Tijdschrift voor entomologie

An

rt ane fed einde

TEE Ar
LATE AN IAT

ev tm L
TZ

"cotta Ve Me
mattes agi an

Wound 19311

HARVARD UNIVERSITY

IV ERR Lj

qui ni I i

ie de

U

LIBRARY
OF THE
MUSEUM OF COMPARATIVE ZOÖLOGY

SASA

oe

SEP 111994 © ipa

PSI a

TIJDSCHRIFT VOOR ENTOMOLOGIE

UITGEGEVEN DOOR

DE NEDERLANDSCHE ENTOMOLOGISCHE VEREENIGING

ee

VIJF-EN-ZEVENTIGSTE DEEL.

_ JAARGANG 1932.

SUPPLEMENT

| TER GELEGENHEID VAN DEN 70EN GEBOORTEDAG VAN

_ DE JL TH OUDEMANS,

PRESIDENT SEDERT 6 JUNI 1903

AEN
}

DITA

TIJDSCHRIFT VOOR ENTOMOLOGIE

UITGEGEVEN DOOR

DE NEDERLANDSCHE ENTOMOLOGISCHE VEREENIGING

VIJF-EN-ZEVENTIGSTE DEEL.

JAARGANG 1932.

SUPPLEMENT

TER GELEGENHEID VAN DEN 70EN GEBOORTEDAG VAN

D*. J. TH OUDEMANS,

PRESIDENT SEDERT 6 JUNI 1903

Gag SI FA
AL

KR NE

INHOUD VAN HET SUPPLEMENT VAN HET

VIJF-EN-ZEVENTIGSTE DEEL.

MAX WEBER, Dr. Johannes Theodorus Oudemans.

, Zoölogische geschriften van Dr. J. Th.
Oudemans .

hm Dr. ED. ERS De enter in zijn et
bespied . 4

B. J. LEMPKE, De lee in (o ee anes en He
van Lycaena argus L. in het bijzonder.

P. HAVERHORST, Een nest van Agenia hircana F.

Prof. Dr. F. RüsCHKAMP S.J., Zum erdgeschichtlichen
Alter unserer Coleopterenfauna.

WALTHER Horn. Ùber Rassenfragen ni Me-
gacephala-Arten (Col. Cic.) . -

Dr Hej. LYCKLAMA à NIJEHOLT, o hi oe
doptera . RE BEN B PPE AARDE

Dr. S. LEEFMANS, Biologische gegevens van een in
grotten levenden Trox uit Zuid-Celebes. (Trox costa-
tus Wied. var.), (Lamellicornia, Scarabaeidae, Trogini)

M. A. LIEFTINCK, A new species of Prosopistoma from
the Malay Archipelago (Ephemeropt.) -

Dr. D. L. UYTTENBOOGAART, Contributions to the pine
ledge of the fauna of the Canary-Islands . :

K. J. W. BERNET KEMPERS, De monddeelen der Co-
leoptera .

KM. TELLER, A neue Iene Rüsselkäfer-
Gattungen .

Pa H. Sant Sound 1 Ta
Sumatra and Borneo (Fifth Supplement to my mono-
graph: The Tabanids of the Dutch East Indian
Archipelago) .

B. E. BOUWMAN, Oner Lioni la Gir.
in Holland (Hym. acul.) . QUE

Dr. J. G. BETREM, Eine merkwürdige FE EE nio
gattung Klutiana nov. gen.

Blz.
EN
V—XVI
17,
8—13
14—15
16— 20
21— 28
29—35
GAS
44—55
56— 59
60-70
el
==
84—88
89—96

W. M. DOCTERS VAN LEEUWEN, Ueber eine neue oa
Galle aus Borneo und Celebes. ME
Ir. G. A. Graaf BENTINCK, Diplodoma marginepunc-

tella Stph.. LASER Ar RG

Dr. A. RECLAIRE, Proeve eener Po tabel voor
de Nederlandsche Corixiden.

H. SCHMITZ S.J, Neue Stichillus- und Phalacrolo pio
Arten, mit einer Aufteilung von Be in
drei Untergattungen

Dr. A. Voûre, Een nieuw i van Beene van
een insectenplaag met behulp van een inheemschen
parasiet (Ageniaspis sp., parasiet van Phyllocnistis
citrella Staint.) ;

J. B. CORPORAAL, Notizen über POLIZIA Cleniden
(10'° Mitteilung über Cleriden). 3 -

A. J. BESSELING, Nederlandsche Batsen :

P. VAN DER WIEL, Staphylinus globulifer auct. en ver-
wante soorten uit Nederland

Ron, De I, Co IBL De Miers, Ams Neen Beal
gezüchtete Syrphiden

FRS MREMEVERBEER De nes a van
Mylabris en Epicauta in de tropen Fu

Dr. C. J. H. FRANSSEN, Jacobsonella oudemansi nov.
spec. und termitobia Silv.

G. L. VAN EYNDHOVEN, Bijdrage tot de en van ai
Zoöcecidien in de omgeving van Haarlem.

H. COLDEWEY, Twee jaren vlindervangst met electrisch
licht .

Dr. KARL JORDAN,
helena from Java

F. T. VALCK LUCASSEN, DEI ne Nouvel
espèce de Macronota Hoffm. provenant de Bornéo.
(Scarabaeidae: Cetoniinae) .

D. C. GEYSKES, Aanteekeningen A ns fauna
van het riviertje de Aa in Noord-Brabant .

A. C. OUDEMANS, Opus 550

Prof. HERM. KOLBE, Die ee Beuken
der Coleopterengattung Pterostichus im Sinne mei-
ner Anschauungsweise über progressiv-morphologi-

On the red aberration of Troides

Blz.

OD)

Too 101
102— 114
WEE
128—135
136—140
141—148
12 (o pas dp)
153— 162
163— 169
170— 174
175— 181
182— 187
188— 191
192— 193
194—201
202-210

sche Verbreitung. ;

Dr. TH. C. OUDEMANS, Ku Wei door
de methode van boschaanleg voorkomen worden? .

D. Mac GILLAVRY, Kort overzicht over de wijze van
publiceering der Verslagen van de Vergaderingen der
Ned. Ent. Ver. (Bibliographische Bijdrage IV)

J. C. VAN DER MEER MOHR, A propos des da
népenthicoles du Nord de Sumatra 3

Dr. L. G. E. KALSHOVEN, A note on some early con-
tributions on Dutch East Indian Scolytids (up to 1910)

J. BONNE—WEPSTER, Over ua tusschen muskie-
tenlarven en waterplanten Suez :

Dr. K. W. DAMMERMAN, Enkele gegevens over grotten-
insecten van Java

R. HANITSCH, On some cave- Bellas Blattids tom
Celebes .

Register

Blz.

a 222
223 228
220252
DELA
242—253
254—258
259—263
264—265
266— 274

il VA RUE

Tk

+ Mohr ei de wro la vet,
ER IHRER obs ani sigillo a
we) ptt: » wet wie girardi)
ninna nt MiA iA
A afer DAI derde sero Ada
tan 1 ie cures a DALLO Han htt
Po sco fa À SAUTER) org) th) im He hab rm NG rek mt
i BIO RN I ee Br eG rey et
ee a NE TL UT pe vander green

nt es i sittin una Tee a nie. Me ak cs AMA
SME na cab ION PRO NERO aug ach,

BRUNNER, SILVI REN MITI

Cep

ve SERIEN

VRR

¥ 4 Di 5 di PELATI i i i RIOT | ANR
POT ap. Bit ah any on hd scene A

Pe IR qi APE AT PAS D eh BEN, Hii vy M ae 4 j AT

MOR

bt OT A. able a oth # opt sa; mi’ im en,
; ih

N L wih
Kur

T. v. E. LXXV Suppl.

Dr. J. TH. OUDEMANS.

Dr. Johannes Theodorus Oudemans

werd op 22 November 1862 te Amsterdam geboren als eenige
zoon van Dr. C. A. J. A. OUDEMANS, bekend hoogleeraar in
de Botanie aan het Athenaeum en vervolgens aan de Univer-
siteit van Amsterdam, en CHRISTINA MARIA SPEENHOFF, in
een milieu dus, waarin zich zijn aanleg voor de studie der
biologie ten volle ontplooien kon. Reeds vroeg kwam zijn
bizondere aanleg voor de entomologie tot uiting en maakte
den gymnasiast tot een ijverig en bekwaam verzamelaar en
kweeker van insecten, die reeds in 1880 lid werd der Neder-
landsche Entomologische Vereeniging en in 1884 zijn eerste
entomologische artikel schreef. Zoo was voor hem, na absol-
veering van het Gymnasium, de richting van zijn levensweg
voorbestemd en werd ingeleid door zijn intrede, in September
1880, in den studiekring der wis- en natuurkundige faculteit
aan de Universiteit van Amsterdam, waarin de Dierkunde het
vak zijner keuze was. Hij wist zijn studietijd goed te gebrui-
ken en wist tevens, beantwoordend aan zijn levendig, gezellig
en vroolijk temperament, dat gepaste ontspanning na inspan-
. ning eigen mag zijn aan een goed student. Zoo werd hij reeds
in 1884 tot assistent bij het zoölogisch onderwijs benoemd:
een functie, die hij met ijver en veel bekwaamheid vervulde
en den grondslag legde tot eene blijvende vriendschap met
schrijver dezes, die zich later op zijn gezin uitstrekte.

Bij de reorganisatie van het zoölogisch onderwijs te Amster-
dam in 1892, waarbij de Musea van het K. Zoölogisch Ge-
nootschap „Natura Artis Magistra” en die van de Universiteit
vereenigd werden onder leiding van den hoogleeraar in de
Zoölogie, werd OUDEMANS benoemd tot Conservator dier
vereenigde Musea, nadat hij in Juni 1887 cum laude gepro-
moveerd was op eene vermaard geworden dissertatie, getiteld:
„Bijdrage tot de kennis van de Thysanura en Collembola”,
die tevens in het Duitsch verscheen. In den cursus 1888/89

II

werd hij privaat-docent. In de jaren zijner verbinding met
het Zoölogisch Laboratorium en het Museum gaf het daar be-
schikbare materiaal hem aanleiding tot publikaties over Chi-
romys, over hagedissen en schildpadden van Nieuw-Guinea
en Australië en vooral tot zijne met goud bekroonde beant-
woording van de in 1902 door de Hollandsche Maatschappij
der Wetenschappen uitgeschreven prijsvraag: „Die accesso-
rischen Geschlechtsdrüsen der Säugetiere”.

In 1902 legde hij de genoemde functies neer om zich ge-
heel aan zijne entomologische studiën te kunnen wijden. De
lange lijst van geschriften van zijne hand geven eenig inzicht
in den omvang, de veelzijdigheid en de beteekenis van zijn
entomologisch werk, dat zich voornamelijk op het gebied
der Lepidoptera, Hymenoptera en Apterygota bewoog en
van deze uiteenloopende groepen de anatomie, systematiek,
biologie en faunistiek behartigde en bevorderde. Wij willen
slechts op de volgende, als van meer algemeene beteekenis,
de aandacht vestigen; allereerst op het omvangrijke boek
„De Nederlandsche Insecten” (1896), tot den huidigen dag
het Nederlandsche standaardwerk op dit gebied; op de in
1903 met goud bekroonde prijsvraag, uitgeschreven door het
Internationale Zoölogen-Congres te Berlijn: „Etude sur la
position de repos chez les Lépidoptères”; op de studiën uit
de jaren 1897/98, over „de castratie van rupsen en hoe de
daaruit voortkomende vlinders er uit zien”; over „den invloed
van kunstmatig gekleurd voedsel op de kleuren van levende
insecten” (1922).

Op rr Augustus 1888 trouwde OUDEMANS met JEANE
MATHILDE CHRISTINE SCHOBER, de dochter van Mr. J. H.
SCHOBER, stichter van het landgoed ,,Schovenhorst”’ te Putten
en van het bekende ,,Pinetum” aldaar. Dit gelukkige huwelijk
bracht een nieuwen kring van belangstelling in zijnen voor
alles wat de levende natuur aangaat begaafden geest. Immers,
na het overlijden van zijn schoonvader eigenaar geworden
van voorzegd landgoed, begon hij zich steeds intensiever
voor land- en boschbouw te interesseeren, vergrootte in
1904/05 het genoemde ,,Pinetum”, dat allengs, mede door
de werkdadige hulp van zijnen zoon THEODOOR, uitgroeide
tot de grootste en meest volledige verzameling van kegel-

HI

dragende gewassen, althans van Nederland, die veelzijdig nut
draagt, daar zij openstaat voor deskundigen uit binnen- en
buitenland en voor instellingen van hooger onderwijs. In
dezen kring van bemoeienissen lag ook de oprichting in 1906,
samen met J. P. THYSSE en G. VAN TIENHOVEN en andere
belangstellenden, van de Vereeniging tot Behoud van Natuur-
monumenten, waarvan hij van de oprichting af tot kort ge-
leden voorzitter was en wier zegenrijke beteekenis alom
bekend is. Hij fungeerde in November 1913 dan ook als
afgevaardigde der Nederlandsche Regeering naar de ,,Confé-
rence internationale pour la protection mondiale de la Nature”
te Bern. In 1922 werd hij lid van den Boschraad en in 1923
Commissaris der „Nederlandsche Heide-Maatschappij”.

Maar boven al deze bemoeienissen bleef zijn onverflauwde
belangstelling voor de entomologische wetenschap wakker.
Daar hij 1912 zijn woonplaats van Amsterdam naar ,,Schoven-
horst’ overbracht, was hem gelegenheid geboden tot dage-
lijksche observatie in de hem omringende natuur, waarvan
zijn vele geschriften getuigenis afleggen. Ook zijn verzame-
lingen groeiden steeds meer aan, vooral zijn standaard-collectie
van Nederlandsche Lepidoptera. Daarnaast behartigde hij met
ongekenden ijver de belangen der Nederlandsche Entomo-
logische Vereeniging, waarvan hij sedert 1903 onafgebroken
de President was en bijna voortdurend de redacteur van de
„Entomologische Berichten”, eenige jaren ook van het „Tijd-
schrift voor Entomologie” : de waardevolle publikaties, die
uitgaan van deze wakkere, verdienstelijke Vereeniging, waar-
van b.v. OUDEMANS en andere leden vaak als adviseurs
en consulenten voor den Plantenziektenkundigen Dienst te
Wageningen optraden.

Zoo mag onze jubilaris terugzien op zeventig welbestede
levensjaren, rijk aan inhoud en nuttigen arbeid, omgeven
door de liefde van zijne echtgenoote, van zijne dochter en
beide zoons en de warme waardeering van velen, die zijn
veelzijdige gaven van hart en geest weten te schatten.

Deze vele vrienden en vereerders hebben zich vereenigd,
op initiatief van de Nederlandsche Entomologische Vereeni-
ging en met medewerking van de Voorzitters, resp. Direc-
teuren, van de Nederlandsche Dierkundige Vereeniging, het

IV

Zoölogisch Museum te Amsterdam, het Koninklijk Zoölogisch
Genootschap ‚Natura Artis Magistra”, de Vereeniging tot
behoud van Natuurmonumenten in Nederland, den Planten-
ziektenkundigen Dienst, het Staatsboschbeheer, den Bosch-
raad, de Nederlandsche Natuurhistorische Vereeniging, de
Nederlandsche Heide-Maatschappij, de Nederlandsche Ver-
eeniging tot Bescherming van Vogels, de Nederlandsche
Boschbouwvereeniging, de Nederlandsche Botanische Veree-
niging, om hem dezen feestbundel aan te bieden.

MAX WEBER.

N

IO.

Zoölogische geschriften
van Dr. J. Th. Oudemans.

1884.

. Het prepareeren van rupsen. Oct. — Tijdschr. v. Ent.

DONA SSA ORI a
1887.

. Bijdrage tot de kennis der Thysanura en Collembola.

Fol. — Academisch proefschrift. Amsterdam (H. J. de
Bussy), p. 1—104; pl. IIIL

1888.

. Beitrag zur Kenntnis der Thysanura und Collembola.
Fol. — Bijdr. t. d. Dierk. 1888, afl. 2, p. 147—230;
Al, JENE

. Beiträge zur Kenntnis des Chiromys Madagascariensis.

Cuv. Quart. — Nat. Verh. Kon. Ak. Wet. XXVII, 1888,
(sep. 32 pp.), Pl. I—IIL

. De Nederlandsche Macrolepidoptera. Fol. — Bijdr. t. d.

Dierk., feestnummer, (afl. 6), pp. I—13.
1889.

. Thermophila furnorum Rovelli. Oct. — Tijdschr. v. Ent.

XXXII, 1889, p. 425 —432, 8 tekstfig., I pl. (12).

. Ueber die Abdominalanhänge einer Lepismide. Oct.

— Zool. Anz., XII, No. 311, 1889, p. 353—355.
1890.

. Einige Bemerkungen über die Arbeit von Prof. B. Grassi

und Dr. G. Rovelli „Il systema dei Tysanuri”. Oct. —
Naturalista siciliano, 1890. (sep. 3 pp., I tekstfig.).

. Apterygota des Indischen Archipels. Oct. — In: M.

Weber, Zool. Ergebn. einer Reise in Niederl. Ostindien,
I, 1890— 01, p. 73—91; Taf. VI & VII.
1892.

Die accessorischen Geschlechtsdriisen der Saugethiere.

VI

12e

14.

16.

Oct. = Nat. Verh? Holly Mi), 35 Ver Ave Sen
pP 196, pl XVIe

. Het prepareeren van) rupsen) Oct) == iydsehie map
OOM 1802, De 2730: pb (2)
1893.
Nachtelijke excursies te Bussum. Oct. — Tijdschr. v.

nT (Os ital

. De Nederlandsche Bladwespen in hare gedaanteverwisse-

ling en levenswijze beschreven. Pamphilus ervthrocepha-
lus IL. — Tijdschr. v. Ent. XXVI, 1893, p- 41 353p122,
Eidechsen und Schildkröten. Quart. — In: Semon, Zool.
Forschungsreisen in Australien und dem malayischen
Anchipel oo ip eo 140 Tontekstue:

1894.

. Naamlijst van Nederlandsche Tenthredinidae. Oct. —

Melsen wa Ent. SOLE Son De SCID

1895.

Einige Bemerkungen über zwei südafrikanische Schild-
kroten Oct. == Zool: nr EX MIN 71805, PEN
1896. |

. Systematische Beschrijving der in Nederland voorko-

mende Thysanura. Oct. — Tijdschr. v. Ent. XXXVII,
1896, p. 164—178; 6 tekstfig. |

. Einige Bemerkungen über Dr. M. Standfuss’ Handbuch

der paläarktischen Gross-Schmetterlinge für Forscher
und Sammler. Quart. — Ent. Zeit. (Guben), 1896. (sep.

4 pp.).

. Ueber das Vorkommen von Fadenwirmern bei Insekten.

Ouar En Zei (Guben) 399 Mb MIC 2

. Eenige Faunistische en Biologische Aanteekeningen be-

treffende verschillende in 1895 gevangen en gekweekte
Macrolepidoptera. Oct. — Tijdschr. v. Ent. XXXIX,
1896, p. 78—90.

. Eenige nadere beschouwingen over het boven beschreven

exemplaar van Catocala nupta. Oct. — Tijdschr. v. Ent.
ENI SO OM PN 107 OG) i

. Amphidasis betularia L., var. doubledayaria Mill. —

Tijdschr. Ned. Dierk. Ver. (2), Deel V, afl. 1, p. XLIV—
XLV, 1806.

pat

24.

25.

30.

cub

33:

34.

VII

1896-1900.

De Nederlandsche Insecten. Oct. — ’s-Gravenhage, Mar-
tinus Nijhoff (en Zutphen, W.J. Thieme), XV + eae pp:
XXXVIII pl.

1897.

Vlinders uit gecastreerde rupsen, hoe zij er uitzien en
hoe zij zich gedragen. Oct. — Hand. 6. Ned. Nat. Ge-
neesk. Congres, 1897. (sep. 16 pp.).

Eenige faunistische en biologische aanteekeningen be-
treffende verschillende in 1896 en 1897 gevangen en
gekweekte Macrolepidoptera. Oct. — Tijdschr. v. Ent.
XL, p. 368—392.

1898.

. Falter aus castrirten Raupen, wie sie aussehen und wie

sie sich benehmen. Oct. — Zool. Jahrb. XII, 1898, p. 71—

88; 3 pl. (3, 4, 5).
1899.

. Infectie door sluipvliegen. Oct. — Ned. Tijdschr. Ge-

mees No: iz, P.849 852:

. Bijdrage tot de kennis van den Daodsoordelinder

(Acherontia atropos L.). — Tijdschr. v. Ent. XLI, 1899,
p..224—240.
1900. LS

(Zie ook No. 22).

. Trichiosoma lucorum L. Eene biologische studie. Oct.

— Tijdschr. v. Ent. XLII, 1900, p. 223—242; I pl. (14).
1901.

Ein merkwürdiges Nest von Vespa vulgaris L. Oct. —
Allg. Z. Ent. VI, 1901, Nrs. 7 & 8, pp. 97—100; 119—
iosa (2)

Zwei merkwürdige Hymenopteren-Nester von Lasius
fuliginosus Latr. und von Osmia rufa L. Oct. — Allg.
ZEHN 1907, Nor 12, D 70 nsu 2>ulekstie.

. Satyrus Hermione in Nederland. 8. — Ent. Ber. 1, No. 2,

IOO, pi 13-14.

1902.

Naamlijst van Nederlandsche Macrolepidoptera. Quart.
— Amsterdam, 1902. (33 pag.).

Een paar nadere bijzonderheden betreffende Odontosia

VII

35:

36.

37-

38.

139:

(Lophopteryx) carmelita Esp. en Leucodonta (Noto-
donta)Mbicoloria Schiff. Oct.) -=) Eat) Ber. Nome:
1902, p. 28—29.

Over de houding van Sphinx ligustri L. — Ent. Ber. I,
No. 8, 1902, p. 50—51.

Over eene aangestoken rups van Stilpnotia (Leucoma)
salicis L. — Ent. Ber. I, No. 8, 1902, p. 51—52.
Ontdekking van de seksueele generatie bij Cynips kol-
lari, tg, =; Ent. Ber LuNor & 1902, mpeg:
1903.

Etude sur la position de repos chez les lépidoptères.
Oct. — Verh. K. A. Wet, 2° seetie, DIENDEN
p. I—go; II pl.

Boekaankondiging. Les insectes ennemis des livres. Leur
moeurs. Moyens de les détruire. Par C. Houlbert. Oct.
— Nederlandsch Archievenblad, No. 2, 1903—04. (Sep.
4 pag.).

. Waterbewonende Hymenoptera. — Ent. Ber. I, No. 9,

1903, p. 60—61.

. De Catalogus Hymenopterorum van von Dalla Torre.

— /Ent.Ber. 1,2009, pP. 01

. Een nieuw werk over Hymenoptera. — Ent. Ber. I
No. 9, 1903, p. 61—62.

. Eene merkwaardige copulatie. — Ent. Ber. I, No. 9,
LOOS AD 102

. Chalcididen in een Megachilenest. — Ent. Ber. I, No. 10,

1903, p. 64—65.

. Opmerkingen betreffende „De Nederlandsche Insecten”.

— Ent. Ber. I, No. 10, 1903, p. 65.

. Over het kweeken uit het ei van Dendrolimus (Bombyx)

pini L. — Ent. Ber. I, No. II, 1903, p. 74—75.

. Paring van twee vlindersoorten. — Ent. Ber. I, No. 11,

1903, pa 76.

. H. Redlich 7. —! Ent;,Beto J, !No11,71903,.P.70 77:
. Eene bij met pooten in plaats van sprieten op den kop.

— Ent. Ber. I. No. 12, 1903, p. 81—82.

. Diefstal met inbraak bij Nola confusalis. — Ent. Ber. I,

No. 13, 1903, P- 94—95.

Ein

52.

53.
54.
55.
56.
57-

58.

59.

60.
61.
162.
63.

64.

65.

66.

IX

Over het aantal eieren bij vlinders. — Ent. Ber. I,
No. 13, 1903, p. 95.
1904.

Lijst van Bladwespen (Tenthredinidae) gevangen in de
omstreken van Roermond en bij Houthem, na de Zomer-
vergadering der Ned. Ent. Ver, 7—8 Juni 1903. —
Ent. Ber. I, No. 15, 1904, p. I120— 121.

Argynnis pales Schiff., var. arsilache Esp., ook in Lim-
burg gevonden. — Ent. Ber. 1, No. 16, 1904, p. 128.
De biologische Tentoonstelling in 1905. — Ent. Ber. I,
No. 18,-1904, p. 169.

Kannibalisme bij Lepidoptera-larven. — Ent. Ber. I,
No. 19, 1904, p. 176— 177.

Rustplaatsen van Hooiwagens. — Ent. Ber. I, No. 19,
1904, p. 177—178.

Acronycta cuspis. — Ent. Ber. I, No. 20, 1904, p.
187— 188.

Kannibalisme bij Lepidoptera-larven. — Ent. Ber. I,
No. 20, 1904, p. 188— 1900.

1905.

Faunistische en biologische aanteekeningen betreffende
Nederlandsche Macrolepidoptera. — Tijdschr. v. Ent.
XLVII, 1905, p. 1-21; 1 pl.

Moederzorg bij eene Wants. — Ent. Ber. I, No. 21,
1905, p. 206.

De rupsen van Acronicta psi L. en tridens Schiff. —
Ent. Ber. I, No. 22, 1905, p. 213—215.

De afmetingen van Protoparce convolvuli L. — Ent.
Berl, No. 23, 1905, p- 230-232.

Een Entomologisch Adresboek. — Ent. Ber. I, No. 23,
1905, p. 232—233.

Orgyia antiqua L., na haar dood nog mannetjes aan-
lokkend — Ent. Ber I, No2295, 1905.3P2 14:

1906. |

In memoriam Dirk ter Haar (met portret). — Tijdschr.
vant XEIX, 1906, p. 17.

Boekaankondiging. (Fauna van Nederland I, Mariene
Copepoden, door Dr. P. J. van Breemen). — Ent. Ber. II,
No. 30, 1906, p. 119—120.

67.

79.

80.

82.

1907.
Faunistische en biologische aanteekeningen betreffende
Nederlandsche Macrolepidoptera. — Tijdschr. v. Ent.L.,

1907, p. 143—150; pl. 1—3.

. Hadena funerea Hein. — Ent. Ber. II, No. 34, 1907,
pr

. Lycaena coridon Poda. — Ent. Ber. II, Ne. 35, 1907,
Do L75—=170,

. Een uitstekende keverval. — Ent. Ber. II, No. 36, 1907,
p. ISO TES

. Lycaena coridon Poda. — Ent. Ber. II, No. 36, 1907,

Doe et

. Boekaankondiging. (Fauna van Nederland II, Vrijlevende

Zoetwater-Copepoden, door Dr. P. J. van Breemen). —
Ent. Ber. II, No. 36, 1907, p. 191-182:

. Rhyparia purpurata L. (= Arctia purpurea L.) in Neder-

land Ent. Ber II, No. 37. 1907, pees mes}

. De rups van Hadena porphyrea Esp. — Ent. Ber. II,

No. 38, 1907, p. 189--191.

. Boekaankondiging. (Aug. Lameere, Manuel de la Faune

de Belgique, Tome III, Insectes superieurs). — Ent. Ber. II,
No, 39, 1907, p. 201— 203.
1908.

. Onze Nederlandsche Mutillidae. — Ent. Ber. II, No. 42,

1908, p. 243—249.

. F. W. Konow +. — Ent. Ber. II, No. 42, 1908, p. 254—255.

1909.

. Eene „fontein’’ van Collembola. — Ent. Ber. III, No. 49,
OO), D: 2,
1909 een Wespenjaar? — Ent. Ber. III, No. 49, 1909,
D
1909 een Wespenjaar. — Ent. Ber. III, No. 50, 1909,
pen:
1910.

. IQIO: een jaar zonder wespen. — Ent. Ber. III, No. 56,

I9IO, p. IIO—ILI.
In memoriam Dr. A. J. van Rossum (met portret). —
Tijdschr. v. Ent. LIL, 1910, p. 1—7.

83.

84.

85.

86.
87.
88.
89.
90.

OI.
92.

93.
94.

95.

96.

97:

98.

99.

XI

1911.

Zuid-Limburgsche Lepidoptera. — Ent. Ber. III, No. 60,
OPT (pi 151-152.

Stephanus serrator in Nederland. — Ent. Ber. Ill, No. 62,
TOI 1, pe 207 : 1

1913.

Ichneumon fusorius L. — Ent. Ber. III, No. 69, 1913,
DR 323.

1914.

Vrouwelijke vlinders op kunstlicht afkomend. — Ent.
ber No. 777, TODA) p. 198°

Knobbels bij Spanrupsen. — Ent."Ber. IV, No. 77,
OWA, Pp. 84.

Late Hommels. — Ent. Ber. IV, No. 78, 1914, p.97—101.
Verlaten mierenpaadjes. — Ent. Ber. IV, No. 79, 1914,,
Dan 3:

"1915.

De laatste dagen van Lathonia. — Ent. Ber. IV, No. 81,
1915, Pp. 144—147. ”

Late wespen. — Ent. Ber. IV, No. 82, 1915, p. 169—170.
Nachtvangst van Lepidoptera op licht. — Ent. Ber. IV,
No. 83, 1915, I77—180.

Waarom mijn wespennest niets opleverde. — Ent. Ber. IV,
No. 84, 1915, No. IQI—-192.

Opheffing der lijkverstijving bij insecten. — Ent. Ber. IV,
No. 85, ROM MNOM20 2 OOR

Rupsenbeschrijvingen I. — Ent. Ber. IV, No. 86, 1915,

p. 226—228.

1916.

Rupsenbeschrijvingen II. — Ent. Ber. IV, No. 87, 1916,
Pp. 243—244.

Zachte winter. — Ent. Ber. IV, No. 89, 1916, p. 275—277.
1918.

Endromis versicolora. — Ent. Ber. V, No. 104, 1918,
pos 103)

1919.

Twee merkwaardige Vlindercocons afkomstig uit het
Insectarium van ,,Natura Artis Magistra”. Fol. — Bijdr.

t. d. Dierk., 21° Afl. 1919, p. 109—112; 8 tekstfig.

XII

100.
101.
102,
103.
104.

TOR,

106.

HOV:

108.
109.
ITO.
TRIORE
T02>
ITS
114.

AD

DIO,

AT

Hoeveel eieren leggen vlinders? — Ent. Ber. V, No. 106,
IGO; Pp. 131—133.

Rupsenbeschrijvingen III. — Ent. Ber. V, No. 106, 1919,
p- 133—135.

Vlindereieren, op abnormale plaatsen afgezet. — Ent.
Bat Vo No, WOO, LOTO, Ds 7 35 180:
Rupsenbeschrijvingen IV. — Ent. Ber. V, No. 107, 1919,
p- I4Q—-ISI.

De pop van Pararge megaera L. — Ent. Ber. V, No. 107,
GUO), 70>, TS ta

Pristiphora fausta Htg., Eene nieuwe bladwesp voor de
Nederlandsche fauna. — Ent. Ber. V, No. 108, 1919,
p. I55—153.

Overwintering van Macrothvlacia (Bombyx) rubi. —
Ent. Ber. NN, Ne. 108; MOTO Mp rror 103,

Lophyrus nemorum F. — Ent. Ber. V, No. 109, 19190,
p. 169—172.

1920.

Rupsenbeschrijvingen V. — Ent. Ber. V, No. 111, 1920,
p:-210—212. |

Waar leggen vlinders hunne eieren? — Ent. Ber. V,
No. III, 1920, p. 212—214.
Rupsenvoedsel in het vroege voorjaar. — Ent. Ber, V,
No. 112, 1920, p. 231-232.
Het vliegvermogen van zwaarlijvige vlinders. — Ent.

Ber. V, No. 113. 1920, p. 233—236.

Het geslacht Tiphia F. (Scoliidae). — Ent. Ber. V, No. 113,
T920, p. 236-238.

Tweede generatie bij Smerinthus populi L. en ocellata L.
== Hoty Ber No his) 1102092238239:
Pristiphora fausta Htg. (Hym.). — Ent. Ber. V, No. 114,
1920770260201.

Schizocera geminata Gmel. (Hym.), Eene voor de Neder-
landsche fauna nieuwe bladwesp. — Ent. Ber. V, No. 114,
1920, p. 261—263.

Rupsenbeschrijvingen VI. — Ent. Ber. V, No. 115, 1920,
ps 267-268.

Lepidoptera, 13 Juni 1920 op de excursie der Ned. Ent.

118.

PAT

122%

127.

XIII

Ver. te Bergen op Zoom gevonden.— Ent. Ber. V, No. 116,
p. 285—286.

1921.

Bijdrage tot de kennis der parasieten en hyperparasieten
van de Gestreepte Dennenrups (Panolis griseovariegata
Goze)! Ent. Ber. V, No. 119, 1921, p. 330338:

. Goed nieuws voor de Nederlandsche Coleopterologen.

Ent Ber. V, No. 120. 1927, pP, 305-306.

oz een? Wespenjaar. — Ent! Bers NIN. 122, 1928,
p. 31— 32.
1922.

De Invloed van kunstmatig gekleurd voedsel op de kleu-
ren van insecten. Fol. Bijdr. t. d, Dierk., 22° Afl., 1922,
pesos 314; pl (CID. ı

Chrysophanus dispar Haw. in Nederland. — Tijdschr. v.
Ent. LXV, 1922, p. 197—211; 4 pl. (3—6).

. Vespa austriaca Panz. in Nederl. — Ent. Ber. VI, No. 125,

1922, pi 72.

. Kermes roboris (Fourcr.) Fern. in Nederland (Coccina).

Bunt Ber. VI Nor 125419220973 72:

. Megastigmus spermotrophus Wachtl. de vernieler van

het zaad van Pseudotsuga Douglasi Carr. (Chalcididae).
= Ent. ber Vile No. L25922, pi 77 — Jor

. De Wespen-enquête 1921. —- Ent. Ber. VI, No. 125, 1922,

p. 78—8o.
Myrmeleon formicarius L. — Ent. Ber. VI, No. 126,
NE22 p. SO:

. Wat is Ptychopoda ptelearia (Lepid.)? — Ent. Ber. VI,

No. 126, 1922, p. 95—96.
1923.

. Faunistische Aanteekeningen betreffende Nederlandsche

Lepidoptera. — Tijdschr. v. Ent. LXVI, 1923, p. 152— 172.

. Coleoptera, aangetroffen op eene doode kraai. — Ent.

Ber. VI, No. 129, 1923, p. 131—133.

. Alcohol voor het conserveeren van Insecten. — Ent.

Ber. Va Nol'1320;71923, Pp: 160!

. Macrolepidoptera, waargenomen te Beetsterzwaag op

TO carr juli ro22.)°— Ent Ber Vip No: "130, "1922;
Pp: 159 FEO:

XIV

Hee

130.

140.

I4I.
142.
143.
144.
145.

146.

147.

148.

149.

Rupsenbeschrijvingen VII. — Ent. Ber. VI, No. 131,
1923, pi 161-163.

. Vlindereieren, op abnormale plaatsen afgezet. — Ent.

Ber. VI, No. 131, 1923, p. 171— 172.

. Het jaar 1922 geen wespenjaar. — Ent. Ber. VI, No. 131,

Za: joe WAE

. Een nest van Vespa crabro L. — Ent. Ber. VI, No. 131,

1923, p. 174—175.

. Een nieuwe Bladwesp voor Nederland. — Ent. Ber. VI,

NOS 2 NEO 2E No 192%

. Boekbespreking. „Die europäischen Bienen”, van Prof.

Dr..El>Eiriese._ Ent Ber. MI Now 33,1928 paes 109:
1924.

Rupsenbeschrijvingen VIII. — Ent. Ber. VI, No. 136,
1924, p. 248 — 249.

Agrotis puta Hb., Faunae nova species. — Ent. Ber. VI,
No. 137, 1924, p. 274—276.

1925.

De poptoestand by de Bladwespen. — Ent. Ber. VI,
No: TAT, 1925, 1P 53/7330;
Internationaal Entomologisch Congres. — Ent. Ber. VI,
Noi 1A, OS DEN 858:

Hemichroa alnı L. — Ent. Ber. VI, No. 142, 1925, p. 365.
Boekaankondiging. De nieuwe Naamlijst van Neder-
landsche Coleoptera, door Jhr. Dr. Ed. Everts. — Ent.
Ber. VI, No. 142, 1925, p. 367 — 369.

Ibalia leucospoides Hchw. — Ent. Ber. VI, No. 142,
1925, p. 369 — 370.

Koptransplantatie bij volkomen Insecten. — Ent. Ber. VII,
No MAO 11925, setje),

1926.

Boekbespreking. Lepidopteren-Fauna von Estland (Eesti),
Teil I und II, von Mag. W. Petersen, Tallinin-Reval
1924. — Ent. Ber. VII, No. 151, 1926, p. 141—144.

1927.

Dasychira pudibunda L. ab. ‘concolor (ster) ent
Ber... VIL; No. 1535 1027 pe 371-174:

Vlindervangst met behulp van electrisch licht. — Ent,

Ber. VII, No. 154/155, 1927, p. 182—208.

150.

151.

52%

166.

XV

Grammesia trigrammica Hufn. — Ent. Ber. VII, No. 158,
1927, p. 249—253.

Nog eens Grammesia trigrammica Hufn. — Ent. Ber. VII,
No. 159, 1927, p. 270—271.

1928.

Lepidoptera, waargenomen te Oisterwijk, gedurende de
excursies van leden der Ned. Ent. Ver. op 20 tot en
met 24 Juni 1924. — Ent. Ber. VII, No. 161, 1928.

PR 32T.

. Raadgeving betreffende het leenen van boeken uit onze

Riblotheekk Entoabers Mil No2107, 3192350. 329.

. Boekbespreking. „Fauna van Nederland”. — Ent. Ber.

VII, No. 162, 1928, p. 330—334.

. Megachile maritima Kirby. — Ent. Ber. VE. No22162,

1928, p- 336—338.

. Rupsenbeschrijvingen IX. — Ent. Ber. VII, No. 162, 1928,

p- 338 — 341.

MECS edusa BE: o = Ent. Ber. VIE 22N0-2863,4,1928,
Pp. 349—352-

. Cocons, vervaardigd op abnormale plaatsen. — Ent. Ber.

Vil; No. .163,-1928. p.. 353—356:

. Proeven met Tetrachloorkoolstof ter bedwelming en

dooding van gevangen insecten. — Ent. Ber. VII, No. 163,
1928, P--356--361.
1929.

. Wespenjaren. — Ent. Ber. VII, No. 165, 1929, p. 392.
. Heterogenea asella Schiff. — Ent. Ber. VII, No. 166,

1929, p. 401—409.

. Bodembekleeding van Insectenladen. — Ent. Ber. VII,

No. 167, 1929, p. 444—448.

. Lepidoptera, waargenomen te Oisterwijk. — Ent. Ber. VII,

No. 168, 1929, p. 472—473.

. Hyloicus (Sphinx) pinastri L. — Ent. Ber. VIII, No. 170,
1920, P- 21—26.
. Dianthoecia compta F. — Ent. Ber. VII, No. 170, 1929,

pe 2728:

1930.

Inventarisatie van terreinen belangwekkend uit Entomo-
logisch oogpunt. — Ent. Ber. VIII, No. 171, 1930, p. 38.

XVI

167.

168.

169.
170.

171.

172%
173%
ZA

175.

176.

1777.

178.
170.
180.

TO

Sirex phantoma F. in Nederland. — Ent. Ber. VIII,
No. 172, 1930, p. 60—61.

Eenige opmerkingen betreffende Panolis griseovariegata
Goeze (piniperda Panz.). — Ent. Ber. VIII, No. 174, 1930,
p. IO7—III.

Merkwaardige Vlindergewoonten. — Ent. Ber. VIII,
No. 174, 1930, p. IIQ—120.

Inventarisatie van terreinen belangwekkend uit Entomo-
logisch oogpunt. — Ent. Ber. VIII, No. 174, 1930, p. 120.
Zeldzame Nederlandsche Dagvlinders — Ent. Ber. VIII,

No. 176, 1930, p. 153—155.

1931.

Bloemen en Insecten. — Ent. Ber. VIII, No. 177, 1931,
p. 182—184.

Polygonia c-album. — Ent. Ber. VIII, No. 177, 1931,
PSS

1930 een Muggenjaar. — Ent. Ber. VIII, No. 177, 1931,
p. 188—189.

Over het al dan niet voorkomen eener insecten-soort, in
verband met de aanwezigheid der voedselplant. — Ent.

Ber. VIII, No. 179, 1931, p. 249—251.

Bijdrage tot de kennis der Vespa crabro L. — Ent. Ber.
VII No. 181, 1931, p. 288—289.

Inventarisatie van terreinen belangwekkend uit Entomo-

logisch opzicht. — Ent. Ber. VIII, No. 182, 1931,
[on 200 300:
1932.

Epiblema proximana H.S. een nieuwe vijand onzer Naald-
boomen. — Ent. Ber. VIII, No. 183, 1932, p. 342— 346.
Waarnemingen aan een overwinterend ,,Roesje” (Scoli-
opteryx libatrix L.). — Ent. Ber. VIII, No. 183, 1932, p. 349.
Eene Hommelplant bij uitnemendheid. — Ent. Ber. VIII.
No. 187, 1932, p. 408—409.

Tephroclystia venosata F. in Nederland. — Ent. Ber.
WI Now W787, 1932, 4p. 412%

Bovendien bevatten de Verslagen van bijna alle vergade-
ringen der Ned. Entom. Vereeniging van af 1903 mededee-
lingen of opmerkingen van Dr. J. TH. OUDEMANS.

De Entomoloog in zijn element bespied
door

T Jhr. Dr. ED. EVERTS.

Wat ik hier schrijf, geldt natuurlijk voor alle natuur-
onderzoekers, alsmede gedeeltelijk voor tal van beroepen in
de Maatschappij, die met hart en ziel en zonder den gering:
sten tegenzin worden uitgeoefend.

Toch heeft de natuurvorscher iets te bestudeeren, dat
superieur is, want hij onderzoekt het meest imposante van
alles, wat men ziende kan waarnemen, nl. de ratuur, d.i.
het milieu, waarin de mensch leeft en waaruit hij alle be-
hoeften des levens weet te putten; daarbij bewonderende
het landschap en de zee, met de verbazende verscheiden-
heid van planten en dieren, alsmede de wonderbaarlijke ver-
scheidenheid der aardvorming, in den loop van ontzettend
lange perioden tot stand gekomen, en met eene geweldige
verscheidenheid van samenstelling ervan.

Voor het overige valt het onderzoek van het doen en laten
van den mensch hier buiten. Natuurlijk behoort de kennis
van de samenstelling van het menschelijk lichaam en de
organische verscheidenheid der verschillende menschenrassen
tot de natuurwetenschap.

Het groote voorrecht bij het bestudeeren der natuur is,
dat men hierbij zzefs te maken heeft met politiek en met
allerlei chicanes, alsmede met de daaruit voortspruitende
partijzucht en gekibbel om niet. Hij heeft alleen te maken
met wat de Duitschers zeggen: „Wissenschaft ist was Wissen
schafft”, dus zonder bijbedoeling, zonder fantasieën, legenden
en ongerijmdheden; dat heeft met de ware natuurwetenschap
niets te maken.

Om verder alleen over Entomologie te schrijven, laten wij

I

2 JHR. DR. ED. EVERTS,

dan eens zien, door wie de insectenkunde bestudeerd wordt.
Vooreerst heeft menig biologisch professor of -doktor, of
docent in de Zoölogie of Nat. Hist. in ’t algemeen, zijne
speciaal-studie gericht op de Entomologie, of wel zijn het
personen, die daarvoor speciaal zijn aangesteld, als conser-
vatoren aan Musea van Nat. Hist. en Staats-entomologen.
In de tweede plaats treft men bij alle beroepen in de Maat-
schappij tal van personen aan, die ter afwisseling van hunne
ambtsbezigheden aan entomologie doen en in vele gevallen
als insectenkundige hoog staan aangeschreven, en zelfs als
eerste vraagbaak gelden. -

Voor personen van allerlei rang en stand is de entomo-
logie, hetzij als ernstige studie of slechts als liefhebberij,
zoo dikwerf eene bron van tevredenheid en huiselijk geluk,
zoowel voor hemzelf als voor eene verstandige echtgenoote,
die meegaat in de tevredenheid van haar echtgenoot. Schr.
dezes heeft gevallen gekend, dat iemand zijne entomologi-
sche studie, als afwisseling voor zijne dagelijksche beroeps-
bezigheden, vaarwel zegde, àls gevolg van de tegenwerking
zijner familie, terwijl in andere gevallen de lust in entomo-
logie aangewakkerd werd en ook voor het gezin eene bron
van huiselijke tevredenheid was.

Schr. dezes verkeerde eveneens in dit laatste geval en is
dankbaar voor de medewerking, die hij steeds ondervond,
zoowel in zijne studeerkamer, als op de talrijke entomolo-
gische excursies, zoowel in ons land als op de vele reizen
in het buitenland. Hij herinnert zich nog twee Fransche
dames, waarvan de eene het had over „ces sales bêtes”,
wat reeds aanleiding gegeven had, dat haar echtgenoot, ter
wille van den vrede, maar besloot, zijne entomologische
studie vaarwel te zeggen. De andere, die met haar echtgenoot
deelde in zijne liefhebberij, zeide in grappigen stijl, van de
insecten, „je les adore”. Dat ook de gezondheid bevorderd
wordt, bewijst, dat zoo vele entomologen en natuuronder-
zoekers in het algemeen, een hoogen leeftijd bereikt hebben.
Een Weener collega schreef mij eens: „die Entomologen
werden steinalt”; hij had erbij kunnen voegen: „aber nicht
steinreich”; daarvoor zijn andere wegen te bewandelen.

In de 62 jaren, dat schr. d. lid is van de Nederl. Entom.

DE ENTOMOLOOG IN ZIJN ELEMENT BESPIED. 3

Ver, heeft hij wel gelegenheid gehad, om een en ander
omtrent de verhouding van Entomologie tot sympathie en
antipathie te weten te komen. Dat oningewijden, zoowel
onder hoog ontwikkelde personen als onder de groote massa,
zoo dikwerf met een medelijdend gebaar een entomoloog
als een onbeduidend mensch, als een knutselaar of tijdver-
knoeier beschouwen, is overbekend. Bij Entomologie was
zulks altijd veel erger dan bij andere afdeelingen der Nat.
Hist. De studie der insecten vormt een onderdeel van de
Dierkunde (Zoölogie), maar dat de insecten, al vormen zij
wellicht de grootste afdeeling van het dierenrijk, tot de klein-
ste onder de dieren behooren, doet ze bij velen als van
minder belang voor onderzoek beschouwen; de uitdrukking
‚hij doet aan ongedierte’, door oningewijden wel eens ge-
bruikt, is overbekend. De Engelsche entomologen KIRBY en
SPENCE, in de eerste helft der vorige eeuw, hebben zeer juist
erop gewezen dat, hoe kleiner de natuurvoorwerpen zijn,
hoe minder belangrijk zij schijnen. De plantkundige heeft
spoedig de volle sympathie gewonnen, want de studie der
planten (begonnen met kruiden zoeken voor de apotheek) ging
eertijds samen met de geneeskunde, zoodat wanneer iemand,
die zelfs uiterst kleine, minder in ’t oog vallende plant-
aardige voorwerpen als mossen, lichenen e.a. bestudeerde,
deze studie eveneens gesanctioneerd was en zijne bezigheid
niet voor iets kinderachtigs en minderwaardigs werd aan-
gezien. In ons goede Vaderland, zelfs in hoog ontwikkelde
kringen, was de belangstelling voor onderzoekers, die zulke
kleine dieren als insecten, spinnen e.d. bestudeerden, zoo
goed als nihil, zelfs een onderzoeker als onze Anthony van
Leeuwenhoek heeft zulks ondervonden; die groote Vader-
lander werd tijdens zijn leven in zijn geboorteland nimmer
beloond of op bijzondere wijze geëerd, maar de Engelsche
Academie der Wetenschappen, die een beter inzicht in de
zaak had, benoemde hem tot lid. Leeuwenhoek werd in zijn
omgeving zeker meer uitgelachen dan gewaardeerd; hij be-
keek dan ook al die viezigheid en dat ongedierte onder
vergrootglazen.

In de 87 jaren, dat de Nederl. Entom. Ver. bestaat, werd
van Entomologie over ’t algemeen daarbuiten weinig notitie

4 JHR. DR. ED. EVERTS,

genomen; het wordt thans wel veel beter, vooral nu men
ook heeft ingezien, dat naast het zuivere weten van bouw
en systematiek der ongeloofelijk groote verscheidenheid van
groepen en afdeelingen, men bovendien ook meer kennis
verkreeg van de ontzettende verscheidenheid van levens-
wijze en vooral met betrekking tot nut en schade aan de
cultures en aan de gezondheid der menschen. De beroemde
entomoloog Mr. S. C. SNELLEN VAN VOLLENHOVEN (over-
leden 1880) werd Dr. rer. nat. hon. causa aan de Leidsche
Universiteit en lid van de Kon. Acad. van Wetenschappen
te Amsterdam (ik weet niet of aan meer entomologen die
onderscheiding ook is te beurt gevallen), maar de regeering
heeft nimmer een hooge onderscheiding aan dien kundigen
baanbreker der entomologische wetenschap in Nederland
bezorgd. De omvang dezer wetenschap en de verscheidenheid
in de insectenwereld ís zoo enorm groot (het aantal be-
kende en beschreven insectensoorten op aarde zou wel ruim
een millioen bedragen), dat zelfs op colleges in dierkunde
van entomologie veelal weinig werk gemaakt werd.

Hierdoor is het wel te verklaren dat men wel hoort
spreken van Zoölogie en Entomologie, alsof zulks in de
natuur twee verschillende zaken geldt. In alle landen heeft
men dan ook naast Dierkundige- afzonderlijke Entomologische
Vereenigingen. Voor enkele andere diergroepen heeft men
bovendien ook nog wel eens afzonderlijke vereenigingen,
zooals de Ornithologische e.a.

Merkwaardig is soms de bejegening van het publiek tegen-
over entomologen, die in de vrije natuur op onderzoek uit
zijn. Een paar staaltjes zijn wel waard, hier vermeld te
worden. In eene streek van ons land, waar destijds de
archi-vrome (!) bevolking geen fietsers in een dorp op
Zondag kon dulden en daarvoor spijkertjes op den weg
strooide om de fietsbanden te beschadigen, was vóór het
jaar 1870, op een Zondag, een aantal entomologen op
excursie, toen eenige dorpelingen, in hunne vrome stemming,
het gezelschap met steenen gooiden. Een oud-generaal, die
in zijne jonge jaren bij de kurassiers gediend had, com-
mandeerde „chargeeren jongens”; hoe het verder is gegaan
weet ik niet, ik was er niet bij; in het jaar 1870 werd ik

DE ENTOMOLOOG IN ZIJN ELEMENT BESPIED. 5

eerst lid van de N. E. V. Ook werden excursionisten wel
eens uitgejouwd, als zijnde uit Meerenberg ontsnapt. Ik zelf
had eenmaal een merkwaardig geval in het Haagsche bosch,
toen een politiedienaar aan zijn collega, die mij kende,
zeide: „ik heb dien ouden heer maar stil zijn gang laten
gaan, hij zat te peuteren aan een plant, zeker niet goed
bij het hoofd”. Schrijver dezes die, behalve in alle provinciën
van Nederland !), ook in bra alle landen van West-Europa
botanische en entomologische excursies maakte en heel
wat schatten verzameld heeft, heeft in den vreemde nimmer
dergelijke ontmoetingen gehad; wel werd hij eenmaal in
de buurt van Napels, op weg naar Camaldoli, waar hij een
onderzoek in een tomatenveld deed, gealarmeerd om niet
op privaat terrein te loopen, toen opeens van de overzijde
van een hollen weg, uit een boschje, een geweer werd
afgeschoten en de kogel hoog boven zijn hoofd wegsiste;
gelukkig was de buit zeer naar wensch en ging hij verder.

Zoo had ik een merkwaardig geval op eene excursie bij
Rome (Tivoli), waar ik een zoo juist ontwikkelden zwerm
zag van uiterst zeldzame bokkevertjes (welke meer in den
Balkan gevonden worden), die hunne metamorphose zoo
juist voltooid hadden en uit gaatjes in stengels van heesters
te voorschijn kwamen. Bezig zijnde met dezen buit te ver-
zamelen, kwam een gendarme naar mij toe en vroeg wat
ik daar deed; mijn antwoord was: „alla caccia d’insetti per
una collezione e per lo studio”; waarop de politiedienaar
zeide: „molto interessante Signore, buon giorno e molto
successo |”

Een Weener collega, die in het binnenland van Sicilië
botaniseerde en entomologiseerde, was goed voorbereid;
hij kleedde zich wat eenvoudig en zonder veel geld op
zak; bovendien was hij een goed teekenaar en had een
schetsboek bij zich; hij werd natuurlijk, als een wonder-
mensch, aangehouden. Hij zeide toen „Io sono un povero
pittore”; en wat doet ge met die planten en insecten? ant-

1) De resultaten bevinden: zich thans in ’s Rijks Museum van Natuur-
lijke historie te Leiden, in een nagenoeg complete collectie, aan den
Staat der Nederlanden ten geschenke gegeven.

6 JHR. DR. ED. EVERTS,

woord: „per la farmacia, per fare dei medicamenti’; toen
was het: „buon giorno Signore e felice passeggio”.

Bij deze zoo onafhankelijke bezigheid wisselt het verblijf
van den entomoloog tusschen de vrije natuur en zijne
studeerkamer (zijn sanctarium). Op excursie heeft hij zijne
vanginstrumenten, in zijne studeerkamer de prepareer-usten-
siliën, loupen, microscoop en de noodige boeken. Zoo heb
ik in 30 jaren tijd mijn ruim 2000 bladzijden groot werk
(Coleoptera Neerlandica) in 3 deelen, tot algemeen genoegen
van in-en uitlandsche entomologische kringen gereed gemaakt.
Met voldoening zie ik terug op den tijd, dat ik mij be-
kwaamde in de kennis der natuur en met dankbaarheid
herdenk ik mijne leermeesters, de Professoren: SELENKA
(Zoölogie), HEINSIUS (Physiologie) en SURINGAR (Botanie) te
Leiden; VOGELSANG (Geologie en Mineralogie) te Delft;
EHLERS (Zoölogie) te Erlangen en Göttingen (ik was daar
in 1873 eerste assistent in de Zoölogie, aan de Universiteit)
en REES (Botanie) te Erlangen; ook het verblijf aan het
Zoölogisch Station te Napels in 1878, op voordracht van
de professoren in de Zoölogie aan de drie Rijks-Universi-
teiten VAN ANKUM, HARTING en HOFFMANN. Ook werd ik lid
van het Bataafsche Genootschap te Rotterdam en van het
Genootschap ter bevordering van Natuur- Genees- en Heel-
kunde te Amsterdam; daarbij eerelid van 7 genootschappen
(3 in Nederland en 4 in het buitenland, waarbij de inter-
nationale Entomologische Congressen).

En thans op hoogen leeftijd gekomen, zie ik met vol-
doening, maar ook met weemoed, terug op die vele jaren,
dat ik de natuur in alle provinciën van Nederland onder-
zocht en bovendien, begeleid door een goede, verstandige
Echtgenoote, eene reeks van onderzoekingen deed in de
meeste landen van West-Europa. Wat 'n geluk bij zooveel
medewerking, wanneer bij een wat langer verblijf in eene
prachtige streek, ik als natuuronderzoeker zelfs geanimeerd
werd, om ook wat tijd aan eene langere of kortere excursie
te wijden. Zoo is mij het voorrecht te beurt gevallen in de
navolgende streken in het buitenland interessant materiaal
te verzamelen, dat thans in het Zoölogisch Museum te
Amsterdam bewaard wordt. Hierbij de opgave van alle be-

DE ENTOMOLOOG IN ZIJN ELEMENT BESPIED. 7

zochte streken, waar ik gelegenheid vond, excursies te
maken: Kopenhagen (Skodsborg), eiland Rügen, Dresden en
de Sächsisch-Böhmische Schweiz, de Harz, Göttingen, Ems,
München, Tegernsee en Achensee, Erlangen en Fichtelgeb.,
Rijnprovincie (Cleef, Rolandseck, Königswinter, Ems, Wies-
baden), Friedrichshafen am Bodensee, Praag, Carlsbad en
Teplitz, Weenen en omstreken en Murzzuschlag (Semmering),
Tirol (Zell im Zillerthal, Innsbruck, Meran), Salzkammergut,
vele plaatsen in Zwitserland (vooral Interlaken en Lugano),
België (vooral St. André bij Brugge en Enghien), Arcachon
en Biarritz, Pyreneeën (vooral Cauterets), Chamounix, eiland
Wight, Turijn, Milaan, Stresa, Como, Isola Bella, Cadenabbia,
Bellagio, Bologna, Venetië (Lido), Rapallo, Rome en omstreken,
Napels, Palermo en Taormina.

En zoo eindig ik deze mededeeling over een onderwerp,
dat mij in hooge mate boeide en geluk aanbracht en zeg
nu, als een oude invalide voortdurend t’huis zijnde: vaarwel,
schoone natuur en medeonderzoekers, ik ben U dankbaar
voor zoo veel samenwerking.

En nu wacht ik, met een gerust gemoed, dat het oogen-
blik aanbreekt, dat ik, evenals zoo vele ontelbare myriaden
van Momo sapiens, o.a. vanaf de Neanderthal-menschen,
de oorspronkelijke boom- en holbewoners, de tijdgenooten
van den mammouth en holenbeer, papoea’s, kannibalen,
hottentotten, kaffers, negers, pygmæen, indianen, chineezen,
hindoes, enz. enz. en eindelijk de zoo hoog geroemde,
geciviliseerde blanke volkeren, in het eindeloose niet zal
verdwijnen.

De Variabiliteit in het algemeen en die
van Lycaena argus L. in het bijzonder

door

B. ]. LEMPKE.

_ In buitenlandsche tijdschriften kan men tegenwoordig veel-
vuldig artikelen aantreffen, waarin op een eenigszins gering-
schattende wijze over de studie van de variabiliteit gesproken
wordt. Het wordt dan zoo voorgesteld, alsof er slechts één
ware studie bestaat, de biologie. Naar mijn meening is een
dergelijk standpunt zeer eenzijdig, even eenzijdig als dat van
den man, die in elk vlindertje een apart aberratietje meent
te ontdekken of die in elke drie of vier exemplaren van een
andere vindplaats een nieuw ras meent gevonden te hebben
(een hevige modekwaal!).

Beide studievelden zijn even uitgebreid en voor wie er een
open oog voor heeft, even belangwekkend. Beide kunnen
ons verder helpen bij de moeilijke studie van de verwant-
schap der soorten en genera. Talrijk zijn de problemen, die
zich bij de variabiliteitsstudie voordoen. Waarom komt een
bepaalde vorm alleen op die plaats voor, of is daar alge-
meener? Welken ihvloed hebben de weersomstandigheden,
welken de bodem? Welke vormen zijn erfelijk, welke niet?
Welke zijn een terugslag naar een stadium uit lang vervlo-
gen tijden, welke duiden een nieuwe ontwikkelingsrichting
aan? Vragen te over, doch aan het beantwoorden daarvan
zijn we heel dikwijls nog niet toe. Soms lijkt het, of een
oplossing gevonden is, tot een enkel nieuw feit alles weer
omver werpt. In deel 53, 1920, van ,, The Entomologist”
komen verschillende mededeelingen voor van verzamelaars,
die den bekenden vorm van Chrysophanus phlaeas L. met
blauwe stipjes op de achtervleugels (ab. caeruleopunctata RüHL)

B.J. LEMPKE, DE VARIABILITEIT IN HET ALGEMEEN ENZ. 9

uitsluitend op moerassigen bodem vonden. Het leek al, of
de oorzaak, die dezen vorm, welke onder alle rassen van
Noorwegen tot Noord-Afrika, van Engeland tot Japan en
Noord-Amerika voorkomt, doet ontstaan, gevonden was.
Daar komt de mededeeling van een ander, dat hij prachtige
exemplaren op een zeer droge heide ving. We zijn weer
even ver!

Hoe staat het in ons eigen land met deze studie? Wat
de biologie betreft, die mag er zijn, getuige de vele deelen
van SEPP en talrijke mededeelingen in de tijdschriften. Doch
met de kennis van de variabiliteit onzer vlinders is het nog
vrij treurig gesteld. Geen enkel lepidopteroloog zou op het
oogenblik in staat zijn, een zoo volledige faunistische lijst
te publiceeren als in Frankrijk de catalogus, gepubliceerd
door het tijdschrift „L’Amateur de Papillons”, of als in België
de catalogus van ,,Lambillionea”, of als de catalogus van de
omstreken van Berlijn, gepubliceerd door CLOSZ en HANNE-
MANN, om maar enkele te noemen. En toch moet het die
richting uit. We kunnen toch moeilijk de oorzaken gaan
bestudeeren, als we niet weten, wàt er voorkomt. Toen
TER HAAR zijn werk „Onze Vlinders” schreef, heeft hij een
ruim gebruik gemaakt van TUTT’s „The British Noctuae
and their Varieties” en vrij volledig opgegeven, wat hij van
het voorkomen der diverse vormen in ons land wist. Er
bestond voor de Noctuïden dus al een zekere basis, doch
daarop is nooit verder gebouwd. Dat er ook voor deze groep
nog heel wat te doen is, kan blijken uit de enquête, die
Dr. J. TH. OUDEMANS eenigen tijd geleden instelde naar
het voorkomen van de verschillende vormen van Grammesia
trigrammica in ons land.

Intusschen, al is de kennis van onze Noctuïdae in dit
opzicht nog vrij gering, ze steekt buitengewoon gunstig af
bij wat we over de andere groepen weten. Daar is ze vrijwel
nihil. En wat er van vermeld wordt, ís vaak foutief of onvol-
ledig. Als voorbeeld citeer ik Z%eris napt L. Van dezen
vlinder, waarover reeds een zeer uitgebreide literatuur be-
staat, vermeldt TER HAAR twee vormen, nl. zapaeae ESP.
als de voorjaarsgeneratie en ab. sabellicae STEPHENS als
„eene onbeduidende kleinere variëteit”. Welnu, de naam

IO. B. J. LEMPKE, DE VARIABILITEIT IN HET ALGEMEEN

napaeae voor de voorjaarsgeneratie is totaal verkeerd, daar
het door ESPER afgebeelde exemplaar tot de zomergeneratie
behoort (Intusschen kunnen we dezen naam ook niet meer
voor onze zomergeneratie gebruiken, daar hij door VERITY
gefixeerd is voor de tweede generatie van Öryoniae OCHS.
De juiste naam voor de zomerdieren is praenapaeae VTY).
En de diagnose gegeven voor sabellicae is er geheel naast
(Zie mijn studie in ,,Lambillionea”, jaargang 1931, blz. 99
en volg.: „Qu’est en réalité, Preris nap: L. ab. sabellicae
STEPH.?”) Helaas zijn deze fouten in de latere herdrukken
van „Onze Vlinders” overgenomen. Daar komt bij, dat vooral
na TER HAAR's tijd de lepidopterologie een geweldig bloei-
tijdperk is tegemoet gegaan, op allerlei gebied, waarvan men
de afspiegeling in de literatuur over onze Hollandsche vlin-
ders vrijwel tevergeefs zoekt.

Ik heb lang gezocht naar een taak bij het vlinderverza-
melen, daar het enkele bij elkaar brengen van zooveel
mogelijk soorten mij niet erg kon voldoen. Sinds eenige jaren
heb ik mij nu ten doel gesteld, te trachten in de komende
jaren zooveel mogelijk gegevens te verkrijgen omtrent onze
Rhopalocera, wat verspreiding, biologie en variabiliteit be-
treft, om aldus er aan mee te werken, onze kennis van deze
groep, één van de meest verwaarloosde, op een eenigszins
moderner peil te brengen. Dankbaar zal ik alle hulp van
collega’s aanvaarden, terwijl ik mijn talrijke gegevens gaarne
ten dienste stel van hen, die een andere groep voor hun
rekening willen nemen. Ik kan niet nalaten hierbij eenige
regels te citeeren uit de voorrede van het schitterende werk
van Dr. ROGER VERITY, „Rhopalocera palaearctica”, waar
hij schrijft:

„Il faut commencer par apprendre à collectionner et puis
il faut observer et étudier. Je me bornerai à recommander
aux entomologistes de bien se garder contre la néfaste
défaut de la pédanterie par rapport à l’état intact des exem-
plaires. Il est certainement beau et agréable de voir une
collection bien rangée et composée d’exemplaires aussi intacts
et bien montés que possible, mais ce qui importe avant tout,
c'est d’avoir de grandes séries d’autant de localités que
possible et montrant bien toutes les variations que chacune

EN DIE VAN LYCAENA ARGUS L. IN HET BIJZONDER. II

d’elles peut produire. Or, on comprendra qu’il est fort long
et difficile de trouver toutes les formes de chaque région et
que si on prétend ne conserver que des exemplaires irré-
prochables, la tâche s’accroit au point de devenir souvent
impossible. Je ne saurais assez insister sur la nécessité de
combattre ces manies de collectionneurs: tout exemplaire
doit être soigneusement conservé jusqu'a ce qu’on puisse
en avoir un autre semblable, meilleur, de la même localité”.

Als bewijs, dat onze Hollandsche vlinders niet onder doen
voor hun buitenlandsche soortgenooten, geef ik hierbij een
lijst van vormen van Zycaena argus L., door mij grooten-
deels verzameld bij Hilversum en zich alle in mijn collectie
bevindende. Ik moet er wel op wijzen, dat deze lijst een
zeer voorloopige is, die nog gemakkelijk aan te vullen is,
vooral met vele andere vindplaatsen. Voor de biologie van
deze soort verwijs ik naar TUTT, „A natural history of
British Lepidoptera”, deel X, p. 164—248, 1908.

Inlandsche vormen van Plebeius (Lycaena) argus L.
a. Sub-species.

I. Sub.-sp. aegzades GERHARD, „Mon. Schmett.”, p. 19,
pl. 34, fig. 4, a—c, 1853. Naar exemplaren van Hilversum
determineerde VERITY onzen vorm als zoodanig. De typische
argus L. vliegt in Zweden. De door GERHARD afgebeelde
ex. zijn van Noord-Duitschland.

5. Vormen van het d.

2. ab. marginipuncta TUTT, Brit. Lep., X, 1008 (punctifera
Courv. 1910). De zwarte vlekken op de bovenzijde langs
den achterrand der achtervleugels bijzonder goed ontwikkeld.
Hilversum, Hengelo (O.).

c. Vormen van het 9.

3. ab. pkzlonome BRGSTR., ,,Nomenclatur etc.”, 1779
(= fuscus TUTT, 1908; = brunnea COURV. 1910). Eenkleurig
donkerbruin. Hilversum, Delden.

4. ab. caerulescens PETERS (= caerulescens TUTT 1908;
=? leodorus ESP. 1781). Blauw bestoven. Hilversum.

12 B.J. LEMPKE, DE VARIABILITEIT IN HET ALGEMEEN

d. Vormen van beide geslachten.

5. ab. minor TUTT, 1908. Dwergexemplaren. Hilversum.

c. Vormen van de onderzijde.

6. ab. srregularis TUTT, 1908. „Sommige exemplaren
hebben de vlekken aan de onderzijde der voorvleugels zeer
onregelmatig van vorm, waarbij vlek 3 en 5 meestal het
meest uitgerekt zijn”. Hilversum.

7. ab. parvipuncta TUTT, 1908. De zwarte vlekken op
voor- en achtervleugels zeer klein, doch alle aanwezig. I dg,
I 9. Hilversum.

8. ab. magnipuncta TUTT, 1908 (= crassipuncta COURV.,
1910). De zwarte vlekken zeer sterk vergroot. Vooral 99.
Hilversum.

o. ab. zuornata GRUND, ‚Int. Ent. Zeitschr.”, GUBEN,
VII, p. 127, 1913. Bij typische exemplaren komen in 2 of
3 der buitenste zwarte randvlekjes op de achtervleugels
blauwe, metaalglanzende schubjes voor. Bij dezen vorm
ontbreken ze echter volkomen (= /eodorus CERHARD, 1853,
nom. praeocc.: „diese Var. besitzt keine Silberpunkte”).
Hilversum.

10. ab sagittata COURV., Iris XXVI, 1912. Pijlvormige
verlenging van de zwarte vlekjes boven den oranje band in
de richting van den vleugelwortel, voornamelijk op de achter-
vleugels. Hilversum.

11. ab. /mbojuncta COURV., 1912. Samensmelting van
pijivlek met de daarbovenstaande submarginale zwarte vlek.
Hilversum.

12. ab. addenda, TUTT, 1908 (= pluripuncta COURV.).
Extra vlekken tusschen de middencelvlek en de submediane
rij of aan weerszijden van de normale vlekken van deze rij.
Hilversum.

13. ab. unspuncta MOUSLEY, „Ent. Record”, XIV, p. 341,
1903. Op de voorvleugels tusschen de middencelvlek en den
wortel een basale vlek. Bekkum bij Hengelo (O.).

14. ab. costajuncta TUTT, 1908. Op de achtervleugels
zijn de eerste (bovenste) wortelvlek en de eerste vlek van
de submediane rij met elkaar vereenigd, zoodat aan den

EN DIE VAN LYCAENA ARGUS L. IN HET BIJZONDER. 13

voorrand een zwart streepje ontstaat. Hilversum. Afb.:
OUDEMANS, T. v. E., XLVIII, pl. 5, fig. 8, Bennekom.

15. ab. daszjuncta TUTT, 1908. Op de achtervleugel is
de laatste basale vlek verbonden met de voorlaatste sub-
mediane, zoodat aan den binnenrand een zwart streepje
ontstaat. 1 9, Hiversum.

16. ab. costo-retrojuncta COURV. 1912. Combinatie van
costajuncta TUTT en basijuncta TUTT (= retrojuncta COURV.).
I 9, Hilversum.

Bap cacca’ GRUND, „Int. Ent: Zeitschr, Guben, Il,
1908, p. 71. Verscheidene van de normale vlekken zijn
afwezig, de andere vaak sterk verkleind. Hilversum, 2 Jd,
4 99, in verschillende stadia. 1 © heeft op de voorvleugels
nog slechts 4 kleine submediane vlekjes, een ander 3.

18. ab. anticoradiata TUTT, 1908. De submediane vlekken
op de voorvleugels streepvormig uitgerekt. Afgebeeld door
Dr. OUDEMANS, l. c. fig. 7. Bennekom. Door mij nog niet
aangetroffen.

Een nest van Agenia hircana F.
door

P. HAVERHORST.

Op den greppelkant aan den rand van het Mastbosch
stond een armelijke grove den, de takken verwrongen door
den wind, de wortels onderspoeld door den regen, de stam
afgebladderd door zonnebrand. En de boorgaten van kevers
in de schors bewezen, dat ook de insecten hem niet hadden
gespaard. Als ik op een Septemberdag den boom voorbijga,
zie ik op den stam iets bewegen. Bij nadere beschouwing
bespeur ik een wespje nog niet ten volle 8 millimeter groot,
dat bezig is eene spin naar boven te zeulen. De zwarte kleur
van het lijf en de beide donkere banden op de voorvleugels
doen het dier herkennen als eene Agenia, die eene prooi ver-
voert. Het ongeveer 31/2 millimeter wijde boorgat, waarheen
zij zich richt, moet de ingang van haar nest zijn.

Onmiddellijk rijzen natuurlijk verschillende vragen. Bezit
de gang, waartoe het boorgat toegang verleent, aan het
einde ook eene verwijding, de broedcel? Of kan de Agenia
het zonder deze gewone larvewieg stellen? Een viaticus
heeft de gewoonte alvorens de spin in de nestschacht te
sleepen deze even neer, te leggen om haar daarna bij den
spintepel te grijpen en aldus met het oog op de hinderlijke
pooten in den meest gunstigen stand naar binnen te trekken.
Maar de Agenia kan die werkwijze niet volgen: zij kan hare
prooi niet loslaten, zonder dat deze haar ontvalt. Toch
moeten ook voor haar de spinnepooten eene min of meer
groote hindernis vormen. Hoe verder zal de Agenia na het
naar binnen brengen der spin de schacht dichtgestopt
krijgen van een nest als dit, dat zich 1*/2 meter boven den
grond bevindt?

P. HAVERHORST, EEN NEST VAN AGENIA HIRCANA F, IS

Terwijl ik nog sta te peinzen heeft het instinct blijkbaar
reeds een der kleine problemen opgelost. De Agenia heeft,
achteruitloopend, de spin reeds naar binnen gesleept zonder
van de hinderlijke pooten harer prooi de minste strubbeling
te ondervinden. Ik wacht tot zij weder tevoorschijn komt.
En dan geeft zij mij een tweede lesje.

Ik had mij reeds voorgesteld, dat het haar heel wat
arbeid zou kosten om zandkorrels of kleine plantenresten
van den bodem te gaan halen teneinde daarmede den nest-
ingang te vullen en den toegang tot het nest af te sluiten.
Zij blijkt een beteren, korteren weg te kennen. Tusschen de
schorsspleten liggen hier en daar wat kleine, losse bastschil-
fers. Deze zoekt zij op, draagt ze naar het nest en vult er de
schacht mede. Dan vliegt zij weg: haar arbeid is afgeloopen.

Voor verder onderzoek leg ik thans het nest bloot door de
schors weg te snijden. De gang blijkt ruim 5 cm diep te zijn,
na eene kniebocht bijna loodrecht naar beneden te loopen
en zich naar onderen langzaam te verwijden. Twee nog
levende keverlarven zijn begonnen zich elk op den bodem
eene zijgang te eten, waardoor de ruimte aan het gangeinde
wat is vergroot. Die ruimte heeft de wesp zich tot broedcel
gekozen, daarin ligt de spin met het ei.

Ik heb nu ook gelegenheid de spin eens wat nauwkeuriger
te bezien. Zij ziet er zeer compact uit: geen enkele uit-
stekende poot. Dat moet het naar binnen sleepen onge-
twijfeld veel hebben vergemakkelijkt. Maar hoe heeft de
Agenia het aangelegd om hare prooi dien compacten vorm
te geven? Het antwoord op die vraag blijkt ietwat verbluf-
fend eenvoudig. Inplaats van 8 tel ik aan de spin nog
slechts 5 pooten. De 3 andere, hinderlijke had de Agenia
er blijkbaar maar reeds met de kaken afgeknipt alvorens
de spin te gaan vervoeren.

Zum erdgeschichtlichen Alter unserer
Coleopterenfauna.

Von
Prof. Dr. F. RüSCHKAMP S. J.
Bonn a. Rh.

Bezeichnet man die Gesamtheit einheimischer Tiere als
Fauna eines Landes, so kann man die Gesamtheit aller ein-
heimischen Käferarten als Käferfauna eines Landes, etwa
Mitteleuropas, bezeichnen.

