Full text of "Opera qvae reperiri potvervnt omnia"

See other formats

This  is  a  digital  copy  of  a  book  that  was  preserved  for  generations  on  library  shelves  before  it  was  carefully  scanned  by  Google  as  part  of  a  project 
to  make  the  world's  books  discoverable  online. 

It  has  survived  long  enough  for  the  copyright  to  expire  and  the  book  to  enter  the  public  domain.  A  public  domain  book  is  one  that  was  never  subject 
to  copyright  or  whose  legal  copyright  term  has  expired.  Whether  a  book  is  in  the  public  domain  may  vary  country  to  country.  Public  domain  books 
are  our  gateways  to  the  past,  representing  a  wealth  of  history,  culture  and  knowledge  that's  often  difficult  to  discover. 

Marks,  notations  and  other  marginalia  present  in  the  original  volume  will  appear  in  this  file  -  a  reminder  of  this  book's  long  journey  from  the 
publisher  to  a  library  and  finally  to  you. 

Usage  guidelines 

Google  is  proud  to  partner  with  libraries  to  digitize  public  domain  materials  and  make  them  widely  accessible.  Public  domain  books  belong  to  the 
public  and  we  are  merely  their  custodians.  Nevertheless,  this  work  is  expensive,  so  in  order  to  keep  providing  this  resource,  we  have  taken  steps  to 
prevent  abuse  by  commercial  parties,  including  placing  technical  restrictions  on  automated  querying. 

We  also  ask  that  you: 

+  Make  non-commercial  use  ofthefiles  We  designed  Google  Book  Search  for  use  by  individuals,  and  we  request  that  you  use  these  files  for 
personal,  non-commercial  purposes. 

+  Refrainfrom  automated  querying  Do  not  send  automated  queries  of  any  sort  to  Google's  system:  If  you  are  conducting  research  on  machine 
translation,  optical  character  recognition  or  other  areas  where  access  to  a  large  amount  of  text  is  helpful,  please  contact  us.  We  encourage  the 
use  of  public  domain  materials  for  these  purposes  and  may  be  able  to  help. 

+  Maintain  attribution  The  Google  "watermark"  you  see  on  each  file  is  essential  for  informing  people  about  this  project  and  helping  them  find 
additional  materials  through  Google  Book  Search.  Please  do  not  remove  it. 

+  Keep  it  legal  Whatever  your  use,  remember  that  you  are  responsible  for  ensuring  that  what  you  are  doing  is  legal.  Do  not  assume  that  just 
because  we  believe  a  book  is  in  the  public  domain  for  users  in  the  United  States,  that  the  work  is  also  in  the  public  domain  for  users  in  other 
countries.  Whether  a  book  is  still  in  copyright  varies  from  country  to  country,  and  we  can't  offer  guidance  on  whether  any  specific  use  of 
any  specific  book  is  allowed.  Please  do  not  assume  that  a  book's  appearance  in  Google  Book  Search  means  it  can  be  used  in  any  manner 
anywhere  in  the  world.  Copyright  infringement  liability  can  be  quite  severe. 

About  Google  Book  Search 

Google's  mission  is  to  organize  the  world's  information  and  to  make  it  universally  accessible  and  useful.  Google  Book  Search  helps  readers 
discover  the  world's  books  while  helping  authors  and  publishers  reach  new  audiences.  You  can  search  through  the  full  text  of  this  book  on  the  web 


at|http  :  //books  .  qooqle  .  com/ 


i 


U- .  r 


\ 


VLRICHI  HVTTENI 

EQVITIS  GKEMANI 

OPERA 

QV^  KEPERIRI  POTVERVNT  OMNIA. 

EDIDIT 

EDVARDVS  B()CKING. 


VOLVMEN  I. 


LIPSIiE 
IN  jEDIBVS  tkvbnkkianis. 


A.  CI3I3UCCLIX. 


itlrit|s  Ijon  Jutttn 


^(^iiften 


f^xmsof^titn 


von 


dhnnTh  j0dititn$. 


prirfr  oon  1506.  bis  1520. 


Pruch  nnli  VrrUfl  «on  |l.&.®fnbnfr. 
185y. 


6-743 


I 


EPISTOL^ 

VLRICHI  HVTTENI 

EQVITIS 

ITEM 

AD  EVNDEAf  DEQAT:  EODE^r 
A13  ALIIS  AD  AIJOS  SCRIFriE. 

COLLKGIT   RECENSVIT  ADNOTAVIT 
VAKIAQVK  QV.E  AI)  IIVTTENI  VITAM  LIBRO^JQVE  8PECTANT  SCRIPTA 

ADIECIT 

EDVARDVS  BOCKING 

I VR.  VTRIV8Q.  ET  nilLOS.  I).    AA.1L.  M.    IM  VMIV.  LITT.  BORM.  IVR.  PKOF.  PVBL.  ORD. 
BORV88.  RBGI  AB  INTIMI8  DE  IVRK  CONSILIIS. 


voLVMEN  rmvs. 


LIPSLE 

IN   ^I)IUV8  TKVBNERIANIS. 

A.  Cl.^lJCCCLIA. 


VNIVERSITATI  LITTERARLI!  lENENSI 


TERTIA  SilCVLARIA  CELEBRANTI 


D  D  D 


EDVARDVS  BOCKING 


401486 


Viri  rererendi,  inlustres,  /jraliosi,  amplissimi. 


Quod  Vcsiris  nommhus  hanc  Hutteni  scriptorum  editionem 
exornare  ausim,  /tomo  pkrisquc  Vcstrum  nomine  tantum  notus, 
qui  universitati  Vcstra*  neque  alumnus  fieque  ^socius  umquam  ad^- 
-  scriptus  fuerim,  non  vcreor  fore  qui  adroganiite  reum  mc  faciant 
aut  tcmcritatis  inmodcstwquc  incogitantice.  Huttcnum  Vohis  offero, 
scripta  Gcrmanicce  lihcrtatis  evangclicceque  veritafis  adscrtoris  accf^^ 
rimi  quce  rcpcrirc  potui  omnia,  non  tcnuitatis  mecc  Ixmihrationes. 
Huttcni  quidcm  mancs ,  cum  Vcstra  acadcmia  e  Vittcnhcrgcnsi  cvanr- 
gelii  arce  novum  lihcrce  mcntis  ac  cogitationis  scminarium  nascere^ 
tur^  in  Tigurini  lacus  sccrctissimo  recessu  diu  quam  vivo  lihcrtatis 
vcritatisque  in//cfcssum  studium  in  patria  Gcrmanica  tcrra  fcre 
omnem  invidcrat,  quictem  altam  capichani:  cuius  animus  fcrvidius 
inpctuosiusquc  quam  Germanorum  mansuctudo  fcrre  posset  totum 
pro  civili  ecclesiasticaque  patrice  salutc  scsc  dcvovcrat,  eius  cor- 
poris  reliquias  angidus  illc  tgrjnixog  iam  multos  annos,  cum  le- 
nenscm  litterarum  univcrsitatcm  magmnimi  primipcs  condcrcnt, 
cxiguo  tumulo  continchat.  Idem  vcro  Huttcnus  ut  alia  humanitatis 
gymnasia  quce  pofuit  frcquefdarc  solcfmt,  ita  Vcstrum  opinor  im-- 
primis  si  fic7i  potuissct^  fion  adissct  solufn  scd  prcecipuc  etiam 
amantiusquc  coluisset,  Quaffwis  nullafn^  quee  Vcstrcr  acadcmiie  non 
plurimum  deheat,  disciplinam  vcl  scicntiam  ffiortalcs  colufit,  vel  oh 
id  Huttcfium  Vestra  gloria  ct  Vos  ipsos  Huttctiica  cx  impa-- 
vido  vcfitafis  studio  conparata  lawlc  digfios  esse  iudico,  quod  phi'- 
losophice   thcologiwquc ,    sive   hce  divcrsie  scicfitice   sufit  sive  una 


eademque  diversis  nominibus  adpellatay  Vestri  adtores  semper  ef- 
fecerunt  ui  ct  vere  liberalia  studia  et  verum  libcrtatis  studium, 
quando  reliqua  Germania  non  habebaty  locum  tutum  felicemque  invc- 
nirent.  Supervacanca  ^  si  mortuorum  nomina  exprimerem,  vcrba 
facerem;  inmodeste  loquerer  si  Vos  vivos  adhuc  (utinam  diuj  nomi- 
natim  conpcllarcm,  Hoc  unum  addam^  HuttcniQnorum  operum  lit- 
terariorum  cditorem  eadem  Vobis  offerendo  et  ui  bcnignc  accipiatis 
enixe  orando  nihil  nisi  officium  mcum  me  facere.  nam  apud  Vos  cum 
Goettlingius  Vestcr  fsed  ct'  meus  esij  pluteos  bibliotheca'  lenensis 
ea  qua  est  incxhausta  humanitate  mihi  aj)eruisset,  primum  illorum 
aperum,  in  quorum  studio  iam  plurcs  annos  consumpseram ,  eden- 
dorum  consilium  a  me  captum  est,  quare  sinitCy  viri  lenenses,  Vobis 
pompam  ducentibus  hisce  vcrbis  memet  obviam  ire  ecce  vobis  ve- 

STRyM  HyTTESrM. 

Deus  ter  optimus  maximus  ei  Vestram  academiam  et  Vos  ipsos 
eiusdem  scectdaria  iam  tertia  celebraturos  summo  semper  bonamm 
artium  litterarumque  bono  felices  esse  faciai! 

Dabam  Bonn(e  ad  Rhenum 


III.  ^on.  Aug.  a.  CIJI3CCCLVIII. 


EDITORIS  PR.EFATIO. 


Gcnnaiiis  inler  alia  libertalis  vcritatisqne  et  ornamonta  et  inritanienta 
in  priniis  Hntleni  scripla  pn-cstanda  esse  nniltorinn  ante  nie  prndentinni 
honornnKpie  vironnn  senteiilia  rnit.  qnod  (h^iiitnm  adhnc  sohitnin  non 
esse  ^nte  lios  fere  novcm  annos,  cuni  illornm  quotqnot  potni  exenipla 
conh^gere  c^q)issem.  nc  deforme  vcnnstornm  olim  mcinhroriim  Munchia- 
num  corpus  legentis  sive  miserationem  sive  indignationem  inrisionemve  sem- 
per  moveret,  iion  sine  (piodaiii  piidorc!!  animadverti.  indignuin  est  enim 
nostra  gente  <piod  iie  heronm  qiiidem  snoriim  monnmenta ,  (lui  egrcgiis 
racinorihus  aniinos  quoipie  (■ermanoriim,  iie  servirent  inquc  aliena  pote- 
state  misere  (Muisiiinerentur,  slrcnne  fortitenpn»  ah  extreinis  pericuiis  dc- 
feuderunt,  <piantuin  per  t(>mporis  haiul  averruncandam  iram  ac  voracita- 
tein  omniumque  huinanorum  operum  destrnendorum  vim  et  cupiditatem 
iieri  potesl ,  integra  conservata  ad  pios  erga  patriani  sensus  in  nostralium 
animis  excitandos  coniirinandosfpie  pnhlice  proponuntur.  Kxterornm  po- 
pidornm  sicui  pauUo  cultiori  llutUMinni  inter  suos  numerare  Ii(Tret,  vix  ul- 
lum  tam  neglegentem  (»sse  crediderim  (piin  scripta  tanti  viri  pro  captu  diver- 
soruiii  ordinuin  alias  aliter  edita  inter  eruditioris  vita^  iiec(»ssitates  haherel: 
nos  llutt(!ni  et  Lutheri  etiain  scripta ,  (pii  nisi  pro  nohis  ingenii  armis  pii- 
gnassent,  (■ermani  non  essemiis,  iii  sordihus  disiecUi  contemptaipie  iacere 
proni  iii  (juiesiiim  ac  corru|)ti  pt^ciiniarum  conradendaruui  iiisana  (pia- 
dam  cupiditate,  (Uia  luec  a*tas  indies  gravius  lahorat,  non  sine  acerho  noslro 


XII  KDITORIS  PR.«FATI(). 

damno  perpetiniur.  sacras  aedes,  inuno  nilenlia  palalia  snniptuose,  non 
pietatis  causa  artiiiciose  apdifiran»  eademque  pretiosissima  supellectili  splen- 
didisque  oscillis  qnasi  Mammona;  sacrificandnm  esset  varie  exornare  adau- 
ctoqne  sacrificnlorum  histrionalium  snperho  ac  proc^ci  fastu  et  insolentia 
praemiis  honorihus  phalerisque  propositis  inhcere,  nolentes  et  detrectantes 
aut  p(£nis  multare  aut  manu  militari  ut  frequentent  adigere,  ncglectis  spre- 
tisque  honarum  artium  litterarnmqne  ac  philosophia?  studiis  divina  himia- 
naqnc  edictis  decretisve  ordinare  onmia,  quasi  de  manihus  pedihusque  tc- 
gendis,  non  de  animis  in^^eniisqne  ad  veritatis  divin<Tque  mortalihns  a  deo 
insita;  rationis  cognitionem,  amoreni,  usnm  dncendis  ageretnr,  lias  quidem 
consimihsque  (pne  mnltiv  sunt  superstitiones  etiam  pientissimi  viri  illi  ut 
Christiana^  doctriuie  contrarias  fortissime  olim  n^prchenderunt :  attamen  ho- 
diequc  greges  eoruin  sunt  quihus  maior  istius  modi  perversfe  pietalis  cnra 
esse  vidcatur  cpiam  ut  interius  lemplum  domini  extruant  eidemqne  clannn 
iumen  inducant,  id  cpiod  nisi  mentihns  morihus(pi<>  excolendis  confirman- 
disque  fieri  non  potest.  atque  hoc  ipsum  ut  fieret  in  primis  lluttenus 
noster  omnihus  at  qnanti  ingenii  virihus  conisus  est,  idemque  de  rehus 
publicis  ecclesiasticisque ,  de  magistratihus  ac  sacerdotiis,  modo  recte  in- 
terpreteris,  ea  posteris  tradidit  (\\\tp  non  (■(Tmanis  solum  sed  populis  prin- 
dpibusque  omnihus  utilissima  esse  ah  univcrsis  iudicahimtur  qui  veritati 
stiidenl  neque  omnia  hii  posse  pecunia,  hanc  dcum  esse,  Chrysium,  non 
paupercm  Christum  coli  dehere  institoriis  suis  animis  persuaserunt.  Rem 
itaque  desideratu  exoptatuque  perfacilem,  sed  quae  non  sine  inultis  difTi- 
cultatibus,  laborihus,  dispendiis  perfici  potest,  hono  animo  adgressus  eo 
amantiori  prosecutus  sum  quo  magis  Ilutteni  ing(*nii  animiqne  magnitudi- 
nem,  constantiam,  simplicitatera ,  candorem  in  dies  admirahar.  coemptis 
commodatisve  subsidiis  pauilo  instructior  factus  siquid  ineditum  aut  ohli- 
vione  sepultum  lateret,  et  itinerihus  factis  et  amicorum  in  primis  huma- 
uitate  liheraUssime  adiutus  ea  diligentia  (|ua  per  rei  domesticie  scholasti- 
cique  muneris  curas  licehat,  perquirendnm  suscepi.  iain  si  quorum  anii- 
coriui  quanta  liheralitate  humanissinK^  adiutus  essem ,  meritis  laudihiis  ex- 
tolierem,  gloriffi  meie  ipse  vanus  pra^dicat^n*  lectoribus  videar,  neque  vero 
Hutteuianorum   operiim   collectore  et  editore  dignum  esse  imUco  de  adiu- 


KDITORIS  PH.KFATIO.  XIII 

toribus  adiumentisque  ac  de  fortuna  sua  noii  gratulari  sibi  grato  aniino. 
Scripta  quibiis  uti  coiitigil  omnia  indicibus  liini  priori  voluuiini  |)r<eniisso 
tum  singulis  totius  operis  partibus  adnotalis  dib'g(Miter  n^censui.  I)p  con- 
silio  meo  bniusque  editionis  rationc  paucis  defiingar.  lluiteni  qua^  conqui- 
re4*e  potui  scripta  omnia  tain  edita  quain  iiiedita,  qiialia  sunt  in  bis  duo- 
bus  voluminibus  baiid  contcinnendo  niimero,  qiiam  potero  c^stigatissime 
ita  edam  ut  ex  ipsis  iitterarum  formis  quid  ab  ipso  llntteno,  quid  eidem 
arb  aUis  et  quid  al)  a;qualibus  bominibus  de  Hiitteno  scriptum  esset  in- 
tuentibus  adpareat.  quos  libellos  sive  incerta  sive  falsa  ciim  maiorum 
nostroriim  tum  huiiis  temporis  bominum  iiidicia  Uutteno  adscripserunt, 
eos  ubi  ad  rem  facere  videbuntur  minutioribus  litteris  repetendos  cu- 
rabo.  Inter  orthograpbia;  leges  eam  pra»  ceteris  observavi,  ne  ab  anti- 
quissimis  integrioribiisve  quos  adire  dalum  esset.  fontibus,  nisi  ubi  ope- 
rarum  tantum  peccata  corrigenda  essent,  facile  recederem:  ceteriim  ba- 
rmn  rerum  curiosis  rationem  reddcl  adnotatio,  in  qua  tainen  sa^pe  iiu- 
mero  etiam  librarioriim  operarumve  mendis  qua;  variis  eiusdein  libri  exem- 
plis  inter  se  distinguendis  inservirent  locum  dare  visuin  est.  pares  ubique 
eorumb?m  verboriim  formas  repraist»ntare  non  liciiit,  ciim  eiiam  saecuio 
decimo  sexio  scriptores  vel  doctissimi  non  perpetuo  eadein  verba  iisdem  lit- 
teris  neque  oinnia  semper  suis  litteris  scripsisseiii ,  sed  inter  c  et  /,  c  et  qu, 
e  ei  ce  vel  m,  i  et  y,  f  ei  ph,  n  ct  miy  s  et  /»v,  /  ct  U  similiterque  in- 
ter  alias  litieras  incerti  nuctuassent.  miilto  minus  eam  mihi  licentiam 
sumpsi  ut  stribligines  non  nullas,  v.  c.  coiiiunctionem  ac  miliens  ante  vo- 
calem  posiiam,  tollercm  aul  contra  Uutteni  consuetudinem  verbo  enm 
iustum  nbiqiie  locuin  adsignarem,  «piasi  ipse  scriptorum  a  me  edepdorum 
ancior  essem:  suos  eliani  egregia  corpora  na?vos  babere  naturalis  lex  est. 
Non  ita  anxius  fiii,  si  Gcrmanice  scriptas  eascpie  Latinas  partes  cxceperis 
quas  aut  ipse  primuin  aut  ex  ipsis  nianu  scripiis  exemplis  exbibco,  in  si- 
gnis  iiiterpiinctionis  quam  vocaiit  commode  ponendis  iiiutilibusque  reicien- 
dis,  ne  lectores  rudi  bodiecpie  insolilo  verborum  pariium(pie  orationis  dis- 
tingiiendoniin  morc,  quo  ipso  valde  inccrto  varioipie  cuni  Uuttcni  scripta 
prodiernnt  et  operje  et  ipsi  (»tiam  scriptor(?s  ut(^bantiir,  moleste  inpedi- 
rentur:   nain   ci  Uuiteni   stilum   in  commatibus  punctistpie  (i-  v.  eniinden- 


XIIII  EniTORIS  PR.mTIO. 

<1is  largiorom  fiiisfie  qiiam  hodie  feramiis  miiltis  cxomplis  didici.  <Miuideiii 
in  liis  ([uocfue  rehus  pro  religione  mea  ut  sanctissimo  illo  veritatis  cultore 
nequid  indignum  conmitterem  sedulo  studui.  Quam  in  historiis  explican- 
dis,  in  vitis  hominum  per  hiec  scripta  conmemoratorum  hreviier  enarran- 
dis,  in  lihris  (piorum  mentio  facta  est  veternmque  scriptoriim  qihT  adfe- 
runtiir  verhis  adciiratius  indicandis  aliisve  legentiiim  inpedimentis  tollendis 
consuinpsi  operam,  longiorem  multoque  lahoriosiorem  eaiii  fiiisse  qiiam 
pro  tenuitate  profectus  securus  lector  aestimaverit ,  quein  tamen  per  qiias 
iiicultas  iiec  raro  corriiptas  etiain  vias  mihi  ssepiiiscule  perreptandum  fue- 
fH  pro  «'eqiiitate  sua  reputare  iuheo,  hoc  equidem  iion  tam  ut  (pierar  (fuam 
uf  ipmulos  excitem  f(>liciores  iiigeniie  profiteor:  nam  earum  quoque  dif- 
ficultatium  non  niilla  cestimatio  facienda  est,  qiiihus  frequentcr  inpediri 
solent  (pii  ex  horrida  lihroriim  lih(*lloruinqiie  'de  singularihns  tantuni 
locis,  personis  causisve  scriptonim  silva  eos  ipsos  eruere  sihi  vohinl, 
unde  uotitia  renim  maximam  paileni  per  se  vilissiinarum ,  qua  tamen  «egre 
sapiciis  lector  car(;at,  coimnode  peti  possint,  quosque  etiamsi  qui  sint  ido- 
net  didiceris ,  frustraneam  con(]uirendi  operam  dahis.  SiquLs  tandem  (piare 
Germani  scripforis  reliquiarum  Germanus  editor  non  Germanice  scripse- 
rim  ex  me  qua^rat,  lioc  haheat  n^sponsum  sihi:  (piamvis  mihi  qiioque  Ger- 
manice  qiiam  Latine  scrihere  certe  faciliiis  (cdat,  HuttcNUUi  tamen  plera- 
qiie  sua  Latiiie  scripsisse,  neqiie  mihi  Latinarum  lifterarum  ignorantiam 
inter  Germanicas  quihiis  gloriemur  dotes  niimerandain  videri ;  at(pie  iit  non 
doctis  s(dum  ita  nec  ineruditis  lioc  exeinplum  ofTerri,  quonim  si^piod  est 
HuUctnianorum  hhnuMim  desid(M'iiim ,  qui  expleant  apud  nos  non  deenint: 
Gneca.  verha ,  iion  ita  fre^pientia ,  phTa^pie  fen^  oinnia .  ciiiu  inter  iiostra- 
tes  miilti  qiii  Latina  h^gen;  didicerunt  illa  parum  intellegant,  Latine  in 
notis  adscripsi.  niitteni  S(Tipt'i  ila  (^hTi^  mihi  proposui.  iit  inter  pur(»s 
historiariim  ac  litteranini  (■(*rinanicariiin  fontes  qiia;  recipereiitur  per  me 
non  indigna  lisseiit,  (4  iit  apiil  alias  quoqu(*  natioiK^s  Hiittenianum  sidiis 
suo  himine,  (|uod  Aiiglis  f(*re  pairiuin.  (lallis  sahitare,  Ansoiiiis  geiitihus 
^qiiaKi  ex  ipsaruin  anti^piit^itihus  refiilgens  adparehit,  splendide  riitilaret. 
Digeretiir  aiit(Mii,  si  deiis  vilain  dahit  inilii  nec  lihri  redemptorem  ei  de- 
sereiit  in  (piorinn  honorem  iitilitatetn(|ue  [nihlicalur,  toiuni  opus  in  septein 


EDITORIS  PR^KFATIO.  XV 

partes  sive  volumina,  quorlim  duo  priora  Epistnlas  rontineutia  in  opera- 
riorum  manihus  sunt;  mox  scquetur  iam  elaboratum  volumen  Dialogorum ; 
unum  deiude  explehunt  Orationos  cum  didascaliris  libellis,  aliud  Carmina; 
sextum  dabitur  Epistolis  obscurorum  virorum  similibusque  scriptis  qua^  non 
nisi  a  nugatoribus  ipsis  sive  non  int(^gris  iudicibns  nugatoria  esse  concla- 
mantur,  cum  renascentium  litterarum  atque  bistoriarum  exeuntis  mediae 
quam  vocamus  aetatis  uberrimi  fontcs  iique  supra  <|uam  credi  solet  puri  sint. 
septimo  deuique  volumine  Indices  cum  conmentariis  meis  conpreliendam. 
Superest  ut  de  Hutteni  efTigie  verba  faciam,  quam  ad  Alberti  Dureri 
exemplum  in  regio  Berolinensi  cbalcograpbicarum  picturarum  museo  ad- 
servatum  ad  dimidiam  fere  parlem  redactam,  quamvis  non  in  eo  solum  a 
Dureriano  opere  diversa  sit  quod  dexteram  capitis  partem  conspiciendam  pr«- 
bet,  tamen  exbibemus,  feliciore  aliquando  imitatione  expressum  exemplum 
tertio  volumini,  ubi  poterimus  addituri,  cum  prcPsertim  aliae  omnes  quap 
sive  ligno  sive  cupro  vel  cbalybe  llutteni  faciem  exprimere  volgo  credun- 
tur  imagines,  i*ceque  etiam  ipste  quie  Ubris  vivo  auctore  publicalis  additas 
sunt,  aut  ad  Stolzenbergeusis  Ulrici  llutteni  qui  nostri  Steckelbergensis 
Ulrici  cognatus  fuit  picturam  (qualem  bodieque  socielns  historiconun  Fran- 
coni;p  inferioris  Virciburgi  possidet)  aut  v\  veriorihus  cpiidem  nostri  llut- 
teni  imaginum  exemplis  sed  tam  misere  descriptae  siut  ut  buhis  facieni 
ementiri  omnes  di<'endce  sint.  Berolinense  vero  txempluui  cum  aliis  Du- 
rerianis  delineationibus  multis  (cf.  llelieri.  lihrum  *AIh.  Durer.  Lips.  1831. 
8®.  tom.  U.  p.  17.  s(|q.  ()5.)  post  suuuni  pictoris  ohitum  Andreas  frater 
eius  Norimhergensi  cuidam  patricio  ven(hderat,  post  cuius  gcutem  sa^culo 
XVI II.  emortuam  aUus  quidam  Norimbcrgensis  (nam  nequc  buius  possesso- 
ris  noineu  prodidit  Hellerus;  pretiosa  illa  folia  couparavit  eademque  deinde 
ab  huius  hominis  vi(hia  Hellerus  nuuuno  uno  ut  videtur  euiit;  liun  is  quae 
sibi  non  retin(;hat ,  inter  i\i\'di  ipsa  ipioque  iiunc  Beroliiiensia  illa  folia  fue- 
runt,  migraveruiit  iii  sciinia  Norimhergensis  loannis  Alberti  a  Derscbau 
militum  priefecti  et  post  Iiiiius  fiiiura  iii  Iiorrea  Nagleriaiia;  Naglero  de- 
ni(|ue  successit  (]uod  iiiiiic  illa  foUa  bahet  inuseuin  n^giuin.  Neque  hoc 
cuiquam  iiistam  movebit  suspitionem,  ipiod  picturis  recentiori  mauu  siib- 
scripta    nomina    ut  ipsa   etiain  depicta  capita  forfice  (^\secta  aliis  foliis  pa- 


XVI  EDITORIS  PB/EFATIO. 

pyraceis»  gluUiie  adliibito  adfixa  sunt,  quam  miscrabileni  illa  folia  sorU-m 
pariter  fere  omuia  et  ea  etiam  de  quorum  integrilate  veritateque  imllum 
omnino  funi  aliis  eertis  imaginibus  institulae  conparationes  dubium  relincunt, 
iam  florente  illa  Norica  gente  |ialricia  perpessa  sunt:  luim  praeter  hoc  infe- 
riori  pictiirie  margini  adglutiiiatum  recenlius  scriptum  Lbichi  ab  Hutten 
uomen  idem  nomen  lliitteni  extat  ab  ipso  Ihirero  aversa;  folii  paginse  iii- 
scriptum,  quod  etiam  iiunc  intra  |iarticidam  ex  recentiore  folio  sive  picturae 
fuiido  exsectam  ubi  verteris  labulam  ams|>icias.  Ceterum  Durerianum  illud 
caput,  eliamsi  quse  de  picturis  dlcere  et  quasi  in  alieno  foro  litigare  co- 
actiis  fui  panim  beiie  exposita  essent,  fateor  tantam  verilatis  llutteniaiia; 
in  me  coiitempiantem  vim  habere,  ul  nuUa  mihi  dubitatio  supersit  quin 
hoc  unum  ex  omnibus  qiiotquot  vidi,  vidi  autem  quae  exlare  scio  omnia, 
verum  Hiilleni  capiit ,  lisec  Hutteni  vera  facies  sit.  Itaqiie  vehemeiiter  opta- 
rim  et  spero  etiani  futurum  esse  iit  lectores  in  hoc  Huttenianoriim  scripto- 
rum  exemplo  meo  veri  lliitteiii  ingeiiii  liaud  deformem  descriptipnem  in- 
esse  cognoscant. 

Vale»  lector,  et  Iluttenum  ama. 

Dabam  Bimna;  ad  Rhenum 
Idibus  decembribus 


a.  cl.).  L).  C(X'.  LViii. 


INDEX  BTBLTOGRAPHTCVS  HVTTENIANVS. 


In  Eob.  Hellum  Elegia.  I.  1506. 

DE  LAVDIB  •  ET  PRAECONIIS  INCLITI  |  ATQ  VE  TOCI VS  GER- 
MANIAE  I  eelebratill*.  Gymnafii  litteratorii  apnd  |  Erphordia  Eo- 
bani  Helli  Franco|bergii  eiufde  litterarise  c6ma|nipulationis  alumnuli  | 
luueis  Ephebi  Carme.  |  fuccifiuis  horis  |  deductum  | 

loannes  Dornheim  Vcnatorius  |  Ad  Lectorem    | 

Pallas  erat  quomlam  multis  vcnerabilis  oris  |  6  Difticftcn. 

15  iBU.  40.     (A  C  mi.    B  4  m.    C  5  ^^U.  cbcr  C  6  m,,  lc^tc^  (ccr.)    25  >^ci= 
lcn  aiif  bcr  voUcji  3citc.    Dic  bcibcn  vcrlcbtcn  ©citcn  cnt^altcn: 

IN  EOBANVM  HESSVM  VIVACISSljmi  Infifenii  adolercentem  |  Vlrichi  Hut- 
teni  Elegia  (       8i  ({ua  t(Miot  nunquam  u.   f.  ip.     18  Diftic^cn,  unb 

EOBANI     GRACIARVM     ACTIO    |    EXTEMPORALIS    |  Ergo     vale    longum 

u.  f.  xo,    3  I^iftic^cn. 
^.Riicffcitc  bc^  k^tcn  ^L  fc^Ucfet: 
Formatum  Typico  Charactere  Erphordie  |  apud  Magiftros  Vuolphii  | 
Sturmer  diligentia  |    Anno  Chrifti  |  M.D.VIL 

(.Ta^  i>cu  mir  bcmi^tc  (rrcmvlav  (jcljort  bcv  :,Vuacr  Unit?.  i8ib(.) 

Laus  Marchiae.  II.  1507. 


1. 

flubUj.  19igilanttj.  pactUarij.  ^lungit  |  poetr  et  mim$.  ab  ^Uiiftrilfimu 
panciprm  ^oac^tmn.  Sacrt  1t0-|mant  imperij  <Ard)tcamfrarin  et  tflectnum  fiAat- 
d^ionem  dranlirm-lburgenfem.  S^tetttnenfem.  flomeranie'  ^a|fubte  Si^tano^mp  bn?| 
cem.  I^nrggrauin  lluremburoenfem  ac  Itngte  pnndpem.  /randi;|pl)0}btane  n^bts 
ab  (H^beram.  et  &i)mnafij  tttterartj  intrnliuctioni»^  |  tferem0niarufp  obferuatarn 
1)efrripti0.  | 

Ciuabiat  v»on  cttva  4"  ^bbC/  ^'  ^rcitc,  barin  cin  cinfbppgcv  5lblcr  in  untcn  ah^ 

vjcvunbctcm  8<^ilbc;  auf  bcv  ^^ruft  ciu  @(^ilb{^cn. 

20  m.  obcr  5  \i5ocjcn  4«,  fignicrt    a  bijj  u.  (a  unb  ti  jc  0  m.,  t  unb  H  ic  4) 

:i5  JiniQM  per  ©citc. 

i8ovbcvfcitc  bCiS  m  r>'ii  (18.)  fc^liclt: 
me  Pt  cepiftt.  et  qno»  femet  amafti  frmji  ama  et  fone.    |  tfiara- 

tn   in   0|ftcina  I)0n02anbt  ntrt  Conrabt  |laumgarbt   |  1t0ttenbnr0ij  in    mht 

</rancpl)0}btana  a^t   0beram.  (^nno   |  ob  ^ncarnatione  Satnatono  noftri. 
eflS ?iiU<3bibn9  I  /rbsnarijs.  h  u 

1 


2  *       IXDBX.      II.  LAT8  MARCHIJK.  1507.      III.  DE  VIKTYTB  XLEOIACA  KXHOBTATIO.  1507. 

3Kitte  ber  SRfldff.  be«  «f.  18.  beginitt  unb  auf  ber  ©crberf.  beg  <BI.  19.  ft^Uefet  bie 
f.  g.  Lau8  Marchise  von  20  $)iftid»cn,  mit  bcr  Ueberf (^rif t : 
VNlruttf  ^>Uciittf  pl|a|tgett«  ^f-|i|anntf  ltl^a||ij  ^rfticamptant  1)tfn|^n|ln9  ^b 
fcci$ze  i^ntnf  itbn. 

33orberf.  beg  fetten  (20.)  IBf.  fc^fiefet  mit  Gtcnrab  ^^aum^art^  $^ru(ferjei(^en,  bic 
lBu(^ftabcn  C  (fafi  tt?ic  G  au^febcnb)  B  auf  ciucm  grolen  fliegcnbcu  SBanbc. 
(6((^ti>erti(^  eriftiert  ^iet)on  cin  anbcrc^  C^rcmvlar  al«;  baH  mir  t>orIiegenbc,  je^t  bcr 
«re^fauer  Unit).s©ibf.  gugc^brigc,  t?on  W.  E.  Tentzel  i.  3.  1705.  i^r  gef^^cnftc.) 

2. 

ffbbrucf  ber  ganjen  @(^rift  II.  1.  in 
AUCTARIUM  NOTITIiE  |  UNIVERSITATIS     pagg.  1 ...  20.    gu  (J.  C.  Beck- 
manni)      NOTITIA    |    UNIVERSITATIS    |    FRANCOFURTANiE ,    |    Una  cum  | 
ICONIBUS  I  &c.  8  jeifcn  |  fbancofubti  ad  viadrum,  |  Inipen^is  JEREMiiE  Schrey& 
JoH.  CuRisTOPH.  Hartmamn,  |  MDCCVII.  I  foR 

(^a2  Seite  19  beg  Auctarii  fte^cnbc  ©cbic^t  ^uttcn^  l^at  im  jnjciten  ©ortc  ben 
)9on  ^urcf^arb  beibc^attencn  'Drucffebfcr  tantigrrado  ftatt  tardigrado.) 

3. 
Jac.  Burckhard  Vit.  Hutt.  III.  p.  25... 27.     (i)hir  J^.«  ®cbi(^t,  toie  N^  4.  5. j 

4. 
G.  C.  F.  Molinike,    Ulr.  Hutten»  Jugendleben.     Greifswald  1816.    8^.  p. 

CLXIX.OLXX. 

5. 
E.  Mttncb,  Hutteni  Opp.  I.  (I82I.  8®.)  p.  5.  6. 

a. 

J>cutf(^  iibcrfctt  in 

C^.  Wiinc^,  ^uttcn^  3ugcubbiAtuUi\cn.  ©tuttc^.  1838.  8«.  obcr  (mit  neucm 
Xitcl  atiS  2tc  ^w^c^.)  (5(i>tt)ab.  .t»aU.  1850.  8».  ©.  3...5. 

De  virtute  eleg.  exhort.  IIL  1507. 

1. 

Sabtlla  (tcbttia  pl)U0f0pl)i  f0«|cratici,  cu  lobiinis  Aefticapiani  Epirtola.  | 

gafl  blatlijrc6cr  ^ct^fc^nitt,  S^arftcUumj  ber  GcbcStafet. 
18  m,  obcr  4».i  «Bogen  ^*'.    ©ifluatur  A  bi^  C.    (jcbcg  0  ^^U.) 
$)ic  ^orberfcitc  bc«  vortc^tc^n  ^(attc«  f(^(ic6t: 
Imprella  Erancpbordio  [sic]  per  boneftos  |  viros  Nicolau  Lamperter 
&  Baltbafar  |  Murrer.  Anno.M.D.Vij. 

55ic  2  t>crtcttcn  ©citcn  entl^alten  bie  ol^nc  tt)eitere  ©(^lugonjeige  f(B(ie6enben  28 
!£)ifli(^en  ber 

Vlrici  Hutteni  adolefcentis  de  |  Virtute  Elegiaca  exhortatio. 

9tiicffeite  M  Xitet^  u.  bie  be^  (c^tcn  ^^(attc^  leer. 


IRDEX.     III.  DE  yiBTYTE  ELSO.  EXHORT.  1507.    III A.  ELEGIA  AD  TREBELIYM.   1508?      3  * 

2. 
^abnla  Cfbttb  pl)tl0f0pl)t  f0«|cratici  cu  loannis  Aefticampiani  Epiftola. 
gaft  b(atl9ro6er*J&olif(^uitt  bcr  Gcbcgtafel,  mdf  III.  1.,  aber  rol^er  in  ber  3«i<^nung. 
14  m,  obcr  3%  53ogcn  4«.    (A  6  m.  B  u.  C  ieber  4  m,) 
JRiicffeite  beg  1.  u.  bic  beg  (e^tcu  ^lattcS  lccr. 

2)ie  de  virtute  fexhortatio  bcj^innt  niit  ber  llcberfc^vift  au0  III.  1.  auf  ber  TOtte 
bcr  IBorbcrfcitc  bcg  t?orIe^tcn  53latte2  (Ciij)  u.  fc^liegt  auf  bcv  crftcn  ^SIfte  ber  toor- 
le^tcn  ©cite.  !Daruntcr: 

Impreffum  Liptzk  per  lacobum  Thanner  |  HerbipolitaniL   Anno  dni 
Millefimo  |  quingenterimoduo^ldeoimo. 

3. 
Mobnike,  H.s  Jngendleben  S.  clxxi...  clxi^v. 

4. 
Mtinch,  H.  Opp.  I.  p.  7.  8. 

$)eutf(^  in 

^mdi,  ^uttcn^  3u9<^"^ - ^i^tuuvjen  <B.  6... 8. 


^^ 


Elegia  ad  Trebelium.  III K  1508  ? 


^trmantti  ^rtbrUj  Hfotiani  |  flattat  faiittatt  l)nman{a|res  literasin  ee- 
leberr.  &  florentiff.  |  Achademia  Fracophordenin  ad  Oderam  profitetis| 
Epigramaton  &  |  carminii  Li|ber  Pri-|mus.  |  IVVENTVTI.  |  Franc- 
phordum  pete  Marchi^ :  iuuentus  |  Huc  mox  vt  venies  tuum  videbis  | 
Lauro  Trebelium  facra  decorum :  |  Qui  Vates  legit :  &  facit  Poetas.  I 
HOMO  HOMINI  LVPVS.      | 

30  m.  40.  ©ignatur  A...F  (jc.  0  ^^U.)  30  3eilcn  auf  ber  uoacn  ©citc.  O^ne 
(5otumneniiberf<^riftcn  unb  ®citenx5^lun<j.  a^ucffcitc  be^  (etjten  ^^(otteg  (cer. 
iKii(ffeitc  bc^  Xitct^:  valbbiamvs  siphbidvs  svltz  |  veltensis.  lkctobi.  |  Quifqs 
amat  latias:  Phosbi  quoq^  dona:  Cam(£-nas  |  £t  colit  u.  f.  tv.  2  !Dif)ic^en. 
Dann  idem  ad  evndem.  |  1  ^iflif^on.  |  andbeas  manovivs  cvsli|nbnsis  :  le- 
cTOBi.  I  3  X^iflidbcn.  | 

Aij«...A4*.  ^iJorr.:  bevkbendiss.  in  chbisto  PA|tri  &  dno  :  dno  Theodoro  de 
Bulon  Lnhufia^  ee|clefi§  Pr^fuli  &  Antiftiti  dignilTto  Hermanns  |  Trehelius  No- 
tianus  |  Poeta  Laurcatus.  S.  P.  D.  |  baticrt  Fracophordi  Oder^  VII  Caledas 
Apri|Ii8  Natalj  noftro.  |  Anno  Chriftiano.  M.  D.  IX. 

S(.  F  4»>  nac^  13  (5d)(ufibifti(^en  einej  ®ebi(^td  an  !f rcbeliuS  t)on  ebebhabdvs 
yebbebivs  dantiscvs  (^Candida  fydereo  fulgebat  Cynthia  coelo  u.  f.  to.)  fo^gt: 
vLBicvs  HVTTENV8  uEK{manno  Trebelio  Notiano  Poet^  L.  |  9  !^ijii(^en,  begins 
nenb  Accipe  ab  Hutteno  bladam  Notiane  fahitem:  fd^Iic^cnb  Cui  nent  fatales 
fila  fecnuda  de^. 
^amac^  gn^ei  c^cgifc^e  ®ebi(^te  be^  andbeas  manovivs  cvs-|linbn8is  pomeba- 


INDBX.         lY.    QTERELABVM    LIBRI    DVO.    1510. 

NV8   uub  1  Diftic^ou  bcg  chokvs  poetarvm  rei|   publicf  literarise  Aduerfarijs. 

^aUU    FINIS.     UUb     MKNDAE     IIOC     LIBKLLO     KMACV|lANDAE    HAK    SVNT    bi)$    i^UV    i8or= 

bfTfeile  be8  le^ten  53lattejJ,  f<^(ie6eub  mit  homo  homini  lvrvs. 


Querelaruui  libb.  II.  IV.  1510. 

1. 

Vlrici  gtittfni  tqtitftrta  a:)i{ni6  pottat  in  Vntbtgu  §0tt}  \  CnnfnUtn 
'^xtftfnaibtnfm  in  |l0merama,  et  ftlin  |  rins  ^tnnxn^nm  1itr:<3un9  boctojci 
€llnrretarn  |  libn  Irno  p20  inftgnt  qnabam  tntnria  fibt  |  ab  illis  facta.  | 
^trmannna  ^rtbelina  1l0tia|nu9  |l0eta  ^anreatn»  tn  perf^na  f  0fftj.  |  Hnme n 
|lieriJ9  ineft  p^eti» :  |  ^tbertat  :  antmn»  •  relebtitafip :  |  /Bairftas  qn0i)3 :  rr^ta 
rt  p0trfta»  :  |  tf t  fnnt  rnra  lirnm  facrt  |l0rtar  :  |  tfl)ari  piinripibnfip  i  rroibnfip  :| 
<3mm0  (  orra  l^qnar  •  nrr  oit  ftcio  )  |  Hrs  eft  masima  ,  maiiimns  fl^eta  |  Srb 
rnr  ^0fftn9  ifta  nefctebam  'i  \  ^l)en  :  nnmtna  ,  ferreeqi  farcae  |  Pebebant :  moli0 
qnem  fer0  :  |l0etam  •    |   pija  aufpicibua  | 

46  m.  W  ficjuiert  31  bie  3. 

@ot^if((>c  l»cttcru. 

©AluB  auf  ber  ^i^orberfeitc  beg  SI.  46: 
€  Csmlfa  fnnt  i)aec  /ranc0pl)02btj  cis  |  tfberam   per  ^oannem  ^anam  ronterj 
aanrn  yirici  ^nttrni  :  (?lnn0  a  1iirgi|nr0  partn  poft  /K.  rt   qnin^rntrftmnmj 
Prrim0  tfrf :  flflSa£imtlian0  rt  eflSard)t0|ur  ^oad^mo.  \  Valr  trrto^  ^tnc 

rt  bpui  C0nfnlr.  | 

(5-remvtare  bicfe^  rrurf^  fiubcu  ficft  iu  beu  ^ibtiot&efeu  ju  ^^crliu,  CSJottiugcn, 
®reif«^\valb,  ^^rcelau  (V),  uub  im  britifc^eu  ^.Tiufcum  ju  5ifoubou  eiu  oou  Jputten^ 
eivjucr  .^^aub  bur(^corricjicrtcg  uub  crcjSu^teg;. 

2. 
Mohnike,  Ulr.  Ilnttens  Klagen   gegen  Wedeg  Loetz   nnd    dessen    Solii] 
Henning  Zwei  BHcher.     Greifswald  ini  Verlag  von  Ernst  Mauritius. 
1816.    8".     5  m.  568-eeitcu  u.  4  Seiteu  Kegifter. 
!tJateiuif(^  mit  a.)  bcutfd^cr  Ucbcrfc^uuc^  gegcuiiber. 

3. 
Miinch,  Hutt.  Opp.  I.  p.  16... 76. 

n.  II. 

Die  Ueberf.  9JJo()uife^  au*  iu  9)^iiu*,  Sp.^  3u9eub=5)i(^tuudcu  8.  11... 96. 
5)ie  Glecjie  ou  bcu  ^erjog  33uf(at>  X.  t>ou  ^Jommeru  (I.  5.)  ifl  tatciu.  uub  beutft^  htx 
auegegc(>eu  t)ou 

^?o()uife  iu  '©relfgmTb.   3(r<^i\?.    3?b  I.   ^cft  1.    ©.  106...  124.    (Sreif^w 
bei  ^JJJauritiu^  1816.    8». 


IXDEX.  V.     DE    ARTE    VERSIFICANDI.     1510.  5* 

De  arte  versificandi.  V.  1510. 

1. 

VUki  ^titttni  U  ^rtt  Vtrftficonbi  |  §ibix  mw  ^noko  CQrmint  ob 

^0'{mintm  tt  ^t;ranb2n  9ftl)tn{05  y0|mtran06  <Eqnitt5.  |         yijiUppn^ 

<Cn0tlb:t(i)tn0  |  ^nttent  Cituratns   db  §tcictem.  \  i^c^m  6  !£)iftt(^en.)  |  Ptjs 

anfpinbns. 

3%  «eoicn  cbcr  14  ni  V\ 

®oll)ifd)C  Xt)<?eu. 

m  12.  ©.  1.  fd^licBt: 

€  ^pnl)  pl|acci)nm  l)0fpttem  Vnttttnpnrgtnfem  |  ^tbns  /tbiuat^,  abfolntn  fin- 

ceriter  citra  tnntbia.  | 
€  tfuratnm  tnlinftrta  0|fici0fiffimt  ntri  |  Vnolffe^indi  dnioitacenfts  ^tpft  ftelictter. 

ric  ^cbication  an  bic  i>.  Ojlbeii  ifl  batiert: 
€{  1intttembnr00   pnMe  ^altnbas  ^annartj  Itono  in::|tnnte  annf  p0ft  miUefimn 

et  qninoenteftmn  onbectm0.  | 

ric  l^iiicffcitc  bciJ  lcbtcn  "j^fattcig  ift  lccr. 

f^^rbcnsJ  bci\ci(^nct    bicfc  ^Ku^ij.  *  Wittenbcrprw   1511..  4".'    (^-   i>cvn?C(6feltc   ben 

rru(fort  unb  bcu,  »o  bic  rcbicaticu  cjcf^^ricbcu  ift.) 

2. 
VLRI.|CIII  DE  HV^ITEN  |  EQVITIS  GERMANI.  |  STICHOJ.OGIA 
VT  I  COMPENDIOSA  |  ITA  NON  IN,'|FRV6IFE.'|RA. 

littt  iu  iTlaubcinfafeunci.    (A  0  mi  B  u.  C  jc  4)  3'/,  «ov\eu  obcv  14  m.  4«. 
JHuc!fcitcu  bcd  1.  u.  bc^  lcbtcu  ^^l.  Iccr. 

Bl.    A     ij     bC^iuUt     INSIHNI     POETAE     EOBANO     HES80     CURl|8TOPHORV8    HEOENDORF- 
FINV8   I   LYPSICV8.    8.    D. 

X»a§  cARMEN  HERoicvM  |  vLRici  HVTTENi.  |  fiiUt  bic  le^itcn  "lO*/,  33U.    3)ie  92anb' 
lemmata  Ijat  bicfe  ^lu^g.  nxdft 

331. 14«.  wm-' 

tbXo0, 
€   Lipfise  ex  scdibus  Valentini   Sehiiman  |  Anno    domini   Millefimo 
quinslgentelimo  octauodecimo. 

3.* 
Ars   ucrfiftcatoria  Huldericlii  Hutteni   Parifiis.   Ex   officina  Roberti  Ste- 
phani    e    regione    tcholae    decretorum.     Anno    mdxxvi.     viii.    Idns 
Octobris.     8**.     (So  ;\ni  Maittaire  Annal.  11.   p.  681.     ^aujcv  U.  t>.  .&uttcn 

e. ».) 

4. 
Parisiis  ap.  Robertum  Stephanum.    1628.    8*'.     (©o  Burckhard,  Vit.  llutt.  I. 
p.  72.) 

5. 
De  ARTE  VERSIFICANDI  I  carmen  Heroicum ,  per  Huiderichum  \  KuHentm.] 


6*  IHDBX.         V.    DE    ABTB    TBBSIFICANDI.     1510. 

liem  I  "OTTJS.  NEMO.  |  liem  \  exegoria  in  ebribtatem  |  per  Koba- 
num  Ke/fum.  \  l^orimbergce  apud  loan.  Feireium.  Anno  \  M.~~b.  xxxi. 
16  m,  obcr  2  ^^o^cii  8». 

SRficff.  bc«  litel^  lccr.  *©aftn  17  Scitcn  Arg  uersif.  8.  1«.  (H^i»\ramm  <bc? 
c.  M.  B.  [ConraduB  Mutianns  Rufns]  ad  cbotvm  bvbiamvm.;  bann  tt'/,  ^eitcn 
NKMo.  Untcr  bicfem  hkl.  kob.  hkssvs.  |  cle  Ebrietatc.  6  Tiftiifccn.  Tann 
4  ^citen  iN  kbbiktatkm  bxegobia  I  per  H.  Eobamiin  Hefsum.  fdtUcBcnb  trie 
bic  ftilbercn  ©tiicfc  mit  fimi».    Siliicff.  bc«  iBl.  16.  (ccr. 

6. 

Ars  nerfiiicatOTia  Hulderici  Hutteni.     Parifiis.     Ex  officina  Roberti  Ste- 
phani.     m.  d.  xxxii.  ix.    Calend.   lan.     8**.      ((go  "Pan^cr,  ."P^utt.  ©.  9.) 

7. 
Hulderici  Hutteni,  Ars  verfificatoria  cum  commentariis  Roberti  Vallenfis 
Ruglenfis.     Parifiis  1534.     8^'.      (So  ?5an.:^cr,  .t^utt.  6.  10.) 

8. 
Ars  uerfificatoria.     ParifiiH  1535.     8^.      (@o  (SJcotvni,  ^ii^crlcricon.) 

9. 
ARS  VER-|fificatoria  Hul-'derici  Huteiii.  |  fc^ticnncs  XmcfcrseiAcn.)  | 
PARISIIS.  I  Ex  ofiicina  Roberti  Stephani.  |  M.  D.  XXXVI.  | 

1  ^ogcn  cjr.  8«.    15  arabif<^  pajjinicrtc  «Seilcn,  bcu  blofecn  Xcrt  bct  §utt.  <Sd)rift 

ent&altcnb. 

©.  15  f*licBt: 

EXCVDKBAT    BOB.    STKFHANVB  I  PAB18II8,    AKM.    M.    D.    XXXVI.  |  III.    ID.    lAN. 

10. 
COMMEN.|TARIVS  IN  AR|tem  verfificatoria  Huldcrici  |  Huteni ,  cu 
Methodo  primaslrum  &  mediaril  fyllabanim.  |  atq;  fpecierum  carniinis 
a  Ro|berto  Vallefi  Ruglenfi  vtcun|que  scditus  ad  loanneLain=,bertum 
Lexoueum  Collegij  |  Geniafiaci  Gymnafiarcham.  |  parisiis.  |  Apud 
Prigentium  Caluarin  |  In  claufo  BrunellO;  ad  infi^|gne  Geminaru  Cyp- 
paru.  I  1 5  3  7.  I 

40  mit  arab.  ,»}ablcn  bc^cicftuctc  '^U.  8".min;    Iitc(  in  t^iauocinfafiuuij. 

(X^ie  rebication  ifl  ^c^cbcn  Ex  ledibus  Geruariacis  quin=|to  Idus  lanuarlns.     Anno 

redemptionis  humanfle.  |  1520.  | ) 

11. 
VLRICHI    DE   HVT.'|TEN,    EQVITIS  GERMANI,    DE  |  arte  uerfificatoria 
Carmen  lleroicum. 
\n 

VLRICHI  I  HVTTENI    EQVITIS   |   GERMANI   OPERA  POETICA,  ^r.  (FraucoF  ^ 
1538.    8".    «a.  S  4  bi«  T  ».»»     fd^licftcnb:  '^ 

Synceriter  citra  pompatn,  \  zelo  uirtuiis.  \  finis.  |  Awmo  m.  d.  xxxviii 


INDEX.         V.    DE    ARTE    VERSIFICAMDI.     1510.  7 

12. 

PROSODIA  I  LATINA,  CVI  NONNVLLA  DE  |  MODVLATIONE  0RAT0^|RIA 
ACCESSE^JRVNT.  |  -j- 1  Authore  lodoco  Willichio.  \  addita  est  hvtteni 
ARS  I  VERSiFiCATORiA.  |  (I^ni(fcijci<^cn  ^J[|?i(^ac(  3?liim!?.)  |  lipsiae,  | 
M.  D.  XXXIX.  I      4  'Sogcii  flciii  SP.    '^m  C^iibc  auf  bcr  d^tucffcitc: 

LIPSIAE,   EXCVDIT   HICHAEL   |   BLVM ,    MENSE   FEBRVARIO,   (  AnQO   k   re- 

rtituta  falutc,  |  M.  d.  xxxix. 
Dic  ars  vers.  obnc  i^orr.  u.  (5ommcntar  @.  42... 58.    ©4lu6: 
Synceriter  citra  pompam,  |  zelo  uirtutis.  |  finis. 

13. 
ARS  VER-|fificatoria  Hulfderici  Hutteni.  |  (Sc*cigficinc^3>rucfcr5.)i 

PARISIIS  I  Apud  Chriflianum  Wechelum,  fuh  fcuto  Bafilienfi:  ^,  |  fub  Fe- 
gafoy  in  uico  Bellouacenfi.     M.  D.  XLI. 

1  ^Soflcn  8».  10  mit  arab.  ial)kn  bc^cid)uctc  3citcn.    'JJiit  albin.  !t!cttcrn  gcbrucft, 
•     o^nc  3[*orr.  u.  (5ommcntar.    ©(^licfit:  kinis. 

De  arte  verfificaiidi  carmen  Ileroicum  |  per  Hulderiehum  HuUenum.  | 
Item  ''OTTIS,  Nemo.  Item  Exegoria  in  Ebrietatem  per  Eohanum  Hef- 
fum.     Norimbergce  apud  lohan  Velreium^  Anno  M.  D,  XLII.  8". 

2  ^^Oiicn  80.  ^>l.  L^.  FiNis.    iKii(f).  bc^  lc^tcu  "H.  lccr.    (So  ^ai^cr,  .S^uttcn.  6.  10. 
"IKxX.  obcn  "Rx.  5.) 

15. 

De  arte  uerfifican|tli  carmeu  Heroicum,  pcr  I  Hulderichum  Hut=(tenum.  ( 
Item  I  OTTIZ.  NEMO.  |  ilem  exegoria  in  ebrietatem  |  per  E^anum 
ne/Tum,    I  (Scutulum)  \  Norimberg8B  |  apud   lohan.    Petreium,    [  Anno 

M.   D.    XLVII.   I 

2  Q^ocjcn  flcin  8".     I)ic  ars  vers.  IML  2...  10*. 
[RiiSfcitcn  bc«  crflcn  unb  bc^  (c^tcu  39(attc^  lccr. 

16. 
COMMENTARIVS  \   IN    ARTEM    VERSIFICATO^|'iflvn    Hulderici  Hutlcni,   cum 
perbreui  accefsixme  \  primarum  ^  medianon  fytlabaritm,   atque  fpecie^\rum  carminvt ,  d 
Hoberto  Vallenfi  Ruglenfi  ediius :  \  ac  denuo  ab  eodem  nuctus ,  8f  recognitus. 

Prieterea  adicctuin  cft  a4  tincm,  com-|pcudiuin  de  accentibn»,  &  periodis,  fluel 

claurnlarum  pnnctis. 

X)rucfcr,,cid)cu  mit  1         L 

PAnisus ,  I  Ejc  officina  loannis  Lodoici  THetani,  ex  \  aduevfo  CoHegijRemenfis,  |  1  5  4  7.  | 

%  poginicrtc  ©citcn  8«.  min. 

17. 
lODOCI  I  WILLICHI  ORTHO-|graphi8einftitutiones,  Item  de  Projfo- 
dia  Latina  libellus,  cui  nonnuUa  |  dc  modulatione  oratoria  |  acceffe- 
runt:  [  Ex   poftrcma  autoris   re-[cognitionc.  |  addita  est  hvtteni  |  Ars 
uerfificatoria.  |  BASlLEiE.  | 


S*       rSMK.    ▼.    DK  AATB  ▼EmSIF.   1510.     YI.  AD  MAXilllLIASfM  €XS.  CXHOETATIO.   1511. 

lu  .Vm  V.  3.  t  l»i»i..,l24.  (111  ift  cet  u.  nacb  11»  3«',abUi  ;Ku(fi.  ca  U^un  i^l. : 
BA.'9ILE.£;  I  per  loaQnem  Oporinnin.  |  anno  m.  d.  li. 

IS. 
Cominentarias  |  In  artem  yernficatoriam  Hii]deri-|ci  Huteni.  cum 
periyreni  accefsione  \  primarani  &  mediamm  ryllaba-|nim ,  atqiio  fpe- 
cieram  carminis,  a  |  Koberto  Vallenll  Ruglcufi  editus:  |  ac  denuo  ab 
eodem  aactuti  &  re-jcognitOJS.  {  Vrtrierea  adiectum  esi  ud  finem  romp4>n- 
dium  de      Xrrentihus   4"  jeriodis,    fiue   ciaufulamm  punctis.   '   i  rrucfet^.>  | 

I.VODV.VI,        4PVD  JHEttBALDVM  ^   PAGAXVM.   ^    15*30.  ] 

71  Ba»^int«rte  Sciteii  V. 

10. 
SELECTA  Pr>ETICA  |  qvibvs  rosTixESTVR  I  ftE.  SABINI  PRAE- 

CEPTA   II I  VLKICI    r>E    H\TTEN    :   EQVITI.S  KK.VNTI  I  ARS    VERSIFI- 
CATORIA    I    EIVSr^VE    NEMO||[    ||    COLLEGIT    SVAQVE     ADIECIT    |    CARMINA  | 

10.   HEXK.    Ar*KEK.  |  rvdolstadii.  \  svmtv  lo.    mart.    gollxeri,  | 
ANNO  MDCCXi.  (3(l?n?ar;  unc  rctb  jebnicftcr  iilcl.i 

1  ificjcn  unc  120  pajinierte  3eitcn  8^. 

3.  ^...02.  Ars  versificatoria. 

3.  «3... 72.  Nemo. 

20. 
De  arte  uerfificandl  liber  uiins  carmine  heroieo.    Lip^ise,  cbnc  :?ln;cij^e  cc^ 

3a^rg.  ©.  Catal.  Bibl.  Chrift.  IL  p.  1«M.      ( 3c  i^an^cr,  .t^utt.  3.  10.  a.  iS^ 

21. 
Xic  Ars  versif.  mit  bcr  Xcbicoticn: 
Mtinch,Hutt.  Opp.  I.  p.  83... 96. 

(^ag  SWiincft  1.  c.  p.  82.  mit  folgcnbcm  fagcn  tt?oUlc,  bat  cf  cbnc  Sw^cifcl  fclbft 
m6t  bcba^t:  ^,^)  In  den  Operibus  Pitrticis^  welclie  mit  den  Schriften^des  De- 
eiug  AHMomiuM  BttrdegalengiM  Lmgd.  1537,  ohne  Jahrzahl  |!),  zitsainmoiii^edruokt 
worden,  steht  die  Ars  versificatoria  zuletzt."  (*inc  Vpcncr  ^uj^.  bcc  Aiii^oiiiiis 
»cn  1537.  i|i«bt  c^  mcinca  liSJiflfcn*  an<^  ni(bt.  Wnnd»  bat  cncnbar  cic  Jrauf^ 
furtcr  Xu^.  bcr  J^utt.  Opp.  poetica  [f.  untcn  }ix.  L.J  bc;cid»ncn  wcUcn.) 

Ad  Maximilian.  exhortatio.  VL  151 1. 

,-^ ^mtnmrt^ *^--e^i!?5ff-D*«# 

AD  DIVVM  MAXIMILLVNVM  CAESA.  |  Aug.  F.  P.  bello  in  Ve- 
netos  cuntein,  Vlrici  |  Hutteni  Equitis,  Exhortatio. 
ctwa  4Vj"  bcbcr,  4"  brcitcr  ^clM**mtt,  bcn  rcppclablcr  mit  bev  5?icnc   iu   ocr 
2Wttc;  in  bcn  4  (Mcu  jc  1  ^Boppcn. 
Xaruntcr  3  rifti(^cn. 

14  59a.  4».  (A  6  53U.  B  u.  C  jc  4  55U.),  ol?uc  ^^lalt^  u.  3citcu^ablcn.  30  ^cilcn 
auf  htx  ooUcu  3eite. 


INDEX.  VI.    AI)    MAXIM.    €.E8.    KXHORT.     1511.       VII.    NEMO    (l).    1512?  9 

5Berbcricitc  bc^  lc|iitcn  '^iaiit^  Wic6t: 

Viennse  PaRnonia;   apud  Hicronymii  Vietoreni,   [nic^t   Victorera,]  |  & 

loannem  Singrenium.    Menlc  lanuario ,  |  ANNO.  M.  D.  »XII. 

I^ic  OTcffcitc  bcjj  XitclMattc^  bcginnt  ioaciiimvs  vadianvs,  ...|...  Georgio 

Tanftetterll 

©.  A  2»>.  A  3«.  cntf)altcn  ^Bibmnnvjs^ijcbic^tc  5(bt)anfcrg  n.  i^abian^. 

^:PU.  3»» 10'».  bic  Exhortatio  an  bcn  iJaifcr. 

"^W.  11...  13».  (0*.  H^  C  3«.)  ^ag  Heroicum  qvod  oermani  mec  virtvte,  |  nec 

Ducibus  ab  Primoribus  «legonerauerint,  | 

231.  IS*».  Huttcni,  Vicnna  ingredicntis  Carmen.     ^>luf  bcr  tjcrlctitcn  @.  cnbigcnb; 

baruntcr  Ex  Contubernio  Vadiani,  Marii,  &  Apcrbacchi.  |  Sinceritcr  citra  pom- 

pam.  I  C^e  feU^t  Magui  de  Eck  C«rni  Decafticon.  n.  bcr  obcnangcgcbenc  ©(ftlufe. 

ric  iHiicficitc  bc6  lcutcn  ^^lattce  ift  lccr. 

("Mt  bicfc  Stndc  finb  fvatcr  nm^carfccitct :  09I.  nutcn  9^r.  XX.) 

|(^inc  'Jlu^abc  tjon  1514.  4°.  loirb  oft  anfjjcfiibrt,  crifticrt  jcbod)  f(^u>crficfe:  bic 

ba«  C5itat  ni(^t  blofi  aKjcft^ricbcn  habcn,  ftiifccn  c^  anf  falfdjc  (ftronologifd^c  33or= 

an*fe|innrtcn :  cinc  '^(nfiiljruu^  mdf  ^utovfic  fenne  i(ft  ni(ftt.] 


^CVi 


Nemo  (I).  Vn.  1512? 


*t^anbf(ftriftcn  bti  erftcn  ^J^cmo  fcnnc  ic^  jujci: 

A. 
bcr  TOn(4ncr  ,?)of-'  unb  vStaatsibibliotl^cf  Cod.   Lat.  10751  =  Pal.  M.  751.    SBon 
bcn  Drucfin  mituntcr  abn?cid)cnb. 

B. 
bcr  ©tnttgartcr  23iH.  Philo».  et  Theolog.  ^Hx.  11.  4".    ©(^cint  ^3lbf(^rift  be^  $)ru= 
dii  ')lx.  3.  i^M  fcin. 

1. 
VLRICI  HVTTENI  NEMO. 

(Daruntcr  '^ilb  bcg  Nemo  in  eincm  Cuabrat  oon  ctn?a  5"  .^oht,  4"  Q3rcitc.) 
10ANNI8  M.  HERniPO"LiTAE     f/i  pcrfona  'Semims  Hexaflichon. 
Frons  (^  [quod]  lc^ia  parum^  caput  album ,  fqualida  barha, 

Cur  viihi  fil  queris,  concipe  plura  breui. 
Gens  maJcftda  fuis,  obtrudil  crimina  nobis 

Omnia ,  fic  damni  fum  ferus  auctor  ego. 
Neminis  inq^  caput,  ficuti  mala  condit  Appelta 
In  gallum,  peccans  cum  fcelus  omne  ponit. 

1  ^^ovvn  obcr  4  m.  4".  obnc  Sijjnatnr  n.  "i^latt:^  obcr  'gcitcn^ablcn.      . 

:Kndf.  bc5  litcl^  bat  bic  7  rifti(^cn:   locvs  dk   nemink   kx  odisska  |  homkki.| 

\\aiharus  itle  Ci/clops  Sfc. 

T'\t  foK^cubcn  5  8citcn  cutbviUcu  bi<:  48  rifti(^cn  bc^  (crftcn)  ^JJcmo;  fc^licfecnb 

Vijs  anfpiiibwi. 

"^X.   4*».   AD    FABivM    zoNAUivM  |  Crifopotitam  ftudiofifr,  adO'-\lefceniem  [  Ardet  et 

konias  fequitur  U.   f.  U>.    4  3>ifti(ften   unb  Ytxpreffum  Erffordie  in  edihus  \  i>tribi- 

lite  I  [8tribilita  =  ^ii(^cnmciftcr?l  i^Mirjburijcr  Unio.=^^ibI. 


10*  INDEX.         VII.    NKMO    (l).    1512? 

2. 
^0ann{0  llend)Un  |ll)0}cen|rt>  $4-  <nm  ^cclcilt  atip    frin  iingnarii.  l)e- 
brat|cr.  &rrce  rt  ^attnr  mrt  boctirfimi  C0mrbia.cni  tt|tnins  Scrnica  pr00t)mnafmattt 
cnm  (^n.  ®nn.  |  argnmrnto  | 

€  ^0r0fn3  Virici  ^uttrni  carmrn  •  qn0b  Iftrm^    t|fcribitur  •  cn  ninnilis  e^nt^nij 
®nnicij  ^0naftr^|rirfis  carminib*  pnrr02n  inftitntt^nt  0ppib0  q3  |  ilcntx9  \ 
C  Pt  C0m0rbtarn  nttiitatr  ^0ants  |  <|Hurmri.  Hnrr.  ^rsaftid)0n.  [  u.  f.  n?.  uo(6 
22  3ci(eu  auf  bcr  Xitelfcitc.) 

22  ^i.  4«.  {^z  8  m.  ia  4  m.  «  o  m.  b  4  m,) 

^ie  9%ucffeitc  M  litcf^  bcgiunt  €  «^ntonij  Snnnicij  ^tnaftrrirfts  argn|mr- 
tnm  in  l)ac  1lrnd)lin  com^ia  | 

d^ucff.  bcg  tc^tcn  l8$tattg  uac^  8  ^cilcn:  €  ^0cn»  U  nrmtnr  tx  0^ffra  | 
'^omrri.  I  I^ic  7  T^iflic^cu;  bauu  fcl^t  md^  bcc  Uebcrfd^rift  €  l^lrici  ^nttrni 
1flrm0  bag  crftc  bcr  48  I^iftid^cn,  tvcld)C  bic  fclcjcubcu  3'/,  ©citen  fullcn,  fcftliefecnb 
€  /tni».  Daruac^  €  tfinflirm  rptgraftma  ali  /abijnm  J^0narinm  Cl)ri)f0p0|li- 
lam  ftnbioftffimnm  |  abolrfcrntrm  |  C  <3lrbrl  rt  cSloniba»  (u.  f.  n?.  4  Difti(^cu ) 
€  /tnto  I 

33«.  «  11  Mg  51  3  (7  m.)  cutftaltcu  @cbi*tc  bc«  Xuuuiciu^;  am  ©c^luffc 
€  ^nio  I  €  tfscnfnm  tn  offtcina  iitrraria  inbuftrtj  |  oirt  probatiip  optftcts 
®l)r0li02ici  I  U  pcint  ^nnc  bomtni.  fiA,  |  |l,  ^^tii.  Srsto  Ifton.  |  ,^prilrf.  | 
€o^ncf(t  tr  ipfum  :  rt  nr  quib  nimts  | 

T)ic  i^orbcrf.  bc^  Ic^tcu  531.  ifl  Iccr;  auf  bcr  a^iucff.  ift  ciu  ^oli^fcl^nitt,  eiucu  '^i= 
fc^of  mit  bem  ^ummftab  uub  ciucu  Crbcui^cjciftlid^eu  mit  ciucm  b*efal)utcu  Jfrcui^ 
ftabc  barflcUeub.  Sl^clfcubuttlcr  ^ibl. 

3. 
yirtct  gnttcni  Htmo. 

(5?ilb  bc2  9icmc  iu  cttva  5"  (jobcm,  37,"  brcitcm  Ouabrat,  abnjcicfeeub  tcn  bcm 
iu  ')lx,  1.,  ol^uc  bic  borticjcu  Umgcbuuc^cn  \)ou  ,^crbrod)cnem  ©cfdjirrc  u.  bcjl.,  aber 
mit  bcu  SBortcn  qvis  |  fecit?  |  nemo  ocr  ber  rcc^teu  $aub,  uub  ben  ^crfcu 
Oifiia  Nemo  poteft  |  Nemo  fapit  oTa  p  fc  :  |  Nemo  maet  fcmp  :  |  crimine  Ncmo| 
carct.  I  unter  bem  rcc^tcn  C^Iubogcu.  Untcr  bem  iBilbc:)  m.  ioannis.  m.  hkrbi- 
POLITAE  I  in  perfona  Neminls  Hexaftichon.  |  Frons  Q>  l«?ta  parn  :  caput  albQ  : 
rqiialida  barba  :  |  Cur  mihi  fit  queri»  :  concipe  plura  breui.  |  Dic  aubcrcu  bci= 
beu  ^iftic^en  ftcbcu  auf  bcr  jRiicffcitc,  n?elc^c  aucb  bic  7  bc^  locvs  dk  nkmink  ex 
ODY88KA  I  HOMEEi.  |  cutbalt.  X>ic  4«  I^iftic^cu  bcss  :)icmo  fiillcn  bic  fclc^cnbcn  5 
8citeU;  fc^Iicfecnb  Diis.  aufpicibu».  T^ic  lctjtc  6citc  bat  bic  4  'Dijtic^cu  ad  fa- 
BivM  zoNABivM  |  CrifopoHta  ftudiofirr.  adoler-|ccnteni.  |  unb  baruntcr:  Expref- 
fum  Vuittenburgii  in  ffidib.  i.  «.  |  anno.  m.  d.  xvi.  |  Aj>ud  Aufjfuftinianos.  | 
1  33oi3cn  obcr  4  'iPlI.  4^  ot)uc  8iiV^^tur  unb  53cvfferuuvv  ll^cr  i.  o.  n?irb  n?.ol 
^obaun  ©riinbery^  feiu.  1^(\[.  ')lx.  4.) 

4. 
Dlrid  guttrnt  ttcm0. 

(Silb  bc^  ')lcn\o  faft  bic  cjauAC  Cuarticitc  fiitlcnb,  iibcr  bcm  ^opfc  auf  ciuem 
breitcu  fliegenbcn  ^anbc  ne  mo;  ba^  .^crbroc^ene  (SJeratc  &c.  um  ibu  l)cr. 


IMDEX.         VII.    KEMO  (l).   1512?       VIII.    VIR  B0NV8.    1513.  1  1   * 

1  '^cgen  obcr  4  ^M.  4".  obnc  ©icjuatur  uub  33e/{iffcruu3.  Tik  JWucff.  be^  litelbl. 
cutl)alt  baiS  .^^craftid)OU  bc^  m.  ioannkb,  m.  herbipolitae  |  in  perfona  Nemonifl 
[sir]  Hexaftichon.  |  unb  bic  5  crftcu  bq^7  Diftid^cu  bcg  locvs  dk  nkmime.  !Der 
Oicmo  fcfelicfit  mit  Diis  aarpicibuB.  cfl^bcr  torlctJteu  <£cite;  bic  lefete  l^at  bag 
(^piiiramm  ad  fabivm  zonarivm  uub  fdjliegt  EXcuffum  Vuittenbergi  in  officina] 
loanniH  virLdimontaui.  Anno  |  m,  d,  xviii.  I  Apud  Collegium  Nouu.  | 
(Tie  it)Vcu  bicfci5  ijrunbcrgifdjeu  !£)rurfe3  fmb  fleiucr  ali  bei  ^x.  3.) 

5. 
Biirckhardi  Vit.  llutt.  III.  p.  39... A 

(;?lbbrucf  awi  ')lx,  2.) 

6. 
Munch,  Hutt.  Opp.  I.  p.   150...  152. 


Vir^bonus.  VIIL  1513. 

1. 

Vlrtct  ^uttent  tv  \  (qnrftrt  oitint  ^tcitftnih  [sic]  tfar|mrn  mnncttfftmnm  mojrs 
l)omi|nnm  abmoDnm  tncnnbr  complr|ctrn9  cut  Sttnlno  tur  bonns  :  (bie  fe^itreu  4 
^Scilcu  fiub  rott)  gcbrucft.)  j  Ge  :  B  :  Ilerbip  :  ad  lectorem  |  Edidit  Huttemis 
lector  tibi  u.  f.  \\\  4  rotb  ijcbrucftc  Diftidjcu. 

ly,  ^^o^cu  ober  0  ^M.  4«.  ^Sivjnatur  Aii  Aiii      22  gcilcu  auf  bcr  ©citc. 
iKucff.  bcjg  ^litcliS:  blattcjroBC^  *^ilb  bc«  vir  bonns. 

ra«i  ©cbic^t  fiiltt  bic  ff.  7  tScitcu.  'Kndi  m  bcffcu  bcfoubrcr  Ucbcrfc^rift  flel^t 
U>icbcr  Adolefentis  i.^%  fc^licf^t  finis  33t.  5**:  kleoiacvm  petbi  schotti  ab- 
GKMltincnfis  cuius  argumentum  cft:  vtmorc  |  aliorum  artificfl  fcholares  querant| 
&  pceptores  &  doctrinas  |  nobiliores.  |  11  Xiftic^cu,  bcrcu  2  lctitc  auf  bcr  33or= 
bcrf.  bcsJ  lc^tcu  '^lattCig  |tcl)cu;  baruuter  Impreffum  p  loanne  Knappu  Erphor- 
die  I  Anno  virginei  partus  Tredecimo  |  fupra  fcfquimillefimum  |  Idibus  Au- 
gufti.  I  raruutcr  iu  ciucm  fc^irarjcu  Cuabrat  tn^  tccifee  3«i<^cu  -»HC 
O^nc  ha^  (^piijramm  uub  bag  ^legiacum: 

2. 
Opp.    poetic.   Hutt.    1538.  8^    foll.  S...S  4".    Ex  hoc  libro    in  sequentes 
transiit  carmen: 

3. 
Delitise  poetarum  Gerinanonim...Par8  III.  Collectore  A.  F.  G.  G.  flano 
GrnteroJ.     Francof.  1612.  12".  p.  803... 807. 

4L.     5. 

//.  C.  Fifcher]  Opusciila  selecta  et  rariora  varii  arguraenti;  olim  a  Mar- 

fchallo iam  vero  . . .  publici  iuris  denuo  facta.     Ff.  e't  Lps.  1742. 

4".  p.  94...  100.         Idem  liber  prodierat  len»  a.  1738.  4". 

6. 
Mohnike,  Huttens  Jugendleben.  1816.  8".  p.  CLxxv...CLXi[x. 


12*       IXDKX.  VIII.    VIR    BONVS.     1513.       IX.    I.N    1'KPEBICnRN.    KXCLAM.     1514. 

7. 
Manch,  Hutt.  Opp.  I.  p.  167...  160. 

DeutW  in 
aJluttrf^,  ©uttcii^  ^UdcnWid^tuiigcii.  @,  161...  166. 


In  Pepericorn.  Exclamatio.  IX.  151 

1. 

In  fccleratiraimam  loannis  Pepericorni  vitam  Vlrici  ab  Hutten  P]qui- 
tis  Exclamatio. 

„Tlc  Cri^inalauifgabc  ift  mmutblic^  bicicu^c,  oic  bcr  folgcuben  flcincu  ecltcu: 
l>cit  (0  m.  80.)  bci^cfiioit  tt?urbc.    Xicfdbc  bat  felflcnbcu  litd: 
Baptifati   cuiusdain   iudaci  loanniH   Pepercorni  Hallis   oppido  Majrdbnrpeiifis 
dioceris  :  ante  arccm  divi  Mauritii  :  in  Coemetcrio  indeornm  lento  igne  arfati. 
£t   dnm  ad  'carniticinam   traheretur  :  ij^nitis   a   carniiice   forcipicibns   in    ipfo 
itinerc  crnciabiliter  (fed  mcrito)  lancinati  atquc  conccrpti  hiftoria  :  cnni  [»er- 
petratorum  et  conferTonini  ab  eo  fcclemm  brcvi  ct  vern  narratione. 
ULBicui  DE  HVTTEN  fupef  eadcm  re  Kpistolae  et  cxclamatio  hcroica." 
(€o  bc,;;ci(6uct  biefc^  mir  bii  jc^t  trc^  aUce  6u(^cnd  uuauffiubbar  gcbliebcnc  6tiid 
^an.^er,  ,?)uttcn  ®.  25. 

2. 

IN  SCELERATISSL|mAM  IOANXIS   PKPERICORXI  |  uitam ,  \lr.  nh  Ihit. 

'Eq.  Yi.rclamatio.  |  in 

Hntteui  Opp.  poet.  1538.  8".   pftgg.  Q3^..Ci5^ 
raraue  iu 

3. 

Delitise    poetanim    CTermanonim.    Part.    II l.    p.  795... 798.    ieocc^  mit  '^tu*- 

lafeuufl  bci>  bcrt  tjcrauftel^eubcu  ietraftic^^  Ad  lectorem. 

4. 
Muncli,  Hutt.  Opp.  II.  p.  396... 399.  (mit  icucm  Xctraftiie»cif.l 

!Die  ®ef4i4te  bcs  *VfcffcrFcru,  abcr  cbuc  JouttcnS  iJkicfe  uub  @ebi<^t  fincct  '\\&i  in 

Pir  ^efd)td|^t  9iiiib  brkantnnfi  ^t^  \  c^ctauffteu  ;Vtben,  v^cuauut  .;\cbauncv3  ^;Mcfjcrtcni. 

(raruuter  ciu  faft  blattgrcfecr  JE>oliif(initt,  Cic  Scblcif uu^  bc^  ^^f.  ^ur  JKicbtftatt 

barfteUcnb.) 

1  "^oflcn  ober  4  "^U.  4«.  rXiidff.  bCiS  litde  uub  bai  IctUc  451.  fiub  Iccr. 

iTtc  flcfc^id^t.  \?nb  bcfcniitnii^  tc5  j^ctaufftcn  ;Jubcn  ^u.^aUc,  i>or  fant  lUori.^cn 
SuTf^!  auff  ^cn  ^ubcnlircbboff  mit  y^liicnbcu  \\y\uyi\\  vicriffcn,   barnacb  ^c^ 
bratcn.  (1514)    ;Vi  Cuart.  2  m. 
9luf  bcm  iitelblaU  ift  ciu  4^cliif<^uitt,  bcr  bicfcu  ,^ubcu  am  i^abl  vcvftcUt. 

•$ansct,  bcutft^e  ''^im,  l.  p.  307.  )lx,  7«0.  cf.  Xcjsf.  lllr.  t\  .p.  8.  25. 


IMDEX.         X.    PANKaVBlCVS    IN    LAVDEM    ALBEBTI    MOOVNT.  1514.  13* 

u 
Pa0  i|t  iiX  1)04)  tl)n|ren  IBalid,  it  tfi  Cof^fio  VaHpe,  Iiaritttt  Horto:  JTtttlitr  ge- 
fongett  tp.  I  J#^  I  (Xitel  in  Ifeiilcncinfafeuiuv )  [i^ou  ^ob^""?^  i>tbomanug.| 
10  ^13Ci^cu  (obcr  40  m.)  4«.  ;3C  big  ift  fi.vi.  ».  1-  et  a.  (1521.) 
( >3U.  iBiii  biS  €  cntl^alten^l^f.sJ  0cf(^i4>tc.) 

Panegyricus.  X.       -  1514. 

1. 

IN  LAVDEM    REVERENDISSIjMI   ALBERTHI    ARCHEPISCOPI 

[Bicl  I  Moguntini  Vlrichi  de  Ilutten  |  Equitis  Panegyricus.  |  CDaruntev  bai^ 
^^oapvc"  bc^  ^ri^biftfeof^  'JUbrcc^t  in  quabricrtcr  (^infafeung  ^on  XioVVclftri^ften.) 
30  m,  obcr  7V,  5^0v3cn  4«.  f^nicrt  A  bi^  F  (C  8  ^^tt.  F  6  33U.) 
^(^liefet  inmittcn  bcr  vorlc^tcn  ©citc:  J^incfleriter  citm  pompam  |  zelo  uirtntis.  | 
Tubingse    apud   Tkomam  Anshelmum   |  Badeufem.   Menfe   Februario.   |  Anno 
M.  D.  XV.  • 

'^U.    1**  bi^  Aiii^  bic   rcbicatiou  ad    clarissimvm    eqvitem  EYTELVoL|fum  de 
Lapide  Sueuum ,  u.  f .  U\  1 1 1 1  Ne  mv  cunctatorcm  uoces  diutius ,  U.  f .  ». 
Tiie  Seitcu  bt^  ©cbic^t^  babcn  nicift  25  3'cilcn. 

2. 
DESCRIPTIO  REDITVS  |  illvstris  principis  ac  |  Doraini  D.  lo- 
achinn  11.  Marchi^jonis  Brandenburgenfis  &c.  |  depulfis  Turcis  |  Anno  | 
M.  D.  XXXII.  I  Autore  Georgio  Sabino.  |  panegyhicvs  i>k  illystris- 
sij|mo  principe  ac  DOMi:|;<o  D.  Alberlo  'Electore  Vurd.  \  Archiepifcopo  M0'\ 
gunlifio  ^e.  \  Autore  \lrico  Hutleno.  \  (Daruntcr  cin  ^JDicbaiUon  mit  ber  Umfc^rift 

K/ACUIMVS  •  II  •  MARCHIO  •  BRAMDENBVRGENSIS^ 

m  m.  obcr  7V,  ^l^ov^cn  A...H  (G  2  m.)  m 

%m  Ornbc  ber  vorlc^jtcu  <5.  (bic  (ctjtc  ift  tecr):  Vitebergae  apud  Georgium  | 
Khau.  Anno  |  d.  m.  xxxiii. 

T^ic  crftcn  273  Oeiten  bcg  iJ3o3cni<  C  entbaUcn  bc^  Sabinu^  iBf.  an  Ocn  mainji- 
f(bcn  Ifanjlcr  (ibvb  lurr;  c^  foliV  bcr  inincijDrifu^ \5>utt<Mi!5,  fcbliefecnb  une  ^Jk.  1. 
Syucaifiter  &c. 

3. 

IN   LAVDEM    REVE'|rendissimi  ALBERTI  ARCIIE'f8icJ|/>f/co/;i  Mogun- 

tini,  YlHchi  de  Hut.  E^.  |  i}er.  Vanegyricus.  \ 

in  Hutteni  Opp.  poet.  1538.  8».  foll.  N...Q3-  mit  .CMittcui^  (nicbt  bei^  ©abinujS) 
^ricf.     llntcr  bcm  '-PancgVritUi? :  SyncCriter  citra  pompam  ,  |  zelo  uirtuti». 

4. 
[Simonis  Schardii]  tertivs  tomvs  |  ORATIONVM  |  ac  elegiarvm 
.  FVNEBRI-I /'AT,  PROSKQFICKS  CELKHRATio-^nem  memoricB ,  non  tantiim  illuf- 
trifsimorum  ^rin^^cipum ,  qui  prioribus  Tomis  omifsi  fuire,  fed  4c  Co\mi' 
tum  celebriorum  Germaniw,  Varia  rerum  ciim  \  ad  Genealogias,  tum  histo- 
rias  Principum  Ger-\muni(e  fpecluntium,   cognitione  ^  \  refertifsimus  \  (5cier= 


14*      INDBX.      X.    PAHEGrRIC.    IN   ALBERT.    1514.      XI.  EPISTOLA  ITALIA.  1516. 

obcnt^;  ^ancn^  unb  diaH  $)rucrerici(^cn)  |t  FRANCOFrRTI  AD  MOENrM,\ 
M.  D.  LXVIL  I  m,  83»»...  106*  bcn  ^uttenf*cn  ^oneg^rifuS  ol^ne  4)utten«  unb  80= 
binuS*  33riefc  cntl^altcnb.    9lm  ©(^lufec:  Synceriter  citra  pompatu  |  zelo  virtutis. 

(Jbcnfo 

5. 
Delitise  poetarum  Germanorum.  Part.  III.  p.  758... 795.  (1612.) 

6. 
Mttnch,   Hutt.  Qpp.  I.   p.  272... 310.  famt  ^uttcng  Sricf  Oin  eitcrmolf  0.  etein 
(o^nc  bcn  bcg  ©abinu^). 

ti. 

93ru(bftucre  oc^  ^^Jancgt)rifu«  finb  bcutfc^  ubcrfefet  in  l\  8*ubart,  ^uttcn.    2^^  1791. 
ober  1813.  8».  ©.  227.., 2.38. 


iVPi 


«pistola  Itali».  XI.  1516. 

1. 


EPI  I  STOLA  AD  I  MAXiMlL^|anum  Cfiefarem  |  Italip  fictitia.  |  Hulde^l 

richo  1  de  Hutten  equ.  Authore.  |  )S  I 

litcl  in  2ciftencinfa6ung. 

1  ^DoppcIbogcn  obcr  8  33U.  4«.  md\.  M  ZxXtU  unb  ba^  lc^tc  53latt  leer.    ©ig^ 
natur  A  bi^  A  v. 

331.  A  ii  :  HVLDERICHV8  HVTTKNVS  I  eq.  Nicolao  Gerbellio . .  1 1  Tres  nuper  dies 
perdidi  u.  f.  Xo,  ^atum:  Bononiae  fecundo  Calendas  |  Au^ft.  Anno.  M.D.XVI. 
$)ie  5  fol^cubctt  ©U.  cnt^alten  bie  (Jpiflcl  ber  italia  maximiliano  |  caesari. 
nac^  beffcn  le^cm  23crfc  ftct^t:  xiXoa  Bononiae. 
^       ((^furter  X)rucr?) 

2. 
QVAE  IN  HOC  LIBELLO  NOVA  |  HABENTVR  |  Epla  Itali?  ad 
Diuu  Maximiiianu  Csef.  |  Aug.  Vlricho  Hutteno  Equite  Germano  | 
Autore  |  Refponfio  Maximiliani  Aug.  Helio  Eo?|bano  HelTo  Au- 
tore  I  Addita  funt  Hutteni  de  cade  re  Epigramjraata  aliquot  nup 
ex  vrbe  Roma  mifla :  |  Supto  ex  his  tempoR/.  motib9  Argumeto  | 
LECT0RIBV8  |  Et  qu^  videtis  ante  vifa  funt  nufquam  |  Et  quf 
legetis  ante  lecta  funt  nufquam  |  Quicuqj  perlegetis  ifta  lectores  | 
Breui  libello  fcripta  qu^  damus.  paflim  |  Legenda  vulgo  :  perdar.  & 
mifere  viuam  |  Si  lecta  non  amabitis  :  Satis  dictum  eft  |       E.  H.       | 

Xitcl  in  ]^ubf(^cr  einfafeung. 

16  m,  40.  (A  0  m.,  B  4,  C  0  ^:Ba.)  a^ucrfcitcn  beg  %\\iU  unb  be^  retten  «Iat= 

tcg  tecr.    25  -bi»  26  jjcilcn  auf  ber  OoUcn  ©citc. 

%\\\  bcr  33orberf.  beg  te|;teu  ^-Blattcg:  Matheus  Maler  Imprimebat  Erphur- 

die  I  in  Doringis  Anno.  M.  D.  XVI.  |  Menfe  Nouembri.  |  unb  bavunter 

^rud^erscit^en  ^Dlalcr^. 


INDEX.    XI.   KPI8TOLA  ITALIJC.  1516.    *XI.*    PHOONOSTICON  AD  LEON.  X.  P.M.  1516*.    15* 

IMe  Epiftola  Itallse  unb  (fobang  Refponforia  pcl^cn  andf  in  ber 

3. 
^iluggbuv^cv  ©ammlung  \)om  2.  3an.  1519.  4".  (f.  iintcn  3^r.  XX.  f.)  PiijV . .  S*. 

4. 
Hutteni  Opp.  poetica.     Ff.   1538.  8^  p.  H7^..K2^ 

5. 
Delitiae  poetar,  .Germanor.  (I6I2.)  III.  p.  707... 724.       • 

6. 
MUnch,  Hutt.  Opp.  II.  p.  273... 292. 

* 

(Ifob.  ^cffeniJ  Refponroria  ift  in  Fciner  bcr  brci  ^Cua-ijabcn  bcr  Operum  Helii 
Eobani  Hessi  farraginea  duse  aufdcnoinmcn.) 

Prognoft.  ad  Leon.  X.  P.  M.         *  XL  *  in  annum  1516. 

1-.? 
©c^njcrlicl^  in  cincm  @c))aratt)ru(f  crfd^iencn. 

1. 

3lu9§burc|cv  ©ammlung  i?om  2.  3ian.  1519.  4^  (f. untenSir.  XX.)  L'»...Lij^ 

,,e^  ifl  aud^  cincr  ©afeler  Stugjiabe  ii^  Netoo  beigcbrucft.     9lm  6nbe  fte^en 
foigenbc  $>erfe: 

Verte  rotas  fortuna  leves,  res  vertitur  in  te 
Seilicet,  ct  iacta  cst  alea,  vorte  rotas." 
<Bc  Miinch,  Hutt.  Opp.  II.  p.  266.,  ber  feltcn  cinc9^otij  ric^tig  abf(^ricb;  wie  aud^ 
fcinc  'J^oti}  ubcr  2  ^Xug^bun^er  ^tugvjabcn  bcr  (^pigrammc  t»on   1518.  unb  1519. 
4«.   (in  Hutt.  Opp.  I.  p.  164.)  falfc^  ift.    3«  Dcrmutc,  bafe  aWilnd)  ftatt  cincr 
UWoinjer  5(u^.  ber  Febris  cinc  S3afeler  be^  9?cmo  ancjcfur^rt  bat.  f.  yix,  5. 

3. 

Aula.   17.  8ept.  1518.  4«.  f.  untcn  XVII.  1. 

4. 
Aula.  Aug.  Vind.  a.  1519.  26.  SDtar^.  4".  (f.  unten  XVH.  4.)  Ffij»»...Friij»». 

5. 

Febris.    Apud  auream  Moguntiani.  s.  a.  8^.  (f.  unten  XXI.  6.)  M.  6»».,. 7»». 

6. 
Hutt.  Opp.  poet.   1538.  8".  SU.  Dij  Diij. 

7. 

Delitise  poetar.  Gernianor.  1612.   16".  III.  p.  662.  663. 


f6*         »DCZ.         *XZ.*  Pt^MS^iiT.    IS    JkJS.    Ufl^.       XII.    PBAl.ASXiMCS.    1517 

Mfmeh ,  Hatt.  ^^p.  II.  p.  267.  *?. 

8<fcubart,  J^unen  2.  ±22.. .226. 


Phalarirma».  XII.  1511 


Dialo^s  Hnldrici  HuttPni  -  £«{aitis  aareati. 

J^cidir.    c^r  JrlcitiTbitL  **in»iccirln,    «anicn   3<birn6.   ♦»   i^U.  4".     tic  .^'^aue    irt   c« 

buttenfA^n  in  cieUn  'fucbnaten  abnli(b,   im  ^an^en  mincer  Uit  un^  i^Uiibrcrmi^ ; 

am  :Kance  oter  itetcii  ciUiCtnc  ifcrrcctutcn,   rcclAc  uen  j&uttcnc  J»>an?  ;u  iiin 

fibcincn. 

B. 

ihn  ccn  cuticn  felbft  curAj|eieb<ne*  unc  ccrri^irttei  (rremrlar  tC5  )li.  5  ;u  beuid» 
nenceit  Itud<5   tcufi  cic   .'^uriAer  3tactbiblicibcr.     Tic  Unicrf*rifl  cci  2rudi 
bat  ecr  i?f.   curdjfiri*cn  unc  cafur  ^cicei  Vlru-hi  Hiittt-iii   riia  [iricccr  turd>- 
ftriAenl  Et{n:  Germ:  Plialarirmiu  Dial:     i»iclc  i5crrccturcu   uuc  nur  nicbt  na4> 
abmun^niircic(e  Umauccruujcn  oer  iSfemmata  in  tiunctc   un^  flciner  tu  ^rc^e 
:?u*rtaben. 

1. 

<#^   PHALARLSMVS  ,  dialogvs  hvt;tesicvs.  [ 

raruntcr  ein  fAcner  ^cljfdjnilt,  cie  i?rmcrcun^  .v>anfcn«  vcn  ,nutlcn  tuxiif  oeii 
iOcr,Cj^  Ulri*  im  •^cblinj^er  4l:albe  vcrneUenb.  {Tix  j»>clv'd»niu  ift  cerfelbc  tric 
cer  in  ccr  fc»^.  Btecfclberi^er  Bamluuj^,  abcr  cbne  Umf6riften  an  fcen  4  £eiten.> 
♦5  v{i.  r. 

.ecrcerfeitc  cc?  lc^ten  i5l.  fdylieBt:  fisis  phalabismi  uvttkxi^jci  eum  Priuileg^iu, 

Menfe  M«rtio  A.N.  M.  D.  XVII.  | 

:Kud{cite  bti  0.  iBL:  <)uttend  :8ruftbi(b,  barunter  mit  iceivau^efpartcn  t^ud)ftabcn 

tm  f<bmar)en  ^ilbt :  •  vlbichvs  •  de  hvttbx  •  E^t  •  oekxa  • 

Xiefet  rtucf  tft  in  ^^an^er  fj^utten.  tn  lit.  Jpinf.)  ntd»t  anj^efiibrt,  iccl  abcr 

J#b  PHALA|RISMVS  DIA|LOGVS  |  HVT|TEXICVS.  j  ^    iacta 

E8T   ALEA  [ 

litel  in  .^ierti^er  VeiftencinfaBung  Ini^t  ben  .v>c(5fd>ui«  umc  :)ir.  1.  cntbaltenb). 
Uebrii^en^  mtt  i)2r.  \.,  einidc  ti>pc«)rapbtf<be  ^bn>cid)unjen  abjcrecbnct,  cian^  iibcr' 
einftimmenb;  ber  3dy(uB  ift  t?ter  fc  gefc^t: 

piMia   PHALARiHMi    uvTTENici  [  Cuni   Priuile^o.  Meule   Martio  an. 

M.D.  XVIi.  I  unb  iiber  Vuttcuc  i^ruftbilb  ftcbt:  £xoriare  aliquis  iiostris  ex 

oflibus  ultor. 

3. 

4  ^U.  4f»,    Dtud  in  got^ifd»et  ®d>rift. 


tMDGX.       Xlf.    PHALARISMVB.    1517.  17 

8(^(uB  ber  (e^ten  8eite:  /ints  )fl^aUrtfmt  ^nttcnict  cnm  )frtntlr9t0.  |  ,^rnfr 
JBartio.  :9lnna.  JB.  J.  ,3fotj. 

4. 
39b  PHALAt^ISMVS  DIALO|GVS  HVTTE|NICVS.  \  ^ 

9  ^^U.  8«. 

T>ai  ®cfpra(i  bcginnt  auf  ber  JRucffeite  be^  Xite(3  unb  ft^liefet  auf  ber  beg  9. 991.  fo: 
J^   Exoriare    aliquis   noftris  ef  oinbiis   iiltor.   |  pinis  phalarisJmi 

HVTTENICI.    I   lACTA    EST    ALEA. 

5. 
Aula.  Paris.  1519.  4**.  f.  unten  'Jlv.  XVII.  5.  unb  oben  B. 

6. 
IP^alarifitttid  Pia|LOGvs  hvt|tenicvs.  |  4-  |  iacta  est  alea.  | 

Darunter  cin  jicrt.  ^olsfi^n.,  bcr  l^.  ^ucag  an  bcr  ©taffclei,  worauf  ba«  ^\lt>  bcr 
^ungfrau  mit  bcm  ^nbc,  ocr  Oc^fc  51;  bc^  l^angeliflen  Sugen. 

10  5311.  80. 

Jl^iiicffeitc  M  litctbl. :  vlrichi  de  hvtten  |  Equitis  Germani  Phalarirmus  | 
Dialo^s.  I  Interloquutores.  charon  ,  mer|cvrivs  &c. 

<Bdf\ui  33orbcrfeitc-  bc3  10.  ^lattc^:  piialarismi  |  hvttenici  ]  pinis.  [  +  | 
ANNO.  M  D.  XIX.  I  $)aruntcr  3l<ignette:  einc  i^ren  auf  bcr  ©trafec  Hcgcnben 
ajJann  pcitfc^cnbc  ^rau. 

7. 
f.  g.  ©tedfclbergcr  ©ammtuit^.  ®c|)t.  1519.  4".  f.  untcn  9ir.  XXIIII. 

8. 
Meuschen.  Ooburgi.  a.  1735.  4^  p.  68... 77.  (f.  mUn  '^Jtx.  69.) 

9. 
Mttnch,  Hutt.  Opp.  II.  p.  196... 212. 

5)cutf(i: 

n. 

^tc  nod)  n0l0ft  etn  ff^Arfcs   kSnftitf^s  0fbtd)t  no  etnr  ^^rannr  |  nnb  rtjltd^e 

franfamen,  nnmfnfd)ltd)e  0ffd)td)tf,   tfrftltd)'  |  burc^  brn  tfrnnffltf  nn   ^0d)bf- 

rSmptf  ^frn  1Htxd)i  |  90  ^nttf n  gfkrJntf  |p0f tf n  on  0rat0r  jm  ia|tftn  frr r  jir- 

Itd)  bfff^nbf ,   barnad)  bnrd)  |  anbfrr,  jn  bj  tfntifi^,  mtr  ftd)  bos  |  ^at  fd)tdif 

.mjllf ,  brad)t,  tftnr  |  jfbrn  infttg  nnnb  nftt3-|itd)  3n  irfrnn.  | 

JJaruntcr  bcr  Jporjfc^nitt,  bic  (Srmorbung  JE^anfcn^  t>on  §uttcn,  mt  "^x,  1. 

8  m.  40. 

diucffeite  hii  Xitcrbfattc^ :  y0rrfb  tn  bas  nad)n0l0fnbr  bfff^lin  l)frr  |  Virtd^f 
n0n  l^nttfn. 

@.  4.  beginnt  bal  ®cfprS(b:  Vnbrrrfbfr  ,^frrnrtns.  Cl)ar0n.  ®i)raii,  et  c. 
:)titcffcitc  bc^  8.  mniUi  Wmi:  f^i^  B^f^dnrt  nit  ifb  ai»  rtn  S^ran. 

Ir. 
aRiinc^,  fputtcng  au^cHcfcnc  5Bcvfe  k.  3.  Zf)l  (®crt.  1823.  8^)  @.  205... 220. 

2 


18  IMbKX.  ZITf.    T>K    DoXATIoXE    CMXSTAaTIXI.     1517. 

De  donat.  Oonstantini.  XIIL  1511 

A. 

V.  Hutteni  ad  Leonem  |  -X-  "•«  Pont.  Kho.  ;  de  Connantini  [  Dona- 
tione.  I  M.  V.  XVII.  I  .• 

Ms,  Sjmlatin.,  Vimar.  4^  /V>//.  1123..  Il^. 

fol.  1124.:  Mru.  XVILI  Vlrichi  Hutteni  iii  liibelluin  Laurentii,  coutra 
«f!ict|ani  et  ementitaiD  Conrtantis|ni*donationeui,  «d  Leoneni  j  *X*  pimti- 
ficem  maxi:[mum,  |ir^fa:|tio. 

©(^cint  blcB  ^6l>rift  con  ^Mx.  1. 

B. 
Donationis,  |  quae  Constantini  dieitar  priuilegiuni :  |  Bartholonieu  Pin- 
cemo  u.  f.  w. 

^anbf*r.  ber  3tabtbiW.  -^u  Iria  }Jr.  im  4». 

8tintmt  in  tbren  niten  (Mi  t^U.  mit  Oir.  I.  fc  uberein,  bap  bie  :ftbicei<fcun«)en  fau 

nur  oen  (^ebraudy  ber  ^ftbfur^unjcn  uno  crtbcjra)?bifd»e  Jllcini^feiten  bctrcffen;   ift 

audy  n>c(  nur  ^bfdirift  rcn 

1. 
DE  DONATIOXE  COX8TA\=|tini  quid  uori  habeat,  eruditonim  quo^Jruudam 
ludicium ,  ut  in  uerfa  |  pagella  uidebi».  | 

50  5*U.  4*»,  wcccn  tai  Ictjte  (eer.  «.  l.  et  a.    A>utten5  Pra?fatiu  an  $cc  X.  (^U. 

Biij^...piij^  ift  batiert:  Ex  arcc  Stcekelberg ,  Calen.  Decenib.  Aniiu  poft  mille- 

rimu  k  quiiig^enterimu ,  decimo  fcptimo,  un^  bec  rrucf  ift,  ivie  i(b  ^Uubc,  an= 

fanjji  I51H.  in  ber  fAcfferfc^en  Cfficin  ^u  tDtain',  v^cmaAt. 

Xte  Jiucffeite  bee  litetblatte^  ^at: 
Hoc   in   libcUo   hiec   continentur.  |  Donationis,   qme   Conftantini  dicitur 
priuilegi'|um,  Hartholomeo  Pincemo  dc  monte  ar^duo  ad  lulinm.  11.  Pout. 
Maz.  interprete.  |  Laurentij  VallennK  patritij  Romani  contra  ip-jfuin, 

ut  falfo  creditii  &  ementitum  priuilegiii  j  declamatio,  cu  Vdalrici  Uut- 
teni  equitiM  Ger|mani  ad  Leonem.  X.  Pont.  Max.  pr^fatioue.  |  Nicolau.s  de 
CHina  Tit'.  fancti  Petri  ad  uiucula  de  |  donatione  Couftantini.  [  An- 

toninuM  archiepifcopu»  Florentinus  de  eadem  re.  | 

e*(u6  auf  ber  3llu<ffeite  be^  40.  ^iHattce: 
RAPIIAEL  V0LATERRAXV8  |  in    uita  C<mftantini  Magni    fic    fcribit.  j  De 
dono  Conftantini,   aut  concellione  apud   nullos  ex-.tat   autore.s,  prwterqi' 
in  libro  decretornm ,  idqp  in  antiquis  |  uolumiuibtis  minime  contineri  autor 
eft  AntoninuB  pre^jful  Florentinns  in  Chronicis.  |  FIXLS. 

{48ajjcnfei(,  U(r.  x>,  $.  'Mxnb.  1H2.3.  8».  6.  208.  fvri4>t  t^on  cincr  \>cn  bicfcr 

Dcrf^iebenen  Stujf^abc;  er  ^^attc  aber  cffcnbar  nur  cin  bcfectciJ  (*rcm»?(ar  bcvfclbcn 

oor  ft^.) 

2. 
DONATIOIwi*,    gti^  QonftanHni  dicilur  priuilegium  :  Bar\tholomeo   PiVi- 
cerno  de  monle  arduo  ad  |  lulium,  II.  Po/i/.  Mcio:.  interprele.  |         lav- 


INDEX.         XIII.    DE  DONATIONB  C0N8TANTIHI.    1517.  19* 

RENTII  V«//op,  pairitij  Romani,  contra  [ipfum,  ut  falfo  creditum  4r 
ementitum  priui\legiu  declamatio  :  cn  Ylrichi  llutteni  equitis  |  Germani 
ud  Leofie.  X.  Po/i/.M«ar.  prcefatione.  \  NICOLAVS  de  Cusa  Tit.  fancti 
Vetri  ad  uif^\culay  de  donatione  Cofiftantini.  |  ANTONINVS  archie- 

pifcopus   YlorCfitifius  y  \  de   eadefn  re.  |  R.  P.  D.  Hieronymus  p€ii/- 

lus  Catthalanus ,  iuris  utri\ufque  doctor ,  ac  cuhicutarius  Alexafidri.  VI.  \ 
Vont.  Maa:.  de  eadem  donatiofie.  \ 

9%  ^Oijcii  (A...K,  rc^tvcr  t?on  4  m.,  bcrcn  (c^tc^  kcr  ift)  8«. 
531.  K  2*»  u.  K  3  cntr>altcn  bic  ncu  ^injujefommcnc  ^^(nmcrfung  be3  ^ieron.  'Pauful. 
8.  1.   et  a.  (I^cr  T^rudf  ift   jcboc^  Basile»  apud  Valeutinum  Curionem,  tca^r^ 
f(^cin(i(^  1522,  gemac^t.J 

3. 

Ortvini  Gratii  fascic.  rer.  expet.  ColoniaB  1530.  fol.  (f.  untcn  ^r.  54,  i.) 
§u(teng  53orrebc  foll.  LXIIII»» . . .  LXVI-. 

4. 
Eiiisdem  libri  ed.  Londin.   1690.  fol.  (f.  unten  9ir.  54,  2.) 
vol.  l,  No.  14.  p.  128...  m,  cntt>a(t  .CMittcng  Praifatio. 

5. 

[Simonis  Schardii]  DE  IVRIS^|dictione,  avto-|ritate ,.  et  praee- 
minen-Itia  imperiali,  ac  potestate  Eclclefiaftica ,  d^que  luribus 
regni  &  Imperij,  uariorum  |  Autliorum,  etc.  |  basileak.  |  foL  %,  (5.: 
BASILEAE,  EX  OFFJCINA  \  lohannis  Oporini ,  Anfio  Salutis  \  M  D  Livi.  \ 
Menfe  Martio. 
^utten^  proefatio  p.  728... 731. 

6. 
DIATRIBE  1  Elcfichtica  \  DE  IMPER.  \  COmTANTlNI  M,  \  Baptifmo,  Do- 
natione ,    &   Lega-|tione  ad   Concilium   Nicaenum  |  |  InfHtuia  contrd  Ciefarem 
Baronium  Cardin.  1 1 1  a   |  BALTHASARE  |  GUALTUERO   S.  |  Lingg.  Profefs.  pub.  1 1 
jENJi  II  Asso  cij  u  c  xiix.  [1618.]  I  120.  p.  95...  118. 

jRiicffeite  OCj^  Ixtclhiaxm:  AUCTARIJ  |  Syltabus.  |  I.  |  Donationis  Conftantiniana» 
Exempl.  I  e  Grteco  k  Bartholomseo  Pincernatc  |  translatum.  |  II.  Oratio  Ulrici 
Hutteui  £Q.  Franci  |  Trpootfiiaxij  ad  Leonem  X.  fub  |  Dat.  1517.  |  III.  I). 
Lutheri  in^Qiaig  fummaria  de  |  Donat.  Conftant.  ejusquc  oppu-|gnatore  ma- 
fculo,  L.  VallA.  I  IV.  Oratio  Vallaj  ad  Imperat.  Reges,  |  Principea.  |  V.  Ora- 
tio  Filiorum  &  |  propinquorum  ad  |  Imp.  Conftantinum.  |  VI.  Oratio  S.  P.  Q. 
Romani  ed  [«lcj  eundem.  |  VII.  Oratio  Sylveftri  Pa-|paB  ad  eundem.  |  (V...VII. 
cura  L.  I  Vallai  ele-lgantiiTunfe  |  delineatiK.  |  )  IIX.  Judicium  de  Donat.  Con- 
ftant.  I  Hleronymi  Cattalani  Alex.  Papaj  |  Cubicularii,  &  Nicolai  de  Cufa  I 
Cardinalis,  &c. 

7. 

De  donatione  Conftantini   c.  Hutteni  prajfatioue.  Lugd.  Bat.    ex  officina 
lac.  Marci.  1620.  4". 

2* 


2U^      IXDEX.    zill.DB  DOHAT.CONBTANTIMI.  1517.   XIIII.  GPIMT.  AD  COM.  NEVKXAR.  1518. 

«0  Burckhard.  MS.  Guelferbyt.  fol.  206*.   iBg(.  Burckh.  Vit.  Ilutt.  I.   p.  119^ 
not.  b.  unb  ^Janjer,  \l."o.  ^,  @.  fiO. 

Qorbcng  Scricon  bcr  bcutf4>cn  I^ic^tcr  VI.  ©.  627.  f.  hat  Lugd.  Bat.   1640.  4«. 
5)ie|c  3o^tc«5a(^l  fc^cint  abcr  Drucr=  obcr  ©^rcibfc^lcr  ju  fcin.) 

8. 
Miinch,  Hutt.  Opp.  II.  p.  410... 41 9. 

H. 
Teutf^  in 
aRunc^,  §•«  audcrlcfcnc  aaScrfc.  1822.  8.  I.  @.  17 ...24. 

Ir. 

„3n  Ilerbert»  Typographical  Antiquities  tt)irb  6.  321   bcmcrcfct,  bafe  bic  Decla- 

'    matio  Laur.  Vallse   de  falfo   credita   et   enicutita  Conrtantini   douatioue   mtt 

.&utten*  3w«i9"wnfl^f4>^ift  <*»  ^^co  X.  in  M  (^nijlif<ic  fibcrfcjt;  in  cincr  <5amni= 

tung  Don  mc^rern  Sbnlic^cn  ©c^riftcn  ju  London  by  Thomaa  Godfray,  obnc  ^abr, 

in  fl.  JoUo  ^crau^cjcfommcn  fci)."  ^anjcr,  Ulr.  i\  .<>uttcn  »5.  98. 

Epist.  ad  com.  Neucnar.  XIIII.  3.  Apr.  1518. 

1. 
EPLSTOLA    AD    ILLVSTREM    VI|RVM   HERMANNVM    DE    NEV| 
VENAR  COMITEM  HVTTE|NIANA,  QVA  CONTRA  |  CAPNIONIS 
AEMVLOS  I  CONFIRMATVR.  | 

4  m.  40,  bag  tcttc  lecr.  b.  1.  &  a. 

Dcr  ^ricf  bcginnt  auf  ocr  3lii<ffcitc  bcg  Xitclblattc«  unb  ^(^licgt: 

Moguuti»  III.  nonas  Aprilcs  Syn^jceriter  .  citra  pouipam.  | 

(aRainjcr  SDrucf?) 

2. 
EPI8TOLA  AD  ILLV8TREM  VIRVM  |  HERMANNVM  DE  NEVVENAR  |  COMI- 
TEM    HVTTENIANA  |  QVA    CONTRA    CAP^jNIONIS    AEMVHL08    CONFIR. 
'MATVR.  I 

4  ©a.  4^    jHiicffcitc  bcsJ  crftcn  unb  bt^  Ic^tcn  ^^lattc»  Iccr. 

Der  33ricf  f(^Iie6t:  Mogunti»  III.  No=|nas  Apriles  Syiiceritcr,  citra  pompam, 

Der  Drucf  ifl  minber  f(^5n  unb  ricfttig  alg  5ir.  1. 

3. 
EPISTOLAE  TRIVM  ILLVSTRIium  uiroi^,  ad  Hermannuin  comitem  Nuen 
arium.  I  Eiufdem   rerponforia  una   ad  lo.  Reuchlinum,  &  al-|       tera  ad 
lectorem.  |  ITEM,  LIBELLVS  ACCVSATO|torius  [sicl  fratris  lacobi  de 

Hochftraten,  contra  Oculare  |  fpeculum  lo.  Reuch.  |  DIFFAMA- 

TI0NE8  ETVSDEM  |  lacobi.  |  ITEM,  DEFENSIO  NOVA  IO-|annis 

Beuchlin  ex  urbe  Roma  allata,  idqi  paucis  ab  |  hinc  diebus.  | 

Damntcr  ein  bad  f5ln.  ©appen  l^altenbcr  D^iittcr. 

28  m.  ober  7  Soflcn  4«,  figniert  a...g. 

J)ie  Siucffeite  be«  litelblattcgf  bcginnt  tftit  9lcu(tlin3  «vicf^an  'Jieucnar. 

^uttcn»S3nef  c  4fc...diyi. 


IMDEX.         XIIII.       EPI8T.    AD    COM.    NEUENAR.    1518.      XV.    MEMO    (ll.)    1518.       21  * 

/ 

^orbcrfcitc  bcS  lcfetcn  '^lattc^:  ^|  Coloniaj    apud  Eucharium  Ceruicornum, 
An-|no.  M.  D.  XVIII.  menfe  Maio. 

4. 
EPISTOLAE  I  TRIVM  ILLV8TRIVM  Vl|rorum,  ad  Hermannum  Comi- 
tem  I         Nuenarium.  |  Eiufdem  refponforia  una  ad  loannem  Reuch- 

li|num,  &  altera  ad  Lectgrem.  |  ITEM,  LIBELLVS  ACCVSAltorius  Fratris 
lacobi  de  Hochftraten.  contra  |  Oculare  fpeculum  loannis  Reuchlin.  | 
DIFFAMATIONES  EIVSDEM  |  lacobi.  |  ITEM,  DEFENSIO  NOVA 

10{anni8  Reuchlin  ex  urbe  Roma  allata ,  |       id<p  paucis  ab  hinc  diebus.       I 

28  ^^a.  obcr  7  ^^ovjcn  4«,  fignicrt  a...g. 

SHudfcitc  bc«  Xitclblattc^  Sricf  Sficuc^Ung  an  ^hucnar. 

>>uttcn«  58ricf  c  4»»...diii«. 

iBorbcrfcitc  bc«  lc^tcn  JBIattc^  fc^Ucfet:  Ex  Borromago  Imperiali  vrbe.  Cae- 

fare  |  Max.  semiliano  Regnante. 

5. 
Herm.  von  der  Hardt  Hist.   liter.  reform.  Ff.  et  Lips.  17 J  7.   fol.  (f.  un= 
tcn  ^)lx.'  r>6.) 
^uttcn^  53ricf:  part.  IL  p.  145...  147. 

6. 
9icuc  ajibtiotl^c!  |  \>on  fcUcncn  nnt  fcl^r  fcltcncn  |  SBiid^cm  |  &c.  |  ^crau^gc- 
gcbcn  I  ^on  |  93crn]^arb  ijricbcrid^  ^ummcl ,  |  Stcctor  bcr  ©tabtfd^utc  ju  %IU 
borf.  I  3h)citcr  Sanb  II  iRumbcr^  ||l  1777.  j  S^. 

^uttcng  SBricf  ift  au«  9ir.  4  abgcbrurft  ®.  165...  171. 

7. 

Wagenscil,  Hutteni  Opp.  Tom.  I.  Lps.  1783.  8^    p.  102...  107.   No.  xv. 
^arau^ 

8. 
Mttnch ,  Hutt.  Opp.  II.  p.  425 .. .  430. 

tu 
I^cutf(^  in 
aRiinc^,  §.g  auScrlcfcnc  aBcrfc.  1822.  8".  I.  @.  17... 24. 


■IHJIIIIIM  IJB 


Kemo  (II.)  XV.  1518. 


bfriS  .  NEMO 

^n  brcitcm  ^anbc  fibcr  bcr  bfattcjrofecn  Unfd  (b.  !).  nad^  bcr  rc(6tcn  ©citc  bc« 
^<Bcf<^aucr«)  gcfc^rtcn  5^^»^  ^^^  lanijbartigcn  9hmo  im  ©(^lcppmantcl.  S^al^c  bcr 
rc(^tcn  ©(^ultcr  bc*  ^J^cmo  ftcl^t  VL- 

12  mu  ob.  3  «o^cn  4«,  ficinicrt  A...C.    jRiicffcitc  bc^  lc^tcn  «Iattc«  Iccr. 
iRiicffcitc    bc«  litclblattc? :   C.    M.  R.  AD  CROTVM  RVBIANVM  |  Epi.    de 


22*  INDBX.         XV.    MEMO    (ll.)    1518. 

Nemine  Hutteniano.  |  4  ^ST^ifti^cn. 

SBtt.  Aij-  bijj  A  Ifo  ift  t?crbnicft  ftatt  Bliij»»:  VLRICHI  DE  HVTTEN  | 
EQVITIS  GERMANI  AD  CROTVM  RV|B1ANVM  IN  NEMINEM 
PRAEFATIO.  I 

m.  Biij»»  big  Cij*  bic  78  X^ifti(%cu  bcg  mtmo,  fd^Ucficnb  Ovtig  iXeysv  Nemo 
dicebat. 

9311.  Cijb  big  C  4*:  VLRICHVS  DE  HVTTEN-EQ.  |  Iiilio  Pfliigk  Equiti 
Salutem.  |  fcfelicfet:  Auguft^  Vindelycorum.  IX.  Kalen.  |  Septembris.  | 
C   Impreffum    Augufta;   in   officina  |  Millerana.  |  MAXIMI- 

'    LIANO  AVSTRIO  C^SARE. 

2. 
OmS  .  NEMO 

mb  tt>ic  Oir.  1. 

CfbcnfaU^  3  ^cvjcn,  fignicrt  a...c.  ^u<^  im  iibriacn  mit  3f?r.  i  iibcrcinftimmenb; 
jcbo(^  finbct  fid)  hicr  ni(^t  bcr  vSc^luR  Impreflum  Augiift»  u.  f.  n?. ,  uub  bcr  Sa^ 
ift  cin  ncucr.  3"  Icic^tcrcr  Uutcrfc^cibimg  t?ou  '^Jr.  1  flcl^cn  l)icr  bic  ©citcnan^ 
fangc  ton 

No.  1.  No.  2. 


blanda  aliqua 
praedicant,  fuam 
gatoriu  cft,  quo  ifti 
ctanter,  ac  nulla 
qnsefitis  titulis 
Ille  ego  fum  Nemo ,  de 
Gcrmani,  adhuc 
dixerifl,  de  qno 


^ 


pag.  4.  aducnienti 

5.  quotics  fua  ftudia 

6.  eft,  quo  ifti 

7.  ter,  ac  milla 

-  14.  qu^fitis  titulis 

-  15.  Ille  ego  fum  ncmo:  de 

-  21.  inopia.     Ipfe 

-  23.  gos  aliquot,  intcr 

OYTISiNEMO 

Saft  blattgrogc^  ^i(b  bcg  rct^tggcfcbrtcu,  unbcmautcltcn,  gcvjcn  ^^ornigc  mit  einem 
^BcDcl  ficfe  tKbrcubcn  "i)kmo,  bcm  ciuc.(^ulc  auf  bcm^opfc  fitjt.  I^a^  VI^ .  finbct 
fuft  ^icr  ni(^t. 
:  10  m.  4".  ficiuicrt  A  (0  m.)  B  ( I  m.).  mmu  bc^  lctjtcu  ^^lattce  lcer.  5(uf 
ber  ^iiicffcitc  bcg  Xitclblattc^  basj  (^picirvmmi  aWutian^;  bic  foK^cubcn  1)  (5citeu  bcr 
93ricf  au  (5rotu§;  4%  ©citcn  tia^  (AJcbici>t;  barauf  bcr  SBricf  an  W^^f,  f^licftcnb 
Auguftffi  I  Vindelycorum  .  IX.    Kaleu.   Septembris.  |  Impreirura 

LipfisB  in  officina  |  Schumanuiana.  | 

4. 

