Skip to main content

Full text of "Troilus Alberti Stadensis, primum ex unico Guelferbytano codice"

See other formats 


This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project 
to make the world's books discoverable online. 

It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject 
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books 
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover. 

Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the 
publisher to a library and finally to you. 

Usage guidelines 

Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the 
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to 
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying. 

We also ask that you: 

+ Make non-commercial use ofthefiles We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for 
personal, non-commercial purposes. 

+ Refrainfrom automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine 
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the 
use of public domain materials for these purposes and may be able to help. 

+ Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find 
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it. 

+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just 
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other 
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of 
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner 
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe. 

About Google Book Search 

Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers 
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web 



at |http : //books . qooqle . com/ 






' r 






JV 



< 



^J ^^ 





\^ 






rt^ti' 




r 



1 



TROILUS 

ALBERTI STADENSIS 

PRIMUM 
EX tJNICO GUELFERBYTANO CODIOE 

EDITUS 



DB. TH. ^RZDORF 

SXnfMO BIBLIOTHECAS OliDSKBUBOEXSIS PUBLICAX PBAKF20T0. 



LIPSIAE 

IN AEDIBUS B. G. TEUBNERI. 

MDCCCLXXV. 



te Ajj««^«./Vf. 



lipszak: TTPIS b. o. tkubnsiu. 



PnS MANIBUS 
FAUTORUM AMICORUM 

J. A. EBERTI 

C. P. C. SCHOENEMANNI 

L. BETHMANNI 

QUONDAM BIBLIOTHECAB GUELFBBBYTANAE PRAEFECTORUM. 



PRAEFATIO. 

Magister Albertus monachus ordinis sancli Bene- 
dicti e genere plebejo oriundus exeunte saeculo post 
Christ. nal. XII in Germania septentrionali Tidetur na- 
tus esse. Quo tamen loco litteris incuhuerit, ubi ma- 
gisterio ornatus sit, non constat. E sagaci clari viri 
Lappenbergii, nunc defuncti, sententia noster Alhertus 
magister ille Alhertus de Ramslo videtur fuisse, qui 
inter Bremenses canonicos in charta anni 1224 d. Junii 
23 data ,,praepositus Ramsloensis" nominatur et inde 
ab anno 1206 magistri titulo non adjecto commemo- 
ratur. Monasterii sanctae Mariae Stadensis prior faclus 
in Christophori ahhatis a. d. 4. Kal. Aug. anno 1232 
defuncti locum successit et a Balduino Livoniae legato 
ordinatus est. Anno 1234 curiam Romanam adiisse 
atque fratrum minorum ordinem intravisse ipse in an- 
nalibus ad ann. 1240 narrat, de itinere illo tamcn, 
quod nonnulli eum anno 1238 cum Adolpho Holsatiae 
comite fecisse non verisimiliter tradunt, nihil comme- 
morat. Munus ahhatis ann. 1242 deposuit et totum 
se litteris et studiis dedit. De morte eius nihil ccrti 
constat, attamen circa annos 1264. 1265 decessisse af- 
Ormare licet. 

Inter ^nnalistas medii aevi quanquam Alherlus 
noster non infimum locum ohtinet, ejus, quamvis ma- 
gnam in annalibus cognitionem veterum poetarum prae 
se ferentis, facultas poetica longum per tempus ignota 
latuit Nunc demum eum duorum carminum auctorem 
esse scimus, nam praeter Troilum, de quo mox plura, 
in antiquo catalogo hihliothecae Bordesholmiensis, quem 
1850 nostro lihro: „BibIiothekarische Unterhaltungen. 



VI Praefatio. 

Neue Sammlung" inseruimus^ enumeratur sub signo 
F. 15. (lib. cit. p. 37) „Auriga Alberti abbatis Staden- 
sis*'. Nomen tantum innotuit, codex ipse periit. Lap- 
penberg (Pertz monument, German. T. XVI. 272 sqq.) 
in praefatione editionis annalium Albertinorum suspica- 
tus est, nomen Aurigae in Quadrigae mutandum et 
ad hoc Alberli carmen referenda esse, quae in chro- 
nico nionasterii Rosenveldensis (cfr. Vogt monument. 
rer. German. 1740 T. I p. 136.) de monachi cujusdam 
Rosenvcldensis metrico librO; qui dicitur ,,Quadriga" 
narrantur, addito loco ex hoc Quadriga desumpto. 
Ouadrigae nomen liber inde trahit, quod de quatuor 
evangeliis agit. Locus ille describit monasterium Ro- 
senvelde sequentibus Albertinis simillimis versibus: 
„Est iocus a Roseo qui traxit nomine nomen, 
In spatio speciosus et in specie spatiosus, 
Quem situs ipse loci, quem rerum copia monstrat, 
QuemComitum praelarga manus, quem culmen honorat, 
Quem pietas Procerum, quem vestit gloria Regum, 
Est locus ipsa rosa, rosa, campi gloria, nescit 
Haec rosa spinetum, neque pungit spina rosetum. 
Est locus ipsa rosa, non haec rosa mane Cydippe 
Vespere lucis erit, modo florens, protinus arens, 
Nunc rubra, mox pailens, modo invida, livida statim 
Nunc oriens simul et moriens: arescere nunquam 
Haec solet aeterni foecunda propagine veris, 
Non aestas, non audet hiems, non Aeolus istam 
Derosulare rosam. Mos est pallere rosarum 
Solis ad intuitum, trahit haec a sole ruborem, 
Quicquid habet natura boni, locus iste locorum 
Continet, omne mali fermentum longius arcet 
Regina solis ubi sublimibus alta columnis. 

Lappenberg sine dubio recte suspicatus est et 
scriptor catalogi Rordesholmiensis d. a. 1488 titulis 
antecedentium librorum: ,;Auroga (sic) Petri de Riga, 
Aurora Petri de Riga" deceplus per errorem pro Qua- 
driga scripsit Auriga. 

Sed mittamus hunc librum cujus nomen tantum 



PraefaTio. VII 

t 

et d^o0na6fidtLov novimus et traoseamus ad ,,Troilum" 
quem ab Alberto scriptum, cum ex inscriptionibus in 
fronte totius operis atque ante prooemium adjectis: 

„Acces8us in Troilum magistri Alberti" 
' ,Jncipit prooemium in Troilum magistri Alberti abba- 
tis Sanctae Mariae in Stadio, qui postea factus 
est frater minor" 
tum ex loco carminis (iib. VI v. 670 sqq.) apparet: 
,,Virginis a partu duc annos mille ducentos 

£t quadragenos hic sociando novem, 
Prodiit in lucem, lunc editus ille libellus, 

Quam miser est mundus insinuare volens. 
Forsan adesl aliquis dicetque, quis edidit illum? 

Ista requirenti reddere verba potes. 
£cclesiam scls in Stadio, quam protegit alis, 

Mam caput est ejus, virgo beata suis. 
Qui scribens: in principio verbum caro factum 

Intonet, illius ad iatus ille volal. 
Prodiit ex rutilo roseus locus ille roseto, 

logenua matrem nobilitate sequens. 
Sic florendo vigent, ut odore, colore, sapore 

Nunquam degenerent, hic tribus ambo placent, 
Splendescit virtute color, doctrinaque pascens 

Est sapor et famae balsama spargit odor. 
Abbatem nosti Tirricum, cui dedit olim 

Ecclesiae dictae virgo patrocinium. 
Gui virtus animam decorat, facundia linguam, 

Dapsilitate nitet, utilitate viret. 
llle suos quondam non ultimus inter amicos 

Ante virum lalem, qui tulit ejus onus, 
Edidit hunc sexto finitum mense libellum, 

Gui tamen hoc tempus syncopa multa tulit. 
Gorrexit pigritans. Labor hic, quam scribere major 
At corrector ait: sint tua siqua valeut.** 
His versibus, more illius aetatis, nomen auctor 
abscondidit, quod tamen duce catalogo abbatum Sta- 
densium faciliter erui potuit, nam Theodoricus (Tirri- 
cus) successit nostro Alberto abbati 1242. Nomen Al- 



VIII Praefatio. 

« 

berti prodit etiam catalogus autiquus bibliothecae Bor- 
desholmiensis (lib. cit. p. 39) codicem nunc Gueirerby- 
tanum sub litt. G. nr. 18. commemorans: „Philippice 
Tullii. Troylus Alberti abbatis stadensis" inscriptio- 
nibus: „iiber sanctae Mariae in Novomonasterio" or- 
natum. Godex igitur jam ante annum 1332, quo anno 
praepositus Hinricus Swineborg conventum Novimona- 
sterii Bordesholmum transposuit sub hoc titulo et hac 
inscriptione inter libros Sanctae Mariae in Holsatiae 
Novo Monasterio adservabatur. 

Carmini, quod se anno 1249 confecisse in supra 
memoratis versibus auctor ipse ait, imposuit nomen 
Troili et propter bellum Trojanum ct quod Troilua 
iilius fuerat Priami: 

^Troilus est Troilus Trojano principe natus, 
Et liber est Troilus ob Troica bella vocatus", 
qui versus in fine prooemii et libri totius inveniuntur» 
Totum carmen, exceptis prooemii et argumentorum ver- 
sibus metro heroico compositis, elegiaco raetro scriptum 
Trojanum et Graecorum proelia, Trojaeque excidium 
continet libris sex, versibus 5320 ut poeta ipse ait 
(lib. VI V. 735 sqq.): 
.,Tot positis numeris etiam fortasse requiris, 

Currere versiculis quot liber iste velit; 
Bis denis adde tercentum millia quinque, 
Hoc numero textus texitur historiae". 
Qua causa, hoc ut carmen faciat, permotus sit> 
ipse etiam narrat (lib. YI v. 365 sqq.) : 

,,Et fortasse legens sic dicet, cur tulit auctor 

In cameram studii Troica bella sibi? 
Non propter Trojam Trojanum scribere bclium 

Aut coepit Phrygum sollicitare stylum, 
Sed ductus meliore via compescere pravos 

Et servare dei vult iu amore bonos. 
Grata medulla latet omni sub cortice rerum, 

Et nucleum celat arida testa bonum. 
Nos docet Herodes, sicut Baptista Johannes, 
Erudit iste bonos, territat iste malos; 



Pracfatio. IX 

Et bene, si memini, fas est ab hoste doccri 

Virtutumque Satban fabricat arma tibi. 
Nos ad serpentes, formicas bestiolasque 

Et sacra pennatas pagina mittit oves, 
Et mihi Job loquitur, quia me jumenta docebunl, 

Et nihil est quod non prosit et obsit idem. 
Hic sonat invidia, livor, truculentia^ fastus, 

Ambilio, rancor, ira, Jibido, dolus. 
Postremum vero Trojae miseranda ruina 

Informativa singula voce sonat: 
Ut malus obsistat, justusque resistat, habeto, 

Sed quia clauserunt haec mala sine malo. 
Quod brevis est risus^ quod longaque lacrima mundi 

Quondam Troja potens incinerata docet. 
Jam firmum nihil est, cui non metus esse ruinae 

Possit et hoc subito; persequor ergo cito". 
Cur elegiaco quam heroico metro maluerit carmen con- 
dere, auctor hisce prodit prooemii versibus 18 sqq. : 
»,Res gestae regumque ducumque ferocia facta 
Quo scribi possent numero monstravit Homerus. 
Scilicet heroico dicetur forsitan, isti 
Currere versiculi quia deberent pede tali, 
Quodque per exiguos magnorum magna virorum 
Proelia non deceat elegos scripsisse probabant. 
Sane concedo, sed gesta miserrima scribo 
Et strages miseras miserorum, qui misereri 
Noluerant sibi nec aiiis, sed morte metebant 
Se misera misere, misero stimulante furore. 
Per miseros igilur elegos hoc ducere carmen 
Decrevi miseram sortem miscratus eorum, 
De quibus hic legitur, miseri qui castra sequuntur. 
Hac nostra ratione stylus non debuit istas 
Scribere nec debuit heroum carmine morte, 
Sed numeris sub disparibus lex metrica saltat, 
Tanquam de miseris haec est narratio, dicat*'. 

Daretemp qni magno in honore apud omnes medii 
aevi scriptores fuit, anxie et iisdem paene verbis utens 
secutus est, ut ipse testatur lib. Hl v. 239 sqq. : 



X Praefatio. 

„Sed Phrygii tenet historiam liber iste Daretis, 

Qui praeter verum scriptitat inde nihil. 
Hunc sequor etc.'* 
et lib. VL V. 697 sqq. 
„Nulla poetarum posuit figmeuta, Daretis 
Historiam soliti scribere, vera tenens. 
Et Phrygius fuit ille Dares» el tempore belli 
Ipse quidem miles proeiia visa refert". 
Sed narrationes et allocutiones more poetarum 
Intercalavit, quae a veritate non discrepare et cum 
Darete (cfr. lib. HI. v. 241 sqq.) congruere videbantur: 
,,Hunc (Daretem) sequor adhibitis interdum verba 
virorum 
Quaeve loquebantur vel potuere loqui. 
Ponatur quod et hi non sint ea forte locuti, 
Causae praesentis sunt tamen apta rei". 
Virgilium et Homerum vehementer ob fictiones, 
ut etiani Dictys et Guido de Columna fecerant, vitu- 
perat, id quod locos lib. III v. 217. 227 sqq. de Do- 
lone et Rhesi equis satis docet, ubi dicit: 
,.Trojanos, quos prodiderit, mentitur Homerus" 
,,Hos rapuisse simul, quos nulla perire sagitta 

Posset nubigenos hic memoravit equos. 
Crediderim sic dicenti? quis nube creatos 

A primo mundi lempore vidit equos? 
Non miror! majora movet mendacia bello, 

Isti quum duos narret adesse deos. 
Pro Pelide Thetis, pro Graecis Juno fatetur 
Et quod pro Paride moverit arma Venus. 
Praeterea recto non cecinit ordine bellum 

Aut a mililibus, qui cecidere, quibus. 
Hanc quoque materiam figmenta poetica nebant 
Sicut Virgilius arma vlrumque canens". 
Narrationes, quas Albertus intercalal Dareti; hae 
sunt: Argonautarum migratio, Jasonis facta heroica, 
dialogus inter Paridem et Heleuam, reditus Graecorum 
(secundum Dictym) et alia quae tamen parvi momenti 
sunt. Libro quinto, uhi Penthesilea Trojam venit, pro- 



Praefatio. XI 

fusius el prolixius de Amazonibus secundum Orosium 
loquitur : 
.,Non meus hic sermo, testatur Orosius ista, 
Cujus habent plenam singula verba fldem'^ 

De Penthesiiae sornatu, forma et Ogura» majore 
ut videtur gaudio et tudio, quam clerico par est, et de 
festivilatibus in honorem regina& loquitur, aulaea 
describit et in illis universum illius temporis scientia- 
rum ambilum interspersis fabulis et historiis ad illu- 
stralionem idoneis. Albertum igitur nullum alium Da- 
retem secutum esse, quam quem nunc habemus et pau- 
cas tantum interspersas narrationes ex aliis scriptoribus 
ut Orosio, Ovidio depromtas esse concludendum est. 
Kdrtling (Dictys und Dares 1874} Benedictum de Sancto 
Mauro (Benoit de St. Maure) poetam Gallicum nostro 
Alberto paene aequalem alio quodam Darete magis ex- 
tenso in carmine suo de bello Trojano usum esse 
existimat. Nimis credimus perspicaciter; nam etiam 
noster supplevit quae deesse videbantur, quapropter, 
cum simih modo Benedictus egisse videatur, ea con- 
jectura non opus est, ut et novissimus Benedicti editor, 
Joly eam reputat. Duo exstant codices manuscripti 
Graeci de bello Trojano, qui cum Darete cohaerere 
videntur sed falso, nam Cod. Paris. olim 3352 nunc 
7878 in 4 continet versionem Graecam libri gallici de 
excidio Trojae (Roman de la destruction de Troye. cfr. 
Hist. litt. de France T. XIII p. 423 sqq.) et Codex 
Vindobonn. (Lambecc. CCXCVII. Nessel CCXLIV) fol. 
260 — 324 carmen Graecum i} TQcadda ut docet Wag- 
ner in praefatione carminum Graecorura medii aevi. 
Neuter innotuit Alberto nostro, cujus eliam notitiam fu- 
git heroico metro compositus Dares, qui asservatus ia 
codice Parisin. (lat. 8430 fol. 9 — fol. 16) 930 versus 
continet. Joly p. 156 initium: 

Historiam Troje figmenta poetica turbant. 
Unde, licet magnis fortuna sit invida ceptis 
Dignaque tam longis non sit mea buccina bellis, 



XII Praefatio. 

Mens tamen incaluiU vestigia iida sequendo, 
Darelis frigii Trojanum scribere belium. 
et finem: 

Et precor ille (sic) mei sit consummalio cepti. 
hujus carminis praebet. Scd mittamus haec. 

Liber primus nostri poetae continet Daretis capita 
I — XI, secundus capita XI — XXI, tertius capita XXI — 
XXVIII, quarlus capita XXVIIl— XXXVI. quintiis capita 
XXXVII. XXXVIII, sextus capita XXXIX— XLIV. 

Sermo non differt a scriptoribus hujus aetatis, 
gaudet tamen auctor logodaedalia ut inscriptio: 
„Troilus est Troilus Trojano principe natus, 
Et liber est Troilus ob Troica bella vocatus*^ 
et fragmentum Quadrigae docent: 
„Nunc oriens simul et moriens^'. 

Quanquam enim etiarh alii hujus saeculi scriptores 
huic ludo operam dabant, noster eos superat omnes; 
cujus lusus hic nonnuUa tantum praestantiora praebe- 
mus exempla: 

I, 499. Rellum Gassandra nitens cassare futurum. 
III, 3. Aspecula speculumspeculansinamabiiebellum. 
III, 57. Aeneus Aeneas, cujus caput aenea cassis. 
V, 31. Ecce tuus luxus est, Troilus impie, luctus. 
V, 303. 4. Et miser in miseras dejectus es ipse 

cavernas, 

Quas misere miseris pro meretrice 

dabas. 

V, 419. 420. Passive non lascive; non sicut amantes 

Se, sed ut ameutes composuere truces. 

V, 499. 500. De timidis tumidi Ount hortamine Pyrrhi, 

De pavidis avida pectora dantur ita. 
V, 541—545. Et vi virtutis erit illa vir et quasi vi vir, 
Vir quoque non vilis immo virilis erit. 
Femina sive vir es? hic si vir es, exere 
vires, 
Haec erit in vi res; robore nonne vires? 
Non tu femineas imbelles, immo rebelles. 
V, 630. Sed frigere vides spe fluitante Phryges. 



Praefatio. XIII 

V, 708. 9. Re si non, opere volo vos operaque juvare 

Et si non per opem vei per opus, per 
opes. 
V, 1007. Degener es, si degeneres a more parentum. 

VI, 284. Feceris, infelix et cibus ignis eris. 
Plura hujusmodi exempla afTerre non est difficiie, 

sed haec sufficient. 

Heusingerus, et qui eum secuti sunt Wernsdorfius, 
Ebertus, Schoenemannus, Lappenbergius carminis facun- 
diam et elegantiam laudaverunt. Fefeiiit eos permagnus 
versuum e Romanis poetis depromtorum numerus, quem 
uoster Albertus non sine suavitate quadam carmini suo 
intexuit. Virgilius, Ovidius, Statius, Claudianus, Lu- 
canus, Avianus, Maximianus (Pseudo-Galius) Pamphilus, 
Anonymus Neveleti, Pindarus Thebanus (a nobis Epito- 
mator signatus) immo Benignus Floriacensis, Alanus 
(Anliclaudianus), Hildebertus (de excidio Trojae) aeque 
ac Gualteri ab Insulis Alexandreis (quae paulo ante 
edita erat) pro sua quisque parte elTecerunt, ut carmen 
elegantius et ob sententias interspersas nervosius pro- 
cederet. Non centonem quidem scripsit Albertus e va- 
riis et diversis carminibus et carminum fragmentis con- 
sutum, sed permultos versus, qui ei praesto erant, car- 
mini inseruit. Quanquam Ausonius ad amicum Paulum 
de isto carminis perficiendi modo judicat: „nam duos 
junctim locare versus, ineptum est: et tres una serie, 
merae nugae", in admirationem tamen rapimur ob in- 
credibilem nostri multa in lectione versali auctoris 
memoriam, qui quicquid sibi opus erat, ex diversis poetis 
praesto videtur habuisse. Plurimos versus eruimus, 
adposuimusque locos, quibus desumti sunt, alii nos 
fortassis effugerunt; alii, quos hic enumeramus, etiam 
— forte uon iisdem verbis el nou integri — in anti- 
quis poetis latere suspicamur. 

Ejusmodi sunt: 

Lib. I. vv. 223. 301. 312. 313. 323. 324. 357. 358. 
411—16. 419-28. 459. 60. 465. 466. 471. 472. 475. 
476. 504. 507. 508. 511. 512. 609. 675. 680. 682—85. 



XIV Praefatio. 

Lib. II. vv. 117. 120. 212—16. 219. 220. 230. 231. 
239—42. 279. 280. 340. 357. 358. 420. 421.. 428. 
429. 471. 473-75. 477. 566. 567. 607. 660. 671. 
684—89. 692—704. 707. 708. 838. 

Lib. lU. vv. 101—103. 111. 129. 130. 179. 180. 
193. 194. 253. 254. 261-264. 273. 274. 284. 287. 
288. 374. 477—480. 547. 548. 599. 602—8. 611. 
612. 625—32. 639. 640. 663. 664. 678. 719. 720. 858. 

Lib. IV. vv. 25. 26. 81—84. 91. 92. 121. 122. 
137. 138. 171. 172. 235. 236. 238-40. 273. 274. 
315—18. 322. 341. 342. 376. 377. 407. 408. 424. 
461. 462. 483. 484. 534. 615—18. 718. 719. 

Lib. V. vv. 266. 337—339. 341. 469-482. 485. 
486. 607. 508. 593. 594. 683. 684. 715. 716. 719. 
720. 722. 727—32. 753. 754. 789. 790. 804. 809. 
810. 818. 865. 867-71. 885-90. 897. 898. 900. 
904. 921. 922. 938—41. 947. 948. 950. 952. 1012. 
1017. 

Lib. VL vv. 11—14. 17—26. 55-58. 66. 99. 101. 
102. 106. 109-18. 120. 131. 132. 231-234. 238. 
297. 298. 329. 330. 371. 373-79. 528. 529. 545. 
554. 555. 562. 564. 567. 572. 621. 665. 754—57. 

Quamvis magnus inter antiquorum et Alberli ver- 
sus discrimen extet, poetis tamen caeleris istius aetatis 
ut Iscano, Gualtero etc. non cedit, et quod illi elegan- 
.tiores versus condere videntur, fastosis et sesquipedali- 
bus verbis maxime tribuenduni est, a quibus Alberlus 
abborret, qui plano — interdum nimis plano — ser- 
mone utitur. In proeliorum descriptione rudltas quae- 
dam sermonis cum loquacitate et .verbositate conjuncta, 
animus legentis ut relanguescat, erficit; quod Albertus 
ipse sensit: 

„Ridetur, chorda qui semper oberrat eadem, 

Quamvis sit doctus et citbarista bonus. 
Vocibus instare non semper oportet eisdeni: 

Sternuntur, sternunt, millia multa cadunt." 

In arte metrica indulget genio saeculi sui saepis- 



Praefatio. XV 

sime breves syllabas in arsi producenti, saepe quanti- 
tatem vi accentuum mutanti, ut 

I, 721. Non reor afflictum pert^rrtiisse virum. 

II, 115. Dicere cum volui, quam pertlnSx esset, oriri. 
IV, 625. Surgit Ironla risumque colorat amarum. 

V, 160. Luna ministeriis hymnidicatls adest. 

Nonnullis locis „mi'' corripitur et VI, 122 invenimus 
t6! redargutus ergo recede procul* 
elisionem ultimae litterae I, 110: 

Fratribus occisis unus superstes erat. 
Dativus et Ablativus Gerundii saepius corripiuntur, 
saepe etiam o finalis vocabulorum et Dativi et Ablativi 
secundae declinationis, quem correptionis usum noster 
excedere videtur I, 28 

Argus erat. Fabricet, rex ait, Arg6 vocet, 
Nonnulla praebemus exempla: 
II, 655. Sanguine prlmd Phrygum qui rubefecit humum. 

III, 41. Ne tua fata suae credas de ceter5 dextrae. 
in, 161. Sic quinto, sic et sexto, sic sepUmd, sicque 
III, 167. Ad pausas a strage manus tunc prim5 vocatiir 
III, 188. An rdg6 urentur tempore quo, vel ubi 

III, 793. Pelides populo de cetSrd bella molestat. 
Quantitate syllabarum in universum recte usus est, in- 
venimus tamen falsas correptiones ut 

II, 139. RuncKna lambit aquas et ferri provocat iras 
If, 464. Consilii coepere llbra trutinare, velintne 

IV, 815. Plinius unus crat d6c6rus Scolpecius alter 
V, 428. Basia dant ddlSbris, jurgia dando labris 

VI, 821. In sua viclftria conversus viscera ferro. 
falsas productiones ut 

III, 138. Cum cane custodit servus et ava domus. 
V, 86. Pacifica lyra per graviora gravant. 
Loci III, 232. IV, 89. 137. 

Isti quum duos narret adesse deos. 

Sed neque nox didicit nullam parare quietem. 

Pugnandi genus egregium parare scienter 



XVI Praefatio. 

fortasse legendi sunt:, 

Isti quum divos narret adesse duos 
Sed neque nox didicit nuilam patrare quietem 
Pugnandi genus egregium patrare scienter 
quauquam codex manifeste istas falsas productiones prae- 
bet; locum I, 582 

Paean oppidulo mare iux stabat Apolio 
sanare difficilius est» quod codex haec verba, quae vix 
inteiligi possunt» prodit; emendationem igitur textus 
non ausL sumus, conjecturam tamen hic 

Paean oppidulo mane lucebat Apollo 
nostro Alberto duce in arsi brevem syllabam producente 
praebemus fortasse non accipiendam, quia ,,stabat'* se- 
quenti versu iteratum prorundiorem sensum prodere 
videtur. 

Homoeoteieuto jam usi sunt Romani et noster ut 
ceteri neoterici eo non abstinuit. Res quum nota sit, 
eam mittimus et exempla exscribere nolumus. fnsigne 
hujus usus exemplum invenitur in carmine elegiaco ,,de 
excidio Trojae" quod Leyser (histor. poet, med. aevi 
p. 398) Hildeberto Turonensi episcopo, qui 1132 vel 
1136 obiit, tribuit, quodque propter formam et mate- 
riam lectu non indignum calci hujus libri adjunximus. 
De universa re metrica neotericorum Lucianus MuIIerus, 
qui egregie de illa egit, consulendus est. 

Carmen praebemus ad hunc usque diem ineditum» 
cujus tantum duo fragmenta J. P. Heusingerus in Hbro 
Fl. Mallii Theodori de metris (Lugd. Batav. 1766) p. 114 
— 117 publici juris fecerat, quae fragmenta ex Heusin- 
gero a Staverenio (in editione Cornelii Nepotis H, 
p. 385 sqq.), Wernsdorfio (poet. minor. Lat. T. IV, 
p. 596), Eberto (Ueberlieferungen Bd. 1, p. 188), 
Schoenemanno (Merkwurdigkeiten I, p. 15 nr. 171), Lap- 
penbergio (in praefatione annalium Alberti [Pertz mo- 
num. Germ. XVI. p. 272 sq.]), Dederichio (in Daretis 
editione Bonn 1835 praefat. p. V), Joly (in praefatione 
ad Benedictum) promulgata sunt. Reliqua praeter Heu- 



Praefatio. XVII 

siDgerum, Ebertum, Schoenemannum, Lappenbergium 
et Dungerum (die Sage Tom trojanischen Kriege in 
den Bearbeitungen des Mittelalters und ihre antiken 
Quellen. Dresden 1869) qui codicem ipsum inspexerunt, 
omnibus incognita erant. Cholevius (Geschichte der 
deutscben Peesie I, p. 146) nomine Troili deductus fa- 
bulam Troili et Chryaeidos enarratam esse male putat, 
itemque amicus noster Graessius errat, quod (Lit(eratur- 
gescUchte II, 3 p. 116) citans Wernsdorf. poet. min. 
T. III, 2. p, 596 Troilum esse editum contendit, quum 
illo loco nihil de Alberti Troilo inveniatur, et locum 
Wernsdorfii IV, p. 596, ubi de scriptoribus belli Tro- 
jani agitur, non recte interpretatus sit. 

Unico tantum codice carmen servatum est, qui 
codex quondam usque ad annum 1332 inter libros 
Sanctae Mariae in Holsatiae Novo Monasterio, ut docent 
inscriptiones primae et uHimae paginae : „llber scte marie 
in novomonasterio ; liber scte marie virginis in novo- 
monasterio," fnerat, deinde in monasterio Bordeshol- 
miensi sub signo G. nr. 18 (cfr. catalog. biblioth. Bor- 
desholm. in noetro libro: bibliothekar. Unterhaltungen. 
N. Samml. p. 39) quod idem fuit quam Novomona- 
steriense. E bibliotheea Bordesholmiensi codex cum 
aliis (fortassis In bibliotheca Gottorpiensi asservatis) li- 
bris in Marquardi Gudii, qui 1671—1678 praefectus 
foibliotheeae Gottorpiensis erat, manus v«nit (cfr. Biblio- 
theca Gudiana Hamb. 1706. p. 559 nr. 196) et biblio- 
tbecae academiae luliae Helmstadiensis inter manuscripta 
Gudiana comparatus, atque hinc in Guelferbytanam^ nbi 
nunc sub signo: „278 Gud." adservatur, translatus cst. 

Codex noster membranis octuplicatls scriptus antl- 
quo tegumine gaudens continet 162 recentiori tempore 
numerata folia, in quibus tria diversa scripta: 

1) fol. l^ fragmentum Cornelii Nepotis (cfr. edition. 
Bardili II, 384 sq. et Heusinger. 1. 1. p. 125 sqq.). 

2) foK P— 80** Ciceronis oraliones Philippicae I — 
XIII, cap. 9, quae saeculo undecimo exaratae sunt. 

Troilus. b 



XYIII Praefatio. 

3) fol. 81* — 160 nostcr Troilus. Haec folia 
exeunte saeculo decliDO tertio vel ineimte quarto decimo 
a manibus duabus fere aequalibus exarata snnt. 

Fol. 16(y* tantttm inscriptioneffi: lib' scte marie 
virginis in novo monasterio praebet, fol. 161* a tertia 
manu scriptam glosam ad lib. Vi, v. 889; fol. 161^ 
Tacitum fol. 162 folium tegumiDi adjectum memkraneum. 

Textus Troili integ^, codex ipse non piane per- 
fectus est. Quum' enim in priore parte librormi in- 
scriptiones. capita atque litterae initiales minio adpictae, 
singulorum versuum litterae initiales rubro cotore a 
summa usque ad imam paginam insignltae sunt, in 
parte altera, nondum desinente manu priore. miniaturae 
desunt, quare difficilius capita et libri inter se disrer- 
nuntur. Inscriptiones et distinctiones supplevimuS. pro- 
oemium grammatici ignoti additum est ut et glosa ultimi 
versus in fine libri. Marglni codicis ab utraque manu 
diversis in locis notulae adscriptae sunt, quas exhiben- 
das nec negligendas esse putavimus. Hic iliic in mar- 
gine praesertim prioris partis leguntur Or. 0. Al. Cl. 
Hom. Stat. Luc. Av. Vgl. Es. Alex. quae slgna deno- 
tant Horatium, Ovidium, Alani Anticlaudianum . Clau- 
dianum. Homerum (i. e. Epitomatorem). Statium. Luca- 
num, Avianum. Virgilium, Aesopum (i. e. Anonymum 
Neveleti). Gualteri Alexandreidem. Si non expositio 
grammatici cujusdam ignoti ad initium carminis et duae 
manus exstarent. fortasse putare licaret emeadationes 
in margine et has notas ab ipso poeta scriptas esse, 
qui quibus scriptoribus depromserat versus, indicare 
voluerlt. Emendationes auctori ipsi tribuendae viden- 
tur secundum versus lib. VI, 693 sq. 

„Edidit hunc sexto finitum mense libellum. 

Cui tamen hoc tempus syncopa multa tulit. 
Correxit pigritans. Labor hic. quam scribere major 

At corrector ait: sint tua si qua valent." 
Interdum hic vel ille scriptor in margine adscriptis 
notis falso citatur iet sub Ovidii nomine saepe Maxi- 
mianus (Pseudo-Gallus) Pamphilus et Benignus Floria- 



Praefatio. XIX 

censis latent, saepe locus apice insignitus nusquam in- 
veniri poterat, contra tnulti aiii loci sine apicibus et 
punctis aliuscujusdam scriptoris erant. Quantum potera- 
mus, suum cuique tribuere tentavimus. InMaximiani, Epi- 
tomatoris aliorumque carmlnibus usi sumus Wernsdorfii 
poetis minoribus, Alanum secundum editionem Ant- 
werpianam ([Alani] Cyclopaediae Anticlaudiani s. de 
officio viri boni libri IX. Antwerp. 1611), Pamphilum 
et Benignum Floriacensem secundum MOvidii erotica et 
amatoria opuscula Francof. 1610*', Anonymum Neveleti 
ex: ^Mythologia Aesopica op. J. N. Neveleti Francof. 
1610", Gualterum secundum editionem Ingolstadiensem 
anni 1541, comparata Muldeneri editione excitavimus. 

Textum codicis, exceptis paucis necessarie mutan- 
dis locis, integrum dedimus. 

Haec fere sunt, quae de scriptore, codice^ editione 
dicenda erant. 

Oldenburgi, Mense Decembri MDCCCLXXIV. 

Merzdorf. 



TROILUS 

MAGISTRI ALBERTI 

ABBATIS SANCTAE MAEIAB JN STADIO. 



Troilns. 



ACCESSUS IN TROILUM MAGISTKI 
ALBERTL 

In hoc opere sicut in qualibet re quaeruntur tria 
scilicet: quid, quale, quare, h. e. materia forma et 
causa. Materia diffinit quid sit res, forma qualis sit, 
et re posita et ejus qualitate expressa causam positionis 
statim exspectat animus auditoris. Materia hujus operis 
est Trojanum bellum, quae res ipsa mirandum efficit 
et famosumr Diffamat enim illud vel infamat fortium 
strenuitas, vel ut verlus dicam fatuitas, pugnae cru- 
delitas, occisorum numerositas, temporis diuturnitas, 
incendii immanitas, quae singula tanguntur in opere, 
Primum tangitur in II^ libro, pugna lU^ iibro: 

Non erat haec pugna pavidorum, nam simul acres, 
Fortes, audaces hic periisse vides; 
pugnae crudelitas in V<> libro: 

Hic rabies, rancor, fremitus, violentia, livor, 
Lis, odium, fervor, impetus, ira, furor. 
Occisorura numerositas in fine libri tangitur, quo- 
rum numerus ab audientifius abhorretur, habes nempe 
Miilesies mille permixtim quinque trecenta 
Et decies octo milia caesa puta. 
Temporis diuturnitas^ in ultimo libro tangitur fere circa 
principium in allegatione Aeneae: 
Jam bis quinta revolvitur aestas, 

Quod patriam tota commoluere mala, 
Et glacialis hiems aquilonibus asperat undas 
Jam decies pugnae nec numerabo vices. 
Incendii immanitas circa finem libri tangitur: 
Gens victrix tandem Vulcano fulminat urbem, 
Nemo tam latum vidit in orbe focum; 

1* 



Flamma vorax ad celsa volans obnubilat astra 
Longe reposita percutiendo loca.. 
Forma hujus belli et ejusdem belli veritas; quia 
auctor, postpositis omnibus flgmentis, quae permultum 
depravant hanc historiam, Daretem sequitur qui Phry- 
gius erat et ejusdem belii princeps, qui etiam idem de- 
scripsit proelium tenens omnino veritatem, unde babes 
circa finem libri: 

Et Phrygius fuit iste Dares et tempore belii 
. i Ipse quidem miles proelia visa refert. 

Sunt autem narrationes impositae modo principum, 
modo militum, modo nunciorum vei etiam traditorum ; 
>quae res a veritate non discrepat^ quia secundum cau- 
.sam recitationes easdem aut esse tales aut omnino si- 
iniles oportebat. Tanguntur ea in tertio libro post 
pugnam septimam, quae duravit LXXX diebus continuis: 
«c: 

Hanc quoque materiam figmenta poetica nebant, 
. t Sicut Virgilius arma virumque canens; 

Sed Phrygii tenet historiam liber iste Daretis, 
,- Qui praeter verum scriptilat inde nihil: 

Hunc sequor adjiciens interdum verba virorum 
Qui vel loquebantur vel potuere loqui. 

Ponatur, quod et hi non sint ea verba locuti, 
Causae praesentis sunt tamen apta rei. 
-u{ Habes materiam operis et formam, Causa est: prave 
s^renuos a sua stultitia compescere et fortes suam for- 
titudinem non in pomposa jactantia, sicut hi miseri, 
sed in virtuosa constantia potius exercere; ut lector^ 
ibabita consideratione, contra malum istius belli prin- 
cipium et pejus medium et pessimum ejus exitum vel 
discere studeat et docere, ut hoc praemunitus exemplo 
nemo se didsimulet ab hujus vanitatibus tentare. Non 
d^siderio notificandi hoc bellum tale auctor studium 
assumsit, sed magis in rem contra suam, super tutela 
talium, quae ratione belli contigerant; stabilivit; ait 
enim ipse: „fas est et ab hoste doceri'^ et hoc circa 
iinem libri tangitur, ubi dicit: 



6 

Non propter Trojam Trojanum scribere bellum 
Aut Phrygium coepi sollicitare stylum, 

Sed ductus meliore via compescere pravos 
Et servare dei vult in amore pios. 

Grata medulla latet omni sub cortice rerum 
Et nucleum celat arida testa bonum. 

Nos docet Herodes sicut baptista Joannes 
Erudit ille bonos, territat ille malos. 
Teste etiam Aristotele malum non potest vitari nisi 
cognitum: malo siquidem cognito felix est qui declinat 
a malo et facit bonum et qui aliorum casum sibi con- 
stituit firmamentum. Horatius^j 

Felix, quem faciunt aliena pericula cautum 
et Virgilius [Georg. H, 490 sqq.] 

Felix qui potuit rerum cognoscere causas; 

Atque metus omnes et inexorabile fatum 

Subjecit pedibus; 
Unde et liber iste ethice sumitur, quia vitia re- 
prehendens et ab his auditores absterrens ipsos ad vir-- 
tutum exercitia cohortatur. Reprehendit enim in Pelia 
invidiam, in Paride et Helena petulantiam, in pugnan- 
tibus truculentiam, in Palamede ambitionem, in Hecuba 
dolositatem, in Aenea et sociis suis perfidiam et tra- 
ditionem, in utroque exercitu iram, odium et furorem. 
Et ex hoc ethicae merito sumitur quod ratione prae- 
dicta morum est et bonorum operum instructius, et 
quod voce philosophi jucundum nihil esf, nisi quod re- 
ficit varietas. Auctor idem opus sex distinctionibus 
variavit, tum pro eo ut auditorem brevitas instrueret 
facilius, cum pro eo ut idemtitas, quae rara est satieta, 
iegendi taedium uon inferret. 

In fronte cujuslibet distinctionis generale posuit 
illius et illius proverbium teniore modo, quod eadem 
continet distinctio nobiliter impraegnalum. Etiam in 
capite libri quoddam proverbium Ovidii, quod specia- 



1) Haec non apud Horatium, fortasse nostri sunt ot imi- 
tatio Plautini dicti: Feliciter sapit, qui alieno periculo sapit. 



6 

liter ad omnes scrlptores pertinet, quasi quandam au- 
ream vittaro constituit, quo et mens auctoris et efflca- 
cia totius operis elucessit; scribentem nempe ipse labor 
delectat et idem labor laborando minuitur, dum per 
crementum operis his^ qui in alicujus rei studio labo- 
rant, magis ac magis ad fervorem studii provocatur. 
Siquidem Owdius [Fasl. I, 216] 

Quo plus sunt potae plus sitiuntur aquae. 

Et de accessu haec dicta sufficlant. 

Titulus talis est: Incipit Troilus. Hic liber est 
dictus Troilus propter quandam similitudinem nominis 
modo competentem, ut Troilus quod Troicus, cum et 
ipse Troicus fuerit et Trojani regis seu Priami filius et 
fortia facta in eodem bello gesserit, vel ideo quod 
idem Troilus fratrum suorum minimus erat et ultimus, 
strenuus tamen, et hic liber quia de eadem materia 
est extremus, utilis tamen tali est nomine non incon- 
grue appellatus teste Horatio [Ars poet. 58] 

licuit semperque licebit 
Signatum praesente nota producere nomen^). 

Et ut facilius lector quaequae quaerit inveniat tolum 
opus ante distinctiones per capitula declarat. 

DE PROOEMIO. 

Impetus ille sacer ei cetera. Hoc prooemium prae- 
mittit auctor principali proposito excusans se super eo 
quod hexametro et pentametro processit metro, cum 
gesta fortium et bella scribi debeantur metro heroico 
ut docet Horatius in poetica (v. 73) 

Res gestae regumque ducumque et fortia bella^) 

Quo scribi etc. 
et hujus libri materia sit pugna vlrorum nobilium, for- 
tium et magnatorum et tamen tali carmine non sit 
prolata ; proposito siquidem quod invitus hanc materiam 



1) Apad Horatiam: procadere nammam. 2) Apad 
Horat. tristia b. 



assumserit et subjungit: ^certaque etc." Iiaerebam tem- 
pore longo pendulus et dubius quo potius numero et 
metro res ea seu materia transiret, maxime cum quae- 
libet nova res propter invidos transeat difficulter et 
etiam propter alios auditores, unde Horatius [A. P. 
V. 274] 

Legitimumque sonum digitis callemus et aure^) 
et paulo ante [v. 104. 105] 

mala si mandata loqueris 

Aut dormitabo, aul ridebo. 

Et hoc quoque tangit auctor in proemio cum di- 
cit: „et semper nova res tangit et invidos qui cuncta 
quae audiunt aut subsannant, aut supprimunt aut de- 
pravant: dicit nempe; livor iners etc. Deinde excusat 
se de metro sive pentametro dicens, quod tali pede 
merito scribi debeant tales miserias ita concludens: 
gesta miserrima scribo 

Et strages miseras etc. 



1) noster: aures. 



INCIPIT PROOEMIUM IN TROILUM MAGISTRI 

ALBERTI ABBATIS SANCTAE MARIAE IN 

STADIO, QUI POSTEA FACTUS EST PRATER 

MINOR [ibidem*]. 

[mpetus ille sacer, qui vatum pectora nutrit, 

Diversos studiis diversis occupat, et me 

Materiam, quamvis invitus, traxit ad istam; 

Certaque cum dederat aniino sententia finem, 

Hac ut ad incudem cum massa malleus iret, & 

Quo potius numero, cum tristia beila sonaret, 

Res ea transiret, haerebam tempore longo 

Pendulus et dubius; cum scriptor debeat omnis 

Reddere personae sibi convenientia cuique, 

£t semper nova res, theatrum quae primitus intrat, 10 

Passu difficiii calientes transeat aures. 

Praetereo quod livor iners, laudabiie quicquid 

Aut videt aut audit, spumosis dentibus angit: 

Cui, quo res meiior, est iracundia major, 

Et bona, quae reficit alios, hunc inficit esca. l& 

Cedat, ad intuitum cuius corrumpitur aer, 

Meque sinat Troilumque meum transire parumper. 

Res gestae regumque ducumque ferocia facta 

Quo scribi possent numero monstravit Homerus. 

Scilicet heroico, dicetur forsitan; isti 20 

Currere versiculi quia deberent pede tali, 

Quodque per exiguos magnorum magna virorum 

Proelia non deceat elegos scripsisse, probabunt. 

Sane concedo, sed gesta miserrima scribo 

£t strages miseras miserorum, qui misereri 25 

Noluerant sibi nec aliis sed morte metebant 



*) manus recentior. 7. e mareine pro habebam. 18. Ho- 
ratii sunt A. poet. v. 73. 21. Heus. quod. 



Lib. I. Prooemiam. 9 

Se misera misere, misero stimulante furore. 

Per miseros igitur elegos hoc ducere carmen 

Decrevi miserum, sortem miseratus eorum 

De quibus hic legitur» miseri qui castra sequuntur. 30 

Hac noster ratione stilus non debuit istas 

Scribere nec debuit heroum carmine mortes, 

Sed numeris sub disparibus lex metrica saltat, 

Tamquam» de miseris baec est narratio, dicat. 

[Troilus est Troiius Troiano principe natus 35 

Et liber 6st Troilus ob Troica beila vocatus.] 

QUID CONTINEAT PRIMUS LIBER. 

Primus liber continet Peliae contra Jasonem in- 
vidiam, Jasonis pro vellere navigationem, LaomedonMs 
necem, Hesionae deductionem et eiusdem ab Antenore 
repetitionem, Troiae munitionem, Aiexandri in Grae- 
ciam profectionem , Helenae in Phrygiam adductionem, 
vindicem a Graecis machinationem, Agamemnonis in 
regem eievationem. 

LIBER PRIMUS. 

CAPITULA LIBRl PRlMI. 

Primus ob invidiam Peliae cum nave venusta 
Cholcon inaurato pro vellere Jasone portat, 
Laomedon, navem qui Jasonis ante fugarat, 
Herculis ense cadit, Troiae munitio surgit. 



30. Pertz. misera. 35. 26. Hos duos nncis inclusos ver- 
sus Heusing. non putat ab Alberto profectos esse: ,,Ut ita 
censeami dicit, non eo solum adducor quod Alberti yena, 
quamvis et ipsa lutulenta fluat, tamen ea sunt indigni, sed 
etiam quod iidem versus in iine codicis repetuntur, et a 
grammatico, qui in accerssu ad Troilum libri titulum expli- 
cavit, nulla eorum ratio est habita. £ quibus omnibus pro- 
num est suspicari, versiculos istos ab alio quodam confectos 
Albertoque esse suppositos.** Alberto tribuimus hos versus, 
qui saepe et libenter gaudet logodaedalia, ut in praefatione 
docuimus. 2. Msc. Chonchon. 3. Msc. fugurat. 



10 Lib. I. Prooemium. 

Hesionem Telamon deduxerat, hanc repetendo 5 

Nil agit Antenor; ultorem se Paris offert, 
Dissuadent aliqui, sed navigat ille, repertam 
Deducens Helenam Troes laetantur, Atrides 
Fratrem solatur, vindictam Graecia dictat, 
Rex Agamemnon erit, ratibusque studetur et armis. 10 



DE PROCESSU AUCTORIS. 

Praemisso prooemio et descriptis primi libri capi- 
tulis auctor, praenotato competente proverbio, more 
scriptorum proponit et invocat ut rationabilius ad or- 
^inem narrationis accedat; proponit cum posito secun- 
dum auctoritatem Ovidii quod delectamentum magis ac 
magis illiciat studiosum; statim subjecit quod tractare 
velit cum dicit: Taliter i. e. tali modo slilus meus 
idem studium meum ruit in arma vel bellum Troianae 
historiae. Ecce expressio mea quaerit recitalioni de- 
mere falsa et promere i. e. scribere vera. Ecce ex- 
pressio formae. Invocat cum subjungit: „Automedon*) 
verus et qui videt omnia Phoebus.'' Invocat Autoroe- 
dontem vei aurigam illum qui est curnis Fsrael et au- 
riga ejus, ideo adjungit verus ; et illum Phoebum, cuius 
sunt oculi ut flamma ignis et penetrant usque ad di- 
visionem speciei et animae et non est ulla creatura 
invisibilis in conspectu ejus**). Propositione et invo- 
catione facta statim secundum doctrinam Horatii ad 
eventum festinat et in medias res et narrationem in- 
choat dicens: „Crethei proles." Cretheus filius erat 
Aeoli, quem fabulantur deum ventorum, et Pelias iste 
Crethei erat filius et frater Aesonis et Pelopensibus im- 
perabat, quam civitatem Pelops filius Tantali dicitur 
struxisse et ab ejus nomine sit vocata. 



8. e margine, textus rasura illegibilis. *) Msc. Anto- 
medon ut semper. **) Ep. ad Hebr. IV, 13. 



Lib. I. V. 1—25 11 

AUCTOR PROPONIT. 

Scribentem iuvat ipse labor minuitque laborem, 
Cumque suo crescens pectore fervet opus: 

Taliter historiae Troianae demere falsa, 
Promere vera meus ivit in arma stilus. 

Automedon verus, et. qui videt omnia Phoebus 5 

Ut bene currat opus, sit, rogo, temo meus. 

NARRATIO AUCTORIS. 

Crethei proles Pelias Pelopensibus olim 

Imperat, illius Aeolus extat avus. 
Frater erat Peliae vel non ignobilis Aeson, 

Jasonis iste pater, Graecia terra fuit. 10 

Jason amabatur a cunctis, semper amorem 

Strennuitas socia dapsilitate dedit. 
^ Yidit et invidit patruus tituloque pavescit, 

Hoc sceptrum regni crescere forsan ei, 
Intendit iuvenem vita privare, nec iliud 15 

Audet inire palam^ fabricat erga dolum. 
Colchos inaurata vervecis pelle refulget, 

Vellera, qui rapiet, dignus honore foret. 
Pensat eo rex Aesonidem hac mittere mente, 

Forte petens laudem proferet ille necem. 20 

„Si quis", ait, „mihi retulerit cum pelle triumphum, 

Quae vult poscat et haec, me tribuente, ferat." 
Hoc calet edicto mens Jasonis, aemula laudis, 

Jam facit in variis fortia facta locis, 
Veraque non parvas animo dat gloria vires, 25 



1. 2. Ovidii sunt Pont. III, 9, 21. 22, ubi tamen Scri- 
bentem juvat ipse favor, minuitque etc. 5. Margo: Invo- 
cat. 7. Margo: Aeolus deus ventorum 
Cretheus suus filius 



Pelias et Aeson fratres 

Jason filius. 
18. e margine pro pellere. 19. Aesonid. superscriptum : 

Jasonem. 



12 Lib. I. V. 26—68. 

Et foecunda facit pectora laudis amor. 
Ibo, refert, dentur socii navisque paretur, 
Argus erat. Fabricet, rex ait, Argo vocel. 

JASON NAVIGAT PRO VELLERE AUREO. 

Rumores hinc inde volant de Jasone; Jason, 

Ul vellus rapiat, Colchon adire parat. 30 

Exsurgit navis pulcherrima» velleque totum 

Militis, ut fieret valde venusta, fuit. 
Graecia iaeta favet, applaudit turba, juventus 

Ciliciae ducit gaudia, spondet opem. 
Jason adhortatur socios, ut quando vocari 36 

lllos contingat, quisque paratus eat. 
Navis perficitur, annus finitur et ecce 

Illi laetanter aggrediuntur iter. 
Imprimit his Pelias constantes esse, virili 

Pectore propositum continuare suum, 40 

^Pendet in hoc opere nostri fiducia, fama 

Vestri, Grajugenae gloria gentis", ait. 

JASON DEPELLITUR CUM SUIS. 

Attingunt Phrygiam, Simois flavit obvius iiiis, 

Mens fuit, ut portus eiigerentur ibi. 
Ancora projicitur, saiiunt in litora laeti, 46 

Miratur se rem terra videre novam. 
Laomedonteas ascendit rumor in aures, 

Mirandam Phrygibus applicuisse ratem, 
Addicitur^ populis quod plena sit et quia fortes 

Sint simui et juvenes, quosque stupere vides. 60 

Rex: ,,Phrygibus cedet in magna pericula, si mos 

Hic increbuerit, qui modo coepit", ait, 
,,Scilicet ut iuvenes, qui nutrit Graecia, discant 

Talibus in nostrum navibus ire soium''. 
Iratus mittit ad portum dicere Graecis: 66 

Vos jubet ex regno rex properare suo. 
Cedunt, Colchon eunt, nec adepta peile quiescunt, 

Navem conscendunt, propria tecta petunt. 

67. Msc. credunt. 



Lib. I. V. 69—87. 13 

TANGIT QUANDAM FABULAM. 

Vipereos dentes in humum pro semine iactos, 

Et subito natos arma tulisse viros: 60 

Terrigenas popujos, civili Marte peremptos, 

Ense qui slrictas conseruere manus, 
Medeae studio, credat ludeus Apella; 

Non ego ficta quidem, non ea facta scio. 
Sed si Medeae rapuit tutamine pellem 65 

Vel propriis tantum viribus, ipse sclat. 
Hanc rapuit sed, ea quocunque sub omine rapta, 

Cum praeda rediil protinus ille sua. 

LAOMEDON CUM MULTIS OCCIDITUR. 

Acriter Herculeam succendit laesio mentem 

Pridie cum socio Jasone facta viro, 70 

Quando suis hos Laomedon effudit ab oris 

Pellens advectam non sine pace ralem. 
Heros incendit, ut rem declaret amicis, 

Quos putat obprobriis condoluisse suis. 
Aggreditur properanter eos ubicunque morantur 75 

Exponens animi fervida vota sui. 
Spartam pervenit, Poliux et Castor eidem 

Se praebent et opus auxiliare vovent. 
Ad Phtias convertit iter, Peleumque requirit, 

Qui miles vaiidam spondet et ipse manum. 80 

Fecit, et hinc navi venit etiam in Salaminam 

Hoc ad propositum soliicitare virum. 
Inde Pylum tendit pro Nestore, Nestor in illo 

Magnae commendat strenuitatis opus, 
Auxilium totis promittit viribus; ille 85 

Ad sua tecta redit propositumque premit. 
Praeparat atque rates ter quinas, praeparat arma 



59—61. Ovid. Heroid. IV, 33-6. 62. Ovid. Her. XII, 

100 Inter se strictas conseruere manas. 71. Msc. horis. 

72. Margo: quia pacifici venerant tamen pro pelle ituri. 

79. Msc. Phitias. Margo. patrem Achillis. 80. Msc. Cui. 
81. Margo: nbi manebat Telamon. 



14 Lib. I. V. 88—122. 

Praeparat armandos et genus omne cibi. 
Illico militia se coliigit ista, juventus 

Fiorida diverso robore, mente pari. 90 

In naves eiecta cohors se prompta receptat, 

In Phrygiam properat, applicuisse iuvat. 
Cum Peieo Telamon saluit in litora, sicque 

Aicmenae soboies; surgit ad astra canor. 
Sed Castor Poiluxque manent cum Nestore, nolunt 95 

Incustoditas deseruisse naves. 
Fert iterum [rumor] hic Laomedontis in auiam: 

Est in Sigaeo classis Archiva solo. 
Ad mare rex exit, quem copia cingit equestris, 

Argolicos regni pellere fine sui. 100 

Sed medio iuvenes impugnant tempore Trojam, 

Rex, ubi scit pugna quae sit suborla, redit. 
Occurrunt Graeci, rex Herculis ense peremptus 

Occidit, et Telamon Pergama primo subit, 
Cui mox in pretium virtutis strenuus heros 105 

Hesyonem [natam] Laomedonte dedit. 
Nec solus rex interiit, cum rege profecti 

Regales pueri comperimuntur ibi. 
In Phrygiam Priamus fuerat cum milite missus, 

Fratribus occisis unus superstes erat. lio 

Amphitrione satus et Graeca iuventa ferentes 

Non modicam praedam repariare student, 
Hesyonem Telamon secum deduxit, et omnes 

Victrices referunt in sua castra manus. 
Res raptas, patris interitum, captamque sororem 115 

Ut Priamus discit, corda dolore quatit; 
Ilion ingreditur, et conjux Hecuba, nati 

Et natae moesto pectore, mente gravi. 
Hector Aiexander primi sunt, Deiphobusque, 

Tertius est Heienus, quartus et hic Troilus 120 

Filius; Andromache, Cassandra, Polyxena natae, 

Has laudat facies strenuitasque mares. 



94. Margo. Hercules. 97. [Rumor] e margine. 119^ 
Deiphebus ut plurimum. 



Lib. 1. V. 123-152. 15 

Perspicit et Troiam rex munit, moenia lapsa 

Erigit et muros amplificando trahit; 
Constructis portis imponit nomina, supplet 125 

Amnem neglectum, firmat ubique locum, 
Ex muro turres et propugnacula surgunt, 

Firma virtute Pergama stare vides. 
Non sunt munita, sunt munitissima, possent 

Inter praeclara nomen habere loca. 130 

Regia surgit ibi sublimibus alta columnis, 

Hic sibi culturam vindicat ara Jovis. 
Versus Paeoniam fortes adscire Quirites 

Ad patris imperium dirigit Hector iter. 

DIVERSI LUDI MILITIAE EXERCENTUR. 

Urbe reformata nunc rex et tota refortat 135 

Regni praesidia, litus arasse putat. 
Pergama militiae non solum flore coronat 

Immo repiet Priamus, milite tota viget. 
Regalis vario laetatur curia ludo, 

In quavis audis carmina laeta domo. ua 

Ne tamen ignavum consumant otia corpus 

Hiiitiam recolunt, fortia multa gerunt; 
Segnities causam dederat quia, proditionem 

Hesyonae decoris, Laomedontis opus. 
Tota recognovit hic moenia, desidiosi 14& 

Quae pridem tanti causa fiiere mali. 
Desidis aurigae non audit verbera currus, 

Displicet ergo duci desidiosa sequi; 
Nec manus agnoscit, quem non exercuit, arcum 

Tyro frequenter ob hoc mittit ad arma manum. 160 

ANTENOR MITTITUR PRO HESTONE. 

Rex videt ut regni stabilita negotia, mentem 
CoIIigit et proprii cordis in arva redit; 



147. Glaudian. de consul. Mallii Theodori v. 187- 
149. e Claudian. de cons. Mall. Theod. v. 188. 



16 Lib. I. V. 153—188. 

lu speculo mentis captam videt ilie sororem 

Et fratrum pariter interitumque patris. 
, Colligit introrsus res raptas, moenia fracta, 156 

Seque dolorosa sustinuisse probra. 
Opportuna tamen rex nactus tempora; ^pensa, 

Oh, ait, Antenor; quae tibi verba loquor: 
Optime vir nosti; quae, quanta calumnia nobis 

Lata sit a Graecis. Intumuere minis, 160 

Non suflfecit eis, nostros attingere fines 

Magna cum populis applicuisse rate. 
Dixi; cum populis deberem dicere pompis, 

Magna debueram dicere magnanima. 
Denique magnanimo calcarunt^ immo superbo 165 

Mox ut venere, litora nostra pede; 
Insuper insultum fecere minaciter urbi; 

Inconsuetus erat talia probra pati. 
Et ne concepta quod ab impietate deesset, 

Ferrum strinxerunt in patris ora mei. 170 

Mortuus est, et tunc in moenia nostra ruentes 

Innumeram praedam non sine caede patrant, 
Oaptivando meam secum duxere sororem, 

Tum quum se patriae restituere suae. 
Irasci merito deberem talibus, immo 175 

Debeo, conticuit nostra querela diu. 
Ulciscar vero, sed dissimulare valebo 

Cetera, si sola conditione fruar: 
Reddatur captiva soror, sint altera pacis; 

Si minus, hostiles protinus adde minas. 180 

Antenor! tua dicit idoneitas, quod ad istas 

Suscipias operas, ergo paratus eas." 
Antenor parendo parat conscendere navem, 

Velificans Graecum contigit iile solum. 
Pergit Magnesiam, Peleumque salutat, ibi tres 185 

Hortatu Pelei continuando dies. 
Inchoat Antenor causam recitare laboris 

Et quod ob Hesyonem ceperit ipsa viam. 

168. Margo: incons. nempe pater. 



Lib. I. V. 189—223. 17 

Addidit et vultum verbis, iterumque rogavit, 

Iret ut ad patrios rapla puella deos. 190 

Auscultans Peleus ievipendit verba loquentis, 

Et sermone brevi coepit et ipse loqui. 
Quid super Hesyonae nunc redditione solutae» 

Haec est in nostro pectore cura minor. 
In patriam petere, nostrasque reiinquere sedes, 195 

Dicere, quod cessit ista quereia, potes. 
£st tellus et dicta Boetia, quae Salaminam 

Continet; Antenor hanc et adire studet. 
Hic Telamonis erat habitatio, quaerit eundem; 

Invenit; invento sic querulosus ait: 200 

O Telamon! reor esse nefas, quod filia regis 

Hac quasi captiva detineatur humo. 
O Telamon! regi spoliatam redde sororem, 

Dedecus hoc spolium dissimulare ducem. 

Telamon! iuste reddendam redde puellam, 205 
Non est iniusta praeda tenenda tibi. 

Extemplo miles respondit ad istud et istis: 

Esset ad hoc, o vir! obticuisse pudor. 
Antenor! quia fllia regis habetur apud nos, 

Ut pote victores, non reor esse nefas. 210 

Antenor! si dissimulet rex, necne puellam 

Pro virtute mea reddere nolo datam. 
Antenor! iuste praedatam praedo tenebit; 

Tam bona constanter praeda tenenda fuit. 
Ergo redi; rediens de finibus exue nostris; 215 

Non habet effectam, quod geris; ergo redi. 
Quaerit PoIIucem cum Castore: deinque precatur 

Hesyonem reddi proficiendo nihil. 
Ut rapta taceamus, ait, de virgine; nostra 

Oppida fregistis, diripuistis opes, 220 

Causam non habuit injuria tanta, puellam 

Reddite, rex reliqua, sint quasi nulla, silet. 

1 procul, i, dicunt; non est tibi tibia tanti, 



217. Msc. perperam Nestore, quum Antenor v. 233 sqq. 
Nestorem aggreditur. Dares recte habet Castor. 
Tfoilus. 2 



18 Lib. I. V. 224—256. 

Debeat ut tali virgo decora dari; 
Facta quidem vobis non est iniuria, primum 225 

Prodiit a vestro Laomedonte scelus. 
Venimus in pace, repulit nos dedecorosa 

Nostros intendens exagitare fuga. 
Siste gradum; non est» quod fers in pectore, gratum; 

Propositi, rediens, contrahe vela tui. 230 

Nil credens actum, tum quid superesset agendum 

Antenor differt veiificare domum. 
Nestoris aggreditur habitacula; nuncius, inquit, 

Ad vestros veni velificando iares. 
Supplicat Hesyonem rex reddi, damna tacendo 235 

Vult reprimi, pudor est ulteriora loqui. 
Hac vice de praeda, de regis morte tacemus, 

Est grave quod doleat commemorare diu. 
Omnia, rex dicit, quae sunt iliata probrose 

Si fuerit virgo reddita, pacis erunt. 240 

Ha! nimis est, quod, amice, petis! moderatius opta,'; 

Sit domus Hesyonae Grecia, Nestor ait. 
Dic tamen interea, quum te fiducia nostris 

Appulerit laribus, pacifici ne sumus? 
Ulteriora loqui pudor est tibi, dic age, magno 245 

Absque rubore loqui nunc mala nostra queo. 
Nescis, quae fuerit illata calumnia Graecis 

lam tum pacificis in Simoenlis aquis? 
Numquid es obiitus quod Graecam rex tuus olim 

Ex Phrygia jussit ocius ire ratem? 250 

Excidit ex animo tibi, quomodo tam subito nos 

Cedendo quundam sustinuisse fugam? 
Cedas, ne nostram tua mordeat ancora terram 

Ferrea, res Phrygias Graeca refutat humus. 
Rex tuus est Priamus, gaudet quoque Graecia rege, 255 

An nescis longas regibus esse manus? 



226. Msc. nostro. 241. Ov. e. Font. I, 8, 71. 
Ah nimium est, quod, amice, petis! moderatins opta: 
254. Msc. repetit ancbora, sine sensu, pro qua scripsimus; 
ferrea. 256. Ovidii est Heroid. XVII, 166. 



Lib. I. V. 267—288. 19 

ANTENOR REDIT AD TROIAM. 