Jede Fauna ist das vorläufige Endergebnis einer ge-
schichtlich weit zurück-reichenden Entwicklung. Die Ein-
zelarten können quartären, tertiären oder gar noch meso-
zoischen (sekundären) Ursprungs sein: ihre Urheimat kann
in unserem Lande oder in anderen Ländern liegen, aus denen
sie sich bis zu uns ausgebreitet haben. Der Versuch, die
Fauna eines Landes in erdgeschichtlicher und tiergeogra-
phischer Hinsicht zu analysieren, ist ein ungemein schwieri-
ges und verwickeltes Problem und niemand wird erwarten
können, dass alle damit zusammenhängenden Fragen mit
einer annähernd ähnlichen Wahrscheinlichkeit zu lösen
sind.

Am günstigsten liegt noch die Frage nach dem histori-
schen Alter zahlreicher Elemente unserer heutigen Coleop-
terenfauna. Ihre Beantwortung lasst uns mit Sicherheit
erkennen, dass die meisten uns einheimischen Coleopteren-
Genera ein unverhältnismässig hôheres Alter haben als etwa
das Genus Homo.

Der Darlegung dieses Sachverhaltes sei in aller Kürze
voraufgeschickt, was wir bis jetzt über den Ursprung der
Kafer wissen. Sie lassen sich nicht bis ins Altertum der Erde

PROF. DR. F. RUSCHKAMP: S. J., U.S. W. 107

fossil nachweisen; doch nimmt man an, dass sie aus
schabenähnlichen Insekten der Steinkohlenzeit hervorge-
gangen sind. Diese mutmasslichen Ahnen der Kafer sowie
alle fossielen Insekten des Altertums der Erde gehören zu den
Insekten mit unvollkommener Verwandlung, d. h. sie
ähneln schon beim Schlüpfen aus dem Ei mehr oder weniger
dem erwachsenen Kerftier. Insekten mit vollkommener Ver-
wandlung — man denke an den Engerling des Maikäfers —
treten uns fossil erstmalig im altesten Mittelalter der Erde,
in der Trias, entgegen, und zwar in Gestalt von Insekten
mit beissenden Mundwerkzeugen, mit zu Deckflügeln er-
harteten Vorderflügeln d. h. als Kafer. Dem Altertum der
Erde dürfen wir nach den Ergebnissen. der radioaktiven
Forschung der letzten Zeit eine Dauer von c. 400 Millionen
Jahre zuschreiben. Sind unsere Annahmen richtig, dann
muss sich im Verlauf dieser ungeheuer langen Zeit nicht
nur die Entwicklung der Kafer aus schabenähnlichen
Ahnen, sondern auch der Uebergang von unvollkommener
zu vollkommener Entwicklung vollzogen haben. Die an die
Steinkohlenzeit sich anschliessende Permzeit zeigt nament-
lich auf der südlichen Halbkugel unleugbare Spuren einer
gewaltigen Vergletscherung. Handlirsch u. a. bringen dis
Entstehung metabolen aus ametabolen Insekten mit der
Permeiszeit in ursächlichen Zusammenhang und stützen
ihre Ansicht mit der Tatsache, dass noch heute die über-
wiegende Masse der Insekten mit unvollkommener Meta-
morphose den warmen Zonen angehört, die Insekten mit
vollkommmener Verwandlung dagegen überwiegend in
kälteren Gebieten mit ausgesprochener Winterzeit zuhause
sind. Sicher ist jedenfalls das Vorhandensein triassischer
Käfer vor c. 200 Millionen Jahren. Diese ältesten Käfer
sind aber noch derartig fremd, dass sie in keine der heute
lebenden Familien eingereiht werden können.

Mit einiger Sichheit lassen sich in der Jurazeit bereits
echte Typen heute noch lebender Familien erkennen: Cara-
biden, Hydrophiliden, Nitiduliden, Elateriden, Buprestiden
u. a. noch wenig spezialisierte Gruppen.

In der darauffolgenden Kreidezeit bahnte sich botanisch
ein gewaltiger Umschwung an; das düster-ernste Bild mit-

2

18 PROF. DR. F. RUSCHKAMP S.J., ZUM ERDGESCHICHT-

telalterlicher Nadelholzwaldungen wich in dem Masse
zurück, als sich die Laubpflanzen zur Vorherrschaft empor-
rangen, die sich im Tertiär durchsetzte und noch heute der
Pflanzenwelt ihren lieblichen Charakter sichert. Zweifels-
ohne haben sich auch während der Kreidezeit die Bezie-
hungen vieler Gruppen von Käfern zu bestimmten Gruppen
von Pflanzen angebahnt und in der Tertiärzeit weiterent-
wickelt und zu den heute bestehenden Abhängigkeiten
geführt. Leider haben wir aus der Kreidezeit so gut wie
keine fossilen Käfer und doch müssen wir annehmen, dass
sich damals schon die heute bestehenden Familien, ja ein
Grossteil der Gattungen entwickelte. Denn schon im älter-
sten Tertiär finden wir eine modern anmutende Käferfauna
vor. Das unterste Tertiär dürfte 58 Millionen Jahre alt sein.

Das Eocän bewahrte uns fossile Insekten aus England,
Frankreich, Nordamerika, Grönland usw. Das Oligocän mit
seinen baltischen Bernsteininclusen ist das Ideal jedes
Paläoentomologen. Allein die Königsberger Universitäts-
sammlung besitzt über 100.000 Bernsteininsekten, grossen-
teils Käfer. Dem Erhaltungsgrad und der Deutungs-
möglichkeit nach folgen den Bernsteininsekten die fossilen
Insekten der Blätterkohle von Rott und Orsberg (und Linz)
im rheinischen Siebengebirge, die mit den viel ätteren Soln-
hofener Versteinerungen in der Art der Erhaltung viel Aehn-
lichkeit haben. Die Rotter Vorkommnisse werden neuer-
dings nicht mehr mit Handlirsch und anderen ins Oberoli-
gocän, sondern ins Untermiocän gesetzt. Es darf hier wohl
darauf verzichtet werden, weitere der zahlreichen tertiären
Fundorte aufzuführen.

Es gehört sicher zu ganz vereinzelt dastehenden Fällen,
wenn die amerikanische Cicindelide Tetracha carolina arti-
dentisch mit einer Bernsteincicindele gedeutet werden kann.
In den weitaus meisten Fällen muss man sich darauf be-
schränken, die fossilen tertiären Insekten mit heute lebenden
gattungsweise zu vergleichen.

Auf Grund der Zusammenstellung tertiärer Käfer von
Handlirsch in Schröders Handbuch der Entomologie Bd.
II. und unter Hinzurechnung der Bernsteinpaussiden, die
Wasmann bearbeitete, zählte ich 1346 Käfergattungen, die

LICHEN ALTER UNSERER COLEOPTENFAUNA. 19

fossil aus dem Tertiàr bis heutebeschrieben wurden. Das
ist überraschend viel, wenn man bedenkt, dass bis heute
im coleopterologisch reichen Rheinland z. B. nur 902 Gat-
tungen nachgewiesen sind.

151 tertiäre Kafergattungen von den insgesamt 1340
gelten als ausgestorben; ob dem wirklich so ist, oder manche
nur in weiterentwickler Form heute noch bei uns leben, sel
dahingestellt.

678 der tertiären Gattungen sind heute in Zentraleuropa
ganz verschwunden oder nur noch als kiimmerliche Relikte
bei uns zu finden; dagegen stehen diese Gattungen in wär-
meren Gebieten des südwestlichen oder südöstlichen Euro-
pas, oder gar nur noch in tropischen Gebieten in voller Blüte.
Zu letzteren zählen beispielsweise die Paussiden, von denen
WASMANN allein 23 Arten aus dem baltischen Bernstein
vorlagen. Daraus ergibt sich als neue Bestätigung die
längst bekannte Tatsache, dass im Tertiär in unseren Brei-
ten ein Klima herrschte, das tropischen und sub-tropischen
Gattungen eine zusagende Heimat bot. MEYER—HARRASSO-
WITZ (1917) berechnet die mittlere Jahresstemperfatur des
heutigen deutschen Landgebietes für die Eocän-Zeit auf
+22 Grad Celsius, für dass Miocän auf +19—17°, Tem-
peraturen, die dem Jahrsmittel in Indien mit +25 Grad
nahekommen, während Deutschland heute nur noch +8—9
Grad im Mittel aufweist, Die Klimaverschlechterung hat
also unsere einheimische Käferfauna stark verarmen lassen.

517 fossil aus dem Tertiär bekannte Gattungen von Käfern
sind identisch mit bei uns und über das ganze paläarctische
Gebiet hin lebenden Gattungen; in den mitteleuropäischen
Gebirgsfaunen mit gut 900 Käfergattungen stellen diese
517 Genera mehr als die Hälfte dar und es liegt kein geolo-
gischer oder sonstiger Grund vor daran zu zweifeln, dass
diese Gattungen durch das Tertiär und die Eiszeiten des
Quartärs hindurch diese Gebiete bewohnt haben. Bedenken
wir die ganz grossen Zufälligkeiten, die tertiäre Käfer fos-
silieren liessen, die Tatsache, dass immer weitere Gattun-
gen aus dem Tertiär bekannt werden, (Mittelschullehrer
Statz— Köln sammelte bei Rott im Siebengebirge noch be-
achtliches, unbearbeitetes und gut erhaltenes Material), so

20 PROF. DR. F. RÜSCHKAMP S.J., U.S. W.

können wir nicht daran zweifeln, dass unsere heutige Kafer-
fauna generisch bereits seit der Miocän-Zeit bei uns hei-
misch und darum wesentlich älter ist, als etwa das Men-
schengeschlecht. Wir kennen ja über das Altdiluvium hinaus
(Sinantropus pekinensis Black 1929) keine echten Men-
schen und sicherlich hat es solche zur miocänen Braunkohlen-
Zeit noch nicht gegeben. Damit ist die eingangs aufgestellte
These zur Genüge bewiesen und das Gesagte zeitigt noch
die weitere Erkenntnis, dass der entwicklungsgeschichtliche
Fortschritt der heimischen Käferwelt seit der Braunkohlen-
Zeit, also seit etwa 8 Millionen Jahren, sich im wesent-
lichen auf die Entstehung neuer Arten beschränkt hat.

Uber Rassen-Fragen afrikanischer
Megacephala-Arten (Col. Cic.)

von
WALTHER HORN,
Berlin— Dahlem.

(Mit 6 Textfiguren).

I. Megacephala Bocandei Le Moulti m. Von dieser seiner-
zeit vom Fort Sibut beschriebenen Rasse besitze ich ein
mir vor langen Jahren von BABAULT gesandtes Exemplar
vom Oberen Sanga (Carnot), welches Kopf und Halsschild
etwas weniger grob gerunzelt hat als die typische Form.
Vor ailem aber sind die ganzen Flügeldecken mit halb
verloschenen, ganz flachen (kaum erhabenen) Schüppchen
bedeckt, welche am hinteren Ende eine winzige Erhabenheit
mit einem dahinter gestellten ganz seichten punktförmigen
Eindruck tragen. Ich habe in diesem Exemplar lange Zeit
eine eigene Rasse zu sehen geglaubt; aber 4 weitere Exem-
plare derselben Quelle und desselben Fundorts, welche
ich neuerdings im Pariser Museum vergleichen konnte, zeigen,
dass es sich bei dem mir seinerzeit von BABAULT gesandten
Exemplar nur um ein aberrantes Stück handelt. Von den
4 Pariser Exemplaren zeigt nur eines die Spur einer ähnlichen
Skulptur; die übrigen sind im wesentlichen identisch
mit der typischen subsp. Ze Moulti m. Trotzdem ist das
oben erwähnte aberrante Exemplar insofern wichtig, als es
in der Skulptur eine deutliche Analogie zu der weiter unten
als neu beschriebenen, gleichfalls ausserordentlich seicht
skulpierten Styphloderma subsp. levisquamosa m. darstellt.

Charakteristisch für subsp. Ze Moulti m. ist der breite
Kopf; das breite, hinten stark verengte Halsschild. Flügel-

22 WALTHER HORN, ÜBER RASSEN-FRAGEN

decken breit, oval, relativ flach, matt (nur Rand mässig
glänzend), fehlende laterale Spitzen-Makel. Deutliche, wenn
auch schwach entwickelte subsuturale Gruben-Reihe der
Flügeldecken. Die letzteren haben keine oder eine ganz
verloschene Skulptur, nur die Schulter-Partie trägt ziemlich
dichte, isoliert stehende, gut ausgebildete Tuberkeln. — Die
subsp. drevzleves m. hat ungefähr dieselbe Form, Skulptur
und Färbung wie subsp. Ze Moulti m., nur fehlen die Tuber-
keln der ganzen Schulter-Partie; ausserdem haben die mat-
ten Flügeldecken eine gelbe Rand-Makel vor der Spitze. —
Die subsp. postampliata m. steht der subsp. drevzlevis sehr
nahe; die Hauptunterschiede sind: Scheibe von Stirn und
Vertex sowie Mittelstück des Pronotum fast glatt, ohne deut-
liche Runzelung; Flügeldecken halb glänzend, mit schwach
grünlichem Schein, der am Rande noch stärker hervortritt,
mässig gewölbt, fast völlig fehlende subsuturale Gruben-
Reihe; Schulter-Partie ohne Tuberkeln, aber sparlich seicht
punktiert, wobei allerdings die eigenliche Schulterecke selbst
fast frei von Skulptur ist. — Die subsp. zjam-njamensts m. 9
ist im ganzen breiter, die Flügeldecken ovaler, etwas erzgrün
gefarbt, halb glänzend, ziemlich konvex, mit flachen hier
und da etwas gerunzelt-zusammenfliesenden Tuberkein an
der Basis (besonders an der Schulter-Partie); dabei die
Fläche” der Flügeldecken im ganzen eigenartig ,,uneben”’
und mässig dicht, fein und seicht punktiert (ohne jede
Squamula-Bildung); laterale Spitzen-Makel vorhanden. —
Subsp. Clermonti m. g'9 ist im ganzen kleiner (g* manchmal
— ohne Lippe — nur 16 mm); Flügeldecken oval, sehr kon-
vex, glänzend (Rand griinblau oder blau-violett), sehr fein
und seicht sowie recht sparlich punktiert (ohne Tuberkeln
und Squamula-Bildung). Die „Fläche” der Flügeldecken dabei
ein klein wenig ,,uneben”. Laterale Spitzen-Makel vorhanden.
2. Ein Vergleich von etwas reichlicherem Material der
typischen M. Bocandei GUER. vom portugiesischen Guinea
und der von mir aus Togo beschriebenen Rasse levzpunctata
m. hat ergeben, dass diese beiden Rassen nicht voneinander
zu trennen sind. Die Flügeldecken-Form, Färbung und Skulp-
„tur bieten keinerlei nennenswerte Unterschiede.
3. Megacephala Bocandei levisquamosa m. (n. subsp.).

AFRIKANISCHER MEGACEPHALA-ARTEN (COL. CIC.). 23

Differt a (Styphloderma) subsp. breviformis m. Q elytrorum
sculptura evidenter leviore, tuberculis ad partem humeralem
fere aequaliter formatis, sed jam in media basi et in eadem
distantia lateraliter discoidaliterque (discum posticemque)
versus tuberculis totaliter applanatis: solummodo punctis
perparvis sat distantibusque leviterque impressis, quorum
margo anterior semicirculariter sub-squamosus, ut ita dicam,
videatur. Forma staturaque tota brevis lata sub-ovalis; ely-
trorum humeris latis non angustatis. — Long. 20 mm sine
labro).

1 9; Katanga: Kinda (STAUDINGER & BANG-HAAS).

Die am schwächsten skulpierte Styphloderma-Rasse. In der
Gestalt mindestens so breit und kurz wie die Geschwister-
Rasse von Katanga, dreviformis m.

4. Der Vergleich dieser neuen Rasse mit sehr schwach
entwickelter Flügeldecken-Skulptur mit den übrigen Rassen
der bisher als Arten geltenden M. Bocander und asperata
zwingt mich nunmehr zu der Annahme, dass alle diese
Formen nichts weiter als Rassen ein und derselben Art sind.
Die Flügeldecken-Skulptur der Rasse /evisguamosa unter-
scheidet sich von dem sub 1 erwähnten aberranten Exem-
plar von subsp. Ze Moulti (Carnot) nur noch relativ wenig.
Natürlich sind die beiden Formen dadurch leicht voneinan-
der zu unterscheiden, dass bei der neuen Rasse die ganze
Basis des Pronotum dicht mit Tuberkeln besetzt ist, die
Crista pronoto-epipleuralis vor der Halsschild-Basis in Form
eines langen spitzen Winkels vorspringt und die Schulter
der Flügeldecken breiter und gleichmässiger gerundet ist:
bei dem aberranten Exemplar von subsp. Le Moulti m. sind
die Schultern schmaler, aber winkliger gerundet, weshalb
die ganze Flügeldecken-Form nicht so gleichmässig oval
gerundet, sondern nach vorn mehr verschmälert erscheint:
grösste Breite nicht in, sondern hinter der Mitte.

Bei all solchen Rassen-Fragen von Adephagen ist eine
gewisse Kontrolle durch das Studium der Kopulations-Organe
nötig, und würde dazu an und für sich ein eingehendes
Studium beider Geschlechter gehören. Leider sind unsere
Kenntnisse in dieser Hinsicht noch zu dürftig, als dass ich
mich an das Studium der 9 Genitalien machen könnte; nur
deshalb beschränke ich mich im folgenden auf den Vergleich

24 WALTHER HORN, ÜBER RASSEN-FRAGEN

des Penis. Derselbe gestattet immerhin schon gewisse Rück-
schlüsse und stützt an und für sich meinen obigen Stand-
punkt der spezifischen Zusammengehörigkeit all dieser Ras-
sen: Auf jeden Fall finde ich an dem Penis keiner einzigen
der oben erwähnten Formen etwas Spezifisches! Er ist im
allgemeinen gross und korpulent. Das mit einer blattartigen

1) M. Bocandei GUER., ?) levipunctata m., 3) asperata WAT., ?) subopaca
FAIRM., 5) i da 6) 4-stgnata DEI. (No. 6 stärker verkleinert).

Erweiterung versehene Basalstück der Parameren ist annähernd
ebenso lang wie sein feiner langer terminaler grannenartiger
Chitin-Faden: Beides zusammen erreicht etwa 4/, der Lange
des ganzen Penis-Schaftes. Die Basis des letzteren ist stark
verjüngt; dann verdickt sich der Penis sehr stark und ver-
läuft unter starker Krümmung allmählich schmaler werdend
bis zu der (oft länger ausgezogenen) stets am äussersten
Ende abgestumpften Spitze. Insbesondere gilt dann noch
folgendes von diesen Rassen von Borandei im engeren Sinne:
Bei der typischen Bocandez GUER. (Fig. 1) sowie der Rasse
Clermonti m. und Le Moulti m. ist die äusserste Spitze nach
der konvexen Seite zu ein klein wenig (sehr minimal, aber
deutlich wahrnehmbar) ,,abgebogen”. Jedoch kommen indi-
viduelle Sehwankungen vor, z.B. ist eines meiner Exemplare
(Fig. 2) von /evipunctata m. (= Bocandei GUER.) auffallend
wenig gekrümmt und seine äusserste Spitze ebenso wie bei

AFRIKANISCHER MEGACEPHALA-ARTEN (COL. CIC.). 25

einem Exemplar von érevzlevzs m. ohne deutliche ,, Abbiegung”
nach der konvexen Seite.

Der Penis aller Styphloderma-Rassen (asperata etc.) ist im
ganzen dem der Docandei-Rassen sehr ähnlich, dabei die
ausserste Spitze stets ein klein wenig nach der konvexen
Seite ,,abgebogen”. Im besonderen gilt dabei noch folgen-
des: Der Penis von asperata WAT. (fig. 3) gleicht dem von
levicollis WAT. und occidentalis m., aber der ganze Spitzen-
Teil ist an der Basis noch etwas schmaler; dafür die äusser-
ste Spitze allerdings vielleicht etwas weniger schmal. Die
Penisse von /evicollis WAT. und occidentalis m. können wohl
im ganzen als die schmalsten aller Rassen gelten. Die Rassen
Morst FAIRM. und graftosa m. haben den Penis dem der 2
letzteren sehr ähnlich; der von subopaca FAIRM. (Fig. 4) hat
die Spitze etwas plumper, der von dreviformis m. (fig. 5)
hat die bei weitem kürzeste, dickste und plumpeste Spitze
von sämtlichen Rassen (wobei aber die Tendenz der Abbie-
gung der äussersten Spitze nach der konvexen Seite deut-
lich bestehen bleibt).

5. M. 4-signata DEJ. steht M. 4Socandez und ihren Rassen
nahe, unterscheidet sich jedoch im ganzen durch den plumpen
Habitus, den grösseren Kopf, das viel breitere Halsschild
und sein æ vor allem durch den viel umfangreicheren Penis
der (in gekrümmter Form gemessen) etwa ?%/,,, der Gesamt-
länge des Tieres ausmacht: ca. 9:24 mm Länge, während
er bei M. Pocandei GUER. ca. 7 : ca. 23 mm oder ca. 6!/,:
ca. 19 mm, bei Le Moulti m. ca. 6: ca. 20 mm, bei asperata
WAT. ca. 6'/,:ca. 24 mm bei occidentalis m. ca. 5: ca. 16
mm ist. Der Penis von M. 4-szgnata DE]. (Fig. 6) ist ausserdem
schlanker als bei irgend einer Docander-Form; der Spitzen-
Teil länger und vor allem viel schmaler zugespitzt: keine
einzige Bocandet-Form besitzt eine auch nur annäherend
ähnlich schmale Spitze. Dabei ist die äusserste Spitze bei
M. 4-signata etwas knopfförmig nach 2 Seiten verbreitert.
Aus alledem folgt, dass man nach unserem jetzigen Stand-
punkt des Wissens erklären muss, dass M. 4-signata DE].
eine eigene Art ist. Umgekehrt steht es mit der als cabounca
GUER. beschriebenen Form, welche ich nunmehr als einfache
Rasse zu M. 4-signata stellen muss. Sie unterscheidet sich

26 WALTHER HORN, UBER RASSEN-FRAGEN

von ihr nur durch die etwas stärker vorgezogenen Hinterwinkel

des Pronotum, das, wie es scheint, gar nicht vorgezogene

Mittelstück der Oberlippe und die ungefleckten Flügeldecken.

6. Im folgenden die Uebersicht all dieser Formen nach
den obigen Ausführungen :

A. Megacephala 4-signata DEJ. Verbreitung: vom Senegal
über Dahomey bis nach Joko und Nola im jetzigen
Kamerun.

1. cabounca GUER. Fundorte: Portugiesisch-Guinea
(Quellgebiet des Rio San Domingo) und Ober-
Dahomey.

B. M. Bocandei GUER. (= levipunctata m.) Fundorte: Por-
tugiesisch-Guinea (Casamanca-Rio San Domingö), Togo.
I. drevilevis m. Fundorte: Togo, Nigeria.

2. postampliata m. Fundorte: James Town.

3. Le Moulti m. Fundorte: Oubangui-Tschari Terri-
torium (Sibut), Kamerun (Carnot am Oberen Sanga).

4. Clermonti m. Fundorte: Oubangui-Tschari Territo-
rium (Crampel).

5. zjam-njamensts m. Fundorte: Njam-Njam-Territorium.
I. Styphloderma-Rassen :

. asperata WAT. Fundorte: Beira, Tschinde (Sambesi).

2. levicollis War. Fundorte: Britisch Ost-Afrika (Kib-
wezi, Ikutha).

3. subopaca FAIRM. Fundorte: Deutsch-Ost-Afrika (Pugu,
Usaramo, Kigonsera, Lindi, Luculedì).

. Dodsi PER. Fundorte: Süd-Rhodesia (Sebakwe).

5. Morsi FAIRM. (= Schaum: m.) Fundorte: ,,Aegyp-
tischerSudan”.Britisch-Ost-Afrika(Lombwua), Uganda,
Ukerewe-Insel, Issansu-Gebirge, Manjoni.
gratiosa m. Fundorte: Lindi.

7. occidentalis m. Fundorte: Oubangui-Tschari-Territo-
rium (Crampel, Sibut), Ost-Kamerun : Bosum,

8. breviformis m. Fundorte: Katanga (Zambowe, Kafa-
kumba, Mufungwa, ,,Stid-Ost-Katanga’’).

9. levisquamosa m. Fundorte: Katanga (Kinda).

7. Megacephala regalis serrato-setosa m. (n. subsp.).
Differt a ceteris subspeciebus dimidia parte postica
cristarum pronoto-epipleuralium (fere ut in subsp. Czerna

AFRIKANISCHER MEGACEPHALA-ARTEN (COL. GIC): 27

m.) punctis setigeris ornata, ut ,,serrata” videatur. Differt a
subsp. Crteruii m. elytris multo brevioribus, non parallelis
sed rotundato-ovalibus; tuberculis elevatis rotundatis solum-
modo ad partem lateralem humeralem distinctis, in tota
parte suturali et in medio disco et postea evanescentibus;
superficie his in locis elevationibus irregularibus perparum
elevatis. (interdum, ut ita dicam, triangulariter-squamifor-
mibus) modice dense positis et punctis impressis sat distantibus
ornatis. Pronoto sine impressionibus punctiformibus; meta-
episternis impressionibus punctiformibus 2—8, pronoti epi-
pleuris (postice!) et pro- et meso-episternis plerumque I—3
ornatis. Corporis superficie aut aeneo-virescente aut viridi-
aenescente aut aeneo-cuprascente aut nigricante aut nigra.
Long. 22—27 mm (sine labro).

dd, 29; sat copiose multos ante annos per Dom.
Kristensen prope Harrar et Kolubi collecta.

Von den zahlreichen Rassen von Megacephala regalis
BOH., welche bisher beschrieben sind, scheint nur subsp.
Citerntt die Crista pronoto-epipleuralis punktiert-beborstet
zu haben und zwar in fast ganzer Ausdehnung (abgesehen
den vorderen Teil). Die neue Rasse zeigt eine ahnliche
Erscheinung auf der grösseren hinteren Halfte, wobei aller-
dings zu beachten ist, dass die Borsten-Punkte manchmal
recht spärlich stehen. Das Pronotum selbst trägt keine
Borsten-Punkte (solche sind bisher allein bei Megacephala
Baxtert BAT. bekannt, weshalb ich die letztere immer noch
als eigene Art ansprechen muss). Die neue Rasse zeigt
meist einen oder ein paar Borsten-Punkte auf dem hintersten
Teil der Halsschild-Epipleuren und stets eine gewisse An-
zahl auf dem Metasternum, sowie hier und da einmal einen
vereinzelten Borsten-Punkt auf Pro- und Meso-Episternen.
M. Baxteri B. hat den hintersten Teil der Halsschild-Epi-
pleuren etwas mehr, aber die Meta-Episternen etwas weniger
beborstet. — M.regalis Citernii hat die Meta-Episternen mässig
beborstet, aber auf dem hinteren Teil der Halsschild-Epi-
pleuren hat mein einziges Exemplar nur einen Borsten-
Punkt. — Mein einziges Exemplar von subsp. Revozlz LUC:
(Cotype) hat nirgends deutliche Borstenpunkte. — Bei subsp.
sebakuana PER. hat das 9 nur auf den Meta-Episternen, das

28 WALTHER HORN, UBER RASSEN-FRAGEN U.S. W.

dg auch auf den Meso-Episternen Borsten-Punkte. — Subsp.
Hausert m. hat öfter einen oder ein paar Borsten-Punkte
auf dem hintersten Teil der Halsschild-Epipleuren und Meta-
Episternen.

In Grosse und Gestalt erinnert die neue Rasse am meisten
an subsp. Revozli LUC. and angulicollis KOLBE. Sie unter-
scheidet sich von der ersteren durch die in der Mitte weniger
vorgezogene Oberlippe, die laterale Rundung des Pronotum,
das nicht winklig vorstehende Hinterende der Crista pronoto-
epipleuralis und die nur im vorderen lateralen Teil der
Flügeldecken deutlich entwickelten höheren Tuberkeln. Die
letzteren nehmen bei der neuen Rasse sehr rasch nach der
Naht und nach hinten zu ab, so dass die ganze breite Partie
neben der Naht, sowie die ganze mittlere und hintere
Scheibe der Flügeldecken überhaupt keine hohen Tuberkeln
mehr aufweist: die Oberfläche ist hier uneben, mit mehr
oder weniger verloschenen (manchmal etwas dreieckigen)
Erhabenheiten und dazwischen mit weit von einander ent-
fernt stehenden Punkten versehen. Die Flügeldecken-Skulptur
der neuen Rasse erinnert deshalb stark an die der Rasse
Bennigseni m. und etwas auch an die Rasse excelsa BAT.
Auf der vorderen Halfte hat subsp. excelsa aber weniger
Tuberkeln, und auf der grösseren hinteren Halfte ist sie
(abgesehen von den sehr feinen sparlichen Punkten) ganz
glatt. Im iibrigen ist die neue Rasse durch die gerundeten
Seiten des Halsschildes, den fehlenden vorspringenden Winkel
vor der Basis desselben und die stärker oval gerundeten
Flügeldecken leicht von subsp. Bennigseni und durch die
stärker ovalen Flügeldecken von subsp. excelsa BAT. zu
unterscheiden.

Von subsp. angulicollis KOLBE unterscheidet sich die neue
Rasse durch den fehlenden Vorsprung bezw. Winkel in
der Mitte des Seitenrandes des Halsschildes und die nach
der Naht zu und nach hinten zu viel stärker verlöschenden
Flügeldecken-Tuberkeln. Die Rasse angulicollis hat oft ähn-
liche Tuberkel-Bildungen im vorderen lateralen Viertel der
Flügeldecken, aber diese Tuberositäten nehmen an Ausbil-
dung nach der Naht und den hinteren Teilen der Flügel-
decken zu viel weniger ab als bei der neuen Rasse.

Melanisme bij Lepidoptera
door
Dr. H. J. LYCKLAMA à NIJEHOLT,
Nijmegen.

Met cen plaat,

In 1926 en 1927 heeft HARRISON !) het resultaat gepubli-
ceerd van zijn proeven om het in de laatste kwart-eeuw meer
en meer voorkomend melanisme bij lepidoptera te verklaren.
Hij heeft nagegaan, dat dit vooral in fabriekscentra ge-
schiedde en vermoedde, dat de neerslag uit den rook hierbij
eene groote rol speelde. Vandaar dat hij trachtte door voe-
dering van rupsen met mangaan en loodhoudend voedsel
deze variatie kunstmatig teweeg te brengen.

Volgens hem is dit bij meerdere soorten inderdaad ge-
iukt, sommige heeft hij doorgekweekt, waarbij bleek dat dit
melanisme geheel normaal overerfde, van andere soorten
vermeldt hij alleen dat zij: „under experimental conditions
gave rise to melanic individuals”. Dit is o.a. het geval bij
Selenia tetralunària HUFN.

Het geheel is niet zoo nauwkeurig beschreven dat niet
van verschillende zijden aanmerking is gemaakt, hetwelk
voornamelijk werd gedaan op zijn conclusie dat hier sprake
zou zijn van overgeerfde verkregen eigenschappen.

Dit heeft hij wel trachten vol te houden, doch is hem
niet gelukt.

Het feit, dat de variëteit door de mangaan of het lood
ontstond, schijnt aangenomen te zijn. Het is nu toch wel de
moeite waard dergelijke proeven te herhalen, daar er allicht

1) HARRISON and GARRETT, Proc, Royal Soc. B., vol. 99, 1926. HAR-
RISON, Nature, vol. CXIX, 1927.

x

30 DR. H. J. LYCKLAMA à NIJEHOLT,

onverwachte omstandigheden zijn waarop men moet letten,
wat alleen mogelijk is wanneer men door toevalligheden
gewaarschuwd wordt.

De volgende regelen mogen een kleine bijdrage vormen
tot de vraag of werkelijk door mangaanvoedering een afwij-
king ontstaat; het is een samenvatting van wat de laatste
jaren door mij op de wintervergaderingen der Nederlandsche
Entomologische Vereeniging is medegedeeld, uitgebreid tot
nu toe.

Spilosoma lubricipeda L. is vanuit één legsel vier jaar door-
gekweekt. Telkens zijn de rupsen gevoederd met brandnetel-
bladeren, welke 24 uur te voren in 1°}, oplossing van
sulfas manganosus waren gezet en ook tijdens het voederen
daarin stonden. Geen enkele afwijking is waargenomen.

Spilosoma menthastri Esp. is eveneens uit één legsel vier
jaar doorgekweekt. Reeds de eerste generatie leverde exem-
plaren met streepjes in plaats van stippen, elke generatie
gaf enkele exemplaren waar dit zéér geprononceerd was,
meerdere waar het aangeduid was. De groote meerderheid
was normaal. Er is geen grootere variatie in de latere
generaties dan in de eerste. Deze soort is bekend als veel
moeilijker door te kweeken dan Spzlosoma lubricipeda. Van
normale vlinders was slechts een klein gedeelte tot copulatie
te krijgen, wanneer dit echter gelukte, leverde de verdere
kweek geen moeilijkheden op, alleen verminderde het aantal
rupsen dat volwassen werd bij elke generatie.

Van de licht gestreepte exemplaren waren de gg niet tot
copulatie te brengen, noch met gestreepte, noch met nor-
male 99, de lichtgestreepte QQ copuleerden normaal met
normale 4, doch leverden weinig eieren, de daaruit ver-
schenen imagines waren volkomen normaal. Hoe duidelijker
de streepjes waren, hoe minder eieren en rupsen werden
voortgebracht.

Van de sterk gestreepte exemplaren valt hetzelfde in ver-
sterkte mate op te merken. De GG copuleerden niet, de
QQ gemakkelijk met normale FF, doch gaven geen of enkele
eieren, waar geen rupsen uit te voorschijn kwamen.

Het is dus onmogelijk na te gaan hoe en in hoeverre
deze afwijkingen bij de verdere nakomelingschap overerven.

MELANISME BIJ LEPIDOPTERA. 31

De geheele kweek is nu geëindigd, daar ook de normale
dieren bijna geen eieren meer legden en in 1932 slechts
één kreupele vlinder uitkwam.

Selenta tetralunaria HUFN. Een in Juli 1930 gevangen
normaal Q leverde enkele eieren, welke in April 1931 een
achttal vlinders leverden, allen geheel normaal. De rupsen
hadden gewoon eikeblad gegeten. Daar de vlinders vroeger
uitgekomen waren dan ik verwacht had, vond ik in een
doosje alleen de zeer beschadigde vlinders bijna dood, met
Mele eieren. é

De rupsen welke hieruit kwamen zijn gevoed met eikeblad,
dat 24 uur te voren in een :°/,, oplossing van sulfas man-
ganosus was gezet.

Het resultaat was 69 vlinders, waarvan 9 bijna zuiver zwart,
met vier witte halve maantjes. Deze generatie werd P ge-
noemd. Hiervan werd doorgekweekt: behalve eenige normale
exemplaren, eenige legsels zwart & X normaal © en eenige
normaal & X zwart ©. Het volgende lijstje geeft het resul-
taat generatie F 1.

P.Q zwart X P.g normaal.
bevruchte eieren rupsen imagines zwart normaal

SEA 92 72 28 16 12
B: 149 116 29 12 107
Ke 73 A 12. 12
RE, 26 24 O
M. 66 : 57 22 12 IO
PQ normaal X P.g' zwart.
BG: 84 55 9 3
D. 33 54 15 15
B 2 o)
E: o o)
lake O o)
IE 140 68 8 8

Daar deze F, generatie voor een gedeelte reeds in Augustus
verscheen in plaats van het volgend voorjaar, heb ik van de
eerst verschenen exemplaren getracht nog een F, generatie
in het najaar verpopt te krijgen. Vijf legsels waren vroeg
genoeg om de proef te nemen, wel ís de laatste rups eerst
6 December verpopt en zijn blijkbaar meerdere rupsen onder-

\

32 DR. H. J. LYCKLAMA a NIJEHOLT,

voed, doch er zijn voldoende imagines verschenen om aan
te toonen dat dit melanisme op de gewone wijze als een
recessieve eigenschap overerft.

bevruchte ima- nor-

zwart

: rups _.
eieren gines maal

d.F.1.A. zwart X 9.F.1.B. zwart F.2.X. 73 63 HO 4

CAR PB zwarte ONT Zwan NEO 81 ANA 3

GARNER Zware LIU NERZANE 88 85 23 12 II

d.F.1.B. zwart X 9.F.1.B. norm. F.2.Z. fo)

END morra, >< QING ID, mor, ITN 7A 60 23 9 14
1932

d.F.1.M. norm. X 9.F.1.M. zwart F.2.II. 120 106 CORP 33
Hierbij dient opgemerkt dat bij het kweeken 7 jonge

rupsen uit XX abusievelijk bij YY zijn ondergebracht.

Deze cijfers laten aan duidelijkheid niets te wenschen
over. Bi de P generatie zijn zwarte exemplaren en normale,
de normale zijn echter voor een gedeelte bastaarden tusschen
normaal en zwart waar het normale dominant is. Het is
dus wel lastig aan te nemen en dat de mangaanvoeding de
oorzaak is geweest, van een normaal legsel een gedeelte
der vlinders zwart en een gedeelte tot bastaard heeft gemaakt.

De beste verklaring is m.i., dat het in 1930 gevangen Q of
het & waarmede dit gecopuleerd had, het melanisme als
verborgen eigenschap bezat. Dan is alles zeer eenvoudig.

Noemt men normaal N en melanisme m, dan krijgt men:

gevangen 9 NN (X & Nm);
hieruit NN en Nm, meerdere exemplaren; hieruit met man-
gaanvoeding de P generatie meerdere NN en Nm + 9 mm.

F.r.A. uit PQ mm XP g Nm, theor. 500% zwart ofıEz®
mm X P g NN, theor. 0°/, zwart. Uitkomst 12 zwart
16 normaal.

F.1.B. uit P Q mm X P gi Nm, theor. 50%), zwart or?
mm X P g NN, theor. 0°/, zwart. Uitkomst 12 zwart
17 normaal.

F.1.K. uit P 9 mm XX Pet Nm, theor. 5007] Zwatinonn ns
mm XP gl NN, theor. no; zwatte Uitkomst
normaal.

Pat. uit PO mm X Pra Nm the" 500) zero ME
mm X P 3g NN, theor. 0°/, zwart. Geeft geen vlinder.

MELANISME BIJ LEPIDOPTERA. 33

Fev uits P Omme Pig Nm, theor. 50, zwart of P Q
mm XP g NN, theor. 0°/, zwart. Uitkomst 12 zwart
Io normaal.

ner wer Or Nm B mm, theor 50%, zwart of P.O
NN x Pg mm, theor. o®/, zwart. Uitkomst 3 zwart
6 normaal.

ENDURO Nm >< Pet mm, theor mso zwastnof Pao
INN Erm ms theo ON Mare Ürrkomst en;
normaal.

eine Gen I. seven geen viinder.

Cai site © Nn > Pe mm; theom so zwart of 2
NN X P # mm, theor. 0°/, zwart. Uitkomst 8 normaal.

eee uit Bars O mm. >< E.1..g° mms theor. 1008) zwait.
Uitkomst 30 zwart.

Ree Vit Pot Oemma Erg mm), theor. 100%, zwart.
Uitkomst 42 zwart — 3 normaal. (Hierbij zijn de 7
rupsen uit XX).

RNAi © Nov Er mm theor so) zva tro
eo NING Ei mme ol Mant idsomst
12 zwart II normaal.

27 seeit seen vlinder.

Pere suits For. O Nm x Ft & Nm, theor225, 2%, AWast
Uitkomst 9 zwart, 14 normaal.

ir SOENS me x E.r. ec mm iitheo SON zwart tit
komst 27 zwart, 33 normaal.

Hoewel ik meen geen waarde aan de mangaanvoeding te
mogen toekennen, blijft het wel zeer zonderling dat een
zóó kenbare groote zwarte vlinder nooit in de natuur is
waargenomen, doch voor het eerst bij deze kweek te voor-
schijn komt. f

Wanneer werkelijk de mangaan de oorzaak is geweest,
dan zou de eenig mogelijke verklaring zijn wat GOLDSCHMIDT !)
beschrijft als een zoo sterke mutatie dat gelijktijdig zoowel
de kiemcellen als de lichaamscellen muteeren. Hiermede is
vrijwel alles verklaarbaar, doch hoewel het zeer fantastisch

1) RICHARD GOLDSCHMIDT, Experimentelle Mutation und das Problem
der sogenannten Parallelinduktion Versuche an Drosophila.
Biologisch Zentralblatt, Bd. 49, H. 7, 1929.

x

34 DR. H. J. LYCKLAMA à NIJEHOLT, MELANISME ENZ.

schijnt, moet men toegeven dat elke andere verklaring van
zijn proeven nog veel onwaarschijnlijker is.

Het is verder de vraag of HARRISON zijn melanistische
vlinders aldus gemaakt heeft door mangaan of loodvoeding
of dat hem meermalen het toeval te beurt is gevallen dat
een bastaard voor een normaal individu gehouden is. Wel
heeft hij het melanisme somtijds pas na 5 generaties ge-
kregen, doch zoolang hij niet zegt hoeveel legsels hij door-
gekweekt heeft is het niet onmogelijk dat gedurende die
perioden een recessieve eigenschap onopgemerkt blijft, en
dominant melanisme heeft hij uzet verkregen, behalve in een
geval dat niet doorgekweekt is kunnen worden. Uit mijn
kweekingen kan natuurlijk geen conclusie getrokken worden
wat betreft de proeven van anderen dan dat men met de
beoordeeling van deze zaken uiterst voorzichtig moet zijn.
Als tegenwicht scheen het mij echter merkwaardig genoeg
de cijfers door mij verkregen zoo nauwkeurig mogelijk mede
tendeelent

Verklaring der plaat op p. 35.

Selenia tetralunaria HEN. 9 normaal.

Selenta tetralunarta HEN. g' normaal.

Selenia tetralunaria HEN. © zwart.

Selenia tetralunaria HFN. & zwart.

Spilosoma menthastri ESP. Q normaal.

Spilosoma menthastri ESP. gt normaal.
Spilosoma menthastri ESP. J' matig gestreept.
Spilosoma menthastri Esp. 9 zeer dik gestreept.
Spilosoma menthastri ESP. & zeer dik gestreept.

N

O 0 DAN Aw

Dr. H. J. LYCKLAMA à NIJEHOLT, Melanisme bij Lepidoptera.

Biologische gegevens van een in grotten.
levenden Trox uit Zuid-Celebes

(Trox costatus Wied. var.), (Lamellicornia,
Scarabaeidae, Trogini)

door
Dr. S. LEEFMANS,
Buitenzorg, Java.

Met 7 figuren.

Bij een bezoek aan de Mampoegrot in Zuid-Celebes bij
Watampone in September 1929 bleek deze ongeloofelijke
hoeveelheden vleermuizen te bevatten — zooals dikwijls in
dergelijke grotten het geval is — en dientengevolge was
de bodem bedekt met eene zeer dikke laag vleermuismest.
Deze leverde den voedselvoorraad voor tal van insecten,
spinnen en duizendpooten van zoodanig uiteenloopenden
aard, dat men wel van eene grotten-biocoenose kon spreken.

Diep in de grot zijnde, met een stok de vej mochtiee
laag vleermuisguano omwoelend, vond ik, dat deze bewoond
was door engerlingen, die vrij veelvuldig waren, eene wel
wat verrassende vondst zoo diep in eene grot.

Een aantal engerlingen en de daarbij blijkbaar behoorende
kevers werden medegenomen, doch kweekproeven slaagden
aanvankelijk niet. Toen Dr. C. FRANSSEN later nog eens de
streek moest bezoeken, is hij op mijn verzoek zoo vriendelijk
geweest, opnieuw levend materiaal (kevers) voor mij mede
te brengen, en de door mij daarmede genomen kweekproeven
leverden betere resultaten op, waarvan het verslag hier-
onder volgt.

De vindplaats in de grotten was gelegen in eene geheel
duistere, en slechts door vrij lange gangen met de buiten-

DR. S. LEEFMANS, BIOLOGISCHE GEGEVENS ENZ. 37

wereld in verbinding staande ruimte. Het is dus zeer goed
mogelijk, dat deze 77ox-kolonie reeds sinds lang van de
buitenwereld was geïsoleerd, vandaar wellicht het verschil
met het type, waarvan verder meer.

De Zroginae nemen onder de bladsprietigen eene bijzon-
dere plaats in. Zij behooren thuis in de buurt der Geotrupznae,
doch zijn daarvan afgescheiden op grond van het kenmerk:
labrum en mandibulae niet horizontaal (IMMS p. 514). Zij
sluiten aan bij de Zucanidae en wel bij het genus Aesalus.

De beroemde Fransche entomoloog JULES FABRE heeft
in zijn „Souvenirs entomologiques”, editie 1923 deel VIII,
p. 291 de levenswijze beschreven van eene Europeesche soort,
„le Trox perlé” (Trox perlatus SCRIBA). Men zie ook de ge-
Sevens in EVERTS, Col. Neerl., 2° deel, p. 77.

Deze keversoort leeft van het restant van verdroogde
cadavers, dat andere aasvreters als Necrophorus, aasvliegen,
enz. overlaten. Onder dat aas in de aarde worden ook de
eieren gelegd en de larven graven nu verticale gangen naar
de aan de oppervlakte liggende cadaverresten en leven
daarvan.

In de Mampoegrot nu werd niet de indruk verkregen,
dat de larven leefden van doode vleermuizen, doch scheen
het meer, dat zij leefden van de vleermuismest, die er trou-
wens overwegend uit de resten van insecten bestond. Resten
van doode vleermuizen werden, ter plaatse waar de enger-
lingen en kevers talrijk in de mest voorkwamen, niet ge-
vonden.

Dat onze eerste kweekproeven niet gelukten, moet bij
nadere ervaring toegeschreven worden aan het feit, dat de
door ons medegenomen mest, die bijna geheel uit chitine-
fragmenten bleek te bestaan, te oud was en daardoor te
weinig andere organische deelen meer bevatte dan chitine-
resten. Tenminste, de daarin gebrachte engerlingen gedijden
niet, schrompelden meer en meer in en stierven ten slotte,

Toen nu de nieuw ontvangen kevers tot eileggen over-
gingen, werden de pas uitgekomen engerlingen op twee
wijzen gekweekt.

Sommige kregen aarde, waarop eene hoeveelheid versche
vleermuizenmest (van uit eene zolderruimte) was geplaatst,

38 DR. S. LEEFMANS, BIOLOGISCHE GEGEVENS VAN EEN

de andere kregen behalve dit diëet nog als bijvoer een vrij
groot, dood insect (sprinkhaan of kever), dat boven op de
vleermuismest werd gelegd, en waarvan de engerlingen
inderdaad vraten, geheel zooals bij 77ox perlatus.

Beide kweekmethoden slaagden. De invloed van het dierlijk
voedsel is evenwel niet duidelijk geworden, zooals de kweek-
gegevens aantoonen.

Het is dus zeer waarschijnlijk, dat, aangezien het kweeken
ook in aarde met alleen versche vleermuizenmest in vitro
mogelijk bleek, deze mest ook aan de in de grot aanwezige
engerlingen uitsluitend als voedsel dient. Tusschen de kevers,
verkregen uit engerlingen, ex ovo, met of zonder doode
dieren als voedsel opgekweekt, was geen grootteverschil
merkbaar.

Daarnaast is ook zeer goed denkbaar, dat, wanneer enkele
der vele tienduizenden vleermuizen sterven, zij omlaag val-
len en onder het bereik komen van het talrijke, in de grotten
levend insectenheir, ook dus van Zyvox en zijne engerlingen.
Merkwaardig mag intusschen worden genoemd, dat gedurende
onzen tocht door de grotten op den bodem geen enkel
dergelijk cadaver werd aangetroffen, waarbij opgemerkt moge
worden dat wij met ons vijven Europeanen waren en van
goede lampen waren voorzien.

Hieronder volgen enkele details betreffende de verschil-
lende stadia van deze interessante keversoort. Ä

Het ei (fig. 1) is geelachtig wit en meet kort na het leggen
1.5 X 3 mm. Later zwelt het op, zooals bij vele Lamelli-
cornia-eieren het geval is, en meet dan 3 X 2 mm. Het
werd tot op den bodem der flesschen (t 7 cm onder de
oppervlakte der aarde) gelegd.

De duur van het eistadium werd genoteerd als 7 en 8
dagen; de notitie van 12 dagen is aan twijfel onderhevig.

De pas uitgekomen engerling is 5 a 6 mm lang en ís wit
met bruinen kop, zoodat ze, ook later, in kleur en vorm
van tal van andere engerlingen oppervlakkig niet te onder-
scheiden is. De voortbeweging is als van Melolonthinen-larven.
De oudere larven zijn geelwit en gekromd en vertoonen den
typischen blauwachtigen ,,zak” aan het abdomen, waar de
inhoud van den darm doorschijnt. Opmerkenswaardig is ook de

IN GROTTEN LEVENDEN TROX UIT ZUID-CELEBES, ENZ. 39

Trox costatus WIED. var. Verklaring der figuren.

Anaalsegment met anaalopening der larve X 10.
Pop, ventraal gezien. DS Be

Pronotum van het type van 770x costatus. X 10.
Schildje » » » » » » X 30.

Pronotum van de veronderstelde varieteit. X ro.
Schildje » » » » X 30. |

Trox costatus WIED. var.! (algemeene habitus) X 5.

à

Torso NE

40 DR. S. LEEFMANS, BIOLOGISCHE GEGEVENS VAN EEN

vrij sterke en lange bruine heharing, benevens de dubbele
dwarse rij van kortere, naar achteren gerichte doornhaartjes
(iedere rij op eene dwarsplooi) aan de rugzijde van segment
1—9. De volwassen larve is ongeveer 1.5 à 1.6 cm lang.

De vorm der anaalopening is bij deze soort zeer karak-
teristiek en wel driekleppig (fig. 1) en driespletig; het laatste
komt ook bij Apogonza voor.

Deze kenmerken vindt men ook in de pas verschenen
synopsis van B6VING en CRAIGHEAD op pl. 87 voor Zrox
oligonus LOOMIS, tenminste komen zij daarmede in hoofd-
zaak overeen.

De larve maakte voor de verpopping een cocon van het
milieu, waarin zij werd gekweekt, t. w. eene holte in de aarde.

Voor de verpopping krimpt zij ineen tot het z.g. over-
gangsstadium. Het larvestadium duurde te Buitenzorg 31—
42 dagen.

De pop is 9 a 10 mm lang en + 5 mm breed, aanvan-
kelijk wit van kleur, tegen het uitkomen lichtbruin kleurend.
Het popstadium duurde 10—12 dagen. i

De te Buitenzorg in vitro gevonden ontwikkelingsduren
bedroegen als volgt:

E Su ela. ls =
d (e eg SES EE
‘| gelegd = as pa = LE SENS Be © SEL
2 ON ES a len |” Son
ca 60) A (ca œ
x) 22 25 Sy 5/3|x) sal 17/3 \12d.| 28/3 | 11 evened
3 id. zur — al 14/3) 42/26/2112 2° 76/4 TIENEN
4 |26- zu/n, 5/2 | — 7/3) 40 28/3102» 78/4000 EON.
x) 5 ? 11/2} — |17/3|x)34» |27/3 10» | 6/4| 10 62 »x
6 30/1? |11/2|12d.? | 14/3|# 31 » | 26/3|12» | 8/4| 13 64 »
x) 7 3/2 11/2] 8 » | 20/3|x)37» | 30/3 10» | 8/4, 9 64 » x
8 3/2 DZS Se 228 26/3 11» | 7/4| 12 63 »
x) 9 5/2 ya ven el) >| ND |p = —

De vroegere opgave (die iets hiermede verschilt) vervalt
hierdoor (duur eistadium in twee andere gevallen 8 en
7 dagen).

Den met x) gemerkten individuen werd als larve, behalve
vleermuismest, ook doode dieren als voedsel verstrekt, den

IN GROTTEN LEVENDEN TROX UIT ZUID-CELEBES, ENZ. 4I

niet gemerkten alleen versche vleermuismest. Invloed is uit
de cijfers niet duidelijk merkbaar.

De duur der geheele ontwikkeling nam dus 62—73 dagen
in beslag.

De kever is na het uitkomen nog bruin van kleur, doch
wordt spoedig donkerder.

Zij leven blijkbaar lang, daar uit de grot op 18 Nov. door
Dr. FRANSSEN medegenomen kevers 8 April daaropvolgend
nog voor een deel leefden; de levensduur is dus wel minstens
5 maanden. De kevers uit de grotten werden aan den Lamel-
licornia-specialist ARROW gezonden, die ze determineerde als
Trox costatus WIED. variëteit!

Naar de heer J. C. v. D. MEER MOHR mij opmerkzaam
maakte, is het voorkomen van 77ox in grotten ook vast-
gelegd door BLAIR in Journ. Fed. Mal. States Museum XIV,
parts 3 en 4, p. 381 en 383, en wel eveneens „in refuse of
bats”. BLAIR vermeldt de soort als Zrox costatus WIED.

Door den heer F. A. TH. H. VERBEEK is deze soort ook
verzameld in het djatibosch-areaal van Midden-Java en wel
eveneens in eene lichtvangkooi in Januari, waaruit men zou
kunnen afleiden, dat deze soort buiten grotten eene nachte-
lijke levenswijze voert. Ook in de F.M.S. is het type bij
„licht”” gevangen.

De kevers zien er, oppervlakkig, zonder loupe, gezien, als
regel als ,,bemodderd” uit, daar de bruinachtige vleermuizen-
mest, waarin zij zich ophouden, aan de dekschilden en vooral
aan kop en pronotum zeer vast hecht, van welke laatstge-
noemde lichaamsdeelen daardoor de sculptuur meestal niet
goed zichtbaar is (zie habitusfiguur, naar een exemplaar,
waarbij het pronotum niet was gereinigd).

De grondkleur is echter zwart, met rossige beharing en
bruine sprieten en maxillaire palpen.

Bij het type, veel minder echter bij de variëteit, is een
gedeelte van den kop en van het pronotum met een kort,
bruinachtig vilt bedekt. Dergelijk bruingrijs vilt” vindt men
ook in reliefvlekken en op in rijen geplaatste reliefstrepen
op de dekschilden. Bij kevers, die lang in alcohol hadden
gelegen, was dit vilt’ verdwenen, zoodat het den indruk
maakt, dat het uit een exsudaat bestaat.

42 DR. S. LEEFMANS, BIOLOGISCHE GEGEVENS VAN EEN

Voor de afmetingen der kevers zie men elders in dit opstel.

De kevers uit de grotten bezitten goed ontwikkelde oogen,
evenals die van het type van Java, die buiten in de open
lucht zijn gevangen.

Het was trouwens opvallend, dat alle door ons in de
Mampoegrot verzamelde insecten, spinnen en duizendpooten,
uiterlijk goed ontwikkelde oogen bezaten.

De Mampoegrotten op Celebes zijn blijkbaar te recent om
blinde, dus zeer langdurig aan het leven in de duisternis
aangepaste, dieren te huisvesten, zooals in Europa en Amerika
in grotten voorkomen. In de Batu caves in de F.M.S. komt
echter tenminste een blinde, tenminste ooglooze, Crustacae
voor, Parabathynella malaya G. O. SARS.

Zooals vermeld achtte Dr. ARROW, de bekende bladsprie-
tigen-specialist van het British Museum, de vorm van Zrox
costatus uit de Mampoegrotten eene varieteit.

Voor zoo verre ik bij het zeer beperkte vergelijkingsmateriaal
beoordeelen kan, zijn de verschillen tusschen het type en
de variëteit slechts gradueel en niet essentiëel.

Van het type bezit ik twee exemplaren, waárvan één door
ARROW gedetermineerd is en de ander daarop voldoende
gelijkt om ermede identiek te worden geacht; de gedeter-
mineerde is afkomstig uit het djatibosch ten zuiden van
Samarang (leg. F. A. TH. H. VERBEEK); de andere is zonder
vindplaats en afkomstig uit het Museum te Buitenzorg. Van
het gedetermineerde exemplaar is het achterlijf, vermoede-
lyk door den determinator, verwijderd en het andere exem-
plaar is een wijfje. Het is mij dus onmogelijk de genitale
armatuur der mannetjes te vergelijken.

Van de Mampoegrotten bezit ik een veertigtal exemplaren,
die alle kleiner zijn dan het exemplaar van Java, en het
exemplaar uit het Museum te Buitenzorg zonder vindplaats.
De Celebes-exemplaren meten van 8--95/, mm; de andere,
typische Trox costatus, 11 mm. Ook de breedte verschilt rela-
tief vrij veel, namelijk bij de Celebes-exemplaren 5—5'/, mm
en bij de andere 7 mm.

Behalve het grootteverschil is er een vrij same LCI
verschil in de sculptuur van het pronotum. De typische
costatus-exemplaren vertoonen op het pronotum een sterk

IN GROTTEN LEVENDEN TROX UIT ZUID-CELEBES, ENZ. 43

relief, die van Mampoe eene eenigszins andere sculptuur en
veel vlakker relief. In de teekeningen is getracht, dit ver-
schil weer te geven door lijnen en stippels. Ook de vorm
van het pronotum is ietwat anders, zooals de teekeningen
aanduiden, waarbij aangeteekend wordt, dat de afgebeelde
asymmetrie — die wel abnormaal zal zijn — in het pronotum
van het type werkelijk aanwezig was. Ook de vorm van het
schildje ís eenigszins anders.

Echter lijkt mij het verschil met den typischen Java-vorm
slechts gradueel. Ook by andere 77ox-soorten komt een
dergelijk verschil in grootte voor, terwijl bij bepaalde onder-
familiën der Lamellicornia eene geringere sculptuur van het
pronotum juist samengaat met eene geringere grootte. Daar-
aan kan dus ook niet veel beteekenis worden toegekend.

Zonder onderzoek van veel meer materiaal van het type
kan dus niet worden nagegaan, of de vorm van Celebes uit
de Mampoegrotten als eene subspecies mag worden beschouwd.
Later hoopt schrijver in de gelegenheid te zijn, dit in Europa
nader te onderzoeken.

Gaarne zou ik mij dan willen voorbehouden, deze subspecies
te benoemen naar den huidigen jubilaris, Dr. J. TH. OUDE-
MANS, die, door zijne geschriften en als leider der N. E. V.,
zooveel voor de entomologie heeft gedaan, zoowel in Neder-
land als, door zijn handboek, voor de koloniën, aangezien
dat handboek de grondslag is geweest voor alle Nederland-
sche entomologen, die in die koloniën hebben gewerkt.

Dat hem nog vele gelukkige en actieve jaren beschoren
moge zijn, is de wensch van schrijver dezes, tevens in zijne
kwaliteit van voorzitter van de Nederlandsch-Indische Afdee-
ling van de Nederl. Entomologische Vereeniging en als
Hoofd van het Instituut voor Plantenziekten te Buitenzorg.

A new species of Prosopistoma from
the Malay Archipelago (Ephemeropt.).
By
M. A. LIEFTINCK
(Zoölogisch Museum, Buitenzorg).

With two plates.

Among the fresh water insects living in mountain torrents
and hill streams of south-eastern Asia there are several forms
whose structure is wonderfully adapted for life in rapidly
running water, provided as they are with special adhesive
apparatus with which to contend against the swift currents
of water in such streams. The larvae of various species
belonging to the beetle-families Psephenidae and Dryopidae,
the early stages of the curious genus Apzstomyia among the
Blepharoceridae (Dipt.), the larvae and pupae of several
Hydrocampine moths and a good number of Zrichoptera and
Mayflies should be especially mentioned in this respect.

Representatives of all of these have been found also in
Java, but since many of the adult stages are still unknown,
no definite identifications of these larvae could, therefore,
be made.

Perhaps the most important discovery of that kind in Java
is the larva of an unknown species belonging to the abberrant
and much discussed Mayfly genus ?rosopistoma — the famous
“Binocle à queue en plumet” of GEOFFROY — which till
the present was only known to occur in North and Central
Europe, and Madagascar.

The European species of Prosopistoma foliaceum FOURCR.
was discovered by GEOFFROY ‘dans les ruisseaux aux envi-
rons de Paris” (Hist. abrégée des Insectes, 1764). The short

M. A. LIEFTINCK, A NEW SPECIES OF PROSOPISTOMA ETC. 45

description of his ‘binocle’ follows that of Apus (Binoculus
hemisphericus). Later on, in 1785, FOURCROY described the
curious animal of GEOFFROY as Binoculus foliaceus, and even
LATREILLE, who created the generic name Prosopistoma to
include both fo/aceum and the nymph of a second species
from Madagascar, called by him varzegatum, placed it among
the Crustacea (Nouv. Ann. du Museum d’Hist. Natat Dips 33)").

It was not until 1869 that Em. JOLY recognised the true
systematic position of the animal, in the Revue d. Soc.
Savants, 2, 5, 1869, the brief and insufficient diagnosis of
the unique female subimago, finally bred from an Avignon
larva, being published by the same entomologist, in colla-
boration with his father (2). Since then no further breeding
experiments with this mysterious insect have been undertaken
so that the adult stage still remains entirely unknown.

Were it not that our Javanese species had proven to be
an exceptionally rare insect (we managed to secure only six
specimens in all!) it would have been commendable to await
the discovery of the final stage before giving ita name. To
judge from appearances, however, this may last several months
or even years and in describing this larva I propose to depart
from the ordinary practice, viz. never to give a name to a
larval type of insect, for the following reasons.

Firstly, the recognition of it as a new member of
Prosopistoma is beyond doubt and it seems quite necessary
to give it a name to facilitate future discussion upon it.
Secondly, as this is only the second species of the highly
remarkable genus known to exist in the world to-day the
likelihood that the imagoes of the European foliaceum and
the Javan species would prove to be not distinguishable,
when they are at last captured, seems so remote that it
may be reasonably ignored. And lastly, it seems practically
certain that, if] refrain from naming it, after having described
it, somebody else will certainly step in and do so, seeing
that the precedent for naming of larval types has already
been set up by the creator of the name folzaceum, adhered

1) As the larva of P. variegatum has never been described, the
European P. foliaceum should stand as the genotype.

46 M. A. LIEFTINCK, A NEW SPECIES OF PROSOPISTOMA

to the best known species, a name that has generally been
adopted in spite of the unacquaintedness with the imago
of even this insect.

Although I have not been fortunate enough to breed our
species in the laboratory so far, it should not be impossible
to carry out this breeding when using the cage aquarium
with rapid running water as has been described by TONNOIR !).
The two larvae captured on December 14, 1930, have been
kept alive in the laboratory at Buitenzorg during 28 days,
but owing to a derangement in the supply of conduct water
both specimens were left to perish.

The genus, so far as recorded, seems to have a very wide
and possibly discontinuous range of distribution. As we will
see the Javan form represents a very interesting and distinct
species with which I have associated the name of Miss
WOUTERA van BENTHEM JUTTING, the able zoologist of the
Zoological Museum at Amsterdam, who was the first to
discover this very inconspicuous insect.

In this paper it is proposed only to discuss briefly the
essential features of the external morphology of P. wouterae,
in comparison with P. folzaceum FOURCR. More extensive
and detailed experiments will be carried out as soon as
opportunities are given and as soon as more material will
come to hand. It is also intended to give full information
on the habitations and biology of the larva in a special
report to be published elsewhere.

Prosopistoma wouterae, sp.n. (Pls. 1 & 2).

Closely allied to P. folzaceum FOURCROY, but possibly a
smaller species. Material studied: — Six larvae, West
Java, northern slope of Mt. (Goenoeng) Panggerango, ca.
1050 m alt., Tjisaroea Estate, in rocky stream of that name,
Miss TERA van BENTHEM JUTTING and author coll. Type:
— One larva (possibly full-grown), same locality, Aug. 10,
1930, in Mus. Buitenzorg. Paratypes: Two larvae (penul-
timate to the type), July 6, 1930; one larva (idem), Aug.
10, 1930; two larvae (idem), Dec. 14, 1930. All five specimens

1) Ann. Biol. lacustre, 12, 1923: 319—328.

FROM THE MALAY ARCHIPELAGO (EPHEMEROPT.). 47

topotypical and taken by the same collectors, in Mus.
Buitenzorg.

Morphology of the larva.

Type measurements: total length of body (position of
abdominal segments as shown on pl. ı fig. I) 3.7 mm.
Width of thoraco-abdominal plate (‘‘notal shield” or ‘‘carapax ’
of the authors) equal to its length on mid-dorsum, 2.00: 2.00
mm. Greatest height of body, slightly before the middle of
carapax, 0.77 mm. Width of head ro, length 0.5 mm. The
paratypes are a little smaller; their measurements are: A.
CARApaxki50;: 1.57; ‚B:i1:60: 1.604; CA 1-55. 7emm Two
examples not measured. For measures of other details of
structure the plates should be consulted.

Characters of the genus. Extremely similar to folzaceum.
The descriptions as offered for that species by EATON (I,
pp. 149—150) in almost all respects is also applicable to
wouterae. Apart from the distinctive features mentioned in
the table below, some additional remarks upon both species
appear not to be out of place.

The anterior portion of the head indicated by EATON
as labrum + clypeus, in our species at least is single-
jointed and evidently represents the labrum only (pl. 2 fig. 1).
Rearward the true clypeus is well delimited from the
epicranium by a complete, undulated suture, dividing the
head into two unequal parts. On the clypeus are placed
the median ocellus and the antennae, while on the much
narrower epicranium the compound eyes and the posterior
ocelli are situated (see also VAYSSIERE and LESTAGE, 6, pp.
78—79 and 3, pp. 177—178, respectively).

TRäGäRDH, and long before him the JoLys, have called
attention to the fact that there are only five antennal
joints in folzaceum, the second being the longest. This
probably also holds good for our species, although the
fifth joint is indistinctly two-jointed, the division lying just
before the tip, in two specimens examined (pl. 1 fig. 3).

The lateral ocelli of wouterae are at least equal in size
to the eyes, the median one being much smaller than the
others. The base of the endopodite of each mandible is

48 M. A. LIEFTINCK, A NEW SPECIES OF PROSOPISTOMA

preceded by a tuft of long puberulose setae, three in number
(5—6 such setae in folzaceum). As in the latter species the
maxillary palpi are only three-jointed (VAVSSIÈRE and EATON
were wrong in counting four joints). On the other hand
there seems to be some evidence of TRäGäRDH’s interpretation
of the mentum being incorrect; contrary to this the present
writer has adopted EATON’s views as embodied in the
Monograph (7, p. 150, pl. 43 fig. 7—8). The legs are very
similar in shape and size to foliaceum, the fore tibia, in
about half of its length from the tip being armed interiorly
with a row of spinulose or serrulate setae (cf. also EATON,
p. 150, pl. 43 fig. 9— 12). The tibiae are comparatively a
little longer in our species than in fol/zaceum.

In ?. wouterae the suture between meso- and metasterna
of the thorax is entirely absent (folzaceum:..... “neither
the artist nor myself could distinguish them in the subject
of Pl. XLIII”. — EATON, 7, p. 149; „Pä den stora skölden
märka vi, att den bakre spetsen är skild fran den öfriga
delen genom en svag sutur, som bildar en sammanhangande
linje med gränsen mellan det 2: dra och 3: dje abdominal-
segmentet’” — TRÄGÄRDH, 4, pp 98—99, but not shown
in his figure 8!).

In P. foliaceum there are three narrow rectangular plates
on either side of the sternal plate, of which only the anterior
one is demarcated all round by sutures, whereas the other
two are open posteriorly and flanked by slightly raised lines,
The anterior plate is said by TRAGARDH to be an epimeron,
the other two being interpreted as superficial structural
adaptations to form resting grooves to the posterior two
pairs of femora, when pressed close to the body. It should
be noted, however, that in zvouferae the anterior plate is
neither bordered behind by a continuous transverse suture,
nor does its raised interior margin touch the acetabulum
of the second pair of legs (see pl. 1, fig. 2). In the dissected
type specimen of wouterae the small hind wing-buds of the
future imago situated just dorsad and anterad of the first
pair of tracheal branchiae, and covering the anterior portion
of the latter, are well developed and not noticeably different
in shape and size from those figured and described by

FROM THE MALAY ARCHIPELAGO (EPHEMEROPT.). 49

VAYSSIÈRE (6, p. 85, pl. 10, fig. 106). The circumstance that
I have not succeeded in making out very clearly the outline
shape of the future wings within their sheaths,leads me to
suppose that the more advanced larva of our species has
not yet reached the ultimate instar. (2. folzaceum: “A la fin
du huitième stade de la vie larvaire... les fourreaux com-
mencent à augmenter d’epaisseur, par suite du développe-
ment à leur intérieur des ailès postérieures, ces ailes achèvent
de se former pendant la neuvième stade” — VAYSSIERE,
DR pP. 35):

As in P. foliaceum the gill chamber of wouterae contains
five distinct pairs of tracheal gills, the first and second pair
being shown on pl. 1, fig. 5 and 6 of the present paper.
The three posterior pairs of gills are entirely concealed by
the large but extremely thin blades of the second pair, whilst
the first pair of ramified gills are found attached just dorsad
of the second. For differences in details of gill structure
between wouterae and folzaceum VAVSSIERE's figures should
be compared with those given here.

As was pointed out so very well by TRäGäRDH (4, pp. 100—
101) on the ventral side only nine abdominal segments
are discernible, and if the last visible segment be correctly
interpreted as the tenth, his supposition of the first pair
of tracheal gills representing a rest of the greatly reduced
first abdominal segment, can possibly be ascertained.

On comparing the retractile cerci of the two species no
noticeable differences in their structure could be traced.

The most striking marks of distinction may now be
enumerated thus:

P. wouterae. P. foliaceum.
I. Head twice broader than 1. Head not nearly twice
long. broader than long. !)
2. Secondantennaljointonly 2. Second antennal joint
little longer than joints about equal in length to
3—4 taken together. joints 3—5 taken together.

1) It may be well noted, however, that, when comparing EATON's
and TraGaRDH’s drawings of this part of the body, the two figures
differ widely in this respect!

4

.. Second joint of maxillary
palpi equal in length to
first joint; second joint of
labial palpi much shorter
than first joint.

Carapax of equal width
and length (1:1), its ante-
rior border only shallowly
excavated, with the outer
edges obtuse-angulate.

‚50 M. A. LIEFTINCK, A NEW SPECIES OF PROSOPISTOMA

3. Second joint of maxillary

palpi about one and a half
times longer than first
joint; second joint of labial
palpi subequal in length
to first joint.

Carapax a little wider than
long (from 1.21.3823),
its anterior border more
markedly angulate with
outer edges more pron-

ounced.

The measurements of the head of ?. folaceum are taken
from VAYSSIERE’s and TRäGäRDH’s figures as the latter are
probably the most reliable drawings.

Coloration. — The following interesting observations
as regards the colours of the larva of P. folzaceum have
been made by LESTAGE: .... ‘durant les mues intermedi-

aires, la coloration devient de plus en plus foncée, surtout
sur la partie qui recouvre les ailes futures; quand le corps
devient noirâtre, les contours de l’imago se voient par
transparence” (3, p. 180).

The living colours of all our specimens of P. wouterae
may be described as throughout bright chrome-yellow, marked
on the upper side of the carapax with three more or less
confluent, undulated, brown bands which are rather conspicu-
ous during life but become effaced a little in spirit specimens.
The shape of these markings is best understood when looking
on the portrait of the entire insect, reproduced on pl. 1, fig. I.
_ Besides, the ocelli are not dark brown, as appears from that
figure (drawn from an alcohol specimen), but are very
clearly indicated in the living animal, almost pure white
in colour, which gives the larva a striking appearance. The
compound eyes are black and are well discernible through
the dorsal shield.

Habitat and habits.
The Tjisaroea (272 = river, saroea = equal) in its upper
course is a rather small, swiftly flowing mountain stream

| FROM THE MALAY ARCHIPELAGO (EPHEMEROPT.). 51

with heavy stones in the bed. It comes down through a very
damp region relieved by thick virgin forest. Owing to the
great humidity at this altitude the stream contains always
plenty of water, the heavy rainfall on the summit of Mt.
Panggerango giving it numerous floods during the wet season
months November to April, while during the four driest
months of the year this part of the stream is dependent on
an average number of 40— 50 rainy days. Collecting was
done on the lower portion of the stream, about two miles
up stream from the point where the ravine opens out onto
the small plateau of Tjisaroea Estate. In crossing an open
sunny space of the streambed with large boulders and fast
running deep water, the river enters the forest for a short
distance over an almost plain surface of gravel and smaller
stones.

It was here that on Aug. 14, 1930, we secured our first
two individuals of P. wouterae. The stream then was low,
most of the larger rocks being exposed and the water on
the eddies and pools was scarcely more than knee-deep.
The small larvae live in the rapids in mid-stream, harbouring
(as stated also by EATON for fo/iaceum) in irregularities of
the under surface of rough stones, and shunning the light.
The only way to collect them is by turning over an immense
number of stones, examining carefully the crevices in which
the little animals remain attached by adhesion. When cauti-
ously dislodged therefrom and put into a tube filled with
water they swim around with agility, propelled solely by the
caudal setae, holding their legs closely folded up under the
body. We noticed that they always immediately retire under
the shelter of stones or other objects lying on the bottom
of the tube, and in sufficiently large aquaria without stones
on the bottom they make vainless efforts to take shelter,
drawing spirally twisted ‘eights’ and ‘loopings’ with the
greatest ease. i

The amount of air dissolved in the water of the Tjisaroea
is probably very high and certainly the water is much better
oxygenated than that of the broader rivers in more level
country. Accordingly, there is much evidence of P. wouterae

52 M. A. LIEFTINCK, A NEW SPECIES OF PROSOPISTOMA

being restricted to the clear torrential streams at higher
altitudes in Java.

In a future paper attempts will be made to combine all
that is then known regarding the habits and early stages
of the numerous insects inhabiting this rich and attractive
mountain-stream.

LOADS AIP UNIS, (CHU SID),

I. EATON, A. E. — A Revisional Monograph of Recent Ephem-
eridae or Mayflies. Trans. Linn. Soc. London, II Ser. Zool.,
3, 1883—1888 (Prosopistoma: pp. 149—152, pls. 15 & 43,
pl. 15 issued Dec. 1883, text and pl. 43, July 1884).

2. JoLy, N. et E. — Etudes sur le prétendu Crustacé au sujet
duquel Latreille a créé le genre Prosopistoma. Ann. Sci.
meo ZOO, WO are 7, 1972,

3. LESTAGE, J. A. — Ephemeroptera in Rousseau, Les larves
et nymphes aquatiques des insectes d’Europe. Bruxelles,
1921 (Prosopistoma: pp. 177—181, fig. 44).

4. TRäGäRDH, IVAR. — Om Prosopistoma foliaceum Fourc., en
for Sverige ny Ephemerid. Entom. Tidskr. Stockholm,
32, [—2, IQII, pp. 91—I04, figs. I—8.

5. ULMER, G. — Ephemeroptera, in Die Tierwelt Mitteleuro-
pas, 4, Insekten I, 2, 1929, 43 pp. (Prosopistoma: p. 24,
40, 42, figs.).

6. VAYSSIERE, A. — Recherches sur l’organisation des larves
des Ephémérines. Ann. Sci. nat. Zool., 25 art. 3, 1882,

pp. I—137, 11 pls.

