Skip to main content

Full text of "Het tweede deel of vervolg van het wondertooneel der natuur, ofte een korte beschrijvinge zo van bloedelooze, zwemmende, vliegende, kruipende, en viervoetige geklaauwde eijerleggende dieren, als van hoornen, schulpen, koraalen, zee-heesters, metallijkende en in steen veranderde dingen, enz. van de welke een zeer groote meenigte word bevat in de kabinetten van"

See other formats 


— 



het tweede deel of vervolg van het 

WONDERTOONEEL 

natuur. 

Oete een Korte Beschrijvinge 

Zö V A N 

bloedelooze, zwemmende, vliegende > 
KRUIPENDE, EN VIERVOETIGE GEKLAAUWDE 

^eijerleggende dieren. 

Als van 

hoornen , SCHULPEN , KORAALEN, 
ZEE-HEESTERS, METALLIJKE en IN 
STEEN veranderde DINGEN, 

enz. 

Van de welke een zeer groote Meenigte word 
bevat in de Kabinetten van 

Levinus Vincent, 





TEAMSTELDAM) 

Gedcüktvoorden Autheur, enzijnte bekootnenbij GERARD VALK 
op den Dam, cn JOANNES van LEEUWEN 
mdeGafthuis-Moolen-fteeg, cio ïd cc xv. 


op de P R INT van het T W E D E DEEL van het 

WONDERTONEEL der NATUUR, 


Van den Heer 


LEVINUS VINCENT. 


H ier praalt voor het gezigt een fchets vol wonderheden , 
Van ’c geen de Vader der natuur den menfch laat zien; 

Zijn rijke wijsheid in een heir gefchapenheden , 

Op dat het dus alom d’opmerkende aandagt dien’. 
d’oLidc heerlijkheid , vermaard in praalgebouvven. 

Van Memfis, en Atheene, en Latium verzinkt, 

Voor’t geen van d’Almagt word geduurzaam onderhouwen,. 

En door den hamer van zijn woord geklonken blinkt. 

Op deze fchouwburg vaart de ziel door ’t oog naar boven. 
En ziet een hemel van des Makers overfchot , 

Daar de gordijnen zijn ontrolt en opgefchoven : 

Elk lighaam is een werk vol wonderen van God. 

Een Maro moeft tot lof van dit toneel verrijzen , 

Om’C kruipende langs d’aarde al biddende te prijzen. 


S Y L V I ü S. 


In InflruBïJfimam rürijjlmamque 

Rerum naturalium 

SUPELLECTILEM 

magno Jludio tnfigpi arte colleEiam , digejlamque 
Cl viro fagactjjimo ^ dthgenttjjimo 

L ^ V I N O V I N C E N T ï .O. 

rogor , ut loculos per tot miracula daros 
V ocibus exornem carminibusque meis ? 

Harlemum , ante omnes pro me nova lucra loqueris , 

Qus tulit ad muros Amftela magna tuos. 

Hxc vidiffe juvat dves , juvat usque videre. 

Hxc petit e variis advena fepe locis. 

Qpas ibi divitias congeftas undique gaudent 
Cernere ab Eoïs Occiduisque plagis ! 

Jam maris exuvias luftrantes terrea tentant j 
Tollit & aëreum quod movet omne genus. 

Nee tantum natura finu rariffima fundens 

Quemque tenet , domini (èd quoque doóta manus. 

Me mihi furreptum certe fpedator abilTe 
Commemini, mutum talia facra dabant. 

Ut fic obftupui , fola haec modo verba ferebam, 

Jamque fero , his arcis Numen & horror ineft. 

E> VAN ZURCKb 


IN I C O NE M TiTULAREM 

THEATRI ADMIRANDORUM 
NATURE, 

VrasEantiflimi Viri 

LyEVINI VINCENT, 

Sagaciffimi Rariorum Inveftigatoris. 

VtY^Ü. GcQTgic» labor omnia vïncit 

improbus. 

admiflae VincentI llluftrc Theatram 
Lingua ^ quatn longè diverfo climate Genres , 

Conticuerc diu, tandem vox omnibus una ■, 

Quid vos , ó Batavi , longinquas tendere ad oras . 

Impulcrit , veftris fcrutandum haud cognita Terrisi 
Qiice noftros latuere domi hic cernuntur abunde : 

Italiis, Argivtis, Brittannus , Gallus, IberuS, . 

EtGetulus, Arabs, -Thrax, Perfa & Indus urerquc,. 
Anripodumque Axispopuü, feptemqtie Trionum 
Huc tulerunc qurecunque maris volvuntur in undis, 

Terrarum & gremio gignuntur pulchrius ufquam. 

Scrinia Natura proh.! quoc Miracula pandunt! 

Archeryporum Opifcx quantus ' qui maximus ipfis?' ‘ ' - 

In.Eiinimis. Quaeftor, teftifque oculatior adfit. , - . 

Adfpiceprodigium de mille in millibus unum. . . .. 
ld, modo quod reperat, tardo vix mobile greffu» - 
Isiftu oculi nitidas > piftafve adipifcitur alas. 

Et volat i hinc iterum , fervandi ftemmatis ergo % 

Cornubus, exuviis, pennis, pedibufque reje^tiV , 

Vertitar in Nympham, qaae mox, circujudata pcploi 

Anrato? 


^urato, innumeram jam jam moritura refundic 
ï^'‘ogeniem , mulco reparans cum fcenore damnum. 

En! genus & fpecies , propriafque in femine formasj 
Vifa rudis moles, fed qux dirtinda recondit 
Corpora, ad impletas lenfim extendenda figuras. 
Eoemineum quodcunque animal , vegetabile quidquid 
("Numinis 6 fummi fapiensSc provida curai) 

Continet ubertim, pritnaque ab origine mundi, 
Indefinitos Sc ad ultima fecula foetus: 

Humanam quamvis aciem , taftumque recufenf, 
Proxinuis bic loculus . . . fed adeft locupletior ipfc 
Interpres divorum operum , immenfique laboris 
Index , quo jufto difpofta fub ordine prceftent 
Singula : quinetiam Calchas , atquc Oedipus alter 
Errarent fubirautvifu vertigine tortoj 
Aut Ariadnteo fi quis fine ftaminc cjeeus 
Daeda’eos temerè aufurus penctrare meatus. 

Si qua gregem in putidum focios mutavit ülyfliï 
Circe, bic innocua fpedcs ex vermibus arte, 

Ut Pbrygiis pidas acubus , per tranftra ‘Iheatri 
Formofas V ittas Sc pendula Serta j Corollas 
Floribus intextas , non quos produxcrit bortus 
Hefperidum , fed qui, Tbetidis fluitantibus orli 
In pratis , fulgent baud mareefcente colore, 

Manibus Atra dies Bruto qua Roma parentat j. 
n^phitheatrales primo foedavit arenas, 
mpto vel Furiis rtimulato fanguine, FaOris 
Inlcripta Sc ritu pofthac celebrata percnni, 
ó Vos , queis licuit , triftis pro Munere Bufti,. 
Natura fauftos Sc amoenos vifere Lndo^^ 

Plaudite, nee Patrix perdigna accingier Aftis, 

Excidat vlladies, grata fed mente redufta, 

Sit meraore Aufpicio fero tranffata nepoti. 

Tuque adeo , ó felix Gazx pofTeflbr opimx „ 
Mafte nova virtute j novo conaminc plura 


Aggredere , haud deerunt tanto fua prxmia tandem 
Depofico , ingenui donec ftent pigtiora fafti. 

Nobile fic ftudiutn , fic inclyta gloria famx 
Vincent invidise rabieni & molimina Lethes, 

Vortice quas rapido , atque ^vomm turbine, Abyflb 
Deftinat infcitia: magnoriim gefta virorum» 

Eripe Te his invifte minis & fortior obfta. 

Sic Tibi conveniet Patriie qiioque * Symbolen ürbis, 
jEternumque Tui conftabit Nominis**Omen. 

LAMB. BIDLOO. 

• Vult Vim Flrtus, • * Vincent. 



op het 

WONDERTOONEEL 

Der 

natuur. 

Van den Heere 

L E V I N U S vincent. 

K L I N K D I G T. 

^ wonder blinkt Gods kracht in zyne fchepzcls uit ■ 

Vetbaeft de onweetende ; het maekt hun opgetoouen 
En geeft een denkbeeld van het opperfte vcrmoogen , 

Wanneer Vincent, zyn groot Natuur-tooneel ontfluit. 

Men hoortin’toofteen’tweft, zyn roem met fchel geluit 

p V eugels van de Faem door de Indiën gevloo^en • 
e vorften , die wel eer liier voor ter aerde boogen 
e etten , dat nog baet , nog ny d zyn glory fluit. 

Zoo ere onc 1 ’ zwygt , gy verwt metbloed uw kaeken ,, 

Fit E - ^ wonderfbik genaeken , 

lei tje neeft een tong , ’t geen u uw fbhuld ontdekt. 

Wie moet nu in den geeft , dit groote^erk niet roemen 

t cierelykft’ vertoont , in dieren r 1 i 1 1 
r» ir, , . Ichelpen, bloemen 

öaer zelf het kleinfteftuk beha' a ^ 

^ üetdiepfte ontzag verwekt, 

J, V, 


Eenige Drukfouten aldus te verbeeteren^ 

4. Lin, ao. voor wiet, lees wie. 

10. 37. vierza»te lees vieriaute. 

11. 22. VAN DE HO O FDGESLAGTEN lees VAN DE HO OFDG^' 

SLAGTEN DER BLOEDELOOZE DIEREN. 

\2. 30. —Die met twee vleugels lees Die met twee en vier mleugeh. 

14, — — 12. —— Water darmleesWater-fieroï worm. 

MET TWEE ONGEDEKTE lees MET TWEE EN 

ONGEDEKTE. 

Zf. 24. —WaterdarmleesWaterworm'. en in de vojgende reegel , voot<^ 
darm van de aarde lees Aardpier. 

£2. 16, —^grafjleedeleesgrafjieeden, 

yS. If. ALGEMEENE lees EENSC HA ALIGE. 

74. — — 1 7. onderfeheid lees onderfcheid. 

1 1 1 . 1 8. Timanculus lees Tinnunculus. 

na, aoi gelleesvogel. 

II 9. — 29. -—“PyrrhocoraxdeRaaf, GecIl>ekleesPyrrho(oraxdeRaafGeell>d‘ 
139. — — zf, veiminderendlees verminderend, 

ij'3. —— 31. —gtoenleesgroe». 

aoi. 27. — zeglees zegt. 

220. ly. ——enleeseen. 

Z4J-, 33, >-^tebeftaan\ee%te bejlaan. 


OP HET 

WONDER-TOONEEL 


N A T u u R. 

Van den heer 

levijn vincent. 



ExtuUt os facrum codo, 

I At is gewenfchter , dan , op ’t fpoor der ware wijzen , 
I Den Schepper yan ’c Heel-al te kennen en te prijzen, 
I Zijn Majefteit in al ’t gefchapene te zien , 

En dankbaarheid voor goud en purper aan te biên ! 
Daar toe ontrolt Natuur all’ haar’ gordijntoonélen 

En lokt den menfch tot kunft, tot arbeid en gevaar. 

Om hare wonderfchat te Hellen op "t altaar , 

De klomp met onbekrompe handen , 

DeT en warren lugt en landen. 

Om in den'h'^*' VINCENT blaakt op die nodiglng , 

Gehaalt b Tn T" 

^ j Ken , en bij heele en halve moren . 

Zo ver c verftand bereikt, in ’t harte na te fporen , 

Tc ftellen in den dag voor >s kenners keurig oo» 

Dat door belptegeling verrukt word naar om hooL 

s Mans Egade , als een bije, fteeds bézig t’aller uren 

Met krezen. fch.kken, met fchakéren, en borduren. 

En at te malen , en te plaatzen op een rij , 

i^raat haren halsvriend als een Paradijshulp bij. 


Di® 


Die eensgezinde Twé^ van hemelfch vuir ontfteken , 

Arbeiden weêrgaloos, ftantvaftig, onbezweken. 

De naarftigheid denkt gantfch de wijde wéreld door j 
En volgt met goud en vuir het zonnewagenfpoor i 
Nu, daar ^t heet Libyë wat nieuws baart t’allen tijen, 

En felle leeuwen in geroofte woeftenijën 
Om water brullen dan , daar ’c oofter i^orgenligt 
Werpt paarlen en robijn in ’s wérelds aangezigt; 

Of naar den avond, die, wijd agter Spanje henen, 

De zonnetorcs in zé hoort kiflën moe gefchenen. 

Een beemd van welluft doet zig op voor het gezigt. 

Een arend ziet zig blind op zulk een ftralend ligt. 

Het bloedloos Lugtgedierte , op pennen van de winden 
Gedreven , is beknopt op dit Tooneel te vinden. 

Een zwarm Kapellen ^ zo van dag als van de nagt ^ 

Uit Aitjcs , Wurmen, en uit Popjes voortgebragt , 

Met henielsblaauw en goud , met purper en fcharlaken , 

Wit, zwart, rood, geel, groen, bont, en alle verven blaken, 
Mildadig van Natuur die Diertjes ingeftort. 

Apeïles kunft komt kunft bij deze kunfl: re kort. 

Men ziet de Tor, de Bije^ de Vlieg, de Wandelbladen , 

De Veldluis, Mot en Mier, en Juffertjes uit Maden 
Geteelt, de Sprinkhaan, endeKrékel, Kever, Mug, 

En wat gezwind is in bewéginge of ook ftug j 
Te zamen rijk gewolkt , gefchaduwt en gevorent, 

Gemarmert en gevlakt , getoetft, geparkt, gedorent^ 

Gepunt, geboord, geband, gehorend en geribt, 

Geangelt en gefchaart, geadert en geflipt > 

En zulk een fchikking van fchakeerfel in de verven , 

Die hier verdiepen , daar verbleken , gins verderven , 

Dat ijder dierbaar lijk, zo leveloos als ’t is , 

Verwatenen roept toe, de Godheid is ^er wis. 

Zij Iaat zig zelve zien in ’t ongeagtfle Diertje, 

In Neet, en Vlooi, en Wurm, inRups, enHaft, enSiertje. 

Geen minder luider draalt van ’t fchoon Gevogelte af. 

Zo rijk gcfiert , als of ^t een paradijslugt gaf, 

I Gc' 


Gebroeit bij andre gloed als onze zoimefchijnen. 

verf fmilc in een on-nafporelijk verdwijnen. 

Ai, zie dat kropje , dat flagpennetje , dieplninij 

Die kuif , die klaauw , die neb , borduurfels van het ruim , 

In \ dundoek van de lugt al zwevende opgeliangen. 

Wie ziet het.^ en word niet met kift tot God bevangen! 

In een paar Kaften ftort Natuur veel’ fchatten uit, 

Gekogt, gehaalt, gezogt, door tong en pen beduid 
In uitheemfche oorden, bij twé flag van Indianen, 
Wanfchepzels, Schepzels, en Gedrogten zaam vermanen 
De Kenners toe te zien , te letten op elx aart 
En eigenfchappen , door de konft en zorg bewaart 
In balfemglazen , als de duurzame mumijën. 

Een onbederflijk vogt om d’eeuwen t’overfchrijën. 

Men ziet hier Lugt- en Land- en Kruipend- Water-dier, 

Zo gantfch volkomen gaaf, dat daar het levend vier 
Schijnt uit te ftralen, en bewegende in te fpelen, 

Met juiftgevormde leen en onverminkte délen j 
De Spin, deDonderpad, en Adder, Scorpioen, 

En Bofchrot, Meirkat, Aap, de Kruishaai en Baboen , 
Miervreter, Krokodil j en Slangen, HagedifiTen, 

DeLeuiaart, Leguaan, en Krabben, Kreeften, Viflcn, 

Zé- Duivel- Engel' Aal- Rups , Vliegvis, de Tonijn, 

De Knorhaan, ^t Potshoofd, en ^t Drilvisje j ’tijferzwijn, 
En Draak, Chameleon, en Salamander j Wormen» 

EnZékat, Zwaartvis, en Misdragten van veel’ vormen. 

En dier en ondier , dat de Duitfche taal niet meld , 
evoert uit woeftenij, en zandkuil, hol en veld; 

Een groote ontelbaarheit van ongemene dingen , 

Een ftapel zeldzaamheên in geen gedigt te wringen. 

’t Gezigt verdwaalt in all’ die wonderen bij een , 

De zigtbre tekenen , en letters, woorden, reên. 

En dubble handen, die met vijf paar vingers wijzen 
Op God den Schepper, hoogt^aanbidden, danken, prijzen. 

En nu ftelt d’Oceaan , uit den heel hollen fchoot 
En marmren boezem, ’c fchoon van Waterfchepzels bloot. 


Ge- 


Gepint, gcvititj gefchubt, door *t zore vuir geglommen 
In *t onbekende diep , aan deze wijk ontzwommen. 

Twé Schatverdéiingen bevatten zulk een goed. 

Als volle horens rijk gepropt van overvloed j 
En, tonende uit Natuur zo ménig wondertéken , 

Alle ógen trekken tot aanfchouwen zonder fpreken. 

Al wat het Aardrijk teelt dat vindmen in de Zé, 

Maar ongelijk van vorm in lange en ^t dikke en ’t hrê.. 
Kinkhorens, Horentjes, en Parlemoere fchalen , 

En Schulpen, Sponfiën, en veelflag van Koralen, 

En Pékelheefters, aan bofchaadje en boom en plant 
En takken uitgebreid, zijn keurlijk hier in ftant. 

Wie kan de namen van zo veel Zéteelte weten. 

Bij duizend duizenden bijzonderlijk geheten. 

Naar Navel, Hart en Oor, Voet, Toren, Wenteltrap, 

En Hanekam, en Goot, en Kous, en Lafrusklap, 
NaarLuipcrd, Tijger, Slang en Padde, en Spinnekoppen, 
En Kievitsaiërs , Pijp en Wolk, Trompet en Toppen j 
En Ham, Kompas en Rots, Naald, NageH Zotskap, Klip 
Harp, Paardevoet en Rafp j Kroon, Porcelein en Lip, 
Naar Moerbai en Muzijk^ Moor, Pen en Doeken huiven , 
Kemphanen , Trommelfchroef, Schietfpoel , Patrijs en Duiven 
Naar Bootshaak, en Bezaan, Kikvors, enOIikoek, 

Krab, Morgenftar, en Spil, Pauskroon en Zwitzersbroek, 
Soutkorlen, Peer en Peul, en Argus, Dadel, Knollen, 
Kikvors, Oranjevlag, Dolfijn, Zéton en Mollen, 

Zo enklc als dubbele uit de zilte en zoete grond, 

Genavelt, en geoord, geöogt, gelipt, gemond? 
DeQualftofvandeLil-vis, Mofllen, Oefters, Slakken, 
Was met een korft en muur van zéfteen overbakken. 

En zo veeP verven als de zonne in ’c rond befchijnt, 

Wiêr glans en duurzaamheid door d’eeuwen niet verdwijnt. 
Voorheen omfehénen met een gloed van Pékelftarren 
En blakend Waterooft, om Domplaars te verwarren. 

Met welk een heerlijkheid komt nu het Plantgewas 
Tc yoorlèhijn, hier gefleipt langs d’ongemeten plas 


an ooft en weften en de middagzon van ’t zuiden ? 

^ Bollen, Bloemen en Zaadhuisjes, ende Kruiden, 
n Zaden, Wortelen, en Bladen, Vrugten, Stam, 
^Takken, Loof en Knop, vol van verborge vlam, 
fris gedroogt in vorm en eigenfchap van wezen ^ 
ot een konftproefftuk van ’t natuurwerk uitgelezen^ 

Uit d’oppervlakte van den aardkloot zij aan zij 
Gegroeit m ’t Veldtapijt der fchone fchilderij, 

Oie m een rijk geftarnt’ van diamante ftralen 
Beneden met den glans des hemels fchijnt te pralen. 

aar van in Boeken ’t Vreemde en ’t Inlandfche is gemaalt, 
et Schepzels, Dieren, op het kragtigfte uitgehaalt, 

Die cwe HoofdftofFen als uit volle borften geven , 

Om m de konft Natuur beknopt te zien naar ’t leven. 

Mzzr treed nu ruftig toe gij Minnaars van Natuur, 

^*^*^^*"®* welkers borft fteeds blaakt van heilig vuur j 
Belchouwt een ftapel Erts, die onze moeder d’ Aarde 
Dit haren rijken fchoot ten dienft van ’t menfchdom baarde, 
n hjn of grof van aart, gegraven uit de mijn, 
erft zeven in getal uit éne wortel zijn : 

vuirbeftendig Goud, den Koning der metalen, 

en duur en glans geen ftof mag halen j 
an e Zilver, fchoon met haar gemaande vaan j 
Het ”iet een groenrok aangedaan 5 

Het kille” *^*‘*jg "*^^et wapenen te fmeden } 

Het ligte en zinnebeeld der tijdy 

Welke alle 1 van gebreken 5 

\V elke alle als Peulgewas hier m hunn’ hulzen fteken • 

Ook mindere Ertsftof. en gerunde Souten mê, ’ 

Gefchoten tot Kriftal, in bergen of in zé- 

En onbegrijplijkheid van ongeméne din.»én 

In fteen verandert door veel' vormverw&lingen,, 

W«r voor de Sulmoaan moet krimpen in gedigt. 

““ s geen verf.ering maar de waarheid in het l|t 


En op dat al dit fchoon geen luifter zoude ontbéren ^ 

Men vind hier Indiaanfche en Koningklijke kléren 
Van pluimen, vederen, en veelerleië ftof. 

Op ’c kondigde uicgewrogt aan Memnons pragtig hofj 
Gevlogte Korfjes, fijn van biefen, matten , tienen, 

Om in noodwendigheid en tot vermaak te dienen. 

Bij vreemde volkeren van onbekende taal. 

Maar ’k fchrik voor ’t Krijgsgeweir van het moorddadig daal , 
Voor Kris, en Dolk, en Dag, Javlijn en Adègaaiën. 

Hoe komt het oorlogsvuir de wéreld rond te waaiën ! 

De Heiden, zoet op bloed, aan ’s aardkloots tegenkant, 
Den taaien Veldboog voor vergifte pijlen fpant. 

En bouwt het zwarte rijk des doods, ó dwaze zede 
Van ’c ongeloof 1 maar och-' de Chridenen doen ’c mede. 

Na zo veel heerlijkheid befchouwtme een Kabinet, 

Dat waard is open voor een konings oog gezet. 

Met zeven laden, die geen vlag voor praalkund drijkenj 
Men magze bij ’t gedarnt’ der Pleiaden gelijken. 

Veel duizend duizenden van beesjes, diertjes, net 
Door een gedingert, en gedroogt en opgezet. 

Zo kruipend, deipend, als die vliegen , wandlen, zwemmen, 
Borduurs- en beelds-gewijs^ naar maat vantékning, demmen 
Hier over een op dag^ ligt, fchaduw, hoog en diep. 

Niet minder of ■’t Arachne in haar drijdkondwerk fchiep. 

De Mier van Martiaal in barndeen opgeOoten 
Bezwijkt, en geeft het op voor dees’ Natuurgenoten. 

En ’c Kariedeentje van de Duitfche Baiër-Non 

Vol kund, word doof en dood befchenen door dees’ zon. 

’t Zijn drikken j krollen ^ en al zwieren, trekken, dralen. 
En vonken, vlammen die ■’er fchitterende pralen. 

Uit d’andre fchuiven komt voor ^t oog een nieuw onthaal 
Te voorfchijnj énen hoop van ménige aiërfchaal. 

Zo blank, als geel en bruin, blaauwglimmende uit den groenen» 
Gefprengkelt en gevlakt. Natuur wid te verzoenen 
De tegen drijdigheen van verf door haar penceel. 

En maakte t zoet en zagt, en glad, en mals, en eêl. 


n zi^k een brofTè korft voor dubbele gebocïrte. 

en Vak laat weêr ^ als uit een vers ontflote poorte, 

en Paradijsvlugt, fchoon van wit en geel en zwart, 

twederlei geflagt, die ’t vogelfierfd tart, 

lieffte tederheid, zo met als zonder poten, 

Weêrgadeloos van pluim , met luifter overgoten, 

^cdrogten, dieren hard gedroogt, en hunne leen, 

tnflangevellen, en gebeenten, zeldzaamheên 

Uit vier geweften van den wéreldkloot, aanfchouwen. 

Wie zoude aan zulk een werk met liefde en luft niet bouwen, 

n on erzoeken, en nafporen ! gevende agt, 

Hoe alles word als door herfchepping voortgebragt , 

Uit onderhouding van een omzwaai niet te fluiten, 

ot God den draaiboom der Natuure eens toe zal fluiten. 

Her Ruflèn Kaïzer knielt voor het borduurfel neêr. 

De Zon van PruiiTen geeft eerbiedig Gode d’eer, 

In t overzien der fchoongevleugelde Kapellen ^ 

Waard uit het Oofte en ’t Zuide in ’t Noord ten top tc ftellen , 

^or Hem die fteeds.den toom van al ’t gefchapen' ment: 

Wie leeft er die dit ziet en nog een God ontkent! 

Veel Princen, Vorften, on-verzaadlijk opgetogen , 

geloven naauw hunne ogen. 

Van oord 1 in de fchaal 

n oordeel wegende, waarderen dit onthaal 

Vertov’ om geeften te ververfen , 

■^1 Wat men Aartsmonarch der Perfen. 

Of maakt or, gehoor voorbij , 

Van weinig indrnv^ Pchaduwfchilderij 

Hoe hoo?y dp P ’ overtreffen , 

U vroo^A “ "" Godverzaien. 

ue vroome A n x h o n i . dnmd ^ 

g^ootc opmerker om Golf 

^ ni laods wonderen naauw gi 


Te 


Te flaan , was d’ecrfte held die hier de hand aan leide , 
En een Vergairplaacs der Natuurfchac toebereide. 

Bij ’c vafl: gelove was Miizijk in leer zijn liift. 

En in ’c befpiegelen der Godheid zagte ruftj 

Een zaalge voorfmaak om den geeft ruim op te halen 

In ’t onbegrijplik ligt bij hemelfche koralen. 

L E V IJ N , verheft op goed , volgt dien voorganger na j 
En ■’t zij de zon verrijze of ’s avonds onderga ^ 

Het brein is bezig, om Natuur en hare fchatten. 

Vol vuir, d’Alzegenaar ten prijs ^ bij een te vatten. 

Hij zoekt j en haalt, en fchikt, ontbied, ontfangt en paart > 
En bouwt op ’t vlijtigfte aan ’c weêrgiloos Konftgevaart’, 
Natuurs aartsproefftuk, ’t hoofd van alle pronkfaletten , 
Om geeften, door zijn fpoor geprikkelt, aan te zetten j 
Met zorg en hoope, of dus d’Alwijze Vader, vroeg 
Of fpade, eens ’c oog van gunft en van genade floeg 
Op ’C ijdel oorbaar nut, een werk van aardfeh gewemel. 
Zo praalt de regenboog gefpannen aan den hemel. 

En toont de lieverei der hoogfte Majefteit, 

Met verven aan weêrzij van d’Horizont verbreid. 

Een Digtvorft maakt een naam door grootfe heldendigten. 
Een Krijgsheld kan een land door dapperheid verpligten. 
VINCENT vereeuwigt zig door ’c VVonder-Kabinet, 
Gulhartig open voor ’s aanlchouwers oog gezet. 

Wat kroon, wat eerkroon zal men Hem op ’t hooft dan paften.^ 
Een overwinnaars kroon , uit naarftigheid gewaflèn , 

Gefiert met loof van deugd, gelijk zijn naam brengt mê, 
Gegroeit in lugt en land en wateren en zé. 

De Faam heeft voor dien Held ^ den fchoonften Zékinkhoren, 
In ’c vlakke marmer glad geflepen , uitgekoren , 

Om zijnen lof daar op te blazen datze klink’. 

En boven lauwer praale, en aan ’t geftarnte blink’. 


, \ 


CIO ID CC XII. 


SYLVIUS. 


VOORREEDE 


A A N DEN 



L E E Z E R. 


Anneer men aanmerkt de byzondere verkiezingen der men- 
Ichenj zo in hetgeene noodzaakelijk tot onderhoudinge, als 
I tot verquikkinge van hunne hertstogten kan ftrekken, ziet 
E/.r 1 K A groot verfchil tuffchen het oorbaare en nutte , ende 

j onnutte, waar m ijder zig vermaakt en beezig houd, 

rreffT ’E ^ ^^ute niet alleen goed en pnjflelijk , maar ook voor- 
treffelijker is als die van anderen. r ( J » 

è^'nïcenelijk bevonden inde meenigvuklige voorbeelden, en 
geenen , daarmen daagelijx mede verkeert; zynde 
vinden, die niet tragt naar iet, waar door hy zij- 
nen geert kan oeffenen ehvermaaken. ^ ^ ^ 

T\nJ^^ gtoot is het onderlcheid van het oogmerk en einde in de verkie- 
cn ’ waaraan de menfeh zig overgeeft , deniydflijt, 

oen 70 Rhept : want dingen van heilzaame en dienftigeuitwerkin- 
die van voor anderen, overtreffen verre zodaanige 

buiten allf' r ’ , en ichandelijke gevolgen zijn. Egter is het 

leiden o zodaanige de befte zijn, die ons tot God 

in het geloof V deugd brengen, van het quaad aftrekken ^ 

en onzen se 'ighaamin eerlijke oeffening beezig houden. 

Schepper in en heilige lof van den Almagtigen vervullen , om den 
minnen, teeeren^*^ werken meer en meêr te leeren kennen, te be- 
hpvorHeren u prijzen want God te kennen , en zijne eei*e te 
kL. ^ na°dzaakdijkfte . ciide het toppunt van alle zaa- 

Hier toe vinden wij een bijzonder en voortrefFelijk voorwerp, in de 

befp.egd.nge vandegroote enonnafpeurelyke wondetwer^^ 

tn Dieren en PlantcnalsErtinwX 

trainen o onbekent en verborgen zijn, ja daar weinige naat 

zdve verzuim"*'^ “"'‘Jakken ^ en te leeren kennen , of de 

konLS^'p ? Op de welke men de woorden van den 

gklykenProfeetzoudekonnen paffen, zeggende) ‘De goddekoze 

A ï onder- 


VOORREEDE AAN DEN LEEZER.’ 
onderzoekt de werken des Heeren niet^ alzo by in zyn harte 
dat 'er geen Gadis, En gelyk Jezaias fpreekt : Wee den geenen die 
'vroegopmaakenin den ntorgenftond j fier ken drank najaagen-^ ende'vd' 
toeven tot in de fchemeringe , tot dat de wyn hen heeft verhit. 
harpen ende hit en t ende trommelen ende pijpen^ ende wyn zyn inh^K 
ne maaltydent maar zy aanfchouwen het werk des Heeren niet , en^Ü 
zien niet op het maakzel zyner handen. 

Dog die luft hebben , ende vermaak fcheppen in deeze nutte voorwerpen* 
vinden de zelve zo uitneeraende heerlyk, fchoon en dierbaar, en hun 
tal daarenboven zo veel en oneindig» dat ze het verftand en de gedag' 
ten verre overtreffen en te boven gaan. Want de werken des Heeri'^ 
zyn groot zegt David, zy worden ge zogt van alle die daar hfi in 
ben. Zyn doen is Majefieit enHeerlykheid. Hy heeft zynewondef^ 
een gedagtenife gemaakt. En wij moeren in verwonderinge, de zeM 
befchou wende, met den Apoftel uitroepen, êl T)iepte des rykdomt) 
beide der wysheidende der kennijfe Gods^ hoe onderzoekelyk zynzy^^ 
oordeelen , en onnaj^eurelyk zyne wegen / W <int uit Hem , ende door Hef>h 
ende tot Hem^ zyn alle dingen. 

De geleerde Dodor Swammerdara zegt in zijne verhandeling van 
Haft ofte Oever-aas> wiet ziet niet dat ik, door zienelijke en taftelijk* 
dingen, tot roem van mynen Schepper aangeprikkelt worde, om 
den Koning David uit te roepen ; Hoe kofielyk zyn mij ó God uwe pj* 
dagten! hoe magtig vee Ie zijnhaare fommen! zoude ikze tellen ^ haaf 
getal is meerder dan des zands. ‘Z)e kennijfe is mij te wonderbaaft 
zij ts hooge ^ wy konnen daar niet bij. Daarenboven zegt de voof' 
^noemde Doder nog op een andere plaats, van het Haft fpreekende' 
Zo gy de wonderen, die ik u in ditdierke ten toon (lelie, wel ovef' 
weegt: zo zult gy ijder oogenblik aldaar God aanfchouwen. Wantwi^ 
kan het anders zijn, die in deeze kleenheid, zo veel wonderlyke deele*' 
zou geformeert hebben, en in de geringe fpatie van twee duim ende eei* 
half wonderen geplaatft, die alle menfehelijke geeften te zaamen niet be' 
fchryven kunnen > hoe hoog haar verftand, hoe fcherpzinnig haar oof' 
deel^ hoe meenigvuldig dat haar geleerdheid j ofhaarervarendheidma0 
weezen. 

Het is dan noodzaakelijk en van onzen pligt, dat wij door alle fchep' 
zelen (hoe gering zij ook moogen weezen > met onze gedagten opklini' 
men tot den Maaker der zelver, om zijne wijsheid, goedheid en almag* 
tigheid, daar m te befchouwen, te erkennen, en Hem, als den oor' 
ipronk van alles , m zyne mcenigvuldige wonderwerken te verheerlij' 
ken. fyantztjneonztenelijke dingen^ zegt degrooten Apoftel, wordef^ 
van de fcheppjnge der weer e ld aan ^ uit de fchep zelen ver fi aan eni« 
doorzien y beide zijn eeuwige kragt ende Goddelijkheid. Waarom 

man» 


AAN DEN LEEZER. 

dezelve agtenofaantemcrkeiT, 

^ dat niet allp^ , en ook opmerkinge waardig is i 

ge. ArS?„ è!S" =-'^ SatuurSl’ 

derlijk daar van te hun werk hebben gemaakt ,bijzon- 

voo^wer^?&^ zelf de Heilige Schriften geeven ons 

Pallinge van ons zdve. ^^"^aande aan de. hand, tot leeringe en toc- 

vvonderweS'* Godsl^d? Na°tuur^h j;f^"’j"dijk de befpiegelinge der 

vermaak en tijdkortingeverknnrf.n ^ 

ge) mij zelven daar m beezifr aph* ”•'* C®"der Godstoelatin- 

ichüon, nuttelijk endc vo^^akt^^wl^ i-* '"^"dendedeezeftoffezoover- 
gezigt van veele in- en uitheem iv-h hebbe geagt, aan 

tot tijd te vertoonen, gelijk van tijd 

verzeekeren, dat mijn moite en tiidfnil lino” mtj ook eenigzints 

deren aangewend , niet t’eenemaal iidel #‘"deezen, ren dien fte van an- 

bemerken is, en ook blijkt uit den dïLfikfrr^ 

koomende Liefhebberen daase'ijkichen aanwas der nieuw aan- 

fchouwendcrleCoK™^^^^^ ’* doorhctbc- 

van veelerhande zeldzaamheden"^ geworden, om, door het verzaamelen 
binetten op te rigtenTenTaar^^^^^^^ ^Iven van tijd tot tijd fchoone Ka- 

heid in ordere t?fchikken Wanr'k welbehaagen van hunne zinlijk- 

geftaltens, fchoontedTn i 

geflagten, zo van Dieren p?” 

een grootezeevan ri £ volhl d " Steen-gewalTen, doet 

van Gods Almagr en onnafnenSr k^ ’ waar over wij, uit overtuiginge 
®et den Plalmift moerern^?meïl^^^J wijsheid, in diepe vernederinle 
J»- jzeer diep zijn uwe ved^^ ' ^Heere! hoe groot zijn uwe wer-^ 
b dkr""^^> r^^rrtuftig mm weet daar 

J > dat de Heilige Schrift /i i zelve met. Waar uit klaarlijk 

wekt, noodigtenjj.gj^ beveftigr, en denmenfchdaartoeop- 

vermaak , ftigtinge nieuwe verwonderinge, 

nuttigheid, en hdhgeTerrnfk” ’ °P“®>^kinge,. aandagt, naarftigheid! 
heer van alles word^erheerUik veroorzaakt,, door welke de Bouw! 

Mij komt te binnen, hoe voor • • 

Frcderik de Derde Koning van jaaren , de doorzigtige Prins 

door her befchouwen van^veTe o™e„”’ ">«"' «wiamhed™. 

^^'ooze Dieitjes, in zijn godvru°rir^"' “‘S’““‘‘''’^*"‘oacnofbloe- 

heerlijke omftaandegezelfchanlp^d™°rl opgetogen , 

* ‘»«».;3SKSd;5”is 

A I zen , 


VOORREEDE AAN DEN LEEZER. 

zen, dien Konin^ aangebooren , dat het een aangenaame opmerkingen^ 
diende: gelijk mij ook veelmaal vanlieden van verftand, oordeel en 
dagrige befchouwinge is voorgekomen. De Groore Czaar of Kaizet 
Ruflenj Karei de derde, Koning van Spanje, thans Room fch Keizer» 
*s Gravenhage zijnde •, als meede zijne Kcurvorftelijke Doorlugtigheid n 
de Palts i de Kroon- Prins van Pruillèn ; en andere Groote Perfonagien » 
welke ik de eere hebbe gehad een groot of kleen gedeelte van mijne 
zaamheeden te vertoonen , en ook eenige te vereeren , hebben , met nadr*^^ 
kelij^e en overvloedige teekenen , hunne verwonderinge en genoegen 
duUlerlijk betuigt en te kennen gegeeven : gelijk ook de Groot 
van Tolcanen, Kosmus de derde , een der verheeventte voorftanders ^ 
aanqueekers van al ’t geen fraai in Natuur en kunft isj de weerelddo 
vermaart, (door lullen liefde opgewekt) mij de genade heeft gedaan, 
volgenden Brief, in ’t Franfch, met eigen hand ondertékent, te la^^ 
toekóomen, die ik waardig agte hier nevens eerbiedig in’t ligt tegeev^ 


MONSIEUR, 


efié qu^avec un fenftble platjir qtie fay entendu 
la vive voix de MonJ: Jakelim , Ie redt de toutes les 
tez de la Nature , qui rendent celebre dans Ie Monde vop 
Cabmet y ^ ce platfir ejl encor augmentè , en reflefchijj^ 
a tout ce que vous avez voulu n^en dïre dans vojire lett^^ 
outre ce que vous rd avez aujfy fait tenlr par luy me, 
dont je vous en remercle fort. Comme vous avez Jur 
cecy pouffé loln vojlre honnefieté a mon egard , atnft je 
dols Ie retour de ma reconnolffence , dont vous pouve^ 
efre entlerement. perfuadé» 11 n^ejl polnt jufle que vous ^ 

1 • , d 

dejfalfifiez a*aucune de vos curlofttéz pour me les envoyef ; | 


VOORREEDE AAN DEN LEEZERs 
^ toute apparence , qti elles ne pourdtent parvenir lei en 
“ , attendue la longmur du voyage ; Êf je fouhaltte 

^ puijfent conferver dans vofire Cahinet , qui ce rend 

P ^ fa rarete tres confiderahle aupres de tous les fcavants 

imen ene connoiffence. Cependens je vous afeure de mon 
affeBton^ par la quelle je fuU, 

Monsieur, 

r>e Florence l. Janvier , ai Ine. -s 


Ende was geteekent, Voftre 

Le Grand Duc de Toscan. 


d"? ‘“■’sen voor on^e oogen 

rlaar in fteekt en te ■ ^®^**'^outtigheic> dievoorde 

om n Mannen en de boeken en fchnften 

om b,j al e volkeren de wiMfw Reizigers betuigen . en al- 

zonderl.jk aan te halen "s mfi„ ‘’^Rl'reevcn. Bogditbn. 

mijne Rameitkamer uitrerUik vÖKr <*en inhoud vin 

Ifeol? 'Se w “ ^'**'et 

f E t" 15 üT:'t“ N IS EÏ 

^Iror Kabinetten eS Sm' ’ “ Tijtelprint 

gen te kennen geeeeven vertoond, en 

S i dat genoegen en oowekkin meerder te laaten vol- 

ë n en opwekkinge aan de Liefhebbers zoude moogen 

e-ep- 


iji,, VOORREEDE AAN DEN LEEZER. 

ji , i geevcn. Dog dac eerfte met anders zijnde als een fchets der slf 

!! i meene vcrlcheidentheeden in mijne Kabinetten vervat , beneffens 

|i ii' oorfpronk , aanwas , en veranderinge der zelver , na het overlij^^^' 

I ; : van mijn Schoonbroeder Anthoni Breda , zo ben ik nu te ra^ö' 

j j!j geworden, elk Kabinet op zi^ zelven in print tevertoonen, 

i ||. zelfs inwendige gefteltheid, in het bijzonder te befchrijven. En 

ij toe een Cawlogus van ijder der zelve bij te voegen, op dat door mi<l^ 

^ Ij' van het eerfte en laatfte, alles in ordere zal konnen onderlcheiden 

!,, begrecpen worden. Verhoopendehiermedetemogen voldoendebegeeï'' 

I jr vanveelen j die onze verzamelinge hebben gezien , en het verlangen 

4 anderen, dien de gelegcntheid ontbreekt om de zelve te koomen aai'' 

I Ichouwen. En met een ook om alle nieuw aankooraende Liefhebber^ 

1 ' ve^e en nabij , in ijver te ontfteeken , tot vermeerderinge van kenniö^' 

ji oeiFeninge van deugd, en lof en dank en liefde omtrent den Schepp^^' 

' hoog te prijzen in eeuwigheid. 

i|jij Vaar wel gunftige Leezer , wil het gebrekkelijke van mij metgunft*^ 

!: ©ogen befchouwende vervullen, en alles tot Gods eere laaten ftrekkeii' 


‘■I 




HET 


^WeeDe deel 

« 

Van het 

Wondertooneel 

Natuur. 



Er ik het ^ omftandigheeden, en de Cata- 

Icr beginS;l« 


inTet bifzondetTegbne ^moet I H 

— - dat ik de 'Vooraf berigten, 

Wondertooneel, in deeze befrh hommers van mijn voorig 

ï»ers dte nu op iider maar de Nom- 

N«. r. m I"vo"egcn ik mee dat v”n 

aanvang zal maaken, en z^vd-uo? ^ Infeden, eerft een 

om dat ik het zelve van het waaS ""^5' Nommers der Plaaten. 
ten omtrek van mijne LiefhehK,» oordeelcj enweegens den groo- 
onbewuft ben , of ik miin o^^zeekeren tijd des leevens, 

engen, de Catalofriis oogmerk, met alles ten einde te 

nen bereiken: agtende d^r Kabinet daar bij te doen, zal kon- 

waarej het gerinp(^ onafgedaan moede blij ven, hetbeeter 

laaten. Ook ftaa^ aan dan het voornaamfte over te 

woonplaats j »*s aanwas veranderinge zo van 

nige ''“‘>rctering,„derd,,kki„|cTShk^^ zommige zaaken. cnz.ee- 
tooit geweeft. Ik hebbe ook , naar £ n ^ ^ Plaaten zijn vol- 
ten, deladenendoozen in dit Kabinpc^''^^*'^ Infeden en andere die- 
zo veel als doenlijk was, bij een Pevoe?r”°™^" ’ waereld-deelen , 

geflagt op zig zelvcn bij elkanderin rp r i zien om ijder 

poote hier en daar tot lieraad tufl'pK ook kleine dieren bij 

enkominge van koleuren in de or^ j als maar de over- 

oonen. Dat nu hier en daar eem^fklS” 

eenigekleene Visjes, Vogeltjes, Rupzen 

B en 


en Vogelnesjes, enz. bij de Infedten ingevoegt zijn , zulx is insge^J^ 
meede door mijn Schoonbroeder zodaanig gefchikc geweefti en 
naderhand op dien voet ook voortgevaaren, om niet genoodzaakt le^*^ 
in alles -pranderinge te maaken , verhoopende dat dit klein gebrek 
goede zal genomen worden. 


No. I. HET KABINET VAN INSECTEN 
BLOEDELOOZE EN EENIGE ANDERE DIEREN. 

Dit eerde Kabinet, in ’t algemeen en kortelijk befchreeven in het 
rig VVondertooneel, en genommerc met N«. 5., is hier geplaatft en^ 
teekent N°. i., en in drie bijzondere ordere van doozen en laaden i 
gefchiktj gelijk in de bijgeftelde print werd getoont, en met onderfeb^ 
kan aangemerkt worden. In de middelde Kolom, bedaande in twi^*' 
vierkante fchuifladen , zijn groorer doofen en gediertens als in die 
de twee Zijkolommcn j die vijf dooien, en de middelde Kolom 
ijder laadc begrijpen. De agt vierkante laaden in ’t ondergedeelte 
ijder Zijkolom, bcnedèns de zes langkwerpige vierkante doofen of 
ken van de groote onderde Schuiflaade, zijn geviilt met ongeme^j 
groote dukken , zo van Kapellen , Torren, Sprinkhaanen enz., j 
ook van eenige uitlandfche Vogeltjes en andre dingen, de welke oifl 
grootte oflangkheid van lijf of vleugels in geene ordinaare ronde 
fen konden gefchikt en bekwamelijk geplaatd werden. De twee 
bakken van de fchuiflade zijn gevult met uit- en in-landfche onderd‘' 
dingen van Inlèden. En hoewel buiten de Infeden hier en daar een^ 
andere Schepzeltjes tnllchen in zijn gevoegt, zo bevat egter de 
naamde hoofdzaak zodaanige gediertens, die men in ’t algemeen bijf 
Liefhebbers Inlcden of Bloedelooze diertjes noemt. Wat aangaat ^ 
eigenfehap of beteckenilTe van decze naam , zal ik kortelijk uit de befebb' 
vinge van de oudde en voornaamdeautheuren aantoonen , als mede uic'‘^ 
foorten de zelvebedaan en onderfcheiden worden. Ik hebbeook , ( 
verbeetering) buiten degedagtnaamen , in de Catalogus bieren daar 
bijnaamen aan zommige gegeeven of toegeëigent naar mij ngoeddunkt'’, 
vindende wel veele bekende bijnaamen onder deinlandlèhelnfcdcn, ^ 
Goedaart en andere aan de handgeeven, en onder dc Lief hebbers 
kent zijn j dog van de uitheemfehe en onbekende vinde onder dc 
nigte die wij bewaaren , weinige in boeken befchreeven , maar egter wd ^ 
nige onder de tegenwoordige of hedcndaaglchc voornaame Lief hebb^ ’ 
met bijnaamen bel^nr. De agt vierzante bakken in dc onderde fch^'^j./ 
den van de twee Zijkolommcn, en de zes vierkante langkwerpige 
ken in dc groote ondcrlte Ichuif, heb ik ook niet cijffergetal, als 


ï’onde Kolommen, genommert. En de vijf 

de letters A^R n Zijkolomraen zijn geteekent 

de van vier « ’ S’ de Middelkolom ijder laa- 

z^adhlTe, A B.cd. De Bloemruilkcns, zaiden en 

^^re orderp*in .^7*^ ‘craad en vervullinge der leedige vakken in zee- 
de Canlopus hebben gcplaadt^ zal ik hier, nog 

3ls van de D^erties dat mijn oogmerk niet anders is, 

leen t^melden S vervat , naar mijn goeddunken al- 

be geoordeelt daar bü rp^H °™d^^^digheeden ^ die ik noodzakclijk heb- 
dentheit hunner Peflnlrpn^^Tu Infeden en de verlchei- 

les, Plinius Aldrovpnrl ^'^1 ^l^^^elijk, volgenshetgeeneAriftote- 
hier aantoonen , erde en andere daar Van melden, al- 

Voegen^ op dat een Lief ^fS'derswijzebij malkanderen 

*’« °"cierfchcade. 

VAN DE NAAM, 

verftaan en aangemerkt 

PHnu,s%ri^^dS^f, gdijk Anflocdcs, 

\yorden, vinden wiih n Bloedeloofe genoemt 

anderen. Dog dit woid°van°^ ’ , JoannesGoedaart, en 

g QIC word van eenige tegengefprooken. 

Van de hoofdgeslagten. 


Ingeker^dl’!^ ^ if S namentlijk. I. Infeaen, 

Gekorde. IV Teftata’o"fTa Crutlacea , Gefchaalde 

Aliddpir».,-.- ■ ^ eirata or feftacea . i. „ 2oophyta 


o^Gekorde. IV TedlrV^¥ a Crudacea,Gefch; 

Middelmaatiaev^i n ^ l^^^'^lgelchulpte^ En V.Zoopl 

ze eerde foorc je Vaindee- 

fchriivpn a,;., j’ . Inlecten, is nn onc ^ 


ze eerde fodrc deTnr".? naiugewaueiijK. v an aee 
ichrijven, vindende d eins voorwerp iet kortelijk te be^ 

lijkeralsalIedeandereT,! Goedaarc betuigt, veel voortreffe 

ken naar degrootheirdprr°u ele zaaken niet moet aanmer 

haarc da,gd?n : «kneementheiml 

wonderinge beveiligen. EnCardaniKb beide met diepe ver 

ze totfieraadvan de waereld gemaakt ziin^^^^ 7 ^c ^ geoordeelt, da 

Weinde fchepzelen de grootfte in 7 f"^ 7 '™erdam zegt, dat d 
aarenboven zegt Aldrovandus delnf te wijker 

en voornaamlle en het wiiduitBedrpUft^ ^"g^l^erfd-. zijn het ee. d 
deloofe. Is vermaakdiik f onder alle de andere Bloe 

il^herde verven m die kleine beesjes, zulke ve. 

S ^ des lighaams inallehoedanighcede 

B 2 vo 


volflaagen, ook fterkte en deugden , den nieeften roem waardig j ^ j, 
befchou wen. Wijders , en zonder twijfFel voornaamentlijk van de 
len: En zo groot is de verfcheidentheit van de verven inzommige, ^ 
geen Apelles, of zelve de voortreffelijkrte Schilder die kan aftnaak|| 
Wij merken de meefte geflagten der Ingekerfde aan , niet anders als io ^ j 
Paauw de allcrfchoonfte vogel, want naar de zon gedraait, fchieteO^i 
nu deeze en dan die verf uit. Want die te vooren koper fcheen , 
terftond, dus ot zo geboogen zijnde, als goud gezien , en wederom 
in de zon hemelsblaauw vertoonde , indien die in de fchaduw wo^ 
gcbragc, koomt groen te voorfchijn , en maakt aldus een verfcheideö' 
heid op de verwiflèling van het ligt van den dag. Zo dat ’er geen ^ 
kleinen dier is, waar in de wijsheit van God niet uit en blinkt. 

Van de andere Hoofdgeflagtcn zullen wij hier na in onze verdere 
fchrijvinge ook iet melden. 

Deeze Diertjes of Infeden dan , die bij Albertus ook Geringde 
den genoemt, om de ronde kringen die in wijder of naauwerverdeek^ 
ge om haare lighaaraen loopen , worden onderlcheiden in twee bijzono^ 
lborten, naamentlijk of op de Aarde , of in ’c Water. 


OP DE AARDE, 

MET POOTEN EN VIER ONGEDEKTE 
VLIEZIGE VLEUGELS, zijn 

2)^ Honigmaakende tamme en J Rovers of Dieven, 
wilde Bijen , I Wespen , en 

Hommels, I Horfels. 

Geen Honigmaakende , 

De Stapel of Huppelkoorn , I De Naaijer of Perla, 

De Orfodacna , | En de wilde Wandluis. 

Meelagtige^ zijn de 

Kapellen. 

25/V met twee vleugels ^ zijn 

De foorten of geflagten van 
Vliegen, 

Koevliegen, 


i Muggen, 

En ’c Haft, of Eendagsvlieg* 


C*3) 


^ Gedekte i welkers vleugels als in een fcheede Ifggen^ zijn 


Sprinkhaan, 

Krekel, 

Tor, 

^aanfche Vlieg, 

De Ips of Wijngaardworm , 


Kever, 

Coccojus, 

Ligtmuggen^ 

Motten. 


De Mier ^ 

Wandluis, 

Luis, 

Hondsluis, 


Ongevleugelde met zes footen, zijn 

I Vlooi, 

I Neetj 

I Forbicinen, 

En Talpa of Vccmol. 


Met agt poten , 

DeScorpioen, , £n de Spin. 

Met twaalf' poten y 

De Landmeeter. 


Met veertien of me êr poten ^ 

De Rupzen. 


Met vee Ie poten, 

“f Honderd-, De Oorworm. ' 

De Piflèbedde, | K*' Julus. 


De Houtworm , 
De Aardpier, 
De Motte, 


Metalleuj als 

De Orips of Sneeuw worm, 
En de Slek. 


B 


IN 


C 14) 

IN HET WATER 

Zijn met weinig pooten » 

De Rivier Vlieg, 1 £)e gevleugelde en ongevleug^^'^ 

De Water Spaan fche Vlieg, | Water-Spin^ 

De Water Viola, | En de Houtbederver. 


Met veele poot en ^ 


De Motte, 
Zee-Vlooi, 
Zee-Luis , 

De Zee-Koevlieg, 


Zee-Oorworm, ^ 

En Wormen in Buisjes verfcl''^ 
lende. 


Met geene pooten , 


De Indifche Worm, 

De Maartwormj 
De Waterborftel, 

De Moerallige en Zee-Bloed- 
zuiger , 

De Zee- Worm, 


De Water darm , 

De groote en kleene Zeewoi"^ 
Hippocampus of het Zeepaat^' 
De Zeedruif, 

En de Zee-Sterre. 


Tothiertoede bijzondere onderfcheidene geflagten der naamen vat^ 
Inlè£ten , bij den hooggeleerden en naauwkeurigen Aldrovandus ‘ 
fchreeven , en bij andere laatere Schrijvers aangenoomen en nagevold' 




aanmerkinge of beschrijving^ 

van de Orfidaemj IpSj Coccojus^ Forbicinaj Talpa ^ 
Julus en Orips. 


Orfidacna.) zeit Aldrovandus, word van Juniusuitgelegtenbefd^^jj 
ven een gevleugeld Infed: te zijn, met vier wieken of pennen, 
de mond, en bijna getand, begeerig naar de puiften der kinderen? 
de Duitiche Puiilebijter genoemt. Gaza fchrijft dat ze Mordella % 
genoerat worden. Ariftoteles heeft het in deeze weinige woordet^ 
greepen 5 de Orjbdacna koomt voort uit veranderde wormen , die 
Itruik van de kool gegenereert worden. J 

Jps is hij Plautus de Involvulus, Wijn gaard worm, heeft den 
van het Griekfch dat is BlaptoO) fchade doen, zo als Jonftot^^^r 


Coccoius Schrijvers van de Indifche reizen verhaalen , dat de 
van die maaken waereld of nieuw Spanje gevonden is. Eenige 

NagJugi Nagdigter Sf 

V'anc om Lr licrr^ nudden natuur tuflchen beide te zijn; 

wJh^;opaeeze.?ddJpTaa:rtnt?e°;^ 

noiiLf omLc^zTS^^^^ gemeenlijk Forbicinen ge- 

ben, bij de DuitfLe een fchaar heb- 

naar de Uren haltnS^IeS 

de ooren kruipen, en de liarLensLuellen • zïSin ^ daczein 

-‘drovaiK :j^?tSr7n“v-an‘'t 

vangedaintelniU'igUidll^dfv maar cenbreec, 

aarde, .o . geen 

getal van^ vUt7UfaSfeU7“‘^‘’“"^^ (Scolopendrae), in 

de Hooggeleerde AldiivUtet[7r7r®r Sneeuwworm. Wat 

Sneeuw worm, eenzLkvaneenhi f !i van den Orips of 

oordeele den Liefhebber nier Speculatie, bij brengt, 

te zien, IchLn wii > bier bij |e- 

^ophaiies, bij Strabo noemr^^*^*’^ gaarne in alles de kortheid zoeken. 
C>npcn. Maar LX her Sneeuw groeiende, 

geloot te gelooven_, dat ’er fchijnt , en booven het mcnfchelijk 

Iceven, luft het mij de woorrien^” fheeuw gegenereert worden en 
van decae dieren .e lU^n^S db 

Strabo dan zegt alzo: ze zegden, da^erlL r bij te brengen, 
(klompen) re zaamen runnen V bevriezend l kluiten 

als in een rok, cn dat ’er dierL in d; r bet befte water 

(Apollonidcs noeraeze wormen, en ThLDlnn'"' worden, 

bet befte waater bevat, en de fchclhm vpï.r t S)ripen) cn dat in die 
den^^"’j ^'‘b^oteles zeide, dat ’c- Lni zijnde uitgedronken 

fchV‘' van azijn. ''''k gebooren wor- 

dewijl dc aziin niafHid ““ dat het wonder koude 

J azijn met fchijnt verrot teworden, komt het regens 

de 


Ci<5) I 

de tegenwerping, zeggende, dat ’er dieren ook gebooren worden iH" 
dingen, welke de verroctinge minft onderheevig zijn, als in de 
en ’z vuur. Dit heeft Phnius ook kortelijk herhaalt. Wederom, ^ 
hij, de Icherpwordende natuur teelt ander flag van Muggen, om 
de verouderde fneeuw blanke Wormpjes gevonden worden inde*^ 
.delftc hoogte zijnde vuurrood , (^want de fneeuw zelve word rood doof 
ouderdom} ruighairige ^ grootere en traage. Eenige beweeren 
verfcheidene reedenen, dat ’er geene dieren in de fneeuw konnen word^*’ 
groeien, van welke dit de kragtigfte is, dat de fneeuw ver van de waf^ 
af is, zonder de welke geen dier kan gebooren worden. Dewijl ’erg^ 

andere oorzaak is, waarom uit het ijs met word voorgebragt, alsoif^. 
hethetallerkoudfteis: als Ariftoteles fchrijfr, dathet’erzo ver af' 
dat het geloofbaar zij , dat ’er dieren in de fneeuw gebooren wofd^ 
dat die de oorzaak van der zei ver ondergangk tot een bewijsreede ^ 
dat de landluiden in den winter om de fneeuw wenfehen, waardor'' 
beesjes, die fchaadelijk voor de vrugten zijn, mogten verdaan wof^^ 
Maar indien ■’er eenige wormpjes in de fneeuw gezien worden , 
ven zij , dar die niet uit de fneeuw gebooren , maar uit de aarde 
gekoomen, en in de fneeuw ingewentelt zijn geweeft. Op welke reedcH 
Cagnatus fcherpzinnig antwoord : dat zij , zeit hij , hebben ontkent.'* 
in de fneeuw iet kan gebooren worden, nademaal de fneeuw wijd 
warmte is^ zijn zij door een valfche reeden geleid. Want indien * 
Averroës nioogen gelooven, geen ding, dat uit de elementen (ho^ 
ftoffen} zaamengefteltis, ontbeert warmte. En Ariftoteles heeft gek^. 
dat er geen vogt is zonder warmte. De fneeuw nu iszaamengeltelf’, 
IS eenig vogtj alhoewel het door zaamenrunning (bevriezing} 
de welke een zeekcre uitdrooginge is, de zelfftandigheid van de 
is nogtans een damp, welkers natuur is vogtig , en de zaamenrunni" 
word met de minfte moeite in water verkeert. En het vogt gaat 
fneeuw niet weg (uit}, maar word meer beflooten en gelijk als 
wonnen. Scaliger meint , dat ’er wormen in de fneeuw gegenef^ 
worden, om dat ’er in de zelve veel lugt en geeft is, die, daar na zaa*"^ 
verwarmt zijnde ^ deeze voorbrengt j want dat is de natuur vai’y 
fneeuw, zeit hij, dat zij den grond ook vet maakt, en dat uit haaf**! 
word. Aldrovandus in ’t VI. boek van de Infeften, Gap. IX. Eo. 

VAN DE LAND GEKERFDE DIEREN, MET 
VLIESAGTIGE ONGEDEKTE VLEUGELS. 

DeBije is een ingekerfd diertje, met vier vliesagtige ongedekte 
gels, vergaart honig, maakt honigraat en walch, word bij de Laf»’ ( 
genoemc Apes of Apis, om dat hij fchijnt zonder voeten geboof^yijf 


worden Fn J f- C ^7 ) 

Verftand V l” • j “ ^^°ogften tot twaalf jaaren. Sterft van 

«Goedigheid gehoorzaamheid, en kloek- 
genoemt worden • ^o^^^«'f«uszegt,datzein’tDuitfch Bijen 

HuDDelknnrn ^ ^ V gezaamenclijk in een regeering leeven. 

he^eft > Boomkrékel , en StSpel ge- 

iet als een fnuit, 1 Ae\"|eb"rï 

Het wijfje, zeit FIi^rmc a S^^ruik van de tong en mond vervult, 
kende ftem. De Latijne*n ze^e'^J mannetje heeft een klin- 
Het Juffertje of Peda is van'dp'rTr^^^^^ j’ "°^'™en het zingen, 
of van de rondheid van ’r den naam van Pari gegeeven , 

Het heeft vier lange fterke en kra^ï parel gelijkt, ofvan den glans, 

voornaamentlijk in^drie deelS v/rd^ y\^^^gds. Het lijf word 
ovenge lighaam, dacdeftaartmaak? m het hoofde deborft,enhet 
De wilde Wandluis 4(laar ’^^"igeniet. 

grootcr als een beddeweeeluis en vhesagtige vleugels, is zesmaal 
kleiner, cnhetWijfjrPrSe^n^ ^ HetMannetjeis 

van de zelve. Plinius ^deProoHfer^^^^^ Daar zijn verfcheidefoorten 
wilde Wandluifen genoemt ^on?d! natuur , heeft ze te regt 

weegluifen gemeef hetóen ° 

DcKtV" 

uit EiërePf W”rmjf ® ’n Po°^ ^agt-kapél. Z,j koomen voort 

bijzonder onderfcheid der zelvf?"’ volgens het gemeene gevoelen. Het 

tus hebben zeer veel daar van pH' ^Hrovandus en Moufe- 

ovcrcrcfr her fle„ad va„ deVatr„?geru4tt:r^^^^ 

^ INGEKERF^D^E^MET T^WEE ONGEDEKTE 

De Vlieg heefc d 

gekrcegen, wantdevleiü^^”^ de Latijnen vzn Mu/culus C een Spitr') 
zenuwagtigj het lighaam zaat^^e’ï^d^'n zijnde, vertoont zig het hoofd 
gels en zes voeten? deTwee'voorfte bn Heeft twee vleu- 

üogen af te vecgen. De geüagten der Vlie ftompe 

enMoufetus hebben ons verlcheide onderlh^r^'^'l/r^'' ^^^'^«''andus 
De Watervhegen worden ook ^ ^ voorgeftelt. 

vier vleugels en een lang lijf, twl genoemt, hebbende 

W’ uit de ftaart io en een gefpleeten 

T/' GG , de vier gevleugelde liever mr d ^^°°JG^Gde. Ik zoude, zeit 
Ifiodorus en Junius maaken betrekken. 

«eg (Oeftrus of Oeftrum 'i p j^°^vheg (Tabanus,) met de Paarde- 
Oeitrum,) en de Ezels vlieg (Afilus,) een en de zei- 

C vej 


vCi nogtans wijft de befchrijvinge tuflchen die het onderfcheid 
Jonft. I. Boek. 

De Mug heeft een langagtig lijf. De fnuit, die hij in de mond voert’! 
driemaal langer als die van de vliegen. Uit zijne bultige fchoftengroe*^ 
twee vleugels. Uit de uitpuilende en vierkante borft Ichieten zes 1^’’^ 
uitwaart gekromde fchenkels, zo om beeter te gaan, als omzigteli^'‘ 
van de aarde te heffen. 

De Eendagsvlieg of ’t Haft word met vier vleugels en vier pooteH^ 
weegt j koomt met de zon voort, groeit j bloeit, verzwakt en 
Hier van Ichrijft Swammerdani in ’t breede, in de Verhandelinge 
Haft, of Oever-aas. 


VAN DE INGEKERFDE SCHEEGE VLEUGELP^ 


Dat deezemetgeen angel fchade doen, zeer bezwaarlijk vliegen, br£^* 
baare vleugels in een fcheede beflooten hebben , en meer zittende als 
gende gezien worden, is hun allen gemeen. 

De Sprinkhaan (zo als Albertus fehrijfr) heefteen hoofd als een pa^fj 
en voor de mond twee bijhangzels in plaats van mond en tanden, “ 
angel is in plaats van de ff aart, hij heeft zes beenen, de agterffe langer en 
zig toegebogen , om beeter van de aarde te konnen oprijzen ^ en een^* 
nigen darm vol van etter en vuiligheit. Daar zijn groene, zwaï^^ 
blaauwe, en gefprcngkelde, ongevleugelde en gevleugelde. 

De Krékel i^of een Veld- of een Huis- Krékel. Deeze die bij 
zingen, graaven de drooge aarde tuflchen de haardffeeden en bako''^'* 
uit. Zij zijn ten deele Mannetjes en Wijfjes. Het Wijfje is groo^ 
met een lange buik , vier vleugels, welkers buiten ff e korter en binneU* 
langer en fmaller zijn. Zij fpringen gezwind. Zij vermaaken de 
Ichen met den zang. Van de Wilde zijn ook zommige Mannetjes^’ 
dere Wijfjes. Van verre zingen zij hard, nabij zijnde zwijgen^' 

De Paardsvlieg heeft twee vleugels heel teer en breekbaar, raec^ 
overloopendelchors befloten, geen angel, verlegt de huit, envliegt*^^ 
groot gedruis. Het onderfcheid der zelver is uit Moufetus en Al^^^''^ 
van dus te haaien. , 


van deeze befchrijft Jonffon 


De Brallliaanfche vliegende Stier, 
gedaantens. 

De Spaanfche Vlieg is genoeg bekent, word onder de vergiftei^^ 
reekent, dog heeft in de artzenije ook haar omzigtig gebruik. , 

De Koevlieg (Bupreftis 3 kan zwaarlijk befchree ven worden, waU^.- 
de oude is van haar heel ffil gezweegen : het is een vergiftig dier 
een langgebeende l or. ° ° o 


naamen zo bij de Grieken als bij deLatij- 
De f bij nagc te ligten. 

Zonder fchor^ een Iigtfchuwend Infea , de Paardsvlieg gelijk , maar 

^eeligeendeSdnkrn<5/‘i‘^ g^^^^^oten van Motten, deZagte, de 
i>e en de bankende, daar wij die van Peru konneii bij voegen. Moufet. 

VAN DE ingekerfde ZONDER VLEUGELS 

met POOTEN. 

VAN DIE MET WEINIG POOTEN. 
VAN DE INGEKERFDE MET ZES POOTEN. 

lijk geflagt zig in v?rwon1le^rè^ k^^*" Jj^^'^enfche- 

rchnjven . te overvloedig. Van haar vt Jnd 

en bijna den Honds^uiS^^^^ 

yerf roodagtio- mgr ye<t vn^r ' Lngkwcrpig fcheef van lijf^ van 

js met fneeden geteekent Wl f ^en hals kort : de rug en buik 

en ee„®vcrt“eHj4l7k7e^ “ 

fchrijvinge afpulKf ™ de Latijnen van de voeten. Van de bei 

ook Platluifen fdeSc tv ™ bekommeten. Daat zijn 

de heflên en de oxels ’ g^”’®^*^^^j'^^owinkbraauwen, ’tgemagt', 

van geftahT taai van huid, 

rtagtig^ ^ giinfterend van verf, of uit den donker 

geen mcgang van drek hals, een fcherp bekje maar kort, 

De Vlooi heefr ' i, • 

hals cn een fnuit, aan gevleefde bek, een korten 

gevouwen darm, die fprietjes, en een 

trokken word. fpijs. of verflapt, of inge^ 

De Neeten. Ariftoteles verzeekerr ^ j i • . 
de Luifen voortkoomen, welkers 
De Molkrékel noemen wij een Krék^i worden. 

^1 geluid maakt-, en een Mol, om i 

vreeflijk cn wanfchaanpn ,4- ^ geduurig uitgraafr. 

® V^ieg, voornaamentlijk indien hT^* viermaal grooter als een Spaan- 


VAN 


C 20 ) 

VAN DE INGEKERFDE ZONDER VLEUGELS 

AGT POOTEN. 


fit 

De Scorpioen is een beesje zware van verf j eirond van lijf, ^ 
kort hoofd boven de borft, met oogen zo klein datzenaauwelijxg^^^ 
worden. Hij heeft agt voeten , twee armen met fterke tangen j 
fchaaren gefpleeten, grooter als de andere, en de rivierkreeften 
Uit het einde van ’t lijf fpruit een ftaart, veeltijts met zeven , 

2es en negen knoopen ^ welkers laatfte langer als de andere, alleen ^ 
een enkele of dubtiele angels een weinig naar hef einde geboogen? ? 
wapent word. Daar zijn gevleugelde en ongevleugelde Scorpioenen 
als Apollodorus, Plinius, Paufanias , N icander , Elianus en Strabo getuig' 
Hun vergift is heet. Zijdooden Haagediflen, Spinnen, en allerlei Slang^ 
De Spinnekop heeft een klein hoofd. Alle hebben zij drie knoofj 
aan de beenen. Zommige hebben twee lange beenenmeêrj wantdat* 
niet alle even lange beenen hebben , geeft de verfcheidentheid van 1^^ 
werk te kennen. Haar verftand alleen wijft haar konftig weeven 
Bij Ariftoteles is driederlei geflagt. Het eerfte is Bijtagtig, het 
3 Volfagrig, en het derde Aanzienlijk in de geleerde werking. .1 
De Tarantiila is alzo van het land Tarentum genoemt, zijn vew 
door de Heek toegebragt verwekt wonderlijke toevallen. Eenigeloop 
geduurig, andere laggenj zommige fchreiën, deeze roepen j died^ 
penj andere waaken j braaken , fpringen, zweeten, en trillen. 
ge hebben zo grooren vermaak in verfcheide verven , datzeinzwijtn'^^ 
len indien zij die niet verkrijgen. 

VAN DE INGEKERFDE ZONDER VLEUGELS 
TWAALF EN VEERTIEN POOTEN. 


De Landmeeter. De Landmeeters verfchillen van de Rupfen, oiu^,^ 
ze bij na als een menfeh , met voortgaan , de landen afmeeren 5 zij 

rw ..-V T». r-w ^ _ . * f .. 


J ' ZJ * — w- 'J/ 

ben van vooren zes, en van agteren ook zo veel pooten j eninhetn)*' 
den geen, Ariffoteles heeft aan dit geflagt van Rupfen geen naam ^ 
geeven, maar hij noemt ze Rupfen j die golfswijze voortgaan. 

De Rups is een groen beesje dat inde tuinen de moeskruiden eet- ^ 
zijn alle groote vraaten van boomen en kruiden. Eenige eeten de ^ya 
pen van de kruiden, andere de bloemen. Het onderfeheid der Ri^pf,j 
is oijna oneindig , het zij gij de hoegrootheid , hoedanigheid en de ■ v, 

deslighaams, of ook de werkingen en andere inziet. Zij zijn glad > 
groot, klein, middelbaar, groen, zwart, gefprengkeld , hard, 
gehoorend en zonder hoornen. Veele veranderen in Poppen 

tetr 


hij Xupftn 

DE ZONDER VLEUGELS 

met VEELE POOTEN. 

DeDuizendbeen, Honderd vr„:>r ci -i 
om tweehoofdip genoemr nm ;; ^|y*^varken, Veelvoet, word daar- 
waart en agtervvaart kruipt’ Her d^^ gelijke lugtigheic voor- 

hi] met eenvoudig maar v^edvoud pin de ftaart en ’c Lofd heeft 

ook lang kan leevenf '^^^‘^'^'"'^ifgeflagtdoorge- 

halve vinger breet, S^deï^bhauwen een 

voeten, weêrzijds zeven, aan ijd^7vLeTïïT^^ heeft vfertien 
IS; twee korte fprieten, daar bil den ^ ^atnaauwelijxzigtbaar 

trent de voeten z^n als een zaag^ de ztjdeS om. 

tot een rond bolletje. ^ ^ ^^"geraakt zijnde rolt hij zig 

en deForbicinen ondeTejl Duizendbeen, Honderd voet, 

Do\v ^^^^KERFDE zonder POOTEN. 

te, plaats, verPen ten aanzien van groot- 

Jang datze haar tot een ^'’^ot, klein middelbaar en zo 

Uitftrekken. zijz^n zwart! 

Sar'S'" fcarr, Sget!! ‘'"I’S 

befmet wo?““ ”"S' gmoemt lorden dS! 
eeliik de Sei fomtiids her lU ’ ^ j e de worm ofte mot 

Lwidlf heveftiert Manna, de fpijs der kinderen Gods, 

^e^d des Hecren tot 'scanderen da^ S^had , als het boo ven het 

De Houtworm. Tu daags bewaart wierdc. 

Houtwormen, een bij PHnius’en^'ru , vier geilaPten v 

genoemt, de andere een Worm pie ^*S^‘"*dijkdeHoutworni 

K." 

vrnde .k voor- 

lighaam ^"dere Afcaris. De ? ^diglijk genoemt de Worm 

gtoeiCjgelijk in grootheid r ^jdpt^t is, die in •’t mcnfcheii 
J g “'‘^^'d,fomtijdswitagtig,fomüijds bloedrood. 

G‘ 5 Deeze 


Peeze komt fchielijk als het reegent uit het aardrijk te voorfchijn. 
cola verhaalt, dat de Afcarides kleine wormen en van geen eene ejl 
zelve verf zijn: wanteenige, zegt hij, zijn wit, andere geel, eni^ 
mige zwart. Deeze verderven het faad. , 

De Motte is een Wormpje de kleederen en papieren of boeken dö 
knaagende , en word van het vaft houden genoemt, zo als 
wil, om dat het in de kleederen en papieren vaft blijft hangen , efl 
zelve vernielt. 

De Slek, word vanPlinius, als hijCochlea zeitj de Naakte geno^’' 
De onderfcheiden der deden in deeze beesjes zijn, gelijk Scaligef ^ 
teekent, heel duifter. 

VAN DE INGEKERFDE WATERDIER^'' 


MET POOTEN EN ZONDER POOTEN. 


MET WEINIG POOTEN. 

De Riviervlieg. Zij zijn groot van oogen naar de grootheid vai^^ 
lijf, rond van rug, en plat van buik 5 zij hebben zes voeten, de 
fte grooter, om het lijf in ’t water te brengen. Zij fteeken ond^ 
zwemmen twee vleugels uit : waarom ze in de lugt konnen vlieg ^ 
en in het water zwemmen. Zij zwemmen met de buik om hoogj.i 
vliegen in teegendeel. Zij doen ’c van beide bij beurtwiflelingen. _ 
buik word met zwarte en groene ftreepen onderfcheiden. De vi'* 
leggen hun laagen, ^ of loeren ^er op.) I 

De Water-Spaanfehe- Vlieg. Daar zijn Water-Spaanfche-Vlieg^*^! 
•’t moerafth omtrent de poelen , die van groote en gedaante naa^ 
Waiidluifen gelijkenen. Ze hebben zes rosagtige fchinkelrjes. j 
Scheeden, groen uit den zwarte, en blinkende, voornaaraentlijk i*’ . 
zon , dekken de wieken. Indien ze in de lugt voortkruipen , koH*’* 
ze ook vliegen. . 

De Water Viola. Ik heb een zeeker Inkcrvclingetje, zegt 
vandus, aangemerkt, of uit het geflugt van de Torren , of 
Spaanfche Vliegen : de Boeren zeggen ’cr WaterViool teegen. 
kleinder als een Spaanfche Vlieg, van vorm langer en fmaller j aan^y 
zijden fcherp eindigende, git zwart, hebbende neevens de mond 
korte bijhangfels of koorentjes, en zes v'oeten als ijlèrroeft. J 

De gevleugelde of ongevleugelde Waterfpin, is met de zeer 
pooten de Bofch-Spin gelijk , bijna eirond van lijf, afchgraau^^^|^ 
wit, met zilveragtige vleugels, heele zwarte uitpuilende oogen j 
heele korte fprietjes, en een gepunte ftaart. Jonfton. p 


liever een Wormpje dzt een Visje of 

"en als de Spin ^Het heefr n beezigen. Het kan fpin- 

oolc m den Inelften ftroom weerzijden zesvoeten, waar mecde het 
is een dunTan^ ^ant het kan met zwemmen, 

graag op is. ^ een kleine Rups, daar de Voorcn 

xMET VEELE POOTEN. 

demaal hei^lew^^^^ zeer klein Wormpje; en naa- 

è” ? ii^hijnt het nog kleinder zo d rollen en in een te win- 

Het IS wit: en fteun? fnaatf on ‘'^5 Somtijds den drinker bedriegt, 
van het gantfche lijf bij na aL malk^nderl^rT' het beloop 

Aldrovandus Van den i"“ 

voeten uit, zo dat het een veelvoet öft n vï? gelijk als 

ge^emt te worden. ^^ater-piflèbedde verdient 

neb ik nu'l'rdin re" zegtRouddetius, 

dac Van troni jg bdagvdiik'^vélS? gebonden, 

“«de andere dedel reld^ °f een aap Vercoont? 

■«eft het bijhang{dtje3°a s een Sn’r“’ SP''“'^l>aan. Aan de ftaart 
^et IS zo klein di dr> ^P*^*"‘^haan en een Squilla Tcrarnaar 

kióntoldSSen" i^and 2 

Dc*^2è““' °f- 0“ de kleinheid geeft 

fcn de zre", fe°°t Ar^Kte*' ‘*'S’ > gnbjkeen 

voctiï^-2?'^^'' flijk voorme'-ooSe’ «iet uit de vif- 

n^r^^^dfcbcdden seliik ak^-i ^ aanzien de veel- 

VI e genoemc, ° van L ‘^^‘^zen deZce-Paarde-ofEzels- 

hjUieid van de natuur, diehd”^’ "^g va„ de geftaltc, maar van deae- 
enqueltdeThoniinen i ï ™etdeLand-Koe-VlWheefr H.i ,.1 ° 
en iok «I op ftSfnr d« -c fomS 

^nftoteles he^fc hem aacte2d.:"d""p"’, 
de vinnen van eenige Thoniinen . ^ Ezels-vheg groeit omVr,=.ni^ 
en van grootte als ecnSpin. ’ ^ gedaante als een Scorpioen 
anrT^ Zee-oorworm. Üe Zee-oorwn ’ 

Aard.u"‘“'''-’^ voort . en zi,.rme o "'“'.“'“der , ze koomcn 

kels 'Normen in getal van voeten'^' ‘ overtrefen de 

} niaar ze zijn ranker van fchin- 


De 


De Wormen in buisjes verfchuilende. Op deZee-rotfen, enboo''^ 
op de fchaalen van oude SchulpvifTen , zo als Rondeledus geW'| 
groeien hardgefchaalde 5 ronde, fcherpe, witte, van binnen heel 
buisjes of pijpjes, van de welke eenige regt, fommige gedraait en 
gevouwen zijn. In deeze groeien en leeven Wormen, die zie naaf 
ren begeeven om water te fcheppen. Deeze Wormen zijn van vei'f ^ 
zelfftandigheid gelijk deroode Oorworm, van geftalte en grootte 
fchillen ze iet of wat: want de langfte zijn niet grooter als een ving^^' 


met geene pooten. 




Worm. Statius Sebofius brengt voor geen klein wof 
bij, dat ’er in de Ganges blaauwe Wormen met twee kuuwen van zf** 
elleboogen zijn ^ die de naam van hun geftalte hebben gckrecgen: ^ 
dat ze zulken kragt hebben, dat ze de olifanten, die om te drii'!'^ 
Koomen , alknarfTetandendemethungegreepe hand wegrukken. 
moogelijk die zelve Indifche Worm, van de welke Elianus fchr'Jj 
De Rivier de Indus heeft geen wilde heeften , men zegt , dat 
zelve alleen een worm groeit, en de gedaante draagt van die geene» ^ 
welke uit het hout voortkoomen en gevoed worden : en tot de le^^^ 
van zeeven elleboogen en nog raeêr groeien. Een jonge van tien 'f 
■ n nssuwelijks in de dikte met de handen overvatten. Zijheb^ 
in de boovenfte plaats van de mond eene tand^ en in deonderftede^ 
dere, beide bijna een vierhoekigen elleboog lang, zo fterk, dat t 
voor een dier, ’t zij tam of wild, zij daar meede vatten, gemakkd; 
vermelen. Over dag houd hij zig beneeden op zijn plaats in de 
re vreeden met flijk, en wegfchuilende. Maar bij nagt gaat hij oP, 
land , en maakt het af, wat ’er voor mag vallen , ’t zij een paard? ^ 
os, of een ezel, en fleept het in zijn hol, en wegduwende mderi'^7 
vreet hij al de leedemaaten op, behalven de buik. Wijders zegt^ 
drovandiis, of het waar is, dat ’er zulke Wormen gevonden wotd^^ 
ik wil het geloof daar van bij die Sehrijvers laaten. Scalicrer heeft i 
oordeelt, dat het een fchoone leugen is. ^ 

De Maart-worm. Nademaal deeze diertjes alleenlijk in Maart, 
met in eenige andere maand geteelt worden, word hij bij de Duitfe^^ 
een Maartfche vrugt genoemc. 

De Waterborftel. De Borftel is een kruipende W’^orm, zegt de K 
theur van de natuur der dingen, gehjk fommige zeggen, hebbende^ 
mam van de zaak. Want het is len'heele dunne wStm, als een K 
ile > CB^ *j nien nteent een Borftel , of een hair uit de maane, J 
ftaart van een paard ) b.jna een elleboog lang, hard en wit : aan t< 
de Uiteinden niccverichillcndej dewijl hij geen hoofd heeft, niaat^^,» 


i^inkend. groeit in bedurve water, nogcans nietiri 

Worden ^ -r naauwelijks met de voet kan vermor- 

^ien wij He ' a , vergift van deeze is van zitlken grooten kragt, in- 

tvlX “ “j 

Aagten. drecne\cn ZeeÜo'^?“'A'^'' A*' Bloedzuiger is van twee ge- 
anderc houd zig in zoete w en leeft in ftaande Zeewater : de 

gelijk, maat g L èr en LTdé"“' Zeebloedzuiger ts deezen wel 
water.uitgerektSe „ , A“'d- De Bloedzuigers van zoet 

van eenKotrMui 5 ^ °f'vondetlifkweldeftaart 

ten, en v.nneSt nog' ^een =i“ ‘’^'A’en geen beeltdeten, poo- 

egaal {gelijk, ) als ?en pXL A,™ ’ maar ze z.jn over het geheele lijf 

‘"D?^;Sr^^/eeXf Atiehoek. 

op het llrand binnenkl ctzand'' f°°‘7 ^e Aatd-Pier, onthoud zig 
daar de zee , en wel voornaamentlijk in dien oord , 

hnèïw " '"“'■j'A vertrekkende heE 

langkwerpig rond, een vopr lancr. 


d d ^ Hi 

drooge verlaat. hngkwern^^ Somtijds vertrekkende het 

^rk, magtie flijmicr faflFrn ^ P'& rond^ oen voet lang, een vinger 

bnfmet worWn èn ie d^?e atgeevende , daar de tcheepen I» 
f s in plaats van vinnen en^lï^f" , “‘i heeft vlokken op de leed. 
lonius. van zand enflijm. Tot dus verre Bel- 
een aardwon^(Hen dLm'VJn "‘§^™^^fegeli)kenende 

s twee hoorentjes uitfteel'enrip ^^*-^et voorfte gedeelte gelijk 

ten niet het gedeelte nuusvaal (fchimmel,) zonderVe- 

zH in een fmalle ftaart- 'i-! ^ breeder en lijviger, allengskensrank 
lli «f wat plat hon ; ''' •' tnaar aan weer- 

den '^"SkwerpiCTe’rciriHp^V u^i ^ midden van ’t lijf heeft hij een 
> met weiniffpr knobbel, en is met veele ringen gefnee- 

zo lang zijn , Hat het zif welkers ringen ofte affnijdfels 

ül gede=ltc(d.= patt,j),„eea 

choteras. .Wij hev!n3l.tzITRi,^*f'f en Microrhyn- 

van dc zee en van ftaande zeelateren feeft '^Ik" 
die beneeden^ want hij kan alremet de n is als 

ien, en de dikte van een duim u^- '^^‘^'■^^^^iieboogenhai- 
H,j IS veel langer vt hed. de gedaante van efnlan^ 

T «rs 

i™ .TJiir^SEiirr. 

D dat 


C ) -i 

dat hij daar van alleen naaar leeft. Dog de andere is met een zagte 
geheel uit infnijdingen beftaande, gedekt; de mondofdefnuitisftoiHP 
en (leekt een weinig voor uit, waar van wij die den toenaam van 
rhynchoteros hebben gegeeven, De andere van ditgeflagt hebben 
fnuitj maar alleen een gat, om de fpijs meê te grijpen. Deheelesvo^^ 
is een vinger groot , en een pink dik. 

Het Zeepaard, Hippocampus, is agterwaart gekromt van lijf j eii^ 
krommende tot een boog, en geijkt met de (bart heel wel naar de K'*? 
fen, maar met het overige lijf naar een paard. Hij is bruin, met 
te (tippen geteekent, en blank van buik. Dit is voorwaar het 
fle en geneugelijkfte visje om te kennen en te aanlchouwen, en alk^ 
daanige, zo dat gij u over de kloeke geellighcit van de natuur, 
hpoglte Konllenarij van den groeten Godt daar in moet vcrwontlei^ 
Rondelet, jond. Aldr. 

De Zeedruif Onze viflers, zegtRondeletius, noemen de eieren''^ 
de Spaanfche Zeekatten, als een tros druiven zaamen gebonden, 
een deeltje nederhangende, en met den inkt Q het zwarte bloed ) van ^ 
zelve befprengt, een Zeedruif. Daar is ook een Zeedruif dat een Fl^*** 
diens, voor waar verfchillende van deeze, meereen Ingekerfde, als^^ 
een ig ander geüagt, waarlijk een trosdruivengelijkenendc, inden 
aan (^de Zee^ aangetroffen : zeeker overal heel v'ol beeziën, van.*^ 
welke eenige hemelsblaauw , fommige purperwig, en andere rood 
De Kop is met twee koorentjes als een Huisüek verzien. Het 
beweegt met een voortgaande beweeging. Aldr. 

De Zeellarren. Daar zijn veele verlcheidentheeden van de zeF^ 
want (ommige zijn groot, fommige klein , die nooit grootcr worden» t 
iiige zij n geel , fommige afchgraauw , (ommige zwart , andere wederom 
geangelt, eenige glad, fommige verfchillen van de andere in korthci^^ 
Jangkheit van draaien. Eindelijk , fommige hebben maar alleen vijf M 
len, fommige meerdere: maar van dezelve zijn ^er ook die vijf af- of K 
hangfels van draaien, en gelijk als veele takken hebben, fommige heb% 
"er geen; maar die meerdere hebben ’er of zeeven ^ of tien of twaalf \ 
veele verfcheidencheeden van de zelve zijn "er bij ons aangemerkt; 
veele verfcheide en veelerlei (lag van Starren worden "er gezien , dat ’et 
zoeken en befpiegelen geen einde aan en is. Aldr. 


BIJ DIE MET weinige POOTEN KONNEN 
DEEZE GETELT WORDEN. 


De Rivier Squilla Deeze heeft wederzijds drie voeten. De i 
eindigt gehjk alsin twee lange cn dunne draaden. Zij is een 
ger lang, rond van kop, en plat als de peuivrugt linze. Heeft 


^^®orcntjpQ n ' C ^7 ) 

^quiilen \Va S^oote overeenkomfl: van gcfialtc met de Zec- 

naam zegt Aldrovandus, met wat bequaa- 

^eSpinnpir > zij vereert mag worden. 

Ingekerfde prmkhaan. Aldrovandus noemt een zeekere water 

maar met een Spin, Attelabus Arachnoides, 

'«(lijkte grond zo oelffl" '(j.j'Saaft.afchgraauw.enhetmolchkruid ofdc 
van die ’c? Z;ife vW?’ fchcrpfteoogcn. 

merken. Hij is biina van mn "P ziet, kan bevatten of aan- 

noegzaam wederzijds uitftaande ^en Sprinkhaan ^ de oogjes ge- 

qualijk een Spinne o' ^ geftel van het lijf met 

gefneeden^ het bove^i <redpplr g^^^^feke biükis met vecle ringen 
dat hij een midden vorm tuirrhn^iï'’' onderfte iet of wat rond, zo 
gevleugelde Sprinkhaan heeft. * P^'^^ekop en Attelabus, of korte on- 

wcTk^AWro™^^^^^ van de 

fchreeven. Van dc vier andnm m bijzonderlijk heeft ge- 
lijk van Plinius viffen genoemt w nM ^ de welke oneigent- 

Aldrovandus, nu ook in her nla volgendedeorderevan 

keurige onderzoekiiifve van den ’ °P ik de naauw- 

geeven. Dcrhalven Tiebbe ik hfr fchijnentebe- 
eigenfte woorden vnr>mo “et volgende, tot zijnen dienft, met de 

andere Schrijvers,' zo veefTlTd^^ P welven Aldrovandus, en 

m deezen deele eeniirermaarp geweeft, uitgefchreeven > en 

makende het befchrijven der voorgeftelde ordere, 

uenrijven der Kabinetten volgens hunne nommers. 

DE MOLLIA OF ZAGTE, 

Nn maak ik gp 

Bloedcloofe zig Mollia, om dat deeze onder alle de 

Ineenen leermeefter der k)ewijl de vorfl: en alge- 

cn Aldrovandus zelve die r>r^^ deeze ordere gehouden 

noemt, datteedcrise^inïanmakh^^^^^^^^ Het word ll zaafge! 

»s- De Latijnen noemen Mollia de tegendeel het haMe 

met vleefch omzet, het valle van binnT^T’^?‘^M '^an buiten 
Bij Ariftoteles, zo als Atheneus biihre H«ed rijke bevatten. 

Pn^v de Ozena, de Heledone, de S^ ^ " ztjn de Mollia. de Poly- 
^Hrovandus , daC de Zeehaas en Ik zie, zek 

vvorden getelr. Barnnetel van anderen hier bij 


D 2 


VAN 


C ^8 ) 

VAN DE POLYPUS OF VEELVOET. 


De Polypuflèn verfchillen van de andere Mollia, datze een kleiig ^ 
en zeer lange beenen hebben. Alle zijn ze met agt pooten, 
middelfte zijn de grootfte, met een dubbele rij fchaaren, waar 
de foijs aan den mond brengen. Zij zijn fterk, en doortrapt van^^ 
de foorten der zelver zijn vcele. De Polypus is het verflindenfte 
en heeft een groote kragt in den buik, dat het al wat het ontrtJ^| 
zonder moeite, als Elianus fchrijft , verflind en afmaakt. Julius 
ger ftelt het onder de alverflindende dieren, en niet te onregt. 

VAN DE SEPIA OF ZEEKAT. 


Waarom wij de Sepia voor de Loligo ftellenj zegt Aldrovan'-i''; 
beweegt ons geen andere reeden, dan zo wel het gebruik vandezel'^^j 
veele zaaken, waar door zij de Loligo verre te booven gaar, als de? 
ftalte van ’c lijf, waar mede zij meerder naar de Polypus als naar de*\ 
^^8° gelijkt. Matthiolus zegt, dat de Sepia bij de Polypus kan vergeld 
ken worden. Zij heeft twee lange fnuiten en korte beenen. DeMoll^^ 
zeit Ariftoteles , hebben geene ingewanden , maar een zwart vogt» ^ 
inkt heet, ’t welk meeft in de Sepia is. De Sepia heeft ook op'defl*^*' 
een voos been, Sepium geheeten, de Nederduitfche noemen het 
Ichuim, dat harde, ’t wel kin de Sepia is, ^tgeendegoudfmidsbeezig^' 
zo als Hadrianus Junius getuigt. 

VAN DE LOLIGO OF VLIEGENDE ZEEKAT. 

De Loligénen hebben booven de tanden zes kleine voeten > 
laatlle twee der zelver grootere, maar de overige twee van de agt 
beneeden de grootfte van alle. De Loligo verlchilt van de Sepia 
zo verre zij breeder isj en haare romp groot. Atheneus bewijit ^ 
Ariftoteles , dat de Loligo veel gelijkt naar de Sepia, teweeten gelijk g% 
van pooten, en fnuiten j en van de voeten de onderfte ook klein) ^ 
boovenftegrooter, de regteiTnuit dikker , ’t lijfje gantfeh weckagti^l 
langkwerpig, het welk allemaal met de groote en kleine Loligo 
eenkomt. Zij voeren een fmal kraakebeenig zwaardjcj ’t zelve is ) ,^, 
Aldrovandus, vaneen zeer groote IHyrifdie Loligo, deurzigtigenbl» • 
kende als knftal. V oort heeft zij een bek eveneens als een Papeg^L 
Zij zwemmen niet alleen met haare vinnen, waar van haar lijf word 
vangen, als Ariftoteles zegt: maar zij vliegen ook met dezelve) / 
Piinius heeft, zeggende , de Loligo vliegt ook, zig buiten '’t 
uitheftende. ^ yM 


< ) 

^ VAN DE ZEEHAAS. 

zeldzaam ,^als oVk oXfhiWerT^^^ geweeft, zo om dat hij 

flinius noemr hpm ^ '^^’^^'^heidentliik van de oude is belchree- 
«“ vleefchagtiruo^^rairu^^ eer als een vis ^ dat is 

geen vinnen, nog oogen, „oa Want gij kond 

bekennen, gelijk als in andere onder fcheidentlijk daar in 

vleefch en gedaante beftaande K Diofcorides het, zonder 

Ehaims meld, dat het van all - l i Loligo heeft vergeleeken. 
kemffe van een La nd haas kom' behalven de hanen , bijdegelij- 
Ju dewijl de flinker deelen ‘deurwonderen in ditgellagt, 

Jer zeer ongelijk zijn, waarom het niet ^ ^ klieren gelijkenen , in dit 
noemt word. Onder die welk? v?p-?fr V vormelooze brok ge- 

>.ecfe gS «= -Ike van deandcre geen wijdergewag 

van DE CRUSTATA of GEKORSTE. 

S ’ ™ <'*n h" ^ ?“ gc™»nidc Hardkorfiige ge- 
,“’t*he,dentUjker en om dat ze Te^de 

(Hard I is harder als de M ?r’ meerdere hebben, 

dien ^J^r^ehaalde. ) Wij zullen zest Al f’ Runner als de Teftacea 
Want Z'jn bijna ovenl ?e ? ’ ^^et Ariftoteles, 

in getal: de%' 'voornaam fle gefl, ’j 

dewelke e!k-^-^‘^‘"^baanen , de Kr^i Gekorfle zijn vier 

in «idaante foor e„" endeKreeften: 

m gedaante, maar in worden onderfcheiden , die niet alleen 

Zijn groot, en andere S kid? ^ : want zonimiee 

Ion, tellende den Egel biï ^ fchijnt hij ’er vüF r« n.^i 

cn’dT' ? g^e“ ®af"Pn ?‘j do d«- 

on den darm-, van geliikcn hon.-« ^‘s het hoofd, lüf RppI u -i 

°"k om den weg voo4f“ '’p° ■ pt alleen omklrilde" ’ male 

- ™t «Keft ht er? t, P“-="> " 

Grieke^ ^^bben ook ^ binne- 

of Gevor' r behaaren, Aonlp' Gngen getand: 

e voeten, en Mafliirins n?K Vorken, Gaza Gegaffelde 

na hem, Andere twee gevoorende of 


gC' 


gekliefde. Sommige zeggen ook Schaaren , de Griekfche benaatï"; 
behoudende. Meedendeel is aan alle, zo als dezelve AriftoteleS 
haalt, de regter tang of fchaar grooter en fterker als de flinker. 

VAN DE ZEESPRINKHAAN. 

De Sprinkhaanen , zegt Plinius , worden meteen brofle Korft be0 j 
in dat geflagt het welke geen bloed heeft, en hij fpreekt van geen 
re Gekorfte. Wat nu de gedaante belangt j zo als Pierius Valed^ 
betuigt , heeft hij de gelijkenis van een Rivier-Krabbe, nogtansi^ 
ongelijk grooter , grover , en witagtiger. Ariftotcles leert dathij^ 
Iraaller voorhoofd booven de oogen als de Krabbe heeft, en 
breeder, en de borft fmallcr, en het geheele lijf harder, en mindd^ 
vleefchti en hij hadde ter zei ver plaatïè gezegt, dat hij verfchilde 
armen, die de Krabbe met getande fchaaren uitfteekt: endeooki”i 
nige andere onderkheidentheedenj alhoewel geen groote. WijdetV 
de Sprinkhaan en de Kreeft van malkander verfcheelen, dat de 
naanen een ftaart hebben , en de Kreeften geen. Dog ze koomen n', 
een in de getande fchaaren, die zij in ’t regter gedeelte, zo als hij 
betuigt, grooter en fterker hebben. Daarenboven hebben de Sp^’J 
haanige twee grootagtige voortanden, en een kleine keel voor den 
in de welke ook eenige tanden zijn , om dat die boovenfte niet 
waaren. Bellonius heeft aangemerkt, dat het hart der zelver uit 
zwarte ros is. Als zij het zeewater door de mond ontfangen , l^j 
ZIJ dat in door haare kuwen (^viskaaken} die zij, gelijk AriftoteleS 
meerder hebben , als alle de andere die met een Korft bedekt 
oogen, gelijk de overige Gekorfte. De Sprink^’ 
nen hebben aan weerkanten vijfvoeten, de uitterfte fchaaren med^^' 
reekenc, de welke Gaza nu eens getande tangen, en dan weêro^et3>’^ 
armen heeft vertaalt. De pooten van allen worden in ’t krom 
gen, maar de Schaaren binnewaart. De ftaart is glad en zonder'^ai’f 
of punten uit vijf leedjes zaamengevoegt, eindigende in vijf vinnef’ ? 
te zwemmen, waar op de Sprinkhaan ftciint, als op een riem, en k' 
zelve is de kragt van ’t gantfehe lijf geleegen. 

VAN de ASTACÜS^ zee- OF MEIRKREEF^ 

zegt Junius. 

De Aftacus is van de Gekorfte het naafte geflagt aan de Sprink^’^A 
naar het getuigenifle van Ariftoteles. De geflagten van de Aftaken 5 j 
kreeften, zijn veele. Zij verfchillen in groote en plaats. PliniuS ^ j 
op een plaats maar gewag van de zelve, alwaar hij ze onder de 


Bell leeuw en DEN OLIFANT. 

Oïaakt geen onderfchefd^van^de^^”'^^^ met de Leeuw, 

^oorden duidelijk word verklaarr^'^°p? gelijk uitdeezezijue 

Ohfant aldus afgemaalc, dacT teêw hiji heeft den Zee- 

Onder die v »n ^^zelvet’eenemal met de 

g agc der Sprinkhaanen zwarr Waar Olitancen van hcD 

^ van Aldrovani; O daTd Jn” ‘n 8'='°°''='' (>’« ^Ü« 

den Ohfant is genoemt geweLir«,a h°“ ," de Latijnen 

noe ze zwarter zijn. W\ic nu dè Kpnl * ^ Aftaken ouder worden 

^.. kleine ZEE-ASTACUS. 

oiid'’'^ zegtRondeletius, omdat 

brecdct “jf> “ ^en' hoorn'vl^ -.''voet 

itt-T'Vürt'^óok De'^K‘’tó 

h. V.O je hfm ÏS tc’nf weilTa„t\f^^ 

fthouwt.zaldebckvan delCrató-^ ““i'merktj maar die naaSf^'^“‘'' 

Rf'vaat worden. De Krab htfr <^“vandeSm 

^“Bvan handen beezigen, JaL^f voorfte voeten^ d^'^°'"'’ 

blüdS ™ -del ’hfa'eenU': 

« "Mm ";'l.“.&'>">Kh platter. Anftole,\°^ f"1 <le Squilla zijn 
"Mmclls “Ml- l'cbijntl o 1 ‘’-f'‘*"i^"lvegcen bijzonde- 

ZIJ", gclteit te hebben n ï'“u‘'''‘''='"v'-" üekorrte, die 

e ikrabben hebben een maag daar 

vrij 


vrij wat veel Ipijs in mag, met zulk een wonderlijke konftenai'^h 
maakt, dat je op de grond van de zelve een tweede mond vindj 
niet zijne kaakebeenen en tanden. Zij hebben op de zijden zo 
kuwen als pooten : te regt heeft Wottonus gezegt , gelijk als 
wen. 