Antenor sine fruge videDs se semina ferre, 

Ocius ad Phrygios vela reflexit agros; 
Enarrat Priamo, quid dixerit ille, quid ilie, 

Quodque dedit variis irrita vela nothis. 260 

rex, adiecit, galeatis pungere verbis 

Non timuere tuos et terebrare minis. 
Quid recitare velim, quod in omni fine loquendi 

Acriter a foribus me repulere suis. 
Uicisci certe probra talia consuierem, si 265 

Essem consilii pars aliquanta tui. 
Litora pompose tetigerunt nostra, potenti 

Protinus in terram prosiluere pede. 
Irrumpere fores violenter in urbis, ibique 

Et res et nostras diripuere domos; 270 

Occidere patrem crudeliter atque sororem, 

Turpiter buc usque detinuere tuam. 
Ludunt, subsannant imbelles et sine ferro 

Esse ferunt omnes improperando Phryges. 
Graecia ni fuerit Phrygios experta lacertos 276 

PIus, quam senserimus, experiemur eos. 
Haec ego; si quis habet aliud sub pectore clausum, 

Proferat; ut digna res ea forte cadat. 

DUCES CONVOCANTUR AUDIRE ANTENOREM. 

Continuo Priamus vocat in commune Quirites 

Ut super his verbum possit habere ratum. 280 

Hector adest fratresque sui vel qui generati 

Ex illegitima sorte fuere duci. 
Anchises, Anchisiades aliique barones 

Adveniunt, quibus est mens, valitudo, fides. 
Scitis, ait Priamus, quibus istam Graecia probris 286 

Afifecit patriam, nos tribuiando palam. 
Dum memini, meminisse pudet paterna rapina, 

Est pater occisus, capta tenella soror. 



266. Msc. certa. ^69. e margine pro vilenter. 283. Msc. 
Anchidiades. 



20 Lil)- I- V. 289—318. 

Iverat Antenor, ut nostras ipse querelas 

Ederet et pacero reddita virgo daret. 290 

Profecit minime, nihil impetravit eorum, 

Pro quibus ad Graeca litora missus erat; 
Amplior accessit iniuria, dedecorose, 

Antenor! domibus te repulere suis. 
Una doloris adhuc non est obducta cicatrix, 295 

Cprdis adhuc laesi vulnera cruda manent. 
Dicatis proceres, quidnam super his sit agendum; 

Dico, merebuntur si mea dicta fidem, 
Obstandum citius, sero medicina paratur, 

Cum mala per longas invaluere moras. 300 

Mutaremus opus, ad nulla valet bona tardus; 

Qui non est hodie, cras mious aptus erit. 
Consulit Antenor, ierat qui nuncius iilo 

Uicisci facinus strennuitate manus. 
Et, vos indecores nisi vivere forte velitis, 805 

Consilium super his vos quoque tale datis. 
Nonne mori melius, quam vitam ducere mortis 

Et sensus membris insepelire suis. 
Pooe necesse mori; mors ultima linea rerum 

Non metuenda viris, mors mihi tempus iners. 310 
Hultos consumsit ignavia, semper inertes 

Damni participes dedecorisque manent. 
Ergo, viri fortes! strictum producite ferrum, 

Ferro nunc Phrygiam magnificate manum. 
Hic labor ut merita tangat vindicta Pelasgos, 315 

Discant insolitum nostra per arma iugum. . 
Hectorl tu maior es natu, sume laborem 

Hujus propositi, laetus in arma veni. 



299. 300. Ovidii Remed. 91, 92 qui tamen: ^principiis 
obsta", et ^conyaluere'* habet. 302. Ovid. Remed. 94. 

307. 8. Maximian I, 265 sq. 

Morte mori melius, quam yitam etc. 
Et sensns membris insepelire sois. 
309. Horat. epist. I, 16, 79. 310. Ov. e. Pont. I, 5, 44 

mors nobis tempus habetur iners. 313. e margine 

pro proucite. 



Lib.ll. V. 819—348. 21 

Laetus in arma veni nec ientus, semper in istis, 

Si bene te novi, mens erat apta tibi. 320 

Quod tua te virtus iuvet et sapientia, credo 

Turpe nec est taii creduiitate capi. 
Saepius expertum facit experientia certum, 

Ad causas notas est dubitare nefas. 
Laetus, ait, veniam; nec me labor ilie gravabit, 325 

Maior ab occiso mens mihi crescit avo. 
Provocat Hesyone, praedae violentia, strages, 

Multaque quae uDstri sustinuere Phryges. 
Si placet, ibo; licet mihi nec prudentia mentis 

Nec mihi sit virtus corporis, ibo tamen. 330 

Quae potero faciam, sed praemeditatio rerum 

Saepe bono causam claudere fine solet. 
Principium finemque rei prudentia spectat 

Qui nimis est tutus retia jure subit. 
Non est ignota res: est sapientia Graecis, 335 

Consiliis inliiant, ense manuque valent 
Protinus ut nostrum movet illis dextera bellum, 

Non puto quin plures auxilientur eis; 
Vicinos aliosque duces populosque ciebunt 

Occurrunt nobis hi velut unda xnaris. 340 

Adde, quod inbellis pro dissuetudine belli 

Extat adhuc Asia, desidiosa quasi; 
Non sic Europa; semper sudavit in armis; 

Bellica nimirum brachia bella sciunt. 
Hinc Graecis valida sunt arma, probatio, multa 345 

Classis eis, nobis inclita nulla ratis. 
At licet eximias protendat Graecia vires, 

Ibo, quo si tu me pater ire jubes. 



322. Ovidii est ex Pont. I, 1, 44. 325. ultima versus 
pars est YirgiL Aen. II, 708. 331. 32. Alanus. Anticlaud. 
Lib. II (p. 24) lin. 8 ab infra: finisqtie beati Gratia princi- 
piis semper respondet honestis. 333. Pamphil. XVII, 7 

Principium; finemque simul providentia spectat. 
334. Anonym. Nevel. p. 501. lin. 2. 339. manus antiqua 
in margine per „citabunt'* explicat. 



22 Lib. I. V. 349—376. 



PARIS DICIT SE ITURUM IN GRAECIAM. 

Surgit Alexander; opus hoc laetaoter adire 

Pro patris et patriae, diicit, amore voio. 350 

Idaeos lepores quondam venabar in Ida, 

Deposui somno membra volente tboro. 
Somnio mirificum dare, quae speciosior esset, 

ludipium, mihi tres exliibuisse deas; 
Una fuit Pallas, Venus altera, tertia luno; 355 

Ambiguus, cui laus ista daretur, eram. 
In specie mulier plus gaudet quam probitate, 

Mentum non mentem femina pulcbra colit. 
Delectant etiam castas praeconia formae, 

Pessima sit, nulli non sua forma placet. 360 

Hinc Venus haec ad me: quae sim speciosior ede, 

Efflciamque tibi dulcia dona dari. 
Graecia formosis est deliciosa puellis; 

Elige, cui dicas, tu mihi sola places. 
Hac ego te faciam, Paris^ ad tua vota potiri, 365 

Si detur species plus speciosa mihi. 
Quis tantae promissa deae contemnere posset? 

Prona venit cupidis in sua yota fides. 
Est Pallas speciosa, loquor^ speciosaque luno 

PIus tamen ambabus est speciosa Venus. 370 

Hoc impromisso confisus alacriter ibo 

Forte mei voti post modo compos ero. 
Grata superveniet quae non sperabitur bora; 

Quo minimum credis gurgite, piscis erit. ^ 
Dedecus ultori dabitur mihi forte triumphus, 875 

Tantum maturet bellica classis opus. 



358. e margine pro metam. 359. Ovidii est Ars Amat. 
I, 623. 360. e margine, pro „nec". 368. Ovid. Ars Am. 
III, 674. 373. est Horatii Epid. I, 4, 14. 374. est Ovi- 
dii Ars Amat. III, 426, qui tamen „minime** legit. 375. 
Sensus: dedecas quod infero Graecis, mihi ultori raptae He* 
«yonae tanquam triumphas erit. 



Lib. I. V. 377—403. 23 

QUIDAM SUADENT, QUIDAM NON ITER PARIDIS. 

Deiphobus pridem commendans inquit: ad ista 

Effectum Paridi consulo yoia dari. 
[pse sit in causa vexillifer, ipse magister 

Causae, deut operam, quos vocat, hanc et opem. 380 
Non placet haec Heleno sententia: res ea secum 

Si peragatur, ait, maxima damna trahit. 
Si Paris ex Graecis uxorem duxerit oris, 

£;xcidium Troiae ducet et omne malum. 
Graeca manus tota ruet in Phrygiam, nisi tritis 385 

Omnibus ad terras irreditura suas. 
At Troilus natu minimus; non Tiribus impar, . 

Mente nec inferior Hectore fatur ita: 
Detur Alexandro iaus, detur Deiphobo, qui 

Laudes ingenio promeruere suo. 390 

Dnus ad hoc bellum se praebet, et approbat aiter, 

Non caret effectu quod voluere duo. 
Non debet res in Heleni subsistere yerbo, 

Deterret, saepe terror honore caret. 
Degeneres trepidant animi pejoraque versant, . 395 

Dat mare saepe metus, nulla pericla tamen. 
Desperare nocet, dubium dimitte timorem: 

Saepe facit metui non metuenda metus. 
Ut verbo stent multa brevi, timor ipse malorum 

Saepe supervacuos cogit habere metus. 400 

Aggrediamur opus, nihil impenetrabile forti; 

Audentes legimus quod iuvat ij)se deus. 
Classibus ut factis pulsetur Graecia, manda 



380. dant. 384. e margine pro „trone". 392. Ovid. 
Amor. n, 3, 16. 395. Lucan. Phars. IV, 90 est, ex quo po- 
suimus: „trep. anim^' pro an. trep. 396. Pamphilus. XLI, v. 6. 
397. Ex margine, cod. veparare cfr. Pamphil. XXXV, 3. 

desperare nocet, yotum labor improbus implet. 
898. Anon. Nevel. p. 606. lin. 7 ab infra. 399. ^. Ovi- 

dii sunt ex Pont. II, 7, 5. 6. 401. Alan. Anticlaud. Lib. II, 
p. 25. lin. 21. 

Aggrediamur opus: melior fortuna sequetur. 
402. Virg. Aen. X, 284. 



24 Lil>. I. V. 404—434. 

Rex! decet ut, vires experiare tuas. 
Ilico rex pro militibus non segniter ire 40& 

Paeoniam Paridem Deiphobumque jubet. 

DUCIBUS RECITANTUB GESTA ANTENORIS. 

Ut fieret rerum coliatio digna, citati 

In coetum veniunt rege iubente duces. 
Subjectos natu majoribus esse minores 

Mandat; honestatis fert, ait, illa liber 410> 

Importuna minor non sentiat — , ambo superbos 

Solertes studeant exiliare modos: 
lungat amicitia socios, consumat honestus 

Et bene dulcis amor in paritate pares. 
Qui positus fuerit capitaneus omnibus, una 415> 

In commune bonus sit socialis herus. 
Primus iussa ferat; tunc observantior aequi 

Fit popuius, populo grata parata manus. 
Dapsilitas etiam regi praeclara monebat 

Nomina, si sua dat xenia mente cito; 420» 

Denigrat meritum dantis mora, factaque raptim 

Omnia plus laudis piusque fayoris habent. 
Exhibeat, quicunque regit, documenta favoris; 

Nil valet hic terror, plus optatus amor. 
Qui terret, plus ipse timet; sors ista tyrannis 425- 

Convenit, in sociis absit ut ista, sonent. 
Agnus in hospitiis et sit leo miles in armis, 

Nunquam virtutes intonet ipse suas. 
proceres scitis quod sit sine vindice longo 

A Graecis trita patria nostra probro/ 430 

Antenor quaesivit ab his transmissus et a me, 

Vellent emenda si variare probra. 
Hic, velut a nobis acceperat, arguit Argos 

Expositis spoliis interituque patris; 



417. Olaadiani est ad IV «ons. Honor. 296. 97. 419. 
ex margine, cod. manebat. 420. ex margine, pro „ximia 
mente*'. 430. e margine pro codicis t'ra. 432. emenda. 
satisfactio, dififert a mulcta, qnae jadici, emend. parti laesae 
datur. 



Lib. I. V. 435—464. 25 

Moenia non tacuit irrumpta virosque peremtos, 435 

Et reddatur, ait, rapta pueila mihi. 
Obrivat precibus aures, retinentque sororem 

Cetera cum facerent hac redeunte locum. 
Immo remiserunt inhonorum, propter honoris 

Qui fuit et pacis nuncia missus eis. 440 

Turpia quae tuierit convicia dicere nolo, 

Et quod de foribus hunc repulere suis. 
Dicas, Antenor! tua fine negotia quali 

Clauseris, ut constet omnibus iste stilus. 
Incipit Antenor quaedam recitare, per illa 445 

lam dudum fuerant quae sibi facta loca. 
Indicit Hesynem quod nollent reddere, demum 

In medium veniunt probra, repulsa, minae. 
Subjicit hortando, ut se robusta iuventas 

Vindicet et Graecos Troja mucrone domus 450 

PANTHUS DISSUADET RAPTUM HELENE. 

Panthus cui genitor Euphorbius agmine facto 

In medio coepit agminis ista loqui. 
Sic memini dixisse patrem, nam plurima novit 

Denique praedixit saepe futura mihi. 
Utile consilium non aestimo, si mulierem 455 

Graecorum ducat e regione Paris. 
Si res effectu claudetur, Troja peribit, 

Quam modo terra tenet, pascua bubus erit. 
Otia sectari pulchrum magis aestimo liber, 

Quam se servitio mota per arma darer. 460 

Tutius est iacuisse thoro, tenuisse choream 

Trelciam digitis increpuisse lyram, 
Quam manibus clipeos et acutae cuspidis hastam 

Et galeam pressa sustinuisse coma. 

437. obrivat ex margine pro codicis: obbtrat. 438. 
Marg. bac redeunte locum non bellnm. pro hac redeunde loc. 
441. e margine pro conjuria. 449. Msc. Hortando subjicit. 
451. Euphorbus, quem noster Euphorbius nominat non pater 
sed filius Panthi fuit. 460. e margine pro si. 461—64. 
Ovidii herod. HI, 117—120 deprompti. 



16 Lib. I. V. 153—188. 

In speculo mentis captam yidet ille sororem 

Et fratrum pariter interitumque patris. 
CoIIigit introrsus res raptas, moenia fracta, 155 

Seque dolorosa sustinuisse probra. 
Opportuna tamen rex nactus tempora; ,,pensa, 

Oh, ait, Antenor; quae tibi verba loquor: 
Optime vir nosti; quae, quanta calumnia nobis 

Lata sit a Graecis. Intumuere minis, 160 

Non suffecit eis, nostros attingere fines 

Magna cum populis applicuisse rate. 
Dixi; cum populis deberem dicere pompis, 

Magna debueram dicere magnanima. 
Denique magnanimo calcarunt^ immo superbo 165 

Mox ut yenere, litora nostra pede; 
Insuper insultum fecere minaciter urbi; 

Inconsuetus erat talia probra pati. 
Et ne concepta quod ab impietate deesset, 

Ferrum strinxerunt in patris ora mei. 170 

Mortuus est, et tunc in moenia nostra ruentes 

Innumeram praedam non sine caede patrant, 
Gaptiyando meam secum duxere sororem, 

Tum quum se patriae restituere suae. 
Irasci merito deberem talibus, immo 175 

Debeo, conticuit nostra querela diu. 
Ulciscar vero, sed dissimulare valebo 

Cetera, si sola conditione fruar: 
Reddatur captiva soror, sint altera pacis; 

Si minus, bostilos protinus adde minas. 180 

Antenor! tua dicit idoneilas, quod ad istas 

Suscipias operas, ergo paratus eas." 
Antenor parendo parat conscendere navem, 

Velificans Graecum contigit ille solum. 
Pergit Magnesiam, Peleumque salutat, ibi tres 185 

Hortatu Pelei continuando dies. 
Inchoat Antenor causam recitare laboris 

£t quod ob Hesyonem ceperit ipsa viam. 

168. Margo: incons. nempe pater. 



Lib. I. V. 189—223. 17 

Addidit et yultum verbis, iterumque rogavit, 

Iret ut ad patrios rapla puella deos. 190 

Auscultans Peleus levipendit verba loquentis, 

Et sermone brevi coepit et ipse loqui. 
Ouid super Hesyonae nunc redditione solutae, 

Haec est in nostro pectore cura minor. 
In patriam petere, nostrasque relinqiiere sedes, 195 

Dicere, quod cessit ista querela, potes. 
£st tellus et dicta Boetia, quae Salaminam 

Continet; Antenor hanc et adire studet. 
Hic Telamonis erat habitatio, quaerit eundem; 

Invenit; invento sic querulosus ait: 200 

O Telamon! reor esse nefas, quod filia regis 

Hac quasi captiva detineatur humo. 
Telamon! regi spoliatam redde sororem, 

Dedecus hoc spolium dissimulare ducem. 

Telamon! iuste reddendam redde puellam, 205 
Non est iniusta praeda tenenda tibi. 

Extemplo miles respondit ad istud et istis: 

Esset ad hoc, o vir! obticuisse pudor. 
Antenor! quia filia regis habetur apud nos, 

Ul pote victores, non reor esse nefas. 210 

Antenor! si dissimulet rex, necne puellam 

Pro virtute mea reddere nolo datam. 
Antenor! iuste praedatam praedo tenebit; 

Tam bona constanter praeda tenenda fuit. 
Ergo redi; rediens de flnibus exue nostris; 215 

Non habet efifectum, quod geris; ergo redi. 
Quaerit PoIIucem cum Castore: deinque precatur 

Hesyonem reddi proficiendo nihil. 
Ut rapta taceamus, ait, de virgine; nostra 

Oppida fregistis, diripuistis opes, 220 

Causam non habuit injuria tanta, puellam 

Reddite, rex reliqua, sint quasi nulla, silet. 

1 procul, i, dicunt; non est tibi tibia tanti. 



217. Msc. perperam Nestore, quum Antenor v. 233 sqq. 
Nestorem aggreditur. Dares recte habet Castor. 
Troilus. 2 



18 Lib. I. V. 224—256. 

Debeat ut tali yirgo decora dari; 
Facta quidem yobis noo est iniuria, primum 225 

Prodiit a yestro Laomedonte scelus. 
Venimus in pace, repulit nos dedecorosa 

Nostros intendens exagitare fuga. 
Siste gradum; non est, quod fers in pectore, gratum; 

Propositi, rediens, contrahe yela tui. 230 

Nii credens actum, tum quid superesset agendum 

Antenor differt yelificare domum. 
Nestoris aggrcditur habitacula; nuncius, inquit, 

Ad yestros yeni yelificando iares. 
Supplicat Hesyonem rex reddi, damna tacendo 235 

Vult reprimi, pudor est ulteriora loqui. 
Hac yice de praeda, de regis morte tacemus, 

Est graye quod doieat commemorare diu. 
Omnia, rex dicit, quae sunt iliata probrose 

Si fuerit yirgo reddita, pacis erunt. 240 

Ha! nimis est, quod, amice, petis! moderatius opta|; 

Sit domus Hesyonae Grecia, Nestor ait. 
Dic tamen interea, quum te fiducia nostris 

Appulerit laribus, pacifici ne sumus? 
Ulteriora loqui pudor est tibi, dic age, magno 245 

Absque rubore ioqui nunc mala nostra queo. 
Nescis, quae fuerit illata calumnia Graecis 

lam tum pacificis in Simoentis aquis? 
Numquid es oblitus quod Graecam rex tuus olim 

Ex Phrygia jussit ocius ire ratem? 250 

Excidit ex animo tibi, quomodo tam subito nos 

Cedendo quondam sustinuisse fugam? 
Cedas, ne nostram tua mordeat ancora terram 

Ferrea, res Phrygias Graeca refutat humus. 
Rex tuus est Priamus, gaudet quoque Graecia rege, 255 

An nescis iongas regibus esse manus? 



226. Msc. nostro. 241. Ov. e. Font. I, 8, 71. 
Ah niminm est, qnod, amice, petis! moderatins opta: 
254. Msc. repetit anchora, sine sensn, pro qua scripsimns: 
ierrea. 256. Ovidii est Heroid. XVII, 166. 



Lib. L V. 257—288. 19 

ANTENOR REDIT AD TROIAM. 

Antenor sine fruge videns se semina ferre, 

Ocius ad Phrygios veia reflexit agros; 
Enarrat Priamo, quid dixerit iile, quid ille, 

Quodque dedit variis irrita yela notliis. 260 

rex, adiecit, galeatis pungere yerbis 

Non timuere tuos et terebrare minis. 
Quid recitare velim, quod in omni fine loquendi 

Acriter a foribus me repulere suis. 
Ulcisci certe probra talia consulerem, si 265 

Essem consilii pars aliquanta tui. 
Litora pompose tetigerunt nostra, potenti 

Protinus in terram prosiluere pede. 
Irrumpere fores violenter in urbis, ibique 

Et res et nostras diripuere domos; 270 

Occidere patrem crudeliter atque sororem, 

Turpiter huc usque detinuere tuam. 
Ludunt, subsannant imbelles et sine ferro 

Esse ferunt omnes improperando Phryges. 
Graecia ni fuerit Phrygios experta lacertos 275 

PIus, quam senserimus, experiemur eos. 
Haec ego; si quis habet aliud sub pectore clausum, 

Proferat; ut digna res ea forte cadat. 

DTJCES CONVOCANTUR AUDIRE ANTENOREM. 

Continuo Priamus vocat in commune Quirites 

Ut super his verbum possit habere ratum. 280 

Hector adest fratresque sui vel qui generati 

Ex illegitima sorte fuere duci. 
Anchises, Anchisiades aliique barones 

Adveniunt, quibus est mens, valitudo, fides. 
Scitis, ait Priamus, quibus istam Graecia probris 285 

Affecit patriam, nos tribulando palam. 
Dum memini, meminisse pudet paterna rapina, 

Est pater occisus, capta tenella soror. 



265. Msc. certa. ^69. e margine pro vilenter. 288. Msc. 
Anchidiades. 



20 Lib. I. V. 289—318. 

Iverat Antenor, ut nostras ipse querelas 

Ederet et pacem reddita virgo daret. 290 

Profecit minlme, nihii impetravit eorum, 

Pro quibus ad Graeca litora missus erat; 
Amplior accessit iniuria, dedecorose, 

Antenor! domibus te repulere suis. 
Una doloris adhuc non est obducta cicatrix, 295 

Cordis adhuc laesi yuinera cruda manent. 
Dicatis proceres, quidnam super his sit agendum; 

Dico, merebuntur si mea dicta fidem, 
Obstandum citius, sero medicina paratur, 

Cum mala per longas invaluere moras. 300 

Mutaremus opus, ad nulla valet bona tardus; 

Qui non est hodie, cras mious aptus erit. 
Consulit Antenor, ierat qui nuncius illo 

Uicisci facinus strennuitate manus. 
Et, vos indecores nisi vivere forte velitis, 805 

Consilium super his vos quoque tale datis. 
Nonne mori melius, quam vitam ducere mortis 

Et sensus membris insepelire suis. 
Pooe necesse mori; mors ultima linea rerum 

Non metuenda viris, mors mihi tempus iners. 310 
Multos consumsit ignavia, semper inertes 

Damni participes dedecorisque manent. 
Ergo, viri fortes! strictum producite ferrum, 

Ferro nunc Phrygiam magnificate manum. 
Hic labor ut merita tangat vindicta Pelasgos, 315 

Discant insolitum nostra per arma iugum. . 
Hectorl tu maior es natu, sume laborem 

Hujus propositi, laetus in arma veni. 



299. 300. Ovidii Remed. 91, 92 qui tamen: „principiis 
obsta", et ,)Conyaluere*' habet. 302. Ovid. Remed. 94. 

307. 8. Maximian I, 265 sq. 

Morte mori melius, quam yitam etc. 
Et sensus membris insepelire suis. 
309. Horat. epist. I, 16, 79. 310. Oy. e. Pont. I, 6, 44 

mors nobis tempus habetur iners. 313. e margine 

pro proucite. 



Lib.ll. V. 319—348. 21 

Laetus in arma veni nec lentus, semper in istis, 

Si bene te novi, mens erat apta tibi. 320 

Quod tua te yirtus iuvet et sapientia, credo 

Turpe nec est tali credulitate capi. 
Saepius expertum fadt experientia certum, 

Ad causas notas est dubitare nefas. 
Laetus, ait, veniam; nec me labor ille gravabit, 325 

Maior ab occiso mens mihi crescit avo. 
Provocat Hesyone, praedae violentia, strages, 

Multaque quae nostri sustinuere Phryges. 
Si placet, ibo; licet mihi nec prudentia mentis 

Nec mihi sit virtus corporis, ibo tamen. 330 

Quae potero faciam, sed praemeditatio rerum 

Saepe bono causam claudere fine solet. 
Principium finemque rei prudentia spectat 

Qui nimis est tutus retia jure subit. 
Non est ignota res: est sapientia Graecis, 335 

Consiliis inhiant, ense manuque valent 
Protinus ut nostrum movet illis dextera bellum, 

Non puto quin plures auxilientur eis; 
Vicinos aliosque duces populosque ciebunt 

Occurrunt nobis hi velut unda maris. 340 

Adde, quod inbellis pro dissuetudine belli 

Extat adhuc Asia, desidiosa quasi; 
Non sic Europa; semper sudavit in armis; 

Bellica nimirum brachia bella sciunt. 
Hinc Graecis valida sunt arma, probatio, multa 345 

Classis eis, nobis inclita nulla ratis. 
At licet eximias protendat Graecia vires, 

Ibo, quo si tu me pater ire jubes. 



322. Ovidii est ex Pont. I, 1, 44. 325. ultima versns 
pars est VirgiL Aen. II, 708. 331. 32. Alanus. Anticlaud. 
Lib. II (p. 24) lin. 8 ab infra: finisqae beati Oratia princi> 
piis semper respondet honestis. 333. Pamphil. XVII, 7 

Principiom; finemqne simul providentia spectat. 
334. Anonym. Nevel. p. 501. lin. 2. 339. manus antiqua 

in margine per ^citabnnt** explicat. 



22 Lib. I. V. 349—376. 



PARIS DICIT SE ITURUM IN GRAECIAM. 

Surgit Alexander; opus hoc laetanter adire 

Pro patris et patriae, diicit, amore voio. 350 

Idaeos lepores quondam venabar in Ida, 

Deposui somno membra volente tfaoro. 
Somnio mirificum dare« quae speciosior esset, 

ludipium, mifai tres exliibuisse deas; 
Una fuit Pallas, Venus altera» tertia luno; 355 

Ambiguus, cui laus ista daretur, eram. 
In specie mulier plus gaudet quam probitate, 

Mentum non mentem femina pulcfara colit. 
Delectant etiam castas praeconia formae, 

Pessima sit, nuUi non sua forma placet. 360 

Hinc Venus faaec ad me: quae sim speciosior ede, 

Efficiamque tibi dulcia dona dari. 
Graecia formosis est deliciosa puellis; 

Elige, cui dicas, tu mifai sola places. 
Hac ego te faciam, Paris^ ad tua vota potiri, 365 

Si detur species plus speciosa mifai. 
Quis tantae promissa deae contemnere posset? 

Prona yenit cupidis in sua yota fides. 
Est Pallas speciosa, loquor^ speciosaque luno 

Plus tamen ambabus est speciosa Venus. 370 

Hoc impromisso confisus alacriter ibo 

Forte mei voti post modo compos ero. 
Grata superveniet quae non sperabitur bora; 

Quo minimum credis gurgite, piscis erit. « 
Dedecus ultori dabitur mihi forte triumpfaus^ 375 

Tantum maturet bellica classis opus. 



358. e margine pro metam. 359. Ovidii est Ars Amat. 
I, 623. 360. e margine, pro ,>nec". 368. Ovid. Ars Am. 
III, 674. 373. est Horatii Epid. I, 4, 14. 374. est Ovi- 
dii Ars Amat. III, 426, qui tamen „minime'' legit. 375.. 
Sensus: dedecns quod infero Graecis, mihi ultori raptae He- 
«yonae tanquam triamphns erit. 



Lib. I. V. 377—403. 23 

QUIDAM SUADENT, QUIDAM NON ITEE PARIDIS. 

Deipfaobus pridem commendans inquit: ad ista 

Effectum Paridi consulo yota dari. 
Ipse sit in causa vexillifer, ipse magister 

Causae, deut operam, quos vocat, hanc et opem. 380 
Non placet haec Heleno sententia: res ea secum 

Si peragatur, ait, maxima damna trahit. 
Si Paris ex Graecis uxorem duxerit oris, 

£;xcidium Troiae ducet et omne malum. 
Graeca manus tota ruet in Phrygiam, nisi tritis 385 

Omnibus ad terras irreditura suas. 
At Troilus natu minimus ; non viribus impar, . 

Mente nec inferior Hectore fatur ita: 
Detur Alexandro laus. detur Deiphobo, qui 

Laudes ingenio promeruere suo. 390 

Unus ad hoc bellum se praebet, et approbat alter, 

Non caret effectu quod voluere duo. 
Non debet res in Heleni subsistere verbo, 

Deterret, saepe terror honore caret. 
Degeneres trepidant animi pejoraque versant, , 395 

Dat mare saepe metus, nuUa pericla tamen. 
Desperare nocet, dubium dimitte timorem: 

Saepe facit metui non metuenda metus. 
Ut verbo stent multa brevi, timor ipse maloruro 

Saepe supervacuos cogit habere metus. 400 

Aggrediamur opus, nibil impenetrabile forti; 

Audentes legimus quod iuvat ij)se deus. 
Classibus ut facUs pulsetur Graecia, manda 



380. dant. 384. e margine pro „trone". 392. Ovid. 
Amor. n, 3, 16. 395. Lucan. Phars. IV, 90 est, ex quo po- 
suimus: „trep. anim^' pro an. trep. 396. Pamphilus. XLI, v. 6. 
^97. £x margine, cod. veparare cfr. Pamphil. XXXV, 3. 

desperare nocet, yotum labor improbus implet. 
398. Anon. Nevel. p. 506. lin. 7 ab infra. 399. ^. Ovi- 

dii sunt ex Pont. II, 7, 5. 6. 401. Alan. Anticlaud. Lib. II, 
p. 25. lin. 2t. 

Aggrediamur opus: melior fortuna sequetur. 
402. Virg. Aen. X, 284. 



24 Lib. I. V. 404—434. 

Bex! decet ut, vires experiare tuas. 
Ilico rex pro militibus non segniter ire 405^ 

Paeoniam Paridem Deiphobumque jubet. 

DUCIBUS RECITANTUE GESTA ANTENORIS. 

Ut fieret rerum coliatio digna, citati 

In coetum veniunt rege iubente duces. 
Subjectos natu majoribus esse minores 

Mandat; honestatis fert, ait, illa liber 410> 

Importuna minor non sentiat — , ambo superbos 

Solertes studeant exiiiare modos: 
lungat amicitia socios, consumat faonestus 

Et bene dulcis amor in paritate pares. 
Qui positus fuerit capitaneus omnibus, una 415> 

In comroune bonus sit sociaiis faerus. 
Primus iussa ferat; tunc observantior aequi 

Fit populus, populo grata parata manus. 
Dapsilitas etiam regi praeclara monebat 

Nomina, si sua dat xenia mente cito; 420^ 

Denigrat meritum dantis mora, factaque raptim 

Omnia plus laudis plusque favoris habent. 
Exfaibeat, quicunque regit, documenta favoris; 

Nil valet hic terror, plus optatus amor. 
Qui terret, plus ipse timet; sors ista tyrannis 425- 

Convenit, in sociis absit ut ista, sonent. 
Agnus in hospitiis et sit leo miles in armis, 

Nunquam virtutes intonet ipse suas. 
proceres scitis quod sit sine vindice longo 

A Graecis trita patria nostra probro/ 430 

Antenor quaesivit ab his transmissus et a me, 

Vellent emenda si variare probra. 
Hic, velut a nobis acceperat, arguit Argos 

Expositis spoliis interituque patris; 



417. Claudiani est ad IV cons. Honor. 296. 97. 419. 
ex margine, cod. manebat. 420. ex margine, pro „ximia 
mente*'. 430. e margine pro codicis t'ra. 432. emenda. 
satisfactio, dififert a mulcta, quae judici, emend. parti laesae 
datur. 



Lib. I. V. 435—464. 25 

Moenia non tacuit irrumpta virosque peremtos, 435 

Et reddatur, ait, rapta puella mihi. 
Obri?at precibus aures, retinentque sororem 

Cetera cum facerent hac redeunte locum. 
Inuno remiserunt inbonorum, propter honoris 

Qui fuit et pacis nuncia missus eis. 440 

Turpia quae tulerit convicia dicere noio, 

Et quod de foribus hunc repulere suis. 
Dicas, Antenor! tua fine negotia quali 

Clauseris, ut constet omnibus iste stiius. 
Incipit Antenor quaedam recitare, per illa 445 

lam dudum fuerant quae sibi facta loca. 
Indicit Hesynem quod nollent reddere» demum 

In medium veniunt probra, repulsa, minae. 
Subjicit hortando, ut se robusta iuventas 

Vindicet et Graecos Troja mucrone domus 450 

PANTHUS DISSUADET RAPTUM HELENE. 

Panthus cui genitor Euphorbius agmine facto 

In medio coepit agminis ista loqui. 
Sic memini dixisse patrem, nam plurima novit 

Denique praedixit saepe futura mihi. 
Utile consilium non aestimo, si mulierem 455 

Graecorum ducat e regione Paris. 
Si res eflectu claudetur, Troja peribit, 

Quam modo terra tenet, pascua bubus erit. 
Otia sectari pulchrum magis aestimo liber, 

Quam se servitio mota per arma darer. 460 

Tutius est iacuisse thoro, tenuisse choream 

Treiciam digitis increpuisse lyram, 
Quam manibus clipeos et acutae cuspidis hastam 

Et galeam pressa sustinuisse coma. 



437. obrivat ex margine pro codicis: obbtrat. 438. 
Marg. bac redeunte locum non bellnm. pro hac red^ande loc. 
441. e margine pro conjuria. 449. Msc. Hortando snbjicit. 
451. Eaphorbns, quem noster Euphorbias nominat non pater 
sed filias Panthi fuit. 460. e margine pro si. 461—64. 
Ovidii herod. III, 117—120 deprompti. 



26 Lib- I. V- 466—492. 

Hic mera libertas, hic vera pericula; quare, 465 

Quam fieri servus, otia malo sequi. 
Libertas per dulce bonum bona cetera condit, 

Qua, qui dives erit, ditior esse nequit. 

PRIAMUS PANTHUM REPREHENDIT. 

At Priamus bello gaudet constanter et urget 

Propositum mentis enudeatque suum. 470 

Non, ait, in mente constanti teia tlmoris 

Fabricat, in fragili bubo propheta mali. 
Nos istum vatem, nos vanum spernimus omne, 

Solius est proprium scire futura dei. 
Saepe fatigamur in multis, saepe molesta 476 

Sustinet a Graecis Troja remissa minis. 
Exacuat vindicta manus, constanter in illa 

Perstemus, quam iam coepimus ire viam. 
Turpe referre pedem, nec passu stare tenaci, 

Turpe semel tactum postposuisse locum. 480 

Aut nunquam tentes aut perfice. Nonne loquentur, 

Troica Graecorum transeat hasta jecur. 
Audit et hoc audet ausumque sonoribus auget, 

Et ducis edicto Troja parata favet. 
ToIIe moras, aiunt, nocuit differre paratis; 485 

Dimidium facti qui bene coepit, habet. 
Decreti trahe vela tui, peribimus omnes, 

Offert se voto patria tota tuo. 
Grates rex peragit et coetum concio solvit. 

Insistunt operi^ fit mora nulia fabri. 490 

Procumbunt piceae, sonat icta securibus ilex, 

Corni sternuntur fraxineaeque trabes. 



465. e margine pro misera. 467. Anon. Nevel. p. 525, 
V. 9. 468. Anon. Nevel. p. 525 v. 12. 474. Pamphil. 

XXXV, 2. 479. Ovidii est ex Pont. II, 6, 21. 480. Imitatio 
Ovid. ibid. y. 22 Tarpe laborantem deseruisse ratem. 
481. Similis Ovid. Ars Am. I, 389 

Aut non tentaris, aut perfice. 
486. Lucan. I, 281. 486. Hor. Ep. I, 2, 40. dimid. qui coe- 
pit habet. 491. 92. Virgilii imitatio Aen. VI. 180. 181. 



Lib. I. V. 493-518. 27 

Naves aedificant crebrisque bipennibus instant, 
Horis ut brevibus acceleretur opus. 

HECTOR MITTITUB A TROJANIS PRO JUVAMINE. 

Mittitur interea robustus, colligat, Hector, 495 

Ut circumposita de regione viros, 
Indicit tempus, quivis ut ad arma paratus 

Tempore sit tali bellica signa sequi. 
fiellum Cassandra nitens cassare futurum 

Inde sed incassum promit et ipsa malum. 500 

Si Pbrygias, ait illa, rates bellando Pelasgos 

Senserit, haec nobis ultio casus erit. 
Convenit ad nostros modus et prudentia sensus, 

Nam provisa minus tela nocere solent. 
Quid rogo laudis eius; mulier formosa superne 505 

Sed male formato^ claudicat illa pede. 
Non omnes capiunt qui captant, saepe videmus 

Ex inopinato plaustra perire rotis. 
Quid conti*a Danaos suades committere bellum? 

Consilium sequitur Troja, ruina, malum. 510 

Saepe mari missus, ift pisces aufferat, hamus 

Perditur et salvis piscibus esca datur. 

NAVES INTEREA PERPICIUNTUR. 

In tanlo rerum slrepitn mundique fragore 
Tempora praetereunt more fluentis aquae. 

Perficitur classis, redita rate lassa bipennis 515 

Est utensilibus quaeque repleta ratis. 

Seotinas onerant collata cibaria, jamque 
Aequoris insuetas ancora lambit aquas. 



493. Yirgilii est Aen. II, 627. 500. in marg. qnia non 
audiemnt eam. 503. Pamphil. LXIU, 5. 

Conveoit ad vestros modnB et moderantia sensns. 
505. vid. Hor. A. P. 4. 606. Ov. Am. II, 16, 20. 

Tnrpiter obliqno clandicet illa pede. 
510. Anon. Nevel. p. 505, 18, habet 

Consilinm seqaitnr certa ruina malam. 
514. Oy. Ars Am., III, 62. — eunt anni more flnentis aqaae. 



28 Lib. I. V. 619—647. 

Augebat numerum dulcis mixtura viroruro» 

Qui de Paeonicis introiere locis, 520 

Et per Alexandrum sunt Deiphobumque vocati 

Consiiii prompti, strenuitate probi. 
Totus ad arma volat exercitus, arma vetusta 

Furfurat, ut niteant; in dumisque probat. 
Omnibus una quies, operum labor omnibus unus, 525 

Dedecus ulcisci, vincere sive mori. 
Rex Paridem praefecit eis dixitque: sororem, 

Litus ut attigeris, primo require meam. 
Tolle requisitam, si reddunt, adjice facta 

In nos obprobria, si variare velint. 530 

Si variare voluntet restaurare puellam 

Caetera sustineo, pacis amator ero. 
Si minus, hoc nostrae referat cito nuntius auri, 

Mittam cum ratibus arma virosque tibi. 
Dat Paridi Priamus Aeneam Pygmalionem 535 

Consortes coeptae Deiphobumque viae. 
Grata fit aura freto, subducitur ancora fundo 

Nat navis in pelago vela vehente notho. 
Nauta gubernat iter Antenoris, ille marinas 

Noverat ex usu velificare vias. * 540 

HIC PARIS VENIT AD PORTUM. 

Nondum contigerant Cytheram, sic insula dicta 
Est, et nomen ab: o, o Cytherea tenet. 

Occurrit Paridi Menelaus, spectat euntem, 
Miratur, cui sit deliciosa, ratem. 645 

Oblique se respiciunt nec neuter eorum 
Est alii nisus mutua verba loqui 



619. Maximian I, 29 

Angebat meritam dalcis mixtara bonomm. 
626. Maxim. VI, 6 

Omnibas est eadem leti via; non tamen nnus 
Est vitae canctis exiliiqae modis. 
638. cod. vola. 642. Cod. nomen ab o chiarea tenes. Marg^.: 
o chitarea Venos. 644. eantem ex margine pro codicis „ean- 
dem*' recte enim margo „eantem et non sabsistentem'*. 



Lib. I. V. 548-577. 29 

Ire Pylum voluit Meoelaus ibique potiri 

Nestoris alloquio, forsan amabat eum. 
Poliux et Castor ierant simul ad Gytemnestram, 660 
' Complacet, ut neptis concomitetur eis 
Scilicet Hermione. Festiva dies erat Argis; 

Debeat tali tempore luno coli. 
Contingit Cytheram sed et hic nunc rore sacrorum 

lam dederant celebrem festa suborta diem. 665 

Fana colebantur haec, hic sua dona Dianae 

Solvebat populus, cui sociata Venus. 
Vota suos habuere deos, devenit ibidem 

Tunc Paris optata sorte trahente ratem. 

FAMA VOLAT QUOD PARIS VENIT. 

Fama voiat, quid enim fama velocius extat, 660 

Prolibus ornata regia classis adest. 
Spectatum veniunt. veniunt spectentur ut ipsae 

De domibus dominae, concrepuere lyrae. 
Splendeat ut Liber, lateque refulgeat aurum 

Ornat se vestis ambitione Paris, 665 

Surgit et ad templum graditur quasi pavo, Dianae 

Votum persolvit dignaque dona gerit. 
Quaeritur interea, quis sit? cur venerit? unde 

Venerit et quorsum forsan abire velit? 
Filius est Priami regis, mandataque patris 670 

Venit in his, aiunt, ferre, referre locis. 
PoUux et Castor hi sunt, si quaeritis, advos 

Pauca loqui quibus hic vuit et abire domum. 
Rumores tangunt Helenam, silet illa parumper; 

Hic erat, huc festus traxerat. usus eam. 675 

Audierat quam pulcher erat; speciemque videre 

Non impune tamen nititur illa viri. 



550. margine Clyt. sororem suam. 652. marg. filia Helenae. 
664. margo. Chiteram in insulam sic dictum. 660. Allusio 
Yirg. Aen.IV, 174. Fama, malum quo non aUud velocius ullum. 
562. Ovid. Ars Am. I, 99. 664. cod. spendeat. 572. ad- 
vos. antiquior pro advors, adversus, hostis, hospes. 576. 
festa. 



30 Li>>- I. V. 578-599. 

Revera vir pulcher erat, iam prima tenellis 

Lanugo cepit infruticare pilis 
Signabat roseas facies; nivis aemula, malas; 580 

Haec etiam castas soUicitare solent. 

HELENA PEOPTER PARIDEM FINGrr ADIRE FANUM. 
Paean oppidulo mare lux stabat Apollo, 

Stabat fatidico iuncta Diana deo. 
Huc Ledaea, quasi tendens ad Apollinis aram 

Se movet, aequorea littora iamque tenet. 585 

Causa sed est alia, iuvenem spectare volebat, 

Huius ad intuitum pendula tota fuit. 
Fanum, pro casu quasi quaesitura futuro, 

Intrat, procumbit votaque sancta facit. 
Gaudet Alexander gaudet quoque pulchra Lacaena; 590 

lam foret in foribus, exsuperare ratus. 
Exilit e nave, conscendit eamque videre 

Appetit, inque locum, quo fuit illa, petit. 
Spem multam concedit ei fiducia formae, 

Vultus eius quasi sint lilia nupta rosis. 595 

Ambulat et claro sese diffundit amictu 

Et, quacunque potest arte placere, placet. 
Haec laudat juvenem claudens sub pectore laudem 

Ore gerens clavem, ne reseretur idem. 



578. Gualteri Alexandr. I, 27. 28 

Nondum prodierat natura plana tenellis 
Infruticans lanugo pilis. 
580. Gualteri Alexandr. Y. 191. 582. Sic! Sensus? Apnd 

oppidulum erat mare, lux Paean ApoUo? 584. cod. hunc. 
585. cod. manet. 586. cod. venerem. 591. margini ad* 

scripta sunt: iam foret in voiuntate ad effectnm peraucere. 

594. Ov. Met. XIV, 31. 32 

Et si spem dederis tuae fiducia formae. 

595. Ov. amor. n, 5, 37 

Quale rosae fulgent inter sua lilia mixtae. 
Alan. Anticlaud. Lib. I, p. 10. lin. 3 ab infra 

Sidereum vultus castigavere ruborem 

Lilia nupta rosis. 
597. Ov. Ars I, 696 Et, quacnmque potes dote placere, place. 
599. Marg. ore gerit clavem quod secundum tempus scit lo- 
qui et reticere. 



Lib. I. V. 600—623. 31 

Approbat haec Paridem, Paridi placet iiia; fovetur 600 

Ardens interius hac titione rogus. 
Alter in allerius iactantes lumina vultiis 

Non leve senserunt intus amoris onus. 
Verberat haec illum, sed et ille reverberat illam, 

Yisivis gladiis pulchra duella parant. 605 

Nutibu^ aliiciunt, oculo non ore loquuntur, 

Exterius ludunt, interiora tegunt; 
Quoque magis tegitur tanto magis aestuat ignis, 

Igneus ille furor nescit habere modum. 
Adspicies oculos tremulo fulgore micantes, 610 

Ut sol a liquida saepe refulget aqua. 
Interea tacitae serpunt in viscera flammae, 

Et mala radices altius arbor agit. 
quam difficile mentem non prodere vultu! 

Saepe tacens vocem verbaque vultus habet. 616 

Vultus enim nostri liber est et littera cordis, 

Est facies hominis lihgua secunda sui. 
Condere cum volumus arcanum pectoris intus 

Conscia purpureus inficit ora rubor. 
Contigit hoc istis. Mentem legisse duorum 620 

In facie poteras; sic potes omne nefas. 
Non poterant tamen alloquiis et prodere flammam 

Et, quod uterque velit, abstinuisse diu. 



602.Pamph.LI,13 Alter in alterinsfert tantamlaminavnltuSr 
608. Ov. Metam. IV, ^64 

Quoqne magis tegitur, tectus magis aestuat ignis. 
610. 611. Ov. Ars II, 721. 22. Adspicies etc, qua propter nosti: 
adspiceres mutabimus in adspicies. 612. 13. Ov. Remed. 

106. 106. 614. Gualt. Alex. I, 63. 

O quam difficile est studium non prodere vultu! 
imitatio Ovidii Met. II, 447 

Difficile est, crimen non prodere vultu. 
616. Ovidii Ars Am. I, 674. 616. littera ex margine 

pro codicis litora. — Alan. Anticlaud. lib. III, p. 46, lin. 8 
ab infra. Nam vultus uoster liber est, et littera cordis 

Nuntius, interpres verax, animique figura. 
619. Ov. Am. II, 5, 34. Con. purp. venit in ora pudor. 621. 
omne ex margine pro codicis atque. 623. Dialogum aeque 
Ovidio depromptum praebetKonrad troj.Krieg. v. 201 76 — 22406. 



32 Lib. I. V. 624—649. 

Conceptos igncs, captato tempore, produnt 

Ambo revelantes, quam sit uterque libens. 625 

Si Paridem studuisse putem, nec credo quod errem, 

Aut Helenam scriptis; hora vacabat eis. 
Eloquor, hic loquitur, non est locus, indice flammae 

Et plus, quam yellem, iam meus extat amor; 
Sed male dissimulo, quis enim celaverit ignem 630 

Lumine qui semper proditur ipse suo, 
Te peto, quam pepigit lecto Venus inciita nostro, 

Te prius optavi, quam mihi nola fores. 
Da mihi te, quae sit Paridis constantia, nosces, 

Flamma rogi flammas finiet una mei. 635 

Innumeras urbes atque aurea tecta videbis, 

Quaeque suos dicas templa decere deos. 
Nunc mihi nil superest, nisl te, formosa, precari; 

Amplectique tuos, si patiare, pedes. 
Aul ego Sigaeos repetam, te conjuge, portus: 640 

Aut ego Taenaria contegar exul humo. 
Ausus es, illa refert, temeratis advena sacris 

Legitimam nuptae sollicitare fidem? 
Hoc rogo, dissimules nisi tu desistere velis, 

Sed cur desistas? dissimulare potes. 645 

Quam multos credis juvenes optare, quod optas, 

Qui videant, oculos an Pari solus habes? 
Ad possessa venis praeraptaque gaudia serus 

Spes tua lenta fiiit: quod petis, jalter habet. 



628. 29. Ov. Heroid. XVI, 3. 4 
Eloquar? an flammae non est opus indice notae 
Et plus etc. 
630. 31. Ov. Her. XVI, 7. 8. 632. 33. Ov. Her. XVI, 35. 
36. lecto pepigit V. anrea. 634. 35. Ovid. Heroid. XVT, 

161, 62. 636. Cod. ac, nos atque secund. Ovid. Heroid. 
XVI, 177. 636. 37. ibid. XVI, 177. 178. 638. 39. Ovid. 
Heroid. XVI, 269. 270. 640. 41. Ibid. 273. 274. Margo ex- 
plicat Sig. per Trojanos, Taenaria per Graecia. 642. 43. 

Ovid. Heroid. XVII, 3. 4. 644. 45. Ov. Her. XVII, 161. 52, 
praeter quod 151 At tu dissimula: nisi si desistere mavis. 
646. 47. Ex Ovid. Her. XVII, 99. 100 credas. sapiant. Paris 
unus. 648. 49. Ov. Her. XVII, 107. 108. 



Lib. I. V. 650—678. 33 

Aut ego perpetuam famain sine labe tenebo, 660 

Aut ego te potius quam tua dona sequar. 
Desine molle, precor, verbis convellere pectus: 

Nec spolium nostri turpe pudoris habe. 
Qnod petis hoc faciam posito fortasse pudore 

Et dabo coniunctas tempore victa manus; 655 

Sed vatum monitus timeo quos igne Pelasgo 

Ilion arsurum praemonuisse ferunt. 
Nec dubito, quin te, si prosequar, arma sequantur; 

Ibit per gladios (hei mihi) noster amor. 
Si de te totus, ait hic, contenderit orbis, 660 

Nomen ab aeterna posteritate feres. 
Finge tamen, si vis, ingens consurgere bellum; 

Et mihi sunt vires et mea tela nocent. 
Nec minor est Asiae, quam vestrae copia terrae; 

Ilia viris dives, dives abundat equis. 665 

Nec plus Atrides animi Menelaus habebit, 

Quam Paris; aut armis anteferendus eis. 
Opportuna suis slatuuntur tempora votis 

Hi duo. Quam longas sol trahit iile dies! 
Mandat Alexander naucleros esse paratos 670 

Taliter, ut possent solvere nocte rates. 
Militibus jubet ut Helenam violenter abactam 

De fano rapiant, in Phrygiamque vehant. 
Audacem faciebat amor, temeraria virtus 

Saepe sub ancipiti gaudia sorte tulit. 675 

Incauti ne sitis, ait, nos omnia nostra 

Tamquam mansuros disposuisse velim: 
Si latet ars, prodest, afifert deprensa pudorem. 



660. 61. Ovid. Her. XVII, 69. 70. 652. 53. Ov. Her. 
XVn, 111. 114. 654. 55. Ovid. Her. XVII, 259. 260. 656. 
57. Ov. Her. XVII, 239. 240. 658. 59. Ov. Her. XVII, 245. 
246. 659. Cod. glacios. 660. 61. Ov. Her. XVI, 373 74. 
Cod. tatns, tamen snperscriptiim est totus. 662 — 67. Ovid. 
Her. XVI, 351—356. 669. in margine scholion; desi- 

deranti ipsa celeritas mora est. 674. Ov. Met. IV, 96. 

audacem faciebat amor. ibid. VUI, 407 temeraria virtus. 
678. Ovid. Ars am. II, 313. 

Troflus. 3 



34 L*»b. I. V. 679—705. 

Quae nimis apparent retia, vitat avis. 
0ra sacrum teneant ne sit strepitus neque clamor, 680 
Quis minor est unquam, quam tacuisse, labor? 

HTC RAPTA EST HELENA. 

Qui prohibere studet, pelagus ne fluctuet, ignis 

Ne caleat, studio faliitur ille suo. 
Nec later absque luto nec serpens absque veneno 

Esse potest, nec erit femina casta diu. 685 

Passa modo Paridem, Paridem modo. Thesea pridem 

lam Ledea thori vult violare fidem. 
Pugnabat primo fortassis; et, improbe! dicet, 

Pugnando vinci se volet illa tamen. 
Dicinius hanc Helenam magis ex ratione leaenam, 690 

Vei potius lenam confiteamur eam. 
Rupta pudicitia, quia foeda leaena patravit 

Crimen adulterii, sit quasi lena, probat. 
Invadunt fanum somno fortasse sepultum, 

Adspiciunt Phoebum nec reverentur eum, 695 

Tyndaridem rapiunt; non est inviia secuta, 

Fitque negando patens et retrahendo sequens. 
Priamides impellit eam cogitque volentem, 

Quod juvat, invitae saepe dedisse volunt; 
E foribus castri memorati pellere ni vi 700 

Pro spolio tali prosiluere citi. 
Obstant Troiani, fugiunt hi strage coacti, 

Cetera turba ruunt, vel'capiuntur ibi. 
Fano praedato, cum nil superesse videtur» 

Nauta solo cedit, fit fuga, praedo redil. 705 



679. Ovidii Rem. Am. 516. 681. Ov. Amor. II, 2, 28. 

Quis minor est autem, quam tacuisse, labor. 
687. Cod. vul. 688. 89. Ov. Ars I, 665. 6, ubi: 
Pugnando vinci sed tamen illa volet, 
692. pro cod. patratum. 694. Cod. fatum, Virg. Aen. II, 265 

Invadunt urbem somno vinoque sepnltam. 
699. Ov. Ars I, 674. 



Lib. I. V. 706—727. 35 

HIC PARIS DEDUCIT HELENAM. 

Solverat Oebalio classem de liltore victor, 

Deveniunt Tenedon, inde quiete fovent. 
Ex siccis oculis traxit Medea madorem; 

Nuliis flet iacrimis oblita veste nivis. 
Non aliter manifesta potest abscondere mentis 710 

Gaudia quam Jacrimis femina trita satis. 
Blanda voce Paris demulcens cor mulieris 

Cras erimus plures inquit; at illa bibit. 
Insinuat patri quid fecerit et quod coeptam 

Clauserit optata prosperitate viam. 715 

Statim defertur Menelao, quod foret uxor 

In Phrygiam Phrygia per mare vecta rati. 
Quae qualisve viro fuerit mens, nemo requirat, 

Frigidius glacie pectus amantis erat. 
In tantis dicenda malis quaecuuque fuerunt 720 

Non reor afflictum perterruisse virum. 
lile Pylum linquens tendit cum Nestore Spartam 

Nescio quid scribat, quid stupefactus agat. 
Mittit pro fratre, qui consiliator et esset 

£t consolator; hic Agamemnon erat. 725 

HIC PARIS VENIT AD TROIAM CUM HELENA. 

Nunc Troiam praedo repetit cum divite praeda; 
Sic et sic feci, nuntiat ille patri. 



706. Statius Achill. I, 20 

Solverat Oebalio classem de littore pastor. 

708. cod. tragit. 708—11. alladit Lucanum Phars. IX, 1038 
— 41 }acrimas non sponte cadentes 

Effudit; gemitusqne expressit pectore laeto, 
Non aliter manifesta potens abscondere mentis 
Gaudia, qnam lacrimis. 

709. pro cod. ollea posuimus oblita = induta. Hor. £p. II, 
1, 204 Divitiaeqne peregrinae, quibus oblitns actor 

Cum stetit in scena, concurrit dextera laevae. 
712. Cod. blandia. 713. bib. sc. aure. Ov. Her. IX, 164 

Crasque erimus plures, inquit, et ipsa bibit. 
715. Cod. clauserat. 717. Cod. per mare vecta mare. 
719. Ov. Her. I, 22. 722. Cod. lingquens. 

3* 



36 Lib. I. V. 728—767. 

Ecce vides Helenam. Forluna secunda secundum 

Menlis propositum fecit ubique locum. 
Rex ait exultans: et ego, quod debeat ista 730 

Praeda, vaticinor, nostra redire soror. 
Inquiret nos Graecus homo^ non absque restauro, 

Ac erit e nostro Graecia victa foro. 
Tergit et hic oculos mulier castissima siccos 

Et, cum laeta foret, sit quasi moesta sedet. 735 

Consolatur eam Priamus, Paridique resignat; 

Taedas instituunt, festa serena colunt. 
Tu credis castam quae venerit huc, ego vero 

Necquidquam credo, pactaque nuUa dabo. 
Hanc Cassandra videns: venit destructio Trojae 740 

Et casus patriae! vaticinando canit. 
Includit pater eius eam, mihilominus ipsa 

Clamitat: in Troja Troica flamma sedet. 

AGAMEMNON VADIT CONSOLARI MENELAUM 
IN SPARTAM. 

In Spartam properat Agamemnon de Menelai 

Pectore puncturas pellere moesticiae. 745 

Consoleris; ait, per Troica sit, licet, arma 

Tindaris ablata, jam repetemus eam. 
Haec tibi reddetur, non irrepetita manebit, 

Non erit a Phrygibus abdita Graeca manus. 
Graecia perdiderat Helenam; sic et duo fratres 750 

Quid super his faciant, consiliando sedent. 
Finis consiiii: patriae notescere factum. 

Notescit nulla proveniente mora. 
Conveniunt. Plures poteras vidisse Quirites 

Mentibus illustres militiaque leves. 755 

Impiger, iracundus, inexorabilis, acer 

Assilit Aeacides, tuque Patrocle comes. 



734. in margine: ironia. 738. Cod. casta. 745. ex 
margine, pro codicis consnleris. 746. in margine: ista con> 
solationis verba frater replicat nt moestitiam cordis eios li- 
niat. 756. Cod. inexorarabilis. est Hor. A. P. 121. 



Lib. I. V. 758—788. 37 

Advolat Euryalus, cum Tiepolemo Diomedes, 

Quini, quos poterat Troia timere, viri. 
Hi Spartam veniunt, injuria facta recedit, 760 

In caput ipsorum, qui meruere, ferunt. 
Per Graecas urbes non paucus nuntius ibit, 

£st opus» ut factum Graecia tota sciat. 
Arma movebuntur per totam Dorica terram» 

Sustineat meritam Troia superba vicem. 766 

Expedit interea fabricari milie carinas; 

Lenti non erimus per maris ire vias, 
Conducendus erit exercitus, arma paranda, 

Diverso classis est oneranda cibo. 
Est exercitui caput unum praeficiendum, 770 

Ad nutum cuius omne regatur onus. 
Nos quoque debemus totis incumbere remis, 

Ut figat Pbrygium lancea nostra solum. 
Scilicet adversis probitas exercita rebus 

Tristi materiam tempore laudis babet. 775 

AGAMEMNON REGNO PRAEHCITUR. 

Regno praeficitur Agamemnon, tota jubetur 

Protinus imperio Graecia stare suo. 
Praecipit ut Danaos percurrat plurima fines 

Littera, describens bic et ubique rate»: 
Et ratibus factis portus teneatur Albenis, 780 

Ut se vis populi colligat omnis ibi. 
Ibimus, inquit, abbinc Trojam; quae, strenua nobis 

Si manus est et mens, indita probra luet. 
Turpiter amisit Helenam provincia nostra, 

Efifecit praedam praedo dolosus eam. 785 

Incautam Paris arripuit, pro conjuge duxit 

Praebens innocuo facta nociva thoro. 
Omnis in arma ruat, gladiis se Graecia cingat, 



758. Cod. Anriolus. Tleptolomo, mutavinias e Darete. 
759. Cod. qui ni. margo quinque et quini. 764. Dorica 

superscriptum: Graeca. 774. 75. Ovidii sunt Triat. V. 5. 
49. 50., ex quo loco posuimus Tristi mater. per nostri mater. 
trist. 779. Cod. litora. 



38 Lib. I. V. 789—801. Lib. II. 

Non labor excuset ista vel ullus honor. 
Exsiliant quibus arma sudes et Daca bipennis, 790 

Praecipites veniant, arma cibosque ferant. 
Nostra quiescit in hoc intentio, fiat ut inde 

Praedo dolorosus, unde dolosus erat. 
Handato facilis Graecus iam militat omnis, 

Inproperant, cunctis sit quia cifra pigris. 795 

Stiva relicta rubis queritur cessare ligones, 

Radicosus agri deserit arma cicer. 
Gonflatur gladius ex vomere, lancea falsae 

Deservit galeae furca tenella strepe. 
Quid moror! In bellum currit cum milite vulgus, 800 

Vix remanet serere qui leve possit olus. 

LIBER SECUNDUS. 

INCIPIUNT CAPITULA SECUNDI LIBRL 

Scriptat iste duces et naves mittit Alhenas, 

De casu Trojae Graecis respondet Apolio. 

A Galchante rates retinentur in Auiide. Fit rex 

In Mysia Telephus, Helenamque reposcit Ultxes. 

Veiificant Danai; defendunt littora Teucri. 5 

Prolesilae cadis! Surgunt tentoria mane. 

Altera pugna furit; Patroclum tertia sternit. 

Fiunt cognati pugnantes Hector et Ajax. 

Pax annis binis. Sceptrum vir Nauplius arabit. 

Saucius a Paride Menelaus castra subintrat. 10 



790. Gualt. Alex. I, 256 
Instanrat quibns arma sudes et Daca bipennis. 
792. e margine pro unde. 796. 97. Gualth. Alex. III, 417. 18 

queritur cessare ligones 

Radicosus ager et sentibus obsita tellus. 
798. e inargine pro cod. stupe. 797 — 801. Imitatio Ovid. 
Fast. I, 697 ssq. 

erat aptior ensis 

Vomere : cedebat. taurus arator equo. 
Sarcula cessabant: versique in pila ligones 
Factaque de rastri pondere cassis erat. 



Lib. II. V. 1—26. 39 

EXPLICIUNT CAPITULA. mCIPIT SECUNDUS LIBEB. 

Non semper feriet quodcunque minabitur arcus, 

Incoeptum casus saepe retardat opus. 
Jam pridem rapta Castoi^ Polluxque sorore 

Aspera vindicem mittere tela student. 
Praedonem subito galeata nave sequuntur 5 

At Boreas illis obstat et unda raaris; 
Nam postquam solvere ratem de littore Lesbi, 

Maxima tempestas per mare jecit eos; 
Sic ut eorundem vestigia non reperiret, 

Hos perquisierit Lesbica turba iicet. 10 

Per pelagum donec ad Pergama nauta marinus 

Ambos quaesivit nec reperisse tulit. 
Fabula stultorum locat inter sidera fratres, 

In geminis, aiunt, kos radiare vides. 
Qui prius exoritur, hic uitimus occidit; et qui 15 

Ultimus exoritur, occidit ille prior. 
Immo Dares Phrygius qui Troica proelia scripsit 

Illorum nulla de nece scripta dedit. 
Hos erat in Trojae memor obsidione stetisse, 

Sunt ab eo visi tempore pacis ibi. 20 

Saepe ioquebantur Trojani: vidimus illos; 

Et satis amborum disseruere statum. 
Praeclari facie deductum corpus habebant 

Caesarie flavi, corpore paene pari. " 
Magnis stellabant oculis, laudabile vultus 25 

Hujus et membrorum dico fuisse deCus. 



4. Cod. Moesia ut et Dares. tamen Mys. legendum ob 
versom uti etiam infra. 6. Prothetelae. 9. Cod. Naupli- 
cns nt ambit. In margine scholion: Palamedes filins Nanpli. 
1. Horat.: est A. P. v. 350. Nec semper etc. 2. Ov. 
Amor. m, 12, 18 

Phoebus et incoeptiim destitnisset opus. 
6r Cod. optat. 7. Cod. Lesbo. 20. Error Alberti; Dares 
c. 12 dicit, postqnam de Castore et Pollnce egit, „hos se 
^idisse, qunm induciae essent, partim proelio interfnisse" 
sed intel]igend: Graecornm Trojanommque dnces, quia prius 
c. 11 interiisse Castorem et Pollucem ante bellum narraverat. 



40 Lib- II- V. 27—58. 

Blanditiis erat insignis soror, ore pusillo 
Pulcbra, serena, decens, simplicitate vigens. 