^OTTIS^  I  ^NEMO^. 

fieiftcncinfafeuna;  fcittvart?  Gaulcu  u.  f.  tt).;  uutcn  2  Gngcl,  bag  frobenfc^c  ^a^- 

pcnfcftilb  l^altcnb. 

12  m.  ob.  3  9?09cn  4«.    Tk  ©citcn  4... 23  fiub  V«iiiuicrt.    ©.  2.  ^utivina^  (5i>i- 

gramm.    <5.  3...  13.  53ricf  au  G.rotu^.    ©.   14...  10.  bass  (Scbi^t.     e.  20      03 

bet  ©rief  au  ^flugf.    ^aruntcr:  BA81LEAE  APVD  lOANNEM  FUO-Ibekivm 

MEN8E   SEPTEMBRI.  |  A^^NO   M.   D.    XVllI.  | 

«fltffcite  be«  tefeten  33Iatte8  ba«^  (^rbfecr.c  frobcnfc^c  3)rucferaeic^cn. 


IITDEX.  XV.    KEMO    (ll.)    1518.  23* 

5. 

OYTIL.  I  NEMO.  | 

l>avuntcv  in  cinem  ton  X^cV|>cIlinicu  cincjcfafitcn  Ouabrat  t>cn  ettoa  2"  ^rcite,  1'/," 
^cl)c  ccr  Obcrtbcit  cinc^  rittcvmcifiiv^  vjcflcibctcn  ^naben,  mitten  au^  cincm  ava^ 
beffcnavtigcn  35lumcn^^tt>ei9C  bcvau?i]CU)a(bfen,  ujdc^e  ^^cvjievung  auf  bev  !jRilcffcite 
bcg  Ic^tcn  iBlattc^  njicbcvbclt  ift. 
12  3?U.  cb.  3  iBcc|cn  ftcin  4\  ftcinicvt  A  big  C.  unpaglnicvt. 

@.     2.    <$«    Isic]    0f^    ^^    tit   CrOtUm  I    RVBIANVM    EPIO.    DE    NEJmINE    RYTTENIANO  | 

Omen  fsnc]  adeft  u.  f.  U). 

@.  3 ...  13.    €  Hlrilllt  ht  iSiUittn  \  equitls  Germani   ad  Crotum  Rubianum   in  | 

neminem  prrefatio* 

©.  14...  19.«:  Nemo  loquitur.  |  Quifquis  ades  u.  f.  U). 

(5.  20... 23.:  Vlricliu»  de  Hutten  eq.  lulio  |  PFLVok  eqviti  salvtem.  | 

9(m  (^nbc  bcv  S.  23.:  Bafilese  apud  loannem  frobenium  |      menfe  Septembri. 

Anno      I      M.  D.  XVIII.      | 

Gin  Ijafelic^cv  'Jiac^bvucf  t>cn  i)Jv.  4. 


OYTI2 .  NEMO 

5Pi(b  ^iwn  nn^  'Olv,  1  unb  2. 

12  m.  obcv  3  «ccjcn  a...c. 

Diiicffcitc  bcg  litclMattcg  9JJutiau5  (^pi^vamm;  bic  fclc^cnben  11  <Sciten  bie  prie- 

fatio  an  I5vctu^;  SV,  <Scitcn  dJcbic^t,  bann  bcv  3?vicf  an  W«df  fc^liefeenb  ouf  bev 

33cvbcvfcitc  bcg  12.  33rattcg.     CScIumncniibcrfd)viftcn  ccn  8.  3.  an  linfS  NEMO, 

vcc^t^  HVTTENIANVS. 

5(uf  bev  iBcvbcvfcite  beg  letten  ©lattcS  ftcl^en  bie  4  6<i^IuSi\eiIen  be^  ©vief3  an 

^flugf,  bann  1'/,  3cK  ticfcv:  LOVANII  IN  |  aedibus   Tbeodorici   Marti|ni 

Aloftenfii^  Men|fe  octob.  Anno  |  M.  D.  |  XVIII.  |  i^  \    ^avuntcv  1'/,  3cU 

ticfcv:  CVM   PRIVILEGIO  IM|pEK1ALI  | 

?(uf  bcv  iRiicffcitc  bc§  Ict^tcn  ^^SIattci^  bag  3^»«^««'^«^  DvucfcvS,  cin  !l)cppclanfev 


an)if*cn  THEODO. 
EXCV. 


MARTIN. 

DEBAT. 

baviibcv  h  ieph  ArniPA  [Wc],  vc(^t*3  Semper  fit  tibi  nixa  mens  honefto., 
linf^  Sacra  haec  Ancora  non  fefellit  vn^.,  bavuntev  Sacra  Ancora.  | 
Ne  tempeftatum  vis  auferat ,  Ancora  facra.  |  Qiio  ^entem  figas ,  eft 
iacienda  tibi  |  Ev  otvo)  akij^eta  |  nokXama  iv  otvs  Kv^iaalv 

xia  vavayei. 

7. 

<OTTli:>  I  ^NEMO)^  I 

ADVD  INCLYl^AM  |  BASILEAM.  | 

(^infaftung  ttjic  Dh*.  4. 

14  m.  40.    (5.  2.  (iHiicffcitc  beg  litcls)  big  26  (JRudffcitc  bcg  ccvlefeten  33Iatte«) 

pacjinicvt.    33cvbcvfcitc  bc^    Icfetcn  33Iattc§:    BASILEAE    APVD    10-  |  FROBE- 

MVM  MENISE  lANVARlO,  |  ANNO  JL       W.       XIX. 

SRiicffcitc  bes>  Icfeten  ^Plattc^  Dvu(fevjei(^en  itic  Oh.  4. 


22*  INDEX.         XV.    KKMO    (ll.)    1518. 

Nemine  Hutteniano.  |  4  't^iftic^cn. 

m.  Aij*  H^  A  Ifc  ift  i^crbnirft  ftatt  Bliij^-  VLRICHI  DE  HVTTEN  | 
EQVITIS  GERMANI  AD  CROTVM  RV|B1ANVM  IN  NEMINEM 
PRAEFATIO.  I 

m.  Biij»»  m  Cij*  bic  78  X^ifti(^cn  bc§  ^Jicmc,  fd^Ucficub  Ovug  iXeyev  Nemo 
dicebat. 

m.  Cijh  big  C  4«:  VLU1CHV8  DE  HVTTEN-EQ.  |  Iiilio  Pfliigk  Equiti 
Saluteni.  |  fdjlicf^t:  Auguftf  Vindelycorum.  IX.  Kalen.  |  Septembris.  | 
C   Impreflum   Auguftac    in   officina  [  Millerana.  |  MAXIMI- 

"    LIANO  AVSTRIO  C^SARE. 

2. 

OTTIS  .  NEMO 

5Bilb  n?ic  9Jr.  1. 

C^bcnfall^  3  59ocjcn,  fioinicrt  a...c.  ^n<^  im  iibric^cn  mit  5^r.  i  iibcrcinftimmcnb; 
jcbo(^  finbct  Tu^  bicr  nid)t  bcr  ©c^lnfe  Impreirum  AngiiftH3  n.  f .  \r>. ,  nnb  bcr  8a^ 
ift  cin  ncncr.  }i\\  lci(^tcicr  Untcrfc^cibimg  t?on  'Olx.  1  ftcl)cn  l^icr  bic  8citcnan= 
fXngc  \>on 


No.  1.  No.  2. 

blandA  aliqua 
priedicant,  fuam 
gatoriu  cft,  quo  ifti 
ctanter,  ac  nulla 
qujRfitis  tituli.s 
Illc  cgo  fum  Ncmo  ,  de 
Germani,  adhnc 
dixcris,  de  quo 


pag.  4.  aduenienti 

5.  quoties  fua  ftudia 

6.  eft,  quo  ifti 

7.  ter,  ac  nulla 

-  14.  qu^fitis  titulis 

-  15.  llle  ego  fum  ncmo:  de 

-  21.  inopia.     Ipfe 

-  23.  gos  aliquot ,  intcr 

OYTIS :  MEMO 

t^aft  blattv^rogc^  33i(b  bcg  rcc^t^gcfchtcn,  nnbcmantcltcn,  v^Cv^cn  ^orniBc  mit  cincm 
iWcocl  fi(^  u^cl)rcnbcn  ^Jicmo,  bcm  cinc.i^nle  anf  bcm  ^opfc  fi^t.  Das  VL-  finbct 
fn^  t)icr  nic^t. 
;  10  5^ir.  4".  figniert  A  ((>  m.)  B  (4  m.).  iKiicffcitc  bcgi  Icjstcn  ^^lattc^  lccr.  ?tnf 
bcr  jKii(ffcitc  bcg  litclblattcg  ba^  l.^piiuamm  SOhitian^;  bic  folc^cnbcn  0  ©citcn  bcr 
93ricf  an  (Trotn*;  V/t  Seitcn  t>a^  (5Jcbi(ftt;  barauf  bcr  "iBricf  m  ^fluyf,  f(J)Uc^cnb 
Auguftae  |  Vindelycorum  .  IX.    Kalen.    Septembris.  |  Impreflum 

Lipfiae  in  officina  (  Scliumanuiana.  | 

4. 

^OTTIS^  I  ^NEMO^ 

$?ciftcncinfaftnn9;  fcitivvHrt^  8anlcn  n.  f.  n?.;  nntcn  2  (^ngcT,  ba^  frobcnf(^c  'ISl^^aip^ 

^cnf(^ilb  ^aUcnb. 

12  ^:pil.  ob.  3  SBoijcn  4^    Tic  ©eitcn  4... 23  finb  Vaiiinicrt.    ©.  2.  mtianli  (5Ti- 

gramm.    6.  3... 13.  ^^ricf  an  (5rotn^.    ©.   11.. .10.  bai5  («cbi(^t.    6.  20.. .23. 

bcr  ^ricf  an  ^flugf.    I^arunter:  BASILEAE  APVD  lOANNEM  FKO-Ibenivm 

MENSE   SEPTEMBKI.  |  A^NO   M.   D.    XVllI.  | 

SRucffcite  bc^  lcfeten  ©latteg  ba^  virb6er.e  frobcnfc^c  3)rucferjei(^cn. 


.<■  IMDBX.         XV.    NEMO    (ll.)    1518.  25* 

S.  5... 28.  Ad  Crotum  Rubianum  in  \  neminem  PrtpfaHo, 

©.  28...38.  ^Jicmo. 

e.  30... 47.  SBricf  an  Wugf.    9lm  (^nbc  finis. 

18. 
HULDERICI  HUTTENI  |  EQUITI8   GERMANI   |  SATYRA  |  NEMO,  |  De 
ineptis   fui  rsecoli  ftudijs,  |  &  ver«  eruditionis  |  contemptu:   |  Nunc  pri- 
mum  in   lucem    retracia,    \    (l^rucfcrjeii^cn.)  |  LEYD-£  |  Ex  officind   Jacobi 
Marci.  I  clo  lo  xxiii.  I  * 

20  iBU.  12«.    47  pacjinicrtc  8citcn. 

SRncffcitc  bc2  Iitcl«  lccr;  @.  3... 28  bic  prsef.  (xw  CSrotu^;  @.  28... 38.  ba2  ®c= 
bi*t;  ®.  39... 47.  bcr  33ricf  an  Wu^f. 

19. 
Nemo  ct  Nihil  fcur,  M.  SchongaftJ.  Jense,  fumptu  Jo.  Bielckii.  1694.   8^ 
(So  Burckhard,  Vit.  Hutt.  III.  p.  4.  iiot.  k.  p.  95.  not.  1.) 
20.  * 

Jo.  Henr.  Acker,  Selecta  poetica.     Rudolft.  1711.  8^.  f.  obcn  V.  19. 

21. 
Herm.  v.  d.  Hardt  Hist.  literar.  reform.  1717.  fol.  (f.  nntcn  Jlx.  66)  cnt^alt  anf 
3  3?orbU.  liu  par»  I.  bic  praef.  an  C5rotu«,  bag  l^uttcnf^c  ©ebi^t  unb  ben  33rief 
an  ^^flncjf  (ni(^t  ^JiutianS  Gpi^ramm). 

22.     23. 

floa.  Chrisiian.  Fifcher]  Opuscula  selecta  et  rariora  varii  argumenti.    lense 
1738.  4^  Ff.  et  Lps.  1742.  4".  p.  106...  128.   (aUc  4  (gtucfe  cnt^attcnb). 

24. 

Wagenfeil ,  Hutt.  Opp.  I.  1783.  8®.  No.  xx.  bic  proefatio  (^w  i^x^m,  No.  xviii. 

bcr  33ricf  an  ?^flu(^f. 

25. 
Mtinch,  Hutt.  Opp.  IL   p.'302.    3J2utiang  (^^pigramm;  p.  306... 315.  bie  pr»f. 

an  (^rotu^;  p.  316... 320.  ber  D^cmo;  p.  527... 530.  bcr  ^ricf  an  Pugf. 

^W&ii  ^m\)tx  gcl)orcn  blc  bcibcn  ©^riftcn  t)on  jc  1  ^Sogen  4°: 
Ktnttns  ^tpfrnfts  rrfponbet  |  Ktmtnt  Wtttenbergfnft.  |  Vuftuf  n»  0emttt  pater:  mater 
fflil^i  nutta  |  f^oc  (dmune  mi^i  Ire  ^oue  poUos  l^abet.  | 

Daruntcr  cin  cjanj  bcl^aartcr  ^Balbmcnf^,  cin  anf  bcr  ^bc  ftcl^cnbc»  ©c^ilb  mit 

bcr  9^e(^tcn  baltcnb.    @(^licBt  inmittcn  bcr  33orbcrfcitc  bc^  Ic^tcn  53lattcg:  ITipfioe 

imprelftt  l^olfoanfus  ^onoent.  1519* 
Cscnfatto  Ktrmints  abnerfns  |  Ktnllnm  |tpfenffm.  |  Kemo  nnllt  fno.  |  (9  3cilcn.)| 

^b   ^fctorfm.  I  G"£^crafti(^on)  |         ©(^licfet  auf  ber  ^iiicffcitc  hH  4tcn  53Iatted: 

€  ^pfiae  ei;  ^e^ibus  Duolfoonflt  ^ottacenfts.  ^nno  1519*  I 
'^  a. 

Deutf(^ :  • 

aWuttd^  in  et^citcruugen.     2(arau.  1820. 


26*  ISfDEX.  XV.    XEMO    ^U.>    1518.       XVI.    IklVMPHVS    CAPNIOMIS.     1518. 


"\ 


^uttfn^  3ugfnccii^fun9en  1838.  cbcr  1850,  8».  ©.  137...  151.  bic  Suci^nuim  an 
(Srctu^;  5.  irvi...l58.  ber  ?aoiianb.  ^  ' 

b. 
,X^  f^trbicr  fiibrt  in  ffiner  9?iblictbff  eine  3lrt  Ueberfetiung  bai?en   [rcn    bem 
if(?eino|  an:    Le»   fp-aiids   et  merveilleux   faits   de  Nemo   imitez   en    partie    dcs 
vem  latiuH  de  Vlrich  de  Hutten  et  augmentez  par  P.  8.  A.  Lion.  Muce  Bon- 
homme.  8«." 

Tiiho^tX  @ef(^.  bef  fom.  «iteratur.  33b.m.  giegn.  unb  Up^  1786.  8».  e.  160. 


Triumphus  Capnionis.  X VL  1518. 

Crittp^n^  I  |lw.  1Intd)lini  |  HABES  STV|dio8e  lector,  ioIannis 

CAl'NIO|niij  viri  prseftantifllmi  Encoimion.  Trinmphanti  illi  cx  |  deuictis 
ObjTcuriB  viris,  Id  |  eft  Theologiftis  Cololnien.  &  Fratribus  dc  |  Ordine 
Priedicato|rum ,  ab  Eleutherio  |  Byzeno  decanltatum.  | 

WfleneinfaBum],  unten  (^ui^clfnabcn,  bic  fid)  um  cincn  iiber  ciner  23runncncff= 
nuuf^  (?)  rucflinc^S^  Uec^cnbcn  IJnabcn  ^crrcn.  (ricfclbe  ^nfafiuncj  fiubc  ic^  auf 
tjicteu  ani&l)etmf(^cn  Drucfcn,  u.  a.  au^  bcr  2.  %\\^,  bcr  Illustrium  viromm 
epiftolflB  ...  ftd  loanneni  Keuchlin.  Hagcnooi  ex  off.  Thoma)  Anshelmi  1510. 
Maio.  4°.,  cinigcn  anbrcn  8(^viftcn  jRcuc^lin^,  ^>impbcUnci5  unb  ^J^itcfbcimcrS.) 
22  m.  ob.  5V,  ^^Cvicn  4».  ficinicrt  A...E  (E  0  mi)  unb  'l  ^cl^ifc^uitt  in  grc^ 
querfclio,  bcn  trivphvs  capniois  runc  anf  brcitcm  iPanbc  in  bcr  obcrcn  TOittc 
bc«  ^43ilbc2f  ftebt)  barftcUcnb. 

Syeficffcitc  bc«^  Xitcl?  bi«  ©.  Aij»»:  pbaepatio  |  ELEVTHERII  BYZE|ni  in  se- 
(^vENtt  ENcoMi|oN,  TRivMPHANTi  cAJpnioni  decautatum ,  ad  Principem  |  ac 
populum  Germanorum  |  prajfatio.  |  Ecce  vobis  TRijumphii  Capniois, 
o  Gcrmani  u.  f.  u?.  r>aun  big  ©.  E  0*  bcr  IriumvlH^cf am^ ,  tuclc^cm  folcjt: 
AVTOtt  TUEOLOOI8TI8  |  Laqucum  fumitc  Theologifta*.  Vijffinti  amplius  funt  in 
iufamiam  ac  |  pcrnicicm  vcftram  coniurati  bi^  nos  viciffira  herbam  fume- 
mu8.,  u?T>mit  baiJ*(5Jan^c  fc^UcfU  o.  O.  u.  3-  (^«fe  ^ibcr  bcr  t^rucf  cin  aue[)cl= 
mifc^cr  ift,  ^cij^cn  auftcv  bcr  litclcinfafeum^  aud)  bic  X\>pcu  uub  ba^  !^cif^cr:^cicftcu 
be«  ^;^avicr«.)    ^Tliicffcitc  bce  IctUcn  ^-Btattcg  lccr. 

jDiefer  !l5rucf  ift  fctjr  fcUcu;  fc^cn  fcit  bcm  16.  3al)rl)unbcrt  unrb  fcift  uuv  9U-.  2. 
obcv  3  cnvvHbnt  unb  yicbraud)t.  '}i\\&f  ^i^auj^cv  (§uttcu  ©.  56  bcfc^rcibt  ^3ir.  1.)  un^ 
rii^tif^,  nic^t  <{\\^  *^(utcvfic.| 

2. 
j0anntf  UendjUn  wri  cUriffimi  |  €nr0mion  :  ®nnmj>l)antt  tUi  ti  \  pmtrtts  ^b- 
fctttrtf  mm:tli  rft  |  ttl^roUjtfUs  «olonten.  et/ratrilbns  U  orbtnf  l^rcbtcatoltnm 
ab  €lctttl)rrio  pijclno  bccantatnm. 

22  m.  obcv  ri«/,  ^^ortcn  4«.  fijjuicrt  A  big  E  (E  6  93U.)  s.  1.  ct  a. 

OUicffcitc  bcd   IxUU  bid  Aii»»  bic  prwfatio  tcce  vobis. 

©.  Aiij*  biiJ  il^orbcrfcUc  bfi  lci^tcu  iMaUc^  bcr  IriumpK^cfami  unb  ba^  'JUc^tt^crt 

Laqueum  fumito  bie  horbam  fumomus,  woruutcr:  Maximiliano  Auftrio   Roma- 


JNDEX.       XVI.  TRIVMPHVS  CAPNI0MI8.  1518.      XVII.  AVLA  DIALOGVB.   1518.      27* 

norum  ac  Geniia|norum  Imperatore  Innictirs.    Rernm  ha|benas  Moderante.  | 
jRiicffcitc  be^  le^ten  ©latteg  Icer. 

(9lud»  biefer  jDrutf ,  tcelcftet  mand^c  ^um  X^cil  ^robe  ^rucffeljter  l^at,  mld^c  in 
^r.  1.  fu^  nM  ftnben,  ift  ein  anef^elmif(^er  ftt>ic  bie  ^^erglcic^im^  t>cn  loa.Franc. 
Pici  de  reformandis  moribnB  oratio,  Hagcnose,  ex  aedibns  ThomsB  Anshelmi.l 
Anno  M.  D.  XX.  Menfe  Marcio.  |  19  2311.  4«.,  tt?elc^e  am^  bie  Xitelcinfafeung 
t>on  'nx,  1.  ]^at,  j^cigt].  gapf  ^n^ih.  ^Sux^brurfergef*.  n.  S.  200.  9h.  V.  f*rieb 
il)n  irrii^  ber  ^luQ^urgcr  Offtcin  3)iiUcrg  ju.) 

3. 

Hutteni  Opp.  poet.  1538.  8".  pagg.  K  4»»  bi^  N«  eut^lt  5Borr.,  ®ebi*t  unb  9lac^^ 
wort;  obne  (5JcncraUiter. 

4. 

Delitise  poetar.  Germanor.  1612.  III.  p.  727. ..757.  (f.  untcn  !Rr.  61.)  ent^SIt 
nur  ba^  ^cbid^t. 

5. 

Vita  lo.  Reuclilini  ...  ^  lo.  Henrico  Majo.  Ff.  et  Spir» ,  Inipensis  Chph. 

Olffen,..  Durlaci  a  1687.  8^  p.  479... 508. 

?lUc  3  ©tiidc  cutftaltcnb.  ^lai  battc  nur  9^r.  2.  vor  fid^  unb  l)ielt  9lr.  1.  fiir  ein 
ocrf(^icbcucg  ®«bi(^t. 

6. 

Herin.  v.  d.  Hardt  Hirt.  litcrar.  reform.  1717.  Fol.  II.  p.  148...  156.     Mc 

3  (Stucfc  au^  ^h.  2.  mit  bcm  (nocft  immer  bcbcufliiftcn)  in^ai^t  nac^  bcr  jlitcl= 
iibcrlt^rift  ulbici  hutteni  opus.. 

7. 

Miiuch,  Hutt.  Opp.  II.  p.  359... 391.     .S>icju  andi  ein  (ni(^t  gauj  gctrcuc^)  Jac^ 
fimitc  bcsJ  33itbc^  Triumphus  Capnionis. 

Aula  Dialogus.  XVII.  1518. 

A. 
MS.  f.  uutcn  Dh.  5. 

1. 
VLRICHI  DE  HVTTEN  |  EQVITIS  GERMA|NI.  AVLA.  DI|ALO- 
GVS.  I  AD  LECTOJIEM.  |  Res   eft  noua  Lector,   res   cft  iuciida  |  lu- 
fus  perurbanus  ^  facetus :  difpe|ream  nifl  legilTe  voles.    Vale.  |       CVM 
PRIVILEGIO  I  IMPERIALI.  | 

litcl  iu  brcitcr  tborfBrmigcr  (^iufaguuc;,  iu  bcrcn  ^ufic^cftcU  bic  3al)rC)Sja{>I  mdxviii. 

10  m,  ob.  4  ^^ovicu  4"  fu^nicrt  A  Hg  D.    SRiicffcitc  bc^  litclg  unb  bc«  lctten 

:^lattc§  lcer. 

39U.  Aij«  bi^  Aiij*:  vlrichi   de  hvtten  eq.  ad  henriciivm  |  StromeriT  Anner- 

bacchum  Medicum.     In  Aulam  |  fuam  Prsefatio.  | 

39U.  Aiij*  bid  Diij*  bcr  I^ialoij,   fd^licfecnb:  finis.  |  Synceriter,   citra  pompam. 

Quod  beiie  vertat.  | 


2S^  IMIfBX.         ZVII.    AVLA    niALOUVH.    1518. 

tHtt,  I>i(J*  bt6  0  4':  ,,.  t  IVofcnofticon  Jid  aiiniiin.  m.  d.  xvi.  ad  Lieonem.  x.  | 
J'oiil.  Mtix.  Cnnnfti  llcroicum.  |  X^aTunter:  Quod  bene  yertat.  |  reloa.  \  ad 
LKfjToiiKM ,  MHMAiiii.  |  KxfMtctan;  t(*  iubemiui  lector,  ab  codem  Ilutteno  ela- 
eiibratiim  |  tfJ6  /»/^17«  (yiuiiiiov  f^^^l,  ideft  Ebrictatis  laudcm,  opurculii  modiB  \ 
omiiibiiM  faiMftiim  atq^  iilirKaniif  «juod  propcdicm  hiii  eifdem  tysjpis  excurum  in 
liirnm  dabirniiM.  Vahi.  |  In  officina  oxcuforia  Aigiftnundi  Grimm  Medici,  | 
tt  MarfJ  Vnyrfnuf(.  Anno  viri^inci  partUH  |  m.  d.  xviii.  die  yero.  xyij.  |  Sep- 
titmbrU. 
Il^mcr,  J&Mttfu  €.  H'*  f.  bcfArfibt  blfffit  md>t  fe^r  feltfncn  tirudf  uitQcnau,  nii^t 

*)  f  ad  tii  Ubtftill  itni  (lultcuft^i  KlirieUUn  laail«m  ocr^tiftcn.  i(l  cin  au«0emad}ter  3rrtt^um. 

2. 

VLItI'|l'»l  1>K  IIVTTKN  I  KQVITI8  GKRMAsjNI.  AVLA.  DIAi|LOGV8.  |  AD 
LKOTf>KKM.  I  RoN  rSi  noim  Loctor,  roH  ert  iucttnda  |  luftis  perurbanus 
ft  fiicatuN:  (lirporo-laiu  nin  lo^illo  volcs.  Valo.  |  cvm  priyilegio  |  im- 
l*KRUM.  I 

1\U\  \\\  VciftcnrinfafiunA;  linfj»  fd^materc  i^eiftc. 

14  m,  eb.  aVt  iHoficn,  firtnicvt  A  («  ^^U.)  Mv^  (\  ^Kiicffcite  bc^  lctten  SPlattc* 
teer,.  **licfit  n«(i)  bcm  fialDii  (ba*  Propruofticon  ifi  nid>t  aufijcnommcrt)  mit 
ber  ^lnfiinbirtuurt  bcr  Kbrii^tati»  laun  m^  ')lx,  1.,  auf  bcr  i^crbcrfcitc  be*  letiten 
)hlattc«:  i|  LipHu^  i»x  uMlibuM  Valontini  Schuiuaii  |  Amio  domini  Mille- 
niiio  (|uln'|grntcl1uio  ovtauodcciiuo.  | 

jric  ^n^^abc  cinc«  rrucfc*  Lip».  1718,  1«.  bci  ,vlf^cl,  ©cfd^.  bcr  fcm.  Sit.  III. 
®.  170.  bcvuM  m\  nuv  auf  cincm  rnuffcblcr  ftatt  1518.] 

a. 

VLHU'ni    I  1>K  HVTTKN,  KQVITI8  |  OKRMANI,  |  AVLA    |   DIALOGVS. 

AD  LKrn^RKM,  ]  Hcs  cl*t  noua  Lcctor,  rtvs  olt  |  iuctkla,   lulu»  penirba- 

nua»  *  I  fact^tuti»  dilVcrca  nin  lc^ilVo  [  uolcs,  Vale,  | 
liUl  iu  ^vabcifcnciufaHuUiV 

»1  t^U,  cb.  l  ^^vv^Mi  H»».  (faft  wic  flciu  r  auxMcbcnb).  fijuiicri  a  l^i^  a  un6  tcn 
^,  »  bi*  tW.  am  viuftcvcu  i^dumucuranbc  mit  arabif^cn  ^i^^^vu  i?aaintcrt. 

y^.   ^:    lv>.iN!iKH    rKMHKSlVH,    rHOMAK    MOHO»  i   KKOIO   AFVt|  A»«L08  iOJf -  «ftiLiAHl^^ 

».  i>,  i.vci\NV»  Caiatrimua  iVriptor  u.  l  \\\  lUniew.  Idib.  Nouemb.  m.  d.xvii/ 
®*  a . . .  H,  ^uttcu^  prwfatio  au  '^tromcr. 

^,  Vl...«>.  bcv   rialovi,  f*lic^cuC  Aul*  tiui».  |  to.  raoMxiv*,  LKtxo»!  s^.  |  Kj^ 
^*Ur«  tv  u.  ).  w.    bic  ^ufuubiv^umi   bcr  Kbr.  laiw,  f^UcBt:  VaW.  Bailleae   ex 
«>flkktta  ttoflra.     MoulV  Nout»m|bri.     m.  i>,  xviii.  ^ 

$Nttf<itc  bcss  Ut^tcu  ^lattc^  ^a*  ^ri^Kcrc  frcbcnf<bc  Tnitfcnci*cn. 

:>  ^utnn  b^f*v.  t^cr.vci<|mffc  ^cr  buttcufi^cn  rruifc  in  (Sc  ^^icncr  ^efbibUctbcf  n 
M  M  «>  AttU,  l>UU>r»-  Au^ft.  ViudeUwr.,  ^.  iJriwm  t>  Nov.  I^IS^  4«    i^ii^   k 
A«Ia.  1H*1o««*.  Au^f.  Viiiai»lWor..  S.  Urimm  ^  Xov.  IWH.  4P.  Ai-ced.  Cartue       K 

tij^  nk  ctiK  UK^ttauc.  ^^ 


IMDEX.         XVII.   AVLA    DIALOOV8.    1518.  29* 

VLRiCHi  DE  hvt^Iten  eqvitis  gerImanii  |  AVLA.  |  DIALOGVS.  |  AD 
LECTOREM.  |  Rcs  eft  noua  Lector,   res  eft  iucuda  |  lufuB  pcrurbanos  &  facetUB: 
difperA|am  nifi  legiffe  uoles.  Vale.  |  CVM  PRIVILEGIO  |  IMPERIALI.  | 
litel  in  bceitcr  ficijteneinfoSung. 

24  m,  ob.  6  53o9cn  4».  rignicrt  Aa  big  Ff.  ^ficffcitc  bcg  Xitcl^  unb  ba«  lcfetc 
33(att  (ccr.    Snl^alt  xok  ^Jh.  1.  •  . 

^T^iicffcitc  bc^  oorle^tcn  ^(atted:  €  Denuo  impreflTa  in  officina  Sigifmundi  Orim 
mejdici  atq^  Marci  Vuyrfung  AuguftsB  Vin:  |delicorum.  Anno  Salutis.  |  m.d.xix. 
fepti|mo  caV.  Aprijles.  | 

5. 
XJLRICHI  I  DE  HVTTEN,  EQV1|t1S  OBttMANI,  j  AVLA  |  DIAL0GV8,| 

PHALA|RISMVS  |  hvttbnicvs.  |  dialogvs  |  febris  dialo.  hvt- 
TEN.  I  tS*  AD  LECTOREM.  I  Res  eft  noun  Lector ,  res  eft  |  iucuda,  lufus 
perurbanus ,  &  |  facetus ,  difperea  nlli  legilTe  |  voles,  Vale. 
Xarunttr  V  l)c\)ci,  2"  brcitcS  2cift(^cn  ntit  2  ©cfenjSncn;  bann 
r3"  Sub  Scuto  Balllienfi  venale  comperi^s.  [in  aubrcn  i^xx.  comperle»,} 
ZiUi  in  ,^icrU(^cr  !t!citlcnciufaguni3 :  obcn  fd^malcd  ficiftc^cn,  untcn  l^^ijfj^tKiftO' 
nif*ciJ,  linf^  cin  brcitcrc^  arabcffcnfbrmigciJ,  wcruntcr  cin  @imfon  miil^thlt^O' 
rcn;  rc(^tiJ  5  Bo\>\c  iu  8c(^gcctcu. 

60  (©citcu  4«.  fiijnicrt  A  big  G  (G  0  m.)  unb  Don  bcr  SRilrffcitc  M  ^lteli  (n) 
an  mit  rom.  ^iffctu  pacjiuicrt,  icbo(Jj  fiub  maud^c  ^citcuiol^tcu  in  untCTf^ieblUitn mir 
oorlicjjcnbcn  Qxx.  \)crf(%icbcu  fcljlcrt^aft  bciici(^uct,  j.  ^.B.aj  xli  (ftott  xuii),  lx 
fc^U;  b)  II  (ftaU  xLii),  lix  (ftaU  lvii),  lvi  (ftaU  lx).  (2.  lix.  untcn  C  Apud 
inclytam  pabbhi.  vuiuerfitate,  opera  Petri  Vidoue  |  calcograpLiariaj  artis 
peritUTimi.        Anuo  a  Chrifto.  m.  d.  xix.  | 

ficfetc  ©cUc:   ctn?a  3"  ^o^c^,  2'/,"  brcitciJ  33icrc(f,  2  ®rcifc  cin  ©(^itb,  loorauf 
bcr  ^aflcr  @ta^  l^aUcub,  untcr  u^cl(^cm:  CONRAT.  RESCH 
©.  II.  ^obcu^  <&(%rcibcu  au  Xl)oma^  3Jloru^. 
@.  III .. .  VI.  ^uttcn^  53oncbc  an  ©tromcr. 
@.  VII.. .xLi.  Ticx  Dialoij,  f^^licgcub  C  Aulfu  finis. 

<B,  xLii.  (ii.)...Liii.  ^^J^alarifmus^,  f(^licBcnb:  C  finis  phalaribmi  hvttenici. 
<B.  LIIII...LIX.  Febris  [prw/«i],  f(^lic6cnb:  C  febbis  diai?ooi  finis. 

(Jin  ic^t  bcr  ^«'^«J^cr  ©tabtbibUot^cf  gcbotigcS  (Jrcmplar  bicfc^  Xirncfcg  l;at  ^uttcn 
ci9cnl)5nbi9  bur^^conigicrt  unb  auf  bcr  ©d^UifefcUc  untcr  ba^  3?u(ftbrucfcri%ci(^cn 
gcf^^ricbcn  ^x  tov  xaQnov  to  divdQOV  \  yivdciKo, 

6. 
Vlriclii  deHutten:  |  Equitis  Germani:  |  Aula  |  Dialogus.  |  Ad  lectorem:  I 
Kes    eft  noua  Lector :   res   eft   iucunda:  |  lufus  perurbanus:  et  fac'etus: 
dif-|peream  nifi  legifle  uoles.  |  Vale.  |  Bononi^  In  fdibus  Hieronymi 

de  Benedilctis.  Anno  M.  D.  XX.  Menfe  Febr. 

28  m,  fUiu  8«.,  bic  @citc  ju  28  >JciIcn. 

(!5o  Jpbfi^r.  ^Bcrjcic^n.  bcr  S5)icncr  4>ofbib(.) 


31^  laUHX.  XVII.    AVLX    blAL*M.V^.    l^l^. 

7. 
UlriRi   tit^.  Hutt**n  Xiil:\  «lialojpj*.      Inlia<4  DiAlo^s  viri  cnioifpiam    eratlitiL'- 
iTmi,  fftrtiuii.H  lAn^  *!►  tt^U-^M,  r^  Inli«i  II-  F.  M.     fmpreiruni    MedioLui, 
p#»r  ZiUiDmm  'l#»  <.'alVllion«*,  anno  domini,    1521.  in  fif*.    —  liber   ^xiuiijtr 

r^trit^iM    — 

I  ^n   Rmn«^t  MAnn^l  ^ln  lihr.  Snppl.  II.  (Parij».    I>*34-   *«'•. 
1113  Bi»iL  Finellian.  toI.  III.  p.  77:29.) 
AnUft,    [>ial*>«;niH     .HKfiinlani.   Zanotn.H  ria  Cajftelione.    1521.  ^*. 

•  *J. 

AVT,A,    DUr.OOVH    [    VLKfCHI   I   DE  HVTTEN,  PIQVI- tis    Germani.    |    AD 

I«ftC;TOftRSf.  I  R^H  ^fr  qnan  noua  L*!Ctor,  res  oft  |  iucunda,   lufus    penir- 

hafinM  A  f^irj^-tn.-t:  fHip^Tfam,  nill  lejjillV»  |  uolrs,    Vale.  |        £         I   AR- 

OKNTORATI  APVI)     'nieobalflum  Mf»ntanum,  |  Anno  1559.   | 

:fZ  fU,  1^.0.    I   »*r^.-it   ft.  HP.    .Kiidfcite   Ct-3   titeti   uno  cc«  pcrtet^tcn  'i^latte^,   fc^ 
iPte   na^S  l''1iif«!   ^lJtt  Uvt.      iAliewt  Aula-   Finin. 

AVLir*A  VITA,  I  Et  oppiiflta  huir:  |  VIT.\  1'RIV.VTA;  |ll||||(j  ...  edit*,  I 
Aa  I  KK3ltim  ^KritPM  ur.Hbf:  fmm»,  Srh»lff  Fnmrt,furietips  ad  \  Mutnum  Re- 
rinre.  \  f  ^ei^ienin^^,)  ;  rvM  PiiiviLK*;io  Caesar.  |  Franrofurti  ttd  Mie- 
mm.    I   j^nmo  sf.  u.  lxxvu.  | 

II  mnfofiiem  fU.  imo   "f^iien  A  bi^  X.  «»'.    '^U.  l...nvi  mit  arabifAen  Sablcu 

feliieTt,  uno  1  unfcliuTti-  ^U.,  cctcu   lcvtee  auf  oct  iVrbcTfcite  hat:    imprkssvm 

VBAX  jf  oKv»Tf  Ai>  MiKsvM,  A  Ipuil  loaunfrm  Keyrabendt,  cxpou-iris  Sig^ifinuudi 

Vt^yc.rlAht-ndtn.     \lxudix\<t\dii\\.)  i  Anno  u.  i>.  lxxvii. 

^U.   1...'^*».     ^.'nriAliinii  niiii<:ri;f  ah  A«;n«.-a  8>lvio  Picolominou  ...  perfcriptse. 

fd>(ieBenO  Ex  I'ni«tk,  pri#li«r  ('alfn«l.  .  F«hr.  Anuo  Salnti.s,  ;  1445.  | 

VU.    3*>...4I.     Epiftola    H»!nr.  Prtr«;i    a«l  I)«rmh.    Huttou.    in  Franckeuberg-k. 

Oatiert  Hafileff;  Uaura<:oriim,  ,\nno  m.  d.  lxxv. 

'fiU.  42... 4-1.    iLUomun.^  in  elv\vi*'tn  l^eT^m.  m  0ee.  I'u0n>.  A>uttcn  ocu   Heur. 

Pctreiiw 

®U.  45...  17.    .^utten^  pra-fatio  an  3tTcmer. 

m.  47^..73^  Aula. 

JeU.   74*:   Arko  Domijii,   m.  i>.    xviii.  |  Ljpria-   excudcbat   olim    Valenti-|nus 

8€hQman,  Ctim  pri-|uilejfi«  Impe-|riali.     [rie  jablreic^eu  JianOuetcn  fiu6eu   ficb 

abet  in  obijCT  '}lx.  2.  famttiif)  nid)t.| 

10. 
AVLICA  VITA,    I  Et   «ippofita  huic  |  VITA  PRIVATA:  ||;||l  eilita,    |    An 
Heiurico  Petreo  Herdefiano.  ;  (O^citen)  1  Cvm  Pbivilkoio  Cesabko.  |  15  i^ran 
Ci/Wtf  md  Manmm.  78.  | 

12  m.  u.  27«  foliicTte  u.  3  unfoliicTtc  *U.  8«>. 

©l.  200"  unten:  impressvm  prancoforti  ;  ad  moervm,  apvd   Ioha 

Feyerabendt,  ImpenfiB  8igif-|mundi  Foyerabendt.  |  157«.  |  *  ' 

5D«  ^gebi^Ti^c  Jn^alt  ftimmt  mit  )iX.  H,  ift  abcT  ncucr  3at?. 


INDSX.         XVII.    AVLA    DIALOOVS.    1518.  31 

11. 

Dialogus  Aula.  Lipila;  1590.  4®.        • 

•   ©0  bcr  fc^riftl.  i?atalev\  bcr  c^roftberi^oi^t.  ^ibl.  gu  aSeimar. 

12. 

In  Nomine  JksuI  I  AlIASVERI  FritsCIiI  I  AVLICVS  I  PECCANS,  \\\\\\  Acce/fit\ 
ULRICI  DK  HUTTEN,  |  Eqvit.  Germ.  |  DIALOOUS  de  aula.  I  yinte  centum 
qvinqvayinta  annos  |  Editus,  \  OSTERODM,  \  Sumtibns  BARTHOLDI  FURMANNI,  |  Bi- 
bliopoL  I  RudolstadI,  |  Literis  CHRISTOPUORI  FLEISCHERl,  \  Anno  M.  DC.  XXXII.| 

4  m.  u.  ©citcn  1...184.  10». 

^ic  AuU,  o^nc  iijacf.  u.  f.  \x>. ,  bilbct  bic  Appendix  (5.  120...  184. 

*? 
Aula.   Lips.  1718.  4"V  f.  obcn  ^)h-.  2.  am  (?nbe. 

13. 
Muiicli,  llutt.  Opp.  III.  p.  12... 58. 

p.  12.  13.  JVrobcni^  '^ricf  aw  i{)oma^  'J}ioru^. 

-  14...  17.  ^i^orrcbc  an  vBtromcr,  unb 

-  18... 53.  bcr  Dialovj  mit  fcl)r  uncjcuugcnbcr  ^cjiufeung  bcg^w^^^^^  ^J^-  ^^^^-  ^* 

a. 
6inc  altc  ju  ©trapurg  crfc^icncuc  bcutfc^c  Ucbcrfctuug.  ? 

b. 
U.    v>.  ^uttcui^  ©cfprad)  iibcr   ba^  ^oflcbcu,   au5    bcm  2at.    tou   S.  31. 
©d^ubart,  in  '2)cutfcl)c  aWouatdfd^rift.    ©rauufd^to.  1792,  8^    ©tuct  VU,  ©. 
2a5,..27L    [Non  vidi.]  ^^^^ 

©cgen  be^  matericUcn  unb  littcrarl)iftorif(^cn  jufammcnl^ancjg  mit  ^uttcn^  ^ia^ 

I09  finb  ^icr  bicfe  bcibcn  8(^riften  anjufii()rcn : 
C  AENEAE  SYLVIl  LIBEL=|LVS  AVLICORVM  |  MISERUS   CO=|PIOSE  EX^| 
PONENS.  I      C  LECTOR  LEGE  EME  ET  |  PROBABIS.  |      C  EX   OFFICINA 
LITE|RARIA  lOANNIS  |  SCHOEFFERS  |  MOGVNTI=|NI  .\  \    litcl  \\\  l'ciftcnein= 

faBun^.    22  m.  ob.  5'/,  iBoijcn  4°.  fivjnicrt  a . . .  d  (b  big  d  jc  0  m.)  iKucffciten 

bc^  Xitcll  uub  beg  lc^tcn  53(atte3  (ecr. 

m.  2.  3.  8tromeriJ  Debication  w\  fcinc  Jreunbe,  batiert:  Mogii=|tiaci  VI.  CA- 

LEND,  IVLIAS.     Anno  fupra  natalem  |  domiuicum.  1517.  | 

m»  4... 21«  bcjj  ^2(cn.  ©tttDiue  vS(^rift,  bat.  Ex  Pruch  Pridie  Calen.  Decembris. 

Anno  domini  |  1  4  4  4  inditionc  7.  |  i^arunter  ©tromcr^  ©ntf(^u(bigung  njejen 

un^enaucr  JKct)ifion  bcr  v5(^rift. 

i8(.  tV^:  C  Excufum  eft  hoc  Aeue^  Syluii  opufculum,  Per  |  loannem  Schoef- 

fer,  Typographu  faue  q  ac:|curatri ,   Maguntiaci,  ybi  diuinu  inuetum  |  ftaueis 

typis  excudendi  libros   pmo  |  natum,  Pridie  Nonas  lulias.  An=[no  poft  chrifti 

natalem.  mdxvii  ♦%  |  l^arunter  bic  bciben  f(^bffcTf(^cn  2Bavpcnf(!^i(b(!^en  unb  bann 

^enbationen,  8  3ci(en. 

5^(.  22«  C  M.  Valerij   Martialis  ad   feipfum  de  beata  |  vita   Epigramma.  |  13 

^erfe,  barnntcr  TbXog  6vv*Ss<6  %dt  npvaata  | 

!I^iefe  au(^  in  ')lx.  9.  10.  abvjcbrucfte  ^Sc^rift  be§  ?(encag  ®i)(fiu«  ift  f(fton  fru^ 

oftcr^  in»  ^cutf^^c  iiberfcfet,  ^.  ii?. 


32*   jQm:z.  -m,  ^r^  3r>..,  Hstlt.   sip' .  i^  aJ  T^-anai» -rrrji  fr-j  i^r.Mzio-.  &|7^ 


^csr  ■HMlf  jttHcsL.       ^ih  ^mi^  %nx  Zooiix  :rnz30Cf  JiiiiZErl.  *      mdxxcx.  F 
ifm  'SauoLi    jacifnn    ^«arstiliinnir  ^   it*rTiannnr.    pMr^can    imHiiBBiBK'.  cTi> 


an  linisHiiL  sioriiif.        rrnfrrimiir  -mc  n^TTs^  -.^ars.       *r*itiiiinr.    onprsw^at 


TLRICHI  E*  a^nrra  t*ivrrB  ad  3c^  buijoinL  P^rvkatfjni»  Fb- 
crnsxiizn  X>t  rTnh»*ry*aJfHii  EpiLSi^  toc  .'i»  zx^tasnxL  (fX=p*iaiHiiiw  '  JIE- 
>^n&£  ^jutCi  3fini    jectifc.   3ii:uiiia     ai^iiitL    Le^   iat  VtLi.      •jth  puni^- 

3  ^tnfct  ^P.  TijmiTT  A.   -•.'-     ?tafS::rci  5>:ij  rm'*:^  xssc  3«:*  .ckcb  Soaca  Ijdxr. 

9iiiiu£2nnr.  Aanij.  ■.  ^.  :Lnii.         t  j  »  j  fi.  o.   icSiriiiA  ^-iai»*r*.k  ^icxSiuiBiifi 

»^ji£  lCeitiA:i«  ^     3(Lir-:i.  T-rrrfuiur-  Aitfn^"^  TTaiitfi£inj%-       l.iniu  s.   a^   XTrxrr. 
titt  •x«*r'i.  Tz^     ^imuniinK 
*iir    3»n:    *araiir    ^ucnsiaiiijQe;    5cainr.a*:i  *^3ioUc    Jic*ei    rcnfri   MC  jbk   Jl.iadc 
ifarr^mirrt  3u!t  cuccci  iiiiaie:  oon^     ticiftc  ^aoc  Tjc:»  3ur:*  3vss^  fir^Hteid^ 
mrwr  yiniea  !j»ii5cl 

••_ 

Sikciiail^;£i*XLJ<*flL    iIpi.'>iL&  Yicx      .'xe   r:u&ja.tfiiL  ifX-poiufXLf^      Xi^oiii   xartCz 

»iwi   >«EB»r.   3XCSIZII&     aliiiiiiL    Lftrt    i^:   V»Zif.      C)iiii    pr{«iile^f      Iiiip««rEalL  " 

•Toz  3«  3tj$  7*ioi*ziiffw  3nc   3ii:  ;aMi  .::jrct  JNriJK:t  -tr^  r::rt   ;u-3r-iiCi       ^:^   at 

ifrtcxEnrnfim^.  t^  BL  i(^.T  *  •  ^v^xct  A...D    P  <  *U.  .    »tiir«-'.3a:  Ml  >:rci4 

nm  3»i5  -J^Gst  HiiZiM  -:r:_ 

s4iux!f  mr  3c  :B»ir2cr:iL:  >^j  ^sn  ^ica*     »iil   ^pcxiRf.    AiCTJbe.    vm. 

C4li»a.  X>««iiAr.  Aanp)      JL  O.  xvin.     tsuit      liif ri  ^xctti'^   lo.  «491- 

«xuA  SigfrmiiTitS  Gcn  Mei^i     ^  Matvi   Wjrr.':i2i^  Aa^vJce   \l»Ki^. 


E.  14,..^.  3ik:  Ep4AiAL&  <|itA  Ti»  Jvar  r:fttMtfm  <i|pM«ic. 


INDEX.       XVIII.  EPIST.  AI>  PIRCKH.   1518.      XIX.  AD  BRLL.  C.  TVRC.  EXHOKT.   1518.       33^ 

4. 
Burckhardi  Vit.  Hutt.  part.*I.  1717.  8^    (f.  untcn  Oir.  67.) 

®.  1...00.  ^uttcn^  ^piflcl. 

®.  63.,. 240.  «J^urcfharbg  (^ommcntar  baju. 

5. 
Wagenseil,  Hutt.  Opp.  I.   1783.  8^  No.  xxiii:  p.   145...  173.    (f.  "Jlx.  74.) 

(>. 
Miinch,  Hutt.  Opp.  III.  p.  70...  100. 

a. 

lUric^ig  V)on  §utten  funf  Sicbcn  u.  f.  to.  t>on  ©ottlob  3lbol})^  ©agncr.  I80l. 

8<f.  (|.  untcn  9Jr.  75.) 

X^cr  !!Bricf  fic^t  ©.  395.. .456. 

b. 
Dic  eicUc  S.  73.  med.  bi^  $.  82.  a.  ?(.  Ifiat  @octbc  in  *2Bal^rl&cit  unb  5)i*tung'  17. 

©U(^  a.  e.  anmutig  bcnu^t. 

Ad  bell.  c.  Turc.  Exhort.  XIX,  1518. 


rcm  »on  ^uttcn  burc^coni^icrtcn  ($rem\?(ar,  in  9?r.  3.  bcnil^t,  ^abe  i<%  ocrgeben^  nadj= 
gcforf^t:  auf  bcr  «Sur^cr  ©tabtbibliot^ef  ifl  e*  m<%t  mcbr  aufjufinben. 

1. 
VLRICHI  I  DE  HVTTEN  EQVITIS  GERMANI  |  ad  Principe8  Germani», 
vt  bellum  Tur|ci8    inuehant.  Exhortatoria.  |       Publico  Germanis  concilio 
apud  Auguftam  |  Vmdelycorum.     Anno  domini.  |  m.  d.  xviii.  |  maximi- 

LIANO    AVSTRIO   |   IMPERATORE.   |    CVM    PRIVILEQIO  IMPERIALI.   j 

litcr  in  ^ciftcncinfaBung,  \\)k  9^r.  XVIII.  1. 

5  «ogcn  (20  «Btt.)  A...E.    4".    Mcffcitc  bc^  Ic^tcn  ^Blattc*  lccr. 

jRiidfcitc  bc3  XitctjS  u.  A  2«  ©ricf  ^utten^  an  "$cutingcc  Declamaui  his  diebus 

u.  f.  \i\,  baticrt  Magun=|tia.  viij.  Oalen.  lunij.  Anno  poft.  m.  ac.  d.  xviii. 

Eiij**   big    jur  ^Jlittc    bcr    forgcnbcn  ©citc   ad   Germanos    fuos  Exhortatorium. 

Dormitum  nimio  plus  eft  u.  f.  tt).    T)ann  bcr  ^ricf  an  Sanniftg,  baticrt  ex 

valetudina^lrio  meo  Auguft^.  iij.  Idus  Octobris.     !j>arunter: 

In  officina   excuforia  Sigifmundi  Grim  Medici,    &  Marci  |  Vuyrfung. 

Augiiftp.  An.  M.  D.  XVIII. 

2. 
J#^    VLRIOHl  I   HVTTENI  AD   PRINCIi|PE8    GEUMANOS   VT  |  BELLVM 
TVUCIS  I  INFEUANT  j  E XHORT  ATOUI A.  |   5#^    |  INSVNT  qu»  priori  edi- 
tione  ex^|empta  erant,uide  &  adficieris.  [  apvd  avream  mo|ovntiam.  |  J^ 

5V4  5?ogen  (46  m.)  8«.  fignicrt  A...F  (F  0  33«.)    »iiicrfeitcn  be3  litctblatte^ 

u.  bcg  (c^tcn  '^ldHi^  tccr. 

m.  Aij  Aiij  55ricf  an  ^^Scutiudcr. 

Aiiij» . . .  Fiiij*  bic  crgfiujtc  Exhortatio;  barauf  bai^  ad  GermanoH  fuos  Kxhor- 

tatorium.    (^T^cr  ^^ricf  an  i^annifi^  ift  wcggelafecn.) 

3 


.i-t*      JtDBi.     nr.^ 


'*w.  .-izziiiitr.  ..'liH.     ::x.  *7<i.4B.  ijkSL. a. amis.  BnHi 


.!pr:i'K    ii    •?:ii-     :-   r::2:n   xm    ;i    imin  :1i:iu   IIrj»tafruiuotfntie:Ka. 

•*. 
iinrtt-ni  D*^    »h1ii    Mfiira.  T  ir^a>    Li-ili.   'n   V*. 

;.• 

W i^f^n.-*»^!! .  ffiin.  '.'rii*.  f.  IT^  lai  •*:•.  XVI.  XXI.  .mc  ^ntrc  in  ^«nniiiirr 
.1.  '*iiniiiT«  iUc  'AnrrxiiAm  ilL  i.  ^.  ^T. .  .UiiUrtiT.  ui  L  ,1.  Z  4^  .  3ra. 
**TifT  ,tfz  iiT  .::.  -r^ifn  uip  B.ihOaiT  r.':indlf:i  '.'um  irftriMaem  rf.rip^uBUH 
.ino*-r  iw^.  '^r.  .vilC,  luBT.  r'r  7  »uc  .•?«rrTJfdiu:uiiq  iimtafT.  ui£  Biirnich.  lL 
I    '»4.     t!r.fCi»r    XcrJUtiii    uB»':i. 

4. 
Milnrh.    Hutr    ')un.   If.  r>.  VTo     .',22.   ;i5..  ^  'j.U....i;ii 

-«.u  'i'nt  »tTTi'r  iiT  U':tiiii^ir  uic  i^r  JLo-^  lUirt  SiiuiH  nie  .rneTn  miat  nciir 
.U4nucr.un  .^ti  ouru.i  'ur*Bi.:rr:.^irr:in  *T.*mBiar  jrr  .^iirJiifr  rr»untnisuun]i:f 
M.inanT^:i    .ii.    .f.*r     naii    i..M   '»':i:Iiii     ti^r.-T   MvMtdiic^j^ ,  iPdi  iofrul  .litia^. 

7Ai     .    \,   '  tr.atk»ri<-<    U-    lfr:uii«        rTcr:    v,    «najHiriii    U:»  Jii:  •iijtfiiuu«»riA .    rino   'ndlC 


XX. 


<#.  9. 


■1.     3.    X-7ITI 


Eior  !ii   /•liiiminK  {ue<'.  <-.iiiitinennir. 

^T^  '  DE  ETVT 
TEX  E<^  - 

Ail  ♦.':p.uirfm  !iC;ucimil.   rr  beilnm  in  Vr;n*?to.s 

''.ifpnmi  prriiVtiiiatnr.  E.iiiortatoriiinL. 
£1111*1  Ipm  ;iit  <J*t*.  X^ximiL   £pi;£rvn.  lib**r  L 
D»^  piiVamra  VVni-.rnrrim   Elerriicii   eiuiMem. 
£jiii'<ipni  >C;trr:iL«t   H*^n»it:um. 

D«»    nnn    '  ir^^^m* ri    '>»'muin.    ;":anu  H*»r»»iir-   t^iiu". 
EiHiHm   aiitnr»?    aii  MaximiL    Czl*.   Epla    EtalLe. 
AiiDirp  Hpiin  £«*biuin  Helfn  Kajsimiliani 

41  [   [taliam   rpi'p«ini*<>ri;i. 

[ri»m    varia    Hntteni    «^pijpram.    «i   eiiu  apa«l    Ha 

«trisinii  Car»i.  prn   Capni«>n»»  intenrellio. 

C  Duifinfia  oninihu»  iiiKrt  niHiitaj*. 

Ih{|^  .   $L   i:t»ipi«ili*t:**!t. 

Cnni  Priiiilejp»» 
[mp«;rialL 


INDEX.         XX.   AVOSBVROEB    SAMLVMa    DBB   EPIOBAMSlB   &C.    1518.  ^35* 

iitel  iii  ScifteuciiifaBuncj.    {9Jur  m^  iiiuer^aH)  be^  Ouabrat^  ftel)t,  f^ebbrt  jum 
Xitel  bc^  iPucfci^,  ni(^t  ma^  ^icr  aufecr^alb  bcr  Siuien  ftet^t.] 
11)  35cijcn  4«.  .fioiuiert  A  bi»  T.    jHucffcite  bes^  le^ten  iBIatteg  lecr. 
^orbcrfeite  bcg  ic^tcn  «lattcd:  PRIVILEGIVM  IM|PERULE>  |  C  Nc  impru- 
dentcr  u.   f.   Xi\  |||Mibi   puta.     1   ^oU  ticfcr:   In   officina  excuforia    loaunis 
Miller  |  iiii.   nonas  lanuarias.  Anno  |  falutifero.  M.  D.  xixl    |  m   \ 
%)  SRilcffcitc  bc^  tMi  unb  bic  felgcnbcn  ly,  8citcu:  ^^abiau^  25ricf  au  5:anu= 
ftettcr,  ui^t  ^anj  (jcuau  au^  VI.  5h.  l^ 

Aij**  Aiij»  ^ricf,  b.  l).  JE>uttCUfiJ  praefatio  ad  invictiss.  pbincipbm  maxi|milianvm 
Ro.  iMPEBATo{rcm ,  vt  bclluni  in  Veuetos  coeptu  |  profequatur,   Exbortatoriu.  { 

PKAEFATIO.  (  In  IOCO  AVDACEM  E88E  U.  f.  ttJ. 

Aiij*»  ^efafti(^on  ad  lkctorem.  (am  <3c^lu6  C  Synccriter.  citra  pompam)  ilbcr 

ciucm  .'poljfd)nittc,  bic  t»cnc^ianif(^cu  C^cfaubtcn  im  ^ctotager  bcn  ftcl&enbcn  3Wav.  I. 

fniclin^S  anflcl^cnb. 

A  4V..D  4»>  bic  au§  bcu  223  I^iftic^cn  bcr  1.  jKu^.  (VI.  1.)  in  389  um^carbei^ 

ictc  uub  \>crmel)rtc  ^lufmaluuiuij.ijcvjcn  bic  ikncjiancr. 
i8)  E...Eij*  ^cbication  bcr  CFpi^rammc  au  ^.  'iWJar  (^Erumpit  taudcm  Caefar) 

mit  bcu  bcoorwortcnbcu  ad  librum  unb  dc  se. 

Eij*»...Nij«  bic  (^piijrammc  **);  unb  untcr  bcufclbcu  (Ij*» . . . Lij*»)  basS  Prognofti- 

con  ad  Leon.  X.  in  anu.  1510.;  aiu  S(^Iu6  bcr  (^pigrammc  finis.  u.  barunter 

ba^  jTJiftic^ou  lulii  II.  epitaphium,   uiitcr  wcl(^cm:   Syuccriter,   citra  pompam. 

Zelo  patria).     «Stfeouc  Ajofift^nittc  flc!)cu  uber  bem  de  aquila  (Eij*»),  de  Csesare 

ct  Venetis  (Fiij»),   dc  Fortuna  Venctorum  (H*»),    luscriptio  Gallici  clypei  ad 

aquilam  (V*  ^uttcii!?  '^ortrat),  de  Gallo  ct  Aquila  (I  4*»),  dc  foedere  Gallorum 

cum  Venetis  (L») ,   de  lulio  II.  P.  M.  orbem  Cbristianum   in  arma  ooncit&n- 

tem  (M»»). 
(51)  Nij*»...0*  de  piscatura  Venctoruui  hcrolcuiu,  mit  1  .§)or,^fc^uitt. 
iD)  0«...Oiij*»  Marcus  hcroicuni  mit  1  ^olsft^nitt  <B.  O*. 
(^)  Oiij*».*  .Pij'»   Quod   ab   illa   aiitiquitus   Germanorum   claritudinc   non    dege- 

neraueriut  nostratcs.  lleroicum.    183  i^crfc,  cini  bcn  140  iu  VI.   ^an}^  umge- 

arbeitet  fi). 
,5)  Piij«...Qiij»»  Epistola  Italiic  ad  Max.  Cobs.  mit  1  .^of^ifc^mtt :  bein  fi^enbeu 

^aifcr  3)iar  i^Cvjciuibcr  bic  Italia  am  ©d^rcibvult  fi^cub.     128  I^ifti(%eii,  aber  boc^ 

jum  Ibcil  Uinarbcitung  vou  ')lx.  XI. 

Qiij*»...S*    iSoban  JpCBCng    responsoria.     %.   (5.    C  Finis.   Erdfurdiw.     Darauf 

folgt  (8*»)  ciu  i^craftic^  bei^f.  ad  poctas  sui  tcmporis. 
&)  S*»...!Sij*»    Pbo   ara   Coritiana    qua?    est  Konioe  Epigrammata,   fiinf  ^),   uub 

Ad  Columnon.  Komanos  epig. 

Sij*'...Tij*    Ad   Crotum   Kubianum   dc  statu  Komano   epigrammata  ex   urbe 

missa,  fc(%«  (^pigr.  auf  fciu  Dlcucontrc  mit  bcu  Jraujofcn  in^^iterbo,  ein^  ad 

quendam    cpiscopum    insiguom  mcdicum,    uub    cin^  ad  Max.   Caes.   accepta 

laurea. 
^)  Tij*...Tiij*»  Ad  Card.  Uadrianum  pro  Capuione   intcrcessio.     ^T.   ©.  finis. 


cc)  23on  ben  (^pi^rammcn  gc^cii  3"^^"*  ^I-  fi"^  ^/  ^<^'i  ^"  (IrotuiS  flcfdjicften 
H,  uub  bic  lu  tempora  lulii  Satyra  in  be^  (5bliuif  «Secuubu^  Gurio 

Parquillorum  Tomi  diio.  mdxliiii.  ^.  p.  82... 91.  (f.  uutcn  ^Jlr.  55,  I.) 

unO   14  gcgen  3"liw^  ^^*»  ^  ^"  (5rotu^  gefc^idftc  uuO  icne  satyra  iu  bc^f. 

C^jirio  PAHQviLLi  Kx-.TATici,  8. 1. ct  a. 8«.  p.  173...  180.  (f.unten9Jr.55,?.) 

3* 


36^       IXDRX.       XX.    ATGSBTEOBE  SAML.  DBB  EPIOE.  &C.    1518.      XXI.    FBEEI»     <  I.^     1510. 

'2liebreTe  irrigraimne  ftitcen  M  auib  tn  ber  Thomae  Nmo^orf^i  Hegno  Pm- 
jiift.  \fM.  «^.  an^ebanj(ten  SvlvuU  Cami.  Bliqiiot  kv.  p.  74...86. ;  unb 
mnf  ucr  ^uftin  (^cHer*  (^brcmfa  ber  Ihtegehantel  tDiahm..  I.  ,"Vf.  1S60.  fol. : 
;irei  ^e^en  ^ul.  II.  tn  loh.  Wolfii  Lectionam  memorabilinm  tom.  II.  L.aaiiigv 
KSf^K  fol.  p.  «7.  1 1.  unien  Jir.  oH.)  ^elbft  in  cin  ^i^ud» ,  wcrin  mau  c*  am  n>cni^' 
iten  fu6en  tctrc,  fc  ^ut  e^  babtn  paftt,  bat  bae  bccefaftt6ifd>e  (^tgraimn  <le 
statQ  Romano,  mil  cer  Unterf6rift  ''liomte  fcripfii  ilbici s  hittbxus.^  (Hn= 
j^an^  j^efuncen:  cad  EnGnAmmA.  \  Liquit  .\ventinaii  arcen  u.  f.  ir.  ftcht  auf 
ber  .iiucffeite  Ce^  Xitelc:   taxx  ;  cAsrcELLABijr.  apoatolicc  I  et  |  tax^   sa- 

CB.B    POEXITEXTIABI.e   ,   APOATOLICiE.   |  Dat     ifl ,   \   8CHATTIXGE   |    VAS  DE   \    Cmil- 

eellarie  en  Penitentie-kamer  van  den  |  pai'8  van  Komeii ,  .  |  <  >fce*d  X. 
iL*appeni  ••  HEMTmiEsmoaCH.  ,  By  .Stbphaxvs  «lu  Mojit,  Boeckvercooper. 
m'A.  :  e^.  10  ieU.  une  ^cgen  a...ii. 

fi)  3lu<fc  in  Freher,  Scrr.  n-r.  <i«Tiii.  u.  ^war  ed.  \\\.  -A.rgentor.  17 17.  foL 
tom.  II.  init. 

y)  Xie  Coryciana  bat  in  «i  '^ixi^ern  (\.  Kpigrammata,  II.  Hymni ,  III.  An- 
nale»  die»,  "^lcftlu*  'f^aUabtus  in  einem  au(6  topccirapbifcb  febr  tittcrcifaVtten 
Cuartbanbe  ccn  35  i\  bi*  MM  n>)nterten)  3?Ci\cn  berau^cc(cbcn.  Xcr  Xitcl 
beftcbt  aua  cem  1  iL«crte  coRvriAJiA.  H..  (*.  ber  :Ku(ffeite  bc*  tc^tcn  ^lat: 
tc*:  Impreffum  Homf  apud  ^^ntlttirum  XicentinHm  \  E/  Lautituiwt  Veru/Hntam. 
yienfe  lai/to  |  mdxxiiii.     Xer   .tfricf   •  Aij«...  Bij*»    bei  blossits    palladits 

BO.   i    lAXO    COBYCIO    LVCVMilVR«>EX   ■   a'    LIBKLLI8    1V8T.    V.    C.    }    8.     P.     D.,     cbltC 

Xatum,  bie  ^auptqueUe  unfrer  *enntnif<S  bei  ^uremburger  Iicbcnen>urbi»|cn 
ScnbcrUnj^,  beri^tet,  bas  ^lcfftue  bie  Q(ebi(bte  bcm  (^gncr  ^cimlic^  n^e^^c: 
ncmmen  babe,  um^e  brucfen  ju  (apen.  Tie  5  buttcnf<%cn  Corycianm  tCor- 
tnm  eft,  Corj-ciana  pio»,  PropitiuM  quoiidAni,  Quot  fe  vere  nouo,  Orbe 
l>ererratoi  ftcbcn  auf  ben  2  mittlcrcn  X-^^lattcrn. 

•2. 
Hutt.  Opp.  poet.   1538.  8".  f.  uutcn  :Kr.  L. 

Deliti»  poeL  Germ.  1612.   16^  III.  p.  635. .727.  (f.  untcn  Jir.  «1. ) 

*u«  'JJr.  2.,   ieccd»  mit  au^lapuui^  bcr  ^^ricfc,  beS  Marciiii  unb    cin^elucr  C5^i 
)^ramme. 

4. 

Mlinch,  Hiitt.  Opp.  I.  p.  115...  L^.  p.  166  .268.  II.  p.  267.  sq.  273...  292 
352...  354. 

a. 

3frbcutf*t  fte^cn  bie  meiften  biefer  Stiitfc  Tnicbt  (*  ,y  A>  unb  bae  t^roviitefticen 
tn  SWfinc^  ^uttcn^  ^ugcnbbiAtuuv^en.  ia%  cbcr  1850.  s«.  ^n?clf  IHnv^rantm 
batte  bcrfclbe  mit  l^crpbrafcn  in  bcr  ic»cn  ibm  bcrau^.  .Stf<^r.  Aletheia.  Haas 
1830.  8».  p.  87... W.  3Ctcutf*t  crf*eincu  la^cn. 


Febri»  (I.)  XXI. 


1519. 


M8.  f.  'Jcr.  7. 

1. 

-^  FEBRIS  >  <^  I  DiALOovs  I  hvtte|ni.|cvs.  I  5^ 


V 


INDEX.         XXI.    FEBBIS    (I.)    1519.  37  * 

4  m.  4«.    D^ucffcitc  M  lc^tcn  lccc. 

%,  C^.  bcr  'l^orbcrfcitc  bt^  4.  ^(attc^:  febbis,  dialogi  fiiiib.  |  Menfe  ffbb.  An. 

MDXIX. 

5.  1.  3ft  abcr  au«  ©(^bffcr^  Officin. 

2. 

FEBRIS  I  DIALOGVS  I  hvtte|ni|cvs. 

€d>Ic(^tcr  S^^ai^brucf  t?on  ^3ir.  1.,  o^nc  ^Cunct  ^intcr  bcr  ^^^tc^i^a^I  mdxix 
^^(udb  anberc  unbcbcutcnbc  i^crfc^icbcn^citcn. 

3. 

^     /rb2i0  I  |ltal00n0  ^ntUntcns.  \^  \ 

4  m.  ob.  1  ^^oc^cn  4».    SRucffcitc  bc«  Xitclii  u.  bcg  tc^tcn  «tattc^  lccr. 
•  ^nmittcu  bcr  iBorbcrfcitc  bc^  lc^tcn  «lattc^:  iFtliris  HiltUigt  fini!^  Mtnft  ft^.  \ 
:itm.  #*ll*Xts*  1         W\i  gotft.  It)pcn. 

4. 
/fbrts  I  |ltal0|0n0  <$nt|tfnt(n0.  | 
,  4  m.  4».  wic  'Jlr.  3. 
I^orbcrfcitc  oc«  4.  ^lattc^:  ^tbrts  Htatodi  ;fini0  |  ^tnrt  ftbx.  7i.  0i3S\X. 

(@o  na*  ^anjcr,  ^uttcn  S.  103.  ?ir.  3.) 

5. 

FEBRIS   I   DIALOGVS  I  HVTTENICVS  |  AD   LBCTORES 
Exul  apnd  tennes,  circamnolat  improba  febris 
Claudite  iam  uentres,  claudite  febris  adert. 
En  petit  bofpicium,  uenit  excipienda  potenti : 

E.xpulfam,  nemo  mandat  adire  uiros. 
Nemo  igitur  febrem  ducit,  preludia  nemo 

Hec  dedit:  ut  placeant  hec  quoq^  nemo  rogat. 
Benignus  Schick. 

4  ^U.  4».    iRucrfcitc  m  lc^tcn  ©rattci^  lccr. 

®(^(uS  auf  bcr  iBorbcrfcitc  bc^  lc^tcn  i^lattce:  de  te  uidero?  hvt.    Vt  uole» 

ef^o  me   liinc   proripio:   |  Febris   Dialogi    fiiii»   Menfe   April.  |  Anno. 

M:  D.  XIX. 

©pStcrc  ^lb^iigc  bicfcr  oft  toorfommcnbcn  3(u^abc  (jabcn  untcr  bcm  'Jiamcn  bce 

i^crfagcrd  bc^  bcm  mutianifAcn  oor  bcm  Nemo  (II.)  nac^gcal^mtcn  C^viv^rammg 

cin  ^(iim(6cn     £ 

6. 

5#^      FEBRIS     ^^   I    DIALOGVS    HVT::|TBNICVS.   I    ^^    I    EIV8DEM 

HVT.  I  PROGNO|ftieon  ad  Leonem  X.  Pont.  Max.  |  carmine  heroico. 

8  «U.  ob.  1  SBoQcn  8".    SRiicrfcitc  bc«  Xitcli?  unb  bai?  Ic^tc  ^latt  Iccr. 

Dic  Febrifl  f4(icfet  iBIatt  5*:  hinc  proripio.  |  fkbris  dialooi  finis.  | 

^uf  bcu  folgcubcn  3*8citcn  ftcht  bai$  ^^rognofticon,  fc^licgcnb:  Quod  bene  uer- 

tat.  I        Verte  rotas  fortuua  leneLs,   res  uertitur  in  te  |  8cilicet,  &  iacta  eft 

alea,  Vertc  rotas.  |      finis      |  apvd  avream  Mo|nvNTiAM.  |  ^^ 


36  *      INDRX.      XX.    AVOSBVROEB  8AML.  DER  EPIGR.  &e.    1518.      XXI.   FEBRIS    (l.)    1519. 

2Kc^rcrc  ©Vigtamme  finbcn  ficfe  aw^  in  bcr  Thom»  Naogeorgii  Regno  Pa- 
pirt.  1553.  8».  an^cb&ngten  Sylvula  Carm.  aliquot  &c.  p.  74... 86.;  unb 
funf  »or  Suftin  @obrer«  «htcnifa  ber  ^icgg^nbcl  OHanm..  I.  Rf.  1566.  fol. ; 
\tDt\  gcgen  3ul.  II-  in  loh.  Wolfii  Lectionum  memorabiliura  tom.U.LauingsB 
1600.  fol.  p.  87.  (f.  untcn  Dh*.  58.)  8clbft  in  cin  ©n(^ ,  worin  man  cg  am  mm^- 
ften  fu(^en  mirb,  fo  gut  c^  balfiin  ^^aSt,  f)ai  bag  bobcfaftit^ifAc  Cfpigramm  de 
statu  Romano,  mit  ber  Unterfc^rift  ^ltomw  fnipfit  ulbicus  huttenus.'  ein= 
ganc)  gefunben:  baS  EPtGRimMA.  \  Liquit  Aventinas  arces  u.  f.  \v.  ftcl^t  auf 
bcr  ^liicffcite  be^  Xitcl^:   TAXiE  |  cancellari^  apostolic^  |  et  |  tax-k  sa- 

CRJE    POENITENTIARIiE  |  APOSTOLICiE.   |  Dat    is ,   |   SCHATTINGE  |   VAN  DE  |  Can- 

cellarie  en  Pcnitentie-kamer  van  den  |  paus  van  Romen ,  { |  (!^co'^  X. 
iBappcn)  1  »'  HERTOGEN-BOSCH,  \  Bv  Stephanvs  du  MoNT,  Boeckvercooper. 
1664.  I  8«.  10  m,  unb  «09CU  A...M-.      . 

§)  3lu(^  in  Freher,  Scrr.  rer.  Germ.  u.  .^unu  ed.  III.  Argcntor.  1717.  fol. 
tom.  II.  init. 

y)  $)ic  Coryciana  l^at  in  3  ibiic^crn  (1.  Epigraramata,  II.  Hymni,  III.  An- 
nales  dies)  53(offius}  ^allabiu^  in  cinem  au(^  tppograpl^ifc^  fcl^r  intercffantcn 
Quartbanbe  t>on  35  (A  V\^  MM  fic^niertcn)  ^ogcn  l)crauiigcgeben.  X^cr  Xitel 
bcftc^)t  au^  bcm  1  5J3ortc  coryciana.  ?l.  {9,.  bcr  iKiicf|eitc  bc8  Ic^tcn  ©Iat= 
tc§:  Impre/fum  Home  apud  ljudf)icum  Vicentinum  \  Vj  IjfiutiHum  Ferufinum. 
^enfe  Im/io  |  mdxxiiii.    'X)er  55ricf   (Aij«...Bij")    bc3   blossivs  palladivs 

RO.  I  lANO    CORYCIO    LVCVMBVRGEN   |  a'    LIBELLI8    IV8T.    V.    C.   |   8.    P.    D.,    O^nC 

X^atum,  bie  ^auptqucKc  unfrer  ^cnntnif^  bcg  iiJurcmburger  Ucbcngtt?urbigen 
©onbcrlingg ,  bcric^tct,  bag  SPIoffiug  bic  ©cbic^tc  bem  C^igncr  l)cim(ic^  tocQCje: 
nommen  Ijabc,  um^fic  brucfen  gu  lcL^m.  jTJic  5  buttenfc^cn  Coryciana  (Cer- 
tum  eft,  Coryciana  pios,  Propitius  quondam,  Quot  fe  vere  nouo,  Orbe 
pererrato)  fte^en  auf  bcn  2  mittlercn  X=55(Sttern. 

2. 
Hutt.  Opp.  poet.   1538.  8".  f.  untcn  ^.Kr.  L. 

3. 
Delitise  poet.  Germ.  1612.   16^  III.  p.  6;i6...727.  (f.  unten  ^3k.  61.) 

%ui  9ir.  2.,  icboc^  mit  ^u^^apunc^  bcr  ^^riefe,  beg  Marcus  unb  ein^Incr  C^^>i= 
^rammc. 

4, 
Mtinch,  Hutt.  Opp.  I.  p.  115..  i:^.  p.  166...  268.  IT.  p.  267.  sq.  273...  292. 
352...  354. 

a. 
3erbeut|c^t    fteftcn    bic    meiften   bicfcr  «Stficfc   (nic^t  (^  g  .<?   nnb   baS  ijjrocinofticon) 
in  Mnc^   ^utten?  angcnbbidjtunc^cn.    1838  obcr  ia50.  8».     ^wblf  («rui^amme 
battc  bcrfelbe  mlt  ^orp!>rafen  in  bcr  v>on  ihm  bcrau^ci.  .Stfiftv.  Aletheia.   Haa^ 
1830.  '8".  p.  87... M.  gcteutfc^t  crfc^cincn  (afecn. 

FebriB  (I.)  XXL  1519. 


MS.  f.  ^J{r.  7. 

1. 


^  FEBRIS  >  ^  I  DiALOGvs  I  hvtte|ni-|cvs.  I  ^ 


INDEX.         XXI.    FEBBI8    (l.)    1519.      XXII.    PRiEF.    IM    LIVIVM.    1519.  39  * 

jcigc.    J)ic  tjottc  ©cite  l)at  26  ^cilcu.    (<S(i^ciut  iu  *iUkiu5  ^ci  .3v^o  ©(ftbffcr  gc- 

brucft  ju  fciu.) 

d. 

2)ic  Ucbcrfc^ung  ^uttcn^^  im  ©cfprSd^bud^lciu  unb  bcrcn  Jtui^gg.  f.  untcu  yii, 
XXVII.  !^u^  bcrfclbcu  b^t  baiJ  crfte  Jicbcr  (mit  bcu  Drurffcl)(cru)  tvicbcr  ab- 
brucfcu  laftcu 

Wilh.  Wackernagel,  Proben  der  deutschen  Prusa  aeit  dem  Jalire  md. 
Bd.  I.  Sp.  225... m  Basel  1841.  8^  mai. 

Prsef.  in  Livium.  XXII.  1519. 

1. 
^    T.    J.IVIVS    PA|TAVINVS   HISTO|RICVS  >    DVO- 
BVS  I  LIBRIS  AVCTVS  |  GVM  L>  FLORI  |  EP1T0ME> 
ET  I  ANNOTATIS  IN  |  LIBROS  VII  >  BEL|LI  MACED>| 

CVM  PRIVILEGIO   AD  |  DECENNIVM.  ( 

3n  bcu  uac^  ^iujubrucfuu^  bcig  Index  au^^cgcbeucu  (^vcmvtaricn  ifl  iu  bcu  Xitcl 
ciue  ucuc3eilc  ciugcfctjt:  EPITOME  >  INDI|CE  COPIOSO  >  ET  | 
uub  unter  bcm  Xitel  ftebt:  CVM  PRIVILEGIO  DECENNII.  ) 
Xitel  in  rcicbcr  C^infagumj.  fol».  ^uf  ber  «orberfeite  beg  te^tcu,  bc^  6teu  S» 
33Iatte3:  5#^  MOGVNTIAE  IN  AE|DIBVS  lOANNIS  |  SCHEFFER,  MEN| 
8E  NOVEMBRI.  |  AN.  MDXVIU.     (^ 

ebert«  (Bibliogr.  Lexic.  No.*  12085.)  Scf^rcibuug  ift  uicbt  <^<iX{i  xWuy.  ©uttcuB 
praefatio  bat  gar  fciu  ^atum,  unb  aiii^  iu  ben  juerfl  au^gccjcbcucu  (^remplarien  fiub 
©tiirfe  t)on  1519,  uameut(i<^  ba«  vii.  Cal.  Mart.  an.  m.d.xix.  batierte  ©ormort  bc^ 
Grafmu^  unb  (fo  tocuii^ftcuiJ  iu  (f rr.  bie  i(^  fclbfl  bcfitje)  bie  14  33tl.  t)ia<^f!u(fc(Tt 
6  33n.,  Vu  8  ©U.),  bic  mit  (5arba^^  ©(breiben,  batiert  Moguntioe  Idibu»  Martijs. 
M.D.xix.  bcgiuuen.  5lu(b  untcr  bcm  l^cn  ^Bcl^  au^  9.  !Dcc.  1518.  ertageucu  ^rucf- 
Vri^itccjium  aRar.  I.,  wclc^cg  aUc  uon  mir  ciugefebeneu  to.  auf  ber  iRiicffcitc 
bc^  iitclblattcg  \)0^t\\,  ftebt  cinc  ©cftvitii^uuc)  bicfeg  ^^Jrii^itegg  bur(b  beu  ^jJfatjcir. 
bci  9lbein  al^  SRci(bdticar  fiir  bie  ><cit  bcg  ^ntcrrc^ni :  5»iar.  I.  aber  war  12.  ^(x\\. 
1519  cjeftorbcu. 

I^a*  Sroeite  ^tatt  biefcr  f(^bueu  ?(uggabc  entbStt  auf  2  »oUcu  ©citen,  bcrcu  crftc 
mit  fct>r  biibf(ber  ficiftcuciufaguug ,  untcn  bcm  2Bav^>en  beg  (^arbinala^  ^Xlbcrt,  ^v- 
',icrt  ift,  bie  uubaticrtc  ^orrcbe  ^uttcu^:    J^    AD  REVEREN|di»8.  in  chbi- 

8T0    PATBEM   1LLV8TBI8S.   |   [x^   bcfi^C    ciu   C^r. ,     U>et(^Cii    ILLV8BI88.     >X\\&i    CluC    Q^W' 

berc  ^citens  unb  ©eitenabtbcituncj  uub  in  bcr  cbcrcu  (^infaguncisileiftc  ciucu  ^c= 
fect  b^t,  wci^batb  ber  S^erlcgcr  bag  iBtatt  burcb  ciu  aubrcij  crfc^tc|  principem 
ALBEBTVM  BBAMDEN|burgen.  Cardinalem  Archiepifcopum  MoguntiiT.  &  Mag- 
de-|bargeQ.  Principem  electorcm,  primatcmqp  vlbichi  |  Hutteni  Equ.  in  Ti- 
tum  Liuium  hiftoricum,  libris  |  auctum  duobus,  Prwfatio. 

2. 

Burckhard  Vit.  Hutt.  IIL  (1723.)  p.  1*7...  113. 

3. 
Livius  ed.  Drakenborch.  L.  B.  &  Amft.  1746.  4®.  VII.  p.  266.  267.    ^ 


40*     ixDEX.     xxn.  pur.  is  Lin^Ti.  1.>K*.     niu.  m  gtaiaco  um.   1519. 

4. 
Wa^ens^fl.    Hnii.  <>pp.  I.     1783.-    Xo.   xxri.  p.  |*J...|%5.    trtrt    in   ^unft 
^al  raiUBi  Mnfniiit.  Ann.  M.D.xrx.  bui;ii;{ifYi.  i 

MiDrb.  Hatt-  C>j»p.  III.  p.  331... ^=U.  «ii:*  S*f «T'i:i. i 

6. 
LmiL>  ex  ed.  Drakenborch.  Stnttg.  1357.  ^.  XV.  I.  p.  51J...5I4. 

De  GojkUoo  lib.  XXIII.  1519. 

VLRKTII    DE    mTTEX    EQ.    DE    GVAIACI    ^IEDICINA  |  ET 
MORBO  GALLICO  LIBER     VXVS. 

st.  11  1?cani.  njinim  *  bie  1.  V. 

iS^jttTinU  t€i  lceXin  ^Unt#  i^luct:   l'a|*uas  xr.  nnBems   fallit.  qiieB    mni 

feqnen-  tibns  ex  pnefcripta  ferie   c«-»rri^to.     M*?«mjE  l«:J  ix   akdibts    ioax- 

SIS      S^HXrrEB    MK5«E    ATKILI.       IXTKKUGXI    TCKO  QTXXTO.      AXXI  miiXKL       ClDB 

Prinile^rt  Cjerareo  rexennij.  \ 

5iilfriX(  t(#  lc^tn:  ^Un»  ^uncn^  ^iiinbil^  nit  (nn  e^iarrbnx  ui^   ^cr  im 

«^sanm  3n^ri*  irric  acUccncn  Uniaf^nn  •TLucnTifi«E«MTTm-K^»GKxaA« 

5lnliritc  t<i  lirci*  ^iJ  :?l.  4*  cuncn?  Pnefatio  Ar.  ^cn  i5axtin^  Crnbiitef  311= 

hm  thmi  T^sxxm. 

M.  4*  H»  P  tic  ?7  I  riaf nt:i^  ^.  (cnn  ^u  ^jK  15  in  bci  ^cr  JtariiduMiaiA  ubCT^ 

Tmnun:*  ilari:cl  tcr  ^lbKisMnna.  «4lic«fn^  tlricki   i*c  nTTTKx  kqti.  I  libki 

I«K    GTXIAC*^    ET    MOK  »0    GALLICO    riXIS .    ^TOP       rXLIX    rAT5TTMQTK    SIT.         ^S^^ 
E.    I*   lij:    PAVLVS    RlCnrS      MKDICTS    TLKICHO    DK    XTT  TKX    KQT.    SALTTmM^  ] 

QnKKSm  iaenndo  kenemje  noctis  epnlo.  iz.  •'.  ir..   ^.ncri  AncnlW  Inf  Idns 

Xovembris. 

B.  Cj^  liij*  .rrncn*  ^ntircn  an  5(;cinl.  EPi^^oUm  tni  le^.  doctiCsime  Riei, 

t>:nat  Ak^Ajp  Idibns  Xonembris.     i^      i      S      mT  ^  rrsii^cMcr  nan  x.d.xtiii.1 

ric  briKn  rcdcf^cn   3ritcn  cn:b^:cn  ^ct^Ji.  ^nan^  irnr^ulti^sB^  Mooi  ba 

,^acrcTc:tKi:  tci  rrurfc*  nn?  cafittm  »ekiks  ktits    likki.    ♦ 


•  ii«  r*nncn  in  ^uijburji  m  ttr  3*nn  ubcr  ^i*  i^niTdf  arbcitctc.  crf^icn 
ttiz  »cl9cn^c  in  ?cr  iuicrcn  ir.nri<^iuna  'chr  ibniiA^:  TRACTATV8  "  six. 
«TLAKis  zixx-TissiMi  TiKi  MAK<i  Uj  Ficini  de  epidimiie  morbo.  ex  Italico 
in     Lxtinam  Terfns. 

^ilr:  tizi  Htanfcr.  rcm  altcn  ^itfbrimcr  i^ncin^.  w  rincm  rci^cs  ^cjid, 
Hntct  "ibni  :!  ^fncn.  ihn  ;n7  eriic  tci  ^nt.  »'  ibn  ;nfrnmcBt  ax  iRaxn 
tn  l£3ucB  lilsr  un?  :i:cUc:?  ^ui^ruicn^ci  3:clluna.     Timnra  ct»  pkiti> 

LEOIO   IMTEKIALI.  • 

*>  ?^  ^*.  *i4nicrt  a...r.  il.  t^.:  AnimftA'  VindelicoK.  in  Si|rirmi»idi  Grin 
Xe^dici  4   Marci  A^nTrr-ati:   of^cina   excnroris      Anno    Tir^puiei    partss. 
^         M.».zTni.    fcxto  KAlei.  Octobres. 


INDEX.         ZXIII.    DE    OVAIACO    LIBKB.    1510.  41* 

2. 

VLRICHI   I   DE    HVTTEN   EQ.    DE   |   GVAIACl    MEDICINA    |   ET    MORBO 
GAL;JL1C0  LIBER  VNVS.  |  I^aruntei  iKcf*«  ©appen  mit  bem  '^a^tx  8tab,  unb 

C  Siib  Scuto  Bafilienfi.  |  Xitel  in  ycifleneinfagung,  cben  [mU  ein  i?ou  einem 

.^aben  ijebaUcneg  ©(^itbd^en  mit  cincm  ^Jionogramm,  rec^t*  ein  t)on  cinem  bSr= 

tigcn  5Uianne  c\ei^altcnc3  mit  ber  aaJ^regjal^I  1519. 

40  m.  ob.  10  '^o^m,  ftguiert  a...k.    SHucffeitc  be«  le^ten  33latte«  leer. 

^Borberfeite  bc^  Ic^ten  ^(atted  ba^  SBappen  bed  combat.  besch  toic  No.  XVII.  5. 

a*»...&iij»»  1)ebication  an  ben *(5arbinal  SKbert. 

aiij*»...k«  ber  ...  de  admieanda  oyaiaci  mdcina  i*ie]  ..  li|beb  vnvs. 

k«...kij*  93ricf  be8  diidxi^. 

ky«  u.  *»  ©utten^  39rief,  auc^  mit  an.    m.    d.    xix.  f^UcSenb. 

kiij*  ^ln^fid  ©c^rciben;  ol^nc  bie  Uebcrf(6rift  vvlph.  ANavsxvs  lectori  s. 

kiij*»  cAPiTVM  8ERIE8  HVIV8  LiBRi  |  ?(n(!^   fc^licgcnb  Capiti».  XV.  numerus  fallit 

u.  f.  ttJ.    ^arunter  fix  typis  Petri  Vidoue. 

3. 
VLRICHI  DE  HVTjTEN  EQ.  DE  GVA|IACI  MEDICIN A  |  ET  MORBO 
GAL-|LICO   LIBER  |  VNVS.  ]  ^itel   in  Ginfafeuna,  feitn>5rtg  @aulen,   oben 

in  beren  (Sapitalcn  lbo  |  px-,  in  ber  Tlxttt  biefe^  ipapfte^  aSJappen,  untcn  an 

jeber  @eite  ein  SBappen,  in  ber  SD^littc  einc  @ectiongfcene. 

40  m.  obcr  10  «BoQcn  4».  figniert  a...k.    «Riicffeite  be«  ZM^  unb  ba2  refetc 

'^latt  lcer.    Tiie  9311.  ii  hxi  xxxix  fmb  mit  r8mif(6en  3iff^nx  bejei(^net. 

^l.   XXXIX*»:   cABPvs  LECTOBi.  |  C  Habcs  Cadide  Lcctor  tractattun  u.   f.  U). 

(7  3cilc«).  barunter  !l)ur(^f(^u6  \>on  2  ^citcn  unb: 

ir  Impreflum  Bononise  perHieronymum  de  Benedictis  |  procuraute  Carpo,  Aimo 

Virginei  Partus.  m.  d.  xxi.  |  quarta  Aprilis,  fub  felici  aufpitio  Reuerendiirimi. 

D.  Vice  I  legati.  D.  Bemardi  de  Kubeis  Epifcopi  Tar.  Bonon.   foBlici|ter  ha- 

beuas  moderantis.  |  lavs  deo. 

m,  I1...IIII*  §uttenS  prspfatio. 

ni !>»... XXX VII»  ber  de  guaiaco  libcr,  fc^tiegenb  unc  5^r.  1.  unb  2.,  abcr  mit  ri<^= 

tij  gesa^lten  26  ^apitetn. 

xxxvii*»... XXXVIII ^  bic  ©c^rciben  beg  JRiciuS,  »$uttcn  unb  Hngft. 

XXXIX*  capitvlvm  [*tr]  sekies  hvivs  I  LiBBi.  I  (ebcnfaUsJ  capp.  xxvi.) 

33on  bicfer  StuSoiabe  m\%  i(^  nur  ein  mir  gugel^origc^  (^remplar  nac^jumeifen. 

^ianjcr,  ^juttcn  6.  93... 05  bcfc^reibt  fie  nac^  eincm  bamalg  in  ^iilrnberg  befinb= 

tic^cn  (trcmvlar.) 

4. 

<^     VLRICHI    I    DE    SVT*|tEN    EQ.    DB     OVA^|iACI     MEDICINA  I  ET 

MORBO   I  QALLICO  |  hber  |  vnvs.  |       anno     m.     d.  I    xxim.     I     ^     I 
Xitel  in  einfafeunfi  mit  bem  f^5fferf4en  aSa^jpcn  im  utjteren  Zl^tiU, 
44  m.  ober  11  iBoQcn  4^.  figniert  a...l  (fiatt  hUj  flel^t  giij).    JRflcffeitc  be3 
tefcten  SBtatte^  tecr. 

3nt>att  unb  minbcr  f(6oncr  ^rucf  mit  ^x.  1.  fibcreinftimmenb,  anii  in  bcr  falfc^en 
iravnteljSl^tung.  5Dic  iBorberfeite  beg  tefetcn  ©latte^  ^t  unten:  moovktiab  ik 
AEDiBvs  lOANJnis  Scbceifer.  Anno  u.  d.  xxiiii. 


42^  IITDKX.         IXIII.    D£    QVAIACO    LIBER.    1510. 

5. 

5#^     VLRI«|CHI     D£    UVTTEN     £Q.    |   D£     GVAIACI    MEDI:|ciNA   ET    MORBO   | 
GALLICO     LI^IbER    VNV8.   |         MOGVNTIAE    ANNO    |     M.     D.     XXXI.    |   ^   (•  C^infa= 

fmmi  bcr  ')lx.  4.  cntfptcjftcnb.  ^ 

12«  t>cn  3  an  paginicrtc  ©citcn  8».    dtncffcitc  bcj^  Xitcl^  Iccr. 

e.    H...10   T^cbicaticn,    10... 118   bic  2(bl)anblun9,    118. ..120   iKiciu^*    53ricf, 

121...  12»  .'ftnttcn*  ^^ricf,  123.  124  ^(ngftd  6*rcibcn,   125.  12«  Capitum  series, 

tt>c  wic  im  Xcrt  bcr  'ilbljanblung  bic  i^apitcl^Sl^Iunc^   in  Orbnuuij   gcbrad^t    ijl. 

Tarnntcr  moovntiae  in  aedibvs  io:|anni8  scfaoEFPKK.  anno  I  ii;~bT"~nxr.  |  mit 

bcn  fAcffcrf^cn  'ilkvpcnf*ilb«^cn. 

(V.*inc  Oictij  t}cu  cincr  1541.  8°.  tci  ©(^cffcr  in  aJJainj  crf(^icncncn  '^u^abc  iii 

^^urrfbarb*  i^apicrcn  bcrul)t  wcl  nur  auf  cincm  "X^rucffcbrcr  cinc^  ^(ucticn^fatalog^.) 

6. 
LIBER  DE  MOR-|bo  gallico,  in  qvo  Di-|iierfi  celeberrimi  ib  tali  ma- 
teria  lcri^lbeutes,  medicine  continetur  |  auctores  videlicet.  |  nicolavs 
LEONicE-|nus  Viceutinus.  j  vlrichvs  de  HVT-|ten  Germanus.  |  petrvs 
andreas  I  Mattheolo  Senenfis.  |  lavrentivs  |  Phrifius.  |  ioannis  aliie-| 
nar  Hifpanus.  |  ANffELVS  Bo-|logninus.  j  (Drncfcrj.:  ^cfican  auf  ber  (^lammc 
tCT  Scnnc  cnt^c^cn,  mit  bcr  Umf(i^rift  chremer  vsqveXlicet.  nvn-/qvam  de- 
FiriAM.)  I  VcuetiJH  M  l)  .\XXV. 

^cgcn  A  bii  Z  u.  &  cbnc  bcn  (^cwcbnlicft  angc^Sngtcn)  Iractat  bc2  Nicolai  PoU. ..  • 
de  cura  Morbi  GaUici  per  Liguum  Guaycanaiii  1535. 
2?U.  Eii...K  8  (47  m,)  axtf^alUn  §"ttcu«  ©«^rift  m^  cincr  bcr  ajJain^cr  4« 
Hu^g.  mit  bcibchaUcncr  faUt^cr  J?apitcls5Mung,  abcr  cbnc  bic  5(nmcrfun^  Capi- 
tis  XV.  uunierus  faUit.     ^m  ^c^Iuft  bcr  Capitum  scries :  Venetiis  per  loannem 
Pataninum,  &  Vonturi-|num  de  KuffineUis.  Anno  domini  |  M  D  XXXV.  |       9uf 
tcr  jHiirffcitc  cin  \>cn  bcm  bcs<  litcl:?  t>crf<l»icbcnci;  rrudfcrsci^cn. 
( S^aB  c*  (^rcmplaricn  bicfcr  8amlunj[  t}cn  1532  ^cbc,  finbc  id»  nur  in  unjut^er- 
laBioicn  ^cr^cic^niljcn  ancjcgcbcu.) 

7. 
[Aiojfsii  Zf/iWMiJ  i>E  I  MORBO  GALLICO  |  omnia  qv.*:  extant  apvd 
o.MNBS   MEDicos  |  cvivscvNqvK  xATioNis  |  &c.  &c.     TOM.  I.    Venctiis,    apud ' 
lordaiiam  Zilottum,  1566.  fol.  p.  239... 267. 

S. 

APHRODISIACUS,  |  sivk  |  DE  LVE  \T:XEREA;  |  &c.  Tom.  I.  Lug- 

dani  B«t«vor.  mdccxsviii.  fol.  coll.  275... 310. 

^.*  :3lbb.  faml  bcr  pwfatio,  abcr  cbnc  bic  ^ricfc  rcn  :Kiciui,  ^uttcn  u.  Sngfi, 
ttnb  cbnc  capitum  serics.  Tit  JJatiic^aMunji  ift  bicr  riditioi,  bic  Ucberf^rift  aber 
ic  tcrintm:  Ul.RICHI  ds  HUTTEN,  E^fiiiiu  Gfrmami^l  ds  |  MORBl  GAL- 
LiCI,  ;  cuKATioNs  I  Pcr  adminiftrattonem  Lioiri  guajaci,  |  libbb  ubus. 

9. 
Wa^nreiU    Hutt.   Opp.    I.   jicbt  No.   xxv.  ^.«   pricfatio  unb  No.   xt.   tcffen 


INDEX.         ZXIII.    DE    GVAIACO    LIBEB.    1519.  43^ 

10. 

Mtinch,^Hutt.  Opp.  III.  p.  227.  sq.   bcn  5?nef  an  SRicm?,  p.  242. ..327  bic  prie- 
fatio  unb  bic  ^Cbl^aublung,  o^nc  bcn  ©ricf  bc*  iKicin^  uub  'Jlncjfl^  Sc^rcibcn. 

Ucbcrfc^ungen, 
a)  beutfc^c. 

Vlrtd)m  00  l)Uttrn  t\M  tent|fd)rn  Vittrrs  oon  Ut  «nnl^rrbarlut^e  arUnci^ 
bf9  I  l)0lU  tfnaiarn  drnant/  ml  »it  man  Me  /ran?|Uofrn  nlirr  blatterr  l)rtUn 
fot,  3n  l)rrrn.<9llbU'|d)te  Um  Cl^nrffirftr,  Carbtnalr,  m  €tU\bi^^cf(  vcn  JKltni} 
rtn  bnd)  brfd)rtbrn  |  Pnrd)  br  l)od)teUrtr  l)rrrr  9^cmd  \  <^nmrr  l^rr  l)rtlt(|r 
grfd)rtfft  on  |  brtbrr  rrd)trn  Porto^  srtrnt-lfd^rt  onl^  prrDolmrtfd)rt.  | 

I^aruutcr  ,^orif(^uitt,  cinen  @uaiaft>crfaufcr,  bcffcu  ^if*c  fic^  cin  ^rjt  mit  .^tt>ei 
^aticntcn  nabcu,  barflcUeub. 

42  ^^U.  obcr  10'.^  33oocn  fivjnicrt  9  (fo  au*  bcr  1.  i^ogcu,  flatt  ^)  bi^  #.  ^M- 
jcitc  M  lc^tcu  ^43lattc«$  Iccr.  ^Kiicffcitc  bcS  Xitel^:  €um  prtutle^io  |  ati  Cerorem  •*• 
$1.  2  bcvjinut:  Hon  brm  urfprun^  onn  nam-lmrn  Ut  blattern  tas  erft  Capitel.  |  X)ie 
2«  {Ssi\>itd  fiub  ri^tig  ijej5^lt.  ©(^Iu6  auf  bcr  23orberfcitc  be^  lcbten  iPlatte^: 
OetruiKt  onD  rrttoli^  ooUentet  hut^  |  ^olianne  ^tteninger  in  ber  Ke^rrrlt^en  |  ftat 
|Ktra^bur0  o|f  fant  ^aurentjen  objent^n  bem  Jarna^ber  geburtC^rt-lfti.  ^.p  ont.sis.  •'• 
'^orrcbc,  :©ricf  uub  ^apitcltjcrscic^nifo  pnbcu  fi(fe  l^icr  nid^t. 

ULRICI  DE  HUTTEN  |  Tractat  |  Son  ©cncfun^  bcr  |  Venus-Scuc^c  | 
'Durd)  I  bcn  ©cbraud)  U^  \  guajaci  j  obcr  |  $oc!cu=iQol^c8.  | 

in 
HERMANNi  BOERHAvii  |||  ^Bcr^anbUm^  I  ber  |  VENUS-|®eud)e  |  unb  bcren 
©cncfung.  I  "Hvi^  bcm  2atcini|(^cn . .  ||  burci^  johannem  timmium,  |  Bremen- 
fom  M.  D.  unb  Practjcum.  |  a^rcmcn,  |||  ...1737.  |  8°.  ©.  67...328. 

rcr  Ucbcrfc(jcr  ()at  aUc  53ciftii(fc  unb  bcu  ©(^lufe  bcg;  Scrf^  „Atque  haec  habui, 
optime  pater  u.  f.  w.  tucijcjcralicn,  bic  26  ^apitcl  abcr  (bcun  cr  l)attc  bcn  tert 
OCi>  Aphrodisiacus  »or  fi(b)  iu  flcincrc  *itbf(^nittc,  baiJ  crftc  j.  33..inV.,  oad  lc^tc 
iu  XIV  abijet^cilt.*) 

*)  3u  ciucr  ^Bug^^bc'  S.  330... 3:m.  toirb  .C\e  l'cbcn  fm\^  bcf(^ricbcu  uub  u.  a. 
cr;,a^lt,  bcffcn  33atcr  ^bc  „cinmat)I  gcucr  anjiinbcu,  uub  bic  Libros  clafficos 
fcinciJ  (Sobnc^  ^inciu  tocrfcn"*taftcn.  'Dciun  „^\\  ^tvilicn  marb  cr  f.^uttcnj, 
wcil  er  aUba  oicUci(^t  au6  unrcincn  33runncn  cjctnmcfcu,  mit  bcr  Venus- 
8cud>c  bcbafftct." 

b)  fraujbrifd&c. 
§^xptt\is\ct  t  approbatton  liliid)  j  It  ^nttm  notable  d)enaltrr  Sonjd^ant  la  mr- 
brdne  bn  floi^s  btct  tf naiacnm.  yonr  ctrconnrntr  et  |  brd)a|fer  ia  malabte  tn- 
benemet  |  apprllre  /rancotfe.  <^tnc0i)o  par  {  ^tns  be  metUenr  tn^ement  eft  bt|cte 
rt  appellee  la  malabte  be  lla|plro  trabntcte  et  interptetee  )par  |  matftre  ^e(|an 
Cl)eraDame  ^i^^lpocrateo  eftnb^ant  en  la  facnitr  |  et  art  be  mebectne.  |    i,  c,    \ 

litcl  in  jicrli(^cr.L^iufa6uu3,  8ccncn  bcr  (^utl^auptun^  besJ  iSufcri^. 

42  '^U.  ob.  107,  '^Oijen  4«.  fivjniert  a  hii  k  (K  l)at  6  <BU.).    C^ne  8eitenjaMen 

uub  GoIumncniibcrf(iriftcn. 


42^  INDEX.         IXIII.    D£    aVAIACO    LIBEB.    1510. 


5#h     VLRI«|CHI     DE    HVTTEN     EQ.    |   DE     GVAIACI    MEDI=|ciNA   ET    MORBO   | 

GALLico   li?|ber   vnvs.  |      mogvntiae  anno  |    m.    V.    XXXI.  I  ^  ]•  (?infa= 
feung  bcr  )}}x.  4.  entfprcc^cnb.  ^ 

126  t)on  3  au  pa^iuicrtc  ©citcu  8«.  jRurffcitc  bcj^  IxUii  Iccr. 
e.  3...  10  ^cbicatiou,  10...  118  bic  5lbl)anbhm9,  118...  120  JKiciur  ©rief, 
121...  123  §uttcn«  SSricf,  123.  124  ^lugft^  8*rcibcu,  125.  120  Capitum  series, 
tt?o  n>ic  im  icrt  bcr  "Jlbljanblung  bic  itapitclJiS^lung  iu  Orbuung  (jcbrai^t  ift. 
^aruntcr  moovntiae  im  aedibvs  io^jannis  scfaoEFFKK.  ANNo  I  m;  ^bT"~xxxT.  I  mit 
bcn  f<6bffcrf*cn  2Bappcuf<^i(b(ieu. 

((Sinc  Oiotij  t)ou  ciucr  1541.  8".  bci  ©(ftbffcr  in  yjiaiu^  crf(^icucncu  ^Au^abc  in 
i8ur(ft>arbd  ^i^apicrcu  bcrul)t  tool  uur  auf  ciucm  X^rucffcWcr  cinc^  ^Cuctiou^fatatog^.) 

6. 
LIBER  DE  MOR-JBO  gallico,  in  <avo  Di-|uerfi  celeberrimi  in  tali  ma- 
teria  lcriilbeiites ,  medicine  continetur  |  auctores  videlicet.  |  nicolavs 
LEONicE-|nus  Vicentinus.  |  vlriciivs  de  HVT-|ten  Germanus.  |  petrvs 
ANDREA8  |  Mattheolo  Senenfis.  |  lavrentivs  |  Phrifius.  |  ioannis  alme-| 
nar  Hifpanus.  |  anoelvs  Bo-|logninus.  (  (Dru(fcrj.:  ^clicau  auf  bcr  gtamme 

Ocr  ©onnc  cutgccjeu,  mit  bcr  Umf(^rift  chbemeb  vsqveXlickt.  nvn-/qvam  dk- 

FiciAM.)  I  Venetijs  M  D  XXXV. 

SBogcu  A  bi^  Z  u.  &  ol^uc  bcu  (^cnjol^uli^ft  augcl^Sngtcu)  Iractat  bc2  Nicolai  PoU . . .  - 

de  cura  Morbi  Gallici  per  Lignum  Guaycanuin  1535. 

23U.  Eii...K  8  (47  S3U.)  cntl^alteu  ^utkni  ©(^rift  mdi  eiucr  fccr  min^cr  4«. 

^usJgg.  mit  beibcf)altcner  falfd^cr  ^apitcljal^lung,  abcr  ol^uc  bic  5(nmcrfung  Capi- 

tis  XV.  uumenis  fallit.     5(m  ©(^Iu6  bcr  Capitum  scries ;  Venetiis  per  loannem 

Pataiiiiium,  &  Venturi-|num  de  Huffiuellis.  Anuo  domini  |  M  D  XXXV.  |      9(uf 

bcr  iHiicffcitc  ciu  \)on  bcm  bcsJ  litcl^  »crf(^icbeucd  I^ru(fersci(Scn. 

(Dafe  c2  (Jvcmvlaricu  bicfcr  ©amluncj  ton  1532  gcbc,  finbc  i(b  uur  in  uujuDcr^ 

Ia6i9cu  2?crici(^mffen  aui^cgcbcn.) 

7. 
[Aloysii  Luisim]  de  |  MORBO  GALLICO  |  omnia  qv.e  extant  apvd 

OMNES     MEDIC08    |   CVIV8CVKQVE    NATIONIS    |   &C.   &C.       TOM.   I.     VeilCtiis,     apud 

lordanum  Zilettum,  1566.  fol.  p.  239... 267. 

8. 

APHRODISIACUS,  |  sive  |  DE  LVE  VENEREA;  |  &c.  Tom.  I.  Lug- 

duni  Batavor.  mdccxxviii.  fol.  coll.  275... 310. 

§.g  IHb^.  famt  ber  prtufatio,  abcr  olbnc  bic  53ricfc  t>on  S^liciuS,  ^uttcn  u.  ^lngfl, 
unb  ol)uc  capitum  series.  rie  ^apitelja^lung  ifl  l^icr  ri(^ti<j,  bie  Ueberf(^rift  aber 
fo  vcrXnbert:  ULRICHI  de  HUTTEN,  Equitis  Germani,  \  de  |  MORBI  GAL- 
LICI ,  I  cuRATioNE  I  Pcr  adminiftrationem  lioni  ouajaci,  |  libeb  umus. 

9. 

Wagenfeil,    Hutt.    Opp.    I.   gicbt  No.   xxv.  ©.«   pr»fatio   unb  No.   xl.  beffeu 
5}vicf  an  JRiciuS. 


INDEX.         ZXIII.    DE    OVAIACO   LIBER.    1519.  43* 

10. 

Mtinch,^Hutt.  Opp.  III.  p.  227.  sq.   bcn  ^rief  <xn  miciu^,  p.  242. ..327  bic  prie- 
fatio  iinb  bic  ^(bl^aublung,  obnc  bcn  Bricf  bc^  iKiciu^  unb  ^lnv^fl^  ©(^rciben. 

Ucbcrfc^ungcn, 
a)  beutfcbc 

Vlrtd)m  00  l)Uttrn  t\n$  tent|fd)fn  Vitters  oon  l^rr  «nnl^rrbarltd^e  arUnci^ 
U5  I  l)0lU  ttnaiarn  drnant/  onb  »ir  man  Mr  /ran;|t3ofrn  nlirr  blattrrr  l^rtlrn 
fot,  3n  l)rrrn.(9llbKs|d)tr  Hrm  Cl^nrffirftr,  Carbtnalr,  on  €rt3|btfi$iif  onn  <^rnt3 
rtn  bnd)  brfd^rtbrn  |  Pnrd)  br  l^odrtrtrrtr  l^rrrr  9t)oma  |  <^nmrr  l^rr  l)rtlt0r 
grfd^rtfft  m  \  bttUx,  rrd^trn  Porto^  srtrnt-jfd^rt  onb  prr^olmrtfd^rt.  | 

Daruntcr  .C-^oljifc^nitt,  cincn  @uaiaft?crfaufcr,  bcffcn  Xif(^c  [\6i  cin  5(rjt  init  i^tt>ci 
^aticntcn  nabcn,  barflcUenb. 

42  m.  obcr  \0%  33ocjcn  fionicrt  J  (fo  auc^  bcr  1.  «o<jcn,  fiatt  ,3V)  big  #.  Mcf= 
jcitc  bcd  lc^^tcn  ^^lattc^f  Iccr.  Sfiiicffcitc  bc»  Xitcl^:  Cutn  prtutle^io  |  Ob  Ccfarcm  .*• 
'^(.  2  bc^jinnt:  Hon  brm  urfprung  onb  namHmen  Ut  blattern  tas  erft  ttapitel.  |  ^ic 
2«  (5apitel  finb  ric^ticj  ijejS^lt.  ©d^lufe  auf  bcr  23orbcrfcitc  bcig  lcfeten  ^tattcd: 
OetruiKt  onD  rrtiglt^  ooUentet  (ur^  |  ^olianne  ^tieninger  tn  l»er  KeQrrtltd^en  |  ftat 
IKtra^burg  o|f  fant  ^aurent^en  ab|ent^n  bem  Jarna^ber geburtCbri  |ftt.  jB.p  onbsis.  .'• 
i^orrcbc,  33ricf  unb  ^apitcltjcrjcic^mfs  pnbcn  fic^  l^ier  nic^t. 

ULRICI  DE  HUTTEN  |  Tractat  |  Son  ©cncfun^  ber  |  Venus-Seuc^e  | 
'X)urd)  I  tcu  ©cbrauc^  U^  \  guajaci  |  obct  |  $ocfen=$ol^c8.  | 

in 
nKRMANNi  BOKRHAvii  |||  ^Bcr^anbluu^  |  bct  |  VENUS-|®eucl^e  |  unb  beten 
©cncfung.  I  9tu!3  bcm  Satcinifc^cn . .  1 1  burc^  johannem  timmium,  |  Bremen- 
fem  M.  D.  unb  Practjcum.  |  33rcmen,  |||  ...1737.  |  8".  ®.  67... 328. 

1>cx  Ucbcrfcljcr  [)at  aUc  53ciflucfc  unb  bcn  GcftluB  bcg^  Scrfd  „Atque  hcec  habui, 
optime  pater  u.  f.  w.  tucggcragcn,  bic  26  *?apitcl  abcr  (bcnn  cr  battc  ben  Xert 
bCi*  Aphrodisiacus  tjor  ficJ))  in  flcincrc  ^^bfcftnittc,  ba^  crpc  j.  58.,iu  V.,  Oa«  lc^tc 
in  XIV  abgct^citt.*) 

*)3n  cincr  *3n<J^bc'  8.  330... Jm.  tt?irb  A>.sj  !^cbcn  furs  bcfcftricbcu  unb  u.  a. 
cr^a^lt,  bcffcn  SBatcr  l^abc  ,,cinmal)I  gcucr  anjiinbcn,  unb  bic  Libros  claffico» 
fcinc^  ©ol^nce  Ijincin  tvcrfcn"'ta6cn.  'Dcmn  „^n  '^taVxcn  ttjarb  cr  (.<P)uttcnJ, 
treil  cr  allba  oicUcic^t  aui>  unrcincn  33runncn  gctnincfcn,  mit  bcr  Venus- 
<5cud>c  bc!)afftct." 

b)  frangofifc^c. 
f^xvtt\h\ct  i  approbation  Vliid)  |  be ^utem  n0tabU  d^enaUer  90n|d)ant  la  me- 
brcine  ^n  pcijs  btrt  tf  natacnm.  ppnx  ctrconnentr  et  |  ^ed^affer  ia  maUbte  tn- 
benemet  |  appeilre  /rancotfe.  <^tnc0i)9  par  |  0en0  U  metUenr  tn^ement  eft  bi|cte 
et  appellee  U  maUbte  ^e  ItalpUo  trabntcte  et  tnterpteter  )par  |  matftre  ^el^an 
Cl^eraDame  ^i^^lpocrateo  eftnb^ant  en  la  facnlte  |  et  art  be  mebectne.  j    $.  c.    | 

litel  in  jicrlic^cr.C^iufagung,  8ccncn  bcr  CJntljauvtun^  bc«  XSufcriJ. 

42  m.  ob.  107,  53o9cn  4«.  fi^nicrt  a  bid  K  (K  Ijat  6  53U.).    O^ne  8eitenjaI)Ien 

unb  (Solumncniibcrfc^riftcn. 


44*  IMDEX.         XXIII.    DE    OVAIACO    LIBER.    1519. 

SRucffcite  m  12.  :a(attC)S:  €  OC^  ftnifl  le  Uurt  U  \  Viu^  be  l^utli  br  U  malcUrte  u 

noplct  I  Crabuut  rt  interpmrr  r«><^]  pnr  moiftrr  ^Sr-l^an  d^trn^amr  l^oporratrs   eftiibidt 

en  I  la  forultr  be  mrbrrinr.  |  ^^ofrlfeuv  et  esjpofrur  rttf  trotf  langurf.  |  €efta|rau0ir  | 

^rbstru  grrc.  ct  latiii  Ct  M  rrmebe  felle  |  fatt  par  guoiacui  nouueftemet  imiDime  |  t 

paris  pour  ^el^an  trrpperel  lib:aire  |  et  mard^t  ^rmourant  a  ia  nir  neufue  |  naftre 

jPomr  a  Irfrtgnr  (r  Irfcu  br  frace  | 

I^aruntcv  hni^  \)on  flic^cubcn  ©ugcln  ijctra^cue  55^a)>pcu  ber  53ourboncn  mit  btt 

jhone. 

X>ic  ^apitelubcrWriftcu  ij.  iilj.  vi.  vn.  vii  (jlatt  vni)  is.  j.  ji.  i;Hu  stiii.  juf. 

joii.  uub  bie  ff.  bi^  jkmi.  fmb  mit  3al)(cn  bcjeic^nct;  bag  15.  ^a)>.  ifl  mie  9hr.  1 

u.  f.  to.  ilbeTfprungeu.    Clyapitre  troifiefme  en  tiueHe  malObie   fe  conuer-ltit  lOfetctt 

maloliie  l         gt  boujiefmr  ^apitrr  ^lfauoir  fi  fauU  |  rfgarti  a  la  quaiitr  |  bu  fesc  U 

iaagt  ou  bu  |  corpf. 

3nner^alb  bcr  cin.^clncu  ^a\>\>.  bcgiuncn  jutt>ci(cn  bic  ciujclncn  'JHbfa^c  mit  grcfeeu 

^nitiaicn,  balb  of)nc  balb  mit  mcbri^cilicjcm  J^urj^fc^ufe. 

(3fl  iu  ber  SD^fmciuer  ^bfbibl.  M.  med.  113.  c.    Brunet  Manuel.  Buppl.  Paris 

1834.  8^.  tom.  IT.  p.  212.  bcmerft:  Cet  ouvrage  a  eu  du  Buccfts,  et  il  cn  a 

e't^  fait  plusieurs  editionii,  toute»  dcvenueB  rarcs.     Celli   ci   eft  bien  d^crite 

dans  Panzer,  XI,  493.     II  y   cn   a  une  dc  Paiis,   PhiL  Le  Noir,   sans  date, 

pet.  in-4.   goth.   dc   42  fouillets,  v.  12  fr.  55  c.  Andry.     Uiie  antre  de  Lyon^ 

CL  Notirry  dit  le  Prince,  (^galement  sans  datc,  pet.  in-4.   goth.   eft  cit^e  par 

Duverdier.) 

c)  cnglifi^e. 

De  Mor|bo  Galli|co 

Londini  in  Aedibus  |  Tliomae  Bertheleti.  |  m.  d.  xxxiii.  |  cum  Privilegio. 
in  12«.  23icr  m,  liitl,  ^orrebc  uub  ^ul^altganscicje.  Xert  auf  79  m.  A...I 
ju  8,  K  3u  7  «U. 

The  preface.  |  The  preface  of  Thomas  Paynel  chasjnon  of  Marten  abbey, 
transla=|tour  of  this  boke.  |  3)cr  53u(^bru(fcr  Ibattc  iljm  ^orgefc^la^en  ,,that  I 
wolde  take  fo  moche  peyne  |  as  to  translatc  into  Inglyffhe  the  boke  that  |  is 
intitled  De  inedicina  guaiaci ,  et  morbo  |  gallico  wryten  by  that  great  clerke 
of  Allmajiic  Vlrich  Hutten  knyght ,  |  fhulde ,  fayd  |  he ,  do  a  verye  good  dede. 
3u  (_?nbc  Ocr  ??orrcbc  auf  5Bt.  3:  At  Marten  Abbey.  an.  |  dni  1533. 