VAN DE ASTACUS KARABOEIDE, OF 
AGTIGE ASTACUS. 

Den welken van een midden geftalte is tulTchen Krabbe en A^^j 
Zeekreeft, den Krab gelijk, hebbe ik Aftacus of Karaboeide genoe**^ 
Aldr. 

VAN DE LAND.KRABBE, 

Een zeekergeflagt van het Gekorde fchuilt in de aarde, voornaai^^ 
lijk in Weftindie, zij noemen het Kuarallèn^ zo na aan de 
van de Krabben ^ dat als Julius Cezar Scaliger het uit de aarde 
zien uitgraaven , en dat eenige, wanneer hij vraagde wat het waSj , 
zeiden, dat het in de graffteede gevonden wierd, heeft hij zig Uw 
Krabben onthouden. 

VAN DE SQUILLEN IN »T ALGEMEEN- 

De Squillen gibben worden altemet bij de Schrijvers met de naa^|| 
het geflagt verdaan, om dat ze bijna van een midden grootte 
fchen de grootere en de kleinere. En het geene de oude Medicijn* ^ 
gens het voedfel van de Squillen voorgeeven , meent RondeletinL 
men voornaamentlijk van de Bulten heeft aan te neemen. Dc |j 
meinen noemden eertijds de Krabbe een foort van Squillen , gelijl^ i 
Atheneus behaagt. De Neder-Duitfehers , en de Vriefen , en de HoU^'’ j( 
noemen een zeeker klein foort van Squillen Garnatj Gemard, 

De Squillen, zo als Aridotcles getuigt, verfchillen van het Kreeftige 
om dat ze een daart hebben: en van het Kordige, om dat ze de 
fchaar ontbeeren, en dewijl ze meerder voeten hebben : want daaf^,^ 
Word die overvloedigheitweggenoomen. Dog zij hebben vcele voetef’ ’ i 
dat ze van natuure meerder geneegen zijn om te zwemmen als 
gaan. Zeekerlijk de Indiaanfche Squillen , volgens het getuigd 
van Elianus , in de Riviere Ganges , hebben hecle groote 
Behalven de voorgenoemde foorten van Squillen , is ^er een Sq*-'^ 
dat gewoon is in zommige Schulpen zig te onthouden. 


C 33 ) 

VAN DE BREEDE SQJJILLA OFTE BEERIN. 

de Squilla is van gedaante van lijf de Sprinkhaan zeer gelijk i 

heeft vvillen^rpn^ Squillen, als bij de Sprinkhaanen , 

RoL" vraag?, ofdeezeisdeBeennvan Arifto- 

«ie Welke den naim Bellonius tegen fpreeken de , 

omda,^r;”L”d.b^^^ heeft Vven. 

J^rf gelijkt. Dit gevoelen van RpU ^ ^ gedrongen van lijf is , en van 
Dit is , zeit hij ^de RpprJ ^ '^erdeedigtJuliusCézarScaliger. 

ftrekt legt , vertoont zeT. ^-«t wanneer zij uitge- 

& > vertoont ze de uitgefpanne huid van een Beer. 

VAN DE KLEINE BEERIN. 

we^iTe®: ’ >in R°"delerius, zo ik het 

van Ariftotelfs af Van aT ^ Scaliger maakt *er de Crange 

in de grootheid, en in eenigl'trdkLn^^X’ nietals 

”»e befchildert zijn. trekken, daar de vierkante Plaat-Schobben 

► VAN DE CRANGON. 

is 2n g^oSè^ hand befchreeven. Deeze Squilla , zeid hij , 

doorfchijnend als hoorn ™^ar gekookt heel rood , en 

^ejugwaft, alsee^JL ^™^^hoofd een hoorn die uit 

chcrptensinhetboQvpnftf * ^n om hoog krom , waar van de getande 
cn b”eedr?"'^^n gedeelte zijn , niet op de zijden 
jkende, in de welkp ^«Ij'hen. De oogen zijn als hoorn , heel 
heeft Vier hoornen onderftg gedeelte hol is als een leepel. Hij 

twee andere korter hr. ^^niehjk lang, dun en buigzaam j bij deeze 
yk als witte vleugeltipc gedeelt. Uit de zijden koomen ge- 

De mond en der of een fpits punt 

en de Aftzkus. “f ;> eens als i„ deSp^C 

«iie in een fpoor eindigen; de drie dié f «og twee armen, 
gedeilt, de twee en de laatfte ongefcheiden 2:ijn een weinig 

advenantdedikte , en de grootte fan gedeelte naar 

bree?^ ^ berdekens , en eindigt in viVr * beltaande uit 

ftaart^*^ ^”gel als in de GarnaJ nlffl- welkers midden een 

hii m oi^deren , en wijze v n bijhangfcls van de 

« <•= inwendige deden r,i« vaaTbC“n^l,tlc." ’ 

E ^ VAN 


( 34 ) 

VAN DE GARNAAT. 


Die A'riftoteles noemt Kuphèn Karida, heeft Gaza Squilla Gibbao^^j 
naat wel overgezet. De toenaam Kuphè of Gibba word ’cr bij gcdaa** 
den bult (boggel) dien zij fchijnen te hebben als zij bukken. So'jL 
ge Nederduitïche noemen deeze alleen of ligtelijk wel een andere 
na^. Zij fpringen als Sprinkhaanen. Scaliger maakt drie foorteH 
kleine Squillen , allegeboggelt. Een oud vertaaler van Ariftoteles^' 
de Garnaat heeft twaalf voeten, aan elke zijde zes j en daar ter pl^^^ 
dat de Garnaat een ftaart heeft en vier vinnen. En meerder en vi‘^‘’ 
van deeze Squilla niet, in de boeken van Ariftoteles die nu in 
zijn, wegens de gedaante van ■’t lijf ende der bijzondere deeleii. ' 
leggen eieren , en teelen als de Sprinkhaanen , om dat zij der zelver 
wanden zeer gelijk zijn, Aldrovandus. 


VAN DE KLEINE SQUILLA. 

Ik vinde bij onze Italiaanen twee geilagten van kleine Squillen. ! 
eene grooter, het andere heel klein , dit eerfte heeft een harder 
de Garnaat j en is blinkender , en leevend zijnde fpringt eeveneei’*^ 
als de voorgenoemde j en ligt bij nagt als een brandende kaars > 
me word het Cambaretto genoemt. Het andere geflagt is zo ge'^ ; 
klein , dat het duizend nauwelijx één pond weegt j de Romeinen 
men ze Gambaruccio. 


VAN DE SQUILLA MANTI VAN RONDELETIÜS' 


Om deeze Squille heeft niemand van de ouden gedagt , zo als 
_detius oordeelt. En gelijk de Latijnen den Zeefprinkhaan naar oj 
lijkeniflê van den Landfpnnkhaan hebben genoemt j alzo hij ook ^ 

N/f'inri nif rJp aplül<rpniirp Vnn hpf hpf wrplL-ck crCV^ 


^ ^ 

zen Manti, uit de gelijkeniffe van het beesje, het welke uit het * 

der Sprinkhaanen is. Dat beesje , zeit Rondeletius , noemen de 
Preguedious, dat is God biddende (het Biddertje) om dat he^ j 
de handen ( armen of voeren worden meer eigen in die gedierte*’^' 
gevouwen houd , op de mannier van die geene , de welk^ j 
zeer ootmoedig bidden. Daarenbooven is het zeer dun en verin^j^ 
van lijf , gelijk die door geduurig vaften zig afmaaken en 
De ko^ van deeze , zegt Bellonius is dun , en raauw zijnde 
dat ze bijna doorfchijnent is. 




C 35 ) 

Kreeften of krabben in *t algemeen. 

alhoewel overig , jg welke rond is , en weinig geftaart, 

r de gekorfte heeft aanP.oomen 

deMajen, dePagu?uffq?‘^ deAfta- 

oneedelere (van mindefllaK') Vj^^^^j^^cleoticen , de Leeuwen en andere 
gekorfte langwerpieziin hpr'«, zijn rond, daar alle de andere 

dcGekorfte\cbbênÏÏK„hl ''n^ 

SprinkhaanenenSoSh^^^^^^^^ 

^l''e,datdeKrabbevandeSnri^tk^^^”‘ ^*1 PP andere plaats zegt de 

ftaart hebben en de Krabben eLn" verfchiit , dat de Sprinkhaanen een 

ZIJ van ftaart ontbloot zijn ; w^ant z^hchh^^^ ” gevoelen is het valfch,dat 

om heeft Plinius voorzigtig gefprookS^k W' " "J^^^omgekrnlt. Daar- 

metde ftaart van deandeVKree^^ 
malledeezegeftagten 

2‘jnmijonbekent, dieik^kennp vól van Krabben , zeit 

nabuuren met de naam van het De eene ^ bij onze 

de/nelheid met den naam van R ■"• rondere , van 

vriend onvoorzigtiiïUik in I■lp^ genoemt. Die onze geleerdfte 

Tmr''’ Die uitheemfche ftm onder de traag-gaande getelt 

Ifche ftrand Het traager dieren op het 

me?'‘^-p 'kierde SeeSfv' '''' t dat uit 

“en ze Paguruffen, van als van grootte, zijnoe- 

s ronder en bruinder en onderfcheiden kenne. De eene 

> en bilf^v De andere is vierkanter en kleinder, 

geCtï'^^I'oJe^en.Te De Venetiaan 

zefte^ ^"j^^guruflen mpr J ^ de Heracleoticen , zeer groot in het 
*• *■ d® g’’ootfte van nii De 

I ’ j ^^^^^^^^'^herpvan t *net den naam van Maja ken- 

ange dunne beenen j en daaro , met zeer 

len in fponfiën en fchXfr S de kleinfte van af 
dcGuldc Krabbe. e„TSwar®è^ “» Mt^a 

ri> inl't R-oJt 


Mm Thomas" ftelfen^."e^^^^ dién het fcheej _ 

haird”^^‘^''°^^^*'^s^*ifitachycheIiio de lengte enkortheiddei 

de& '“<J'^»«rdcgedaSe«^?T'*°^!?- »de ook de ruig ge- 

s eerft: bekent , geliik n i. ^ ^^'■j'^^^^^^hyr^ttegelijkenen, B-on- 
3 gelijk ook de andere drie eerfte. Wij beftuiter 
El dai 


dan dat den Philofooph (Ariftoteles) te regt heeft gefchrecven» 
geflagt der Kreeften of Krabben veelerlei en niet wel op te tellen l®' 

VAN DE ZEE-KRABBE. 


De Venetiaanen , 


bii 


bij de welke het getal van de Zee -Krabben^' 
oneindig is , noemen , zo als Matthiolus getuigt , een zeekere KrabW 
meenlijk Molecca , die de oude korft in de lente uitfchud. Zij^ 
men ze Molekken weegens de zagte en teedere korft , die zij hebf^ 
als zij de oude hebben uitgedaan. De Zee-Krabbe , zeit Bellonius > 
na rond en gedraait van lijf , en in ’t voorfte gedeelte met fpleet^^ 
kerven gedeilt , en met een korftig dekfel bekleed j welkers 
heid gij gemakkelijk tot de Pagurus, Maja, Aftacus en Sprinkhaan 
bijbrengen. Ariftoteles fchrijft, dat de Zee-Krabben veel traager 
hebben om te gaan als de andere. 


VAN DE KRABBE MEA. 


De grootfte van alle Krabben word Majas genoemt , volgens 
tuigenilFe van Ariftoteles. De Meë zeit Jovius , zijn rond van biJ' 
langzaam van gang op de aarde , maar in het water de allergez>»'j! 

de Venetiaanen noemen ze Granceolen : in welkers rondere 
len zij tot lleraad fpiegels pleegen te zetten. De Maja, zo als Bellij 
verfchiltdaarinvan de Pagurus, dat die in het voorfte geö j 
br^d IS , maar de Maja verfpreit zig met het agterfte gedeelte 
wijtte uit , word van voorene naauwer beflooten , en loopt 
toe : daarenbooven is zij meêr in ’t rond gedraait als de Pagurus. 


VAN DE PAGURUS. 

Een andere foort van een Krabbe, dien Ariftoteles de naafl^^J 
grootte maakt , word bij de Grieken , en bij de Latijnen als Plio*^^ 
Gaza , Pagurus genoemt : en zo is dat woord bij de oude (chwj 
Voor een Zee-Krabbe te vinden. Lycophron heeft Fenix den Leef*^ j 
ter van Achilles j toen hij oud was , Pagurus genoemt , om de 
v’an zijn vel dat hij in zijn hooge jaaren kreeg. Om dat bij^J^j’) 
Krabben op afgebrookenc oevers zig pleegen te onthouden , is al|f jij 
gurus van fommige Zee-krabbe genoemt. Zijn korft , zo als h 
mus getuigt is met negen fpleeten in een draaikring als een dakp^ j/ 
gefneeden. Hij waft uit tot de groote van een menfchen bekkef’ J 
maar word pooit zo net rond. Hij word meteen fterke en glsdd^ 
gedekt. Gij zult zo veele geheimen van de natuur in zijn mon^i 


ftukvan de natuur ““'"“en . te weezen een ongelooBijb 


gij gc- 
ongdooflijk konft- 


Eeni 


VAN DE RUITER-KRABBE. 


- * n- iV-rv ts. A D D Ea. 

Krabben wierden van 
oetnt. Daar is een zeekere gezwindheid Ruiters ge- 

de Philofooph , op den oever van zulkenfnelheit, zegt 

gelijks kan agterhaalen^ waaron^ niemand ze naau- 

fa r S*”ooter als een erooro <; ^ hebben genoemt. Zij 

tans fchrijft hij op een ander? Bdlonius ; en nog- 

Looper-Krabben veel grootS: z^jne aanmerkingen , darde 

het getuigcniffe van den Zelven i k kaftanje. Volgens 

verf", met roodagtigrflSnen het lijf van een witaS^e 

draait en de bee'nef Pa^ 

§ ^^5^;Joorzigtigj behalven in dat zijn^ze 

tn iSïeleetr.;:r ^ 

iTr 

vier-Krabbc^^of S° van °"'<>ele groot, en de Ri- 

noemt zijn , niet anders boven gedeelte inham- 

niet anders als het geen men gemlenlijk kamelot 

VAN De Bont 

Deeze Krabbe on, h ! ''^‘'"ARMERDE KRABBE. 

''et, die daarom bontof, °P * '''>" den AvathenfiK-l.. 

gepolijft van fehaal ia. mefv“S?5®“°""'"“<* > "mS h[ ZT 

S''■j>'ende^ te", ^"''“|'‘P^'"gkelt, brat ma" 
in S^^dheid, ofte de vcrfcheidVnrJ van de fchuln 

StSe ’ tShS 'r befchout'it?! 

dere gedeelte de welke als de Kre'’frT^^V- afch- 

droogd vx, j I>^dien hü dn ri dood is voor hetmeer- 

’ ord hij gantfch geel. zijnde in de zon word ge- 


E 


3 


VAN 


Cb8 3 


VAN DE KRABBEN IN LANGTE VAN 
SCHAAREN VERSCHILLENDE. 


Eenige Krabben verfchillen in de lengte van de fchaaren , 
fommige van die Macrocheli, dat is, met lange fchaaren , andere ^ 
chycheli , dat is , met korte fchaaren genoemt worden. Zodanig^ ' 
Aagten, zegt Aldrovandus, zijn alle ronder van lijf, en met dunne!' 
nen, waarom wij zeZee-Spinnen ofte Zee-Phalangiën , naar de 
niflê van de land-fpinnekoppen ^ genoemt hebben. 


VAN DE KRABBE DIE ’T HART GELIjKt- 

Deeze Krabbe drukt befcheidentlijk met den romp van ’t lijf 
daante van een hart uit. Hij heeft twee hoornen die uit het voort* j 
Aeeken, twee armen kort van fchaar, en vier voeten. Hijisuitfi^j 
en klein , zelden onder die op ftrand gevonden j maar word 
ruim net uit het diepfte van de zee met de zeevis op ftrand getrot*'^ 
en dat niet dikwils ^ om dat hij ligtelijk om zijn kleinheid doo\ 
maazen van de netten uitvalt. Wij hebben dikwils zulk flag! 
Krabben in de rob van de Kabeljaauw gevonden. Dus verre At‘’ 
vandus. 


VAN DE RIVIER-KRABBE. 


De Zee- en Rivier-Krabben zijn malkanderen zo gelijk, dat zcA 
welijks , als ze onder een gemengt worden, van den ervaarenfteu ^ . 
konnen onderlcheiden worden , en veele ftellen vaft dat ze alleen 
pla«itlcn verfchillen. Cezar Scaliger heeft gelooft dat de Rivier-'l^^ 

ronder is. 

VAN DE GEKORSTE LEEVENDE IN SCHULF^’ 

VAN DE KLEINE KREEFTEN. 

Daar zijn nog andere Gekorfte , als Kreeftjes , kleine Krccft^fl 
öqmllen , van gelijken de Scyllari , wel niet in de geftalte van Wa 
heel zeer van de voorgenoemde verfcheelende, dewijl ze ijder on^^J 
vier voorga^de geftagten konnen geftelt worden , maar van 
plaats, in de welke zij zig onthouden , en de mannier van 

^"**blijf in eens anders fchulp^J-J^ 

inMoirden, Pmhoorentjes. Kamhoornen, Oefters , en inde^J 

oP 


draaide van l • i C 39 ^ 

te liMSnfb^nne,S'e"°“!t’'M 7 " * ‘'■i' 

p, kleine Kreeft Kreeft. ■* 

^«t llnSL^“i“ J‘"n°r""" ''°°"‘=°”t- 

over\ teweetenal. S ’ Oefters gevonden wor- 

ne^ Seheele lijf, behalveii ’ wit 

> dat rood is. Die in de Pini? "bidden van de korft van boove- 
■ . en zijn meêr rood als wit gevonden worden zijn groo- 

en, en eindelijk met het gantfchelnf fchaaren , voe- 

reeft^ gelijk. Dog zij verfchillen malkanderen , als de andere 

"v aThe't k"'-'': 

^^Het wierden van de ondeLltw! 

Dog dit'LTze'Hè PmT" "Ü 

~ .aklcev vt'd'e'Sfte ““ 

-o„ ce boonaen. k “datce 

Te st n ^ T Stalde, 
°=Hardgefcl,tJ , TESTACEA. 

dertufllheriie^'j'"' of om mTrlfe?" T f '= “j" ™ 

fent zijn. No5an”^ welke in de fchnften°de^^ ’ ov^flaande oa- 
plaats toegcëigentj^do^^^*^ Aldrovandus , hebb^e^dcT'^'^^vV^'li^ g^oef- 

d=Mcefte?ArfftoEêletreTaTcT^T''“”“^^^^^ 

pleert te hebben , waar hij ook d^ volgen, mij idus rf*' 

van deel Gedr*^ 

i.ei"ret„?li“ ^^^handehngen “ °"^-fcheid f 

Ikv.nde„terwe,ni,t;e™ gewoon 


«""flootehik dl , V.‘ """ ke4riv llr u^'u'^' dat foorr 

tijnen voorkn worden , •■ ^teekbaaren nicttc- 

voorkoomen, maar die een l?A f Grieken als bij de La- 
ten groote verklaaringe vcreifebw. Ari- 

ftoteles 


c 40 ) 

ftoteles cn veele andere noemen ze Oftracoderma , eveneens 
de dieren van een hardgeichaalde huid. Rondeletius zegt » ~ ^ 
fcheidentheid van de Ipeeiende natuur, hetgroote onderfcheid vaö ^ 




ven, en zo veele gedaantens, is zo groot in deeze Hardgefchaal<^^^ 
ze naauvvelijks zijn op te tellen. Voorwaar als Plinius die 


Aiactuvv wiijivd Vv.;UiWacil J. iiiJlUa Uiw ' .,i pi 

fcheidentheid zal ontvouwen , heeft hij zelf met een vermaakelijj. 
fchoone fchakeeringc en overvloed van woorden, de vrugtbaarhe^^ . 
de natuur , en de wonderbaare en veelvoudige fchranderheid , 
les voort te brengen j verftandiglijk nagebootft , zeggende : 
ilagtcn der Schulpen of Hoornen zijn het j waar in de wonder*^ 
verfcheidentheid van de fpeelende natuur is , zo veel onderfcheid 
verven, zo veele gedaantens met vlak Cplat, effen,} hol (gebult,} 

f emaant (halfrond,} rond als een fchijfj als van een halve maaOv 
ring,} een ftuk afgefneeden , bultig (op den rug verheeven,) 9 
gerimpelc {gefronft,} getand (gekarteld,} geftreept (geribt,) 
kruin driepuntig gedraait (ineen tuit met fteekels toeloopende,)| 
rand met takken uitfehietende, uitwaart omgeboogen, binnewaaf^ 
gevouwen, dan met ftreepjes gemerkt, gehaaird j gekrolt, 
ze, kamswijze , dakswijze, gegolft ^ traliagtig (ruitswijze,} 


over dwars , regt uit uitgebreid , digt in een gedrongen^ uitgef^J 


bogtig , kort in een geknoopt , aan een zijde vaft , als mer aao^* 
opengaande , en gekromt om voor een blaas- of kink-hooren te 
Tot zo verre daar ter plaatze. 

De geflagten der Hardgefchaalde zijn zeer veele , zo als Arift^^; 
getuigt, want fommige zijn Tol-Top- of Tuit-hoornige, eenige T 
fchaalige, en andere Eenfchaalige 


hunne fchaalen op allerle*^^ 


ze in krullen, gieren en draaikringen, gelijk men in de perfen en 
perfèn ziet , ombuigen. 

Ariftoteles maakt twee geflagten van Tol- Top- of Tuit-hoor<’^^ 
fommige in een ronden omkeer in een gedraait , als de Kinkii^, 
nen j en andere tot een kloot in een gerolt , als de geflagten 
Egels. 


VAN HET SCHIPPERTJE, OF DOEKHUIFJ^' 

(NAUTILUS.} 

De Schulp van deeze, zegt Bellonius, fchijnt uit drie ftukken 
Baan , ( te weeten de kiel en de zijden , fchoon ze nogtans een^^, j 
iSj) welkers zijden aan weerkanten als gevoegde kielen verfchij*^^*' ^ 
zijn meeft van die grootte , als beide de handen konnen omvatte]^ '^it 
van breette ais duim met de voorfte vinger begrijpt. Dog 


niet diklr,»r j C 4^ ) 

gat" “5 owriangsloopcndc, „aarde 

door hef i ^ c i ronde vorm uitgaande. Doch het 

JJ’ welgelijkenendenaa^rJl melkwit, helder^ zeer po- 

J vaart booven op zee onpet^ gedaante vaneen rond fchip. Want 
etdeomgekeerde^fchaal, Sp dr^hf r °P 
en j eii vaart heenen met een ” r P’?^^^kelijker mogt booven koo- 
aater is, dan keert hij de lchuh?nnT^^AÏr-^^'^ wanneer als hij booven 
^'■‘^en (vinnen) van’c £hinA<» ^er een vliesje tuC- 

^^^^uwen) van de nbf gehjk^’eristuflchendevin- 
a s V ^ s Spinne (waatervoogels,) maardit 

, ^elloniusmaaktdeSbb ae Ichaaren. ’ ^ 

te '"-eed. Schippert fNaSte"'*'^ parleraoerc genoemd word 

«.«.*“ “ FOlPSn.st^ 

I’IS,*” '• “ ‘f' r 

ï Ï.ÏÏ.” *S;sr££ «Ki”",:;' i,t 

foteles g^^oudenfalsnlf? ’ 

Van de Tolhor?”^^'^*^ * dat de Pm- gebruik van de zelve. AriC- 

be^.n^ P«‘P«ra een Schulovis i«! nir het peflaat 


f 42 J 


welke Georgius Cedrcnus met deeze woorden heeft befchreevci)'| 
voorleedene tijden (na dat Mercurius in Egypte regeerde} 
ning zijnde, was’cr eenj" hilofooph Herkules, roegenaamc de Tyri^’’" ) 
ze heeft het Purper uitgevonden. Want als hij in dat gedeelte 
rus , dat aan de zee leit , opgekoomen was , heeft hij gezien , 
hond vaneen herder een Schulpvis verflond , cji de herder meenend^-j 
het bloed van den hond kwam, fchaapewol nam, om het geene^' 


muil liep af te veegen. Dog Herkules die hier op lette, zag ^ 
wonderinge dat de verf van die wol uitfteekende was: en aanl^'J 


hebbende , dat dat vogt uit die Schulpvis gexdoeit was , heeft hij 
als een groot gelchenk, aanPhenix den koning vanTyrus vereer^' 
door het aanfehouwen van die verf ten hoogften verwondert, gcK 
heeft wol op die wijze te verwen, en dat hem daar van een kuiv 
lijk kleed zoude gemaakt worden, het welke hij allereerft heeft jj 
daan, tot verwonderinge van al de weereld. Want voor die cij^ 
den de menfehen van dat verwen niet geweeten. 


VAN DE BLAAS. OF KINK-HOORN, BUC 




Dat de Kinkhoornen uit het geflagt der Tolhoornige zijn, 


wij bij den Philofooph op geen eene plaats j en voornaamentlijk ^ 


hij deeze woorden fchrijft. Eenige van het Tophoornige 
tot een omwentelinge ingedraait als de Blaas-hoornen j fommigc ^ 
tot een kloot in een gerold, gelijk het geflagt van de Egels, als ^ 
van de Tweefchaalige , enz. De Kink-hoorn dan is of groot of ^ 
wiens fchulp, van een draaikring met knobbeltjes gefcherpr, 
vangen. Arifloteles eigent den Kink-hoorn een rouwe fchaal to^' 


van de MUREX (EEN PURPERE SCHAAt'' 

OF TAKHOORN. 




Het woord Murex word overal genoomen voor alle purpe*'*^^ 
hetzij dan van de Purperflek, of van den Kink-hoorn, of 
Schulpvis: want het is een en ’t zelve met Murex geverftte weeZ<^’’[i 
het is met Purpura of Conchylium geverft te zijn. Ik noem , 
drovandus, te gelijk met Rondeletius de Murices, die ook i 
nig zijn en lange en vafte punten (angels} of naagels hehbc>^‘ 
gelijken keur ik voor goed de oorfpronkelijke uitlegging vanh^‘''jj;!) 
van Perottus , die oordeeld , dat de Murices genoemt worden 
pe ruwheit van de muuren. .|,i' 

Daar is ook een Murex, de welke wij van de witheid en 
waar meede hij naar wit marmer met het uitwendige gedeelte 1 


gemartncfjjg «p, , y ^ 45 } 

«IC den witten ^”n”‘ r t «^wendigc gedeelte is hij purperaotk 

“=keref3c fa„ Pu™^^ en ConcbyUum wijd. gd.jfe 

der eenige punten en mLJ ' gelijken een tweede Murex zon- 
heeft knobbels, maar feherpte, in ’C midden van den 

^ofFc (zelfftandigheic) ismarmÏÏ flingers. De gantlche 

°P geen plaats wit. verfzo buiten als binnen geel , 

De driehoekige Murex 7 t> j 

«n aan de andere bijna is aan de eene zijde effen, 

SdS'Tefc I '-<= -j- 

H.^hecft eer verheeve ftrcciï^ 

nogtans méér van binnen. D^ch zi n v geheel rood , 

te fterke fpitfe punten^ langer in de^flink^ twaalf reg- 

wefe Jk4wa«t zewAfd- 7"" P',f “'"■ 1'“ 

an^-' Scoütfte marmer-hard ^ Murices: van 

vaneerif.^^- ^^^ven punten Puitpi bijna faftraangeel. 

kuil bijnaalseLcrootofrehi^^^ •‘‘^^^ar alleen 

Word. , dat is in welkers midden een 

VAN De Co 

NCHYLH^M OF GROOTE TUIT. 
Het is zeeker , dar 

h« ^gemeene geflagt van^^harfg^jf van ConchylUun. en voof 
Mn cemge ioort van dczdve, bij* ’ “'"y“''‘*“>'jkniaarvool 
vhybum K nit het gcilagt van deirooS^T" 'V°rd. De Con. 

of ’ bet wdkc laij in Hen . “datdc-lbrec- 

4 knobbeltjes. Zijn dekfel “ 2 Sf ’r punten 

® Byzantia van de Ara. 


VAN 


C 44 } 


VAN DE TOL. TOP- Of TUIT-HOORN , (TÜK 


6 ^ 


De Philofooph noemt onder de Tuithoornige eenvoudig 
jidioorn, begrijpende hen alle onder de zelve naam, zonderag^^^ 

:n oD de grootte ofte de 


De 

Tuithoorn, *-'-n auc uuult uc 

men op de grootte ofte de hoedanigheit. 

Rondeletius befchrijft de lange en groote Tuithoorn, beftaaO^^, 
veele kringen naar de dikte van ’t lijf, met een dikke fcherpe rand» 
witte fchaal, rouwen fcherp, vol llreepen en knobbeltjes. Hij '’J 
een ron gat en een fpleet , waar door de drek word uitgeworpen, 
hangt aan de rotfen met de tuit om hoog gekeert. 

Ue geoorde Tuithoorn is zeer fchoon , zeldzaam in de Franfch« 
Wet IS een knobbelagtige en omgeflingerde fchulp ( fchaal . ) De 
van de zelve ziin getand ^op]cv^vTtA^ ^ n.» «nr, of 


J i uujgciungerae icnuip ( icnaai. ) juei^ 

van de zelve zijn getand (gekarteld. ) De Couleur van binnen en ' 
huid IS als verroeft ijzer, de reft laffraangeel. 

De knobbelige Tuithoorn is lang, dun, in een fpits punt eindig^ 
Zfodaanige zijn (bmmige wit , eenigezwart, andere bont. Zezijn*' 
grooter als een duim. In deeze woonen de Kreefjes , als ze klein zij>^'/ 
3lS AnltOtClCS VOOreeeft! en 'zitn lonrrö». ^1^ „,«ii J 


T A -^‘A^cczcwoonenae Kreetjes, als ze klem ZIJ* 

als Ariltotcles voorgeeft: en ze zijn langer als die, welke de gafte 
woonders} van de Neritae zijn. ° 

De hoekige Tuithoorn, loopt met het onderfte gedeelte 

toe naar de tuit, en met het bovenfle in een lange fcherpe bek. 
IS als marmer. ® ^ 

De gefpitfte Tuithoorn. Zijn fchaal is van binnen purper, yai* 
ten wit , en als met kalk beftreeken. 

e uithoorn Pentedadylos word alzoo genoemt, om dat bi) 

jehctuitcerlW 

De gladde Tuithoorn is met geen knobbeltjes voorzien. 

Het zoude een oneindig werk en een ijdelen arbeid ziin , A 
Tuithoornen , die zig van binnen in Sponfiën onthouden op te 
want wieis’er^ die met kennis of woorden zo grooten vruc^tbaarh^*' 
dingen van de natuur zoude konnen opvolgen? Deeze hoorentje/. 
ichillen ondermalkanderenvangeflagt,' want ze zijn of blekken, oH 
hoornen , of Nentae, of NaaveJ-hoorens. Zij ver/chillen ookvai^ 


VAN DE TOL.SLraGER. OF DRAAI-HOORf^® 

CTRocHUS.) 


nis°vin®te?ife daltH^ Rondeletius, van de 

nis van het tuig daar de jongens meede fpeelen Tollen Sominit;^’ 

htj, zyn kletn, de welke van hecboovenlle wijde gcdéeltvood 


föe ft “j" '^"'"*?‘'P'g=>-- Ze zijn alle 

*'cnfte glimt miuft , die ond» f '= l^e^aan , de 

«aer legt is van den glans der paarlen. 

Van de nerixe, zwemhoorn. 

L om dat men verdi^r zeegod Nereuszo 

van plaats van een kfni n-” "^o°gelijk zodaanigen hoorn , 

n„ glad, wijd en rond i ’^^^'^orn gebruikt. De Nerita is 
BuS ‘^etaaije lijmaetbe ”^MH^^°°j:'^e"deaandeblaashoorn, 

Cl- ’ ^aar rood. ^ ^^’j'°g*^C^apaver) niet zwart als de 

geflagt, hebbende de fch aal in ^ ^chaalvisje van het tnirli 

in dfv .§ kleine fchaT t ^ P zigtbaar is. Zij heb. 

<icM,dde,z„dfche zee, „i. bo^tïVenlt -S 

''AN de SLEKKEN. COCHLEA. 

20 kt °Ü tworf'*"’ ’ “ ''““'■"samentlijk van de 

bo"|j'’ of vande vetf wam“^'-.g^ “ daar van 

waarom men zjdê'^^ fchaal, die fommi»e nïetSh"’"’ 

fchapnen .4 ^ Van naak fn pn^ a ^ “^l^ben, en andere wel, 

andere uitheb r?*®® gemeene inff r^i ‘ land- 

of van lïc f : of van >c land , en 

üelt , dat her^^ ’ plaatfen al« * '^‘^ornaament!ijk uit planten : 

Waa er-en bf d' ■■ “ «"'hiuden.'^ Varro 

en trokken in z4t„ÏÏ™ , Plinms zegt , de 

gen: derhalven pdient"®?’ boornen z^f “'b 

andere plaats weSero.4‘4tS '*? '-ooranfe^ af °“' 

cn twee hoorentjes, om bij den ''efbaalt. De Slek^ÏÏ'^?" 

^^'■a^^ger ontkent het ook. Derbii zoeken, in plair. v,i, 

!““[ Cop dat ik ook zijne woort'" “i^cenSt mtT"' 
b b^maarigheir van het zwart^pt " f FoefcdddeTnltdé 
r"^‘adthf= P“"ten ^ijn. Plinl^a^^^tJrzr,"' ‘'“«bentjes: na dat 
«ardiglig^. boorenrip- genoemt. En er- 

iaar mij dunkt j Zes-r Alri"' ^ een zandagtige 
° o’^ovandus, dat ze volkoomentlijk 
^ 3 zieiK, 


C 40 




want liet is wonderbaar hoe zorgvuldig de natuur is geweeft 
«die punten of oogen te bewaaren. Wijders zien wij , dat ze vier 


nen hebben , twee grootte die de agterfte zijn, en in dewelke 
geene wij de oogen noemen , en zo veel kleindere , bijna 
voorhoofd. Daar zijn Zee- Rivier- en Land- of Aard-Slekken. ^ 
De gegraveerde Slek is tuitig van fchaal en reedelijkjes lang, 
lijk en rouw van graveerfel, dikker (te weeten de fchaal) als in del^ 
flekken, van binnen glad. _ i 

De Slek die tot oli-gebruik diende is rond , en gedraait van fo j 
en zeer groot, den welken Plinius ons doet gedenken, om dat 
tot den oli beezigde, en die daar meede van het eeile vat in het 3 ^* 
overgoot. 

De platte Slek is zeer gelijk naar de Land-Slekken , die fomtij^^* 
uitgegraave aarde gevonden worden. j 

De gefronzelde en genaavelde Slek heeft den naam gekreegen 
rimpels, waar meede de fchaal van deeze Slek overdwars is bezet 


welke zoo verheeven zijn, dat men ze ook de geftreepte kan iioc 




Zij is van binnen wit, van buiten geel, en zeer bros. De krullctj^^ 
draaikringetjes van de tuit eindigen niet in hetfpits. Het boovenk^^ 
deelte loopt langer uit. Het gad is wijd open, en lang. 

De genaavelde Slek waft rot een genoegzaame grootheit uit >, 


welke tuithoornig is , en in het midden genaaveld. Zij zijn verl^^ 


of 


de en van bijzondere verf. Want fommige zijn zwart, eenige ho 
verwig, andere geplekt. De fchaal is glad, en als hoorn, ofziet'^^ 


gelijk de nagels. . 

DeNaavel, is gelijk als het middelpunt in een diep gat van draail^^ 
gen, oi om het welke de gieren van de Slek omgeilingert zijn. j 
deeze reeden word het de naavel genoemt: want bij overzettingeO^^ 


men een naavel, het geen in een ding het middelde is. Zij is de$\ 


veerde Slek gelijk, eh verfchilt van gedaante, verf en graveerfel: K 
eenige purpere flreepen, et» naar dat ^er het ligt op valt, een 
lijke verfcheidenrhcit van verven vertoonende. ^ 

' De Slek Echinopliora van de fcherpfe alzo genoemt , is gehe^‘ 
knobbeltjes en punten gcfprcngkclr. 1^ 

De Slek Cyiindroides word zo genoemt, om dat zc een rolftce^ff 
naabij komt. Zij gelijkt ook naar een naald of eenkeegel. Ziji^r/ 
gewijs tuitig , en met verfcheide kaftanje bruine punten geteeken’'’j^;;f 
grootte en dikte als een vuid; alhoewel Rondeletius wil, datze ni^^ 
ven een duim dik is. ^ 

De Slek met een gladde ftompc punt is zeer frajii, eindigenti^ 4 
langagtige dog dompe tuit. 


DE ZEE-EGE^L, ECHINÜS. ERINACEUS 

et kan handelen. Sommiaenoem. 1 ^ P«”ten 

^Ppel, om dat hij met de^onrl ^^”^®‘^eenZeediftel,ofeenZee-oranje- 
P^niten af zijn , en van ^rootte e voornaamentlijk als ’er dc 

2ee, zegt Ariftoteles, i! van mrnn ^.^^'"iPPel gelijkt. De Egel uit der 
overal zeer vol met d van allen belchcrnit, de- 

lommige paars, andere blinkenll^An. glansrijk als juweelen- 

verre Bellonius. De voornaimi^ r omwentelende Tnr ^ 
en Echinometra die grooter is aU all Spatagus , en Brifllis^ 

S ka- "ntthttaf Ve rnet W d’ 

ccE middelmaatige punten. •^‘^^^^"overvat worden, endeezc 

Maroaritifera. 


N de ^ A r l e M o E R.s c h u l p 

SCHULPVIS. 


OF 


<Lc mct'^alk geflagten van Schulpviffen ziin ^ 

VoortKr^ ^ reeden voor allf- r^« ^ i ^ ’ ^o moet mei 

noemen de parlemoerf' tr ftellen, die paarelei 

afmaalt is Schulpvis die R zijn. De Indiaanei 

tines *^aatighol dik ^ondeletius voor de parlemoeri 

tines, (Kam- of Sint T V? ?" gedaante gelijkenendenaar de Pee 

fchaal z,ct men dikwïsfcerr“‘r" in di?haa 

te ml:LTtrbL'’sir 

rch^ .feenuJ“ een “dS^^H 

^eeker, datin de parlemoere Schulnvic weezen. Her i 

P«-cn . de befte en de »2feS“&°enii de m:Siê 

Van de dakswiize tpdz-^ 

De Sch r BüOGE SCHULPVIS, 

^‘ezich r, 1 2ielve is j 

"'it en oi onderfcheidLi g^^l’jkeniflè van zeebaaren 

en gbi enciden ; een voet lang en rouw , van binne 

VA> 


> 


VAN DE gestreepte SCHULPVISS EN^ 


Rondeletius heeft ons drie geftreepte Schulpviflèn , ondcvkh^i 
■ J van welke de eerfte uit twee fchaalen 
meeft hol , en op den rug heel verheeven, dat veel naar een ron^^l 
daante crf^hikt: van binnen .‘o „i.,j i •. /, . 


van 


1 I • ° vcrneeven, dat veel naar een rono^'.f 

daanK gclukn yan b.nne„ ,s 2 egl,d, van buiten geftreept, kanis*' 

ü^difde ‘"^nomringalsecnzaag. De tweede is dec^ 

St wtdt.'^tedet &„ “"'P- 


noemt worden De derde is fanger da^ 1 an Jeri^^ aterei^ 

o?crTwa“’ndT ““ 


VAN DE GEË GELDE (^SCHERPPUNTIGE) 

SCHULPVIS. ^ 


hweTSik’ Wd®df Schulpvis zo VI»: 


fchernre pHiik ^ g^egcide ijcbulpvis zo va' 

ieberpre, gelijk de gepunte Cgeangelde) van de punten moö? 
noemen PItmus getuigt dar in deeze platdei. gevonden “ordem 
ze Schulpvis gehjkeiit de Kam- of Sint Jacobtsdiulp , van fcli»^ 
nugcighol, geftreept, en inden omring ingefneeden. OodeftreeP^ 

fteekenzeerveele kromme punten uit^, in zeelef 

ze door'SS^nf^''" * kenteeken van .zich naalaaten U 

g ) of uit een andere oorzaak mogten uitgevallen ziji^' 


VAN DE GESCHUBDE SCHULPVIS. 


totnoch ^toe gezien ^ autheur , dat ik \^' 

tot noen gezien is ., hebbe ik de gefchubde genoemt daaroiA 

dat ze met ftreepen of halfronde liniën^ als fchubben, ver/iert is. 


VAN DE LANGE SCHULPVISSEN, 


Rondeletius telt en berchrijft twee lange Schulpviiren, De Eerd» 

derrehéid''''^ g*onlèldc fchaalen, va» 

oeriuicide verf, m de omring rnnd . ,n ijid 


derfchriHr f !i ^ getronlelde fchaalen^ 

vis van Plfmus tc \vee/eii7Óm J';^°"‘iff‘"»°‘'v*elt de lange Sti> 
is wit en fchetp van fchaal. me 


is wit en cZr;%TnkLrmt\^! ^ “o» 

fcheiden. In dVzijdc dLt ze vetfche.de ftreepen d» 

dcre gefchikr. ’ “F-gaat, heeft ze yeele gaaten dp 


V' 


( +•>) 

SCHULPVIS DER SCHILDERS. 

“ ™°d. teel 

len ongel >jk: want met het 5r"lv^7'‘ 'J'"^,Senoemt word, en 

Deezjsd!, SCHULPVIS. 

toov:„TJr;eSt ?‘p'?= 't“ ft 

van de r I '^elke eenio-e nn 1 ^ ^^^^nipels hier en daar 

toê -‘ndigen. De fSfn z?i? 

want ze zü '^’-^^^*j^^^ndcreaeftreenr,»" uit, en naar den rug 

kende. wkrea S'chgrafuw ”^en" verfchillende verf, 

g w , en op het loodblaauw trek-» 

Van de schut pt/.o 

c Vis RHOMBoinpc r\T? r>>~> 

streepte mossel eE- 

Rondeletius heeft van dceze o«. 

Om nieint, dat die te reet de CVd gevonden 

de l'chaal is als de1cltl„ ^^^‘ï^ln^^ggenoemr J T'" 

va(tcr_ De kr.« j- Van de zee-mniT^i borden , 

='-Mnde ^""oegzaain ineeii hS? ^ ‘^^kker en 

^^Idzaam '^erroont ze een fd^rre weggenoo- 

on; dat ze zig ia diepe oml^ d " ’ ''' 


G 


VAN 


C fo) 

VAN DE GLADDE SCHULPVISSEN. 

Het onderfcheid van de Gladde onder malkanderen , is of 
grootheid, of van de kleinheid, of van de dikheid, of van de du ; 
van de fchaal , of van de verf. Want fommige zijn gantfch zwaf h 
nige wit , eenige met zwarte ftreepjes onderlcheiden , en andere 
purpere, dwarfe en regte ftreepen. 

VAN DE MELKWITTE SCHULPVIS GALAPJJ 
EN ZWARTE SCHULPVIS VAN RONDELETl^' 


De Schulpviflên Galades hebben geen Latijnfche naam gevond^f' 
riftoteles telt deeze onder de Gladde, mogelijk zijn ze Galades 
melkagtige verf genocmr. Want ze zijn zeer blank, groot en glad- ^ 
vind ■’er eenige die een weinig purperagtig , en fommige die geelagti^ 
maar alle zijn ze van binnen zeer blank. 

De Zwarte is de voorgaande volkooraentlijk gelijk , als dat ze van v* 
en buiten zwart is. 

VAN DE GEBANDE SCHULPVIS VAN DÉ^^ 

ZELVEN. 




De Gehande Schulpvis heeft gelijk als vijf breede banden, 
eene zijde tot de andere loopende. Daarom word ze in ’c ^ 
niet onhebbelijk de Gebaiide genoemt. Zij is zeer glad j hard ^ 
marmert van fchaal. 


VAN DE SCHULPVIS VAN EEN HARDE SCH^^ 
en VERSCHEIDE SCHULPVISSEN. 


Rondeletius zegt^ dat die foort van Schulpvis van de Galades (J 

- X ^ . 1 1 r Af*. * 


witte) en de fcherpe Chama (gaaper) niet van ’t Iceven of du 

- . . . n 1 1 •• J_f J /Hc 


yerfchilt: nogtans vcrfcheelen zij ten aanzien van de banden^ 


V v-t ' ----- ^ ^ 

in die fchaarfer en breeder zijn ^ en in deeze meerder, en maar 
eenige ftreep beftaan. Daarenbooven zijn deeze met eenige I 
van de zijde loopende ondcrfcheiden , niettemin nogtans ê ^ 
Eerfte heeft zwarte banden, dog de wijdtens zijn ten deele 

deele uit het purper i gelijk ook eenige ftreepen met de zelve verf ^ 
veriiert.- Van binnen is ze gantfch blank. De Andere met zwarte 
over dwars loopende, is van binnen blank. De Derde heeft 
drpnge en fchadu w-donkere, fchaal zwart van verf in het bo 


en ftnalier t C l"ï 3 

Jwde is vil ""f '°"‘1 5" trekkende ophetijferroeft. De 

°*'gaande, booven blank: 

^^nigcroiaatg{^ S (zaagswijze). De Vijfde is de Tweede 

SCHULPVIS Van een dunne schaal: 

De. Schulpvis van een rïnnn» r l i 

er fchaal zo genocmc. Het de fijnheid en brosheid 

enis. Van buitenisze vuil befliilcr'^ at ze uit het geflagt van de Moflè- 
kende als zilver. alchgraauw van verf, van binnen blin- 

'"tlr (GAAPERS) in t algemeen. 

nagcIaS' Elianus ons dit allvs 

migeIcherp(rouw,)fommigeglaV 

ltu\ken gewreeven, en andere m ’ worden met de vineers nan 
regc der zelvet -jn^ir “gZ Z 

BcmeZ’'r=''’. ""‘•'re zijn uitlfikeZ 7"=,, desel, jke nifle van het 
mein^‘ noemen ze in’cT beide de verven onder een 

te ppK* Aldrovandus, dat het vpji/" 

het voorbeeld -'nnpf^'- ^‘‘‘^klchebenaaminge 

laaten. ^‘jzen. Hierom^ zulkn befchnjvinge der 

zuilen wij het aan ervaarener ovcr- 

VAN DE CHam AT^ 

^ CGAAPERS) IN HET BIJZONDER^ 

EN EERST 
VAN DE GLADDE. 

vifc; sponde... Zij 

Weepfi ^^^^des genoemt wnrrip ^^^^^chaal,eni 

Sers wo'rH^ der fchaalen Van deeze verfchilt ii 

gemakkelijk gebrookên'^l”*^ drukken der vin 

ken, hetwelkin SchulpviflênenPedl: 
Ga n, 


nes (Kam- of Sint Jacobs-fchulpeii) niet gefchied. Zij zijn 


en buiten zeer blank, het vleefch is van binnen ook blank, 
twee gaaren gezien worden : het eene is de mond , het andere d^ 


gang van den drek, beide bogtig, (vol vouwen,) dat het verwijd 
geneepen kan worden , dit om het waater naar zig toe te trekk^’’^ 
dat om den drek uit te werpen. Zij worden in den Oceaan zo '$ 
dat ze meer als vier vingeren breed en zes lang zij n. 


VAN DE GEPEEPERDE CHAMA VAN BELLON^^' 


Het is een raoerafchagtiggeilagt van Schulpviflen , in de flijk lec'''^jj 
Zij worden Biveroni genoemt. Zij hebben booven maate brosicli^^j 
de en platte fchaalen , niet gelijk andere bolronde Schulpvifiên, 
naagtigdun dat ze doorfchijnen. 

CHAMA (GAAPER) OfJ 

BELLOiNl^ 


VAN DE ZWARTE 
GLYCYMERIS VAN 


DEN ZELVEN 


Daar is nog een andere gladde Chama (Gaaper , ) hier in van 
dere verichillende , dat fchoon ze glad is , nogtans gemakkelijk 
kragc teegens de i'cherpe Chama opmag. 

VAN DE ZWARTE CHAMA (GAAPER) 

RONDELETIUS. 


Zij hebben dwaas gedaan, die de zwarte Schulpvis, voor de 2' 
Chama (Gaaper) hebben uitgegeeven, daar de Schulpvifiên rond^^, 
de Chamae (Gaapers) pleegen te weezen , en niet gaapen. 
Chamae (Gaapers) zijn langer van fchaal j gelijk als de zwarte 
(Gaaper) is, met lange, gladde, harde, dikke, en als 
fchaalen. 


VAN DE CHAMA (GAAPER) GLYCYMERIS 

DEN ZELVEN. 




A 


Ai?^ ^lycymerides zijn genoemt van de zoetigheid , zo als ik 
Aldrovandus , om dat zc zoet van fmaak , en minder fout dan de ^ 
zijn. Daar zijn ’er die ze Glycymerides noemen j gelijk als uit 
re bitter. De Glycymerides dan zijn(GaapersJgrooterals dePei^^/ 
met een lange fchaal , op de wijs als die van de RiviermoffeleJ’ A 
harder , dikker en gefronfl , nogtans daarom niet fcherp , uit de^ 
te rosagtig , van vleefch en deugd van vogt (fap) den Peloris 


( 53 ) 

Menk^'^ CHAMA (GAAPER) PELORls. 

fel™ ïicfov«'Jn" P^) Bcl- 

v,n j Rcnoemt: want ze ziin « Pelondes van het woord 

of IJ ^ verfcheiden. OfzeziinPf>P^^'^^‘* Chamae , (Gaapers) en 

'Pp\ Sicilië dat in zee van Peloius j een Gaap 

gevonden worden n- omtrent de beüe 

pe^a til. Pf"’ ‘'‘= nooit 

VAN0ESCHEape,^00WE,CHAM..,0A.PH^, 

De rouwe Chamarpn. x ’ ai 

y ditciTe “>f rèt'a"®',’ ’’f f'deValvae, fchaa. 

fcherne deren , dat die met een?. i’^ verfchillen zij 

ichulpY gellreept als een 

veeleien r de Pecten heeft reste ftree j (Kam- of Sint Jacobs- 
hard ’ haal van de^frhe dog deeze dwarfe , zeer 

Want de Gladde ^G 1 P"'" is magS 

n-n" fn^.^ vergeleefel 

de vingenen de andere b ^°^den, daar 

S^'en Un openen. '''''' zwakke drukkinge van 

DE OESTERS. 

ttet meerdere ri 

dat Ï? Odkr7?na^ de LMiiTjfr? •' harder fchaal 

•de gcnoomeirw^ Rondeletius leert 

^ijn zeer veele!°zo L g=n“S«” ™ df 

fnuwhebben, altooko Jdlczerglfott'/'^^'^' '" «““de; 

2ii V ,?j rivieren, poelen Ti/ "^^i^^t^deren vcrfchil 

, yrien , zwart van fchaal en ros inSnanin i 

de Oefters, Bellontrze-r ^^t aangaat 

§^r en hooap hooven en van onderen weezen , dat ze 

^^'^gseaj^ cnhetanrlf. hben, vanwclkeheceenetuiti- 
ten aanzien van de DlLrc^"'^ Z>j worden vermaart of 


r f4 ) 

VAN DE BOSCH. OF WILDE-OESTERS. 


Men vind Oefters, zegt Rondeletius, in onze zee^ die van 
ne volk Scandebec genoeint worden j om dat ze fcherp van fmaal^ 
waarom ze de lippen der lekkerbekken al te zeer verhitten 
zweeren. Scandebec is het zelve dat een brandende bek , 

mein j zegt Aldroyandus, dat deeze foort van Oefters gelijkent 
geene , de welke Plinius verhaalt , dat op fteenagtige plaatlèn groeieJ^ ■’ i 
geen zoet waater komt; of liever dat het Land-Oefters zijn. 
zeekere Oefters, die ze Bofch - of" Wilde-Oefters noemen , vafl 
voediel, maarftinkendeen onfraaakelijk. 

VAN DE OESTER GAIDEROPODA , OFTE EESELSV^* 


Daar is een zeekere foort van Oefters in Griekenland bekent bi) n 
meen , die ze Gaideropoda noemen , gelijk of je Eezels voetzeide- 

ze IS vleefchagtiger als andere, nogtans minder llnaakelijk. 
heeft van deezcj dat ik weet, geen gewag gemaakt. 

VAN DE PECTINESj KAM- OF SINT-TAC^^ 
SCHULPEN, BONTEMANTELS. 


De Pe£fineszijn tweefchaalig, enfluitbaar, zoals Ariftotclesgc^^ 
cn beich^men zig met toefluiren. Maflarius Ichnjft dat hec 
Schulpviflen zijn met dubbele fchaalen, de eene nogtans gezwoU^^a 
de andere effen , en met twee hoekagtige oortjes of oorlellen, j 
worden meerder geflagten van Peftines als twee of drie opgete^‘'’j 
welke ten deele in grootheid, en ten deelevan verf en oedaante vef; , 
len. Want ze zijn los, blank en bont , als meede wit en brc^^, 
Xenocrates vermeld. Sommige Peefines, zegt Ariftotcles, zijji^’^ 
den welken het eene Icnaaltje breeder gehjk een dekzel booven 
is. Daarenbooven zijn de ftreepen of hoogc ftriemen met lini^'’^v‘' 
booven naar beneeden loopende verftert, die met twee dricande’^j 
en doorgefneeden , van zijde tot zijde loopende naar het engerg^^, f 
in het geflagt van de SchulpvifTen ('want Pimius eigent de Peab^^V 
het geüagc van de Schulpviflen toe) kennen wij de Peden alleei^J' 
1 aan het eene deel vlak is: wiens opgezwolle Td; , ! 

r 1 ■■ ^ gedeelte, met twee oortjes, gelijk meeft, geteik^' i 

vo.ric l. nkomt: ende alzo gef, reept gd.jlc Sch.Idpadde,. met 
pinnedaks wijze gegolft. OcPcaunculi, Kammetjes, gelijk hc‘^ . 
zcivc fpreckt, Zijn kleine l^eftmes. j j 


C yo 

VAN DE MOSSELEN. 

hofr nidgefcSaSf ^2^ Schaal bedekt worden, zijn uit het ge- 
ren^ ’ worden ’er gelijk met i hair omtrent rotzen en 

bhnkende; uit den witVe^bi?? ‘^««mwol omzet, van binnenglad 
bin overigen ronde!7’ gedeelte groover 

gdük e» ,0^8. va„ her vledi'h ï e^fvSag'Stoi^c 

VAN DE mosseltjes. 

van Ihn,? dat ze d.e onen en?’ 'dl’aalcn 

S?.lfc “ #‘=“? > Ckaal) hebben ;?eet békwt°""“ “°f ’ “ ™ 

«ekeriijic “nder ondcrfcheid gcnÏÏl 

dc rondheid , cn df r®? "“■'den onderfclieidcn Dar"; 

ftinkcn; en d-At want hij ze^^t dat fe no-. grootte, 

gemeenen texVleeft' zo ab me 

geUikcnen fchijnt in eeenerli I • ^ ^ altemet m 

ne Moffelt, V dat ze bei(fe n de waarheid 

CMoffelen.) rot Ms zt.’ degrooteen klei- 

Van De T^r t 


' r^'-’ 

Van De tpt t 
g^^JJ'Visje.s,) Bellonius ze^t ^'^d’eitjes, 

SS C' ~ feSiS ;» *r«SK 

I 


VAN. 


c 


VAN DE EECKEL, DADEL, DADELKERN, (BALA 




De Latijnen noemen een dier uit het geflagt der waaterdieren 
(eenEeckel, Dadel, Dadelk'ern) van de gelijkeniflè vande Eeckels- ' 
zijn glad , zegt Petrus Gillius, en onthouden zich in de holen dcG 

zen. Zij worden van Ariftoteles onder de Hard gefchaaldegetelf' 
lonius noemt ze Duimvoecen , om dat ze gelijken naar de 
(groote coonen, reenen j) aan de voeren. Ze hangen, zeic j 
aan de iceenrotlen (klippen} van den Oceaan , en hebben geeo 


naam. 


VAN DE PHOLAS, ROTS-SCHULP. 


Pholas is afkomfiig van het Griekfch, het welk beteekent in ceH 


vJ'' 


fchuilen. Van de Pholas een Schulpvis, zegt Aldrovand lis, en 
gclijknaaminge woordbeduiding der zelve , vinde rk bijn» 
met al zo bij de Grieken , als bij de Latijnen. Wat voo^ 


- I VJ V. VV dl 

hens uit de Hardgefchaalde , die de Grieken Pholas noemen, 


li< 


Cf ~ ^ A UUtlliGiM . 

Rondeletius alleen de Liefhebbers declagrig gemaakt. Zij fchuih ^ 
de rotzen , zegt hij , dat ze van de rots t’eenemaal word bedekt^ 
word met het water alleenlijk door een klein gat, dat naauwelijksj 


baar is, gevoed. Zij bdlaat uit twee lange Ichaalen, niet in < 
dc umrebreiH . ak rif» rt , ri . [jjF 


de uitgebreid , als de "MolEIen , maar ronde. Het vleefch van 
is bijna het zelve als in de iVloflèltjes. Zij groeit zo valt in hard^ 
zen , dat ze nietals met een ijfere hamer van de aan Hukken gedaagd'’ 
is af te trekken. 


VAN DE SOLEN, N AGEL-MOSSEL-SCH ULP^^'' 

Plutarchus heeft een goor (buife) ofre pijp.gelijk als in \vaterleidiii0.^b 
len genocrar,* Zulk foorr van Hardgdchaalde worden van de 
Si.’lencs genoemt, als meede van Plinius Solen , Aulos, Donax^ y 
of Dadylus. Solen word gczcgtvandegclijkeniOcvanecnLTootoft^ 
Aulos , als een tromp (trom péc ) uirgehofr 5 Donax van de gedaan te l 

bol net, dat aan de rivieren vvalij Onyx, dat is een naagel, '^uJ 
uitterfte naagels , in dunheit en geftalte gelijk , of van de verf van de % i 
onze naagels met ongelijki en ÜaeHylus genocnic 
gelijkenifTe van menfehe naagelen. Zij worden onderfcheiden 
netjes cn wijlics. Zij zijn neegen duim lang , een duim dik , hol als 
de twee uiteinden altijt open. De fchaal is blaauw, en hee^ ^ 
baurc itreepjes ov'ci dwars loopende j in het deel daar hO f 


de ““ '“digt hij in een 

2^ien ,^S hiVer" en ITro"" gedaante van de 

) ue Kieinlteeen Ham hepfi- r, "ëenjK van grootte, van i 
Zij is de moffelen ecniverma ! " S‘;"oemr. Want dus hefrh de wel- 

d"i it?‘^ ^ » h« tndT'n' ” “■ 

nenj^an een bhnhende e„rSee“g7an^T’ d"'r^" 

iia onderftet? '" *''''' ’ “ “ geel 

ftrekt, daar VVO word ze Inl 

''^" een ged '; ü '*\*^'’“'™"“>wergenoo,er“ ‘’''“‘*'=, “''S'- 

dcr ondeflS '^?" binnen is veel vleffch i’i j " gemakkelijfc 

dcrfcheid. gelijk als in de raoffelenTegge’n ' “■>• 

Byfliis, Asbettin"^" beeft niet allee^n ook’ h u'! de bladeren de 

maar ook dat men vfnT”?’ '’^n geklo’p^kr'a" b'it land faard) 

5> zngthii, van Kevo^'b'’^ n„ boome® pitit. h« 

diefommige katteen noeL"“' m^b^ï "'=• «elt een heefter '1"'^^^'- 

“ ‘'“b’' n«m n" dê% Z'" * ""«^rfie'en 

vïd'eltr.n'l! ™ 4oem- 


de D y,’ “ "aam naar de oti -i A- ^‘lerzamfte 

j * “ondeletius zeet , de Zpp r Selijkenifle van de nn nT 

Verf zagtfte b^i fSteekm^ff n' 

de gelijkeniffl van de^ f tff ^0 * 

meu maaken ook Bvff Byffus aizo'^^' 

■b' bylTufva^ j ''ï!'™* bornels de na’^m *'j 

de Ptnnac verfchilt zo veel van H ft ^an 


als grof kennepe-vlas ^werk} van de allerfijnfte en teederfte zijde* ^ 
grootre van die komt met de grootheid van de Pinnae over een : 
in de grootfte is het een voet lang , en in andere korter, 

VAN DE CONCHA ANATIFERA,OF SCHÜt^’' 

die eendvogels voortbrengt. 

Byons Schulp-aalen of Lang-halfen genoemt^ 

Van de Eend- of liever Gans- voortbrengende Schulpen , die 
boomen hangen, zegt Aldrovandus in zijne Befchrijvinge van de 
len, dewijl andere anders fchrijven, en in veelen tegens malkanderen 
en fommige weêr liever willen dat ze uit verrottinge van hout, eenig^“! 
vrugten die in zee neêrvallen , en andere uit fchulpen voortkoomen> ^ 
fommige dat vermogen aan het zce-water van een landftreek toeeigen^! 
houde ik mijn oordeel tot nog toe in : willende nogtans liever 

meerdere dwaalen , dan zo veel doorlugtige fchrijvers tegenfpreeke*’' 

VAN DE ALGEMEEN E. 

EN EERST, 

VAN DE LEPAS , ROTS-SCHULP ; OFTE F^' 
TELLA, SCHOOTEL, HOEK SCHULP, 

I, 

Lepas zegt men bij de Grieken. Galenus in zijn overzettinge j j 
waar ze van Hippocrates Lepades genoemt worden , legt het uit, SchH^P^j 
die aan de rotfen hangen, Gaza zet het over Patella , eenSchootelj 
de gelijkenifle van een Spijs- vat, zo als Rondeletius meint. Datd^j^ 
pas een eenfchaaligc is, hebben wij bij Ariftoteles. Wat de gedaante ) 
langt 5 Ariftophanes de Letterkonilenaar zeide , dat de Lepades S 
Tellinac gelijkenen. Maar de Tellinae zijn tweefchaalige. Bellö'’5 
fchrijft dat de fchaalen loodblaaiiw of afchgraainv zijnj endatzehoo^ 
als de flek uitfteeken , en mond en kop hebben welke die gelijkt. 
fchaal is niet net rond , maar ongelijk, van binnen glad, van buit^? J 
weinig fcherp , daar fomtijds mofch opgroeit , de bult in de 
loodblaauw en geftreept , van binnen hol. Zij heeft in den omring^ 
het hjf een vleefchagtige zoom, die ze iiitrekt als ze hangt, en 
de zaamen trekt. 

van DE AURIS MARINA OF ZEE-OOR' 

Als men het groote Zee-oor zegt , zo word ’er verftaan , dat di^ 


in de ^ ^ 5 3 

dof> van de kleine Lepas, welke nu befchreeven is , ver- 
[*'cffelijker\enrf^ grootheid verfchütze niet alleen , maar in een ander veel 

‘ie gedaante. Zij beftaatuitééufTaal , 
jj'enaanteteekenen'' g^^ieeUe aan de rotfen. Hier behoort 
met ons onr r ^ ^ee-oor genoemt word , om de groote gelyk- 

eenfehaalte tn :;fr"^°'^derfcheiden is van het Yenus-óor. Het 
enlchaal,ge, en viermaal grootet als de andere. 

N DE CONCHA VENEREA OF VENÜS-SCHÜLP. 

* bij de tweélSgeToeg^^^^^ «nfchaalige, 

*'2= gelijk als uir efn eentee ronde als om 

Wcegendefchoonheid, en de S^,n7 ^ ^ j bvftaan. En voorwaar van 
naamfte gaaven van her overfchlon^r T welke de voor- 

Z'1 deezen naam voor alle andere fchufoen"' ’ '^'=''dienen 

doorknaagr, van binnen oantfch wlnl- r>efchaal,s zeer hard, nooit 
d'ntherd van verven uitfteekènde. ^ 

^ VAN DE PERSIAANSCHE SCHULP. 

»“dusonfedeÏÏnrchaV"“'^n^^^ > en is van Aldro. 

8=deelrerood.rnroo^bUnf ff'’ her lm 

vav, rs ’ ‘^“''"^""‘'“'‘^'“P^^knvoortbrengt. 

EPENICILLUS OF PENCEEL-HOORM 



Qie ae Ich.lders bee 2 f:'r™’.."’.°°g,=hjkvande gelijkheid der penceelen, 
elsj nogtans zonder ^'1!^ draai-flingcrende Cmet hoeken en win- 

is een hard.gefchaalde v.n ^‘^®^^‘iP^°°"®"V^Cbuisje)zegtRondeletius 

20 dat het voor det" weeke ftofFe,aan derotzen vaft 

chipen ook toe te behooren , Sndere'^P" beweegt word. Hiec 
wurmen verborgen zijn, ijpboorentjes (buisjes) in de 


H 


VAN 


(«o) 

VAN DE ZOOPHYTA, PLANTDIEREN. 

EN EERST, 

VAN DE ZEEBARNNETEL, SNOTTOLF, ZEEQUaBBH' 

Die de natuur nog van dieren , nog van heellers , of van planten , 
een derde uit die beide hebben , als Ariftoteles fpreekt , worden bij 
Grieken Zoophyta genoemt, In ’t Latijn konnen wij ze niet noetn^’’' 
dan alleen dat wij ze Plantleevende of Plantdieren mogten heeten : zoda^' 
nigezijndeZeebarnnetel (Snottolf,Zeequabbe,) Holothuria, Tethy>^’ 
Zeefchameldheid, Dol-appel , Zee-konkommer ^ Zee-pluim of 
pp, en andere diergelijke, bij de welke veeledeSponriën^Zwammw 
bijrellen, die wij onder de onvolmaakte planten niet zullen ftellen(pla^'* 
fen.) Scxtus Empyricus. geen flegtphilofooph, vermeld óeZoophf^' 
die uit het vuur geteelt worden. Want de onderfcheidentheedenderd*^ 
ren optellendp volgens de verfcheidene wijzen van voortteelen , fpre^^ 
aldus. Van diegeene dc welke zonder vermenginge worden voortgebr 
koomende fommigeuit het vuur voort, als de Plantdieren , dewd*^ 
wij in de fchoorfteenen zien: eenige uit bedorven water , alsdeMugg^"' 
^ voor (^flag) deeze Zoophyta zijn , weetik voorwaar oie^* 

Daar zijn verfcheide gevoelens weegens de Zeebarnnetel , of het 
dier or een Plantdier (Zoophyton) zij. Van het branden zijn de 
den zo wel als de dieren van de Latijnen Netels genoemt, orn dat 
hand fchijnen te branden , indien men ze aanraakt. 

De Zeebarnnetels verfchillen van grootte, leeven, wijze van doC^*^ 
plaats. Men merkt veelerhande foorten aan. Een zeekere Zeebarf’*’’' 
tel word aldus van Rondeletius afchgraauw om de verf genoemt, Z'i [ 
zeer dun , om dat ze groot loot ofte veel lokken en weinig 
beeft. Zij leeft, ofte onthoud zig, inde klooven der rotfen. Zij ( 
hethair ainjt wijd ontvouwen , en trekt het nooit bij een : nogtans is 
in der daad een Zeebarnnetel: want ze fteekt en bijt fel, indien 
lang handelt. Om welke reeden Diphilus Siphinius bij Atheneus verh^J p 
dat die geene , dewelke ze vergaderen cn opzoeken , eerft de ha^^ . 
fmeeren, op dat ze van geen jeuking ofte brandinge zouden gequelt A 
den, Maffarius verhaalt , dat de gedaante van de lofle Zeebaronf ,, 
van boven rond, en van onder hol is, zo dat ze wel Schulpviflen gefe 

"v Voetvis f benpden laaten hangen als de Poll? 

( ee voetvis.; 


C > 

VAN DE ZEELONG. 

, fchijnt dat Ariftoteles de Zeelong onder de Hardgefchaalde ge» 
■|°üden heeft. Want hij maakt gewag van de Long , zeggende : ja dat 
is die Longen genoemt worden , koomen van zelf voort. Maar 
^^ndeletius zeg°, op deeze plaats behoort men de Hardgefchaalde Lon- 
op die zelve wijze te verftaan, als de Holuthuria, de Tethya , en 
® Starren : dat is , met een harde huid bedekt. Plinius maakt (ftelt) 
ook Plantdieren. Eenige geflagten in zee leevende worden Pneu- 
ij genoemt , maar zonder gevoelen , zegt Hefychius. De Zeelong 
Van de gedaante van onze longen > of van de weeke en zagte fiib- 
der zei ver, vol gaatjes, zo genoemt geweefV. De oude hebben de 
Y ^^djvinge van de Zeelong in zo weinig woorden bevat , dat ’er tot nu toe 
pï aan setwiiffelt word , wat het weezen mag j nogtans blijkt uit het 
Ho Sde, dat het is een vleefchagtige fubftantie. De Zeelong kan dan ge- 
Worden, een zeeker rond lighaam , als een Zeebal , groeiende , van 
ag?'^ gelijkenende in fubftantie naareen Sijgdoek , van binnen geheel pijp- 
afs'^’ een ongewafle (vuile) fponfie. De Longen drijven in zee. 
Ren? op handen is , ’t geen Plinius ook heeft gefchreeyen , feg- 

^ ®^dus : de Zeelongen in zee voorzeggen den winter van veele daagen, 

de holothuria, quabbe of qual, 

(in getal van een 3 Holothurion ') 

Ari(^? Holothuria van de Tethyia verfchillen , kan gemakkelijk uit 
ter, beweezen worden , maar bezwaarlijk uitGaza zijnen overzet- 
een van het zijne bijdoet: dat de gantfche Holothuria zelve met 

men h murwer fchaal bedekt zijn. De verwarnnge van de naa- 
duift’ aan geleerde mannen , die de overzettinge volgden > groote 
geflaJ Veroorzaakt. De Holothunon is bij Hefychius en Varrinus een 

maa? zeedier. Het blijkt dat het een zaamengevoegt v-^ord is 5 

'Vandaan, zieikniet. Hefychius vertaalt fhuraion enThuron, 

'vel&> fpringende, ftnjdbaar , ftout, fterk , groot , vermopnd, 
tia OQ "g > met begeerte ergens toe geneigt. Plinius gedenkt de Holothu- 
* ®n telt ze te zaamen onder de Plantdieren, 

DE TETHYIA, (inH eenvoudig getal TETHYIUM.) 

® '1'ethyia worden in de geheele fchaal die glad is verborgen , op dat 

H 3 


) 

ze van geen kant ontdekt vleefch mogten hebben , zo als Ariftoteles 
tuigt , die het daarom goed gedagt heeft om ze bij de Hardgefchaalde 
tellen : en op een andere plaats : Het is bekent j dat die wij of eeld , 

C^et hardagtige gedeelte van het vleefch der hardgefchaalde) met een bij^o”' 
dere naam van de hoedanigheid van het dekfel noemen , een bijzondere 
tuur onder deezegeflagten, te weeten van de Hardgefchaalde, bijtoe''^ 
verkrijgen. Want deezen alleen is het geheele lighaam in een dek? 
ingeflooten » we kers hardheid is tuflchen fchaal en leer , waarom het 
een harde biiffeJshuid gefneeden word. Wij hebben ook, zegt Aldrov/ 
van Tethya aangemerkt, die maaralleen van geda^"' 
te, en in geen ander bijzonder gedeelte verfchillen , zo dat men met re?' 
zo veel foorten als geftaltens van de Tethya mag ftellen. De Prins 
philoloophcn is van gedagten geweeft, dat ze weinig van de planten 
icheelen : nogtans dat ’er méér leeven in is als in de Sponfiën , en dat^' 
naader aan de natuur van de dieren zijn. En een weinig daar na ■ De 
thyiumdan , en wat van dat zelve geflagt is , om dat het alleen maar d^^ 
aanhangen leeft , is een plant gelijk : maar dewijl het iet of wat vlee^’*" 
«eert , kan het eenig gevoel fchijnen te hebben. 


VAN DE GRANAATAPPEL, KAMPERNOELIE 
DUIVELSBROOD OF PADDESTOEL, EN DE P^R, 


’ zegt Aldrovandus, een aanzienelijk man zo in^^ 
^ ^ '^^"groote geleerdheid, en vandehoogüerangvanadel^ 
de Venetiaanen , heeft mij drie af beddingen onder denhaam v^arPlantd' 
toegezonden. Het eerfte , zo van weegen de gelijkeniffe van de geda^'’'^ 
als van de verf, word een granaatappel genoemt,en hieft de groottefan 
appel. Het tweede gelijkt net Kampernoelje, zo dar het nietinde^^’ 
maar op het aardrijk fchijnt gegroeit teweezen, waarom hetZeekamP^ 
noelje geheeten word, het is hemelsblaauw. Het derde word te 
van de gellalte een Peer genoemt, bijna eeven eensvan verf als de 
pernoelje. 


VAN DE ZEESCHAMELHEID. 


is £r betzwerftlos, 

eenige voor fpijs be<rec?l Het is " f ° ''f «« 

Wordels zig onthouden. Het wotd hietom teelleedel.jk genoemt , 


dati, 

^ net langwerpig rond, een voet lang, en een middelmaatigenarmdik 
tig Ipantzig uit, en trekt zig toe als de bloedfuiger, waarom het die 
gsgeeven : ’t is ook ros van verf. Het is traag , en gaat niet voort 
al kruipenjg^ het ziet 'er dikvleefchagtiguit, als de wortel vanPlom- 
faak zinkt altijt naar beneeden : zwemt nooit : en als men ’t aan- 
Ijjk ^ ^''^kt het zig in een , en is zo hard als een hoorn , en kan naauwe- 
Zee* fcherpe naald (Tpitfe) doorgefteeken worden : anderfins is het 

fti j zo lang als het van zig zelve beweegt word. Het fteektzijn 
nic als ’t wil , en nijpt ze weêr zo toe , dat het van een voet 
^ie h zes vingers lang fchijnt. Het hangt met de fchaaren , 

diii 2 defnuiten heeft , aan de fteenen : daar j’er altemet meêr als vier 
bij een kond tellen. Het laat ook uit het voorfte gedeelte van 
al ’ gelijk als gehairde boompjes vol fchaaren , hangen j waarmede het 
bet grijpt , naar den mond fteekt , dien het zo wijd open doet, 
een geheel fchulpvisje in mag : want het neemt alle foort van 
'Vit voedzel, De uitwerpfels daar van zijn lijtnig en taai, zeer 

reu ^''ervloedig , die op het left zo hard worden , dat ze teegens fnaa- 
weegen de hardheid en zenuwagtige vaftigheid , opmeugen, 
deren beentjes getand , anders nergens met geen been- 

'Vij^g '^^’’Zien, De ftrot loopt van de mond tot in de maag toe, op die 
Ziju • Van den Zee-egel gezegt is : al het overige, als het ingewand, 
genigji kronkel rondom geftelt , de welke naauwelijks konnen aan- 
Worden, Tot hier toe Bellonius, 

Van de zee-schagt-pe n-plu im. . 

dat ik dit Plantdier niet gevoegelijker kan noemen als de 
de ho j Want het is die groote vecren zeer gelijk , dewelke men 
kenis pleegt te draagen, Nogtans onze Viffers , door de gely. 

L ^ een p van het eene uitterfte eind aangezet zijnde, noemen 

biiid , ^^'[^eiigelde roede. Want dat gedeelte is de fchagt zonder voor- 
bjkt hpf^^ bet hoof je, heel gelijk: maar met het andere gedeelte ge- 


^'1 heefr P®''* Dat deel het welke naar het kopje gelijkt is dikker , 
kaa^eijv ^5‘^'ge klievingen , gelijk als de fcheurtjes van de kuwen ^vis- 
^iinne baaien zijn. Het geene een pen vertoont , beftaat uit 

''^^^ke (fijne veeibls) die fplijtbaare aluin gelijkenen, op dc 

dp D^^^bere teêre fubttantie fteunt, Ariftoteles ftelt de Zeefchagt 

^ Plantd'- 


aeren. 


VAN 


VAN DE ZEE-DRUIF. 

Onfe VifTers noemen de eieren van de Spaanfche Zee -Katten 
druive*tro(chen bijeen gebonden, van eene fteel neêrhangende , 
zelvcr inkt (^^arr vogc dat de Mollia in plaats van bloed hebben} 
fprengc > f Zeedruif. Dog het is een zeekere lange en vormei^ 
^ fteel hangende, De inwendige deelcn zijn 

onderfcheiden , tuflchen de welke fomtijds gelijk als kleine eeke^'^ 
(kliertjes^ gevonden worden. 

VAN DE DOLLE ZEE-APPEL. 


De nieuwe of naameloofe dingen moet men nieuwe naamen gee'^^j 
het geene wij hier gedwongen doen. Want dewijl ik geenen naam'^ 
dit Plantdier bij oude of jonge fchrijvers hebbe gevonden , heeft he^*’', 
goed gedagt, van degelijkenifle der dol-appelen , aan deeze den 
van Dol-appel toe te paffen. Het zou aan fommige een foort vao 
Zee-druif konnen fchijnen , maar om dat het naar geen bloeifel van^. 
druif , maar beetcr naar de gedaante van blaaderen , of van pluimen 1 
lijkt, en om dat het ook van fteel verfchilt , hebben wij het om re^ 
van Waarder onderfcheid , van de Zeedruif afgefcheiden , en uit de j 
kemffe van dien land-appel , om dat het langer is (want het andet^ 
tog ronder} den Dol-appel genoemt. 

9 

VAN DE ZEE-KONKOMMER. 


Plinius gedenkt den Zee-konkoramer , die van verf en reuk gelijk 1 
land-konkommer is. Hij is een vinger dik en lang, met eenig4j 
fprengkelde knobbeltjes , gelijk als in de kleine land-konkommer, ^ 
heeft de inwendige deelen zonder onderfcheid, 

VAN DE ZEE-HAND. 

f van de gelijkeniffe genoemt, is een zeeker Plantdier, 

ichilderij Gefnerus eertijds van Cornelis Sittard heeft gekreegen , en 

gevonden^ eetbaar was , en dat hij iet daar van bij de autheiiren 


C^5 ) 


VAN DE 

VISSEN. 

van de Waterdieren zijn Bloedeloofe , en foramige Bloedrij- 
Bloedeloofe, hebben wij, in een werk hun bijzonderlijk 
• naar de maate van onfe kennifle gehandelc , en de Plant- 
liebbgjJ C^oophyca j ) die een midden-natuur tuffehen dieren en planten 
aanggro’ ^ vereifcht de ordere , op dat’er niet on- 

gebied van Neptuin overfchietc , dat wij de 
'Velkg Bloedrijke flaan, en wijders alleenlijk aan die geene , de 

Verblijf 2°'ider vogt konnen leeven , of ten minften een weinig 
het °P het drooge houden. Want eenige zijn 'er , die fchoon ze in 
Op Roeven , en het onderhoud daar uit ook raapen , nogtans als ze 
Oaar uitgaan , ook op de aarde als de Land-dieren baaren , en 

°otdeel heeter Amphibia, (dat is , twijffelagtige dieren, lee- 
land endein het water) als eenvouwdiglijk Waterdieren zijn 
tle 5 gelijk als van de viervoetige dieren , de Otter, de Beever, 
Va^iP^^odilj envande Slangen, de Natrix, (Waterflang,) &c, 

goene dan die waarlijk Waterdieren zijn , vinden wij alleenlijk 
geer! ^§^^0 ’ natuur de ku wen (viskaaken,) 

hebben , en het andere , aan het welke zij longen (loo- 


^^akte ^ gogeeven , ende dat uit goede reeden : want gelijk aan de ge- 
het weinige bloed kouwder zijnde , het vvateralleen totver- 
nebber; ^^noeg is , alzo is het billijk , dat die geene de welke een long 
V^hketi^ ^0 Om den overvloed van het bloed warmer zijnde , de lugc 
als andere bloedrijke dieren adem haaien. De onderfchei- 
onde^rl'^'' viflen zijn zeer veele: nogtans tweede voornaam fte: het 
] plaats ] weegens het dekzel van het lijf, en het andere weegens 
^Ivvaar zij zig onthouden. Zij worden gedekt of met fchub- 
naeefte zijnj of meteen vel (huid,) en datoffeherp (rouw,) 
^''ereerjj^*^® zijn j of met een glad vel , die de allerweinigfte zijn, De 
gemakkehjke plaats , en het bequaame verblijf, en 
^^^igen element (hoofdftofFe) derzelver, is het water. ïdet 
1 of ^ verordineert ofte gefchikr , is of fout , als het 


zee- 


^‘^ekvifT ^Is rivier- en poel- water. Van het welke zij Zee-Rivier- 
°®Voeg^j^ genoemt worden. Bij de welke men daarenbooven kan 

als de\- ‘^‘^^Ighns twijffelagtig leeven, om dat zij zo wel de ftroo- 
rivieren bewoonen. 


I 


VAN 


VAN DE GESCHUBDE KLIPVISSEN. 

Scarus. Springvis. Een aart van een blaauwligtcnden Meirbraafl^'''' 
Men zegt Scaros bij de Grieken van Scairein , het welke beteekent fpff 
gen ofte huppelen. Het is een Vis met groote dunne fchobben , hero®^’ 
blaauw zwarragtig van verf , gelijk de Sargus. Van deeze zijn twee f 
flagten j a Ie beide van de Autheuren verwart befchreeven. 

Turdus. Lyfter. De geflagten van de Zeelijfters zijn zeer veele , 
verfcheide naamen, en zo grooten verfcheidentheid van verven, datl’^ 
Ichijntj dat de natuur in die voort te brengen gefoeelt heeft Tn de 
legginge van den oorfpronk van het woord ftaM aan te merken! datii»? 
de naam van de verfde vlakken vcrftaan worden, waar mcede veeleM 
tters , anders van de verf der vogelen heel verfcheiden , eeteekent it 
verhaalt Columella alleen, dat’er zeer veele 
van Lijfters zijn : maar hoe veele , en welke dat ze zijn , heeft hij 
verklaart. En dewyljer veele geflagten van opregte en eigentlijke Lij^^^ 

f T a "'Oögen weezen , en hoeze moeten 

fcheiden worden , is aan Aldrovandus met bekent geweeft. Rondeiel‘‘‘ 
heeft twaalf foorten afgemaalt en befchreeven 

Deeze worden ook met de zei veni^ 
ben ^do? ‘^^^s^Jaauwe kammen of kuiven 

kannen keer/n ^'" verfcheidenverwig, de ftaart als goud, di^^‘ 
Konnen keeren en wenden zo als ze willen. ° 

Lepras ofte Tforus, De Laferus-Fis. De naam is uit de zaak zelV'^f 
regt aan de Lepras gegeeven , om dat hij de zelve blaauwe plekken 
de welke men ziet in die geene die boofe fchurft hebben^, of 
Zijn Waarom Numenius hem ook Pforos heeft genoemr . 

Mersi/a^ Een Meerle, Meerei Zeefeelt. De Meerle w^rd evefl< 
als de Li/fter , van de vogel van die zelve naam , zo bij de Grieken^' 
bij de Latijnen genoemr* •' 

y»;« Oppianiis heeft gezegt, dat het hjf van de Julis verfcheiden''ï 
wig IS, Üm welk kenteeken de geleerde hebben eeoordeelt , dat de Jei! 
dic V.S IS, de welke bij de Venctiaanen DonzellJ word gcheetei). j 

ferfchddemh^'H".^^ zo groot , Idt h.j . 

autheur de befchnrvingrvIS. Aldrovandus heeft u.t 'J“ 

Phycis- De Phycis heeft de naam wor» üi z' • ^ 

dat zij de eenigUe is van de vilfen die 

fU>P 


>uitt V . (■ «7 ) 

welke Bellonius vertoont dat’er geen een geflagt is. Zij 

p ^‘Senen m de harfens gelijk de Schelvis of de Snoek» 

'Zeebaars. Deeze word van de Grieken Pérke, 

kerj ^ ^^erkis , en van de Latijnen Perca (Baars} genoemt, De Grie- 

itiig ^^“"^^iken huidendaags de oude benaaming. Op welke wijze fom- 

{Je^^/°^f^’ogels ( havikken , &c} bij Ariftoteles Pérkoi genoemt wor- 

den verf de geleerde , zwart of met zwarte vlakken onderfchei- 

j overzetten. 

\vijfj De Gaaper. In ’t Griekfch zegt men regt Channe zo’t een 
> en Channos indien ’t een mannetje is. Gaza vertaalt het een 
ftotgi ^ '’^n het werkwoord Chainein. Dat het alle wijfjes zijn heeft Ari- 
^^ngeteekent. 

^^^uella , of liever Chanadella , is een andere vis , de Channa gelijk, 
aan Dc Léver vis, De verf en de grootte van de Leever, heeft 

vis Hepatus de naam bij Grieken en Latijnen gegeeven. 

Zwartjlaart i Brandbraajfem. Hij heeft den naam van de 
Ovg|.^^”^id van de ftaart , als of gij zeide Zwartlfaart, zo als Jovius het 

Cynadus. Steenvis , Vinder, Alpheftes beteekent bij de 
dat ^'inder. Dog het blijkt dat deeze vis alzo genoemt is, om 

Bctiog altijt met hun beide gaan. Hoe hij op onze ftranden word 
Zegt Aldrovandus , hebbe ik nog niet verftaan» 

Zeeraave. De vis geheeten Raaf , is naar de gelijkenifle 
^eefj. taave zwartagrig , waar van Platina meint dat hij de naam 
l^^’'^^gen. Atheneus getuigt dat 'er méér geflagten van Zeeraa- 

j ofte Adonis, De Slaaper, Atheneus , Plinius ende Oppia- 
haaij. ^ ^°hen de oorfpronkelijkheid van het woord van Exocoetus ver- 
^''Oool dat de benaaminge daar van gevonden was , om dat hij op het 
hjk tg J*|^gaat om te flaapen, Derhalven om dat hij de zee eii het aard- 
^pee]g d^^nd heeft , hebben zij hem te gelijk Adonis genoemt , zinne- 
Eoeiinj,'^^ op het verdigtzel van Adonis , dien zij verdigten dat aan twee 
j de eene een Zee- en de andere een Land-gcdin , lief ts ge- 

Jjius '^fte Umbra. Schaduvae. De Grieken zeggen Skiaina. Fli- 
veeij naam gehouden, andere Romeinen noemen ze Umbra 

®duwe. } Zij verdeden ze in een zee- en rivier-Umbra. Hier 
^’ii g alleenlijk van die uit der zee, Hoedaanig de verf van deeze 
bij zelve te kennen. Bij Ifiodorus is hij de Berookte, 

'’idius de Loodblaauwe, 


I z 


(jJétUCtiS • 


(68 ) 


Glaucus. Téeeblaauw. WaUrverwig , Van de verf der fchobbcn 
noemt. De verf van deeze vis blinkt van het loodblaauw in het goud 


’ 1/ m vdu net looauiaauw in het goua* 

jinthias. Rondkop. Men wil dat de Anthiën bij de Grieken den na 3 >^ 
van de bloeijentheid , datis, van de fchoonheid van het lijf, hebben f 
kreegen. Volgens Oppianus zijn’er vier foorren van Anrhias 
Gnhiut . in t Hooffdmrfrli ' 


iccgcn. V zijn er vier foorren van Anrhias. 

> in t Hoogduirfch Meergop en Meer erop. Van de Gobi^^ 
nd ie veel dat teegen malkanrlprpn nJ.j j . i 


— D — jvxcergop en meergrop. Van de GoD'*- 

vmdjevKl dat Kegen malkanderen ünjd , waar 4 ndaan het komc, ^ 

agtervolgen. P* 

verfchillentheeden van deeze . ° ° . W' 


^rn'^''‘van'ïe 5 P'^^s "aTanmef vw l'|' 

2 'Iffl“dighe,d , van de grootte , en van de verf f 

iJL/L/nicn. 


Sphyrana ofte Sudis, Een Spiesvis. Deeze vis word alzo genoemt 

I Pednantp von lipr lnf V -i i i r ■ ® nil 


de gedaante van het lijf. K éftra is een prikkel of een pin ' ook een (oo 

V^ïn pf'n nul in i ^ ^ 


■i^'‘ 


- . _ , A UI ccii puj j OOK een 

van een pijl , m den Perfiaanfchen oorlog gevonden , voor het 
bphyra genoomeri word. Dog bij de Latijnen word hij Sudis genoe*”' 
gelijk als bij de Grieken Sphyrarna, en bij de Romeinen en Zeefnod^; 

Acus, Naald .Zeenaald. Her is een lange, dunne fijne Vis. Sab'‘^' 
nus kent alleenlijk een foort : Bellonius en Rondeletius twee foort^'” 
maar met de zelve. Hij is tweederlei , daar is de groote en de kleine- 

h/thfiir f n - 


r- / ^ V J ry / » «jaar is ae groote en de kleine- 

laber. De Smid y Zeehaan. Rondelctius heeft getwijffelt onder 

ken hoop van villen hij dezen vis wilde brengen. Het is moeijelijl^' ' 
oordcelen mr»r U.’; «« J- _ I ^ q { 


j 1 •' '-'I ncL ij> niociiciy*^ 

knrnr V w^c.naamen bij nu en dan bij Grieken en Latijnen < 

dHeêlvInlt f Smid gen^mt , { 

de ve Ivormij^e angels (punten) van de rug en de buik , en de verfch^'^ 

beenderen van het hoofd , doo( het wel keil het faida gerëetfchar»''’ 

ët ë ,1 ll' wofd hij de Zeehaan genoemt. OU { 

fchMne vlakken , die hij aan weerkanten eene op de zijde heeft noei<‘ 
de Grieken hem hurdendaags Chriftopharos ^ en zij zeggen dat ChriH"' 

nhnriK . fnen niT C JirifriiQ nn j 


: , Tl — ^ 5 cn ZIJ Zegden dat Chn^^ 

phorus, toen hij ChrilJus op dcfchouderen droeg, endoor de zee «‘"l 

dcezen Vis zoude hebben pegreepen , en dat’er de teekens van de ’""' 
gers zijn m b ijveii ftaan. Of dat ze gelooven het de zelve te wee» 

die Ff-rmsnn hef aphrnri wnn I-In.l.vrvJ I — r-_. . 


fc. “ j ' j — ggiuoven net de zelve te wee^ 
die Petrus op het gebod van den Heiland heeft gevangen , en in wiens r» 
iij den penning vond , om de fchattinge van den Kaizer te betaalen 


VAN DE klipvissen DIE GLAD VAN 
HUID (VEL) ZIJN. 


VIS) van gedaante van lijf heel gelijk. Gij mo'o|rdeTgëeln"tó ^ 


fa , ) 

heeft den Aap noemen , om dat hij met de kop naar een aap gelijkt. 

toe konnen gebragt worden dc Vis gutturofus (de Kropvis, Dik- 

genoemt van het gezwel dat onder aan de keel uitfteekt : En de 

..^oeoetus ofte Adonis (Slaaper) van Bellonius: EndePhoIis (Snotvis, j 

'^an de fnot die ze uitfchiec de naam heeft gekreegen : Van gelijkende 

^^l^!‘Pioides (de Scorpioenvis) van Rondeletius genoemt , om dat hij ins- 

^ *jhs met de geftake van de kop den Zecfcorpioen gelijk is. 

Van de geschobde strandvissen. 

Barbeel , Barm , Roodbaart. Alzo genoemt van de zagtheid. 
de Grieken zegt men Trigle , om dat het wijfje driemaal op een jaac 
d3 De Hollanders noemen hem het Zee-kooningkje. Plinius getuigt 
Veel geflagten van Barbeden zijn. Rondeletius heeft ze in Ge- 
en Ongebaarde onder fdaeiden. 

Zwaluw, De Venetiaanen noemen ze Lucerna, een Kaars, 
Of ^Sdijk om dat de veelverwige vinnen bij nagt een glans uitfehieten , 
dat ze de gedaante en de gelijkenifle van een oude kaars draagt, 
befchrijft twee foorten van de zelve. De Zeezwaluw , zegt 
vliegt eeven aleens als de vogel zwaluw. 

Vaii Koekkoek, Gelijk de vogel Koekoek , alzo word ook de vis 

8duid genoemt. Bij de Nederduitfche, Zeehaan, 

Een fVouw , Kiekendief. Hij gelijkt op en Pop met de uitge- 
’ naamendijk breed en gevlakt , naar de vogel 
Ver J V * De tong en het mondgeheemelte gaan in glans de Sandarach en 
dek^jjj^en te boven , hier door geeft hij bij nagt ligt, alsof hij gloeijen- 
den mond had. 

de fn De Liervis. Heeft den naam of van de hoornen die voor uit 
S^h'jkr ^^^hen, waar meede hij eenigermaaten naar de lier van de ouden 
Varke * van het geluid het welke hij geeft, om dat hij knort a s een 
Rondeletius zijn twee foorten. , , - i •• j /-. • 

kerj j/ ^^'^^Phagrus, Groote Meerbraaffem, Alzo word hij bijdeGne- 
gelijk als Phagos, dat is verflindende of een vraat, door 
=»ardb van de letter Rho, Bellonius meint van de verf van dc 

niet hij is rood. En zegt , dat hij het boovenfte kaakebeen 

Pati |P ^Is een buis , gelijk als in den nek ingeftopt , en niet in de hoofd- 
na v(,«eê heeft , en dat hij het zelve als hij gaapt uitfteekt , en daar 

^.^^men trekt, • 

Zegt Roode Meerbraajfem. *t Is een kleine Pagrus. De Pager j 

^nius , is grooter als dc Erythrinus. V'^oor de rell koomen ze 

, genoeg 


C 70 ) 

genoeg met malkander over een. Hij is niet boven een handpalm groot- 
arnes o^Acarm. Hii gelijkt lutileekent naar de Pagrus en Ervtbrin^'^' 
'\ndcrfins is de gelijkheid van de zelve met^^^ 
yhnnus zo groot, dat hij re jv< 'me daar voor word verkogt 
Orphus VVat vooreende Jrphusv.n de ouden vveezen ma*g, isnioeii^' 

h;k te oordeclen, om dat het ga ne, het welke totkenniffe vande zelv' 
^chffcÏTbZn ^ gevonden. Hetfchijntdac^^ 

gelooft hebben , dat het een vis is , die naar de Seelt gelijkent 

j Heeft df naam van de tandeA' 

of om dat hij ge Ijk als met honds tanden fchaadedoet 

Synagris heeft men met zeekers. Bij de Latijn^^ 

en de S vSnTes'^* bijna onbekend’ 

wordenj ^ veergelijk , dat hij naauwelijks kan onderfcheid^^ 

^i'" verhaalen niet waar van daan Chromis de na3>^ 

HiWincr gekreegen; nogtans vermoeden fommige dat hij door naa>^' 
dig ng alzo ,s genoemt geworden. Want men zegt dat h j ee^zeek^' 
varkens geknor uitgeeft. Schoon Bellonius , Jora^h r iirdeto 
Hicefii^ het anders moogen hebben verftaan : ik zal , zegt Aldrovandt'^’ 

watpven, laatendeaaneenijdiineentwilff*^'' 
zaak zijn eigen oordeel overig. ^ 

iSen ';:f P“S d.t foort van een vis heeft dien ns.»- 

dat het op die plaatfeTü ’• wintbraauwen , ofte liever»'' 

wen zijn, me^c een nó! 

geend.nkbraa„we„®;f"=^^^^^^^^^^^^ wantdenfl-enheblr" 

Sorgtis. Rondelerius heeft gemeent dat hij den naam van het ved' 
vleefch heeft, om dat barkosbrj de Grieken vleefch is, en de vis ten a'"' 
zien van het !ƒ dik. Hij .s de Aurata CgoudverwigeWs) l|hk V 
m nog een andere Sargus, den welken Gillius , Rondeledls Bello»'"* 

Mehnums““ T- > «en vis hij Athencus, als‘'‘ 

twfS* of -J alk den zelven verftaan, daaraan mag?‘' 

heetereeP!i“P de Sparus den 

word,®t*?hftrze“veS 

lijkheid met de Aurata en^deSim vis heeft geen kleins 0 

dcrfcheidcn. Zij worden alleen door de verf 

Momyrus, Marmerbraajjim. Daar is verfchil tuffehen de AurheUf^J 


o (70 

®ver (jg twijffelagtigheid van het woord, De vis Mormyrus is langer vaa 

J J Cn flTïïnriot» nwA/^xy <i1c H/a Ani*'if<i * « Ssr^US Cn A/ïfal'inii» 


cn minder plat aan de zijden als de Aurata , Sparus j Sargus en Melanii- 
^ Van gelijken dunner van kopjcn gegraveert , en fpitfer van fnuic of bek» 
■^^^ntharus. Bruine Braajfem, Gaza zet het over Scarabaeus een Tor. 
v'J Aldrovandus word het beeter gekeurt, dat het van de medegelij kende 
Word gezeit, gelijk als bruin ofzwart, alsmederookverwigen ijfer- 
yg ^‘8 > welke verf met deeze vis overeenkomt. De vis is van gedaante 
kuwen , vinnen, en angels, de Aurata of de Sargus gelijk» Hij 


tus 


roeft 


^ j vix , J 

„ -edekt met kleine fchobben , blinkende uit het purper-zwart. 
jjjjj ?Tf* Goudjlrkmer* De vis Salpa word ook een üs genoemt 

^ij altijt wier (zeegras) in den buik met de tanden ftukken wrijft. 


Ve? !^^eter magde Salpa Chryfoplcurus genoemt worden , van de goude 
ggQ lings de zijden wederftraalt. Men heeft aan te merken, dar ’er twee 
van Salpa zijn , één gemeene en elk een bekent, en de andere 
p of kleinder. 

is Atheneus verhaalt nit Philo , dat in de roode zee een vis 

htig die Stromateus word geheeten, over het geheele lijf met 

dat k ftreepen onderfcheiden , van de welke men mag gelooven , 

fc den naam is gegeeven. _ r» n • 

ïs een vis, te Romen heel gemeen : dien dit volgens Belloniiis 
*ien '^^^dijk eigen is , dat hij , buiten de gewoonte van alle vilTen , geen vin- 
de buik heeft» 

of Scorpio, Scorpioenvis» Deeze vis heeft den naam van het 
dien k- •^‘■pioen gekreegen , om dat gelijk de Landfeorpioen met den angel 
de in de ftaart heeft, alzo de vis ook met de zijne, waarmede hy op 
öe ®n de kopgewaapentis, het vergiftonder het verwonden infteekt. 
Ver^^[Pides of Scorpxna , moogelijk het wijfje, van kunne (geflagt) 
al bep , ^nde . is veel kleinder. De buik alleen van die is witagrig , en 

rood. , , » 

baagu De Snottige Vis. De naam is aan deeze vis van^le lemheid en 
groot^ gegeeven , om dat Blénna fnot is. En dewijl hij met alleen m 
flibbp-- ook in de dikte van dc kop , langwerpigronde gedaante , en 
Athep S^^id '^an lijf, met de Gobius overeenkomt , is hij met te vergeefs van 
^ Deï^i’idezelvevergeleeken. 