FROM THE MALAY ARCHIPELAGO (EPHEMEROPT). 53

OT 177777.

05 mm 2.

O1 MIL

M. A. L. del.
Prosopistoma wouterae LIEFTINCK, Java.

54 M. A. LIEFTINCK, A NEW SPECIES OF PROSOPISTOMA

0,1 MI.
—

ME Alb, CEL
Prosopistoma wouterae LIEFTINCK, Java.

FROM THE MALAY ARCHIPELAGO (EPHEMEROPT.). 55

EXPLANATION OF PLATES.

PI. 1. Prosopistoma wouterae, sp.n. — Larval structures.
Fig. 1. — Dorsal aspect of possibly full-grown larva. Drawn
from fresh spirit specimen, showing partly contracted
caudal setae. (Type).
Fig. 2. — Ventral aspect of thoraco-abdominal sternal plate,
showing longitudinal side-ridges and sutures of abdom-
inal segments.

Fig. 3. — Left antenna, showing imperfectly developed sixth
joint.
Fig. 4. — Dorsal view of head (labrum omitted), showing

left antenna, clypeal suture, ocelli and eyes.
Fig. 5. — Dorsal view of first abdominal tracheal gill (right).

Fig. 6. — Dorsal view of second abdominal tracheal gill
(right).
Pl. 2. Prosopistoma wouterae, sp. n. — Larval structures.

Fig. 1. — Ventral aspect of labrum.

Fig. 2. — Right mandible.

Fig. 3. — Right maxilla (same scale).
ig. 4. — Ventral view of right fore leg (top), showing below
serrulate setae, more highly magnified; intermediate
leg (middle); hind leg (bottom).

Fig. 5. — Ventral aspect of mentum + labium.

Fig. 6. — Inner (dorsal) view of labium, more highly mag-

nified.

Fig.

Contributions to the knowledge of the
fauna of the Canary-Islands

by
Dr. D. L. UYTTENBOOGAART,

Renkum.

XIV.

On secundary sexnal differences in the genus Aphanarthrum
(Col. Ipidae).

It drew my attention that WOLLASTON does not mention
any secondary sexual differences in the genus Aphanarthrum
notwithstanding the fact that such a difference in the sexes
of Aphanarthrum canariense WOLL. is apparent already
when studied through an ordinary magnifying glass. The
pronotum of the male then appears to be more acute, that
is to say more narrowed in front, and longer compared
to the breadth than is the case in the female sex. Having
observed this I fancied that a more accurate examination
of this difference would be of interest. Viewed beneath a
microscope (X 250) straight from above the pronotum of
the © is narrowed to the front, the sides being somewhat
curved outwards towards the apex. The front margin just
above the head is curved upwards, darker in colour and is
on either side armed with one or two extremely fine tooth-
shaped granules. Viewed from the front side, the front-
margin appears to be double as somewhat behind and
above the real frontmargin is situated in the middle a short
shining thickened secundary margin, which is undulated.
The upper side of these undulations seen from above makes
the impression of granules (tuberculi). In both sexes the

DR. D. L. UYTTENBOOGAART, CONTRIBUTIONS ETC. 57

real frontmargin is also somewhat thickened compared to
the sidemargin. In the male sexe each of the said undulations
has a short fine bristle on the top. When dissicated there
appears a complicated system of nervefibres corresponding
with these undulations. In the female sexe the innervation
of the apex of the pronotum is of a much more simple
nature. It is therefore very probable that the male possesses
in the front of his pronotum a special organ for the discovery
of the female.

In Aphanarthrum affine WOLL. the pronotum in the male
sex is also more narrowed to the apex than is the case in
the female sex. The middle of the front-margin is shaped
in about the same way as is the case with the male of
canarzense with the exception that with the g' of affine the
undulated thickened margin is situated immediately against
the real frontmargin, while with the & of canariense there
is some space between both margins.

In A. dzeinctum WOLL. the sexual difference is about the
same as in affine with the exception that the number of
undulations, which in canartense and affine is two on each
side at the utmost, varies in Ozicinctum between two and
six, the undulations are shorter in consequence whence
the frontmargin of the pronotum seen from above makes
the impression of being serrated in the male sexe.

In A. piscatorium WOLL. the sexual difference is about
the same as in affine but the undulations of the thickened
secundary margin are less clearly expressed.

In A. canescens WOLL. a secundary sexual difference is
hardly visible. The pronotum is in the male sex somewhat
more narrowed to the apex than in the female sex; behind
the middle of the real frontmargin appears a faint thickening
which consists of two undulations. Seen from above through
a microscope magnifying X 250 it makes the impression
as if the apex of the pronotum is armed with two very
small granules.

I avail myself of this opportunity to mention the fact
that the specimens of Aphanarthrum species captured on
one plant vary in colour from those of the same species
captured on another plant of the same Euphorbia species.

58 DR. D. L. UYTTENBOOGAART, CONTRIBUTIONS TO THE

As I reared A. canariense, affine, bicinctum and canescens
as well in their native country as at home in Holland
during a rather long time I had the opportunity to observe
that this difference in colour depends on the influence of
the moisture of the atmosphere on the state of putrefaction
of the dead branches in which the Aphanarthra live. A
stronger fermentation in these branches results in a darker
colouring of the beetles emerging from them. From branches
entirely dried out emerged beetles of a light yellow colour
with the dark fascia hardly visible.

XV.

Curious habits of the larva of Lepromoris gibba Brullé.
(Col. Cerambycidae).

In the month of November 1927 I brought with me home
from Gran Canaria a trunk full of decayed branches of
different Euphorbia’s, from which I reared in the course of
time a great number of insects. In December 1927 one of
the articulations of Euphorbia canariensis (this plant resembles
in its growth somewhat a cactus of the genus Cereus)
appeared to be reduced to powder and in it crawled a
Cerambycide-larva, who had already reached a considerable
size. I made a hole in the topmembrane of another articulation
and put the larva through it into the inside. I stored this
articulation with some other-ones into a separate box and
awaited the results. During some time nothing particular
happened; the bottom of the box was gradualy entirely
covered with a fine dust resulting from the labour of
Aphanarthrum canariense WOLL. and Triotemnus subretusus
WOLL. boring under the bark. How great was my astonishment
as when opening the box on a certain morning I clearly
saw in the dust the prints of the crawling of a big larva.
Although I had never heard of a Cerambycide-larva leaving
its habitat to crawl about perhaps in search of fresh food,
I was compelled to suppose that I was confronted with an
exception to the rule. I examined the articulation into which
I had put the larva, nothing was left of it but the bark
which collapsed when I touched it while the larva had

KNOWLEDGE OF THE FAUNA OF THE CANARY-ISLANDS. 59

disappeared. After about two months the prints were seen
again and another articulation appeared to be reduced to
the paperthin bark. The same occurrence happened once
again but after August 1928 no more prints were seen. In
December 1928 emerged a splendid specimen of Lepromoris
gibba BRULLE. I examined carefully all that was left of the
articulations of Euphorbia canariensis, which the box contained
but no other larva or insect was to be found to which the
prints in the dust could be ascribed. I am therefore compelled
to admit that the larva of Zepromoris gibba BRULLE not
only endures the complete desiccation of its food but is
also able to leave its habitat and crawl about in search of
another Euphorbia-articulation when the one in which she
lived is consumed. This is a wonderful adaption to the
natural circumstances under which the species lives. No
insect is able to attack or deposit its eggs into a fresh
and living branch of Euphorbia canartensis in consequence
of the production of the milksap dripping immediately from
the smallest wound. Decaying articulations however which
are the breeding places of the so called Euphorbia-insects,
are apt to break off and drop to the ground at each squall,
very frequent in the Canary-islands. Not only these articulations
separated from the plant are rapidly dried out under the
merciless rays of the sun but a Cerambycide-larva living
in it is also thus separated from a further food-supply if
the contents of the articulation is not sufficient for her
complete development.

The peculiar adaptions mentioned above are therefore
absolutely necessary for the existance of the species.

De monddeelen der Coleoptera
door

K. J. W. BERNET KEMPERS.

In het bekende werk van Jhr. Dr. E. EVERTS, Coleoptera
Neerlandica, wordt bij het meerendeel der genera een be-
schrijving gegeven van de monddeelen, zonder dat gezegd
wordt welke soort tot voorbeeld gestrekt heeft, zoodat blijk-
baar aangenomen wordt, dat de beschrijving voor het geheele
genus toepasselijk is. Of dat het geval is, zou alleen een
uitgebreid onderzoek van alle soorten van eenzelfde geslacht
kunnen uitmaken, doch de onderzoekingen op dat punt
verricht, leiden wel tot de conclusie dat in het algemeen
dit juist is.

REITTER in zijn Fauna Germanica geeft afbeeldingen van
tal van soorten van kevers, maar in zijn tabellen wordt
van de monddeelen geen gewag gemaakt. In zekeren zin
heeft hij daarin gelijk, want de monddeelen zijn in den
regel zeer klein en met de gewone loupe niet voldoende
zichtbaar, daarbij komt, dat aan het insect zelf van de mond-
deelen niet veel meer te zien is, dan de bovenkaken en de
uiteinden der tasters.

Voor de systematiek schijnen de monddeelen echter van
het hoogste belang. Een beschrijving der monddeelen is
echter onvoldoende, omdat het onmogelijk ís deze zoo nauw-
keurig te doen, dat men zich een heldere voorstelling daar-
van kan maken. En zelfs al zou dat gelukken, dan is het
voor de vergelijking van de monddeelen van verschillende
dieren onmogelijk daarvan gebruik te maken. Men zou moeten
trachten naar de gegevens een schetsje te maken om op
die wijze de vergelijking althans te vergemakkelijken.

Uit mijn nog al groote verzameling teekeningen van mond-

K. J. W. BERNET KEMPERS, DE MONDDEELEN ENZ. 61

deelen heb ik een vrij willekeurige greep gedaan om het
belang der studie van de monddeelen te demonstreeren. Het
ziin teekeningen, die bij REITTER niet afgebeeld zijn en
dikwijls bij EVERTS niet zijn beschreven.

Zooals door KOLBE in Vergleichend-morphologische Unter-
suchungen an Coleopteren, p. 93, opgemerkt wordt, hebben
de Adephaga een stel monddeelen, zooals bij de andere
groepen niet voorkomen. De buitenkaaklob is tastervormig,
de binnenkaaklob van stijve borstelharen voorzien.

De Cicindeliden munten uit door stekelig behaarde tweede
leden der liptasters, welke een betrekkelijk groote lengte
hebben, met trompetvormig derde lid. Aan de binnenste
kaaklob is een bewegelijke tand.

Fig. I. Pogonotoma nigricans KLUG is een afwijkende vorm
onder de Cicindeliden, zooals o.a. blijkt uit den ondervleugel,

Fig. 1. Pogonotoma nigricans KLUG.

waarin het oblongum voorkomt dat kenmerkend is voor alle
overige Adephagen, maar bij Cicindela, Collyris, Tetracha,
enz., ontbreekt.

Ook de onderkaak wijkt af van die der Cicindeliden. Zoo
ontbreekt de bewegelijke tand aan de binnenste lob, die
breeder is dan bij Cicindela e.a. Doch de lange stekelige
haren van liptaster en onderkaak zijn typisch voor de
Cicindeliden.

Fig. 2 en 3. Myrmedonia funesta GRAV. en Myrmedonia
limbata PAYK. Deze twee soorten zijn genomen, omdat ze
beiden tot hetzelfde geslacht behooren.

62 ‘ K. J. W. BERNET KEMPERS,

De omschrijving bij EVERTS I, p. 191, luidt:
„Bovenlip in het midden duidelijk uitgerand. De binnen-
„ste achterkaakslob, ofschoon zeer verlengd, gelijkt in vorm

Fig. 3. Myrmedonia limbata PAYK.

„het meest op die van Lomechusa, evenzeer zonder eenig
„spoor van tandjes aan den binnenrand, met 3 of 4 dicht
„naast elkaar liggende haakjes aan het uiteinde en daarachter
„lang en dicht behaard; de buitenste lob is zeer lang en slank.

DE MONDDEELEN DER COLEOPTERA. 63

„Tweede liptasterlid veel korter en smaller dan het eerste.”

Het komt mij voor, dat de omschrijving niet geheel juist
is. De binnenste kaaklob is bewegelijk, zie fig. 3, en daar-
door is een vergissing tusschen binnenste en buitenste
kaaklob mogelijk. Fig. 2 maakt dat duidelijk. De 3 of 4
dicht naast elkaar liggende haakjes zijn in fig. 3 zeer duidelijk
te zien, doch niet in fig. 2, waar deze door de beharing
bedekt zijn.

Het karakteristieke van de monddeelen ligt hier in de
eindleden zoowel der onderkaak- als der liptasters.

Fig. 4 en 5. Clambus armadillo Dr GEER (Clambidae),

zaad

4
Fig. 4. Clambus armadillo DE GEER.

Fig. 5. Plenidium nitidum HEER.

4/, mM, Ptenidium nitidum HEER (Trichopterygidae),!/,—?/,
mM, zijn genomen als voorbeelden van monddeelen bij zeer
kleine kevertjes,

64 K. J. W. BERNET KEMPERS,

EVERTS I, p. 428, zegt bij Clambus: ,,Voorkaken aan den
„top in twee lange haken verdeeld, van welke de eene aan
„het uiteinde gespleten is. Kaaktasters 4-ledig. Tong hoorn-
„achtig, naar voren aanmerkelijk verbreed, aan den voorrand
„afgerond, de zijhoeken meer vliezig. Liptasters 3-ledig”.

De afbeelding vult de beschrijving veel aan. De aandacht
wordt gevestigd op den achterkaak, die nagenoeg niet be-
schreven is.

Van Ptenidium wordt geen beschrijving gegeven. De om-
schrijving der Trichopterygidae is als volgt:

„Achterkaken tweelobbig, kaaktasters 4-ledig, het eerste
„lid klein, het tweede lang en naar het uiteinde verdikt,
„het derde groot, eenigszins kogelrond, het eindlid dun en
„naaldvormig. Liptasters buitengewoon klein, 3-ledig, de
„leedjes geleidelijk in lengte en dikte afnemend”.

„Voorkaken aan den top sikkelvormig gebogen, aan den
„binnenrand uitgehold, met kleine tandjes aan de basis.”

De omschrijving komt in het algemeen goed overeen met
de afbeelding.

Fig. 6. Epuraea ro-guttata F. (Nitidulidae).

EVERTS geeft een beschrijving van de eindleden der tasters.

LATE
I
\

Fig. 6. Epuraea ro-guttata F.

Op het eindlid van den kaaktaster komen een drietal streep-
jes voor, geen haren zijnde. De buitenkaaklob is vliezig aan
den top behaard, de binnenste kaaklob aan den rand lang

DE MONDDEELEN DER COLEOPTERA. 65

behaard en op de naar ons toegekeerde zijde met korte
stekels bezet.

Bij de Nitidulidae hebben de achterkaken in den regel
slechts één lob. De aandacht wordt gevestigd op de eigen-
aardige straalsgewijze verloopende ribben, verbonden aan
de bovenlip.

Fig. 7. Eumorphus 4-guttatus (Endomychidae).

Fig. 7. Eumorphus 4-guttatus.

De afbeelding verschilt vrij veel van de afbeeldingen bij
REITTER. Tafel 98, no. 10, 12 en 13 van andere Endomy-

Fig. 8. Leptaulax dentatus.

66 K. J. W. BERNET KEMPERS,

chidae, al bestaat er tevens in het algemeen overeenkomst.

Fig. 8. Leptaulax dentatus (Passalidae).

De Passalidae worden door KOLBE in „Mein System der
Coleopteren’’ met Synteliidae en Scarabaeidae tot één Familie-
groep gebracht. De monddeelen lijken vrij sterk op die van
Aphodius (Scarabaeidae), tafel 71, no. 2°, bij REITTER.

Fig. 9. Zetralanguria splendens F. (Languriidae).

Door KoLBE werdt deze familie beschouwd als een onder-

Fig. 9. Zefralanguria splendens.

familie der Frotylidae, behoorende tot de familiegroep der
Clavicornia. De monddeelen komen vrijwel overeen met
Teredus cylindricus Oliv., behoorende tot de Colydiidae,
een naverwante familie der Erotylidae.

Tot de familiegroep der Rhynchophora worden eenige
familién gerekend, waartoe behooren de Anthribidae (Platvr-
rhinidae), Scolytidae (Tomicidae, Ipidae), Brenthidae, Apio-
nidae, Curculionidae, enz.

Van de genoemde familiën worden eenige monddeelen
afgebeeld, die over het algemeen veel afwijken van die der
overige Heterophaga. De monddeelen zijn zeer klein en uiterst
moeilijk terug te vinden tussschen de brokstukken van den
snuit. Ze worden nergens bij REITTER afgebeeld.

Fig. 10, 11. Bij de Platyrrhinidae zijn de achterkaken twee-
lobbig, de kaaktasters gewoon en buigzaam, de kin steel-

DE MONDDEELEN DER COLEOPTERA. 67

vormig met de keel vergroeid, de tong tusschen de lobben
der onderlip opgenomen, met ver uitstaande paraglossen
en tasters.

Fig. 11. Araeocerus fasciculatus DE GEER.

Zie Brachytarsus varians Fourcr. en Araeocerus fascicu-
latus de Geer.

Fig. 12—15. Bij de Curculionidae bestaan de achterkaken
slechts uit een enkele platte, eenigszins driehoekige lob, die
aan de binnenzijde met stekels bezet is. Kaaktasters bij een
300-malige vergrooting goed zichtbaar, uiterst kort, kegel-
vormig en stijf, de leedjes in grootte afnemend. Dit aantal

68 K. J. W. BERNET KEMPERS,

leedjes is 4 bij Rhynchites, 3 bij Pissodes en Phyllobius en

Fig. 14. Phyllobius calcaratus F.

=

Fig. 15. Apion miniatum GERM.

2 bij Apion. In den regel hebben de liptasters een leedje
minder. Bijv. Apion één, bij Rhynchites drie. Aan den rand

DE MONDDEELEN DER COLEOPTERA. 69

van den achterkaaklob worden tusschen de haren groote
platte tanden aangetroffen.

Zie Rhynchites Bacchus L., Pissodes piniphilus Herbst,
Phyllobius calcaratus F. en Apion miniatum, Germ.

KOLBE brengt Apion tot een afzonderlijke familie der
Apionidae.

Fig. 16. Bij de Scolytidae of Ipidae zijn de voorkaken zeer

16

16

Fig. 16. Dryoccetes autographus RATZEB-

krachtig, aan de binnenzijde iets uitgehold. Achterkaken
krachtig ontwikkeld, met een enkele chitineuse, lange, regel-

Fig. 17. Platypus solidus WALKER.

JO XK. J. W. BERNET KEMPERS, DE MONDDEELEN ENZ.

matig bewimperde lob. Kaaktasters kort en dik, kegelvormig,
onbewegelijk, 4-ledig, het eindlid zeer klein. Onderlip zeer
klein. Het geheel verschilt nagenoeg niet van de mond-
deelen bij de Curculionidae.

Zie Dryocoetus antographus Ratzeb. De haren vertoonen
weerhaakjes.

Fig. 17. Bij Platypidae hebben de achterkaken een smalle
hoornachtige, aan het uiteinde bewimperde lob en 3-ledige
tasters, van welke de eerste twee leedjes groot, bladachtig
en breed gedrukt zijn, het 3° lid klein, in den top van het
tweede grootendeels besloten en slechts aan den vlakken
kant zichtbaar. Onderlip met 3-ledige kegelvormige tasters.

Ook hier de haren met weerhaakjes.

Zie Platypus solidus Walker.

Fig. 18. Bij Brenthidae zijn de monddeelen in het wezen
gelijk aan de Curculionidae.

Fig. 18. Zutrachelus Temmincki.

Zie Eutrachelus Temmincki.
Moge een en ander tot meerdere studie der monddeelen
leiden.

Zwei neue malayische
Rüsselkäfer-Gattungen. Nr. 234.

Mit zwei Textfiguren.
Von

-K. M. HELLER, Dresden.

Taiima g. n. Coryssomerininorum.

Rostrum tenue, arcuatum, prothorace longiore. Submen-
tum pediculatum. Antennae postmedianae, funiculo septem-
articulato, clava articulata. Oculi planiusculi, magni, in
fronte valde approximati. Prothorax latitudine longitudini
aequali, aut longior, lobis ocularibus nullis, perconvexus,
margine basali rotundato. Prosternum ante et post coxas,
contiguas, brevissime. Metasternum processu intercoxali,
lato, subquadrato, convexiuscolo, mesepimeris adscendenti-
bus, deorsum aegre visibilibus. Scutellum nullum. Elytra pro-
thorace latiora atque eorum basin amplectentia, depressius-
cula, apice singula rotundata. Metepisterna sat lata. Coxae
posticae marginem elytralem haud tangentes. Sternitum
abdominale primum secundo longius, sternita intermedia
margine postico foris angulato-producto. Pygidium aper-
tum, subverticale. Pedes graciles, femoribus dente minuto
armatis, posticis ex elytris plus minusve extantibus. Tibiae
anticae intermediaeque uncinatae. Tarsi articulo tertio bilo-
bo, unguiculis simplicibus, basi approximatis.

Diese neue Gattung unterscheidet sich von Coryssomerus,
Euryomatus und Panoptes durch die vor und hinter den
Hüften schmale Vorderbrust. Da die Vorderhüften zusam-
menstossend und die Mittelbrustepimeren, wenn auch etwas
undeutlich, aufsteigend sind, so gelangt man bei der Bestim-
mung zu den Coryssomerini, nimmt man letztere als nicht

72 °K. Mi HELLER,

aufsteigend an, zu den Prionomerini, von beiden Gattungen
ist die vorliegende habituell sehr verschieden, da sie aber
mit den Coryssomerin! das Merkmal der stark genaherten
Augen gemein hat, so habe ich sie zu diesen gestellt. Typus
der Gattung ist:

. Talima oudemansı sp.n.

Nigra, parce stramineo-, sutura, triente apicali excepto, ut
metepisternis in dimidia parte posteriore, dense albido-
pilosis; rostro prothorace quinta parte longiore, subseriato-
puctato, stria dorsali levi; antennis ferrugineis, clava obscura,
funiculo articulis duobus basalibus elongatis, primo secundo
longiore, reliquis, brevibus, clavam versus gradatim cras-
sioribus, 7. conico-transverso, clava fusiforme, crassitudine
duplo longiore; prothorace latitudine longiore, creberrime
rugoso-punctato, nonullis punctis, seta transverse directa,
inserta; elytris latitudini longioribus (4 : 5), fortiter sub-
striato-punctatis, punctis oblongis, rectangularibus, spatiis
fere aequilatis, praeter pilositatem stramineam, parce longe-
que nigro-ciliatis; pygidio transverso, sat dense punctato;
femoribus posticis ex pygidio exstantibus. — Long. 3.5,
lat!) 17 mm: Borneo: Sandakan, ex coll. Prot, CE) EsBaker
in Mus. Dresden.

Schwarz, oberseits sparlich, anliegend strohgelb behaart,
die Haare auf dem Halsschild quer, nach der. Mitteltinie zu
orientiert, Naht, ihr Spitzendrittel ausgenommen, und die
hintere Halfte der Hinterbrustseitenstücke dicht weiss be-
haart. Rüssel an der Spitze so wie die Fühler dunkelrot,
ersterer an den Seiten etwas unregelmassig und grob, ober-
seits feiner gereiht punktiert, mit glattem Dorsalstreifen.
I. Fühlergeisselglied das längste, an der Spitze verdickt,
ungefähr 14/2 mal so lang wie dick, das 2. so lang wie die
zwei folgenden zusammen, von denen jedes einzelne wenig
länger als dick ist, die folgenden, je näher der Keule, um so
dicker, das 7. quer konisch, nur wenig von der Keule ab-
gesetzt, letztere wenig mehr als doppelt so lang wie dick.
Halsschild länger als breit (13 : 10) grob und dicht, auf der
Scheibe etwas längsrunzelig punktiert, Wurzelrand stumpf-
winkelig zum Schildchen hinlaufend. Flügeldecken viel

ZWEI NEUE MALAYISCHE RUSSELKäFER-GATTUNGEN. 73

breiter als der Halsschild (16 : 10), an der Wurzel mit ge-
meinsamem, grossem, flachem Eindruck. Seiten unmerklich
gerundet, Schultern stumpfwinkelig verrundet Decken-
spitzen einzeln abgerundet, Punktstreifen ungefähr so breit
wie die Spatien, diese mit sehr entfernten, winzigen Körn-
chen, die eine lange schwarze, aufrecht stehende Wimper
tragen. Schenkel dicht körnelig punktiert, die hinteren die
Pygidiumspitze deutlich überragend, so wie die ganze Kör-
perunterseite dichter als die Oberseite strohgelb behaart.

Talima speculifera Sp. n.

Nigra, pedibus anticis, prothorace, pygido elytrorumque
basi plus minusve obscure sanguineis, antennis fulvis;
prothorace creberrime granuloso-punctato, basi utrinque in
medio atque lateribus supra coxas, plaga magna, nitido-
glabra; elytris callo subapicali manifesto, secundum mar-
ginem basalem parce longeque pilosis, macula suturali
subbasali, fusiforme, dense albo-pilosa, reliquis ut protho-
race, longe parceque nigro-ciliatis. Long. 3.3, lat. 1.7 mm. —
Tonkin: Hoa Binh, Cosman leg. (a Dom. Clermont, Paris,
communicata), in Mus. Dresden.

Schwarz, Rüssel, Halsschild, Deckenwurzel, Vorderbeine,
Afterdecke und Hinterleib mehr oder weniger duster
blutrot. Fühler gelbbraun, 2. Geisselglied um ein Drittel
kürzer als das 1., 3.—7. kugelig, einzeln nach der Keule zu
an Grösse zunehmend, das 7. deutlich quer, Keule 1!/ mal
so lang wie dick. Stirn zwischen den Augen so breit, wie die
Fühlergeissel dick ist. Halsschild um die Hälfte länger als
breit, sehr hoch gewölbt. Höhe gleich der Länge, dicht
gekörnelt punktiert, gelblich, eine streifenartige Makel in
der Mitte des Wurzelrandes spärlich und anliegend weiss
behaart, beiderseits davon je eine grosse und an den Seiten,
über den Hüften, eine noch etwas grössere spiegelglatte
Makel. Flügeldecken oberseits fein, an den Seiten gröber
gestreift, dicht neben den Streifen mit, zuweilen um Spatien-
breite von einander entfernten, gereihten, länglichen, in der
hinteren Hälfte mit viel feineren, runden Punkten, eben
solche auch auf den Spatien, die je eine lange schwarze
Wimper tragen. Wurzelrand der Decken innerhalb des 4.

74 K. M. HELLER,

Streifens mit spärlichen, quer gestellten, weissen Borsten-
haaren; in einiger Entfernung von der Wurzel eine dicht
und rein weiss behaarte, spindelformige Nahtmakel. Subapi-
kalschwiele viel kräftiger wie bei der folgenden Art.
Pygidium weitläufig grob punktiert, glänzend, längs der
Mitte mit kurzem, weissbeschupptem Streifen. Beine und
Unterseite spärlich rotgelb, die Mittelbrustepimeren und
Hinterbrustepisternen dicht weiss behaart.

Talıma modesta sp.n. (Fig. 1).

Praecedenti (7. speculifera) simillima, sed prothorace
solum ad latera, supra coxas, plaga nitido-glabra; elytris
angustioribus, sutura ad basin solum vitta, parce subtiliter-
que albo-pilosa, callo subapicali obsoleto. Long. 3, lat. 1.5
mm. Borneo: Sandakan (ex coll. C. F. Baker Nr. 13206), in
Mus. Dresden.

Der vorigen Art sehr ähnlich, aber kleiner, Fühlergeissel
etwas gedrungener, Halsschild nur an den Seiten, über den
Hüften, mit grosser, spiegelglatter Makel, die Punktierung
oberhalb dieser aus Längsreihen rechtwinkliger, durch
Runzeln getrennter Punkte bestehend, die nach der Scheibe
zu in eine dichte Körnelung übergehen. Flügeldecken deut-
licher gestreift-punktiert, Deckenwurzel innerhalb des
dritten Streifens mit flachem, rundlichem Eindruck, Spatien
mit kürzeren, gelblichen, entfernt gereihten Wimpern.
Subapikalschwiele sehr schwach angedeutet.

Kurz lassen sich die drei Za/ima- Arten wie folgt unter-
scheiden:

ı (2) Körper einfarbig schwarz, oberseits spärlich
strohgelb, Naht in den vorderen zwei Dritteln, Hiterbrust-
epistternen in der hinteren Hälfte dicht weiss behaart .

: oudemanst Sp. n.

2 (1) Wenigstens die Piatti und der Halsschild
dunkel blutrot.

3 (4) Halsschildwurzel beiderseits der Mitte mit spiegel-
glattem Flecken, von fast Augengrösse . speculifera sp.n.

4 (3) Halsschildwurzel beiderseits der Mitte ohne spiegel-
glatten Hlecken Ret o We zoo i

ZWEI NEUE MALAYISCHE RUSSELKAFER-GATTUNGEN. 75

Pseuderodiscus g. n. Erodiscinorum,
prope Erodiscus Schönh.

Rostrum tenue, arcuatum, basin versus incrassatum,
prothorace fere longitudine aequale. Maxillae exertae.
Antennae geniculatae, post rostri medium insertae, scapo
oculum attingente, funiculo septem-articulato. Oculi trans-
versi distincte granulati, in fronte valde approximati. Pro-
thorax lobis ocularibus nullis. Scutellum minutissimum.
Elytra lateribus parallelis, prothorace paulo latiora, apice
conjunctim rotundata, pygidium obtegentia. Prosternum
ante coxas, coniventes, longum. Metasternum, epimeris
angustis. Coxae posticae elytrorum marginem tangentes.
Abdomen squamosum, ventritis duobus basalibus sejunctis,

Pipe Es Pigs 2:
Talima (g.n.) modesta sp.n. Pseuderodiscus (g.n.) albosignatus sp.n.

intermediis margine postico utrinque haud angulato-
producto, ventrito primo secundo longiore. Femora tenuia,
clavata, dente acuto armata. Tibiae unguiculatae, anticae
intermediaeque curvatae, posticae subrectae. Tarsi graciles,
articulo primo elongato, tertio bilobato, lobis elongatis. Un-
guiculi simplices, basi distantes.

Nach Lacordaire’s Genera des Coléoptères würde man,
zufolge der in Band VII. p. 288 angegebenen Merkmale, bei
einem Bestimmungsversuch verliegender Gattung, deren
Pygidium von den Fltigeldecken bedeckt ist, in die Nahe
von Ærodiscus gelangen, dessen Klauen jedoch, im Gegen-
satz zu ihr, an der Wurzel verwachsen und gespalten sind,
ihre Aehnlichkeit mit Zrodiscus ist aber so gross, dass wir
sie an keiner anderen Stelle besser unterzubringen wüssten.
Für diese Aehnlichkeit spricht auch der Umstand, dass
Bohemann eine Art, gryphus Boh., aus Java, zu Zrodiscus

76 K. M. HELLER,

stellt, obwohl alle übrigen Arten der Gattung der neuen
Welt angehören. Auf dankeswerte Veranlassung von Herrn
Prof. Sjöstedt hatte Herr Dr. A. Roman die Güte, meiner
Bitte zu entsprechen und die Klauen von £. gryphus zu
untersuchen, die sich so wie bei Pseuderodiscus gebildet
und auch das Abdomen beschuppt erwiesen, so dass diese
javanische mit der weiter unten beschriebenen Art in diese
Gattung zu stellen ist. — Gattungstypus ist:

Pseuderodiscus albosignatus sp.n. (Fig. 2).

Niger, capite, prothorace, pedibus anterioribus elytrorum-
que basi sanguineis, supra longe parceque stramineo-crini-
tus; rostro longitudine thoracis aequali, in dimidia parte
basali carinula dorsali atque utrinque striis duabus rude
punctatis; prothorace longitudine latitudini aequali, globo-
so, margine antico excepto, reticulato-foveolato; elytris
prothorace paulo latioribus, subcylindricis, latitudine plus
sesqui longioribus (3 : 5), in margine apicali rufo-pellucidis,
seriebus desem, e punctis oblongis formatis, basin haud at-
tingentibus, duabus exterioribus (nona decimaque) sulcatis,
in triente basali squamulis lacteis, paucis, irregulariter dis-
positis, post medium, inter striam tertiam et sextam fascia
tenui, obliqua formantibus; femoribus posticis elytris su-
perantibus. Long. 2.7, lat. 1 mm. — Borneo; Sandakan ex
coll. C. F. Baker Nr. 15084, in Mus. Dresden.

Schwarz, Kopf, Halsschild, Wurzel- und Spitzensaum der
Decken, dieser durchscheinend, dunkelrot, Fühler und Tar-
sen gelbrot. Oberseite spärlich, meist senkrecht abstehend
und lang schwarz, nach der Deckenspitze zu, gelblich be-
haart. Rüssel in der Wurzelhalfte mit Mittelleiste. Augen
grob fazettiert, kaum um Geisseldicke von einander ent-
fernt. Halsschild ziemlich kugelig, der breite Vorderrand
ausgenommen, sehr grob netzartig punktiert. Flügeldecken
nicht breiter wie der Halsschild, in den vorderen zwei Drit-
teln parallelseitig, kräftig und entfernt gereiht punktiert,
die Spatien kaum breiter als die Punktreihen, die Punkte
in den dorsalen, die Deckenwurzel nicht erreichenden
Reihen, länglich, rechteckig, von einander häufig um mehr
als ihre Länge entfernt, die Spatien ganz eben, Erstes Drit-

ZWEI NEUE MALAYISCHE RUSSELKAFER-GATTUNGEN. 77

tel der Decken mit wenigen zerstreuten, weissen, runden
Schüppchen, im 2. Drittel, zwischen dem 3. und 8. Strei-
fen, jedereseits mit einer schmalen, vorn konvergierenden,
weissen Schuppenlinie. Unterseite dicht weiss beschuppt,
Schenkel langstielig keulenförmig, mit kleinem Dorn be-
wehrt, die hinteren die Decken deutlich überragend. Schie-
nen kaum merklich flach gedrückt, die vorderen deutlich
gekrümmt die übrigen nur an der Wurzel. Erstes Hinter-
tarsenglied länger als die beiden folgenden zusammen, das

3. mit länglichen, zusammen so lange wie breiten Lappen.

Tabanids from Sumatra and Borneo.

(Fifth Supplement to my monograph: The Tabanids
of the Dutch East Indian Archipelago)
by
Dr. J. H. SCHUURMANS STEKHOVEN Jr.,
Zoological Laboratory, Utrecht,

(with 3 Textfigures).

Recently Dr. A. KAESTNER, Direktor of the Museum der
Stadt Stettin sent me a collection of Tabanidae collected
by Dr. H. DOHRN in Soekaranda, N. W. of Kwala Bindjei,
Langkat, Province East Coast of Sumatra and by S. WATER-
STRADT in North-Borneo. This collection, almost 80 specimens
in all, contains some very interesting specimens and types,
which will be described underneath, besides a lot of specimens
belonging to other well known species, which | will enumerate
here only.

The following species were present from Sumatra:
Tabanus immanis WIEDEMANN 23 specimens; 7abanus
fumifer WLK. 1 specimen: 7abanus brunneus MACQUART
I specimen; Zabanus rufiventris FABR. I specimen; Tabanus
malayensis RICARDO I specimen; Tabanus flavistriatus
SCHUURMANS STEKHOVEN I specimen; 7abanus khasiensis
RICARDO I specimen; Zabanus tristis VAN DER WULP 2
specimens; Zabanus multicinctus SCHUURMANS STEKHOVEN
IO specimens; Zabanus ceylonicus ceylonicus SCHINER I
specimen; Zabanus griseipalpis SCHUURMANS STEKHOVEN
I specimen; Zabanus incultus VAN DER WULP I specimen
and Zabanus flaviannulatus nov. spec. I specimen; Hae-
matopota javana WIEDEMANN 15 specimens; Maematopota

DR. J. H. SCHUURMANS STEKHOVEN JR., TABANIDS ETC. 79

zrrorata MACQUART I specimen; Maematopota pauctpunctata
SCHUURMANS STEKHOVEN 6 specimens; Haematopota truncata
2 specimens; Chrysops fixissima WLK. I specimen.

from Nord Borneo: 7abanus nigripes ENDERLEIN I spe-
cimen; Chrysops fixissima WLK. 1 specimen; Chrysops
translucens MACQUART I specimen and Zabanus parabrunneus
n. sp. I specimen. In accordance with the indication of
species by means of numbers the new species get the
following numbers: -297 Zabanus nigripes ENDERLEIN, 298
Tabanus parabrunneus 299 Tabanus flaviannulatus.

297. Tabanus nigripes ENDERLEIN (Fig. 1).

Syn. Phyrta nigripes ENDERLEIN.

I © from N. Borneo, WATERSTRADT.

In 1925 ENDERLEIN described a male of this species,
collected in Borneo, as P%yrta nigripes ENDERLEIN and

N
N
N
Gi
&. =
Fig. 1. Tabanus nigripes ENDERL. Fig. 2. Tabanus parabrunneus S.S.
Q, a forehead; 5 antenna. 9, a forehead; 6 antenna; c palpus.

brought to this Genus a number of species, which are
according to my opinion not as closely allied as this author
thinks (confer my paper on Tabanidae in Archiv f. Natur-
geschichte, N. Er, Heft; 1.1932).

80 DR. J. H. SCHUURMANS STEKHOVEN JR.

The Head. Forehead yellowbrown, black and yellow-
brown haired. Index 8. Callus pear-shaped, reddish brown,
with long linear extension. Subcallus reddish-yellow. Upper
cheeks same colour, black haired; lower cheeks and beard
goldenyellow haired. Face orangeous, mainly black haired.
Palpi wanting. Antennae blackbrown, black haired, first
joint prolonged caplike over the second one with its distinct
dorsal spur, 34 joint with distinct tooth to the basal
annulation, stylus long.

Thorax orangeous, goldenyellow haired on dorsum as
well as on breast. Wings reddish-yellow, apex and hindborder
smokybrown, first posterior cell closed at border, veins
yellowbrown. Halteres yellow. Legs black, black haired.

Abdomen orangeous, goldenyellow haired on basal 2
segments, 3¢—5' dorsal scutes blackish at base, wholly
goldenyellow haired, 6 and 7 orangeous goldenyellow haired.
Ventral surface black, black haired in the middle of the
segments, segmentations pale goldenyellow haired, 7'* seg-
ment wholly orangeous, yellow haired. Bodylength 24 mm;
width of thorax 8 mm, length of head 3 mm, of thorax
IO mm, of abdomen 13 mm, of wing 23 mm, width of
wing 8 mm, wingexpanse 57 mm.

298. Tabanus parabrunneus nov. spec. (Fig. 2).

Type Q from North Borneo, WATERSTRADT.

This species is closely allied to Zabanus brunneus MACQUART,
from which species it may be distinguished inter alia by
the shape of the antennae, the segmentations of the abdominal
scutes and the median triangles, whereas these spots are
halfmoon-shaped in drunneus.

The head. Forehead havannabrown, black and yellow
haired. Index 7. Callus pear-shaped, redbrown at base, then
blackbrown with rather short linear extension. Subcallus
and upper cheeks redbrown, yellow haired, lower cheeks
yellowbrown. Beard goldenyellow. Palpi redbrown, swollen
at base, ending in a blunt point, black haired. Antennae
brownblack to black, first joint prolonged caplike over the
second joint with its dorsal spur, both black haired, third
joint with distinct dorsal tooth and long stylus.

TABANIDS FROM SUMATRA AND BORNEO. SI

Thorax. Scutum blackbrown, black haired, tufts at
base of wings and behind yellowbrown. Breast yellowbrown,
yellow haired. Wings brownish with darkbrown veins.
Halteres with yellow knob and tawny stalk. Legs: Fore
coxae yellowishbrown, yellow haired, apex black haired,
femur blackbrown with black pubescence on dorsum, lateral
borders thick yellow haired, apex with yellowbrown ring.
Tibia yellowbrown, yellow haired at base, then black, black
haired. Tarsalia black, black haired. Middle femora brown-
black with apical yellowbrown ring, tibiae yellowish-brown
on basal half, dorsum black haired, ventral surface yellow
haired, apex blackbrown, black haired. Tarsalia black, black
haired. Hind legs identical, tibiae black haired on dorsum,
yellow haired below.

Abdomen pale chestnutbrown on basal 3 segments,
then blackbrown without darker spots next to the median
triangles, these being the elevations of the distinct pale
segmentations of the 245'* segments. Both kind of markings
yellow haired. On the dorsal scute of the first segment
there is a median dot of yellow hairs, embraced by darker
spots at both sides. On the discs of the segments the
pubescence is black. Lateral borders of segments 1—5
vellowbrown, yellow haired. Segments 6 and 7 black, black
haired. Ventral surface yellowbrown, goldenyellow haired
at the lateral borders and at the segmentations of the first
6 segments, bases of segments with halfmoon-shaped patches
of black hairs, last segment wholly black. Bodylength 19
mm; width of thorax 6 mm; lenght of head 3 mm, of
thorax 7 mm, of abdomen 9 mm, of wing 16 mm, width
of wing 5 mm, wingexpanse 38 mm.

299. Tabanus flaviannulatus nov. spec. (Fig. 3).

Type 9 from Soekaranda. Sumatra, Dr.H. DOHRN, Januari 1884.
A small representant of the fumifer group; instead of
triangles one finds however crossbands to the 24— 41h dorsal
scutes of the abdomen, elevated in the middle to huge
triangles. Basal 4 abdominal segments yellowbrown, other
segments blackbrown.
The head. Forehead pale yellowish havannabrown, black
6

82 DR. J. H. SCHUURMANS STEKHOVEN JR.

haired to the vertex., base yellowishbrown. Callus elongate
triangular, tawny, hardly broader than the long effilate,
linear extension. Forehead less then twice as wide at vertex
as it is at base. Index. 10, 25.

Subcallus bright pale havannabrown as also upper cheeks,
latter black haired. Face greyish on upper border, more
yellowbrown towards. the implantation of the palpi. Beard
pale brownish vellow. Palpi bluishgrey tomentose on the

N
N
N

Fig. 3. Tabanus flaviannulatus S.S.
9, a forehead; è antenna;

c palpus; Fig. 34. abdomen.
outer surface of the 2° joint, inner surface olivebrown,
1st joint black haired, 2° joint broad at base, attenuated in
the middle, ending rather acute, black haired. Antennae,
first joint olivebrown, black haired, prolonged caplike over
the second joint with its distinct dorsal spur. 3% joint
reddish-yellowbrown on its basal annulation, which is elongate
and bears a blunt tooth near its base. Stylus long, black-
brown.

Thorax. Scutum yellowbrown, greyish tomentose on
foreborder, with 3 distinct longitudinal redbrown stripes.
Scutum covered with yellow pubescence, scutellum same
colour as scutum, intermixed with some black hairs. Breast
and sides bluishgrey with a yellowbrown hue, pale brown-

TABANIDS FROM SUMATRA AND BORNEO. 83

ish-yellow haired, Pteropleuron lilac, black haired, Wings
brownish with yellowbrown veins and dark siennabrown
pterostigma. Halteres bright yellowbrown.

Legs. Fore coxae greybrown with pale yellowwhite pubes-
cence, trochanter blackbrown, femur blackbrown, biack haired
on dorsum, lateral borders with long black pubescence,
dorsum black haired. Tibia yellowishbrown at base, black
haired at base, elsewhere black, tarsalia blackbrown, black
haired. Middle legs, femora blackbrown with yellowbrown
apical ring, black haired on dorsum, lateral borders with
yellowish pubescence, tibia yellowbrown on basal half, upper
surface wholly black haired, lower surface yellow haired
at base. Tarsalia blackbrown, black haired. Hind legs identical,
tibae yellow haired, on lower basal half, elsewhere black
haired.

Abdomen yellowbrown on both basal segments, other
segments more blackish to quite blackbrown, segments 5—7
quite blackbrown, black haired. First scute black haired at
base, hindborder goldenyellow haired. 2° segment with broad
goldenyellow haired segmentation, elevated in the middle
to a huge median triangle. 34 and 4'* segment identical, the
median triangular elevation reaching almost to the hindborder
of the foregoing segment, extreme lateral borders of dorsal
scutes goldenyellow haired. Ventral surface yellowbrown,
black haired on discs, segmentations pale yellowish, yellow
haired. Segments 5—7 blackbrown, black haired. At first
glance I thought one moment at ZTabanus aurisegmentatus
SCHUURMANS STEKHOVEN but this species is distinct already
from its general appearance. The abdomen in the present
species is rather slender, narrowed to the tip, whereas the
abdomen in aurisegmentatus S.S. was broadbodied.

Bodylength 14 mm, width of thorax 4 mm; length of
head 2 mm, of thorax 6 mm, of abdomen 7 mm, of wing
12.5 mm; width of wing 4 mm; wingexpanse 29 mm.

Odynerus (Lionotus) delphinalis Gir.
in Holland. |

(Hymenoptera aculeata),
von

B. E. BOUWMAN.

Diese Art wurde für unsere Fauna bisher noch nicht
erwähnt, ich zog sie in beiden Geschlechtern aus einem
trockenen Rubusstengel, den ich bei Bilthoven unweit Utrecht
sammelte. Der Fund dieses seltenen Mittelmeerbewohners
in Holland scheint mir merkwürdig genug um daran einige
Bemerkungen zu knüpfen. GIRAUD !) beschrieb sie zum ersten-
mal (1866), er zog sie aus Rubus bei Grenoble; BERLAND ?)
fihrt sie an fiir Bordeaux, die Seealpen, Korsika, Spanien
und Nordafrika.

Für Deutschland wird sie erst 1922 erwähnt, ENSLIN à)
zog sie aus Rubus- und Sambucus-Stengeln, welche er bei
Karlstadt am Main sammelte.

Die beiden Ag‘ schlüpften bei mir 23-VI-27, die beiden
QQ 8 Tage später. Bei Untersuchung des Stengels fand ich
im unteren Teil noch die Überreste eines toten g' und eines
Q, so dasz die 12 cM. lange Neströhre im ganzen 6 Stück
beherbergt hatte.

Die Anlage der Zellen stimmte genau zu der Beschreibung
bei ENSLIN, der aber Ausführlicheres über den Zellenbau
berichten konnte, da er den Stengel vor dem Ausschlüpfen
der Wespen untersuchte. Doch konnte ich die Überreste der
Scheidewände aus Erde — Lehm fehlte in der Umgebung des

1) Ann. Soc. Ent. France 4, Ser. VI, 1866.
2) Faune de France, 19, Hym. vespiformes II, 1928.
8) Konowia, 1922, Heft 6.

B. E. BOUWMAN, ODYNERUS (LIONOTUS) DELPHINALIS U.S.W. 85

Nistplatzes — die des Markmulms und der dünnen farblosen
Gespinsthäute deutlich erkennen, wobei mir die geringe
Menge des verarbeiteten Erdmaterials auffiel. In den Abfällen
fanden sich auszerdem noch eine Menge loser, unverklebter
Kieskörner, ein Verschluszmaterial, das bei andern Odynerus-
Arten nur selten erwähnt wird. (Vgl. BERLAND, S. 51 und 53).
Echte aus Lehm gemauerte harte Zellen, wie ich sie bei
O. laevipes SHUCKH. aus der Untergattung Æoplopns. antraf,
finden sich also bei O. delphinalis nicht. Welche Tiere die
Wespe als Larvenfutter eingetragen hatte, war aus den Ab-
fallen trotz genauer Untersuchung nicht zu erkennen.

Da unsere Art bei SCHULTHESS RECHBERG !) und in der
ersten Auflage von SCHMIEDEKNECHT fehlte, stiesz die Be-
stimmung anfangs auf Schwierigkeiten, bis sie mit der 2. Aufl.
von SCHMIEDEKNECHT?) befriedigend gelang. Nur musz ich
zu der Beschreibung des 4 (S. 585) bemerken, dasz bei
meinen Stücken der Clypeus nicht seicht sondern tief und
spitzwinklig (t 85°) ausgeschnitten ist, dasz die Zahl der
Hinterleibsbinden zwischen 3 und 5 wechselt und dasz die
gelben Flecke unter dem Flügelansatz und an den Meta-
thoraxseiten vollständig fehlen. Bei der bekannten Veränder-
lichkeit der gelben Zeichnung bei den Faltenwespen scheinen
mir solche Abweichungen zu geringfügig um an der Richtig-
keit meiner Bestimmung zu zweifeln, nur die Bildung des
Clypeus verdient wohl noch näher untersucht zu werden.

Wie eine mediterrane Art wie O. delphinalis so weit nach
Norden verschlagen werden könnte, entzieht sich einstweilen
noch unserer Beurteilung. Schon für Mitteldeutschland war
ihr Erscheinen eigentümlich, wie ENSLIN’s Worte beweisen:
„Das Maintal besonders in der Gegend von Kitzingen bis
Lohr beherbergt eine grosze Zahl mediterraner Insekten und
für manche der dort vorkommenden Arten ist dies bisher
überhaupt der einzig bekannte Fundort in Deutschland
(Acrocera trigramma Löw., Melitta dimidiata MOR., Andrena
Enslini ALFK., Osmia submicans MOR., Osmia acuticornis DUF.
et PERR.). In diese Gemeinschaft warmeliebender Tiere fiigt
sich also die neuentdeckte Art gut ein”.

1) Fauna insect. Helv., Hymenoptera, Fam. Diploptera, 1897.
?) Die Hym. Mitteleuropas, 1907, 2. Aufl. 1930.

86

B. E. BOUWMAN, ODYNERUS (LIONOTUS)

1. O. delphinalis GIR, oben 9', unten 2; Vergr. 31/3 X.
2. Kopf von O. delphinalis GIR.; Vergr. 8 X.

DELPHINALIS GIR. IN HOLLAND. 87

Nun ist bei der Beurteilung von dem Verbreitungsgebiet
solitärer Wespen zu beachten, dasz die meisten Odynerus-
Arten nur vereinzelt gefangen werden, dasz die Aculeaten
meist auf Blumen gesammelt werden, dasz nicht alle Haut-
flügler gleich fleiszige Blumenbesucher sind und daher die
Arten, welche sich weniger häufig auf Blumen aufhalten für
seltener gelten, ferner dasz das Studium der solitären Wespen
nur von wenigen Zoologen betrieben wird, und also unsere
Kenntnis von ihrer Verbreitung noch immer sehr liickenhaft
genannt werden musz.

Als Beispiel dafür möchte ich die Verbreitung von Oxy-
belus argentatus CURTIS anführen. Sie wird von Dr. MAIDL.
in der 2. Aufl. von SCHMIEDEKNECHTs Hymenopteren Mittel-
europas als O. mucronatus var. treforti SAJO verzeichnet mit
der Bemerkung, dasz sie in Europa bisher nur in Ungarn
gefunden wurde.

Es konnte dem Bearbeiter nicht bekannt sein, dasz die
Art auch in unseren Dünen vorkommt!), wohl aber, dasz
sie in Frankreich und England am Kanal und in den bel
gischen Diinen beobachtet wurde.

Eine südliche Wegwespe, Pompiloides sexmaculatus SPIN.
aus Bozen (Oberitalien) ist fiir Deutschland nur in einem
einzigen Exemplar aus der Magdeburger Gegend bekannt;
sie ist aber im Dünengebiet hier zu Lande keine Seltenheit
und würde von J. VAN DER VECHT bei Loosduinen entdeckt.
Ich habe ein Q dieser Art vor mir stehen, dieselbe ist so
charakteristisch, dasz Fehler in der Bestimmung ausge-
schlossen sind.

Was nun das Vorkommen von Odynerus delphinalis und
anderer versprengter südlicher Arten bei uns betrifft, so wäre
zu erwägen, dasz flache Meeresküsten und breite Flusztäler
wie das Rheintal als geeignete Zugstrassen für Tier- und
Pflanzenarten schon längst bekannt sind. Ihr Vordringen
nach Norden wird aber auf diesen Wegen nur allmählich
vor sich gehen, und ihr Vorkommen auf Zwischenstationen
wird, wenigstens in gut erforschten Gebieten, auch wohl

1) De Levende Natuur, April 1932.
2) F. D. MORICE, Notes on certain British species of Oxybelus; The
Entomologist, 3rd ser., vol. III, 1917.

88 B.E. BOUWMAN, ODYNERUS (LIONOTUS) DELPHINALIS U.S.W.

konstatiert werden, was in unserem Fall meines Wissens
nicht zutrifft. Wohl aber wäre es bei dem gewaltig zuge-
nommenen Verkehr der letzten 50 Jahre denkbar, dasz
gelegentlich einzelne Exemplare — etwa in Packmaterial von
Gärtnereien und dergleichen — nach Norden verschleppt
werden, wo ihre Nachkommen sich eventuell in trocken-
warmen Gebieten entweder einige Jahre oder auch vielleicht
dauernd behaupten könnten.

NACHSCHRIFT BEI DER KORREKTUR.

Die Art wurde neuerdings auch in Belgien aus Rubus-
stengeln gezogen (10. bis 20. Juni, 1931; Saint-Michel-les-
Bruges). Da die betreffende Mitteilung !) mir erst nach Ein-
reichung des Mskr. zuging, konnte ich sie für meinen Beitrag
nicht mehr verwenden. |

1) Ann. Soc. Ent. Belg., Tome LXII, 1932, S. 65.

Eine merkwürdige Ichneumoniden-
gattung Klutiana nov. gen.

von
Dr. J. G. BETREM,
Malang (Java).

Diagnose. Kopf (Diagnose des Kopfes ist nur gültig für
das ©, weil dem &# der Kopf fehlt) fast breiter wie der
Thorax, Augen sehr gross, beim 9 einander unten nähernd,
sodass sie fast auf einander stossen; Facies also dreieckig.
Clypeus klein, dreieckig, hinten deutlich begrenzt; er ist
gewölbt und der Vorderrand ist gerundet. Augen vorn den
Clypeus und die Basis der Mandibeln erreichend. Subvertex
mit sehr flachen Scrobi, unten mit flachem Kiel, der sich
auf dem Gesicht fortsetzt. Antennen-Einpflanzungen etwas
unter der Mitte des Kopfes ziemlich dicht neben einander,
die Augenränder fast erreichend. Ocelli dicht neben einander ;
hintere Ocelli dichter neben einander als der Abstand von
diesen zu dem Augenrand. Innenrand der Augen sehr flach
ausgerandet; diese sehr fein aber deutlich behaart. Kopf
nach hinten stark gerade verschmälert, Hinterhauptsliste
oben ziemlich hoch aufsteigend, jedoch Vertex abschüssig
und nicht schmal.

Thorax. Dieser nur wenig skulpturiert, fast ganz glatt.
Pronotum vorn ausgeschnitten, in der Mitte schmal mit Epo-
mien, diesich jedoch nicht in einer Leiste auf dem Hinter-
rande des Pronotums fortsetzen. Mittellob des Mesonotums
vorn etwas abgestutzt. Notauli tief, krenuliert, den Hinter-
rand gänzlich nicht erreichend. Scutellum schwach gewölbt
ohne Seitenleisten; Scutellargrube tief, glatt. Mesopleuren
mit sehr grossem Speculum, das sich mit einer Spitze fast

90 DR. J. G. BETREM, EINE MERKWURDIGE

bis an die Basis der Coxen II fortsetzt; vorn ist es begrenzt
durch eine tiefe Grube !), die von der Hinterecke der Meso-
pleuren nach der Mitte des Oberrandes der Mesopleuren zieht.
Vorderrandleiste (Epicnemia) reicht nur bis an die Mitte des
Vorderrandes wo sie sich nach vorn umbeugt. Sternauli
deutlich, vorn kurz tief, weiter nach hinten sehr flach. Meso-.
sternum langer als breit, vorn fein gerandet, hinten mit
hoher Leiste, mit Mesosulcus. Metanotum schmal, querwulst-
formig, hinter diesem befindet sich ein zweiter Querwulst.
Ich weiss nicht ob ich diesen zu dem Mediansegment oder
zu dem Metanotum rechnen werde. Metapleuren vom Median-
segment durch eine gerade Leiste (Costa pleuralis) geschie-
den; Costa coxalis deutlich gebogen.

Mediansegment lang, nicht über die Hinterhiifte hinaus
verlängert, mit vollständiger Areolierung. Area basalis ziem-
lich deutlich, hinten abgestutzt, Seitenleisten convergierend.
Area media also sechseckig, lang, costulae vorn. Costa late-
ralis undeutlich bis fehlend. Spiracula klein, rund; Area
postica (sensu PFANKUCH 1918) grob runzelig und nicht
deutlich weiter unterverteilt. i

Abdomen lang und vom Tergit 4(3) ab seitlich stark
znsammengedrückt, Segment 2(1) so lang wie das Median-
segment oben; Postpetiolus nur wenig kiirzer als der Petiolus
und nur wenig breiter als dieser; Postpetiolus oben flach
gerundet. Spiracula etwas hinter der Mitte; Glymnen abwesend.
Sternit 2 (1) fast das Ende des Postpetiolus erreichend. Seg-
ment 3(2) sehr lang, etwa 4 Mal so lang wie hinten breit;
hinten ist es breiter wie vorn; die Thyridien liegen in der
Mitte; Spiracula deutlich hinter der Mitte; Seitenrand dieses
Tergites vollständig. Tergit 4(3) etwas länger als hinten an
den Seiten breit; die folgenden Tergite dort breiter wie
lang; Seitenrand auf dem Tergit 4(3) und folgende fehlend,
nur Tergit 4(3) an der Basis gerandet.

Bohrerklappen am Ende nach unten gebogen etwa ein

1) Diese Grube ist vermutlich nicht die pleurale Grube der übrigen
Insekten, weil das Epimerum sensu SNODGRASS 1910 anwesend ist als
eine schmale Liste. Nur dann kann diese Grube die pleurale Grube
der übrigen Insekten sein, wenn das Speculum auch zu dem Epimerum

gehört, was nur durch anatomische Untersuchungen über den Verlauf
der Endopleuralen Liste auszumachen ist.

ICHNEUMONIDENGATTUNG KLUTIANA NOV. GEN, OI

Drittel der Länge des Abdomens lang. Bohrer selbst vor
dem Ende ohne Ausrandung, zugespitzt. Für die Flügel
vergleiche die Figur 1.

Beine schlank, besonders die Hinterbeine. Hintercoxen
schlank; an der Basis unten und innen nicht verdickt wie
bei den Campoplegini, sondern wie bei den Anomalini ge-
bildet; Trochantellus III länger wie Trochanter III, beide sehr
lang. Sporne der Hinterbeine nicht lang, sondern auch
nicht kurz; Hinterfemora etwas spindelförmig und kürzer

als die Tibien. Tarsen lang; Metatarsus lang; Klauen klein,
einfach; Pulvillus etwa so lang wie dieser.

Wegen dem stark comprimierten Abdomen könnte man,
wenn man die anderen Merkmale nicht betrachtet, dieses
Genus zu den Ophioniden rechnen, was MORLEY für seinen-
vermutlich nahe verwandte Gattung Melanomalon tut. Dieses
Geschlecht unterscheidet sich jedoch in vielen wesentlichen
Punkten in der Beschreibung von X/utiana, sodass es sicher
gerechtfertigt ist eine neue Gattung zu schaffen.

Von der Beschreibung von Metanomalon unterscheidet es
sich folgenderweise:

Augen sehr fein, fast unsichtbar behaart.

2. Augen auf der Innenseite sehr schwach, ganz flach
ausgerandet.

3. Subvertex (Frons!) flach, sehr fein lederartig.

4. Scutellum ohne Seitenleiste.

5. Tergit 3 (2) in der Mitte nicht eingedrückt.

6. Nervus parallelus oben inseriert, interstitial.

7. Nerven der Hinterflügel den Rand des Flügels nicht
deutlich erreichend.

92 DR. J. G. BETREM, EINE MERKWURDIGE

Zu den Anomalini gehört dieses Geschlecht gewiss nicht,
weil es nicht die für die Axomalinz typische Kopfbildung
hat; zweitens ist das Mediansegment nicht zwischen den
Hinterhüften verlängert; drittens ist das Speculum gut aus-
gebildet, was ich niemals bei den Anomalini gesehen habe;
viertens ist die Struktur des Körpers viel feiner als bei die-
sem Tribus; fünftens hat der Bohrer keine Ausrandung vor
seinem Ende.

Dieses letzte Merkmal macht es auch unmöglich das Genus
bei den Campoplegini, einzuteilen, wo er auch nicht hin-
gehören kann wegen der Form des Segmentes 2 (1) und wegen
den schlanken Hintercoxen. Das Genus Cymodusa der Cam-
poplegint hat wohl die unten sich nähernden und behaarten
Augen, ist jedoch eine typische Campoplegini mit den für
diesen Tribus charakteristischen morphologischen Merkmalen
und Struktur des Körpers.

Wegen dem, in allen Tabellen angegebenen Merkmal des
breiten Stigmas, wagte ich es erst nicht unter den Pleckscin?
zu suchen. Da jedoch bei Polyaulon FRST. ein schmales
Stigma angegeben wird, habe ich auch die Beschreibungen
der Plectiscinen-Genera verglichen. Fi

Zum Vergleich kommen nur Catastenus FRST., Symplecis
FRST., Catomicrus THMS. und Stroblta SCHMIED. in Betracht.
Diese Genera unterscheiden sich jedoch deutlich in vielen
Merkmalen, z.B. Nervus parallelus, Areola, Struktur des
Mediansegmentes etc.
© Weil ich kein Vergleichsmaterial dieser Genera besitze,
ist es immer noch möglich, dass einige verwandt sind.

Zu den Ophioninae gehört Älutiana also gewiss nicht.
Wegen der Kopfbildung beim 9 würde es möglich sein,
dass die Gattung in die Nähe des Subtribus 7%ymarina der
Mesoleptini gehöre. Es gibt jedoch verschiedene Merkmale,
die es nicht wahrscheinlich machen. Wenn wir die Diagnose
dieses Subtribus, die CUSHMAN (1) gibt, vergleichen, dann
sehen wir, dass volgende Merkmale bei unsern Exemplaren
nicht stimmen: I. Die Bohrerklappen sind in der Mitte nicht
stark verbreitert; 2. Der Kopf ist hinter den Augen schmal;
3. Der Prothorax hat wohl Epomien, aber diese sind. nicht
eckig umgebogen; 4. Das Tergit 2 (1) hat keine Seitenfurchen

ICHNEUMONIDENGATTUNG KLUTIANA NOV, GEN. 93:

(Glymnen); 5. Der Nervellus ist nicht gebrochen und nicht
antifurkal.

Von den, zu diesem Subtribus gehörenden Genera ist nur
Thymaris nach der Beschreibung dieses Genus zu urteilen:
etwas ähnlich. Leider besitze ich in meiner Sammlung euro-
päischer Specimina dieses Genus nicht, sodass ich nur, det
Beschreibung nach, einen Vergleich machen kann. Das Genus
Klutiana underscheidet sich folgenderweise von der Beschrei-
bung THOMSONS. _

I. Der Kopf ist nach hinten gerade verschmälert; 2. Die
Mandibeln sind nach dem Apex zu fast nicht verschmälert;
3. Die Genae fehlen; 4. Die Epomien gehen nicht so weit
hinauf; 5. Der Radius entspringt hinter der Mitte des Stigmas 1);
6. Der Nervus parallelus ist oben inseriert, interstitial; 7.
Der Nervellus ist, wie schon gesagt, anders gebildet; 8. Die
Abscissula kürzer wie der Nervus recurrens; 9. Das Abdomen

ist hinten stark compress; 10. Segment 3 (2) ist viele Male
länger als breit; 11. Glymnen sind abwesend. Die überein-
stimmenden Merkmale sind u.a.: 1. Der weisse Ring der

1) Dieses Merkmal ist nicht sehr wichtig, besonders weil die Autoren
hierüber nicht einig sind, CUSHMAN (1) gibt an, dass bei allen Z%ymarina
der Radius hinter der Mitte des Stigmas entspringt, indem THOMSON
(8, p. 908) unter dem Genus Z%ymarts schreibt ,,radio..... e medio
stigmate .... agrediente”.

94 DR. J. G. BETREM, EINE MERKWÜRDIGE

Antennen; 2. Der glatte Körper; 3. Die Sternauli; 4. Die
Kopfbildung.

Leider sagt weder CUSHMAN, noch THOMSON etwas über
den Bohrer. Weil dieser bei der Tryphonen oft eine Ausran-
dung vor der Spitze hat, ist es möglich dass diese auch bei
den Z%Xymarini vorkommt. Meines Erachtens gehört dieses
Genus unter die Cryptinen. Darauf weisen die in der Anlage
fiinfeckige Areola, die Sternauli, die Bildung des Tergites
2(1) und der Bohrer hin. Nur der, hinten messerförmig
zusammengedrückte, Hinterleib tut nicht an diese Unterfamilie
denken. Jedoch kommt dieses Merkmal oft vor bei dem Genus
Atractodes, nach diesem Genus weisen die behaarten Augen
und der glatte Körper auch hin. Ob Älutiana jedoch zu den
Stilpnini gehört, ist sehr zweifelhaft, weil die Felderung des.
Mediansegments komplett ist. Es erinnert darum an den
Tribus der Oxytorina, der auch wahrscheinlich dem Genus
Atractodes sehr ähnlich ist. Die Unterschiede sind jedoch
gross, ebenso wie mit dem Genus Pseudocryptus.

Meiner Meinung nach steht dieses Genus den Hemztelinz
nahe wegen seinen schlanken Antennen, offenen Areola und
vollständig gefelderten Mediansegment.

Wegen seinem glatten Körper und zusammengedrückten
Abdomen und behaarten Augen nähert es sich den Szz/pnenz.

Wegen dem vollständig gefelderten Mediansegmente, schma-
len Stigma und den Flügeln des 9 können die Gelznz (Pezo-
machini) nicht in Betracht kommen, ebenso wenig die Cryp-
tin! und die Phygadeuonini.

Klutiana compressa nov. spec.

Q Kopf schwarz, Mandibeln braungelb; Apex und Basis
dunkler; Palpen gelb; Antennen schwarz, so lang wie der
Körper; Scapus, Pedicellus und erste drei Flagellumglieder
braungelb, oben etwas dunkler; weisser Ring etwa auf dem
14. und 15. Flagellumglied ; ganzes Flagellum etwa 26-gliedrig,
erstes Flagellumglied viele Male länger wie breit, etwas ge-
bogen, sehr schlank, erste vier Flagellumglieder wie auch
die apikalen deutlich abgesetzt, die mittleren mit sehr un-
deutlichen Zwischengrenzen. Basale vier Glieder sehr schlank,
apikale fast so breit wie lang; Scapus nicht lang, am Ende

ICHNEUMONIDENGATTUNG KLUTIANA NOV. GEN. 95

schräg abgeschnitten; Facies und Subvertex (Frons) sehr
fein runzlich, halb matt; Vertex glänzend, glatt.

Thorax schwarz, Tegulae dunkelbraun; Basis der Flügel
gelb; Flügel hyalin, Nerven und Stigma dunkel; Pronotum
mit grosser Blösse an den Seiten; Mesonotum glänzend,
glatt; Mesopleuren und Sternum mit Ausnahme des glatten
Speculums querrunzelig; Metapleuren fein runzelig.

Mediansegment schwarz, nicht ganz glatt, sehr fein
runzelig, glänzend; Area postica ziemlich grob runzelig.

Beine braungelb, Trochanteren etwas heller; Coxen II
an der Basis dunkler; Coxen III schwarz, nur Spitze heller
(Beine II fehlten hinter den Trochantern!); Trochantellus III
dunkel; Femora III und Tibien III dunkelbraunrot, diese
Tibien an der Basis weisslich; Tarsen III dunkel, Basis des
Metatarsus weisslich; Tarsen I lang, etwa 2 mal so lang wie
die Tibia I, Tibien III fast 2 mal so lang wie die Femora |
Ill; Tarsen so lang wie die Tibien III, Metatarsus fast so
lang wie die drei folgenden Glieder zusammen; Sporne
länger als die Endbreite der Tibien, etwa ein Viertel der
Lange des Metatarsus.

Abdomen schwarz, nur Basis des Tergites 4 (3) gelb-
braun; Tergit 2(1) glatt, glänzend; Tergit 3 (2) sehr fein
längsrissig; folgende Tergite ziemlich glänzend, durch die
Haarpunkte etwas matt erscheinend; Bohrer etwa so lang
wie das Tergit 2(1). Länge ohne Bohrer und Antennen 6
mm; Flügellänge 4 mm.

Holotype: G. Kloet, IV, 1930, Java, leg. BETREM.

dg Gefärbt wie das © (Kopf und Vorderbeine fehlen!), nur
Tergit 4(3) an der Basis breiter gelbbraun. Mittelbeine braun-
gelb, nur Coxenbasis und letzte Glieder der Tarsen schwarz.
So gross wie das 9. Genitalklappen normal.

Allotype: Djoenggo, Sattel zwischen Andjasmoro und
Ardjoeno, XII, 1930, Java, leg. BETREM.

Die Holo- und Allotype befinden sich in der Sammlung
des Autors.

LITERATURVERZEICHNIS.

I. CUSHMAN, R. A. Notes on certain Genera of Ichneumon-
flies, with descriptions of a new Genus and four new

96

DR. J. G. BETREM, EINE MERKWURDIGE U.S.W.

‘species; Proc. Un. Stat. Nat. Mus. n. 2296, 56, p. 373— 382,

Washington 1919.
FOERSTER, A. Uebersicht der Gattungen und Arten der
Familie der Plectiscoiden; Verh. Nat. Ver. Preuss. Rheinl.
28, p. 71—123, Bonn 1871.

. Synoptische Uebersicht der Gattungen und
Arten in der Familie der Stilpnoiden; Verh. Nat. Ver.
Preuss. Rheinl! 33, pP. 7, 106, Bonn 1376:
MORLEY, Cl. Ichneumonidae I, Ichneumones deltoides;
Hymenoptera III, Fauna of British India, London 1913.
——, Anomalides, Revision of the Ichneumonidae
based on the collection in the British Museum (Natural
History) II, p. 49—99, London 1913.
PFANKUCH, K. Der äussere Körperbau der echten Schlupf-
wespen; Verh. Naturw. Ver. Bremen 29, p. 25—74, Bre-
men IQI®.
SCHMIEDEKNECHT, O, Opuscula Ichneumonologica, Blan-
kenberg, 1902— 1927.
THOMSON, C. G. Opuscula Entomologica, Lund i
1397.

Ueber eine neue Styrax-Galle aus
Borneo und Celebes

von
W. M. DOCTERS VAN LEEUWEN.

Buitenzorg, Java.

Zu den am bizarrsten ausgebildeten Gallen gehòren die,
welche von Aphiden an mehreren Styrax-Arten verursacht
werden. Men kennt sie schon aus Assam !), Siam ?), China }),
Formosa“), Japan *), Sumatra und Java’). Die Aphiden nur
weniger Gallen sind bearbeitet worden, aber diese gehören
ausnahmslos zur Gattung Astegopterya. Die erste Beschreibung
einer Styrax-Galle wurde schon im Jahre 1890 von TSCHIRCH ®)
gegeben und spater sind mehrere Arten von mir selbst be-
schrieben worden *?) und auch Japanische Untersucher haben
einige dieser Gallen beschrieben. MATSUMURA °) und TAKA-
HASCHI *) gaben Beschreibungen einiger Astegopteryx-Arten
und neuerdings wurden zwei Arten dieser Gattung aus Su-
matra von HILLE RIS LAMBERS ?) bearbeitet.

Fast alle Gallen sind aus Rinde, Knospen oder Blüten
entstanden und viele können zu sehr grossen Gebilden aus-
wachsen, die im innern hohl und von tausenden Aphiden
bewohnt sind. Diese Blattläuse haben eine sehr merkwürdige
Besonderkeit, da sie sich, falls sie auf unserm Körper ge-
langen, in die Haut mit ihren Mundwerkzeugen hineinbohren
und ein sehr unangenehmes und peinliches Jucken verur-
sachen.

Bis jetzt waren diese Gallen aus dem Niederländisch In-
dischen Archipel nur von Sumatra und Java bekannt. Bei
seiner monographischen Bearbeitung der Styracaceae fand
Dr. C. G. G. J. VAN STEENIS im Herbar des Buitenzorger

7

93 W. M. DOCTERS VAN LEEUWEN, UEBER EINE

Botanischen Gartens Gallen auf Styrax agrestis (LOUR) G. DON
von Borneo und Celebes, die er mir giitigst zur Bearbeitung
überreichte. Das Material aus Borneo, W. Koetai bei dem
Dorfe Sabentulung auf 10 m Höhe über dem Meere von
F. H. ENDERT unter Nummer 1543 eingesammelt, stimmt
gut mit dem von G. KJELLBERG in Celebes auf 500 m See-
höhe gesammelten Stück überein. Das neue Material ist der
von mir auf S/yrax-species aus Sumatra |) unter No. 16 beschrie-
benen Galle sehr ähnlich. In der Publikation von HILLE RIS
LAMBERS 7) wird der Gallenbildner davon Astegopteryx suma-
Zrana und die Wirthpflanze Styrax subdenticulatus Mig. ge-
nannt. Dr. vAN STEENIS teilte mir mit, dass diese Pflanze
Styrax serrulatus ROXB. var. mollissimus V.ST. heissen soll.

Die neue Galle ist aus der Rinde diinnerer Zweige gebildet

und korallenförmig. Sie ist kurzgestielt und besteht aus vielen
kurzen Zweigen und Ausbuchtungen, die ganz gedrängt
stehen. Die Röhren sind geschlossen, nur an den stumpfen
Endverzweigungen befinden sich die kleinen, runden Off
nungen. Das grösste, in der hierbei gefügten Figur 3/, X
verkleinert wiedergegebene Exemplar ist rundlich und unge-
fahr 50 mm im Durchmesser. Der Stengel unterhalb der
Galle ist stark angeschwollen und über der Galle oft abge-
storben.

NEUE STYRAX-GALLE AUS BORNEO UND CELEBES. 99

LITERATUR.

W. M. DOCTERS VAN LEEUWEN. Ueber einige von Aphiden
an Styrax-Arten gebildete Gallen. Bull. d. Jard. bot. de
Burtenzore. Serie JL Bd IV... 1022. Sy 147. wl.

W.M. DOCTERS VAN LEEUWEN. Second Contribution to
the knowledge of the Zoocecidia of Siam. Marcellia. Bd.
PRO NIO2 De S. 30.

RYOICHI TAKAHASCHI. Aphidae of Formosa. Part VI. De-
partment of Agriculture, Report No. 53. May 1931. S. 85.
C. SASAKI. A new Aphid-Gall on Styrax japonicus. Ex-
trait du ler Congrès international d’Entomologie 1910.
Bruxelles 1911. S. 449. Tafel XXV und XXVI.

. A. TSCHIRCH. Ueber durch Astegopteryx, eine neue Aphi-
den-Gattung, erzeugte Zoocecidien auf Styrax Benzoin.
Ber. jd. deutschen Bot. Gesellsch. Bd. VII. 1890: 5248;
Tafel IV.

