeced.  dis- 
serl.,  obj.  2. 

SolvU'iliir  objectiones  contra  secundam  conctu- 
sinnem.  —  Anle  soluliones  argumenlurum  , 
noiandum  1°  non  eodem  semper  rilu  ab  omni- 
bus fuisse  observaiam  quadragesiniani.  .\lii 
eam  incboabanl  à  ferià  sccundà  posl  domini- 
cam  quœ  diciiur  quinquagcsimx  ,  ita  ut  essent 
seplem  seplimanx  jejunii  ;  sed  ex  bis  aliqui  , 
ni  Greci  ,  excipicbant  à  jejunio  dominicam  et 
sabbatnin ,  ul  dicil  S.  Basil.  Hom.  2  de  Jejunio. 
Quidam,  solùin  dominicain  excipientes  ,  ulli- 
niam  helidoniailaiii  non  compiilaliant  iiilra  dies 
quadrage.-imalos,  quia  xeropbagiis ,  id  e*l , 
ariilo  slr.ciiorii|ue  vicia  iransigebaïur,  uldicit 
S.  Epiplia:iius  ,  cilalus  in  probationibus  con- 
clusiouis  :  niroliitpic  lann'n  ,  ul  palel ,  nume- 
rabaiiiur  iriginia  sex  dies quadragesimalis jeju- 
nii. Alii  iuclioabani  jejunium  à  lerià  secundà 
posl  dominicam  qune  diciiur  prima  quadrage- 
siuKR,  jejunautes  oumibns  diebus  usque  ad 
pascba,  excepta  die  Dominicà  ;  el  sic  erant 
etiam  triginla  sex  dies  jejunii  ;  quibus  ut  esset 
perfeclè  completiis  numerus  quadragenarius  ad 
n)ajiu-em  coiilorniiialeni  tum  jejunio  Christi , 
addiii  sunt  quatuor  dies  praecedeniis  heb- 
domad:B. 


1357  1>E  ABSTINENTIA 

Quando  aiitem  haec  addilio  fiicta  sii ,  iiici-r- 
lum  esl  :  qiiid;ini  eam  triliiiunl  Tlii'U'splmro 
papae  circa  médium  secundi  seculi ,  idijuc 
eruiinl  ex  ejusdem,  pnnlilicis  Epislolà  dcrie- 
tali ,  el  ex  cap.  Qnadragesima  ,  «lisl.  i,  qiiod 
capiit  dcsumptum  esl  ex  qiioilaiii  sormone  S. 
Anibrosio  adscripto  ;  scd  el  i^ta  Epislolà  el 
islc  sermo  sunt  apocryplia.  Id  videliir  tenimi  , 
hanc  addilionem  cs.se  peraiiliqiiam  cl  aiile 
lempora  S.  Gregorii  l'atlam,  siqiiidcm  ipse  in 
Sacrameniario  quod  ex  codice  Gelasii  papne 
collegit ,  feriam  qiiarlain  ante  qiiadragesimam 
ponal  capul  jejunii  ;  simililcr  in  Aniiplionaiio. 
Nec  oljslal  quod  ,  Hom.  i(i  in  Evang.  iiilni  ;i 
jejunio  quadragesima'  triiîinla  sex  oies  laiilùrn  : 
quia  hoc  triginla  sex  dies  soliim  conipnlal  à 
dominicà  prima  qu  idragesim»,  in  (juà  liomi- 
liam  liane  li;.buil  ;  ilem  et  quia  ipsa  quaili':ige- 
sima  quanlùm  a>t  oQiiinm  el  modum  solvendi 
jejuuium  posl  vesperas ,  ineipil  laniùiii  à 
duminicâ. 

>!ola  2"  varieialem  eiiam  incurrisse  in  forni:"i 
jejunii,  dùin  aliqui  qiiotidié  ad  vespeiuui  reli- 
ccrenlur  ,  alii  biduuni ,  alii  Iriduuni ,  alii  qiia- 
triduuu) ,  alii  intégrant  sepiimanam  aliscguc 
omni  cibo  Irans^gerent ,  ul  referuiit  S.  Ire- 
naeus ,  in  epislolà  ad  Victorein  papam  apud 
Eusebium ,  lib.  o  Ilist.  c^ip.  21,  seeundùm  ac- 
curaiioreni  translaiionem  ;  S.  Hieron.  Episl. 
15,  el  S.  Aug..  lib.  de  Moribus  Ecclesipe  , 
cap.  33. 

Obj.  1°:  S.  Irenaeus  apud  Ecclesiain ,  lib.  5 
llisl.,  cap.  24,  dicil,  loquens  de  jejnnio  qua- 
dragesima;  :  <  Quidam  unum  dieni  se  jejunare 
i  oportere  exislinianl ,  alii  duos  ,  non  pauei 
«  plurt-s ,  mulli  quadraginla.  >  Ergo.  —  I!.  1" 
verba  groeca  S.  Irena-i ,  ni  modo  diceliam  , 
non  aceuralè  reddi  bilinô  in  liàc  versione  Eu- 
sebii  per  Cliristophoisonum  ,  neipic  ciiain  in 
eâ  qu.b  est  Uiillni  ;  sed  siuipliciicr  laiiiié  red- 
dila  sic  sunanl  :  «  N^iiue  eiiini  soKini  de  die 
«  (  Patelin;  )  esl  diibiUilio  ,  se.l  c  li:im  de  spoeii; 

<  ipsius  jejunii  :  quiiiain  enim  exisiimanl  unam 

<  dicni  opportune  se  ji'junare,  quidam  duas  , 
(  quidam  eiiam  plures.  Quidam  quailragiiila 
I  horis  diurnis  el  nocinrnis  metiuniur  suum 

<  dieni.  »  Id  [irobal  Bollirin.  lib.  2  de  bonis 
Operib.,  cap.  14.  L!ndc  Nalalis  Alexander, 
sec.  2,  disfert.  4,  a.  3,  ex  eniendaiiori  vi-r- 
sionc  sic  referl  :  i  Neque  enim  de  die  sidùm 
«  controversia  est ,  sed  eliam  de  forma  ipsâ 
•  jejunii.  Quidam  eniin  exislinianl  unieo  die 
«  sibi  esse  jejunandum  ,  alii  diiobus  ,  alii  plu- 

<  ribus  :    nonnulli    eliam    quadraginla   boii^ 


ET  JEJL'MO.  i5S8 

<  diurnis  ac  nocturnis  computalis  ,  diem  siium 
«  ineliuiilur.  »  Non  Inil  ergo  diversilas  seeun- 
dùm S.  Irenaium  circa  ipsani  quadragesimani , 
an  eo  lenipore  per  qu  idraginla  dies  essel  jeju- 
naiulum.,  sed  circa  ipsum  modum  el  formani 
JHJiinii  illius ,  qualenùs  quidam  quolidié  refi- 
ciebantur ,  quidam  tolà  die  omneni  eibnui  sibi 
sublraliebanl  ,  alii  posl  biduuin  tanlùm  cibum 
suniebanl,  alii  posl  triiluuni ,  alii  posl  (piiidra- 
ginia  bons.  El  hnuc  es^e  sensuni  S.  Iren*i , 
palet  1°  quii  in  nullà  versione  dicilnr  quôd 
essct  coniroversia  aul  dul>  tatt  >  de  jejunIo  qua- 
dragesiuKV  ,  >ed  in  versione  Cfirislopliorsoni , 
de  jejunii  ratioiie  el  modo  ;  in  versione  Ru- 
lini ,  de  ipsà  spe,  ie  jejuniorum.  2'"  Quia  juxla 
S.  Ireniuum  eral  coniroversia  de  jejunio  qna- 
di'a:^esiin;i;  ,  sicut  de  pascbalis  celebratioiie. 
Sic  enim  scribil  juxla  ipsam  versionem  Cbri- 
slopliorsonl  :  i  Non  enini  de  die  paschalis  so- 
«  lùm  ,  sed  eii^in  de  jejunii  raiione  el  modo 
I  esl  isla  constiiuia  coniroversia  t  ;atqui  non 
er.nl  conlrover?ia  ;m  fesliun  pascli:e  forci  cele- 
branduiH  ,  sed  quâ  die,  an  Dominicà  ,  an  quà- 
cumi|ue  die  bebdoniad:e  :  ergo  similiter  ,  juxla 
eunideni  ,  non  eral  conlroversii  de  ipso  jeju- 
nio quadrage^iinoe  ,  an  servHndum  essel ,  sed 
quâ  forma  el  quo  modo.  .Adde  non  esse  verisi- 
ndle  talem  uni|uàm  firisse  varielntern  jejiinii 
pasi'balis,  ut  ali(|iii  pnlareiil  illad  unico  die 
coiicludi  ;  ciini  è  contra  lerluin  sil  ex  SS.  Epi- 
plian.  Ilieron.  et  Aug.  ciiaiis  fuisse  apud  veie- 
res  varieialem  in  forma  cl  modo  jejunandi. — 
R.  2°  Date  ,  juxla  S.  IreiiKum ,  diversitaiem 
illam  fuisse  in  numéro  dierum ,  niliil  ideô  ob- 
linent  lieierodoxi  ;  siquidem  S.  Irenaius  asserit 
diversi':ileni  illam  orlain  ex  iinpi>rili.à  ,  ac  irre- 
psi>se  in  quasilam  eccîesias  ex  pasioruni  negli- 
genlià  eonira  id  quod  pr  iidlùs  Iradiium  erit; 
sic  enim  prose(|uiliir  lreii*us  in  veisione  Ru- 
iini  :  «  Ccepu  liiiîC  diversilas  ab  illis,  ut  opi- 
«  nor,  qui,  non  simpliciler  quod  ab  ii.ilio  tra- 
(  diluni  e^l  lenentes,  in  dium  morem  ,  vel  per 