^aar ^^^^”der Romeinen. Te Rome zeggen ze gemeenlijk Peében. 
^ianus dén die in de fchriften der ouden weezen mag , bekent Sal- 

Cülarh''^^d uit j dat hij niet en weet. Rondeletius gift dat het de Nova- 
*ïies Pliniusis , om dat Rafon bij de zijne een fch^r- 

Van (jg ^5*^ent : En te regt , 'omi dat hij een rug als een mes heeft. 

Novacula aangeraakt is, zeit Plinius , riekt naar ijfer» A 


, C 70 , 

hi) geefc te kennen , dat den naam van Novacula niet van degedaantc''^ 
het lijf is gegeeven , maar dat de dingen die daar aan gewreven 
naar ijfer ruiken. 

Aphya oï Jfua. Meergrundel Het is het flegtfte en kleinfte 
of het ook in het algemeen voor een klein visje, zo alsje wilt, of 
eenige bijzondere foort alleen genoomen word. Daar worden meêr^^ 
flagten van de Aphya van de oude verhaalt: dog zy hebben gelooft) j 
deeze alle van oorfpronk verfcheelen, voorgeevende,dat fommige uit ïK 
u van zelf voortkoomen. Junius vertaalt Apua Cobitis, br 

Hollanders ^ Stinkvis of Spiering. 

Lavoroms. Wel te regt hebben ze Lavoronus gezegt van den naatU 
het kruid ( Watereppe,} dien vis eigen: anderfins is mij geen oude t’fi 
voorgekoomen , waar mede ik deezen vis zoude konnen uitdrukken. 
lonius. 


Sardaoï Sardina, Sprot , SardiUi Meerheering, Wij noemen 
lijk eenige kleine visjes Sardellen , die niet als in fout bewaart, onsCO^^ 
bragt worden, Kondeletiusverhaalr 


njit eenige lueine visjes bardellen , die met als in lout bewaart, onsto^i 
bragt worden, Kondeletius verhaalt , dat deeze op andere plaatfen va^ * 
lie, Sardinen genoemt worden, als ze nog niet groot, maar Sardaj 

neer ze vnlwafTen ziin. HericH-Tnr rl„. u;; ,-i^ i„-u -nÊl’* 


Jic, oaruinui gcnoemc woroen , als ze nog met groot , maar Sarda, " 
neer ze volwaOen zijn. Het is klaar , dat ze bij de oude aldus zijn geno^^ 
geweeft, om dat ze van Sardinië in andere landen wierden verzondeii'. 

Maena^ Houting, De Mena , zegt Gillius , gilTc ik niet alleen de 
van een foort , maar ook van hetgellagt te weezen : om dat het geflagt 
de zelve verfcheiden en veelerlei is. 

1 » het welke Gesnerus de witte Mena noemt. i 

i '^‘■‘^^Phanes de Byzantiner meint , dat die aldus genoemt t 
om dat hl, met OlTen-oogen verzien is. Het is waarfchijneli.k , dat hij 
dereft, die tot de natuur en de eigenfehappen behooren, metdeMe^^^ 
de Smaris gemeen heeft. 


VAN DE PLATTE OF GR.AATVISSEN DIE VAt^ 
HET PLATTE OF BREEDE GESLAg’t ZIJN 


Daar zijn twee geflagten van de Platte of breeds VilTen , het eeneG'^ 

of Kraakbeenig , alzo genoemt, 001^*1,, 
de Krf ‘‘■•“‘'''‘^been heeft. DeGraa.ïltige fchieten K 


* Hippocrates fdirijft, datalle Viffen, dietzt.pnr u u,. u ,.u 
Seldche ceroemt worden. Men oordeel dat ^ Schobben hebben, en een dier vooh- .• 

liff gcdi : vuu ha „aan, woord S, giaiw/Ssn ‘ “ 


C 73 ) 

Van de platte GRAAT-AGTIGE vissen inha 

Ij^onder , en eer/l van de GESCHOBDE, en onder die 
eer ft van de T O N G E , ( Solea, ) 

De Platte Viffen worden in Gefchobde , en in Glad- 
'"'^ornaa verdeelt. Het geflagt van de Gefchobde is 

hTi tweederlei, het eene lang , en het andere rond van lijf. 
L^'devon heeft, die bij de Latijnen Solea (Tonge) genoemt word, 
pp verdient , zo als Bellonius getuigt , de Zeepatrijs f Veld- 

die worden. Dog de Latijnen zeggen Solea, vandege- 

S^gfch de voetzool word gezet, De Grieken zeggen heden- 

C^^ng,} welkers gehjkenifle zij ook uirdrukt. Bij de 
en Vriefen word het Tongegenoemt, en ze worden bedroo- 
het daar Scholle te zeggen is, Rondeletius heeft ons 
K ^ CTo Bugloniis (Offe-tonge,) of Solea (Vistonge,) ofLingu- 
en de hand gegeeven , van grootte , vlakken, fchob- 

‘^^edanigheid van vleefch verfchillende. 

of De Meerharp of Harpenaar heeft den naani 

ftreepen, waar mede hij van booven, vandekruinaf tot 
«har gg de ftaart toe , onderfcheiden word. Rondeletius heeft heel 
» dat ’er vier viflen van deezen naam , en alle uit het ge 
n f Platviffen zijn, ^ 

^^gte h , g^e" gehjke zijdenV 

ge\v Rondeletius gelooft, dat niemand van de oude 

7'j'i gemaakt, Junius noemt ze, in het Duitfch 

f %e^^^«rclenboek, Scharde. 

De gefchobde Griet. Rondeletius befchrijft drie 
Pafler , uit de Zee, gedekt met fchobben , waardoor 
verfchillen. Bellonius maalt 'er maar twee af. Deeze 
> ^^jffer g^fuigt , is de Griet van de Hollanders. 

Scholle, Het is een vis glad van vel. De Hollanders 
^hol: en die zoude meinen dat die naam tot de Solea (Ton^e} 
/.* Worden niet weinig bedroegen j want die heeten ze Tong 

Zo hij de Grieken als bij de Latijnen 
tien ^ ’ dog^\i j " vierkante geftalte verftaan , welkers alle zijden eeven- 
cen n ^ hoeken krom zijn. Van deeze gedaante heeft de vis 

der 3 ^'’gefo geflagten van de Tarbot , (Rhombus, ') het 

^iJitfcheV^’ Cpuntig, fteekende,3 en het andere glad. BijdeNe- 
Parbot. ^ K Sandilst 


C 74 ) 


Sandilz Anglorum. De Zand-aal van de Engelfche» Zeergevoegel*), 
word die Strandvis van de Engelfche Sandilz geheeren , gelijk als 
van het zand » of liever in het zand kruipende ; want met deeze 


drukkken ze de gedaante en de natuur van de zelve uit: want hij is 
ten aanzien van het lijf, en als hij zig zal verbergen, duikt hij heel 


zwind onder ’t zand weg. 


VAN DE OVERIGE ONGESCHOBDE STRANDVISSEK» 
ende eerjl 'uan de D R A A K. 


Vraco, Zeedraak, Pieterman. Aldrovandus maakt met Rondekf"'* 
onderfcheid tulfchen den Draak en het Draakje. Hij heeft een fcha^^ 
lijkeen bijna doodelijke graad, (fpeer,) en nog twee andere, en wel^^ 
vinnige, die aan de oorcn uitfteeken. De groote Draak waft dikwib j 
de grootte van één of twee pond uit. Het kleine Draakje weegt geen 
pond. Aldrovandus heeft vier andere foorten van Zee-Spinnen of 


ken befchreeven. Bij de Hollanders en Zeeuwen heet hij een Pieterm^' 
Plinius alleen gewaagt van het Draake-visje , alhoewel hij ’er <recn 


teeken van onderfcheid, ^behal ven de blootcnaam, beefc bijgefchreevei^'^ 


üramfcopus. Hemelkijker t Hoogemond. Word bij veelegelijk als de 
fchouwer van den hemel genoemt , en dat van de oogen , met de , 


hij van de natuur, om dat ze boo ven op de kop geplaatft zijn,regt op naar ö' 
hemel ziet. Oppianus noemt hem Hemerocoetus , om dat hij bij dag op 
zand llaapt , en bij nagt waakt om roof te zoeken. Bij de Hollan^^j 
word hij , weegensde ongewoone gelegentheid van de mond , HoogeiH^** 
genoemt, als hebbende den mond op een hooger plaats geleegcn. 

Trachurtis, Bajlard Makreel. Met wat voor een naam hij bij de ^ 


tynen voorkomt, zegt Aldrovandus, weetcikniet, dit weet ik ten , 
ftcn , dat hij geen Lacertus (Hagedis) word genoemt , alsfonimigegC';'| 
hebben. De Trachurus word bij de Franfen Maquereau baflard, 


als Baftard Makreel (Scomber) geheeren. Hij is bijna witigtig I 
roet flaauwe goude vlakken gefchakeert. De ftaart trekt uit het 
bijna op het hemels-blaauw. Hij word heel zelden een voetgroot ^ 
Scomber of Scombrus. Makreel Bij de Franfen , Nederduitfch^” i 
Engelfchen,wordhij bijna met de geraeene naam Macarellus 
genoemt. Nogtans vermoede ik , zegt Aldrovandus , dat ze zo 
van e maagerheid van het lijf; want ze zijn lang en dun aan ’t eio^* .rf' 
hun ingewand wicrd van de oude een Visfaus gemaakt, die bij deb^^ 
waarden in groote agtmge en waardij was 
CoJias ofte Lacertus. Kaauwe , Hanneke, Gatj, Vde. Bij 


is hgj. 1 ^ O 

’^ekle' Monedula, Zee-kaauw, &c. De GoHas dan is 

uitg‘ I acertus (Hagedis) of de Scomber (Makreel) t’eenemaal gelijk, 
kcr alleen maar deeze reekenen , dat de Colias grooter en dik- 

kleine fijne febobben bezet is , en dwarfe korte ftreepen met 
^ ^“Ppen geteikent op den rug heeft. Rondeletius, 

^‘0 Word bij fommige in ‘t Latijn Lacertus (Hage- 

tlianus verhaalt dat’er van die twee geflagten zijn , tevvee- 
Ons land, endeuitheemfche, die in de roode zee voortkomt» 
die te Rondeletius* Meir- of Zee-raave. Het is een Zeevis, 

Van gemeene naam van Lyra (Lier,) gemeenelijk Capone 

^‘^Vus van de kop genoemt word , van gedaante van lijf de 

lende ^^^owouw)geljjk, dog in grootte van pinnen en vinnen verfchil- 

vis^ ^ van den Zelven, 'Leewouw , Kuikendief. Het is een Zee- 

Vqn 1 ' ^ kij, van de gedaante van lijf de Corvus (Zeeraaf) heel gelijk, 
De meerder rood, van kop minder breet , en aan weêrzijden plat» 




vij'^'^^'^’Van een zeldzaame gedaante uit dcnZelven» Het is een zeldzaa- 
, wiens naam ik van onze viflers , nogte van andere , om de 
'’leefcij g , oooit heb konnen verneemen. Hij gelijkt van fraaak, 

oogen naar de Boops , (boven gemclt.) 

DE GESCHOBDE VISSEN , die zig diep 
in zee onthouden, en eerjl van de ASELLEN. 

\Vopd( ^^nbeljauw,. Deoorfpronkclijkheid van het woord van Afel- 
, • Va ''^^^tlerleij gevonden , de cene bij V^arro , en de andere bij Oppia- 
] ^ ’ toeftemmende dar hij naar 

ƒ ^'Iheid e ozel gelijkt. En Oppianus geeft te kennen , dat hij van de 
^ l^ec ^^magheid , daar den ezel van berugt is , zo genoemt word* 
geflagten van den Afellus koomen de oude niet wel 
Oce„ ^erhalven is onzen ünos (Ezel) ofte groote Afellus, een vis 
j.?*i kon C<Je zee) bijzonder eigen, dikopgezwollen van buik, breedt 

1j]q 1 ^ ^ mede heel groot van mond , naait aan de ftaart dun van 
Van grootte , dikwils ruim twee of drie elleboogen lang , z wart- 
^ pl^d vg witachtig aan de zijden en op de buik, maar of hij gefchobt 
^ indagtig* Bij de Hollanders heet hij Ka- 
ft zijnde is hij zo hard als hout , zo dat hij niet als met 

j°kj geklopt , kan gekookt worden, waarom hij vis van de 

^ ‘Oiit/pL y genoemt word. Dog ingefouten en op den duur bewaart , en 

en in vers water gezooden , word hij Abberi^an 
K z 


( 16 ) 


D — O' i^uiivi^ ) orecici^ir 

van kop, en heelgroot van mond-opening. 

Afellus minor alter, De andere kleine ^ütin^. Bolk, 

maakfel van hjf gchjk als de Schelvis. Bij de Franlen Mr/^» , bij^ 
Venetiaanen Pifcis mollis (zagte vis ,} bij de Romeinen in 't gemeen 
cus (een Vijg,} en is bezet met kleine fchobben , die men niet kan 
?nV^ landslui Wijting , 

Gobergus. Daar is een andere foort van Ezels, die gemenelijk 
word genoemc. Die vis in water geweekt, of met een ftok gieukt) ’’ 
Koft voor arme lui en boeren» 

De groote Molva , ofte Afelks, Onder de Ezels van den Oceaan, Ct 
der zee,) is een vis Molva bij eenige van de Franfen , bij fommige 
fchebout van de verfcheidentheid der vlakken of ftippen, en vangekj'''^ 
bil anderen Leopard, en bij Rondeletius de bonten Ezel genoemt. 

De andere Morhua ofte Molva, De Molva ofte Morhuavan de M 
fen , van de Engelfcbe Morhnel , is de allergrootfte foort van de 
len , en gelijk als meeft anderhalve elleboog lang , en een voet breet. ^ 
ingewanden en de blaasjes van deeze vis dienen om vislijm fhuifcnblas i K 
rcidzel ,} vantemaaken. Eindelijk , zegt Rondeletius, deEngelfcheef’J, 
Duitfchcrs noemen de gefoute en gedroogde viflen Stokvis , deV^^* 
alle onder de geflagmn van de Afellen niet begreepen worden. J, 

JfeUmméer. De ^.waru yljellus. De Britten noemen deeze vis 
fifih, en ze zeggen dat een doove kool is, endatdaarvandaands^j 

VIS de zwarte Alellus of doove-kool-vis word geheeten, om dat hij 
ven anderen op de huid zwart is* , 

Mufiela, Een Zee-weefel, Aalpttit, of Puit-aal» Het is een 
de Merlaniiseenigermaaten gelijk, aan de Griekfche en Italiaanfche 
den heel overvloedig. |( 

linca Marim. De Zee-feelt. Het blijkt dat ze gemecneliik 
genoemt word , om de zeekere gelijkheid van het lijf met de Poel"' ,1 
en dat ze z.g den naam van Ficus (Vijg) heeft toegeëigent , om d»' 

''n'®’ “^^g'.neêrgedaagen, en vol van fap is- ,f 

Hmn^U!. Hamng. Bij gebrek van een Griekfch of Latijofch »<■ 
woord, gebruiken de Schrijvers het meeft bekende ende gemeenfte» 

? k d n u ‘“"g «n deezen edelft‘l>> 

wijd verfcheiden, De Haaringis eenigetmaaKn blaauw van rug, '>'^V 


ras 
inge- 


buik . . ( 77 ) 

ajjj u zilvcragtig als een feis gekromt , met fcherpe fchobben , vaft 
hangende , daar andere geraakkelijk afvallen. Hij is meeft: 
of een voet lang. Hij heeft een groote kloof van kuwen ten 
van het lijf, daarom is bij , uit het water opgehaalt zijnde , 
leit * driederlei wijze ftrekt hij tot fpijs, vers, in de peekei ii 
> en in den rook gedroogt, dien Nederland Bukking noemt, 

Van Deeze Vis van Plinius verhaalt, fchijnt den naam 

be\v ^ '^^^heid te hebben. Wanneer als Rondeletius dien eenigetijd woit 
» ftnolt hij heel weg tot oli. Met de kop gelijkt hij naar een 
De w j en is klein van mond , en zonder tanden , maar heeft fcher- 

^^^hebeenen, 

een IVild-varke , Zee-varkevm Rondeletius. Het is 

en p Santfch tandeloos , en heeft een lange ftompe fnuit , als een varke , 
t'Lig , ecnigermaaten als varkensborflels, Derhalven ge- 
Zegt Aldrovandiis, ontkennen dat deezen vis van Rondeletius 
tans C^et Zeevarken) van de ouden is , zoo zullen wij dien nog- 
ftels het Zeevarken noemen , om dat hij gelijk als varkensbor- 

tige P de huid draagt , en lang en ftomp van muil is , als het viervoe- 
Scq] ^ dien naam, 

letiiij Rondeletii , Serra Plinii Gefneri. De Zeefneppe van Ronde- 
het yj.* Zaagvis van Plinius bij Gefnerus, Het is een Zeevis, en om 

Zclvg ^^'^de maakfel bijna niet medegeflagtig aan eenige andere , maar 
*Det zig een geflagt maakende. Hij is rond en roodagtig van lijf, 
^Pden fchobben bezet, hij heeft een ttijve lange fnuit , een angel 
A^“g. en een dunne Haart. 

^®t De Eenhoorn van Cltijius^ Van het uitterfte van de mond 

van de ftaart toe, is hij een weinig langer als drieduimen, 
^°P van’t lijf een weinig meêr als een duimbreet, boovenop de 
^ ^en vierkante hoorn uit, bijna een duim lang, Stc, Aldro- 
hem in ’tbreede volgens Clufiusbefchreeven. 

Squamofus, De gefchohde Indifche Reverfus, )agtviSt 
is te zeggen wedergekeert.) Het is een wonderlijke vis, dien 
u Reverfus , en de in woonders van nieuw Spanje Guaicano noe- 
^ijk ichijnt verftand te hebben als de olifant : want hij word ligte- 
de Bcttiaakt, hij is leerzaam, en fchijnt fpraak te verftaan , zo dat 
êfQot rnet hem pleegen te viflen. Het is een vis een handpalm 

gcfchrompelde fchobben bedekt, en met feer fcherpe doornen , 
op den rug verllerkt , en van de naavel tot de ftaart , 
V nu groütfte viflen flaat, en gelijk als met aangehegre 

® houd en trekt. Hij draagt zijn naam uit kragt van het 

K 5 ^ 


C y 

dat hij verngt , te weeten om dat hij oragedraait, wedcrgekeert, cn 
rug getrokken jaagt. 

Glaucus. Is zo genoemt van de verf. De donkere verf in de 
IS de verbolge zee gelijk. De Glaucus is een visdiezigdiepinzcehoi*^' 
lang van lijtj plat van buik , met een rug als een fcis. Van de ku«^^ 
tot de ftaart loopt een regte ftreep , &c. Rondeletius heeft ’er nu en 

van drie elleboogen gezien , en drie foorten befchreeven , die AldroV^'*' 
dus zo wat heen goed keurt* 

paardeftaart , om dat de vin van 

h ofd beginnende , heel wel naar een paardeftaart gelijkt , dat is, 
bTvof dsn word veele vlokken , zo als mgeene andere v# 

VAN DE ONGESCHOBDE VISSEN, 

D/e zig diep in zee houden , en eer(i van de THONIJ N. 

Jhunnus, X)zTon^n^ Het fchijnt dat de naam tot alle geweldige 
te viflen kan uitgebreid worden , het geen de oorfpronkehjkheid van 
woord te kennen geeft , of dat het van het Grieklche fhunein , dat 
met een groot geweld beweegt worden , of van het fannin der Hebre^*'' 

IvTenha^w geweldige groote vis verftaan , afgeleid 

vprfrh 11 fu ^^ipws van doen , om de naamen uit te leggen , wee<7ens^^ 

lang , en o; er het midden zo dik , als een man van bequaame grootte md ^ 
''' prrt aanweêrkantenishijzolnkalsïenrLm^ , 

Pompil^, Plinius leert dat de Pompilus mt hef geflagt van de 
nen is. Het is een vis die zig diep in zee houd , zonder fchobben • 
hij geduurig omtrent de fcheepen in volle zee is, en dezelve gezellc^’^'^ 
houd , is bij ondervinding waar bevonden. ° 

j!m,a. Heeft in ’t Latijn geen naam. Het is een vis die bij ttoeP^ 
zwemt, meteen fcherpebek, eendikkebuik, en een dunne ftaart v>< 
daantc als de maan , wanneer ze de hoorens kromt , en vinnen de 
ftge b^r bimkendc rug , en zo lang ze leeft een zilve'* 

foiiid)’drde°g^rTOm van tftn Sb‘”^*“'l, «k ’< 


^(fnora. 


C 79 ) 


ligo <^chiphouder. Bij dc Latijnen word deezeRemoM en Remi- 
heeff u- Grieken Echineis en Naucrates genoemt. Op het hoofd 
Èoly ^chaaren als de lange vleefchagtige uitfteekfels of fchaaren van de 
> waar mede hij de fcheepen en de groote en geweldige viflen 
^'1 ’ vaft blijft hangen , en den loop der zelver verhindert, 

hij Inften believen tegenhoud. Met hetgantfche lijf bijna hek 

het De zijden zijn wit. Een groenagtige ftreep doorfnijd 

trekt op het bkauw. Op’t lijf zijn zes 
regt ’ de kuwen ten weerzijden eenroode, aan de buik dries twee 
een aan den aars, en eindelijk een op de rug, De 
der ir^p r , S*". eenige vin. Het is een zinnebeeld van het onvermoogen 

Vcrhro kragten , die ook vande allergeringfte fchepfelen konnen 

en vernielt worden, 

De fVahiskider* Hij word Odegus, dat is, Wegwijzer 
k Dppianus en Elianus uit hem verzeekeren,dat de geweldige groo- 
2:e niet leidsman en een wegwijzer van nooden hebben , om dat 

^herp van gezigt zijn. Want nooit verfchijntde Walvis zonder 
geleider , om dat hij uit kragt van de natuur voor zijn hoofd voor- 
^el ee^ f kapitein en roer verftrekt. Bij Oppianus en Elianus is het 
^aar j niet een heele lange kop , wit , en dun of fraai van ftaart. 

*^er . ''inde niemand , zegt Aldrovandus , die deezen vooruittrekkcr 
1 befchrijft ofte afmaalt, 

^arinus. DeZee flang. Ariftoteles zegt, datdeZee-flang de 
^^de gelijk, is , zo hij de kop niet had van een Zeepaaling : als 
iatid.n^'-^ de Zee- aal van verf en lijf gelijkt, en fcherper van bek is als 
^ngen zijn, Rondeletius heeft den zelven heel fraaibefchree- 
dat*er verfcheiden zijn, en naar mijn oordeel, zegt Al- 
heel wel. 

^Cow^n/r. Conger-aal , Zee- aal ^ Zee-paaling» ^ ^ • n 
u *^den van de flokagtigheid , van het werkwoord Gro , dans ilok- 

®^deQ ^ klaar, uit de vooraangehaalde vergelijkening van Ariftoteles, 

^^agrg ’^g^r-aal uit de viflen van de flangagtige foort is. Daar zijn twee 
^*^hetqj^ Zee-aalen, het eene witagrig , en zig diep in zee houdende, 

en meer ftrandagtig als de zee eigen, f )nze Zee.. 
Aldrovandus, is rood over de geheele rug, en bleek aan dc 
(jg ^^.^’jden. Ook zijn de vinnen van de kuwen en de mond zelf rood : 
Ho^ <^ver het lijf loopt , is bruin en naar het blaauw hellende, 

Is een lang en glad visje , de Conger.aal zo gelijk als een ei 
M heeft twee vinnen op de rug en aan de buik , van gelcegentheid , 

* ^eUftandigheid als de vinnen van de Zec-aal, Hij verfchilc 

van, 




C 8o ) 


van deZee-paaling in de dubbelde baard,die van het onderfte kaakebeen 

j . - otf' 


afhangt, en van de opfpalking van de mond , die in de Congcr-aal 
is. 1 wee fijne ftreepen zijn van de kop tot de ftaart toe uitgebreid, 
worden twee foorten van de zelve aangemerkt. 

Murena, Prik , Negen^oog, Om datze van de vetheid boven 
water zwemmen, Ariftoteles heeft op geen eeoe plaats geleert dat de [ 
rena een lange vis is , en naar een foort van een Slang gelijkt. 
van de Murena is met eenverwig , maar verfcheiden , zegt Ariftot^^^' 

T4ii hPPtr ppn rnnrïa j _ • « . ö . i f 


1 r-. 1 T 5 inaar vcricneiaen , zest j 

Hij heeft een ronde kop , dun en puntig, de opfpalking van de mond 
breef* or mpr iinrl^ro .4,=» i - ^ ^ 


. ’ ^ . - f ' vaiJ uciliun^' 

breet, of niet anders als de Ganfen, heel wijd, metzeerveelefchetp^ 
zaagswijze tanden verzien. 


Myrm. Wat aangaat de weezentlijkheid van de v'is Het blijkt ï' 


Ariftocf 


Ariftoteles, Plinius en Atheneus, dat hij de Murena gelijkt. 
zegt deMyrusende Murena verfchillen. Want de Murena is in ; 
lei wijzen verfcheiden en zwakker , de Myrus eenverwig en fterker , van 
als de roode denneboom, Deeze heeft de tanden binnen en buitenwaafl^j,. 


Reverfiis IndicusAnguilli-formis. Aalvormige Indifche Rev^ . 


Van de Indifche geangddeWsReverfus, en vanzfnnienlvernonge^' 
ne mannier om vis te vangen,is booven gefprooken, De viffers van hete 

■ 'f 1 tirrsn a 1 ♦ f—w • • • . . ^ . 


Cuba gebruiken deeze vis op de zelve mannier. Zijn lijf is even een^; 

A-1 v;: J J ^ . M 


eengroote Aal, maar hij heeftop het agterfte van het hoofd een uit^' 
kend, taai vel , op de^ wijze van een groote beurs. De mannier van 'j; 


lenen word net van Aldrovandus befchreeven in 
Villen, in het 2 ^, Hoofddeel. 


het 3 ‘*«. Boek van 


Deraemavsn Ariftoteles, Heeft den naam van de gelijkheid, 

rijgfnoer (rijg^. 


,er. hairlhoe,) of band, of hoofdband .«’ar^mvTnS 
wormen Taeniae (kinderwormen) genoemt worden. Hij word ooKl 
noemtdeVIam, om dat hij als een vlam, wanneer hij zwemt , 
woogen en gekromt. Bij fommige word hij van de geftalte een 
genoemt. . Rondeletius heeft tweederlei onderfcheid van Taenia aan| 


merkt. Hier bij is ook te brengen die bij het gemeene volk te Ven^^‘1 
van de gedaante waar mede hij naar een meaijersfeiflengelijkent, 
len genoemt word, ° ^ 


VAN DE KRAAKEBEENIGE VISSEN in't Jlgemei»’ 

’t ^»êmLnTeiache‘l““'“ ’tGriekfchdcKraakebeen'? 

nnrlprfrh Vt oaam hun toecigenende : wij k® 

ze met onderfchciden , als dat ons luft die Kraakbeenigc te no^nj 


\Vi| 2 .^,, C 8i ) 

^eenige V Kraakbeenige , of liever Kraake- 
zijn noemen. Volgens het geruigenifle van Ariftoteles en Pli- 
geflagten van de Kraakebeenige Viflen: heteene pUt 
^‘^nis ^^^l^atftegeflagt zullen wij eerftfpreeken 

’^"Se Kraakbeenige Viüen , van dc 
'^^’^iftoteip ^ zullen fpreeken , lud het ons van die te beginnen j die bij 

Hond genoemt word, om dat de zelve naar 
^ is Z is. De Hond ofte Hond- 

^ ^ Tonijnen zelf 

o . d r fomtijts tot zo groot uitwaffende , zo als Rondelerius 
f '■‘^kken „ i °P geleit,naauwelijksvan twee paarden kan 

ingewand uirgedaan , en in 
p ^iiis h zijnde, fomtijds op twee waagens moet leggen. Ron- 

keel V °P banronifchen oever gezien, welkers mond 

^ '^enfei" onbefchoften grootte was , dat hij gemakkeiijk een 

" hebben kennen overgaapen. Waarom de zelve ver- 
dT‘^3atd . geweeft. m de welke de Heilige Schrift ge- 

ni Voo ingevoert, en aldaar drie daagen door de God- 

bewaart , en eindelijk behouden uitgeworpen is , 
en ^ de zelve zegt in de buik van den Walvis, Ceenge- 

Moegelijk noemende de Walvis, de allergrootftc 
zegt ook , dat hij zulken onbe- 

dcM '’'^'rz ip^ ^ zes en dartig tan- 

r vie! ’ kaakebeenen aan wederzijden hon. 

G / " veertig tanden uitmaakt. 

te|p, ^‘inero^ G< 2 /^«r. De Hond-haaiJ-vis ofte Eaaij . Dewijl hij bij 
2q j, ^Pn naam heeft, kan hij volgens de navolginge van Aritto» 
gelix'’ °enit Muftelus (een foort van een Vishond, 

iHg-^^^f’is vg VVeefel , een landdier, of van de verf, of van dc 

d ^ ^ Galeus en Muftelus Hond genoemt worden. Ik 

onf^ g^lecrdfte mannen, dat deefe die is , de welke bij de Grie- 
'■'id Scyllópfaros genoemt word. Het gantfche lijf is lano- 
H 'lf" allengskens rankaÊ 

^0 H i*^^ en'* een leêre huid. Hij is wit 

C ^ *’'j afchgraauw. Hi, groeit geweldig groot uit, 

iij ^ '^el over de honderd pond weegt. 

een groote en een kleine. Gelijk als ze 
^üid .j''Hillen 7 inwendige deelen overeenkoomen , 

^'Ondeletinc^ leeven, grootte, en fcherpheid en hardheid van 
verhaalt, dat de kleine in zijn zee ten hoogden een elle- 
L boog 


boog lang is , en de groote fomtijds raeêr als twee ellcboogen , e*’, ,, 
fcherp en hard van vel , dat men het hout en het ivoor daar 
fter kan geeven , niet anders als met het vel van de Squatina (Sch^^ 
haaij , Zee-engel , ) en dat de greepen van de deegens daar mede 
zien worden* 

T)e Galeus i of de Gladde Muflelus^ Met de fnuit, kiiwen, vin'’^'': 
ftaart, geftahe y^n ’t lijf, verf en ingewand , komt hij met de 
Haaij en de Stellaris (^de Geftarnde) overeen. Voor eerft verfebd'-: 
van de Hond-Haai-Vis met de mond, dewijl hij teenemaal tandeloos^' 
daar na met de leere huid , om dat hij gladder als glad is : en eind^i 
in de grootte, want hij mag naauwehjks ooit twintig pond haaien. ^ 
van de Stellaris verfchilt hij , om dat hij gantfeh geen vlakken heeft' 

De Galeus Afterias^ De gejlarnde Haaiy Hondvis, Zee-luipaard, 
panther, De Galeus ofte Muftelus , word bij Ariftoteles, AfteriaSj.J 
bij Gaza nu eens Stellatus , en dan eens Stellaris genoemt , van de 
vlakken , zo groot als linfen , met de welke hij befchildert is. 
us vertoont twee foqrtcn van de geftarnde Galeus ofte Muftelus. j. 

De Glaucüs van hlianus. Het is een vis vier of vijf elleboogen j 
De rug is volkoomen henielsblaauw , daar hij den naam van draagt^ 
buik blank. En over’t lijf glad van vel. ,( 

De Maltha^ (bij mij Lymvis') word van Oppianus onder degi'^'J' 
wilde zee-dieren getelt* De vis Maltha heeft de naam gevonden 
zagtheid of liever van verzagten , ( vermurwen ; } waarom RondeftJJ 
deezen Wallevisagtigen vis uit het geflagte van de Haaijen gift 
tha te weezen , om dat zijn vleefch week en zagt is , niet alleei^ 
voelen , maar in ’c vermoogen. . 

Bet Zee-VQsje^ Zee-vos^ {Vulptcula marina.') Bij Oppianus de ^ ^ 
iigrige Haai. Hij heeft de naam niet, zo als Rondeletius meent, 
langkheid van de ftaart , maar of van zijn bittere en onaangenaame 
of van de liftigheid en loosheid van ’t verftand, waar mede hij 
Land-vos gelijkent. Hij word van Ariftoteles onder de andere 
getelt. J 

Galeus Aeanthias» De Prikkel-Bondvis-Haai» Bij de Latijnen 
hij geen naam. Theodorus heeft het de Doornige Muftelus overg^^jji, 
om de doornen van de rug , waar van hij de naam heeft behouden- 
weegt nooit twintig pond. J 

Centrims. Htt is een geangelde vis, die van de angels de 
ontfangen. Plimus maakt van deefe nergens gewag , nog ook 
in alle zijne fchriften , die 'er nu nog van hem overig znn ; oW 
ftaande Atheneus berust , dat hij van hem onder de Hondvifli^ Jjjl 


Haaiien . C 85 ) 

tende ” opgetelt. Het is een korte , grove, dikke, vleefchvree- 
hij gj ^enzaame vis. Met zijn angels gewapent zijnde , weederftaat 
het ontmoet , ja dat méér is valt ’er ook op aan , en quetft 

het met zijn vergift. 

de yy (JSimia manna ') Bellonius maakt ’er een Zee aap van , 

heete^ andere in het geflagt van de Hondviffen of Haaijen het Vosje 
Visj is een Aap, zegt Elianus, in de roode zee, niet wel een 

Zelvg kraakebeenig beeft , als geen fchobben hebbende , en dat 

heeft §''oor. Van verf gelijkt het naar een Land-aap, metdetroni 

rils gedaante (fchijn,) en de gelijkenis. De Zee-aap van Gefne- 

de ' Vinnen, gelijk als vliegende , uit, en fpant den angel booven 

^leti 2 tuftchen twee vinnen van agteren, De mond heeft een groef* 

deooJ^^ '^ijf gaaten van kuwen, krom nedergaande tuflehen demonden 
^ij is groen over het heele lijf , maar op de rug meeft bruin, 
^yden bleek, de tanden zijn breed en aan een, 

hamer-Bondvts i h\) ons Krutshaai^ Dcefe heeft de naam 
rrie(jg de ongewoone en gedrogtelijke geftalte van de kop , waar 

êeii een dwarfe balans (evenaar,) daar de weegfchaalen aan han- 

offenJ^^’Jkent: van gelijken naar een jok , dat dwars op de nek van de 
ge legt , zo IS de kop in deefe vis over dwars geleegen, üp- 
êroofg ^ ^uidas die hem volgt , tellen de Zygena onder de geweldige 
Want Ariftoteles reekent hem onder de lange viflen. Hij 
alle andere viflen , doordegedrogtelijkegeftalrevandekop: 
^^2t rond , niet met een fnuic, booven niet fpits , nog plat 
niaarhij heeft die uirgebreid, en overdwars, 

^ Van Salvianus , of de Orthragorisens van Rondeletius. Mole~ 
'heciyj Bij de Kruis- haai, zegt Aldrovandiis, die onder de Kraa- 

®hjk de ongewoone geftalte van de kop eenigermaaten gedrog- 

^^'heelg tnen met ongevoegelijk de kraakebeenige vis , die met het 

ft^e^ ^^gedrogtelijkfte is, moogen voegen, In de meefte plaatfeit 
te Marfeille, noemen ze die Molaj om dat ikmeine, dat 
P toe^j ^'^ige vorraeloofe vleefch- klomp, die de vrouwen fomtijds zon- 
een man , indelijf-moeder ontfangen , eenigermaaten ge- 
het blijkt om de kortheid van’t lijf, dat de vis uit de kop 
of om dat hij, van weegen de rondheid van’t lijf , een 
hij ’ ^o als Kondeletius het uitlegt. De Zelve fchrijft, 

Montpellier de Maan genoemt word. Hij is kleinen 
V donker-blaauw , en heeft zagte gladde vinnen op de rug. 

^ '^hani onderzoekt ,a!s deefè onfe vis de i.iina(deMaan) 

^ niet kan genoemt worden ; of het de Rota (het Kad")' an 

Ji 2 Flinius 


... c 4 J 

Plinius niet wel mogt weezen. Om welke reeden, wanneer hijdeZ^al^ 
vlijtiger aangemerkt hadde, hijgegift heeft, dat deefenonfen vis de zel''^ 
is, die bij de oude Ortbragoriscus genoerat is. Waarom wij hem ook» 
of met Salvianus met de gemeene naam Mola, of met Rondeletius 0^' 
thragoriscus zullen noemen , tot dat een ander een bequaaraer naaro 
die beeter m^ zijn natuur overeenkomt , zal gevonden hebben Wat 
ik zeggen? Het is een vormeloos grouwelijk gedrogt, 

VAN DE KRAAKEBEENIGE PLATTE VISSEN* 

£« eerjl vayi de TORPEDO. 

^ lor^edo. Trihis, Slaapcr, Krampvis, Heeft de naam gevonden of ''3" 
t vermoogen, of, gelijk Varro zegt, vaneen zeekerekragt, waardo^^ 
bij de Iceden , zo van de viflen die hij vangt, als van devife vad^'f 
en onbeweeglijk maakt. Torpedo wotd bij de Latijnen ecnoomcn 
Icmheid . traaghed en vetbaaftheid , waar van hij Verbaaftmaaker g‘‘ 
noemt word^ Ariftotcles getuigt dat het lijf van allen, uitgenooroeo 
Itaarr, fchijf-rond is, Gij kond geen teeken van kop in deefe villen 
Het aarsgat is in ’t begin van de ftaart. Zij hebben alle een zaet en 
iiibbeng vel. ° 

hJcfzcZ\7".f‘'’'-r^' De heilige AmbrofijJ 

n™ I Tortelduif genoemt, den welken andere daar na b'* 

n® ';?'S=enmetdeefevisgeenfinsovcrecnkomt, die, naaW«"'' 

JijK van de gelijkenis van de uiigclirckte wieken , die naam gekreerf 
hee . P mins heeft het in ’t Latijn Paftinaca overgezet. Galouis 
ook buiten Atilloteles en Hinins betuigt, dat de Paftinaca een platte»' 
kraakebeenige VIS ,s. Bellonius en Rondeletius hebben twee foorten 
kent , maar dk bijfondere. De Paftinaca heeft degeftalte van een 
lijf, met rond als de Torpedo, maar gelijk de Rog van vier zijde'n. ^ 
ftaartis heellang, ceveneens als een rotte-fteert , waar in fomtiids ee»»', 
kelde of dubbelde of drievoudige angel is. Zij heeft geen vinnen. 

2 e zwemt op haar breedte. De buik is wit , en de rug loodblaauw- , 

aak rif , ^rendgenoemt. «<, 

r^nrta'nSBT^^^^ 

kop van een paSe heel Sk7"wl?fnte 


tio zijn te zien. Hij heeft in ’t onderdeel een middelmaa- 

mond en zeer getand. Aan het begin van de ftaart van weêrzij- 
doet zig een kleine ronde vin op. Hij heeft de ftaart veel dunder en 
als de Paftinaca, Hij is glad en zagt van vel , aan *t onderfte gc- 
^elce wit , maar aan het boovenfte loodblaauw. 


VAN DE ROG inH Algemeen. 


^ ® Latijnen, zegt Aldrovandus, geen agt neemendeopdekunne(het 
) noemen de viflen , van de welke wij nu handelen , Roggen. 
Waar van daan de naam van Raja gevloek is , vinde ik niet 

ten zij gij oordeelt, zegt Rondeletius, dat Rajzvan Radendo j 
j^l'^eereiijfchrappen} gezegt is. Atheneus fchrijfc uit gezag van Arifto- 
dat de Rog een kraakebeenige vis is. Daar worden maar drie ge- 
^jSten'van Roggen bij de ouden gevonden. Zij hebben de ftaart allemaal 
gej^^.^'^eneensgeangelt: want fommige hebben een drievoudige rij vanan- . 

andere is alleenlijk een enkelde. In de angels zelve is ook onderfcheid. 
i() gl^'^booven verfchillen ze ook van tanden. De inwendige deelen zijn 
^ niet op een en de zelve wijze. Eindelijk de kunne maakt ook on- 
De ftaart is in alle zeer lang en fcherp , waarom de Hollan- 
^Is ze iemand quaad zullen toewenfchen , hem een Roggeftaart in 
11)^ ]^^*darm , of in de keel toezeggen. De Quakfalvers (Landloopers) 
^ri|^ de gedroogde Roggen allerhande fatzoenen (geftaltens,} en 

Ze het gemeene on weetende volk op of voor draaken , of voor Ba- 
en diergelijke wilde heeften , die minft bekent zijn. 




de roggen in't b^fonder* En eerfl van de GLADDE. 


Daar is meer als één geflagt van gladde Roggen , en ze 
onderfcheiden worden, in die welke een fcherpe, en in die wel- 
ftompe fnuit hebben. 

kij^ ^^golfde of AJchgraatrdve Rog van Rondeletius. Van de verf heeft 
de toenaam van akhgraauwe , en van de bogtige vlakken , de gegolf- 

g^g^even. 

Gladde ofGe'óogde Rog. Behalven de Rog Afteriasoftege- 
der zijn’er twee andere ,. die de zelve Rondeletius van de vlakken 
re , de Geöogie noemt : maar om dat de eene glad en de ande- 
is , heeft hij ze beide , met het onderfcheid insgelijks aan te 

• ^ Van Bellonius , de groote Oxyrinchos van Rondeletius. De 

L 3 Vleet, 


r 8ö ) 

Vleet, Snuifert. zegtjunius» Hetisdegrootfte visvanhetgellagtvan^^^ 
Roggen, die nietvandegelijkeniflcvan het viervoetige dier , maar van 
grootheid van een Os de naatn bij de Grieken heeft g^kreegen. VVaaro*’’ 
die van Genua , zo als Bcllonius getuigt , hem nu nog de Koe noem^'’' 
In rankrijk ergens word hij Eleno geheeten , met een naam met 
Oxyrinchus gemeen, gelijk als een Els , naamentlijk van de geil:alcevaf| 
de fnuit, Oppianus noemt deefe vis een Menfchemoordcr, om dat W 
verzeekert, dat die de menfchen, welke onderwater zijn enzwemm^^’ 
door zijn zwaarte en onbefchoftheid van lijf verfmoort, en hen belet 
aalTem re haaien. Ariftotelcs noemt de üffen duidelijk onder de 
kraakebeenige viflen. Hij heeft g;antfch geen angels, behalven dat op 
Itaart een eenige rij van de zelve is* Met de overige deden verfchilt 
Kift van de andere. 

De kleine Oxyrinchus, Hij is magtig groot van lijf, zegt 
deletius, met veele vlakken van gedaante al*s linfe booven op geteikent' 
om welke reeden hij van onfe viflers Lentillade word genoemr» 

Raja Stdlaris, De Sterre-rog Zij is uit de gladde, maar de 
IS zeldzaamer , en daarom aan veelcn minder bekent. Op bet eerfte 
zien zal’er van een ijgelijk,uit de gedaante van het lijf geoordeelt 
den, dat heteenfoort van een Rog is: nogtans word zij van de and^’’'^ 
onderfdiciden door de angels die ze op de rug heeft, digt van de 
beginnende, en aan de eerfte vin van de ftaart eindigende* Behalven 
zijn 'er nog eenige andere angels over ’t heele lijf. Het booven 
van de mg , en de uitgeftrekte vleugels , zijn fchoon met ftarretjes ^ 
ichildut, van de welke zij de naam van Afterias heeft bekoomen* ^ 
ftaarC is dun en korter in dit foort als in de andere, 

VAN DE SCHERPE ROGGEN, en eerfi van de 
GESTARNDE. ^ 

Onder de Scherpe Roggen , heeft Rondektins aan de eene de naam 
■dflerias oi Stellaris (de Geftarnde,} en aan de andere de Geöogde .^^ 
geeven, De Afterias zal ze dan genoemt worden van de veele fterrctj^®^ 
die ze aan de zijden en op het begin van de ftaart gefchildert heeft » ^ 
öe beherpe, van de zeer veele angels, waar door ze gantfchverfchrik\ 
JijJC IS, 1 uftchen de wijdte van de oogen zijn veele korte, digt aan 
kandcre , zeer fcherpe angels , een ((reep ,n\ midden van de rug , 
grootc , op de ftaart drie rijen van groote, met zeer veele andere kle"’i 
onderftheiden. Daar zijn oneindige hier en daar zonder ordcreovct f 
geheele Iijr vetipreidi Daar fchijnen twee ibortenvanditgeflagetewe^ 


n ^ ^7 ) . . 

Geöogde Scherpe Rog , Steen-Roch, zegtjunius* Deefe is de gladde 

boogde met de vlakken gelijk: maar verfchilt van angels, en niet inde 
'’erf. ^ 

j Genagelde of Spyker-Rog, word zo van de grootheid van de angels en 
, ® gelijkemffe van kopere of ijfere fpijkers genoemt , om datze angels 
als doorens van gefpen. Met de geftalte van ’c lijf is zij de andere 
j maar korter van fnuit en minder fcherp , en angels gantfeh niet 
v^'ijkenendcj zo in de geleegentheid als in de geftalte, want die ftaanuic 
J^nde beenderen , en zijn haakagtig krom. 

Andere Spijker-Rog, Deefe verfchilt van de boovenfte , om datze 
van fnuit is, en daar geen angel heeft, x'\an de zijden van beide 
jjj ^3nten heeft ze agt lange doornen booven op de huid gepUatft: , die 
^ andere Koggen niet hebben. 

. Doornige Rog is de gladde Rog gelijk , indien je de lange doornen 
de huid uitneemt, van dewelke de Franfen haar Curddue, dat is, 
^^lekaardfter noemen , van die doornen ofte angels , zo als 'er veele 
5?^ gereetfehap zijn , daar de wollewerkers de wol mee kammen, 
dg Scherpe Rog. Kondeletius noemt deefe bijfonderlijk, de welke van 
1 ^ndere daar in verfchilt , datze de zijden met kleine angels oververfpreid 
jjj- ^ ï en op de romp van het lijf zelf geene. Op de ftaart zijn drie 
en zeer vafte angels tot het uitterfte eind toe. Ze is fpitsvan 

bolders Rog. QRaja Fullonica,') Deefe foort heeft hij , op dat hij 
andere zoude konnen onderfcheiden , Fullonica genoemt , daar 
datze overal op de vleugels, op het lijf, op de kop, enopde 
geheel met zeer veele en fcherpe angels befprengt is, gelijk als 
VoiJ^®*'ktuig, het welke heel vol met ijfere fteekels bezet is , daar 
fc{]g^'^® de laakens mee bereiden en glad maaken. Ze is ook lang 
genoeg van fnuit, de angels van de ftaart zijn krom , m c 
p, §efchikt. Deefe ftrijdbaarfte Kog is zeldzaam. 

^‘ilc ^ ^^i^rfcherpfie Rog, Deefe laatfte is de laatft befchr^vene gantfehe. 

als dat die maar alleen op het booven gedeelte de angels in 
Cq -^'gte heeft, dog deefe niet alleen van booven maar ook van onder, 
gen^ grouwlaam van fcherpe angels , dat ze met de hand niet kan op- 
P^naen worden , als hij de vinnetjes van de ftaart aangevat zijnde, 

(junius zegt Potshoofd , Kappaert,') De Letterkonftenaars 
en Famia van Gula , de ftrot , af , om dat hij een groote ftrot heeft , 
lang^ ''erflindenfte vis is. Anftoteles heeft getoont dat het een platteen 
is. Waarom Aldrovandus met Bellonius vaft ftelt de Lamia een 

' te wcezen. Bellonius zegt , hij word van een geweldige grootte , is 

glad 


daar de 
en 
drie 


C 88 ) 

glad Van vel, en heeft de mond in het voorde deel van de kop als 
kikvors geplaatft : waar in dit wonderlijk fchijnt te weefen , dat die 
IS met omtrent twee hondert tanden, in beide de kaakebeenen langs 
rijen geftelt, aan de wortel breedt, fcherp en fpits eindigende, eH 
de kanten gekerfd , die de goudfmids veel gebruiken. Men zec^t dat^^ 

goed teegen ’c vergift zijn , waarom het gemeene volk gewoon ts die 
golid en zilver te laaten beflaan. ö 

^ oï Zee-Duivel, Ariftoteles heeft 

de kraakebeenige platte viffen de Kikvors mee getelt. De Zee-kikvof^’ 

rie?nroe°t"'^mrr'“^’ kraakebeenige vis, plat, bruin, ofalsfcbof 
Ifeenroet, rnet een heele groote, ronde en platte kop. Met de 

en verf van het lijf gelijkt hij naar de grundel-visjes. Het is of 

zonder h/f maar aan de kop geplakt was , zo dafje bijna niemendal 

ceele vis als kop en ftaart ziet. De kop is grouwzaam van al de fchsrP 

angeis. De mond , die wijd en breedt is , heeft hij niet van ondei'^'” 

Het boovenfte kaakebeen is korter, 
het onderfte langer en vooruitfteekende, waarom de bek hemaltijrop^'' 
itaat en gaapt. De vis is overal bijna een elleboog of een voet 
maar fomtijdsop een andere plaats drie elleboogen, zo als Salvianus''^’^' 
zeekert. De hpidauren daar men diergelijke foort van visinmeenic^reg^' 
woon IS bij te vinden, hebben hem, om de leelijkheid, en het viulc^'^ 

duivfr'geSen^""''" 

en “ «"befchoft 

g g getand j aan deefe is die klein en tandeloos , en ze 
fcherpe kaakebeenen m de plaats van tanden. De kop van drKikvof^' 
hee plat, deefe heeft de kop regr overeind , en zeer lang als een 
op t end: waar onder een overbl.jfzel van een velagtigeienuw zit, 
ze moogelijk als de Kikvors de viffen mee vangt. Ze is rouw v3>^ ' 
zo van booven als van onderen, maar het onder<redeeltedaarenboO''^'^ 
geangelr. Ze is van booven afchgraau w , en van ond?ï w7t . , 

Squafma^ De Zee-engel De Rhina , zegt Plmius , die wij 

worT"‘ zo genoeg 

AnftoX '’H , dat de fmids als een vijl beeZ< 

viSn ZeTT'.?" andere platte kraakebeef 

léf . dS fele ,it'v°ntr' ‘'S"' fcherpJkrommct.ndenK 

he.fl een Squnt.na gezien vaAindfrd^drp^f 

BijdeGrieken VTO?^d ze'lf hmóbatos genod"'; 
Van dede Vis fpreekc ziriftotefes aldus; dat verfdicide genagten va"»;’, 


4re -n* . ^ ^ 

Sq zig vermengen , isvan niemand geTZien, Men gelooft dat de 
V ,5 alleen doen , uit bewijs van een zeckerc 

Of ‘"“batus , die een zaamengevoegde naam uit beide trekt , gehjk 
Eclil ^*l^^^inoraia noemde» Want zij is met het voorfte deel de Raja 
koo^’ met het agterfte de Squatina, als uit beide de geflagten voort- 
Rondeletius zegt, men kan naar mijn oordeel geen 
detp S^^ven aan die geene , dewelke ons een vermengt geflagten twee- 
alkomfl: willen opdringen» 

genifr Engelfchen. Bij de Engelfche Ltimp, naar het getui- 

^rok Turner een Engelsman. Het is een ruwe vormeloofe 

tetb ’ verzeekert , dat de vis daar van de naam heeft. Het is een 

kraakebeenige vis zonder fchobben. Hij heeft maar twee vin- 
die zijn beneeden de kuwen, v^an elke zijde heeft hij drierijën 
seis j qf krom om gehaakte doornen , flrekkende van de kop tot de 
toe, Booven oo de rug heeft hij een eenigedierpeliike rü rlnnmpn 


VUJ ^s^iiaaixuw v4v>wiii%.ti y i w wiv ivwijtac. v«ill UC KUp UOU QQ 

'viaa j- ■' op de rug heeft hij een eenige diergelijke rij doornen, 

irieqj angels zijn niet digt bij een , van een gefcheiden door tuflchenkoo- 
gen^ Hij heeft een kop als een Kikvors , en heele kleine 

^ Het heele vel van booven is fcherp als men ’t aanraakt» 


00 - 


£j vwt vaiJ L/^w»wij UICU I aai 

Pifcis Gibbofur» Aldrovandus zegt, datdeefe visde voor- 
Qta ^na gelijk is, als dat’er op de rug een boggel uirfleckt , daaf- 
Or[jj het mij gelufl dien vis liever de geboggelde , als den bultigen 
WicJ’ <^e Ronde, (op dat hij met de vis Orbis niet onder eengeraengc 
^ m noemen» Fabritius heeft gefchreeven , dat dcefe volwalTen vis 
°oven een handbreedt groot is. 

die de welke zo wel in de zee 

ALS IN DE RIVIEREN LEEVEN. 

men van die fpreekcn , de welke of de zee vcrlaatende in de 
Vajj ^ ^pftijgen , of de zoete wateren verlaatende naar zee nedergaan* 
^Vp 0^* zegt Aldrovandus, vind ’er geene be- 

Heej Aal) maar van die veele , van de welke wederom Ibmmigc 
Van de zee afwijken , en tot aan den oorfpronk der rivieren 
Ha 3 f /‘'^gen : andere in de naafte zce-plaatfen wat vertoevende , terllont 
^ic ^ ^®lve wederkeeren. Van alle beide zijn fommige met fchobben , 
Eed^a zijn, andere met een glad vel , die deweinigfte zijn, aan- 

d' gefchobde ftrijden de Salm en de Snoek omdevoor- 

f y ftell^ deefe bij de oude grootelijks het meefte geagc» 

^^3k dp^c ^®ïm booven aan , zo om dat hij in aangenaamheid van 
noek niet wijkt, als om dat hij de eenigfte van de viflen bij 

M de 


C > 

de Hollanders , alwaar een grooten overvloed van de allerlekkerfte 
is, bij het pond verkogt word , als zijnde booven alle te agten, enOi^^ 
een zeeker voortreffelijk voorregt alleen gewaardigt bij groote heerefl' 
want de andere viffen verkoopen ze daar bij den hoop. 

De Salm, Ik vinde niemand van de oude behalven Plinius , die 
deefen allerlekkerften vis gewag maakt, dewelke met een Needer- en^^‘’ 
Hoog-duitfche naam Salmo, en niet Sulmo, zo als fommige behaa^J’ 
genoemt word. Hij is gedekt met kleine fchobben , indien ze met 
grootheid van de vis worden vergcleeken. Hij waft tot een groote laO^' 
te , en breedte uit. Het hooft heeft geen fchobben , waarom een 
ter gezegt heeft, een ffibberig voorhoofd. Hij heeft een wijde mond 
zeer getand. De huid is bijna blaauw, of zwart uit den blaauwe. 
oogen zijn groot : en de neusgaaten aan weêrzijden dubbeld. Aan we^J' 
kanten vier kuwen. Twee vinnen neffens de zelve, als ook twee op 
rug, en drie aan de buik. Salvianus zegt, dat de ftaart in eene breede^*' 
rondagtige vin eindigt ; dog Rondeletius betuigt, dat ze in tween 
Ipleeten is, 

De Snoek i is bij deRoomfehe lekkerbekken in groote agting orevve^^' 
de welke bij de Grieken Labrax,gehjk als geweldig genoemt word-' 
dar de Latijnen te regt de natuur van de zaak, en de naam zelf niet 
gende, hem Lupus (een Wolf, een Waterwolf) hebben genoemt. 

Lötr/j. Strabo telt onder de viflen van de Nijl de Latus. Athen<2‘_ 
doet er bij, die in de Nijl zijn, worden van zulken grootheid bevo'^' 

honderd pond weegen. 

e heeft het hoofd aan de zijden geweldig plat , en 

fcherpe fnuir. De mond, om dat ze magtig gaapt, is wijd uit-yefpr^*^^ 
tandeloos, en zonder eenige fcherpte. Aan wederzijden zijn vier 
Hii heeft tiroofe en dunne frhnhhpn . rlJp Nrrf«i;;i^ t. i/nP> 


- ö vier Kt"' 

Hij heeft groote en dunne fchobben, die ligtelijk afvallen Op de 
booven de oogen ten wederzijden , blinken gelijk als Smaragde fteeflf: 
De tong IS zwart. De.boovenffe kaakebeenen fteeken beneeden uit. 
de buik en zijden gelijkt hij zilver. Met de rug en de kruin van de 


is hij geel uit den witte. . 

De ^iga van de Rivier de Elve. De Goudvis. Kentmannus zegt ’ 
-^ige is een dunne en drooge vis van weinig vleefch : fchoon , 
ÏSpI'!''" verf, nogtans van rug bruinagtig. Hij is langkwerpig en , 
. want:^jn lengte naar de breedte is vijfmaal meêr. Ik 
em cnaam Zigc, dat een Bok beteekent, gegeeven is, om dat 
in de zon gedroogc zijnde, ftinkt als een Bok. ^ 

De MimUs. Harder- viflen. Aldro vandus zelf word hier door de ^ 

fcbeidentlieid van de benaammgen overvallen , waarom hij zijn oordeei^jj 


„en, C 90 

vijf f verwagtcnde wat andere moogcn gevoelen, Ariftoteles haalt 
‘Oorten van Ceftreus (een Harder-vis) opj Ceftreus eigentlijk gc- 
Ccphalus, toegenaamt Chelon ofte Labeo, CephalusPercasof 
ftrand, Sargus ofteSargo, endeMyxon ofte Miico. Maar 
deefe onder malkanderen , zo v’^an eenige reekenen van het lijf, 
mannieren en plaats verfchillen , zo koomen ze ook in fommige 
zelve Aldrovandus alle naauwkeuriglijk heeft befebree- 

Anadromus, Gefnerus telt deefe vis bij de Groothoofden van 
waateren, oni de gelijke geftalte van het lijf, maar om heton- 
1 ^. cneid heeft hij hem den toenaam van Anadromns gegeeven, om dat 
ha? zee in de Elve gaat. Waarom hij aan de befchrijvinge van de 
P ^'^'Viflen is bijgevoegt. 

Caprtfeus. Salvianus zegt, de Gaper (een vis als de Mola,' 
Maanvis,) heeft aan wederzijden een zeer platte kop, ronde 
Zee?’ en in ’t boovenfte van de kop geplaatft, een kleine mond, en 
gro Bijna in ’t midden van de rug, worden drie heele fterkeen 

de met een vlies aan malkander gevoegt, gevonden, Deftaart, 

^ ^^.•^iet allengskens gelijk van andere viffen , maar fchielijk ver- 
slaan ’ ^‘^digt in een eenige en breede vin. Hij is groen uit het lood- 
De geftalte van de gantfche vis is zeer plat en breedt, en bijna 
^*‘ond. Hij weegt zelden meêr als twee pond. 

bcaliger, de Vader, getuigt, dat de naam van Steur een 
dat VI? allercedelfte vis nu overal heet, en dat hij van 

h ^ Europe is ingebragt. Zijnvleefch gelijkent waarlijk meêr 

tjif , ^t yleefch van een viervoetig dier, als van een vis. Het ingefoute 
Seid V noemen wij Kaviaart, Met de fnuit, geftelt- 

Scenderen > ftaart , langkwerpig-ronde lijf, en kraake- 

^ aaiien plaats van graaten heeft , is hij de Hond viffen of 

Cgy ^ D y » en niet de kuwen ongelijk, In alle rivieren is hij niet 
kant” grooter in de rivieren als in de zee. Dekop isvier- 

een^’ gehjkeniffe van een kleine keegel vooruitgeftrekt. Hij heeft 

dj. ”^°nd zonder kaakebeenen en zonder tanden. Hij word gantfehelijk 
Hiil* die hij heel klein booven de fnuit heeft , verkoelt, 

lijk 1 oogen. Een dubbelde baard hangt van de fnuit af, ge- 

ais inde Mullus, (Roodbaard, Barbeel.) Op de rug zijn eenige dik- 

tie a”°Sben, zo hard als been, in zeeker getal en ordere onderfcheiden. 

*0 la?^. vinnen , van welkede boovenfte dikker en eens 

IS. 

^«kus Rhodius^ Indien gij de Galeus Rhodius met de Steur ver- 

M 2 ge- 


C 5J2 ) 

gelijkt, zult gij voorwaar geenen vinden die hem bceter geliikt dan de^' 

* wil endnekanrigerva« 

g ftalte van Iiifis. VI ant anderfios gelijkt hij de Steur gantfcheli|k 
de geftalte van het heele hjf fcherpe beenderen van de Tug , en als fcbil' 
den gefatfoenetrtj n opk andere op de zijden gefchikt, vinnen, ftaarfi 
en de mond , m het onder gedeelte geleegen, 

• v^de/i H ^wijfFelt men of het een Zee- of een 

hif bii I Dultfchen^hH " zegt, ‘1»' 

™li^ als van ':f grootfpraak , zo genoemt woTd . 

v^s word h?M7n ? P sraotheid van eenig klein buisje. Want d'* 
VIS word b. de Duitfchers genoerat , en met de zelve naam vd' 

tni^'irde Sr «geengefchobtv.rvang-. 

daance ak de Steur, maar \yt en zagt van vel, zonder eenige fchobbe»f 

doorn Bi) Gernenis heeft hij een fdierpe rug. Men vind “er, zo aIsJ‘ 

zelve Albernis getuigt , van vier en twintig voet lang , als hij voKvaH'^" 

iSi en zo veel minder van maat, als hij jonger is. Hij heeft kraak ebe^** 

kon Ür r , dar een groot en een lesdig g.at heeft van 

kop to de ftaart , als met een boordje doorboort. ^ 

Lperimm, Inde monden van de rivieren die in de zee invloeien, 
hjk als te Rouan en te Antwerpen , is een vis heel gemeen, zo als Ko'^' 


Hii isIanBkw,ró„, j , pantel gel, , 

halve voeforZ ^'™^ '"i"," ™ ’’ e« 

de kaakebefnen en op TS" H« S°k '“‘'1 'I 

her andere, naar de V^oorn. De ftaarris''!n^'^^^ randen, behalve 

zijden zijn vier kuwen , heel ongedaan , en rTernK een ^^ 0 "' 
Lamptlra Lam ofte PrA. Daar z,]n -er die willen datze*" 
heeten van de rotfen te likken. Het kan ook wel wcefen dat ze L-""' 
petra genoemt word gelijk als lange Prik , om dat ze lannt k als ^ 
Prik, want zo wordde kleine Prik (Lampetral genoetnt. DatdeLsa’- 
petra uit het gellagt der viflen van een flangagtige foort is wüft I"’*' 

is fn^lI?k™k'eL’na^4 .'1 

breedr’^vlf P loopende. De mond is niet in ’t lang nog '» 

--t Uitgeholt gelijk als in de bloedfmS. , 
jtai y van de gehikenifTe van p^n flanr^ ^ 

vormige Lampreije, nii om dat ze als d^ n®rf ’a'' P- ^ „S<- 
maar om dat ze uit de zoete wateren , O 

neergaat. De Aaien zijn gladt en fl.b\;,g"^'rnd^.°“ fd 


i 


ir, , . C 93 ) , 

kleine fcherpe tanden in rijen verzien. Ze zijn van grootte overal 
eeven eens Aridoteles heeft gefchreeven , dac’er in dit geflagc van 
‘ikn geen mannetje of wijfje is , en dat ze niet voort teefen. 
j KrinkviSi Rondvts, Kogelvis Plinius gedenkt deefe, zeggen. 

Hetiszeeker, dat het een heele harde vis is , die Orbisgenoemt word: 
j'i is rond en zonder fchobben, en beftaat gantfeh uit de kop, Ronde- 
maalt drie geflagten af, van de welke hij de eerde eenvoudiglijk 
ji'S noemt, de andere met den toenaam van de Gefchilde, en de derde 
jj'’ de Geëgelde (Steekelige) of de gepunte. De geftalte, zo je 
Ij^.^^art wegneemt , is bolrond. Hij heeft gantfeh geen fchobben, de 
^ is magtig hard , die de harde punten rouw maaken , waar mede de 
gantfeh is befprengt. 

Q Gefchilde Orbis. Rondeletius heeft deefe Orbis de toenaam van de 
gegeeven, de oorzaak van die naamgeeving is de mond, heb- 
de gedaante van een fchild, om dat hij m dat deel daar de Land- 
de bord hebben , op die plaats de onder-borll heeft. Het is een 
-^3ame en geen eetbaare vis, 

Vgjj ^ ^teekelige of Scherp -gemunte Orbis. Deefe gantfche Orbis ftaac (lijf 
gepunte angels j zo dat gij hem met de hand niet kunt op. 
als bij het uitterfte van de ftaart gegreepen. Daar zijn’er die 
>>,'^kt tc onregtjvan weegens de angels, het ijfcre verke noemen, 
die^ J^ijfen die men bij de Orbes mag tellen Gefnerus meint dat twee 
tj^^*^§^liJke viflen, fchoon meerder lang als rond van lijf, onder de zelve 
ke'!r begreepen worden, zo om dat ze, gelijk als die, uitkij- 

ii^kerpe punten op het lijf hebben , als voornaamentlijk van de fnot , 
a]j ^ ^eveneens uit de mond laaten loopen, gemeenlijk Snottolf, gelijk 
^yxini of Mucones genoemt worden, 
bg ^ ^dolofleus van Bellonius , of de OJlratio van Gefnerus, Wij heb- 

geraamte van een vis uit de Nijl, Holofteus 
Uir 1 * ■oi’héén) van de Landloopcrs zien omdraagen , dat’er bijna 
2ag als een 'kijfhoek , omtrent een voet lang. Wijders, leevend heeft 
^ een penceel op de ftaart , en vinnen booven en onder de zelve , en 
^derom een andere vin aan wederzijden , witte oogen , en een kleine 
Hij is melkwit, en verflaauwt als in het bleek. Voorts is zijn 
fe ^'j tot nog toe onbekenr. Ik gifle , zegt Gefnerus , dat men dec- 
SUd^i ^^'*‘^t;ion moet noemen, want hij heeft een fchaal zo hard als een 
de iv-,'^^°er, en de vis Oftracion word van Strabo onder de viflen van 
gereekenr. 


M 3 


VAN 


C 94 } 

V Ali DE RIVIER- VISSEN, 
Eneerfivande ATTILUS. 

Attïlus. fFatersiwyn. Plinius zegt , De Attikis in de rivier 
Po door ïeuiheid vet geworden zijnde , weegt fomrijds duizend 

Ln eroot eedppli-^ ^ ken worden. Het is een kraakebeenige vis . voo^ 

de wljfe va^n ^^“*^°°mende : want hij heeft öf 

der tiH ^ ^ fchildagtige beenderen, maar men zegt , dat hij dieiH^^ 

en anderrr^K ^^^^en is, waarom fomimge hemrnec^ 

en andere zonder beenderen afmaaien. ^ 

becklfnZTV''' den Dnieper. De Antacei worJ^^ 

neelegroore viiTen , van een onbefchofce grootte in de Meöris , en de Dni^' 

fe" rre”^; d eScrabofchrijft.dat fom^cjd. de mondei ! 
ren.in bet ,js bevrooren.uTtgegraaven worden. Hü neliikt zo raetJ* 
inwendige als mtwendige deden, naar de Steur. '' ® ’ . 

VeUflernde Antacms. Deefe rtntaceus . zegt Gefnems ha het i»< 

bijna overal hemelsblaauw uit. ^ 
Tdal ■ «"/‘’0'®''«%tig- De doornen op de rug en de Oltr^" I 

Sk hit" tT"" weefen) zijn ble^ek, de pun(«' I 

verwip donkerpurpei; : 

ftutt, om datSntTén r,7 ” 

De Vis Ichthyornll^ ah ganfebek gelijkt. 

I j vr^ ^ "^^^aoewel men gewoon is uit He Waacies 
veele andere vifTen, Visl.jm fHuifenblas, Bereidfel , ) te 

tans IS deefe vis goed en bequaam om allerlei foort va^iaSe en 
jnftrumenten . en ander verlakt houtwerk, dat vierkaurdakstT^ ^ 
boogen, en ingelett gemaakt word, aan een te lijmen HalVc 
wonderen, dat de hjra alleen uit het blaasje van deefe vis van de 

wfrterslebbf d" ’ ■" Po-rv^órtkomf 

ken toe r? ^ gewoonte , van dit blaasje, vers uit de vis ge«®^ 
ovf»r*f ^ f oliën, en al naaijende door te fteeken , en sedroogt 

tiuf die Ichr?' '^u Daar is een vis , betifigt Rond^f 

én zijn him d huid 

Aldrovandus, 'l^g , erbijL^LTi 

ren nog graaten , de kop is dilf j* 

vootfte van de fnuit. Git het booveXtalketeThfng&^ïlèV 

iSf^ 


1 


ya 

en, 

fen. 


. C . 

,6^ige Liitwaflen af a!s een baard. Hij heeft kleine oogen naar de groot- 
Van het lijf. 

^ ^lanis^ Wie tog de Glanis van de Oude mag weefen, is men heton- 
3 ^e geleerde van onfe tijd niet eens. Het is een vis geheel langkwer- 
^!S'fond, fchoon de buik geen kleintje vooruit (leekt. Hij word gewel- 
groot; want niet alleen tot twee honderd pond , maar men plagt ’er 
grooter te vangen. Hij heeft een ronde, groote, breedt-uitgebreide 
Q?Pj als een kalfsmuil , en zeer getand. Ariftotcles geeft ook aan de 
, anis zeer harde tanden. De ftaart is breed en niet maanswijze. Hij 
(j-^^ geen fchobben, maar een gladde en harde leêre huid. De hoorens, 
. ^ hij booven en beneeden de mond heeft, vallen alle jaar af, en daar 
®^iën wederom nieuwe in de plaats , gelijk als in de harten. 
hof^^ van de Fraxifen. De Franfen noemen zegemeenelijk Bar- 

oiet van de baarden of geitenbaard , maar hier van daan , dat de Fran- 
^'jk en klei met de bek als de ganfen om te roeren , Barborare hee- 
2e heeft een kaal vel als een Aal , en een kop eeveneens. Zeis aan 
kaakebeen met een regt , kort , en een eenig bijhangfel ge* 
Ze is niet booven een halve voet lang. 

en MoerasdgtigeMuJlda, Aalpuiti (^{tvetPtiitad^ ?^(he- 
lanij-f’^.^^skerr , dat die in de rivieren zijn ,van de broekagtige laij zijne 
flibh in foort verfchillen. Wijders zeit hij , dat het lijf in beide 
’t f “^'8 en zonder fchobben (niet tegenftaande dat ’er in fommige onder 
dr^ - PPen kleine fchobbetjes te voorfchijn koomen) en als gekringkeld 
is , om dat het naar de Haart verdunt als een hairfnoer. De 
als van de verf is gevlakt. De kop is groot en breed , en 

Oti^ j ^ ‘^^^‘■gedrukt. De mond is groot en wijd gekloofr. De baardjes, 
hooven en beneeden , verfchillen van getal en grootheid in 
één^' t 8‘^il3gten» Het is de vraatagtigfte vis, en ik meen niet, dat 
'''Orden^*er^'‘ van zijn grootte, grootere viffen verflind. Dikwils 

— in e kleine nog heele ongefchonde visjes gevonden. 
^waave Fis, is een handbreedt lang, en een vinger dik: alhoe- 
hiorf g>^ooter gevonden worden. De rug is afchgraauw , vol 
OpP^*^ dwarfe vlakjes, tendeele zwart, en ten deele hemelsblaauw. 
gegj 2 ;ijden aan weérkanten is een zwarte en witte ftreep. De buik is 
witte vlakken , en roode en zwarte (lippen , zo klein of ze 
gedeeken waaren. Aan de mond hangen vleefcha< 7 tige 
hen ze in het zwemmen uitfteeken , en buiten ’t water toetrek- 
Ven, 7 '^' ^ word op veele plaatfen uit de aarde uitgegraa- 

Plaatfe^^ Aldrovandus , in Mifene over de lilvc op twee 

• dat ik weet, gegraaven , ficc. Ze gaan uit de holen der aarde 


C 9Ö ) 

iSi poelen en moeraflen. Wanneer het water booven de boorden 
gaan ze uit de aarde : maar als het water gevallen is , blijven ze io 
weijen en velden leggen , en waar kudden zijn , worden de overgebl^^' 
vene van de zwijnen ingeflokt» 

De Rivier- Lamprpe , Lampetra, Ik meen dat die vis ons onbekent'^' 
Rondeletius zegt , datze met de inwendige en uitwendige deden > 
de verfde Zee-Lampreijen gelijk zijn , en alleen in de grootheid 
fchillen. ° 

De Farm of de Gïadde Phoxinus. De Romeinen noemen die 
la, om dat hij met zwarte flippen en heele kleine blaauwe plekjes 
teekent is. De Florentijners zeggen insgelijks Pardella : want het vi«^' 
voctige Pantherdier (Luipard) rs ook gevlakt. Dat dit visje met 
krlei verven over het geheele lijf afgemaalt word, kan heel wel uic 
Icheide benaamingen getoont worden. Het is nooit langer als een V>"' 
ger , of een handbreedc. 

De Salmerinus. Zo als Aldrovandus gift, is de naam afkomftig 
debalm, met de welke hij inde roodheid van hetvleefch overeen 
cn moogelijk Salmerinus als een Poel-Salm genoemt word. Hij j 
bijna in de gedaante van het lijf , en het getal en de geftelrheid van 
vinnen, met de Voornen en de Salmen over een. Voorts heeft hij P't 
Ichobben > alhoewel Salvianus vrij uit zegt , dat hij fchobben heeft- \ 
pheele vis, van het begin van de kop at tot de ftaart toe, is twee 


VAN DE GESCHOBDE RI VIER-VISSEN> 

En etrfi van de R 1 V I E R. V O O R N. 

De Foorn, Platina fneint, dat ze van het kragtig ftooten , gelij^^^'! 
in de moedertaal voortftootende, genoemt zijuj nademaal zij altijc 
gen ftroom opftreeft, haar beft doende om de aankoomende gol'^^^^g 
booven te koomen. Ik wil nogtans niet , zegt Aldrovandus , 
I-eezer eenigc oude benaaminge van mij verwagte. Want zulks 
ook omtrent andere , en voornaamentlijk in poel- en rivier-viflen» 
aie geene, de welke door naam en voortreffelijkheid van voedfel 
nrS wel niet eens genoemt worden. .-^ 

goud-verfishier^n daar over ’■ 

gerprengt, nogtans meeft omtrent de kuwen en de oogen. ^ 

Jhyntallus, De Thymvis. Hü v t-i ö" 


'dat 


hymdlus, De Thtjmvis.m word alzo van de T Ilijm genoemt . 
h:j naar fliijm ruikt. Dat de Thijmallus van het VMrnïgtig® | 


■£' 


i 


fla 


CP7 ) 


als de geftalte van het 
toe 


Sant/l’ gefteltheid van de vinnen , 

kennen. Het hoofd loopt fcherp toe , en is klein , ten 
kans^^” mond gaat niet open in ’t lang , maar gaapt bij. 

hij Hij is uitpuilend van buik, Als hij wel uitgroeit, word 

^ elleboog groot. 

^ ^ivier-ömbra. De ’Rivkr-Schadww-vis^ Men leeft bij Aufonius : 
-De ligte. Schaduw zwemt gezwind uit het gezigt, 
nis weezen , daar in koomen Ron^eletius en Gefne- 

*naar een, De V^is, zegt Rondeletius , is niet alleen van naam , 

.^ce-Schaduw-viften gelijk , daar ze beide naar 
agtj " fchaduwagtige plaats donker- en bruin- 

cn (k j, booven een elleboog groot. Hij leeft van aarde , water 

neemt te gelijk met deeze,en met zand , brijfeltjes goud in: 
en gelooft het gemeene volk , dat dc Umbra van goud word gevoed : 
Worj is het zeeker, dat ’er goud in de maag, en in het ingewand 

^ gevonden. 

een^k Barm, Barbeel» Die velagtige lokken , de welke eenigfins 
hanpgj^ k gelijkenen , en van allebei de lippen van deeze vis neêr- 
ie ’ nebben hem bijna de heele weereld deur de naamgeneeven, Dc 

iv,_ 'S ■ 


is iiccic wcciciu ucur ae naamgegeeven, uc 

niet . y^^lkwit, en de zijden zilveragtig. De rug is geel uit den witte, 
'Velkg zwarte en kleine vlakken befprengkelt. Hij heeft vier kuwen, 
zeer klein is. Hij heeft geen tanden De oogen zijn klein 

t\l»_ 0*3.pDCl 7AV^^r^ in fmnr4^» lr«««nrv Uii ic70£kn^ /• 1 


^ Oop "IJ neeic geen tanaen ue oogen Zijn klem , 

tWee ^'^PP^,\zwart in een goude kring. Hij weegt meeft één , fomtijds 

en zelden drie pond, ^ 

Aufonius , ofte dc Squalus van de ouden. Groouhoofd» 
1 ^ hoofd 7 ni^^n , zegt Aldrovandus, dat hij de naam van 

^^ken pronK'^ ^ hem het zelve , met het overige lijf verge- 

^‘'thijluftheef^’^^lv beurt gevallen. Bij de Franfen un Füain, om 
^e Zee-Caoito^ *^*’ont, flijk , en andere vuiligheid. Onze Rivier-Capito 
De ‘‘ndere Harder- viffen , in de geftalte van het lijf gelijk. 

dri« k JL j 1 kleine Squalus. Het is een zagt Visje , twee 
^^uriehandbreedtlang, blank, en op de rug bruin groen , van ftaart 

^Ran?7u" Cgroeu-graamv , zee-groen,) de andere rood; en 

^'*uch met breedt. 

Hij gelijkt de Rivier-Capito, maar 
^elen van de kop, heemelsblaauw. 
Rwijr-a/i/fö van den Zelven , te weeten Gefnerus. 
^^gel een Capito een Raave, om dat hij , als die 

de ^'^«arom Gefnerus hem den toenaam 

3^gtigc heeft gegeeven. Het is een blanke vis , zilverglan- 

N fig, 


C 98 ) 

fig , nogtansi’s de rug bruin en heemelsblaauw» Hü is lang , dik en tyevlee0*^’ 
cn het vleefch is vol hair. 

De Orfus van de rXiitfchers , de roodagtige rivier -Capit o van den 
yen. Hij is rood van rug , blank van buik , en met groote en bree^l^ 
fchobben* 

Leiicifcus. Kolfoog, Witvisje. Hij is met middelmaatigefchobben be- 
dekt , die met fl-reepjes onderfcheiden zijn. En bijna , van de kop tot 
ftaart toeoyer het geheele lijf, van een eevengelij-ke dikte. Van rug brui^’’ 

geel , en fchier met groen dettrmengt. ^ ^ 

In het aanzien van het lijf, getal van vinne'” 
fchobben,is hij de Capito of Cephalus rCroot' 
nootd, Meir-neusOgehjk; maar kleinder van kop, breeder van lijf, 
van buik, cn met geelagtige oogen. Hij heeft geen randen , maar tli^? 
til C verheemelte beenderen. 

DeOxyrinchusy^n Rondeletius, Houting^Spits-neus, Het naamwoo*’'^ 
van Oxyrinchus IS onder allen van veel bereekenis. DieOxyrinchiis''^'’ 
Rondeletius, word bij de Antwerpenaars Hautin genoemt , en is 
dun, en zeerfpits van fnuir, waarom hij meint, dat hij hem te rest 
rinchus heeft genoemt. ° 

Corvtis NiUticus, De Raave uit de R ivier de Nijl. Deeze vis is 
en gelijkt met degeftalte van het lijf naar de HardervifTcn , maar de 

ondeXT.'r^""" lighaam, want hij is neegen duim lang. 

onderlte kaakebeen is korter als het boovenfte. 

X afus Albertt Magni, De Neusvis van Aalbert de Groot. Hij , 
de naa van de bijfondere gedaante van de mond. Lonicerus 
hij twee of drie handbreedt groot is , en dat hij een bijfonder flfg 
een mond heeft. De Duitfchers noemen deeze vis , met een boertige 
de Scribent , Schrijver. _) ^ 

De Rivkr-GmnM Uit elke hoek van de lippen hangt een biihao?lf 
vootwaart,a,s een heele korte baard. De oog-appd is zlart in een < 
kring. De ronde vlakken van het hoofd naar de ftaart, langs het 
van de zijden aan wcérkanten , zijn zwart. De ftaart , en de vin van de ^ 
IS wk gevlakt. Hij is meeft vijf of zes vingers lang. a 

..rTi Rivier. Grtwdel of de Gehoofde , Gekme, Dit visje 

Se vtnf^r' kop ten aanzien van het lijf. Het is een visje, vanf 

men kleTnii ^ Kikvorfch VifTevangfter zeer gelijk , 

men kleine bi, groote dingen mag vergelijken. Want het is groot, bre^f’ 

en plat van kop. Het wordt zelden innrv i ‘jj ,/l 

gelOTft dat het vleefchéeters zii„ '"T 

Lookopgefloktwotden. ' ’ -«^^ferdatzevanmalb- 


C 99 ) 

Scherp Vtsk , Steekelvisje^ Rondeletius beefr dit visje , dat de 
y.'^orgaande Grundel ("Gobio) heel wel gelijkt , van de Icherpte van de 
7^kebeenen , de Steekelige genoemt. Het is een visje , z^t hij , bree- 
Van kop als de Grundel fcherp toeloopende j iniddelmaatig vaa 
en heeft geen randen , maar rouwe kaakebeenen, engaatenboo- 
de oogen» Het is ros van verf, gefchakeert metbreede zwarte vlak- 

Van de rug tot de buik dwars needergaande. . 

Rivier-Cobites. Het is een rivier-visje , zegt Rondeletius, aat zig 
dc kant van de riviertjes en vloeden onthoud , een vinger groot, met 
'vijd uitftaande fnuit. Het lijf is geel, rondiigtig en gevleefcht, en 
. Zwartaotiee vlekken geteikent. Daar zijn twee, vinnen aan de ku- 
> twee aan de buik , een eenige bij de uitgang van den drek , en een 

op de rug» . » aiu » 

y Steekeltpe\ of Gedns^eïde Cobites, Het is een Visje , zegt Albertus , 

7 de zelve verf als de Grondeling» Dog het is met rond , maar gelijk 
P'laaragtig plat , en heeft een fcherpe angel omtrent de mond , waar 
het , de kop ombuigende , de hand van die hem aanraakt qiiettr» 
^^^llonius en Rondeletius verhaalen ook , dat hij , op de dekfels van de kii- 

wcêrkanten , één fcherpen angel heeft. v>au 

iebaarde Cobites. De derde Cobites y de gebaarde , zegt Kondele- 
w ’ 's de kleinlle van allen , die zig ten eerften met de naam zelve be- 
dip Wij hebben hem de naam van de dunne krullen gegeeven, 

een baard uit de fnuit hangen , gelijk in de Barm. 

X^^^gefchobde Phoxinus, Ariftoteles heeft ergens op een plaats gezegt : 
andere viffen fchieten eens in het jaar de kuit in het ftaande waater 
dp\*^^ •’ivieren , en in de riet-plaatfen van de poelen , als de Phoxini en 
öaarfen» Geen ander kenteeken is ’er van de oude verhaalt , waar uit 
^•J iet zeekers van de zelve konnen Hellen» Bij Rondeletius word uj 

^^ere cnRofe, bij Gefnerus Bambeïa , en bij Bellonius Bouvtera^. 
‘‘Oemf. Df* vic ^oKMtrr . was Vier 


Xird ri» “IJ Gefnerus Bambda , en bij tseiionms ^ 

oemt. De vis die van de markt bij Gesnerus wierd gebragt , was vier 
jQgeren breedt,en twaalf lans. De oog-appel is heel zwart in gou- 
^ boog , en de lippen roodiigtig* De Haart , en de vinnen aan de buik, 
?*,bij het aarsgat, zijn zo rood als vermiljoen, want de andere hebben 
rood. 

^an de vissen, die, behalven de rivieren, 
de zoete waateren ook bewoonen. 

En eerji ^an de groote BAARS, 

^aars , waar van daan die de benaaming heeft , is in de befchtij- 

Ha ^ 


C loo ) 

vinge van de Zee baars gezegt» Hij is van geftalte van lijf breedf en 
voor-uit-fteekende van fnuit, en klein van mond naar de bedeelinge 
*t lighaam. Hij heeft geen tanden , maar lippen verfchrikkeliik van 
jes, zo als Bellonius getuigt. Hij is bedekt met kleine endrooge fcho^' 
ben , die heel moeijehjk van het lijf zijn af te doen, De vinnen en 
ftaart zijn rood. 

De kleme rivier-Baars, Wanneer als Strabo van de viffen van deN«'j| 
fpreekt, zegt nij, dat de Krokodillen zig voor de Porcuflên fVarkenV 
wagcen, die om dat ze rond zijn , en doornen aan de kop hebben j 
groote beelten in gevaar brengen. Gesnerus gift, dat die Nijl-varke”^ 
onze kleine baarsjes zijn, aan wien ik het geerne gewillig toeftaa, 
die befchrijvinge komt in’t geheel met hun overeen. Want zijgelijkef^'’ 
naar een varken . met de aaneengefchaakelde rij van doornen , en zijn rnetc>^ 
kop en de ftaart , als de varkens borftels , dat dier niet ongelijk j en eevene^*!^ 
als de Krokodillen van de Nijl-varkens , alzo worden de Snoeken, 
^ders op alle viflen woeden, gedwongen , zig van deonzeteonthoUtJ^”; 
De Hollanders zeggen met een bedurven woord Poft, en funius nod^ 
het een Varkentje. Het is een kleine vis, niet onbillijk, een fpan 
maar in Holland word hij zo lang niet, De vinnen, de kop, ende^^** 
wen glinfteren als goiid. ^ 

De Scrollfis, een Vis uit de Donaii, Gesnerus ftelt voor omteond^t 

zoeken , of het die zelve mag weezen , of die heel na bij de kleine 

vier- baars komt. Hij is bruin van rug , groen aan de zijden , daar 

veele bruine ftippen tuOchen in koomen. Het begin van de vinnen 
de kuwen is rood. ° vuiu>- 

De vis van Albemis. dc Gei»plde ymKanddams. 

kelbaarsje. Van de angels die hij fchrikkclijk over eind zet en zi" 
gens de woede van andere v.ffen befchermr. Albertns heeft hem de 
kende, Rondelet.us de Geangelde , en de Autheurvan de nati.u'f 
dingen, als Doornagtige (Spraachia) genoemt. Het is een heel klein v'C 
dat twee vlijmpjes (angels) op de wortels der vinnen van de buik Ki, 
Hetmannetje is rood onder de keel, maar het wijfjeniet. HetbeeUr 
fchobben. 

De Alburnus van Aufonius. De Bleye. Men kan alle witte vis j! 

Moefel V'' 5° heeft Aufonius in 

verf Afsr” VT‘*S b'jf™detl.,k , van de < 

verf, Alburnus (de Blei) genoemt. Hij heeft groote roodaetigeoog^'l 

kle.?h 00 H ° e5;fijf 

ffin zilverlgtlgtlhofe" breedt. Hijisgedekt.» 

ilC 


^ C ^ . 

■ rhier-Epelanus. Bellonius noemt hem een Sein- vis van de rivier 
‘^Vrankrijk /alwaar hij overvloedig is* Hij gelijkt de Bleije. Som- 
is hij ruim vijf vingers lang, en een duim breedt. Het is een welrie. 
visje , en mag in deugd en voortreffelijkheid teegen de befte op* 
pe Snoek, Daar is niemand die in twijffel trekt , dat deeze vis , zo 
in onze tijd aan ijder een bekent , bij Aufonius de Snoek genoemt 
Her lijf is lang , en de rug breedt, en bijna vierkant. Hij heeft 
magere, beenagtige en vierkante kop , een lange fnuit, en een heele 
mond-fpleet^ In de zelve zijn zeer veele tanden , en op geen 
wijze gefchikt* De oogen gelijkenen naar goud. Het lijf is met 
u dunne fchobben bedekt* De buik is blank . en de rug geelagtig 
Jh hebbe, zet^t Rondeletius , een Snoek van een uitfteekende 
pootheid gezien , dileen andere, en zelf uitneemende groot van buik, 
en deeze wederom een vvaater-rot; zodat het noodzaakehjk is, 
geflagt van viffen een zeer breede buik heeft, 
j ^yprinus, De Kerper of Karper. Ik vinde niemand , zegt Aldrovan- 
die reeden geeft , waarom dit geflagt van vis Cyprinus genoemt 
^.^rd. Gefnerus alleen gift jdat hem de naam , als zijnde de vrugtbaarfte 
^*'hi)nt geworden te zijn van Cypris, dat is Veaus: want hij baait 
zes-maal op één jaar j en zijn vet , zo Kiranides de waarheid 
doet tot de vrugtbaarheid. Hij gelijkt naar geen vis beeter als naar 
^^dt* Hij is kort van kop, naar de bedeeling van het lijfj middelmaa- 
oVan mond, met vette en vleefchagtige lippen ; en heeft geen rong: 
de natuur heeft hem in plaats van die een vleefchagtig verheemelte 
oyeven,om de fmaak gewaar te konnen worden, dat uitgetrokken de 
^^daante van een tong gelijkt* Hij heeft zeer groote en heele breede fchob- 
Deftaart is breedt, en roodagtig uit het zwart , voornaamentlijk in- 
^ 5 nd * maar jonger zijnde, is hij meer naar het bruin hel- 


VCUIUÜJ VdU 

de Viffen', 


j. Aldrovandus heeft vier wonderfchepzels van Karpers uit het 
J;'^ndeletius en Gefnerus befchreeven , in het Vijfde Boek van 
XLI. 

j breede Cyprinus van Rondeletius. De Braajjem, Rondeletius heeft 
?®^evis, om de overeenkoominge met de waare (regte) Cyprinus, 
onbequaamelijk, uit reeden van het onderfcheid, de breede Gypri- 
(g ^ genoemt. Bij de Nederduitfehers Braaflem. Hefis een heele groo- 
breede vis, met een kleine kop naar de grootte van het lijf, agter- 
fch gekromt van rug, en fcherp als een mes, plat van lijf, met groote 
H.0 gedekt. Een kromme ftreep loopt van de kuwen tot de ftaarc. 
^deletius heeft in een zeekere poel van Arvenié diergelijke viffen g<^- 

Isj 5 zieo » 




zien , die de lengte van twee elleboogen j en de breedte van een p- 
voeten konden haaien* 

Een andere breede Cyprinus. Gefnerus geeft voor uit het verhaal vji’ 
Kentmannus , dat 'er drie gellagten van diergelijke vis in de Rivier 
Elve gevonden worden. Die van het eerfte geflagt zijn kleine, 
breede viflTen, goudverwig, daar bruin omtrent de rug deurgemengt 
Ze zijn zelden meer als agt vingers lang. Dog die vaii het tweede f 
llagt zijn een weinig dikker en langer. Ze hebben fchobben eevene^*’ 
als de voorgenoemde, of als de Karpers, zwartagtig uit het vaalenl’J 
geeU Eindelijk die van het derde geflagt, zijn dunder en breeder als 
heltt van de nu genoemde , gelijk de eerfte , maar grooter , en 
Ichoon zilveragtig wit, en ze hebben aan het onder* gedeelte roode 
dog de boüvenfte vin met de ftaart is donkerder uit het bruin fcharlaake-roo^ 

Bdlerus. Ariftotcles gedenkt de Ballertis tweemaal onder de Ri''‘f 
en Poel'VifTen.^ De Hollanders, bij de welke hij, zoom den overvlo^ [ 
als om dat hij in zig fniaakeloos is , en voor de flegtfte vis word 

den , zeggen een Bleije. In mannier van leeven verfchilt hij niet van , 
Cyprinus, (BraafTem.) ' ' 

Tinca^ De Sedt , in de meefte Landfehappen van Nederduitfchl^'’^ 
De Hollanders zeggen nu en dan ook Schoenmaaker , zo als ik 
zegt Aldrovandus,om de diktevan de huid. Metdegedaantevanhedr 
de vinnen, en der zelver gefteltheid , en het vleefchigtige geheeine'jf! 
komt hij met de Cyprinus over een; dog met de fchobben zo niet. 
zijn alle van geen eenerlei verfj want fommige zijn witagtig: deiöÊ^^^ 

gee agtig wit, en fommige groen ; maar die zig in de mofraflen al'^ 
onthouden, neliik nn tt.m ^ 


r , ö'' • maar uie zig lu ae moeralien 

die zijn zwartig# . 

De Loiann de tranfen, Die van Lions, zegt Rondcletius , 

en de vis die in den Ar^r r ^ ^ ^ . {l| 


1 • 1» • j . * ^ondeletius 9 

men de ^ns die in den Arar gevonden word Lota. De Lota is een 

vier- en Poel-vis, de gemeene Zee-Muftella (Zee-Weefel Aalpi^'^l^ 
van dewelke wij op een ander plaats gefprooken hebben heel 
als dat hij ronder en dikker van lijf is. ’ 


VAN DE POELVISSEN, en eirJva«Je UMBLM 

gemeemïyk zo genoemt^ 

in ?roSS^?* tweegeflagtenvandeUmbla/'j,” 

van hit df Tn'' Degroote Utnbla, is in de gejl 

nZfeh l’ IZ “ Salm cn Voorn gelijkf 

n ms (ebrijft, dat ze een een, ge kleine vm op de rug heeft. De 1‘K 

Um a is mee van neegen duim of korter , zelden meer als een p 


n C >°3 ) 

andere Umê>la van Rondeletius. Die aan het meir Leraanus woo- 

liilf ze UfJ-Me Chevalieri dat is de Kuiter fchaduw-vis : mooge- 

begrootte, voortreffelijkheid cnde kragt. Met de oragekromde 
en f 1 ze van de boovenftaande , want ze heeft de zelve langer 
^herper (of fpitfer.) Ze word uitfteekende groot* 

^0 Bij Bellonius is ze grooter als de genaeene Voorn, 

^8 kleinder als de Salm, tiiflchen beide, van een middelbaare grootte, 
is bekent, dat ze uit het geflagt van de Voorn is , en dat ze zo 
gedaante van het lijf naar de Salm gelijkent, en uit de overeen- 
van de uitwendige en inwendige deelen, als uit de Franfebe- 
Ze groeit wel tot twee of drie elleboogen toe. 

® Men weet niet wat voor een deeze ook bij de oude mag 

zeggen dat hij goud eet. Hij kan heel wel van het zelve 


ggn z,cggcij uuL hij goud eet. Hij Ka** •— 

Jgt Van de Poel-Voorn geftelt worden , want met de gedaante van 
getal van deelen^en zelfftandigheid vanvleefch,is hij die gelijk. 


y,^avaretus van de Savoijaards in ’t Dauphine. Rondeletius zegt, 
hij ^ie naam fchijnt te hebben om de zuiverheid en witheid , om dat 
ttiorsfig , maar wel afgefpoelt is. Bellonius zegt , dat hij uit het 
bij de Voorn is, maar Rondeletius zoude raaden, dat men hem 

Oorj ^ phagt van de Salm en de Voorn moet toevoegen. Waarom hij 
dat de Lavaretus tuflehen de Salm en de Voorn en de Elft in 
is. Hij is nooit booven een voet groot, 

oorfpronkelijkheid van het woord niet, zegt Al- 
Latijnfch, Griekfch, of Italiaanfch naam- 
kond geen vis vinden , met de welke hij beeter mag verge- 
* als met den Haring, die wij onder deZee-vilTen hebben 

mpJnpn"*^ Gefnerns eenvoudiglijk genoemt. Daar zijn er 

ATk I ’ f j'' Albula geen vis op zig zelven is, maar dat hij al- 
dijp • ^ a o e hernelsblaauwe Bezola genoetne word , als hij twee of 

Deeze vis komt heel na bij de andere witte Pocl- 

alderkleinfte van den zelven. Ik noem deeze vis de alder- 

. -Albula , zegt de zelve Gefnerus , die de onze gelijk als een Ha- 
Je noemen. Maar een Viflervan Lucern, zegt Aldrovandus, heeft 
Vis g^''^eekert, dat de heeraelsblaauwe Albula op het eerde jaar Nagt- 
^j^^snat word , wanneer die omtrent Sint ]ans dag in de foomer 
^eele geworden is, De alderkleinfte Albula komt met de ge- 

bij die geene . de welke ik laatft de kleine Albula hebbe 


» niaar hij is nieeft kleinder, en op de kop minder groen* 


De 


C 104 ) ^ . 

De Albüs van Salvianus , of de Foel-Capito van Gesneriis, De 


is een weinig langer als de Alburnus (Blei,) fpitfervanfnuit, metg^^^* 
ter oogen, en de rug meêr agterwaartgekromt j en is met breederTcboP' 


ben gedekt, ^ 

De Farra of de F da in't gemeen gezegt. Het is een vis eenellebo ‘^0 


groot , met een Kieine mond , zonder randen , afchgraauvv , u 
breedt vanlijf j met de fchobben , en gefteltheid , en getal van vinnen ^ 
Lavaretus gelijk: een regte witte ftreep loopt van de ku wen tot de 
Hij heefr een zagt en vet vinnetje opderug, en een heele breede ftaat*^' 
De Pigus. Ik gifle , zegt Gesnerus, dat de Pigus zogenoemtiS) ^ j 
dat hij met zijn punten of angels fteckt als de Spegt: want ik meen 
de voogd Spegt , fteekende met de bek , daar van daan de naam 
gekreegen, Aibertus noemt deeze viflen Vergiliades , omdat ze, f 
lijk Plinius heeft gefchreeven , met het opgaan van de Vergiliae , 
ades, Zevengefternte, ) te voorfchijn koomen, Rondelenus heenêt 
toont, dat ze uit het geflagt van de Cyprinns zijn , zeggende, hij j 
Cyprinus zo gelijk , datje, uitgenoomen de angels , zeekerlijk 2^^' 
zeggen dat het een Cyprianus was. Want de koufle-fpooren , die 
de krijgs-koufen , daar fe aan vaft gemaakt wierden , genoemt zijn , 
ben naaldswijze koppen. 

De Sarachüs, V an deeze worden twee geflagten gevonden , het 
einder, maar het ander biina zo eroot als de Clnnea De kleine 


kleinder, maar het ander bijna zo groot als de Clupea. x>c kiciu>- - ^ 
chi zijn niet langer als drie duim , de groote konnen een voet indd^'’^, 
te haaien. Ze zijn beide met een ftreep onder de buik verzien, rcict'^^y 
ke de Clupea geteekent is, Als’er de fchobben af zijn, blinken zij 
als gebruineert zilver. , 

De Schilus of de Nagemulus van de Duitfchers. De Nagmaul , 
Gafleriis , is een vis in ’t meir van Ambron in Beieren , die niet dil^^i 
gevangen word, om dat hij zelden hoog zwemmende booven kotnt' 
langfte is van een el. Hij is van vorm de Snoek niet ongelijk , al* 
hij in het water groen , dog buiten ’c water ligter fchijnt: met witf^ 
gen, van mond agterwaarts nefFens de kaakebeenen minder breedt, 

grootheid, fchikkingen fcherpt€ van fchobben , gelijkt hij de Baars. 


VAN DE GROOTE VISSEN. 

En eer ft van de zelve in’t algemeen. 

Ons gemeen volk noemt ze Walleviflen , de naam van een 
het geflagt neemende, insgelijks Hoogduitfchland , Nederland en bjjd. 