(^m  British  Museum.     'dlot^  bcsf  ^rof.  ^auU.) 

Of  The  Wood  called  Guaiacum  that  healeth  the  Erenche  [fo  ^anjerj 
Pocxes,  and  alfo  helpeth  the  goute  in  the  feete,  the  ftone,  the  palfey, 
lepree,  dropfy,  fallunge  euyll,  and  other  dyfeafes.  Londini  in  Aedibtis 
Thome  Bertheletti.  M.  D.  XXXVI.   Cum  Priuilegio.  8®. 

$)cr  Ucbcrfcfccr  Thomas  Payncl,  chanon  of  Marten  abbey,   fagt   iu  bcr  33or= 
rcbe,   ba6  baa^  Criginal  is  entitled:  De  raedicina  gnaiaci,  et  morbo  gallico, 
wryten  by  that  great  clcrke  of  Almayne  IJlrich  Hutten  Knyght. 
ricfc  ©cltcnl^cit  ...  \o\xb   m  Herberfs  Typographical   Antiquities  ©.  428.  an- 
gcjcigt.  .        (©o  ^aui^cr,  ^utten  @.  97  f.) 

Of  the  Wood  |  called  Gvaiacvm,  |  that  healeth  |  the  Frenche  |  pocxes,  | 
and  alfo  helpeth  tho  goute  in  the  feete,  the  ftone,  the  [  palfey,  lepre,  j 
dropfy,  I  fallyngc    euyll,    and   o=|thor   dyfeafes  .*.  |  Londini   in    »dibiUf 


IMDBZ.      XXIII.  k>E  OTAIACO  LIB.  1519.      XXIIII.  S.G.STBCKELBRROfiR  SAML.   1510.       45* 

Thooaiae  B«rthel0Hti   typis   impreff.  Cum  pri^|uilegio    ad   impi'imen^|dum 
folhmi*^  Annix /l^       xxxix. 

*      3»tiJP:1Si#flirv.^itcr,  «mcbe  unb  3n^U&i)cr^ei(^uif^.  ?(u*  79  33«.,  aber  bie 
^tHcn)a^Tiep  fi^^  gc^^cu  ba|  ^ube  etfua^  verbrucft. 

(3m  British  Mnseum.  ^t>i{\  beg  «Prof.  ^^?auU.) 

9i0d^  cHlt  %\x^aU  in  4".  London.  1540. 

((5beufaU«  ^ioti^  beg  <Prof.  ^^niiVx.) 


■iji""'  I  *\i 


f.  g.  Stccfelbergcr  XXTTTT.  1519. 

©amlung*.  *-«Hs-i>^ 

MS.  oal.  uutcu  ^k.  5. 

1. 

^•^      HOC    IN     VOLV|mINE     HAEC    CONTINENTVR  I   VLRICHI    HVTTENI* 

EQV.  I  Super  interfectione  propinqui  fui  loanuis  Hut-|teni  Equ.  Deplora- 
tio.  I  Ad  Ludouichum  Huttenum  fuper  interemptio|ne  filij  Confolatoria.  | 
In  Vlrichum  Vuirtenpergenfem  orationes  V.  |  In  eundem  Dialogus,  cui 
titulus  Phalarifmus.  |  Apologia  proPhalarifmo,  &  aliquot  ad  amicos  |  epi- 
ftol».  I  Ad  Francifcum  Galliarum .  regem  epiftola  ne  |  caufam  Vuirten- 
pergeii.  tueatur  exhprtatoria.  |  Ad  lectorem.  ]  Res  eft  noua,  res  eft 
atrox,  &  horrenda,  difpeream  |  nifi  legilfe  uoles.       Vale. 

m.  10«  cber  26%  ^c^tn,  ftguicrt  A...Z  (23)  uub  a...c,  attc  tou  4  m.,  au= 
6er  D  6'33tt.    JRucffcitc  beg  te^tcu  matM  tccr.  € 

2?orberfcite  be^  te^tcu  ^tatteg:  hoc  vlrichi  de  |  hvtten  eqvit.  |  oer.  invecti| 
VARVM  I  cvM  ALiis  qvi-|bvsdam   in  tyjrannvm  vvir|tbnpergen|sem  opvs  |  ex- 

CVSVM    TN    ARJCE    STfcKEL-|BERK    AN.   |  M.D.XIX.    MEN8E  |  VIIBRI. 

5t)  JRiicffeitc  bc^  Xitcl^ :  vlrichvs  de  hvt.  ec^v.  obrma|nv8  ad  lkctorem.  |  Telo- 

rum  ueniat  &c.     11  !Difti(6cu. 
iS)  A  2:   33ricf  an  ^Jiarquarb  t».  ^citftciu:  Qva:  mihi  horrcnda  nunti&s  &c.  batiert 

ex  Ther|mis  Emirennbus  Nonis  |  Maij,  Anno  poft  natum  Chri-lftum  m.d.xv. 
($)  A  3...B  3:  In..Ioannis  de  Hutten . . . interitum  Dcploratio. 
X>)  B  4...C  3:  ^rief  au  3«c.  giK^«  Aliquid  uis  noui  ad  te  &o.  batiert  Mo-|gun- 
*        tise,  Idibus  lunii,  Anno  domini,  Millefimo  quiuge|tenmo  decimoquinto. 

*)  Dafe  bicfc  Sammluu^  uic^t  auf  bcr  i8mg  ©tecf clbercj ,  fouberu  iu  bcr  fti^ofj 
ferfc^eu  Cfficiu  ^u  9)iaiuj\  gcbrucft,  basJ  excufum  in  arce  Stekelberk  am 
6(6lu6c  uur  um  bcu  l^crtcijcr  ^cgcu  SScrfotguugcu  (tt?ie  cr  fic  bcuu  fpStcr 
boc^  ol^  93erlCi]cr  l)uttcuf(^cr  ©(ftrifteu  crleibcu  mufte)  ju  becfcu,  gcfc^t  tt)or= 
beu  ifl ,  bcttjeift  uid^t  uur  bie  <S(^buJ^cit  biefciS  3)rncf csJ  f clbft,  bie  fu^  iu  ciucr 
©tegrcifbrucfcrei  uic^t  crrci^ftcu  Ucg,  foubcru  auc^  ciu  iu  mciuem  53efibc  be= 
fiubtic^csJ  (^rcmplar,  iu  u>cl(tc«  Sd^bffer  auf  bcr  9iii(ffcUe  b'c^  tebtcn  59latte? 
eigeubviubig  ciugef(^iicbeu  ^at :  Pro  vcnerabiliffimo  uiro  |  dno  Conrado  pew- 
tinger  I  a  Joanne  Schoeffer  |  Calcographo  moguntin.        Dic  37{itn(6e' 

uer  29ibUotH  befifet  cin  ^v.  mit  .?).«  cigeul^Subigcr  SSibmuug  Kndo  Patrj 
Dno  Abbati  in  Bilhausen  VI.  de  Hutten  mittit;  ferner  etn  ebenfot((eS  ber 
©(^rift  de  Guaiaci  med.  (No.  XXIII.  1.)  unb  ber  Dialogi  (No.  XXVI,  1.). 


46^  tllDSX.         IXIIII.   8.    O.    fiTBCKELBKRGER    SAMLVlia.    1510. 

i$)  C  4...D  4^:  Ad  Ludouichum  de  Hutten  Confolatoria.  |  Omnes  qiiiUtillc  «d 

no8  &c.   baliert  Mo^intia?  |  iii.   Caln.  |  lulij  |  Au.  |  m.  u.  xy.-     i'        .'";*'  v 
3)  D5«...])0«:  ^rief  an  ^ic^ael  bc  6eni^i)Ci}m  Btudiofe  aiunt  pai^i^p^Hq^ito  &c. 

batiert  ex  arce  noftra  |  Steckelbergk,  Calendis  |  Augufti.  ■  -    ,   '•      >  . 

®)  D  6»» :  .JjoljfcbnUt,  bic  C^rmorbnitg^fccnc  3ol)ann««i\  .^^.  barfleUcnb,  toie  No.  XII. 

1.,  abcr  mit  qjfalmoerfen  auf  beh  4  iSciten. 
jp)  E...X  2«:  ric  5  JHcbcn  gc^cn  bcn  ^crjog  Utric^.    Untcr  bcm  fe((^f5rmi9  gcfc^* 

tcn  Gc^hift  bcrfcl&en:  vlrichi  hvtteni  bqv.  <jkrm:  |  QviNviVK  orationvm  in  | 

vviRTENPEROENSEM  |  FINI8.  |     ^uf  bcr  ^lucffcite  t>ti  ©lattc^  iiber  bem   3?rufl= 

bilbc  .5>.3  (mic  am  Sc^Infe  t)on  No.  XXIII.  1.)    4  Xiflic^en:   Define  fortunam 

miferis  u.  f.  to. 
3)  X  3...Y  3:  SDcr  >|3^alarifmu«.  [cf.  No.  XII.] 
^)  Y  4...a  3:  Ad  Petrum  de  Aufsas  pro  Phalarifmo  'ab    illo   difccrpto   apolo- 

gia.     (Sc^Iub:  apolooiae  hvttenicak  pimis. 
£)  a  4...b  3*:  ^^ricf  an  ^cnig  Jrans  t>on  granfrcic^:   Etfi  (quia  longe  alia  eft 
•       &c.  baticrt  Ex  Kotenburgo  ad  Duberam  |  ii.  Calen.  Martij. 

2)i)  b  3«...b4«:  llBricf  cin  ^ucaS  bc  (^cnberijf,   Quaudam  dedi  aliam  longam  &c. 

batiert   Ex    fccundis    k  Tu-|biugra    caftris.     Kaptim    inter    tu-|ba8,    hlnnltas, 

tympa-|na  &  ftrepi-|tum  ca-|ftreu|fem.  |  xi.  |  Cal\  Maij. 
i)J)  b  4*» . . .  c« :  iBricf  an  ^^rnolb  bc  ©lanbcrg  Nudiuftcrtius  Tubingam  &c.  baticrt 

apud  I  Studgardiam.  prid\  Calen  |  Maij.  Anno  m.d.xix. 
D)  c*»:  5irief  an  (Sljilicin  €alcnfi^  Hui  qualem  ducem,  quanto  &c.  baticrt  Knin- 

gse  ad  umbilicQ  Maij.  Au.  m.d.xix. 
^^J)  c  2...C  3*:  SBricf  an  Jricbr.  gifc^er  Hic  omnia  bene  habent  &c.  baticrt  apud 

Eflingam  ...  xii.  Caln.  lunij.  |  Anno  m.d.xix. 
D)  ad  lectorkm  de  8e  et  libro.  I  Non  odilTe  librum  &c.  8  X)tfticf)en.    ^aruntcr 

#  8YNCERITER    PRO   CAV8A. 

2. 
Burckhard,  Vit.  Hutt.   1717.  8^  I.  91... 93  (^). 

3. 

Meufchen   (f.  untcn  No.  09)  1735.  4^   p.  51... 77.  (eS  X^,  3-) 

4. 
Wagenfeil,  Hutt.  Opp.  I.  1783.  8".   No.  IV.  =:  5^;  No.  V.  =  3^;  No.  VI.  = 
©;  No.  VII.  =  g;  No.  XXIX.  =  ^;  No.  XXX.  =  Ti]  No.  XXXII.  =  ^;  No. 
XXXIV.  =  O;  No.  XXXV.  =  >p.  * 

5.     • 
]\fiinch,  Hutt.  Opp.  II.  p.  12.  51;  15.10.«;  10... 27.  (5;  31  ...39.  !5^;  43... 55, 

Cf;  57.. .00.  g;  03. ..180.  [bic  4  crf^en  jRcbcn] ,  III.  i0O...174.  [bic  fiinftc|  ^; 

II.  190. ..212.  3.  [09I.  o^en  XII.  O.] ;  III.  170.. .192.  ^;  128. ..134.  i';  144... 

140.  9Jl;  130.  137.  9J;  153.  154.  O;  150...  158.  >i$;  104.  D. 
Ta^  t>on  Jputtcn  ^urcbcorri^icrte  (^vcm^lar  bcr  ^urc^cr  <EtabtbiHiotl^cf  ift  ni(^t  mcl^r 

ans^finbig  jn  mac^cn  gcwcfcn,  fo  bafe  man  nun  an  bie  33arianten  bc^  ganj  imiu' 

verlaftivjcn  5)tun(^  ocrnjicfcn  ift. 

a. 

Ulric^g  \>o\\  ^uttcn  fiinf  ^Hctcn  &c.  tjon  &.  91.  SBagnev.  1801.  8^  ©.  109,, . 
394.  (f.  nnten  No.  75.) 


INDEI.         XXV.    DE   VNITATE   ECOLESIJS.    1520.  47*^ 

b. 
^uttcn^    au^crlcfcuc  aSBcrtc,   t).   aKilnd^.    2)rittcr  Z^txl    1823.    8*.  (f.  unten 
No.  79)  ©.  3. .  .230.    (^a^  (^iujclnc  uSbcr  ju  beseic^ucu,  ifl  uiAt  ber  ©eiibe  ipcrt^.) 

j  niiHuniiniHi  U i  ■  11  ijiMiiii 

xxini*. 

35ic  Scrjcic^nun^  bcr  3o^.  t).  §uttcn3  6nnorbunc|  bctrcffcnbcn  Slctcn? 
ftucf c  •  unb  aug^ugc  flcbcn  \o\x  ju  bicfcn  fctbft  int  crftcn  ©anbc  bcr  SSJcrfc 
^uttcng. 

De  unitate  ecclefiffi.  XXV.  1520. 

1. 

DE  VNITATE  EC|clesiae  conservanda,  et  scHi|fmate,  quod 

fuit  inter  Henrichum  llll.  imp.  &  6re-|gorium  VII.  Pont.  Max.  cuiufdam 
eius  tem-|poris  theologi  liber,  in  uetufti£C.  Ful-|denn  bibliotheca  ab  Hut- 
te-|no  inuentus  nuper.  |  ;$#^   | 

6  ©a.  unb  149  pagiuicrte  6eitcu  4«.  mai.    Dludffcitc  bc«  tittli  unb  bic  be^  le^s 

tcn  iBlattc^  leer. 

@.  149.  jttjei  S^il^n,  baruuter:   libri  de  vnitate  ecclebiae,  |  paceqve   con- 

SERVANDA    AB   {  HVTTENO   EQVITE    OERs|mANO    IN    BIBLIOTHE:|cA    FVLDENSI    NVPER  | 

REPERTi  FINI8.  |  In    ffidibus  .loannis  Scbeffer  Mog^ntini   mens|re   Martio 

Anno  M.  D.  XX.  |  J^  |  ^aruuter  bic  beibcn  f^Bfferf^cn  2Bappcnf(iilb(^cu. 

^L    2*:     VLRICHI     UVTTENI   |  EQVl.     AD     ILLV8TRI8.     PRINCIPEJC  |   domiuum    Fefdl- 

nandnm   Aaftrisd   archidnccm  &c.  |  in   requcntem   librum   Prsefatio.  |  Iam  ad 
ROMANi  iMPEJrij   faftiginm  euecto  &c.  f(^Iie|t  931.  0*^]^ne  Drt  unb  $)atum;   c^ 
folgt  von  931.  0*  h'\i  93(.  O"»  (8  3cileu)  arovmehtvm  in  seqventbm  librvm. 
®.  1 . . .  149.  bic  (oou  S8if«^of  g»artram  o.  ««aumburg  1093.  ocrfafttc)  ©c^rift. 

I^ie  'i^orrcbc  au  bcu  C^j^^crsoij  S^tbiuaub  jiel^t  au(^  in 

2. 
Burckhardi  Vit.   Hutt.  II.  p.  32... 49. 

3. 
Wagenfeil,  Hutt.  Opp.  I.  No.  XLV.  p.  231... 242. 

•4. 
Mtiuch,  Hutt.  Opp.  UI.  p.  545... 556. 

a. 

S)cutfd)  in  SKunc^,  §.d  audcrlcfcnc 'aDBcrfc.  I.  (1822.  8».)  ®.  25... 41. 

J)ic  ©(^rift  "JBaftrami*,  o^uc  .Jjuttcu^  5^orrcbe: 

2.*      * 
[Simon  Schard]  DE  IVRIS-|dictI0NE  ,  avto-|ritate,  et  PRiEEMi- 

NEN-|tIA  IMPERIALI  &C.   I  BASILIE^.    |   ?lm  (Subc:   BASILEAK.  EX  OFFICIKA  \    fo- 

hannis  Oporini,  Anno  Saluhs  M.  /K  LXFI,  \  Menfe  Mariii.  \  fol.  p.   I...ri6. 


48*      IHDKX.      XXV.  DR  VNITATK  EC€LE8I£.  1520.      XXVI.    DIALOOI  PORTVNA  .&C.    1520. 

mit  ber  Ucbcrfc^rift :  cyirsDj4M  Ervs  trmporis  thros\loca^  qvem  qvidam  rENEnia  veh- 
cELLENSis  e/fe  exipimant,  Liber:  ah  Hutteno  in  bi-\bliotheca  Fuldenfi  in- 
uentus.  I 

3.* 

GERMANICa|rVM      RKRVM      SCRIPT0-|rE8      ALIQVOT      IN8IGNE8    OC.    |     TOMVS 

VNVS.  1 1  Ex  bibliotheca  Marqvardi  Freheri.  |  &c.  |  francopprti  |  Apud 
lieredcs  Andre»  Wecheli,  |  m.dc.  |  foR  pagg.  153... 236.,  mit  ber  Ucber= 
f(ftrift:  ,,De  unitate  ....  Pont.  Max.  Cuiusdain  eiuH  temporif)  theologi  (qui- 
dam  Venericum  Vercellensem ,  alii  Waltramum  Naumburgenrem  exifti- 
mant)  Liber  Apologeticus.''     (Argumentum  libri  ex  Hutteno  repetitum  efij 

I>ic  jwcitc  ?hi?gabc  bcr  frcbcrf(^cu  ©ammluuj^  ift  mir  uit^t  jur  ^anb;  iu   ber 
brittcu  »ou  B.  O.  Stnive  bcfor^tcu  Argentorati  1717.  fol.  ficl^t 

WALTRAMI  DE  VNITATE  EC-|CLE8I^  C0N8ER-|VANDA  LIBER.    pagg.  233 . .  -  326- 

tom.  I. 

4.* 

(I  APOLOGI.*:   I   PRO    D.    N.   |   IMP.    UENRICO    IV.   |||    ADVERSVS   |   GREOORH    VII. 

PAP^  COGNOMENTO  HiLDEBRANDi  &c.  |  impias  ac  maliguas  Criminatio- 
nes.  I  &c.  I  Studio  atque  operd  |  melchioris  goldasti  haimin8fel.dii.  | 
HANOVii*.  I' MDCXi.  |  4^     pagg-  52...  182. 

5.* 

Simonis  Schardii  Sylloge   tractat.   de   difcrim.  pot.   imp.  Argentor.    1618. 

fol.   p.  1...64.    [ua(^  M8.  Burckhard.J 

•  

In  Monnment.  German.- tom.  XII.  Scriptorum,  Berol.  a.  1856.  publicat.  p.  148. 
ad  WidoniA  episcopi  FA^ariensis  de  scismatc  Hildebrandi  libnim  Wllmansins 
editor  inter  alia  hsec  prsefatus  est  ,,operi8  a  Wahrammo  episeopo  Nuembnrgensi 
de  unitate  ccclesiae  conscripti,  quod  [anno  1520.]  ante  1)38  annos  Hutteni  cura 
typis  mandatum  cst,  nusquam  codex  manuscriptus  reporiri  potuit.^*  ^ 


Dialogi  Fortuna  &c.  XXVI.  1520. 

^  HVLDERICIU  I  HVTTENI  EQ.  GERM.  I  DIALOGI.  (ctma  3"  |^o= 
bc^  2Vf"  brcitc^  Cuabrat,  «joriu  ciuc  bicflcibi^c  ^ortuua  mit  JiiUlctorn  auf  ciner 
^uc^cl  oor  cincm  jTtabc,  ba«J  tjon  ciucr  au^  bcu  'JOSolfcn  rci(^cubcn  linfcn  ij)anb 
(^cbrcht  wirb;  liufs?  aufioSrt^  ftcbt  0«oJ  y^dxea^ai  dnvov  ht ,  xal  rvxv*  vt(bU 
abmart^  ndaiv  yaQ  iv  tpQovovai  avfiftccxBi  tvxn^)  fortvna.  |  Febris  prima.  | 
Febris  fecunda  |  Trias  Romana.  |  Infpicientes.  |  Cum  priuilegio  ad 
fexennium.  | 

72  m.  4".  ficiuicrt  A...R.  (C  uub  O  jc  6  m.)    ^\t  (ctitcu  Scitcu  bcr  i^ogcn 
C  unb  R  finb  (ccr. 
il^orbcrfcitc  bc^    (ctAtcu  ^lattce:    mogvntiae   ex   officina   libraria  I  lo- 

ANNI8    SCHKFFER    MENSE   |   APRILI  ANNO    M.  D.    XX.   j 


INDBX.         XXVX.    DIALOOI   FORTYNA  &C.    1520.  49* 

SRilcffeite  beS  Xiteld:  9(it  ^ifci^of  Qonrab  t>.  ^ilraburg  Prflefatio:  lam  nouus  init 
anniu)  &c.  battert  £x  [  fpccula  Jiuttenica  Steckelbergk  Calefi.  lan.  Anno  | 
i«.  D.   XX. 

FORTVNA  DIA|loov8  &c.:  A  2...C  6*.  (C  6»»  ifi  lecr.). 

Febria  prinia :  D« . . .  D  3»». 

Fcbris  fecunda:  D  4«...G  2*. 

G  2»>  ^rief  au  ©cbafl.  t).  ^iotcu^an  Sollieite  in  cpiftolis  tuis  &c.  bat.  ex  pro- 

pugnaculo  Huttenico  Steckelberg.  Idib.  |  Febrnarys. 

VadifcuJ  8.  Trias  Romana:  G  3«...0  6*. 

O  O^:  bad  £pig<  Huttonicum.  |„Cerni8,  ut  AnroniiB  lector^'  &c.   15  ^ifiic^en, 

baruntcr  iacta  est  alea. 

Infpicientes:  P...R3^.  fc^Ucgenb  finis.  |  iacta  est  alea.    X^antiiter:  emenda- 

Tio  depravationvm  I  in  bis  dialogis  Hutteuicis  admiffarum  |  per  librariorum  fe- 

ftinationem,  |  uel  incuriam.  |  h\i  ^umSd^htg  auf  ber  folgcubcn,  bcr  i^orlc^tcn  6citc. 

2. 

HVLDERI|CHI   HVTTENI   EQ.    GERH.  |    DIALOGI.  |  PORTVNA.   |  Febris 

prima.  |  Febris  fecunda  |  Trias  Romana.  |  Infpicientes.  |       m     h       | 

5:iter  in  einem  Cuabrat*  t)on  ]^ilbf<Scr  brcitcr  C^infaguncj ;  obcn  nnb  untcn  je  2  rei<6= 

umjierte  ^appenf((i(be,  linf^  etne  uadfte  ^raueufigur   mit  ®peer  itnb  <Bdftotxt, 

rc^td  ein  gcn>appneter  9litter,  allc^  auf  fc^tt^arjcin  ©runbe. 

72  m.  40.  ©oQen  A...R  (C  u.  O  je  6  m.).    ^ii^M  53latt  leer. 

3nba(t  unb  $)nt(f,  abgcret^nct  ^itcl  unb  <B(tfhii,  auffaUcnb  fil^nlic^  mit  ^iir.  1., 

fo  bag  ofter^i  bcr  Ga^  cincr  ©cite  bcdfclben  ^lattc^  gcnau  ibcntifc^,  ber  ber  an- 

brcn  @cite  etmag  abtocijftcnb  ifi.    T^ie  ?(n«^abe  fc^eint  ftir  ben  33erlag  be«  @tra6= 

bur^cr  X)rucferd  QKattl^iag  ^upfnff  (tt>enn  tdi  ba^  M  H  ri(^tig  ausJlcge)  in  ber 

f(^bfferf(^en  Cfficin  cjcbrucft  unb  bcr  8afe  t>on  9^r.  1.  <jro6ent&eiU  benu^t  worbcn 

SU  fcin.    5Bag  in  9k.  I.  m^  bcm  lc^tcn  iacta  est  alka  flel)t,  ifl  l^ier  (Oir.  2.) 

aUcd  toe^oelagcn. 

Dic  ©ignaturcn  fliminen  mit  9Jr.  1.,  icbo(^  ifi  in  9Jr.  2.  ba^  fiinftc  O  i8I.  fig= 

nicrt  O  3,  ju  P  u.  Q  flebcn  in  2.  romif^^cn  S^aUen  Pij  Piij  Qij  Qiij,  in  9ir.  1. 

P2  P3  q-i  Q3  u.  bgl. 

3. 
HVLDERICHI  |  HVTTENI  EQ.  |  GERM.  DIALOGI.  |  FORTVNA.l 
Febris  prima.  |  Febris   fecunda.  |  Trias   Romana.  |  Infpicientes.  |  Cii 
priuilegio  ad  fexenniii.  | 

litel  in  ^lnmcnarabcffeneinfagung.  * 

5)ie  9Jii(ffcitc  bcg  lc^ten  33Iattc3:  inspicientks  (6  ©((lu^^eilen).  fikis.  |  iacta 
E8T  ALKA.  |  Impreffum  Lonanij  per  Petrii  Acbertan  imperis  |  Erachel  Volph- 
grant  Anno  Domini.  |  M.  D.  XXI.  Menfis  Octobris.  |  Regirtrum  operis.  | 
ABCDEFGHIKL  |  ABL  duerni  CI  funt  terni  |  Alij  uero  Quaterni. 
5Rit(ffcite  bc^  litel^:  €  Magnifico  Dno  lo.  BaptiftaB  de  Roma,  Patritio  |  Me- 
diolanenn.  Andreaa  Caluus.  S.  |  Qvum  Huteni  Equitis  Germanici,  DialogusJ 
nuper  i  lucem  u.  f.  tt).  f(^Iie6t  Vale.  ol^ne  5E)atum. 

^lbgefebcn  t)on  bcr  33erf(Sicbenl^eit  bcr  5:t)pen  tinterfcicibct  fT(^  biefcr  5Cbbru(f  t)cn 
9lr.  1.  ^auptfS(^U(^  bur(^  ^&ufiijeren  ®cbrau(^  t)on  ©i^jlcn  (j.  55.  f  fiir  re,  .f.  fiir 
rcilicet,  .u.  ffir  enim;  fiatt  cum  ftcM  quum).  $)ie  in  9ir.  1.  aitgejcigtcn  Drticf = 
fel)lcr  finb  I)icr  Dcrbe6crt.    T^ic  ^lattja^Un,  ie  auf  bcr  erficn  ©eik  ntit  r5mif(^cn 

4 


50*         IMDEX.         ZXYI.    DIALOGI    FOBTYNA.     1520.       XXVII.     OKSPBACnBUCHLIN.      1521. 

>Jiffcrn  bcaeit^nct,  entf^)re«^en  meift  genau  9ir.  1,  nur  jun>cilen  biffcrieren  fie  um 
ciniije  ^txizn.  I^er  33rief  an  ben  ©ifc^of  t)ou  2Buriburg  fcblt:  fciue  ©tcUc  nimmt 
bcr  obbemerfte  beg  (5att)u3  cin.  $^ur«^  bic  S&^^cglamnu^  bcr  3^rucffcl)leranieicje  ift 
9Jr.  3.  um  1  33iatt  f<^n)&<^cr  al^  9h.  1.  X)ic  iu  ')h,  i.  lccrcu  JRiirffciten  finb  cg 
au4  ^ien  ©tatt  beg  HVTTENICVS  bcr  rcAtgfcitiocn  (Solumucuubcrf*Tiftcn ' 
in  9k.  1.  jtcfjt  bicr  abgcfiiriit  HVT. 

4. 
MUnch,  Hutt.  Opp.  III.  p.  340.  347... 540.  # 

Xcr  SBricf  an  Sebaat.    v.  Rotenhnn  ftcl^t  au(^  bei  Burckhard  Vit.  Hntt.  II.   p.   12. 
not.  d.  uub  Wagenfeil,  Hutt.  Opp.  I.  No.  XLril.  p.  228. 

«on  bcn  Ucbcrfe^unocn  f.  No.  XXVII.  XXVIII. 

©efprac^buc^Iiu.  XXVII.  1521. 

1. 
Q^efp^jld)  bnd)Un  |  htn  VUtc^f  von  i^utten.  |  /tber  bae  €rft  |  /eber  io^ 
<|iidier.  1 1ll^a^ifni0.  aber  bie  |  tiamifd^c  ii»9faitt0kftt.  |  pit  ^nfd)aiDenitn  | 

+  I  litet  cingcfagt,  oben  faft  2"  ^ol^c  Scific,  ®ott  S^atcr  mit  cincm  *Pfcil  in  ber 
Sinfcn,  (jcgcniiber  l^filt  ^onig  !r^a»ib  ciuc  Xafcl  mit  ben  Si^ortcn  Exaltare  qui 
iudi|ca8  terram ,  redde  |  retribut.  fuperbis.  | ,  iu  bcn  obcren  (5(fcn  jc  ein  2Sap= 
pcnf(iitb(^cn;  unten  brcitcrc  Seiftc,  ^JJapfl  unb  ^(crifci  t?on  Sanjfucc^tcn  unb  9lit= 
tcm  mit  fianjen  burj^ftot^cn,  in  bcu  uutcrcn  ©cfen  bic  bcibcn  aubrcn  anf  bcn 
i^uttenbilbcm  oft  t>orfommcnbcn  ^appcnfc^ilb^cn,  ubcr  bcr  Sciftc  Odini  ecclk- 
8IAM  malignantium;  \\xiU  in  eiucm  iibcr  1"  brcitcu  unb  boppclt  fo  ^o^en  2ciit= 
(^en  Jutl&er  in  (janjcr  Jicjur,  bariibcr  'Martinus  Lw/Am/*.,  baruntcr  YerUaiem 
meditahilur  \  gultur  meum,:  rccfttg  Cbcnfo  ^uttcn,  bariibcr  Vlrichus  ah  Hutten.y 
baruntcr  Verrumpendum  eft  tan-\dem,  perrumpendu  eft.  \  *) 
22%  J8o9cn  (90  93a.)  4».  figntcat  «...p  (le^trc^O  m.),  aftiicffeitcn  bc^  ^iteU 
unb  bc«  {c^tcn  53Iattcg  Iccr. 

otj...atijb:  l)o2rc^  Dlri4)9  oan  [tiej  jjutten.  |  9em  eblcn  ...  |  ..  /rumien  oon  l^iduii- 
0en  *r.  ^n  orfatt  tft  bas  fprtd^wort  (^n  *r.  otij*' :  ^rbrn  ju  €bern{bur0K ,  of  ^  ^g^ 
ligm  nriDcn  jore  abcnt,  tm  jar  nact^  |  ttl)itfti  0rburt  |B.CCCCr.  onb  rinonb3ioctnt3igft(ii. 
oiij**.  a  4* :  ^ti  tm  Ir^rr  (igrr  nact)fol0rnbrn  buct^lin  |  tHrict^  y^^Xi  IJuttrn.  |  €  pie  «ar- 
l^rit  tft  oon  unorm  gbom,  *c.  @(^(ug :  c:^  ^(t)  bab«  grwa^t.  [  y^Xxx^  oon  Auttrn. 
a4»»:  53ruftbilb  §.g  mit  ?orbcr  uub  ©(^tocrt  unb  bcn  4  $Samtt  iu  bcn  C^cfen; 
bariibcr  XBXxK^  oon  Suttcn.  %  * 

b*...r*:  (ao  rrft  /rbcr 
c«...f  4»>:  ba«  anb'  /rbrr 

0'...t*:  bir  Homifii^r  tPirpfaltikrtt,  t>oran  ber  ^ricf  an  ^otcnl^an,  baticrt  jfim  ^tcrk| 
clbrr0  am.siij.  tag  Hrs  b^^nungs  jm  iar  naii)  (t)2tft  gr^burt.  fitcccc  'im  sif. 

*)  ^t.  Sttrucfc  -ficKt  alg  *9lcfultat  ciucr  ^an^  ;iu\)CTlS6igcn  Untcrfu^bung  bie  ©e* 
bau^tuug  auf,*bicfcg  ®cfpra^bii(^lcin,  bic  (ioncitia,  bie  9(uj6ici  tvic  aUmejcn, 
bic  Dialogi  novi  u.  a.  m.  fcicu  ,,5uerft  bci  ^and  ©c^ott  in  ©traftburg"  er= 
f(^icncu\  3(b  QlAubc  au^  ^ScrQtcid^uugcn  ju  m6cn,  bag  icnc  8(^riften  guetfl 
bei  3lng^clm  in  liibingcn  crfd)icneu  finb. 


INDEX.      XXVII.   OB8PRACHBUCHLIN.  1521.    XXYIII.  VADISCVS  8.  THIA8  BOMANA.         51  * 

t*'...i)i{ij*^:  bic  ^nf^ameilbrn I  mtt  oo)rc^.    @4lu6:  €  Ji^  ^abs  ^tvba^t, 
p5*...9  6«:   brr^lulTi  rel>.     €   ^  bab  t\i^9  ofaflt,  ir   babts   gebort  *c.    f^Hcfet 
fC^*  .3(b  \fab9  0e0a0t    $?arunter  bie  ^ifbc^cn  2ut^cr8  unb  $uttcng  tt)ie  auf  bem 
litcl,  ^ier  aber  mit  bcn  Ucbcrfc^riften  fii.  ^utber  unb  ^lr.  oongutteni  unb  fo(- 
gcubcn  Unterfi^riften 

Warbeit  bie  reH  tcbr  Vmb  Warbett  lcb  fid)t| 

Kauf  ^  nei^  an  mi^i.  ntemant  mi^i  abttcbti 

<^ott  geb  mir  ben  loui  co  b^ed^i  ober  gangi 

bab  tcbo  falfd)  oetbon.  goto  geift  micb  be^mds. 

L/i'/«  Ijibertas. 

2. 
MUnch,  Hutt.  Opp.  V.  p.   157... 365. 
SWfind),  §uttcng  auScrl.  9Bcv!c  I.  p   1U...304.  (uncrtraglic^cg  ©emifc^  x>on  aitc^ 

rem,  ncucrem  unb  Un=bcutf(^cm.) 
Dic  bcibcn  Jeber  ncbft  ber  4^orrcbc  an  *5icfingcn  ftnben  fic^  {ql\x6^  in  ftebcrcrrciiicnbcr 

©eflalt)  in: 
©cbic^tc  t)on  lUrid)  t)cn  ^uttcn  unb  cini^cn  fetncr  B^t^Q^wiJffc^i'    ^^eraujg^. 

x>.  %{oX}i  ©c^rcibcr.  ^cifcclb.  1810.  8^  @.  1...48. 
I5ie  Ueberff.  bc«  crftcn  gcber  f.  oben  No.  XXI. 
!Dcr  33abifcu?  obcr  bic  SRbm.  Drcifaltigfcit  crforbert  ju  befiercr  UebcrfK^t  feine  eigene 

^iummer. 
1)ie  ^l^orrcbc^  an  Jranj  \)on  Sirfingcn  ^at  u.  %.  aud^  ^Sa^cnfcil,  Utr.  v.  Jg^utten.  9?iirnb. 

1823.  80.  ©.  284. ..288. 


Vadifcuss.TriasRomana.         XXVIII.  1520.  1521. 


?atcinif(^  in  No.  XXVI.  1...4.  in  Pafquillorum  |  Tomi  duo  |  u.  f.  tt>.  |  elevthkro- 
px)Li  I  MDXLiiii.  I  i^.  pagg.  192  [ftatt  292]... 270  [ftatt  370J  famt  bcm  (^pigramm 
Cernis  ut  Aafonioe  lector  u.  f.  xo.,  unb  in  ber  mir  nicbt  oorticgcnbcn  ^u^abc: 

TRIAS  ROMANA  |  Hulderichi  |  Huttcni  equitis  |  Germani  et  poetac  |  Laurcati:| 
Primum  ante  annos  LXVI  fcriptus ,  et  nunc  ftudio  et  opcra  M.  loannis  Vclii 
Einbecac  ad  S.  lacobum  partoris  demio  in  lucem  editus.  M.D.XIIC.  '8". 

$)eutf(^  in  No.  XXVII.  1.  2.  unb: 
C\)n  lafltgcr  nn  |  nntiUd^er  Htalogn»,  Der:  |  VUtc^rn  oon  ^utten ,  Vabtfrn», 
o2irr  bte  111)a^|mtf{^   llte^faUtgkei^t    ^enant.     Purd)  VUt'|d)en    t^arnbuUr   ben 
jiniern ,  au^  bem  |  ^atei^n  neSitd)  oerteitfd)et.  |      linberrcbner  €rn0ibn9.  ^ntte- 
nnf.  I      •etrndit  jn  litraftbnrd  bei^  |  |laitl)a|far  ^edi.  [  M.  D.  XLIIII.  | 

25  m.  4«.  «osen  a...n,  attc  4  m.    SRflcffcitcn  bc«  3:itel«  unb  be3  fetitcn  33tat= 

te^  Icer.    S^icgcImSgig  29  itWtn  auf  ber  t>otten  ©citc. 

Die  ab^efilrjtcn  31uggabcu  bcr 

Trias  Romana  obcr  SRomif^cn  Drcifattigfeit, 

u>o)7on  i(^  nur  cinen  )>on  bcm  bcutf^cn  abmci^cnben  latcinif^cn  Drudf  fenne,  ber  in 

lOHAN.    WOLFII     I.     C.    |    LECTIONVM    MEMO-|rABILIVM    ET    RECONDITARVM  | 

TOMV8  8KCVHDVS.  |  &€.  Lotttngfp ...  |  ...  auno  1600.  |  fol.  p.  130.  fq.  gum  ^Ja^r 

4* 


52*  INDSX.        ZXTIII.   VADI8CVS    B.   TRIAS    BOMAMA.    1520.  ' 

1520.  alfo  Uli>crf^ricbcn  jlc^t:  ,.7'nV3r*  liomana,  qui  iiher  Fadifco  atlfcribititr :  do- 

ctis  vero  |  notum  est,  quis  fuerii  iiie  VadifcuH,^\ 

jtcUc  i(^  im  fofgcnbcn,  fo  tocit  icb  fic  fcnnc,  ju|ammcn,  junacfeft  bic  o6nc  3*^^= 

rc^jabt  crf(^icncncn,  toc^c  <x\\6di  fic^crli(^  gro^cntbcili^  bic  altcrcn  fmb,   banu  bie 

mit  3at)r«^J^^^  ocrfc^cucn. 

1* 
%ySM  Vamana.  |  IMltu  rtinas  nrur»  l)a(fn  |  f  a^  bt^  bnd)lrtn  ntd^t  tmr  uber 
trabcn  |  «Sluff  ba^  bn  irrnrft,  mtr  r»  3n  Uam  3n0rrt  |  Vnb  &r.  |||  8.P.Q.R.  | 
<|lrgnmentnm.  |  Prri)  btng  jctyorn  tn  bifrm  bidylrtn  ann  |  tHas  Ittr  Hl^inier 
var  snttrr  tu0rnt  l)ann  |  tll)0m  mili  Itt^  bud)lrtn  prri)frn  |  llad)  brm  liic.  |  |  {  | 
^d)  00t  mrrs  ntt  furmar  rs  brffcr  in  b'  mrlt  ftiinb.  '      , 

^liicffcitc  bcg  litclg:  $«na.-   'Darauf  bcr  9tug.^u<j  fcfbfi  bi«  i^ur  33orbcrfcitc  be3  4. 

33lattc3,  TOorauf  cin  bcutft^c^  @cbi(ftt,  <CaUiopiu6  ubcrfc^ricbcn,  tocI(^cg   auf  ber 

Dlucffcite  ot)nc  ©(^hifjau^cigc  cnbicjt. 

4  «U.  8».  ^ 

C}ia(^  ^anjcr,  ^yxWvx  <5,  120.  f.  9ir.  1.,  bcr  bicfc  fiir  bic  Orio.-^ln^c^.  h5tt.) 

2*. 
Wltn  rtmas  ncmrs  l)abrnn  |  ja^  bt^  bnd)lctn  ntd)t  002  fiber  Mabrn  |  Anff  )ia» 
bn.  icrnrft,  mi)e  cs  ju  V^m  3u  ^cct  |  'Piib  and)  ijrljunbt  iatbcr  tn  bcr  gatftitdi* 
kait  ftrrt  |  V^n  Mri^rn  btngrn  mirt   cs  genanbt  |  1#ic  ^ffcnbi^r  mirt  mrrbe  \*ie\ 
all  3n  l)anM' 

Daruntcr   in   untcn  abgcrunbctcm   ctu>a  2"  bokm  ©d)ilb  bcr  cinf5vfiBe  9(bter, 

fc^r  rol^cr  $oIif(^nitt. 

4  m.  4".    JRucffcite  bc«  lc^tcn  ©lattc^  tccr. 

Sfliicffcitc  bc^  litcl^:  C  ^r0umcntum  et  >ralo0U6'  (8  SScrfc). 

5PI.  2« :  C  ^foma  |  baltcn  Hom  in  wirtcn  [*|Prfo'  am  5(uf.  bcr  i^citc  fcl)tt,  tvic  mei= 

ftcug|.    @d»rufj  53r.  3-. 
.    ^r.  3i>.  4«.  C  GaaiptU6  I    C  prr^  bin^  molt  tcl)  uifinf(l)cii  ttom  |  «r.  f^^ticgt  inmit^ 

tcn  bcr  forc^cnbcn  8citc :  ttom  krr  tvitifr  tiu  btft  ubcrs  3tU 

Cl^icfcn  f(i(cd)ten  !Drucf  \i^\\  ^l^an^cr  fur  bcn  jn?citcn,  toabrf(^ciuli(^  irrenb.) 

3*. 
Viiitu   ctmas   ncmcs   l)abcnii  |  ^a^  lii^    bud)lci)n   ntd)t  oo^nbrr  b^abrnn  |   <3nf 
bas  bn  irrnrft ,  mi|c  t%  3n  tll^om  3u  0cl)ct  |  l^nl»  and)  it^uitbt  ic^bcr  in  bcr  0cift- 
itdictt  ftrl)rt  I  Von  b2ri)rntt  btngrn  mtrt  rs  grntlnbt  |  tHi^c  offcnbar  mirt  nierbeii 
al3nl)anbt.  | 

1)aruutcr  ciu  bur(i  bcu  8(^toauji  bcg  cinfopfic^cn  ^brcr?  in  fcincr  untcrcn  9r5fie= 

rcu  §virftc  iu  2  ^crbcr  cjctheittcg  l^obcg  Cuabrat,  'liuf«^(na(^  inncn)  8  P  Q  R 

rc(^tg  (ua(^  bcm  Sufecrcu  9ianbc  \\\)  bcr  bovpcrfbvfu^c  ^rbrcr. 

4  m,  40.    J)h'icffcitc  bcg  rci^itcu  2^rattc«  rccr. 

6d)buercr  SDrucf,  iibriiicue  im  ^\\\)^\X  unb  bcr  Cfiutbciruuc^  umc  9ir.  2*. 

4*. 
Prei)  bing  ftnM  man  |  t|u  Vlrirm  mi|c  '^m  buil)iep  |  ^yt^%tx\t  nn.  1 
llli)UI)n  rtmas  ncmc»  l)abcn 

^a^  bt^  bnc^ici)n  ntc^t  mnbcr  brabcn  &c.    (G  Bciten  im  ©anjen.) 


INDEX.         XXVIIl.    VADISCVS    8.    TRIA8    BOMANA.    1520.  53* 

X^anmtcr  bcr  ?(b(cr  roic  9ir.  3*. 

4  ^^U.  4».    iRucffcitc  bcg  rc^itcn  53tattcg  lccr. 

^iucffcitc  bcg  Xitclij:  ^rflummiu  rt  JdJoloflUS.  |  C  prrp  liinflK  ifpflcn  «c.   (8  3filcn) 

bcivuntcr  nncbcr.  bcr  ^lblcr,  n>ic  auf  bcm  litcl. 

'^l.  2^:  €  ^(orna.  |  Prri)  Qaittn  libom  tn  niirbcn,  «c. 

^iM.  3*»:  O^ciKu,  bann:  CnUiptus.  |  C  ^rrp  bnfl  ni0l  fd)  «.  fc^Iicfet  5BI.  4«.    ^ar^ 

untcr  2  ?lvoflclbiIb(^en. 

^rtaa  1tt)0'|inttnit*  |  €  Wiitu  rttDas  nrmrs  l)abrn,  |  9o  ia^  bt^  ^nd^irtn  tttt 
90iibtx  trabrn.  |  ,^nff  ba^  &r.  1 1 1 1  S>  P>  Q>R>  |  c^r^nmrntnm.  |  €  ^m 
Hng  3f90rn  tit  bifrm  ^ad^lrm  an,  |  W&  Ut  Hl^imn  no:  ontrr  tnornt  l^an.  | 
p\fi  ^ttd)[tin  mii  tl^)tf<^  yrrtfen,  |||||  |  <^d)  flot  mrr»  ntt,  furmar  r»  brffer 
tii  l*  mtii  ftnb 

^  8  m,  8^.    giiucffcitc  beg  $:it€lg  uub  bag  lc^tc  ^latt  lccr. 

^Cijiunt  ^I.  2>:  DBct  btnfl  l^alUrn  Kbom  inn  |  mirlicn:  j^c^ltl^umli,  «c 

'l^orbcrfcitc  bcd  7.  $1.  fc^ticgt:  flijom  kcr  mibcri  Tiu  btft  dbcrs  ^irl.  |  ^Htrmnnb  5U 

nad)tl^ri)l.  |  Pod)  ifts  bic  ipor^cpt 

?(uf  bcr  JKiicffcite  bc^  7.  ?3t.  cinc  ^-^iHufcri^ruvV^c,  JHom  Dorftcltcub. 

6* 

Crtad  Hoittana.  |  CQuatemio  titunbana*  |  Her  IHeit  ^Sattung.  f  ^.  y.  e.  H. 

Pur4)^:o  T^infl  wirt  ii4)  ofrnbar  |  Hom  cpflcnftt^afft,  «c  •  (10  j^eitige  ^orrcbe.) 
2  ^Bogcu  ob.  10  33U.  8«.  a,  b.    ^Riicffeitc  bcg  lcfeleu  SlattcS  lcer. 
SHiicffeitc  bc^  litct^:  Prp  ijinfl  Ijanb  mtd)  flrfo4)tcn  on,  (12  ^:Berfc)  ^ccna,  *r.  big 
9?I.  5»»  im  ^ul^att  mit  ben  vorl^crgcl^enbcu  ?(u^g.  fibcreinfommcub ,  in  bcr  5orni 
'oft  fct)r  abn?ci(^eub,  fc^Iicgcnb:  Prumb  liom  id)  trciolid)  varncn  mil.    Daun  fofort 
'^U.  5»»...8»>:  pic  rojrrb  |  quatrrnionis   mun^oni.    (23  93erfe)  |  uub  biefcr  felbft: 
^ic  fad)t  on  \itX9  quotcrnion.  |  4F,lcr  titflct  l^at  )ic  mit,  (^t.  0«)  «r. 
m.  8^..13*»:  allcrBanb  Xifti*cu,  Xetrafti^cu  u.  f.  tp.  iiber  Ucr  ^^clt  %xt  mit 
llo2rrti  (JBU.  8^..0»»)  wnt  ^ummarium  i?on  12  ilerfcu  («l.  13»»). 
.  '^U.  14...  10':  Hun  uolflt  rin  crcmpcl  non  |  cincm  tiattcr,  fun,  on)i  jrcm  cfcli|  oicl 
fic ...  I  ...  }itt  X$tit  kcin  I  flfaUcn  ...  [  tl)on  motbtm.  |   ^ilucb  in  ^cimeU/  f(4tiegt: 
pcbcndvo  oo2l)in  006  bru^  mofl  flon.  |  ^nbc. 

7*. 
^tta0  Homana.  I  <!&ermantre.  |  |lafqntliu«.  |  ^Ki)  btng   l)aiten  Vom  tn  iDtrs| 
brn  &r.  iu 

Parquillornin  |  Tomi   duo,  |  mdxliiii.   8".    p.  271... 278.     ^cv  ^Jiac^tvai^  CaUiopiuo 
u.  f.  U).  ifl  bier  uic^t  aufi^cuommeu. 

8*.  N 

IfolQt  tint  kurtje  |  S^nmmai  itx  gant^en  l!t0^|mtfd)rn  «^rtitokrtt ,  mao  j^te 
l|anbei  |  tinnb  ^nbenftndi  tm  grnnb  fri|^|rni  je  ja  btei)en  pnn-lrtrn  knrtjltc^  |  verfaf- 
frt.  I  l!^er  flrrn  frtn  betn  tinb  grlt  molt  fpa^|rrA,  |  Vnli  glrid^moi  etoentltd)  er- 
faren.  |  Wit  t%  3a  Vom  ^et  etn  0efta(t,  |  |lrr  ftnbto  l)tr  infttg  abgrmalt. 


54*       INDEX.      XXVIII.    VAOISCYS  8.  TRIA8  BOMANA.       XXIX.    DE  8CHI8M.  KXTIN».     1520. 

«  'M.  8".    rvtbCijravbifc^c  ^rciiiicjfcitcn  aKjcrccfenct,  im  Sul^ftlt  mit  ^h.  6*  ftini: 
mcnb,  m6)  fo  fc^Iicfecnb  (c^nc  bad  5?ilb(^cn  Dficmg). 
in 
'Il)cma^  5?ir*mal)r*^  55abft.  did^.  u,  d.  lx.  8».  5311.  oij...tt7. 

9* 
<trto«  Il0-|mana.  |  WUa  rtioas  neiofs  Ijobcn,  |  n.  f.  n?.    S.P.Q.R.  |  (^o^f^n., 
Rama  mit  2  Xrommctcn.)  |  M.  D.  LXIU.    Dlncffcitc  M  7.  ^lattcS  untcn :   «c- 
trucKt  5U  /rondvfurt  |  om  «IHapni  )mrd)  ^ol^ann  gt^\itx  vnb  ^ijmon  SUut.  \  1563. 
8  m.  8«.,  bag  lcfetc  lccr. 

10* 
Trias  Romana.  |  VitUn  nm  vn^  frrm^  ^ritnng  l^abr,  |  f  og  bt^  nicrik  ntd^t 

Ac.  1 1 1 1 1  8.  P.  Q.  E.  I  Argumentum.  |  |hrri|^tn0  l^irrtnnrn  jrtgrn  an  |  Wa9  ^t. 
(8  ifciltn  im  ^an^cn)  |  Addita  eft  M.  Vranii  cpiftola  Komanae  |  Curiae  vno- 
ygatp^v  continens  |  m.  d.  lxxxyiii.  |  ^m  Urubc:  Smalcaldiae  Michael  Schmuck  im- 
primebat. 

01?anscr,  .§>uttcn  e.  122.  123.    SBcrlincr  ©iHict^cf.) 


*  U  U  U  U  I. 

Dc  fchifra.  exting.  XXIX.  1520. 

1. 

DE  SCHISMATE  |  EXtlNGVENDO,  et  vere  eccleisiastica  li- 
BEKTATE  ADSE|RENDA  EPISTOLAE  AL1|Q  VOT  MIRVM  IN  MO|DVM  Ll- 
BERAE,  ET  |  VERITATIS  |  STVDIO  |  STKE|NVAE  |  (33i«  l)icrbcr  iu  f^iefcr 
Iric^tcrform  gcfcfet.J    Vide  lector  &  adficieris.  ,|       Huttenus  in  lucem  edit. 

42  53rr.  ob.  lOV,  q^OQcn  4«.  rignicrt  A...K  (K  6  33«.)  s.  1.  &  a.    Mdfciteu  bcg 

XitcU  unb  bc3  lct^tcn  33lattc3  lecr. 

^ic  voUc  8citc  bat  24  gcilcn. 

m.  Aii...A  4»»:  »^.g  33orr.  LIBKRI8  iN  I' aEBMANiA  oMNiBvs  I  baticrt:  Calen. 

lunii.  Anno  M.  D.  XX.  |      Viue  libertas.     |      iacta  kst  alea.  | 

B...K  C«:  bic  33ricfc  bcr  Unit>crritviten *)  &c.  fd^Ucgcnb:    fubiici,    copellantur 

eorura  uitia  uenerari,  &c.  |  FINIS. 

(Das  fcf>r  9utc  ^i^apicr  ftat  balb   cinc  §anb,  balb  cinc  ^ronc,  balb  cine  trompc^ 

tcnartigc  Rigur  al^  'I^afecr^cit^cn.) 

•)  Xic  rarisicnsis ,  Oxoniensis,  Pragensis  et  Romanae  universitatum  epistola 
in  @oIbafts5  Monarchia  S.  Kom.  Imperii.  tom.  I.  Hanov.  1711.  fol.  p. 
229. .  .232  ift  ctwa^  gaui^  t^crft^icbcnc^.  ^afe  mnndi  (Hutt.  Opp.  IIL  p.  560.) 
uon  bcr  l)uttcn|c^cn  ^^cfanntmacbunv}  fagt  „Beiindct  fich  in  mehrern  Samm- 
lungcn'*,  ift  n?o(  andf  nur  8ubclci. 

2. 

'IlHc  Dh-.  1.,  abcv  nnr  32  >M.  4".,  bic  ijottc  8citc  ju  29  ^cilcn.  •3tuc^  bcr  ^ufamj 
5?l.  Aii  ftimmt  gan^  mit  Oir.  1.,  abcr  fc^on  bic  0.  unb  7.  ^eilc  ^at  in  9tr.  1. 
quo  I  femel ,  in  'Jk.  2.  qUo  fe|mcl.  ©c^lug  tou  ^lx.  2.:  rum  uitia  uenerari  .^c.  | 
FINIS.     I  (©(^riftl.  33craci(in.  ber  ^uttenica  ber  aSiener  ©ofbibl.) 


INDEX.      XXIX. -DK    SCU18M.    EXTING.    1520.       XXX.    EPISTOLA    AD    LVTHER.    1520.        55* 

,?)uttcng  ,S»Wrift  ftcl&t  au^  iii 

3. 
Burckhardi  Vit.  Ilutt.  II.  p.  54...58.. 

4. 

Wagenseil,  Hutt.  Opp.  I.  No.  XLVI.  p.  243... 246. 

5. 
Munch,  Hutt.  Opp.  111.  p.  561... 564. 

a. 
Dcutfd)  tu  a»uud)>8  $.1?  auigcrlef.  aScrfc.  I.  @.  42... 49. 

Epi/tola  ad  Luther.  XXX.  4.  Juni  1520- 


A. 

MS.  bibl.  (luc.  Gothan.  „Chart.  B.  No.  20."  4".    33tt.  9»».  10«   f*ciut  uur  3lbf*rift 
v»ou  9k.  1.  obcr  2.  i^u  fcin. 

1. 
EriSTOLA  VLRI-ICHI  DE  HVTTEN  |  Equitis,  Ad  D.  Marti- 
num  Lu-ltherum  Theologum.  |  Vuittembergae.       | 

3:itclcinfaftuu9  tt)ic  in  bcu  5Sittcnb.  5(u^abcu  t)on  Sut^cr  de  captivit.  Babyl,, 

bcr  Canonicl  indocti  u.  f.  U). 

2  33U.  4».    SRudfcitc  bc^  lcfctcn  lccr. 

iRiidfcitc  bc«  Xitcld :  vive  libertas.  |  bic  folgcnbc  ink  ^anj  in  CSavitvHlc^cn ;  bic 

©Citc  f(^Uc6t  adftipula-  | 

©(^ruR  2Rittc    bcr  folj^cnbcn  ©citc :    Mogunt.    raptim.  ii.  Nonas  j  lunii.  Anno 

M.  0.  XX.  Melanchthonem  faluta  ^  Facchum ,  |  ac  bonos  iftic  omneSf  Iterumq^ 

Vale.  I      tilos,      \ 

2. 

EriSTOLA  VLRMCHI  DE  HVTTEH  |  Equitis,  Ad  D,  Martinum  Lu.j 
therum  Theologum.  ] 

Xitcl    in   ficiflcncinfaSunjj,    obcu   iibcr    cincr    (Sulc    ciu    flicgcnbcS   !8anb    mit 

•  M*  •H.  .A^  •¥.    fDicfclbc  (SinfaSung  l^at  „€911  kurt)  f«nn  |  rftt  ty^tn  grpot 

9.  I  /Rarttnt  futcri  |  *c.'S  mld^t  fc^Iicgt:    ec^fidvt  3U  Upptj^Ki  Ha^  Cl^rtft  gcpurt 

€aufet  funff'|l)un)im  on)  ^omtjidftm  iar.] 

2  m.  4».    gflucrfcitc  bcg  tc^tcn  tccr. 

Slurffcitc  bc«  Xitctg:  VI VE  LIBERTAS.  |  V  LRICHVS  DE  Hutten  Eques, 

Martino  |  bic  8citc  fi^licgt  adftipu^l 

©(btufe    SRittc    bcr    fotgcnbcn   @citc:    Mogut.  |  raptim.  ij.  Nonas  lunij  Anno 

M.  D.  XX.  Melanchthonc  |  faluta Vale.  |      Tf I06      \ 

3. 
3n  Lutheri  Opp.  Witteberg.  1546.  fol.  tom.  U.  fol.  49*"  ift  bcr  ?3ricf  untjott^ 
ft&nbig  abocbrudt, 

4. 
unb  barau«  au<^  in  Melchior.  Adami  Vitaj  ICtorum.  Heidelb.  1630.  8^.  p.  18. 


56  *         INDEX.         XXX.     ftPIPTOLA   AD    LVTIIEB.    1520.       XXXI.      C0HQVE8TIOHE8.     1520. 

5. 

Burckhardi  Vit  Hutt.  II.  p.  63...66. 

'6. 
Wagenfeil ,  Hutt.  Opp.  I.  No.  xlvii.  p.  247.  fq. 

7. 
Mttnch,  Hutt.  Opp.  IH.  p.  575.  fq. 

8. 
F.  C.  Kraft,  Epiftol»  Hutteni  &c.  1842.  4".  (f.  untcn  «Wr.  84.)  p.  10...  12. 

3)cutf*c  Ucbcvfefeun^en: 

a. 

iuHfy^^  @^xi\itn  tott  SEBald^.  2^1.  XV.  Spaltcn  1944.... 46.  SRr.  490.  .C,(h 
\fi  au4  in«  ^cutfcftc  ubcrfcfcct  unb  in  bic  beutf4^c  ©ammlungcn  bcr  ©dftnftcn 
IfJutlicri  gcbra^t  worbcn,  aU  in  bic  !©ittcnb."'lX.  p.  132.  munh.  II.  p.  444.  unb 
$ci^?j:  XVII.  p.  304."    50al*  cbcnbaf.  S^.  113.  9^r.  490. 

b. 
aSBagcnfcil,  Ult.  \).  $uttcn  nac^  fcinem  Scbcn.  9lurnb.  1823.  8^.  @.  265... 267. 


c. 


SWund^,  §.g  augcrlef.   3Bcrfc.  I.  ©.47... 49.     (^uttcug  f*a*tc«  eturmen  ift 
l^icr  (5aricatur  uub  ©(^toulfl.) 


Conqueftiones.  XXXI.  1520. 


A. 

MS.  bcr  Conquestio  an   bcn  ^aifcr  iu  bcn  35>cimar.  Spalatinianls  4*»;  .foll.    1105. 
seqq.,  bcr  m  ^ix^^e^  Rricbr.  vou  ©a<ifcu,  bafclbft  foll.  1109«  seqq. 

'  1. 
Hoc  in  libello  hsec  continentur.  |  VLRICHI  |  De  Hutten,  Equitis 
Gerlmani,  ad  Carolum  Imperatorem,  ad=|ucrfu8  intcntdta  fibi  a  Ro- 
raaniftis  |  vim  &  iniuriam^  con^lqueftio.  |  Eiufdem  alia  ad  Principes 
ac  viros  Ger^lmanise,  de  eadem  re  conqueftio.  |  Eiufdem  ad  Alber- 
tum  Brandepurgen,  &  |  Friderichum  Saxonu  Duce,  Prinsjcipes  Ele- 
ctores,  alif(j  ad  alios  |  Epiftolp>  |IACTAESTALEA.    |  5#b   [ 

20  33U.  obcr  5  iBc^cu  1".  fu^nicrt  A...E.    fic^tcg  ^:Platt  lccr.    I)ic  oo«e  ©citc  M 

29  3cilcn  obuc  bic  (Schimucnilbcrfcbrift. 

A'»...Bii«:  CAROLO  Romanonim,  Si  Hifpaniarum  regi  |  Vlrichus  de  Hutten 

cques  Germanus.  S.  |  E  Tfi  multa  elTe  vidco»  qii^  te  u.  f.  n>.,   f(^Ucf|t:    Vale 

Iinperator,  nobif|q^  diu  fuperftes  viue.     ©ofort: 

Bii« . . .  Biii« :  Alberto   Cardinali   ^  Archiepifcopo  ,  |  Vlrichus  de  Hiittcn  Sala> 

tem.  I  C  Ex  aliis  cognoui.  quid  mandauerit  Decimus  Leo  |  f(^Uc^t  Ex  Ebem- 

burgo  Idib,  Septeb.  |  Anno.  M.  D.  XX.  |      llumittctbar  barauf 

3iii'...B4*:   SebaftUno    de  Rotbenhan,    equiti    aur.  8.  |  C    Hoc  ptonante 


INDEX.    XXXI.  CONQVE8TIONE8.  1520.  57* 

in   me  Decimi   Leonis   tonitni,    inte-l  bi^   cx  |  Kbernburgo,   Idib.   Septemb.  | 

l^aun,  cbcufaUd  ol)uc  !Duv(^f(%ufe: 

R  4«...l)ii*:  Inuictifs.  principi  Fridericbo,  Baxonu  duci,  |  Electori,  Vlrichus 

dc  Huttcn  eq.  Germ,  S  |  €.  lam  tandem  video  princeps   u.  f.  \t).,   f(^Ucftt   Ex 

Ebernburgo,  tertia  Idua  Septembrca. 

Dit'...Eiii^:  Omnibus  omis  ordinis  ac  ftatus  in  Germania  |  PrTcipibus,  nobili- 

tati   et   ph^bcis,  [«<:]  Vlrichus  |  de   Iluttcn  Kqucs,   Orator  Si  Poeta  |  laurea- 

tus.  Salutem.  |  C  Cum-veritatis  amore,  fimul  u.  f.  tt?.     <5(^(uft:  Valete,  «^  vi- 

dcte ,.  qrto  cale.  Octob*  |  DIEVMPAMVS  VINCVLA  |  EORVM.  j  ET   PROII- 

CIAMVS  A  NOBIS  |  IVGVM  IPSORVM. 

2. 

Hoc  in  libello  h«c  continentur.  |  VLRICHI  |  De  Hutten,  Equitis  Ger- 
mani,  ad  Caros|lum  Imperatorem,  aduerfus  in^ltentatam  fibi  a  Ro- 
maniftis  |  vim  &  iniuriam,  con::|queftio.  |  Eiufdem  alia  ad  Princi- 
pes  ac  viros  Germaslni»,  de  eadem  re  conqueftio.  J  Eiufdem  ad 
Albertum  Brandenpurgen.  &  |  Friderichum  Saxonum  Ducem,  Prin=l 
cipes  Electores,  aliseqj  ad  alios  j  Epiftolse.  |      iacta  est  alka. 

24  m.  ob.  -0  SoQCu  4«.  fi^^nicrt  a...f.    ^ucffcitc  M  ZikU  uub  rcfetc^  53latt  lccr. 
I^ic  tottc  <Scitc  26  3cilcu  ol^nc  bic  (5o(umucuubcr|c^rift.  * 

3u^art  n?ic  '^x.  1. 

©(^tufe:  Va|lete,  Ac  videte.  Quarto  Calend.  Octob.  |  DIRVMPAMVS   VINCVLA| 
EORVM,    BT    PR0IICL\s|mV8    A   NQBIS    IVOVM  |  IPSORVM. 

3. 
Hoc  in  libello  hfiec  continentur!  |  VLRICHI  |  De  Hutten,  Equitis 
Germani,  ad  |  Carolum  Imperatore,  aduenjfus  intentatam  fibi  a  Ro| 
maniftis  vim  &  injiuriam,  |  Conqueftio.  j  )S  I*        Eiufdem  alia  ad 
Principes,  ac  viros  Germaslniae,  de  eadem  rc  conqucftio.  |         Eiuf- 
dem  ad  Albertum  Brandenpurgcn ,  &  |  Friderichu  Saxonum  Ducem, 
Prins|cipes  Electores,  aliseqj  ad  alios  |  Epiftolse.  |  iacta  est  alea. 
24  m.  »b.  6  5309CU  4^  figuicrt  a...f.    Sfliicffcitcu  bc8  %\UU  uub  bcg  tcfetcu 
©rattcd  rcer.    26  ^circn  auf  bcr  ©citc  ol&nc  bic  Sorumucnftbcrfc^rift.    Sn\)aU  toic 
9h.  1.;  icbo<^  r)at  bag  33latt  fiij»»  ftatt  bc3  ^farmfpruc^S  4  errata. 
IBr.  24:  $uttcu3  Sruflbitb  im  ^aruifcft  u.  ^rauje,  ciu  aufgcfi^ra^cncg  S0u^  mit 
bcr  fiinfcn  anfaScnb,  iu  cincm  bicfcn  ruubcu  55rSttcrfrau;ic ,  an  rodc^cn  bic  bc= 
fannteu  4  ^Bappcnfc^itbc  aufijcbuubcn  finb,  unb  iibcr  tocrc^em  dirvmpamvs  vi»=| 

CVLA   EORVM,   |  ET   PRO=|    UUtcr  njCrC^Cm  ftcr^t  IICIAMVS  |  A    N0BI8    IVOVM  |  IP80RVM. 

(3(^  tjcrmutc,  ba§  bic  forgcubc  SScfc^rcibun^  ^anjerg  [^uttcn  ©.  132.  5h.  3.]  auf 

bieferbc  SCugQabe  paBcu  folttc,  aber  ungcnau  ift: 
Hoc  in  libeUo  haec  continentur  \  VLKICHT  |  De  HVTTEN  Equitis  Ger- 
mani,  ad  |  CAROLVM  Imperatorem ,  acluer-|fus  intentatam  fibi  a  Rol 
maniftis  vim  &  injiuriam  |  Conqueftio  |  EIVSDEM  alia  ad  Principes, 
ac  viros  Germa-|niae,  de  eadem  re  conqueftio  |  EIVSDEM  ad  ALBER- 
TVM  Brandepurgen,  &  |  FRIDERICHVM  Saxonum  ducem,  rrin-|cipes 
Electores,  aliae^  ad  alios  |  Epiftolae.  [  lACTA  E8T  ALEA 


58*  INDKX.    XXXI.  CONQVE8TIOSE8.  1520. 

?(uf  bcv  dlucffeitc  bc3  toorlc.^tcn  ^latg  flcbcu  4  Scifcu  Errata.    5(uf  bcm  fclgcit: 
bcu  lc^tcu  'iPlat,  »<huttcu^  ^^ilbuiiJ  mit:  Dignimpamus  vincula  corum  &c. 
3ft  iu  4.  uub  iu  bcr  JP)ci^f99fTiWcn  ©ammlun^.") 

4. 
Hoc  in  libello  haec  continentur.  |  VLRICHI  |  De  Hutten,  Equitis 
Gcrmani,  |  ad  Carolum  Imperatorem ,  aduerfus  |  intentatam  fibi  a 
Romaniftis  [  vim  &  iniuriam,  conj|queftio.  |  Eiufdem  alia  ad  Princi- 
pes  ac  viros  Germa:|nia3,  de  eadem  re  conqueftio.  |  Eiufdein  ad  Al- 
bcrtum  Brandepurgen.  &  |  Friderichum  Saxonum  Ducem,  Prin=| 
cipes  Electores,  ali^q^ad  alios  |  Epiftol^.  |      iacta  est  alea. 

24  331  ob.  6  5309CU  40.  ficjuicrt  a...f.    JRudffcitc  bcg  Xitd3  unb  bc3  Ic^lcn  ^lats 
tc^  Iccr.    9Iu(^  20  3cilcu  obnc  bic  6oIumncnubcrf(^rift  auf  bcr  \)oIIcn  Scitc. 
3nl)alt  u?ic  9h.  1.,  abcr  dirvmpamvs  vini»|cvla  eorvm,  |  et  pro«|iigiaiiv8| 
A  NOBis  iVQVM  |  iPSORVM.  |  /,  |  flcl^t  auf  bcr  ©orbctfcitc  bcg  lc^tcn  ^lattcd. 

5. 
Hoc  in  libello  hjcc  continentur!  |  VLRICHI  |||  vim  &  iniuria,  c6- 
queftio.  |        Eiufde  alia  ad  Principes  ac  viros  Germaf|     Eiufdc  ad 
Albertum  Brandcpurgeri.  &  |  Friderichfi  Saxonu  Duccm,  Prin- 1 1 1 1  (Dic 
au^cIaBcncn  iciUn  finb  =  bcn  cutfvrc(fecnbcn  in  '^h.  4.) 

32  53(1.  ob.  4  iBogcn  8«.  fignicrt  a...d.    iRucffeitc  bcg  XitcU  unb  bic  3  Icfrtcn 

iBiattcr  lecr. 

'Dic  toUc  ®citc  l^at  24  i^cilcn  augcr  bcr  (5oIumucniibcrf(^rift. 

m.  2. ..8:  Conq.  ad  Carolum;  m.  0.  10»»  an  b.  C^arbiual  5llbcrt ;  m.  10«»...llb 

Sebaftiano  dc  Roteiihan;  m.  11*»...21-  an  Jricbr.  D.  8a*fcn;  m.  21«. ..29- 

Omnibus  omnis  ordims  &c.     SRucffeitC  bc^  21).  iBI.:   DIRVMPAMVS  (  VINCVLA  | 

EORVM,   I   ET  I    PROII-|cIAMVS   |   A   NOBIS    IV-|gVM    IPSORVM. 

3ft  uuforgfalti^cr  5lbbrucf  i)on  "Rx.  4.,  mit  ni(^t  uucr^cbli(bcn  !J)ru(ffc]^lcrn  unb 
'^Hu^Iafjuugcu  vou  SSortcn.    Cipanjerg  ^<Pcf(^rcibuu<j  ifl  ni^^t  cjau;;  ri^^tig.) 

^- 
,,Hoc  in  libello  ha;c  continentur.   vlrichi  de  hvtten,    Equitis  germani^ 
ad  CaroUim  impcratorcm ,  (u.  f.  ti\  bic  ir^orte  obuc  Slmjabc  bcr- ^cilcnabt^cilun- 
9cn  tt)ic  ^JJr.  4.,  abcr  fo  f(^lic6eubj    Epiftolac.   lacta  eft  Alea.    Tlag  i^^ltp^m 
xtJ/Jo).  in  8".  folior.  28." 

.t>icmit  f(^ciut  F.  G.  Frcytag  (Adparat.  littorar.  tom.  III.  Lps.  1755.  8«.  p.  505.) 
ciuc  t?ou  ^r.  5.  i>crf(^icbcuc  Octaoau^jjabc  \n  bc^ci(^ucu,  u^cl(^c  jcbo(^  tt>cbcr 
'^urcf^arb  uub  'i^au.^cr  nodj  ic^  ju  fct)cu  bcfommcn  l&abcu. 

7. 
Biirckhard,  Vit.  Hutt.  II.  p.  68...  120. 

8. 
Wagenfeil,  Hutt.  Opp.  I.  No.  xlviii...  lii.  p.  249... 283. 

0. 
Munch,  Hutt.  Opp.  111.  p.  583... 61$..     • 


IMDEX.         XJtXI.    CONQVE8TIONE8.    1520.  59  * 

2)cr  Sricf  an  «atfcr  Raxl  V.  attcin: 
Cafpar  Lerch  a  DUrnftein,  Ordo  equeftris  Germanieus  Caefareus  bello- 
politicus  s.  S.  Rom.  Imperii  Nobilitatis  Csef.  immediatas  antiquitas,  dignitas 
libertas  et  iura.  Mogunt.  1625.  fol.  im  II.  Grundfatz  N°.  150.  „vdalrici  von 
HVTTEN  memorabilis,  diferla,  ^  animofa  epifiola,  ad  Carolum  Imperalorem 
quintum,  vnter  fiirgehabter  Freyheits-Defenfion  gegen  beforgte  Verhafftung.'*' 

{"SlQL^  Burckh.  III.  182.  p.  uub  Freytag  1.  c.  p.  507.) 

iDarau^ 
lo.  Steph.  Burgemeifter,  Bibliotheca.  Equeftris.  Ulm.   1720.  4®.  tom.  II. 
p.  455... 462. 

(Freytag  /.  c.  ,,0b  inlignom  raritatem  Cafp.  Lerchii  a  Diirnftein  opus,  in  fua 

bibtiotheca  equeftri,  feu  de  nobitiiate  Sf  ordine  equeftri  ScriptorUtwt,  Vlmae  1720.  II. 

Tom.  in  fol.  recudendum  curauit  lo.  Steph.  Biigermeifterus,  vbi  P.  I.  p.  1.  fqq. 

occurrit."    $)ic  Uuricjtigfeitcn  bicfer  ^Rotia  faHcn  nic^t  attc  bem  8cfecr  jur  fiaii.) 

Uebcrfetungen 
X  bcr  ©amlung. 

h-  ^n  btflrn  ^u^Un  fhitet  man  \^m  1Vlrid)0  VOn  ^tttten  |  Vbrr  vnt  0C0en  Ofs- 
0aiAlti0nn0  bcs  ^apft»,  vnnb  brr  |%l0mantftrn  i  kla^fdyrtft  m  Itr^frrltdyr  matr- 
ftat.  I  Cin  anbert  MagfC^^ifp  attC^  in  |  Ut  [sic]  frlbtsm  fad),  an  ^rmr^n^r  ®rfitfd) 
natt0n.  |  Crmonnng  on  ^trtjog  /ribc|rtd)  Cl)nrfiirft  3»  Siai)^tn,  3&  P0tfrd)tnn0 
grmr^n^lrr  frri|l)rtt  mtbrr  txt  1l0m.tntftrn.  |  ^nci)  tttl\6)t  mittt  fd):ifpen  |  allr 
n0ll  0nttrr  irrr  ynb  n0mananflrn,  ^rUiv  nrmltc^rn  |  an^  latin  in  tritfd)  tronf- 
frrtrrt.  j  €  ^4  h^^^  |rma0t. 

^aruntcr  cinc  99(iinicnf(^n'6rfctt)criicruncj,  njorin  cin  laufcubcr  $afc. 

28  ©a.  obcr  7  53o9cn  4«.  ftgnicrt  a...g.    ge^tcg  53latt  lcer.    32  ^circu  auf  bcr 

t)oUcn  @citc.    [Xubingcn  bei  9(ngl&etm?] 

i)iucffcitc  be3  Z\itU:  ^uttcn*  5Bruftbilb  xoit  im  ®cfpra*b.  (No.  XXVII.l.)  n. 

2«:  tftn  onbrkanter  lirbl^abrr  ^rr  acttli^^rn  oarbrtt,  |  on)  ^cs  nattrrlan^e/  cntbriit  oUirn| 

f rr^m  €rfitf4im  br^l.  |  e^lHolauff  Itrbm  frommm  ^fitf^m,  kc Dpcncbm  lolfcnt 

c(i4i  }ttn  fromm^  [siO  §utun  br^lfolbm  frin.  |       €rot3  ttomanift.       |  (im  ^ani^cu 

16  3cilen  ol^nc  bic  Ucbcr^  unb  Untcrft^rift.) 

n.  2b...f:  magf^r.  an  «.  ^art. 

t*...(^^:  §ttn  ^lbrrfbtm  ic  Cai^tnal. 

ctij' . . .  rij^ :  an  ^rmrpn  €cfitf4ir  nation. 

riij^ . . .  0tij* :  an  ^tibtti^  |}rrt3O0e  311  ^a4)fm.  ^ 

0iij*...*»:  @(%rcibcn  an  SRotcnl^an. 

tr« 
aRunc^,  §.g  augerlef.  aSBerfe.  1822.  8".  I.  @.  50... 97.    (^ag  @*rcibcn  an  «. 

^arl  naiii  (Sc^ubart  [f.  >.  a.] ,  bic  anbrcu  ©tudfc  l^at  ©r.  Wmdi  fclbfl  „na*  ^ut-- 

tcng  2Wanicr"  cinjjctcutft^t.) 

c. 
giir  bcutfc^e  grei^eit!  |  %Ht  Sxd^tmxtt  \  an  |  ^urflen  unb  9Solf,  |  t)ou  |  IIU 


00' 


INDKX.  XXXI.    CONQVKflTIONKS.     1520. 


ric^  t)eu  y;)uttcn.  |  9(ujS  feincr  Conquostio  \>on  1520  |  ncu  \)crbeutfd)t  |  t>on  |  M. 
6.  91.  ^JJcfcbccf.  I  SautKn,  1845.  |  @.  ©d^luffct.  | 
3V2  ^oj]cn  8^ 

6,    cinulncr    ©tucft: 
n.   bcr  ^lai^fcferift  an  .Jicrscj)  Jncbricft  ^u  ©ac^fcn. 


c  pie  mt(utfd)t  dag  Vlrid)^  |  110  ^utten  on  ^trt^ag  /ribrid)r  |  yn 
i$ad)f(n  :  bc0  l^rillgrn  tta.  |  lirid)^  (Ert^marfdjulA  tin  |  Cbnrfurftra: 
ITanl^tgra^lurn  in  ^uringrn  :  mi  \  Jllordigraurn  jn  |  /Mtiffrn.  |  ^m 

10  m.  fiiinicvt  ^  (4  iBU.)  p  fO  >:!^li.)  4».     JHiicffcitc  bc3  litcU  lccr.     31  3cileii 

auf  ber  voUcn  ©citc  o^nc  bic  (Sofumncniibcrfd^rift. 

m.  S^ij*  bevjinnt:  t  |)ie  Derteutfdjt  (lug  VU|rtd)9  00»  <^uttfn  an  ^rrtiogcnl 

</rilirld)cn  wn  S6ad)fni.  | 

5?(.  10»»  fc^Ucfit  niit  ber  Untcrf^rift  rec^tg:  Umfrtani^er  ^tcnfr  lHrf4)  |  ooti  Qutten. 

l!llrtd)0  ti0n  ^utten  ucrteutfd)t  dag  |  ^n  ^ttHc^  /rtlicrtd)  311  Sad)fen. 
Pc9  l)rt)lt0cn  1ilomif(t)cn  |  tlctd)9  Crtjmarfd^aldi  onnb  Cl)nrfurftcnn,  |*^anligrattfn 
tn  2:iirtn0cn,  tinli  |  «inardidranrn  jn  enict|fcn'  |  - 

8  m.  obcr  2  iBoijcn  (^  ?)  4».    9ificrfcite*  beg  litelg  unb  ba^  lcfete  isratt  Ucr. 

Cl)rft  (5olumucniibcrf(^riften.    30  „>ieilen  auf  ber  uoHen  8eite. 

m  2«  bcc)inut:  pic  ocrtctitfd)ct  (lag  Vlrtd)»  Don  |  &c. 

Sdjiui  "iBI.  7^:  (C.  /.  ^.  |     1Pn)irrtl)rnt0cr  bicncr     |         Dlricl)  t3onn  |  Duttrn. 

y. 
lllrtd)^  ton  ^Ut-|tcn  oertcfitfd)t  da^t  an  <i)crtiO0  /rtbrrid)  jn  jKad)'|fcn.  Pcs 

l)ai)lt0cn  1lomifd|)cn  tlcid)$  (Srt3|marfct)aldi  titt  Cl)nrfSrftcn  ^anb^lgrancn  tn  ^irrn- 
0cn,  tinli  I  cinarggrancn  3n  |  sfllct|fcn  |   .k.   j  ^ 

8  ^Ml.  ob.  2  33oj)en  4".  ficjnicrt  a  b 

iRucffcitcu  bc§  Zxidi  unb  bcg  letjten  33(attcg  lccr. 

30  gcileu  auf  ber  voUen  6cite.    Ol)ne  (^oluuuicniibcrfc^viftcn. 

53(.  8*  f)at  10  3ci(cu  unb  bie  Unterfcftrift :  Vn^crtlj^iflcr  \>umt  Vlricl)  |  tian  guttfii. 

^'. 
(^ine  mit  y    faft  burd^mcv^  vjlcic^c  ^lu^gabc,  ju  bcrcu  Untcvfc^cibuucj  einijjc  ^cr- 
cjrcic^uugcn :  (8.  3  =  aij  u.  f.  u>.) 


y 

d 

^it. 

Ititi^tn  |.:f.| 

«ffifilTfn  1  (ohue  m.) 

H.   ^»^.    4 

fil)f  t(i) 

fil)  id) 

-  23 

gri)mmi0Kl(i) 

0rt)mmioKli(l) 

-  33 

nimpt 

npmpt 

-  34 

Ijab,  fo 

l)abC|  fo 

4    -  23 

flffcbwinu 

f(l)uumi 

0  -  18 

ffin^,  Hfit 

ffi)t ,  ^f  nn 

14  —  22 

^inftbar 

Uifnftbnt 

15  -     3 

mitt 

mtt 

15-4 

mitte  f  Hoit 

mittf.  )att 

INDEX.  XXXI.    CONQVESTIONKS.    1520.      XXXII.    BYLLA  LEONIH  X.   1520.        ()  l  * 

aBagcnfeit,  Ulr.  x>.  ^uttcn.  5Rurnb.  J823.  8^.  ©.269... 283. 

b,  bcr  i?(cii3f(^rift  an  oUc"(£t5nb  bcutft^cr  ^JJation. 
ce . 

€in  <Clagfd)rift  )»r0  gad)brruiii|t(n  tin)i  <Etrnur|tr  Ijrrrn  l!IUid)0  od 
Duttrn  I  0ckriinctrn  |lortrn  pii  (Drator  an  allr  ftrnb  |  Pr5tfd)rr  natbn,  1#tr 
pnformttd^rr  |  lortfr  on  oaU  drfd)niinli,  »ncrfnd)t  |  oltrr  rrforbrrt  rtniors  rrd)tcft.  | 
€r  mit  rignrm  ti)rdnifd)e  |  srnialt,  po  ^rm  tto^lmaniftc,  an  Irib,  |  rrr  nnli  gut,  | 
brfd|)nirrt  |  ntt  brnj::|ti0rt  |  i0rr::|br  |  /*  |  Ctn  drofr»  l»tn0k  ift  btr  niarl)rtt, 
unb  I  ftardi  Sbrr  altr.  iij.  tf fHr^.  tiij. 

10  m,  obcr  2'/,  «ogcn  4«.    «Rucffcilc  bcg  ritcliJ  unb  ba2  (c^tc  ^:Blatt  lccr. 

^Kilcffcitc  bcS  ^.  ;$lattcd:  ^mal  M^  au4)  ocrfiatil^e  ^ab|  mic  |  tM  ctUc^r  mtr3iina4h 

tctl,  mctnc  bu|d)cr  un)  0cf(brif|ft^  bcp  )cn  onucrftclTiigcn  fibcl  auftUgc.  vnb  anbcrs  *c. 

bi^  ,,Pa6  bab  i(b  mctncr  |  noOurfft  nad)  3uuor  an^cigcn  vnb  ocr-|kfinbc  tuollcn.  tnrtcb 

U0  gut-|tcn,  qut  fuprn.  |  V  |         (^iibf^cr  !I)rucf.) 

W.  Wackernagel,  Probeii  der  deutschen  Prosa  seit  dem  Jahre  MD. 
Erster  Hand.  von  md.  bis  mdccxl.  Basel.  1841.  8^^  inai.  8paltcn  211... 220. 
Qicbt  cincu  5(bbrucf  t^on  «'. 

U  bcr  mav^fc^vift  an  ^.  «arl  V. 
|£ubn).  ©d^ubarf^]  Utric^  \Jon  §uttcn.  8^)^.  1791  cbcr  1815.  8". 
im  ^lnljauijc  6.  200... 222.  {^^{.  obcu  ^.  b.) 

J  '     I  iiU      !"■  U U tiiii  "111. 

Bulla  Leonis  X.  XXXII.  1520. 


1. 
BVLLA  I  Decimi  Leonis,  contra  errores  Martini  |  Lutheri,  &  fequacinm. 
^'aruntcr  Scog  X.  SSapv^cn  auf  fc^ujarjcm  ®runb  in  cincm  Quabrat  \)on  ctwa  2'/," 
.f^cl^c,  2"  ^rcitc;  am  SRanbc  (linf^  aufnjSvtg):  AftititBulla  k  dextris  eius,  in  ve- 
ftitu  (vcc^t?  abtt»5rt«:J  doaurato,  circnmaniicta  varietatibus.  *Davuntev:  Vide 
lector,    opcrpprecium   eft.  Adficies|ris.  Cognofces  qualis  paftor  |  fit  Leo. 

5V,  ^yoi-icn  4».  a...e  (e  0  m.)    1'c^tc^  i»latt  lcev. 

^UCffcitC  bc^  Xitcf^:  Ylrichns  de  Huttcn  Eqnes,  Gerraanis  omnibus  Salntem.  | 

Eccc  vobis  Leonis  Decimi  Bnllam  &c.  o^nc  ^T^atum;  fc^lic§cnb  Valetc. 

aij...e4«:  bic  56uUc  |4lbft,  bcvcu  c^v&ftcr  c^cbrucftcr  Icvt  mit  iutcvlincavcu  unb 

mavgiualcn  ^vortcvuuijcn  (auf  bcu  Ic^tcn  9  8citcn  nuv  mit  Ic^tcvcn)  vcicftlic^  ucv«^ 

fcl)cn  ijt. 

e  4»».  e  5*:  AD  LEONEM.  |  Hopc  fnper  Bnlla  tna  habnirans  Pontifex  Leo,  kc. 

e,5»»:    DIRVMPAMVS     VIN=|CVLA    EORVM,   |   ET     PRO»|lICIAMVS   |   A     NOBIS  | 
IVGVM   I   IPSORVM.   I   ,S   I 

(^anjcv  l}iclt  bicfc  ^tu^^abc  fiiv  bic  imWt,  bic  fotijcnbc  fiiv  bic  crflc.) 

2. 
aSBie  5)Jr.  I.,  abcr  in  bcr  jnjcitcnlitcIjcitcContra  unb  untcr  bcmSBaj)j)cn  fc :  Vide 
lector,  opcreyrccium  eft.  Adfici(;ris.  |  Cognofces  qualis  paftor  fit  Le<i.  | 


(i2  ISDBX.         XXXII.    BVLLA    LEOXItf    X.    152<).       XXXIII  <^.    IS    IXCEND.    LVTH.    1520 

^u^  22  3?U.  4\  bmn  Ut^M  lccr  ift. 

iKucf tcttc  ^ce  litcfe :  vlbicbvs  j  de  Hatten  Kqiies ,  Gennanis  j  omnibus  Salate.  | 
3timmt  im  (i^an^cn  mit  ^h.  l,,  ift  <^cr  mit  flcincrcn  Vcttcrn  gcbru(ft  unb  ^at 
auf  bcr  i^orbcrfcitc  bc^  mlc^tcn  iBlattc^:  dirvmpamys  vin-|cvla  eorvm| 

ET  PR0IIC1|AMVS   |  A    N0BI8    IV-|GVM    IPSORVM. 

Lutheri  Opp.  Witteberg.  1546.  fol.  tom.  II.  foll.  53^.. 66*. 

4. 
Lutheri  Opp.  tom.  I.  lensB   (excud.    Chrirtianus  Rhodius)   1556.  foL  folL 

cccccvii^ . .  cccccxx*. 
Lutheri  Opp.  tom.  I.  lens  (in  oif.  Donati  Richtzenhaini ,  et  Thom»  Re- 

barti.)  1564.  fol.  foU.  474... 468. 
Lutheri  Opp.  tom.  I.  len»  (typ.  &  sumt.  Tob.  Steinmanni.)    1612.    foL 

p.  423... 434. 

5. 

Mttnch,  Hutt.  Opp.  IV.  p.  5... 46. 

ric  ^ricfc  obnc  bic  '^uUc  mit  @(offcn  ftcbcn  au6  in 
Bnrckhard,  Vit.  Hutt.  IL  p.  140...  145. 

Wagenfeil,  Hutt.  Opp.  I.  n.  liv.  lv.  p.  288... 292. 

a. 

Tcutfd^  itt  £ut^cr«  ©cJ^riftcn  t>ott  aSBalc^.  XV.  9?r.  444.  ®p.  1691...  1730. 

ric  ^orrcbc  an  aUc  Tcutf^cn  flcbt  aucb  im  *'£}ittcnbcri)cr  ^^cunbtcn  Icil  bcr  ^iicftcr 
...  ^.  '3Kartini  fiutt^cri.  ©cbrucft  burd»  ^an*  Sufft.'  1558.'  e.  13-3^...  134*,  ivo 
bcibcmcrft  ift  ,,Ticfc  ^uUc  ftcbct  im  7.  Icil  fol.  97." 
(ric  ',ablrcid»cn  i?lu*iiabcn  bcr  (conifc^cn  ^uKc  fclbft  famt  ihrcn  ^(u^jii^cn  gct^^rcn 
nid^t  bicrhcr,  unb  %^an^crd  S^cifct,  ob  ^uttcn  an  cincr  bcutf6cn  Ucbcrfctung 
^ntbcil  oicbabt  ^abc,  ift  fi^on  fcfbft  cinc  ^runblofc  i^crmutung.) 

In  incendium  Luther.  XXXIII  ^.  1 520. 

1. 
IN    INCENDIVM    LVTHERIANVM  |  EXCLAMATIO    VLRICHI  |  HVTTENI  | 
EQVI  |TIS.  I  ANNO  DOMINI  :  M.  D.  X  X  I. 

2  ^U.  obcr  V,  J^ogcn  4«. 

iRiicffcitc  bc^  litcU:  ix   ixcendivm  LVTnERiANvn  |  exclamatio  vl:  hvt-|tbri 

EQvi:  I        25  ^crfe,   im  v.  G.  pr^^ibufq)        v.  7.  iiuuquam        v.   17.    adorat 

V.  20.  chlamide,  Ac  rquallentib. 

S.  3.   bat  28  ^Urfc   8cribarum  bi^   Infontes      im  8.   iuftirTime      im    17;  ne- 

(^anti;      im  19.  contemnunt 

8.  4.  bat  11  93crfc,  barimtcr  lacta  eft  alea.        v.  0.  meritaB       v.  8.  Apella 

2. 

litcl,  3n^alt  unb  einrid^tung  gaw^  unc  9?r.  L,  aiid)  Xtopctt  unb  i?apicr;  9Scrs 
fd^icbcn^citcn  ton  Str.  L: 


INDKX.         XXXIIl^.    IN    INCENDIVM    LVTHKR.    1520. 


63* 


@.  2.  3.  3.  4.  m(^t  Gapit5((^eii,  fonbcrn  Exclamatio  Vlrichi  Huttcni  |  Equitis. 

V.  0.  prsBcibufqj      v.  7.  nunq     v.  17.  odorat       v.  20.  chalmide,  &  fqualentib. 

@.  3.     V.  8.  inrtifsime      v.  17.  negrnti       v.  19.  coutemuunt 

(5.  4.     V.  6.  merit§      v.  8.  Appella 

Uebri^cn^  ficl)!  bicfcr  in  feincr  Unterf(^icben()cit  \>cn  9ir.  1.  bi^^cr  unbeac^tct  o^t- 

blicbene  5)rncf  um  cin  wenigcg  clcgantcr  au^. 

3. 
CONTENTA.  |  Vlrichi  ab  Hutten,  Equitis  Germ.  Exclamatio,  in  |       in- 
cendium  Luthcranum.  |  Chunradi  Sarctoris  faxofranci,  de  eadem  re 

ad  I       Germanos  Oratio»  |  Carraen  elegans  &  doctum ,  in  Hieronymu 

Ales|  andrum,  hoftem  Germanicf  liberratis.  [«>]  |  Conclufiones  decem 
chriftianillim^  2  per  Andrea  |  Bodenftein,  de  Carloftad.  |  Vuit- 
tenberg»         |         difputa?         |         t^.         | 

10  m,  obcr  2V,  93o9cn  (a  4,  b  0  3311.)  4«.    2«it  (Sotumnenfibcrfciriftcn.    SRncf^ 
fcitcn  bc^  Xitcld  unb  bcd  lc^ten  ^fatted  (eer. 

aij'..;a3':  Vlrichi  ab  Hutten,  Equitis  Germ.  £xcla:|matio  in  incendium  Lu- 
thcranum.        ^m  C^nbc  iacta  est  |  alea. 

a  3**...bij'*;  '  CHVNBADV8  |  Sarctor  Francofaxus,  Germasjnis  omnibus  falu- 
tem  I  dicit.  |  C  \  Dominican^  factionis  pharif^i,  vulgus  fu|perciliofum ,  ia 
olim,  ludseo  malc  tincto,  |  bonis  litcriSf  eruditisq^  omnibus  negotiu  fecerut.  | 
Capnionem,  modcfti^  n.  f.  U). ;  f^Ucgt:  omni  arte  |  ftudebunt.  Valete.  j  jDaninter 
biji*...big*:  In  portentofum  Romani  Pontificis  minirtrii,  |  fub  ouino  tegmine 
rapacifsimii  Inpum  |  occultantemf  Hieronymum  |  Aleandmm,  |  Martini  Lutheri 
fincenis  |  quidam  difci^lpnlus.  |  5  |  An  non  in  fatis  non  efse  u.  f.  n).  15  ^i- 
ftii^en  ober  30  ^^erfc,  untcr  bcrcn  le^tcm:  K^umerus  triginta  carminnm  mjfte- 
rio  iion  vacat.  ^iiJ  jum  (Snbc  bcr  folgcnben  (Bcitc:  Expoftulatio  cum  Alean- 
dro.  I  lam  vero  tc  appellamus  Aleander  apella,  u.  f.  m.  bi^  poftmodii  vale. 
biiij*...b  6*:  Conclufiones  dece  u.  f.  n).     iJtm  C?nbe  Alias  alio  daturi. 

Dcr  pfeubonl)mc  Chunradus  Sarctor  ift,  vdcl^  m.  ^,  bigl^er  nii^t  bcmcrft  morben 
ift,  ibentifc^  mit  bem  pfeubontjmcn  Vdelo  Cymber  Cusanus,  n?ie  bic  S^crglcis 
c^nng  obigcr  Oratio  famt  bcu  30  S3erfcu  unb  ber  Ex^oftulatio  gcgen  5(leanbcr 
mit  folgenber  ©^rift  berocift: 
EPISTOLA  VDEIlonis  cymbri  cvsani  de  |  exuftione  librorum  Lutheri, 
&  Monachorum  |  Dominicanse  factionis  nequitia,  ad  |  Oermaniffi  proce- 
res,  &  ciues.  |  ^^  \  2  SBoacn  (A  B)  4».  SRudfelte  bcg  ZxitU  unb  bc^  letjten 
^lattc^  tcer.  5)iefe  Epiftola  beginnt  bi^  tincto,  n>ie  iene  oratio,  bann  fortfa^= 
renb  qui  cnm  piperc  |  trans  mare  venit,  bonis  (wic  bte  orat.)  ncgociii  infti- 
tueriit.  Cap>|nione  noftis?  u.  f.  tt).  'Dic  oratio  unb  expoftulatio  finb  eiuc 
fiirsenbe  frcic  llmgeflattung  bcr  epiftola.  !Ca3  Garmen  aber  ifl,  t)on  *Drn(ffe]^= 
lcrn  l^icr  unb  bort  abgcfcl^en  (eg  blcginnt  l)ier  ric^tig  An  non  in  fatis  hoc  eife), 
au*  in  fciner  Ucbcrfd^rift  in  bcibcn  ©(^riftcn  bagfelbe,  l^at  nnr  in  ber  9(u^abc 
n.  b.  ^l,  Ubcro  (5t)mber«  nicit  bic  ©^lufebemcrfung  Numerus  tri^inta  u.  f.  n)., 
fonbcnt  bad  ©anse  fd^Ucgt  mit  finis.  uuter  bem  le^ten  ^erfe. 
Diefe  Cymbri  epiftola  &c.  ifl  9lm6:i  l^intcr  (Faufti  Andrelini)  Dialogus  lulius  II. 
unb  (lac.  Sobii)  Philalethis  civis  Utopiensis  dialo^s,  unb  t>or  bcr  ©(^rift  be^ 
no^  immcr  cttt^a^  .rStbfel^aften  Simon  Hefsus  ab{)cbTUcft  in  Ooldafti  Politica 
imperialia.     Ff.  1614.  fol.  foll.  1081...  1084. 


64' 


INDKX.  XXJLIIl'.    EIN    KLAO    U.    D.    LVT.    BKAKD    XV    MSafTZ.     1520. 


Luthori   Opp.  Witteberg.   1546.  fol.  tom.  II.  f<ill.   I93\   I94*- 

5. 
Miinch,  Hutt.  Opp.  IV.  (1824.)  p.  57.  58. 


ein  Slac^  u.  b.  Vut. 


XXXIIP. 


1. 


1520. 


Cqii  ^lag  nbrr  |  itn  £ntrrifd)rn  |  B:on>t  30  iHrt^   >orrt>  lKr2  1N-|ri4» 
Min^nttrn.  | 

litcl  in  :?laiUrarab<ffcncim'aBuiuT(  mit  cincm  C^n^cl  untcn. 

4  :?U.   l*>.     :Kucr»citc  tcc   litclj  un^  tae  lc|itc  ^laU  lccr. 

^ij*  ^%U  nun  a^  f^at  to  kffmmm  ju,    <-^  ^l^crfc,   cbcn  fc  rielc    fcbe    b*tT   b<iben 

fcl^cnbcn  3citcu. 

Jiiij^  2t)  :t^€rfc,  baruntcr:  3d|  M^  fnpa|t    Vtn(|  Mnn  i  $attni. 

2. 
€tn  kl«0  ikrr  )ci  f  nterifdicn  1  prcn^t  3«  itf  rntj  ^nrd^  |  ^tn  VUt^  mk  |  <$nttrn. 

9u6  4  SU.  ^».  u.  f.  w.  n?ic  9tr.  1.,  nur  finb  bic  ^cttcm  unb  mitimtrT  bic  Cr- 
tbc«)rarbic  pcrfAicCcn:  bier  cfter*  a  ftatt  c  in  ritbtt>cn%((n ,  n?ie  ain,  irarhait, 
rnbiUiibait  u.  (?ql.  T<x  n?i(bti^«ftc  Untcrf*icb  abcr  ift,  bafj  5.  ^ij^  ocr  t^cr*  tK 
^W^s  W  frftft,  ift  famj  Milicrt*| 'aue^daBcn  ift,  babcr  bicfc  3.  nur  34  ^cilcn  ^at 

3. 
titd  A^n-,  wic  }lx.*2.    %uib  4  ^U.  4«.  u.  f.  w.;  abcr  fcbr  ;abtrci*e  crtbegraphifdx 
^bwci*uni^cn,   ;.  *?.  faft   immcr  bct>n  u.  CJil.  mit  i»,  ccr  ft.  ocr,    unb    bcr  ^ct« 
'  «•>  ift  in  '.Kr.  3.  an  fcincm  Crtc,  fc:  'S^a^  bu  gfajit  haft,  ift  c^annv  x?ejfert. 

•2.  X 

6.  Jiij*  3.  3.         nocatnM  rtfcn  »tr, 

8.  Mrltit 

9.  pctn  btitif 
II.  tifUMi  vumiMi 
13.            ^cin  »art 
25.  aabtii4<it  ocrfcdit 
30.     kricft  nitn  iHbcr  crbcrkttt. 
35.  1      ftiftlidKiit  «cra^t* 

iliij*  ^,  28.  fd^»i9<btct 

20.  valiift 

^Kj^  3.  ••'>.     Wn  ^»"'» 
24.     iOnpar 
^.     Voim  cr  M  rr^tcn 


n^iiaRnM  fafcn  ^r? 
«arbc9t 
Pcin  lcvltf 

cofRca  numnM? 
bcon  m9m 

mibilt^c9t  9orfc^t. 
krift  «an  vticr  crbcrknN. 
fctftliibctt  ot^lo^t. 
f^mct^ 
«atttll 
9on  bconct 
Vaiaptr 
Ptti  cr  Mn  frcib^n 


2  5?a.  4«.  cbnc  bcfonbrcn  titcl. 

1.:  Cl^n  klaf  obcr  be«  ^■tcnfc^fn  |  ^ttnbt  ii  /tfrnU  bird^  i^rrs  |  1»iri^  m, 


INI>KX.      XXXIll*.    EIN  KLAO  f.  D.  LUT.  BK.  SiC.  1520.      XXXIIII.   CLAO  V.  VORM.        65* 

Huttm.  I  €  Jftt  min  a^  eoUto  kommm  ju  |  (31  ^erfe)  (S.  2.  l^at  37,  @.  3.  36, 
®.  4.  27  ^erfc  uitb  €  ^4)  ^abo  aewaflt  |  Hlri^  iMron  |  Huttm. 

5. 
€  (^tn  (U|   Sbrc  brn  branbt  bcr  |  f  ntrrifd^rn  hud^tx  3n  |  fiHtnU  bnti^  b^r  | 
•irid)  i»0n  I  j^nttrn.  |  «-  | 

4  m.  cb.  1  53oj1Cu  4".    rliucriciteu  be«  lUel^  uub  bc?  tctitcu  ^(atteg  lecr. 
©eitcu  3  (otmc  UcberfAvift  bec^iuneub:  Jft«  nun  ad)  gott  bo  kummcn-3iij...O  jc  28, 
8.  7.  19  'I^crfc.     Taruuter:  ^4  l^abo  0raia0t  |  l^lri^  non  l^utlen.  |  r7*  | 
1)ni(f  mit  fc^oueu  ^nroBcu  beutfcieu  *??ttcru. 

6.  . 
Cfn  ^ag  ibtt  tett  ITlittri^lr^rn  fltanbt  jn  /Hrnta  |  9«'4  4^^  ^^^4  |  ^n 
Unttrn.  | 

^oljfc^u.  Duabrat  t)on  etma  4",  beu  Sraub  bcr  53u4cr  barfleUeub;  etu  3:eufel  iu 

bcr  glammc  blSft  biefe  dou  obcn  mit  eincm  S5tafcbalf^  an;  oor  ber  glammc  flehcn 

ein  Tlcn^i  uub  cin  (Sarbinar,  iiotfc^en  bcrcni^opfcu  cin  Xcufel  al^i&(^mcttcrUug; 

l^inter  bcm  (Sarbinal  no((  cin  ©eifltic^cr. 

4  m.  40.    «Rficffeite  beiS  tefeten  SBtattcg  teer. 

SRfltrfcite  beg  !J:itef8  ciu  druciflrug  mit  aRoria  unb  3ol&annc8. 

^tj*:  Cin  kiag  iibrr  brn  ^ntrrifdyen  |  bran),  ^ii  fitni^f  rim^  b^rr  Viti^  oJ 

fiuttm.  I  €  ffu  nun  &c.  28  ^erfe. 

$)ic  3  fotgcuben  ©citcu  je  31  93crfe;  bic  lc^tcO  uub  bic  Ucberfcftrift:  M  babo  0e- 

maat.  I  Hlrii^  oon  |  fluttm.  |     tt)oruutcr  bcr  ^otsf^niU  bc^  Xitetd  n^iebn^olt  ift. 

7. 
©ebic^tc  t)on  Ulr.  t).  ^uttcn  t).  at.  ©c^rcibcr,  ^hlb.  1810.  8^  ®.  I0I...I04. 
(Umgcbcutf^t,  nicit  ol^ne  aWif«t)erfianbniffe.)    $)arau3 

8.  ■         • 

aRun<^,  ip.^  au^crl.  aSerfc  I.  ®.  353... 367. 
—    Hutt.  Opp.  V.  p.  47... 50. 

uuter  bcnt  auiS  33crtt)C(fefctuug  mit  eiucr  gtci^^j^citigen,  in  t)eTf(ttebcncn  3lu«9abcn 
erf(feieneueu  ©(ftrift  Dag  Xeutf(^  9lcquiem  bcr  t)erbranteu  ©uUcu  [al.  uber  bie 
vcrbr&ute  ^uQ]  uub  ^apfiti(^eu  [al.  ^cbfiti^^en]  dttdfUn.  [al.  ))nub  ba^  ^5))ftli(t 
:Hc(^tJ)  uafett)d«  gc5nbertcn  Xttct:  Zt\it\^  SRequiem  ober  J^tog  ii.  b.  2.33.  ju  9W. 

eiaij  u. j)ormanunfl.  XXXIIII.  1520. 

1. 
Clogtin)  tl02nianng  gtgm  |  ttm  tibrrmaftorn  imd)rirtlid|rn  grvaltbro  paf^it\ 
3»  %m,  vnb  ber  ongriftitt^c  iriftlt^cn,  bnrd)  l|rn|rn  Vlrii^en  nin  IJattrn, 
|l^teN|  9%  •tato)  brr  ^nt||rn<l)riftral|rit,  vn  annoian  brm  nattrrtanb  %ei^d^\tt 
Vattin  3n  nnt3  nnb  0nt,  non  mrgrn  ^rmrinrr  br^lfd^mrrnn^ ,  nnb  aai^  frtnrr  ri^rn 
ttittnrft,  tn  1tripms|rn9  mripfi  brfd)ttbrn.  |  iacta|est    alea.  | 

•^  ^d^  ^abf  §rma0t. 

5 


2H  «1.  '?.  H»  .  .•»T!.^en   r.  •T^niirT  c-.f    ♦  **  ^-  - 

«r:  |Ca  imU  la  ler^  iip  'ize  dflf  4ir.  t^  5^T*<:  Tsti^  .^oiH  tvr^i^aiiaM 
lur  r::i*'T  3<:id  «iiajt,  iau»t  '■"*'jixnncnilienAMea.  isiz  mz  j^ian^ica  ^^iliiilf  ^iiwH'»^^ 
itn  iuii^-n  xna  t-'::  •■rlriTicrn  fc^iures  ^cn  ?ift«LT:e*lCT    nn  iminrei  ^jibK-     rit 

Cfali  m»  POT^MUoif  fcgr^ 

3s  Vm,  nii  icr  wfCTaiidKs  fnftli^n. 
I,  IPwtm,  nii#ute  lcr  fn^     C^iftfli^ctt.  nii 
iMi  t€«t0^  «rtM  !■  nt3  nii   fBt, 
Mii  «h|  ^  "^  ofcvf  wttsrffl,  J«  rr* 

^  fU.  »c-  »V ',  ?eien   »•.  nqmir:  c.-.f  «f  •<  iHLi.    .1liiiff<u:  e<*  rtut^  inifr  ta4 

nncBls  cm ,  ct  f:»i|ii—i     t  mM  «)■■  iffcrMi- 

TiT^l  .•«•.!    Nr.  2,  nur  i^t^A^tic  i:t  j^ti  3ilt«t  eccr  "Scrta 

hffiilvnmft ,  •nk  •■#  fnacr  cifr  m  MiHrflf  ^  nflBOW  vrilc  kr^fi%sAcB- 
Mm  <ft  cUs.  l^  iflte  fnNift-  •  Ta^  ^un  ;3i>ib^n  eot  j^iceAcn  m<  :Kt.  ^.i 
Audi  ^ct^en  c...f  if  K  ^IL*  l^.  .HiUi^itd  ca  liuii  und  eo^  l<«u.i?lan  Ucr. 
Zxi  ;:-!TnI'.<fc  ^jblreiifc^tn  Ahciwfcun^en  ccn  Kr.  2.  t^tr^nai  nKiit  iiur  ^ic  Crtbes 
.^rasM:.  xv:  ^Ui*  :ii  ern;  AtiU  di  (^&iin  m  ^lr.  3.  fecrfl,  ia  3^.  5.  itrfl 
i«ai;  :<ifc<b  fcnnn<TT  ju4)  ane^T^  ccr,  ;.  :?.  9.  k  ,^.  !•*.  hat  5ir.  ^.  Vm^  •■  m^ 
ca  ffdi  kmKtn  pa,  Kr.  ^  V«i  w#  a  M  id^  kcsfai  fat, 

Xer  3<ftlu^  lur  c^r  ^iuff^it^  ee^  '25.  -iS^Uttes.  ^ie  mit  c<ni  ■'Kiitei^iRm.K  Crvumai 
jM  kckf.  b<^inni.  n?at«rene  >ir.  2  cic  [<?tr«fn  2  ^crte  m*t  Kat.  i*  iric  in  5Jr-  ?.. 
nift  fr»  ^r.  5.  «ri,  Kit. 

4. 

Cmmdifr  olKmtrafactv  Ml   tiitjni  paffttJ^uMt   |   Snipt   fnm 

trfilfii|f«  mnnDiif  n  te  i  frcirm,  fUrdics  ^ciica  •cvtfi^cr  Hiti^m,  »«s  fic 
iM^  Cf«  Mi  ics  MturUm  M«  iicfca  Mif^  MflM  |cr  cr:ctara,  JunQwtlif  wtM 
irviM  |Ki4<"   i  |i«"'^  ^■ttcnt.  |  ft^m  wm  fumtm  ciiRfnfni.  * 

<^rcp<r  rjclififcn.:  t^r  t-acfi  mit  cw  crafaAcn  «reiic  unc  c<m  ^reifTCU^iacn  ^ir^ 
tenitab*  auf  ftintm  .^«Ita  ftur-,cnc  rct  c<m  au*  ccn  ^clfen  ibm  crfi^ciiiaiben 
cfbrinu^,  e«  f«n  *rni5  mit  tax  ^infen  u^\.  i  Tcrfelbc  .t^ef^fAn.,  nur  mtt  bcn 
Scrtcn  Mric/*3  ocrMfcft  i«  «ii^  tn  ecm  ^ii?  um<r  can  ^eil^c  V^hrifti,  fin^ 
•d  fub  imifi  in  ccm  camnutUncarfiften  rnitfe  ]kMk«  Wr  9f«fai.  «c.  W*BU 
*•.  »,  l.  It  •. ,  neliber  ^Ub  in  tenem,  i^opier  u.  f.  ».  mit  i>cr  aibc^ntrafactur 
utfmtnmmmt,  unt  naib  t5.35  erfibienen  ift.  ^^l.  ©eebefe.  ©en^cnba*  3  6I0  i 
24  m,  cier  r»  *Oj|en  ii-../.  3<^Ue§t  auf  Cer  3«urfieiie  be*  rcrlctetcn  Slatte^' 
M  KW  inM,!,  i#f  ift  «cin  rctai.  ;  14  MU  ae«i,t     ranmter   cin    J?e!5f  Anitt. 


IXDEX.       XXXIIII.    ri.AfJ    VNI»    VORMAXVNO.     15W.  (>7  * 

ber,  tt>ic  bic  8  flcincn  bcr  rorlc^tcn  iinb  bic  2  VuxU  unb  cbcu  mit  ficifuu  i^cr^icr- 
tcn  bcr  (c^tcu  6cilc  im  ®cf(^macfc  bcr  bic  ^)>ractica  bcr  ^faffcu  i?crjicrcnbcu  ift: 
3  ficutc  an  cincm  lifc^c,  worauf  Irinfgcf&BC/  bancbcn  cin  J^ucfe^  an  cincm  S^ftc 
ja^)fcnb;  cin  ©torc^  mit  cincm  i?oni  Jgjalfc  bcrabhaui^cnbcu  ^^iinbct  flicc^t  bar- 
•  ubcr  ^cr. 
'    X^icfc  Umarbcitunoi  (iccjt  bcu  folgcubcn  I^ructcn  5.  0.  8.  9.  ;;um  ©runbc. 

5. 
')luffU)ecfer  |  Dcv  Xcutfcl)cn  |Katiou.  | 

.^ucffcitc  i^rofic^  ooalc^  9RcbaSbn  ©uftai>  ^bolp^d  in  ilupfcrfticb  mit  Umfcbrift. 

Slujfwerfer  [  Der  Seutfc^cu  9iatiou,  |  3tn  atte  J^of)t  pnb  nieberei 
©tdnbte  bep  J&enligen  9ieict)6.  |  @amt>t  |  e^gentllctjer ,  wa^ren  8e* 
fc()re!bung,  t>nb  |  gleic^fam  uaturlic^eu  (Soutrafe^t,  befe  SRomifc^eu  |  ^ip^u 
ii<i)cn  §offn)efcn^.  |  SSe^Iaub  t)OU  bcm  t)ortrcfflid}eu  Gblcu  Stittcr,  |  Ora- 
torn  \>\\t  >:poeten,  |  J^ecm  SWc^  DOU  J^utteu,  I  aJor  120  3al&reu,  toufcrm 
ijcliebtcu  SSattcrlaubt  |  Xeutfc^cr  9lation ,  ^uv  ?luffmuuterung  in  |  trucf  i>cr= 
fcrtigct  I  SBeIct)er,tt)e!ler  ju'ietigen3<^it<^ntic()fe^r  |  ml  fc^irfet,  t)uub 

bcr  t)or  bicfem  feculo  gciDuubfc^tc  |  §c(b,  t^nb  ©rrettcv  bcv  ©tjangelifd^en 
(^rc^^cit,  nunmcl^r  oon  @ciJ  |  35crorbnctc  ob^aubcn  ift,  bcr  Xeutf^cu  Oiation  bil= 
U4  wibcr^oltc,  |  onb  offcnttic^  antag  gc^cbcu  werbcu  |  foUcu  |  *%>*.roJ**  |  ^um 
©liidlic^cu  5«ctocu  ^a^r,  |  1632.  |  ^^" 

6(^mu^titclblatt  unb  6  5?ogcn  4«.  ficiuicrt  ^.../  (paijinicrt  ©.  3... 47).  iRucf= 
fcitc  bc«  lc^tcu  5?lattc«  Iccr.  38,  jumcilcn  39  {<5.  38  unb  39  uur  jc  28)  ^cilcu 
auf  bcr  ©citc.  3)ic  Scmmata  ftcl&cu  aUc  auf  bcu  auftcrcu  Kanbcru  unb  bic  biblis 
fd>cn  (Sitate  finb,  augcr  bcm  crflcn,  atlc  tvc^gclagcu. 

:Kiicffcitc  bciJ  2.  iiteU :  .?)uttcn«J  Sruftbilb  fyiau^  umc  ba^  iu  Boifsard  Mmm  4, 
(iud^  mit  bcrfclbcu  Um^  uub  Uutcrfc^rift)*). 

♦l  ^ani^tx  (iputtcu  8.  i48.  f.)  fagt  ,/iIuf  bcr  9iucffcitc  M  1.  ifilattc^  ift  ^uttcn 
)u  $fcrbc  mit  gcfr5ntcm  ^auptc  in  cincm  ^ipfcrflic^  oorgcficUt.  Untcr  il^m 
bic  ©tabt  ^cm;  an  bcn  4  ^cfcu  bic  bcfauntcn  SS^appcnfc^ilbc.  Ucbcr  il)m 
ein  flicgcnbcr  3^^^^^  mit  fcincm  Sappcnfpruc^  iapta  est  alra.  Untcu  ftcbt 
folgcnbcd^^pi^ramm,  cbcufaU^  in  ^upfcr  (jcftoc^cn:  Huldericus  ab  hutten, 
EQVEB  kt  I  POETA  NOBiLissiMu.s.  |  Qui  res  Marte  gerit  dignas,  et,  qui  bene 
geftas  I  Arte  canit,  Lanri  munera  nterq^  capit.  |  urTTENi  ntrumq^  meres, 
Equitura  lux ,  gloria  Vatnm ,  |  Nam  dupHcas  genij  nobilitatc  genus.  | 
E.  Kiefer  exc:  Dan.  Meifn.  C.  b  ^ 

[$)ic  ®ortc  finb  ^icr  uac^  bcm  oor  mir  liCijcubcn  33ilbc  bcric^tigt  unb  cr= 
g&njt.]  9(ber  ^anjer  ^attc  u>cber  bic  ^tu^^abc  uoc^  ba2  *4?ilb  oor  fic^,  fon^ 
bcrn  bcfcircibt  bcibc  nacii  Burckhard  Vit.  Hutt.  II.  218.  III.  202.  Dort 
abcr  fagt  Bnrckhard  nur  „Hutteni  equo  infidentis  prsfixa  eft  cffigies, 
fymbolo,  lacia  eft  alea^  et  elogio  hoc  adiecto:  Qui  res  Marte'*  &c.  ^ai 
Dor  mir  Ucgcnbc  IHcitctbilb  i^.8  ift  iibrigcnd  auf  bcr  SRiicffcitc  nic^t  bcbrucft, 
fann  alfo  auc^  nicjt  bic  Siiicffcitc  bc«  ©uc^titcl^  j«  bilben  bcftimmt  gcwcfcu 
fcin,  unb  ic^  mu6  um  fo  mcbr  cin  iDHfj^Dcrftanbmfd  ^^ianjcr^  {bn^  »t)crr 
Wiinc^  V.  p.  fil.  fq.  frcilid)  rcdit  frcd^  fo  al^  ob  cr  Drucf  uub  iPilb  in  bcr 


H-  i:  fttAirai:  HVTTESI.    Ix    iai  ^fee  2«  ^usm  8cubK<  2atf=^tte  *a^ 

njTL  ^♦■ra  x«t:  Kr:i  '^cr^  :A'  riarix  ftlia    a.  ♦.  ». 

:i        iirii    ;l:  «.rrisa.: '.:■»*■:     rTn*    ZiMV^   B'lnii.   xe^oi  ^<%-    ™   ^^^  l  ^hvx 

;fa^<X7Tei:xn[iZ :       ...:x  ^r.^^^  obfer>TaKaSeiiBRt  fedOL    fe- 

6. 

T. 

HraieT^    ».  inr.ca  Xr.  T5.»   b^i:  8.  41**... -M  &ie  JL&^abc  ^lr.  X  avM  e*iK  Sifl- 

',av\l«  :«t  ^.   1:12   4.  J|<i:«  rcTi  niKnt  m*:  x«ti;^  li*  133  &rf«  «c^eHic^ 

S- 

iUncecfer  t<x  ZvixiSi.R  ^lzticn.  tn  SsfcTciber^  deiid»fe  rea  ttlr.  xn  ^ttca. 
$CCfc.  Iffl*).  *    S.  jl...!aC.    lo*  «^  ^^-  ^-  ;uK*i4rt«itf*t.)     rormi  »i^- 

5«r6flU 

9. 
C.  i.  5.  ScItt .  gncodcpdJie  tcr  (ciitf<6cn  ^taticnol^l^CTatxr,    J^tj.   1839. 
4\  IV.  p.  »>...310. 

10. 
^ntt,  ip.i  HLkTlc^TOe  SeTf^  I.  S.  305... 363.  (C^n  ^i^Acruif  ^cr  v^mtofdkn 
HscriH-jrnq .  Tnir  nnt  i^cjfli^uaa  ^fr  na^  ^.i  Icc  cin^ftebnics  vn^  ^cbct- 
inrc^usa  en  uma^xrt^tctni  t^erf^.  1  Tu  tit<l  oUer  ^^^^nafrcrtc  fkmb  ffia  fe 
U^^uft:  Klja  un^  ikrsianuna  ii<w  ^en  ub<mia«iJt<n  tSkvalt  b<d  ^^HIc^  ^n 
kem,  ztzz  tA^iat  Hkvcntraraftur  i^<e  ain;en  i?ab«tbnnu.  Knt  tefMtfcr  tcr 
teurfiien  i\.iv.sr.. 