<  neg^igentiim  vel  per  iaiperitiam  ,  post  mo- 
«  diini  decideie.  »  Aliter  iiuidein  liabel  versio 
Cliri>lopliorsoni  ,  sed  ipsi  pra;f>'reiidiis  esl  Ru- 
liniis  aniiipiior  el  dociior ,  eô  magis  quod  ju.\ia 
Bi'ilarm.  loco  cilalo,  lexliis  grœcus  Irena-i  de 
verbo  ad  verbiim  laliiiè  reddilus  ,  hune  sen- 
suni importai.  Unde  Nalalis  Alexander  loco  ci- 
lalo ,  ex  accuraliori  Iranslationc  sic  referl; 
«  Alque  ba!c  in  ob=ervando  jejunio  varietas 
«  non  nostrà  iiriinùm  a;lale  nata  esl  ,  sed 
I  longé  a;'ud  m:!Jores  nosiros  cœpit ,  qui  ne- 
'  jligentiùs,   ut  vcrisimile  esl,  pra-sidcnles  , 


•35!)  APPENUIX 

I  ox  simplicilatc  el  iniperilià  orlam  cnnsiieiii- 
«  (linom  posleris  liMdidcninl.  > 

Obj.  2°  :  SocralPS,  liU.  5  Hisl.,  dicileos  qui 
BoiDae  siiiii,  1res  sepiiiii:inas  aille  P.isdia  , 
6ubbaio  el  doiiiinico  exceplis,  jeiiiiiare;  qui 
aiilem  in  lllyiià.  Gracia  el  Alexandrià,  aille 
scx  sepliuuiias  Pascba  praecedenies  jtjuniiiin 
quod  quadragesiinale  Voc.int  inclioare,  alios 
anle  scptem.  trgo.  Idem  lestaniur  ex  ipso  So- 
îoiiienus  ,  lib.  7,  c.  19  ;  Cassiodonis,  homo  ro- 
niamis,  in  llisloiià  Iripaitità;  el  Niceplioius. 
lib.  i'2,  c.  51-.  —  H.  Socralein  hàc  in  re  lidem 
non  niereri  ,  1°  (pila  partibus ,  si  non  errori- 
bns  Novalianoriini  addicluseral.  Qiiamviseniin 
haercsis  Novalianoruin  niliii  cuin  liàc  qii;«s- 
lione  de  jejunio  quadragesimse  conuniine  lia- 
berel,  hanc  lanieii  varielalem  Ectlesi*  roma- 
nx  imposuil,  ul  ilii  faverei ,  quia  siilicel  No- 
valiani  senliebant  esse  liberuin  el  indifferens 
qiio  quis  vcliel  die  pas(  ha  celebrare,  el  ideô 
A(/(a/>//0)7  voeari  ainabaiil  :  unde,  lU  Novaiia- 
nam  illani  indiffereniiam  in  discipliiue  inori- 
bus  exeinplo  Caiiiolicortini  ronianorum  proba- 
lam  facerel,  exliibet  varielalem  in  inoribus 
Ecclesia;  ronianie  et  ejiis  quoad  jejuniuni  dis- 
sidenliam  ab  aliis  ecclesiis. 

i"  Quia  secum  pngiial  Socrales  in  hoc  ipso 
capile  ;  scribil  enim  Ronianos  1res  coiilinnas 
hebdomadas  anle  pascha,  excepiis  sabbato  et 
dominkà  die  ,jejunare  :  el  infra  in  codent  capile 
scribil  :  Homœ  singulis  sabbalis  jejunant.  Quis 
verô  sibi  persuadeal  Romanos,  qui  reUqno 
anni  lempore  lam  religiobè  sabbaii  jejuniuni 
observabanl,  uleliani  consiai  ex  Sïj.  Uicron., 
Aug.  cl  Leone,  quadragesimse  sabbala  à  jeju- 
nio absolvisse? 

3°  Quia  hâc  in  re  fuisse  hallucinalum  Socra- 
lein ,  conslal  ex  priùs  laudaiis  SS.  Leone,  Pe- 
iro  Chrysoiogo  el  Cassiano,  ejusdem  aelalis 
scriploribus,  qui  jejuniiuu  (|uadragesiniak'  qua- 
draginla  dierum,  Honix  publieà  legc  sanciluni 
esse  et  observaluni  lesianlur.  Porro  non  est 
luirnm  si  graecus  lioiiio,  laiito  iocoruni  inier- 
vallo  ab  ui'be  roiiiinià  dislans,  roniana;  Eccle- 
siae  ignarus  fueril.  Forlè  liuic  errori  occasio- 
iiem  dedil  pluriiini  Chrislianoruin  liavennaî 
aul  eiiam  Uoinae  relaxatio,  coiilra  quam  iiive- 
bil  S.  Pelrus  Chrjsol.  supra. 

Si  diias  cum  Dalla'O,  non  esse  verisiinile 
Socratr-m  nientitnni  fuisse  in  re  cujus  prunipta 
el  expeiiiia  pioliaiio  in  onuiiuni  ocuiis  versa- 
liaïur,  —  R.  :  Non  assero  nieniltmn,  scd  forlè 
decepluni.  Sed ,  eslo  fueril  mentitus,  id  nulli 
iiicredibile  esse  débet,   qui  con«|iexerit  Ual- 


IV. 


iSiO 


Isenm  Ipsum  in  refcrendà  roniana»  et  gallicansc 
l^i  clesia;  disciplina  de  jejunio  inipiidcnter  fuisse 
nicniiluin  :  scribil  eniin  lib.  1  de  Jejunio  et 
Quadragesinià,  c.  2,  pastores  romana;  Ecclc- 
siLc  dotere  <  reprchendi  non  posse ,  adeôqiie 
I  ecclesiasiicè  vcrc  jejunare,   qui  horà  sexiA 

<  piannenl  cl  vespere  ciinanl....  No(|ue  aliud 

<  inier  dies  jejuniis  sacros  el  eos  qui  su  ni  à 
I  jejunio  liberi  discriinen  apud  eos  quidera 
«  apparci,  iiisi  quod  carne  illis  absiincnl,  his 

<  vescunlur  :  ccrlè  Ecclesia;  roniauae  pastores 
I  iiiliil  aliuii  vei  inipeianl  vel  exigunl,  nisi  ut 
«  jcjunia  eà  lege  colaïuur.  >  El  lib.  4,  cap.  6, 
dicit  jejuniuni  Adveniùs  sub  pœnà  seternae 
inorlis  ab  omnibus  observari.  Nuniquid  haec 
sunl  aj)ciia  el  puiidissinia  niendacia?  haec  la- 
nicn  poluil  Calvinisia  gallus  circa  mores  prac- 
senles  suae  ecclesia;  ;  cur  siniililcr  non  polue- 
rit  errare  Socrales  exlraneus  circa  mores  Ec- 
clesise  ronianœ? 

Quantum  ad  Sozoïnenum,  Cassiodorum  et 
Mcephorum ,  dieo  ipsos  sine  discussione  So- 
craiem  ferè  de  verbo  ad  vcrbum  seculos  fuisse, 
adeôque  non  niajorcm  niereri  lideni. 

Dices:  Sed  quis  credal  Cassiodorum  maxime, 
civeni  romanuni,  disciplinam  ccclesiae  suae 
ii^noràsse  el  ipsi  falsa  imposuisse?  —  R.  Cas- 
siodorum, sicut  alla  Socralis  et  Sozomeni  er- 
rata exseripsil ,  ita  et  illud  poluisse  exscribere  : 
nullus  nainque  ignorai  lempore  Sozomeni  pon- 
liliceni  romanuni  in  ecclesia  populiim  docuisse, 
cùin  id  teslenlur  S.  Leonis  serniones  ;  scripsit 
lanien  Sozouienus  loco  niox  laudalo  :  «  In  urbe 
I  Româ ,  nec  episcupus,  nec  alius  quisquam 
«  in  ecclesia  populum  docet;  i  idque  transtu- 
lit  in  suam  hisloriam  Cassiodorus  sicut  et  aiia. 
Neque  id  nemini  iiiirum  videri  débet,  qui  ad- 
vertil  consiliuni  Cassiodori  in  ilislorià  illà  Iri- 
parlitâ  aliud  non  fuisse  <  quàm  de  singulis  dic- 
«  latoi'ibus  (lelloraia   colligcre,  el  cum  auclo- 

<  ris  sui  noniine  in  ordincm  collocare ,  •  ut 
ipse  monet  in  ejusdem  historise  pralalione. 

Obj.  3":  Teriull.  lib.  de  Jejun.  cap.  li,  lan- 
lùm  nieniinit  jejuniorum  Parasceiii  el  sabbati 
seu  Paschalis.  Ergo.  —  R.  1°  TerluilianoMon- 
lanistse,  praeserlim  in  hàc  maleriâ  seribenli 
contra  Caibolicos ,  nullani  esse  fidem  adhiben- 
dani.  2°  Ibi  horiini  jejuniorum  lanlùni  memi- 
nit,  non  <iu6d  his  solis  diebus  jejunarent  Ca- 
iholici,  scd  quia  solenmiora  crantjejunia  etiu 
bis  conveniebant  Caiholici  cum  Montanislis 
quoa>l  xerophagias.  lusuper  dici  potest  Terlul- 
lianum  nominc  paschalis  inlclligere  lotum 
tenipus  illud  antepaschalc  quod  jejuniis  con- 


1541  DL  AUSTINK.NTIA  Kl  .FKJIÎMIO. 

sncnant  Catliolici  ;  sicnl  lil).  do  !(Ii)luI:i'rl:i .  u. 
U,  noniine  Pcnlecosirs  iiitcUigii  loiuiii  illud 
leinpus  qiiod  docurrit  à  l'asiliate  aJ  resliiiii 
Penlecosies. 