Laeta supercilia notula mediante notata, 
Mens lasciva fuit, merobra decora tulit. 30 

DUCES DESCBIBUNTUR. 

Rex ibat Priamus aquilino corpore magnus, 

Vultu pulcber erat, suaviter ora movens; 
Hector erat crispus, membris pernicibus, albus, 

Stabat magnanimus, Martis et arte probus; 
Blaesus» barbatus, vultu venerabilis, aptus, 35 

lo populo demens, dignus bonore, decens. 
Docti» clementes sunt Belenus Deipbobusque 

Saepe solet similis filius esse patri. 
Sic et erant isti, fuerant quoque corpore magni, 

Formosi, soiiti suavia verba loqui. 40 

Magnus erat Troilus, fortis, pulcberrimus, acer, 

Virtutis cupidus et sine faece bonus. 
Longus Alexandcr et candidus, ore venusto, 

Aptus, facundus, ambitione calens, 
Pulcbris stellalus oculis, mollique capillo 45 

Flavescens, suavi voce loquenda loquens. 
Andromache sapiens formosaque, longa» modesta 

Et rutilans oculis, candida, blanda satis. 
Facturae mediocris erat Cassandra, rotundo 

Ore^ micans oculis, rufa, benigna, scia; 50 

Praescia quam fuerat venturi non iterabo, 

Quod semel audistis, est recitasse satis. 
Candida» formosa formaque Polixena longa, 

Hos rectos oculos rectaque crura probo. 
Simplex, larga, decens, flavos quoque laudo capillos 55 

Et teretes digitos exiguumque pedem. 
Hecuba quae fuerat aquilino corpore pulchra 

Mente viriim, pugnans, callida, casta, pia. 



27. margo: Helena. 28. margo: qnantam ad exterio- 
rem habitnm. 47. Cod. modesto. 54. Cod. hec. 56. Ov. 
Ars I, 622. 58. secand. Daretem pro: casta sclas. 



^IL^ 



Lib. n. V. 69—91. 41 

Magnus, facundus, prudens Agameronon et albus, 

Nobilis et dives pervalidusque fuit. 60 

Staturae mediae Menelaus amabilis, aptus, 

Rufus, formosus et bene gratus erat. 
Improba, mobilior folio, Ledaea! caduco 

Non poteras tanto fida manere viro. 
Aeneas rufus affabilis, ore venustus, 66 

Fortis, facundus, consiliique scius, 
Nigris laudatur oculis, sed alacriter illis 

Utitur ut ridens, vir pius, imo decens. 
Antenor longus, gracilis, versutus, acutus 

Est, agilis, velox, providus atque dicax. 70 

Ore yenustus erat et pectore magnus Achilles 

Strenuus et hilaris, dapsilitate libens. 
Myrteus in crine, clemens* acerrimus armis, 

Crispus, amorosus. grandia ferre levis. 
Dapsilis et prudens Patroclus, corpore pulcher 76 

Corde pio pacem gessit et ore fidem. 
Ipse smaragdineis oculis magnisque decorus, 

Os sine mente ioquax creditur esse nefas. 
Clarus voce, valens» formosus Oileus Ajax, 

Corpus deductum, membra quadrata sibi. 80 

Vocalis, TaUdus Aiax Telamonius atrox, 

Simplex, caesaries tara nigra, crispa coma. 
Non formosus erat sed erat facundus Ulixes 

Ore quidem laeto non tamen absque dolo. 
Facturae mediae fuit et sapientia multa 86 

Cordis ei; cur hoc praeteriisse Telim? 
Quid de formosa dicam Briseide? slmplex, 

Blanda, verecunda, candida, compta fuit. 
Juncta supercilia, molles flavosque capillos 

Corpus et aequale, lumina clara probo. 90 

Debueram posuisse, quod haec affabilis esset 



70. Cod. volex. 73. Dares. capillo myrteo. Iscan. IV, 
111 coma mjrthea. Fortasse erat color nigricans ut ap. 
Philost. Her. II. §. 20 p. 690 not. 6. 13. (ed. Olearius) 
va%w&£vri xofiri, 78. creditnr pro codicis ceditar. 



42 Lib. II. V. 92—122. 

Et pia, si longa vult tacuisse mora. 
Audax in bellis acerrimus est Diomedes, 

Strenuus et fortis vultus honestus ei. 
Austerus clamosus erat calidoque cerebro, 95 

Corpore quadratus impatiensque satis. 
Triptolemum noscis; magnus fuit atque virilis 

Oplima forma sibi sed stomachosa quidem; 
Blaesus, aduncus erat velox oculisque rotundis, 

Cui facies hilaris, larga superciliis. loo 

Candldus et magnus, naso quoque Nestor obuncus 

Dapsilis et sapiens, consiliando sagax. 
Miltitur Iliacas audax orator ad arces, 

Nestora laudare cum Cicerone potes. 
Candidus et temerarius es, tibi vultus honestus, 105 

Fidens in celeres Protesialae pedes! 
Magnanimum gracilem sapientem dic Palamedem, 

Blandus, facundus, ambiliosus erat. 
At crassus Polydorus erat Neoclecicus audax 

Tristis, pervalidus, mente timente tacens. lio 

Magnum prudentem dicuntque Machaona fortem, 

Hic simul et patiens compatiensque fuit. 
Merionem rufum ponas sed el impaticntem 

Et, quia sit medius, corpore, mente tenax. 
Dicere cum volui quam pertinax esset, oriri 115 

Me contra coepit protinus ira metri. 
Me duce qui toties, inquit, mea signa tulisti, 

Quis modo persuasit illa negare tibi. 
Exitus acta probat; finis, non pugna coronat, 

Laudamus tandem sole cadente diem. 120 

Noslra probabiliter huc usque secutus es arroa, 

Nunc quasi deficiens ilia ducis iners. 



97. pro Triptolemo, Dares praebet Neoptolemmn. Cod. 
Triptolomum. 99. ez margine adunoas quod etiam apad 
Daretem, pro adulcus. 101. naso pro nasum ood. 105. Al- 
luditur Cioeron. lib. de sen. cap. 10. 109. Polydoms, 
Dares habet: Podalirium crassum, valehtem, superbum, 
tristem. 119. Ov. Her. II, 85. Ex. act. prob. 



Lib. II. V. 123-150. 43 

Sudavit nostris pro te Raimundus! in armis; 

Scit tibi bis binis ire quadriga rotis. 
Occupat extremum scabies, quia ducis in aulam 126 

Proscriptos nostram rem recitando ream. 
£st tibi grammaticae nimis artus fertilis hortus, 

Qui quibus et quabus omne ministrat olus. 
An non pro verbo didicisti suroere verbum 

Ut teneant proprium singula quaeque locum? 130 
Territus his jaculis, cessavi ponere: perti — 

Nax ponens eius nomine mente tenax. 
Crudelem si dico virum, si dico virilem 

Vel si virosum, sustinet illa metrum. 

NAVES BEPARANTUR. 

Pes scitus et querulus Danaos convulserat omnes 135 

Belli participes aedificare rates, 
Currit ad incudem quaevis reparanda bipennis, 

Malleus arfligi se dolet arte fabri. 
Runcina lambit aquas et ferri provocat iras, 

Ut ligni manibus pugnet in omne nemus. 140 

Nunquam conferret tot silva manubria ferro, 

Si sua sciret eo maxima damna data. 
Itur in antiquam silvam; conjurat in ipsam 

Plurimus et pariter absque tepore faber. 
Insolitum patitur pinus secata securi, 145 

Iramensamque ruens occupat ornus humum. 
Fit fragor in silvis, taxi torquentur in arcus, 

Currere cogit opus multiplicata manus. 
In classem cadit omne nemus, volat in mare quercus 

Portant insuetas taxus et alnus aquas: 150 



123. qnis sit hic Raymandas, nescimas. 125. piima 
pars est Horatii A. P. 417. 127. in margine; qaia per- 
tinax in metrom poni non potest. 142. data4>ro dato. 143. 
it. in ant. syly. e Virgil. Aen. VI, 179. 144. Cod. Pruri- 
mns. 145. Cod. insolitam. 147. Ov. Met. I, 268. Fit fragor. 
Virg. Geor. II, 448 tax. torq. in arc. 149. Gualter. Alexandr. 
X, 188: In classem cadit omne nemus, stupet aera tellus. 



34 L»b. I. V. 679—705. 

Quae nimis apparent retia, vitat avis. 
0ra sacrum teneant ne sit strepitus neque clamor, 680 
Quis minor est unquam, quam tacuisse, labor? 

HIC RAPTA EST HELENA. 

Qui prohibere studet, pelagus ne fluctuet, Ignis 

Ne caleat» studio fallitur ille suo. 
Nec later absque luto nec serpens absque veneno 

Esse potest, nec erit femina casta diu. 685 

Passa modo Paridem, Paridem modo, Thesea pridem 

lam Ledea Ihori vult violare fidcm. 
Pugnabat primo fortassis; et, improbe! dicet, 

Pugnando vlnci se volet illa tamen. 
Dicinius hanc Helenam magis ex ratione leaenam, 690 

Vel potius lenam conQteamur eam. 
Rupta pudicitia, quia foeda leaena patravit 

Crimen adulterii, sit quasi lena, probat. 
Invadunt fanum somno fortasse sepultum, 

Adspiciunt Phoebum nec reverentur eum, 695 

Tyndaridem rapiunt; non est invita secuta, 

Fitque negando patens el retrahendo sequens. 
Priamides impellit eam cogitque volentem, 

Quod juvat, invitae saepe dedisse volunt; 
E foribus castri memorati pellere ni vi 700 

Pro spolio tali prosiluere citi. 
Obstant Troiani, fugiunt hi strage coacti, 

Cetera turba ruunt, vel*capiuntur ibi. 
Fano praedato, cum nil superesse videtur, 

Nauta solo cedit, fit fuga, praedo redit. 705 



679. Ovidii Rem. Am. 516. 681. Ov. Amor. II, 2, 28. 

Quis minor est antem, quam tacuisse, labor. 
687. Cod. vul. 688. 89. Ov. Ars I, 666. 6, ubi: 
Pugnando vinci sed tamen illa volet, 
692. pro cod. patratum. 694. Cod. fatum, Virg. Aen. II, 265 

Invadunt urbem somno vinoque sepultam. 
699. Ov. Ars I, 674. 



I 



Lib. I. V. 706—727. 35 

HIC PARIS DEDUCIT HELENAM. 

Solverat Oebalio classem de littore victor, 

Deveniunt Tenedon, inde quiete fovent. 
Ex siccis oculis traxit Medea madorem: 

Nuliis flet lacrimis oblita veste nivis. 
Non aliter manifesta potest abscondere menlis 710 

Gaudia quam lacrimis femina trila satis. 
Blanda voce Paris demulcens cor mulieris 

Cras erimus plures inquit; at illa bibit. 
Insinuat patri quid fecerit et quod coeptam 

Clauserit optata prosperitate viam. 715 

Statim defertur Menelao, quod foret uxor 

In Phrygiam Phrygia per mare vecta rali. 
Quae qualisve viro fuerit mens, nemo requirat, 

Frigidius glacie pectus amantis erat. 
In tantis dicenda malis quaecunque fuerunt 720 

Non reor afflictum perterruisse virum. 
Ille Pylum linquens tendit cum Nestore Spartam 

Nescio quid scribat, quid stupefactus agat. 
Hiittit pro fratre, qui consiiiator et esset 

Et consolator; hic Agamemnon erat. 725 

HIC PARIS VENIT AD TROIAM CUM HELENA. 

Nunc Troiam praedo repetit cum divite praeda; 
Sic et sic feci, nuntiat ille patri. 



706. Statins Achill. I, 20 

Solverat Oebalio classem de littore pastor. 

708. cod. tragit. 708—11. alludit Lucanum Phars. IX, 1038 
— 41 lacrimas non sponte cadentes 

Effudit; gemitusque ezpressit peotore laeto, 
Non aliter manifesta potens abscondere mentis 
Gaudia, qnam lacrimis. 

709. pro cod. ollea posnimus oblita = induta. Hor. Ep. IX, 
1, 204 Divitiaeque peregrinae, quibus oblitns actor 

Cum stetit in scena, concurrit dextera laevae. 
712. Cod. blandia. 713. bib. sc. aure. Ov. Her. IX, 154 

Crasque erimus plures, inquit, et ipsa bibit. 
715. Cod. clauserat. 717. Cod. per mare vecta mare. 
719. Ov. Her. I, 22. 722. Cod. lingquens. 

3* 



36 Lib. I. V. 728—767. 

Ecce vides Helenam. Fortuna secunda secundum 

Menlis propositum fecit ubique locum. 
Rex ait exultans: et ego« quod debeat ista 730 

Praeda> vaticinor, nostra redire soror. 
Inquiret nos Graecus homo^ non absque restauro, 

Ac erit e nostro Graecia victa foro. 
Tergit et hic oculos mulier castissima siccos 

Et, cum laeta foret, sit quasi moesta sedet. 735 

Gonsolatur eam Priamus, Paridique resignat; 

Taedas instituunt, festa serena colunt. 
Tu credis castam quae venerit huc, ego vero 

Necquidquam credo, pactaque nulla dabo. 
Hanc Gassandra videns: venit destructio Trojae 740 

Et casus patriae! vaticlnando canit. 
Includit pater eius eam, mihilominus ipsa 

Glamitat: in Troja Troica flamma sedet. 

AaAMEMNON VADIT CONSOLARI MENELAUM 
IN SPARTAM. 

In Spartam properat Agamemnon de Menelai 

Pectore puncturas peliere moesticiae. 745 

Gonsoleris; ait, per Troica sit, licet, arma 

Tindaris ablata, jam repetemus eam. 
Haec tibi reddetur, non irrepetita manebit, 

Non erit a Pbrygibus abdita Graeca manus. 
Graecia perdiderat Helenam; sic et duo fratres 750 

Quid super his faciant, consiliando sedent 
Finis consiiii: patriae notescere factum. 

Notescit nulla proveniente mora. 
Gonveniunt. Plures poteras vidisse Quirites 

Mentibus illustres militiaque leves. 755 

Impiger, iracundus, inexorabilis, acer 

Assilit Aeacides, tuque Patrocle comes. 



734. in mar^ine: ironia. 738. Cod. casta. 745. ex 
marginef pro codicis consaleris. 746. in margine: ista con> 
Bolationis verba frater replicat nt moestitiam cordis eias li- 
niat. 756. Cod. inezorarabilis. est Hor. A. P. 121. 



Lib. I. V. 758—788. 37 

Advolat Euryalus, cum Tlepolemo Diomedes, 

Quini> quos poterat Troia timere, viri. 
Hi Spartam veniunt, injuria facta recedit, 760 

In caput ipsorum, qui meruere, ferunt. 
Per Graecas urbes non paucus nuntius ibit, 

Est opus, ut factum Graecia tota sctat. 
Arma movebuntur per totam Dorica terram, 

Sustineat meritam Troia superba vicem. 765 

Expedit interea fabricari mille carinas; 

Lenti non erimus per maris ire vias, 
Conducendus erit exercitus, arma paranda, 

Diverso classis est oneranda cibo. 
Est exercltui caput unum praeflciendum, 770 

.4d nutum cuius omne regatur onus. 
Nos quoque debemus totis incumbere remis, 

Ut figat Phrygium lancea nostra solum. 
Scilicet adversis probitas exercita rebus 

Tristi materiam tempore laudis babet. 775 

AGAMEMNON REGNO PRAEnClTUB. 

Regno praeficitur Agamemnon, tota jubetur 

Protinus imperio Graecia stare suo. 
Praecipit ut Danaos percurrat plurima fines 

Littera, describens hic et ubique rates: 
Et ratibus factis portus teneatur Alhenis, 780 

Ut se vis populi colligat omnis ibi. 
Ibimus, inquit, abhinc Trojam; quae, strenua nobis 

Si manus est et mens, indita probra luet. 
Turpiter amisit Helenam provincia nostra, 

Eflecit praedam praedo dolosus eam. 785 

Incautam Paris arripuit, pro conjuge duxit 

Praebens innocuo facta nociva tboro. 
Omnis in arma ruat, gladiis se Graecia cingat, 



758. Cod. Anriolus. Tleptolomo, mutavimns e Darete. 
759. Cod. qai ni. margo qninqae et qnini. 764. Dorica 

snperscriptum : Graeoa. 774. 75. Ovidii sunt Trist. V. 5. 
49.50., ez qno loco posnimus Tristi mater. per nostri mater. 
trist, 779. Cod. litora. 



38 Lib. I. V. 789—801. Lib. II. 

Non labor excuset ista vel ullus honor. 
Exsiliant quibus arma sudes et Daca bipennis, 790 

Praecipites veniant, arnia cibosque ferant. 
Nostra quiescit in hoc intentio, fiat ut inde 

Praedo dolorosus, unde dolosus erat. 
Mandato facilis Graecus iam militat omnis, 

Inproperant, cunctis sit quia cifra pigris. 795 

Stiva relicla rubis queritur cessare ligones, 

Radicosus agri deserit arma cicer. 
GonQatur gladius ex vomere, lancea falsae 

Deservit galeae furca tenella strepe. 
Quid moror! In bellum currit cum milite vulgus, 800 

Vix remanet serere qui leve possit olus. 

LIBER SEGUNDUS. 

INCIPIUNT CAPITULA SECUNDI LIBRL 

Scriptat iste duces et naves mittit Athenas, 

De casu Trojae Graecis respondet Apollo. 

A Galcbante rates retinentur in Aulide. Pit rex 

In Mysia Telephus, Helenamque reposcit Ulixes. 

Velificant Danai; defendunt littora Teucri. 5 

Protesilae cadis! Surgunt tentorla mane. 

Altera pugna furlt; Patroclum tertia sternit. 

Fiunt cognati pugnantes Hector et Ajax. 

Pax annis binis. Sceptrum vir Nauplius ambit. 

Saucius a Paride Menelaus castra subintrat. 10 



790. Gualt. Alex. I, 256 
Instaarat quibas arma sudes et Daca bipennis. 
792. e margine pro unde. 796. 97. Gualth. Alex. III, 417. 18 

queritur cessare ligones 

Radicosus ager et sentibus obsita tellus. 
798. e margine pro cod. stnpe. 797—801. Imitatio Ovid. 
Fast. I, 697 ssq. 

erat aptior ensis 

Vomere : cedebat taurus arator equo. 
Sarcula cessabant: versique in pila ligones 
Factaque de rastri pondere cassis erat. 



Lib. II. V. 1—26. 39 

EXPLICIUNT CAPITULA. INCIFIT SECUNDUS LIBER. 

Non semper feriet quodcunque minabitur arcus, 

Incoeptum casus saepe retardat opus. 
Jam pridem rapta Castoi^ Polluxque sorore 

Aspera vindicem mittere tela student. 
Praedonem subito galeata nave sequuntur 5 

At Boreas illis obstat et unda maris; 
Nam postquam solvere ratem de littore Lesbi, 

Maxima tempestas per mare jecit eos; 
Sic ut eorundem vestigia non reperiret, 

Hos perquisierit Lesbica turba licet. 10 

Per pelagum donec ad Pergama nauta marinus 

Ambos quaesivit nec reperisse tulit. 
Fabula stultorum locat inter sidera fratres, 

In geminis» aiunt, bos radiare vides. 
Qui prius exoritur, hic ullimus occidit; et qui 15 

Ultimus exoritur, occidit ille prior. 
Immo Dares Pbrygius qui Troica proelia scripsit 

Illorum nulla de nece scripta dedit. 
Hos erat in Trojae memor obsidione stetisse, 

Sunt ab eo vlsi tempore pacis ibL 20 

Saepe loquebantur Trojani: vidimus illos; 

Et satis amborum disseruere statum. 
Praeclari facie deductum corpus babebant 

Caesarie flavi, corpore paene pari. '^ 
Magnis stellabant ocuiis, laudabile vultus 25 

Hujus et membrorum dico fuisse de^us. 



4. Cod. Moesia ut et Dares. tamen Mys. legendom ob 
▼ersom uti etiam infra. 6. Prothetelae. 9. Cod. Naupli- 
Gus ut ambit. In marg^ne scholion: Palamedes filius Naupli. 
1. Horat.: est A. P. v. 350. Nec semper etc. 2. Oy. 
Amor. in, 12, 18 

Phoebus et incoeptum destituisset opus. 
6r Cod. optat. 7. Cod. Lesbo. 20. Error Alberti; Dares 
c. 12 dicit, postquam de Castore et Polluce egit, „hos se 
^idisse, quum induciae essent, partim proelio interfuisse*' 
sed intelligend : Graecorum Trojanorumque duces, quia prius 
c. 11 interiisse Castorem et Pollucem ante bellum narraverat. 



40 Lib. IL V. 27—68. 

Blandltiis erat Insignis soror, ore pusillo 
Fulchra, serena, decens, simplicitate vlgens. 

Laeta supercilia notula mediante notata, 
Mens lasciva fuit, membra decora tulit. 30 

DUCES DESCRIBUNTUR. 

Rex ibat Priamus aquilino corpore magnus, 

Vultu pulcher erat, suaviter ora movens; 
Hector erat crispus, membris perniclbus, albus» 

Stabat magnanimus, Martls et arte probus; 
Blaesus, barbatus, vultu venerabilis, aptus, 35 

In populo clemens, dignus honore, decens. 
Docti, clementes sunt Helenus Deiphobusque 

Saepe solet similis filius esse patri. 
Sic et erant istl, fuerant quoque corpore magnl, 

Formosl, soliti suavia verba loqui. 40 

Magnus erat Troilus, fortis, pulcberrimus, acer^ 

Virtutls cupidus et sine faece bonus. 
Longus Alexander et candidus, ore venusto, 

Aptus, facundus, ambitione calens, 
Pulchris stellatus oculls, molllque capillo 45 

Flavescens, suavi voce loquenda loquens. 
Andromache sapiens formosaque, longa, modesta 

Et rutilans oculis, candida, blanda satls. 
Facturae medlocrls erat Cassandra, rotundo 

Ore, micans oculls, rufa, benlgna, scia; 50 

Praescia quam fuerat venturi non iterabo, 

Quod semel audistis, est recitasse satis. 
Candida, formosa formaque Pollxena longa, 

Hos rectos oculos rectaque crura probo. 
Simplex, larga, decens, flavos quoque laudo capillos 55 

Et teretes dlgitos exiguumque pedem. 
Hecuba quae fuerat aquilino corpore pulchra 

Mente viri^m, pugnans, callida, casta, pia. 



27. margo: Helena. 28. margo: qnaiitam ad ezterio- 
rem habitum. 47. Cod. modesto. 54. Ood. hec. 56. Ov. 
Ars ly 622. 58. secund. Daretem pro: casta scias. 



Lib. n. V. 69—91. 41 

Magnus, facundus, prudens Agameinnon et albus, 

Nobilis et dives pervalidusque fuit. 60 

Staturae mediae Menelaus amabilis, aptus, 

Rufus, formosus et bene gratus erat. 
Improb^, mobilior folio, Ledaea! caduco 

Non poteras tanto fida manere viro. 
Aeneas rufus affabilis, ore venustus, 66 

Fortis, facundus, consiliique scius, 
Migris laudatur oculis, sed alacriter illis 

Utitur ut ridens, vir pius, imo decens. 
Antenor longus, gracilis, versutus, acutus 

Est, agilis, velox, provldus atque dicax. 70 

Ore venustus erat et pectore magnus Achilles 

Strenuus et hilaris, dapsilitate libens. 
Myrteus in crine, clemens, acerrimus armis, 

Grispus, amorosus. grandia ferre levis. 
Dapsilis et prudens Patroclus, corpore pulcher 76 

Corde pio pacero gessit et ore fidem. 
Ipse smaragdineis oculis magnisque decorus, 

Os sine mente loquax creditur esse nefas. 
Clarus voce, valens, formosus Oileus Ajax, 

Corpus deductum, membra quadrata sibi. 80 

Vocalis, validus Aiax Telamonius atrox, 

Simplex, caesaries tam nigra, crispa coma. 
Non formosus erat sed erat facundus Ulixes 

Ore quidem laeto non tamen absque dolo. 
Facturae mediae fuit et sapientia multa 86 

Cordis ei; cur hoc praeteriisse velim? 
Quid de formosa dicam Briseide? simplex, 

Blanda, verecunda, candida, compta futt. 
Juncta supercilia, moUes fiavosque capillos 

Corpus et aequale, lumina clara probo. 90 

, Debueram posuisse, quod haec affabilis esset 



70. Cod. Yolex. 78. Dares. capillo myrteo. Iscan. IV, 
111 coma mjrthea. Fortasse erat color nig^ricans ut ap. 
Philost. Her. II. §. 20 p. 690 not. 6. 13. (ed. Olearius) 
vaniv&£v7j %6(itj. 78. creditnr pro codicis ceditur. 



42 Lib. II. V. 92—122. 

Et pia» si longa vult tacuisse mora. 
Audax in bellis acerrimus est Diomedes, 

Strenuus et fortis vultus lionestus ei. 
Austerus clamosus erat calidoque cerebro, 95 

Corpore quadratus impatlensque satis. 
Triptolemum noscis; magnus fuit atque virilis 

Oplima forma sibi sed stomachosa quidem; 
Blaesus, aduncus erat velox oculisque rotundis, 

Cui facies hilaris, larga superciliis. lOO 

Candldus et magnus, naso quoque Nestor obuncus 

Dapsilis et sapiens, consiliando sagax. 
Miltitur Iliacas audax orator ad arces, 

Nestora laudare cum Cicerone potes. 
Candidus et temerarius es, tibi vultus honestus, 105 

Fidens in celeres Protesialae pedes! 
Magnanimum gracilem sapientem dic Palamedem, 

Biandus, facundus» ambitiosus erat. 
At crassus Polydorus erat Neoclecicus audax 

Tristis, pervalidus, mente timente tacens. lio 

Magnum prudentem dicuntque Machaona fortem, 

Hic simul et patiens compatiensque fuit. 
Merionem rufum ponas sed el impatientem 

Et, quia sit medius, corpore, mente tenax. 
Dicere cum volui quam pertinax esset, oriri 115 

Me contra coepit protinus ira metri. 
Me duce qui toties, inquit, mea signa tulisti, 

Quis modo persuasit illa negare tibi. 
Exitus acta probat; finis, non pugna coronat, 

Laudamus tandem sole cadente diem. 120 

Noslra probabiliter huc usque secutus es arroa, 

Nunc quasi deficiens ilia ducis iners. 



1 



97. pro Triptolemo, Dares praebet Neoptolemmn. Cod. 
Triptolomum. 99. ez margine aduncas qaod etiam apad 
Daretem, pro adulcus. 101. naso pro nasum cod. 105. Al- 
Inditur Ciceron. lib. de sen. cap. 10. 109. Polydoms, 
Dares habet: Podalirium crassum, valentem, superbum, 
tristem. 119. Ov. Her. II, 85. Ex. act. prob. 



Lib. 11. V. 123-150. 43 

Sudavit nostris pro te Raimundus! in armis; 

Scit tibi bis binis ire quadriga rotis. 
dccupat extremum scabies, quia ducis in aulam 125 

Proscriptos nostram rem recitando ream. 
£st tibi grammaticae nimis artus fertilis hortus, 

Qui quibus et quabus omne ministrat olus. 
An non pro verbo didicisti suroere verbum 

Ut teneant proprium slngula quaeque locum! 130 
Territus his jaculis, cessavi ponere: perti — 

Nax ponens eius nomine mente tenax. 
Crudelem si dico virum, si dico virilem 

Vei si virosum, sustinet illa metrum. 

NAVES BEPARANTUR. 

Pes scitus et querulus Danaos convulserat omnes 135 

Belli participes aedificare rates, 
€urrit ad incudem quaevis reparanda bipennis, 

Malleus arfligi se dolet arte fabri. 
Runcina lambit aquas et ferri provocat iras, 

Ut ligni manibus pugnet in omne nemus. 140 

Nunquam conferret tot silva manubria ferro, 

Si sua sciret eo maxima damna data. 
Itur in antiquam silvam; conjurat in ipsam 

Plurimus et pariter absque tepore faber. 
Insolitum patitur pinus secata securi, 145 

Iramensamque ruens occupat ornus bumum. 
Fit fragor in silvis, taxi torquentur in arcus, 

Currere cogit opus multiplicata manus. 
In classem cadit omne nemus, volat in mare quercus 

Portant insuetas taxus et alnus aquas: 150 



123. qnis sit hic Raymandus, nescimus. 125. piima 
pars est Horatii A. P. 417. 127. in margine; qnia per- 
tinax in metmm poni non potest. 142. data4>ro dato. 143. 
it. in ant. sylv. e Virgil. Aen. VI, 179. 144. Cod. Pruri- 
mus, 145. Cod. insolitam. 147. Ov. Met. I, 268. Fit fragor. 
Virg. Geor. II, 448 tax. torq. in arc. 149. Gualter. Alezandr. 
X, 188: In classem cadit omne nemus, stupet aera tellus. 



44 Lib. U. V. 151-174. 

In galeas falces redeunt, in pila ligones 
Loricam texlam vomere ridet ager. 

NUMEBUS NAVIUM. 

Ipse Misenaeus magnorum ductor Achivum 

Centum praecipuas praecipit ire rates. 
Se movet e Sparta Heneiaus, currere naves 155 

Sexaginta jubet danma probrosa gemens. 
Peneleus princeps, quem promptu Boelia mittit, 

Quinquaginta rates, ut fabricentur, agit; 
Tertius, atque Dimas Protbenor et Arcesilaus 

Expansi socii suntque laboris ei. iso 

Ex Orchomeno properat trigintaque naves 

Jalmenus adducit, cui comes Ascalaphus. 
Aschepius fortis et Epistrophus ex Polixeno 

Fecerunt decies quatuor ire rates. 
Ajax interea Telamonius ex Salamina 165 

Cum Teucro fratre navigat et Dorio. 
Theseus, Amphimachus sociusque Polyxenus illi, 

Quadraginta rates hic numerare potest. 
Non credemus in hoc venisse juyamine Ulixem 

Immo quater naves vexerat ille decein. 170 

Deque Pylo Nestor trahit octoginta carinas, 

Dat semel Aetholicus et quater octo Thoas 
In mare ter denas laetanter Oileus Aiax 

Praecipitat puppes, cum quibus octo loces. 



151. 52. Ovid. Fast. I, 697/99. 

erat aptior ensis 

Vomere: cedebat taums arator equo. 
Sarcala cessabant: yerslqae in pila ligones 
Factaqne de raatri pondere cassis erat. 
153. Vir^l. Aen. XI, 266. 157. Pen. non apnd Daretem; 
sed apad. Virgil. Aen. II, 425. 160. Cod. expanse. 161. Cod. 
Corcomeno. 162. Achalaphus, nos e Darete Asc, qui etiam 
pro Thelamns nostri habet Jalmenns quapropter matavimus: 
Adducit Thelamus in Jalmenus addacit. 163. Dares no- 
minat: Epistrophum et Schedium ez Phocide. 165. Cod. 
potes. 



Lib. II. V. 176—202. 45 

Dat tres Venereus et quinquaginta carinas 175 

Omnes sunt plenae iortibus absque sene. 
At triginta Thoas vehit ex Chalcedone puppes 

Huic comes Aulippus huicque Phidippus erat, 
Octoginta vehit ex Creta Meriones et 

Par erat Idomeneus fortis ei socius. 180 

Ex Patai^D decies bis binas, Protesilae! 

Ducis et ex Pyrgis, o Eumele! decem. 
Dat triginta rates Podalirius atque Machaon, 

Intras, Triptolemel navibus octo mare. 
Quinquaginta rates Patroclus agunt et Achilles 185 

Ex Scythia properant Myrmidonesque vocant. 
Alphineus veniens ex Elide per mare ducit 

Quinquaginta rates Amphimachusque comes. 
Non deest Argolicis praeclarus Marte Leontes 

Dando quaterdenas cum Polypoete rates. 190 

Guneus ex Cypho non militfit impare voto> 

. Sed dicas, decies advehit octo rates. 
Arma Philoctetes non subtrahit, immo carinas 

Quadraginta vehit, Magnesiamque trahit. 
Arcadiae princeps penultimus est Agapenor 195 

Sex decies ratibus occupat ille solum. 
Mnestheus occurrit ab Athenis, puppibus autem 

In quinquagenis arma cibosque vehit. 
Has igitur reliquasque rates cum rebus earum 

Quadraginla novem dic fabricasse duces. 200 

Omnes illustres et Martis in artibus acres, 

Mens quibus est nolle cedere» malle mori. 



175. Quis sit, nescimus, quum de Yenereo quodam un- 
dique altum silentium. 177. Cod. Calcedine. 178. Phi- 
dippus e Darete pro Philippus. 179. etpro: si. 182. Cod. 
o Cimelee. 183. Cod. Polidarius. 187. A Darete nomi- 
natur Antiphus. Elide pro Ilide. 189. Leontes. Dar. 

Leonteus. 190. Cod. Polibete. 191. sic ex Dar. pro 

Cypro. 192. margo pro ille praebet octo, sed et sic nu- 
merus navinm, decies octo: discreparet a Darete, qui XXI, 
et ab Homero et Dict. qui XXII numerant. 193. Phil. pro 
Policteres codicis posuimus ; Dares alio loco posuit Philocte- 
tem, hic Prothoum. 



46 Lil>. II- V. 203—234. 

Est etiam sociis mens irrevocabilis una 

Contra Trojanos arma movere mann. 
De numero ratium si queris; mille carinas 205 

Centum bis denas dinuinerare potes. 

NAVES PROCEDUNT. 

Soivuntur naves e liltore, versus Atlienas 

In pelago pulchre vela volare vides. 
Liltus Atheniacum poslquam tetigere, cilatis 

In coetum ducibus, rex Agamemnon ait: 210 

Eloquar an sileam? loquor et reticere coartor: 

Dedecus est propria prodere saepe probra. 
Dejcctum neminisse pudet, quis crederet unquam 

Sic variare suas tempora laeta vices. 
Saepe mibi dubiam traxit sollertia mentem: 215 

Otia vellemus vel magis arma sequi? 
Quaerere vindictam vel dissimulare querelam? 

Hostibus Instare vel mage treuga dare? 
Odia dissolvunt animos, suadendo quietem 

Sensus enervant desidiamque fovenl. 220 

Quid sequitur tolerans injuria nulla repulsa? 

Scandala, jacturae, damna, pericla, minae. 
Quod loquor, ex casu praesenti scire potestis, 

Otia materias his tribuere malis. 
Sed dolus intererat et dignus vindice nodus 225 

Affuit incautis insidiosus homo. 
Ledaeam rapuit facturus vota Dianae 

Fanum cum sociis ingrediendo Paris. 
Devexit praedam non Marte sed arte levatam, 

Fraudis non laudis huc tulit arma Paris. 230 

Arma fugant hostes, reddunt amissa, repellunt 

Segnitiem, reparant damna, tuentur opes. 
proceres! vestro supplex inclino favori, 

Vos video nostris condoluisse probris; 



211. ez margioe pro: eloquor. recitare. 224. pro cod. 
thuere e margine. 225. pro cod. dolor, e margine. 226. 
margo praebet scholion: Paris. 288. ex marg^ne pro fabori. 



Lib. II. V. 236—264. 47 

Adventus vestri probat bic alata voluntas 235 

Et quas vexistis huc veniendo rates. 
Immo iabor tolerandus adhuc, cum simus inire 

In Phrygiam, fortes ense domare Phryges, 
Vos, qui proposito nolite recedere vestro, 

Constantes sequitur gloria magna viros. 240 

Otia deponat, armis se Graeca juventus 

Induat, iam minax ad latus ensis eat, 
Vindicet opprobria, hunc hostem, damna requirat, 

Nec nisi subjectis hostibus arma locet; 
Sed tamen interea Delphos mittatur, Apoilo 245 

Est ibi, pro voto dona feramus ei; 
Eventum belli responsum scire per eius 

Possumus; in finem sed quis iturus erit? 

FANA DANT RESPONSA. 

Quaerit cum socio Patrocio missus Achilies 

De re proposita; fataque fantur ita: 250 

Graeci Trojanos vincent decimoque sub anno 

A Graecis debet Troja subacta capi. 
Calchas divinus et Nestore natus eodem 

Est pro Trojanis tempore missus eo. 
De regno rebusque suis hic consulit, audit 255 

Quod sibi cum Graecis Troja petenda fuit. 
Conveniunt Calchas et Achilles, seque salutant 

Et simul in fano mutua verba serunt. 
Alterutrum quaerunt: tibi quid respondit Apollo? 

Hoc mihi dixit et hoc, unus et alter ait. 260 

Graeci victores fient, hoc inquit ; hic autem : 

Cum Graecis ibo, Troicus hostis ero. 
Concordant, in amicitiam sociantur, Athenas 

Ad Danaos veniunt et recitata ferunt. 



235. margo: allata, sed perperam, nam alata significa- 
tione „cita*' atitar noster. 244. Cod. sibi. 246. e marg. 
YOto pro cod. Yota. 253. Quis Trojanoram est Nestore 

natas? 263. ex margine pro: condordant. 



48 Lib. H. V. 266—291. 

Gdudent Argivi Calchasque receptus honeste 205 

Inter eos degit nec sua tecta petit. 

TROIANI TELIS ET ARMIS MUNICJNT SE. 

Non poterant ista Trojanos facta latere, 

ObQrmant etiam pectora, tela parant. 
Rumor ut hic primum Priami per tecta volavit, 

Bella mibi, video, bella parantur, ait. 270 

Armat et ipse Phryges in proelia, moenia munit 

Auxiliis, armis, viribus atque viris; 
Thesauros aperit. dat donativa maniplis 

Ocius in bellum congregat omne solum. 
Fievit et hic Helena specialis causa malorum, 275 

Altamen his modicam fletibus addo fidem; 
Ponatur: lacrimas, quas fudcrit haec, muiieres 

Ul flerent, oculos erudiere suos. 
Quales ergo cibi, talis domus atque supeliex 

Qualis erat mulier, tale coquebat olus. 280 

TEMPESTAS GRAECORUM NAVES TRAHEBAT. 

Ancora, quae Graecam tenet inter littora classem, 

Solvitur, incipiunt aequor amare rates. 
Aeolus insanit et tempestate coacta 

Cogitur ad littus Graeca redire phalanx. 
Respondit Calchas: redeamus, in Aulide stemus, 286 

Placabit tandem ienior aura ratem. 
Persolvit rediens Agamemnon vota Dianae, 

Ancorat hic piures nautica turba dies. 

HIC ITERUM AURA FAVET GRAECIS. 

Gratum post aliquae producit tempora ventum 

Exhilarans oculos aura serena suos. 290 

Veia petunt arcem, solvunt retinacula classem, 



269. Ov. Fast. VI. 527: 

Rnmor (ut est veloz) agitatis pervolat alis. 
274. Gaalth. Alex. II, 17. 

Ocias edicto rait omnis in arma javentas. 
278. Ex Ovid. remed. 690. 



Lib. II. y. 292—320. 49 

Invehitur medio puppis honesta salo. 
Nauta Philoctetes sit de potioribus unus, 

Cui fuit in reliquis plus via nota maris. 
Argonautarum socius fuit hic homo, quocum 296 

Phryxeam petiit Pelias arbor ovem. 
Undique vela volant» longa statione videre 

Per pelagi soiitas sol prohibetur aquas. 
Yelant vela mare, mare totum cerne volare, 

Dividit undosas spumea prora vias. 300 

Pontus ponte caret mihi dicunt, hic ego pontum 

Verius a multo dicere ponte queo. 
Pontus enim, textus quia pontibus est, ubi classes 

Pontificas pontus pontis ad instar habet. 
Imperium tangunt Priami, munitio quaedam 305 

Est ibi, quam rara dextera iactat humi. 
Hic versus Tenedon procedunt, quicquid ibidem 

Vivi reperiunt, mortis ad arva trahuut. 
Praedam partitur Agamemnon habetque, vocato 

Agmine, de belli provida verba statu. 310 

Vultis ut ad Priamum mittatur nuncius, iuquit, 

Quaerens, quid fecit, si variare velit. 
Reddere vult Helenam, sit bellum pace sepultum; 

Si minus, in gladiis aggrediamur eum. 
Forsan tum medio posuit deus omnia campo, 315 

Sentiet iratos Troica praeda deos. 
Ad Priamum missi Diomedes sunt et Ulixes 

Ambo facundi, ferre ferenda probi. 

ACHILLES ET TELEPHUS MITTUNTUR IN MYSIAM.*) 

In Mysiani Teiephum direxit rex et Achillem 

Urere, praedari, subdere cuncta neci. 320 



293. Philoctetes e Darete pro cod. Philocteres. 294. 
naatarum ex margine pro cod. naatatum. 296. Ovidii est 
Heroid. XII^ 8. 298. ez margine pro sasitas: 306. rara 
ex margine pro rata, qnod sig^ficatione ,yfirma" aptnm sed 
met^o (rSta) inconyeniens esset. 313. cod. Beddere si vult 
Helenam etc. 315. Lucani est Phars. VII, 348. 319. Moesiam. 
*) Mysiam, non, quod codex et Dares habent Moesiam, 
TroUus. 4 



50 Lib. n. V. 321-352. 

Rex Teuthras occurrit eis, accurrit AchiJies, 

Indit et illustri vuinera dira duci. 
Sed Telephus clypeo nisi protexisset eundem, 

Uuic reor extremum fata dedisse diem; 
Cumque rei talis causam scrutasset Achilles 326 

A Telepho doctus ore fit inde brevi. 
Contulit hospitium mihi Teuthras, cum puer essem, 

Me pater ad regna miserat illa meus; 
Insuper a rege quondam Diomede subactus 

Sic erat, ut regni perderet arva sui. 330 

Al meus occiso pater illum liberat hoste 

Omnia restituens perdita, pace data; 
Res ea me regem clypeo servare coegit, 

Accepti memores nos decet esse boni. 
Saucius ad mortem Teuthras ubi comperit istud 335 

Accito Telepho debilis exit in hoc: 
In regno regnare meo fortissimus olim 

Me tuus et lutum fecit ab iioste pater. 
Gratia pro rebus merito debetur inemtis 

£t nihil ingrato pejus habere potest. 340 

Nondum promerui, sed nunc per posse merebor, 

Haeredem regni te reputabo mei. 
Accipe, pone tuo capiti, quam porto, coronam; 

Statque sub imperio patria tota tuo. 
Dixit et inmites filum rupere sorores 345 

Et subiit Telephus imperiale decus. 
Rex novus exanime condivit aromate corpus 

Et regum more funeris egit opus. 
Huic ait Aeacides: o rex fortuna beavit 

Te merito donis, praemia digna geris. 350 

Nec fortunatus es solus, Dorica. tecum 

Hac poterunt caslra prosperitate frui. 



iHim Tenthras fuit rex Mysiae non Moesiae. De hac forma : 
Moesia cfr. Dederich ad Dict. II. 1 obss. 

321. Cod. Teucras. 327. Cod. Teucrus. 334. Anon. 

Nevel. p. 514. lin. 5 ab infra. 336. e margine: ezit: pro: 
„dizit'' 339. Ovidii est Am. I, 10, 43. 347, in margine 
scholion: Telephus. 349. huic pro hiis. 



Lib. II. V. 364—384. 51 

Possunt Argolicis hinc ire cibaria castis, 

His poteris nobis utilis esse modis. 356 

Hac vice Troianam non ibis ad obsidionem, 

Quicquid agant alii, sit labor iste tuus. 
Puppes mittemus, tu tantum providus esto 

Nobjs mittendis has onerare cibis. 
Hic manet, ille redit; Agamemnonis auribus indit, 360 

Quod factum fuerat, ille patrata probat. 

VERBA ULIXIS ET DIOMEDIS AD PRIAMUBff. 

Ceperat interea jam pridem missus Ulixes 

In facie Priami cum Diomede loqui: 
Rex ! missr sumus ab Agamemnone, si placet» audi 

Haec, quae deferimus eius ab ore tibi. 366 

Graecorum regi non est victoria tanti, 

Ut per bella suos malit obire viros; 
Sed tamen iiiius regnum ne deprimat hostis 

Materiam damni dedecorisque gerens, 
Si quis enim damnum vel dedecus inferat illi, 370 

Maiumus ante mori quam duo dicta pati. 
Rex Helenam redde; pacatae ramus olivae 

Sic inter Graecum stet Phrygiumque locum. 
De Paridis praeda non est mihi mentio tanta, 

Cum tamen haec merito restituenda foret. 376 

Dedecus omnino taceo, quid amarius omni 

Est damno? tantum foedera pacis amo. 
Si facis, haec volumus extrema pellere cella, 

Quae fuit ulterius Dorica passa domus: 
Si minus; est animus vobis effundere vitam 380 

Aut nos ex vita tradere propter eam. 
Ut modicum tacuit Priamus, subduxit: Ulixes! 

Promla seris verba, tune vocaris ita? 
Promta quidem, sed comta minus tu proposuisti 



367. ex margine pro simplici „qaid*'. 367. ez mar- 
gine pro altero suos, viros. 372. pacatae ex margine pro 
placatae. Ov. ex Pont. I, 1, 31. pacatae ramus olivae. 
380. nobis pro codic. vobis. Imitatio Virgil. Aen. I, 103 
tQaqne animam hanc effandere dextra. 

4* 



52 Lib. II. V. 386—416. 

Dedecus et damnum non toleranda Ubi: 3d6 

Cur tam dedecori» quam damno, quae Graecia nobis 

Promserat, illudis? Haec duo Troia tulit 
Nonne patrem nostrum Graeco scis esse peremtum? 

Hesyonae raptum servitiique jugum? 
Qui spoliayerunt hanc urbem, nonne Pelasgi? 390 

Qui confregerunt moenia, nonne tui? 
Hoc ne praeteream, potuitne victor abire 

Pluribus amissis rex tuus, immo capi? 
Saepius Hesyonem frustra repetivimus; at tu 

Ilico vis Helenam te repetisse tuam. 396 

De vestra canis hic mihi praeda» succine nostram 

Quando, quibus vel ubi restituistis eam? 
Antenor missus a nobis pro repetenda 

Quid tulit Hesyone? Scandala. Scisne bene? 
Retulit iile nihil, praeterquam tela minarum; 400 

Praeterquam probra retulit ille nihil. 
Nunc Helenam repetis et vis ut ad omnia nullam 

Offerat emendam Graecia, Troja gravem. 
Reddidimus simile, vos Hesyonem rapuistisf 

Nos Helenam; proprium pertulit auctor opus. 406 
Lege tua pateris, nec enim lex aequior ulla; 

Quam necis artifices arte perire sua. 
Si te conficeret simplex injuria, nullo 

Praecedente malo, quo paterere modo? 
Addis ab inde mlnas, et stulte! dic, age: coilum, 410 

Si volo/non valeo cingere reste tuum? 
Yerborum depone favos, haec littora linque, 

Spernunt Argolicos Hmina nostra pedes. 
Si pacem feceris, hic invenietis et ipsam; 

Si gladios, gladios reperietis item. 416 



387. Cod. illusit. 402. pro cod. nnlla. 403. cod. 

granem. 406. 7. Oyid. Ars am. I, 666. 66 

JnstaB nterqne fnit, neqne enim lez aeqnior nlla 
Qnam necis artifices arte perire sna. 
407. ex Ovidio et margine pro artificis. 409. Ov. Heroid. 
XVni, 44. qno pat. mod. 410. Cod. addit 416. Cod. 

gladios, glodios. 



Lib. II. V. 416—441. 53 

DIOMEDES ET ULIXES EEDEUNT TENEDON. 

Legati redeunt Tenedon, regique reyolvunt 

Omnia, quae Priamus dixerat atque refert. 
Nil aliud restare liquet nisi fortia beHa» 

Fortiter in fortes arma rooyere manu. 
Unde repente gradus est praecipitandus in hostes, 420 

Nam sibi, qui parcit hostibus, hostis erit. 
Huc de consilio maturo venimus omnes, ^ 

Credo verecundum vertere retro gradum. 
Non reddunt Helenam, repetamus viribus iliam 

Optima vindictae proxima quaeque dies. 425 

Nam mora dat vires, plures mora colligit hostes, 

Sicque fit ut populi copia crescat eis. 
Sit subitum quidcunque paras; nunc dicitur: ergo 

Festinet gladius ad juvenile latus. 

PEIAMUS CONDUCIT QUOSQUOS PORTES. 

Nec Priamus pausat, proceres cum fortibus omni 430 

Ipse satellitibus e regione vocat. 
Inde manus aperit irrorans pectora donis 

Et tam pollicitis quam trahit ille datis. 
Eius in auxilium properat non pauca juventus 

Hilitiae celebris fortibus aucta viris. 435 

Advenere duces infortes, mentibus acres 

Non dubii prono pectore bella sequi. « 
Sarpedon, Glaucus, Adrastus» Pandarus, Amphon, 

Peleus» Amphimachus, Ceramis, Tpbitides 
Cum Pitano Caropes, cum Residamante Corebus 440 

Ephicus, Eripheus, Calcamus atque Caros. 



*) InBcriptionem ood. male habet: Diomedes et Priamns 
redetint ad Ulixem. 

425. e margine pro opima. Ov. Rem. 96. 426. Ov* 
Bem. 83: Nam mora dat vires, teneras mora percoqoit uvas. 
4r27. cod. copia popnli. 438. Ampon Dares nominat Am- 
phionem. 440. Margo : Iste Corebns dnctnras erat Cassan- 
dram filiam regis Priami et ob hanc versus in bellmn. — 
Corebus et Dimas Yirgilii sont II, 340. 



54 Lib. n. V. 442—466. 

EDOomus et Phorcys et Epistrophus et Polynestis 

Tphicus et Pelias, cumque Thoante Dimas, 
Ripheus Achipaais et Alastrenus Ausius, audax 

Aschrander, Cormus, Memnon et Arcbiiochus. 445 
Deberem procerum si nomina cuncla referre 

Hora foret spatium non habitura breve. 
Isti diversa se de regione levantes 

Intrant ad Priamum bella juvare Phrygum. 
Trojani sunt ex istis plerique Quirites 450 

Cedere treuga leves dedere treuga graves. 

PALAMEDES ADEST CUMNAVIBUS. 

Consilium tractat adhuc Agamemnon et inter 

Regni magnates beilica facta librat. 
Interea veniens Palamedes Nauplica proles 

Ter denis ratibus arma cibosque vehit 455 

Non valui venisse prius, conabar Athenas 

Tendere, non poteram, febre vetabar, ait. 
Nunc quamvis lentus, laetus tamen advehor, omnem 

Quam mihi dixeritis, exhibiturus opem. 
Hinc' grates, Agamemnon ait,^ nostroque sub infra 460 

Sis de consilio: paruit ille viro. 

PALAMEDES DISSUADET ADITUM TROLAE NOCTE. 

Nox erat et toto fulgebant sidera coelo 

Sibilat optatus puppis in arce sonus. 
Consilii coepere libra trutinare, velintne 

Nocte soium Trojae tangere, sive die. 465 

Diversis diversa placent, sed opinor honestas 



442. Enoomas et Phorcys e Darete pro Ephomus et 
Phorcjs. Nomina proceram mire matilata sant, nonnollay 
qaae neqae apad Daretem neqae apad Dictyn sab hac forma 
inyeniantar, Pindari Thebani sant, sicat Asias, qaem noster 
Aasias appellat. (Epit. 777—781). 461. Cod. gnayes. 

456. Cod. nam. Athenis. 462. Epitom. Iliad. Hom., v. 110. 
466. Maximian. eleg. I, 103. 

Diyersos diversa javant: non omnibas annis 
Omnia conyeniant: res prias apta, nocet. 



Lib. II. V. 467—494. 55 

Consilii causas a Palamede datas. 
Bic latronis, ait. mos et soliertia furum, 

Nocte Jatrociniis, nocte vacare dolis. 
Ut jugulent homines, surgunt de nocte latrones 470 

Turpibus atra lues creditur esse dies. 
Publica non audent inter monumenta venire 

Clara non fuerint quae celebrata die. 
Facta decent manifesta viros aperire profecto, 

Hi debent operas non operire suas. 475 

Noctem peccatis et fraudibus obice nubem, 

Dicunt patrantes clam sine teste nefas. 
Mos claram Trojam ciaro sub sole petamus» 

Noctis militibus nolumus esse pares. 
Utile consllium Palamedis cum sit honestum, 480 

Incunctanter habet concio tota ratum. 

GRAECI VENIUNT AD LITTUS TROIANORUM. 

Proclamant proceres Agamemnona denuo regem, 

Yivat rex, vivat: curia tota sonat. 
Imperat accitis praeconibus, ut simui omnes 

Incipiant signo vela ievare dato. 485 

Imperio laeti parent, ac jussa facessunt 

Quaeque levanda levant, quaeque paranda parant. 
In belium latura cibos Teiephia regna 

Intrat honesta viris rege volente ratis. 
Annus abit placitaque movent spiraiia ventum 490 

Ad mare maturat Graeca juventa gradum, 
Et signo facto redit ancora, carbasa surgunt, 

Antemnas adhibent, vela repanda patent. 
Jam mare velivolis late contexitur alis 



468. Gnalter. Alexandr. lY, 353 

Hic latronis ait mos, haec solertia faram. 

469. latrociniis e margine pro latrociis. Qualt. Alex. IV, 355. 

Summa nocere dolis et fallere fraade latenti. 

470. Horatii est Epistol. I, 2, 32. 472. Ovidii est E. Pont. 
I, 1, 5. 476. Horatii est Epist. I, 16, 62. 484. praeco- 
nibns pro „poc6ribus". 486. Virgilii est Aen. IV, 295. 



56 Lib. II. V. 495-521. 

Infestat liquidas libera dasais aquas. 495 

Spumeus et feryeiis et ab obice saevior ibat 

Objectis proris impetus Uie maris. 
Accipiunt Teotos a tergo milie carinae 

Jam poterant puppes paene videre Phryges. 
Et Danai Trojam» quam Tama locabat in astris, 600 

Jamjam prospiciunt, prospiciendo canunt. 
Nauticus exoritur vario discrimine clamor, 

Ridet, quem fata iam lacrimosa manent. 
Providus aeria cernens speculator ab arce 

Nuntiat, Argolicas appropriare rates. 505 

Adversus Trojam diversa classe potenter 

Littus ad liiacum nauta gub^rnat iter. 
Nec mora; Dardaniaro tacturi iam prope terram, 

Ciamores geminant, bellica signa levant. 
Ancora de prora jacitur» stat iittore puppis 610 

Vertit arenosum lamina panda lutum. 



TROIANI DEFENDUNT LITTUS ET PROTESttAUS 
CADIT. 

Vix bene desierat speculator, buccina ciangit» 

In cumulum popuius omnis in urbe ruit, 
Evolat e portis bipatentibus ipsa juventus 

Argolicos stadii pellere fine sui. 515 

Jam rector datur Hector eis, ad littora currunt, 

Ripam defendunt, undique tela ruunt. 
Ejicit in littus se Protesilaus et ipsis 

Inmergit Phrygibus, nec vacat atra manus. 
Non hic uxoris servavit verba monentis; 520 

Bella gerant alii, Protesilaus amet. 



496. Ovid. Amor. II, 11, 18: 
Qaas Scylla infestet, quasqne Charjbdis aqnaa. 
496. Ovidii est Metam. III, 571. 501. ranunt. canunt ex 
margine. 502. Virgilii est Aen. III, 128. 504. Gnalteri 
est Alezandr. II, 995. 510. littore ez marg. pro littora. 
Virgilii est Aeu. III, 277. 521. Ovid. Her. XIU, 84. 



Lib. U. V. 622—648. 57 

Hectora, qutsquis hic est, si suiii tibi cara caveto. 

Signatum memori pectore nomen habe. 
Inter mille rates tua sit miiiesima puppis, 

Dii faciant, ne tu strenuus esse velis. 626 

Cum tamen ex foribus hic iret in arma paternis 

Pes suus offenso limine signa dedit. 
Yidit et ingemuit uxor tremebundaque dixit: 

Signa reversuri sint, precor, ista virl. 
Optio nil valuit» proprio vir strenuus idem 680 

Oppositam prirous sanguine pinxit humum. 
Haxima fit strages ab utraque coborte, coborteni 

Hectoris affirmant praevaluisse tamen. 
Hector pervalidum prosternit Protesilaum» 

Vicimus» exclamant agmina tota Pbrygum; 586 

Graecis infausto turbatis omine gaudent 

Trojani, Graecum prima ruisse yirum. 
Vertitur buc Hector, buc vero revertitur, Argos 

Hic fugat, bic caedit, vulnera multa facit. 
Hector ubi pugnat, illic victoria regnat» 640 

Jam Grajas acies succubuisse putes. 
Protinus exiliens ad fulminis instar Achilles 

Dat rigido miseras bostibus ense neces. 
Fugit et expavit exercltus omnis Achillem 

Ad Troiam vertunt acceierando pedem. 646 

Nox pugnam dirimit, consurgunt astra petuntque 

Hi fugiendo lares, hi redeundo rates. 

GRAECI PROSILIUNT IN LITTUS TROLANUM. 

Vix bene purgato noctis caligine coelo 
Insiliunt volucri littora Teucra pede. 



622. 28. ibid. ZIII. 66. 66. 624. ibid. XIII, 97. 
626. ibid. XIII, 96. 626. 27. Ovid. Her. XHI, 87. 88 
Cum foriboB velles ad Trojam exire paternis 
Pes tauB off. lim. sign, dedit. 
629. Ot. Her. XIII, 90. 631. Ov. Her. XIH, 94. 
Qoi primns Dana^m Troada tangat hnmnm. 
632. Marginia scbolion: pn^a prima. Protesilaus oociditar ab 
Hectore. 641. Cod. Gragias. 648. Gualteri Alexandr. TI, 162. 



58 Lib. II. V. 660—575. 

Absque mora tendunt tentoria, castra figontur 550 

Et facta cingunt obsidione Phryges. 
Hector et illustres Trojani prosilientes 

Graecos invadunt, fit fragor, arma sonant 
Jam clypeo clypeus, umbone retunditur umbo, 

Arcus telorum contegit imbre polum. 555 

Se mordent enses, percellit lancea dentes» 

Contudit obtectum clava trinoda caput 
Mucra per ventrem, per colla, per ilia currit» 

Amplis vulneribus sanguine manat humus. 
Allera pars furit iu aliam feriendo, nec atrox 560 

Pugna suum finem, quum jacet hostis, habet. 
Perfoditur donec animam cum sanguine fundat 

Tempore, qui moreris, quo moriare, cares. 
Et modo Trojanis, virtus modo crescit Achivis; 

Qui modo sperabant spe fugiente timent. 565 

Hic volat, hic revolat geminans vicloria vires, 

Nunc veniendo fugit,'nunc fugiendo venit. 
Deiphobus necat Ascalaphum, tamen Idomenei 

Trojikm non minimus Ausius ense cadit. 
Coricurrit Trojana manus, fit maxima caedes, 570 

Terra cadaveribus, arva cruore manant. 
Advolat interea Danaiim timor unicus Hector, 

Cuius in Argolicos praevaiet ampla manus. 
Sternuntur Danai, currunt ad littora Teucri, 

In pelago stantes igne cremare rates. 575 



550. Scholion marginis: Pngna secnnda. Ascalaphus 
occiditnr a Deiphobo. 554. Similis Gnalter. Alez. I, 141 

Hic cljpeo cljpens, hic obrnta casside cassis 
et Statins Theb. YIII, 398. 99 

Jam cljpens clypeis, nmbone repellitnr nmbo 

Ense minax ensis, pede pes et cuspide cuspis. 
557. Cod. contnrit. 564. Cod. cressit. 565. Epitom. 810. 11. 

Qni modo turbabant Danaos animoqne fremebant 

Nnnc trepidi fnginnt. 
668. Cod. vocat. 573. Scholion marginis: propter victo- 

riae latitudinem. 



Lib. II. V. 676-602. 59 

Obsistit Telamone salUs raplimque rotatam 

A prima puppi suslinet ipse pyram. 
Sustinet et solus defendit mille carinas, 

Dejectis pridem cor revocatur item. 
Rejiciunt ignem Danai, bachantur in hostem, 580 

Sudoris rivos dat nova pugna novos. 
Immo novus per membra cruor fluxisset utrimque» 

Nox nisi terribilem pelleret atra diem. 

PATROCLUS AB HECTORE OCCIDITUR. 

Lut exorta viros in pristina beiia remittit, 

Flant lituis» validus perculit astra sonus. 585 

Dardanai Danaique duces jamjamque propinquant, 

A prima fronte tela nidere vide. 
Concurrunt cunei, ceielirant convivia mortis, 

Pocula Piutoni sanguinolenta litant, 
En! iterum ferus Hector adest, per devia campi 590 

Exagitat Danaos ense secando cutes. V 
Caede Menotiades nimia succumbere Graxps 

Intuitus medios fertur in bostis agros. 
Caedit, nec cedit, caedendo cadavera dedit, 

Cervices jugulat ossaque fracta creat. 595 

£t quia vir fortis armis est usus Achiiiis, 

Una superficies corpora multa fugat. 
Creditur a cunctis, nec mirum, quod sit Achiiles, 

Quis non crediderit» hic vir ut arma tulit. 
Hector, in induviis dependit ut hic alienis, 600 

Subsannativo clamitat ista modo: 
Nemo suas vices debet transcendere, nemo 



576—78. Epitomator. v. 802—4 

Huic yalidis obsistit viribus Ajax 

Stans prima in puppi, clypeoqne incendia saeva 

Sustinet, et solus defendit mille carinas. 
584. Epitomator Iliad. v. 744. 585. in mar^ine : pu^a ter- 
tia, in qua Patroclus ab Hectore occiditur. 587. pro: videre. 
692. Scholion: Patroclus. 596. Cod. Achilles. 601. ex 
margine pro: subsannato. 



60 Lib. II. V. 603—626. 

Laudes alterius appropriare sibi. 
Quod non es, non esse velis, quod es, esse fatere; 

Dispiicet inoprudens unde placere putat. 605 

Cum sis Patroclus, cur te mentiris Achiliem? 

Scis, quod fert longam fictto nulia moram. 
Scire, quid in beiiis vaieat fortissimus Hector, 

Te Tolo mox; properat^ hunc necat ista manns. 
Hectoreas cognosce manus; nec piura locutus 610 

Desqpndit juvenem despoiiare ratus. 
Merion ex acie corpus Irahit, Hector eundem 

Ad terram soiitis yiribus usus agit. 
Hunc etiam spoiiare parat; sed Mnesteus iiii 

Obvius Hectoreum sauciat ense femur. 615 

Miiia muictarum prosternit saucius et iam 

Grajos in turpem verterat ipse fugam. 
Non erat haec pugna pavidorum, nam simul acres 

Fortes, audaces hic periisse vides. 

r^IiLUM HECTORIS ET AIACIS. 

Adveniens Tehmone satus, saevissimus Ajax 620 

Ocius objectas ampiiat ense vias, 
Insignem giadio petit Hectora, quaque patebat 

Nuda viri cervix, dirigit iiie raanum. 
Ictum Priamides umbone repeiiere nitens 

Tergum submittit, casside colia tegit. 625 

Sed penitus non evadit, quia mucro parumper. 



603. alludit Aviani fab. V. 1. 2. 

Metiri se qaemque decet propriisque juvari 
Laudibus, alterius nec bona ferre sibi. 
604. Anon. Nevelet. p. 617. lin. 16. 606. Anon. Nevel. 

p. 499. lin. 6 608. Epitomator 823 : 

£t quantum bello valeat fortissimus Hector. 
622. 23. epitomator 606. 6. 