II. 
Mfinch,  Hatt.  4>pp.  V.  p.  59- -.401. 

^iz  in  iKdiner^  Aberui  ;um  ^run^e  ^elc^t:  ab<r  natt  <infa<^  ^o^  9cv(>c  Bcrfe? 
J»<n  ^<r  2lu«UKunji  ^wcur  ^litter  n«^;ub<jtci>cn.  tn  ci  ^ur*  ^cn  Unfum  ^cMnt, 
:a?  iu  aul^eii?aicn  132  ««'c  m  iiiw  ^ct<  ji«fc^t  nn^.  mtt  tiefcr  ^citiibllA  fal: 
idKn  :5crb<m<rfBn^  „2it  fcatcrc  ^u^abf,  unter  ^m  litct:  ,.^ttf(Twc<tcr  bct  tcvt: 
f4«i  Kaucn"  aitbalt  «mi^e  ^i^lancr  mcbr.   tic  irir  bier  5ur  f^rferoc   cbcnfoH^ 

MtoL  jponc  bKlic,  abi*r«ibi)  anncbmcn,  m  He  n^cni^cn  tSrcni^«ricn  bc« 
ihmcidzii,  tt<l*<  t4  mit  ccm  cbcn  b<t<ftricbotcn  mctnijicn  ;« t^crotlci^cn  ^t- 

lcacnbcit  banc,  ^an^  mii  (cmfclbcn  ilbcrcinnimmciu 


IHDEX.      XXXV.    AXZEIOE,  WIE  SiCU  D.  PArSTE  GEQ,  D.  KAI8EH  OEHALTEN.    1520.       69  * 

?lttjciflc,  n)ic  fic^  bic  ^apftc         XXXV.  1520. 

gcgcn  bic  Saifcr  gcl^attcn.  M^mrv^ 

1  • 
^ttlWixidt^  I  tnmgtlttcn  |  an^oig  |  ^e  (i!Lmt$tn  fcd)  Mc  1lim|tfdKn  |lt- 
ftt^if ,  0b'  llifft  I  $t$tn  Un  itixf^tn  fia^^-^\tttn  $t^n[itn  ^abrn,  nf  bi  |  knrUft 
o^  tf^20mihrn  niib  |  ^iftaiirn  0r300en,  ^.  ma'|trflat  firitibstngrn.  |       1:3-  ^dp 
k^abs  grnio0t  | 

Xitel  iu  (SinfaSum},  Unf^  unb  rei^tg  S3&umc,    iu  bcceu  3w)«t9«w  w<icftc  bartigc 

©att)r=®rcifc,  2(morettcu  obeu,  uutcu  SSov^Jcufiiilb  mit  bcm  bo^jpcIfSpftgcu  5(blcr, 

t?ou  brcitcm  ^anb  umflattcrt,  cjaug  toic  auf  bcr  9lu(!ffcitc  bc3  t>orIcttcu  ^lattc?  bcr 

iSonciUa  (No.  XL.)    [Xabingcn  bci  5(u«]^clm?  cf.  No.  XXVII.  i.] 

8  m,  obcr  2  5309CU  4«.  figuicrt  a  b.    SRflcffcitc  be«  lctten  33Iatteg  lccr.    !r>ic  oottc 

©citc  l^at  31  Bcilen  unb  (Solumucufibcrf<Srift.    ficmmata  am  Sugcrcn  JRanbc. 

9lil(ffeitc  bc^  Xitcld:  WU  tU  9&p(t  aameo  oibrr  uub  uutcr  biefcr  (5olumucuiibcr- 

fc^rift  fofort  €  ^ft  (ats  eincr  oon  brn  orp^cn  fa^i)  Ut  «c 

@(bU(g  auf  ber  Sorberfcitc  bed  Ic^tcn  Slattcd:  ffirbrrmi  jnm  bartjii  briffrn  onbratm. 

2. 

®an^  tt)ie  ^t.  l.,  nur  bafe  unter  bcm  ©(^lug  nocft  brci  !Dru(ffcbler  angcaeigt  ftnb: 
Jm  a  in  Orr  firibm  colum  in  Orr  .iiij.  39I.  Ipg.  |  brpmUii)  bir  ^acbrrn.  |  Jn  brr  frlbm  m. 

3. 
(^tn  ^n^a^flnng,   mtr  aUurgrn  fid^  bte  Homt^lfd^rn  fltfd^of  obrr  flapft  grgrn 
bcn  ®rnt;|fd)rn  ^ai^frnt  0r^altrn  ^abrn,  bnrd)  |  l)rrn  1ilrtd)rn  oon  ^nttrn  anf  | 
bas  ktirtuft,  au^  tfrontdtrn  |  on  j^tftoitrn  nr^oQrni  |  ^ai).  /Ilate.  fitr  |  ^nbringrii.  | 

(Daruutcr  cin  5!3lumcuf(buorfcI.) 

8  m.  ob.  2  33oi3eu  (Jl  »  4«.  i)tii(ffcitc  be^  litcl^  uub  ba^  lcijtc  iPIatt  lccr. 
30  S^iUn  pr.  @eitc.  j^cinc  (5olumueuubcrf(iriftcu ,  aber  SRanblemmata.  @(blufi 
5BI.  7*»  obue  tocitcrc  9Iujcigc  ttjic  Oir.  1. 

4. 
Jlin  c^njeQgnng :  mic  almcgcn  |  fidp  btr  Vomtfd^m  iltfd)of  obrr  |lrpft  |  gr- 
0rn  b<  ^ntfd)rn  ^o^fcrn  |rl)aitrn  |  ^abrnn  bnrd)  l^rri  Vlrtd^rn  oon  |  J^ntten  anf 
bas  Jiitrt^rft,  an^  |  Crontdirn  onnb  l^iftoitcn  |  gr^odrn  «^a^frr .  JKa.  \  fnr  311- 
brindrn  |   •:•   | 

5Iu(ft  8  m.  ob.  2  5303CU  (^  9)  •*".    iHiictfcitc  bciJ  liteU  uub  ba^  Ic^itc  55Iatt 
Iccr,  uub  ol^uc  (IoIumuemibcrf(iriftcu,  abcr  mit  ^aublcmmatcu ;  au(b  36  ,>^cilcu 
auf  ber  vottcn  ©eite,  abcr  f(ibncrcr  3)rucf  al^  9?r.  3. 
®(6Iug:  mrr  foft  mdn  fy  furOrrmi  pnrn^^arju  brlfrn  onb  rotm.  |  /inis. 

5. 

Pcna4>nol9t  aiti  an^aignng  |  mic  almcgc  p4>bic  Vomif4)|cnpif4)o|f0^cr 
pipfl  I  grgcn  bcn9cdtf4)c  Kai^jfcrn  gclyaltrn  l^abcn.  |  inx6)  l|cmVlri4)n| 
00  ^nttcn  anff  baa  |  Kdrtjcft  anf3  €ro«|niAn  nn  Ijifto^ic  |  gcjogcn  ^  •  ^t.  | 
fdr^nbHn^lgcn. 

8  m.  ob.  2  «BoQcn  (a  U)  4P.    aiudtfeitc  bed  lebteu  ©lattcg  lecr.    3Wcifl  36  3ei» 


68*  llfDKX.         XXXIIII.    CLAQ  V.  VOHIIANVNO.    1520. 

©.  3:  «ragreb  HVTTENl,  |  «n  |  Mc  ^o^c  mb  «Wicbcrc  ©tinbtc  XcutHWcr  «Ra^ 

tion.  3^^  molt  gern  (borfft  i(^)  fUl^rcn  i^(a<^  |  u.  f.  n>.     • 

(5.  47  f^UcSt  nacft  20  ©crfcn:  3(*  ^abg  gcwagt.  |  mm, 

(Dcr  Xitcr  3(uffn)ccfcr  &c.  fc^cint  folgcnbcr  1623  in  4°.  auf  6  99oHcn  s.  1.,  abcr 

mal^rfc^cinlicfe  au^  bcrfclbcn  Officin,  n>ie  $.3  ®cbi*t,  crf^iencncn  S(^rift  cn^ 

Ic^nt  ju  fcin: 

5(uffn)ecfcr  ber  "lcutf^cn  \>om  @(^laff  |  jl^rer  bife  ba^ero  gebabten  <&i(^er^cit,  |  Da^ 

ift,  I  2Bag*  aUc  ChMnijelif^ftc  1  i>nnb  Ieutf(^e  ©tSnbe,  wegen  befe,  in  ber  |  ^I^uv 

^-PfiT^if(^en  <Ba^cn  ju  93ruffel  etli(^  aWo^lnat  Itog,  tractirten  9(nfianbg  \>nb  SricH 

bcn^l^anbluui^;  |||  ...in  flciffige  obrer-|vantzW)mcn  foUeu.  |  &c. 

6. 
Jilogrell  |ptlttf^|nif  an  aJic  l^ol^c  ont  |  n^cr  ftentc  9rutf(i)cr  |  Vatipn.  |     in 

X^omagi?ir(^ma\)rg  ,,^ag  93Sbf^if(ftc  9ici(fe.  1560.  8«.  «U.  «  7b...9  8»»  f(*ac6cnb: 
M  I^Q^*  0nDaot. 

7. 
aHeincr)^  (f.  unlcn  TiX.  73.)  ()at  ©.  419... 459  bic  9(u^abc  5?r.  3.  ni(it  ol^ne  ®iU= 
fiir(i(^fcitcn  abbrucfen  (afecn,  l^at  abcr,  toa«  f(^(immer  ift,  ui(^t  bemerft,  bafe 
fcincm  ©remplar  bic  ^tdttcr  bii  biij  fci)(ten,  ba^cr  in  feinem  Stbbrucfc  ©.  420 
gn)if*cn  bcr  3.  unb  4.  3ci(e  Don  unten  ni(^t  ^ocnigcr  a(g  132  ^crfe  weg(jeb(ie= 
bcn  fmb. 

8. 

9luftt)C(fer  ber  bcutfd^en  SRatJcn.  in  @d^rei(?cr3  ©cbid^fe  tjon  Ulr,  »on  ^utten. 
§blb.  1810.  8.  @.  51... 97.  (3f^  nadi  9k.  5.  Mirc^^tgcbcutf^^t.)  Darau^  n?ic^ 
bcrl&olt 

9. 

O.  2.  ©.  aBoIffv  enc^clopSbie  ber  beutfd^en  Slational-gitteratur,  ipi.  1839. 
4^  IV.  p.  200... 210. 

10. 

aWfincl^,  $.«  augcrlcfcnc  JBcrfe  I.  ®.  305... 352.  (3fi  9f?a*brucf  bcr  f*rcibcrf*cn 
5(pprcticrung,  nur  mit  Sffieg^agung  ber  na(^  $.«  3;ob  cingcf(^obcncn  unb  SBicbcr- 
cinfc^ung  ber  umgearbcltetcn  ^erfe.)  $)ic  3;itel  atter  3<»I)t]^unbcrtc  ftnb  ^icr  fo 
geWuft:  ^(ag  unb  S^crmanunc^  {jegcn  ben  iibcrmSfetgcn  ®etoa(t  bcg  ^abflc^  ju 
diem,  obcr  Hlcbcnbigc  3(bcontrafaftur  bcg  ganjcn  ?^abfttl^umg,  unb  iKufivcifcr  bcr 
teutf(^cn  9lation. 

Miinch,  Hutt.  Opp.  V.  p.  59...i01. 

^icr  ift  aj^cincr^  ?(bbrucf  jum  ©runbc  (je(cgt;  abcr  fiatt  cinfa(i  baS  grobc  S3crfe= 
()en  ber  ?(u«(a6ung  sn^eicr  ^(Stter  na(^jubeoe()en,  ifi  cg  bur(i  bcn  Unrinn  gcfrbnt, 
bd6  bie  auggctafecncn  132  53erfc  in  cinc  Dlotc  gcfc^t  fmb,  mit  bicfcr  grilnb(i(i  fal= 
fd^en  93orbcmcrfun9  ,,^ic  fp&terc  ^uggabc,  untcr  bcm  3:ite(:  „3(ufcrn)C(fcr  bcr  tcut= 
f(ftcn  S^iation"  cnt^S(t  cinigc  ©(Sttcr  me()r,  bie  n)ir  l^icr  jur  S^orforgc  cbcnfaU^ 
flcbcn." 

anbren  ^anb  lbic(tc,  abfd^rcibt)  anncl&mcn,  M  bic  rocnigcn  (Jrcm^Iarien  beg 
^uffn>c(fcr?,  n)cHe  i^  mit  bem  oben  bcf^^ricbcncn  mcinigen  ju  Vjcrglci^^en  ®c= 
(cijcnl^eit  ()atte,  cjanj  mit  bcmfctbcn  iibcrcinftimmcn. 


INDEX.       XXXV.    ANZKIUK,  Wlli  8ICU  V,  1'ArSTE  UEU.  1>.  KAltiKK  (iKIIALTKN.    1520.       7  1  '^ 

unli  m(i0  fagm,  Ms  lictn  9apft,  fo  iang  fi|  (^Ubt,  jc  trctu  |  mtt  glauben  aci^altcn  l^at,  l^ofi 
ob  ^ott  vtUi  tcr  fol  )cr  lctft  fctn. 

20  3311.  ob.  5  jBcqcu  (5i...«)  4".    31  SciUu  auf  bcv  t>olUu  Scitc.    ifeiue  e<o- 

lumucuubcvf^viftcu. 

iHflcffcite  bce  iitclblatte* :  A>eljfd)uitt :  «aifeviu  auf  bcm  i^vou,  oov  i^v  ftebcub 

ciu  ^^Javft  (?)  init  ciufac^cv  5h:ouc  uub  ^^cfvcujtem  ^ivtcuftal?.    4  l*cifteu  ^ul^cv. 

Xij :  l^osrc^.  |  3^  (aU  ctnrr  uon  ^m  lurtfcn  fajict)  &c.  bi^ :  angc^cpat  |  locmn.  |  €n) 

^cr  IJoirctt.  (.5)olsfcfeu.:  33vuftbilb  be«  i^aifcv^,  init  jhouc,  eceptcv  uub  SHeic^^apfct 

im  ^^*alaft  ftcbenb.) 

;Xttj«...C;tj':  tOtc  )ic  l^&pft  aaiuc0  I  lubcr  feic  pcutfdKn  licQ^lfcr  gcuiclt.  |  cX^avuutcv  2 

iHuu^abbilbuugcn  bed  Imp.  Ottho.  A  uub  feined  Satcv^.)  |  Wit  bebcn  an  ^cpfcr  ^t- 

tcn  ^cn  erftc  |  f(^ticgt:  bdfrn  un^  ratbm.  9w  I  ^tif  fitpftt,  fli.  ^cfuo  Cbriftuo, .  1 1 1 .. 

^ann  cr  bat  uno  aft  |  crl6ft  .{.  timot^  ij.  l  Jo .  ij.  | 

Cij'.. .^  4*>:  pao  btc  kcqfcr  aa»c0m  gcnialt,  bic  |  J^&pft  auf  unn^  ab  3u  fct^cn  Qcbabt, 

;3cu0linuft  au^  }m  f^&pft  |  Cb^ontca.  |  (E$€  \nt  kaifcr  Cb^tftcn  wo2)c  fat^cn  «c.  bi^:  ttttc 

ta0  unb  na4)t  ^ufamm  rtn^lilin.  | 

€4i>...(S4^:  t)cr0Ut(l)un0  »cr  9&pft  fatiung  |  0C0cnbcr  lccr  Cl):iftj  Jcfu.  |  ((K)  «Hvtifcl. 

vdt^IuB :)  .3a  bcr  Ccufd  ^antj ,  unli  0ar.  |  €nM  bi^  biid^lins. 

[^a%  ''}Mnih  ('Hx.  12.)  an6  bie  bcibeu  lctjtveu  6tiicfc  alfif  buttcuifd)  ummiiud>tc 

unb  aufuabm,  bic  Ovigiualgeftalt  fuv  'ilbfiivjuug  iiub  (*vccvvt  biclt,  toav  bai  bcv 

vjaujcu  Xxt  bc«  3J?aune«  entf^>vc(^enbftc.l 

10. 

'Xujei^uuc^  n>ic  aUn^e^eu  &c.  iu 
^jJolitifd^c  9tcic^^^§dnbcl  &c.    Slug  ber  «ibl.  i>ervu  9}lcIcl>iov  (5)oIlKiftj$.  5fuvt. 
1614.  fol.  p.  429... 433. 

(Sum  @vunbe  liecjt  bicfem  Slbbvucf  lUv.  1.;  bie  in  :Kv.  2  au^cfiil^vtcu  Xvucffcblcv 
finb  uuoevbcfecvt. ) 

II. 
iWunc^,  tV).3  auecrlcfcnc  'Wcrfe.  II.  ®.  1...23.    {Txt  bcibcu  cvftcu  8tii(fc  \>ou 
')lx.  9.  umactcutfd>t.) 

12. 

Hutt.  Opp.  V.  p.   III ...  148.     (;HUe.3  etiicfc  t>ou  .Uv.  9.  'dx^l.  obcu  .Kv.  9.  a.  (*.) 

H. 

^ni  Vatciuifd»c  iibcifctu  iu 
JoU.  Woltii  Loctiou.  meniorab.  et  reconditar.  (f.  uutcu 'Jcv:  58.)  Toni.  11. 
1600.  fol.  p.  91...  95.  .Jndkium ,  qmmwlo  vnuquog  temporc  Ponli/ices 
Rom.  I  erga  Germanicos  Tmpp.  fefe  ge/ferint ,  per  D.  Vlricum  ah  Hnl- 
ten  ex  hiftorijs  Sc  \  Chronicis  excerplum ,  C(pf.  Maieftati  cvhibendum.  \ 
Felix  ([uem  faciunt  aliena  pericula  cautum,  inquit  poeta  ....  multo 
plu8  &  facto  et  verbis  adiuuandi  ftrenue  funt.  Ad  lioc  Cief.  Maie- 
ftati  adiumento  lit  lefus  Chriftu.s,  redemtor,  mediator  lio-|minuin,  be- 
nedictu»  in   fecula.  Ameu.  (.Dic  Ucbevfc^uuci  ift  alfo  nnd)  'Hx.  9.  (jcma^bt.j 

.$>ievau2  iu 

b. 

Leouharti  Hutteri  Actio  iu  Gretser.  Witteb.  1613.  V.  pagjj.  90...  106. 


72*        ESD«x.        uxvi.   9C.%L<w(   »fWT.    !wil.      ixiv:i.    ETrrmrT!:^*.    1361. 

Dialoei  novi  XWVL  1521. 

oDHEr  Ms  :SuMct  cwnrn**    tic  im  ^cn  rit£l  x  hb  «fnsc  3bs:  !Kr».  XST.  1.  wt 

te    ItUM^Lirt    TLS.     AB    '3TTT       «J^  K2S.   ^  LCB  K&T./  F&«PT«S  AT.  \  )  ' 
L-kCTA-    Sir    iL^X^ 

ir^  BL  jt  'IS  *a^  r  A.   .r    r  ^  «U.  .    izsoa  «.  •jKn    *«L  9...3K.  fsu 

^obi  3S  T!iit.   isa  13  tcsc  ^    toxt  14  -tist  IT      rjhxn}.  !k£  ^mfTtrtnr*  c£. 

X.I.  X3T.  L'     9ltr  fcianmcmbtr-ifcnnL 

Bmffr^iT  2t5    ^  "***•   ^ii.^Tarstf.  P*  'm.:m    -   Zi««BK  P'j 

■em,     3  VV^  -«■  tptr^af^  p  «i^  4p.  mt.  Ex-  EJhi  rfi«  ji  1 

■3.  "2»..  .*>•*  avTiJLfc..  ▼ax:  stthjjl-::!?*.     E*»fg>»yM  a^r^mjm. 

?U.  I-*^..    -?>*    '■oBmm  wrrrov'»  3ca:;.mfv!>     av ■. ?Mitr>%>     Lrtw^*^H*iraL  . 

•«  ■w..«*ri:».     F.  ^de  mmt^same: 

SiiiiSi.   Hiiir-  *-*5p.  I^-  p-  *iT'...23i. 

Trrt  ?r:tr  oi  ?.  Sfsujnrm  *c!.\ara  tevn  zzxia  ^im.-kii.  IL  IjW.  ane  Wj|^«i:«*ii  L  jfct. 


inrnHr^^TB. 


WWLL  i»i. 


crruii  Hunca  I^    i.  :3U    .  5!»K  5^.»aicci  aimect.    it  itr  idnfec:  SiuailhiMia 

3. 


Kr-  Twuatin.  VjBar.    i-"    :i»iL  3H3*      W»  jttJ.  lb'i»crt  >r  Jncnnrta  ^o»  C«r«r- 

T. 

;^    VLSirHI      JL3  HVnrEN  SVi      L^EBJLiyr     ti  HKr*n^Bn 
AZraucpiiii     X  JLici=:aiim   C:ftr:tcct«HUni  LVsD.irf^  Le«>iii*«.  X.   L=>pfiii  T*>r- 

Loditimii  TimuBciae    ippa^ruiciiib'   >»    Laai^^tcciuit.  Ai  Cac*i{iiHi  Lk- 

TuiL  m  tanciLUirc^iiiu.    iniLn  IHiimt:tcraev:Cui  ?m  ^iitct  pc^r^wa  anc  aKi 

lifciriftr  rcfte  Ttat  -jt  i  ^^iuieirupci,  .nmr^ab  >r  ^ktitc  E5QC  jfeci  Jk^*^: 
»  5L  2S.  *  taim  T  Tijittctt  \  ->.  HiiTurt  x»*  rtti:*  .ctr.  ^T  5t4  2» 
jfnm  aff  aEr  Esiit.    C^m.  'SAUrancmec-.ftn. 

tlt  »  ^. 


IKDEX.         XXXVII.    ISVECTIViE,    1521.  73* 

B*>...C^:   Vlrichus  ab  Hatten    Eq.  Marino  Q|trAecio|lo  Oratori  Homano  iv 

nQatJav  |  Non  ego  illlB  credidi  qnide  Majrine  Caracciole,  &c.      ** 

C^ . . .  F** :  Vlrichufl  ab  Hutten  Eques  Cardlalib^,  Epi|rcopis,  AbbatibuB, . .  1 1 1 . .  re- 

fipircere.  |  Si  j>er  machinatione  ifta  ueftram,  Acc. 

F** . . .  Oiiij*>j  iMP.  CsBfari  Carolo  imtictifs  .  atq^   optimo  |  VlrichuB  ab  Hutten. 

S.  I  Si  hoc  eflet  decretum  tibi  Imperator,  &c.    [(^rUgt:  efs|foeminati8  parere 

no8  p^rmittas.  |  TiXog, 

2. 

^uttcii^  groged  ^niflbilb  mit  bcm  itian^  auf  bem  ^au^t,  bcr  ^ec^tcn  am  S^tvcrt; 

an  ben  iSdtn  bie  4  SBappen.    Darunter  vbbtb.    3(uf  ber  SRucffeite  ber  Xitel: 

HVLDE|BICHI  AB  I  ftVTTEN  I  EQ.  OERM.  |  In  Hieronymum  Aleaji- 
dru,  &  Marinum  Caraccio«|lum,  LEONIS  decimi,  P.  M.  Oratores  in  6cr»| 
mani^,  Inucctiu^  fingul^.  |  In  Cardinales,  Epifcopos,  &  Sacerdotes, 
Lutherum  |  Vuormaci^  in  concilio  Germani»  impugnantes,  |  Inuectiua.  | 
Ad  CAROLVM  Imperatorem ,  pro  Luthero ,  |  &  yeritatis  ac  libcrtatis  caufsa 
exhortatio.  |  lacta  eft  alea. 

32  33K.  ob.  8  SBogcn  4^  ftgnicrt  a...h.  27  ^txUn  auf  ber  @ette  unb  (Sorumneu- 
ubcrfi^rlft. 

aij*...b**:  vlb.  rvttehvs  hiebomymo  |  Alcandro,  A:c. 
b** . . .  c* :  VLBICHV8  ab  hvttbn  eqv.  I  Marino  Caracciolo  Alc. 
c*...f :  VLBICHV8  AB  HVTTEN  EQVES ,  cABDis|nalibn8 ,  Abbatibus,  Acc. 
f|...g4*:  Imi>.  CsBfari  cabolo  inuictif^.  atq^  opti:|mo.  Vlr.  ab  Hutten.  S.  |  Si 
Hoc  effet  decretum  tibi  Acc    * 

g  4^ . . .  h* :  Vlbichv^  ab  nvTTEH  Eq.  Albrochto  |  Brandeburgenfi  Archiepo, 
Cardinali.  &c.  Sal.  |  Si,  qvod  nulla  in  hunc  dicm  Alc.  battert  ez.  Ebernburgo. 
viij.  I  Caln  Aprilei8.  Anno  |  m.  d.  xxi.  | 

h* . . .  hij** :  VLBICHV8  ab  hvtteb  eq.  cabos|1o  v.  Romanorum  Imperatori  Sa- 
lutem.  I  8i  voLVHTATE  peccaffem  in  te  Ac.  batiert  Ex  Ebemslbur^o,  vi.  idu8 
Aprileis.  Anno  m.  d.  xxi. 

hij*...h4*:  vlbichvs  ab  hvtteh  Eq.  Bilibaldo  |  Pirckhcymero  Senatori  No- 
rinbergen.  S.  |  AvdiEbam  a  CsBfariani^  ^c.  baticrt  ex  Ebernb.  cal.  Maias.  | 
!£)arunter  20  3eilen  ebbata. 

^ucffette  bed  le^ten  Slattei^:  invectivab  l  hvtt.  |  ,',  |  In  Hieron:  Aleandrum.j 
In  Marin  :  Caracciolum.  |  In  Lutheromaftyga8  Sacerdote8.  |  epistolae.  |  Ad 
Carolum  cfe8.  ii.  |  Ad  Albertbiun  Card.  Mog.  i.  |  Ad  Bilibaldnm  Pyrck,  i. 
[©traSbur^  bei  3.  ©^ott?  bur*  ©crbcl  beforgt?) 

'Bad  Karl  Goedeke  Grundr.  zur  Gesch.  der  Deut8ch.  Dithtunpr  (1957.  8^) 
©.  212.  iJiv.  89.  .i;n)if(^en  Dorflel^enber  Stu^abc  unb  ber  unter  a  al^balb  auf= 
jufiil&rcnben  Uebcrfc^unQ  anfilt^rt: 

Epigrammata  aliquot  Wormatienfia.  Witteb.  1541.  8^. 
^cl^Brt  ni(^l  bal^in;  bicfc,  mir  in  bcm  fogtci*  ju  bejeii^nenbcn  «Ibbrucre  t>or= 
Uegenben  (J^jigrammc  finb  oon  9WeIan*tr)on,  ^afmug  (Sbncr  u.  «.,  gcl^cn 
^utten  unb  beffen  @*riftcn  ni*t«  an,  no*  au<^  bcn  ©ormfer  9lci<^^taiH  Don 
1521.  ®.  De  colloquio  Wormatiensi  ^o.  ex  MSC.  Ebneriano  facta  et 
elab.  per  lo.  Paullum  Roedemm.  Norimb.  1744.  4".  p.  162.  fqq. 

3. 
Lutheri  Opp.  Viteberg.  1546.  fol.  tom.  II. 


72*  IHDKX.         XXXVI.    DIAI.OGI    HOVl.    1521.       XXXVII.    INVfcCTIVAS.    1521. 

Dialogi  novi.  XXXVI.  1521, 

1. 
DIALOGI  I  HVTTENici  [  noui,  perquam  \  fefliuL  \  bvlla,  uel Bulli' 
cida,  Lmonitor  primus.  |  monitjor  fecundus,   \  PRiBDONES.  |    (^ar= 
vMXfx  oaS  $ilb(ten  {>utteniS,  n>tc  (KVi\  bem  ^tte(  u.  am  @nbe  Don  No.  XXV.  1.  mit 
ber  Umf^rift   vlr,    ab/hvtt.    oerm.\libert./pROPVGnat.  \)  | 

lACTA    E8T    ALEA. 

38  m.  ob.  9%  ^OQCn  4«.  A...I  (I  6  m.).  2cfete«  331.  Icer.  SBtt.  8...36.  fbie 
3aF>l  32  fe^tt,  fiatt  33  ftel^t  37,  ftatt  34  fle^^t  27)  [^ubina.  bei  3(ni8^elm?  cf. 
No.  XXV.  1.]    mi  (5oTumnenilbcrf(^riftcn. 

SRiicffeite  M  Xitelg:  illvsthiss.  Vrincipi . . .loanni  Valatino  \  Bheni,  ...|..  Salu- 
tem.  I  N  \per  cum  aperui/fes  te  mihi  kc.  bat.  Ea?  J^bemhurgo  Idib,  lanuarii,  1521. 

S3n.  2*...9«:   BVLLA,   VEL    BVLLICIDA.  |  Dta/o^i«  HVTTENICV8. 

SBU.  9^...14*:  MONiTOB  pbimvs  dialoovs  |  hvttenicvs.    Interto.  \  &c. 
3311.  14*»...  19*»:  MONITOB  secvndvs  dialogvs  I  HVTTBNICV8.     Interloquutores»  | 
g3a.  20«...37»>:  pbabdones,  Diaiogua  hvttb5|nicv8.  &c.    ©c^lug:  Vale.  M.  |  E/ 
uos  ua\iete.  |  F.  Yale  amicifsime;  |  .,.  | 

2. 

Miinch,  Hutt.  Opp.  fV.  p.  67... 230. 

jDen  33ricf  an  b.  ^fal^igrafen  3obann  l&abcn  auc^  Burckh.  II.  159.  unb  Wagenfeil  I.  No. 
Lviii.  p.  299.  fq.  tt>icberl)o(t. 

InvectivK.  XXXVU.  1521. 


A. 

$)a»  i?on  ©uttcn  fclbft  burtbcorriQiertc  ©rem^tar  ber  3nocctiocn  (MUnch  II.  p.  7.), 
tt)orau3  Miinch  IV.  p.  239... 288.  gSarianten  anfiil^rt,  ifl  ber  3iit4cr  ©tabtbiblio^ 
t^cf  octfommen. 

B. 

MS.  Spalatin.  Vimar.  4".  foll.  363« . . .  393»»  eutb.  2lbf*rift  bcr  Snoectiocn  c^egcn  Carac- 
cioli  unb  bie  C^arbinSlc,  33if^Bfc  u.  f.  tt>.  unb  bc^  ©cnbft^rcibcn^  an  St.  StaxX. 

1. 
^  VLRICHI  I  AB  HVTTEN  EQ.  [  GERMANI  |  In  Hieronymum 
Aleandnim,  &  J!iiari«|num  Caraceiolum  Oratores  Leonis.  X.  aa|pud  Vor- 
macia  Inuectiuee  fingulse.  |  In  Cardinales ,  Epifcopos ,  &  Sacerdotes,  | 
Lutherum  Vormaci»  oppuganteis  [*»<:]  Inue«|ctiua.  |  Ad  Carolnm  Im- 
peratorem  pro  Luthe^^lro  exhortatoria.  | 

litcl  in  ficiftencinfa6ung,  unten  SBlumcnarabeffen  oon  gifdjcn  cjetracjen  uub  eincr 
SWaffc  in  ber  TlitU,  VinU  JimiQaxahc^Uw ,  oben  unb  te^t^  gifc^s  imb  3.^afen= 
©(^nSrfel;  rcc^t^  flc^t  in  2  ©fiulcnfilSen,  inncrl^atb  ber  fieiflc,  ESIMI  obcn  A©ffl : 
28  93U.  ob.  7  93ocjen  4«.  rignicrt  A...G.  SRuiffeite  be«  Xitcl^  leer.  27  bi»  29 
Seilcn  auf  ber  ©eite.    Obne  Golumnenrubrifen. 

Aij«...B*»:    VLBICHVS  HVTTBNVS  |  HIEEONYIIO  ALEANsJDBO  OBATOBI  BO.  |  Iv  STpar- 

7ctv.  I  NEquaquam  hac  ego  omnem  |  in  te  &c. 


INDEX.  XXXVll.       IMVECT1V.12.     1521.       XXXVIII.      II    AD    LVTUKH.    KFP.      1521.  75''' 

})L  %,  Xittcl  (aniS  Oir.  3.)  uberfett: 

^nx,  502.  ((gp.  2 186... 91):  J£).«  ®<^rci6eii  au  ^avaccielum,  bariuueu  ev  i^u  ab= 
f(^euli(^  caractcrifirt  uub  l^crunter  ma^t. 
)lv.  505  (Sv.  2195... 2207)  $.^  ©«reibeu  au  iT.  ^arl  V. 
JJr.  500.  (3p.  2208... 25)  5ln  bie  ju  «L^ormg;  Dcrfammlete  ©eijtUj^feit  abgelaf^ 
feue^  ©(ftreibeu. 

'^lv.  594.  (8p.  2321... 23)  ^.sj  ©(^reibcn  au  53i(ib.  qjircfl^eimcr  (ucbft  ciuem  Stucf^ 
(bcu  au3  bcr  ^"^'«ctitc  cjegcn  3lleanber). 

c. 
:Wuuc^,  S^,^  au^erlef.  aSBerfe.  II.  @.  145...  190.  196 /..217. 

xxxvm.  1521. 


MS.  Spalaia|i6mr.  4».  foll.  419*..^  420*.  entl^alt  ben  erfteu  ^rief,  Kxaudiat  te. 

1. 

Bnt  db  IHartmum  |  £titl|miiii  Cpi'|fl0lc  Hlrid  ab  |  ||tittrn 

,    4  ^wu.  cb.  Vj  ^^eogcu  S\  fi^uiert  Jlij  ^iij.    g^uiffcitc  beS  Xitet^  uub  ba«  U^Xc 
Slatt  lccv. 

Jlij:  ^ortino  Ctttliero  t^n-lln^n  CnimgeiifU  imtiHrtirHmo.  |  amiro  |  Soncto.  | 
^saubtat  tc  )i0mtnu9  tn  hit  trtbuUtiois.  «c.  €$  €b(2nbiur|0  so  Calrn.  |  |9aij  iraiitim 
Vit\6^w  ob  Suttrn 

^ttj:  ^rtino  ftttliero  t^eo^liogo  Cttoitgeiifle  iititiHrtinimo.  jXmiro  I  dito«i 
Si^lutcm  tn  Ct^ifto  feniatoif.  duio  confuroet  |  &c.  1  fc^Uegt :  Valt,  €$  €brmbur|0 
$ij  Calrn.  |  Haptim  |  l^iri^us  ab  guttm.  | 

2. 
D  V  A  E  I  AD   MAllTINVM   LVTHERVM  |  Epiftolse   Vlrici  |  Ab  Hut- 
ten.  1  53e6er  uuten:  Vuittembergac. 

:^ief cr  *2:itet  "f^c^t  auf  bcr  erflcu  ©eite  bc«f  crftcu  xBlate.  Die  bcDbcu  ^bricfc  f nf^ 
leu  ebeufallg  2  5JU.  unb  ftimmen  ganj  mit  ber  i>er!)er0cl^cubcu  ^tuggabe  ubcrciu. 
!J(u«  in  8P.  (@o  «anjer,  lUr.  t>,  $utteu.  ®.  104.) 

3. 
Lutheri  Opp.  tom.  II.  Viteberg.  1546.  fol.   18^.  I83V     ($)er  Ic^tc  93rief  uur 
untoUftaubig.) 

4. 

Burckhard,  Vit.  Hutt.  II.  p.  210... 213. 

5. 
AVagenfeil,  Hutt.  Opp.   I.  No.  LXIL  LXIll.  p.  a07...3IO. 

6. 
Mtinch,  Opp.  Hutt.  IV.  p.  297... 300. 

a. 
JiuiJ  Deutfiftc  iiberfc|ict  Lau«  9ir.  3.]  \?ou  m.  %n^,  iittcl,  in 
«utl^erS  ©fimttic^  ©(^riften  t>on  aBBoIc^.  XV.  SRr.  546.  @J).  2193... 95. 

b.  . 

'5)e%ic^,  ip.3  audcrl.  ®erte.  IL  ®.  193...  196. 


76  IMOEX.      XXXVIIll.    RESroNK.    AI>   HESfil    EXHOBT.    1521.      XL.    rOHCILIA.    1521. 

Refponr.  ad  Ilefsi  XXXVIIII.  1521. 

exnortatorium.  •  rjmn  • 

IIOC  IN  LIBELLO  IIAEC  I  COXTINENTVR  |  Helii  Eobani  Heffi,  ad 
Ilaldcrichum  Huttc-|numf  vt  Chriftian»  Voritatis  cauflam,  |  &  Latberi 
iniuriam,  armis  con-|traKomanifta8  profequa-ltur,  Exhortatoriain.  [  Hul- 
(lerichi  Huttcni  ad  Helium  Eoba-|num  Heflum  pro  eadem  re  |  refponfo- 
rium.  I  Elcpaco  carminc.  |       Lc^^e,  placebunt. 

«  m.  cb.  IVt  ^ei^fu  4«.  fi^nicrt  Aii  bi«  Aiiii.  Diiicffcitc  bc«  Ic^ten  »1.  Icct.  U 
Xifti(6cn  auf  bcr  follcn  ^citc.  Cbnc  (5o(umncnitbcrfc^rtftcm^^AM|« 
.'Kiicffcitc  bcS  litcle:  Ad  Huldcrichum  Huttcnum  Kquitomj^^^B^^.  Eobani 
Hcflfi  cxhortatorium.  |  Adfcro  nunc  fortiiTimc  Eques,  &e.  4^^^lBfelf  &•  Aiii*. 
Aiij*»...S9{ittc  AO*:  Huldcrichi  Huttcni,.ad  prnccdens  HeHi|piobAni  Hein 
carmen,  Kefponrorium.  |  Edita  follicito  pcr  te  &c.  fc^Ucgt  o^ne  aUc  tcfcnbcrc 
Chibbc^cic^nung:  Haec  poftq^  femcl  oft  alca  iacta  mihi. 

i^cban*  cftcr^  (auc^  in  bcn  Opp.  farrajrin.  II.  Hal.  1530.   foll.  116'».  fqq.,  Ff. 

1541).,  Ff.  1504.  p.  K47.  fq«i.)  c^cbrucftc  (^lcc^ic  crf^icn  jucrfl  in  fcK-\cnbct  Xuldabc 

t?cn  3'£cgcn  4^,  n>c)>cn  bic  .Sc^Ictfiabtcr  ^^iblict^cf  bad  t>cm9^f.  an  ^catud  .^bc^ 

nanitiS  d^f^tcftc  i^rcmplar  bcfi^t: 
^abt^  \f\t  ftttOl,  I  IX  EVANGELICI  DOCTOKIS  |  Martini  Lutheri  LaQdem 
Defenfionemq)  |  Elcgias  HII.  |  Ad  lodocum  lonam  l^ortlinraniun  cu  eo- 
dcm  a  Cae^irarc  rcdcuntcm.  Elcgiam.  I.  |  Ad  Vdalricum  Huttenum  Eqni- 
tcm  Gcrmanti  ac  Posleta  nobilimmu  Dc  canla  Lutheriana.  Elegiam.  I  |  In 
Ilicronymu  Emfcrum  Luthcromaftiga  cmiiciato:|rcm  Imicctiuam.  |  Elegiam. 
I.  !  Hclic»  Eobano  Ilcffi»  Authore.  j  AD  ZOILVM.  |  Vt  fit  faepe  furor 
pstientia  Isefa ,  quod  aiunt,  j  Sic  aliquis  certo  eft  inter  vtmmqi  modus| 
Hic  nondum  fiiror  cft,  ncc  adhuc  patientia,  verii  |  Si  pergea  modus  hic 
Zoilc  nullus  crit.  |  Confcia  mcns  rccti  famsc  mcn:|dacia  ridet.  |  +  |  Ite 
parate  viam  fratibus.  |  +  | 

K.    ^.     €  ERPHVBDI.e  IMPBIMeHbAT  MATHEVH  MALKB  I  MER8R   MAIO.   AaiO  | 
M.D.XXI. 

2. 

Burckhard,  Vit.  Hutt.  III.  p.   186...  19«.. 

3. 
Miinch,  Hiitt.   Opp.  IV.  p.  309... 317. 

CSoncjUa.  XL-  1521. 

CradUo  iDic  «an  blc  ^alten  |  f^i.  Vnb  0011  oniripl^aiiB  i^nf^^tt  U|e«yfrni| 
tn.  ^nt)itg  bamtt,  brr  ^iffi,  tfarlitniUn,  oii  aUer  |  tfnrttfnncn  Itfl,  «lffuni| 
oii  l^an^ci  btu  of  ^t|i  ^cit.  |  Crmannng  ^09  cin  pcfect  bv^  \  htm  tn^a  fttit 


IMDEX.         XL.   COHCILIA.    1521.      XLI.   EIN   RSV   LlfiD.    1521.  77^ 

Cl)nftUd)ni  glattbrn  bieiben,  |  pnnt  fid^  3«  keiner  uenierttng  bemedm  laffen  f0ll,  | 
^nrd^  [^txi  Cnnrat  jartltn  in  .76.  arttihel  tiertta||it  |  i^  WKlt  nifen  in  eim 
knopff  (&c.  7  iT^tOi^en)  |  C0nctltnm.  Conciltnm.  |  Condiinm.  |  ii^  | 

28  m,  ob.  7  93ocjcn  4«.  figmcrl. a...|  9ifi(rfeitc  be8  le^tcn  QStattcg  lcer.  31  i^ei: 
leu  aiif  ber  t?oUcii  <5eite  unb  6olumncnubcrf(^rift.  [liibing.  bei  5(n^i^elm?  cf. 
XXV.  1.] 

rT^iicrfcitc  bel  Xitet^:  €  flrtd)  tlom  Sutten,  embefit  afktn  ^^iftiu^er  |  frep^it  lirbl^a> 
bereni  atlce  guts.  [  Sett  l^ar  id)  mid)  nmb  bejeflglung.  nii  &c.    «cbetin  511  Cbrrn- 
bur0  Df  ^rn  I  ta0  f  aierij  tm  jar  ^.  P.  SSi.  I  «  I 
^U.  atj*.  ..eitjb:  Concilia  wte  mon  ^  baitenn  |  fai-  &c. 

(  4«:  pm  ftrenien  Dnt  erenueften  berien  j0bAn  |  Motten  tc.  Hitter  &c.  Me  311  Hit^l 
trnburg  am  .$$.  tao  ^ebmary.  Jlnno  ic  ssi.  |  Cmer  ftrenfKeit  gfitmiaiget  |  Cunrat  3&rt- 
lin,  grnanm  |  lllo9nba(ber,  INcarp  |  jit  9amb(r|. 

( 4b...0Hj«:  Crmanung..||...  tat^  |  ber^  Cunrot  3&rtlin  in  issoj.  artiAel  oerualf^t. 
*  (Qo(umncnfibcrfd)riftcn,  linf^  Ibefue  rcc^td  Cb^iftuo.) 
gitj*»:  ^uttcn^  93i(b(*en  tt>ie  in  xxv.  1.  xxxvi.  1.,  o^nc  Umf(6rift,  aber  in  ber= 
felbeu  C?infa6un<t  mt  ber  Jitct  \)on  xxxv.  1.  ^ariiber  bic  Serfe:  9o  repd»  es 
rr(bt  ^pn  mo  0ott  m6M,  |  tie  focb  i(b  jm  9&nt3li(b  b^^mftdy  I  M  bttbo  amiait  on  oKs 
unafca. 

g  4«:  ©ruftbilb  be^  iungcn  S^.  S^axi  V.  mit  bicfcn  SBcrfen  bariibcr:  ©  Cariei  llr^- 
^rr  lobefani  |  oreif  )u  Me  fa^  3um  erften  aUi  |  ^ott  w&xts  mit  bir  on  ^mepfel  ^an, 

2. 

X)ic  7  $)i|li(icn  be8  Xitcl^  xmb  fiuttcn^  S3orrebe  ju  bcn  (Soncitia  flc^en  iu  Munch, 
Hutt.  Opp.  V.  p.  366.  372. 

(Siu  ucu  Sicb.  XLL  1521. 

1. 

^cr  ^rucf  oon  1521,  U)oraud  9h.  3.  gema^^t  tt)orben,  ifl  in  ber  ^iener  ^ofbibUot^cf 
«  nn^t  me^r  aui^finbig  i\i  mad^cn  gcn^cfcn. 

2. 

(Jiu  effcncg  53(att  in  golio,  2  ©pattcn,  abgefette  5^crfc,  10  auf  bie  ©tropl^e,  abroc^^- 
fcinb  cingerucrt.    .3fi  in  ber  fbn.  ©ib(.  i^u  SBerfin.    5£)arau8  ift  eoicrt  9^r.  6. 

3. 
<^in  ne»  ^ieb   ^err   Virtdis   tion  i^tttten.  |  ^^  l^abo  gemaat  mtt  ftnnen  Hx, 

<8(^Iu6:  ^aft  ^atten  nit  oerberben.  |  tfetrnckt  i|m  <^ar  xxi.  |  in 
5.  D.  ©raterg  ©ragur  VII.  2.    (obcr  JBragur  unb  ipermobc.  IV.  2.)  fieit)^. 
.      1802.  ^.  ®.  95.w97. 

X^ag  2icb  ifl  mit  bcn  beibcn  (Don  IJunj  gbffel)  auf  ^utten  gcbic^teten 
Jl(b  c^ier  9ut  auft  /ran(Ken  &c.  (7  s^^nsciligc  ©tropl^cn.) 
tliri(b  9on  Huttcn  ^0  c^i  bl&t  &c. 
r^crauggcocbcn  (cbcnbaf .  ®.  98 . . .  105)  oon  ©ottlieb  Scon. 

4, 

^yjl&nd),  $.d  auderlefeue  SiBerte  II.  ®.  259... 261.    (^uttcn^  idicb  aUciu  aud  9^r.  3. 
umgeteutf(^t.) 


76  INDEX.       ZXXVIllI.    RESP0N8.    AD    HES8I    EXHOBT.    1521.       XI..    CONGILIA.    1^21. 

Refponf.  ad  Hefsi  XXXVTTTT  1521. 

exhortatorium.  «-«Bar©^ 

1. 
HOC  IN  LIBELLO  HAEC  I  CONTINENTVR  |  Helii  Eobani  Heffi,  ad 
Hulderichum  Hutte-|num,  vt  ChriCtianse  Veritatis  cauflam,  |  &  Lutheri 
iniuriam,  armis  con-|traRomanifta8  prorequa-|tur,  Exhortatorium.  |  Hul- 
derichi  Hutteni  ad  Helium  Eoba-|num  Heflum  pro  eadem  re  |  refponfo- 
rium.  I  Elegiaco  carmine.  |      Legc,  placebunt. 

6  m.  ob.  IVt  33ocjcn  4«.  fignicrt  AU  bi8  Aiiii.  ^iiicrfcitc  bc^  [c^tcn  331.  lccr.  14 
^ifii^cn  auf  bcr  Dottcn  ®citc.  Ol^nc  (Solumncniibcrf(^riftcn.^^A||^ 
9iil(!fcitc  bcS  Xitcld:  Ad  Hulderichom  Hnttenum  Equiton4HH^)p[.  Eobani 
Hcfli  exhortatorium.  |  Adrere  nunc  fortifllmc  Kqucs,  &c.  ^Bm|^pif  S.  Aiii*. 
Aivi^...3Rtttc  Ad*:  Hulderichi  Hutteni,«ad  priecedens  HeBPEobani  Hefli 
carmen,  Kerponrorium.  |  Edita  foUicito  por  te  &c.  f((tic§t  o^nc  attc  bcfonbcrc 
(^nbbc)c'i(^nung:  Haec  poftq^  femel  eft  alea  iacta  mihi. 

(5oban8  bftcr^  (aui^  in  bcn  Opp.  farragin.  II.  Hal.  1539.   foll.  116»».  fqq.,  Ff. 

1549.,  Ff.  1564.  p.  847.  fqq.)  cjcbrucftc  ^lccjic  crft^icn  jucril  in  folcjcnbcr  5lu^abc 

uon  3^ogcn  4%  n)o)>on  bicx8(^(ctflabtcr  iBibliot^cf  bag  toin^f.  an^catud  ^l^c- 

nanud  ^jcf^^icftc  C^rcmplar  bcfi^t: 
f^obtt  \f\t  §iCt0}.  I  m  EVANQELICI  DOCTOKIS  |  Martini  Lutheri  Laudem 
Defendonemq)  |  Elegias  IIIL  |  Ad  lodpcum  lonam  ^orthufanum  cu  eo- 
dcm  a  C8B;|rare  rcdeuntem.  Elegiam.  I.  |  Ad  Vdalricum  Huttenum  Equi- 
tem  Germanii  ac  Po5|eta  nobiliinrau  De  caufa  Lutheriana.  Elegiam.  I  |  In 
Hieronymu  Emferum  Lutheromaftiga  c6uiciato-|rem  Inuectiuam.  |  Elegiam. 
I.  I  Helio  Eobano  Heflo  Authore.  |  AD  ZOILVM.  |  Vt  fit  fsepe  furor 
pftientia  l»fa ,  quod  aiunt ,  |  Sic  aliquis  certo  eft  inter  vtrumq)  modus  | 
Hic  nondum  furor  eft,  nec  adhuc  patientia,  verii  |  Si*perges  modus  hic 
Zoile  nullus  erit.  |  Confcia  mens  recti  famae  men'|dacia  ridet.  |  -|~  I  Ite 
parate  viam  fratibus.  |  +  | 

%.    @.      C     SBPHVBDIA     I1IPB11IE'|bAT     MATHJSVS     MALEB    |    MEN8E     MAIO.     AHIiO  | 
M.D.XXI. 

2. 

Burckhard,  Vit,  Hutt.  III.  p.  186...  198- 

3. 
Mlinch,  Hutt.  Opp.  IV.  p.  309... 317. 

©oncilia.  XL.  1521. 

€0ttdUa  Qiic  mon  bic  IfiAttn  \  foi.  yn^  wn  ncrlr^l^ans  gc^ftitdpnr  Ut^cnpftni^l 
rn.  ^nt3ot0  bamtt,  Ut  |lapflt,  CaiMn&lcn,  m  allrr  |  tfnrtifancn  ItfH,  mfpian^ 

nit  l^anM  bttj  of  bt^  ^ctt.  |  Crmannng  ^09  cin  Qcfetr  brt)  |  um  tt^un  fttcn 


INDKX.       XLI.*    NKV  KAR8THAX8.   1522?    XLII.  BKKT.AaVNG  DER  PREIKTRTTK.  1522.     79* 

aUcjcmein,  iinb  and)  in  jerfcn  3(nmerfuni^en  angenommen  wiro,  jeboc^  aue^  un^u: 
reirfjenbcn  @runbe'n.    ^TCnift  ©«ftabe  (^Jir.  4.)  bcjtt>eifelt  i^.«  ?(utorJ*aft.l  ♦  . 

2.    3. 

9)iund),  J^«  audcrUfene  iBcrfe  11.  ©.  83...146. 
MUnch,  Ilutt.  Opp.  V.  p.  455... 513. 

©cibc  $)rucfe  un(orfll&ltif^  unb  o^nc  ©^>ra*-«Sinn  unb  5?erftanb  gcmobelt.  X^ic  M) 
^lrtifel  finb  binjugefuQt;  „bo(^  glauben  23icle,  bap  biefcr  ^(nl^ang  i>on  cincm  ?(u= 
bern  \nU  .C:>uttenl  MnMideffu^t  roorbcn  fet>." 

4. 

Satiren  iintl  Parquille  aus  der  Reforraationszeit.  Herausg.  v.  Ofkar  Schado. 
llannover  1856.  8".  H.  S.  1...44.  mit  Anmerkk.  S.  277. ..288. 


^i^ 


^it^cftafluna  bcr_$reiftcttc.  XLIL  1 522. 

pcKlagunsc  Ut  /uiflettr  brntf4)cr  notio  | 

Per  Itciiia  l^ott  bas  (|cttd)t  gcmad)t 

Pas  mandKr  jm  rc(|imcnt  nit  lad)t 
Cr  fclp  iRint|k  ^tfd^af  /vrft  abcr  efof 
Ptxfalitn  btc  on(|c»4ttkcit  icaf  t  ntd) 

T5arunter  §.8  firo^c^  ©ruftbilb  mit  i^ranj  nnb  bcr  SRc^tcn  am  ©«Jtoert;  aber  nur 

in  ben  2  unteren  CScfeu  ^appenfAilbe. 

4  ^U.  ob.  1  iBogen  4».  figniert  atj  aitj    38  3eilen  auf  ber  ©eite.    Ol^nc  ^olum^ 

nenilberfAriften  unb  JRanbanm'erff.    3e   an   ber  rej^ften  ©eltc  bel  Xtttti,  roorin 

nur  8  Jra^ejci^en  unb'ein  ^unct  al^  ©(fteibeaeitften  )>orfbmmen,  ift  eine  1  fiar= 

fcn  3on  brcitc  Scifle  mit  atterl^anb  ^roieffen  8id«««  wnb  ®4n(rfcln. 

:Ki(cffeite  M  litefd:  Harti^nungc  an  ^tc  frrien  tmnt  reidilrtct  ^cutfd^rr  nation  |  ^r 

frumtncn  ftrt  min  bobt  iii  ad)t  |  9t§  grmrtnrn  ^rutfd^m  &e, 

M,  4i>  untcn  bat  ua(^  bem  (e^ten  ^erd  be^  ®ebi(^tiS  ,,Pan  ta  alletn  )rr  l^rlfcr 

bift  Jlmm''  bcn  (ecren  Jl^aum  einer.3<ife,  bann: 

9r9  ^rm  mrin  aus  ^r  frrir  /rdAr  idt 

$in  jd)  alrpn  guttrn  C^riftm  grfant 
{^n  bcm  (£r.  ^cr  fonij^.  53ib(.  gn  ^criin  (>at  i\  aWcufcbac^  (?)  o^rbcmcrft:  ^la^ 
cinem  ^^er<j(eiA  mit  *3?om  gaftcn  ^in  nu^iic^  ©ermon  k.  t)on  5Brubcr  ^cinrid^ 
.^ctcbad».  Inf.  W\(b.  ^uc^ffirer  1523.  4°.  foKtc  man  mcincn,  baft  biefc  auc^  einc 
(^'rfurtcr  ^u^oiabc.) 

2. 

1lo:mannng  an  i\t  \  frcim  nnb  rcict>  |  i$tette  tentfldyer  natiim  | 

liicl  in  ^eiflcncinfaBung,  m  ben  ©citcn  jc  4  j^inbcrbi^bt^en  flanjcr  Rigur  mit 
irmblcmcu,  obcn  oon  2  (^n^thi  gef^jrcitcteg  ZuHi  mit  bem  itopfc  be^  Chitl^auptetcn, 
unten  Il^iere  a(«  ^rie^cr  im  5e(b(ager,  eine  i^anone  in  ber  ?Kitte  (ein  3^i(bcfecu, 
ba*  man  fur  cine  gabc(iauftration  be«  10.  3al^r^.  t>erfehen  fbnnte). 
«  ^n.  ob.  ly,  ^onen  4«.  ficiniert  ^ij  bi^  jio  fiiir  ftatt  ^iljl.    28  Sei(cn  auf  bcr 


78*  IXI»EX.  XLI.    EIM    NKV    LIRD.     1521.       XM.  *    NKT    KARHTHAK9.     1522? 

5. 
Milnch,  Hutt.  Opp.  V.  p.  375... 377.     CBie  9{r.  4.)    (ibfnfc  bic  bciben  Jicfccr 
^im)  l'5ffeld  ibi<).  I.  p.  cxiii...cxix. 

6. 

3)a^  bcutfc^c  ftird^cnlicb  t>on  iKartin  gutl^cr  bid  auf  »Jiico(aud  j^erman  unt 
«mbroflttd  Slaurcr.  Son  Dr.  m.  p.  %  aaJacfcmagcl.  Stnttg.  I8*i.  4!». 
@.  675.  f.  3?r.  799.     ($.e  «ieb,  na*  >Wr.  2.) 

7. 
*:HUc  l^oc^'  unb  nicbcrbcutfc^c  ^Bolfi^licbcr  mit  Jlb^anblung  unb  Slnmerfungcn 
^craui^geacbcn  t>on  gubiuig  Ul^ldnb.     6rft.  93b.  jrocitc  9lbt^.   ©tuttg.  u. 
tfib.  1845.  8**.  @.  917... 919.  ^ir.  350.     0?^.«  l'ieb  na*  ^Jir.  3.  5.  vcccnficrt.) 

8. 
(vin  ipunbcrt  Seutfc!^  §tfiorifc^e  9Solfg(icbcr.    OcfammcU  unb  in  urfunbliri^n 
Ztxttn  (^ronolojlfiil^  georbnct,  l^eraujgg.  i^on  gr.  ficonarb  oon  Soltau.  3n?citc 
audg.  MplXQ,  1846.  8?,     (Die  bciben  IMcbcv  ,/Jl«  eoler  ^ut"  unb  ,A^M<b  wn 
.f)utten  ba^  ebcl  Miit")    @.  257... 264.  3lr.  44.  44*. 

9leu  garftt^an^.  XLL  *  1522? 

1.  *-««-w 

tf  cfpud)  btc4)ltn  ncniD  i  littft^aw.  |  ^n  brm  ftftx.  I  €  Ctii  ncimec  Jitrft- 
l^anf  kmii  td)  ^rr  |  Val  flnttrr  mannnn ,  rrc^trr  Irr.  |  /Hit  tfblrn  bm  u^  nii- 
^n  rtnt  |  <9lU  not  ii^  niri^ ,  b0  f4l»ci|0  id)  krin».  |  V nb  mnrb  mit  l^cn^rii  grr^f- 
frn  iu  I  Cin  anbrr  and^  frin  brftr»  t^n. 

28  m,  ober  7  SBogen  4«.  figniert  5^...e.  SRurffcite  bed  Xitelg  unb  bc^  lcWen 
©lattc^  lcer.  32  .geiren  auf  bev  tollen  ©eitc.  Cbne  6otumnenflberfc^riftcn,  aber 
mit  D^ianbtemmatcn.  3(b  befi^c  mcbrerc  ficb  bur(^  flcinc  X^rurfabweidbuugcn  ucn 
einanbcr  unterf(^ctbenbc  ^remplarien  biefcg  9ieufarftban!?. 
Jitj' :  f^tfpu^  bU^iitt  ncHw  |  llarftl^anf.  |  pirl^n^errr^rr.  |  iSlarft^ane  on^/ran^  Mn  ^i- 
(Kin0(n.  I  C  llarft.  ^tu^  e(i(^  $oniu(kn  fiamy  /.  faik  [al.  pamkj  ^tr  |  fott  &c.  fi^Uegt 
0tj*> :  /.  erUit  )t(i)  (ott  llrbrr  fru |mrr  Itarftl^ans.  |  !})anintcv :  C  |$t(  cn^  fiid  trr  |lar|^- 
l^ans,  tin  P0l0m  i^ttna^  I  ^^eplfii  arttikcli  fo  JuniKfr  [al.  jundirr]  flrlfrrid||  lU^lrrl 
gctntii  ont  #arftl^an0|  mtt  famtn  irrm  |  an|fan0, 1)artt)nbt)rrt3ul)alirn0r|f(i)m9}(n^abm.i 
$)icfe  30  ^xtxUl  folgcn  min  auf  bcn  3  lc^tcn  ©citen.  —  6ie  fmb  aud^  ^intcr 
ciner  fiir  ibre  iJeit  (janj  crtr5cjU(bcn  33io=  unb  ^^PibUograpbi^  ©uttcn^  ab^cbnidt 
imb  commenUert  ali  oon  ^uttcn  ocrfafit  untcr  bcr  Ucbcrf^rift 
ntiei  5vdncfif(ben  unb  ^^b^iHifcben  ^bcl^  iBunbni^  n?ibcv  bcn  '^cop^i  unb  ^faffcn 
'Mno  1520."  in 
*}(u8cvlcfcnc  Stnmevfungcn  iib.  aUcrbanb  TOi^btigc  t)Jlatcvien  unb  €(briftcn.  gfurt  1706, 
80.  III.  p.  122...  166. 

[I5a§  ber  'Jicufarft^and  buttcnf(bc  ©cbanfcn  unb  -Sormcn  cntbaUc,  ift  gcn>ifiS,  mir 
aOcr  ni(bt  blofe  ber  unermiibU(ben,  abcr  crmiibcnben  33ibcl=  unb  >atrlflif(^n  ijcs 
(cbrtbcit  njecjen  cbcv  ba^  ©Cijentbcil  baoon,  baft  ibn  »^uUcn  t>evf(^6t  iHtbe,  wie 


INDEX.   XI.I.  *  NKV  KARHTHAN8.  1522?  XMI.  BKKLAOVNG  DER  FRKIHTKTTR.  1522.  79* 

allcjcmcin,  unb  aud)  in  ieifeu  3Cumcrfungen  angenommen  mxt>,  iebcc^  au^  unui^ 
rei<feenbcn  @runbcn.    ^7(u(i  ©*abe  (9i?r.  4.)  be5tt>eifeU  .^.«  9lutorJ*aft.l  ♦. . 

2.    3. 

9Kund),  J^«  auderlcfene  3Ber!c  n.  ©.  83...146. 
Munch,  Hutt.  Opp.  V.  p.  455... 513. 

'Bcibc  $)rucfe  unfotfll&ltift  unb  o^ne  ©^yracftsSinn  unb  53erftanb  gcmobelt.  $)ic  'M) 
MxUi  fnib  binjuQcfugt;  ,M^  glauben  33iere,  bap  biefer  ^(n^ang  vou  cin<m  ?(u= 
bcrn  [al^  .^^uttcn|  bin.^ugefuiit  roorbcn  fct)." 

4. 

Satiren  wnd  Pafquille  aus  der  Reformationszeit.  Heransg.  v.  Ofkar  Schado. 
Ilannover  1856.  8".  II.  S.  1...44.  mit  Anmerkk.  S.  277...288. 

ikftaguuij  bcr  Jrciftcttc.  XLU.  1522. 

1 . 

pcModungc  Ut  /^tiflettc  bentf4»cr  notio  | 

Per  1lcm0  l)att  ^as  flctirf^t  gcmad)t 

^as  mandKr  jm  rcgimcnt  nit  tad)t 
Cr  fclp  iRintgk  ^tfd^af  /vrft  abcr  tfrof 

^cn-altcn  bic  iin(|c»4ttkcit  lcuf  t  nai^ 

I>aninter  ^;^  gro^c^  93ruftbUb  mit  i^ronj  nub  ber  SRe^ten  am  ©«Jnjert;  aber  nur 

in  bcu  2  unteren  (Scfcu  ^appenf^ilbc. 

4  ^U.  ob.  1  SBogcn  4«.  fi^niert  oij  otlj    38  3eUen  auf  ber  ©eite.    Ol^nc  ^oIum= 

nenilberfiSriften  unb  SRanbonmerff.    3e   dn   bcr  recbteu  ©eite  be3  ilertc^,  tt>orin 

nur  8  jra^ejcii^en  unb'ein  ^unct  aU  ®(fteibejci<ften  t)orfommen,  ift  eine  1  flar- 

!en  Sott  breite  fieifle  mit  oQerl^anb  groteffen  Siguren  unb  ®<!^n(rfcln. 

:)iii(ffeite  Oed  Xitct^:  Karn^nunie  on  ^tc  freien  mn^  rcid^lrtrt  )culfd)rr  notton  |  ^r 

frummfn  ftrt  nun  l^obt  tn  o^t  |  9t$  grmrinm  ^rutfd^m  Acc. 

*^U.  4^  unten  l^at  nad)  bem  (etiten  ^er^  be^  ©ebii^t^  ^^Pon  tu  ollrin  Ux,  l^rlfer 

bift  Jlmm''  bcn  lceren  SRaum  eincr.3ci(c,  bann: 

9r9  Um  wrln  ous  ^i  frrir  /rddvr  lot 

$in  jf^  olrpn  guttrn  Cl^riftm  grfnnt 
{^n  bcm  i&x.  bcr  fonigr.  iBibl.  ju  ^erliu  bat  o.  SOieufcbacb  (?)  o#rbemcrft:  DJaA 
cinem  iBcrglcic^  mit  *55om  gaften  ^in  uu^ric^  @ermon  jc.  t)on  5Brubcr  ^^cinrid) 
.i?ctcbacb.  (nf.  5Kid».  ^uAffirer  152.3.  4^  foUte  man  mcincu,  baft  bicfc  au(b  cinc 
(vrfurtcr  9(u^abc.) 

2. 

1lo:manung  an  %ie  |  freien  tinb  rei4>  |  i$tette  tentfldyer  natiim  | 

litcl  in  ^ciftcucinfafeuni^,  an  ben  ©eiten  je  4  j^inbcrbilbc^en  ganger  Rigur  mit 
i^mblcmcn,  obcn  vou  2  ^ngetu  gefpreitetc*  %ndi  mit  bemitopfe  be«  (Jhitr>auptetcn, 
unten  IbiereaU  i^rie^er  im  gelbrager,  eine  ^anone  in  ber  SRitte  (ein  ^ilbc^cu, 
ba«  man  fur  cine  gabcUttuftrotion  be«  10.  3obr^.  mfcben  fBunte). 
«  ^n.  ob.  ly,  ^o<ien  4«.  fignicrt  ^ij  bi«  jlo  («io  ftatt  ^iljl.    28  geiten  auf  bcr 


SO^         iNDfiX.      XLtt.  BBICLAO.  D.  PIIKI8TRTTB.1522.     XLtll.    RRIlAM.  Att  W0RM8.    1522. 

©eite  au^er  ber  Utitn,  bte  nur  8  ^at.  O^ne  (lolunmenuberf^rr.  unb  dtan^anmerff . ; 
•  mit  eiuer  «rabeffenleifle  je  ^n  ber  Unfen  @eite  be«  Xerte?  unb  einer  etwa  bcmli  "• 
(o  breiten  lon  1"  unter  bemfelbcn;  aber  am  ©c^luBe  ift  eine   folc^c    iva^erc^tc 
!i!eifle  ni(^t. 

9l{u(ffeite  be^  litel^:  €  Jr  frmmtn  ^&tt  nun  ^abt  tn  otbt  |  9cf  ^mdntn  trfitf^rri  &»:, 
maXi  G*  fi^ticgt :  jPan  )u  aarin  m  b^lfcr  bift.  |  ^«ffCH.  | 
5)icfc  bciben  !Dru(fc  (I.  2.)  fmb  principes,  infofcrn  fcincr  au3  bcm  aitbern  ciil: 
uomincn  if) :  fte  fffteiucn  au^  bit^crfcn  ^tbf^riftcn  bd  ©cbic^t^  entnommrn  ^u  fcin. 

3. 
ajlcincrd  gcbemgbefd^r.  beru^mter  aK5nncr.  3ur.  1797.  8".  III.  ®.  460... 467. 
(^tai^  O^r.  1.  i^cmobclt.) 

4.     5. 

ajlund^/^.g  au^erl.  aBerfe.  II.  @.  217,. .225. 

Miinch,  Hntt.  Opp.  V.  p*.  383 . . .  390. 
(^J^a*  'JJr.  :<.  tvcitcr  gcmobclt.) 


(Srmauimg  au  92BormS.  XLIII.  1522. 

Cin  krmfitige  rrMa'|iinii0  an  rtii  acmriinr  ftatt  |  VPitmb^  vfn  Vtric^  |  m 

^nttrn  in-lfirfct^rifbrn.  | 

Xitcl  in  gicrlic^er  li^cificncinfagung,  obcn  unb  untcn  ie  2  Signetten  mtt  Sembtc^ 

fceneu. 

6  m.  ob.  i%  Sogen  4».  figniert  <^ij  «^iij.    9ifi(ffeite  bcS  Ic^tcn  Slattcd  leer.    33 

3ei(en  auf  ber  t^oKen  ©eite.    O^ne  (^otumncfiiibcrf^riftcn  unb  9lanblemmata. 

9lii(ffcite  bci»  XiteU:  pCm  Crfamm  &c.    64(ufi  auf  bcr  ^orbcrfeite  beS  6.  «lat^ 

ted:  patum  fanMftal  ^«ntag  nac^  |  Jocpbi.  ^lnnp.  /B.9.S5U.  I 

2. 

iitcl  toic  9^r.  1.,  auScr  bag  in  bcr  4.  3cile  flcl^t  ^fiH 

9Iu(^  im  flbrigcn  ftimmt  bicfcr  in  bcrfclbcn  {93afclcr?  6tra6burftcr?J  Offirin  gc- 
mac^tc  Drucf  mit  9ir.  1.,  f)at  jcboi^  oielc  8a^ocrf4iebcn^citcn,  n^clc^e  bcmerfcu, 
ba6  cr  cin  oon  bicfcm  ocrfd^iebencr  ifi,  g.  53. 

1.  2. 

@.  2.  3.  3.     rtatt ....  frine  ....  b^u 
—       3-  5-     fncbrq  tin^ 
8.  11.  3*  1-     9an  au^  ti^fot^  l^nnr 

3. 

Cin  brmutige  trmannng  an  |  rin  armrinr  ftat  V^^rm^  wn  I  Vtrtiti  m 

Unttrn  |  3n0rfd)rtbrn.* 

Xitcl  in  (Sinfagung  )oic  92r.  1.  2. 

^u(b  0  m.  4».  diiicffeitc  bc^  le^tcn  Iccr.  34  3cilcn  auf  bcr  ooaen  ®ette.  Sdet^t 
im  ^rucf  t>on  beibcn  v^oriijen  \>icl  mcl^r  ab,  al^  bicfc  untcr  einanber,  namentliib 
aud^  iu  bcn  S^xUn''  unb  ^citcnabt^cilundcn,  s*^*  bcginnen  (bie  ^itclfeite  mttdc^S^tj 


ftat  ....  frpnr  ....  b^il' 

friM  trnn) 

Pann  auft  vifa^tn  gan 


XLIII.    ERMANVNO  4N  W0RM8.    1522.      XLIIII.   EHTSCHYLDIOyNO.    1522?       81* 


9fir.  1.  2. 

gh.  3. 

©.  3. 

mKbtn  lalfen. 

niiirt  tHd^f  f0  lan^  jr 

4. 

rd)an  alfa  bf^ 

ab  fd)an  alfa  bep 

5. 

Ofra(^tU0  ober  bie 

anft^un.  Vn^ 

6. 

Parumb  ocr0leid)t 

fpe  m$  orrbeiden. 

7. 

fpu^en  ^arf .  jDu 

Xf}  er  (nte  ^0b  fa0t) 

8. 

0.  tDtr  l^abtn 

bewetnei  on^  anb'n 

9. 

brn  ma0,  (^r.  2.  ma^.) 

1)00  jnf  ntd)!0 

10. 

umb  malten  mir 

on)  epfen  wiberftan. 

11. 

3U  bebalten 

3U  pfanM.  Vn 

emi 

[f.  obcn..l 

A 

Patu  1  fanMftaU&c.  [rt>it  1.2.J 

**• 

Mtinch,  Hutt.  Opp.  V.  p.  395... 406. 

(umgcmobclt.) 

entfc^ulbigung.                    XLIIII. 

1522? 


1. 

Cnbtfd)nlbi0tm0  Klrid)^  tlim  |  ^nttrn  Wpbrr  rtKd^er  DniDarl)aftt0f«  |  an^- 
gebrn,  vcn  ^m,  aU  f0U  er  ntbrr  |  aile  gqiftltd^eit  nnb  p:ieftfr|fd)a|ft  feini  mttt 
frkla^jrung  ftUd)er  fetnfr  |  grfd^nftfn.  | 

X)aruntcr  cin  cttpa  1"  l^oBc^,  3"  ^rcitc^  ©tucf  cincr  3trabcffcn(ciflc;  bcr  ganjc  ZU 

tcl  in  ^ciflciicinfa^ung. 

1«  m,  ob.  4  33oc|cn  4°.    gc^tcg  ©latt  Iccr.    3[Rit  SRanbkmmatcu. 

5)icfc  (Cri<^inal-)5tu«cjabc  l^at  f(^Bucrcn  unb  bcgcrcn  2)rucf  alg  bic  l^ou  bcn  ©pas 

tcrcn  attcin  bcrucfpt^tigtc,  burc^  SIu^IaBungcn  unb  ©crbcrbuncjcu  entflcUtc  ^Jlx,  2. 

^I.  15^  f^Iiegt:  bas  Q)ia  i(^  an  onterlag  bitten  tm)  be^eren.   «SVmen. 

2. 
CnnMfd)ulbi'|gting  lllrid)9  |  non  ^utten  |  W^fi^tt  txiid^tt  ontDar^ll^affttgfr 
an^gfbfn,  O0n  |  ^m,  al«  folt  rr  mibfr  ailf  |  ^fi)ftltd)ftt  tmD  p)if::|ftfrf(^afft  fftn, 
mit  I  crKlarng  ftUd)?|fr  friner  df'|fd)nfftfn.  | 

Xitcl  in  ficiflcncinfaSung,  n?orin  oben  iu  aufcjcrincjcltcm  33anbc  1520 

14  M.  00.  3'/t  SSogcn  4».  ftgnicrt  a...e  (e  6  m.),    Obnc  9«aublcmmata. 

fic^tc  (35tc)  ^cilc  auf  531.  14»> :  id)  an  unterla^  bitten  vn  bejeren.  Jlmen. 

3. 

Burckhard,  Vit.  Hutt.  III.  p.  206... 260.  (aug  9lr.  2.) 

4. 
aWcincrg  geben^bcfd^r.  bcru^mter  2)l5nner.    III.  p.  468... 498.    (cbenfaUg  au2 
•     5h.  2.) 

5.       . 
3DWin(]^,  §.3  au^erl.  SGBerfe  II.  ®.  225... 259.    (tjcrmutlic^  na*  9^r.  3.  augcri*^ 
tct.    ©eginnt  „m  ift  ncu"  flatt  „Q%  ift  nit  ncn") 

6. 
Mtinch,  Hiitt.  Opp.  V.  p.  415... 448.    („(*«  tftnit  neu") 

6 


82^  IHDBX.    ZLY.  SZPOSTVLATIO  CVM  ERASMO.  1523. 

Expoftulatio  cum  Erafmo.  XLV.  1 523. 


1. 

VlrICHI   AB   I  IIVTTBN  |  ciim  |   ERASMO    Roterodamo ,    Presbytero, 
Tbeologo,  I  EXPOSTVLATIO. 

:Davuntcr  ciu  2Wcbail(cu  t»cu  \di\x>ci^  2"  !Dur<^mc6cr,  tuit  bcr  Uuifc^rift  m.  lytheb: 

•    p.  melan:  bcr  iuucrc  5?rci6  \>on  ctti>a  i"  ^l^urcimcgcr  ifl  fc^marj  f(^raffiert,  fo  ban 

bic  ^bvfc  uur  bur(^  ctmag  Uc^tcrc  6(%rafftcruug  l^crau^trctcu;  VmU  <  V  rcc^tg  V> 

$)aniutcr  2  ctroa  2%"  grofec  aWcbaillou^  mit  bcu  ^cpfcu  bc^  erasmvs  .  rotero- 

DAMVS:  UUb  VLRICnVS  •  AB  HVTTEN  EQ  •  : 

36  m.  ob.  tt  93oi3cn  (a...i)  4".  SRucffcitc  bc^  ^itclg  uub  bag  Ic^itc  »Iatt  tccr. 
iRucffcitc  bc3  35tcu  ©latte^:  J&uttcug  cjroScg  53ruftbilb  mit  bcm  Hrauj  unb  bcr 
JKc(^tcn  aui  ©ci^u^crt,  bcu  4  ^-fi>avpcuf(ii(bcu  iu  bcn  (^cfcu,  baruutcr  iacta  bst 

ALEA. 

27  3citcu  uub  (?c(umucuubcrf(i^rift  auf  bcr  Scitc. 

($au*,crg  53cf(^rcibuug,  U.  c.  J^uttcu  6.  171  f.  ftimmt  mit  vcrflcl^cnbcr  lUmiu, 
uur  baf3  jcncr  bc3  SBilbci^  auf  ^-81.  35*»  fciuc  C^ru^S^unUi]  tl)ut.  3(6  l^abc  cinigc 
TJut^icub  (^vemvtcivicn  beg  cjar  ui(i)t  fcttcn  vorfommcubcu  Xrucfc^  iu  ^anbcn  ^C' 
^abt,  abcr  fciu^  o()uc  bag  53ilb.  Ucbrigcug  mcrft  ^>anjcr  an:  ffi.i  ifl  bicfcg  o^nc 
i^ttjcifcl  bic  Orivjinal^^tutfijabc.  !Da6  bicfclbc  au§  bcr  ^^rcBc  bcg  Sol^.  (Bdfoii  ju 
©tra^burcj  imSHniuS  obcr  3«(iug  1523  crfc^icncu  fct),  ift  ciuc  au^cmac^tc  ©ac^c. 
e(<)ott  foll  fic  brcDmal  iicbrucft  babcu."  "i^c^l  TiX.  2.  3.  mxmdi  (Hutt.  Opp.  IV. 
p.  329)  ma^^t  flug^  ausj  bcr  obcn  bcfdjricbcucu,  tocl^^c  auc^  cr  gcfc^cn,  cinc  t»on 
bcr  \)on  ^anjcr  bef(bricbcucu  Dcrf^^icbcnc.  (^^  ift  mocjlid),  abcr  unn>aI)rf<6cinU(6, 
ba6  "iiJtxm^  \)kv  cim^  ri^^tivjcS  l^at.) 

2. 
VLRICHl  AB   HVTTEN  |  Cum  Brafmo  Roierodamo,  pref-\byiero ,  iheo- 
logoy  I  EXPOSTVLATIO  ]  A  priore  deprauatione  \  uindicata  iam.  [  OTHO- 
NLS  BRVNFELSII  |  Pro  Ylricho  Untteno  defuncto,  ad  \  ErafmiRoter .  ^pon- 
giam,  \  RESPONSIO.  | 

I^aruntcr  ba8  aWcbaillon  ^uttcng,  unc  auf  bcm  litcHir.  1.,  aber  cbuc  Umfc^rift. 

08  33«.  ob.  8'/,  33oi)cn  8«.  fu^uicrt  a...i  (i  4  ^Il.).    9iiicffeitc  bc^  I^itcI^.Iccr. 

Sfiiicffcitc  bc5  (ctiteu  ©(attc^:  ^%  |  Ego  fum  dominvs  redemptor  ttws,  \\\\\  rum 

fnorum  complens,   E/V/iVr.   rtiiij,  \  ((frafmuS*  ^i(b  U)ie  auf  bcui  'litct*Von  '*)h.   1.,. 

abcr  and^   ol^UC  Umf^^rift.)  |  Stultus  factus   eft   omnis  homo  n  fcientia,   lere,  5.  | 

Verbuyn  autH  Domini  manet  in  a'temum.  \  %*  | 

3>ic  crftcn  67  ©citcn  (bic  2  bcg  Xitclblcittcg  ni(%t  mitijc^ablt)  ftimmcu  mit  nnbe^ 

tra(^tli(^cu  ^lUiSna^mcu  iu  i^ren  ^lnfSncjcn  mit  91r.  1.  iibcrciu.    5(u(^  l^icr  i^Oii  bic 

voUc  ©citc  27  3cilcn  uub  (5oIumueuiibcvf(^rift. 

eiij'»:  ebasmo  bot.  otho  |  bbvnpel.  s.  d.  |  Yamatn  noltis  proftituifti  &c. 

eiiij*:   othonis  bbvnfel|sii,  ad  ea  quw  funt  ex  prima  'Erafmi  \  ad  Zn>ingHum'\ 

BESPONSio.  I  EB.  QmW  excogitart  potuit  u.  f.  U>. 

eiiij*»  fq. :  othonis  bb.  ad  ea  |  quw  funt  ex  fecunda  'Erafmi  ad  \  Lectorem  u.  f.  H), 

e  v*...hv*»:  othonis  bbvnfelsii  |  ad  ea  qua'  funt  exErafmi  Hpongia.  \  rbspon- 

sio.  I  EB.  Tantum  enim  ^pongia  u.  f.  U). 

h  (>•...  i  4*:   ebasmo   botebodamo   ||||   bbvnfel|8ivs  |  s.d.  |»    (  Succinctius 

U.   f.  tP.;   f(^lic6t  puram  &  Ulwfam  feruemus,   vale.  |  jDaruutcr   8  ^fil^n   «b*a- 

ATA  [sicj. 


INDEZ.      XLY.   EXFOSTVLATIO  CYM  EBASMO.  1523.      XLY  ^*.  SPONOIA  ERASMI.  1523.      83^ 

3. 
VLRICHI  AB  HVTTEN  |   Cum  'Erafmo  Roierodamo,  prefbyte^\ro,  iheo- 
logo,  I  EXPOSTVLATIO  |  A  pnore  deprauaiione  \  uindicaia  iam:  \  OTHO- 
NIS  BRVNFELSn  |  Pro  Ylricho  Ruiieno  uila  defuncio,  ad  Fjrafmi  \  Ro- 
ierod.  Spongiatn  RESPONjSIO,  ab  autore  denuo  |  recognita.  | 

ZiUl  ol^nc  atte  SScrjierung  unb  auf  bcr  Sfiucffcite  blofe  ba&  aJicbaittcn  bc^  ^afmn^ 
(tvic  Xit.  3^r.  1.)  ol&nc  attc  ©c^rift.  Ucbrigcn^  ftimmt  bicfc  2(uSgabc,  abgcfcbcu 
bafon,  bafe  bic  erraata  nic^t  wicbcrbolt  ancjcgcbcn,  abcr  anc^  im  Xertc  fafl  aUc 
unvcrbcBcrt  gcblicbcn  finb,  mit  y^r.  2.  iibcrcin;  icbocfe  ift  bic  ©igiiatur  bi?  ju  53o= 
gcn  g  incl.  mit  arab.  Siffcrn,  h  unb  i  abcr  clm^  mit  rbmif(^cn  cjcfc^t,  j.  53.  a 
2  biS  a  5,  abcr  hij  biiS  hv. 

4. 

MUncb,  Hiitt.  Opp.  IV.  p.  343... 394.  491... 494.  497... 549. 

«. 

^  ®r  llltid)^  tlOtttt  I  ^ntt£  mtt  tfrafmo  von  1i0terbQm  |  |lnffter  mt  tl)r0- 

(000  l)alt^|inn0,  aarrmrtft  bte  ^u^|tl)ertf(t)e  fac^  be^|trefenb.'  |  /U.  p.  J^J^ttj. 

^titct  in  breiter  9(rabeffencinfa6ung,  tporin  obcn  9J^onoflramm  D  Z  C  [?] 

34  m.  ob.  8%  33o9cn  4».  ftgnicrt  ^  biS  9  (S  ^  ^ff.)-    SWucffeitc  bc3  Xitclg  unb 

bag  lcfetc  53latt  lecr.    34  bi§  36  ^eilcn  auf  bcr  ©eite.    Ol^nc  (folumncniiberfc^r. 

unb  9ianblemmata. 

^C()innt  ^ij'>:  ^€fi  oerfel^c  mid).  )u  lyaft  |  en^lid)  tierftanWi  &c.    f(^Iicgt  3  3^;  ober| 

fta^t  l^at. 

[!Dic  ncucrcn  Ucberfc^nngeu  f.  unten  XLV  u.  XLV".] 

aKfmc^,  §.)g  augcrlcf.  SBcrfc  II.  @.  262... 345.  (gicbt  bie  Uebejf.  t>on  Gtol^, 
u>cl(^c,  ba  Stolj,  n>ic  ^icfcr,  auc^  bcn  8(ftn>amtn  be^  (?rafniu§  Ac.  iibcrfciit  bat, 
uat^  bicfcm  nntcr  XLV.  XLV».  anfcjcffil^rt  ifi.) 


*li  I II  m  o   ■'■ 


Spongia  Erafmi.  XLV  ^.  1523. 


1. 
SPONGIA  ERA8MI  AJ)'\uerfus  afpergines  lluileni.  \  ^aruntcr  fic^t  Srobcn^  flci= 

nc3  5)rucfcrjci(^en  (cin  t)on  2  au^  Sffiolfcn  rcicftcnbcn  ^anbcn  gcl^altcncr  ©tab,  nm 

n^clt^cn  2  gefrbntc  ©cilangcn  fn^  nnnbcn,  unb  auf  tvclc^cm  obcn  jtoifc^cn  ben 

©(^laucjcul^auptcrn  ciu  SBocjcI  fi^t.) 

^orbcrfcitc  bcS  60.  53lattcg:  basileab  per  io.   pro-|beniym,  an.  m.  d.  |  xxiii. 

MKNSE  8K-|pTKMBRi.    Sfiiicffcitc  bcgf.  2Mattc3  grobcug  grofecrc^  5)rucfcrgci(^cn,  mit 

lOAN.  PROB.  an  bcu  ©citcn. 

00  m.  obcr  V/jt  Soflcn  8°.  ftcjnicrt  a.../i  (h  4  3311.). 

«2:  KRASMVs..[..zyyiNOLio  |||  Qyomam  isthuc  primum  hinc  aUatii  efi  \  u.  f.  ti). 

b  3   [ftatt  a  3|"...A  3*»:   pyROATio..|.,AD   KXP08TyLATio-|newi  yirici  Hti//^ni.  | 

Nvnc  uici/fim  audi,  fi  tiacai,  rheiorem  \  'Laconicum  u.  f.  n?.     <5(^Iu6 :  pvboationis 

AD  fL\'\posiuliUionem  lluitcni ,  per  D.  Krafmum  \  Hoierod,    finis. 

6* 


84*  IHDKX.    XLV".  SPONGIA  ERA8MI.  1523. 

2. 

SP0N*|g1A  ERASMl  I  ADVERSV8  |  ASPERGI|nES  |  HVTTENL  |  »8«  | 

litel  in  sictlic^cr  eitifafeung,  fcittpSrtg  jc  ciiic  8aulc  tuit  baran  fpielcnbcm  Qn- 

gcl,  cincm  ^afcn  im  gu6acflcU,  obcn  in  Slumcn  Quglaufcnbc  Xi^iermenfc^cn,  un= 

tcn  ardjitcftonifc^  gcjicrte  Sciftc  mit  ciucm  flcincn  !IJiebainon  in  bcr  aWitte. 

59  33U.  8»,    $)ag  60.  ^latt  fcMt  in  mcincm  ^r.  (tt)ic  audi  iu  bcm  t»on  ^anscr, 

^uttcn  ©.  177  a.  @.  bcf(^ricbcncn,  n?cl(^cr  biefc  5(u^.,  tt)ic  bcr  ©rief  an  3tt>iu9ft 

bctt?cift,  ju  fp5t  onfctt);  e^  entl)&lt  obnc  3w"tcl  bic  ^tngabc  BaniesB  per  lo. 

Frobenium  unb  bag  ^al&r  (1523?)  unb  ctnja  auc^  bcn  2^onat  (Septemb.?)  bc« 

T^rudTcg.    eignatur  a  b  c  D  {d2  D  3  r/  4  rf  5)  E  (Eij  u.  f.  tt).)   F  G   H  (H 

Vt  53o9cn). 

fi  2:  ERA8MVS  HOT.  ERVDiTissiMO  VL|Ricno  zvviNGLio  APVD  |  inclyto.  HeliteHori 

cuiitate  Thitr\regii7  cocionatori  s.  d.  |  Qvoniam  iftuc  primum  u.  f.  Xo, 

©.  59  (Hiijb)  f(^ricBt:  C  Furgationis  ad  E.rpoftulationem  Hutteni,  \  per  D.  Kraf- 

mum  'Roterod.     finis. 

3. 

SPONGIA   ERA8|MI   ADVERSVS  |  ASPERGIJNES  |  HVTTENI.  | 

litcl  in  sierli*cr  ^infaeung.  50  m.  S\ 

5Riicffcitc  bc^  litctg  big  ©.  1.  bcg  brittcn  33Iattcg  bcr  «ricf  an  Stmngti. 

531.  3*»:  PVROATio  erasmi  ROTE-|rodami,  ad  exportnlationem  Vlrici  |  Hatteni.| 

^l.    50'*:    FINIS.    AN.    M.    D.    XXIII. 

{TiHdi  ^anjcr,  ^uttcn  ©.  175  f.) 

4. 

Spongia   Erafini   aducrfus    afpergines   Hutteni.     %.  ©.:   Bafilea^   per  lo. 
Frobenium  An.  m.  d.  xxiii.  Menfe  Octobri.    8^'.  ^ 

(8o  Panzer  Ann.  typogr.  VI;  p.  238.  No.  480.  ^Dcgf.  U.  t).  §uttcn  ©.  175., 
aug  bcffcn  ungeniiijcnbcr  5(ngabc  nic^t  ju  erfc()en  \\i,  ob  bcr  55ricf  an3tt>ingli,  n>ic 
in  bcu  erfteii  ^tuSijabcn,  obcr  bcr  an  bcn  Scfer,  n)ic  in  bcn  fpatercn,  bcr  Spon- 
gia  v>oraudijc^c.) 

5. 

SPONGIA  ERASMI  AD\ER'\fus  afpergines  Hutleni. 
^arunter  bag  flciuc  frobenfc^e  ^ucfcrjeicien,  tt?ie  9^r.  1.- 
5lu(^  77»  ^^Oijcn  a...h  njic  ^J^r.  1.  unb  audj  mit  bem  0ro§crcn  3fi<^cn  «uf  ber 
Diiicffcitc  bcd  le^ten  53lattcg;  abcr  crft  auf  bcffcn  25orbcrfeitc  fcfeUcfet  bic  ed^rift, 
unb  baruntcr  fiebt:  basileak  pkr  io.  probk-|nivm,  an.  m.   d.   xxiii. 
6tatt  bcg  93ricf^  an  imn^li  (9Jr.  1.  m.  a  2)  flcl)t  abcr  ^icr  fl2«...fl3»»  bcr 
candido  lectori   s.  d.  |  llvtteni  deceffus  graiite  nonnihit  u.   f.  Xt>.   unb    crfl  a  4 
bc^iunt  bic  pvroatio  erasmi  rotero|dami,  ad  EXPOSTVLA-|/{oraem  Vtrici  Jlutteni.\ 
(3n  bcr  folijeubcn  Suitialc  N  ift  ber  ^opf  bcr  lollia  pavlina  c^s.  imp.  vxor.) 

6. 
SPONGIA  I  ERASMI   ADVERSVS  |  afpergines  lluileni.  |  ^  |  ^itct  ol^nc 
lucitcrc  93crjicrung.  ^  ^ 

50  S31I.  obcr  7  ^o^^en  (A...G)  8«.  mit  arabifc^cn  ^a^tn  foliicrt,  abcr  n<uSf  ©t. 
46.  falfdj. 

9tucffeitc   bc^  ^itcfi^:   kra^mvs   ROTKRO^|(//zm}/«  candido  \  lectori  \  s.  d.  |  >^vttbni 
*[  deceffus  u.  f.  Xo. 


INDEX.         XLy''.    8P0NGIA    ERA6MI.    1523.       XLV^,    SCHRIFTEN  DAaEOEN.        85 

©c^IicSt  59r.  66  [foU  fciu  56]  pvroatiosis  ..|||||  fikis.  | 
({^robcnfc^cr  ^rucf.) 

7.      •' 
Spongia  Erarmi  adverfus  afpergines  Hutteni 
BanieaB  apud  lo.  Frobenium  Anno 

M.  1>.  XXIIII.   8i*. 

(So  ^mijcr  Ann.  typogr.  VI.  p.  245.  No.  543."  u.  ^uttcu  ©.  177.,  au«  Catal. 
Bolong.  Crev.  III.  b.  p.  131.,  andi,  tmc  9ir.  4.,  ol^uc  5lugabc,  ob  bcr  39ricf  an 
Su^iuflU  obcr  bcr  an  bcn  ficfcr  iu  bcr  ^(u^gabc  cntl&attcn  fci,  mclc^c^  Icfctrc  l^icr 
jcbocfe  ju  Dcrmutcu  ifl.) 

8. 
Erafmi  Opp.  [edid.  Beatus  Rhenamis].  Bafil.  Froben.  1540.  fol.  tom.  IX. 
p.  1339...  1373. 

9. 
Erafmi  Opp.  [ed.  Clericus].  Lugd.   Bat.   1703.  fqq.  fol.  tom.  X.     ? 

10. 
Miinch,  Hutt.  Opp.  IV.  p.  403... 494. 

l  ■III  iM  u  MC^a^^^— ^^Bii^ 

XLV.  u.  XLVB. 

lUric^  t)on  ^uttcn  |  gcgcn  |  S)cfibcriud  Gra^mu^ ,  |  unb  |  ©cfibcriu^  Gra^muig  | 
cjcgcn  I  lUrid)  t)ou  §uttcn.  |  im\)  ©trcitfd^riftcn  |  \  \  9lug  bcm  Satcinifd^cn  ubcr^ 
fc^t,  I  mit  bcn  nStl^igcn  [V]  l^iflorifd^cn  Jlotijcn  tjcrfcl^cn  |  unb  bcurt^cilt  |  t)on  | 
Dr.  So^anu'  3a!ob  ©tols,  |  Siirgcr  ju  ^urid^,  |||  2larau  1813.  ||  8®.  282 
©citcn  u.  1  931. 

Dcr  ©trctt  |  jn?ifc^cn  Ulrid^  t)on  §uttcn  |  uub  |  (SraMu^  t)ou  3flottcrbam;  | 
93citrag  jur6]^ara!tcrifti!UIric^d  r>on  §uttcn  uub|  fcincr  Utcrarif6cn  Scttgc-* 
noffcn.  I  9tug  |  OrigiiiaIur!unbcn  [?]  unb  Sricfcn  |  iuig  3)cutfc^c  ubcrfc^t  |  unb  | 
mit  Iitcrarifd^5]^iftorifc^cn93cmcr!ungcn^eraui8gcgcbcn  |  tJOuKarl^icfcr,  |  ^far^ 
rcr  in$cc!fclb.  5IRainj  1823.  ||  8».  10  9311.  u.  330  ©citcu.  [Sciglingcrt.] 

XLVC. 
1. 

Othonis  Brunnfelsii  pro  Ulricho  Hutteno  ad  Erafmum  Rot.  responsio  f/ 
No.  XLV.  2.  3.  4. 

2. 
a)  IVDICIlvM  EUASMI  ALBERI,  |  de  Spongia   Erafmi  Eoterod.  |  adeoq^, 
quafenus  illi  con-^ueniat  cum  M.  LVsJTHERI  doi\ctrina.  |  EPISTOLA  ERA8MI  | 
B.oterod.  ad  Fabrum  Con^\ftantien.  Yicarium.  |  EPI8T0LA  M.  LVTHE5[ri  ad 


86* 


XLVI.  FLOKK8  KX  8ALV6T.  KT  CVBTIO. 


amicu  pijfsima,  de  fm\cata  Erafmi  Spongia:  \  dec;    Chrifii   nego\cio   fyn- 

cerius  \  tractndo.  \ 

litcl  iu  ^ciilcuciiifaBung. 

8  m,  ob.  1  53ocjcn  8".    JRucffci^c  beg  8.  ^^latte^  tcer. 

iKucffeitc  beg  litcliS:  ivdiciym  albkri.  |ift  C5ohimncnuberf(^rift|  |  svo  tukodobi- 

ciio,  co^cw\natori  'Phrancophordinno  Vlraf.  kUtcrius  \\\\  RKtnitto  ad  ie  Spongiam 

S.  1»:    BKVKRKNDu   DOM INO ,   ioAN:|/ii   Yubro  ...|||  sALVTBM ,    uiv    atHantif$ime, 

u.  f.  )V.  bat.  liarilaesu  KaV.  Decemb.  Aimu  m.  d.  xxiii.  |  (ol^nc  Uuterfc^tift.) 

@.  14:  MABTiNvs  LVTHKBvs.  |  N.  AMico.  8.  D.  |  Gbatia  k.  pax  iii  domino.   Ta 

U.   f.   U). 

©djlufe  'S.  15:  YuiUenbergai  pri'\ma  Octob,  m.  d.  |  xxiii. 

b)  5#^  IVDICIVM  I  ERASMI  ALBERI,  de  SPONGIA  |  Erafmi  Roierod, 
adeoq:,  quatenus  illi  con''\ueniat  cum  M.  LVTIIERI  |  doctrina.  \  EPISTOLA 
ERASMI  ROTERO.  |  ad  Fahrum  Conft.  Yicarium,  \  EPISTOLA  M.  LVTUERI 
AD  I  amicum  pijfsima ,  de  fucata  Erafmi  \  Spongia :  deq;  CIIKISTI  ne\go€io 
fyncerius  iractado. 

T\id  oI)UC  23cr>ietum3. 

5ai(%  8  m.  ob.  1  5^ov3cn  8".    J)h'icffcitc  bcg  8.  ^^latte^  lccr. 

SJiilcffcitc  bc2>  litcljg  ((5.  2.):  ivdicivm  alrkui  |  svo  tiieodobich<^,  concio^Iha- 

TORi  rHBANCoi'uuR=|diaiio  ..|||   Rkmittu  ad  le  u.  f.  Xt>. 

(5.  12:  RKVKRKNDu  DoMiNo,    ioAN:|«i  Vabro  u.  f.  W). ,  uutcrfc^ricbcu   (<5.  13) 

Ylrafmus  liot.  uere  tuus. 

<B.  14:    MARTINVS    LVTHKRVS.    N.   |  AMICO.    H.    D.   |  U.  f.  tO.       ©(^Ucftt  (<5.    15):    VwZ- 

ten\berga'  prima  Octob.  Anno.  m.  d.  xxiii.     (X)en  Trucf  bvilte  ic^  fiiv  .^agcuaufT, 
ani  ee^cr^  Officin.) 

c)  Muncb,  Ilutt.  Opp.  IV.  p.  555... 563. 

3. 

a)  Hcurici  ab  Eppeudorf  ad  I).  Erasmi  Rotorodaun  libclluni ,  cui  titulus, 
Adversus  mcudaciuui  ct  obtrectatiou(Mn  utilis  admouitio,  iusta  querela. 
llaganoa;   cx  officina  loan.  Seccrii,  anuo  m  d  xxx.  Mcnfe  Februario.  8". 

lici^t  mir  nur  l^or  in  % 

b)  CIIRISTOrHCJRI     SAxI    |    DK    |    IIENRICO     EPPENDORPIO    |    COMMENTARIV8.  | 

(10  .Scilen)  |  lipsiae  ||  a.  aerae  dionysianae  ci.)  idcc  xxxxv.  4". 

Flores  cx  Saluft.  et  Curtio.  XLVI.  ? 

C>^SALVSTII  I  ET  q.  CVRTII  FLOKES,  |  fclccti  pcr  Huldcrichum  Hui- 
tenum   \  equitem,    ciufdemq:  fcholijs  \  non  indoctis    illuftrati,  \    ^^^9^   | 

augentouati  I  anno  Mri).  xxvni:  ^ 

^^Oi-jcn  A...N  8^  jniicffcitcn  bci  Xitcl^  unb  bc5  lcfetcn  iJ3lattcg  lccr,  104  folUnte 

^iM^ttcr. 

▲  2:    SP£CTATIS|simo    yibo   d.  iouammi  Miao  |  Seleftadienfi ,    BohemietB  ae 


XLVI.  FLORE8  EX  SALV8T.  ET  CVBTIO.   XLVII.  FL08CVLI  EX  SALV8T. 


87' 


f^ngarica*  \  Maieftahm  Secretario,  domino  \  A  amico  fuo  incomparabili  |.  lohannes 

//ernai\ffiu8  S-  |  In  legendis  hiftoricis  etfi  ni\hH  ociofum,  u.  f.  Xo.,   bat.  ArgentO'\ 

rati  Anno  1528. 

A  3:  EX  C.  CRISPI  |  salvstii  cK'>\tHinaria.  \  Studere  fe.  |  Qvf  ftudent  fefe  prof- 

ftftre  u.  f.  n).  * 

^I.  15:  Ex  c.  CRISPI  8ALV8TI1  DE  |  bello  /ugurthtno.  |  Grafsari.  \  Qui  ubi  ad  glo- 

riofn  uirtutis  uia  gra/fatur  Scc,  \  Defluere,  \  Vbl  per  focorditnn  u.  f.  tt). 

331.  33:  Ex  oratione  lepidi  |    ad  Pop,  ex  Saluftij  hifto,  \  /ntestabUis,  \  u.  f.  tv. 

331.  34:  Ex  oratione  philippi  8Alv8t.  |  Noxee  effe,  \  u.  f.  W. 

331.  41*...  104*:  EX  QVINTI  |  cvrtii  libro  tbrtio  flores.  |  Circumiectus ,  pro 

circumiacens,  \  @(^(u^:  IfOnginqua  cogaatio  fupra,  \  riwis. 

2. 
C.  CRISPI  I  SALVSTII  HISTORICI  CLA|ri8simi,  in  catilinam  |  Atq; 
lugurlham  opufcula ,  per  liuldeni\chum  Hutienum  Equitem ,  atq;  Vhilip\pum 
Idelanchthonem  Sckolijs  ut  \  breuifsimis,  ita  doctifsif\mis  illuftrata,  \  Indicem 
reliquarum  orationum ,  pagella  \  reperies  fequenti.  \  Hagenote  per  loan,  Sec. 
An.  M.  D.  XXIX,  I 

%\Ul  \n  ^ciflenral^mcu,  untcu  @cfccr2  m  ciu  I  ocrfc^IuuijcucS  S. 

8  uufoliicrtc  unb  211  foliicrtc  unb  1  Iccrcg  m,  8". 

33II.   170»»...211>»<    C.  SALVSTII  I  FL0BB8,  u.  f.  tt).    T)k  Flores  avLii  Curtius 

ftnb  l^icr  naturlic^  uid^t  aufgcnommcn. 

[cf.  Indic.  edd.  Dor  bcr  93ipontiuer  5Iu^3abc  bcS  ©alluftiu^.  Argentor.  1807. 
8®.  p.  xLvi.  fq.  au3  Panzer  Ann.  typ.  VII.  p.  104.] 

3. ..5. 

^ic  Flores  au3  Curtius  foHcu  au(^  in  folgcuben,  mir  uicit  Dorlicgcnben  3Iu^abcn 
flcl^cn : 

3)  Floru.s.  Colon.  1538.  8**. 

4)  —       Colon.  per  loa.  Gymnicum.  1542.  8^. 

5)  —      Basil.  per  Henric.  Pctr.   1545.  mense  Martio. 

ii M iiiwi m  III ■III  iiio w II  i.iii  1 111 II  u  " "t  •  * 

Flofculi  ex  Saluft.  XLVII.  ? 


1. 

55icfc2  t?ou  bcr  ^l^rafcnfamlung  No.  xlvi.  ju  untcrf(^cibcnbc  alpl)abctif(^c  SBortrccji- 
flcr  5u  ©allufi  liccjt  mir  nur  in  bicfcr  5Iu^cjabc  vor,  bic  i*  bal)cr  gcgcn  bic 
(^ronol.  Orbnuncj  t)oranftclIe : 

C.  CRISPI  I  SALVSTII  [  1IIST0RIJ2,  I  De  coniuratione  L.  Catilinaj.j 
u.  f.  tt).  I  VNA  CVM  I  HenriCI  GlaREANI  annotaiio\nibus :  Et  |||  hvldrici 
HVTTENi  flofculis.  \  'Sierum  ac  verborum  Indicb  ||  BASlLEiE,  |  per  Seba- 

8TIANVM  I  HenRICPETRI.  |        31.  (5.:  BASILEiE,  |  PER  SeBASTIANVM  |  Hen- 

RicPETRi.  I  Anno  |  clo  lo  xc. 

1  Sogcn  u.  502  pagg.  @citcn,  1  SBoQcn  (li  4*...Kk  3«»)  FLOSCVLI,  AB  |  Hvld- 
RICO  HvtE5|no  (vt  pvtatvr)  I  collecti,  /n  |  SalustiJ  historijs,  \  Orationum 
appendice^  \  Fragmentis  historiarum,  \  Alphabetico  ordino  re-|dacti.  1 1 1 1 1      baun 


88*  INDEX.         XLVII.    FL08CVLI    KX    BALV8T.       XLVIII.    ARMINIVB.    1539. 

(Kk  4)  16  99«.  Index  unb  ein  ©(i^luftblatt,  auf  bcffen  SJorberfeite  obige  iJturfom-' 
u.  i5cit5?(nijabe. 

I^icfe  flosculi  bcginnen  Abdicare  magiftratii  unb  fcilicfecn  Vulgus  efse  ignobi- 
le»,  ttjorouf  (Kk  3*»)  noc^  14  flosculi  (Adniti  big  Vtpote),  moju  bev  ^eraudgeber 
bic  @citen-  u.  ,S«ilcn.:\al)(en  ni(i^t  anjugcbcn  ttjuftc,  nad^cjctragcn  finb. 

2. ..7. 

Xicfeibcn  flosculi  finb  ci*  wl  aud»,  ml6it  fic^  in  folgcnbcn  unb  \>icllci(ftt  auc^  noci 
anbercn  5(u^abcn  bc^  ©aHuftiug  ftnbcn: 

1630.  Paris.  ap.  Simon.  Colinseum.  8^. 

1534.  Basil.  ap.  Hervag.  8*^. 

1636.  Paris.  ap.  Simon.  Colinseum.  #.     (9(u(^  in  ber  ibid.  1543.  8®?) 

1563.  Basil.  per  Henricpetri.  8^. 

1571.  ibid.  8".  unb  1606.  ibid.  S^. 


Arminius.  XLVIII.  crfcj^icn  1529. 

1. 

ARMINIVS  I  Dialogiw  Huttenicus,  Quo  |  homo  patrise  aman-|tifTi- 
mu8,  Genna|norum  laudcm  |  celebrauit.  | 

24  33(1.  obcr  3  53ocjcn  rA...C)  8«.    JRudrfcitc  6e«  litc(«,  be3  3ten  53tatted,  unb 

bic  3  Ictten  ©eitcn  (eer. 

Aij...(A3".):   IN  HVTTE|ni  arminivm  |  Eobamis  Heflfus.  |  Tot   fua   ftat  po- 

puHs  u.  f.  U).    3()  Di|ti(^cn,  baruntcr  nvrenherg^,  Anno  |  m.  d.  xxviii.  |  Menfe 

Augufto.  . 

Aiiij...C  0'':   J^    VLRICHI  |  hvtteni,   kqvitis   germani  |  aicminivs    dia- 

LOGvs.  I  Intcrloquutores:   Arminius,   Mijnos,  Mercurius,   Alexander,   Sci-|pio, 

Hannibal,  Curn.  Tacitus.  |  arminivs.  |  Hoc  tandem  ini-|quum  cft,  o  Mi-|no8, 

iuditium,  u.  f.tv.    <S(fc(icftt:  ..Vos  ad  |  ueftra  hinc  |  redite.  |  Mercnr.  |  Seque|re.| 

Haganoie  in  ipdibus  |  lohan.  Sec.  Anno  |  M.  I>.  XXIX.  ( 

5luf  bcr  cvftcn  ®.  bcd  vorlc^tcn  ^81.  baiS  fc^crfc^c  !l>rucfcriici(^cn,  3^nu^fopf  in 

!)cr;;fbrmic|cm  8c^ilbc. 

(ricfc  ^(u^jjabc  ocranflattctc  ^J^orij  \}.  .t>w^tf"-) 

2. 
ARj\IINI|VS  DIALOGVS  I  Iluttenicus,.  continens  |  res  Arminij   in 
Ger|niania  geftas.  |  P.  CORNELII  TACl-|ti,  de  moribus  &  populis  |  Ger- 
manife,    libebilus.  |  Adiecta  eft  breuis    interpreta^jtio   appellationum 
parti^lum  Germanije. 

iitct  iu  cincm  ^u  ciucm  Cuarto  ^'^'il^cubcn  IJciftcnrabmcn. 

3^cc\en    A...F    8^.    ;H.    C?. :     impressvm    vitkbkrgae  |  per    iosepuvm    clvg.  | 

M.  D.  XXXVIII.        Diiicffcitc  bcS  litcl^  unb  bc>3  tcttcn  '^lvittc^  lccr. 

.^'^cpcn*  (Mcbic^t  unb  bcr  Arminius  ftcbcn  Aij  bi^  B  (l*. 

3. 
ARMNIVS  I  DIALOGVS  HVT.|tonicus,  continens  res  Arr|minij  in 
Germania  |  geftas.  |  P.  CORNELII  |  TACm ,  DE  MORIBVS  |  & 


INDEX.         XLVIII.      AHMINIV8.    1529.  89  * 

populis  Germanise,  libellus.  |  ADIECTA  E8T  BREs|uis  interpretatio 
appella^|tionum  partium  |  Germanise.  [  Vitebergse  excudebat  Iofe'|phus 
Klug.  I  155L  I  8«. 

^ie  ^tt.  2...  16  ent^alten  ba^  eobanfci^e  @ebi(^t  unb  ^^utten^  ^ialog. 
JRucffeite  be^  lc^ten  SPlatte^  cinc  53lumcn  in  bcn  ^Snbcn  l^attcnbe  Sirene. 

4. 

Germania    C.   Taciti.    Vocabula    regionum   enarrata   (ded.    a   Mel.   Dav. 

Ungnad,  Baroni   in   Sonnek).  Harminius    Vlr.  Hutteni.   Dialogus  luli^ 

recens  edita  a  Ke\[anchthoneJ.     Viteb.  1557.  8®.   10  pl. 

(6o  ©trcbct,  aRifceUancen.    6te  @amt.  ««ilrnb.  1782.  8«.  9^r.  482.  bcr  Biblio- 
theca  Melanchthoniana.     ^Sgt.  Burckhardi  Vit.  Hutt.  11.  p.  318.) 

5. 

Ulrici  Hutteni,  I  Eqvitis  Germani  [  ARMINIVS,  |  dulogus 

POSTHUMUS,     CONTIi|NENS     RE8     ABMINII     IN    GER-|mANIA    GESTAS:     |    PrO 

Schola  Jtzehoenfi^correctior  denuo  \  editus  |  Studio  &  sumptibus  |  M.  ffAR- 
DEHI  BULWHll  \  ScholcB  ejusdem  Rectoris.  \  (53i9nette.)  |  LUBEC^ ,  |  Ty- 
pis  JoiUNMS   WoLFFi.  \  Anno  |   M.DC.XXmL 

8  m.  ob.  2  SBogcn  4».    5(.  ($.  Fihis.  |  (®rb6crc  ^Jigncttc.)    JHncffcite  hti  Xitctg 

nnb  bc2  lcttcn  39tatte2  tcer. 

.t)c6en3  ®e&i(i6t  ijl  nic^t  oufgcnommcn. 

6.     7. 
(Sim.  Schard)  Hiftoricum  opus,  in  quatuor  tomos  divifum:   quorum,  To- 
mus  I,   Germaniae  antiquae  illuTtrationem  continet  &c.   Basileae.    (1574.) 
fol.  I.  p.  425... 432, 

.&c6cnS  (Bthxifi  unb  ^uttcn^  5)iatog. 

%.\x&i  \\\ 
Schardius   redivivus    op.   Hieron.   Thomse  Auguftani  obcr  Germanicarum 
rerum  tomi  qnatuor  Simonis  Schardii.  Giessa;.  1673.  fol.  I.  p.  214... 2) 8. 

6.  au(i^  untcn  a. 

8. 
JoHANNis  henrici  |  §aflel9an6,  p.  p.  |  DE  PRISCA  |  GERMAN0-|RUM 
^TATB  I  DI88ERTATIO,  |  (9  '^dUw)  |  Cui  accesfit  Ulrici  Hutteni,  E-lquitis 
Franconis,  Arminius,  five   de  |  prceftantia   militari  Dialo-|gus.  |  —  |  Co*- 
burgi  |  Typis  Ducalibus  exfcripta  per  Joh.  For-lckelium  Anno  M.  DC.  XXX F.  | 

16".  Ot>nc  .<P)eftcnd  ®tbW. 

©.  93.   ULRICI  HUTTENI  |  Equitis- Oermani  \  ARMINIU8,  |  /tve  Dialogus. 

[Wc]  I  Intcrlocutores :  u.  f.  w.     6(^Ue§t  ©.  124 :  Mebc.  Scquere.  \  finis. 

0. 
B.  Jo.  MlCH.  DiLLHERRl,  |  Acad.  Jen.  El.  Hift.  ac.  Poef.  P.  P.  |  DE  | 
HISTORIA  I  PRISCiE  GERMANIiE  |  commentatio  posthuma,  |||  ad- 

lUNCTA  EST   I  B.  JO.  HENR.  HAGELaANSII  ||  DE  «|  PBISCA  GERMANORUM  iBTAT£| 


90  *      INDEX.      XLVIII.    AKMINIVS.  1529.      XLVIIII.    RPIGR.  IN  HON.  BRRTTJE.      t.  OPP.  P. 

DI88ERTATIO;  I  CUI  ACCE88IT  |  ULRICI  HUTTBNI,  |  Eqv.  Franc.  I  ARMI- 
NIUS.  I  (*iDvucfcrjci(^cn:   Rama  mit  ^^al^ueu  uub  Xrompetc,  auf  ciner  JhigcQ  I  fr^n 

CqFVRTl   k    LIPSIM  I   Apud    PllIL.   WILHELMUM   STOCKIUM.   |  Ao.    1718. 

8«.  ©.  180:  IILRICI  HUTTENI  |  Equitis  Gcrmani  |  arminius  |  five  Dialogns.  | 
u.  f.  tp.    ©«lieftt  ©.  vm  [ftatt  190 1.  5(u*  o^ue  (5obang  @cbi(^t. 

10. 

gia*  ')\x,  7.  aK^cbrucft  in  a  uutcu. 

*  11. 

Munch,  Hutt.  Opp.  IV.  p.  591... 606.     ^cfecnS  @cbi(^t  L  p.  ci...ciii. 

a. 

Utrici^^  \>ou  A^uttcu  f  9lrminiu«,  '^erriiiann,  |  ciu  3Matog,  |  unb  |  ©cor^ 
Sjjalatiuu^  ||  ^crrmauU;  |  iSateiuifd)  unb  leutfc^  [  l^craugacgcbcn  |  t)on  | 
gricbrid)  5r6f)Ucf).  |  (ancbaiHou  bcjj  abminius  cueru»cobum  dux.)  |  aOBicn  1815, |(| 
8.    179  ^cttcu. 

e.  ro...57.  $.&  5)iarocj  ol^ue  .&c6cu3  @cbi(i^t.    ^Da^  fiatciuif»auS  ^Wr.  7. 

.  b.  i^ 

mm6),  ^^d  au)gcr(cfcuc  aSerfc.  III.  @.  449... 470. 

5^cu  2)liiu(^  ^fclbft  iibcrtracjeu',  ol^nc  •.^cfecn^  @cbi(%t. 


Epigr.  in  honorem  Brettie.       XLVIIII. 

!t5a6  bcm  fc^^gjciliijcu,  n?ar)rf(!)ciuU(^  to5()rcub  bc3  ftJtvSb.  i^elbi^ucj^  1519  eutflanbcncn 
Epigramma  in  honorcra  IJretta},  Melanchthonis  patriw,  ciuc  eicjcue  ^himmct  gc^ 
nnbmct  tvirb,  0cf(^ic^t,  u>cil  cg  vou  iBurcfbarb,  ^Keiucr^,  i^au^cr,  SUiuuc^  u.  f.  to. 
gauj  ubcrfc^cu  tvorbcn  ift.  3<^  ^cfijjc  c2  iu  ciucm  MS.  bc^  16.  %<x\jfy,  unb  gcbrucft 
ift  c^  iu 
ITINERARIUBI   GERMANI^  |  NOV-ANTIQUiE.  |  2eutfd)C^   |    9le^§buC^   burC^  ( 

»^^od)  t)nb9libcrXcutfd)Iaub  |  &c.  &c.  |  S)urd)  I  maktinum  zeillerum.  (  ©trag- 
bur(5,  [  3c<J"cr^  (Srbcu.  |  anno  m.  dc.  xxxii.  |  fol.  ©.  541. 
uub  iu 

lOACHIMI  CAMERARII  (  DE  VITA  |(  MELANCHTHONIS  (  NARRATIO.  |  RECEN- 
aVIT    III II    OE.  THEODOR.  8TR0BEL1VS    ||i|    HALAE    ||   MDCCLXXVIL   (  6^     p.  J. 

not.  b. 

Hutteni  Opp.  poet.  L.  1538    gcbr. 

VLRICHI  [  HVTTENI  EQVITIS  |  GERmani  OPERA  poetica,  ex  (  di- 
uerfis  illius  raonuinentis  in  |  uniim  collecta,  quorum  [  elenchum  fe- 
qucns  (  pagina  ha-[bet.  j  ad  lectorbm.  [  Qt/t  legiSy  atq;  oculis  hauris  fi- 


INDEX.         L,    HVTTENI    OPERA    POET.     1538. 


91* 


licntibus  ifla^  \  (^ucc  noua  iam  ioties,  tempus  inane  paril:  \  Hcpc  quoq;  non 
pridem  noftris.ita  uifa  fuh  oris  \  Vellege,  Sc  his  longas  fallcre  qucere  mo- 
ras.  I  Forfan  Sf  hic  aliquid ,  quod  profit  fcire ,  uidebis ,  |  Curue  horas  libeat 
perdere  forte  duas.  \ 

23o9cn  A...T  (T  %  SBogcn)  8«.  Scljtcg  33Iatt  lccr.    SRiicffcitc  bcg  Dorlcfetcn:  fi- 

Nis.  I  Anno,  M.  D.  XXXVIil. 

9Jucffcitc  bc3  Xitcl^:  elbnchvs.  | 

Epigrammata  Vlrichi  Hutteni.  [A2«...E7*. 

In  tempora  lulij  II.  Satyra.  E7*...E8«. 

Ad  Maximilianum  Imp.  Exhortatorium,  ut  bcls| 

lura  in  Venetos  profequatur.  E  8* ...  G  7«. 

De  pifcatura  Venetorum,  Hcroicum.  G  7«...H  1*». 

Marcus  Hutteni,  Horoicuni.  H1*»...H4*. 

Dc  non  degeneri  ftatu  Germanorum.  H  4* . . .  H  7*>. 

Epiftolar  ItaU«e  ad  Maximiilanum  Iihp.  H  7*» ...  I  4*. 
RefponforiaMaximilianilmp.  adltaliam,  Au:|torcHelioEob.Hc(To.I    4«.  ..K  2^. 