SH. MATSUMURA. Synopsis of the Pemphigidae of Japan.
oi oa fe

D. HILLE Ris LAMBERS. Two new gallforming species of
Astegopteryx Karsch from Styrax. Miscellanea zoologica
Sumatrana. LV. 1931.

Diplodoma marginepunctella Stph.
door

Ir. G. A. Graaf BENTINCK.

Op de 65ste Wintervergadering, gehouden op 21 Febr.
1932, te s-Gravenhage, meldde ik reeds een en ander over
deze vlindersoort met hare merkwaardige larve, hetgeen
intusschen opgenomen is in het Verslag van dit 75ste deel
van het T. v. E. Aangezien voornoemde mededeeling zeer
beknopt moest zijn, wil ik gaarne thans de levenswijze van
deze interessante carnivore larven uitvoeriger toelichten.
Tot op heden bezat ik slechts 2 gg (imagines) in mijne
collectie, beide te Overveen gevangen op licht, en 2 zakjss,
uit Amerongen en Roermond, beide ledig aangetroffen. De 3
in ’t Verslag vermelde larven stelden mij in de gelegenheid
eene interessante kweekproef te nemen. Ik vond de zakjes
tegen beukenstammen, zeer laag bij den grond in Juli 1930
te Amerongen. Aangezien SNELLEN in deel II van zijn bekend
werk op p. 449 als voedsel voor dit dier opgeeft: stofmos,
vliegen en spinnen, moest ik de medegenomen larven daar-
mede voederen. Dit was niet eenvoudig. Ik moest een socrt
terrarium maken in eene breede inmaakflesch met een bodem
van vochtige aarde, waarin afgesneden stukken beuken-
schors gestoken werden, en rondom deze strooide ik doode
vliegen, muggen, spinnen, enz. De larven, die zeer traag
zijn, begonnen vrij spoedig rond te kruipen, en het duurde
geen paar dagen of ze begonnen de doode insecten, die ik
intusschen, wegens het spoedige beschimmelen, om de 2 à 3
dagen door versche exemplaren vervangen moest, aan te
tasten en te verorberen. Bij eene groote blauwe bromvlieg
werd een stuk chitine van de buikzijde van het achterlijf
door de rups uitgesneden, en daarop verslond ze het geheele

IR. G. A. GRAAF BENTINCK, DIPLODOMA ENZ. IOI

achterlijf van binnen, terwijl zij er gedeeltelijk zelf in ver-
dween, zoodat zij half uit hare zak moest kruipen. Van eene
andere nog grootere vlieg werden de oogen doorboord en
vervolgens opgegeten. Soms zat de rups 3 tot 4 dagen half
verscholen in het abdomen van eene groote vlieg, waarna dit
verlaten werd om vervolgens eenige dagen te kunnen vasten,
en daarna werd eene nieuwe prooi gezocht. Als prooi gaf ik
de rupsen insecten van diverse orden, nl. Agnatha, Corro-
dentia (houtluizen), Neuroptera, Trichoptera, Lepidoptera
(n.1. Scoparia’s), Diptera, Coleoptera, Hymenoptera, Rhyn-
chota (wantsen en cicadellinen) en bovendien ook spinnen.
SNELLEN geeft op als voedsel: stofmos, vliegen en spinnen,
doch van eerstgenoemd voedsel gebruikten de rupsen
slechts Diptera (vooral vliegen, enkele muggen) en slechts
één Neuropteron. Al het andere werd geweigerd, hetgeen
merkwaardig was, aangezien de zakken toch sterk met
keverschilden en spinnepooten bekleed waren, zelfs één met
2 groote Bombyx-eieren boven de opening, hetgeen eene
ware mimicry was, voorstellende een ruw bekleed dier met
groote witte oogen. Slechts één der rupsen overwinterde
volkomen volgens de beschrijving van SNELLEN, hangende
aan een paar draden, c.a. 15 mm lang, en na de overwintering
hechtte zij hare woning steviger vast, doch juist dit dier ver-
popte daarna niet; één der beide andere, die zich vóór de
overwintering goed vastgehecht had, verplaatste zich daar-
na nog even alvorens te verpoppen en in Juli leverde deze
een fraaie imago.

De 9 zakken, die thans met rupsen overwinteren zijn zeer
verschillend bekleed met insectenfragmenten, bij 2 er van
ontbreken deze fragmenten totaal, en doen ze waarlijk den-
ken aan den bewusten zak, destijds gehouden voor eenen van
Talaeporia guenet Z., beschreven in de Ent. Ber. DI. VIII,

p. 243— 346.

Proeve eener analytische tabel voor
de Nederlandsche Corixiden,

door

Dr. A. RECLAIRE

Bij het onderzoek der in Nederland voorkomende Corixi-
den is men aangewezen op in verschillende boeken en tijd-
schriften vermelde gegevens, reden waarom getracht is een
overzicht samen te stellen, waarmede men aan de hand van
gemakkelijk waarneembare kenmerken de soorten kan her-
kennen. Van een beschrijving van de genitaaldeelen, xiphus,
strigil enz. is afgezien, voor een nauwkeuriger onderzoek zij
verwezen naar de literatuurlijst aan het slot.

Orerzioliti der cemnera,

l....lengte ca. 1.8—2.8 mm, schildje zichtbaar, voor-
schenen met de pala aan één stuk, lichaam langwerpig ellip-
soidischun sag olie Ane . . + + Micronecta, blz. 110

„lengte ca. 4.5—15 mm, schildje onzichtbaar, door het
AO bedekt, lichaam langwerpig met bijna evenwijdige

Zi) GE ie is oen Vee EES
DE na due. . ++ . Cymatia, blz. rro
MA met gele en bruine dwarsbanden. . . 3

3....halsschild ') en dekschilden glad, lengte 8—15 mm,
asymmetrie der achterlijfsonderzijde der gg linkszijdig Corixa,
blz. 103

. halsschild gekrast (,,rastriert’’), lengte tot 8 mm., asym-
metrie der achterlijfsonderzijde der oo rechtszijdig . . 4
4....uiteinde der achtertarsen min of meer duidelijk kool-
zwart, de gg bezitten geen strigil . . Callicorixa, blz. 109

1) Alleen bij de veel kleinere Arctocorisa lugubris en selecta het hals-
schild bijna glad,

DR. A. RECLAIRE, PROEVE EENER ANALYTISCHE ENZ. 103

. uiteinde der achtertarsen niet koolzwart, de g'g' be-
MEEEERE CEM SEION, Den. odes Te ted: RAD STASI
5....halsschild hoogstens op hee voorste hehe gedeelte
in ee midden gekield . . . . . . Arctocorisa, blz. 104
. halsschild met doorloopende middenkiel. . . . 6
6....tarsen der middelpooten korter dan de schenen
Arctocorisa carinata en germari, blz. 108
. tarsen der middelpooten even lang als de schenen
Glaenocorisa, blz. 110

Overzicht der soorten.

Corixa GEOFFR.

1....halsschild met 16—20 soms gevorkte dwarsbanden,
klauwen der middelpooten duidelijk korter dan de tarsen,
ENOS m: ME AMI SO ORDEN
„halsschild met 12—14 dwarsbanden, klauwen der
middelpooten even lang als de tarsen, lengte 8— 11 mm . 3
2....middelschenen aan de binnenzijde der basis onge-
veer halfcirkelvormig uitgerand, middeldijen van het g' aan
de top van de binnenkant met a haarbundel.
dentipes THMS.
lets kleiner, de dekschilden iets amer behaard, de pala
der gg iets breeder en met iets minder (24— 28) stridulatie-
tandjes bezet dan bij geoffroyi (28— 31), lengte 11—14 mm.
. middelpooten normaal gevormd. . geoffroyi LEACH.
De grootste (13—15 mm) onzer Corixiden.
3....lengte ca. 10.5—11 mm, middeltarsen langer in ver-
gelijking met de schenen, de donkere kleur op de boven-
zijde van het lichaam als regel overheerschend, de donkere
dwarsbanden van het halsschild (10— 12) breeder dan de gele,
voorhoofd van het ; met breedere en diepere indruk
8 panzeri FJEB. *)
Voorts nog van affinis onderscheiden doordat de licht-
gekleurde vlekken op de dekschilden zich bijna in het geheel

1) By) sommige soorten is soms het achtertarseindlid min of meer
donker, bij eenige oefening zal men echter deze kleur gemakkelijk van
de scherpe teekening bij Callicorixa kunnen onderscheiden.

2) Bij OSHANIN synoniem van affinis.

104 DR. A. RECLAIRE, PROEVE EENER ANALYTISCHE

niet tot dwarsbanden vereenigen, de pala der 43 met meer
dan 30 tandjes.

„lengte 8—0 mm, middeltarsen korter in vergelijking
met de schenen, de gele kleur overheerschend, de donkere
‚dwarsbanden (12—14) van het halsschild smaller dan de gele,
voorhoofd van het 4 met smallere en ondiepere indruk.

i affinis LEACH.

Teis kleinenseumlichite: Bleue dan panzeri, de lichte

vlekken op de dekschilden gedeeltelijk tot dwarsbanden ver-
eenigd, de pala der Jg met minder dan 30 tandjes.

Arctocorisa WALL. |)

1.... lengte 4.5—5 mm, donker gekleurd, doch het hals-
schild behalve met 4— 5 gele, soms onduidelijke dwarsbanden,
met een min of meer geheel doorloopende gele middenlijn,
naden en randen der dekschilden geel . hellensi C. SHLB.

Deze opvallend geteekende, kleine soort schijnt in het
systeem en ook betreffende de levenswijze (klaarblijkelijk in
de modder van beken) geïsoleerd te staan. Dekschilden en
halschild duidelijk gekrast, de dwarsbanden ook op de dek-
schilden soms zeer vaag.

. langer dan 5 mm, geen gele langslijn op het hals-
schild en geen duidelijk uni naden en randen der dek-

Schildenm Kr en: ee... 2
2 COUT Peau nef niet Dai en ing

. corium evenals clavus en halsschild min DE meer sterk
gekrast ul: 4

3. nn ae ee en ae del nie
geel met zwarte of zwartbruine dwarsbanden.
hieroglyphica Ce.
Doordat het corium niet, het halsschild wel gekrast is,
van alle andere soorten te onderscheiden. Middelklauwen
langer dan de tarsen. Dwarsbanden van corium en clavus
zeer onregelmatig verloopend, halsschild met 8 min of meer
regelmatige soms zeer breede gele dwarsbanden. Uiteinde
van het eindlid der achtertarsen donker gekleurd. ®). Bij het
d is de voorhoofdsgroef zeer duidelijk en diep, tot nabij de

1) A. saundersi KIRK. is als zeer dubieuse vorm niet vermeld.
2) Ziet ook de veel grootere Callicorixa concinna.

TABEL VOOR DE NEDERLANDSCHE CORIXIDEN. IO5

bovenrand der oogen reikend, de pala der gg langgestrekt

met 27—33 tandjes.
„halsschild zeer oppervlakkig gekrast of geheel glad,
evenals de dekschilden zwart of zwartbruin met gele banden
lugubris FIEB. en selecta FIEB.

De fg zijn te herkennen aan de als het ware dubbele
voorhoofdsgroef, bij lugubris bevindt zich in de groef een
stompe dwarskiel ter hoogte van de onderrand der oogen,
bij selecta ongeveer midden tusschen de oogen. Bij lugubris
is de groef dieper dan bij selecta. De pala der gg bij lugu-
bris naar boven sterker gekromd, met ca. 30—34, bij selecta
meer langgestrekt, met ca. 38—39 tandjes. Bij lugubris de mid-
delklauwen iets langer dan, bij selecta korter dan de tarsen.
De middenkiel op het halsschild is bij het © van lugubris
zoo lang als !/,, bij selecta als !/, van de lengte van het
halsschild. Lengte: lugubris ca. 6.5, selecta ca. 5.5 mm.
Beide schijnen in brak water te leven.

4....de golvende, evenwijdig en regelmatig verloopende
banden op het sterk gekraste corium niet onderbroken .

2 sahlbergi FIEB. en linnei FIEB.

Sahlbergi ca. 9 mm, linnei ca. 7—8 mm. Te onderschei-
den door vorm en teekening van het halsschild, waarvan
bij sahlbergi de lengte ca. */;, bij linnei !/, van de breedte
bedraagt, bij sahlbergi bevinden zich op de schijf 8—9, bij
linnei 6 regelmatig verloopende gele dwarsbanden. Bij sahl-
bergi is het uiteinde van het corium bleek, als onuitgekleurd,
bij linnei normaal (goed kenmerk, vooral voor de QQ). De
pala der 4 bij linnei iets breeder en naar voren meer toe-
gespitst.

Misschien is aan deze soorten verwant de niet inlandsche
A. transversa FIEB., die zeer eigenaardig gevormde pala der
dd bezit en onder alle andere westeuropeesche Corixiden
door de donkere kleur van het uiteinde der pala opvalt.

...de dwarsbanden op het corium onregelmatig, vaak
onderbroken en in onregelmatige langsstrepen opgelost, veelal
‚niet evenwijdig loopend . . . . wey Sel ys

5....min of meer onduidelijk geleen sien: gekraste,
sen ca. 5.5—6 mm lange soorten, zonder gele streep

106 DR. A. RECLAIRE, PROEVE EENER ANALYTISCHE

tusschen corium en membraan. 4
moesta FIEB. en zamen on 1)
Bij moesta zijn de klauwen der middelpooten duidelijk
korter, bij castanea zoo lang als of iets langer dan de tarsen.
Bij moesta is de voorhoofdsindruk van het & iets minder
ondiep dan bij castanea, beide verschillen nog door de vorm
van het uiteinde van het 7° achterlijfstergiet, dat bij moesta
een soort middentand vertoont.
„dekschilden min of meer duidelijk geteekend, tusschen
corium en membraan een gele streep . . ; LS MAG
6....lengte 7—8 mm, halsschild near dwarsbanden,
de Senta op de clavus naar het midden min of meer
plotseling verbreed (goed kenmerk in twijfelachtige gevallen),
klauwen der middelpooten ongeveer even lang als de tarsen,
WS Hd ANN e . + . Striata’ LE.
De pala der “ov Be pa sin te ens en distincta, met
gemiddeld 40 in een onderbroken rij staande tandjes. De
onderscheiding der 99 is soms twijfelachtig. Volgens JAC-
ZEWSKI is s. een geisoleerd staande soort, wier verwantschap
met distincta en falleni slechts schijnbaar is.
„lengte 7—9 mm, halsschild met 7—g gele dwarsban-

denso ir. BEREN MOMENT MELLA A, OEE

7....halsschild met spitse zijhoeken, klauwen der middel-
pooten veel langer dan de tarsen, bijna zoo lang als de
schenen SARA 0 we belet ee htallenik ns:

Pala der gigi met ca da in een onderbroken, schuin naar
boven gerichte rij staande tandjes. In het algemeen licht
gekleurd en duidelijk geteekend.

LUNDBLAD heeft uit Zweden naar een enkel g de vermoe-
delijk met falleni verwante A. glossata beschreven, de pala
van het % zijn smaller en langer den bij falleni, het hals-
schild met 8 gele dwarsbanden. Niet inlandsch. ?)

„halsschild met stompe zijhoeken . . distincta FIEB.

Deze vertoont eenige gelijkenis met linnei, onderscheidt

1) De var. uliginosa ENDERL. van castanea is volgens JACZEWSKI een
zeer twijfelachtige vorm, daarom niet vermeld.

2) JACZEWSKI beschrijft een afwijkende vorm der pala van falleni, deze
heeft echter volgens van LUNDBLAD ontvangen schriftelijke mededeeling
geen betske op glossata. Tijdens de druk is A. g. in Polen gevonden.

TABEL VOOR DE NEDERLANDSCHE CORIXIDEN. 107

zich echter door het onregelmatig verloop van de lijnen op
het corium, ook is zij minder sterk gekrast. Klauwen der
middelpooten slechts !/, langer dan de tarsen. Halsschild
met 9, ten deele gevorkte dwarsbanden. In het algemeen
iets grooter en donkerder dan striata en falleni. De pala der
da met ca. 30 tandjes.

„soorten van hoogstens 6.5 mm, halsschild met 4—6

of ro dwarsbanden. SANARE RES
8....halsschild met 7—10 Ainarsbändent veel langer dan
de pesi PSE RARE UE LUS MIAO
. halsschild met 4—6 bele olsan zoo lang als

of nie dangidessehedels pianta bite NI
9....het & met diepe, tot tusschen de oogen reikende

voorhoofdsgroef, de dwarsbanden van het corium onderbro-
ken door 2 donkere langsstrepen (vrijwel hieraan alleen zijn
HERO ofschoon onzekerste, herkennen)y) tn ALO
.. het g* met ondiepe voorhoofdsgroef, die niet tot tus-
schen de oogen reikt en van boven vrijwel recht afgesneden
is, de dwarsbanden van het corium vrijwel ononderbroken,
soms zeer breed en duidelijk, zijden van het halsschild breed
serond. .ı.... |. . . . . . nigrolineata FIEB.
Van de andere Fiume A. -soorten (fossarum, scotti, limitata,
semistriata en venusta) te onderscheiden door het regelmatig
verloop der lichtgekleurde, meestal smalle dwarsbanden op
het corium. Klauwen der middelpooten iets langer dan de
tarsen. De pala van het g* met ca. 26—27 tandjes. Soms
zijn de dekschilden geel met smalle donkere dwarsbanden
(de vroegere spec. prop. of var. nigrolineata FIEB. van fabricii
FIEB., tegenwoordig — nominaatvorm). Lengte 5.5—6.5 mm.
10 ....voorhoofdsgroef van het ; buitengewoon diep, naar
boven cirkelvormig, tot bijna aan de bovenrand der oogen
reikend, alsof met een klein eivormig lichaam het voorhoofd
is ingedrukt. De lichte dwarsstrepen op het corium onder-
broken door 2 donkere langsstrepen, een derde Jangsstreep
jsymeest wuadımentaie ear ur. oles Woe limitata RIEP:
Door de buitengewoon diepe voorhoofdsgroef is het & zeer

1) Bi] de beoordeeling lette men er op, dat de kop vlak uitgebreid
is, daar men anders de verhouding niet goed kan waarnemen.
2) Hierdoor is het soms mogelijk de 99 te onderscheiden.

108 DR. A. RECLAIRE, PROEVE EENER ANALYTISCHE

kenbaar (ziet ook hieroglyphica), doch nog te verwarren met
semistriata en venusta. De pala der oo‘ met 31—39, gemid-
deld 35 tandjes. Halsschild en clavus duidelijk gekrast. Lengte
5—6.5 mm,

.... voorhoofdsgroef van het g' veel minder diep, niet .
daar boven duidelijk en scherp cirkelvormig begrensd . .

semistriata FIEB. en venusta DGL. Sc.
semistriata.

Gelijkend op limitata, de 99 moeilijk ervan te onderschei-
den. lets kleiner dun limitata, klauwen der middelpooten
langer dan de tarsen, voorschenen duidelijk verdikt. De pala
der gig met 25—-32, gemiddeld 28—29 tandjes.

venusta.

Zeer verwant aan limitata. Klauwen der middelpooten dui-
delijk langer dan de tarsen. De pala der gg‘ vertoonen ge-
lijkenis met die van limitata, doch de plaatsing der tandjes
(22-28, gemiddeld 25) gelijkt meer op die bij semistriata.
Voorschenen minder duidelijk verdikt dan bij semistriata.
Het Q is breeder, de pala meer dan 2 X zoo lang als breed
(bij semistriata niet meer dan 2X zoo lang als breed).

Il....fossarum LEACH en scotti FIEB.

Zeer verwante soorten, fossarum iets grooter (ca. 6—6.5
mm) dan scotti (ca. 5—5.8 mm). Bij fossarum de klauwen
-der middelpooten korter, bij scotti langer dan of even lang
als de schenen. Het halsschild van fossarum als regel met 6,
van scotti met 5, zelden 4 dwarslijnen, soms met de aan-
duiding van een 6°. Scotti is niet alleen iets kleiner, doch
ook iets smaller dan fossarum, het halsschild naar verhouding
iets korter. De pala der gg bij fossarum met 27—33, ge-
middeld 30, bij scotti met 24—27, gemiddeld 25, op iets
‘andere wijze geplaatste tandjes. Bij fossarum is de voorhoofds-
indruk iets minder vlak dan bij scotti.

carinata C. SHLB. en germari FIEB.

In de tabel der genera stuit men bij 6 op deze door het
over het geheele midden gekielde halsschild gekenmerkte
soorten. 1)

Germari is lichter van kleur dan carinata, iets kleiner, de

1) Ziet ook Glaenocorisa.

TABEL VOOR DE NEDERLANDSCHE CORIXIDEN. 109

gele teekening op het corium is niet zoo duidelijk door
donkere lijnen onderbroken als bij carinata. Bij carinata ís
bij het % het voorhoofd dieper ingedrukt. De pala der gg
zijn ook verschillend gevormd. Volgens LUNDBLAD zijn deze
2 soorten alleen met zekerheid aan de vorm der genitaliën.
en der achterlijfstergieten der oo te onderscheiden. Het 7°
tergiet is bij germari geheel anders gevormd als bij carinata.
Carinata is niet inlandsch.

Callicorixa B. WHITE. U.

„op halsschild en dekschilden overheerscht de gele
kleur, de dwarsbanden op het corium verloopen zeer onre-
gelmatig, als het ware uit vlekjes bestaande, de dekschilden
euidelijkestbehaardd. 399. o's . + + concinna FIEB.

Van praeusta en verwanten te onderscheiden door de stand
van de donkere vlek op de achtertarsen en ook door de
klauwen der middelpooten, die iets langer dan de tarsen
zijn. Op de schijf van het halsschild bevinden zich 8—g vrij
regelmatig verloopenden dwarsbanden. De pala der gg met
een doorloopende rij tandjes (32--41, gemiddeld 36), niet
gedraaid. De voorhoofdsindruk van het g' reikt tot iets boven
de onderrand der oogen, is niet diep, doch duidelijk. Lengte
7—7.5 mm.

..op halsschild en dekschilden is de zwartbruine kleur
overheerschend, de dwarsbanden op het corium regelmatig
golvend verloopend, dekschilden niet of zwak behaard

praeusta FIEB., producta REUT. 2) en wollastoni DGL. Sc. È)

Van deze 3 is alleen praeusta inlandsch, de vermelding
van wollastoni door FOKKER is voorloopig onzeker. Men kan
de 3 provisorisch onderscheiden naar de vorm en uitbreiding
van de donkere vlek op de achtertarsen, die bij praeusta
het duidelijkst en scherpst begrensd, bij wollastoni zwak en
bij producta matig ontwikkeld is, als het ware het midden
houdend tusschen praeusta en wollastoni. Bij praeusta en
wollastoní bevinden zich op de voordijen geen, bij producta
wel lange haren, op de middeldijen bezit praeusta geen zwem-

1) C. boldi Der. SC., sodalis DGL. SC., caledonica KIRK. alsmede de
var. socia DGL. SC. van praeusta zijn uiterst dubieus en daarom niet
vermeld.

2) Bij OSHANIN var. van praeusta.

IIO DR. A. RECLAIRE, PROEVE EENER ANALYTISCHE

haren, wollastoni en producta wel. Bij het g' zijn de pala
als volgt: praeusta naar het uiteinde sterk gedraaid en ver-
breed, wollastoni nauwelijks gedraaid en verbreed, producta
kort en nauwelijks gedraaid en verbreed. Verder heeft LUND-
BLAD nog onderscheidingskenmerken van het 7° tergiet en —
de genitaliën van het 9 beschreven.

Glaenocorisa THMS.

cavifrons THMS.

Zeer donker, beide sexen met ingedrukt voorhoofd, bij
het 4 dieper en breeder en tot dicht aan de bovenkant der
oogen reikend. Aangezicht duidelijk behaard. Halsschild met
nagenoeg geheel doorloopende middenkiel en 8—10 dwars-
banden. Middeltarsen (uiteinde donker) even lang als de
schenen. Dekschilden kort verspreid behaard. De pala der
dd zijn eenigszins driehoekig, nabij het midden verhoogd,
met 49—52, gemiddeld 51 tandjes, Lengte 8—9 mm.

Cymatia FL. |

....halsschild 2 X zoo breed als lang, dekschilden met
min of meer duidelijke bruine dwarsbanden, membraan en
vleugels aanwezig, lengte 6—6.5 mm. . bonsdorffi C. SHLB.

By het & is het voorhoofd vlak ingedrukt, bij het © iets
bol, het aangezicht bij beide duidelijk, doch zwak behaard,
Buik bij het & donker. Pala van het & langgestrekt, met
lange borstelharen bezet, met vlak, iets verbreed eindlid.

....halsschild 4 X zoo breed als lang, dekschilden met
2 min of meer duidelijke lichtgekleurde langsstrepen, mem-
braan en vleugels ontbreken . . . . . . coleoptrata F.

De pala der gg bezitten een eenigszins gedraaid vlak
eindlid. Bij het g* het voorhoofd breed en vlak ingedrukt,
bij het Q iets bol. By het & de buik donker gekleurd. Ma-
croptere ex. zijn uit ons gebied niet bekend. Lengte 3—4 mm.

Micronecta KIRK.

....kop korter dan het halsschild, voorrand van het hals-
schild in het midden met een bultje, lengte 1.75—2.25 mm .

minutissima L. ?)

Halsschild ongeveer 3 X zoo breed als lang, klauwen der
middelpooten iets korter dan de halve tarslengte.

1) De var. poweri DGL. Sc. is volgens LUNDBLAD zonder beteekenis.

TABEL VOOR DE NEDERLANDSCHE CORIXIDEN. TRIOI

....kop langer dan het pronotum, voorrand van het hals-
schild zonder bultje in het midden . meridionalis COSTA. !)

Halsschild ongeveer 4 X zoo breed als lang, klauwen der
middelpooten duidelijk langer dan de halve tarslengte,
2.25—2.75 mm.

OVERZICHT DER VOORNAAMSTE LITERATUUR.

E. A. BUTLER, A Biology of the British Hemiptera-He-
teroptera, London 1923. Hoofdzakelijk biologisch, bevat ech-
ter beschrijvingen van alle door SAUNDERS niet of onvolledig
behandelde soorten met afbeeldingen der pala der Jg. —
J. W. DOUGLAS en J. SCOTT, The British Hemiptera, Vol. I,

Hemiptera-Heteroptera, London 1865. — Veelal uitvoerige
beschrijvingen met afbeeldingen van Corixa geoffroyi en
Cymatia bonsdorfh. — A. J. F. FOKKER, Catalogus der in

Nederland voorkomende Hemiptera, eerste gedeelte, Heterop-
tera No. 4, Indschr. v. Entomol. Bd. 20, blz. 300. 17
JACZEWSKI, Annal. Zool. Musei Polonici Historiae Nat., Bd. 3
(1.10.24). — Bevat een uitmuntend, door foto's en schetsen
verduidelijkt overzicht der Poolsche Corixiden, waarin alle
soorten uit ons gebied uitvoerig beschreven worden met uit-
zondering van Corixa affinis, Arctocorisa lugubris, selecta,
transversa, venusta, glossata, carinata, germari, Callicorixa

producta en wollastoni en Micronecta. — Dezelfde, ibid.
Bd. 4 (1.7.25). — Beschrijving van Arctocorisa lugubris,
selecta en venusta. — Dezelfde, ibid. Bd. 5 (1.4.26). —- Be-
schrijving van Arctocorisa transversa. — Dezelfde, Bull.

Entom. de la Pologne, Bd. 5 (1.4.27). — Poolsch, met Duitsch
résumé, waarin Corixa affinis en panzeri beschreven worden. —
Dezelfde, Ann. Musei Nation. Hungarici, Bd. 25, 1928. —
Beschrijving van Arctocorisa (Sigara) castanea en onderschei-
ding van A. moesta. — TH. KULHGATZ in Brauer’s Süss-
wasserfauna, IV, Rhynchota, Jena 1909. — Bevat goede be-
schrijvingen en teekeningen alsmede foto’s, echter vrij onvol-
ledig. — O. LUNDBLAD, Entomologisk Tidskrift, 1925, blz.
127, (Upsala). — Beschrijving van Arctocorisa carinata en

1) Bij OSHANIN een synoniem van scholtzi FIEB., volgens LUNDBLAD
een „nomen nudum”.

112 DR. A. RECLAIRE, PROEVE EENER ANALYTISCHE

germari. De beschrijvingen van L. zijn alle zeer volledig en
voortreffelijk geillustreerd. — Dezelfde, ibid. Afl. 4, blz. 182. —
Arctocorisa lugubris, selecta, glossata en falleni. — Dezelfde,
ibid. 1926, Afl. 4, blz. 221. — Arctocorisa distincta. — De-
zelfde, ibid. 1927, Af. 2, blz. 57. — Callicorixa praeusta,
wollastoni, producta en concinna. — Dezelfde, ibid. 1928,
Afl. 1, blz. 9. — Micronecta. — B. OSHANIN, Katalog der
paläarktischen Hemipteren, Berlijn 1912. — J. TH. OUDEMANS,
De Nederlandsche Insekten, ’s-Gravenhage 1900. — Bevat
o.a. een sleutel ter herkenning der fam. der afdeeling Hy-
drocorisae: Naucoridae, Nepidae, Notonectidae en Corixidae.—
PUTON, Synopsis des Hémiptères-Hétéroptères de France,

Parijs 1878, 1880 en later. — A. RECLAIRE, Tijdschr. v. En-
tomol. 75, (1932), 227. — O.a. de vindplaatsen der inland-
sche Corixiden, waarom deze in dit overzicht niet zijn ge-
noemd. — E. SAUNDERS, The Hemiptera Heteroptera of the
British Islands, London 1892. — De beschrijvingen zijn wel
eens zeer kort (ziet BUTLER). — S. C. SNELLEN VAN VOL.

LENHOVEN, Hemiptera Heteroptera Neerlandica, De inland-
sche ware Hemipteren (land- en waterwantsen), ‘s-Gravenhage
1878. — In enkele gevallen, b.v. bij Arctocorisa hellensi is
de beschrijving nog voldoende, deze wordt ook vrij goed
afgebeeld, juist echter van de Corixiden zijn de overigens
fraaie afbeeldingen minder gelukt.

LIJST DER AFBEELDINGEN.

1. Corixa dentipes, middelscheen en -dij van het go. —
2. C. panzeri: pala, g'. — 3. Arctocorisa hieroglyphica, voor-
heofdssroef en pala van hete — 4. A. eur siae
5. A. selecta, pala van het , gedeeltelijk naar LUNDBLAD. —
6. A-sahlbergi, halsschild en kop, pala van her

A. linnei, halsschild en kop. — 8. A. transversa, pala van
het g* volgens JACZEWSKI. — 9. A. castanea, 7° tergiet van
het & volzens JACZEWSKI. — 10, A. moesta, dito, Rn
striata, pala van het g. — 12. A. falleni, a. halsschild, b.
pala van het &, c. afwijkende pala van het g' volgens JAC-
ZEWSKI. — 13. A. distincta, pala van het J. — 14. A. ni-
grolineata, kop met voorhoofdsgroef van het g. — 15. A. limi-

tata, kop met voorhoofdsgroef (naar KUHLGATZ) en pala van

TABEL VOOR DE NEDERLANDSCHE CORIXIDEN. 113

het (volgens JACZEWSKI). — 16. A. semistriata, kop met
voorhoofdsgroef van het ©, pala van het 4 (gedeeltelijk vol-
gens )ACZEWSKI). — 17. A. venusta, pala van het g' (volgens
JACZEWSKI). — 18. A. fossarum, pala van het g' (dito). —

8

114 DR. A. RECLAIRE, PROEVE EENER ANALYTISCHE

00000060,
©” te,
TOR

Das.

~

4
19. A. scotti (dito). — 20. A. germari, 7° tergiet en pala
van het g' (naar LUNDBLAD met weglating van de beharing). —
21. A. carinata, dito. — 22. Callicorixa concinna, pala van
het g' (volgens JACZEWSKI). — 23. C. praeusta, achtertars
en pala van het &. — 24. C. producta, dito, doch volgens
LUNDBLAD en vereenvoudigd. — 25. C. wollastoni, dito. —

26. Glaenocorisa cavifrons, pala van het g' (volgens JAC-
ZEWSKI). |

Neue Stichillus- und Phalacrotophora-
Arten, mit einer Aufteilung von
Phalacrotophora in drei Untergattungen

von

H. SCHMITZ S. J.

Stichillus major n. sp. &.

Die Arten der Gattung Sticki/us sind alle untereinander
sehr ähnlich, wie ich in meiner „Revision der Phoriden”
usw. S. 113 ausführte, und darum schwer zu beschreiben:
manche scheinbar recht ausführliche Artbeschreibung wieder-
holt tatsächlich nur die der Gattung als solcher eigentüm-
lichen Merkmale.

Die vorliegende Art scheint SZ. suspectus (BRUES) von
Formosa am nächsten zu stehen, auch in der Grösse. Es

Stichillus major 3, Stemmaticum, vergr.

empfiehlt sich darum ihre Beschreibung an die Originalbe-
schreibung von suspectus anzuschliessen.

Farbung schwarz mit braunroten Fühlern, Tastern und
Vorderbeinen, an welchen jedoch die proximale Hälfte der
Vorderschenkel verdunkelt ist. Auch die Basis der Flügel,
speziell ihrer Hauptaderstämme ist rot, was bei suspectus
jedenfalls nicht in so auffallendem Grade der Fall ist.

116 H. SCHMITZ S.J., NEUE STICHILLUS- UND

Die Stirn ist sicher länger als breit, da aber beim Messen
im Mikroskop die starke Stirnwölbung ausser Betracht bleibt,
so erscheint die Stirn ebenso breit wie an den Seiten lang;
wird die Länge in der Mediane gemessen, so ist das Län-
gen-Breitenverhältnis 4:3. Die Länge des Stemmaticums be-
trägt dann °/, der gesamten Stirnlänge. Von den drei Buchten
des Stemmaticum-Vorderrandes ist die mittlere breiter und
springt weiter nach vorne vor, vgl. die Abbildung. Das
Stemmaticum ist etwas glänzend, der davor gelegene Teil
der Stirn matt. Die erste Lateralborste steht so nahe am
Augenrande, dass sie von der Antialen dreimal weiter entfernt
ist als von diesem. Feinbehaarung in Punkten, sie fehlt dem
Stemmaticum ausser einigen Härchen unmittelbar vor den
Ocellarborsten. Untere Postokularborste lang, Backenborsten
fehlen. Drittes Fühlerglied so lang wie die Halfte der Stirn-
breite (bei suspectus wie ?/, derselben). Taster mässig klein,
von der Mitte des Unterrandes an zweireihig beborstet. Von
den vier Borsten der nach aussen gewandten Reihe ist die
vorletzte (nahe der Tasterspitze) doppelt so lang wie alle
übrigen. Die nach innen gewandte Reihe besteht aus vier
durchweg etwas kürzeren Borsten.

Der Thorax entspricht der Beschreibung von SZ. suspectus,
doch sind die Pleuren ohne Glanz. Die Behaarung des oberen
Teiles der Mesopleuren wird sich wohl auch bei suspectus
finden, obwohl sie von Brues nicht erwähnt ist.

Am Abdomen ist das Längen-Breitenverhältnis des 2.
Segments 5:8 (längs der Mediane gemessen), und der frei
vorragende Teil des folgenden Segments misst in der Mit-
tellinie nur !/, der Lange des zweiten. Die Longitudinalwellen
am Hinterrande der Tergiten, die bei vielen Stchillusarten
und auch bei suspectus so auffallen, sind hier nur eben ange-
deutet. Hypopygium an den Seiten glänzend kastanienbraun.

An den Beinen finde ich die Vordertarsen gegen Ende
zu in keiner Weise verbreitert (bei suspectus „slightly widened
apically”), alle Gleider sind länger als breit.

Flügel: Erster Randaderabschnitt unbedeutend kürzer
als der zweite (9: 10). Basis der 4. Längsader stärker als bei
suspectus gebogen, (wenn Brues’ Abbildung genau ist!), die
7. ist zwar blässer, aber bis zum Rande deutlich.

PHALACROTOPHORA-ARTEN, U.S W. Wi

Körperlänge gegen 4 mm. Nach 2 gg beschrieben,
welche Herr E, JACOBSON zu Fort de Kock (Sumatra) sam-
melte. Holotype in meiner Sammlung.

Drei Subgenera der Gattung Phalacrotophora ENDERLEIN.

Beim Studium von vier neue Arten der Gattung Phala-
crotophora wurde mir klar, dass die verwirrende Mannigfal-
tigkeit der Organisation, die in dieser Gattung herrscht, in
einfacher Weise auf drei Grundtypen zuruckgefiihrt werden
kann, welche wohl als ebensoviele Untergattungen gedeutet
werden dürfen. In der ersten Untergattung, die ich Omapanta
n. subg. nenne, besitzt das Weibchen an allen freien Hinter-
leibssegmenten (I—6) normale Tergitplatten. Ferner sind in
beiden Geschlechtern die Mesopleuren nackt und die Fihler
klein, mit rundlichem dritten Glied und langer Arista. Schild-
chen vierborstig, das vordere Borstenpaar nicht viel schwä-
cher als das hintere (bei den beiden andern Untergattungen
ist es sehr abgeschwächt oder fehlend, d.h.haarklein). Zur
Type wahle ich die am eingehendsten beschriebene Art
dieser Gruppe, Phalacrotophora appendicigera BORGMEIER aus
Brasilien. Ausserdem gehören hierher die in meiner Samm-
lung vertretenen Arten #rauns: BRUES (Kapland), spectabilis
SCHMITZ (Ungarn), sowie die neue Art zzgrzta aus Kamerun.
Ausserdem auf Grund der Beschreibungen: Aalctorum MEL.
et BRUES (N. Amerika), jacobsoni BRUES (Java), longifrons
BRUES (N. Amerika), marginata BRUNETTI (Vorderindien),
neotropica BORGM. (Brasilien), pectofasctata SCHMITZ (Ungarn),
pleuromaculata BORGM. (Brasilien). Die Untergattung ist also
aus fast allen Weltteilen bekannt.

In der zweiten Untergattung, Omatessara n. subg., hat das
Weibchen nur vier gut ausgebildete abdominale Tergitplatten,
an Segment 1—4, während die Segmente 5 und 6 auch
dorsal weichhäutig sind. Das dritte Fühlerglied istin beiden
Geschlechtern von mehr als normaler Grösse, oval, mit deut-
lich verkürzter Arista. Mesopleuren % Q nackt. Typus die
wohlbekannte Zrezeura fasciata FALLEN = PA. fasciata.
Ausserdem gehören hierher P%. berolinensis SCHMITZ, die wie
fasciata in Europa weitverbreitet ist, und die beiden asiati-
schen Arten Ph. quadrimaculata SCHMITZ (Formosa) und

118 H. SCHMITZ S.J., NEUE STICHILLUS- UND

vittipennis n. sp. (Sumatra). Unter den übrigen bisher be-
schriebenen Palacrotophora-Arten gibt es wahrscheiniich
keine Vertreter dieser Untergattung.

Zum dritten Subgenus Phalacrotophora s. str. rechne ich
alle Arten mit behaarten Mesopleuren, entsprechend der
typischen Art PA. druesiana ENDERL. (Brasilien). Leider ist
diese Art nach schlecht konserviertem Material beschrieben
und darum trotz einer Neubeschreibung von mir (Jaarboek
Natuurh. Gen. Limburg 1920—23 S. 50, vgl. auch TH. BORG-
MEIER, Novos subsidios etc. in: Archiv. Mus. Nacion. Riod.
Jan. Vol. 25, 1925, S. 177) nicht vollständig bekannt. Das
Weibchen scheint nur drei vollkommen ausgebildete abdo-
minale Tergitplatten (Segment 1—3) zu besitzen, die vierte
ist reduziert und die übrigen fehlen ganz. Jedenfalls fand
ich ein ähnliches Verhalten bei den Weibchen aller derjenigen
hierher gehörigen Arten, die ich näher prüfen konnte: PZ.
punctifrons BRUES von Formosa, auranticolor m. und oude-
mansı m. von Sumatra. Wie es mit den andern Arten steht,
ist aus den Beschreibungen nicht zu ersehen. Es ist möglich,
dass Phalacrotophora s. str. nicht so homogen zusammen-
gesetzt ist wie die andern Untergattungen oder noch weiter
aufgeteilt werden muss. !) Die Zukunft wird das lehren,
ebenso auch, ob die Charakteristik der Untergattungen nicht
durch manche weitere Merkmale bereichert werden kann,
was ich vermute. Vielleicht kommen zwei Paar Senkborsten
nnd Haarbüschel an den Seiten des zweiten Abdominal-seg-
ments nur bei Phalacrotophora s. str. vor. Bei Omapanta
scheinen die Mesopleuren ungeteilt, jedenfalls ist ihr vorderer
Teil auf Kosten des hinteren nach oben bis zum schmal
spaltförmigen Stigma hin verlängert. Omatessara scheint an
den Hinterschienen stets eine inkomplette Serie anterodor-
saler Wimpern zu besitzen, auch scheinen die Weibchen
aller Arten in Einzelheiten des Systems der abdominalen

1) Ph. petropolitana BORGM. (nur g' beschrieben) weicht im Habitus
stark ab. Ph. pallidifrons BORGM. ist eine Megaselia, biseriata MALLOCH
(Costa Rica) ist auch etwas unsicher. Die Zugehörigkeit von bispinosa
BORGM. (Brasilien), epeirae BRUES (N. Am.) und zedae MALLOCH (Mexico)
zum Subg. Phalacrotophora s. str. scheint sicher.

PHALACROTOPHORA-ARTEN, 'U.S.W. 119

Hautdrüsen, die ich früher bei &erolinensis eingehend be-
schrieben habe, übereinzustimmen.

Es macht den Eindruck, als ob Omapanta-Omatessara-
Phalacrotophora s. str. eine entwicklungsgeschichtlich auf-
steigende Reihe sei, mit Omapanta als phylogenetischem
Ausgangspunkt, oder wenigstens als der diesem Ausgangs-
punkt am nachsten stehenden Gruppe.

Phalacrotophora (Omapanta) nigrita n. sp. ©.

Sehr ähnlich Ph. braunsi Brues, aber mit etwas schmalerer
Stirn, oben und unten ganz schwarsem Hinterleib und abwet-
chenden Terminalia.

Mannchen nicht bekannt.

Weibchen. Stirn bedeutend langer als breit, nach vorn
sehr wenig verengert, die Breite in der Gegend der 2. La-
teralborste verhält sich zur Länge wie 3:5, wenn die Lange
wie üblich am Seitenrand gemessen wird. Zur grössten Kopf-
breite steht sie im Verhältnis 13:28. Stirn glatt, schwarz,
aber nur wenig glänzend, fast ohne Feinbehaarung, man
sieht nur eine vertikale Reihe winziger Harchen unter und
über der 1. Lateralen am innern Augenrande, und einige
andere in der Scheitelgegend. Mittellinie nur vorne sehr
schwach angedeutet. Supraantennalen nur ein Paar, dicht
nebeneinander am Stirnvorderrande, parallel, mässig klein.
Antialborsten parallel nach hinten gerichtet, dem Augenrande
näher als der Mittellinie, ihr nabelförmiger schwarzer Fuss-
punkt von einem rotbraunen Ring umgeben. Wie bei wohl
allen Arten der Gattung nimmt die Länge der Stirnborsten
von vorn nach hinten ab, hier so stark, dass die Antialen
dreimal länger sind als die Postikalen. Erste Laterale am
Augenrande von der zweiten anderthalb mal weiter entfernt
als von der Antialen. Zweite Stirnborstenquerreihe nach
oben konvex, äquidistant, die Präocellaren ein wenig schwä-
cher als die 2. Lat. Ocellen in einem flachen Dreieck. Haupt-
augen behaart. Backen linienförmig, von der unteren Posto-
kularborste bis zur Wangenecke eine dichte Reihe von zehn
Börstchen. Drittes Fiihlerglied klein, mit deutlichem Apex,
gelb. Arista dorsal, etwa so lang wie die Stirne, sehr kurz

120 H. SCHMITZ S. J., NEUE STICHILLUS- UND

und wenig dicht pubeszent. Taster kurz, kaum langer als
breit, scheibenförmig, mit kurzen Borsten.

‘Thorax samt Pleuren und Schildchen schwarz, fast matt,
nur die Postalarborstengegend und der Schildchenseitenrand
etwas aufgehellt. Prothorakalstigma schmal elliptisch. Zwi-
schen den Dorsozentralen, die um Schildchenbreite von ein-
ander abstehen, eine Querreihe von acht Borsten, die über
das Schildchen hingelegt sind. Dieses mit vier wenig unglei-
chen Borsten. Mesopleuren nackt.

Hinterleib ganz schwarz, mit sechs Tergitplatten, von
denen die zweite länger ist als die benachbarten, 3 und 4,
sowie 5 und 6 untereinander gleichlang. Behaarung nirgends
auffallend verlängert. Siebentes Segment dem 6. ähnlich,
zwar weniger breit aber doppelt so lang, aus zwei Teilen
gebildet, der vordere mit Tergitplatte, der hintere mehr
röhrenförmig, aus stark versteifter Intersegmentalhaut her-
vorgegangen. Der feinere Bau der weiter folgenden Termi-
nalia scheint kompliziert zu sein, lässt sich aber ohne Dis-
sektion nicht genau erkennen. Vom Hinterrande des 8.
Segments gehen nach hinten schwalbenschwanzähnlich zwei
schmale stark chitinisierte Fortsätze aus.

Beine und Hüften verdunkelt gelbbraun, die sehr stark
verbreiterten Hinterschenkel im Spitzendrittel geschwarzt.
Vordertarsen gedrungen, Mitteltarsen sehr lang, ‘/, mal länger
als die Schienen. An den Mittelschienen beide Wimpern-
serien inkomplett, das distale Drittel freilassend, an den
Hinterschienen auch die anterodorsale Serie (8 Borsten) fast
komplett und kaum schwacher als die posterodorsale (11
Borsten).

Fligel dreimal langer als breit, gelblich, im Spitzendrittel
und am Hinterrand mit gelbbrauner Trübung. Randader 0.5,
kurzbewimpert, Abschnittsverhältnis 20:13:3. Gabelzelle
sehr spitz, vierte Längsader vor der Gabel entspringend, am
Anfang etwas gebogen.

Schwinger gelb.

Körperlänge etwas über 2°}, mm.

Nach einem Stück beschrieben, N. Kamerun, Johann Al-
brechtshöhe, L. CONRADT leg. 1896.

PHALACROTOPHORA-ARTEN, U.S.W. 162%

Phalacrotophora (Omotessara) vittipennis n. sp. 9.

Mitielgrosse Art mit glänzend schwarzer Stirn, rötlichem
Thorax, schwarzem Hinterleib, sehr kenntlich an einer schwärz-
lichen Längsbinde der Flügel.

Männchen nicht bekannt.

Weibchen. — Stirn etwas länger als breit (7 : 6), aber
relativ breiter als bei den folgenden Arten, indem die Stirn-
breite etwa ®/,, der grössten Kopfbreite ausmacht; schwarz,
glänzend, nur der in der Mitte rundlich vorgezogene Vor-
derrand rötlich, mit deutlicher Mittellinie, mit spärlicher
Feinbehaarung und daher nur mit wenigen Punkten, etwa
13 auf jeder Hälfte. Beborstung normal, jedoch nur ein Paar
winziger Supraantennalen, nahe beieinander, haarförmig, mit
der Spitze gekreuzt. Antialen am Stirnvorderrand, parallel
nach hinten gerichtet, näher der Mediane als dem Augenrande
eingepflanzt. Erste Laterale viel höher, am Augenrande, von
ant und 1, der betreffenden Stirnhälfte gleichweit entfernt.
Die zweiten Lateralen bilden mit den Präocellaren eine un-
gefähr gerade Linie. Drei Ocellen in einem stumpfwinkligen
Dreieck, das sich nicht über das Stirnniveau erhebt. Am
geschärften Scheitelrand die gewöhnlichen Borsten. Ferner
sind eine untere Postokular-, eine divergierende Backenbor-
ste und 2—3 haarähnliche Wangenbörstchen vorhanden.
Fühlergruben obsolet, drittes Fühlerglied relativ gross, be-
sonders für ein ©, oval, rötlich, apikal deutlich verdunkelt.
Arista dorsal, äusserst kurz pubeszent, kurz, kaum so lang
wie die Stirn. Taster gelb, kurz und breit-oval, mit fünf kurzen
Börstchen, welche auf die distale Hälfte beschränkt sind.

Thorax von der in dieser Gattung gewöhnlichen ovalen
Form, gelbbraun, matt, hinten verdunkelt, die Schultern am
hellsten, vor dem Schildchen fast schwarz, aber auch hier
der äusserste Seitenrand hell gesäumt. Behaarung dicht und
fein, jedoch hinten vor dem Schildchen zwischen den Dor-
sozentralen eine Querreihe von 5--6 borstenartig verlängerten
Haaren. Pleuren ganz gelbbraun, matt, Mesopleuren geteilt,
nackt. Schildchen schwarz, zweiborstig, das vor der Borste
stehende Haar nur wenig kräftiger als gewöhnlich.

Am Abdomen lassen sich zwei Regionen unterscheiden,

122 H. SCHMITZ S. J., NEUE STICHILLUS- UND

die der ersten vier und die der übrigen Segmente. Segment
I—4 mit dorsalen Chitinplatten, von denen 1—3 am Seiten-
rande mit scharfer Knickung nach unten umgeschlagen sind.
Der erste Ring ist oben braun, der 2.--4. schwarz, matt, der
vierte ist fast so lang wie der 3. und 2. zusammengenommen.
An der Basis des dritten Tergits befindet sich in mässiger
Entfernung vom Seitenrande eine Trichomdrüse, wie ich sie
früher bei Phalacrotophora fasciata und berolinensis © be-
schrieben habe. Soviel ich sehe, ist bei vorliegender Art ein
solches Trichom auch in den seitlichen Vorderecken des
vierten Tergits vorhanden, entspricht also der bei #erolinensis
vorkommenden Intersegmentaldrüse des Segments 3,4. Die
folgende Region ist von der vorhergehenden scharf abgesetzt,
verschmalert, nur halbsobreit wie jene, sammetschwarz, weich-
hautig. Segment 5 und 6 scheinen ohne scharfe Grenze in
einander iiberzugehen. An der dorsalen Basis des fiinften
Segments hebt sich von dem dunkeln Grunde ein langlich
rechteckiger, hinten etwas abgerundeter bleicher Bezirk auf-
fallend ab, er ist etwa doppelt so lang wie breit und an der
Basis vom Hinterrand des vierten Tergits bedeckt. Dieses
Gebilde entspricht offenbar dem membranösen Fleck an der-
selben Stelle bei PA. fasciata: ob aber auch hier an der
äussersten Basis desselben ein chitinöses Deckelchen mit
Drüsenmündung vorhanden ist, lässt sich ohne Zergliederung
des Objekts nicht entscheiden. Jedenfalls geht aus alledem
hervor, dass die vorliegende Art den beiden genannten euro-
päischen Arten besonders nahe steht. Das zeigt sich auch
in der Bildung der Terminalia. Sie sind einem Övipositor
ähnlich, mit braunrotem, kräftig chitinisierten, röhrenförmi-
gen 7. Segment, aus dessen hinterer Oeffnung zwei parallel
nach hinten gerichtete, krallenartig nach oben gebogene,
behaarte Verlängerungen hervorragen.

Hüften und Beine durchaus von gleicher Farbe wie die
Pleuren. Hinterschenkel mässig verbreitert, unten mit 4—5
langen anliegenden Haaren. Hinterschienen wie auch die
mittleren mit doppelter Wimpernserie, entsprechend der Gat-
tung. Und zwar besteht bei den H. schienen die posterodor-
sale Serie aus 9 recht kräftigen Wimpern, von denen fünf
auf die obere Hälfte, vier weitläufiger angeordnete auf die

PHALACROTOPHORA-ARTEN, U.S.W. 123

untere Halfte kommen. Die anterodorsale Serie geht nur bis
eben unterhalb der Mitte und besteht aus weniger starken
Wimpern.

Flügel wie meistens in dieser Gattung lang und schmal,
in den Vorderrandzellen mit gelblichem, sonst mit schwach
grauen Ton. Die Gabelzelle und die folgende, zwischen m,
und dem Fliigelrande gelegene Zelle sind tief braunschwarz,
diese Färbung greift aber auch auf den basalen Teil der
nächsten Zelle über bis eben jenseits der Basis von m,. Un-
scharf begrenzte dunkle Flecke kommen auch proximal in
den Zellen m, und m,., vor, ein dunkler Wisch auch
in den Vorderrandzellen. Die Kostalader ist kiirzer als der
halbe Flügel, kurzbewimpert, ihr erster Abschnitt ist etwa
doppelt so lang wie der zweite und dritte zusammengenommen.
Die Gabel ist ziemlich spitz und klein, die 4. Längsader
endet eben so weit vor der Fliigelspitze wie die 5. hinter
derselben.

Schwinger gelblich.

Körperlänge gegen 2'/, mm.

Nach einem einzigen Exemplare meiner Sammlung be-
schrieben, das Herr E. JACOBSON in Fort de Kock (920 m)
1925 sammelte.

Phalacrotophora (s. str.) auranticolor n. sp. ©

Grössere Art mit schmaler stark punktierter Stirn. Auf dem
gelben Thorax ein schwarzer Fleck hinten vor dem Schildchen.
Mesopleuren behaart, mit Einzelborste. Hinterleib zweifarbig,
mit Haarbüschel an der Seite des 2. Tergits.

Mannchen nicht bekannt.

Weibchen. — Stirn lang und schmal, nicht viel mehr
als ?/, der grössten Kopfbreite einnehmend, bedeutend län-
ger als breit (3:2), braun bis schwarz, mit etwas Glanz, der
aber durch die starke Punktierung beeinträchtigt wird. Stirn-
vorderrand schmal gerötet, Mittellinie vorhanden. Feinbe-
haarung dicht und in deutlichen Punkten, etwa 50—60 auf
jeder Hälfte. Borstenzahl normal. Die zwei Paar Supra-
antennalen mässig klein, wenig ungleich, die unteren ganz
dicht nebeneinander, die oberen nur wenig höher und so
verteilt, dass ihr Abstand vom innern Augenrande gleich

124 H. SCHMITZ S.J., NEUE STICHILLUS- UND

ihrem gegenseitigen Abstande ist. Antiale fast senkrecht
unter der ersten Lateralen, aber doch nicht ganz am Augen-
rande, parallel rückwärts gerichtet. Erste Lateralen etwa wie
bei Ph. vittipennis, zweite Lat. mit den Präocellaren einen
nach vorn etwas konvexen Bogen bildend. Das Uebrige wie
bei der ebengenannten Art. Am Backenrand bis zur Wangen-
ecke eine fast ununterbrochene Reihe von Borstenhaaren,
und zwar folgen von hinten nach vorn zunächst drei gleich
stark borstlich entwickelte, dann 4—6 weniger kräftige Haare.
Fühlergruben normal, drittes Fühlerglied klein, rundlich,
rot mit verdunkeltem Apex, Borste so lang wie die Stirn,
praktisch nackt. Taster klein aber breit, kurz oval, mit vier
mässig kurzen Börstchen. Rüssel klein.

Thorax länglich oval, gelbrot, hinten vor dem dunkeln
Schildchen mit einer Depression, welche von einem ziemlich
scharf begrenzten schwarzen Fleck eingenommen wird. Er
ist nur halb so breit wie die Schildchenbasis. Mesopleuren
oben behaart, mit einer kräftigen nach hinten gerichteten
Einzelborste. Schildchen zweiborstig, an den Seiten gelb,
sonst braun.

Abdomen mit vier orangefarbenen Tergitplatten, davon
drei normal, die vierte reduziert. Erstes bis drittes Tergit
matt, an den Seiten in abnehmender Ausdehnung bauchwärts
umgeschlagen, in der Mittellinie mit etwas veränderlichem,
braunem Fleck. Dieser ist beim ersten Tergit breiter als
lang und von geringerm Umfang, beim zweiten grösser und
mehr rundlich, bei beiden Segmenten den Hinterrand frei-
lassend. Bei der Holotype ist das dritte Tergit ganz unge-
fleckt, bei der Paratype dagegen in der Mittellinie verdunkelt
und hinten mitten fein schwarz gesäumt. Erstes T. ganz
spärlich und kurz behaart; zweites an den Seiten mit einem
nach oben gerichteten Büschel von Haaren, der auch manchen
andern Arten, vielleicht allen in der Untergattung Phalacro-
tophora s. str. eigen ist. Drittes Tergit auf der zweiten Hälfte
zumal ausserhalb der Mitte des Hinterrandes etwas mehr
behaart, aber ohne den seitlichen Haarbusch. Viertes Seg-
ment stark verkürzt, man sieht nur einen schmal weich-
häutigen Saum, der als ein nach hinten konvexer Bogen auf
das 3. Tergit folgt und im mittleren Drittel eine glänzende,

PHALACROTOPHORA-ARTEN, U.S.W. 125

verwaschen dunkelgefleckte, sonst gelbe Chitinplatte besitzt,
deren Vorderrand von dem Hiuterrand des 3. Tergits bedeckt
ist. Fiinftes und sechstes Tergit hautig, dunkelbraun, sammet-
artig. Bauch ganz gelb, unbehaart. Siebentes Segment kurz
röhrenförmig, dunkel gefärbt, die folgenden darin verborgen,
wahrscheinlich nicht stark modifiziert, denn man sieht zwei
gewöhnliche, wenn auch recht schmale Cerci vorragen.

Beine samt den Hüften ganz strohgelb. Hinterschenkel
stark verbreitert. Vorderschienen mit anterodorsaler kom-
pletter Längszeile von Wimpern, die übrigen Schienen mit
Längsreihe von Palisadenhaaren und doppelter Wimpernserie.
An den Hinterschienen besteht die posterodorsale Serie aus
neun recht kräftigen Borsten, die anterodorsale ist inkom-
plett und endigt unterhalb der Mitte, einzelne ihrer Börst-
chen sind zu Haaren abgeschwächt.

Flügel schmal und lang, fast dreimal länger als breit,
intensiv gelb getrübt. Randader ungefähr 0.5. Abschnitts-
verhältnis fast 5:3: 1, Randwimpern kurz, Gabel spitz. Vierte
Längsader nur in der Nähe des Ursprungs einmal schwach
gebogen, dann gerade; zuletzt mit einem ganz geringen
Rückwärtsschwung. Sie verläuft im Ganzen der folgenden
Ader ziemlich parallel.

Schwinger rotgelb.

Körperlänge gegen 2!/, mm. Holotype in meiner Samm-
lung. Die Paratype weicht von ihr nur ab durch schwächeren
Glanz der Stirn, die auch ein klein wenig breiter erscheint,
und durch kräftigere Flecke auf Tergit 1—3. Die Angaben
über Fundort u.s.w. lauten genau wie bei der vorigen Art.

Anmerkung. Der vorliegenden Art sehr ähnlich ist
Phalacrotophora punctifrons BRUES von Formosa, wie aus
deren Beschreibung hervorgeht. Aber bei dieser soll die Stirn
über zweimal länger als breit und sparsam punktiert sein,
Berner Sibt es dort vier schwarze Makelnsam 27 und >.
Hinterleibstergit. Das vierte Tergit wird als ganz weichhäutig
beschrieben, die Dorsalplatte wird also, wenn sie überhaupt
vorhanden ist, im stärksten Grade reduziert sein. Die Art
ist also sicher verschieden. Das Gleiche gilt von Ph. margz-
nata (BRUNETTI) aus Vorderindien.

126 H. SCHMITZ S.J., NEUE STICHILLUS- UND

Phalacrotophora (s. str.) oudemansi n. sp. 9.

Grossere Art mit behaarten Mesopleuren, schmaler, matt
schwarzer Stirn, rotbraunem Thorax. Hinterleib an der Basis
heller, mit drei normalen Tergiten, das vierte klein, neben ihm
Jederseits ein heller Fleck. i

Mannchen nicht bekannt.

Weibchen. Stirn lang und schmal, ziemlich genau ?/,
der grössten Kopfbreite einnehmend, viel länger als breit
(3 : 2), braunschwarz, matt; Feinbehaarung dicht und in Punk-
ten, die noch etwas zahlreicher sind als bei der vorigen Art.
Vertiefte Mittellinie der Stirn nur vorn angedeutet. Abstand
der oberen Supraantennalen kein volles Drittel der Stirn-
breite. In allen übrigen Merkmalen kann die Kopfbeschrei-
bung der vorigen Art auch für die hier beschriebene gelten,
die offenbar zu ihren nächsten Verwandten gehört.

Thorax relativ etwas breiter und kürzer als bei der vori-
gen Art, oben rotbraun, hinten verdunkelt, so auch das zwei-
borstige Schildchen. Pleuren rot, Mesopleuren in der oberen
Hälfte behaart und mit einer sehr langen Einzelborste.

In der Färbung des Hinterleibs herrscht ein dunkleres
Braun vor. Erstes Tergit gelbrot, unbehaart, mit einem brau-
nen Querstreif vor dem Hinterrande, der den Seitenrand
nicht erreicht. Zweites Tergit ebenfalls rötlich, mit einem
dunkeln Querstreifen vor dem Hinterrande, der mehr drei-
eckigen Umriss zeigt, indem er sich nach der Mittellinie
hin nach vorn erweitert. Am Seitenrande dieses Segments
ein Büschel nach hinten und aussen gerichteter steifer Haare.
Drittes Tergit etwas kürzer als das zweite, nach hinten mitten
erweitert, sodass die Mittellinie etwas länger ist als der Sei-
tenrand, im mittleren Drittel hellbraun, seitwärts verdunkelt,
der bauchwärts umgeschlagene Teil schwarz (beim vorher-
gehenden Tergit schwarz mit rotem Hintersaum). Unter dem
Hinterrand des dritten Tergits sieht man eine dunkle Chi-
tinplatte als Rest des vierten Tergits vorragen, die hinten
bogenförmig abgerundet und beiderseits von einer rundlichen
hellen Makel flankiert ist, wahrscheinlich zu Hautdrüsen in
Beziehung stehend. Das Plättchen besitzt nur etwa den
vierten Teil der Hinterleibsbreite. Segment 5 und 6 ganz

PHALACROTOPHORA-ARTEN, U.S. W. 127

membranös, dunkelbraun, siebentes schmal und lang röhren-
förmig, etwas chitinisiert, ebenso die folgenden. Bauch gelb.

Beine wie bei der vorigen Art. Anterodorsale Wimpern-
serie der Hinterschienen fast komplett.

Fliigel lang und schmal, sicher dreimal langer als breit,
stark gelb getrübt. Randader etwas kürzer als der halbe
Flügel, kurzbewimpert, Abschnittsverhältnis 10 : 7:2!/,. Vierte
Längsader vor der Gabel mit einer schwach S-förmigen
Krümmung beginnend, am Ende mit schwach angedeutetem
Rückwärtsschwung.

Sehwineer hell.

Körperlänge mit den Endsegmenten fast 3 mm. Nach
einem Exemplar beschrieben, Fundort etc. wie bei den beiden
vorigen Arten. Holotype in meiner Sammlung. Ich benenne
die Art zu Ehren des Herrn Dr. J. TH. OUDEMANS.

Een nieuw geval van bestrijding van een
insectenplaag met behulp van een
inheemschen parasiet.

(Ageniaspis sp., parasiet van Phyllocnistis
citrella Staint.)

door

Dr. A. D. VOUTE.

Een onderzoek naar de mogelijkheid van bestrijding van
den djeroekmineerder, Phyllocnistis citrella Staint., waar-
mee schrijver dezes aan het Instituut voor Plantenziekten te
Buitenzorg werd belast, bracht een interessante verhouding
aan het licht, welke bestaat tusschen den mineerder en zijn
voornaamsten parasiet, welke verhouding een verder inzicht
geeft in de mogelijkheid om onder bepaalde omstandigheden
bij de bestrijding van een insectenplaag van de inheemsche
parasieten van de betreffende insectensoort partij te trekken.

Vroegere onderzoekingen.

Terwijl men in Ned.-Indië in het algemeen slechts gun-
stige resultaten verwachtte van een biologische bestrijding
met behulp van uitheemsche parasieten, heeft HAZELHOFF in
eenige artikelen, naar aanleiding van de geslaagde bestrij-
ding van Oregma lanigera Zehnt. met behulp van Encarsia
flavoscutellum Zehnt. het belang, dat de inheemsche para-
sieten kunnen hebben, op den voorgrond geschoven. In
hoofdtrekken mag het verloop van deze, voor het inzicht in
de biologische bestrijdingsmethoden zoo belangrijke onder-
zoekingen even worden gememoreerd: Zehntner, van Deven-
ter en Ishida hadden reeds duidelijk ingezien, dat Encarsia
een zeer effectieve parasiet was; Sybrandi (4), door Ishida

DR. A. D. VOÛTE, EEN NIEUW GEVAL VAN BESTRIJDING ENZ. 129

er op gewezen, dat deze parasiet zoo effectief was, kwam
eenigen tijd later op het denkbeeld de geheele bestrijding
van de witte luis aan Encarsia over te laten; hij bracht daar-
toe deze parasiet over naar de luishaarden, waar hij ontbrak.
Sybrandi was dus de eerste, die deze wijze van bestrijding
practisch toepaste en wel op de door hem beheerde onder-
neming. HAZELHOFF (1) werkte dit idee theoretisch en prac-
tisch uit en wel op grond van het feit, dat hem was gebleken,
dat de parasiet de luis inderdaad volkomen in toom kan hou-
den en dat de aantasting zich slechts uitbreidt, doordat de
luis zich sneller verspreidt dan de parasiet, zoodat voort-
durend nieuwe luishaarden ontstaan, waarin de parasieten
pas na geruimen tijd optreden. Hierbij moet in het oog wor-
den gehouden, dat het suikerriet telkens op andere velden
wordt verbouwd, zoodat telkens groote complexen ontstaan,
waarop noch luizen, noch parasieten kunnen voorkomen.
Deze complexen worden door de luizen eerder bereikt, dan
door de parasieten, zoodat deze ruimschoots gelegenheid
hebben kolonies te vormen, zonder dat zij door hun parasiet
worden gehinderd. Wanneer men nu den parasiet brengt in
de parasietvrije haarden, welke zij zonder hulp vaak eerst na
langen tijd — en te laat — zou hebben bereikt, is hij in staat
zijn gastheer volkomen en tijdig te bedwingen.

Dat dergelijke mogelijkheden, nl. om van inheemsche
parasieten te profiteeren, meer voorkomen, bewijzen o.a. de
Brachartona-onderzoekingen van LEEFMANS (2), waarbij
bleek, dat de belangrijke parasiet Degeerza albiceps MACQ.
niet in staat is zijn gastheer bij zijn trekken te volgen, terwijl
hij in oudere haarden vaak een zeer hoog percentage van de
rupsen parasiteert. Daarentegen volgt de andere belangrijke
parasiet, de Braconide Apanteles brachartonae ROBW., zijn
waard na diens trek veel sneller en de bestrijding is daarom
zoo ingericht, dat deze parasiet wordt gespaard.

Bij de parasiteering van den djeroekmineerder nu, doen
zich verschijnselen voor, die het eveneens mogelijk maken
van den parasiet practisch partij te trekken, doch weer op
geheel andere wijze als in de bovenaangehaalde gevallen.
Tot een juist begrip is het noodzakelijk zeer in het kort de

130 DR. A. D. VOÛTE, EEN NIEUW GEVAL VAN

levenswijze van den vlinder en den voornaamsten parasiet te
bespreken.

Bijzonderheden betreffende den vlinder.

De eieren worden gelegd op de zeer jonge blaadjes. Na
4 dagen komt het rupsje uit, het boort zich onmiddellijk in
het blad in en maakt een mijn in de epidermis. Tegen dat
zij volwassen is maakt de rups een verpoppingsruimte,
meestal aan den rand van het blad, waarbij zij den bladrand
omvouwt, zoodat een gootje ontstaat, waarin de cocon
wordt gesponnen en waarbinnen de verpopping plaats vindt.
De duur van het rupsstadium duurt bij Buitenzorg 7 dagen;
5 dagen daarna stoot de pop het spinsel door en komt de
vlinder te voorschijn. De vlinder is zeer bewegelijk, zoodat
afgelegen boomen worden geïnfecteerd. Wanneer de vlinder
een tak met jonge blaadjes vindt, belegt zij alle daarvoor
in aanmerking komende bladeren met eieren. Hierdoor is het
eigenaardige verschijnsel te verklaren, dat op djeroekkweek-
bedden, welke licht door den mineerder zijn aangetast, van
sommige planten bijna alle bladeren van de jonge loten een
rups bevatten, terwijl de in de buurt staande planten er
geheel vrij van zijn gebleven.

Bijzonderheden omtrent de parasieten.

De voornaamste parasiet werd zeer welwillend door het
Museum te Washington voorloopig gedetermineerd als:
Ageniaspis sp.

Deze parasiet legt haar eieren in de zeer jonge rups; hij
boort daartoe de legboor door den op dat oogenblik nog
geheel gaven bovenwand van de mijn in de rups, die weer-
loos tegen dezen aanval is. De geparasiteerde rups maakt
nog normaal een verpoppingsruimte. Wanneer zij hiermee
gereed is, sterft zij en verpoppen de parasietenlarven zich
in de geheel doorschijnende huid van de uitgegeten rups.
Het popstadium van den parasiet duurt aanzienlijk langer
dan dat van de rups, n.l. ongeveer 16 dagen.

Ageniaspis heeft niet het vermogen zich even snei te ver:
spreiden als zijn gastheer. Wanneer hij een blad vindt, dat
door meer dan één rups is bewoond, infecteert hij alle

BESTRIJDING VAN EEN INSECTENPLAAG ENZ. 131

rupsen, die hij vinden kan, het blad zeer zorgvuldig afzoe-
kend, om zich daarna naar de zich in de buurt bevindende
bladeren te begeven. Daar de bladeren zoo nauwkeurig wor-
den afgezocht, komt het zelden voor, dat men op een blad
zoowel ongeparasiteerde als geparasiteerde rupsen aantreft.
Hiermee is ook in overeenstemming, dat men in een ver-
spreid liggende djeroekaanplant op sommige takken alle
rupsen door de wesp geparasiteerd vindt, terwijl op andere
takken de parasiet geheel ontbreekt.

Het optreden van den parasiet onder verschillende omstandigheden.

In de omgeving van Buitenzorg is de parasiteering door
dezen parasiet zeer veranderlijk: soms is zij zeer hoog, soms
laag; op dezelfde plaats varieert zij in de verschillende tijden
van het jaar en gedurende denzelfden tijd loopt zij weer
sterk uiteen op verschillende plaatsen, die toch niet ver van
elkander af zijn gelegen. Bij den aanvang van het onderzoek
werd hieruit de conclusie getrokken, dat de parasieten blijk-
baar sterk van tot dusver onbekende factoren afhankelijk
waren en dat onder gunstige omstandigheden het parasitee-
ringspercentage zeer hoog kon worden.

Door den heer MAGIELSE, beheerder van den Proeftuin
Ragoenan bij Pasar Minggoe, in welken tuin veel last werd
ondervonden van den mineerder, was opgemerkt, dat de
mineerderplaag voornamelijk optrad in nieuw aangelegde
kweektuinen. Wanneer deze tuinen een paar jaar oud waren,
werden ook de in die tuinen aangelegde jonge zaaibedden
weinig meer aangetast. In verband met de waarnemingen
omtrent de parasiteering bij Buitenzorg lag het voor de hand
te denken aan den invloed van de parasieten als oorzaak
van de vermindering der aantasting.

Bij het begin van het onderzoek bestonden te Ragoenan
twee kweektuinen; de eene was eenige jaren geleden aan-
gelegd en had weinig of geen last van den mineerder, de
andere was pas aangelegd en hier waren alle plantjes door
den mineerder aangetast. Een in het oogloopend verschil
tusschen de beide tuinen was, dat, terwijl de bedden in den
ouderen tuin geheel in de schaduw van de schaduwboomen
lagen, deze in den nieuwen tuin nog direct door de zon be-

132 DR. A. D. VOÙTE, EEN NIEUW GEVAL VAN

schenen werden, daar de schaduwboomen hier nog te klein
waren om voldoende schaduw te geven. In verband hiermee
werd besloten de parasiteering in den nieuwen tuin te be-
studeeren en een gedeelte van de 28 kweekbedden, welke
voor een proefneming ter beschikking waren gesteld, te
doen beschaduwen, ten einde na te gaan, of deze bewerking
invloed zou hebben op de parasiteering. De popruimten in
de bladeren op de bedden, die voor de waarnemingen zouden
worden gebruikt, werden op 20 Juni 1930 voor het cerst op
parasieten onderzocht, waarbij bleek, dat geen parasieten
aanwezig waren. Bij een volgende waarneming bleek, dat
de aanvankelijke afwezigheid van de parasieten op de bedden
naar alle waarschijnlijkheid te wijten was aan hun ge-
isoleerde ligging, waardoor de parasieten deze bedden pas
later hebben kunnen bereiken; immers, plotseling traden
parasieten op en zij waren verder nimmer meer afwezig. De
resultaten van het verdere onderzoek zijn graphisch voor-
gesteld in de graphieken I en II. Op de verticale as kan men
het percentage ongeparasiteerde vlinderpoppen en parasieten
aflezen, dat bij elke waarneming in de popruimten werd aan-
getroffen, op de horizontale as vindt men de data. waarop
het onderzoek werd verricht. Daar Microbracon, de eenige
parasiet, die de rups verlaat, voordat deze een verpoppings-
ruimte heeft gemaakt, op deze bedden bijna niet voorkwam,
werd uitsluitend rekening gehouden met die parasieten, die
in de popruimte van de rups verpoppen. Bij elk onderzoek
werden zooveel mogelijk popruimten geopend, liefst eenige
honderden, wanneer dat althans kon geschieden zonder dat
de vrees behoefde te ontstaan, dat hierdoor de natuurlijke
gang van zaken zou worden verstoord. De gevonden aan-
tallen parasieten en poppen werden dan in procenten van
het geheele aantal onderzochte popruimten uitgedrukt en
zoo op de graphieken aangegeven. Graphiek I bevat de
waarnemingen van de beschaduwde, graphiek II die van de
niet-beschaduwde bedden. De voornaamste parasiet was in
beide gevallen Ageniaspis; andere parasieten, die bij Buiten-
zorg vaak in zeer groot aantal konden optreden, speelden
slechts een ondergeschikte rol. Uit de graphieken blijkt, dat
hoewel in het begin in beide groepen het parasietenpercen-

BESTRIJDING VAN EEN INSECTENPLAAG ENZ. 133

gtx

a
VI

+++t+t+t++4++4+

sten... erraten,

16, 23 60 6 13 20 27 3 40 17 24
VII IX

er enge se
A B 15 22 29 5 12 19 26 3 10
XI XI

“ x
. ~

CURE

zu

2 9 16 23 30 6 13 20 27 3 10 17 24 1 8 15 22 29
Ÿ N
Verklaring der graphieken.

ln der onderzochte popruimten, waarin een vlinderpop
werd aangetroffen.

°/, der onderzochte popruimten met Ageniaspis.

%/, der onderzochte popruimten met een anderen parasiet
(Cirrospilus sp ).