Obj.  4°  :  S.  Léo,  serm.  i  de  Qiiiidnig.  di- 
serlé  tesUtlur  tertiam  el  qiiiiilnin  feriaiii  a,  iid 
Koinanos  à  jejunio  exinii  :  t  Secundà,  in(|iiii, 
«  et  quailà  el  sexià  ferià  jejiinamus,  sal>balo 
•  auteiii  apud  B.  Pelruiii  Apostoliim  vigiiias 
I  celebramiis  :  »  vigiliis  atilem  adjmigebant!:r 
jejiinra.  Ergo.  — R.  hœc  verba  ciiiii  vii;inli 
circiter  liiiois  adjunclis,  non  esse  S.  Lconis, 
sed  in  ejus  sermonem  irrepsisse  alijiie  assula 
fuisse.  Id  constat  ex  co  quod  non  reperiantiir 
in  quiiique  codicibus  niss.  venciaiidie  antiqui- 
latis  el  probatae  fidei,  quos,  in(inii  ^alalis 
Alexander,  sec.  2,  disscit.  i,  evolvit Qiiesnel- 
lus.  Prinnis  exslat  in  régis  Cbristiaiiissiinl  bi- 
bliotbecâ,  n.  541  ;  secundiis  in  bil)liol.  illiis- 
tris  D.  Thuani,  n.  40;  leriiiis  in  eâdeni,  n.  108; 
quarlus  in  bibliol.  collcgii  Navarrici;  qiiintus 
in  bibliot.  S.  Germani  à  Piatis.  Etsané  S.  Léo 
ubiipie  ([uadiaginta  dies  jejunio  antepasciiali 
assignat. 

Iiisuper,  date  ba'c  verba  esse  S.  Leonis, 
inlelb'genda  forent  de  jejunio  qualuor  dieruni 
ante  primani  doniinieam  (luadragesinjse  qui, 
liceinondùni  lune  lege  prœciperenlur,  à  inul- 
lis  lamen  ex  devoiione  jani  observabantur,  ut 
teslalur  Maximus  Taurinensis,  Hom.  babità  in 
illud  Evangelium  quod  legitur  die  Cinerum. 

Obj.  5»:  S.  Aug.  Episl.  118  ad  Januarium, 
docet  cui([ue  liberuni  esse  pro  more  patri» 
suas  jejunare  vel  non  jejunare  quinlà  ferià  in 
quadragcsiiiià.  Et  Epist.  8fi  ad  Casuianuin, 
asseril  Uomœ  feriam  quiniam  à  jejunio  esse 
imnuinen).  Ergo.  —  R.  ad  primum.  S.  Aug. 
non  illic  loqui  de  quàlibet  ferià  quintâ  quadra- 
gesimae,  sed  de  ferià  quinlà  majoris  hebdonia- 
dse,  ut  patet  ex  série  toliiis  Epistoiie  el  ex 
ipsà  quiestione  faclâ  à  Januario  :  «  Quoeris 
<  enim  iiis  verbis,  inquit  S.  Aug.,  quid  per 
1  quintain  feriam  uliinix  bebdomada;  (juadra- 
I  gesiniae  lieri  debeat.  »  Liberuni  ergo  fateor 
fuisse  lempore  S.  Aug.  in  Ecclesià  africanâ  je- 
junare vel  non  jejunare  ferià  quinlà  in  cœnâ 
Domini,  imô  Missam  celebraie  aiit  Eucbaris- 
tiam  sunirre  jéjunum  vei  pransnm,  ut  constat 
ex  can.  29  concilii  Caribag.  idque  ex  quodani 
usu  propler  siiigulareni  commemorationera 
cœnce  Domini  introducto;  sed  nego  id  liberuni 
fuisse  quàlibet  quintâ  ferià  quadragesliiia;.  Ad 
secundum,  dico  S.  Aug.  ibi  non  loqui  de  je- 
junio quadragesiinse,  sed  de  jejuniis  quiB  per 


13» 

toi  uni  annuni  muiti  ex  pià  consueUidine  Roiiia> 
observabant,  ut  constat  ex  ipso  S.  Aiig.  in 
eàilcni  Ejiist. ,  ubi  dicit  (ideles  qui  pietali  stu- 
debanl,  solilos  fuisse  quarlà  el  sexiâ  feriâ, 
necnon  sabbalo  jejunare  per  totum  annum  ; 
IVrià  auteni  quintâ  non  jejunare  nisi  paucos 
clciicos  et  uionacbos.  Insuper  diccnduniquôd, 
si  alicubi  feria  ([uinla  in  quadragesiniâ  erat  à 
jejunio  inuiiuuis,  haîc  rclaxalioconipcnsabatur 
per  ni.ijoreni  bebdoniadaruin  numeruni,  ut 
observavimus  siipra. 

Obj.  G  '  :  S.  Gregorius  Turonensis,  lib.  10 
llistoriarum  Fjancorum,  cap.  31,  iradil  Per- 
peiuutM,  episiopuin  Turon.  circa  annuni  460, 
j  insiiluisse  jejnnia  vigiliasque  qualiter  per 
«  circnlum  anni  observarenlur,  quod  bodie , 
I  inquit,  apud  nos  tenetur  scriplum.  >  llle 
aiiteni  ordo  jejuniorum  qune  Perpeluus  insli- 
tuilerat  diversus  à  cseteroruni  more,  et  feriam 
quinlani  et  sextam  tantùm  quadragesima:  je- 
junio addieebal  :  t  De  jijuniis,  inquit,  post 
(  quin(|uagi'siniam  quarta  et  sexta  feria  usque 
«  Natales.  Joannis.  »  Ergo.  —  R.  Perpetuum 
instituisse  jejunia  et  vigilias  ccrtis  diebus  per 
anni  circulum  exlra  quadragesimam  ;  de  jeju- 
nio vero  quadragesinioe  quod  jani  ante  inslitu- 
lum  cratnibil  sanxisse.  INec  te  moveatquôd  fe- 
rià quarlà  et  sexià  post  quinquagesimam  esse 
jejunandum  décernât  ;  non  enim  bic  quinqua- 
gesinia  antepascbalis  intelligenda  est,  sed  quin- 
quagesinia  pasci^alis,  hoc  est,  quinqua.;inta 
dieruni  inlervallum  quod  à  Paschate  ad  Pente- 
costen  decurrit,  quo  tempore  non  jejunabatur, 
unde  dicit  post  quinquagesimam  esse  j  Juiian- 
duni.  Moris  enim  ecclesiastici  lune  erat  appel- 
lare  Pentecoslen  qitinquagesimœ  solemiiilatem, 
quia  est  dies  quinqnagesimus  à  Rcsurr  ciione 
Domini.  lia  in  concil.  Aurelian.  1 ,  can.  25; 
in  concil.  Turon.  2,  can.  17  ;  apud  Cassianum, 
collât.  21 ,  cap.  1 1  ,  et  alibi. 

Obj.  7°:  Cassianus,  Collai.  21,  c.  27,  scribit 
quosdam  jejunare  sex  bebdomadas,  alios  se- 
ptein.  Basilius.  serm.  2  de  Jejunio,  non  pluri- 
bus  quàm  quinquc  diebus  nionet  esse  jejunan- 
dum. Ergo.  ^  R.  baec  conciliari  ex  pra;nota- 
minibus  ad  solutionem  objectionum.  Qui  enim 
quinque  tantùm  diebus  jejunio  consecrabant, 
et  qui  sex  diebus  in  liebdomadà  jejunio  con- 
secrabant, et  qui  sex  diebus  in  bebdomadà 
jejunabant,  sex  bebdomadibus  jejunium  con- 
cludebant,  ita  ul  utrobique  forent  iriginla  sex 
dies  jejunii  ;  compulatis  scilicet  utrobique  sex 
diebus  ultiinx  iiebdomadae. 

Obj.  8":  S.  Ambros.  serm.  24,  dicit  aliqiioi 


154Ô 


APPENDIX  IV. 


1344 


sui   Icniporis  jejiinare   qiiinquagcsimam  pro    . 
quadiagesiinâ.  Ergo.— U.  S.  Airibrosiiiiii  id  le-    ; 
ferre  (iiiidrm,  scd  non  probare  laïKnuini  inajo- 
runi  aucioriiaic  insliliiium,  qiiiii  poiiùs  im- 
probare  laiiquàm  ex  pariiciilari  qiioruiiidaiii 
pr;rsiiinplioiie  insliluiuni.  Caleriiin  S.  An;-    i 
brosiuni  pro  indnbitalo  habere  per  qiiadraginla 
dies  esse  jejiinandimi,  ex  cjus  scrmuiiibiis  de 
quadragesiiiiâ  ikiIcI. 

§  2.  A  quo  iiislilula  siiU  jejunia  quatuor  lem- 
pbium. 

Dico  :  Probabile  est  jejmiia  qiialiior  teinpo- 
rum  iiislilula  esse  ab  Aposiolis,  licel  aliqua 
diversilas  supei  veneril  circa  lempiis. 

Quidam  probant  priiiiain  partein  ex  illo  Luc. 
Acl.  27  :  Ciim  jam  non  essct  tutu  naviqalù),  eb 
qubd  et  jcjuiiimjam  prwteriissel.  Sed  alii  vo- 
luiit  id  inlelligi  de  jcjunio  Judaîoriini.  L'iide 
efiieaeiiis 

Probalur  ex  S.  Leone.  Is  seriiinne  primo 
deJeJMnio  Penleeosies,  sic  ait  :  t  liddiernain, 

<  dileciissinii,  fesliviiaieiii  desceiisione  Spiri- 
«  lus  saiicli  consecratain  seqnilnr,  iil  iioslis, 
I  soleinne  jeiiiniiiin....  licplelis  nainipie  .\po- 
«  slolib  virlule  prsEinissà....  Non  ainliiginins 
i  inter  caMira  cœlesils  sacranienia  doeirin*, 
«  banc  spiriuialis  conllnenliœ  disciplinani  de 
«  Paracieii  niagisierio  priinilùs  fuisse  conce- 
I  plain....  Ili  ilaqiie  doclores  qui  exeniplis  et 

<  Iraililionibiis  tuis  oiiincs  Eeclesia;  filios  iiii- 
I  bueruni,  tiroeininni  niililia;  cbristiana;  san- 
I  dis  jejuiiiis  inehuârunt....  Qiiarlà  igilur  et 
t  sexlà  ferià  jiyiinanius,  sabbato  apud  B.  Pe- 
«  triiin  Aposloloruni  vigilas  celebranuis.  s 
Yigiliis  aiileni  anncxiiin  eral  ji'JMiiiuni.  Ex  qni- 
busevidi-iiierliqnei,  jiixla  S.  Loonem,  Apusio- 
los  et  boc  ji'jiiniuiii  ol)servà;-se,  et  posleris 
observanduiii  indixisse.  Et  serin.  2,  de  eodom 
Jejunio  dieit  :  <  Hoc,  jejniiiiini  qiiod  ex  aposlo- 
I  lioà  tradilione  snbseqiiiiiir,  sancià  obser- 
•  vaiilià  celebrenius....  (Juariû  igilur  et  sexlà 
«  ferià,  »  etc.,  ui  supra. 