Ad  Cardi.  AdrianQ  pro  Capnione  Intercefsio.  K  2*» . . .  K  4* 

Triumphus  Capnionis.  K  4*> . . .  N  1". 

Panegyricus  in  laudem  Alberti  Archepifcojii  |  Moguutini.              N  i* . . .  Q  3*. 

Iii  Pepericorni  uitam  &  obitum.  Q  3^ ...  Q  5^. 

Ovrlff.  Nemo.  Q  5»>...R  8»».. 

Vir  bonus.  *                              S   1*  . . .  S  4«. 

Dc  artc  ucrilficatoria.          •  "  S4«...T3*».] 

[Dic  !)icr  bcigcfcbte  ©citcnancjabc  fmbct  \\d^  ini  Drndfc  nic^t.j 
(Da&  bicfc  t)on  ^hncrcn  tjicIfSlti^  flatt  ber  Ori^inalicn  gcbran(frtc  ^lnggabc  t?on 
Helius  Eobanus  Hefsus  Dcrahflaltct  fei,  ifi  fc^r  n>a]^rf (ftcinlii^ ;  betocifenbc  ^cnos 
niffc  fcnnc  i*  abcr  fcinc.    ebcrt  fagt  au*  ^lnbern  nac^:  Ff.  a.  M.  Ch.  Eg^ 
nolph,  njogcgcn  i(6  cbcnfallg  ni(^t^  einsmvcnbcn  l^abe.)  '-^ 


92  IHDEX.  51.      52.      53.       rOLLECTIONER   EPI8TOLABVM. 

51. 
ILLVSTRIVM  I  viRORVM  episto|l^,  HEBRAiCiE,  grje\cje  et  la- 

TIN^,  AD  I  loannem  Reuchlin  Phorcenfem  (  virum  noftra  setate  doctif- 
fimum  I  diuerfis  temporihus  miflse,  qui|hu8  iam  pridem  additus  eft  [  LI- 
BER  SECVNDV8  |  nunqu^m  antea  editus.  [  Renchliniftarum  exercitnm  pa-] 
gina  inuenies  mox  fequenti. 

Zxtti  in  (^infafiung  xt>\t  9lr.  XVL  1. 

SBogcn  a...z  (23)  unb  A...F  (E  n.  F  jc  2  m.)  4".    giiucrfcitc  be^  le^tcn  «tat: 

tcg  Iccr. 

33orbcrfcitc  bcS  tcfetcn  33Iattc?:  HagenosB   ex   Officina  Thom»    Anshelmi. 

Anno  Incar|nationi8  Verhi  M.  D.  XIX.  Menfe  Maio. 

5tnbcrc  ^uggabcn  bicfcr  iBricfc  gcftcn  unfcrc  Samlung  ni(i6t  on. 

52. 

/. 
;§•!>  EPISTOLAE  |  3mi  ALIQVOT  >  ^  \  ERVDlTORVM,| 

nunqi  antehac  excufse,  mnltis  nominihus  di«|gn8e  q^se  legantur  a  bonis 
omnibus,  quo  |  magis  liqueat,  quanta  fit  infis|gnis  cuiufdam  rycoph&n|ts 
virulentia.  |  */  |  ^^   \ 

14%  3?ogcn  (A...O,  0  =  6  m.)  4«.  s.  L  &  a.  9fiucffcitcn  be2  XitdS  unb  bti 
Ic^tcn  Slattcg  Iccr.  28  ^cikn  auf  bcr  t?oUcn  Scitc.  D^nc  (Eolumueuuberf<^rif' 
tcn.  T^icfc  crftc  Vlu^gabc  cnthalt  allc  fiir  unfrc  <5amlung  in  33etrac^t  fommcn= 
bcn  '-Bricfc,  abcr  mc^rcrc  anbcrc  in  bic  folgcnbc  minber  f(^bn  gcbrudtte  aufgenom^ 
mcncn  nic^t. 

EPISTO*|lae  ALIQVOT  ERVDl|torum  uiromm,  ex  qui-|bu8  perfpicuum 
qua-|ta  fit  Eduardi  Lei  virulentia.  |  ♦  |  basileab   ex   A£di-|bv8    ioannis 

rRO-|BENII.  AN.M.D.XX.   I   ♦   | 

litcl  in  ©infafeung.    5tm  Gnbc  basileae..  |  |  mense  avgvsto.  ( 

SBogcn  d...y.  4^  Q&f  habc  no(^  fcin  (^rcm^>Iar  gcfcbcn,  tt>orin  A  2  bi^  D  obcr 

bic  ©citcn  3...  16  entl)altcn  war.)    33  ^cilcn  unb  (Solumneuuberf<%rift   auf  bcr 

©citc. 

53. 

/. 

EPISTOLAE  I  D.  ERASMI  ROTERODA|mi  ad  diuerfos ,  &  aliqnot 
alio-lrum  ad  illii,  per  amicos  eru|ditos,  ex  ingentibus  fa-|fciculis  fcheda- 
rum  I  collectse.  ]  fTrudfcrici^cn.)  |  BASILEAE  APVD  10.  |  FROBENIVM  AN.  | 
M.  D.  XXI.   Pridic  |  Cal.  Septemhris.  . 

litcl  in  brcitcr  (^infa^unv] :  obcn  fitjt  Hnmanitas  in  cincm  83u<^c  lefcub  in  einem 
SJioanjagcn,    wclc^cn  Verg.  unb  Homer.  briirfcn,  Tul.  unb  Demostenes   jiel^en; 


INDBZ.         53.   EPISTOLA   DBSID.  EBlSMI.  93  ^ 

untcn  bad  3fi<%«n  <(J  >•  in  fol.  668  arabif^^  <>aginicrtc  6citcn  iinb  1  SBIatt,  auf 
befjeu  Dfiucffcitc  ba3  grofec  frobcnf(^c  $)rucfcr5ci(6cn  ftcl^t. 

2. 

OPVS  EPISTOLARVM  |  des.  erasmi  roterodami,  per  av- 

TOREM  I  DILIGENTER    RECOGNITVM,    ET  ADIECTI8  |  innumeris   no- 
iiis ,  fer^  ad  trientem  auctum.  [  (T^cr  gro^c  l>on  gcfrbntcn  ©d^Iangcn  ummunbcnc ' 
©tab  FRO  BEN. ,  ^L  bcm  SBo^cl.)  |    BASILEAE  EX  OFFICINA  FROBENIANA  | 
ANNO  M.  D.  x9^- 

4  93«.  unb  1010  arabifc^  paginicrtc  ©citcn  in  foL  6.  1010  a.  (&.:  BASILEAE 
APVD  HIERONYMVM  FROBENIVM  ET  |  lOANNEM  iHERVAGIVM  ET 
NICO-ILAVM  EPISCOPIVM. 

»5)ic3u  crf(^icn  foIcjcnbcS  ©u^jplcmcnt: 

DES  )-ERASMI  ROTEjrodami,    epistolarvm    floridarvm 

LIBER  I  unus ,  antehac  nnnquam  excufus.  |  (^Drudfcriicic^cn  HERVAG.)  |  BA- 
SILEAE  IN  OFFICINA  lOANNIS  HERVA|GII  MENSE  SEPTEMBRI  |  AN. 
M.  D.  XXXI. 

in  fol.  147  arabifci  paginicrtc  8citcn;  auf  bcr  9?ii(ffcitc  bc8  Ictitcn  Slattcg  ba3 
$)rucfcri;ci(^cn  wie  auf  bcm  3:itcl. 

5. 

DES.  ERASMl  ROTERODAMl   |   EPISTOLARVM    OPVS   I   COMPLE- 

CTENS  VNIVERSAS  QVOT^|qvot  ipse  avtor  vnqvam  evvlgavit 
AVT  EVVLGATAS  I  uoluit,  quibus  praiter  nouas  aliquot  additse  funt  & 
prasfationes ,  quas  in  di^|uerfos  omnis  generis  fcriptores  non  paucas  idem 
confcripfit  |  (pROBENg  !J)rucfcrjci(i6cn)  |  Si  quis  huius  generis  aliud  quid 
pofthac  euulgare  aufit ,  qukm  id  quum  prsetcr  |  sequum  ac  fas ,  tum  uero 
contra  ipfius  autoris  mentem  facturus  fit:  partim  |  uerfo  folio,  sed  multo 
clarius  pagina  1109.  cognofcere  licet.  |  BASILEAE  EX.  OPFICINA  FKOBE- 
NIANA  I  ANNO  M.  D.  XXXVIIl. 

0  m,  u.  1213  ^jaginicrtc  (Scitcn.  foR    SRucffcitc  M  Icfetcn  93Iattcg :  skries  ter- 

NIONTlf  I  6  itxUn  I  EXCV8VM   BASILEAE   U.   f.   tt).   4  ^CilCU. 

^icfc  ^lu^abc  ift  ttjicbcr  abgcbrucft,  fafl  burc^ttjc^  3«ile  ffa  3cile,  mit  nur  un= 
bebcutcnbcn  tt^pogra^^ifc^cn  S3crf(^icbcnl&citcn  in  bcr  Don  53catu«  9fil^cnanu«  bcforg^ 
ten  Slu^gabc  bcr  crafmifc^cn  SBcrfc: 

DES.    ERASMI    ROTERODAMI  |    (^    TERTIVS   TOMVS  EPI|STO- 
LAS  COMPLECTENS  VNIVERSAS  |  QVOTQVOT  u.  f.  tt).  tt)ic  t>orf!ebenb, 
nur  mit  anbcrn  Scilenabt^cilungcn,  SBcglaBung  bc3  Si  quis...licet,  unb  3lcnbe* 
ruiig  bcr  le^tcn  ^tiU  \n  anno  m.  d.  \l.    %rn  ©c^Iufe  anno  m.  d.  xli. 

4. 
EPISTOLARVM  |  D.  ERASMI  I  ROTERODAMI  I  Libri  x^CXL  |  et  | 
P.  MELANCTHONIS  |  Libri  Tv.  |  Quibus  adjiciuntur  |  TH.  MORI  & 
LVD.  VIVIS  I  EPiSTOLiE.  I  Vn^  cum  Indicibvs  locupletifsimis.  |  (Drucfcr= 
scic^cn)  I  LONDINI.  I  Excudebant  M.  Flesher  &  R.  Young.  m.  DC.  XLII.  |  |  | 
ClJie  Okmenjeilen  rot^  gebrucft.) 


94*  INDEX.         53.    EPI9TOLJB   DE8ID.   ERA8MI.      54.    FA8CIC.    BEB.    EXPET. 

!Dcr  btc  ctafmif^c  ^il^ricjfammhinc)  cut()altcnbc  ^anb  l^at  mit  bcd  ^rafmud  ^ilb  18 
m.  i>orftucfc  uub  214(i  ev^altcu  uub  18  \BU.  Indcx.    foR 

5. 

DESIDERII  ERASMI  |  ROTERODAMI  \  EPISTOLAE  |  BLVHIBVS\ 
QVAM  CCCCXXV,  AK  ERASMO,  |  avt  ad  |  ERASMVM  SCRIFnS  AVCTIORES,| 
ORDINE  TEMPORVM  NVNC  PRIMVM  DLSPOSITAE,  |  JdVLTO  QVAM  VM- 
QVAM  ANTEA  EMENDATIORES;  |  Et  praoftantium  aliquojfluroniin,  ad  quos 
fcriptae  funt,  ima-|ginibus  ornatac.  |  accesservst  ACC^m^iORES  iNDiCES  \ 
PARS  PRIOR.  [uub  POSTERIou.]  (litclbbilb  iu  UM.  ®cf(^ma(f,  bcffcii  9«a6mfii 
cinc  G*ramic,  bcn  e^ttjauj  im  9.Kaulc,  bilbct.)  |  LVGDFNI  BATAVOHVM,  (  Curs 
&  impenfis  PETRI  VANDER  Aa,  mdccvi.  ||       (^^itcl  rot^  u.  fc^iparj.)    fol*. 

Pars  I  Ijat  (olmc  bic  ^nibcr)  14  m.  ^Porftiicfc  uub  1104  <5|)altcu,  U.  \)<ki  2  m. 

ilorftiicfc,  bic  evaltcn  1105...  U)I4  uiib  00  m.  Imlex. 

(Il^icfc,  bcn  brittcu  "^swit  bcr  vou  lc  Clcrc  bcfor^tcn  5(u^^abc  bcr  Opp.  Erarmi 

bilbciibc  i&atuhmg  lciftct  tvcbcr  in  cbrouolovjifc^cr  no(^  iu  fritifc^cr  ^Bc^icbung  xo^i 

bcr  Titcl  \?crfprid)t.) 


54. 

/. 
^  FASCICVLVS  I  RERVM  EXPETENDARVM  AC  |  fugiendanim.  Tn 
quo  primii  continentur  Con-|cilium  Bafilienfc :  non  illud,  quod  in  nia-|gno 
Concilioij,  volumine  vul-|go  circumfertur ,  sed  quod  |  Acneas  Syluius  (qui| 
poftea  Pius.  II.  |  eft  appel-|latus)  |  &  cidem  Concilio  praefens  interfuit,)  | 
fideliter,  &   elegantcr  |  confcripfit.  |  C   Infunt  praeterca    hnic   operi 

nobiliflimo,  fummorum  aliqifbt  |  virorum  epiftolae,  libclli ,  tractatns,  k 
opufcula,  numero  (ni  fal|lar)  LXVI.  in  quibus  &  admiranda  quasdam 
&  obftupenda  ]  inuenies  ...I|  Lege  Indicem  fubfequentem.  |  Efais 
quinto  III III  Anno,  M.  D.  XXXV.  [ 

Xitcl  iu  rci(^cr  (fiurabitiimvj.  foR  SPogcn  A...SS.    4  uub  ccxlii  foliicrtc  ^U. 

Tic  ©c^luBCVMftcl  bcd  Ortvimis  Gratiu«  au  bcu  1'cfcr  ift.baticrt:  Colonije  ex  apdi- 

bns  iioftris.     Aimo  k  iiatnli  |  Chriftiaiio   M.  I).  XX W.  |  qunrto  Idus  Martias. 

(3u  bcm  Xitcl  bat  bc3  ^l]laccutiucrg  Oco.  Valla  dc  cxpetendis  ct  fugiendis  re- 

bus  Opus.  Vcnct.  1501.  aU  i^orbilb  ijcbicut.) 

2. 
FASCICULUS  I  RERUM  |  Expctcndarum  &  Fugiendarum,  |  Prout 
ab  I  Orthuino  Gratio  Presbytero  Daventrienfi  \  Editus  eft  COVONi^ 
A.  D.  M  D  XXXV.  IIJI  i'NA  CUM  |  APPENDICE  fivc  TOMO  II.  |  Scriptorum 
Veterum  || 1 1 1 1 1  Oper^  &  ftudio  EDWARDt  brown ,  Parocbi  Sundrigue  \ 
in  agro  Cantiano.  ||!|||  londini,  |  Impenfis  Kichardi  CfliswELtj  ad  in- 
figne  Hofw  Coronatce  in  |  Coemcterio  S.  Pauti,  MI)CX('.  | 

fol^.    2  voll.    ['5)ic  in  tom.  II.  ncu  tjinjUijcfoititucticn  6tu(fc  gcbcn  unfrc  (Satm 

Itnia  nt(^t  an.] 


INDEX.       55.    BASQVILLOR.  TOMI  II.      50.  HBSSI  KPIST.  PAMIL.      57.  LVTHERI  EPP.       95  * 

55. 

1. 

Pafquillorum  |  Tomi  duo.  |  Quorum  primo  uerfibus  ac  rliytb-|mi8, 
altero  foluta  oratione  confcri-lpta  quamplurima  continentur,  ad  j  exbila- 
randum,  confirmandiiq^  hoc  |  perturbatifsimo  rerum  ftatu  pij  le-|ctori8  ani- 
mum,  apprime  [  conducentia.  |  Eorum  catalogum  proxima  (  a  Preefatione 
pagel-\la  feperies.  \  blevthebopoli  |  mdxliiii/  | 

8  m,  u.  537  ©citen  8«. 

(5>icfc  t)ou  CobHus  Secundus  Curio  cbicrtc,  in  (Strc^burg  (?)  obcr  l3afcl  (?) 

Qcbrucfte  ©amlung  fiilt  ol&ne  ®nmb  fur  fc^r  fcltcn.) 

^iDaju  9cl)ort  bcgfclbcn  ©bitor 

2.  • 

PASQVILLI   EX-|tatici,   8EV  NVPER  e'  |  ccbIo   reuerfi,   de   rebus   partim 

fupe-|ri8,  partim  inter  homines  in  Cfbriftia|na  religione  paflim  bodie  con- 

trouer|ns,  cum  Marpborio  colloquium,  |  multa  pietate,  elegantia,  ac  fe-| 

ftiuitate  refertum.  |  Ne  pigeat  hceCy  amice  Lector,  cognofcere^  plu-\ri- 

mum  ^  oblectationis  4"  ulilitatis,  fiqui-\dem  ueritalis  ftudiofus  es,  citra  \  fu- 

cum  allalura. 

210  ecitcn  8°.  s.  1.  &  a. 

56. 

1. 
HELn  EOBANI  |  hessi,  poetae  excellentiss.  et  |  Amiconim 

ipfius,  Epiftolarum  familiarium  Libri  XII.  |  I/i  ^i*  non  modo  Yita  illius, 
fed  Sf  aliarum  rerum  defcriptiones  pul-\cherr.  fcituq^  dignifs.  continentur.  | 
Ad  Lectorem.  |  (7  c^o(iambif(^c  SScrfc)  |  (^Qcnolpft^  I^nicf crgcicfecn :  bcr  runbc  ?lltar. 
mit  glammc  barauf.)  |  Marpurgi,  Hefrorum.  (  Cbriftianus  Egenolpbus  excu- 
debat.  |  <5.  299  (3[?orbcrfcitc  bcg  lc^tcn  93fattc3)  marpvrgi,  Apud  Cliriftianum 
EgenoUjpbum  Iladamarium,  Anno  154S.  |  Menfe  Martio.  | 

8  <BU.  u.  299  ipaginicrtc  ©citcn  foP.  (5ion  ^tA).  !Jira(&  (praconites)  ol^nc  bic  no= 

tiijc  ©orgfalt  bcforgt;  abcr  no(6  nit^t  bur(^  bcgcrcg  crfc^it.) 

2. 
Dic  \?icr  \>on  "^^Ci&i,  (^amcraring  (^amcrmciftcr)  unter  4  t)crf(^icbcncn  Xitcln  (Norimb. 
155.3.  Lips.  1557.   1561.  1508. j  in  8^  ^eran^^Ci^cbcncn  ©amlnuflcn  von  iBricfcn 
n.  f.  w.  (^oban^  finb  bci  bcn  bctreffcnbcn  ©tucfcn  nnfrcr  Samlnncj  augeful)rt. 

•i  '       II  U     I  I  I  U  Ul    I       iiii         I    t 

57. 

1. 

►  EPISTOLARVM  |  REVERENDI  PATRIS  |  Domini  D.  Martini  Lu- 
tberi,   Tomus  primus,  |  continens   fcripta  viri  Dei,  ab  anno   mih|lefimo 


96  *  IMDEX.         57.   LYTHERI   BPP.      58.   WOLFII   LECTI0NB8. 

quingentefimo  feptimo,   |  vfque  ad  annum   vicesjfimum  recun:|dam  (  A< 
lOHANNE  AVRI=|fabro,  aul»  Vinarienfis   conHcionatore   collectus.  |  ANNO 
M<D<LVI<  I  IHENAE<  |  Excudebat  Chriftianus  |  Rhodius.  | 
10  unbcjiffcrtc  unb  367  mit  arabift^cn  ia\)Un  bcjcic^nctc  ©tt.  4». 

SECVNDVS  TDMVS  |  epistolarvm  reverendi  |  patbis 

DOMINI    DOCTOBIS     MABTINI  ]   L.VTHERI,     CONTINENa    8CRIPTAS    AB    |    anno 

Millefimo  quingentefimo  vigefimo   fecun-|do,  vfq^  in  annum  vigenmum  | 
octauum  .  |  A  lOANNE  AVRIFABRO  |  collectvs.  |  (2  55a^>pcnf*ilbf .)  |  EIS- 
LEBII  1  EXCVDEBAT  ANDREAS  PETRI,  |  anno  m.  d.  lxv. 
6  unbcjiffcrtc  unb  396  arabif(^  bcjiffcrtc  m,  4». 

2. 
COLLECTIO  NOVA  [  EPISTOLARVM  I  MARTINI  LVTHERI  |  (lo 

Scilcn)  I  10.   FRANCISCI  BVDDEI,    |  THEOL.   D.  ET   P.    p.   o.  I  (^«(^brurfeTjcir 

«^cn  bcg  2Baifcnl>aMfcg.)  |  u^i^e  magdebvrgicae,  |  typis  et  impensis    or- 

PHANOTROPHII ,   |   M   DCC    XVII. 

16  m,,  335  ©citcn  unb  4  33«.  4«. 

3. 

£).  aJlartin  fiutljcr^  |  big^cr  [  ungcbrucfte  Sricfc.  |  ©rftcr  93anb,  |  xot\6^x 
Sricfc  auig  bcnr  3citfaumc  \>on  1541  bi^  1546,  |||  in  fi*  faffct.  |  aug  ^anb- 
fd^riftcn  auf  bcr  offcntUdbcn  ©tabtbibliotl^c!  ju  ^amburg  |  rait^ctl^citct  |  t>on  | 
2).  ©ottfricb  ®6)\\%t,  I  'iprofcffor  unb  crficm  93ibliotl^cfariu«,  ||  Scipjig,  |  in  bcr 
aGBc^ganbfc^cn  Suc^l^anbluncj,  |  1780.  |  8".  •  ^ 

~~  ~-  3^^^*^^  93anb,  |  njcld^cr  latcinifc^c  aSricfc  unb  Ur!unbcn  au3  bcm 
3cit'|raumc.t>on  1512  V\i  1535  unb  cinigc  bcutfc^c  |  gSricfc  unb  9iad^ri(!^tcii 
in  fid^  faffct.  |  &c.  i  1781.    8^ 

35ritter  unb  lejter  SBanb,  |  tocl^cr  |  93ricfc  aw^  bcm  Scitraumc   ton 

1536  bid  1540;  cinc  9lac^lcfc  \>on  ungcbrudttcn  SSricfcn;  SBricfc,  ol^nc  |  Scs 
ftimmung  bcr^cit,  iocnn  fic  {^cfc^ricbcn  n?orbcn ,  unb  |||..  Sicgiftcr  iibcraad 
brc^  Sdnbc  in  fid)  faffct.  |  &c.  |  1781.     8«. 

4. 

Dr.  SKartin  fiutl^crS  |  Sricfe,  |  ©cnbfc^reitcn  unb  93cben!cn/  |  t>onfldm 
bift  I  aug  bcn  tjcrfcbicbcncn  Stujg^abcn  fcincr  2Bcr!c  unb  93ricfc,  ||  gcfammclt, 
fritifc^  unb  ^iftorifd^  bcarbcitct  |  t>on  |  Dr.  3Bi(^c(m  SWartin  Scbcrcd^t  bc  aScttc.  | 
(6  X^cilc  80.)  I  Serlin,  |  bci  @.  SRcimcr.  |  1825.  (bid  1866.)  5)cr  6.  ii^cir  ifl 
t)on  I  Dr.  thcol.  Sol^ann  ^art  ©eibcmann,  |  ^farrcr  ju  (§f*borf  bci  ^regben.  |  l^er- 
au«9cgcbcn.  


58. 
lOHAN.    WOLFII    I.C.    |   LECTIONVM    MEMO-|RABILIVM     ET     BECOK- 
DITARVM  I  TOMV8    8BCVNDVS.  |  (16  Scilcu)  |  Lauing»    fumtibus     Auto- 


INDEX.       59...  62.      PIRCKHEIM.  OPP.     DISCVRS.  EPI8T.     DBLITIiE  POET.     HVTTEB.       97* 

ris  imprefsit  Lconhardus  Rheimnichel  |  Typogr.  Palatinus,  anno  1600.  | 
foP. 

Xitcl  mit  iBcrjicruucjcn,  ivclc^c  bcn  cjrBflcn  3:l)cil  bcr  ©citc  cinnc^mcn.      5Cu<^ 
Fraiicof.  1071.  II.  foR 

59. 

V.  ILLVSTRI&  I  BIHBALDI  I  PIRCKHEIMERI,  |  CONSILIARII  | 
QVONDAM  I  DD.  MAXIMILIANII.ET  |  CAROLI  V.  IMPP.  AVQG.  I  Equitis 
Aurati ,  Senatoris  &  Patricij  Norim-|bergenfis  |  OPERA  |  &c.  14  ^cikn  \ 

...    digcfta    I    k    I   MELCHIORE    GOLDASTO     HAIMINSFELDIO.   |    (^ru(fcrjci(^cn)  | 

FRASCOFORTi,  \  Excudebat  loh.  Bringerus ,  impenfi*  lacobi  Fifcheri.  | 
M.DC.X.  i  fol». 

11  ®a.  406  paginicrte  ©citen  unb  cine  3lbbilbung  bcS  butcrfc^en  ^^riumpl^tDageng 

aJlarimilianS  I.    ®cr  iitcl  ifi  gum  Z\iz\l  rotl)  gebrucft.    (©tatt  digefta  muflc 

congefta  ftcl)cn.) 

^icfc  immcr  nctft  nnentbcl)rli(^e,  aber  griinblit^  f(^Ic(6tc  ©amlung  ifl  Francof. 

1665.  mit  cincm  ncucn  iitcIMatte  t)crfc^en  ivorbcn. 

60. 
DISCVRSVS  EPISTO-|lares  politico.|theolooici  |  de  statv 

REIPVBLIC^  I  ChrifHatm  degenerantis:  \  Tum  (  de  reformandis  mori- 
Bvs  I  8f  Abufibus  Ecdefioe,  \  Cum  Chriftianiflimi  Galliarum  Regis  Fran- 
cisci  I.  I  &  Cardinalis  Sadoleti  Epiftolis.  |  Otnnia  ex  variis  Bibliothecis 
collecta ,  ...  1 1 1 1 1  (^rucfcr j.)  |  prancofvrti  |  Apud  Egenolphum  Emmelium.  | 
mTdc.  X.  I  4  9311.  unb  ©citcn  1...214  [ftcl^t  114]  uub  cin  lecreg  ©latt.  4o. 
(©.  12... 38.  S3ricf  $ir(f&.S  an  4)uttcn  u.  ^.3  au  ^ircf^cimcr.) 

61. 

DELITIjE     I    POETARVM   GER-JMANORVM  HVrVS  SV-|PERI0RISQVE 

-fivi  I  illuftrium  |  pars  ///.-|  CoUectore  \  A.  F.  G.  G.  [i.  e.   lano  Grutero, 

qui   fuit  Antverpianus ,   filius  Gualtheri  GruteriJ  |  $)rucfcrjci(6cn  |  franco- 

PVRTI  I  Excudebat  Nicolaus  ffoffmannus,  fumptibus  \  lacobiFifcheri.  \  M.  DC.  XII.  |  16^. 

(@nitcr  l^attc  No,  L.  in  bic  !iDrucferci  Qcgcl^^cn  mit  ?Inn?cifun9,  feic  93ricfc  wjcgjus 

lafecn.  —  2)ic  X^cilc  1,  2,  4... 6  cntl)altcn  wW^  ^uttcnf(^c2.) 

j        iiu      II    u  I  I"    Ui      "'U  r-rw^ 

62. 

Leonharti  Hutteri  I  Doctoris  Theologi  |  ACTIO  IN  JACO-|bcm 
GBETSERUM,  |  Monachum  Efavvitam:  |  de  jmperatorum  RE\gum,  ac  Prin- 
cipum  Chriflianorum  in  \  fedem  Apoftatico-Romanam  \  munificentia,  \  Pro 
NicoLAO  de  Clemanqis,  Do-|ctore  Parifieafi:  &  Theologis  |  Lutheranis.  || 

7 


98 '^         IXDEX.      03...  GO.     DUKNAV.     MVTIAM  EPP.     MONVM  PIKT.     V.  D.  HABDT. 


ui 


wiTTKBERG^.  \  Ex  Officina  Joliaii.  Gormaniii,  |  Axso  J/.  DC.  XJIL  \  (li. 
U\  \\\  (yiiifaBun^.)        18  ifiU.  uno  107  ^citcn  1°. 


.  63. 

Amphitheatrum  |  sapienti.e  socratic^  joco-SERi.f: ,  |  boc  est,  |  EN- 
COiynA  ET  I  C03OIENTARIA  |  AVTORVM,  QVA  VETERVM,  j  QVA 
BECENTIORVM  PROPE  OMXI-|vM  QVIBVS  RE8 ,  AVT  PRO  VILIBVS  VVLOO  | 
aut  damnofis  habitae,  ftyli  patrocinio  vindicantur,  exomantur:  |  OPrs..\ 
I . .  in  I  Dvos  TOMOS  ( I . .  congeftum  tributumque ,  |  a  ]  caspare  dorna- 
vio  PiiiLOS.  ET  MEDico.  |  (^Bcc^eU  ^rurferscidjcTt.)  ||  HANoriM,  |  Typis  We- 
chelianis,  Impenfiji»  Danielis  ac  Dauidis  |  Aubriorum,  &  Clementis  Schlei- 
chii.  I  M.   DC.  XIX.   I  fol. 

6  m.  854  unb  305  pav^iniertc  (gcitcn. 

3u  bicfcr  ic^t  n?icbcr  fchr  gc|u(^tcn  vSamlunvj  ift   1670.  cin  ncucr  ^itcl  gebnicft 
n?orbcn.  -««=_=B_..a,«B..^^=a^«,^*_. 

64. 

WILHELMI  ERNESTI  TENTZELII  \  iiiSTORiOGRAPni  SAXONICI  |  SVPPLE- 
MESITM  I  HISTORIAE  GOTHAN.VE  |  PRIMVM  |  CONRADI  MVTIANI 
RVFI  I  CANONICI  QVONDAM  GOTHANI  |  AC  INTER  PRIM08  |  LITTERA- 
RVM  RESTAVRATORES  |  celeberrimi  |  EPISTOLAS  PLERVSQVE  ISE- 
DITAS  I  CARMINA  ET  ELOGIA  \  COMPLECTENS.  |  lENAE  \  SvMTV  lOANNlS 
BIELCKII  BiBLIOPOLAE.  I  1701.  I 

14  23a.  unb  272  ecitcn  unb 

RELIQVIAE  I  EPISTOLARVM  MVTIANI  |  Elogiis  mixt».  |  110  Scitcn  4». 

(ricfc  ^lu^siicjc  <x\\^   bcr  \z%\.  in  bcr  ^ibt.  ^vranff.  a.  2»^  aufbcn>al)rtcn  ^bf4r. 

toiirbcn  ncc^  brauc^barcr  fcin,  trcnu  fic  nid^t  mcift  auc^  ba^  jur  iBciiimmung  ber 

3citcn  erforber(i(^c  njc^lic&cn.) 

ji  I    I  ui  II  ■iimii.  ^u         u     Mit 

[Ludovid  Chrifliani  MiegJ  MONUMENTA  |  pietatis  &  literaria  |  VIRO- 
RUM  I  IN  re  publica  &  literaria  I  ILLUSTRIUM,  SELECTA.  |  &c.  Fran- 
cofurli  ad  Mcefium,  \\  Anno  mdcci.  |  4®. 

(§icrl>cr  gcl)brcn  part.  II.  pagg.  3...  17,  40. ..48,  tDicftticjc,  abcr  Icibcr  fc^r 
f(^lc(^t  cbicrtc  l^ricfc  cntbaltcnb,  bic  jcbed)  ijum  cjroBcn  l^cil  au3  baubfc^viftrts 
c^cn  CaicUcn  von  mir  ijcbcBcrt  ujcrbcu  fonutcn.) 

66. 
HISTORIA  I  LITERARIA  |  REFORMATIONIS  \  IN  |  HONOREM  JV- 
BILiEI  I  ANNO  MDCCXVII.  1  CONSTAN   |    QVINQVE  PARTIBVS.  \  (20  3«« 


INDEX.  67.    08.       BVRCHHARD.    KAPP.  99 

lcn.)  I  OMNIA  RARA,  PARTIM  MANVSCRIPTA,  |  CVM  INTR0DVCTI0NIBV8  |  HER- 
MANNl    VOU  der  HARDT,  1 1 1  FRANCOFVHTI  £T  LlPSIyE,  ANNO  M.DCCXfll.  \  \  \    foR 

67. 

EQVITIS  I  ET   ANIMI   ET   INGENII  VIRIBVS  |  PRAESTANTIS81MI    [   VLRI- 

CHI  DE  HVTTEN  |  ad  |  B.  PIRCKHEBIER  PATR.  NORIMB.  | 
EPISTOLA  I  QVA  ET  I  VITAE  SVAE  RATIONEM\\ET  TEMPORVM  IN 
QVAE  I  AETAS  IPSIVS  INCIDIT  |  CONDITIONEM  \  LVCVLENTER  DESCRIP- 
8IT.   I    IN  LVCEU  DENVO  PROTVLIT  ET  |   COMMENTARIVM  |   QVO  |    ILCvSTRIS 

HVivs  EQVITIS  I  FATA  ET  MERITA  |  exponvntvr,  svbiecit  |  IACO- 

BVS  BVRCKHARD,  |  ILL.  GYMN.  HILDBVROH.  P.  P.  |  PROSTAT [WOLFENBVT- 
TELl,  I  APVD  GODEFRIDVM  FREYTAG.  |  EXSCR.  IIILDB.  TFPIS  PENZOLDI.  | 
CIO  10   CCXVII. 

II  m.  ecitcn  1...240  unb  8  m.  93crjci(^mffc.    8«. 

lACOBI  BVRCKHARD  ||  de  |  VLRICHI  DE  HVTTEN  ||||  FA- 
TIS  AC  31ERITIS  llllll  COMMENTARII  \  PARS  POSTERIOR:  |  CVI  |  COM- 
PLVRES  INTEGRAE  1 1 1  EPISTOLAE  |  INTER  QVAS  NVMQVAM  ANTEA  EDI- 
TAE  I   IN8ERTAE   SVNT.  .|   C&C.   n?ic  pars  I.)    . 

8  m.  unb  319  (Scitcn  unb  23%  93fl.  Indices  u.  Analecta  ad  part.  I., 
(12  3cilcn,    faft  ganj  n>ic  pars  IL)     COMMENTARII  \  pars  m  eaqvb   po- 

STREMA  I  CVI  1 1  DIPLOMA  (  QVO  PORTISSIMVS  HIC  EQV^S  |  POETAE  ATQVE 
ORATORIS  INSIGNIBVS  \\  E8T  DEC0RATV8,  EX  AVTOGRAPHO  |  ET  COM- 
PLVRES  HVIVS  I  EPISTOLAE  I  ITEMQVE  ALIA  INGENII  EIV8  MONV- 
MENTA  I  INTEGRA  DENVO  SVNT  IN8ERTA.  (  PROSTAT  WOLFENBVTTELI  ( 
APVD   10.    CHRI8T.    MEISNER  |  |   CIO  10  CCXXIIL   (  XLVI  UUb  322  (ScitCU  UUb 

5  m. 

OTc  3  l^circ  8».  rain.  SDic  Xitclscilcn  fmb  jum  %^Vi\  rot^  gcbrucft.  3cbc  bcr  3 
paHtes  mit  cincm  33ilbc  ^uttcn^. 

©patcr  crfd)icncn  no(^: 
Analecta  ad  Ulr.  Hutteni  vitam,  accefsere  Iac.  Bvrckhardi  analectis  ad 
vitam  propriam  p.  37... 67.  Halse  1749.  8^ 

68. 

M.  Sol^ann  (Srljdrb  Sa^)^)eng,  |||  filcine  |  9Ja^Iefc  |  Cinigcr,  grfigten 
S^eild  nod)  ungebrucf tcr ,  |  Ikib  fonbcrU(^  (  jur  Grlautcrun(j  |  2)cr  (  Reforma- 
tion8-@cfd)ic^tc  j  nutlid^cr  Urfunben.  j  9lnbcrcr  I^cil,  |  TO^cilen)  |  2^3^33®,  | 
93c^  ;3o^.  gricbrijd^  93raun)g,  fcl.  erbcn,  1727,  (  8«. 


100  INDEX.  H*.)...72.     MEVSrilKN.    IIKVMANN.    WACENSKIL.    SCHVIIAKT. 

69. 

VITAE  f  SUMMOKUM  I  DIGNITATE  ET  ERVDITIONE  \  VIRORUM  | 
EX  I  RARISSIMIS  MOMJMENTIS  |  LITKRATO  ORBI  |  RESTITUTAE  |  CURA  | 
JOIIANNIS  OERIIARDI  MeUSCHKNII,  III III  COBVRGl,  \  Apud  JO.  GEOB- 
GIUM    8TE1NMARCKIUM.   |   A.  MDCCXXXV.    |    litcl   f(^luavj  UUb   tott}   ^CbrUift. 

4«.  ©.  51... 77.  I^uttcufc^c  etiicfc  cutl)altcub. 

i 

70. 
DOCVJ^IENTA  I  LJTKKAKIA  1  VARii  argvmenti  |  in  lvcem  pro- 

LATA  I  OVRA  I  lOHANNlS  HKVMANNI  |  IVR.  1»R()FESS.  IN  ACADEMIA  (  ALTOB- 
FINA.   I   ALTORFII   I   APVI)  LAVR.  SCIIVPFEL.  ACAD.  BIBL.    |   CloToCCLVIll.   [  S*. 

0  ^U.  110  ©citcu  Commentatio   isaj^^oj^ica.  341    ©citcu   Epiftolas    imb    II  Sci- 

tcu  Index. 

((^iuc  fiir  bic  ®cf(^i(^tc  .^Suttcud  uub  fciucr  ^6X  iibcrau?  crcjicbicjc  Gamluug  fcn 

33vicfcu  au  $*Jilibalb  ^^vfl^cimcv.) 

ar"~i3"^ — CT  "»  ^  xa        u    — c 

71. 

VLRrCl   I)E    HVTTEN  |  OPEKA.  I  TOMVS  I.  I   EPisTOLAS    nEROis 

BT  CLARI8SIM0RVM  |  QVORVNDAM  VIRORVM  AD  EVM  SCRIPTAS,  |  OHDINE 
CIIRONOLOGICO  [fmWO  CIL40T1CO\  COLLECTAS  ,  |  COMPLECTENS.  |  BDIDIT  | 
CHRISTIAN.  lACOB.  WAGENSEIL.  |  fACTA  EST  ALEa!  |  LIPSIAE,  [  SVMTI- 
BVS    WEYGANDIANIS.    |    MDCCLXXXIIl.    |         IWO   ScitCU  H". 

(C^rifticvtc  uid)t  •IRinK^S  ?(u^i\a^'<^^  f«>  ^^'^irc  bicfc  UMi^cufcilft^c  iBvicffammluuj  ber 
miferatbcnftc  'l^crfud)  cincr  Samluuj)  bcv  li^nXc  .<Suttcu^.) 


72. 

Ufrid^  t)OU  ^lltten.  |  —  Ingonii  sui  vires  pro  gloria  ac  libertatc  pa- 
triae  a(lver-|fu8  malorum  conatus,  proquo  defcndondo  Liitliero  1  coiivcr- 
tit.  I  FRiscHLiN.  I  Sd)  \j<iU  Qctvaat.  I  £ci|}5icj,  |  bci  ^Jvicbrid)  ©ottr^olb  3acc- 
bacr,  1791.  | 

obcr  mit  ucuem  XitctHattc: 
ficbcn    unb    Gbaraftcr   |   W\x\i)i  t?ou  'J^uttcu    |   bur*   |  Subtrig    ©c^ubart.  I 
3n?citc  unmcinbcrtc  Slu^gatc.  .|  Scipji^,  in  bcr  3acobacrfd)cn  •iHid^l^auMung.  | 
1817. 

8P.    m  bem  93ilbe  ^.3  l^cu  A.  W.  Kiifner.    ^£^cr  ^lur^amj   8.    209... 238  cut- 
^5lt  Ucberfc^uugcu  eiuic^cr  l^uUcufAcu  Stiicfc.  **" 


INDEX.       73. ..77.    ME1NER8.    MULLEB.    WACJNKU.    HClIUEIBER.    MOUNIKK.        lOl 

73. 

Sebcn^bcf^reibungcn  |  berui^mtcr  3)ianncr  |  aus  |  bcn  3citcu  |  bcr  1 9Blc:: 
bcrl^crftcHung  bcr  JBiffcttfd^aftcU  |  v»ou  |  6.  SWciucrS  |  Souifll.  ©ro^brittau- 
uifd}cm  ^;>ofrat^,  uub  ovbcutUd)cm  |  Scl^rcr  bcr  aScltnjci^^cit  iu  ©ottiu^cu.  | 
1)rittcr  Saub.  |  3urid),  |  bc^  DrcU,  ©cgncr,  pgli  unb  eom})agnic.  1797.  |  8®. 

(JB,  410... 416.  ciu  ruu\?oUft.  uub  uufrit.J  i^evjcid^uifg  bcv  gcbrucftcu  ©(ftviftcu  $.g 

©.  419... 408  ,,33et)lai3cu",  ?(bbvucf  ciui^cv  ©liirfe.) 


74. 

EPISTOLA8  II  VLRICI  AB  HVTTEN  AD  |  RICHARDVM  CROCVM  NVNC 
PRIMVM  I  LVCE  PVBLICA  DONAVIT,  NOTIS  ILLVSTIUVIT  J  (8  Bcilcu)  | 
M.  CllR.  OOTTFRIED  MVELLER  |  rector  |  LIPSIAE  |  typis  Breitkopf- 
Uaerteliis  I  1801.  I       80.    22  ©citcu  nub  1  Iccveg  mr 

[Vk  3.^cvfctjH5ttcv,  mldfc  bic  5U>f(^vift  ber  2  5?viefc  .5>uttcu3  mx  (Jvom^  cut- 
l)ic(teu,  fiub  in  bem  vou  SlRuUev  bejeic^neteu  govnnitavbuc^c  iWiebcvcrg  nntcr 
(^....^  i^ovflcf^cvfcftaft  au^ijevifeeu  roovben  unb  nic^t  mcl^v  au^ftubig  gu  mat^cu 
Qciuefen.] 


75. 

Ulrid)^  i>iMi  ^uttcn  |  fuuf  JRcbcn  |  gcv^cu  i  ^crjog  Utrid)  |  t?ou  |  a&iivtcm^ 
bcrfl,  [  ncbft  Ifcincm  SUricfc  cin  ^Urfl^cimcr.  |  5lug  bcm  iatcinifd^cn  iibcrfc^t, 
unb  mit  cincr  |  gcbrauj^tcn  ©d)i(bcruttc^  fcinc^  ^citaltcrjg  |  i>crfc^cn  Don  |  0ott= 
tob  ?lbolvf)  SiJasncr.  |  6^cmuit,  |  U\)  @.  %x.  Jafd)cc,  I80l. 

4  'iHt.  XII  uub  450  ©eiteu  unb  1  53(.  8".  min.    (6Vvitcr  mit  ciucm  ncncu  3,itc( 
ocvfeI)en.) 

76. 

©cbi^tc  I  \>cn  I  Ulri^  t)on  l^uttcn  |  uub  |  cinigcn  fcincr  ScitQcnoffcn.  | 
J£>cvau%9eben  |  i^on  |  9tloV^  ©d}rcibcr.  |  a)iit  ^uttcnS  ^^ovtvait.  |  ^cibcl- 
bcTfl/  I  ..3of.  Gngclmaun  |  1810. 

8®.    xxviii  uub  163  ©citcn.    [5(vmfclig.] 

77. 
ulrich  huttens  I  JUGENDLEBEN  |  hebst  |  geschichte  ukd 

BE8CUKEI6UN0  |  DEB  |  UBSCHBIFT  DER  KLAGEN,  |  ALS  EINLEITUNG  |  ZU 
DER  I  AUSOABE  UND  UBER8ETZUNO  DERSELBEN  |  VON  |  OOTTL.  CIIRI8T. 
FRIEDR.  HOHNIKE.  |  MIT  DREIEN  JUGENDOEDICnTEN  DES  RITTERS  1 1  GREIFS- 
WALD,   I  IM   YERLAGE    VON  ERNST   MAURITIUS.  |  1816. 


rLEKH  H^rTr>>      KLAGEX       -i:u     wrMft  Lorrz      rro  i 

Mr^^x-ViHiir?  g?itir*'.i»53i3.  i2ii*rTxr  rini  r^r  ImjtT  ;  T03f 
^#^/rTL.  '^Hi:I'*T.  rSLLEl^iL  M"H>TK£.  ?.L^r  :k  xs  c-£Z  5T.  jatobi  KIKCH£ 
zr  §r^i.*r5f:>       si3*t  narri  EiyixirTT :-  -m-  En:->C!f  A3n:*rm^  jugesih  ; 

^.  -n  3.  ci-iiTTTi:  sr.riT    T  *rl_  ix:  >?»*  iniLn:  n:  4  ^-l. 

78. 
IXKICffl  AB  HUTTEX     EvriTis  cEMLua     OPERA  ;  qcx 

EXTAVT  OMMA.  oiXE-^iT  Er>ii»rT  TAiiis^ci:  AysvrATiosEBus  j  nxc- 
*Tt.\TiT       ERStSTUS    JOSEPHCS  HERMAX.   MUXCH  .  ix  sczoljl  akotikjsi 

mti^x  ?!' yE**.:a-     7*>Jfr5  «/Jrrs.     .1.  •'.  r. 

D*-*     t^THfck^a  Ri::^rf     Ulrieh  Ton  Hattieii     sSnimtliche  Werke,( 

Gf-^aiimieh.  iL.d  ch  drn  ertV-rderlichen  Emlelnzn^en.  Aninerktii^ren  nnd 
ZAarz^n    LeraiL?zezeb^n       T.-n      ...  Monch.  ,  Pr».^f<*s*>r    u.    der    K&ntoos- 

1.  Theil:    Berlin      im  Verla^  Ton  J.  G.  Reimer       lei. 

2.  —  —  —        —         —  —  *1§22. 

3.  —  —  —        —     .    —  —  1«3. 

4-  —     Leipzi^     bei  F.  L.  Herbi^.       I*i4. 

5-  —  —  —  —  1^13. 
jii:  Z'.r*z  uniliuKicS  »±l£i:r::  ?*ulc:i*<  rwr.;  !i=:i::  ^irn: 

EPLSTOLAE  I  VjBSCUROROI  \TROROI  ;  .u.iaqte  f  aeti  de- 
riMi  iEXTi  MOxrifEXTA  RAKissiMA.  ;  Die  Briefe  der  Finsterling^  an  | 
Mz^ttfrr  OrtTiinnjs  Ton  DeTenter.  neb«  ^  andem  sehr  selteneQ  Beitri- 
^<^n  zar  Uttf  ramr-  '  Sitten-  nnd  Kirchengeschichte  des  sech^ehnten  ; 
JahrhnndertA.  '  Ueransgegeben  und  erlautert  ,  durch  |  Dr.  £msi  JHkncM.  1 

LeipZig,     l'?^?-    I    J-    C.    HISKICHS5CHE    BUCRHA5DLUSG.    j    H*. 

79. 

Xa  tcutf^cn  Simr^  |  Ulricb  ton  ^uttcn  |  au^ctlcienc  a5>crfc.  j  Ue^cr^ 
\t^t  tmfc  ^ran^ jc^ct^cn  !  ccn  |  &mn  ORund».  Vci|>5ic»  |  bci  @ccrg  dtcimer.  | 
Vm.  1«3.     in8». 

eritCT  Ibcil.  I  fmit  bcm  5Rctti?]    Gitt  ^Ttftc^  Jin^   tic   3Ba^r^cit,    fiatf 
Obcr  aUcd.  (  ^[kuilui^. 


IMUEX.       80. ..83.    WAQKNSKIL.    ZVINQLII  OPP.     KPP.  aELKCTi.     MUNCH.       103* 

,^tt>citcr  i^cil.  I  3d)  ^b^  ^ciuagt,  mu^  gan  obcr  brcc^cn. 

Xrittcr  Xt)eil.  |  Xcr  ija^  in  (jrogcn  ©cclcn  i[t  ftar!  tt?ic  bic  Sicbc. 


80. 

Ulric^  t)on  ''['^uttcn  |  nat^  |  fcincm  Scbcn,  fcincm  ^araftcr  |  unb  |  fcincn 
©d)riftcn  1  ^cfd^ilbcrt  |  t?cn  1  6.  3.  3Bagcnfci(,  |  tonigli*  baicrnfc^cm  [sic]  ^i. 
9icnincji^vatl)C  ju  ^lucj^burg.  |  lacta  est  alea.  |  Tlit  <)uttcn5  SBUbnig.  |  aiiirnbcrcj,  | 
bci  gi-icbric^  Gampc,  |  1823. 

XXXII,  204  ecitcn  uub  1  S3t.  8?.        (3n  bcn  ^Sct^la^cn'  Ijuttcnft^c  SBricfc.) 

81.     . 
HULDRICl  ZUINGLII  |  OPERA  |  completa  editio  prima| 

CITUANTIBUS  |  MELCHIORE  8CHULEB0  KT  10.  SCHULTHESSIO  |  VOLUMEN 
SEPTIMUM  [unb    OCTAVUm]    EPISTOLARUM  |  A   ZUINGLIO   AD  ZUINGLIUM- 

QUE  scriptarum  |  pars  prima  [unb  secunda]  |  turici  ..apud  pride- 
RICUM  SCHULTHESSIUM  |  1830  [uub  1842]  8°.  mai. 

82. 

vmORUM  DOCTORUM  |  EPISTOLAE  SELECTAE  |  ad  |  bi- 
LIB.  pirchheymerum,  joach.  |  camerarium,  car.  clusium  et  I  JU- 

LIUM  EPISCOP.  HERBIP.  |  datae  |  ex  |  AUTOGRAPHIS  NUNC  PRIMUM  EDI- 
DIT  I  ET  ILLUSTRAVIT  |  THEOD.  FRID.  FREYTAQIUS  |  PHIL.  D.  ROSSOR. 
IMPER.  A  CONSIL.  |  LIPSIAE^  |  SUMPTIBUS  B.  G.  TEUBNERI  ET  P.  CLAUDII.  | 
MDCCCXXXI. 

XVI  unb  194  ©citcn  8». 

83.  • 

Ulri^  t)on  $utten'3  |  ^ugcnb^J^id^tungcn,  |  bibaltifc^^biogra^^^ifc^cn  |  unb| 
fat))rif(i^=ct)igrammatif(j^cn  Sin^^lt)^.  |  3wni  I  ©rftcnmal^ttftdnbig  libcrfcljt  unb 
erlautcrt  l^craui^geQeben  |  \?on  |  (Smft  aJtunt^.  |  ©tuttgart.  |  SScrlag  t>on  9Bcife 
unb  ©tot)t)ani.  |  >838. 

obcr  mit  neucm  Xitelblattc  unb  \5ermebrt  mit  einem  *93Iattc,  worauf  gu  tcfcn  i|l 

*!Dcr  tcutf^cn  Df^ation.' 
mxx6)  (u.  f.  to.  tt)ic  obcn).  Z^dtt  Stu^gabe.  |  Sd&toSb.  ^all,  |  aSerlag  bcr  g.  g. 
§a«pel'fc^en  Sud^^nblung.  |  1850. 

80.    XXIV  unb  400  ©citcu. 


84. 
AD  i  PUBLICAM   EXPLORATIOXEM  }      ioaxxei  hambuegex- 

fcli?  .  I.WITAT  ,  FHiDERirtS  CAROLCS  KfL4FT,       IXSCNT :    |  1.  EPI- 

STOLAE  ULRICI  HUTTEXI,  ERASMI  kOTEROD.,  EOBANI  IIESSI  [,)  CA- 
8ELII,  IIUG.  I  GROTII,  AXXOTATIOXE  IXSTRUCTAE.  |  2.  AXXALES  lOAN- 
KEI  &C.    !  HAMBCRGI    \f^±  \\  V'. 

(i^m  3d»ulrt03r2mxn.j 

85. 

3^itfif»tift  I  fur  tic  I  ^ificrif*c  Ibcclcjic,  ;  j  1 1  y^^crau^cgcbcn  |  rcn  |  Dr. 

theol  (>^riman  Sil^ctm  3iictncr  |  in  SEittcnbcr^.  j  ^abr^ang  1847.  1|  !^cip3i^:| 

5.  «.  45rc(f^aui>.  1  1W7.  |  ffi.       ' 

rthtthaltoib  S.  337... 344.  ,,5unf  firicfc  Ulri6S  tcn  ^uttcn  [nc^  2  anbcm 
3tu(fat].  ".Uai^  ccr  UrfArift  im  3tabtard?ir  ^u  3ira|!burj\  mit^ctbcilt  tcn  Sub^ 
iri^  3(^nfcgan5,  Sccccat,  'ilribirar  unc  ;trcitcm  ctabtbiblictbcfar  in  etrafebur^.") 

Xcrfclbcn    B«iM'<^nft    3^^tgand   J855.   |  ©ct^a,   |  grictr.  3lnbr.  ^crt^ci.  | 

1856.  1  h^ 

rtrntbatt  3.  617. ..(532  breijC^n  35ricfc  ^uttcnB,  ^^iWat^  bcn  Cri^inalicn"  [abcr 
nii^t  fcrcjfalt^  gcnuj^]  „^um  criten  2Kal"  [No.  x.  ^um  ^weiten  2Rai]  ^bcrau^c^ 
getcn  ccn  limct^.  ihjil^.  ^ic^rii^,  ^^farrcr  su  3t.  SSil^clm  in  ©traBburvj.) 


91  a  cfy  t  r  a  9. 

3eite  'W*  ift  nad»  ber  untcr  a  aufgefii^rten  Uebcrfe^un^  bc3  <Sefpra<^S*'/cbris' 
bic  ccn  ^»an^er  (Ulr.  c.  ^uttcn.  1708.  80.  ©.  105.  f.)  fo  bcf(%ricbene  5lu^abc  anjufc^cn: 

Pial0ga0  o^tx  \  cin  sefptcd^.  /tbri0.  gcjnant.  Piiril^  ben  tfrn^l 
neflrit  Pit  ^0d^brrnmpten  Vlrii^  von  ^nt^|ten  in  ^otcin  (efd^riben,  i^ti^  ^uxi^ 
%ni  iinjncr  jn  bentfd^  gcmod^t.  | 

Xaruntcr  fte^t  ein  Jgyofift^nitt,  bcr  eincn  5lpoficr  obcr  anbcrcn  §ciligcn   abbilbct 

^iJcran  ftebt  auf  bcr  9fiu(ffeite  beg  ^itelblatif  bcg  ^iittcrg  furjc  Bucignung^fc^rift 

CLn  7iX^\\\  con  Sicfinoen,  mit  bcr  Ucbcrf(brift:  Pem  Cmufftm  tfrorrn  on  lyod^be- 

rttmptm  /rmriffo  [fol^j«T]  oon  ^idiinam  gauptman  :f.  Cntbfut  Ulricb  »0  l^uttf 

5tt  jltfdiflbfro  ^fr  tunsrrc  [cpnm  frfuttt^fn  gruft  t)itd  uJtUigm  Ptmft.     <B\t  ift  ba= 

tirt:  Jkitum  t^um  ^tfdulbfrak  auff  ^fn  frftfu  tt^afl  tt^  ^Hfrtjfn  ,  pm  .  por  ^.  rrrrr. 

onn^  IM.      Unmittclbar  barauf  f&ncjt  an:  Ptalodue  o^fSi  affprft^  bitd^lrin  /cbrts 

omannt ,  ocs  frnufftf  ontt  l^ocl^bfrumptfn  Dlrtcl^s  oon  guttfn  :f.  Imrinnfn  mtt  cpn- 

anOf r  rffef n ,  Orr  i^om  jguttm  ori  Oae  /fbfr. 

%m  (^nbeauf  bcr  ctftcn  3citc  bc§  4.  ©latg  flcl)t  Mo^:  ^mtn. 

T)iefe  ^ue^abe  ift  in  4».  unb  bcftnbct  fi(b  iu  ber  Gbncrif(%en  ^Mbriot()cr. 


EPISTOL^  ET  DDCVMENTA 


QV.« 


AD  ANNOS  ClOlOVI .. ..  OIOIOXX. 


PERTINENT. 


HVTTKMI    OPP.    VUL.    1. 


Vlrieu*  *b 


Hatten 


HiMi*/th.  r«;|f.  Moifch.  Cod.  Imt>  UlfjffT  =  Fml,  M,  ^/?7,  jmg.  4«. 


[brphordij?.]  I.  A.  i5U6. 

IN 

EOBANVM    HE»SVM 

VIVACISSIMI   in(;enii   adolescentem 

VLRICHI  IIVTTENl 

ELEGIA. 

Si  qiia  tenel  niinquam  inorituros  gloria  vales, 
Et  trepiilos  fugiunt  carmina  nostra  rogos, 
Famaque  stat,  putres  ubi  terra  recondidit  artus: 
4         (Nain  fovtll  Aonios  quid  nisi  fama  viros?) 
Seinper  eris  vivus  postque  uUiina  fata  superstes, 

0  iuvenis,  patrise  spesque  deeus(|ue  tuae, 
Frimus  ad  ignotam  qui  duxti  Pallada  terram, 
s         Et  reparas  Uessis  nomina  longa  tuis; 
Cuius  honoratam  meruit  facundia  laurum, 

(Juique  vafros  tenero  vincis  in  ore  senes. 
Ergo  tulit  merito  fielicia  pondera  mater 
12         (^-e  enixa  est  utero  pignora  tanta  suo: 
Plaudat  et  ad  gratos  ponat  nova  raunera  divos, 

Ingenii  dotes  si  sapit  illa  tui, 
Et  non  vulgares  partus,  et  numina  laudet 
10         Quaj  dederint  votis  vela  secunda  suis. 
Sive  canas  grandes,  heroica  munera,  versus 
Gesta(|ue  terribili  pr(plia  (juaM}ue  manu, 
Sive  cothurnatus  curvis  videare  theatris 
20         Et  recit<»8  v«»terum  tristia  fata  ducum, 
Aut  sua  cum  tensis  modulere  poemata  nervis, 

Excultum  facih  pumice  pergit  opus; 
Est  tibi  cum  facili  (luidissima  vena  lepore. 


I.   Indieis  bibliogr.  n^.  I. 

'  /n  /.  est  nates?  et  ftic  in  seqq,  swpius?  pro  !  aut  ,  vel :  ^  Iimcnis  '  terram. 
*  tuis.  *  laurum.  "  Eego  mater!  **  tui.  ^^  £t  non  vulgares  partus:  &  nu- 
mina  laudet:  "  Que  IT.sqq.  Cf.  Tacit.  dial.  10.  *«  prftjlia'  «  Cf.  Propert. 
lIII.i,8.      »  ucena 

1* 


4  I-    IN    EOBANVM    I1K8SVM    ELROIA.    A.  1C»(H>. 

24  Manat  ab  ingeuio  copia  viva  tuo: 

Quicquid  aves  scriptis  venturos  scire  nepotes, 

IIoc  potes  ornatis  excoluisse  inodis. 
(Ju%  natura  dedit,  studiosa^  conseris  arti, 
2j»  Nec  niacidant  versus  barbara  verba  tuos.  5 

Talis  erat  Fhrygios  qui  c^ondidit  urbe  penates, 

Et  male  Sarmatica  Naso  sepultus  hunio, 
Cuius  et  ornavit  Nemesis  laudata  Hbellos, 
32  Quique  dedit  varium  Bilbilitauus  opus. 

Tahs  adhuc  iuvenis  cum  sis  primisque  sub  annis,  10 

Ventura  est  facto  gloria  quanta  viro. 
Vive  memor  nostri,  qui  te  deieginms  unum, 
3ti  Sitque  comes  scriptis  semper  ApoIIo  tuis. 

EOBANI 
GHATIARVM  ACTIO  EXTEMPQRALIS.  i5 

Ergo  vaie  longum  sptperis,  Hutlene,  secundiSy 

Catliolicus  menti  spiret  Apollo  tuce. 
Pergis  ab?mc,  tua  te  expectat  Francfordia  vatem : 
4         Dimidium  nostri  ie  fugiente  fugit: 
Aemule  Nasoni,  viridi  signande  corona,  20 

Et  titulo  multis  nobiliore,   Vale! 

Post    inscriptionem  in  ipsa- prima  /t^ri  (Indicis  n.  1,)  paginii  leguntur  hi   Croti 
Hubiani  (lohannis  Iseger,  Domheimcnsis),  tum  nondum  his  nomiMhus  appeUati,  versus: 
loannes  Dornheim  Venatorius 

Ad  Lectorem  25 

Pallas  erat  quondam  moltis  venerabilis  oris 
Quoq;  ftetit  tantum  non  locus  vnus  erat 
Inclyta  Csecropiis  precio  pollcbat  Athenis 

Ac  Rhodon  incoluit  Phcebe  comofe  tuam 
Vrbis  Alexandri  veneranda  palacia  ciues  3u 

Pro  Sophia  doctas  conftituerc  domos 
Tempore  nunc  etiam  non  eft  Ingloria  noftro  , 

£t  tenet  innumeros  Diua  diferta  locos 
Thuri^mii  gcntis  caput  cft  Erphordia  teftis 

Qua^  valeat  veteres  eequiparare  Scholas  35 

Hwc  nitidis  .lector  canitur  tibi  verfibus  Heffi 
Qui  puer  eft  annis  Carminis  arte  fenex 

Kobanus  cum  LipsiaB  meiise  lunio  a.  1514.  Heroidas  Christianas  edcret,  iam 
pauUo  maiora  de  Hutteno  suo,   puto  ad  Querelarum  II.  eleg.  10.  *Ad  poetas  Ger- 


•*  exoluiffe  i.  \reieci  exsolvisse)         **  i.  e,  yergilius      ^^  Ovidius,       '*   IHbuUus. 
"  Martialis,      '•  Venturo  i.      **  oraciarvm  i. 


II.    DK    IIYTTKNl    BACrALAVRKATV.    A.   1506.  5 

wuutos*    respiciens,    in    clegia    qna  Posteritati    se   commendat,    oeciiiit    distichiR 
71... 73.  his: 

(Juos  (iilerit  nostro  (Sermania  tempore  vates, 

£x  multis  aliquot  dicere  forlc  rogas: 
\  Quisquis  es,  llutteni.  lector.  percurre  libellos. 

Qucmque  suo  reddit  nomiue,  quemquc  loro. 
Inspice,  Posteritas,  Hulteni  carmina  vatis, 

Ilunc  recto  poteris  dicere  iure  tuum, 


u. 


FRAMCOFVBTI   AD    VIADR.  JJ..  A.    1506. 


10  DE  HVTTENI  BACCALAVREATV 

cum  adhuc  qui  vitam  eius  scripserunt  I.  ('.  Becnmnnuni  uhi  poterant  testem 
non  adcitaverint,  primuin  cx  huius  libro  cui  inscribitur  Notitia  nnivcrsitatis 
Francofnrtanae  et  qui  prodiit  Ff.  adViadr.  a.  1707.  fol.  non  millos  locos  exhihebimus, 
deinde  «liorum  a  Burckhardo  iam  prolata  tostimonia  addemus.  BocmaniiUR  ita- 
15  que  dicti  lihri  cap.  VI.  quod  professores  iiniversitatiK  recenset ,  p.  67.  hapc : 

IV.    gnERIEB    PR0FES80RVM    PHILOSOPIII^:. 

De  Facultate  Philusophica  adhuc  seuiel  repeleiulutn,  (juod  de  l*rofessoribus 
prioruni  Facultatum  aunotatuui  fuit,  diflicileui  esse  Professoruui  priuii  teniporis  et 
buctoruin  eoque  Magistroruui  Facultatis  distincti(MH>m.     hl  tnnien  constat,    Pri- 

^oiuum  Profes.sorem  in  hac  Facultate  pariter  ac  Fuiversitate  fuisse  Puiilicum  Vi- 
gilantium,  Axungiae  &  Arhill»^  cognoniine  alias  (iu(»que  notimi,  ipso  statim  in- 
itio  A.  MDVl.  Professorem  Eloquentim  consHtiitum  .  .  .  <l;eterum  primum  Decanum 
Facultatis  indic^ntibus  Actis  FaculUtis,  et  e.\  iiis  (lamina^o  in  Orat.  Seculari 
legimus  fuisse  ex  Natione  Narchica  lohannem    Lindholtz.    illum    poslea   quoque 

35luris  Doctorcm  creatum,  <&  sextum  Universitatis  Rectorem,  Pastorem  quoque 
Civitatis  post  olntum  Molitoris,  qui  et  diirante  D(>c^iuatus  Officio  cehO)rem  istum 
Ulr.  Huttenuin  Equitem  Francum  Raccalaureuni  ^  Wolfg.  Redorferiim  (!!anoni- 
cuni  Fijrstenwaldensem  &  I.  Pontificii  Doctorem  Magislriim  crcavit.  Secundus 
fuit  M.  Petrus  Meier  ex  Natione  Franconica  S.  Th.  Raccalaureus ,    relL 

SO  tum  cap.  VII.  quo  *Vit»  Professorum  Francofiirtanonim'  describnntur,  p.  235.  sq. : 

lOHANNES     LINDIIOLZ. 

.  .  .  De  Parentibus  eius  nihil  certi;  At  Patriam  fuisse  Monachobergam,  Lipsise- 
que  primo  variis  Scriptis  inclaruisse,  ac  postea  Iiiic  se  coutiilisse  conslat.  Qui- 
bus  circumtanstiis  primum  Facultatis  sut-e  Decanatiiin  ohtinuerit,  verbis  Actonim 
•^Facultatis  hic  subiiciendum  duximus,  qua^  talia  sunt:  Atmo  Domini  3iiUefimo, 
QuingeMefimo  fexto  die  vigefima  teriia  Menfis  Aprilis  ante  Univerfitatis 
Intronifationem  facta  Convocatione  omnium  Magiftronnn  dicte  Univerfitatis 
apud  Reverendifsimum  Dominum,  Dominum  Thcodericum  de  Bulo  Lubucen- 
fis  Ecclefie  Prefulem   ac  eiusdem  Univcrfitatis  Confervatorem   dignifsimum 


*  roges  ed,  1530.       ^  Publicum]  sic  editum  est. 


6  II<    I>K    UVTTKNI    BACCALAVBEATV.     A.    1M)6. 

4r  Conrndum  Wimpinam  de  Buchen  Sacre  Theologie  Profefsorem  Achademie 
quoque  antedicte  Principem  '  ac  Primum  Rectorem  hene  meritum  ceterusque 
Dominos ,  quorum  mandato  ac  Commisfione  fub  falute  Confcientie  dicte 
Univerfitatis  Magiftri  ad  Domum  Fratrum  Calendarum  pro  Primi  Dccani 
Eleciione  profecti  habito  maiure  ConfUio  ac  deliheraiione  pro  tali  Electione^ 
Canonice  ac  riie  elegeruni  Magifirum  loannem  Lindhdlz  de  Moncheherg, 
Uiriusque  luris  Baccalaureum :  Quem  fic  elecium  ac  Canonice  promulgatum 
maxima  folenniiate  dictis  Dominis  in  prefeniia  plusquam  ducentorum  Sup- 
pofiiorum  in  Curia  Domini  Graiiofi  afianiium  cojffirmandum  prefentarunt : 
Cui  ui  iunc   confirmaio  condepuiaii  funi  viginti  ex  quaiuor  Naiionihus  pro  lo 

Confilio  FacuUaiis  Magifiri Al  Lindholzius   duranlc   hoc   officio  suo 

XIII.  Baccalaurcos ,  inter  quos  Ulricus  ab  Hutten  quartura  locum  ol)tinuit,  ct 
Xn.  Magistros  creavit .  intcr  qu(»s  primo  loco  stetit  Wolffgangus  Re<lorffer  Cano- 
nicus  FilrstenwaWensis  et  Viatici  Lubuccnsis  Auctor  ....  Postea  L  U.  Licenti- 
atus,  ac  mox  Doctor  creatus,  eoque  titulo  scxtum 'Universitatis  Rectoratuni.a  is 
Die  Galli  A.  MDIX.  ad  D.  Georgi  A.  MDX.  sustinuit,  denato  quoque  Mattha^o  Mo- 
litore  Pastor  Ecclesiae  S.  Maria;  constitutus:  Locum  tamen  in  Facultate  Philosophica 
retinuit.  intcr  Examinatores  Candidatorum  Magisterii  adhuc  A,.  XXXIV.  collocatus. 

&  A.  MDXXXV.  circa  Festum  Pentecostes  obiit 

Hsec  a  recentioribus  omnibas  prsetermissa  safiiciunt  ad  corri9|Vida  tum20 
qase  de  Hatteno  gradam  academicum  accipiente  dubitationes  ab  aliis  prolatie 
snnt,  tam  qase  alii  de  magisterii  honore  ab  Hatteno  sascepto  tradiderunt,  nt 
Melch.  Adamas  Vit.  ICtor.  p.  14.  cd.  Haidelberg.  1620.  8.,  testimonio  usus  Her- 
maniii  Kirchneri,  cui  alios  etiam  Burckhardus  in  Vit.  Hutt.  Xll.  p.  22.  sq.  addidit 
hoc  modo:  25 

Iluttenum  .  .  .  primo  a  fundata  Academia  Francofurtana  anno  primum  in  Phi- 
losophia  dignitatis  gradum  accepisse,  complures  litteris  prodiderunt.  (Prodidit  id 
praeter  alios  M.  Guolphg.  lustus  [Jobst\  Francophordianus,  in  Descriptione  cuunium 

Academiar.  Ff.  ad  Viadr.  a.  1554.  8®.  H  4** Cyriacus  Spangenbergius  eliam 

{Adelspiegel  II.  p.  140**.  [cf.  p.  46.  sq.]  adfirmat,  doctrina  excellentissimum  IIuUo-30 
num  a.  1506.  Francofurti  a.  V.  primum  in  Philosophia  gradum  accepisse,  quum 
annos  tantum  habueritXVUl.  Alterutrum  secutus  videturHcrm.Kirchnenis;  utpote 
qui  in  Oratione,  quam  dc  lllustrissimae  Familiae  Ducibus  et  Principibus,  de  Comi- 
tibus,  Raronibus,  Nobilibus,  iuAcademiis,  superioribus  sseculis,  Magislris  ac  Do- 
ctoribus  promotis,  Marpurgi  a.  1606.  habuit  p.  m.  91.  Vol.  U.  Orat.  adseverat,  Ulr.  .-i^ 
Huttenum  inter  eos,  qui  omnium  primi  primum  promotionis  Actum  in  recentc' 
Academia  Francofurtensi  celebrarint ,  honorcm  Magisterii  suscepisse ,  Equitemque 
postca  auratum  factiun,  lauream  poeticam  a  Maximiliano  Imp.  impetrasse.  Error 
itaque  est  in  Tab.  clxvii.  Gcneal.  Op.  Ilumbracht:  ubi  Hutlenus  XVI.  a^latis  su.e 
anno  Magistri  Philosoph.  insignibus  decoratus  dicitur.  Nam  si  anno  1488.  natus  est.  40 


*  Calender-  s.  Calands-Briider.  *  In  inscriptioiie  Interpretationis  in  Summam 
naturalium  domini  Alberti  magni,  qaae  in  fol.  impressa  cst  per  ,,Conradam  Baum- 
garthen  de  Rotenbcrga.  Francophordie  cis  OderiL  Anno  .  .  .  Millenmo^uingen- 
tefimoctauo.  quarto  ydus  Aprilis  etc.*^  (cf.  Panzeri  Annal.  VU.  55.  7.)  nomcn  est 
^Magistri  loanuis  Lyntholcz  de  Moncheberck\  ^  Suppositi  sive  Supposita  ^i- 
cebantnr  scholarcs  sive  studiosi  in  potestate  ccrti  alicuius  ordiuis,  Facultatis 
vocabant,  constituti.  Ssepenomero  etiam  Epistolse  obsc.  vir.  mentionem  corum 
faciiint. 


II.    DE    HVTTENI    BACCALAVBEATy.    A.    1506.  7 

ut  esl,  sequitur,  ut  sexto  insequentis  Sreculi  anno  XVIIl  liabuorit  annos.  ColoniaB 
eum  prius,  quam  Francofurtum  abicril,  gradum  Phil.  accepisse,  nusquam  saltcm 
legi". 

Hattenam  inter  alamnos  scholsp  FraDcofurtanse  fuisse  ipsi  haic  nrbi  univer- 
sitatiqne  litterarum  vel  poetse  sequentis  temporis  laudi  adscribunt,  iit  Saliinus  et 
SchorBerus  ubi  de  fonte  incrustante,  Steinbrunnen  vocant,  qnasi  de  quadam  hippo- 
crena  verba  facinnt. 

Elegiarum  itaque  lib.  III.  el.  13.  «.ad  ill.  principem  loachimum  II.  Marchionem 
Brandenburgensem  de  inslaurato  gynmasio  Francofordiano",  inlcr  mira  dc  silu  op- 
pidi  praHiical 

GEORGIVS    SABINVS.  * 

25  Nec  liquidi  desunt  fonles  qui  murmure  rauco 
Per  iuga  frondenli  consita  vilc  fluunt. 
Actus  ab  umbrosa  per  accrnos  valle  canales 

Fons  ruit  ac  dulces  eiaculatur  aquas : 
Inde  quod  erumpens  pulchrc  fluat  unda,  vocavil 
30  Callirrhoe  fontem  nominc  Nympha  suo. 

Nec  minus  liausta  sacros  ha*c  cfficil  unda  poetas 

Quam  vel  Gorgonei  fons  celebratus  cqui: 
Uanc  Eobanus  aquam  bibit  Ilessus,  et  acer  eodem 
Dicitur  Huttcnus  fonte  levassc  sitim. 
35  Foutibus  adde  lacus 

(Totam  elegiam  ropctiit  etiam  Beckmannus  in  liurtje  ^efd^r. 
Per  ^lten  fM.  ^xmx  /f.  tt.  li.  ©.  1706.  fol.  p.  20.  sq.) 

CHRISTIANVS    SCHOSSERVS    [lOANNIS    F.] 

In  Xyloen  Francofurtanum 
quem  vulgo  fontem  poctarum  nominant. 

Fon.s,*  Claria  recinendc  lyra  mihi  c^Hrmino,  salve, 
Undc  fcnmt  patrcm  ssepc  bibisse  mcum: 
•Tu  Musis  cs  grata  quies  et  vatibus  aura, 
4  Ncctarc  quos  recreas  quosquc  sapore  foves. 

Saepius  hic  Oltes  viridique  Huttcnus  in  umbra 

Insigncm  plectrq  personuere  lyraui. 
Uaslobium  taccam  qui  victus  muncre  somni 
8  Te  prope  procubuil,  te  relevante  sitim? 

Tu  leni  dulces  inducis  umrmure  somnos 

Et  praebes  studiis  otia  grala  meis. 
0  utinam  nunquam  te,  fons  foecunde,  carcreni, 
12  0  utinam  doctis  sa^pc  rigcrer  aquis. 

Sis  felix,  Xyloc,  sempcr  Musisque  sacratus, 
Ul  Clarios  foveas  erudiasquc  viros. 

(Ex  Bockmann.  l.  c.  p.  32.  sq.) 


*»  Gorgonici  Beckm,      *"  otio  Becm. 


8      III.    HVTTENV8  ALBO  VNlV.  L1P8.  1N8CB.  A.  1507.     IIII.  AD  TBEBELIVM  ELEr.IA.  A.  1508? 


ni. 


SEME8TKI    HinKKN.    A.    1507. 


[HVTTENI  NOMEN  ALBO  VNIVERSITATIS  LIPSIENSIS  INSCRIPTVM.] 

Matricula  s.  Albuni  litteranim  imiversitatis  Lipsiensis  inter  eorum  uomina  qui 
per  semestre  hibemum  8.  brumale  anni  MDVII.  inscripti  (intitulati  s.  immatricu- 
lati)  sunt,   cum   rectoris  munere  fungeretur  Ludowicus  Sartoris  Gorlitzensis  ing.  5 
art.  M.  th.  B.  form.  [cf.  Ahhandlungen  d.  k,  sachs,  Gesellsch.  d,  Wften,  vol.  III.  Lpz. 
1857.  8^  max.  pag.  504],  continet  haec: 

Doini9  Jolianes  Efticampianus  pfeffor  Relhorice  arlis  el  poela  laureatQ  j  ^. 

[Primum  inter  eos  qui  *fle  nation*e  Mifncnrium'  erant,  haec  inscriptio 
locum  optinet.]  lo 

Vlricus  HuUen9  cle  buchen  j  f{. 

[Tricensimus  is  est  ox  lix  studiosis  qui  tum   'de  nacione  Bauarorum' 

inscripti  sunt.] 
Summam  decem  grossoram  non  nisi  a  ditioribus  nobilioribusve   pro   inmatri- 
culatione  eo  tempore  solvi  solitam  fuisse  docent  commeutarii  citt.  p.  577.  15 


IIU.  A.    150%? 


VliUCVS  HVTTEINVS 
HERMANNO  TREBELIO  NOTIANO 

POETAE    LAVRKATO. 

Accipe  ab  Hutteno  blandam,  Notiane,  sahileui  20 

Deque'  peregrinis  carmina  missa  locis. 
Tu,  fali  mehoris,  agis  foBhcius  aevum, 
4  hi  promptu  est  studiis  vita  quieta  tuis. 

Dat  tibi  coiispicuos  agihs  Fortuna  paratus, 

Sumis  adornatos  absque  labore  cib(»s.  25 

Tu  Veneris  dotes  lascivaque  gaudia  carpis: 
s  Nam  fovet  amplexos  foeimna  pulchra  tuos. 

Dumque  ego  quserendis  cogor  spem  ponere  rebus, 

Utere  fortunae  commoditate  tuse. 
Nos  incertus  amor  multo  discrimine  turbat;  30 

12  Tu  capis  in  proprio  gaudia  plena  thoro. 


IIII.  Ind.  bibliogr.  nO.  111^. 

"  Poet^  L.  111-^.     De  Trebelio  infra  ssepius  dicendum  erit.   Cf.  p.  16.      •*  foeli- 
tias      "  fortona      **  adoratos      "  fauet 


lill.  AD  TBEBSLIVH  KLEOIA.  A.  150S?   V.  HVTTKMVS  ALBO  VNIV.  GRYPH.  INSCR.  A.  1509.       9 

Maesta  peregrinas  adcuiit  nica  carmina  tcrras; 

Tu  facis  in  patriis  carniina  blanda  locis. 
Adde  quod  iinpa.stus  scrvilia  cariniua  canto* 
lA  Tu  saturo  placidos  excipis  ore  niodos. 

1,  superos  donis  ct  grala  voce  saluta; 

Cui  neut  fatalcs  fila  secMuda  dea'. 


OBTPBIBWALDI. 


V. 


iKSTAli-:  A.    t&«m. 


[HVTTENI  NOMEN  ALBO  VNIVERSITATIS  GRWHISWALDENSIS  INSCRlPTVM.j 

•• 
..Heinricli  Bukow,  Professor  dcs  Rcchts,  der  vom  May  liis  zuni  Oclobcr  des 
Jahrs  funfzehnhiindert  und  neun  das  Rectorat  [der  Greifswaldcr  rnivcrsil3t]  ver- 
waltete  ^ ,  schrieb  den  waudcrnden  Dichter  unlei*  die  Zahl  dcr  studircnden  JUiiglinge 
eiu,  umsenst,  weil  er  aller  llabe  beraubt  war,  vielleicht  aucb  aus  Racksicht  auf 
seinen  Dichterruf^;  von  den  iui  Sommerhalbenjahr  Eingezcicbneten  ist  Ulrich  von 
Huttcn  der  vierte  vom  Ende^."  * 

•)  „Dcr  Anfangstag  des  Sommerhalbenjahrs  war  der  3*^  May  (dies  inventionis 
cruci»)  nnd  des  Winterhalbenjahrs  der  18*«  Octobcr  (dies  S.  Lucce).** 

•j  „Die  Worte  der  Inscription  sind:  l/Jricus  Huttenus  poeta  clericus  Herhipolen- 
9is  gratiit  intilulalus  quifi  spoliatus  omnibus  honis  (Rl.  113.  b).  Ein  grosscr  Fingcrzeig 
steht  am  Kandc,  Bci  spofiatus  ist  iibrigeiis  aii  kcinc  wirklichc  Hcraubuug  2U 
denkeu.  Ucber  das  Wort  cleiicus  sche  inan  Sciic  L.''  [wo  Mohni||p  mcint,  Hut- 
ten  hahe  sich  in  seiucr  drangsalvolleii  Lage,  um  desto  chcr  sich  1'uterstutzung 
zu  verschafTcn,  hicr  und  dort  fiir  einen  (icistlichen  ausgcgoben];  ,,viellcicht  ist 
es  abcr  nicht  mit  Hcrbipolensis  zu  verbiudcn,  und  letztcres  soll  nur  dic  Dioccse 
bcdcutcn,  in  welcher  Uutten  gcboren  war,  wiowohl  man  in  dicsem  Falle  wohl 
den  gcwiihiilichcn  Hoisatz:  dioec.  erwartcu  soUtc.  '  Ucbrigcns  wird  Uutten  auch 
auf  dem  Titel  dcr  Englischcn  Ucbers.  dcr  Scbrift  de  Guai,  Med.  et  Morb.  Gall.: 
tknt  fp'eai  clerke  of  Almayne  gcnaimt.  .  .  .  *'  [Cleiicos  ctiam  scholares,  sivc  laici  sive 
sacris  iuitiati  fuissent,  paritor  ut  Anglicc  clerks  dici  solitos  fuissc,  miror  Straus- 
sium  qnoquc  I.  p.  21.  fugissc.  Koscgartcuus  nomcn  clerici  recte  iutcrprctatus  cst. 
De  iis  qui  Hnttcnum  sacris  in  monastcrio  Fuldcnsi  initiatum  fuisse  mcntiti  sunt, 
ipse  videndus  est  in  EndtfchQldfgung  li'yder  etlicher  vnmarha/ftiges  aufsgeben  cAp. 
•|f'i>  jn  die  Curtifanen  vnd  yre  anhdnger  gern  fchelten  woUen*.] 

')  j^Ueinrich  Btikom  hat  niemahls,  wie  fast  allc  auderc  Rectoren  gcthaii  haben, 
den  Tag  der  luscription  bcigefiigt,  Wcil  Uuttcn  der  vierte  vom  Endc  ist,  so  fiel 
seine  Ankunft  wohl  in  die  Mitte  der  lctztcn  Hiilftc  dcs  genaunten  Rcctdrats." 


[V.  Mohnike  (ludic.  bibliogr.  ifi.  77.)  p.  cxiv.  sq.     Cf.  Kosegartvn,  Gesch.  der  Univers. 
GfswaXd.   1857.  4".  I.  p.  1(55. 

"  Mefta       "  ezcipis]  i.  c.  sponte  tibi  obveniunt. 


10  VI.  AD  B08TOCHIBM8EB  EP.  D.   15.1VLII  A.  (510.    CVH  TETBA8TICHIB. 

H08TOCHII.  VI.  •  15.    IVLI    1510. 


AD  SEDECIMVIROS  (lYlkLNASII  ROSTOCHIENSIS 
VLRICI  IIVTTEINI  EIMSTOLA 

CVM     TETRA8TICHIS     IN    SINOVLOS. 


Nihil  a  me  scribi  hac  t^^^tate,  nihil  penc  dici  debel,  viri  ornatissinii,  •> 
sine  vestri  honoris  prsefationo.     Cum  enim  hieme  prseterila  in  spoliatorem 
Lossium  incidissem,  nudusque  ad  vos  diverterem»  et  honorifice  sum  susie- 

$.2.ptus,  et  habitus  liberaliter.  Scripsi  itaque  iis  diebus,  quos  apud  vos  humanas 
litteras  pn)fessus  sum,  Elegias  quasdam  ad  diversos  de  fortuna  mea;   quas 
ubi  in  ordinem  congesseram  atque  edendas  putavi,  vobis  nuncupare  volui.  lo 
Quid  enim  meo  carmini  amplius,   quid  honorificum  magis  accidere  posset, 

9.3.quam  tantorum  virorum  prsescriptio?  Atque  eo  magis  solatio  hoc  milii  esse 
debet,  quo  ea  res  ;emulum  meum,  qui  perpetuo  quodam  odio  in  me  iuravit, 
inflammabit,  magisque  ac  magis  ad  inydendum  excitabiL  Ego  mehercule 
nullam  maioris  ultionem  facio  quam  eam   qua  inimicos  nostros  conscientia  is 

$.4.malorum  suorum  pungi  macerarique  insultantes  ferimus.  Accipite  ergo  lios 
Quereiarum  Hbros  (sic  enim  inscribere  visum  est)  atque  ita  accipite,  ut  si 
ingenium  non  onmino  probetis,  causam  saltem  meam,  quae  omniuni  vestro 

§.5.iudicio  optima  iaihpridem  censa  est,  defendatis.    Adiunxi  Tetrasticha  quce- 
dam  in  sing#os,  exiguum  pro  tanta  vestra  benevolentia  munus,   ut  scilicet^o 
intelligeret  spoliator  meus  et  si  quis  item  nasutus  accesserit,  tam  me  bon(»s 
laudare  quam  vituperare  malos.     Valete  et  Huttenum  vestrum  legite   atque 
tuemini.    Ex  ofiicina  mea  Utteraria  Rostochii  IcUbus  lulii. 

TBTRASTICHON 
[1]     AD  GERHARDVM  PHRILLVM  Theol.  doct.  25 

Qiiicquid  inest  Musis,  quicquid  dedit  Attica  Pallas, 

Quodque  piites  Oarias  psallere  posse  fides, 

Naturas  rerum  et  magnorum  archana  deorum, 

Cuncta  simul  docta  mente  Pherillus  faabet. 


VI.  1  ...  3  =  Indicis  n».  IIII. 

'  De  Lossii8  (^Lotz,  Loize),  Wedepo,  burgimag-istro  et  filio 
eius  Hcnuingo,  iifris  doctore  et  professore,  Grypfaiswaldensibus  satis  constat  ex 
Hohnikii  libro  (p.  cxv.  sqq.  et  358  .  .  .  362),  quocum  cf.  Kosegarten,  Gesc/t.  der  Univ. 
Gfsw.  1857.  4".  I.  p.  165.  sq.  168.  »  literas  3.  "  ma^f  1.  magre  2.  "  folatii  5. 
"  Emulum  /.  "  iuditio  /.  >»  Tetraftica  3.  "  etsi  quis  2.  "  Pfarill.]  = 
Frilden,  Vrilden,  Vrelle,  Wrylden,  a.  1405.  rcctor  Gryphiswaldensis,  moritur  intcr 
a.  1517.  et  1520.  Cf.  Mohnike  p.  362.     ^  Quidquid  2, 3.  ei  slc  statim  post.    ^  arcana  2.  3. 


VI.   AD  BOSTOCHIEN8E8  EP.     D.  Ut.  IVLII  A.  1510.    CVM  TETRASTICH18.  1  1 

[2]    AD  NICOLAVM  LEONEM  Decrct.  doci, 
Vasta  libi  inens  est,  et  noniina  magna  Leonis: 
€redendum  est  hoinines  vivere  |)()sse  feras. 
Nec  inirum  est,  quia  te  vulgus  'Leo  doele/  salutat, 
5  Exuperas  homines,  viucit  ut  ilh;  feras. 

[3]     AD  lOANNEM  BAKCHMAN  Lepiim  doct. 
Quantiis  es  et  quantae  dignus  me  iudice  laudis, 

Das  ipse  ex  facie  tu  documenta  tua: 
Saspe  etenim  ex  gestu  Grma^  constantia  mentis 
u  Visa  est:  ha?c  gravitas  tc  docet  esse  gravem. 

[4>    AD  IBERVM  GROT  Occr.  doct. 
Turba  senunr  memor  est  et  Rostochiana  iuventus, 

Qua  sit  iudicium  laude  iideque  tuum: 
Rector  Palladiae  fueras  pra^sesque  paltTstrnB, 
15  Nec  quisquam  est  isto  pressus  ab  imperio. 

[5]    AD  PETRVM  BOEGEN  Decr.  doct. 
Cum  leges,  cum  iura  scias,  cuin,  Petre,  tot  arles, 

Summaque  canonici  sit  tibi  cura  fori, 
Cum  tibi  divitiiP,  cum  sint  sine  crimine  mores, 
20  Miror  in  iis  cur  nil  mente  superbus  agas. 

[«]    AD  ENRICVM  M¥LERT  luriscon. 
Vl  caperes  Latiap  cultumque  decusque  Minerv». 

Post  patriie  studium  Gallica  regna  ])etis: 
Nemo  est  callidior,  nemo  est  le  doctior  uno, 
25  Seu  quid  in  lioc  doceas  numere,  seu  quid  agas. 


*  Leonem]  =  Lowe  8.  Lome  B.Louwe,  Stettinensis,  a.l482.  studiosns  Rostochien- 
sis,  a.  1403...  1503.  iuris  professor  Gryphiswaldeusis,  tum  sfepe  rector  Rostochien- 
Bis  Qiiqae  ad  a.  1536.  Cf.  Mohnike  p.  303... 365.  Kosegarten  Geseh.  der  l/niv, 
Greif9w,  1857.  40.  I.  p.  139.  sq.  145.  150.  150.  168.  ^  Exsuperas  2.  3.  «  Berchtnann 
B,  Bergmann,  Kostochiensis,  Latine  loannes  Montanus ,  iuris  prof.  Rostoch.  ab  a. 
1489.  asqae  post  a.  1514.  Mohnike  p.365.sq.  •'^  Ipso  das  /.  scd  in  MSS.  emendd.  ab2 
et  a  me  adhilritis  Das  ipse  habeUtr,  "  8e])c  /.  **  Grotf  sub  cuius  rectoratu 
Hattenos  Rostochiam  vonerat.  Post  a.  1513.  nuUani  viri  mcntionem  oxquirerc 
potait  Mohnike  (p.  cxxiii.  366).  "  iuditium  /.  »«  palcftrae:  1.3.  "  Pet. 
Bo^ge  8.  Bogen,  Dithmarsensis,  professor,  iudex  loci  ordinariirs  ct  pastor  in  lede 
8.  lacobi  Rostochiensi,  a.  1542.  rector  univ.  Rostoch.  vita  functus  est.  Mohnike 
p.  366.  sq.  •*  Henr,  Mulert  s.  Mulerth.  SuoUis  Frisiae  occid.  natus  Rostochio  re- 
•  licto  Stettini  Bograslao  X.  a  consiliis  factus,  deindo  exeuntc  a.  1513.  Oryphiswal- 
dam  ad  legendum  in  utroquo  iure  vocatus  ibique  a.  1514.  1516.  1520.  rcctor 
factos  est;  mortana  a.1520.     Cf.  Mohnike  p.367.sq.  Kosegarien  p.l68.sq. 


12  VI.    AD  BOBTOCHIEN8ES  EP.  D.   I.S.  IVMI  A.   1510,     CYM  TETUA»TI<;HI8. 

[7]    AT>  BERTHOLDVM  MOLLER  Theol. 
Davoniani,  lector,  si  qiiid  laudare  necesse  est: 

Molitor  ingenio,  Molitor  arte  valct; 
Atqne  adeo  est  illi  dortir  faciindia  linguae, 

rt  credas  hominem  ducere  posse  deos.  ^ 

[8]     AD  ENRICVM  CRVSELMAN  Ph. 
Tu  quoque,  Rostochiae  uon  infima  fama  pala;strap, 

Huc  ades  in  nostrum,  docte  magister,  opus: 
Te  iuvat  in  placido  Sophia;  fervescere  ludo: 

Diversa  est  aHis,  ha^c  tibi  vila  placet.  lo 

[9]    AD  lOACHDIVM  NIGEMAN  Ph. 
Ex  merito  contlatus  amor  spesque  exeita  lucro 

Sa'pe  aliquem  laudes  fecit  inirc  novas: 
Non  igitur  quia  multa  mihi,  loachime,  dedisti, 

Accipis  has  laudes,  sed  quia  vir  bonus  es.  15 

[10]     EBER1LS.RD0  DICMAN  Ph. 
Vir  bonus  est  iustoque  nitens  Eberhardus  houore; 

Vir  bonus  est,  nec  se  iudicat  ille  tiimen. 
Hunc  probat  in  l<eto  facilis  clementia  vultu: 

Miruin  est  posse  graves  vivcre  la?ta  senes.  20 

[1!]    AD  ECBERTIIVM  HARLEM  hospitem  Ph. 
rt  queat  Ecberthiis  casti^  incumbcre  Musis, 

Virgineum  nunquam  polluit  ille  decus. 
Ihiic  probitas  vera  est,  huic  contulit  onuiia  virtus, 

Nec  negat  Aonias  pagina  sacra  deas.  % 

[12]    AD  HENRICVM  HOL^TZMAN  Ph. 
Sis  melior  Sophife  interpres  meliorve  sacerdos 
Dum  dubito,  nondum  est  res  bene  nola  mihi. 


'  Mollcr]  =  MoUer  s.  MiiHer,  Hamhargensis ,  Rostochii  pcr  aniios  1505.. 
1530.  tlicologiam  docuit,  ubi  rcctor  fuit  cum  morcretur.  Mohnike  p.  368.  ®  Heii- 
ricum  Kr.  3.  Crusemannus  a.  1510.  rector  RostochicusiB  fuit.  nomen  cius  in 
scholarum  indice  ab  a.  1520.  non  m^emorari  adnotavit  Mohnike  p.  368.  sq.  "^  pa- 
leftrsB  y.  3,  ^^  hec  i.  "  De  hoc  Nigenianno  nisi  quod  ViBmariensis  familin> 
fuit,  nihil  investigavit  Mohnike  p.  369.  "  Sepe  y.  foocit  1.  **  Dikmannus 
Rostochii  primum  philos.  prof.,  a.  1478.  licentiatus  iuri»  canonici,  a.  1516.  1526. 
rector  universitatis.  Mohnike  p.  360.  sq.  '^  fe  fe  /.  sed  alterum  se  inductum  est  in 
M8S.2.  ''  loetoi.  *'  Ecbertum  3.  Ecbertus  de  Harlem  (nvir  doctus  et  pro- 
boa"  £pp.ob8c.vimII.24.)  Hollandus,  facultatis  artium  collegiatus  et  a.  1517.rector 
univ.  Rostoch.,  de  Hutteno  optime  meritus.  Nomen  eius  in  actis  Rostochiensibns  < 
post  a.  1539.  non  legi  memorat  Mohnike  p.  371.  **  Ecbertus  3.  **  Holzman  3. 
De  hoc  viro  nihil  nisi  qaod  ex  ipsios  Hutteni  libro  discitor,  novimns. 


VI.   AD  K08TOCHIBM8B8  BP.     D.  15.  IVLII  A.  1610.     CVM  TETHA8TICHIS.  1  3 

Si  quid  amicitiae  mecum  cuiigesseris  istuc, 
Non  equidem  ma^or,  sed  mage  notus  eris. 

[13]  AD  lOANNEM  LQBERINGK. 
Maxiimis  orator,  causarum  maxiimis  actor, 
5  Ei  quicquid  Sophia^  est,  hoc  Loberingus  habet: 

Seu  poscas  carmen  seu  (luicquam  lege  solutum, 
Omnia  facundo  perficit  ille  stilo. 

[14]    lOANNI  SONNEPERGK  Franco. 
Adde  decus  nostris,  Francorum  terra,  triunipliis, 
10  Adde  virum  Musis  iugenioque  boiium. 

Ille  fovet  sacros,  ille  ambit  honore  poetas: 
Non  mirum  est  vatem  vatis  amore  trahi. 

[15]    AD  lODOCVM  STAGHEN  Ph. 
Pone  odium  Lossii^  pone  onme^,  Musa,  dolores: 
15  Vir  tibi  Iau(}andus  hngua  animoque  yeuit: 

Huic  quoniam  virtus,  quoniam  facundia  praisto  est, 
Rite  docere  deus,  rite  loquiriue  dedit 

[16]    lACOBO  TREMPEN  Th. 
Pro  te  agitant  homines  cum  Musis  bella  puellie: 
^  Forma  homines,  Musas  permovct  ingenium. 

luncta  venustati  membrorum  gratia  mentis 

Uuantum  homines,  tantum  ducit  amore  deos. 

*AD    EGREGIVM    VIRVM  « 

CHILIANVM   REVTERVM 

25  V.    IVRIS  DOCTOREM  ET  MVSARUM  STVDIOSISS. 

V.  IIVTTENVS.     • 

Pignus  amiciti«e  tecum,  Cliiliane,  futurae 
Mittitur  a  nobis  Lossius  iste  tibi. 


^  amiciciac  i.  '  Etiani  Lobcringiuii  cx  hoc  solo  Hutteniano  cannine  no- 
bia  notna  cst.  ^  quidqnid  2,3.  ^  quidquam  2,3,  ^  ftylo  3.  ^  Sonnep.] 
„alia8  helyor^"  adscr.  e$t  ad%iarg.  MS.2,  loa.  Sunnenberch,  Sonnonbcrgensis  Her- 
bipolitaniu,  Coloni»  promotus,  a.  1504...  1515.  pra^scs  rcgentia^  unicomis  Kosto- 
chii,  a.  1516.  Oryphiswaldiam  petiit,  ubi  decauus  fncultatis  artiuni  factus  eodem 
mimo  peste  correptus  exspiravit.  Kosegarten  p.  109.  sq.  cf.  Mohnike  p.  371.  sqq. 
"  Stagen  3.  iQBtns  Stage)i,  Schauenburgensis ,  Kostocliii  philos.  prof.  cum  Ec- 
berto  Harlemensi  regenti»  portae  coeli  prsepositus  fuit;  rectoratum  gessit  a.  1520. 
et  I52ft.  paallo  post  mortuoa  est.  Mohnike  p.  373.  sq.  ^^  prcfto  1.  *^  De  Albcrto 
Trempen,  theologiie  raagistro,  qni  a.  1510.  regcntise  Adlersbitrg  dict»;  pruefuit, 
Hattenom  b.  1.  dicere  coniectavit  Mohnike  p.  374.        ^  Aniicici^  V.v. 

*)    Hmne  inKTiptionem    cum    epigrammate    ad  Kitianum  Heuterum    /.  K.  D.  ipsa 


1  4  VI<    AD  B08T0CHIENSE8  BP.  D.   15.  IVLII  A.  I&IO.     CVM  TETBASTICHIS. 

Oui  tibi  si  placuit.  hostein  placuisse  putabo: 
Nemo  niagis  durus  quam  fuit  ille  mihi. 


Hutteni  manus  scripsit  in  Queretarum  •arcfietypum  exemptum  (cf.  Indlc.  bibl.  ii.  IV.  1 J, 
quod  Londinensen  in  Museo  Britannico  adservant.  Kitianus  Reuter,  Franco,  nte/jer- 
gof  hieme  a.  1505.  in  album  academiw  sic  inscriptus  est  „KHianus  lieuter  de  Afelter- 
stat  arcium  mugister  Coloniensis*\  (Forstemann  tih.  mox  tcutd.  p.  18.)  ihidemque  mor- 
tuus  est  exeuHte  a.  1516.  sive  ineunte  a.  1517.  In  Atho  acad.  Viteheryensis  e.v  au- 
togr.  edito  a  C.  E.  Foerstemanno  (Lips.  1841.  A^.)  />.  03.  legimus:  ..Sub  Magnirico 
Magistratn  ven.  v.  loannis  Deltzsch  Feltkircheiur»  ...  anno  etc.  sexto  decimo  iu 
festo  Lucse  electi  ....  Item  duo  Doctores  per  iiou  coutagiosas  egritudfaies  eo- 
dem  tempore  inortui,  quorum  alter  vtriusque  luris  doctor  noniine  Kilianus  Reutcrns 
frajigke,  Alins  vero  medicinarum  ordinarius  loanues  Scliwab  nomiue^^,  (et  p.  40. 
ibid.  lobannesSwab  rilius  Capitanci  inLeuchtenbergkDioc.Niimburgeu."),  qui  anuo 
1514.  inde  a  3.Maii  per  semeBtre  tempus  rectoratum  academiseVitcbergensis  gesse- 
rat,  ut  relatum  est  eiusd.  Albi  p..  50.  Eiusdem  puto  Rcuteri,  „pie  defnncti  do- 
ctoris  Reuther^S  memoriam  conservat  Lutheri  ad  Spalatiuum  ep.  d.  3.  Apr.  1517. 
data,  quam  novissime  repetiit  de  H^ette  {Lutkers  Briefe  I.  p.  53).  Reuteri  car- 
men  extat  iu  lioc  libro:  j||tO20ij  ^ibutt  Pariptnt  |  JfotXt  ct  O»lt0:tf  laurta-|tt  :  3il- 
uula  in  ^lbio:im  illluftratam.  |  Coustat  28  foliis  in  4^,  in  tine  supra  typogra]ihi 
amia  duobus  scutulis  depicta  legitur:  Jmp^effum  J1pc5  prr  poccalaureum  |  /Bartinii 
lantjbcrg  ^erbipolitanii:  |  Qui  Hber  cum  infrequcntissimus  sit,  illud  ivstatc  auni 
MDVI.  compositum  carmen  Renteri  repetisse  iuvabit: 

C  pan(0trtcii  Cl^iltant  equtttf  tn  recom|men)att0ne  t(eo20tj  ^ibutt  poete  lau-| 
reati  :  qut  pttmuf  futf  carmtntbuf  ^lbt0|rfm  tlluftMiutt. 
CaUtope  (O  p2inctpe.| 

Pafcua  rura  lacuf  ftluaf  et  floiea  tempe 

Clue  coltt  ^tbia^tf  Docte  poeta  cane 

^ntra  feraf  i^Qim  oberrima  ^ermtna  fucco 

Jffita  que  ftertlt  coaice  p20le  tument 

<&ramtna  purpurei  fpactofoiu  tU0era  campt 

filta  oema  rofaf  omb:tfeniq3  nemuf 

Qt'  btbtt  trrt0uu  (^ii  fe  ^tf  u^ertt)  ^lbtm 

^rtta  qut  bift^o  gur^tte  rura  lauant 

^f  fu0tt  eoo  pi^ebt  ndianttf  ab  antro* 

€i  caput  occitijf  labtle  conttt  aqutf 

^emplaq)  marm«etf  ftulbio  celata  colofftf 

Clue  ^ecuf  ertmtu  lau^tf  et  arttf  babent 

O}0ana  ^ifparibufq^  metof  refonantta  oinntf 

Cormtne  que  altcmo  pecto^a  feffa  leuant 

^n)t0etun  oultuf  picta  fub  tma|tiie'muut 

tltutf  et  tn  fcnlpto  robose  nate  )d 

^uftf  cat  rubttun  coiamuf  )o}«ttct  ^pefttf 

Ver  tua  p»ritelef  b^r  opuf  arma  terrnt 

^ta  ttbi  nrintt  ^futna  ^tnerua  SiNbutt 

Pu«  pimxi  ^tbiirnas  pefttf  tnora  Isef 

Ctti  farrr  tnflnp  p^erinrtt  trm|w»  lauri 

^armiltonuf  bttbmf  rr^fa  freptr»  manu 

jUbifHm  psimuf  Hfvatttf  lutoe  orrfjji 
•)  orttD  1. 


YII.    lOAMHI  ET  ALEXAJTDRO  DE  OSTHEN  EP.  1>.     31.  DEC.  A.  l&IO.  1  5 

Est  illud  nostri  studiosi,  est  illud  amiei, 

Ut,  me  quod  contra  sieviat.  illud  ames? 
Tu  lamen  hunc  studiosus  ama:  yuis  credere  possit, 

Quis  placet  Huttenus,  omnihus  ille  plaret? 


KX    WITTBMBVEOO.  VII.  L^S.^S^JJf^'    ^^*^' 


lOANM  ETALEXANDRO  Dfl  OSTHEX'*:       ^f^j^^ 

EX    EQVESTRI    FAMILIA   ADOLESOKNTIBVU    STVDlpSISAqpQ'* 
"       SALVTEM    D. 

VLRICVS  IIVTTE^VS. 

10         Ego  numpiam  in  vohis,  optimi  iuveues,  iieque  generis  antiquitatem  ad-ii. 
miratus  sum,  qua  estis  satis  prcpstantes,  neque  divicias,  quihus  estis  floren- 
tissimi;  sed,  quod  rarissime  in  nostro  (»rdine  eontingit,  iii  honas  artes  stu- 
dium  increclihile ,  et  higenia  ad  hoc  sii))ra  nioduin  arria.     Qiiod  cuni  niihif.2. 
^    iampridem  in  vohis  perspectum  esset,  et  eg(»  iueiindissiina  vestra  consuetu- 

isdine  istuc  iuvitarer,  volui  aUqiio  interea  vos  honore  prosequi,  quoad  hceret 
Tobis  per  vosipsos  claris  tieri.  qiiod  ego  procuhliihio  futiiiHim  censeo:   nam 
vos  proCpcto   ex  hoc  alho  estis,  id  est  eorum  niimero  (|ui   sihi  famam  et 
decus  nominis  apud  posteritatem  comparare  possunl.    Unde  i^os  loiige  sua^.s. 
fallet  opinio,  qiu  vos  contemptui  hahent  propterea  qiiod  me  meique  similes 

3S  studiosissime  sectamini:  duin  enim  se  ad  altiora,  ut  ipsi  aiiint,  studia  con- 
fenint,  ea  negligunt  sine  quihus  esse  studi(»si  mininic  p(»ssiint.  Sed  venen- 
tur  illi  per  mare,  piscentur  per  aerein,  volent  sine  pennis,  vos,  ut  decretum 
est,  iis  litteris  operam  date,  sine  quihiis  nihil  percipi  potest,  ut  tandem, 
iii  iure  civili  et  pontificio  (eo  namque  tenditisH^docti,  vohis  einolumento  et 

VII.  1  =  IndicU  bibl.  n».  V.  1.      2  =  Burekhard.  I.  p.  74.  sq.      3  =  Wagenseil. 
n^  III.  p.  59.  sq.     4  =  Hiitt. Miincli.  I.  p.  83. 


^cnta  :  tmpia  :  nrmuf  :  pafcua  :  rura  :  lacuf 
jlarmata  te  l^cptMctq)  canet  aaramdt^  et  tn)-* 
SKtt  tua  tcmpla  frrent :  annua  vota  pucts 
Crgo  feerent  merttum  largtrrima  munera  oate 
Clui  cantt  ^eroo  carmtna  ^octa  pe^e 
Extat  etimm  eiusdem  Reutcri  comoedia,    quam  non  vidi,   tamcn    a  Gocdekio 
(Gnmdr.  derOesch.  d,  D.  Dicht,  p,  133.^  parum  rectc  sic  imlicari  puto:   Chilianus, 
«laes  MillentatinQB,    comusdia  Borothec  passionem    dcpingens.   Liptzk.   Wolfg. 
Monacens.  1507.  14  bll.  4«. 

»  mma.  (qnio  credere  porf[i7])  MS.      *  Cuis  AfS. 

*  Ad  loaiinem  et  Alexandrum ,   adolcseentes  studiosissimos  Epistola.  4. 

*  Exifaefkri  i.      "  divitias  2.sqq,      "  contigit  3.4,      "  quum  2.3.4,      "  studiosi 
cMe  ^.  4.      **  nan^  i. 


tG  VII.    lOANNI  KT  ALEXANDRO  DE  08THEN  £P.  D.     31.  D£C.  ▲.   1510. 

S.4.  patriae  alquc  amicis  honori  esse  possilis.  Qoc  autem  carmen  scholaslicum. 
rapiim,  ut  volehatis,  a  me  compositum,  co  animo  accipite,  quo  ego  iliud 
offero,  et  muneris  parvitatem  doyantis  benevolentia  rependite.  neque  per 
ietatem  erubui  haec  ad  vos  scribere:  estis  namque  tam  novi  lectores  quam 

5.6.ego  poeta.    Valete  et  Trebeiium  Notianum  vestrum  optimmn  praecepturem  5 
amate,  meque  vel  dihgite.    £x  Wittemburgo  pridie  Kalendas  lanuarii  Novo 
ineunte  amfjj^ost  millesimum  et  (lumgenteshnum  undecimo. 


In' jj)||iij^i^lllo  q.  tfv.  principis  Artis  versificatorisQ  exempli  [cf.  Iiid.  bibliogr.  n. 
^•]  pr^Mljj^Mitur  seqnens  dodecastichon: 

'    !^4i**  PHILIPPVS  ENGELBRECHTVS 

IIVTTENI    CONIVRATVS    AD    LECTOREM. 

Nobilis  Eoo  petitur  smaragdus  ab  orbe, 

Et  magno  exiguus  veuditar  aere  lapis ; 
Eiilis  Phario  rcperitur  iii  aequore  gemnia» 
4  £t  precium  modico  corpore  grande  facit: 


*  patri^i.  honore  J.^.  '  paruitate,  /.  hec^.  *  Trebellium^.  HermMinum  Tre- 
belinm  s.Trebellium  Notianum  [i.  0.  Surmint=SiUlerrvind,Sudwind^8Ccnnil\imMo\in\- 
kiam  Sausewind,]  Isennacensem,  qui  Querelas  Hutteni  carmine  suo  pra^misso  lecto- 
ribns  commendavit,  Huttenns  Querel.  II.  el.  10.  v.31.  snum  Ostheuorumque  prsBce- 
ptorem  in  univ.  Viadrina  fuisse  ostendit.  De  quo  1. 1.  Maderus  (Scriptor.  insigpium  &c. 
Helmst.  1660.  4^  num.  LXXIX.)  ^Hermannus  Trebelius,  natione  Thuringus,  patria 
Isenachensis ,  ius  civile  in  Francophordiana  universitate  publico  stipendio  docens 
et  enarrans,  ICtus  omnium  celeberrimus ,  nec  non  Rhetor  luculentissimus  atque 
poeta  laureatus.  Scripsit  et  edidit  plura  carmiue  ac  soluta  oratione,  c  quibus 
subiecta  duntaxat  vidi:  Epigrammatum  et  carminum  libb.  II.  [cf.  Ind.  bibliogr. 
n^.  m^.]  Encomium  heroicum  D.  Annn.  lib.  I.  Maxima  Divorum  genetrix  venerabilis 
Anna,  Pyram  Marchiticam  de  perfidia  ludseorum  Berlini  crematorum.  lib.  I.  Tu- 
multuaria  et  varia  ad  diversos.  Clarct  adhuc  Francophordiano  in  Gymnasio,  con- 
tinuo  nova  cudens,  quibus  nonMi  suum  posteris  memorandum  relinquit.  An.  1514.'^ 
Inter  alia  qufe  mihi  ad  manus  sunt  Trebelii  scripta  memoro  a  Madero  novissimo 
loco  indicatum  libellum  8  foliorum  in  4°.,  inscriptum  Uermdnt  ^rcbeltj  tlottant  | 
yoetac  laurrati  ati  piuum  ^oo^tmum  Itorrt  |  Homant  Jmprrtj  ynnctpr  €Ut%on  i  /Bar- 
4lto|ncm  pmn^cnburgcnfcj  ic  Zx  altof  gcroaf  tfarjmtna  <^ranc0pbo2iitc  nup  tumultuantcr 
Mucta.  I  1508.  I  In  fine  legitur:  €  ^ranfcriptum  tppts  /tancopbo^^t  |  ^crac  pcr  mc 
^oanncm  ^amcr  ]  .1509.  |  In  his  carminibus  unum  ^)  rcucrcn(t|f.  €l)cotorum  ttt  ^u- 
lou  ponttftcc  fubuftanu  t^pmnaftj  <^rancopbo2btant  tfanccUarium  ^tgniffimu",  alterum 
„tflttcln)0lpl)0  ^c  lapt^c  }  gcncrc  :  ^octrtna  claro  tflquttumiu  fplcn^t^t|ftmo'*  dicatum  le- 
gitur.  Non  iiulla  alia  de  Trebelio  disputat  Mohnike  p.  474 . . .  377.    *  Wittenburgo  3.  ■/, 

'<*  Philippus  Engelbrecht,  a  patria  Engentinus  cognominatus ,  in  Albo  acade- 
mise  Wittebergensis  sub  eodem  cum  Martino  Xjuthero  rectoratu,  Nicolai  Yiridi* 
montafti  [GrUnberg] ,  qui  a  die  S.  Lucic  a.  1508.  usquc  ad  d.  Philippi  et  lacobi 
a.  1509.  scholasticam  prsefecturam  gessit,  ita  inscriptus  cst  ,,Philippus  engel- 
brecht  de  cnghe^^  Cf.  Forstemann.  Alb.  acad.  Yiteberg.  p.  28.  Infra  idem  pocta 
non  incelebris  ct  inter  Friburgeuses  doctor,  Zasii  aniicus,  saepius  uobis  occurret. 
*'  ere  4.         *"*  equore  i. 


yill.    CHOTI  SVBIANI  AI>  UVTTRNVM  EP.     1).  3.  FEBK.  1511.  1  7 

Sk  lilier  lluUcni ,  fiilvo  preliosior  auro,  : 

ArchetypijS  laudom  vemlicat  istc  uovis, 
Qui  tilii  dat  lircvilms  loniatos  cclon»  v(m*sus 
H  El  slrucrc  ad  dulccm  canniua  docfa  rliclyiu. 

,    Quarc  agc  fac  halicas  opcroso  huuc  Martc  lihcllum 
hiquc  sinus  coiidas  inlcriora  tui. 
Naui  si  luagna  licct  parvis  conipoiicrc  rclius, 
12  Nou  miuor  Atlalicis  cst  lihcr  liic  opihiis. 

Diis  auspicihus. 


[ftldjc]  VIII.  3.  rEBR.  l.Ml. 

EP/STOLA 
C  H  0  TJ    R  V  B  T  AM 

AU 

6  '  r..nrTTKsrM. 

S,  P.  D.    Pivra  qwjprts  in  ephfota^  respondebo  per  ordinem.    PrimoiA. 
scire  vis  quo  in  le  animo  sim,    qnalis  sim  amieiliw  eultor.    elarinr  esse 
tibi  delfet  amor  meus  quam  ret  de  me  dultites:  ereseit  enm  wlale  mecum 
fideSj  constantia,  integrilas,  ohservantia  enja  bonos,   erya  malos  eontem- 

tapttts:  amavi  te  anlea ;  iam  vei^o  auxi  amieiliam  eharilale.  veneratione  reli' 
ffioneguesincerw  mentis,  et  /luftenum  fmnm  sane  liatH^o  inler  fidos  ami- 
cos  loco  primo  aut  certe  proximo.  Coneessil  hoc  mihi  nalura  parens,  ul 
fatH)ris  ,et  l^enew^etdia:  prineipes  in  me  doles  esse  eofftwscam,  quas  in  hunc 
usque  diem  taii  iniegrilate  expressiy  ut  tteminem  pamiluerit  usum  se  fuisse 

\imea  famiiiaritate.  Amicos  non  habuisse  semper  in/ionestum  putavi;  eessisse 
vero  i)enevoientia  et  ciiaritale,  et  turpe  et  itidecorum  duxi.    Deinde  quam- 
vis  me  natura  facUem  clemenlemque  effinxerit,    volui  tamen  in   amicitia 
paranda  parcus  existere,  In  parata  vero  el  promplus  et  constans.   Tnde  est§.'2 
{nam  per  iutc  ad  aitetam  partem  epislohv  lua*  venio),  ut,  poslquam  in  iianc 

nsoiitudinem  secesserim,  ad  veleres  Pliagos'  Gelidosque  monteis,  nihil  omi- 
serim  guod  ad  rem  luam  pertinere  arbilrarer:  voiui  vox  mea  titn  deser- 
viret  ef  amicitia  nostra  tibi  esset  propugnacido.     Swpe  cum  palre,  sape 


VIII.    l=Monumiii.  pict.  [Indicis  bihlio«rr.  n".  (»5.]  II.  p.  3...7.     2  =  Wagcnseil. 

Hutt.  Opp.  [Ind.  n^  71.]  p.  51... 50.         3  —  Mohnikc  [Iiid.  n".  77.]  p.  clvi...  clxii. 

cf.  p.  XLii.  not.  ♦***      4  =  Miinch.  H.  Opp.  [Iiid.  n».  78.]  I.  p.  KK)...  105. 

.    ^  chelim  1. 

'  CKOTVB  RVBIANVS  AD  VLRICUVIC  IIVTTKNVM.  2.    EP.  CR.  RVRIANI  AD  VLR.  11.3.    Ko- 

biani  /.       "  yoluit  2.      •"  Phagos  t.  e.  liuehonUm.    Gclidus  montcs  i.  e.  Hohenherg, 
Mltos  Thuringici. 