°/, der onderzochte popruimten met ongedetermineerde
parasieten. |

tijdstippen, waarop de twee groepen van onbeschaduwde
bedden werden beschaduwd.

134 DR. A. D. VOÙTE, EEN NIEUW GEVAL VAN

tage zeer snel steeg, het in de niet-overdekte bedden toch
sterk ten achter bleef bij dat van het overdekte. De sterke
stijging duurde bij de eerstgenoemde groep slechts drie
weken, daarna daalde het percentage weer, totdat het op
27 Augustus 9*/2 % was geworden. Op de overdekte bedden
steeg het percentage regelmatig, zoodat vanaf 10 October
bijna alle rupsen geïnfecteerd waren. Op 27 Augustus waren
de aanwijzingen wel voldoende duidelijk geworden, dat be-
schaduwing gunstig op de parasiteering werkt. Om nu
zekerheid te krijgen, dat werkelijk de beschaduwing en niet
de ligging van de bedden zoo gunstig voor de parasiteering
was, werd van de onbeschaduwde op 28 Augustus een deel
en op 6 September de rest beschaduwd. Het resultaat van
dezen maatregel is op de graphiek duidelijk zichtbaar; bin-
nen een maand steeg de parasiteering tot 100 %. De grootere
en kleinere schommelingen, die deze laatste lijnen vertoonen,
kunnen hun oorzaak vinden in het gering aantal onderzochte
popruimten. De plantjes hadden gedurende deze periode
weinig jong blad, waardoor ook weinig popruimten te vin-
den waren.

De bedden, waarop schrijver bovenbeschreven waar-
nemingen verrichtte, werden eenmaal per dag begoten, zoo-
dat de atmospheer onder de overdekking behoorlijk vochtig
zal zijn geweest.

Uit de bovenstaande waarneming volgt wel duidelijk, dat
het verschil in aantasting tusschen den ouden en den nieuwen
tuin werkelijk moet worden toegeschreven aan de inwerking
van de schaduw van de in den ouden tuin reeds hoog opge-
groeide schaduwboomen. Deze waarneming werd nog ver-
der bevestigd, toen, door toevallige omstandigheden, een
deel van de schaduwboomen in den ouden tuin hun blad liet
vallen; onmiddellijk trad in de onder die boomen liggende
bedden de plaag weer op.

Wanneer een kweekbed, zooals boven beschreven, be-
schaduwd wordt, zal natuurlijk een heel complex van fac-
toren, die van invloed kunnen zijn op de ontwikkeling van
de plant, zoowel als van de rups of haar parasiet, verande-
ren. Hoewel het natuurlijk interessant zou zijn te weten te
komen, welke factor of factoren van dit complex de parasi-

BESTRIJDING VAN EEN INSECTENPLAAG ENZ. 135

teering zoo gunstig beïnvloeden, kon dit niet verder worden
geanalyseerd, daar het voor het probleem, waarvoor het
onderzoek werd geëntameerd, slechts van ondergeschikt be-
lang was, zoodat er niet te veel tijd aan kon worden besteed.
Wel zijn nog sterke aanwijzingen verkregen, dat de vochtig-
heid van de lucht, die door beschaduwing natuurlijk in sterke
mate wordt vergroot, de parasiteering kan bevorderen.

Dat ook in andere gevallen de parasiteering door bescha-
duwing van den aanplant bevorderd kan worden, bewijzen de
onderzoekingen van MENZEL (3), die aantoont, dat Zuphorus
helopeltidis FERR., de parasiet van Helopeltis, uitsluitend
in groot aantal optreedt in beschaduwde theetuinen.

Bovenstaande gegevens toonen in ieder geval aan, dat
Phyllocnistis citrella door haar inheemschen parasiet
Ageniaspis sp. op de djeroek-kweekbedden volkomen in be-
dwang kan worden gehouden, wanneer bepaalde cultuur-
maatregelen in acht worden genomen.

GECITEERDE LIFERATUUR.

I. HAZELHOFF, E. H.: Biologische bestrijding van insecten-

plagen met behulp van inheemsche parasieten.
Handelingen van het 5° Ned. Indische Natuutweten-
schappelijk congres 1928.

2. LEEFMANS, S.: Voorloopige Mededeeling in zake Brachar-
tona catoxantha Hamps., benevens aanwijzingen tot
bestrijding dezer plaag.

Landbouw III, 1927 —’28. |
3. MENZEL, R.: Parasieten van thee- en kina-insecten.
De Wassers NIN Bg OZ

4. SYBRANDI, J.: Over witte luis,

Bijlage aanplantverslag West-Java, Proefstation Che-
ribon 1925. f

Notizen über Palaearctische Cleriden

(10te Mitteilung über Cleriden !)
von

J. B. CORPORAAL.

Tillus elongatus L. g, ab nov. Oudemansi m.

Der sonst ganz schwarze Kafer zeigt auf den Seiten des
Halsschildes beiderseits einen roten Flecken, etwas gròsser
als das Auge.

Die bis jetzt beschriebenen Aberrationen bezogen sich alle
auf Farbenabweichungen der Flügeldecken.

Ein Stiick aus Fontainebleau, aus der Sammlung des Herrn
J. CLERMONT in Paris, dessen Cleriden ich erwarb.

Thanasımus formicarius L., ab. nov. ruficornis m.
Die sonst schwarzen bis schwarzbraunen Fiihler sind ganz

) 1

2:

Over Necrobia rufipes De G. — Ent. Ber. VI, No. 126, ı Juli 1922,
Pp. 93— 94.

Notes systématiques et synonymiques sur les Clérides. — Tijdschr.
v. Ent. LXVII, 1924, p. 195— 196.

. Fauna Buruana: Coleoptera, Fam. Cleridae. — Treubia VII, 1925,
p. I—4.
. New species of Cleridae from British India and Burma. — Indian

Forest Records, Entomology series, Vol XII, Part VIII, p.209—216.

. Ein neuer Clerus. — Ent. Mitt. (Berlin—Dahlem), XIV, Nr. 5/6,

10 Okt. 1925, p. 394—395.

. Some new species of sil Cleridae and Remarks on known

species. — Coleoptera (Encyclopédie entomologique), I*, août 1926,
p. 175—188; pl. II.

. Remarks on some South African Cleridae in the British Museum. —

Tijdschr. v. Ent. LXIX, 1926, p. 318— 319.

. Check-List of the Cleridae of Sumatra, with their geographical

Distribution outside this Island. — Miscellanea Zoologica Sumatrana
(Medan, Sumatra) LI, 1931 (p. 1-6).

. Die Schädlichkeit des Trichodes apiarius L. Ein Sammelreferat. —

Archiv für Bienenkunde, XIIl?, 1932, p. 32—40 (80—88).

J. B. CORPORAAL, NOTIZEN UBER U.S.W. 137

rötlich, von der Farbe des Halsschildes. Die Spitze des letzten
Fühlergliedes, die fast immer etwas rötlich ist, ist hier noch
heller wie der übrige Teil der Fiihler.

Nur ein Stück, von Borga, Süd-Finnland, 12. VII. 1904
(R. FORSIUS leg.).

Übergänge, wobei die Fiihler teilweise rot oder heller
braun sind, kommen viel vor. Bei der Untersuchung meines
zahlreichen Materials (238 Stücke aus dem ganzen palaearc-
tischen Gebiete) fiel mir auf, dass diese sich fast nur im
nördlichen Europa finden; weitaus die meisten Stücke aus

Frankreich und südlicheren Gegenden hatten ganz schwarze
Fühler.

Thanasimus formicarius L., ab. nov. laterufus m.

Auf den Flügeldecken vor der vorderen weissen Binde gar
kein Schwarz vorhanden; diese Binde steht somit ganz auf
rotem Grunde, ähnlich wie bei der Stammform und der ab.
austriacus REITT. von 7%. rufipes BRAHM.

Ein Stück aus Feldkirch, durch EMM. REITTER aus Herrn
MELICHAR’s Sammlung erworben, wo es unter dem Namen
„brevicollis SPIN.” steckte (angeblich von EDM. REITTER so
bestimmt!).

Thanasimus formicarius L., ssp. nov. mascarensis m.

Allgemeine Körperform etwas mehr gewölbt und gedrun-
gener. Die laterale Hälfte der vorderen weissen Binde auf
den Flügeldecken bedeutend breiter als bei der Stammform,
fast so breit wie die hintere Binde. Die weissliche Behaarung,
namentlich auf dem Pronotum und auf dem roten Teile der
Flügeldecken, aber auch an den Beinen, auffällig lang und dicht,

Fünf Stücke in meiner Sammlung aus Mascara, Algier,
Oct.— Januar, Dr. A. CROS leg.

Thanasimus formicartus L., ab. brevicollis SPIN.

Noch nie habe ich ein Stück gesehen, auf das die Beschrei-
bung SPINOLA’s passen würde, auch REITTER nicht (vgl.
Best.-Tab. XXVIII, S. 16 [49]). Es mag SPINOLA wohl ein
nearctischer oder exotischer Clerus mit unrichtiger Fundorts-
angabe vorgelegen haben. Vorlàufig wäre der Name als
Aberration von 7%. formicarius zu streichen, und unter den
„Species incertae sedis” zu führen.

138 J. B. CORPORAAL, NOTIZEN üBER

Der Genusname Allonyx JACQ. DUV. soll für unseren A.
guadrimaculatus SCHALLER erhalten bleiben. Zwar wird im
Supplemente (1927) zu LENG’s Catalogue of the Coleoptera
of America, North of Mexico behauptet, dass LECONTE’s
gleichlautender Name (für ein Melyriden-genus) die Prioritàt
habe, jedoch ist die betreffende Arbeit LECONTE's (Classifi-
cation of the Coleoptera of North America) vom Mai 1861,
während nach dem ,.Nomenclator animalium generum et
subgenerum’’ das Heft vom dritten Bande der Gen. Col. Eur.,
das auf S. 196 JACQUELIN DU VAL’s Beschreibung von dn
enthalt, 1860 erschienen ist.

Trichodes apiarius L. i

Herr T. TRELLA beschreibt in-Polski Pismo Entomologiczne
III, 1924, S. 122 & 126 folgendermassen eine ab. suturalis:
,-... besitzt an der schwarzen, mittleren Querbinde rote
Naht oder am roten, mittleren Felde schwarze Naht.” Er:
stens ist aber der Name suturalis schon vergeben für eine
spanische Art. Dann aber umfasst diese Beschreibung zwei
ganz verschiedene Aberrationen. Die mit roter Naht in der
mittleren schwarzen Querbinde ist synonym zu ab. apzcida
KLUG, oder doch ein Übergang zu dieser. Wir besitzen meh-
rere Stücke, in allen Stufen. Bei einigen ist nur die Naht
selber ganz schmal rot; bei der- extremen Form hat sich
die mittlere schwarze Binde beiderseits der Naht in je 2 Flecke
gelöst, wovon ‘die innere die Naht nicht berührt.

Die Aberration mit schwarzer Naht im mittleren roten
Felde war noch unbeschrieben; ich schlage vor, sie ab. Trel=
lai m. nov. nom. zu nennen. Vor Jahren erhielt ich von EDM.
REITTER zwei Stücke dieser Abart, eines aus dem Kaukasus,
Armen. Geb. (LEDER), eines aus Griechenland, unter der
Benennung ab. suturifer REITT. (in litt.!; übrigens war dieser
Name schon in 1900 von CHAMPENOIS vergeben fiir eine
Aberration von 77. octopunctatus F.). Weiter besitzen wir ein
Stück aus Belgrado und eines aus > Jambol ( ; von STAU-
DINGER erhalten). i Mi

Trichodes jubilarii m. nov. sp.
Corpus cum pedibus caeruleo-metallicum.. Elytra ruta, duabus
fasciis transversis violaceocaeruleis ornata, quarum primor, en

. PALAEARCTISCHE CLERIDEN. 139

quarta parte antica sita, marginem lateralem non attingit, secun-
da, in tertia parte postica sita, marginemque attingens, ad sutura,
enterrupta est. Antennae nigrae, articulis basalibus subtus rufes-
centibus. Caput supra dense punctatum, setis longioribus subargen-
teis hirsitum. Pronotum elongatum, setis longioribus erectis fuscts
undique vestitum, antice transversim evidenter impressum, ad
basin sulco medio longitudinal leviter indicato; pronoti parte
ante impressionem transversam sita minus punctata quam parte
postica. Elytra in genere masculino subparallelis, in feminino pos-
tice leviter ampliata, margine apicali arcuato, angulo suturali in
dentem brevem producto; eadem dense punctata, pilis longis ves-
feta; sub dis pilis densa lanugine tecta. Ea lanugo in partibus
rufis flava, in fuscis fusca est. Corpus subtus argenteopilosum.
Flügeldecken ohne isolierte dunkle Schultermakel; Fühler-
keule schwarz; Halsschild gedrängt und grob punktiert,
mattglänzend, vor der Querfurche leichter punktiert, mehr
-glanzend; Mittellinie nur an der Basis kurz und schwach
angedeutet. Form des Halsschildes ungefähr wie bei Thr. fava-
rius ILL. Flügeldecken mit spitzem, kurz dornig vortretendem
Nahtwinkel. Beim 9‘ vorletztes Bauchsegment stark ausge-
randet, Analsegment schmal, stark glänzend. Beim 9 Anal-
segment normal, an den Seiten schmal rötlich.
Metallisch blau, Füsse braunschwarz, Flügeldecken lackrot,
mit ziemlich schmalen, metallisch blauen

Querbinden auf !/, und auf ?/, der Lange; di
auch der äusserste Teil des Apex sehr
schmal schwarzblau. - Die vordere Binde

erreicht den Seitenrand nicht, und ist zur
Naht hin erweitert; die. hintere Binde -_
erreicht den Seitenrand ganz oder beinahe ganz, jedoch die
Naht nicht. Übrigens ist die Zeichnung bei den 3 mir vor-
liegenden Stücken etwas variabel. Lange Behaarung (mit
Ausnahme des Kopfes) dunkel; darunter auf den Flügel-
decken eine kurze, viel dichtere, flaumige Behaarung, die
auf den roten Partien gelblich, auf den dunkeln Partien
ebenfalls dunkel ist. Behaarung der Unterseite weisslich.
Hinterschienen beim © normal, beim 9‘ deutlich verdickt
und ziemlich stark gekrümmt.
Gehört in REITTER’s favarzus-Sippe.

HOLOTYPE AUOT PARATYPE

140 J. B. CORPORAAL, NOTIZEN UBER U.S.W.

Drei Stiicke, alle von Kabul, Paghman-Gebirge, Afghanistan,
von STAUDINGER erworben, im Zoologischen Museum zu
Amsterdam.

Holotype, &, lang 15!/, mm; Allotype, 9, lang 19 mm;
Paratype, 9, lang 14!/, mm.

Trichodes octopunctatus F., ab. nov. sexguttatus m. (sex-
punctatus REY ex parte).

Nur der innere der beiden mittleren Punkte fehlt. Ein
Stück aus ,,Hispania” (ex. coll. v. D. Hoop, C. KELECSENYI).

Trichodes umbellatarum OL.

Die von B, VON BODEMEYER aufgestellten Rassen gafsenszs
und arndrahamensis (Ueber meine Entom. Reisen III, S. 11,
resp. 42) möchte ich ohne weiteres als Synonyme fiihren.
Wir besitzen (durch EDM. REITTER) einige Stücke, von VON
BODEMEYER selber an den von ihm genannten Orten ge-
sammelt. Die sich hauptsächlich auf die Bindenzeichnung
der Flügeldecken beziehenden Unterschiede, die v. B. anführt,
bilden nicht einmal Extreme in der Variationsreihe (mit
Bezug auf die Deckenzeichnung, die überhaupt grosser Va-
riation unterliegt) dieser Art. Wir besitzen eine sehr grosse
Serie aus dem ganzen westlichen Mediterrangebiete. In der
Beschreibung von gafsensis spricht v. B. von einem roten
Abdomen; natürlich hat er den apikalen Teil der Flügel-
decken gemeint. Weshalb er bei der Beschreibung des azn-
drahamensis erwähnt, er sei „prope maroccanus”, verstehe
ich nicht. Bei 3 von unseren 4 Stücken aus Ain Draham ist
zwar die Mittelbinde an der Naht unterbrochen, jedoch die
Naht selbst bleibt stets deutlich blauschwarz.

Nederlandsche Hydrachnidae

door

A. J. BESSELING.

(932 £

Dit artikel bedoelt een samenvatting te geven van alle
Hydrachnidae, die mij tot heden uit de literatuur als inlandsch
bekend werden. Vooraf eenige opmerkingen over de synonymie.

Sporadoporus (L 1920) = Protzia. !)

Hydrachna cruenta O. F. M.

SNELLEN VAN VOLLENHOVEN vermeldt deze soort als in-
landsch (L 1859), evenals OUDEMANS (L 1880 en 1898). Of
eerstgenoemde wel deze soort onder de oogen had, ís twijfel-
achtig, daar cruenta pas in 1884 door KRENDOWSKY nader
omschreven werd. OUDEMANS beschouwde in die jaren cruenta
syn. met globosa (DE GEER), wat naar de hedendaagsche
opvatting niet het geval is.

H. paludosa THOR (L 1905) wordt tegenwoordig beschouwd
als var. van uniscutata S. THOR.

Birsceutata PIERS. (1.1920) = cruenta OEM.

Sperchon undulosus KOEN. (L 1920) houd ik met LUND-
BLAD voor het © van clupeifer PIERS.

Thyopsis sp.

ROMIJN (L. 1920) zegt van dit genus „een jonge niet uit-
gegroeide vorm’ gevonden te hebben. Uit deze woorden is
niet met zekerheid op te maken of dit nu één of meer ex.
zijn geweest, Van de aangegeven vindplaats en datum bezit
ik I preparaaat met het opschrift: „Thyopsis sp.” ; het be-
vat echter een Panisus sp.

Hydryphantes.

Hydrodroma umbrata MiLL. (L 1898) = Hydryphantes
gymnopterorum L (L 1914) = H. ruber (DE GEER).

1) L = Literatuur. Zie de lijst aan het einde.

142 A. J. BESSELING,

Diplodontus filipes Dug. (L 1898) — D. despiciens (O. F. M.).

Limnesia calcarea (O. F. M.).

OUDEMANS (L 1929) vermeldt deze soort gezien — niet
gevonden — te hebben. Deze MiiLLER’sche soort is tot
heden nog niet teruggevonden; m.i. zit er dus niet anders
op dan het voorkomen in ons land als dubieus te be-
schouwen.

Atax fuscatus MiiLL. (L 1898) = Limnesia maculata (0.F.M.).

A. histrionicus HERM. (L 1898) = L. fulgida Koch.

Hygrobates reticulatus KRAM. (L 1918 en 1921) = H. flu-
viatilis (STROM).

H. titubans KOEN (LE 19202 en 1921) El forelm EEn

Feltria circularis PIERS. (L 1920 en 1921) = F. minuta KOEN.

F. rouxi WALT. (L 1923) = F. rouxi batava VIETS (L 1930)
== MH Tommi, Beste (I 1950).

Piona.

Curvipes rosea KOCH (L 1898) = P. longicornis MULL.
(oro tras en 1920), — Er coccinea Koch).

C. decorata NEUM. (L 1898) = P. variabilis (KOCH).

Piona controversiosa (PIERS.) (L 1920 en 1920?) is een var.
van uncata (KOEN). i

Acercus.

Tiphys ornatus KOCH (L 1898) = A. ornatus (KOCH).
Pionopsis.

Piona flavescens NEUM. (L 1898) = Acercus lutescens

HERM. (L 1918) — P. lutescens (HERM.).

Midea elliptica MüLL. (L 1898) = M. orbiculata (O. F. M.).

Aturus runcinatus S. THOR (L 1920) = Kongsbergia
runcinata S. THOR (L 1921) = Hjartdalia runcinata S. THOR.

Chelomideopsis Annemiae ROM. (L 1920 en 1921) =
A.-Thienemannia schermeri VIETS.

Arrenurus emarginator MiiLL. (L 1898) wordt tegenwoordig
als een dubieuse soort beschouwd.

A. tubulator MüLL. (L 1898 en 1916) vermag ik evenmin
als LUNDBLAD van globator te onderscheiden.

A. tricuspidator werd niet door BERLESE benoemd, doch
doon OMEN ETE RN EGG

Behalve de genoemde zijn nog een aantal andere soorten
in onderstaande lijst van een vraagteeken voorzien. Deze

NEDERLANDSCHE HYDRACHNIDAE. 143

soorten werden door ROMIJN voor ons land genoemd in zijne
publicaties uit de jaren 1918 t. e. m. 1921. De collectie, die
als grondslag voor deze publicaties diende, kon ik door-
werken en daarbij constateeren, dat van deze soorten alle
preparaten zonder uitzondering foutief gedetermineerd waren.
Echter kon niet nagegaan worden of ik alles zag wat ROMIJN
prepareerde; van eenige soorten ontbraken enkele preparaten.
Het komt mij het beste voor deze soorten als twijfelachtig-
inlandsch te beschouwen. De mogelijkheid bestaat, dat er
eenige bij verder onderzoek toch gevonden zullen worden ;
het voorkomen van soorten als Hygrobates foreli, Neuma-
nia callosa, Aturus intermedius lijkt mij uitgesloten.

Na toevoeging van een aantal Faunae novae species, ge-
merkt met een X, komen we tot de volgende lijst:

Limnochares aquatica (L.).
Eylais extendens (O. F. M.).
— hamata KOEN.
— infundibulifera KOEN.
=a — discreta KOEN.
— ne Korn:
— tantilla KOEN.
— soari PIERS.
x — eugeni THON.
Protzia invalvaris PIERS.

O

Hydrachna geographica O, F. M.
— levigata KOEN.

x = maculifera PIERS.
— globosa (DE GEER)
>< = distincta KOEN.

— uniscutata S. THOR.
— — paludosa THON.
— cruenta Osh. M
Sperchon squamosus KRAM.

- glandulosus KOEN.

X = turgidus VIETS.
— denticulatus KOEN.
— clupeifer PIERS.
— SELIGER HOR:

144 A. J. BESSELING,

? Sperchon koenikei WALT.
> — papillosus S. THOR.
x — compactilis KOEN.
Pseudosperchon verrucosus (PROTZ.).
X Euthyas truncata (NEUM.).
X Thyas pachystoma KOEN.
Panisus torrenticolus PIERS.
? Thyopsis sp.
Hydryphantes ruber (DE GEER).
dispar (V. SCHAUB ).
— bayeri PISAR.
= placationis THON.
Diplodontus despiciens (O. F. M.).
Lebertia insignis NEUM.
— circularis VIETS.
eat MONNDEIORS
er Stigmatiicna or HORE
= costata KOEN.
Oxus ovalis (O. F. M).
Frontipoda musculus (O. F.M.).
? Atractides anomalus KOCH.
? — amplexus KOEN.
= wolgaënsis S. THOR.
? Limnesia calcarea (0. F. M.).
== maculata (O. F. M.).
= undulata (0. F. M.).
— fulgida KOCH.
— koenikei PIERS.
— connata KOEN.
Hygrobates fluviatilis (STROM.).
= longipalpis (HERM.).
? — foreli (LEB.).
— nigromaculatus LEB.

“NK X

— trigonicus KOEN.
SK — calliger PIERS.
? Megapus spinipes (KOCH.).
| =, Toyalıs (SOENS:
i? — gibberipalpis (PIERS.).

NEDERLANDSCHE HYDRACHNIDAE.

? Megapus tener S. THOR.

X
X B
X
?

nodipalpis S. THOR.
a fonticola VIETS.
— pennata VIETS.

Unionicola vittata (RATHKE).

figuralis (KOCH).
intermedia (KOEN.).
aculeata (KOEN.).
crassipes (O. F. M.).
vpsilophora (BONZ.).

Neumania spinipes (O. F. M.).

DU)

Zyernalis (Or. MP):
limosa (KOCH).
callosa (KOEN).
imitata KOEN.

? Feltria minuta KOEN.

armata KOEN.
romyni BESLG.

Forelia liliacea (O. F. M.).

? +

Piona

X X
|

“uu

Sl. =

cetrata (KOEN).

parmata KOEN.
nodata (O. F. M.).
carnea (KOCH).
coccinea (KOCH.).

— stjördalensis (S. THOR.).

— occulta KOEN.
rotunda (KRAM.
longipalpis (KREND.).
disparilis (KOEN.).
obturbans (PIERS.).
uncata controversiosa (PIERS.).
variabilis (KOCH.).
clavicornis (O. F. M.).
conglobata (KOCH.).

= conjugula KOEN.

Wettina podagrica (KOCH.).
x Hydrochoreutes ungulatus (KOCH.).

= krameri PIERS.

Acercus torris (O. F. M.).

145

IO

146 A. J. BESSELING,

N
Acercus ornatus KOCH.

— scaurus (KOEN).

— Cite (KOEN,
Pionopsis lutescens (HERM.).
Pionacercus vatrax (KOCH.).

= uncinatus (KOEN.).

— norvegicus S. THOR.

OXA

Axonopsis romijni VIETS.
Brachypoda versicolor (O. F. M.).
Aturus scaber KRAM.
= — rotundus Rom.
? SL te nm ediusmEROMZE

OMS S, WOR:

— oudemansi BESLG.
Hjartdalia runcinata S. THOR.
Midea orbiculata (O. F. M.).
Mideopsis orbicularis (O. F. M.).

= crassipes SOAR.
A-Thienemannia schermeri VIETS.
Arrenurus integrator (O. F. M.).
— stecki KOEN.
— knauthei KOEN.
a= nodosus KOEN.
— bifidicodulus PIERS.
— fontinalis VIETS.
== globator (O. F. MJ).
— caudatus (DE GEER).
— cylindratus PIERS.
= mediorotundatus S. THOR.
_ sinuator (O. F. M.).
cuspidator (O. F. M.).
— albator (©. E.M).
— tricuspidator (O. F. M.).
_ crassicaudatus KRAM.
— virens NEUM.
— bicuspidator BERL.
— bruzelii KOEN.
— claviger KOEN.
> — affinis KOEN.

Ren

x
|

NEDERLANDSCHE HYDRACHNIDAE. 147

? Arrenurus latus B. et M.
a neumani PIERS.

BREN

1859. SNELLEN VAN VOLLENHOVEN, S.C. De gelede Dieren,
Deele |

1880. OUDEMANS, A. C. Rectificatién van mijne vroegere
mededeelingen betreffende Acari. (Tijdschr. v. Ent.,

Deel’ 22).

1898. — —— List of Dutch Acari, sixth part: Hydrach-
nellae Latr. with syn. notes. (Tijdschr. v. Ent., Deel 40).

1905. ——— Acarologische aanteekeningen XVII. (Ent.
Ber No, 23):

19052. —__—_—— Bijzonderheden over bekende en nieuwe
Acari. (Tijdschr. v. Ent., Deel 48).

1914. ——————. Dr. D. Mac Gillavry: De entomologische

fauna van het eiland Terschelling, voor zoover zij
tot nu toe bekend is. (Ridschr va Ent dee)

1915. ROMIJN, G. De Beekplanaria. (Maandbl. Nat. Hist. Ge-
nootsch. in Limburg, 4° Jrg., No. 6).

1916. ———— Oudemans’ Hydracarina. (Ent. Ber., No. 89).

1918. ——— Hydracarinen in Limburg. (Nat. Hist. Ge-
nootsch. in Limburg. Jaarb. 1917).

1919. — Verslag van het Biologisch onderzoek van

de Maas en hare oevers. Hydrobiologisch gedeelte.
(Id. Jaarb. 1918).

1920. ——————— Hydracarinen in Limburg, 1918—1910.
(Id. Jaarb. 1919).

19203. — — — De Fauna der Zuid-Willemsvaart. (Water,
Boden, Buche vil Gin 2),

Loe WOMEN water (RL Bil 6)

i921. en (cle Ail, em 2),

1923. VIETS, K. Ueber einige holländische Wassermilben.
(Zool. Anz. EVD):

1924. ROMIJN, G. Hydrobiologische toestand van Rijnland.
(Versl. en Meded. betr. de Volksgezondheid, No. 2).

19243. —— Mededeelingen uit de hydrobiologische
afdeeling. (Id., No. 8).

148

1926.

1927.

1929

1930.

1930.

KOE

1932.

A. J. BESSELING, NEDERLANDSCHE HYDRACHNIDAE.

VIETS, K. Versuch eines Systems der Hydracarinen.
(Zool. Anz. LXIX).).

ROMIJN, G. et VIETS, K. Neue Milben. (Arch. f. Na-
turoesch Ole) Int, Mor) AU),

. OUDEMANS, A. C. Kritisch historisch Overzicht der
Acarologie II. (Tijdschr. v. Ent. Deel 72, Suppl).

BESSELING, A. J. Nederlandsche Hydrachnidae. (Ent.
Ber: No. 1723);

VIETS, K. Zur Kenntnis der Hydracarinen-Fauna von
Spanien. (Arch. f. Hydrob., Bd. XXI).

BESSELING, A. J. Nederlandsche Hydrachnidae. (Ent.
Bem, No, 1823:

Idem (EINDE Ir En ISL)

Staphylinus globulifer auct. en verwante
soorten uit Nederland

door

P. VAN DER WIEL.

In het Coleopterologisches Centralblatt (Band I, Heft 1,
25 Mrt. 1926) verscheen van de hand van Dr. JOSEF MüLLER
een studie getiteld „Untersuchungen über europäische Sta-
phylinus-Arten”.

Bij St. globulifer vermeldt Dr. MiLLER dat tot heden
onder deze soort drie soorten werden samengevat, welke zeer
goed te onderscheiden zijn en door hem duidelijk worden
gescheiden.

Bij onderzoek van het materiaal uit verschillende Neder-
landsche collecties (CHR. BERGER, C. J. DIXON, Jhr. Dr. ED.
J. G. Everts, Dr. D. MAC GILLAVRY, Dr. A. RECLAIRE, Dr. D.
L. UYTTENBOOGAART, F. T. VALCK LUCASSEN, Zoöl. Museum
te Amsterdam [Coll. DRESCHER, VAN DER Hoop, Natura Artis
Magistra en SEIPGENS] en mijn eigen collectie) bleek, dat
alle drie soorten ook in ons land voorkomen.

De drie soorten worden aldus onderscheiden:

Staphylinus melanarius HEER.

(morio Er., Kraatz, Redt.; similis Payk.; edentulus Seidl.;
morio pars. Muls. & Rey; edentulus pars. Fauvel; globulifer
pars. Ganglb.).

Halsschild tamelijk glanzend, naar voren gewoonlijk dui-
lijk verbreed, bestippeling niet rimpelig; kop gewoonlijk
duidelijk breeder dan het halsschild; tarsen steeds meer of
minder helder roodbruin. Tergiten (vooral bij de laatste twee
duidelijk te zien) met grove in een dwarsrij geplaatste haar-

150 P. VAN DER WIEL, STAPHYLINUS GLOBULIFER AUCT.

stippels. Sprieten vrij lang. Oedeagus roodbruin, midden-

gedeelte iets langer dan de penis, aan het uiteinde bijna

rechi afgeknot met afgeronde hoeken.

Staphylimus En De var. rubidus Verhoef heeft roode
HEER. dekschilden, bij het type zijn de dek-

= schilden zwart.

Lengte 14—20 mm. Deze soort is
hoofdzakelijk over noord- en midden-
Europa verbreid, zuidelijk werd zij tot
in Roemenië, Bosnië, Istrië en Piemont

aangetroffen.

In ons land bleek dit de meestvoor-
Terzijde Voorzijde

Ne komende soort te zijn, ik onderzocht
Genitaliën dg.

34 ig en ASN
Prov. Gelderland: Tiel, Arnhem, Zutphen, Brummen, Wa-
È geningen en Nunspeet. |
>» Utrecht: Utrecht, Baarn en Eemdijk.
1 N.-Holland : Amsterdam, Bussum, Muiden, Naarder-
meer, Kolhorn, Haarlem, Jisp, Zeeburg en Aalsmeer.
» __ Z-Holland: Rotterdam, Loosduinen, den Haag,
Hilligersberg, Leiden, Bommelerwaard, Hoek van
| Holland en Rijnsburg.
5 N.-Brabant: Breda.
» Limburg: Valkenburg, St. Pieter, Maastricht, Schin
op Geul sem Bis, (Witten),
Wats ‘eulpiclns Wednoeks nf Wolfhezen, VIII-1924
(van der Hoop). | i

Staphylinus Winkleri BERNH.

(? morio Gravh. nec Er.; ? erosicollis Reiche; morio pars.
Muls. & Rey; edentulus pars. Fauvel; globulifer pars. Ganglb.).

Halsschild bijna mat, naar voren niet duidelijk verbreed,
bestippeling lang-rimpelig; kop niet breeder dan het hals-
schild; tarsen gewoonlijk zwartachtig. Tergieten met nauwe-
lijks waarneembare, in een dwarsrij geplaatste haarstippels,
op de laatste twee tergieten zijn deze haarstippels duidelijker
en „grooter, doch steeds ondieper dan bij melanarius Heer.
Bij groote 7g en QQ zijn de sprietenduidelijk langer dan.bij
melanarius Heer, bij kleine gg en gewoonlijk bij de Q9-onge-

EN VERWANTE SOORTEN UIT NEDERLAND.

veer even lang als bij genoemde soort. Oedeagus roodbruin,

middengedeelte veel langer dan de
penis, in het midden het breedst,
naar het uiteinde smaller wordend
en eindigend in een klein, uitge-
trokken puntje, bovenranden fijn en

Staphylinus Winkleri
BERNH.

151

dicht getand.

Lengte 14—22 mm. Deze meer

zuidelijke soort, welke zeer verbreid (a) WJ

is in Italië en op de Balkan, werd

ook in Duitschland en Engeland

aangetroffen.

Terzijde Voorzijde
Genitaliën &.

Uit ons land zag ik 13 Sa en 16 QQ.
Prov. Gelderland: Tiel.
» Z-Holland: den Haag en Leiden.
» Limburg: Schin op Geul, Wijlre, Valkenburg, Maas-
tricht, Houthem en St. Pieter.
» Noord-Holland: Zeeburg en Amsterdam.

Staphylinus siculus STIERL. (nec AUBÉ).

(morio pars. Muls. & Rey; edentulus pars. Fauvel; globulifer

pars. Ganglb.).

Kleinere soort met duidelijk kortere sprieten; halsschild
tamelijk glanzend, naar voren niet verbreed, bestippeling niet
Staphylinus siculus Stier. rimpelig; kop niet breeder dan het

Terzijde Voorzijde
Genitalien d.

halsschild; tarsen zwartachtig. Ter-
gieten met gewoonlijk onduidelijke,
in een dwarsrij geplaatste haarstip-
pels, op de laatste tergieten zijn
deze haarstippels duidelijker te zien,
doch fijner dan bij melanarius Heer.
Oedeagus zwart, middengedeelte
niet langer dan de penis, dicht tegen
deze aangedrukt, breed, assymetrisch,

aan de linkerzijde met een duidelijke insnijding.

Lengte 13—14 mm. Een meer zuidelijke soort welke in
Frankrijk, Italië, Sicilië, de Balkan en Klein-Azië, doch
plaatselijk ook in Oostenrijk, Duitschland en Engeland werd

aangetroffen.

152 P. VAN DER WIEL, STAPHYLINUS GLOBULIFER AUCT. ENZ.

Uit ons land zag ik 7 SJ en ro QQ.
Prov. Gelderland : Doornenburg, Arnhem en Brummen.

>

>

»

N.-Holland : Muiden en Zeeburg.

Z-Holland : den Haag, Leiden, Loosduinen en Was-
senaar.

N.-Brabant: Halsteren.

Limburg: Schin op Geul en St. Pieter.

Drente: Odoorn.

Aus Nepenthes-Bechern gezüchtete
Syrphiden

Prof. Dr. J. C. H. DE MEIJERE
i 1932.
(Amsterdam).

Bekanntlich sind jetzt schon mehrere Tiere beschrieben
worden, welche in den Becherm von Nepenthes-Arten zu
finden sind und sich mit den Resten der in diese Bechern
gelangten, zerstörten Insecten ernähren, während sie selbst
gegen den Einfluss des Bechersaftes geschützt sind. Schon
vor manchen Jahren habe ich die Dipterenlarven untersucht,
welche JENSEN in den Bechern von Nepenthes gymnamphora
zu Tjibodas nahe Buitenzorg (Java) auffand, während er selbst
die physiologische Seite erforschte und befand, dass diese
Larven Antistoffe ausscheiden, welche die Nepenthes-Fer-
mente neutralisieren, also in derselben Weise hier leben
können, wie Eingeweidewürmer in ihren Wirten (DE MEIJERE,
J. €. H., Nepenthes-Tiere I. Systematik, Ann. Jard. bot.
Buitenzorg, 2° serie, Suppl. 3, 1910 p.917—040; JENSEN H.
Nepenthes-Tiere II. Biologische Notizen; ibid. p. 941—946).

Damals wurden von ihm 4 Culiciden, 2 Phoriden und eine
Anthomyine gesammelt. Seitdem hat namentlich K. Gün-
THER (Die lebenden Bewohner der insektenfressenden Pflanze
Nepenthes destillatoria auf Ceylon, Zeitschr. wiss. Insekten-
biologie IX, 1913 p. 90, 122, 156, 198, 259) weiteres Material
zusammengebracht, desgleichen C. DOVER (Notes on the
Fauna of Pitcher Plants from Singapore Island, Journ. Malay.
Branch Asiat. Soc. VI, 1928, Part 3), darunter auch eine
Ceratopogonine der Gattung Dasyhelea, während in jüngster

154 ORO IIR. Is CO. Isl, DEINEN,

Zeit von THIENEMANN wahrend der limnologischen Expedition
nach Niederlandisch Ostindien wieder neue Arten hinzuge-
fügt worden sind; über die beziiglichen Culiciden berichtet
S. L. BRUG (Archiv f. Hydrobiologie 1931, Suppl.-Bd. IX,
p. I—42), während über die Phoriden dieser Ausbeute neuer-
dings ein Aufsatz erschien von der Hand des bekannten
Phoriden-Forschers P. Dr.:H. SCHMITZ, in welchem er 3 neue
Arten und ein neues Genus beschreiben konnte und aufdie
Eigentümlichkeiten dieser Becherbewohner hinwies (ibid. p.
ade 4/1):

Ausser Dipterenlarven waren allmählich mehrere Milben
und auch ein paar Lepidopterenlarven (von Nepenthophilus
tigrinus GUENTH. auf Ceylon und Audlemma radda SWINH.,
Singapore-Insel) bekannt geworden.

Nach allen diesen Funden freute es mich besonders im
vergangenen Jahre von Herrn J. C. VAN DER MEER MOHR
aus Sumatra eine Fliege einer noch kaum von dieser Her-
kunft bekannten Familie zu erhalten, nämlich eine Syrphide.
Es war ein Q, aber glücklicherweise konnte er alsbald noch
ein g* hinzufügen, während ich vor kurzem von P. SCHMITZ
eine weitere Fliege, deren Larve gleichfalls in Nepenthes-
bechern lebt, bekam, welche offenbar derselben Gattung
angehört wie die sumatranische Art, aber doch spezifisch
verschieden ist. Die Tiere sind nicht nur durch ihre Lebens-
weise merkwürdig, sondern auch dadurch, dass sie einer sehr
besonderen Gattung angehören. Zu der sumatranischen Art
könnte auch die Larve gehören, über welche CEDRIC DOVER
in der oben erwähnten Abhandlung p. 24 berichtet: The
only other dipteron which I observed in Nepenthes was a
larva of a species of Syrphidae. Attempts to breed it.were
fruitless, and it is hoped that this will be done by some
other worker.” Erst vor Kurzem wurde von SACK die erste Syr-
phide von dieser Herkunft beschrieben, wieder aus der Ausbeute
der Deutschen limnologischen Sunda-Expedition, nämlich
Syritta capitata n. sp. (Arch. f. Hydrobiol. Suppl: Bd. VII,
1931,;-P. Gebr): Die Art ist indessen durch die behaarten
Augen, das etwas gewölbte, unten gar nicht vorspringende
Untergesicht, die weit vor der Mitte der Discoidalzelle (My)
liegende kleine Querader (r—m), auch durch die bedeutend

AUS NEPENTHES-BECHERN GEZUCHTETE SYRPHIDEN. 155

breitere Körpergestalt von Syrzita verschieden, sieht dagegen
durch alle diese Merkmale meinen 2 Arten soähnlich, dass
ich sie mit diesen in eine neue Gattung Nepenthosyrphus
zusammenbringen möchte.

Nepenthosyrphus gen. n.

Augen behaart, bei den gg auf der Mitte der Stirne in
einer kurzen Strecke zusammenstossend, bei den 99 die Stirn
nach vorn hin allmählich etwas erweitert. Fühler nickend, das
ite Glied sehr kurz, das 2'° etwas länger, aber viel kürzer als
das länglich ovale 3%; Fühlerborste nackt. Untergesicht in
beiden Geschlechtern flach, auf der Mitte mit seichtem Kiele,
im Profil gerade oder sehr schwach gewölbt, jedenfalls ohne
irgend welchen Höcker, zerstreut behaart, median am Mund-
rand mit dreieckigem Einschnitt. Backen äusserst: kurz.
Thoraxrücken schwarz mit gelber Zeichnung vorn und hinten
und an der Quernaht. Hinterleib schwarz mit gelben Seiten-
flecken in verschiedener Ausdehnung. Schulterbeulen behaart.
Am Flügel liegt die kleine Querader deutlich vor der Mitte
der Discoidalzelle (M,), die diese Zelle und die 1'° Hinterrand-
zelle abschliessenden Adern in einer Linie, an den unteren
Aussenecken ohne Spur von Aderanhängen, die obere distale
Ecke der rte Hinterrandzelle bald scharf, bald fast gerade;
bisweilen ein Aderast in M,. Hinterschenkel sehr stark ver-
dickt, Hinterschienen stark gebogen, an der Spitze innen
mit dornformigem Fortsatz. Genotype MN. ¢obazcus DE MEI].

Wegen der sonderbaren Kombination der Merkmale hält
es schwer, die Stellung dieser Gattung im System anzugeben.
Mit den Syrphinen s.l. hat sie die Lage der kleinen Quer-
ader gemeinsam, weicht davon indessen durch das Fehlen
der Aderzweige distal unten an der Spitzen- und Discoidal-
zelle ab. Doch auch bei C%z/osza-Arten sind diese öfters nicht
vorhanden. In einer Linie liegende distale Begrenzungen
dieser beiden Zellen begegnet man gleichfalls bei einigen
Chilosien, ferner bei Zropidia, Spilomyia u.s.w. Das seicht
gewölbte Untergesicht zeigt Anschlüsse an die Pipiza-Gruppe
unter den Chilosiinen, anderseits auch an die Microdontinen,
obgleich es sich von letzteren durch den medianen Kiel des

156 PROF. DR. J. C. H. DE MEIJERE,

Untergesichtes und den unteren dreieckigen Einschnitt wie-
dersentrernt))

Sehr eigentümlich für die neue Gattung sind indessen die
sehr stark verdickten Hinterschenkel, unten mit einer ge-
zähnelten Kante, wie man sie unter den Eristalinen bei
Lampetia (Merodon), unter den Milesiinen bei Zropidia und
Syritta wiederfindet. Dagegen erinnert die schwarz mit gelbe
Zeichnung wieder stark an bestimmte Microdontinen und
Milesiinen, sowie auch die stark nach unten gebogene, dicke
Hinterleibsspitze des gd.

Alles zusammengenommen kann man diese Gattung in
die Nähe von Syrizta unterbringen. Parallelbildungen, welche
die Einreihung erschweren, haben offenbar in dieser Fami-
lie bisweilen stattgefunden, sodass über die Abgrenzung
der Gruppen öfters keine Einstimmigkeit vorherrscht. So
wird z. B. Mytolepta bei den Milesiinen eingereiht, ob-
gleich hier die kleine Querader deutlich vor der Mitte
der Discoidalzelle steht. Auf die merkwürdige Kombination
von Merkmalen bei dieser Gattung weist auch LUNDBECK

1) Während für die europäischen Arten, alle zur Gattung Microdon
gehörig, letztgenannte Gruppe durch die verlängerten Fühler und den
Aderast in der ıten Hinterrandzelle gut charakterisiert ist, sind aus
anderen Gegenden mehrere Formen bekannt geworden, welchen das
eine oder andere dieser Merkmale abgeht, oder auch beide. In letzterem
Fall ist man dann im Zweifel, wohin die Art zu stellen sei. Von mir
selbst ist Paramicrodon DE MEIJ. zu den Microdontinen gestellt, weil sie
sich hauptsächlich durch das Fehlen des Aderastes von anderen Micro-
dontinen unterscheiden lässt. Später (1926) hat HERVÉ-BAZIN eine Gattung
Syrphinella beschrieben, welche offenbar mit Paramicrodon synonym ist;
er stellt sie zu den Syrphinen in die Nähe van Neoascia, weist indessen
darauf hin, dass sie ein sonderbares Gemisch verschiedenartiger Merk-
male besitzt und die Untergesichtbildung der von Microdon ähnlich ist.
Dagegen führt SHIRAKI seine Gattung Myxogasteroides unter den Micro-
dontinen auf, trotzdem hier der Aderangang fehlt und auch die Fühler -
relauv kurz sind, weist auch darauf hin, dass sie Syrphinella HERVE-
BAZIN sehr nahe steht und sich von dieser u.a. durch das längere rte
Fühlerglied unterscheidet. Mit SHIRAKI’s Bestimmungstabelle der Fami-
lien kommt man bei dieser Gattung eben nicht auf die Microdontinae.
Meine Gattung Paramicrodon wird von SHIRAKI nicht in Vergleich ge-
zogen. Wahrscheinlich haben wir den Anschluss zu den Syrphinen in
einer solchen Gattung zu suchen und es ist namentlich der Kopfbau
und die Schwierigkeit sonst eine scharfe Grenze zu ziehen wegen dem
allmählichen Uebergang und der verschiedenen Kombination der Merk-
male, welche mich veranlassten sie zu den Microdontinen zu stellen.

AUS NEPENTHES-BECHERN GEZÜCHTETE SYRPHIDEN. 157

(Dipt. Danica, Syrphidae, p. 487) hin. Anderseits sei nach
ihm /erdinandea, trotz der jenseits der Mitte liegenden Quer-
ader, mit Chzlosza näher verwandt. Mit Myzolepta ist die neue
Gattung wegen der Bildung des Untergesichtes wieder nicht
in nahe Beziehung zu bringen. In der Gattungstabelle sind
dann indessen beide auch bei der Gruppe mit proximal
liegender r—m zu beriicksichtigen.

Nepenthosyrphus Oudemansi n. sp.

Q. Augen deutlich weisslich behaart, die sie trennende

Fig. 1. Nepenthosyrphus Oudemansi DE MEI.
a Larve; 5 Puparium; c Flügel; 4 Hinterleib 9.

Stirne in der hinteren Hälfte mit parallelen Rändern, in der
vorderen allmählich verbreitert, mit dichter gelber Bestäu-
bung, Ocellendreieck und Scheitel glänzend schwarz. Lunula
gelb. Fühier nickend, ganz gelb, das 3% Glied oval mit ge-
radem Unterrand, die Borste an der Wurzel gelb, weiterhin
schwarz, die beiden Wurzelglieder beide kurz. Untergesicht
. gelb mit weisser Bestäubung und Behaarung, median deut-
lich gekielt, im Profil fast gerade, der Mundrand in der
Mitte etwas eingeschnitten. Mundteile geib. Hinterrand der
Augen gelb bestäubt und behaart, unten weisslich.

Thorax schwarz, sehr mässig glänzend, der Vorderrand
mit den Schulterbeulen, eine in der Mitte unterbrochene
Querlinie an der Quernaht, und eine Querbinde vor dem
Schildchen, welche sich bis zur Flügelwurzel erstreckt, mit
goldgelbem Tomente. Schildchen schwarz, mit schmalem

158 PROF: DRE NICE DENMEITIERE,

gelben Hinterrand. Die nicht dichte, kurze Behaarung auf
den dunklen Partien dunkel mit gelbem Schimmer, auf den
gelben gelb. Brustseiten dicht gelb bestäubt, was nach unten
in Weiss übergeht. Hinterleib gelb mit breiter schwarzer
Zeichnung, der rte Ring ganz gelb, Ring 2 und 3 mit breiter,
schwarzer X-förmiger Figur, sodass nur die Seiten gelb blei-
ben, der längere 4'° Ring desgleichen, die schwarze Figur
ander Seite im vorderen Neil einsebuchtet,) derskurzess;
Ring schwarz, mit schmalem gelben Hinterrand.

Vordere Beine ganz gelb, an den Hinterbeinen Hüfte und
Trochanter gelb, Schenkel schwarz, sehr stark verdickt, unten
in der Endhälfte mit einem gezähnelten Kiele, auch davor
einige Dörnchen, nur die äusserste Wurzel und Spitze gelb;
Schienen seitlich abgeplattet, hier und am inneren Rande
schwarzbraun, am etwas convexen Aussenrand gelb, Tarsen
etwas abgeplattet, oben dunkelbraun, unten gelb, die Behaa-
rung der vorderen Beine gelb, die Hinterschenkel und -schie-
nen weisslich, die Hintertarsen oben schwarz behaart.

Flügelstigma braun, die kleine Querader dicht vor der
Mitte der Discoidalzelle, die sie distal abschliessende Quer-
ader in einer Linie mit der Spitzenquerader, letztere nur an
der Wurzel gebogen, im übrigen gerade, oben mit spitzer
Ecke die 3 Längsader berührend. Alula vollständig ent-
wickelt.

Körperlänge 9 mm, Flügellänge 7 mm.

d. Das einzige mir vorliegende wahrscheinlich nicht ganz
ausgereift, weshalb ich zünachst das Q beschrieb. Augen auf
der Stirne schmal zusammenstossend, das dahinter liegende
schmale Dreieck in der hinteren Hälfte glänzend schwarz
mit schwarzer Behaarung, die vordere Hälfte dicht gelb be-
stäubt, sowie auch das vordere Stirndreieck. Lunula und
Fühler ganz braungelb; Untergesicht desgleichen mit weisser
Bestäubung und weisser Behaarung, alles wie beim 9. Thorax
desgleichen. Hinterleib kürzer und mehr gebogen, die 3 ersten
Ringe wie beim © gefärbt, der stark gewölbte 4' fast ein-
farbig gelblich braun, mit anliegender, weisser Behaarung,
Hypopyg gross, von derselben Farbe.

Körperlänge ca. 8 mm; Flügellänge 7 mm.

Larve (in Alcohol) von länglicher Gestalt, 9 mm. lang und

AUS NEPENTHES-BECHERN GEZUCHTETE SYRPHIDEN. 159

fast 3 mm breit, nach vorn etwas verschmalert, von dunkel
graubrauner Farbe, oben mit zahlreichen abwechselnden hel-
leren und dunkleren vertieften Querlinien, ca. 4 solche helle
Linien auf jedem Segment. Hinterstigmen dicht neben ein-
ander auf einem glänzend dunkel rötlich braunen kurzen
Stäbchen, darunter jederseits ein dreieckiger Fortsatz. Das
hellere Vorderende ziemlich stumpf, abgerundet endend.
Bauchseite von heller Farbe, mit einigen schmalen Quer-
wulsten, ;

Puparium länglich, vorn etwas höher als hinten, dicht quer-
geringelt; Unterseite fach. Farbe im ganzen ziemlich hell
bräunlich mit Spuren von 5 nicht scharf begrenzten und aus
getrennten dunkleren Fleckchen von unregelmässigem Umriss
bestehenden Längsstriemen, von welchen die an den ziemlich
hellen Seiten am deutlichsten vortritt. Hinten beobachtet
man die Hinterstigmen und die beiden Fortsätze wie bei der
Larve. Der vordere Deckel trägt die beiden kurzen durch-
gebrochenen Prothorakalhörner der Puppe. Länge etwas mehr
als 9 mm, Breite 4 mm.

Diese Art wurde zu Mandor in der Landschaft Pontianak
(W. Borneo) von Ir. SCHUITEMAKER aus Bechern von Nepen-
thes rafflesiana gezüchtet, in welchen die Larve lebten, gleich-
zeitig mit einer 2—3 cm grossen Krabbe und... einigen
Froschlarven. Das aus einem 4 und 2 QQ, einer Larve und
einem leeren Puparium bestehende Material erhielt ich von
Herrn P. SCHMITZ, der es seinerseits von Herrn Dr. FRANSSEN
zugesandt bekam. Amphibien-Larven, wahrscheinlich von
einer Bufonide, werden auch von DOVER erwähnt.

Nach Angabe von Herrn SCHUITEMAKER befinden sich die
Larven auf dem Boden des Bechers, die Puparien an der
Becherwand ca. 1 cm über der Oberfläche des Bechersaftes.
Die Larven sind am Leben von reinweisser Farbe und werden
erst in Alcohol dunkler. Sie sind zähe und leicht zu züchten.
Eine Larve wurde den 14.4.1932 gesammelt, verpuppte sich
am 26.4, die Fliege erschien 8.5; bei einer zweiten, am selben
Tag aufgefundenen waren diese Data bzw. 20.4 und 304.

Nepenthosyrphus tobaicus n. sp.

d. Augen kurz weiss behaart, einander in einer kurzen

160 PROF. DR. J. C. H. DE MEIJERE,

Strecke in der Stirnmitte berührend, die obere Stirnpartie
graugelb bestäubt, hinten wie das Ocellendreieck schwarz
und schwarzbehaart, das vordere Stirndreieck gelbbestaubt
mit spärlicher gelber Behaarung, in der Medianlinie schwarz,
ausser am Oberende, schwarz und nackt, die kleine Lunula
glänzend braungelb. Fühler ganz rotgelb mit dunkler, nackter
Borste. Untergesicht schwarz, an den Seiten dicht weiss be-
stäubt, mit einiger weissen Behaarung, im etwas kielförmig

Fig. 2. Nepenthosyrphus tobaicus DE MEY. a Flügel; üb. ad, überzähliger
Aderzweig des mir vorliegenden 9; 4 Kopf & von vorne; c Kopf 9
von der Seite; Z Hinterschenkel und -Schiene; e Hinterleib 9.
erhabenen Mittelfelde glänzend schwarz, die Wölbung im
Profil sehr gleichmassig und iberhaupt nicht stark. Der
Mundrand median mässig eingeschnitten. Hinterkopf schwarz-
grau, am Rande gelb, nach unten hin weisslich bestaubt und
mit sehr kurzer gelblicher, bzw. weisslicher Behaarung. Die
sehr schmalen Backen gelb. Thorax schwarz, zerstreut punk-
tiert, mit kurzer, schwarzer Behaarung; goldgelb sind: eine
Querbinde ganz vorn, eine schmale, in der Mitte unterbro-
chene Querlinie an der Quernaht und eine Querbinde ganz

AUS NEPENTHES-BECHERN GEZÜCHTETE SYRPHIDEN. I61

hinten, unmittelbar vor dem Schildchen und sich seitlich bis
zur Flügelwurzel erstreckend. Schildchen schwarz, dichter
punktiert, Brustseiten schwarz, vor der Flügelwurzel mit
breiter matt grauweisser Querbinde, welche sich bis unten
erstreckt. Hinterleib wenig länger als der Thorax, schwarz, fast
überall gleich breit, der 2*° Ring fast ganz gelb, nur in der
Mitte vorn und hinten schmal schwarz und mit diese Partien
verbindender, schwarzer Mittelstrieme, die Seiten ganz gelb,
dieser Ring demnach mit schwarzer T-Figur; der 3* Ring
hinten schmal gelb gesäumt, dies nach den Seiten hin sich
etwas verbreiternd und in den schmalen gelben Seitenrand
übergehend, in der Mitte des Ringes das Gelb beiderseits
linienartig in die schwarze Partie eintretend; auch der 4
Ring hinten schmal gelbgesäumt. Hinterende unten kolben-
artig verdickt.

Flügel namentlich in der Aussenhälfte schwach gebräunt,
das Stigma etwas dunkler braun. Die äussere Oberecke der
1" Hinterrandzelle fast gerade, die Spitzenquerader gleich-
mässig gebogen und die direkte Fortsetzung der äusseren
Abschliessung der Discoidalzelle bildend; diese relativ kurz,
nach aussen hin bedeutend erweitert, die kleine Querader
deutlich vor der Mitte. Analader gerade zum Rand verlau-
fend. Schwinger weiss. |

Vordere Beine grösstenteils gelb, die Vorderschenkel an
der Aussenseite bis nahe zur Spitze geschwärzt, die Mittel-
schenkel desgleichen, ausserdem die schwarze Farbe am
Wurzeldrittel fast ringsum verlaufend. Hinterbeine mit sehr
stark verdickten Schenkeln von schwarzer Farbe, an der äus-
sersten Spitze gelb, der Unterrand in der distalen Hälfte mit
einer plötzlich vortretenden Kante, in seiner ganzen Länge
dicht und kurz schwarz gezähnelt; die Schienen gleichfalls
etwas verdickt, gelb mit schwarzer Spitze, die Hintertarsen gelb.

Körperlänge 6 mm; Flügellänge 5 mm.

©. Dem g sehr ähnlich; die Augen getrennt, die Stirne
nach vorne allmählich verbreitert und in die Wangen über-
gehend, grösstenteils mit gelblichweisser Bestäubung, in der
Mitte mit einer nach vorn hin sich etwas verbreiternden
schwarzen Langslinie. Der 3' Ring zeigt auch vorn, ausser
in der Mitte, einen schmalen gelben Saum, der gelbe Hin-

II

162 PROF. DR. J. C. H. DE MEIJERE, AUS U.S.W.

terrand nach den Seiten hin etwas weniger verbreitert. Am
Flügel liegt die kleine Querader auf etwas !/, der Discoidal-
zelle. Die äussere Begrenzung dieser Zelle zeigt beim einzi-
gen, vorliegenden Q in ihrer Mitte einen wurzelwärts verlau-
fenden Aderzweig, welcher am rechten Flügel kürzer ist als
am linken, aber auch bei diesem den Wurzel der Zelle nicht
erreicht, vielleicht eine abnormale Erscheinung ist.

Puparium matt dunkel rötlichbraun, auf Querschnitt unge-
fähr rund, unten flach; querrunzelig, hinten gerade abstehend
ein kurzes gelbes Stäbchen, dass die beiden Hinterstigmen
trägt. Der hintere Teil des abspringenden Deckels trägt die
durchgebrochenen Prothorakalhörner der Puppe als zwei
kurze, rundliche Höcker, welche sich gleichfalls durch ihre
glänzend gelbbraune Farbe deutlich von der matten, dunklen
Pupariumwand abheben.

Die Larven dieser Art liegen bis jetzt nicht vor, müssen
jedoch gleichfalls in Nepenthes-Bechern leben. Ich erhielt
beide Exemplare von Herrn J. C. VAN DER MEER MOHR in
Medan (Sumatra). Das g' züchtete er aus einem Becher von
Nepenthes Reinwardti aus Tinggi Radja (Ostküste v. Sumatra,
Mai), das Q aus einem Becher von Nepenthes tobaica Dan-
ser aus Haranggaol am Toba-See in demselben Gebiet.

Nepenthosyrphus (Syritta) capitatus SACK sieht dieser Art
offenbar ausserordentlich ähnlich, sie weicht davon nament-
lich durch die Gestalt der Hinterschenkel ab, welche bei
ihr weniger breit und am geraden Unterrand mit 2 dreiecki-
gen Zähnen versehen sind, je einem auf !/, und auf ?/, ihrer
Lange; dazwischen ist der Unterrand seicht eingebuchtet.
Merkwiirdigerweise gibt SACK für seine Art die Anwesenheit
des Aderanhanges an, welcher von der Mitte der hinteren
Querader (tm) in M, eintritt, hier indessen bei allen seinen
nicht spärlichen Stücken beider Geschlechter, während bei
meiner Art nur das einzige 9 diesen aufwies. Vielleicht ge-
hörte die von SACK auf p. 586 erwähnte Larve vom Toba-
meer zu meiner Art.

De ontwikkelings-stadia van Mylabris
en Epicauta in de tropen
door

F. A. TH. H. VERBEEK.

| Toen ondergeteekende de uitnoodiging ontving van het
feestcomité tot het leveren van een bijdrage voor het feest-
nummer ter eere van Dr. J. TH. OUDEMANS op zijn 7oster
verjaardag, besloot hij onmiddellijk daaraan gevolg te geven.
Tot het nemen van dit besluit waren de aangename herin-
neringen aan Schovenhorst en de ontmoetingen met den
enthousiasten natuurliefhebber bij gelegenheid van de excur-
sies, onder leiding van DE KONING gedurende zijn studietijd
aan de Ned. Heidemaatschappij in 1919—1920 aan het mooie
landgoed van den jubilaris, ruimschoots voldoende. Behalve
een erkenning voor de bij die gelegenheid genoten gastvrij-
heid, waarbij Dr. J. TH. OUDEMANS zich steeds met onver-
moeiden ijver aan het hoofd van den troep plaatste, is in
het leveren van mijn geringe bijdrage tevens opgesloten een
warme waardeering voor het vele, dat de jubilaris gedurende
de lange jarenreeks voor de entomologie heeft gedaan.

Sinds ROEPKE in 1917 zijne opmerkingen !) over de Ja-
vaansche Canthariden gaf, is het — voor zoover ik heb kun-
nen nagaan — een open vraag gebleven of de tropische
Mylabris- en Epicauta-soorten in het algemeen en
in het bizonder de Javaansche vertegenwoordi-
gers dezer genera dezelfde ontwikkelings-stadia
doorloopen als van verschillende dezer ims ee-
ten in de gematigde strekenis bekend geworden.

1) Dr. W. ROEPKE (Salatiga, Java). Eenige opmerkingen over twee
Javaansche Canthariden: Mylabris pustulata THUNB. en Epicauta ru-
ficeps ILL. Tijdschrift voor Entomologie, zestigste jaarg., 1917, blz. 252.

164 F. A. TH. H. VERBEEK, DE ONTWIKKELINGS-STADIA

Schrijver dezes was in den loop der laatste 6 jaren in de
gelegenheid zijn aandacht aan dit onderwerp te wijden en
slaagde er gedurende de laatste jaren in, het vraagpunt tot
klaarheid te brengen. Zeer in het kort zullen de ervaringen
hieronder worden medegedeeld.

Ontwikkelings-stadia van Mylabris pustulata THUNB.: a in de eischaal
besloten embryo, X 10; 4 triunguline, X Io; c triunguline na zich twee
dagen te hebben gevoed, X 10; 4 caraboide stadium, X 6; e scarabae-
oide stadium I; x Bena Karapachide stadium II, X 3; g en Z coarctate
stadium, spanna van boven en van ter zijde gezien, “x 21/5; 2 scoly=
toide stadium, X 3; 7 en # pop van onder en van ter zijde gezien, X 2;
Z kever, X 2.

Gelijk bekend!) werd op de ontwikkelingsgeschiedenis,
die tegenwoordig algemeen met ,,hypermetamorphose” wordt
aangeduid, omstreeks 1850 het eerst de aandacht gevestigd
door NEWPORT. Omstreeks 1880 werd die door FABRE en
RILEY uitgewerkt. Laatstgenoemde onderzoeker stelde voor
het eerst de volledige merkwaardige metamorphose vast bij
Epicauta vittata L., welke in een sprinkhaan van het geslacht
Caloptenus verloopt. Het merkwaardige komt hierop neer,
dat de larve daarbij 4 morphologisch opvallend van elkaar
verschillende gedaanten aanneemt.

1) DAVID SHARP. Insects. Part II, Londen, 1909.

VAN MYLABRIS EN EPICAUTA IN DE TROPEN. 165

Van de door RILEY opgestelde nomenclatuur geeft SHARP
1. c. de volgende bijzonderheden, waarbij de gegevens tusschen
haakjes een herziening vormen van RILEY’s oorspronkelijke
publicatie, door hem zelf aangebracht: 1, triunguline
larve; 2, caraboide larve (tweede larve, caraboide sta-

dium); 3, scarabaeoide larve (tweede larve, scarabaeoide
stadium); 4, scarabaeoide larve (tweede larve, laatste
stadium); 5, coarctate larve (pseudopupa of semipupa);
6, scolytoide larve (derde larve).

Verder vindt men in SHARP l.c. vermeld, dat de hier-
boven met I, 2, 3 en 4 aangeduide stadia beweeglijk zijn
en voedsel opnemen, het met 6 aangeduide stadium wel
beweeglijk is doch geen voedsel opneemt, het met 5 aan-
geduide geheel bewegingloos is en dat 4 en 6 morpholo-
gisch veel op elkaar gelijken.

166 F. A. TH. H. VERBEEK, DE ONTWIKKELINGS-STADIA

Na RILEY en FABRE is door meerdere onderzoekers (men
zie daaromtrent o. m. de literatuur-opgave in „Locusts and
grasshoppers” door B. P. Uvarov, Londen, 1928) in gema-
tigde streken de biologie van verschillende Canthariden min
of meer volledig uitgewerkt, waarbij steeds dezelfde stadia
werden vastgesteld als door RILEY aangegeven.

Toen ROEPKE zijn onderzoekingen inzake Mylabris pustu-.
lata THUNB. en Epicauta ruficeps ILL. in 1916 afsloot, had
deze onderzoeker de hierboven met I, 2, 3 en 4 aangegeven
stadia leeren kennen (zie 1. c.). Omtrent de zich volgens de
bevindingen van RILEY hieraan aansluitende stadia merkt
ROEPKE ter aangegeven plaatse op: „Het is de vraag, of
bij de tropische Mylabris en Epicauta het coarctate en
scolytoide stadium duidelijk te onderscheiden zullen zijn.
Ik zou zeggen van niet, omdat ik veronderstel, dat deze
stadia aanpassingen zijn aan het winterklimaat. Bovendien
zag ik zoo krachtig ontwikkelde individuen van het scara-
baeoide (eind-) stadium, dat men genegen is ze voor volwassen
te houden. Het is daarbij m.i. van ondergeschikt belang of
de verpopping dadelijk plaats heeft of dat de larf eerst eenigen
tijd als prae-pupa onveranderd in den grond blijft liggen.”

Daar schrijver dezes gedurende jaren vergeefsche pogingen
aanwendde om Mylabris pustulata THUNB. en Epicauta rufi-
ceps ILL. ex ovo te kweeken en hij uit de in het veld inge-
zamelde eierenpakketten van Valanga nigricornis BURM. —
waarin de genoemde Canthariden zich zooals bekend ont-
wikkelen — als verst ontwikkelden vorm slechts scarabaeoide
stadia in handen kreeg en nimmer het coarctate stadium,
kon hij zich in die periode, bij de inzichten, zooals ROEPKE
die indertijd weergaf, volkomen aansluiten.

Gedurende de laatste 3 jaren echter slaagde hij er in
zoowel Mylabris pustulata THUNB. als Epicauta ruficeps ILL.
uit het ei op te kweeken. De gebruikte kweekmethode gaf
gelegenheid de gedaanteverwisseling nauwkeurig te volgen.
Hierbij nu bleek, dat de ontwikkeling der beide Javaansche
Canthariden geheel analoog verloopt met hetgeen daarom-
trent van de vertegenwoordigers dezer kevergroep uit de
gematigde streken is bekend geworden. Aan de hand van
ervaringen bij de kweekproeven’ opgedaan, konden toen ook

VAN MYLABRIS EN EPICAUTA IN DE TROPEN. 167

talrijke exemplaren in het coarctate stadium in het veld

worden ingezameld, waaruit blijkt, dat de bekende gedaante-

verwisseling ook onder geheel natuurlijke omstandigheden
regel is.

; We komen dus tot de conclusie, dat het in den aan-

vang van dit opstel geformuleerde vraagpuntin

bevestigenden zin moet worden beantwoord.

In aansluiting aan de hierbij gegeven teekeningen zullen
de volgende bijzonderheden voldoende zijn om de verschil-
lende stadia van Mylabris pustulata THUNB. te karakteri-
seeren en zullen zij tevens een globaal inzicht geven in de
metamorphose van dit insect. In groote trekken loopt zoowel
de metamorphose als de morphologie van Epicauta hs
ILL. daarmee parallel.

Het aantal eieren per legsel beliep van 30 tot 164. Van
eenzelfden kever werden maximaal 4 legsels verkregen. De
eieren kwamen na 3 tot 67 dagen uit; het grootste aantal
nml. 464 st. van 4817 op den 36er dag. — Van de ont-
wikkeling van het embryo in het ei waren door de eischaal
heen met het bloote oog enkele details te volgen. Aan een
aantal eieren werd geconstateerd, dat de oogen zichtbaar
werden na 23 dagen, de kaken na 28 en de pooten na 31
dagen. Van een dergelijk nog in de eischaal besloten embryo
geeft teekening a een voorstelling. — De bij het uitkomen
witte triunguline (zie fig. 6) kleurde na enkele uren tot de
normale zwarte kleur uit en bleef in gevangenschap in droge
atmospheer zonder eenig voedsel gem. 37 dagen in leven,
in vochtige atmospheer gem. 18 dagen. Voor een gedetail-
leerde beschrijving van de triunguline moge naar het artikel
van ROEPKE l.c. worden verwezen.

Bij een Valanga-eierenpakket gebracht boort de triunguline
zich gewoonlijk onmiddellijk daarin en begint direct de
afzonderlijke eieren aan te vreten. Na:enkele dagen is de
omvang van het kleine larfje ongeveer tot het dubbele toe-
genomen en steken de witte intersegmentaire gedeelten sterk
af tegen de chitineuze zwarte gedeelten, ongeveer op de wijze
als dat bekend is van het opgezwollen achterlijf van de
koningin van sommige termieten-soorten. In teekening c is
een dergelijk larfje, dat gedurende twee dagen in een eihoopje

168 F. A. TH. H. VERBEEK, DE ONTWIKKELINGS-STADIA

gevoed werd, afgebeeld. Teekening 4 geeft het larfje weer
na de eerste vervelling, dus het caraboide stadium (18° toe-
stand van het tweede stadium, welke op den 5% dag plaats
had); 6 eieren uit het pakket waren toen geheel verteerd.
Op den 10% dag vervelde het larfje andermaals, waarmee
het eerste scarabaeoide stadium (2de toestand van het tweede
stadium, zie afbeelding e) was ontstaan. Ongeveer 15 eieren
waren toen uitgevreten. Op den 134" dag, nadat nog onge-
veer IO eieren waren uitgevreten, had weer een vervelling
plaats en kwam het 2de scarabaeoide stadium (3° toestand
van het 2% stadium) te voorschijn (zie afbeelding f). Op
den 16%" dag vervelde deze larve, na het geheele eieren-
pakket van ongeveer 50 eieren te hebben verteerd, ander-
maals en had zich het coarctate stadium gevormd, hetwelk
in teekening g en x respectievelijk van boven en terzijde
gezien is weergegeven. Deze vervelling heeft maximaal 20 cm
diep in den grond plaats in een eivormige cel, welke de
larve daags voor de vervelling aanlegt.

Hier dient te worden opgemerkt, dat het coarctate stadium
bij Mylabris pustulata THUNB. niet zooveel van het laatste
scarabaeoide stadium en het scolytoide stadium verschilt als
dit bi Epicauta ruficeps ILL. en volgens de literatuur ook
bij andere Zpicauta-soorten het geval is.

Wanneer het coarctate stadium droog wordt bewaard,
blijft het gedurende langen tijd — in vijf gevallen werd die
tijd tot 12 maanden gerekt — onveranderd en bewegingloos
liggen. Voegt men water toe, dan heeft na ongeveer een
maand een vervelling plaats en komt het in teekening z weer-
gegeven beweeglijke scolytoide stadium te voorschijn, dat
na IO dagen tot ongeveer twee maanden tot pop verandert.

De drie laatste stadia liggen dus buiten het sprinkhanen-
eierenpakket en dieper in den grond, zoodat het uitgesloten
is, dat men deze bij het inzamelen der eieren van Valanga
in handen krijgt. Hierin ligt de verklaring opgesloten van
het feit, dat ROEPKE indertijd en ook schrijver dezes in den
aanvang van zijn onderzoek deze stadia niet te zien kregen
en op een dwaalspoor werden gebracht.

Het caraboide- en het eerste en tweede scarabaeoide
stadium zijn helder botergeel; het scolytoide stadium is

VAN MYLABRIS EN EPICAUTA IN DE TROPEN. 169

lichter gekleurd en het coarctate stadium is bruin-okerkleurig.

De pop is in teekening 7 en & resp. van onder en van
ter zijde gezien weergegeven en de kever in /; de eerste is
been-wit. De kever is geheel zwart met uitzondering van
hetgeen in de teekening wit is, welke deelen helder steen-
rood zijn. |

Het afwerpen der pophuid geschiedt na 20 dagen.

Voor dien tijd, dus gedurende de periode, dat de kever
in de pophuid opgesloten ligt, heeft het volgende uitkleurings-
proces plaats. Op den 9%" dag worden de oogen geel en op
den 15%" dag zwart. De kaken beginnen op den 139 dag
bruin te worden en zijn op den 15% dag zwart. Op den
164" dag worden de kniegewrichten en op den 174 dag de
kop en de grenzen tusschen kop en thorax en die tusschen
de verschillende thoracaal-segmenten bruinzwart. Op den
19%" dag zijn kop, thorax, de twee laatste segmenten van
het achterlijf en de pooten geheel zwart en de overige deelen
nog been-kleurig, terwijl de voorvleugels doorschijnend-grijs
zijn met witte teekening op de plaats, waar deze later rood zijn.

Na het vervellen op den 20° dag kleuren de elytra zwart
uit, te beginnen met een zwarte contour langs de randen
en den naad. Het wit op de plaats waar zich bij den kever
de roode plekken bevinden wordt eerst créme-kleurig, daarna
geel en ten slotte rood. Eerst daags daarna wordt het nog
steeds been-witte abdomen zwart en pas vier dagen later
wordt de kever actief.

Voor zoover er in dit opstel geen gemiddelden zijn aan-
gegeven, hebben de cijfers slechts betrekking op afzonderlijke
waarnemingen. De gegevens zijn alle afkomstig van waar-
nemingen in 1931. Gedeeltelijk stonden verwerkte gegevens
ter beschikking, terwijl voor andere gedeelten moest worden
volstaan met cijfers van enkele waarnemingen, doordat de
beschikbare tijd niet voldoende was om het uitgebreide cijfer-
materieel nader te verwerken. Om dezelfde reden moesten
de gegevens van ’29, ’30 en het loopende jaar buiten be-
schouwing blijven.

Jacobsonella oudemansi nov. spec.
und termitobia Silv.

von

Dr. C. J. H. FRANSSEN.

SILVESTRI (1) beschrieb im Jahre 1910 eine javanische
termitophile Staphylinide, in welcher Art er sogenannte
eiertragende ( femzna ovigera) und trächtige Weibchen (femzna
gestans) unterscheidet: erstere sind nur schwach, letztere
jedoch so stark verbreitert, das sie eine fast kreisförmige
Gestalt zeigen. Nach SILVESTRI soll das Mannchen die Ge-
stalt des Weibchens der ovigera-Form haben. Seltsamerweise
äussert sich SILVESTRI jedoch nicht darüber, ob er die ovzgera-
Form als eine Entwicklungsphase der gestans-Form betrachtet.