C lOf ) 


bej*^‘iïïius verhaak, dat alle groote viffen alleenlijk mee een leérehuid 
zijn. Ik vinde nogtans bij Arrianus van de Indifche gefcliiedc- 
bij de Macedoniers, toen ze uit Mifambria naar Toca over- 
is groote vis van vijftig elleboogen , op flrand geworpen , 

meteen gefchobde huid van een elleboog dik, met oefters, 
Ccn en allerlei wier begroeit. Derbal ven moet men zeggen, dat dit 
2 g^l^°riderfchepzel van een groote vis geweefl: is , want het is anders 
> dat meefl alle groote viflen met een leére huid bedekt worden» 
hebb geen kuwen , en in der zelver plaats de long ontfangen» Zij 
Ariftoteles , uit oorzaak voor de long , een pijp (buis , ) 
Uitj-' ze de vogc , die ze in de mond hadden gekreegen , weder 
Dog alle groote viflen hebben geen pijpen, want het Zee- 
ze niet , die in plaats van de zelve fpleeten (klooven) van 
alj ö^ten heeft. De mond is onderwaart , en daarom grijpen ze alle her aas , 
® ti^et de buik opwaart gekeert zijn. Eenige hebben geen tanden, fom- 
en daar is inde zelve een groot onderfcheid. De wijfjes hebben 
(mammen,) en melk, als Ariftoteles fchrijft. Waarom ze dog 
dien teelleeden hebben , fchrijft Cardanus hunne warmte toe. In- 
gernf^^ 'toeten en ooren hadden (want die ontbeeren ze naar het getui- 
fcbiiip Ariftoteles) ze zouden niet van de viervoetige dieren ver- 
vloerj *^’ zeeker dat alle groote viflen hooren. Zezijnover- 

hftjp veel vet , dat nogtans nooit ftolt , waarom men het in de 
De deelen onder het buikvlies, dietotvoedfel en voort. 

ge I gcfcha.lDen ziin . koomen md^r ^.in de. deelen van de vier,7r.e<-i\ 


*^aar aan die van de viiTen. Want ze hebben een net, 

waar door de maag en de ingewanden verwarmt 
'^^^de han groote maag, aan welkers boodem het klicr- 

ieren d^tmfcheel is aan de wervelbeenderen vaftgehegt. Dc 


^ïe-aderc'^1^^^ romp oftc ftam van de groote ader , en de groote 
ü 1 ^^kmelkende verbonden , en ruflTchen de leever en de 

waterpeefen in de blaas. De navel- 
waterdraager. De ballen aan wcêrzijden zijn 
Wet teellid beftaat uit een holle feninv, als dat van een menfeh, 
ïls d ^ uitterfte buiten voor uit hangt, eindigende in een dunne knoop* 
Van K-^°nge vogelen, die met de voorhuid niet geheel word bedekt 
ft °^nen toegevouwen verfchuilt, en tot het teel-gebruik word uit^e*. 

De varkens png^hjk. Het hoofd is met \verve’* 


wervelbeenderen geleed. 


verfcheiden : want het is in voorfte en ag- 
®elc > en niet in regter en flinker , als in den menfeh. Dc Jijf- 


O 


moe- 


C 3 

moeder in de wij^es heeft den hals een handbrecdt lang: die wordtJ^^^ 
na in cwee takken verdcilt , gelijk als in de viervoetige landdieren ^ 
zien is, de ballen zijn aan de hoornen van de baarmoeder geleegen j ! 
het baarhd is tuflchen de navel en den aars. Ze teelen binnen "in Z'?’ 
en baaren een volkoomen dier, en voeden fomtijds twee ioneen ZeZ^j'' ; 
meeft alle flegt jan gez.gt en gehoor: welk ongemak de ftherpzinnig^ j 
natuur der dingen willende vergoeden , een zecker visje tot een reisg*!' 

gegeeven , van het welke te zijner plaarfef ; 
gefprooken. Aldrovandus verhaak wijdloopig de befchriivinge van^^^ 

gro^e wilde dieren, van de mannier om te vangen , en ret |ebmik‘^ 

Cap?I ’ te leezen , in het Boek van de grooK vilTe"» , 

T>ejraUevis, De Wallevis word vaneen ijgelijk , de erootftc 
alle de groote vilTen , en gelijk als de koning en de vorft van alk ^ 
^dere genoemt. Bij de Grieken word hij Phalaina geheeten. Toannf , 

ï vliegt , nier 

W^i ^ f '"ï f gekreegen , maar de Balaena 

Walvis) wk, uit de zelve reeden , om dat hij genoegen fdiept , zig 

de zee in het zonne-ligt te baakeren. H.j heeft aan wederzfden 
vin, en behalvcn deeze een derde op de rug, als een vleugel, waarfl^f 
de hij het gantfche lijf beftiiurt, en een gemaande ftaart, door de < 

k4« ên dilTclboom , het lighaam herrevvaart en dcrrc^^a^; 

Keert en wend. Hy word bedekt met een kaale, dikke, zwarte, 1’^ 

daialtemereen'v4r^^^^^^ of vlokken hebben^l'; 

daar aitemet een voet dik fpek onder zit. De tong van de Walk'"^ 

weegt v^Ie ponden. Hij heeft rafters voor deoogen , daarom 

om dat hy door die voor zig den weg afpeilt. Want het zifn ect't 

dunne plankjes (fpaanders) vier ellen lang , en anderhalf breed , ^a^f 

Uiteinden naar den top gepunt, en met lange vlokken aan de zijden 

^enj /e mengt ze varkensborftels of een baard noemen, ikfta het^'^' 

Tot hier toe Bellonius. ’ 

De l^allevis van het gemeene volk. Dit groote beeft is meeft 
d«.g elleboog lang, en agt hoog. De opening van de mond , t 

Imö. ^‘8 “8“''" De tong is 

leb ellen wijd van een , van buiten Tchijnfi 

tw« zee?o. menfehenhoofd. Hij < 

oT^erSlrr ""r “ede hij zwemt, e"^ 

jongen uit vreeze verbergt. Op de rug heeft hii seen vin De ftaaf^ ' 

kort vLfnuit,* en heeft 

PIP» k 


Phyfeter, De Blaajèr. Bij Ariftoteles is hec de pijp, door welke 


C 107 ) 


j- §roote viffen hec water uitwerpen. Bij andere Grieken beteefcent Phy- 
een bijfoadere groote vis. Gefnerus gift , dat hij mee een andere naam 
j), yfalus genoemt word , en Gillius vertaalt hec Blaafer. Wie dog de 
yfeterofPhyfalusotPreftis van de oude raag weezen j heeft niemand , 
^ ik, zegt Aldrovandus , vaft en zeeker voor de waarheid konnen 
dewijl zij ons geen bijfonJer kenteeken daar van hebben nagc- 
Hij heeft de tweede plaats naaft de Walvis , zegt Bellonius. 
i'^ verfchilt hij van de Wallevis, dat hij geen weg-afpeilders heeft , 
20 onbefchofc zwaar van lijf niet is , en van geftalte meêr langk- 
JP'g rond. 

OitH Deeze heeft de naam gevonden van fnijden , klieven , 

\Vgi?^hij booven andere gezwind zwemt, eeveneens als de fcheepen, 
j. ^rs voorfteeven is gefpitft. 

heeft deeze naam gekreegen van de gelijkenis van een oli- 


PU; 


Of 


een wijnvat 


. - — ‘ 3 daar ze naar gelijkt. Hondeletius vertoont in 

keel > magtig dik en rond over ’t 

En hij zegt, dat het van fnuit en waterpijp, vinnen en ftaart, 
Dolphijn gelijkt, en twintigmaal dikker van lijf is , voornaa- 
^ik Omtrent de buik: en dat hec zeerbreede , zaagswijzeenfeherp- 
Orj.g^^'^de tanden heeft. Bellonius vertoont en befchrijft wel de zelfde 
Dqqj. * '^^aar in de af beeldinge van Rondeletius , is de breedte bijna de helft 
n h)e Orcavan Bellonius is langer, meêr gelijkenendenaar 

D ^Phijn , en plat omgekromt van fnuit. 
en heerfcht bijna over het gantfche geflagt van de viflTen , 

alleen uitneemender in kragt , maar overtreft ze ook in 
alle geftalte en fnelheid , en gaat , met zagtmoedigheid en lief- 

helohim?c het zee-geflagt , verre te booven. Junius zet 

^am R r^n over, een Meirzwijn (Zeevarken,) met welke 
UI tvondeletius betuigt, dat hij van de Franfen, die aan dezeewoo- 
^ gei^emt. iVriftoteles getuigt, dat de Dolfijn, onder de an- 

in ^ het geflagt van de groote viflen , is. Gij zult , zegt Bellonius , 
jj «et onderfte kaakebeen van den Dolfijn, een halve voet lang, veer- 
Ve^a^^S^wijze en fcherpe tanden aan weerzijden , kleinder als de boo* 
Af-n®» befchouwen. De fnuit is plat, en de opening van de mond lang. 
VoQ^esfchrijfCjdat de waterbuis van (of uit) de rug is, Rondeletius 
Atja ^ harflens , en Bellonius tuffehen de oogen. Plinius fchrijft onder 
dets^ j Wottonus meint,dat hij die pijp bij de harflens heeft. Wij- 
den het beft zijn , met de gdeerde mannen en ooggetuigen te geloo- 
* at hij de zelve voor de harflens tulTchen de oogen heeft. Hij 

O 2 zwemt 


c io8 ) 

z^cmt op twee fteevige vinnen, die als menfchen-armen met de leecJjf 
van het fchouderbladsbeen gevoegc zijn» De ftaart ziet’er uit als een hal' 
ve maan. Hij heeft geen gal , en dat alleen onder die geene de 
een long hebben, en in zee gaan. Zulks getuigen Ariftoteles en 
nius. 

De Phoc^na ofte De Brainvts, Bij [oviiis en Bellonius 

Phocxnaen A urlio fiaamen van eene en de zelfde vis. De Nederdu*^' 
fchers noemen hem Zwarte-vis» Die Turfiones genoemt worden, 2^] 
Plinius, gelijke^n de Dolphijnen. Ze verfchillen wel in de bedroefth^'^^ 
van t aanzien» De Phoccena dan , naar het getuigcnifle van Bellonit*^' 
is van grooue als de Dolphijn , nogtans korter , maar dikker van 1')^’ 
welkers huid uit het hemelsblaauw in het donker is als lood» 

_ De Scolopendra cetacea» De wallevisagtige Veelvoet. De Scolopen^^ 
IS of op het land, of in het water» Elianiis gewaagt van een andere ScoJ‘^' 


... ..w» „»».w» i-iwiJuagcwdagL van een andere ^ 
pendra , en hij toont met deeze woorden dat hij uit de groote viOen is. 
neer als ik de kragt ende de natuur van de Scolopendra , metzo veel weet'^hj 
alsik hebgekonnen ,veel enlanghaddedoorzogt, zohebbeikgehoorc^^i 


o - ^ uuuiz^ugL > ZO ncDDc IK gCnOüi ^ 

de zelve een zeer geweldige groote zee- vis is , die niemand hoe onverefa^^ 
ook, als hij bij onweêr uit zee op ftrand was gefmeeten, zondergr^*^' 
wel zoude konnen aanzien» De luiden die de zee-zaaken verftaan, 
gen dat ze met de heele kop uit zee uitkijkende gezien worden 1 
de hairen van de neusgaaten overeind verfchijnen , en dat men zien 
dat htj een breede ftaart heeft als een fprinkhaan : en dat het overige 'j 
fomtijds booven op zee word gezien , en dat het zelve bij een 
van een bequaame grootte kan vergeleeken worden , en dat hij K 
zeer veele voeten aan weêrkanten op een rij geplaatft , gelijk t 
met aangehange roeihouten voortzwemt. De ervaarene en geloofv< 
dige van dit alles voegen er bij, dat de golven als hij zwemt 
geluid geeven» 

De Pte ofte het Zee-Kalf. Bij de Grieken word hir Phokegeno^'^ï 
om het geblaat of geloei dat hij geeft» Wijders gelijkt hij niet alleen ^ . 
het geloei, maar met liet boovenftekaakebeen en de neusgaaten, 
Land-kalf. Hij heeft een harde leere huid» De hairen zijn zwartagf'^^ 
afchgraauw, m fommige kleine vlakken , en op de buik witagtige* ^ 
tanden zijn zaagsge WIJS en fcherp, gelijk wol fs. tan den» Detongisge^P'^,, 

de hals kng ende borftbreedt» Hij leeftio wel in ’t water alsophetl^? 

u S De Spanjers die in Weft-Indië , 

hebben diergelijke groote vis, om de voorfte voeten de handen niet 

gelijk, Manati genoemt, gelijk als een vis met handen verzien, 


1 . C lop ) 

^tius giftj of het de Os van Ariftoteles wel mag weezen, dien hij ver- 
dat leevende jongen baart. Ik durf niet bepaalen j zegt Aldrovan» 
laatende een ijder zijn eigen oordeel : de Manati zal ten minften 
, Ongevoegelijk een Os genoemt worden , zo om dat hij met het 
een land-os gelijkt , als om dat hij op de wijze der zelver de 
J^^^en op het land eet* Het is een groote vis ( Zee-beeft j onze 
j ^^reld onbekent. Hij word tam gemaal , en is leerzaam als de hon- 
0?^ ‘’^aar het ongelijk indagtig. Hij is zo groot , dat ’er een koppel 
^ tnoet weezen , om één te voeren. Lopez de Gomara , en voor 
k'^.^erdinandus Oviedus, befchrijft deeze groote geweldige vis naauw- 
Carolus Clufius heeft de befchrijvinge van beide voor ons in het 
®^'jn overgezet* Aldrovandus in zijn Boek van de groote vilTen , Cap, XI, 

VAN DE 

VOGELEN. 

VAN DEN AREND. 

'y P^rwaar de eerfte ende voornaamfte plaats , onder al wat vliegt, 
ge» wij , zonder eenige bedenkende twijffelinge aan den Arend 

^^ven , om dat zij buiten alle reeden-ftrijt de zelve verdient. 

b'j Grieken Aetós van het fcherp zien genoemt. 
dg willen dat dit woord van de waaterbruine verf voortkomt. Van 
piiP'^J^'jnen word zij ook bij uitbreidinge de koningklijke Vogel, Ju- 
de vlamdraagende Vogel, en de Koninginne der vogelen 
^waar en moeijelijk het verwarde op ordere tot zijne 
Ar ''^ngen , maar moeijelijker ijder een te voldoen , dewijl de 

rend geen een eenige foort alleenlijk behelft. In het befcbrijven van 
. zelts gedaante in het algemeen , konnen wij nog de verf , nog de 
^^Paalde grootheid bijbrengen, want die beide zijn naar de verfcheident- 
der foorten in elk een verfchillende. Het gekrijfch (trompétklank) 
jj^^gentlijk het geluid van de Arenden. Zij legt ten hoogden drie eieren. 
Oude hebben in weezentlijk verfchil zes onderfcheide foorten geftelt, 
, de Pygargus de Witdaart , de Morphnus de Breedvoet 
^^okerbruine , de Melanxtus de zwarte Arend , de Perknopterus 
de Haliastus de Zee- Arend , en de Grtefia de opregre 
Vejjjj • Daar zijn ’er die de Offifraga, de Beenebreekder , voor de ze- 
oaar bij doen. De Chryfxtos , de gulde Arend , die ook Gnaefia 

O 2 word 


C IIO ) 

word genoemt, is alleen de opregte en van wettige geboorte, degt^®*’' 
fte, de fterkfte, en ook de fchoonfte van alle de Arenden. DeHal»^' 
tiis, de Zee-Arend gaat ze alle te booven in de vinnige fcherpte vafl ^ 
gezigt. De Melanretus , de zwarte Arend is de kleinfte van lijf, 
tans gaat zij ze alle m kragten te booven , waarom ze Valeria , 
groot van vermoogen , genoemt word. De Pygargus , de VVitftaart ^ 
grooter en wreeder als alle de andere , als die veulens vangt. 
Morphnos j de Breed voet of Donkerbruine wijkt voor de Pygatg"^^' 
om dat ze in grootheid ende kragten de naafte aan die is. De PerlcO^P' 
rerus, de Gevlakte IS de flegtfte van alle. DeOffifraga, de Been-bree*^' 
fter IS van een baftard geflagt. 

De fFrne. of de Zwaan- Arende Het witte geflagt van een Are>’‘^' 
zegt Albertus, is zeldzaam. Dceze Arend dan is gantfch blank, fneei>"^' 
wit, van grootte als de Chryfartus (Gulden- Arend,) nogtans oneedel^'^' 
en zo gezwind niet. 

Arend Heteropos, OngeJijk-Foet , wort alzo genoemt, oradat/J 
Ichinkels (dije-beenen) verfcheidenverwig zijn geteekent , het 
dije.been, alsmeede debek, metheemelsblaauw; en het regter met 
agtig bruin. ° 

De Scythifche Vogel, die Ariftoteles ten eerden aan het hoofdded 

de Arenden onder aanhegt, is van grootte en geftalte de grootfte 
den met ongelijk, ° 5 ö 


VAN DE GIER. 

De Gier is altemet anderhalfraaal zo groot als de Arenden , en 
alle roofvogels m zwaarli,v.ghe.d te booven. Ariftoteles erkent nW«' j, 
Icenhjk tweegeftagten van Gieren , het eene klein en witagtter-,f 
het andere grooter en v«lvormiger. Bij deeze worden getelt de 
graauwe Gier, de Rookverwige Gier, de Haafe Gier van de Duirf':'’*^ 
en de Gulde Gier van de Vogelbefchnjver Gefnems. 

VAN DEN HAVIK. 

n '’i' genoemt, welkers oorfpf"jl 

beduidende zijn roofzugt. 
keTóomrdïI?” "'°i f ” onderfcheidentheeden van 

n,W SKlf d "'"'e het waarfchijnelijk is , dat 

met bekent zijn geweeft. Ariftoteles ftelt ten Hoogden tien gelle^fj 

Voorwaar die naamea van de oude konnen thans naaiiwelijks 


Cm) 

Het is wel moeijelijk ,in zo grooten verfcheidetithcid van foor- 
gedaante van den Havik in het algemeen te bcfchrijven. 
j tiavik Aflerm. Deeze Havik word bij de Grieken als Ariftotcles 
^tar*Havik genoemt, De Latijnen hebben hemde Geftarndeen Aftur 
^ eenige vlakken als ftarretjes verfiert is. Het 

^rfcheid der zelver is zeer verfcheiden. 

Havik Palimbarius , Duivehavik , Duivevdk , die ook Duive- 
VQ^'’^er genoemt word , om die reeden , dat hij de duiven meeft ver- 
en vangt, 

® Havik Fringillarius , gemeenlijk Nifus geheeten , Ftnken-Havik > 
zegt Junius. Bij de Grieken , als Ariftoteles en Hefychius, 
^eeze Havik Spifias genoemt, dat is , Vinken-havik , daarom 
hij meeft de kleine vogeltjes, als de vinken zijn, vervolgt. 

^ Havik Greusy Kring-Havik, Dit woord is bijna gelijk met Cer. 
'''elk woord een weevers fchietfpoel beteekent, 
h^^.^^'vik(i_/Efalo t fchoon hij klein is, nogtans is hij ftout; want hij 
l^'jd de Vos. 

Oord Jimunctilus of Cenchris, de Klinker* De Vogelbefchrijver 
Pep j dat aan deeze die naam gegeeven is , om dat hij met veelc ftip- 
geers geteikent is, . . • , -n 

^^vik Büteo oi 'Triorchis. Wij bevinden, zegtPhnius uit Arifto- 
(tc I een Havik Triorchis (Driekloot) van het getal der klooten 
eeten drie) is geheeten, De Romeinen noemen deeze Buteo, 

^ Subbuteo , Onder-Buteo* Ariftoteles befchrijft, dat die in 
der der Havikken Subbuteones genoemt worden , de welke bree- 

^^'vikken ytan Ariftoteles als de Pernis , de Percus, de 
etanus en de Levis , zijn nog onbekent. 

Egyptifche Havik van Bellonius. In Egypte is een vogel 

ge] eenige andere vogel , die van den roof leeft. Hij 

ft S*'ootte van het lijf naar een Raave. Hij voed zig 

kS ' Slangen , en bevrijd en fuivert Egypten-land daar door van 
gdelijk en diergelijk kruipend gedierte, 
her ^ Lanarius^ Scheurhavik , Wolhavik, is alzo genoemt van 
'^^'■fcheuren der vogelen : of om dat hij veele , dikke en zagte veê* 
Ooij^ J heeft , waarom van fommige een zeeker geflagt van Lanius 
^Molliceps (Zagtkop) word geheeten. 

Collurio. Dit geflagt van Lanius , met de voorgaande ver- 
^an tJ'* 3 naag met regt kleinder worden genoemt. Niettemin is dat 
gtflagten. 

Een 


C ) 

Een ander geflagt van Zjaniën. Deeze vogel is de boovenfte 
gelijk , voornaamentlijk de grooter , dien bij nogtans bijna in grooth^^ 
dubbeld overtreft > om dat hij bijna eens zo groot als een Meerei is» 

De Kleine Lani'én oï Colluriones^ Daar is een ander geflagt van 
niën , het boovenfte in alles gelijk > voornaamentbjk iii de j 
(want in de reekenen van de verf verfchillen ze iet of wat^ maar 
Ideinder. V^n het zelve worden vijf geflagten aangemerkt. .. 

DcMilvus, dQjVouwei Kuikendief, Plinius heeft gefchreeven , da^ i 
Wouwen zijn uit het geflagt van de Havikken, Daar zijn in ’t 
drie geflagten van Wouwen, naamentlijk twee de voornaamfte eno'^^ 
vloedig, van de welke het eene zwart, fterk en kleindcr is. Het 
geflagt is witter en fchenzieker. De gelijkheid van fommige en verl<^^^|, 
de roof-vogelen , en de verfcheidentheid van de gelijkenende, naatn^^‘ 
lijk van de Gieren met ecnige Arenden , van de Arenden met de 
vikken, ofte fommige Valken , en eindelijk van die en deeze nje^^ 
Wouwen , is zo groot , dat het zeer moeijelijk is elk een te onderr<^^f ^ 
den , en aan zijn eigen foort toe te eigenen j voornaamentlijk om ^ j 
veele van dit geflagt van vogelen tot nog toe t’eenemaal onbekent» 
met genoegzaam doorzien zijn. Hier komt dikwils bij , de meen^ 
cnde verfcheide woordnoeming van de zelve foort bij verfcheide vo**' 
ren , ende de zelve benaaminge van verfcheide vogelen. 

j wat het voor een vogel is , kan men qualijk oorde^ ^i. 
Het fchijnt een geflagt van een Wouw te weezen , te weeten een 
gel en ftouter. 

De Koekkoek. Albertus heeft twee geflagten van Koekkoeken 
het eene grooter , en het andere kleindcr. 


VAN DE VALK. 




Patco, deFdk. Feftus wil , dat de Valk genoemt is van de voet j- 
nenwaart omgekromt , of van de gekromde haak der nagelen , 
als een feifle krom , gewrongen en fcherp. Tardivus en Belloniu® 
len de Valken , uit een geflagtelijke toeëigening, in drie benden. 
ge worden genoemt Verhuifers of Reifigers , onder welk geflagt 
le van uitheemfche en ver afgeleege geweften tot ons overkoom^ 
vreemd zijn . begreepen worden. Andere zijn Veldvalken , die op - 
landleeven. Die van het derde geflagt worden Riparii, Oevet-^f^^, 
genoemt, om dat ze zig aan de waterkanten of op de flranden ont 
den, en uit het water de koft zoeken, die ook ten aanzien van<l^ igt» 
fcheiue plaatfen meenigerlei naanicn krijgen. Deeze volgende 


C ) 


^.S^nierkt: als, de Vreemde Valk, de Heilige Valk, deGyrfalcod 
^ Cr Valk, de Berg-Valk, een tweede geflagt van een Berg- Valk, de 
Valk , de Valk van Tunis, de Bultige Valk , de Witte Valk, 
y l^^”^>-^r-Valk der Franfen , de Steen- en Boom- Valk , de Roode 
k, twee Roode Valken bij fommige de Indiaanfche, de Valk Blaauw- 
^^^^3 een andere Valk Blaauw-voet, en de Valken uit een vermengde 
^''^^eelinge gefprooten , Baftard- Valken, 

VAN DE NAGT- ROO F-VOGELE N, 

Nagt-Uili Schuif-uit , is buiten alle tcegenfpraak de groot- 
^1'e nagc- vogelen, en niet kleinder als de Arend , volgens het 
gjj Van Ariftoteles en Strabo, Nograns heeft hij korter beenen 

gejjj^^j^^rend. Daar word driederlei onderfcheid van Schuif-uiten aan- 

Otus, de Ram-üil, Kerk-Üil. Hij is in grootheid de Bubo 
de oo naafte. Hij fchijnt Afio te heeten van 

de Efel. Wel te regt hebben de Grieken Otus gelijk als de 
grootl*^^ gezegt. Aldrovandus erkent twee foorten van de zelve , een 
en een kleinder. 

gevQj^ Deeze Vogel Scops heeft bij de Latijnen nog geen naam 

Uitj d drukt met het gantfche geftel van het lijf zo net de Aho 

de de grootte niet en verfcheelde , men zou zeggen dat het 

vogel was, De Scops word bij Ariftoteles en Plinius voor een 

y®” nagt-vogcls geftelt. Dit heeft hij met de Afio en 

CT geoord is, Tweederlei verfcheidentheid word van 

gevonden, 

hebben fchijnt twee geflagten van Alucogekent 
'’^el kleinder B^^ooter, naamentlijk als een Kapoen, enhetanderc 

’^^Zelvpaprk 1 geen oortjes of hoornen , maar in plaats van 

Ül 7 ° ^’^eion , beftaande uit veêren , als een Vrouwe fleuiër, 

Ckel j ^ bij de Latijnen door naamdigting van de ftem 
ten H ,/ gevonden; want hij huilt droevig, en maakt bij nant 

geluid gelijk een weenend gekrijt. ° 

l^fïdsluiden erkennen onder de Naet 
‘"«dalei geflagt, welk onderfcheid men van 
l”i, *d;j is Pallas toegewijd. Hij ziet in 
S'n W ™ ^ «Jsherdook in de grootfteduifternisderdwaa 

'*'’*‘* Van hS^valfche*" ““dorfcheid bet quaad van ’t goed, en he 


het 

Strix , 


P 


Strix j een vreeflelijke Nagt-vogel , ongeluk aanbrengende Vog^l' 
Tooveres, Heks, Kolrijfter, Witte Wijf, Vergiftigde?, Nagtmef'* 
Het Italiaanfche graauw noemt de oude toover- wijven Strigas, 
zegt, dat in katten en andere foorten van dieren verandert worden , en 
bloed van jonge kinderen fuigen. De Hollanders noemen ze Nagtnie*''’'’ 
De Strix dan is, of Word verfiert , een ongeluk aanbrengende Nagt''^|' 
gel, in’t Latijn van Stridor , geknars, als Ovidius wil, geheeten? ^ 
zo als Feftus wil van Stringere, zaamen drukken. Zo dat ’er niet 
ker van de Schrijvers wegens den aart der Strix is befchreeven , want^^,' 
lijk de weg van de waarheid één is , zo is die van de leugen veelef'^'’ 
Flinius zegt; Het komt wel over een dat *er in de vervloekte dingen^’; 
nu oud zijn , een Strix is , maar wat het voor een vogel ma" weeki” 
rnein ik dat niet zeeker is. ^ 

Caprimulgus , de Geitemelker heeft bij de Latijnen de naam van 
geiten te melken gevonden. Het is een Berg-vogel, een weini"gto<^*^^ 
als een Meerei , en kleinder als de Koekkoek. ^ 


VAN DE VOGELEN VAN EEN MIDDEL-AART, DA'^ 
IS, TEN DEELE DE NATUUR VAN EEN VIERVO^' 
TIG DIER, EN TEN DEELE VAN EEN VOGEL 
GELIJKEN EN DE. 


T^efpertüioy deVleer.ofVleder-mins^ Albertus zegt dat de Vleei'*^'''!! 
genaamt is , als bij den avond de vleugels gebruikende. Bij de 
vers IS altijt van de Vleermuis getwijlfelt , of men hem bij de vlieg^ji 
of bij de viervoetige moefte ftellen. Het geflagt van de Vleerroun^ 
IS met eenerlei. Zij verfchillen van kunne (fexe,) en vermengen ij 
de viervoetige dieren. Zij verfchillen ook door de verfcheide geftek^. 
van fommige deelen , geftalte , en getal. Eenige hebben een 
hoofd , andere meer een hondskop. Daar zijn ’er die geen ftaart jj 
Daar worden ’er gevonden met vier ooren. Eindelijk de verfchcidei’^ . 5, 
van de verf, onderfcheid hen ook. Van het geene vliegt, zegt 
baart de Vleer-muis alleenlijk een dier , en voed de jongen , aan de 
gelegc , met melk. ^ii 

Strtiis.vogel of T^ogel-flruis , Struthiocamelus , is de grootft^ L. 
alle vogelen, en gelijkent ten deele een vogel, en ten deeleeen 
tig gedierte. De voeten Zijn in tween gefpleeten als de oflen. Hi) 
vleugels met om te vliegen , maar die hem in ’c loopen helpen» 
vermengt zig met op de wijze van andere vogelen , maar als de uet 
aanfche Keemel , te vveeten omgekeert. Hij heeft bijna geen 
hoofd. God heeft de Struis van wijsheid ontbloot , en geen 


§®£eeven, 
ouden , 


C ) 

Het veelerlci gebruik van de veedereo der Struiflen is zo bij 
als nu nog bij ons gemein geworden. 

VAN DE VERDIGTE VOGELEN. 

VAN DE GRIFFOEN. 


Grif oen, Griffioen, Fogelgrtjp, Daar word gevraagt , of 
^ J er is 5 [)j(. j'g ongewoon verfchil , en tot nog toe van geen vogel 
^ orgeftejj. , laat ftaan afgehandelt. Die ftaande houden dat’er GrifFoe- 

__•* * * __ JU JU M ver* 

meerder 
Indifche 

als een waardgtige en ondervonde zaak, niet tegenftaan- 
^0 zelve een verfchillende grootheid toeeigenen. Hier ftel- 
ove uaannen niet minder van aanzien uit de oude, regtdraads teegen 
Plinius is c^ewoon de Griffoenen wel zo pe ontkennen , dat hij 
taaf alleen beufelaars agt te weezen , maar ook ligtveerdige en bijna 
dulle noemt , die de zelve in de natuur der zaaken koomen te 
De geftalte van die verdigte Grijpvogel , dewelke voorde zelve 
te I». ^ nude verzonnen word, is aldus, Philoftratus geeft hem de groot- 
het ^^n Leeuw gelijk j Ctefias als een Wolf, Men zegt , dat hij met 
do gedeelte, van kop, bek, vleugels en voeten naar een arend, 

I bet agcerfte met het overige lijf naar een Leeuw gelijkent. Jo- 

I Ichr'Y ^outevilla , met de leugens van andere niet te vreeden zijnde , 
dat het lijf van een groote Griffioen grooter is als agt leeuwen 
onfe landen, 

I vandeharpijën. 


‘J“5 zijn er niet weinig, en geen wieme uamcu, 

uit eene mond, dat de Griffoen , en wel die voor het 
Ö.S. een viervoetise vosel , het uitsesraave Scythifche ofte 


^fPyën , enkelde vcrdigtfels , van weegens de roofzugc 
'e Ichandvlekken zijn, dat ze daar van daan de naam hebben gekree- 
^ > daarom worden zg j.ggj- bij de roofvogelen gevoegr. De Har- 
'itv'orden ook met andere naamen genoemt , als Honden van Jupi. 
dri^ l^aafemfjcn , Vloekgodinnen en Vogels, Virgilius zegt , dat’er 
Aéllo, Ocypete, en CelrEno, Aëllo genoemt, als vaneen 
de . ’^'^e'gneemende : üdjpete , gelijk fnel vliegende of haaflig roven- 
noemt men in ’t Griekfch zwart» Virgilius maalt de 
aldus af : Die vogels hebben maagden aangezigten , een vuil- 
kes onreine buikloop , kromme handen (kraauwels,) en het bak- 
^bijt bkek van honger. Maar wat ze eigentlijk zijn , of godin- 

p - o f ^ 


Cu6} 

nen , of vloekgodinnen > of vuile vogels , word bij Virgijl zelf 
twijlfelt. 


van de vogels stymphalides. 

De Vogels Stymphalides hebben de naamvanhet MeirStymphala» 
Apollonius ook noemt Ploides , als meede Seleiicides en Charon > ^ 
weeten om dat ze in die poel zwommen. Eenige Letterkundige 
haaien , dat de vogels Stymphalides zo groot zijn geweeft, dat ze ge^.^'j. 
wierden de ftraalen van de zon te verduifteren , alhoewel men dat febr 
meêr aan de meenigte , als aan de grootheid te moeten toeëigenen. 
fanias verhaalt, datze gewoon zijn menfchen-vleefch te eeten, en 
zo fel wreed waaren , dat ze niet minder als leeuwen en tijgers op ^ 
menfehen aanvielen. Men zegt dat ’er bek zo hard is , dat ze de 
nalTcn van de lui kan doorbooren. Higinus verfchilt in dit verdig*^^ 
niet weinig van de andere. 


VAN DE SIRENEN, 

De Sirenen fchijnen daarom onder de verdigte vogels, als 
vogels, geftelt te konnen worden, om dat ze verfiert worden, di^L 
ne, de welke zij tot zig door vleijinge verlokten , te verflinden, ^ 
teegenftaande de Schrijvers onder malkanderen weegens de vorm en d^R^^ 
ftalte der Sirenen verfchillen, nogtans koomen ze daar in over een» \ 
ze verdigten, dat het Zee-gedrogren geweeft zijn. Daar zijn "erdio^. 
hert hebben, dat ze methetboovenlijf naar de geftalte van een maagd o j, 
leekenen, en van onderen in een viffe-ftaart eindigden. Servius eO 
das reekenen aan , dat ze van de borft opwaart een vrouwe 
maar van onderen als een vogel , hadden, Griekfche Letterkundig® 
genen haar van booven het weezen van de muflen , en van ondef^”jj^- 
vorm van het vromv-volk , toe. Buccatius geeft haar een maagd^*^ 
haam tot de naavel toe , dog hoender pooten. Euftathius verhaak 
ze van Venus, toen ze een maagdelijk leeven voor zig hadden uitg®^|.{l:^ 
zen, in vogels herfchaapen zijn. Ovidius legt het uit, dat 0^ 

gedeelte van het lijf als een vogel , en het boovenfte als een 
geweeft is. Bij Homeer zijn de Sirenen twee , Aglaopheme en 


peia. Bij andere drie , als Parthenope, Leucofia , en 
Scholiaftes verhaalt van de zelve andere naamen , te weeten ifha 
ofïbelexinoë, Melope, en Aglaophonos. Ifacius van gelijke gfl 
als Pifinoë , Aglaope , en Thelxiepia. Daar zijn ’er die ’er vief > ^0 


( "7 ) 


S ontbreeken ’er niet . die vetfiert hebben , dat ’er vijf zouden geweeft 


VAN DE VOGELS SELEUCIDES. 


1 leeftj bij Hefychius en Varinus, Seleukis voor een vogel, die Sprink- 
^ 3 nen eet , of deeze de zelve met die van Plinius is , moogen andere 
jj^'^erzoeken of oordeelen. Van de oorfpronkelijkheid van het woord is 
de Autheiiren befchreeven. .Nogtans kan iemand vermoeden , dat 
het landfchap Seleucia genoemt zijn. Van de geftalte ende de 
^ '^'^ïheid der Seleiicides heeft de oudheid niet gefchreeven. 

VAN DE papegaai; EN. 


h„V^Papegaaijenkoomen,met de geftekheid en het maakzel van ’t lijf, 
Pe bij de roofvogels. Deeze vogel is bij de Grieken Pfittacus , Pa- 
genoemt, maar het is onzeeker van wat oorfpronk. Indien men 
giflinge mag te werk gaan , zoude hij konnen fchijnen genoemt te 
rivf Van Pfittake , dat een vermaarde ftad is , geleegen omtrent de 
gro^^ Tigris in Perfie. De Papegaaijen zijn voor het meeften gedeelte 
jig Vaarora ze bij de Digters groene V ogels heeten* Deoudefchij- 
foQ *^^ar alleen één geflagt van Papegaaijen gekent te hebben* Hunne 
meeft in de grootte, verf, ftem en verftand verfchillende , zijn 
j^'Veinig, als; 

paars-fafraan-geele Papegaai 3 wiens lijf een wel gcmelle 
^ poen gelijkt, De borft, de buik, de dijen, de fteuit, en de heele 
I van onderen zijn faffraan-geel, 

I ^0 Papegaai 3 is niet minder als de voorgaande, maar 

> bet begin van de wieken , de keel , de 
V^ u r , de dijen, en eindelijk de heele ftaart van onderen, zijn 
et het fchoonlle fchaarlaake rood verfierr. 

Papegaai, zo deeze niet alle Papegaaijen , behalven 
Defchreevene, in grootheid te booven gaat, ten minften hij wijkt ze 
Zijn regt overeind ftaande Haart is min of meêr agttien duim lang, 
tiie'’ ^®beele lijf is met witte veêren bekleed, De kruin van de kop praalt 
^gtootagtige pluimen, anderhalve palm hoog, gelijk als een kam, 
&°^ne Papegaaj , met een rood booven-gewrigt aan de vleugels, 
ter niet kleinder als de witte gekuifde Papegaai, zo hij nietgroo- 
ge\vj.j kruin is geel, en het overige lijf gantfch groen. Hetbooven- 

van de wieken is maar rood , als meede het korte Haartje. 

p j De 


( ii 8 ) 

De Papegaai Poikilorinchus, Borduurbek, is niet kleinder als een 
en op de kruin verfiert met goude of geele veérfjes. Wijders ovet ^ 
meefte lijfgroen, op de rug donkerder, ’deborlten de buik ligter, 
tuflchenfchijnend geel , en de wortels overal afchgraauw. . 

De groene Papegaai Melanorinchus , Zwartbek. Het hoofd en de bor*'' 
zijn geel. De buik is twijffelagtig , tuflchen het geel en het groen. 
hals en de geheele rug met de vleugels zijn hoog groen van verf . 
dat hij bijna gantfch groen zou vveezen, zo het uir^terfte gewrigt vafl^^ 
vdek niet met rood fchaarlaake gloeide, 

De Papegaai Leucocephalus , Paalkop , zoude zeekerlijk om de 
gerlei verfcheidentheid van de verven de Gefchaakeerde Papegaai 
nen genoemt worden. Want hij is niet minder als met zeeven 
geteikent, van de welke nogtans de groene de voornaamfte is, 

De verfcheidenverwige (gefchaakeerde') Papegaai, of Erythrocp^^^\ 
de Roodblaauwe , moet zig die naam met meerder regt als de boovf ' 
ftaande toeëigenen , om dat hij met zigtbaarder verven befpren^kek 
over het geheele lijf overal zo doorgemengelt , dat geene bijnare 
hand heeft j alhoewel de blaauwe en de roofe of de hoog-roode, W 
andere vergeleeken , de fterkfte fchijnen. 

De afchgraauwe of de blaauwagtige Papegaai , is omtrent lang 
duirabreedt , van grootte als een Huis-duif. Het geheele lijf is t 
cenerlei verf donker afchgraauw, of liever gelijkelijk biaauwagtig> 
genoomen dit, dat de flagpennen een weinig hooger zijn, Deheeleft^^ 
is vermiljoen-rood. 

De Papegaai Erythroleucus 3 de Poodvaale 3 is als een grootagtig® 
poen. Het hoofd en de hals zijn dik. Hij is wit van lijf, nogtanS ^ 
vveinigje bruin , zo dat hij afchgraauw fchijnr. 

De gehalsbande Papegaai , de Macrotirus 3 Langfiaartvzn de 
die als met een kraag om den hals verfiert is, de refi: is groen. |<; 

De kleine gantfch groene , Langfaart, is niet groot^^ 

een Lijfter. Het lijf is aangenaam gras-groen, de buik nogtSis 
en de flagpennen hooger. , , 

De Papegaai Erythrochlorus Macrotirus 3 Roodgroene Langf^^^c' 
heeft een platte kruin , en een zeer kleine bek , zo als in geen and^^J^, 
hagt van Papegaaijen word gevonden, want hij is van onderen ook 
ue gantfche vogel is maar met vier verven begaaft , van de welk^ 
groene en de roode de voornaamfte zijn. , .0, 

De gekuifde Papegaai Erythrochlorus Roodgroene , is van 
ftaart en kuif rood, en de reil: is groen. 

Eenigc andere geflagten van* Papegaaijen, De Vogelbefchrij'g^^^ft 


fch-T Clip) 

“lyft nog andere geflagten van Papegaaijen behalven deeze , van de 
hij jg ggjjg Erythrocyanus,de Roodblaaiiwe noemt van devoor- 
verven, met welke hij gezien word. Hij ook een tweede, 
heel gelijk, hier in maar alleen verfchillende , dat hij op 
<le van de wieken heel veel geel heeft , en ook iet of wat op 

iiaarc: waarom hij die Erythroxanthus de Koodgeele noemt. DePa- 
paijen uit Brafijl, zegt de Zelve, zijn bijna groen van hals , vleu- 
iiiH r>>aar de rug helt wat naar het blaauw. Insgelijks de ftaart , 

<le K de langfte pennen rood zijn. Het hoofd is afchgraauw , en 
pto ë^el. Sommige noemen in Duitfchland die de Boheemfche Pa- 
^ef welke met groene, geele, en roofe verven op het afchgraauw 

(Jac, ,^^rt is. Men fchrijfc dat in Spanje, op een plaats, geheeten Via- 
fomtijds een vogel gevangen word zo groot als een Vink, die 
ten ^i'omte van de bek , verfcheidentheid van verven , ftel van voe- 
bilandere hoedaanigheeden , nergens als tot de Papegaaijen fchijnt 
Uiig Ie konnen worden. De Schrijvers van de Indifche zaaken ge- 
1^1 pn ook uit eenen mond, dat ’er Papegaaijen gevonden worden niet 
als een Mus. 


het raaven geslagt, en van eenige 

andere VOGELEN, DIE EEN HARDE EN 

STERKE BEK HEBBEN. 

word genoemt van de zwarte verf, want Korós is zwarr. 
is de diefagtigUe van alle de vogelen, en de Kaauw, Mone- 
tcro* raaven aart , heeft, van de munt, moneta, (het geld) 

I ^ ji^am gekreegen. Onder de vogelen van de raaven aart, 

^‘gsntlijE de Raave genoemt word, de grootfte van allen, en 
j in grootte , de zaadleezende Kraai , en daar na de 

^ de Bonte, daarenbooven de Kaauw , de Dooie , en de 
jj^jirnocorax de Raaf, Geelbek. Olaus Magnus fchrijfc, dat’erinfom- 
Noordfche landen witte Kaaven overvloedig gezien worden. Dg 
Ann raasvogel , weet geen ander geluid te geeven als Gras Gras. 
^ns kan hij de ftem van heel veel heeften, en van de menfchen heel 
j.ii9doen. 

Van Sommige meinen dat de Kraai (Cornix) bij de Latijnen 

Qtvus de Raaf , gelijk als een kleine Raave of Raaventje , ge- 
cen I®*. De Kraai is van geen één geflagt, want behalven deeze is ’er 
Aard-vrugt-eetende geheeten, een andere Bonte, en een 
Zee- of Water-Kraai 5 maar deeze laatfte , fchoon ze de naam 


ndi 


gemeen heeft met de Kraaijen, verfchilt nogtans van geflagt j als zij 
een platvoet. Het eerfte geflagt van de Kraai gaat de Kaauwen in 
heid te booven, is nogtans kleinder als de zaadleezende Kraai, en 1^^^^ 
veel kleinder als de Raave. Zij is van bek, fchinkels,enover hetgeh^^* 
Ie lijf, van alle kanten gitzwart, zo dat ze van zwartheidblinkt, enO^^ 
het ligt gedraait, zwart blaauwagtig vertoont, 

De Koorc- Kraai (Cornix frugivora of frumentoria') verfcliilt hi^^* 
van de gemeene Kraaijen , dat ze grooter is , en de bek niet als die , 
alle zijden zwart, maar wit heeft, en zig gantfch,teegens de ffewoe*’^ 


van de andere, van het onreine en van zelf geftorvene onthoud, 
te vreeden zijnde met aardvrugten : anders is zij de regte Kraaijen 
De afchgraauwe Kraai , word bij de Nederlanders een Bonte- 
Winter-Kraai genoerat. Waar van daan het bekende fpreekwoortl 
hen luiden is. Een Bonte-Kraai maakt geen koude winter, j 

De blaauwe Kraai , is teenemaal een bofchvogel en wild. Zij 
over de Elve in het Lukkenhooffche woud , en in de naafte 
'gevonden. Sommige noemen ze de Duitfche Papegaai, 


VAN DE KAAUWEN. 

Sommige leiden de oorfpronkelijkheid van het woord af van de 
heid van het lijf, en moogelijk niet zonder reeden , om dat de heel^'^,^( 
gel bijna fchier maar uit veêren fchijnt te beftaan. Het ftaat vafl: 
vier geflagt en van Kaauwen aan Ariftoteles zijn bekent geweeft; he^^ 

Ire dat Coracias word genoemt, het tweede Lupus, het derde 
en het vierde Platvoet, in Lydia en Phrygia heel gemeen, 

De Coracias heeft een lange bek, bijna vier vingeren lang, ieto^"öJ 
geboogen, fchaarlaake rood of vuurrood , midden tuffchen oranje , 
en geelagtig. Ik weet niet, zeit Aldrovandus , dat ik ooit iet 
der van deeze vogel hebbe geleezen. 

De Pyrrhocorax j Geelbek, is kleinder als de Kraai, gelijk de 
metgeelefchinkelsenbek, die aan ’t einde iet ofwat krom is, I 

De Lupus of Monedula , Kaauw , om dat die over al voorkon^^ ’ ' 

het een voge! die ijder een zeer wel bekent is, ^ 

De andere Monedula j Kaauw ^ is daar in alleen van die verfchiH^'’ 
dat ze een witte kring om den hals heefr, 

VAN DE EXTERS OF AECKSTERS. 

Het fchijnt dat Ariftoteles maar een eenig geflagt van Exters 


beef C 1*0 

het ^ ’ het geen moogelijk dat geweell is, het welke alle de laatcre , van 
^hel-eeten, den Aaker*eeter noemen. Plinius maakt van hetzelve 
§^flagten. De Exters bootfen het geluid van al het gedierte heel ge- 
aljx^^bjk na, dog meeft de menfche-ftem. Zij hebben zo bij de Hoog, 
ter ^ ^^t'-duitfche geleegentheid tot een fpreekwoord gegeeven : De Ex- 
zijn hippelen niet laaten, 

o,tj a Exter of Langflaart is van grootte de Kaauw gelijk ; maar 
Ze c?® lengte van de (hart , die alleen op zig neegen duim lang is , fchijnt 
jgrooter. 

Verf L^P'^llehe Exter Langflaart , is een vogel , niet zo zeer om de 
ftaj”^l‘^entheid der verven , als wel om de uitfteekende lengte van de 
’ heel vermaakelijk om aan te zien, 

Hr' Y Aaker-eeter , word bij Ariftoteles , zo als Bellonius 
Zagtkop genoemt» Bij de Brabanders Broek-exter. Hij ver- 
beef^ Bonte, zo in de grootheid als wel meeft in de verf. Hij 

de ftaart bijna eens zo kort als de Bonte, 
dat ^^^^^^tsburger Snappert , word die vogel met regt genoemt , om 
^eti u de Aaker-eeter tot walgens toe klapt. Die van Bononië noe- 
de Zee*exter. Op fommige plaatfen in Duitfchland word hij 
De geheeten. Zijn grootheid is met den Aaker-eeter gelijk, 
kant ^^^'Exter , een zeer fchoone vogel , die zig nooit aan de zee- 
en oqu , fchijnt groenagtig , behalven de kop , de nek , de voeten , 
D gedeelte van de vleugels. 

Exter is bijna geheel bruinagtig , te weeten van 
f) ’ hals, rug, borft en buik. 


% 


oheemjche Klappert is niet uit het geflagt van de Exters. Bij fom- 
^^di^igen de bonte Galerita , de kleine Phenix , de Merop.s 
de Vogel van ’t Hyrcijnfche Bofch, Lucidia 

Amnp]’* A” ^.'^^^^diaria Brandmaakfter, &c. Maar bij Aldrovan- 
f 1 A datze zig meeft met druiven vermaakt» 

'loö j ^^gel is bijna van grootte eeveneens als een Meerei, 

hct Scooter als de Coccothrauftc Graan- of Kern-breeker : van de bek tot 
5ls a'^^d van de ftaart, neegen duim lang, en vier handpalmen breedt. 
wieken uitgefpannen zijn. 

f ^^.^f^baanjche Exter word bij de Latijnen Peepcr-eeter genoemt 
het geflagt van die gekloofde voeten hebben. Zijn aantfehe 
Va,, geeft te kennen , dat hij tot den Bonten Exter behoort. Hij is 
t)footte tuflehen de Exter en de Meerei. ^ 

hiet df p Rhinoceros , Neushoorn^ Deeze vogel heeft geen gelijke- 
® xters, omdat hij eeveneens, als het viervoetige dier van 

die 


f Tii ) 

die zelve naam , een hoorn op het voorhoofd fchijnt te draagen* De hoo(^ 
komt uit het voorhoofd voort, en is vaft aan bet onder-deel van de 
en wel zwaar en groot, om dat hij digt aan het voorhoofd een han<|^ 
brecdt is , den hoorn van de Khinoceros niet ongelijk , maar aaH ^ 
eind gekromt. 

VAN DE MANUCODIATEN. 

Otn tweederlei reeden worden de Manucodiaten , vogels van hetF< 
dijs of iaradijs- vogels geheeten : ten eerften, om dat men gemeen^ 
ploott , dat ze zig in het aardfcbe paradijs onthouden , en van den daal''' 
leevenj ten anderen , om de uitfteekende fchoonheid van het lijf, 
welkers bevalligheid fommige ook verdienen Paradijs.vogels genoeiflt 
worden. Derbalven worden die fchoonfte vogels, Manucodiatte , 
vogels gods jbij de inwoonders der Molukfche eilanden genocmt , 
de fchoonheid van het ligloaam, als om dat men niet en weetop vvatp^^^L 
dat ze gebooren worden, waar ze van daankoomen, en waar heen Z'i , 
begeeven. Andere noemen ze Indiaanfche vogels zonder voeten, 
wel Ariftoteles verzeekert. dat ’er geen vogel zonder voeten is. Vijf 
ten van de zelve verfchillen in de verf, en voornaamenthjk onder 
Kanderen van weegen de grootheid van de bek. ^ 

De Rhyntace van Ctefias, is een vreemde en u it la ndfchevosel, tot 
voortk^^^^ verhaalt, dat hij zo groot is als een duif, eninF^^' 

De Phmx Wat heeft een vetdigte vogel, zegt Aldrovandus. 
avaaregeboorene v.^kntedoen? Want wie kan bijfonderliilt, al* 
armz innige in zijn harffens krijgen, dat een vogel zig zelve verbraocl > L 
tot allche maakt, en dat uit de afch een wurm, en uit de wurm een 
vogel geteelt word, zonder eenige verfchillendheid van kunne ^ KL 
men zodaanige geboorte van de Fenix heeft verfiert Deeze 
befchrijvinge is uit de verdigtzelen van de Digters vcrzaamclc. 
waar , niemand heeft mij konnen wijsmaaken , dat *er dieren in het 
gebooren worden. v 

De vogel Cmnamomus , Kaneel vogel, is een uitheemfche, entoK 

we ons onbekent, zo dat hij tot een zeeker geflagt van vogelen niet hf., 
fl-nrpipc worden* Alle de ouden hebben bijna, en zelf ooh ^ 

i # deKannielmelker, 

le OH . waarom Solinus, die de Vogel van Arabiè noemt. 


C 123 ) 

VAN DE SPÈgTEN. 

Latijnen zegeen enkelijk Ficus, of een toenaam bijdoende ,Picus 
om dat h?j aan Mars is toegeheiligt. Ariftoteles ge- 

^bten van Soesten op. Bij Aldrovandus zijn behalven die , nog twee 
"^^^regeflapten^aangmerkt. Dog zij verfchillen alle merkelijk in de 

&foocte '■ 

^en 


en de verL Nogtans koomen alle de Spegten hier in over 
dat ze een regte, harde, ronde en fterke bek hebben , zeer be- 


Q ' ze een regie, uai«^, — 

om de boomen door te booren» r 

j. grootfte Spept , bij de Hoogduitfche de Kraaiagtige Spegt ge- 
, is ver de grootfte van alle , en , behalven de kruin van de kop , 
gjtfch zwart. Zijn veêrenopde kruin blinken uitfteekend vangloeyend 


De 
zo dat ze 


^i^^laake rood , en maaken als een kuif uir. „ , 

g>'oote Spept. Driederlei verf word teenemaal in deeze gantfehe 

befchouwt, _ • n i, 1 vir 

kleine bonte Spegt is de groote in alles heel gelijk» 

lei groene SpePt gelijkt bijna naar een Tortelduif in de grootte 
fch-- borft , de buik . en de fchinkels zijn bleek groen - ' 

uit wit en groen doormengelt te weezen. 
gro7,geele Perfiaanfche Spegt Cyanopus , Blaauwpoot y ^ 

l^g| ®^beid van de voorgaande niet met al , nogtans heeft hij een dikkec 

en een langer bek» ,1 • tt- • 

ge ^groote groene of de grootfte Spegt van Bellonius. Hij ei- 

hem een kromme bek toe (want die is in het geheele geflagt van de 


in Kruinme uck. . 

i^^ten regt) en verfcheiden-verwige vlakken. 


spegt MurariuSi Mmir-fpegt y h^n^z aan allemuuren , maar meelt 




^ die van de toornen , en zoekt^de wurmpjes in de fpleeten. Hij is een 
ciniggrooter als een huis-mofch , en bijna zo dik als een fpreeuw. 

De Sitta is grooter als de Muur-fpegt en bont. 

De Spegt die ’t neft ophangt is . jong zijnde , groen > 
j^rd hij heel geel. Hij is bijna van grootte als een Tortelduif. Hij heeft 
• bek een weinig krom , roodagtig als hij oud > en bruinagtig als liij 
''““gis, 

r>« Indiaanfche Chlorio, Deeze vogel is over het geheele lijf geel , 
^‘^geooomen de kroon van de kruin , de blaauwe vlakken van de ftaart 
''5^ wieken , en de bek en de pooten , die uitfteekend rood zijn. 
boQ® ^pegt-gel^ke is zo groot als de Coccothraufte , Korl-breeker. Zijn 
r^J^n-gedeelte is, van het begin van de bek tot den aars toe, vermilhoen- 

0 De 

CLi 


C 124 ) 

De JynxoitQ Tórquiïïa, Draaihah, is een weinig grooter als een 
De punt van de tong is zo fcherp en kragtig , dat ze een menfchenhui^' 
met anders als een naaldje deurboort. De kruin van de kop de hal«' 
de rug , en de fteuit zijn zwart uit het afchgraauw* De kin * de 
en de geheele^Luk zijn geelagtig , en met zwartagrige dwarsIoopen<^^ 

Die van het ge%t van de Jynx is de y,„x gelijk. De verf f** 
het hoofd, de r ig, de vleugels, en van de gantfche Haart is ijferroe» 
„et geele dwarsloopende vlakken fchcon onderfcheiden ^ 

der verilanH * . r ‘{““'""^""ieren van doen, en een fch""' 

oer verltand in s leevens handelingen toegefchreeven 

De Merops, Spegt, is van gedaante en grootte bijna gelijk de 

en een weinig grooter als een Spreeuw. Zijn verf is ver de allerfcbo^'’' 
Ite. waarmeecif! hu rp/>cr^“nc • , . 


^ WK... wrpiwwuw. zyijn vert IS ver de allerlcno^ 

Ite, waarmeede hij teegensde befte vogel op mag, ja ook met de 
gaai zeil. ' 

heeM^f vnldllZ “ ™ 

Do Uxia heeft een dikke en zeer fterke bek. en teegens de ma»»'" 
van alle vogelen van allebei de zijden gekromr. Moegelijk is deeze 
gel die , de welke men zegt dat van de Haart uit het ei uitnaat He‘ t 
Srn.fche°'^f™faon”'^ “ "nauwelijks grooter als de gtootHeVes. 


VHN DE wilde vogels, die IN HET STOF SCHE^-'^' 
PELEN EN WENTELEN, PULVERATRICES GENOEMf- 


Herworden Landvogelen genoemt, die zig niet in het water nog< 

- voornaamentlijk 


derlei, te weeten Graan, of Zaadietende . B^ez k e«e"nr,™nM 
eetende Desgelijks is het gellagt van de vogelen die graan eete» 
^ederlei , want fommige zijn Stof-fcbraaffelend-wentelende , 
d Stof.rchraaffelendwentelende en VVsfj, 


t ev T T n/f 1 . •'"“■“«.iKi.wiiu-wcuLcicnae CU v» . 

gelijk. Maar laaien wij den MeeHcr AriHoteles hooren : Hetf 

dat ffinLr" ' "T ’ “ï ^'g “ % 

udL eenige 212 waften en dar K.c ^ ... • 


SroflÖ:dt"nteIe“df zif^'^^A^ geen flof„Vb;ï SzigerV > 

de aarde blhven TL„ ".“.^“g ''.'“g"">. n>»rd.g„,. 


r%"t?&hoet ”1 »r ^HTnrH“! trvddhoen 

trijs ,h«Harc|.hoen, de Leeuweik , en de Fafant. De WasHe'S 
cenige Regtgeklaauwde , de welke omtrent de rivieren, of moe«l»'’i 


„f . C ) 

r Qe zee verkceren. Andere zijn gewoon van belde te doen, zo te waf- 
^ ï als het ftof te wrijven j gelijk de Duif en de Mufch, 
n Paauw^ Bij de Digters de vogel van Juno , word volgens de toe- 
^^Jjitninge der Schrijvers , de fchoonfte van alle vogelen verklaart* Het 
j^^aerfcheid van de Paauvven word voornaamentlijk van de verfcheident- 
j^^*dder verven genoomen. De Paauw, het mannetje van ons land, verfchilc 
j^^'^^elhoog van het wijfje. Het mannetje is aan het hoofd , den hals, en 
(q'’ *^^gin van de borft , hoog hemelsblaauw van verf, Üp de kruin ver- 
een kuif , uit bloote en eenigfins zeer dunne groene fchaften , 
op van de zelve verf, gelijkenende als naar den bloeflem van le- 
De ronde kringetjes of de oogen der pennen zijn uit het groen met 
glans als een Chryfolijth , en met verven van goud en faflSer onder- 
heupen , de fcheenen , en de voeten zijn afchgraauw, met 
Iti K vlakken gefprengkelt , en met fpooren als de Haanen gewaapenc. 
Vi^det wijfje word niet veel verandering van verven gezien. De geheele 
ij ^^'gels, dertig, de buik, de heupen , en de voeten zijn bruin van verf, 
afchgraauw hellende. 

IqqP^ 'V itte is alleen eigen aan de Noordfche landen , of men ge- 

^sn minden dat hij ’er geweeft is. Aloyfitis Cadamaftus en Joannes 
Ze^P^'^htis Ananias getuigen, dat ’er op de eilanden , geheeten Madera, 
jx '^eele witte Paauwen vallen, 

van Japan heeft geen gelijkenis met de Paauw van ons land, 
de ftaart en de voeten. 

niej ^ ^^llopavo , de Haanpaauw, de Kalkoen , zou op de zelve wijze 
beli.^'*^hjk de Paauwhaan konnen genoemt worden : want de oorfpron- 
woord is een en ’t zelve, Turnerus en Bellonius gif- 
D Meleagris van de oude geweeft is. 

zijnde een vreemde vogel , heeft in veele taaien , van 
» dén naam gehouden. Bellonius verzeekert, dat ’er twee- 
Fafanten is , allebei met een kuif verzien. De man. 
'Ie zwigt in fchoonheid voor geen vogel , ja voor de Paauw , 

jg k:hoonfte van alle, niet. De fchilders moogenweezen wie datzewil- 
Indicn Apclles zelf in ’t leeven was , hij zou de fchakeering en den 
de p pennen en pluimen niet konnen afmaaien. En in der daad , 

fch - is niet alleen moeijelijk om te fchilderen, maar ook om te be- 
^^.i^'jven, De ftaart, als men de langfte pennen in ’t midden meet, mag 
twintig duim haa'en , en is van gedaante als een orgelpijp. 

oi'ïelfaOi de Korhaan , word bij fommige de Wilde 
eigejj het Bofch-hoen genoemt. Plinius heeft gezegt , dat hij zijn 
& 3US , egQ volkoomene zwartheid , en fchaarlaake rood op de wink- 
op j braau 


C ) 

braaawen heeft. Men vind’er die twaalf of veertien pond weegen» 

De kleine Korhaan , Lofhaan , Bergfafant , heeft met de 
Korhaan veel gemeen , en na die is hij onder de wilde hoenderen 
grootfte. 

De groote of Grygal/uf, deGrygelhaafii is een gekke vog®^' 
en zo doof j <^et het fchieten van het gefchut niet kan ver|H^.^^ 

Avorden. Hij is afchgraauw op de rug, anderfins over het heele 
vlakt , als de Patrijfen. Van grootte als een Gans. Hij nefteltaan^^ 
voet van het ^^pennijnfch gebergte. Dog indien iemand hem het 
fche Hafelhoen wil noemen , hij zal niet qualijk fchijnen te doen* .f. 

De kleine Grijgelhaan, is de boovenfte in alles gelijk, maar de 
kleinder. 


Het Hafelhoen, Attagen, komt van grootte en de gantfche 
heid bij de Fafant. Het heeft een korte en zwarte bek, aan ’t eind f 
kromt. Het is over het geheele lijf bijna verfcheiden ver wig of bof’"' 
Het hoofd heeft op het midden van de kruin een opftaande geelag^'^ 
kam , met zwarte en witte vlakken gefchaakeert. 

De Hajelhen, fchijnt teenemaal uit het geflagt van de Patrijftf* \ 
weezen , zo ze niet grooter was j en om dat ze zwaarlijviger ^ 
pluimder fchinkels, en ruig gelijk als met haafe vlokken loopt. 
ren zijn van alle zijden veelverwig , zodat men zeegroen, afchgraa^*'*' 
zwart, kaftanje-bruin en wit in de zelve befchouwt. 

^De Oto of de (Trap-gantfch , niet gans, maar 


fchelijk,} word in ’t Griekfch Trapvoet genoemt. J^j de Nederd^jl 
fche gelijk als gantfchelijk traag» Uit de ouden , zegt Aldrovand^^^ 

die de Otis hebben befchre^'^^fl 


hebben wij niemand , dat ik weet 


Atheneus haalt deeze woorden uit Ariftoteles aan: De VogerC)tis ^ 
fplitvoet, ftaande op drie klaauwen, van grootte als een groote 
met een lang hoofd , wijde oogen , een fcherpe bek , een beendg^?) 
rong , en een ranken hals. Eindelijk zegt de zelve Aldrovandusj 
hebben van die dingen , in de werken die ’er van Ariftoteles zijn? ^ 
geleezen. 

De f^eïd- of Wüde^Eendvogel , of de Tetrax van Bellonius, 
word een wild Eend genoemt, niet om dat het een water- vogel is j. 
om dat het als de Water-Eenden op de aarde neêrzit: ja dat 

gelijkenis met de v/ater-vogels ; want het is een veld-'^*^ 
van lijvigheid als een Fafant; met het hoofd, behalven de dikte j ^ 
een Cija el, en met de bek naar een jongk Hoen gelijkenende. . 

De Hogel Stella , of Star-vogel geheeten , gaat ook op drie klaan** 
Het geheele lijf, mtgenoomen de buik, de ftaarc, en de groote 


> is zo uit wit , geel en zwart gefcl^keert , dat het moeijelijk is te 
, welke verf uitlleekt» 

V Oedicnemus van Bellonius heeft zeer dikke fcheenen beneeden de 
> een heele dikke mond , en drie klaauwen aan de voeten. Hij 
^^‘jkt met de vleugels, van binnen wit en van buiten zwart, naar de 
dog met de rug naar het Haafel hoen , want hij is rookverwig. 
^ Vogel-befchrijver noemt hem Charadrius, 


Van de patrijsen of veldhoenderen. 


'^tiftoteles zegt, dat de Patrijs andere vogelen treed, als ze maar van 
“^'^otheid gelijk zijn, De gemeene Patrijfen zijn kleinder als de roffe , 
, ^eeten, van grootte wat minder als Duiven: de verf is ook donker- 
jj Ariftoteles verhaalt van tweederlei geflagt van Patrijfen , maar PU- 
alleenlijk van een eenig: zij fchijnen die Indifche niet gekent 
^ *^ebben , de welke Strabo verhaalt dat grooter zijn als een Giet en 
Bellonius befchrijft vijf vogelen onder de naam van Patrijfen, 
tj.'i'^^^tlijk de Gnekfche Patrijs , de groote rofle Patrijs , de gnjfe Pa* 
Ove de afchgraauwe , alhoewel hij zelf het de donker-roode 

1 de Patrijs van Syrië , of de Patrijs van Damafcus , en de witte 
of Haafevoet , Ruigpoot. 

(Jjg ® Gnekfche Patrijs , bij de Grieken Coturnus , is eens zo groot als 
ged'"^” ons land} aan de bek , en de roode voeren, en aan het voorfte 
Cq Ife van de maag, met de zelve vlakken als de onze gefprengkelr, 
Van grootte als een gemeene hen. 

groote Patras heeft een roode fchaarlaake bek. De voeren 
C De rug, de borft, en ’t hoofd zijn afchgraauw. De 

^^'i^Duif Hij is van grootte, en met de gedaante van de bek, als 


^lehgraauwe Patrijs , is teenemaal verfcheidenvervvig als 
atrijs van ons land , en niet wel om te befchrijven, 

^ De Patrijs van Pamafcus , komt met de geheele gedaante , en de 
jjj/^heid en de dikte van het lijf heel nabij de Veldhoenderen } zij ge- 
Ug ^ Zo wel naar de kleine Patrijfen , dat men ze op her eerde aanzien 
Hig ^'^velijks kan onderfcheiden. Het is de Syrifche Patrijs van Elianus 
alhoewel de grootheid overeenkomt. 

Patrijs , of de Haafevoet , Rm^poot , word ook de Steen-Patrijs 
» en kornt met de grootte van een Duif over een. Zijisganrfcb 
ejj ^ » behalvende pennen vandeftaart die meeft zwart zijn. De voeten 

^ klaauwen zijn met veêren bekleedt. Daar is nog een andere, 

van 


C 1^8 ) 

S^ootheid maar alleen van de Quakkels V^''' 

Longolius meint , dat ze mogeliik bij T^^°' 
phrartus Dwerg- Patnjlen worden genoemt, nademaal ze een PaWÜs 
alles zo wel gelijkenen dat ze behalven de kleinte en de gedrongen^' 

h'airtjes, die aan her w^fle niet°en zV' 

croote Ouiitel ' . word bij Hefychius een ïf 

kd-kon^ “ “ ® Hoogduiifchers noemen ze de 

we*" ‘St'''*?"’ ““ 

whff on, tr ^ > “'s *>« voornaamlle kenteel'S»’ 

St en H t T’ ™0'- “n vogel wij fpreeken, want die] 

een been ’’ knobbeltje . als meede zo hard»* 

voeg' !" ’JZ !>« boovenlle te zaamenf 


^ -- — ItV.. IJ 

maakt m het midden een kuil. 




y fi merzodaanï; ‘;S;h;rva7êen b*^twe,^"rzX> 

üldtovandus, wat voot een vogel de Cenchramus is , e“ * zfe g< 

bedt nèkênf rrr ka„ vetzeeketen dat hij de < 

CenciSnf c’ Bellonius , van de welke die 

ftoteles duMebik * te zaamen mengt, welke beide 

va’n Anftoteles, en"de®Gee“ ^Mihart/ vat M " 

«ende op geen andere teeden . fis 0^1“ ^ geerst""' ’ 

VAN DE HAAN, HOENDERHAAN, HUISHAANj 
EN DE HEN, HINNE. 

kel^t vTk ■ nu Aléktor bij de <>2 

tc ióT 'l Betcekent veele dingen: ""Jj 

^Idkcor”’ • t 8'='“'') -"enfch beteekent. 

wekt. Hi' ^ Haan genoenic, om dat hij ons uit de flaappl3‘i^^ 

dt<thet"kfate^ v:lS“'tlf 

va: Gallina te worden of voort m a "i4l» 

WAn n^iUir u n koomcn , en word ook enkelijk i‘ . 
plaats van Galus, Haan,geftelt, of als een bijnaam daar bij 


m C 3 

fel uit reeden van het onderfcheid , op dat naatnentlijk de twiif- 
Hieg "^‘gheid vermijd werde. Pullus (een kuike of kieke} is een alge- 
Vo '^aam van alle vogelen ; en de vrugt (dragt) van fommige vief- 
dieren worden ook Pulli (de jongen of veulens} genoemt , als 
dep paard en een ézel , maar voornaamentlijk van de vogelen j en on- 
ӕeeft van de Hennen bij uitneementheir. Eenige uit de nieuv/e 
iiif fpreeken Pulla , een Kieke , ook in het vrouvvelijke geflagt 
Vil Haan Hen, 

Pullicenus , of moogelijk Pulhcinus word door verminde- 
Èif Voor een klein Kuiken gezegt. De Latijnen fchijnen Ovum, een 
Griekfche Oón afgeleid te hebben , door tuflehenzetringe van 
OIq V'onidewelluidentheit: want ze hebben Oón gezegt, gelijk als 
te y "^’^at is, eenzaam, om dat ze elk bijfon der gelegt worden. Het gedeel- 
de ^at zig eerft aan het gezigt opdoer , word de Dop , de Schaal , 

(Kelk,) en de Schors (Baft,} genoemt. De Eieren die zon- 
eig?P uit koomen, worden ’Anóftraca geheeten. Het geene nu als 't 
orooken is verfchijnt, word het wit van’t ei , het blanke van’t ei, 
^ati V ^iërwit genoemt. Het binneiifte vogt van ’t ei , dat geel 
Vatg»j. is , daar zeit men den Dooijer (de Door,} en het geel 
de ig teegen. Het onderfcheid van de Haanen en Hennen word van 
Nog. plaatfen , en van de grootte of ftrijdbaarheid genoomen. 
Hen 1 ^*^^ verfchillen ze ook in andere dingen. De Hadriaanfche Hen- 
ik ons eerft voor. Maar welke zijn ze ? zegt Aldrovandus, 

tOe uat zommige anders gevoelen , en inder daad het heeft mij tot nog 
ieerde "JP®gt:n gebeuren iemand te zien , die in deezen deele aan ge- 
eg net heeft konnen genoegen geeven. Longolius zegt, 
*'0e,y^t in ’t Hongduitfeh gelijk als Leghennen worden ge- 

Eeljjig j 1^' j gift dat die de Hadriaanfche zijn. Columella noemt moo- 

and^ dwerghennen of Krielhennetjes, Daarenboven zijn ’er 
g^ftagten van Hennen , van de ouden in groote eere gehou- 
^the* °us insgelijks bijna onbekent zijn. Zodaanige zijndeTanagre- 
drij^p )~Vuifche, Rhodifche, Chalcidifche , Medicefche, en de Alexan- 
De Schrijvers van de fcheepvaart naar Indiën verhaalen , dat 
koningkrijk Senega Hennen zijn , die Faraoos hoenderen ge 
^iih ‘^^orden. Elianus fchijnt te verzeekeren dat ’er ftomme Haanen 


Qyelim, in ’t Koningkrijk Mangi , ccniee 

^^V&en.vl? geweldige groote Stad Fuch, 

heid s^uin f ooften, brengt hennen voort met wol , van zulk een wit- 

"nauwelijks voor de fneeuw wijken. Van de geveêrde wee- 
ju ommige kaal van voeten, en andere ruig, welke laatfte de 

R. Hoog- 


C ÏJO ) 

Hoogduitfchers noemen Gehoosde. Weederom hebben fommigceefl^^' 
kelde , en andere een dubbelde kam , en eenige een ftaart , en ^ 
geen» De verf kan in het geheele hoender.geflagt niet befchreeven 
den: want dit heeft alleen van de gemefte fplitvoeten verfcheide 
De Haan heeft een kam op de kop waardig om te zien : waar van 
Haanen rood-gekamde vogels genoemt worden» Dat vliesagtige 
het welke onder de kin en den hals van weêrzijden neederhangt , 
de Lel genoemt. De oogen zijn blinkende en klaar, De bek in 
de kunr^ fterk , en in 't boovenfte deel krom , meeften-tijd hoornig 
verf, Ue mannetjes hebben grooter ftaart als de wijfjes. De mannell; 
zijn allermeeft met de fpoor gewaapenr. De Haanen beginnen te 
jen, als ze de Hennen beginnen re treeden, 

Aldrovandus geeft maar twee afbeeldingen van zijn boere hoender^!” 
als zijnde elk een wel bekent j van welke de eene hen geheel blank 
en een kam heeft gelijk een Leeuwerk. De andere is tiiflchen twee 
ren van een oud kafteel gevonden , van honger gefturven zijnde, efl H 
na geheel in fteen verandert , en ijflelijk door haare pennen zonder 
ren als een ijfervarken. 

TumiliOi het Kriel oiD'-d;erg-Fennetje. Wat baat hier het netf^^’^J 
fchrijven, indien do verf meeften»tijd, ja bijna altijd in deeze, gelijk^ 
in de andere verfchilt? . 

Hoenderen^ Het mannetje was fchoon van aan 
alleenlijk maar met vijf verven verfiert, te weeten zwart , wit, P-!, 
rood en ged» Dog in de geheele Hen , behalven dat witte veH^^^ 
dat ze bij de oorgaaten heeft, was gantfeh geen wit, maar ze wasg^^ 
lut het zwart. 

De Haan en de Hen met geveerde voeten. De Haan was van hals ^ 
rug kaftanje bruin» De geheele Hen was geel , met zwarte 
overal befprengkelt» 

Een Haan en twee Turkfche Hennen. Het gantfche lijf was wit» 
zilvere en goude ftreepen verfiert» De heele Hen was wit , met 
vlakken overal befprengkelt, en de voeten blaauwagtig. Deander^^^. 
had heele hemelsblaauwe voeten , en was op de zelve wijze als de^ 
genoemde, uit het wit en’t zwart gevlakt, 

Een Haan en Hen van Perjié. Die verfchilt voornaamentlijk daa] 
van e onfe , dat hij geen ftaart heeft , voorts is hij eeveneens» En ..g 
ze IS in verf van het mannetje heel verfcheiden, waarom de verand^^* 
van e ver , zo in deeze , als in die , heel weinig word geagt» 


C ïjï > 

VAN DE VVANSCHEPZELS. 

dewijl in het Hoender- geflagt Wanfchepzels geteeiC worden , zover- 
Aldrovandus ook fommige afbeeldingen van de zelve, 

(j' zegt dat de drievoetige Haan met veele andere kuikens bij de bru- 
voortgekoomen , in het jaar na de Scheppinge 3763, envoorChri- 
^B^boorte 196. 

p volgende Haan is te gelijk met drie voeten verzien. 

zeekere Hen had ook drie voeten , maar het derde been quam 

^ ^ den aars uit. u j . 1-, , 

Uit Kuiken met drie voeten uitgekoomen, quam het derde gelijk als 

en Geraamte van een wanfchaape Kuike, en het boovenlre kuike bij- 
als dat de voet uit den aars gebooren, met vijf klaauwen was 

viervoetigen Haan, welkers twee agterfte voeten volkoomeii waa- 
geel , en de voorfte onvolmaakt en bleek, 
r ^ Hen van eenerlei verf was ook gebooren met vier voeten. 

Vonj’‘j 3 ar 1^51, zijn in Vrankrijk dubbelde kuikens van een Hen ge- 
met vier vleugels, en zo veel voeten, maar alleenlijk meteen 

S 

j. ^n Verhaalt dat 'er te Cera,in het jaar 3838 , na de Scheppinge, en 
reii geboorte van Chriftus , een vijf-voetigen Haan is geboo- 

F 

Kuiken met een dubbeld hoofd, alleenlijk met twee vleugels en 

V 

^ gelijken een eenig hoofd' te zaamen van een tweeling Kuiken. 

L Haan op een wonderlijke wijze wanfchaapen, wierd vo^e^igc 
aan het hof van den Groot Hartog van Toskane gezien. De Kam 
Vq weederzijdfche lellen beftonden uit pluimen. Hij had op het 
V,^''hoofd twee kaale pennen, of liever fteil over eind ftaande fchagten 
VgJ pennen , als twee hoornen j desgelijks twee andere aan weerzijden 
kg/ bek bij de neusgaaten , op het einde met dunne veêrtjes als ver- 
'lie/ ^^>^elsi andere in de nek, die aan het begin bijna met 

JH^^^^ijke borftels was verfiert. Het geheele lijf was bijna bruinagtig, 
wortels van de pennen waaren witagtig, zo dat ze over hetge- 
Wt»., naarviflchobben geleekenen. Biidefteuit, waar langs de ftaart 


igt,- ^ » had hij een ronde min of meêr witagtige knobbel. De 
Öaart , vleefchagtig als het viervoetig gedierte , kaal v 

R 2 


blaauw- 
van hair , 
had 


1 


C 13» ) 

had aan ’t eind een blanke wolle vlok» De fcbeenen waarenalsmet 
fen overtrokken. 

Een Haan met verkeerde veéren of pennen, 

VAN EENIGE VREEMDE GENAAMDE HOENDEREN, 

INDIAANSCHE GE-OORDE 
haan met drie KLAAUWEN. 

S A t -I Paapegaai over een. Het hoofd, de rug, de 

^ de buik zijn ligt roofverwig. Hij is met twee kammen geteiket»^' 
, opftaande ooren zijn die van de ézels niet ongeliik, De 

gels zijn heel verfcheiden-ver wig. De ftaart is dubbeld , en de eerfte kle‘!!; 
en van vijfpennen,dogde tweede beftaat uit neegen zeer lange pennen. 
voeten zijyood , de klaauwen drie , en de nagels en de hiel zijn wit. - 
Een andere Haan was over het geheele lijf pek-zwart , J 

P'-- * 

Een Mifche Hen is van verf en geftel van lijfde boovenfte Haan 
gelijk, dog ook met een hairlokkig gekrult hoofd. 

Twee andere Indiaanfche Hennen, De eerfte van de bek tot het 

toe Cdc welke wit is , met zwarte ftreepen befpr^'’^/ 
7ii HropCT^ e zwartheid nogtans bijna overal naar het blaauwagtig 
Zij droeg een groote knobbel op het voorhoofd . van gedaante als^ 
vijg , bijna heemelsblaauw. De andere was zo zwart nkt Xar K 
bruin van verf, die aan den hals en de vleugels op het afchgraauW 
De knobbel op het voorhoofd was die van de andere nu genoe'^^^ 
zeer gelijk, » 

Hennen van Gmnea. De Haan van de kuft van Barbariie is eefifi 
khoono vogel , van grootheid van lijf, geftalte, bek en poot 
Fafant, gewaapent met een hoornige kruin in een hoornig fpits van^j: 
agterfte gedeelte hellende , en in het voorfte opgaande verheeveo. ^0 
xs uitfteekend fchoon purper-verwig onder de keel. Men kan de 

isdcove,ee„kon,ft, 

gekegepfX 2 rzeef«oo!c h" 

Ö t> » ‘waar zeer groote Haanen vallen. De Hennen ziin 
als fneeuw, en met met veêren, maar met wol gedekt, als het vee. 

De Schtfe wilde Haan, Het mannetje is op^den hals, deborftxj^n. 


, en de heupen , met hoog-roode flippen gefprengt. De zwar- 
® plakken veranderen het grijsgraauvve wijfje. 

I Morhenna van de Engelfe. Daar is een wild noendergeflagt bij 
luiden , in het welke het wijfje zo veel van het mannetje verfchilc, 
voor iemand die ’er geen verftand van hadde, van twee gcflagten 
, ^ü(Jen fchijnen te weezen. Het mannetje is wat kleinder als een Huis- 
je*'' > ii^fch zwart , behalven een gedeelte van de ftaart , dat het aars- 
hedekt. Want de Hen is wit* 

Poel-Haatij een vogel bij de Schotten en Engelfen bekent , fchijnt 
de befchrijvinge van het Hafelhoen onderge voegt te moeten wor- 


VAN DE KAPOEN, KAPUIN. 

. Kapoenen , als zijnde ontmant, kraaijen niet , nog vallen de Hen- 
*^iet moeijelijk. Zo veel gcflagten van Haanen als ’cr zijn , zo veel 
SJ!*gïen van Kapoenen konnen ’er ook weezen* De Kapoenen ver- 
jj^^dlen alleen van de Haanen door het fnijden* Nogtans hebben ze dc 
^.^^nen van het hoofd groorer als de Haanen, en de pennen van de ftaart 
l'' langer. De ftem is flaauwer en heefch, 

de vogelen die zig te geelijk in het 

STOF WRIJVEN EN WASSEN. 


VAN DE DUIVEN IN HET ALGEMEEN. 

^der de gebruikelijkfte Griekfche naamwoorden van een zelve be- 
L^ifle is voornaamentlijk Peristera (een Duif,} Dog de Atticifpree- 
Perifterós in bet mannelijk geflagt uit* Men leeft bij de Latijnen 
t) •p’^hus (een Doffer} in het mannelijk geflagt , en Columba (een 
in het vrouwelijk : nogtans gebruikt men in het veelvouwdig ge« 
het vrouwelijk geflagt meeft, zo als de Letterkundige het onderhou- 
jg?'» Het verminderend woord Columbulus (een Doffertje , een Duif- 
Word zelden gebruikt* De Columbi( Doffers,} zegt Albertus, wor- 
daar van genoemt, dat ze geduurig werk maaken van hunne lende- 
(colere lumbos:} daar en teegen de Palurabi (Wilde Duiven , Rin- 
ctf hven , Houtduiven} om dat ze hunne lendenen verfchoonen , (par- 
l^mbis*} . Welke vvoordoorfpronkelijkheid , zegt Aldrovandus , bij 
itjj Word afgekeurt , alhoewel ik ondertiiffchen aan ijder geleerd 
^Ijn eigen oordeel ovetlaate. Ariftoteles fchrijft dat’er één gefl^gc 

R 3 van 


C ) 

van^iiiven is, maar vijf foorten, de welke hij aldus optelt • de Doif' 
de Oenas, de wilde Wijnduif, de Phabs, dePhaffa, en de Tortelduif' 
Uie de Duiven m Huisduiven en in Wilde Duiven verdeelt, zoudenie^ 
qualijk doen. Sommige Duiven worden gemeenelijk Huisduiven ^ 
noemt, als , de Srcenduiven, die zig in toorens, of op het hoogde 
t huis , of op de daaken ont^iouden j de Duiven , geheeren Kroppers, 
ruige of geveerde voeten, die al korrende de krop geweldig dik lutzc^' 
ten : de Gekapte Duiven , Kappers, Kapperqes, MunmkL, 

Si '^^P- “"k-vel. keuvel, 

Ikkm ■’ •, van een korter bek, KnC' 

DraS^s * “"der het vhegen in een kring rondom vliege»’ 

^ Dn!,?™ : de gekopte Duiven, Haafebollen: endegehel'"' 

rl-if r4 I * Helmpjes. Het is niet wel moogelijk , zegt Aridotel^^.’ 
dat de kunne der Duiven met kennis kan onderfcheiden worden , als 
liet Zien van de ingewanden, 

UE beschrijvinge van eenige huisduiven. 

Wij noemen ze Huisduiven, die bij na onder een dak met ons leevel' 
Van deeze zijn fommige van ons land, en andere vreemde of uidand0^' 
Van de onze hebben eenige ruige en fommige bloote voeten. Weedef; 

dat onïeïchffd^"o“'^' ^ vreemde 

ven ^ gevonden, maar ze verfchillen daar enbo^' 

Tegin SXde ƒ “F “ altu valt 

deiigellagt, groot enlllr " hebben , is IW^^' 

De cerfte van de wanfchaape Duiven is in Duitsland in 'tiaar it<0 
vangen , en had met alleen vier voeten , maar van natunre een dubbel** 
aarsgat, die van Keifcr Karei, &c. voor een wonder is gezien ^De»"' 

tif vT"'" een dubbelde aars, ookvietv»^ 

tig , gantfeh afchgraauw op het violet trekkende. 

dle'^m,^'"''™ S uT'®® f geveerde voeten. Van onze Huisduive»; 
die rnige voeten hebben, konnen fommige ook groote en eenige kit"’* 

SSXt"’ Pht va'®kop, 

leen'én"t*DT.“^^^^^^ '‘“'f 

voeten bloedrood zijn. Want het hoofd, de keel , de borft , debiul^j 
de heupen, en de vleugels van onderen z.jn wit De gehéele fug f 




C *35 ) 

De nek, de hals, en de wieken van böoven , alsmeedehetaars- 
> endeftaarü zijn bont uit het wit en ’t zwart. 

Ij de gekuifde Duiven van ons land , was een vogel , gantfchuit 
olaauwagrig , wit en zwart gefchaakeert. 

VAN DE VREEMDE DUIVEN. 


j^et onderfcheid van de vreemde Duiven is 
.^llen niet 

^de bek , en de kuif van *t hoofd. 


grooter. Want zij ver- 


f U ‘ '' ' 

.. ^‘*en niet alleenlijk ten aanzien van de voeten, maar ook in de grootte 
de bek , en de kuif van *t hoofd. 

e DuifRiccia heeft een kuif met gekrulde veêren bekleed. 


Seflagr van de Duiven van Q'/jm is tweederlei j heteene gekuifr , 
Qji . andere plat van kop. Van de Gekuifde die ze Kappers of Mon- 
‘doemen , hebben eenige bloote voeten , en andere zijn met veé- 
J^dekt , diefommige Helmen noemen, 
j. ® nieefte uit dit geflagt hebben bloote voeten. 

Kropper-Dmf word alzo geheeten om de wijde ruimte van de borft. 
^^^^arisnog een Duif , die ook bij fomraige de Cyperfewordgenoemr, 
een zeer fraaije kuif verfiert , maar ze is zo fterk niet gekapt. 
bJa, andere zijn bijna over al eeveneens , beide afchgraauw naar het 
^^^igtig hellende. 

lig^i^^tnige noemen diergelijk geflagt van Duiven Indifche^ om dat ze 
de de Cyperfe konnen getelt worden : want indien men *er de 

of de kap bijvoegt , zullen het teenemaaal zulke weezen. 
de zijn 'er die een zeekere Duif de Cretenfche noemen , alhoewel 
tle L°''*heid van de bek anderfins aanwijft , dat ze meedegeflagtig is aan 

^ oovenfte. 

noemen een andere Duif een Kropper , maar die naam 
Opu ^^^sr aan die groote , de welke onderbet vliegen de krop met wind 
P ^Zen , en gelijk als tot een groote opgezwollentheid uitzetten. 

Dmf, fchoon een wanfchepzel, wort uit hetzelve geflagt 
V Idet waseenigermaaten een tweelijvige vogel , naamentlijk uit 

rigg lighaam een ander paar voeten uitlleekende , daar de twee ove- 
l^'^oeten aan het ander volmaakt lijf vaft waaren. 

noemt diergelijke Duiven Perfiaanlche en Turkfche , van verf 
Zwart of dónker bruin, behalven de oogen , die vermillioen rood, 
diefg j^^eten die bleek rood zijn , als raeede de bek die geel is. Maar of 
Oicf^^‘'jke verf aan dit geflagt eigen is , weet Aldrovandus gantfehelijk 

£en 

Zeekere vogel meteen Eendebek komt onder de naam van een In- 

diaanfche 


diaanfche Duif voor j daar ze ondertuflchen behalvcti de voeten cn 
grootte niets met de Duiven gemeen heeft. 

De f^eld. of de Steen- Duif van yarro word van verf bruin 
uitgedrukt, niet daarom, als of ze allemaal zo zijn , want in dit 
verfchilt de verf ook , maar ona dat ze ten minften veel tijds 
zijn, 

VAN DE GROOTE WILDE- OF RINGEL- DUID 

PWr ^Idrovandus , op dat alle verwarringe vermijd werde , 

n Ringelduif . dog Phabs de kleine K» ' 

plduif. Men leeft Palumbus in het mannelijk , en Palumbain hetvr^^ 
vveh/k gcllagt. Men zegt ook bij vermindering Palumbulus, een 
gelduifje , als Columbulus, Of het gellagt van de wilde Ringelduivf’’; 
dat IS de Rmgelduiven m zig zelven aangemerkt , een verfcheidentheit 
Fiat, IS tot nog toe met zeeker. Nogtans leeft men bij Pet. 
dat de Spanjers, op een eiland van de nieuwe vveereld , grooter [ 
duiven a.s de onze hebben gevonden. Dat de Ringelduiven de 
gelijkenen, hebben wij uit het gemeene fpreekwoord. . j 

De Phabs of de kleine Ringelduif Dewijl deeze vogel bij 

nooit gezien, nogte aan andere bekent is, zo is de befchrijvinge ^ 
zelve agtergelaaten. ■' ° 

raoogelijk gelijk ab ik ga met wij»< 

iifirroeftfee h ^ Htusduivcn. De verf helt eenigermaateo u|‘A 
ijlerroettige naar het rookerige , zo als die van zwarte wijn of 
de zwarte rijpe druiven is. ^ j or g i 

De JUha/a ot de Filacotona van de Arabiers is een geflagt van 
Duiven. Ze zijn gemeenelijk gezien in Syrië , met zwfrte L ze^r 
te voeten. 

De DuifLiyta , de Loodblaauwe , is alzo genbemt van de loodbl^'jl 
we verf. Of in dit geflagt verfcheidentheit gevonden word , 
royandus, weet ik voorwaar niet ; nogtans leefe ik bij Elianus, 
iJuiven Lmx lu Indië groene veêren hebben. 


VAN DE TORTELDUIF. 


het^geldd Van krieken als Latijnen komt het woord af 

relduif is ten aanz’ Korren. 

telduif IS ten aanz.en van het l.jf klein van hoofd , en de verf heltu^^ 

afchgraauw naar het rosagtige. Een gitzwarte kring omringt den 


'’atiao* \ *57 J 

^9ar groene vlakken befproeit , maar is van vooren niet wel zigt- 

het * . ^.^eegendeel is het geleegen met de Indiaanfche Tortelduiven, wfnt 
^iezvU^^®? «>tgenoomen de voeten die rood zijn, en behalvcn de bek 
Selyk als in het mannetje, en al de reft , is wit. Dog het 
iQg J® IS ros van hoofd, hals, borft , en wieken tot de flagpennen 
* cn van rug tot de fteuit toe. 


■'^an de mosch, mussche, in t algemeen. 

Al 

Myndius verhaalt alleenlijk maar van twee geflagten van 
•* ^'’dere tam. Scaliger de Vader verhaalt, 

ttiajj, Muflehen heeft gezien , en hij houd ze niet voor verfcheide ) 

^^Idzaame. Behalven de witte en de gemcene Huis-Moflchen *, 
hif ^ ^'^Idrovandus veele afgcmaalt , onder welke de eene anders van 
*ïJas p Scaliger fchrijft, dat’er op het eiland van Sint Tho- 

Nef?®!!® zingende Moffen zijn j maar of deeze uit dit geflagt zijn, 
^'le ver onbekent. Het is overtollig de Mofch te befchnjven , die 

dag van ijder een gezien word. Men kan weeten hoe 
niïitfg Moffen zijn uit de bek, omdat dieafchgraauwoffaffraan-geel 
^ de keel is, als ze jong zijn, maar zwart en hard in de ouwe. 


de MOSSCHEN in ’T bijsonder. 

tweemaal een witte Mufeh gezien , daar niet als wit 
Om H ^ngenoomen de bek en de geele voeten. Een geele kring liep 
Dg zwarten oogappel. 

was een heel geel vogeltje , behalven de oogen die 

Dr. „ Y^n. 


ofte de drieverwige Mofch y beftaat alleenlijk maar uit drie 
*^e Van j *?^®‘^cntlijk wit , zwart en geelagtigj men kan niet 
t) drie het meelle uitfteekc. 


I niet zeggen wel- 

— V jitlteekc. 

Kx[]z Witftaart . De ftaart van deeze , fchoon niet t’eenemaal 
^^^et dl afchgraauw, alhoewel hij anderfins van de verf en 

feft, bijna is als een Huismofch. ’ 

Van ^l^?>‘Mofch \s ver de fchoonfte van al de Moffehen van ons land 

een^fï * of moogelijkeen weinig kleinder. Hij 

kortagtige bek . zwarte oogen , de kruin van de kop 
aken rood , of liever kaftanje-bruin , de kin als de gemeene 

S zwart. 


C *38 ) 

zwart, en tiiflchcn die en de kruin is wit» In het wijfje is alles Weekcf^ 
en aan de kin en heeft ze die zwarte vlak niet. 

De mlde Mofch komt in de grootte met de gemeene MofTchen 
wel over een. De kruin van het hoofd is , als de voorgaande Bergmoicb' 

ijlerroeftig, hellende naar het vermiljoen» 

Alhoewel de Meedegeflagtige aan de Mufchgeen zwarte kin , nogge^” 
kenteekenen van de zelve heeft , gelijk men in fommige WiifieJ 
merkt , niet te mm getmVr h;; a .. i-:r 1 i l;; nit 


, . , , 7 Aij iWUlUJlvc ,, 

merkt , niet te mm getuigt hij met de geftalte van het lijf, dat hij 

ït van df> /-w i i .K. * 


„ o—'-ö' "V gtuauc van net iijr , oat mi ' 

het geflagt van de MofTchen is. Over het geheele lijf is hij met rosag^'' 
ge angkwerpige vlakken, naar beneeden loopende, geverft. 

verfchilt van deboovenfte, naamentlijk vandegf 
meene Miifch , zo van de verfchillende verf , als ook, om dat daar^^^ 
viaK m de boovenfte zwart, de zelve in deeze geel is. 

De kleine Mofch , die zig in de eiken houd , heeft al de vlakken 
men m de Muur-fpegt vind. De landluiden noemen hem de Neuteniul<^^' 
ot die zig m de noote-boomen onthoud. Dat klein Mofchje maakt 
nelt met als m een zeekere boom. ^ 


Dq gekke Mojeh. De vogelaars van Bononië noemen een zeekcr kl^'J 
vogeltje, dat met de geftalte van ’t lijf naar de MofTchen geliikent- 
teegenftaande van verf heel verfcheiden, de zotte Mofch 

Mofch is grooter als de MofTchen van ons ‘land, maar^'\! 

ros teenemaal wit, en van onder 

. zonder dat er eenige andere verf tufTchen beide loopt. •< 

van groo«rS > met een verm'Ijoenebek 

K (f f ® HuismufTchen. Het hoofd , de keel , de hals » J 

borft , de binken de vleugels beftaan u.t verfcheide verven. De ftaart is^'^' 
beid , als m de mannetjes Faauw , en ook van twee verven De kleine 
dtedegrooteonderfchraagt . en vooreen rteun^el ftrekt it wk deg^‘>‘^ 

ftanrt, gitzwart, belbnc UK vierheelefn, alle p 

Een andere Indtfche Mofch , langftaart, is fehoonder als de boovenft' 
van grootte gelijkerwijs als de voorgaande. De bek heemelsblaauw- 
hoofdisplat. opdenekverheeven, en gantfeh zwart. De hals en de 
zjjn fchaarlaaken-rood, en de buik en de heupen wit. Deftaartiszwaf^*^ 
neelc lange en zeer breede pennen, .1/ 

oneel?ir‘‘"'"^*f kotiftaart.isde twee boovenftegantftl>fl|, 

zS ^ behalven de bek en de voeten g»»'" 

^ gemeene Murch. .'J . 


Uf>f 7 1 onze gemeene Mufeh. 

Tiientl/ik ^ geheele lijf eenverwig > ^ 

^ n ^ : nogtans zijn de borft en de buik wit. De bek is hooggf 

Dc roodzwarte ofte oorohtir.^'r,,^,^*. jir., . 1,» m j . , n . 


n Lzj ^ , f -^^^^^o^rendebuikwit. Debekishoog&. J 

Dc roodzwarte oiicporphyr-zwarte Indifche Mofch zonder ftaart 


B f 'J9 ) 

gantfche lijf van booven en van onder , als meede herbegin van de 
f^ken , blinken van zeer fchoon fcbaarlaake-rood } het overige van de 
leken is zwart: nogtans indien de pennen van de zelve aan de zijden 
®^den uitgefpreid , iaaten ze wat wit zien* 

Ëen andere peers-rood-zwarte Indifche Mofch zonder ftaart, iseenvo- 
5^. langer als de boovenfte , maar zo lijvig niet , eo meeft beftaande uit 


^rie 


Verven, naamentlijk rood, peers of blaauw, en zwart. 


)j l7^n andere Porphyr-zwarte gejlaarte Indifche Mofch is de boovenfte ge- 
hé I vingers lang, en beftaande uit tien 

Zwarte pennen. De flag-pennen van de vleugels zijn zeer zwart. 
16^ fteuit zijn hoog purper , en nogtans de wor- 

® Van de veêren geel. 

witte Emberiza van Gefnerusis grooter als de boovenfte (^naament- 
he geele , onder de zingende} met een korte breetagrige bek. Hij 
. niet geels, en is van verf als de Leeuwerk, anderfins ongelijk met 
^^lanke buik. 

^^l^'Veld-E/nberiza ishardfcbaalig , of als potaarde v.in verf aan de fchin- 
’ de bfirft , de buik , de vleugels, en op het midden van de ftaart/ 
^ 3 an weerzijden op de zelve zijn de veêren zwart, De rug is ook 
» en booven op de vleugels zijn zwarte rondagtige vlakken 3 dog on- 
^'jti de randen van de pennen volgens de lengte zwart. 

Van de beezij-beije-of baij-eetende vogelen. 

Van de lijsters, LijsrawoGELS, in ’T algemeen. 

Ir 

’lijs meint , dat de Ly fiers de naam hebben van de traagheid, (T iir- 

V3. ^^rditate,} Turdulus ^een Lijftertje} is het verminderend woord 
y\fj|,Vurdiis , (^een Lijfter:} welk woord Scaliger ook ergens gebruikt* 
^^^les fchrijlt , dat ’er drie gcflagten van Lijfters zijn. Het eerfte 
^Is ^ grootfte van grootte als een Exter. Het tweede van grootte 
Meerei, het welke helder zingt. Het derde kleinder als deeze 
bijf’ minder met vlakken onderfcheiden. De afchgraauweverfishun 
ql]g°IJ^er eigen, maar in deezc en geene of flaauwer of hooger: ze zijn 
ggr ^needen langs den hals, op de borrt, en aan de buik met vlakken 
Voet ^"^êkelr. hebben een langagtige , dikagtige en regte bek. De 
ook gelijk van geftalte, maar in alle van verf niet eeven eens. 
alle een breede tong , bcquaam om de menfche taal na te 


S z 


VAN 


de 


C *40 ) 

VAN DE LIJSTERS IN ’T BIJSONDER. 

■MLym.eHenHtLsfter, wordbij AriftotefesTxobórosgenoemr. 

^ Ph.lofooph meinde dat h.j niet als vogellijmen harsat. Hijisg«^ 
ter als ^ de Mclere L^lJIers, een weinig kleinder als een Duif. 