Htttmi  Opp.  tol.  I.  2 


18  VIII.     CBOTI  R\niAm  JLO  HVTTKMVM  KP.     D.  3.  FKBB.  1511. 

cum  nigricantihus  consodalibus  honoriftce  de  te  sum  loquutm;  frequenter  xid- 
didi  stimidum,  frequenter  preces.  Incidit  aliquando  sermo,  lU  vestem  velle  mu- 

5.3.  tasse  credidisses  aut  incussisse  minas  male  audietitibtis.  Scripsi  eadem  ad  te 
binis  verbosissimis  literis^  imo  commentariis :  unas  commisi  patri  anno  supe- 
riorCy  cum  nesciremus  plane  ^  quibus  oris  terrarum  iactarerCy  nisi  quod  quo-  s 
dam  rutnore  monebamur  te  vivere  in  urbeBrunonis  spoiiaium;  alteras  tradidi 
nuper  mense  decembri  loanni  Aquitio  {ita  voco  profugum  adolescentem  e  fa- 
milia  Weigerorum):  scivi  eodem  tempore  sub  quo  civlo  versarere,  doctus 
primo  a  Madora,  adolescente  cttm  bello  tum  betie  instituto,  deinde  iectione  tui 
Lossii  dono  mihi  missi  a  Mutiano  illo  polyhistore,  In  eo  commentario  diligen-  la 
ter  perscripsi  qiue  hoc  anno  de  re  tua  didici.  sed  quia  neutras  recepisti, 
.  vellem  occidione  occidisse :   non  enim  omnes  scire  debent  quw  tibi  amico 

^'^*  communico.  AquUitis  apud  Francorum  vadum  sedet:  discessit  eo  consilio, 
ut  te  bonas  artes  audiret  prcecipientem:  spes  vagum  fefellit  nuncio  for- 
tuito.    repete  ab  jerrabundo  literas  errabundas.     Ego  interim  cantabo  tibi  \h 

§.^eandem  cantilenam;  sed  summa  sequar,  Pater  tuus  Uiisseo  ingenio  pnp- 
ditus  catlidior  est  quam  ut  ptene  intelligatur.  quoties  mecum  loquutus  est, 
frequenter  autem  loquuius  est,  semper  ridicule  de  te  interrogavit ,  damna- 
vii  ei  ie  studiumque  tuum  voce  adeo  contemptibili ,  ut  vix  habereris  unius 
assis:  mira  audires^  si  liceret  extra  epistolam  exspatiari:  ille  vero  quam-To 
quam  ludit  sordidata  tua  existimatione ,  nihiiominus  tamen  laude  tua  mi- 
rum  in  modum  pascitur,  quam  nunquam  satis  audit;  cwtera  occutit  vir 
prudenSj  animum  titiilatitem  ex  tuis  prwconHs  non  occuiit:  manifestat  iilud 
crebra  de  te  repetitio.  porro  cwteris  canentibus  receptui  novum  ipse  exorditur 
postliminio:  quce  res  mihi  certo  indicio  fuit  atiter  de  te  dicere,  aliter  sen-2b 

i'^'tire.  propterea  omnia  de  te  pleno  ore  commemoro:  ridet  ilie^  viiipendit: 
hem  habeo  te,  caitide!  scio  quidsetitis:  satisfacis  tuo  circumspectp  ser- 


^  nigric.  consodnlibus]  vctcris  abbatiaB  Fuldanse ,  e  qua  Huttenus  olim  cffuge- 
rat,  incolis  Benedictiuis  qui  uig^is  vestibus  utuntur.  '  ut  vestem  vellc  mu- 
tasse,  credidisscs,  aut  incussisse  minas  male  audicntibus.  1.2,4,  Locus  maie  sa- 
nus  neque  sic  emendandus  est,  ut  3  dedit:  sermo,  te  incussissc  minas  malc  audicn- 
tibus,  ut  vcstem  vcUe  mutasse  creditus  esses*^  Sensum  kunc  esse  puto:  Incidit  ali- 
quando  scrmo,  ut,  metu  minarum  male  audientibus  incussarum  commotus,  vestis 
mutationem  pati  velle  non  nunquam  visus  esses,  postca  vero  deposito  illo  mctu 
investiri  recusasses.  Nonnihil  excidisse  videtur,  Sed  de  ilutteno  puei-o  non  nUrarer 
si  legeretur  ut  vestem  [qua  scholares  Benedictini  utebanturj  cnse  mutasse  credidis- 
ses  atque  incussisse  &c.  nam  parUer  ad  ensem  aique  ad  calamum  /lutteni  dextera  sem- 
per  parata  fuU.  '  urbe  Brun.]  Brunsvici,  ^^  Lossii  i.  e,  Queretarum  contra  Los- 
sios  libri,  *°  Muliano  1.  "  Francofurti  ad  Viadrum.  "  Spes  vagum  fcfellit. 
Nuncio  fortuito  repete  /.  2,  et  similiter  3.  4,  ^*  Uljsseo  3.  **  ridioulo  i.  ^  II- 
leu  qq  ludit  [sive  dicit  maUs]  scriptum  fuisse  sumpsi.  Illo  (Illc  2. 3. 4.)  qucmquc  vi- 
cit  (vincit  2.  3.  4.)  sord.  tna  existimatione.  Nihilominus  edd.  ^  iudicio  1.  2. 
"  Locum  „Hem vix  eztollere.'*  Ua  his  lineoKs  „  "  distinxit  3. 


YIII.    CBOTI  RVBIANI  AD  IIVTTENVM  KP.     D.  3.  FEBB.  1511.  t9 

mane  deiansis  pa&ibus^  iureiurando  affirmas  gnaiwn  iuum  per  ie  rever^ 
summ  in  cuctdium^  nm  audienie  renuncias  paiernum  animum:  sic  sedaniur 
caivi:  iu  interim  remoiiora,  hoc  esi'nova  molhis  ei  gnaium  vis  exioiiere, 
Hwc  vera  suni,  Uirice  Huiiene:   vxUi  carere  geniioi^  iuus  omni  suspicione, 

bquod  mehercie  facii;   iia  exuii  omnem  sui  suspicionem,    ul  monachi  cre- 
dant  nihil  ipsum  wque  exspeciarc  ac  iuum  rediium.    non  omnino  faiiun^ 
iur^  quia  Jupc  moiiiur;  mens  iamen ,  ui  audisii,  subesi  aiia ,  si  proposiium 
consiiium  maie  successetii.    Anno  superioti  ad  pocuium  seroiinum  mild  ei§f- 
duobus  reliquis  assessoribus  (nam  cwieri  abierant)  se  ioium  sine  nube  ape- 

fruii:   tria  verba  dixii  iibi  memoranda:   diis  in  fidem  vocaiis  iuravii  sese 

cenium  florenis  tumistnaium  veiie   ttiercari  priusquatn    ttuetiia    Vuidatia 

exirei  equo^  ne  ioi'  antws  hoc  iti  motiasierio  iiic  conirivisses.  deitide  cwpit 

•     de  reiigiotie,  sibi  videri,  aii,  verisitniie,  tie  utiquam  botii4S  aetiobiia  eva- 

deres.    ieriio  metnoravii  aiiquetn  esse  iti  liaiia  vesirw  famiiiie  catisis  fo- 

arensibus  mirabiiiier  nobiiiiaium;  si  redires  appiicaresque  ie  itfrisprudetiiite, 
omissis  iuis  nugis,  tnemoiaio  catisidico  se  veiie  ie  ttutiere:  ttielius  in  foro 
fieres  rdbula  forensis*  profttlttrtis  genii  Huiiot^umy   quam  motiachus  per- 
tfcrstis,  maie  atidiiurus  pairibus  prwsidibus.    Hwc  tutw.    qitod  iatn  vero^-^- 
ttiiter  scribaif  matideij  clamei^  vocifereitir ,  non  mirutn:  causatn  recetisui. 

M  Ergo  illis  duabus  meis  episioiis  deperdiiis  diiigetiier  iibi  suadebatn  rediium, 
nan  ad  consortium  Gallorutn  [tiatn  quicqtiid  eittsmodi  esi,  nihii  dico),  sed 

'  qwtd  inirospiceres  consilitttn  paiernum  secreiitts.  Monui  eodetti,  si  iibi  su- 
specla  foret  pax  patris^  consederes  apud  fidos  atnicos  ei  propitiquos,  unde 
hortareris  hominem  te  adesse,  qtticquid  vellei  tnandatei ;  deittde  dispiicenie 

t^tHn  conditionej  posse  tibi  paiere  ioiutn  mutidutn.    Nutw  idetn  videittr  opii'§.9. 
mum  facium,   ad  quod  te  horior,   moneo,   itiviio:   crede  ttiihi  iuis  rebtis 
solliciio,  non  te  capiet  pcetiiiudo;  Stn  attietn  ittiprttdens  tiosirum  consilium 
vitieiur,  fac  quod  libei,  scribiio  quod  Pottiponiutn  Lwtittn  ad  pairiam  re- 

,vocatum  a  Jtoma  rescripsisse  soiiitttn   accepimus,   siquidetn   tion' probatts 

nsuoram  voiutUaiem  sic  respondii  ,,pompomvs  lmtvs  propinqvis  et  amicis 
SALVTBM.    Quod  peiiHs,  fieri  tioti  poiesi.  Valeie'^^:  vox  mehercle  a  magno 
tmitno   profecia,    iibi  ittveni  simiiis  siudii  non   spernetida.     Dc   mona-§.\o. 
chis  autem  qttod  memoretn,  stipervacatietttn  pttio,  prwseriitn  quatido  ha- 
beas  binas  liieras  me  ittierpreie  exaratas.   tttium  iliitd  ietieio,   omtws  ie 


^  genito  3.  <'  contum  filiios  n.  1.  ccutiim  filios  n.  2.  3.  4.  filios  defendi  poMe 
jmiat  male  sfmai*  4,  Oermanice  Huttemts  pater  diaerit  ,,Ic1i  wollt,  bci  Gott,  eli*  icfa 
wiflder  auB  Fiild  aasrcite,  100  GuUlcn  Gcld  clrum  ^cbon,  rlaB  dcr  Ulrich  nickt 
so  manch  Jahr  hier  in  dicscm  Klostcr  zngchracht  hiittc.**  ^^  mcrcari  prius, 
quam  2.  J.  -#.  "  Fuldaiia  3.  "  cepit  1.  2.  3.  »'  lluttenorum  3.  4.  [sed  no- 
mem  modo  ffut,  modo  Hntten  proferebalur.]  *'  mandat  /.  «*  Gallornm,  i.  e. 
ioeerdoium  mairis  deofmn  spadonum.  ^  cisdcm  3.  4.  (pro  codcm)  ''  spcmauda 
de  i. 

2* 


^O  VIII.    CROTI  RVBIANI  JLD  UVTTKKVM  EP.  D.     3.  FRBR.  1511. 

amant,  omnes  tihi  plurimum  tribuunt,  omnes  in  te  magnam  spem  ponum, 
prcecipue  archimandritce  ^  quorum  clementiam  tihi  pro  numine  colendam 
contendit  pater,  quoties  nares  suhducit  et  cutem  non  relinquit  suo  loco. 

§,\uQuod  vero  nihil  wris  tradiderint  Zonario^  quem  quidam  non  satis  perife 
Cinxium  nominavity   dehes  tu  suspicari:   verentur  circumspecti  patreSy   nei 
ittudantur;  aiunt,  uhi  tu  fidem  servaveriSj  optime  de  tuo  studio  titerarum 

9'^^-veIte  consuiere.  Profitehar  me  de  monachis  decretisse  supersedere;  non 
parui:  propositum  vicit  verhositas  mihi  tectm  peculiariter  communis.  ergo 
igitur  cesso  causamque  totam  Zonarii  iiUerpretationi  relinquo,    paro  statim 

§.\z.transitum  ad  aliam  qucestionem.  Est  miht  ut  volo:  quaris  tu  his  verhis^ra 
conveniens  est  iisdem  respondeam^  quo  satisfiat  verho  Cafotiis  ^Par  pari  re- 
fero*;  vet  tu  quoque  fac  simile.  sed  transeat  iocus,  palam  loquar:  est  mihi 
ut  voto:  nam  volo  illud  quod  fortuna,  sive  aliquod  fatum  est,  offert:  se- 
cunda  et  adversa  discrimino,  illa  a  diis  pefo^  ista  quantum  possum  provi- 
dentia  vito;  quicquid  vero  parum  feliciter  etfenit,  quia  facta  infecfa  fieriv^ 
nequeunt,  iuarta  prospera  potiOy  et  fortunw  ostendq  medium  digitum^  ut 
nuper  in  gravi  casu,  quo  vita  atque  fatalis  hora  iuxta  erant.    audi  a  Zo- 

§.u.nario  fortunas  homitium.  Cceterum  si  de  tofa  serie  mei  sfatus  fieri  ris 
certior,  pande  aures  et  summa  duntaxat  introfnitte.  nolui  malam  messem 
facere  et  lieneficio  mereri  gratitudinem,  quamobrem  discessi  ah  iltmtribusia 
discipulis  impetrata  dimissione  notenfe  volente  patre  et  redii  ad  Erphur- 
dium  in  consortium  hominum  similitudine  studiorum  parium:  quod  genus 
vivendi  ego  arctissimum  societate  iucundissimum  pro  cuiusque  cetafe  duco, 

§.n.et  Marcus  putat.     Verum  cum^  ihi  omnia  discordiarum  plena,  discedente 
plehe  a  patrihus  coftidieque  nova  molietite,  non  tutum  videhatur  versari  inter  25 
enses  atque  pro  calamo  ferrum  tractare,   proinde  semestri  spatio  cwpi 
cogitare  quo  consilio  suhriperem  ^e  turhulentissima  Charihde,  prwsertim 

§.  16.  iam  se  inclinante  collegio  hominum  literatorum.    Ifa  mecum  cogitanti  red- 
duntur  literw  a   Vuldanis;   advolo  media  liyeme;  advenienti  proponuntur  . 
conditiones  multw;  displicuerunt  omnes:  ergo  rediissem  in  Duringiam,  nisiso 


*  AdFabiumZonariumChrysopoIitani  (Gurtfer  von  IngoUtadt)  epigramma  post 
Hutteni  priorem  Neminem  legitur.  Vide  p.  27.  *  quidem  1.  2.  *  Verendum  J.  2. 
«  amet  /.  2.  (pro  aiunt)  "  mihi  t.  p.  communis  t.  e.  mihi  in  litteris  ad  te  dandis 
maxime  consueta.  ^  i.  e.  totftm  causam  Zonarius  tibi  inlerpretetur.  ^'  iisdera.  Re- 
spondeam,  1.  eisdem  respondeam,  3.  eisdcm.  Respondeam,  2.  4.  ^  ingratitudi- 
nem  3.  4.  sed  gratitndinem  Crotits  pro  sola  gratiarum  dictione  posuerii.  •*  immis- 
sione  i.  '*  patre  Fredii  ad  Euphundium  /.  patre  Fredii  ad  Erphnrdium  2.  patre, 
et  redii  ad  Erphordium  3.  patre  redii  ad  Erphurdium  4.  •*  ego  omis,  3.  •*  Ao- 
cus  etMarcus  &c.  fortasse  corruptus  nec  «  me  satis  sanus  factus^  est.  Et  Marcus  pntat. 
Imus  in  in  ibi  /.    putat.  Vidimus  inibi  2. 3. 4.     Marcus]  puto  Cic.  in  LtpUo.     •*  quo- 

tidieqne  2.  3.  4.       moliente.     Non tractare.    Proinde  s.  s.  i.  2.  3.  4.    •  ««  cepi 

1.2.      "  e  turb.  3.  ex  turb.  4.      "  Charybde  3.      »  Fuldanis  3.      »  hieme  3. 


Vm.  CBOTI  AD  HYTT.  EP.    ¥1111.  PETB.  APERB.  AD  lOACH.  VADIAN.  EP.D.  5.  OCT.  151 1.      21 

Eromhts  Jpoiio  Peirus  Schamhergius  ei  cceieri  invitum  precibus  deiinuis- 

seni;    ianiapere  dispiicuii  iudus  schoiasticus,   quem  noiebani  separare  a 

praeieciione  manachorum,  prout  ipse  enixe  cupiebam.   Vicius  iiaque  orandoi-^''. 

mansi  prwses  gembii  iudi,  pro  mercede  a  Kirchbergio  quem  ioium  ha- 
hbeo  aureos  v^  vesiiium  aulicum  a  iuuetiibus,  florenos^XIIII  cum  reiiquis 

eoroiiariiSj   non  numeraiis  quisquiiiis   supersiiiibus,  a  grege  schoiasiico. 

Vaie  ei  quw  ab  amico  sincero  alias  castigaiius  scribuntur,  sine  arbiirisiA^. 

lege:  scis  quem  morem  in  scribendo  tecum  habeam,  apud  aiios  uior  aii- 

qua  dUigeniia,  iecum  duniaxai  verbis.     Vale. 
10         III.  Nonas  Februarii.  An.  M.D,XL 


SEPHyBDII. 


Vmi.  5.  ncT.   1511. 


[PETREIVS  APERBACHVS] 

lOACHlMO  VADLVNO 

RUAP80D0   VArRI    INGBNII    ET    POETiE    PR^STANTISSIMO   TANQyAM    PRATRl. 

VIENNAS. 

1&  lleus  Vadiahe.  Pelrcius  salulal  lc  tuus.  lam  hinis  nicis  litoris  niliil  respondes: 

an  tc  C4)lidian<e  lectioncs  ct  discipulorum  lurba ,  an  sulians  LcsLia  venercis  ample- 


VIIII.  ExMS.  S.  Gall.*) 

'  iQ0(i8Vog  3.  HAlim  Bromius,  iiisi  forto  Petrus  Schainbcr^iiis  aut  a  patria 
saa  Eromii,  ant  a  versibus  quos  monacliUB  FnhlcnHiB  facerc  consnovoritf  Eremii 
Apollinis  nomen  gessit.  ct  citm  3,  addidi.  *  qncm  totum  halico  verbn  vaide  su- 
tpecia:  „derganz  mein  Freundist*  vertit  J.  foriassc  qnantitatcm  habco  anrcor.  iegen- 
dttm  est.  habeo  aureomm,  veftiti  aulici  h  Jnribns  flo.  XJIII.  cum  rcl.  coroU.,  non 
iinm.  q.s.  k  gr.sch. /.  habco  anrcornm,  vestitns  aulici,  a  Inribns  flo.  XIIII.  c.  r.  o., 
n.  n.  q.  s.  a  gr.  sch.  2.  habeo,  aureorum,  vestitus  aulici  a  pluribus,  flo.  XIIII  cnm 
r.  coroll.  non  numeratis,  q.  s.,  a  gr.  sch.  3.  habco  aureorum,  vestitus  aulici,  a 
Juribus  flo.  Xini.  c.  r.  c,  n.  n.  q.  s.  a  gr.  sch.  4,  Scriptum  fuisse  videtur  a  Kirch- 
berji^o  qnantitatem  habeo  anrcor.  u  [sive  aureor.  uiii  i,e,octo],  vcstit :  aulic :  a 
ianoibuB  f t.  e.  noviciis] ,  flo.  XIIII.  etc.        ^^  Nonis  1.  2.  4. 

*)  Ez  apographo  exemplaris  iu  bibl.  S.  Gall.  adser^^ati,  mecnni  a  Straussio 
commanicato,  a  D.  Henno  scripto.  Iii  codem  Vadianarum  epistolarnm  volumine 
Sanffallensi  leguntur'alia!  P.  Aperbachi  ad  Vadianum  cpistolft  ho):  1)  Vindobono; 
6u  Non.  Malf  MDX.' scripta ,  qua  Pctrcius  in  amicitiani  Vadiano  scse  commendat 
(L  p.  6.),  2)  Holomuzoi  XVIII.  kalcndas  Gcrmanicas  [sic]  anno  MDX.  ,,Vadiano, 
magistro  in  Flauiana  academia  literas  bumaniores  doccnti  amico  carissimo** 
Bcripta  (I.  p.  7.),  3)  Olomuz.  III.  Eid.  Sep.  MDX.  ,,Ioachimo  Vadiano  mgro  doctiss. 
«t  perinde  famigeratiss.  amico  selccto.  ^w  ^ieuii  auff  bem  alten  |(lcif(^mar(!t." 
de  Arbogastis  morte  data.  (I.  ]>.  8.)  Deiude  scqnitnr  supra  repctita  cpistola 
qiue  scripia  est  postqnam  cum  Hutteno  Aperbachus  in  Vadiani  contu])emio  ha- 
bitaTcrat.  (Opisthographum  est  Epigramma  dc  intempestlva  morto  Thom»  Wol- 
phi  ioyenifl  emditissimi.) 


22       Vm..  PETB.  APBRBACHI  AD  VADIAN.  EP.  D.  5.  OCT.  1511.     X.  VADIANI  AD  TANN6TETT. 

xibus  rrreliliini  morattir?  forln  quod  neiuiiiein  hal>es  cui  tuas  ad  me  des,  iiihil  scrihis. 
hoc  hibenlius  crediderim;  gravatissiuie  euiui  iuducor»  ut  de  meis  sinistri  quidpiaui 
suspicer;  debemus  euiui  quos  seinel  iu  auiicorum  album  reeepimus,  ma\imopere  la- 
borare,  ne  eoruiu  nomiiia  unquam  indticantur.  Sed  iam  rogo  quid  isthic  agilur? 
qui  valet  Ctispinianus,- qui  Marius,  qui  (^onliiuitiusiiostri?  Arhilror  heiie  valere  et& 
quoniam  ita  spero  et  <Tis  boni  curae  sunt;  rogo  tamen  significes  milii  cum  hoc  ahs 
quo  has  accepisti,  quando  domnitionem  capesset:  hoino  est  propter  c^nos,  sacer- 
dotium,  presbyteri  nomeu  veiierahilis:  addo  Cuspiniani  uecessiludinem.  eius  saliilaiidi 
caussa  isthuc  proficiscitur.  comitare  homiiicm ,  iit-  si  forte  diu  non  visiis  amiciis 
Cuspiniano  viro  amplissimo  memoria  exciderit,  tuo  ductu  lueaque  commendalione  10 
acceplahilior  veuiat.  Miitiauus  meus  el  Spalatinus  et  Huttenus  si  huius  niincii  co- 
piam  hahuissenl,  salutassent  sui  amantissimum  Vadianum,  ut  qiioniam  amicorum 
anima  uua  esset,  corpora  tauttim  diversa,  saliitare  te  uieis  verhis  iiisserunt,  ea  la- 
men  conditione  ut,  uisi  resalutes,  apostata  dic<iris,  in  aerarios  referare.  Spero  ineaui 
Hilariam  Ausoniam  visurum.  l)a  operam  tit  mca  isthic  rile  per.igantiir,  vel  fidem  '^ 
vel  diligentiam  in  rebus  tuis  a  me  nuuquam  sperabis.  Vale*.  Erphiirdii.  Raptiin  iiij. 
non.  Octob.  ann.  xj.  Aperhachus  tuus. 

VIENNiE  PANNONIiE.  X.  12.    lAN.    IM?. 

lOACfflMVS  VADIANVS 

DOCTISSIMO    MATHEMATICiE    ET    PHIL0S0PHI2E    CVLTORI  20 

GEORGIO  TANNSTETTER  COLLIMITIO 

STVDIl    VIENNBNSIS     VICECANCELLARIO 
S.    D. 

Venit  superiorihus  mensibus  ad  me.Mariumque  cl  Aperbacchum  illiim  eruditum. 
dum  ageremus  contube^nio,  Ulricus  Hultenus  poeta  tam.  ul  ipse  (|uidem  vitUTe25 


X.   Indic.  bibliogr.  nO.  VL  et  XX.  1.  A. 

'  saccrdotnm  apogr,  *'  animam  unam  esse:  apogr,  *'  meam  ...  vis.]  mc 
ad  hilaria  Aufonia  virunim  apogr.  Cf.  Auson.  Parental.6.  ,,  ..more  virum  medicis 
artibus  experions.^* 

"  HELVETVS  POE|tA  ET  OBATOB  LAVBEATVS  odd,  B.  ^    DOCT  ....  CVLTORl 

om.  B,  "  tannstettee  om.  B,  Georgiiis  Tanstetter  Collimitius  (von  Rain) 
AA.  LL.  M.  et  Med.  D.,  physicus  et  mathematicus  anlse  Caes. ,  academiie  Viii- 
dob.  astronom.  prof.  •*  Mathematico  &  |  Medico  Balntem  Dicit  plur.  B,  •*  Ma- 
rium]  Puto  de  Augustino  Mario  loqni  Vadianum,  qnein  ra.  Maio  a.  1529.  e  Friburgo 
Wirclburgum  commigrantem ,  'concionatorom  ibi  prrestitnmm'  Stibaro  commendat 
Erasmus.  (Epp.  L.  B.  col.  1190.  num.  1049.)  et  Conrado  cpiscopo  Herbipolensi  etiam 
commendaverat  (Burscheri  Spicileg.  XVIII.  Autographorum.  *Lps.  1793.  4°.  p.IV.), 
qui  magnis  laudihns  hominem  cxtoUit  in  ep.  d.  9.  Mai.  a.  153D.  ad  ElVasmum  data 
(Burscher.  1.  c);  tum  ipse  Erasmus  ad  Mafium  scripsit  (Erasmi  Epp.  L.  B.  col. 
1291.  n.  1110.).  Mcmoratnr  idem  Augustinus  Marius,  ^quondam  ecclesiastes  Basi- 
lese'  ab  eod.  Erasmo  ep.  ad  Cholemm  (col.  1426.  n.  1210.)  a.  1531.  data.  Ex  Sc- 
ckondorffio  (Hist.  Luth.  II.  p.  171.  198.  203.  ed.  1092.)  didici  eundem  Marium  inter 
compositores  Confutationis  Augustanie  confessiouis  et  pro  fratro  Campegii  habi- 
tum  fuisse.  In  cpistolis  Aperbachi  Vadianique  de  eodem  hoc  Mario  sse^pius  scri- 
bitur.  Cf.  supra  numVIIII.  "  Aperbacch.]  Petreius  Eberbach  Erfurtensis.  Cf. 
supra  num.  VUII.        ^  Apobachu  B,  Ap<ibacham  B,        ^  Vlrichus  B,  S,  4,  5, 


X.     lOACHlMI  VADIAMI    AD  GEORG.  TANNSTETTER.  EP.  D.     12.  lAN.  1512.  23 

videor»  ingenii  fcecunditatc  nolulis,  quam  iiiaioruin  clarihHlinc  ac  insif^ni  prnsapia 
famigeratus ;  qui  ca  fere  ratione  nos  ct  aa^^cssit,  ct  a  nohis  accoplus  est,  qua  con- 
sUDlia*.  el  rortitudinis  excniplar  Ulyxcs  illo,  duni  Ucrris  iaclatus  cl  allo  Vi  supcnim* 
posl  ingentem  illam  AJcinoi  Plueacum  rcgis  humanitalcm  palriam  pctcns  «id  cos 

svenit,  quibuscum  pristinjfi  quictis  sihi  voluplas  acccssit.  Cuin  cniin  vcl  prHna  noctc$.?. 
qua  lares  noslros  ingressus  cst,  pctentihus  nohis  onlinc  narrasscl,  quam  pcregri- 
natio  sua  experiendi  gratia  instituta  <crunmis  rcrcrta  ruorit,  (piamquc  in<iormanico 
etiam  oceano  quwl  atligit,  Scylhcam  rahiom  oxpcrtus  ad  proxima  liltora  in  Cyclo- 
pum  nianus  incidcrit,  quos  primum  (mirum)  amicos  hahuissc  aichal,   dcin  voro  ur- 

Hgente  fato  cum  itcr  alio  insliluissct,   furorc   corroptos  pra;lor  vitain  omnia  sihi 
eripuis.sc,   quam  ct  ipsam  potitam  cssc  cicatriccs  quas  u(d)is,  dum  irolur  cuhilum, 
oslcndil,  satis  attcstantur.  doindc  quomadiiioduin  circum  oa  loca  a  (^alypso  qiiadam$.3. 
exc4>ptus,  fotus  ct  curalus  simim.i  cuni  diligoutia  riioril.    nirsiis  voro,  Morcurio.  siiu  §.  4. 
ita  instiganto,  pcr  salluosa  Bohomia^  pannosiis  ot  n<iiifragio  s(pinlloiis  in  Moraviam 

uiliam  fortilitatc  (lorcyra!  fcro  paroin  iil  casu  voiioril,  ihiipio  ad  Staiiislaiim  Tursoncm 
episc4)puin  Olomiicensom,  slu(lios(»rum  «ct  Miisns  c(»lontiiiiii  Alciiioum  lihoralissimiim, 
fieductus  fucrit,  n^m  quidoin  aNaiisicaa,  (|iia^  illic  niilla  orat,  sod  ah  Echonoo  hcroc, 
lioc  est  Aiigustino  Moravo,  qui  summa  oruditionc  ot  prudcntia  vir  Iluttcuo  appulso, 
cuni  ingcnium  novit,  cx  oflicio  cst  patrocinatiis,  qiiemacbuodum  Echcnoiis  apud  llo- 

sonierum  in  Otliss.  7.  UIy.sscm  jiorogrinmn  iii  Alcinoi  auro  goinniis(pie  Iiicosccnlcm 
aulain  induxit,  minimc  passus  ad  focuin  oiiin  in  cincro  uUiniiiin  scdoro.   cui  opisc(qM)$..'>. 
qiiani  grata  fucril  lluttcni  priescnlia.  ccrtum  facichanl  ct  alacris  soiiipcs,  quom  ci 
(lono  dodit,  el  largiim  adinodiim  viaticum,  quo  ad  nos  us([uc  porvoiiit ;  tuiii  anniilus 
ex  auro  ot  insigni  gcmina,  ah  Augustino  praqmsito  doiiatus.  (pioiii  siimiiia  iitrius- 

nqiie  laudc  ct  coinmcndalionc  crohro  digito  girahat.    (^uin,  inqiiain,  li.-oc  ot  alia  nic-s.(i. 
luoria  vcrsarct,  inanuin  iii  siniim  inscrcns  carmcn  dcprompsit,   soliilis  iiiscriptiim 
schcdulis,  ct  (lonsetc,  incjuit,  viri  lumi,  quo  in  loco  li<ihonda  sit  oa  (q>ora,  quam 
diehiis  proximis,  nondiim  planc  mihi  oh  itinoris  a»riiiniias  constans,    in  invi(;tissimi 
l^saris  nostri  mcmoriam  cx  rohiis  a  so  inslitiilis  insiimpsi.     (Jiiod  ciim  vcllicatim  $,7. 

30  carporomus  (erant  cuiin,  ut  Sihylliua  olim,  folia  disporsa),  phicuit  omnihiis  invcn- 
luro,  datatpic  csl  illico  o[icra  oius  (Lxscrihoiidi  cl  liholli  fornnila  compingondi:  qiicmf.s. 
nuper,  diim  in  [latriam  aliiil  Marius ,  nirsuni  visum  dcprchcndi  visiisquc  csl  rcle- 
genli  mihi  lucc  ct  mullorum  lectionc  diguus;  et  suhindc  apud  UicronNinum  nostrum 


*  ratione,  &  accessit  nos,  &  aceeptus  a  uo])is  cst,  /?.  3,  4.  5.  *  Ulysses  /?. 
J.  •/.  '  quum  (///"o  dum)  4,  5.  Vcrgil.  Aen.  /.  3.  sq,  *  peteret  4.  5.  ad  iios 
fi.  3,  4,  *  quietis  vohiptas  sihi  accossit.  //.  3,  4,  Quum  3.  4.  5.  ef  sic  semper. 
^  enimnis  B.  ^  ([ucm  4,  5.  Scill^am  //.  Cycloimm,  vult  LossioruifC.  '  dcindo 
B.  J.  •/.  5.  "  cripuisse  sibi  B.  3.  ■/.  ««  Dein  A.  ^*  circa  B.  3.  4.  5.  <pio- 
dam  J.  4,  5.  Ecbertum  Ilarlemum  de  quo  vidc  supra  p.  12.  h.  f.  dgnificore  potest 
eiioM  Calyi)80  qnaedam.  "  Rursum  B.  3. 4. 5.  **  BoemiflR  B.  3. 4. 5.  *^  squnleiis 
4,  5.  **  Corcyro  A.  **  Tursoncm  non  hahct  A.  Staiiislaus  I.  quadrafrensimus 
secandos  cpiscopus  Olojnucensis ,  8ul>  quo  postea  Pnulus  S])oratu8  rcformatorum 
doctrinam  in  Moraviam  sparsit,  t  *•  1540.  *<*  Alcynouni  B.  ***  De  canonico 
Olomueerui  Auguftino  plura  quw  dicam ,  non  habeo.  adpulso,  vt  animum  novit, 
B.  3. 4. 5.  ••  in  Odyssea  Vlysscm  B.  3. 4.  5.  «  (luem  illi  /;.  3.  4.  "  Troposito  A. 
"  gyrabat.  3. 4. 5,  «•  deprofit^.  "  &,  censete  3.  "  iiKpiiens  //.  3.  4. 5.  quo- 
loco  B,  3.4.  ^nodvi]  plAWQmihi  om.  B.  3.  4.  5.  peffsime.  *^  crumnas  ^.  ^®  Sy- 
billina  B.      •*  &  {pro  est)  3.      "  excribendi  B.      "  abit  //.  3.      «  rursus  3.  4.  5. 


24  X.    VADIAMI  AD  TANN8TETTEB.  EP.  D.     12.  lAM.  1512.  CYM  ENC0MII8. 

ac  Singrenium  chalcographos  cius  invulgandi  opera  suscepta,  qui  lypis  suis  exaclis- 

S.  9.  simis  rci  littcrariu;  his  annis  non  nihil  visi  suut  profuisse.    qui  cl  hunc  credo  lihcl- 

lum  emunctissimum  cdent,  tuo  vero  nomine  insignilum,  Georgi  vicecancellario,  qui 

et  Huttenum  nostrum,  dum  aderat,  multa  humauitate  et  singulari  hcncvolenlia ,  ut 

§.  10.  decebat,  prosequcharis.    et  divi  Maximiliani  Au^usti  victrices  aquilas  animumquc  in-  & 

viclum  ct  in  eruditos  omnes  incrcdibilcm  henignilatcm  decantari  el,  iil  mcrito  iit, 

'    commendari  gratissimum  libi  sempcr  rueril,  quemadmodum  est  ct  mihi  cl  cictcris 

§.\\,  honis,  qui  iustam  causam  cxterno  favori  anteponunt.     Vale  el  in  animo  cogila  quid 

Germanis  de  Ilulteno  sperare  liceat,   qui  haec  et  alia  nondum  vicesimum  egrcssus 

annum  mcditelur.      Vienna!  Paunoniae  pridie  Eidus  lanuarias.   Auno  M.D.XII.  i^ 


[viNDOBONiiS.l  [1.]  A.    1512. 

lOANNES  ABHAVSER. 

Sfecula  per  doctos  quondam  coluissc  Poelas 

Pulchrum  erat,  ut  legerct  fortia  facta  nepos. 
.    Scilicet  hoc  tellus  Graium  Laliumijuc  superbum 
4  Discitur.  et  clarus  carmine  durat  honos. 

0"»d  ni  fata  volent  rebus  his  affbre  testes, 

Quis  bello  vel  quis  pacc  verendus  adcs? 
Militat  ecce  tihi  Phoebus,  tibi  docta  Camcuie 
8  Carmina  proponunt,  pra>mia  magna  ducum; 

Eccc  tiias  celcri  complcxus  carmine  laudes 

llultenus,  qui  vix  bis  duo  lustra  videt: 
Maiora  his  sperarc  licet  quo  gcsla  nepotes 
12  Mircntur,  Caesar  Maxmilianc,  tua. 

Ergo  pium  vatcm  serves.  Augustc,  perenni 
'  Victurum  versu,  quo  tua  sccptra  canit. 

[2.] 

VADTANVS  GERMANVS. 

Gesta  virimi  quondam,  non  viclaquc  signa  recondil 

Solus  amor  vcstri  suh  fera  hclla  soli : 
(iermanos  clcnim  nomen  quaesisse  per  arma 
4  Mos  erat.  ct  saivo  ponere  in  hoste  decus; 


[1  et2.]     1)  Indic.  bibl.  u.  VI.  (pag.  9*.  vers  6.)       2)  =  llutt.  Miinch.  I.  p.  xcvu.  sqq. 

*  Synpreminm  B,  3.  4,  5,  CalcogfRphos  A,  B,  3,  Vide  Indic,  bihUngi\  p  .9*. 
vers.  2.3.  '  litorari^ /f.  qni  om.  4.5.  ^  &  Imperatoris  Maximiliani  {om.  An- 
gnsti)  B.  3. 4. 5.  «  ofs  A.  '  fnit  4. 5.  »  et  tecum  cogita  B.  3. 4.  5.  •  vige- 
simnm  B.  nondnm  vicesimnm.  Errare  yadiannm  et  Ahhausentm  v.  10.  constai. 
^^  Viennae  et  qua*  sequuntary  om.  3.       *°  Ponnoni»  II.  Idus  B.       *°  Anno  drii  B. 

"  De  Abhausero  niMl  novi.      "  Maximiliane  2.  —      *  sera  2. 


X.    VADLiMI  AD  TANN8TETTEB.  EP.  D.     12.  lAN.  1612.  CVM  ENC0MII8.     .  25 

Nec  fuit  aut  scriptis  honor,  aut  sua  gloria  faiiKe, 

Liltora  quam  tenui  duxerat  ulla  lide; 
Ipsa  sihi  niunus  peperit  non  terrila  virtus, 
8  Hocquc  salis  visum  cst.    ^Qiiid  mihi  posteritas? 

Quid  quod  maf^na  sua  narrant  do  slirpe  nepotcs? 

UaM;  laus,  dixerunt,  ocia  prava  trahit, 
El  minimus  virtutis  honos  ac  vcrsilis  umhra  est, 
12  Si  vel  ah  externis  victor  in  orhc  ferar. 

Hoc  ctiam  poterunt  nu^;e,  Lalio  ne  (ides  sit?   ^ 

Cuihque  hoc  cumque  ilhid  credula  turha  Icgit, 
llistorici  mendacis  crat  dare  pondera  rehus; 
16  Hcus  facile  est  vcrhis  tollerc  vcl  premere ; 

£t  cccinit  nostras  Latii  facundia  laudcs, 

Invida  scd  gens  hiec  Theutonas  igne  tulit. 
Fortia  quot  nullo  mcmorantur  pectora  lionorc? 
20  Quotquc  latent  quorUm  sydera  gosta  vident?' 

Sic  sensit  nuUo  domilus  lum  milite  miles, 
£t  forti  est  mensus  fortia  facta  manu. 
Sed  melius  rerum  vohis  iam  prospicit  onlo, 
24  £t  nihil  luec  ])0ssunt  sa^cula  vestra  qiieri, 

Invicto  quihus  est  Pallas  coniuncta  (jradivo, 
QuH\  facit  ut  relegat  Ca*saris  acta  nepos, 
£t  (£U.*ecuuque  novo  virtus  veterata  nitore 
29  In  iuvcnes  tractim  contulit  inquc  senes, 

Vesler  inextincto  nusquam  duni  delicit  ordo 
Rohore,  dum  virlus  k^llica  mator  adesl, 
Dumquc  viri  sinuil  arma  ferunt  in  vasla  minaces 
82  Agmina,  dum  gentes  ad  sua  frena  d(miant, 

Dum  qua*  Pho>]M*os  casus,  qua*.  speclat  et  ortus 

Tellus,  (lermano  milile  cuncta  limel. 
Postera  et  li<ec  viset  llulleni  carmine  puhes, 
36  Maioresque  animos  ha*c  monimenta  dahunt, 

(lUi  Venus  ad  versuni  ridet,  cui  Pluehus  Ap(dhi 

Ma^oniiuu  inspifat  Pindaricumqiie  nielos, 
Maximilian»M)s  referenti  in  carmine  viiltiis, 
40  Cantanti  et  trepidis  classica  iiisla  modis: 

Qiio  si  vatc  suiiin  perdel  (lermania  noinen. 

Hoc  vel  aqiio!  lulerint,  vel  ferel  ignis  edax. 


^"  otia  2.         **  cnnqj  hot* ,  cuiiq^  /.   (h,  e.  qua'Hbet^  promisee  omnia)         '**  Tcu- 
tonas  2,         "*  sidera  2.        **  Maioiiium  /. 


26  .  ^-    EPI8TOLA  HVTTENI  AD  PHACHVM.  D.  21.  AVO.  1312. 

BONONI^.  XJ,  21.    AVO.    1512. 


EPISTOLA  HVTTENI  AD  PHACHVM. 

§.1.  Non  scribo  nunc  breves  ad  te  literas,  Pbache,  ob  eam  caiisain,  qiiod 

itidem  breves  abs  te  expectem,  sed  quia  illi  qui  afTermit,  gravari  se  piitant, 
si  maiuscidae  extiteriut.  Verum  tu  milii  copiose  de  rebus  omnibus  scribilo,  5 
quas  ad  me  pci^inere  arbitraberis ;   etiam  quod  ad  Trebelliuin   commiinem 
$.?.  amicum  spectabit.    Adhuc  Vulcanum  a?mulor,  verum  aUquando  miserabiliiis 
quam  niiper:  nescio  an  Tortuna;  lioc  potius  quam  temeritati  meic  adscribam, 
quod  mihi  in  tenera  cctate  nullis  mahs  subeundis  peperci;  gratulor  tamen 
mihi,   quod   bonas- htcras  sequendo  ea  q\m  miiiime  qua;rebain  invenerim.io 
5.3.  Sed  tu  quid  agis?  ducis  an  duceris?  id  est^ex  tot  puellis  Saxonibiis  unam 
tibi  matrimonio  (c[uod  nuper  aliqui  susurrabant)  conscribis,  an  c^ipiit  radis, 
ut  dignus  fias  coplestis  boni  ruminando?  an  hoc  quod  tu  respondere  sole- 
§A.  bas,  Phachus  manes?   Libet  paulum  de  me  scribere,  in  umbilico  meiisis 
ApriUs  Papiain  Insidjrorum  urbem  intravi,  ibi  ut  ex  instRuto  legibiis  operam  15 
darein.     Quarto  m^nse  postquam  intraveram,  a  Gallorum  militibus,  (pii  ar- 
mati  urbem  adversus  Helvetios  tenebant,  tres  dies  integros,  (|uanquam  eliam 
febre  laboraus,   in  angustissimo  recessu   doinus  obse^us  sum,  certiisqiK; 
mori  hoc  mihi  epitaphium  .feri  et  scriptum  apposui : 
f.5.  Qui  misere  natus  miserabile  transiit  ajviim,  20 

Sajpe  maluin  terra,  saepeque  passus  aqiia, 
llic  iacet  Huttenus:  Galli  nil  tale  merenti 

Iiisontem  gladiis  eripuere  animam. 
Si  fuit  ex  fato,  ut  totos  male  viveret  annos, 

Optatum  est,  quod  tam  corruit  ille  cito.  25 

Ipse  suas  coluit  per  mille  pericula  Musas, 
Et  quanti  potuit,  carminis  autor  erat. 
$.6.  Paulo  post  haic  capta  ab  Ilelvetiis  urbe  tanquam  qui  castra  Galloruin  seqiii 
solitus  essem,  i|)se  quoque  captus  sum,  spoUatus  et  iniscrabiliter  hiiic  indc    , 
pertractus,  donec  tandein,  amissis  quibusdam  bonis  et  pecuniis,   Hberatiis.  30 
S.  7.  Igitur  hinc  solvens  deserta  urbe  onine  genus  turbis  occupata,  saiiguine,  fanie 
et  pestilentia  infecta,  Bononiam  mense  lulio  petii.    Bononiam  iuquam  illud 


XI.    1  =  Monum.  (Indic.  bibl.  n«.  65.)  p.9. 10.      2  =  Wagenseil.  (ibid.  n.  71.)  n^.  11. 
p.  57. 58.       3  =  Hutt.*  Munch.  (ibid.  n».  78.)  I.  p.  144.  sq. 

*Hutteri-i.  Huttenus  ad  Phachum. 2.  Balthasar  Fabricius,  Facha  s.  Vacha 
(ad  Wcrram)  oriundus.  .  *»  Treb.]  Hermannum  Trebellium  Notianum  sivc  Isenacen- 
sem ,  de  quo  vide  supra  p.  16.  ^  Vulcanum  aemulor  1.  e,  claudus  sttm,  ■  *'  con- 
Bcribas  1,  ^*  Ludit  ambiguis  verbis  FachuB  et  vagus,  t.  e,  ceclebt,  *'  ibl  cum  /. 
^  potui  /. 


XU.    IOAVMI8  X.  DE  NEMIME  ET  HYTTENI  AD  ZONABIVM  CARMINA.     1512?  27 

piilcherrimiiin  doclissimoruin  virorum  conventiculiim :    ul)i  tuas  literas  ex- 
specto;  sed  non  quales  srrihis  ad  gregarios  aniicos  tribus  aut  qiiatuor  ver- 
bis  absblvens.    Vale  et  te  rura;  me  iiuiic  inedicus.    Valc  iterum.    XII.  Cal.  *••• 
Septemb.    Bononis  brevitcr  ex  mor(>  et  familiariter. 
»  Ulricus  Ilutteiius 


XII. 
lOANNIS  M.  HERBIPOLITJR 

JN  PERSONA   NEMIXIS  UE^C ASTICUON. 

FroNS  quod  Iieia  parum,  caput  album,  squalida  barba 
10  Cur  mihi  sil,  quwris:  concipe  pltira  brevi: 

Gens  malefida  suis  obtrudit  crimina  nobis 

Omnia,  sic  damni  sum  ferus  auclor  ego , 
Neminis  inque  caput,  veJuti  mala  condit  Appella 

In  galtum,  peccans  cum  scelus  omne  ponit. 

ib  AD  FABIVM  ZONARIVM  CHRYSOPOLITAM 

STVDIOSISSIMVM    AD0LE80KNTEM. 

Ardet  et  Aonias  sequitur  Zonarius  undas, 
lamque  bonis  operam  poiiit  iii  iiigeiiiis: 

Neiiio  est  impigrior,  neino  est  studiosior  illo, 
20  Dum  consors  sacri  nititur  esse  chori. 

Pone  metum,  iiiveiiis,  noc  te  labor  ille  fatiget, 
Forte  aliquid  patri<r,  laudis  it  iiide  tua;, 

Et  poles  obscuros  fama  illustrare  parentes, 
Et  tibi  venturo  tenipore  noiiien  erit. 


XII.  Tndic.  bibliofyr.  n.VII. — HexaBtichoii  loannis  M.  in  VTT.  2.  non  logitnr. 

4  (1511.)  add.2.  (1512.)  add.3.  [ex  Meinersto  p.2l.]       '"  ITutteru».  1. 

■^  Hic  WirciburpensisHutteni  nmicus  quis  fuerit,  non  novi.  *^  quoris  1.  "  vo- 
Inti]  sicuti  /.  **  Apelln  3.  4.  ^*  ^allum]  Ad  quendam  ludseonim  morcm  nescio 
quem  hic  adludi  opinor.         ponit]  luit  3.  4»  MS. 

**  Hunc  Injcolstadiensem  Fabinm  Zonarium  {0'urtler),  non  incclcl)rem  postoa 
medicum,  snpra  p.20.iam  legimus  ac  sirpius  infra  Icgemus.  ^^  Crisopolitam  edd. 
ei  MS.       "  Aonidas  2.      «  patrio  1,..3.  MS.    tuc  2. 


28        XIII.    OE.  B.  HEBBIP.  DK  VIBO  BONO  A.  15ia?    XIII.  CBOTI  AD  BEVCHLIM   EP. 


[ebfv^iti?]  Xni.  [a.   1513?] 

GE.  B.  IIERBIP.  AD  LECTOREM 

[UVTTENICl  CARMINIS   CVl  TITVLVS 
VIR  BONVS^y 

Edidit  HuUeiiiis,  lcctor,  tibi,  candide  /  carmcn 

Conspicuum  dulci  IMeonioque  sono. 
Qui  docet  ut  iustus  fias,  simul  et  moderatus, 
4  Providus  et  sapiens,  rclligione  saccr, 

Moribus  ut  valeas  rigidum  exuperare  Cathonem, 

Dexteritale  Numam  Socraticamque  scolam. 
Morte  carcnl  omnes  toUuntque  ad  Olympica  regna 
8  Cultorem,  Virtus  vulnere  el  ipsa  caret. 


XIII.      Hoc  epigramma   in   principe  tantam  Viri   boni    cxcmplo    (Ind.  bibliogr. 
n".  VIII.  1.)   extat,'  nam  non  receptnm  est  in  Opp.  poetica  qiiae  a.  1538.  8^  pro- 

diemnt;  cx  quibus  ad  recentiores  Hatteni  *Vir  bonits'  pervenit.  15 


[fVLD^?]  Xini.  25.  lAN.  (I5t4?] 

CROTVS  RVBIANVS  lOANNI  REVCIILIN  S. 

§.j.  In  legibus  Solonis  A|'istoleles  csse  rcferl,  .si  ob  discordiam  dissonsionemquo 

seditio  a(quc  disccssio  oriretur»  ut  populus  Athenicusis  in  duas  parlcis  $cindcretur20 
ct  ob  cam  caussam  irritatis  animis  utTinifUC  arma  .capcrcntur  pugnarctuniue,  tum  qui 
eo  tcmpore,  in  coquc  casu  civilis  discordia;  non  alterutri  parti  scsc  adiuugcrct,  scd 
solitarius  scparatus(|uc  a  communi  malo  civitatis  scccsscril,  is  domo,  patria  fortunis- 

§•2*  quc  omnibus  mullarclur.  Dcc«sscrc  iam  thcologisla^  a  thcologis  eo  animo,  ut  civili 
tunmllu  c  rcpublica  Christiana  tc  eiiccrcnt'  optimatem  thcologum  propugnatorem-  35 
quc  veritatis  accrrimiun.  cgo  nc  fortunis  meis  omnibus,  quia  non  minus  cst  molc- 
stum  calvis  quam  comalis  pilos  cvclli,  c.\ucrer,  iampridcm  te  ncscicnl^  socium  mc 
tuarum  ])arlium  addidi,  quanquam  longe  terribiliora  per  Vulcani  Nepluniquc  minas 
minantur  sanguisugae  theosophisla^,  qutestorcs  aliorum  delictorum ,  suorum  ccla- 
tores.  quam  si  posscssioncs  nostras  pcr  decreta  suarum  propositionuiu  cornulorum-  30 
que  syliogismorum  criperent;  quia  sanctius  honestiusque  duco  in  re  honesta  cum 
Iionestis  pcriclitari,  quam  per  improbitatcm  ad  victoriam  adspirare  cum  fraudulcnlis, 


Xmi.   Ind.  bibliograph.  n0.51«  foL  z  et  z  ij. 

•  Quinam  hic  Georgias  (s.  Gcrardos)  B.  Herbipolensis  s.  Herbipolitanus  fue- 
rit,  non  comperi.  "  8.  Intcr  Cultorem  et  Virtus  eorum  qum  ad  ca*lum  toUunt  no- 
mina  e.vcidvise  videniur,  ut  totum  epigramma  decastickon  fuerit,  desinens  virtus  v.  et  i. 
caret. 

i9iqq.  Vcrba  fere  sunt  Gellii  N.  A.  II.  12.        »  csBlatores  A, 


XJIII^  OBOTI  BVBIAMI  AD  lOANNKM  BEVCULIN  EP.  D.   25.  lAN.  (1514?)  29 

qiioruni  moiidacia,  vcliiit  nolint,  landem  aliquando  notante  vulgo  in  extrema  parte 
nigrcsciint.  Secl  vellem,  duni  iuimortales  lioc  lihi  concossissent.  ut  viros  Iionos  ^'^ 
agnuvisses,  improbos  voro  neque  a^novisses  neque  a^^nitus  fuisses  ah  ipsis,  sicuti  a 
Sole  precari  solcbat  ApoUonius  ille  Tyaneus :  profecto  non  impegissent  te  in  tein- 
iS  |iestatcin  aileo  turbulentaiu  nugatores  sopliist:e,  gcneratio  prava,  pecus  exarmatum. 
seil  forlassis  per  siugulareni  providentiam  superiun  ca>pla  lis  est:  desidiam  igna- 
viaiuque  ilii  txlio  liabeut;  siculi  parenles  iilieros  suos  per  induslriain,  laborem, 
vigilias  ad  glorium,  ita  illi  quos  amanl  variis  periculis  templ<uninil)usquc ,  quo  virtus 
maror  enitescat,  exercent .    ni  Cicerouem  Clodius  egisset  in  exilium,  diem  reditiis 

10  pulclierriinuiu  honcslissimiimque  noii  liabuisi^et.    Prospera  in  plebein  ac  vilia  ingenia  ^'  ^* 
deveuiiint,  at  calamitales  terroresque  excellentes  animos  quauunl.    Magnus  seuiper 
fuisli  et  liabitus  cs;    postquam  parricidas  candidu;  famu;  lu.e  iudice  virlute  supc- 
rabis,  tecuin  ipse  certabis  cum  gloria.    Unde  fortitutlo  tua  cognosceretur,  nisi  for- 
luna  dederil  facultatein  exliibendut  virtutisV  Eril  lioc  quasi  acta*  u'tatis  praMuium. 

15  ul  parlae  tot  aniiis  gloria^  monumentum  laudis  sempilernum  accedat.  iwv  v(>reor, 
quod  quasi  eflVi4is  viribus  pugna;  miiius  suflicias  unus  ad  debililandos  conatiis  miil- 
toruui;  videiniis  senem  Kntellum  strenuum  atblelam  apiid  Marouem;  cognovi 
grnerosiim  .aniinum  tuum,  alacrem  pugnus  ex  epistola  liia  Muliano  missa,  quani 
riirsiis  ille  vi.sendani  ad  mc  trans  tol  arduos  montes  legavil,  iit  baberet  testem  par- 

loticipem  concepti   gaudii;   vidi  integritatem  tuam.   Capnion;   vidi  et  inlerpretaiido 
eam  ipsam  inultis  tbeologistis,  Arnobardistis.  Tliomistis,  Scotistis,  Occanistis,  Ca- 
nonistis,  stomachuin  inovi.  quod  eo  lilienlius  feci,  qno  citius  ad-vomitum  cum  satel- 
lile  suo  Pepericorno  perdiicantur.    Si'ribunt  quideni  illi,  accili  liomine,  iii  te.    quid  ^-^* 
tuin?  cadiica,  subventanea  inomentaneaque  scribunt.    tua  diirabunt  donec  literis*oc- 

Sicupabuntur  stiidiosi  lectores.  Non  liic  adulor  auribiis  tiiis.  a  quo  vitio  valde  alienus 
.suin:  iiidiciiim  peritissimorum .  iifm  uieum,  altigi.  At  dicet  aliquis  '(^apnion  solusne 
contra  plures,  quum  ne  llercules  qiiidem  contVa  thiosV*  lluic  respondeo  'Inimici 
(^]»niouis  examiati  sunt;  sonitu,  non  verbere  tcrrent,  ut  vespa*  evulsis  aculeis*. 
qnihus  si  adimeretur  ne  superstitiosas  anus  atqiiedelirum  vulgiis  uugis  suis  eludcrent 

Stcontraque  rectc  sentientcs  concitarent,  non  amplius  quaiu  leo  pulicem  eos  fornii- 
liareni.    verum,  si  diis  placet,  scribant,  commeulentur,  iiivebantur,  propositionibus 
pnipositioues  suas  accumulent,  dummodo  sciaiit  tanlui  ac  languidic  pecMides  doctis 
s*'  pnvliere  materiam  ridendi.    Tu  quoque  si  voliieris.  libi  non  deerunt  in  respon-$.6. 
d<*iido  aiixilialores:   bal>es  doctissimum  viruin  Mulianum ;   Iiabes  totum  Mutiani  or- 

asdinein;  sunt  in  eo  philosopbi,  pocta^  oratores,  Iheologi,  omnes  libi  dedili,  oinnes 
pro  tc  certare  parati.  Kobannm  llessum  ccleste  ingenium  beat,  .scribil  carmen 
sununa  foeiicitale;  vidisti  credo  eius  ludicrum  Liicolictni,  in  quo  osteiidil  ille  quid 
possit,  si  velit.  in  Hutteno  meo  cxultat  ardor  et  subtilitas;  iino  iinpetii  conliciet 
ariduni  Ortvinum  .  non  attinet  plura  promittere  .  inanda  et-  iube;    quaiido  voles, 

Mpnesto  crimus.     Ipse  in  hoc  collegio  iion  haheo  arma  MinervuN   copiariim  tamen  $.7. 
Iribununi  me  profiteor:  slant  in  corporc  adbuc  vires  iutegnc  ad  algoris  a;stus.   in- 
ediae  palienliam;  excrcuit  inc  fortuua;  ubi  opus  erit.  montes  valle.squc  tuo  nomine 
superabo.   ne  .sc  in  hoc  iiictet  soliis  Pepericoriius  luus,  impiiis  Iransfiiga,  ore,  viiltu, 
lotiiis  deniqiie  corporis  liabitu  fiedissimus,  ut  rccle  impuram  auimam  dignum  Iiospi- 

45  tium  habitarc  dixeris.  Altero  abhinc  anno  multa  de  le  cum  eo  locutus  .sum,  ut, 
quod  obscwno  corpore  laterct,  loqucntis  .scniio  mibi  indicaret:  nou  recipit  epistola, 

^*-  Cf.Philo8trat.vit.ApolI.I.31.  ^  qiios  uirtus//.  "  Maron.l  Aeiieid.  V.437.8qq. 
*>  epist.  taaMut.m.]  d.22.Au^.a.  1513.8(A-ipta.  Cf.8trauH8.  T.  p.201.  ^^  tuus?  fort. 
Iud»iUi. 


30      Xim.  CBOTI  AD  BBYCHLIH.    XV.  BVD.  AGBICOLJB  AD  VADIAN.   XYI.  E.  HB88I  AD  EVND. 

§.s.  aljoqui  scriberem:  dalit  literas  ArnobardislaR,  quibus  ille  libi  lapides  c  via  tollere 
prsecipit;  alteras  tuas  quas  tu  ad  euudem  Amoldum  dedcras,  requirendas  docuil  Mo- 
guntiae  a  chordigeris  patribus,  cum  quorum  pnBfecto  nudipede  in  iurgmm  descendi. 
quod  elTutirct  te  iurispcritum  falcem  misisse  in  messem  theologorum ,  quodquc  ini- 
pietati  daret  religioncm  noslram  abs  te  sectam  vocatam.    qua^renti  niihi  nil  pra^ler  ^* 

§.9.  hanc  futilem  obiectionem  respondere  poluit  obliviosus  agaso  circumforaueus.  Sic  se 
habent,  eo  dementiae  pervenere  occaecati  Torii,  ut  nullibi  i^siderc  existiment  tlieo- 
logiam,  augustissimam  dominam,  quam  in  suis  obsoletis  ccetibus,  quam  adeo  in- 
honeste  plerumque  tractant,  ut  putes  pudicam  malronam  rapuisse  in  co^noHium 
meretricum.  £as  literas  post  domuilionftm  variis  amicis  niisi  voluiquc  per  epistolam  ^^ 
tuam  mihi  favorem  conciliare;  sed  impedimenlo  fuere  tanla  ilineris  distanlia  cl 
nunciorum  raritas  hac  in  solitudine.:  nunc  primum  se  nobis  oblulit  occasio ,  qua  libi 
haec  extemporalia  efTundimus,  quae  legas  velim  sine  iudieio,  ac  egregiam  nostrain 
de  ie  voluntatem  ne  contcmnas.  difs  tibique  thure  sacrificavero ,  si  iiie  in  albuin 
f.  10.  tuorum  legeris.  Harlmannus  iuris  consultorum  nobilissimus  atque  nobilium  iuris- 1^ 
consultissimus»  vir  clarus  e  familia  fiurggraviorum  de  Kirchberg,  tibi  plurimum 
favet.    Vale  et  salve.    VII.  Kalend.  Februarias. 


?  XV..  ? 

RVDOLPHVS  AGRICOLA  RHETVS  VADUNO. 

.  .  s  P.  S.  De  carminibus  Hutteni  non  est  qiiotl  te  angas.  Lectiones  tum  publicae^o 
tum  privatae  fecerunt,  ut  dilatum  sit.  Placel  mihi  Huttcnus,  qui  a  facie  Lipsiis  milii 
notus  fuit.   Legam  publice.  « 


XV.  £x  cod.SangalL  mihi  communicavit  Straussius.  Putaverim  epistolam  quffi  loco 
dieque  non  expressis  extat,  scriptam  esse  postquam  e  Cracovia  Vindobonam  sive 
ipse  venerat  Agricola  sive  libros  ibi  publicare  coeperat,  anno  J513.  Scripta  huiu8  25 
innioris  sive  Wasserburgensis  (Hydroburgii) ,  non  Frisii  (senioris)  sed  Rh»ti ,  Ru- 
dolphi  Agricolse  indicata  sunt  ap.  Adelung.  in  contin.  Jocher.  I.  p.  335.  et  pleuius 
in  lanocianis  I.  p.  6. ..  14. 


XVI.  D.  20.  MABT.  A.  1514. 


EOBANVS  HESSVS  VADIANO.  30 


£x  Lypsi  13.  KaL  April.  1514. 
. . .  Dici  non  potest  quantum  me  delectaverit  quod  tua  et  Aperbaccl)i  diligentia 
Hutteni  uostri  carmen  ad  D.  Maximiiianum  Caesarem  emerserit.     utroque  pollice 


XVI.   Mecum  communictwit  Straussius  ex  cod.  SangdUensi  (tom.  I.  n^.  32.). 

'  Amoldum]  de  Tungaris.'  "^  Torii]  sic  A.  An  Thnrii,  vt  referamur  ad  Arist.  po- 
/£f.v.3.?  an  d^ovQOi,  OQfifjtixo^y  qui  cum  assultu  impotunt?  Possis  occsecatorii  (quasti 
'Biendner^).  fortasse  quis  de  Germanico  Thoren  cogitaverit,  ut  in  epistotis  obsc.  vir.  de 
gilvis  crinibus,  blavio  cuelo  et  simiHbus  tegimus;  sed  vereor  ut  Crotus  ita  in  epistola  ad 
Reuchlinum  dissimularit ,  et  legerim  Theologi.      **  contemnes^. 


XVI.  BOB.  nSSI  AD  YADIAN.    XVII.  XVIII.  MVTIANI  AD  HENB.  VRBAM VM  EPP.  D.  151 4.       31 

iaudavi  studium  tuum,  qiium  in  Hutleno  cxornando  bonas  lioras  lani  lM*ne  colloca- 
veris.  umlto  tamen  g^ratius  lioc  . .  cral,  qiiod  videliaui  te  cum  (l(»clissiniis  meique 
amantiftsimis  iuvcnilius  pulclierriniam  necessiludineni  conslituisse  . .  Nunc  utruni- 
que  in  Italiam  abiisse,  inio  secessisse  audio:  de  Aperbacrho  (juidem  ccrlus  sum. 


5     (OOTHJE.]  XVII.  [?IVN.  A.  1514.] 

[CONRADVS  MVTIANVS] 
IIENRICO   VKBANO. 

Si  vales,  bene  est.  XI.  Cal.  Quintiles  roddidil  milii  lileras  tuns  puer  bigarius 
plenas  suavitati^et  siimmi  amoris  erga  me  lui 

10 . . .  Valeat  ergo  compendium  v(d  pocitis  dispeiidiuin  Trulfelteri ,  vel  si  omnino  car- 
mine  delectantur ,  dabo  Triuinphum  Oapnionis  ab  Accio  Neobio  concinnaliiin  in  (]o- 
lonienses  theologistas,  (jueip  sojihisla*  apponant  operi  sno  tani  jiulcbcllo:  verum  hac 
lege  do,  ut  in  manu  mancipio  sit  luo:  nam  si  Theobardis  exhiberes,  danini  multum 
faceres,  ct  tu  es  optimus  teslis,  (juam  ini(piis  auribiis  acciperenl.    Hoc  scrijisi  benc 

15  ebrius.  sic  soleo  ciirare  valeludinein.  Dic  qiianlum  ded(>ris  pro  jisalterio.  ilem  mitte 
Damasceimm:  dabo  pro  utroque  precium.  itein  Valla;  noviim  l(^stanientiim.  de  vitta 
preciosissima  tuum  limatulum  et  politiim  iiidiciuni  habere  volo;  nisi  sit  IHI  aut  (juin- 
que  aureonim,  non  placcbit.    Vale  et  luec  boni  consule. 


XVII.   Ex  Conradi  Mutiani  Kufi  epist.  ccciii.  MS.  cod.  Francof.  4°. 


20     [qOTHiE.|  X VHI.  D.  30.  IVN.  A.  1614. 

SACROSANCTO  VRBANO 
MAGISTRO   EGREaiO   AMICO    ET    COLENDO    ET   FIDO 

M.  RVFVS. 

Initio  tibi  iit  debco  salutem  dico.    te  enim  salvum  et  honcsluin  esse  semper 
2S  vului.    Ego  si  qmeris  quid  legam,  c^nfcro  Davidis  hyinnos  el  verbis  prope  singulis,- 

nedum  versuum  .seiitentiolis  immoror Triumphum  Neobii  el  episto- 

lam  ad  Agricolam  rcstitiie  .  si  illuin  abalienaveris,  niitte  hanc,  j»ro  (jua  habeo  aliam. 

Ego  misi  ad  nundinas  Neoburgias  aurcos  qiiin(juc,  iit  munusculum  supjiorletur.  Ilic 

desino  te  culparc.    nimis  fortassc  sum  morosus,   ne  dicam  conlumeliosiis  amicis. 

3oSatis  te  increpui,  nuuc  sit  quics.  scd  jxenitct,  pudel,   piget  mc  scrijisissc  ad  lc  et 


XVIII.   £z  eiufidem  Mutiani  cp.  ccclxxiiii.   eodemqnc  MS.  cod.  Ff.     Cf.  Conr.  Mu- 
tiani  BafiEpistolar.  aW.E.Tentzclio  Icnfio  a.  1701.  cditar.  p. lSO.s(j. 

'•*  Aperbacham  et  Hattcnnm.     Quic  in  cod.  Sanprall.  scquitnv  Aj)crbachi  cpi- 
•tola  (n*.  33.)  data  eak  Rom.  xy.  die  April.  mdxiv. 
>  d.  21.  lanii.       "  AccioJ  8ive  Attio  scriplum  sit. 


32    XVIII.  XVIIII.  MVTIAMl  AD  HENB.  VRBANVM  EPP.  D.  1514.     XX.  Ex' EBPHYBD.  VABIL. 

missise  bis  eadcm  de  re  Publium.  scrra  luum  »rarium;  nuuc  scio  cui  servias:  scrvis 
enim  |)ccunia>:  ego  boc  dic  dcdisscm  libi  X  aureos  si  bonori  mco  afTuisses:  ideo 
magis  dolendum,  quia  optimc  scnsi  ct  brevi  salisfaccre  volui.  Scd  pax  sil  el  quics 
et' tranquillitas :  cgo  utar  velerc  inslilulo  mco,  lu  sis  palcrfamilias  tuo  more;  uo- 
vam  tibi  pcram  dcst[nabo,  tua  sordcbat.    Valc.    pridic  Cal.  lulias  MDXIfll.  6 


[qOTHjE.]  XVIIII.  D.  9.  AVO.  A.  ir>i4. 

SACR0SANCTI8   VIRIS   VRBANO  ET  EOBANO 
INGENIO   ET  DOCTRINA  PRiESTANTIBVS 

M.    RVFVS. 

S.    Nescio  an  Picus  comes  concitacioris  ardenliorisquc  spirilus  in  scribcndis  10 
bymnis  fuerit;  sane  palet  eruditissime  scriptos.  cctcrum  adqo  o])scuros  cssc,  ul  nisi 
luculentis  enarrationibus  inuminarcntur,  duccrem  cgo  vcl  Cinuncriis  t^nebris  vcl 
Mercurii  nocte  obscuriores  .  at  lcssei  bymnof^rapbi  pictas  plcna  iuvcnilis  ardoris 

meridiana  luce  clarior  csl Salvh  et  tu,  divinissimc  pocla. 

Eobanc  IIcssc Ostcudit  tibi  solertissimuspater  Urbanus,  pnetMpuus  15 

obscrVator  clcganciae  Latinie,  Triumpbum  Ncobii^  id  esl  Buscbii.  cui  adbicrct 
Hutleni  Epigramma  cxtcmporalc.  fac  pcrvidcas.  Capnioncm,  virum  undccunquc 
doctissimum,  laudato.  si  invenlus  istbic  fuerit  labcllarius,  curabis  ut  sciamus.  cl 
tota  cobors  amicorum  salutcm  dicct.  Valctc.  Ex  tranquillo.  (^yriaci  nalalicio  fcst(» 
DDBXlin.  .  20 

XVIIII.    Ex  eiusdem  Mutiani  ep.  ccclxxxvii.  eodemqne  cod.  Ff.    Cf.  Mutiaiii 
Kpp.  a  Tentzelio  editar.  p.  184. 


[KRPHVRDIiE.]  XX.  [a.  1514.] 

ERPHVRDL4NVS  ANTIQVITATVM   VARILOQVVS 

(AB  A.  438.  VSQVE  AD  A.   1517.)  ^       25 

AD  ANNVM  1514. 

Quinta  sequenti  cepere  Casparum  hospitem  zum  Torney  hora  meridiei, 
oh  id  quod  cum  literis  certis  versus  Mogunliam  a  decano  el  capituio  Moguniino 

et  Ulrico  de  Huten hwreditariis  sede  vacante ,  ut  aiehant ,   depreca- 

torias,  et  ad  hoc  dedit  />.  D.  lohannes  Sommeringk  X.  fl.  pro  sumtihus  et  An-^o 

dreas conduxit  hinq  equum^    qui  dum  Moguntiam  venit/datw  sunt  ei 

responsiones  y  quas  ad  curiam  Rever.  Erfurt  dicehatur  detuiisse,  nec  contenta 


XX.     Exscripsimus  bos  locos,  qnamvis  ex  parte  corrnptos  et  obscuros,  ex  I.  B.  Men- 

ckenii  Scriptorib.  n^r.  Germ.  tom.  II.  (Lips.  1728.  fol.)  p.  525. 529. 532.,  quoniam  nos 

docent  Hutteuum  iam  pcr  iestatcm  a.  1514.  in  ministerio  archiepiscopi  Mogimtiui 

fnissc  Krphnrdia>qnc  iudiciis  poBnalibus  interfnisse. 

^^  comesj  Mirandulffi.     *3  Mercnriij  In  apographo  mihi  tratumiMto  est  illurii.    Cf. 
Plautinani  Anipbitruonem.     lesseij  i.e.David,  filii  Isai  8.1e8se.     '^  istbic]  Erfurdia\ 
"  po8t  d.l7,Febr, 


XX.  SBPHYBOIAXTS  AMTIQQ.  VAKILOQ.  AD  A.  1514.  XXI.  EPP.  UVTT.  DB  PFBFPBRKORN.     33 

iM  eis  mquam  ad  aures  consnlatus  Erfurt  devenisse.  Qui  sic  deprehensus  ei  in- 
ierrogaluSj   qmd  Moguntice  egissei,  dixit:  se  in  causa  9ui  et  Praslati  fuisse. 

Quam  responsionem  Doctor  Wendelinus  dicebatur  affirmasse 

Sexio  post  Exandi  Georgius  Hallis  ducius  de  car- 

*  eeribus  ad  siubam  hospiiis  pneiorii :  ibidem  in  prcesentia  Moguntinensis  iunc 
Erfuri  exisienlium  Chrisiiani  de  Hunsteyn  miliiis ,    Udalrici  de  Hotien ,  aique 

ceriorum  de  consuiatu  ac  tutoribus  interrogatus  super  casu  ilio anno 

1511.  regiminis  stti,  ut  summus  Decurio  sedebat,  iussisse  ac  mandasse  fer- 
tnr:  Omnes  in  Curia  Domini  Reverendissimi  eo  tempore  existentes  in  ore  gladii 

!•  inierimere.    liem  Dominorum  ambarum  Ecclesiarum  effringere ,  spoliare  atque 
desiruere  sub  fucato  colore,  videlicel  ipsorum  vclle  braxatoria  ei  caldaria  ever- 
tere,    Nam  ad  aurcs  consuiatus  deveniebat,  quod  nonnuili  sacerdotes  habenies 
ttraxatoria  prnpria  aiiis  indifferenter  pro  prelio  braxareni.    Potuit  nihilominus  ■ 
aUquid  huiusce  rei  esse.    Quod  Consulalus  noluit  habere ,  quod  vergeret  in  prw- 

«  iudidum  reipubHcw.  At  ille  respondens  nedum  per  ipsum ,  sed  per  omnes  Con- 
suies  ei  Proconsuies  ante  ci  ab  ipso  regente  conclusum  et  ratificatum  esse.  Ob 
id  inierrogaius  desuper  Doct.  Wend.  negative  respondit.  Similiter  et  alii  om- 
neSy  qui  cum  ipso  Georgio  et  anle  ipsum  sederunt  in  Consulatu.  Ex  his  liquido 
paieij  quod  in  huiusmodi  pra*ma.vimis  pwnis  et  tormentis  aliquis  confiieiur 

^v^quod  nunquam  esi  vel  fuit  verum. 

t  

Eo  tempore  Dux  Wurtenbergensis  per  suos  ignobiles  e  patria  usque  Her- 
bipoHm  propter  novas  exacliones,  quas  populo  suo  imposuit,  puisus  est,  qui 
iandem  auxiiio  Imperaioris  ei  nobilium  restitutus  esi.  Secta  contra  eum  der 
arme  Cunz  dicebatur. 

25  Quaria  altera  Arnolphi  Georgius  Busenbach  ex  Hallis  in  scntentia 

jHtsi  decimam  horam  fuit  perductus  e  carceribus  libere  ad  iudicium  interim 
prteiorii  in  foro  piscium ,  atque  per  Nicolaum  Manslet  procuraturem  poenarum 
impetiius,  qui  usque  in  horam  tertiam  sletit,  se  tuens,  qui  dum  vinciri  non  po- 
iuii,  reducius  esi  ad  carceres.     Dum  autem  iret ,   auditum  est  a  multis,  quod 

»misstiS  de  Moguntia  Ulrich  de  Hotten  fremcns  ac  furibundus  dixerit:  Oportei 
ie  sententia  mori,  et  si  haberes  iongitudinem  turris.    Et  sequenti  die  iterum  de- 

ducius  hora  nona  stetiique  usque  ad  medium —   iudicem,  qui  tandem 

iictori  adiudicatus,  qui  ipsum  ex  civitaie  duxit  atque  decapitavit :  qui  mox  se- 
quenti  de  liceniia  iudicH  et  consulatus  ad  leprosorium  ibidcm  sepuiius  esi. 


i  XXI. 

Hic  locas  fiBBOt,  si  nancisci  potaissem,,  cariini  epistolaram ,  qaanim  nicntiouem  iu- 
iecii  tum  inscriptio  p^rvi  libri  quam^in  ludice  librorum  Iluttenicorum  IX.  1.  exhi- 
buimiiB,  tam  Bequons  oz  loa.  Hcur.  Maii  Vita  lo.  Reuchliui.  Durlaci  a.  1087.  8<*.  cd. 
p.  253.  sq.  transcriptus  locus ,  cum  quo  cf .  Burckhard.  I.  p.  176. 

I.  .  .  ludceo   usi  suni,   sacris  Chrislianorum   solenni  ritu   iniiiati.      Fuit   is 
loannes  Pfefferkornius ,  homo  perdilus  et  ingeniose  nequam,  qui  non  saiis 

*  H.post  Ex.]  i,e.d.2-Iun,a.l514.  •  lioiien,  Huiten,  lluten  promiacue  usus  est 
scriba,  cuins  hi  commentarii  diurui  csse  videntur.  ^"  Dominonini]?  an  durniito- 
riaui?      '*  Dies  panllo  antc  indicatus  est  24.  luu. 

^  Maius  in  orrorem,  qui  Htatim  post  llulcuscni  crudclitatcni  pcr>'ulgatam  nou 
Htttbbi  Ofp.  vol.  I.  3 


34    XXI.  DE  SPI8T0LIS  DB  PFEFFIRKOBMIO.     XXII.  HYTTENI  AD  E.  DB  8TBI1I  BP.  D.  1515. 

habuil  quod  populares  suos  decepisset,  nisi  et  Christianos  fraude  fallaciis- 
gue  conveniret.  Elsi  vero  non  meretur  iste  homuncio ,  ut  prolixam  de  eo  nar- 
rationem  instituamuSy  curn^  nihil  laude  sed  vituperio  poiius  dignum^  gesserit, 
tameny  quia  socii  etiam  ipsius  cognosci  quodammodo  possunt  ex  socio,  pauca 
quofdam  narrare  animus  est  de  celebri  imposiore,  Commodum  enim  accidii,  ^ 
ut  quwdam  Virici  Huileni  episiolce  de  Pfefferkornio  ad  Adolphum  Robo- 
reum  Coloniensem  ei  Eytetwolfum  de  Lapide,  una  cum  capiiibus  criminum, 
quorum  convicius  fuit,  et  exclamaiione  eiusdem  Huiteni  in  flagitiosissimam  lu- 
dasi  vitam,  ad  manus  meas  ex  Nicol,  Gerbelii  Bibliotheca  venerini;  unde  qum 
huc  speciare  videbuntur  desumsi.  Uique  brevissime  scelera  tantum ,  ob  quce  in-  lo 
famis  et  A.  supra  millesimum  quingeniesimum  decimo  quinto  Hdlce  Saxonum 

supplicio  affecius  fuit  Pfefferkornius Idem  Huttenus  in  liieris  ad  Adoi- 

phum  Roboreum  significat  alium  hunc  fuisse  Pepericomium  ab  eo,  qui  Colo- 
nim  ageret ,  ac  paucissimos  scivisse  duos  exiiiisse  Pepericornos  ludceos  iinctos, 
obque  eam  rem  exisiimasse  Capniomasiiga  supplicio  esse  affectum,  Quod  si\^ 
verum  est  (nihil  enim  audeo  definire,  cum  alia  me  destituant  indicia  satis  certa) 
dociissimi  quique  viri  in  gravi  errore  versati  hacienus  fuerunt.  Interim  Pfef- 
ferkomius  Capniomastix  nihilo  fere  melior  cive  suo  fuit,  quoniam  ,tantum  nefas 
conira  innoceniissimum  Reuchlinum  ausus  fuii,  Neque  magis  excusandi  illi 
suni ,  qui  suppeiias-  Apellce  tulerunt,  eiusdemque  sceleris  pariicipes  sese  red-  20 
didere;  quod  Colonienses  Theologos  fecisse  consiat  .  .  .  .* 


XXII.  [iWEVHTE  A.  1515.] 


AD  0LARI8SIMVM    EQVITEM 

EYTELVOLFVM   DE  LAPIDE   SVEWM 

MAGISTRVM   CVRIJS    ET   CIVITATI8    MOOVMTIMJE    PRJEFECTVM  J 

f  VLRICHI  DE  HVTTEN 

EQVITIS 

IN    PANBGYRICVM 

[IN  LAVDBM  ALBERTl  ARCHlEPISCOPt  MOGVNTINI  COMPOSITVM] 

PRJBFATIO. 

fi.i.         Ne  me  cunctatorein  voces  diutius.  ncve  promissorum  putes  immemoreni, 
Eytelvolfe  urnatissime,  exhibeo  panegyricum  in  exceptionem  Moguntinam  illu- 


XXII.  A  =Ind.  bibliogr.  nO.  X.  1.    2  =  Ibid. n».  X. 0.     Posteriorem  hpius  prsefationis 
partcm,> §§.  10. . .  17. ,  exhibct  etiam  Burckhard.  I.  p.05. 

ita  infrequcns  fait,  incidere  non  debebat,  utHalis  crematum  Pfefferkomiiun  atqac 
Coloniensem  prsedicatoram  socium  anam  cundemque  hominem  fuisse  putaret,  ne- 
que  ipsisHuttcni  litteris  meliora  cdoctus  dubitationcm  deponcret.  "  quinto]  immo 
quarto.  „Nach  Chrisii  vnsers  iiehcn  herren  geburt,  Tausent  f&nffhunderi  vnd  im  vicrtze- 
henden  ifirc,  vffmilwochen  nach  Egidii,  Hat  man  einen  geiaufften  Juden,  Johannes  Pfcf- 
ferkorn  gcnannt,  z&  Halie  vor  sanct  Moritzhurg  auff  dem  Judenkirchoff'  gehraten ,  vnnd 
zU  vor  mit  giHcnden  zangen  etzliche  mate  vsz  seinem  tyh  gerissen,,"  Ita  incipit  JHe  ge- 
schicht  vnnd  hekanntnusz  des  geiaufften  Juden,  genannt  Johannes  Pfefferkom  eodem 
anno  edita. 

**  Eitelv.  2.  ei  sic  semper,     *^  Germani  add,2,     **  ita  v,  sequentem  l,2,huic  edi- 
tiofd  aptammu». 


XXn.   KYTTBMI  AD  ETTELV.  DE  LAPIDE  IN  PANEQYBIC.  ALBERT.  MOQ.  PEJBF.  1515.      35 

stristtmi  Prindpis  ac  Archicpiscopi  Alberthi,  scriptum  a  me  his  diebiis,  immo 
effusum.  8cis  euim  quaiiUilo  tcmporis  spacio,  qua  fortuna,  quo  rerum 
mearum  statu  compositum  libellum  in  luccm  edam.  et  ut  scis,  ita  non  potes 
ignorare  in  quod  me  discrimen  fanife  egeris.     di^gijAo^  yd(f  x  il\kkv  ixl 

•  X^^^   9^^  iv&Qcixav.    quod    si    (piid  unquam  negare  tibi  potuissem,  §•'• 
hoc  negassem  profecto.    et  si  per  te  licuisset,  quaula  me,  dii  boni,  iniamia 
liberassem?  Neque  vero  tam  stultus  suni,  ut  mihi  exemplo  Albini  (M^^A^^be^ 
cuiusdam  apud  lectores  pnecipitato)  cditionis  veniam  deprecer,  quemadmo- 
dum  ille  arroganter  tractatae  graecitatis.     Abeant,   exeant,   in  incendio  suo  §.3. 

lopereant  infac«ti  ioci,  inargutse  nugae,  inamopna  et  inepta  poemata.  malo, 
dum  tibi  obse(|uar,  errasse  deprehendi,  quam  non  obsequutus  ingratitudinis 
Wtio  notari.  debetur  hoc  pulcherriinis  tuis  in  ine  meritis.  deb.ctur  absolu- 
tissimis  Alberti  virtutibus,  tanto  oinniuin  per  Germaniani  principuin  optimi 
maiimique,  quanto  ego  sum  omYiium  ibidem  poetarum  [lessimus.    Quod  8i§.4. 

iserratum  a  me  est,  hoc  prunum  consolal)itur,  (|uod  iioii  potest  non  multos 
in  consimilem  errorem  adducere  Albertlii  bonitas,  6s  oda  naOi  (piXog  xal 
xiliiog  ictiv.  deinde  quod  te  mouitore  edidi,  cuius  anior  ac  reverentia 
apud  universos  poUtioris  Uteraturie  assertores  taiiti  suiit,  ut  vel  graviori 
delicto  veniam  ac  gratiam  pepererint.    Modo  in  hoc  principe  ita  siint  omniaf.5. 

sogumma,  ut  non  opus  sit  legentium  fidein  prece  aut  prccio  captare,  nec  ego  un- 
quam  dixero  hoc  quod  ille  scriptum  reU(|uit,  Io(|uutuin  se  de  Cyro,  |d«'Qr!£!° 
non  qfxod  taUs  fuerit,  sed  quod  talis  esse  debuerit.  adulandi  vero  studium  adeo 
semper  a  moribus  meis  abfuit,  ut  nihil  unquam  remoUus:  id  quod  tu  scis, 
et  annos  iam  plus  quinque  diversa  mea  fortuna  expertus  es.    Quid  igitur  h»cf.6. 

uedi  oportuit?  an  ut  hunc,  (piem  laudo,  ad  virtutem  capessendam  invitarem? 
minime  vero;  sed  ut  ingenia  sequaUum  ad  scribendum  excitarem;  et  exci- 
tabo  saue,  nam  quotus  quis(|ue  erit,  (|uem  visis  liis  noii  iuvabit  staUm  me- 
liora  scribere?  Et  smit  fortasse  qui  poteruiit  midU,  inc  autem  sic  vinci  non 
pigebiL    Porro  Albertus  non  est  is  cui  dici  conveniat  iUud  quod  huic  |  AikS!lbi.  f*^. 

MHomerico  dicitur,  ov  XQ^  7cavvv%Lov  avdaLV  fiovXi^ipoQov  av8(fa^  03  kaoC  z 


*  Archepifcopii.  Alberti  2.  imo  efTusum.  Scis  nempe  2.  [Swpe  pro  enim 
iedoribus  nempe  obtrudit  itidoctus  nugator  Munchiiut,]  ^  Homcr.  Odyss.  VII.  307.  In- 
vidi  etenim  snmus  snpra  terram  gencra  hominum.  ^  excmplar2.  Albinij  „Auius 
Aibhnu,  qui  cumL.Lucuito  consul  fu(i,  cum  in  principio  rerum  Iiomanai'im  Gra*ca  oratione 
a  se  iaiptarum,  si  quid  parum  composUe  aut  miwts  eleganter  nai*ratum  forety  hU  verids 
vemiem  postuiasset  „Nam  sum  homo  liomanus^  natus  in  Latio;  Grasca  oratio  a  nobis 
aOenissima  est\  Marcus  Cato  „Ne  tu**  inquit  „Aule,  nimiim  nugator  es,  cim  maluisti  cui- 
pam  depreeari  quam  cuipa  vacare  ...  Dic,  oro  te,  quis  perpuHt,  ut  id  committeres,  quod, 
priusquam  faceres,  peteres  ut  ignosceretur?"  QuodCatonis  dicterium,  innumeris  rccen- 
tioribos  prefatioiiibus  aptum  responsum,  refert  ex  Corn.  Ncpote  Gellius  N.  A.  XI.  8. 
Bfacrob.iUiani.praf.Lf.  ^*  flSg  x.r.X.]  Homer.  Odyss.  X.  38.  Ut  hic  omnibus  carus 
et  honorabiliB  est.  *^  Xenophon]  Cf.  Cic.  epist.  ad  Quint.  1. 1, 8.  Auson.  grat.  act. 
p.728.ToU.  p.208.Bip.    >^  scribere  meliora2.    <^  Homerico]  Iliad.  II.  24.  sq.  01. sq. 

3» 


36      XXII.     UVTTBNI  AD  KYTELV.  DE  LAPIDE  IN  PANKQYBIC.  ALBBBT.  MOO.  PBiEF.  1515. 

imretQcctpatat,^  xal  toifOa  fiifirjls. .  ipse  ex  semet  talis  est  qualis  esse  debet. 
et  quales  esse  paucis  adhuc  contigil:  adeo  ornnes  sunt  in  illo  natunc  dotos 

S.B.  eximiie,  ornanienta  fortunie  cumulatissima.  Sed  ut  sit  panegyrico  locus,  non 
ByuiiTounif.  I  dicam  de  illo  plura ;  ad  te  revertar,  Eytelvolfe,  quem  ego  reor  non 
sine  magna  deorum  immortalium  l)enignitate  coniunctum  huic  princi{)i,  (og  alel  5 

S.9.  tov  ofiotov  ayst  ^sog  dg  tov  ofiotov.  Possum  supplicare  diis  lioc  de  te  quod 
ille  de  suo  Nestore:  utinam  tui  similes  multos  haberet  Germania!  iam  enim 
barbari  esse  desineremus,  nec  nostri  nos  puderet:  dicam  enim  invitus,  et 

§.10.  tamen  diccre  iubet  meus  dolor,  multorum  detrimentum.  Vides  qui  in  no- 
^SeSStSJlSSrl  strum  ordinem  pessimi  mores  invaseriut,  ut  qui  lios  coiitemplatiis  lo 
fuerit,  rectius  Centauros  quaiu  equites  Germanos  dixerit:  <fuisquis  eiiim  nunc 
studia  literarum  bonae  indolis  adulescens  sequitur,  eum  ilU  statim  t^iiiqiiam 
exortem  omnis  dignitatis,  ab  imaginibus  maiorum  suorum  degenerem  ac  sui 
dissimilem  despicatui  habent;  eum  rident,  eum  subsannant,  eimedium  digitum 
ostendunt.  quo  factum  est,  ul  iam  multi  qui  pcocul  dubio  clarissimi  evasuri  15 
erant,  retro  pedem  contuleriiit  ac  vulgari  ophuoni  adhaeserint:  possem  nomi- 

S.n.Genuiiri.  I  nare  ahquos,  et  tu  vidisti  iimumerabiies.  lUos  vero  ceutauros  quotidie 
audimus  nobis  obstrepentes,  et  ut  sunt  vi^mot  ayQOichat  ifpfjfiiQia  q^Qo- 
viovtag^  se  solos  putant,  in  quos  reponi  debeat  omnis  patriae  spes  ac  fiducia: 
per  se  unos  omnia  domi  forisque  gerenda  esse  autumant;  se  solos  iiobiles2o 
exlstimant,  caeci  medius  iidius  obtusi,  etQmmeriis  tenebris  hebetiores.  A  quo- 

$.i2.rum  moribus  tu  intelligis  quantum  abhorreat  meus  .gentiUs  Frobinus  Hut- 
5?1uS<a!L52."  I  teiius ;  nam  cum  Uteras  ignoret,  ea  qua  multi  iniuria  a  studiis 
oUm  distractus,  ita  tamen  de  literis  ac  literatis  omnU^us  sentit  ac  loquitur, 
ut  in  studiis  Uterarum  coaluisse  credas:  ea  est  erga  omiies  humauitate,  ea25 
in  iuvando  me  benignitate  ac  munificentia  perspectus  est:  et  quando  noii 
vidisti  huuc  ingemiscentem ,  quoties  in  mearum  calamitatiim  historiam  aliquam 
incidit?  quando  non  reprehendit  iUorum  stulticiam  ac  superbiam,  qui  se  ipsos 

§.is.ignorant  et  bonos  contemnunt?  namque,  ut  nosti,  ov  vovg  ivl  xevtavQoiCtv, 
*tSJ!i^"|  Tu  vero  unus  e  paucis  quanta  fceUcitate  coniunxisti  haec,  negocia  reiao 
militaris  et  ocium  studii  Uterarum?  quae  te  historiae  latent?  quas  fabulas  igno- 

§,  14.  prndenua.  |  ras?  qusB  carmiiia  non  legisti?  Prudentia  vero  et  rerum  gerendarum 
peritia  in  te  notior  est,  quam  ut  a  me  prodi  debeat:  talem  te  apud  invictis- 
simum  Csesarem  Maximilianum  pra^stitisti;  tali  te  usus  estloachimus  Marcliio; 
talis  apud  hunc  Albertum  maxima  omnium  nostrum  utilitate  et  reipublica;  xMo-  35 

Non  docet  per  totam  noctem  dormire  constdtorem  virom,  cui  et  popiili  commissi  et 
tanta  coranda  sunt.  *  refertar  2.  ^  mg  alel  x.  t.  l,]  Homer.  Od.  XVII.  218.  ut  semper 
similem  ducit  dcus  ad  similcm.  "*  jam  nempe  2.  ^  pudoret,  nempe  invitns  et  2. 
sine  aensu.  *'  eum]  cum2.  *^  vijmoi  dyif.  itptltt^.  <p^v.]  Homer.  Od.  XXI.  85. 
stulti  rustici,  qu»  unius  dioi  snnt  cogitantes.  ^^  stultitiam^.  **  ov  vovg  %.  t.  X.] 
non  inest  ratio  Ceutauris.  In  Diogeuiani  parwuiiis,  cent.  VI.  n**.  84.  vst  Novg  ov 
naifa  Kevtavifoig.     ^  negotia  ei  otiuiu2.      **  veroj  vera2. 


XXII.  HVTT.  AD  SITKLV.  DB  LAP.  BP.  1515.    XXIII.  MVTIANI  AD  BOB.  HBB8VM.    1515.      37 

guDiiiue  commodo  haberis.  Indicaiil  itein  opes  le  tiia;,  nianifestat  splen- 1  ^^^^^  ^-  ^^- 
dor,  dignitas  ac  potenlia ,  qu^e  tu  .omnia  omis  ac  impedimentum  ocii  tui  ap- 
peUare  soies  mira  et  inaudita  modestia.  In  quo  enim  reclius  hxc  cu-  |  Mndestu. 
mulata  videntur,  (luani  in  te?  ia&Xp  yccQ  avdQi  x  icd^ka  xal  Sidot  d-sog, 
&Quid  dicam  quam  te  hivitus  deseruerit  aller  frater,  quani  cupidus  |^£f{i^f~^-^^- 
alter  al)8iraxerit?  Deinde  (fuam  memorabile  verbimi  et  onnii  posteritate  di- 
gnum  retorsisti  in  ilhim  Marchum  equitem,  <pii  ciim  te  ])ro  concioiie  inso- 
lentius  ohiurgasset  dicens,  non  eam  esse  K^tatein,  ut  possis  iam  tanta  me- 
minisse,  respondisti  *At  tu,  o  seiiex,  taiitiim  ea  in  iiiemoria  |  ^*„Tif "^^a^JlJf" 

i«habes,  quae  annis  quadraginta  aiit  pauh)  pluribus  acta  sunt,  ego  vero  etiam 
ea  seio  quae  duobus  aiit  tribus  retro  millibiis*.   I)n  te  extemplo  circumstan- 
tium  favor  ac  applausus  excepit,  illuni  sua  confusio  operuit.  .  Laudo  igitur$*i7. 
te,  Eyteivolfe,  ac  nostro  ordini  graiulor,  qui  te  tanto  viro  rusticitatis  famam 
exuit:  es  cnim  exempluni  multis ,    et  iam  ita  me  aiiimasti,  ut  non-  |ex^p'i^: 

isdum  pipiiiteai  eonum  laborum,  quos  aniiis  iam  decem  iurbulenlissimis  for- 
iunap  iempesiatibus  per  Germaniam  simul  ac  Itaiiam  amore  liieraruni  ex- 
hausi.  ei  parebo  posthac  iilienter  tuis  inonitis,  nieo  etiam  [lericulo:  quor- 
sum  enim  non  concedam  ei  qui  sic  de  me,  sic  de  boiiis  omnibus  meriiiis 
i»st?  Sed  ui  meiim  de  paneg}Tico  consiliuni  plane  inteUigas ,  ni-  | '^VHSilSl!**  *' **• 

^hil    unquam    cupidiiis   scripsi,    nihil   arifontiore  zolo  conq)osui:   veriini  al> 

'  edendi  proposiio  al)sterrebant  multa,  metus  in  ])riiiiis,  ne  non  satisfactuin 
lanii  hominis,  immo  tanti  numinis  virtutibiis  videretiir  ingeiiii  mei  parvitate; 
dehide  aUonim  iiericulum,  (|uos  ssei^e  vidi,  cuiii  famie  ac  glori.e  shiderent, 
in   rontempium   et  iiifamiam  deductos.   Age  vero,  h^ge  iiiiiic  ])aiiegyricunH.  19. 

2&isium,  quem  ioties  noniino,  doleiiduin  vereciindiie  niea"!  spolhim,  et  eo  animo 
lege,  quu  scripius  a  me  i^i,  non  quo  e<litus,  ac  boiii  consuie. 


XXIII,  15.  MART.  1515. 


EX 

CONRADI  MVTIANI 
J  EPI8T0LA  CCCCLI.   AD  EOBANVM. 

Invitas  me  ad  iitcranim  ufricium  inlomiissum.  iiesoio  qiia  soconlia:   invitat 
eliam  Ulricl^s  Ihittenus.    Vos  diio  inagni  poeta;  ita  mc  nnribus  traliitis.  ut,  veliin 


XXm.  Miitiani  Epp.  (Indic.  bibl.  n".(M.)  p.202.8q. 

^  tc^la  K.r.  L]  bono  enim  viro  etiam  bonn  dat  deus.  Menandri  ppiom.  141.  (Mei- 
nekii  Fgmm.  poetar.  comccd.  nov.  Berol.  1811.  H^.  p.34-1.  ubi  t*  omittitnr.)  *'  ex- 
c»pii,  A.       *^  eo  animo  ^c.]  i.  e.  lubenti,  nou  invito. 


38      XXIII.  EX  BPI8T.  CON BADI  MYTIANI  AD  EOBAMVM.    XXIUI.  EX  BIYSD.  AD  YBBANVM. 

nolim ,  sequar  vos.  Nam  cpistolae  veslrae  non  solum  teretes  sunt  atque  rotundap, 
ged  etiani  velut  asylo  concitse  fulmcn  habcnt:.  et  cum  alii  admoueant,  vos  cogitis. 
Amabo,  boni  viri,  quid  vultis?  si  possem  prodesse  vobis,  patrem  agerem.  At  qui 
possum?  imploravi,  ut  tecum  nunc  agam,  Eobane,  auxilium  Hcrebordi  .... 
Ilartmannus  princcps  sacrosanctus  studiosissimus  cst  ut  reipublica;,  ita  toliu«  lile- 
rarii  ordinis,  vcrus,  mibi  credc.  Maecenas  aetatis  nostrae;  Crotum  diligit,  mc  anial, 
dignus,  Eobanc,  quem  Musae  tuae  tollant  ad  astra.   \[ale].   Eidibus  Narliis.  XV. 


xxim. 


EX  EPISTOLA 
CONRADI  MVTIANI  DXVI.  AD  VRBANVM.  lo 

Co>.nanti  mihi  redditae  sunt  Hutteni  et  Croti  litera?.  dequeruntur  et  me  quasi 
postulant  brevitatis  in  scribendo.  Amoris  id  est:  qui  amat,  nonnisi  locuplctissimas 
expectat.  ego  vero  Laconicas  scribo:  placet  fiiKQoXoyHv^  displicet  otiosa  latitudo 
et  copia  non  valde  necessaria.  qui  mente  non  constant,  insana  verba  ex  sese  pro- 
munt;  qui  sapit,  pauca  loquitur:  tria  verba,  id  cst  pauca;  tres  tantum  collegium  fa- 15 
ciunt,  ut  inqnitlCtus:  si  tres  poetae  sederent  in  collegio  et  Caesar  Maximiliamis 
veniret,  non  assurgcrent,  ita  sibi  placet  hoc  genus  hominum.  lulius  Caesar,  am- 
plissimus  et  florentissimus  vir,  in  collegium  poelarum  cum  venisset,  Aceius  poeta 
non  assurrexit,  non  maiestatis  eius  immcmor,  sed  quod  se  in  musicis  studiis  ali- 
quanto  superiorem  esse  confideret.  Ideo,  mi  Urbane,  vereor  insolentiam  poetaruni:20 
non  aiidco  cum  his  ingcniis  ccrtare;  cedo,  herbain  do.  hui  quomodo  insultarcnl 
mihi,  si  unico  vcrbo  stomachum  ipsis  moverem:  accr  et  vchemcns  Ulricus  Huttonus, 
et  magnus  poeta»  sed  talis,  ut  levissimo  dicto  irritari  possit.  Parcant  mihi  isla  in- 
genia,  se  mihi  praefcrant :  cupio  ct  patior  vinci  ab  illis ;  nunquam  gloriae  studui. 


XXim.  MntianiEpp.  citt.  p.225.  25 

^  Herebordi]  Margariti.  ^  Hartmannus  comes  de  Kirchberg,  tnm  Fnldensis 
abbas.      ^  Mecaenas  Tentzel. 

"  fAtx^.]  vult  breviter  scribere.  *®  ICtus]  Neratios  Priscus  apud  Marcellum 
L.  85.  D.  de  V.S.  50,16. ,  cuins  tamen  sententiam  bonns  Mntianns  h.l.  parum  apte 
memorat.  *^  Accius  poeta]  ,,I8  lulio  Caesari  [Straboni,  non  dictatori,  de  quo  Mu- 
tianus  cogitavit,  f  a,  ante  Ckr,Sl,]  amplissimo  et  florentissimo  viro  in  conlegium 
poetamm  venienti  nnmquam  adsnrrexit,  non  maiestatis  eius  inmemor,  sed  quod  in 
conparatione  conmnninm  studioram  aliqnanto  superiorem  se  esse  confideret,  qna- 
propter  insolentiee  crimine  caruit,  quia  ibi  voluminum,  non  imaginum  certamina 
ezercebantur.**   Valer.  Max.  HI.  7,  11. 


XXV.     HTTTBHI  AD  MARQVARD.  DE  I1AT8TE1N  EP.  D.  7.  (?)  MAI.  A.  1515.  39 


■  X  THBRMI8  EMI8EN8IBV8. 


'XXV.  7.  [?]  MAI.  1515.» 


VI.RICIIVS  I)E  HVTTEN 

EQ.    GERMANV8 

MARQVARDO   DE   HATSTEIN 

5  CANONICO     MOOVNTINO 

APFINI    8V0 
SALVTEM    DICIT. 

QucB  mihi  hormula  nuntias,  dilectissiinc,   hi  quos  nui  Uictus  coniicis,  s.i. 
quam  mcFroris  acerbitalem  imponis:    loannom   ffuttenum,    ingentis    animi 

i^iiivenem  a  Wirtcnpergensi  duce,    cui  a  [Jatrc^  datus  comes  fuerat.    inter- 
einptum?  Dii  immortales,  quam  lioc  est  novum,  (|uain  atrox  nuntium!  ficri 
enim  potuit,  ut,   quem  adeo  nuper  dilexit,    sic  oderit  nunc,    ut  occidat? 
Sed  quid  ais,   crudeliter  ac  multis  vuhierihus,    niliil  taie  meritum,  incau-S.2. 
lum,  inermem,  proditum,  intcremptum,  deinde  in  demortui  qiioque  corpus 

isscevitiim,  et  siis])endio  notatam  innocentissimi  uivenis  vitam?  0  incivilc  fa- 
cinus^  o  immensam  calamitatem»  o  ineluctahile  maliuii!  Quid  huic  seni  oh- 
stabit,  quo  miiius  dec*ernat  invisam  celeriter  vitam  ahnimpere?  Utinam  ad-$.3> 
essem  ac  tam  prudenter  moncre  possem ,  quam  consolarer  amicissime.    Qiiod 
dii  faxint,  iit  uicohimem  invcniam :  metuo  enini ,  ne  dolore  cxanimatus  sit, 

*oci  recordor  qiiam  camn  hunc  liahuerit  filuim,  qiianta  spe  suspexerit.    Iste$.4. 
vero  dolor  quam  merito  ciim  illo  mihi  communis  est!    nosti   sunimam  ho- 
niinis    erga   me    henignitatem ;    vidisti    qua  stiidia   mea  iiheralitate  iuverit. 
quonim  si  nihil  esset,  quem  non  tangeret  hxc  infelicis  hivenis  innocentia, 
isla  probitas  et  a  piilclierrimarum  virtutum  cumulo  decerpta  laus?    Deindef.5. 

umortis  genus  tam  iiovuin,  tam  acerhum,  tain  immane!    Ecquai  igilur  satis 
digiia  iiltio,    qua  in  illuin  carniricem  invehantur    omnes   Hutteni,    omnes 
Franci   cquites,   immo   vero  univei*sa  Germania^  nohilitas?    Ilic  vero  qiiid  f.n. 
agit  nebiilo?  dolet  ac  po^nitet,  an  pu^nitudinein  non  adinillit,  tanta   feritas, 
ci  ea  est  hominis  malitia,  quic  nidlis  conscientice  stimulis  ohnoxia  sil?  ln-$.7. 

M  teriin  de  Ca»sare  qiise  spes  est?  cgressum  omnein  modum  scelus  impunitum 


XVI.  A  =  Indicis  "bibl.  n».  XXIIIl.  1.  iB.         2  =  ibid.  n».  2.        3  =  ibid.  n^  4. 

4  ==  ibid.  n».  5. 

*  Seciindam  scriptorea  Wirtcnbcrgicos  in  lonnnem  Huttcmim  crimen,  de  qno 
hac  cp.  refertur,  postridie  i.  c.  VIII.  nnte  Idus  MninH  (8.  Mfd)  commissum  cst.  Docu- 
menta  ad  hanc  cauBam  Wirjbenbergensem  spectnntin  infrn  n*^.  XXX.  exhibobimus. 
ex  ipsius  Hutteni  scriptis  ad  enndcm  pcrtincntibus  cpistolns  hoc  volumcn  conti- 
nebit,  Dcplorationi  intor  poeticn  opusculn,  Phnlnrismo  in  frontc  Dinlogorum  tomi 
locos  erit  atqne  Orationes  mngnam  qunrti  vohmiinis  Operum  pnrtem  explcbunt. 
»  Inacriptionem  om.2.,  mitiani  3.4.  ^  dilccte-/.  ex  Hutteni  autof/r.,  ut  affirmat, 

><*  Wirtempergcnsi  2.3,4.      ^*  Immortnlis  Christus! -/.       **  invehentur  2.  J. 


40  XXVI.      HVTTENI  AD  lACOB.  FVCH8  EP.  D.  13.  IVN.  lftJ5. 

sinct,  aiit  vcro  aliqiiod  iustitiaB  succ  (locunicnUim  daturus  creditur?  Ortc 
puto,  quanquani  intcrim  nictuo,  nc  qua)  studiosc  inquircrcnlur ,  si  ncgasscl 
§. «.  malcficus ,  c^dcm  scgnitcr  puniantur,  cum  fatcatur.  Quod  ad  tc  pcrtinct. 
diligentcr  invcstiga  quid  fiat  ct  quid  onmes  parent;  ac  confcstim  ad  mc 
pcrscribito.  Ego  interca  mc  excruciabo  hic,  nequc  magis  acfua  madcln»  "> 
quam  laclirymis.  Vale.  cx  Tbcrmis  Emiscnsibus,  Nonis^  Maii,  Anno  post 
natum  Cbristum  M.D.XV. 


MOGVNTl^. 


XXVI.  13.  IVN.  I5ir. 


VLRICHVS  DE  HVTTEN  ^^ 

EQ.    OERMANVS 

lACOBO  FVCIIS 

ECCLESIARVM    BAMBERGENSIS    ET    HERBIPOLENSIS    CANONICO 
AMICO   SALVTEM. 

$.1.  Aliquid  vis  novi  ad  te  scribam ,  lacobe  suavissimc,  ex  nostra  Germania. 

ubi  tam  invitus  ego  sum  boc  tcmporc,   quam   tu  in  Italia  lite/^arum  patria  i^ 
libens:  nam  istic  nunc  csse  oportuit.    Scd  quid  scribam,.  nisi  boc  quod  ct 
scribcnti  mibi  acerbissimum  est  et  legcntem  te  mei  studio  tristitia  adficict 

9.2.  non  modica?  Dc  interitu  duorum  amicomm  uno  simul  eodemque  die  allatum 
ad  me  est  proxime  cum  in  Tbermis  Emisensibus  valetudiiiis  gratia  agercm. 
Itelvolfi  de  Lapide,  docti  equitis,  et  loannis  dc  Hutten,  cui  Ludovicbus '» 
pater  est:  illum  iniquissimo  t(^mporc  et  quo  maxime  mibi  ac  litcris  stu- 
diosisquc  omnibus  prodesse  poterat,  immatura  mors  e  medio  sustulit;  bunc 
immanis  Suevonim  tyrannus,   optimum  iuvenem,  pr»H*ipuum  gentis  nostn-c 

§,  3.  decus ,  vi  ac  fcrro  interemit.      Pneter  fidem  boc  tibi  fore  scio,  cuin  noris 
quam  gratus  illi,   quam  dilectus  fuerit;   et  milii  erat,   Iacx>bc,  scd  tamen'*'^ 
ita  babet:  dissimulato  quid  vellet,   in  quandam  sylvam  abduxit,   ibiquc  rc- 
motis  arbitris  incautum,  incrmem,  niliil  tale  suspicatum  septcm  vulncribus 
Isetaliter  confodit,    deinde  expirantem  ncxo  coUo  su$j)endit.   quo  nos  s;cvi- 

§.4.  tise  suaB  corollario  dcbonestare  conatus  e^t.     'Quid',   inquis,   'tantum  com- 
misit?'   *Quid  tantum  committere  potuit?*  aio.    non  ipse  aliquid   interfcctor  3« 
attulit,  nec  accusare  unquam  auditus  est;   tuncque   cum   occidcre  pararct, 
iiec   vultu   nec  ofatione  immutatus   amicissime    appellavit.     Proinde  nega 


XXVn.    A  =  Indic.  bibl.  n».  XXIIII.  1.  $)    '    2  =  ibid.  n».  4.         3  =  ibid.  n».  5. 
3  ".  =  Ilntteni  cmendationcs  a  Miinchio  pnblicatie. 

"  lacrimi8.2.  lacrymis^.^.  Bad  Ems,  Nonis  Maii  M.  D.  XV.  J.  ^.  ^  nh 
Hutten  5".  "  hoc  tibi  cum  ...  fuerit,  videbitur.  A,  ^  videbatur  {pro  erat)  A. 
"®  exspirantem  3, 


XXVl.    HVTTEiri  AD  TACOH.  FVCHS  EP.  D.  13.  IVN.  1515.  4.1 

propiti<»s  esse  Hiitienis  cleos,  iibi  intelligis  qiiantiim  in  hanr  genteni  licontiie 
liiiir  sangiiinario  |)mniseriiit.  (Uiius  atroritiis  sceleris  ciini  vix  tridiio  ma-$-^ 
ioreni  Gcnnaniu;  |)artem  pervaserit,  dubitare  non  possimi  totain  rem  iit  pfesta 
est,  tibi  istic  quoqiie  innotuisse.  Nos  ex  oflicJo  ac  pietate  interempliim  de- 
sploravimus  carmine  qiiod  ad  te  mitto,  tali  qiiale  mcestissimo  tempore  condi 
a  me  i)oiuit:  dehebam  lioc  iuvenis  iimoceiitife ;  debebam  patris  illius  inimens«T. 
prpia  me  benignitati,  ner.  miims  Huitenoriim  nomini,  cuius  tapi  insigiiis  hoc 
scelefe  contemptus  esi  (piie^itiis.  Forte  ciipis  scire  qiiid  agatiir,  et  nuniS.6. 
qiia  iiliio  paretiir:  nihil  habeo:  nam  conveiitui  proxime  habito  nou  interfiii, 

«lAneqiie  siipiid  habeam,  huius  generis  viatoribiis  commiltere  aiisim.    Hoc  non 
sinam  ignorarc  te,  universam  ]irope  Germaniam,  indignitate  rei  ccmnnotam, 
iiiexiingiiibili  huiiis  parricid<e   odio   flagrare.      Ipsum  nietiis   et  conscientia  S.  7. 
pravipiiem  agunt:  apud  suos  consistere  non   audet;   accessit  ad   xMaximili- 
amim  Csesarem,  iin|)etratiiriis  forte  delicto  veniam,  a  qm  pi^eter  spem  ac- 

i&ce()ius  nescio  qiio  se  proripuit,  IJImensium  hospitio,   iiti  fertur.     Ciesareni $•  ^* 
aiuni  iibi  nuntiaretur  adesse,    per  ianitorem  iiississe  depositis  armis  acce- 
dere.  prudenter  optimiis  princ(*ps  a  fiirioso  gladiat(M*e  sahiti  siue  cavit:  nam 
qui  ianiiP  innocenliie,    tanH|iie  |)erspect<e  probitalis  optimc  de  se  meritum 
hominem,  nulla  intercedeiite  ofTeiisa,  criidelissiiniim  iii  modiim  eiiecavit,  is 

2Avel  a  (^csare  s»  ciim  ferro  admittatiir,  maniis  contiiiebit?  aut  ab  ali(|uo  cri«> 
luine  iemperaiurum  put«is  ipii   hoc  aiisiis  sit?    Me  tam  hiiiiis  lamentabilisS-d* 
inieriius  ad.luctum  incitat,  quam  immodicus  stMiis  dolor  ad  extremam  iis- 
que  irisiiiiam  perdiicit.     Scis   ut  ex   quatiior   filiis,   (|uos  pulchritiidiiie   ei 
alacriiaie  corporiim,  rirtute  vero  aniiiiorum  tota  Francia  admirala  est,  himc 

25  siiigiilariier  admodiim  amaverit;  scis  quanUun  in  hoc  spem  posuerat.    atqiieS.io. 
ipsc  hoc  amore  digniis  ab  omiiibus  piitab<itur :   erat  veniista  facie,  mem- 
brorum  comiiagine  decentissima ,  statiira  corporis  procera,  sed  quam  a^pia- 
rci  iiisia  ftiembrorum  proportio;  in  niillo  non  iuveiitutis  cerlamine  anteibat 
«Hpiales,  ciirrendo,  saltando,  hicta,  e(piit<itione ,  nataiido;  eo  vero  liidi  ge- 

Miiere,  quo  obiiixis  hastis  armati  e(piites  concurrunt,  inter  primos  nomina- 
baiur.     Perspecia  erat  eius  in  seriis  (puxpie  alacritas:.  ipsum    illuin   occi-$.ii. 
sorem  eius  audivimiis  onmibus  suis  comilibus  pra;fereiitem ;  ob  eas(pie  vir- 
iuics  narraiiatur   amare  eiini  uiiice.    (fiiod  utinam  non  credidissemus,  quo 
sanriiiae  suii^  exemphim  hr  alio  potiiis  edidisset.     Age  vero  (pianta   a   seiic^.is. 

ssbeneOcia  accepii  sccleratus,  adiutus  pecunia,  armis,  ofliciis  deiii(pie  omiii- 
biis,  X  miiia  aureoriim  niininiiim  dedit  miituo  nuper,  (pue  hodie  qiio(|uc 
debentur  illi;  quinctiam  cqiiitatiis  celeriter  ex  Francls  initt(;ndi,  (pio  iiisnr- 
genies  adversum  se  popidares  compescuit  ilie,    unicus   prope  autor  fuit. 


«  propitinm  e.  H.  Deum  3 ».  ^  carniino]  Cf.  Ind.  bibl.  n".  XXIIII.  (S  **  do- 
licti  2.3.  '•  Francia]  Frankenland^  Franconia.  ^  ludi  gen.]  Toiirnier.  ^*  prius  3". 
*•  millia  ubiq.3.        "  insurg.]  den  armen  Kunz, 


42  XXVI.     HVTTENI  AD  lACOO.  FVCH8  KP.  D.  13.iyN.  1516. 

Vides  qusD  sii  atrocitas:  a  quo  liberatus  fuit,   eius  liberos  perdidit:   excla- 

mare  libct  in  baec  tempora,    qui])us  tauta  fidei  ac  {>robitatis  vaslitas  est. 

S.i3.Iam  uxorem  iuvcni  iocaverat  paicp,    puellam   venustam,    nobilem,    quam 

amabat,  suo  magno,   ut  videmus,  malo:   banc  dulcem  vivendi  consuetudi- 

5.14.  nem,    boc  pulcherrime  institutum  vita5  genus,    antequam  ad  fructum  per-s 
veniret,  abrupii  scelestus  parricida.     Patrem  Ludovicbum  aiunt  miserrime 

.    conflictari ;  me  tenet  bic  valetudinis  cura ;  ubi  prin^um  convaluero,  ad  illum 

5.15.  concedam,    ut  condoleam.     quid   possum  enim   aliud?    aut  si    quid  aliud. 
|)ossem,    cui  rectius  praestarem?    nosti  ut  de  me  sit  meritus:    l^abet  boc 
tempore  Germania  quod  mc  delectet  nibii;  acerbissime  aflicit  gentile  malum.  lo 
Credo  apud  Caesarem  et  convocatos  GermaniaB  principes  accusabitur  reus. 
sive  adero,   ex  me  quid  flat  disces,  sive  ad  te  in  Italiam  ibo,    nibil  igno- 

§,  10.  rabimus.     Potest  baec  a;tas  si  nibil  aliud,  boc  saltem  novum  et  memorabile 
posteritati  iradere.     Quid  dicam  ignoro:  boc  unum  scio,  quod  male  fortu- 
nati  sumus  Hutteni.     Verum  bunc  luctum,  per  se  magnum  quidem,  augetis 
tamen  adbuc  lielvolfi  obitus:  calcuii  morbo  occidit,   quo  laborabat  aliquot 

$.17.  iam  annos,  nec  a  medicis  subveniri  polerat.  Mors  mihi  eius  ut  iraportuna 
accidit,  ita  magnum  animo  dolorem  concitavit:  inceperat  pulcberrime  stu- 
diis  meis   consulere,    atque  ea  non  obscure  iam  promoVerat,    princi[)eni 

S.19.  nactus  iuvandis  literi^  idoneum,  Albertum  Arcbiepiscopum  MogunUnum,  quizo 
propositurus  virtuti  priemia  creditur,  et  per  quem  futurum  putant  bomines, 
ut  recta  studia  coalescani,   barbaries  exulet:  buic  me  non  inutiliter  com- 
mendaverat.     Studiosos  enim  amabat  ac  literatos  onmeis,  et  amabatur  ipse 
vicissim  ab  omnibus.    Latine  dicebat  |>rompte  et  incorrupte;  scriptis  etiam 

f.  19.  elegantia  ac  dignitas  inerant.    pra^ier  ca^tera  bumanitas  maior  quam  aulico^^ 
bomini  crederetur  accidere.    frequenter  se  commendabat  amicis  per  episto- 
las,  quarum  sunt  aUqusB  ad  me  tales,   ut  cum  admiratione  legam,   quippe 
quae  ab  bomine  negotionim  magnitudine  a  studiis  seiuncto  tam  L^Unae,  tam 

f.?o.casUgatae  prodierint.     LaUnas  literas  in  Italia  didicerat,   ut  plurimum  pne- 
ceptore    Pbilippo    Beroaldo,    quem    non    modica    liberabtate    dememerat.  so 
atUngen^  postea  Graecas  revocatus  est  a  suis:   id  quod  saepe  queri  auditus 

S.2i.e8t.  Quod  summo  laudum  illius  loco  refero,  primum  et  unum  huius  or- 
dinis  Germania  babuit,  qui  cum  magnarum  rerum  administratione  literarum 
studia  coniungeret.  magnus  erai  ad  illum  literatorum  concursus;  salutabat 
omnes,  praesidio  erat  multis,   fuitque  prima  ilb  cura  ad  quamcunque  civi-ss 

$.?2.tatem  adventaret,  de  studiis  eorumque  professoribus  inquirere.  Me  dilexit 
vehementer,  nam  re  comprobatum  est,  quam  non  simularet  hoc  erga  me 
stndium :  itaque  frequenter  familiari  coUocutioni  adhibebat,  me  interim  rarius 


®  Ubi  habere  melius  coepcro  3 ".  "*  Archepifcopu  A,  ^  malim  primum 

enm  et      '*  quaucuq)  ^.  quancunque  2.  J.     '^  simnlaverit  3^.      ••  collocntione  ^. 
ipso  {pro  me)  5". 


XXVI.     HyTTBMI  AD  lACOB.  FyCHB  EP.  D.  13.  IVH.  1515.  43 

accedente,  ne  impedimento  essom;   at  ille  c^ntra  sappe  forluito  aliquo  oc- 
cursu   nactus  'Ades*  inquil,    'alicfuid   lioraruni  sludiis  nostris  sultfurabor.' 
Ferobino  Hutteno  aflini  meo  in  quendani  doctorum  hominiim  convcnturoisa 
producenti  me  ac  dicenti  'Hic  meiis  est,  ftelvolfe*,  *At  non  miniis  ot  meus, 

5  ait,   ad  animorum  coniunctionem  refereiis    (fuod   ille  de  sanguinis  propin- 
quitate  significaverat.     Aliquando  ah  Alherto  priiiripe  inuneris  loco  CC  au-$w24. 
reos  ad  me  referens  'Dat  hoc'  inquit  'liloris  tuis  princeps*.    Simul  in  aula 
locum  impetraveral,  uhi  ex  Italia  rediissein.     Ainahatur  ah  oo  principo  ad-S.25. 
modum  unice ,  lectiis  ob  fd  aulie  pr<ofoctus ,  potorat/pie  a]Hid  illuin  ut  pau- 

locisHini  multum;  diligohatur  et  a  Csesare  Maximiliano;  Marchionis  loachimi 
rebus  magno  adiiimento  fnit.     Erat  lahoris  oinnis  ])ationtissimus   ol  agohats.26. 
oroiiia  indefessus,  neqne  fere  cossahat  iiiiqiiam.     el  hoc  est,   cur  valotiidi- 
nem  negligeret,  cuius  ergo  fidelitor  a  modicis  monohatur,   et  ohsocutunis 
erat,  siquid  amore  sic  afPecti  erga  se  j)rinci|)is  potuissct  qiiioscoro.     NimisS.27. 

isputabaliir  uxorum  imperiis  ohnoxius,  oh  facilitaloin  natui*ae.     In   oligendisS.ss. 
amicis  primum  ot  maxiine  literarum  claritato  niovohatur,  ot  facilliine  talem 
quempiam  accipiobat .    in  dclitiis  hahuit  siqiiod   ad  se  carmon ,    aiit  si()ua 
epistola  a  doctiori  Iiomine  scrihorotiir .    niomiiii  qiiondam  ex   aiilicis  nohi- 
lem,  magnum  aliquid  nuntiantem  ah(piamdiu  suspoiidore,  diim  carinen  Bu- 

soschii,  quod  a  me  rodditiim  accei^orat,  itonini  at<pio  itorum  i)oIlogerot.  Ouods.29. 
in  quodam  illum  lihro  reverentor,  ut  i>ar  orat,  affatus  i^som,  hoc  se  mihi 
debere  ail  et  beneficii  loco  ponoro;  nam  qu<T  ipse  honc  ftrissot,  inoundae 
amicitiae  occasione  fecisse.     Non  passiis  ost,   quan(]uani   sploiidida,    iit  ibi,  S.so. 
conditione  oblata  oUm  /  persiiadori  inois,  iit  in  roligionein  qiiaiidam  pneci- 

sspitarent  me,    et  abhati  ciudani  id  agonti  *Tuno  hoc*,    ait,    Mngoiiiiim  per- 
deres?'  Inter  eos  qui  in  litoris  otiantur,   pliiriniuin  siispexit  Mutianum  Hu-s.31. 
fum,   ex  epistolis  et  amiconim  conim^^ndatione  cognituni  sihi;   VigUantuims.39. 
qui  anno  abhinc  tertio  a  latroiiihus  iii   Suovis  confossus   intoriit,    vocabat 
Germanorum   disertissimiim ,   dicohat(]ue  sa^.pe  aiidire  se  Vigilantium,   nnn- 

Mquam  satis  audire.     Omnihus  qiii  apud   nos  carnion  scrihunt,    pra3ferebats.33. 
Eobanum  Hessum,  cuius  olim  eclogas  vidorat,  niiper  otiain  Iloroiduin  (]Jiri- 
stianarum  opus  me  afT^srente.    Multum  ante  trihuerat  Rohuslao  do  Ilassen-  s  34. 
steyn  Bemo,  quem  nohilitatis  columon  appellare  solitus  est,    ot  mortuiim 
familiaritor  dohiit.   loannoin  Rhagium  venorahilom  i^atrom  salutahat.  Capnio- 1;^ 

Knis  causam  quantum  |)osset  pro])iigiiatiirus   crat.      Erasini  Rot(Todanii   ins.37. 
qnodcnnque  scri])tum  incideret,  hone  de  Gorniania  s])erandum  nionuit,  oius- 
que  declamationem  quandam  siinnna  cum  vonoratiuno  •circumforebat.   Nun-$.38. 