Insignem bello petit Hectora, quaque patebat 
Nuda viri cerviz, fnlgentem dirigit ensem. 
624—633. Imitatio Epitomatoris verss. 607—617: 
Ille ictum celeri praevidit callidus astu 
Tergaque submisit, ferrumque umbone recepit; 
Sed levis eztremas cljpei perlabitur oras 



Lib. n. V. 627—647. 61 

De clypeo labens in cute vuinus agit. 
Hector in Ajacem coUecto robore grandem 

Transmiltit lapidem sternere mole ducem. 
At ferus excipiens clypeo septemplice saxum 680 

Hectoris in corpus grande remittit onus. 
Accurrunt iterum; i^ideas insigne duellum; 

Densant alterutras percutiendo vices. 
Coeperat igniferum Titan immergere cursum 

Fluctibus aequoreis, noxque subire polum; 635 

Qui dirimant a caede viros mittuntur utrinque, 

Non tamen hi gladios segnius ire sinunt. 
Dic tu quae patria, vir strenue, quique parentes 

Quae tua nobilitas, quae domus? Hector ait. 
Est praeclara domus, inquit Telamonius heros, 640 

Inclita nobilitas, stirps generosa mihi. 
Filius Hesyonae sum, quae de germine venit 

Laomedonteo, fiiia cuius erat. 
Absbtamus, ait, sanguis communis utrique, 

Mox consanguineo parcit uterque suo; 645 

Muneribusque datis nodo nectuntur amoris 

Et vetat urendas Hector ab igne rates. 



Ensis, et exigno cervicem volnere libat. 
Acriits adversmn rursns jsonsnrgit in hostem 
Priamides, nec jam ferro Telamore creatum 
Sed magno sazi jactu petit; at fems Ajax 
Ingentem cljpeo septemplice depulit ictnm, 
Et jnvenem saxo percussum stemit eodem. 
Quem levat exceptum Grajis inimicus Apollo 
Integratque animnm, jam rnrsus ad arma coibant, 
Stringebantqne iternm gladios, etc. 

634—36. Toto loco imitatns est Albertus Epitomen sed hos 

▼ersns paene verbotenns desumsit: 

Coeperat igniferos Titan immergere cnrras, 
Nozqne snbire polnm: juzta mittnntur, utrosqne 
Qni dirimant a caede viros, neo segnius illi 
Deponnnt animos etc. Sunt ibi 618. 19. 20. 21. 

641. Cod. strips. 643. Cod. Lamedonteo. 644. deprom- 

tus ez epitom. 629. 



62 J^ib. II. V. 648-676. 

PAX DUORUM ANNORUM. 

Postera lux aderat; Graecis suspendere bellum 

Et sepelire suos meiis erat, idque rogant, 
Adjiciuntque, duos ut sit pax flnna per annos. 650 

Pax datur, intrahitur mucro cruore satur. 
Plangens subterrat Patroclum moestus AcbiUes» 

Planctum subsequitur exequialis bonor. 
Magnifice sepelit Agamemnon Protesilaum 

Sanguine primo Pbrygum qui rubefecit bumum ; 655 
Caetera, quae cecidit, sub cespite turba locatur. 

Altera pars liquidis vulnera siccat aquis. 
Corpora vix quaedam ferro sananlur acuto, 

Auxilium muitis succus et berba fuit. 
Vuliiera saeva nimis subsanant saepe magistrum 660 

Interdum docta plus valet arte malum. 
Una salus aliis nullam sperare salutem» 

Nil praeter mortis operiendo pedem. 
Pars magnas fecere pyras, et in aere nudo, 

Tot» siquidem fuerant l)usta perusta, lotant. 665 

HELENAM TROIANl GRAECIS EXHIBENT. 

Hector stultitiam reputans tot milia morti, 

Tot proceres una pro muliere dari, 
In coetum vocat ille Phryges. Venere vocati. 

Computat besternae funera caedis ibi. 
Nos Helenam reddamus, ait, cur sponte perimus, 670 

Maximus in pace vivere nolle furor. 
Omnibus haec placuit sententia, mittitur ergo 

Idaeus Graecis exbibitnrus eam. 
Non placet edictum MenelaO; cogitat autem 

In jugulum Paridis ille movere manus. 675 



648. Margo praebet: pax prima duornm annoraxn. 
665. Cod. rubebecit. 661. Ovid. ex Pont. I, 3, 18. 662. Virg-. 
Aen. II, 354: una salus victis nullam sperare salutem. 669. 
Epitom. 639: memorans hesternae funera caedis. 673. missio 
Idaei non Alberti sed Epitomatoris v. 638 sqq. est. 



Lib. II. V. 676—711. 63 

VERBA PALAMEDIS AMBITIOSI. 

Coeptus ab agricolis superos deyenit ad omnes 

Ambitiosus bonor, corda superba movens. 
Hoverat ambitio Palamedem, nempe tenendi 

Imperii sceptrum causa momordit eum. 
Verbis et dictis omnes audire volentes 680 

Sic ad propositum provocat ipse suum. 
Non bene res agitur, inquit, sunf omnia digno 

Tot propler proceres jure regenda slatu. 
Reges, quive soient regalia sceptra tenere, 

Dignis ornatos moribus esse decet 685 

Non sunt laudandi nisi strenuitate, valore, 

Robore, consilio, dapsilitate, duees. 
Sit rex flexibilis, pius, exorabilis isque 

Subjectis agnus, hostibus ursus erit. 
Nunquam conspicitur meliore potehtia causa, 690 

Quam quoties vanas non sinit esse preces. 
Sit circumspectus rex, circumspectio regis; 

Famam laude replet, res in honore tenet. 
Num quid ego nostro loquor hic pro principe verbum ? 

Non dat ad offlcia singula posse suum. 700 

Sed minus est docto quid prodest, quod gerit extra 

Grande supercilium, qui nihii intus habet. 
Regnum dilapidat, qui regnum rudibili dat, 

£st vestire sudem sceptra tenere rudem. 
Adde.quod ex multis proceres regionibus adsunt, 705 

Cumque suo venit patria quaeque duce. 
Ingenium, cor, consilium, virtutis acumen 

Quaelibet a proprio natio quaerit hero. 
Consentire magis hi delectantur in unum 

A cunctis dandum, quam reperlre datum. 7io 

His verbis aliexit eos, studuitque frequenter 



676. Marginis schol. Iste Palamedes filins erat Nauplii 
filii Neptnni. 684 sn. conferatur Gualteri Alexandr., nbi 
libro primo Aristoteles officia regis Alexandro exponit. 
686. laadanti. 690. e margine pro potentiae. 690. 91. 
Ovid. e Pont. ir, 9, 15. 16. 708. e marg. pro cod. homo. 



64 Lib. II. V. 712—743. 

Plurima de belli proprietate loqui. 
In castris est grandis ei munitio curae, 

Torpentes yigiles circueundo monet. 
Huic erat in signo mens sollertissima dando, 715 

Instaurans acies bella moyere docet. 
Pondera cuncta velut obsenrantissimus aequi 

Taxat, et, ut cedat, falsa moneta rogat; 
Et breviter cuncta voluit neglecta putari, 

Si non soilicitas adderet ipse vices. 720 

Saepe repraesentat validum se robore, sicut 

Se plerumque solet effigiare pugil. 
Ingenium mala saepe monet, mulcedlne tali 

Argolicos movit ingeniosus homo. 

HECTOR TRES OCCIDIT DUCES. 

Jam duo transierant elapsa pace decembres 725 

Acriter in Martem congrediuntur item. 
In Martem dixi, tum possem dicere mortem, 

Dtim Martem repetunt, funera mortis agunt. 
Aeacides acies, Diomedes, major Atrides 

Et minor educunt, hostica signa levant. 730 

Occurrunt Graecis, Graecorum malleus Hector, 

Aeneas, Troilus; hic iit et inde sonus. 
Concurrunt cunei, rubefiunt sanguine campi, 

Hic pes, hic humerus hic jacuere manus. 
Hic latus, hic oculos, bic coxas, ille lacerto^ 735 

Hic crus, hic clunes perdidit, ille pedes. 
Illius, islius caput a cenrice revulsum 

Currere mole pilae rubra per arva vide; 
Sanguineum rivum moribunda per ora fluentem 

Hic bibit et semen sanguinis ille vomit. 740 

Vix recipit largus prostrata cadavera campus, 

Vivis praecludunl mortua membra locum. 
Languescunt arma, non armi, sola voluntas 



738. Margo: pugna qaarta in qna Hector tres dnees 
Graecorum occidit Protiienorem, Autilochum et Boetevi. 
735. e margine pro: ocalas. 739. e margine pro: pro ore. 



Lib. n. V. 744—774. 65 

Bracbla mucrone deficiente movet. 
LeotescuDt arcus, lenduntur fortiter artus, 745 

Et quamvis jaciant jacula corda volant. 
Hic fortes quasi grando ruunt, furor arma ministrat; 

Mors fluit in plebe more fluentis aquae. 
impiger Antilocbus, Protbenor itemque Boetes 

Tres a solius Hectoris ense cadunt. 750 

€erte pro timidis intercessere tenebrae. 

Rex jubet in proprium quemque redire locum. 

OONIURANT GRAECI OMNES IN HECTORIS MORTEM. 

Nocte vocat proceres Agamemnon et inter eosdem 

Coepit de belli volvere verba statu. 
Ecce videtis, ait, quod nostrae gloria gentis 755 

Jam cadit ob validos, qui cecidere, duces. 
Quotidie ruimus: ruit iliico Protbesilaus. 

Est ubi Patroclus? mortuus Antilocbus. 
£t quid de valido Prpthenore, cuius in armis 

Mens animosa fuit, quidve fioete loquor? 760 

Non mihi» si iinguae centum sint, oraque centum, 

Amissos proceres enumerare queam. 
Et quod de plebe perierunt milia plura, 

De nuroero vulgi mcfntio nulla mihi. 
Venimus ad Phrygios ulcisci probra colonos, 765 

Tractamus per aquas proficiendo nihil 
Dum ioquor; ecce trahunt rigidas suspiria fibras 

Et bibit interior omnia verba dolor. 
A solo patimur hoc dedecus Hectore, Graecas 

Solus, proh facinus! vir secat iste genas. > 770 

Consilium praebete, duces, audite, quid isto 

Jam super articulo sim meditatus ego. 
Hectoris in jugulum ferventis tota juventus 

Dorica conspiret. Dixerat, idque placet. 



748. more flaent. aq. Ov. Ars III, 62. 752. e margine 
loc. pro: Buum. 

TroUas. 5 



66 Lib. n. V. 776—802. 

HECTOR ARGUIT PARIDEM. 

Titoni croceum linquens Aurora cubile 775 

Luce suiaragdinea laetificavlt humum. 
Hector et Aeneas procedunt, ala Quiritum 

Subsequitur, sequitur tota juventa Phrygum. 
Pulcher Alexander etiam capitaneus astat 

Hujus imago mali certa ruina boni; 780 

Cujus tot procerum transOxit colla libido. 

Tot mala» tot mortes fecit iniquus amor. 
0! utinam, tunc cum Lacedaemona classe petebat, 

Obrutus insanis ille fuisset aquis. 
Esset adulterio praeclara nociva libido 785 

Mansissetque viro foemina fida suo, 
Nec successissent homicidia tanta, nec orbis 

His foret affiictus Hartis amore mali; 
Sed nec in historia Trojana tot vitiasset 

Nuilo subjecto fabula fulta libros. 790 

Urbs populosa tamen hodie fortasse maneret, 

Praecepto» Priame! si foret usa tuo. 
Occurrunt Danai, Menelaus in agmine primus 

lustaurans acies bella movenda monet. 
Forlis et acer erat, variare labantia corda 795 

Noverat, haud fugiens hostica terga fugat. 
Htvalem patienter habet, prope denique stabat; 

Non livet, mordet, lumina torva tenet. 
Ad socios vibrando' caput se vertit acerbe, 

Tamquam de rapta conjuge verba daret 800 

Conscius ipse sibi de se putat omnia dici 

Et pede retrogrado fingit abire quasi. 



775. est Virg. Aen. IV, 585. IX, 460. Georg. 1. 447. 
776. Margo: Pngna qointa. In qna Menelaus et Alexander, 
qoi dictns est Paris, congrediuntor et Menelaus ▼ulnera.tor. 
783. 84. Ovidii Heroid. I, 5, 6. ubi tamen: esset adulter 
aquis. 786. viro. viro., nos viro suo. 788. amare. 

792. Margo: Praeceptum Priami fuit ut traditores urbis oc- 
ciderentur. 794. cod. monenda. 801. Caton. Distich. 1, 17. 



Lib. II. V. 803—820. 67 

Confusum videt Hector eum; proh dedecus, inquit 

Aeternum patriae! cur ita terga refers? 
Magnae \irtutis victoria quae mulierem 805 

Ad nos imbellem multa per arma tulit! 
Tu jaceas in amore tuo, nos beila sequamur, 

Sintque tibi vigiles artus, et arma tibi. 
Tu ne puellarum sectaberis oscula, sicut 

Fortis equus validae semper adhinnit equae. 810 
In bellis imbellis eris? nos fortibus armis, 

Fornicis, ut pauses, stabimus ante fores. 
Hic animos ostende tuos, Mars non speciosis 

Immo robustis dat sua signa viris. 
Aequius in gladio tecum turnabit Atrldes, 816 

Cujus ad officium praeparat ille suum: 
Quid nimis indignis, ait hic, me vocibus urges, 

frater» patriae gloria sola tuae? 
Non vires temptare viri non arma recuso, 

Dum modo qui vincat, praemia pacta levet 820 



803. Epimator 256 sqq. 

Confusam terrore videt, Proh! dedecus, inquit 
Aeternnm patriae, generisqne infamia noBtri 
Terga refers? 
807. jacias. Epitomator 264 

Dam jaceas in amore tuo, nos bella geremns 
810. Oy. Remed. 634. 

Fortis eqnus visae semper adhinnit eqnae. 

812. Margo: fomlx, domns prostibnlnm inde fornicor. aris. 

813. 14. Epitomator. 262. 63. 

Hic animos ostende tuos, nil adjnvat arma 
Nobilitas formae, duro Mars milite gandet 

815. Epitom. 266. 

Aeqnins adversis tecum conourrat in armis 
Impiger Atrides. 

816. illa. 817. 18. margo. respondet Paris Hectori fratri 
sno. J^itomat. 272. 73. 

Qnid nimis indignis, inquit, me vocibus nrges 
O patriae, germane, decus? 
819. 20. Epitomator 275. 76. 

Nec vires dextramque viri tentare recuso 
Dummodo victorem conjux cum pace sequatur. 

5* 



68 Lib. U. ▼. 821—850. 

HIC») PARIS TEAHITUR PER CRINES CIRCA 
CAMPUM. 

Strages interea flt maxima, nolla profecto * 

Otia dat bello, saevit ubique mucro. 
Alter Homerus ero Tel eodem roajor Homero 

Si tibi subnumero corpora strata ferro. 
Advolat in Paridem Menelaus, at ille resumptis 825 

Viribus obsistit, acer uterque fuit. 
Concurrunt, stridetque mucro mucrone corusco 

Virque viri vires inferiendo probat. 
Cumque Paris totum se colligit in Menelaum 

Per femur eflecto vulnere figit eum. 830 

Acrius instabat memor impietatis Atrides 

Et stricto gravius inpetit ense virum. 
Ictibus innumeris tandem compulsus adulter 

Inchoat incestum retro referre pedem; 
Quem sequitur rigido Menelaus in agmine ferro, 835 

Illius enisus ense secare caput. 
At sua non semper sequitur primordia finis; 

Orba fit ense manus caedis avara nimis. 
Non ideo juvenem, quamvis mucro lapsus abisset, 

Desinit, arreptum crine per arva trahit. 840 

Huic erat adjutrix Ajacis dextera Locri, 

Aurea caesaries pulverulenta jacet. 
Clausisset Paridis oculos lux ultima, si non 

Hector ei celerem continuasset opem. 
Aeneas clypeo tegit illom, deinde levatum 845 

Ilion ittducit» hoc duce tutus abit« 
Cernentes reliqui, quod sol traheretur ad undas, 

Acrius arma movent, ne pigritando vacent. 
Nox nigra caecat humum, opescens funere belium 

Non repetunt soUtos corpora strata focos. 850 



*) Proelium hoc nostri simillimum Epitomatoris est. 
280 sqq. 823. Exid. Trojan. 235. 

827. ex margine pro: stndet. Epitomat. 296 
Conjungit^ stridet mucro nnicrone corasco. 
837. Similis Ovid. locns Met. VII. 518. 

Fiebile principiom melior fortnna eecuta eet. 



Lib. in. V. 1—13. 69 

LIBER TERTIUS. 

INCIPIUNT CAPITULA TERTIl LIBEI. 

Tertius, a specula speculatur sextaque pugna 
Surgit eamque sequens decies manet octo diebus. 
Pax tribus est annis. Pugnant. Pax mense secuta est. 
Nona dies pugna iteralur per duodenos. 
Pax pw tredenos. Hic somnia strenuus Hector 5 

Despicit uxoris, quem saucius occidit Achilles. 
Pugna. Duos menses est pax. Fit rex Palamedes. 
Triptolemum sternit Sarpedon. Pax datur anno. 
Aufert Pelidae pugnare Polixena. Pugnant. 
Deiphobum perimit Palamedes et Paris ipsum. 10 

EXPLICIUNT CAPITULA. 
INCIPIT LIBEE TEETIUS. 

HELENA E MUEO SPECULATUE. 

Quam timor obnubit, non est sincera voiuptas; 

Res est solliciti plena timoris amor. 
A specula specuium speculans inamabiie beili 

Turba puellaris stat geinebunda satis. 
Operiebantur eventum Martis et ad quem 5 

Bellonae victrix ala volare velit. 
Hic pro dilecto gemit anxia qiiaeque marito, 

Corpore vir pugnam, corde puella parat. 
Stabat et hic Helena speculando duosque maritos 

Ictus horrisonos alterutrare videt. lO 

Plus in adulterio tanquam lasciva fayorem 

Quam sibi concesso ferverat illa thoro. 
Nitimur in vetitum semper cupimusque negata. 



6. superscriptum verbo: occat. 7. Pugna. Super- 
•criptum „fit**. 

1. Anonym. Nevellet. p. 495. lin. 9. 10: 
Qnam timor obnubit non est sincera voluptaa 
Non est sollicito dulcis in ore cibus. 
2. margo: ideo hoc dico quod res. Ovidii est. Heroid. I, 12«. 
12. firmat. 13. Ov. Amor. III, 4, 17. 



70 Lib. III. ▼. 14—36. 

Foemina praecipue, quae prohibentur, aveL 
Non es Alexander, Priami pulcherrima proles, 15 

Territus hi8 una pro muliere malis; 
Una nec unius est, cui non sufficit unus, 

Pluribus in vlta non caret una nota. 
Aror amore tui, sic et Menelaon amavi, 

Theseus huic pater oscula quarta dedit. 20 

Sic facie quamvis insignis, adultera certe est, 

Laesa pudicitia, deperit illa semel. 
Insanit totus propter te, lubrice, mundus; 

Causa pudenda tua est, justa vir arma movet. 
Sis voti compos, per te moriatur Atrtdes, 25 

Graecia vel redeat, vel superata cadat; 
Sub domina meretrice sedes vesanus et excors 

Foedi tabe canis vel mage sorde suis. 
Foemina, quae fallit, exemplo discat in isto, 

Foemineae fidei nou adhibere fidem. 30 

HELENA PARIDEWLALLOQUITUR. 

Pro reditu laetatur adulter, adultera vero 

Est pro suscepto sospite laeta viro. 
Hoc modo: o juvenis! o delectissime miles! 

Quomodo tam poteras immemor esse mei? 
Vidi, pertimui quod erat tam tempore longo 35 

Conjugis antiqui dextra magistra tui. 



14. marginis scholion. av. cupit. 18. e marg^ine pro: 
in nita non caret ima. 19. amavi pro amavit. Yersas Ov. 
Her. y. 105. Ardet amore tai, sic et Menelaon amavit. 
21. Ovid. Her. V. 126. 22. Ex Ovid. Her. V. 104: laesa 
pudicitia est, d. i. semel posuimus pro nostri semet. 24. Ov. 
Her. V, 98. 30. alluditur Aviani I, 16: 

Foemineam quisquis credidit esse fidem. 
Alanus parabol. 16. „non est in muliero fides" et apudPetron: 

Namque est foeminea tutior nnda fide. 
31. conferendus Epitomator v. 320 sqq. qui iisdem fere voca- 
bulis usas est. 34. Ov. Her. XV, 106 nt nolles immemor 
•sse mei« 36. conjn^is antiqai Virg. Aen. lY, 458. Epitom. 
321. 



Lib. III. V. 37—56. 71 

Per femur illius vidi transire sagiUani, 

Debueras ejus tunc terebrasse gulani. 
Cumque tuos vidi foedatos pulvere crines^ 

Fugit corde calor» fugit ab ore coior. 40 

Ne tua fata suae credas de cetero dextrae, 

Sin potes extremos anticipare dies. 
An nondum vaga fama tuas pervenit ad aures 

De virtute viri, quam leve robur ejus? 
Apta magis Veneri sunt, quam.tua, brachia, Marti. 45 

fiella gerant alii, tu sociare mihi. 
Non sum victus, ait; buc me victoria duxit; 

Saucius ille redit, nuUa trophaea gerit. 
Dixerat; et nitidis circumdat colla lacertis 

Oscula dant cupidi. Cetera nolo loqui. 50 

HIC ORITUR SEXTA PUGNA INTER GRAECOS ET 
TROIANOS. 

Mane rubescebat stellis Aurora fugatis, 

Vanescit rubeo Marte fugata quies; 
Aiacides Danai!im vexillifer et Diomedes 

lUius est acles sollicitare comes. 
Inperterritus his et inexpugnabilis Hector 55 

Obviat, Hectorea brachia voce parat. 



39. Epit. 323: Iliacoque tuos foedaret palvere crines. 

40. Ov. Her. XI, 27. fugerat ore color. Epitomat. 326 

Fugerat ore color, sanguisque reliquerat artus. 

41. Epitom. 329. 30. ne rursus iniquae 

Illius tua fata velis committere dextrae 
434. Epitomatoris v. 328. 29. est. 45. 46. Ovid. Her. XVII, 
253. 254. B. g. fortes: tu Pari semper aroa. et Ovid. Her. 
XIII, 84. Bella gerant alii, Protesilaus amet. 
49. 50. extensius epitomator 336 sqq. 

Postbaec amplexu per mutua corpora iuncto 
Incabuit membris Ojg^eidos; illa soluto 
Accepit flammas gremio Trojaeque snasque. 
51. Virg. Aen. III, 521. — Margo: Pugpia VII. in qua Hector 
VII duces Oraecomm occidit, et Acbilles quattuor Trojano- 
rum et Aeneas Mernm*) et Ampbimacbum et Dlomedes Xan* 
tippum. 

*) Dares nominat Nireum. 






72 Lib. ni. ▼. 57—85. 

Aeneus Aeneas, cujus caput aenea cassis 

Protegit» in Pbrygibus flmia coiumua Tuit. 
Hi duo Trojanos educunt, illico portis 

Erumpunt» Graecis obvia signa gerunt. 60 

Concurrunt pariter, sonat ictibus arduus aetiier, 

Umbrificant nitidum spicula missa polum. 
Mille modis mortis roiseros mors una trucidat, 

Una morte mori sit quasi turpe sibi. 
Per gladios, per balistas, per tela, per enses 65 

Inyitant mortem, dat quoque clava necem. 
Casside tecta licet, secat ora, iacitque polenter 

Per medium ventris ferrea cuspis iter. 
Hic jugulant, hic exoculant, hic dorsa cruentant, 

Hic facies lacerant, unguibus ora rigant. 70 

Maxima fit caedes hominum; nec dicere possum, 

Perfundat nimium quomodo sanguis bumum. 
Fulminat ense suo vel in armis ulilis Hector 

Ense secat Danaos, ense rubricat agros. 
Dum sic insanit, insani viribus obstant 75 

Elpenor, Palamon, Schedius et Dorius. 
Auxiliantur Epistrophus atque Polyxenus illis. 

Sexque fuere duces, septimus Orcoraenus. 
Hectoris hi vires attemptavere^ sed Hector 

Fata suprema suos his dedit ante pedes. 80 

Euphemus et Pyleus bona confidentia Troium 

Hippicus, Astoreus, his quasi murus erant, 
Sternebant Danaos. At fulgur Martis Achilles 

Ignea Plutonis ad vada mittit eos. 
Aeneae ferro confessus, arundine Merus 85 



57. Aeneas Aen. pro codicis Aeneas Aeneas. 76. No- 
mina dacum nominat Dares: Orcomenum, Jalmenum, Epi- 
itrophum, Schedium, Elephenorem, Diorem, Polyxenum. 81. 
Hos nominat Dares: Enphemuro, Hippothonm, Pjlaeuniy 
Asteropaeum. Noster Euphenus et Phileus. 84. ^ada pro 
cod. nata. 85. ferro e margine pro pem in qno „vera'^ 
videtur latere sed prima huius verbi syllaba brevis est at 
Virg. Aen. Yly 665 £t tereti pugnans mucrone veraqne Sabello 
docet, quapropter „ferro'' e mar^ne reoepimus. 



Lib. III. V. 86—107. 73 

Ejusdem manibus occidit Amphimacbus. 
Xantippus Mnestorque duces hinc inde Tolantes 

Graecos debilitant ensibus, immo necant. 
Ocius occurrit Diomedes quumque maritat 

Ocretf loricae, perforat ense duos. 90 

GRAECI AD CASTRA REVERTUNTUR PROPTER 
ONUS BELLI. 

Tot doluit cecidisse duces et pondera belli 

Acrius Atrides incubuisse sibi. 
Bellum retraxit revocans in castra Pelasgos; 

Trojani Trojam fausta canendo petunt. 
0! proceres, Agamemnon ait, cecidisse super nos 95 

Belli totius grande yidetis onus. 
Unda labilior fortuna, fugacior aura 

Forte cito nostram ducit ad alta rotam. 
Nulla dies adeo est phivialibus obsita nimbis, 

Non intermissis quod fiuat imber aquis. 100 

Non Aurora diem sed laudat vespera, frustra 

Principium celebras, omnia fine legas. . 
Causa jubet melior superos sperare secundos; 

Non habet eventus sordida praeda bonos. 
Troja modum teneas nondum tibi desinit hostis, 105 

Crastina sit, nescis, quid paritura dies. 
Omnia sunt hominum tenui pendentia filo, 

87. Dictys nominat Mesthlem. 97. 98. Eleg. de for- 

ttina (Wernsdorf, p. min. vol. III) v. 81. 82 

Tuta nec in solido reram Fortuna favore est, 
Cum minime credas, impulit illa rotam. 
99. 100. Ovid. e Pont. IV, 4, 1. 2. 

NuUa dies adeo est australibus hnmida nimis 
Non intermissis ut fluat imber aquis. 
104. Ov. Amor. I, 10, 48. 106. Luc. Phars. III, 594. nec 

lux est notior uUi, crastina. — Hor. Od. IV, 7, 17. 

Quis scit, an adiciant hodiemae crastina summae 
Tempora di superi? 
107. 8. Ovid. Pont. IV, 3, 36. 36. 

Omnia sunt hominum tenui pendentia filo: 
Et «ubito casu, quae valuere, ruunt. 



74 Lib. ni. r. 108—132. 

Multa leyata diu cerno ruisse cito. 
Tu, quoque fac timeas; et quae modo tuta videntur, 

Dum loqueris, fieri tristia posse puta. lio 

Victorem Ticto succumbere saepe videmus, 

Saepe creat molles aspera spina rosas. 
Ergo yiri fortes animum resumite, pulcliro 

Possimus initium vincere flne malum. 
Strenuitas hostis haec gaudia contulit hosti, 115 

Ille furendo ferit et feriendo furit. 
Cernitur in manibus imanibus arma tenere 

Et nobis instat hac ratione dare. 
Laetius est, magno quotiens sibi constat, honestum; 

Virtus si non est ardua, laude caret 120 

Par labor atque metus pretio majore petuntur, 

Ardua per praeceps gloria vadit iter. 
Blanditiis indignus erit mollique potiri 

Fortuna, si quis nescit amara pati. 
Corde leonino fortem curramus in hostem; 125 

Si leo tu fueris, mox erit ille lepus. 
Nec prius extenta retrahamus brachia, donec 

Sentiat optatum nostra querela diem. 
Constantes animi superant incommoda belli, 

Eventum validi, non proba facta probi. 130 

Est tamen, ut recitem» exercitus et numerosus, 

Quem mittet Telephus inveniendo novus. 



108. Margo : ideo speramas deos nobis propitios qoia caosa 
nostra instior, qoia non juste deportavit Paris Helenam, et 
8cio quod sordida praeda non habet bonos eventas. 109. 
10. Ov. Pont. IV, 3, 67. 68. 

Ta qaoqne fac timeas; et, qaae tibi laeta videntar, 
Dam loqaeris, fieri tristia posse pata. 
109. Ta. saperscriptam „Troja". 112. Ov. e. Pont. II, 2, 34. 
114. e margine pro: malo. — Margo pro interitnm praebet 
initiam qaod qaanqaam metro non apte conveniat tamen rece- 
pimas qoia poetae mediae latinitatis primam bigos verbi sjl- 
labam imprimis in arsi prodacebant. 119. Lac Pbars. IX» 
404. 120. Lacan. Phars. IV, 676: qaam sit non ardaa virtas. 
121. Lacan. Phars. I, 282. 122. Ovid. Trist. IV, 3, 74. 

123. Gaalt. Alex. I, 496. 96. Blanditiis .... potiri 
Fortana, qai dara pati vel amara recasat. 



Lib. III. y. 133—166. 75 

Postera lux tacitas ut primum depulit umbras, 

Depellunt omnem bellica signa moram. 
Tola super castra clangit rex Graecus: „in arma*M 135 

Ensibus Argolicura cingitur omne genus. 
Erumpunt omnes, ut eant in proelia, Troes; 

Cum cane custodit servus et ava lares. 
Respicies hostes quasi torvos stare leones 

Et quasi distorto lumlne ferre minas. 140 

Clangebant lituis^ tellus irata reclangit, 

Ungula suppositum vertit equina solum. 
Agmina concurrunt, clamor conscendit ad astra 

Aere concusso, strage, fragore, sono. 
Telorum volitant cunctis e partibus imbres, 145 

Contis et gladlis non datur ulla quies. 
Quot mala, quot caedes, fracturas, vulnera, mortes 

Sfars ibi conficiat, quis numerare queat? 
Festum festucae facio, si mille ruisse 

Dixero, si multa millia verba fero. 150 

Quicquid in orbe legis belli vertigine factum, 

Hujus ad intuitum crede fuisse parum. 
Corpora strata jacent in sanguine, sanguis abundat, 

Sanguinls in rivo membra resecta natant 
Sanguinis in fluvio merguntur corpora multa, 155 

Mortua quae non sunt, sed moritura» cadunt, 
Nox pugnam dirimit» sed eam lux orta reducit^ 

Nox iterum dirimit, luce patente redit; 
Tertla nox dirimit, sed item lux orta reducit, 

Quarta nox dirimit luce patente redit. 160 

Sic quinto, sic et sexto, sic septimo, sicque 

Octavo» nono sic etiam decimo. 
tmmo bis decimo quater inter multiplicato 

Primum cessavit efifera pugna die. 
Octoginta quidem duravit continuatim 165 

Non intercesso tempore pugna dies. 



133. Epitomat. v. 156. 139. respiciens. 141. Margo: 
pugna vij Lxxx dier. 149. Margo : parvula dico, i. e. panra, 
festuca est res levissima. 154. natat. 159. tertio. 



76 Lib. m. V. 167—194. 

Ad pausas a strage manus tunc primo vocatur, 

Vaginas yeteres induit ensis hebes. 
Trojani Trojam subeunt sudore nigrati, 

Sanguine consper^i, debilitate pigri. 170 

Castra petunt Graeci Phrygibns, si singula penses, 

Sanguine, sudore, debilitate pares. 



VERBA REGIS GRAECORUM. 

Rex Danaiim loquitur: Trabeatis esse cruentum 

In bellis vitae continuare. statum. 
Interea queritur, quis tantae pondera molis 175 

Semper vel valeat vel tolerare velit. 
Millia multa, refert» e nostris strata videtis 

Intumulata jacent, quis sepelire potest? 
Lunam consiliis» solem consumimus armis, 

Et nunquam proceres absque labore sumus. 180 

At qui vis coelo tegitur, qoi non habet urnam, 

Sarcophago solis, plus valet urna soli. 
Mortua defosso clauduntur membra sepulchro, 

Ne laedat vivos tabe soluta caro: 
Unde decet, nostros ut subterremus amicos, 185 

Cum quibus et qnando? quomodo? tempus abest; 
Nilque referre scio, tabes ne cadavera solvat, 

An rogo urentur tempore quo vel ubi? 
Vulneribus fieri deberet docta medela» 

Docta sed et subita damna trahente mora. 190 

Vidi, quod fuerat primo curabile, vulnus 

Dilatumque morae damna tulisse suae. 
Si minus edoctus tractaverit illa chirurgus, 

Sors mala vel pejor pessima forsan erit. 



178. Margo: trabeatis i. e. nobilibas vel principibns quia 
trabea est vestis principom. 181. Luc. Phars. VII, 819: 
coelo tegitar, qui non babet umam. 191. 92. Ov. Remed. 
101. 2. Vidi ego, quod primo fuerat sanabile, vulpus 

Dilatum longae damna tulisse morae. 
192. Dilatum ex Ovidio pro nostri Vilatum posuimus. 



Lib. III. V. 195- 224. 77 

Curando fieri quaedam niajora videmus 195 

Yulnera, quae melius non tetigisse fuit. 
Sunt etiam naves reparandae. Nonne videtis, 

Semper eas vastis quod quatit Eurus aquis? 
Et cito deficient alimenta, cibaria; multi 

Temporis assiduus debet liabere labor. 200 

Est etiam modicus exercitus» et quia bellum 

Forte diu stabit, major habendus erit. 
Non poterunt ista fieri nisi mente serena 

Et bene secura^ nec nisi pace data. 
Ergp requiramus pacem, pacemque triennem; 205 

Tempus ut obtineant promemorata ratum. 
Dixit et ad Priamum confestim mittit Uiixem 

Gum Diomede loqui verba priora sibi. 

NUNTn AGAMEMNONIS VENIUNT IN TROIAM. 

Nox erat et Trojam latitanter nuntia vadunt, 

At sua, forte quis his obviat, arma ferunt. 210 

Immo Dolon occurrit eis e Troibus unus; 

Quaerit, quo medio tempore noctis eant, 
Et sic armati; nocturna negotia, dicit, 

Armaque jure notam suspicionis habent 
Vadimus ad Priamum, respondent, pauca referre, 215 

Quae per nos loquitur rex Agamemnon ei. 
Trojanos quod prodiderit, mentitur Homerus, 

Quod sit istorum perditus ense Dolon; 
Dicit, dum fuerat scrutari missus Achivos 

Donec transierit, delituisse duos. 220 

Captus ab his Troiim recitat secreta duobus 

Insinuans per quod ingrederentur iter. 
Maxima Troja ' mihi currum promisit Achiiiis, 

Intulit, Argolicae si caperentur opes. 

195. 6. Ov. Pont. II, 7, 25. 26. 205. Mai^. triennetn. Msc. 

trientem. 214. Marg. notam. Msc. nonam. 217. mentibiis. 

HomemB. Noster Epitonlatorem hoc nomine signifioat, apad 

qnem haec v. 704 sqq. narrantur. 223. Epitom. 720. 21. 

Mazima Troja mihi cnrrnm promisit Achillis 

Si yestras cepisset opes. 



78 Lib. in. V. 225—252. 

Hos etiam subiisse refert tentoria Rhesi, 225 

Quem perimunt, praeda nec rediisse levi; 
Hos rapuisse simui, quos nulla perire sagitta 

Posset, nubigenos hic memoravit equos. 
Crediderim sic dicenti? quis nube creatos 

A primo mundi tempore vidit equos? 230 

Non miror! majora movet mendacia beiio, 

Isti quum duos narret adesse deos; 
Pro Pelide Tbetis pro Graecis luno fatelur 

£t quod pro Paride moverit arma Venus. ' 
Praeterea recto non cecinit ordine bellum, 235 

Aut a miiitibus, qui cecidere, quibus. 
Hanc quoque materiam figmenta poetica nebant^ 

Sicut Virgiiius arma virumque canens. 
Sed Pbrygii tenet historiam liber iste Daretis 

Qui praeter verum scriptitat inde nihii. 240 

Hunc sequor, adjiciens interdum verba virorura, 

Quaeve loquebantur vei potuere loqui. 
Ponatur quod et hi non sint ea forte locuti, 

Causae praesentis sunt tamen apta rei. 

VEBBA ULIXIS ET SUI SOCII AD PBIAMUM. 

Intrant ad Priamum socii duo, servat Ulixes 245 

Stemata verborum, verba notata movens. 
princeps Trojane! tuas nos mittit ad aures 

Graecorum ductor, ejus ab ore loquor. 
Rex bone! si sapiens es, sicut fama fatetur, 

Non est bellandi maxima cura tibi! 250 

Sufficit in magna: medium tenuere beati, 

Praecipites ducum saepe tulere diem. 

225. sabuisse. Narratio de Rheso ejusque equis inveni- 
tur apud Epitomator. y. 730 sqq. 232. melius fortasse 

Ilii quum divos narret adesse duos 
249. es marginis pro codicis ejus. 251. med. ten. beati. 

Haec sententia, qu^ noater primum uaus fuisse videtur, 
transformatio Ovid. Metam. II, 137 medio tutissimus ibis est; 
invenitur in : aphoriBmi et aziomata selecta. Altdorf 1745. 49. 
252. Senec. Agam. 71 Praecipites regum casus 
Fortuna volat. 



Lib. III. V. 263—280. .79 

DeDique non semper congresstis habendus in liostem 

Danda quidem membris est aliquando quies. 
Grata fit unda siti, requies est apta labori, 255 

Vomere continuo lassa senescit humus; 
Quae caret alterna requie non durat et arcus 

Si nunquam cesses tendere, lentus erit. 
Est modus in rebus, medio tutissimus ibis, 

Serpit humi tutus interitumque vetat. 260 

In feritate feras docuit natura manere, 

Ut dictat ratio, yivere debet liomo. 
Nobilis in rege clementia, quae facit, ejus 

Ut mens ducatur ad pietatis t>pus. 
Dicimus hoc quoniam magnorum magna virorum 265 

Sunt in despecto membra locata loco^ 
Immo suo corrupta jacent in sanguine; nonne 

Haec mala pro patriae sustinuere fide? 
NuDc inhumata jacent; erit his haec ultima merces, 

Quod rabido rodent corpora dente canes? 270 

Est ea pro nostris tantum querimonia? Vestri 

Quibunt ut nostri tabe perire pari. 
Debent funeribus sepeiiri jure decoris, 

Pro dominis vitam qui posuere suam. 
Ergo para nocuis frenum, rex! indere beilis, 275 

Ultimus ut solvat mortua membra cinis; 
Et qui iam muitis belium tenuere diebus 

Pausent et laeti dona quietis agant. 
Si spatium rex scire velis, stet pax trlbus annis, 

Decurrent illi tempore valde brevi. 280 



255. et pro es. Ov. Met. VII , 812 requies erat illa la- 
bori. 256. Ov. Amor. III, 82. contiiiua messe senescit ager. 

257. Ov. Her. IV, 89. 

Quod car. alt. req., durabile non est. 

258. Ov. Heroid. IV, 92. s. n. c. t. moUis e. 259. compo- 
Bitus ex Horat. Serm. I, 1, 106 et Ovid. Metam. II, 137. 
260. Hor. A. P. 28. S. b. t. nimium timidusque procellae. — 
vetat pro cod. volat. 272. »»pari^' marginis, pro codici.s 
„pati''. 275. para pro cod. paro. „nocuis" e marg. pro 
cod. j.nocius^'. 



80 Lib. III. V. 281—308. 

VERBA HECTOmS AD ULIXEM. 

Tempora longa tenet Hector suspecta, revolvens 

Cur peterent annis ponere belia tribus. 
Verba gerundiva pacis praetenditis, inquit, 

Exteriora patent, interiora latent. 
Nos scimus, quantum bonus es recitator Ulixes, 285 

Os aperis, intus pectora clausa geris. 
Si tibi vis credi, prius exue suspicionem, 

Nam solet excludi suspicione fldes. 
lure mihi suspectus eris, treugas tribus annis 

Quod pro defunctis intumulando petis. 290 

Laomedontiades Trojanis ista vocatis 

Intimat, inquirens quomodo vel quid agat. 
Communis consensus erat in pace trienni; 

Qui tulerant verbum, mox rediere domum. 

PACEM» TRIENNEM EEiTEKUNT LEGATI GRAECIS. 

Legati responsa ferunt: Agamemnon in unum 295 

Accitis Graecis, singula narrat eis. 
Ite, refert, campisque viros sepelite jacentes, 

Mors est facta quibus indubitata fides. 
Primo sole solum feriente feruntur in altas 

Occisi fossas, plebs rigat ungue genas. 800 

Subterrant etiam Phrygii sua funera, telius 

Parvula quos refugit, maximus Ignis edit. 
Mocnia Trojanus, Argivus vela resarcit, 

Trojanus muros Argoiicusque rates. 
Praecipit annonam medio rex tempore ferri, 305 

Ut procuretur copia multa cibi. 
Undique colligitur exercitus, arma novantur, 

Bellicus, advehitur omne, quod usus avet. 



282. e margine: peterent pro codicis „ponerent'*. 291. 
pro codic. Laocedontiades. Margo Laom. Priamas. 293. 

Margo: Pax secunda trium annomm. 299. marg. altas. 

profundas fossas. 300. Cod. ples. ugue. 302. margo: 

quia terra non suffecit eis ad sepeliendum. 307. margo. 

desiderat. 



Lib. Iir. V. 309—338. ' 81 

Pace resultantes tres partivere Decembres, 

Erumpunt iterum bella minando Phryges. 310 

Trojanas acies Troilus producit et Hector 

Memnon et Aeneas quatuor unus apex. 
Rex Agamemnon eis occurrit cum Menelao, 

His erat Aeacides.cum Diomede comes. 
Buccina mugitum dat in aere, terra remugit, 315 

Horrisonas voces clamor et horror agit. 
Quadrupedante putrem sonitu quatit ungula campum, 

Fortiter appropiant, spicula mille volant. 
Dentea cristatum confringit clava galerum, 

Transit per medias lancea ionga gulas. 320 

In belli capite volat invictissimus Hector 

Grajugenum fortes interimendo duces; 
Merionem prosternit humi perimitque Philippum 

Ejus et Antippus inclitus ense cadit. 
Fulgurat in Phrygios Graecorum murus Achilles, 325 

Euphorbum procerem sternit ad usque necem. 
Ecce Lycaon adest Troi^m non infimus heros, 

Quem subito prensum casside jecit humi, 
Jecit et in ventre capulotenus abdidit ensem, 

Nec dedit horroreni Troilus inde levem. 330 

Parte cadunt ab utraque viri, de plebe ruisse 

Millia non pauca dinumerabis ibi. 
Acriter utrumque pugnatur et ipsa trecenos 

Narratur pugna continuasse dies. 
Tum vero Priamus tot totque cadavera Troum 335 

Viribus Argivum strata iacere videt, 
Suspendi petit ab Agamemnone pondera belli 

Artus exanimes depositurus humi. 

309. margo: anni pars pro toto: Hor. (Ep. I, 20, 27) 
Me qnater undenos sciat implevisse Decembris. 
312. Margo: Graecorum pugna VIIi in qua Hector occidit 
tres duces Merionem Philippum et Antippum; et Acliilies oc- 
cidit duos duces Trojanorum videlicet Euphorbura et Lycao- 
nem. 317. notus Virgil. Aen. VIII, 696. locus, Gualter, 

Alexandr. libro quinto imitationem habet: 

Cornipedum pedibus putrem terit ungula glebas. 
324. Margo: pugna XVIII dierum. 

Troilus. 6 



82 Lib. III. V. 339—362. 

Pax per sex menses stabilitur et onnne pereratum 
Talparum recipit in regione thorus. 34(> 

DE PUGNA DUODECm DIERUM. 

Septima surgebant orientis cornua LunaC) 

Surgere continuo bellica signa vide. 
Pugnatur. Durat duodenis pugna diebus 

Sanguine caesorum lata rubescit humus. 
Quid juvat assidue clayas, quid telaj quid enses, 345 

Quid mortes, mortls quid numerare modos? 
Aut seriem scindet stilus aut fastidia gignet, 

Si necis omne genus enumerare voiet. 
Ad Priamum mittit Agamemnon eumque precatur 

Ut per terdenos obseret arma dies. 350 

Concedit Priamus, ciauduntur busta sepulcris, 

Turba salutlferam saucia quaerit opem. 
Non est in medio semper, relevetur ut aeger; 

In cura quadam vulnera morte ligant. 

DE SOMNIO ANDROMACHAE UXORIS HECTORJS. 

Luna semel latuit, toto semel orbe recrevit, 355 

Pax abit et populus rursus in arma ruit. 
Pugnandum de mane fuit, cum nocte sub ipsa 

Hectoris Andromache somnia dura videt. 
Me, moerens ait illa viro, jam tempore pausae 

Terruit in somnis visio valde gravis. 360 

Ad fera bella precor hodie descendere noli, 

Sit tibi cura mei, sit tibi cura tui. 



339. Margo: Pax tertia sex mensium. 342. Margo: 

Pugna IX, XII diebns. 347. Cod. stilus scindet. 360. 

Margo: Pax quarta triginta dierum. 353. Margo: quare 
dum adhibetur eis cura per medicinam non evad. mortem. 
Ov. e. Pont. I, 3, 17. 18 

Non est in medio semper, relevetiir ut aeger. 
Interdum docta plus valet arte malum. 
355. Ovid. Her. II, 6 

Luna quater latuit; toto quater orbe recrevit. 



i 



Lib. III. V. 363—388. ^ 83 

Somnia ne credes, ait Hector, fallere norunt, 

Re super hac nemo debet habere tidem. 
Omnia quae sensu yoivuntur vota diurno, 365 

Pectore sopito reddit amica quies. 
Venator defessa thoro cum membra reponit, 

Mens tamen ad siivas, ad sua lustra redit. 
Quod timet aut sperat aut quod meditatio format, 

Quod pausando jacet, saepe videre soiet. 370 

Femina, quando suus vir in anxietatibus haeret, 

Hoc videt in somnis, quod vigilando timet. 
Frivola vidisti, muliebrem pone timorem, . 

Fleclere non debet cor muliebre virum. 
Ad Priamum mittit; fac rex, petit illa, maritus 375 

Hac vice ne Martis experiatur opus. 
Rex Paridem jubet et Helenum Troilumque vocari; 

Memnon et Aeneas concomitantur eos. 
Vos acies aptate, refert, ne exeat Hector, 

Effectum capiant ut mea verba, precor. 380 

ANDROMACHE DISSUADET BELLUM HECTORI. 

Hector ad Andromachen ira mediante cucurrit, 

Arma popoi^cit et haec obstupefacta stetit. 
Astyanacta rapit, reputans quod filius itlo 

Posset ab dicto cor revocare patris. 
Detegit hunc ajens: tua forma, tenerrime fili! 385 

Patrem compescat, ne modo beila gerat. 
Se pater ad puerum submisit, amore paterno 

Parvo conatus oscula parva dare. 



363. Cato. Dist. II, 71. 

Somnia ne cures; nam raens hnmana quod optans 
Dura vigilat, sperat, per somnum cernit id ipsum. 
365 — 368. depromti Claudiani carmine XX v. 1—4. 369. 

70. imitatio Claudiani XX, 7—9 

Furto gaudet amans, permutnt navita merces 

Et vigil elapsas quaerit avarus opes. 
Blandaque largitur frustrA silientibus aegris 
. Irriguus gelido pocula fonte sopor. 
373. muliebrem pro cod. muliebrerae. 374. muliebre pro 

cod. muliere. 383. Margo. Astionas filius Hectoris. 

6* 



84 Lib. III. V. 389—420. 

Infans vero caput ad matris pectora flectit, 

Eifugit insolitas cor puerile manus. 390 

Cumque tenella pater parvo daret oscula; patris» 

Quando vir fuerls, sis imitator, ait. 
Propositum tenet ilie tamen, licet esset inermis, 

In medios hostes jam ruiturus erat. 
Ejuiat Andromache, laceratis ungue capillis 395 

Plancta foemineo concitat illa domum. 
Ad Priamum properat; rex invfctissime ! clamat, 

Regia sollicitum forte tenebat berum. 
Sunt mea suspecta mihi somnia, somnia suadent, 

Hector ut hic maneat, nec modo bella petat. 400 
Non illum mea verba movent, non fllius infans 

Pro me prostratus jam patris ante pedes. 
Hac vice ne pugnet hodie, rex optime, mauda! 

Accito Priamus Hectore fatur ita: 
In bellum Troja committitur, exeat; Hector! 405 

In tantum maneas, nolo quod arma feras. 
lam fragor armorum, jam clamor sidera pulsat, 

Cornua concrepitant, concava saxa sonant. 
Flant lituis, clangore gravi contunditur aer, 

Pulsibus innumeris terra coacta tremit. 410 

A clypeo clypeus confringitur, ensis ab ense» 

Conti compugnant, iigna fragore crepant. 
lam nihii audiri poterat nisi clangor et horror 

Cum strepitu clamor, cumque furore fragor. 
Respondere nequit tot vocibus echo sonoris, 415 

Quot sonat in rebus bellica iingua modis. 
Instaurat cuneos Graecorum turris Achiiies, 

Ajax Locrus ei cum Diomede comes; 
Provocat egregios Atrides ipse Peiasgos 

Fortes se sternunt, vulnera larga fluunt. 420 

389. matris pro cod. membris. flectit pro flecti. 407. 

margo: Pugna X in qua Achilles occidit Hectorem. Similis 

locus Gualteri Alex. III, 1 siqq. 

lam fragor armorum, jam strages bellica vincit 
Clangorem lituum, subtexunt astra sagittae 
Missiliumque frequens obnubilat aera nimbns. 



Lib. ni. V. 421-448. 85 

Hectora cernentes minime prodire Pelasgi 

Insistunt Phrygibus asperiore siti. 
Aeacides, Danai protendite braciiia! clamat, 

Velaque dat quamvis remige na?is eat; 
Nec vacat in beiio sua dextera, fortiter ipse 425 

Fortibus occurrit, iiostica colia melit. 
In vuitus cadit ilie suos, caiidumque cruorem 

Ore vomit, rivum sanguinis iile bibit. 
Hic obit, bic obiif, hic palpitat^ ilie quiescit, 

Crudescit campus, sanguine manat humus. 430 

Succumbit Trojana manus, sparsique fugati 

A Danais Teucri caede ruere gravi, 
Incipiunt ululare Phryges infausta boantes, 

lam sibi debuerant spem posuisse fugam. 

HIC HECTOB VENIT AB PUGNAM. 

Hector ut accepit occasum bella ininari 435 

Troibus, accingit gnaviter ense latus. 
Evoiat accinctus, veniensque leonis ad instar 

In belli medio fulminat ense fero; 
Percutit et mactat et sanguine vulnera laxat; 

Potio, quam miscet, pocuia mortis habet. 440 

Principis adventu redierunt corda virorum, 

Est in rem pugnae spes variata fugae. 
Prosilit iliustrem ferus Hector in Idomeneum, 

Dejicit, obtruncat et pede caicat eum. 
Iphidus Hectoreo fit saucius ense; Leonte! 445 

Nescis, quod scapulas dissuit iile tibi? 
Sed Stheneii, cuius voiuit fransflgere ventrem, 

Dilabente manu perforat ense femur. 



429. palpitat e margine pro: palmitat. 431. e margine 
pro; sucbubit. 432. pro codic. Treu6i. 445. Dares no- 
men Ipbinoi habet. 446. Cod. ipse. 447. St. pro cod. 
Steleni. 



76 Lib. ni. V. 167—194. 

Ad pausas a strage manus tunc prinH> vocatur, 

Vaginas veteres induit ensis bebes. 
Trojani Trojam subeunt sudore nigrati, 

Sanguine consper^i, debilitate pigri. 170 

Castra petunt Graeci Phrygibus, si singula penses, 

Sanguine, sudore, debilitate pares. 



VERBA REGIS GRAECORUM. 

Rex Danaiim loquitur: Trabeatis esse cruentum 

In bellis vitae continuare statum. 
Interea queritur, quis tantae pondera molis 175 

Semper vel valeat vel tolerare velit. 
Millia muita, refert, e nostris strata videtis 

Intumulata jacent, quis sepelire potest? 
Lunam consiliis, solem consumimus armis, 

Et nunquam proceres absque labore sumus. 180 

At qui vis coelo tegitur, qui non babet urnam, 

Sarcophago solis, plus valet urna soli. 
Hortua defosso clauduntur membra sepulchro, 

Ne laedat vivos tabe soluta caro: 
Unde decet, nostros ut subterremus amicos, 185 

Cum quibus et quando? quomodo? tempus abest; 
Nilque referre sclo, tabes ne cadavera solvat, 

An rogo urentur tempore quo vel ubi? 
Vulneribus fieri deberet docta medela, 

Docta sed et subita damna trahente mora. 190 

Vidi, quod fuerat primo curabile, vulnus 

Dilatumque morae damna tulisse suae. 
Si minus edoctus tractaverit illa chirurgus, 

Sors mala vel pejor pessima forsan erit. 



173. Margo: trabeatis i. e. nobilibas vel principibns qnia 
trabea est vestis principom. 181. Lnc. Phars. VII, 819: 
coelo tegitnr, qai non habet urnam. 191. 92. Ov. Remed. 
101. 2. Vidi ego, qaod primo faerat sanabile, vulpas 

Dilatum longae damna tulisse morae. 
192. Dilatum ex Ovidio pro nostri Vilatum posuimus. 



Lib. III. V. 195- 224. 77 

Curando fieri quaedam niajora videmus 195 

Yulnera» quae melius non tetigisse fuit. 
Sunt etiam naves reparandae. Nonne videtis, 

Semper eas vastis quod quatit Eurus aquis? 
Et cito deficient alimenta, cibaria; multi 

Temporis assiduus debet habere labor. 200 

Est etiam modicus exercitus» et quia beilura 

Forte diu stabit, major habendus erit. 
Non poterunt ista fieri nisi mente serena 

Et bene secura^ nec nisi pace data. 
Ergo requiramus pacem, pacemque triennem; 205 

Tempus ut obtineant promemorata ratum. 
Dlxit et ad Priamum confestim mittit Ulixem 

Gum Diomede loqui verba priora sibi. 

NUNTII AGAMEMNONIS VENIUNT IN TROIAM. 

Nox erat et Trojam latitanter nuntia vadunt, 

At sua, forte quis his obviat, arma ferunt. 210 

Immo Dolon occurrit eis e Troibus unus; 

Quaerit, quo medio tempore noctis eant, 
£t sic armati; nocturna negotia, dicit, 

Armaque jure notam suspicionis habent 
Vadimus ad Priamum, respondent, pauca referre, 215 

Quae per nos loquitur rex Agamemnon ei. 
Trojanos quod prodiderit, mentitur Homerus, 

Quod sit istorum perditus ense Dolon; 
Dicit, dum fuerat scrutari missus Achivos 

Donec transierit, delituisse duos. 220 

Captus ab his Troiim recitat secreta duobus 

Insinuans per quod ingrederentur iter. 
Maxima Troja'mihi currum promisit Achiiiis, 

Intulit, Argolicae si caperentur opes. 



m. 6. Ov. Pont. II, 7, 25. 26. 205. Mai^. triennem. Msc. 

trientem. 214. Marg. notam. Msc. nonam. 217. mentifoiis. 

HomemB. Noster Epitomatorem hoc nomine significat, apnd 

qnem haec v. 704 sqq. narrantur. 223. Epitom. 720. 21. 

Mazima Troja mihi cnrrnm promisit AchiUis 

Si yestras cepisset opes. 



78 Lib. in. V. 225-252. 

Hos etiam subiisse refert tentoria Rhesi, 225 

Quem perimunt, praeda nec rediisse levi; 
H08 rapuisse simui, quos nulla perire sagitta 

Posset, nubigenos hic memoravit equos. 
Crediderim sic dicenti? quis nube creatos 

A primo mundi tempore vidit equos? 230 

Non miror! majora movet mendacia beiio, 

Isti quum duos narret adesse deos; 
Pro Pelide Thetis pro Graecis luno fatetur 

£t quod pro Paride moverit arma Venus. ' 
Praeterea recto non cecinit ordine bellum, 235 

Aut a miiitibus, qui cecidere, quibus. 
Hanc quoque raateriam figmenta poetica nebant^ 

Sicut Virgiiius arma virumque canens. 
Sed Phrygii tenet historiam liber iste Daretis 

Qui praeter verum scriptitat inde nihil. 240 

Hunc sequor, adjiciens interdum verba virorura, 

Quaeve loquebantur vel potuere loqui. 
Ponatur quod et hi non sint ea forte locuti, 

Causae praesentis sunt tamen apta rei. 

VERBA ULIXIS ET SUI SOCII AD PRIAMUM. 

Intrant ad Priamum socii duo, servat Ulixes 245 

Stemata verborum, verba notata movens. 
princeps Trojane! tuas nos mittit ad aures 

Graecorum ductor, ejus ab ore loquor. 
Rex bone! si sapiens es, sicut fama fatetur, 

Non est bellandi maxima cura tibi! 250 

Sufficit in magna: medium tenuere beati, 

Praecipites ducum saepe tulere diem. 

225. sabuisse. Narratio de Rheso ejusque equis inveni- 
tur apud Epitomator. y. 730 sqq. 232. melius fortasse 

Ilii quum divos narret adesse duos 
249. es marginis pro codicis ejus. 251. med. ten. beati. 

Haec sententia^ quJL noater primum usub fuisse videtur, 
transformatio Ovid. Metam. II, 137 medio tutissimus ibis est; 
invenitur in : aphorismi et axiomata selecta. Altdorf 1745. 49. 
252. Senec. Agam. 71 Praecipites regum casus 
Fortuna volat. 



Lib. III. V. 263—280. .79 

Denique non semper congressus habendus in hostem 

Danda quidem membris est aliquando quies. 
Grata fit unda siti, requies est apta labori, 255 

Vomere continuo lassa senescit humus; 
Quae caret alterna requie non durat et arcus 

Si nunquam cesses tendere, lentus erit. 
Est modus in rebus, medio tutissimus ibis, 

Serpit humi tutus interitumque vetat. 260 

In feritate feras docuit natura manere, 

Ut dictat ratio, yiyere debet homo. 
Nobiiis in rege clementia, quae facit, ejus 

Ut mens ducatur ad pietatis t>pus. 
Dicimus hoc quoniam magnorum magna virorum 265 

Sunt in despecto membra iocata loco^ 
Immo suo corrupta jacent in sanguine; nonne 

Haec mala pro patriae sustinuere fide? 
Nunc inhumata jacent; erit his haec ultuna merces, 

Quod rabido rodent corpora dente canes? 270 

Est ea pro nostris tantum querimonia? Vestri 

Quibunt ut nostri tabe perire pari. 
Debent funeribus sepeliri jure decoris, 

Pro dominis vitam qui posuere suam. 
Ergo para nocuis frenum, rex! indere bellis, 275 

Ultimus ut solvat mortua membra cinis; 
Et qui iam multis bellum tenuere diebus 

Pausent et laeti dona quietis agant. 
Si spatium rex scire velis, stet pax tribus annis, 

Decurrent illi tempore valde brevi. 280 

255. et pro es. Ov. Met. VII , 812 requies erat illft la- 
bori. 256. Ov. Amor. III| 82. continua messe senescit ager. 
267. Ov. Her. IV, 89. 

Quod car. alt. req., durabile non est. 
258. Ov. Heroid. IV, 92. 8. n. c. t. mollis e. 259. compo- 
Bitus ex Horat. Serm. I, 1, 106 et Ovid. Metam. II, 137. 
260. Hor. A. P. 28. S. h. t. nimium timidusque procellae. — 
vetat pro cod. volat. 272. „pari" marginis, pro codici.s 

„pati'*. 275. para pro cod. paro. „nocuis" e marg. pro 

cod. „nociu8**. 



80 Lib. III. V. 281—308. 

VERBA HECTOmS AD ULIXEM. 

Tempora longa tenet Hector suspecta, revolvens 

Cur peterent annis ponere belia tribus. 
Verba gerundiva pacis praetenditis, inquit, 

Exteriora patent, interiora latent. 
Nos scimus, quantum bonus es recitator Ulixes, 285 

Os aperis, intus pectora clausa geris. 
Si tibi vis credi, prius exue suspicionem, 

Nam solet excludi suspicione fides. 
lure mihi suspectus eris, treugas tribus annis 

Quod pro defunctis intumulando petis. 290 

Laomedontiades Trojanis ista vocatis 

Intimat, inquirens quomodo vel quid agat. 
Communis consensus erat in pace trlenni; 

Qui tulerant verbum, mox rediere domum. 

PACEM» TRIENNEM EEimUNT LEGATI GRAECIS. 

Legati responsa ferunt: Agamemnon in unum 295 

Accitis Graecis, singula narrat eis. 
Ite, refert, campisque viros sepelite jacentes, 

Mors est facta quibus indubitata fides. 
Primo sole solum feriente feruntur in altas 

Occisi fossas, plebs rigat ungue genas. soo 

Subterrant etiam Phrygii sua funera, telius 

Parvula quos refugit, maximus ignis edit. 
Mocnia Trojanus, Argivus vela resarcit, 

Trojanus muros Argolicusque rates. 
Praecipit annonam medio rex tempore ferri, 305 

Ut procuretur copia multa cibi. 
Undique colligitur exercitus, arma novantur, 

Beilicus, advehitur omne, quod usus avet. 



282. e margine: peterent pro codicis ,iponerent'' . 291. 
pro codic. Laocedontiades. Margo Laom. Priamas. 293. 

Margo: Pax secanda trium annornm. 299. marg. altas. 

profundas fossas. 300. Cod. ples. ugue. 302. margo: 

quia terra non snffecit eis ad sepeliendam. 307. margo. 

desiderat. 



Lib. Iir. V. 309-338. * 81 

Pace resultantes tres partivere Decembres, 

Erumpunt iterum bella minando Phryges. 310 

Trojanas acies Troiius producit et Hector 

Memnon et Aeneas quatuor unus apex. 
Rex Agamemnon eis occurrit cum Meneiao, 

His erat Aeacides.cum Diomede comes. 
Buccina mugitum dat in aere, terra remugit, 316 

Horrisonas voces clamor et horror agit. 
Quadrupedante putrem sonitu quatit ungula campum, 

Fortiter appropiant, spicula milie volant. 
Dentea cristatum confringit clava galerum, 

Transit per medias laucea longa gulas. 320 

In belli capite volat invictissimus Hector 

Grajugenum fortes interimendo duces; 
Merionem prosternit humi perimitque Pliilippum 

Ejus et Antippus inclitus ense cadit. 
Fulgurat in Phrygios Graecorum murus Achilles, 325 

Euphorbum procerem sternit ad usque necem. 
Ecce Lycaon adest Troum non infimus heros, 

Quem subito prensum casside jecit humi, 
Jecit et in ventre capulotenus abdidit ensem, 

Nec dedit horrorem Troiius inde levem. 330 

Parte cadunt ab ulraque viri, de plebe ruisse 

Millia non pauca dinumerabis ibi. 
Acriter utrumque pugnatur et ipsa trecenos 

Narratur pugna continuasse dies. 
Tum vero Priamus tot totque cadavera Troum 335 

Viribus Argivum strata iacere videt, 
Suspendi petit ab Agamemnone pondera belli 

Artus exanimes depositurus humi. 

309. margo: anni pars pro toto: Hor. (Ep. I, 20, 27) 
Me qnater undenos sciat implevisse Decembris. 
312. Margo: Graecorum pugna VII, in qua Hector occidit 
tres duces Merionem Philippum et Antippum; et Acliilies oc- 
cidit duos duces Trojanorum videlicet Euphorbum et Lycao- 
nem. 317. notus Virgil. Aen. VIII, 696. locus, Gualter, 

Alexandr. libro quinto imitationem habet: 

Cornipedum pedibus putrem terit ungula glebas. 
324. Margo: pugna XVIII dierum. 

Troilus. 6 



82 Lib. III. V. 339—362. 

Pax per sex menses stabilitur et omne peremtam 
Talparum recipit in regione thorus. 340 

DE PUGNA DUODECIM DIERUM. 