Weil beide Formen sehr verschieden gestaltet sind und
ausserdem manche weitere und beträchtliche Unterscheidungs-
merkmale zeigen, kann ich mich der Auffassung SILVESTRIS,
dass beide Formen zu derselben Art gehören, nicht an-
schliessen. Die Bedenken gegen SILVESTRIS Hypothese will
ich jetzt Punkt für Punkt vornehmen, und klarlegen, dass
die beiden Formen zwei gute Arten sind.

. Obschon SILVESTRI bemerkt, dass die Minotti und
& ovigera-Weibchen gleich gestaltet sind, so kommen so-
wohl Männchen der ovigera- als auch solche der geszans-Form
vor, wie sich aus dem Bau der Genitalien ergibt.

2. Zwischen den ovigera- und gestans-Formen kommen
keine Übergänge vor. Dieses festzustellen, untersuchte ich
etwa 400 Exemplare der ovzgera-Form aus Buitenzorg (West
Java), 20 aus Gedangan (Mittel Java) .und 20 Stück der
andern Form aus Gedangan.

3. Die gestans-Form ist flügellos, die ovigera-Form hat
stets gut entwickelte Flügel.

DR. C. J. H. FRANSSEN, JACOBSONELLA U.S.W. M7

4. Aus Figur 3 und 4 geht deutlich hervor, dass das
letzte Abdomensegment der weiblichen ovzgera-Form ganz
anders gestaltet ist, als das der gestans-Form des nämlichen
Geschlechts. Dieses Merkmal ist konstant, was eine genaue
Untersuchung zahlreicher Mazerationspraeparate auswies.

5. Die Kiefertaster der beiden Formen (Figur 5 und 6)
sind verschieden gestaltet.

6. Das männliche Kopulationsorgan der gestans-Form ist
kurz gestielt, so dass dieser Kôrperteil ein wenig hervorragt.
Nicht so bei der ovigera-Form.

7. Die gestans-Form hat am Abdomen kleine, eigentüm- .
liche, chitinöse Verdickungen (dzsczculz), welche scheibenartig
und behaart sind. Bei der ovigera-Form fehlen diese Kör-
perchen.

Obige Argumente haben meines Erachtens genügend Be-
kraft dafür, dass hier zwei Arten vorliegen. In Erwägung,
‘dass SILVESTRI (I) den grössten Teil seiner Beschreibung
der ovigera-Form widmet und auch KEMNER (2) über diese
Form schon eine kurze Veröffentlichung schrieb, reserviere
ich dem ovigera-Typus den Namen Facobsonella termitobia
SILVESTRI, während der gestans-Typus dem Herrn Dr. J. Th.
OUDEMANS, dem Vorsitzenden der „Nederlandsche Entomo-
logische Vereeniging” zu Ehren den Namen Yacobsonella
oudemansi FRANSSEN tragen soll.

Für die Beschreibung der Zermzlobia SILV. verweise ich
nach SILVESTRIS Originalbearbeitung.

Jacobsonella ondemansi nov. spec.

Beschreibung. Färbung dunkelbraun; verbreiterter Teil
weiss oder gelblich; disciculi hell rotbraun. Ober- und Unter-
seite stark abgeflacht. Kopf deutlich abgeplattet, nur um ein
wenig länger als breit: Seiten fast parallel mit stumpf ge-
rundeten Ecken. Augen ziemlich gross; die verhältnismäszig
langen und dicken Fühler haben 11 Glieder. Das Scutellum
ist zum Teil durch die Elytra bedeckt: es hat eine nahezu
eiförmige Gestalt. Die Elytra tragen einige kräftige Haare
und sind ein wenig länger als breit. Flügel sind nicht vor-
handen. Das Prosternum ist fast trapezförmig. Das Mesonotum :
ist vorderseitig leicht eingebuchtet und springt an der Hin-

DR. C. J. H. FRANSSEN, JACOBSONELLA |

172

O
EJ
di
sj
a

Fig. 2. — Facobsonella termitobia
SILY. &' 12.5: I. del.

Fig. 1. — Facobsonella oudemansi

FRANSSEN d' 12.5: 1. del.

Fig. 3. — Letztes Abdomensegment von
Facobsonella oudemansi FRANSSEN.
d 85:1. del.

Fig.4. — Letztes Abdomensegment von
Facobsonella termitobia SILV. d' 85 : 1. del.

3
Fig. 5.— Kiefer- Fig. 6. -— Kiefer-
palpe von Facobso- palpe von Facobso-
nella oudemansi nella termitobia

SILV. a 85 : 1. del.

FRANSSEN. d' 85:1
del.

OUDEMANSI NOV. SPEC. UND TERMITOBIA SILV. 173

terseite stumpfwinklig vor: es tràgt ziemlich viele und lange
Borstenhaare. Das Metasternum ist zu beiden Seiten leicht
eingebuchtet; aus der Mitte der Hinterseite springt eine
kurze, fast trapezförmige Verlängerung vor. Vorder- und Mit-
tel-Hiften sind lang und schlank. Die schlanken Schenkel
sind oben an der Innenseite ein wenig ausgehöhlt; Schienen
und Tarsen sind lang und schlank; die Vordertarsen sind
4-gliedrig: Mittel- und Hintertarsen 5-gliedrig. Die Tarsen
endigen in zwei lange, dünne, scharfe und gebogene Klauen,
zwischen denen sich ein langes Borstenhaar befindet. Das
Männchen hat Gestalt und Dimensionen des Weibchens.
Maasse einiger wichtigen Körperteile:

Länge des Körpers 3.1 mm, Breite des Abdomens 2.5 mm,
Länge der Fühler 1.5 mm.

Typen und Paratypen obiger Beschreibung befinden zich
in meiner Sammlung.

Biologie. Das von SILVESTRI (I) beschriebene Material
wurde von EDWARD JACOBSON bei Semarang (Mittel Java)
in Nestern der Zermes malayanus HAv. (= Macrotermes
gilvus HAGEN) gesammelt. Voriges Jahr habe ich zahlreiche
Nester des Macrotermes gilvus HAGEN in Buitenzorg und
Umgebung ausgraben lassen, jedoch ist es mir, ebenso wenig
wie KEMNER (2) gelungen hier diese Art zu finden, wohl
aber zahlreiche Exemplare der Facobsonella termitobia SILV.

Im Oktober 1931 liess Herr VERBEEK in Gedangan eine
Anzahl Pilzgärten der Macrotermes gilvus HAGEN ausgraben,
in denen ro Weibchen und ro Männchen dieser Art gefunden
wurden. Bei den Pilzkuchen fand er aber leider keine König-
innenzellen, sodass nicht festgestellt werden konnte, ob sie
wie die verwandte Facobsonella termitobia SILV. diese Zellen
bevorzugt.

Jacobsonella termitobia SILV.

Biologie, Diese Art ist in Buitenzorg sehr zahlreich in
Nestern der Macrotermes gilvus HAGEN und weniger allge-
mein in solchen der Odoutotermes javanicus HOLMGREN. Es
scheint, dass die Käfer sich vorzugsweise in den Königinnen-
zellen aufhalten, doch fand ich sie auch regelmässig in den
Pilzgärten. Per gzlvus-Nest fand ich bis höchstens 25 Exem-

174 DR. C. J. H. FRANSSEN, JACOBSONELLA U.S.W.

plare, per Odontotermes-Nest eine maximale Anzahl von 12.
Welche die Beziehung zwischen Käfern und Termiten ist,
konnte ich nicht feststellen; die kràftigen Mundteile aber
rechtfertigen das Vermuten, dass sich diese Kafer ebenso
wie die der anderen Art mit Termiteneiern nähren. Eier,
Larven und Puppen wurden nicht gefunden, obwohl ich
zahlreiche Macrotermes- und Odontviermes-Nester untersucht
habe. Die numerische Stärke der Weibchen ist ungefähr um
3-mal grösser als die der Mannchen.

Diesen Käfer fand ich selbst in Buitenzorg und Gedangan,
während KEMNER (2) ihn auf Madoera antraf. Das Material
von SILVESTRI (1) stammte aus Semarang.

Zum Schluss fühle ich mich gedrungen Herrn Jhr. W.C.
VAN HEURN meinen verbindlichsten Dank auszusprechen, für
die Übersetzung von SILVESTRIS Veröffentlichung aus dem
Italienischen ins Holländische und Herrn OOSTERMAN zu
Buitenzorg für die Übersetzung dieses Aufsatzes ins Deutsche.

LITERATURVERZEICHNIS.

I. F. SILVESTRI. Due nuovi ospiti del Zermes malayanus
Hav. di Giava. Bull. Lab. Zool. gen. e. agr. Portici Vol.
V, 1910.

2. N. A. KEMNER. Javanische Termitophilen I. Entomolo-
gisk Tidskrift, Haft 2, 1925.

Bijdrage tot de kennis van de
Zoöcecidiën in de omgeving van Haarlem

door

G. L. VAN EYNDHOVEN.

es
1132,

De omgeving van Haarlem heeft in menig opzicht een
goeden naam bij de natuurhistorici. Op velerlei gebied kan
men een groote verscheidenheid van planten- en dieren-
leven aantreffen en de uitgestrekte, door Duinwaterleiding
en particulieren gereserveerde terreinen maken een betrek-
kelijk ongestoorde ontwikkeling van vele soorten mogelijk.

Ook op het gebied van galvormingen is hier veel te
vinden. Ik heb tot dusver ruim roo zoöcecidiën aange-
troffen en het was een geschikte gelegenheid, hiervan in
dit nummer een kort overzicht te geven. Het spreekt van-
zelf, dat buiten deze soorten nog vele andere te vinden zijn.

Wat de nomenclatuur betreft, heb ik mij geheel gehouden
aan het werk van H. Ross: Pflanzengallen Mittel- und
Nordeuropas, 2° druk, 1927, en slechts in enkele gevallen
ter verduidelijking synoniemen vermeld.

Achter iedere soort heb ik het nummer aangegeven,
waaronder deze in het werk van ROSS is beschreven.

Volledigheidshalve heb ik bij soorten met wisselgeneratie,
waarvan ik tot dusver slechts één vorm heb aangetroffen,
de correspondeerende vorm tusschen | | vermeld, omdat wel
met zekerheid kan worden aangenomen, dat ook deze in
onze omgeving voorkomt.

In gevallen, waar twee diersoorten dezelfde gal veroor-
zaken en het mij niet mogelijk was den verwekker te deter-
mineeren, heb ik beide namen aangegeven en deze door
een accolade verbonden.

176 G. L. VAN EYNDHOVEN, BIJDRAGE TOT DE KENNIS

Acer Pseudo-platanus L.
Contarinia acerplicans Kieff. (23).
Eriophyes macrorrhynchus typicus Nal. (26).
Eriophyes macrochelus pseudoplatani Corti. (32).
Eriophyes macrochelus Nal. (40).
Galmyt. (41).
Aegopodium Podagraria L.
Trioza aegopodii F. Lw. (90).
Aphis podagrariae Schrk.? (or).
Agropyrum junceum P. B.
Isthmosoma hyalipenne Walk. f. maritima Hed. (roz).
Alnus glutinosa GAERTN.
Epiblema tetraquetrana Haw. (148).
Eriophyes laevis typicus Nal. (152).
Dasyneura alni F. Lw. (154).
Jaapiella clethrophila Ruebs. (155).
Eriophyes laevis inangulis Nal. (E. nalepai Fockeu) (162).
Eriophyes brevitarsus typicus Nal. (165).
Betula TRN.
Eriophyes rudis calycophthirus Nal. (426).
Semudobia betulae Winn. (427).
Massalongia rubra Kieff. (435).
Eriophyes rudis longisetosus Nal. (440).
Buxus sempervirens L.
Psylla buxi L. (506).
Cerastium arvense L.
Aphis cerastii Kalt. (668).
Chenopodium album L.
Aphis atriplicis L. (684).
Corylus Avellana L.
Eriophyes avellanae Nal. (786).
Crataegus L.
Dasyneura crataegi Winn. (805).
Eriophyes piri Pagst. (809).
Anuraphis ranunculi Kalt. (812).
Eriophyes goniothorax Nal. (814).
Euonymus europaeus L.
Aphis fabae Scop. (1003).

VAN DE ZOÖCECIDIËN IN DE OMGEVING VAN HAARLEM.

Fagus silvatica L.

Hartigiola annulipes Htg. (1016).
Phyllaphis fagi L. (1021).

Filipendula ulmaria.

Dasyneura ulmariae Br. (1055).

Fraxinus excelsior L.

Psyllopsis fraxini L. (1080).
Dasyneura acrophila Winn. (1083).

Galium L.

Geocrypta galii H. Lw. (1122).
Eriophyes galii Karp. (1127).

Glechoma hederacea L.

Aylax latreillei Kieff. (1193).
Aylax glechomae L. (1194).
Rondaniella bursaria Br. (1195).

Hypericum perforatum 1.
Dasyneura hyperici Br. (1302).

Ligustrum vulgare L.

Siphocoryne ligustri Kalt. (1474).

Lontcera L.

Hyadaphis xylostei Schrk. (1516).

Nasturtium R. BR.

Zie Roripa.

Papaver TRN.

Aylax papaveris Perris (1691).

Phragmites communis TRIN.

Lipara lucens Meig. (1750).

Picea VI, |
Chermes abietis L. (1765).

Pinus silvestris L.

Evetria resinella L. (1791).

Pirus aucuparia GAERTN.
Eriophyes piri Pagst. (1806).
Eriophyes piri variolatus Nal. (1807).

Polygonum amphibium L.
Wachtliella persicariae L. (1886).

Populus nigra L.

Pemphigus bursarius L. (1922).
Pemphigus spirothecae Pass. (1925).

177

12

178 : G. L: VAN EYNDHOVEN, BIJDRAGE TOT DE KENNIS

Pemphigus filaginis Fonsc. (P. marsupialis Courch.)(1930).

Thecabius affinis Kalt. (1944).

Thecabius affinis Kalt. (....) Rolling van bladrand door
stammoeder.

Populus tremula L.

Phyllocoptes populi Nal. (1955).
Phyllocoptes aegirinus Nal. (1956).

Potentilla reptans L.

Xestophanes potentillae Vill. (1967).

Prunus padus L.

Eriophyes padi Nal. (2000).
Rhopalosiphum avenae F. (2012).

Pteridium aquilinum KUHN.

Dasyneura filicina Kieff. (2025).
Dasyneura pteridicola Kieff. (2026).

Quercus Robur L. en sessiiflora SM.

A. Op de wortels. |
Biorrhiza pallida Ol. 99 (B. aptera Bosc.) (2034).
[Andricus quercus-radicis F. QC (2035)].

Br Op de knoppen:

Trigonaspis megaptera Pz. 9g (2036).

Andricus fecundator Htg. GQ (2039).

Neuroterus aprilinus Gir. 9g (2040).

Andricus glandulae Schck. 99 (2041).

[Andricus curvator Htg. QQ (A. collaris Htg.)(2043)].

Andricus albopunctatus Schlchtd. 99 (2046).

Andricus inflator Htg. 99 (A. globuli Htg.) (2047).

Andricus quercus-ramuli L. 99 (A. autumnalis Htg )
(2048). i

Trigonaspis megaptera Pz. 9g (2053).

| Biorrhiza pallida Ol. Qo (2055).

Cynips kollari Htg. 99 (2056).

Andricus solitarius Fonsc. QQ (2070).

Trigonaspis megaptera Pz. Qo (2076).

Diplolepis quercus-folii L. 9g (D. taschenbergi Schlchtd.)
(2080).

Diplolepis longiventris Htg. OZ (D similis Adi.) (2081).

C. Aan het einde der takken.

Geen gallen.

VAN DE ZOÖCECIDIËN IN DE OMGEVING VAN HAARLEM. 179

D. Aan stam en takken.
Andricus inflator Htg. 9g (2089).
Andricus quercus-radicis F. Q% (A. trilineatus Htg.)
(2094).
[Andricus quercus-corticis L. Qo (A. gemmatus Adl.)
(2095)].
[Andricus ostreus Gir. 9g (A. furunculus Bey.) (2096)].
Andricus quercus-corticis L. QQ (2097).
Andricus quercus-radicis F. QQ (2098).
E. Aan de bladeren.
Andricus quercus-radicisF.9g7(A.trilineatusHtg.)(2105).
Andricus testaceipes Htg. 9g (2106).
[Andricus curvator Htg. Qo (2107)].
Andricus ostreus Htg. 99 (2108).
Trigonaspis megaptera Pz. QQ (T.renum Htg.) (2109).
Diplolepis quercus-folii L. 99 (2110).
Diplolepis longiventris Htg. 99 (2112).
Neuroterus numismalis Fourc. 99 (2117).
Neuroterus albipes Schck. QQ (N. laeviusculus Schck.)
(213):
Neuroterus quercus-baccarum L. 99 (N. lenticularis Ol.)
(20):
Neuroterus albipes Schck. 9 g' (2125).
Andricus curvator Htg. 9 & (2130).
Neuroterus quercus-baccarum L. © 4 (2131).
[Neuroterus numismalis Fourc. 9g (N. vesicator
Schlchtd.) (2134)].
Macrodiplosis dryobia F. Lw. (2136).
F. Aan de mannelijke katjes.
Neuroterus quercus-baccarum L. © gd (2146).
Andricus quadrilineatus Htg. 99 (2148).
Andricus quercus-ramuli L. 9 & (2150).
_Neuroterus aprilinus Gir. QQ (N. schlechtendali Mayr)
(ZS
[Andricus fecundator Htg. © 4 (A. pilosus Adl.) (2156)].
Ribes rubrum L.
Myzus ribis L. (2282).
Roripa silvestris R. Br.
Dasyneura sisymbrii Schrk. (2293).

180 G. L. VAN EYNDHOVEN, BIJDRAGE TOT DE KENNIS

Rosa TRN.
Rhodites rosae L. (2301).
Rhodites mayri Schlchtd. (2305).
Rhodites spinosissimae Gir. (2309).
Rubus L.
Diastrophus rubi Htg. (2320).
Salix TRN.
(Euura saliceti Fall. (2366).
(Euura atra Jur. (2367).
Rhabdophaga rosaria L. (2382).
Pontania collactanea Foerst. (2395).
Iteomyia capreae major Kieff. (2416).
Pontania capreae L. (P. proxima Lepel.) (2426).
Pontania femoralis Cam. (2429).
Pontania viminalis L. (P. salicis Christ.) (2430).
Pontania pedunculi Htg. (2432).
Iteomyia capreae Winn. (2438).
Sambucus nigra L.
Epitrimerus trilobus Nal. (2465).
Sonchus TRN.
Cystiphora sonchi F. Lw. (2661).
Sorbus L.
(ENS PONS
Spiraea TRN.
Zie Filipendula.
Tilia L.
Contarinia tiliarum Kieff. (2768).
Dasyneura tiliamvolvens Ruebs. (2774).
Eriophyes tiliae typicus Nal. (2778).
Eriophyes tetratrichus bursarius Nal. (2781).
Eriophyes tetratrichus stenoporus Nal. (2782).
Eriophyes tiliae liosoma Nal. (2786).
Triticum TRN.
Zie Agropyrum.
Ulmaria TRN.
Zie Fulipendula.
Ulmus L.
Eriosoma lanuginosum Htg. (2340).
Eriosoma ulmi L. (2841).

VAN DE ZOÖCECIDIËN IN DE OMGEVING VAN HAARLEM. 181

Tetraneura ulmi Deg. (2844).

Eriophyes filiformis typicus Nal. (2848).
Urtica dioica L.

Dasyneura urticae Perris. (2854).
Veronica Chamaedrys L.

Jaapiella veronicae Vallot (2892).
Vicia Cracca L.

Dasyneura viciae Kieff. (2942).

Tenslotte galvorming op vele planten door Philaenus spu-
marius L.

Twee jaren
vlindervangst met electrisch licht

door

H. COLDEWEY.

Over de vangst van Macrolepidoptera Heterocera in Twello
met behulp van electrisch licht, ter sterkte van 400 kaars,
heb ik eenige mededeelingen gedaan in de twee laatste
Wintervergaderingen der N. E. V.; om herhalingen te ver-
mijden, zou ik gaarne naar de Verslagen dier vergaderingen
willen verwijzen. Ik sprak daar voornamelijk over de resul-
taten van de vangst; thans wil ik trachten na te gaan,
of wij, door vergelijking van de in de jaren 1930 en 1931
verworven gegevens, mogelijk reeds tot eenige algemeene
conclusies kunnen komen, al ontveins ik mij niet, dat
de tijd van geregelde waarneming — twee jaren — daar-
voor feitelijk te kort is. Toch ontleenen deze gegevens m.i.
eenige belangrijkheid aan de regelmatigheid der waarne-
mingen, daar ik in die twee jaren bijna geen enkelen,
eenigszins behoorlijken, avond oversloeg. Want welk ento-
moloog is in de gelegenheid, avond aan avond naast zijne
lamp in de badkamer te gaan zitten, zonder den huiselijken
vrede in gevaar te brengen ? En wie kan rustig tot één of
twee uur ’s nachts doorvangen, die den volgenden ochtend
vroeg frisch aan zijne dagelijksche taak moet beginnen ?
Wiens woning is zóó gelegen, dat hij ongehinderd zijn licht
kan laten schijnen — letterlijk bedoeld ! — over velden en
weiden, eenige kilometers ver? Niet ieder woont in eene
streek, die voor vlinders gunstig is (denk aan het „arme!
Schovenhorst !), en weinigen zullen tijd hebben een om-
vangrijken buit den volgenden dag geheel te ,,verwerken”,
wat, bij rijke vangsten in eene gunstige periode, toch zeer

H. COLDEWEY, TWEE JAREN VLINDERVANGST ENZ. 183

wenschelijk is. Zoo geloof ik dus eene werkzaamheid te
hebben verricht, waartoe slechts een heel enkele in staat
wordt gesteld.

Inde E: B. deel. VII; blz. 182—=208; schreef@De TE.
OUDEMANS een interessant artikel over vlindervangst met
behulp van electrisch licht, te Putten beoefend in het jaar
1926, maar met de waarneming werd eerst op 27 Mei een
aanvang gemaakt; diens veel omvangrijker en meer in bijt
zonderheden afdalende aanteekeningen over 1927 en (vooral)
1928 zijn tot heden niet gepubliceerd. Ook leverde Ir. T. H.
VAN WISSELINGH in E. B. VII, blz. 413—421, eene belang-
rijke bijdrage over vlindervangst op licht in Haarlem en
omgeving in 1928; het beste vangterrein, de wachthuisjes
langs de tramlijn Haarlem— Zandvoort, ontdekte hij echter
pas omstreeks half Juni. Mijne waarnemingen, over twee
volle jaren op dezelfde plaats gedaan, omvatten dus een
heel wat ruimer tijdperk en worden in omvang en volledig-
heid, naar ik meen, slechts overtroffen door de zeldzaam
uitgebreide en nauwkeurige waarnemingen van de vangst
„op smeer’ van ons overleden medelid P. TUTEIN NOLTHE-
NIUS, waarvan ik later eene uitgewerkte lijst hoop te pu-
bliceeren.

Thars overgaande tot mijne waarnemingen over 1930 en
’31, geef ik, als basis voor de verdere beschouwingen, een
vergelijkend overzicht van het aantal soorten Macrolepido-
ptera naar hun eerste verschijnen op licht te Twello, gerang-
schikt naar de verschillende maanden (waarbij ik Jan. en
Hebweeals--cene hebieerekend vevenals/ Nov. en’ Dec:)Ken
onderverdeeld in drie groepen: Noctuidae, Geometridae,
Overige Heterocera. (Zie tabel volgende pagina).

Wat ons in dit overzicht het eerst opvalt, is wel het ge-
ringe verschil in de totaal-cijfers over het geheele jaar. Zien
we in de opgaven van het Kon. Ned. Meteorologisch Insti-
tuut te De Bilt, dat in 1930 gemiddeld over het geheele
jaar de temperatuur 0.6 graad Celsius te hoog was en in
193I 0.3 graad te laag — een onderling verschil dus van
bijna 1° C. —, dan kan daaruit waarschijnlijk voldoende
de kleine achterstand in 1931 (of de voorsprong van 1930)
verklaard worden. Deze achterstand is voornamelijk aan de

184 H. COLDEWEY, TWEE JAREN VLINDERVANGST

Overige

Noctuidae. Geometridae. Tezamen.

Heterocera.

1930 | 1931 | 1930 | 1931 | 1930 | 1931 | 1930 | 193I
Jan.—Febr. . 2 I | 4 2 | 0 lo) 6 | 3
Maarten 302% 8 3 4 3 I (6) 13 6
Aprile tn ent 8 9 10 5 7 I 25 15
NICE | LEO 24 40 40 19 24 89 88
OM eee 1739 36 44 42 19 12 102 90
Ul ear io 27 23 35 20 27 79 89
MISES) 2 2202217 15 6 I 6 o) 33 16
September. . 7 6 3 fo) (o) I IO 7
October. I 9 3 9 (o) (o) 4 18
Nov.— Dec. . (6) (6) (o) I (6) (0) (o) I

152 130 137 138 72 65 361 333

Noctuiden te wijten, die in ’t algemeen meer warmte schijnen
te behoeven dan de Geometriden. We bemerken dit ook
op warme avonden met snelle afkoeling: dan komen de
uilen heel wat vroeger naar binnen dan vele soorten der
spanners. Dat Juni ’30 eene extra-warme maand was (2.9
graad C. boven normaal), zien we dadelijk uit het hooge
eindcijfer 102; de schade, die de slechte Augustus ’31 ons
bracht, werd later door October — eerste helft zacht of
warm — voor een groot deel vergoed. Zoo kunnen we de
onderlinge verschillen in temperatuur weerspiegeld vinden
in het meer of minder sterk optreden van nieuwe soorten.

Verreweg de beste maanden zijn Mei, Juni en Juli;
Augustus is al veel minder. De helft van het totaal-aantal
werd in 1930 op 12 Juni overschreden, in 1931 op 21 Juni,
zoodat de officieele lente reeds de helft van alle soorten
of nog meer opleverde. Na afloop van het eerste halfjaar,
dus op r Juli, had reeds ten naasten bij twee derde ge-
deelte der soorten zich vertoond; voor het tweede halfjaar
bleef maar één derde over. Of dit nu elk jaar zóó zal zijn,
is nog de vraag. Eene ongunstige lente en een koude voor-
zomer, zooals we dit jaar beleven, zullen allicht opschuiving
naar latere data teweegbrengen. Maar toch zal, geloof ik,
het verschil niet groot zijn: een paar warme dagen kunnen
wonderen doen!

Onder welke omstandigheden nu kunnen we in het goede

MET ELECTRISCH LICHT. 185

jaargetijde eene rijke vangst verwachten? Deze vraag is
door Ir. VAN WISSELINGH beantwoord in E. B. VII, blz. 414
en 415, en met zijne meening ben ik het in hoofdzaak
eens. Eene temperatuur beneden normaal is ongunstig, zoo-
als wel van zelf spreekt. Komt hier nog heldere maan bij,
dan zal men bijna niets zien verschijnen. Maar heldere maan
bij hooge temperatuur en gunstigen wind is, naar mijne
ervaring, geen beletsel voor een flinken buit. Staat de wind
op het geopende raam, waarbij men zijne lamp heeft ge-
plaatst, dan blijkt die wind, zelfs bij geringe sterkte, een
groot nadeel te vormen. Verder schijnt het mij toe, dat
Noordenwind altijd een ongunstige factor is. Geen wonder
dan ook, dat VAN WISSELINGH op avonden, dat de wind
op de open zijde van de tramhuisjes was gericht — die
open zijde ziet bovendien uit op het Noorden ! — minder
vond dan op andere avonden. Zijne opvatting, neergelegd
in den zin: »Bij stil weer is een grootere vangst te ver-
wachten dan bij winderig weer’, durf ik maar niet zoo te
onderschrijven. Mijn raam ligt ongeveer op W.N.W., en
mijne allerbeste avonden krijg ik bij krachtigen wind
uit O. tot Z. (die gewoonlijk ook veel warmte aanvoert).
Hierdoor kom ik tot de vraag: waarom vliegen de vlin-
ders naar het licht? Is die lamp voor hen zoo iets als de
zon, en zoeken zij in haar schijnsel de rust, die ze gewoon
zijn overdag te genieten? Bekend is, dat de meeste vlinders
twee tot vier uur na zonsondergang binnenkomen — mogelijk
zijn ze dan al moe-gevlogen — en dat ze meestal spoedig
gaan stilzitten, buiten het bereik van de felle lichtstralen.
Dooft men het licht, na het raam te hebben gesloten, en
keert men na een half of een heel uur in het vangvertrek
terug, dan zal men zien, dat maar een klein deel der vlin-
ders in de duisternis weer aan het vliegen is gegaan; de
meeste zijn blijven rusten. Pas tegen zonsopgang gaan vele,
voornamelijk Noctuiden, zich wat meer verschuilen. Ook
geloof ik, dat behoefte aan beschutting en veiligheid eene
rol speelt, als zij de lichtbron opzoeken. Bij naderend onweer,
tegen hevige regenbuien, bij snel opkomenden nevel stroomen
de vlinders vaak in groote aantallen naar binnen: waar de

29

»Zon” ‘schijnt, zal hen geen regen, mist of koude kunnen

186 H. COLDEWEY, TWEE JAREN VLINDERVANGST

deren. Of er ook eene ,,geheimzinnige” aantrekkingskracht
bestaat van het licht op insecten en andere dieren (hazen
b.v.) en of we daar eene verklaring van zouden kunnen
geven, dat zijn vragen, waarop ik het antwoord schuldig
moet blijven.

Verder kan ik nog enkele aanvullingen brengen op het-
geen Dr. J. TH. OUDEMANS in zijn bovenvermeld artikel op
blz. 185 heeft medegedeeld over de kwestie, of mannetjes
en wijfjes gelijkelijk op licht afkomen, ja dan neen. In ’t
algemeen vormen de mannetjes wel de meerderheid, maar
het aantal wijfjes is toch niet gering. 'k Zal mij voor bijzon-
derheden tot enkele familiën beperken. Van vele genera der
Notodontidae verschijnen af en toe ook enkele wijfjes; by
Lymantriidae en Lasiocampidae komt dat maar zelden voor.
Onder de Drepanidae heb ik het meest wijfjes aangetroffen
van Cilix glaucata Sc. Merkwaardig zijn bi de Geometridae
de groote verschillen tusschen de talrijke soorten van het
ééne genus Tephroclystia (Eupithecia). Terwijl bij vele
soorten het aantal wijfjes overwegend is (b.v. bij oblongata
THNBG., linariata F., subnotata HB., succenturiata L. en
subfulvata Hw.), ziet men van andere bijna uitsluitend
mannetjes verschijnen (zoo bij insigniata HB, helveticaria B.,
exiguata HB. — van de laatste soort in 1930 op 50 gd
niet één 9 !). Bi] sommige soorten, als b.v. albipunctata Hw.,
vulgata Hw., nanata HB., abbreviata STPH., sobrinata HB.
en pumilata HB., is mij van een overwicht in aantal van
ééne bepaalde sekse op de andere nooit veel gebleken.

Wat het verschijnen van andere insecten dan vlinders op
het licht betreft: het is mij opgevallen, dat er van een
gelijk reageeren op atmospherische invloeden vaak geen
sprake is. Wel zullen op warme avonden, als de menschen
griezelen van al de „vieze beesten’, die om hunne lamp
cirkelen, gewoonlijk ook veel vlinders van de partij zijn ;
maar tal van malen gaat het anders. Bij den 14° Juli 1931
heb ik aangeteekend: „97 soorten, ontzaglijk veel ex. ; bijna
geen andere insecten”. Zeer opvallend is ook, dat van twee
opeenvolgende, voor vlinders vrijwel gelijke avonden —
22 Juni ’31: 45 soorten, omstreeks. 120 ex., en 23 Juni 31:
44 soorten, ongeveer IIS ex. — de eerste „veel en de

MET ELECTRISCH LICHT. 187

tweede ,,weinig’’ andere insecten bracht. Talrijke dergelijke
feiten zou ik nog kunnen opsommen, maar ik wil het hierbij
laten.

Ten zeerste hoop ik, deze studies nog geruimen tijd te
kunnen voortzetten, om nauwkeurige gegevens over minstens
tien jaren te verkrijgen. Want alleen door vergelijking van
uitgebreid feitenmateriaal zullen we algemeene couclusies
kunnen opstellen, die mogelijk van eenige waarde zouden
kunnen zijn.

On the red aberration of Troides
helena from Java.

By
Dr. KARL JORDAN, F.R.S., Tring.
(With plate 1).

The interchange of red, yellow and white in Lepidoptera
is a phenomenon observed in many species. The variation
is either geographical, sexual, or individual. Papilio coon F.
1793, for instance, is spotted with yellow in Java and with
red on the mainland; the spots of the hindwing of Papzlio
liris GODT. 1819 are red in the specimens from Timor and
Wetter and yellowish buff on Letti, Moa, Tenimber, etc. ;
the band of the hindwing of Papilio erlaces GRAY 1852 is,
in the female, red in Bolivia, yellow in Peru and white in
Ecuador.

Sexual dichromatism of this kind is particularly frequent
in Pieridae, sometimes the male being the paler sex, some-
times the female, the genera Pereute, Teracolus, Anthocharis,
Delias, etc., providing examples.

In the third category, that of individual di- and trichrom-
atism, there is a distinct difference in the frequency of the
colours, a problem which deserves a more thorough explic-
ation than can be attempted here. As a rule, in species
consisting in the same district of specimens with red markings
and specimens with vellow ones, the red form dominates
more or less in numbers; the same applies to yellow and
white. This difference becomes particularly striking in a
statistical examination of the colours of occasional aberrat-
ions, i. e. individuals different in colour from the great bulk
of the population. Among normally red-marked species yellow
specimens have been so often found that one may expect

DR. KARL JORDAN, ON THE RED ABERRATION ETC. 189

such specimens to turn up in any red-marked butterfly or
moth. On the other hand, red or orange individuals in a
normally yellow species (or yellow ones in a normally white
species) are comparatively very rare. As examples may be
mentioned: the yellow specimens of the white Pzerzs rapae
L. 1758; occasional individuals of the male of Papilio aegeus
ormenus GUER. 1829 with the forewing band yellow instead
of white; a male (in the Tring Museum) of the yellow Dercas
verhuelli HOEV. 1838, bright orange on the upperside of
the forewing. According to the material in our collection
the commoner direction of colour variation is from red to
yellow to white, and the much rarer direction from white
to yellow to red. |

I was reminded of this somewhat remarkable contrast
(already noted in 1879 by CHAS. OBERTHüR) in the frequency
between the upwards and the downwards development in
the colour scale by some Javan specimens of Trozdes helena
L. 1758 sent to me for examination by my friend Mr.J. B.
CORPORAAL. The specimens came from the collection of the
late P. J. VAN DEN BERGH Lzn., and are now in the Amster-
dam Museum. They are distinguished by the abdomen and
hindwings being more or less red instead of golden yellow.
Similar specimens have been recorded a few times:

BOISDUVAL, in Spec. Gén. p. 179 (1836), describes the red
female as Variété A and says that “he has seen only three
specimens of this variety”. He gives Sumatra and Java as
locality of the species, but does not state whence the var-
iety came.

OBERTHüR, in Etud. d’Entom. IV. p. 31. tab. 1. fig. 1
(1879), describes a male and a female from Java and figures
the female. He makes the interesting remark, confirmed by
me above, that “Cette variété parait très rare comme du
reste le retour au rouge de toutes les espèces plus générale-
ment jaunes. La variation inverse est beaucoup plus fréquente”.
He names this variety ab. rutilans.

In 1889, Zool. Jahrb. IV. p. 728, FICKERT mentions a red
male from Java.

PAGENSTECHER, in Jahrb. Nass. Ver. XLIII. p. 108 (1890),
describes two males from near Lawang, East Java, as Ornz-

190 DR. KARL JORDAN, ON THE RED ABERRATION

thoptera pompeus var. holzi, which name he sinks in 1894
as a synonym ab. rutılans OBERTH.

The Ornithoptera pluto FELD., in Verh. z.-b. Ges. Wien
p. 291 (1860), based on a single female without locality, was
erroneously treated by us in 1895 as being the same as
OBERTHUR’s rutilans. The white streaks on the underside
of the forewing, however, are as long as in Indian examples
and not as in Javan females. The specimen was most likely
obtained in East Sumatra, Malacca or North India.

We have a female of ab. rutilans from Malang, East Java,
about 1400 m., collected recently by Mr. C. OVERDIJKINK;
and there exist, no doubt, other specimens in collections.
Apart from the FELDER specimen, all the recorded ones
were found in Java, probably all in East Java. To my know-
ledge no similar specimens are known of any of the fairly
numerous other Zrozdes with golden hindwings.

At first sight one is inclined to regard the red colour of
these Javan specimens as being due to some outside chemical
influence comparable with the change of the yellow colour
of Pierids into scarlet, as occasionally happens in the cyanide
bottle. But as the colouring is shaded off very evenly towards
the distal and abdominal margins, without blotching and as
further the right and left hindwings are practically alike
and the colouring of the individual scales does not show
any sign of artificial interference, I do not think that the
red tint can have been produced after death. We must,
therefore, conclude that the chemistry of pigment production
in the live chrysalis from which a red specimen issued was
influenced by internal factors, such as the presence of micro-
organisms affecting metabolism, or by abnormal food of the
larva, or by exposure of the chrysalis at the critical stage
to some abnormal physical outside factor. Any of these
factors may have retarded the process of reducing the red-
brown colouring material to a yellow pigment and thus have
caused red to be deposited.

The extent and intensity of the red colour varies consi-
derably. The female in the Tring Museum, which I have
studied more closely than those submitted to me by Mr.
CORPORAAL, is less extended red than the one figured.

Pile

T. v. E. LXXV. Suppl.

OF TROIDES HELENA FROM JAVA. 191

In this Tring example many of the scales of the upper
layer on the upperside of the hindwing have the lateral
margins curled up, this being probably the effect of damp
air on the live butterfly. The red scales (varying from
Chinese orange to scarlet) are not confined to the upper
layer, nor are all the scales of ‘this layer red; we find red,
yellow and white ones mixed and sometimes lying side by
side. Many of the scales are tipped with the more intense
colour (the yellow scales with orange and the white ones
with yellow) and none are paler at the apex than in the
middle. In the portions of the distal area which appear
yellow to the naked eye there are scattered Chinese orange
scales in the upper and lower layers. The underside of the
hindwing, which is paler than the upper, bears likewise
yellow scales and Chinese orange ones, most of which
belong to the lower layer, the Chinese orange scales being
frequently covered by yellow and white ones, í.e. being
only partially exposed.

The underside of the abdomen is even more intensely
red than the hindwing. The red scaling and the red hairs
are undisturbed in our specimen. Towards the base of the
abdomen the yellow pigment is almost completely replaced
by scarlet.

The nearest approach to the scaling of Zrozdes helena is
found in 7° veetortae regis ROTHS. 1895, from Bougainville.
In this butterfly the golden green subapical patch of the
forewing is sometimes coppery red to a more or less great
extent. As there are within the patch some brown spots
consisting of decayed looking scales, there is à pathological
cause underlying the coppery colouration of the patch. But
the biochemical process is probably similar to that effecting
the colour of 7. helena helena ab. rutilans, The metallic
golden green colour of 7. victorzae is composite, consisting
of a structural blue and a pigmental orange, and this orange
is replaced by the ontologically earlier red-brown.

Description d'une
nouvelle espèce de Macronota Hofim.
provenant de Bornéo.

(Scarabaeidae : Cetoniinae)
par

F. T. VALCK LUCASSEN.

Macronota oudemansi n. sp.

Cette nouvelle espèce voisine de M.cervina WALL. est
d’une couleur jaune brunâtre en dessus et d'un jaune vif
en dessous. Poils de la même couleur. Les élytres portent
chacun une bande rouge, parallèle au côté latéral, reliant
l’épaule au calus apical.

Tête noire, luisante au milieu, les côtés bordés d’une
bande jaunâtre; ponctuation forte portant de longs poils,
très denses entre les yeux. Bord antérieur du clypéus légè-
rement émarginé, luisant et très finement ponctué.

Pronotum d’un jaune brunâtre, ayant des stries vermi-
culaires noires; une bande médiane noire interrompue au
milieu, la partie antérieure est plus longue et étroite que
la partie postérieure. Côtés latéraux courbés en avant du
milieu, parties postérieures presque droites; angles posté-
rieurs droits à sommet arrondi.

Epimères mésothoraciques d'un jaune vif couverts de poils
longs de la même couleur.

Scutellum grand, jaune brunâtre ayant une tache noire
au milieu entouré de stries noires.

Elytres d’un jaune brunâtre ayant chacun outre la bande
rouge mentionnée en haut, trois bandes noires, dont la
première, interrompue en deux endroits, longe la bande
rouge à l'extérieur; la seconde sur la première partie de

F. T. VALCK LUCASSEN, DESCRIPTION D'UNE ETC. 193

l’élytre de la base vers la suture, formant ainsi un fer a
cheval avec la bande de l’autre élytre; la troisième longe
le dernier tiers de la suture. Entre à la bande rouge et la
suture se trouvent des lignes droites, vermiculaires vers
l’apex. Poils jaunes et distincts, quoique moins denses et
moins longs que ceux du pronotum. Bords latéraux tout à
fait noirs.

Pygidium strié concentriquement, jaune brunâtre.

Dessous noir au milieu, luisant; ponctuation anguleuse,
plus dense chez le 5, poils longs, côtés jaunätres. 5

Tibias antérieurs tridentés dans les deux sexes.

Longueur 11 mm (tête et pygidium non compris).

Largeur 6 mm (aux épaules). |

Bornéo. 1300—1500 m. (MJOBERG).

Types «9 Coll. VALCK LUCASSEN. _

Je dédie cet insecte au Président de la Société Entomo-
logique des Pays-Pas, M. le Dr. J. TH. OUDEMANS.

13

Aanteekeningen over
de Entomo-fauna van het riviertje
de Aa in Noord-Brabant.

door
D. C. GEIJSKES.

Leiden.

Naast de onvolprezen vennen zijn ook de riviertjes en
beken in Brabant de aandacht van den hydro-entomoloog
ten volle waard. Niet alleen omdat ze nog zeer slecht zijn
onderzocht, doch ook omdat ze menigmaal de meest onver-
wachte verrassingen bieden. Mijn vroegere woonplaats te
Berlicum gelegen nabij het riviertje de Aa, bood mij gelegen-
heid te over, om langs en uit dit stroompje gedurende elken
tijd van het jaar materiaal te verzamelen. Zoodoende werden
langzamerhand een groot aantal gegevens bijeengebracht,
die mij belangrijk genoeg toeschenen om in wijder kring
bekend te maken. Het meest is verzameld in de omgeving
van Berlicum, gedurende de jaren ’27, ’28, ‘30 en’31, doch
mijn expedities strekten zich meermalen uit, eenerzijds stroom-
opwaarts tot Heeswijk, anderzijds stroomafwaarts tot ’s-Her-
togenbosch.

Het bedoelde stroompje is een type van een vlakte-riviertje,
dat haar oorsprong vindt in het hoogveen-landschap van de
Peel achter Asten en Deurne en haar weg in grillig kron-
kelenden lijn vervolgt tot aan ‘s-Hertogenbosch, waar het
zich vereenigt met de Dommel tot Dieze, die op haar beurt
haar water afvoert op de Maas. De omgeving bepaalt zich:
in hoofdzaak tot grasland, slechts in enkele gevallen vinden
we loofbosch tot aan den oever. De bedding is diep uitge-
slepen in den zandigen of leemhoudenden bodem tot een

D. C. GEIJSKES, AANTEEKENINGEN OVER DE ENZ. 195

diepte van !/,—3 M. en in breedte varieerend van 10—20 M.
De bodem bestaat grootendeels uit limoniethoudend zand,
waardoor het water bruin getint is van de ijzerbacterien.
In de sterkere stroomgedeelten is dit zand korrelig met
groote brokken limoniet er tusschen, terwijl in de stillere
gedeelten het fijne slib tot aanzienlijke modderlagen kan
bezinken.

De plantengroei kan zeer weelderig zijn; in de snelle
stroom groeien groote hoeveelheden Potamogeton, meer naar
den kant Pafrachium en Callitriche. In de stille gedeelten
Limnanthemum, Nuphar en Nymphaea met langs de oevers
een vegetatie-gordel van /rzs, Sparganium met Butomus en
Nasturtium. Riet treedt in sommige gedeelten zeer locaal
op en heeft dan de overhand.

Wat de insecten-fauna van dit belangwekkende stroompje
betreft, treden vier orden op den voorgrond. Dit zijn de
Ephemeroptera, Odonata, Trichoptera en de Diptera. Bij de veel-
vuldigheid heb ik me voorloopig moeten beperken tot slechts
enkele orden. Het zijn de Ephemeroptera, Odonata, Plecoptera,
en Zyechoptera, waarvan doorgaans het meeste is verzameld.
Voor de hieronder vermelde soorten zijn alleen die genoemd,
waarvan het voortbestaan in dit stroompje is geconstateerd
of moet worden aangenomen. Een studie van het larven-
materiaal ging hiermede natuurlijk hand in hand. Ofschoon
de lijsten voor aanvulling vatbaar blijven, zullen ze toch een
vrij volledige kijk geven op de insecten-fauna van dit stroom-
gebied wat betreft de hieronder nader besproken orden.

Speciaal voor de Trichoptera kunnen nog meerdere soorten
worden verwacht. Dat een dergelijk gedetailleerd onderzoek
met nauwgezetheid en regelmaat uitgevoerd zijn nut heeft
en nog velerlei verrassing biedt, moge blijken uit het feit,
dat naast vele minder gewone dieren drie nieuwe aanwinsten
voor de Nederlandsche fauna kunnen worden vermeld. Over
de resultaten van het materiaal der overige orden, hoop ik
te zijner tijd uitslag te geven.

Ephemeroptera.

Hiervan zijn mij de volgende soorten bekend geworden:
Heptagenia fuscogrisea RETZ. (= Ecdyonurus volitans EAT.).

196 D. C. GEIJSKES, AANTEEKENINGEN OVER DE

Heptagenia flava ROST.
> sulphurea MüLL.

Baétis scambus EAT.
Cloëon dipterum (L.) BENGTSSON.

» 2nscriplum BENGT.

» rufulum MüLL.
Leptophlebia vespertina L. (= L. Meyeri EAT.).
Ephemerella ignita PODA.
Caenis horaria L. (= C. dimidiata STEPH.).

Na ALBARDA en VAN DER WEELE is de belangstelling voor
deze insecten-groep geheel verflauwd, zoodat verdere faunis-
tische gegevens gedurende de laatste vijfentwintig jaren totaal
ontbreken. Hierdoor is onze kennis verouderd en geheel
verstoken van de nieuwere systematische inzichten in de
laatste decennien verkregen. Speciaal de resultaten van den
Zweedschen onderzoeker BENGTSSON, alsook de uitmuntende
bijdragen van ULMER en SCHOENEMUND verdienen bijzon-
dere vermelding, die eveneens voor onze fauna van zeer veel
belang zijn !). Zoo is door BENGTSSON voor het geslacht
Cloëon een nieuwe indeeling gegeven, waarbij een nieuwe
soort, znscriplum, is opgesteld, afgescheiden van de alom
verbreide species dıpferum, op grond van een aantal constante
kenmerken aan de hand van Zweedsch materiaal ontdekt.
Later werd zuscriptum op tal van plaatsen in Duitschland
gevonden; zoo wordt ze door ULMER opgegeven uit Thüringen,
Saksen en de omgeving van Berlijn, door SCHOENEMUND uit

1) BENGTSSON, S. „Beitrage z. Kenntn. d. paläarkt. Ephem.”, Lunds
Univ. Arsskr., N. T., 2, Bd. 5, 1909.
» Ent. Tdskr., p. 215, 1914.
» „Weitere Beiträge z. Kenntnis d. nordischen Eintags-
fliegen”, Ent. Tidskr. 1917. i
ULMER, G. ,,Uebers. ii. d. Gatt. d. Ephemeropteren nebst Bem. ù. einzige
Artens,,Stett. Ent. Zte Sr 1920)
» Ephemeropteren in Tierwelt Mitteleuropas, 1929.
SCHOENEMUND, E. Ephemeroptera in Die Tierwelt Deutschlands 19, 1930.
„Die Unterscheidung d. Eph. Gattung Heptagenia
u. Ecdyonurus”, Zool. Anz. 1930.
„Beitrage z. Kenntn. d. Nymphe v. Palingenia lon-
gicauda Oliv.”, Zool. Anz. 1929.
»Habroleptoides, eine neue Ephemeropteren-Gat-
tung”, Zool. Anz, 1929,

ENTOMO-FAUNA V. H. RIVIERTJE DE AA IN N-BRABANT. 107

den Eifel bij Röttgen, in het dal van de Sieg en Bröhl, en
is verder uit Europa bekend geworden van Oostenrijk, Noord-
Frankrijk, Gardameer en Rusland. (Volgens SCHOENEMUND).

Hare ontdekking hier te lande kon dus worden verwacht
en is thans een feit geworden door haar aantreffen langs de
Aa te Berlicum, waar den 29° Juli 1930 3 Jg en I Q door
mij werden verzameld. Stellig komt znscripfum nog op tal
van andere plaatsen in ons land voor, waar ze vroeger voor
dipterum is aangezien. De verschillen tegenover drpterum
bepalen zich vooral in de geringe grootte, de lengte van de
voorpooten der «4 (tibien 2 X de femora), de hooge cylinder-
vormige turbaan-oogen der g'g' en de scherppuntige „penis-
cover”, een uitsteeksel van het laatste sterniet, terwijl deze
kenmerken zich bij dipterum voordoen als: tibia 1)/, X de
femora, turbaan-oogen breeder dan hoog en sterk naar boven
divergeerend niet cylindervormig, de ,,peniscover’ stomp
driehoekig, niet langgerekt puntig.

Voor de overige soorten werd het voorkomen in ons land
reeds vermeld in de lijst van ALBARDA (Tijdschr. v. Ent. 32,
1889, pp. 211— 376) en VAN DER WEELE (Tijdschr. v. Ent,
50, 1907, pp. 121—128), waarbij Æphemerella ignita PODA
slechts voor Limburg staat opgegeven (Maastricht, Meerssen,
Fauquemont). Van de meeste soorten werden ook de larven
gevonden.

Odonata.

Over de libellen-fauna van dit riviertje bezit ik de nauw-
keurigste gegevens. Voor de volgende soorten is het voor-
komen in dit water geconstateerd :

Calopteryx splendens HARR.

(Lestes barbarus FABR.)

» virides VANDERL.
» sponsa HANSEM.

Platycnemis pennipes PALL.

Pyrrhosoma nymphula SULZ.

Ischnura elegans VANDERL

Agrion pulchellum VANDERL.

>» puella L.

Gomphus vulgatissimus L.

198 D. C. GEIJSKES, AANTEEKENINGEN OVER. DE

Gomphus pulchellus DE SELYS.

Somatochlora metallica VANDERL.

(Oxygastra curtisi DALE).

Orthetrum cancellatum L.

Libellula fulva MuLL.

Hieronder komen enkele typische vertegenwoordigers voor
van het stroomende water, waartoe behooren: Calopteryx,
Platycnemis, de beide Gomphus soorten, Somatochlora en
Oxygastra. Van de overigen planten de meesten zich zoowel
in stroomend- als in stilstaand water voort, dikwijls zelfs
met een voorkeur voor het laatste.

Voor twee der merkwaardigste en zeldzaamste vormen,
die hier voorkomen is hun voortplanting in de Aa nog niet
met zekerheid geconstateerd. Van de eerste, Lestes barbarus,
bekend als zich ontwikkelend uit zwak-stroomend water,
werd slechts 1 gx door LIEFTINCK aangetroffen den 22en
Juli 1925 nabij een beekje, dat weinig verder uitmondt in
de Aa, zoodat het vermoeden voor de hand ligt, dat ook
dit merkwaardige diertje een werkelijk bestanddeel uitmaakt
van de Aa-fauna. Deze zeldzame Zestes-soort is slechts van
enkele plaatsen uit ons land bekend, met name: Empe,
Wolfhezen, Winterswijk, Ginneken, Huibergen en Breda (zie
bine "Od: Needs WD arpa oen DIR P MOO) NIE NE
een Zuid-Europeesche soort, die door geheel Midden-Europa
slechts sporadisch wordt gevonden.

De tweede en merkwaardigste vondst is Oxygastra curtist,
die ondanks het feit, dat ze telkenjare werd teruggevonden
nog niet in haar larvale toestand is achterhaald. Hiervan
is echter bekend, dat ze zich in haar eigenlijke woongebied
in Zuidwest-Europa met groote voorliefde ophoudt langs
riviertjes in boschrijke omgeving, ofschoon MARTIN (»Les
Odon. d. dép. d. l’Indre”, Rev. d. Ent. 1886) haar voor
Midden-Frankrijk ook uit moerassige streken vermeld. i

Deze nieuwe aanwinst voor onze fauna werd voor het
eerst door mij ontdekt langs het loofbosch van de „Stille
Wamberg” te Berlicum op een kleine kilometer afstand van
de Aa (zie ook Ent. Ber. Dl. 8, no. 147 Jan. 1926). In 1928
werd veel verder stroomopwaarts, nabij het gedeelte van de
Aa wat is gekanaliseerd bij het graven van de Zuid-Willems-

ENTOMO-FAUNA V. H. RIVIERTJE DE AA IN N-BRABANT, IGO

vaart en de naam draagt van de „Rechte Aa”, een zeer
jong exemplaar van deze soort buitgemaakt. Een onmid-
dellijk ingesteld onderzoek van de oeverplanten naar de
exuvie, heeft echter geen resultaat opgeleverd, doch deze
waarneming heeft me des te meer gesterkt in de meening,
dat we de broedplaats van deze merkwaardige Corduliine
in de Aa hebben te zoeken. In België is Oxygastra ge-
vonden aan de Lesse bij Furfooz, uit Engeland is ze bekend
van Hampshire, Devonshire en Dorsetshire, zelf trof ik haar
aan in Zuid-Zwitserland en is ook uit Italië bekend. In
Duitschland schijnt ze- niet voor te komen, evenmin in
Denemarken en de Scandinavische landen, zoodat ze ver-
moedelijk hier in ons land haar noordgrens bereikt.

Plecoptera.

Hiervan zijn slechts 2 soorten waargenomen:
Nephelopterya nebulosa L. (= Taeniopterya nebulosa L.).
Nemura variegata OLIV.

Van de eerst genoemde werd reeds 11 Maart 1927 I 9
aangetroffen, terwijl de laatste individuen tot begin Mei te
vinden waren. Gedurende de eerste zonnige dagen ín April
vormde ze in dat jaar een gewone verschijning. Van Vemura
variegata bezit ik slechts I en I 9, verzameld 13 Mei 1931
langs de Aa-oever. Beide soorten staan voor verschillende
plaatsen in ons land opgegeven. de eerste echter is het minst
algemeen.

Trichoptera.

Enkele soorten die tot nu toe alleen aan nabij gelegen
beken — die in directe verbinding met de Aa staan — werden
verzameld, zijn tusschen haakjes geplaatst.

Neureclipsis bimaculata L.

Hydropsyche pellucidula CURT.

» ornatula MC LACH.
(Neuronia reticulata L.).
Phryganea grandis L.

> striata L,

Leptocerus alboguttatus HAG.

> cinereus CURT.

200 . D. C. GEIJSKES, AANTEEKENINGEN OVER DE

Leptocerus dissimilis STEPH.
Mystacides nigra L-
Limnophilus rhombicus L.

> flavicornis FABR.

> marmoratus CURT.
( » lunatus CURT.),

> griseus L.

> fuscicornis RAMB.

Anabolia nervosa LEACH.

Halesus radiatus CURT. ?

Brachycentrus subnubilis CURT.

Notidobia ciliaris L.

Van Neuronia reticulata L. werd in April 1927 19 ge-
vangen aan de Leigraaf of Wambergsche beek. Ze is me
verder uit de omgeving niet bekend. Ze staat als zeer zeld-
zaam opgegeven en is uit ons land alleen vermeld van Arn-
hem en Wageningen in de lijsten van ALBARDA en VAN DER
WEELE (zie boven). Een tweede zeldzaamheid is Leptocerus
alboguttatus HAG., die alleen staat opgegeven van Rhoon en
Arnhem.

Over de soort Halesus radiatus CURT. kon ik geen vol-
doende zekerheid krijgen. Aanvankelijk werd ze als zuferpunc-
tatus ZETT. gedetermineerd, doch kon tegenover de zeer
naverwante radiatus geen duidelijke afscheiding vinden. De
Heer F. C. J. FISCHER te den Haag, bezig met de bewerking
van het Nederlandsche Trzchoptera-materiaal, tot het samen-
stellen van een nieuwe naamlijst, was zoo vriendelijk mijn
determinaties te controleeren en gaf me kortelings in een
schriftelijke mededeeling zijne meening over deze Halesus-
soort als volgt te kennen:

„Halesus interpunctatus ZETT. is nog niet in Nederland
gevonden. Wel is er een © van A. radiatus CURT. uit Ne-
derland bekend (Apeldoorn, KOORNNEEF leg., zie T. v. E.,
DI. 66, p. 8 en Ent. Ber. MDI 0 no Mer 0P.230 2 DEN
heeft U alleen gig en U zult wel zelf al gezien hebben, dat
de genitalien tamelijk sterk varieeren; van Uw 9 stuks zijn er
haast geen 2 precies gelijk en bij het eene exemplaar denkt
men een radiatus voor zich te hebben, terwijl een andere
weer meer op dnterpunctatus gelijkt. De serie als geheel be-

ENTOMO-FAUNA V. H. RIVIERTIE DE AA IN N.-BRABANT. 201

schouwd meen ik echter wel als radiatus te mogen deter-
mineeren, daar de titillatoren voor zuterpunctatus te breed
zijn en de rand der ,,Genitalfüsse” gemiddeld niet zoo sterk
uitgesneden is als de afbeelding bij zuterp. te zien geeft.

MAC LACHLAN geeft in zijn »Monographic Revision etc.”
interpunctatus ZETT. op als een synoniem voor radzatus
CURT. en vondt dus de verschillen niet belangrijk genoeg
om er 2 soorten van te maken; hij merkt alleen op, dat
radiatus de Britsche en zuierpunctatus de gewone continen-
tale vorm is. Later heeft hij in „Supplement Part 2” de
soorten toch gesplitst en afbeeldingen gegeven, die echter
wel uitersten zullen voorstellen. Nog later vermeldt hij in
“First additional suppl.”, dat exemplaren uit Noorwegen
geheel overeenstemmen met de Britsche soort (radiatus).
Deze laatste is ook met zekerheid uit Denemarken bekend
geworden, zoodat het voorkomen in Apeldoorn en Berlicum
niet onmogelijk is. Om hierover absolute zekerheid te ver-
krijgen, zal echter een vergelijking met buitenlandsche exem-
plaren noodzakelijk zijn.”

Reeds werd door LIEFTINCK op de zomervergadering van
den Vier. te Breda in 1929 (zie I.v.E., Di. 72, p. 78)
gewag gemaakt van de vondst van Brachycentrus subnubiles
CURT. als nieuw voor de fauna. In totaal werden hiervan
verzameld 2 gg in Apr. 1927, 2 QQ in Mei 1928 (LIEFT.)
en 2 QQ in Juni 1931. De larven zijn nog niet gevonden,
doch zullen zeer zeker bij voortgezet onderzoek voor den
dag komen. Volgens ULMER (Süssw. fauna 1909) is deze
soort in Duitschland niet zeldzaam langs zwak-stroomend
plantenrijk water en kanalen in de vlakte, zoodat ze in ons
land kon worden verwacht. Vermoedelijk komt ze in het
Zuiden en Oosten van het land op verschillende plaatsen voor.

Opus 550,

door

A. C. OUDEMANS.
‚932 b

U, Jubilaris, mag ik zeker wel mijne 550° pennevrucht
opdragen! Door bijzondere omstandigheden ben ík in staat
gesteld, daarin mededeelingen te doen, die voor de acarolo-
gie, welke ook U interesseert, niet van belang ontbloot zijn.

Wat is Acarus cricéti Sulzer 1774? SULZER’s afbeeldingen
deden mij in mijn Kritisch Historisch Overzicht
der Acarologie v. 2, pP. 96, dit diertjes in shelssengs
Ceratonyssus plaatsen. Dat was eene fout; ik had met mijne
determinatie moeten wachten, tot mij hamsterparasieten in
handen vielen. — In September 1928 bezocht ik het Zoö-
logisch Museum te Hamburg, waar ik de op het gebied van
Cetacea, micro-Mammalia en Natuurmonumenten algemeen
bekende Fräulein ERNA MOHR leerde kennen, die aldaar
eene levende hamster vertroetelde. In 1931 had zij meer
hamsters; toen ontving ik van haar, en tegelijkertijd van
Prof. Dr. PAUL SCHULZE, uit Rostock een groot aantal van
de op de hamster en in hare nesten levende Acarz.

ERNA MOHR schreef mij daarbij: „Zur Zeit der starken
Vermilbung waren meine Hamster sehr zahm, und ich nahm
sie oft auf den Arm. So hatte ich selbst auch Zeug und
Fell voll von den Mistviehchen. Sie ,,bissen” etwa zwei Tage
lang so sehr, dass man sich dauernd kratzen und schubben
musste, namentlich an Armen, Schultern und in der Achsel-
höhle. Vom 3. Tag an fühlte man nichts mehr. Wenn die
Tiere eben das Nest verlassen, dieses also noch warm war,
fand man Tausende von Milben darin; besonders viel fanden
wir im Nest, wenn es dunkel gewesen war; über Tag weni-
ger.’ — De gewoonten der hamstermijten zijn dus sedert
1774 niet veranderd.

A. C. OUDEMANS, OPUS 550. | 203

De mij toegezonden Acarz bleken tot het genus Lzponzssus
KOLENATI I 1858 te behooren, en het naast verwant te
zijn aan Zzponissus arcuatus C.L. KOCH 1839, carnifex C.L.
KocH 1839 en zsabellinus OUDMS. 1913, welke door mij uit-
voerig in: Arch. Naturg. v. 79, 1913, A, fa. 9 (20.1ll.1914)
p. 68—83, f. 261—302 beschreven en afgebeeld zijn. Toch
verschilt Zéponissus cricéti SULZER 1774 in vele opzichten
van genoemde soorten. Hier moge ik met het volgende
volstaan. Noch het materiaal uit Hamburg, noch dat uit
Rostock, bevatte Larvae, of Protonymphae.

15:

Nympha II. Lengte van het idiosoma + 500 u. Rug-
schild + 390 u lang, behalve aan den vertex, alzijdig door
eene breede baan weeke huid omgeven; aan zijn achterrand:
2 iets langere en dikkere borstels (fig. 1). Aan de uitpui-
lende schouders is het peritrema zichtbaar. — Aan
coxa Il, dorsaal, een naar voren gerichte, doornvormige
apophyse (fig. 5). Mandibulae (fig. 12, sin. dors.) zonder
genuaal en zonder tibiaal (dentaal) orgaan. Ventraal:
sternaalschild (fig. 6) betrekkelijk breed ; anaalschild breed-

ovaal, met zeer zichtbaar cribrum. Hypostoom (rima) met

204 A. C. OUDEMANS, OPUS 550.

+ 14 onregelmatig geplaatste tandjes en met 2 lange slippen.
Maxillicoxae (fig. 9) met lancetvormige, membraneuse styli (?),
zwak s-vormig gebogene cornicula en korte, driehoekige
malae internae.

‘ Femina. Lengte + 640 u. Rugschild + 545 u lang,
alzijdig door weeke huid omgeven, aan zijnen achterrand
(fig. 2) met een zwakker gechitiniseerden rand. Schouders
uitpuilend ; peritrema als bij Nph. II, maar langer. Coxa II
als bij Nph. II. Mandibulae (fig. 13, sin. dors. en 14 sin.
vent.) met lange digiti; verder als bij Nph.II. Ventraal:
Sternaal- en genitaalschild (fig. 7) normaal; anaalschild
(fig. 7) peervormig, met sterker gechitiniseerde randen en
groot cribrum. Hypostoom (fig. 10) met 16 onregelmatig
geplaatste tandjes; verder als bij Nph. II. Maxillicoxae :
cornicula mesvormig ; verder als bij Nph. II. Pooten sterk
gechitiniseerd.

Mas. Lengte + 500 u. Rugschild, behalve aan den ver-
tex, alzijdig door eenen smallen band weeke huid omgeven ;
aan zijn achterrand (fig. 3) als bij 9. Peritrema en coxa II
als bij 9. Mandibulae (fig. 4, 15, 16) met korte, gedrongene
digiti, aan de ventrale zijde van den digitus mobilis een
lijst- of regelvormige, rudimentaire spermatophorendrager.
Ventraal: Sterni-metasterni-geniti-ventri-anaalschild tame-
lyk breed, met groot cribrum ; vóór het anale gedeelte een
weinig ingeknepen; de ventraalharen langer dan die van
het Q, en uiterst dun uitloopend, behalve 2 achter het
anaalschild. Hypostoom als bij het ©. Maxillicoxae (fig. 11):
cornicula slipvormig. Pooten als bij het Q.

Liunghia selenocosmiae nov. gen., mov. spec. LJUNGH is
degene; die) in “Nova Acta Ries IS oc Sch ine
1799, p. 10, onder den naam van Acarus muris, KOCH’s
Laelaps agilis beschreef,

Tot dusverre zijn de op Araneae parasiteerende Acarz
gebleken, larven te zijn, dus tijdelijke parasieten. Van den
heer J. C. VAN DER MEER MOHR ontving ik echter verleden
jaar uit Deli (Sumatra), 2 Larvae, 16 Nph. II, 47 9 en7 dg
eener soort, die, op Selenocosmia javanensis (WALCK.) ge-
vonden, blijkbaar haren levenscyclus op deze Vogelspin
doorloopen : de Q zijn ovovivipaar, en de Larvae waren

A. C. OUDEMANS, OPUS 550. 205

zelfs bezig, in eene Nph. I te veranderen, zoodat ik moet
aannemen, dat deze Larvae steeds actief zijn, evenals die
van Azccardoella (zie Ent. Bela] fato, 1489274
p. 265).

Tot welke groep deze parasieten behooren, is voorloopig
niet te zeggen. Zij gelijken (fig. 17) op Laelaps soricis OUDMS.
ige5i (zie Acari; wit Ambon, in:,Zool, Mededeel,,
Beiden,iw. 10, fa. 4, 1,.19285.p..186); maar der haren „zijn
langer; en de & genitaalopening bevindt zich in het scu-
tum sternale, als bij de fam. Rhodacaridae, de subcohors
Sefina en de cohors Uropodina.

Q habitusbeeld.

De 2 Larvae zijn, helaas, door verkeerde bebandeling
„geexplodeerd’”, zoodat ook de Nymphael te gronde gingen.
Uit hetgeen ik er nog van redde, het volgende:

Bar var 26,508. lang; dk 1Opaarwharem op den, rug:
Chela mandibularum zeer kort, gedrongen, zonder tanden.

Nympha I, pas uit de Larva gekomen, + 500 u lang,
+ 17 paar haren op den rug. Chela mandibularum kort, ge-
drongen; iedere digitus met 3 tandjes; dentaal orgaan kort.

206 A. C. OUDEMANS, OPUS 550.

Nympha II, 610-650 u. Ovaal; schouders tusschen
pooten I en II zeer duidelijk; hier is het vooreind der peri-
tremata zichtbaar. Rugschild aan en achter de schouders
door eenen smallen band weeke huid omgeven; tusschen
pooten III en IV, ter weerszijden, eene fijne insnijding, als
aanduiding, dat er vroeger 2 rugschilden waren, zooals men
ook vindt bij het genus Vezgaza OUDMS. 1905, en bij Aypo-
aspis semiscissus BERL. I, 1892, agrestis BERL. VII, 1887,
campestris BERL. VII, 1887. Vier korte en 2 lange vertikaal-
haren; verder nog 29 à 30 paren haren op het schild en
Q à IO paren in de weeke huid. Achter het idiosoma steekt
de ventrale zijde als een smalle menisk uit. Ventraal.
Sterni-metasternaalschild (fig. 18) met 4 paren haren; ven-
trum met talrijke, tamelijk lange haren; de laterale anaal-
haren geknikt (fig. 18). Epistoom convex. Mandibulae
met 3 + 3 tanden, genuaal- en dentaal-orgaan. Maxillae
(fig. 21): malae interiores naar buiten, exteriores naar binnen
gekeerd; hypopharynx tongvormig. Hypostoom (rima) met
7 dwarsrijen van uiterst fijne tandjes.

Femina (fig. 17) 750—800 u. Als Nympha II, maar
breeder; geen laterale insnijdingen; 32 paren haren op het

rugschild, 14 paren in de weeke huid; + r5 paren poriën.
Ventraal (fig. 19): sternaalschild breeder dan lang, met
4 T-vormige zintuigen. Geen scuta, maar wèl de setae meta-

A. C. OUDEMANS, OPUS 550. 207

sternalia. Genitaalschild met 1 paar marginale haren, als bij
Hypoaspis. Digitus fixus met 5, mobilis met 3 tanden (fig. 25).
Maxillae (fig. 22): malae interiores recht. |

Mas. 650—700 u. Als 9, maar 27 paren haren en 13
paren poriën op het rugschild. Ventraal (fig. 20). Sterni-
metasterni-genitaalschild met de bekende 5 paren haren,
maar bovendien met 5 à 6 der ventrale haren, wat aan het
genus Ex/aelaps herinnert. Genitaalopening in het ster-
naalschild! Bij het afgebeelde individu is het operculum
naar den beschouwer gericht, achterwaarts omgeklapt. Man-
dibulae (fig. 24 en 26): digitus fixus met 2 tandjes; d. mobilis
langwerpig vierkant; spermatophorendrager langer; wel een
genuaal- maar geen dentaal-orgaan. Maxillae (fig. 23): de bij
de Nph. II en © zoo karakteristieke malae extoriores ont-
breken; de corniculae krachtig, Parasztus-achtig.

Creutzeria tobaica nov. gen., nov. spec. — CHR. CREUTZER
vermeldt in zijne Entomologische Versuche, Wien,
1799, p. 141, het voorkomen van „kleine, jedoch dem Auge
noch ganz deutliche, weissgraue Milben” op Mister compla-
natus ILLIG.

De heer J. C. VAN DER MEER MOHR deelt in De Tro-
pische Natuur 1931, n. 2, p. 23—29 van bovengenoemde
nieuwe soort het volgende mede: „Fig. 7 kan den lezer een
idee geven, hoe de mijt er uitziet, die door mij bij Haran-
gaol en Prapat in de bekers van Nepenthes tobaica gevonden
werd. Deze mijt leeft in de bekervloeistof; ze plant zich
daarin ook voort. Giet men wat bekervloeistof in een horloge-
glaasje, dat men boven zwart papier gelegd heeft, dan kan
men — als men goede oogen heeft — de bewuste mijten
als uiterst kleine, witte, lichtende puntjes door de vloeistof
zien dwarrelen”.

Zijne „Fig. 7” is eene foto, voorstellend 2 Acarz van ver-
schillende gedaante, de eene smal, de andere zeer breed.
Beide hebben deze eigenschappen gemeen: haarloos; gna-
thosoma driehoekig, overlangs gespleten, zonder palpen;
alle pooten dicht bij elkander, + even dik, naar voren ge-
richt; I haarloos, met klauwtje; II—IV: tibia distaal met 1,
tarsus distaal met 2 korte tastborstels.

Deze kenmerken zijn zóó ongewoon, dat een acaroloog

208 A. C. OUDEMANS, OPUS 550.

van verlangen brandt, meer omtrent deze Acarz te weten.
De heer VAN DER MEER MOHR voorkwam mijne wenschen;
ik ontving van hem 38 Larvae, 39 Nymphae I, 2 Nymphae II,
3 Nymphae Ill, 17 2, 22 gt. Loen bleek mica ceglie
opgenomen foto een g' en een Q voorstelt; ook, dat de
soort niet tot het genus Zwzckia OUDMS. 1924 behoort,
zooals VITZTHUM in Arch. f. Hydrobiol. 1931, Suppl. IX,
p. 134 vermoedt, hoewel zij daaraan verwant is. Het genus
onderscheidt zich van Zwickta door dat de mandibulae niet
zaagvormig, maar Zrombidiumachtig zijn (fig. 31), als bij
Zwickia nepenthestana HIRST 1928; dat de naar boven om-
gebogene, membraneuse maxillae (zelfs de palpen zijn ver-
dwenen!) elkander mediaan naderen, en proximaal zelfs met
elkander vergroeid zijn (fig. 27, 28, 29, 34, 37); dat alle

pooten dicht op elkander geplaatst en naar voren gericht
zijn (fig. 27, 28, 29); dat bij de Larvae, Nymphae I en III
de pooten I bijna tweemaal dikker dan II—IV zijn (fig. 29);
dat bij de g* pooten I niet opvallend dikker dan de andere
zijn (fig. 28), en de empodia der pooten III en IV zóó lang
zijn, dat men hen tastborstels noemen kan; dat de haren
van het idiosoma zóó kort en fijn zijn, dat zij zelfs met
immersie nauwlijks gezien worden (hunne basaalringetjes

A. C. OUDEMANS, OPUS 550. 209

vallen eerder in het oog dan zij zelf!); dat bij de Larva de
oerstigmata tusschen coxae I en II zóó zijdelings geplaatst
zijn, dat zij, bij dorsaal zicht, uitpuilende oogen imiteeren
(fig. 29).

De aschgrauwe, matte inhoud, verhindert meer te zien.
Zoo zag ik ook bij geene der 121 individuen olieklieren !
Bij Zwickia guenthert (OUDMS. 1915) zijn zij zeer klein; de
mogelijkheid is dus niet uitgesloten, dat zij bij Creutzerza
geheel verdwenen zijn.

Larvae (fig. 29). Idiosoma 115—133 u. Slechts bij eene
der Larvae zag ik een éénledige palp (fig. 30), en kreeg ik
eene der mandibulae zijdelings te zien (fig. 31).

Nymphae I, Idiosoma 150—188 u. Zij zien er uit als 9,
maar zij zijn slanker, en hebben pooten I anderhalf maal
dikker dan pooten II, en 2 maal dikker dan III en IV.

Nymphae II (fig. 38, 39, 40). Idiosoma 137—162 u. De

breedte van het kleinste individu (nog in de nymphale exuvia)
(fig. 38) is 113 u; dat is buitengewoon breed!; die van het
grootste (fig. 39) niet te bepalen, daar het scheef ligt; zij
komt mij echter voor, minder breed te zijn. De doorscheme-
rende apodemata der coxae doen niet aan die van Zwickra
guentheri, maar aan die van Zwickta nepenthesiana en van
Histiostoma KRAM. 1876 denken. Merkwaardig is ook, dat
bij de zich ontwikkelende Nympha II een gna-
thosoma zichtbaar is (fig. 28), dat later blijkbaar ge-

14

‘210 A. C. OUDEMANS, OPUS 550.

deeltelijk naar binnen gestulpt wordt (de bij alle Anoetzdae
zoo karakteristieke maxillae (fig. 40) blijven zichtbaar).