De Hair L^flir, bij Anftoteles Trichis. Dit gellagt is een weinigf 

Lijfter,. groolr Js Ss" g# 

de°ndafLiiftts ‘’™" ?)'“ * ™g. maar minder gevlakul^ 

■*enï het algemeen de Lijfterst»»' 

-rkende, fchnjft, dat p van verf veranderen: en dat komt met dce^ 


Lijller ook over een Het is een bonte en gevlakte TogZ^'^Dirgei 

VA Nt D E meeree Sv 
een Meerei, genoemt, 

eenltr>:"tt 'Ü' g^A^gten vaf & % 

Arlr-nrïi" bct andctc Wit , dat maar alleen omtrent 

z“;nitt„ ^d^t.."T""* kS- 

teld, daarbij met de Spanjaards naar toe gebaren is 1" wimSdsb^ 
gezien. De groothenl komt met de gthfirde Lijfta over e^n De 
B zwart , waarom de boertigfte Plamus de zwarje verf Merolêns i>< 
de 1 maar in de winter, naar bet getuigeniffovan Ariftotel ™en et'< 

Wam^i;-'r™*' f- 'e «" “'tkelijk onderfch"''' 

Want het wijfjeis met zwart als-het mannetje , maar alleenlijk 

VAN DE EENZAAME MUSCH, 

ArSmefe mei„:i^ re wl«n 
lofoöph deeze vorcI bruin heeft S ^ 

wiil zeeantfch yw^rr o r, i, i ^ genoemt, kan ik naauwelijks zieo> 

H auwSever het hoofd , diehe< 

^ ^ ^ een weinig kleinder als r>#=*r> .'/V 


een 


W . . 3 

ge£^[g van bek, cn een weinig geboogen. Het wijf jein dit geflaet is 
^en > en heeft geen blaauw, en de borft is met geelagt^e vlak- 

j^geichakeert, en is liet mannetje teenemaal ongelijk* 
cti Q >s noch een andere vogel van dit geflacht met deeze eenzaame Mufeh^ 
M^^^^^elfuithetgeflagt van de Meereis, die zig op de rotfen onthoud | 
ge 2e gemeenelijk van de Grieken Petrocoflyphus , dat is Klip-meerel 
hgu word Het fchijnt gantfehelijk de zelve vogel te weezen, die 
alle geringde Meerei noemt. Dog het is een kleine Meerei, van 

kn hemelsbiaauw, en in groote waardij om den zang, diein kooi- 
j^ord gezet. 

^elv^ ^^*^zaame Mufeh van Bellonius is gelijk een Nagregaal, en vandc 
**iet ^ doen , dog van dikte alsde Lijfter Ilias Diedenaam 

"'as > zouden ligtelijk oordeelen dat het een foort van een Lijfter 

*"an* '^.°°‘'‘^^^nientlijk om dat hij die van verf heel wel gclijkent. Het 
«netje word van het wijfje door de fehoonheid van de verf onderfchei- 
Want dat is fchoonder. 

van de Duitfehers. Gefnerus verhaalt , dat hij dit ge- 
% ^ruin gezien , aan de buik naar het afchgraauw hellende. Het 
'icvg ‘s zwarter , en van borft meêr ros, en gevlakter alshet wijfjei 
ft van de bek is in bei de kunne eeven eens. 
afcij ^ geringde Meereh Dat zeldzaam en ongewoon geftagt , om den 
^“wen halsband, word in Griekenland gevonden. Daar is een zeekere 
Meerei, zegt Ariftoteles, uit dit geftagt, dat ze zoude gelijke- 
bgf * ze geen roode bek hadde , zig onthoudende op het hooge ge- 
j van verf zo zwart niet , maar bruin : al het welke met deeze 
el over een komt. 

'■"^eeverwigc Meerei is een weinig klcinder als een Meerei , en 
''antwee verven , en verandert maar alleen, teweeten, vanhetbruin 
^'■fagtig ,en het roodagtig geel. 

V zelve geflagt van de Meerei , is van geftalte en groot- 

je lijf als een Meerei, en , van het begin van de bek tot het eind van 
j neegen duim lang. 

gtoQ. ^^dere meedegeflagtige van óq Meerei was kleinder als de' Meereis , 

deMoflehen , eenigermaaten deafehgraauweCol!urio,Scheur^ 

f^^oLhavikje, gelijk. 

Jet L ^ofe-Mer^/ is wat kleinder als een Meerei , van rug , borlV , en 
van de vleugels roosverwig. Het mannetje is frifler en 
9ls van verf. Het hoofd van het wijfje , ten aanzien van de verf, is 
i overige gedeelte van den hals , de vleugels, 

zijn minder zwart als in het mannetje. 

S 2 De 


C hO 

De Brafïliaanjche Meerd verfchik in de grootte van een Meerei • ^ 
verf van het gantfche lijfj behalven de ftaart en de vleugels, de 
zwart zijn, gloeijen zo hoog rood, dat het alle rood te booven 
ook en Lan geen menfeh een rood bedenken , bet welke dat niet 
treft. 

De Indijche Meerei zonder voeten. Of deeze vogel van natinire 
voeten heeft, het welke R, F. F, Malocchius zegt, daar twijffelt 
drovandus niet weinig aan : want de gemeene meefter Ariftoteles ^ 
tuigt, dat aüe bloedrijke dieren, niet minder als met vier kenteeke*’^ 
beweegt worden. Deeze vogel is met twee verven onderfcheiden > 
hoofd, de buik, en de rug hoog fchaarlaaken • rood en gloeijend » ^ . 
vleugels en de ftaart zwart, de bek als een Meerei, aan het einde kro^’' 
waarom ze de Meerei Porphyromelanos , Porfyrzwarte, Roodz'*^®'^^ 
kan genoemt worden, 

De Klip - of Rots. Meerei , ofte CaryoeataSie , Neutekraaker , van 
rus , is een wilde vogel , en grooter als een Meerei , bijna 
Spreeuw gevlakt , en om de verfcheide veranderlijkheid van de 
ken niet leehjk. 


VAN DE SPREEUW. 


Ariftoteles fchijnt geen ander geftagt van Spreeuwen gekent te ^ , 
ben als dat gemeene, het welke daagelijks booven op onze daakeo 
hunnen zang onze ooren verveelt. En dat is van grootte wel ak 
Meerei, De Spreeuwen zijn niet alleen bont van de witte vlekk^ j 
maar worden ook rood, en zijn fomtijds geelj en de vo^el is ook 
heel^ zwart , maar op veele plaatfen groen . Behalven diergelijke 
ne Spreeuwen , heeft er Aldrovandus nog drie andere afgemaalt • 
welke de eerfte gantfeh wit is, behalven de bek , die rood is uit 
geele. De andere had een witte kop, hals en bek, als dat boove” . 
oogen ter zijde de bek twee aan een raakende zwarte vlakken 
De laatfte was geheel ros uit het afchgraauw , of liever geel , 
voorwaart helde hij naar het geel. De Hollanders eeren geen 
Wen , om dat ze op de doó dieven aafen, 

VAN DE COCCOTHRAUSTES, KARLBREEKER» 
GROOTBEK, VAN GESNERUS. 

Gefnerus heeft deeze vogel met die naam genoemt , om dat !^is 
Zijn bek de korlen, en de binnenfte kernen of de karfefteenen ge'V^ fc 


tcv.. . f '4J ) 

weinig kleinder als een Spreeuw , en heeft 
rin uitfteekende , dat zijn grootheid is tot verwonde- 

hoofd booven is van verf als een oranje- appel , met een 
de keel, de hals afchgraauw, de rug ros: de uitèin- 
ki de vleugels zijn geel uit den groene , als de halsband van een 
Vj ^‘diiif. Het einde van de ftaart is wit , van onder ros, en eeven 
die verf zijn de buik , de borft, en de keel. 

\~^^dijche gekuifde Coccothraufles y is de naaftvoorgaande befcbreeve 
ij §el van bek ook gelijk , een zwarte vlak loopt ook om de bek , en 
grootte als een Lijder. De fchaarlaake roode krullen op het hoofd 
te een driehoek, van welke verf de hals , de bord, en de buik, 
ö^lijk weederfchitteren. 

VAN DE VOGELEN DIE WURMEN EETEN. 

het Keuningkje j bij AridotelesookTrochilus, wordRaads- 
9lle ÏÏ- honing genoemt. Het heeft ook zeer veele naamen , welke 
titjj? ^ier op te haaien, al te lang zoude vallen. Het Koningkje is bij 
tij kleinde der vogelen, het welke door de haagedoornen vliegt, 
CTv^ h^lft kleinder als een Mofchje. Aridoteles eigent den Koning 
ee^^rannus) eën lighaam niet veel groorer als een Springkhaan toe, en 
fcljci^P^dglin deren de kuif , uiteen weinig opdaande veêren: en voort 
hij j ejaf het een fchoone vogel is. 

ander Koningkje zonder kuif, gelijkenthetboovendeKeuningkje 
behalven dat het geen kuif heeft. 

^^fch Troglodytes , het Holkruipertje , Roodbaartje , flinter- 
is van alle vogelen het allerkleinfte, met een lange altijt op- 
^ ftaart, een langagtige bek, maar zeer dun, en bijna bruin. 
^yfjeh Troglodytes van Bellonius is de Ruticilla, her Roodftaartje 
iih, dog een weinig kleinder , langagtig van lijf. Het mannetje 
uit geflagt méér rood als het wijfje, 
y °gel AJiluSy in ’t Griekfch Otjiros y word van Aridoteles onder 
'iifij^'^g^len getelt. Om de kleinte van zijn lijf, zegt Aldrovandus, 
'''ii dat het de Oeftrus van Aridoteles is , fchoon ’er ook een 
ingekerfde met de naam van de zelve is , dat de paarden 
» en de koeijen dul maakt. Het zou het Keuningkje gelijke- 
de kuif van 't hoofd niet geel was : nogtans is het geel in de 
de vleugels , cn in der zelver einden , ei 


en van de ftaart , 


rug. 


VAN 


C H4> ) 

VAN DE ZWALUWEN IN ‘T ALGEMEEN, 

EN VAN DE HUISZWALUW BIJSONDERLIJK- 

Hinmdo,dcZwakwe, kan fchijnen genoemt re zijn van Haerere, hangc^” 
dewijl ze aan de daaken van de huizen , of aan balken . alwaar ze neftelt , 
gen blijft. ^ ‘■“Steles maakt maar drie gellagten van Zwaluwen, 
zwaluwen , Zwaluwen zonder voeten (Kortgebeende, Gierzwaluwen,} 

wen V^ld'on HuiszW^ , 

rus Kortvoetige. en Oeverzwaluwen. TnrJ^ 

r ^^prtvoeten in groote en kleine. Gefnerusvertoontdrieg® 
llagten afgemaalt], het Huis- , Bofch-of-wild- , en Oever-geflagr. De 
voetige verfchillen hier in , zo van de Veld- als van de Huis-z waluwen > 
ze ruige voeten hebben. J, C. Scaliger telt vijf bijfonderefoorten van J 
luwen op , fchoon hij zegt dat ’er maar vier zijn , want van een 
maakt hij twee forten, de eene foort de welke aan de waterkanten! 
de andere de welke het nefl: aan de wanden plakt. Een zeekere 
word de Zee.zwaluw genoemt, om dat ze maar alleenlijk digt N f 
zee verkeert. Somtijds vcrfchijncn ’er witte Zwaluwen j maar Arift< 
les houd die met voor verfcheide, maar hij fchrijft, dat de veêren 

wit worden. ^ Dog ind.en iemand 


terwijl ze broeden met 

*/! 

onder de keel en aan de borft laar 7 ao r\_ n. 1^ ^ 


nr* V'..,.,!., ■ . — 'j'- >-icicu icrwiji ^cüroeaen met 

me ppftalre'^ ^ vogel , met een kleine bek, vanaang^^^ 

me geftalte , en een taamelijke zwartheid , zij heeft maatig vleefc*l^^ 

verTi^^"":. 'vord w,r Jzren, /j 


onder de keel en aan de borft laat zig roodheid zien. De ftaart is 
en gefpleeten Cgegaffèlt :) de voeten zwart, kort en zwak. Dcoofl 
mtgetrokken zijnde, hergroeijen , volgens Plinius. De Zwaluwen ^ 
ken voor geen vogels in fnelheid van vliegen , ia ze gaanze veel ec^ 
booven. j t> 

De veld-of hx\d-Zwalüw bij Plinius genoemt , is onder de bek » j, 
keel, en de geheele buik tot de ftaart toe, wit. De voeren zijn oiet'^ 
ren bekleed. 

, Water zwaluw. Het geheel^ ^g. 
is voorwaart wit, behalvende borft, ^ 
terwaart bruin j rnaar het mannetje is meerder zwart. 

Een vogel de Zcc-zwaluw. De vogelaars noemen diergelijke 
een Zeezwaluw, om de gelijkenis, fchoon ze veel grootcr vanJijf‘^’g6f 


v«. ^ 5 

ZijïsoTerdegeheelebuik.totdeborfttM.wit, 

Q ^oofj , vleugels , en rug bruin, * 

’ Gitrzivalww. Gaza leiddenaam af vati de kortheid der 
is u gebruik van de zelve ontbeert, De vo. 

ver het geheéle lijf cenverwig , gelijk men aan het tnuifen-hair ziet. 


VAN D E H O P, 


S Tui'T/ !"> “ f'n Bofch. of Wilde. 

Öe hIT dubbelde Icain, en b.j fommige Paradijs vogel eenoemt. 

Quakkel, Hi/ heeft regt over 
hoofd als kuiven : en regt de kuif op ca 

«n een afchgraauvv , Vit 

Hij heeft een zwarte, lange bek, eenigfins kroroi* 
^ «eiffe; en is zeer kort van fcbinkéls. 

Van d e meesen in *t algemeen, 

Jrie ^^'^oteles noemt maar alleen drie geflagren van Meefen. Bij deeze 
I hellonius een vierde, dat de Poel-mees van Gefnerus is, AI- 

^ in H ^ vier gellagten aan , en Gefnerus zeeven. Zij verfchil- 
'^Vcrf ^ grootte , en weegens de plaats van het verblijf, als meede vaa 

Daarenbooven is ’er één geflaet , het 
Ne VI ^"dere verfchilt door de kuif op het hoofd. Ze hebben alle 

Zij konnen ook alle met de klaauwen 
Lg * gemakkelijk, waar ze willen aan blijven hangen. 

, Koolmees, word Fringillago genoemr, om dat hi/ 
^Ntoe S^hjkent, Hij is heel Tchoon met vijf verven gefchakeertj 
Nzee'^? Sool» wit, zwart en hemekblaauw. Hij heeft een fpitfebek, 
^“^(leei '' De ft^iïrt in tween gefpleeten is tendcele afchgraauw, en 
De^/'vart. 

A/r« beftaat voornaamentlijk uit drie verven , blaauw, wit 
y*- > behalven de oogen. 

"Sgertaarre of Berg-M« is met het voorde gedeelte zwart , vati 
r'leb.X*^’ vleugels rood, als meede om laag 

Pel j maar flaanwer* Deftaart, van agreren langs den rug over *C 
bl lang, dat ze daar over heenen deekt. 

tl." 'S “ “"T" om zijn hemcIsbUanw hoofd. 

’^nabw ' klem vogeltje , en naauwelijbgrooterals het Kcnnmgkje. 
öKWtrpig ronde bekje is kort, klein en fpits, 

T De 


C 14^ } 

De PoeUMees is gantfdi zware vati kop. De borft en de buik zijn 
en de fchinkels roosverwig. Hij is een weinig kleinder als het 
Meesje, bruin van lijf naar het afchgraatiw hellende. 

De Zwarte Afm heeft een witte vlakbeneedcndeoogen, en eeoan^^f 
re op her agrerhoofd ; voort is het hoofd zwart , de buik ceel , e'’ 
fchinkels zijn bruin. 

De gekuifde AA^j , Koovel-Mees y heeft een zwart hoofd met 
witte ft.ppen, de kiufvanagterenwijduit, het lijf van vooren bruin, 

I ^ r ^^“^hgraan we fchinkels. 

lanSie^Sdf zeer klein , kennelijk door een roode vij 

wieden ° '^^^‘‘^Uden zwart , met bruine pootjcSj,^ 

wieken een weinig zwart, en het einde van de ftaart ook > met het ovef'^^ 
lijr groen , dog flaauwer aan de buik. 

VAN DE QUIKSTAARTEN IN T ALGEMEEN. 

?lc«ÏMcfch’, ff S' verfcheidenderwig, ^ 

De gemeene G}uikjiaart , die ze deur de bank de witte noemefJ ^ï. 

een lang vogeltje , zwart van kruin , van booven-hals, en van 

en efn een langagtige dunne zwarte bek ,een blanke 

bont fis meed ^ijn afchgraauw , uit het wit en 2"^^ 

Dont , als meede de ftaart , de welke lang is, .1 

van df^dc^a!fZ‘ '‘™' ■”'"*b«venfleoïereen, hetonderftl''"^ 
van^de geele daar alleen maar bij gedaan zijnde. 

De andere ple grnrf/Inrr» is van onderen, van de keel totdenaars»!'; 
h»ger geel als de voorgaande. Zij heeft een dunne . zwarte , lang3«'«‘ 
bek, op het einde een weinig gekromt. * 

VAN DE SPIPOLEN GEMEENELIJK GENOEMT. 

Vogelaars noemen diergelijke vogeltjes Sptpdm, en zeggen *'*1 
de ftaart beweegen. De Eetfte . die grooter al/de andere inlic g«M 
te’vI.f"T ftopfd' nngtans maakt een 

Uitiood'’"'^"''' '«'^>8''')'“'* «n bnard. De borft is rood, en debi^'l, 
deboovenftJ^*Vu^^^* ^®/V"'nnde helt raeêr naar het afchgraan'*' > 
fLS™ ‘■'‘“'ft'» “«bruine vlakken naar beneeden neederg»^J , 
noem™ ^ Spipola , en andere 

Z er^^r ‘Ji"’®"'’“'8“>“fth« opdevleugelsb""^ 

dan ergens. De bek en de voeten zijn bruin. y/ll^ 


C H7 ) 

VAN DIE DE WELKE GEMEENELIJK 
STAPAROLEN GENOEMT WORDEN. 

Jie Staparola is een vogeltje uit her geflagt van de Vliegevangers , bijna 
Van borft en buik: en van hciofd, dat op de kruin met zwarte vlak- 
^ P hefprengt is , en hals > rug , en ftaarr , bruinagrig, 

Een diergelijke vogeltje is van grootte als een Quikltaart, met eenlan- 
pfpitfe jtegtebek, booven nograns een weinig daalende» van boóvea 
van onder hoornig } bleek van hals , borft en buik. 


VAN DE VLIEGEVANGERS. 

^g^^'^andkan niet qualijk oordeelen, dat diergelijke vogelen , naamentlijk 
ge] ^^^8*^vangers , van het geflagt van de Moflchen , dat is van de kleine vo- 
Zijn, en alzo genoemt, om dat ze rondom de offen vliegen. Het 
^l^ltje , (Jat zegemeenelijk Boarolaof Boarina noemen , is lang, en ook 
®en lange bek , uit den bruinen ros, De vogelaars noemen dierge- 
yogeltje Chevin , die van Genua Borin j gelijk als Boarin , om dat 
tiiïi omtrent de oflen onthoud. Het is een weinig grooter als het Keu- 
Het heeft een dunne en fcherpe bek , zeer bequaam om vlie« 
I14J, pikken. Het Vogeltje , dat onze vogelaars door de bank Pig- 
d^pche, dat is Vliegegrijper , heeten , iskleinenfchoon. Het hoofd, 
'Jch 1 '"3n booven , de rug en de vleugels zijn een weinig zwart , met 


gïlf "'ópende ftreepjes, of lange ijfcrroeftige (lipjes. Het volgende Vo- 
II3. gantfch meedeflagtig aan het voorgaande , is moogelijk in dit ge- 
mannetje geweelt : want het is van borft en buik uitfteekend rood ; 
j' is dun en zwart, en ook maakt een zwarte vlak de kin. Daar 
'''tn ^ V liegevanger , die ze de grootmoedige en de zotte Mofch ^e- 
iSj. ^ Eioogelijk van de verf, die bijna op het bruin-rood trekt. Het 
'^'^geirje van grootte als een Mofch , met een langdgtige , ^dunne. 


Zwarte bek. Gefncrus (chrijft , dat diergelijke vogeltje bij de Duit- 
grrJ^. 9 ^ 3 rcana genoemt word , en dat het bruin op de rug is, rendeelc 
'•e uit het bruin , als meede aan dc zijden , en een gedeelte van 

'lütj De Zelve Gefnerus fchrijft van een ander Vogeltje, meteen 
regte ,fchcrpe, en zwartagtige bek. Het is kleinder als een Mees, 
verf , met zwartagtige vleugels , (taarten fchinkels. In zijn kort 
L^P nieinc hij, dat Bellonius het voorde Batisvan Ariftoteles afmaalt, 
Straasbiirg, zo als de zelve Gefnerus verhaalt , is een heel klein 
ten decle bruin-verwig , als met het voorfte gedeelte, tendee- 
als van agteren , ten dcele witagtig , als langs de zijden , en 

X 2 neftens 


C 148 > 

neffens den hals , met rosagtige fchinkeltjes. En wcederom in zijn 
begrijp meint hij ., dat het Salicaria kan genoemt worden In ons 
zegt Aldrovandus, word een zeeker ander klein Vogeltje gevangen, 
de vogelaars Grifola noemen , moogelyk van de graauwc verf , dat 
zeer grijs , d^r het nogtans met heel grijs is , maar uit het afchgraan*"^ 
bruinagtig. Daarenbooven noemen de Franfen , zegt Belloniiis , een 
ker vogeltje Moucherolle ,van het vliege-vangen. Het is de kleine 
mofch ,die zigmde eikekoomen onthoud , in alles gelijk, behalven 
bek en het zoetehjke gezang. /\ Is het vliegt , fchuilr het weg in boflc^^'’ 

met mirdtTrr’ f nziendelijke en geleerde Lnnen, 

Molch geleek, het in ’t Latijn een Braam-Mofch, gelijk als een Tu'O' 
bewoonder , hebben genoemt. Gefnerus gift , dat dit vogeltje het 
IS met zyn Prunella* ° ' 


DE RÜBETRA 


le# 


Word de 2elve geoordcelt , die Ariftotclcs Batis heeft «no . 
Gaza heeft het in ’t Latijn Rubetra overgezet. Het is een welg 
der als een Vink , booven op het hoofd zwart, met zwarte vleug* ‘ 
iraart , en van hals en rug bijna afchgraauw*. 

DE ERITHACÜS OFTE RUBECÜLA, ROODBORSJE. 

Het gehrele Vogeltje is niet grooter als een Diftclvink. Een zeer (c^ 
ne verf, met zo rood als oranje, maar naar het ijferroeft heLnde, 

Oert bet booventte gedeelte van de bek , en de glntfche borft. 

DE PYRRHULA OF RUBICILLA, BLOEDVIN K, 

Is van grootte als een Mofch, met een zeer ko'rte brcede 
bek. Het mannetje in dit geflagt is ver het roodlle van borft i < 
het wijfje heeft een geheelc afchgraauwe borft , voort gelijkent zv " 
mannetje. ^ ^ 


DE phoENICURUS OFTE RÜTICILLA, ROODSTAART’- 




f)t 


vandePWc«r«rgeweeft, ' >, 

JXToo^ e? '’“i ■'“M ■'“ft. Gefnerus dat bet b« 

fteekt door een witte vlak. Aldrovandus heeft vier bijfondete 

merkt , en vettoont twee andere uit Gefnerus afgemaalt , maar 


i C 149 ) 

Weet , met een zwart hoofd* Hij is van grootte als een Nagfe. 
l .* of een weinig kleinder j van hoofd, hals en rug lbodvcrwigj of 
uit het afchgraauw* 


DE ANTHUS OFTE FLORUS 


weinig grooter als een Vink, de mannetjes zijn bijna geel; nog«^ 
* helt een zeeker gedeelte van de vleugels , en van de ftaart naar het afch- 
^^Uw : dog de grootere pennen van de zelve zijn fchoon geel* 


de hypolais ofte CURRUCA, GRASCHMOSCH, 


voor een vogel bij Ariftoteles de of de Hypolais genoemC 

^ daar ftrijden de geleerde nog over, en de zaak hangt nog onder 
jjj*^*'egter. Dog Turnerus zeir, dat hij kleinder is als een Nagtegaal, 
Van de zelve geftalte van lijf , en groenagtig van verf. Ik meen , 
Aldrovandus, dat geen vogel, voor de regte Hypolais van Ariftote- 
? ^an de laatere fchrijvers is erkent geworden : en ik heb geen vogel 
(iQ die ik agtedie naam eigent lijk toe te koomen. Wat aangaat de 
ij '*Pfonkelijkheid van het woord Hypolais , Gefnerus gift , dat het gezegt 
dat hij onder de fteenen de wurmen zoekt: maar het woord van 
*’*'^ca is doornaamdigting gemaakt. 

cannevarola, bij die VANBONONIÊ' geheeten, 

% zoetelijk den heelen dag in de hennip, en vliegt nu hier dan daar 
hennip, en door de tuinen , en andere laage boomen, zoekende 


Ijjj ^Pjes» Zij drukt zo net met de geftalte van het lijf een Nagtegaal 
Ug’ Ze, indien ze niet een weinig kleinder was, en niet zorosagtig, 
^'Uaal de zelve zoude fchijnen* 




atricapilla ofte ficedula, zwart-kop, 

V IJ G E - PIKKER. 


^tcedula en de Atricapilla , zeggen Ariftoteles en Zoroaftres , 
^j^Neren bij beurtwiffelingen* Dog het is zeeker dat het de zelve vo«. 
Het hoofd, de rug, de ftaart, en de lippennen van de wieken 
Santfeh zwart. De vleugels zijn van booven groen , de buik geel- 
gel^f het aarsgat witagtig» de bek zwart, middelraaatig, en aan ’t eind 
defchinkels, de voetenen de naagels gitzwart, Daarenboo- 
^‘Cnriift Airlmv^mlus zes afbeeldingen van deeze vop^elen. 

DE 


f ILIJlll Nwl ^ ^ * VWVW14 v.1* ^iv4L#vv«*v# ■->*4 

‘fijft Aldrovairdus zes afbeeldingen van deeZe vogelen. 

T 3 


C JfO ) 

DE OENANTHE of VITIFLORA 
Word genoemt van de verf , de iiitbottende druiven gelijk , of oP* 
dat ze in de wijn-tijd verfchijnt, of dat ze graag druiven 'eer* De bek» 
de vleugels , de fchinkels, en het eind van de Haart zijn zwart , en 
rug afcligraauw. Aldrovandus vertoont insgelijks vier vogels , die dee^^ 
gelijkenen. 


, LUSCINIOLA, HET NAGTEGAALTJE 

Is v^n grootte kleinder als de Magtegaal. Aldrovandus heeft aan 
geen Griekfche of Latijnfche naam bequamelijk konnen toevoegen . 
wijl dat het een vogel is die zo niet voorkomt , en nier als aan fomn”^ 
landluiden bekent» De vogelaars hebben dit van de vlakken , die 
veele heeft , van verftuflchen kaftan jebruin en half oranje , omtrent het 
de van de veêren , Rouflette genoemt. 


VAN DE ZINGENDE VOGELEN. 

DE N AG T EG AAL, LUSCINIA. 

Ik agte het overtollig , de eernaaraen v’’an dit vogeltje te agfervoIg^!*j 
cn op te haaien , zo om dat het zijn eigen fleuite-fpeelder is, en wie ^ 
het is, door zijnen zang verklaart j als om dat de Digters, en 
met een ongebonde ftijl fchrijven , den lof van het zelve, overvlo^‘^‘‘^ 
overal hebben verheerlijkt. Van de oorfpronkelijkheid van denaatn f' 
voelen verfcheide verfchillende dingen. Mij ftaat beft aan het 
van M. Varro , die meint dat het zo geheeten is , om dat het tre^'*^'^ 
zingt. Want hij zegt, dat de Lusciola (met decze naam word bet vf 
hem genoemt, dat het zelve is met Luscinia) geoordeelt word bedf^^. 
te zingen , en van de Attifche Progne uit rouw een vogel gewordt*' 
Daarenbooven word ze van de digrers fomtijds Atthis genr^mt , A 
als de Attifche, naamentüjk het oog op het verdigtzel hebbende, j 
welke PhiIomela,dedogtervan Pandlon Koningvan A theene, gezegt 
in een vogel hervormt te weezen. Tot hier toe Aldrovandus. V 
teles verzeekert , dat ze het uitrerfte punt van de rong ontbet u 
Waarom de digters niet zonder reeden hebben verdigt, dat Philoi*' 
de tong van Thereus was afgefneeden» Wijders op dat we voortg*'!^ 5 
de iNagtegaal is een weinig kleiiider als een Mofeh , fchoon ze 
langer fchijnt. De bek is langagtigjes , en teêrrjes , en zagt» Het 

de hals, en de rug, zijn met een kaftanje bruine of bruin?oode verG" 

nigermaaten naar het afchgraauw hellende , verfierr. De keel , de bot'jc 


de • C ) 

^uik en de fteuit, fchynen een weinigje afchgraauwagtig -witagtig te 

®2en. De fchinkels zijn kogagtig , de klaauwen fijn , en een weinigje 
Hec wijfje is het mannetje gelijk , fchoon het fomtijds wat méér 
afchgraauw helt* Aldrovandus heeft eertijds ook een witte Nag- 
gezien. 

CARDUELIS, DE DISTELVINK, EEN PUTTER. 

* «rnerus verzeekert , dat de Vijlelvink de Chryfomitres van Aristotelcs 
te .S'h^'yiotnitres (Goudvink) beteekent met een gulde mijter verfierC 
» dat aan den Distelvink eigentlijk toebehoort. Wel zefhonderd 
^ Ij^^uren van woordeboeken verraaien Carduelis voor Acanthis, maar 
Vj i*°f^>usverzeekert, dat Acanthis een heel andere vogel is* De Distel- 
ho f * kleinder als een Vink, Hij heeft op het voorfte gedeelte van hec 
ij , en aan de keel wat rood. Het boovenfte gedeelte van het hoofd 
en de flaapen van het hoofd zijn wit. Hij heeft zwarte vleugels 
°'iderfcheidén , op welkers flagpennen aan wederzijden een geele 
ïQg J'^ord gezien. Men wil, dat het mannetje zwarter hoofd , keel en 
, en het hoofd niet alleen zwarter, maar langer en platter: en 
afchgraauwe vleugels , een witte keel , en een rond 

SPINUS OF LTGURINUS , HET CIJSKE , CIJSJE, 

K 

in veele met de Dtjlelvink over een, De oude , zo Grieken als 
neemen Spinus of Ligurinus voor de Acanthis, De Ligurinus 
'^^el gelijkheid met de Thraupis (de Thraupis is een vogel , die 
geel dat Citrinella genoemt word) maar bij heeft meer van’c 

*er ^cn weinig kleinder van lijf. Het mannetje heeft een veel zwar- 
het hoofd, en is ook over het geheelelijf veel geelder, als het 


geheele 

de KANNARl-MOSSCHEN OF-VOGELS. 


<Je^'*«>”iëiseen eiland in den Atlantifchen Oceaan , aan de flinkerhand van 
kufl: , alzo genoemt van de meenigvuldigheid der honden 
ongemeenc grootte, een van deeze, die de oude, om deuitftee-. 
B®niaatigtheid van de liigt, de gelukkige eilanden genoemt hebben, 
t '^^‘^den alle die eilanden met eenen naamde Kanarifche genoemt, 
g^de gewoonte , dat daar van daan eenige vogelen gebragt worden , uit 

Van de zoetzingende , die ze , van de plaats daar ze van daan ge- 

bragc 


i 15 ir) 

'êragt worden., Kanari-möflchen of Kanarivogels noemen . fommi’ge 
gen enkeld Kanariën , andere heeten ze ook Suiker-vogels. Het is een vog^‘ 
van grootte als een gemeene Mees, meteen kleine witte bek, fcherp 
pende , van groene verf op al de veêren van de vleugels en de Haart, 
borft , de buik , en het boovenfte gedeelte van het hoofd naar de 
toe, zijn m het mannetje meerder geel, als in het wijJ^e. 


DE VINK, F R I N G I L L A, 

h-e^fc^varR”-^'^* dc Tink , Frinplla de 

maar ’r dikagtige bek, en fterk. vleefchveiWi^' 
Klaar t eind zwart. Het voorfte gedeelte van het hoofd en den 
fielt naar het blaauwagtig. De borlt en de buik is twijfFelbaar 
rood en bruinrood. Het wijfje is bijna met de zelve verven verficf^' 
maar zo fris niet: en de borft en buik zijn ros-bIeëk« 

DE MONTIFRINGILLA, BERGVINK 

Heeft de naam gekreegen van het gebergte , alwaar hij zi> ontboK^ 
Het mannetje is grooter als een Vink. De verf op het hoofd . de r^' 
r! zwarter als van de Vink : het onder-gedeelte is wit^rt 

De borH met de keel heeft let of wat rood. De kruin , Sis In dcr'^ 

netje méér ijferroeftig , en minder zwart, als inheC 

DE LINARIA, DE VLASVINK 

l5 va,, grooKe als een Mofch , of een weinig kleinder, dog van ge*'"; 
te zeer gelijk , van verf hardfchaalig , of ijferroeftig naar hL(chg^“‘i 
tellende, en die in tet manneljehooger, datis, meerder op het rte t'** 
kende. Het mannetje is ook op de borft met rolTe vlakken befpr‘i‘’P 
cn het wijfje met bruine cn grooter. 


DE ROODE VLASVINK. 


fch^iufv” de roode Vlasvink, van 

twee m(V.?r “ voorfchijn komt. Aldrovandos 

ZTr ^tr k. 7" “3". dieeenfafFraanverwigekroinbel*“j 

Taan X ÏZf 7 7" Gefnerus, datzeopde< 

jrerf hebben , gelijk hij van zijn vogel fchrijft. p f 


C If3 ) 

DE LEEUWERK. 

zegt , dat’er twee geflagten van Leeuwerken zijn« Behalven 
^ie , kent ’er onze eeuw ook niet weinig verfcheidene. De Molch , 

Vg bofch-en de groote-Mofch tot bijnaam heeft, gelijkt dc Leeu werk 
pgtootte, De Leeuwerk is aardverwig. 

^ gekuifde Leeuwerk heeft een langatige bek, fcherp, een weinig je 
krom. De kuif is een weinigje zwarragtig. De buik en het 
?ij ^^'^•gedeelte van de vleugels zijn witagtig. De veêren van de ftaatC 
j^Zwarc. Hij heeft langagtige klaauwen. 

^ Ongekuifde Leeuwerk is van verf de gekuifde gelijk , maar van groot- 
^'nder , en heeft geen kuif j en hij heeft ook korter bek. 

Ind ^ of dcgrootjie Leeuwerk ^ is een foort van een Leeuwerk. 

^ iemand begeeng is de zelve te kennen , die verbeelde zig een ge- 
Leeuwerk , van grootte bijna als een Spreeuw te zien. 

^ kleine Leeuwerk ^ en van het zelve geflagc van de voorgaan- 

lieef grootte gekuifde Leeuwerken gelijk , maar veel kleinder, en 
«n } langagtige kuif naar de kleinte van het lijf , en roode voeten , 
Verf van het gantfche lijf bijna fchijnt meerder naar het bruin%tige, 
die groote gekuifde , te hellen. 

\(, ® 'Veld- Leeuwerk van Bellonius verfchilt een weinigje van dc Leeu- 
tn in de grootte en in de verf ; want hij is een weinig geelagtiger , 
iligjj^^^rder als de Leeuwerk met zwart gevlakt. Hij zit niet op takken, 
Vjij'^^^^sptopdeaarde Ze noemen hem Veldleeuwerk, om dat hij inde 
neftelt. Hij is kleinder als alle Leeuwerken. 

”^^cdegeflagtige van de Leeuwerky volgens het gevoelen van fommige, 
‘‘ Broottealsde groote gekuifde Leeuwerk, of moegelijk een weinig 
^ > en de zelve van verf bijna gelijk , en met de zelve vlakken langs 

^°fd , de rug , en de borft befprengt. 


DE CHLORIS, GREUNING. 

Wc^’^*^otclesheeftgefchreeven,datdeCHömvan grootte is als een Leeu- 
'De verf op de borft is geel. Turnerus fchrijft dat hij gantfehgtoen 
j^^ornaamentlijk het mannetje , en het wijfje bleek. 
ètQe!..^'^^ifche Chloris is van buik en borft zeer blank , de bek uit het 
het bruin hellende; het geheele hoofd, de rug en de fteuic 
veêren , en de flagpennen , en de gantfche ftaart heemels- 
^ » met witte fchagten , en zwarte voeten. 

V VAN 


C } 

VAN DE CITRÏNELLA VAN GESNERUS , OF DE THRAUPIS 
BELLONIUS , EN EENIGE ANDERE GEELE VOGELEN. 

In fommige plaatfen van Italië , word een vogeltje , van het geflagt 
de Chloris of de Ligurinus, Citrinella geheeten , met een geele of citro^^, 
borft , en een afchgraauw hoofd. Bellonius meint, dat het de ThraUp*’ 
van Ariftoteles is. Een zeeker vogeltje word door naamdigting 
gcnoemt, het is gelijk als de Ligurinus. Gefnerusfchrijft, dat een zeel^^ 
■^geitje bij de Italiaanen , van de goude verf, het gulde vogeltje, al® 
Citrinel genoemd word. In eenige plaatfen van Hoogduitfchland , 
ook een vogeltje, met naame Gyrola, zeer gepreezenom den zang) 
de Gicrinellen vergeleeken. 

DE SERINUS VAN GESNERUS. 


Dit vogeltje word in ’t Italiaanfch Sen» geheeten, waarom het ^ 
lijk 5erinus van de citroen-vcrf genoemc word. Want het gelijkent 
vogeltje Ligurinus en van grootte , en ten deele van de verf j te 
uit het groen geelagtig van borft en buik: met het booventte gedeek^^^ 
deele van de zelve verf, en ten deele bruin. 


VAN DE GEELE GENOEMDE , EN HET ZELVE GESLA^^ 
AAN DE VOORGAANDE. 

Tot deeze vogelges worden twee andere geele geflagten gezaanie'’'‘f 
bijgevoegt. Deeze worden in het Italiaans Ciae genoemt , want vliegf^'i 
en zittende, hoord men ze geduurig Ci Ci herhaalen. Om hetondet^^^V 
word het eene geflagt Cia Pagliarina, en het andere enkeldCiageoo^ 
Het is een vogel van grootte als een Mofch, De borft en de buik 
geelagtig, met bruine vlakken befprengt. Tuffchen het mannetje en ^ 
wijfje is dit onderfcheid, dat het mannetje meêr geel heeft als 
Het andere geflagt word in Neder-Duitfchland de geele Vink je 
Het is een vogeltje een weinig grooter als een Mofch. De borft , , 
ouik van het mannetje zijn geel : maar de borft van het wijfje is 
en de buik bleek. 


C M5 ) 

VAN DE WATERVOGELS* 

VAN DE platvoeten. 

VAN DE ZWAAN. 

, Onder alle de watervogels is de Zwaan ver de allerfchoonftc , en die 
^^5toni Olor (Zwaan) dat is, gantfch fchoon genoemt word. Olor be- 
^^kent ook altijt geen Zwaan , want het word fotntijds voor de Reuk 
ö^noomen. De Grieken zeggen Kuknos , de Latijnen Cycnus of Cyg- 
> de C in een G veranderende. De verf dan van deefe vogel is van 
^ gtooten witheid , dat de Zwaaneverf overal voor de allerblankfte 
f genoomen. De voeten zijn git-zwart. De zagtheid van zijn veê- 
Word van de digters met allen zeer vermaart, De bek is peer-rond, 
het einde ftomp. De hals ftrekt zig van de borft lang uit. In de 
uitgerekt , is hij zo groot als een gemeen man. Van de oogen 
den bek laat zig een z^artagtig vel zien, De klaauwen van de voe- 
f ^'jn met zwarte vfiefen aan een gevoegt. De Zwaan is van die die- 
de welke in het water en op het land leeven , en een twijlFel leeven 
> hoedaanige wij Amphibia (dieren die zo wel in het w'ater als op 
y Tand leeven) noemen. Elianus heeft van de Z waane- zang niet zeekers 
de waarheid durven voortbrengen. 

Van de onocrotalus, of de pelikaan, 

EEZELSCHREEUWER, KROPVOGEL. 

Latijnen gelijk als de Grieken zeggen Onocrotalus , om dat hij deii 
jh , dompelende , en blaafende , een geruggel of gegigaag als een ezel 
De fchilders hebben tot nog toe de Pelikaan , als een VTemde en 
tp ^kende vogel, naar hun goeddunken afgemaalt, die zig de borlt met 
(j . kromme bek verwond , en het bloed van onderen laat loopen , vooc 
, die met oopen monde daar naar gaapen : fchwn er zo geen yo- 

Maar nu Bellonius fchrijft, datdePelikaan of deOno^^^ be- 

de Zwaan , de grootfte van alle watervogels is, fteUen fommige 
*^et de Zwaan gelijk. De bek is bruin , en geweldig fterk , en 
beenagtig, welkers boovenfte kaakebeen drie vingeren breedt is, 
fpannen lang. Het onderfte is een handbreet langer als het bo- 
Daar onder hangt een zeekere vliesagtige ontfanger als een fles, 
eiijl daar veel in msg, en gerimpelt. De vleugels zijn aan haare 
jj Zwart , nogtans zijn eenige ten deele wit, en ten decle zwart. V oorts 
^ '^ogel wit, Qe fchinkels zijn kort als in een Gans. VAN 

V z 


C ) 

VAN DE VOGEL VAN DIOMEDES, DIOMEDEA. 

Het is nog niet zeekcr , wat voor een vogel dat het is. Maar het 
moogelijk die vogel, de welke de inwoondcrs van de Diomedeefche ei- 
landen, die thans 1 ramti heeten , Artenna noemen. Het is een platvoet» 
die eenfterkebekhceft, meteenmerkelijke haak omgckrotnt. VangW»'" 

te als een hoen. Hrj is bram van verf, of donker alchgraauw. De Vr 
zyn fchoon, vuung. en niet zeer groot. De voeten zhn van de zelve v"' 
als de bek , en de fchecnbecnen ook. 

VAN DE MEEUWEN, KOKMEEUWEN. 

Oppianus getuigt, dat’er veel gcflagten van A*mie.e»ziin; endatf»'!'' 
mige wit zijn , en gelijk als kleine duiven. Dat 'et eenige grootet v'l" 
als die . fterker , en dikker met veêren bekleed. En wtederom 
een derde gellap is grooter als dat , ook met witte veêren , maar all'*’ 
zwartagtig aan t eind van de klaauwen en aan den hals. Aristoteles 
haalt in^sgelijks van drie geflagten van Meeuwen , van de welke hü het < 
enkehjk de Meeuw noemt, het andere het witte, en het derde 

SrhTltn zijn fomtijts op andere plaatfen Zeemeeuwen 

vcr|chillen ook alle naar de veranderinge van land en lugt. Het 
geflagt van de Meeuwen is meeft platvoetig, met een lange bekf 
weinig krom aan ’t eind , met lange en kerke vleugels , kortaftiee 
kels. en heel hgt van hjf , me. veele en dikke veéfen hem ® , 

De groote en kleine witte Meeuw , Zeemeeuw, Kekmeeuw On> 
Aldrovandus nooit een witm Meeuw heeft gezien , wan Tn hij < 
de wi. te weezen , willen de meefte geleerde dat afchgraau7"s > é‘<^e 
ven heeft hij de befchrtjvinge van de zelve uit andere fenoomen. 
Meeuw-vogeldanBdieheelewtttebi) Apulejus geweeft. dewelkeovV^ 
zeebaaren zwemt en zig bi;na in den diepen fchoot des Oceaans d»'". 
pelt. De kleine IS afchgraauw, nietonbillijkvanaanzien, enmetdefeW" 
heid van het lijf naar een witte Duif gelijkenendc. De bek is langkwerp® 
rond en fpits , en de uiteinden van de vleugels zijn zwart. 

meT ro^T^ De fchinkels zijn rood , de klaauwen «1 

fX;. D^^^T^ovrra” wk T 

-arrhcrraaiiw De» . a alleen op de rug en aan de»Vi 

i eeTe Sde^ir ™ P™"nn van dl vleugels zV'Jie 

de eene zijde wit , en aan de andere zijde ten deele wit , en 


C ) 

Deheele Meeuw is ligtj en rijk van veêren , cn heeft weinig vleefch. 
® geheele mond van binnen en de tong zijn rood, Het puntje van de 
is gefpleeten . 

, Sterna. De Engelsman Turnerus fchrijft » dat ’er nog een andere 
^ine vogel is uit het geflagt van Meeuwen, die in zijn taal Sterna word 
benoemt, en de Zeemeeuwen zogelijk is, dat hij weegens de grootte en 
® Verf maar alleen van de zelve fchijnt te verfchillen. 

Meeuw , de Vifler geheeten , is ook kleinder als de afchgraauwe 
zwart van kruin, als de Sterna, van bek en fchinkels bleek uit 
bruin : zeer fnel in ’t vliegen , en duikt ook in ’t water, terwijl hij vis 
, dat de afchgraauwe Meeuw niet en doet. 

Ij ^ Zwarte Meeuw, Deezc is zwart van bek , hoofd , hals , borft, 
j en maar alleen met het boovenfte gedeelte van de rug , met afch- 
puwe vleugels over de ftaart uitgeftrekt; en de fchinkels zijn met ligt 
geteikent. Men zegt dat hij grooter is als de afchgraauwe Meeuw, en 
^êrig fchuw voor menfchen, 

^ Meeuwen met gekloofde voeten zijn van twee geflagten , fchoon 
Zeer weinig van verf verfchillen, het eene geflagt heeft lange, en het 
Ij '^^re korte vleugels. De eerfte vogel is teenemaal op de vleugels en dc 
afchgraauw , met zeer groote wieken , die bijna drie vingeren lang 
ö 5''.de ftaart uitfteeken, en naar het einde zwartagtig zijn. De andere vo- 
te bijna van de zelve grootheid, maar met veel korter vleugels, en in 
Ij^endeel van ftaart veel langer. De grootte is als een Meerei , de verf 
^ibhgraauw , en de kop zwart, 

|jj. e Catharracta, Voorwaar wat het voor een is, weet men totnogtoe 
J fchtijvers niet zeeker. Gefnerus maakt *er een geflagt van Meeuwen 
Een andere vogel is bij Eustathius de Catharracta , gelijk als een 
uit de hoogte met geweld regt op de vogels vallende. Hij word 
th , gelijk als met geweld nedervallen. Oppianus , bij de welke 
ö P alleen de Catharracte befchreeven vind , zegt , dat het een fterker vo- 
3ls een kleine Meeuw , blank van verf , en gelijk de Duivemvik. ^ 
^epphus heeft de naam van de ligtheid. Hij heeft overvloedig veeren, 
'^et weinig vleefch verzien, 

DE FULICA , MEERKOOT , OF MEERKOET. 

^ Alber^^ j fchrijft , dat hij de zwarte Duiker word genoemt, De F ulica van 
aï^ '^^^'wsis van grootte als een Hoen , over het geheele lijf zwart , maar 
boo gitzwart. De bek is roodagtig uit het wit. De 

bals'^'^nfte kring van de vleugels is witagtig, langs een Imalle ftreep. De 
^ang , en de ftaart heel kort. 

Daar 




V 5 


^ . C ifS ) 

Daar IS een andere foort van Fulica, die de Franfen de Zeeduivel no«' 
men. Zodaanige vogel dompelt zig altijt in zoet water , en bij is 
ichoon zwart van verf, dat het fchijnt met een penfeel getrokken te 
zen. De witte vlak van het hoofd is breeder alsmdeFulica- enhijiso^*^ 
een weinigje grooter van lijf. 

De Cotta of Cutta van de Ëngelfen , is van geftalte als de Fulica , 
van grootte wat minder. 

Gefnerus hegt de Rallus van de Italiaanen aan de Meerkooten , 00 
hij weinig van de zelve verfchilt. 


VAN DE GANS IN ’T ALGEMEEN, EN VAN DE 
TAMME BIJSONDERLIJK. 


-Ariftoteles maakt maar twee geflagten van de Gans, het grooteeof’^' 
kleine} welk laatfte hij verzeekert dat bij troepen vliegt. Wijders 0^' 
derdeilen andere weederom eerft de tamme Ganfen in die, dewelke '’J' 

tuurlijk zodaanige zijn, naamentlijk blank over ’tgantfche lijf- rentW^^^ 
n die, de welke door menfchelijke naarftigheid de wilden aart heb ben 
gedaan. In Senega, het koningkrijk van de Zwarte, zoals Alovfins^^' 
damasfus verhaalt , zijn de Ganfen niet als de onze , maar van verf» 
aan toppen van de vcêren gefchakeert. En het eiland Spanje , 

zulkLi welhrt" '’T'*' tamgeniaakre Ga"*; 

wri bewuft D, 5 '! Wancijdcreen,szijngf‘>^ 

wel bewuft. De ged^ntecn degefteltheid van heteehceleliif sbeK 
en de breedte en de drkte van de bek . die ak een zL '«and l. 

IS bekent de lengte van den hak. en het breede en platKmaakzelv"'’'' 
voeten , met de luffchenkoomende vliefen tunchen'de klaanwen , < 
van hij platvoet, vlakvMt, enbreedpoot,vandefchrijversoveralve'‘<'^( 
haft genoemt te worden. Sommige Ganfen worden wit, eenig» 
blank, andere afchgraauw, enveelevao allebeide verf dooreen gef"'' 
keert, bevonden. 

VAN DE WILDE GANS IN HET ALGEMEEN. 

hZZ ond«fchcid. Olaus Magnus fchijnt v^j^ 

oorfpronk vcrfch hoegrootheid , verf, vlugt , ‘ cö 

ofohcrmiiw eenige andere , zegt hij , zijn grr’^^ 

h I K nïrV afchgraauw hoogvliegende} eenige 

hebbende heele zwarte pennen aan het einde van de vleugels, en 


het hoogfte : eenige koomen op het geboomte voort. Scaliger 
^haalt, dat ’er inden Oceaan van Brafiil gitzwarte Zee- ganzen zijn, die 
uit en vliegen. 

'^ilde Gans , die de tamme zeer gelijk is , was een platvoet , en 
l^^jtent drie voet lang , of een weinig minder. De fchinkels en de ge- 
kh zijn rood. De verf van kop en hals was bruin. De gant- 

^ ^ buik afchgraauw. Het gedeelte van de ftaart naar de Vleugels wm 
^^ heele witte vederen bekleed* Het hoofd is zwartagtig , en meer 
Endvogel- als Gans-agtig. 

Vulpanfer, de Vosgans, is tog een woord van beide uit Gans en 
''^'■zonnen : want daar deeze vogel de geftalte van een Gans ver- 
jjj is hij in zijn mannieren van doen als een Vos, De Engelfe noe- 
hem Bergander* Hij neftelt in Konijns hollen als de VolTen. Hij 
ö^oter als een Eendvogel, en kleinder als een Gans, met roflê vleugels, 
Baflanus, of de Schotfe, is een zeevogel , een weinig kleinder 
Voorgenoemde Gans , nogtans gelijkt hij met de ftem en de gedaante 
naar een Gans. Hij ncftelt in de Schotfe zee , op hooge klippen 
net eiland Baffus, en nergens anders in heel Britannië. 

^^^'^^fnerus gedenkt nog een zeekere Schotfe vogel Guftarda geheeten , 
het fchijnt uit het geflagt van de wilde Ganfen, maar zonder bc- 
>ing. 

e Capricalla, die de Schotten gemeenlijk noemen Ane Cappriccize. 
vogel, als van het Ganfegeflagt, is wat grooter als een Raaf. En 
kh • dvvarfe bruine ftreepen langs den hals , borft en buik onder- 
en heeft bijna geen ftaart. 

°h:e Bernicla (Boomgans, Boom-Eendvo^l) komt bij de 
^Jid ^ Volkeren , dien hij bekent is , met de naam van Gans , en niet van 
gej, '^°gel voor. Maar hoe hij bij de oude is genoemt geweeft , is met 
Va,.^^Szaam bekent. Hij is kleinder als een wilde Gans , iet of w^ zwart 
utft , voor de reft afchgraauw. Hij vliegt als de wilde Ganlen, 
hiyj Saraas , verkeert omtrent de moeraffen , en verweeft het gezaaide 
l)p ■ Oe Schotten, bij de welke men zegt dat hij voortkomt, noemen 
O ^lakis. Dewijl het nu onzeeker is, wat voor een Latijnfche naam 
mag hij in ’t Latijn Gans van de boomen , of Boomgans 
Worden Van den oorfpronk en atkomft van deeze vogelen , 
t)^^J^')Ven verlcheide onderfchdde dingen. Sommige willen dat ze ver- 
dij als andere vogels , andere ftrijden dat ze uit verrot hout, eenige 
uit bedorven ooft van een zeekere boom, en veeledatze uit mof- 
, gereelt worden. Derhalven dan is ’er voorwaar een grooce 
Van fchrijvers , en wel van een groots naam , die 


( Ido ) 

lijke waanfehaape veortteelinge (taande houden j zo dat het een 
zoude fchijnen te weezen j daar teegens te gevoelen. 

VAN DE EENDVOGEL IN HET ALGEMEEN. 

Daar zijn ’er , die de Endvogels met de Ganfen fchandelijk onder 
hebben gemengc, voornaamenthjk die ineen voorgaande eeuw de An*^* 
fche boeken in het Latijn hebben overgezet* De Endvogel heeft 
breede rug j en een breede bek. Wijders alle de geflagten van Eendvog^^^ 
hebben geen breeden bek: maar zonder onderfcheid alle breede voet^”’ 
met befloore kraakebeenige vliefen , korte dikke fchiokels , naar 
gefchikt. De Autheur van de natuur der dingen wil , dat het manneg 
het hoofd en den hals van een groene verf heeft , een breede bek , ^ 

vleugels met wit, groen, en zwart onderfcheiden , en een witte nog 
dom den hals* Aufonius noemt de Eendvogels Riemvoeten. . 

De Huis- of tamme- Eendvogel is, de welke met de bijvoegi'^Jj, 
van huis bij alle volkeren genoemt word j en wit , en afchgraauW > 
van zaamen gevoegde verf uit beide , gelijk de Gans ook , word ^ 
vonden. 

De Indifche Endvogel is teenemaal de zelve met de gedaante f 
hjf, met de zelve bek, en voet, als de gemeene, maar de helft 
als die , en zwaarder, en de verf van het lijf gefchaakeert* 

^‘^y^’^ .ft^ndvogel. Het mannetje is grooter als het wijfje, 
lijk als het bijna in alle andere vogelen de gewoonte is , veelver^ 
zo dat het moeijelijk is aan de zelve een zeekere verf toe te fchrü'^^.^„ 
ten zij iemand zegge,naar de Endvogelige verf te gelijkenen, Dog^^^' 

meeft zwart of bont* 

De Endvogel van Kairo. Benige kleine Endvogelen worden van 
gebragt , en ze hebben ze in fommige geweften van Euroope beg®*l^gt 
op te voeden* Ze gaan die van ons land in grootheid te booven. 
mannetje is in dit geflagt ook grooter als het wijfje* Hij heeft een ^ 
dikke en knobbelagrige bek , en een zwart en gekuift hoofd, L 
heele hjf is bijna ook zwart. Het wijfje was kleinder als het niann^ 
en zo knobbelagtig van bek niet, en daar dje aan het hoofd 
ten deele met een witte ftreep, ten deele met een roode , reedelijk 
geteikenc. Voorts helde ze uit het zwart naar het afchgraauW. 

VAN DE WILDE EENDVOGEL IN HET Al.GEMEElS^* ^ 

Het onderfcheid van de wilde Eenden is zeer veel. Want ze 
len van verf, grootheid, zwaarte, ligthcid, en verfcheidentheit 


(f i 6ï 5 

de bek , hoofd , vleiigeïs , Toeten , en de 


f ”^ere dcelen , als met 
^‘aarc. 

DE BOSCHAS OF TEELING, T A ALI NG MIDDEN^ 

‘^^Nden, halve veugels, in het algemeen. 

zig de Bofchades op, die Gefnenis meint dat met deTaa- 
^^gen de zelve konnen genoemt worden , nograns met dit onderfcheid , dat 
aaling kleinder is* 

Paschas of de kleine ‘Taaling^ Twee voornaame geflagten van 
t»e Taalingen worden er geltelt , te weeten het groote en het klei>- 

r^,’ zal eerft van de kleine geiprooken worden, Deeze zijn op de 
Cif Pannen met hemelsblaaiiw en bruin , maar op de borft met wit, 
L ^ met verfcheidc verven geteikent , beide grooter als Duiven , en 
zig in zoet water, en keven van visjes en warer-gras, 
\r^..^^ndvogd Circia heeft gelijkenis met de kleine Eendvogel , maat 
in de verf van de vleugels en de buik. 

omtrent Straasburg Kernell geheeten, is bont, en heeft 
^uwagtige zwarte bek. En word ergens in Nederduitfchland Crac* 
genoemt, 

Eefl ^ B^'^^dfde Taaling of de Colymbis van Bellonius , is een zeekerkleitt 
van een Endvogel. De vogel is gedrongen en rond van lijf, en heeft 
Zi\n ^ °°gen , fchoonder als blinkend kooper, De voeten en de fchinkels 


als meede de bek , die naar het lijf breedt is , als van een 


W f groote Boscas , en twee foorten van de zelve , die geringde End- 
J^onnen genoemt worden , en eerft van de kleine. Hij heeft een 
P^'^fd , en een geelagtige bek : de hals is booven groen , onder 
(Ie ^*^)e-bruin, en in ’t midd^en een witte kring, waar van hij deGering- 
word. De wilde groore Endvogels zijn met het onder-en 
gels van het lijf blaauw. Ze hebben de pennen van de vleti. 

met andere verven befprengt, nogtans voornaamentlijk van pur- 
^mkende. Aan den hals en het hoofd is een groenheid , die naar zwart- 
jes .^^It ; een blanke ring loopt om het midden van den hals, De wijf. 

teeiT’J^ niet bont , maar afchgraauw, en met zwarte en witte vlakken 
Kent^ B . 

groote geringde Endvogel van het zelve geflagt. Deeze eerfte word 
b^ne^jk de Endvogel Scruratrix, zoekfter, genoemt, om dat ze met 
grond oragraavende , zand en kruiden voor de koft zoekt. Ze 
‘n de verven met de voorgaande voor het grootfte gedeelte over 

X 


een 


C Ié* > 

CC..J voornaaraentlijk van bek, hoofd en hals Een Meedegeflagfige 
deeze word de Gras-of-de Biezc-Eendvogel genoemc , om dat zeeen^^^l’ 
kere foort van gras of biefen eer. De bek en de voeten zijn zwart. 
het overige heeft ze met de groote Endvogel gelijk j de verf van het 1’) 
IS alleen maar ligter. 

De geringde Endvogel van Bellonius, in 't Franfch Canes de merg^' 
heeten, is van midden grootte tuflchen Gans en Endvogel. Dog Gefnd'^ 

noemt dierge ijke vogel, of ten minden één die deeze wel gelijkentj 

ze Zee-Exter mag geheeten worden. 

DQiilaucius, Men mag het giffen, dathij uithetgedagtvande End'^^; 
gelen is : want Atheneus fchrijft, dat hij van de verf der oogen geno^»*’ 
word, en een weinig kleinder als een Endvogel is. Bellonius maakt^f 
andere aan die meedegeflagtig , die in ’t Franfch un Tiers genoemt 
til) IS kleinder als de Endvogel en de Glaucius. 

De vogel Penelope is een onbekende vogel , ten zij dat het die 
Endvogel is, die de Hoogduitfchers Rothalss noemen, van de zeerrt’^ 
den hals, of liever fchaarlaake of kaftanje-bruine. 

Het bruine wilde Eend , of van een midden grootte. Gefnerus 
een zeeker ander Eend het bruine, of het middelfte, dat is van een 
den grootte, teenemaal van de zelve foort met de Penelope , of ten 
ften , dat het naafte geflagt agtende. 

De Eendvogels Mujcaria , V liegevangfters geheeten. De zelve 
rus verhaalt van drie geflagten van Eenden , die Vliegevangers genoe*^ 

h f ’ eigentlijk met.de?ze na?m genoet^ J 

a dus befchrijft: De Eendvogel Mufcaria, Muggent, word van de 
dzogenoemt, omdat zij de vliegen, die booven ’t water vliegen, 

Deeze is ook van grootte als de voorgaande , te weeten het briune o(tc ^ 
midden Eend . en v;in oedianrp Kiin^ oic . 




cj — ö— WV4W, IV. wceicii net oruinc 

1 Eend , en van gedaante bijna als een tamme Endvogel De ^ 
overige geflagten van het vliegevangende Eend , zijn groot van lijf^ 
.met zeer fchoone verven geteikent : waarom hij gift , dat bet de 
Eendvogels zijn , die hij booven de groote geringde heeft genoemt- 
De Eendvogels Platyrynchi , dat is Breedtbekken. Gefnerus beCchfL 
er veele^ De Endvogel Platyryncbus , zeit hij, noem ik van de bre^V' 
van de bek. Ze noemen het ook Schellent van de gedaante van de 
want die gelukt eenigermaate naar een zeekcre foort van koopere raa^ 

da- icV noemen. Sommige noemen het Schd 

heeft Het zelfde geflagt , zegt Gefnerus , of zcekerltjl^ 

Sieedegeilagtige van de Endvogel Elatyrynchus is, het geen ik 


jj^ Duitfdiers omtrent Straasburg , W eifler Dritt\togel genoemt \srorc! j 
- '^^€tniet uitwatreeden. Wijders de Endvogel Fuligula, van de roet- 
^tigeverf van het gantfchelijf genoemt , heeft een korte bek als de Clan- 
^ • waarom die ook de kleine Breedbek kan genoemt worden. Na 
gedenkt hij de Endvogel groote Breedtbek. Deeze heeft een bek 
tweemaal zo groot als de andere , en die is in het mannetje zwart , 
^ het wijfje fomtijts geelagtig , fomtijts bont met vlakken, De zelve 
^ ^fnerus doet ’er nog een andere foort bij , die ze met een bijnaam de zee- 
yê<;l noemen. Nu ftaat te onderzoeken , of deeze Slub (blobbe) bfjde 
^ ’’*^fen heet , zijnde een water-vogel , kleinder als een Eend , muar bree- 
Van bek. Eindelijk zegt hij , de onze noemen een zeekere gckuif- 
^^nd vogel , Vollenten(^heele vleugels^ van de zwaarlijvigheid : die van 
y ‘jkeneen breedtagtige bek heeft, eneen lighaam zo groot als een Heen, 
tv if Vet. De fchinkels en de gantfche voeten van de Eendvogel Platy- 
^J^nus zijn hoog rood. De bek is bijna drie vingeren lang, zeer breedt, 
^ ‘tls een fchild geboogen , kaftanje'-bruin , maar donker, 
j-^j'^ederen is over het geheele lijf meenig 
^nd-wentélende vogels gelijkende, 
benige andere Endvogels die eert zeeker-Duitfeher met Gefneriis heeft 
jj^^hreeven. De Endvogel Fiftularis, ein Peifente(^het Fleuit-eend^ van 
Scherpe geluid , dat hij als een fleuit maakt , benoemt Het ramme»» 


De verf van 
;erlei , naar de verf van de ftof.lchraa^ 


1 , 


let 

Eend , van het zware geruifch van de ftem. De fcherp geftaartc 
b ^''ogel (pijlftaart) heeft de naam ontfangen van de breedtagtige ftaart* 
br, ''t^tvoetige Eendvogel is van grootte als een klem f end, De bek is 
, cn in de breedte dun , met de gedaante van alle die \'an ons land 
gp ,^'’^>nig verfchillende , met het voorile deel zwart , met het agrerfte 
* Hij heeft van fommige gehoorc, dat *er van dat geflagt, omtrent 
v!'^burg bij Sala , gevangen zijn, 

^ Zwarte Endvogel, met een zwarte , roode en geele bek, was vaa 
als een wild Eend, of een weinig grooter, 

EENIGE endvogelen van NEDER'DUITSGHi 
^and, dat aan de zee geleegen is, als de 
meanca, de tela, en de slupe, 5cc. die 
KLEINDER zijn als een wild EEND. 

^J^hoor, zegt Gefnerus , dat in Neder-Duitfchland, aan de de zee ge- 
|en , verfcheide geflagten van watervogels , die bijna naar de Eendvo* 
Q^.,êelijkenen, gevonden worden, naamentlijk Smient, Taaling, Slobbe, 
het j wilde benden. Het eerfte van deeze is het allerkleinfle, 

Wcede grooter als het eerfte, het derde grooter als het tweede, hec 




( 1^4 ) 

vierde grooter als hec derde , en hec vijfde het grootfte van alle, 
om dat deeze vogels vlug zijn, en zelden zwemmen, moet men zc 
hec geflagt van de Eendvogels niet bijfchrijven. 

De herle oï Hark 3 bij de Franfen genoemc, iseenfoortvaneen 
^ogel, zeer fchoon van Verf, als een oranje-appel , kleinder als een 

Gans, cn méér een Endvogel gelijk. 

De la ‘Jadorne bij de Franfen genoemc, uit het geflagt van de End''^ 
‘f m" een Eendvogel heel wel gelijkt j hij gaat ee” 

matóge Gan“ een rmd*'' 

De Engdfchc /’ffj?», is een zeekere watervogel , alseen Eend van'*'^ 
en bek, van grootte kleinder, hebbende veel veêren, 

VAN DE DUIKERS IN ALGEMEEN. 

Laat onswervolgens, zegt Aldrovandiis , van de fpreekefl » ? 

welkers befchrijyinge, t’eenemaal de zelve, zo niet een grooter ver"'^ 
ring IS, als in die van de Endvogelen, de welke zij zo wel gelijke^^'” 
dat zo men er niet ter deeg op let , zij naauwelijks zijnteonderfcheid^”' 
?ulke verwarring komt daar van daan , dat ook zelfde lerter-helden , \ 
welkers ge^g men ftaat moet maaken, gelijk wij . ook uit de bijgeK 
voorbeelden in de Meerkoet hebben getoont , de Grieken verSale’’^^/ 
onderfcheidixig nu dit dan dat overzetten. De 
Me gus , beteekent bij de Latijnen ook veele dingen: en word 
rai^e een Zeekraai en een Zeeraaf genoerar. De Grieken zo weUl«^ 
Latijnen maaken van deeze vogel maar alleen ééne foort , welke (o^ 
van Duikers, die thans bekent zijn , met de Ethya en de Duiker « 
ouden overeenkomt; nogtans worden 'er hu.dendaags veele geflagt^J,^, 
kent. De Duikers, zegt de Autheurvan de natuu? der dingen, be% 
teegens al het geflagt van de vogelen de voeten aan de ftaarr , zo ^ 
op de ^rde ftaande , de borft als een menfeh regt over end fteeken- 

De Brentbus word geoordeelt uit het geflagt van de Duikers re 

zen. AVat nu de gedaante van de vogel belangt, ik, zegt Aldro^^ 

dus , heb voor teegenwoordig geene, die ik ^oor de Brenthus 
Itotdes kan geeven , om dar'er van hem geen kenreeken word befcb^^ 

ColvmV ' aanleidinge geeft. 

yen^ ma^^H* Colymby, en Cplymbus, word bif de Schrijvers 
< woorden worden vaneene beteekeniflègeoordcelr^ 

? Dnnatrix, Duikfter, Duiker, over, opd^’^^a 

de kragC van de naam zoude uitdrukken, Ariftoteles verhaalt gc* 


C 160 

van de Duiker. Nogtans heeft Aldrovandns drie geflagten vaii 


die hij op de kop draagt. Het tweede gellagt ismetgrooreralseen 
Hfter , van verf en gedaante van lijf, gelijk een Eendvogel, Het derde 
onlangs uit het ei gekoomen , gelijkt een Gansje, en indien de bek 
N dit niet wat dunder was, men zou naauwelijks de een van de andere 
^^inen onderfcheiden. Ze zwemmen teegen wind, op dat ze fomtijts 
de kragt der zelver niet , teegens wil en dank , op het land mogten ge- 
^''^even worden, dat de Thraces en de Dytini ook doen. 

I groote Colymbusw&s een weinig kleinder als een Gans , meceerï 
'^■^Sen hals , en een bek twee vingers en een halflang , fmal , en fpits afloo- 
2wart van rug , en de onderhals en de buik bijna met fneeuw- 
veêren, Gefnerus fchrijft , dat het tweede gellagt de befchreevene 
N gelijk is , maar rondom de kruin met veêren gekuift , en de booven- 
met uitfteekende, en van booven met zwarte, en aan de zijden met 
vederen , als voOen-hair. Bellonius befchrijft dit tweede gellagt on- 
y denaamvan Uria. Die Aldrovandns heeft afgemaalt, verfchillen niet 
Van de befchrijvinge van Gefnerus en Bellonius. 

. kleine Colymbm , die ze van de kleinheid het Duiker- kuiken noe. 
en de Hollanders Aersvoet, daarom om dat de voeten aan den aars 
gevoegt, verfchilt alleen maar in de grootte van de groote Golym- 
Want hij is veel kleinder , en heeft geen kuif nog maane, 

K Uria is niet veel kleinder als een Endvogel , met een langer en dim- 
f , van verf als llordige pot-aarde. Men heeft van de oude geen bij- 
kenteeken , waar door de vogel van zulken naam bekent word. 
fc Phalarts word met de afchgraauwagtige verf van de wilde wijfjes 
'’dvo^elen gezien , met een fmalle lange bek , en een rond hoofd. 

IVaater-Raaf, Albertus vertaalt het een groote zwarte Duiker, 
y ® ^tootheid van de Waterraave, zegt de Philoiboph , is als een Üoije- 
maar korter zijn de fchinkels : het is een platvoet en een zwem- 


'tiikcrs 


Van deeze is het eerlle gantfeh zwart , behalven de 


kt 


zwart van verf: hij zit op de boomen , en deeze is de eenigftc, 


dat geflaet van platvoeten , die daar op neftelt. 
k PhalaWocorax of de Waterraafvan Plimus, wat het voor een vogel 
J >s elk een met bekent , en naauwelijks aan weinige. Hij is van groot- 
f^seen Kaooen, met een lange, fpitfe en roodagtige bek. De kop is 
y, kaal van veêren , en met een vel gedekt , dat van ftof en verf wel 
«Je ^ gelijkent. Aan den hals hangen gelijk als maanen , als men aan 
j^apuinen ziet. 

j. Rofch-Raave. Schoon deeze plaats min ft voor deeze vogel te pas 
» als zijnde nog platvoet no^watervogel , , nogtans om dat 


r • ( 3 

fornmigemetdePhalacrocorax word ondereen gemenet, moer ik 

verre lie“ “Jofdr™ M ’ '‘1^’ hem ' 

groen doórme^r r“e weiC ''ïïe“'S"b''“ l" ’ '‘^”7 
Hen, de kauwen gHpkeren , de S,"t rg^'3elu:H r# 
g ™ ha hoofd agterwnart. De febrnkeis zijn lF„’g /„ donker ro«^' 

de K^ome zwfm > °f <Je kleine Warerraaf . ^ 

weeren als de Kaauwe” grmtfchelijfc gelijk, maar veel kleinder, “ 

^EtrTifha'th!' ' w nlfe» bekent 

. </«■ »n n« * bmte Duikers , d’nr « 

IS ^Z^ndfTu”’' •“ »«• 

en Zit ^'jn- yJgrmthed 

en verven wel verfch, lende die alle langer hals hebkn 
als de Endvogel^ 

Gefnerus gedenkt eenige Duikers, welkers Griekfche of Lariinft'’' 

gcliifc Ueclrifïï'^h ”'"'8 hleinder als de Endvogel , deel' ^ 

andere Duiker »aTha"“ ' met wiren pekzwartgetcekeni. 
het hoofd ende; hals ru,mtm.®bSe’r --grootte, en ^ 

geen witte tuirchenmimte geteikent 7e g'h«'v zwarte rug, 

Duiker de gekulde, d" felJo^renfd^S'LrttXS’' 
rut*‘n'*a"i‘i' “-hrgebragtj en is een weinig kleinde^alséen ge"’®'! 
v4d is™s'een F«rmT'“^ d" Trochilus van ArittoreW 

ftefeeen bont IT,’, .«'"r-ogel . eu bontmet een Eende""‘ 

zwarf nnJ I °p dommige plaatfen blank , en op 

«Tbelln! rde g" «ter. Albellus.^ De f% 

is deeze bijna gelijk , maar een weinig kleinder, en ^ 

«n hooW®""e^b''“l‘''^ ofijsduikers, isdeLvenftegelijlo < 
tilZ i’ , 7 ™ tien uitwendigen h!ls ., 

-ï-tï-i :’a2r*5<; 

van de gelijkeniffe van een Weefcl, Sar la| g"»*[ 


„ C '«7 ) 

de roodheid van de kop. Dc bek is hemelsblaauw en niet brcedf* 

^AN ANDERE DUIKERS VAN HET ZELVE GESLAGT, UIT 
de BECHRIJVINGE VAN EEN ZEEKER DUITSCHER, 

Endvogel Langbek , heeft de naam van de bek gehaalf. Hij is een 
j^cinig kleinder als een middelmaatig Eend, en heeft een diergelijk hoofd, 
^ hndveugel Kaucedula , Heefchagrige , heeft den oorfpronk van de 
van de heefcheid van de ftem bekoomen. Het hoofd is gekuifd : 
Ij^^ekkomt met de Langbek over een, Deroode Duiker word, van het 
l^'^venfte roode gedeelte van het hoofd en den hals > benoemt. De zwarte 
j^^iker heeft alle deleeden gelijken eveneneens als de Endvogel: het lijf 
^ de Fuligula , Roetagtige. De Endvogel Hoogfchinkel is fcherp 
bek , ten deele zwart , ten deele roodt« 


^AN DE ANDERE DUIKERS VAN HET ZELVE GESLAGT, 
Dat IS EENDVOGELVORMIGF, MET EEN BREEDAG- 
TIGE BEK, VAN VOOREN KROM (GEBOOGEN), EN 
MET WIT EN ZWART GETEIKENT, MAAR VEEL 
KORTER VAN HALS. 


bruine Begijn^ Indien deeze geen korter hals had , ze zou bijna 
met dien Duiker , den welken wij booven op de derde plaats hebben 
jj^khreeven, over een koomen: van deeze verfchilt ze bijna maar alleen 
ye Verven, De meedegeflagtige wederom aan deeze is (^maar voor het 
1} gedeelte van de vleugels wit) die het gemeene volk den witten 
noemt : de Hollanders zeggen Pijlftaart Het hoofd met de hals 
met eenige groene (lippen uit het blaauw befprengkelt. 

^AK de GEKUIFDE DUIKER, OF DE GROOTE LANGBEK, 
VAN DIE, DE WELKE VAN DÈ TH YMALLUS- VISSEN 

Verslinden bij de duitschers de NAAMHEEin'. 


\^^ê.ekuifde Duiker. Hij heeft een fmaller bek als de Endvogel, zo 
de kleinfte vinger, aan het boovenfte uiteinde haakagtig. Waar 
^1^ ^'j de groote Langbek kan genoemt worden. Men gift dat hij 
Hippari.^s genoemt is , om dat hij maanen heeft als een peerd , tc 
rcITe maanen , of van verf als voften-hair. Hij heeft een lange, 
> gerande bek, als de Zee-Exter, in een Iwak eindigende Bel- 

^ noemt hem Caftor , naademaal hij als de Eeever met het grootfte 

ver« 


C ) 

verderf tcegens de Viffcn woed* Maar Gefnertis noemt hemde 
Duikergans. 

VAN DE GROOTE DUIKERS, DUIKERGANS, GULO, SCHE' 
ledraak, en MORFEX. 

De Duiker , die van grootte een Gans gelijkt , word Duikergans 
ooemt, de kop met het derde deel van den hals is zwartagtig uic 
groen* De ovenge hals is wit met eenige bleekheid : een gedeelte 
den hals om laag is zwartagtig , als meede de rug Sommige noeiH.^; 
du geflagt van Duiker een italiaanfche Eendvogel. Die Duiker 
pn zijn geflagt te weezen , die Bellonius Herie of Harle noemt , 
die IS bijna kleinder als een Gans* Hij gelijkt van gedaante beeter 
een Endvogel als naar een Gans, rondom den hals en aan de buik 
hij een verf als een oranje-appel. De zelve voegt bij de Morillonus 
andere, hij m’t Frans noemt un Tiers. Aldrovandus ftelt hem , 
den m tuITchen Gans en Duiker* Want hij heeft de bek van deeze,fj 
bijnahetlijfvandie* De zelve vogel, ofeen van dat geflagt, wordSeefl^^^ 
genoemt, bijonsGulo, bij deEngelfcheGuI. van grootte als een 
en geelvcrwig. Een riviervogel word van dezelve Scheelcdraak gcno^^*'I 
uit het geflagt van den Duiker , dat ze Cormorantus noemen , 
als een Gans, en grooter als een Eendvogel , met een breede bek, 
Vinnige tanden. De zelve, of de naafte daar aan, is een groote en 
watervogel, d.e b.j Albe, rus Merfex word genoemt. Hij heeft een>^f 
als een zaag, en Iktk. De klaauwen zijn fors. Hij duikt onderftW^'^ 
en vangt grootev, (Ten In onze landen, zegt Albertus , is een 
watervopi , die ,n de rivieren en in zee op vis jaagt , en veel 
doet, afchgraauw van borften bufc Hij heeft in getande bek, 
maaijers feiffe , die de (libbenge vilTen , als de aaien , vaft houd. 
mige noemen deeze de Waterraaf , en de Nederduitfche raoogebjl' \ 
Paahnggans. Nu ftaat ook te onderzoeken, of het de zelve is, <1' j, 
hoor dat bij de Franfen de Zeeraafgenoemt word , grooteralseenE^^ 
en met een roode bek als een Eendvogel, 

VAN DE AVOSETTA BIJ DE ITALIAANEN GEHEETEN* 


Deeze vogel word bij de Italiaanen van Ferrarië 

dflrekkende^*^'°^^^ P^^^)'oer* Zij heeft een zwarte bek , 

bijna vijf vingers lang. De grootte ^ 


^ j ^uu , maar een wei 

vogel kan Krom^m-gebooge-bek genoemt worden 


h= f ^ ^ 

den bek niet regt , nog buigt die needervvaart , maar op- 

VAN DE TROCHILUS GEMEENELIJK COR- 
RIRA, STRANDLOOPERTJE. 

vogelaars noemen diergelijke vogel Steganpos , Sndvoet , van de 
yheid der voeten Corrira, dat is Brievebeftelfter. Het is een bonte vo- 
met een regte bek , geel, en aan ’t end zwart. Ze heeft lange fchin' 
ï korte heupen , en de klaauwen met een vlies gevoegt, 

VAN DE VOGELEN DIE OMTRENT HET 
WAATER VERKEEREN. 

VAN DE OIJEVAAR. 

j^^aar worden twee geflagtcn van Odevaars gevonden , van welke het 
en het andere zwart is. Zij verfchillen van verf, en in de plaats 
gjj '"^rblijf. A Ibertus zegt , dat de Oijevaar zwarte vleugels en ftaart heeft , 
V andere deden wit : dat zeeker waar is , uitgenoomen de bek en de 
die anders vuur-rood zijn, fchocn ze in de jongen eerft zijn uit 
bruine Het is een vogel van een midden grootte tuflchen Kraanvo- 
Keiger. Petronius Arbiter noemt de Oijevaar, Rankpoot, Hij heeft 
lange hals en bek. 

^ Zwarte Otjevaar. Men vind ook een geflagt van Oyevaars gantfch 
van rug, wiragtig van buik, niet op plaatfen daar menfchen woo- 
f moeraflen van de woeftijne neftelende, De geheele 

Ichijnt van verre zwart, maar zo men digte bij ziet, gelijkt het naar 
y^n een Kievit of een Bofch-raaf , in de welke een zwarte verf 
I^^.Stoen , of blaauwagtig , met een weinig purper vermengt , word 


VAN DE VOGEL IBIS. 


5,^ e Jhig pggj. aan de befchrijvinge van den Oijevaar gevoegt, 

Ce^^^peêr daarom , om dat hij met het geheele geflel van ’t lijf bijna naar 
j Ijevaar gelijkent, zo dat hij van veele voor een foort van de zelve 
Word, als zijnde deeze ook hoog van fteevige fchinkels, en met 
lange bek : ja dat meêr is , Albertus noemt de Ibis , een zwarte 
Ijjl^g Beide verjaagen en verflinden ze de flangen op een wonder- 
'*^‘jze, De Egyptenaars onderfcheiden dc Ibiden in tweederlei geflagt , 

“V^ ^ r\ 


f '''O ) 

20 als Aridoteles, Plinius, Strabo en Soliniis getuigen: want fonun*^.^ 
zijn wit , en eenige zwart. Hij heeft een lange en kromme bek > dat iS 
eenigfins als een boog of een feifle geboogen, 

VAN DE PHOENICOPTERUS. 

Wat het voor een vogel mag weezen , is elk een zo niet bekent, 
bertus Conftantius fchrijft, dat de Phoenicopterus een vogel is van 
als eeti Oijevaar , die een zeer langen hals heeft , en wiens bek , cn 
kels , en een gedeelte van de vleugels , van bruin rood glinfteren. 

VAN DE KRAAN, KRAANVOGEL. 

M* Paulus een Venetiaan verhaalt, dat ’er in de poelen van Tartarij^' 
omtrent de ftadvan de Canigainen , vijfgeflagren van Kraanvogels 
den gevonden. Sommige, zegt hij , hebben zwarte vleugels, ab 
Raave j andere zijn wit en blank , hebbende pennen vol goudvet'^*^^ 

, oogen , als bij ons de oogen van de Paauwen zijn. Andere weederoifl 
de onze niet ongelijk* Wijders zijn andere klein, en hebben lange 
fchoone pennen , met rood en zwart beftreeken. Ten vijfde zijn 
grijs-graauwe Kraanvogels , en die hebben roode en zwarte oogen » L 
deeze zijn magtig groot. Petrus Martyr fchrijft, dat de Spanjaarden in 
heele troepen Kraanvogels hebben gevonden , eens zo groot als ;j- 
ons land. Ferdinandus Columbus verhaak in zijn Americaanfche bei^^-^i 

'I 

I 

vogel, van de andere foorten van Kraanen onderfcheiden. De 
gel, zegt Gefnerus, dieikhebbe befchouwt, terwijl ik ditfchreef) 
een wijfje, en had eieren op, en regt iiitgerekt zijnde, van hetopp^^’j,, 
van de bek tot de voeten om laag toe, als een middelmaatig man , 
trent zes voeten lang. Eenige fchoone en gekrulde pluimen ftonden 
keert op de vleugels naarde ftaart toe, dieforamige groote hanfeo^ 
goud of anders opgefchikr , op den hoed fteeken. Degrooterpenoe^ 
de wieken waaren'anderfins zwartagtig: dog de boovenfte zijnkk‘^|.gf 
afchpaauw, De hals is agtfien duim lang: cn de hoogte, van den 
rot booven op de rug , bijna drie voet. was twaalf pond zwaar > ^ 
ters gewigt, De korte ftaart is door de lanpe vecren van de vleug^ 
dekt. De afchgraauwe veéren van de fchinkels hangen vijf vingers 
de knijen heenen , cn zijn beneeden de veêren met een zwarte fchors 


7 - — lu /iiuciiLaamuic u''*' 

vinge , dat hij in de Straat Lordefte (alwaar veele eilanden leggen} 
groote meenigre van rood-fcharlaaken-verwige Kraanvogels heeft 
De oude gedenken de Balearifche; ( dat is Majorkfe en Minorkfe} 


klaauwen zijn niet korter als menfchevingers. Het voorfte gedeelte 
den hals aan de zijden is zwartagtig, en voorwaart wit: al hetove- 
^§^is afchgraauw , behalven de groote pennen van de vleugels. De kruin 
’s Zwart meteen roode vlak, die in het mannetje rooder is. Voorts, de 
^taanvogels worden gantfeh blank gezien. Van den ftnjdder Pygméén, 
Onenfchjes , Spanmannerjes in Indië , niet booven de drie vierendeel lang} 
^sranomachia’Kraanen-oorlog, en Pygmaiomachiaftrijdvan de Pygméén 
kleine mannetjes krijg geheeten , hebben der niet weinige van onze 
^'id in hunne fchriften breedt uirgeweid , met nieuwe verfierzelen de zaak , 
liever de leugen , vermeerderende. Dog Strabo, de naarftigfte onder- 
breker der oudheeden , telt het onder de verdigre dingen op. Derhalven 
I , zegt Aldrovandus , dewijl wij ontkennen dat ’er Pygméén zijn , zul- 
'i\’ij ook ontkennen dat de Kraanen , zo als men verdigt , met de zelve 
^rrlog voeren , en wij zullen dat zo ftanthaftig looggenen , dat wij het 
gelooven , al zwoeren ze het ook. 

Balearifche Plinius fchrijft, dat de Kraan van Majorkc 
^ Minorke een kuif op het hoofd heeft als een Paauw. 

^en andere van Japan komt, met hetgeheele geftel van het lijf, 

K die van ons land over een. De bek en voeten zijn donker groen. De 
^''rin van ’t hoofd is uitlleekend rood» Wijders is de gantfche vogel 

"'artagtig. 

VAN DE REIGERS IN HET ALGEMEEN. 

^aar worden drie geflagten van Reigers van Aridoteles geftelt , naa- 
j^b^l'^lijk de Pella , de Albardeola , en de Alterias. Van de oorfpron- 
^j^^’jkheid van het woord Ardea , Reiger, fchrijft de een anders als 
®rdere. Daar zijn ’er , die willen dat het van Ardendo (^branden, 
zijn ) gezegt is , om dat zijn drek verbrand al dat het aanraakt» 
Servius en Scaliger willen , dat het gezegt word van de moeije- 
V vlugc. Alhoewel Ariftoteles en Plinius maar alleen drie geflagten 
l>^n^^eigers of Herodiën verhaalen, naamentlijkde Leucusde witte, dc 
de bruine, en de Afterias de Starre- Reiger, nogtans ishetzeeker, 
veel meerder worden gevonden , zo dat Oppianus betuigt dat ’er 
, Eindige zijn: en hij fchrijft dat eenige kort en wit zijn) andere groo- 
en verfcheidenverwig: fommige middelmaatig: en dat ’er zijn , die 
^et hoofd als een zeekere kuif flingert j en dat andere geen kuif heb- 
Aldrovandus heeft veele, en bijna ontelbaare geflagten van deezevo- 

w J^ngeraerkt» Zij hebben alle een lange bek , dikagtig, fterk, vanbin- 
ï cn aan *c eind fpits , nogtans bequaatn om vis te vatten» Ze 

Y 2 heb- 


hebben een langen hals , dog de Pella en de Aftcrias de allerlangfte. 
fchinkels gezaamentlijk lang, Derhalven gelijkenen de Oijevaar en de 
nen met de grooce langkheid van de bek , hals en fchinkels maar 
Reigers hebben den hals meerder ingerolt. De drie klaauwen van de 
ten zijn lang , met vliefen maatig aan een gevoegt , en de vierde klaaü"^ 
van agteren , in plaats van de hiel, is van gelijken lang. Het lighaam 
groot, ligt, teêr, en zeer maager. 

De groote afchgraauwe Reiger, Deeze Reiger vford bij AriftoteleS 
Plinius Pellos , dat is de bruine van de bruine verf genoemr, De 
nen zeggen Pella, de bruine, en zwarte, en afchgraauwe Reiger, 
halven verfchilt deeze onze Reiger van de Albardeola , wit KeigC^j^’ 
om dat hij niet wit is, van de Stellaris, Geftarnde, omdat hij geen 
ken heeft, en voornaamentlijk van de Balearifche Reiger van Bellooi^’^' 
in de grootheid en de kuif. Het boovenfte gedeelte van het lijf is 
en het onderfte iet of wat witagtig, 

De andere afchgraauwe of kleine Reiger, is grooterals de AlbardeO*'’’ 
Wirreigertje, en kleinder als de Reiger Pella, de bruine. 

Het derde geflagt van de afchgraauwe Reiger, Aldrovandus ftelt 
ze van het zelfde geflagt van de afch-graauwe , en Bruine , Pelb ^ 
wcezen. 


Een zeekere andere uitGefnerus, Het dunkt Aldrovandus 
waar dat deeze vogel liever bij de afchgraauwe , als tot de andere 
moet gcbragt worden. 

De Jlbardeola, h&t Reigertje , de Plateavan Plinius, de Pb^^^, 
van Cicero , daar Gefnerus de Pelikaan van maakt , word bij 
en andere de Cochlearia , dat is Leepelaar , en Leepel-vogel van 
breedte van de bek genoemt , die naar een leepel gelijkenr. Want ^ 
Philofooph eigent dcczen Reiger een breede en uitgeflrekre bek toe> L 
als niemand waarlijk gezegt heeft dat de Reigers anders hebben j Ij, 
wijl die in alle de andere fpits is. Deeze Reiger zegt Albertus, is 
wit , en van geftalte de afchgraauwe gelijk , maar beeter in de vf^^e^p 
langer van hals, en de bek van vooren rond, gelijk als de eene kring ‘ 
de andere geleit. ^ 

Eenige andere witte Gefnerus verhaalt , dat hij twee foorten 

oe zelve heeft gezien , de eene grooter als be bruine of blaauwe j 
de andere kleinder. Een meedegelijke met deeze Reiger, van GefnernS 
ichreeven, IS in de daalen van Malarberge bij Aldrovandus gebragt* 

IS een vogel gantfch wit, nogtans meteen lange bek, van booven 
van onder hemelsblaauw , en een korte ftaarr. Op de rug heeft hij 
zeldzaams en lange pennen , daar de groote heeren hunne hoeden 


( '7J ) 


- — 

-«•» uit, De Aigrette van de tranfen fchijntvan deeze onderfchei- 
en*- j Dit geflagt van vogels houdzig omtrent de waterkanten* 

MS Qa^irOTVl I- K/afT'l'lfV n-ïjaf /*_f. * f_ -1^ J.’ _/'_f ^ 


verfieren. Drie korter witte fchagten maakten ook op het hoofd 

Kuif fi*V ïTrtti T?-^ — r — r 1 '* j 

te \v( 

2iin^ van de natuur begaaft met lange fchinkels , die ook afchgraaiüv 
Jl ’ 'toeten zijn zwart en groot: en daarom fchijnt het als de Reiger 
5 °S&elt te weezen. Bellonius zegt , dat 'er andere witte Reigers ge- 
'^aen worden , voornaamentlijk in Engeland , die niet van de afch- 
saauwe Reiger vefchillen, behalven dat ze wit zijn. Uit de kleine witte 
*§ers IS ook deze^ dewelke Garzettaj enGarza Biancagenoemt word, 
^ Jt is een vogel geheel blank , behalven de fchinkels en de bek , de welke 
Vg is lang, rank , en aan ’t einde zeer fpits , overal een- 

j- /'^ig. De andere witte kleine Reiger is kleinder als de voorgaande be- 
ij’^vene, en daar en teegen vleefchagtiger. Hij heeft een kortagtiger 
bij de overige Reigers vergeleeken. 

^^Andére kleine Reigers. De eerfte Reiger word Haematopus Bloed- 
ofErythropus Roodpoot, genoemt: en is van twee geflagten , de 
der ? Reiger, ofteEgretta, is bijna klein- 

dit K andere Reigers , en zeer kort van hals , en bijna gantfch 

5 bet faffraangeel naar het kaftanje-bruin hellende , voorwaart hooger, 
gfj^aart en op de vleugels ligrer. De Andere is decze in alles gelijk , 
jj Jat de zelve verf in deeze ligrer is. Diergelijke geflagt van Reigers 
een kuif op’t hoofd, omtrent van de zelve verf als de laatft voor- 
van grootte bijna eeven gelijk , of een weinig minder. De andere 
ij die de landluiden Squajotta heeten, word dikwils gezien. Hij 
Voe?^ van bek, aan 't eind zwarragrig, meteen korte ftaart, en groene 
H-"* meedegeflagtige aan deeze laatfte , heeft den bek meêr boogs- 
als alle de voorgaande andere, en is gantfchelijk muisvaal, 

(jj ® Starre-reiger of de Afterias, Roerdomp, Pittoor, is fchoon met 
als ftarren befchildert en geteikent. Bij Ariftoteles heet hij Oknos, 
Vq leui} om dat men verdigt heeft, dat hijeertijts van een flaaf ineen 
EeQ verkeert, en, zo als de toenaam luid, traag en leedig is, In het 
van de Reigers is hij bijna de kleinlle. Hij word ook Botaurus, 
3)5 ^'^‘torius, en Butio genoemt, daar door , om dat hij fchijnt te loeijen 
Stier. Want de bek in de moeraflige grond fteekende , geeft hij een 
v^fl^^^^elijk geluid. Niet teegenftaande Ariltotsles maar alleen één geflagt 
Vqj i^ft^tias of Ocniis , Starre-of Leuije Reiger, heeft gekent, nogtans 
’er in onze eeuw drie , en moogelijk nog wel meêr gevonden , 
tii5^^‘’ï|ijk het groote, en het kleine, en het derde, het welke Gcfne- 
Holland gekuift bevind. Het is een vogel, die met 
^^heele geftalte van het lijf, naar een Reiger gelijkent, met de lange 

Y X fchin- 


C *74 ) ... 

fchinkels , maar 'korter als een Reiger , met een lange hals , wonderlij^^ 
yolveêren, en een bek niet kort nogftomp» De lang fte middel (te klaati"^ 
is met een nagel gewapent , aan de binnen kant gevoorent , en als een ka>^ 
of een zaag getand : waarom de luiden van ons land die voor een taod^' 
ftooker gebruiken, en in zilver zetten. 

De groore Starre-reiger . Dit geflagt van Reiger fchijnt uit de Reig^^ 
Pella, de bruine, en uit de Geftarnde, te zaamen gevoegt te weezen* 

Een vogel meedegeflagtig aan de Reigers is lang van hals, met lange 
kels , met zeer lange klaauwen aan de voeten , fcherpe nagels , en 
lijk met een korte ftaart. 

VAN EENIGE VOGELEN DIE ZE IN NEDERLAND KEMPER' 
KENS, DAT IS STRIJDBAARE NOEMEN. 

BIJ MIJ KEMPHAANEN. 

Deeze vogels zijn langkagtig van voeten, bek, en hals. Karei, 
van Aremberg verzeekert , dat ze alle jaar, met een zeer groot en 
onuitfpreekelijk getal , uit de noordfche geweften , naar den hoek 
Weerland, in de Lente>tijd, of omtrent Mai, koomenovervlieo'en • 
dat’er veel meerder mannetjes als wijfjes zijn j en dat de mannetjes ^ 
om ten eerllen met een zeer heevig gevegt malkanderen dooden , tot^^, 
ze met de wijfjes gelijk in getal zijn , en elk met de zijne kan 
want dat de wijfjes zig dan bij de overwinnaars voegen , en haar beft 
om met dezelve voort te teelen, en zo ras als zegebroeit, endejoi’^^ 
groot gebragt hebben, te gelijk met die , daarzevan daangekoomeo''"*’^, 
ren , weeder heenen vliegen. Wijders, is in dezelve boovenaltenhoOp 
ften te verwonderen , dat de meefte malkanderen niet en gelijkenen. 
in der daad Aldrovandus heeft 'er eenige befchreeven en afgemaalc > 
welke fommige voorwaar van een zeldzaam, of liever van eenwaoR*^^* 
pen maakzel zijn. 

VAN DE FALCINELLO, OF DE GESEISSENDE VOGEE< 

Sommige noemen hem de zwarte Reiger. De vogel word bijdeVO^^^ 
laars Falcinello geheeten, hij kan de grootte van de Reigers haaien? 
gelijkt de zelve met het geftel en de gedaante van het lijf, behalveJ^*^ 
zwartagtige bek , die zeer lang is, en van vooren gekromt als een 


( '75 } 

VAN DE ARQUATA OF NUMENIUS, SCHRIEK. 

^ andere vogel ook, de welke van het zelve meedegelijke maakzel 
de bek is, word bij Gefnerus de Arquata , en bij fotntnige Italiaanen 
rcafe geheeten , te weeten om dat zijn bek gekromt ftaat als een boog, 
^ hogelijk word hij Numenius genoemt van de nieuwe maan, diehaare 
^'^ornen kromt. De bek is omtrent agt vingers lang , fomtijts mag hij 
te t “^^sgen duim haaien. De zelve begint zig na drie vingers needcrwaart 
1 ^t'ommen , zijnde zwart. De verf van de vederen is bijna bruin, maar 
en gevlakt. 


VAN DE HELORIUS. 

Menfchrijft ditde Helorm , de Crex of de Reiger, ofdelbisgelijk is, 
” als de zee kalm is op ftrand vliegt , de koft van vis zoekende. 

VAN DE CREX. 

ö j^elke vogel bij Ariftoteles , Ariftophanes en Herodotus, Crex word 
Iglj^ten, daar koomen de laatere fchrijvers niet in over een. Daar is bij 
‘'S^tfchen een zeekere vogel met lange fchinkels , voorts een (^ak- 
v| gelijkenende , als dat hij grootcr is, dieophetkoorenland, en in het 
'tl de lente, of in het begin van de zomer, geen ander geluid geeft als 
V^'^^jtCrex: want dat roepen verdubbelt hij altijt: ik mein, zegt Aid ro« 
, dat deeze de Crex van Ariftoteles is. 


VAN DE TOT ANUS. 

Tot anus en de IJmofa , Slijkvogel , zijn bij de Franfen bekende yo- 
^ 2y noemen ze Ruiters van de langte van de fchinkels. Die de Venetiaa- 
^irtiofa en Totanus heeten, zijn niet van het Reigers geflagt , want 
in ’t minft geen vis, maar zijn liever bij de Waterhoenderen te 

Het lijf van de vogel is bijna van die dikte , als ons Duikertje , fpirs 


VAN DE CALIDRI VAN BELLONIUS. 

Ruiter van de Franfen word , van Bellonius in de plaats van de Cali- 
Ariftoteles, afgemaalt. En is van grootte als een Duif, met zeer 
lej^^Vrltinkels, en ter deeg met veêren verzien. De bek en de roode fchm- 
lang , een klaar bewijs dat het een watervogel is, 


c *7^ } 

De zwarte Cdlidfi» Het is klaar j zegt BelIonius> dat de zwarte Cs- 
lidri van de roode verfchilt* Want de fchinkels en de bek zijn zwarte 
Deeze is ook zwarter van verf, Aldrovandus oordeelt , dat men tot 
Calidri teenemaal moet brengen , die ze in zijn land Gambetta , 
als Langfchinkel noemen. 

VAN DE LIMOSA DER VENETIAANEN , EN DE BARGE 

de fransen. 


De Lmo/a, bij de Venetiaanen genoemt , fchijnt onderfcheiden van 
ze laatfte vogelen : langs de rug gelijkt hij bijna naarde groote Aronat^» 
bont van vlakken met het gantfche gedeelte van vooren, voornaament' 
iijk van hoofd en hals. En is de nu befchreevene Totanus bijna 
maar een weinig grooter. De bek is hem overal zwartagtig De 
van de Franfen fchijnt ook uit het gellagt van deeze, die Bellonius 

de ftem als een geit , de Aegocephalus, of het Geitenhoofd van Aristotel^^ 
maakt. 