Idem,  sernione  7  de  Jejunio  septimi  mensis, 
idesl,  .«ieplcmbris,  dicii  :  •  Aposiolica  iiisiltu- 
I  tio,  (iileclissimi...  ita  veleris  Tesianienii  de- 

I  crela  disiinxit,  ut qu;i;  dudiiin  lueranl 

«  consiiciudinis  judiiccc,  lièrent  observaiilia; 
«  ciirisiiana;.  »  Et  in  (iiie  :  <  Quartà  et  sextà 
€  ferià  jejunamus,!  etc.,  ut  anle.  Et  sermone 
8  deeodem  Jejunio  :  «  Ciii  niedicinae  (scilicet 
«  ji'iiiiiio)  cùni  lenipus  non  sit  confrumn,  lioc 

<  laiiicn  liabemus  aplissimuiii,  quod  apostoli- 
«  eis  et  legalihus  instiiiilis  videmus  eleclniii. 


I  ui  sicul  aliis  anni  leniporlbus.  lia  in  mense 
«  seplimo  spiriluahbus   nos   piirineationibus 

<  eniendemus.  »  Idem,  serin.  1  de  Jejunio 
decinii  mensis,  hoc  est  decenibris,  sic  ail: 
f  Tria  vero  snnl  quae  maxime  ad  rcNgiosas 
«  pertinent  actiones,  oraiio  scilicet,  jejunium 
«  et  eleeniosyna  :  qnibus  exercendis  omne 
«  quidem  lempus  acceptum,  sed  iilud  est  slu- 
«  dio>iùs  oliservandum  quod  aposlolicis  acce- 
j  pinuistraditionibusconsecraium;  sicul eliam 
«  decimiis  liic  mensis  moreni  referl  veleris 
«  iiisiituti,  ut  tria  illa  de  quibus  locutussum 
«  ddigeniiùs  exequamur...  Quarlâ  igilur  et 
«  sexlà  ferià,  «  etc.,  ut  ante. 

Keftal  soliim  jejunium  vernum  ;  sed  cùm 
serm.  8  priùs  laudato  de  Jejunio  septimi  men- 
sis, dicat  aposlolicis  instilulis  jejunium  esse 
clectiini  in  lioc  mense  sicul  aliis  anni  tempori- 
bus;  cl  serin.  8  de  Jejunio  decimi  mensis  ,  an- 
numereljejunium  vernum  aiiis  jejuniis  quaiuor 
teinpornm,  bis  nen;pe  verbis  :  i  Jejunium  ver- 
I  iiiini  in  qiiadiagesimà,  a>slivum  in  Pente- 
c  coste,  autemnalc  in  mense  seplimo,  byemale 
>■  anlem  in  hoc  qui  dccimusest,  celebramus,  > 
aperié  colligitur  SS.  ponlilicem  censuisse  sin- 
giila  qiiatu(  r  anni  lemporum  jejunia  esse  tra- 
duionis  aposlolicx. 

Mis  vietiis  argumentis  Dallxus  Calvinista, 
lib.  -i  de  Jejuii.  c.  8,  respondet,  Ecclesiain 
romanam  tcmpore  S.  Leonis  equidem  jeju- 
nia servâsse  quatuor  anni  temporibus,  sed 
negat  Jiunc  fuisse  universalis  Ecclesiae  mo- 
reni. 

Conira  S.  Léo,  serm.  7  de  Jejunio  decimi 
mensis,  cap.  2  dicit  :  «  Mis  autem  coiiversio- 

<  nibus  per  providenliam  grali%  Dei  addila 

<  sunl  saiieia  jejunia,  qux  in  quibusdam  die- 
«  i)us  ab  universâ  Ecciesiâ  devolionem  obser- 
»  vaniia'  geneialis  exigèrent.  >  El  serra,  i  de 
J<>jiiiiio  sepiimi  mensis,  cap.  2  :  t  Quamvis 

<  aiilcin  iiiiiciiique  noslrùm  liberum  sit  voiun- 
i  tariis  casti..:alionil)U3  proprium  corpus  afli- 

<  cere...  quiiiiisdam  tamen  diebus  ah  omnibus 
«  oporlct  celebrari  générale  jejunium  ;  cl  tune 
i  ellicaeior  esl  sarraliorque  devoiio.  quando 
t  in  operibiis  pietalis  lolius  Ecclesiie  unus 
i  animus  et  unus  esl  sensus.  >  Inleiligere  au- 
tem per  tolnm  et  universam  Ecctesiam,  nrbis 
Roina;  ecclesiam  ;  per  omues,  solos  romanos 
cives;  et  per  qeuerale  jejunium,  quod  solis  Ro- 
manis est  proprium,  ut  facil  Dallajus,  non  so- 
liini  est  ludere  et  cavillari,  sed  apertè  abuli 
lerniinis. 

Heponit  hserelicus,  S.  Leonem  non  reponere 


1545  DE  ABSTINENTIA 

siculi  nos  jejunium  aestivum  post  Penlccostcn, 
sed  in  Pentecoste.  Verùni  jpjuniuin  in  Pente- 
cosie  et  post  Pentccosien  idem  ost  S.  Leoni, 
qui  eiiani  iiliid  posl  Peniccosten  diserte  collo- 
cat,  sernionc  1  de  Jejunio  Peniecosics  piiiis 
Inudato. 

Probatur  secunda  pars  coneliisionis  1°  ex 
concilio  Moguiiiino  anno  815,  sub  Leone  III 
et  Caroio  Magno,  eau.  Ô4,  ubi  diciiur  :  i  Coii- 

<  stiluinius  ut  quatuor  anni    lempoia  ab  oni- 

<  nibus  cum  jejunio  observeniur,  id  esi , 
«  niense  niarlio  ,  hebdouiadà  prima...  siini- 
€  liler  mense  juuio,  bebdomadà  secundà... 
I  simililer  niense  seplembri,  bebdomadà  terii:'', 
I   et  in  mense  decembri,  hebdornadâ  quic  fuo- 

<  ril  plena  anle  vigiliaui  Nalalis  Doniiiii.  t 
Uefertur  disl.  70,  c.  Conslilitinms.  "l"  Ex  con- 
cilio Salegunsladiensi ,  in  eâdem  d  œcesi  Mo- 
gunlinà  celebraio  anno  i0i2 ,  ubi  vocalur 
incertum  jejunium  quatuor  tenipurum,  et  pauio 
aliter  quàm  in  Moguutinà  syuodo  ussignaulur 
teoipora  ji>junii.  lieleriur  ibidem,  cap.  de  Je- 
junio. 3°  E\  epislolà  Gofliidi  abbalis  eirca  an- 
nuni  1129,  in  quà  qu»rit  ab  llildeberlo,  ep;- 
scopo  Cenomaucnsi.  in  quà  bebdomadà  junii 
jcjunia  essenl  celebrauda.  Ergo. 

Dices  1°  coulra  primani  partem  conclusio- 
nis  :  In  quibusdam  breviariis  romanis  legittir 
decimà  quarlà  ovtobris  sanetuni  Calixtum  pa- 
parn  insliluisse  quatuor  anni  lempora  quibus 
jejunaretur.  Ipse  Calixlus,  in  epislolà  ad  Be 
nediclum  episcopum,  qux  citatnr  à  Gratiano, 
dist.  76,  c.  Jejunium,  scribit  quod  jejunium 
quod  1er  in  anno  celebrabatur,  quaier  sit  ce- 
lebrandum;  unde  eruitur  salleju  unum  ex  je- 


ET  JEJUiMO.  1346 

juniis  quatuor  leniporum  ab  ipso  fuisse  insli- 
tulinn  :  et  puntific:ile  Damasi,  quatuor  il'a 
jfjunia  J)  ipso  Cabxlo  Irad,!  ih>liliila.   Eri-o. 

Uiiidarn  respomlenl  m  corriclione  breviaiii, 
loco  prioium  verborum,  biec  esse  substiiula  : 
1  CcHisliluil  quatuor  anni  lempora,  quibusje- 
i  junium  ex  apostolieà  Iradilione  aiceplum  , 
«  ab  omnibus  servaretur  :  t  ex  quo  collig.iur 
bx'c  jejuiiia  ('ui^se  quidem  ab  .^poslolis  inslilu- 
la,  sed  cùm  varieias  accidisset  eirca  lempora 
quilius  observarenlur,  Calixlus  ea  designavit. 
M  ejus  epibiolam,  respond,  nt  sensum  esse 
quiid  restituent  consueUidinem  quaier  jiju- 
nandi,  qua:  ajiud  ali(|uos  ex  parle  collapsa  erat, 
iia  ut  nonuisi  1er  jejunarenl.  Ad  ponlilicale 
KaiiKisi,  diciiiit  eo  siguilicari  Calixtum  fuisse 
priniuni,  non  qui  b*c  jejunia  iiislitueril,  sed 
qui  scriplo  mandaverit  id  quod  pià  Iradiiiune 
priùs  servabatur.  Sed  resp.  breviùs,  et  episto- 
lam  Calixli  et  pouiilicalo  Damaso  adscriptum, 
ex  qiiibus  in  quibusdam  breviariis  irrepseraut 
qu;e  olgii  iuiiiur,  mine  ab  erudilis  explodi  ut 
apocrypba  el  siipposililia,  proindeque  nullius 
aut  levissnnœ  auciorilalis  esse. 

Dices  2":  Terlullianus,  lib.  de  Jejunio,  caj). 
2,  scribit  Cbrislianos  docere  nulluni  ab  Apo- 
slolis  impositum  jejunium  prx-ler  quadrag-si- 
malc.  Ergo.  —  U.  nullam  tideni  esse  adbiben- 
dam  Teriulliano  scribenli  contra  Cailiolicos, 
ex  quo  ab  jpsis  in  Mi)ulaui  ba;resim  deleclt  : 
docebaiil  i|iiii!eiu  Cbri>lijni  nullam  aliam  qua- 
lUagesimam  esse  sibi  impui-iiani  pr;eler  qua- 
dragfsimam  anleiiascliaîem  (cùm  ipse  Terlul- 
lianus cum  suo  Mouiauo  plures  aslrueret),  sed 
non  iillum  aliud  j  juniuiu. 