Septima surgebant orientis cornua Lunae» 

Surgere continuo bellica signa yide. 
Pugnatur. Durat duodenis pugna diebus 

Sanguine caesorum lata rubescit humus. 
Quid juvat assidue clayas, quid telaj quid enses^ 345 

Quid mortes, mortis quid numerare modos? 
Aut seriem scindet stilus aut fastidia gignet, 

Si necis omne genus enumerare Tolet. 
Ad Priamum mittit Agamemnon eumque precatur 

Ut per terdenos obseret arma dies. 350 

Concedit Priamus, clauduntur busta sepulcris, 

Turba salutiferam saucia quaerit opem. 
Non est in medio semper, relevetur ut aeger; 

In cura quadam vulnera morte ligant. 

DE SOMNIO ANDROMACHAE UXORIS HECTORIS. 

Luna semel latuit, toto semel orbe recrevit, 355 

Pax abit et populus rursus in arma ruit. 
Pugnandum de mane fuit, cum nocte sub ipsa 

Hectoris Andromache somnia dura videt. 
Me, moerens ait illa viro, jam tempore pausae 

Terruit in somnis visio valde gravis. 360 

Ad fera bella precor hodie descendere noli, 

Sit tibi cura mei, sit tibi cura tui. 



339. Margo: Pax tertia sex mensium. 342. Margo: 

Pugna IX, XII diebus. 347. Cod. stilus scindet. 350. 

Margo: Pax quarta triginta dierum. 353. Margo: quare 
dum adhibetur eis cura per medicinam non evad. mortem. 
Ov. e. Pont. I, 3, 17. 18 

Non est in medio semper, relevetur ut aeger. 
Interdum docta plus valet arte malum. 
355. Ovid. Her. II, 5 

Luna quater latuit; toto quater orbe recrevit. 



Lib. III. V. 363—388. ^ 83 

Somnia ne credes, ait Hector, fallere norunt, 

Re super hac nemb debet habere tidem. 
Omnia quae sensu volvuntur vota diurno, 365 

Pectore sopito reddit amica quies. 
Venator defessa thoro cum membra reponit, 

Mens tamen ad siivas, ad sua lustra redit. 
Quod timet aut sperat aut quod meditatio format, 

Quod pausando jacet, saepe videre solet. 370 

Femina, qnaiido suus vir in anxietatibus haeret, 

Hoc videt in soranis, quod vigilando timet. 
Frivola vidisti, muliebrem pone timorem, - 

Fieclere non debet cor muliebre virum. 
Ad Priamum mittit; fac rex, petit illa, maritus 375 

Hac vice ne Martis experiatur opus. 
Rex Paridem jubet et Heienum Troilumque vocari; 

Memnon et Aeneas concomitantur eos. 
Vos acies aptate, refert, ne exeat Hector, 

Effectum capiant ut mea verba, precor. 380 

ANDROMACHE DISSUADET BELLUM HEOTORL 

Hector ad Andromachen ira mediante cucurrit, 

Arma popo^cit et haec obstupefacta stetit. 
Astyanacta rapit, reputans quod Qlius illo 

Posset ab dicto cor revocare patris. 
Detegit hunc ajens: tua forma, tenerrinie fili! 386 

Patrem compescat, ne modo beila geral. 
Se pater ad puerum submisit, amore paterno 

Parvo conatus oscula parva darc. 



363. Cato. Dist. II, 71. 

Somnia ne cures; nam roens hnmana quod optans 
Dam vigilat, sperat, per somnum cernit id ipsum. 
365 — 368. depromti Claudiani carmine XX v. 1—4. 369. 

70. imitatio Claudiani XX, 7—9 

Furto gaudet amans, permutat navita merces 

Et yigil elapsas quaerit aTarus opes. 
Blandaque largitur frustra silientibus aegris 
Irriguus gelido pocula fonte sopor. 
373. muliebrem pro cod. muliebreme. 374. muliebre pro 

cod. muliere. 383. Margo. Astionas filius Hectoris. 

6* 



84 Lib. III. V. 389—420. 

Infans vcro caput ad matris pectora flectit, 

Efl^ugit insoiitas cor puerile manus. 390 

Cumque tenella pater parvo daret oscula; patris, 

Quando vir fueris, sis imitator, ait. 
Propositum tenet ille tamen, licet esset inermis, 

In medios hostes jam ruiturus erat. 
Ejulat Andromaclie, laceratis ungue capillis 395 

Plancta foemineo concitat illa domum. 
Ad Priamum properat; rex invictissime ! clamat, 

Regia sollicitum forte tenebat lierum. 
Sunt mea suspecta mihi somnia, somnia suadent, 

Heclor ut hic mjineat, nec modo beila petat. 400 
Non illum mea verba movent, non Olius infans 

Pro me prostratus jam patris ante pedes. 
Hac vice ne pugnet hodie, rex optime, maada! 

Accito Priamus Hectore fatur ita: 
In bellum Troja committitur, exeat; Hector! 405 

In tantum maneas, nolo quod arma feras. 
lam fragor armorum, jam clamor sidera pulsat, 

Cornua concrepitant, concava saxa sonant. 
Flant lituis, clangore gravi contunditur aer, 

Pulsibus innumeris terra coacta tremit. 410 

A clypeo clypeus confringitur, ensis ab ense, 

Conti compugnant, ligna fragore crepant. 
lam nihil audiri poterat nisi clangor et horror 

Cum strepitu clamor, cumque furore fragor. 
Respondere nequit tot vocibus echo sonoris, 415 

Quot sonat in rebus bellica lingua modis. 
Instaurat cuneos Graecorum turrls Achilles, 

Ajax Locrus ei cum Diomede comes; 
Provocat egregios Atrides ipse Pelasgos 

Fortes se sternunt, vulnera larga fluunt. 420 

389. matris pro cod. membris. flectit pro flecti. 407. 

margo: Pugna X in qua Achilles occidit Hectorem. Similis 

locus Gualteri Alex. III, 1 stqq. 

lam fragor armorum, jam strages bellica yincit 
Clangorem lituum, subtexunt astra sagittae 
Missiliumque frequens obnubilat aera nimbus. 



Lib. ni. V. 421-448. 85 

Hectora cernentes minime prodire Pelasgi 

Insistunt Phrygibus asperiore siti. 
Aeacides, Danai protendite braciiia! clamat, 

Velaque dat quamvis remige navis eat; 
Nec vacat in belio sua dextera, fortiter ipse 425 

Fortibus occurrit, iiostica colla melit. 
In vultus cadit ille suos, calidumque cruorem 

Ore vomit, rivum sanguinis iiie bibit. 
Hic obit, hic obiit, hic palpitat^ ille quiescit, 

Crudescit campus, sanguine manat humus. 430 

Succumbit Trojana manus, sparsique fugatl 

A Danais Teucri caede ruere gravi, 
Incipiunt ululare Pbryges infausta boantes, 

lam sibi debuerant spem posuisse fugam. 

HIC HECTOB VENIT AD PUGNAM. 

Hector ut accepit occasum bella minari 435 

Troibus, accingit gnaviter ense latus. 
Eyolat accinctus, veniensque leonis ad instar 

In belli medio fulminat ense fero; 
Percutit et mactat et sanguine vulnera laxat; 

Potio, quam miscet, pocnla mortis habet. 440 

Principis adventu redierunt corda virorum, 

Est in rem pugnae spes variata fugae. 
Prosilit illustrem ferus Hector in Idomeneum, 

Dejicit, obtruncat et pede calcat eum. 
Iphidus Hectoreo fit saucius ense; Leonte! 445 

Nescis, quod scapulas dissuit ille tibi? 
Sed Stheneli, cuius voluit transfigere ventrem, 

Dilabente manu perforat ense femur. 



429. palpitat e margine pro: palmitat. 431. e margine 
pro; sucbubit. 432. pro codic. Treufci. 446. Dares no- 

men Iphinoi habet. 446. Cod. ipse. 447. St. pro cod. 
Steleni. 



86 Lib. nr. V. U9-477. 

HIC POPPES») DUX OCCIDITUR AB HECTORE. 

Hectoris ingentem fortunam, robur avitum 

Aspicit Aeacides, prospicicndo dolet. 460 

Desperat Danais contingere posse triumphum 

Hectore Cocyti ni subeunte iacum. 
Cogitat, innumeros ope roboris ejus Achivos, 

Immo fere cunctos, occubuisse duces; 
Et quod, eo solo super arva superstite, tota 455 

Graecorum penitus sit peritura manus. 
Sanguinis illius igitur sitit iile fluentum 

Intendens ejus mergere morte caput. 
Pugnant et dubiis volitat victoria pennis, 

Nunc moriens spumat, qui modo victor erat, 460 
Nunc flet qui risit, ridet modo qui cito fiebit, 

Hic modo qui perimit hic perimendo perit. 
Millia muita cadunt, belli constantia largos 

Purpurat et nimi6 sanguine pingit agros. 
Horridus iile leo, Danai^m timor unicus, Hector, 465 

Miiitiae speculum, strenuitatis honor 
Hic volat, hic revolat, dubiis bic corda nunistrat, 

Hic pavides animat, agmina Graeca secat. 
Major ei crescit audacia Poppite strato, 

Inter magnatos non erat ilie minor. 470 

Illius hic clypeo simul arreptoque gaiero 

Inpavido scindit ohvia cuncta modo. 
Miramur, totis dum lundit corpora campis, 

Si tam gloriflco robore gaudet homo. 
Qua victor gaudes, haec te vicloria perdet: 475 

Invictus totiens illico victus eris. 
Mors mordet meliora prius, pejora supremo. 



*) Poppes. Dares Polyboetum nomlnat, ut et mai^ginis scho- 
lion ad v. 469 obserrat. 452. ood. cooichi. 459. imitatio 
Ovid. Met. VIII, 13. inter utrumque volat dub. Viot. pen. 
469. Scholion marginis. Poppes dux ab Hectore occiditur, 
hic alio nomine in Dictye eat Polybetes, qui cum socio suo 
Leontio adduxerat XL naves. — Hector accepit clypeum et 
galeam Polybetis. Crescit pro cod. „cres8it". 



Lib. III. V. 478—510. 87 

Yilia contemnit et preciosa subit. 
Yicisti multos et jam vinceris ab uno 

Sic versant dubiara frivoia fala rotam. 480 

HIC HECTOR OCCIDITUR AB ACHILLE. 

Priamidem doiet Aeacides^ tot sternere Grajiim 

Agmina, totque ducum perdere pensat eum. 
Appropians igitur hastam contorsit in hostem, 

Occursu clypei miles abegit eam. 
Non impune tamen descendit lancea Graeca, 485 

Trojana mox est illa remissa manu. 
Hectoris in galeara mucronem mittit Achilles, 

llla sonando crepat, non levis ictus erat. 
Casside mox Hector in summa tangit Achillem, 

Respuit haec ictum, sed dedit icta sonum. 490 

Elevat Aeacides lunatum denuo ferrum, 

Hectoris ut nitidam dividat ense gulam. 
Excipit umbone juvenis Priameius ictum, 

Mucronem vibrat et referire parat. 
Dum referit, Graeci coUum discendere quaerit, 495 

Sed Graecus cedit, aera mucro ferit. 
Graecus item gladium magnum virtute levatum 

Dirigit in Troem, seindat ut ense pedem. 
Detrahit ille pedem, tamen ense reverberat ensem, 

Reddit per simile pro vice quisque vicem. 500 

Sese coUidunt nitidi perniciter enses, 

Hic ferit, hic referit, utraque massa fremit. 
Serpens serpentem mordet, sic mucro mucronem; 

Dens a dente riget, ensis ab ense nitet. 
Longe spectantes oculis referire valebant 505 

Fulgura, quae gladii solis in igne dabant. 
Argolicus chalybem stringit percurrere Troem, 

Objectus item protegit umbo ducem. 
Ictum Trojanus acceptum reddere nisus 

In femur Argolicum vulneral ense virum. 510 



480. rotam e margine pro cod. „fatam*'. 490. icta e 

margine pro cod. illa. 491. margo. Aeac. Achilles. 



88 Lib. III. V. 511—536. 

A muro sodus increpitat, Trojana juventus 

Hostibus insultat^ ut superarit, ovat 
Argolici trepidant, non autem bella resignant, 

Laetalur One spes mala saepe bono; 
Spes bona saepe malo laetatur fine; recepto 515 

Vulnere vincendum vulnere credit herum. 
Heros iratus, etenim dolor excitat iram, 

Hectora vibrato fortius ense petit. 
Hoc siquidem clavo tenet anchora mentis Achillem: 

Vel modo Priamides vel cadit Aeacides. 520 

Ictus ergo jacet, insultat et ictibus ictus 

Et non est ullus in feriendo modus. 
Deficit a manibus soboles Priameia, Graecis 

Ossibus officium vis regitiva negat. 
Descendit clypeus, lentescunt brachia, mucro 525 

Desipit et virtus spe titubante fugit. 
Taedet eum pugnae, vellet vitasse duellum, 

Mallet ad uxoris delituisse preces. 
lam Graecum fugere, jamjam retrocedere quaerit, 

Scindi, si fugiat; occiput ense timet. 530 

Impetit hunc toto collecto robore tiro, 

Quem nisu valido dejicit ille solo. 
At miser intuitus instare pericula mortis, 

Committit nulli fata sinistra spei. 
Denique victori: precor, invidissime miles 535 

Extinctum patriredde cadaver, ait. 



515. Spes mala saepe bono I. f. — Ov. Her. XIII, 124. 
Spes bona sollicito victa timore cadit. 
617. Ov. Her. VI, 140 

Quamlibet iratis ipse dat arma dolor. 
Gualth. Alex. III, 113 

Excitat interdum vires dolor. 
524. Marginis scholion. Nec mirum quod tota die pugnaverat 
et hostes occiderat, nec quod caro eius aenea aut fortitudo 
ejus minor quam fortitudo illius. Ovid. Trist. IV, 6, 31 
Fortior in fulva novus est luctator arena, 
Quam cui sunt tarda brachia fessa mora. 
534. cod. sinastra. 



Lib. m. V. 537—564. 89 

Patri? NoD, tua projicietur in arva sub istis 

Corvis et canibus diiacerando caro. 
Nec mora, regale perceilens cuspide guttur, 

Haec de Patrocli funere, dixit, habe; 54a 

Et de funeribus aliis, quae misit ad amnes 

E nostris populis baec tua dextra Stygis. 
Paipitat bic animamque vomens in sanguine 

Ad Pblegetontea cogitur ire vada. 
Infelix! quanta glossae virtute parasti! 545 

Quas tibi delicias fratris amica dedit! 
Quis status est mundi, meretrix quae digna cremari 

Tot fecit proceres totque perire duces; 
Et non invitos? Video quod sponte subibant 

Bellica supiicia pro muliere mala. 550 

Exultant Danai, deplorant Hectora Troes' 

Plangendo celeri consuluere fugae. 
Graeca phalanx sequitur, ad portam Memnon eisdem 

Obviat et Phrygii, pugna fit acris ibi. 
Mixtim caeduntur, tandem nox sidera spargit 555 

fiellum compescit, in sua quisque redit. 

ACHILLES OCCISO HECTORE REDIT IN CASTRA. 

Saucius et fessus in castra reversus Acbilles, 

Corruerat quoniam maximus hostis, ovat. 
Dicit Homerus eum traxisse per arva misellum 

Busti majorum circuendo locum, 560 

Praecipue vero Patrocli, cujus Achillem 

Mors nimis exussit; lenior inde fuit, 
Quumque malum propter mala multa receperit imum 

Illi probrosis impejerando notis. 

537 sq. Epitomat. 997. 98 

Te vero tristesque ferae cnnctaeque volucres 
Deripient, avidiqne canes tua yiscera pascent. 
542. stygis pro cod. stjgos. 545. Glosa. Glossis femina 

clara fuit. — Helena uxor fratris Paridis. 556. Epitom. 1007 

Laetuntur Danai, plangunt sua funera Troes 
655. Ov. Met. nox coelum sparserat astris. 559. Homerus 
i. e. Epitom. y. 1010 sqq. haec narrat. 560. ezcessit mar- 
ginis Bcholion per: ^conturbavit*' explicatur. 



90 Lib. m. V. 665—688. 

Addidit in fine miseranda pro prece palris 565 

Aeacidem funus restituisse patri. 
Sole trahente diem, depulsis undique stellis, 

Memnon bella Phryges ad rediviva trahit, 
Sic, ne perdiderit, non cessat perdere lusor: 

Et revocat cupidas ad sua damna manus. 570 

Pax placet Atridae, mittit pro pace peteada; 

Pax datur et meoses duret ut illa duos. 
Interea studio, fieri quo debuit, omnes 

OflQcium stratis exequiale dabant. 
Ouaedam vero cremant, et quaedam corpora tumbant, 575 

Planando campos ad nova bella parant. 

HIC HECTOR TUMULATUR. 

flectore dejecto lamentum Troica pubes 
Et planctum, Troja sit quia fracta, levat. 

Ante fores Trojae magno fit honore sepuichrum, 

Uic nimium iacerans Teucrta corpus humat. 580 

More suo tumbam circumdant funebre ludo. 
Est ubi, qneni timuit maximus orbis homo? 

HIC PALAMEDES PIT REX. 

Non cessat medio Palamedes tempore, causam 

Praeteritam renovat, ambitiosus erat. 
Convocat hic populum super imperio, recitatque 585 

Imperii cupidus omnia dicta prius. 
Inter ventosa plebis sufi^ragia cornu 

Ambitus etiam flavit in ora ducum. 



665. melius ob metram pro Adioit. Haec narrat Epito- 
mator. v. 1031 sqq. 567. Margo: Pugna xj. Ov. II, 164 

ant mediom sole tenente diem. 

569. 70. Ov. Ars Am. 1, 451. 52 

Sic, ne perdiderit, non cessat perdere losor: 
Et revocat cupidas alea blanda manns. 
^72. Margo. Pax v** duorum annorum. sed perperami nam 
mensium legendum est. 575. Cod. pupes. 587. marginis 
scbolion. verba ambitionis. 



Lib. 111, V. 589-616. 91 

lam proceres aliquos attraxerat ad sua vota, 

lam coepit scindi geditione cohors. 690 

Nil reprobum fuit in Agamemnone, beiiicus, audax, 

Fortis erat, bene se militiamque regens; 
Maluit ergo prius faculas extinguere litis, 

Et freno pacis perdere sceptra roagis. 
Mane duces populumque vocat; status, inquit, honesti, 

Lis inter socios ne moveatur, habet. 596 

NoD leve soliicitae mentis discurrit acumen 

In duce, qui captat, ut bene regna regat. 
Roditnr assidua regalis gloria cura, 

Dejicit excelsum multa quereia ducem. 600 

Rodere malo fal>am, quam cura praepete rodi, 

Sunt mihi pauca satis, sunt mihi multa nimis. 
Insidias modo regna timent, modo traditionem, 

Nimc jugulum, nunc cor ambitione vagum. 
Est honor assidue suspecta pericula ferre? 605 

Est h#aor incertos semper habere dies? 
Non bonor est, sed onus, species laesura ferentem; 

£st bona, quae generat esca comesta necem? 
Parva solent magnis causam praestare ruinae; 

Qui jacet inferius, non habet, unde cadat. 610 

Qui cadit in plano vix hic, tunc evenit ipsi, 

Sic cadtt ut tacta surgere possit humo. 
Nec mala quae posui, vel possem ponere; quamvis 

Integra pax vigeat, sunt metuenda mihi. 
Quid de praesenti dicemus tempore, quando 615 

Otia rex noster ducere nulia potest. 



691. pro cod. rebrobum. 597. Claudiani est, rapt. Pro- 
aerp. 201. 600. Ov. Her. XIII, 110 venit multa querela 

601. Aesopus seu. Anonym. Nevel. p. 495 lin. 11. 606. 
Margo: quasi dicat, non. 608. Margo: quasi dlcat, non. 

609. Gualt. Alex. lib. VII, 512. 

Parva solet magnis causam praestare ruinis. 

610. Alan. parab. II, 18 

Qui jacet in terra, non habet, unde cadat. 

611. 12. hanc sententiam latius explicant. 



92 Lib. m. V. 617—646. 

Cinthius in bello, decrescit Cinthia curis 

Continua seniper anxietate novis. 
Esto quod in pace vivat rex et queat omni 

Intus et exterius prosperitate frui. 620 

Secure vivat, epuletur, gaudia ducat, 

Omnis in exilium causa timoris eat. 
Si ventri bene, si lateri bene, si pedibus, nii 

Regalis poterit addere mensa magis. 
Non est tironum rex servus, quando ministrat 625 

Singula, quae vitae soUicitudo rogat. 
Mus sequitur panem, mel musca, lupusque cadaver, 

Non regem populus quaeritai, ianno lucrum. 
Non erit ergo mihi coUata potentia tanti, 

Ut fiam litis auctor amore sui. 630 

Frustra jura legis contempto codice legis, 

Nomen habens regis, qui male regna regis. 
Feci sic forsan; si feci, nescio; feci 

Quae polui; super his parcite, quaeso, mihi. 
Ut desint vires, tamen est laudanda voluntas, 635 

Hoc facit ut placeat non minus agna bove. 
Si ducibus placet et aliis, ut sit Palamedes 

Rex, hilaris surgat et diadema ferat. 
Quid refert, quis regna regat nunc temporis, hostes 

Dum modo succumbant et probra lata luant. 640 
De regno non sollicitor, pro rege Mycene 

Me speciosa polis et spatiosa tenet. 
Dicatis proceres, placet ut sit rex Palamedes, 

Regnet de Danailm deque favore ducum.. 
Dumque fit a populo, placet haec prolatio, clamor; 645 

Naupliadem decorat imperialis honor. 



617. margo: Sol et Luna. confer. III, 179. 

Lunam consiliis, solem consumimus armis 
623. Hor. Epist. I, 12, 5 sq. 

Si ventri bene, si lateri est, pedibusque tuis, nil 
Divitiae poterunt regales addere majus. 
635. Ov. ex Pont. III, 4, 79. 636. ibid. 82. 

Et placeat caeso non minus agna bove. 
646. Margo. Palamedes fit rez. 



Lib. III. V. 647—676. 93 

Induitur trabea, sed nulla potentia longa 

Persolvit grates imperitando sedem. 
Non placet Aeacidae regni mutatio; saepe 

Res cum personis se variare solent. • 650 

ITERUM REDEUNT AD PROELIUM. 

Interea binis emissis mensibus et pax 

Est simul emissa, fit sonus absque mora. 
Educit Graecos Palamedes, bellica signa 

Instaurat, cuneos ordiuat, arma levat. 
Contra Deiphobus Phrygios in proelia ducit, 655 

Concurrunt, pugnant, fortiter arma sonant. 
De Lycia Sarpedon adest et in agmine miscet 

Vulnera funeribus, funera vulneribus. 
Tali Triptolemus jactura motus atroci 

Impetit hunc animo, quem premit absque mora. 660 
Teroperat ille modum reprimendo, nec moderari 

Obsistendo modo pervalet ille modum. 
Non ridet fortuna diu, nimis immoderatum 

Vulneris injectu mors moderatur berum. 
In bellum Perses succedit euraque repente 665 

Sarpedon sternit, mortuus ille cadit. 
Mixtim se populus obtruncat, mutuo mactant, 

Sternuntur, sternunt, millia multa cadunt. 
Ridetur, chorda qui semper oberrat eadem, 

Quamvis sit doctus et citharista bonus. 670 

Vocibus instare nos semper optat eisdem: 

Sternuntur, sternunt, millia multa cadunt. 
Certe saepe docet nos cordam tangere, per quam 

Debita praecipitur saepius ire nota. 
Pugna quidem magna, major jactantia, stra^es 675 

Maxima desaevit, plebs quasi grando ruit. 



650. Cod. protheare. margo: mutare. 651. Margo: Pugna 
XII, in qua Sarpedon rex Lyciae occidit Triptolemum. 
669. 70. 71. Margo. hic excusat se auctor super eo, quod co- 
gitur saepe eadem repetere. Hor. Ars poet. 355. 56. 
Quamvis est monitus, yenia caret; at citharoedus 
Ridetur, chorda qui semper oberrat eadem. 



94 Lib. m, V. 677—704. 

E bello tandem Sarpedon saucius exit, 

In tali talis flumine piscis erit. 
Pugna dies manet in aliquos, pars utraqne perdit, 

A Priami plures parte perisse putes. 680 

PAX DATUR PER ANNHM UMJM. 

Pacem Troja petit, datur anno, corpora quaerunt 

Sana larem, laticem saucia, caesa scrobem. 
Firma fldes utrimque manet, per castra vagatur 

Graecus Dardania, Dardanus Argoiica. 
Troes cum Danais, Danai cum Troibus ibant» 685 

Argivi subeunt moenia, castra Pbryges. 
Mutua permixti celebrant convivia, ludis, 

Visibus, aUoquiis deliciisque vacant. 
Assumptis sociis iussu Palamedis Atrides 

In Mysiam transit, ducat ut inde cibos. 690 

De Palamedis ibi fit seditione querela, 

Atrides primo verba levarat ea. 
Se socii doluisse ferunt; mutatio regni, 

Quam voiuit, populo commoda pauca tulit. 
Te potius r^gem vellemus quam Palamedem, 695 

Pro se suadere noverat iUe bene. 
Non, inquit sociis Agamemnon ad ista, moiestor; 

Non mihi surrepsit ullus ab inde dolor; 
Sed nostrum peragamus opus, reddamus onustas 

Annona naves, et repetamus iter. 700 

Interea Phrygios observat cautio muros, 

Praecipitur flrmus flrmior esse iocus. 
Et vigil Argolicas servat custodia fossas, 

Difficiles habeat boslis ut inde vias. 



681. Margo: Pax yil, unias anni. 682. sorobem scho- 
lion marginis interpretatur: fossam. 690. Mjsiam pro 

Moesiam. 699. a margine pro onestas. 



Lib. III. Vi 705—729. 96 

HIC AGITUR ANNIVERSARIUM HECTORIS, 

Pax erat et retulit anni re?olutio tristem, 705 

Hector Avernigera quo tulit arma, diem. 
Hecuba cum Priamo tumulumque Polyxena visunt 

Ut celebrent carmcn funebre more suo; 
£t Trojanorum potiores in comitatu 

Sunt etiam talis funer» flere viri. 710 

Graecorum juvenes accurrunt, bis et Achilles 

Intendens^ oculis vana videre vagis. 
Corporis est oculus talis, quod mentis ocellum, 

M bene se oiaiid^i exocularc solet. 
Sic cor corporeus Pelidae caecat ocellus, 715 

. Ut visum perdat mens oculata prius. 
Cujus tiresiat sic visa Poiyxena pectus, 

Transeat ut caeca tempora mente tria. 
Oui totiens socios, totiens perterruit bostes, 

lactat sub teneros unica virgo pedes. 720 

Vir faculas Veneris porlans in pixide cordis, 

Non cerebrum somno, nec fovet ora cibo. 
Incedit multa meditando, pauca loquendo, 

Sic tener ausuros grandia frangit amor. 
Luctatus secum, ratione fugare furorem 725 

Et valet et non vult, vult minimeque valet. 
Vult animum tegere, non prodest, vult aperire. 

Sed cui? non aperit, sed magis ipse tegit. 
In se fervere solet acrius abditus ignis. 



706. Marginis scholion : Avemigera arma, qnia eum duxe- 
mnt in Avernnm, quod derivatur ab a quod sine et ver, de- 
lectatio, quasi aine delectatione. 710. t. pro cod. tali. 

713. 14. cfr. Alan. Anticl. lib. VI (p. 95) lin. 9. 10 
Sed quamvis oculus mentis resplendeat intra, 
Languescit tamen exterior. — 
718. Marginis scholion: tria tempora, nempe praesens, prae- 
teritum et futurum, praeteritum oblivioni tradidit, praesens 
non curavit, fnturum non prospexit. 727. Cod. regere. 

729. Ov. Met. IV, 64 

Quoque-magis tegitur, tanto magis aestuat ignis. 

Pamphil. I, 21 nam conditus ignis 

Acrior, effusus parcior esse solet. 



^6 Lib. in. V. 730—756. 

Etninet Indicio prodita fiamma suo. 730 

Pallida furtivum facies manifestat amorem, 

Quid deceat, quid non, non videt ulius amor. 
Otia sectari coepit, nec turpe putavit 

Palliolum nitidis imposuisse comis. 
Pallorem traxit, hic est color aptus amanti, 735 

Palleat omnis amans^ civis amoris ait. 
Pallet, quisquis amat, verum cum palleat, usum 

Pallpris minime palliat, immo palat. 

ACHILLES MITTIT NUNTIUM AD HECUBAM PRO 
CONIUGIO POLYXENAE. 

Nox erat una viro curarum maxima nutrix, 

Quo rem divertat, cogitat et quid agat. 740 

Hinc cuidam puero, meus ad loca, quae tibi dico, 

Nuntius esto, refert. Phryx eral ille puer. 
llion ingrediere, dic, Hecuba! moestus Achilles 

Se fundit genibus, o generosa! tuis. 
Illiu& mentem formosa Polyxena torquet, 745 

Hanc sibi conjugio supplicat ille dari. 
Quae si contigitur, praesentia proelia ponet, 

Cumque suo populo propria tecta petet. 
Exemplo tali reliqui discedere discent: 

Finem sic omnis obsidionis agent. 750 

Servus ut ediderat commissa; revertere, dicit 

Hecuba, cum Priamo vota librabo sua. 
Si Priami consensus adest, consentio; quicquid 

Dixerit ille mihi, signiQcato tibi. 
Servus anhelanli responsa reportat Achilii, 755 

Incusat tantam pendulus iiie moram. 



730. Ovid. Her. XII, 38. 731. Est Pamphil. XLII, 7. 

732. Ovid. Her. IV, 154. quid deceat, non videt uUus amans. 

733. 34. Ovid. ars am. I, 734. 35. 735. 36. Ov. ars am. I. 
729. 736. civis pro cod, ciphis, 739. Ov. Metam. VHI, 
81. 82 curarum maxima nutrix 

Nox intervenit. 



Lib. in. V. 757—786. 97 

De Mysia rediit Agamemnon cum comitatu 
Militiae grandis, frugibus atque cibis. 

VERBA PRIAMI REGIS AD HECUBAM REGINAM. 

[Regi regina votum dpclarat Achillis: 

In venas venit huic, ait illa, Venusr 760 

|Si societur ei tua nata Polyxena, spondet 

Cessuros patria seque suosque tua. 
[lUo cedente, cum de potioribus unus 

Sit, reliqui oedent, totaque bella cadent. 
[€ui rex: assensum non praebeo, non quia tali 765 

Non bene conveniat filia nostra viro; 
[Sed quae promittit, effectu claudere nescit; 

Promissis dives quilibet esse potest. 
iHic cedat, cedantque sui; cedentibus illis 

Graeci non cedent, ipsaque bella manent. 770 

Adde quod est vltiosum, hosti tradere natara 

Num gener aptus erit cras, inimicus heri? 
Reddat perpetuae belli duo cornua paci, 

Virgine sic poterit ad sua vota frui. 

REFERT NUNTIUS ACHILLI VERBA PRIAMI. 

Si nox longa quibus mentitur amica, profecto 775 

Longior est nulli, quem levat illa modo. 
Noctes insomnes infelix ducit Achilles, 

Pervigil incusat sidera tarda nimis, 
Et nunc cantando longos seducere soles, 

Nunc auscultando, nunc recitando studet. 780 

Stabat fixa dies, mediique cacumine coeli 

Sol tenet aeternum perpetuando diem. 
^ccelerat famulum transmittere denuo miles 

De verbo Priami certior esse volens. 
Cujus responsum patefecit ut Hecuba servo, 785 

Ille refert domino singula verba suo. 



757. cod. Moesia. 768. Ovid. Ars am, I, 444 
Pollicitis dives quilibet esse potest. 
776. nullo levat. schol. consolatur. 

Troilus. 7 



98 Lib. III. V. 787-822. 

Rex tibi dissentit, sed virgine dignus es, inquit, 

Tu cedes, alii belligerando manent. 
Hosti rex reputat vitiosum tradere natam, 

Qui nunc est hostis, cras erit ille gener? 790 

Si facis, ut Danai discedant, proelia solvant, 

Pacem perpetuent, rem tua vota ferent. 

ACHILLES DISSUADET POPULO BELLUM. 

Pelides populo de cetero bella molestat; 

Nostrum tempus, ait, absque quiete meat. 
Interdum vulgus rectum videt, ecce videtis 795 

Hostibus assidue lassa quod ora datis. 
Europae vis et Asiae glomerantur in unum 

Alterutrum diras experiendo manus; 
Immo suas vires totas expendere totus 

Intendit mundus, nemo scit unde loco. 800 

Sed mulier sola lasciva pudore relicto 

Quae jacet, est tanti noxia causa mali. 
Inguinis et capitis, quae sunt discrimina, nescit, 

Attamen orbis eam, sit quasi sancta, colit. 
Non colit orbis eam, quae spreta morte vicissim 805 

Illius in laudem certat inire necem? 
Cujus in adulterio famulantia quanta dederunt? 

Se saevae morti millia quanta dabant? 
Venimus huc ideo, misere moriamur ut omnes, 

Vix tellus ampla funera strata capit. 810 

Pauper ut hic Phrygias implevit natio fossas, 

Vix Priamus tanti totaque Troja fuit. 
Exilione premit nos Dardana gleba prolervo? 

Intravit nostros barbara turba lares? 
£t mirum quod tam viiissima traxit honestos 815 

Ad tam mortifera proelia causa viros. 
Si, sicut cepit belli furor, irrevocato 

Cursu saevierit, nemo superstes erit. 
Hoc socii volumus mactari tempore quanto? 

Vulnera saeva pati, tradere colla neci? 820 

Me belli piget istius, desidero pacem, 

Cum velut ob nigram sint ea bella fabam. 



Lib. III. V. 823-864. 99 

Nos ergo studeamus ad hoc ut bella residant, 
Pugnantes redeant, domata grata petant: 

Quidquid delirant reges; plectuntur Achivi» 825 

Plebs instat belli sarcina tota tibi! 

ACHILLES DUCTUS AMORE NON PUGNAT. 

Concessus paci completur circulus anni, 

Ad centrum beili mox properatur ibi. 
Graecos educit Palamedes et monet omnes 

Caede necare necem, morte fugare fugam. 830 

Deiphobus Pbrygios mstaurat, cui Palamedes 

Obviat et vaiide dejiciendo necat. 
In beilum non prodierat turbatus Achilles 

Pectoris in camera yuinus amoris habens. 
Pugna tamen surgit acerrima, spicuia, conti, 835 

Enses se densant, vulnera milie creant. 
Credetis multa, si millia dico ruisse, 

Millia tot totiens quis cecidisse putet? 
Vix bene credetis, Sed credlte; tot periere 

Quot numero non est intitulare leve. 840 

Mactat Naupliades et dedicat arva cruore; 

Substiterat nullus illius ante manus. 
Nam prima yolat in acie, primusque sodales 

Sic animat pronos, ad mage prona vocat. 
Cor creat in timidis, laudes audacibus aptat, 845 

Exhortativis yocibus arma parat. 
Profuit interdum dominis pugnare jubendo: 

Non nocet admisso subdere calcar equo. 
Irruit in Danaos yalidus Sarpedon, et iilos 

Vulnerat, hos agitat, hos ferit hosque necat. 850 
Rex noyus illa videns, antiquis yiribus usus 

Advolat et fortem perforat ense ducem. 
Exultat victor, titillat gloria mentem, 

Quum breye laetitia Teucrea carmen habet. 



825. Hor. Epist. I, 2, 14. 826. Margo: Pugna XIII. 
848. calcar pro cod. carcar. — subd. c. e, Ovid. Ars am. II, 
732. Remed. 788. ex Pont. II, 6, 38. 

7* 



100 Lib. III. V. 856—878. Lib. IV. 

Transvolat illius per colla sagitta trabalis 855 

Missa manu Paridis. Exitus iste ducis! 
Quid penetrare juvat sublimi celsa Tolatu? 

Qui cecidit, stabili non erat ille gradu. 
Corruit hic misere, plaudit Trojana juventus, 

Hostica terga premit» Graeca cater?a fugit. 860 

Troes impingunt in castra, ferire Pelasgos, 

Solvere captivoS; igne cremare rates. 
Occurrit Teiamone satus, defendit Acbivos, 

Pugna fit grandis in statione maris. 
Attamen in castra reprimuntur turpiter Argi, 865 

SufOcit introrsum delituisse sibi. 

GRAECI FLENT DE OBITU PALAMEDIS. 

Conticet ad tales eventus Aeaca proles, 

Cujus inaestuerat intima cordis amor. 
Nox lucem claudit, vix claudunt ^dera bellum, 

Belli res poterit claudere nulla sitim. 870 

Deflent beliigerum Phrygii Sarpedoha, deflent 

Deiphobum, plangor non habet ille modum. 
Sic et Achiva domus flet ob obitum Palamedis, 

Turbida pro subita perditione ducis. 
Lamentantur ita; vir servantissimus aequi 875 

Vir, quem condigne plangere nemo potest, 
Audax, discretus, nulii pietate secundus 

Occidit, occisum Graecia plangit herum. 

LIBER QUARTUS. 

INCIPIUNT CAPITULA QUARTI LIBRI.*) 

Hic iterum regnat Agamemnon. Castra fugantur. 
Bisseno stat pugna die, pax mense duplato. 

863. margo: Ajax. 865. Argi pro srmi codicis e mar- 
gine. 867. pro cod. continet. adventns. — In margine nota : 
Aeacus genuit Peleum, Peleus Achillem. 

*] Codex tantum habet in margine: capitula quarti libri 
„et post argumentum : quartus liber". Instruzimus ut inveni- 
mus apud priores libros. Negligentia rubricator e primo versu 



Lib. IV. V. 1-18, 101 

Pelides remanet Troilusque cruentat Atrides 
Cum Diomede duos; pax mensibus integra senis. 
Non prodit quamTis a rege rogatus Achiiles. 6 

Pugna diu, pax mense viget; sex pugna diebus. 
Septima mors Troili, fit pax triginta dierum. 
Occidit Aeacides. Pro Pyrrho mittit Atrides. 
Occisor Paridts in castris interit Ajax. 
Trojam circumdant et Penthesilea propinquat. 10 

EXPLICIUNT CAPITULA. 

INCIPIT LIBER QUABTUS. 

NESTOR LOQUITUR QRAECIS. 

Addidit invalidae robur facundia causae, 

Saepius et moestis commoda multa tulit. 
Lucidus in causis Nestor, sed muscidus annis, 

Nomine consilii poscit adesse duces. 
Me melius nostis ea qnae loquor; est manifestum 6 

Quod sumus acephaii, rege caremus, ait. 
Turpe pecus mutilum, turpis sine gramine campus> 

Et sine fronde frutex et sine crine caput; 
Et vere turpis exercitus est sine rege, 

Praecipue belli cum status instat ei. 10 

Bellum non instat, immo veraciter extat, 

Intrabunt hostes, vix erit orta dies, 
Praeceptor quis noster erit? res bellica duci 

Non valet absque duce, non sine rege regi. 
Errantes erimus, si praeceptore caremus, 15 

Nos et quae tulimus, hostibus arma damus. 
Rex Agamemnon erat, hic cessit, cui Palamedes 

lUico successit, illico cito ruit. 



indicis inscriptionem quasi primi capituli fecit: Agamemnon 
itemm regnat. 

1. Lucani est Phars. VII, 67. 3. e margine pro 

mucidus. 7. 8. Ov. Ars III, 249. 60. 9. 10. Gualth. Alex. 
IV, 467. 8. Nec munire latus armis sine voce jubentis, 

Ire nec in turmas audet sine principe miles. 
12. Ovid. Fast. II, 330 cum foret orta dies. 



102 Lib. IV. V. 19—48. 

Quid facit, an facta fuerint sua strenua? quaeret; 

Ostendi solem postulat iile sibi. 20 

Non erat illius virtus aliquando sepulta, 

Omnibus eximium reddidit ille jubar. 
Regem perficite proceres, qui proelia ducat 

Hostibus occurrat, imperet atque regat. 
Quo prius est melius. Non est mora libera nobis; 25 

Nonne vides hostes jam reserare fores? 
Nondum finierat Nestor, concurrit in ipsum 

Concio consilium. Verba fuere ducum: 
Sit rex, sit princeps Agamemnon, tempore cujus 

Graeca fruebatur prosperitate domus. 30 

Hic rex erigitur, diadema levatur, 

Qui laudabiliter rex erat ante, datur. 

TROILUS FUGAT GRAECOS IN CASTRA. 

Aurea pingit agros Aurora, feruntur ad arma 

Dardanus et Danaus; fit nova causa necis. 
Instaurant alacres belli discrimina Troes, 35 

Graecis insultant, hos sine rege putant. 
Troibus audacter occurrit rex Agamemnon» 

Argolicos animat, fortia corda creat. 
Quid moror? accurrunt, concurrunt, vulnera flndunt, 

Funera dejiciunt, se glomerando premunt. 40 

Se, velut intorti sint circumcunque capilli, 

Efficiunt unum perterebrando globum. 
Majori pro parte dies consumitur hac re» 

Diffugiunt tandem strage parante fugam, 
Evehitur Troilus, reparatur pugna, forantur 45 

Vulnera, sternuntur corpora caede nova. 
Fortiter a parte pugnatur utraque, sed Argos 

Inpellens Troilus in sua castra fugat, 



19. 20. Ov. Trist. V, 4, 7. 8 

Tristitiae causam si quis cognoscere qaaerit 
Ostendi solem postulat ille sibi. 
85. margo: pagna XIV a. 



Lib. IV. V. 49-75. 103 

PUGNA DUODECIM DIERUM. 

Lux redit et redeuni in bellum, pugna fit acris, 

Educit Graecos rex Troilusque suos. 60 

Nec mora! se densant enses et spicula laxant, 

Omnia, quae penetrant, sanguinis imbre rigant. 
Culminat e bello Troilus, contaminat -ensem 

Sanguine nunc piebes nunc feriendo duces. 
Magno se fodiunt iratum velle studentes, 55 

Hac furia bis sex continuare dies. 
His bene compietis pro pace precatur Atrides 

Ut sua suscipiat funera mater humus. 
Per menses datur ilia duos et rex Paiamedem 

Magnifice sepelit» lugubre carmen agit. 60 

Ouisque studet sepelire suos, his veroi sepultis 

Membra brevis requies ad mala longa foTet, 

ACHILLES RECUSAT PUGNARE. 

Tempora pacis erant; Diomedes, Nestor, Ulixes 

Aeaciden adeunt, bella levare petunt. 
Hoc Agamemnon eis praeceperat; ille rebellem 65 

Obiiciens yultum, bella levare negat. 
Hecuba, ne pugnem, dicit, cum rege rogayit. 

Vovi; mentiri talibus ausus ero? 
Nec mihi mens belli, potius desidero pacem, 

Longa cremare mala scit furor, ira brevis. 70 

Lis odium generat, concordia nutrit amorem, 

Pax portat vitam, proelia vero necem. 
Odimus accipitrem, quia semper vivit in armis, 

£t timidum solitos in pecus ire iupos. 
Reginae Trojae, ne ducam proelia, vovi; 75 



53. e margine, pro cod. ocaminat. 56. e margine pro 
cod, feria. 59. Margo. Pax VII per duos menses. 71 — 
74. Ov. Ars H, 145—48. 

Deztera praecipue capit indulgentia mentes: 
Asperitas odium, saevaque verba movent. 
Odimus accipitrem, quia semper vivit in armis, 
Et pavidum solitos in pecus ire lupos. 
74. e margine pro inpetus. 



104 Lib. IV. V. 76-107. 

Debet promissam fallere tyro fidem? 
Adversis non deesse decet sed laeta securis, 

Vos mihi dicetis forsitan; ad quod ego. 
Pro patria pugnare decet regnumque tueri, 

Hostes a regni peilere fine sui. 80 

Fas est, ut revocet quivis opprobria^ damna 

Vindicet et belium sors violenta petat. 
Sed, sic vindictam mala ne majora sequantur, 

Ferre minora volo, ne graviora feram. 
Nos neque pro patria pugnamus, nulla tuemur 8S 

Regna, nec arcemus hostica signa procul. 
Hic sumus, inque vicen\ nos commactando ferimus 

Insanis similes, nulla quieta dies. 
Sed neque nox didicit ullam parare quietem. 

Mane necandus ero, nocte quietus^ero? 90 

Non rationales bomines sic, immo furentes 

Se consueverunt dilaniare canes. 
Sic lupus, et turpes instant morientibus ursi; 

Et quaecunque minor nobilitate fera. 
lam noslri periere duces, periere Quirites, 95 

Quis numeret validos, qui cecidere, duces? 
Causam quaerenti nescirem dicere, quare 

Est furor in cursu, qui ratione caret. 
Et quid perficimus? sine fructu Graecia pugnat, 

Non pro futuris littora bubus arat. lOO 

Forsitan in medium Ledeam ponere vultis, 

Turpiter ex Graeca sit quia rapta domo. 
Quid miscere juvat iras, Helenamque tenere 

In medlo, nostro sit quia tracta loco. 
lila nec est tracta, nec rapta, sed hanc ubi vidit 10& 

Miles et allexit, sponte secuta fuit. 
Ponatur rapta quod sit, non sponte secuta; 

76. margo: quibus dicit, nolo. 79. Gualt. Alexandr. II, 
368. 59. Prq patria stare et patriae titulis, et honore 

Invigilare deeet 
89. melius patrare. 93. 94. Ov. Trist. III, 5, 35. 36 
At lupus, et turpes instant morientibus ursi 
£t quaecunque minor nobilitate fera est. 



Lib. IV. V. 108—187. 105 

lam sequitur Paridem mallet obisse yirum. 
Pro tali stupro sudavit Graecia tota? 

Pro tali stupro corruet omnis homo? lio 

En miseras plebes, ut transiiiam trabeatos, 

Succidit gladius ut resecatur olus. 
Esto, quod et doleat et rapta sit et violatam 

Se deploret adhuc sustinuisse manu: 
libram judicii si recte dirigis, aequus 115 

Raptoris titulus, noster iniquus erit. 
An non Hesyonem prius in nece regis eorum 

Adjunctis spoliis abstuleramus eis? 
Prodiit a nobis injuria prima, queruntur. 

luste. Causarum causa perire soiet. 120 

Saepe sagittantem didicit referire sagitta, 

Sunt haec a nobis spicula missa prius. 
Leniter ex merito, quicquid patiare, ferendum est, 

Quae yenit immerita poena dolenda yenit. 
Nunc nos innumera coUecta classe fureudo 125 

Venimus huc casta pro muliere mori? 
Hanc reddi petimus, et quando reduximus illam, 

Quae subiit Graecum non bene capta solum? 
Quando redemta fuit mors Laomedontis? ubive 

Reddidimus Trojae damna patrata male? 130 

Froh pudor, hic Asia fervens Europaque totum 

Sub belli librant pondere posse suum. 
Ad generum Cereris cum multo sanguine multa 

Miserunt hominum millia morte mala. 
Haec Asiae mens est, ut adultera sint et adulter 135 

Foedere securo sicut amore suo. 
Pugnandi genus egregium, parare scienter 



123. Ov. Am. II, 7, 12 

Aequo animo poenam, qui mernere, ferant. 
124. Ov. Pont. I, 1, 62. 

Estque pati poenas, quam meruisse, minns. 
126. in margine: ironia. 127. illam. margo. Hesyonem. 

136. sicut 6 margine pro codic. sic in. 137. melius fortasse 
patrare. 



106 Lib. IV. V. 138-164. 

Vapparum sociis lubricitatis iter! 
Europae mens esi, ut femlna turpis honesti 

Iq thalamum redeat, sit quasi virgo, viri. 140 

Non bene conveniunt, nec in una sede morantur 

Vir vitae speculum, femina vile lutum. 
Et nos egregie pugnamus, qui repetenda 

Nos ipsos tali pro muliere damus. 
Haec si militia sit honesta videte, videte, 145 

Si decus est, causis taiibus arma dare. 
Militiam sic noio sequi, vos ergo redite 

Et regi mentis vota referte meae. 
Tres verso rediere gradu, regique responsum 

Militis apportant, quodque venire negat. 150 

CONSILIUM PRINCIPUM GRAECORUM. 

Accitis ducibus rex, re super hac quid agatur, 

Obsecrat interna pendere quemque iibra. 
Ne paveamus, ait Menelaus, propter Achillem; 

Prospera succedent praeter Achiliis opem. 
Attemtabo virum, si forte reflectere possim; 155 

Si non, praestabunt proelia nostra modo. 
Hectore Troja caret, non est ibi fortis ut Hcctor, 

Aeacides nobis desit ut Hector eis. 
Non probat edictum Diomedes hoc: Troilusque 

Non habet inferius Hectore robur, ait. 160 

Bella puto sepelire, bonam conquirere pacem; 

Et Laertiades testificatur idem. - 
Non lusisse pudet, sed non incidere ludum; 

Cum fuerit ludus optimus, ' abde pilam. 



138. marginis scholion. vappa. gluto vel garcio bibulus 
vel nebulo. 141. Ov. Ars III, 436 

— et in nulla sede moratur amor 
151. Gualt. Alex. IV, 109. 10 

citatis 

In coetum ducibus, quidnam super his sit agendum. 
162. Marginis scholion: Ulixes filius Laertis. 163. Hor. 

^pist. I, 14, 36 Nec lusisse pudet, sed non^incidere ludum 
164.Apud Gartnerum: Proverbialia 1574 p. 116 invenitur eadem 
sententia: Dum ludus bonus est, ipsum dimittere fas est. 



Lib. IV. V. 165-194. 107 

Thestorides, yincemus, ait, perstate Pelasgi! 165 

LoDga licet teneat nos mora, Troja cadet. 
Nemo frangatur, si Trojani potiore 

Et Graeci pugnent inferiore manu. 
Ne vereamur eos numero majore potiri, 

A cane non magno saepe tenetur aper. 170 

Ultima Graecorum victoria. Nemo timere 

Principium debet; pondera flnis Iiabet. 

MENELAUS VULNEEATUB A TROILO. 

Enses arripjunt, horrendaque bella reducunt, 

Protinus ut menses partivere duo. 
Primo mane potens Atrides et Menelaus, 175 

Tydides et agit agmina Graeca Locrus. 
Non tardat Trojana cohors, erumpit et ecce 

Stulti concurrunt, millia multa cadunt. 
Sauciat hic Troilus Menelaum; nox furibundum 

Vix cogit populum, vertat ut ora domum. 180 

BELLUM QUO PERACTO PAX DATUR MENSIBUS SEX. 

Ira truces inimicitias et funera bellum 

Concitat ut primum deserit umbra solum. 
Trojanos Troilus instaurat, cui comitatum 

Praebet Alexander, his tuba clangit iter. 
Contra Grajugenae. Troilus volat in Diomedem, 185 

Strenuus infortem vulnerat ense ducem. 
Sauciat et regem, per campum fundit Achivos, 

Et stant non una bella cruenta die. 
In pugna mixtim se millia multa trucidant, 

Larga cadaveribus arva deess^ vides. 190 

Sic loca funeribus desunt, ut bella gerentes 

Videris ad standum non habuisse locum. 
Graecorum ruerint quum plures cernit Atrides 

Coeptaque cancrino serpere vota pede, 

165. Marginis scholion: Calchas. 170. est Ovid. Rem. 
422. 173. Margo: Pugna XVI a. Menelaus vulneratur a 

Troilo. 181. funera pro cod. funere. 183. Margo. pugua 
XVII a. 



108 Lib. IV. ▼. 196—227. 

Anxius ad Primum mittit pro pace petenda, 195 

Ut pacem senis mensibus esse yelit. 
Trojani pacem dedicunt tempore tanto, 

Nolumus, exclamant, proelia pace regi. 
Ibimus in castra Danaorum plectere cunctos, 

Ibimus ad pelagus incinerare rates. 200 

Attamen a reliquis cum rex pro pace requirit; 

Pacem, cunctorum yox erat una, dari. 
Suscipiunt medicam, coeant ut vulnera, pacis 

Tempore Tydides et Menelaus opem. 
Troes et Danai potius tumulare videntur 205 

Ob nimios cumuios quam cumular^ suos. 
In tumulos jactant cumulos, tumuios cumulando 

£t cumulant tumulos intumulando viros. 

VERBA AD ACmLLEM UT RESUMAT BELLA. 

In bellum revocare studens Agamemnon Acbillem 

Assumto subiit Nestore castra ducis. 2i(> 

Incllte miies^ ait, vir strenue, fide sodalis! 

Procumbit genibus Graecia tota tuis. 
Immo coronatus rex, et non rex, sed amicus 

Te rogat intentas continuando preces; 
Prodeat in beilum tua dextera, prodeat illa 21& 

Armipotens galea; nostraque bella juva. 
Suppliciter petit hlc tua palria, Graecia tota, 

Tota parentelar bellica signa leva. 
Atrides etiam tibi si tuus est alicujus 

Momenti, noli vota negare mihi. 22(> 

Si mibi^ si patriae, si civibus arma negares, 

Dux inhonestatis, hostis amorls eris. 
Cum rosa sis patriae, non debet spinea rosam 

Hoc vitio macula derosulare rosam. 
£t quaecunque potest, rex allectoria verba 225 

Profert in medium mollificare virum, 
Projicit ampullas et sesquipedalia verba 



201. Margo: iteram pax vijj sex mensiQm. 227. Hor» 
Ars poet. v. 97. 



Lib. IV. v. 228—266. 109 

Intexens humili singula verba stilo. 
Aeacides flexus alloquitur: o Agamemnon! 

Miror, ait, nostram te subiisse casam. 230 

Ad te me potius invitat regula recti, 

Cum rex dicaris; sim quoque miles ego. 
Sub labaro prodire tuum rex poscis Achillem, 

Rex pie, moestitiae compatiare meae. 
Incolumis levitef ergo solatia praebet, 235 

Nec minus infirmus sentit ad omne malum. 
Vulneror et clausum porto sub pectore telum, 

Non habet in laeso corpore pugna locum. 
Dira dolens animus non est in bella trahendus, 

Debent magnanimo proelia corde geri. 240 

Vulneris id genus est, quod cum sanabile non sit 

Nec non tractari tutius esse puto. 
Myrmidones tibi mitto meos; mibi, postulo, parcas; 

Non potero, princeps! hac vice bella sequi. 
Nec voluit rex, nec potuit rex angere moestum, 245 

Grates persolvit, in sua castra redit. 

ACHILLES IN HOC BELLO MANET IN CASTRIS. 

lam vaga sex vicibus per campos luna volarat, 

lam pax transierat» jam vir in arma volat, 
lam luctam fert pugna novam, cava cornua fortes 

Invitant pugiles, surgere signa vides. 250 

Sic acies ruit in acies, sic ensis in ensem, 

Sicut aper validum dente bisulcat aprum. 
Postquam Myrmidones ferus informarat Achilles, 

Ad bellum celeres dirigit, ipse manet. 
Pugna fit et pugna talis, quasi tu furibundos 255 

Se commordentes intuerere canes. 



233. e margine pro possis. 237. Pamphil. I, 1. 

Vulneror et^clausumque fero sub pectore telum, 
241. 42. Ov. Pont. II, 2, 59. 60 
Vulneris id genus est, quod cum sanabile non sit, 

Non contrectari tu^ius esse putem. 
251. MargO! Pugna XVIU. 



110 Lib. IV. V. 267—286. 

In prima Troilus acie versatur, Achivos 

Acrius obtruncat Myrmidonesque fugat 
Palantes in castra premit, obstare volentes 

Praevaiide penetrat, vulnera dira secat. 260 

Et licet obstiterit Telamonius, in sua Teucri 

Victores redeunt, carmina laeta canunt. 

ITERUM REDITUR AD BELLUM. 

Vix exspectatur lux crastina, prodit Atrides 

Cum Danais, prodit Myrmidonea phalanx. 
In bellum Troes animoque manuque feroces 265 

Exagitat Troilus, parque valore Paris. 
Se nectunt acies, ensis scintillat ab ense 

Ut tactus chalybe fulgurat igne silex. 
Nunc primum pugnant, quasi pridie litus ararint, 

Et fuerint penitus bella priora jocus. 270 

Se caedunt, foedunt, prosternunt, viscera fundunt, 

Partibus ambabus millia multa cadunt. 
Fert intellectum stultis vexatio nuilum, 

Non auri stratum sus amat, immo lutum. 
Semper ad eventum festinat et in medias res 275 

Hic populus mortis anticipando dies. 
Vix vacat, ut foveat. sudantia membra quiete; 

Quod sine strage volat tempus, inane putat. 
Unde nec una dies ad pugnam sufficit illis 

Plures continuant, ne sine morte fluant. 280 

Plectit eos Troilus sicut persaepe rotundum 

Suevit corrigia pellere stricta trochum; 
Ut velter super arva feras, sic vir ferus ipsos 

Myrniidones agitat, sic agitando fugat. 

PAX DATUR PER MENSEM. 

Atrides belli discrimen ut aspicit acris 285 

In sua conversum castra tenore gravi; 

259. Scholion marginis: fugientes. 263. Superscriptiun 
pro codic. Achilles. 267. e margine pro: sintillat. 275. 
Hor, A. P. 148. 286. Margo: pax IX unins mensis. 



Lib. IV. V. 287—312. 111 

BeUum proponit uno suspendere mense, 
Imperat et quivis corpora strata iocat. 

PUGNA VICESIMA SEX DIERUM. 

Zodiaco semel explicito redit humida Phoebe, 

Bis deciroa redeunt horrida bella vice. 290 

Evocat Argolicos Agamemnoh fervidus, omnes 

Concurrunt Teucri, pugna fit acris ibi. 
Mixti plebe duces pereunt utrimque, fluitque 

Ceu cadat in pelaguS, sanguinis unda, lacus. 
Rumpere fila manu non sufficit una sororum 295 

Sed sibi poscit opem tertia ferre duas. 
Transiit in caede celebri pars prima diei 

Et prodit Troilus mente manuque ferus; 
Qui cum multifluo perfunderet arva cruore, 

Argolici subita delituere fuga. 300 

Myrmidones etiam torve speculatur Acbilles, 

Graecorum plagam Myrmidonumque fugam. 
Pridem militiam superaverat ardor amoris, 

Militiae stimulo nunc superatur amor. 
Non valet alterius tot dissimulare suorum 305 

Vulnera, damna, neces, se levat et fit eques. 
Prosilit, in Troilum se vertit, at ille potentem 

E^Lcipiens ictum, sauciat ense virum, 
Saucius ergo redit, durat sex pugna diebus 

Gontinuis et mors mordet utrosque gravis. 310 

ACHILLES HORTATUR SUOS IN NECEM TROILI. 

Septima lux oritur; saeve pugnatur, Achllles 
Nondum prodierat, vulnere lentus erat, 

237. proponit: margo postponit. 290. Marginis scho- 

lion : pugna zx sex diebus. 293. Gualth. Alex. Y, 145. 

295. 96. Gualth. Alex. V, 142-144 

- Rumpere fila manu non sufficit una sororum, 

Abjectaque colo Clotho Lachesisque virorum 

Fata metunt, unamque dnae juvere sorores. 

297. pars diei e margine pro pras dieri. 311. Margo: 

Pngna XXI in qua Achilles occidit Troilum et ipse vulne- 

ratns a rege Persarum Memnone, eundem obtruncabat. 



112 Llb. IV. V. SIS— 346. 

Verum Myrmidones instaurat: nulla rapina 

Vos» ait, alliciat dum mucro terga secat. 
Nunquam res hostis, victo non hoste, ieyetis 315 

Saepe fefellit opus praeda lerata prius. 
Corde leonino vos objiciatis in hostem» 

Mens leporis bello vix valet ova duo. 
Quot Troilus vobis numeravit funera, nostis; 

Novimus innumera, quae numerare velit. 820 

In Troilum solum vires expendite totas» 

Discat in auctorem poena redire suum. 
Transierat pro parte dies, Troilusque Umendum 

Trojae praesidium ferreus intrat agrum. 
Vectabatur equo tamquam ieo fertur in Argos, 326 

Hos fugat, ut credas quod juvet ala pedes. 
Myrmidones docti Troilo simul et semel instant 

Et Danaos revocant; denuo bella sonant. 
At Troilus murus patriae, protectio Trojae 

£t rosa militiae pugnat et absqne pare. 830 

Haud aliter robustus aper se forte prementes 

Consoevit nitido scindere dente canes, 
Utitur hic armis quasi fulminibus, populusque. 

Corruit innumerus illius ante roanus. 
Cum sic cornipede versans in Marte coruscat, 336 

Corruit anterius cuspide fixus equus. 
Vir ruit et celeri veniens pede saevus Achilles 

Surgere conantis dissuit ense caput. 
Palpitat et moriens teliurem calce sigillat» 

Et faciem magno sanguinis imbre rigat. 340 

Sic tiro juvenis rapitur florentibus annis, 

FIos mundi rutilat tempore valde brevi. 
Ad Danaos trahere corpus conatus Achilles, 

Memnone Persarum rege vetante nequit. 
Occisi corpus hic eripit, Aeacidemque 345 



332. Cod. nidido. 335. Gaalth. Alex. II, 434 
Cornipedem versans in dextro Marte comscat. 
Mtildener legit yexans, 337. Margo: Troilas occiditnr ab 
Achille. 



Lib. IV. V. 346—374. 113 

Vuinerat, Aeacides saucius inde meat. 
Insequitur Memnon cum Troibus, iste resistit, 

£t pugnam, quamvis saucius esset, init; 
Sed custodierat prius iiie iigamine vulnus, 

Ne pareret lapsum sanguinis unda pedum. 350 

Non tuiit Aeacides insultum Memnonis acrem 

Impetum et multa caede rubere facit. 
Nec tenuit giadium Pelides, douec ad amnes 

Ulum deferret vulnere plaga Stygos. 
INon regem miies impune perimerat, ipsum 355 

Contigit a beilo vuinera ferre duo. 
Occiso rege Persarum brachia toi^pent 

Troum, procedunt segnius arva ducum. 
Jam tilul)ant, jam terga dabant palantia Teucri, 

Memuonis et Troili mors venit uiigue truci. 360 

Pergama praecipites subeunt, et moenia claudunt, 

Pugna facit finem nocte fugante diem. 

[PAX DECIMA TRIGINTA DIERUM.]* 

Rex Trojanorum spatium triginta dierum 
^ Postulat a Graeco pacis babere statum. 
Annuit et Troilum cum Memnone Troia venustos 365 

Collocat in tumulos, flendo secuta viros. 
Hecuba pro Troilo deducit et Hectore planctum, 

Irrigat ingenuas iacrima moesta genas. 
Pulmonis rigidas agitant suspiria ceiias, 

Afficit interior arida corda dolor. 370 

Frendit in Aeacidem calcata saevius hydra 

Diri rancoris mente venena gerens. 
Et quia vi superare virum diflidere visa 

Est, cacabo cordis decoquit illa dolum. 



346. Margo; Achilles a Mem,noae valneratur. 353. 
Margo: Memnon occiditur ab Achille. 363. Margo: Pax 
X. triginta dierum et haec erat pax ultima et ita interpolata 
inter eos fuerat pax VII. annis et decem mensibus. 

*) Inscriptiones capitulorum suppletae usquo ad finem 
libri. 

Troilus. 8 



1 14 Lib. IV. V. 376—406. 