*  ipse  (pro  ille)  A,  2,  •  Frobino  scripserit  Huit.  *  est  mcus  2. 3,  •  et  (pro 
Qt)  2,  "  elegendis  3.  *•  nuntiantem ,  suBpendissc  A,2,  **  Quid  (pro  Quod)  2,3, 
*•  Tnne]  tnnm  [sic]  3.  ^  Sueyis]  prope  Kavensburgnm.  ^*  ccglogasyl.  Christiano- 
nun  A,  /•  2,  Lipsie  iSBt.  a.  1514.  publicat«e  crant  heroidcs.     ^  HasBenstcin  2, 3, 


44  XXVI.    HVTTENl  AD  lACOU.  FVCH8  EP.  D.  13.  IVN.  1515. 

diiiis  prcutcrea  ciim  esse  Francofordii  iilum  et  simul  Capnionem  ac  fler- 
maniium  Buscliium  intellcxisset,  cupidissime  eo  concessit;  accidit  tamen, 
ut  non  videret  Erasmum:  nam  quo  die  Socraticum,  ut  ipse  ferehat,  con- 
vivium  apparabat,  vocaturus  quicunque  istic  poiitioris  literatur^  assertores 
essent,   morbo  calculi  prsepeditus  est  et  forte  sequenti  die   abiit  Erasnms.  5 

$.38.  unde  miiii  succensuii  postea,  qui,  illius  abitum  praesciens,  non  monuissem, 
ac  *Dispeream',  inqiiit,  'si  unquam  molestior  mihi  calculus  fuit,  hospitaliter 

$.  40.  accepturo  eum  virum,  quo  maiorem  non  habet  Germania.'  Inter  collo- 
quendum  cum  de  equitibus  Germanis  sermonem^  orsns  'nostri'  ordinis  ho- 
mines  dixissem,  'UtriusT  ait,    intercepto  sermone,    'equestris  an  Uterarii?io 

§.it.  nam  huius  et  illius  sumus.'  Si  quem  ex  optimatibus,  qui  literas  non  nosset, 
laudai*i  animadvertisset ,    liuius  cetatis  esse  aiebat ,    neque  enim   qu»!  prius 

f.  1?.  acta  sunt  scire,   neque  posteritalis  rationem  habere.      Pene  etiam  moleste 
ferebat,  si  quis  a  seiiii  prsedicatione  commendasset  quempiam,  Ham  brevi' 
inquiens  Hempore   omnia  didicit?*   Olim  item  iactantius   ea  re  eflerenti  seJ5 
cuidam  Marclio  equiti  respondit,  duorum  aut  trium  milium  aiuiorum,  noii 
septuaginta  aut  octuaginta  senium  qua^rere  se,  ad  literarum  beneficia  aliu- 

$.43.  dens.     Nunquam   non  inter  equitandum   ex  doctissimis  aliquem   autoribiis 
secum   habuit,    neque  sine  libris  vidisse  memiiii,    alterum  hoc  armonim    - 
genus  appellantem:   in  soluta  oratione  dilexit  Livium,   ex  poetis  post  Ver-20 
gilium  Lucano  dabat  operam,  cuius  omnes  orationes  ac  catalogos  meiuoria 

$.44.  complectebatur.     Cum  quidam  ex  doctis  adiens  illum  oraret,   ne  hoc  mo- 

$.45.  leste  acciperet,   neminem  doctum  molestum  sibi  esse  dicebat.     Non   semel 
mihi  familiarius  conferens  tassus  est  poenitere  se  quod  unquam  suis  coii- 
siliis    induxisset  loachimum  Marchionem  ad  instituendam  Francofurdiense  25 
gymnasium,  quoniam  ab  indoctis  doctis  possideri,  non  a  Graece   et  Latine 

i46.eruditis,  ut  ipse  proposuisset,  excoli  cerneret.  Aliquando  apenens  ver- 
bosas  cuiusdam  theologistae  ad  se  literas ,  lecto  in  salutationc  illius  nomine, 
cui^adscriptum  erat  'sacrae  tlieologis  doctor',  'Utinam  doctus  esses',  inquit 
dimovitque  ab  se,    non  esse  otium  dicens,    ut  pellegere  possit  illiteratas  30 

S.47.Iiteras,  et  eas  tam  arroganteis .  fugiebat  enim  arrogantiae  opinionem,  atqne 
igitur  a  Caesare  Maximiliano  accepta  laurea  salutatus  'Orator  et  lurecon- 
sultus'  non  solum  non  usurpavit  ipse  hos  titulos,  sed  et  factum  ab  ainicis 

$.48.  hoc  accusabat.    Recte  pietatem  colebat,  superstitionem  exosus  infensissime. 
Forte  fortuna  cflenantibus  nobis  de  Croto  Rubiano,  quicum  mihi  a  primisss 
iiscpie  annis  consuetudo  fuit  singularis,   incidit  sermo,    cumque   ilii   varie 
commendarem  veterem  amicum  et  dixissem  inter  c«tera  obliquum  in  super- 


1  Francofurdii  2. 3,  Cf.  Erasmi  Spong.  §.377.  »  Virgfiliam  2. 3,  «»  et  J». 
•*  Francofiirdiensem  Scholam  J".  *•  possideri,  hanc  non  3,  ••  Doctor,  rectius, 
inquit,  doctus  esses,  J".  ^o  perlegat  ^'^.  .  '*  fog . . .  opinionem]  Inimicus  enim 
erat  arr.,  cnins  op.  de  se  fugiebat  stndio.  J".        ^  mihi]  nt  sois,  add.  ^'. 


XXVL    HTTTBHI  AD  lACOB.  FVCH8  EP.  D.  13.  IVN.  1515.  45 

stttiosos,    in  hoc  pronipit  statim,    'quam  bellum   mihi   Crotum   prsdicas.' 
Fratres  praedicatorcs  et  theologistas  Colonienses  pediculos  Capnioms  appel-S.49. 
labat.     Porro  facetiarum  autor  non  ineptus  vel  ex   tem[)ore   fuit.     cuidamf.&o. 
olTerenU  sibi  trivialem  adversus  calculum   cuiusdam   medicina;   synthesim, 

ssubridens  'A  cocoV  ait  'meo  prius  didici*.     Cimi  dicerelm*  quidam   elegan-s.5i. 
tisftime  scripsisse  bellum  Venelimi,  'quani  iiiallem',  impiit,  'felicissimo  gestum'. 
lactabat  alius  quod  in  ore  hahehat  vulnus,   hoc  dictitans   'fn   faciem   hostis.52. 
stabam',  respondit  ipse  'Et  ille,  ul  video,  tihi*.    Concertantihus  inter  se  duo-s.53. 
bus  versilicatoribus  cum  alter  dixisset,  aliquando  meUus  carmen  somniasse 

10  se,  quam  quod  adversaruis  ostenderet,   intuiit  'Crehro  itaqut;  dormi'.     Exs.54. 
el«clioribus  sententiis  has   frequeuter  hahehat  in   or(s    'Explorant  adversa 
viros'  et  *Perducit  ad  ardua  virtus'.     Dicehat  etiam   frequenter,    temporis 
statum,    posteritatis  famam   spectari   convenire.      Arguehatur  ut  qui  pr(e^$.6&. 
fecturas  cupidius  ageret;    ipse  sic  inlerprelahatur,    hoc  se  qu<erere,    (fuod 

15  in  dignos  postea  conferret.     Otii  sui  sedc^n  Moguutium  deiegerat,   ihiqueS.50. 
studium  Ifterarum,  quale  in  tota  Europa  non  esset,   allecta  ad  hoc  huma- 
nissimi  principis  liberaUtate,  parahat  instruere,    partini  etiam  sua  pecunia, 
4>artim  eiectis  iuutiUhus  professorculis  et,  quihus  iiii  hahentur,  translatis  ad 
meliorem  iisum  stipendiis.    Occuhuit  igitur  iioii  modica  studiorum  iactura,  $.57. 

aoquibus  simul  ac  literatis  onmihus  consulturus  erat  in  otio  (piod  destinahat: 
nempe  onmem  aulica;  consuetudinis  moiestiam  exuere  cogitahat,  ssepe  pro- 
bans  iilud  Mutiani  consilium,  qui  missione  a  suo  priiicipe  impetrata,  scri- 
banun  decuriae,  in  qua  versatus  eral,  inscripsit:  valete  sollicitvdinbs, 
domui  vero  suse  beata  tbanqvillitas.     Ila^c  agens  atque  haec  apparanss.5s. 

ssante  diem  interiit  bouus  Itelvolfus:  annum  enim  L.  nonduin  attigerat.    Cui 
no6  a  diis  immortaUbus  precari  dehemus  omnia  (puc  solemus  his  qui  cum 
hude  vixerunt     quod  te  facturum  mecum  non  duhito,  tam  quia  meamas,  S*^* 
quam  quia  amari  ab  ilio  inteUexeras.     Hutteiii   vero  casiiin  ita  tihi  c.om-§<iO- 
mendo,  ut  insignem  atnocitatem  cupiam  in  Italia  (fuocpie   iiotescere.    Vale. 

jtMugunti»,  Idibus  lunii,  Aniio  Doiniiii  Millesiino  (piingentesimo  .dccimo 
quinto. 


^  hjBC  (1.  e,  verba)  A,  2,    hoc  J".      *^  peciinia,  (leiudc  eicct.  5".       *•  ab  iniinor- 
Uli  Chrisio  J". 


46      XXVn.    UVTTBNI  AD  LVDOYICHYM  DB  UVTTEN  COHSOLATORIA.  D.29.IVN.  1515. 
MOOYNTIJB.  XXVH»  29.  IVN.  1515. 


VLRICHI  DE  HVTTEN  EQVITIS  GERMAISI 

AD 

LVDOVICnVM    DE    HVTTEN   EQVITEM    AVRATVM 

SVPER    INTEREMPTIONE    FILII    C0N80LAT0RIA.  *) 


VLRICHVS  DE  HVTTEN 
LVDOVICHO  DE  UVTTEN  GEKTIU 

SALVTEM. 

S.i.         Omnes  qui  istinc  ad  nos  commeant,  narrare  mihi  solent,   qiiam  nonio 
Tortiter  amissi  filii  casum  feras.     hoc  ego  primum,    tua  fretus  rerum   ex- 
perientia,  ut  crederem,  induci  non  passus  sum;   tot  deinde  certis  indiciis 
animadversis  statui  scribere  ad  te  et  siquam  admonitionem  meam  acciperes, 
bortari  ne  quid  te  indignnm  facias,  neve  pertinacius  luctui  indulgens  ma- 

S.2.1um  malo  addas.    Quod  te  .per  tuam  senectam  quam  turbare  non  convenit,  15 
per  tuos  liberos  qui  nunquam  non  debent  sununi  tibi  solatii  loco  esse,  oro 
ne  conflicteris;    utque  proponas  tibi,    id   quod    perdideris,    reparari   non 
posse;   iiiterim  vero  diuturno  nKBrore,   quae  negligi  abs  t^  minime  debet, 

i3.  tuam  vitam  atleri.  Quod  dii  melius  vertant  quam  tu,  tanti  animi  vir,  sic 
in  utraque  fortuna  exercitus,  tam  strennue  olim  in  rebus  versatus,  sic  de-20 

5.4.  cidas,  sic  adversis  succumbas  teque  opprimi  sinas.  Certe  duo  sunt  po- 
tissima  fortitudinis  olHcia,  adversis  non  frangi,  et  secundis  non  insolescere : 
horum  hoc,  difficilius,  ad  eflbetam  usque  senectam,  splendida  fortuna,  egregie 
abs  te  prsestitum  est;  quo  magis  admiror  in  altero,  quod  facilius  est,  ali- 

5.5.  quid  abs  te  desyderari.    Quotusquisque  enim  fortiiun  est,   qui  uon  8equius25 
adversa  ferat,  quam  prudenter  secundis  consistat?  Si  vero  hunc  casum  tanti 
faeis,    ut  nullam  decreveris  consolationem  admittete,  'nimis  imparem  per 
toos  libcros  amorem  dispertiris,  quorum  ununi  mortuum  magis  curas,  quam 

f.6.  viventeis  quatuor.     Tuum  tamen  ibi  iudicium  nihil  moror;    saltem  memi- 
neris  quid  te  deceat,  atque  intra  ofiicii  tui  Umites  verseris.    Sane  quod  inso 
orbitate  pessimum  est,  ut  desolatos  reddat,  id  a  te  longissime  abest:  nam 


XXVm.  A  =  Indic.  bibl.  n».  XXmi.  1.  (5.     2  =  ibid.  n».  4.      3  =  ibid.  n».  5. 
J  ".  =  Hutteni  emendationes.  cf.  Ind.  bibl.  1.  c.  oP.  5. 

\ 
*)  Plura  quam  Senecse  Ciceronisqne  Tusculanis  aut  eidem  olim  adscriptfe  con- 
Bolationi  Plutarclio  debet  hsec  Consolatoria ,  cuius  Consolatio  ad  Apollonium  (ed. 
Reisk.  VI.  38C . . .  463. )  multa  quse  in  suum  usum  couvertit  Huttenus  contiuet. 
'  Ulrici  Hutteni  ad  Ludovichum  Huttenum  super  interempto  filio  Consolato- 
ria.  5".  *®  strcuue  2, 3.  et  sic  infra,  '*  potissima  omnes.  •*  *i-  aliquid  pati  abs  5*. 
"dispertis  5''. 


XXYIL    HTTTXMI  AD  LYDOYICHVM  DB  HYTTEN  CONBOLATOBIA.   D.29.  IVN.  1515.      47 

solus  non  es:  habes  tres  fllios,  optimaef  spei  iuvenes,  atque  horum  maiimus 
iiatu  Ludoviehns  et  maritus  est  et  pater;  habes  filiam,  et  ipsam  matrem 
ex  claro  equite  Zeysolfo  de  Rosenbergk:  ab  hls  desvderium  resarci  tuum. 
Sic  lugere,  sic  proiici»  ingi*ati  deoruni  bcneilciis  animi  est.    neque  unquamS.?. 

sputabunt  se  amari  abs  te  hi   tam  digni  aniore  liberi,   si   se  adeo  negligi 
videriqt,  ut  nolis  vivere  et  luctu  vacare  et  se  frui.    Ita  istdm  mortuum  dole, 
ut  et  hos  agnoseas  et  tibi  constes .  Antequam  tibi  natus  esset  filius,  talems.s. 
quidem  optabas  tibi  contingere,  qualis  hic  fuit;  sed  et  donec  non  contigit, 
aequo  fuisti  animo,  cum  scires  ad  nostnim  arbitrium  nihii  in  rebus  verti, 

10  eC  siquid  prster  optatum  nobis  eveniat,   neminein  adeo  stultum,   adeo  de- 
mentem  esse  debere,  qui  vel  indignum  hoc  dic^t  vel  accuset  deum .    SedS'9. 
noD  diu  est  sperata  abs  te  ehismodi  proles:   sive  enim  aliqua  dei  benigni- 
tale,  sive  casu  et  propitia  tiinc  fortuna,   natus  tibi  rarc»  virtutis  iilius  est; 
atque  is  cum  suapte  virtute  univei*safin  prius  Germauiam  studio  sui  iuflam- 

iftmasset,  occubuit:  utrumque  nihil  est,   et  quod  natus  est,   et  quod  sic  in- 
teriit:  cur  enun  magis  doies  ablatum,   quam  non  nato  solebas  contristari? 
Ac  nescio  an  optatior  ei  mors  accidere  potuerit:    occidit  enim   postquam  s.  lo. 
clariflsima  optimae  indoUs  monimenta  ac  laudatissimam  sui  memoriam  reli- 
quiss^  omnibus,  e  desyderio  ac  opinione  hoininum  de  se  optinia,  quae  per 

nlierGuIem  mutari  progressu  temporis  potuit,  nunc  et  plena  et  soUda  per- 
manet.    Quodsi  ex  tuo  voto  mori  dcbuisset,    noiine   hoc  tantum  oplasses,  {.ii. 
ot  aliquam  probitatis  ac  innocentiae  faniam  post  se  relinqueret?  at  quis  vel 
nostra  memoria  vel  patrum  relatione  ita  mortuus  est,  ut  eius  vitam  omnes 
laudarent,  mortem  vero  quasi  commuuem  quandam   acerbitatem  luctu  ac 

nmoerore  prosequerentur?  Non  hi,  dico,   qui  in  Suevis,   Francis  aut  vicinis 
inxta  locis  suiit,  omnes  dico  Gerinani  sigiiiflcatiouein  suae  erga  tiiuin  fllium 
Toluntatis  et  vivo  illo  et  mortuo  dederunt.    lani  longius  qiioque  penetrabat  $.  12. 
eios  fama,    sed  noudum  tautus  erat,    antequam  sic  moreretur:    ex   morte 
enituit,  cuius  iilum  novHas  inextinguibili  eiaritudinis  spleiidore  evexit.    Ulud  §,  13. 

stitaque  fadle  tibi  concedo,    dignum  fuisse  <pii  et  viveret  diutius  et  levius 
moreretur;   hoc  nego,   illustriorein  faniam  vel  levius  moriendo  vel  longius 
mendo  potuisse  consequi.    Utcunque  tainen  aeslunas,  necesse   est  ca  quaef.i^- 
ceciderunt,    ferre  aequo  animo.    nam  qui   liberos  procreat,    hunc  illorum 
quoque  casus  ac  fortunas  s])ectare  coiiveiiit .    dare  tuo  fliio  vitam  potuisti, 

«▼ite  terminum  statuere  non  potuisti.    Quarc  hanc  calaniitatem  quani  vocas,{.iCk 
uon  alia  ratione  evitasses,    qnam  si  non  genuisses  flflum .    at  gignere  qui 
voluisti,  cuius  mortem  ferre  noUes?  an  miiius  ex  natura  esl  interire  quain 
Dasci?  Credo   malles  non   genuisse,    qiiam   sic  ablatum  dolere;    at  iUam 
praeclaram  laudem  non  tulisses,    in  ({ua  vixit,    illam  hicomparabilem  inno- 


*  Zeyflolfas  Ludavtci  Hwtteni  gener,     *  si  projici  2.    coelestibus  bcn.  3^.     ^  hos 
lnlerim  agn.  3».      "  vel  delet  3^.    »•«>  per  Christuin  3\ 


48      XXVII.     UyTTMNI  AD  LYDOVICHVM  DB  UVTTKN  UOMttOLATOBIA.    D.29.iyH.1515. 

S,  16.  centiaB  famam,  in  qua  moriuus  est.  Cuius  utriusque  boni  tanium  tibi  suis- 
quc  omnibus  reiiquit,  quantum  ipse  mereri  potuii.  eienim  ille'  interifi; 
gloria,  fama,  virtus,  quod  immortalia  suni,  non  simul  inierierunt:  ipse 
sic  mortuus  obvum  imioceniia^  exempliun  esse  meruit,  adeo  ut  sini  qui  non 

§.  17.  obscure  voveani  talem  moriem  pro  diuturniore  vita.  Cum  incerlam  iibi  na-  5 
iorum  vitam  proposueris  semper,  certam  ac  ingeniem  iuUsii  laudem .  quid 
velles  amplius?  aut  quai^e  hac.  feiicitaie  conienius  non  es,  cum  peiora  ferre, 
si  evenisseni,  oporiueriiif  et  iibi  si  optio  daia  fuisset,  nescio  quid  poiuisses 
melius  eligere:  iam  dinicilis  est  naiura,  iain  variabilis  foriuna,  ui  cui  me- 
diocriier  bona  eveniuni,  uisi  pro  opiimis  accipieiis  diis  bonorum  auihoribus  lo 

S.is.  graUas  agai,  ingratus  censeri  debeat.  Noii  existimo  iumti  filium,  si  aliquoi 
annos  supervixisset,  dcieriorem  fulurum;  sed  consuevit  veiusiaie  graiia 
aiienuari.  iierum  igiUir  dico,  ei  feliciter,  et  opiato  iempore  occidisse,  iimc 
cum  amplissima  omnium  ex[)eciaiio  id  iiimn  coniecia  essci,  cum  maxime 
bonus,   maxime  ab  omnibus  amaretur.    cuius  virtuiis  siqua  satieias  conii-is 

$.i9.gis8et,  uon  tantum  sui  desyderium  reiiquisset .  Nuucquid  hoc  solum  opiabas, 
eousequi  iuum  (iiiuin,  si  cenium  annos  victurus  essei?  Optabas  cerie;  verum 
ille  brevius  maiidata  confecit :  non  esi  cur  moriem  accuses ;  quae  cupiebas 
vitae  munia  implevii;  minoris  quam  iu  voiebas  id  quod  volebas  comparavii. 
noli  orare  iougam  viiam  ei  cui  brevis  iam  feiiciier  contigii.  an  ioi  prius20 
aBTumnas,  ioi  caiamitates,  ioi  aiiimi  ac  corporis  molesiias,  morbos  ac  do- 
lores  ei  id  genus  mala  si  exhausissei  prius,  beaiiorem  puiares,  ac  de  morie 
minus  quererere?  Tecum  ipse  hacc  repuia  ac  rem  consydera  et  aude  non 
supervacuum  isium  iuum  luctum*  dicere:  quanquam  esi,  cur  lugeas,  causa; 

{.20.cur  in  luciu  desideas,    non  est.     Exacerbavii  hoc  foriasse  iuum  dolorem,25 
quod  airocem  hi  modum  ei  multis  vulueribus  esi  irucidaius:  desine  mace- 
randi  ie  causas  ipse  quaerere :  properatae  lioc  moriis  esi,  non  aucii  suppUcii. 
infracte  ferenii  omnia  graviora  suni;  foriis  et  qiue  magna  et  quae  parva  iii  his 

f.2].  rebus  cveniuniy  iuxta  aesiimat.    Ei  nescio  cur  non  feliciier  magis  quam  misere 

810  cecidisse  dicam:  utcunque  enim  hoc  moriis  genus  sestimas,  quia  repenii-ao 

num  esi,  tantopere  miserum  esse  non  potesi:  neque  captus  prius  est,  neque 

'  lortus,  neque  coniecius  in  vincula ;  cum  minime  suspicaretur,  irruit  in  eum 

tyranni  furor.     Qui  praevidei  malum,  is  meiuii;  qui  nec  praBvidet  nec  me- 

$.22.tuit,   dimidio  mali  exoneratus  esi.    lulium  Caesarem  aiunt  eiusmodi  roortem 
optasse  semper  et  venientem  intrepide  amplexaium.    Fortem  quidem  vinun  3s 
pencula  et  calamiiates  probant,  foeminis  ista  relinquenda  sunt  lugere,  du* 
lare,    moprore  ac  inedia  conflictari.     Mors  nulla  durior  est,    quae  miseriis 

$.23.nos  exuit.    Te  neque  frangi  sic  mcesiitia  decet,  neque  enervari  desyderio 


«  ipse  rapere  p.  5".  *  exempl.  innoc.  2.3.  «  cepisti  laud.  i".  ^  deo  ... 
aRthuri  3",  »•  coni.  erat  3".  ««  eruinnas  A.  "  quaerere  2.3.  {mam  normnt  e  et 
le  ac  re  pro  ris)      »  est^onfeetofl  J*.     .*•  nescio  an  f.  ^.Jt. 


XXVII.     HTTTBVI  AD  LVDOyiCHYM  DX  HVTTBN  COM80LATOBIA.   D.  29.  IVH.  1515.      49 

eius  quem  reducere  non  )>otes,  conveiiit.  deinde  sic  adversis  succiimbere 
neque  virile  est  neque  iirmi  animi.  An  dubitas,  cuni  onniia,  utcuuque  ca* 
danl»  accipienda  sint,  unum  aliquid  non  esse  fortiter  fereudum?  necjue  est 
consilium  expectare,  dnm  tempus  istum  tibi  nio^rorem  leniat.  Ipse  potiusS.24. 
ftqiitd  facere  debeas  cogita.  quod  a  iialura  esl,  neresse  et  ex  doi  volun- 
tate:  si  id  iuiquo  animo  fers,  contra  naturain  facis,  insipienter  ac  impie; 
certe  vero  si  te  invicium  his  motibus  pra^stiteris,  solida  fortitudinis  opi- 
nione  ceiebral>eris;  sin  abiectum  ac  deinissuiii,  primuin  iiihil  lucraberis, 
deinde  hoc  quoqiic  quod  habes,  corporis  vires,  infirniabis,  et  mentis  quie- 

tttudinem  turbatam  reddes^  ipsamque  vitam  luctii  et  m<erore  conlicies.    Curf.^. 
igilur  frustra  conflictari  niavis,   quam   quod  irrevocaiule  est   forliter  amit- 
tere,  et,  cum  perdita  reparare  iioii  possis,  ipsiini  te,   quod  reliquum  est, 
servare?    Noli  te  aflligere;    iioli  in  luctu  contabescere ;    medere   huic  ipse 
aBgritudini;  sine  hanc  tibi  miseriain  leiiiri:    niortalis  erat  qtii  moiluus  est. 

liQuod  ciun  semper  sciveris,  cur  uunc  tandcm  iiescire  videris?   tiinc  lugen-f.2<K. 
dum  tibi  esset,  si  iinquain  credidisses  jierpetuo  victurum.    at  eK])Ioratiiin 
libi  erat,  posse  mori  primum,  deiiide  oinnibus  etiain  horis  posse,  ita,  ut 
novum  nou  sit  mortuiim  esse  hominem.     F^raeterea   eo  niortis  genere  in'^$.27. 
teriit  tuus  filius,  quod  impriniis  deo  placet,  scihcet  innocenter  triicidatus: 

Mal  iunocentes  suos  vocat  deus,  neque  unquain  niagis  irascitur,  qiiain  oflen- 
sis  iliis.     Tu  quid  ad  reni  facies,    habes  deuin  vindicem.     Accipe  aiitemf.ss. 
aliud  si  hoc  est,    quod  fere  sapientes  dicunt,    hanc  vitam  esse  iniseriam, 
dolendum   censes  tuum  fllium  esse  iniserum   desiisse?    sunt  item   qui  sic 
putent.  optimum  esse  iion  nasci,   proxiinuni   cito  natum  aboleri.     quorum 

isprius  iliud  durius  est,  quam  ut  nobis  conveiiiat;   hoc  secunduni  fere  acci- 
pitur:   nain  si  hic  miseri  suiniis,    quid    prius  optare  debemiis,    quam  ut 
ocyssime  per  mortem  niiseri  esse  (lesinainus  et  ad  eain  properemus  vitam, 
qiue  vita  est?    Nihil  istorum  iion  miseriiis  niorte  iudico,   servitutem,    infa-S.29. 
miam,  carcerem,  dedecus,  hicluin,  dolorein  et  cpiie  sunt  eiusmodi.    Viden- 

aiduni  etiam  quemadmoduiu  ui  reruin  naturis  suas  oiniiia  yices  sortita  sint: 
qu»  nascuntur,  vurent  primiim,  deinde  ar-esciint  et  aniisso  succo  eniori- 
mitur;  aliquando  repeute  et  aiite  teinpus  intereunt.  hoc  cum  in  floribiis 
et  herbis  spectes,  in  hominuiu  vita  adinirandum  diicis  et,  quasi  pr<eter  na- 
turam  sit,  sic  accipis?  Neque  istiid  rursuin  vides,  iion  alia  ratioiie  mortems.30. 

iivitie  comitem  quain  diei  uoctem  adsislere?  (Uiiii  liberi  tibi  oHiu  nascereu- 
tup»  id  naturale  qiiidem  videbas ;  nunc,  cuni  intereunt,  luui  ignoras  (juidein 
natiirale  et  ipsum  id  esse,  sed  iiescio  quoiiuNlo  extra  te  (*vagatus,  quorum 
maxime  debes,    iioii  meiiior  es.     Aiisiin  dicere,    cuiii   eo  qui  sic   vila  ex-$.3i. 
cessit,  bene  acluin:   nam  ciiin  iiioi*s  seinpiternae  libertatis  iiiiliuiu  sit,    ille 


*  neqne    iostum    est  J''.        ''   Medicare  ^^.2.        '*   qiiideni  om.  J^.         '^ 
tHfm  J'.  *^  Ausum  omnes.        '^  cum  iiiHtoruui  mors  J". 

Htttbhi  Opp.  vol.  I.  4 


50      XXVII.     HVTTEm  AD  LVDOVICHVM  DB  HVTTBM  CON80LATOBIA.    D.  29.  IVH.  1515. 

iam  liber  esi,    Aullisque  ne  iDinimis  quidem  mailis  obnoxius  secure  agit; 
niliil  in  illum  fortmia  imperii  habet,    nihil  omnes  casus;    tranquillus  est, 

S-32.sui  certus  ac  fidens;  non  cupit,  non  timet,  non  aflicitur  aliquateuus.  Ne 
igitur  illi  eum  statum  invide,  in  quo  tu  si  esses,  nihil  minus  velles  quam 
in  hanc  revocari  semivitam.  lam'  iliud  ut  Christianum  est,  ita  nobis  per- s 
suasum  esse  debet,  non  extingui  cum  corporibus  animas.  quce  si  interirent 
etiam,  nihil  tameu  peius  liabere  homo  post  mortem  posset  quam  ante  na- 
tivitatem  habuisset:  modo  niliil  sentire,  nihil  prorsus  moveri  quis  non  malit 
quam  ianguere,   angi,  morbos  perpeti,   dolere,   premi,    soUicitari   ac  mo- 

$.33.1estias  capere?  Hinc  fuit  ille  credo  priscis  fortibus  mortis  contemptus,  tan-io 
tus  etiam,  ut  eam  ultro  quidam  sibi  consciverint.     Ilabes  exempla,  quibus 
te  consoleris :  duo  Decii  non  timuere  spontaneam  adire  roortem  pro  patria ; 
Cato,  ue  in  tyranni  manus  veniret,  ultro  se  ferro  induit.    idem  tuiic  Scipio 
ac  luba ,   post  aliquantum  Brutus  et  Cassius  multique  alii  pro  sua  quiscfue 

$.34.Jibertate.    Utque  etiam  foeminas  hoc  fecisse  scias,  Lucretia,  Romana  muUer,  15 
pudicitise  zelo  hunc  vita;  iineni  statuit;    Cleopatra   Aegyplia   fortiorem  sibi 

$.35.interitum  usurpavit,  quam  hi  mores  digni  essent.  Sed  eorum  ad  te  magis 
exeinpla  pertinent,  qui  suorum  fata  »quo  animo  tulerunt.  sive  igitur  fa- 
buia  est  sive  iegeutium  Adem  meretur  quod  de  Troia  scriptum  reliquerunt 
veteres  autores ,  pone  ante  oculos  tibi  senem  illum  Priamum ,  ingenti  aninio  20 
effcBta  iam  a^tate,  suarum  cladium  spectatorem:  et  erant  h«  acerbissimse : 
vidit  enyn  tot  filiorum  neces,  propinquorum  ac  suorum  omnium  stragem, 
suse  civitatis,  sui  regni  excidium,  suarum  opum  direptionem,  aspersus  etiani 
interfecti  ante  se  iUu  sanguiue.  quid  dici  potest  caiamitosius?  (et  tameii 
nihU  animo  cecidisse  legitur,  sed  ut  haec  spectavit,  ita  imperterrite  mortem  25 

$.36.adiit.)  At  Antigonus  rex  Aicinoum  fiUum  non  solum  non  flevit,  sed  diutius 
etiam  quam  sperassel,  vixisse  locutus  est;  Pericles  duobus  filiis  orbatus 
candidati  oflicium  non  intermisit  et  coronato  capile  [)rosecutus  est  con- 
tionem;  Xenophon  cum  UUum  in  pugna  occubuisse  sacrificans  audiisset, 
sacra,  ut  ca^perat,  perfecit,  cumque  fortiter  cecidisse  nuntiatum  esset,  co-30 
ronam  quoque,  ut  sibi  detraxerat,  reposuit;  iEmiUus  Paulus  pubUco  gaudio 
audita  fiUorum  nece  felicitati  suae  congratulatus  est  ac  diis  gratias  egit. 

S.37.Quid   Uium  Graecuium  Anaxagoram    commemorem,    qui  audita  inter  dis- 

serendum  tiUi  morte  parum  substitit,    mox  in  memorabUe  iUud  pronipit 

$.38.  «Sciebam  me  genuisse  mortalem*?  Nihil  a  mentis  constantia  dimovit  Praex-35 

aspciii  Cambyses,  qiu  cum  filium  Ulius  sagitta  transfixisset,  scrutari  astante 

patre  iussit,   num  cor  quod  petierat,    vulneratum  esset;   nihil  iditer  Per- 


*'  Item  J.  ^^  £t  tamen  nihil  animo  legitnr,  sed  nt  haBC  spectavit,  ita  imperter- 
rite  mortem  adiit.  om,  A,2»  addit  3^,  sed  aperte  M&nchius  faisus  est,  nam  aui  animo 
noii  scripsit  ffuttenus  euU  verbum  atiquod  addidit,  ut  ame  additum  est  cecidisae  vel  si- 
mile.      "  loc.  est]=3ip8e  dixit.      ^  Cunque  A.2,3.      '<  AemyUos  A,      *^  alter^. 


XXVIL  HTTTBMI  AD  LVDOTICHVM  DK  HVTTBH  CONSOLATOBIA.  D.29.IVH.1515.   51 

saniin  rex  Harpagum,  cui  filios  epulandos  apposuit,  et  comestorum  capita 
oslendi  prsecepit.      Pudebit  aliquaudcr  legi  aecpiius  Q.  IMartium  .unici  illiif.2H>. 
mortem  tulisse,  quam  te  ex  quatuor  unius:  et  ille  quidem  statim  a  lunere 
ad  seilatorium  munus  rediit;  tu  duos  iam  menses  tristitia  conflictaris.    Vis$.4o. 

&el  foeminarum  in  hoc  genere  fortitudineni  audire?  Duodecim  liherorum  obitus 
strennue  tulit  Gomelia  Romana,  Rutilia  Cotta;  iilii,  Livia  Drusi;  et,  ut  ex 
saeris  ponam  aliquid,  illa  Macliabaea  mulier  quanta  tibi  vidctur,  (fua  mu- 
iiita  fortitudine,  quffi  septem  iiitegra  a^tate  fdios  supplicio  affici  vetula  non 
spectavit  modo,  sed  et  hortata  est  ad  fortiter  ferendos  cruciatus?  Age  autem$.4i. 

10  ut  mittamus  antiqua  ista ,  quale  hoc  tcmpus  foilitudinis  exemphim  tibi  ob- 
iicil?  Eu  iUum  vide  MaximiHanum  Ccesarem ,  qui,  in  tanta  fortuna,  unicum 
liliuin  iniquisaimo  tempore  ainissuni  (|uoinodo  tulit?  certe  taiitiim  a  plebeio. 
illo  luctu  abfuit,  ut  et  belluin,  quodiii  Veiietos  erat  iam   ante   meditatus 
prosequeretur.    et  Geklrorum  conatus  re[)riineret   ac  novos  in   Pannoniis 

i6niotu8  sedandos  curaret.     Et  erat  is  tilius  non  solum  talis  qualem  hic  paterf.4?. 
sibi  vellet  luisci,  sed  et  Asiain  et  Europam  sui  admiratione  attonitas  prope 
fecerat:    id  quod  eo  mortuo  cogiiitum  est:    tantuiii   enim  ah  uitoritu  illius 
sunt  finitimi,  quantiun  in  vlta  timuerant.    flevit  pra^terea  ilhim  Ger- 
I,  luxerunt  Hispaniae,    Rurgundionihus  spes  sua  intercidit.    Pannonia* 

»deum  accusanmt:  habebat   nainque  omnes  siimmorum  principum  virtutes 
consummate ,  iustitiam,  Hberalitatem ,  temperanUam ,  fortitudinem  ac  siipra 
aelatem  prudeutiam.    deinde  tantas  iam  rcs  gerere  coi^perat,   ut  nihil  non 
sperare  de  illo  ausi   sint  ii  populi  quibus  prsBfuit.     Noli   te   liis  Romanis,  1.43. 
Gnecis  ac  Persis  partiin  foeminis  uiferiorem,    fortunas  vero  tuas  his  (>e- 

25  sarianis  superiores  putare.    nihii  te  iiidignuni  ceusere  debes,  quod  ille  mundi 
dominus  setpio  animo  tulit.    Quod  si  quam  in  ultione  hiiius  parricidii  cupi-f.44. 
ditatem  posuisti,    dubius  esse  in  spe  potes,   fractiis   miiiime   dehes:    vides 
quo;  ad  votuin  sunt  tuuin  parata  omnia,  opein,  auxilium,  ariiioruiii  et  con- 
siliorum  Aduciam ;  coniurasse  nobiscum  tantani  equitum  inultitiidineni ,  quan- 

Mtam  in  uUo  unquam  rerum  inolu  Gerinania   vidit.     tot  prieterea  comites, 
deinde  aiiquot  etiam  principes  polHciti  ultro  nobis  sunt  qucc  possint.     Sedf.45. 
1108  optare  debemys  minime,  ut  ad  arnia  res  pcrveniat;  qu»  taiiien  |)ro- 
visa  esae  nihil  impedit ,    (|uaiidoquidcin   ad  externa   iste  auxilia  fcrlur  ad^ 
spirare:  el  prius  omnia  certum  est  experiri,   quain   nostris  arniis  tiirbetur 

»Geniiaiiia:  boiia  itaque  spes  est  consecuturos  omnia  nos  ea  quu;   iiire   de- 
benliir»   el  istum  sine  nostro  periciilo,   sine  puhhco  tuinultii    quas  debet 
pcenas  uobis  daturum,    cum  quia  iiigens  ct  sine  exeinplo  (>st  hoc  scelus, 
Uim  vero  quod,  nisi  puniatur,  timor»est  omnia  omnes  ausuros.    Cerlc  talisf*4<^' 
est  Caesar,  qui  hanc  de  se  hominum  opinionem  non   deseret;   recedere  ab 


'ponun]  aiferam  J".      "  et  om,  A,2.    illo]  malim  illo     "  consQmate  2.    **  fert] 
lnliid'.    HBqiuuiiJ.    *»  et]  ac  A.2.     »  fidutiam  A. 

4* 


52      XXVII.  AD  LTDOT.  DB  HVTT.  CONSOLATOBIA.   XXVIII.  HYTT.  AD.  MlCfl.  DB  SBM8H.  EP. 

innata  sibi  secpiitate  non  volet;  propter  istius  salutem  famse  ac  existima- 
tionis  sua^  discrimen  incidere  nolet;  talem  se  pr«ebebit  iudicem,  qualem 
haec  causa  expetil.  quid  quod  infensissime  isti  iratum  esse  constat?  quod 
ego  futurum  iam  statim  admisso  parricidio  monui:  nam  eam  sciebam  esse 
naturam,  ut  non  posset  non  famiiiariter  misereri  huius  nostri  casus,  ets 
iUud  atrocissimum  post  natos  homines  facinus  commotissime  odisse.  quare 
nihil  minus  suspicor,  quam  fore,  ut  nos  in  tantis  malis  solatio  dignos  non 

$.47.  putet,    istum  tanto  admisso  scelere  supplicio  subtrahi   sinat.      Quse  huius- 
modi  etiamsi  in  noslram  spem  non  caderent,  ueque  aliud  aliunde  solatium 
tibi  propositum  esset,  tamen  meminisse  deberes  virum  esse  te  et  id  feren-io 
dum  quod  nuitari  non  potest.     at  sunt  omnia  spei  plena;  omnia   consola- 
.tionem  adferunt;    quocunque  te  vertas,  aliquid  resultat  tuis  votis  consen- 

S.4s.taneum.     Quam  autem  excitare  hoc  te  debet,    quod  in  omni  iste  ordiue 
despectus  est?   nemo  salutat,   nemo  famihariter  confert;   omnes  abhorrent 
ac  in  nominis  quoque  -huius  commemoratione  subsistunt ;   conspectum  tan- 15 
quam  pessimum  aUquod  omen  accipiunt;    omnes  iu  iUum  expuunt,    omnes 
detestantur,  ac  velut  execrabile  quoddam  malum  extra  fines  humanae  con- 

S.49.versationis  proturbandum  iudicant.     Atque  haec  quae  scribo,  taUa  sunt,  ut 
nuUo  non  sensu  ad  Ulum  perveniant:  audit  probrosam  sui  commemoraUo- 
nem;  videt  aUenatos  abse  homiuum  \ijdtus,   se  odio  esse  pubUco;    nequeM 
foris  hsec  magis,  quam  intra  snam  domum,  in  suo   prope  conclavi.     quo 
quid  posset  tibi  feUcius  contingere?  porro  nihil  in  luctu  tanti,  ut  consumi 

$.6o;luctu  veUs  ac  defluere  tristitia.     Redeundum   praeterea  ad   olUcia   tibi,    et 
habenda  rerum  necessariaruni  cura,    quo   ne  nostram  nobis  de  te   spem 
prsecidas  et  iuimici,  qui  te  sic  contritum  volet,   cupiditatem  saties.     Vale.  25 
Hoguntiae  III.  Cahi.  luiu  Ann.  M.D.XV. 


xxvin 


STBCKELBERa.  A.A.  V  ill.  I.  AVO.  I5!5. 


VLRICHVS  DE  HVTTEN  EQVES 

NIGHAELI  DE  SExNSHEYN  CANONICO  HERfiU>OLENSI  3o 

6ALTTEM. 

§.1.  Studiose  aiunt  perquu*ere  te  quid  iu  Uteris  hoc  tempore  pro  Fran- 
corum,  ut  tu  ais,  gloria  elaborem  et  omnino  quid  scribam.  Profecto  non 
nihU  effectum  est,  sed  praeter  tuam  spem:    videlicet,    unde  mmime  possit 


XXVUI.     A  =  Indic.  bibl.  n».  XXTTII.  1.  g,       2  =  ibid.  n».  4.        3  =  ibid.  n».  5. 
39  =  Hutteni  emendationes.   cf.  Indic. l.  c. n^ 5. 

*  quod  {pro  nam)  A.2.  *  misereri  infelicis  casoB  et  atroc.  3^,  ^^  i 

om.  A.  2.        ^  Red.  tibi  propterea  ad  off.  3. 

*>  Herbipolensi  om.  3.        ••  et , . .  -scribam  am.  A.  2. 


XXVIII.    HVTTENI  AD  MICHABLBlf  DE  SENBHEYM  EP.  D.  t.  AVG.  1515.  53 

baRc,  quani  tii  raptas,  Francis  gloria  resultare.  iieque  ego,  ut  placerent 
qiue  scripsi,  id  studui,  sed  ut  quam  niinime  displicercnt ;  cum  quia  triste 
«rgumentnni  et  res  talis,  cuius  commemoratio  bonis  omnibus  molestissima 
esl,  tum  vero  quia  adhiberi  cura  non  potuit  ac  pene  t^ntum  calamo  per- 

5niissiim  est,    quantum  impetus  et  qua^  tunc  erat  animi  commotio  ingessit. 
Deploratio  est  in  occisum  Huttenum  versu  heroico,    et   epistola  ad  Ludo-ff.2. 
▼iclimn  senem  consolatoria ,  deinde  in  occisorem,    quandoquidem   iudichim 
paratur,  accusalio.     Quo  scribendi  genere,  quod  onnies  sciunt,   nunquams.3. 
me  exercui  prius,    nunc  autem   coade  magis  quani   fortasse  feliciter.     et 

liqnomodo  aliquid  scriberem  auribus  dignum,  qui  sine  libris  essom,  nec 
essem  quietns,  et  ut  rectius  dicam,  qui  nusquam  snm?  vagabar  enim  hinc 
inde,  ui  qui  patemas  quasdam  rationes  exigerem.  Quo  factum,  ut  maiorem 
buius  orationis,  si  meretur  dici,  partem  in  equo  et  itinerando  composuerim, 
reliqua  in  sylvis  et  illa  nostra  arce,  nullis  plane  stndiis  obnoxia.    Quidillef.4. 

isigitur,  quem  nosti,  Romanus  Mulio  ubi  videbit,  iudicabit?  credo  non  re- 
prehendei»  ut  qui  versus  tantimi  solitus  est,  de  hisque  non  magis  .perite, 
qnam  qui  imperitissime :  quid  enim  de  literis  iudicaret,  proli  luppiter,  qui 
tam  habet  ipse  nullas?  at  iudicare  andet  insolens.     qiiare   etiam   molestis- s.5. 

.  simum,hoc  mihi  accidit,  quod  anno  prieterito  contentionem  super  quodam 

30  ex  Gssaris  commentariis  loco  movit,  cumque  ego  qusesivissem ,  numquid 
aliquando  legisset  hunc  authorem,  respondit  audivisse  nuper  legi,  pro  mensa 
eh»  episcopi,  cui  Romae  servierat.  concessi  ilagitiosa;  hominis  audacisB 
et  sua  eum  inscitia  satis  derisum  deridere  ultra  contempsi.  nam  quis  cum 
tam  inerudito  de  eruditione  contendal,    ut  qui   indicem  qiiendam  Cassaris 

25  commentariis  adnexuni  inter  Caesaris  scripta  nunieret?  Sed  et  in  alio  osten-§.6. 
dit  se:  cum  enim  poetam  sahitari  me  forte  a  qiiodam  animadvertisset,  se- 
denti  prope  iiitulit  *Versiflcator  potest  esse  hic  ?*   audierat  quippe  et  ipsum 
id,    quoties  a  stabulo  vacaret,    plerosque  versiflcatores  esse  magis  quam 
poetas.     Miranda  res  profecto,    eum  qui  annos  quatuor   inulos  Romae  cu- 

Mraverit,  tantum  opene  interim  potuisse  literis  dare,  nisi  et  asini  Romse  li- 
teras  docent:    nam  nullis  ibi  doctoribns  operam   dedit.     sed  niilii  quaesof.r. 

'  "*  Locttm  neque  c^o  . . .  molestissima  est  iineis  inductis  ab  auctore  delctum  et  post 
adpotUa  nonnvUa  verba  maxime  tum  vero  legi  velle  Huttenum  significasse  adnotaoU 
imhtcMuM,  ^,  ut  artis  Latine  iam  legendi  quam  scribendi  plane  imperitus  fuity  illa 
verha  Merpretari  nese  non  posse  non  solum  ipse  fassus  esf,  sed  probavit  efiam,  cum 
adicerei  fortaige  iegendum  esse  resultarc,  stndium  fnit.  Quare  etiam  valde,  ut 
«cceptaii  e«  istic  sitis,  cum  quia  odio  Bumm  >  est  liuiuscemodi  argumcntonun, 
tnm  vero  qwB  eine  sensu  esse  prwter  Milnchium  nemo  non  viderit,  ^  cpistola  om, 
3",  *"  libris  fhi  tunc,  neqne  fui  q....  dicam,  nnaquam  essem?  5".  "  arce, 
literamm  slndiis  minime  obn.  3''.  ^^  lc^et  (pro  videbit)  J".  '^  quam  de  aliis. 
J'.  proh  Christe,  J'.  "  quod  cum  anno  ...  loco  movisset.  ...legisset  eum  a.... 
Concessi  hominis  impudentiie,  et  3^,  *^  nunqnid  A.  ^  sua  evim  2,3,  deri- 
deri  3.        »  Tooaret  2,  vac.  a  st.  3^,        ^  op.  int.  om,  A,  2, 


54  XXVIII.     HVTTSNI  AD  NXCHAELKM  DE  8EH8HETM  EP.  D.  1.AV6.1515. 

quanta  iniuria  molestus  est!  quod  lior((ines  ineple  de  me  iudicant/eam  in  me 
culpam  torquct:  quando  enim  arrogavi  mihi  divinum  poetae  nomen,   inimo 
quando  non  tantum  ab  eiuscemodi  ambitione  abfui,   quantum  ille  ab  omni    * 
rerum  et  doctrinarum  cognitione  sycophanta?  Placeat  igitur  sibi,   ut  valde 
placet,  ac  iudicet,    et  habeat  sententiae  adstipulatores  suae  istos  suos  con-5'; 
stabularios;   ego  mc  ex  aUis  formo  et  huiuscemodi  hominum  vel   laudem 

f.s.vel  vituperationem  iuxta  a^stimo.  Tu  sive  haec  quae  mitto  leges,  sive  non, 
neque  enim  hoc  <egre  feram,  neqiie  illud  magnopere  cupio,  tantum  hoc 
stude  literis,  ne  istos  audias  ineptos  censores,  qui  in  re  sibi  penitus  in- 
.  cognita  arguti  esse  volunt:  nihil  habent  enim,  quo  possis  meUor  fieri.  lo) 
igitur  quantum  in  disponenda  vita  mores  tui  a  vulgo  canoniconim  absunt, 
tantum    in   tractandis  studiis  fuge  istorum  consuetudinem,    qui   nusquam 

f.9.]|literati  magis  sunt,  quam  ubi  de  Hteris  agunt.  lam  decreyisti,  id  quod 
profiteris  curare  unum,  sacras  orationes  et  cantiones,  mecumque  repre- 
hendis  tuae  sortis  homines,  qui  neglectis  his  quibus  addicti  sunt,  alendisis 
equis  et  canibus  omnem  operam  impendunt,  plurisque  faciunt  bene  sagi- 
natam  caniculam  unam  aut  assuetum  sinistrae  accipitrem,  quam  omnem 
omnium  sacrorum  suorum  rationem.     male,  per  fidem!  non  utiliter  expen- 

S.io.dunt  enim  demandatum  sibi  talentum.    nihil  praeterea  magis  isti   contem- 
nunt  quam  hteras  et  cum  Hteris  literatos  ipsos;  atque  in  his  persequendis  ?o 
quosdam  plane  tyrannos  agunt:  suas  venationes,  suas  libidines,   suas  per- 

f.ii.  grsecationes,  suos  ventres  numihum  loco  venerantur.  quidam  et  pecuniam 
colunt,  eique  soh  operam  dant:  quorum  unus  Moguntije  nuper  ausus  est 
serio  dicere  nihil  esse  homines  sine  pecimia,  eum  autem  .qui  pccuniosiis 
sit,  facile  omnia  quse  ad  animorum  et  corp6rum  emolumenta  sunt  neces-2.s 
saria,  habiturum.  0  execrandam  hominis  vocem,  o  crudelem  orationem! 
esse  quenquam  adeo  avaritia  excaecatum,  ut  vilissimae  rei  omnes  humanas 
actiones,  ipsa  quoque  officia  et  virtutes  posthabeat,  quique  putet  auro 
sanctlssima  vitae  munia  com[)arari,  haud  aUter  quam  populares  istos  vulgo 

f.i2.  favores,   clientelas  ac  adulatorum  comitatus!   Quem  ego  eo  tuU  molestius,3o 
quod  et  literas  aliquando  didicit  ct  pro  docto  habetur:  visus  est  enim  mihi 

f  13.  authoritate  sua  in  hanc  sententiam  abducere  alios.  Sed  missos  faciamus 
istos  praeposteros  canonicos.  tu  derelictis  nugis  ac  nugatoribus  id  quod 
facis,   tua  age  tantum.    interim  in  hoc  luctu  nostro  calamitosum   senem, 

f  14.  quoties  incideris,  consolarc.     Ad  tiiam  profectionem  Ilierosolymitanam  opto  35 
tibi  omnem  felicitatem  et  quam  mereris  fortunam.    Vale  feliciter.    ex  arce 
nostra  Steckelbergk ,  Calendis  Augusti. 

*  rerum  ac  A.2,  ^  literis  om.A.2,  incaliqnid  scire  videri  volunt.  '". 
**  oratioues,  sacras  c,  et  mecum  A.  2.  *•  eqnis  ac  A.  2.  ^  eiqne  nni  A.  2. 
**  aoim.  AcA.2.        ^  comp.,  velut  pop.  A.2.       "  facimns  3.      ^  Steckelber^.  3. 


XXVin.   FAB.  BOVABII  AD  VAD.  BP.  1515?  XXX.  DOCVmf.  AP  lOA.  HVTTBNI  OCC.  PERT.     55 
mX  CA1TBI8  BOIOBVM  APVD  BVPAM.       XXVim.  D.  8.  8EPT.  (A.f515?) 

FABIVS  ZONARIVS  VADIANO. 

Ex  caslris  Boiorum  apud  Budam  octavo  Seplembris. 
Ego,  Vadiane,  iam  ante  Iriennium  tibi  scribere  debebam.  quare  idem  non 
ftefleci.  nihil  aliud  impedimeuto  fuil,  nisi  mea  pcregrinalione  interdum  laboriosa, 
interduni  solliciU  impeditus  fuissem,  quamvis  Ulricbus  Hultenus,  homo  in  nostris 
castris  eruditus  et  examinatus,  idemque  meus  familiaris,  tanquam  mandatarius  le- 
gatus  persaepe  eius  literis  rogabat ,  si  nobis  facullas  unquam  scribendi  daretur, 
etus  nomine  nostrisque  verbis  salutarem  plurimum. 


10  XXV.  Ex  cod.  Sangall.  tom.  XI.  n^  230. 


TOBHATI^.  D.  24.  OCT.  A.151S. 


Vide  infra  num.  XXXI.  ad  Erasmnm  epistolam  Hutteni. 


XXX. 

Snperioribas  epistolis  alia  ad  cansam  ducis  Virtonpcrfi^ensis  pertincntia  documenta 
U  scriptaqne  varia  statim  snbicienda  essc  videntur,  qnamvis  seriem  chronologicam 

non  nihil  intermmpant. 

1. 

1)  D.  10.  WOV.  A.  1515. 

2)  D.  16.  IVL.  A.  1516. 


I      [<?lMfi^rribrn  fnbmi^t  nnb  anbrrer  oon  ^nttrn  ^rgrn  ^rr^og  lllrii^  wn 

Wtrtrmbrr^.] 

Illlfn  nnb  pcbcn  Cl^urfurftrn  /urftrn  Oatftltf^  oii  mitix^  |lrrlatrn  6raum  /re^- 
^rrrn  littcrfi^ft  ^trtm  oii  (rmrin^rn,  ^u^srr^lolTm  lirm  na#rnantm  tMnmifcl»?  gcrH 
t30f  »m  Virtcmbcrf :  Cntbciit  icb  fnttDig  non  jQuttrn  Hittrr,  mrtn  onttrrtl^mig  mllig 
iBii  frc&ntti^  Itinft  oit  f&ttm  millmf  nnr  mtr  grgm  rinrm  pr^m  nad)  |  frtnr  ftanb  gr- 
39nipt  iku9t,  6n^i0ftm  oit  (n^igr,  aud)  Itrbm  lyrrrn  on  0utr  frr&n&t.  Cmr  gnab  oit 
jr  b<tbni  cn^ocpuci  auff  o|frm  grrficb  0rbort,   mir  bhf^ix^  vn  rrbarmlicl)  lirr  |$rrt3O0  oo  | 


XXX.  i=3£xemplam  (Monachii  apnd  loann.  SchobOcnim?)  impressi  libelH  qui 
Mrvatnrinarchivioreg^oMonachiensi,  qnod  cxacte  transcrihi  curavi.  2=3£xem- 
plnm  impressi  libelli  qui  servatnr  in  regia  bihliotheca  Monachiensi  (Ded.  199.  fol.), 
qaod  ipse  ezactissime  transcripsi.  Hoc  ah  illo  nisi  in  rehus  ad  orthographiam 
pertinentibas  non  differt,  exceptis  paucis  locis,  quos  in  adnotationc  significavi. 
£xemplumi.  retinnerant  Hntteni,  2.  postca  puhlicarunt.  Cf.  L,F,lIeyd  Ulrich  Her- 
zog  ZH  WMtemberg,    TMng,  1841.  8«.  I.  p.  408.  3  =  I.  C.  Freyh.  v.  Aretiii  Bey- 

trige  sar  Geaeh.  a.Literatur.  Miincheu.  April.  1805.  (s.  vol.IV.  fa8c.4.)  8".  p.399... 
409.  exemplum  2.  non  satis  adcurate  repeti  curavit. 

t  Oe  hoc  Zonario  yide  snpra  n".  XII. 


56     XXX.  DOCVMIf.  DE  IMTKBBMPTO  lOAHME  H.  1.  AnSSCHBSIBBN  DEBBB  ▼.  H.  10.  HOV.  1515. 

Virtcmbcr0  flanKcn  tion  gutten  mrtncn  lieben  ^un  fcltgen  fetntbaU»  sany  onuerfd^uttet 
crmQttiet  t)n  ^ufd^meben  besert  bat.  Vii  ^ten^epl  id)  nacbgemelter  b6^l)a|ftt0en  ergansner 
tbat  I  ftettijB  mtJtene  gemeft  btn  falcbc  b6fc  tbat  nvrn  (jnoten  on  eud)  mtt  onttertbentfler 
frctintltd)er  clag  anju^apgen,  ^o  bat  ftd)  lipd)  ^ae  aufs  etlid^en  oerl^in^erunfle :  Iws  liie 
)ittrdHc&4tt0m  |  f^o^^tpoTtn  vn  bo^nittbtgen  ^urften  on  ^tvtn :  ^ttt  f u&mig  pfalt^graf  5 
brf  Hctn  on  f^ttt^og  tn  |ktim  *r.  Cbtirfurft ,  oti  ^ttt  fottnt}  Wd^  yh  D^urt^burg  tntt 
|frt5O0  ^it  frandifn  mein  |  sne^igftc  onli  gndPige  b^rn  auf  llcpferiid^er  ^aieftat  beuetd), 
bc9  wir  au|f  gtttiid^m  ocrtrag  oe^alb  0cbann>clt  Vn>  funtierlicb  ^o  mid)  ^ie  faniitfi^ft 
M  lanfecf  virtcmberg  tn  lien  |  fadKn  biff  }vi  k&nftigen  lanotag  auff  etlic^  fttrgefilylaBen 
tnrfo^cn  oon  jrem  b^ni  ^liclagen  onn^  anjuiaigen  ftittiul^alten  gepetm  onn^  an gef uil^t :  lo 
bi^ere  oer^ogm:  Ptemeil  fiil)  aber  liie  |  facbm  in  >ie  l^arr  oerjieben.  onli  alfo  mcino 
^ono  feligen  mf^nitff  aud^  rtit  grolfen  fct^maci):  fo  mir,  meinen  ^&nen  onb  frcuntfil^aft 
D^baib  ^urcl)  bemeltm  btrt30|m  3(i0eftettet  ftittfmeo^igenti  onttertruAen  3uia|Fenn  nit  0e- 
pftrn  mitt:  Parumb  fo  bit  emr  gna^  jct)  onttertl^enialicb  onli  eucb  freuntlicb  onn^  gittlicl): 
jr  »&lt  0cftalt  foid^tt  facbm  aufe  tpfer  meiner  nacbuolgen^en  !  tparbaftisen  fcl^rift  gntt-  15 
iflid)  nnnb  onuct^rie^licb  i^httn.  Itun  bab  i^  nit  menig  befcbmer^e :  aUs  0ot  mepf 0 :  onnfe 
f^  oor  allen  mennfcl)en  bcicug,  H^un^erlici)  einen  ^urften  tt9  l^aplism  |  l^i^o,  otftt  oil 
citun  mQn^ern  ^urften  oeo  baili0en  Heirl^e,  ^er  malfen  juberlagen  onti  an^ujiebm :  j^in  aber 
to^  liurd)  0eMcl)ten  ^gertio^en  auf^  feinenn  onfiirftlicben  ona^ellicben  fcl)ent'|licl)en  n)erAen 
mit  folil^er  oberma^  ^art^ii  lep^er  gebrunoen  ntor^en  ttao  icl)  folct)0  auft  0ro(fer  notturft^o 
onb  furnemlicl)  311  rettun^  metn  on^  metner  ^un  an^etafte  Cre:  on  0limpf  nit  omb  |  0em 
kan.  ter  on^metueUicl^e  bofttn^  €wt  ^nia  jr  ont  meniglicl)  merlim  micl)  nad^  0eftalt  feifer 
0ro|fcn  onfe  bof^^alfti^tn  fad^tn  \H9  on^ne^i^licl)  ont  }u  m^ut  nit  oct^endien.  ^nnli  b^t  | 
wit  ^er  Kurt3  (mie  ic^  teo  3um  tapl  ai^eno  milfms :  on^  3um  tapl  oon  annliern  watiid^ 
brrtcl^t  bab)  liie  ^eftalt.  25 

Pifs  auf  oor0emelte  bofe  ergan^ne  tbat :  bin  ic^  ^endntem  ^ert^o^m  oon  ^irtemberg 
oor  ann^ern  /iirften  meins  oermugms  in  aUer  onttertbeni^en  ert3ai0un0  miUi0  on^  be- 
rc9t-0emeft:  j  ^uct).jm  in  ttii^tn  feinen  nottfad)en  fur  einen  armen  Hittcr  nit  311  klei- 
ncm  nut3  ^e^tenet ,  vnt  jm  funberlicl)  ^ebentaufent  0Ulttn  auf  fein  cini0  brief  on^  ^i^el 
cin  jar  lan^  on  aUen  nut3  0elilien.  |  ^ie  er  mir  nocb  auf  ^tfen  ta0  bifs  in  lias  oiert  jarso 
nit  bc^alt  l)at,  Ms  icl)  aUein  Mrumb  mel^e:  ^00  l^abcp  ^cf  liert3O0e  onoanAbarlid)c  bogliait 
^cfterbafs  oerftanten  vottttt,  ^^  \)ab  mic^  auc^  |  ailcr  ^no^en  3U  jm  oert|r6ft:  ont  oarumb 
flcnanten  meinm  ^un  feli^m  oor  ctlic^en  jarn  auf  fun^em  onttertbmigm  ocrtramen  3u 
jm  0ctbon :  oii  jm  >m  auf  ^at  onttertbmi^cft  oit  treulicl)ft  |  beuolbcn ,  l^cn  cr  au^  ^er 
lcftolt  mit  0nebi0er  ocrmerun^  an^enome  l)<tl-  9arau0  ocrmerdit  mtc  ba4  t^  jnt  leiba  35 
0$  gntf  ocrtraut:  liae  icl)  (0ot  fcp  eo  0e(la0t)  bcfm  lon  entpfan^en  bab.  | 

jn  foi^tm  ^icnft  fic^  ^ttta^ttt  mein  jlun  feli^er  $tgtn  liem  bfi^t^o^en  on^  funft  fo 
r^ic^  €tiidf  olepffi^  oit  treiilict)  ^ebaltm;  tao  aUe  bekante  (on  rum  ^itmcl^m)  fetn  0e- 
^abte  tu0en^t  orl  |  0itte  fiten:  ^ucl)  leiblicl)e  mol0eftalt  onti  fil)idilict)ait  lobm,  on^  feinen 
jamcrlii^m  to^  ^eftermer  mit  mir  bedagen:  ono  aUo  er  ctlic^  }ti^t  \n  folc^em  >ienft  0e-4o 
mtft:  bttb  tcl)  jne  (^eo  nocl)  nit  cin  |  jar  oer^an^cn)  ^it  Cttnrat  ^umbm  }ito  0emclten 
bcrt3O0m  lEarfcl^alAo  tod^ttt  einer  erbern  tu0entlid)m  - jundiframen  ocrbcprct  ^abep  nod) 
mer,  ^uuermcrdim  ift,  mie  mein  H^un  on^.  icb  in  |  >e0  bcrt^o^en  lann^  fun^crliil)  freiint- 


«0  ftitt^ebaUten  on>  0epeten  an^efucbt  2. 5.  "  ^att]  larr  3.  faiso.  "  tfier.... 
Hci^s  (1lepcl)0  2)  omisit  J*.  per  neglegentUun.  ^  mir  . . .  bat]  ^ic  cr  oicr  jarlan^  jnnen 
bcbattten  bat  2^  3,  ^*  tao  mis  2. 3\  '*  M0  icl) . . .  entpfan^cn  bab.  omUer,  2. 3.  ^^  M 
...  oer0an0en]  (^es  nit  oil  oberain  balb  jar  oor  fciner  mtlcibun^  oer^aitn^en)  2.3. 
Tamben  3.     ^  einer  . . .  junAfr.  omiser,  2. 3.    ocrbcprat  2,3,     ^  ^un  filtfcr  onnli  2. 3, 


XXX.DOCYIIII.DB  XHTBBBMPTO  lOAMlTE  R.  1.  ArSBCHRETBEN  DEBEB  Y.  R.  10.  MOV.  1515.     57 

fi^ft  wri$  5i  iic9f unf  f rfufkt ,  oiib  ntc  l^o^  vtr  b&t  onfrr  nertratiirn  auf  ^en  felben  un- 
fctrir&cn  j^cr^fcn  fcrtalt  lyaben.  | 

|IU  i^  aber  na4  mals  Den  felben  mrtnen  fim  nottOrfttaer  fefd^eft  on^  fad)en  balben 
5B  «ir  3uiiomcn  crforHcrt :  9i0t  er  lic^l^alben  oon  tii  l^rrt^ogen  rrlaubnuo  frprtrn ,  ift  jm 

&M  ctli^  5eit  wit  |  auf^uflt^en  antDurtrn  frmrsrrt  mor^rn:  fa»  abrr  mrtn  ^un  frlifcr, 
jndt  idb  ntt  <tuft  tinfnohcn,  fun&er  ^er  mrpnunf:  ^ae  jnr  trr  l^rrt^of  ntt  frrn  oon  jm 
Ucfc  ocrftaidcn  |abcn:  bamit  W\  ^on  fold)rn  mrtnrn  Sun  fiiltfrn  lirftrr  fuflidirr  }u  mir 
brinfcn,  oii  «of  3U  anrid)tunf  frine  nrum  rrlid)rn  mrfrns  ^tr  notturft  rrfobrrt,  ^rftrr 
ftttlid^r  wit  jm  rAcn  oii  bnn^rln  Kiintr :  bab  id)  |  rtnrn  onn^rrn  mrin  ^un  f u^mtf rn 

10  f  ctt  jhutfortcn  3U  jm  frfditdvt  oii  jm  fofrn  laHfrn  mit  fampt  trmfrlbrn  3u  mir  jukomcn: 
tatvf  wcin  jlun  fcltfcr  oom  bertjofrn  rrlaubnus  frprtm  mit  |  an^atfunf  mtr  id)  frinm 
ptk^n  fu^mif cn  noib  jm  fcfditAt  ^obr:  ^rr  trfFrllialbrn  auf  jnr  wartr,  folcbr  rrloubnuo 
jm  ttt  dcrt30f  Mmaif  ntt  obfrfd^lafrn  onn»  jm  putr  falfd)r  wort  grbrn  |  ^U  abrr  lirr 
Scrt30f  >omalf  oon  ^tutforten  ^urri^trn  furgrnomrn:   l^at    rr  mrtnrn  ^un  frltf rn  in 

isrfn^fcm  fdKin  mit  jm  rrottm  brolfrn:  ^o  moUr  rr  fid)  mtt  jm  onttrrrr^m  on^  banMn 
vic  I  fie  lcnfcr  bei)einanoer  blrtbm:  on^  jm  alf^^aii  ju  mtr  }\ivtr}ttn  rrlaubm:  mtr  taitt 
«cin  9un  felif cr  f uomif rn  frinem  Brii^rr  ^rr  oorgrmrltrt  malTrn  auf  jnr  f rmart ,  onnfe 
ctli^cn  annlicrh  trefr:|lt4rn  prrfonrn  am  uH rtrmbrrfcrtfd)rn  l)of  al6  bal^  allrf  3urrkmnm 
fcbcn  »n>  keiner  onfnali  brforft,  fun^rr  fid)  fnr^tfrr  rrlaubnus  orrfrbm  bat:  ^r^b^lbm 

30  cT  auf  }tt9  bcrt^of m  bcfere  onnti  |  frl)ei)f  (alo  oorftet)  mtt  jm  on  barnaftb  auf  eincm 
Mfonffl  onad)tpam  pferolin,  oud)  kein  ann^ere  mertirr  l^ait  rinm  brfm  bri  jm  frbobt 
fcritcn  ift.  | 

^cr  to  flert^of  t^at  fid)  Oef  tag 0  3U  fold)em  Htttr  an  onfrn)Qnlid)rn  bapmltd^rn  rn^m 
ottfct^n,  oii  fif^  mtt  orrporfrnlid)rm  bftrnafd)  ofi  anlirrm  oart^u  frfd)tAt  frinrn  b&fm 

25«£TMf4|m  onfruNirnrtm  miUrn  oit  furfot^  an  mrinr  ^un  frligrn  ^uuolbrinfrn  Vvlb  om 
l^mMftrc^tm  bot  ^tt  Sert^Of  im  orlti  oU:  ^ir  rr  brforgrt  jm  an  folfbrr  tbat  orrbinl^rrltd) 
fcin  wScbtm  (einm  |  nad)  liem  on^em)  oon  jm  frfd)idit:  ^lfo  ^ae  rr  aUrin  mrinrn  3un 
friifm  onb  nod)  cinm  kned)t  beo  jm  betialtm  bat.  /Hit  ^m  bc^rn  rr  prt^o  ^ifrn  onn^ 
Mii  cin  anrttem  ocf  feritten  ift:  Orm  |  mrin  ^un   frligrr  als  ^rr  frborfam  nad)fruolft 

sonni  tuf  fnciifm  befd)iti  feoKirtet.  tlnd)mal0  bat  ^rr  l^rrtjOf  tirn  frMd)trn  knrd)t:  ttt 
cinif  be9  jm  onfe  feMd)tem  metnm  ^un  frlifrn  fr-ltDrft  abftrrn  brplfm  jonnO  Jm  fein 
ftcfroif  oii  fporn  on^erft  mad)en  ont  furtrn  lafFrn:  3u  ^rm  frlbifrn  mrin  ^un  frltfrr 
fcMbtcm  kncd)t  Mf  pfrrb  frbaltm  i)at  aUrf  onbrforgt  ^rf  grrt^o-lfm  fiirfrfrt^trn  bo^ 
Mftifm  oillmf. 

3»  Hni  tlf  brr  Urrt30f  omb  orrborfmlid)rr  oolbrtnfuf  miUrn  fnrgrfat^tf  bo^btiflif* 
morttf  mrinm  ^un  frlifrn  bift  tn  rin  l)olt3  ^"^4  futlid)r  rrt^apfunf  mit  jm  brat^t:  i^at 
cr  }ttn  kncd^t  |  audb  ^on  jm  auf  etn  mart  f rfd)idit :  wir  id)  lst9  aUrf  brri4)t  rntpfanf rn 
^tb:  m(U  furtcr  mrin  ^un  frlifm,  alf  rinrn  blolFrn  onbrforftm  mmfd^rn  rUn^iflid)  on^ 
jtmrrli^  erftodim  ono  erijmottirt :  on^  jm  ^obm  tctlid)  mun^rn  onti  ftid)  frtban :  liir 

lotifo  tn  frinrm  toMm  Uib  funtrn  oor^rn  fintt:  ^old)0  onfd)ultiifm  mcrOifd^m  rrbSrmli- 
^  blutucrfir|imf  )rr  mitOifd)  tbp-l^annifd)  i9'ri3O0f  ^^^  obrrfliiffifrr  bo^bait  nit  fr- 
fcttift  fcwcft:  funorr  fern  t^trn  C6rprr  mrino  ^uno  frlifrn:  on^  Mmit  mid):  aud)  onn- 
toc  mcinr  fthn:  onfrrn  ftomm  mn  friintfd)aft  |  auf  1^00  I)6d)ft.al0  jm  mufLt^  frorft 


*  fcfttAt  2,3,      *  9un  falife  2,3.         "  tt^^Mtn  2.3.      "  StTtio$  oon  VHiirttm- 
bcrf  2,3,      i^  tn  ^em  mfirttenbrrfrrifd)rn  2.   nn  dom  wHirttenbergi.schen  3,      **  wtt^tt] 

mctt  2. 3,      ■*  mdrderischen  3,      «^  ont  nod) ^nh  frlif rr  (fun  falif rr)  omisU  3,  per 

ofMoxiUvzo9,      **  f rtbdn,  <?  [^der  3]  rr  funf  l)in^rn  3uruf k  rinf rl)abt ,  ^ir  attfo  2. 3. 
^  mdrderitehen  3. 


58   XXX.  OOCYMM.  DE  IITTEBEMPTO  lOANNE  H.    1.  MISSGHREIBBM  DBBEB  V.  H.  lO.MOy.  1515. 

tft  ykf^mt^tn  begert.  ^itteit  ^egen  itt  ^te  tttitn  0eftQ|fett,  ottli  Pen  ttihttn  Ccrper  nttt 
ainer  0urtel  (^te  er  jm  untb  tien  ^ais  0elegt)  ^aran  0epunben :  vn\t  \  ^nntTt  be^eute  whUnn 
«If  nere  mein  ^un  feii^er  ein  fold^er  obeltliater  0emeft,  ^er  ^urd)  fetn  oero^rtKun^ 
lentken  t)erf4ul)iet  iftt :  mie  td^  iKinn  etn  fi^ur  fold)f  metns  ^unf  feltgen  elen^en  |  mi^ban- 
Helten  Corperf  tinttertbent0er  freuntltdier  on  0uter  maQnun^  bep  entie  tiifer  f^rtft  omb  5 
cierlid)er  ant^ai^un^  mtUen  bab  maien  lafTen.  <Db  nun  lirm  |9ert3O0e  in  foibem  mot^t 
ttixd)  I  kned)t  mitrrumb  ^iibtif  Komen :  o^er  aber  er  ^af  aitein  oolbrad^t  bab ,  Hao  kan  id^  noi^ 
nh  at0entltd)  mtffen,  ^ber  meino  ^unf  feiigen  bnt  ift  ainen  mepten  n>e0  oon  Oem  totten 
corper  Itnettb  |  fun^en  motHen:  liarauf  gemerdvt  mir^et:  Mf  er  3U  rettung  feinf  lebenf 
nad)  etitd)en  onuerfebeniitben  entpfan^en  mun^en  oon  Oem  motHer  0rtra4|t  b^t:  Ihtnli  tft  lo 
ftd)  auf  bem  0efd)rai)  onnb  |  0ebrcfd)ei :  ta§  etlid)  b9tten  onli  bamm  babe^  im  boltj  0ebort 
on^  gefogt  b<tben  ^uuermuten:  l^ao  ^er  ^trtyo^  nit  alietn  0emeft  fep,  funoer  etlid^  tm  b0lt3 
oerftedit  ^ie  jm  3&uolbrin0un0  foid)f  |  mor^tf  ^ebolfen  b<tben :  ^ber  er  bob  folcben  morfet 
alein  o^er  mtt  mer  ienten  ^eenbet.  ^o  bat  er  taf  ieid)tiitb  3utb6n  gebabt  nacb  bem  er 
fi^  oor0emelter  ma|fen  f&rfet^iid^  ^ar^u  0eri(bt  on  |  mein  ^un  biofi  ono  fold^er  fur^efat^ten-is 
bt%tfa\t  0ant3  onbefor^t  0emeft  ift. 

piemeii  nun  foid^er  morl|kfo  ofentitd)  ift  oaf  oer  tbirannif^  liert^og  M  auft  feiner 
aigen  bekentni^f  nit  iau0nen  kan :  ^o  baben  emr  0na^  jr  oii  meni^iid^'  3uermeffen  mie 
tfoil^  fi^  ^erfeibi0  |  mor^er :  iKimtt  mi^er  0Ot  tas  re^t :   aud)  mt>er  kepferlid^en  lantitfrio 
on^  atte  menfd^li^e  0efat3  feiner  H^eief  Cren,  leibf ,  iebenf  onl»  ^utfbnib  3&m  b^^fi^  ^f^"  ^ 
mHrdit  btfd^tottbt  m  oeriet^t  |  bat ,  .t0an  ob  ^er  Sert3O0  oermeint  b^  -  <tif  foit  mein  ^un 
feit0er  ^er0leid)en  peinlii^e  ftraf  onn^  fi^macb  oeru)nrkt  btben :  liaf  er  boc^  folcbem  mei- 
nem  H^un  feli^en :  mir  no^  anbern  feinen  |  nec^ften  fre&nfeen  oor  ^er  na^  0e&btem  m^tnt 
npc  an0e3ai0t  bat,  ^ui^  ob  ^otmil  beftentiid)  npemermer  tbun  kan  oiber  ma0.    ^o  mere 
jm  liannocbt  f^i^t  0eubte  m6r>er  ottn^  b^ndierftudi  |  on  ailef  or^entiicb  oorgeenbe  da^en  25 
ott^  red)t:  ^iiuoibrin^en  nit  eriaubet,  fun^er  ^iim  f^h^fttn  oerpoten  leveft:  Ihtrt»  ift  ber- 
fleid^en  b6fen  banl)iun0  oon  etnicbem  ^urften  in  bad)  teutfd^en  iartten  an  einem  onuer- 
fd^uifeten  etiein  menfd^en  fo  toma|fcn  fein  0eborfamer  oertreuiid^  biener  gcmeft  npc  er- 
t^htt  mttftn  f  id)'  0iaub  aucb  auft  oilfalti^er  0eb5rter  0&tii4|c  murdiun^  0cnt3|iid)en  mo 
bic  «tcnfd)en  0e0en  foicbrm  0ro|Fcn  crgeriii^en  obel  bittic^c  an1»un0  on^  ftraf  ontterm^fen,  30 
feof  ^crbalben  0ot  l^er  almc^ti^  fekten  ^dtii^cn  miffailcn  nit  onangc^ai^t  lie|fc.  | 

9nnli  mo  ^er  gemelt  Aert3O0  nunmaif  ^&ucrmeintcr  be^cdiuni  fcincr  oolbrod^tcn  bo^- 
^ait  meinen  H^un  feli^en  onn^er  ^er  ct:^en  ^temcpl  cr  pct^o  ^ar^u  kein  antoiirt  0cben  kan 
einicberiep  oer-lmurdite  ftraf  on^  fcbmacb  Vi^ttn  onti  aufic^en  looit,  Uf  id^  ^a^  nacb 
bi^crr  nit  oerftan^en  bab,  H^o  miffen  emr  0naii,  onb  jr  3um  b^4lft^  ^ucrmcffen  ^fn.s 
fold^f  auf  oor0etnelten  ofen-liiclien  orfa4ien  kcin  0iauben  babcn  ott  Itcm  t^trtyoBtn  0ar 
kcin  cntfc^ui]»i0un0  0cben  ma^:  ^ber  0ot  moit:  ^ao  aUc  boftbaftifc  furgefafte  orfad)cn 
dorumb  ^cr  0eoad)tc  fiert^o^  metnen  iieben  |  H^un  fcii^en  alfo  crmorbct  tKtt  6fcnlid)  an 
Un  ta0  komen  folten,  fo  miir^en  eor  0na2i  jr  om»  ate  frumc  mcnfd^cn  mit  mir  on^ 
wctncm  ^un  fcli^cn  nod)  fr^ffer  crbarmun^  baben.  |  •  40 

^oii^cr  bo^baftt0er  banl^ci:   au4l  nit  oUein  mic^:   meinc  jlnn  onb  onferc  lefipte 
frcutt^t,  funfeer  in  rt^ttt  crmclfuni  aUcn  al^ei  betrift,  man  bicmcpl  mein  jlun  fcitgcr: 


'  ocrmiirdi.]  mfirdibun^  2.3.  ^  matnunf  b9<  ^^V  '^tftt  2  *  clerli4)cr]  rlSrcr  2. 
klftrer  3.  malen  iafen.]  Orudibcn  Utfcn  2. 3.  In  2.  figura  ibtcis  HuUenum  occidentis  hoc 
loco  xylographice  depicta  additur,  quam  1,  in  fine  UbeUi  habei.  „Hier  ist  dem  Original 
ein  Holzftich  nach  obiger  Be&chreibniig  beygefugt.'*  3,  to  vnvergesehenen  3. 
"  ©r  hB,i3,falso.  "  offenbarlich  3,  "  gnad  vnnd  Ir  m.  3.  *  danacht  3,  *•  ift] 
in  J.     *«  cl^cin  omi8.3.      ^  onttcno^fcn,  sic  i.    onMcr  mcpfcn  2.     "  foUftt],  alf  no^ 


XXX.  DOCymi.DBINTBRElfPTOTOANNE  H.   I.  AUBSrHRKIBEN  DERER  V.  H.  10.  NOV.  1515.    59 

mit  Mfftet:   ilf  rln  on|oerUiinipt  0nfd)ul>t0  Ati  mtnf^  oon  ^rm  t^itanif ^tn  Htxtyoti 
BHucrfctmlt^  f&rfat^ltd)  jamerltd)  un^  b^ftltd)  onr  allr  wxgttttt  brfd^ul^taun^  vn  rn^tUd^e 

,  crkmtnuf  (taf  "io^  ^rm  |  mpnrtrn  ntt  brTd^rcn  fol)  funtirr  aus  at0nrr  fiirprfat^trr  bodbait 
cnR^rtct:  on^  terna^frin  to^trr  rorprr  ale  ctnrs  groffrn  ubrltbatrrf  mit  brndirn  0rfd)mr4t 

5  «ortcn  ift :  9o  oolf et  offen-llid^  liarauf  mir  \fo^  'Dtr  tl^irantfd)  iftrtiOQ  bar^urct)  Htn  flrmrpnrn 
fl^n^  M  Otrlf,  Oie  jne  to^  klirtjlid)  ^ruor:  brp  fan^rn  onti  Irutm  brbaltm  babrn  oer- 
o^tf  vn  t^  alfa  5V  merAli^em  |  nad)tail  ^eban^rlt  bat,  nmnn  m  fold)f  ^rtul^rt  oerfem 
folt,  mfir^m  onjvetuel  anbere  lirr0lrtd)rn  tbiranift^r  on^  bofr  mrnfd^rn  rrrmprl  liarauf 
ncmm:  einm  p^en  friimen  lirf  atirU :  aud)  |  antirrr  onfd^ul^ipr  mrnfcdrn  tn  obung  fol- 

to  d^n  on^  ferrilct^eR  b6fm  miffetbat  trftrr  Uid)tlic^rr  onV  0rrtn0rr  junirgm,  mir  rmr  gniOy 
bA  jr  Bm  baftm  rrmrffrn  K5nnrn.  | 

9iO  tievcQl  ttt  00  Ulirtember0f  fd^reQben,  fo  er  ^rauen «  brrm  Vittrrf^aft  oit  ttn 
00«  tffcl  M  lartfet  3u  /ranArn  auf  nrdl^ft  grl^aUm  ta0  0rn  IDinftbapn  grtban:  aU  foU 
cr  bIc  fcin  taf  |  ein  liebliaber  on  entbaUer  ^cf  (ArU  0rrorfcn  on  nod)  fein :   IHi  Mf  cr 

15  Bnocrft  nif  f ctan^eU :  nod)  furtcr  tb^n  wbHt  Mtt  einem  friimen  futfttn  woi  $t}}^mt  oii  f e- 
phit  ^cnRair m  fclautet  bat  kc,  ]  ^eo  er  f i(b  ^od)  mol  biaid)  tier  offmbaren  bcfrn  0r&btm  t^t 
rb4  mtbaltm:  pirmril  rr  fit^  abrr  ^amit  ^urntft^uUi^rn  orrmrtnt:  bat:  mir  Mffclbif 
3UUcnRt»6rtm  aud)  ^rpurrn  willm:  |  Parumb  fo  babrn  Cmr  ^nali  on,  jr  auf  ^cm  on^ 
onbcrBi  ^efter  mer  ab^unrmrn  onti  3nrrmr|rrn,  Iraf  frin  ffir^rbrn  0ant3  on^r^ritnbt:  onB 

Mtar4  foldbr  ofmbarr  boftbafti^r  tbat  feir  fid|)  mit  |  nid)tr  orrpcr^rn  o^rr  orr^unArln  laft 
far  frrr  oom  mr0  ift:*  onli  krin  ftat  babcn  ma0,  ^aft  100  ^rr  fiir  rinrn  friimrn  /nrftm: 
cin  Urbbabrr:  onfe  mtbaltrr  bro  alirU  0rad)t  mrr^rn  foU:  ^cr  fcinrn  |  ^rtrrvrn  ^irTkrr  oom 
oM  (fo  frtn  Irib  on^  gitt  ftir  jnr  grtrriiltd)  fat^t)  fiirfatjltd)  on^  b69ltd)  onr  aUr  oor- 
0m»c  bcOtdiun0,  ttb  0efd)mei)0,  obcru)un^cn  ermcr^t,  ono  alfo  rd)mcd)ltd)  onnti  |  f^entUtb 

35mit  jm  banbcU,  fo  m^t^t  oifer  tbirannifd)  gcrt^og  oon  Wtrtcmbcr^  aud)  utol  ein  frumer 
/iirft  cin  Itebbaber  onn^  cntbalter  ^cf  ittlicU  fcin,  mtc  ^ann  mcniglid)  on^mci^ucl  bei)  jm  | 
feibf  3ubrocndirn  oao  fold)r  0ciibtc  b5fr  tbat  in  jr  frlbf  ^niigfam  onli  mrr  ^an  3uuil 
offmbarii^  onft  BU0mfd)rinUtb  3urrKcnnm  0ibt:  Cb  "Oae  alfo  rinrm  frumcn  fnxfttn  3U- 
Bbm  fcjimpt  tlOtx  |  fcpiitbt  Mer  ob  fol^e  bo^l^aftigc  onftantUd)e  tbat  (tiic  cinem  bai^m 

30  0RnO  on0laubi0m  oerkcrUd)  on^  ^uuil  wcrc)  etn  ant^aigung  o^cr  baffnun^  0cbem  m&0 
fnrtfr  ftdb  aU  ein  frumer  ^Mt  \  ^ubaUcn  IKolt  cr  fid)  fitrter  ^er  0eftalt  gr^rn  an^ern 
oom  titti:  loie  0e0m  meinrm  Urbrn  ^un  frU^cn  0cfd)cd)cn  baltm:  mrrr  mtr  fnnoar  f&r 
Blm  frdmm  lOirl  oii  Vittrrfd^aft  ^rtrciilid)  lap^.  | 

Pcw  Blm  nad)  9ft  an  itwx  gna^  0unft  frcnntfd)aft  on  eucbf  mcin  onttertbmi^  feimft- 

35  lidb  frcftntUd)  oii  futltd)  bittc :  Cnir  gno^  oil  jr :  wcilct  fold)e  oorgcmcUc  fitrfet^Uct^e  on- 
ucrfclpmUil^  |  oii  onucrmiirAtc  boftbafti^c  onftantlid^c  tbat:  nad)  jrcr  ^rclTe  oit  fd)Dcre 
3Ul»crt3m  ncmm:  mie  Mit  ^ie  biUid)  aUcn  frumcfk  mcnft^cn  ^ubert^cn  0ect,  onno  bie  oer- 
fiftm  crferlid^en  fcmain-lfd^aft  0cnants  tl)i)ranifd)cn  bcrt^o^e  oermcp^rn:  ^ild)  jm  mrorr 
VBt  biiff  ^^  bcpftanli  tb&n :   fun^er  3uftralf  fold)f  ^rolfcn  obeU  ott  fuOrun^  lier  erbcr- 

40  Mt  M  0ereil)ti0kai)t,  fo  0nc^i0lid)  |  ^iinftlid)  frciintlid)  oit  0iitU)iUt0  er^ai^cn:  mte  tc^ 
midb  f^^  nnem  o^tn  ^cr  ere  oit  tU0mM  licbct  ofi  bo^bait  balTct  bod)0ctr6f tc :  Huf  oiU 
idb  mic  mir  ^cfm  eincm  9Aen'0epiir^t  onttcrtba|ni0lid)  frciintlid)  ^inftlid)  on^  mit  oittem 
Brillm  oerbimmf  aud)  aUe  mcine  ^un  oti  kin^cf  kinocr,  oit  fun^crUt^  it}  onf4ul^i0  ktn^- 
lin  kif  omantcr  mein  9un  feli0cr  in  bctriibtirtcn  fd)wan|0cryd)c   miitcrlid)cn  lcib  t^xntftx 

45  jm  ocTlafm  bat  jlo  jm  0Ot  rttx  aUmcd)ti0  ^urd)  onc^i^e  0cburt  auf  bie  meU  btlffet  ^er- 


mit  lcr  3C9t  f cf^c^m  ;na0,  addid.  2. 3,  *'  tOinftbaom  2. 3,  *<  oerr  2.  yem  3.  ^  onli 
crmorOt,  XJ.  "^  0ebannlicU2.  p^eliandolt .?.  niiirttcnbcr0  2.  J.  ^  erzaigungrJ. 
*■  lifbm  omM  3.     **  fitrbruno  2.      *^  oh  fun^crlt^ . . .  .^ctbnn  omiser,  2. 3, 


60      XXX.DOCVmC.  DE  INT.IOiUHVTT.    I .  AV88CHB.  GEG.  HZ.  V.  WIRT.   2.  AN  DIE  LANC8CH. 

flci^m  au4  ^et^un  3um  \)b^fun  vnttrmi^fftn  ^  ^bm  nnttrr  meine  |  Mrfnrgttnifktmi 
fnfi^ti  auf  H^ombftag  rant  fBitrt\n$  ^ee  i^ti^ii^  ^ifdD^f^  obentit ,  Had)  Cbrtftt  unferf  lie- 
bm  l^cnt  0e))ur^t  ^ufent  /un|fbumiiert  vn  ^iamad^  tm  funft^eben^m  jare.  | 

Seqnitur  in  1.  tabula  xylographica  haec,  quam  2.  superins  interpo8uit.  Cf.p.58. 


H 

pB^^^^^M^S^^^J^ 

^^^^^^^fcfi^j3^»j^^^jM|hj^3__-  j^' ^■^E^^b^  j^^S  gy^jjj 

2.  D.ll.IVt.A.l5l6.      5 

Pae  anffd)Utben  ber  utin  ^nttii  |  an  ^ie  ^anbtfd^aft  iu  mtrtenberg. 

Vnfer  friintltd)  titenft  •onli  0uten  mtllen,  3UU02  |  Crvtr^ig,  Crfamm  |  on  mepfm 
liebm  b<nen;  freiintt  tinn&  gilten  g^nner.  Wte  Sttt^^  I  ^i^i^  ^on  IVirttenberg ,  oerfd)t- 
ncr  3ett  Aanlfen  oon  |$uttn.  |  onfem  Iteben  S^un ,  |lrii^cr  on  octtern  fcligm ,  alf  atnen 
onHtKrleumpten ,  onfd)utt]»i0en ,  Ccrnfromen  IstB  'S^Ui$ ,  mtOcr  aiU  |  ihtliibc  natfirlicbc  onb  io 
mmf4lid)e  gefat^ ,  oit  fonberlid)  miOer  |  ^en  liatfcrlicbm  lanOtfri^m ,  on>  bcs  i^tiiiBtn  Vcitb^ 
o)bnung.  I  on  aUc  befd^uU^igung ,  bctjiAb «  Klag,  on^  ^t^t^  ganntj  onbe-|fo2ft,  onb  in  fci- 
ncm  fonnl)erlid)en  eruo^^erten  ^imft ,  mit  aigncr  |  banOt ,  oermcftltd) ,  f nrfat^ltd) ,  mit  cr- 
ki^tcm  oii  oo2betrad)tm  |  filrf^lcgen,  auf0  fd)m]»tlid)cft  mit  ffirgcfat^tem  frpiiiigm  rad),| 
pvlt  ocrtKimptem  luft,  jammerlii^,  Klaglid),  onb  beo  ottcn  0e'|f4|6pfcn  onb  rrcatiirm,  9tl- 15 
lid),  crbarmlid)  ermo^^et.  thi  ^n^nocbt  fetn  rad)i0f,  bttjigo,  oci^mptf,  oni  vncirtmte 
fcm&et  I  an  jmc  nit  erfettiget,  Oen  tObten  plutrinni^m,  lctb,  mit  bmniKm  l^iif^mfibm 
onttcrftan^dt.  Jft  eud)  oomalf  (311  Oem  baf  ^r  |  folber  |fio2btifdKn  onffirftlid)cn  tbat 
alf  jnlennOtfib  fclbf  mif-ifm  tra^ct)  cttlid)er  maffen,  burib  miib,  fetncm  oottcr ,  fouil  jib| 
bcr  jiimcrliiben  0cfibtd)t ,  Oat^iimal  mit  fd)mert3lid)em  lai^ ,  be=|rid)t ,  mtpfabm  m^gm  in  30 
bobem  oertramm,  fcfibsibcn  ono  0e|Klagt.  Vno  miemol  jd)  gmnt^lid),  bcrfclbm  ^cit,  Istt 
mittmf  on  |  gcmuctf  gemcft,  onnb  mein  notturft  mrrdaid)  cruosOcrt  b^tc,  |  gih,  llap. 
«IHapc.  famptattcn  ftannbcn  ^es  b^iittten  1lcid)f ,  fol-lbm  mo^bifibm,  ocMmptm  onmmfd)- 


• 


XXX.  2  =  Nach  dem  ohne  Zweifel  „in  Oer  fiirftlid)m  SM^t  miniben  tur^  flanfen 
3d)obfeer'*  pemachten  Oriyinaldruck  (2  Bll.  fol.)  der  Miinchner  Hofbibl. 

>  ^cbm  ontter  meinrm  f&rgebruditcm  Jnfoicl,  auf  fant  ^arforctbmtiii.    Jlnno 
2t.  im  xoj.  jare  2.3, 

*  il2eub(r  i.        ^*  f9iiit0m  i. 


XXX.  DOCTMIL  IIB  zanBSMPTO  lOA.  H.  2.  AUSSCHR.  A.  D.  LAHDSCH.  WIKT.  11.  lYL.  1516.     61 

li^  ^OBidelf  ofennlis|fi)  onfe  onuft^^gltd^  auft^ufi^^nbtn  3ukla0en  vnt  l^tlff  auptttm.  | 
SM  ^ab  j^  bo^,  auf  rtUd)  eurtr  orro^bnrten  (als  ^r  tDiftt)  |  lio^es  errued^en  anbattteii 
QnA  ser^fftrn  diuf  matnung ,  bie  |  tl^at ,  fo  t£wi  l^en  })'  ^ert^og  uon  IS^trttenberg  an 
«rinrm  jlun  |  flannfen  oon  lljuttn  fdligen,  0euebt,  emd)  l|crt3ltd)  latO,  t)nnli  |  0ant3  mtfifel- 

5  Uf  snfetn,  mit  b&4ftem  erfuc^  mit  ^er  a^flcntbat ,  |  olier  aujlt^^etben  oon  ^urem  brr^en 
»cm  b(rt30§m ,  cin  ^eitlang  |  fttU  3ufteen ,  fottte  ein  annlier  l^ttnOtaa  angefat^t  onn)  0ebali- 
tcn  I  meiten,  fo  miUtet  ft  eud)  ^ermaffen  ^aUten  on^  er^at^en,  M0  |  eud)  bep  mtr,  onn 
mniifiiU^  foldic  ^annolun^  an  metnem  ^un  |  f&li^en  be^ann^en  mi^feili^  oit  lai^  fein 
folt,  mit  foi^m  ofenn|jitt^en  au|rd)2eiben  oer^o^en,  on^  mid),  miemol  mit  ^rofer  be-l 

lOfi^mjlrnnfl  metnf  lem&etf ,  entbailten,  tM  mir  aber  alo  ^em  be^ltriebten ,  on^  l^od)  beiai- 
)it|tcn  oatter,  auft  fd)mert3lid)en  mitleD>en  lenn^er  mit  ^e  ofennUd^en  aulft^uiben ,  311- 
ncrlionn  enmjf [li^  oii  fonnt^  untra^Ud).  ^on^er  auf^  oatterHli^cr  (ieb,  natiir-llid^er  art 
vii  «H mf^if t ,  nit  unptUtd^  bemeft  oen  ontra0Ud)e  |  fc^mert^en ,  ^'  aUer  bo^baffttf iften, 
mpAorifi^  oii  ^cndicrifd^e  |  miftlyann^lun^ ,  ont  obeltbat,  nad)  0rfinbtli4ier  ono  marbafH 

Utifcr  ctfaruRf,  ortO  beri^t,  ofennlid)  aUen  ftdnn^en,  lebenl)i0er  |  menfd)Uc^er  aeaturen 
aMffi^fibcn,  3uucrk0n^en  onn^  b^i^tiUd)  1 3uKla0en ,  onO  onoe^me^felter  3uuerfid)t,  JI9 
mcrtcn  fol|cr  on|menf(tlid)er  onerb^Her  bo|)boftt0er,  fi^enotUdien,  mo20erif4ie  |  onfe  ^tnn- 
Acrif^cn  mi^ann^lunf,  auo  menftqlt^er  oernunft,  |  ont  natfirUd^em  mitle^^en,  nit  iilain 
«iftfalm  trafcn,  au^  mit  |  ben  merdun  (jvi  mitlei^en  0emdf0)  fcfen  ]»em  mi^ban>ier, 

2oalo  f  in  fol^em  faU,  natfirUd)  on^  piUi4)  ift  er^ai^en  on)  b<ittt'n,  meljbef  aufTd^^eibeno  mir 
tudi  ainm  flei^lauten^en  OmAb,  btemit  |  oerfd^lofen  ^ufenn^en,  eu4  Mrau^  onno  003i- 
fcm,  onmifcn  j  nad)  ^uerkiinOifen  l^abet,  on^  mol  erme^t,  mie  \90df  oit  ftrdf|U4)  fi4l  ^^ 
t^Qnnnif^  ^f rt^of ,  feincr  feel ,  eere ,  leibo  onO  fiieto  j  bdiben  oermirdit  bot ,  Mo  er  kainer 
mmfi^idim  fcmainfd^ft,  |  onO  oil  meni^er  gant  onli  le(it  3U  re^iren  mirbi^  ift,  ^n  er 

«  mit  I  onbcr&crter ,    moz^erif^en  ono  l)enAerifd)fn  mi^bonOlun^,  mij^er  0ot,  ^ie  natur,  ' 
crrc  pn)  Ved)t  fdianofit,  ainen  ffirfdt^lid^e  |  molbebe^tUcben  mostit  miOer  ^s  f5tlid)  fc- 
fat3c,  onucrf4ulM  j  onli  onueroimt,  miOer  naturlid^e  lieb  onbecla^t,  onbe^i^en,  on|eruot- 
^crt,  onbcf4ulbi0t ,  oii  onmtfoft  mtOer  Cere  on^  He^t .  |  be^annfen,  on^  oerp:a4|t.    Par- 
auo  clorlid)  eruol0t  on^  ofenn|bar  ift,  03  er  alspal^  niit  beruerter  mo20erifd)e  tbat.    ^n 

M|i.  ^.  I  onfe  ^cf  b^iUfm  Heid^o,  ^d)t  onO  ftraf,  fampt  aUen  ^enen,  fo  |  jme  anlyennfif, 
fcfoAcn,  fcinm  ffirftiid^en  ftanb,  eere,  onb  aUer  |  frumen  on^  eere  Itebbaben^m  ^cmain- 
ffbaft,  ocrmirdvt  oii  oer.loren.    ^Ufo,  Oae  Cr^ii  entfat^unf  Oe|[elbi0en  feinf  f iirftentbiibf  | ^ 
C!crm  fiirftUd^n  ftann^tf  oii  f emainfd^aft ,  Her  tu^entbaf ten  |  on^  CerUebbabm^m,  kai- 
lur  rc4tUd)m  cruo2)2un0,   beelafun^  |  nod)  erkanntnuft  oon'nctten,   ^aii  ^ie  be^anfcn 

ttofmnbor,  on)  |  bekenntli^  moaliifd)  tbat,  ift  fo  krefti^,  fol^f  aUes,  oon  jr  felbs  l^iimir- 
dun.  PrmnaiHr,  alf  fein  oerpfli4|ten  onO  oermonten  |  lanOtfd|[en  onO  Otener,  in  crbcrn 
39mli4m,  fcpiirUdien,  f5ttU=|4)en  ott  red^tmdfifen  fad)en,  jme  titlflid),  bepftenn^if  onk 
an^l.^mf if .  ^ber  in  foll)en  oneerli^en ,  bo^bnftifltn ,  oerbampten ,  |  onmenfd)Ud)en,  mo)- 
tif^R  pii  |cRikcrifd)en  fad)m  ott  tliaten ,  |  3U  oeroampnuf  ^er  feelen ,  llaid)et ,  fepet.  jr, 

40no4  fcAontf,  onnlOcrf  nit  fd)uUOt0,  a^ni^e  bilf,  bepftan^  ooer  filrfd)ub  3utl)iin.  |  ^ui^ 
mit  ccrm  ei»  fucf  nit  tbiin  med)tet ,  aU  onf  auc^  for  nit  |  ^meifelt ,  eu4)  tn  ^ifen  fad)m 
B.  p.  flL.  ortO  ^cf  b^iliffn  rcpd^  j  o:l)nun0  on^  fat^unf  ais  eeren,  tu^en^  ont  3u^t, 
licU|)oiicr  fcs|m5ff  ^iiboUtn,  mol  mtffet,  oti  fol^e  ^eiibte  tl^iiranneo,  eud)  lat^O  |  fein  lafct,  oii 
bc^crt^ifii,  mctber  maff  aber  ^er  t^iirannifd)  l)er=it3O0  fid)  bi^b^  0^0^  md),  aud)  |ankcn 

i.'iORfe  lciitm  fc^aUtii,  ^3  |  ift  noemanOtf  kun)ii0er  Oait  eud),  Oife  oti  an^ere  ofennUd)e  tbil-j 
ranncQ  onfe  ocrminhunf  lafen  mtr  in  jrem  uerlie.  ^afen  uer:|rer,  mdre  gannf  oon  Suttii 
fclifcr,  nit  onnfcro  fcpliiets  ono  |  ftaihenf,  nod^  aincr  auf  ^cm  <^M,  fonn^er  ain  armcr 
frommcr  |  bf rt  ouf  )cm  ocl)  femeft ,  mdren  mir  Hod)  aus  crtftenUd)er  oit|  menf4|Ud)cr  oer- 
montnuo,  od  nilffter  lieb  oerpunden,  feinf  un=|fd)uUoi0cn,  fd)mdd)lid)en  tolits  mitleiOm 

iu^utrofm,  oji  ftt^  onjcriftmlitt,   onmenf4)Ud)  obel  annOer  b6fen  menfc^e  311  atner  fo2=|4)t 


62   XXX.  DOCVMIC.  DB  IHTEBBMPTO  lOH.  H.   2.  AU8SCHB.A.  D.  LANDSCH.  WIBT.  11.  IVI«.  151C. 

ttCU  ffkett^r/ftrafen  ^ul^elfm,  f4iulbi0.  Hod^  oil  mer,  ^ie  |  neil  er  aU  oosfteet,  onfero 
plfitf  m  ftameno  tft ,  fetn  tntr  002  0ot  |  mtt  mentgkltd)  pf Itil^tig ,  foll^e  ftraf  na4  attem 
imnfern  oer-lm&gen,  33fiie4ien.  lHtr  getriften  uno  aud^  ongQiDeifltc^,  beQ  H.  |  gi.fi.  mtt 
ymnnen  lier  aered^tigkait ,  onH  ftrafer  atteo  obeU.  |  fampt  ettlti^en  onnferti  flnelliigen 
l^erni,  lien  JHvfun^  auc^  an^Herii  onnferit  gnatioen  onft  Iteben  ^erm ,  on  oil  onferit  frfinoe|  ^ 
aufi  ^em  ^oel,  ^nlibtger,  0iinfti0er,  oii  friinMlt^er,  furto:ung  |  btlf  onH  bepftantto ,  loie 
Mn  fr ,  onH  ann^e^ ,  fouer:  ^r ,  Has  |  nit  tfux^  gtpHtix^  loes ,  aU  Jr  nac^  geftallt  bemefl- 
ter  mifi^anli|lungen,  3Ut^un  mol  mt^t,  fiirkompt,  ob  gott  mil  mit  lier^eQt  jiii  |  venk  er- 
farn  mer^et.  Ha^^em  fx  eud)  aber  att^ept,  fonn^erltd^  |  liurd)  euer  gefan^ten  merbung,  auf 
babertbe  cre^nt^,  oememen  |  lafen.  ^ud)  foibe  on^efd^iiktc  bf^nlilung  ^1020  b^nii,  lai)  10 
3U  I  fein,  ^ud^  mit  er^aigiis  0(0(n  jm  alfo  l^attten,  ^3  eu4  follie  mi^lbanblung  lai^,  onnb 
mi^ettig  fein  f6tte.  |larumb  oerfeben  mtr  |  one  0ent3li4i  foli^  twi  mi^fatten ,  mit  fd)ein- 
bariidyen  menhben  |  ^uuoi^ie^en,  ^ati  ono  kaino  uiege,  gemaint,  etic^  o^'  an^er,  fo  |  onfd^utt- 
bt|  maren,  fouen  f9  fid),  liifer  mo^btfd^e  tl^at,  mtt  bilf  I  be^ftanb ,  on^  anbang,  nit 
tail^afti0  maibten,  mit  jd^te  3ubefd)>aren ,  o^er  ^fibefi^eDi^en.  Vo  aber  fv,  dtn  ann-15 
M  (Oef  I  mir  onno  to^  311  eud),  ais  ainer  friimen  |dndtfibaft  0ar  nit  oerfes||ben)  ^ie  tbii- 
rannifd^en  miftb^tn^iun^  Oeo  flert^o^e,  nit  attain  ^ul^ufel^en;  olier  ^ii^cfeutt^en,  fonnber  an- 
fterer  0eftattt,  0emettte  tb<i|rannifd)en  b^t^ogen,  troft , 'ft^rdiun^ ,  biif  0^^  beoftan^t  3U:| 
t^uR  onn^terfaben  mtr^et,  ktinbt  jr  felbe  ermefen  €u4i  ^amtt  |  foiber  t^ranne^,  fribpm^^, 
mo2lit,  ad)t,  onl)  atter  feii^er  oer:|mirdvun0 ,  tailbaftig  gemai^et  onli  pittic^,  gieid^  pfir^en?o. 
tro|0et.  Vm  wix  miber  onnfer  ^ert3,  mitten  ott  gemuet  0efe2un0en,  |  gegen  euren  ieib,  ieben 
oitb  0uettem,  nit  meni^er,  bann  na4)  ^e^lmettto  tbiirannif^en  ^ert^o^tn  3iitrod)ten  onfe 
36^annteltt,  ^eo  |  mir  tiod)  (atts^ier  attm0[d)ti0  0ott  nmiff)  0ar  on^em  00  eud)  j  02fad)en  b(i- 
ben,  llPonn^er  onbemegt  onH  onuerurfad^t ,  atter'|lieb(\  entlaben  fein  mfttten.  Pem  attem 
nad),  ift  an  eud)  0emain=|lid)  onH  fonn^erli^),  onfer  frfinMlid)  oii  giietiic^  pitt,  ^ifeo  on«|25 
frr  fd)2eibm  au0  obli^en^er  eebafter  notturft,  0efd)ebm,  ntt  an|^erft  taiit  frfin)titd)er, 
0etreiDer  mainun^  oii  marnun00n)ei^,  |  oon  onno  ^ituerfteen  on^  auf^unemen,  on^  onnf, 
in  oter^eben  |  ta^en  ^en  nfi^ften,  nad)  oberanttdurtung  ^ifeo  b^teff,  0m  flaiHberftetten  ben 
J^9foifm  oon  Vofmber^  meinem  Po4|terman,  |  ^er  bmeid)  bat  mir  )iie  fiirtrer  3113^^ 
fd)ickben ,  lautter  on  riarlid)  |  meo  mir  onnf  auf  ^ife  onfere  oermanun^  3U  eud)  oerfebm,  30 
^*  I  0etr6ften  f6ttm,  fd):iftlid)  3liberid)ten  ons  ^arna4l  ennlitii^  b^t.bm  3u^atttm.  Wo  ono 
aber  kein  lautere  oerftennbi^e  of  ^emerlti^e  antmurt,  in  beftpmpter  ^eit,  oon  eu4)  311- 
kilme  mueftm  mir  j  foil)0  ffir  ainm  ennttii^m  abfd^lag,  onnfer  1le4tii4)m,  39iiiii:|d)en, 
onk  pittid)en  pitte  onli  oermanung  oerfteen  on^  annemm  j  tD6ttm  aber  pe  oerbofm,  jr 
vec^et  txD^  bifer  onnfem  erbern  |  red)tmflifi0m  pitt,  gemcifo  b^tttm  onti  beveifm,  fo  I1335 
bef4id)t  I  feo  mir  orpitti^  ai^^aii  mitfampt  onnferii  0na^r0m  b^^^n  ono  |  freflmim  onfer 
ieib  on)  0uet,  in  ^ifem  tiannM  3u  eui^  3&f(i3m,  |  oti  eui^  kaino  me00  mtvet^m,  fonfeer 
onf,  fampt  onferm  trefjfetiii^em  anbang  3el)iif  om»  bepftanlr,  tremlid)  on  erfpsie^iid)! 
erjaiim,.  fear^u  euren  fr<imiitiid)en  ott  0Utm  loitten,  atteo  onfero  |  oermigmf ,  friin^titd) 
oii  getrefiiid)  oer^iene,  oniF  3uuer0letd)e ,  |  gefifilfen  fetn.  Patum,  ontter  onnfer  b^eper^o 
jnnf90el ,  ber  fi4)  j  bie  anbem  atten  mit0ep»iu4)m.  ® eben  auf  freptag  nad)  liiltani  j  IU14 
Cb^fti  onferf  iiebm  l^enii  ^epur^  ^Qettt.    0i.  9.  p>i.  jare  | 

SM^mlg  ritter,  fu)imi0,  J620,  9lri4),  aCf  oater  oit  fun,  frem?  |  ^arfdniidi,  l^irid), 
fri^id),  yietterid),  fufemig  V  jii0,  freme  |  0'  jii0,  Jeti,  a^apituf ,  b^nf  oii  att  an^*  bef 
0ef4|U^tf  00  fiuttii  ^  4s 


•  fij  wir  /.        *»  tb^rannep  frtli^p^uitfj  /.      ••  fep  mir  sic  f. 


XXX.    DOCVIIM.OB  IHT.  ZOA.  UTTTENO.   3.  LVDW.  V.  HVTTEN  AN  OLARI8.  38.  ITL.  1516.      63 

13.  IVL.  1516. 

Das  nnter  diesem  Datuni  bekannt  g^emachte  Ausschreiben  derer  von  Hutten 
gegen  den  Herzog  Ulrich  von  Wirtenberg  s.  oben  S.  55... 00. 


3.  D.  28.  IVL.  A.  1516. 

&     P^"  /Brpc^tttrn,  Crfamen,   unb  W^^tn  ^ttrgermrtfter,  atnem  Vatl),  nnb 
%mm  Cibgnsfien,  bem  ^irf  &lari6,  mtnen  &nnfti(|en  ^teben  ^erren, 
nnb  fnnber  gnten  </rfinl»ten 
0nd)  gematn  ^enber  H^xn  geli^rtg. 

/Arfi^tfe,  rrfamc,  un)  I^Qfe*    /^tn  0uttDtUt0  un^  frdn^ltd)  pimft  fQtn  Udi  3tt 

10  99ranberett.  jluntrr  giinfttflen  lirbrn  gerren,  un^  /runt.  Jr  l^abt  un0C3otfelt  uft  of- 
frmll^rr  ^rtbttm,  unb  Gcfcbt^tcn  0ut  wlfitn,  }fa$  ^er  turanntfd)  StT}o^  t)on  ^trtcn- 
brrg,  minrn  licbcn,  fromcn,  unfd^ul^igen  §lion,  ^nfcn  von  f^utttn  felisen,  clenHi^liib, 
nnmmfi^iil,  «ita  0ott,  Cr,  un^  Hecbt,  u^  po^l^aftisen ,  fiiroi^i^m,  unb  Vorbctraib- 
tm  ^nffblfifm,  fibdinMiib,  unn  l&ftcrlid)  crmortet,  naran  nit  crfdttigct,  om  to^m  ftb 

15  tn  fin  cifm  l^firtcl,  alo  ob  cr  cin  llbeltbdtcr  fcmcfen  mcr,  mir,  minen  jl6ncn,  uiQf 
/nin^fi^ft,  3U  Vncrm,  unti  fH^ma^  crbcnfkbt.  H^otiann  gcmeiter  gcr^of  bcnantm  mi- 
■ni  jMn  fp  j&mcrlt(b ,  un>  unfebultiiflid) ,  um  f incr  fetrumen ,  uno  niUigen  ^icnft ,  on 
il  Vrfi^  ivibrr  taif  f^ttlieb  6cpott,  natfirlid^c,  menfd)lid)c  ^a^unf,  un^  aUc  ^rbcrkbrtt, 
nmrt  unk  f^mfkbt,  fiib^mit  furftlii^e  H^tanlio,  C^tiren,  unt  fines  /iirftentljumbf  frun- 

SfmArfeifrt;  orir  »ot  rr  fii^  wx  ianfcr  <3it,  pal^  nad)  fcubtem  0iottt  3u  $cfd)6nunf  fincr 
|Si||oittlttnf  fcfm  finm  jlt&ttcn,  ^iencrn,  fanblutcn,  unb  an^crn  fc^riftlid),  unti 
mnnili^  ofmlicb  b^rcn  la^,  cr  »ift  fid)  anfc^ciftcr  ^ctbat  uor  1l6mif(^  llaiferl.  ^aj. 
minrm  alrrfnciifftm  gcrrcn,  licn  Cburfurften,  /urften,  un^  m&nniflid)  3u  ucrantmor- 
im,  ^^  biobrr  l&nfrr  feann  Jar  unb  ^af ,   aUer  <Cntfd)ul^igunf  (uff  /Bcpnunf  fin 

ttmorfeli^  iibrt  ^uvmrttdim,  utmi  in  ^crfcft  ^ubrinfen)  fcfc^uiifm.  Jlbcr  ^er  aUm&4tif 
6otl  Itfil  ^utd^  Jlnrufm  lico  Vnfibul^if  m  pluto  kbain  ^or^t  unf  eftraft  blibm,  nod)  >ur4 
Mllf^mifm  ucr^rukrn,  fun^rr  muft  fin  reibtm&ftifc  $elanfunf  un^  ^traf  erlanfm. 
yicmrit  Jt  Mnn ,  alo  liir  C^rcnfromcn  CiHfno^en  .  fur  f iebbabcr  ^er  (3ereil)itf kett ,  ttnf 
H&kcr  olrrloftcr,  un)  Ibcltbaten  1)^4  berumbt,  l)ab  id)  Ud)  obbemelte,  m6r^erifi^e,  bcn- 

Mkrrifi^,  uncrborlicbc ,  un^  uncrliibc  ucrMmpte  ^ctbat  unanfc^cift  nit  mcfcn,  nad)  mol- 
Im  ttfm,  funfecr  frfintlid^o  Dlcio  bitten^c.  ^r  moUct  nai^  ^cftalt,  un^  (3elefcnt|eit  cr- 
3ritrr  /Sifitartblunf ,  «ir  id)  Mnn  Ud)  bcfanfncr  gan^lunf  unn  /Bor^tr  cin  Prukb  btc- 
mit  3Mf4iitf  mit  mir  bctrubtm  altm  Vittcr,  cin  |Hcnfd)lid)  /Hitici^en  trafcn,  ^icfc  un- 
firftli^,  «torrfd)r  ^rtbat  bcber^ifen,  un^  cin  jedlid)cr  tVitcr  bp  jm  fclbo  fctenkcn, 

nmoi  MmttyuM  t4)  minro  ^ono  clcnl^cn,  unocrfd)ulten  ^terbcno  bnlb,  ^ic  ^it  minco  fe- 


XXX.  3=  3o^.  ®co.  aRcufcI,  ^iftor.  Untcrfuc^unflcn.  (^rflcn  SBanbcg  ju>ct)tc^  ©tildP. 
Hiktnh.  1779.  ».  ©.94. ..07.  (ou3  bcni  VII.  Xbl.  bcr  If«ubif*cn  eatnrnhmcjcn  ^".6.) 
„fiiMpif  i»0ii  flttttm ,  )cf  mtlcibtm  Vatcr ,  mandte  fid)  nid)t  mmif cr  [alo  ^er  IJcr^of  ^lrid)] 
tm  Hr  C9ifmofmf4)aft,  nm  ^ittrib  frinc  ^ibretbcn  ^ie  ^bfid)tcn  ^co  ficr^ofo  3u  ^crntcb- 
tm.  Pif  trffocfm  an  jr^m  Itanton  abfclalfmc  H^ibreibcn  lautct  aus  ^cr  Vrfd)rtft  an 
M  tlMi^m  Jtoaton  dnruo  alfo:  [sequitnr  epistola  nt  dedlmns,  sed  aperte  mutata 
cot  ant  >  Tochudio  *aut  s  MenBolio  orthographia  antograplii.] 