‘Nymphae Ill. Idiosoma 200—220 u. Zien er uit als
Nymphae I, maar bezitten ventraal 4 zuignapvormige geni-
taalvoelers.

Femina (fig. 27). Idiosoma + 335 u lang, + 220 u breed
(de l.c. opgenomen foto vertoont blijkbaar een door dekglas-
druk verbreed individu); + kruikvormig. Mogelijk zijn er
meer haartjes, dan de teekening aangeeft. Het copulatiebuisje
is naar beneden gekromd. Mandibulae (fig. 37) zeer waar-
schijnlijk als die der Larvae (fig. 31) gevormd, zeer waar-
schijnlijk proximaal veel breeder dan distaal (zie de door de
membraneuse maxillae doorschemerende boogvormige orga-
nen); digitus mobilis (flg. 31) kort, haakvormig naar beneden
gebogen (als bij Cederhjelmia OUDMS. V, 1931). Maxillae
(fig. 37): alle leden met elkander vergroeid; geen spoor van
een palp; wèl zijn de beide enorme tastborstels, die bij
Anoetidae den palptarsus sieren, aanwezig; meestal zijn zij
onzichtbaar, daar zij, achterwaarts gericht, over de zwaar
gechitiniseerde mandibulae liggen. Ventri-distaal zijn eenige
membraneuse, uiterst moeilijk zichtbare aanhangsels te zien
(als bij Erythraeidae). Pooten I: leden cylindrisch; empodium
klauwvormig (fig. 32). Pooten II—IV: femur, genu, tibia een
weinig tonvormig; empodium borstelvormig. Enkele haren
aan de pooten zijn niet glad, maar vertoonen eenige zijde-
GES Cie, 92,90)

Alle © bevatten r “of 2 eieren, zonder cenietspoomman
ontwikkeling, waaruit wij besluiten kunnen, dat deze soort
(misschien wel alle in Nepenthes-vocht levende Acarz) ovi-
paar is; dat de eieren tot op den bodemr-denspekeszs
zakken, en daar hunne ontwikkeling ondergaan.

Mas (fig: 28). Idiosoma 215 w lang, de 115 Nbre
lang ovaal, top naar achteren; haren zag ik niet. Mandibulae
als bij de andere ontwikkelingstoestanden. Maxillae (fig. 34
en 35): palptarsus vrij, met kort, stomp borsteltje (zie boven,
bij Larva; deze was dus vermoedelijk eene Larva masculina |).
Alle pootleden cylindrisch. Empodium II lang, maar nog dui-
delijk klauwvormig (fig. 28); empodia III-IV borstelvormig.
Tibia I met intern knobbeltje (fig. 36):

=

Die biogeographische Betrachtung der
Coleopterengattung Pterostichus Bon.

im Sinne meiner Anschauungsweise über progressiv-
morphologische Verbreitung

von

Prof. HERM. KOLBE.

Im folgenden wird ein Thema über biogeographische Ver-
breitung von Coleopteren in Verbindung mit morphologischer
Veränderung und fortschrittlicher Entwicklung der Artèn-
formen behandelt.

Die Körperform und die Formbildungen der einzelnen
Körperteile, die systematischen Unterschiede oder Ähnlich-
keiten der faunistich oder weiterhin geographisch getrennten
Gattungen und Arten — diese in der Natur gegebenen Tat-
sachen haben wissenschaftliche Bedeutung fiir die kausale
Erforschung derselben in biogeographischer Beziehung.

Teilweise sind die wissenschaftlichen Erkenntnisse in die-
ser Richtung schon friiher und von anderer Seite erweitert
und bereichert, z. B. die Verschiedenheit der Natureinfliisse
auf die Differenzierung und Artenbildung der Lebewesen.
Ebenso ist die Isolierung von Individuenkomplexen auf die
Entstehung der Arten Gegenstand eingehender und erfolg-
reicher Untersuchungen gewesen (MORITZ WAGNER).

Ein anderes Bild entsteht vor dem forschenden Auge,
wenn man die Ursache dieser und anderer biogeographischen
Probleme zu erkunden sucht unter dem Gesichtspunkte pro-
gressiver morphologischer Entwicklung auf Migrationswegen
und den durch verschiedene Natureinfliisse differieren-
den Etappen, welche sich dem wandernden und dann
sesshaft werdenden Individuenkomplexe einer Art bieten.

212 PROF. HERM. KOLBE, DIE BIOGEOGRAPHISCHE

Dadurch wurde die Entstehung neuer Arten ver-
anlasst.

Die progressiv-morphologische Ausbildung der Migrations-
tiere tritt auf den Etappen der Wanderwege fortschreitend
immer deutlicher in die Erscheinung, am auffalligsten am
Ende der Migrationswege, in den äussersten Bezirken des
biogeographischen Verbreitungsgebietes.

Es wird hierbei erkennbar, dass die morphologische Ent-
wicklung der Formen, die Entstehung neuer Arten
und Gattungen auf den folgenden Etappen der weiteren
Migrationswege immer mehr zunimmt, am deutlichsten auf
den letzten Etappen, wo die am starksten entwickelten Arten
zu finden sind. Man vergl. die finalen Arten von Carabus,
Percus, Geotrypes, Blaps etc. im Mediterrangebiet.

Bisher wurden diese progressiv-morphologischen Faunen-
bilder nicht als solche erkannt. Ich habe in einigen Schriften
darauf aufmerksam gemacht und glaube die Ursache dieser
interessanten biogeographischen Verhaltnisse gefunden und
aufgedeckt zu haben.

Der Redaktion dieser Festschrift bin ich dankbar fiir die
Anregung zu dieser Abhandlung, wodurch ich wiederum in
die Lage komme, vor entomologischen Kreisen meine Ge-
danken über die Ergebnisse meiner biogeographisch-morpho-
logischen Studien zu entwickeln und sie auf die Ausblicke
derartiger wenig betriebener Forschungen hinzuweisen.

Verschiedene Anzeichen in der Tier- und Menschenwelt
berechtigen zu der Ausnahme, dass der Kontinent Asien,
und zwar Zentralasien (Hochasien), die Wiege der land-
bewohnenden Lebewesen sei. Ich selbst finde bei meinen
morphologisch-biogeographischen Untersuchungen an Coleo-
pteren, das in Zentral- bis Ostasien die primitivsten,
am einfachsten organisierten Arten artenreicher Gattungen
wohnen. Dabei gehe ich von der begriindeten Annahme
aus, dass ein Teil der Individuen einer Art, also ein Indi-
viduenkomplex derselben, von seinem Ursprungszentrum
aus sich weiterverbreitet hat oder gewandert ist; das ist die
Migrationsform; während der andere Teil der ursprüng-
lichen Form, den ich als Residualform bezeichne, an
seinem Wohnorte (Entstehungszentrum) verbleibt und

BETRACHTUNG DER COLEOPTERENGATTUNG U.S.W. 213

noch jetzt mit vielen anderen primitiven Arten den Bestand
der zentralasiatischen Fauna bildet.

Die Migrationsform hat sich in irgend einer passenden
Etappe ihres Migrationsweges je nach dem modelnden Ein-
fluss der Umwelt (durch Mutation oder Adaption) verändert.
Hier blieb wiederum ein Individuenkomplex dieser neuen
Form als Residualform zuriick; ein anderer Teil wanderte
weiter und bildete an einem anderen passenden Orte wieder
eine veranderte neue Form (Lokalform, Rasse, Subspecies,
Species), die sich 'hier’sta birl is erte.

Es ist nun interessant, dass man es den Merkmalen der
neuen stabilisierten Form ansieht, dass sie progressiv
gebildet ist und einen morphologischen Fort-
schritt bedeutet.

Auf den folgenden Migrationswegen verändert und stabi-
lisiert sich die progressive Form immer mehr; bis sie nach
Europa kommt, hat sie immer weitere morphologische
Fortschritte gemacht. Man sieht ihr die weitere progressive
Bildungimmer deutlicher an. Vollendsim Mediterrangebiet,
an den finalen Orten des Verbreitungsareals der Gattung,
ist die morphologische Terminalbildung erreicht. Nicht nur
die Summe neuer Merkmale, die sich von Zentralasien bis
zum Mediterraneum hier vereinigt hat, sondern auch die
Zuhname der Körpergrösse, welche die extremen Formen
der Finalzone auszeichnet, sind bezeichnend für die medi-
terranen Formen.

Dass die Erwerbung immer neuer Merkmale
von einem stufenweise erkennbaren morpho-
Voieischen Fortschritt besleitet ist, das habe ich
zuerst an der artenreichen Gattung Blaps gezeigt (1928),
deren Arten, von GEORG VON SEIDLITZ bearbeitet, im Ber-
liner Museum reichhaltig vertreten sind und deswegen gute
Forschungsergebnisse bieten.

Es ist "also der morpholoersche Portschrrtt
der die Entstehung neuer Arten auf den Etappen
tiergeographischer Wege bedingt. Das ist ein wichtiges
Resultat dieser progressiv-morphologischen Umbildung der
Formen. Die Entstehung der Arten wird ermôglicht durch
Stabilisierung der Merkmale auf diesen Etappen. Die

214 "PROF. HERM. KOLBE, DIE BIOGEOGRAPHISCHE «

„Mutation’’ ist dabei wirksam. Ueber den progressiven
Charakter der Mutation habe ich schon 12], 1928
(S. 393) geschrieben. Ich arbeitete damals mit dem Begriffe
progressiver Mutation.

Wie die Arten (species), so sind auch die höheren Stufen
morphologischer Entwicklung, die Gattungen (genera),
mit Erfolg unter der progressiv-morphologisch-geographischen
Betrachtungsweise zu erforschen. Das ergiebt sich z.B. bei
der Bearbeitung der Geotrypinen unter diesem Gesichts-
punkte, wie ich es 1929 gezeigt habe.

An all den vielen, besonders an artenreichen Gattungen
und Gattungsgruppen der Insekten, besonders der Coleopteren,
sind die geschilderten Resultate meiner Forschungsmethode
erkennbar: elementar einfache, primitive, inferiore
Formen “in#Z/entrala sien tdasesen ko mp zen
entwickelte, superiore, morphologisch finale Formen
intvden!. Band er nt an den! Beriphervendessr gr
breitungsgebietes oder wenigstens in Gegenden,
welche vom Ursprungsgebiete weit entfernt sind.

Im folgenden ist die Carabidengattung /terostichus (Feronia
LATR): des paläarktischen Gebietes mit seinen
zahlreichen Arten und vielen Artengruppen (Untergattungen)
in diesem Sinne in vorliegende Betrachtung gezogen. In ande-
ren Verbreitungsgebieten wohnende Artengruppen sind hier
ausser acht gelassen. Man kennt über go paläarktische Sub-
genera von dieser Gattung.

Auch in der formenreichen Gattung Pterostichus giebt
es inferiore und superiore Artengruppen. Die Artengruppen
Zentralasiens gehören in überwältigender Mehrzahl
(longulisternale Artengruppen) dem inferioren For-
menkreise an. Diesuperioren (brevisternalen) Sub-
genera bewohnen hauptsächlich Mitteleuropa und das Me-
diterrangebiet, viele andere die westlichen Teile des
letzteren, also die extremen regionalen Bezirke der höchsten
Entwicklungsformen der Gattung.

Die inferioren Artengruppen besitzen ein morpholo-
gisch wichtiges Merkmal, nämlich einen länglichen Meta-
thorax, dessen Episternen (seitliche Platten) länger als vorn
breit sind. Der längliche Metathorax enthält die normale

BETRACHTUNG DER COLEOPTERENGATTUNG U.S.W. 215

Muskulatur für das zu diesem thorakalen Abschnitt gehörige
Flügelpaar; die Flügel sind in diesen Artengruppen normaler
Weise immer vorhanden. Diese Beschaffenheit des Met a-
om hs te de nala breien biel e/miemitam ene und
len 1o rer mo riph &loigi:s chien Bul dunes Die
kleinsten Péerostichus-Arten gehören hierher. Das ist be-
zeichnend für primitive, inferiore Formen. Aus praktischen
und wissenschaftlichen Gründen möchte ich die hierher-
gehörigen Artengruppen, die alle zu dem inferioren Formen-
kreise gehören, als longulisternale bezeichnen, deren
Heimat und Ursprungsgebiet Zentralasien ist. Sie wanderten
westwarts, süd- und südwestwärts (auch ostwarts nach Amerika
über alte kontinentale Landverbindungen, Brücken), einige
bis in die südwestlichsten Teile des Verbreitungsgebietes.
Nach und nach verwandelten sie sich auf den Etappen
ihrer oft langen Migrationswege in brevisternale Formen-
typen, besonders im montanen Zentral- und Westeuropa,
auch in Südeuropa. Hiermit verloren sie ihre Flügel.

Die allermeisten Subgenera der longulisternalen Pte-
rostichen Eurasiens sind auf das paläarktische Asien und
grösstenteils auf Zentralasien beschränkt (27 Subgenera).
Andere longulisternale Subgenera sind von Zentral- und Ost-
asien bis Europa verbreitert, nämlich Poeczlus, Ancholeus,
Sogines, Pedius, Lagarus, Lyperosomus, Bothriopterus, Derus,
Adelosia, Platysma, Melanius, (Pseudomaseus), Omaseus, Ar-
gutor, Orites. Wir müssen also die longulisternalen Arten-
gruppen Europas als Ausläufer aus dem paläarktischen Asien
betrachten; sie sind hier übrigens viel artenreicher als in
Europa und besonders von Tschitscherine ausführlich
durchgearbeitet. Bei ihrer ostwestlichen Verbreitung sind
andere longulisternale Migranten besonders im Mediterran-
gebiet auf mehreren Etappen in andere Formen umgewandelt;
es sind Pseudopedius, Carenostylus, Parapedius, Orthomus,
Lyropedius, die zumeist in einzelnen Arten bis Spanien und
Marokko verbreitet sind. Orthomus hat mit 10 Arten das
ganze Mediterrangebiet besetzt. Andere Artengruppen sind
auf den Atlantischen Inseln spezialisiert, nämlich Zu-
trichopus (Canarien 1), Vesorthomus (Madeira 4), wo sie die
Terminalpunkte der langen Reihe bilden.

216 PROF. HERM. KOLBE, DIE BIOGEOGRAPHISCHE

Die superioren (brevisternalen) Artengruppen
von Pterostichus sind naturgemäss von den longulisternalen
Formen abzuleiten. Die Metathoraxepisternen sind verkürzt.
Die Bezeichnung ,,brevisternal’” bezieht sich auf die Ver-
kürzung des Metathorax dieser Artengruppen, indem die
Muskulatur mit den schwindenden Flügeln obliterierte, infol-
gedessen der Metathorax kleiner und kürzer wurde. Der
Verlust der Flügel ist der Ausdruck ihrer zunehmenden
terrikolen Lebensweise. Diese Käfer sind vollkommen an den
Aufenthalt an und in dem Erdboden gebunden. Das liegt
schon im Prinzip des Familiencharakters der Carabiden.
Bei zahlreichen Arten dieser formenreichen Familie ist das
erreicht, z. B. in der Gattung Carabus, in der die Flügel nur
noch bei wenigen inferioren Arten vorhanden sind. Die
Reduktion der Flügel und die Verkürzung des Metathorax
ist in der Gattung Pterostichus hauptsächlich in den Arten-
gruppen der extremeren Bezirke des Verbreitungsgebietes
dieser Gattung (montane Zonen Zentraleuropas und das Medi-
terrangebiet) zu bemerken; sie beginnt aber schon verein-
zelt in Zentralasien. i

Verkürzungen, Einschachtelungen von Segmenten,
Verschmelzungen von Körperteilen sind überhaupt im Kör-
perbau der Tiere die äusseren Anzeichen prominenter
morphologischer Bildung. Die Verschmelzung von
Körperteilen, z. B. Knochen, paart sich mit einem idealen
Aufschwung besonders bei den Vertebraten, die im Momo
sapiens gipfeln (os intermaxillare etc.).

In der Gattung Pterostichus zeigt es sich ebenso, wie in
anderen Gattungen, dass das Entwicklungsprinzip des morpho-
logischen Fortschrittes schon frühzeitig sich bemerkbar macht,
und dass auch hier das Gesetz waltet, nach dem Neubildungen
schon an der Wurzel des Stammes sich abspalten. Demnach
leuchtet es ein, dass abgeleitete superiore Formen, also bre-
visternale Artengruppen schon in Zentral- und Ostasien zu
finden sind; es sind Steropus, Pterostichus i. sp. und Petro-
philus. Diese Formentypen finden sich in Europa, wohin sie
von Asien aus verbreitet sind, nur in geringer Zahl von Arten,
im nördlichen paläarktischen Asien viel artenreicher. Es ist
bemerkenswert, dass einige ganz besondere Steropus-Arten

BETRACHTUNG DER COLEOPTERENGATTUNG U.S.W. 217

sich noch in Spanien und Marokko entwickelt und ausge-
bildet haben. In Zentral- und Ostasien haben sich noch
einige andere brevisternale Formentypen abgezweigt, die
indigen geblieben sind (Zyperopherus MOTSCH., Euryperts
MOTSCH., Metallaphilus CHAUD.).

Als eine besonders starke Etappe in der morphologisch-
progressiven Tierverbreitung und für die Entwicklung supe-
riorer Formen recht bemerkenswert erscheint mir das Kau-
kasus-Gebiet (Kaukasus und Transkaukasien), worüber
ich schon 1931 im Zool. Anzeiger, Bd. 95, S. 129, schrieb,
dass hier ein Eckpfeiler in der Biogeographie Europas zu erken-
nen sei. Ganze Artengruppen superioren Charakters treten
hier an der Grenze Asiens ins Dasein. Viele besondere
Formentypen sind hier entstanden; ich erinnere nur an die
indigenen Artengruppen von Carabus, die ausserhalb des
Kaukasus-Gebietes nirgends anzutreffen sind, nämlich Macro-
genus MOTSCH., Aulacocarabus GEH., Tribax FISCH. (10 Arten),
Microplectes RTT., Plectes FISCH. (19 Arten), Cyizlocarabus
RTT. und Packycarabus GEH. (7 Arten).

Auch Péerostichus stellt für das Kaukasus-Gebiet in-
digene Subgenera und zahlreiche eigene Arten. Ganz neue
Formentypen treten hier auf, nämlich Zurymelanius RTT.
mit 6 Arten und mehreren Rassen, Oveoplatysma JAC. mit
IG ren (me Are bis Asta num), Asastllas RTT mit 3,
Aphaonus RTT. mit 3 Arten. Myosodes RTT. ist hier beson-
ders reich spezialisiert (12 Arten, von denen einzelne bis
Armenien verbreitet sind; die Artengruppe beginnt im Altai
und Siberien). Andere Artengruppen beginnen im Kaukasus
und Umgegend und haben sich west- und südwärts weiter-
entwickelt und verbreitet, nämlich Haptoderus CHAUD. und Ha-
plomaseus RTT. Alle diese Subgenera gehören bereits zu dem
superioren, nach vorwärts weisenden Formenkreise. Nur wenige
Arten des Kaukasus-Gebietes sind vom inferioren, rückwärts
schauenden longulisternalen Typus, und gehören zu dem pri-
mitiveren Formenkreise der Artengruppen Ancholeus CHAUD.,
Argutor STEPH., Pedius MOTSCH. und Pseudopedius SEIDL.

Der Kaukasus mit Transkaukasien ist ein mächtiger
Entstehungsheerd für neue progressiv gerichtete Formen-
typen beim Uebergange von Asien nach Europa.

218 PROF. HERM. KOLBE, DIE .BIOGEOGRAPHISCHE. |.

In ähnlichem Sinne haben sich weiterhin die superioren
Formentypen bei ihren Wanderungen durch Mittel- und
Südeuropa differenziert, um im Mediterrangebiet ihren
Höhepunkt zu erreichen. Besondern in montanen Gegenden
ist es zu einer formenreichen Ausbildung von Untergattungen
gekommen.

Da ist z.B. die Artengruppe Oreoplulus CHAUD., die mit
7 Arten und zahlreichen Rassen von den Westalpen bis
zu den Ostalpen, Karpathen und Beskiden verbreitet und
auch am Apennin beteiligt ist. Andere mitteleuropàische
Subgenera gleichen Charakters sind Pseudorites GGLB., 1 Art
in den Seealpen; Parasteropus RTT. in den Sudeten, Ost-
alpen und Balkan; Platypterinus RTT. mit 3 Arten in den
bayrischen und Ostalpen bis Albanien; Platypterus CHAUD.
mit 3 Arten im ganzen Alpengebiet; Arachnoideus CHAUD.
14 Arten auf den Alpen Mitteleuropas, Apenninen, Pyrenaen
etc.; Lianoë GO7. 4 Arten auf den Alpen Mitteleuropas und
Pyrenäen; Adelopterus RTT. mit 1 Art auf Korsika; Cheporus
LATR. mit 3 Arten in den Gebirgen Deutschland bis zu den
Südost-Alpen und dem nördlichen Balkan; Apkaon HEYD.
mit 10 Arten im Balkan; A/ecto HEYD. mit 1 Art in Piemont;
Bryobius CHAUD. mit 8 Arten und mehreren Rassen auf den
Alpen Mitteleuropas, Karpathen, Apenninen und Pyrenäen;
Cosciniopterus CHAUD. (Norditalien, Südalpen); Calopterus
CHAUD. (Beskiden, Karpathen, Zentral- und Ostalpen).

Mir fällt eben die bemerkenswerte Tatsache auf, dass die
inferioren (longulisternalen) Artengruppen die
Ebenen Mitteleuropas bewohnen, meistens jedenfalls be-
vorzugen. Die gewöhnlichen weit verbreiteten P/erostchus-
Arten Norddeutschlands und benachbarter Länder gehören
hierher, also die Arten von Poecilus, Sogines, Pedius, Lagarus,
Lyperosomus, Platysma, Omaseus, Melanius, Argutor und
Bothriopterus. Und alle diese Artengruppen sind, was ebenso
bemerkenswert ist, auch im Ursprungsgebiet Asien vertreten,
von wo ich sie herleite. Dagegen gehören die Pterostichus-
Arten der Gebirgsgegenden Mittel- und Süddeutsch-
lands, Oesterreichs, Ungarns etc. und der Schweiz den
superioren (brevisternalen). Artengruppen an, nam-
lich Parasteropus, Oreophilus, Bryobius, Calopterus, Arach-

BETRACHTUNG DER COLEOPTERENGATTUNG U:S.W. 219

noideus, Lianoë, Platypterus, Platypterinus, Cheporus, Pseud-
orthomus. Diese Artengruppen kommen nicht in Asien vor.
Dagegen bewohnen die Arten der gleichfalls brevisternalen
Artengruppen Sieropus, Pterostichus i.sp. und Petrophilus,
welche sowohl Asien wie Europa angehören, jedenfalls die
Arten der beiden ersten Subgenera, teils die Ebene, teils das
Gebirge. Dass einige der Arten dieser brevisternalen Arten-
gruppen Eurasiens Bewohner der Ebene sind, gleich den
longulisternalen Pterostichen Eurasiens und gegenüber den
montanen brevisternalen Artengruppen, ist recht bemer-
kenswert.

Jedenfalls haben sich die brevisternalen Formen auf den
Bergen stark differenziert und spezialisiert. In den verschie-
denen Gebirgen haben sie sich den montanen Verhältnissen
angepasst und sind bier eigene Arten geworden. Wie das
in den einzelnen Artengruppen möglich geworden ist, das
festzustellen, ist eine Angelegenheit der Zuknuft. Neue
Lebensbedingungen, neue Einflüsse der Existenzerfordernisse
und weitere progressive Triebe werden hier morphologisch
fördernd gewirkt haben, um die Mannichfaltigkeit der sub-
generischen und speziellen Formen hervorzurufen.

Hier möchte ich noch erwähnen, dass ?erostichus-Arten
naturgemäss schon in geologischer Zeit Europa besiedelt
haben, bereits in der Tertiärzeit. OSWALD HEER führt zwei
Arten aus dem Miozän von Öningen (Baden) an; eine ist
zu Argutor, die andere zu Abax gestellt. Ausserdem giebt
es noch fossile Arten aus mitteleuropäischem Pleistozän. Un-
bekannt waren bisher fossile Arten aus Schweden.
Herr Dr. HOLST sandte mir praeglaziales und postglaziales
Material von Coleopteren aus Schonen zur Untersuchung.
Darunter befindet sich ein Prothorax einer Pferostichus-Art
aus präglazialer Fundstätte, den ich als zu dem Subgenus
Oreophilus gehörig erkenne (Holst n.sp.). Arten dieses Sub-
genus sind in der Jetztzeit auf die Alpen, Karpathen, Baski-
den u.s.w. beschränkt. Auch ein wichtiger Rest (Flügeldecke)
einer Vebrza-Art des Subgenus Oreonebria befindet sich dar-
unter, wodurch bewiesen sein würde, dass auch diese mittel-
europäische. Artengruppe in der Voreiszeit bis Schweden
verbreitet war.

220 PROF. HERM. KOLBE, DIE BIOGEOGRAPHISCHE

Aus Südeuropa sind fossile Pterostichi nicht bekannt. Wir
begnügen uns mit den biogeographisen Verhältnissen der
rezenten Arten, die uns reichlich wissenschaftliche Ergeb-
nisse bieten.

Einen mächtigen Fortschritt zeigt die Gattung Perostichus
in progressiv-morphologischer Ausbildung im Mediter-
rangebiet. Die zahlreichen Untergattungen sind grossen-
teils endemisch; die anderen haben, da sie von Norden
oder Nordosten her zugewandert sind, nördliche und nordöst-
liche Beziehungen. Es sind aber immer besonders speziali-
sierte Formen der gleichen Subgenera. Die Untergattungen
des östlichen Mediterraneums sind meist ganz
verschieden von denjenigen des westlichen. Das liegt wohl
am Ursprung der ersteren, der zunächst in Asien zu suchen
ist, von Kaukasien, Persien und Zentralasien her. Im öst-
lichen Mediterraneum herrschen TZapznopterus SCHAUM (LI
Arten) und seine nächsten Verwandten vor: Crisimus HABLM.
(12), Speluncartus RTT. (6), Nesosteropus GGLB. (6). Ferner
leben dort von Verwandten des Ostens Péerotapinus HEYD.
(Türkei, Kleinasien), Maptotapinus RTT. (ebendort), Perco-
steropus GGLB. (Türkei, Kleinasien, Persien), Hoplauchenium
TSCHITSCH. (Persien), Moplodactylus CHAUD. (Persia) die alle
aus Zentralasien herzuleiten sind.

Im westlichen Mediterraneum hat die progressiv-
morphologische Ausbildung der Pterostichen, verbunden mit
dem Migrationstriebe immer mehr neue Formentypen ge-
schaffen, im besonderen die superioren Artengruppen Pseudo-
steropus CHAUD., Styracoderus CHAUD., Parapterostichus HEYD.,
Alecto HEYD., Adelopterus RTT., Hypogeobium TSCHITSCH.,
Troglorites JEANN., Percus BON. und Pseudopercus MOTSCH.

Die besonders auffallende Artengruppe Percus ist mit
Pseudopercus in jeder Beziehung prominent, das finale Sub-
genus der Gattung Perostichus. Seine Arten (14) bewohnen
Italien und seine Inseln von den Seealpen bis Sicilien
und weiterhin r Art Algerien und Tunesien, anderseits auch
die Balearen (1). Die afrikanischen Wohnplätze sagen uns,
dass das Vordringen dieses Subgenus nach Nordafrika in
die Pliozanzeit fällt, als eine Landverbindung dies ermög-
lichte. Er bestand auch noch in der Miozänzeit eine Land-

BETRACHTUNG DER COLEOPTERENGATTUNG U.S.W. 221

verbindung der Balearen mit Corsica. Von den Balearen
sind Percus-Arten über eine Landbrücke jener Zeit nach
Nordspanien gewandert, wo sie sich gleich anderen Gattun-
gen, im Rahmen meiner Theorie, in Pseudopercus umge-
wandelt und in 5 Arten bis Südspanien verbreitet haben.

Die terminale Entwicklung von Percus zeigt sich
zunächst in der Verkürzung der Episternen des Metathorax,
dann in dem Verluste des Basalrandes der Flügeldecken,
durch den sonst fast alle Arten von /ferostichus ausgezeichnet
sind; ferner in dem Schwindem der Flügeldeckenstreifen,
die sonst in der Gattung tief und deutlich sind; schliesslich
in der massigen Verdickung des Kopfes und in der hervor-
ragenden Körpergrösse.

Die Percus-Gruppe ist sicher erst in Italien entstanden
und ausgebildete und durch Zuwanderung ihrer nächsten
Vorfahren (Aéax) von Mitteleuropa her das geworden was
sie ist, nämlich ein äusserstes Endglied der Pterostichus-
Kettenfolge. Auch Abax-Arten sind noch bis Südeuropa
verbreitet (Norditalien 6, Westalpen, Spanien, Pyrenäen 4).
Percus ist schon in Mitteleuropa vorbereitet (Abacopercus GGLB.)
und geht morphologisch in progressiver Weise über Adax
hinaus. Mir scheint Adacopercus eine Etappe zu sein, von
der aus der Weg schliesslich zu Percus führt. GANGLBAUER
hat den Namen passend gewählt. Die progressiv-morpholo-
gische Entwickling dieser Formentypen auf den Etappen
mancher Migrationswege von Mitteleuropa (Adax) durch
Abacopercus nach Südeuropa (Percus) ist deutlich erkennbar.

Aus den vorstehenden Darlegungen ist ersichtlich, dass
Pterostichus ebenso, wie andere artenreiche Gattungen der
Palaearktis, die in dieser Abhandlung entwickelten wichtigen
Schlussfolgerungen erkennen lässt, die sich dem unbefange-
nen Forscher bieten, nämlich:

I. dass Zentralasien die Wiege der Coleopteren und
wahrscheinlich aller Landtiere ist;

2. dass in Zentralasien die elementarsten, morpho-
logisch einfachsten Arten und Gattungen zu finden sind;

3. dass die entwickeltsten, morphologisch am meis-
ten ausgebildeten Arten und Gattungen in den äusser-

222 PROF. HERM. KOLBE, DIE BIOGEOGRAPHISCHE U.S.W.

sten Bezirken des Verbreitungsgebietes der Gattung wohnen
(Mediterrangebiet, Himalaya);

4. dass die Entstehung der Arten auf den Etappen
der Migrationswege in progressiver Folge entwicklungs-
mässig bis zu immer höheren Stufen stattgefunden hat und in
den äussersten Ländern und Landschaften des Verbreitungs-
gebietes der Gattung abgeschlossen ist.

LITTERATUR.

ARLDT, TH., Handbuch der Palaeogeographie. 2 Bände, Leip-
zig IQIQ, 1922. |
GANGLBAUER, L., Die Käfer von Mitteleuropa. I. Band, Fa-

milienreihe Caraboidea. Wien, 1892.

KoLBE, H., Über Mutationen und Atavismen deutscher und
auswärtiger Coleopteren. — Deutsche Ent. Zeitschr. 1920,
S. 386—408.

‚ Über Mutationsformen bei Coleopteren. — Zeit-
schr. f. wissenschaftl. Insektenbiol. Band XVI. 1920, S.
49—€3.

, Tiergeographie und Morphologie, neue Unter-
suchungen zur Entwicklungsgeschichte der Tiergattungen.
— Zool. Anzeiger. Band 77, H. 9,10, 1928, S. 195—209.

KoLBE, H., Ùber progressiv-morphologische Tierverbreitung.
— Ebenda, Band 81, H. 7/10, 1929, S. 177—189.

REITTER, E., Fauna Germanica. Die Kafer des Deutschen
Reiches, I. Band. Stuttgart 1908. |

SCHAUFUSS, C., Calwer’s Käferbuch, Einführung in die Kennt-
nis der Käfer Europas. Band I. Stuttgart 1916.

SCHAUM, H. Naturgeschichte der Insekten Deutschlands, be-
gonnen von Erichson. I. Coleopteren, 1. Band, 1. Hälfte.
Berlin 1860.

WINKLER, A., Catalogus Coleopterorum regionis palaearcticae.
Partes 1. iso on Wien 1924.

Kunnen Insectenplagen door de methode
van boschaanleg voorkomen worden ?

door

Dr. TH. C. OUDEMANS.

Als men in de boschbouwkundige inhoudsopgave, over
het tijdvak 1889—1930, van het Tijdschrift der Nederland-
sche Heidemaatschappij, voorkomende in aflevering 2, 435°
jaargang (1 Febr. 1931) op pag. 64 tot 66 nakijkt, wat er
al zoo in die jaren over insecten en insectenschade gepu-
bliceerd is, zal men zien, dat 41 artikelen aan dat onder-
werp gewijd zijn. Een en veertig maal in dat tijdsverloop
is de boschbouwkundige wereld opgeschrikt door publicatie’s
over schadelijke insecten, waarbij ook de bestrijdingsmethoden
daarvan besproken werden, zonder dat ernstige pogingen
in het werk gesteld zijn om naar werkmethoden of plant-
keuze om te zien, met het doel insecten-calamiteiten zooveel
mogelijk te voorkomen.

Tientallen malen reeds is de menschheid, die belang-
stelling heeft voor het bosch in het algemeen of een bepaald
complex daarvan in het bijzonder, verrast door artikelen in
couranten of tijdschriften over grootere of kleinere plagen
van insecten. Wie herinnert zich niet de calamiteiten, als
aangericht in 1900 en volgende jaren door de dennenknop-
rups (Retinia turionana HB.), in 1908—1909 door den non-
vlinder (Lymantria monacha L.), in 1919 door de gestreepte
dennenrups (Panolis griseovariegata GOEZE, piniperda PANZ.),
in 1926 door de roodstaartrups (Dasychira pudibunda L.)
of in 1930 door den bastaardsatijnvlinder (Euproctis, Por-
thesia, chrvsorrhoea L.) en de dennenbladwesp (Lophyrus
pini L). Zoodra zulke plagen geconstateerd zijn, wordt hals
over kop naar middelen omgezien, om ze te beteugelen,

224 DR. TH. C. OUDEMANS, KUNNEN INSECTENPLAGEN

alarmeerende artikelen verschijnen in de pers en ieder
belangstellende in den boschbouw is een tijdlang ,,vol”
van dat gebeuren. Als na enkele jaren de plaag ten einde
is, hetzij doordat de aangetaste boomen of planten er het
leven bij ingeschoten hebben, of, dat de insecten zelf door
dierlijke of plantaardige vijanden, of ook wel door chemische
middelen te gronde zijn gericht, dan gaat er een zucht van
verlichting op en men heeft de hoop, dat men in het ver-
volg voor een „dergelijke ramp” toch gespaard moge blijven.
Dat die hoop ijdel zal blijken te zijn, bewijst de historie.
De insecten-calamiteiten zùllen terugkomen en wel dès te
heviger al naar mate men grooter vlakten met een en
dezelfde boomsoort beplant. Het is een bekend feit, dat in
de ongerepte natuur, waarin tallooze soorten van boomen
en planten dooreen groeien, insectenplagen zelden of nooit
voorkomen. In het natuurbosch heerscht in den regel een
biologisch evenwicht tusschen alles, wat daarin leeft, zonder
dat eenig levend wezen een calamiteus overwicht kan krijgen.
De mensch, als oppermachtig en egoïstisch wezen, kon zich
niet tevreden stellen met het natuurbosch en spoedde zich,
met bijlen gewapend, om het grondig om te hakken. De
moderne mensch plantte!) tot nog voor slechts luttele
jaren geleden grove-dennetjes, 10.000 stuks op een H.A.,
groote vlakten aaneen. Was het niet een trotsch gevoel
voor menig boschbouwlievend man te kunnen zeggen: „ik
heb dit jaar 50 H.A. grove-dennen aangeplant en ik bezit
nu al 300 H.A. daarmede, gelukkig geheel aaneen gelegen’.
In gedachten ziet hij zich al wandelen tusschen al zijn
dennen, een paar uur achter elkaar. Weinig vermoedt die
trotsche ontginner, dat de dennenvijanden hem van alle
kanten belagen en aangrijnzen. De aartsvijand, boschbrand,
loert elk voorjaar of zich niet reeds voldoende dorre heide
tusschen de dennetjes ontwikkeld heeft om, profiteerend
van een fikschen Oosten-wind, in een paar uur tijds den
arbeid van vele jaren te niet te kunnen doen. Retinia’s, in
verschillende soorten, zijn in jonge aanplantingen steeds
op haar post, om haar vernielend werk te verrichten. Tal-

1) En er zijn zelfs boschontginners, die het nog doen.

DOOR DE METHODE VAN BOSCHAANLEG ENZ, 225

looze andere schadelijke insecten, als gestreepte dennenrups,
nonvlinder, dennensnuitkever enz. zijn ieder jaar in zoo
goed als elk grove-dennenbosch in Nederland te vinden.
Meestal komen zij echter sporadisch voor en men let er
niet op. Door een samenloop van gunstige omstandigheden
voor de ontwikkeling van een der hierboven genoemde
insecten, is het mogelijk, dat een sterke vermeerdering daar-
van het gevolg is. Die vermenigvuldiging gaat sterk crescendo,
meestal een drietal jaren achtereen, om dan gewoonlijk in
een of twee jaar te eindigen. Het eerste jaar der meer dan
normale vermeerdering van een of ander insect ontgaat
gewoonlijk den boschbouwer. De grootere toeneming van
het tweede jaar of de nog veel grootere van het derde jaar
daarentegen, wordt bijna steeds geconstateerd, waarna natuur-
lijk de groote trom wordt geroerd. Bijna altijd is het dan
te laat. Bestrijding met chemische middelen gaat met veel
moeite en vele kosten gepaard, terwijl de resultaten dikwijls
niet aan de verwachtingen daarvan schijnen te voldoen.
Bij mij rijst nu de vraag, zijn die insectenplagen niet te
voorkomen ? Waarom kent men in het natuurbosch derge-
lijke plagen niet, terwijl men ze, b.v. in onze grove-dennen-
bosschen, dikwijls juist in zoo hevige mate aantreft? Voorts,
hoe komt het, dat in streken, waar met loofhout gemengde
grove-dennenbosschen overheerschen een veel grooter aantal
vogelsoorten en -individuen aangetroffen worden dan in
bestanden met voornamelijk grove-den? Is de blijvende
vogelstand niet juist het cardinale punt, waardoor insecten-
calamiteiten voorkomen worden? Indien die veronderstelling,
die heelemaal niet nieuw is, juist is, hoe verkrijg ik dan
een blijvenden vogelstand? Met mijn Vader (Dr. J. TH.
OUDEMANS) heb ik deze vraagstukken dikwijls onder de
oogen gezien en kwamen wij tot de conclusie, dat alleen
dáár een belangrijke vogelstand zich zal ontwikkelen en
standhouden, waar voldoende voedsel, drinkwater en nest-
gelegenheid aanwezig is. Aan de beide laatste voorwaarden
is betrekkelijk gemakkelijk te voldoen, aan de eerste echter
veel moeilijker. Daar wij juist insectenetende vogels in onze
bosschen wenschen, behooren wij er voor zorg te dragen,
dat die soorten er ook het geheele jaar aanwezig kunnen

15

226 DR. TH. C. OUDEMANS, KUNNEN INSECTENPLAGEN

zijn. Zulks is alleen mogelijk, als wij er voor zorgdragen,
dat die vogels daar, behalve water, het geheele jaar vol-
doende voedsel (dus insecten) vinden. Het klinkt misschien
vreemd, dat wij, om vogels te houden, die een sterke vermeer-
dering van een willekeurig insect zullen moeten tegengaan,
juist voor insecten, als voedsel, zullen dienen zorg te dragen.
Een bekend feit is het nu, dat op onze naaldboomen be-
trekkelijk weinig soorten van insecten voorkomen. Insecten-
etende vogels zullen zich in den regel dus wel eens eenigen
tijd (meestal in den winter) in zulke bosschen ophouden,
doch trekken naar de loofbosschen en gemengde bosschen
om te nestelen, aangezien dan weldra de groote voedsel-
behoefte aanbreekt voor de groot te brengen jonge vogels.
Het geheele jaar door is op de verschillende loof houtsoorten,
waarop meestal geheel verschillende soorten van insecten,
met veelal zeer afwijkende levensgewoonten, voorkomen,
voor de vogels voldoende voedsel te vinden. Dat echter de
eene loofhoutsoort als gastvrouw voor de insecten meer
geliefd is dan de andere, laat ons o.a. het belangrijke boek
van J. H. KALTENBACH: „Die Pflanzenfeinde aus der Klasse
der Insekten’ (JULIUS HOFFMANN, Stuttgart, 1874) zien. In
1874 (helaas bestaat er geen latere editie van dat mooie
werk) waren de volgende aantallen soorten van insecten
bekend, levende op

Eik ; i ‘ 4 997
Wilg ; ; a : 396
Alle Coniferen te zamen. 299
Berk È 4 : 270
Populier . ‘ ; 5 264
Beuk à ; 2 5 148
Els. i : i ; 139
IE ; 5 4 107
Hazelaar. 4 à 2 98
Tamme kastanje . 23

Onze vermeerderde kennis op entomologisch gebied doet
mij veronderstellen, dat deze getallen thans allicht verdub-
beld kunnen worden. Men ziet uit deze opsomming, dat
geen enkele boschboom meer insecten voedt dan de eik.
Wilg, berk, populier herbergen ook steeds vele soorten van

DOOR DE METHODE VAN BOSCHAANLEG ENZ, DEN,

insecten, terwijl de rest van de hierboven vermelde boom-
species dat in veel geringere mate doen. Voor den eik,
wilg, berk en populier is het een normaal verschijnsel, dat
insecten van velerlei soort daarop voorkomen. Het is dan
ook niet te verwonderen, dat insectenetende vogels juist
diè boomen frequenteeren, waar ze, door de verschillende
leefwijzen der onderscheidene insectensoorten, gegarandeerd
het geheele jaar door voedsel in groote verscheidenheid
vinden. Zeer begrijpelijk is het dus nu, dat insectenminnende
vogels zich bij voorkeur in het dorado der loof houtbosschen
(dus in het bijzonder in eikenbosschen en niet in beuken-
bosschen) ophouden en daaraan verre de voorkeur geven
boven het doorgaans aan insecten armere grove-dennenbosch.
Voor het verkrijgen van een blijvenden insecten-etenden
vogelstand in onze grove-dennenbosschen is het noodzakelijk
aldaar ook loofhout aan te planten en wel van diè soorten,
die zich op die gronden te huis gevoelen. Dit moge met
de wilgensoorten, althans op de drogere gronden, minder
het geval zijn, voor eik en berk gelden aanbeveling in de
eerste mate. Gezien bovenstaande lijst, zijn beuk en tamme
kastanje, evenals Amerikaansche eik (waar slechts enkele
insecten op leven), voor dat doel veel minder geschikt. Bij
aanleg van nieuwe bosschen kan men met deze wetenschap
rekening houden. Groepsgewijze of gemengd kan men boven-
genoemde boomsoorten in het bestand inbrengen. Als men
dan tevens voor drink- en nestgelegenheden (resp. door het
aanbrengen van betonbakken en het ophangen van een
voldoend aantal nestkastjes) zorg draagt, zal een blijvende
vogelstand onze bosschen vrijwaren tegen een eventueel
overmatig optreden van een of ander schadelijk insect.
Rest mij nog te bespreken welke insectenetende vogels
voor onze bosschen gewenscht zijn. Bij calamiteiten is zeer
dikwijls sprake van grootere vogelsoorten, als b.v. kraaien,
spreeuwen enz, die gedurende de plaag plotseling van elders
komen toevliegen en dan een geduchte opruiming houden
onder de aanwezige insecten. Dikwijls meent men daarin
groote hulpkrachten te zien en verheugt zich daarover,
doch feitelijk hebben die dieren al heel weinig beteekenis.
Zij komen nl. tè laat, want de schade is reeds aangericht.

228 DR. TH. C. OUDEMANS, KUNNEN INSECTENPLAGEN, ENZ.

De soorten van vogels, die voor den boschbouwer van
werkelijk belang zijn, zijn juist die vogels, die het geheele
jaar (dus de híer nestelende soorten) of althans een groot
gedeelte van het jaar het bosch afzoeken naar voedsel en
allernauwkeurigst spinseltjes, eieren, larven, poppen enz.
opzoeken en vernietigen. Dit zijn in de allereerste plaats
meezen-soorten, boomkruipertjes, boomklevertjes, goudhaan-
tjes, enz. Kan men er toe geraken, dat een dergelijke vogel-
stand zich in zijn bosschen vestigt, dan kan men gerust
zijn wat betreft insectenplagen! Als „onbezoldigde bosch-
politie’ zullen die nijvere vogels er voor waken, dat geen
enkel insect zich buitensporig vermeerdert. Tevens geven
die dartele, vroolijke dieren leven en kleur aan onze bosschen,
tot verhooging van genot aan ieder bezoeker daarvan.

Kort Overzicht over de wijze van
publiceering der Verslagen van de Ver-
gaderingen der Ned. Ent. Ver.

(Bibliographische Bijdrage IV).
Door

D. MAC GILLAVRY.

Daar de Nederlandsche Entomologische Vereeniging in den
beginne geen eigen orgaan bezat, werden van de eerste bijeen-
komsten overzichten van het gesprokene ter plaatsing aan-
geboden aan de „Algemeene Konst- en Letterbode”. In die
jaren was dit een in octavo verschijnend weekblad, waarvan
de nummers elk half jaar tot een bundel vereenigd werden.
Daar de vergadering eens per jaar gehouden werd en wel
des zomers, vindt men de verslagen in het tweede deel van
het correspondeerende jaar, en wel die van de tweede tot
achtste vergadering in de Letterbode, Vol. II, 1846 tot 1852.
Aan de leden werd een afdruk gezonden, evenals aan „het
Instituut” (later Koninklijke Akademie) en aan de drie toen-
maals bestaande buitenlandsche entomologische vereenigin-
gen, te weten Stettin, London en Paris. Van de eerste ver-
gadering, waar geen voordrachten gehouden werden, daar
zij slechts een organisatorisch karakter droeg, werd zoodoende
geen verslag gegeven. Eenige details daarover kan men vin-
den bij VAN DER WULP in het ,,Geschiedkundig Overzicht”,
verschenen bij gelegenheid van het vijftigjarig bestaan van
de Vereeniging, 1895. Het spreekt van zelf, dat die oorspron-
kelijke extracten zeer zeldzaam zijn geworden. Het bestuur
heeft daarom deze eerste verslagen later opnieuw uitgegeven
in de in quarto verschenen „Handelingen der Ned. Ent. Ver.”
1854, bij Trap, als Vol. I, Afl. 1. Jammer genoeg werden

230 D. MAC GILLAVRY, KORT OVERZICHT OVER DE

alleen de wetenschappelijke voordrachten opnieuw afgedrukt,
de interessante interne aangelegenheden werden weggelaten
(zie Entom., Berichten, Vol. VIM; No. 1812.17 Sepeamenue
p. 232). De pagineering is natuurlijk geheel anders als in
de Letterbode. Verslagen van de negende tot en met de
twaalfde vergadering werden daaraan toegevoegd tot 1857,
waarmede de Handelingen compleet waren, behoudens een
later verschenen register.

Daar de Vereeniging ondertusschen besloten had tot de
uitgifte van haar Tijdschrift, werden de verslagen voortaan
daarin geplaatst. Zoo vindt men het verslag van de dertiende
vergadering in deel I, vormende de tweede aflevering daar-
van, p. 33—66; nog in 1857 verschenen.

Het stond den leden vrij, evenals nu nog, om al of niet
op het Tijdschrift in te teekenen, weshalve steeds afdrukken
aan de leden toegezonden werden. Merkwaardig is, dat, hoe-
wel in dien tijd en nog lang daarna niet werd ingezien, dat
separaten identiek in druk en pagineering met het oorspron-
kelijke moeten zijn, toch deze afdruk van het dertiende ver-
slag de juiste pagineering heeft gekregen.

Ook de volgende verslagen, steeds de eerste aflevering
der deelen van het tijdschrift uitmakende, hebben als separaat
de goede pagineering. Hierin komt de klad bij het achttiende
verslag. In deel VI van het Tijdschrift is de paginatuur 17 — 64;
in het separaat 1—48.

Voor zoover na te gaan is werden de separaten vrijwel
steeds eerder gedistribueerd dan de afleveringen van het Tijd-
schrift waarin zij verschenen, zoodat de paginatuur van het
separaat de prioriteit heeft. Gelukkig was, en is het, in tegen-
stelling met sommige buitenlandsche vereenigingen, slechts
uitzondering, zoo in het Verslag der Ned. Ent. Ver. novae
species gepubliceerd worden.

Met de volgende verslagen is de paginatuur weer in orde.

In 1866 werd wegens de cholera geen vergadering gehou-
den en werd door den president slechts een „Korte opgaaf
omtrent den toestand der Nederlandsche Entomologische
Vereeniging, Julij 1865 tot September 1866” gepubliceerd
(Tijdschrift Vol. X, p. 1—4, 1866 (1867)). Hiervan schijnen
geen seperata rondgedeeld te zijn. Tenminste in de mij be-

WIJZE VAN PUBLICEERING DER VERSLAGEN ENZ. 231

kende serieen der verslagen ontbreekt deze „korte opgaaf’
steeds, niettegenstaande volgens het verslag van de 22° Alg.
Verg. te Utrecht op 13 Julij 1867 de Voorzitter de woorden
sprak (p. 2): ,,Veronderstellende dat deze korte opgaaf in
handen van alle leden en zoo ook onder ieders oogen ge-
komen is’, etc.

In het jaar 1867 werd in Dec. de eerste Wintervergadering
gehouden. In de verslagen van deze wintervergaderingen is
de paginatuur steeds afwijkend van die van het Tijdschrift.

Van af de zes-en-twintigste zomer- (1 July 1871) en de
vijfde wintervergadering (23 Dec. 1871), beide gepubliceerd
in Tijdschrift deel XV, 1871 (1872), heeft men de paginatuur
der verslagen in romeinsche cijfers aangebracht, waardoor
zij feitelijk van het lichaam van het Tijdschrift gescheiden
zijn, en waardoor ook voor de wintervergaderingen de over-
eenstemming tusschen tekst van Tijdschrift en separaat be-
reikt werd. Helaas echter niet voorgoed. Zoo heeft het ver-
slag van de twaalfde wintervergadering, Leiden 22 Dec. 1878,
de pagineering 1—26, terwijl dit in het Tijdschrift LXXII—
XCII is. Bij het aanhalen uit dit verslag met de arabische
paginatuur, dient men er uitdrukkelijk Verslag bij te zetten
daar deze pagina's in het Tijdschrift op een geheel ander
stuk slaan. In het algemeen is dit bij aanhalingen uit ver-
slagen wenschelijk. Juist in dit verslag zijn nomenklatorische
opmerkingen gemaakt door de heeren VAN HASSELT (Araneaa),
RITSEMA (Suctoria) en VAN DER WULP (Diptera).

De volgende jaren gaat alles weder goed tot in deel XXXVIII
1895 (1896) wel de romeinsche pagineering volgehouden
wordt, maar zoowel de zomervergadering van 9 Juni 1894
als de wintervergadering van 20 Jan. 1895 elk met pag. I
beginnen; zoowel separaat als in het Tijdschrift. Dit laatste
winterverslag is nog in zooverre eigenaardig, daar het een
drukkers-signatuur heeft: ,,gedrukt Mei 1895”. Ik geloof dat
dit het eenige verslag is met een dergelijke nauwkeurige
dateering.

In deel XXXIX zijn drie verslagen opgenomen, zoodat de
50° zomervergadering, 6 Juli 1895, loopt van p. I—LXVI;
de 29° wintervergadering, 19 Jan. 1896 van p. LXVII—CII
en de 51° zomervergadering, 20 Juni 1896 van p. CIII—CLVIII.

232 D. MAC GILLAVRY, KORT OVERZICHT OVER: ENZ.

Van hier af beginnen in tegenstelling met vroeger, de
wintervergaderingen met pag. I, terwijl eertijds het juist de
zomervergaderingen waren, die met pag. I begonnen. Elk
tijdschriftdeel heeft nu weder evenals de deelen XI—XXXVIII
twee verslagen.

Een nauwlettend lezer zal opgemerkt hebben, dat hier
voor de wintervergadering pag. 1, niet pag. I geschreven
wordt. Alweer toch heeft men het goede pad verlaten en
hoewel de verslagen in het Tijdschrift van den eigenlijken
inhoud van het Tijdschrift afzonderlijk blijven, toch de arabi-
sche cijfering weder ingevoerd. Aanhalingen uit deze jaren
zonder apart Verslag (resp. Winter- of Zomer-) er bij te
voegen geven steeds verwarring.

Deze ongelukkige pagineering hield aan tot en met deel
XLVI.

Van af de 37° wintervergadering, 24 Jan. 1904 (Tijdschr.
XLVII, 1904) is alles in orde en wordt weder consequent
de romeinsche pagineering voor de verslagen gevolgd.

Slechts bij groote uitzondering werden aan den schrijvers
tegen nader te overleggen vergoeding separata van hun voor-
dracht afzonderlijk toegestaan. Sinds 1930 geldt de regel,
dat zij die dit wenschen steeds dergelijke afdrukken verkrij-
gen kunnen, mits bij minstens 50 exemplaren, een en ander
in overeenstemming met het bepaalde voor de Entomolo-
gische Berichten.

Curieus is, dat ik onlangs van de lijst van de leden der
Ned. Ent. Ver., die steeds bij het verslag der zomerverga-
dering gevoegd is, een separaat in handen kreeg van het
jaar 1896, „overgedrukt uit deel XXXIX van het Tijdschrift
voor Entomologie”.

A propos des Araignées népenthicoles
du Nord de Sumatra

par

J. C. VAN DER MEER MOHR.

M. Louis Fage a décrit dans une récente étude (Treubia,
XII, 1930, p. 23—28) une nouvelle espèce d’Araignée, le
Thomisus nepenthiphilus, qui vit normalement à l’intérieur
des urnes de Nepenthes, comme c’est exactement le cas
pour le Misumenops nepenthicola (Poc.). Étant donné que
M. Fage a déjà nettement établi dans son étude les princi-
paux faits biologiques de ces deux espèces remarquables,
il ne me reste qu’à donner quelques observations complé-
mentaires, observations que j'ai pu faire dans le cours de 1920.

1. La demeure du Thomisus nepenthiphilus Fage.

L'Araignée tisse sa demeure dans la partie supérieure et
nondigestive d’une ascidie de Nepenthes. Cette demeure
consiste en une toile verticale, derrière laquelle est déposé
le cocon. M. Fage fait remarquer que la toile du Thomisus
nepenthiphilus est horizontale, ceci doit être attribué sans
aucun doute au fait que la première figure, que j'ai donnée
de cette toile (De Tropische Natuur, XVIIL 1929, p. 75),
n'avait pas été suffisamment commentée dans le texte; or,
cette figure nous montre une section transversale d’une
ascidie, ce qui peut facilement donner lieu à une interpré-
tation erronée. Le cocon lenticulaire est attaché à l’aide de
quelques fils courts a la face interne de l'urne; il est caché
derrière une toile d’un tissu infiniment serré, qui est
faiblement tendue au-dessus du cocon (voir fig. 1). Le bord
de cette toile verticale est solidement attaché à la face de
urne; si l’on tient l’urne penchée, on peut constater que
le liquide qu’elle contient, plus ou moins sirupeux, coule

234 J. C. VAN DER MEER MOHR, A PROPOS DES

le long de la toile et par-dessus; mais aucune goutte ne
pénètre par-dessous le bord dans l’espace derrière la toile
réservé au cocon.

A Coupe transversale d’une
ascidie du Nepenthestobaica.
Le cocon lenticulaire du
Thomisus nepenthiphilus est
couvert d'une seule toile.

B Coupe longitudinale; le
cocon est suspendu entre
deux toiles.

Une fermeture si parfaite, quasi-hermétique, est indubi-
tablement d'une grande importance pour les jeunes, qui, à
l’éclosion (10 jours environ après la ponte) vivent encore
assez longtemps en communauté dans l’espace derrière la
toile. Il arrive parfois que le cocon est suspendu entre deux
toiles, ce que l’on peut voir dans les fig. 1B et 4. Jai pu
observer jusqu’à deux fois que le cocon était caché derrière
deux toiles et dans ces cas, la toile intérieure était d’une
structure beaucoup plus légère que celle de la toile extérieure.
Nous avons pu constater que le Thomisus nepenthiphilus
dépose parfois ,,mal” son cocon, toutefois ceci est une
grande exception; la fig. 2 nous le montre clairement:
c'était dans une ascidie fraîche en apparence, mais du reste
complètement sèche. Un autre cas nous a fait voir un cocon
déposé exactement sur la limite de la partie digestive et
de la partie non-digestive de l’ascidie; toutefois l’urne en
question ne contenait qu’une quantité restreinte de liquide.

Quant au Misumenops nepenthicola, je n'ai réussi que
deux fois à découvrir la toile avec le cocon; ces cocons

ARAIGNÉES NÉPENTHICOLES DU NORD DE SUMATRA. 235

étaient déjà perforés par les jeunes et toutes les fois la
toile (verticale!) se trouvait entièrement déchiquetée, de
sorte qu’il m'est impossible à présent de donner des détails

Pome

Demeure du Thomisus nepenthiphilus, établie sur la partie digestive
d’une urne du Nepenthes tobaica. X 1.

précis concernant l’édification de la demeure du Misumenops
nepenthicola. Pour ce qui est de cette structure, je crois
bien que celle-ci doit ressembler en grande partie à celle
de la demeure du Thomisus nepenthiphilus. Il est fort
probable que la même urne de Nepenthes n'est jamais
habitée par plus d'une femelle adulte soit du Thomisus
nepenthiphilus soit du Misumenops nepenthicola; du moins
je n'ai jamais trouvé, réunies dans une urne, deux femelles
adultes ni des urnes contenant deux toiles.

2. Parasites du Thomisus nepenthiphilus Fage.

Bien que l’Araignée-mère surveille soigneusement sa

236 J. C. VAN DER MEER MOHR, A PROPOS DES

demeure et malgré sa structure spéciale et protectrice de
cette demeure, il arrive cependant que les cocons sont
parasités; car, dans mon laboratoire a Medan, j'ai vu sortir
de plusieurs cocons du Thomisus nepenthiphilus, recueillis
tout près de Haranggaol et Prapat dans le voisinage du
lac Toba, des Ichneumonides, et même jusqu’à sept exem-
plaires d’un seul cocon !). La fig. 3 nous montre un Ichneu-
monide de cette espèce, agrandi 5 fois. La femelle de

Fig. 3.

Ichneumonide, parasite du Thomisus nepenthiphilus. X 5.

l’Ichneumonide pond ses oeufs parmi les oeufs de l’Araignée,
dont les larves parasitaires font leur nourriture (peut-être
aussi de jeunes Araignées récemment écloses); après avoir
achevé son développement, la larve se métamorphose en
nymphe dans un cocon ovoïde, qu'elle fixe à l'intérieur du
cocon de son hôte (voir fig. 4). Mais outre cet Ichneumonide,

1) D’apres M. Roman, Stockholm, il s’agit très probablement d’une
nouvelle espèce du genre Allocota; M. Wilkinson en donnera une
description bien détaillée plus tard (lettre de M. Marshall de l’Imperial
Institute of Entomology, London, à M. Roepke, Wageningen).

ARAIGNÉES NÉPENTHICOLES DU NORD DE SUMATRA. 237

j'ai pu élever des cocons du Thomisus nepenthiphilus un
autre parasite, notamment un Chalcidide extremement petit.
Je présume qu’il s’agit d'un parasite à l'intérieur des oeufs
du Thomisus nepenthiphilus, il se peut bien toutefois que
ce soit un hyperparasite, donc un parasite à l'intérieur des
oeufs de l’Ichneumonide; ce que l’on pourra bien observer
un jour ou l'autre.

Eis. A.
Demeure du Thomisus nepenthiphilus avec cocons de l’Ichneumonide,
Les cocons sont suspendus entre deux toiles; la toile antérieure est
levée en haut. 2 X.

238 J. C. VAN DER MEER MOHR, A PROPOS DES

3. Les espèces de Nepenthes, qui sont habitées par le
Thomisus nepenthiphilus Fage et le Misumenops nepenthicola
(Poc.) et la distribution géographique de ces Araignées dans
la partie septentrionale de Sumatra.

M. Fage a clairement démontré que seules les espèces
de Nepenthes, ayant des urnes dont la partie supérieure
est dépourvue de glandes digestives (zone „neutre’’), sont
habitées par le Thomisus nepenthiphilus et le Misumenops
nepenthicola. On retrouve e.a. des urnes de ce type parmi
les Nepenthes gracilis, tobaica et Reinwardtiana. Pour autant
que j'ai pu l’observer, le Thomisus nepenthiphilus ne se
rencontre que dans les urnes du Nepenthes tobaica, tandis
que le Misumenops nepenthicola, je l’ai trouvé aussi bien
dans les urnes du Nepenthes tobaica que dans celles du
Nepenthes Reinwardtiana. Quant à la dernière espèce
d’Araignee, nous savons donc maintenant qu'elle est com-
mensale de 3 espèces de Nepenthes au moins: gracilis (à
Singapour), tobaica et Reinwardtiana (à Sumatra).

Dans les urnes du Nepenthes mirabilis (= phyllamphora),
croissant dans les marais à Susum à l’est de Tebing Tinggi,
je n'ai pu découvrir aucune de ces deux espèces d’Araignées.
L'absence des Araignées népenthicoles dans les urnes du
Nepenthes mirabilis, étant également du type gracilis, est
peut-être attribuable à l'endroit spécial qu’occupe cette
plante marécageuse. Vers le milieu de 1929 j'ai examine,
près de Sibolga et à Bonan Dolak qui est situé tout près
de Sibolga mais à une altitude de 400 m de plus, un
assez grand nombre d’ascidies de différentes espèces de
Nepenthes, afin de constater la présence du Thomisus nepen-
thiphilus et du Misumenops nepenthicola, ou d’autres espèces
eventuelles d’Araignées népenthicoles. Dans les urnes du
Nepenthes ampullaria, le long de la route côtière de Sibolga
à Baroes, je n'ai pu constater la présence d’aucune Araignée,
ce à quoi je m'attendais d’ailleurs. Dans une urne d’une jeune
rosette de Nepenthes, près de Sibolga, j'ai rencontré une
seule fois un Thomiside, selon toute apparence une jeune
femelle du Thomisus nepenthiphilus; pourtant je n’en saurais
dire s'il s’agit d’une ascidie du Nepenthes alata ou du

ARAIGNÉES NÉPENTHICOLES DU NORD DE SUMATRA. 239

Nepenthes gracilis !). Quant aux urnes de Nepenthes albo-
marginata, croissant sur un promontoire dans la baie de
Sibolga, je n'ai réussi à y découvrir aucune des Araignées
népenthicoles ; le même s’applique aux urnes colossales du
Nepenthes Treubiana, trouvés près de Bonan Dolok le long
de la route de Bonan Dolok à Taroetoeng ?). Les urnes du
Nepenthes Rafflesiana, croissant dans les bois juste derrière
l'hôtel Bonan Dolok, que j'ai soumises à un examen minu-
tieux, ne contenaient aucune Araignée: ceci d’accord avec les
expériences de Cedric Dover ayant examiné la même espèce
de Nepenthes près de Singapour. J'ai recherché en vain jus-
qu'a présent les Thomisus nepenthiphilus et Misumenops
nepenthicola dans les urnes du Nepenthes tobaica, croissant
sur la pente du Dolok Pintoe à une altitude approximative
de 2000 m. On pourrait proposer ici une explication bien
simple de ce fait; c'est que les Araignées népenthicoles en
question restent probablement en arrière dans leur dispersion
verticale d’avec celle du Nepenthes tobaica. A l'heure qu'il
est, je ne saurais dire quelle est la limite d’altitude de leur
aire de répartition. Dans les urnes superbes du Nepenthes
spectabilis, croissant à proximité du sommet du Dolok Baros
a une altitude de 1850 m, nous n’avons pu les découvrir
non plus; le Nepenthes spectabilis possède des ascidies du
type gracilis, de sorte qu’il est permis de supposer qu’une
des deux espèces d’Araignées népenthicoles l’aurait choisi
Gomme retraite, si, en eılet, cette espèce se rencontre a
cette altitude sur le Dolok Baros.

Du reste je me réfère à la carte (voir fig. 5), indiquant
les principaux endroits, où je suis allé à la recherche d’Araig-
nées dans les urnes de Nepenthes. Il s’ensuit que dans la
région que représente la carte, et en tant que nos observa-
tions actuelles permettent de l’affirmer le Thomisus nepen-
thiphilus est d’une. distribution bien plus générale que le
Misumenops nepenthicola. |

4. Araignées comme hôtes accidentels des urnes de
Nepenthes.

1) Les urnes du Nepenthes alata sont du type gracilis.
2) Les urnes du Nepenthes Treubiana et les urnes des tiges grimpan-
tes du Nepenthes albo-marginata sont du type ampullaria.

240 J. C. VAN DER MEER MOHR, A PROPOS DES

5 ©1000_1200

© 1000 _1200
€

N
© 1000 _1200 Di

OCEAN NN

er

Fig. 5. Legende.

ı Tebing Tinggi 5 Haranggaol 9 Balige

2 Dolok Pintoe 6 Prapat ıo Taroetoeng

3 Dolok Baroes 7 Sosorladang 11 Rahoetbosi Dolok
4 Tinggi Radja 8 Maranti ı2 Bonan Dolok

M Thomisus A Misumenops

ARAIGNÉES NÉPENTHICOLES DU NORD DE SUMATRA. 241

Outre les deux espèces d’Araignées népenthicoles obliga-
toires, dont nous avons parlé ci-dessus, on trouve de rares
fois dans les urnes de Nepenthes — et toujours dans des
urnes sèches ou à peu près sèches — des Araignées qu’on
ne peut considérer, à mon avis, que comme des hôtes acci-
dentels. Dans une urne presque sèche du Nepenthes tobaica
a Rahoetbosi Dolok j'ai trouvé réunies une femelle adulte
du Misumenops nepenthicola et un Clubionide. Dans une
urne encore jeune, mais complètement sèche, du Nepenthes
tobaica à Loemban Tombak près de Maranti j'ai rencontré
un jour un Thomiside de couleur émeraude qui, pendant
quelque temps, se promenait librement à l'intérieur de l’urne
pour continuer ensuite ses investigations dehors, sur les
feuilles et les tiges de la plante. Une ou deux fois j'ai trouvé
l’ouverture d’une urne du Nepenthes mirabilis fermée par
une toile très lâche mais, à mon regret, je n’ai découvert
nulle part les Araignées-mêmes; il est sûr que la toile n'était
pas celle d’un Thomisus nepenthiphilus ou d’un Misumenops
nepenthicola. Il est hors de doute que des observations ulté-
rieures permettront de multiplier considérablement ces faits.

Vers la fin de sa publication M. Fage mentionne que j'ai
rencontré aussi le Misumenops nepenthicola dans les urnes du
Nepenthes Reinwardtiana à Rahoetbosi Dolok (11-VIII-1929)
et à Maranti (17-VIII-1929). Ce doit être dans les urnes du
Nepenthes tobaica, ce que nous a montré un examen plus
récent des matériaux en question de Nepenthes par un spé-
cialiste, M. Danser. Jusqu'à ici on a pu découvrir le Misume-
nops nepenthicola dans les urnes du Nepenthes Reinwardtiana
a Tinggi Radja seulement. J'ajoute que, d’après M. Danser
(Bull. Jard. bot. Buitenzorg, 3° série, IX, 1927— 1928, p. 384),
le Nepenthes tobaica est extrêmement voisin du Nepenthes
Reinwardtiana.

16

A note on some early contributions on
Dutch East Indian Scolytids (up to 1910)?

by
Dr. L. G. E. KALSHOVEN,

Buitenzorg, Java.

Hypothenemus (Cryphalus) areccae HORNUNG 1842 *), intro-
duced into Europe in betel nuts, is possibly the first described
Scolytid from the D. E. Indies, but the vague indication of
its origin: “Ost Indien” leaves room for some doubt about
the correctness of the assumption 8).

In CHAPUIS’ “Synopsis des Scolytides’’ (1869) two indo-
malayan species are described with a more exact record of
the localities viz. Dactylipalpus transversus from Celebes,
Ternate and Malacca and .,Scolytus” (Eccoptogaster) javanus.
The former species, today known from Br. India to the
Philippines, is remarkable for its large size (9—11 mm, the
largest Scolytids known being 12 mm). The Æccoptogaster
has not yet been rediscovered. Perhaps it has to be sought
for in mountainous regions, where palaearctic forms are a
common feature.

In 1879—1886 descriptions are published by EICHHOFF ©)
of another 6 species from the region under consideration.

1) All the required literature has not yet been excessible to the author,
so the review should not be considered as complete.

2) For references to the literature see the Catalogus Coleopter-
orum, Pars 4, /fidae, by HAGEDORN, 1910.

3) EGGERS described the same species in 1905 as Stephanoderes fun-
gicola from specimens found in Europe in woody fungi from Java, and
afterwards (Entom. Ber. 1922) determined its identity with areccae HORN.
The habitat of the beetle — it has also been found in dry coffee beans
— suggests a large distribution in the tropics and this has already been

confirmed by a neared of EGGERS in 1925 about its occurrence in Burma
and over the whole E. I. Archipelago.

DR. L. G. E. KALSHOVEN, A NOTE ON SOME ETC. 243

These have since been collected again with the exception of
one: Diamerus (Acanthurus) ritsemae.

HAGEN in his “Pflanzen- und Thierwelt von Deli auf der
Ostküste Sumatra’s” 1889 mentions 3 Scolytids: Dactylipalpus
transversus, Diamerus ritsemae and Xyleborus kraatzi EICHH.
(originally described from Ceylon). Additional information
on the distribution of the latter species is to be found in
the paper of BLANDFORD on the sugarcane borers of the
W. Indies (Kew Bull., 1892), where kraatzi is recorded from
Batjan, Dorey (N. Guinea) and Celebes (WALLACE). In this
paper the W. Indian borer is identified as Xyleborus perfo-
rans WOL. (1857, described from Madera), while 4 other
species are listed as synonyms and X. kraatzz is stated to
be only doubtfully distinct. The question of the nomenclature
of this group has proved to be so intricate, however, that
even now it has not been finally settled ').

In 1894 the description appears of X. morzgerus BLAND-
FORD ?), which beetle had been found breeding in N. Guinea
orchids in the hot houses of Kew. This species should
prove afterwards to be identical with one of the twigborers
of coffee in Java, which at present require the wholetime
attention of an entomologist, to find a control for the pest!

Two years later a further important contribution is published
by BLANDFORD ?), containing diagnoses of a score of indo-
malayan species. Five of them (2 Phloeosinus and 3 Xylebo-
rus sp, one of the latter only in one male specimen) had
been detected by GROUVELLE in Paris in tobacco bales
from Deli, a very remarkable breeding place, especially for
Xyleborus-species. After the description of X. destruens, from
Gilolo (WALLACE) and Java the following information is given:
“I have received a good series from Java, where this species,
in association with Glenea novemguttata CAST., and a species
of Helopeltis has inflicted very great damage to cacao
plantations.” This early note of the beetle as a pest of cacao

1) In the D. E. Ind. literature the species has since been mentioned
as X. perforans, until EGGERS in 1922 again expresses his doubt, appar-
ently with good reason, about the correctness of combining the indo-
malayan form with the African one and reintroduces the name #raatsi,

2) See page 242.

244 DR. L. G. E. KALSHOVEN, A. NOTE ON SOME EARLY

is quite interesting and it is a pity that BLANDFORD does
not mention his informant. X. destruens is another species,
which at the present time ranks among the Xyleborus spp.
of major economic importance, as it has since been also
found breeding in living teaktrees.

Another new Scolytid from Java, supposed to be injurious,
is introduced in 1897 into literature by H. VEEN (entomologist
of the Koloniaal Museum at Haarlem) under the name 7o-
micus cinchonae, the beetle having been submitted by the
colonial government as noxious to Cinchona bark, without
further information (Notes Leyd. Mus. XIX).

EGGERS had the opportunity later on to examine duplicate
specimens kept in the Leyden Museum and recognised the
beetle as a Xyleborus (Zool. Meded. 1922). According to the
experience of the present author the species appears to be
a not common, secondary borer in various woody plants,
the galleries running in part in the cambial region.

À first short note on a Scolytid noxious to coffee
appears the following year 1898 in the g!R volume of
Teysmannia, where it is identified by the author, Prof.
ZIMMERMANN, as a Bostrychid, a name then already out of
use for those Coleoptera. The figure of the beetle and of
the longitudinal section of a burrow, besides other details,
show without doubt that the note concerns one of the now
so well known twigborers of coffee: Xyleborus morigerus
BLDF. or X. morstatti HAG. The short set habitus of the
figured beetle and the colour, which is said to be dark-
brown, point to the first mentioned species. In mentioning
the length of the beetle as 2.1 mm (the width being 0.7
mm) the author must have made a mistake as morigerus
beetles only measure 1.45—1.75 mm, and morstatti, although
of a somewhat slender form, only measures 1.5—1.8 mm.
Perhaps specimens have been measured from alcohol material
in which case the membranes between the body segments
are often lengthened, a feature which is also to be found
in the beetle in the figure. !)

1) Another Xyleborus forming similar broodchambers in coffee bran-
ches but occurring more rarely, viz. X. discolor BLDF., has the required
length but is thicker (1 mm at least) and has a marked difference in

CONTRIBUTIONS ON DUTCH EAST INDIAN ETC. 245

Then in 1900 appears the detailed study of ZEHNTNER
on the ‘“rietschorskever’’ (sugarcane barkbeetle, Ayledorus
perforans WOL.)?). This paper is a highly important con-
tribution to the biology of the tropical members of the
genus, ‘as it contains observations on the duration on the
stages of development, the food of the larvae (the species
appears to be no obligatory ambrosia feeder), the structure
of the wingless male, the eventual parthenogenetic repro-
duction, the required condition of the foodplant, etc.

Shortly afterwards in 1901 8) ZEHNTNER again, then head
of the Experimental Station for cacao in Salatiga, publishes
a short note on 3 barkbeetles of Theobroma‘) and one
of Myristica, but abstains therein from any indication
on their taxonomic position. Still the particulars given, in
connection with other data now available, permit their
tentative identification. So “species I’, ferruginous, measuring
4—5 mm, extending its galleries in sound wood, in all
probability has been the A. destruens, already mentioned
above. “Species II’, pitch black, 2.25 mm, of more compact
stature, might well be A. fornzcatus EICHH., very common
in all sorts of sickly woodly plants in Java. The details
concerning ‘species III”, described as ferruginous, 2 mm
in length and slender, appear applicable to several species,
but perhaps X. indicus is meant as this is also a rather
common species, possessing like X. destruens and fornicatus
few striking features. Had there been marked pecularities
in sculpture etc. in the three species, they would presumably
have been mentioned by ZEHNTNER. As regards “species
IV” from nutmegs, it seems very likely to be identical with

colour between the prothorax ‘brown) and the elytra (almost black).
The dimensions 0.7 X 2.1 mm may be shown by small specimina of
X. kraatzi and by allied species, but these beetles are never found in
such burrows in thin branchlets.