Fraudis ad iDcudem defertur malleus irae 375 

Vindice fabric^ns igne doIm*is acum. 
Femineam fraudem nemo cognovit ad unguem 

Scit magis instabilem pendere nullus avem. 
Evocat baec Paridem: nosti patris, inquit, Achiliem 

Hectoris et Troili membra dedisse neci; 380 

Quo damnum patriae dedit insuperabile nostrae, 

Nam Trojae clypeus murus et arcus erant. 
Laudes eximias bis indita semper bonestas, 

Inclita militia, perdita vita dedit. 
Scis etiam quod erat fortissimus unus et alter, 385 

In stadio mundi non habuere pares. 
Patur et in fando singultus ipsa loquentis 

Verbula delacerant, vixque sonare sinunt. 
Articulata perit vox, prodit inarliculata 

Et singultatis subjicit iiia sonis. 390 

Nunc primum flore renitebant ambo juventae, 

Vae! toti patriae quum cecidere male! 
Dedecus hoc reprehende tuis, si miles es, armis, 

Si vivis, tanti criminis ultor eris. 
Quoque modo possis» aures adverte, docebo^ 395 

Nitere doctrina providus esse mea. 
Et si non poteris hoc viribus, arte fruaris, 

Arte cadunt turres, arte levatur onus. 
Si quis avem velit et aliam rem prendere, rebus 

Prendendi caris occupet ille locum; 400 

Abscondat laqueos, laqueus si forte videtur, 

Res prendenda fugi^ spesque relicta perit. 
Cautus enim foveam metuit lupus accipiterque, 

Suspectos laqueos tu quoque milve fugis. 
Providus est, sapiens est, fortis, cautus Achilles: 405 

Ars cautum caute faliere cauta solet. 



394. Marg. Si vividus es. 396. est Gualteri Alexandr. 
I, V. 83. 398. Pamphil. III, 14. Totus hic locus 397 — 403 
periphrasis est Pamphilii III, 12 sqq. 403. 4. Imitatio 

Horat. fip. I, 16, 50. 61. 

Cautus enim metuit foveam lupus accipiterque 
Suspectos laqneos et opertum miluus hamum. 



Lib. IV. V. 407-438. 115 

Ut vulpes vulpe capiatur, raro videtur; 

Assa tamen vivam decoriare potest. 
Aeacidae mentem quum nostra Polyxena tangaf; 

Ipsum, quod capiat, rete puella neat. 410 

Mitte vlrtiin, qui dicat ei, quam diligas, optat 

Foedere conjugii rex sociare tibi. 
Pes tuus in fanum conscendat ApoIIinis, ad nos 

Illico compleri si tua vota velis, 
Et veniens venias sioe multo milite solus, 415 

Turbari turba turbine forte potest. 
Sint ea verba mea, non sint tua; nuntius autem 

Sit tuus; est verbis crcdulus ille meis; 
Insidias habeas illo veniente paratas, 

Tunc quasi vir surge. braehia laxa move, 420 

Et moveant socii, nec cessent dextera» donec 

Multorum mortes mortuus ipse luat. 
Sis bene sollicitus peragens baec omnia cautO; 

Solus secreti conscius esto tui. 
Cum semel emissum, volet irrevocabile^ verbum: 425 

Admoneo, veniat ne quis ad ista loquax. 
Hujus Alexander veluti temerarius ausum 

Propositi spondet, sponsio cauta latet. 

[NUNTIUS MITTITUR AD ACHILLEM.] 

Nuntius interea vadit dicturus Achilli: 

Hecuba me misit dicere pauca tibi; 430 

Filia nostra tibi dilecta Polyxena, dico, 

Te» velut optabas, impatienter amat. 
Si te delectat Veneris decerpere flores, 

Ejus in amplexu sit mora nulla, veni. 
Et ne propositi frangatur fabula nostri, 435 

Consilio comitis incomitatus ades. 
In fano Priamus exspectat Apollinis, intres, 

De sponsalitiis illico certus eris. 



410. Margo. spinne. 425. Horatii est epist. I, 18, 71. 
433. Ov. Rem. 103 

Sed, quia delectat Veneris decerpere flores. 

8* 



116 Lib. IV. V. 439-462. 

Succedent taedae regali stemmate, sponsa 

His tua deliciis est potiunda tibi; 440 

Nec tepido desiderio pulcherrima virgo 

Pendet ad adventum laeta libensque tuum. 
Tu quoque nuila fcres deinceps incommoda Trojae, 

Ut repetat patrios Graecia lassa lares. 
Illusit blandis, quorum sibi copia, verbis 445 

Hecuba tironem, sic fabricando necem. 
Exhilarescit homo, quem foemina melle nocivo 

Fraudis inescarat, falsaque vera putat. 
Vixque moram patitur, vix jam sua gaudia differt, 

Jam cupit ampiecti, jam bona pacta dari. 450 

Retrahitur tamen ille metu, metuitque venire; 

Sed si non veniat, vota perire pulat. , 
Saepe metu spes victa cadit» veniat maneatne, 

In mentis secum disputat ipse schola. 
Denique fidus amor, quidquid properantibus obstat, 455 

Fingit, et ad causas ingeniosus erit. 
Interutrumque tenet, spem scilicet atque timorem, 

Speque timor dubia, spesque timore cadit. 
Ire tamen restat, quia calcar amoris acutis 

Incitat hunc stimulis; credulus ergo stetit 460 

Credula res amor est, leviter ducuntur amantes 

Dantque pedes reti credulitate levi. 



449. Oyidii est Metam. IV, 350. 453. Similes sunt 

Ovidu loci Trist. IV, 3, 12 

Car labat ambigao spes mihi mixta meta? 
et Her. XIII, 124, 

Spes bona sollicito victa timore cadit. 
455. Ov. Her. II, 21. 22 

Deniqae fidas amor, qaidqaid properantibus obstat. 
Finzit, et ad caasas ingeniosa fui. 
457. Ov. Met. II, 140 inter utramque tene. 458. Ov. Her. 
IX, 42. 461. Ovidii est Metam. VH, 826 credala res 

araor est. 



Lib. IV. V. 463-491. 117 

[CAEDEM ACHILLIS PRAEPARAT PARIS.] 

Tempus erat, quo cuncla silent, cum fortibus armis 

Fortes in fani collocal aede Paris. 
Protinus ut vobis, ait, ostentavero signum, 465 

Aeacidae vester in caput ensis eat, 
Spicula densa gulam percurrant, lancea ventrem, 

Deprope stans ambas abscidat ense pedes. 
Nec prius insani deponant arma lacerti 

Quam ferus Aeacides vivere ponat ibi. 470 

[OBITUS ACHILLIS.] 

Altera lux lucet, coelo sol aureus exit, 

Fanum Pelides Antilochusque petunt. 
Credulus ad vocem mulieris provenit, impos, 

Concitus ante fores, irrita vota gerens. 
Pro superi! quantum mortalia pectora caecae 475 

Noctis habent; intrant, nulla nociva timent. 
Insidiae surgunt; capiti se mucro maritat 

Telaque pro telis hic volitare vides; 
Lancea per corpus sponsalia saeva propinat, 

Cerberus hic festa non Hymenaeus amat. 480 

Sperarat, mehus quod pulcbra Poiyxena taedis 

Illum debuerit exhilarasse suis. 
Vir pro virgineis fera sentit belia lacertis, 

Pro molli vero vulnera dura toro. 
Quid faciet tiro? caret inclita dextera conto, 485 

Non fuit aurata casside pressa coma; 
Non pectus lorica tegit, non crura tuentur 

Ocrea, non ferri lamina densa latus; 
Nec clipeus vasti caelatus^ imagine mundi 

A coiio pendet, nudus uterque patet. 490 

Pro parma replicat chlamydem, manus arripit ensem, 



463. imitatio Virgilii Aen. II, 268: 

Tempus erat, quo prima quies mortalibus aegris 

Incipit. 
475. Ovidii est Mctam. VI, 472. 73. 481. melius pro codic. 
molius. 



118 Lib. IV. V. 492—524. 

Diffidit oppositos, vindicat ense dolos. 
Quae potuit, fecit; ne nil ageretur, aravit 

Vomere quo poterat; totus inermis erat. 
At mortis genere ^e consolatur honeste, 495 

Falsos quos reputaU non sine morte secat. 
Antiloclius juvat Aeacidem^ contorquet et ipse 

Pro scuto ctilamydem, distulit inde necem. 
Non poterant durare duo tam dispare bello, 

Tactibus assiduis interit icta cblamys. 500 

Non erat armatis aequum concurrere nudos, 

Aut contra tantos ferre duella duos. 
Ambo ceciderunt, ceciderunt ambo; quis unquam 

Ferre dlli posset 4alia beiia gigas? 
Sic cadit Antilochus, sic, sic, formosus Achilies, 505 

Sic Paris infanda morte trucidat eos. 
Projiciantur, ait, haec foeda cadavera corvis, 

Sint canibus saevis, sint alimenta lupis. 
Immo, refert Helenus, potius reddantur amicis, 

Non debes hominum paseere carne canes. 510 

Reddatur Danais coUectum corpus AcluIIis, 

important castris alteriusque ducis. 
Egregium Priamo rex concedente sepulchrum 

Erigit, hoc strati militis ossa tegit. 
Graecia more suo decus exequiale frequentat, 515 

Fortem deplorat, unguibus ora secat. 



[ORATIO AGAMEMNONIS AD GRAECOS DE PERGENDO 
BELLO.] 

Coijvocat in coetum rex Graecos: perdimur omnes 

Paulatim proceres, et quid agemus, ait. 
Corruit Aeacides nostri fiducia belli, 

Nolumus aut volumus ulteriora sequi? 5^0 

Hic sumus et studio transimus tempus inani, 

Nec quae praeteriit hora redire potest. 
Non discedeoius proceres; quid consulitis? si 

Forle recesserimus, plebs vitiosa sumus. 



Lib. IV. V. 526-550. 119 

Quid perfecerimus? quibus oslentare valemus, 625 

Si verbis opus est edere, turpe loqui. 
Quidve domum ferimus decimo nisi dedequs anno? 

Occisi cives, interiere duces. 
Troja stat et nostros subsannat laeta iabores, 

Vivit adhuc, Helena non redeunte, Paris. 630 

£t si nos iiia nondum redeunte redimus, 

Claudimus aeterno proelia longa probro. 
Unde decere reor, ut adhuc sudemus in armis, 

Cras poterunt fieri vota precantis beri. 
Forsitan ad Danaos faciet fortuna volatum; 635 

Fortunae series est variare vices; 
Fortunae non stare status, deiudere; ludus 

In risu plorat, alta petendo labat. 
Hoc firmum servat quod nunquam firma, fideie 

Boc soium retinet, quod caret illa fide; 640 

Hoc soio verax quud semper faisa probatur, 

Hoc solo stabiiis quod manet absque statu. 
lUa suam volvendo rotam, fortassis Achivam 

Introitu grato vult penetrare domum. 
^i fortuna volet, in campum Troja redibit, 645 

Cujus nubigerum nunc caput astra premit. 
At divina juvat oracula quaerere, quisnam 

Ancipilis belli terminus esse veiit. 
Respondetur eis, quod progeniem per Achillis 

Debeat ad finem bellicus ire status. 550 



537. Auson. Epigr. 143, 1. 

Fortunam nanquam sistit in eodem statu. 
Semper movetur: variat et mutat vices, 
Et summa in imum vertit ao versa erigit. 
540 sqq. Similis locus Ov. Trist. V, 8, 15 sqq. 
Passibus ambiguis Portuna volubilis errat 
Et manet in nullo certa tenaxque loco: 
Sed modo laeta manet, vultus modo sumit acerbos, 
Et tantum constans in levitate sua est. 
643. Amm. Marcellin. XXXI, 1. Fortunae volucris rota, ad- 
versa prosperis semper alternans. 



120 Lib. IV. V. 551—577. 

[NEOPTOLEMUS ACHILLIS FILIUS FIT DUX 
MYRMIDONUM.J 

Filius Aeacidae Pyrrbus fuit, hic Lycomedis 

Tunc erat in tectis, nam fuit ejus avus. 
nie Neoptolemus quoque dicebatur, eratque 

Strenuus et fortis, totus imago patris. 
Quis potius levat arma patris quam filius ipse^ 55S 

Rex ait; buc veniat Myrmidonesque regat. 
Pro Pyrrbo Menelaus abit, sed nec Lycomedes 

Invitus juvenem mittit et ille venit. 
Virtutum pedibus patris in vestigia Pyrrhus 

Calcat nobiliter» fortis ut ipse pater. 56a 

[AIAX TELAMONIUS OCCIDIT PARIDEM, SED IPSE 
VULNERATUS OBIIT.] 

Pax brevis exspirat, aspirant proelia, bellans 

Vix respirarat, denuo bella parat; 
Hic et ibi clamatur: ad arma; vaienter: ad arma! 

Effrenis populus currit ad arma citus. 
Cum Danais Agamemnon adest, Trojanaque virtus 565 

Portis erumpit, ut maris unda fluit. 
Horrisonis litui vexant ululatibus auras, 

Et tanquam tonitrus ingruat, binnit equus. 
Jam se commiscent acies, jam tela propinquant, 

Jam rutilant enses, compluit arva cruor. 570 

In primo dominus clypei septemplicis Ajax 

Agmine praeradians gramina caede replet; 
Infinita cadunt ab utraque cadavera parte, 

Ut jam funeribus ampla deesset humus. 
Non potuit solus deducere Cerberus umbras 575- 

E bello missas in Phlegetontis aquas; 
Nec ferruginea subvectat corpora cimba 



556 margo: ad veniendum se parat, 561. Margo. 

Pugna zxij, in qua Ajax Telamonius occidit Paridem, pria» 
tamen idem Ajax yulneratus ab eodem Paride in castris 
obiit. 



Lib. IV. V. 678-602. 121 

Solus terribili squalidus ore Charon. 
Ajax Dudus erat; quae te mens optime miles 

Illoricatum saeva sub arma tulit? 580 

Te meminisse velim; telum mortale cucurrit 

CoUa per incauti quod Palamedis heri. 
Felix quem faciunt aliena pericula cautum 

Et cui dat nitidum littera nigra librum. 
Nos aliena docent, felix quicunque dolore 685 

Alterius didicit posse cavere suum. 
Ajax horrendis versatur inermis in armis; 

Et fodit illius lata sagita latus^ 
Scilicet a Paride, qui tenso gnaviter arcu 

In Graecas animas spicula plura dabat. 590 

Ajax iratus. Calcaria dat dolor ire, 

Qui sectans Paridem caedit ad usque necem. 
Caede fatigatur miles, cum castra petisset, 

Et telum lateri detraheretur» obit. 
Corpus Alexandri portant in moenia Teucri, 695 

Ejulat urbs tota funere moesta viri. 
Mqx ruit in Phrygios Diomedes, quos fugitivo 

Se facit in portam praecipitare pede. 
Protinus insequitnr Agamemnon et obsidet urbem 

Ponendo vigiles et variando vices. 60O 

Per totam noctem circumdant Ilion Argi, 

Muri non unus clamat ab arce vigif. 



578. e margine pro spualidus. — Margo char. naata 
mortnornm. 683. Plaut. Merc. IV, 4, 40. Feliciter sapit, 

qni alieno periculo sapit. Ter. Heaut. I, 2, 35: hoc scitum 
est, periculum ez aliis facere tibi quod ex usu siet. 
Noster ex his locis fortasse sententiam depromsit, quae 
proverbii loco in ore nunc est. 
685. 6. TibuU. IH, 6, 43. 44 

quicunque dolore 

Alterius disces posse carere tuo. 
In hoc Tibulli loco nonnulli codd. etiam, ut noster Albertus, 
cavere legunt. 591. Cod. carcaria. 598. Cod. S, f. prae- 
cipitare pede in portam. 



122 Lib. IV. V. 603—630. 

[LUCTUS TEUCRORUM DE PARIDE.] 

Postera depulerat stellas Aurora micantes, 

Exquirunt iuteas corpora strata domos. 
Subterrat Paridem regaii curia cultu, 605 

Vivum debuerant quem sepelisse diu. 
Vivus enim multos occiderat ipse, fuitque 

Innumeris populis publica causa necis. 
Ledaeam pariter Paridis mors laesit, eamque 

Esse dolorosam lacrima multa docet. 610 

Prodit enim luctus inconsolabilis ipsam 

Vere tristitiam non habuisse ievem. 
Rex cum regina considerat; est manifestum, 

Rex ait; bauc vera nos adamasse fide. 
Illa fides infida nimis» bonitasque maligna 615 

Infamis fama, laus lue plena fuit, 
<}uae proprium populum contemnens, immo maritum 

Moecha fuit, moechum prava secuta malum. 

[GRAECI TROIANOS AD BELLUM VOCANT.] 

Postera lux radiis latum patefecit ut orbem, 

Miles in urbe manet, limine porta studet. 620 

Provocat ad portam Trojanos hostis Atrides; 

Qui foris insultant, probra minasque boant. 
Altorutrum mittunt vitiosas ore sagittas 

In pharetram cordis yiiis ab igne datas. 
Surgit ironia risumque colorat amarum, 625 

Llngua jacit jaculum mellea felle litum. 
Ingeminant blaesos naso crispante cachinnos, 

Probra canunt, turpe surgit utrimque melos. 
Inter tot vitia simul et convitia Troes 

Grebrius in pugnam buccina Graeca vocat. 630 



603. Ov. Metam. VII, 100. 619. ut orb. ex Ovidio et 
e marg. pro cod. in orb. Ov. Met. IX, 794 

Postera lux radlis latum patefecerat orbem. 
626. lirum. 



Lib. IV. V. 631-662. 123 

[PENTHESILEAE ADVENTUS ET DESCRIPTIO.] 

At Priamus murum munivit, belia siiere 

Maiuit, in causa Pentliesiiea fuit. 
Haec in Amazonibus regnabat divite regno 

Illustris, fortis, beliica trita satis. 
Haec siquidem miies erat optiroa, nec sine laude 635 

Rexit cornipedem, reddidit ense vicem. 
Hasta nobiiiter occurrere noverat hastae 

Tergore cornipedis praecipitare virnm; 
In campo currentis equi fuit illa magistra» 

Nec modicam laudem tibia mota dedit. 640 

Pulchre caicat equum, propulsat puichrius illum 

Perpuichre girat, singula pulchra parat. 
Miiitiae calcar in plata, calcar honoris 

In fama, bene fert illud et istud ea. 
Aurea ferrato calcat calcaria calce, 645 

Auro frena citus. splendida mordet equus. 
Inclyta miles erat,' erat alaque tota Quiritum, 

Quae tanta laetae principe semper erant. 
Praeterea formosa fuit ; naturaque multis 

Laudum muneribus nobilitarat eam. 650 

Orbem dat capiti naturae circinus orbum, 

Orbis uti statuat forma globosa trochum. 
Fulgurat in crine nitor auri, iilia fronte; 

Qnem simul ut speculum tu speculare locum. 
Sub specula frontis vaccinia nigra leguntur 655 

Quum superciliis est color ilie datus. 
Si spectes melius, geminos intersecat arcus 

Non obfuscatae lactea forma viae. 
Excubiae frontis spectant laetanter ocelli, 

Luce smaragdinea sideris instar habent; 660 

Nec stat nec, transit plus recto regula nasi, 

Hic aquila, bello, simia^ cede loco. 



637. hasta e marg. pro cod. hastae. 638. Cod. cornipede. 
^3. calcar secandum e margine pro cod. carcar. 655. 

vac. nigr. leg. Virg. eclog. II, 18. 661. Margo: nec adun- 
cam nec torvnm. 662. bello pro cod. pello. 



124 Lib. IV. V. 663-692. 

Pirula directo partitur tramite nares, 

Non tumet, aut aliqua deviat iila via, 
Nolumus hanc torvo vel adunco scribere naso 665 

Inque cava nullus est ibi nare pilus, 
Non est vel modica maculae reprehensio mali 

Nec laedit nares virque paterque gregis; 
Est et aromaticus non rusticus halitus oris, 

Nescio quis melior thuris et oris odor. 670 

Aurorae facies quasi filia, dum rubor iili 

Et candor, neuter est et uterque color. 
Os cycli quasi dimidii ridendo resultat, 

Vult laudem spatio promeruisse brevi. 
Quodam se praebent pugnantia labra tumore, 675> 

Sed modico rutilant non tamen absque modo. 
Statura similes dentes compaginat ordo, 

Estque nitescentis aeniulus ordo nivis. 
Respicias mentum, mentum tam nobile mentem 

Amentem reddit, si quis amare velit. 680 

Et colli Pario quasi marmore secta columna 

Scit speculam capitis more levare gruis. 
Visum cernenti, cor furaretur amanti, 

Quae crystallino gutture forma micat. 
Voce vocat laudem, quia vox imitatur olorem 685 

Est tam grus collo, quam philomela sono. 
Et quales humeri! neque decedunt neque surgunt^ 

Ut jaceant vel stent, gratius ambo sedent. 
Quam veniunt simul ab humeris tam stemmate longo 

Bracchia, quam gracili deiiciatur ibi. 690 

Non carnosa manus sed carnea, gaudet ab intus 

Ossibus et nervis, carne nitente foris; 



664. tamet e margine pro timet. 665. Ov. Ars I, 520. 
668. e margine pro graecis. Oy. Ars I, 522 

Nec laedant nares virqae pjiterqae gregis. 
673. e marg. cycli pro sicli, resaltat pro refaltat. 680. e 
marg. amare pro amore. 686. pro filomena. 687. 8. Ala- 
nas Anticl. lib. I. p. 11, lin. 4. 5. 

Non male coUa sedent, hameris non insidet alta 

Cervix, at spatio sargit distincta modesto. 



Lib. IV. V. 693—722. 125 

Sic tamen interius ut sit substantia moUis 

Exterius macies carnea pulchra nimis. 
Exornat digitos, digitis si forsan inhaeres, 695 

Linea directa, lactea, longa, teres. 
Huic digitis digitos reflectere, sive reducto 

PolHce brachiolum tangere moris erat; 
Nec minuit laudes quod sunt sine sordibus ungues, 

Quos nequeo longos vel repulare breves. 700 

Poma mamiilarum modico suspensa tumore 

Producens prodit pectus, imago nivis. 
Nulla mollitie dependent fracta, sed ipsa 

Duritie casti signa pudoris habent; 
Yirgineas stare videas utrinque papilJas 705 

Et veiuti gemmas irrutilare duas. 
Quum dederit natura duas, ars demserat unam, 

Iret ut ad gladium libera dextra manus. 
Non patet immo latet niveum latus, ille^pugiiii 

Circumscriptibilis est brevitate locus". 710 

Non se distendit, nec enim se contrahit alvus, 

MoIIitie tumida sed bene fusa sedet. 
Ad tergum vertamus iter^ quasi pinea malus 

Stat, bene membra sibi continuata tenens. 
Partes occultas non est laudare necesse, 715 

Penna nativam nec reserare seram. 
Caetera quae laudem pariunt, reticendo ioquuntur, 

£t recitando tacent haec quia laude vigent. 
Aptius haec anima poterit quam lingua fateri, 

Non decet interdum singula verba loqui. 720 

Candida se gracilem protendit tibia, raris 

A latitante genu carnibus ossa tegens; 



699. Ov. Ars I, 519 et sint sine sordibus ungues 

701. Alanus Anticlaud. lib. I. p. 11. lin. 6. 702. 3. Alan. 
ibid. lin. 8. 9. ubi tamen nltimus versus 

Duritie proprii describnnt signa pudoris. 
716. reserare pro cod. referare. 717. Alan. 1. c. p. 11. 

lin. 13. 14 

Cetera quis nescit meliora latere sub istis 

Quorum sola gerunt placidi praeludia vultus. 



126 Lib. IV. V. 723-756. 

Sed non invideo suras ibi carne decoras, 

Sic tamen attingat ne pudor ille pedes. 
Infima demonstrat tales tibi tibia talos, 725 

Ut bene congeries ossea nodet eos. 
Exornant nitida simiii compagine crura, 

£t quasi sint crurum confugiumque pedum. 
Pes brevis et niveus, cavus intra» sed teres extra 

Exiguo calce calcat et osse solum. 730 

In pedibus pedicae neque rectae sint neque tortae 

Non boc non istud inter utrumque sitae. 
Poliex directe protenditur, altera primo 

Altior ut series a pede deinde minor. 
Nec pedicam pedica quasi spectat piantave plantam, 735 

Sed pes directe cum pede servat iter. 
Pes brevis in nivea pulchre celatur aluta, 

Nec vagus in laxa pes ibi pelie natat. 
Reginae eorpus si talis imago venustat, 

Nescio quis specie nobiiiore ciuaU 740 

Ciiliu forma nitet, hac femina dote superbit, 

Quis dubitat, cuitus qui sit oplmus ei? 
Candescit bysso toga carni proxima, blandam 

Ne forsan laedant fila proterva cutem. 
Stringitur, ut mammae constringat fascia fascem 745 

Accendit Veneris surgere visa facem. 
Turbida mens geritur, ubi turgida mamma videtur, 

Res ea fit cordi nuncia saepe mali. 
Purpura dat tunicae quo convenienter euntis 

Longo per piateas syrmate lambit bumum. 750 

Disputat liic iana cum lana murice tincta 

Utrum sit meiior ille vel iiie color. 
Nec tantum renitet fulgenti murice vestis, 

Auro formatis fulget et ipsa rosis. 
Armellus, castor, martur, . bever atque saberus 755 



737. Ovid. A. Am. III, 271 : 
Pes malus in nivea semper celetur aluta. 
738. Ovid. A. Am. IV, 516. 748. Cod. tunicam. 750. e 
margine pro surmatc. margo praeterea praebet syrm. quod 
teutonice dicitur suansz. 



Lib. IV. V. 766—788. 127 

Dat varium pannis conveDienter opus. 
Zona premit latera de bysso tezta retorta»^ 

Gemma stelliparo fulgure dante jubar. 
Alternis vicibus argenti sidus et auri 

Hic nitet, ansa tamen aurea tota rubet. 760 

Brachia luxuriant armillis, lamina nectit 

Argenti manicas, ut bene stringat eas. 
Ars et materia certant in veste serena» 

Quam dicunt chlamydem vix habet illa parem; 
Materiam vincat opus an vincatur ab illa, 765 

ludicio poteral nemo probare levi. 
Nobiiitas digitos rutilantis circinat auri, 

Multiplici jubare gemma superbit ibi. 
Indice contentus ignita luce pyropus 

Auri de medio solis ad instar ovat. 770 

Saphiri species digitis aptissima regum 

Ornat amazonicam luce micante manum. 
Fulgidus obrizo .carbunculus ardet in auro, 

Claraque solifero provocat astra rogo. 
Jaspis in argento viret, undam sanguinis arcens, 775 

Hic latet in viridi zona colore rubens. 
Omne perit viride viridi fulgore smaragdus, 

Hic viret et viridi lumina iuce fovet, 
Hic adamas cbalybe glaucus de sanguine solum 

Solvitur liircino, fit homo prosper eo. 780 

Pendebant nitido diffusa monilia coUo, 

Gemmas inspicio, nec numerare queo. 
Pectus enim gemmis quasi celum fulgurat astris, 

Hac radicante sed hac praeradiante magis. 
Clarior argento, fulvo conspectior auro 785 

Fulmine gemmali fibula lata micat. 
Quaeris utrum rutilans sit forte topazius liicce 

Tangens calce polum, vertice vero solum. 



773. Gnalter. Alex. I, 236 

Lucidus obrizo crinalis circulus auro. 
779. cod. claucus. 780. margo. sc. adamante. 781. Virg. 
Aen. Vn, 278 

Aurea pectoribus demissa mouilia pendent. 



.128 Lib. IV. V. 789—820. 

Quam ditat gemma, decorat sculptura, tacere 

De fulvo mustum va'se gerente volo. 790 

Hoc quoque transilio, quod bella monilibus ipsis 

Aequiparativa pro paritate parat. 
Taedia ne pariam, praeclaram transeo yittam, 

Quae premit egregiam ceu diadema c6mam. 
Aurea caesaries siib vitta colla pererrat, 795 

Litigium crinis fulva refrenat acus. 
Est et in incessu pars non contemta decoris, 

Observat medium progrediendo gradum. 
Cum ridet, ridet autem pro tempore, ridet 

Ut summos dentes ima labella tegant. 800 

Sic sedet, sic culta fuit, sic stamina nevit 

Candida cum sociis Penthesilea suis. 
Militiam forma sic ornat fiorida, formam 

Inciita militia, compoliuntur ita. 
Haec, quia multa sibi fuit experientia belli, 805 

Trojanum bellum rege petente petit. 

[DE AMAZONIBUS.] 

Est in Amazonibus haec consuetudo: reguntur 

Per se nullius sub ditione viri, 
Et poteris sermone brevi, quam dicimus ortam, 

Si mea verba noles, enucleare rei. 810 

Ante quadringentos et quadraginta bis annos, 

Quum caput imperii condita Roma fuit, 
Indolis egregiae juvenes duo forte Scytharum 

Ipsis temporibus incoluere solum; 
Plinius unus erat, decorus Scolopecius alter, 815 

Strenuus et validus unus et aller erat, 
Qui multa quia pollebant virtute, fugati 

Invidia terris sunt stimulante suis. 
Haec fax invidiae magnatum prodiit igne, 

Robur eorundem quos timuisse liquet. 820 



797. cod. pras. 800. Ov. Ars HI, 284 
£t summos dentes ima labella tegant. 815. Nomina 
juvenum sonant mox Ylinus et Sclopitus, moz Flinus et 
Scholopythus, mox PlTinus et Solapesius. 



Lib. IV. V. 821—855. ]29 

Cedunt et juvenum non pauca frequentia secum, 

Mentibus et membris qui vigu^re satis. 
Cappadocum gentes adeunt et moenia Ponti, 

Insidiis cincti sed perimuntur ibi. 
Venit ad uxores illorum de nece rumor, 825 

Et succrevit eis cum ferilate furor. 
Vindictam propriis intendunt tendere dextris 

£t non ignavis menlibus arma cient. 
Hujus propositi sit ut omnibus una voluntas, 

Interimunt omnes, quos habuere, viros. 830 

Exiliunt, et ab his Asiam fit pugna per omnem, 

Incipiunt belli prosperitate frui. 
Et comilabatur victoria semper easdem 

Oppositos terrens, promta trophaea ferens. 
Qiiaelibet illarum jam pace per arma reversa 835 

Disponit, fuerint quae facienda domi. 
Si quam delectat, immo delectat habenda 

Gaudeat ut prole, mater et esse velit, 
lilustrem vocat illa virum; vir amatur ut hospes, 

Quae quum se gravidam senserit, ilie redit 840 

Filia diligitur, nufritur ad arma, docetur; 

Filius in stygias praecipitatur aquas. 
Cremento careat ut dextra mamilla, crematur, 

At caret, ut bellis promta sit illa manus. 
Nomen Amazon habes, quasi dicas absque mamilla, 845 

A sine praesentat» mammaque mazon erit. 
Regnum reginae quondam rexere duales; 

Et regno fuerat fnditus iste status: 
Una domi patriae custos fuit, altera vero 

Pro regni spafiis extulit arma foras. 850 

Una quidem tenuit Marsepia, Lampeto nomen 

Altera; regnabat haec foris» illa domi. 
Has inter virtulis opes Marsepia mortem 

Hostili gladio fraude subacta tulit. 
Filia cui Sinope succressit dignaque laude 855 



847. Cod. reginis duabus. 851. 53. Apud Orosium 

nbmen Marpesia sonat. 



Troilus. 



130 Lil). IV. V. 866— d84. 

Perpetua studuit virglnitate frui. 
£uropam simul et Asiam domuere potenter, 

Maximus hlnc orbi crevit utrique timor; 
Unde solebat eas e bello copia praedae, 

Captivus populus, gioria magna sequi, 860 

Formidant regna, premit admiratio mundum: 

Totum foeminea membra domare solum. 
Aedificant Ephesum memorandaque moenia; solae, 

De quibus insignis fama volabat, erant. 
Istaque duravit annis victoria centum, 865 

Durat adhuc quod habet nuUa virile jugum. 
Amphytrionides licet invictissimus esset, 

Vlribus inpetere non erat ausus eas. 
Cailiditate magis est usus, robore plenis 

Dicitur his ratibus applicuisse novem. 870 

Narrant Antiopen tunc Orithyamque fuisse 

Supra sicut habes, in ditfone pares. 
Ex inopinato petit has Alcmenica proles, 

Caedit» prosternit nec sine strage capit. 
Hoc bello capiunt Menalippen, Hypolitenque 875 

Orithyaeque fuit utraque virgo soror; 
At Menalippe redit violenter ab Hercule capta, 

Huic tamen arma, quibus haec erat usa, manent. 
Theseus Hypolilen sibi copulat, Hypolitumque 

Procreat, buic jugulum saeva noverca parat. 380 

P^on meus haec sermo testatur, Orosius; ista 

Cujus habent plenam singula verba fidem. 
Post hanc Orithyam, de qua modo mentio surgit, 

Intrat regalem Penlhesilea thronum. 



858. in margine nbique. 862. Cod. femineam. 

871. Cod. Orichiam. 875. Menalippen ex Orosio posnimns 
pro cod. Menelippen. 877. Cod. Menalappe, ob paritatem 
V. 874 posuimas Menalippe. 881. Orosius histor. I, 15 

eadem de Amazonibus qnae noster praebet, paene iisdem 
yerbis narrat. 



Lib. V. V. 1-19. 131 

[LIBER OUINTUS.] 

[INCIPIUNT CAPITULA QUINTI LIBRI.] 

Gaudet in adventu Priamus rex PenlLesileae. 
Pulchre suscipitur» Ad bellum tota parantur. 
Obterit Argoiicos aliquantis pugna diebus. 
Exspectatus adest Pyrrhus, patris arma prorundis 
Tollit lamentis, connectit pugna cohortes 5 

Velnam terribiies. Danais jam terga daturis 
Cor revocat Pyrrhus idemque superba locutam 
Armis non levibus obtruncat Penthesileam. 
Trojani fugiunt, persuadet Teucria pacem, 
Sed placet Amphimacho vinci yel yincere bello. 10 

[GAUDIUM PRIAMI OB ADVENTUM PENTHESILEAE 
ET DESCRIPTIO AEDIUM.] 

Multa fidem promissa levant laudandaque virtus 

Crescit et immensum gloria calcar habet. 
Princeps Trojanus occurrit Penlhesileae, 

Hanc laudat, laudum cimbala virgo probat. 
Buccina laetitiae clangit praeconia, pangit 5 

Grex domicellaris seria picia jocis. 
Herba smaragdat humum, florum pictura colore 

Verberat intuitum, mulcet odore locum. 
Ploribus et ramis vestita platea diescit, 

Intermixta tubis fistula dulce canit. 10 

Inclita per iargas dilatant olla fenestras, 

Circumdant niveas Indica fulchra domos. 
Regia reginam recipit, reginaque totam 

Nobilitans aulam pulchrius ornat eam. 
Adventu dominae domus exultare iubetur, 15 

Atria vestit ebur, purpura lata toros. 
Aridet thalamus obrizo fulgidus auro, 

Assurgunt omnes Laomedontis opes. 
Auiaeis aula varie velata resultat. 



1. Horat. Epist. II, 2, 10. mult. fid. prom. lev. 19. in 
margine scboHon: cortinis. 

9* 



132 Lib. V. V. 20—46. 

Illic Mars dubius militat, Iiicque Venus. 20 

Pingitur in solio Ninus rex Assyriorum 

Intendens totum Marte domare solum; 
Romam pugna petit liic annos mille trecentos, 

Quae spatium posuit urbis et orbis idem. 
Vicit, quem tenuit Zoroastrem Bactria regem, 25 

Qui magica primus doctor in arte fuit. 
Hic rubeum videas mare rubrum, littora cujus 

Expugnans Ninus pugnat ad usque Scythas: 
Gentes innumeras superatas, hunc superantem, 

Destructas urbes, diruta castra vides. 30 

Et tandem praesentat eum cortina sagitta 

Trajectum, moriens sanguine pingit humum. 
Semiramis succedit ei, reginaque celsum 

Hic subit aurivomo picta colore thronum. 
Cujus ut haec regnum sic sumsit et effera bellum 35 

Immo manus armis extulit illa magfs, 
Indos invasit, domuit, servire coegit; 

Res ea diverso picta colore fuit. 
Praeteream quod praeter eam non indidit Indis 

In toto mundo bella nec unus homo. 40 

Magnus Alexander totius malleus orbis 

Solus et haec mulier hunc domuere locum. 
Bella patent, sed scorta iatent, pars maxima rerum 

Offendet, si non interiora tegas. 
Sed Treverim pictura levat, quam Trebata fundat 45 



23 sq. Narratio invenitur apud Oros. histor. I, 2, quem 
noster non plane intellexit, certe obscuriori dictione gavi- 
8US est, ubi Oros. simpliciter: ante annos Urbis conditae 
mille trec^ntos Ninus rex Assyr. etc. Orosius I, 4 et II, 3 
sqq. has historias narrat, quas hic pictas enumerat. 25. 
Scholion. Zoroastes regnavit in Bactria, qui magicae artis 
inventor fuerat. 28. Cod. jubeas nos videas. 3^. Orosius 1. c. 
,Jndis quoque bellum intulit, quo praeter illam et Alexan- 
drum Magnum nullus intravit.** 48 sq. Orosius 1. c. ,,pri- 
yatam ignominiam publico scelere obtexit." 46. Narratio 

de filio Nini Trebata invenitur Gesta Treviror. ed. Wytten- 
bach vol. I. p. 4, ubi ea, quae hic antea leguntur, etiam ex 
Orosio exhibentur. Apud Gualtherum, in quarto Alexandre- 



Lib. V. V. 46—76. 133 

Hoc quoque de proprio nomine nomen arat. 
Tunc, quasi septennis Abraham patriarcha fuisse 

Dicitur» a ^ino Trebata natus erat. 
, Regno Semiramis hunc expulit, ille novercam 

Renuit horrendo quam violare thoro. 60 

Xurris celsa fiabel, coelum contingere nisa, 

Pingitur in capite, nec caput illa capit. 
Obstat linguarum confusio, non tamen omnem 

Amputat effectum, grande cacumen habet. 
Per passus quinque dabis ilii millia centum 55 

£t decies septem millia bisque duo. 
Poniiur a latere Babilonia, prima corona 

Totius imperii, Trojaque surgit ibi. 
llus, Laomedon, Priamus, Priamique propago 

£t Tros praecipue Laomedontis avus, 60 

Thermodontiaca sequitur victoria, totas 

Pessumdans Asiae non sine caede piagas. 
Picturae Priamus dat Penthesileaque finem; 

Pascitur intuitu virgo tuendo diu. 

[DESCRIPTIO AULAEORUM.] 

Sunt etiam variis contexta tapetia formis, 65 

Prima tenet medium philosophia locum. 
Terra pedes, aqua venter. haec pars pectoris aer, 

Ignis Trons capitis, his bene texta locis. 
Ter tria ter, dextra bis, bina bis allera palma 

Continet et tenui veste decora nitet. 70 

His numeris elementa ligat, videasque iocantem 

fiis sex in medio, tramite bisque novem. 
Quattuor hi numeri sibi qua vi sint sociati. 

fiis duo respondent hac elementa sibi. 
Frigida ne pugnent caiidis, humentia siccis 75 

Sed sint ponderibus ipsa librata suis; 

idos libro, historiae veteris testamenti simili modo picturis 
repraesentantur. 61. scholion marginis Termod. Amazonica. 
Termodon fluvius Amazonum. 75. Ovid. Met. I, 19. 

Frigida pugnabant calidis, humentia siccis. 
76. Ot. Met. 1, 13 Ponderibus librata suis. 



134 Lib. V. V. 77—106. 

His Dumeris se dissociant sociantque vicissim, 

Sunt in amicitia, sunt inimica tamen. 
Et quamvis spatio distent, tamen omnia fiunt 

Quattuor ex istis, rursus in ipsa cadunt. 80 

Sic licet ignis aquam semper contrarius, humor 

Omnis sensibiles res creat atque calor. 
Altum flamma petit, propior locus aera cepit, 

Sederunt medio terra fretumqi^e loco. 
Se graviora ievant levioribus et leviora 85 

Pacifica lyra per graviora gravant. 
Tellus rarescit in aquis, aqua fit levis aer, 

Aer purus erat, purior ignis erit. 
Ordine converso redit ignis in aera densum. 

Hic in aquas, rursum terra creatur aqua. 90 

Ex aliis alias reparat natura figuras 

Cuncta novas, species nec sua cuique manet, 
Nec perit in toto quidquam, mihi credite, mundo; 

Sed faciem variat et novat esse suum. 
Quum fit rcs aliud, quam quod fuit ante, vocatur 95 

Nasci, sed quando desinit esse, mori. 
Totus hic a numeri ratione retexitur ordo, 

Hic veluli pulchre pulchra tapeta docent. 

[DESCRIPTIO AULAEORUM.] 

Libera se studia monslrant septemplice cura, 

Intrat Donatus subsequiturque Plato, 100 

Rhetor, arilhmeticus, geometer, musicus, Allas, 

Quo manet allectus^ quemque moratur opus. 
Scilicet est cupidus studiorum quisque suorum, 

Ponere consueta tempus in arte juvat. 
His subdividitur physicus, speciesque salubres 105 

Hic truncat, morbos sorte vel arte fugat 



83. 84. ImitatiQ Ovid. Met. I, 26 sqq. 86. Cod. lire. 
101. God. arismeticns. Atlas pro astronomico positus. 103. 4. 
Ov. Pont. I, 6, 36. 36. 

Scilicet est cupidus studiorum quisque suorum 
Tempus et adsueta ponere in arte juvat. 



Lib. V. V. 107—138. 135 

Moribus liumores, mores humoribus apti 

lodicio physici discutiunlur ibi: 
Pulsus et urtria. Primum ergo dociva requirit, 

Quid natura mali cogitet, illa duo. lio 

Ad 0nes transire duos sapientia fertur 

Ut sit homo sanus corpore, mente scius. 
Hinc est quod physica de septem non erit una, 

Sed subdividitur hinc vigor, inde valor. 
Se rotat in medio fortunae luna, recrescit, 115 

Decrescit varias orbiculando vices. 
Regnat Alexander, Darius regnavit, in imo 

Balthasar est positus» surgit ad astra Cyrus. 
Philosophi calcantur ibi, calcatur honestas, 

Virlutum videas quattuor ire vias. 120 

Solvitur in risum, tamen insinuat sine risu 

Seria. quod prope se virgo tapete videt. 
Sola stat in monte carpendo vireta capella 

Ex inproviso prosiliente lupo. 
Tu quo jure mea, lupus inquit, pascua mordes? 125 

Crede mihi, feci nescia: capra refert. 
At lupus intonuit: reddes convivia pelle; 

Unde levat tales haec tremebunda preces: 
Praeventam mortem missis concede duabus, 

Una tibi, domine! prosit et una mihi. 130 

Fac, ait. Illa canit altum diapente caprizans; 

Affult opilio, prosiluere canes. 
Cui lupus auffugiens poteras legisse, canebas; 

Non mihi sed cantus profuit ille tibi. 
Plus alii pro te quam tu tibi credere noli. 135 

Qui tibi dormitat, scit vigilare sibi. 
Mimi, mendaces» balatrones, hoc genus omne 

Ludunt in talis, amphora cincta ciphis. 



117. Margo: Hi ponantur non quia ante tempora illa 
fuerint, sed qnia gannit similitaclinem aliorum et talinm. 
186. Anon. Nevel.. p. 527 lin. 11. 137. Horatii serm. I, 2, 
8, ubi tamen mimae. 138. Sensus: hi lodunt, interea ad- 
portatur amphora scyphis cincta. 



136 Lib. V. V. 139—163. 

Initiunt tandem digitorum vincla; lapillis 

Sic ludit gluto, cum calet ille mero. 140 

[INSTITUTIO COENAE.] 

His in imaginibus spatiatur mentis ocellus, 

Virgp fit hinc multis exhilarata modis, 
Tunc positis triteis cedrina matre locatis 

Incipiunt gratis se refovere cibis. 
SoUemni Cereri repletur eburnea mensa, 145 

Sarcinat argentum regia pompa dapem. 
Crateras auri statuunt et vina coronant, 

Singula dum Ilbant, tinnula sistra sonaut. 
Fuigurat argentum, rutilum quoque fulgurat aurum, 

Per mensae spatium crede saiire merum. 150 

Ordo puellaris fert quaeque ferenda puellis, 

Haec pulchrae servit, pulchrior ipsa venit. 
Gemmea pectoribus demissa monilia pendent» 

Cingit nobilius aurea zona latus. 
Plus decoris plus mellis habet variata voluptas, 155 

Nam, cum delectant singula, cuncta placent^ 

[PLANETARUM REGNUM.] 

Convivus citharista canit, quod sidera septem 

Mundi sint hujus vis regitiva status. 
Sol est principium vitalis, fonsque caloris; 

Luna ministeriis hymnidicatis adest. 160 

Saturnus retinere facit, Mars attrahit iras, 

A Jove crementum; dat mihi velle Venus; 
Mercurio tribuo quod cogito, sic duodenis 



139. lapillis pro cod. capillis. 143. -scholion marginis. 
Triteae ligna snnt super quae potabilia ad coenae usum po- 
sita. 147. Virg. Aen. I, 728 

Crateras magnos statuunt, et vina coronant. 
153. Virgr. Aen. VII, 178 

Aurea pectoribus demissa monilia pendent. 
160. Maximian. V, 78: arma ministeriis quippe dicata suis 
nostri in mente fuisse videtur. 162. Virg. Aen. VII, 219. 
Ab Jove principium. 



Lib. V. V. 16^-192- 137 

In coelis manet his vis memorata locis. 
Non idem cursus est omnibus, ille planeta 165 

Velox, tiic tardus, liic magis lioc vel eo. 
Hic iili domus est, hic gloria, servitus iiiic 

Semper erat, semper septimus hostis erit. 
Sol solium solus elegit in aede leonis, 

Est aries solis gioria, poena libra. 170 

In cancro lunae videas habitacula, laurus 

Altius extollit, scorpio pugnat eam. 
Libra domus Veneris et taurus« piscibus autem 

Regnat, sic queritur virgine virgo preml. 
Virgine Mercurius laetatur et in geminorum 175 

fmperat hospitio, piscibus exul erit. 
Laetae suscipiunt arles et scorpio Martem, 

Mars tibi cancer honor, sed capricornus onus! 
Jupiter exultat in piscibus atque sagitta, 

Cui cancer rex est^ capra bubulcus, ait. 180 

Saturni domus est et aquarius et capricornus 

Servitus est aries, libra corona seni. 
Post epulas agitur ut somnus membra salutet, 

Reginae corpus aurea sponda Tovet. 

[PENTHESILEAE EXITUS IN PUGNAM.] 

Postera Phoebea lux lustrat lampade terras; 185 

Jam libet in bello conseruisse manus, 
Stat sonipes ac frena ferox spumantia mordet, 

Cujus pressura tergora virgo fuit. 
Fit sonus ad beilum, quum tigride promtior arma 

Bellandi studio Penthesilea subit. 190 

Protegit egregia lorica membra triplice, 

Ocrea ferrata candida crura tegit; 



173. Confer. Marcell. Paling. p. 312 v. 27 (edit. Paris. 
1580. 16). 175. Marcell. Paling. 1. cit. p. 313, v. 1. 

Mercurius Geminis et pulchra Yirgine gaadet. 
185. Virgilii Aen. IV, 6. 187. Virg. Aen. IV, 185 

Stat sonipes, ac frena feroz spumantia mandit. 
190. e margine pro fnit. 



138 Lib. V. V. 193—223. 

Non latum gladio iatus imperterrita cingit, 

Casside flammata munit et illa caput. 
Exiiit armata, probat armos et probat arma, 195 

An fore concordes armus et arma velint. 
Est ubi cuspis? ait, et eam manus effera pendit, 

Sic salit in vastum virgo virilis equum; 
Fulmineum clypeum lateri locat illa sinistro, 

Calcat flammigeras tibia docta strepas. 200 

Calcar equum pungit, ad sidera lancea surgit, 

At portam validus praecipitatur equus. 
Cornipes in phaleris, muliercula gaudet in armis, 

Quadrupedum plantis ampla platea strepit; 
Casside flammescit, pbalera micat, ense coruscat; 205 

Huic sunt saxa glomus, tela veruque colus, 
Huic clypeus speculum fuerat, cassisque teristrum, 

Scutum girgillum, lancea supplet acum. 
Ensis ei fusum converterat, arcus alabrum; 

Armillam pharetra, clava monile facit. 210 

E porta volltans gerit alto corde leonem 

Seque sequi turmam praecipit iila Phrygem. 
Hanc acies sequitur imberbis» cum cute barbas 

Radere Grajugenas, ense secare genas. 
Spicula non specula miles considerat ista, 215 

Docta magis collum quam spoliare colum. 
Quae bene pugnabat, patriam bene noverat artem, 

Mittere quae poterat tela, diserta fuit. 

[PUGNA, IN QUA GRAECI FUGATI SUNT.]*) 

Nec minus Atrides caslris educit Achivos 

Sollicitans pavidos munere, laude viros. 220 

Obviat ergo viris, plus quam vir, virgo virilis 

Vir studio, specie foemina, corde leo. 
It coelo clamorque virum clamorque tubarum. 



202. Anon. Nevell. p. 517, lin. 17. 
Gaudet equus phaleris. 
209. Schol. al. haspel. 

♦) Schol. marginis: Pugna xxiii per aliquot dies. 



Lib. V. V. 224—253. 139 

Celant aetbereum spicula densa rogum. 
Quadrupedes fulvum mandunt sub dentibus aurum 225 

£t verrunt pedibus impatienter bumum, 
Horrisonis vacuas implent binnilibus auras; 

Tanquam cornipedes bella sitire putes. 
Veia ievant, aquilas; cristat, quatit aura volantes, 

Hic videas grypbes, bic volitare grues. 230 

Se rapiunt . acies; contundunt ensibus enses 

Ilia percurrit lancea, mucro gulam. 
£x re num nomen habeat vel acuta securis* 

A seco descendat, ossa trecenta secat. 
At medias inter acies exullat Amazon, 285 

Accipiter medias ut volat inter aves. 
Dejicit hic Argos et sanguine compluit agros, 

£nsibus obstructas ampliat ense vias. 
Aspera duravit aliquantis pugna diebus, 

£t plures morti sunt utrobique dati. 240 

Penthesilea dies in pugna conflcit omnes 

£t demum Graecos in sua castra fugat. 
Et nisi magnanimus Diomedes obvius isset, 

Navibus et castris ultima luna foret. 
Involvit mundum nox bumida» pugna quiescit, . 245 

Pergama cum Pbrygibus Penthesilea subit. 

[PYRRHl DECLAMATIO.]*) 

Ala puellaris mediis inprime diebus 

Graecos in bella voce minisque vocat. 
Graeca caterva silet, munit fossata, quiescit, 

Donec tam Pyrrhe quam Menelae venis! 250 

Rex ita mandavit. Veniunt, Pyrrbusque regendos 

Myrmidones recipit nobiliterque regit. 
Flebiliter patris arma levat visoque sepulcro 



225. Virg. Aen. VII, 279. 226. verr. hum. ut Latini 

poetae verr. aequora. 229. Schol. Signa erant yexillorum. 
236. Ov. Met. V, 606 

Ut solet accipiter trepidas agitare columbas. 

*) In margine: Amazones Graecis non resistentibus 
clamant. 



140 Lib. V. V. 254—285. 

Ejulat el iacryinis iiiius ossa rigat. 
pater, o patriae decus, o fortissiine miles 255 

vice ceiebris, nobile sidus! ait; 
mel virtutis, o famae balsamus amplae, 

Turris houestatis. strennuitatis apex; 
rosa militiae» probitatis tincta colore, 

Et nunquam spina derosulata fugae, 260 

Quo modo perdiderim te nescio, mortis iniquae 

Fractum naufragio, le, miserande! gemo. 
Omnia mors mordet, o mors lu nec speciei 

Parcis nec generi^ gratia nuUa tibi. 
Testudo miseris, tigris feliclbus est mors, 265 

Saepe vocata fugit, saepe fugata subit. 
Dulce mori miseris, sed mors optata recedit; 

Et, cum tristis erit, praecipitata venit. 
Mors hominum felix quae se nec dulcibus annis 

Inserit et moestis saepe vocata venit; 270 

Mors haec infeiix florentes abslulit annos 

Ex improviso praecipitando duos. 
Me miserum! non te sed me mors ista momordit, 

Morsu consumsit, te mibi namque tulit. 
Sum moestus, qui laetus eram; mordente dolore 275 

Anxior ad mentis commoda raro ievor. 
Absque calore manus, jam mens est absque valore, 

Jam mihi dlxerunt omnia laeta vale! 
Gutta cavat lapidem, consumitur annulus usu; 

£t teritur pressa vomer aduncus humo. 280 

Non ergo mirum, si mens mea tabida facta 

De nive manantis more liquescit aquae. 
Hoc solum recitare juvat, quod nulla potestas 

Nullaque prosperitas esse morosa potest. 
Hoc etiam didici, quod res fortuna secundas 285 



267. 68. Maximiani £leg. I, 115. 
Diilce mori miseris, sed mors optata recedit, 
At cum tristis erit, praecipitata yenit. 
279. 80. Ovidii ex Pont. IV, 10, 5. 6. 281. 82. Ovid. ex 

Pont. IV, 1, 67. 68 

Nil igitur mirum, si mens etc. 



Lib. V. V. 286—313. 141 

Et bene foecundas innperat esse breves. 
EfTundant oculi lacrinoas, exierminet ora 

Pallor, concutiat inieriora dolor, 
Connodet digitos iorlura, reverberet altum 

Aera vox misera, ianla querendo mala! 290 

Ista paris mihi damna Paris, Paris immo parasti 

Fomcs adulterii, turpis origo mali! 
Nequitiae facula, cur te Tuit iila secuta, 

Peius adulterio iurpis adulter obest. 
Tu caput es belJi. Troum metus. Argolicorum 296 

Fletus, utrorumque cladis amara iacus. 
Et tua res agilur, paries cum proximus ardet, 

Te quoque mors stygiis, impie! mersit aquis. 
Quam bene dispositum terris, ut, quum sit iniquus 

Consilii fructus, imbuat auctor opus. 300 

Ecce tuus luxus est Troibus» impie! luctus, 

Et plausus planctus Argolicisque datus, 
Et miser in miseras dejectus es ipse cavernas, 

Quas misere miseris pro raeretrice dabas. 
O merelrix! spuma meretricum! nonne mererid 305 

Spumeus ut pingat spumea facta siylus? 
Posteritas foriasse legei, discetque docendo 

A tam pesiifera quemque cavere nota. 
Est impossibile finiri flne beato, 

Quae de principio sunt fabricata malo. 310 

Ars tua magnanimum mundo iulit, Hecuba! patrem 

vEt simul illustrem flagitiosa virum. 
Tune duos una saevissima vipera morti 



287. margio. schol. exsudent. 292. turpis e margine 
pro iterato codicis fomes. 294. Ovidii Her. IV, 34. ex 

quo loco mutayimas nostri pejor in pejus. 297. Horat. 

Epist. I, 18, 84. 298. Imitatio Ovid. Trist. IV, 5, 22. 

si non 

Qui mersit Stygia, sublevet iUad, aqua. 
299. Claudian lib. 1. in Eutrop. XVIII, 167. 68 

Quam bene dispositum terris, nt dignus iniqui 
Fructus consilii primis auctoribus instet. 
3Q1. luxus pro cod. lurus. 305. margo: invehitur in He- 

lenaro. 311. margo: inrehitur in Hecubam. 



142 I-ib. V. V. 314-841. 

Fraudis adaptasti pollice? Tune duos? 
0, qui militiain violasti perfide miles! 315 

Perfidiae miles, militiaeque lues! 
Faliere credentem non est operosa Quiritem 

Gloria, simplicitas digna favore fuit. 
Simplicitas, auriga doli, praetendit amorem 

Intendit mortem; sic ego perdo patrem. 320 

Ingreditur fanum nescitque latere profanum 

£t plenum gladiis insidiisque locum. 
Providus incautum configit apertus apertum, 

Aequum vir nequam, noxius innoccuum. 
Non impune tamen gladios movere dolosos, 325 

Pars bona, non sentis ense luere dolos. 
Ad superos sustoUo manus et postulo: vindex 

Dignetur tanti Jupiter esse mali; 
Jupiter a nobis tam noxia crimina pellat, 

Ut bona quis voveat frausque subintereat. 330 

Jupiter in mores mibi det calcare paternos, 

Ut valeam fieri patris imago mei; 
Cuius militiam mundi per ciimata septem 

Detulit et gesta fortia fama loquax. 
Sola mori nescit eclipsis nescia virtus, 335 

Corpore defuncto vivere facta solent. 
Felicem! cuius resoiuto corpore ciaris 

Laudibus extulerit aurea fama dies. 
Absque mora ruimus. Ruimus nunc? nonne videmus 

Qmnia transire more labentis aquae? 340 

Vivimus, ut nunquam sensu careamus amaro: 



315. margo: invehitur in Paridem. 317. Ovid. Her. 

II, 63, ubi tamen pro Quiritem, pueliam. 323. margo: ar- 
matus inermem. 336. 36. Gualth. Alex. VI, 335. 36. 

Yivere per famam dabitur post fata sepultis, 

Sola mori nescit eclipsis nescia virtus. 
Conferantur ob sensum sequentes versus et VII, 356. 57. 

Hoc Bolum solamen inest, quod gloria mortem 

Nescit, et occasum non sentit fama superstes. 
337. claris e margine pro clarus. 338. Scholion: pluralis 

numerus: dies. 340. Ov. Ars Amat. III , 62 eunt anni 

more fluentis aqnae. 



Lib. V. V. 342—368. 143 

Post mortem sola fama superstes erit. 
Interea tamen in hostes nos grande furenti 

Cogit vibrare dedecus arma manu. 
Dixerat et sepelit singullus verba loquentis, 345 

Humida reddiderat lacrima busta patris. 
Tandem post longa suspiria miles ocellis 

Purpureo Iransit gausape; cdslra subit. 

[PENTHESILEA ARQOS AD PROELIUM PROVOCAT.] 

Ultima lux gelidas coelo dimoverat umbras, 

Pallida jam turbant sidera solis equi; 360 

Evolat audacter quasi virtus Martis et Argos 

Provocat assuetis Penthesilea modis. 
Cujus Amazonica sequitur vestigia turma 

Cum domina belli pondera prona pati. 
Gaudent foeminea lunatis agmina peltis, 365 

In cursu validi delitiantur equi; 
Gaudent praeterea clava pugnare trinodi, 

Non gaudent turpi se maculare fuga. 
More locustarum videas erumpere Troes, 

Et quasi^ dormierint, hactenus esse leves. 360 

Inclamant banaos; quid bella negatis inertes, 

Vestras intrate repariando rates! 
Sed prius in vestra scribemus dorsa: valete! 

Telorum figet mollia colla stilus. 
Aut dormitatis aut luditis, aut nimis estis 365 

Attriti bellis, sic quia dorsa datis? 
Ac manus interea casiris Trojana propinquat, 

In campum Danaos garrula voce vocat. 



342. ofr. loc. Gnalteri ad 335. 36. memoratum. 346. 

Cod. reddiderant. 349. schol. g^aus. manutergio. 355. margo: 
Amazones ferebsnt peltas in modum Innae curvatae. 356. 
delit. schol. margin. delectantnr. 357. cod. trinoda. Gualter. 
Alex. V, 46. 

Fnderat ergo viros clava ter quinque trinodi. 
360. cod. hastenus. 



]44 Lib. V. V. 369—399. 

[PYRRHUS IRRUIT IN TROES.] 

Pyrrhus AchilleideSy animosus imagine patris. 

His dolet Argolicis subjacuisse probris. 370 

Impiger arma rapit, medios niiturus in hostes 

Invadit Teucros, ensc bipartit eos. 
Sic ferus accipiter ungues exasperat uncos, 

Quum columbarum cogitat esse gregem. 
Hic volat, hic revolat, rapit hanc, eviscerat illam 375 

Et plumis mixto sanguine pingit humum. 
Haud secus in Phrygibus Pyrrhi se dextera fingit. 

Dum nece multiplici sanguinolentat agros. 
Educit Danaos Agamemnon et instruit omnes, 

Imperat ut veniant; fit fragor, arma sonant. 380 

Toilitur ad coelum clamor, vox sidera pulsat, 

Ad nubes nebula pulverulenta volat; 
Clangunt et litui, clamoribus eclio reclamat; 

Est, veluti totus mimdus in arma ruat, 
Est. quasi rumpatur tellus, hinnitus equorum; 385 

Spicula dum volitant, est, quasi silva cadat. 
Ex armis scintilla micat, velut igne corusco; 

Horrendo quatitur auris et aura sono. 
Non ferrugineus sed ferreus ingruit imber 

Telorum multa nube tegendo polum. 390 

Concurrunt, in fata ruunt, glomerantur in unum, 

Nec requies aliquo scit latitare loco. 
Hic rabies, moeror, fremitus, violentia, livor, 

Lis, odium, fervor, impetus, ira, furor. 
Pars gladios stringunt manibus, pars spicula mittunt, 395 

In ferrum turba, sit quasi caeca, ruunt. 
Infrenant isti currus, pars altera saltu 

Praecipiti validis injiciuntur equis, 
Insultans sonipes toto fremit aequore frenum 



373. margo: comparationem facit. 374. margo: come- 
dere. 384. Ov. Fast. VI, 598 

— attonitum vulgus ad arma ruit. 
396. in ferr. ruunt. Virg. Georg. II, 503. 399. glosa 

marg^is: planitie campi. 



Lib. V. V. 400—430. 145 

Huc obversus et huc ire per ora dolet; 400 

Splendescit campus armis sublimibus, alto 
Hastarum nemore ferreus horret ager. 

[FUROR PENTHESIJiEAE ET AMAZONUM.] 

Quadrupedem validum ferrata calce fatigat 

Vecla per hostiles Penthesilea choros. 
Denique consueti non est oblita tenoris, 405 

Denudat gladium, caede colorat agrum; 
€ui levis a laevo dependet parma lacerto, 

A tergo decorat aureus arcus heram. 
Nunc validam dextra rapit indefessa bipennem, 

Nunc mittit laeva spicula multa manu, 410 

Quae tamen interdum, si telis pulsa recedunt, 

Arcu converso mox revolare facit; 
Et quot missa manu cpntorsit spicula virgo, 

Ad terram jacti tot cecidere viri. 
Aspera pugna trahit a.lto se sole, virum vir 415 

Impetit et vim vls cedere caede facit. 
Nec tantum fuit in islo vir virque duello, 

Impetitur quia vir virgine, virgo viro. 
Passive» non iascive: non sicut amantes 

Se, sed ut amentes composuere truces. 420 

Ocrea ferrata micat hic, non oscula miscent, 

Non thorus sed thorax, non procus immo procax; 
Procubitus, non concubitus satiantur amore, 

Vir jugulare suani non violare studet. 
Ferrea ferratis constringunt colla lacertis, 425 

Clamor in amplexu, nullus habetur amor; 
Non isti capitum dant oscula sed capulorum, 

Basia dant dolabris jurgia dando labris; 
Non jungunt mentes, pungunt hic oscula dentes, 

Non reor haec vera sed magis esse fera. 430 



404. margo: chorus non pertinet ad cantum modo sed 
etiam ad bellum. 407. Virg. Aen. XI, 693 

— — et laevo dependet parma lacerto. 
411. cod. recedit. 

Troilus. 10 



146 Lib. V. V. 431—462. 

Rictus non risus bic unus, nullaque virtus; 

Hic sua jura calix non habet, immo cbalybs. 
Trajlcitur telis bis caedis corpus acutis 

Possent hac caede taedia magna dare. 
Conjugium tandem mors ejus filia finit, 43& 

Atria Cocyti spiritus atra subit. 
Hic per sanguinea connubia foedera foeda, 

Plena cadaveribus omnia cerne loca. 
Lancea per pectus, per colla, per ilia currit» 

Mortem praecurrit, prolinus illa subit. 440- 

Sanguineos vomit ilie globos, cadit alter et ipsam 

Squaiidus a proprio sanguine mordet humum. 
Hic valida currente per arma, per ossa securi, 

Labitur in parles una figura duas. 
Corpora magnanimo satis est prostrasse leoni, Af^ 

Non istis sternunt strataque confodiunt. 
Hic digitos tenet ad oculum quaeritque foramen, 

Scindit ei medio tempore mucro manum. 
la frontem morientis adbuc rigido pede calcat 

Absque mora veniens, ut moriatur, equus. 450 

Ille strepa fugientis equi per devia pendens 

Albat sanguineos excerebratus agros. 
Hic caret occipite, caret hic pede, cruribus ille, 

Mortuus hic pulsat, hic moriturus hiat. 
Vectores vectique simul per membra vebuntur, 456 

Mortua tota jacent funera strata via. 
Yulnera quis numeret, quis funera, quisve dolores; 

Mortis tot species scribere nemo potest. 
Compluit immensa cataclysmus sanguinis arva 

Gurgitis instar habet fusus utrinque cruor. 460 

Agmen virgineum totum perfuderat agrum 

Sanguine tam patiens, quam flagra mortis agens. 