VAN DE PORPHYRIO. 


VAN DE HORION. 


Moogehjk . zegt Gernerus , d« de Indifche vogel Horion wel "’f 
van hetgenagt van de Porphyrion magweezen, dewdlhii wordbefcbf,, 
ven.dath.jdeHerodius, Reiger gelijk is. en rood van fchinkels. 
hij word door de licfFehjkhcid van de zang onderlcheiden . waar do»'"' 
wonderlijk word gepreezen. 


VAN DE HIMANTOPOS, BLOEDVOET. 


WO * bloedroode verf van de voeten. ^ 

derft^vanT "ui « “ver de geheelebuik, bord, en bet" 

derde van den hals, witagtig. Booven de oogen zwartagtig, als meed"?' 
de rug en de vleugels. De bek is ook zwan, een han®dp®aln, en 0%^ , 
lang, rank, en metbequaan, als om piffebedden, enandJ^re ingekerf 
pikken, De ftaart is afchgraauw uit het wit, De vleugels zijn zeef p. 


TK _ C ’ï‘77 

^ ‘chinkels en de dijeu zijn >van een wonderlijke leegte, aieer TanlcCfc 
, en daar door te zwak om re ftaan , om dat 'hij geen agterkiaaii^ 
en dat de voorde naar de lengte van de fcheenen te kort zijn , zd 
, hij met regt Himantopos of Loripes-, Scheef been genoemt is. De 
bauwen zijn bijna eeven lang,. en bloedrood: de middelde nogtatis 
. ®en weinig langer, De nagels zijn zwart , klein j en een weinig ge- 
^rottit. 

y h>e Haematopos van Bellonms word bij de Tranfen de 2^e-Exter genoemt-, 
lijf als een Keiger , Reigertje-, bij de Franfen Aigrerte geheeten, 
r hoofd met den hals is zwart. Hij heeft twee te zaamen hangende 
pauwen aan de voet , dog de binnende is van de andere afgefcheiden: 
en heeft eeenfpoor aan de hiel van de voet, &lijk de andere water» 
"^gels, ^ 

Van eenige water-hoentjes in het alCemeen. 

j^^ewijl’er verfcheide foorten van Water-hoentjes zijn , van grootte efl 
van verf verfchillende , zijn aan elk bijzondere naartien gegeeven, 
t is bijna de gedaante van de Watervogels , dat ze lange fchinkels 
^^hben, op dat ze te gemak kelijk-cr omtrent het water, en in heewatet 
mogten zoeken: want ze zwemmen niet, waarom zegeenplat- 
zijn, De klaauw , die voor de hiel verdrekt , is zeer kort, fom- 
ontbeeren ze ook teenemaal. Het lighaara is fchier rank , en toe- 
l^l^fuikt, niet dik, en tot geen lijvigheid uitgedrekt. Ze zijn meed alle 

V Van hoofd, en bijkans altijt van verfcheidenderlei veêren , en zeet 
Van ftaart, De bek is in veele zwartagrig en lang , en een weinig 

Dfi huik is in fommige gevlakt, en in eenige niet, maar en- 
'ik wit, De grootde veêren van de vleugels zijn in alle zwarragtig, 

V ^renbooven zijn ze minft op de wiek , maar beeter bequaam om cc 


P^n : waarom aan haar langer fchinkels gegeeven zijn. 


U 


^eii 


groote ChloropoSi Groenvoety van de groenagtige verf van de voc- 
o , - is niet alleen eeveneens van grootte als de Meerkoet , maar hij 
^^'■jkt de zelve met de gantfche geftalte van her lijf, alhoewel de klaau» 


■{ï ‘n deeze vogel, gelijk als in de Meerkoet geen vliefen hebben, 
andere Chloropos word van de vogelaars gemeenelijk Porzana gCv. 
De lange klaatiwen van de voeten zijn met nagels, die een wei- 
1,1'® krom ftaan, verzien, zezijnbreedt, en van binnen plat, mooge^ 
j^at hij daar meê ook kan zwemmen , als ’t van nooden is, 

Ij P ® Ghlotopos van Gcfnerits, De gemeene naam die deeze vogel heeft: 
, moegelijk als Glottis , daar Ariftoteles gewag van 


c *78 ) 

dé naam van de lange tong gegeeven zijnde. Dog indien het die 
is t Zo kan het een van het zelfde geflagt fchijnen te weezen, 

De groote Erythrop^ ^ Roodvoet, van Gefneriis, De naam is aan ‘ï'J 
van de ronde verf van de fchinkels geworden , zo dat men twijffélr» 
deeze niet is de Erythropiis , die Ariftophanes gedenkt. 

De kleine Erythropus is bruin van verf, en heeft iet of wat rosagti^^ 
voornaamentlijk op de vleugels en aan den hals. 

De Ralla van de Engelfche en de Franfen » uit het geflagt van 
Hb^dertjes. De naam Rala oi Ralla ^ zegt Gefnerus , bij de Engeli^^^ 
en Franfen in gebruik , word ongeftadig , zo als ik zie , aan veel^ 
verfcheide vogelen toegeèigenr , want Landvogelen worden ook zo 
fommige Watervogelen genocmt, alle nogtans van het Hoender geflagj’ 
en met lange fchinkels. 13ellonius zet over , dat de Ortveometra ( j 


v .11 iiicL lange icninKeis. Deuonius zet over , dat de Ortygometra i j 
Moeder der Qiiakkelen, degrootfte Quakkel,} gemeenelijk Ralla 
geheeten. De Boere Patrijs of Houtfnep word van de Engelfche 

Dog de Rala is tweederlei , de eene raapt de koft aan n 

, v.n , . . Jg bci> 

- ichink^'^,: 


geheet 
genoemt 

waterkanten van de rivieren , en de andere onthoud » 
en in bofchwaranden. De watervogel was rood van bek en Ichini^'^'V 
en de vcêren zijn met veele vlakken gefprengkelt. Dog die berg-of;^'^‘U 
de-vogel heeft de fchinkels veel korter als de watervogel, en de 
overal meêr afchgraauw. Maar ze heeft ondertuflchen roode fcliin!^^ 
en een roode bek. , 

De vogel Rhodopus of Phcenicopodus , Kaflanje-bruin- of Bruin-t^^ - 
voet, IS aan de fchinkels roofevervvig , of bijna violet. Hij is zwar^'^ 
bek , en bruin van lijf. 

DePhaopuSi Schijnvoet ^ is zwartagtig van lijf, met weinige 
geelagrige vlakken befprengt, van bek dun, lang, zwartagtig, % 
weinig krom , met een witagtige hals, en het onderfte gedeelte van 
zelve omtrent het midden, en van onderen naar her o-eel of het fosn 
lende., wit van buik, met bruine of afchgraauwe fchfnkels. „i,, 

^ De andere of de kleine Arquata^ Sommige noemen j/ 

als de Groote, de Reegen-vogel , van de welke hij nogtans ondetij^^g. 
den is, die bij de Franien met een woord Pluvier, dat is van den 
gen of Reegenagtig genoemt word Hij is de boovcn nu beichree'^ 

>jna gelijk, van fchinkels , als die, afchgraauw, en wit van buik’ 
onder het hoofd van gelijken, als meede van bek , als dat die een 
mg langer fchijnt. 

De groote , Geelvoet, word van de geele of £’eelagtig‘;^t6 

der fchinkels als zwavel genoemt. Dog in dit geflagt is hij het .p, 
mccnigverwig j dewijl er zeeven onderfcheide verven zigiuheniup pe 


C *79 ) 

, middelfte Ochropus, Geelvoet y heeft de naamvan de geeleofdon- 
7'' groenagtige verf van de icbinkels. Hij heeft een zwartagrige bek » 
p meede het gantfche boovenfte gedeelte van het lijf« De vleugels hel- 
naar het bruin , behalven de lange zwarte veêren. De borft met de 

is ook bruin. , i j •. 

kleine Ochropas , Geelvoet , fchijnt wel de kleinfte vcgel onder de 
'^ater-hoendertjes te weezen. De bek , het hoofd , en de langde veê- 
Van de vleugels zijn zwartagtig. De hals is wit» De verf van de rug 
de wieken trekt op het afchgraauw» 

Mdampusy Zwartvoet y is ros of roodagtig van hals met bruine 
'''''kken , en omtrent de oogen. Geen vogel van dit geflagt heeft zwat- 

fchinkels. . r u- t i 

] Pohopusy Grijivoety is afchgraauw of gnjs van ichinkels: ten dee- 
^ donker ro isverwig > en ten deele zwartagtig van bek. 

Erythray de Roodey die de Hoogduitfchers Mattkern, en Rhijn- 
'^®gel heeten , word van de verf van het gantfche lijf zo genoemt. 

' ^^Ochra, de Bleeke y die de Hoogduitfchers Wijnkernell noemen, 
^ °ver het geheele lijf bijna groenagtig , maar flordig en donker , met 

gedeelte van vooren meed bruin* 

Hypoleucus, de iVitUgtige , die het gemeene Hoogduitfche volk 
fy^erlin noemt. Gefnerus noemt met een bijnaam dit geflagt van Wa- 
.^'"'hoendje , het witagtige , om dat het gantfche gedeelte van onde- 
de hals , de bord , en de buik, buiten alle de vogelen van dit ge- 
fpierwit en zonder vlakken zijn. Het overige lijf ziet ’er bruin 

V Het Hoendie oï Zijde-hennetje , gezegt van de glans. Dceze vogel 
de Zijdehen genoemt worden , om dat de zwarte verf in de zelve 

^^Seheele zijde blinkt. .. ,, 

He Scolopax of het Boert -Veldhoen, Landpatrtjs , . 

i^Svl fchijnt zo genoemt te weezen van degedalte van de o > 

dieS errem als een paal heeft : want de Grieken noemen een 
lange^ftaak Skolopa De Sneppe is als een klem Hoen , en van de 
hjviheid als onze Patrijs, weegende omtrenttwaalfoncen, won- 
h';*ijk uit^.len roffe, met een fchaakeeringe van vlakken e'l-ent De 
is van het uiteinde tot de oogen vijf vingers lang, of meer» Defchin* 
"^^^zijn fchier roofeverwig. _ 

V, He Rufitcula lylvauca, de Hoiufneppe, is grooter alsde boovenfte. 
is biina zo groot als een Hoen , en van verf wel eeven-eens, 
hooger, met aichgraauwe fchinkels, witiigtige buik , en een be 
‘“der lang. Z , ^ 


Scolopax oi hst Water -hoendje , Poelfnep , verfchilc 
niet van de groote (zq weeten de Houtfnep} als in de grootheid. 

De 'Tryngas , zege de Philofooph , gaat in poelen en rivieren » 

20 ook de Cinclixs en de Junco, Maar onder deeze kleine is zedegfoo^* 
agtigfte. Zij word bij de Lijder vergeleeken. En anders en vind 
van deeze vogel niet bij Ariftoteles, of andere treffelijke Schrijvers 
ï:hreeven. 

Y>e Junco word alzo genoemt, om dat hij zig graag in de biefeno^t^ 
boud. De Philofooph zegt , dat deeze ook in poelen en rivieren 
en de ftaart beweegt, en kleinder als de Trynga is. Wijders, wat 
'ze ook voor een mag weezen, is onder de Geleerde niet zeeker. - • 

De Cinclus is gequetft, en wifpeltun met zijn agterlle partij. 
overtreft de Quikftaart een weimgje in uc grootheid. De verf is twijp*^ ' 
baar tuffehen bruin en afchgraauw, De bek is zwart , dun , en langl^^C 
'tig. De fchinkels zijn zwart , kort , en teeder. De voeten zijn 
zwart. 

De Indiaanfche vogel Cem'ö», is bij of omtrent van grootte als 
Spreeuw, met meenigerlei verven befchildert, die de menfche ftem 
baauwt , en is praatagtiger als de Papegaaijen , en van meerder leerza^**^ 
heid cn verlbnd Hij beweegt de ftaart eeven-eens als de Cinclus. ^ 

, Het Land-hoentje de Aardfmpy is met het gantfche geftel van n®' 
lijfde Warerhoendertjes zeer gelijk, behalven alleen de bek. j 
ook de Veld-Trochilus, Landloopertje genoemt worden. Deeze 
loopt gezwind door de ftruiken , en fpringt fomtijts ter zijden uit» 
.qualijk ter vlugt, en beurt zig bezwaarlijk in de lugt op. > 

Een ander Hoendje Chloropus , Groenvoet y gelijk als de Meerkoet 
Bellonius. Het zwemt niet op het water, en het is ook geen plat'^%' 
Het IS groen van voeten, niet ongelijk die van de Botaurus, 

20 plat met , en eindelijk m?t geen breedt vlies ,. als in de Meerk^ 
zaamengevoegr. De ftaart van *t Hoendje is ook langer. De vlak 
voorhoofd is ook kleinder. Twee pennen van de ftaart zijn wit > 
mentlijk aan de beide zijden één. Onder de borft helt het iet of 
naar het peers of het blaauw.. 


VAN DE ALCYON, IJSVOGEL.'. 


De word bij Bellonius Jynx genoemt ,. dat de Torqu'H^ 
JUcyon of Alcyone , is ook een eigen naam , die aan vcelc vrouwen 
gegeeven: fchoon /Vlcyone bij bervius van een vrouw,, en Alcyo»'’'’.;. 
yan.e,en vogel word gezegt. Bij de Latijnen word ook Hslcedo 


cclo genoemt. Wijders, welke vogel de oude door hunne naamen moo 
hebben verdaan , is een zaak zeer teegenftrijdig , fommige andere 
in de plaats van de Alcyon vertoonende, en veele dingen onder 
gemengc hebbende, De Alcedo , de Ijsvogel , zegt de Philofooph, 
'liet kloeker als een Mofch, zo van hemelsblaaiuve , en groene, als van 
‘St purpere verf uitfteekend.: te weeten , nier bijfonderlijk van verf alzo 
c^^eikent, maar uit het ononderfcheidcntlijkgefchaakeert over het geheelc 
j'dj en de vleugels , en den hals weederfchijnende, DebekisgroenagUgi 
en dun,. Zodaanig is haare gedaante. 


VAN DE rSPIDA. 

b Ispida is van het geflagt van de Alcyon, Sommige noemen zede 
®fadijsvogel , te weeten om de fchoonheid , om welke de Manucodi- 
de zelve naam ook heeft verdient. Behalven de gemeene Ispida, be- 
I djft en maalt Aldro vandus twee andere vogels af, onder deeze naam 
Indië gefonden. Maar of ze wel uit het geflagt van de Ispiden zijn , 
j niet genoegzaam bekent, Albertus befchnjft de Ispida aldus, De 
y P'da is een kleine vogel , maar fchoon , en door de bevalligheid van dc 
^^®fen zeer fraai ; van middel verf tuflehen groen en hemelsblaauw , die in 
^onnefchijn naar een Saffier gelijkent De verf van de borft is als ge- 
kooien. Ze heeft maar twee klaauwen aan de voeten,, kromme 
en een kleine regte bek,. 

ROUSSEROLE , OF ROUCHEROLE BIJ DE FRANSEN 
^^EETEN, die BELLONIUS de ZINGENDEALCYON NOEMT. 

j l^ellonius maakt twee gellagren van AlcyoneS t het eene flora en groot , 
b de Ispida is j en het andere klein en zingende , dat bij de Franfen 
y^^bflerole of Roucherole word genoemt: van het welke hier gefprooken 
^rd Deeze vogel is de zoetzingenfte van alle watervogels. Ze gaat 
a ^ de verfcheidentheid , en de zoetigheid , en dedartdé volhardinge van’ 
k Zang , alle andere vogels ver te booven : en ze overwint ook die , wel- 
gezang van al de wecreld word vermaart. Ze is van grootte als de 
l^^diaria, Geersvogcl, met een zaagswijze bek. De lange veêren van het 
vertoonen een zeekere gedaante van een kuif. De fchmkels en de 
van een middelmaatige lengte,, zijn afchgraauw. Ze klapt haaC' 
als een gekuifde Leeuwerk,. 


C 18* 3 

■yAN DE CAPELLA, HET GEITJE, OF VANELLUS, DE KIEVI'f' 

Moegelijk word Camelia gezegt , om dat ze een geluid als een 
maakt: en Vanellus, om dat hij met de beweegende vleugels, een 
ruis, als een wan ot een windnap , verwekt. Oe Kievit is een fchoonevö' 
gel, van grootte als een Duif, met een kuif op het hoofd , alseenFaaU^' 
aan den hals groen en blinkende , en met het ovenge lijf bont. 

VAN DE PLDVIALIS, REEGENVOGEL. 


Heel Vrankrijkdeur heet hij Pluvier, om dat hij als ’treegent gehial^' 
kelijk word gevangen. Hij is van grootte als een Ringelduit. De bel^ 
kort, rond. zwart , fpits. en aan het eind iet of wat krom De toog‘^ 
driehoekig. De boovenfte veêren zijn met bruin, wit, en geel geteikef^' 
De ftaarc is ook met bruine geele ftreepen doorfneeden. Hetgantfchcg^ 
deelte van vooren is bijna blank, met bruine en geele vlakken gdpre'’^*^* 
De voeten zijn zwartagtig , als ook de fchinkels. Hij heeft geen 
terklaauw. De nagels zijn zeer zwart, 

De afchgraauwe Keegenvogel , of de Pardalus , Luip^^*’’ 

Van Ariltoteles, De hoenderverkoopers zeggen Zeereegenvogel. 
lijk dat het die is, de welke de Kooning en de Roeper word geno^*^^ 
Hij is een weinig grooter als die enkelijk de Reegenvogel wordgehee^^« 
en wat dikker en langer van bek. De agterfte klaauw is zeer klein, 
geheele vogel bijna afchgraauw , en overal befprengkelt met veele''^^ 
ken, die tvvijffelbaartuffchen het afchgraauw en het kaftanje-bruin 
De groote Pluviahs gelijkt met het gantfche geftel van het lijf 
Reegenvogels , en naar haare aart , maar is alleen grooter , en ze^i^ 
van bek, die de andere gewoonelijk kortagtig hebben. 


VAN DE CHARADRIUS OF HIATICULA. 


^Vathet vooreen vogel is bij Ariftoteles, is naauwelijks zeeker. 
haradrius , of Hiaticula , of Rupex , zegt Aldrovandus , is 

van fchinkels , van verf op het glinfterend rood trekkende. .5 
aar op drie klaauwen, die bijna eeven lang zijn. De gantfche vetl ^, 
_ de vleugels, en de kruin van ’t hoofd, is bruin uit het afehg'”^^.gg5, 

^en zwartje band loopt om het geheele hoofd , bijna gelijk als m de ^ 
Het voorhoofd en de hals zijn witagtig, als ookmeedede gantfche 


Tj • ^ noorQ 9 Dijn« tciijiv di> *1 

Het voorhoofd en de hals zijn witagtig, als ookmeedede gan 
De borlt is zwartagtig. 




C l8j ) 


VAN DE 

SLANGEN en de DRAAKEN. 

A Ldrovandus heeft de befchrijvinge van de Draaken en Slangen in 
Uvee benden gefchikt , van de welke hij in de eene van die gemee- 
jj^*'jk Slangen genoemt worden , en geen voeten hebben , als zijnde de 
J^nrielijklte , eerft heeft gehandelt : en in de andere heeft hij van de groo- 
^ Slangen , die fomnjds voeten hebben , en Draaken genoemt worden , 
gemaakt. Het woord Serpens (kruipende) isaltemeteendeelheb- 
Woord, afkomftig van het werkwoord Serpo (kruipen ,) en geeft 
!f*^ennenal dat geene, het welke lang en breedt fleept en zweeft, An- 
is het een felfftandig naamwoord van een twijffelagtig geflagt , . 
Segrijpt alle aardfche dieren , die al gaande zig niet opbeuren , maat 
de aarde kruipen. Eerrijts wierd Serpens (een Slang) van de ouden 
j ''Pula genoemt. Anders word hij ook Coluber geheeten , om dat hij 
bibberige trekkingen met kromme bogten allengskens neêrvalt. Bij dé 
lj^''genoemde benaamingen komt Anguis (een Slang,) om dat hij ge- 
S.als hoekig en bijna altijt gevouwen is , en nooit regt word gezien, 
g 'Jders word de Slang ook Thyrus geheeten. Hij word ook Echydna 
^^'^oemt , welk woord eigentlijk een wijfjes adder beteekent. Eindelijk , 
r ^ak (Draco) word voor alle flang gelee xn. Dog Leviathan word van • 
;j^'^'^ige voor een Waterflang geftelr. Nu ftaat aan te merken , dat dee- 
bieren onder malkanderen verlchillen in kleinheid en grootheid , verf, 
reuk, fchaadelijkheid , en eindelijk in aanfehouwinge, enaridere 
j^^'^allen. Men zegt dat de mannetjes flang altijt kleinder is als het wijfje, - 
^j.^^^fider telt twee en twintig foorten van Slangen op. Welke deeze 
J'^3 de Vipera Adder, de Afpis, de Ceraftes de Gehoornende Slang,, 
(j'.^ttiorrhous de Bloedftorcer, de Sepedon Verrotter, de Dipfas de Dor« ■ 
de Chufydrus , de Amphisbaena de Tweehoofdige Slang , de- 
Jytale de Stokflang, de Bafiliscusde Koning, de Dryintis de Eikeflang ; 

^helydrus of Hydrus Waterflang, de Draco Draak, Cenchrines,, 
]U ^Lalabus, de Elopes de Herteflangen, de Libyes , de Gekroonde 
de /kontiae Typhlopes , en de Moluri. Het hoofd is aan alle ; 
de zelfde geftalte ende hoedaanigheid : want fommige hebben' 
'gt hoofd , andere zwaar, andere breedt, andere fmal, andere wit, « 
gg 5''^ geel, andere. met verfcheide verven geteikent. Endelijk fommi- 
*^®eren het zelve zo gezwind naar alle beide de zijden , ,dat ze aan ^ 


Semand die het .ziet , ttwedhoofdige., of met «en dubbelde Icop fcliijncn'^' 
weezen. Oaarenbooven hebben de Slangen alle de uitrerlijkc zinnen 
lijk de andere dieren. De tong van de Slangen is dun , lang , en 
zwarte verf-vervult , en aan de punt gefpleeten. M«n vind in fon>n’'^! 


«en velletje onder de tong, dat als een blaasje de tanden bedekt, m 
welke het vergift verborgen is, dat ze daar na met het bijten , door de 1 
bgheid van de tand , meededeelen. De Slangen zijn gewoon een lange I . 
feling te maaken. De Engelfche verhaalen , dat ih Ierland geen vergi^'*^ 

trinru^n IC «tn J_ oi * v. . . ^ tx 


. j . vwaïirtaiwii , wrtt UI iClidllU ^CCn VCic)* , 

.dier te vinden is , ep dat de Slangen , met de fcheepen daar gebragt , terft^^ 
fterven: ja zelf, met aarde, uit Ierland gevoert, maar beftrooit, 
itonaen' aan om.koo.men* 


TI PER A, DE ADDER. 


--...j,- iiix-iut-u , udi f'ipcra , Maaer , genoemd,' 

om dat ze met geweld baart. Maar naar de waarheid van de zaak is, * 
pera gezegc als Vivipara , leevenbaarende , en door zaamentrekki‘’| 
Vipara en Vipera: om dat deeze in het geflagt van de Slangen, de«' 
ren binnenin de hint nrirTinm- a i ^ i ....ii 


V ipara en v ipera: om dat deeze in het geHagt van de Slangen , 
rcn binnen m de buik ontfangt, en daar naeenleevend jongvoortbf^”^* 
De Adder is een vergiftige Slang , een duim dik , en twee cllebo^^^ 
lang , meêrofmin, verfcheidenverwig, met een platte en breede 
gaande met een regte nek , met het overige lijf fleepende , en al K 
gende op de dieren aanvallende. Het mannetje heeft een fmal en 
M, dikker hals. en het overige lijf dunder als het wijfje, 

t, ' dog het wijf je meerder* De Portugijs 

nis verhaalt, dar dc Adder i„ Spanje als een elleboog is , met J» K 

fetSS’idtt 

HOORN, ÜE ASPIS VAN BELLONIUS. 

De Schrijvers brengen de wreede Slang tot de geflagt^*’ i 
^^iizien van de geftalte, als ten aanzien van hei^ ^ 
Ittm '®^‘^de dier dan is den Adder zeer gelijk, uogtans gtoot^'^ 

P, cn met breeder kaakebeenen, en op het boovenfte gedeelte 
Ziekere verheeventheid als een fcherpe wrat voerende. 

Slang, of de gehoornende Adder word 
^lUS ftelt de Ammodites van een elleboogs grootte, en van eeo ^ - 


. . . 

^§fige verf te weezen : ja hij eigent hem een vel met zwarte vlakken 
een zeer harde ftaart toe. 

CERASTËS, DE GEHOORNENDE SLANG. 

^eeze foort van een Slang word bij Grieken en Latijnen Ctrajles van 
hoorn genoemt , om dat dit dier als de Slekken twee verheeventhee- 
Op het voorhoofd heeft , maar ze zijn vafter en fterker. Hij word 
genoemt de Thebaanfche Coluber,Ceruftes, CriftalisjGeriftaliS) Siftalis 
Viscalis. Nicander fchijnt twee geflagten van de Ceraftes te (lellen, 
fchrijfc, dat deeze Slang één elleboog groot , dog dat de langde 
f ^'^ee elleboogen is , van lijf zandver wig, en omtrent de daart zonder 
^ nobben , hebbende op het hoofd twee verheeventheeden , die de hoor* 


'^ertoonen. 


HAÈMORRHOUS, DE BLOEDSTORTER. 


jj^^alenus leidde oorfpronkelijkheid van het woord af van de bloed-vloe^ 
ï om dat door de (leek alleen van deeze Slang , het bloed uit alle 
A '^eegen van het lighaam uitvloeit. Daarenboovcn word deeze Slang, 
Haemorrhois , Afrodius, Afudius, Sabrin en Alfordius geheeten. 
met zulke drooge fchobben verzien , dat hij , als hij voortgaat j 
geruis als gefchud riet maakt. Pareus verzeekert , dat deeze Slang klein 
Vg^i hjf is , vuurvlammende van oogen , blinkende van huid , de rug met 
® Zwarte en witte teikens gevlakt , fmal van hals , en zeer dun van 
koorentjes booven de oogen , eneindelijk, dat hij fcheef kruipt 
Ceraftes. 

SEPS, DE VERROTTÉR. 

‘SVpr of Sepes , die ook Sepedon heet , word bij de Grieken uitge- 
18**^ ^errottinge en Slang, om dat hij het deel, dat van zijn tand geraakt 
C ”^^*^gtoote verrottinge aandoet. De Latijnen hebben deeze Slang, 
eig^®onregt, uit Scaliger, Putria, de Verrotter genoemt. Avicenna 
hem een breedt hoofd, een kleine balsi een korte (laaft, en een 
VeJ . huik toe : daarna merkt hij de huid aan met ftreepen verfeheiden- 
gefehaakeert. De Seps neemt de verf aan , die hij raakt , en is met 
tanden gewaapent , en dood den geenen die hij bijt. Der- 
ii^ kan hij , behalven de kop , die groot is, de kleine Slang , tenaan- 
het overige lijf, genoemt worden. Daar-en-booven gedenkt Aris- 

A a 


p8«) 

toteles een heele kleine Slang, die fommige de heilige noemen > enall^®^ 
andere Slangen , zelf de zeer groote , fchuwen dieook: men verzeekerf> 
watdeeze komt tc bijten, dat het ftrak verrot; waarom het fchijntj 
men hem eenigermaaten tot het geflagt van de Sepedon kan betrekke**' 
Grevinus meint dat de Seps bleek is* 

de A S P I S. 

y^spis beteekent eigentlijk bij de Grieken een rond fchild , en geenfi**^ 
in de lengte uitgedreeven. Dit dier in veele kringen gewonden, flaapt^P 
zaamen gerolt, dat het eerv rond fchild vertoont* De Aspis heeft d® 
gen naam van Aspergere , Befprengen, bekoomen , om dat ze het 
gift met de beet fprengt , of van de rouwheid van de huid , of van 
aanfchoiiwen. Voorts word ze van Qiiatramius, Maraflus en Adder 0 ^' 
noernt , om dat ze als de Adders jongen baart. Anderfins word 2e 
aanzien van de plaats eigentlijk de Nijl-flang, en de Slang van Egyp*^^^. 
heeten , en daarom volgens Ovidius de uitheemfehe Slang , om dar ^ 
maar alleen bijfonderlijk aan Egypte eigen is* Daar is verfcheide on<^^ 
fcheid van de Aspiden bij de Schrijvers* Sommige onderfcheiden de^J^ 
wilde dieren onder malkanderen , ten aanzien van de verf. Belluacei**’^ 
fchrijfc ze een hemclsblaauwe verf toe , en lange tanden , die buiref* \ 
lippen lütftaan , als de tanden van een wild zwijn. De Aspis is 
wng , en de dikte als een worp-pijl , volgens het gedigt van 
De Aspis geeft met de beet geen gezwollcndheid te kennen , en 
al xyondende zulken kleinen gat , dat men ’t niet kan zien. Om 
reeden meinen veele , dat de dood van Cleopatre moeijelijk was te 
Een zeekere foort van Aspis word Sputatrix, de Spouwfter , van 
vergift in te fpuwen , genoemt. Ariftoteles getuigt, dat geen hulpö*“^ 
kragt heeft, teegens de fteek van een Afrikaanfche Aspis. 


DIPSAS, DE DORSTIGE. 


Bij de Grieken word ze Dtpfas genoemt, dewijl Dipfa dorft is* 
die van deeze Slang zijn gefteeken , worden van een onleflelijke d 
gequelt. Om deeze reeden heeft Ifiodorus de Dipfas, de Situlade 
«'ge , geheeten. Van fommige word ze Ammobates , over het zand ëf yft 
pnoemt, en Prefter, en Brand.flang, zoals men in de Heilige ^0 
leelt. Anger, Cruciator (Pijniger,} en Caufus, zijn alle woorden ^ 
de zelve Slang, Je een en het zelfde beteekenen. Ifiodorus en Aroo 
Villanovanus verhaalen , dat de Dipfas zulken kleinen Slang is ^ ^Is 


C 1S7 ) 

•‘S m’cr op trapt , niet gezien word , en dat zijn vergift den'lijder eerder 
j als men’c gevoelt. Aëtiiis eigent deeze Slang een el leboogs lengte 
^6* Derhalven is de Dipfas een dier van lijf, eeveneensals een dunne ad- 
* en van de fnoodfte fteek. De regte geboorte-plaats is Libyë. 

SCYTALE, DE STOKSLANG. 

beteekent , volgens de Grieken , een geeflêl , of een zweep , 
^en ftok , &c. Dog hij word Scytale genoemt , om dat de langkwer- 
Pjjg'rqnde en lange geftalte van deeze Slang , een leêre riem , of een zweep > 
ftok gelijkent, Anderfins word hij Sicalis of Picalis, en Sifcetati 
‘ liever Scifcetali genoemt. De Scytale, van de geftalte van andere Slan- 
afwijkende , heeft een langkwerpigronde gedaante van lijf, en aan 
i’^derzijden zoeevenmaatig gelijk dik, dat die geenede welke hem ziet, 

I gedeelte niet kan onderfcheiden , waar in de kop of de ftaart is Dog 
J'J gaat maar alleenliik voorwaart uit. Baptifta Mantuanus heeft hem de 
^^Ichilderde Slang geheeten. 

AMPHISBAENA, de tweehoofdige SLANG. 

» dier word van Amphibaino, omwandelen of rondomgaan genoemt , 
tiat het een dubbeld hoofd en een dubbelde gang heeft. Dog hij word bij 
^rieken Amphicephalus, de Tweehoofdige , genoemt, enbijfom- 
jj’ge Latijnen Utrinquegrada, Weederzijdsgaande. De Amphisbaena en 
y ^cytale zijn dieren , die raalkanderen zeer wel gelijkenen : dog zc 
^Jichilllen van malkanderen , naar het getuigenifle van Aëtins , dewijl 
y Ainphisbena naar weêrzijden voortgaat , om dat hij twee hoofden 
u ^ de natuur heeft bekooraen , als of het niet genoeg was , volgens 
V ^ gevoelen van Plinius , dat het vergift uit eenen mond word geftort* 
Ijj '^''^ige gelooven het teenemaal valfch te weezen , dat de Amphisbena , 
5 ^ dc natuur van zijn geflagt , altijt tweehoofdig gebooren word: zodat 
. , 'ge twijffelen , of hij wel twee hoofden heeft. Niet te min getuigt 
(ip^ovandus, dat het niet onmoglijk is, dat ’er zulken geflagt van een 
in de natuur der dingen kan weezen. De Jefuit Jofef heeft uit Bra- 
1^1 gefchreeven , dat ’er een zeeker geflagt van Slangen is, gaande als de 
dat twee hoofden hadde, van welke het eene zoo groot was als 
geheele lijf, en het andere quam met de gelijkmaatigheid van het lijf 
Ijij®*' cen. Op het eiland Trapobane is een zeeker geflagt van Slangen, 
vierkantig van gedaante , hebbende vier hoofden op zulken ordere 
, dat een hoofd naar *t ooften , een naar ’t weften , een naar ’t 


> en een naar ’t noorden ziet: en werwaart in ’t gaan zig één van 

A a 2 deeze 


( 188 ) 

deeze hoofden keert , terftont , zonder eenige otndraajinge , volgt 
overige lijf. Het is een veelvoetig dier, en ijderkop heeft zijn eigen oog- 
In de Engelfche zee word de Zee-Amphisbena met twee hoofden, en vet' 
fiert met dubbelde oogen, gevonden. Derhalven dan, dewijl’ereen^ee* 
amphisbena is, waarom zoud’er ook geen Land-amphisbenakonnen 
zen? Onze flang is klein en zwak, en eenigermaaten blindagtig , de'^Ü 
hij zulke breede koonen heeft, dat ze de oogen eeniglins drukken- 
delijk is de huid van de rug vol met eenige ftippen, De Schrijver 
hec boek van de natuur der dingen, eigent haar wakkerheid toe in dee'^' 
ren uit te broeden : want hij ftelt vafl: , dat wanneer het eene hoofd 
d^flaap is overvallen , dat het andere dan waakt, 

CAECILIA, DE BLINDE SLANG. 

De Cec/h'a is een Slang die van de blindheid de naam heeft verdi^'’^' 
Daarom word ze bij de Grieken Typhlops genoemt , om dat dit 
woord blind beteekent. Zij heeft een hoofd als een Prik, met zeerkki**® 
oogen, niet wel bequaamom te zien, Deeze Slang is bruin van verf» f 
donker gevlakt , met een weinig rosagtig , naauwelijks aanmerkens waard'ï' 
De gezwinde gang van deeze Slang komt met de kopere Hagedis 
een. Dit dier is met zulken harden huid gewaapent , dat hij 
met een fcherp zwaard kan doorfneeden worden, 

CENCHRUS, DE GEERS-SLANG. 

Ccnchfos , Ccnchtis i CcnchvinêSi Cenchu'ttcstnCcnchï'ids j zijnn^^^l^ 
die rot deeze Slang behooren , naamentlijk van Geers , naadetnaal 
Slang met eenige teikens , als Geers , is verfiert. Hierom word hij 
fommige Latijnen Miliaris, de Geers-flang genoemt. De Slang Cencl”" 
word gezegttwee elleboogen lang, dik van geftalte fpits afloopende» 
van groene en geele verf te weezen. Wat belangt de dikte en de 1^*’^ 
van het beflag van ’t lijf , dat kan men niet bepaalen , om dat foiOf^ ^ 
grooter , en andere kleinder gezien worden, 

ACONTIA OF JACULÜS, DE PIJLSLANG. 

Acontias beteekent in ’t Griekfch een Worp.pijl. De Latijnen 
deeze Slang Jaculus geheeten 5 daarom om dat hij, op de booraen . 
mende, agter de blaaden wegfchuilt, en zig als een pijl op het 
gaande gedierte van allerlei geflagt uitfehiet. Deeze Slang, van Bell^ 


. C '89 ) 

^•chouwt , was drie handpalmen lang , en niet booven een vinger dik* 
verf was afchgraauw, onder de buik wit, metfchobben omtrent de 
> en met plaaten omtrent de buik verzien. Hij is zo fterk in zijn fcheut , 
hij de wijdte van twintig elleboogen kan overfpringen , en aan zijn 
‘®®genpartij vaft blijft hangen* 

DRYINUS of Q.UERCULUS, DE EIKESLANG. 

. ^ij Dioscorides word deeze Slang j die zig graag bij de wortels van de 
^*^®hoomen onthoud , Dryinus genoemt* Daarom is het geen wonder, 
[P'lien hij altemet Qucrculus word geheeten. Bij de Latijnen word hij 
jP^ï^tijds Squarus en Squaraus , en bij eenige Grieken Chelydrus , Cy- 
. 'irus , en bij andere Cherifidal of Alidras , Andrias , llicinus , Du- 
JjiTos j Glandofa ♦ als meede de Slang Hydrus of Natrix , de Water- 
genoemt. Eduard Wotton heeft gefchreeven, dat deeze Slang , ten 
r^'^^ien van de lengte , is twee elleboogen , vet van lijf , en met fcherpe 
^hobben overal verzien , waar in eenige kleine vliegen neftelen (^moo- 
a 'jk om de leeliike reuk van het dier) de welke het dier eindelijk doen 
^^fven. 


ELOPS OF ELAPS, DE HARTESLANG. 

j ^ij de oude wierd hij Elaphis , of moegelijk Elephantias genoemt , om 
hij die hij bijt de laferij of melaatsheid aanzet. Elaps of Elops is de 
van een Slang, den welken Nicander onder deonfehaadelijke heeft 
j Rekent* De Schrijvers fchijnen in denaamen van dit dier niet over een 
b *^9°men. In de Rariteitkamer van Aldrovandus word een geverftaf- 
> ^^Idfel van een Slang gevonden , omtrent drie voeten lang , welkers 
Van een geele , en de huid van de rug van een grijfe verf is , met 
Zwarte ftreepen , loopende van het hoofd tot de ftaart toe. CJnder 
^Ibeeldinge ftaan deeze woorden gefchreeven. Elope of Blape » moo- 
van Nicander , de Elaphis van fommige , de Laphiati bij de in- 
e^nders van het eiland Lemnus bij Bellonius. Moogelijk de Elephantias 
^ervone. 


de slang van ESKULAPIUS. 

oude hebben deeze Slangzzn Esktdapius, de befchermende godheid 
gezondheid toegewijd > en ze hebben die de Slang van Eskulapios» 
'''eede ook enkelijk de Slang , bij uitneementheid genoemt > om 

A a 3 ^ 


C *5>o } 

hij alleen onder de Slangen onfchaadelijk en goedertieren is. Bij 
word hij Pareas genoemt , om dat hij eenigermaaten gezwolle en groot'' 
kaakebeenen of wangen heeft. Daar is verfcheide onderfcheid van deo^® 
Slang, ten aanzien van de plaats, daarom dat verfcheide Schrijvers 
ben voorgegeeven, dat in verfcheide geweftenookonfchaadelijke Slang^ 
verkeeren. De Slang van Eskulapius is lang en geelagtig van verf, ofb®' 
ver donker-groen als parrei, en booven op de huid meêr zwarta-^tig. 
verf van het onderfte gedeelte is gantfchelijk groen , nogtans wiragt'^’ 
Alhoewel deeze Slang goedertiere en zagt is , nogtans getergt zijot*®^ 
fteekt hij. Daarenbooven verhaalt men , dat den drek van dit dier zo 
genaam als muskus ruikt* 

HYDRUS OF NATRIX, DE WATERSLANG. 

word bij de Latijnen Mafrix overgezet, welk woord niet 
breekt zijne dubbelzinnigheid ofte gelijknaamigheid , want indien 
een Slang is , Natrix beteekent ook een Vrouw die zwemmen kan. 
dmsword bij Perottus voor een mannetjes water-flang, en Hydra voor^^^ 
wijfje genoomen. Maar men njoet aanmerken , dat het woord 
beteekenende een foort van een Slang , in het mannelijk geflagc 
mtgefprooken. Men leeft veele onhebbelijke naamen van dit dier ' 
Handrius, Andrius, Abides, Kerfudrus, en diergelijke. De HydruS,'’? 

Nirander morfig en ongedaan gezegt te weezenj i 
dp leefde fchoonder en puntiger blonk. Plinius heeft ^ 

tijds, de Hydruflen , de Waterflangcn , genoemt het fchoonfte gcOf 
van Slangen dat in de wateren zwiert. Anderfins gelijkt de HydrüS 
gedaante naar de Aspis, behalven de nek, die zo breedt niet is, wü^f; 
IS hi; afchgraauw van verf , en door eenige teikens wel beziens wa^rf J 
Phnius heeft verhaalt, dat de Hydruflen niet minder vergiftig zijn als 
andere Slangen. Voorders praalt de Hydrus met deeze bijfondere ei^^ 
fchap , dat hij een fteen in de kop voortbrengt, daar veel deugd in * 

NATRIX TORQUATA, DE GEBANDE NATRI^* 
toenaam de Gehande genoemt > om eenige 

gedeeke vu» herder, 

: als meeda OropbL^ de'^>j‘A 

omtrent de daaken van de huifen verkeert. Ze is dun omtrent de» ““ 
en het hoofd, c„ d.kket bij de buik. die daarna ineen heel d»»^», 
flaart eindigt. De verf van de huid op de rug is zwartagtig , j,r 


C ïpï ) 

de buik tniddenverwig tuffchen geel en groen, met zwarte ftreepen 
tiene roeden , het teiken daar van is uitfteekende op den hals, want 


( %tige vlakken uit het bleek doen zig op, als een halsband, dienog- 
geen volkoomen ronde kring uitmaakc. Sommige hebben aangemerkt , 
deeze Slang Spathiurus kan genoemt worden , om dat de ftaart als een 
P3an fchijnt gefpitft te weezen* 

Natrix rubetaria t ó&Padde-Jlang, \s^c\\]kdiQ Gehande Natrix y en 
^^akt een geluid dat genoeg klinkt , eeveneens als de ftem van zeekere 
^^'■giftige Kikvorflen , die zig in de braamboflchen onthouden. 


BOA, DE KOEIJE-SUIGER. 

j pe Boa word volgens Salmafius de Duiker overgezet, die gewoon is 
} ket Water te gaan. Hier van daan is klaarlijk af te neeraen , dat men 
? ^oa moet Hellen een foort van een Hydrus te weezen. Dit dier waft 
onmaatige lengte en breedte uit. 


DE ZEE-HYDRUS, 

h^ordbij Ariftoreles Zee-Jlang , en bij Plinius ook Draak genoemt, 
y grootheid van de Slangen , zo als Ariftoteles vermeit , is in Afrika 
.^'''^onderens waardig. Olaus Magnus verhaalt, dat *er omtrent Noor- 
^.®gen zig fomtijtds een Slang , één-of twee-honderd voeten lang, laat 
. en dat hij de fchippers ook bij flille zee plaagt: zo dat hij altemet 
man van ’t boord afrukt. Men verzeekert, dat zulken fchip van 
Ij®''' Word omgewonden, als de grootfte bijna die op onfe ftroomenge- 
worden , en ter koopvaardij gefchikt zijn , en dat hij het omgeflin- 
het onderfte booven keert: en wijders dat hij altemet zulke hooge 
jpgfeti booven zee opzet , dat een fchip door ééne boog kan heene^aa- 
{)''• Dog Ariftoteles vergelijkt die Slang , dewelke eigentlijk de Zee. 
J^gWord geheeten, bij de Land-flangen, als dat hij een kop heeft als 
Konger-aal, als meedevan verf en lijf als de zelve, maar fpitfer van 
als de landflangen. Eindelyk de Hydri wijken voor geen flangen 
la kun vergift, daar de Zee-flang t’eenemaalonfchaadelijkis, Vange- 
jjJken de Hydrus haalt zijn aaflcm , en heeft een long , daar dc Zee- 
^'^Sgekuwent is, en de aderahaalinge ontbeert. 


( 192 ) 

de ZEE-SCOLOPENDRA. 

pe Zee'Scolopendra word alzogenoetnt om de gelijkheid metdeLan<J' 
duizendbeen , Of g« oorworm.) Bij Albertus word het een dier vaU 
vier en veertig geheeten j om dat het zo veelvoeten fchijnt te hebbed' 
Aldrovandus geeft twee afbeeldingen van de Scolopendra , bijkans 
een elleboogs lengte, van welke de eene is naakt als een flane, endea*’* 
dere ring van voeten y cn violet van verf, 

VAN DE UITLANDSCHE SLANGEN. 

fchriftelijk nagelaaten, dat ‘er veele en verfcheide 
een van blangen zijn, welker foorten alle te willen agtervoken . ooei'’' 
Jg zoude weezen. En hij heeft verhaalt, dat de Hyena , behalvefl 
fervoetige dier , ook een Slang is beiderlei kunne deelastig • 

IJ in het eene jaar mannetje, en in het andere wijfje word gezien: 

n 13 Tf'? V, of ’“,“daanigen dier in de natuur dltXge».^ 
candet ftelt de Slangra Libyen onder de onfehaadelijke. Georg‘“’ 
P.aorras gedenkt een zeekere Slang met de naam van Taranta. 
wat hij door Taranta heeft willen verftaan, is niet wél te vatten, 
rooeft moogelijk farantula weezen, van de welke onder hetviervoetf^ 

verhaalt ook van Slangen Argoli» 

naar Macedoniër verzorgt heeft , dat van het Griekfcife A< 

de Slaneen Afn*^ ^:ouden gebragt, en in de; rivier geworpen worden, 

MeÏoS A& ï GefLus de 

^lergoli uit Afrika gebragt i welke hij daar na , en hoedaanire ZÜ 

cn of ze zig in het water begeeven ,^gel,jk L naam ?e ^ 

SV^rin^us^^^T^lr^ f ^^"‘'‘^"^ooven leeft men bij 
cn Varmus, TrilTos, een foort van een Slang, maar daarna word ‘er 

befchrijvmge van de Slang bijgedaan. Einddijk worden ’er bij Sylv^H f 

leenTit "r die beduiden, is hem 

bras f I u" a ” deeze naamen, GualTevabras , of .. 

d'tin Slang te beteekenen. Clitarchus verbad 

koomen ^^ftien elleboogen vof 

re. 

tterende. Desgelijks uit Petrus p 
zig Slangen van anderhalf 


re, roode en « v^u net nootd tor de ftaarr, van koperen ^ 

bus: OD Lr J "'^orfchitterende^ Desgelijks uit Petrus»'® 

het water en onli onrhouden zig Slangen van anderhalf voes » 

om tTzL Ia £n fchoonheid , 

» J I u ^udiaanen zwerven Slangen Boiquatrara gebet 


C *9a ) 

Tndifch woord een gefchilderde flang beduid. Rondeletius toont 
°^^k het af beeldzel van een rosagtige waterilang , die hij de fchoonheit 
een landflang toeeigent. Strabo gedenkt een kaftanje-bruine Slang: 
•^Oogehjk heeft blianus deeze de Porphyrus genoemt , die bij de Indi- 
®3nen gebooren word , neegen duim lang , in ’t aanzien als purper , met 
wit hoofd , en zonder tanden , dien de jaagers nafpooren langs het 
gebergte naar het zuiden geleegen , uit de welke het juweel Sardo word 
^^gtaaven. Wij bevinden dat in de Indifche geweften zeer grooteSlan- 
gebooVen worden, maar in Peru de grootlle : want de Spanjaarden 
keruaanfche landsdouw bezigtigende , hebben een Slang van twintig 
in de leno'te , en van gelijkmaatige breedte , ontmoet» Julius Sca- 
fer merkt aan , dat in Malabar , Slangen van acht voet zijn , die hij 
^/•sderorae noemt. Op het eiland Cuba worden groote Slangen van dar- 
Voet iancT gcteelt , en zo dik als de dijë van een menfeh. In een zee- 
rivier v?n"/\merica , ürquaiageheeten , zwemmen flangen , veertien 
^''^eden lancT, en twee ellen breedt , de koppen booven de waterbaaren 
opbemende, kijkende, of iemand den ftroom nadert: want iemand 
te drinken ofte waflen aankoomende , trekken ze den ingerolden mee 
ftaart in den vloed , en verflinden hem. Van andere ontelbaare van 
'^‘^geflagt, kan men de Befchrijvinge van Peru leezen, 

VAN DE DRAAK. 


N ^raak bereekent bij de Digters , niet alleen een Slang , maar ook een 
C®ak, naamentlijk een oude Slang, of met andere voordeelenbegifngr. 
fN*? Zulx leeft men niet alleen bij de Latijnfche , maar ook bij de Gneklche 
j 'gters , dewijl de reeden van de oorfpronkelijkheid van het woord , zo van 
t Slang, .idan de Draak . de zelve (chijnt te weeze^ ] a 

tot onlighaamelijke zelflbndigheeden uitgebreid , om ‘Jf' , | 

,>nytnus , onder de toenaaraen van den Duivel , den Draak heeft opge. 

Men m«rook „iet overflaan de Draaken . die de Quakzalvers van 
P^^toogde Koggen naar hun zinnelijkheid maaken , op dat ze , die aan 
5 onkundige Ueene volk vertoonende, de onervaarene van natuur- 
dingen® gemakkelijk niogten bedriegen. Dit aang^eikent heb- 
Van de twijftelzinnigheid van dit woord , volgt de Draak Slang, 
de welke voor teegenwoordig word gefpooken, welkers wijfje Dra- 
Draakin word genoemt. Ten aanzien van de grootheid , heb- 
i? Avicenna en Aëtius de kleine Draak van vijf , en de groote van der- 
J ^heboogen geftelt : dog naar de verfcheidentheid van de landftree^ 
eboorte-plaats , worden deeze wilde heeften , en 

B b 


. c *94 ) 

kleinder gevonden* Grevinus is van deeze meininge geweeft , dat het ge®' 
ne van de Libyaanfche en Indifche Draaken is vermeld, eerder verdigt 
waarfchijnelijkis, en voornaamentlijk , het geene fonimige , vandeDr^^’j 
uit een Wolvin en een Arend geteelc, hebben uitgeftrooit* Van de 
verlchillen de Schrijvers onder malkanderen ingevoelen* Want bij 
zijn ze ros, zwarten afchgraauw van verfj bij Nicander groenagtigvan buil''] 
bij Philoftratiis zvvartiigtig van boovenhuid; bij Homerus blinkende roo^* 
van verf; bij 1 auianias rosj en bij Lucanus van vergulde verf. Tena^*’' 
zien van de geltalte, koomen de Slangen i^raconcopedeseerfl voor, 
genaamt van het menfchen aangezigt , en een weezen niet ongelijk e®'’ 
fchoonc maagd, en met het overige lijf in een krongkelenden Draak eij' 
digende : welke gedaante van een Draak , men zegt dat de Duivel > 
eerltc ouders bedriegende , zoude hebben aangedaan. Daar zijn and®''^ 
Draaken, gelijk varkens, maar ranker van lijf, en met een zeer 
bek, welkers tanden als die van de wilde zwijnen Haan, DaarenbooV®" 
worden ’er Draaken met vleugels verzien aangeweezen* Want Ariftot^' 
les heeft gefchreeven, dat ’er Slangen van vliefcn onderfteunt door 
ren-land vliegen. Het zelve herhaalt Strabo , als hij de Slangf^ 
vleugels , op de wijze als de Vleermuifen toeeigent , die al vlieg®^f 
pwoon zijn een doodelijke feik te piffen. Men zegt dat de Draaken it^"^ 
kouwe landen minder, dog in de warme meerder vergiftig zijn. 
ken van den berg die het koningkrijk Narfing van Malabar fcheid, 
op de boomen houdende, dooden niet alleen met aanblaafinge, maafU^ 
met het gezigt de menfchen die digte bij koomen. H ierom hebben foniu”» 
dit gellagt van dieren, m boom-beklimmende Draaken, en in Chan^^/ 
dracones, n^^entlij^c alleen op de aarde gaande, onderfcheiden. 
cenna endeAetius hebben verhaalt, dat de Draaken met zeer fcherpe 
ben bezet , en met groote oogen , met een overhangentheid van 
plaats van winkbraauwen , begaaft zijn ; wijders hebben zij onder d® 
van de zcive, een zeeker vel uit waflende als een baard, een wijde 
fplect, een uitgeftrekte tong, en groote randen als varkens tanden 
merkt. De Schrijvers koomen omtrent de ordere en hetgeftel van de ^ 
ke tanden met over een, De Draaken worden in de kunne om de k 
onderlcheidcn . waarmeedede mannetjes draak, maarhet wijfje nietis'|^ 

een groote kragt, om dat de 

derhn^n^f ir "^"^zen. De Draaken vermengen 01®^^ 

g^'‘l'''’=''‘Idersooki oradatfandemtkomft. f'’'" 

mige eierleggende , en andere leevcnbaarende worden geheeten. 


/ 


C ^9S ) 

BASILISCUS. 


Dit wreede beeft word bij de Grieken Bafllifcus > of bij de Latijnen 
^^gulus, Koningkje, genoemt , of om dat het, gelijk een Koning , «Je 
"■^dere Draaken tot een fchrik is , ofomdathet dwingelandij en wreedheid 
de zelve oeffent , of om dat de kop van dit dier met een koningk. 
hoofdfieraad is verfiert. De Bafiliscus gaat met geweld van vergift 
andere Slangen en Draaken re boven. Van Ifiodoms word hij Sibilus, 
^'jffelaar genoemt,ora dat hij met de (tem alleen de andere dieren dood, V an 
^ foorten van dit gedierte is tuflchen de Schrijvers verfchil. Sommige 
,^llen drie geflagcen van Bafilisken j waar van het eerfte Heliochryfos, 
'^onne^^OLide word genoemt : de tweede Baliliskus word Chryfoce- 
^^alos , Goudkop geheeten : de derde word Haematitis , de Bloedgierige 
S^noemt Een zeekergeflagt van Bafiliskus word dat geene genoemt , het 
J'elke uit het ei van een oude Haan dooreen Braampaddeword uitgebroeit, 
Aldrovandus meinü dat het een kinderlijke beulelarij is. De bedrie- 
maakenzeer dikwilsuit kleine gedroogde Roggen een wild beeft, dat 
‘0 plaats van een dood lijf vaneen Bafiliskusmetzigomdraagen. Gre- 
^*iUs toont de afbeeldinge van een doodfchaadelijke Slang in plaats van een 
*^3ak , die als hij gaat , geen kromme bogten maakt , maar het voorfte 
Neelte van het lijf ophefc, zo dat hij regt over eindfchijntte gaan. Het 
^^fefeltje vervolgt de Bafiliskus met een meêr als doodelijke haat. Elia- 
^^voegt’erbij , dat de teegenwoordigheid vaneen Haan de Bafiliskus ook 


^en fchrik is. 


DE PYTHISCHE DRAAK. 

1 „De Latijnen noemen deezen Draak Python y navolgende de Grieken , 
Ji de welke hij Python word genoemt , van het Griekfche werkwoord 
Jytho, verrotten: om dat men zegt, dat dit wreede dier, uit de ver. 

van de aarde , na de Zundvloed van Deukalion gefprooten is. 
■^eti verhaalt dat Python een Draak is geweeft, hebbende den mond met 
drie dubbelde rij tanden gewaapent , met groote oogen , en fcherp 
^ gezigt, met groote wraddcls onder de kin, hangende als een baard, 
glinfterende van verf. Hij is van Apollo met pijlen doorlchooten. 
J^'^g fommige hebben gefchreeven, dat deopkomft en de ondergang van 
®®2en Draak een verzonne vond is. 


Bb z 


DE- 


C Ip<5 ) 

DE HYDRA. 

Deeze Slangt mha water leevende, heeft van bet water de naam 
Koomen, \ erfcheide Schrijvers hebben gefchreeven, dat de Hydra 
hoofden heeft. Vannus heeft niet alleen de Hydra veelhoofdig gefteK- 
rnaar ook tronien van verfcheide Slangen hebbende. Alceüs Lemt 
Hydra neegenhoofdig , en Simonides de vijftigkoppige. Niet te min 

SïCndus W.fmei„e„ook“ 

rer needer geftel^ befchnjvingen van deeze Hydra zij” 

dat het eenv ^ onderfcheide afbeeldingen ook vertoont wordei^’ 
dat net een verzonnen en verfiert dier is, 

^ ^ G N 2 ? ^ ^ ^ ^ ^ ^ L D E D R A A K 

GEVANGEN IN HET LAND VAN BONONIE. 


isin hetjaar 157* , daags na hemelvaart , opdeplaf 

een oflen. hoeder, Baptifta de Camaldtn” 
A , . ud 


— • I.J 11, nwt jaai 

aavoire, bijeen tuin, van ecu uiien-noetler, Kaptiita de Camald^ 

honfTr ’r rr fp‘“ gedood. Deeze wonderlijke Draak was van 
hoofd tot het einde van de ftaarttoe tweeelleboogen lang. Een witte ri«? 

gedeelte van den hals. Op de rug vertoonden 
ia grootfte gedeelte naar het groen hel*’ 

Het 2 edfelrp^^^**^'aT'^j^'*^ ’ tuflchen deeze eenige zwartagdê* 

^oénï fctehC den Draak vertoonende , was > 

duim breedt. De klauwen watr^ mTv“" l''" pc 

hoogte van de voe.en quana met varhedffL^frTn 

ten waaren nietgevoegt regt teegens over malkander, geluk als in ande- 
re viervoetige dieren, en in andere bloedeloofe veelvcfrigi. maar de*" 
ue voet ftond zes vingeren voordeandere, dog niet op de zelve zijde ,f 
weeten de regter naader naar deftaart, endeninkerdigtcrnaarhethooö’ 

opdat het liltnioopl.iktegemakkehjkerraogtkonnenbeweegent da»f' 

Zrrt n" ‘'jf“«==n voortgaande beweegi»? 

vooingefluwt wierde: dog de overige deelen , naamentlijk van halsen «aart; 

Cd o, °l! i bewoogen. Hetaatsg ‘ 

deelK handpalmen van het einde vandeftaartaf. Het boovenfteSj 

Het einde" vau 5”? > ^°S het onderfte geleek m*' 

verzien Her f u "i"' harde en bijna hoornige Pf 

C wee Wne«?n f ® n ™ adderskop. Demondfpl^' 

was twee vingeren lang: de tong dim, lang, enintweengefpleeten. 

tan en j a s een zaag en dun , waapenden elke zijde van de mond» 


L ( '9? ) 

groote goudvervvige oogen , en oorgaaten als de vogelen. Derhalven 
hij voor een wonderfchepzel in het geflagt van de (langen gebragt* 
^eze Draak kan nog gedroogc in de Rariteitkamer vandedoorlugtigfte 
^•*^d van Bononië gezien worden, 

VAN DE GEVLEUGELDE DRAAKEN. 

I is zeekerder als zeeker dat de gevleugelde Draaken in Moorenland 
j ^'shouden. Geloofwaardige mannen verhaalen , dat op de plaats van het 
vanPiftorië, Coftonegeheeten , een grooten Draak gezien is , wiens 
^Ugels, met veelezeenuwen doorvlogten , een elleboog lang enbreedt 
j-^^ren : het beelt ging op twee korte voeten , met fterke klaauwen als 
'^an een arend. Het gantfche dier was met fchobben gedekt , de mond 
groote tanden gewaapent , en ruige oorèn als een Beer. Bij Fran- 
j^'^cus de honing van V ranknjk is een gevleugelde Draak gebragt, die van een 
bij de Sanctonen met een fpaa was gedood. Bellonius verhaalt, dat 
doode rompen van gevleugelde Draaken heeft gezien , en dat ze 
j^^^ren uit het geflagt van die geene , de welke uit Arabië naar Egypte 
y^'^hegen. Zij waaren dik omtrent de buik , met twee voeten , en zo 
vleugels , als de vledermuifen , en meteen flange-flaart. Dog Ari- 
j heeft verhaalt , dat ’er tweevoetige en gevleugelde Draaken om- 
Ethiopië vliegen. 

VAN DE VIERVOETIGE 

^eklaauwde eierleggende. 

geflagt van de Viërvoetige Eierleggende is tweederlei} omdatfom- 
k ^ met een vel , of een vliesagtige huid, en andere meteenfchors, of 
'^'^S^fchaalde huid zijn bedekt. 

VAN DE KTKVORSCH IN ’T ALGEMEEN, 
en EERST VAN DE EETBAARE. 

de naam van Kikvorfch , doen zich op twee dieren , zeer ver- 
, in het eerrte aanzien te verftaan > van de welke het eene is een 
g^p'''auwt viervoetig , en land-en water-dier , van het welke hier word 
^j^^Prooken en het andere een zee-dier , van het welke in de befchrijvinge 
Pla word gehandelt, dewijl de Zee-Kikvorfch in het geflagt van de 

viflTen word geftelt. De Kikvorfch, (^Rana, ) word bij de 
^an bet gefnaater genoemr, Gyrinus Teen foorc van een ronde Km- 

Bb 3 ' 


C «sS ) 

vorfch die nog geen voeten heeft} word enkelijk voor een Kikvorfch^^' 
noomen. Dog andere eigenen deezen naam toe aan een Kikvofch > 
nog niet groot is, naamentlijk aan de Ranunculus (een Kikvorsje j 
de ronde gedaante* Het zoude gantfchelijk van een oneindig werk 
de meenigerlei foorten van Kikvorfchen te willen ontvouwen. Degs^*'^! 
de verdeden de Kikvorfchen in land-en in water- Kikvorfchen. 
Kikvorfchen in Kubetae , dat is, vergiftige of Braam-of Doorn-padd^i” 
Groene Kanunkels , en in Kikvorfchen die niet lang leeven. Dog de 
ter- Kikvorfchen worden, om de Zee- Kikvorfchen , verdeelt in eetba^'^^' 
en in on-eetbaare* Maar alle beide fchijnen ze van een twijfFel- (land'^. 
water} nafiuir te weezen. De Kikvorfch is een wel bekent dier, 
voorife gedeelte de vleefchagtige breedte ontbreekt. De agterfte 
kels Zijn dik en lang , en de voorfte kort , op dat ze bequaara 
Zijn om te fpringen. De Kikvorfchen zijn verzien met vijf lange kla^^' 
wen , met een vliesje doorvlogten , opdat ze te gemakkehjker in het 
ter zouden konnen duiken. De Kikvorfch is van geftalte als een Pad^’^J 
maar zonder vergift. Ariftoteles merkt aan , dat de wijfjes Kikvorfch 
ter is als het mannetje* Als de Egyptifche Kikvorfchen zwemmen» ^ 
een Waterflang op ’er aan' zien koomen, vatten ze een ftuk riet 
dwars, op dat ze van den genaakenden vijand niet mogten opgeflokt''^^' 

KIKVORSCHEN BRAAMPADDEN (RUBEtA^' 

IN HET ALGEMEEN, EN EERST VAN DE PADD^' 

De Padde zo als Niphus getuigt, is een dier dat RubewjS 

noemt word, om dat het altijt tuiïbhen de haagedoornen verkeert. % 
zal beft weezen, tegelijk met Gefnems, de Rubeta of de vercrifdge Kikvot“^‘ 
in tween te onderfcheiden , te weeten in een land-en in een poel-paddj’ 
en weederom de land-padde in driederlei foort te verdeden. De 
Zal zijn , die alleenlijk Rubeta ofte Padde wort genoemt. De qi 
zal weezen de Kikvorfch Phrynoides, (de Padagtige Kikvorfch» ) ^ 
welke Gefnerus de geboggelde Kikvorfch brengt. Andere roonen 
derde foort de groene Ranunkel (Kikvorsje , } die zig op het 
onthoud en gewoon is met het zingen den reegen te voorzeggen- 
1 aaaenJchijnen onder zig ten aanzien van de plaats, en ten aanzien' » 
e ge a re te verfchillen. Wat de plaats belangt , daar is een zeekete . 
de , die dieper binnen in de aarde word-geteelr , en die men 
de voegen van de fteenrorzen vind, als ze uitgeholt en met de beit^ 
klooft worden* Waar van een zeekere fteeiibouvver te Antwerpe 


C ^99 ) 

fcndige padde in marmer heeft gevonden. Diergelijke word ook dikwils 
1*^ frankrijk te Toloufe , in de roode zand-rots, die met wkte vlakken 
|?Seteikent, bevonden, daar ze meulens van maaken. Agricola noemt 
Padde Pyriphrunos, Vuurpad, van de vuurigeverf. Ten aanzien 
'"^nde geftakeende lighaamélijke grootte, de Doornpadden (Kubetae, y 
y^tdeti volgens de verfcheide geweften gezegt onderfcheiden te weezen. 

de gemeene Ilubeta of Padde heeft een zeer dikke huid , met een 
'^^nkergroene of bruine verf o verdort ,rouw van vlakken als eenigepuiften , 
i°®tnaamentlijk zwart aan de zijden, meceenopgezwollcen opgeblaaze 
een dikke hals, en een breê rug. 

VAN HET GROENE KIKVORSJE, RANUNCULUS. 


^eeze groene Kikvorfch moet, (op dat hij van de groene eetbaare kik. 
die zig op het land en in het water onthoud , onderfcheiden werde ,) 
i l^leine groene^ landkikvorfch , de kleinfte en groende kikvorfch , de 
P^'atnites Rietkikvorfch , de Agredula het wilde kikvorsje , de bofch- 
^^l^vorfcia en het boom kikvorsje genoemt worden. Het is overal met 
^’^'^^tie verWervult, behalven de voeten en deklaauwen, die uit het geel 
het ros fchijnen gemengtte weezen: dog de uitterde nageltjes eindigen 
tenige knobbeltjes, 

VAN DE KÏKVORSCH DIE LUTTEL TIJDS LEEFT, 

RANA TEMPORARIA. 


n ^ulk Kikvorfchen y door den zoomer-reegen voortgekoomen , 

kor° daar na. Hierom noemen fommige de zelve Diopetès, ge- 
,!• van den hemel, of van Jupiter gezonden. Dogdeeze, afkomdig 
een verrotte doffe, konnen niet lang leeven. Aponenfis fchrijft, dat 
kikvorsjes klein zijn, en kleinder als gemeene kikvorfchen, a ch- 
on de rug, dog onder aan debuik citroen-verwig , en dathetdik- 
gebeurt dat men ze in Italië ziet na den reegen , als het magtig heet 

Seweed. ’ 

VKN DE HAGEDIS IN HET ALGEMEEN, 

' en EERST VAN DE GEMEENE. 

f{^^certus en Lacerta is een en ’t zelve dier, en word in beide de ge- 
uirgefprooken. Kiranides delt dat ’er drie foorten van Hagediffeu 
de eerde noemt hij deHeliaca dat is de Zonne- , de tweede de Chal- 


C 200 ) 

cis dat is de koopere- ,en de derde de Groene-Hagedis. De onderfcheidenthe^' 
den van de Hagediflen worden genoomen van de geftalte , van de groothei^ > 
van de verf, en van de geboorte-plaars. T en aanzien van het eerde, daar zÜ’’ 
zeer veele geflagten van Hagediffen,want de Salamander, de Stellio, de SciO' 
cus , de Kameleon , en de K rokodil worden in het getal van de Ha^edifl*^^ 
gedelt, en nogtans verfchillen ze van mal kanderen in gedaante engeft^‘' 
te Ten aanzien van het tweede, het geflagt van de HagedifTen, is twe^' 

derlei, naamentiijk groot en klein. Indien wede verf befchouwen: 
worden fommige groene Hagediden, en eenigevan allerlei verven geZ'^'*’ 
Eindelijk ten aaanzien van de plaats , fommige koomen voort in onze U’'' 
den, eenigebijde Indiaanen, en andere bij de Egyptenaars : wantP^**'’' 
dmsmeint, dat de Hagedis van de N ijl de Krokodil is De gemeeneH< 
dis neett vijt zeer dunne klaaiiwen met nageltjes , zo aan de voorde 
aan de agterfte voeten. De klaauw van de agterlle voeten , die de 
van den aanwijzer in heeft, is de allerlangflci en de duim ofgroofereÊ” 
bezit de onderfte plaats, als het blijkt in een menfehen hand. Maarin*^^ 

cle andere klaauwen een eevengehjkeg^' 
Iteitheid. De wijfjes zijn grooter als de mannetjes. 


VAN DE GROENE HAGEDIS. 

De groene Hagedis word van veele de groote Hagedis geheeten , 
dat hij in vergehjkinge bij de gemeene Hagedis, twee-ofdrie-maal groot^ 
(ch,,„t te weezen. Sylv.ticus noemtdeezf Ophiom.chus, debevefcerd^ 
(langen , van het overwinnen en het beftrijden der (langen. ® 


VAN DE KOOPERE HAGEDIS. 

Dit dier , fchoon het een foort van een adder is , word Chalcis of de 
cidifche Hagedis genoemt van Chalcis van het landfehap Eubea : 
beeter van Chalcus, naamentiijk van kooper, dewijl derugvan ditl^^ , 
met koopere ftreepen is geteikent. Columna heeft deeze Hagedis nief^‘' 
leen met koopere vlakken, maar geheel kooperverwig gezien. 

Hagedis gaat bogtig op kleine voeten , met een lange wijdte tuffehen 
voorde en de agterfte. , ^ 


VAN DE SALAMANDER. 

volgens Ifiodorus een foort van een Hagedis. 
heeft het een geftarnt dier genoemt, om dat het met geele vlakken 


fn C 2°0 

prengt. Albertus heeft de Salamander met denaam van Srdlio verklaart, 
^ant hijfchrijft ,dat in de StelHo die hoedaanigheeden zijn , de welke 
*hnius aan de Salamander heeft toegeëigent. Hetgeflagt van de Salaman- 
istweederlei, een land- en een water-geflagt. Suidas ftelt de Salaman- 
van geftalte en lijvigheid als de Hagedis : behalven de dikte van het 
!|oofd en de buik , gaat hij de gemeene Hagedis ook te booven : hij is 
*^otter van ftaart , en zwartverwig met geele vlakken bezet , maar met 
^^nige ligtigheid deurfchijnend. Omtrent de eigenfchap van de Salaman- 
zijn verfcheide gevoelens van de Schrijvers geweefl:. Want fommige 
Ijebbcn gewilt , dat hij ongeraakt door het vuur gaat i eenige, dat het vuur 
hem word uitgeblufti en andere, dat hij in het vuur leeft, en gevoed 
^®td. Welke gevoelens zonder twijffel teegens malkanderen fchijnente 
*^hjdeii. Matthiolus heeft gezien , dat dit dier in het vuur gelegt, ineen 
^^tte tijd verbrande. 


VAN DË WATER SALAMANDER. 

aerus noemt dit gelïagt van Salamandet' een water- Hagedis. Der- 
— ftelt men, dat *er veelderlei geflagt van water-Salamander is. Het 
.'^ornaamfte geflagt is begaaft met een zeer korte breedtagtige tong , en 
tanden , die men bijna niet kan zien. Hij heeft een ftaart die dikag- 
'Smhet midden is, en van onderen en van booven, alsde gedaante van 
fpil word zaamen getrokken. De voorfte voeten zijn in vier, en dc 
B^srfte in vijf klaauwen geklooft. 



VAN DE STELLIG, GESTARNDE HAGEDIS. 

..Matthiolus meint,dat de StelUonei geflagten vanHagediflen zijii. Dit 
dan , word, of om dat het met vlakken , of om dat het met hoog- 
als ftarren is geteikentj de geftarnde Hagedis geheeten. Plinius getüigt, 
de Stellio der Grieken van de Italiaanfche magtig verfchilt. Men zeg 
. de Stelliones van de Grieken onfchaadehjk , en dié van de Latijnen 
’^*'giftig zijn. Waarom hij van Salmafius Stellio word genoemt , niet 
dat hij vol ftarren is , die hij volgens Plinius niét en heeft , maat 
^ dat hij het vergift doet druipen. 


VAN DE SCINCUS. 

is een dier uit het geflagt van dé HagëdiÖen , die bij Vios- 
tdes de land- Krokodil) en bij Bellonius de kleine Krokodil word ge- 

Cc noemt. 


C 20* ) 

noemt , wiens drek een aangenaamen reuk uitwaaflemt , en daarom va|| 
de Dokters Crocodilea word geheeten. Of volgens andere, om dat hij 
de fafFraan (Crocus,; of Kroke, het ftrand , vreeft. De Sdnci zijn klein» 
en gaan de grootte van onze Hagedis niet tebooven. Cardanus voegt 
bij , dat ze korter van ftaart , en ook met fchobben bedekt zijn • doof 
welk kenteiken zij van de andere geflagten der HagediiTen worden ondef' 
Jcheiden. Renodcus ftelt de Scincus een viervoetig dier re weezen, 

^ f " geelagtigc fchobben , met een lang hoofd , naaU' 

wi c ï huik eenigfins gewiekt, rond van ftaatt» 

op d w js als de Hagediflen , maar korter, en naar de aarde gekropt' 
en met een blaauwe ftreep van het hoofd tot de ftaart loopendl 

VAN HET VIERVOET^^^ CORDYLUS, OF 
CAUDI VERSERA. 

Somtmge Heedendaagfche noemen dit dier Caudiverbera . Geeflel'^^ 

^ A gediuirige bewceginge van de 

als f„„dende naac. DeGriekan zouden, opdenavol Jgf^nhef M^ 

fche woord , UromaftK , dans Staart- roede zeggen. Dit dier verfchilt 
de land-Krokodil , om dat het de ftaart als een knods , en fcherp 
verheeve knobbeltjes draagt. Of het ku wen heeft , gelijk Bellonius fchriji^' 
en Rondeletius verzeekert , zulks kan niet wel uTtgeleot worden n^' 

Het ifecn die"lree®T7"l?“‘'"°P""'"S vanLmond aangeinerK'- 

aerire iip , met de geftalre van het hoofd en de mond een Schildpati^^^ 
geil, kenende, met een korte hais, en in het onder" “gedeeUeeez^ 

Het heeft vier voeten metr^f klaauwen , als de Hagedffen ver£ Ir. H«' 
overige lijf heeft geen fchobben , maar is met een harX^reT als ef 

mSn 'S meerdergezwollen alsfn een llroko^^ 
Eindelijk de rug is breedt , en eenigermaaten plat. 

VAN ANDERE UITHEEMSCHE HAGEDISSEN- 

Ariftoteles verhaalt, dat de Arabifche tot de grootte van 

tob”®'" ‘'T'"; -""“"ders op het ^^^land van^oXcorides M 

vect S"van'' r n'’-'"" Hagediflen, en beezigenhf 

grooter aTs a^Xhlïf '"i ™ ®™"Sithie eeren Hagediff^; 

van de gelukkige eilanX’ i,„.? P'“‘® ■'“'s-goden. Capraria,^ ^ 
Albemis heeft gfhoort, dat ’er in Pr^vê 

frovence,een landfchapvan Vranko/^^ 


C 203 ) 

in Spanje , fomtijds Hagediflen van dikte als een menfchen-been gezien 
^ijn. Gefnerus verhaalt , dat ’er uit Moorenland , een gedoode Hagedis , 
^nitrent van agt elleboogen lengte > te Rome is overgevoert. In ’c Paleis 
^3n Parijs hangt een Hagedis j bijna zo groot als een menfch. Op het eiland 
^^galante van de wefterfche zee, zijn de Hagediflen zo groot alsdeKro- 
^^dillen. Plinius verzeekert, dat op den berg Nifainlndië, HagedilTen 
^?n vier en twintig voet lang loopen. Petrus Cieza heeft gefchreeven , dat 
in Panama Hagediflfen van vijf en twintig elleboogen heeft gezien, en 
y^fzeekert , dat ze tot het honderfte jaar toe groeien. Clufius heeft een 
y^fche Hagedis befchreeven, die vier voet en een halflang was, en van 
allerfchoonfte verf: de (taart haalde agt en twintig duim in de lengte. 
?^nfo gedenkt een groote Indifche Hagedis , die Iguana of Yuana of 
^§•13016 genoemt word, wiens kin, lange wraddel , en kam als de Haa- 
het hoofd verfieren. De rug is vol verheeve pinnen. De ftaart is 
lang , zig metbogten als een adder omkrullende. Het is een dier aan 
land en het water eeven gemeen , dewijl het zig niet alleen in de ri- 
''i^ten dompelt , maar ook op de boomen klimt. Het is wel gruuwzaam 
gezigt , maarzo zagtzinnig, dat het geen geraas of getier maakt als 
gevangen is. Ja datmeêr is , het leeft ook twintigdagen zonder fpijs. 

VAN DE kameleon. 


Griekfche nidta Chamaileon is bij de Latijnen een kleine leeuw, 
dat het voor een gedeelte , een groote leeuw , een wreed beeft, 
?etdegeftalte van het lijf vertoont. Nogtans heeft Gefnerus een naam 
^^Zonnen , en heeft het in ’t Hoogduitfeh Muis.of Rot-Hagedis gedoopt , 
dat het cenigermaaten naar de geftalte van een muis en een hagedis 
°^^*jkent. Een beenagtig driehoekig gedeelte fteekt van het midden 
het hoofd agtervvaart uit , en het overige gedeelte voorwaart 
• '^^d hol bij een gevat , en is als gootsgewijs met verheeve been- 
fcherpe kanten aan weêrzijden , en ligjes gezaagt. De heele groote 
, van de zelve verf als het lijf , zijn in een holle afwijkinge befloo- 
Welkers oogappel niet word bewoogen, maar het dier ziet met de 
L^'^^eeging van het geheele oog om , en altijt met een open mond. Het 
een lange tong als een aardpier , op welkers uitterfte tipje een zee- 
I fponfieufe en lijmagtige knobbel is. De lengte van dit dier , van het 
van defnuit, tot het begin van de ftaart , is zeeven of agt vingers, 
neemt alle verven aan. Sommige hebben valfchelijk gelooft , dat dit 
maar alleenlijk vandelugt leeft, daar de natuur het een tong, m^ag 
darmen heeft verleent. tt- a vr 


C c a 


C m ) 

VAN DE KROKODIL. 

De Krokodil is op de aarde een zeer vreesagtig dier , met een 
kop en een varkens fniiic verzien. De mondfpleet gaat tot de plaats 
de ooren toe oopen. Ariftoteles eigent hem oogen toe als de zwijnen. O'’* 
der al het viervoetige gedierte beweegt hij alleen het boovenfte kaal^^' 
been. Hij heeft fterke , witagtige en zeer fcherpe tanden. Ariftotek^ 
heeft gezegt groote, en fleekende buiten den mond uit; want veeleta^^* 
den , die het boovenfte kaakebeen verfterken , kijken neêrwaart uit , 
dat ze als de mond toe is ook gezien worden , daarom is zijn beet gewel' 
dig Ichaadelijk, om dat de tanden, zeftig in getal, als een kam op 
kander fluiten. Hij heeft de tong zo onafgefcheiden , dat hij die 
Ichelijk niet fchijntte hebben. De fchinkels te zaamen met de voete>’> 
met zeer fcherpe nagels gewaapent, zijn een weinig naarde zijden gebo^^ 
gen. De ftaart is zo lang als het geheele lijf. De buikiszozagt van vel» 
dat hij jdoor wat voor een zwaard het ook mag weezen , gemakkelijk 
gequetft worden j dog de overige deelen van het lijf zijn metzulken 
den huid bedekt, dat ze in ’t minfte niet voor fpielTen of pijlen wijkt. P 
de luiden thans verzeekeren, dat ze de koegels van een handbus wedej"' 
ftaat. Dit dier is overal faffraanverwig , behalven de buik , die 
ichijnt te weezen. Ariftoteles verzeekert,datde Krokodil tot vijftien ^1' 
leboogen toe groeit. Solinus fchrijft, dat hij tot de lengte van twintigeH^’’ 
kan^waffen. Een Schrijver van de natuurlijke dingen van Indië verhaak» 
dat er omtrent de Stad Panama Krokodillen worden gevonden , die boO' 
ven de honderd voeten in de lengte groeien. Waarom fommige hebb^^* 
gefchreeven , dat de Krokodillen zo lang groeien , als ze leeven 
ders zegt men, dat het een verderflijk dier is, om dat het met dekiaauwe»^ 
moord, met de tanden verbrijfelt, en ook al fchreijende de dikfte bee«J' 
deren vermorfelt. Het ei van de Krokodil is niet grooter als een ganfeO^‘* 
Daar zijn drie dieren , die uit de geringfte beginzelen bijna tot eenonth^^^' 
tiggroote zwaarlijvigheid uitwafTcni naamentlijkuithet gevogelte de V'O' 
gelftruis , uit de viervoetige leevenbaarende de Olifant, en van de 
die op het land en in het water leeven de Krokodil. 

VAN DE SCHILDPADDE IN ’T ALGEMEEN. 

De Schildpadde (7eJludo) word naar de meininge van Ifiodorus genoeoif/ 
om dat hij met een hardgefchaald dekzel verfterkt is. Bij de Grieken Ch^' 
lySi moogelijk van Chëo , ik kan overvatten, waar van Chelós, 

doosj^f 


C 205 ) 

, om dat dit dier binnen in zijn fchaalen $ gelijk als in een doos 
^ord begreepen, Weegens de geflagten van deeze dieren , koomen de 
Schrijvers niet tot een gevoelen. Het zal beftweezen , het gevoelen van 
^riftoteles te omhelzen , die maar drie geflagten fchijnt op te tellen. De 
. ’yk-Schildpadden (Lutariae) worden gebragt tot die geene , dewelke 
1*^ Zoet water leeven. Behalven deeze foorten , worden ’er, (op netei- 
Sd van Jambolus in de Zuid-zee gevonden , ) dieren aangemerkt van 
^kine grootte , rond van lijf, als de Schildpadden met twee ttreepen, 
m ’t midden door malkander , op welkers elk uit eind men een 
en een oog ziet , zo dat het dier met vier oogen fchijnt te zien , en 
vier ooren te hooren. Het beftaat maar uit een eenige buik , daar 
ft Ipijs in komt. Het is met zeer veele voeten verzien , waar op het 
J^^nende , ten weederzijden gaat. Gefnerus noemt dit foort van een 
de Schildpad Polypns of veelvoetige. De Schildpadde is een vier- 
Ntig dier , onaangenaam om te zien , hebbende de boovenfte fchaal 
f'^r-rond en hol als een fchild , onder dewelke hij , als ’t hem liift , het 
b^öfd , de voeten , en de ftaart verbergt en uitfteekt. Daarom fchreef 
f^cuvius niet te onregt , dat het een Huisdraagfter (Domiporta) meteen 
kop , een flangen-hals , en wel van een wreed gezigt is. /'Ihertus 
''^fhaalt , dat dit dier met twee fchilden is verzien , van de welke hij het 
op de rug , en het andere aan de buik draagt. Deeze Schaal word 
Palladius een leére huid, bij Marcellus Empyricuseendekzel, bijPli- 
5'^'s cenfcheel , een dop en de oppervlakte , bij andere een hardgefchaald 
, ^zel , bij de Grieken Chelonion een fchild padde dek zei , en met een 
J,‘Bemeene naam Oftracon een harde fchaal, genoemt. Wijders heeft de 
j '^Sildpadde in de plaats van tanden een eenig deurgaande been. De voe- 
zijn als die van de Hagediflen , met vijf klaauwen met nagels ver- 


VAN DE LAN D - SCHILDPADDE. 

. .Sommige buidendaagfche Latijniften hebben dit foort de berg- > de 
, de veld- , d? land- en de bofch-Schildpadde genoemt. Dc 
r'^d-fchildpadde is boovenop de rug met geele en zwarte vlakken , als 
Vel van een Salamander geteikent. Behalven dat hij , ten aanzien van 
K...- (Tpliikpnf Het man- 

of 


valj CCII D — ^ » 

f^ovenfte fchors, de Zee-fchildpadde zeer wel gelijkent. 

Se heeft de onderfte fchaal in ’t midden hol , dog het wijfje plat 
Wijders weegt het wijfje altijt zwaarder als het mannetje. 


C e 3 


VAN 


C 2ö<5 ) 

VAN DE SCHILDPADDE VAN ZOET WATER, 
EN DE SLIJK-SCHILDPADDE. 

DeeZe Schildpadde word van Marcellus enkelijk de Water-SchiUpd^^ 
genoemt > om dat deeze naam aan alle Schildpad , zo die zig m deV 
te als in de zoute, en zoowel m de loopende als in de ftaande watert'’ 
onthoud , g meen is, De kuil-wareren brengen zwarre SchildpadcJ^” 

to" ’m«rén ff ", f ™ de Und.fcMdp»''- 

den , meteen zwarte fchors bedekt zijn* 

VAN DE ZE E-SCHILDPADDE. 

Onder de Latijnfche Schrijvers, noemt Plinius de Zee-SchiUpadde 
Zte-muis, Volgens Varinus word hij Chelydros geheeten , welk rutd' 
woor vooreen Water-fchildpadde kan gebruikt worden. De HoogdH'^' 

Soldaat^, f 
ï'óp met een gerimp^lf 

en harde huid gehelmt, en van den hals hangt als een fchild af. Derh^l' 
Itn A ^ Schildpadden die in zout water gevoed 

SSotteen?/^ verfchillen, niet alleen wac 

ziin dat één ïn’e Trapobane zogfff 

S vond woog. Ten aanzien van de geft^Jt^ 

men zegt dat bij de Troglodyten gehoornde Schildpadden zijn.^ 

kJn zwemmen als riemen gebf"*^ 

ken. Daar IS een ander geOagt van Zee-fchildpadde , zegt Cardani^^’ 

dat gelijk als met een bereide l^êre huid bedekt is, en behalven de 
en de fchinkels, heel wel naar een luit , een fpeeltuig, geliikent. 
thans koomen alle Schrijvers over een , dat de Zef-fcWldpadden , 
anzien van de pftalte van twee onderfcheidentheeden ziin ; vi^ant ^ 

de langer , en andere ronder, en de eerfte diep in zee» 

°e tweede meêr naar ftrand toe te weezen» ^ 




C 207 ) 

V A N D E 


METALLEN. 

EN DEa ZELVEa DEE LGE N OOIEN. 

Etaal QMetallum') beteekent een ader , uit de welke dat zelve uitge- 
^^•^ken en gekookt word. Somtijds word het genoomen voor de Mijn , 
uithec metaal word uirgekratft, die van de Heedendaagfche nieuwe 
chrijvers de Errs-groeve word geheeten. Ze noemen de vermenginge 
verfcheide Metallen , Metaal, waar uit Vijfels, Klokken, kopere 
puteis, Grofgefchut, en Spiegels worden gegooten: dog die, waaruit 
I ^ het oorlogs Kanon en Beelden maaken , heeten ze Brons. Sommige 
^uden llaande , dat de Metallen genoemt zijn van het Griekfche werk- 
j_®ord Metallao, het welke beteekent naarftiglijk zoeken. DeStarrekij- 
en StofFefcheiders noemen elk Metal met de bijfondere naamen van de 
^'^aalftarren: als Lood Saturnus , Tinjupiter , IJfer Mars, Goud de 
Kooper Venus , Quik Mercunus , en Zilver de Maan. Geber 
J'^bs zegt , Metal is een gegraaven en gietbaar lighaam , dat met'den ha- 
y in allen deele word uirgerekt , en in breedte uitgebreid. Daar zijn 
j enkelde verfcheidentheeden van gegraave dingen bij een te trekken > 
''’Êeten Metal , Aarde, gerund Sap, en Steen. 

VAN HET GOUD. 

j ^et Goud word uit lieldere levende Qiiiik , zaaraen gemengt bij roode 
^J^^'ichijnende Zwavel, in den buik van het aardrijk geteclc, terwijlhec 
ö een langduurig verloop van tijd van een maatige warmte word gaar- 
y ookr, De werkelijke of lijdende hoedanigheeden ofte eigenfehappen 
bet Goud zijn : dat het lang gehandelt , de handen van de geene die het 
niet befmet. Als men ’t Goud flaat geeft het weinig geluid , 
Ij , ^rukt geen ftreepen van zijne of van een andere veif m eenig 
öhaatn , ^en zij het aan een toetsfteen gewreeven werde , want dan 
Vq ^ het ftreepen die hem heel gelij kenende zijn. Van de fcherpe 
gevoelt het geen fchaade in zijne hoegrootheid. Het is niet 
3 alhoewel het zagt is , waarom het , met den hamer geflaagen, 

in de breedte word uirgerekt , dat uit elke tien van het zelve , 

vijf- 


C 208 ) 

vijftig en meer blaadjes van zes vingeren lang gemaakt worden Eo 
hoewel het veele eeuwen binnen m de aarde blijft begraaven , var her 
roeft. Het Goud m ’t vuurgefmolten verheft met van zijn eigen zelftt*"'’’ 
digheid, ja het word daar gezuivert, en komt 'er fchoonder uit , en vef' 
Jieft niet van zijne vaftigheid. In fcherpe wateren gezet , word her 
ongevoelige deeltjes verdeilt, die, als het water opgedroogt is , weed^' 
rom in de voonge gedaante worden herftelt; nograns verflijten de 
penningen door het geduung wrijven van de vingeren. Het Goud is eev^'’ 

warmte duurt langftin gloeiend Goud. 
ïlm Ik ^ meerder in het Goud als in de andere Merallen. 

gelijR als de Zon fthijnt in het midden van de Dwaalftarren, zoglinft^^^ 
het Goud ook onder alle de andere Metallen uit. 

VAN HET ZILVER. 

H« Zilver heeft de tweede plaats van volmaaktheid onder de 
len. Het Zilver heeft de naam van het Griekfch Argós , dat Blank 
overgezet. De waare Philofoophen en naarftige onderzoekers van de '’}! 
tuurehjke dingen verzeekeren . dat het Zilver méér uit een waaterigc 
uit een vuurige zelfftandigheid voortkomt. Het Zilver is wel om te 
handelen en klinkende. Indien het bij het Goud word vergeleeken > ^ 
pdiik ^"^lymiften gewoon zijn te zeggfJ 
Goid^ het Zilver bij 

Ik hTr rnn Jv T weezen. Het Zilver word niet zo 

als het Goud vergaadert , maar is zo met aarde en vuiligheid vertn^^^j 
dat de zuiveringe van het zelve een grooten arbeid vere^cht. Het^vƒ J 
wel met den hamer wijder uitgerekt , maar van weegens de hardhei^^? 
dikte minder als het Goud. Wijders is het ligter als Goud en 
want pfmolren zijnde drijft het booven op de zelve als oli , en 
door langduurig vuur vermindert , en op vogtige plaatfen gezet 
bedurven. Het blankfte Zilver drukt in de lighaamen zwarte 
het welk van de onreinigheid van het Metal voortkomt. Eindelijk he® 
het Zilver een af keer van de gemeinfchap van zwavel, tin , enijft^* 

van koper. 

. heeft geoordeelt , dat het UTofier de broeder van het 

fs. Het A« (Koper; is van de Romeinen Cuprum (Koper) genoeg 
om de edele gangen (erts-aderen} van dit metal , die in Cyprus 


^en 


C 209 ) 

gevonden. Diofcorides, Galenus, PliniiiSi Ifiodorusj AIbertus> 


orta, Mylius, Vallefius, enAgricola ftellen , dat hec Koper uitroode 
J^avel , en uit quikzilver die niet gantfch onrein is , in den buik der 
is zaamen gefmeed. Het Koper is, in vergelijkinge van dean- 
metallen , zeer vaft en zeerdigt; om dat Job de hemelen heeft ver- 
‘aart gantfch louter, gelijk als van gegooten Koper te weezen. In de 
Oortteelingc van het Koper is een weinigje verbrande zelfftandigheid, 
uit de kragt van het metaal ontftaar. Men gelooft dat de droogte 
het Koper minder is als de droogte van Ijfer, Voorts is het Ko- 
W’el rood , maar daar na is het de zelfde hardheid en fmeltbaarheid 
het zilver deelagtig. Het Koper word beft en rafter gegooten , als 
vinnig koud word , maar een geweldige proef van vuur kan het niet 
,‘Jftaan, want het word geheel verbrand: behalven dat hef, invergelij- 
van de andere metallen , een zv/avelagtige en ttinkcnde reuk ver- 
jPteid, Wijders, indien ’er een fteentje , ofilijk, of hout, of een natte 
^^^1, naar het getuigéniftTe van Agricola , op het koper terwijl men ’c 
*^j^8giet, in de kom valt, maakt het een geraas als de donder, en braakt 
p her koper uit dat ’er in is , en quetft en brand al w'at het aanraakt. 
J^<^Wcrkt koper, dat men dikwils fchoon maakt , verroeft eerder, als 
geen men verwaarlooft : en van deeze quaal word het , volgens Pli- 
met weeke pek bevrijd. Maar met oli beftreeken, of met fouten 
bevogtigt , word het terftont van koperroeft gequelt, Gegroeit 
oper word genoerat, dat uit de eige mijn word uitgekratft , maarge- 
5akt Koper heet men, dat uit koper-zwangere fteenen, uit Cadmia, 
kobalt in ’c Hoogduitfch , Kalaminans-fteen, ongefmolte erts,} enuic 
^^Peragtige aarde wort uicgetrokken. Het Koper verfchilt zeer veel, 
j.'^aanzien van de verf , want hec is rood, groen, geelagcig, witag- 
goudagtig, en helt fomtijds naar het purperverwig , loodagtig en 
2 Wart. Vermengt Kóper word met den hamer gebrooken. 

VAN ORICHALCUM, MESSING, 

f, ^hnius , Scaliger , en veele andere verhaalen , dat ’er gegroeide Ori. 
in zijne eigene mijnen word gevonden. Want door de kragt 
aluin en koperwater (muurzwart, fchoenmaakers-zwartzel,} word 
^^^'jfer in Aurichalcum (koper van goud) verandert, derhalvenzalraen 
. ®eten Vaft ftellen, dat ’er Orichalcum in de ingewanden van de aarde 
» en zonder eenig konftwerk van de natuur kan geverft worden, 
2egt, dat Aurichalcum uit goud en koper word zaïmen gevoegt, 
'Ikof men goudagtig koper zeide. Het zal dan beft weczen, hetge- 

Dd voe- 


C 210 ) 

voelen van de Grieken te volgen , bij de welke Orichalcum , Berg-kO' 
per word uitgelegr, Beringutius van het gevóelen van veelen afwijken' 
de, meent dat de^\uricbalcum geen eigene errs-groeven heeft, enberifp^ 
Flinius, Niettemin zegt Aldrovandus , wij konnen ftaande houden» 
dat de Anricbalcum in onze rijden niet gegraaven word» De zelve dan 
word in natuurlijke , en in door konft gemaakte onderfcheiden. De 
groeide word uit de eige mijnen uitgehaalt» Maar de konftige word of 
veelerlei wijze toebereid» De Orichalcum (Meffing) komt huidendaag* 
uit koper , en kobalt door kragt van ’c vuur voort} en het koper ,dat 
rood was , krijgt niet alleen een geele verf, en word harder , maar ook 
den hoop van het metal word tot groot voordeel van de werkbaafen vef‘ 
meerdert. Eindelijk , gelijk als het Staal tot het IJfer , alzo word 
Mening tot het Koper gebragt. 


VAN HET IJ SER. 

Sommige leiden Ferrum (IJfer van Feriendo (flaan) af. Andere oo^‘ 
deelen , dat dit naamwoord afgebragt is van Feritas (wreedheid,} Bij 
Xi^tijnlclic Schrijvers^ cn voornssmcntlijk biJdcDigrcrs^ word IJfer 
wils, met de naam van Chalybs (Staal, } te kennen gegeeven : alhoe'*'^^ 
Staal , om eigentlijk te fpreeken , IJfer op het allerbefte gezuivert , 
met de uitneemenfte gemaatigtheid (tempering) aangedaan, moet bet^f 
Kenen : om dat Chalybs van de rivier Chalybs , waar in het getempert wief^ ’ 
zodaanige benaaminge heeft gekreegen. Het IJ fer heeft van de natuur een o”' 
reinigheid voorzig bekoomen , die van de verbrande ftof, vereenigt^.^*! 
een weing waterig vogt , afhangt, metdeuitwaafleming vandeaarden*^*^ 
wel vermengt : waarom het in het vuur, booven de andere merallensf 
zeer- ftmkenden rook vcrfpreid. Albertus heeft voorgegeeven,dat heclj‘" 
uit de vermenging van onreine quik, en re gelijk uit onzuivere aardüc'*^^ 
ge zwavel ontftaat. Men ziet in de ovens, daar men het IJfer totkló*^' 
pen maakt, eenige dampen van de ijfere ftof uitwaaflêmen , de welke 
anderen in een wolligheid, die aan de wanden en daken van het wetkb^* 
blijft hangen , aan welke de natuur zo groote kragt heeft voorgcfchree^e*’ ’ 
aat ze door groot gewelt van vuur niet kan verteert worden» Dewijl 
r ? ^ aardagtige , grove en verbrande zelfftandigheid beftaat , 
oeritreetc het kragtig teegen het vuur, en word eindelijk week, en 
a me ^en geweldige brand van vlammend vuur gegooten» Hetgloe^^ • 
IJfer, met den haamer geflaagen, fchiet vonken uit, de welkebij 

ytricturae^ ftraaltjes van gloeijend ijfer, genoemt worden, eni^^ 
finclting geeft het Recrementum , erts-vuil, naamentliJkScoria,flakke^J 


c ) 

Loppa , IJferfchuim , dat van de MetalvVerkers en IJfcrmids word 
''^^ggeworpen. Eindelijk is het roeft onderworpen , waar van het door 
)^^rioop van tijd, teenemaal word vernielt. Het Tin ook, boovenover 
IJ^er gegooten , belet de roeftige werking en neiging. Wijders word 
Ijfer aan den vallhoudenden Magneet, zeil (teen , door een zeekerc 
°3nd van vriendfchap zo verbonden, dat zemeteenonaffcheidelijkelief- 
in wat plaats dat ze moogen zijn , malkanderen altijt omhelfen. De 
S^neigtheid van het Ijler tot den zeilfteen , word door geen geweld van 
'^iiur weggenoomen maar de kragt van de Magneet word door brand 
'^^delgt. Het onderfcheid van het IJfer is ten aanzien van de verf, van de 
^^Itftandigheid , van de geftalte , en van de verfcheide toebereidinge. 


VAN HET LOOD. 


ï^e oude hebben het Lood in zwart en in wit onderfcheiden. Dog het 
^'^art Lood is ons gemeen loo4 , alzo genoemt, om dat het de handen 
men ’t aanraakt befmet. Maarniet witte Lood van de ouden is ons Tin, 
ons is maar alleen één foort van Lood bekent. Het Lood is uit gro- 
en flijkagtige quik , als meede uit een weinig onreine zwavel geteelt : 
5*^ deele komt het voort uit zijn eige mijn , en ten deele is het met an- 
”ere ertfen van metallen vermengt. Het Lood word heel gemakkelijk ge- 
l^oten , en ftaat niet lang teegen het vuur : het is week , en word ligte- 
met den haamer in de wijdte uitgebreidt , en heeft gantfehelijk geen 
5 ^mid. Maar terwijl het in de ovens vliet, werpt het een benaauwde en 
dodelijke reuk uit. De vuilnis van het Lood ontftaat op tweederlei 
eerftelijk wan n neer men de Lood-erts fmelt, en deeze word waar- 
‘IK Scoria , Lood-flakken genoemt. Ten anderen wanneer men zuiver 
1 ^Qd tot eenig werk fmelt, dan word het fchuimdat van deeze vliering 
P'^itgeen (lakken, maar gebrand Lood geheeren. Daarenbooven gelijk 
j^het IJfer ijferroeft, en het Koper koperroeft maakt, alzo wei'pt het 
een zeekere Plumbago ofte Molybdaena , lood. aarde , glants, 

5 het welke fommige CeruflTa , ceruis, loodwit , blom van lood, 
j lood-afch noemen. Want Plumbago , de lood-aarde word geboo- 
terwijl het Lood in de ovens fmekende, de fijne ftofte aan dewan- 
blijft; hangen. 