INDKX. 


SUMMA  MORALIS  Doctrine  Tuomi- 
STic.c  ciRCA  Decaloglm.  CoI.  9-10 

PRfLOQl'lL'M  DE  HeLIGIO.NE  ,  MAXIMÉIQIE 
DE  ORATIO.NE.  11-12 

Articuli'S  PRiMus.  De  orationc  in  gé- 
nère consideraià.  14 

§  1.  De  naturà  et  necessitale  oraiio- 
nis.  Ibid. 

§  2.  De  objecto  orationis.  2-2 

Quaeres  1°  utrùm  in  oratione  debea- 
mus  aliquid  delerminaiè  à  Deo  peiere.      Ibiil. 

Quaeres  2°  quxnam  deierudnaiè  et 
absolutè  peti  debeni.  21 

§  3.  De  eOicaciâ  orationis.  50 


Ulrùm  oralio  liabeat  infaliibilem  elfe- 
ctum.  3Q 

Quicres  1"  :  Quoi  requirunlur,  ul  ora- 
lio piè  fiai.  -a 

yuTeres  2°  :  Qualis  debeat  esse  oraniis 
liducia  ad   iufallibiliter  inipeiraiidum.         35 

Qiia;res  3"  :  L'iiùm  ad  mlallibililer  im- 
pilranduin  necosse  sit  ul  quis  pro  se  ip- 
so petat.  59 

Uu.tires  4°  :  l  irùm  oratio  siiieperseve- 
r  Milià  scuiper  sii  inelbeax.  40 

UiKtrcs  ;  Quare  Dcus  d^ifen  poccan- 
lium  M)!a  ,  j'deo  U  soli  perstivciiiuies  iu- 
fallibiliier  iuipeirent,  4} 


\Ù1 


6i 
Ibid. 
7i 
Ibitl. 
78 
83 
88 
92 


Quseres  :  Qiianidiii  persevorare  débet 
oralin,  iii  iiifalliliililer  inipeirei?  43 

,    Articulus     II.     De     oralione      i)u- 
blicà.  44 

EXPOSITIO  PRIMI  PU/ECEPTI  DE- 
CALOGI.  61-62 

Qu.ESTio  oiic4.  Qiiiil  islo  primo  man- 
dalo  praecipialiir  ,  el  quid  pripliil)ealur. 

AuTicuLi'S  PRiMis.  De  ailor;itioiK'  et 
ciilUi  latriœ  soli  De»  dcbilo  ac  proi)rio. 

Articiilis  II.  Qnid  sit  supcrstitio  ,  et 
qusenaiu  illius  species. 

§  1.  De  supersiilione  indebiti  ciillùs 
veri  Dci. 

§  2.  De  siiperstitioneciillûs  divini  crea- 
lurse  exbibili ,  seii  de  idololatiià. 

§  3.  De  supersiilione  divinativà  in 
communi. 

§  4.  De  speciebus  divinaiionis  snper- 
slitiosae. 

§  5.  Ulrùni  divinalio  quae  lil  por  aslia, 
sil  licita. 

§  6.  Ulrtim  divinalio  quye  lit  per  soni- 
nia,  per  augiiria,  oniina,  et  alias  liiijus- 
niodi  observationes  exleriornni  reriim  , 
sit  illicila. 

^  7.  Ulrùni  divinalio  qiia'  lil  per  sortes 
sil  licita. 

§  8.  Desuperstiiionibus  vanarum  ob- 
servaiiliarum. 

§  9.  Deniagià,  et  malelicio. 

§  10.  Desuperstiiionibus  in  adjuralio- 
ne  conlingenlibus. 

APPENDIX.  De  possibilitate  et  exi- 

STENTIV  MAGl/E. 

AiiTiCLXL's  III.  De  peccato  irroliyiosila- 
lis  quod  reperitur  in  tentatione  Dei.  140 

Aiti  icLLUs  IV.  De  sacrilegio.  147 

EXPOSITIO  SECLiiNDI  PU/ECEPTl 
DECALOGI.  155-150 

Qi  jiSTio  PBIMA.  De  juramexto.  159 

Articulus  PRiMUS.  Quid  et  quoHiplex 
sit  jiiranienluni. 

Ariiculus  II.  An  et  quando  juranioii- 
tuni  sil  liciluni. 

Arikiius  III.  l'irùni  juranientnni  ba- 
beal  viai  obligandi. 

Articllus  iV.  De  irrilalione,  et  dis- 
pensalioue  juramenli. 

Ariiculus  V.  De  personis  quibns  non 
conipelil  jur.ire  ,  el  de  allis  rébus  ad 
f()ni|)!('l;ini  juraiiiriiii  iiiilili.uii  s|i(>ii;iii- 
tibns. 

AI'l'EMtlX.  De  ))roinissioue. 


INDEX 

?! 


08 


103 


1(17 
120 


129 


135 


160 
164 
174 
187 


201 


Qi'.f.sTio  II.  De  veto. 

Articilus  PRI.MUS.  De  esscnliû  et  divi- 
sione  voii. 

§  I.  Dem.'iterià  voti. 

§  2.  Deliberlaie  sive  deliberatione  ad 
vovcndum  requisilà. 

§  3.  De  conditioiie  appositâ  vote. 

§  4.  De  voio  solonmi  et  simplici. 

§  5.  De  voto  personali  el  rcali,  an  pos- 
sil  impleri  per  aliuni. 

Articilus  II.  Ulriini  omne  volum  obli- 
gel  ad  sui  obsorvalionem. 

§  1.  De  lenipnre  que  vovens  leneUir 
ad  iiiiplelionein  voli. 

§  2.  Ad  qnid  leneatur  vovens,  quando 
ex  ejus  culpà  malcria  voli  elTecla  est  ini- 
possibilis. 

§  3.  De  obligalione  vovenlis  aliqnid 
indelcrniinalè  ,  aul  quando  de  ejus  in- 
tenlione  non  constat. 

§  4.  In  quo  plures  casus  particulares 
circa  voli  obligaiionem  occiirrenles,  re- 
solvuiilur  per  brèves  quaisliones. 

Articilus  III.  De  voiis  eniissis  à  perso- 
nis qua;  alicrius  potc.-lali  subduiUur,  ac 
de  euiumdcni  irrilalione. 

§  1.  De  votis  puororum. 

§  2.  De  volis  coiijngalorum. 

§  5.  De  volis  reliyiosorum. 

§  4.  De  volis  servoruin. 

Articulus  IV.  De  disponsaiione ,  et 
coniinulalione  volornni. 

§  1.  Ulrùm  suinnius  Ponlilex  c.\  légi- 
tima causa  possii  in  omnibus  votis  eiiaiii 
soleiniiibus  Ueligionis  dispeiisare. 

§  2.  Lirinii  episci>i)i  valeant  dispensare 
in  volis. 

§  3.  De  coiiumiiatione  voloruni  ;  (juo- 
niodô  sil  faciiMida. 

Qu.ESTio  III.  De  blaspheniià. 

Articulus  prihcs.  Quid  cl  quoiuplex 
sit  blasphcmia. 

Articulus  II.  lilrùni  blasplieinia  sent- 
pcr  sit  pcccaluin  iiiorlale. 

Articulus  III.  L'trùin  peccalura  bla- 
spbeinia;  sil  maximum. 

EXPOSITIO  ÏEKTIl  PR/EC£PTi  DE- 
CALOGI.  337:538 

Qu/ESTio  UMCA.  De  operibus  quse 
islo  mandalo  prxcipiuiilur  el  proliiben- 
lur.  338 

AuilciLls  PR.MUS.  Quibus  opr;  bus  v.i- 
carc  icncaniur  lidelcs  in  dicbus  doiiiini- 
cis  el  fcstivis.  344 


203 
203 

214 
219 
221 

230 

233 

258 


241 


244 


218 


25i 
236 
261 
268 
273 

275 


281 


2!« 


292 
297 


Ibid. 


ôOi 


507 


AnTicULtlS  H.  An  o't  ()Uxnain  opéra 
anitii%  sitil  proliibila  in  die  fcslo.  533 

AinicuLis  III.  An  oninia  opéra  corpo- 
taiia  sinl  pruiiibita  in  ilic  Testo.  560 

Articulus  IV.  In  quibus  casibtis  opéra 
servilia  in  die  (eslo  exerceri  possint  abs- 
que  peccalo.  363 

AuTiciiLis  V.  In  quo  cselera  dubia  oc- 
Ciirrenlia  eirca  hujnsnioili  opéra  breviter 
explicanlur,  ôl'i 

AiiTiciLi's  M.  De  prœceplo  ecclesia- 
slico  auilicndi  Missain  in  die  l'esto.  576 

§1.  De  requisilis  ad  riiè  implendnm 
prxccpiuin  audiendt  Missam  in  diebus 
domiiiieis,  et  feslivis.  584 

§  2.  yiisenain  sint  eausae  ab  hoc  prae- 
ceplo  cxcnsantes.  588 

BP.EVIS  DISSERTATIO  de  profama- 
Tio.\E  RKi  SACR.€  per  simoniiE  pecca- 
tum.  595-594 

Articulis  PRiMLs.  De  maleriâ  circa 
quani  siinonia  comniillilur,  seu  de  rébus 
spirilualibus  ,  et  illis  annexis.  400 

§  t.  L'irùni  senipei'  sil  illiciluin  prosa- 
ciaïuenlis  pecuni.nn  tiare.  402 

§  2.  Ulrùm  sacramenlalia  el  aclus  ac 
funciiones  spirilu.des  vendi  possml  abs- 
que  sinionià.  410 

§  3.  Uirùni  sit  sinioniacum  aiiquid 
exigi're  ab  lis  qui  recipiunlur  vel  proli- 
leniur  iu  Religione.  415 

§  4.  L'trùni  sil  licilum  pecuniam  acci- 
pcre  pro  his  qua;  sunl  spirilualibus  an- 
nexa. 420 

§  3.  L'irùm  vendere  aul  eniere  beneli- 
cia  ecclesiaslica  sil  sinionia  de  jure  di- 
vine. 425 

§  ().  Ulrùni  coniniend;e  ,  praislinionia 
el  pensiones  absque  sinionià  vendi  ,  aul 
rediiui  possint.  426 

Articilus  II.  De  rébus  icmporalibus 
qiix  sunt  preliuiu  reruiii  spiriiualiuni , 
el  concurrunl  ad  sinioiiiam.  429 

§  1.  In  quo  explicanlur  hxc  iria  niu- 
ncra  in  paiiiculari.  Ibid. 