436. Cod. cochici. 466. Gualth. Alex. V, 161. 62 

genibus cecidere remissis 

Vectores vectique simui. 



Lib. V. V. 463—491. 147 

[PYBRHUS APHORTATUR GBAEC08.] 

Porro foemineis illatos yiribus Argi 

Insultus belli lix potuere pati; 
Retrorsum vertere graduifl, jam jamque parabant 465 

Vitae praesidia ponere, terga dare. 
Quo ruitis, pilata cohors? inclamitat altis 

Vocibus bos Pyrrhus; est fuga grande sceius. 
O miles qui railitia gladioque resultas 

Militiae titulum, quid fugiendo fugas! 470 

famuli turpes! servum pecus, absque cruore 

Fortes, debilibus turpia terga datis? 
Immensum socii scelus est fuga, crimine quovis 

Credere debetis turpius esse fugam? % 

Buccina cur signum dat bello rauca cruentum, 475 

Syi volumus visis ensibus ire domum? 
Foetidus est fugiens, vitiosus, turpis et exlex, 

Militiae consors amplius esse nequit. 
Militis a tabula te ne dum principis, o qui 

Fugeris in bello, mandat abire fuga? 480 

Si filum neret hodie tibi Clotbo supreroum, 

Aptius a pugna quam rapiere fuga? 
Ad pelagus cum veneritis quid postea? vasto 

Ibitis ante dies vos sepelire freto. 
Fidite ne pedibu», ferro tumpenda per bostes 485 

Est via, sit quamvis densus ubique globus. 
Deest jam terra fugae» pelagus patriamve petemus» 

Magno nos claudit obice grande salum. 
Vertite cornipedes, faciesque ferantur in hostes, 

Enses erigite^ vulnera larga date. 490 

Jam fugient» qui forte fugant» victoria nostra 



467. Virg. Aen. XII, 312. 13 

atque suos clamore vocabat, 

Quo ruitis? 

Gualt. Alez. II, 381 sq. 
Quo ruitis peritura manus? juvenemne putatis 
Invictum fugere hunc, qui quovis crimine credit 
Turpius esse fugam. 
488. Bchol. sal. mare. 

10* 



148 Lib. V. V. 492—526. 

Est, sueto modicam more movete manum. 
State, redite, gradum convertite, state» cayete 

Ridiculum famae. Pessima fama fugae. 
Nec mora sit, cito dispersas densate catervas, 495 

Et quasi grex onus Martis agatis opus. 
Dixit et adversos telum contorsit in hostes 

Restituitque suo perdita corda loco. 
De timidis tumidi fiunt iiortamine Pyrrhi, 

De pavidis avida pectora dantur ita. 500 

Qui fuerant timidi, redeunt, et corde tumenti 

Quique pavent, gladius ut repetatur, avent. 
Conflictus renovatur item, fit pugna repente 
. Maxima, consurgit lancea strage nova. 
Pyrrhus ibi devectus et hic hortando reversos 505 

Consolidat cuneos, nomine quemque vocans. 
Irreprehensibiiem se miies ad omnia reddit 

Se sub militiae flore decenter habens. 
Se Phrygias jacit in acies et sanguine bracat, 

Nec manus illius a feriendo vacat. 510 

In Teucris rubeum violenter balneat ensem, 

Ralnea de stygio dic ea lata lacu. 
Hostes commactant pariter se, nec cruor arva 

InOcit infusus piena cruore prius, 
Nec campus rubeo rubescit sanguine, sanguis 515 

Sanguinis a rivo siat potiore vado. 
Quantus equis quantusque viris de pulvere crasso 

Sudor erat, nemo, qui reticere queat. 
Pulveris ascensus sepelitur sanguinis imbre, 

In rubeos latices vertitur herba virens. 520 

Pulvere non fluitant, mucronibus arva coruscant. 

Unde fit ut multa millia strata cadant. 
Tot mortes poterant stygias implesse paludes, 

Maxima, dux Erebum! ni tua regna forent. 
Vix fuit boc numero distinguere, quis vel in istum 525 

Aut hunc pro meritis debeat ire lacum, 

501. Cod. tumidi. 509. Cod. brarat. 513. Cod. hostes 
hostes c. p. 8. 524. Schol. Pluto. 525. Cod. istam. 526. Cod. 
hanc. 



Lib. V. V. 627-566. 149 

Diceris, hospitia Stygis ut faceres roagis anipla, 
Olim primigeruin tu subiisse focum. 

[PENTHESILEA ALLOQUITUR PYRRHUM.] 

Transierat medium rota solis flammea mundum, 

Pugnans stabat adhuc fervida flamma virum. 630 
Innumerabililer Danaosque Phrygesque ruisse 

Pondere beiiorum Penthesilea videt, 
Et quia virgineus exercitus arma valenter 

Veheret, in Pyrrhum talia verba jacit: 
In campis agitare ferus te Pyrrhe! putasti, 635 

Hic quasi musca levi sit capienda manu. 
Non puer hic lepoVes venaberis, immo leones; 

Est lepus illa vel haec foemina? nonne leo? 
Foemina credideris. Occurret foemina Pyrrho? 

Non sed vir; mulier induit lila virum. 640 

Et vi virtutis erit illa vir et quasi vi vir, 

Vir quoque non vilis, immo virilis erit. 
Foemina sive vir es? hic si vir es, exere vires • 

Haec erit in vi res; robore nonne vires? 
Non tu foemmeas imbelles, immo rebelles 645 

Invenies et non absque vigore manus. 
Scis, quod non debet pelago se credere, si qua 

Audet in exiguo ludere cimba lacu. 
Si me respicies, fortes invadere fortis 

Forsitan exemplis instruerere meis. 660 

Ignavos agitas, in me converte, valoris 

Si quid habes, et quid sint fera belia scies. 
De pretio victi pendet victoria; victor 

Tantus erit, victi gloria quanta fuit. 
Me pete, teve petaml Sic fatur et ecce potenter 665 

Agreditur Pyrrhum, tangit et angit eum. 



528. Schol. foc. mundum. 643. Margo. vir es? Pyrrhel 
547. 48. Ovid. Trist. II, 329. 30. 663. 64. Anonym. Nevel. 
p. 499 lin. 2 ab infra. 



150 Lib- V. V. 667—688. 

[PTRBHUS INTERFICIT PENTltESILBAM.] 

Tactus honestate Pyrrhus referire moratur» 

Vix mora praeteriit, illa secundo ferit. 
Mox Pyrrho cadit in anlmum, qui prorogat hosti 

Vitam quod mortem corrogat ille sibi, 560 

Et subito gladium vibrando Penthesileae 

Conatur nitidam scindere tiro gulam. 
lUa perita satis clypeo difObulat ictum 

Et circumducto sauciat ense virum. 
Excitat interdum vires dolor, ille recepto 665 

Vulnere vindictae tela referre studet. 
Vulneris oblitus aptat se firmius armis, 

Corpore composlto fortius Laeret equo. 
Fertur in armatam bene se defendere gnaram, 

IHa quidem Martis omne sciebat opus. 570 

Mixtim se feriunt, hic laedit et ilia relidit; 

Non haec pugna ievis, non erat hora breyis. 
Dicere de pulchro poterit tibi nemo duello, 

Si spectator in hoc non stetit ipse loco. 
Ancipites gladios non sorte sed arte movebant, 576 

Ictus non casu sed ratione dabant. 
In galeis gladiisque jubar solare refulget, 

Unus in alterius mucro mucrone micat. 
Illa lacessita coepit lacessere tandem, 

Ut posset lassas vix relevare manus: 580 

Cui ferro summum raox scindit tiro galerum, 

Haec ruit et roseo vertice vertit humum. 
Palpitat haec moriens, manat cum sanguine sudor, 

Virgineus late purpurat arva cruor. 
Per campos agitare feras et prendere muscas 585 

Clamasti magno nos, ait ilie, sono; 
In qua tuas acies cantabas esse leones, 

Non lepores; ubi sunt? tu quasi sola jaces. 



569. 60. Anonym. Nevelit. p. 524 lin. 11. 12 ab infra 
- Unde perire queas, hostem mnnire eavebis, 
Qoi dat quo pereat, quem javat hoste perit. 
564. Cod. saucia. 565. Ov. Her. VI, 140 dat arma dolor. 



Lib. V. V. 689—618. 151 

Foemineas vires ego sensi, tuque viriles; 

Nonne liquet, quod sis foemina tu, vir ego? 590 
Credo, dies hodierna probabit ulrum mulieres 

Sint haec pensorum (urbula, sive mares. 
Tiro sit miles, mulier sit foemina, vir mas, 

lila vir aut mulier iile? referre nefas. 
In pelago mea cimba fuit, tamen integra mansit; 595 

Fluctibus in mediis est tua fracla ratis. 
Sis bujus virtute manus edocta, puellis 

Quod non sit tutum bella movere viris. 
Imbelles estis, ubi sunt quas esse rebelles 

Est tua per multas lingua locuta vices? 600 

Portasti gladium non fusum, plus quia fuso 

Fers gladium, gladio vindice fusa jaces. 
Tu quia funebribtts es non muliebribus usa, 

Funebre fers pondus, non muiiebre decus. 
Hac vice si specula non spicula virgo tulisses, 605 

Telam non tela vivida forte feres. 
Haec; et adhuc gladium reginae sanguine crudum 

Quadrupedem stimulans mittit in ossa Phrygum. 
Taenariae limen petit irremeabile portae 

Haec, vitae claudens sic monimenta suae. 610 

[TROJANI FUGIUNT IN URBEM.] 

Panditur immenso deformis sanguine campus, 

Hic jacet occisus Dardanus, hic Danaus. 
Postquam reginae viderunt funera Teucri, 

Protinus est illis ancora rupta spei. 
Complosis manibus campos ululatibus implent, 615 

Labitur in moestas lacrima larga genas. 
Nec modus est lacrimis, rorant, clypeique jubaeque, 

Thorax a lacrima sicut ab imbre madent. 



597. Cod. pnellas. 606. cod. fores. 607. schol. Haec. 
supl. ait. 609. est Statii Theb. I, 96. 611. Statu Theb. 
X, 5 eat, ex qao loco pro nostri immensnfl posnimns immenso. 
615. cod. campis. 617. Statii Theb. lY, 18. 



152 Lib. V. V. 619—649. 

Dant gemitus^ fractaeque labant ululatibus irae, 

Opprimit in madido gutture verba delor; 62a 

Non sperant, quod possit eis impendere yitam 

Alea jam manuum sed magis ala pedum. 
Praecipites fugiunt et siccos pulvere longo 

Campos attollont, non tamen eifugiunt. 
Denique Pyrrhus eis cum Graecis fortiter instat 625 

£t fugitiva fero dorsa mucrone secat. 
Turpiter ex campo Teucris in tecta fugatis 

Cingit continuo Pergama Graecus liomo; 
Non audent prodire suis aliquomodo portis 

Sed frigere vides spe fluitante Phryges. 630 

[PRIAMUS CONVOCAT POPULUM.] 

Jam virtus Trojana cadit, jam flgit ab intus 

Cor Priami regis anxietatis acus. 
Obsessam metuit tradi plebs hostibus urbem 

Aut rigidi ferri forsan in ore capi. 
Funditus everti valet urbs; hoc pectofe versant, 635^ 

Et poterunt Graeci subdere cuncta neci. 
Se Priami dedit ante fores Antenor, eique 

£st Anchisiades Polydamasque comes. 
Rex sedet et tristis belii de pondere pensat, 

Pensat quem finem bellica spatha petat. 640 

Ingressos Priamus majorum more salutat, 

Semper homo potior debet avere prior. 
Est, aiunt, minime tibi, rex! recitare necesse, 

Annis bis quinis quae mala Troja tuiit. 
Viderunt Troes, vidisti, vidimus omnes, 645 

Quot passi simus vulnera. damna, neces. 
Obsidet et claudit nostras manus hostica portas, 

Libertate, nec est, qui moderetur eas. 
Tam ne quis est audax, ut limine cogat abire 



619. Statii Theb. IV, 23, ubi pro ululatibus, singultibu» 
legitur. 624. Virgil. Aen. XI, 672 
Praecipites pariterque ruunt. 

630. schol. ab ardore pugnandi. 640. sp. ensi&. 

642. schol. aye dicere. 644. Cod. bis binis. 



Lib. V. V. 660-676. 153 

Jactantem Graeca noxia tela manu. 650 

iDtrepidi nostros circumdant undique muros 

Absque pavore jacent, Teucra nec arma timent. 
Si tibi consilii placet enuCleatio nostri, 

Coram te populum percipe stare tuum; 
A tota plebe quae sint facienda require, 655 

Saepe solent minimi prosperiora loqui. 
Troja potens, Heiene! si te foret usa magistra, 

Starent in proprio millia strata loco: 
Consilium, Cassandra! tuum si quando notasset 

Liber et insignis viveret ipse Paris. 660 

Quaeque superjectis premitur piebecula glebis, 

Excoleret patrios foenore frugis agros; 
Ergo venire jube socias hoc Marte cohortes; 

Quicquid mente tenes, his aperire potes, 
Consiiii fortasse tui mysteria quasdam 665 

Invenient babiles ad meliora vias. 
Ille, vocemus, ait; veniant cum milite plebes. 

Vix verbum flnit, Troja vocata venit. 

[ALLOCUTIO PRIAMLJ 

Consedere duces, et vulgi stante corona, 

Rex circumpositis ora resolvit ita: 670 

proceresl o participes cujusque laboris! 

plebs! tantis insuperala malis! 
Yos annis animisque pares, vos robore grandes 

A vestro noster nomin^ pendet honos. 
Vos scitis, vultis, debetis et ecce potestis 675 

Dedecus aufferre, ferre mucrone decus. 



662. e margine pro: pudore. 656. Caecil. apd. Cicer. 
Tuscul. III, 23. 

Saepe est etiam sub pallio sordido sapientia. 
Caton. Distich. II, 9 

Corporis exigui vires contemnere noli: 
Consilio pollet, cui vim natura negavit. 
657. 58. Ov. Ars III, 439. 40 

Vix mihi credetis, sed credite, Troja maneret, 
Praeceptis Priami si foret usa sui. 



154 liib. V. V. 677--70a 

Quod scitis longa facit assuefaclio, vuiiis, 

Hoc firmi cordis imperiosa fides; 
Propter militiam debetis» robore tiocta 

Virtus, quod gerere belia potestis, agit. 680 

Si scio, sique voio, si del>eo, debeo vero 

Sum quia rex, modica vis mibi posse negat. 
Singula de nobis anni praedantur euntes 

Jam Lachesis nostra rumpere fila volet. 
Injicit ecce manum formae damnosa senectus» 685 

Quae strepitus passu non faciente venit, 
Jam mea cygneas imitantur tempora pkimas, 

Inficit et nigras alba senecta comas, 
Jam subeunt anni fragiles, et inerlior aelas; 

Jamque parum firmo me mihi ferre grave. 690 

Omnia fert aetas, animum quoque; sic ego loogos 

Viribus exhaustis perdo vacando dies. 
Non sum^ qui fueram, periit pars maxima nostri, 

Curriculo gravis est facta ruina meo. 
Contudit ingenium patientia longa malorum, 695 

Et pars anliqui nulla vigoris adest, 
Vertitur in cariem facies, rimisque debiscit, 

Si qua diu soiitis cimba natavit aquis. 
PIus quam posse meum possit» me posse putatis, 

Sed sum, quam vobis, notior ipse mibi. 700 



677. schol. qaid valtis. 678. schoL facit. 685. 86. 
Ovid. Trist. III, 7, 35. 36. 

Injicietque manam formae damnosa senectus, 
Qaae strepitam passu non faciente venit. 
687—90. Ovid. Trist. IV, 8, 1-— 4, nbi tamen vers. 4 desinit 
in: grave est. 691. 92. Yirg. Ecl. IX, 52. 53 

Omnia fert aetas, animum quoque, saepe ego longos 
Gantando paeram memini me condere soles. 
693. (Maximian.) I, 5. 694. Ovid. Trist lY, 8, 36. 695. 

696. Ovid. Trist. V, 12, 31. 32 

Contudit ingeniam patientia longa labomm: 
Et pars antiqni magna vigoris abest. 

697. 98. Ovid. Trist. V, 12, 27. 28 

Vertitar in teneram cariem, rimisqae dehiscit, 
Si qua dia solitis cymba vacarit aquis. 



Lib. V. V. 701—731. 155 

Qui fueram pardus, sum tardus euntibus annis 

Iii praeceps raptim more fluentis aquae. 
Miles ut emeritus non est salis utilis armis, 

Ponit ad antiquos, quae tuiit arma, lares. 
Sed licet haec nostram fundent et plura querelam, 705 

Nolo tamen vestras inde labare manus. 
Re si non, opere volo vos operaque juvare 

Et si non per opem, vel per opus, per opes; 
£t si non armos, vobis impartiat arma 

Auxilium dando consiliumque frequens. 710 

Non modo sed semper hoc regna juvamine rexi, 

Est aliquid valida sceptra tenere manu. 
Solus rex regnat, honor autem regna regentis 

Est in subjectis milltibusque bonis. 
Non miles sine rege valet, nec rex sine fido 715 

Milite, roilitia plurima regis honor. 
Non satis una tenet ceratas ancora puppes, 

Non satis est liquidis unicus uncus aquis. 
Sic unum regnum rebus vult stare duabus 

Sic res alterius allera poscit opem; 720 

Nemo sibi satis est, eget omnis amicus amico; 

Vaeh! soli; cadit hic, nemo levator erit. 
In vobis igilur Troiae victorla pendet, 

Et pacem patriae brachia vestra dabunt. 
De rerum tractate statu vestraque salute, 725 

Sensus enim vobis consiliumque viget. 
Vertite praeteritas praesentes resque futuras, 

Quosque sequi potius expedit ire vias, 
Nam per praeterita praesentia saepe labuntur, 

Saepe status praesens scire futura facit. 730 

floc scio si volumus superare, levanda potenti 



702. Ov. Ars Am. III, 62 

— eunt anni more flaentis aqnae. 
708. 4. Ovid. Trist. IV, 8, 21. 22. pro nostri emeritua cfr. v. 
799 habet Ovidius emeritis. 712. Ovid. Rem. 480. 717. 
18. Ovid. Remed. 447. 48, ex quo loco posuimus ceratas pro 
codicis seratas et marginis laevatas. Pro uncus Ovidius ha^ 
mus praebet. 721. Neveleti. p. 525 lin. 2 ab infra. 



166 Lib- V. V. 782—761. 

Brachia sunt animo, sic leo fiet homo. 
Sunt ea quae doceo, forlunae celera mando, 
Hinc quid mente, ferat quilibet ore, sciat. 

[ANTENORIS ORATIO.] 

Dixit et obticuit, videas mussare cohortem; 735 

Haerent, quis primum reddat ad ista sonum. 
Cumque taceretur, hac voce silentia rupit 

Antenor, natu nam fuit ille prior: 
Nemo miretur o rex! angustia mentem 

Si terit et tenebrat irrequieta tuam. 740 

Fortunae saepe rota nos invoivit arenae, 

Quoque feramur, adhuc alea grandls inest. 
Sensi, sensistl, sensit provincia tota: 

Troibus horrenda multiplicata mala. 
Moesto corde loquor: Quod inexpugnabilis Hector, 745 

Deiphobus, Troilus corruit atque Paris: 
Se duplat mi dolor quod et in virtute per omnes 

Terrarum fines non habuere pares. 
Semper crudeles adversum fortiter hostes 

Arma levaverunt, occubuere tamen. 75a 

Casus praeteriti praesentis itemque futuri 

Temporis intuiti res recitando sumus; 
Sed fuit occlusus nostrae rationis ocellus, 

Nec bene praeludit fata futura locus. 
Quando Tyndaridem Menelai Troja recepit. 755 

Heu quantum Pbrygii sanguinis illa tulit. 
Arva cadaveribus sunt plena, sepulcra sepultis, 

Undique terra rubet sanguine picta Phrygum. 
Quodque loqui minime sine luctu possumus, illa 

Unica spes belli, Penthesilea fuit, 760 

Et cum regina lunatum corruit agmen, 

736 sq. Cfr. Gualt. Alex. IV, 110 sq. 

ambignum videas mussare senatum^ 

£t siluisse diu perhibetur curia, donec 
Parmenio etc. 
763. Cod. 8. f. clausus ratlonis ocellus. 767. cod. arma. 
760. margo praebet ruit. 



Lib. V. V. 762—790. 157 

Parte fere media re IribuIaiiQur ea. 
Pone quid ingenio vigamus consilioque, 

Pluribus occurret quomodo pauca manus? 
Non habet unde suum paupertas pascat amorem, 765 

Rella brevis numerus non habet unde gerat. 
Hinc si prodierit illustris miies in Argos 

Quot qui praecedent, quive sequentur, erunt? 
Tum bene fortis equus reserato carcere currit; 

Quum quos praetereat, quosque sequatur, habet. 770 
Audaces fit per acies audacior audax, 

Sarcina reddit onus praecipitata minus. 
Pendet in his patriae pax et victoria Trojae, 

Quos tiilit in portas pes fugitivus heri. 
En quod in audaces non est audacia tuta 775 

Sensimus, ob beiii, quod toleramus, onus. 
Quis mentes revocabit item gladiumque levabit 

Hostibus in jugulum vile piare probrum? 
Egregium corpus est regni tuque tuique; 

Nobiie tu caput es, inclita membra tui. 780 

Sed numero iongo lato gaudemus et alto> 

Tamquam victores compotus ille creet. 
Te numerosa phalanx circumstat, et ecce videmus 

fn porta Danaos, nemo repellit eos. 
Nos numerus sumus, et fruges consumere nati, 785 

Non qui defendant limen ab hoste viri. 
Non tibi sed nobis incumbit crimen id, o rex! 

Effecit tremulum cor fuga nostra tuum. 
€onsiIiis es auxiliis laudandus et armis, 

Stabat sub gladio patria tuta tuo. 790 



765. Ovid. Rem. 748. 769. 70. Ovid. Rem. 595, ex quo 
loco pro nostri tunc, dum, posnimus tum, quum. 772. (Ma- 
ximianns) Eleg. V, 70 

Intermissa minus sarcina pondus habet 
«t Sanct. carm. bucol. 

£t divisa minus sarcina fit gravis. 
775. Ov. Met. X, 544 

in audaces non est audacia tuta. 

678. schol. fugae nostrae scilicet. 785. Horat. Epist. 1, 2, 27. 



158 Lib. V. V. 791—818. 

Arma dabas semper, armos cum floruU aetas» 

Tunc robustus eras corpore, mente modo. 
Semper dedecuii, o rex! te dedecus omue 

Et decuii quicquid debuit esse decus. 
Non armos a te tua turba, sed arma requirit, 795 

Non opus est, ut opus est, et opus et opem. 
Tempore militiae quasi pardus in arma volasti, 

Nunc tardus, dedit hoc annua meta tibi. 
Militis emeriti, dnx optime! more mucronem 

Te decet ad patrium deposuisse larem. 800 

Posse tuum scimus, nec plus te posse putamus; 

Quod natura negat, reddere nemo polest. 
Multa senem circumventunt incommoda, debet 

Vir bonus et prudens commodus esse seni. 
Mentis inhumanae vel non homo creditur esse, 805 

Infert qui senibus non pietatis opus. 
Magna fuit quondam capilis reverentia cani, 

fnque suo pretio ruga seniiis erat. 
Sic et adhuc, unquam nisi forte quis impius illud 

Solvat decorum cor tribulando senum. 810 

Cuncta (rahit secum vincitque voiubile tempus 

Nec paiitur certa currere quaeque yia. 
Te quoque rex traxit, at quamvis traxerii aetas» 

In nullum duxit tempus aniie nefas. 
Irreprehensibilis es rex, tu lividus aevo 815 

Vividus ingenio nosceris esse bono. 
Exarat in sulcos faciem matura seneclus, 

Sed renovat pectus omnis honoris opus. 



796. schol. marg. sc. conferre. 802. (MaximiDianas) 

Eleg. V, 54. 803. Horat. Ars poet. 169. 805. cfr. Juv. 
Satir. Xni, 54 

Credebant hoc grande nefas et more piandnm, 

Si juvenis vetulo non assurrexerat. 
807. 8. est Ovid. Fast. V, 57. 58. 811. 12. Corn. Gall. 

(Maximian.) Eleg. I, 109. 110, nbi tamen pro „vincit^* vertit 
invenitur. 817. Alan. Anticl. lib. VI. (p. 98) lin. 6 ab infra 

Nec tamen illius faciem matura senectUB 

Exarat in suloos 



Lib. V. V. 819—852. 159 

Te deceU o Priame! pro foedere menUs acumen, 

Possis faostiles ut removere pedes. 820 

Si scimus, velle debemus, forte valemus 

Consilium super hac re reperire ratum. 
Si scirem, vellem, quod debeo commoda ferre 

Civibus et mortis hostibus omne genus. 
Non possum neque tu potes, o rex ! sed neqae Troja 825 

Nec collecta simui patria tota potest. 
Quod non possimus, praesens prohat impetus hostis, 

Qui campos, muros occupat atque fores: 
Occupat et Trojam, violentis ausibus arctat, 

Quos ut compuiset, brachia nemo levat. 830 

Hoc scio, quod rapuit Helenam Paris, esse lutosum; 

Crimen legitimos est violare thoros. 
Amplior accessit amicitia, quod venientem 

Et Paridis sponsam Troja recepit eam; 
Maxima, quod gladiis illam defendimus, annos 835 

Mortibus et bellis continuando decem. 
Omnia Trojana perfudimus arva cruore, 

Sudat terra Phrygum luxuriosa nece; 
Omnes perdidimus, habuit quos patria fortes; 

Qui nos praecedet, nemo superstes erit. 840 

Argolicis est robur adhuc et beiiica virtus, 

Illustres gnari proelia ferre viri. 
Est Agamcmnon ibi, Menelaus robore fortis, 

Ajax, Aeacides Pyrrhus et ipse Thoas; 
Nestor qui vate prudentior est, et Uiixes,- 845 

Cuius caliiditas scit terebrare petras; 
Et proles, quibus est famosa peritia beili 

Nondum distincti, reperiuntur ibi; 
£t scio, si contra tales accingo mucronem, 
» Saxa meum refero rursus ad icta pedem. 850 

Scilicet ut victus repetit gladiator arenam 

Et redit in tumidas naufraga puppis aquas. 



832. Pamphil. XXX, 4. 850—52. Ovid. Trist. II, 

16—18, ubi tamen pro nostri „meiim" et „ut" leguntur „ma- 
lum" et „et**. 



160 Lib. V. V. 853-883. 

Cum coepit quassata donius procumbere, partes 

In proclinatas omne recumbit onus. 
Sic, postquam nostra subierunt arva Pelasgi, 855 

Troja modo vicit et modo victa fuit; 
Nunc autem concussa cadit, quum Graecia victrix 

Opprimit et belli pondera sola gerit; 
Et quia succubuit, tanta vi pressa reclinat 

In nos tortura sarcina Graja gravi. 860 

Corruimus plene, non paene. Probatio. Quis nos 

Degeneri nescit hic latitare fuga? 
Speramus fieri victores: quis prohibebit? 

Spes reficit, dominum fallit et ipsa suum. 
Quod sumus, est liquidum, decepti saepius hac spe, 865 

Sic domlnum sterilis saepe fefellit ager. 
Spes est in dubiis semper comes optima rebus, 

Sed caret optato non semei ilia lucro. 
Non faciam de clave seram, reserabo patenter 

Omnia quae teneo pectore clausa meo. 870 

Funditus occidimus, nec habet fortuna regressum, 

Non habel in nobis jam nova plaga locum. 
Oremus pacem, dextras tendamus inerles, 

Ut vertant hostes ad sua rura pedes. 
Raptam reddamus Heienam redeatque rapina, 875 

Esse solent magno damna minora bono, 
£t Phrygibus Phrygia sit tellus, Graecia Graecis, 

Bella relegentur omnia pace data. '^ 

Ancora consilii subeat cito littora cuncta, 

Ne lassata ratis concutiatur aquis. 880 

Sero respicitur tellus, ubi fune soluto 

Currit in immensum panda carina salum. 
Incumbunt muris velut undosum mare Graeci, 



853. 54. Ovid. Trist. II, 83. 84, ubi tamen pro „pro- 
combere" ^sabsidere'* legitur. 863. schol. nempe: sperare 
liceat. 864. Pamphil. I, 16. 866. Ovid. Ars amat. I, 450. 
872. Ov. ex Pont. II, 7, 42, „vix*' habet. 876. Ov. Remed. 
672. 881. 82. Ovid. Amor. II, 11, 23. 24. Nostri „conspi- 
citur" et „fine** ex Ovidio emendavimus. 



Lib. V. V. 884—912. 161 

Quorum bella mihi sunt velut ira nothi. 
Rex sepeli bellum, pete pacem, redde quietem, 885 

Pauset ut, est tempus, fessa labore manus. 
Oui grave portat onus fit toto corpore pronus» 

Et quia fit pronus, saepe reponit onus. 
Pax risus mentis, pax est pincerna salutis, 

Q quam difficiles sunt sine pace dies! 890 

Pace Ceres gaudet, et vos, optate, coloni 

Perpetuam pacem pacificumque ducem. 
Pacem tiro roget tironi. sicut agrorura 

Aeque cultori pacis oliva vnlet. 

[POPULI SENTENTIA.] 

Nondum finieriat: pax! pax! communio clamat, 89& 

rex! pax fiat, beilica causa cadat. 
Quid prodest, fructu non respondente labori, 

Subdere perpetuae corpora lenta neci? 
Ardua sollicitis victoria quaeritur armis, 

Non sumus in nostris hic latitando locis. 900 

Pergama clausa pavent tironibus obsita Graecis, 

Ut lapis aequoreis undique pulsus aquis. 
Proximus a tectis aegre defenditur ignis, 

Saepius avulsus ingruit ille magis. 
Miscuimus multos teterrima bella per annos, 905 

Et nunc Argolici, nunc cecidere tui. 
Inter nos omnes est turbula parva superstes 

Et vix, qui superest, arma ievare potest. 
Graecia pugnat adhuc tardis apud Uion armis, 

Nec mens diffindens nec manus instat eis; 9io 

Nam lassata, nimis nondum lassata, recessit, 

Plebem, quae latitat, ad nova bella citat. 



884. schol. venti. 885. cod. sepel. 891. AUasiones 
Ovidianae ut Past. I, 695. 704. 899. imitatio Lucan. Phars. 

V. 278. finis quis quaeritur armis? 

903. Ovidii Rem. 625. 

Proximus a tectis ignis defenditur aegre. 
908. cod. quis. 911. n. 1. n. n. 1. sauciata rec. 
Troilas. 11 



162 Lib. V. V. 913—931. 

Rex populos accito novos et contere gentes, 

Ut tuu8 et patriae perpetuatur honos: 
Fortior in fulva novus est gladiator arena, 915 

Quam cui sunt tanta brachia fessa mora. 
fnteger est melior nitidis giadiator in armis, 

Quam cui teia suo sanguine tincta rubent. 
Deficiunt yaiidi longaevo tempore tauri 

Et quondam turpis fit modo pulcher equus. 920 

Nos quoque deficimus longi luctamine belli, 

Quis sine fine potest tot mala tamque pati? 
Unde pati pacem petimus, bellumque repelli, 

Sudarunt bellis brachia nostra satis. 
Tutius est, aptumque magis, discedere pace, 925 

Quam semper bella litigiosa sequi. 
Omnes vincit opes securam ducere vitam, 

Delerius nihii est, quam miser usus opum. 
Scilicet ingeniant totum consumere regnum, 

Et nos et claras Laomedontis opes. 930 

rex! o Priame! pax detur paxque rogetur! 

Alterius non sit, qui suus esse potest. 

[INSTIMULATIO AMPHIMACHIJ 

Amphimachus stomachatur ad haec» erat hic adolescens 
Et fortis Priami filius, ista loquens. 



915—918. Ovid. Trist. IV, 6, 31—34 

Fortior in fulva noYus est lactator arena, 

Qiiam cui sunt tarda brachia fessa mora. 
Integer est nitidis melior gladiator in armis, 
Quam cui tela suo sanguine tincta rubent. 
919. 20. (Maximian.) Eleg. I, 269. 70. 

Deficiunt validi longaevo tempore tauri: 
£t, quondam pulcher, fit modo turpis equus. 
925. Ovid. Remed. 669. 926. imitatio Ov. Rem. 670. 

Quam petere a thalamis litigiosa fora. 
927. 28. Anon. Nevel. p. 695 lin. 15. 16 hos versus habet, 
tamen sonat secundus 

Panperius nihil est quam malus usus opum. 
932. Anon. Nevel. p. 502. lin. ultim. 933. cfr. Gualt. Alex. 
IV, 131. Consulis arbitrium tulit aegre Magnus etc. 



Lib. V. V. 936-964. 163 

Audi, rex fortis! oro: non ore diserto, 935 

At tamen est animus edere pauca mihi. 
Non bomis est civis, qui praefert civibus hostem, 

Vel qui cive magis occupat hoste larem; 
Qui spuit in propriam, probra spargit propria, barbam; 

Nidum, quo residet, sordida foedat avis. 940 

Turpe rudimentum patriae proponere Graecum 

Et servum vitii pectus habere suum. 
Cernitur Antenor longis ambagibus usus 

Totum sermone detinuisse diem. 
Deficit auditor, non deficit ipse loquendo: 946 

Sunt sibi qui sola garrulitate placent. 
Postquam picosa verborum gurgite iingua 

Effluitat, totum scibiie scire putat. 
Sermo datur multis, animi sapientia paucis, 

Nonne fuit brevior quam sua verba dies? 950 

Speraram, quod pro patria piacitaret et urbe, 

At spes optatum non tulit illa lucrum. 
Civibus illius nocet ailegatiO; prodest 

Hostibus; est unum civis et hostis ei. 
Ut probra pensemus Danais et damna luamus, 955 

Praedicat et populum, qui sibi credat, habet. 
Et plebs illius dictis consentit et errant 

Erroremque suum, quo tueantur, habent; 
Consumtas querelantur opes, populumque minutum, 

Brachia fessa, rei taedia, teque senem. 960 

Non est regalis exhausta potentia, grandis 

Restat adhuc populis^ strenuitate potens. 
Quid refert, si degeneres in taedia vertit 

Belli sors annis continuata decem. 



937. Nevel. Anon. p. 619 lin. 1. 945. 46. (Maximian.) 
I, 203. 4, secandam versam tamen Maxim. noster imitatas est: 

O sola fortes garralitate senes. 
949. Caton. dist. I, 10. s. d. cunctis, a. s. p. 
958. Ovid. Fast. I, 32 

Erroremque suum, quo tueatur, habet. 

11* 



464 Lib. V. V. 966-992. 

Mens tamen illorum, quibus est equus et puer et res 965 

Et virtutis amor, insuperata manet. 
Nemo pruinosam rex in te spernere debet 

Caesariem, tibi laus contigit ante diem. 
Nondum natus eras, sed eras tunc matris in alvo, 

Ferre ferebatur nobile mater onus. 970 

Qualia tu genitus genuisses gaudia regno, 

Plaudit adhuc laeto carmine fama loquax. 
Tu puer et juvenis, audivi saepius ista, 

Segnis nobilibus indole clarus eras. 
Inberbis juvenis, tandem custode remoto, 975 

Regna tuebaris unica dextra patris. 
Tu decus es patrium post fata paterna secutus 

Nobiliore studens regna tenere statu, 
Viribus, ingenio, specie, virtute, loco, re 

Singula, quae fuerant jure pairanda, patraS; 980 

Asperitatis et invidiae corrector et irae 

Aura serena bonis, scopa severa malis. 
Graeca supervenit violentia viribus, armis, 

Navibus et bellis littora Teucra premens. 
Restitit Argolico tua sollicitudo furori 985 

Expensis belli per duo lustra datis. 
Cum tot sustineas et tanta negotia solus, 

Mens invincibilis et bene firma manet. 
Mutavit mentem populus levis et calet uno 

Stertendi studio deteriore modo; 990 

Tanquam pascatur siliquis et pane secundo 

Murmurat et labiis improba vota probat. 



965. Hor. A. P. 248 

Ofifeodonttir enlm, qnibus est eqnus et pater et res 
etiam cfr. (Maximian) I, 34 sq. 

Has inter virtntis opes, tolerantia rerum 
Spemebat cunctas insuperata minas. 
975. est Horat. Ars poet. v. 161. 976. Margo tu, dico pro 
,,unica*^ 977. secutus. schol. scil. re^um. 987. est 

Horat. Ep. II, 1, 1. 989. 90. est Hor. Epist. II, 1, 108. 9 
ubi tamen 

Scribendi studio, puerique patresque severi 
891. Hor. Epist. II, 1, 123. vlvit sil. et p. s. 



Lib, V. V. 993—1020. 165 

Sed licet egregia facies tua computat annos, 

Intus rex allquid corpore pluris habes. 
Gonsilio pollet cui vim natura negavit, des 

Et probitas magnos ingeniumque facit. 
Omnia labuntur, nil non mortale tenemus 

Pectoris exceptis ingeniique bonis. 
Non tua tantlsper est inclinata potestas, 

Ut caput alterius non relevare queas. 1000 

Sunt populi, sunt arma tibi, tibi copia rerum, 

Tota nec interiit purpura clara ducum. 
Sunt tibi, sunt hostes ferro clavaque domandi, 

Spem quamvis et rem plebs neget ista libi. 
Non pudet Antenor te, quod vexillifer his es, 1005 

Vertere qui clypeos et dare terga solent? 
Degener es, si degeneres a more parentum, 

Non ea nostrorum sunt monumenta patrum. 
Immo recoUigere populum, sedare tumultum 

Debes, et pavidis cor recreare novum. lOlO 

lllis uniri non est manifesta phrenesis, 

Intendunt nostram qui jugulare gulam ? 
Non sic Antenor» non sic; sed amicus amicis, 

Et socius sociis, hostibus hostis eris. 
Consilii fit summa mei, quod vel superemur 1015 

Funditus a Graecis vel superemus eos. 
Aut evincamus aut occumbamus honeste, 

Mortem non, vitam vivere dico male. 
Et sic instimulat, veteremque resuscitat iram 

Principis Amphimachus, bella movere ratus. 1020 



996. Caton. dist. II, 9. 996. Ov. Pont. I, 9, 39. sed pr. m. 
i. q. f. 997. 98. Ov. Fast. VI, 771. Trist. III, 7, 43. 44 

Tempora labuntur, nil non m. t. etc. 
1011. Juv. satyr. XIV, 136 

Cam faror haad dabias, cam sit manifesta phrenesis. 
1018. (Maximian) I, 265 

Morte mori melias, quam vitam dacere mortis. 



166 Lib. VI. V. 1—14. 

LIBER SEXTUS. 

[INCIPIUNT CAPITULA SEXTI LIBRL] 

Arguit Aeueam rex Aeneaeque sodales 

Pacem euadentes; iratus dictat in auia 

Qualiter Amphiroachus illos transmittat ad Orcos. 

Missus Polydamas pro traditione Synonen 

Ad socios ducit e castris; ille reportat 5 

Signa, locum, tempus venturis limen in urbis. 

Per cives intrant regem populumque trucidant, 

Frangilur, obruitur, ad fundum Troja crematur. 

Dictatore libri positis aetateque Trojae 

Et numero caedis gens Graeca repatriat omnis. lO 

[SUASIO AENEAK] 

Qui coior albus erat, nunc est contrarius albo; 

Et nihil est, de quo non sit habenda fides. 
His Anchisiades contrarietatibus astans 

Fidus primo modo perfidus exit in haec: 
De bello de pace reor satis esse locutum, 5 

fnter se pugnant jugiter ista duo. 
Haec simul una nequit mens amplecti sed oportet, 

Hic vel ibi quivis ut sua vota locet. 
Nemo potest animum tantis inOectere rebus, 

Ut res oppositas mens ferat una duas. lo 

Hic bellum, pacem desiderat iste, quietem 

Diligit hic, Quvios sanguinis iste sitit. 
Qui bellum .sitiunt illustres esse videntur, 

His vires optant aequiparare suas. 



1. Schol. marginis. quasi dicit: omne qaod in mnndo^est 
mntabile est. •— Ovid. Met. II, 541 

Cui color albns erat nnnc est contrarius albo. 

2. Ov. Trist. I, 7, 8. 9. 10. (Maxim.) I, 46. 46 qni habet: 

Haud facile est anim. t. i. r, etc. 



Lib. VI. V. 15—42. 167 

Illis pauilatim praeceps audacia crevit 15 

Cordaque languentem dedidicere metum. 
Ad magnum virtulis opus summosque labores 

Mentem componuot; fiulia pericla timent. 
Credunt esse nefas animum praeferre pudori, 

Plusque solent famam quam timuisse necem. 20 

Pectoris incursu confringere tela peroptant, 

Sic tituium magnae iaudis ad astra levant 
Est bona militia melior fortuna, sed omni 

Tempore tironem non fovet illa suum. 
Oioria si retrahit vultum, fortuna recedit, 25 

Et gravius summo culmine mersa ruunt. 
Troja semei istos non es experta labores, 

Sors quae multociens accidit ista tibi. 

[MULTI PACEM FIEBI POSTULANT.] 

Pacis amatores intendunt esse, quiete 

Ducere per patrios otia laeta iares, 30 

Uxores redimire probas, puerosque decennes 

Et quasi diiapsas conciliare domos. 
Sub qua decubuit, requiescere diiigit, umbra 

Taurus et amissum quaerit ovile pecus. 
Dulcius in solitis cantat philomela rubetis, 35 

Eventus varios res nova semper habet. 
Litteruiis dominam vel saepe salutat, ut inter 

Funera tot totiens se superesse sciat. 
Saepe remissa viro mulieris epistola dicit: 

Nil mihi rescribas, attamen ipse veni! 40 

Nam quamquam sapor est allata dulcis in unda, 

Gratius ex ipso fonte bibuntur aquae. 



15. 16. Claudiani sunt: de rapt. Proserp. praef. 9. 10. 
16. Cod. dedicere. 30. pro ducunt cod. 31. glosa. allegat 
per hos, qui de aliis regionibns evocati jam per decennium 
steterant contra Graecos. 33 — 85. (Maxim.) I, 45 — 47, ubi 
tamen primus versus: 

Sub qua decubuit requiescens, diligit umbram etc. 
36. (Mazim.) I, 52. 38. margo. probet. 40. Ovidii est 

Heroid. I, 2. 41. 42. Ovidii Pont. III, 6, 17. 18. 



168 i-ib. VI. V. 4S~72. 

Non miror Priamuro non hinc non inde moveri» 

£t varie varia voce sonante rapi. 
Obtuudunt siquidem curarum pectora sensum: 4& 

Intermissa minus sarcina poddus habet 
Felix qui potuit tranquillam ducere vitam 

Et laeto stabiles claudere fine dies. 
Si quis, quae mea sit super his sententia, quaerit, 

Plus quam sub bello, vivere pace rogo. 50 

Nemo miretur, bis quinta revolvitur aestas 

Quod patriam tanta commoluere mala, 
Et glacialis hiems aquilonibus asperat undas 

lam decies, pugnae nec numerabo vices. 
Nullo nobiscum sumus unquam tempore» noctes 55 

Ducimus insomnes, omnis amara dies. 
Mendicant requiem post longum membra laborem, 

Unde peto poni proelia, pace frui. 
Polidamas Verbis assensum praebuit istis 

Et pacem fieri postulat, arma premi. 60 

[PRIAMUS LOQUITUR.] 

Iratus Priamus: Antenor! nunc recitata 

Est, ait, a capite cognita causa tibi. 
Ad Danaos legatus eras, cum rapta fuisset 

Primitus Hesyone factaque praeda gravis» 
Insuper occisus genitor, quid cetera dicam ? 65 

Propria continue prodere probra pudor. 
Non quasi nuntiolus, quam secretarius ibas, 

Nam via consilio prodiit illa tuo. 
Ad Graecos itaque transisti, quid retulisti? 

Nonne repente suis te pupugere probris? 70 

Nonne frequens hortator eras, ut in arma volaret 

Et quateret lotum patria posse suum. 



45. 46. Maxim. V, 69. 70. 47. 48. Apud eund. I, 289, 90^ 
Felix qui meroit tranqnillam dacere yitam 
Et laetos stabili clandere fine dies. 
52. Virgilii est Aen. III, 285. 56. glos. omn. am. di. est. 69» 
glos. prod. probr. pud. est. 



Lib. VI. V. 73-104. 169 

Mlssus Alexander est te suadente, reversi 

Tyndaris est juncta per tua verba thoro. 
An non Aeneas Paridis fuit in comitatu, 75 

Quum fuit in nostram vecta Lacaena domum? 
Proelia mota vides et funera roille peremta, 

Transtulit huc vires Graecia tota suas; 
Innumeri cecidere duces utriusque cohortis, 

Cum Tulgo nuUi mucro pepercit hero. 80 

Si mala sunt ista mala sint, bona si bona, verum 

Aeneas et tu confabricastis ea. 
Certe si mala sunt, incentor es ipse malorum, 

Deque maiis tantis jure vocandus eras. 
Mortibus innumeris per te dua regna ruerunt, 85 

In nihilum per te Troja redacta jacet. 
Digne pro meritis deberes vivus humari, 

Tot quia consiliis interiere tuis; 
Nec refert an sis mediata vel immediata 

Causa mali, sola iex ad utrumque facit. 90 

Non es causa, sed es nobis occasio quaedam 

Bellorum; non es arma, sed arma movens. 
Consiliis istis, si mens non laeva fuisset, 

Debuerant aures abstinuisse meae. 
Si bona sunt ista, quare flexisse videris 95 

Propositum citius a bonitate repens. 
Vinceris hic jure contrarius ire priori, 

Dissolvunt veterem jam nova verba fidem. 
Quo teneam nodo mutantem Protea vultus? 

De duplici verbo turpis habetur homo. 100 

Propositum sepelire bonum non arbitror aequum 

Aut clarae fidei fraude nigrare statum. 
Non avis utiliter viscalis effugit alis, 

Non bene de laxis retibus exit aper. 



73. schoU 8C. Alexandri. 74. schol. Helena. 76. Lac. e. 
margine pro leena. Scbol. Helena. 100. Avian. XXIX, 24 

Hic erit invisns, bina qnod ora gerat. 
103. alit pro alis. 103. 4. Ovidii sunt Ars Am. 1 , 391. 92 
qai tamen pro retibns, cassibns habet. 



170 Lib. VI. V. 105—137. 

Diruis, aedificas, mutas quadrata rotundis, 105 

Est hodie fletus, quod tibi risus heri. 
Erubui gremioque pudor dejecit ocellos 

Te primis verbis pacis hahente tropos. 
Si quis in ore duas aliquo fert tempore linguas 

Aitera praecidi forcipe debet ei. lio 

Inter veridicos non debet stare biiinguis, 

Est quia dedecori propria lingua sibi. 
Simplex principium duplici qui fine relidit, 

Hic erit invisus, bina quod ora gerat. 
Fine probatur homo, careat successibus apte; 115 

Quisquis ab eventu corda notanda probat. 
Esse tui cordis ego te sententio furem, 

Qui bona dum ioqueris non bona corde geris. 
Mobilis et varia semper natura malorum, 

Ex hoc fertur in hoc, torta, retorta tenens, 120 

sceierate! duo contraria fers in eodem! 

te ! redargutus ergo recede procui ! 
Et statim Priamus exsurgens flammeus ore 

Succincte reliquis omnibus ista serit: 
Nolumus ad voces Antenoris esse reflexi 125 

Pax et cum pace sit nota perpes ei, 
Qui belJum petiit mature bella reliquit, 

Bellum consuluit et modo bella fugit. 
Haec facit et, positis in scditione quibusdam, 

Plures, quos tentat, in sua vota vocat. 130 

Detegit imbelles animos nil fortiter ausa 

Seditio, nostra non toleranda domo. 
Contemnamus eos, sed vos estote parati, 

Prolinus ut mandat arma levare tuba; 
Portis exite, castris irrumpite, Graecos 135 

Sternite, viventes mortis in arma date. 
Supremi mittemus in hos certaminis ensem. 



105. Horatii est Ep. I, 1, 100, qui Diruit etc. habet. 
108. schol. simiUtndines. 115. cod. opte. 116. margo ^pntat'^ 
119. Jnv. Satyr. XIII, 236. m. e. y. est ferme n. m. 135. 

e margine pro pornis. 137. e margine pro snppremasi. 



Lib. VI. V. 138—166. 171 

Saepe dato melius tempore fiet idem. 
Dixit et ignito rex coetum pectore solvit, 

Nec sine moestitia plebs sua tecta subit. 140 

[PRIAMI COLLOQUIUM CUM AMPHIMACHO.] 

Amphimachus sequitur, intrante palatia rege, 

De rixa placiti mentio surgit ibi. 
Bex ait: Antenor, audisti! quanta profudit 

Non nostris, facilis hostibus esse voiens, 
Et quod pro nihilo ducamus damna, dolores 145 

Quasque tullt nobis gens inimica neces. 
Nec mala voce mea poterunt haec cuncta referri, 

Ora licet tribuas multiplicata mihi. 
Aeneas et Polydamas imitantur eundem, 

Pars quoque de populis adstipulatur eis. 150 

Extat in his nulla mihi confidentia; credo, 

Prodere quod Trojam proditione velint; 
Unde superstitibus his nuncquam Troja triumpho 

Gaudebit, bellis obsita semper erit. 
IUis sublatis succedent prospera nobis, 155 

Et ruet ad nostros Graecia victa pedes. 
Hanc maculam delere volo, tu conscius esto 

Praestans consilio pectora fida meo. 
Neroine sub tunica tua portes arma sciente, 

Summum consiJii dogma „tacere" puta. 160 

€ras ego divinam sum rem facturus in arce, 

Tu tempus memori pectore tale tene. 
Tunc et enim mecum venient coenare vocati; 

His fac ut extremi coena sit iila cibi. 
ApprobatAmphimachus, quod et hic agat, omnia spondet, 165 

CoIIigat ista fides. Hic abit, ille manet. 



138. Ovid. Ars Am. I, 404. 141. schol. sequitur: regem. 
144. schol. sed facilis. 150. schol. Antiquitns inter dissen- 
tientes, omned qni consentiebant, prodacebant stipulam et inde 
transsumtam est adstipnlor, aris. 160. cod. docma. 



172 Lib. VI. V. 167—196. 

[CONSILIDM ANTENORIS ET PBINCIPUM.l 

Nondum sol liquidis se miserat aureus undis 

Clam sociant aliqui se, sine teste, sibi; 
Scilicet Antenor, lolaus Polydamasque, 

Amphidamas illis affuit atque Dolon. 170 

Dicunt mirari se, regem maUe perire, 

Quam sua sub pacis prosperitate fore. 
Hostibus inclusi sumus omnes, patria moeret, 

Sunt quia continua proelia, quisque dolet. 
Consiliis, Antenor ait, attendite nostris 175 

Dicendis firmam continuando fidem. 
Quidque velitis et bis praestate silentia rebus 

Dicite ; moique ligant his sua vota fide. 
Omnibus adstrictis Aeneam deesse patrandis 

Noluit Antenor, unde vocatus adest. isa 

Anchisiades! ait, ista frequentia beili 

Omnibus est oneri, dicimus ergo tibi; 
Censeo tradendam, tu si consenseris, urbem; 

Est grave perpetuis corpus humare malis. 
Cautio quod danda sit ad ista negotia, scitis, .185 

Ne noceat voto suspiciosus homo. 
Ad Danaos sapiens et cautus nuntius ibit 

Semina consilii seminet ille duci. 
Ille reportabit pacis tutamina nobis 

Ut vadant nostra liberiore via. 190 

Tardandum non est, sed ut acceleremus oportet, 

Non patitur iongam lectio nostra moram! 
Hanc hominum siquis audiverit ante, curante 

In nostram cedet protinus illa necem; 
Et quia nos Priamo pacem persuasimus olim 195 

Instat consiliis forsitan ille novis; 



168. fortasse legendum: sed sine teste. 169. Dares 

nominat: Ucalcyon. 170. cod. Delon. 188. Schol. Grae- 
corom. 192. Ov. Met. IV, 350. Tixque moram patitur. 

193. schol. cur. finem. 194. schol. quia si consilium istud 
intellexerit ante finem occidemur a Priamo. 194. schol. 

illa. lectio vel actio. 



Lib. VI. V. 197—221. 173 

Ardcle» quod irato dissolvit pectore caecum; 

Quis scit an haec nostrum nutriat ira maluni? 
Plus aloes quam mellis habent pro pace petita, 

Ergo nos Priamo hinc quasi poena sumus. 200 

Cum turbam turbo turbavjt, turgidus ipse 

Hoc nos turbare lurbine pronus erat. 
Dixerat. Applaudunt et statim Polydamantem 

llla cohors Graecum mandat adire ducem. 
Polydamas itaque gradiens Agamemnonis ista 205 

Auribus insinuat, rexque serenus ovat. 

[OONCIO GRAECORUM.] 

lam Phoebum tenet unda maris, clam convocat omnes 

Rex Danaos rogitans, quis quid ad ista sonet. 
Concipit ingentes animos hoc omine Graecus 

Persuadens regi munera laeta capi. 210 

Proditor aut unus, aut plures? Omnibus omnes 

Res salvae maneant; hi pede pacis eant 
Tu, quamcunque deus tibi fortunaverit horam, 

Grata sume manu, neque morere diu. 
Qui tulit in castra, rex! hujus semina grani, 215 

Ne dubites illi verba secunda loqui. 
£st ea res nimium temeraria, dicit Ulixes, 

£t consentit in hoc themate Nestor ei. 
totiens hominis mutatur spesque laborque, 

Cursor ad optatas non venit usque metas. 220 

Quis scit an hoc oculo spectat fortuna sereno? 



199. scbol. amaritiam designat pacis quam nos petivimas. 
200. schol. quia nos persequitnr. 213. 14. Hor. Ep. I, 11, 
22. 23. Tu, quamcunque etc. 

Grata sume manu; nec dulcia differ in annum. 

219. Pamphil. XXVII, 1. 

Multotiens hominum frustratur spesque laborque. 

220. pro cod. moras Hor. A. P. 412 

qui studet optatam cursu contingere metam 
Ov. Trist. IV, 8, 85 

Non procul a metis, quas pene tenere videbar, 
Curriculo gravis est facta ruina meo. 



174 Lib. VI. V. 222-260. 

Fallitur augurio spes bona saepe bopo. 
Pyrrhus ad hoc» quia displicuit dissuasio Pyrrho, 

Regi yicino stabat et ipse ioco: 
Providus est Nestor, est circumspectus Uiixes; 225 

Discrete dubitant et dubitando tiroent. 
Uuid tentare nocet, votum iabor improbus implet 

Arsque vigii magnas saepe ministrat opes, 
Nec mare transisset, pavidus si nauta fuisset; 

Turgida cum primum restitit unda rati. 230 

rex! interdum labor altus expedit actus» 

Maxima segnities commoda tollit iners. 
Quantumcunque potes, facito properare laborem, 

Nec mora segnis opus differat ulla tuum. 
Tempus ad hoc fortesque viros fidosque notabis, 235 

Quos credis tutos, effuge, tutus eris. 
Quis bona sic nisi mentis inops oblata refutet? 

Resque iaboriperas absque labore datas? 
Plebs probat hoc, firmatque fidem laudatque laborem, 

Ipsaque clara ducum concio spondet opem. 240 

Regi Polydamas signum diffamat, ut illi 

Norint, quo veniant tempore, quoque ioco. 
Promittunt proceres et jurant Polydamanti 

Immo Yovent stabilem regis ab ore fidem: 
Ejus quod rebus, quod amicis, quodque propinquis 245 

Quod sibi servetur intemerata fides; 
Aeneam nullus, Antenora nemo, Dolona 

Nemo contigat, nemo nocere velit; 
Incolumis maneat lolaus et omnis in isto 

Fida mente volens conscius esse^foro. 259 



222. Ovid. Heroid. XVH, 234 

Fallitur augurio spes bona saepe sno. 
227. Ov. Met. I, 897. quid tentare nocebit. 228. Ov. Pont. 
m, 1, 104 

Has Fortuna tibi nostra miniBtrat opes. 
229. 30. Pamphil. III, 9. 10. 237. Gualt. Alex. IV, 671 

Quis nisi mentis inops oblatum respuat aurum? 
238. schol. laborem parantes. 241. cod. illo. 



Lib, VI. V. 251—280. 175 

[MITTITUR AD AENEAM.] 

Mittit ad Aeneam cum Polydamante Sinonen 

Rex, rem non dubia certificare nota. 
Postulat ut signum, locus assignetur et hora 

Quomodo, quando, quibus, aut ubi fiat opus. 
Istis Anchises interfuit actibus, istis 255 

Antenor; fuit hos jussus adire Sinon. 

[QUOMODO TROJA CAPIENDA SIT.] 

Est locus in Troja, stat m illo porta locata, 

Scaea vocabatur, ampla, decora, nitens. 
Pro reliquis erat huic specialis gioria signi, 

Post caput inventor sculpserat iilud equi. 260 

Audierant socii scelerati verba Sinonis 

In quae se dederant, pacta patrare parant 
Nostra, Sinon! ajunt, studeas propendere verba 

Regi, quae loquimur, regrediendo refer: 
Hanc portam, monstrantque sibi, reserabimus Argis, 265 

Nolumus hos aliis apropriare locis. 
Tempus captabunt, media quoque tempora servant, 

Venturi siquidem tempore noctis erunt. 
Lumen eis dabimus pro signo, iumine viso 

ProUnus in portam Graeca caterva fluat. 270 

Nos erimus praesto, quid agendum, quo sit eundum 

Indubitanter erit praevia nostra manus. 
At nos et nostri, nos nostraque more sequestro 

Portae iam dictae stabimus ante fores. 
Vos pactam servate fidem, non armiger ullus 275 

Contingat nostras ense vel igne domos. 
Ecce locum dedimusque tibi cum tempore signum 

Et totum rerum te didicisse modum. 
Vade, vale: cave ne tltubes, mandataque frangas, 

Ac nibil ex istis nisi pienter agas. 280 



254. schol. traditionis. 258. cod. Seta. schol. Aliae 

portae non hahebant signa, ideo caput eqoi sculptnm fait in 
ista speciale signnm. 260. schol. post. i. e. extrinsecus. 

279. Horatii est Epist. T, 13, 19. 



176 Lib. VI. V. 281—308. 

Si quldquam fuerit de conlingentibus auctum/ 
Demtum, mutatum credimus esse malum. 

Si non cuncta, Sinon! iterum tibi dicimus, apte 
Feceris; infelix et cibus ignis erls. 

[EXCLAMATIO AUCTORIS IN TRADITORES 
CrVITATIS*).] 

t}uid facitis, scelerata cohors? qua flante Hegaera 285 

In mentem vobis spiritus iste ruit? 
£s pius Aenea? sic cantavere poetae; 

Cujus produxit fabrica tale nefas. 
Virgilii musa mendacia multa colorat 

De te non facta sed mage ficta canens. 290 

Insignem pietate virum te nominat, aequum 

Praedicat et saepe clamitat esse pium. 
Es ne pius, propriam qui tradens hostibus urbem 

In miseram mittis omnia vlva necem! 
€um facie civem, cum pectore te facis hostem, 295 

Impia sub dulci melle venena latent. 
Sontibus Insontes soboles, sobolumque parentes 

Morti quum tradis, semper iniquus eris. 
lam Troja! totius apex tibi crevit honoris, 

Tu Trojam toto mungis honore miser. 300 

Reddere gaudet homo nequam pro melle venenum, 

Pro fructu poenam, pro pietate dolum. 
Non Venus immo Venus; quoniam Venus est meretrice 

Quavis deterior, te genuisse potest; 
Te iapis et montes, innataque rupibus altis 305 

Robora te saevae progenuere ferae. 
Unde neces hominum non curas more lupino, 

Tu fieres rapido, viscidus! esca lupo. 



♦) E margine. 

289» Alani Anticlaud. lib. I. (ed. Antwerp. 1611) fol. 6. 
lin. 9. 296. Ovid. Amor. I, 8, 104. 300. schol. priyas. 

301. 2. Anon. Nevel. p. 493. lin. 4. 5, ubi tamen ultimam 
verbum „dolo8** non „dolum". 302. schol. Non Venus, 

quae dea; immo Venus, quae meretrix foeda. 



Lib. VI. V. 309-336. 177 

Mitius inveni quam te gcnus omne ferarum, 

Antenor! similis est tibi nuHus aper! 310 

Urbem, quae multo surrexit ad astra labore, 

Una fecisti nocte perire, lupe! 
Urbs bona, nubiliter steterat quae pluribus annis, 

Flos Asiac, Trojum gloria, gemma Phrygum, 
Horlus tironum, procerum rosa, lilia regum, 315 

Pompa pueliarum, mansio grata ducum, 
Auxilii murus, patriae tutissima turris, 

miser! o subito, te perimenle perit. 
Turpe quidem' dictu, sed si modo vera fatemur, 

Saevior est animo vipera nulla tuo. 320 

luppker in multos temeraria fnlmina (orquet, 

Qui poenam, quam lu, non meruere pati. 
Tu quoque Poiydamas, qui verba nefanda ferebas, 

Nonne feris saevis plus feritatis habes? 
Prodis in mortem pueros juvenesque senesque, 325 

]n quibus et recubas, mpenia clara cremas. 
Quem iibet acta probant, et quid non proditor audet? 

Terraque de fructu, quam sit amara, docet. 
Quae seges infecta surget non decolor berba, 

Arbore de dulci dulcia poma cadunt. 330 

Nescio, tantorum cum sit pincerna maloruni) 

Carmine quo fungar in tua fata ferox! 
Di tibi dent sociisque tuis inopemque senectam, 

Et longas hiemes, perpetuamque sitim. 

[PYRRHUS OCCUPAT PORTAM.] 

Egrediens in castra Sinon audita reportat, 335 

Rex cum Grajugenis singula verba notat; 

309. Ovidii est Heroid. X, 1. 310. Margo. Invehi- 

tur in Antenorem. 321. 22. Ovid, e. Pont. III, 6, 27. 28, 

ubi tamen secunduB versus sonat: 

Qui poenam culpae non meruere pati. 
323. Margo: Invehitur in Polydamantem. 327. Ovid. Fast. 
II, 331. quid non amor improbus audet. Ovid. e. P. III» 

8, 16. 333. 34. Ov. Am. I. 8, 113. 14 

Di tibi dent nuUosque lares, inopemque senectam 
£t longRS etc. 
Troilus. 12 



178 LilJ. VI. V. 337-S6I5. 

Ad sigDum sua seque parant, tempusque locumque 

Observant, fortes arma subire vocant. 
Tempus erat dubiam cogens nigrescere lucem, 

Cui neque lux neque nox est, sed utrumque parens. 340 
Non dat adhuc claves custodibus Amphimaclius, sed 

Se penes has habuit, postea vero dedit. 
Claves Antenor Anchisiadesque tuleruut, 

Res ea prorsus erat suspicione carens. 
Ad murum portae, cautum quibus esse volebant, 345 

Adducunt, murus ut tueatur eo. 
£t statim porta succendunt lumen aperta, 

Gaudent ad rutilam Dorica castra facem; 
Luminis ad radium se transfert ilico Pyrrhus, 

Vix bene contigerat Pergama, porta patet. 350 

Mox reseratores pro conservamine ramum 

A Pyrrho pacis praesidiique ferunt. 
Se quaecunque domus signo cristaverat isto; 

Pyrrhus ait; nulla per nocumenta cadet, 
Vos igitur vestra vestrosque reponite tuto 355 

Ut vos conservet pactio facta ioco. 

[CONTEMPLATIO AUCTORIS.] 