VAN HET TIN. 

K^annum, 7ï», fchijnt de naam te neemen van Stagnando, kaande wa- 
maaken. Sommige meinen dat het aldus uit quik en zwavel ge- 

Dd 2 


, . C 2>0 

booren word , dat de zwavel in der zei ver voortbrenginge van de quik 
overwonnen. Het Tin heeft dit voorzig van de natuur verkreeeen , 
het de andere metallen breekbaar maakt; en de Onderzoekers van de na- 
tuurlijke dingen mcinen , dat zulks voortkomt van de qualijk gekookt^ 
(onrijpe) waterige ftofFe van het metal , die bijna bij de zelfihndii^hei^I 
van qmk word vergeleeken. Het Tin , volgens Albertus, is meer klio' 
kende als het lood. Behalven dat indien het met de tanden word credruk^ 
geeft het een zeekere kraakinge , als water van de vorll: verhard. 

Tm verrot als t lang in ’t water blijft; en het ontfangt geen roeft, 
liever een zeekere morlTigheid , en een witte vuiligheid , als loodv^^^' 
Indien een k eine hoegrootheid , zegt Ariftoteles , bij Koper word g^' 
daan , verft het dat zelve zo , dat het een lijdinge zonder ftoffe fchHf^ 
te weezen. Maar niet reegenftaande het Tin fijnder is als het lood, flOg' 
fans IS het met zwaarder als het zelve. De Tin-erts vliet moeijeliikero'^ 
de boovenmaate droogte. Eindelijk is het Tin , in verf, en zelfllandig' 
heid , witter en zuiverder als het lood > naademaal het , volgens het 
ruigeniiïe van Albertus, weinig zwavel heeft, en gezegt word, dat 
qmk blinkenderals de quik van het lood is. 


VAN STIBIUM, SPIESGLAS, ANTIMONIUM. 

De gevoegelijkheid van de ordere fchijnt te vereifchen , dat men 
teegenwoordig van Stibium handde. Alhoewel fommige willen , dat^® 
Antimonium als een Metal op deeze plaats moet geftelt weezen , zo, 
dat hij als metal fmelt als ook , om dat hij ligtelijk met de andere 
tallen mengt, en der zelver fmeltinge bevordert ^ maar ze d waaien, 
demaal Stibium , fteen metal , of metal fteen genoemd word Daaröf 
berifpt Fallopius , (leunende op deeze reeden , diegeene, die geoordeeld 
hebben dat Stibium een metal is, want hij brengt hetzelve tot dat 
van gevraavene dingen, die naar de natuur van fteen en metal gelijkene^' 
want voor zo verre het word gewreeven, gelijkt het de natuur van 
en voor zo verre het word gefmolren , gelijkt het de natuur van 
Jacobus Grevinus zegt , dat de Antimonium is een gegraave ding, 
Marchafita , naamentlijk Pyrites , vuurfteen , ofloocl-fteen geliike‘’d’ 
aewijl het als fchuim van zilver glinftert , en tot de loodagtige nartjid 
iietnaaftebij komt. Derhalven is de gegraave Stibium leelijk , ruwagt'^’ 
zandagrig brofch. en minder wigtig^ en fmelt, op het vuurgezetZ'jd! 
de, als lood, en geeft een (tinkenden waaflem uit. De gegraave 
monium word bij onze tijd niet verkogt , maar alleen uir|ekookc 
fmolten , J die een foort van afchgraauw lood vertoont. Daarenboo^J 

vv'O* 


C ”3 ) 

hij ver^iftij^ geoordcc^t j om dat hij in *s nicnfchcn lijf koomendc^ 
^ natuur geweld aandoet , als vergift. 

VAN DE U I K. 

Sommige hebben bet Leevend Zther (deQiiik) ofonderdeuitvverp- 
of onder de vergiften geftelt j daarom om dat het die eigenfchap- 
Pen niet en bezit, die tot de natuur van een waar met.il gewoonelijk be- 
^^oren: dewijl het in der daad vloeibaar is , en , als de andere metallen 
haamer niet kan uitftaan. De Chy mirten ( Metaal kookers , Stoffe- 
'ï^eiders,) hebben gewilt, dat het geen metal, maar dertoffeen het be- 
^jnfel van de metallen is: om dat het , als het Spiesglas , niet ten aan- 
van de «gedaante, maar ten aanzien van de rtofFe, de naam van me- 
Verdient*^ Het word leevend Zilver genoemt van de beweeging. 
Bargeus, woeft , wild , onzeeker zilver. Bij Augurellus , wegloopend en 
°^^Vend zilver. Bij Renodeus een gedrogt of wanfchepzel van de na- 
V > om dat het met geene wetten van de natuur word vart gehouden, 
^'JFallopiuseen wonderwerk van de natuur. En bij de Grieken Hydrar- 
Fyt'Um, gelijk als waterig zilver , dewijl het de verf van Zilver , en de 
Veegelnkheid van water gelijkent. De Qiiik mengt zig graag rnet 
metallen , fchoon het Ixv.waarlijk aan koper en ijfer hangen blijft. 
,‘^arenboven word het Quikzilver niet hard, en maakt nooit nat. Som- 
baart hij teegenrtrijdige uitwerkingen. Hij verliert ligrelijk zijneige 
^^^aante , en krijgt daar na de zelve heel gemakkelijk weederora. Om- 
St de hoedaanigheeden van de Quik zijn zo veele gevoelens , als ’er 
khrijvers zijn. Alle metallen drijven booven op de Quik. behalven het 
alleen. Eindelijk de Quik kan niet teegen het vuur , dewijl hij 
het eerfte gevoelen van de warmte , alsdaauw, indampdeurgaat. 

VAN DE aarde in het ALGEMEEN. 


doet zig de Jarde op om te overweegen, want uit de zelve koo- 
de metallen voort. Van die Aardens rtaat voornaamenthjk te hati- 
j die tot het artzenij-gebruik dienen , en deeze worden of in de 
K^^gen der metallen gevonden , of bezitten de natuur van de metallen. 
worden verfcheide foorten van Aardens gebooren ^ want fommige 
hlank , eeni<^e rood , en zo vervolgens met verfcheide verf vervult;, 
^'^dere zijn* vet, ^andere mager, eenige weederrtaan het vuur , eenigewij- 
Voor den brand, eenige zijn digt in een gedrongen , ondigt , zoet, 
en bitter, en eindelijk worden fommige , door verfcheide 

D d 3 


C 214 ) 

d-umgheeden onder malkanderen ondeifcheiden , aangemerkt Voorna^' 
menthjk ten aanzien van de vermenging, zal de Aarde genoemt wotdc^, 
<rijragng , en leem%ng j ten aanzien van de vrugc , onvruotbaar» ^ 
yrugtdraagende, ten aanzien van het werk, tiggellteenig. 
agtig. Indien wil de verven overdenken, zo zullen wn Aarde in 
geele , zwarte , roode, purpere , groene , hcmelsblaauwe , afchgraa*'' 
we. en bruine onderfcheiden. De fmank der Aardens verdeiltdie in 2^^ 
te, of vette, of fcherpe , of wringende (toenijpende.) Veele foort^*’ 

geevenookWu^: alhLveldeeze, 
ftmkerdewnH^^ de welriekende zijn zeldzaam , dog^J 

eépb meenigwerf gevonden. De zaanien gevoegde Aarde is 

X die gezegt word of errfelijk , offteenf 

ng jot fapagtigte weezen. De crtfelijke Aarde word of goudagtic-, of2‘‘' 
eragtig jotkoperagrig, ofloodagtig, ofijferagtiggenoemt. DefteeH-*^' 
ge Aardewordrotsagtige, zandagtige ,marmeragrigeen meteedelgefte^'’* 

tl v7nt Af krijgt de^ toenaam van Soufde K 

re, van Rots fout de falpeteragtige, van Aluin de aluinagtige, van 

dezwavelagtige, en zo vervolgens , van Jooden-pek de pek-zwavelif 
Dog de foorten van Aardens konnen beft tot twee geftagten g5)ragt ^ord^'li 
naamentlijktothet menfehelijk gebruik, als meede tot de knden, 
we^e de verfcherde Aardens de naam , en de oorfpronk verkrijgen. 

graave.Rivier-en ZeeïaS gt^mlf 7an"de zelffllndl; 

niffe van Linfe ^ maar dit kan men van alle zand niet zegelen. SotH< 


..uxu v.u UIL Kan rnen van alle zand niet zeggen. 

IS het zand aan eenig gegraave ding deelagtig, en dus word het 
tig , glasa^ig , falpeteragtig , en zo vervolgens genoemt. Savel X 
groffer als Zand , en Ballaft grofFer als Savel geftelt. De Savel heeft 

I . want h(»r wnrrl t„.V ^ . PoJïlClJ'^ 


r u-A V ' A geftelt. De Savel heen 

nderfcheidentheeden , want het word wit , zwart , roodr en 
d='h'?n > gevonden. Ten Inntlknis b.jde voorgenovj»; 

..K,"e ISZ-. ■■ "J” 

denSroT'”“}‘'/n”'"®‘='=‘'“S^"> ï-kivcrhevelingentrekfc" 
™"gfch?pr tTe fe,f:fhiinenTe heb\°^"“ 

onvoIniMkte V'ermengde dingen door liaare zwame op de aal^dc nee^' 
* ^ P van de aarde worden verzaaraelc, ofte^^j. 


( 215 ) 

j *■ j om dat ze uit de baarmoeder van het Aardrijk haare eerfle beginfe- 
hebben , zo hebben wij geoordeek , dat ze onder de ver-afgeleegener 
ragt-vrugten van de Aarde geplaatft moeten weezen* Van de welke de 
^‘lofooph bijzonderlijk m de Verheevelingkundige boeken gewag heeft 
^?^aakt. Maar hij verhaalt van den Agarieum (Lorken zwamme, een 
^‘^groeizel van de Lorkenboom) van de lugt niet , die in onze tijd ge. 

• » en in Perfie en Arabië gereegent is , en de geftalte van Agarieum 

het tweede gewell van de lugt heeft aangedaan , (gelijkals onsgevoe- 
nicede brengt, zegt Aldrovandus;) hij is ligt van grijsgraauwe verf, 
P^tagtig van (maak , en gelijk als van een wollige zelfitandigheid : ja 
Word als Amtanthus(Kattezi!ver, Salamandcr-hair, Aard-vlas, ) tot 
^‘‘^aden gefponnen. De heilige Hieronymus heeft fchriftelijk nagelaaten , 
in hetjaar Een duizend een honderden negentien , te Arras m Neêr- 
^^itfeh Vrankrijk, wollig Manna, deezen Agarieum moogelijk nieton- 
^^hjk, heeft gereegent, en dat daar door , om dat het fijn was, en be- 
tot wollewerk , de Inwoonders meeft rijk zijn geworden. Vart- 
^®hjke toen L. Paulus en C, Marcellus Borgermeefters vvaaren , heeft het 
?*^trent het kafteel Carifanum wol gereegent. Voorts hebben veelever- 
(Jat donderfteen , Ombria, of Notia , of Brontia in ’t middelde 
van de lugt voortgeteek worden , en op de aarde vallen* Tot 
^'^■■gelijke dragt-vrugten van de aarde moeten Alcyonium , en Adarcion 
o^hragt worden, dewijl ze ten deele van de uitwaafTemingen en dampen , 
y fen deele uit de modder van de aarde te zaamen groeijen'. Derh3lven 
..‘M men een zeekere zaamenrunning omtrent de zee-heefters , en fom- 
iti moerasagtige foute plaatfen omtrent het riet en de kruiden , dat 
veelen zee-fchuim word genoemt , naademaal het fchijnt uit dik gewor- 
(chuim gebooren te weezen. De Heedendaagfche noemen Zee- 
a^i.e geflagt van Alcyonium. Men zal het dan Alcyonium moe* 
heeten , naademaal de AIcyones (de Ijsvogels) opdat vergaaderde- 
^len. Hoe het ook weezen mag, Dioscorides (lelt vijf geflagten vaiife 
^yonium voor, alhoewel dateer Plinius maar vier heeft gekent* Het 
f is fponfiagtig van gedaante en ftinkende van reuk , het tweede is 
jJ^'^'^fieus , en heeft een reuk als wier (zeegras, ) het derde iswormftee- 
Van gedaante en purperverwig , het vierde word bij wollemetdejek- 
(dat is met het fineer en vuiligheid) vergeleeken , en het vijfde is. 
van geftalte als kampernoelje paddeftoel duivelsbcood 3, ca meC 
^^^nwendigegedeeke eenigermaaten pijpiigtig. 


YAH 


C2i6) 

VAN DE aarde IN HET BIJZONDER, 

EN eerst VA^ AARDE VAN DE LANDBOUWERS, 
EN VOORNAAMENTLIJK VAN DE MARGA. 

Marga word g^zcgt vm een Hocgduitfcheoorfpronkreweezen: WJ"' 

Marg word inec een naam van ’t landvolk Merg genoemt. Doz Marg» 
IS vctre Aarde , zeer beoinim r\m rJa i j ^ ^ t h 

word fnmWirJe. . ° landen vrugtbaar te maaken. P 

ze naar het mer *^^i^Tchen de fteenrotzen zo vloeijende gevonden , 

Hoorduïfcfea? Tr hebben * 

De Aardens rlan’ 'f > het Steenmerggenoel»'' 

en dik '“dbouwers zullen wezen vet en ond|t, 

n«aver’ en d,k "" ““‘‘'"'"'“'S . , °f "“"en "ijn maaget en ond.gr , 
ofmiLt? °f™“Ke'-enmiddelmaatig. Of middeImaatigeno^di?'; 

wrinètnde” v"®‘ "ij" de Aardens vet, of zoet, offehetp.»* 

fcherlte, ofeen wÜgtogeïee^lg m.dJelmaatige zullen ofe<« 

VAN DE POTTEBAKKERS AARDE, EN LEEM. 

belïrk^n^^f Werkbaafen noemen de taaije Aardens, die 
zijn Pnr die niet en fcheuren als ze gedroe?^ 

A^rde CLeemJ De Klei is een weeke, iijmagrige , en 

aan de^eft^K fel aanneemt. Cafdanusfchr^l 

weezen dat ze crepn > ecriteliikdarze zeer ligt 

rda"; ntt 

ten aan7,en „r,n r * uitllaan. Agricola 

aanzien van de verf, viergeflagcen van Klei (Leem, pot-aardej 

VAN DE zAARDE VAN SAMOS» 

De Samlfche Aarde is vcxir de andere te Hellen, Zij heeft denaatn^Jg 
’ naamentlijk van Samos , een eiland geleegen 
Egeefche zee Deeze Aarde is blank , zagt , ondigr, lig?, vef , 

de eerft een zoete fmaak, en 

Samifche^Ai'^^^^ Eij de oude waaren twee foorrei^ ^ 

no^mt de andere Aft^f 

Icreeeen om d eerde gedagt heeft de naam van de artzenijé'^ | ^ 

hrefd" ^^rntk^moV crdTb P'“®' 

tcckent wicrde, ’ ‘'=' “« de beeldtenis van een 


C ï«7 ) 

VAN DE AARDE DIE MEN KRIJT NOEMT. 

^ ^eeze Jarde heeft bij geval de naam afgeleid van het eiland Greta, 
naamhafcig door de honderd fteeden , geleegen in de middelandfche 
naademaalditgeflagt van Aarde daar ter plaatfe het meelte uitfteekc. 
^^ojge foorten van Krijt zijn vet, fommige middelraaatig » en andere 
^^erp. Daar is niet aan geleegen , van wat verf het krijt zij » als het 
^aar de kragt heeft om de laakenen fchoon te maaken en te reinigen. 


VAN HET KRIJT VAN CIMOLUS. 

ï^it Krijt heeft de naam gevonden van Cimolus , een van de eilanden 
Cyclades in de Archipel , daar het bede wierd van daan gebragt. Bij 
®'^dere is het Saponaria geheeten , om dat men ’t eertijds in plaats van 
beezigde. Het is een Aarde een weinig vet, ondigt , week, niet zan- 
j '§ inhebbende , en in het blank iet of wat naar het purperverwig hel- 
^jide. Waarom het de vollers , in het zuiveren van de laakens , zeer 
15, Daar zijn twee onderfcheidentheeden van deeze Aarde, van 
^Ike de eene is blank, en de andere helt naar het purper. 


VAN DE AARDE VAN CHIOS. 


p öe Aarde van Chios is een foort van Krijt , genocmt van het eiland 
geleegen in de Egeefche zee. Dit Krijt word blank gezien, hel- 
afchgraauw. Men merkt drie foorten van dit Krijt aan, De 
is de blanke Chia , zeer dienftig om aardewerk wit te maaken. 


den. 

^Ot)p 


^tweede is de allerblankfle Aarde van Chios, vet als Stijfzel,totpoeijer 
reeven zijnde , die tuflchen de gangen van het ijfer word gevon- 
Pe derde is blank, vet , week, en een weinig hangende aan de 


VAN HET KRIJT VAN SELINUS. 


in Krijt heeft de naam gevonden van Selinon , een ftad 

ij- ^cilië , daar het in overvloed uitgehaalt wierd* Het befte is blank, 
^^ekende blinkend , wrijfbaar , en , in eenig nat of vogt gedaan zijnde , 
aanftonds tot fap. Van dit worden twee foorten gezien , waar van 
IS wit Krijt, blinkende als falpeeter; maar de andere is het eer fte 
en op de tong gebragt , hangt het een weinig aan. 


E 


VAN 


( ) 

VAN HET KRIJT ERETRIA. 

De Aarde is genoemt van Eretria . die ook Melaneis heet, 

een Stad digte bij Chalcis , geleegen op het eiland Eubéa. Volgens het 
getiugeniffe van Galeniis , word deeze Aarde taamelijk vet , en eert 
goede reuk geevende, befchreeven. Diofcorides verdeelde de Eretria in 
Jetok"eX om dat de fchilders die , en de dokters dee;^^ 

VAN DE AARDENS VAN DE SCHILDERS, 

EN EERST VAN PARETONIUM. 

Paretmium heeft de naam gekreegen van de haave van Egypte, naat 

frhrppt^pn^ Cyrenaica , geleegen in Africa. Dalechampiiis heeft g^' 

envet ftrandkrijt , zeer blank, lijmagng» 

zeefchmm n" "" "^^p^dert worden zonder modder e*’ 

zeelchuim , waar in men fomtijds heele kleine moffeltjes verborgen ziet» 

VAN DE AARDE MELIA. 

bij TheophraOusword ze 

mitn ffennp Mcha, dog bi] Plinius, Ifiodorusen andere M^*‘' 

van dfcve? i ™ bet eiland Melos, 

ranraaken èn kna ft i “ “ ^arde fcberp in b«‘ 

aanmaken, en knarlt , als men ze met de vingers wrijft, als Puimfteeit’ 

tordt?.' A'V Ten aanzién van de verf. 

word er verfcheide onderfcheid in deeze Aarde aangemerkt. 

VAN OKER, OF GEEL OKER. 

is -^v!rf genoemt , om dat ze vol bleeke ve[^ 

aardT / 4''^ Bleek uirgelegt. De Latijnen zetten ’c over ge^ ^ 

eenoêmf^ Vitruvius en Plinius ook Sil (Berg-gf ^ 

loudv? ' • "^°rd geel en bleekagtig geilek , en van andet^ 

gantfeh Oker, moet, naar de zin van Diofcorides, 

dfanw?ezen niet fteenagtig , wrijf baar , en van Attica 


VA^ 


C ï'9 ) 

VAN CADMIA, KOBALT. 

Dc Aarde Cadmia is , die het gemeene volk Gidlamina noemt , en 
ï'eftus heeft verbreid , dat uit deeze , bij het Koper gevoegt zijnde , 
prichalcum (Mefling} word» Het geflagt van Cadmia is tweederlei, 
het eene , dat in de metal-ovens voorkomt , en het ander is natuurlijk 
gegraave, dat nog tweederlei is, het eene deelagtig aan het metaal, 
het andere niet , en van deeze laatfte Cadmia word hier gefproo- 
hen» 

VAN ROOD-AARD. 

Deeze Aarde is rood , en van een bloedige en leeveragtige verf, vvec- 
^ens het vogt dat gaar gekookt is van de onderaardfche warmte , waar 
Van ze de naam van Rood-aarde heeft verkreegen. Ze word Sinopica 
Seheeten, van Sinope , een ftad in Kappadocië. Bij Diofcorides word 
Sinopifche Rood-aard , die dik in een gedrongen , wigrig , Iceverver- 
'vig, en bij zig geheel eenverwig is, de befte gekeurt, die ten aanzien 
Van defmaakzoet, vet, en wringende is. Wat aangaat de geboorte- 
Plaatfen, daar worden verfcheide foorten van Rood-aard opgetelr. Ten 
Sanzien van de verf, men vind fommige Rood-aard eenverwig, en ecni- 
Se met verfcheide verven gefchaakeert. Eindelijk , eenige Rood-aarde is 
Natuurlijk, en andere nagemaakt. De eerfte is of zagt , of hard, of dik, 
Nf vet , of tuflchen beide. Maar de nageraaakte komt voort uit gcbran- 
^en Oker. 

VAN P N I G I T I S. 

Deeze Aarde Pnigitis heeft de naam ontfangcnvanPnigeus, een Dorp 
Van Mareotis in Libyë. Plinius heeft deeze Aarde, die Diofcorides Pni- 
Shis noemt , de letters verzettende , Pignitis geheeten. Deeze Aarde 
J^ord van Agricola, vet, dik, week, ten deele wringende, entendeele 
h^herp, om dat ze uit verfcheide deekn beftaat, befchreeven. 


VAN DE ZAAMENGESTELDE AARDENS, EN VOORNAA- 
JVIENTLIJK VAN DE AMPELITIS. 


Men zegt AmpeUtis> om dat Ze om de wijngaarden geftreeken , de 
^ormen die de knoppen van de wijngaarden knaagen , d^oor haare reuk 
,^odt. Andere willen, dat deeze Aarde, Ampelitisgenoemt word, om 
de wijngaarden daar in heel wel groeijcn. Agricola oordeelt , dar deeze 

Ee z onei- 


C 2Ï0 ) 

oneigentlijk Aarde, maar liever aardagtige zwarte Pek.zwavel ('Bitumen} 
kan genoemt worden. Theophraftus heeft ze Aard-koolengenoemr Soifl' 

mige Grieken hebben ze, naar de navolginge vande Hoogdtiitfche ben^!*' 
mmge, Steen-koolen geheeten. Daar worden veele onderfcheidenthe^' 
den van toegeftelde Aardens bij de Schrijvers opgerelr. De Pek zwavC' 
hgeaarde heeft , onder de zaamen geftelde Aardens, de laagfte plaats niet. 
en voornaamenthjk de pgraave pek-zwavel.ge Soode in Nederland, 
ze met een vaderlandfche naam Turf noemen. Welk gedagt van Aarde 
van de zon g«ar gekookt, geen veragtelijk voedfel aan het vuur geefr» 

dtemét H °u Inwoon*!* 

altemet geheele bunderen lands hebben verbrand. De aarde Arnoelm^ 

ftonl’ ƒ pek-zwave Is, I.gteli^nangefteeken , enfmdtookn»»' 

Uonds als men ze by t vuur brengt. De Ampelitis groeit te Seleucie it» 
byne: nogtans vvord ze heedendaags uit Umbria , en landfehap 
Italië, tuffehen den Apennijn en de Golf van Venetië , onder de^naai^ 
van zwarte Aarde, gebragt, en van de fchilders gebeezigt 

VAN DE HEELZAAME AARDENS, EN EERST 
VAN DE LEMNISCHE. 

1“ p! ''?h "" noaraentlijk van Umnos, 

deeze Aarde Maar naden)**’ 

ceeze Aarde meelt , met een zeegel op gedrukt, verkout word word^^ 
vandeapteekers gezeegelde Aarde genoemt. Deeze Aardf heefteen wei^^^ 
taaiagtigheid, en om de vettigheid , wat flibberiigtigheid , erhan-t 
de tong met geen bijtende ftnaak, en indien ze in later lord 
word ze zo week als wafch. Daar is een verf in als in de Rood-aafd» 
nogtans met dit onderlcheid dat deeze de handen van die ze aanraak^ 
met vuil maakt. Galenus telt dnederlei onderfcheid van Terra Lemn>'^ 
(Lemnifche aarde} op. Hier uit is af te neemen, dat alle de creflagt^'^ 
van gepgelde Aarde niet van de zelve verf zijn , om dat fommi-e bhnk’ 
eenige hoogrood , en andere uit allebei de verf gemengt, gezien vvorde»>- 

VAN DE aarde UIT ARMENIK 


/an^ArL&V"'''^'^ Armenifche Aarde heeft van het 

gekreegen; welke naam , daar na in een laate^ 
,euw, ook tot andere Aardens, d.e deeze in vermoogen en in uitterhjf 
;edaan e ge ij e zijn, is uitgebreid. Dog de natuurlijke Armenifche 


. C ”0 

Aardklomp, gevonden in dat gedeelte van Armenie, dataanKap- 
Psdocië grenft , en helt naar de Oker-verf. T hans is ze bij ons heel zeld- 
zaam , want die men beezigt, komtdigttebijdeverfvande Rood-aard, 
word uit Spanje of uit Normandijë ovcrgevoert. Maar de natuurlijke 
^■■nieiiifche Bolus is geel , en de witte heelt men uit Hungarijë , door 
"'elkers middel men zegt dat het IJfer in Koper word verandert, 

VAN DE GERUNDE SAPPEN in het algemeen. 

Gerund Sapiseigentiijk gezegteen gegraave lighaam , dat of de warmte 
^^eft dik gemaakt, of de koude heelt verftijft, en in eenigvogt geftelt, 
%felijk word ontdaan. Op vierderlei wijze word het gerunde bap ge- 
^^elt, Eerftelijk, als de warmte een droog ding in een vogtig mengt, 
na de vcrmenginge kookt, of wanneer de waateren de aarde lekken- 
een weinigje dik worden gemaakt: of wanneer het belloote vogt de 
^ofFe afknaagt. Wijders verftijft Sap is op tweederlei wijzere ver ftaan; 
''[ant of het is een ftof gemakkelijk fmeltbaar van het vogtige , en dit is 
^^gentlijk verhard Sap gezegt. Maar het gerunde Sap oneigentlijk ge- 
^^gt, word genoemt, al wat uit het vogtige zaamen gegroeit , nooit , of 
^^zwaarlijk, ten zij door een lang verloop van tijd, tot een vogt word 
^■^tbonden, gelijk als alle geflagt van fteenen is: niet te min worden het 
*^'j het gemeene volk fteenagtige gerunde Sappen genoemt, die wij daa- 
^^lijks uit de wateren fteen zien worden j nogtans met dit onderfcheid , 
fommige uit het finkfel van water voortkoomen, 

VAN KORAAL. 

Het Koraal word van fommige onder de zee-hcefters , van eenige on- 
de fteenen, en eindelijk van andere onder de pek-zwavels vermeld. 
Koraal neemt de plaatsin tuftbhen beide, dat geen heefter, noggeen 
word crezegt te weezen , maar op eenigerlei wijze de natuur van 
^'^en aandos. Derhalven word het Coralium, of Corallum , ofCoral- 
geheeten. Dog dit naam-woord moet met een eenige L gefchreeven 
'ï^'^rden, teegen het gemeene misbruik. Waarom zoude het niet Cora- 
kennen genoemt worden , gelijk als het geene dat het hart voed? 
éindelijk Antipathes is de naam van zwarte Coraal , die gezegt word,. 

artzenijë teegen veele quaalen te weezen , om aan den hals te hangen. 
P^Qfcorides ftelt dat het Roraal een zee-plantis, die onder dezee-baarea 
Sr natuurlijke weekheid Bezit, dog uit het water gebragt, eenfteenag- 
zelfftandighcid krijgt. Men moet de Koraal-plant op den bodem 


( 222 ) 

van de zee ftellen houtagtig te weezen , die de natuur van Koraal dan 
aandoet, wanneer het tteenwordende Sap in het gantfche lighaam vandc 
hoLitagrige plant gaat , en dat zelve zo zeer doet veranderen , dat hij 
in zijn eigen natuur verkeert , wanneer zodaanigen Sap verhard word* 
Waarom het niet waarfchijnelijk is, dat deeze plant onder het water 
is, en uifgebragt zijnde hard word; nademaal Anfelmus Boericus 
haalt) dat hij Koraalen gezien heeft, van de welke eenige fcheuten 
houtig w^ren. Daar word ook wit Koraal gevonden , nogtans niet vaf^ 
in een geflooten, en zo wigtig niet, als het geene rood is, maar ligr^^’ 
en komt ondigt te voorlchijn als een fponfie. De oude Schrijvers h^l^' 
ben , ten aanzien van de verf, maar twee geflagten van Koraal voorg^' 
itelt , naamentlijk het roode en het zwarte. Maar de nieuwe Schrijvef^ 
hebben verfcheide onderfcheidentheeden , ten aanzien vandeverf 
naamentlijk rood, wit, zwart, groen, geeldgrig, afcbgraauw,bruinj^^ 
met andere gemengde verf geteikenc. Hier Haat aan te merken , dat, 
aanzien van de verf, de kunne in de Koraalen aldus word gezienj dat het ro^ 
dere het mannetje, en het ligtere het wijfje word genoemt. Waarom 
Koraal tweederlei is, het eene rijp, en het andere onrijp: het rijps 
volkomentlijk rood is, en het onrijpe, dat met verfcheide verven 
vult is. Het witte Koraal verfchilt van het roode niet in de zelfftandir 
heid , maar alleen in de verf. Het zwarte Koraal , Antipathesgenoenj'^’ 
^et men van een boomiigtige gedalte, en meêr takagtig als het rood^* 
Het Koraal word gezegt veelerlei te weezen, naamentlijk hard, 
(vvcek,J valt, pijpagtig, rouw, befchaafr, en Heenagtig, De 
Koraalen maaken tweederlei onderfcheid: want fommigezijnnatuurlij^^’ 
en andere nagemaakte. ° ^ 

VAN HET SOUT, 

VictSont is het voortrefFelijkfle van alle de gerunde Sappen, 
reeden heeft Homerus het Sout goddelijk genoemt. Ifiodorus heeft 
fchreeven dat het^Sal^ Sout geheeten is gevveeft van Saliendo,Springst^»^ 
dat het in het vuur geworpen , ligtelijk fpringt , of daar uit fpringc. 
bevind dat het Sout een foorc van verbrande aarde is , naademaal hef 
net koude en in het vogtige word gefmolren , en daar na in het 
en m het drooge verftijft. Het Sout dringt natuurlijk deur , wring’ 
veegt af, verteert, drukt toe , en verdunt Het blijkt klaar, dat 
bout, het welke van de wateren voortkomt, «een vuurige natuur deelag 
tig is } om dat het alle lighaamen af knaagt, de leevendige verdelgt j 
de doode behoud. Waarom het Sout , met goede reedenen , de do° 


C 2*3 ) 

leevendige i en het leeven van de doode kan genoemt worden. Der- 
Wen word het Sout geteelt uit water, dat of natuurlijk foutig, of door 
*'’enfchelijk, kon ft werk gemaakt is. Dog het water natuurlijk foutig , 
of in de foutkuilen van de hitte van de zon , ot ingroote keete!s 
vaaten , door de vüurige warmte verdikt zijnde , in Sout verkeert, 
'’sgelijks dat door menfchen toedoen een foutagtigbeid heeft gekreegen, 
'^ord, door het vuur van gelijken dik gemaakt zijnde, in Sout verandert, 
dewijl de Konft de natuur navolgt, brengt ze veele geflagten van nage- 
^5akt Sout voort. Derhalven kan het Sout in natuurlijk en nagemaakt 
'^^tdeelc worden. Het natuurlijk word of in de aarde, of buiten de aar- 
gevonden. Het geen in de aarde is , word of in het gebergte ge- 
^^kt , of in de velden gcgraaven , of van der zelven zanden uitgetrok- 
Dog het Sout buiten de aarde gegroeit, is in de fonteinen, inde 
'^‘vieren in de zee , en in de poelen verborgen. Onder de natuurlijke 
^^graavene, die gehakt worden , heeft het SalGemmeus,ofteSalGem- 
(Steen-fout f kriftal , gegraaven uit een fteenkuii) de 

^ffte plaats , otfi dat het glinftert als kriftal. Dit in het vuur geworpen , 
^■■aakt nier als de andere Souren, maar word gloeijend als ijfer. Dog onder 
gegraave Souren, worden , behalven het Sal Gemme, veele andere 
^°Orten , ten aanzien van de verfcheidentheid van de verf, gevonden. 

VAN DE SALPEE^ER, NITRUM. 

Sommige leiden Nitrum (dat ook Sal Petrae , Sout van de rotfteen 
Bergfout word genoemt) van Nitor, zuivere blinkendheid , af. En 
word met het gezag der Grieken beveftigt , bij de welke het Ni- 
word geheeten, naamentlijk van waflen en afveegen : want dat ver- 
^oogen heeft de Salpeter. Veele verzeekeren , dat de Salpeter van na- 
is tuflehen Muurfout en Sout. De fmaak van de Salpeter is twijftel- 
V j volgens Galenus, tuflehen het foute en het bittere, enis flaauwet 
het bittere, en fterkerals het foute. Ariftoteles heeft ook geoordeelt , 
^deeze twee verharde Sappen gelijkvormig zijn. Alle foort van 
rlpcter is natuurlijk warm en droog : waarom ze infmjd , afveegt , en 
ktiaagt De kennis van Salpeterig water word , bij Fallopius , geZegt 
^^cijelijk te weezen. De Salpeter word uit bitter fap door middel van 
^®rnue gebooren. De natuurlijke Salpeter moet weezen zeet dun, pijp* 
, en fponfieus, De Salpeter word , gelijk als het Sout , of geboo-^ 
of door Konft gemaakt, De Salpeter word gebeezigt om Buskruid 
^ *Paaken. 


VAN 


( ) 

VAN DE aluin. 

De Latijnen hebben dit geflagt van gerund Sap . foutigheid van de 
aaide, en ook /lluin genoemt ; nademaal dat het ligt aan de verfftolft’’ 
voer de laakens geeft. Bij de Grieken word het Stypteria van wringen» 
toenijpen, ftoppen , geheeten. Encellius heeft nagelaaten , dat het van 
een midden- natuur is tuffehen Sout, of Salpeter, en Koperroodt Wan- 
neer men de Aluin op geglomme kooien zet , of in een pot fluit daaf 
vuur onder brand, zo zwelt hij aan Honds , en verheft zig tot veele bob- 
bels , en verheft met van zijn zelfftandigheid ; en fmelt voort in eenig 
vogt ,^geJijk als andere hardgeworde fappen. De Aluin ftaat zeer hard 
repn t vuur. De oude Schrijvers hebben maar alleen drie geflat^ren va^ 
-Aluin vermeld . naamentlijk weeke , ronde , en fcheur-aluin j daarde^ 
nogtans veel meerder gevonden worden. De Aluin is natuurlhke of 
gemaakte , en alle beide in weeke en hardgeworde te verdeden. 
weeke is meeft natuurlijk , en word zelden gemaakt. De hardgewofdi^ 
groeit veel , en word ook dikwils door konft toebereid. Van de wee!^^ 
zi|n twee geflagten j van dewelke het eene is zuiver , en melkwit : 
het andere onzuiver , bleek , en met veel vuiligheid befmet. Daar 'V0‘'' 
den veel onderfcheidentheeden van gerunde Aluin, om de verfcheide^*^; 

eid van de geftalte , geftelt. Dj| Aluinen zijn ten aanzien van de vef‘ 
versheide: nademaal de eene Aluin is wit, de andere afchpraauw in 
wit, oteen weinig bruinagtig , dat men zwart noemtj ja roodt. 

’ genoemt koperwater, 

VITRIOL, EN SCHOENMAAKERS INKT. 

Dit naamvyoord Chalcanthum heeft gelijknaaniigheid in. Dog eenig® 
Schrijvers hebben d,t gerunde (ep met de nnam van Vitriolte kenneu 
peven. Maar het word Chalcanthum genoemt , gelijk ak blom 
koper, of om dat het, zo als fommige willen, uit Chaldtis of Kop«'' 
fteen , voortkomt. De Portugijs Amatus merkt aan , dat deeze natuurlijk' 
Vitriol, van de Spanjaards, Italiaanen, en Franfen Cuperofe, fKop"' 

Lom ’ '• °''r Geber noemt de Chalcanthum Kopf' 

iorfóro^“' “IL " van de Chalcanthum 

Letf in de cL.Rr„drmVotifdVw,>°°T^ f d » 

eens hemekblaauw. Diofco Js LXfchl.d dTzeK 


C 2*0 

•Pagemaakte, Tuflchen vijf gerunde fappen , naamentlijk tuflchen Chal- 
•^anrhum , Mify , Sory , Chalcitis , en Melanteria , komt de grootftc 
'^erwandfchap en nabeftaandelijkheid : alhoewel het meerder gedeelte van 
*^eeze fappen , bij onze tijd , onbekent zijn. Chalcitis is een metallifch 
gerund lap , vol roode koper-verf. Mify is geel van verf, en gewreeven 
lijnde glinftert van goude vonken , met een harde , zandige , cn aardag, 
%e zelfftandigheid. Dog de Sory is bijna zwart van verf , vaneenftecn^ 
%igc hardigheid , om de geweldige zaamenrunning , en zo benaauwt 
P'an reuk , dat die der aan ruiken qualijk worden. De Melanteria , bij de 
Latijnen metallifchen inkt , word van tweederlei afkomft aangemerkt j 
''^ant fomtijds bloeit ze om een kopere vuurfteen , als foutigheit of wol- 
%heit , en komt dun , zagt, ligt, veelmaal inde gedaante van hair voort i 
is klontig , hard , en vaft. De Melanteria is zwart , en daar is de 
Btootfte wringende kragt in. 

VAN CHRYSOCOLLA, BERGGROEN. 

ChryfocoJïa is bij de Grieken lijm van goud. Bij Plinius word het etter 
Van goud , en bij fommige groene aarde genoemt. Deeze Chryfocolla is 
ï'veedcrlei , natuurlijke en gemaakte. De natuurlijke word in de erfs- 
Bangen geteelt , terwijl de merallijke ftof van den reegen bevogtigt zijn- 
, droog word. De verf van de natuurlijke Chryfocolla is groen , 
■Pogtans onderfcheiden door zijn trappen. De nagemaakte word tweeder* 
geftelt. De eene die de gras-groene als meede Orobitis (gelijk kleine 
P^ikke) is genoemt : de andere nagemaakte word van de Latijnen San- 
P^rna geheefen. Daar is ook een ander geflagt van nagemaakte Chryfo» 
^^Ha uit Salpeter gemaakt , dar de goudfmids in de plaats van Chryfo- 
^ülla gebruiken > de uitheemfche noemen het Borras. 

VAN HEMELSBLAAUW, DAT DE GRIEKEN 
CYANON HEETEN. 

K ^aeruleum , Hemehhlaauvif , word bij de Arabiers Lazuli genoemt, 
geflact van verf word ons van over zee toegevocrt i daarom word 
fij het gemeene volk Azuur van over zee, Altemann , genoemt, 
^en heeft dan aan te merken , dat Cyanum een fteen is, fomtijds met 
f'PPide zanden befproeit, bij de Arabers Lapis Lazuli, Azuurfteen, ge- 
• en dat het ook een metallijk gerund fap van een heemelsblaauwc 
Verf ij ’ waar van tegenwoordig word gehandelt. Als meede heet men een 
gefteente of fteen , Cyanus, van dit fap veel verfchillende. Theo- 

Ff , P 


phraftus fchijnttwee geflagten van Hemelsblaauw teftellen , naamentlij!^ 
het natuurlijke en het nagemaakte. Sommige Grieken ftellcn drie gefiag* 
ten van Cyanon voorj twee natuurlijke, het Scythifche en het Cyp^'"' 
fe, en een nagemaakt, naamentlijk het Egyptifche, dat ver booven 
andere word gekeurt. Daar zijn veel verfcheidentheeden van het nagfi* 
maakte Hemelsblaauw , van decze zijn eenige beeter als de natuurlijk^' 
"Het natuurlijke Hemelsblaauw komt voort, zo meenigmaal als hetfoi*' 
tige en fcherpe vogt de metallijke ftof rondom uitknaagt. Men vin^ 
"het in de aderen en in de veezels van de metallen , of deur zig zelve ab 

flard zand, of als Savel, ^ 

VAN ARMENIUM. 

Arrmninmi dk Gzltnm Armeniacum noemt, is insgelijks een 
tallijk fap, van de Cyanus, niet als in weinige witheid , verfchillend^' 
Het word maar alleen uit Armenië gebragt , hoewel men het Hemels 
blaauw telkens op veele plaatfen gewoon is te vinden, 

VAN KOPERROEST EN IJSERROEST. 

'Aerugo oi Aerma i Koperroefl, word tweederlei geftelt, naamentlijk 
natuurlijk en nagemaakt. Het eerfte is een metallijk fap, in dekoperig^ 
ertfen hard geworden, Diofcorides ftelt twee geflagten van dit in de k^' 
pernaijnen van Cyprus. Het eerfte bloeit maar in een kleine quantk^k 
om de koperrijke fteenen. Het tweede van een goede verf , lekt 
yloedig, maar vuil , uit een zeeker hol in de hondsdaagen. Het def^^ 
geflagt van Koperroeft , het welk men het befte keurt, is dat bij die 
Rhodus tot kleine brooden word gemaakt. Van het nagemaakre Kop^f' 
roeft worden van gelijken drie geflagten getoontj want het word 
het Koper afgefchrapt, of rot balletjes en koekjes gemaakt , of het wof" 
van de ambagtslui in een vijfel ,en met een ftamper van Cypers kop^J 
met kinderpis , toebereidt, De verf van het Koperroeft is witagtig in 
blaauw , en het is fcherp van fmaak. 

Het \]ferroefi of de roode roeft van het IJfer is een gebrek, en^^^ 
zeekefe rouwheid, gelijk als het koperroeft van het koper , waardo^ 
het IJfer, van vogt geraakt, word beleedigt. Daar is een roode ver‘» 
met zwartheid doormengt, in: waar van het de naam vanKubigo, toO 
0e roeft, heeft ge vronden* 




C J 

Van de vette gerunde sappen, en eerst 

VAN AURIPIGMENTUM, OPERMENT, 

rattekruidt. 

Ifiodorus heeft gefchreeven dat het Auripigmmtum word genoemt^ 
dat het fchilder-verf van een goude verf is , dewijl het op de fchil, 
de verf van goud vertoont. Of liever, om dat het in de mijnen 
^«Vonden , goudverwig blinkt. Bij de Grieken word het Arfenikon ge- 
^^eten, Arfeniciim en Auripigmentiim zijn naamen vandeezeerts-ftoffe. 
Welke van de Schrijvers zeer dikwils door een vermengt, en zonder 
’^^derfcheid gebruikt worden ; niet te min fchijnen ze alle het zelve te 
^sezen : want alle Auripigmentiim word Arfenicum verklaart , maat 
^eurtwiflelijk fchijnt alle Arfenicum geen Auripigmentum te weezen.' 
^3arom heeft Aalbert de Groot driederlei Arfenicum geftelt, de witte, 
roode, en de citroen-geele , en deeze laatfte noemt hij Auripigmen- 
Agricola verdeilt den Operment in twee geflagten , naamentlyk in 
ll^tuurlijke en in nagemaakte. De natuurlijke brengt hij , ten aanzien van 
verf en de geftalte , tot drie onderfcheideniheeden. De eerfte beftaac 
veele korften , en gelijkt naar de verf van goud. De tweede foort 
y^i'haalt hij dat een goudverwig poeijer is , en de tweede plaats in deugd 
^^eft. De derde foort ftelt hij voor, flegterals de andere te weezen, eti 
^^fiigermaaten van verf naar de Sandarach te gelijkenen. Behalven ds 
needer geftelde onderfcheideniheeden van de natuurlijke Arfenicum , 
ll^nnen veele twijffelen, of ’er eenige andere foort gevonden word. Ein- 
^hjk befchrijft hij ook twee geflagten van nagemaakte Arfenicum* Het 
y^die word uit eeven gelijk gewigt van natuurlijke Arfenicum en Sout 
^''eid. Het tweede word uit vermengde natuurlijke Arfenicum en Zwa- 
,®1 gemaakt, dat de Arabifche heelmeefters Reaigar noemen, en an; 
^*"6 met een bedurven naam , Rifagallum heeten. 

VAN SANDARACH, BERGROOD. 

.^QSandarachaof Sandarax word, volgens Agricola, een verhard fap 
^^^gelegt , als verbrand , vol roode of gloeijende verf , Hinkende gelijk 
^'s'avel , en word gebooren , terwijl de Operment door kragt van de on- 
^^faardfche warmte de roodheid krijgt, gelijk de Oker als men hem brand 
Rood-aard word. Voorts heeft de Sandarach natuurlijk die zelve 
^“^^gten , die de Arfenicum bezit. De Sandarach word in gegraave of 
^^‘^urlijke , als meede in konftige en nagemaakte verdeelt. 


Ff* 


VAN 


C *>« ) 

VAN DE ZWAVEL. 


Ifiodorus heeft gefchreeven , dat Sulphur, Zkpavelj genoemt worci» 
gelijk als de brandende grond van het aardrijk: want hij is veel van 
vuurige en drooge natuur deelagtig. Fernelius heeft de Zwavel , deU 
oli van ^ ® genoemt, Diofcorides heeft het verklaart , een graafba*^ 
genees-middel , uit een zeekere vette ftoffe van de aarde voortgekoo' 
men , te w^zen. En dat fchijnt niet vreemd van de waarheid t?zil»' 
om dat de Zwavel in der daad de vettigheid van de aarde is, die het g^' 
•weid van het vuur uitperft. Want de Zwavel begrijpt in zig veel lüf 
cn vuur. Daar worden twee geflagten van Zwavel geftelt , naamentli/1^ 
natuurlijke en toegemaakre. De eerfte word geheeten Zwavel die het vuU^ 
net bezogt heeft of leevcndige , en de andere gekookte. Ten aanzief» 
van de verf. Zwavel verfchilt gewoonelijk van Zwavel j wantdeeen^ 
IS geel, de andere groen , eenige afchgraauw , fommige ros, en andet^ 
van een andere verf, welke onderfcheidentheeden, niet alleen aan den^' 
tuurlijke, maar ook aan de nagemaakte Zwavel, konnen eigen zijn. 


VAN DE bitumen, PEK-ZWAVELIGE VETTE 
AARD-SLIJM, JOODEN-LIJM. 


Men heeft aan te merken, dat met het woord Bitumen in het alg«' 
«neen, den geheelen hoop van Bitumina, zo uit de zee, als uit de r‘* 
Vieren , poelen , fteenen, bergen, of van zelf uit de aarde voortkoO' 
mende, verftaan wordj hetzij de zelve zij zagt, of week, of hafdr 
of vaft. Waarom van fommige Schrijvers Afphflti, dat is met de naa>i» 
van Bnumen, de Bitumen. Naphtha , Kamfer, Maltha , Piflafpba‘' 
turn, Gagates. eedel gefteente van Samothracië, Thracifche fteen, 
meede ObMianus, gegraave Kool, de aarde Ampelitis , Barnlfccn» 
Rots-oli of Steen-oh of üli-fteen , Pek , en Amber, verftaan wof' 
“f"* Bitumen , eigentlijk een vet fap, word van fommige 

tijniften Water-pek genoemt, om den poel waar in het groeit, en oH* 
de gelijkenis die het van Pek heeft, De Bitumen is een gerund lap, 
ijmig , zeer taai , en door de groote vettigheid drijvende op het wat^U 
een zeer bequaam voedzel van het vuur, en door geen water uit te blu*' 

kenen gemakkehjk kan onderfcheiden worden. Voor eerft, indien 
blinKt als purpcj , zo ze wigtig is , en een fterke reuk heeft. En da^' 
om IS dit van de Jooden-pek te verftaan. Maar wat voor de regte 
(uoien by ons te gebruiken zij , kan naauwelijks uit de Schrijvers 


c i29 ) 

®nze tijd verftaan worden , om dat ze in deeze zaak niet weinig ondct 
*öalkandcren verfcbillen. 

VAN DE NAPHTHA. PETER-OLI BIJ JUNIUS. 

Met het woord van Naphtha word weeke Bitumen verftaan* Dog dit 
^oord is van een vreemde afkomft, van de Babyloniers ontleent, De 
Naphtha, gelijk als de blom van Afphaltum, is een vloeibaare vogt gc- 
oli ruikende als Zwavel, en fcherp van fmaak, De Naphtha is 
en*vuur deelagtig» drijft booven op het water, en vat het vuur tec 
''lügt. De nieuwe Schrijvers kennen veele onderfcheidentheeden, Bello- 
'^'üs heeft geftelt , dat ’er maar alleenlijk drie foorten zijn , naamentlijk 
zwarte , de witte , en de rofle. 

Van de piSSASPHALTUM. BIJ JUNIUS MUM IJ E. 

t)e Pijfafphaïtum of Piffafphaltus bij de Grieken , heet bij de Latijnen 
^icibitumen, Pekbitumen. De Hoogduitfehers noemen het Berg-wafch, 
fomtijds Duivels-drek , om de leelijke vuile ftank , die het uitgeefr* 
Omtrent de natuur en de geboorte van de Piflafphaltum ontftaat een 
^^el groot gefchil tuflehen de Schrijvers. De Piflafphaltum is niet an- 
ders , als gcftolde Bitumen , die zo hard word als Pek , en komt uit de 
^clve vogt of decg-klomp voort, waar uit de Bitumen groeit, en op 
kanten van de rivier, bij hooge vloed geworpen, ftremt aldaar tot 
zeer harde kluit* 

VAN DE MUMIA. 

De Arabiers verftaan, met het woord van Mumyêt PiffafphaTtum , 
niet anders word gezegt te zijn , als Birumen met Pek doormengr* 
de Mumiië word niet anders gezegt te weezen , als «n lijk met 
^out gefprengt , of met Salpeter gefouten , daar na met Ceder-gora , 
'Afphaltum, en andere welriekende dingen verzien, op dat men t ovef- 
bewaare, en dat het een aangenaame reuk geeve. 

VAN DE SUCCINUM OF ELEGTRUM„ 
BARNSTEEN. 

Latnnen noemen Succinnm , als een fap van een boom : want Ba- 

ftelt de Barnftëen te weezen een plant-fap i verhard in de natuur 

een fteen. Of liever hebben de Latijneu het Succinuro , Barn- 

F f j itcen, 


C *30 ) 

fteen, gehecten, naademaal het uit vette Bitumen allengskens tot eefl 
fteen verhard, Ruëllius heeft vermeld , dat de Barnfteen , bij het 
meen flag van geneesmeefters,citroen-geeIe ofgeele Amberd word gcnoemt- 
De Maoren noemen t Carabe, Daar is aldjt een groote betwifting on* 
der de geleerde luiden geweeft, omtrent de oorfpronk en de natuur 
de Barnfteen. Derhalven overflaande de gevoelens van verfcheide Schtij' 
vers> zo meint AldroyandiiSj dat de Barnfteen een zeeker geflagt v'an 
Bitumen , of een vettigheid van de aarde is > die bij zee-vloed uit foin* 
jnige holle hoogtens van klippen uitborrelt j en in zee afvloeit j 
het door de foutigheid van het water te zaamen runt. Want men 
fomtijds in de Barnfteen gedierte, als gevogelte, en ingekerfde, 
muggen , vliegen , bijen , mieren , roode wurmpjes , hagedifl'^'^J 
Ipinnekoppen , en adders , welke alle in de Bitumen , toen ze nog 
was, of ingevloogen, of ingekroopen , of ingevallen zijn, te weetij 
terwijl ze uit de aarde vloeide, en daar door om de lijmagtigheid vai'' 
geklceft , te gelijk met de zelve in fteen zijn verandert, De Barnft^^** 
heeft dit ingeplante van de natuur, dat ze meeft van harde beftaandelij^^' 
heid is , nogtans niet weinig beneeden de hardheid van fteen beftaand^' 
dewijl ze gantfch niet zwaar is. Ze heeft de reuk van Bitumen, en 
cene verf, maar nu eens wit , dan goudgeel, nu als fchoone wijn, 
witagtig, en nu faftraan-geel , en ook afchgraauw, De blanke Barnft^^J 
word bij ons in hooger waarde gehouden. Men heeft bij ervaarenthejd 
ondervonden, dat de gewreeve Barnfteen niet alleen kaf, maar ook 
Iigte lighaampjes naar zig trekt, De Barnfteen word in opregte en 
vervalfchte verdeilr. Daar is ook een andere harde Barnfteen, znv^'’^' 
van een onaangenaame reuk, nogtans ligt, en bijna gelijk als hoUC> 
deeze word gezegt het Samorhradfehe eedel gefteente van Plinius 
weezen, komende uit het eiland van die zelve naam van daan, en^of^ 
door de bank zwarte Amber genoemr. 

VAN DE GAGATES, AGHETSTEEN. 

De Gagdtes heeft zo groote verwantfehap en overeenkoominge 
Barnfteen, dat fommige de Gagates niet te onregt de zwarte Barnft^^ 
hebben geheeten. Hij heeft de naam gevonden van de rivier Gag^*^^ ' 
Bij bylvaricus word hij Lithodaemon, dat is Duivelfteen, en bij hetg^' 
meene volk, om dat hij al de werkingen van de Barnfteen doet, Z'var 
Amber genoemr, De Gagates beftaat uit Bitumen , die allengskeris 
hardheid van fteen krijgt, De Gagates fchijnt verbrande > zwarte , 
verharde Barnfteen te weezen. 



C ^5» ) 

VAN DE CAPHURA, KAMFER* 

•Agricola verhaalt, dat Caphura fchijnt een Indifch woord, bijdeMoo- 
l'cn gemeen geworden , te weezen , om een hard geworden fap te betec- 
De zalfmaakers in de winkels zeggen Camphura. Het meerder 
gedeelte van de oude en de nieuwe Schrijvers meinen, dat de Kamfer een 
van boomen is. Maar Agricola, Averroès, en andere fchrij ven, dat 
Kamfer tot het geflagt van de Bitumen of de Naphtha is te betrekken. 
'^3fdanus, op dat hij de verfchillende gevoelens van de Schrijvers mog- 
bemiddelen , geeft voor , dat ’er tweederlei geflagt van Kamfer kan 
"'^ezen , één gegraave , dat in ’t ingewand van de aarde , als Bitumen 
^oeit, en het andere, dat, gelijk als een traan, van de boomen uitzweet, 
Aldrovandus zeit vrij uit , dat de Kamfer meer een geflagt van Bi- 
j|?nien, als eenzeekerefoortvaneengomis. Men zegt, eer de toebereide 
*'3nifer bij ons word gebragt , dat ze in haare geboorte-plaatfen rouw en 
^^artagtig is. Ze waaflemt zeer ligt weg , of men moet ze naauw in 
^^ofen bewaaren. De deugd en de voortreffelijkheid van de Kamfer 
^‘inkt voornaamentlijk door vier kenteekenen uit, naamentlijk door wit- 
klaarheid, zuiverheid, en reuk. 


VAN DE AMBRA, AMBER, AMBAR. 

, ^e Schrijvers verfchillen onder malkanderen van gevoelen , omtrent 
r geboorte van den Jmkr. Paludanus verhaalt, dat den Amber uit zee* 
fonteinen, die in de diepte der zee zijn , voortkomt, de welke daar 
^ Op ftrant in de zon gelegt zijnde verhart, op de mannier als de an- 
foorten van Bitumen , die de zee uitwerpt. Behalvcn datCIufius, 
Caliger , Monardes , Libavius, en andere geleerde mannen, de naaiur 
de Amber-grijs naarftiglijk onderzogt hebbende, eindelijk het hebben 
ö^ftelc een zeeker geflagt van Bitumen te weezen. Het zij , zegt Aldro- 
j.^'idüs, deeze ftoffe dan uit fonteinen vloeit, of uit eenige pek-zwave- 
fcg® aardens word uitgetrokken, wij ftellen dat de Amber een geflagt van 
,‘^Umen is. Men heeft aan te merken, dat de Amber van de natuur met 
P^herzoetfte reuk is begaaft. De welriekende Amber, de afchgraauwc 
de grijfe (zo als de Arabiers zeggen) word ren hoogden gepreezens 
« ^5r de zwarte en de heele blanke word niet voor goed gekeurc, Brafavolus 
> volgens de meining van de nieuwe Schrijvers, drie geflagten van 
- '*'ber , ter needer. Het eene ros en vet , dat booven de andere word 




en Selachicicum word genoemt, van de plaats in Indië alwaar het 

groeit. 


C ^1* ) 

witagtig is, Sechrageheetcn, en m't ge' 
1rt‘nrf^ ^ derde noemt hij zwart , dat hij als vuil 

Keurt , en volgens fommige gelooft word , van de wallevilTen opgeflokt efl 
geworpen te zijn. Daar word ook een zeekerehars metnaame Liquid- 
ambar vermeld, uit deeze vers vergaaderde en weggezette druipt een ge' 
deelte , dat ze daar na oh van Liquidambar noemen, beide zeer welrV 

cn voomaameutlijk dc oli, om 
dat ze van een genoegelijke en aangenaame reuk is. 

VAN DE STEENEN IN HET ALGEMEEN. 

genoemt , dat in het vuur in damp niet weg gaa^ 

Steenpn ftofFehjke oorzaak van de 

oicenen is . als een drooge vuurwordende uitwaaffeming. Derhalvef» 

eett men aan te merken , dat de voortteelinge der Steenen gefchied» 

werkende warmte . die de vermenginge voltooit , en door ee«» 

2U k ïen bepaalinge van de Steenen «« 

omdat er niemand, onder de ouwdeen nieU' 
we Schrijvers , word gevonden, die een volkoome Steen-befchrijving^^» 

F?n^"rT f" bepaalinge , in gefchrift heeft nageJaatem 

Eindelijk de rotfen en de Steenen , zijn , ten aanzien van de hardheid» 

femakLrï^'" malkanderen te verfchilJen: om dat ’er fommige zijn , d“= 

zal moeijelijk gehakt en gebrooken worden; 

^Sen e zal hit nT van het eedel 

itfen h^eten van daan zal ijder juweel 

Steen heeten , maar elke Steen zal geenfins een juweel genoemt worden* 

Wat aang^t de ze fftandigheid . Ie rotfteen Jord drffzand^gT en de 

Steen zandagtig geheeten : wijders hebben fommige Steenen onderfche<' 

de , en andere ononderfcheide deelen. Hiervan lan word de hardheid 

ea weekheid van de Steenen aangemerkt. Daarcnbooven word hef gf 

pgt vande Steenen, ten aanzien van de verven, van veelderlei verfcl>i>' 

fcndheid gevonden. Wat andere hoedaanigheeden aangaat, en eerll 

reuk belangy eenige rotfteenen geeven een onaangenaamen , en ft"”' 

mge eenen hefFeli)ken reuk uit. Daarenbooven woïden eenige ondet' 

fcheidentheeden in deStcenen van de uitwerkinge aangemerkt.'renla”'' 

n de zewru™"^®' gelijk als fpeelende , bre”f 

gen voolt beeldtemffenvandteren, planten, en andere onbezielde d>»' 


V Al* 


C 23J ) 

VAN DE STEENEN MET EEN GEMEENE NAAM GE- 
NOEMT, EN EERST VAN DE MAGNEET, 
MAGNEETSTEEN, ZEILSTEEN. 


De Steenen begrijpen in het algemeen onder zig vier verfcheide geflag- 
j naamentlijk Steenen met een gemeene naam geheeten j Marmer- 
^^eenen, Rotfteenen , en EedelgefteentensQuweelen.} de Schrijvers ver- 
^*^hillen van gevoelen omtrent den oorfpronk van bet woord Magnes: 
''^ant veele leiden deeze oorfpronkelijkheid af van een zeekere herder 
Gagnés, de eerde vinder van deezen fteen, J. B. Porta heeft gemeintj 
^at hij Magnes van grootheid is genoemt geweeft , niet ten aanzien van 
het beflag , maar van de kragc (deugd). Daar is in de natuur der din- 
gen niet verwonderlijker als de Magneet, en het is zeeker dat het gebruik 
^'an de zelve bijna goddelijk is, De Magneetfteen is een zwaare fteen, 
uit een gedeelte van mineraale ftof beftaande , fchoon hij , als hij gegoo- 
word, geen metal maakt. Waarom men zal verzeekeren, datdee- 
2en fteen uit alle zaamenzettinge van fteenen , met eenige bijmenginge 
'’an metallijke ftof, is gegroeitj daarom word hij in verf bij hetijferver- 
Seleeken. Wat zijn deugd belangt , deeze fteen is van natuur eigen , 
^at hij het ijfer trekt , en zig altijt naar het noorden wend. Voorts is 
hij zo veel kragtiger en fterker in dit werk , als hij uit dieper mijn is 
uitgegraaven geweeft. Weederom fchoon de Zeilfteen het ijfer aanlokt, 
^anneer hij ligter als het ijfer is , dan zal hij zig tot de ontmoeting van 
het zelve beweegen: want de befte Zeilfteen trekt het zeste gedeelte van 
het ijfer, naar reekeninge van het gewigt. Derhalven lokt hij het ijfer aan, 
deelt zijn kragt zo meê aan het afgetrokken ijfer, dat het ander ijfer 
^ut zig trekt , en opgehangen vaft houd. Zo dat de kragt van de eene 
Uaalde in de andere , en van de eene ring in de andere overgaat. De 
Magneet heeft twee teegen een geftelde afpunten, te weeten een noorder 
een zuider , welke twee zijn teegen over een geftelde punten. Men 
^^gt dat het gebruik van het fcheepvaaren , door hulpmiddel van de Zeil- 
l^^en en het Staal, de aaloudheid onbekent, van eenen zeekeren F lavius 
uitgevonden. 


VAN DE PYRITES, VUURSTEEN. 

^ De Latijnen hebben , met een naamwoord van de Grieken getrokken , 
iytites gezegt. Andere de Griekfche naam veragtende , hebben hem de 
^tandige-van branden , of de Vuurige-van het vuur , en de Haard-, of 
® Vuur-draagende- fteen geheeten. Dog deeze fteen heeft de naam 

Gg 


( *34 ) 

van het mur gevonden, om dat hij door het flaan van het ijfer, of van een 
andere harde fteen , vuur uitfchiet. De V'uurfteen grenO: aan de metal- 
lijke natuur, om dat hij met een gedaante van goud, enfomtijts van zil- 
ver , en meeft van meffing word gezien , nogtans van een fteenagtige 
zelfftandigheid. Daar is geen fteen , die van grooter meenigvuldigbeid 
van verfchillentheeden overvloeit, als de Vuurfteen > niet alleen ten aan- 
zien van de zellftandigheid, maar ook ten aanzien van de verf en degc- 
ftalte, De Vuurfteen word groen , blaauw , purper en afchgraauw gS' 
zien, voornaamentlijk in de lood- mij ne n , want hij gelijkt bijna naar dc 
verf van alle de metallen. Wat de geftalte belangt, ze zijn rond, vierkan- 
tig, hoekig, langk-werpig, eirond, hol, plat, tuitig, enfponfieus: 
men ziet ’er als honigraaten en gelijk een tros druiven. Thans word de Vuiif' 
fteen meeft gebeezigt , om het vuur in het buskruidt van de handbus te vef* 
wekken. 


VAN DE ^TITES, ARENDSTEEN, 

Een andere is t:_/Etites een eeldelgefteente , genoerat van een Aren<^ 
met een witte ftaart j en een andere is frites een fteen , van de welk^ 
teegenwoordig word gefprooken , die bij de Grieken de fteen ^tites o* 
de Arendfteen word geheeten: moogelijk om dat hij in de neftender^' 
renden word gevonden , en in zig een andere fteen bevat, die beweeg*^ > 
als ^hij gefchud word. Deeze fteenen verfchillen van zoveel verv^*’^ 
als er in de verfcheide foorten van Arenden worden befpeurt. De Aren^l' 
fteen is verfcheide ten aanzien van de geftalte , de verf, de geboorteplaat^^ 
en van de freentjes die ’er van binnen in beflooten zijn. Deeze 
word tweederlei , te weeten mannetje en wijfje geftelc. 

VAN DE G EO DES, AARD-STEEN. 

Deeze»5Vr^«is bijna rond, en verwandfehaptaan den voorverhaalden 
en is van de aarde , die hij bevat , geheeten. 

VAN DE ENHYDRUS, WATERSTEEN. 

Enhydrus word bij de Grieken uitgelegt dat geene , het welke in 
water begrijpt , dewijl hij van de Goodes Aardftcen niet verfchilt , ^ . 
door het geen hij van binnen in heeft , en gelijk als de waterige fteen wo*' 
genoeiftt, 

VA^ 


C f ) 

VAN DE OSTRACITES, OESTER-STEEN. 

De fpeelende Natuur brengt een zeekere fteen voort na de gedaante 
een Oefter , en zodaanige fteen word Ostracites van de bchrijvers 
genoemt* Orn dat hij gebrooken zijnde, fomtijts veele Arendfteenen 
Schijnt te bevatten. Maar hier ftaat aan te merken , dat met deeze naatn 
'^eele dingen van de Schrijvers worden beteekent : want Plinius heeft een 
Zeekere foort van een eedelgefteente Oftracites of Oftracia geheeten» 

VAN DE ENORCHIS, KLOOT-STEEN. 

Deeze dVrr» , van fteenen bezwangert, is eigentlijk Enorchis te noe- 
*^en , en Orchis moet men de fteen heeten , die bevat word : want Orchis 
beteekent bij de Grieken een Kloot , en hij word Enorchis genoemc, 
'^aar de klooten in zijn. Boëtius fchrijfc, dat deze fteen rond is gelijk de 
Geodes , meeft van grootte als een duiven-ei. 

VAN DE N I E R-S T E E N. 

Ze noemen deeze fteen niet alleen van de gelijkenifle van de Nieren 
Nierfteen, maar ook om dat hij de nier-qiiaalen te hulp komt. Van 
geboorte-plaats word hij Sardus genoemt , naademaal hij in Sardinië 
^ord gevonden. De verf van de fteen is zwart, helder, maar nietdeur- 
chijnende, met een zeekere waapenruftingeomgeeven, van gelijke vaft, 
een gepakt , wel weegende , en op een doek gewreèven zijnde dat hij 
word , trekt hij ftrootjes als de Aghet-of de Barn-fteen. 

VAN DE STEEN GLOSSOPETRA, ROTS-TONG. 

Deeze fteen word Glojfopetra genoemt , gelijk als een tonge van dé 
^cenrots , of een fteen gemaakt als een tong : dog om dat hij de tong 
een menfeh , of van een ander dier gelijkt, fchijnt hij de oorfpronk 
zijn naam daar van getrokken te hebben, Veele hebben hem , naar 
zin der Grieken Ophiogloflbs, Slangetong, genoemt: maar hij word 
^eeter bij de tong van de vogel Spegt , als van een ander dier vergelee- 
Een zeekere foort van deeze fteen is zo net met tanden verfiert , 
een gaauw konftenaar dat werk naauwelijks zoude konnen naamaa- 
Het dikfte gedeelte van de zelve is fteenagtig, omdathetdikwils 
de fteenen groeit , een gedeelte fchijnt puntig hoornig , en blinkt 

G p' 1 meeft 


C 23^ ) 

meed van fterk zwart , als de klaauw van een Spreeuw. De Rotstongen 
verfchillen onder malkanderen , ten aanzien van de verf, de grootheid» 
en de gcftalte. 

VAN DE CERAUNIA, BLIXEMSTEEN, DONDERSTEEN. 

De Vonderjleenen zijn vermaagdfchapt aan de Rotstongen, Maar tnen 
moet aanmerken , dat deeze naam (^Ceraunia) een bijgevoegt naamwoord 
is , het welke betcekenc al dat geene het welke naar de gdhlte van den 
blixem gelijkt. Gefnerus verhaalt, dat het Kriftal, in fommige plaatlen 
van Zvvitferland , Bli.xenifteen word genoemr, of om dat men gelooft » 
dat hij te zaamen met den blixem needervalt, of om dat hij door zijn ei- 
gen geftalte naar den blixemfteen gelijkent. Deeze fteen word van vee- 
Ie Schrijvers Ceraunia , in het vrouwelijk geflagt genoemt : niet te min 
zou het beeter weezen, dat hij Ceraunias, volgens de eerde buiging de^ 
Grieken , in het mannelijk geflagt, wierd gcheeten, De deenen van di^ 
geflagt , zijn meed vijf vingers lang , drie breedt , en gelijkenen , aa'* 
bet deel dat het breedtfle is, te eenemaal naar een beitel: de dikte is v^n 
een duim , en ze zijn zeer hard en zeer zwaar , van zelfdandigheid 
lijk de keijen , daar men vuur uit klinkt ; ja dat meêr is ze zijn fomtijf^ 
zo hard , dat *er de vijl opafdeuit. Omtrent het deel van heteevenwig'' 
van de deen ziet men bijkans altijt een gat van een duim , en fomtij^^ 
grooter , indien de deen grooter is. De Donderdeenen worden 
malkanderen door verven , gedalte, en geboorte- plaats onderfcheiden. 

VAN DE CHELONITES , SCHILDPADDESTEEN , PADDESTEEN- 

Deeze deen word Chdonites van de Schrijvers genoemt, ofomdathij 
naar het hoofd van een Schildpadde gelijkent, of eenige gelijkenilTe m^*^ 
des zelfs dekzel heeft. Hij word ook Brontias en Ombrias geheeten > 
naademaal men bij het flegte volk gelooft , dar hij met den donder , 
met den reegen needervalt. Agricola delt dat deeze deenen de hoofdeï’ 
der fchildpadden gelijkenen , geelagtig van verf, fomtijts groenagdg» 
bij wijlen rqodagtig , en al te met bruinagrig , van gedalte bijna als eefl 
halve kloot , zelden lang , deets van grootte als een ei. Nogtanszij>^ 
deeze deenen meed altijt kleinder , met fcherptens en overhoogtens uit' 
puilende, 

VAN DE BELEMNITES , PIJLSTEEN , LOCHS-STEEN. 

Bdemnites moed Belenites,. op zijn Griekfdi, van de gedalte van ees 

pijU 


C 237 ) 

pijl , uito-efprooken worden, W ant deeze (teen loopt uit een ruime wor- 
tel in een zeer dun fpits af. Waarom veele hetn een pijl noemen, Pli- 
•'ius en andere Schrijvers hebben de Belemnites een Idcefche dadel ge- 
i’eeten, van den Berg Ida, alwaar ze groeijen, om dar ze hebben aange- 
werkt , dat hij de gedaante van een vinger heeft, Deeze fteenen krijgen 
^'an de zclfftandigheid j verf, reuk, maakzel , grootheid, kleinheid, 
deugd , verfcheide verfchillendheeden, Zommige hebben geoor- 
^eelc , dat de fteen gegroeit is uit de pis van eenig onvernuftig dier , en 
'^oornaamenclijk vandeLochs (Lynx.) 

VAN DE TROCHITES, RADERSTEEN, 
TOL-TOP-TUIT-STEEN. 

De Trochites word van de rondheid genöemt , en Trochos betee- 
^ent een Radt. Want zeekere ftreepen , of radertanden loopen hier en 
^aar, uit een ruime fteungrond , met een gladheid , over het midden 
''an de fteen, zo dat hij gefronfelt lijkent als een fint Jacobs fchulp , en 
^omtijts zweemt naar dat kinder fpeeltuig, dat peersgewijze eindigt, De 
^ntrochos beftaat uit ongefcheide Raderfteenen, als hebbende van bin- 
een Radt. Ze zijn booven op malkanderen geftelt zo fraai te zaa- 
ien gevoegt , dat ze door eenig konftwerk fchijnen vereenigt re wee- 
.^en, want de Radertanden van de eene zijn in de rijen van de andere 
Wgefteekeni gel‘jl« als men zien kan in de voegen van een menfehen 
bekkeneel. 

VAN DE HOPLITES, WAAPENSTEEN. 

Bij de Grieken heet hij Hopïites, die bij de Latijnen Waapenmflinge 
C Harnas) word genoemt. Maar te deezer plaatze beteekent het een 
Üeen, gelijk als met een ijfere korll gewaapent. Dewijl hij niet alleen 
^^bruineert koper , maar ook ijfer , en fomtijts goud ukdrukt : nogtans 
^grijpt hij «^een van deeze metallen in zijne zclfftandigheid, maar daar word 
^'seen zee&r begin van de natuur vertoont, die diergelijke metallen wil- 
Voortbrengen, De fteenen , met deeze waapeninge verzien , zijn of 
of klein, of middelmaatig. Voorts hebben zij verfcheide geftal- 
^^■lisi^maar onder de andere fteenen van dit geflagt , fchijnt die fteen , 
de hoorn van Ammon genoemt word, om dat hij de gedaante van 
in zig omgekrulden rams-hoorn verbeeld , met een goudverwige 
^^apenruftinge aangedaan te weezen. Sommige brengen tot de Hopli- 
den fteen^Hepheftites , die Plinius fchrijft dat de eigenfehap 

G g 3 


C *38 ) 

fpiegel heeft ; met beeldteniffen te vertoonen ", en daar van den naatö 
zou gevonden hebben , om dat deeze fteen , in de zon gezet , droogt 
ftoffe aanfteekt , eeven-al-eens als een holle fpiegel gewoon is, zwavel' 
agtige dingen , en ftro in brand te fteeken. Boëtius fchrijft, dat dief' 
gelijke fteen in de ftads gragten van Hildersheim word gevonden* 

VAN DE OSTEOCOLLUS, WALSTEEN, 
STEENBEEN. 

... zeeker plantgewas word bij delndiaanenFerruminatrix (^Zaameif' 
t)fj andere OJleocollos (Beenlijm} genoemt , om dat het 
de breuken der leeden, en in de verftuikingen van de beenderen een uit' 
Iteekcnd voorregt heeft. Deeze fteen doet ook dat zelve, en daaroH' 
word hij Ofteocollos geheeten. Deeze fteen word bij Boëtius met 
naam van Offifragus (Beenbreeker) verftaan. De Hoogduitfchers no^' 
men Ofteocollusof Ofteocolla, gelijk als lijm van beenderen. Bij foO^' 
mige word hij Evofteos en Enofteos geheeten, om dat hij zeer wel 
foort van een been gelijkent , en een beenagtige ftoffe bevat. Hef 
een holle fteen , en heeft wrijf baare merg, kleevende aan de rong , 
alle fteenen omvangen dit merg niet. Hij word ook Stelechites 
i^emt , dewijl hij met zijn geftalte de ftam van een boom uitdrulf*^' 
Ten aanzien van de verf, men ziet eenige blank, fommigegeel, 
graaiiw, en andere ook donker. Ten aanzien van de zelfftandigheio^ 
lommige zijn vaft, en hard, andere hebben een zagter binnen-ftof, 

H .. Ten aanzien van de geftalte zijn eenige pijpagtig , and^f^ 

gelijkenen naar boom-ftronken. Ten aanzien van de reuk verfchilleo 
ook. Ze groei jen in het zand , van geftalte als Coraal , fomtijts 
arm dik. 


VAN DE A»MMITES, ZANDSTEEN. 

Deeze fteen groeit aan een uit zanden. Waar van hij beeter 
mites zou konnen geheeten worden. Hier van daan doet’er Agrico*^ 
bij , dat zodaanigen fteen uit kleine zandjes aldus te zaamen word g^' 
zo dat hij ten aanzien van de geftalte bij kuit, en ten aanzien va» 
de zelfftandigheid en de verf bij falpeeter word vergeleeken. Ten 
zien van de geftalte word deeze fteen verfcheide gezien. De zande^ 
van deeze vertoonen fomtijts de korlen van gecrs 7 of de zaaden 
mankop. 


C 239 ) 

VAN DE ZWAVELSTEEN. 


De Zwmjeljleen word wit , hard , en bijna marmeragtig gevonden , 
in eenige goudverwige deeltjes Winken. Onder het branden werpt 
Zwavelige vonken uit* 

Van de AMMOCHRYSUS 5 GOUD-ZANDIGESTEEN. 

. Ammochfyfus beteekent goud-zand , om dat hij in zelfftandigheid iet 
^evat dat goud gelijk is : nogtans is hij niet van het loutere goud deel- 
%ig. Deeze fteen heeft bijna de verf van natuurlijke vermiljoen, nog- 
^ans een weinig donkerder en geelagtig. Somtijts is hij zandig, en 
^'"hijnc met goudpoeijer befprengt te weez^n. Uit de zelve word een 
Ppeder bereid, dat bij de fchrijvers in gebruik is, om het fchrift fchie- 
te doen opdroogen. 


VAN DE STEEN VAN MINIUM, MEENI, 
VERMILJOEN. 

Miniutn , Muni , is bij Diofcorides niet anders , als gegraave 
pinnabaris , Vermiljoen. Deeze fteen is purperagtig van verf , hel- 
®^de naar roodheid j den fteen Hrematites , Bloedfteen , heel niet 
^^gelijk , w^r% , en uitfteekend zwaar , maar zo hard niet , daar 
quikzilvcr onder vermengt is. Men moet de Minium van deSan- 
^Jach onderfcheiden , want uit Minium, het zij ze rouw of bewerkt 
?? » word quikzilver gemaakt , dat uit Sandarach op geenderlei wijze 
?3n gefchieden. Het eerfte geflagt van natuurlijke en gegraave Minium , 
een gegroeide harde fteen , die uit de zilvere mijnen word gehaslt , 
Mineraale Cinnabaris, Vermiljoen , gehecten. Het tweede geflagt 
Vierd van ontocgangkelijke rotzen bij Colfhos met pijlen afgefchoo. 
j het welke ons onbekent is, om dat het gébruik van het zelve , 
de leuihetd van de menfehen, heeft opgehouden. Het derde ge. 
^gc heeft de gedaante van geverft poeijer , en is van Ariftoreles ge- 
'^^rfde afch genoemt geweeft, Celfus heeft verzeekert , dat het vierde 
, den aardklomp van Minium , groore kragt heeft teegens de 
«^■‘Zweeringe van de ingewanden. Brafavolns verhaalt het vijfde ge- 
. gt in de befchrijvinge van de Steen-kool, die een aard-kluit is, en de 
'ê^ntlijke erTs-groeve van het quikzilver , waar uit men eertijrs, door 

’ddel van ’t 00 ven- vuur Minium maakte, De veTfchillenrhecden van 

de 


( 24-0 ) 

de door konft gemaakte Cinnabaris , Vermiljoen , ?;ijn verfcheide 
gcraeeneMinium, Meeni, word gemaakt uit Cerufla , Geruis, Lood' 
wit, rood gebrandt , die Sandyx en niet Minium bij de oude wierdge- 
noemt» Dit geflagt van Minium , Meeni , is, bij onze tijd , in ’c 
meelte gebruik van de winkels, ' 

VAN DEN STEEN VAN SABULUM, SAVELSTEEN, 
SA VEL, GROFFER ALS ZAND. 

iire?Seetfchln “jf • afchgraauwagtig , cn word met eenig 

lonsr mho H. heel fijn poeijer gewreeven. Hij trage aan de 

toSin^ ’ geli)lc de meefte aardens, te blijven hangen , maatval' 
aoor zijn zwaarte ras af, j a ^ 

VAN DE STEENEN, DIE GEWREEVEN ZIJNDE 
EENIG SAP UITGEEVEN, 

EN EERST VAN DE HAEMATITES, BLOEDSTEEN. 

De Latijnen hebben deeze de Bloedfleen genoemt, en de Grieken ool^ 
tlaematttes , nademaal hij van een bloedroode verf is. Want de BloedfteeH 
gebrand zijnde, zo als Brafavolus fchrijfr, word in Minium verandert* 
liïhdd hï" zwart van verf, hard, gelijk, en met geen vüi' 

wSaar deurloop van kringen geteikent, als meed^ 

ha?ven de verf van deezen fteen : want be* 

h wart , word hij fomtijts geel , en ijflerroeftig gezien Dee2^ 

fchtn Ido nriddfnSSziin 0^' 

Ichen aarde, fteen, en metal. naademaal hij beftaat uit het affehaafze^^ 
offinkfel, dat het water van de Roodaard, of van de roode fteenrot' 
fen af knaagt, Cefalpinus heeft in deezen fteen een zeekere eigenfehap» 
fchoon flaauw of zwak, om ijfer te trekken aangemerkt, om de groof 
verwantfehap , die b, met de Magneet heeft ^ want de gebrande 2^^^' 
fteen word in Bloedfteen verandert. 

VAN DE SMYRIS, AMERIL. 

is ijfcrroeftig, hellende naar het Ewart, fcherp. ontef.1 
ook bii "'dj''ende. en van zulken hardheid , dat M 

kmt om "“^/«gdecken. Dog h,j is bij .jder een wel 1>«; 

het daagelijkfch gebruik bij de ring- en zlaaze - maaked; 
Wrjdeis .s AmerJftcen het rjfer , in hardheid . Vwig® , en verf »i“ 

ong^' 


C hO 

^gelijk. Eindelijk, met deeze fteen worden de glaafen, gelijk als met 
®en diamaot , doorgeiheeden. 

Van de schistus. (Bij de hoogduitschers bloedsteen.) 

De Schijlus is faffraanverwig , indien ’t de befte is j anders is hij z wartag- 
tig, voerders wrijfbaar, en van zijn eigen natuur fplijtbaar, en glinfte» 
rende. De onderlcheidentheeden kennen van de plaatfen genoomen wor- 
den , want hij word overal niet eeven-eens gevonden. 

VAN DE AMIANTUS. 

Bij de Latijnen word hij genoemt , gelijk als onbevlekt, 

hij andere Grieken Asbeftus , te weeten onuiibluftTelijk , om dat hij tot 
een lemmet gemaakt , en in de lampen eensaangefteeken, nooit uitgaat, 
als hem maar oli word verleent. Want het is als gefponne vlas of wol. 
Sommige hebben het Salamander- pluim of- wol geheeten , a^s meede 
r>nuitbluflelijk vlas , leevend vlas , Indifch vlas, veêr-aluin, fteenrots- 
hloem , katten zilver , en pluim- en fcheur-aluin , &c, Deeze fteen ge- 
lijkt naar menfehe-grijsheid , en word onder de fcheurfteenen gefteir. Ja 
dat meêr is , hij is overvloedig vol van eenige hairen , die een zeekere 
'Veiligheid uitdrukken, waar aan gewreeven zijnde, hij ligtelijk van een 
'vord" gedaan. Deeze fteen verfchilt ten aanzien van de verf en de ge- 
boorte -plaats. De Amiantfteen in Cyprus uitgegraaven heeft de voor- 
rang , die men met de minfte moeite tot draaden maakt. Ten laatften 
de Amiantfteen in 't vuur gelegt , verbrand niet , maar word zuiver- 
der. 


VAN DE STEATITES, SMEER-ST E E N. 

Deeze fteen is hardagtig , en van bruine verf naar het rood hellende 
word bij fmeer , roet , talk , vergeleeken. Bij dit geflagt van fteen 
brengen fommige de feep-aarde toe. 

VAN DE GALACTITES, MELK-STEEN. 

, „Naaderaaal deeze fteen een zeeker melkagtig fap uitzweet , word hij 
b'j Diofcorides, Galactites genoemt. Hij isafc%raauw van verf , endik- 
^''ils ook zwart. Indien hij word gewreeven, geelt hij een wit fap nit, 
ftnaak als melk. ■ . vt 


Hh 


C 24* ) 

VAN DE MELLITITES, HONIGSTEEN. 

Os Méllititcs vsrlchilt ni3sr sllssn vsn dc Galactitss ten aanzien van de 
rerf en de zoetheid , en geeft een gehonigt fap uit , waar van hij de woord- 
oorfpronkelijkheid heeft* Deeze fteen is , volgens Agricola , van een 
roffe , en geele of afchgraauwe verf j en bij onze tijden teenemaal onbe* 
kent. 

VAN DE MOROCHTHUS, SEEPSTEEN. 

De linneweevers gebruiken deeze fteen, die bij de Egyptenaarsgevon' 
aen IS, om de kleêren wit temaaken: want hij is zagt en blank, en word 
gemakkelijk tot een vogt ontdaan , waarom men hem in plaats van feep 
kan beezigen. Deeze fteen blinkt zo lang hij hard is, als eedelgefteeO' 

te of feep, en droog zijnde teekent hij ftreepen, maar nat gemaakt zijo' 
de met. ° ^ 


VAN DE T H Y I T E S. 

De groeit in Ethiopië , groenagtig van verf , gelijk de laS' 

pis , geevende een ligt melkagtig fap uit , dat met de grootfte fcherpt^ 
ïs verzien. ° 


VAN DE SPONGITES, SPONSIE-STEEN. 


Deeze fchijnt eenigermaaten van een fponfieusagtige natuur te weezee ' 
want hij IS hgt als pmmfteen, ook blank en wrijfbaar, en word meed^ 
ligtelijk tot een melkagtig fap ontdaan. De fteenen van dit grflagt wot' 
den overat m de zee-fponfiën gevonden , en krijgen ook meedegelijk^ 
gedaan tens, volgens degeftalte van de fponfie-gaaten. 


VAN DE GYPSUM , Gips, PLAASTER. 

^ Daar is tweederlei geflagt van de zelve , een gegraave , en een 
gemaakte. De natuurlijke gegraave word uit de aarde gegraaven^ 
nogtans diep uit de grond j dog het is een ding bijna gelijk falpeetet’ 
fomtijts met breede aderen. De nagemaakte word bereid . en eekool^^ 
Uit ^itte een gelijk de alabafter-fteen. Daar zijn veel meer geflagt^*^ 
van Gips, die van verf , glans en geftalte verfchillem 


C HJ ) 

VAN DE SELENITES, MAANSTEEN. 

De Selenites heeft de naam van de maan, naademaal hij als de zelve 
’'^a(l en afneemt j vermeerdert en vermindert : hij wierd eertijts van de 
domeinen het eedelgefteente van de maan genoemt , want de Selenites 
'^ierd van hun onder de eedele gefteentens geftelt. Het is een witte , deur- 
fchijnende en ligte fteen. Bartholomeiis de Engelsman heeft gezegt, 
dat het een Ferfiaanfe fteen is, groen als gras, wiens verfden laspis gelijk 
en dat in de zelve een zeekere witte vlak blinkt, de welke door haa- 
glans het beeld van de maan vertoont. Eindelijk , de fteen blinkt als 
kriilal , en word in heele dunne blaadjes gefpleeten , die dunder zijn als 
gemeen papier. Daar worden veel foorten van deefe fteen gevonden 
de welke van zelfftandigheid , verf en geftalte verfchillen. Ten aanzien 
'^an de zelfftandigdeid , hij word hard en week gevonden, Ten aan- 
^ien van de verf , de eene word gantfch blank , of zwart , of over het 
halve gedeelte blank , en over de andere helft zwart gezien. Ten aan- 
Zien van de geftalte, op de eene plaats zijn ze lang, op de andere plaats 
hort , en elders vierkant, Plinius heeft verhaalt , datze nooit grooter als 
vijf voet in de lengte gevonden zijn. 

VAN DE MAGNETIS OF TALCUS, TALK. 

Bij foramige word hij Aard-ftar genoemt , om dat hij als een ftar zil- 
^er-glanllig blinkt. De Magnetis of Talais is geen kor ftige fteen, maar 
hever fchobagtig , en deurfchijnend , gelijk het glas, en ligt, en kan niet 
^Is met grooten arbeid en langduurig vuur verbrand worden. Het is 
niet anders als een zeer blinkende ftof , van dunne blaadjes op een 
Eepakt, helder als depaarlen, enblinkende, en ftaaande teegens het vuur. 

VAN DE LIGTGEEVENDE STEEN. 

Deeze fteen word de ligtgeevende genoemt , anders Phosphonis ( Venus- 
, Lucifer, Morgenftar , aanbrenger des ligts} naamentlijk ligt brengende, 
ligtende fteen , om dat hij niet door daadelijkheid , maar door ver- 
’^ioogen, en op een zeekere wijze toebereid, het ligt aanneemt, en aan 
^|jne zelfftandigheid meededeelü, dat, indien hij op een donkere plaats , 
een doos gehaalt, worduitgelegt , het ontfangen en behouden ligt, als 
^engeglommekool, verfpreid: maar zulxduurt nooit booven een uur. 


Hh ï 


VAN 


C ) 

yAN DE STEENEN DIE VAN VERSCHEIDE PLAAT- 
SEN DE NAAM HEBBEN BEKOOMEN, 

EN EERST VAN DE PHRYGISCHE STEEN. 

Bij ï^jofcorides en Plinius word het de Phrygtfche (leen genoetnt, 
met om dat hij m dat landfchap groeit , dewijl dat hij zijn herkomft van 
Kappadocie heeft, maar naademaal hij eerftbij de Phrygiaanfche verwefS 
w gebruik is geweeft* De fteen die onder de naam van de fteen van de 

iszondertwijfFeldie, denwel- 
^’hrygifche hebben genoemD 
naademaal alle hoedaanigheden en kenceekenen van de fteen van de Lyn^ 

öen zelven eigen zijn. Naar het getuieeniftb van Dioscorides , \voxd 
üe bkekverwige , maatig zwaare , niet vaft geftoote van liif , en daar witte 
ftukjes tuflehen in loopen , voor de befte gehouden. 


VAN DE ARABISCHE STEEN. 

p^ze fteen heeft ook de naam van het landfchap bekoomen falhoc- 
wel het nog met zeeker genoeg is , wat het voor een is) waar van daan 
nij bij Dioscorides en Galenus de Arabifche word genoerat. Hij is 

Fche d'^ naauwelijks van het zelve kan ondet' 


VAN DE STEEN ASIÜS, VLE ESCH VRE ETER. 

De fteen .^A»>wordbijdeSchrOversookJ«,;>%„^ 

een Graf, geheeten ; om dat hij gezegt word , zo ïls Dbreorides aantee- 
kent , het vleefch mt te eeten. Die fteen /Ifms word voor de befte ge- 
houden, dewclkevan verfisalspuitnfteen, ligt, voos, wrijfbaar, fpl')'' 
baar. en hebbende geel-verwige aderen , die diep deurgaan. HeedeH' 
daags word de fteen afuis naauwelijks met kennifte onderfcheiden. Al'^ 
dietteenen dan , die Aluin , Salpeeter, en Soucinzig bevatten , en ook 
Jgt enfpongieus zijn, konnen met alle reeden in de plaats van den 
iilius gebruikt worden* ^ 

Van de steen scyrus, puimsteen. 

ofSynTehe. en Tyrrheenfclie, zaldePumex, Puini- 
fteen weezen* De Latijnen fpraaken eertijts Spumex uit , in de plaats 


C Hf ) 

Van Puraex, om dat hij fomtijts uit zee-fchuim groeit. Dehcele Puiin- 
fteen drijft op het water om de togtgaaten , die ontfangfters van de lugt 
zijn , nogtans tot poeijer gebragt zijnde , zinkt hij als andere fteenen. 
t)aar zijn verfcheide gevoelens van de Schrijvers geweeft , uit wat voor 
een ftof de Puimfteenen hunnen oorfpronk hebben. De verfcheidentheid 
Van de Puimfteenen word genoomen van de verf , vanhetgevvigt , van 
de weekheid» en de hardheid. 

VAN DE TOPHUS, TUFSTEEN. 

De Torus of Tophus is een v/eeke fteen » en daarom om de zagtheid 
breekbaar, ook rouw, niet digt van gaaten,en vol van opene togtgaaten: 
alhoewel de deelen van deeze fteen op alle plaatfen , zozaamengevoegt, 
^n verknogt niet worden gezien , maar hij heeft veel lugt tuflchen zig in 
heflooren. Albertus verzeekerc dat de Tuffteen in het vuur gezet niet 
fmelt , maar tot aflche word. De verf van deeze fteen is meeft wit , 
of aardiigrig, of hij krijgt zulkcn verf als de Puimfteen. Men ziet twee 
foorten van deeze fteen , de eene die Porus word genoemt , van verf en 
hardheid gelijk Parifch marmer. Tot dccfe foort brengen ze de T uffteen , 
die met een getande zaag als hout word gefneeden : alhoewel alle gefljg- 
^en van Tuffteenen , ook met het minfte gereetfchap konnen gefneeden 
'vordcn. De andere foort van Tufftcenen is, de welke in de hooien uit 
druipend fap van weegens de kouwde te zaamen groeijen } zo als die 
, den welken wij Hydrolithus , den Waterfteen , noemen. Daaren- 
hoovcn verfchillende Tuffteenen van verf , hardheid, en weekheid. De 
*^ietfelaars beftrijken de muur-wanden met Tuf-ftcen, en maakcn ’er ree- 
S^nbakken meê. 

VAN DE INDIAANSCHE NIERSTEEN. 

De Indiaanfche Nkrüeen word alzo pnoemt van de werkinge die hij 
^'^et , dewijl hij op een wonderlijke wijze de nierzugtige te baat komc. 
^«^eze fteen word vanfommigeonderdegdTagtenvande laspiflen geftelt, 
*^ogtans is hij harder, en heeft nooit eenig rood in zig. Deeze fteen heeft 
^^Iden twee vereenigde verven , en is meeft maar met een cenige verf 
^^teikent , en zodaanige verf fchijnt altijt uit het wit en groen zaamen- 
êemengt tebeftaan. Deeze fteenen groeijen tot zulken grootte, dat ’esr 
^hnlcvaaten uit gemaakt konnen worden. 


H h 5 


VA N 


C *46 ) 

VAN DE MEMPHITES, STEEN VAN MEMFIS. 

De flem Memphites is van Mem fis , eerrijts de vermaardfte ftad vafl 
Egypte , zo genoemt geweeft alwaar hij overvloedig wierd gevondene 
thans men hem naauw^ om dat hij met méér in Eurlope word 
gebragt. Dioscondes heeft gefchreeven, dat deeze fteen vet, verfchei' 
denverwig, en van grootte als kleine keitjes is. 

VAN DE LAPIS LYDIUS, TOETS-STEEN. 

uitfteekende gladheid beeaafif 

^rootte, omdat te Rome beeldtemfien en pronkbeelden , van deeze fteeU 
weTft£;ie?EXu7en""' H '’erftandige luiden dceZS 

foe^rsTdr^ngS^^^ ‘otdenhuidigenig 

VAN DE ALDENBERGER STEEN. 
&?L'H^ffiéin“difwiTT®^^^ /'IdenburgCOIdenburglat" 

genoemt Hü is*van r ‘^'^zen tijd de ouwde ftad word 

fn rb^ne^rrcf™ 

alle beideals een viool. andere roodagng , nogtans ruiker. 2® 

VAN de ALABANDISE STEEN. 

'’eeft de naam gevonden van Al»' 

r “ en df 1,‘" ‘^T ■» Swarragtig uit 

hh-aamme "T •' > volgensVmmig^ > 

ö^^pt met eemge fcheurrjes en aderen, ° 

VAN DE STEEN OBSIDIANUS. 

int de zelve, bii gebrek van aeurzigng. om aatcc / 

J ö van Ijler , raeffen wierden gemaakt. 


C 247 > 


VAN DE JOODEN-STEEN. 

De Jooden-fteen is alzo genoemt, om dat hij overal in het Joodfche land' 
'*'ierd gevonden. Hij gelijkt naar de geftalre van een olijf, en is teeder 
wrijfbaar , met frreepen overlangs loopende , en zo gelijk van mal- 
kanderen ftaande, dat ze van de konftgegraveertfchijnente weezen. Hij 
wit , of afchgraaiiw. 

VAN DEN STEEN VAN SAxMOS. 

Deeze heeft de naam van het landfchap Samos genooraen : de witfcs 
de hardfte word booven de andere geftelt. Somtijts is hij zwartagtig, 

VAN DE ARMENISCHE STEEN. 

Deeze fteen is niet anders , als een zeekere geelagtige of bleekagtice 
^31'de, die„ naar het getuigenifle van Galeniis, booven aan de oppervlak- 
ke een fteen fchijnt te weezen. Want het is in der daad een aarde , naade- 
^aal hij in water , als andere fteenen geraakkelijk word ontdaan. De 
^chrijvers verfchillen van gevoelen,, weegens de verf van deeze fteen, en^ 
ket hangt nog onder den regter. 

VAN DE STEEN COMENSIS, OFTE VAN COMUM. 

Plinius heeft deeze fteen Gomenfis van Novocomum een ftad in fta.; 
geheeten. De fteen van Comum is groen van verf, nograns metvee- 
aderen , of witiigtige vlakken vervult , die van zilvere brijfeltjes glin-- 
^^ren. De zelfftandigheid van de fteen is ondigt, en eenigerniaatenfpon* 
k^usagtig} en word daarom gemakkelijk met het draai-ijfer bewerkt*. 


VAN DE STEEN VAN DE PHOLAS, ROTS-SCHULP, , 
SCHUIL-SCHULP. 

p De naam is aan deeze Steen, Rotsfteen , van de natuur van het diertje 
öolas toegelegt, naademaal het daar in verfchuüt. Want de Pholades- 
diertjes uit het geflagt van de tweefchaalige , alzo genoemt om dat 
^hijt wegfchuilen. Deeze fteen heeft zeer veele ronde gaaten , fora-- 
‘Fs klein , fonitijts ruim genoeg , waar in men de Pholades ziet , van 
|''ootte als de grootfte menfchen vinger. Hij is fcherp , grijs van verf,, 
, en vol van verfcheide gaaten , , nogtans niet oopen* _ 


V A M- 


C H8 ) 

VAN DE wetsteen. 

De Lat!;nfche Schrijvers noemen deeze (leen C« , moogelijk aelük als 
CauKs , een fteenkl.p , om dat Caures een fcherpe en afgeLoki rots 
genoemc Her ,s een ronde fteen . daar de iimds hun gereetfctop 
mee wetten De ft^n ,s aan ,jder een bekent, waar mcede men meflé» 
m ander .jfer gereetfchap il, pr. Dog van deeze worden zeer veele ge- 

SSft “dtn" ■ r ■"-dit ^at 

ES j ^ hardheid , of van de Z3gC' 

men * DaarT " ^ landen , waar in ze voortkoo' 

niJh T' J Water fteenen die met water worden narge- 

aakf, het derde geflagt vereifcht te zaamen oliën water, en het vierde 
word met menfehen fpeekfel bevogtigt. 

VAN DE MOOLESTEEN. 

l^^tijnen zeggen Meulefteen, om dat 'er moolens van gemaakt wo^' 
öen ; ze willen dat hij zo genoemt is van Moles , om het gewiot en de 

ieluïheS eneenzwaarwigtigding, vandemoei' 

bekeni ^ beweegen genoemt. Deeze fteen is elk een heel 

fteen van IweiS febrijft dat deez^ 

andere is dar mer 

andere , dat nitt fmelr. W ijders uit de fcherper maalfteen worden mol- 
lens gemaakt, bequaam om ’t koorn tebreeken. 

VAN DE ZANDSTEEN. 

De Zandige, of de Zandagtige , of de Savelagtigc fteen fchünt vai| 
zand op een gepakt , want als hij eerft word uirglgraaven , is hij 
murruw , maar wanneer hij een lange wijl in de lugr heeft geleegen, word 

IJ altijt harder ; hier van daan noemen de Romeinen hem Tuffte^^' 

^e eene is zagt , dp -inrlprp i;m_ i, ... . ..„nc 

helt n 


is zagt , de andere hard , en gelijk als marmeragtig , de 
proeneni,^ ^"‘^ere naar ’t zwart, en fommige fchijnt uith^^^ 

groen en het hemelsblaauw bij een gevoegt te weezen. 