2) Arch. v. d. Java-Suikerindustrie, 82€ Jrg. 1900, p. 501—-521.

3) Proefstation voor Cacao te Salatiga, Bulletin No. 1, 1901.

4) A first reference to “bubuk” beetles, occurring in cacao trees
afflicted by bark diseases, was already made in a preliminary review
on the pests and blights of the cacao, published by KAMERLING and
ZEHNTNER in „De Indische Natuur”, Algemeen Natuurwetenschappelijk
Bijblad van het Archief voor de Java Suikerindustrie. 1901, p. 43.

246 DR. L.G. E. KALSHOVEN, A NOTE ON SOME EARLY

Thamnurgides myristicae, described by ROEPKE in 1919 from
the same origin.

In a paper by ZIMMERMANN on the enemies of rubber-
plants, also published in 1901 °), mention is made of borers
in dying branches of Hevea, which were infested by fungi
(Corticium salmonicolor, etc.). The insect is indicated as an
unidentified Bostrychid, the galleries with beetles and larvae
being present in large numbers. As mentioned before,
ZIMMERMANN still uses the name Bostrychidae for Scolytids,
so this may be the first noticed attack of the latter borers
on the then newly introduced Hevea. Scolytids are, in fact
common secondary borers in diseased parts of Hevea trunks
and branches even at the present time (especially X. kraatzz
EICHH. and X. szmilis FERRARI). But dying branches of
Hevea, and more particularly dead and dry ones, are also
attacked by true Bostrychids (f.i. Sinoxylon anale LESNE).
It therefore remains somewhat uncertain, which beetles
ZIMMERMANN has had in view.

Again in the same year 1901 KONINGSBERGER and ZIM-
MERMANN publish their account on the pests of coffee.
in Java, second part. In a special paragraph on the Scolyizdae
the unsuitability of the name barkborers is pointed out for
the tropical species, the majority of which are woodborers.
Four species are mentioned singly: 1/ a small and 2/ a
large “barkbeetle” of coffee, 3/ a common “barkbeetle” of
Erythrina and 4/ a long idem. Thersmalleiberersos
coffee, indicated as Xyleborus? fornicatus EICHH., is appa-
rently the same as that described by ZIMMERMANN in 1898,
the reference about the locality, where it was first met
with, and other particulars being exactly the same in both
cases, but curiously enough no reference is made to the
earlier paper. This may have been the reason why HAGEDORN
has also ignored it in his article on “Ipiden als Kaffee-
schadlinge” in 1912 (Entom. Blatt. VIII. p. 33), where he
endeavours to give the correct names for the various small
borers mentioned up to that date as attacking fruits and
branches of coffee plants in Africa and Asia. HAGEDORN

5) Bulletin de l'Institut Botanique de Buitenzorg, Nr. X, 1901 p. 19.

CONTRIBUTIONS ON DUTCH EAST INDIAN ETC. 247

rightly states, that the small borer of KONINGSBERGER and
ZIMMERMANN is not X. fornicatus and suggests its identity
with X. coffeae, described by WURTH in 1908. As the present
writer has already pointed out the species undoubtedly is
one of the now common twigborers: X. morigerus BLDF.
(of which coffeae is a synonym, see below) or X. morstattr,
described by HAGEDORN in the same paper and at that
time only known from German Fast Africa. The colour of
the small borer, which is again described in the text as
darkbrown, would support the interpretation of HAGEDORN,
but the figure on the coloured plate shows a black beetle
with the legs of a lighter hue, this corresponding with
morstatti. The figure is however very roughly done and not
quite so good as that published by ZIMMERMANN in Teys-
mannia. There is still another reason for the supposition
that the authors have had only X. morigerus before them,
as X. morstatti appears to have spread over the Dutch E.
Indies and especially over Java only in more recent years.
The occurence of morstatti in the indomalayan region
remained unnoticed up to 1922, when EGGERS called atten-
tion to the fact, that all the twigboring beetle of coffee
from Deli (East Coast of Sumatra) collected by CORPORAAL
belonged to this species (Ent. Berichten, Deel VI, No. 126
p. 87). In the collection of the Institute for Plantdiseases
the - oldest javanese specimens of morstatti date from Jan.
’17 (locality Pamanoekan & Tjiasem Landen. Krawang).
The “large barkbeetle of the coffee” is considered by
HAGEDORN to be Æccoptopterus sexspinosus MOTS. and the
details given in the text and the figure make this identi-
fication quite understandable. The length of the beetle,
recorded as 3.4 mm, however does not fit for sexspinosus.
In the collection of the author another, still unidentified
Eccoptopterus is represented, which has the required measu-
rements, besides showing much the same peculiarities as
sexspinosus, the only difference being that the third pair
of spines is somewhat more developed than in sexspinosus,
which also corresponds very well with the figure in the
paper of KONINGSBERGER. The Æccopiopterus in question has
already been sent to the specialists, under number Sc. 106.

248 DR. L. G. E. KALSHOVEN, A NOTE ON SOME EARLY

The details for the “common barkbeetle of Erythrina”,
— which is said to resemble in habitus the Xyledorus of
coffeetwigs, but with a size of 2.4 mm, ferruginous in colour
and without spines on the declivity — are certainly very
meagre for indicating a Scolytid. The antenna and foreleg
figured indeed suggest a Xyleborus, as has been stated
already by HAGEDORN (1911). The common X. Zraatsi could
have been meant, but this species has small tubercles on
the declivity. Perhaps the situation and form of the burrows,
as noted by the authors, will give the clue for an identifi-
cation in future; they state, that the beetles often were
found in branches of I cm, where they had formed circular
galleries around the pith, resulting in the branches snapping
off easily (this method of boring, by the way, is typical
for some Bostrychids).

The “long barkbeetle of Erythrina”, rightly indicated as
Platypus, is the very common P/. solidus WALK. according
to the figure. Finally, it should be noted, that in the various
cases of damage by shothole borer to coffee and Erythrina,
alluded to by the authors, very likely more then 4 species
have been involved, as sickly and dying plants as a rule
are attacked by a number of species simultaneously.

A new instance of the discovery of Scolytids in products
imported into Holland from the Dutch East Indies is men-
tioned by EVERTS in his standard work Coleoptera Neer-
landica 1903, viz. a Cryphalus (> Hypothenemus ref.) in
Cinchona bark and a species allied to Coccotrypes dactyli-
perda in “plant ivory.” It would be interesting to find
out the identity of these beetles, which probably will be
still present in the EVERTS collections, now in Leyden.

In a paper “Sur quelques maladies des plantes a caout-
chouc’ (1907) !) BERNARD gives a somewhat more complete
note on boring beetles attacking Hevea (cf ZIMMERMANN
1901), stating that small brown Coleoptera, undoubtedly
belonging to the genus Xy/edorus and nearly related to the
small black borer so often met with in tea, are the most
common borers in the rubber trees. As already mentioned

1) Bull. du Dept. de l’Agric. Nr. XII. 1907, blz. 50.

CONTRIBUTIONS ON DUTCH EAST INDIAN ETC. 249

above these small borers very likely have included at least
two common species: A, kraafzi and X. similis, which at
the present time may also be generally met with in damaged
or sickly Hevea trees.

By the small black beetle of tea X. fornicatus EICHH. is
meant, and this is the first notice of the occurrence in Java
of this species, then already well known as the shothole
borer of tea in Ceylon. In a few other papers, published in
1908 and 1909 ') BERNARD gives additional information on
the borer, which seems to have been found in those years
in several localities, and was considered as rather dangerous,
though real damages had only occured in a few cases?).
À more detailed description of the beetle and its borings
is to be found in BERNARDS first review on the pests and
blights of the teaplant (1909) *). From a paper in 1912) it
appears that the identity of the Java beetle has not been
verified before the named author on his official tour to
Ceylon in 1911 received authentic 9 and g' specimens of
X. fornicatus from Mr. GREEN ‘). It may be mentioned here
that the borer has not developed as a regular pest of tea
in Java in the later years. It has however become trouble-
some in. forest plantations through its attacks on young
healthy trees of Schleichera trijuga.

A Xyleborus species as a pest of prime importance of
coffee in Java was also recorded in the year 1907, when
a preliminary note appeared from the hand of WURTH on
the “bubuk” of Coffea robusta, the damage of which had
been noticed in E. and Mid Java in the latter part of 1906.
A few particulars about the first discovered outbreaks in
E. Java are found in the proceedings of a planter’s meeting,
held in Aug. 1907 in Malang ®, while WURTA in a lecture

1) Meded. v/h Proefst. v. Thee I, p. 5 and II, p. 24, 1908. — Teys-
mannia, 19de Jrg. 1908, p. 619.

2) Teysmannia, Jrg. 25, 1914, p. 504.

3) Bull. du Départ. de l’Agric., Nr. XXIII, 1909.

Me dedMv/b*MProefste wan blice, Peron sp. Go:

5) The present writer has not yet formed a definite opinion on the
validity of X. fornicatior, a n.sp. with about the same range, to which
EGGERS brings a part of the beetles formerly considered to be X. fornicatus.

6) Notulen der op 31 Aug. 1907 ten 9!/, uur v.m. te Malang gehouden
Algem. Vergadering v/d Malangsche Landbouw-Vereeniging, Malang, 1907.

250 DR. L. G. E. KALSHOVEN, A NOTE ON SOME EARLY

delivered in December of the same year!) published more
substantial information on the new pest. In 1908 follows a
still more elaborate paper *) of the same author giving details
on the shape of the burrow, the size of the broods, the
ambrosia fungus, etc. In this paper (as also in his lecture)
the author refers to the small coffee Scolytid of KONINGS-
BERGER and ZIMMERMANN, remarking that the few details
given on its habitus might well apply to his species, the
coloured figure however not corresponding at all. The paper
and figure in 7eÿsmannia curiously appear to have been
overlooked by this author too. WURTH then describes the
species as X. coffeae. A short note by DE LANGE on the
occurrence of the borer in Cacao seedlings appears in October
19095), followed by the record by WURTH of Leucaena glauca
as a foodplant in December of this year *). In 1910 again a
further contribution by WURTH is issued °), containing i. a.
additional information on the systematic position of the borer,
which in the mean while has been submitted to specialists
in Europe. STROHMEYER expresses as his opinion (cf Entom.
Blatt. VI, 1910, p. 186) that X. coffeae possibly are imma-
ture specimens of X. compactus EICHH. WURTH does not
approve of this suggestion and is supported ín his opinion
by the information already obtained from HAGEDORN, who
considers coffeae as a good species. This statement is con-
firmed ‘in the already mentioned paper of HAGEDORN of
1912, where this author gives in tabular form the differences
between the two species (coffeae and compactus) and X. mor-
statti as a third one.

This settled the matter till the present writer had occasion
to draw attention to the fact the name X. coffeae yet has
to be dropped, namely as a synonym for X. morigerus
BLDF., this discovery being made in consequence of identi-
fications received from the late Col. WINN SAMPSON of
Scolytids from mahogany trees. This question about the

1) Cultuurgids, gde Jrg., 1907, p. 711.

2) Idem, rode Jrg., Tweede Gedeelte, 1908, p. 63.

3) Idem, ride Jrg., Eerste Gedeelte, 1909, p. 986.

4) Idem, ride Jrg, Tweede Gedeelte, 1909, p. 548.
5) Idem, rade Jrg., Tweede Gedeelte, 1910, p. 101.

CONTRIBUTIONS ON DUTCH EAST INDIAN ETC, 251

synonymy was dealt with in detail in the English Summary
of the author's paper on the pests of the mahogany trees
in Java (1926)!) and had since been confirmed through
identifications by EGGERS of specimens submitted for this
purpose and by BEESON ?).

Another note in those years apparently relating to
X. morigerus, but this time as a major pest of Orchids
of the genus Dendrobium, is published by WIGMAN Jr., the
Hortulanus of the Botanical Gardens, in Zeysmannia 7" vol.
1909, p. 564. The small borer is referred to as “a Xyledorus,
also met with in coffee- and teashrubs”. Probably the insects
have been seen by an entomologist of the Department of
Agriculture. There is however no note that tea was already
then known as a foodplant of worigerus (coffeae) though
it indeed may actas such, according to more recent experiences.
The details mentioned by WIGMAN moreover leave little
doubt that the damage was done by no other species than
morigerus which was originally described from orchids, as
already stated. The attacks of the beetle on these plants
seem however to be of rather rare occurrence.)

Resuming the chronological reference the year 1908 has
to be recorded once more, viz. for the appearance of the
“Tweede overzicht der schadelijke en nuttige insecten van
Java” by KONINGSBERGER (second review of the noxious and
beneficial insects of Java). In the list 7 numbers relate to
Scolytidae, including X. perforans, X. coffeae and ‘ Tomicus”
cinchonae. The small and large coffee barkbeetle of 1901
are still mentioned as X. fornicatus EICHH.? and Xyleborus
sp. Under Xyleborus sp. div. it is stated that species of this
genus, still requiring further investigation, have been found
in numerous other plants, causing more or less damage to

1) Medeelingen v. h. Instituut voor Plantenziekten, Nr. 69, Batavia.

?) The Indian Forest Records, Vol. XIV, Pars X, 1930, p. 73.

3) Since then, only one case has been recorded, and again of Orchids
imported in Europe (Tijdschrift voor Entomologie, LXXIV, 1931, p.
XIX). In a recent case of infestation of Orchids by “bubuk” in the
greenhouses of the Botanical Garden, submitted by Mr. Dakkus to the
Institute for Plantdiseases, the species involved was X. morstattt, this
being another instance of the gradual replacing of morigerus by mor-
statti in Java.

252 DR. L. G. E. KALSHOVEN, A NOTE ON. SOME EARLY

tea, cacao, nutmegtree and Canarium (in the young
fruits). Concerning the latter note the present author wishes
to mention that a beetle in his collection, identified by
EGGERS as Erzcryphalus hagedorni EGG., bears the lable:
“In Canariumvruchten 1903”, while specimens, very similar
in appearance (submitted to the specialists as Sc. 86) have
been collected a few times by the writer himself in Buiten-
zorg in the exocarpium of mature fallen Canarium fruits,
which had already been lying on the ground for some time.
Also once a Zhamnurgides sp. (““Sc, 16°”) has been met with
in these fruits.

Under the heading “Zomzcus species” it is stated that a
true barkbeetle has been very injurious to Achras sapota in
Bantam, and in his book: “Java Zoologisch en Biologisch’
(completed in 1915) the same author once more stresses
the fact that this is the first and only case which has come
to his notice of a real barkfeeding javanese Scolytid. In the
latter work only one further representative of the family is
mentioned viz. X. coffeae. It may be expected that the identity
of the beetle from Achras sapota will be determined before
long, as beetles found in the same foodplant and with the
same habits have since been collected by the present author
and have already been submitted to the specialists (under
No. Sc. 78, possibly a Xyloctonus).

A new note on Scolytids from Cinchona is contributed
in 1909 by ROEPKE, who found a small Xyledorus, forming
broodchambers in thin branchlets, in trees succumbing to
rootfungus attack. Perhaps this species has been X. discolor
or X. haberkorni (or a form nearly related to the latter).
A second borer from another locality was recognised as a
Platypodid.

The same author is the first to draw attention a few
months later to a new Scolytid pest of coffee attacking
the berries in some plantations in W. Java !), which insect,
the coffeeberry borer, has since acquired such a bad reputation
all over the coffee growing countries. The beetle is prelim-
inarily identified as a Xy/eborus. Preparations of the borer

1) Cultuurgids, rIth Vol. and part, 1909, p. 365.

CONTRIBUTIONS ON DUTCH EAST INDIAN ETC. 253

are shown by WURTH on a planter’s meeting in Sept. 1909 !).
In 1910 follows its description by VAN DER WEELE as Xyle-
borus coffetvorus. This wrong determination is soon after
corrected both by STROHMEYER and HAGEDORN in their papers
already quoted above. The European specialists concur in
opinion as to the genus of the beetle: Stephanoderes, but
disagree on the species, which is considered identical with
St. (Cryphalus) hampet FERRARI 1857 by the first mentioned
author, while HAGEDORN claims it to be the same as his
SZ. coffeae. This question has more recently been the cause
of further controversies as EGGERS in 1922 places himself
on the side of HAGEDORN, while SAMPSON (1923) supports
the view of STROHMEYER. To day the beetle in applied ento-
mology is generally referred to as hampez.

The present paper can be properly concluded by the
mention of the issue in 1910 of the volumes on the Scolytzdae
ipgigherCatalogius Coleopterorum andthe Genera
Insectorum, both written by HAGEDORN, In these public-
ations as yet not more than about sixty species are listed
from the islands of the Ind. Archipelago, mostly from Sumatra.
In the years 1904—1910 about the same number had been
added to those mentioned by CHAPUIS, BLANDFORD and
EICHHOFF, which n.spp. for the greater part had been des-
cribed by HAGEDORN, while STROHMEYER and EGGERS had
also contributed a few ones.

1) Publicaties van het N.-I, Landbouw Syndicaat, 1st Vol. 1909, p. 23.

Over symbiose tusschen muskieten-
larven en waterplanten

door
J. BONNE—WEPSTER.

(Uit het Geneeskundig Laboratorium te Batavia-C).
Met 8 figuren.

Een van de interessantste muggengroepen is die, waarvan
de larven en poppen niet op de gewone manier ademen,
d. i. zuurstof uit de lucht opnemen, wanneer ze met hun
ademhalingsbuis aan de oppervlakte van het water hangen,
doch die door den bijzonderen bouw van den siphon in
staat zijn het weefsel van sommige waterplanten te door-
boren en zoo zuurstof uit de luchtkanalen van de wortels
dezer planten op te nemen. Onze kennis omtrent deze larven
is nog van zeer jongen datum. Vijf-en-twintig jaar geleden
— in September 1907 — n.l., ontdekte J. T. BRAKELY in
Noord-Amerika, dat de larve van 7aeniorhynchus (Coquillet-
tidia) perturbans WALK. leeft in de modder op den bodem
van een plas en wel vastgehecht aan de wortels van een
waterplant. Deze vondst was een groote verrassing, daar
een dergelijke eigenaardigheid van geen enkele Culicide-
larve bekend was.

I. perturbans komt in enorme zwermen in sommige
streken van Noord-Amerika voor en het mag zeker wel aan
de verborgen levenswijze van de larven geweten worden,
dat ze zoolang onbekend bleef. Men veronderstelde nu, dat
andere Zaeniorhynchus-soorten, waarvan de imagines ook in
massa’s te voorschijn komen en in sommige streken den
mensch het leven ondraaglijk maken, doch waarvan men
de larven nog nooit had kunnen vinden, in hun vroegste

J. BONNE—WEPSTER, OVER SYMBIOSE, ENZ. 255

gedaanten dezelfde manier van leven hadden als 7aexzo-
rhynchus perturbans. Het duurde echter weer jaren, voor de
juistheid dezer veronderstelling bewezen werd en nu, vijf-
en-twintig jaar later is het nog steeds niet gelukt elke
Taeniorhynchus-soort in zijn larvestadium te leeren kennen,
hoewel op vele plaatsen ze nog altijd in dichte drommen
verschijnen. Vele vierkante kilometers moeras en plas wer-
den afgezocht, doch zonder resultaat.

Intusschen, omstreeks 1910, was H. W. B. MOORE in
Britsch-Guyana erin geslaagd de larven en poppen van
Mansonta titillans WALK. — een Taentorhyuchus-soort uit
tropisch Amerika — te vinden tusschen de wortels van
Pistia stratiotes, zonder dat hij het verband begreep, dat
er hier tusschen dier en plant bestond. By bestudeering
van de hun toegezonden larven en poppen zagen DYAR en
KNAB, dat zoowel de ademhalingsbuizen der eerste als die
der laatste geheel erop ingericht waren om plantenweefsel
te doorboren en was in Amerika de tweede muggensoort
gevonden, die in nauw en waarschijnlijk noodzakelijk contact
met een waterplant, het aquatisch deel van zijn leven door-
brengt (zie HOWARD, DVAR en KNAB, Mosquitoes of North
and Central America and the West Indies, III p. 519, 1915).
Zelf slaagde ik er in 1916 in Suriname in, Mansonia titil-
lans WALK. in alle stadia te verzamelen. In het Bulletin of
Entomological Research van 1912 beschreef INGRAM onder
den naam Mansonioides uniformis THEO., de larve van
Taeniorhynchus (Mansonioides) africanus THEO., welke door
hem gevonden was aan Pistia, en in 1919 verscheen er een
beschrijving van de larve van 7. rzchtardii FIC. van de
hand van WESENBERG-LUND. Op Java kon ik in 1928 den
geheelen levenscyclus nagaan van 7. uniformis THEO., waar-
van de gastplant een Pistia is.

Deze kwart-eeuw van hardnekkig zoeken heeft dus als
resultaat een vijftal Zaenzorhynchus-soorten opgeleverd, waar-
van de larven alle aan waterplanten vastgehecht leven, nl.
T. perturbans, T. titillans, T. uniformis, T. africanus en
T. richiardit. DYAR beschouwde de eerste en laatste synoniem
en zoo zou dan het aantal slechts vier zijn.

Waar huizen nu de millioenen larven, die jaarlijks de

256 J. BONNE—WEPSTER, OVER SYMBIOSE TUSSCHEN

zwermen leveren van bijv. 7. annulipes WALK. en 7. annu-
latus LEIC., zooals die op Sumatra voorkomen? Leven ze
niet aan de waterplanten in de uitgestrekte moerassen in
welker nabijheid men door honderden en honderden tegelijk
wordt aangevallen? Wel is er daar naar gezocht. Als ge-
wone vrij levende larven gedragen ze zich niet, dan zouden
ze te eeniger tijd gevonden zijn. Aan waterplanten vond
men ze ook niet, zelfs gelukte het niet de pas uitgekomen
exemplaren op te vangen in een over het water gespannen
klamboe (BRUG en DE ROOK, Geneesk. tijdschrift v. Ned.
Ind. LXX, 470, 1930). Is hier een nieuwe geheimzinnigheid?

Intusschen heeft men uit de plassen, moerassen en vijvers,

Fig. 1. Antenne der larve van 7. uniformis. Fig. 2. Idem van T. (Cog.)
spec. Fig. 3. Idem van F. hispida. Fig. 4. Idem van 7. mediolineata.
Fig. 5. Idem van 7. lusonensis. Fig. 6. Idem van /. metallica. Fig.
7. Idem van F. Aybrida. Fig. 8. Idem van 7. fusca. a in alle figu-
ren het z.g. „verlengstuk”.

.MUSKIETEN-LARVEN EN WATERPLANTEN. 257

die zoo nauwkeurig afgezocht werden naar 7aexzorkynchus-
larven in den loop der jaren een aantal Azcalbza’s gekweekt,
die in het larve- en (of) popstadium, wat bouw en gewoon-
ten betreft, genoeg eigenaardigheden vertoonen om er even
bij stil te staan. Enkele hiervan wil ik kort vermelden.
MACFIE en INGRAM beschreven in 1916 (B.E.R., VII, p. 14)
de larve en pop van Mzmomyta') hispida THEO. en in 1923
(B.E.R. XIII, p. 423) die van Frcalbia medtolineata THEO.
De siphons dezer larven zijn licht gebogen, doch zeker niet
geschikt, om plantenweefsel te doorboren, evenmin als de
ademhalingsbuizen der pop. De laatste zijn echter. buiten-
gewoon lang «en dun. Vergelijken we de antennen dezer
Ficalbia-larven met die van de bekende Taeniorhynchus-
soorten, dan zien we het volgende: Zooals blijkt uit de
figuren I en 2 zijn de antennen dezer laatste voorzien van
een zoogenaamd „verlengstuk’ (a), dat vooral bij het sub-
genus Coquillettidia buitengewone afmetingen heeft. Dit
verlengstuk vinden we nu terug bij Mzmomyta hispida,
Ficalbia mediolineata (fig. 3 en 4) en bij alle hieronder
genoemde Micalbia’s. SENIOR WHITE beschreef in 1925
(Spolia Zeylanica XIII, pt. 2, pag. 220) de larve van Ficalbia
luzonensis LUDL. De siphon is licht gebogen, zonder speciaal
boorapparaat, de antennen vindt men in fig. 5. Jammer
genoeg is geen nauwkeurige beschrijving van de pop voor-
handen. Uit de omgeving van Batavia kon ik de larven en
poppen kweeken o.a. van /calbia metallica LEIC.; ook deze
met licht gebogen, doch overigens normalen siphon bij de
larve, antennen der larven met een verlengstuk (fig. 6) en
de ademhalingsbuizen der pop zeer lang. Het bijzondere
verlengstukje der antennen in de larven staat misschien in
verband met de levenswijze tusschen de waterplanten. De
larven en poppen van 7. metallica kon ik vrij nauwkeurig
waarnemen en het is gebleken, dat de eerste zoowel als de
laatste uren Jang op dezelfde plaats onder aan een Pistia-
blad hangen. Wellicht profiteeren ze op die manier van de
luchtbellen, die soms onder de blaadjes zitten.

Geen dezer Ficalbia’s is voor de ademhaling aangewezen

1) Tegenwoordig worden de Mimomyia’s in het geslacht Ficalbia
ondergebracht.

17

258 J. BONNE—WEPSTER, OVER SVMBIOSE, ENZ,

op de luchtlevering der plantenwortels en tot voor enkele
jaren meende men, dat deze eigenschap ook geheel beperkt
was tot het geslacht Zaenzorhynchus. In 1928 gelukte het
mij een /zcaléza-larve uit te broeden, die volkomen dezelfde
levenswijze had als een Zaentorhynchus. Inderdaad meende
ik ook eerst met een larve uit dit geslacht te doen te
hebben, bij de bestudeering van larve- en pophuid. Voor
de antenne der larve zie fig. 7. De imago echter was een
duidelijke Ærcalbia (zie 5. E.R. XXIII, p. 69, F. kybrida
Leic.). Naderhand heb ik nog geheele reeksen dezer soort
kunnen uitbroeden aan Pistia en hiermee was duidelijk ge-
worden, dat het contact larve-waterplant, zooals dat nood-
zakelijk is bij Zaenzorhynchus, ook in een ander genus bestaat.
Mogen we nu ook omgekeerd veronderstellen, dat er
Taeniorhynchus-larven zijn, die als normale larven leven?
En komen die misschien in geheel andere waterverzamelingen
voor dan plassen, moerassen en vijvers? Onder de bekende
Ficalbia-larven, die, wat de antennen betreft en de broed-
plaats, die voor hen wordt uitgekozen, zeer typisch zijn
zooals we boven zagen, vindt men er één, /. fusca, die
zeer zeker het verlengstuk der /zcalbra-antennen vertoont,
(fig. 8), al verschilt deze antenne overigens nogal van het
bovenbeschreven type, waarvan de pop de lange ademhalings-
buizen bezit, doch wat broedplaats betreft, volkomen afwijkt
van de hierboven genoemde. Ze leeft nl. in gaten in ver-
molmde boomen. Een dergelijke broedplaats levert echter
slechts enkele exemplaren op en zeker niet de zwermen,
waarin o.a. 7. annulipes voorkomen.

Slechts nader onderzoek zal kunnen leeren of er in het
geslacht Taeniorhynchus dezelfde verschillen bestaan als in
het geslacht Ficalbta, dan wel, of alle Taenzorhynchus-larven
in obligate symbiose met waterplanten leven. Wellicht geeft
dit onderzoek tevens een beter inzicht in de beteekenis van
den bijzonderen bouw der antennen van deze muskieten-
larven.

Enkele gegevens over grotteninsecten
van Java

door
Dr. K. W. DAMMERMAN.

Met twee figuren.

Gedurende de laatste jaren heeft schrijver dezes speciale
aandacht gewijd aan de grottenfauna van Indié. Hierbij
werden ook enkele dieren in observatie of kweek genomen,
waartoe kleine zinken kastjes werden gebruikt, welke aan
de binnenzijde geheel met ruw cement bekleed waren, aldus
een rotswand nabootsend. De voorzijde van het kastje kon
met een drievoudige schuif worden afgesloten, een van glas
om de dieren gemakkelijk te kunnen waarnemen, een van
fijn gaas om de ruimte te kunnen luchten en een van karton
om het kastje steeds donker te houden. Op de bodem werd
eerst een laag zand aangebracht, waarop een laag vleermuis-
mest van een paar centimeter dikte rustte. Deze laag en de
wanden van het kastje werden geregeld nat gespoten, om-
dat ook in de grotten in het algemeen een zeer vochtige
atmosfeer heerscht.

In dergelijke kastjes gelukte het nu om verschillende
grottendieren lange tijd in leven te houden en ook enkele
soorten te kweeken. Het materiaal was afkomstig van de
berg Tjibodas op het land Tjampea nabij Buitenzorg, een
uit de vlakke omgeving steil omhoog rijzende kalkheuvel,
waarvan de top 350 m boven zee reikt. Deze kalkberg is
geheel doorzeefd met holen en spleten; in de meest ontoe-
gankelijke leven de bekende gierzwaluwen (salanganen), die
eetbare nestjes leveren; in de meer toegankelijke ruimten
vindt men gewoonlijk alleen vleermuizen. Het is nu de mest

260 DR. K. W. DAMMERMAN, ENKELE GEGEVENS

van deze vleermuizen, die het aanzijn geeft aan talrijke
grottenbewonende insecten en andere arthropoden. De meeste
van deze lagere dieren zijn echter geen specifieke of obligate
grottenbewoners, in tegenstelling met de grottenfauna van
Europa of Amerika. Meerendeels zijn het soorten die of zelf
of waarvan de naastverwanten ook buiten holen worden
gevonden. |

Een tweetal soorten nu kon in kastjes als hierboven be-
schreven, worden gekweekt, en hierover zij een en ander
medegedeeld.

Rhaphidophora dammermani KARNY.

De Raphidophora’s zijn groote zware krekelsprinkhanen,
die ongevleugeld blijven en een afzonderlijke groep der
Gryllacriden vormen.!) Zij leven steeds op de bodem, onder
steenen, vermolmd hout enz, terwijl enkele soorten veelal in
groote getale in grotten te vinden zijn.

Rh. dammermani is een geheel donkerbruine soort met
lichter gekleurde pooten, terwijl de achterdijen lichtgevlekt
zijn; de lengte bedraagt ongeveer 25 mm, de QQ worden
iets grooter tot 28 mm; de soort heeft enorm lange sprieten,
tot 26 cm, waarmede de dieren levend in het duister der
holen voortdurend hun omgeving aftasten. Gedurende de
westmoesson, het natte jaargetijde, werden steeds zeer tal-
rijke exemplaren in de grotten op Tjampea aangetroffen,
veel jonge, vooral in het begin van die periode, November-
December.

Het gelukte nu deze soort in de boven beschreven kweek-
kastjes geruimen tid in het leven te houden en waar te
nemen. Volwassen exemplaren hielden het bijna 2'/, maand
uit, jonge dieren van ongeveer 10 mm lengte konden een-
zelfde tijd in leven worden gehouden uitsluitend met vleer-
muismest. De volwassen dieren echter nemen ook zeer gaarne
vleesch tot zich. Eerst werden doode vleermuizen in het
kooitje gebracht, welke evenwel slechts tendeele aangevreten
werden, gewoonlijk was alleen de huid hier en daar weg-
geknaagd. Later werd ook rauw gehakt vleesch gegeven,

1) Zie voor deze groep KARNY, Beiträge zur Malayischen Orthopteren-
fauna vile u ba VLO AVA 24M PASS:

OVER GROTTENINSECTEN VAN. JAVA, 261

hierop vielen althans de volwassen dieren onmiddellijk aan
en konden hiervan groote hoeveelheden verslinden. Per dag
kon een dier zeker de helft van zijn eigen volume aan vleesch
naar binnen werken. Bij gebrek aan vleesch, wat in de
grotten zelf toch zeker wel regel zal zijn, voeden zij zich
echter met vleermuismest. Ook is de soort kannibaalsch
aangelegd, gestorven exemplaren werden gewoonlijk door
de overlevende aangetast, vooral de gespierde achterdijen
werden schoon leeggevreten tot op de chitinehuid.

De copulatie werd helaas nimmer waargenomen, wel echter
het eierleggen. Hiertoe brengt het wijfje de legboor in de
bodem en buigt daartoe het achterlijf zoover om, dat de
anders naar boven gerichte legboor nu rechtstandig naar
beneden staat. Voor zoover waargenomen, geschiedde het
eierleggen steeds vlak nabij de wand van het kweekkastje.
De duur van het eistadium kon nog niet bepaald worden,
wel werden eerst 80 dagen nadat een proef was ingezet,
de eerste jonge larfjes waargenomen, 8 dagen nadat het
laatste wijfje was gestorven.

Vijanden van de Rhaphidophora’s zijn twee eveneens in
de grotten vrij veelvuldig aan te treffen diersoorten, n.l. een
schorpioenspin, Stygophrynus dammermani Roew.!) en een
zeer groote, van enorm lange pooten en sprieten voorziene
duizendpoot, een Scutigeride, die echter nog niet op naam
is gebracht. Van de laatste soort werd alleen in de grotten
zelf waargenomen, dat zij een Rhapidophora tusschen de
kaken hield. De Stygophrynus kon in de kweekkastjes
eveneens in leven worden gehouden en nam met graagte
jonge Rhaphidophora’s aan; aan volwassen exemplaren scheen
de spin zich echter niet te wagen. Toen gebrek aan dit
normale voedsel ontstond, werden ook kleine veldsprinkhanen
en jonge kakkerlakken gegeven, welke even graag werden
genuttigd.

Tinea palaechrysis MEYR. (Fig. I en 2)

De tweede soort die gekweekt kon worden is een kleine
in vleermuismest levende Tineide. Deze werd reeds beschreven

1) Zie ROEWER, Ein javanischer Charontine, Treubia Vol. X, 1928, p. 15.

262 DR. K. W. DAMMERMAN, ENKELE GEGEVENS

uit de Batu Caves op Malacca !). Het is een klein onaan-
zienlijk motje van 8 mm vleugelspanning, van geelachtig
bruine kleur met brons getinte achtervleugels. De rupsjes
nu leven in platte lang-ovale huisjes, welke opgebouwd zijn

Va a

,

#

Fig. 2. Tinea palaechrysis MEYR. 14 X. Vleugelspanning 8.0 mm.

uit chitinestukjes, waaraan de vleermuismest in den regel
zeer rijk is. Bij gebrek aan mest werden de huisjes ook wel
samengesteld uit zandkorrels.

1) Fauna of the Batu Caves, XIV Microlepidoptera by MEYRICK, Journ.
F.M.S. Mus. Vol. XIV, 1929, p. 374.

OVER GROTTENINSECTEN VAN JAVA. 263

De soort is uiterst talrijk in de Tjampea-grot en uit een
enkel monster vleermuismest zijn honderden exemplaren te
verkrijgen.

De eieren worden vermoedelijk direct op de mest afgezet,
de verpopping geschiedde tegen de wanden van het kweek-
kastje. De geheele cyclus van ei tot volwassen insect duurt
ongeveer een maand, althans verschenen uit vleermuismest,
waaruit alle met het oog zichtbare larvenhuisjes waren uit-
gezeefd, na 37 dagen de eerste motjes.

C. DOVER zegt in een noot toegevoegd aan het hierboven
aangehaalde artikel van MEYRICK, dat deze motjes in groote
getale op licht afkwamen. Bij onze bezoeken aan de grotten,
waar wij steeds bij electrische lantaarns verzamelden, is ons
dit echter niet opgevallen. Wel werd waargenomen, dat
motjes, die toevallig buiten de kweekkooitjes geraakten, niet
verder naar buiten vlogen, maar steeds weer naar binnen
terugkeerden. Werd hier eerst gedacht aan negatief photo-
tropisme, door een eenvoudige proef kon uitgemaakt worden,
dat dit niet het geval is. Werd namelijk het kooitje met
vleermuismest, waarin de motjes zich bevonden, hel verlicht
en een ander, dat daarmede door een opening in de achter-
wand in verbinding stond, donker gehouden, dan vlogen de
motjes niet naar de donkere ruimte, ook toevallig langs de
verbindingsopening vliegende exemplaren niet. De reuk van
de vleesmuismest werkt dus blijkbaar sterker dan de duisternis,

On some cave-dwelling Blattids
from Celebes

by
R. HANITSCH.

Symploce curta n. sp.

1 9. Mampoegrot, S. Celebes. (Dr. S. LEEFMANS, Sep-
tember 1929).

Q. General colour golden brown. Head exposed, dull’
orange; eyes apart as far as the antennal sockets; antennae
(mutilated) ferruginous. Pronotum sub-orbicular, anterior
margin straight to faintly emarginate, posterior margin
obtusely produced; disk dull orange, margins darker. Teg-
mina short, reaching to the middle of the supra-anal lamina
only, golden amber; 11 costals, of which the oh and 11%
are forked, the ro® 4-ramose; radial vein simple; 6 long-
itudinal discoidal sectors. Wings as long as the tegmina,
faintly orange; costal and apical portions dark orange;
mediastinal vein bifurcate; 8 costals; radial vein straight,
simple; median vein simple; ulnar vein with 2 branches
going to the dividing vein, and 3 to the apex; no apical
triangle. Supra-anal lamine triangular, keeled. Cerci (mutil-
ated) dull orange. Body below dull reddish orange. Legs
dull testaceous ; front femora armed after type A.

O Total length 11 mm; pronotum A X 4.3 Mies
mina 8.8 mm.

Differing from the typical Symploce HEBARD by having
tegmina and wings shorter than the body, and by having
the radial vein of the wings simple. It is interesting to
note that in Symploce (Ischnoptera) cavernicola SHELFORD,

R. HANITSCH, ON SOME CAVE-DWELLING BLATTIDS, ETC. 265

another cave-dweller, the radial vein of the wings is also
simple.

Symploce breviramis HANITSCH.

Ischnoptera breviramis HAN. Arkiv för Zoologi, Vol XXIA,
Nomz Ps 10 (1929).

I 9. Mampoegrot, S. Celebes (Dr. S. LEEFMANS, Sept.
1929).

Previously only known from the East Coast of Sumatra.

Pycnoscelus surinamensis L.

Blatta surinamensis L. Syst. nat., Ed. XII, p. 687 (1767).

2 29 (mature), 2 99 (immature), Mampoegrot, S. Celebes _
(Dr. S. LEEFMANS, Sept. 1929).

Cosmopolitan.

REGISTER.

AGNATHA.

Baétis scambus Fat. 196.
Binoculus foliaceus Fourcr. 45.
—— hemisphericus Geoffr. 45.
Caenis dimidiata Steph. 196.
—— horaria L. 196.

Cloéon 196.

—— dipterum (L.) Bengt. 196, 197.

—— inscriptum Bengt. 196, 197.
—— rufulum Müll. 196.
Ecdyonurus volitans Eat. 195.

Ephemerella ignita Poda 196, 197.

Heptagenia tlava Rost. 196.
—— fuscogrisea Retz. 195.
—— sulphurea Müll. 196.
Leptophlebia meyeri Eat. 196.
—— vespertina L. 196.
Prosopistoma Latr. 44, 45.
—— foliaceum Fourcr. 44 e.v.

—— variegatum Latr. 45 en nota.

— — wouterae Lieft. 46 e. v.

ARACHNOIDEA.

Acarus cricéti Sulz. 202 e. v.
—-— muris Ljungh 204.
Acercus 142.

—— ensifer Koen. 146.

— — lutescens Herm. 142.
—-— ornatus Koch 142, 146.
— — scaurus Koen. 146.
—— torris O.F.M. 145.
Arrenurus affinis Koen 146.
—— albator O.F.M. 146.
—— bicuspidator Berl. 146.
— — bifidicodulus Piers. 146.
—— bruzelii Koen. 146.
—— caudatus de Geer 146.
—— claviger Koen. 146.

— — crassicaudatus Kram. 146.
—— cuspidator O.F.M. 146.
—-— cylindratus Piers. 146.
—— emarginator Müll. 142.
—— fontinalis Viets 146.
—— globator O.F.M. 142, 146.
—— integrator O. F. M. 146.
--— knauthei Koen. 146.

Arrenurus latus B. et M. 147.

—— mediorotundatus S. Thor. 146.

— — neumani Piers. 147.

— — nodosus Koen. 146.

—— sinuator O.F.M. 146.

— — stecki Koen. 146.

—-— tricuspidator O. F.M. 142, 146,

—— tubulator Mull. 142.

— — virens Neum. 146.

Atax fuscatus Mull. 142.

— — histrionicus Herm. 142.

A-Thienemannia schermeri Viets
(142, 146.

Atractides amplexus Koen. 144.

— — anomalus Koch 144.

— — wolgaënsis S. Thor. 144.

Aturus crinitus S. Thor. 146.

—— intermedius Protz 143, 146

—— oudemansi Beslg. 146.

—— runcinatus S. Thor. 142.

—— scaber Kram. 146.

—— —— rotundus Rom. 146.

Axonopsis romyni Viets 146.

Brachypoda versicolor O. F.M. 146.

Cederhjelmia Oudms. 210.

Ceratonyssus 202.

Chelomideopsis annemiae Rom. 142.

Creutzeria Oudms. 209.

—— tobaica Oudms. 207 e. v.

Curvipes decorata Neum. 142.

—-- rosea Koch 142.

Diplodontus despiciens O.F.M. 142,

—— filipes Dug. 142. [144.

Epitrimerus trilobus Nal. 180.

Eriophyes avellanae Nal. 176.

— — brevitarsus Nal. 176.

—— filiformis Nal. 180.

—— galii Karp. 177. _

——- goniothorax Nal. 176.

— — laevis Nal. 176.

—— —— inangulus Nal. 176.

— — macrocheles Nal. 176.

—— —t— pseudoplatani Corti 176.

—— macrorrhynchus Nal. 176.

—— nalepai Fockeu 176.

—— padi Nal. 178.

—— piri Pagst. 176, 177.

2

REGISTER.

Eriophyes piri variolatus Nal. 177.

—— rudis calycophthirus Nal. 176.

—— —— longisetosus Nal. 176.

—— tetratrichus bursarius Nal. 180.

—— —— stenoporus Nal. 180.
—— tiliae Nal. 180.

—— liosoma Nal. 180.
(Esse 207.
Euthyas truncata Neum. 144.
Eylaïs eugeni Thon. 143.
— — extendens O.F.M. 143.
—— hamata Koen. 143.
— — infundibulifera Koen. 143.
—— —— discreta Koen. 143.
—— mutila Koen. 143.
— — soari Piers. 143.
—— tantilla Koen. 143.
Feltria armata Koen. 145.
—--- circularis Piers. 142.
—— minuta Koen. 142, 145.
—— romyni Bslg. 142, 145.
—— rouxi Walt. 142.
=—-— batava Viets 142:
Forelia cetrata Koen. 145.
—— liliacea O.F.M. 145
—— parmata Koen. 145.
Frontipoda musculus O.F.M, 144.:
Histiostoma Kram. 209.

Hjartdalia runcinata S. Thor. 142, 146.
Hydrachna cruenta O. F. M. 141, 143.

— — distincta Koen. 143.
—— geographica O.F.M. 143.
—— globosa de Geer 141, 143.
—— levigata Koen 143.
— — maculifera Piers. 143.
—— scutata Piers. 141.
—— uniscutata S. Thor. 143.

—— —— v. paludosa Thon. 141, 143.
Hydrochoreutes krameri Piers. 145.

—— ungulatus Koch 145.
Hydrodroma umbrata Müll. 141.
Hydryphantes 141.

—— bayeri Pisar 144.

—— dispar v. Schaub 144.
—— gymnopterorum L. 141.
—-— placationis Thon. 144.
—— ruber de Geer 141, 144.
Hygrobates calliger Piers. 144.
—— fluviatilis Strom 142, 144.
— — foreli Leb. 142, 143, 144.
—— longipalpis Herm. 144.
—— nigromaculatus Leb. 144.
—— reticulatus Kram. 142.
—— titubans Koen. 142.

—— trigonicus Koen. 144.
Hypoaspis 207.

—— agrestis Berl. 206.

—— campestris Berl. 206.

267

Hypoaspis semicissus Berl. 206.

Kongsbergia runcinata S. Thor. 142.

Laelaps agilis Koch 204.

—— soricis Oudms. 205.

Lebertia circularis Viets 144.

—— costata Koen, 144.

—— insignis Neum. 144.

—— lineata S. Thor. 144.

— -— stigmatifera S. Thor. 144.

Limnesia calcarea O. F. M. 142, 144.

—— connata Koen. 144.

—— fulgida Koch 142, 144.

—— koenikei Piers. 144.

—— maculata O.F.M. 142, 144.

—— undulata O. F. M. 144.

Limnochares aquatica L. 143.

Liponissus Kolen. 203.

—— arcuatus C. L. Koch 203.

—t— carnifex C.L.Koch 203.

—— cricéti Sulzer 203 en fig.

-—— isabellinus Oudms. 203.

Ljunghia selenocosmiae Oudms.
[204 e. v.

Megapus gibberipalpis Piers. 144.

—— nodipalpis S. Thor. 145.

—— —— fonticola Viets 145.

——- —— pennata Viets 145.

— — ovalis Koen. 144.

—-— spinipes Koch 144.

—— tener S. Thor. 145.

Midea elliptica Mull. 142.

——- orbiculata U. F.M. 142, 146.

Mideopsis crassipes Soar 146.

—-— orbicularis O.F.M. 146.

Misumenops nepenthicola Poc.

Eon
Neumania callosa Koen. 143, 145.
—— imitata Koen. 145.
——- limosa Koch 145.
—— spinipes O.F.M. 145.
—— vernalis O.F.M. 145.
Oxus ovalis O. F. M. 144.
Panisus spec. I4I.
—— torrenticolus Piers. 144.
Phyllocoptes aegirinus Nal. 178.
—— populi Nal. 178.
Piona 142.
—— carnea Koch 145.
—— clavicornis O. F.M. 145.
—_— coccinea Koch 142, 145.
-—— —— occulta Koen. 145.
—— —-- stjördalensis -S. Thor. 145.
—— conglobata Koch 145.
—— —— conjugula Koen. 145.
—— disparilis Koen. 145.
—— flavescens Neum. 142.
—— longicornis Müll. 142.
— — longipalpis Krend. 145.

268

Piona nodata O.F.M. 145.
—— obturbans Piers. 145.
—— rotunda Kram. 145.

——- uncata v. controversiosa Piers.
(142, 145.

—— Variabilis Koch 142, 145.

Pionacerus norvegicus S. Thor. 146.

—— uncinatus Koen. 146.
—— vatrax Koch 146.
Pionopsis 142.

—— lutescens Herm. 142, 146.
Protzia 141.

-—— invalvaris Piers. 143.

Pseudosperchon verrucosus Protz 144.

Riccardoella 205.

Selenocosmia javanensis Walck. 204.

Sperchon clupeifer Piers. 141, 143.

—— compactilis Koen. 144.

— — denticulatus Koen. 143.

—— glandulosus Koen. 143.

—— koenikei Walt. 144.

—-— papillosus S. Thor. 144.

en eiger Qs Minor, 1413,

—-— squamosus Kram. 143.

—— turgidus Viets 143.

—— undulosus Koen. 141.

Sporadoporus 141.

Stygophrynus dammermani Roew.
261

Thomisus nepenthiphilus Fage

[233 On We

Thyas pachystoma Koen. 144.
Thyopsis spec. 141, 144.
Tiphys ornatus Koch 142.
Unionicola aculeata Koen. 145.
en CLASSIpes | 0.7. Mr
—— figuralis Koch 145.
—— intermedia Koen. 145.
—— vittata Rathke 145.
—— ypsilophora Bonz. 145.
Veigaia Oudms. 206.

Wettina podagrica Koch 145.
Zwickia Oudms. 208.

—— guentheri Oudms. 209.

—— nepenthesiana Hirst 208, 209.

COLEOPTERA.

Abacopercus Gglb. 221.

Abax 219, 221.

Acanthurus ritsemae Eichh. 243.
Adelopterus Rtt. 218, 220.
Adelosia 215.

Aesalus 37.

Agastillus Rtt 217.

Alecto Heyd. 218, 220 °
Allonyx Jacq. 138.

—-— quadrimaculatus Schall. 138.
Ancholeus Chaud. 215, 217.

REGISTER.

Aphanarthrum 56. ci

—7- affine Woll. 57, 58:

—— bicinctum Woll. 57, 58.

—— canariense Woll. 56, 57, 58:

—-- canescens Woll. 57, 58.

—— Piscatorium Woll. 57.

Aphaon Heyd. 218.

Aphaonus Rtt. 217.

Apogonia 40. ù

Apion miniatum Germ. 68 fig., 69.

Arachnoideus Chd. 218.

Araeocerus fasciculatus de Geer 67

[en fig.

Argutor Steph. 215, 217, 218, 219.

Aulacocarabus Geh. 217.

Blaps 212, 213.

Bothriopterus 215, 218. :

Brachytarsus varians Fourcr. 67 en fig.

Bryobius Chd. 218.

Calopterus Chd. 218.

Carabus 212, 216, 217.

Carenostylus 215.

Cheporus Latr. 218, 219.

Clambus armadillo de G. 63 en fig.

Coccotrypes dactyliperda 248.

Coryssomerus 71.

Cosciniopterus Chd. 218.

Crisimus Hablm. 220.

Cryphalus 248.

—— areccae Hornung 242.

—— hampei Ferrari 253.

Cytilocarabus Rtt. 217.

Dactylipalpus transversus Chap. 242,

Derus 215. [243.

Diamerus ritsemae Eichh. 243.

Dryocoetes autographus Ratzeb.
[69 fig., 70.

Eccoptogaster javanus Chap. 242.

Eccoptopterus sexspinosus Mots. 247.

—-- spec. 247.

Epicauta 163 e. v.

—— ruficeps Ill. 163 nota, e. v.

—— vittata L. 164.

Epuraea ro-guttata F. 64 en fig.

Ericryphalus hagedorni Egg. 252.

Erodiscus 75.

—-- gryphus Boh. 75, 76.

Eumorphus 4-guttata 65 en fig.

Euriperis Motsch. 217.

Eurymelanius Rtt. 217.

Euryomatus 71.

Eutrachelus Temmincki 70 en fig.

Eutrichopus 215.

Feronia Latr. 214.

Geotrypes 212.

Glenea novemguttata ei 249 NN

Haplomaseus Ritt. 217. —

Haptoderus Chd. 217.

REGISTER.

Haptotapinus Rtt. 220.

Hister complanatus Ill. 207.

Hoplauchenium Tschitsch. 220.

Hoplodactylus Chd. 220.

Hypogeobium Tschitsch. 220.

? Hypothenemus 248.

—— areccae Hornung 242 en nota.

Jacobsonella oudemansi Franssen
[L7olesws, 72) fig

— — termitobia Silv. 171 e.v.,172 fig.

Lagarus 215, 218.

Lepromoris gibba Brullé 58, 59.

Leptaulax dentatus 65 fig:, 66.

Lianoë Goz. 218, 219.

Lyperopherus Motsch. 217.

Lyperosomus 215, 218.

Lyropedius 215.

Macrogenus Motsch. 217.

Macronota cervina Wall. 192.

— — oudemansi Valck Luc. 192.

Megacephala baxteri Bat. 27.

— — bocandei Guér. 22, 24 en fig.

[25, 26.
sei vasperata Wat. 23472408.
[25, 26
en breviformis Weeblorn23,
[24 fig., 25, 26.

= u zZ brevile vis Wirklorn 22,
[25, 26.

— — —— clermonti W. Horn 22,
[24, 26.

—— —— ius Mar za
= _ srahosa, WI Hormny25,-26.
= ze lemonlt Worm 215.23;
[24, 25, 26.
SS levicollisVate2 5, 26.
—— —— Jevipunctata W. Horn
[22, 24 en fig., 26.
--— —— levisquamosa W Horn
22223726,
mens ann 26,120:
njam-njamensis W. Horn
(225526:
—— —- occidentalis W. Horn
[25, 26.
—— —— postampliata W. Horn
225.26.
—-— —— schaumi W.Horn 26.
—— —— subopaca Frm. 24 fig.
(25,26.
— — quadrisignata De}. 24 fig., 25, 26.
-—— —— cabounca Guer. 25, 26.
—— regalis Boh. 27,
angulicollis Kolbe 28.
—— — — bennigseni W. Horn 28
citer Horniz0, 27.
—— —— excelsa Bat. 28.
e ZZ hause WaHogn8:

269

Megacephala regalis revoili Luc. 27.
erica SChaAkUANANEET Jn

--— — — serrato-setosa W. Horn 26.
Melanius 215, 218.

Metallaphilus Chd. 217.
Microplectes Ritt. 217.

Mylabris 163 e.v.

— — pustulata Thunb. 163 nota, e. v.
Myosodes Rtt. 217.
Myrmedonia funesta Grav. 61,62 fig.
— — limbata Payk. 61, 62 fig
Nebria 219.

Necrophorus 37.
Nesorthomus 215.
Nesosteropus Gglb. 220.
Omaseus 215, 218.
Oreonebria 219.

Oreophilus Chd. 218.

== NGI glo ai
Oreoplatysma Jac. 217.

Orites 215.

Orthomus 215.

Pachycarabus Géh. 217.
Panoptes 71.

Parapedius 215.
Parapterostichus Heyd. 220.
Parasteropus Rtt. 218.

Pedius Motsch. 215, 217, 218.
Percosteropus Gglb. 220.
Percus Bon. 212, 220, 221.
Petrophilus 216, 219.
Phloeosinus 243.

Phyllobius calcaratus F. 68 fig., 69.
Pissodes piniphilus Herbst. 68 fig , 69.
Platypterinus Rtt. 218, 219.
Platypterus Chd. 218, 219.
Platypus solidus Walk. 69 fig., 70, 248.
Platysma 215, 218.

Plectes Fisch 217.

Poecilus 215, 218.

Pogonostoma nigricans Klug. 61 en

[fig.

Pseuderodiscus Hell. 75, 76.

—— albosignatus 75 fig., 76.

—— gryphus Boh. 75, 76.
Pseudomaseus 215.

Pseudopedius Seidl. 215, 217.
Pseudopercus Motsch. 220, 221.
Pseudorites Gglb. 218.
Pseudorthomus 219.
Pseudosteropus Chd. 220.
Ptenidium nitidum Heer 63 en fig.
Pterostichus 214 e. v.
Pterotapinus Heyd. 220.
Rhynchites bacchus L. 68 fig., 69.
Scolytus javanus Chap. 242.
Sogines 215, 218.

Speluncarius Rtt. 220.

270

Staphylinus globulifer auct. 149.
—— melanarius Heer 149, 150 fig.
—— = We dns, Werheet 160)
— SICUlUS Stierle 15 rrentie.
— — winkleri Bernh. 150, 151 fig.
Stephanoderes coffeae Haged. 253.
— — fungicola Eggers 242 nota.
— — hampei Ferrari 253.
Steropus 216, 219.
Styphloderma 21, 23, 25.
Styracoderus Chd. 220.
Synoxylon anale Lesne 246.
Talima Heller 71.
—— modesta Hell. 74, 75 fig.
—— oudemansi Hell. 72, 74.
—— speculifera Hell. 73, 74.
Tapinopterus Schaum 220.
Tetralanguria splendens 66 en fig.
Thamnurgides myristicae Rpke 246.
—— spec. 252.
Thanasimus formicarius a. brevicol-
[lis Spin. 137.
—— -—— a. laterufus Corp. 137.
—— —— subsp. mascarensis Corp.
[137-
——- —— a. ruficornis Corp. 136.
— — rufipes a. austriacus Reitt. 137.
Tillus elongatus a. oudemansi Corp.
[136.
Tomicus cinchonae Veen 244, 251.
—-- spec. 252.
Tribax Fisch. 217.
Trichodes apiarius L. 138.
— — —-- a. apicida Klug. 138.
——- —— a. suturalis Trella 138.
—— —— a. suturifer Reitt. (in litt.)
[138.
—— —— a. Trellai Corp. 138.
—— flavarius Ill. 139.
— — jubilarii Corp. 138.
—-- octopunctatus a. sexguttatus
[Corp. 140.
—— a. suturifer Champ. 138.
—— sexpunctatus Rey 140.
—— umbellatarum r. aindrahamen-
[sis v. Bod. 140.
—— —— r. gafsensis v. Bod.
Triotemnus subretusus Woll. 58.
Troglorites Jeann. 220
Trox 37.
—— costatus Wied 39 fig., 41, 42.
NEO, SII
oligonus Loomis 40.
—— perlatus Scriba 27, 38.
Xyleborus cinchonae Veen 244, 151.
—-— coffeae Wurth 247,250, 251,252.
—— coffeivorus v.d. Weele 253.
-——- compactus Eichh. 250.

REGISTER.

Xyleborus destruens Wall. 243, 244,
245.
— — discolor Bldf. 244 nota, Sn
—— fornicatior Eggers 249 nota.
—— fornicatus Eichh. 245, 246, 247,
[249 en nota, 251.
—— haberkorni 252.
- indicus 245.
kraatzi Eichh. 243 en nota,
[245 nota, 246, 248, 249.
—— morigerus Blandf. 243, 244,
[247, 250, 251 en nota.
—— morstatti Hag. 244, 247, 251
[nota.
—— perforans Woll. 243 en nota, 245,
—— similis Ferrari 246, 249. [251.
SEE MA 251.
Xyloctonus spec. 252.

DIPTERA.
Apistomyia 44.
Chilosia 155, 157.
Chrysops fixissima Walk. 79.
—— translucens Macq. 79.
Contarinia acerplicans Kieff. 176.
—— tilıarum Kieff. 180.
Coquillettidia 257
—— perturbans Walk. 254, 255.
— spec 256 fig.
Cystiphora sonchi F. Lw. 180.
Dasyhelea 153.
Dasyneura acrophila Winn. 177.
—— alni F. Lw. 176.
—— crataegi Winn. 176.
— — filicina Kieff. 178.
— — hyperici Br. 177.
—— pteridicola Kieff. 178.
— — sısymbrii Schrk. 179.
— — tiliamvolvens Ruebs. 180.
— — ulmariae Br. 177.
—— urticae Perris 18T.
— — viciae Kieff. 181.
Degeeria albiceps Macq. 129.
Ferdinandea 157.
Ficalbıa 257 nota, 258.
—— fusca 256 fig. 258.
—— hispida Theo. 256 fig., 257.
—— hybrida Leic. 256 fig., 258.
—— luzonensis Ludl. 256 fig., 257.
—— mediolineata Theo. 256 fig., 257.
—— metallica Leic. 256 fig., 257.
Geocrypta galii H.Lw. 177.
Haematopota irrorata Macq. 79.
—— javana Wied. 78.
—-— paucipunctata Schuurm. St. 79.
—— truncata 79.
Hartigiola annulipes Htg. 177.
Iteomyia capreae Winn. 180.

REGISTER.

Iteomyia capreae major Kieff. 180.
Jaapiella clethrophila Ruebs. 176.
—— veronicae Vallot 181.
Lampetia 156.
Lipara lucens Meig. 177.
Macrodiplosis dryobia F.Lw. 179.
Mansonia titillans Walk. 255.
Mansonioides africanus Theo. 255.
—— uniformis Theo. 255.
Massalongia rubra Kieff. 176.
Megaselia pallidifrons Borgm.
Merodon 156. [118 nota.
Microdon 156 nota.
Mimomyia 257 nota.
—— hispida Theo. 257.
Myiolepta 156, 157.
Myxogasteroides 156 nota.
Neoascia 156 nota.
Nepenthosyrphus de Meijere 155.
——- capitatus Sack 162
— — oudemansi de Meijere 157 en fig.
—— tobaicus de Meijere 155, 159,
[160 fig.
Omapanta Schmitz, zie Phalacroto-
[phora 117 e.v.
— — nigrita Schmitz 119.
Omotessara Schmitz, zie Phalacroto-
[phora 117 e.v.
— — vittipennis Schmitz 121.
Paramicrodon de Meijere 156 nota.
Phalacrotophora Enderl. 117,118,124.
——- appendicigera Borgm. 117.
—— auranticolor Schmitz 118, 123.
—— berolinensis >chmitz 117, (22.
—— biseriata Malloch 118 nota.
— — bispinosa Borgm. 118 nota.
— — braunsi Brues 117.
—— bruesiana Enderl 118.
—— epeirae Brues 118 nota,
—— fasciata Fallén 117, 122.
—— halictorum Mel. et Brues 117.
—— jacobsoni Brues 117.
——- longifrons Brues 117.
— — marginata Brun. 117, 125,
— — nedae Malloch r18 nota.
—-— neotropica Borgm. 117.
—— nigrita Schmitz 117, 119,
—— oudemansi Schmitz 118, 126.
—— pallidifrons Borgm. 118 nota.
—— petropolitana Borgm. 118 nota.
—— pictofasciata Schmitz 117.
—— pleuromaculata Borgm. 117.
—— punctifrons Brues 118, 125.
—— quadrimaculata Schmitz 117.
—— spectabilis Schmitz 117.
—— vittipennis Schmitz
(118, 121, 124.
Phyrta nigripes Enderl. 70.

271

Pipiza 155.

Rhabdophaga rosaria L. 180.

Rondaniella bursaria Br. 177.

Semudobia betulae Winn. 176.

Spilomyia 155.

Stichillus major Schmitz 115 en fig.

-—— suspectus Brues 115, 116.

Syritta 156.

—— Capitata Sack 154, 162.

Syrphinella Herve-Bazin 156 nota.

Tabanus aurisegmentatus Sch, St. 83.

—— brunneus Macq. 78, 80.

—— ceylonicus ceyionicus Schin. 78.

—-— flaviannulatus Sch. St. 78, 79,
[81, 82 fig.

— — flavistriatus Sch. St. 78.

-—— fumifer WIk. 78, 81.

—— griseipalpis Sch. St. 78.

—— immanis Wied. 78.

-—— incultus v. d. Wulp 78.

—— khasiensis Ricardo 78.

— — malayensis Ricardo 78.

—— multicinctus Sch. St. 78.

— — nigripes Enderl. 79 en fig.

—— parabrunneus Sch. St. 79 en

[fig., 80.

—— rufiventris F. 78.

—— tristis v.d. Wulp 78.

Taeniorrhynchus 255 e v.

—— africanus Theo, 255.

—— annulatus Leic. 256.

—-— annulipes Walk. 256, 258.

—— perturbans Walk. 254, 255.

—— richiardn Fic. 255.

—— spec. 256 fig.

—— titillan- Walk 255.

—— uniformis Theo. 255, 256 fig.

Trineura fasciata Fallén 117.

Tropidia 155, 156

Wachtliella persicariae L. 177.

HYMENOPTERA.

Acrocera trigramma Löw 85.
Agenia hircana F. 14.
Ageniaspis sp. 128, 130.

Allocota sp. 236, fig. en nota.
Andrena Enslini Alfk. 85.
Andricus albopuncta'us Schlchtd.
—— autumnalis Htg. 178 [178.
—— collaris Htg. 178.

—— curvator Htg. 178, 179.

— — fecundator Htg 178.

—— —— a. pilosus Adl. 179.
—— furunculu» Bey. 179.

—— gemmatus Adl 179.

— — glandulae Schck. 178.

——- globuli Htg. 178.

--— inflator Htg. 178, 179.

272

Andricus ostreus Gir. 179.

—-— quadrilineatus Hty. 179.

oe quercus-conticisn ro

— — quercus-radicis F. 178, 179.

== Quercus MU IL, 17S), 10775),

—— solitarius Fonsc. 178.

—— testaceipes Htg. 179.

—— trilineatus Htg. 179

Apanteles brachartonae Rohw. 129.

Atractodes 94.

Aylax glechomae L. 177.

er late ler

—— papaveris Perris 177.

Biorrhiza aptera Bosc. 178.

—— pallida Ol. 178.

Catastenus Frst. 92.

Catomicrus Thms. 92.

Cirrospilus sp. 133.

Cymodusa 92,

Cynips kollari Htg. 178.

Diastrophus rubi Htg. 180.

Diplolepis longiventris Htg. 178, 179.

—— quercus folii L. 178, 179.

—-— similis Adl. 178.

—— taschenbergi Schlchtd. 178.

Encarsia flavoscutellum Zehnt. 128.

Euphorus helopeltidis Ferr. 135.

Euura atra Jur. 180.

—— saliceti Fall. 180.

Hoplopus 85.

Isthmosoma hyalipenne f. maritima
[Hed. 176.

Klutiana Betrem go e.v.

—— compressa Betrem 91,93, 94 en

Lionotus delphinalis Gir. 84. [fig.

Lophyrus pini L. 223.

Melitta dimidiata Mor. 85.

Metanomalon Morley gr.

Microbracon 132.

Neuroterus albipes Schck. 179.

—— aprilinus Gir. 178.

—— laeviusculus Schck. 179.

— — lenticularis Ol. 179.

— — numismalis Fourcr. 179.

— — quercus-baccarum L. 170.

—— vesicator Schlchtd. 170.

Odynerus delphinalis Gir. 84 e. v.

—— laevipes Shuckh. 85.

Osmia acuticornis Duf. en Perr. 85.

— — submicans Mor. 85.

Oxybelus argentatus Curtis 87.

— — mucronatusv. treforti Sajo 87.

Polyaulon Frst. 92.

Pompiloides sexmaculatus Spin. 87.

Pontania capreae L. 180.

collactanea Foerst. 180.

—— femoralis Cam. 180.

—-- pedunculi Htg. 180.

REGISTER.

Pontania proxima Lepel. 180.
—-- salicis Christ. 180.

—— viminalis L. 180.
Pseudocryptus 94.

Rhodites mayri Schlchtd. 180.
—— rosae L. 179. \
— — spinosissimae Gir. 180.
Stroblia Schmied. 92.

Symplecis Frst. 92.

Thymaris 93 en nota. €
Trigonaspis megaptera 178, 179.
—-— renum Htg. 179.
Xestophanes potentillae Vill. 178.

ISOPTERA.

Macrotermes gilvus Hag. 173.
Odontotermes javanicus Holmgr. 173.
Termes malayanus Hav. 173.

LEPIDOPTERA.

Anthocharis 188.

Brachartona 129.

Chrysophanus phlaeas L. 8.

—— a. caeruleopunctata Rühl. 8.

Cilix glaucata Sc. 186.

Dasychira pudibunda L. 223.

Delias 188.

Dercas verhuelli Hoev. 189.

Diplodoma marginepunctella Stph.

(roo.

Epiblema tetraquetrana Haw. 176.

Eublemma radda Swinh. 154.

Eupithecia, zie Tephroclystia 186.

Euproctis chrysorrhoea L. 223.

Evetria resinella L. 177.

Grammesia trigrammica 9.

Lycaena argus L. 8, II.

- —— a. addenda Tutt 12.

—— —— subsp. aegiades Gerh. Ir.

. anticoradiata Tutt 13.

. basijuncta Tutt 13.

. brunnea Courv. Ir.

. caeca Grund. 13.

. caerulescens Peters 11.

. caerulescens Tutt IT.

a. costajuncta Tutt 12.

. costo-retrojuncta
[Courv. 13.

. crassipuncta 12.

. fuscus Tutt 11.

. inornata Grund. 12.

irregularis Tutt 12.

a. leodorus Esp. 11.

. leodorus Gerh. 12.

. limbojuncta Courv. 12.

. magnipuncta Tutt 12.

. marginipuncta Tutt II.

. minor Tutt 12.

REGISTER. 273

Lycaena argus a. parvipuncta Tutt 12.
. philonome Brgstr. 11.
—— —— a. pluripuncta Courv. 12.

—— -—-- a. punctifera Courv. 11.

—— —— a. reuojuncta Courv. 13.

—— —— a. sagittata Courv. 12.

—— —-— a. unipuncta Mousley 12.

Lymantria monacha L. 223.

Nepenthophilus tigrinus Guenth. 154.

Ornithoptera pluto Feld. 190.

— — pompeus v. holzi Pagenst. 189.

Panolis griseovariegata Goeze 223.
--— piniperda Panz. 223.
Papilio aegus ormenus Guér. 189.
—-- coon F. 188.

—— erlaces Gray 188.

— — liris Godt. 188.

Pereute 188.

Phyllocnistis citrella Staint. 128.
Pieris bryoniae Ochs. 10

—— napi L. 9.

—— —— a. napaeae Esp. 9, 10.
—— —— a. praenapaeae Vty Io.

—-- —— a. sabellicae Steph. 9, Io.

—— rapae L. 189.

Plebeius argus L. zie Lycaena 11.
Porthesia chrysorrhoea L. 223.
Retinia turionana Hb. 223.
Seleniatetralunaria Hufn.29, 31,35

—— menthastri Esp. 30, 35 fig.

Talaeporia guenei Z. 101.

Tephroclystia 186.

— — abbreviata Stph. 186.
— albipunctata Hw 186.

—— exiguata Hb. 186.

— —. helveticaria B. 186.

— — insigniata Hb. 186.

— — linariata F. 186.

—— nanata Hb. 186.

—— oblongata Thbg. 186.

—— pumilata Hb. 186.

— — sobrinata Hb. 186.

— — subfulvata Hw. 186.

--— subnotata Hb. 186.

—— succenturiata L. 186.

—— vulgata Hw. 186.

Teracolus 188.

Tinea palaechrysis Meyr. 261,

Troides helena L. 188 e. v.

—— ce lems bent

—— victoriae regis Roths. 191.

ODONATA.

Agrion puella L. 197.

—-— pulchellum Vanderl. 197.
Calopteryx 198.

—— splendens Harr. 197.

| Lestes barbarus F.

Se
5
Ss

fi
Spilosoma lubricipeda L. 30, 35 fig.

262 fig.

189 e. v.

Gomphus 198.

— — pulchellus de Selys 198.
— — vulgatissimus L.
Ischnura elegans Vanderl. 197.
197, 198.
—— sponsa Hansem. 197.
--— viridis Vanderl. 197.
Libellula fulva Mull. 198.
Oxygastra 198, 199.

—— curtisi Dale 198.
Orthetrum cancellatum L. 198.
Platycnemis 198.

—-— pennipes Pall. 197.
Pyrrhosoma nymphula Sulz. 197.
Somatochlora 198.

—— metallica Vanderl. 198.

ORTHOPTERA.

Blatta surinamensis L. 255.
Caloptenus 164.

Ischnoptera breviramis Hanitsch 265.
—-—- cavernicola Shelf. 264.
Pycnoscelus surinamensis L. 265.
Rhaphidophora dammermanni Karny
Symploce Hebard 264: [260.
—~—- breviramis Hanitsch 265.

— — cavernicola Shelf. 264.

= Curtattanits che 09:

Valanga nigricornis Burm. 166.

PLECOPTERA.

Nemura variegata Ol. 199.
Nephelopteryx nebulosa L. 199.
Taeniopteryx nebulosa L. 199.

RHYNCHOTA.

Anuraphis ranunculi Kalt. 176.
Aphis atriplicis L. 176.
—— Gerasa Kalle, 170.
— — fabae Scop. 176
— — podagrariae Schrk.? 176.
Arctocorisa Wall. 103, 104.
—— cote Colo KOR UO, TA
[en fig.
- —Zeastanea Was, TOS, Ti, gine
—— --— v. uliginosa Enderl. 106
[nota.
— — distincta Fieb. 106, 112, 113 fig.
— — fallenı Bieb: 166, 112 en nota;
| [113 fig.
—— fossarum Leach 1c8, 113, 114fig.
—— germari Fieb. 103, 108,114enfig,
—— glossata Lundbl. 106 en nota.
— — hellensi C. Shlb. 104.
—— hieroglyphica Duf. 104, 112,
[113 fig.
TO7 ze TS en
als, la, Mita

— — limitata Fieb.
— — linnei Fieb.

274 REGISTER.

Arctocorisa lugubris Fieb, 102 nota,
[105, tı2, 113 fig.
i limoesta bieb TOO MN IS TS.
—— nigrolineata Fieb. 107, 112, 113
— — saundersi Kirk. 104 nota. [fig.
—— scotti Fieb. 108, 114 en fig.
— selecta Fieb. 102 nota, 105, 112,
[113 fig.
108, 113, 114
[fig.
== SUMAN IL, ICO Di WIZ
—— transversa Fieb 105,112,113 fig.

—— venusta Dgl.Sc. 1 8, 113, 114 fig.

Astegopteryx Karsch 97.

—— sumatrana 98,

Callicorixa B. White 102,103 nota, 109.

---— boldi Dgl. Sc. 109 nota.

——- caledonica Kirk. 109 nota.

—-— concinna Fieb. 104 nota, 109,
[114 en fig.

— — praeusta Fieb. 109, 114 en fig.

== —— sa IDI Se. oO) nom

—— producta Reut. 109, 114 en fig.

—— sodalis Dgl. Sc. rog nota.

—— wollastoni Dgl. Sc. 109 en nota,
Chermes abietis L. Te DO I maine
Corixa Geoffr. 102, 103.

—— affinis Leach. 103 nota, 104.
—-— dentipes Thms 103, 112,113 fig.
—— geoffroyi Leach. 103.

== deine Deo. WOR 112, 12 0
Cymatia Fl. 102, 110.

—— bonsdorffi C. Shlb. rro

—— coleoptrata F. rio.

Eriosoma lanuginosum Htg. 180.
—— ulmi L. 180.

Glaenocorisa Ths. 103, 108 nota, 110.
—— cavifrons Ths. 110, 114 fig.
Helopeltis 135, 243.

Hyadaphis xylostei Schrk. 177.
Micronecta Kirk. 102, 110.

—— meridionalis Costa 111 en nota.
— — minutissima L. 110.

— — semistriata Fieb.

Micronecta minutissima v. poweri
[Dgl.Sc. 110 nota.

—— scholtzi Fieb. ıtı nota.

Myzus ribis L. 170.

Oregma lanigera Zehnt 128.

Pemphigus bursarius L: 177.

—— filaginis Fonsc. 178.

—— marsupialis Courch. 178.

— — spirothecae Pass. 177.

Philaenus spumarius L. 181.

Phyllaphis fagi L. 177.

Psylla buxi L. 196. .

Psyllopsis fraxini L. 177.

Rhopalosiphum avenae F. 178.

Siphocoryne ligustri Kalt. 177.

Tetraneura ulmi Deg. 180.

Thecabius affinis Kalt. 178.

Trioza aegopodii F. Lw. 176.

TRICHOPTERA.

Anabolia nervosa Leach 200.
Brachycentrus subnubilus Cust.
[200, 201.

‘Halesus interpunctatus Zett. 200, 201.

—— radiatus Curt ? 200, 201
Hydropsyche ornatula Mc. Lach. 190.
—-- pellucidula Curt. 199
Leptocerus alboguttatus Hag.

[199, 200.
cinereus Curt. 199.
— — dissimilis Steph 200.
Limnophilus flavicornis F. 200.
——- fuscicornis Ramb. 200.
—— griseus L. 200.
—— lunatus Curt 2co.
—— marmoratus Curt. 200.
—--— rhombicus L. 200.
Mystacides nigra L. 200,
Neureclipsis bimaculata L. 199.
Neuronia reticulata L. 199, 200.
Notidobia ciliaris L. 200.
Phryganea grandis L. 199.
—— striata L. 199.

bene gep

TL

hy
a MA
u i \ e
MOTEUR

7

a

Li: pm deo et 24
di ney mice DRE ae 2

enemies tae sere
ES > SRE ARS