Urbs, stylus extremam cujus jam scriptitat horam, 

Arx regum, procerum quae fuit atque ducum, 
Quam situs ipse loci, quam rerum copia major 

Extulit, atque frequens rumor ad astra tuHt? 360 
Haec ajunt, quod sub Abraham constructa, sed Abdoa 

Sit quod sub nostro judice strata solo, i 
Et sunt qui dicant hanc surrexisse sxxh Aioth, 

Qui pinguem valido vulnere fixit Eglon; 
Et fortasse legens sic dicet, cur tulit auctor 365 

In cameram studii Troica bella sibi? 



339. 40. Gualter. Alex. III, 463. 64 
Tempus erat dubiam cogens pallescere lucem, 
Cui neque lux neque nox imponit nomen utrumque. 
340. schol. crepusculum. 362.*margo: noster dicit quod tem- 
poribus judicum quum esset Abdon jndex destructa est Troja. 



Lib. VI. V. 367—390. 179 

Non propter Trojam, Trojanum scribere bellum 

Aut coepit Pbrygum sollicitare styium, 
Sed ductus meliore via compescere pravos 

Et servare dei vult in amore bonos. 370 

Grata medulla latet omni sub cortice rerum, 

£t nucleum celat arida testa bonum. 
Nos docet Herodes, sicut Baptista Johannes, 

Erudit iste bonos, territat iste malos; 
Et bene, si memini, fas est et ab boste doceri, 375 

Virtutumque Satban fabricat arma tibi. 
Nos ad serpentes formicas bestiolasque 

Et sacra pennatas pagina mittit aves; 
Et mibi Job loquitur, quia me jumenta docebunt 

Et nihil est quod non prosit et obsit idem. 380 

Hic sonat invidia, livor, truculentia, fastus, 

Ambitio, rancor, ira, libido, dolus. 
Postremum vero Trojae miseranda ruina 

Informativa jsingula voce sonat; 
Ut malus absistat justusque resistat, babeto, 385 

Sed quia clauserunt haec mala fine malo. 
Quod brevis est risus, quod longaque lacrima mundi 

Quondam Troja potens incinerata docet. 
lam firmum nibil est, cui non metus esse ruinae 

Possit, et boc subito; persequor ergo cito. 390 



367. margo. Respondeo. 370. margo pios. 372. Anon. 
Nevel. p. 486. vers. 12. 375. Margo: Verum dictum, quia 
et hoc homini datur pro anima sua et in multis aliis instru- 
mentis ab eo et licet ipse non intendat nostro professui sed 
suae pravae voluntati. — cfr. Ovid. Metam. IV, 428. 381. 382. 
Margo: hic. i. e. in isto libro sonat invidia quo ad Peliam, 
livor quo ad Paridem et Menelanm, truculentia quo ad pu- 
gnantes, fastus quo ad milites et victores, ambitio quo ad 
Palamedem, rancor quo ad rusticos, ira, quo ad victos, libido 
quo ad Paridem et Helenam, dolus quo ad Hecubam. 384. 
cod. sonant. 385. schol. hab. nunc librum. 

389. 90. Gualt. Alex. VHI, 399. 400, 
Tam firmum nihil est, cui non metus esse ruinae 
Possit ab invalido, qui nonduin navigat aequor. 

12* 



180 Lib. VL V. 391-412. 

[EXPUGNATIO TROIAE.] 

Ternpus eiat, quo priuja quies mortalia membra 

laficit et cerebrum gratior hora linit; 
Lumine conspeclo properant ad Pergama Graeci 

Quoljbet accincti fortiter ense suo. 
Irruperc Thoas, Adamas, Ajax et Epimus 395 

Pacne quidam primus ipse Machaon erat. 
Tessander, Sthenelus, Mcnelaus, Nestor, Ulixes 

Immo globata simul Dorica tota phaianx. 
Invadunt urbem somno meroque sepultam, 

liico dejicitur omnis ab arce vigil. 400 

Tunc mediam ruit in urbem numerosa juventus, 

Tunc gladium coepit ferrea ferre manus. 
Aggeribus ruptis sic spumens effluit amnis 

Et nimis insanis jugera pressat aquis. 
Teucrorum mentes inopinatissimus intrat 405 

Horror, inauditus concutit ossa tremor. 
Nec mirum; tanto terebratur Troja fragore 

T^mque gravem strepitus reddidit ille sonum, 
Ut credas omnes agitasse tonilrua ventos 

Vel magis iu primum cuncta ruisse chaos. 4io 

Armatos astare Phryges in lumine primo 

Et slriclo posles cnse sonare tremunt. 

391. 92. Virg. Aen. II, 268. 69. 
Tempus erat, quo prima quies mortalibus aegris 
Incipit, et dono Divum gratissima serpit. 
395. margo: propria nomina. — Epimum invenimus apud 
Virgilium sub nomine Epei. Virg. Aen. II, 262. 63. 64. 

Athamasque Thoasque 

Pelidesque Neoptolemus?-primusque Machaon, 
Et Menelaus, et ipse doli fabricator Epeus 
397. Tessander. Virg. Aen. II, 261 

Tisandrus Sthenelusque duces, et diyus Ulysses. 
399. Virg. Aen. II, 265. 401. Gualth. Alex. I, 822. 23. 

, ruit omnis in urbem 

Turba, perit etc. 
403. cod. annis. Virg. Aen. II, 496 sqq. 

Non sic, aggeribus ruptis cum spumeus amnis 
Exit, oppositasque evicit g^rgite moles 
Fortur etc. 



Lib. VI. V. 418—437. 181 

Tecta fremunt, resonat magnus plangoribus aether, 

Territus hinc vagit matris in ora puer: 
Foemineis omnes ululant plorantibus aedes, 415 

Cuncta dolore fugit exhilarata quies; 
Exilit hic nudus, hic prima veste renactus; 

Occurrens Danaus perfodit ense latus. 
Foemina nuda salit e lecto, vix bene proiem 

Arripit, ante larem non venit, icta cadit. 420 

Ille vel illa caput jam paene levaverat, Argus 

Advolat, in partes membra levata secat; 
Membra levat sensim vili demissa grabato 

Servulus et venter scinditur ense suus. 
Enbipedat pes attonitus, quia dum fugat ille 425 

Obviat hic, nescit quo moderatur iter. 
Dum gtadios fugiunt, gladiis in acumina currunt 

Et roortem generat mortis ubique fuga. 
Cum planctu luctus et plurima mortis imago 

Nascitur et nulli se revocare datur. 430 

Hostica per lotam difTunditur ullio Trojam, 

Bumpia crudelis fert genus omne necis. 
Penelei juvenis cecidit mucrone Coroebus 

Nec poterat supplicem luno juvare virum, 
Iste procus fuerat Cassandrae, cujus amore 435 

Venerat in pugnam, post habiturus eam. 
Confixi pereunt Hypanisque Dymasque, nec ullus 

413. Virg. Aen. IV, 668. 414. Ovid. Fast. IV, 208 
Tutas ut iuf^nti vagiat ore puer. 
415. Virg. Aen. II, 487. 88 , 

penitusqne cavae plangoribus aedes 

Foemineis uluiant. 
417. schol. circumdatur. 422. e margine pro: secata levat. 
425. Schol. dubitando vadit et dicitur ab en quod est in et 
bis et pes. 429. Virg. Aen. II, 368 

crudelis ubique 

Luctus ubique pavor et plurima mortis imago 
432. textus praebet romphea, i. e. rhomphaea pro qua forma 
posuimus latinam formam rumpia. 433. Virg. Aen. II, 341 
javenisque Coroebus. Penelei dextrA.. 437. e. Virg. 

Aen. II, 428 . pereunt Hjpanisque Dymasque 

Confixi a sociis 
posuimus pro nostri codic. Hispanisque dunasque. 



182 Lib. VI. V. 438—460. 

Sustiaet occubitum dinumerare ducum. 
Quid recitem, reticere juvat; justissimus unus 

Qui fuit in Teucris, quod perit Cripheus. 440 

Itur in omne nefas; postes a cardine vellunt, 

Ipsaque magnatum doroata strata ruunt, 
Allas dejiciunt a summo cardine turres, 

lam fiunt omnes terra domusque pares. 
Sternitur extractus. si quis lalitaverat intus; 445 

Multo Teucrorum sanguine fumat liumus. 
Gens yictrix tandem Vulcano fulminat urbem, 

Nemo tum latum vidit in orbe focum. 
Flamma vorax ad celsa volans obnubilat astra 

Longe seposila percutiendo loca. 450 

Tros miser, arma timens, exermis currit in ignes, 

Ignis ut hinc urit, rursus ad arma ruit. 
Hic ardent aedes, bic detruncat Diomedes 

Per varias caedes brachia» crura, pedes. 
Vix sit babenda fides quot millia stravit Atrides; 455 

Omne quidem vivens paene perire vides. 
Densatur plangor, ferit aurea sidera clamor, 

Est omni major iste dolore dolor. 



[FINIS PRIAMI.] 

Forsitan et Priami fuerint quae fata, requiras; 
Ipse fere primus sub necis ivit onus. 460 



441. Virgilii Aen. II, 480 postes a cardine vellit. 

443. Virg. Aen. II, 445. 46 

Dardanidae contra turres ac tecta domorum 
Culmina convellunt. 
447. Gualth. Alex. I, 348 

Imperat et reliquam Vulcano fulminat urbem. 
451. 52. Gualth. Alex. III, 312—13 

Iste pyram reverens gladios incurrit: at ille 
Ut gladios fugiat medios se mittit in ignes. 
457. Virg. Aen. II. 488. fer. aur. sid. clam. . 459. Virg. II, 
606, e quo loco noatri ,,requires" mutavimns in requiras. 



Lib. VI. V. 461—488. 183 

Coeperat et Priamo signiiin splendescere nigruDi 

Et portam turba jam subitura foret; 
Antenor duxit in ceisa palalia Pyrrhum; 

Tunc fuerat ferro cinctus et ipse fero. 
Non sinit interea Pyrrhus dormire mucronem, 465 

Sternit quos media conspicit ire via. 
lanua regalis temere convulsa turoultu 

Horrendaque replet anxietate domum. 
Excitus ad strepilum longaevus anhelat ad arma: 

Arma quibus pacem duxerat ipse diu. 470 

Armandi Priamo deest copia, copia vero 

Insuelo poterat utilis esse minu$. 
Qui mediis postquam videt in penetralibus hostem 

Remigio credit devolitare pedum. 
Alas perdiderat pennas furante senecta, 475 

Furtivo graditur temporis aura pede. 
Non longe stetit ara lovis; vix contigit illam 

Rex ratus auxilii fercula ferre lovem; 
Insequilur Pyrrhus et ad aram crine retractum 

Per laevam rigido perfidit ense senem. 480 

Hic finis Priami, sic (aedas turpiter actas 

Ledaeaeque luit exitiale nefas. 

[EXCIDIUM TROIAE.] 

flecuba moesta fugit sequiturque Polyxena malrem, 

lam credunt ambae sustinuisse necem. 
Aeneas occurrit eis, o tiro! puella 485 

Ista tuo vivat munere, mater ait; 
Omnia perdidimus, tantummodo vita relicta est, 

Praebeat ut sensum materiamque mali: 



461. Margo. splendescere propter i^nem, nigrum propter 
corruptam intentionem. 473. Virg. Aen. II, 508. 

et medium in penetralibus hostem. 
479. Virg. Aen. II, 550. 551. 553. 

altaria ad ipsa trementem 

Traxit 

ac lateri capulo tenus abdidlt ensem. 
481, Virg, Aen. II, 555. haec finis Priami fatorum. 



1*84 Lib. VI. V. 48<>— 5:0. 

Occiibuit Priamus. Polydorus et ipse Polyles, 

Cum populis omnes interiere duces. 490 

Solvitur in cineres Trojae latissima sedes, 

Aequantur plano culmina celsa solo; 
Carnifici fortuna potest mea flenda videri, 

Omne trabit secum Palladis ira malum. 
lam metuo, miseros fratrum quod currat in artus 495 

Et quod jam Danaus perfodet ense latus. 
Optarem potius perfigi cuspide raptim, 

Quam mala tanta diu ferre doloris acu. 
Mitius ille perit, subita qui mergitur unda, 

Quam sua qui tumidis brachia lassat aquis; 500 

Sed misere solus superest post omnia luctus, 

Quot bona possedi, tot modo tanta fleo; 
Nec lacrimabatur, lacrimas introrsus obortas 

Ebibit ipse dolor funereusque pavor. 
Aeneas illam patri commendat, apud quem 505 

Toto torturae tempore clausa sedet. 
Plangendo fugit in aedem Cassandra Minervae, 

Hic Heleno fratre concomitata latet. 
Graeci devastant, occidunt; nocteque tota 

Officium Phrygibus ignis et ensis agunt. 510 

Argentum rapitur, ebur, aurum, serica vestis, . 

Ostraque cum phaleris, purpura, gemma, chlamys; 
E porta juvenes exportant pondera praedae 

Omnibus in fine distribuenda bene. 
Occidit hac sorte gaudens opulentia Trojae, 515 

Finit, fitque cinis urbs bona, plena bonis, 
Ampta potentatu, celeberrima, digna relatu, 

Felix primalu, principe, cive, statu. 
lugiter ignara fortuna quid esset amata 

Urbs vetus et clara fit pecualis ara; 520 

489. Schol. filii erant Hecubae. 490. Schol. quos prae- 
sentes non videt, omnes occisos credidit. 491. Virg. Aen. 
IV, 530 solvitur in somnos. 493. Ovid. Trist. III, 11, 37. 

494. Ovid. Trist. III, 11, 72 

Omne trahit secum Caesaris ira malum. 
499. 600. Ovid. e. Pont. III, 7, 27. 28. 



Lib. VI. V. 521—550. 185 

Urbs res declarat, ubt fundamenta locarat 
Phoebus et aplarat nioenia, vomer arat. 

Nemo sibi ponat: in mundi flore vivamus; 
Capta vides sero Pergama, capta tamen. 

[AGAMEMNONIS ORATIO.j 

Orto sole duces Agamemnon in arce Minervae 525 

Convocat et verba protinus ista levat: 
Gratulor, o proceres! quia nos hoc fine labores 

Clausimus, interius absque labore sumus: 
Tunc bene pugnalur, cum pax pugnando paratur» 

Nobiliora bona proelia pace mala. 530 

Fortunam Priami cantavit Troja diebus 

Pluribus, et nostra dissuit ossa metus, 
Unde viri medio ceciderunt tempore, terram 

Sanguine qui vobis hanc peperere suo; 
Scilicet Aeacides cum Patroclo Diomedes, 535 

Quique prior tinxit Protbesilaus humum. 
Multi qui numerum vicerunt, ala Quiritum! 

Fustibus et gladiis qui periere Phrygum. 
Nomina praeterep, Protenpris Antilochique ; 

Me cunctos prohibet enumerare dolor. 540 

Sed neque multiplices nostrorum promere mortes 

Cum totidem linguis sunt satis ora decem. 
Nil adeo fortuna gravis miserabile fecif, 

Ut minuant nulla gaudia pace malum. 
Flebile principium melior fortuna secuta 545 

Cst, tulit undosos clarior aura dies. 
Nunc ad nos vultu rediit fortuna sereno 

Matris in uberibus facta noverca prius. 
Dardanidas vestrl pulchre domuere lacerti, 

Troibus et Phrygibus imperat ista manus. 550 

522. Ovid. Heroid. I, 67 

Utilius starent etiam nnnc moenia Phoebi 
524. Ov. Ars Am. I, 478. 527. pro cod. vos. 544. Ov. 

e. Pont. IV, 4, 5. 6, ex quo loco nostri „parte** mutavimus in 
„pace*'. 545. Ovidii est Metamorph. VII, 518. 547. Ovid. 
Trist. I, 4, 27: et vultu ridet fortuna ^ereno. 



186 Lib. VI. y. 551--580. 

Troja jacet cerle Danais invisa puellis, 

lam bove caplivo Pergama victor arat. 
Sub pedibus calcatis eara, quae maxima dudum 

Regibus el magnis imperitabat heris. 
Promeruit nostra magnas constantia Jaudes, 555 

Per nos in cinere Troja sepulla jacet. 
Vos haec, vos inquam, victoria solis ab orlu 

Solis ad occasum laudis bonore feret. 
Jmmo terrarum quo tempore volvitur orbis, 

Omnibus in linguis iste triumphus erit. 560 

Trojam devicit, cantabunt, Graecia viclrlx, 

Crlmine quae Paridis fit rogus, inde cinis. 
Obruta Troja docet mundi quid in omnibus actis 

Est virtus: placitis abstinuisse bonis. 
Efficiens ille manet urbi causa ruinae, 565 

Ausus legitimi fallere jura lori. 
Ob Paridis praedam praedatam cernilis urbem, 

flic merito venit, illa maligna fuit. 
Vos istas hodie res diripuistis honeste, 

Viribus egistis omnia. fraude nihil. 570 

Quam bene, quod praedam partem portastis in unam, 

Est spolii danda portio cuique sua. 
His; quibus est promissa fides, estote tideles, 
Fraus absit: vacuas caedis babete manus. 
Laudo vos, sed in hoc non laudo, vultis eisdem 576 

Stricte promissam si iemerare fldem. 
Si sit contaclum quicquam de rebus eorum, 

Reddatur penilus, omnis abesto dolus. 
Aeneas maneat cum Polydamanle quielus, 
His erat Acaiegon et comes ipse Dolon; 580 

551. imitatio Sabini I, 12: 

cco ,. l^^^ "^® '^'***J* *®°®* Grajis odiosa puellis. 
552. schol. possibile ponit. Ovid. Heroid. I, 51. 52. 

tini mihi Pergama restant; 

Incola captivo quae bove victor arat 
^nt' ^^^^^" est Heroid. XVII, 98.' 565.'schol. Paris 

566. Ov. Her. XVI, 284 

Castaque legitimi fallere jura tori 
571. schol. q. b. fecistis in hoc: 574. Ovid. Ars Ara. I, 642. 



Lib. VI. V. 581—614. • 187 

Gaudeat Antenor simili ridere quiete, 
His quoque personae proximilate datae. 

Consentit populus et eis, qui regis ab ore 
Expressi fuerant, omnia salva manent; 

Et non expressis tantum, sed et omnibus his, qui 585 
Participes hujus traditionis erant. 

[GRATES ET PRECES ANTENORIS.] 

Antenor surgit; ut fandi copia detur, 

Obsecrat; hac sumta convenienter ait: 
Grates jGrajugenae gratanter reddo juventae 

Pro bene servata, quam pepigere, fider. 590 

'Corpora nostra quidem rebus sunt integra salvis, 

Nec nocuit nostris ulla procelia necis. 
O rex! in capite belli, cum bella sitiret, 

Et daret extentas Troja superba minas, 
Non ierat, sed iturus erat navemque struebat 596 

Intendens Danais damna parare Paris. 
Res ea displicuit Heleno, retulitque futurum 

Remigio tali Troibus excidium; 
Hic etiam reddi corpus persuasit Achiilis, 

Intumulata dolens membra jacere ducis. 600 

Et fuerat Cassandra malo contraria vestro 

Hoc casu, casum vaticinando Phrygum. 
Immo clamabat manifeste, Troja tenenda 

Quod forct exitio, si Paris iret eo. 
Quicquid agebatur inter primordia belli, 605 

Illa recusabat, quae Paris egit agi, 
In tantum; quod eam pater atro carcere clausit, 

Nec tacuit, pacem semper in ore tuiit. 
Concedas igitur his libertale potiri, 

Et tua pro meritis gratia prosit eis. 610 

Rex de consilio consentit, eisque duobus 

Libertas etiam, re redeunte, redit. 
Evadit quoque per Helenum regina precantem 

Hecuba, reginae jungitur Andromache. 



587. cod. Athenor. 597. cod. Helono. 



188 ' L»l>- Vr. V. 615—640. 

[PRAEDAE DIVISIO.] 

Res nova sollicitos inyitat seroper ocellos, 615 

Hac illacque trahit splendida Troja viros. 
De multis laribus lar bic surrexerat unus, 

Unus erat solo lucidus fgne locus. 
Ignis Troja fuit, et tota; vagantur ibidem 

Graeci Trojanum circueundo locum. 620 

Hic cineres, hic carbones, hic respicit ignes ; 

Saepius est oculus in novitate vagus. 
Ista regyranles vocat in commune Quirites 

Et lotum populum buccina dando sonum. 
Nec mora. Conveniunt et conglomeratur in unum 625 

Quam tulerant, praeda, rege volente» locum. 
Et quae dividitur et ab unoquoque levatur, 

Omnibus illectis portio magna satis. 
Vivat in aeternum rex! clamant vocibus altis, 

Aera concutiunt, festaque fausta canunt. 630 

[ATRIDES REDITUM PARAT.] 

Vidit ut Atrides, quid enim non ille videref, ^ 

Cujus in arbitrio Graecia tota fuit; 
Trojam destructam, Onitos esse labores; 

Cogitat in proprios vel remeare lares. 
Ad notos etiam desiderat ire penates 635 

Graeca phalanx, annis eziliata decero. 
patriae natale decus! sic allicis orones, 

Exul vix poterit immemor esse tui. 
Conveniunt aliqui jam tempora certa daturi, 

Quando petenda forent patria tecta sibi. 640 



616. schol. propter ignem. 625. cod. coDglomerantiir. 
630. festa canunt. Ov. Fast. III, v. 714. 631. 32. Ovid. 

Remed. 467. 68. Vidit id Atrides. quid enim etc. 

637. Qualt. Alezandr. I, 365 

^ O patriae natalis amor sic allicis omnes 

638. Ov. e. Pont. I, 3, 35. 36. 

Nescio qu& natale solum dulcedine captos 
Ducit, et immemores non sinit esse sni. 



Lib. VI. V. 641-672. 189 

Sic igitur statuisse volunt, ut, quando veniret, 

Vela levarentur omnia, quinta dies. 
Propositum lale mutatio destruit aurae, 

Sollicitum raucls nam mare fervet aquis; 
Tempus enim quia per aliquod maris ira fremebat 645 

Non poterant dicta vela levare die. 

[POLYXENA INTERFlClTUfl.J 

Est apud Aeneam servata Polyxena, Pyrrlio 

In tbalamum mentis ejus imago cadit. 
Nonne meo patri fuit baec occasio mortis 

Cogitat, et studio pectoris ista rotat. 650 

Tempore, quo Priami fuit a me regia fracta 

Hanc ibi non vidi, reperietur ubi? 
O Agamemnonl ait ad regem, quo tamen antro 

Haec latitat virgo c6ndita^ scire volo. 
Non memini me patris cam vidisse sub umbra, 655 

Nec scio, quod tnierit Hecuba matcr eam. 
Undique rex quaerit pro virgine, menlio surgit 

Quod sit ab Aenea tradita virgo patri. 
Rex vocat Aeneam. Cur nos Aenea fatigas? 

Intulit, ut veniat, pelle, puella, moras. 660 

Aeneas petit Anchisem; virguncula prodit, 

Ducitur ad regem certa subire necem. 
Rex Pyrrho praesentat eam, sententia Pyrrhi 

Extat ut interitum patris et ipsa luat. 
Detrahilur moesta, scissaque Polyxena palla, 665 

Et nocet alterius non sua culpa sibi. 
Ad patrium jugulat detractam tiro sepulcrum, 

Occidit boc misero regia virgo modo. 
Rex Ancbisiadem pro clausa virgine culpat, 

Qui jubet ut cedat, altera regna petat. 670 

[POETA LOQUITUR DE LIBRO SUO.] 

Virginis a partu duc annos mille ducentos 
Et quadragenos bis sociando novem, 

658. Schol. Anchisae. 672. Lappenb. superadde novem. 



190 Lilj. VI. V. 673—700. 

Prodiit in iuceni, tunc editus, iste libelius, 

Quam miser est mundus insinuare volens. 
Forsan adest aliquis dicetque; quis edidit illum? 675 

Ista requirenti reddere ?erba potes. 
Ecclesiaro scis in Stadio"; quam protegit alis, 

Nam caput est ejus, virgo beata suis. 
Qui scribens: „iD principio verbum caro factum:'' 

Intonat, illius ad latus iile volat. 680 

Prodiit ex rutilo roseus locus iste roseto, 

Ingenua matrem nobiiitate sequens. 
Sic florendo vigent, ut odore, colore, sapore 

Nunquam degenerent; his tribus ambo placent. 
Splendescit virtute color, doctrinaque pascens 685 

Est sapor et famae baisama spargit odor. 
Abbatem nosti Tirricum, cui dedit olim 

Ecciesiae dictae virgo patrocinium. 
Cui virtus animam decorat, facundia linguam 

Dapsilitate nitet, utiiitate viret. 690 

Ille, suos quondam non ultimus inter amicos, 

Ante virum talem qui tulit ejus onus; 
Edidit hunc sexto finitum mense libellum, 

Cui tamen hoc tempus syncopa muita scidit. 
Correxil pigritans. Labor hic, quam scribere, major; 696 

At corrector ait: sint tua si qua valent. 
Nulla poetarum posuit flgmenta, Daretis 

Historiam soliti scribere, vera tenens. 
Et Phrygius fuit isle Dares, et tempore belli 

Ipsa quidem miles proelia visa refert. 700 



678. Margo. lohannes. 681. Margo. Stadis. 682. Margo. 
Harsevelde. prius Kosenveld. 687. Abbas Theodoricus suc- 
cessit 1242 Alberto. 691. Margo. Albertus abbas Stadensis. 
696. 96. cfr. Ovid. Pont. III, 9. 19. 20. 23. 24 

Saepe piget (quid enim dubitem tibi vera fateri.'*) 

Corrigere, et longi ferre laboris onus. 
Corrigere at res est tanto magis ardua, quanto 
Magnus Aristarcho major Homerus erat. 
696. sua sc. correcta. 



Lib. VI. V. 701—734. 191 

[QUOT IN BELLO OCCISI SUNT.] 

Dicamus breviter Trojanae tempore pugnae 

Parteque quot stratae siot ab utraque gulae; 
lliacos cineres post deseruisse Pelasgos 

Scribamus, gades sic sibi figit opus. 
Annos junge decem, sex mensibus» his duodenos 705 

Adde dies, tantum Troica pugna stetit; 
Post octingenla sex octogintaque ponas, 

Millia Grajugenas tot cecidisse scias. 
Troum sexcenta tria septuaginta ruerunt 

Millia, sed nondum traditione data; 710 

Extrema nocte cinerum cecidere ducenla 

Et decies septem miilia sexqne Phrygum. 
Pro toto Troum numero nonaginla vocantur 

Et quadraginta millia terque tria. 
Millesies miile permixtim quinque trecenta 715 

Et denos octo millia caesa puta. 
Quique superfuerant, ventum dispersit iu omnem 

Sorte premens illos asperiore deus. 
. Cum ratibus, quibus ad Graecos Paris iverat olim, 

Navigat Aeneas, multaque turba comes. 720 

Cum quadringentis et millibus esse duobus 

Dicitur et tellus Adria tacta sibi est. 
Longas sustinuit maris iras^ nam sceleratum 

Per mare, per terras septima jactat hiems. 
Longo membra dedit infelicissima bello, ^25 

Externa tandem conditus exul humo. 
Antenor subit Hesperiam, duo miUia secum 

Deducens populi pausat humatus ibi. 
Hecuba Cassandram secum trahit, Andromachenque 

Hectoris, est Helenus associatus eis. 730 

Una Sybillarum Cassandra fuisse putatur, 

Et bene concordat temporis hora rei. 
Nam sub judicibus et eodem tempore, Trojae 

Gloria quo cecidit, quarta Sybilla fuit. 






711. Margo: quum incinerata fuit. 728. Margo: juxta 
Padum. 



192 Lib. VI. V. 735—760. 

Tot posilis nuineris etiam fortasse requiris, 735 

Currere versiculis quot liber iste velit: 

Bis denis adde ter centum miilia quinque, 
Hoc numero textus texitur historiae. 



[COMPELLATIO HELENAE.] 

A campis, ubi Troja fuit» discedere victor 

Cogitat et propriam visere Graecus humum; 740 
Tota ferebatur, numerum quae copia vicit, 

Ad latebras ratium praeda vehenda domum. 
Redditur interea Menelao casta locusta 

Deteriore statu Hponle jocata diu. 
Foemina digna mori redamatur amore priori 745 

Reddita victori delitiisque tori. 
Saeva quod evadis, non tradita cetera tradis, 

Cur rea tu ciadis non quoque clade cadis. 
Si fueris lota, si vita sequens bona lota 

Non eris ignola, non eris absque nota. 750 

Rumor de veteri faciet ventura limeri, 

Cras poteris fieri perfida sicut heri. 
Quo semel est imbuta recens, servabit odorem, 

Ut quasi concretus sit sibi, testa diu. 
Quod pubem virus maculavit, canet in illis; 755 

In quibus et canet, convenienter obit; 
Nam medicina silet, ubi morbi causa silescit, 

Horrent admotas vulnera cruda manus. 
Toilere nodosam nescit medicina podagraro, 

Nec tibi concretam potio nulla nolam. 760 



738. Margo : excepto prooemio et capItuliB. 753. Margo : 
locasta, Helena. 745—50. Benign. excid. Trojao 25—30, ubi 
tamen v. 25. pro nostri ,.i*edaniatur" „remeatur". 748. cod. 
cur rea cladis. 751. 52. Benign. excid. Troj. 33. 34, tamen 
V. 34 „turpia** pro nostri „perfida". 753. 54. Horafii 

sunt. Epiflt. I, 2, 69. 70. 757. margo pro senescit. 
759. Ov. e Pont. I, 3, 23. 24 

Tollere nodosam nescit medicina podagram 
Nec formidatis anxiliatur aquis. 



Lib. VI. V. 761—782. 193 

Quod proba, quod slabilis» quod (las sporite fideiis 

Fallere me metuo si Adejussor ero. 
Si quis idem sperat, jacturas poma myricas 

Credit et e medio flumine mella petit. 
Nequitiae manifesta tuae documenta dedisti 765 

Post bellum justo restituenda viro. 
Quod tam reddenda quam reddita moesta manebas 

Ad Graecos veniens turbida, laeta Phryges. 
Impia verte gradum; cupias quodcunque necesse 

Est; magni mundi sanguine plena redi! 770 

Nonne peremisti tot millia sola maligna? 

Quo debes tanti sanguinis ire rea? 
logredieris item funesta palatia clara? 

Nonne fores potius comminuenda rota? 
Hanc noxam coxa decoxit, non tua dextra 775 

Hoc decus a sera posteritate feres. 

[FATA REVERSORUM GRAECORUM.] 

lamque viam suadet fioreas, et nave soluta 

Optato flatu carbasa nota sonant. 
Quumque dies ita per aliquos nat prospera classis 

Aegei gaudet fluctibus usa maris, 780 

Incipiunt epulis levibusque vacare cachinnis, 

Sicut in exilium fugerit omne malum. 



761. 62. Benign. excid. Troj. 85. 36 

Femina victa mero quod inebriat ebria vero 
Non fieri spero ne fidejussor ero. 
763. 64. Ovid. Ars Am. I, 747. 48 
Si quis — myricas 

Speret: et in medio fiumine mella petat. 

776. Margo. Ironia ad id, quod Paris dizerat ad eam: 

si de te toto contenderit orbis, 
Nomen ab aeterna posteritate feres. 
Ovid. Her. XVI, 373. 74. 

777. Ov. Met. XIII, 418. 19. 

lamque viaro suadet Boreas; flatuque secundo 
Carbasa mota sonant. 
Troilus. 13 



194 Ub. VI. V. 78:}-811. 

Aeoius interea tollens ad sidera fluctus 

Graecorum ratibus triste minatur onus; 
Densatur coelum pice nigrius, ingruit tmber, 785 

Vela proceilosis dejiciuntur aquis. 
Inchoat horrendo misceri murmure pontus, 

Nauta gubernandi grande perhorret opus. 
Nec mora, dilTugiunt et vasta per aequora currunt, 

Saevaque spumantes concutit aura rates; 790 

Locrorum classis immitibus obruta ventis 

Frangitur in medio delacerata freto, 
Nec satis insanis est quod confringitur undis, 

Plus mare, cui parci^ fulminis igne perit. 
Rex Ajax videat quum terras undique nullas 795 

Naufragus in mediis brachia lassat aquis. 
Littus ut inveniat nudos quatit ille lacertos, 

£xitns hic fractis puppibus esse solet. 
Cetera turba licet iigno tabulavc vehatur, 

Dum cadit in scopulos piscibus esca datur. 800 

Exemplum positus animi patientis Ulixes 

lactatur dubio per dua lustra mari. 
Insuper aetate provecta clarus ab illo, 

Cui bene confiderit, vulnere fossus obit. 
Cassibus intererat et cladibus, his Diomedes, 805 

Attamen in proprium devenit iile locum. 
Idomeneus item non pauca pericula passus 

Intrat cum sociis patria tecta suis; 
Devenit et Nestor, solitus componere lites, 

Extinguens irae pacis in imbre faces; 810 

Ad sua deveniunt etiam confinia quidam» 



788. Ov. Met. IV, 701. 2. 

paresque ad sidera supplex 

Cressa manas toUens. 
787. Virg. Aen. I, 128 

Interea magno misceri murmure pontum. 
795. 96. Ovidii Pont. I, 6, 33. 34 

Haec facit, nt, videat etc. 

Naufragus in mediis brachia jactet aqois, 
tamen pro nostri ^lassat^' jactat ponere noluimus. 806. 

JViargo. Iduroeneus occisus ab Hectore, alius erat iste. 



Lib. VI. V. 812— 84 L 195 

Promisit tempus nostra marina quibus. 
Mente tamen tumida cogente, superbia mansit 

Materiam muili compositura mali. 
Nascitur inter eos rancor, tumor, ira; simullas, 815 

Invidiae facinus, cum feritate dolus. 
Denique conveniunt lites acuendo Corinthum 

Inmemores propriam vix tetigisse domum, 
Et nisi Nestorea pacem suadela crearet, 

Fessus se popuius in nova beJJa daret. 820 

In sua victoria conversus viscera ferro 

Fastus consuevit lot generare maia: 
Nec sine jactura Menelaus foedere foedo 

Foede foedatus in sua regna redit; 
Rumor it, et magnum sermonibus occupat orbem, 825 

Dum quae contigerant orbis in aure sonant: 
Quam Paris abstulerat, et pro qua Graecia tota 

Per denos annos proelia movit, adesti 
Patria concurrit hac pro muliere videnda, 

Ob quam tot proceres, tot periere duces. 830 

Quamvis pulchra foret, dicunt, quia foeda fuisset 

Passa peregrinum sponte libensque virum, 
Non se debuerant in mortem pro muliere 

lam turpis famae millia tanta dare. 
Nec poterat mundum Trojana ruina latere, 835 

Undique fama voiat, Troja per ora labat. 
Mirantur quicunque solent ratione potiri: 

Narrantis conjux pendet ab ore viri. 
Troja, ferunt, cecidit, quam 'gloria celsa levavit, 

Magnilicum saepe nomen ad astra tulit. 840 

Quanta potentatus fuerint insignia Trojae 

Nec facunda potest promere lingua bene. 
Ejus inhorrebant audito nomine reges, 

Ejus ad imperium contremuere duces; 



825. Ovidii est Metam. VI, 147. 837. 38. Ov. Her. I, 
29. 30. Mirantur justique senes, trepidaeque paellae : 

Narrantis conjux pendet ab ore viri. 
838. Cod. Conjuunx, 

13» 



196 Lib. VI. V. 845-868. 

Dives opum, regnuin reglonuin, regia regum, 845 

Inclita nobilium mansio, pompa ducum! 
Tot populis et tot munitam turribus urbem 

Credere quis posset obsidione capi. 
Corruit invicta totiens, nihilque remansit 

Incinerata jacet, sed neque nomen habet. 850 

Corruit, exemplum terris immane dabatur, 

Quod praesens certam non habet hora fidem. 
Nam seges est, ubi Troja fuit, resecandaque falce 

Luxuriat Phrygio sanguine pinguis humus. 
Semisepuita vir^m curvis feriuntur aratris 855 

Ossa, ruinosas occulit herba domos. 
Causa rei talis meretrix erat exitialis 

Formosis malis artibus usa malis. 
Conjugii Menelaus eam quod amore requirit, 

Quod tu» quod faceret quilibet, iste facit. 860 

[CONCLUSIO CARMINIS.] 

Jam portum mea cimba lenet, jam nauta quiescit, 

Plurima qui mersit agmipa mortis aquis. 
Involvit cum plebe duces, cum principe vuigus, 

Cum populo proceres belligerasque rates. 
Pergama tot popuiis quondam terrisque superba 865 

Mortibus innumeris misit in interitum. 
Ite! igitur per exemplum, genus o mortale reorum 

Ad finem duxit quos mala vita malum. 



848. 9. Imitatio Sabini I, 14 

Jam cinis et tantnm flebile Troja solom. 
851. Ov. e. Pont. IV, 3, 50 

£t certam praesens viz habet terra fidem. 
852 — 55. Ovidii sunt Heroid. I. v. 53—66, mutavit tamen 
noster „Phrygio'* Ovidii in frigido; Ovidianum tenuimus. 
854. margo. virorum. 856. 57. Guido de Colum. (ed. Argent. 
1494) fol. paenult. A. col. a. 

Causa rei talis meretrix erat ezitialis, 
Femina fatalis, femina foeta malis. 
858. e margine pro amare. 864. Virg. Aen. II, 556 

Pergama; tot quondam populis terrisque superbum 

Reg^atorem Asiae. 



Lib. VL V. 869-890. 197 

Cum fuerint unum non unum fulmina terrent, 

Verbera non nostra, nostra putare salus. 870 

In foveam cuncta cadit excellentia, poena, 

Gloria, planities omne cacumen habet. 
Inclita Troja ruit, vestigia nulla videtis, 

In nihilum rediit, quod nihil ante fuit. 
Reges, regalis opulentia, natio bellis 875 

Turgida pomposis ut periere, cinis. 
Nec gladii furias evasit Pyrrhus, Orestes 

Ejus ob Hermionem terminat ense diem. 
Perfoditur gladiis Agaroemnon et ipse, nec ullus 

Extremos sicco contigit ore rogos. 880 



Ad generum Cereris sine caede et sanguine pauci 
Descendunt reges et sicca morte tyranni. 
Hos homo per strepitus impone silentia carni, 

Sit bene vivendi res ea forma tibi. 
Tu. qui sublimes conaris scandere turres, 885 

Te lapsu subito praecipitante rues. 
Crede mihi, bene si latitas, bene vivis et infra 

Fortunam debes usque manere tuam, 
Ne, cum forte suas repetitum venerit olim 

Rex avium plumas, ridiculosus eas. 890 

868. Sens. Fulmina cum unum fuer., non unum terrent. 

869. margo. salus est. 878. margo: ullus eorum. 880. 
ante hunc versum legitur: non sunt de teztu, et margo prae- 
bet „non propter Trojam hanc assumpsi materiam, sed pro- 
ter quod nunc dico: „Tu qui sublimes etc." 

885. 86. Ov. Trist. III, 4, 25. 26 
Crede mibi; bene qui latuit, behe vixit: et intra 
Fortunam debet quisque manere suam. 

889. eas Fol. Cod. 161 Scholion habet: Kex avium pen- 
nas etc. Aves Christi sunt fideles, penna virtutis ad coe- 
lestia se leyantes. Rex avium autem Christus est, de quo 
Psalmista ait: unns regit me et ipse^ Christe! sine me nichil 
poteris facere. Idem rex avium plumis suis nos tegit, dum 
suis beneficiis nos nutrit Unde loquitur de ingratis: quo- 
tiens volui cogere sub alis et non etc. Iste rex oiim, id est, 
in extremo examine cum venerit iu majestate sua, plumas 



198 Lib. VI. 

ExpHcit Troilus a bello Trojano sic dictus. 



Troiius est Troilus Trojano principe natus, 
Et liber est Troilus ob Troica bella vocatus. 



Est res insana nimium solamen babere 
In spe roundana. quam nescit longa manere; 
Gaudentes flere facit et gaudere dolentes 
Sic fallil vere sese, velut umbra sequentes. 



suas repetet) quare quid ejus beneficia sint in nobis ope- 
rata, tunc discutiet; venturus est enim in g^loria sua et 
tunc reddet uniouique secundum opera sua. Tu ergo bene 
latitas si facis cubiculum, et clauso ostio oras patrem 
tuum et infra fortnnam tuam manes; si altum non sapis 
sicut hi miseri, qnos liber i»te tangit, sed times. Et hoc 
facere debes, ne forte, cum rex avium olim venerit re- 
petitum plumas suaSf ridiculosus i. e. confusione pleaas eas, 
i. e. repulsus abscedas. Quod ne fiat, dicas: Ad te levavi 
animam raeam et ne perdas cum his impiis animam meam 
et cum viris sanguinum vitam raeam. Amen. 



HILDEBERTI 
VERSUS DE EXCIDIO TROIAE. 

Divitiis» regno, specie, virtute, triumphis, 

Rex Priamus clara clarus in urbe fuit. 
Dum rex, dum proceres, dum starent Pergama Troja, 

Quae decus, et species et caput orbis erat. 
Rex Hecubam duxit sociam sibi nobilitate, 5 

Auspiciis, forma, rebus, amore trono. 
Ex hac suscepit natos. Erat Hector in illis 

Summus, et in belio fulminis inslar habens. 
Plus ferus ille fero, plus urso» plusve leone; 

Sic fuit absque fere plus ferus ille feris. 10 

faustum natis! o faustum conjuge regem! 

Si pariter Paridem non peperisset ei. 
Non in eo peperit pignus, sed tela, sed ignes, 

Sed sibi, sed Priamo, sed maia cuncta suis. 
Hoc pater, hoc genitrix, hoc fratrum coelus et Hector, 15 

Hoc etiam regni gloria Troja cadit. 
Hunc Paridem paritura parens per somnia vidit; 

Vidit pro puero se peperisse facem. 
Dum rex in signo tunc signi percipit, liorret 

Quod parat in pignus impius esse pice. 20 

Nam puerum natum pro jussu regis in Idam 

Servi tollentes ense necare parant. 
Sed puer adspiciens ensem radiare coruscum, 

Arridet gladio nescius ense necis; 
Quod percussurus cernens cor flectit, et ictum 25 

Et ferus et feriens desinit esse simuL 
Sub foliis vivum linquit, quera pastor oberrans 

Invenit, ut foliis nuper opertus erat. 



200 

Dum videt hunc sanuiD, dum vivum» dumque decentem 

Extrahit, adspectat, nutrit, adoptat, habet. 30 

Qui pastoris oves pastor dum pascit adultus: 

Conveniunt ad eum Juno, Minerva, Venus. 
ludicium Paridis quae sit pulcherrima quaerunt, 

Promiltunt etiam munera quaeque sua. 
Juno decus: Pallas vires; Cytherea puellam: 35 

Sed Veneri tribuit vincere, victus ea. 
Rex aliquando videns hunc talem, tam speciosum, 

Tam quoque consimilem, concipit esse suum. 
Remque probans verdm per servos vera fatentes 

Germanis Paridem reddit honore parem. 40 

Ductus amore pater, vel matris somnia ducit 

Vana, vel in melius vertere vera studet. 
Sic neque consiiium, neque res, neque regia virtus, 

Nec superi, nec homo, vertere fata valent. 
Sed laudata Venus culpam pro laude rependens: 45 

Hunc monet, hunc angit» hunc cremat igne novo. 
Quid? Pari! quid mutas pariter cum corde colorem? 

Sic stat, sic loquitur, sic meditatur amans. 
Te Veneris promissa movent, Helenaeque venustas, . 

Quam pro laude tibi sed sine iaude dabit. 50 

Te movit et species et apex et sanguis, et aetas, 

Nec movet, iromo ligat; nec ligat, immo trahit. 
Hanc cupis, hanc ardes, hanc prorsus quaeris habere: 

Quam lex, quam Danai, quam tibi fata negant. 
Cur conjuncta viro mulier? cur regia conjux? 55 

Cur ignota tuis? cur tibi Graeca placet? ^ 
Cur non grata tibi potius virguncula? cur non 

Ipsa Venus, quae te judice pulchra fuit? 
Cur sic degeneras totus generatus in armis? 

Ne sic degeneres; Hectoris esto memor. 60 

Nonne miser reputas miserabile? nonne pudorem: 

Te solum Veneris, Palladis esse tuos? 
Cedat mollis amor patriae virtutis amore. 

Hectoreum fratrem non nisi tela decent. 
£rgo sequens animos animosi fratris et arma: 65 

Quod cupit illud ama, quod facit illud age. 



201 

Vince prius Venerem, sf vis eques esse virilis: 

Armis et Veneri nemo vacare potest. 
Nec lausi, nec probitas, nec honor superare pueliam; 

Sed Veneris vitium vincere laudis opus. 70. 

Noli nunc frustra Veneris sed castra Miuervae. 

Haec docet ilia furit; haec juvat, illa nocet. 
Jam resipisce Pari, navesque relinque paratas, 

Consilio parens jam resipisce Pari! 
Cum sit amor vetilus, vetiti malus actus amoris. 75 

Si malus ergo nocet; si nocet, ergo fuge. 
Cujus coepta scelus, medium timor, exitus ignis: 

Tu fuge, tu reproba, tu metuendo cave. 
Sed concepta nequis vitare cupidine victus, 

Quo quodcunque paras peste parare parem. 80 

Te tua fata trahunt, ne cocpta relinquere possis: 

Vi rapias Helenam te tua fata trahunt. 
Sic est omnis amans, sic se, sic omuia spernit: 

Consilium, famam, foedera, jura, deos. 
Hic amor ut praeceps, ut coecus, ut impetuosus, 85 

Ut ratione carens, nescit habere modum. 
Hic amor est amens, aliis inimicus et ipsi; 

Non amor, immo scelus; non scelus, immo furor. 
Instruit ergo rates, transit mare, quaerit amicam, 

Hanc rapit, hac fruitur, hanc male tutus habet. 90 
Custodes seu vi, seu munere, seu prece victi, 

Vel nece, vel latebris, vel periere metu. 
Quo rex audito Menelaus^ dum fremit ira, 

Vix tenet a gladio se feriente manus. 
Flet, tonat, insanit, frendet, gemit^ aestuat, ardet, 95 

Incusat superos, moenia, fata, fretum. 
Odit enim vitam simul et solatia vitae: 

Divitias, requiem, gaudia, sceptra, cibum. 
Mavult ipse mori: quia non moriatur adulter, 

Sic sua, sic reputat se nihil absque sua. loo 

Excidium Trojae tractat, molitur, anhelat: 
. Dum solum Paridem ducit obire parum, 



71. frustra = frusta, frausta. 



202 

Omnes omnino putat bostes hostis amicos, 

Et quicquid pariter pertinet ad Paridem. 
Legatos igitur mittens legit undique vires^ 1:05 

Cui parere parat quisquis ad arma volet, 
Sublimes, bumiles, cunctos injuria regis 

Tangit, et banc omnis judicat esse suam. 
Et quamvis doleant regisque suoque dolore, 

PIus pudor ablatae, quam dolor, urget eos. iio 

In Pbrygiam totam conjurat Graecia tota, 

Ut pariter pereat cum regione Paris. 
Junctis miiitiae turmis peditnmque catervis, 

Imperat in Paridem rex animosus iter. 
Miile rates ducens petit Ilion» obsidet iiiud, 115 

Irruit, atque cito vincere sive mori. 
Fortiter obsistit Danais Trojana juventus, 

Inque vicem strages dantque leruntque feras. 
Dumque sub incerlo pendet victoria certa, 

Inter utrosque diu sors velut aequa volat. 120 

Nunc bi nunc illi versa vice ferre videntur 

Insidias, ictus, vulnera, damna, fugas. 
Praeter communes casus patiuntur Acbivi 

Multa, fames, pluvias, frigora, cauma, sitim. 
Aeacidem magnum Pbiioctetae fastu sagittas 125 

Poscunt, ut possint Pergama posse capi, 
Hinc et eas monitis vatum Danai sibi quaerunt; 

Hoc furor Hectoreus, bis cadit ipse Paris. 
Sors melior belli Teucris stetit Hectore staute, 

Qui spes, qui clypeus, qui vigor urbis erat. 130 

At ferus Aeacides, ut venit, ut Ilectora vicit, 

Vis Teucrum victo vihdice victa fuit. 
Aeacides quantus fuerit, vel qualis, et unde, 

Prodit, et auctoris pagina multa docet. 
Si vim, si mentem, si bella requiris Acbillis: 135 

Ut doceam paucis: Hectore major erat. 
In castris Danaum Palamedes, Nestor, Ulysses 

PIus sunt consilio, quam probitate duces. 
Aeacides, Ajax, Diomedes, Pyrrbus, Alrides: 

Hic flos, bic lumen, bic pietatis apex. 140 



2oa 

• Quid Stenelum? quid Testoridem? quid Prothesilaum ^ 

Quid referam plures, quos sua fama refert? 
Quis Dolopes? quLs Mirmidooes? quis denique cuncto^ 

Grajugenum proceres dinumerare queat? 
Tandem rex Danaiim per vim, per facta^ per illud 145 

Paliadium Trojam post duo lustra capit. 
Hac igitur capta, sed fraude, sed arte, sed armis; 

Hinc perimunt Priamum Priamidasque simul. 
Neve stet prbis lionos, devastant caetera quaeque; 

Hucro viros, aries moenia, tecta rogus. 150 

Quod tamen ur])s capta est^ quod victa, quod obruta, totum. 

Arte Sinon parvi ligneus egit equus. 
Yiribus, arte, minis, Danaum clara Troja ruinis 

Annis bis quinis fit rogus atque cinis. 
Urbs bona nunc dumi vi fl^mmae, turbine fumi 155 

Non ita consumi digna, resedit bumi. 
Nutu Junonis et iniqui fraude Sinonis, 

Ciamque datis donis exspoliata bonis 
Sponsus Penelopes passu^ mare, monstra, Cyclopes, 

Transtulit ad Dolopes Laomedontis opes. 160 

Flamma Paris patriae, formae quo judice diae^ 

Troja caput Phrygiae, flosque jacet Asiae. 
Junonem laedit, Veneri cum pastor obedit, 

Cum judex sedit tot tibi damna dedit. 
Ne quis amet temere docet obruta Troja cavere, 165 

Quae Paridis scelere fit nihil absque fere. 
Priamidis lacerae regumque domus cecidere. 

Turres innumerae nunc ubi? sub cinere. 
Palladis armigerae quo templa domusque fuere, 

Extendunt hederae brachia lenta"^} fere. 170 

Raptu Tyndaridis furor est accensus Atridis 

Bellaque Dardanidis movit amor Paridis. 
Pellicis obscoenae commovit forma Lacenae 

In scelus effrene pectora Trojugenae, 
Sic facies Helenae fuit exitus urbis amoenae, 175 

Crines, colla, genae cunctaqwe comta bene. 



•) Cod. lustra. 



204 

Quam facit audaces amor in sua damna procaces! * 

Curas mordaces inhiat atque faces. 
Dum male grata places Helenae nutusque loquaces 

Quamvis ipsa faces Ilion inde jaces; 180 

res fatalis, fuit omnibus exitialis 

Talibus heu talis foemina causa malis. 
Digna perire mari potius, flammisque cremari, 

Qua tot privari luce ferisque dari. 
Tempora bellorum rex indicens Dauaorum 185 

Aestuat amborum dissociare thorum. 
Partes ultoris iuvat, auget, famaque pudoris 

Raptam raptoris questa jacere thoris. 
Res ea Pelidem movet, ut comitetur Atridem, 

Aeoles in Paridem commovet illud idem. 190 

Jurant Grajugenae, jurant in belia Micenae, 

Castra quae sunt juvene, suntque referta sene. 
Hector consilio, nutu Tritouia dio. 

Pelides giadio dant Phryges exiiio. 
Praesidium fidum stetit urbis in Hectore, qui dum 195 

Stabat, Dardanidum robur erat validum. 
Cuspide Pelidae simui idem defuit idae, 

Audebant trepide proelia Dardanidae. 
Urbs ruit Assaraci; quam ffammae tradit edaci, 

Yita, res, o Thracl. demta dolis Ithaci. 200 

Quae cecidit staret, nisi Thracem raors superaret, 

Quaeque jacens paret regia iussa daret. 
Quin res Ideae pereant nequit ars Cythereae 

Nec domus Aeneae tuta favore Deae, 
Nec regale decus vi posset frangere Graecus 205 

Sed dolus, atque secus moenia ductus equus. 
Dumque Sinon orat veniam, dum verba coiorat, 

Solvitur, explorat, claustra foresque forat; 
Quosque Toris norat recipit, sceierique laborat, 

Dum res explorat, moenia flamma vorat. 2io 

Postibus ablatis^ custodibus et jugulatis, 

Succubuit fatis urbs miseranda satts. 
Urbs miseranda nimis, imo dives rebus opimis 

Inclyta, sublimis, una fit ex minimis. 



205 

furor eflrenis, patuit Neptuoia poeuis 215 

Troja dolo juvenis prodita Grajugenis. 
Fiamma dein sedes et regum dejicit aedes, 

Hihc equus ad caedes irruit ihde pedes. 
Yix sit liabenda lides, quod millia sternat Atrides, 

Ajax, Titides, Pyrrhus Acliilleides. 220 

Instant ense truces, dum flammis Troja reluces, 

Passus vincla, cruces, interimendo duces. 
Quilibet armati primum patet impietati; 

Sunt scrie fati (ot mala jussa pati. 
Caeduntur pueri juvenesque senesque severi 225 

Omne licet sceleri, quod scelus est, fieri. 
Vi jacet hostili genus Assaraci, genus lli, 

Igne lares agili sede jacens humili. 
Tunc fieri cineres gemmas, ebur, ostra, videres 

Tunc Danaos celeres in scelus aspiceres, 230 

Aspiciens flores tot parvos, tot mulieres, 

Tot perimi proceres, totque viros veteres. 
Regum rex haeres, periit simul Hecuba moeres^ 

Ut corpus laceres, ut doleas superes. 
Alter Homerus ero, vel eodem major Homero, 235 

Tot classes numero scribere si potero. 
Ut res declarat, igitur fundamenta locarat 

Phoebus, et captarat, moenia vomer arat. 
Et fit opus clarum, quod rex fabricarat, aquarum, 

Lustra leaenarum, silvaque tuta parum. 240 

Atria milvorum, iocus et spelunca luporum, 

Pascua sunt pecudum templa, theatra, forum. 
Ad vitium thalami quod adaugent Cypridis hami 

Vepres et calami regna tenent Priami. 
Culminis Idaei quod gloria perniciei 245 

Sic datur^ illud ei contulit ira dei. 
Dum sic Troja cadis tantae discrimine cladis, 

Aeneam tradis, teque ratemque vadis. 
Et Yenus huic moli subduxit provida proll, 

Huic domui soli nil nocuere doli. 250 

Hesperiae metas tlbi longa spoponderit aetas, 

Te servat pietas, ut nova regna petas. 



206 

Vi tempeslatis sociis tibi rarificatis 

Vei rapuit fatis per freta longa Paris. 
Egrediensque fretis, qua sedes, parta quietis 255 

Cursibus expletis a sapieote petis. 
Hospita Cumanis. impulsibus acta profanis, 

Debita Trojanis fata Sibylla canis: 
Quanta parant Rutiii, quam gloria surgat Juli, 

Qui regum tituli regnaque qui populi. 260 

Ergo damnatae spe firmus fidus Achatem, 

Hesperiae latae tendis in arva rate. 
Plurima bella geris, tibi tum loca debita quaeris 

Sed fretus superis obvia quaeque teris 
Turnus ut elatus tibi fata tuisque minatus 265 

Occubuit stratus, dum fodis ense latus. 
Pro qua certatur tibi regia virgo dicalur, 

Paxque reformatur, dum tibi nupta datur. 
Hinc processerunt, qui Romam constituerunt, 

Qui dum bella gerunt, fortia quaeque terunt. 270 
Et tibi fecerunt nomen quod in astra tulerunt, 

Ut, qui scripserunt pristina gesta, ferunt; 
Romaque turrigerum caput effuit maxima rerum 

Tam dono superum quam studiis procerum. 
Sic ex Aenea crescunt Romana trophaea 275 

Sic gens Romulea surglt ab Hectorea. 



INDEX LATIOTTATIS. 

adaptare = aptare. V, 314. 

adscire = acciere, I, 133. 

advos =» advors, adversus, hospes, hostis, alienus. I, 572. 

aequiparativus = aequus. IV, 792. 

alabrum. Haspel. V, 209. 

allectorla verba » suasio. IV, 225. 

alterutrare = alternare. III, 10. 

ancorare » ancoris navem constituere. II, 288. 

armellus. mus ponticus, armellinus, armellina. IV, 755. 

bever =» fiber, castor. IV, 755. 

bipartire = bipartiri. V, 372. 

bisulcare = dirimere. IV, 252. 

braccare = braccas induere. V, 509. 

cacabus, utensile coquinae. metaphorice. IV, 374. 

calcare = vitiare. V, 119. 

cancrinus. pede cancrino = pede tardo, senis. IV, 194. 

caprizans = saltum faclens. V, 131. 

cassare = delere. I, 499. 

cifra = nota. datur cifra pigris. I, 795. 

ciphus = scyphus, vas minus. V, 138. 

circumscrlptibilis locus. IV, 710. 

commune = conventus, consilium. I, 279. 

comperimo = compereo. I, 108. 

confabricare = confabricari. VI, 82. 

conservamen = conservatio. VI, 351. 

contrarletates, quae contra dicontur. VI, 3. 

corrigia = zona, flagellum. IV, 282. 

cortina = velum, nostr. Gardine. V, 31. 

cristare = falgurare V. 229. = cristam haber^. VI, 353. 

culturam vindicare = cultum, vederationem vindicare. I, 132« 

dedicare = negare. IV, 197. 

deliciari s delectari. V, 356. 

denigrare = detergere, deterius facere. I, 421. 

deprope = statim, deinde. IV, 468. 

derosulare = derodere. IV» 224. derosulata = foliis denu- 

data. V, 260. 
desipere = alieno sapore , priore amisso inficere, aberrare. 

m, 526. mucro desipit. Epitomat. 968. dissiluit mucro. 
devolitare = devolare. VI, 473. 



208 Index. 

diapente. mensara in musica tribus constans tonis et dimidio 

(Qainte). V. 131. 
diescere » dies fieri, diei instar lacere. V, 9. 
diffaroare, diaq>fiftiiHVf deviilg^are, perralgare. VI, 241. 
diffibnlare =« avertere. V, 663. 
diffinire » definire. 
dissido » dissidBo. IV, 492. 
docivas =■ qai docet. V, 109. 

doma, domatis » tectum, domos. III, 824. VI, 442. 
duplare » daplicare. V, 747. 
emenda » satisfactio. I, 432. II, 403. 
enbipedare =■ dabiis pedibus ire, vaccilare. VI, 425. 
ezere = ejicere. V, 643. 
expressas =» distinctos. VI, 684. 585. 
factura » forma. II, 49. 
firmamentam a praesidium. 
fossatum ~ vallum. V, 249. 
fulcmm » fultram, omamentale pannum. V, 12. 
farfarare s facere nt nitent. I, 524. 
g^ades = limes. VI, 704. 
gausape (gausapa) gausapium. mappa qua tergitur. V, 348. 

Vocabular. Latin. Germ. 1477. interpretatur per Hand- 

zwehl. 
gerundiva verba pacis; verba quae pacem facinnt. 111,283. 
girgillus = rota: instrumentum femineum, nostr. Weife. 

V, 208. 
hjrmnidicatas :=3 hymnidicus. hymnis celebratus. V, 160. 
idemtitus » aequalitas, paritas. gallic. identitc'. 
idoneitas » facultas. I, 181. 
impejorare » pejorem facere. III, 664. 
imprime » imprimis. V, 247. 

improperare » deridere, improperium afligere. I, 274. 
incunctanter =» sine mora. II, 481. 
infamare =» divulgare, accusare, criminari. 
infortes =» valde fortes. II, 486. IV, 186. 
infmticare = germinare, de barba dictum. I, 579. 
ihgeniare &= per ingenium excogitare. V, 929. 
inhonestas » indignitas. IV, 222. 
inopinatissimus. VI, 405. 
insnperatus » qui non saperatas est. V, 966. 
irreditura « non reditara. I, 386. 
inrutilare «=» rutilare. IV, 706. 
jugiter =■ continuo. VI, 6. 
laboriperas » laborem parans. VI, 238. 
lacrimor » lacrimo. VI, 503. 
lacus. fem. gen. V, 296? 
latitanter » clanonlum. III, 209. 



Index. 209 

leyipendere =» parvi aestimare. I, 191. 

Inbricitas = impndicitia. IV, 138. 

Intosns » sordidns. V, 831. 

marina » aestns maris tnrgidior. VI, 812. 

martnr = martes, pannonicns cattns. IV, 766. 

mediare » in dnas partes dividere. 11, 29. 

mollificare » mollem facere. IV, 226. 

mnngo. fivm. privare. VI, 300. 

mnscidns. m. annis. IV, 3. 

mjrtens. de colore crinis. II, 73. 

noeximentnm n damnnm. VI, 364. 

obrivare » rednndare. 1, 437. 

palare » fagere. fortsssis cohaeret cnm balare, saltare. 

rV, 269. 369. 
pSlare ^ palam facere. III, 737. 
palliare = pallio vestire, tegere. III, 737. 
Pelopensis =* Pelopejns. I, 7. 
pigritari «= lassum esse. VI, 696. 
pimla =s perula, extremitas. p. nasi. IV, 663. 
placitare « in jndicio loqni. V, 961, 
plata = platea. IV, 643. 
polis s> urbs. III, 642. 
pontificns a. nm. II, 304. 
probatio s approbatio. I, 346. V, 861. 
proire =-» praeire^ praecellere. 
propino ==* praebeo. IV, 479. 
qnadratns. corpore qnadratns. II, 96. membris qnadratns. 

II, 80. gallice qnarr^. 
qnerelare = querelas facere. V, 969. 

rancor » ira, odium. ital. rancore gall. rancune, rancoeur. 
rationabilins. 

reforsare =« refortiare, amplius mnnire. I, 136. 
renactus » circumdatus. VI, 417. 
repariare =■ renavigare. I, 112. repariare naves = navigare. 

V, 362. 
repatriare » in patriam reverti. Argum. lib. VI, 10. 
saberus » sabellum, martes. vnlg. Zobel. IV, 766. 
sanguinolentare » sanguine sitire. V,~ 378. 
segnus = segnis. V, 974. 
sententio =» sententiam proferro. VI, 117. 
smaragdare » colore smaragdino induere. V, 7. 
sollemtns » festivitas. V, 145. 
spirale <-■ spiritus, ezhalatio. II, 490. 
stellare » stellis micare. stellant magnis oculis. II, 26. 

stellatns oculis. II, 46. 
strepa =« stapes qno qnis in eqnum toUitnr. I, 798. V, 200. 
snbinfra. II, 460. 

Troilns. 14 



210 Index. 

sabintereo = intereo. V, 330. 

Bubsannare a irridere. 

snbsannativns =- irridens. II, 601. 

■ubterrare = sepelire. III, 186. 

succino = annmerarei II, 396. 

surma vid. sjrma. 

supiciosus =- suspectus. VI, 186. 

syrma =■ yestis humum verrens. IV, 750 

temo = navis gubernaculum. I, 6. 

terebrare minis. I, 262. 

teristrum =» theristrum, palUolum, vestis muliebris, V, 207. 

tibia. Non est tibi tibia tanti. I, 223. 

triteae, ligna super quae potabilia ad coenae usum positA 

sunt. V, 143. 
truculantia — truculentia, ferocitas. 
tumare =■ pu^are. 11, 816. 
umbrificare » adnmbrare. III, 62. 
variare. probra v. restituere. I, 530. 31. II, 312. 
velter =- veltris, veltraha^ eaais sagax. IV, 283. 
vilatus = dilatus. vilere, vilescM>e. III, 192. legitur malius 

dilatus. 
visivus. gladius visivus; de oculis qui quasi gladii pungunt 

et vulnerant. I, 605. 



3 2044 038 409 264 





-;'"^?i/j*ir:^