VAN DE KEI, KEISTEEN, 
peeze fteen heeft de naam gekreegen van Silex , of om dat het 


C 249 ) 

in de zelve ftil is s of om dat het vuur door de flag van het ftaal > of 
Van ander ijfer, daar uit fpringt. Hij is harder als marmer ^ en glinftert 
fomtijts gelijk marmer. En om dat hij het hardfte geflagt van rots is, 
laat hij zig niet ligtelijk graveeren ; want als *er ’t ijfer aanraakr , fpringt 
hij aan (tukken. Hij word niet goed gekcurt om gebouwen te ftigten , 
om dat hij niet in de kalk kleeft. Vorders is hij van die natuur , dat 
hij door geweld van ’t ooven-vuur fmelr. De verf van de Keifteenen 
isverfcheidcn: want ze worden hoornverwig , blank, afchgraauw, bruin, 
hemelsblaauw , en leeveryerwig gevonden. Wat de geftalte aangaat , 
een verwonderlijke verfcheidentheid word in de keifteenen gezien , om 
dat fommige zijn breedt , eenige lang , andere groot , klem , en getakt 
gelijk koraal. Andere vertoonen verfcheide gedaantens van bezielde en 
onbezielde dingen, 

VAN DE KALKSTEEN. 

De Kalk-rots heeft de naam gevonden van de kalk, die daar van word 
gemaakt, Zodaanigen rotfteen ontmoet men bijna overal , en word, 
met zwarte en witte aderen geteikent, fomtijts gelijk marmer gevonden, 
Somtijts word hij gantfch wit, en altemet bruin gegraaven. Dewerklui- 
den , die kalkbranders heetep, branden deezen (teen , in een ooveo tot 
dit werk toebereid , welke gebrandt zijnde , leevendige kalk word ge- 
noemt , om dat hij in vermoogen vuur in zig bevat. Want wanneer 
heel koud water daar bij word gedaan, zo word de warmte van de kalk, 
Om de fchielijke beweeginge van de teegenftrijdige dingen, tcrftont aan ’t 
berken gcbragt. 


VAN DE MARMERSTEEN. 

Bij de Latijnen word -hij Marmor , en bij de Grieken Marmoros ge-- 
'’oemc , naamentlijk van blinken en glinfteren. Men ziet dat de Mar- 
merfteen zeer hard , en indien hij word gefleepen, zeer bequaam is onv 
glans te oritfangsn. De verfcheidentheid der verven hangt af van de 

'Volmaaktheid der kookingc,. Plinins heeft gefchreeven , dat ’er in het 

Marmer, eeveneens gelijk als in de boomen middelpunten, of quaften, 
^f hardigheeden gelijk fpijkers , en weêrbarftig voor de zaag , gezien 
'''orden. Het marmer verheft zijn glans door het aariraaken van kalk : 
^ot word vuil van rook: met oli beftreeken word het bleek: met roó wijn 
^gooren word het wonderlijk geel ; en met kaftanje water aangeroert 
''^ord het bruin en befmet. Plinius be-:uigt dat ’er duizend ondcrlchei- 

I i > clent- 


. , C 2fO ) 

aentheedeii vin Marmers, en Iliodorus . dat de verven en eena»ten det 
zelvcr ontelbaar zijn» ^ ® 

VAN DE STEENEN DIE IN T LICHAAM VAN DE 
OEDIERTENS GRüEIJEN. 

Dceze fteenen groeijen meeft in de lighaamen van de dieren. Arifto' 
teles heeft verzeekert , dat den menfch alken > uit de gediertensj met dc 
fteen gequelt is , en hij fchnjft de reeden van deeze uitwerkinge aan de 
engte van de doorgangen toe , terwijl de aardfche ftofFe , in de vateO 
le voor 2 pis gefchikt zijn , te lang is opgehouden, en allengskens if* 
iteen verandert. Alexander , daar na op deeze reeden fteunende, heeft 
Itaande gehouden, dat de vrouwluiden zelden met de fteen gequelt zijn > 
daarom om dat ze van dc natuur met ruime doorgangen van vaaten zijn 
oegaaft Maar de Philofoof heeft moegelijk van de geduuriger gebeU' 
rende groeijinge der fteenen gehandelt , die meerder in den menfch , al* 
in andere gediertens daagelijks word aangemerkt. Hoe het mag weezen > 
a e de geneesmeefters bijna ftellen de flofFelijke oorzaak van de fteen ts 
weezen een taaije , en een lijmige ftof , die van de warmte der deekn 
allengskens tot een fteen verdikt. Schenchius heeft verzeekert , dat nft^ 
alleen in één deel van den menfch , maar in alle , als meede ook in de 
aderen , fteenen groeijen , en gegroeit zijn geweeft: die zulken vcrfchei' 
ent ei in de ge ftalte krijgen, dat ze naauwelijks door uitbeeldingen koe- 
nen begreepen worden Weegens de groeijinge van de fteentjes in de 
nieren , hoeft niemand te twijffelen , om dat de daagel ij kfche onder vk' 
dinge zulks leert. Ja daar zijn geen deelen , die grooter verfchillenthei^ 
van fteentjes baaren , als de nieren j in welke voortgeteelt worden zag^® 
iieentjes , harde, groote , kleine, breede, hoekagtige , ronde , van 
Witte, zwarte , geele , kaftanjebruine , en gitzwarte, en fomtijts zo vet' 
jchcide , dat ze geenfins konnen afgemaalt worden. Wijders worde'' 
er fteentjes gevonden in de maag van de Indiaanfche Duiker, indebaj^' 
^ns van de Gier , in de krop van den Haan , welke fteen Alcctorii'S 
Haanefteen word genoemt , als meede in de maagen van de Haaneii > 
en in der zelver kever, en in de krop van de Zwaluwen. Eindelijk 
net geflagt van de viervoetige gediertens zijn ’er veele die een fteen voort' 

nrengen. De Slangen en Draaken zijn van de fteenen niet vrij. 
groeijen ook fteenen in het hoofd van fomraige Viflen. In veele andere 
ichulpvi^n worden ook dikwils fteentjes gevonden. Daarenbooven de 
Schildpadden , de Kreeften , en dc bloote Slekken ontbeeren geen ftee- 
nen. 


C > 

VAN DE STEEN B EZ O AR. 

De Jleen Bezoar word bij de Arabiers Bezuahartb genoemt , daarom 
om dac hij alle foort van vergiften vvederftreefc. Hier van daan zijn alle 
teegengiftige geneesmiddelen Bezoardica genoemt gevveeft. Zodaanigen 
fteen groeit, volgens de meining van Chnrtophorus Acofta, inde maag 
Van een dier als een bok, ros van verf, fchcrp van gehoor, en gezwind 
^Is een hartebeeft, zo dat het met billijke reeden Hartegeit mag genoemt 
Worden. Daar worden geen weinige onderfcheidenrhceden van deezefteen 
bevonden. Men ttelt twee geflagten van de zelve : naamentlijk een oof» 
terfe, en een wefterle. Deeze fteen beftaat uitfchellen , nu dikker, dan 
dunder ,. gelijk men in ajuin ziet : ja dat meêr is , in het middelpunt, 
of middenfchot , of holligheid , vind men een gedeelte van kruid , of 
oen ftuk van een veefel (fplinter , ) die de fteungrond aan deezen fteen 
fchijnen verleent te hebben, De verf in de Bezoar verfchilt wonderlij- 
ker wijze. Ten aanzien van de geftalte en de grootte , zijn zodaanige 
fteenen of rond of lang , fommige worden bij Dadel-fteenen vergelee- 
ken, eenige hebben de gedaante van een duiven-ei, of van de nieren van 
de wilde geitjes , en andere gelijkenen naar de geftalte van een kas. 
tanje, Nogtans zijn ze alle ftomp, en loopen geenfins fpits af. Veelc 
Bezoar-fteenen worden in allebei de Indien vervalfcht , zo dat uit hon- 
derd , naauwelijks tien opregte konnen gevonden worden, 

VAN DEBUFONITES, PADDESTEEN. 


Daar is geen naani van een fteen , die met grooter twijffèlzinnigheid 
Word omwonden, als deeze fteen van de Padde, De Padde iseenland- 
^ikvorfch , die , om dat hij meeft tuflchen doornen en braamen ver- 
keert , ook Rubeta . een venijnige Kikvorfch , word genoemt. Men 
Zegt dat in het hoofd van de zelve een zeekere fteen groeit , die Bufo- 
*iites en Batrachites kan geheeten worden. Deeze fteen dan is gelijk een 
balve haafelnoot , niet teegenftaande fommige der zclver de geftalte van 
^upijne , (^een Italiaanfche boon en de kleinfte de gedaante van linie 
hebben, Deeze fteenen verfchillen van verf, geftalte en grootte. 


VAN DE GEDROOGDE DROESSEM, MOEIJER VAN- WilN 
OF TARTARUM WIJNSTEEN. ^ 


3 ■ 


Die gedroogde en in fteen veranderde gcft, (Faex,) grondfop, diede' 
wijn maakt, heeft de naam vanfaciendo, maaken. Dog deeze word van« 
''^eele van de nieuwe Schrijvers, Tartarus, en fomtijcs Tartarum genoemt, 

l,i 2. 


^ • C ) 

dat de diepfte plaats van de onderaardfche beteekent» Want de Droef- 
fem vaa de wijn is aan de duigen van de wijnvaaten verhard , en dikwils 
daar aijf aanhangende, en zeer vaft. Deeze fteen is van tweegenaeten, 
te weeten de witte , endcroode. ° 

VAN DE STEEN WORDEN DE DINGEN. 

Omtrent deeze ftoffe zijn twee uitfteekende verfchilpunten kortelëlt 
te verhandelen. Het eerlle ziet op de mannier ofte wijze , waar doot 

weereld gefchaapen , van een andere na- 
1 , ’ door verloop \'an tijd , tot een Ileenagtige natuur veran* 

eert Konnen worden. Het andere behoort tot die oefterichaalige , hard- 
icnaaiige, en fchulpen , die in verfcheide gebergten s verfteent worden 
gezien ; naamentlijk of ze daar gegroeit , dan of ze ergens elders van 
daandaar ter plaatfe zijn overgebragt ge weeft. Wat het eerfte belangt, 
öeneca heeft geoordeelt, dat veele dingen in het water gefmeeten , een 
iteenagcige zelfftandigheid verkrijgen, naademaal de modder rondom deC 
zelver lighaamen word overgeftort , en zo fterk aangeftreeken , dat een 
ding daar van overvat, Jigtelijk tot fteen verhard- Vitruvius meende daC 
net tcequam , om dat het fteenwordende fap , de wateren waar meede 
jiet vermengt IS , als ftremfel , verdikte , zo dat de hitte der zonne die 
ngtelijk ftremde, en tot een fteen verharde Agricola brengt deeze uitwerkin- 

ïf u voegen en uit de aderen der hooien uitleekr, 

t w elke eer het needervalt , allengskens tot fteenen verhardt Ia dat 

IT T A in fteen verandert wor- 

r, V fteenw'ordend fap koomen in te drinken. CardaniiS 

heeft fcbriftehjk nagelaaren . dat de wateren vaft aan een houden , of 
door een gaar- kookende hitte , of door een ftremmende en vaft-maaken' 
de koude vorft ; en hij voegt ’er bij , dar het fclniim van de teegenwrij' 
vinge der watergolven groeit , welke door de foutigheid , en door de 
Koude die in plaats van peekei ftrekt , refFens met het fijndere zand dik 
'vord en een fteenaghge natuur verkrijgt. Fallopius eigent de voof 
naamlte oorzaak van deeze geneigtheid toe aan fap, naamentlijk aan zee- 
door f gekookt vogr , uit (teenige ftof gegroeit , en met wateren 
^ ’ indien het met het w'ater net van pas gemengC i5 

fndien h doordringt , tot een fteen verhardt. Dog 

dL maï mer r gemengtgeweeft. overtrekt het heC 

ding maar met een fteenagrige fchors. Macchiolus geeft voor , dat de 
oorza- V an eeze oververandering flijk is , waar in meerder raaije aarde 
water fchijin te weezen, En doet hier bij de affthaafzels der fteenrot- 

fen; 


C 253 ) 

fen , die van de loopende wateren worden afgeknaagt , welkers fap de 
ïiolhgheeden der lighaamen ingaande, daar ter plaatferuft, en gelijk als 
een tteen verhardt. Paracelfus heeft ffaande gehouden , dat een zeekerc 
^not in de beeken aan de rotfen blijft hangen , die eindelik verdikt zijn» 
, tot (leen verranderr. En op een andere plaats heeft hij gezegt , dat 
^eeze fteenagtige zaamenrunning door middel van fout-geeft gefchied:om 
dat men fomtijts ziet , dat veele dingen uit het foute vogt van de zee , 
uit des zelfs Ichuim > niet de dunlfe vuiligheid aan een gelijmt > tot 
fteenen te zaamen groeijen. Omtrent het tweede verfchilpunt , worden 
drie voornaame .gevoelens bijgebragt. Van welke het eerfte is van die 
geene, de welke geoordeelt hebben, dat zodaamge Schulpen, en mcêr an- 
dere dingen van dat foort, daar ter plaatfezijn gebragtgeweeft, ten tijde 
dat de wateren ftonden booven de bergen. Het tweede gevoelen is ge- 
'veelt van die geene , die gemeent hebben , dat de Schulpen , en meêc 
andere hardgcfchaalde van dat foort , van de zee op het gel^rgte zijn 
gefmeeten naadetnaal ze verzeekeren , dat deeze bergen van de zee 
zijn gemaakt , toen het zand eertijts tot hoopen te gelijk met deeze 
Schulpen op een gehoopt is geweeft : want ze hebben vrij uit gezegt, 
dat , daar nu de bergen gezien worden , van ouds her de zee heeft ge- 
ioopen , de welke daar na allengskens wegwijkendc , zodaanige zand- 
hoopen met de hardgcfchaalde , naamentlijk bergen met eilanden zijn 
Ontdekt geweeft* Daarom hebben ze voorgegeeven , dat , de zee weg- 
'vijkende, en de grond van het aardrijk fteen geworden zijnde, deSchuI- 
pen die daar gelaaten zijn , tot fteenen zijn gegroeit : want Ariftoteles 
§etLiigt, waar het nu droog is, hgj daar eertijds zee is geweeft. Het 
derde gevoelen is geweeft van die geenè , de welke gewilt hebben , dat 
de Hardgcfchaalde, Schulpen en andere van dat foorr, daar zonder eeni- 
Pe hindernis konnen voorrgeteelt worden , waar vogt of nat , dat bc- 
^naam is rot voorttcelinge van deeze dingen word gevonden: ja ze heb- 
ben verzeekert , wanneer het vogt onbequaam is om een dier voort te 
brengen , dat 'er dan maar alleen een fchaal groeit. Derhalven behoevea 
'^ij niet verwondert te weezen , wanneer der zulke en diergelijke hard- 
êefchaalde in de bergen worden gevonden , de welke naderhandt doorde 
latuur van de plaats in fteenen veranderen. Ja dat meêr is, als met wel 
^P Iet , fommige ziet men die aan de eene zijde fteen , en aan de andere 
^ijde nog aarde zijn. De plaatfen , waar in de dingen in fteen verande- 
•■en , of met een fteene korft worden bekleed , zijn van Aldrovandus, 
^P een A, B, regifter verhaak , in het twee en zeftigfte Hoofdftuk v.in 
bet vierde Boek van zijn Metallijke Schatkamer. Wij konnen , zegt 
b‘j , in deeze Verhandelinge niet verzwijgen , dat ons de groutfte ver- 

li 3 won- 


‘" v='ft«nde hardh=K' ve? 

VAN DE GEGRAAVE EBENUM, AARDSTOK. 

Het gegraave Ebentim is een i 

word van de Schrijvers onder i Ebenum 

Daar zijn *er die het Anrmarhp donkere eedele gefteentens geftelc. 

het zwart valfch Koraal Mnoemr heeten, Gefnerus heeft 

ben het Hypoxvlon Tvan onder Af Andere heb- 

geheetcn. Het beeft de naam ran ” ^‘^nen hout ,) en zee-palmboorn 
«n den Êb“ „bc?m Mdl S <i«’«hethout 

zien de Gagates gelijk, nitar van 'een andLc''naui"r'®om?a"t ’hT" “T 

waardoordeAghet.fteenwordve„eer,,opTemgëenk^ 

VAN DE BLAAUWE STEEN, OFTE LAZULI, 
van eili hcmelsblaifw” verf? In'fomtijt' ’h 

bT«J^' '’tT" i/„=4^S br^*" 

IS gewag gemaakt , niet dLze^ zeTveT 

Schrijvers, niet verftaande de creliit noemen. Waarom ved^ 

dwaalcnde, deezen fteen mefhet heSh^^ hemelhoog 

onder een gemener. Daar worden d ^^^*owe metallijke fap hebbefi 
ren in deezen ftefn geafn olar^nb ’a “ "eel dar- 

fteen veif.eren, fomSvan een I. vlakken , die deeze" 

fteen, en nu én Z «nTond ivltemetvan vuur- 

fteen Lazuli groeit, ^ ^ ‘l^ u,iar de ftoife , waar aan vl® 

VAN DE STARRESTEEN. 

refteen daar men rLnc f gefchilderde ftarren heeft. De Star- 

Büëtius fchrijfr, dat ’er vier elfla?ten v '"^"^‘^'len-hoofd re worden. 

ë ‘igten van deeze fteen gevonden worden* 

Hef 


C ïff ) 

Het eerfte is met fchoonc fcarren verfiert j het tweede is met gedaanten» 
'^an roozen verzien j het derde heeft beeldteniflfen van zeebaaren en wor- 
^’aen } en het vierde vertoont eerder vlakken , en verwarde afbeeldingen 
'^an de voorgenoemde dingen. 

VAN DE KRUISSTEEN, KRUISDRA AGER. 

Bij onze tijd is er een fteen gevonden , van de natuur met een krus 
geteilccnt. Deeze fteen is de oudheid onbekent geweeft. Daarom word 
hij bij ons Staurolithos ; Kruisfteen genoemt. Het uitwendige gedeelte 
zwartiigtig in het afchgraauw , en met gitzwarte vlakken onderfchei- 
den. Dit is een zagte fteen, nademaal ’er gemakkelijk poeijer met eca 
*ïies kan afgefchrapt worden, 

VAN DE POKSTEEN. 

Deeze fteen is van een zeer harde zelfTtandigheid , en meeft zwartag- 
in het groen, op de oppervlakte, aan de eenc zijde, vol met aange- 
boore beeldteniflen van kinderpokjes , maar aan de andere zijde, vertoont 
hij deeze afbeeldingen heel verwart gelijk als men ook fomtijts in de 
^uaal van de kinderpokken befpeurt. De geftaltens der pokken, die de 
Oppervlakte van deeze fteen verfieren , verfchillen wonderlijker wijze, 

VAN de IASPIS. 

De lajpis is ook een donker eedelgefteentc , en word van veele tot het 
§eflagt van de kofrelijke fteenen gebragt De groene verf word in dee- 
^en fteen het meefte gepreezen, De lafpisfteenen beftaan , om de won- 
derlijke verfcheidentheid en fchoonheid der verven, als raeedeomdever- 
>'heide verbeeldingen , die ze gemeenelijk door hunne verven vertoonen, 
geen minder waardij en aanzien als de Agaatfteen, Ifiodorus ftelt zes- 
ben foorten , AlbertusMagnustien, enMyliusagt. 

VAN DE HELIOTROPIUM , ZONNEWENDER. 

, De Hdiotropium is niet met ftippen en druppels , maar met bloedroo- 
p aderen onderfcheiden. Hij heeft geen fchoon groen. Bij Boëcius 
dit ecdelgeftcente donker, groen , en met bloedroode ftippen ofade- 
gefchakeert 5 en word thans de oofterfe lafpis genoemt, De Ethi- 
Pifche en Libiaanfche Heliotropium , als zijnde de voortrefFelijkfte , heeft 
dder andere verfchillentheedcn de voorrang. 

VAN ' 


C ) 

VAN DE PRASIUS, LOOKSTEEN. 

Deeze fteen word onder de eedele gefteentens . die uit den groenen 
van het geringde dag zyr, , geftdc . „elkers verf naad b.j komt aan die 
van Look (Parre..) of Long^nkruid. Daar konnen drie verfcheidenc- 
heeden voorgeftelt worden Het cerfte begrijptde Prafius , die net naat 
de lartei gehjkt, waar van hi; de naam heelt. Het tweede bchelft die. 

a vetdotde Vaaren ver- 

Kros * Goudi.e7“ 8°ud-glanl% blinkt, word hij gezegt de Chtyfop' 

S^evat 1 i ™ '*" derde oVt- 

geel als " ! ’■ 8™=“. doch met meerdet 

VAN DE '^ALACHITE.S, MALüWE-STEEN, 
KEESJES-BLADE-STEEN. 

Dit donkere eedelgefreente Malachites geheeten , is gelijk het groei 
van de blaaden ran het Keesjes-kruidf. Schoon hi) fomtijts met witte 
aderen verhert is, de blaauwe verf geeft hem al te met bevalligheid ; maaf 
een andere (verf) befmet, en maakt deezen fteen leelijk. ° 

VAN DE turkoois. 

DeTurcheJ^a, hij andere cn Tarchina, word gezegt, bnal^^ 

’ ,"’"J deeze naam heel wel bekent te weezen: om dfthiimtdr 
Turkfehe landen word gebragt. Hij heeft natui, rli,k een verf uit green , 
Wit, en blaauw te zaamen gevoegt: waar door hij eeniger maate naarde 
verf van_kooperroeft moet hellen, Deeze fteen heefr geen doorfch.jnend' 
heid. Daar zijn er die zeggen , dar de befte Turkoois gekent word. 
indienhij bij nagt groen is , en bijdaag hemdsblaauw word gezien. 

2e Ireen word verdeilr in een oofrerfe en in een wefterfe, ^ De oofteti^ 
word nog rweederlci geftelt : want de eene behoud altijt de natuurlijk^ 

rots. De andere verlieft d^ 
nLuvve ^ deeze heeten ze van d^ 

heel zelden* Men heefr aan te merken , dat de Turkoois nooit , ^ 

hialc men dar haafelnoot word gevonden; Nogfans vef' 

haalt men dat er bij den Groot Hartog van Toskane een ero5e 

word,. daathctbceldtv,uCaj„sJuhusbezatop ® 

« vaH 


C m ) 

VAN DE ACHATES, AGAAT, AGAATSTEEN. 

De Achaat is een eedelgeftcente met verfcheide verven verfiert , en 
heeft de naam gekreegen van Aebates een rivier in Sicilië, Deeze fteen 
heeft zijn onderfcheid ten deele van de verven, ten deele van degeftal- 
tens , de welke hij albeeld , ten deele van de gefteentens , waar meede hij 
in den aanbeginne van zijne geboorte word vermengt, en ten deele van 
de reuk. Want hij word gezien rood, geel, afchgraauw, groen, zwart, 
hemelsblaaiiw , en met verfcheide andere verven geteikent. Men ziet in 
dit geflagt van fteen de bceldteniflen van bijna alle gedierte, plantgewaf- 
fen , en andere onbezielde dingen. Wanneer deeze fteen in den aanvano- 
Van zijn groei met de Sarda word vermengt, dan gelijkt hij naar iet van 
des zelfs zelfftandigheid en verf , en word Sardachates genoemt. In- 
dien hij iet van den Saffier deelagtig is , dan word hij Sapphirachates , 
en eindelijk indien hij iet van de Amethyftijnfche zelfftandigheid bevat, 
dan word hij Amethyftachates geheeten. Het laatfte onderfcheid fchijnc 
Van de reuk genoomen te weezen j om dat Plinius heeft gefchreeven • 
dat ’er van de verbrandinge van de Antachares eenigen reuk uitwaaifemr» 
Dog wij oordeelen, dat dit laatfte onderfcheid, liever tot de gerunde fap- 
pen , als tot de Iteenen is te betrekken. 


VAN DE ONYX, NAGELSTEEN. 


Onyx beteekent in t f*t^hfch een menfche.naagel , cndeklaauwvanhet 
Viervoetige gedierte. Bij zommige word deeze fteen Onychites gehec- 
fen. De witheid en de verfcheidentheid der verven word in den Onyx 
^en hoogfte gepreezen , gelijk de vuurige , zwarte , en hoornige verf, 
•Tiet witte aderen omcingelt , als een oog. Cardanus ftelt van deeze drie 
ffiorten. Andere hebben gezegt, dat *ervijt foorten van Onyx zijn, De 
Cerfte foort vergelijken ze bij de naagel die booven op het vleefch zitj 
tweede willen ze dat gitzwart is ; de derde zeggen ze zwart meC 
'^itte aderen en kringen te weezen ; de vierde befchrijven ze geelagrig 
Van verf met witte aderen i de vijfde fchikken ze zwart van verf mee 
hcliakeering van een geelagtigheid op , en deeze geeven ze voor de lndi« 
^3nfche te weezen. 


VAN DE STEEN SARDIUS OF CORNEOLUS, 
KORNEOL, CORNALIJN-STEEN. 

De Corneolus , Kornahjn-Jleen , word tot een einde der befchrijvinge 

Kk van 


( »J8 ) 

ran de half-deurlchijnende , of half. donkere Iteenen aangehezt wel- 
kers naam.r.jkheid fomm.ge Schrijvers heeft bedroogen. ^ Decideerde 
mannen hebben gefchreeven . dat bardius en Corneolus gelijk^ordige 
benaaminget. zi,a. Derhalven word deeae fteen genoerat Sardius JsL 
drnus, en barda , en ook thans Corneola , CotLolus , of Carneolus , 
om dat h,j n«r vleefchverf fch,,nt te gelijkenen. of on. dat hnwnlfeté 
verf heeft. Darom word hij bij fommige, om die zelve reedra, Cor- 
nerina gelijk als Carnerma genoemt. Wat aangaat de verven daar kon- 

wordll wite I " "" Kornalijn-fteenen ter needer geftelt 

ies enwiitelndlf h ^odaanige fteenen in mannet- 

hlinlr"7 T! °"^*>>«den , en ze zeggen , dat de mannetjes klaatder 
DUDKen, dogdatdewijfjesvetterzijn, en minder glans hebben. 

VAN DEFLUORES, DROP-STEENEN. 

Een kleine deurzigtige fteen, (f7»»-, word , bijoverbren- 

ginge, vaneenwijngaard-knop, of van een andere toom-bot,'^ een eedel- 
gefteente genoemt. Want men ziet onder de eedele gefteentens naa- 
nteotlijk onder de kleine en koftelijke «eentjes , eenige fteenen van de 
natuur geteelt , die , door de gefchakeerde verf , de natuurlijke eedele 

waï/ze onbekent geweeft-' 

oS Cardanus, en EnceLs Flu- 

vuur’, gelijk ijs "'^door^d"'? d warmte van be« 

ovens gewótDfn’zbnde lw'‘ “ gloeijende 

ovens geworpen ^jnde , vloeijen ze aanftonts , welke uitwerkinne in de 

?e'’Xrtltzfef gehr 

e geireentens zeer gelijk , maar zo hard met , zo dat ze met de tande«^ 
gckne tfomtijds wijken waarom hij met quahjk zoude zeggen , die ftaaP' 

en onvolmaakte eedele gefteeo- 
van de edele gefteentens zijn. LricoU 
ftelt drie geflagten van Dropfteenen. Heteerftegeftagtis verfcheidedeur' 
fchijnende eedele gefteentens gelijk, het tweede donker. om daThetniet 
el fchijnfelgeeft , en het derde waaruit men voornaamentlijkglas maakc. 

VAN HET KRISTAL. 

ftaaT" voornaamentlijk met het woord van Kriftal vcf' 

zaLeVheiJden^am^^" ^7^7 ^oor de witheid 

Tf h liU f7 Z r r verdient. Het tweede is de koude vof^J 

pf het IJS, dac de Grieken Kryftallos heeten. Ten derde kan dit woor^ 

oo^ 


C 259 ) 

Ook den haagel beteckenen, volgens het gevoelen van die geene, dewel- 
ke de woorden van den honderd en zeeven en veertigften Pfalm hebben 
uitgelegt. Ten vierde word Kriftal voor dat eedelgefteente genootnen 
'Vaar van de befchrijvingc teegenwoordig word gedaan* Deeze heldere 
en deurfchijnende fteen word bij de Latijnen Kriftal genoemt. Omtrent 
den oorfpronk van het Kriftal ftelt men gemeenelijk twee vraag-frukken 
Voor, Het eerfte behoort tot de ftofFe , en het tweede tot de geftalte 
Van het Kriftal. ^ Het groeit dan , dewijl het fijnfte gedeelte van de aar- 
de j met een weinig vuur of heele reine zwavel y met water word vermengt i 
Waarom het Kriftal met ijfergeflaagen, alseen keifteen , vonken uitfchiet. 
Het tweede vraagftuk raakt omtrent de geftalte van ’t Kriftal , die het 
Van de natuur , of kring-rond , maar gelijk meeft hoekig , en voornaa- 
nientlijk zeshoekig krijgt. Men moet vaft ftellen, dat zulx daar van daaa 
ontftaat , naademaal de fijne aardfche ftofFe , in de groeijinge van deeze 
fteen , zig zelve van het water fcheidende , zig tragt te vereenigen , ea 
de bijfondere deeltjes , op allerlei wijze , rondom het middelpunt vaa 
haar lighaam gaan , en daar naar haaken. Eindelijk , het Kriftal word 
meeft van de natuur voortgebragt met veefels , ondeilbaare deeltjes, 
fouten, neevel, toeft, en diergelijke ondeugden bevlekt: maar wanneer 
het doorzigtig is , word het Berg-kriftal genoemt. Dit eedelgefteente, 
indien het nogtans de naani van eedelgefteente verdient, dewijl het deur- 
fchijnende , en op de mannier van ijs groeit , word Kriftal genoemt , 
dog indien ’t geverft is , krijgt het de naam van dat eedelgefteente, het 
welke het gelijkt. Maar dat Kriftal , dat de ftraalen van de zon ont- 
fangt , en de geftalte van den hemel-boog op de naafte wand uitwerpt , 
of voor het ligt gezet een verfcheidentheid van verf vertoont, word Iris, 
Keegenboog, genoemt, 

VAN DE DIAMANT. 

Alcafarius merkt aan , dat men in de heilige bladeren onder den naam 
Van Carbunculus , Karbonkel, Karbonkeltteen , Blaakende fteen , den 
Diamant heeft te verftaan. Men zegt dat den Diamant voortkomt uit 
Lp, het welke niet veel verfchik van dat, waar uit het Kriftalgewoone- 
hjk word gebooren. De Diamant is om de hardheid altijt duurende, 
jmwinbaar, vaft, eeuwig, oncemmelijk, en van ijfer genoemt gevveeft! 
Dit is moogelijk voortgekomen , naademaal de andere eedelegefteentens 
Qok hard , in vergelijkinge bij den Diamant , gezegt worden zagt te 
^veczen : want met een ijfere ftamper in een vijfel word hij eindelijk 
^erbrooken. De hardheid onderfcheid den Diamant van het Kriftal: al- 

Kk 2 hoe- 


C i6o 

hoewel de deurzigtigheid dat ook doet : want dewijl de Diamant door- 
fchijnende isalswaater, en deurzigtig als eeii Kriftal : niette min is de 
glans van de Diarmnt leevend , daar de klaarheid van het Kriftal heel 
verflaauwt* De Diamant verdraagt het geweld van ’t vmrr liareink, 
want men zegt , dat h.j het , den tijd van neegen dangen , tecgens^he 
vuur kan «ithouden Men vind alle Diamanten niet alt.jt deurzlriV en 
glinfterende , maar fomm.ge der zelver zijn met eenige gebreeken ^naa- 
menthjk wo kjes , en andere verven befmet. Plinius haalt zes geliagrcn 
Zifchf en L?r hetindifche, het Arab;fche. blclhcc^ 

™t ’ Siderites , Starrenen . 

genoemt. Pen laatften word de Androdamas hier bij gebragt Nogtans 

heeft men thans maar een geftagt van Diamant. Wat dl groltre aanlaar, 
merken , dat de Diamant nooit grooteT als de pit^van 
een haafelnoot is gevonden geweeft. Wat de verf belangt , Benueniitus 
Cellinuseen voornaam juwelier verhaalt, dat h.j Diamanten van vcrfcLi- 

VAN DE BERYLLUS, BERIL. 

trrSn fu- eedelgcfteente , dat een hemelsblaauwe verf uit het 

Srdelefzier » hoedaanige verf men fomt.jts in het water 

ter genoemt H zodaamge fteen van de juweliers Zeewa- 

aanfien van de m^n'rairdlt^n" vande geftalre. enten 

en voornaamentlijk , nadcmaal de Schrijver^ondef malSy 
befchrijvinge van gevoelen verfchillen. ^ 

VAN DE karbonkel OFTE ROBIJN. 

een eedelgefteente , en word bij fommige Diamant 
genoemt , naademaal hij , als de volmaakfte , een witte glans verfpreir. 
AnderCns word de naam van Karbonkel aan dir eedelgeifeenre toegeèr 

word geglomme kool uitfehiet. Anders 

waar van Latijnen Robijn geheeten , om de uitfteekende roodheid, 

tus gcheeten om u beteekent. Hij word ook Apyro- 

löoS ?m datTii vtuit op hem geen kragt Heeft; alsmeedeFy- 
ropus, om dat hij er vuut.g tut ziet. De Karbonkel word sezegt zi|0 

oorfpronk M hebben , uit roode , heldere , en doorfchijnende ffppen- 

Dog, 


C 261 } 

Dog indien hem doorfchijnentheid ontbreekt , word hij overal de lijf^ 
moeder der Robijnen genoemc : om dat de Robijn in deezen fteen als 
een jongkind inde baarmoeder blijft opgeflooten j alwaar hetde gedaan- 
te ontfangr. , en groeit, en word gezegt eerft wit te zijn , en daarna al- 
lengskens de roodheid te krijgen. Hier van daan komt het, dat de Ro- 
bijnen, in verf verfchillende, worden gevonden. Dog men zegt , dat 
die de volkoome roodheid aandoen, in het donker ook ligten. Maar dat 
hij bij nagt zou ligt geeven , zulks is nog niet zeeker. Dog wij houden 
ftaande , dat ’er eedele gefteentens , die in het duifter fchijnen , Van de 
natuur konnen voortgebragt worden , dewijl de zelve natuur , aan ver- 
rot hout, aan nagrmuggen , aan visfchobben, en aan kat-oogen , zodaa- 
nigen ligt mededeelt , dat ze in de duifternis ligt geeven > maar bij ons 
is het nog onzeeker , of ’er eenig eedelgefteente van deeze gefteltheid 
Word gevonden, Daarenbooven heeft de Karbonkel onder de blaaken- 
de eedele gefteentens den voorrang ï: want onder die blinkt hij , als het 
goud onder de metallen , en de zon onder het geftarnte , uit, Plinius 
onderfcheid de Robijnen of de Karbonkels ten aanzien van de geboorte- 
plaats > en hij zeit voor de waarheid , dat in ’t geflagt van beide , dq 
mannetjes tterker van verf, en de wijfjes flaauwer zijn: maar hij verhan* 
delt de voorgenoemde onderfeheidentheeden zo verwart , dat ze be- 
zwaarlijk onderkent en onderfcheiden konnen worden. Wel jemini 1 ht) 
öelt elf foorten van Robijnen voor, 

VAN DE HYACINT H. 

De Hyacinthus is een eedelgefteente , en heeft de naam van de plant , 
of van de bloem van die zelve naam , welkers verf hij allernaaft ver^ 
toont, zoals Ifiodorus heeft aangeteekent. Maar dat raakt de waarheid 
niet, als inde Hyacinth van de ouden , die in zijn verf , ietofwathemels- 
blaauw en violet deelagtig is , en uit deezen hoofde bij de lente- of Maarr- 
fche Hyacinth- bloem word vergeleeken. Want het eedelgefteente , of de 
Hyacinth van de Heedendaagfche, komt in de verf met de faffraan-geele 
leeli van Plinius bij Bauhinus over een. Men zegt dat dit eedelgefteente 
Van hemelsblaauwe , violette, en purpere verf blinkt, en de purpere verf 
Word bij de violet.purpere vergeleeken. De Schrijvers verfchilleii om*- 
ïrent de verfcheidentheeden van dit eedelgefteente. Maar die een nette 
kenniffe en verdeilinge van de Hyacinth begeert, is’tnoodzaakelijk, dat 
hij hem in drie voornaame foorten onderfcheid , volgens de roode , ge®^ 
ke , en violette verf, die in dat eedelgefteente de meefter zijn». 

Kk 2 - 


VAN 


C ) 

VAN DE AMETHIST. 

Veele verzeekeren , dat dit eedel gefteente uit zuiver en ligt zwart den 
oorfpronk heeft, en willen dat aan het zelve gefchied , het geen aan de 
druive-beezijën gebeurt Anderfms word hij in het eedelgefteente Sar^a, 
gelijk als in zyn lijfmoeder , gebooren en vermeerdert. Waarom men 

de eene zijde de natuur van d» 
> cle natuur van de deelagtig is. Want 

gehjktnen de Sarda in het hart van de- rots vind , zo word de Araethifl:> 
naar het gevoelen van Theophraftus , in fommige gebrooke fteenen ge- 
wnden. Ovidius heeft aan de Amethift een purpere verf toegeëigent. 
Dog andere , als Marbodeus , hebben niet alleen de purpere . maar de 
Violette, en de roofe verf , in deeze fteen gepreezen. Welk gevoelen 
van de waarheid niet af en wijkt , naademaal dit eedelgefteente , wan- 
neer het zijn volmaaktheid heeft bekoomen, van driederlei verf, te wes- 
ten roofe , violette , en purpere glinftert. Daar worden veel foorten , 
^.voomaamenthjk vijf, volgens het gevoelen van Plinius voorgeftelr. 
De eerfte heeft volkoomentlijk een purpere verf. De tweede trekt op 
de verf van een Hyacinth. De derde is ligrer. De vierde is gantfch 
wijnverwig. En de vijfde komt bij de natuur van Kriftal, en is met een 
weinig purperverwig geteikent. 


VAN DE SAFFIE 


R. 


De Sa^er gelijkt naar de verf zo van den hemel-boog , als van de bloem 
van de Ins (Lifch van deeze landen.) Albertus heeft hem Syrtites, van 
de geboortc-plaats , genoemt , om dat hij omtrent de Syrtes fZandplaa- 
ten bij Africa} word gevonden. Dit eedelgefteente heeft zijn oorfpronk 
uit hemels-blpuwe fappen, die, om der zei ver gaargekooktheid , zeef 
deurzigrig zijn , en krijgt een verf gelijk fchoon weir fmooi weeder:) 
waar onder geen roodheid fchijnt te weezen. Men vind geen eedelge- 
Iteente , dat naader aan den Diamant is , als de Saffier. Ja het is heC 
frn^ > naademaal bet gewaardigt is , dat het op den 

^ vertoont. De woorden van Ezechiël zijn deeze: Hef 
Zn rtn S^^^erfteen gelijk. De Saffierfteenen koo- 

Irctndfrt^n * g^boorte-plaats , en grootheid , van mal' 

kanderen onderfcheidcn worden. Sommige Saffierfteenen zijn oofterfe» 
en andere wefterfe, welke laatftegezegt worden flegter te zijn. Dit eedel' 
gefteente is zelden grooter a's een amandel 


( ) 

VAN DE SMARAGD, ESMARAUT. 

Men vind onder alle groene eedele gefteentens geen voortreffelijker ^ 
^choonder , en genoegdijker , als de Smaragd : want door zijn aange- 
naam groen , ftreelt hij zo het oogpunt , en verquikt zo het gemoed > 
dat hij de lieve lulligheid ook van alle kruiden verre overtreft» Het is 
een ligtfchijnend , deurzigtig , Veneerifch , en Mercuriaal eedelgefteea- 
te , dat, waar het ook gelegt mag weezen , altijt zijn blinkende groen- 
heid uitdraait. Plinius telt de geflagten van de Smaragd tot over de twaalf 
toe op , en worden van hem volgens dc ondergefchreevene ordere ge- 
roemt, naamentlijk Scythifche , Baftriaanfche , Egyptifche , Cyperfe, 
Ethiopifche » Perfifche , Attifche , Medicefche , Chalcedonifche , Laco- 
öifche , Calcofmaragden , die met koopere aderen zijn gevlakt , als 
tneede Valfche Smaragden , die aan de eene helft een Smaragd , en aan 
de andere helft een lafpis gelijkenen. Bij onze tijden zijn fommige 
Blaar alleen oofterfe , en andere wefterfe. De oofterfe zijn zelden groo» 
ter als een haafelnoot. Men ziet de wefterfe wel zo groot , dat ze de 
breedte van een handpalm overtreffen. 

VAN DE TOPAS, TOPAAS. 

Sommige leiden de oorfpronkelijkheid van het woord af van Topazffs^i 
een eiland in de roode zee , alwaar zodaanig uitlleekenft en voortreffe- 
hjkft eedelgefteente word gevonden. Daar worden veel dingen van Pli- 
Bius weegens de Chryfopraliën , Chryfolithen , en Chryfopatiën voor 
gegeeven , maar zo verwart , dat daar uit niet zeekers is af te neemen. 
Want indien wij.de hoedaanigheeden van den Topas, en van de Chryfo- 
patius van de Ouden overweegen „ wij zullen zonder twijffel zien , dat 
die aan deChryfolith vandeHeedendaagfcheeigentlijkbehooren, in welk 
eedelgefteente men de verf van de Smaragd, maar ligter ziet , waar iij. 
iet of wat van een geele verf Ichijnt re weezen, Deeze heeft een goud* 
groen, en word Chryfopatius , als meede de moeder van de Smaragd ge* 
heeren Thans zijn deTopaafenvan de juweliers goudverwig, en zijn on* 
der de Chryfolithen van de Ouden te tellen De verf is met geen andere 
yerf onder een gemengt , cn als water , waar in Saffraan of Rhabarber 
^ ontdaan geweeft. Sommige van deeze fleenen worden oofterfe, en 
Andere Europeefche genoemc. De oofterfe fchitteren als het fijnftegoudjK. 

zijn , behalven de Diamant , harder als alle eedele gefteentens. De 


( 164 .) 

Europeefche zijn week als Kriftal , en in de goud-verf veel of weinig 
zwartagrig. Ze verfchillen bijzonderlijk van grootte. 

VAN DE OPALUS. 

De Opahis is de verf , de natuur , en het vermoogen van de andere 
eedele gefteentens deelagtig. Want om dat de fteen blank is^ vertoont 
hij de glans van de Karbonkel , het purper van de Amethift , en de 
groente van de Smaragd, Anfelmus Boëtius heeft ’er vier van dit eeflagt 
^ngemerkt. Het eerfte geflagt is deurzigtig zonder eenige donkerheid. 
Wet tweede helt naar z wartheid met een glans van deKarbonkel. Her derde 
fteettverlcheide verven , en hiertoe worden gebragt, die donker melk- wit- 
zijn , en van de juweliers Kat-oogen,en ook valfcheOpaalIteenen wor- 
den genoemt. Het vierde geflagt komt voor onder de naam van valfche O- 
paal , en is deurfchijnende als vis-oogen , en fchijnt een weinig blaauwe melk» 
of wat geels in zig te hebben , ja indien hij voor het ligt gezet , en gedraaiC 
word , ziet men hem van binnen glinfteren , om de weêrftraal van het 
ligt. Sommige noemen dit laatfte geflagt van Opalus , Afteria. De 
Roomfche Raadsheer Nonius heeft een Opalus van het eerfte geflagt» 
zo groot als een haafelnoot, gehad, die op twintig duizend dukaaten is 
gewaardeert. 

Dog dit zij van de eedele gefteentens , en alle andere ftcenen genoeg 
gezegt. 

Dewijl ik .nu een korte befchrijvinge vandeTngekerfde, Zagte, GC' 
korftc j Hardgelchaalde j Plantdieren , VilTen } Vogelen j Slano’en eti 
Draaken, Viervoetige Geklaauwde Eiërleggende > en van de MetalleU 
en der zelver Deelgenooten , ten deele uit treffelijke Schrijvers > 
dog voornaaraentlijk uit Aldrovandus uitgetrokken , dus verre ten eind^ 
hebbe gebragt , en daar door de verdere befchrijvinge der Kabinetten» 
cn den inhoud van de zelve geftaakt j gelijk booven is gezegt j zal ik 
weederom , volgens de N ommer op de Plaaten aangeweezen , voorfgaan » 
willende den goedwilligen Leezer wijders rot de beknopte verhandeling^ 
van het Eerfte Deel van het Wondertconeel der Natuure eedienftigkj*^ 
hebben heen geweezen. 

Van de Eerfte Plaat is booven te gelijk met dc Infeften gefprooken» 
vr ^ Plaat , welkers Kabinet voor deezen in het Eerfte Ded 
met N“. o. was geteikent, en nu met twee Laaden of Bakken vermeet' 
dert » na dat de llaat voor de eerfte maal is afgemaakt geweeftj vertoont 

bet 


1 , ^ ^ 

net Tweede Kabinet, het vvelke begrijpt vijf Kolommen , driebooven, 
en twee onder , en om laag een groote Schuif, Elke Booven-kolom 
bevat agt Laaden , en in de twee eerfte zijn Hoornen , zo kleine als niid- 
delfoort , naar proportie van de Laaden j en in de derde Kolom zijn 
Schulpen van verfcheide foorcen en grootte, zo Dubbelde alsEenfchaa- 
hge. ElkeOnderkolom heelt vijf grooter Laaden. In N“. i5.en 26. zijn 
meelt groote foorren van Hoornen. Jn iN». 27. Differente foort van 
groote Hoornen, «S* Ongemeene fchoone gecoleurde en ge- 

tcekende Ooft-en Welt- Indifche Krabben en Kreeften , &c. zo kleine 

als middelfoort. In N°. 29, Groote Krabben en Kreeften* Src In 
N" 30. en 31. Groctagtige Hoornen. In No. 32. en 33.’ Ham- of 
fteek-enandere doublet-hchulpen. In iN". 34. Vcrfiheide foorten van 
Larlemocr en andere Hoornen. De vier Bakken van de onderfte groo- 
te Schuif, N*. 35. 37 - 38. begrijpen veele ongemeene fchoon ge- 

coleurJe Ooft-en Weft-lndifche Krabben en Kreeften , Zee appelen, 
Zee-ftarren, en andere dingen in de zee en in de rivieren gcteelt en voort- 
gebragr. Op de Voorgrond van de Plaat zijn eenige Gediertens , &c 
afgemaalt , gelijk op de voorgaande Plaat van de Infecten ook is ge- 
fchied. 

De Derde Plaat, te vooren N'» 7. genoemt, vertoont nu het Derde Kabi- 
net, het welke verfcheide foort van Koraakn , Spnngiën , Zeehceftersen 
Zeldzaame Zee- gewaflen bevat, en behoeft geen verdere befchrijvinge, om 
dat het aanfchouwen van de Plaat de inwendige geftelcenifte te kennen 
geeft. 

De Vierde Plaat , voorheenen onder N». . r. befchreeven, vertoont 
nu de Ferfte Kaft met glaafen of het V^ierde Kabinet , waar in veelder- 
lande Gediercens en Jcbepfclen volkoomen gaaf, met hunne ingewanden , 
m vogt bewaart , worden vertoont. Van de twee andere Kabinetten , 
beneeden op de Plaat met N®. 7, en 1 1. gctcekent, zal men hier na op 
Zijn plaats fpreeken De Voorgrcnd wijft den inhoud van alle drie de 
Kabinetten eenigermaaten aan. 

De vijfde Plaat, eertijrs het Kabinet N®. n. aanvvijzende , vertoont 
nu her Vijfde of de T weede Kaft met glaafen , zijnde de weerga van 
de laatfte, insgelijks met veelderhande Schepfelen vervult. Van de twee 
andere Kabinetten, laager op de Plaat met N®. 8 en 1 j. geteekent zal 
men ook hier na melden. De Voorgrond vertoont den inhoud. * 

De Zefte Plaat, te vooren met N®. 8. geteekent, vertoont het Zeftc 
Kabinet, het welke heelt dartien Laaden Zeeven van de zelve houden 
|n differente ordonnantiën van Borduurwerken , van duizend duizenden 
‘«landfche en eenige uitlandfchelnfcden, en andere kleine dierrjes, voer 

L I deezen 


C 3 

deezen gemeld» Van de Zes andere zijn deTwee Eerfte gevult met 
Vogel-eiëren j deTwee aanvolgende met gedroogde Dieren, en de Vijf' 
de met verfcheide foorten van Paradijsvogelen , en Veêren , Bekken» 
en Staarten van uitheetnfehe Vogels , &c, De onderfte Schuif bevat 
gedroogde Schildpadden, Slangevellen , en vreemde Vogelbekken» 
&c. 

Het Zeevende Kabinet, voormaals met N® 2« geteekent, op de Vier* 
de Plaat vertoont, begrijpt agttien vierkante Dooien, met uitheemfeh ge- 
vogelte en andere diertjes en plant-gewaflcn vervult. 

Het Agtfte Kabinet , voor deezen met N% geteekent , en op dc 
Vijfde Plaat vertoont , is in geftalte de weedergaadc van het voorgaande» 
cn bevat ook agttien Doofen > en is thans met inlandfch of Europeefch 
Gevogelte cn opgezette Diertjes , als Weezeltjes , Armijnrjes , Kapel- 
len, Vliegen, Torren en Kiipfen , &c, vervult. 

Het Necgende en Tiende Kabinet word op de Zeevende Plaat ver- 
toont : waar van het Eerfte heeft veertien Laaden , en is met Metallijke 
ftof , Aardens , gerunde Sappen , en in Steen veranderde dingen , Fi* 
guur-fteenen &c. vervult. Het Andere heeft vijftien Laaden , waarin 
Zaaden , Zaadhuisjes van Bloemen en Planten , ook gedroogde Vrugten 
en Booragewaften uit vreemde geweften, worden bewaart. Dc Voorgrond 
op de Plaat geeft den inhoudvande Kabinetten, door de verfpreide ftuk' 
ken en de vier laaden , tc kennen. 

Het Elfde Kabinet, in de eerfte befchrijvingc met N*. 4. geteekent» 
word op de Vierde Plaat vertoont , begrijpende veele groote Boeken 
met gedroogde in- en uit-landfche Plantgewaffen gevult, en ook eenige? 
in dewelke uit* en in-landfcheGedicrtcns , Bloemen en Planten &c, naar’t^ 
leeven met water-verven zijn afgemaalt. 

Het Twaalfde Kabinet » voorheen met N“, t, geteekent , en op de 
Vijfde Plaat geftelt, is met vreemde en Indiaanfche Kleederen, OptooifeB» 
Sieraaden , Geweer , en andere Werktuigen , &c, verzien. Als in heC 
Eerfte Deel is vermeld , en eenigermaaten op de Plaat word verbeclf. 

Hier mcede zal ik een einde van mijne verhandelinge maaken: wat 
van onze Rariteiten voor den Leezer nu nog verder dient geweeten, 
hij in de volgende Catalogus, hierna zo ik hoope, en indien wij konneï’’ 
klaar bij een befchreeven vinden, VVijders verzoeke ik ijder Onderzo^' 
ker van de Natuur, indien ik te eeniger plaatfe al fchrijvende indewoot- 
den mifichien mogte hebben gedwaalt , dat hij het niet qualijk neetn^f 
maar de mifftaagen wil verbeeteren. Want dat ik zo veele dingen heh' 
be voorrgebragt , zulks is uit inzigt van zijn eigen voordeel gefchi"^' 
op dat wij te zaamen overeenkooiricnde , den Schepper van alle feb^P' 


C^7) 

Zelen mogtcn looven , en fchuldige dankbaarheid bewijzen , door Jefus 
Chriftus onzen Heere. Amen. Eindelijk zal ik hier rot een fluitreede 
bijvoegen de woorden van den koning David , weegens de voorzienig'» 
heid Gods omtrent de Dieren , uit den Honderd en vierden Pfalm. 

De HEEU.E zend de fonteinen uit in de rivieren, die tufichen door 
de bergen heenen vloeijen : op dat allerlei geflagt van dieren j dat zigop 
het veld onthoud, daar van drinke, ende de woud-eezels den dorft lef- 
fen. De vogelen die in de lugt vliegen , neflelen booven de rivieren , 
en zingen tufTchen het loof van *t geboomte. De HEERE maakt de 
bergen uit de wolken nat , en van de vrugt zijner werken worden ver- 
Zaadigt alle die op de aarde leeven. Hij brengt hooi voort tot gebruik 
voor de heeften, en moeskruiden en aardvrugten uit de aarde tot fpijs voor 
den menfeh. Hij doet den wijn ook voortkoomen , die het gemoed der 
menfehen verheugt : en oli , waar van de lighaamen blinken : en brood , 
dat de kragren der menfehen verfterkt. Van Hem krijgen de boomen 
wasdom , en de ceeders op Libanon fteeken zo verheeven uit , op dat 
het kan gezien worden dat Hij ze heeft geplant. Op de zelve neftelt het 
gevogelte , de denneboom draagt het neft van den ooijevaar. De hoog- 
lie bergen worden van de wilde geiten bewoont , en op de fteenrotfen 
verfchuilen de konijnen. Hij heeft de gezette tijden der veranderingen 
voor de Maan , ende den ondergang voorde Zon bepaalt. Van Hent 
zijn ook de duifterniften des nagts , wanneer de beeften des w^ouds, die 
bij den dag wegfehuilden , her voort kruipen. Dan gaapen de brullende 
leeuwen naar den roof , op dat ze van Gods weldaadigheid worden ver- 
zaadigr. Als de Zon weederom opkomt , begeeven ze zig na.ir hunne 
hooien en lecgerplaatfen : maar elk menfeh gaat uit om zijn werk te ver- 
rigten tot aan den avond toe, Hoe veel en hoe groot zijn uwe werken 
ó HEERE ! welke alle gij wijffelijk hebt gemaakt, de aarde is vol van 
Uwe verfcheide bezittingen. Hoe wijd zijn de ftranden van deongemee- 
te zee van een gdeegen ! zij bevat onrelbaare van zwemmende en krui- 
pende zo heele groote als kleine dieren. De fcheepen vaaren door de 
zee , en de walviften en groote zee-dieren , die Gij hebt gefchaapen , op 
dat zij daar in zouden fpcelen. Deeze alle zien ü opwaart aan, enver- 
Wagten dat ze te regter tijd van U worden gevoed , &c. 

einde. 


LI » 


BLAD- 


i68 


BLADWIJZER 

VAN DE INGEKERFDE. 


Aardpier, Pag. 1 3. 2 1 . 

Bijen, honigmaakende, tamme en wilde.i 2.16. 
Bloedzuiger de moeraffige en de zee. 1 4. 2 f . 
Brafiliaanie vliegende Stier. jg_ 

Coccojus. 1 2 1 f ' 

Duizendbeen of Honderdpoot , Slijkvarken ’ 
veelvoet. ‘ j 
Forbicinen. 

Haft of Eendagsvlieg. 

Hippocampus of Zeepaard. 

Hommels. 

Honds-Iuis 
Horfels, 

Hoütbederver, Phryganium, 

Houtworm. 
ïndifcheWorm. 
fps of Wijngaardworm. 
lulus, Land-oor-worni. 

Kalander 

Kapellen , Dag of Nagtkapel. 

Keever. 

Koevlieg , Bupreftis, i a. 

Koevliegen , Tabanus Koevlieg , Paardsvlieg 
OeftrusofOeftrum , Eezelsvlieg Afi- 


13. 21. 
13- 'f- 

Ï2 18. 
14.26. 
12 . 
13.19. 
12 . 

14.23. 
13. 21. 

14.24. 
13- ' 4 - 

13 1 ƒ. 21. 

2t. 

12 . I 7. 

i8. 


lus. 

Kreekel,. Ydd-of Huis-KreekeL 
Landmeeter. 

Ligtmuggen. 

Luis. Platluifen.. 

Maartworm. 

Mier. 

Motte, Tinea. 

Motte, Scrophula of TIbeai. 
Motten, Blattae. 

Muggen. 

Naaijerof Perla, Juffertje, 
^agtmugge. 

Neet, 

Oorworm. 

Orip.s of Sneeuworrru 
Ürfüdacna. 


Piffebedde. 13.21. 

Riviervlieg, Water-Vliegen-Muggen. 14. 

ly, 22t 

Rivfer-Squilla. 26. 

Roovers of Dieven. j 2, 

Rupfen. ,3.20. 

Scorpioen. 13.20. 

13.22. 

Spaanfchc Vlieg. 1318. 

Spinnekoppige Sprinkhaan , Attelabus Arach- 
noides. 27. 

Sprinkhaan. 13.18. 

Stapel ofHuppelkoorn , Koornmees, Boóm- 
kreekel. 12.17* 

Talpa of Veemol, Molkrekel, Krekel. .13. 

T.arautula. 

13. 

12 . 17 - 

Vloot. 12 lO. 

Wandluis. ,p; 

■ de wilde. 1217. 

Water-Borftel. 

' Pier of worm, voor waterdam. 14.2P 
Spaanfchc Vlieg. 14.21. 

Spin gevleugeld en ongevleugeld. i4- 

• 22- 

“■ — — Viola. 

Vliegen ofMuggen. 

Wefpen. 

Worm. 

Wormen in Buisjes verfchuilende 
Zee- Druif. 

■ Koevlieg. 

- Luis. 

Oorworm. 

Srerre. 

— - V looi. 

■Worm, zee-pier. 


Worm degroote en kleine. 


14.21. 

17 - 

J2- 
21. 
14. 14. 

I 4. 2Ö. 
14.23. 
1-4. 23- 
14.23- 

14.20. 

14.23- 

14-2f- 

14 - 2 f*^ 


Van de zagte. 


Loligo of vliegende zeekat 
Polypus of veelvoet. 


28.. Sepia of zeekat. 
20. Zechaas., 


28. 

29 ‘ 

VAN 


bladwijzer 

VAN DE GEKORSTE. 




AftacusZee-of Merr-Kreeft. _ go. 

Aftacus Karaboeideofkrabagtigc Astacus 3^1. 

Bonte of gemarmerde Krabbe. 2 7. 

BreedeSquillaof Beerin. gj. 

Crangon. 33. 

Garnaat. 34. 

Geele gegolfde Krabbe van Rondeletiu|. gy. 

Kleine Beerin. gg. 

Kleine Kreeften. 3§. 

Kleine Squilla. 34. 

Kleine Zec-Aftacus. gi. 

Krabbe. . 31. 

Krabbe die ’t hart gelijkt. gq. 

Krabbe Mea. 36. 


Krabben in langte van Schaaren verfchil len- 
de. 38. 

Kreeften of Krabben in ’t algemeen. 3f. 

Kreefcje Cancellus. 39- 

Landkrabbe. 51. 

Leeuw en Olifant. 31. 

Pagurus. g-(5. 

Rivier-krabbe. g8, 

Ruiterkrabbe. qy, 

Squilla Manti vanRondeletius. 34. 

Squillenin’talgemeen. gj, 

Zee-krabbe. 

Zeefprinkhaan. 


VAN DE HARDGESCHAALDE. 


Anrismarina, ofZee-oor._ yg. 

BlaaS'ofKinkhoorn , Buccinum. ^2. 

Bofch-of Wilde-Ocflers. . f4. 

Byfllis , Fijn Lijnwaad , Hairig Mofch, y y. 
Cnamae, Gaapers in ’t algemeen. 

Chamae , Gaapers in ’t bijzonder. ^ 

Chama, Gaper , Glycymeris van Rondele- 
tius. _ yz. 

Chama, Gaaper , Peloris- yg, 

Concha Anatifera, ofSchulpdieEendvogels 
voortbrengt , Schulp-aalcn of Lang- 
halfen. y8. 

Concha Margaritifera Parlemocr-fchulp of 
Schulpvis. 4y. 

Concha Venerea of Venus Schulp. 
Conchylium of grooteTuitboorn. ^2^ 

Lakswijzegebooge Schulpvis. 

Ecckel , Dadel, Dadelkern, Balanus. j6. 
Gehande Schulpvis. . „ , . yo. 

Geêgclde fcherppuntige Schulpvis. 
Gefronfelde Schulpvis. _ 49. 

Gepceperde Chama van Bellonius. j-2. 

Gefchubde Schulpvis. 48. 

GeflreepteSchulpviflèn. 48. 

Gladde Gaapers. yi- 

Gladde Schulpviflèm yo. 

Koraale Schulpvis. 49 - 

Lange Schulpviflen. ^ , 48. 

Ltpa^s , Rotffchulp , of Patella, Schotel, 
Hoekfchulp. _ , , 58 - 

Melkwitte Schulpvis Galades , cn Zwarte 

Schulpvis vanRondeletius. j-q. 


' Moffelen. yy. 

Moffeltjes. yy. 

Murex, PurpereSchaalvisofTakhoorn 42. 
Nerite, Zwemhoorn. 4f. 

Oefler Gaideropoda , ofEezelsvoet. f4. 
Oefters. yg. 

Pectincs , Kam-of Sint Jacobs-Schulpcn , 
Bontemantels. y4. 

Penicillus, ofPlnceel-hoorn. yy, 

Perfiaanfche Schulp. yy; 

Pholas, Rotfichulp. y< 5 . 

Piiinae, Steekmoffels , Haradoubletten. yy. 
Purpura, Purper-Slck. 41. 

Scherpe rouwe Chama, Gaper. yj. 

Schippertje of Doekenhuifje, Nautilus. 40. 
Schulpvis der Schilders. 49. 

Schulpvis Rhomboides of de geflreepte Mof- 
fel- 49. 

Schulpvis van een dunne fehaal. y t. 

Schulpvis van een harde fehaal envcrfcheide 
Schulpviffen. j-q. 

Stekken , Cochlea. 

Solen, Nagel-moffel-fchulpen. j-g’ 

Tellinae, Zaa^chulpen, 

T ol-Slinger-of Draai-hoornen , Trochus. 44”, 
Tol-Top'ofTuit-hoorn, Turbo. 44, 
Zee-egel, Echinus, Erinaceusmarinus, 47- 
Zwarte Chama, Gaaper, of Glycymeris v.in 

Bellonius. y^> 

Zwarte Chama, Gaaper vanRondeletius yi. 


LI 3 


VAN 


^^o B L A D W IJ Z E R. 

VAN DE ZOOPHYTA, PLANTDIEREN. 


Dolle Zee-appel. _ 64. 

Granaat-appe],KampernoeIje of Duivelsbrood 
ofFaddeftoet, en de Peer. 62. 

Holothurion , Quabbe of Qual. 61 . 

Tethyium. 61. 

Zce-[3arnneetel , Snottolf, Zeequabbe. 60. 


Druif. 

64 - 

Hand. 

64. 

Konkommer. 

64 - 

Long. 

61. 

Schagt-Pen-Pluim. 

63. 

Schamelheid. 

62. 


VAN DE VISSEN. 


92. 

70-, 

68 . 

68 . 

ICO. 

104. 

103. 

87. 


Aal. • 

AcarnesofAcarne. 

Acus-, Naald, Zee-naald. 

Alauda, deLeeuwerk. 

Alburnus, deBleije. 

Albus, de Poel-Capito. 

Alderkleinfte Albula. 

AllerfchcrplteRog. 

Aiphcftcs ofCynaedus .Steenvis , Vinder. 67 
Ainia. 78. 

Andere brcedeCyprinus. 102. 

Andere Lcucifcns. 98. 

Andere Rivier-Voorn. 96. 

Andere Spijker-Rog. 87. 

Antaceus. ^4. 

Anfhias, Rondkop. 68. 

Aper, wildvarke, Zee-varkc. 77. 

AphyaofApua, Meergrimdel. 72. 

Aquila , Zte- Arend. 84. 

Afellus, Kabeljauw. 75-. 

Afellus minor alter, de andere kleine Afel- 
lus, Wijting, Bolk. 76. 

Afellus niger, de zwarte Afellus. 76. 

AfteriasofStellaris, deGcllamdeRog. 86. 

Attilus, een Waterjwijn. 94. 

Aurata, de Goudbraaflèm. 70. 

Baars. 99. 

Ballerus. 102. 

Barbota. 97. 

Barbus, Bami, Barbeel. 97. 

Bezola. 

Blcnnus, dcfnottige Vis. 71. 

Boops. ^ 

BreedeCyp-inus , Braafïèm. loi. 

Bult-vis, Pifds gibbofus. 89. 

Callarias, ofde kleine Afellus, Schelvis, 76. 

CanadelIaofteChanadella. 67. 

Canis, deHqndvis. 81. 

Canis Galeus of Galeus, de Hond-Haai-Vis 
ofte Haai. 8 1 . 


Cantharus, de Bruine Braaflcm. 7D 

Gaper ofte Caprilcus. 9'f- 

Capito Anadromus. 91- 

Capito, Squalus, Groothoofd, Dikkop, Meir' 
neus. 9“. 

Carpio. 103. 

Catulus, een Hondje. Si- 

Centrines. 82. 

GetorumDux, de Wallevisleider. 79* 
Ch.aina de Gaaper. 67 - 

Chromis. 70. 

Citharus of Citharoedus , Meerharp of Har- 
penaar. 73. 

Colias of Lacertus , Kaauwe , Hanneke» 
Gaij , Dole. 74 - 

Cónger of Congrus , Conger-aa! , Zee-aal , 
Zee-paaling. 79 - 

Coracinus, Zcc raave. 67* 

Corax, Meir-ofZee-raave. 7 ^‘ 

CorvusNiloticus, Nijl-raave. 9^' 

CucLilus, de Koekkoek. 09. 

Cyprinus, Kerper of Karper. lOi- 

Dolfijn. 107' 

Doornige Rog, 87 ' 

Draco, Zeedraak, Pieterman. 1 ^' 

Elft. 90. 

Eperlanus. 

Erythrynus, RoodeMeirbraafTem. 

Exoeoetus of Adonis , deSlaaper. ^ 1 ' 

Fabcr, de Smid, Zeehaan. 

FarraofPala. io 4 ' 

Fiatola. 7 \’ ' 

Galeus Acanthias,dePrikkeI-Hond-Vis-Ha?'' 
Galeus Afterias , de Gedamde Haai,Hondv'S» 
Zee-luipaard, Zec-panther. 

Galeus, ofde Gladde Muftelus. 

Galeus Rhodins. 9 ^' 

Gebaarde Cobites. 

Gegolfde of Afchgraauwe Rog. ' 

GegraaveVis. P’" 

Gtn^' 


B L A 

Genagelde of Spijkcr-Rog. 

Geöogde Scherpe Rog , Steen-Rog. 
GefchildeOrbis. 

Gefchobde Phoxinns, 

Gdternde Antaceus. 

Gladde of Geöogde Rog. 

Glanis. 

Glaucus, Zeeblaauw, Waterverwig. 


Gobergus. 

Gobius , Meergop en Meergrop. 
Groote Molvaofte Afellus, 


D W I J Z E RV 

S7. Ophidion. 

Sy- Orbis, Kruikvis, Rondvis, Kogelvis. 
93 - Orca. 

99 - Orfus , roodagtige Rivier-Capitb, 

94 * Orphus. 

Os ofOxyrinchos , Vleet, Snultert. 

9 f* Oxyrinchus, Houting, Spitsneus. 

68 . Pagrus of Phagrus , groote Meerbraaffem, 
Palier Laevis, Schollc. 

Paflèr fquamofus , de gefchobde Griet. 


Harengus, Haaring^ 

Hemcisblaauwe Ri vier-Capito. 

Hepatus , de Leevervis. 

Hippuris. 

Hirundo, Zwaluw. 

Hollofteus ofOftratio, 

Hufo. 

Julis. 

Kleine Albula. 

Kleine Rivier-Baars. 

Kleine Rog Oxyrinchus, 

Kleine Zee-Kikvorfch. 

Laeviraia. 

Lamia, Potshoofd ,Kappaart. 

Lampetra , Lampreije ofte Prik.. 

Latus. 

Lavaretus. 

Lavoronus. 

Lepras of Pforus, dcLaferus-Vis 
Leucifcus, Kolf oog, Witvisje. 

Liparis, Smdtvis. 

Lota. 

Lmopus, Lump. 

Lyra, Liervis. 

Macna, Houting. 

Adaltha, Lijmvis. 

Melannrus, zwartftaart, Brandbraaffein. 67. 
Klanatiderlndiaanen. loS. 

Merula, eenMeerlc, Meerei, Zee- feelt. 6ó. 
Milvus , Wouw, Zee-wouw , Kiekendief. 

69 7 f. 

Mola , Orthragorifcus, Moole-vis , Maan- 
vis. ^ 3 - 

Monoceros, de Eenhoorn. 

Klormyrus , Marmerbraalleni. 

Klorrhua ofte Mol va. 

Mugiles, Harder- Viffen. 

Mullus, Barbeel, Barin, Roodbaard. 
Murena, Prik, Necgen-oog. 

Muftela, Zee-weezel , Aalpuit,Puit-aal. 76, 
■Myrus. 80. 

^afns, Ncas-vis, 5(8. 


78. 82. 

68 . 

76. 

76. 

• 97 - 

67. 

7 S. 

69. 

93. 

92, 

66 . 

103. 

100. 

86 , 

88 . 

8y. 

87. 

92. 

90. 

103.. 

72. 

66 . 

98. 

77 - 

102. 

89. 

69. 

72. 


2; 


77 - 

7c. 

76. 

90. 

69. 

80. 


271 

79. 

93 * 

io 7 " 

98. 

70. 

Sf. 

98. 

69. 

75 - 

73 - 


Paltinacamarina, de Zee-pijl-fteert, Angel 


84. 

66 . 

7 «- 

67. 

108. 

108. 

66 . 

107. 

104. 

103. 

78. 

107.. 


Rog. 

Pavo of Pavus, de Paauw. 

Peöen. 

Perca Marina, deZee-Baars. 

Phoca, Zee- Kalf. 

Phocaena ofTurfio, Bruinvis* 

Phycis. 

Phy Peter, deBlaafer. 

Pigus. 

Poelvoorn. 

Pompilus. 

Priftis. 

Pungitius,de Geangelde, Steekclbaarsje. 100. 
RajaStcllaris, deSterre Rog. 86. 

Remora, Schiphouder. 79 . 

Reverfus Indicus Squamofus, de gefchobde 
Indifche Reverfus, Jagtvis. 77. 
Reverfus Indicus Anguilliformis , de 2\alvor- 
mige Indifche Reverfus. So. 

Rhomboides, Scharre. 7^5. 

Rhombus, Tarbot, Doornbot. 73. 

Rivier-Cobites. 99. 

Rivier- en moeraffige Mullela , A.alpuit, Puit-. 

aal, 95". 

Rivier.-Epclanus. lot. 

Rivier-Grundel. 98. 

Rivier-grundel of degehoofde, gekopte. 98. 
Rivier-Lampreije , Lampetra. 

Rivier-Capito , ofkleineSqualus. 
Rivier-Umbra, Rivier-S'chaduw-vis, 
Roof-agtige Rivier-Capito. 

Salm. 

Salinerinus, 

Salpa , Goudftriemer. 

Sandili, deZand-aal van de Engelfche. 
Sarachus 


9Ó.. 

97 - 

97. 

97. 

90. 

96. 

71. 

74. 

100. 


Sarda of Sardlna, Sprot, Sardin, Mcirhee- 
ring. 7i.. 

Sargus. 70. 

Sauris, Meir-Hagedis. 

Scarus, Springvis. 66* 

Scherpe Rog, 87.- 

Scherpvisje , Steekelvisje. 99 


272 B L A D w IJ Z E R, 


Schilus of Nagemulus. 1 04. 

Sciacna of Umbra , Schaduwe, 67. 

Scolopax ,Scrra, Zee-Sneppe ,Zaag-Vis. 77. 
Scolopendra Cetacca , de Wallevis'agtige 
Veelvoet. 

Scomber of Scombrus , Makreel.^ 74. 
Scorpiiis of Scorpio, Scorpioen vis. 71. 
Scrollus. loo. 

Serpens Marinus , de Zee-Slang. 79, 

Solaris. 7i. 

Snoek. 90.101. 

Solca, deTonge. 

Sparus, Pijlvis. 

SphyraenaofSudis, een Spies-vis. 68. 
Squatina, deZee-Eiigel, 88. 

Squatinoraia, Engel-Rog. 88. 

Steekelige ofgeangelde Cobites. 99. 

Steckeiige of Scherpgepunte Orbis. 93. 
Steur. 91. 

Stromateus. 7 1 . 

Synagris. 70. 

^nodontes ofDentex, Tandbraaffem. 70. 
Taenia. So. 


Thunnus, de Tonijn. 78. 

Thymallus, Thijmvis. 9Ó. 

Tinca, de Scelt. 102. 

Tinca tnarina, de Zee-Seelt. 7Ó. 

Torpedo, Tril vis, Slaaper, Krampvis, 84. 
T rachnrus , Baftard-Makreel. 74. 

Turdus , de Lijller. 6ó. 

Twee VifTen bij de Orbes te tellen. 93. 
Umbla. 102. 103. 

Uranofcopus, Hemelkijker, Hoogemond 74- 
Varius of de gladde Fhoxinus. 96. 

Vis Ichthyocolla. 94. 

Volders Rog, Raia Fullonica. 87* 

Voprn. 96. 

Wallevis, tweemaal. 106. 

Xiphias of Gladius , Zwaardvis. 78* 

Zee-Aap , Simia marina. 83. 

Zee-Kikvorfch , Vis-vangfter , ofZee-dui- 
vel. 88. 

Zee- Vosje of Vos, Vulpecula marina. 82. 
Ziga, de Goudvis. 90. 

Zygaena , de Hamer-Hondvis, Kruis-Haai. 

83. 


VAN DE V 

A. 

AlchataofFilacotona van de Arabiers. 1 36 

Alcyon, Ijsvogel. 

Anthus ofFlorus. 

Arend. 

Witte, of Zwaan. 

Heteropos, Ongel ijk- voet. 

- — Scytifche Vogel. 

ArquataofNumenius, Schriek. 

Afilus, Oiftros. 

AtricapillaofFicedula, Zwartkop, Vijge- ' 
pikker. 1 49. 

Avofetta. 1 68. 

C. 

Calidri. 177. 

• de Zwarte. 1 70. 

Cannevarola. 149. 

Capella,hetGeitje, of Vanellus, de Kievit. 182. 
Carduelis , deDiftelvink , Putter. lyi. 

Gharadtiusol Hiaticula. 182 

Chloris,Greuning. ? 

deindifche. ƒ '^3. 

Cinnamomus , KannecI vogel. 122. 

CitrinellaofThraupis, &c. 154. 

Coccothraudes , Karlbreeker, Grootbek. 142. 

— ’ — deindifche Gekuilde, 143. 


o G E L E N. 

Crex. 

Cynchramus. 

Diomedea , vogel van Diomedes. 

Duiven. 

DuifLivia ; de Loodblaauwe. 

Duikers. 

Brenthus. 

Colymbis., Colymbas , Colymbus. 
GrooteColymbus. 

Kleine Colymbus. 

Uria. 

Phalaris. 

Waterraaf. 

Phalacrocorax. 

Bofch-Raave. 

Platvoetige Kaauw. 

Duikers van Gesnerus. 

Andere Duikers. 

Endvogel Langbck. 

Andere Duikers van ’t zelve gcOagt. 

Bruine Begijn. \ 

Gekuifde Duiker, &c. 

Groote Duikers, Duikergans, Gulo, ScheS' 
Ie Draak en Morfex. ‘ 


1 80 

'49 

109 

1 10. 


'7f. 

143. 


17P 

1 28. 

lyö. 

136. 

. 1Ö4- 


J>ióp 


J 


ji66. 


1 


E. 

Eendvogels. 

Huis- oHamme Endvogel, 
rndifche Eendvogel. 
Libyfe Eendvogel.^ 

£end vogel van Kairo- 
Wilde Eenden. 


t 

j- 

wiiaetenaeii. 

Bofchas , Teeling . JaaHng , Midden- j 


B L A D W IJ Z E R. 

Geele Vogeltjes. 

Gier. 

Groote wilde- of Ringel-duif. 
i6o. Gryps , Griffoen, Griffioen, Vogelgrijp. 

H'. 

Haan, Hoenderhaan , Huishaan , en Hen, 


27J 

iio. 

136,. 

uy. 


Eend, Halve Vragel. 

Pafchas, Kleine Taaling, 

Eendvogel Circia. 

Endvogel Kernelk 
Gekuifde Taaling of Colymbis 
De groote Bofcas. 

Groote Geringde Eendvogel. 

Geringde Eendvogel. 

De Glaucius. 

De Vogel Penelope. 

Het bruine wilde Eend. _ - 

EendvogelsMufcariae,yiiegevangfters I 
EendvogelsPlatyrynchi , Breedbekken. J 
Eenige andere Eend v ogels. p 

DetwarteEendvc^el. C 

Meanca, Tela, Slupe, &c. ^ 

De Herle of Harle. p 

DelaTadorne, ^ 

DeEngelfchePuffin. ^ 

Erithacus of Rubecula , Roodborsje. 
Extersof Aeckllers. 

Bonte Exter of Langftaart. 

Indifche Exter Langftaart. 

Exter Aaker-eeter. 

Straatsburger Snappert. 

2èe-Exter. 

Perfiaanfche Exter. 

Boheemfche Klappert, 

Brafiliaanfche Exter. 

V ogel Rhinoceros , Neushoorn. 

F. 

F alcinello of de gefciffende Vogel, 

Fulica, Meerkoot of Meerkoet. 

■ Zeeduivel. 

• CottaofCutta.- 

Rallus. 

G. 

Gallopavo, HaanpaauW) Kalkoen. 


^lói 

1 

J- 

1 


164. 


I2I. 


Gans. 


de Wilde. 


een andere. 


i2y. 


I' 


30. 


126. 

177- 

ny. 

IIO. 


iir. 


Hinne, 12,5, 

Haan en Hen met geveerde voeten. 

Haanen TweeTurkfcheHeimen. 

Haan en Hen van Perfië. 

Haafelhoen, Attagen. 

— — Hen ,, 

Haemantopos , Zee-Exter.. 

Harpyën. 

Havik. 

Afterias. 

Palumbarius , Duivehavik 

Duivevalk , Duivemoorder! 

Fringillarius,Nifus, Vinken- 

H.avik , Sperwer, 

• Circus , Kring-Havik. i 

— Aefalo, j 

Tinnunculus of Cenchris, de f 

Klinker. / 

— Buteo of T riorchis. 

• - Subbuteo , Oiider-Buteo. 

- — — Pernis , Percus , Rubetarius en 

Levis van Ariftoteles. 

Heilige Egyptifche. 

Lanarius, Scheurhavik, Wol- 

havik. 

Collurio. 

Ander geflagt van Laniën.' 

■ Kleine Laniën of Colluriones. 1 

■ Milvus,Wouwe, Kuikendief. ^112 

Harpa. \ 

Koekkoek. J 

Helorius. 

Hennen van Guinea 
Himantopos , . Bloedvoet. 

Hop. 

Horion. 

Huisduiven. 

HypolaisofCorruca, Grasmofch. 

I. 

Indiaanfche geoorde Haan met drie 
klaauwen. 

■ — Haan. 

Hennen. 


i7.y- 

132. 

17Ó. 

My. 

170. 

134- 

M9. 


Vulpanfer, Vosgans 

Baffanus. „ r Tr , 
Guftarda, een Schotfe Vogel. 

Capricalla. j. 

BramaofBcrnicla, Boom-gans, 1* 
Boom-Eendvogel , Clalus. J 


Ispida, 


K. 


S9- 


Kaauwen., 

Coracias» 

Pyrrhocorax, Geelbek, 

Lupus of Monedula, Kaauw. 
Mm. 


1 


Mone 


m 

Monedula, Kaauw, 

Kannari-Moffchen of Vogels. 

Kapoen , Kapuin. 

Kraan, Kraanvogel. 

Balearifche. 7 

- Andere vanjapan. 5 


Kemphaanen. 
Leeuweric. 


L. 


120. 

ij-i. 

>33- 

170. 

171. 
174. 


1 

K 

1 

J 


J7* 


1^2. 

133- 


de Gekuifde. 

— • Ongekuifde. 

— Grootfte, Calandra. 

— Kleine Gekuifde. 

— Veld. 

— Meedegeflagtige. 

Lijders. 

LijderdeLijm-eetende ’lxobdros. 

• Hair, Trichas. 

•— Ilias ofTylas. 

— Enkel-genoemde. 

Limofa en de Barge. 

Linaria, Vlasvink. 

Lufciniola, het Nagtegaaltje. 

M. 

Manucodiaten ofParadijs-Vogels. 
Meereis. 2 

• Eenzaame Mufch. 5 

— Petrooodyphus, Klipineerel.'' 

— Eenzaame Mufch van Bel- 

lonius. 

■ ' ■ ■- Berg-Meerel van de Duit- 

fchers. 

— — de Geringde. 

. , — ■ — twee ver wige. 

meedegeflagtige. 

andere. 

roofe. 

— Brafiliaanfche. 

Indifche. 

» Klip- of Rots, Caryoca- 


BLADWIJZER. 

Sterna 
De Meeuw. 

Zwarte Meeuw. 

Meeuw'en met gekloofde voeten. 

Catharaöa. 

Cepphus. 

Montifringilla , Bergvink. 

Morhenna van de Engelfe. 

Mofch, Muflche, Mollchen. 

de Witte. 

Geele. 

Gev lakte of drieverwige. 

Witdaart. 

Berg. 

Wilde. 

Meedegeflagtige. 

Gekringde. 

Kleine. 

— — Gekke. 

Illyrifche. 

Indiaanfche, Groot of Lang- ^138, 

daart. 

— AndereLang-ftaart. 

Kortdaart. 


"I 

1 

i>i 3 / 

I 


^141 


Mofchje Kortdaart van ons Land. 
Roodzwarte of Porphyrzwarte Indl 
fche Mofch. 

Andere Peers - rood - zwarte Indifche"^ 
Mofch. j 

Porphyr-zwarte gedaarte. ^ 

Witte Emberiza. j 

Veld Emberiza. J 

Mufch Troglodytes , Holkruipertje, Z 
Roodbaardje, Winterkeuning. > 
• vanBellonius. j 

N. 


'39- 


•143- 




lyo» 


tafle , N eutekraaker. J 

Meefcn. 

Groote Mees, Koolmees. Fringillago - 
Indifche Mees. 

Lang gedaarte of Berg-Mees. 

Blaauwe Mees. 

Poel-Mees. 

Zwarte Mees. 

Gekuifde Mees , Koovel-Mees. 

Bofch- of Woud-M ees . 

Meeuwen , Kokmeeuwen. 

Meeuw , Zeemeeuw , Kokmeeuw. 
Afchgraauwe Meeuwen. 





I 

J 


Nagtegaal , Lufcinia. 

Nagt-Roof- Vogelen. 

Bubo, Nagt-Uil, Schuif-uit. 

AfioofOtus, Rans-Uil,Kerk-Uil. 

Scops. 

Aluco, Sleuiër-Uil. 

Ulula, de Uil. 

Noéiua, de Nagt-Uil. 

Strix. 

Caprimulgus , de Géitemelker. 

O* * 

Oedicnemus. 

Oenanthe of Vitif lora. 

Oenas of V inago , Wij nduif. 

Oijevaar. 

de Zwarte. 

Onocrotalus , Pelikaan , Eezelfchreeuwer » 
Kropvogel. 


H4' 

ii7’ 

tfO. 

136. 

ió9' 


BLADWIJZE 

OtisofTraage Vogel, Trapvoet. 126. Quikftaart. 


Ortygometra , Quakkelmoeder. 

P. 

Paauw. 

■ ' de Witte, 
van Japan. 


ii8. 


•lay. 




Papegaaijen. 

Papegaai , de grootlle paars - faffraan- 
geele. 

andere grootfte. 

• witte gekuifde. 1 

groene. 

Poikilorinchus,Borduurbek.'' 

Groene Melanorinchus 

Zwartbek. ’ 

■ Leucocephalus, Vaalkop. 

• Verfchetdenverwige, gefcha- 

keerde, of Erythrocyanus 

Roodblaauwe. ’ 

■ Alchgraauwc of Blaauw'ag- 

tige. 

Erythroleucus, Roodvaale. 1 

•— — — gehalsbande , Macrourus M18, 
Langftaart. ’ 

»-■' kleine gantfeh groene Ma- 

crourus, Langftaart, 

• Erythrochlorus Macrourus 

Roodgroene Langftaart. ’ 

■ Gekuifde Erythrochlorus 

Roodgroene. ’ 

Eenige andere geflagten van Pape- 
gaaijen. 

Patavijnfche Hoenderen. 

Patrijfen of Veldhoenderen. 

Patrijs de Griekfche, Coturnus- 

■ rofteofgroote. 

kleine of afchgraauwe. 

• van Damafcus. | 

• witte, of Haafevoet, Ruigpoot. J 

Phabs of kleine Ringelduif. 

Phoenicopterus. ,70, 

Phoenicuruóof Ruticilla, Röodftaart. 14S, 

Phoenix. 122. 

Pluvialis, Reegenvogel, .v 

Afchgraauwe, of Pardalus , ( 




130. 


[^127. 


Luipert. 
de groote. 




Poelhaan, 133. 

Porphyrio. 1 76. 

Pumilio , het KrieP of Dwerg-Hcnnetje, i :?o. 
Pyrrhula of Rubicilla , Bloedvink. j 48 

^ Q- 

Quakkel der Latijnen. 128, 


de Gemeene. 
Geele. 

andere Geele. 

R. 


I 


ayf 

141S4 


•119, 


]■ 


Raaven-geflagt. 

Raave. 

Kraai. 

Kooren -Kraai, Cornïx Frugivora of * 
Frumentoria. ' 

Afchgraauwe Kraai. C * 20. 

Blaauwe Kraai. 

Regulus, ’tKeuningkje, Trochilus. 

zonder kuif. 

Reigers. 

Groote afchgraauwe Reiger. 

Andere afchgraauwe of kleine Reiger. 

Derde geftagt van afchgraauwe Rei<^e'r. L 
Andere Reiger uit Gefnerus. ° 1^7^ 

Arbardeola, het wit Reigertje. 1 
Eenige andere witte Reigers. J 

Andere kleine Reigers. O 

Starre-Reiger of Afterias , Roerdomp, > 1 73. 

Pittoor. 3 

Groote Starre-Reiger. ? 

Een meedegeflagtige Vogel. s ' 4 ' 

RhyntacevanCtefias. J22. 

Roode Vlasvink. 132. 

Roullèrole of Roucherole , zingende Alcyon. 

i8t. 

Rubetra, 148, 

Schotfe wilde Haan* 

Seleucides Vogels. 

Serinus. 

Sirenen. 

Spegten. 

Spegtdcgrootfte. 

— ^ groote. 

kleine bonte. 

groene, 

geele Perfiaanfche Cyanopus , I 

Blaauwpoot. ‘ 

groote groene. 

Murarius, Muur-fpegt. 

Sitta. 

die ’t neft ophangt. 

Indiaanfche Chlorio. 

Spegt-gelijke. ^ 

Jynx ofTorquilla, Draaibals.A 

— 7 T~ ; 

Certhia 

Merops, Spegt. ï 

de andere. J 

Loop- 


132. 

1 16, 

uó.. 


a 

[>•123. 


Mm 2. 




27 ^ 


BLAD 


Loxia. 


124. 

ifr. 

146. 
14Z. 

147. 


Spinus of Ligurinus , het Cijske , Cijsje 
Spipolen. 

Spreeuw. 

Staparolen. 

Struisvogel of Vogelflruis, Struthiocainelus 

1 14 

Stymphalides Vogels. 

Tetrax of Grygallus , Grijgclhaan. 

de Kleine. 


W IJ Z E R, 

Ralla. 

Rhodopus,ofPhoenicopodus,Kaftanje- j 
bruin of Bruin-rood-voet. 
Phaeopus, Schijnvoet. 

de andere ofkleine Arquata 


I ló. 


iz6. 


Tortelduif. _ 136. 

T otanus en de Limofa , Slijkvogel. .1 7f . 

T rochilus , Corrira , Strandloopertje. 1 69. 

UrogallusofTetrao, Korhaan. izf. 

• ' de Kleine, Lofhaan, Bergfafant. 

126. 

Valk. j 1 2. 

Veld- ofwilde Eendvogel , of Tetrax van Bel- 


lonius. 

V efpertilio , Vleer- of Vleder-muis. 
Vink, Fringilla. 

V liegevangcrs. 

Vogel Ibis. 

V ogel Stellaof Starvogel. 

Vreemde Duiven. 

W. 

Wanfchepzels van Hondercn. 
Water-Hoentjes. 

Chloropos, Groenvoer. 

— de andere. 

• — vanGefnerus. 

DegrooteErythropos, Roodvoet. 

de kleine. 


12Ó. 

114. 

jyz. 

147. 

169. 

126. 

i 3 P. 




^>78. 


Ochropus , de groote Geelvoet. 

■ — middellle Geelvoet. 

kleine Geelvoet. 

Melampus,Zwartvoet. 

Poliopns, Grijsvoet. 

Erythra, deRoode. 

OchradeBleeke.Wijnkernell. ^ï 79 * 

Hypoleucus, deWitagtige. 

Het Hoendje ,ofZijde- hennetje. 

Scolopax, Boere Veldhoen , Landpa' 
trijs , een Snep. 

RufticuIaSylvatica .Houtfneppe. 

Scolopax , Waterhoendje, Poelfnep. 
Thryngas. 1 

Junco. I 

Cinclus. '1 

Indiaanfche Vogel Cercion. ^180. 

LandhoendjeofAardfnep. 

Een ander Hoendje Chloropus, Groen' 
voet. 

Wollige Hen. 

Z. 

Zwaan. 

Zwaluwen. 

Huisïwaluw. 

V eld- of Land-Zwaluw. 

Drcpanis , Oever- of W ater Zwaluw. 
Zee-Zwaluw. 

Gier-zwaluw , Kortvoet. 14T 


.1 

J 


132. 
ifT 

1 

I 

^' 44 * 

J 


VAN DE SLANGEN EN DRAAKEN. 


Slangen en Draaken. 183. 

Acontiaofjaculus, dePijl-ilang. 188. 

Ainmodytes, de Addergelijke, degehoorn- 
de Illyrifche Adder, de Adder Eenhoorn, 
de Afpis van Bdlonius. 1 84. 

Amphisbaena , de tweehoofdige Slang. 1 8 7. 


Afpis. 

Bafiliscus. 

Boa, de Koeije-luiger. 
Caecilia, de blinde Slang. 
Cenchrus, deGeers-Slang. 
Ceraftes, de gehoornde Slang. 
Dipfas, deDorltige. 

Draak. 

Draak van Bononic. 


186. 

i 9 P. 

191. 

188. 

rSf. 

i8ó. 

193 - 

196. 


Dryinus ofQuerculus, deEikeflang. 
ElopsofElaps , de Harteflang. 
Gevleugelde Draaken. 

Haemorrhous ,de Bloedftorter. 
Hydra. 

HydrusofNatrix, deWaterflang. 
NatrixTorquata, de gehande Natrix 

de Padde-flang. 

Pythifche Draak. 

Scytale, deStokflang. 

SepsofSepes, de Verrotter, 

Slang van Efculapius. 
DstlandfcheSlangcn. 

Vipera, de Adder. 

Zee-Hydrus. 

, Zee-Scolopcndra. 




189- 

197. 
iSf. 
196. 

4i90. 

ipr. 

ipf' 

187. 

i8f- 

189. 

192. 

284* 

191. 

192. 
V aN 


B L A D W IJ Z E R. 




20f.' 

198. 

200 . 

.\° 4 - 


VAN DE VIERVOETIGE GEKLAAUWDE 
EIERLEGGENDE. 

Gordylus of Caudiverbera , Geeflèl- of Slin- Land-Schildpadde. 

ger- Haart. 202. Padde,Bufo. 

Groene Hagedis. xqo. Salamander. 

Groen Kik vorsjcRanunculus. Schildpadde. 

Hagedis , Lacertus en acerta. ^ Schildpadde van zoet water, en deSlijk-Schild- 

Kameleon. 203. padde. 206. 

Kikvorfch. _ , r d '97* Scincus. o 

Kikvorfch die luttel tijds leett , Kana tempo- Stellio , geftarnde Hagedis. ^20r. 

raria. 199, Uitheemfche Hagediffen. ' *^202- 

KikvorfchenBraampadden, Kubetae, Water-Salamander. 20i« 

Koopere Hagedis. 200. Zee-Schildpadde. 20Ó. 

Krokodil. 204, 

Van de METALLEN, en der zei ver Deelgenooten, 


Goud. 

IJfer. 

Koper, 

Lood. 

Metaal. 


207. Orichalcum, Meffing. 

2 IC. Quik. 

208. Stibium , Spiesglas , Antimonium. 
21 1. Tin. 

207. Zilver. 

Aarde. 


209. 

212. 

211. 

208. 


Aarde in’t algemeen, Zand, Savel , grof Zand 


(ballall,) en Drijfzand , &c. 
■ vanChios. 

— Lemnos. 

Samos. 


213. 


Eretria. 

Selinus. 


Ampelitis. 
Armenifche Aarde. 
Cadmia, Kobalt. 
Krijt. 

van Cimolus, 


2 1 7. Landbouwers Aarde. 

220. Marga. 

216. Melia. 

2 1 9. Oker of geele Oker. 

220. Paretonium. 

219. Pnigitis. 

>217. Pottebakkers Aarde en Leem. 
S Rood- aard. 

GERUND SAP. 



219, 


221 . 


Gerunde Sappen in ’t algemeen. 

Aluin. 224. 

Ambra, Amber, Ambar. 231, 

Armenium, Armeniacum. 22Ó. 

Auripigmentum, Operment,Rattekruidt. 227. 
^ïitumen, Pek-zwavelige vette Aard-Slijm, 
Jooden-Lijm. 228. 

Caphnra, Kamfer. . „ , 

Ghalcanthum , Koperwater , Vitriol , Schoen- 
makers Inkt. 224. 

Ghryfocolla, Berggroen. 22y. 

^agates , Aghetfteen. 230. 


Hemelsblaauw, Cyanon. 
Koperroeft, en IJ ferroeft. 

Koraal. 

Mumia. 

Naphtha, Peter-olibij Junius. 
Piflaphaltum bij Junius Mumije. 
Salpeeter, Nitrum. 

Sandarach , Berg-rood. 

Sout. 

Succinum of Eleélrum , BarnHeen. 
Zwavel. 

Mm 3 



STEEN. 


BLADWIJZER. 


STEEN. 



Steenen in ’t algemeen. 

A Chat es, Agaat, Agaatfteen. 
Aetites, Arendfteen. 
Alabandife Steen. 
‘Aldenberger Sceeiu 
Amethift. 

Amiantus. 

Ammites, Zand (teen. 


Amiriochryfus , de Goud-zandige Steen. 239. 


Arabifche Steen. 

Armcnifche Steen. 

Afius, Vleefch-vreeter. 

Belemnites, Pijlfteen, Lochs-fteen. 
Beryllus , Beril. 

Blaauwe Steen of Lazuli. 

Bufonites, Paddefteeh. 

Ceraunia , Blixemfteen , Donderfteen. 
Ghelonites , Schildpaddefteen Padde- 
fteen. 

Diamant. 

Enhydrus , Waterfteen. 

Enoirchis, Kloot-fteen. 

Fluores, Dtop-fteenen. 



Galaöites, Melkfteen. 


25-9. 
234. 
23 f. 

Fluor, Aard-drop. 

2fS. 

241. 




Gedroogde Droelfem, Moeijer van wijn,T ar 
tarum,Wijnfteen. 

Gegraave Ebenum , Aard -öok. 

Geodcs, Aard-fteen. 

Gloffopetra, Rots-tong. 

Gypfum, Gips ,Plaafter, 

Hacmatites, Bloedllcen. 

Fleliotropium , Zonnewenden 
Hoplites, WapenÜcen. 

Hyacinth. 
lafpis. 

Indianfche Nierfteen. 

Joodenlieen. 

Kalkfteen. 

Karbonkel of Robijn. 

Kei, Keifteen. 

Kriftal 

Kruis-fteen , Kruisdnager. 

Dapis Lydius , Toets-llecn. 

Ligtgeevende Steen. 

Magneet , Magneet fteen , Zeilfteen 

Magnetis of f alcus , Talk, 

Malachites, Maluwe-ftcen , Keesjes-blaade- 
ileen, 2yó. 


2jr. 

if 4 - 

434. 

242. 
240. 

^ 37 - 

2Ó1, 

2J-f. 

24J-. 

247. 
249. 
260. 

248. 
2J-8. 

24Ö. 

243. 

^33. 

243, 


Marmerfteen. 249* 

Mellites , Honigfteen. 242. 

Mernphites , Steen van Mcmfis. 24Ö. 

Minium, Meeni, Vermiljoen. 239* 

Mooleöeen. 248. 

Morochthus , Seepfteen. 242- 

Nierfteen, 23y. 

Obfidianus. 24b. 

Onyx, Naagelftecn. zs 7 - 

Opalus. 264. 

O fteocol lus , W al fteen, Steen-been, 238. 
Oftracites,Óefterfteen. 

Phrygifche Steen. 244^ 

Pokftcen. ijf- 

Prafius , Look • fteen. ' 2 ƒ6. 

Pyrites , Vuurfteen. 233- 

Sabulum, Savelfteen, Savcl groffer als zand. 

2 40. 

Saffier. 262. 

Sardius , Corneolus, Korneol, KornalijnfteeiJ. 

1 S 7 - 

Sehiftus , bij de Hoogduitfchers Bloedfteen. 

241. 

Scyrus , Puimfteen. 244> 

Selenites, Maanfteen. 243» 

Smaragd , Esmaraut. 2Ó3- 

Smyris , Ameril. 240- 

Spongites, Sponfie- fteen. 242* 

Starreftecn. 2J4- 

Steaiites,Smeerfteen. 241- 

Steen Bezoar. 2ji 

Steen Comenfis of van Comum. 

Steen van dePholas , Rots-fchulp, 
fchuil-fchulp. 

Steen van Samos. 

Steenen die in’t lighaam van de Gcdiertens 
groeijen. zfO 

Steen wordende Dingen. 2 f2. 

Thyites. 242. 

Topas, Topaas. 2 < 53 ' 

Tophus,Tuffteen. 

Trochites , Rader-fteen , Tol- Top- Tpit' 
fteen. 237* 

Turkoois. 2fd. 

Zwavelfteen. ^ 3 ?' 


2 ) *■ 


U I T, 


1 

\ 

r 


I 


» 





1 

I 

I 




tk 

«r 


I 


A 





1 







-Xvi'XsW' 


11 

i 

|!i|i«i!iN!li'i»iflfll||H!lf(|l!|||W^ 
lil hii-Ltjiiilliiilhi tiiLiiillilj 


H|^ 

IS 



w > ( 1 't' T- ^ 





TAB . IV. 





I 



} 







ajrnz^ 




®.' 

























ifffi 

M 1 ' li'i 

-,- 




'' 

n Jlr.iliiL 1 li ■ 

' 






ïsrt^ _i 



iiljii|l 

~ 

pm 










ffii' 

5 


,,!j Mm|||||iy|;!j 




l'l |:f 

1 iinfiiiirJnm 

IMiiiIiiliL 







T 


I 

I 









5 * 




J' 

> • 

J 

I 


'V 

• 






Ji 

ar 













^£SXii