§  2.  An ,  si  temporale  sit  principale 
niotivuin  dandi  spirituale,  non  verù 
pretiuni ,  coniiuillalur  simonia.  454 

Articdlus  111.  De  paclis ,  aut  conven- 
tionibus  qu*  possunl  conslitucre  siino- 
niam.  437 

§  1.  Uli'ÙMi  coiiiniiilalur  sinionia,  aiili- 
doralem  obligaliouein  ia  pacluiu  dedu- 
cendo.  438 


I^DËX.  is&u 

§  2.  Ulrùm  rcdemptio  Vekationls  clrca 
res  spiriluales  ,  el  maxime  beneDcia,  sil 
sinioniaca.  440 

§  5.  i;iriiin  in  permutationibus  cl  trans- 
aclionibus  beneliciorum  reperialur  si- 
nionia. 44â 

§  4.  An  in  rennnliatione  benelicii  faclâ 
in  l'avorein  alterius,  aut  in  conlidentiam, 
simonia  coniniillatur.  446 

Articuli's  IV.  De  pœnis  contra  simo- 
niacos  in  jure  laiis.  448 

§  1.  De  censuris  lalis  contra  sinioniam 
commiltenles  in  ordinibus  ,  in  ingressu, 
vel  piofessione  religion is  ,  et  bi'neliciis.      450 

§  2.  De  sccundà  poenâ  sinioniaci , 
nempe  quod  leneaiur  rem  spirilualem  , 
V.  g  ,  benelicium  diiniitere.  455 

§  5.  De  lertià  pœnà ,  nempe  restitutio- 
ne  prelii  simoniaeè  accepli.  460 

Expusrno  quarti  pr^cepti  de- 

CALOGI.  475-474 

Qii.i;sTio  PRIMA.  Quapuam  pietalis 
ollicia  hoc  praeceplo  hlii  adslringantur 
exhibere  parenlibns  suis.  478 

Articulus  PRisms.  De  observantià  filio- 
ruiu  erga  parentes  debi!à.  [hid. 

AnTR,iiLLs  II.  De  oberiienliâ  quaiii  hlii 
parenlibns  suis  rediJere  tenenlur.  485 

Articcll's  III.  De  amore  quo  hlii  paren- 
tes piosetpii  tenenlur.  494 

AiiTicui.us  iV.  De  subsidio  qnod  hlii 
parenlibns  in  nccessilale  tam  spirituali 
quàiii  corporali  exislentibuspraestare  te- 
nenlur. 498 

Qu.ESTio  II.  Quœnam  ollicia  parentes 
hliis  prœslare  teiieantur,  et  virac  u.\or 
ad  invicem.  505 

Articulus  primus.  De  oblig  ilione  pa- 
lenluin  snslentandi  Ulios  eisque  provi- 
dendi  de  necessariis  ad  vilain.  305 

-Articulus  II.  An  parentes  leneantur 
esse  sollicili  de  instruciione  ,  eruditione 
et  inforniatione  liliorum  et  hliarum  circa 
bonos  mores.  509 

Articilus  III.  tlrùin  parenles  quan- 
(loque  leneantur  verbis  addere  verbera  , 
et  iiialos  protervosque  (ilios  severiori  di- 
sciplina corripcre.  517 

Articulus  IV.  Quôd  pueriiisxlas  aptis- 
siina  érudition!  el  moruni  informationi 
reclè  censealur  ,  et  sil.  525 

Articulus  V.  De  piedagogo  filiis  pra;fi- 
ciendo.  5-29 

Artiwlvs  VI,  De  offick)  mariii  erga 


553 

5ô7 


5U 
550 


Ibid. 
574 


i:ât 

uxorcni ,  et  uxoris  erga  maritum. 

Abticulis  VII.  De  peccaiis  viri  cl  uxo- 
ris. 

Qu.csrio  III.  De  olljciis  superiormii  el 
inlfriorum  ad  inviconi. 

Articulas  pkimis.  De  olTiciis  doniino- 
ruin  el  raiiiuli)riini  ;id  inviccm. 

AnTiciLt's  11.  De  olHcio  parocliorum  , 
cl  ovium  ,  ad  iiivicein. 

PK/ËLOaUlll.\I  DE  JL'SHTIA  ET  IN- 
JUSTITIA.  555-554 

§  1.  De  divisione  jusliiiae  perfecia;  in 
suas  parles  subjeclivas.  5C0 

(j  :!.  De  iiijus.lili;e  naluià  ol  divisione.     561 

Exposrrio  qlimi  pu.€cepii  de- 
çà logi.  567-568 

Qlestio  pkima.  De  liomicidio.  570 

Aiaicims  pkimis.  llirùni  sii  licilum 
occidere  pecealores  aiicioiilaie  publiià. 

Ariicills  11.  llrùiii  pijvalx  pi  rsonae 
sil  lii:itiuii  occidere  iiiMlelaclores. 

Articllus  III.  Llriiin  occidere  iiialefa- 
clores  liceal  clericis  aucioriiaie  piiblicâ 
l'ungenlibus. 

Articllis  IV.  Lirùiii  licilum  sil  alicui 
occidere  beipsuin. 

§  1.  LUruiii  iiiaiiquocasu  liceal seipsuni 
indirecte  occidere. 

§  i.  Propoiiuiilur  qui(!ani  casus  parii- 
cu!;<res  ,  tie  quiiius  esl  conlroversia. 

ij  5.  .\ii  cl  quaiido  liceal  scipsuiii  iiiu- 
lilare. 

Articilis  V.  Ulrùni  liccvil  in  aliquo 
casii  iiilerUcere  .ni.ocenieni. 

§  unicus.  In  qno  rc^olvunuir  aliqui  ca- 
sus  coiilroversi  el  dilliciles  circa  iiidire- 
claiu  iniiocenluni  occi^ioncni. 

.Articllis  VI.  Llrtini  liceal  occidere 
aliqueni  se  dereiidendu. 

§  I .  Llrùiii  deiendeiidopropriam  vilani, 
liceal  injnsluiii  aijgressoieni  in  ipsocun- 
lliclu  occiaere ,  scrvalis  condilionibus 
allegatis. 

§  2.  Ijlrùm  liceal  fului  uni  aggressoreni 
pr*venire. 

§  3.  Uiriim  liceal  propria  bona  icnipo- 
ralia  delenuendu  ,  corum  rapioreni  in- 
lerliiere. 

§  4.  Lirùin  pro  delensinne  honoris  cl 
faii.ae  licilum  su  calninniiiloreni  occi- 
dere. 

(;  o.  A'.i  a:l  salv.indiiin  lioiiorein  piicllx 
jjravida;  liceal  ;.boi  luiii  proci  r;iri' ;  el  an 

Ikiiuu)  sil  feuiina;  suapi  pudiciiioAi  delca- 


INDEX.  135â 

dere  eiiani  cutn  occisione  aggressoris.       638 
§  6.  L'triiin  ad  proxiiiii  vilain,  aul  pu- 

dicitlam  aul  bona  derendendnm,  licilum 

sil  occiilere  injustuin  invasoreni. 
§  7.  De  mononiacbià  el  duellislarum 

csedilius. 

§  8.  De  bello  et  niililuni  occisionibus. 

COROLLVRUJM. 

§  y.  De  arliculo  casuali. 

QU/ESTio  II.  De  alTcciibus  et  vitiis, 
qii%  ad  bomicidium  quodamniodô  reduci 
possiint. 

Articilis  primus.  An  aliqiiis  ,  ob  bo- 
nmn  propriuin  leniporale  ulleriùs  mon- 
lem  vel  grave  malum  oplarc  possitabsque 
peccalo;  Ibid 

AiniciLis  II.  De  iracundià  el  odio 
proximi  ac  inimici. 

Articllus  III.  De  rixii,  discordià,  cou- 
tenlione  ,  liligio  ,  sedilione  ,  crudelitaie 
aliis(|ne  similibus  vitiis. 

EXPOSniO  SEXil  ETNONl  PR^E- 
CEPII  DLCAl.OGI.  673  674 

Qc.KSTio  PRIMA.  De  luxurise  specie- 
bus. 

Articllus  primus.  De  fornicalione 
simpllci. 

Articllus  II.  De  ^inpro. 

Ariiculis  III.  I;e  rapiii. 

Articllus  IV.  De  adulierio. 

§  1.  Liriini  adiiUer  el  adullera  tene- 
anuir  ad  ali:|uam  resiilulionein  lacien- 


(i03 
Clô 


6-22 


6-25 


629 


635 


641 

614 
617 
630 
651 


657 


663 


668 


676 

678 
683 
689 
692 


d..iii.  697 

§  2  An  el  quando  usiis  conjngii  ina- 
Irinionialis  viliari  possil.  702 

§  5.  In  quo  ex|ilicalur  prinium  capul , 
nenipe  linis  generaiid*  prolis.  703 

§  i.  In  quo  explicalnr  secundum  ca- 
pul ,  nenipe  finis  reddendi  debili.  713 

Articllus  V.  L'iriiin  inceslus  sil  de- 
lerniinaia  species  luxurix.  721 

§  1.  De  inceslu  propler  aQinitatem 
coniraclo.  728 

§  2.  De  cognatione  legali  quae  fil  per 
adoplionein.  751 

§  3.  De  cognaiione  spiriluali  734 

Articulus  VI.  De  sacrilegio,  utrùni 
possil  esse  species  luxuriae.  741 

Articulus  VII.  L'irùni  vilium  contra 
naiiirani  sil  species  luxnriae.  748 

yt  KSTio  11.  De  niollilic  ;diis(iue  iinpu- 
diciiiis.  734 

AiiTiciLUS  piiiiiis.  L'iriiin  mollilies  dî- 
liberuiè  el  voluiilariè  procuraia  sil  sem- 


13S3 

per  eiin  omni  prorsiis  casu  de  se  intriii- 

secè  mala  et  illicita.  75S 

§  1.  Quandonam  polliilio  censetiir 
voluntaria  et  peccaniiiiosa  in  siiâ  causa.    7Gi 

§  2.  De  polliilione  nocliirnà ,  an  et 
qtiando  sit  peccatuni.  709 

§5  Dealiisadniollitiemportinentibns.     772 
Articilus  II.  De  aniplexil:tis  ,  taclibus 
et  osculis  libidinosis.  777 

Articums  III.  In  quo  per  brèves  qn;rs- 
tiones  resolvunlur  casiis  parliculares  cir- 
ca  taclHs  ,  amplexus  et  o'^cnla  occurren- 
les.  784 

Articulus  IV.  De  aspeetu  iibidinoso.       7!)0 
Articilus  V.  De  turpiloquiis  et  leclio- 
ne  lurpium  librorum.  707 

AuTicuLus  VI.  De  comœdiis  etchoreis.    801 
QU^STIO  TERTIA.  De  motibus  sen- 
sualitatis,  de  cngitationibus  morosis  et 
delectationibus  venereis.  809 

Articulus  primus.  An  motus  sensuali- 
latis  sintpeccata.  809 

Articuli's  II.  De  cogitatione  et  dele- 
ctatione  morosà  in  génère.  813 

Articilus  III.  De  dclectatione  et  cogi- 
tatione Miorosà  in  specie  luxuri;e.  818 

Articilus  IV.  In  quo  resolvuntur  ca- 
sus  particulares  in  hâc  materià  occiirren- 
tes.  821 

EXPOSITIO    SEPTI.MI    PR^CEPTI. 
DECALOGI  :  Non  furtum  faciès.         827-828 
PROLOGUS  DE  RERUM  DO.MINIO.     Ibid. 
§  1.  Desubjecto  doniinii,  seu  quinam 
sint  dominii  capaces.  831 

§  2.  Utriim  bcneflciarii  rctincant  donii- 
nium  redituum  etbonorum  ecclesiastico- 
runi  ,  et  ad  restitutionem  teneantur,  si 
hoc  expendant.  833 

§  3.  De  objecto  dominii.  844 

§  i.  De  acquisitione  et  translalione 
dominiorum.  846 

QUyESTIO  PRIMA.  De  furto  et  ra- 
piNA.  851-852 

Articulus  primus.  De  naturâ  furti  et 
rapinœ.  852 

§  1.  De  quantitate  necessarià  ad  consti- 
tuendum  furtum  morale.  857 

§  2.  Utrùm  propter  necessitatem  pro- 
priam  vel  alienam  sublevandam  liceat 
alicui  rem  alienam  accipere.  863 

§  3.  An  qui  rem  suam  ab  aliodetentam 
occulté  accipit,  aliter eain  recuperare  non 
valens ,  furlum  commitlat.  868 

Articulus  11.  De  fiirtis  filiorum  ,  iixo- 
TH.  .\iv. 


INDEX.  1384 

mm,  famulorum  et  religiosorum.  871 

Articulus  III.  Utrùm  fraudantes  ga- 
bellas  commitiant  furlum  et  resiituere 
teiie;inlur.  877 

Articulus  IV.  De  furlis  belia  geren- 
tiuin.  880 

Articulus  V.  Quandonam  venalione  , 
aucupio  et  piscatione  furlum  committi- 
tur.  883 

Articulus  VI.  De  furtis  eorum  qui  li- 
gna cieduni  aut  berbas  dccerpunt  in  sylvis 
alioruin.  889 

Articulus  VII.  De  furlis  rcrum  inven- 
taruin  ,  et  de  thesaurorum  inventione.       892 

Articulus  VllI.  De  furtis  bonorum 
ecclesiusticorum.  898 

Articulus  IX.  De  furtis  falsoruni.  901 

QUyESTIO  SECUNDA.  De  restitutio- 

NE  IN  CO.MMUNI.  1)04 

Articulus  primus.  Deradicibus  et  eau- 
sis  undè  oriatur  restitutionis  obligatio.       907 
Articulus  II.  De  possessore  bonae  fidei.    910 
Articulus   III.   De  possessore  dubia; 
fidei.  915 

Articulus  IV.  De  possessore  malœ  lidei.    918 
Articulus  V.  Ex  quà  culpà  aliquis  le- 
neatur  ad  restituendum  alicnum  ratione 
acceptionis  justœ  ,  si  perire  contingat.         920 

Articulus  VI.  An  et  quoenam  culpa  re- 
quiratur  ad  obligationem  restituendi  ra- 
tione iniquœ  acceptionis  et  damni  illati.      923 

Articulus  VII  Qu.Tenam  personse  cen- 
seantur  cooperari  ad  damnum  ab  alio  ilia- 
tum ,  et  unà  cum  ipso  ad  restituendum 
teneri.  927 

§  1 .  De  jubente  seu  mandante.  928 

§  2.  De  consulente.  929 

§  3.  De  consentiente.  931 

§  4.  De  receplanle.  933 

§  5.  De  muto ,  non  obslante ,  et  non 
manifestante.  93g 

§  6.  Quo  modo  et  quo  ordine  novem 
isti  cooperatores  unà    cum    executore 
damni ,   teneantur    ad   illud  restituen- 
dum. 937 
QU^ESTIO  TERTIA.  De  personis  qui- 

BUS  RESTITUTIO  FACIENDAEST,  ET  QUO  OR- 
DINE. 939-940 

Articulus  primus.  An  quando  res  cre- 
ditur  nociva  domino  vel  alleri,  sit  ipsi 
reddenda  ,  si  tune  illam  exigat.  9H 

Articulus  II.  Gui  facienda  est  restitu- 
tio,  quando  rei  alienatio  aut  acceptio  est 
illicila  de  se ,  aut  proliibila.  Qi.j 


1355 

Articllis  IIÎ.  Cui  facienda  sit  reslilu- 
tio  ici,  quaiulo  cjus  liominus  non  compa- 
ret ,  piita  quia  aul  est  mortiius ,  aut  igno- 
tus ,  aul  abseus. 

§  1.  Cui  restilueiula  sit  rcs  quaniio 
ejus  (lominus  est  ignotus. 

§  2.  Cui  facienda  sit  rcstilulio  rei , 
quando  ejus  dominas  est  quideni  certus , 
sed  oliiil ,  aul  longe  dislat. 

AiiTicums  IV.  Quinam  ordo  sit  scrvan- 
diis  inler  pcisonas  quibus  facienda  est 
reslitiilio. 

QLI^STIO  QUARTA.  Quoniodù  et 
quando  reslitulio  sit  facienda  et  quibus 
de  cauâis  diffcrri  passit. 

Articulus  primus.  De  niudo  vestilutio- 
iiis  facicndœ. 

AiiTicuLUS  II.  An  suh  peccalo  rcstilulio 
stalini  sil  facienda  dùm  adest  opporlu- 
iiiias. 

Articulus  III.  De  causis  excusaulibus  à 
restitulione  slalim  facienda. 

§  I .  An  per  assuniptionem  et  profes- 
sionem  status  religiosi  débiter  ab  obliga- 
tjone  restituendi  libcrelur. 

§2.  An,  elquomodô  omnimoda  impo- 
teiiiia  seu  nécessitas  exlrema  débitons  , 
eum  à  restitulione  liberet. 

§  3.  Ulrùra  ob  valdè  gravem  necessita- 
tem  liceat  restiiulionera  difl'erre. 

QU^STIO  QUINTA.  De  restitulione  in 
parliculari  orlà  ex  delicto. 

Articulus  primus.  De  restitulione  fa- 
cienda propter  laesionen»  in  bonis  corpo- 
ris. 

Articulus  II.  De  rcslitutione  facienda 
ob  lœsionem  famœ. 

Articulus  III.  An  cl  quomodo  honor 
ablalussil  restituendus. 

QUiESTIO  SEXTA.   De   restitulione 

orlà     ex    commulalionibus    voluntariis 

nempc  ex  coniractibus. 

Articulus  priuis.  De  inutuo  et  usurâ. 

Articulus  II.   Utriim  usura  sil  de  se 

inlrinsecè  luala  ,  cl  omni  jure  prohibita. 

CONCLUSIO  PRIMA. 
CONCLUSIO  SECUNDA. 
CONCLUSIO  TERTIA. 
COXCLUSIO  QUARTA. 

Articulus  III.  L'irùm  liceat  pro  pecu- 
niâ  niuUialà  aliquaa  comnioililalem  ex- 
petere ,  cl  quibus  lilulis. 

§  1.  Exaiuinalur  primum  puncluni  se- 
quentibus  quioslionibus. 


960 


064 


Ibid. 


967 


972 


974 


975 


977 


980 


Ibid. 


986 


991 


994 
997 

1001 
Ibid. 
1003 
11IÛ8 
1010 


1011 


mu. 


1036 


1043 


1047 
1051 


INDEX.  i36d 

§  2.  Examinaniur  lituli  quibus  licet 
aliquid  exigerc  ex  muluo.  1016 

ClINCLUSIO  PRIMA.  lûlS 

933  CoXCLUSlO  SECUXDA.  1080 

Articulus  IV.  Utrùm  usurarius  tenea- 
Ibid.  lur  resliluerc  quidquid  de  pecunià  usu- 

rarii)  lucratus  est ,  quoinodô  ,  et  quibus.  1028 
Articulus  V.  De  usurà  nieniali.  1030 

Articulus  VI.  An  et  quomodô  liceat 
muluuin  pelere  sub  usuris.  1032 

Articulus  \U.  De  contraclu  emptio- 
nis  et  venditionis.  1033 

Articulus  VIII.  Ulrùm  licite  aliqiils 
possit  vendere  rem  plus ,  aul  miniis 
eniere  quàni  valeat. 

Articulus  IX.  An  et  quomodô  vendilio 
reddatur  illicila  propter  defectuin  rei 
vendilae ,  et  an  venditor  ejus  vitium  di- 
cere  teneatur. 

Articules  X.  Ulrùm  liceat  negotiando 
chaiiùs  aliquid  vendere  quùm  einere. 
Articulus  XI.  De  caeleris  coniractibus. 
§  I .  De  consiilulione  censuum  vel  re- 
dituiun  annuorum.  1052 

§  2.  De  conlraclu  localionis  et  condu- 
ctionis.  1038 

§  3.  De  conlraclu  societalis.  1062 

EXPOSITIO  OCTAVl  PR.^CEPTI  DE- 
CALOGI  :  Non  loqieris  contra  proximum 
tuusi  falsum  testimonium.  1067-1068 

PR.'ELOQUIU.M  PRLMUM.  An  omne 
mendaciura  sit  peccalum.  1067-1068 

PR.ELOQUIUM  SECUNDUM.  De  usu 
sequivocationuin  et  reslriciionum  inenta- 
lium.  1075-1076 

PR^LOQUIUM  TERTIUM.  De  judicio 
temerario  ,  suspicione  et  dubio.    1097-1098 
§1.  An  suspicio  sil  peccalum  niortale.  1102 
§  2.  Ulrùm  dubia  sint  in   meliorem 
parlem  interpretanda.  1106 

QU^STIO  PROU.  De  iujuriis  verbo- 
rum  extra  judicium.  1107 

Articulus  piiisius.  Quid  sint  detractio 
et  conlumelia ,  ac  quoi  modis  fieri  so- 
leant.  1107 

§  1.  Utrùm  crinien  occullum  proxinii 
revelareuni  soli  viro  prudentiquisecie- 
lum  apud  se  relinebil ,  sil  detractio  gra- 
vis. 1112 

§  2.  Utrùm  quando  crimen  alicujus  est 
publicum  ,  narrari  possit  absque  peccalo 
(lelractionis.  1119 

tj  3.  An  et  quando  audiens  et  tolerans 
dciraclionem,  peccct  morlaliter.  liSi 


I 


1357 

Articclcs  II.  De  susurratione,  irrisione 
et  malediclione.  1127 

QU^STIO  SECIJNDA.  De  injuriisver- 
horum  in  judicio.  1133 

Articulis  primus.  De  injustitiâ  judicis 
in  judicando.  1134 

§  1.  An  et  quse  potestas  requiratur  ad 
judicandum.  Ibid. 

§  2.  De  forma  fluis  quam  judex  servare 
débet  judicando.  1157 

§  5.  Utrùm  judex  pœnam  à  lege  taxa- 
tam  remiltere ,  et  à  cliente  aliquid  litulo 
stipendii  recipere  possit.  1145 

Ar.TictjLusIi.  De  perlinentibus  ad  inju- 
slam  accusationem.  1147 

Articulus  III.  De  vitiis  contra  justiliam 
ex  parle  rei  seu  accusati.  1152 

§  i.  Ulrùni  accusalus  possit  absque 
peccato  morlali  verltatem  negare  per 
quam  condemnarelur  ,  et  se  calumniosè 
defendere.  Ibid. 

§  2.  Ulrùra  reus  possit  infamare  accu- 
satorem  aut  testes  ,  aut  seipsum  absque 
peccato.  1160 

§  3.  Utrùm  liceat  reo  judicium  per  ap- 
pellalionem  deelinare.  1162 

§  4.  Utrùm  liceat  coudemnato  ad  mor- 
tem  se  defendere  ,  si  possit.  1164 

Articulus  IV.  De  injusiitià  testium.       1168 

§  1.  De  numéro  testium  ad  probationem 
necessario ,  et  quales  debent  esse  ad  fa- 
ciendam  Cdem.  U72 

§  2.  An  alicnjus  testimonium  sit  absque 
illius  culpà  rcpellendum.  1173 

§  5.  Utrùm  falsum  testimonium  sem- 
persitpeccalumniortale.  1174 

Articulus  V.  De  injustitiâ  advocato- 
rum  in  patrocinando ,  item  labcllionum , 
procuratorum  ,  et  aliorum.  1176 

EXPOSITIO  NOM  ET  DECIMI  PR^- 
CEPTI    DECALOGI  :  Non  conccpisces 

irXOREM,  NEQCE  REM  PROXiai  TUI.  1185-1184 

QU--ESTIO  UNICA.  De  concupiscen- 
liâ.  ■  1183 

Articulus  primus.  Utrùm  les  mosaica 
cohibeat  non  solùm  nianum  ,  sed  eliam 
animum.  1184 

Articulus  II.  Utrùm  duo  ista  prœce- 
pta  sint  inter  se  distincta.  1188 

Articulus  III.  De  concupiscentià  vetitâ 
boni  delectabilis  carnalis.  1192 

Articulus  IV.  De  concupiscentià  vetitâ 
boni  utilis  injuste  rapiendi  vel  detinendi.  1196 

APPEWDiX  PRIMA.  De  cului  saiicio- 


INDEX.  1358 

rum  et  de  veneratione  saçrarum  reliquia- 
rum.  1199-1200 

§  1.  Cultus  sanctorum  primo  Decalo- 
gi  prsecepto  non  répugnât.  1200 

§2.  Saçrarum  reliquiarum  honor  primo 
Decatogi  praîcepto  non  répugnât.  1204 

§  3.  Sanctorum  invocatio  primo  Deca- 
logi  prajcepto  non  prohibetur.  1206 

§  4.  De  cullu  SS.  imaginum.  1211 

§  5.  Regulae  proximè  spectantes  circa 
sanctorum  invocaiionem  ,  s:icrarum  reli- 
quiarum bonorem,  et  imaginum  venera- 
tionem.  lyg 

Régula  I.  Ibid. 

Régula  II.  1218 

Régula  III.  1219 

Régula  IV.  1221 

Régula  V.  '  Ibid. 

Régula  YI.  1225 

Régula  VII.  md. 

Régula  VIII.  1224 

APPENDIX  SECUiNDA.  De  sanctifica- 
tione  diei  Dominicae  et  festorum.     1227-1228 

Utrùm  praeter  cessaiionem  ab  operi- 
bus  vetitis  et  auditionem  Missae,  aliquid 
insuper  requiratur  ad  satisfaciendum 
legi. 

§  1.  Sententia  aCBrmans  requiri  alla 
pietalis  exercitia  prœter  Missas  auditio- 
nem ad  satisfaciendum  prœcepto  de  fe- 
storum sanctiflcatione  (Auclore  Patuzzi). 
§  2.  Sententia  ncgans  Ddeles  ad  aliud 
teneri  diebus  Dominicis  ullra  cessaiio- 
nem ab  opère  servili  et  auditionem  Missae 
(Auclore  P.  Billuarl). 

APPENDIX  TERTIA.  De  revelatione 
secreti.  1245-1246 

§  1.  Notiones  prseviae  de  secreto.  1246 

§  2.  De  obligalione  servandi  secretum.  1247 
Régula  I.  De  secreto  à  naturâ  rei. 
Régula  II.  De  secreto  commisso. 
Régula  III.  De  secreto  promisso, 
Régula  IV.  De  conflictu  legis  secreti , 
cum  necessitate  vitandi  grave  damnum 
vel  removendi  damnum  nobisextremum, 
aut  prsecepto  superioris.  1252 

§  3.  Consectaria  doctrinœ  praeceden- 
tis.  1253 

APPENDIX  QUARTA.  De  abstinentiâ 
et  jejunio.  1237-1258 

Articulus  primus.  De  jejunio,  utrùm 
et  quo  jure  sit  prc-eceptum.  1237 

Articulus  II.  Utrùm  convenienler  de- 
lerminata  sint  icmpora  jejuiiii  ecclcsia- 


1227 


Ibid. 


1236 


1248 

1249 
1230 


1559 
stici. 


INDEX. 


4263 


Articclus  in.De  uni  vel  multiplicire- 
fcctione  in  die  jejunii. 

§  i.  Utriira  requiratur  ad  jejunium 
quôd  lionio  tantùni  semel  comedat. 

§  2.  Ulrùm  quis  loties  peccat  contra 
Icgeni  jejunii,  quotiescomedii  ullra  unam 
refeclionera  ,  an  soliim  secundà  refec- 
lione. 

§  3.  Utrùin  liceat  dividere  refectionem 
in  die  jejunii. 

§  i.  De  cœnulâ  seu  collatione. 

§  5.  Utrùm  juxta  S.  Tlioniam  potus 


1269 


Ibhl. 


1270 


1273 
1277 


solvat  jejunium. 

Articixi'S  IV.  De  liorâ  solvendi  je- 
junii. 

Articlxls  V.  De  abstinentià  à  carni- 
bus ,  ovis  et  lacticiniis. 

Articulcs  VI.  Variae  difficullaies  circa 
prsecedeniem  maleriam  breviter  resol- 
vuntur. 

Articclus  VU.  Utrùm  violaluris  jeju- 
nium ministrare  cibos  prohibiios  aut 
cœnam  liceat. 

Articixus  YHI.  Utrùm  onmes  ad  jeju- 
nia  ecclesiastica  teneantur. 


13C0 
1281 

1292 

1295 

1306 

1310 
1314 


FINIS  TOMI  DECDII-QUARTI. 


MIGNE,   J.P. 

BQT 

Theologiae  cursus 

507 
.M5 

corapletus. 

V.     II4 

DATE          1                                ISS UEO  TO 

MIGNE,   J.P.  BQT 

Theologiae  cursus  507 

corapletus.  «MJ 

V.   14, 


:Ç^ïF^^, 


^^^ 


^.^ï^ 


(.*«,*»J3S^  ^S^ 


.V 


M^  "v 


^m-^ 


'x:. 

<^ 

L^y^* 

i^ 

•^■r^- 


J^l
Internet Archive Audio

Featured

Top

Images

Featured

Top

Software

Featured

Top

Books

Featured

Top

Video

Featured

Top

Mobile Apps

Browser Extensions

Archive-It Subscription

Save Page Now

Full text of "Theologiae cursus completus ex tractatibus omnium perferctissimis ubique habitis, et a magna parte episcoporum necnon theologorum Europæe catholicae, universim ad hoc interrogatorum, designatis, unicè conflatus"

See other formats