**  9cbM]  ben  oom  13. 3uU  1510. 


64      XXX.  DOOTMlf .  DB  IHT.  lOA.,  H.    3.  LUDW.  V.  HUTT.  AH  OLARI8.   4.  AU8SCHB.  D.  HZ.  Y.  W. 

bnif  tragtnf  un^  gr^ul^en  mu^.  ln)i  ob  Ud^  beriirter  ibclter,  rtn  Tin  fiif^^amiutti  bts- 
l^aro  uber  ftn  ^rbieten  ntt  uerantmortet,  aud^  in  tmi^  jHt,  Begen  Q5ottf  un^  ben  |Hen- 
f4)en  mtt  kboiner  lHabrbeitf  nad)  (3ered)tt0Keit  oerantu)orten  kban,  o^er  magi  umb  at- 
ntd)  Siifi  Hat,  o&er  pQftan^t  anrufen  nurte.  ^r  moliet  jm  in  finer  mcr^ertfd^en ,  uvftf 
bengkerfcben  jHi^bon^luna ,  als  einem  IDerprrl^er  06ttltd)er  un^  menfd)ltd)er  ^junsen  5 
nit  ft&rken,  bebilflid),  na(^  rbatig  fpn,  fonder  fii^  fth  us  er^elten  Urfai^en  entfd^la^en, 
un)  entdu^ern  :  Kn^  fo  id),  o^er'  mtn  /runtfd)aft,  lid)  umb  Hatb.  ^ilff  un^  Ppftanoo 
>ifeo  beaangnen  fSiotnts  3Ur&d)en,  anfuc^en  mur^e,  Jr  mottet  ale  ^ie  C^renliebbabenten, 
mtr,  o^er  miner  /runtfd)aft  folid^s  ntt  abfcblaoen,  ais  mir  Mnn  an  lld),  als  lien  from- 
men  ^tbgno^en  gar  nit  juiifelt .  Mo  beger  i(b  Knib  Vd)  aU ,  unti  jebltil^en  infun^erljait,  lo 
fambt  minen  0n&bi0en  fierren,  unb  /runben  frun:ltd),  unn  0utmtUi0klid)  ungefpart  mi- 
neo  fipe,  un^  ^uto  t)erbienen.  Kno  wtemol  td)  mtcb  bp  Ucb  kbaineo  ^bfd)la00  oerfid), 
bttt  i4)  (ocb  umer  fruntliib  ^ntmort  bp  ^tefem  pott.  Patum  jHontago  nad)  larobi  ^plj 
Ano  MDXVIto.  fu^imia  oon  j^utten,  Vitter. 

8TVTTGABT.  4.  ••  8KPT.  151«.     15 


0f)»rn<fctr0  ^nffc^rribrn  ^etiog  Virid)»  m^en  friner  an  ^annfrn  non  <$ntten 
beflangenen  «^anblnn^.  b.  b«  6.  Sept.  1516.* 

^Uen  un^  tebenCburffirften:  /urften:  «5atftltd)en  un^  meUlicl)en :  Prelaten:  (3rauen 
/rpen,  ^erren,  1litterf(t)a|ft ,  /rep  unb  lleid|)ftetten ,  <Demainben  ;*' D^gten ,  ^mptleuten, 
9tt5tbumben,  Pfle0em,  |l^(l)ultbet|fen ,  ^mman,  lltct)tern,  ^ericbten,  Haten  un^  funftzo 
|Beni0klict)em.    C^mbieten  mir  Klrtct)  tion  0Otte6  ^ena^en  Sttyo^  }u  lOirtember^  un^  3U 
9e0k.    6raue  3U  /Bumpel^art  ic.    tlnfer  freuntltd)  bienft  un)i  moo  mir  liebs  unli  0Ut0 
nermu([en ,  /reuntfd|)afft ,  /reuntlid)en ,  ^unfti^en  .unti  ®ru0  3U  oor.    gocbmirbt^en ,  goct)- 
0ebornen,  ^rmirlii^en ,  tOirbi^m,  liOol^ebornen ,  Olen,  /urfic^ti^en ,  Crfamen,  tDpden, 
lleben,  Obetmen,  |l^(l)m&0ern,  9erm,  /remn^,  ^eben ,  JJefun^iem  un^  6etremen.    Kn0  25 
3mi)felt  nit  ^umer  |teb,  /reun^tf(t)afft  unn^  euct)  aUen  fepen  unuerbor^en,  pie  f&fter- 
.  licbe,  f(l)antlid|)e,  unerli(l)e,  fu0enbafftt0e,  er^tc^te  un^  0eftifte  f(t)macl)fc4rift.    ^o  ITu^imi^ 
non  ^utten  3um  teil  fur  fict)  felbs,  un^  3um  tail  mtt  fpnen  funen  un^  anliern  uon  jQutten, 
otlier  uns  bt^ben  laffen  u^0een.    Parinn  fte  anr60en  un^  f&r^eben,  ^13  mir  trn  fun  9ru- 
oer  un^  uetter  $anfen  uon  gutten  als  ain  unuerf(t)ulbt  e^el  menf(t),  miOer  0Ot,  natui:,  30 
err,  recbt,  un^  afit  menfc^licbait ,  ^ru^amlicb,  fcl)antli(l),  unerli(l),  u|ff&t3li(l),  on  atte  be- 


[Archetypum  neque  StutgardioD  reperiri  diligenter  inquirenti  mihi  responsum  est.] 
1)  30^.  Ulr.  (&teinl>ofcr3  9^eue  5i}irtcuberg.  e^ronif.  SBicrt.  1f»eil.  ©tuttg.  1755.  8". 
@.  200... 289.  (Minus  adcurate  quam  a  Sattlero  factum  est,  hoc  ezempluin  re- 
proBsentarc  archetypum  videtur;  itaque  hunc  [n^  2.]  secutus  sum.)  2)  (Sl^riftian 
Jriebrii  ©attlcr^  ©cfc^icl^tc  bc?  .£)cr,^Oj^tr)umg  ©iirtcnber^  unter  bcr  S^legicrun^  ber  J&cr- 
gOQcn.  lxZi)i\l  lUm  1769.  4«.  «cttrai^n  9^um.  84.  (5.  198... 211.    3)  Miinch,  Hutt. 

Opp.  li.  pag.  216...237. 

*)  ^uofcbreiben  l^eoPurc^leucbti^en  bo40ebobmen /urften  unbSerrnSerrii1llrtci)en,  |$er- 
30fcn  3u  t0urtenber0,  u.  ic,  an  aUe  €l)ur-/urften  uno  jlt&n^e  ^ef  H.  1l6m.  Htxd^Si  u,  aus 
ms  Hrfacben  Hanft  oon  flutten  entletbt  morlien :  ^artnnen  liie  ^ai^e  Jiftort,  kurj  unti  frun^- 
ii4,  von  ,^nfan0  bift^um  €n}f  be^rifeni  unft  atte  l^enen  oon  flutten  auoiftn^ne  JM)riften,  bifer 
^at  un)  §an^eif  bftlber,  mi^erle^t  oor^en.  i.  (ubi  diesper  errorem  1.  jlept.  ponitur.) 
.  *<>  9it3tl)umben  omis.l.  •  ^mmannen,  Vtcbtern,  unfl  )rer0letc|)en ,  u.  Cntbietben  I9itr 
fler3O0  llrtd)  1.  *^  vcrm&0en ,  ^uoor,  ».  Socl)mur]»i0,  1.  *^  0efttffte]  fl&fftt0e  /.  ^  Ael 
«J  tMmnl. 


XXX.     DOCTMM.  DE  INT.  XOA.  H.     4.  AU88CHR.  D.  HERZORS  ULR.  Y.  W.    6.  8EPT.  1516.         65 

f^ul^ifuim,  «'91391  f  ^^  uii^  unbrfor0t,  tprannif^f  umb  f i^n .  unf^ulH ,  unb  ^etrmic 
feimft,  auc^  ubrr  fdn  tugmtltc^  unb  ooll^aUrn,  rrmorM  un^  rrl^encKt  babrn  foUm,  Pamit 
unferrftankm  unf  in  rumrr  firb,  frruntfd)aft  un»  rud),  pnjutragm  un^  ^uurrkla^m,  nir 
biftli^,  fi^ntlifi)  un^  Uftrrltd),  mir  an  im  grbanbdt,  ^ar^un^  mibrr  grfrtjtm  lanM- 

5  friftm,  inn  orrbruc^  ferffrlbm  ^d)t,  Jlbrrad^t,  unno  anbrr  prrn,  l^rf  |  rrcl^tm  0rfaUrn.  Pamit 
unfrr  furftlid)  rrr,  vui^  un^  rr^irrun^  omourAt  l)abm  unn^  alfo  unfrr  urrmantm  irrr 
prrpflii^tunf  unf  0rtl)on ,  Ir^ig ,  un^  fiirtrr  unf  nit  attbmoig ,  funbrr  abm9d)rn ,  inrn  Qon 
fluttm  uno  irrn  anl)m(|rm  »iOrr  unf  briftrnDid  fQn  foltm,  aUrs  taut  un^  orrrrrf  inbaltf, 
irf  n^i^tm,  rrlogm,  u^f^rpbmf,  aUrntbalb  u^srgangrn.    Pai^urd)  fir  alfo  ufffrt^lid), 

10  bctrufmlic^  unh  f&lfc^lici)  untrrftanom  Cuu)rr  iirb,   unti  ruct),  nit  aUain  mi^rr  unf  ^u 

«iftfalm  3ubr0rgm.    jlun^rr  auct)  rinjufurm ,  un^  ^al)in  jubringm ,  ^af  rumrr  lirb  unb 

ir ,  uon  nnf  abD9(t)cn ,  abmrnbrn  un^  abfaUrn ,  unti  inm ,  irf  urrkrrtm ,  falfd)rn ,  bofl- 

^aftiim,  unb  unbiUic^rn  furnrmmf,  grgrn  uns  l)ilf,  rat,  unH  ^pftanti  tbon  foltm. 

Vlinuol  0ir  nun  oon  jugmt  uf  onr  Bom  ^urr^rn,  une  0rfli|fm  und  alfo  l)rrbrai|)t 

I5babm,  nirmantf  mi^rr  rrc^t,  un)  biUid|)att  mit  toortm,  fd)riftm,  obrr  grtattm,  3U 
fcbmc^m.  jlunorr  uno  ^rffrlbm  0r0rn  bat^rrlai  0crd)lr(l)tm  bod)8  un^  niDrro  ftan^ro  rnt- 
baltm.  fSQ  ^at  Ood)  ^rr  trrmlof^,  falfct),  tirrr&trrifd),  flaifd)bc^mid)t  Satis  von  j^uttm 
ubrr  un^  fr^m  unfrr  oilf&lti0  ^un^rr  0na^,  trrm  unb  0utt&t,  fo  wir  im  ffir  aU  antirr 
unfcrtimcr  brmi^m,  ficl)  fo  unbanAbarlicl) ,  untrrulict),  falf(t)lid),  urrr&trrlict) ,  fc^&ntlic^ 

30unD  l&ftrrlicl)  gr^m  un^  brp  unf  ^rbaitm,  rr^ai^t  uno  an  uns  grfam,  ubrr  unfrr  QnAx^ 
un^  trco,  auct)  ^ornacl)  rrnftlicl)  un^  brtromlid)  nmrnun0.  Dae  ro  uns  mi)ttrr  3U0Aul)im 
nit  iimfcl)licb  ormrfrn,  bar^urct)  mir  3ulrt3t  uf  ^af  \)hd^fi  vrrurfact^t ,  0r0m  im  nact)  fci- 
nc«  iicrfc|)ulBmn ,  unrt  umb  frinr  0ro^r  bcf}0id)t  ftuA,  an  un$  br^an^m,  mit  ftraf  an 
fcincw  frpb  unli  frbm  ^uban^lm,  oao  mir  ouct)  alfo  0rtl)on,  tn  0rftaU,  unn  mtr  mir 

ttfofti^i  nacb  omn60  ^rf  bailiom  rt)d)f  baimlict^rm  ^rric^t,  unb  nacl)  frrirn  ftuleortnuno 
nnO  rrd^fat3un0  3u  tbun^  fu0  un^  mact)t  0rl)abt,  mir  rumrr  firb,  un)  ir,  ^rf  aUrf  tturit) 
bi^  unfcr  u^cbrobm,  nact)Dol0mbm  mabrbaftiom  prrid)t  Drrnrmm  uirr^mt,  lln^  nit  mir 
bic  oonguttm,  liurcb  ir  rrtoicl)t,  Iu0cnl)afti0  uBfd)ri)brn  an^aiom.  ^o  ntir  auc^timfrlbm 
0anfm  oonl^uttrn  umb  fon  miftbon^luno ,  ubrltat,  unti  bc^mict)t  ftudi  mir  obrn  ormrlt, 

30  an  fincm  Ipb  uno  frbrn  orftraft,  ffabtn  mir  ^cffclbi0rn  kain  fct)9l)^n  ortra^m.  Il(un0cr 
fclbf  f cifnct ,  unO  olfbal^  ^arnact)  an  runicr  ITtcb ,  rud)  unb  mcnioklict)  meUrn  u^fc^rpbm, 
Oamit  cumcr  lirb,  ir  uno  mmioklict)  mtlTcn  trir^rn.  Pas  u)ir  ^oct)  (ulfrrbalb  rumf  )urr- 
bcii)  alo  ain  frummcr  furft,  funOrrrr  licbbabrr,  unO  ufrntbaltrr  ^rf  aOclf,  ^mfrlbm 
ionfm  Don  fluttm,  alf  rinrn  uom  aOrl  orborn,  nit  on  mrrdvlic^  ucruiiirdiuno  unH  urfacl) 

ttmtl^bt.  Sbunbrr  uft  frpnrm  frofrn  urrfd)ul^rn,  uno  mtfthanbrln,  ^ar^urd)  mir  mrnfcblicl) 
3urcOcii,  nit  aUcin  0r6gli^  0rurfact)t  fun^rr  mol  ortrunom,  or^rn  im  mit  ftraf,  Orr^r- 
ftolt  3Hban(bcln,  luul^rm  wir  non  im  vd\c  rumrr  lirb  unb  ir  l^rrnac^  brrid)t  mrrHrn,  unO 
bo  cu4  fdbf  mmfcblicb,  mol  cract)trn  moorn.  llf  Mf  ifh^ft  uno  unlt)^rnlict)rft  brlaibiot, 
•cnufo^  urtO  brmrft  morOrn,  Jlbcr  unfrrr  jQrrrrn ,  /rrun),  aiorn  %&t,  un^  an^rr,  ^a' 

40bcn  bo  uno  flofifkUcb  anorbaltm  un^  orbrttm,  Oaf  mir  mit  foUict)cm  u^fct^rpbm  inn  ru 
ftccn,  unb  nit  |  aftcin  Orr  tootm,  fun^rr  auct)  orr  Irbrn^m,  ^ic  rf  brlai^t^cn  moct)t,  oarinn 


'  VcQUf ,  Jinklao,  unb.  i.  '  aud)  iib.  frin  omis.  pamit  fir  u.  /.  in  Cm.  fif- 
/ciinf^afft  cin^uctraom  1.  *  oarauf  miir  orf.  J.  ^  ^act)t  un^  1.  un]»  tiamit  1. 
*  lcnMnblcn  uno  Vnocrtbonm  /.  Uno  3ur0rtl)ait  l.  ^  foUrn/.  laut  frrnrrn  /.  ^  cr- 
M4tm  cMRif .  /.  '*  folm.  1.  ^*  Hurbm  3U  mrUlirn  /.  ^^  fiFct)riftm,  ^baatm  unb  l^c^mabm, 
5N<tbttcm,foilOcri.  ^^%w[(tnomisA.  *"  un^rrr  6na^ /.  '*^arf  uno  mritrr /.  ^  mmfcb- 
li4]?  wftfli^?  ••  0<^obt  bobrn  1.  *■  Ourd)...flanfrn  tJon  omis.  1.  propter  ofjLOio- 
xiUvtop).  »  jlcbrmm  i.  **  Oamit  ^ir  mif rn ,  ^a6  mur  /.  trirorn]  tru^m.  '*  fro- 
ficft  omiM  i.      **  Oarinn  *(.]  bicrinnm  orrfc^onrn  moUm.    Un^  birmril  /. 

HtTTBMi  Orr.  TOL.  L  5 


66        .XXX.  DOCVMM.  DE  INT.  lOA.  H.     4.  AUS8CIIR.  D.  HERZOaS  ULR.  V.  W.  6.  8EPT.  15IG. 

ocrfd)onnt  tDolteiif  unli  mtetool  totr  tnen  foUt4)0  3it  ntfrmQlm  Qb0cf4)la0cn,  mtt  anjatgung, 
iDic  bcfd)wcrlt(t)  unt  tias  tocr,  tixt  urfad)  untt  0cftalt  unfcr  ^antilun0  ^uucrbaltcn  unli  ttas 
u^f(^ri)bcn  3u  unticrla|rcn.  $o  babcn  lioc^  liaruf  unfcrc  tnncrli4)ftcn  unti  Itcbftcn  frcunli, 
un0  tic^i^alb  fcrrcr  unli  fo  ftrcng  crfu(t)t  unti  gcbcttcn,  mit  crtnncrung  unli  crmanun^  ^'ic 
io6Ucn  tiod)  tr  Ipb  unti  0ut  nntt  ail  ir  ticrmcgcn  frcuntUd),  trcwlid)  unli  ungcfpart  3U  5 
uno  3U  fct3cn.  Parumb  aud)  jc  biUid)  mcr,  rms  mir  incn  in  Hcm  tiol0tcn ,  mtf  }n  miUcn 
iDurttcn,  fo  tfo^  ftc  oon  guttcn,  nod)  3ur  391  nid)t3tt  u^0cfd)ri)bcn  l)cttcn,  )iar)yurd)  fic 
au^  uns  3ur  fclbcn  jpt,  mit  licm  gcmatncn  u|^fd)n)bcn  ftiU  3U  ftccn  bcmcdt  un)i  ncrm&gt. 
(arncbcn  jiat^crlid)  /Haicftat  unfcr  aUcr0ncbt0ftcr  b^rr  unb  ir  <IHatcftat  CommtlTaricn, 
Crftlid)  ifit  $od)0cborncn  furftcn  unb  Crmirlyt^cn  tn  <l3ot ,  unfcr  frcuntiltd)  Itcb  ^tim  io 
94nHi0cr  gcrr  unli  frcun^  i|crr  ^'utiitii^  Pfalnt30rauc  bp  Bl)i)n,  $crt3O0  in  patm,  M 
bnlt0cn  1lcmif4)cn  ri)d)0  Crt3trud)fc^  unli  Ctjurfurft  H.  unb  ^crr  forcnt^  $ifd)ouc  3U 
1|ltrt3bur0,  $crt3O0  3U  /randicn  :c.  unb  liann  l^cr  iood)tpir1»i0cft  in  0Ot  bcrr  /Batl^cus  M 
batlt0cn  B6mtfd)cn  |^trd)cn  tics  ^itdl^  J^ancti  <|ln0cli,  CarHinal,  pifd)ouc  3u  Gur^K, 
Coa^utor  tfts.  ^tifts  ^u  ^alt^bur^,  Vio.  ^a.  fii.  tn  ^talicn  ^tatbaltcr  (&cncral  h.  ^uda  15 
anlicrc  unfcrc  l^crrcn,  /rcunli,  unfcr  ^t0cn  Hat  unb  anticrDno  n)i)tcr  an0cfud)t  uno  0c- 
bettcn,  mit  u^fd)rtbcn  ftiU  unli  tn  ru  3uftccn.  Pcncn  nir  3u  unticrt^i\ni0cr  0cl)orfamt, 
frcunbtltd)cm  0cuaUcn,  unnli  mtlfarun^  alfo  ticr^o^cn  unli  ftiU  0cftan)icn,  bif^  bic  non 
guttcn,  titc  bcmclt  t^Uftcrltd),  fd)antlid),  fu0cn|)a{fti0,  crbid)tf  un^  0cfttft  fd)mad)fd)rifft 
tDilicr  uno  unfd)Ultii0Klid)  unH  unbiUid),  abcr  ^rntbalb  0ant3  ocrKcrltd),  f&ird)lid),  bctru- ?o 
0cnltd),  un^  uncrltd)  babcn  laffcn  aUcntbalbcn  u^0ccn.  fDc^i^alb  lcn0cr  fttU  ^uftccn  uns 
0ant3  unlQHcnltd).  ^unHcr  crforHcrt  onfcr  notturfft,  unti  naturlict)  0c0cnmcr,  3U  rcttun^ 
un(cr  /urftlid)cn  ftands,  €crn  unrf  ttlunic,  Htc  falfd)  untrcm,  bctru^cnli^,  Iu0cnl)afti0, 
untiocrr&tcrifd)  banblun0 ,  uno  ^c^n)td)tftud\  i^anfcn  oon  guttcn ,  ^ucrcfncn,  fnne  oattcro 
fu&u)i00,  fpncr  pruHcr,  unH  Dcttcr  u^^tcffcn,  mit  mortcn  unrt  fd)rtftcn  bcfd)cl)cn ,  3Uucr-25 
antmurtcn  unD  non  une  ^umcntycn.  Untt  ob  wix  ^as  ntt  aUn)c0  mit  b^flif^^n  unD  3ud)- 
ti0cn  mortcn  tl)un  mcrbrn.  ^o  moUcnce  (Cwtv  licb  un)y  ^r  tttm  3U0cbcn  ba3  luir  <3lls 
^cr  an^ctaft,  b^^^  urrurfa4)t,  ^cn  banlicl  nac^  ticr  lcn0,  mtc  rftx  0cftalt,  unb  fid)  bc0cbcn 
i)at,  notturftt0Kli4)  ^ucr^clcn,  un^  tiobp  unfcrn  iDi^crn)crtt0cn  mtt  licr  ma^,  als  ftc  uns 
^urd)  Jr  Uftcrlid)  fd)riftcn  unb  wort  ucrurfad)cn,  Jlu^)  mtt  3U0c^crt0cn,  t)crftcntlt4)cn  30 
mortcn  3ubc0C0ncn. 

KnD  bc3cu0cn  uns  3U  uorocrft  mitt  0ott,  tmtx  unb  aUcr  crbcrKatt ,  ^as  unns  mit 
bcmcltcn  cniid)tcn  lU0cn|)afti0cn  fd)riftcn  unb  3ulc0un0cn  ticrcr  uon  ^uttcn,  0cn)alt  unb 
unrcd)t  bcfd)id)t,  u)ic  uiir  bae  nad)uol0cno  mit  rcd)tcr  marbatt  an^at^cn  mcr^cn.  Ob  roir 
abcr  bicfclb  lan0  fd)rtft  inn  aincm  olicr  ntcr  artidiclcn,  u|^  ubcrfcbcn,  olicr  |  funft  rc^ltd)cn  35 
ttrfa4)cn  mit  u^truditcn  mortcn  ntt  funbcrlid)  murticn  anrc0cn  olicr  ncrantmurtcn.  <3ft 
Ood)  unfcr  0cmict  unD  mtl,  Da0  n)ir  Dcr  fclbcn  ntt  bcKantltd) ,  mcUcn  au4)  Mmtt  fttUfdjmp- 
0cn&,  Mrcin  nit  0cl)cUcn,  fonticr  titc  tnn  0cmain  iPt))crfprod)cn  babcn. 

Wir  bc3cu0cn  au(b  Dic  ^njuri  fct^mac^  unb  unrcd)t,  fo  uno  oon  ^cncn  oon  jguttcn 
lU0cnbafti0Klid)  mtDcr  Gott  naturltd)  biUid)att,  <ifcr,  rcc^t,  0cfct3tcn  fantfrtcbcn  unb  aUc^o 
crbcrKait,  trcntl)alb  uncrlid),  fiUfd)li4),  unti  bctru0li4)  3U0clc0t,  ^a0C0cn  unfcr  notturft 
3U0cbrud)cn,  wit  uno  aU  etncm  frumcn  lobltd)cn  /urftcn  0C0cnn)cr  mp^,  unli  funft  3U 
tt)un  n)ol  0cburn  ma0. 


^  un0cfpcrt  3U  uns  fct^cn  i.  ^  ftc,  )iic  0.  i.  ntc^ts  au^fd)ribcn,  Jlarbcp  fic  /.  ^  ftill 
5ttc  f4n)ci0cn  bcn)C0t.  parncbcn  i.  . '  Commifaricn,  btcoorncn  mit  Hamcn  gcfct^t,  nno 
mdtcr  gcbcttcn  nv^  crfuc^t,  mtt  ^u^fd)rcibcn  in  ^ttU  uKt  Hbuc  3uc  fcbcn,  ticncn  /. 
<•  gcftift]  0ifti0  i.  »  falfcft  omOt.  I.  "  unb  ^ubcnftuckb  i.  «'^  Sfd^riftcn  ab^ucmcn- 
ten  i.  **  cf  «i»i*.i.  "  «ott,  «m.  fb'.  unb  1!  '♦  mkx  folcftco  mit  /.  mcr^cn]  mol- 
Un,  i.     "*  nt^t  0c|)altm  i.     «*  mur  uno  i. 


XXX.  XK>CVMM.  DE  IITT.  lOA.  U.     4.  AUSSCnR.  D.  UERZOOS  ULR.  V.  W.  6.  SEPT.  1516.         67 

Untf  vollrn  riDrr  ficb  ut(b  (uc^  ^avnf  ^rrtftlt  unH  l^rrkumcnl^ait  rttB  l^onM^  nac^ 
)rr  0rf4t4t  mari^airtigKlic^  brrid^tcn.  t0tr  nad)fol0t.  /Htt  frruntltd^cr  bitt,  flunftigrm 
un)  in&^igrm  anfinnrn  unli  bc^crcn.  Cmcr  ^cb  unli  ^r,  ale  lirbl)abcr  licr  U^arbcit,  €r 
unfe  Crbrrkott  mcftrno  foUt^cn  unfrrn  nad)uol0rnbcn  timrbaffti0cn  bcrid)t  0Utu)iUi0klid) 

&  un)  mit  luttrm  flp^  unurrbricftlid)  ocrncmcn  unti  0laubcn  0cbcn ,  itnwn  Cicb  b0tf0(fin^, 
cmrrn  unticrtbonm,  orrnmntrn  frcunHcn  unH  0cfcUcn,  ^u4  crcffncn  unb  m.it  rtte  oon 
uno  tnn  ar^rm  l)6rtrn  0r^rnd\rn ,  une  M  uf  nad)uol0cntirn  uiarcn  bcrid)t  ^u  cntf4ulbi0cn 
untt  pcrantmurtrn. 

Vn\i  ^at  ^rr  Uan^rl  tm  0runM  rfit  0cftalt,  bae  »ir  j^annfcn  von  guttcn  3U  ainrm 

lo^ienrr  an^mummmi  ^n  unfrr  Cammcr,  uns  0C0rn  ^m  mtt  funbrrn  ^nalirn  unli  0abrn 
/iir  al  an^rr  unfrr  ^trnrr  rr^ai^t  unn^  bcmi^cn,  tltt  aUain  aU  ain  Gnctii^cT  j^crr,  0r- 
im  f^nrm  ttrnrr,  l&untrr,  mir  ain  oattrr  0C0cn  aincm  fun,  unti  ain  0ctrcm  0cfcl  0c0rn 
trm  an^rrn,  unt  3um  offtrrmaln  0clt,  nit  aUain  C.  |»'unticr  CC.  CCC.  ^ulHin,  fo  oil 
rr  brirrt  ^at,  tmr  Gnrliiiklid)  mit  0ctailt  unH  0C0cbcn,  Hann  cr  unfcr  unH  ^ts  unfrm 

l5*|riMilti|  irmrlft,  ^lfo  liaf  im  uon  uno  unH  unfcrn  ^mptlcutcn  unfrrs  boffs,  0ar  nid)t3tt 
obirf^toim.  IDir  auc^  tit  orruialtcr  licrfclbcn  unfcrcr  amptcr  unfcrs  t^offe  ^cs  funocrn 
brurli^  irbabt,  tmr  aUr  tiini  fo  rr  br^cr  mit  3Utailcn,  nit  wcni0cr  tiann  une  frlbe ,  ^U 
aud)  brfd^r^m  uno  ofrnbar  am  ta0  lt0t.  ^o  babrn  mir  tm  aud)  unfcr  fpb,  0ut,  unfe 
Mf  uff  |ot  (39tli46  orrlibcn,  uor  an^crn  ocrtrau)ct,  unti  fo  ocrr  ^imlic^  unti  mcnfd)lid) 

.30|rBc|ft,  ^rttrn  mir  tm  aud)  ^tti  unti  €cr  ucrtramt.  gabcn  in  alfo  fur  ^tn  icbaimcftrn 
in  unfrr  liammrr  0rbaltrn.  -Vntf  fQnH  im  mit  foUic^cn  funHcrn  ^nalim  0cnai0t  0rmrft, 
SM  «ir  tnc  in  nctrn  irfrbm,  Pas  mir  un0cfd)cud)t  ftcrbcno  unli  ucrlicrbrno,  tn  ai^nrr 
ivcrfon,  unfrr  ^ilf,  Bat  uno  ^QftanH  ^ncHi^klid)  unli  trcuilid)  3it0(f't3t  unli  0ctt)on  l)cttrn. 
Vit  mmt|rr  tann  unfrrm  aiinrn  ITcib. 

38  Hbcr  ^as  allro  unb  foUid)^  onan^cfcbcn  \)at  ticrfclb  /alfd),  iSrcuilof^  ocrrcttrrifd^, 
ttidandUNir  pc^vt^t  gans  oon  j^uttm,  unDandvbarlid) ,  pc|)lid),  ^d)antlid),  Hntrrmli^, 
/olfttlttbf  9^ru0(nltd),  Vnrrrlid),  unO  tlcrrctcrlid) ,  nitticr^ot,  tlaturlid)  r4)ulo  licr  Pandi- 
borkatt,  €cr,  Hcd^t,  BtUi4)rit  unn  aUr  Crbarkatt,  ubcr  fpn  tlcrnmntnufj  an  unf  0rfarn 
un>  icbartbclt,  mic  naS^uol^t.  | 

M  tLcmltd):  jft  cr  ubrr  fpn  0loptr,  ^i^antt  0C0cbnc  trcm,  une  trcu)lo^  unb  bric^ii 
nor^m.  Vntt  fo  mir  tn  Mrumb  3u  rcb  0cfct3t  uns  Hae  nit  ocrncint ,  als  cr  }fa}  auf!^  ntt 
|at  kjinbm  ocmainm  obcr  abrcti  fon.  ^unticr  unticrftanlicn  uns  tiae  wcincnOr  ab^ubittrn, 
im  fdbf  bc^alb  3um  oftrrnmal  tim  toli  0cwunfd)t.  ^ud)  alfo  0cbarct  unti  rr^ai^t,  alf 
•b  cr  im  fdbf  ^rn'toIit  mclt  3U0rfu0t  bobcn,  unO  une  ^iaruf  umb  rat  0cbcttcn,  mir  rr 

uio^  nit  fuim  u^  ^rutfd)cn,  tn  frcmb^c  lanH  kommcn  mcd)t.  3U  licm  fo  ^at  rr  unt  auc^ 
nUfi&lti|klt4)  b9  Ijoc^  unti  niDrrn  ftcnbcn  falf(l)ltd)  unti  ocrrctcrlict)  ucrlo0cn  unti  uf^  0offcn, 
UB)  urtferrftan^rn  l)o4  uno  l)art  3uucrun0limpfrn,  u)ir  foUtd^e  brmcrlict)  uno  ju  fpn^ntcn 
Mrt^on  na|  lorc^rn,  tn  mainuni  bamit  fur^ubtc^cn.  Vnti  fo  fcin  boAbafti^c  |)an^lun0 
ta  ta|  bnutt  tour^,  tir  frlbrn  liamit  3U  bcfd)aincn.   barum  mir  (fo  une  lias  furkommcn 

46tft)  iKc  nrr  tenn  3U  ainrm  mal  3U  rcb  icftdt,  rrnftlict)  0cftraft,  ^cmarnct,  unli  0nr- 
tillUi^  idicttcn,  ^cf  ab  un)i  muffio  ^uftccn  mit  rrnftli(i)rr  tr0m,«ma  rr  Haf  mcr  tbun, 
fil  cr  nifcn,  Mf  cr  unf  foUi(t)s  nit  mrr  abmaincn,  noci)  abbittcn,  noct)  mir  cf  uon  im 
l^m,  fuHhrr  lu|c|m  rrnftlict)  fo  ocrr  unfcr  Ipb  unli  0Ut  raici)  bftnOlcn  mcrOcn.  Hcf  oUcf 
«A»  abcr  ict3l|cmdt  unfcr  intbii  ftraf ,  bit  unO  tiarnact)  crnftlic^  nmrnun^,  unH  bctromuni 


•  cncm  tmis.l.  «  „^j  f^^fi^  kk):  fonUcr 'iOO :  oticr300.fl.  fo  /.  ^*  unfcr  unb 
[f,/.  "  acfdbm  /.  '**  irbdmbftcn  un^crcr  /..  '*  foUt(l)cn  o/«/.«.  /.  0cnai0t]  0c- 
nrinM  /-  *  trcnloft,  untrcml.  /.  **•  €cr...Ucrn).  omis.l.  '"  €r  ift  ubcr  fdn  fl. 
|C|ibcn<  idibtc  trrm,  /.  ^  in  ^brcti  /.  ^^  gtbhtbtt  1.  ^'^  auf  ^cutfc^lanbt  /. 
"  bmri^i4f  unfe  3urr  ^tit  ma|  H./.      ^'  tburn  mrrbc  /. 


Ti* 


68         XXX.    DOCVMM.  D£  INT.  lOA.  H.'  4.  AUSSCUB.  D.  HERZOOS  ULB.  V.  W.     6.  SBPT.  1516. 

'  ift  er  nit  drf(tti0t,  no^  xhmig  ^m^i.  ^nntttT  ))at  ^athbtr  Vns^  an  unfem  furftlid^m 
lour^rn  un^rrftantitn  aniutaftrn  unD  jubrkrrndun ,  mtt  lirnrn  oorr  brrglQd^m  nMrrtrn ,  im 
0run)y ,  €r  frp  in  un^nol^rn  bp  uns  untr  fo  rr  alfo  mtt  unflnaHrn  oon  une  olirr  bin  mrg 
kummrf  mcl  rr  non  uns  urfad)  fa0rn,  Has  mir  katne  /urftrn  obrr  rrrm  mrr^t  fijm. 
^oaid)6  tft  oon  im  brn)Q|ili4.  ^o  l^at  rr  aud)  mit  lu0tn  unti  unnwrbait ,  b^^li^  unH  5 
uffrtjltd)  0rrr^t,  oas  mir  ain  knrd)t  flrliingt  oHrr  brftrlt,  Hrr  in  rrftrctirn  folt,  ift  aui^ 
brmpftlic^. 

fiu  orm  allrm  Ijat  rr  une  ^rfpartrr  marl^ait  mit  rr^td)trr,  grftiftrr  fugin  iU0r- 
mrlfrn  unli  oon  une  u^0rbrn,  tiae  mtr  rin  rrmtrod)  frammbtlb,  l6blid)6,  rrrltd)6  ftam- 
mm6,  namrne  unli  Ijrrkummme,  fo  fid)  arflrn  une  unb  mrni0klid)rm  loblid),  rrrlid)  unli  lo 
mol0rl)altrn  bot,  foltrn  untirrftan^rn  uno  furamummrn  bftbrn,  an  trrn  rrrrn  ju  f(^mrd)m, 
f4)mri)m ,  unn  unfrrn  un0rburltd)rn  miilm  mit  jr  juuolbrinflrn.  Vntf  wa  ftr  unfrrn  mtttm 
nit  tl)un,  mMtm  mtr  fir  f^la^m  unti  mtf^l)andrln ,  mit  utl  un0rfd)iditrn  mortrn,  ^rrm 
mir  irtjo  tm  brftrn  flrfd)mpgrn,  ^as  uns  nit  mrnt0  ju  i^rrt^rn  aangrn,  unD  biUtd)  unlit- 
trtnic^  0rmr|rt,  in  brtrad)tun0,  ms  unrats  tn  oil  mr0  tiarau^  li)d)tlid)  ^rtt  me0m  rr-i5 
nKid)frn.  t^brr  ^a^  mir  aU  unfrr  ta0  franim  fd)rnbrrn  br|Ft0  untf  mitirr  0rn)r||t  un)  nod) 
fepm.  liamrbrn  mcUrn  nitr  ju  Crrrn  unb  t)rrfd)onun0  andrrrr  i)od)9  unli  nttirrd  ftan^e 
prrfonm,  rtltd)  naml)afti0  anidirl  fur^rrn,  ^n  brnrn  ^ana  non  ^uttrn  f4)&ntltd),  bo^- 
Ud) ,  untrrmlid)  unn  unrrlid)  0r0m  un6  0rl)anbrlt.  pifr  unli  t)il  anHrrr  J^^^mic^i  ftud^, 
^rutj,  i)od)mut  unH  nrrad)tun0  fin^  ^ir  ^rtrriam  tiimft,  tiir  rr  un6  brmi^rn  t^at,  umb20 
Hir  ob0rmrlt  unfrr  funHrrlict)  0na^  unH  0uttat  im  nor  aUrn  dn^rrn  unfrrn  liimrm  brfd)r- 
bm.  1^0  mir  nun  tas  ain6  taiU  frlb6  von  |  im  ^rmi^t,  3um  tail  funft  ai^mtlid)  rrfarn. 
^xnti  mir  uf  M6  aUrrl)cd)ft  wiv  immrr  fa^rn  unli  fd)n)brn  kunbrn,  fd)mrrlit^  brmr^t, 
brlaibi0t  unti  rr^urnt  mor^rn,  inn  brtrac^tun^  unfrr  ^rolTm  ^nalif  trrmf  un)y  0Uttat  un)i 
Mr0r0rn  fnnrr  fo  unmmf(^ltd)rn  untiandibarkait ,  nntt  bo^b<tfii0rn  nrrrrtrrtfc^m  untrrmss 
ubrr  unfrr  0nr)yi0  bit,  mamun^,  un)y  rrnftlict)  troni,  mir  obrn  rr^rlt,  im  brf^rl^m.  lln)y 
babrn  foUid)6  alfo  fd)mrrlid)  murffm  brl)rrt3i0rn.  Iiln6  ^mpfrlt  aud)  nit,  rumrr  ftrb,  ir 
untP  mmi0klid),  nit  aUain  <£l)i^ifldl<^ubi0 ,  ^unlrrr  aud)  aU  an^rr  ^urdirn,  Saihtn  uno 
^ttrrn,  tiir  mrnfd)lid)rr  )yin0  unli  brmrgun^  tail^aftt0  fpnH,  unt  tirnm  foUtc^o  tmmrr 
furkumpt,  mrrlim  u^  ri^nrr  ormunft  unb  mmfd)lid)rr  brmr^nu^  frlb,  ab  )irr  bcfm  orr- 30 
rrtrrifd)rn  untiandvbarkait  unH  untrru),  ain  mmfd)lid)  mi^faUm  unti  mitlplim  mtt  uno 
babrn,  unli  mol  rrad)trn  un))  rrmr|Tm  kunDrn,  ttas  mmfc^lid)  3urrbrn  ntt  mol  mu0li4 
0rDr|^t  un6  l)cd)rr  unH  fd)D)rrlid)rr  ^ubrmr^rn,  brlai^i^rn  un)y  rntfd)idim.  Mnntiurct)  fol- 
Itc^  unmrnfd)lid)  untiandibarkait ,  boftb<ttt,  falfd)  un)i  orrrrtrrift^  untrrm  ]»r6,  ^rm  mir  oor 
annrrn  am  0nr))i0rftrn  ^rmrftt,  am  ^6d)ftrn  orrtramt,  un)y  anv  maiftm  0uttat  brmi^rn  35 
un^  rr3ai0t  l)abrn.  Unb  kuntirn  bp  uns  frlb6  nit  ad)trn,  ^a}  kain  orrftmti^  mrnfd). 
Cr  fp  0lri(^  Cbrift,  ^urdi,  gapti  oHrr  ^attrr  uno  orrar^m  mc0,  ^a6  mir  Hir  0rM(^t 
^hfif  tlrrrrtrrtfd),  unliandibarlid)  l)(in^lun0  gannfrn  oon  guttm,  fo  1)^4  brtrrt^i^t  unb 
3U  ft&ttrn  un0ma^m  0rfa^t  ^abtn.  paxnfi  mir  Mnn  orrrrr  0rurfa(t)t  moi^m,  in  frlb6 
emftliii)  tarumb  3U  rr^  ^ufrt^m.  ^6  mtr  oucl)  0rtl)on ,  inr  frlbo  unftrr  au0m.  Oucf)  Har-  40 
naci)  brp  <f urftm  unoDhrrm,  ^lrn  un^  unr^lm,  aintremlo^m,  Hrrrrttrnfcl^m ,  /laifcl)- 
b6gn»i(t)t,  0rf(t)ul^i0t  unD  0rfd)oltm,  un^  ^abp  0rfa0t,  "oa^  tx  mmfc^U^^  3U  rr^rn,  al6  ubrl 
an  unf  0rfarn ,  ale  ^uMs  ann  unfrrm  |$rrrrn  tfott ,  brfontrr  oor  ^mm  itit  tm  oor  an- 
rtttn  0rj)aim  maren',  trr  matnung  im  foUt(t)6  fur^ubrin^m,  alo  auc^  0rf(t)rtm  ift,  Pan  rr 

^  fa0m]  anieigm  /. .  ^  grfp.  mari).  omis.  i,  ^^  loblt4) ...  un)»  omU.  1.  *<  mit 
i^nm  /.  ^*  ttioi  mtM*  om^*  ^-  ^  umb]  un^t  1.  '*  unfem  omis.l,  ^  emOi  unn 
CroB.  un^Mrg./.  *>  €iurtam  /.  unH  bemeg.  omis.l.  ^  unt  felbf  9en>./.  ^'  unn 
!■  MtiklicRy  feami  /.  ^  btffi^aft  /.  *^  aUer^n&ti^ftm  /.  ^  €artar  /.  ^  9ar- 
nr  «fa  fem  A     ^  mO  ««tt  /.      ^ Poii  er... lefait  ff  omir.  /. 


XXX.     DOCTMM.  DK  IHT.  lOA.  B.     4.  AUBBCHB.  D.  HEBZOGS  ULB.  V.  W.    6.  8EPT.  1616.         69 

luf  ^tibf  gnPfM  un^  brkritt  ^at,  Me  tm  foUtd)0  grfagt  fi).  Vnb  tft  Mruf  on  uttfer  rr- 
Unbunt  oon  uno  l^intvrg  (jrrittcn,  unli' l^inlicr  im  grlafTcn  fcin  i^antitfd^ritft ,  iiacin  rr 
urlottb  Don  uno  brgrrt  uno  gcnommcn,  bae  toir  alfo  fin  la|Fcn,  un^  im  Hari^bcr  kain 
fn&bigr  rrj&gung  nod)  orrmcnuna  mcl^r  gctbon  m\ter  mit  fd)ri|ftm,  niortcn  nod)  mcnkrn. 
5  tan  vimwl  bir  oon  guttrn  un^  uf^gcbcn ,  ^as  tpir  j^anfcn  tion  ^uttcn  mit  unfcr  aigcn 
^an)  3U  unf  brfd)ribm  babcn,  ^ft  mar,  unn  lang  Haroor  unH  rc  mir  insooft  obacmrltrr 
frpnrr  y^fivi^t  ftudi  mcgcn,  als  oblut  atn  Zxtwio^tn  (^laifd)b^^n)id)t  0cfd)oUcn,  oor  im 
frlbf.  ^ud^  /urftrn,  /rcpbrrrm  unH  anHcrn,  unli  barnad)  gar  nit  bcfd)ctim,  mag  uno 
0n4  nit  mar^ait  nit  jugclcgt  mcrtm.    Dan  wxt  tool,  nad)  tttm  mir  in  alfo  gcfcbullyigrt 

10  uttb  grf^oltm ,  un^  rr  taruff  oon  uns  gcrittm ,  unb  liurd)  fcin  nad)gcla^nc  .l^andfcbrift 
urUb  oon  uno  gmommcn,  mic  rr^clt  ift,  mir  oon  fincn  wcgcn  }n  oilmaln  angcfud)t  un^ 
grbrttm  mortcn  fpm,  inc  mi*^rr  jubcgnaHcn ,  im  3ufd)ribcn,  unH  mincr  an^uncmcn ,  ^abm 
»ir  ff  bod)  ftnuKs  abgcfc^lagcn.  Vri^  fo  wir  baruf  mottcr  btttlid)  angdangt ,  Oos  mir 
^f «t  antrrn  mifligm  utib  ocrgftnticn  mcltcn  im  |  ^ufd^ribcn ,  voxtjtv  3u  .kommcn ,  babcn  mir 

i5tafrlbig  oud)  obgrfcblagm  un^  nit  ocrg^nncn  nrd)  tuiUtgcn  u)6Ucn.  ^unHcr  Mbi)  gcfagt, 
tef  vir  im  nit  fd)ribcn,  nod)  3U  fd)ribcn  toiUigcn,  nod)  uns  gcgcn  im  ainid^s  oortailf 
inn  kainrn  mrg  bcgcbcn  mcltcn,  unb  in  Mruf  fcrrcr  nod)  mottcr  kaincr  brgnabung ,  nod^ 
ini^igm  fd)9nf,  m^cr  mit  mortcn,  mcrdicn,  nod)  gcbcr^cn,  ocrmcnM  nod)  ocrtroft,  ufi 
^rm  ipol  3uurrnrmrn ,  ba^  mir  tmc  Harubcr  nit  gcfd)ribcn ,  nod)  ainid)c  ocrtr^ftung  nod) 

sobtgndbung  rr^aigt  bttbcn.  ^ls  aud)  Hic  griin^tlid)  marbait  tft.  Parubcr  l)at  cr  fid)  mifecr 
an  unfrm  i)of  grtl)on,  unn  bp  uns  kain  bcgnaDung  nod)  gncHigcn  fd)in,  ^unlicr  mi^faUcn 
uiA  rmftlid)  rr^aigung  bcfuntim,  mic  cr  liann  oauor  (als  oblut)  «marnung  un^  trom  ^rt 
rm^angm.  jlo  fic^  nun  grfugt,  ^ao  mir  anlicrcr  fad)cn  balb  mcUcn  rcittcn  unli  cr  fid) 
tor^u  |rfd)iAt,  mit  uns  3u*rritcn.    ^ft  cr  Haruf  gcmarnct  un)y  crmant  morbcn,  cr  mt|rr, 

35  mf  rr  mit  unf  3ufd)afcn  bab,  untt  mic  rr  mit  uns  ftanb,  al[o  unli  bcrgcftalt,  Ms  im 
nit  3U  mttrn  frp,  mit  uno  ^inuft  3U  ri)tcn,  olicr  fo  cr  ic  rptcn  melt,  ^as  cr  fid)  bann 
frlbf  ina^t  bob.  lunn  rf  m6g  lnd)tlid)  cin  mort  rtM  antttx  gcbcn ;  ^arl^urd)  cr  une  orrur- 
fo^m,  ba3  ain  unrat  ^arufi  mcrlicn  kun^t  unli  licrglod).  ^oUd)  marnung  cr  aUc  nit 
alfin  in  orra4)tung  grftclt,  Sirunticr  Mrubcr  fid)  tirut^lid)  mcrAcn  lalTcn  un)y  gcfagt.    ^x 

sow^le  fpn  bant^rr  antl)on  unb  mtt  uns  l)inu|{  rcptcn.  ^U  cr  abcr  fpn  bant^cr  bamalf 
nit  3U  jltutgartm  grl)abt ,  [^at  ex  nad)mals  mpc  cr  3u  anticrn  bic  nod)  tnn  f cbcn ,  gcfagt. 
Cc  0^1  Mnnod)t  mit  uno  l)inu^  rptcn,  cr  mn^  mol,  mir  mcmm  im  fpit^igc  mort  gcbm, 
f0  mhit  rr  uno  glrid^  alf  fpit^igc  unti  ftolt^c  loort  mi^cr  gcbcn.  licsi^alb  tiic  oon  guttrn 
mit  vMrtott  nit  fagm  mcgm,  lias  cr  uf  unfcr  gcnc^igs  ocrmcncn  unnti  uf  gnclrigcn 

^n^n  unbrforgt,  mit  uns  gcrittm  fco.  oas  aUcs  tft  kunntltd)  unn  bcmp^lic^.  JVls  mir 
nun  in  taf  frlK  komm,  unli  cr  tn  obgcmcUcm  lirut^  unti  bod)  uns  nad)gcrittcn.  IJabcn 
mir  ol  unfrr  feimrt  oor  uns  l)tn3ici)cn  laffcn  ticr  mainung  unfcr  fad)cn  mit  im  uft^u- 
tiHxtn  nn^  in  ain  |}olt3  grrittm ,  bar^urd)  mir  oon  ^tutgartm  uf^  uff  }3cblingcn  3u  t)(t- 
bm  mfirfm  rpttrn,  ^btn  cr  uns  tiann  aud)  nad)gcuolgct ,  ^cs  mir,  abcr  u^  kaincm  gnc- 

40tigm  orromm  nod)  orrtr6ftm  gcfcbcl)m  lalTcn.  ^ls  mir  ticr  cntits  kummcn,  babcn  mir 
nnf  grgm  im  unbrr  augm  gcmrttbt  unti  bic  obgcmdtcn  unlr  anbcrc  fcpnc  untrcmc,  falfd)c, 
oemtrrifttr,  lugmbaftr  unb  l&ftcrlid)c  p6^mid)tftud\,  fo  cr  an  uns  (als  oorftcct)  brgan- 


*  fiiif...9uttmoffii^,  /.  *  mal)r,  abcr  lang  1.  ^  oblut]  ob  iautct,  ^  un^  gar 
niiit  MmM4  ^.  *  na^m  omis.  1,  *"  Mruf  omis.  1.  "  iwiUcr  omix.  1.  *«  nod^ 
antcni  ^m  /.  »grt.]  Hrtbrilf  1.  "  fcrrcr  omis.  1.  «*  mi^c  mol)l  /.  ^  uns  3uc- 
ttnm  nnlfe  i.  **  Mnn  omis.  1.  ^n  nid)t  aUcin  aUc  in  /.  ^*  mpc  cr  omia.  1,  ^^  gUid) 
'  m6|m]  M^ntm  /.  Ilcrmal^mm  un)i  ^d)cin  1.  ^^  bod)]  Poc^m  ^  mir 
I  /.     "*'  uxSU  gAad)tr  frinr  Kntrrm  /. 


70         XXX.  DOCVMM.  DE  INT.  lOA.  II.    4.  AU88CHR.  D.  IIERZ008  ULB.  V.  W.  6.  8EPT.  1516. 

0rn.  /Hit  trnft  furficbaltcn.  tlnti  ais  cr  Dtc  nit  ucrnatnt,  ^mc  flcfagt,  ^id)ft  bu,  tiu 
^rciDlo^cr,  tlcrrctcrifd)cr  ilaifd)  |)cBtuid)t,  ^d)*|)ct  uiol  mad)t  mit  vilcn  tjiii)  3U  cruiirgcn 
unli  an  ticn  baum  (ain  ^id)  anjai^cntic)  (ttiicn^ol  cr  kaine  gruncn  baume  mcrt  mar) 
l)cncKcn  3U  laffcn  unli  to  bp  ju^altcn  unn  3u  3ufcl)cn.  <One  bas  ^d)  mid)  in  aintg  0cfcr- 
Iti^it  mi)ns  lcibe  mtt  tiir  bc0cbc.  ^bcr  id)  i)ab  Dae  nit  mcUcn  ti)un.  ^'unticr  bin  alfo  -'' 
^o,  unli  mil,  oU  ain  /rnfd)c|f  fclbs  0c0cn  Hir  um  Hdu  an  mir  bc0an0cn  ^cffmic^t  ftud^, 
aU  aincm  ^rcmlo^cn,  tlcrrctcrifd)cn ,  /laifd)  p6f^mid)t,  0c0cn  tiQncm  Utb  unli  lcbcn  tian- 
Mn  unfi  titr  tl)un  lias  tiir  3U0ci)crt.  Wie  \  id)  als  ain  /rpfd^off,  mic  liu  maifTt,  3Utbun) 
0Ut  mad)t  bab.  ^nc  baruf  an0cfd)rDcn ,  Iras  cr  fid)  fpn  lcibs  unli  lcbcns  nicrn  ff tlt ,  tlns 
ttavu^  3U  tm  0cn&i)ct  unti  tn  hraft  i^ai)fcrlid)cr  tlcd)t  /ml^ait  fa0 ,  Hcn  /rpcn  ftiiln  baim-  lo 
lid)cr  0crid)t  0C0cbcn.  ,9nc  an  fpncm  ^cib,  unli  ^fcbcn,  umb  fonc  bc0an0cnc  J36|imid)t- 
ftvck  3uftra|Fcn,  fur^cnummcn,  unH  un^crftanticn.  Vntt  babcn  im  fdbi^cn  liannocbt  mil- 
tcr,  unb  mcni^cr  0cbanliclt,  pann  mir  als  ain  tOilTcnbcr  /rnfd^cff,  0C0cn  atncm  fcttid)cn 
95^u)id)t,  mad)t  ^cbabt,  ^nc  aud)  mit  roBi  bamafd),  nnrt  0cmcr  nit  licr  ma^  ubcrrDfd)t, 
Ki^d)  (mic  tiic  oon  ^uttcn  lu0cnl)aft  an^ai^cn)  on^cmarnct  an^riffcn  unti  ubcrcpU.  i5 

Pa0  tdir  abcr  fcpncm  toMcn  Ccrpcl,  ain  0urtcl  an  ticn  flals  0cU0t,  ^3ft  liic  umr- 
l)ait,  unli  Harumb  bcfd)cl)cn,  l^as  tiic  urfad)  fpncr  cntlnbun^,  tlcmlid)  bic  ob^cmcltcn  Bf()- 
tDtd)t  ftudi  tiabp  0cmcrcKt  nmrlicn,  niie  una  nad)  tice  frpcn  ftuls  rcd)t,  3U  tbon  0cburt 
l)at.  tOir  babcn  une  aud)  foUic^cr  unfcr  l^anbUin^  nit  0cbor0cn,  fun^cr  aU()bal)y  Mrnad) 
fclb0  rrojfnct.  ^o  nun  tias  aUcs,  niic  obbcrurt  U(0cnbaffti0  fd)rifft,  non  futimi^cn  uon*20 
guttcn  u^0an0rn,  anfan^o  an^ci^t,  ale  foltcn  uiir  ganfcn  uon  ^uttcn  fDntbalb  0ant3 
unucrf(t)ullit  rrmortit  untt  }n  fc^mcbm  br^rrt  babcn.  3u  Ircm  tn  anticm  irn  f(l)rifftm  t>t- 
rrn  uon  guttcn,  ticr  0c)ya(t)t  ucrrvitcrifc^  trcmlo^  bc^u)id)t  Sane  non  l^uttm  0cncmpt,  0c- 
bailfcn  ttuirlict,  ain  nnucrlumptcr,  unf(l)ul&i0cr,  crnfrommcr;  tico  aM$  olicr  rlicl  filen(d). 
Pavyn  fa^cn  mir,  liae  ufi^ob^cmcltcr  unfcr  ujarbafti^cn  cr^clun^,  brr  0cfd)id)t  fid)  lutcr2% 
crfinlict,  J)a9  une  mit  foUi(l)cm  3uU0m,  ticrcn  non  ^uttcn  0r6^1i(^  unrc(t)t  bcfd)i(l)t ,  lu- 
0rnl)afti0kU(t)  unb  ircntbalb  uncrUcl)  uf  une  u^0C0o|Tcn  murlirt,  ttan  mir  in  kains  mr09 
rrmor^t,  funlicr  aUain  ole  ain  ubcltSttcr,  trcuiloBcn,  ucrr&tcrtfd)m  $6fimt(t)t  umb  fpn 
t)rrfd)ulticn  0cftraft,  niic  rr^clt  ift,  un)  niir  al6  ain  /rDf(t)6f  3Utbun  0ut  madj^t  un)i 
rr(t)t  0cl)apt.  C$  kan  au(i)  bo  kaincm  t)crftcnlri0cn  ain  morb  0cad)t  mcr^cn,  ^ls  mir  ru 
aud)  kaincn  morti,  no(l)  morticr,  nic  b^i^  0cnicft.  tlnti  ^cr  uno  ticBbalb  ain  mor^  3u- 
mDffct,  tiev  tbut  uno  unrc(l)t  unH  lU0t  uns  fd)i\ntUd),  t)crriittcrti(l)  unb  mortUd)  an,  unD 
ift  an  im  fclbe,  ticgbalb  fuliuii^  von  guttcn,  fpnc  ^iin  un)i  bcfunlicr  ^cr  jun0  futiuii^, 
unn  irr  urttrrn  von  ^uttm,  fi(t)  uiol  cntbaltcn,  unti  )yc0  mir|fi0  fticntirn,  un«  foUid)6 
alfo  mit  ^U0in  3U3ulr0rn.  tinH  bcti&(l)tcn  liabD  ^cn  totitf(t)la0,  -fo  Uv  iung  j^utmii^  iion3^ 
guttrn  an  licm  jun^cn  <^unliclfibaimcr  bc0an0cn,  niic  rcliUd)  ticrfclbi^  brfd)cbcn  fcD,  iU 
nil'  lcutcn  nitfFmt.  J^lotiann  fcrrcr  liir  uon  l^uttm  u^f(l)r9brn  uno  an^ai^m,  mtr  liic 
0rf(4id\tm  tion  unfrr  jantf(l)aft,  inrn  mifxfaUcn^,  unti  kla^rn^  ^i^  baniftrl^  balb  an- 


*  mU  ntlrn  omis  1,  '  nn  bifcn  J.  1.  *  ©nc  »f.]  ^nn  tia^  i(l)  mt(l)  mitt 
ai0nrr  prrfoljn,  in  rini^r  1.  ^  a\*  otnin.  1.  ttiv  frift,  unb  tttxn  an  uno  bc^an^rn  /. 
'  al0  atnrm ...  ^cfimi**  «*»«'«•  ^-  .  '  ^u  mol)l  m.  i.  3wtb.  0tit  omis,  1,  »  tns] 
un)y  /.  >®  0m(ibft]  0rnal)rt  fa0  omis.  1.  ^»  unb  unbrrft.  omiH.  1.  "  ubcr- 
r&ft  i.  "  "Oa^  uiur  Krfa(l)cn  an^at^tm,  fcinrr  /.  *-  uiur^r  1.  na(l)  frincm  tlcrfd)ul- 
»m  gcpiirtb  bat.  i.  ^  Sso  iii  tiann  fcrncr  ^ir  obb. /.  "  Su«m,  finm.Sohn, 
ttRorrrd^iil^t  1.  ^  trrmlo^  b6^ttii(t)t]  /laif(l)bcfioi(t)t  /.  gmmtit  mtf  0rl)aif^m  J. 
**  flitni^  1  pon  unt  rrm0i^rt.  ^r^ru^m  mur ,  ^ag auo  un^rrrr  wabrbaftm  /.  '^  unlr. . . 
uncrUc^  'omis.  1.  «»  aJlatn  otnis.  l.  »*  krin  JHorftt  i.  nir  omis.  1.  '*  urrr. 
■n»  mortU^  oMi».  i.      *^  un)i  omU.  1.      \^u  Hrurrn  liir  Suttcn  i.      bro]  M^  /.     ^^  oon 


XXX.  DOCVMM.  DE  IMT.  lOA.  B.     4.  AUS8CHB.  D.  HEBZ008  ULB.  V.,  W.  6.  SXPT.  1516.         71 

gr^aigt,  mit  ttm  (K^rbtrttrn,  tiarinn  ju  t^antirln  tas  fir  uon  IJuttrn  ir  iaitt  "bt^^aih 
fpurrn  uno  frl^rn  niurlirn  2(.  ^d)trn  mtr  n^olf  liae  unfrr  fantitf^aft  unD  brrfrlbrn  0r- 
fd^icKtrt^,  tiro  nit  brhantlid)  fpn,  ^unbrr  torr^rn  fir  olrid),  all  mol  aU  mir,  Mmit  an- 
grlo0rn.    Vntt  ale   uns   nit  iwpfrlt,  fid)  bp  une  alo  oir  grtrrmrn,   untirrtl^on  l^alttrn, 

^Vntf  rtxt  uon  guttrn  nod)  antirr  nit  abmrnlyrn  la|[rn,  un)y  fur  fid)  fribo  Mruff  moi  mt|frn 
3uantmurtrn.  | 

^o  tiann  tiir  Don  ^uttrn  in  irrm  ufifd)ri)brn  (fi^  3u  mtfd)ul)yi0rn)  fa^rn,  foUid) 
tr  uftfd)r!)brn  uf^  0rtirrn0trr  not,  Uvitrrlid)rr  brutirrlid)rr  unb  urttrrli^rr  lirb  unb  trrm, 
unb  unfrrn  unfurftlid)rn ,   unal)rlid)rn ,  fd)antli4)rn  mrrkrn  unli  anDrm  mrr  urfad)rn  br- 

10  n)r0t  3U  fpn.  Jlar^u  fa^rn  mir,  ma  0lrid)  titm  alfo,  tfas  tto^  nit,  ^unbrr  bb^ii^  uon 
unf  rrbid)t,  unli  rrlo0rn  ift^  $o  mrrr  liannod^t  foUtd)  tr  unrrltd),  fc^rntltd)  f4)rift  tnrn 
fclbs,  aud)  brn  irn,  IrbrnDi^rn  unti  totitrn,  3U  0ut,  biUic^  urri)altrn.  ^tr  l)rttrn  auc^  ir 
ta0laiftrn  unb  antirrs,  bamit  l^utimi^  uon  guttrn,  bod)  unti  ntbrr  ftrnti  brtru0rnltd)  un^ 
fi^ntlict)  i)n0rfurt,  unti  ufrntbaltrn  bftt,  onrruol0t  otirr  onrrlan^t  atntd)0  biUtd)rn  rrd)- 

i5tmf  (Hrs  mir  imr  an  0rpurlid)rn  ortrn  nir  uor0an0rn  fpn,  nod)  vor^rrn  mcUrn)  biUtc^ 
unlirrlalfrn.  pann  mtr  unfrr  ta^  anbrrs  nit,  liann  mir  ainrm  /rummrn  /urftrn  0rburt, 
tyrrbrac^t,  unt  tn  unfrrm  tl)un  unb  la|fm,  anHrre  nit,  dann  uffrrd)t,  marbafti^,  brftm- 
^10.  Knli  tirr  tirn  atiri  rrbrrhait  unb  0rrrd)tf Kait ,  Itrb  0rl)abt  un^  0rfurt>rrt  bitt ,  rrfun- 
brn   mortirn.    «^n^rro   ma0   uns   mtt   mart)att   (u|^rri)alb  rumo  3u  rrtirn)   nit  3U0rlr0t 

20  mrifern. 

^Utiann  ^ubmi^  von  jjuttm  tm  uf^fd^rpbm  vil  0uttat,  fo  rr  uns  brmiM  l^ab, 
an3ai0t,  unli  fun^rrlid),  tnbrm,  tiae  rr  une  5ri)rn  ^ufrnt  0ulliin,  ain  tar  lan0  urr^rbms, 
iif  unfrr  aini0  |3rtrf  unti  fir^ri  orln^m  2c.  ^ft  Dir  marl)ait,  ba3  rr  un0  ^rbm  Cufrnt 
0Ul)in  ^rlpb^n.    |lod)  mit  lirr  urrfid)rrun0 ,  ttay  rr  uns,  unfrr  fanlit  unH  frut  liarumb 

2&an3U0r9fm  \)abf  mit  otjtt  on  rrd)t,  0aiftlid)rm  otirr  mrltlid)rm,  laut  brmrltrr  brirf  unb 

V  ft0rl,  ^rro  ^atum  ftrrt,  uf  pfin^ftm,  llnn^  Mnnod)t  mit  foUid)rm  0rlitn0,  uf  Catl)rbra 
Prtrt,  f^irrft  liarnad)  mitirrum  ^ubr^alm.  <3lbrr  ubrr  oas,  mirmol  rs  rtn  ^rliben  0rU 
0rmr|ft,  unli  ain  brftimptr  3rit  Drr  br^alutt^  0ri)abt  unH  btrfrlbt0  391  rrftrrdit  mortirn 
un^  rr  tm  bartnn  uorbri)altm  irlirr  3i)t  uf  fpn  rrforUrrn,   'baB  0rlt  mi^rr  ^ubr^alm. 

30Kn^  r0  tiarubrr  lirru  tar  lan^  anorftanDrn.  ^o  i)at  rr  )iod)  bauon  unb  Ufi^aih  von  um, 
3ufampt  lirm  l)aupt0Ut  lirr  3rl)m  (Sufrnt  0uiatn  rmpfan^m  unti  rin^rnommm  uon  irlirm 
^rr  ^rrprr  iarrn,  ^unf  bunlicrt  0Ultiin,  ^rift  in  fumma  ,lunf3ri)rnt)un)yrrt  0Ul^in  0r- 
fud)0.  Wtlii^tn  0rfud)  rr  au4)  mitfampt  tirm  |)auptgut  mn  un0  \aabtni  un^  tm  ntt 
nad)0rbrn ,  no4)  ^uurr^in^m  anftrrn  mcUm  la|Irn.    Was  0uttat  obrr  pirnft  tias  frp  unn)i 

35mtr  0iri4)  ainrm  mud)rr,  una  ob  te  im  frlb^,  otirr  un^  3U  0Ut  0rfd)rl)rn,  0rbm  mir  lirn 
Qrrftm)ii0rn  3U  rrmrlfm.    Prf^tialb  mir  foUid)0  an3U00  biUicf)  tion  tm  urrtra^m  blibrn. 

Kn^  al0  rr  an^at^t,  un^  f^n  fun  urrtramt  l)abrn,  if!  obrn  0rl)crt,  mtt  mf(  0abrn,  0na- 
ttn  urtb  0Utiat  rr  von  un^  0ri)altrn,  )yr00lt)d)rn  mir  untrrultct),  bb^ii^  unb  untiandibar- 
Itct)  rr  ftd)  0f0m  un^  brmp^rn,  on  not  mim  3U  &frrn  unti  ^urrmittrrn. 

40        <^l0  rr  au(l)  frrrrr  an^ri^t,  mir  rr  fpn  fun  rrforbrrt,  unl>  lirrfrlb  ]>aruf  urlob  br- 


*  fir,  litr  tjon  Qutttn  ia  faitt  1.  .  *  Jc.  omis.  1,  ^  ,\xm  titt  0cfcl)id\l)trn /. 
3.4  lorrl^m  ficl)  0lric()mol)i ,  al0  un0  nicl)t  3mrpfrlt,  /.  ^  *  mol)l  miffm,  barauf  3ue 
antmorttm  1.  '  fict)  3U  omis.  1,  »  «nli  urttrrlict)rr  omiR,  1.  ®  IUorttcn  unli  tUrrAt)rn  1. 
*>  ir  oinis,  1,  "  unurrlm^t  in  biUid)m  /.  ^  *'  tDarl)afti0  omis,  1,  «»  jc.  omis.  1, 
Iia3  rr...0rlp^rn  omis.  1.  *^  tDcltlicl)rn ,  2C.  /.  *«  ^i0cl,  2c.  L  uf  Pfin^ftm . . . 0r- 
)in0  omis.  1.  30  3  Jat^r  an^rftantim.  l.  «*•  ^3  erift...0cfucl)s  oww.  /.  »  jefucl)] 
<Jin6  /.  '^  nacl)0rbrn]  an^rbcn  /.  KJas  nun  1.  "  0aubrn  2  3.  ©laubrn  1.  Cf.  p.  75. 
V.  14.  p.  07.  V.  10.  ^^  rr . . .  0rl)aitm  omis,  1.  ^  &f rrn]  ifcrn  /.  i.  e.  abrrn ,  mirlirrl)oUn. 
3uermrtttnt.  /. 


72         XXX.      DOCVMM.  D£  INT.  H.      4.    AU88CHB.  D.  HEBZ008  ULB.  V.  W.    6.  8EPT.  1516. 

• 

gm,  Baruff  wtr  im  uf^ugltd)  antiDurt  ^rbett  l^aben  roUm.  Par^u  fagm  tDtr,  fobalH  wtr 
f9n  $oOb(tit  unb  bubrrn  rrfarn,  tne  tiarulff  aU  oblut  gef^olten,  unti  foUtd^s  bp  ^urften 
unb  anDern  eroffnet.  i^aben  otr  im  katn  uerjualicb  antmurt  mer  0e|ben,  nod)^  atntci)e 
bcgnatiuna  otier  Dertrcftuna  getbun,  ma0  une  aud)  mit  n'arl)att  nit  3U0ele0t  merben,  al- 
U$  mte  ob^emelt.  5 

/erner  ale  cr  anregt,  mteer  fnnen  fun  fubmigen  nac^  fpnem  fun  jQanfen  ^eftbiiKt, 
un^  urlob  begert,  unli  mir  tm  0utte,  falf(l)e  mort  gegeben  i)>)ben  foUen,  Immtt  lU0t  er 
uns  auc^  fcbantltd)  anf  unb  fpnb  tiee  bi^i)er  mit  marhait  nit  befd)ul^i0t  luor^en,  ^er^li)- 
d)m  aud)  nte  0epfle0en. 

^o  ttann  gurfmig  oon  ^utten  mptter  an)ai0t,  alo  cr  fpn  anbern  fun  fu^miam  nacbio 
Sanfm  0efd)iAt ,  unb  ttt  uns  umb  erloubun^  ^ebetten ,  Pas  mtr  in  liaruf  tn  0neDi0em 
fd)9n,  bobm  bnilTen  mit  uno  rotten,  mit  oermenun^,  mit  im  3U  reben,  mie  er  len^er 
bp  une  une  blpb,  unb  im  al^liann  3U  erlauben,  tiarujf  er  fid)  kainer  un^naben  0e0en 
utto  befor0t,  unD  alfo  on  bt^rnafd)  uf  ainem  Klainen  unad)tbarn  pferlilin  ^ernttm,  unD 
Kain  anDer  m6r,  tann  axn  ^e^en  0ebapt  h.  taryvL  fa^m  mir,  bao  foUid^o  fd)antlid)  er-  is 
)yid)t  unb  erlo^en,  funtier  er^an^en  ift,  mie  tuir  oben  nmrbafti^klid)  er^elt  bttb^n.  ^r 
ift  aud)  nit  aU  uf  ainem  unad)tpam  pferMlin  unli  mit  aineVn  fcblecbtm  €e0en  lut  fone 
.  an^^^ene  ^erptten,  funber  l)(tt  er  0ebapt  fpn  ^emonltd),  unb  taf  beft  ia^pfer^t,  bar^u  ain 
lan0  0emcr,  Me  er  0emonlid)  3utra0en,  unli  3u  fieren  0epfle0en  bot. 

/urter  alofutinji^  oon  f)utten  ferrer  mit  len^e,  tiod)  on  aUen  0runbt  lier  marbait, 20 
unlDerftet  3u  er^elen,  mie  mir  mit  ganfen  fonem  fun,  bi^  3u  entlpbun^  befTelben,  und 
barnad)  mit  fpnem  toliten  Corpel  0el)an)yelt  baben  foUen  u.  Par^u  fa^en  mir,  Hao  foUid)^ 
aud)  ertiid)t  unti  erlo0en,  unli  im  0runti  nit  antiere  0el)anbelt,  tfann  mie  obm  uon  uns 
crjclt  ift,  unii  uno  aU  ainem  /rpfd^^fen  0epurt,  baruf  niir  uno  ^ieben  unti  fa^en  bem- 
noi^  ferrer,  ^o  oft  unli  uiU  ITuDmi^  otier  iemanli  antiero,  mer  lier  fep,  uno  inn  tftm  ai-25 
nid^e  mortie,  ®9rannifd)m,  l^endierif^en ,  |lo^b(tfti0(n ,  unfurftltd)en  ober  unerlid)en 
^n0tlun0  befd)ultii0t  ober  3ei)d)t,  tia^  ^er,  otier  tiie  felben  uno  tomit  unred)t  tbuno,  ale 
tlerreterifd) ,  /laifd)-$e^mtd)t  t  ^d)antli(b  unb  b6|^lid)  anlie^en,  unb  fpnli  an  inm  felbo. 

^ber  lier  ^iben  €6Mlid)en  umnbrn  balb,  bie  i^ane  t>on  Sutten,  non  uno,  unlrtper- 
felbm  funf  3urudi  empfan^m  fol  l)<^ben,  Mr^u  fagen  mir,  tiae  es  titx  fiben  tc)tlid)en30 
munoen  i^aib  aud)  erlo^en  ift,  ^unDer  ))at  er  uber  ain,  otier  uf  tiao  l)^#t  3mu  t^otlid) 
munoen ,  nit  0ebabt ,  mie  tiie  umrbait  unti  beuio^licb  tft.  ^a}  er  aber  funft  etlid)  anber 
unacbtbar  muntien,  unti  biefelben  ainotails  ^urudi  empfan^en  bab,  <flla0  nmr  fpn,  uno 
bat  fict)  nad)  0ele0enl)ait  tirr  bantilun0  unb  malftat,  r.lfo  3U0etra0en  unb  erbaifcben. 

fso  tann  er  futinii^  uii)tter  an^ai^t,  oae  foUid^o  mit  fpnem  fun  0el)anMt,  on  aUen35 
1^0r3i0  unnli  fd)ultii0un0.  Par^u  fa^ett  mir,  bao  foUid)0  aud)  etlo^en  uitb  ttbi^t  ift,  tian 
mir  in  felbo,  at^ner  perfon,  be^0li)d)en  0e0en  /urften  unb  £|erren,  ^&lm,  unti  uncbUn, 
gffcbolten  .unb  0e3D0en ,  ain  ^remlo^en ,  t)erretterifd)en ,  B6^mtd)t  |  (alo  er  aud)  ^emefit) 
'  unb  bas  er  (menfd)lid)  3U  reben)  als  ubel  an  uns  0ebanbelt.  ^ls  ^iitiaf  -an  ^ott  un- 
fcrm  b^rren.  Wit  oben  0emelt  unti  bemof^ltd)  ift.  H^ie  Knn  ban  er  f uDmi0  fo  uermef^en-  4o 
lid),  on  etnicben  0runb  lier  nmrbait,  uno  mit  lier  (hf^xn  fmr^eben,  tiae  mir  on  aUen  nor- 
591  unfe  befd)ulbi0un0 ,  «^e^en  fepnem  fun  ganfen  0ebanbelt  baben.  Iiao  mir  aber  foUtd)0 
0ctl)on  foUen  l^ahtn  on  aUe  tior^mly  Cla^en  un^  rrd)t.  Dar^u  fa^en  mir,  tias  mir  uno 
inn  Bem  ^ebaltm  babm,  ^Ib  ain  /repfd^Sf  unb  1)3if[enber  ^utbon  ma4)t  unli  tier  Tdh^ 
»i4)t  mol  t)crf(^ul)it  b(tt,  mie  oblut.  45 


*  ftxntt  usgue  ad  vcrs.  28.  omnia  onds,  1.  pergitqve  JStr  fiben  tSDtli4  IC^un- 
iTfll  •*  cr  oiwif.  i.  w  t)et3U0  i.  (perperam)  ■  ift  omis.  1.  '^*  0cmt^t  /.  {male) 
••  ivSM  mitt  ungcrm  g.  e.  1,     "  1lcr3U0  i.      **  )Ut(0n]  ttarjuci. 


XXX.     DOCTHM.  I»  IMT.  H.     4.  AUS8CHB.  D.  HERZOGS  VLR.  V.  W.     6.  SEPT.  1516.  73 

Hn^  ali  Smmi§  fmtx  anjaiQt,  als  folttn  tpir  burd)  ^trrdben  unfer  banblung  orr- 
vftriKt  iyabm  unfrr  furftltd)  C^er,  resicrung  un0  fo  tiii,  ba0  unfer  un^ertl^onen ,  ^tener 
uitt  lc^cnaan  uno,  4rer  pfli^^t  nac^,  wptter  nit  aemertig  3u  fein  f4^ulbi0,  ^unlifr 
im  un)i  f9nem  anl^ang,  H&tig,  boften^ia  unli  btlflid)  fepn  folten,  /Hit  ferrer  er^elung 

^irer  uftgeganien  fd^riften.  |)ar3U  fagen  niir,  1103  tDir  nit  0efteen.  ^ft  aud)  Hie  n^art^att 
ntt ,  tai  vir  ^urd^  obgemelt  banbluno  (inkraft  lifr  i^ai^erli^en  unli  lieo  l^eili^en  Hpc^f 
Mmlii^  0ert4t  umr  /rven  ftuU  red)ten  unti  irQbait,  raie  oblut,  an  ainem  oerfd)ul)yten 
IM^vidyt  un)i  Meltetter  geubt)  id)t3it  neripurdit  l^aben ,  nod)  in  ainid)en  m%  De^l)alb  ftr&f- 
Ud^  fepfn.    ^untier  alletn  ge^anbeU,  ties  mir  fu0,  mad)t  unb  red)t  0el)abt.    Dno  mu0en 

lotc^oik  €em  un)  Hed^t  lo&en,  0eben  unlr  nemen  (ale  mir  aud)  ^utbun)  l)iemit  urpitti^) 
nn  W  ortrn  un)i  uor  ^en  0erid)ten ,  tiabtn  liifer  l)an)yel  na4)  fDner  natur  uno  ai0enfd)af^, 
ir^irt,  nad^  ^cnt  Ved)ten  un)i  <^rQl)eit  in  kraft  unli  mad^t,  ni6l(^er  Wxx  alo  ain  &c4t, 

*  Ve^t  /r9fd)6f  0el)an^elt  unlr  ^annod)t  milter  liann  uno  ^ic  felben  /rphaiten  unb  Ved)t 
3Ufcbm,  laut  unfero  ob^emelten  u^fd^rpbrno.    ^d)ten  aud)  foUicl)  unfer  tled^tpot  tiem  ban- 

15  M  lemefi,  or^enlid)  unti  0nu0fam  fDn.  <Db  abcr  icmanti  r^on  unfern  milrcrmcrti^en  ft4) 
anmaM  miir^,  foUic^  unfer  erbietm  nit  0cnu0fam  fcDn,  ^o  erbietm  mir  uns  )ie^l)alb 
fftr  II&.  |la.  /Bateftat,  alf  unfcrn  aUer^nctiioftcn  i^crrcn  unO  bic  0emain  ftenli  ^ci  Vpc^o 
(f0  otl  tn  unfer  mad)t  ift,  un0  Ircs  3U  crbieten)  ir  ^aicftat  unH  litc  fclben  ^tmlr  erken- 
nm  3U  lafm,  ob  taf  0cmclt  unfcr  oc^cnlid)  crbiettcn  0nu0fam  olrer  mtr  liaruber  ainici) 

sovftter  erbictm  Olier  Vc(l)t  an^uncmen  rcl)ultii0  fpcn,  licm  moUen  mir  al^Mn  (fo  oil  an 
unt)  ottd)  ool0  tbun.  tlerfebcn  unf  tiemnad),  113  tiie  ^cmeltcn  unfer  HnOcrtbonen,  biener 
unb  |c|;nman,  fid)  burd^  foUid)  er)i(t)t,  crlo0cn,  Bo^bafti^,  uff&t3i0  u^fc^rpben  mttier 
unt  nit  rait^m  nod)  pnfurn  lafcn  mcr^en,  fonlicr  fid)  baltm  ale  liic  ^ctremcn,  mie  un- 
fcr  ocrtrovm  3U  inm  ftet,  uno  Mf  in  kaincn  ^mpfcl  fct^cnijian  fci)mcr  \xvit  unlpbenlid^ 

ssmcr  olcr  crbrrkait,  ^iente  auct)  3U  ^crruttun^,  aUcr  ot^nun^  unti  erbcrkaitf  3u  nider- 
tenikttni  Ipcr  0crcc^ten  uno  0uttcn,  uno  3u  biin^babun^  unlr  merun^  licr  bofen.  I^ann 
ain  %nx  ainm,  ^cr  fepn  bo^^afti^er,  falfct)cr  fd)ald\baftt0er  picncr  0eme^t  mer,  umb  fein 
bnMatt,  untrem  unnti  oerretterifd)e  bc^micl)t  ftudi,  nit  folt  nad)  0eftalt  ticrfelbm,  un)i 
oic  er  3utt)un  (bcfun^erlict)  nad)  /rDcn  ftuU  llecl)tcn)  mad)t  bct,  ftrafcn,  un^  fo  0ebur- 

3»  lid^  ftraf  oa  le^m  fur^cnomen  murli  (mie  Oeo  ort  0cfd)el)cn)  Iraf  barum  liic  unnertbonm 
^imcr  unti  ITebmman  ir  pfiict)t  le)t0  fDU  foltcn.    tHaf  un^cborfam  unb  un^laubmo  aucl) 
Mu  0ebcrc«  kan  €umer  ^eb,  ^r  unb  /Tleni^klid),  titx  ficl)  ocrnunft  0ebrauc^t,    mol  er-^ 
id^m.    Mtit  fo  ocrr  ieman^t  bi^nn  fid)  mibcr  <3ot,  ttatur,  l!led)t,  (Crberkait,  fannOt- 
fritm,  Oci  Becbtf  orbnun^  ocrmunkt  bQben,  unO  inn  ^d)t,  ^bcracl)t,  un^  anOer  pemm 

96  0ci  Vcd)ten  lefaUm  fpen  foUen.  l^pnO  baf  ^ie  oon  ^uttcn  Ourcl)  oil  0cmelt  ir  fd)&ntlicl), 
fr&nmlicb,  eroid)t  un»  crlo0cn  u^fcbrDbcn  unti  anticr  cmbcrun^,  mit  bcmcrbun^,  ritftun^, 
ftcnkttn0,  fo  fic  on  ainicl)  oor^en^  red)t,  mcfig ,  bcftcnni^  crlan0un0  fur^cnommcn,  Irie  aud^ 
tlc  toincr  reibt  unO  0emainm  |anbtfritien  unO  3crruttun0  Ocrfclbcn  raid)en  uno  Oienm 
ttno  alcrlai  ufrur  im  batli^m  Hepcb  ermcdicn  m6ct)tcn,  U^af  nut3  o^er  fct^aocnf  ^ao  uf 

Mi«  trai,  ift  lepcbtlicl)  ^ubc^emKcn. 

Hno  ali  f  u^mi0  oon  ^ttcn  inn  fonem  eroict)ten,  oerlo0cn  augfcbrDbcn  fcl)icr  3U  enb, 
ao^  un^crftct  ^en  lematncn  JlMl  mi^er  uno  3U  bemc^en  mit  fd)aldil)af ti0cr ,  uffct^i^er, 


•*  icftbt]  |tbt  /.  "  lciom  unb  0cbm ,  alf  mur  i.  "  &ct)t  omU,  1.  "  iaut . . . 
nfifctr^bmi  om£f.  /.  fold^  Vecl)t,  jott,  unb  ^l^anbel  i.  ^^  (fo  oil . . .  erbieten)  omis.  /. 
9tcrtl*oiB£9.  i.  ^  pann  fei^  fcbmebr  1,  *^  mx  aUcr  erberkait  omis,  i.  or^nun^  uno 
/.  ••  un^  meruni  omU.  /.  «®  er  omis,  /.  ^ad)t  })aUn  3ue  ftr.  /.  '»  oarum] 
/.       "  Ifbiibrc  /.       ix  uno  omiM.  /.       ^  llrtd  fo  oerr  usque  ante  sequcntis  pn^. 


74         XXX.  DOCVHM.  VE  INT.  lOA.  U.     4.  AIJHSCUB.  D.  UEBZOQS  ULU.  V.  W.  2.  8KPT.  UA6. 

rrio0n(r  furl)Altun0  »010  r^ltm  wiv  mtt  "btt  entlQbun^  U^  bemeltcn  mretrrirc^m*  pc^- 
iDi^ts  fcQne  fune  ^anfcn  uon  i^uttcn  toiticr  \ftn  flcmainen  ftmntf  tic0  aDcl0  0el)an)eU  unnH 
liarin  tier0e|fcn  ^aben ,  rtae  fie  vom  ^Ui  kurtj  ^aruor  uno  bt)  fannbt  unli  lcuten  bcbal- 
trn,  mit  ferrcrm  ertitctitcn  furbalt  uno  funDcrltd^eii  uerwiB  un^  verkeruna  lier  fd^riftcn 
balb,  ^o  wir  lien  C?rauen,  fierren,  un^  Bittermiftiaen  uom  S^tfti  r>tB  ganntfti  3u  /ran-  5 
cken  0en  tOQngi^aim  u|f  lien  ^ebalten  ta^  M  felbo  ^etljon  3c.  3U  bem  allem  fagm  toir  mit 
0ant3er  roari^ait,  r^M  wxx  aUme^  ain  ITiebi^aber,  un»  nad)  unferm  uermit^en  uffmtbalter 
unb  fiirlierer  ^eo  S^Ms  0eme|Ft,  nod)  fin^,  unb  mit  bilf  0Otte0  bleiben  mctten.    Jft  uns 
aud)  unt)er0e|ren ,  um0  un0  lier  <^ticl  3u  0ut  0el)an^elt,  mcUen  tieo  mtt  bilf  0Ot0  0nebi0k- 
lid)  un)y  bandibarlid),  0e0en  ^enfelben  fampt  unti  funDer  rrkennrn  unb  brfc^ui^m,  undio 
ift  inn  iinfrr  ^emiet  nie  0efaUen,  ben  0cmainen  ftanti  ^e0  ^tirl0  ^ubrlailii^m  liurd)  oir 
ftrajf  ain0  €reuilof^en  |l6|^uiid)t0 ,  al0  ganfen  von  j^uttcn,  ad)ten  aud)  ntt,  ^m  kainer 
t>om  ^ftel,  fo  Hifer  fad)en  0run1ytlid)en  bcrid)t   empfad)t  unli  unpartpifd)  ift,  ftd)  )ye0  fo  ' 
oil  belali,  olier  0ebend\,  ttM  ain  ^emainer  ^tiel  liartiurc^  oon  uno  gef^med^t  fi)n  fol,  }u- 
uerftd)tid),  ain  ietier  pro  aocl0  b^b  mrr  brfd)n)rrun0 ,  ta^  lirr  <3runti0  Hrrr&trrifi^  ^cf)-  15 
mi^t  ^ans  uon  ^uttm  uom  ^tfti  Qthorn  frpn  unb  ain  (C^rlman  0rl)ai|fm  wtthtn  foU. 
^o  rr  fid)  tiod)  unalielid)  unli  ber  erberkait  nit  0eme^ ,  ^un^er  fo  0ar  fd)&ntltd)  unH  bcf^ 
lid^  0et)alten  bat.    tdir  m6d)ten  aud)  bem  frummen  ^liel  3U  eren  tuol  Ipden ,  rfOB  ber  pcf^ 
mtc^t  kain  Cbelman  0cti)e|ft,   nod)  0el)ai|fen  mur^,  olier  ^m  er  fid)  tiem  J^brl  uno  rrbrr- 
kait  0em&fi  0el)alten  unli  fpne  bcMd)t  ftudi  un))erlalfrn ,  unb  uno  nit  )irrma|ren,  mieio 
obrn  nHirl)afti0kltd)  rr^rlt  ift,  ^o  0ar  uberfd)mend\li(b  un^  uilfMti^klid)  uerurfad|)t  b^tte 
3U  fepner  ftraf ,  liie  im  mMlid)  |  umb  fpn  t)erfd)Ultien  uon  uno,  isir  «frpen  ftuU  Betbt, 
ntt  unbiUid)  miHerfarn,  unb  ift  im  ^tuntJt  ^em  ^emainen  ^Hel  mrr  loblicb,  fitrftmtii^ 
unb  0Ut,  tiao  foUid)e  murm&|fi0e  0liber  ab0efd)nittm  unnD  u^0elcfd)t  tnet^en,  "ban  tias  fie 
folten  beo  anliern  frummm  (£bcln  unb  ^er  erberkait  ftd)  uffi^alten  unb  alfo  3uuer0itft  ^er  25 
antirrn,  mit  bh^tn  rrrmprln  pnmurt^rln,  ^l0  ain  ie^er  orrftrn^i^rr  ^r0  ^Ms  unli  fttb- 
^aber  beofelben  (mir  uno  nit  ^mcQfeit)  bp  im  felb0  ermefTen  ma0.    Vnli  biUicb  mer  ^enaipt 
fei)n  fol,  un0  wn  ]»er  Qer^imten  ftraff  me^en  an  ^em  |i6^mid)t  Qolbrad)t ,  be^ftmbi^,  r>m 
niiDeruJerti0  3U  fein. 

Pem  allem  nad)  tft  an  Cmer  fieb  unb  ud)  unfer  fruntlic^  bitt:  0unfti0:  unli  0ne-3o 
bi0  anfpnnm  unobr^rr,  tr  mclt  be^endien  unH  bebert^i^cn ,  mir  0ro^  un^  fd)mrr  uno  aU 
ainrm  Bc0ierrnl>m  /iirftm ,  ber  (on  rum  3U  relicn)  fpn  ta0  Crlid)  unli  /urftlid)  bf r^e- 
bract)t,   unli  mit  marbait  nit  ma0  be3i)0rn,   rrfun^m,   nod)  mtr  ficb  ^rburt  ubrrmunlim 
mrrl^rn,   0.r0m  irmantio  mit  untrem  ober  unmarbait  0el)an)yelt  3U  boben,   3U0e^ult)cn  fp, 
)HI0  mir  mit  foUicben  rrtiicbtcn  ;u0enl)afti0en  rrlirn  unnti  fd)riftm  tirrmaM   fd)m&d)lid)  35 
an^rtaft  foUrn  mrr^rn,   unti  mao  fd)mrrrn  ^rrmprl  un)i  DU^an^,  Mo  b^b^  unli  niHrrn 
ftmlim  unli  aUrr  obrrkait  0rbern  unli  brin^en  mc0.    <Dud)  lianebm  belimcken,  lioo  mir  uon 
iu0ent  uf  i^aD|^erlid)er  /Haieftat,   unn))  tiem  gf^ili^en  Bcdc^   (mir  unfrr  tlorrltrm   aud) 
grtbun)  unorrtbrnt0klid)  0rl)orfamltd)  0Aient,   mit  ^ant^m  tremm,  unfer  btif  fur  uns 
felbo,  unli  mit  unfer  f anlitfd)aft ,  un^efpart  unfera  tlermu^me,  unHrtnximrr,  ^ann  molio 
unfrr  urrmu0m  0eme|rt,  brmiM  Mt(b  rt^ai^t  l)<tbcn.   fiu  tcm  mtr  auct)  fun^rrlid)  ^en  ^Hel 
un^  rrberkatt  aUme^  0rlirbt  un^  ^rfurDcrt.    tUir  abrr  fubmi^  oon  IJuttcn  fii^  ^rbaltrn, 
ift  aud)  ^antitkunlri0 ,  Mn  mir  ntr  0cl)^rt  bf^ben,  rias  er  0emainrm  alirl  fun))rrs  ^ebient, 
€0  fp  nan  mit  mud)ern  0ef(^el)en  unli  on  fpn  fd)atien.    ^o  tft  aucb  tn  marbait  ^ie  0efd)id)t 
brrkummenbait  Hi^  \;}anriti9  0eftalt,  mic  mir  obcn  er^elt  bftbm  unli  €umer  rt(b  unn^  ud)45 
btemtt  3U  rrkmnm  0rbm.    ^brr  nas  fo  ^ir  uon  guttrn  mt^rr  un0  fd^ri)brn  t^rr  funft 


vers.  42.  verb.  tUir  fid)  fonftrn  f.  tJ.fl.  tJrrbaUtm  omnia  omis,  1.        *^  aut^  omis,  1. 
nic]  nid^t  i.      ^  un)i...  ff^m.  omU.  1,      erfd^i^t  un^  i.      ^  ^r^rbm  1. 


XXX.  DOCVMM.  DB  IKT.  lOA.  II.     1.  Al-SSCUU.  D.  UERZ.  V.  W.     3.  AUSSCUR.  D.  V.  U.         75 

I 

uftgcbm,  jft  ain  pttcl  fd)antlid),  erbid)t,  (U0(til)afti0  mtf  ^cftifft  btn^ ,  ^arburc^  fp  unXftt' 
ftcnfe,  Ms  ubd  un^  bic  fd^antlid)  j^anblung  |§anfcn  uon|3uttcn,  liarumb  cr  von  nns  f^n 
9(rtt(ntr  ftraff  cmpfangcn,  ^uucE^cAcn  unti  bcfcbanncn.  Pcf^i^alb  abcrmals  an  C^umcr  ficb 
unfe  ud),  unfcr  frcuntUd)  bitt,  0unfti0  unn  Qntr>\Q  anfDnncn  unb  bcgcr,  ^uuor^crft  tfott 

&3U  lob,  un^  Dcr  nxirbait  3uftur,  aud)  3u  bantitbabund  ticr  crbcrkait  unD  btUtd)ait  ^r  m^Ucnt 
^ifrm  unfcrm  marbafftigcn  bcrid)t  gant^cn  unti  uoUcn  unb  tiargcgcn  bcrcn  uon  i)uttcn  lu(|cn- 
bifftigrn,  ri^id)tcn  fd)rifftcn,  fo  uon  tncn  u^ganocn  fpn)»  oticr  furobtn  uBgccn  mu^cn  obcr 
lortbcn,  katncn  0(aubcn  0cbcn,  nod)  ud)  tiurd)  ir  gcftifft  anfud)cn  unb  anruffcn,  incn  bi(ff, 
nti  unb  bpftanb  3U  tbun,  miticr  une  in  atntd)cn  wcg  bcmcgcn  (affcn,  funbcr  uns  bitniit 

i<^  cntfd)ul^i0t  unb  orrantniurt  babcn,  nia  aud)  Cntr  ficb,  Hic  irn  obcr  ir  oon  incn  mi^cr 
uno  umb  bilf  obcr  Bat  angcfud^t  nicrticn ,  alftHan  incn  bic  abfd^lagcn ,  |  bp  ocn  cuiScrn  ab- 
ftrirn,  vmbcn,  nntt  ocrbinbcrn ,  unb  aud)  bcticndicn  un^  3u  bcrt^cn  faffcn,  nitc  p6fi(i(^, 
llrrr&tcrifd) ,  9d)^n)it(id),  tlcrdd)tlid)  unli  untrcui(id),  Hcr  Befmid)t  ijans  von  f^utitn  ubrr 
foUtd^  0ro^  0na)i,  guttat,  gabcn,  trcu),  unH  pcbc,  an  uns  gcfarn  ift  fampt  anHcrn  un- 

f&trrvm,  tflt  uns  otc(fv\(ti0k(id)  itbcr  aU  unfcr  trcni  unti  gutat  bc0C0nct  fcocn,  on  ^mQfrl, 
«0  €umrr  fxtb  unb  ^r,  tfts  mtflcn  l)'(tcn,  ir  wurticn  \ip  ai^ncr  mcnfd)(id)cr  bcmc^nuo, 
cin  0rtrcm  b^i^t^iid)  mit(ci)ticn  mtt  une  tragcn,  unti  foUid)0  l)c(fcn  bafl^cn  unb  uno  uon  mf^tn 
unfrr  unfd)u(^,  mari)ctt  unb  biUid)ait,  <Cw<v  biiff,  ttat  unb  ppftanb,  mittaticn,  ^(6  mir 
uno*0rnt3(id)  3U  Cumcr  |tcb  unnti  Cud)  ucrtroftcn  unti  Ms  umb  ^umcr  ftcb  /rcuntlicb 

^un^rfpart  unfrrs  urrm60cn0,  ucrtitcncn,  0C0cn  cud)  0unfttgk(id)'bcfd)u(Ocn,  0cnc1yi0k(id)  rr- 
krnnm  un^  3u  0Utcm  nimmcr  ucr^cfl^cn  p^Ucn. 

ertrn:  unb  mit  unfctm  ^sttrtt  ^u  cnlic  liifj  gctrudif;  bcfi0c(t,  in  unfcr  ^tat  S^tut- 
gartm,  uff  $/impfta0  nad)  ^anct  C^t^icn  'bti  l)ai(i0cn  ^bts  ta0.  ^nno  tiomini  /unff- 
3rbmbttrt^rrt  $cd)3rbnc. 


5.  22.   8KPT.    ISI6. 


*   [llmn  oon  ^nttrn'  0cbru(htr$  ^u$fd)retbcn  mtbcr  ^cr300  Vlrtd)cn  3ti  lliSr- 
tcnbcrg*   d.  d.  22.  Sopl.  1516.] 

Ctnjann^  licr  oon  guttiT  marbaffti^cn  ab(ainun0,   0C0cn  bce  | /llo2tirri- 
fd^rn  bcrt3O0r*n  von  tUurttcnbcr^  auf»0ann0cn  |  f U0cnfd):ifft.  | 

M  Jlllrn  un^  prlirn  Cbilrffirftcn,  /firftc,  eaift(id)cn  uii  |  nicUt(id)cn,  P!c(atcn,  <&raucn, 
/rcQlbcnJi,  1littcrfd)afft,  ^tcttcn  mtf  Ccmainbcn,  au^0cfd)(o|Tcn  ^cn  |  nad)bcnanntcn  ti)9- 
ninntfd)m  bcrt^o^rn  von  murttmbcr^.  €m^|bcu)t  jd)  fubuji^  Uittcr,  fuliuii^,  36j0,  ^(rid), 
alf  pottrr  on^  |  S&finr,  /rcbrin,  <fllarfd)o(d) ,  U(rid),  /rib:td),  pictrid),  fuHuii^  |  bcr  jun0, 


A  =  Archetypwm  9  folii«   in  2^  constans,  qualo  in  hibliothocis  IJerol.  Gottinjr. 

Monach.   et   niea  adscrvatur,   sccuti   sunius.      2  ==  (Satttor  @cf(fc.  'i^irtcuber^^g  I. 

n».  86.  8.  212. ..227.       3  =  Miinch,  TTntt.  Opp.  II.  papg.  238. .,2(^3. 

*  Jbr  mrt^m  /.  •  Jrrid)t  0(aubcn ,  uno  l)fr0f0fW  /.  *"  €.  f.  unb  Jb»^  •  cftftv  bir 
l^rrn,  oon  /.  "  tlrrrtitcrifd),  ^d).  omis.  /.  /(aifd)bcfiuiid)t  /.  "  ucrfobrcn  /.  *«  bc«] 
teft  /.  "  Cucb  0n.  3ur  brfcb.  /.  "  Sccrct-?nfi0c(  /.  0ctrudil)t  /.  S5tuctt0arot  /. 
"  Sl.  Jlr0ift9  /.      ^nno  Pomini  1510.  /. 

♦)  tCicfc  Ucbcrfdjrift  babcn  2. 3, 


76      XXX.    DOCVNM.de  IMTEBEMPT.IOA.HVTT.    5.  AU88CHB.  DBB  V.  HUTT.   22.  8EPT.  1516. 

/rcbetn  lier  jung,  €i)ttl,  <3l0opitu0,  ^anns,  onti  oUe  an=|^ere  tt$  0efd)lail)t0  09  guttii. 
.  Hnnfer  tinnttertl)ent0 ,  mtUtg,  friintjltd)  ))inft,  jmti  ^iiun  niiUen,  tute  ons  gegen  ainem  pelien 
nac^  fetnem  |  ftann^t  geji^mbt  3uuo2.  <l3ena^t0tften  on^  genaliigen  benn,  ^ud)  |  lieben  benn, 
onb  0Uten  fnlnbt.  Cnn  0enati  vnlt  frfimitfdKtft,  tft  |  onjmetfl  nit  verpo^gen ,  n)ie  mir  au6 
groffen  0e^2un0en  U2fa4)en,  bteuo^  famenntlid)  unn^  fonttterltd),  mi^er  Hen  fHoiUv,  }ftvb 
fid)  (Imiemol  feinentbalb,  'gannt^  un))  tinmirtiioKlic^)  bert3O0  tllrid)  no  |  murttenberg  nennt, 
marl^affte  ge^rfinn^te  j^emerli4)e  fd)2t|rtlid)en  |  rla0,  onli  bttt,  l)aben  auft^een  lafTenn.  IDie- 
mol  nun  fol^  vnfer  auf'|fd)2etben,  laitier  fo  mar,  nntt  o|fennlid)  aiii  ta0  lt0t,  tiae  Kain  lau0en| 
tlttt  befd)6nen,  bamilier  ftat  i)aben  Kan  sitftv  ma0,  $0  ift  ood)  »ar|uber,  tiiemeil  mir  pet^o 
alU)ie  3u  ^U0fpur0  auf  tiem  Bed)tlid)en  ter-lmpn ,  lien  mir  fubmi^en  oon  i^uttii  Hitter ,  Hc.  to 
gia)9.  f^ai^.  Ilnnlfer  aUer^encItii^ifter  l)en,  0e0en  0enanntem  fiioibtv  ont  tbprannen  |  be- 
ftpmbt  bat,  ein  abtrudU)  ainee  0emainen  erbid)ten,  lu^ennbafften  |  oafft  lann^en  auffd)2eiben, 
fo  )ierfelbi0  vermatnt  ^tvt^oQ  Oftn  mtr  |  ffirtler  mit  feinem  ai0enntlid)en ,  red)ten  namen 
ein  |Hc2ber  un)  tbirlannenTnennen  moUen)  an  tinno  0elann0t,  barauo  ftc^  erfpnnM,  tia^j 
folber  ^o^Her  onnti  tt)t)rann  tinnberfteet ,  ^emellt  tinnfer  t)on0  0e=|0runnbt,  beftenn)ii0, 15 
nmrlid)  auffd)2eiben ,  3umitierfp2ed)en ,  un  ba^l^e^en  mit  ^rolfen  offennbarn  lU0en,  fein  mo;- 
)iifd)e,  tt)trannifd)e  tbat  |  3uuer0limpfen.  <^ud)  bep  tiem  aUen,  auf  ^rolTer  onmenfd)lid)er 
poftlbeit,  nit  0efetti0t  ift,  Hao  Cr  eemoUs,  nad)  lautt  unli  innbalt  onfere  j  oo^i^en  obbe- 
r&{rten  auffd)2epben6,  j^annfen  oon  gutten  onnfern  j  lieben  l^une,  piiielier,  vnt  tietter 
feli0en,  fo  0ar  onfd)Ullbi0Klid),  |  vntt  jl)emerlid)  ermo2tit,  onH  ^ufmabeif  onnHerftanntien.  20 
^ud)  ons  I  aUebamit^tim  b^ften  oerad)t,  betruebt,  onti  belaibi^t  bat.  l&onnjber  onnoer- 
fteet  ftd),  ber  0emeUt  mo^bifc^,  tbi)rann,  burd)  folb  fein,  lU0ennt)afti0  auffd)2eiben,  benfel- 
ben  onfd)uUbi0e  tobten,  011  bar^u  ||  onno  aVit  oon  |$utten,  0emainKli4r,  onb  fonnHerltd), 
lU0enbafti0'|Klid),  onH  pc^lid),  fouil  (tv  ans  po^l)(tfti0em  0emuet  erbid)ten  onb  j  erbenndiben 
Kan,  auf  ba«  aUer|)6d)ft  38  lu^ftrafen ,  onb  nod)  m\i\ttv  3ufd)maben ,  aud)  fic^felbs  oa|ft  2S 
3fiberuemen,  tiamit  er  oermaint  fetn  |  0r6|[te  onmenfd^lic^e,  ofennbare,  on^mepfenlid^e 
po^bftit  3&  Ibebed^b^n' 

:9lblatmnn0,  mie  ftd)  ber  fiXoibtt  Ccr  onb  |  lobs  bernembft.| 

Vnti  aHi  fi)(^  tier  Qttiafi^t  fiibiotv,  in  feinem  lU0eni)aften  auffd)}et|ben,  anfann^o  onti 
barnacb  beruembt,   mie  €r  fid)  ^efltlfen  on  i)er|pmd)t  |)ab,  noemannbte   miber  Vfd)t  ober3o 
piUtd)ai)t  mit  moatten,  |  fd)2iften,  ober  0ett)atten  3ufd)maben,  ^onnlier  fid),  0e0en  batder^llao 
0efd)lad)ten ,   i^oi^ts  unb  notiere  fmnnbts,   mol  ^eljaUten  3C.  |  Pabep  0efd)mei0t  ^r,  bas  er 
fid)  neben  annDern  fetnen  onfd)id\lid)len  bennbeltt,  0e0en  feiner  frumen  fan1itfd)aft ,  fo  on- 
0ered)ti0Klid),  j  onfd)iAlid) ,   ont  0re(i^lid)  0el)aUten  bftt ,  bao  fpd)  002  Kurt^en  jarn  |  atn 
0ro|fer  tail  berfelben  3u  miberftannbt  feiner  tl^prannep,  oerfamlt  |  onb  emp62t,*bie  er  nad)-35 
maho  n|tt  0enMiUti0er  tl)at,  t)iUf  feijier  l^ersn  |  onb  frunne,  onb  fonnberlicb  burcb  ben  frumen 
^M,   Diefelbe  miber  |  onnber  fetnen  tbpranntfd^en  ^emaUt  b^ac^t  bnt,  mie  baii  meni^Kltd)! 
mifen  ift.    !3ep  oemfelbeUf   i^at  er  fi)d),   0e0en  tftv  liur(bleud)ti0en  j  t)040ebo:nnen  /urftin 
onnb  framen,  /ramen  ^abina,   ^epomne  |  l^ert^o^in   in  Bairn  u.   feiner  <3emabel,   oer 
frumen,   tu^entfame,   l5b|lid)en  l)04)beruembten  /iirftin,   ^o  ^raufamlic^  nnb  onmenf(^-40 
li4  I  0ebaUten,  Mo  ^r  furftlicb  0nao,  ^enottrann^t  nio^Hen  ift,  oon  fol-l^em  tbprannen  3U    - 
jrer  /iirftlid)en  0enaben  0eb2ubern  eUenbtiKltd)  j  3iienntmeid)en,  mie  bann  tias  onH   anliers 
pet^o  auf  litfem  1led)tlid)e  |  ^ermpn,  aUbpe  ^urd)  ^r  ^ntfHert  /ram  muetter,  onb  b^ue^er, 
aUf  1  fvtt  gnaHen  ooUmSd)ti0en  anmaUlien ,  003  #ap.  fBlan.  in  ofennli'|d)er  0erid)tlid)er  oer- 
^62,  mit  jSmerli4)er  0ro|fer  cla0  fnrp^ubt  mo^jten  ift,  tiarumb  nit  aUein,  onfere  mo2t,  45 
'fonrt^er  ofennli4)(  defd)id)t  |  onti  merdU)  0eben,  mie  tbprannifd),  0re(i^lid),  mtf  onmenfd)- 


slbn]  urtH  2,  S.     *^  b04ie02nnen  A, 


XXX.    DOCVinf.DSIMTEHEMPT.IOA.HVTT.    5.  AUSSCHB.  DEB  V.  UUTT.   22.  BEPT.  1516.      77 

li4,  I  ftd^  to  3&tit4tt0  moibttifij  p6^n)id)t,  ntt  oUeiit  flegcn  unnfmn  lir-lbrn  ^un,  b^flrKrr, 
90»  orttrr,  frli^rn,  ^onn^rr  drgrn  annbrrn  au|(t),  un)  5uuo:ticrtfci)t ,  0C0cn  fcincr  ^od)- 
ktiktmbten  ^^mal^ti  (trr  Cr  frinrr  pof^^ait  l^albrn  npr  tDrrftt  moilirn)  grbaUtrn  Pn  gr- 
MnnHrtt  Mt.  |1 

5     1icraiiiit]pnrtnn§  nrs  mtr  ^nliniigrn  oom  <^nttrn  fliltrr,  |  ^rr  Ji^hiticx  mtt 

nngrnnbt  auflrgt.l 

9cc  |B6>)ifd)  tl)i)rannifd),  nnHanndipar  p6^n)id)t,  mift  mir  ^uD-lnYi^m  oom  guttm 
Vittrr  3&r,  alli  i)ab  jc^  jmr  ^rl^mtaufcntit  guU-jlicn,  mcr  omb  mctnc6  nut3,  vn\t  n)ficd)crf 
«tlm,  Mnn  jmr  3tl0Ut ,  |  auf  bo^'  orrfd)2ctbun0  0clti)cn.    ^ud)  tcm  ^Dcl  rocni^  0^tmct, 

lotaii  I  nmojd),  mit  ^rrglri^cn  lcpbm  0ctl)an  t)(tb  k.  llun  kan  Dcr /{lc2=|oifd)  pe^n)id)t  nit 
«iferrfpsr^m,  bao  jd)  jmr  <3rt|rntaufmtit  0ul)cn  |  tn  fctncn  0ro(fcn  n6ttcn,  onH  auf  fcin  ^oc^ 
rrf&f^m,  on  alr  3innff ,  j  au4)  on  aUc  pur^m,  oticr  cin^cbnc  onnlicrpfann^t,  ^onnbcr  auf| 
frin  aDnig  biirf  ono  fpgl,  mic  €r  Vxt  fclbf  0cmad)t  unn^  obcr^cbm  j  bat,  bco  aincm  jar- 
ionnt  grlit)mn  ^abr,  afto  abrr  fcUtcf)  ^aUfrift  orr=;f(t)tncn ,  onti  Cr  mir  an^ai^m  licfFr,  ^af 

15  tr  f6ftt4  3rl)rn  taufrnt  0ul''>m,  mir  nad)  lamtt  licr  ocrfd):cibun0  nit  bcsaln  Kunntc,  onn^ 
mi^  I  3um  ^(d^ftm  }ct):tftUct)  battc  on)  crmanct,  jmc  ))ic  Im^cr  ombjtn^  |  anftccn  3ula|fmn,| 
M^  J4  jw  r^l|)  3'l)(n  taufmM  0uU^cn,  auff  fclbc  j  fctn  olcifTio  bit  (mxtwoi  jd)  liic  fonnftcn 
•n  annferrn  mnldm  3U  mrr^lrrm  3i)tnltd)rm  nut^  l^ctt  anlc0cn  m60cn)  auf  fonnticrcr  0Ut- 
«iiigliait  I  nod)  ^nmi)  jar,  bi^  Cr  0cnanntcn  mctnr  ^unc  fdi^c,  jl)cmcrlid)  cr';m62M  omb 

S0  3tn|i,  non  ^maint^iglU)  0uUtim,  atn  ^uttDcn,  ^cr  Cr  fi)d)  j  fclbs  3C0cbcn  crbottrn,  anftrm 
lafmn.  ^brr  nad)  frincm  0cucbtm  j  /llo:lit,  l)at  (Cr  mir,  obcr  onnli  mi^cr  mrinrn  uiiUm, 
au4  mi^tr  j  frin  orrfd^^ribun^ ,  b:irf,  on^  fp0l,  0cmcUt  baubt0cUt,  onnH^innfe  |  noc^  ain  jar 
aufgr^altm,  bif  jcb  nai^uol0cnnb  mit  ^vofitv  muc  onb  |  t)ol)cm  crfucc^m,  fcincrHat,  onnti 
lannfeffi^ft  foftid)r  br^alung  |  oon  jm  b:ad)t  onb  crlann^t,  on)i  tianncft,  tiaf  €rft  jar 

2&9an  foft^rr  l^rbm  taufmM  0uU3yrn,  kainrrlai)  3innff  oHcr  0cnicMc0crt  obcr  rm^lpfanngm 
^,  ¥abr9  ain  prltrr  orrftmntit^rr  rool  rrmcffcn  lian,  mit  |  mo  unnKtrlid)cr,  poftb^fti^cr, 
onMimkprrKait ,  ^r  mir  auf^ulr^c  j  onnbcrftcct,  aUf  foUt  jcb  jmc  f6lbc  3cl)cn  taufmnt 
luiMi,  oon  tDur^l^rrf  »r0rn  Drltl)rn,  l)abcnn.  Pcr0lcid)cn  bab  jd)  mic^  dc0c  ann^^l^cm  mri- 
ntn  tftvm  un^  frfinttrn   (on  Burmb  ^iimcU^cn)  mit  mcinc  j  ^icnnftcn ,  lcil)rn  onnb  ann- 

Mlcnn,  ferrmafm  0rl)altm,  Iraf  jd)  on^r-i^mrpfcUtcr  t)ofnun0  bin,  jd)  \^ab  ttto  oon  jnr 
¥anniMcriui9t  onrtH  |  Kl)ain  ocrmcDfunn^ ,  aUf  jcb  liann  pct^o  in  mcincn  ncttm  (mic  manj 
Mriff)  nirinr  ^rnit  onnli  frfinlit,  fo  in  ^rolfrr  trcfcnnlicbm  3aU,  3u  |  mcincr  biUf  onti  bro- 
ftanittt,  miferr  irmrfttm  /Bc:Orr,  brmr^t  on  |  aufpsac^t  bab,  r^ao  jd^  nit  orrl)of,  tiao  €r 
alf  ain  orrmatntrr  4rr-|t3O0  ono  fannn^furft ,  fouil  trcfcnnlic^f  ^Orl ,  oit  jd)  mb^t  mol|| 

ujl|nrfi|)cn  )m  ^albm  tatl,  milirr  mi^  oUo  ainm  <Slrmcn  tlittcr  aufbrin^m  onH  orrm^im 
fMc.  ^nf  foli)m  0rfd)id)tm,  mtf  mrrdirn,  |  brmJtrt,  mir  j(^  mid)  bi^b^tr,  0r0m  mrinm 
lcniinni  friinlitmir^jbafttrn,  onti  mtr  ^arumb  tir^trr  lu0cnnl)afti0Klid)cr  oon  jmr  3U0r-| 
mcfcn  mirt,  aftf  falt  j4  tim  nit  trrmlid)cn  0ciricnnt  bobm.  | 

«•Vcnuiatsnrtnna  mcin  It^  ^un^tn  gnbwi^tn  oom  |  fjniitn,  an0r30dcn  ^obfd^lai 

brtrrffrnnbt.l 

9cr  icmcftt  flihflttti  mift  mir  fubmi^m  oom  guttcn,  )cm  Jun-i^m  3uc,   aftf  foftt 

j4  aincn  nnrctli^cn  ^o^fi^lai ,  an  aincm  iun^cn  |  <^fin^clt3baimcr  bc^ann^m  bobcn,  obcr 

luf  mlfcnntii4  tftf  Mf  jd)  j  femfclbm  Gfinliclt^baimcr  aue  rcc^tcr  n0ttm6:c  on^  onucrmiird\t| 

UtynUkcr  ftraf ,  mntlcibt,  tarumb  mid)  auct)  ocf  cnntlcibtrn  frfinDtr  j  ni)r  bccla^t,  olrcr  an- 

fecMolb  Aiir  irmrfttrr  mc:Orr  |  Katncn  onfrtcg,  micCr^rrn  tt)attc,  aug- 


78      XXX.    D0CV1I1I.de  INTEREMPT.  IOA.  HVTT.    5.  AUSSCHB.DEK  V.  HUTT.  22.  SEPT.  folG. 

<9lu9  load  P}fad)cn  vnns  oom  ^utten  oUe  moii  bes  |  /ttotbrrs  inmeiibrn  vnb 
veranntmnrten  nit  not  ift.  | 

^bViun  miv  aber  aUe  fu0cnnl)aft(  won  mtiti  jnnljaUtuna,  fcl^s,  |  t^aft  lanngm  er- 
liid^tcn  aulfd)2etbrnn0 ,  mtt  fonntiern  au^tr(ickltd)en  {  uioaten  repettern  oDer  meUtien,  unnti 
^iefelben  u)tderumb,  mit  ^ejn  |  arun^t  un^  Her  marljait,  aUs  niir  mit  mn^  0enu0famltd)  5 
3utl)un  I  melften,  tn  tiifer  unnfer  mioerfct^nfft ,  ablainen/  rtas  mur^e  unnfcrs  |  befo:0enu0, 
ain  fcUi)e  lenng  aebern,  Ms  Ha  Hur^  )ier  red)t  gruntit,  |  tiaraulf  Hifer  0annt3  bantiel  ritert, 
au0  liifem  vnnferm  au|rd)2e9ben ,  |  uon  utl  ^eiiten  ^ulefen  vnrt  3Ube2en,  folber  lenn^balben, 
m6d)t  0e'|f(bm(bt  unti  nitt  erfarn  merDen.  Parumb  wts  mir  in  ^ifem  vnferm  |  au|fd)2eQben, 
•0emeUt9  fiih^trs  tin^  ^titrannen,  erdi(i)ten  fu0en=|fd)ritrtf  mtt  fonnoern  aufftrfidiltd)en  lo 
moitten,  tia  kt)ain  0runM  aufflfteet,  mit  verann^crnMtQten,  unli  ueranntmurtten,  ^as  meUen 
mtr  I  aUein  aue  obberuerten  0uten  bewe^nulfenn  unnlierlaffenn,  Dae  aUee  |  nad)Uol0enDer  maffen, 
mit  0riin))i0en  befd)lte^ltd)en  u^fa^en  0e  |nue0lid)  ablatnen,  unn^  )iod)  ^arburct)  kainerlei), 
^0  ^er  mc2)iif(l)  |  ti)i)rann  vnnferm  uo2i0en  marbatfti^em  au|f(i)2eiben  milrermerti^  |  0efat3, 
0cftannden  olier  3U0ela|feJtn ,  jBoittier  0ematn  onti  tnfon^er-ll^att,  aUes  erlo^enn  uu^  ert)t(bt,  i& 
milierfp2e(t)en  I  fouil  aber  tn  fMtjcm  |  fetnem  au|f(l)2etben ,  tiee  be^ann^en  /Qosbtsl^alben, 
unnfer  ela0  0e=|maf0  felb^  bekennt ,  oas  mcUen  mir  fur  bekenntU(t)  aff^enomen  uii  ||  fonn- 
^tviid^  3uuermerdil)en  0ebeten  baben:  | 

<^nrt3e  Itarracion  nn^  abiai^nnng  lic»  JViiiticvs  bcrnemcn,  |  al»  folit  C£r  ^annfen 
Dom  <l3ntten  feiiger  oii  0nti  getljan,  |  mt  ber  fi)d)  l^agcgen  pntremiid)  0el)aUten,  20 
pnb  feinen  ®0b  |  biUid)cn  empfangen  l)aBcn.  | 

ttat^bem  aber  lierfelbto  fiihilftv  mKit  tborann ,  in  fetnem  Qet3i0em  |  erlo0em  au|f(t):ei- 
ben  tn  uil  ^rtidiln  anytn^t^  aU0  fcUt  er  0cba(i)tem  |  unnferm  lieben  ^une,  brueOMr,  un) 
octter  felioen,  oil  onatien  mtt  \  0Ut0  oetban,  mtt  ft(i)  tierfelbt0  liauitlier,  onOanndiperli(t), 
ontreU'|li(t),  falf(l)li(t) ,  onn^  oerraterlt(l)  (oegb<tli'  Cr  jneOem  ^u^ao  oer=|0lei(t)t)  0e0en  jme2s 
0el)aUten ,  onb  er^ai^t  l)aben.  ^u(l)  jmc  ainer  0e=|loptcn  bannlit^eben  tremen  treuiloft  mo:- 
ben  fetn,  De0  Cr  ^ne  au(i)  |  in  feinem  leben  bef(t)ul)yt0et ,  mit  monten  Irarumb  bart  0e- 
ftraft.  <^u|(()  ettli(l)en  onnOern  ^ecla^t,  onli  Derfelb  onnfer  Ueber  ^une,  oetter  j  onli  b:urter 
mainent  bekennt,  onnD  jne  Hafiir  0ebetten  l)aben  foUe,  |  onnfer  Ueber^une,  biueOer,  on) 
oetter,  fei)  au^  0emamnt  ^eme-lfen,  onb  0en)tft,  Da0  Cr  jmenid^to  oertrawen  f6Ue,  bab^o 
jnc  aud^  \  ni(l)t0  oertroft ,  ober  Oa^ ,  aU0  €r  titv  f^buv  oon  ^tue^artten  j  0en  pcblin^en 
l)ab  reotten  wcUen,  feo  0enannter  j^ann^  oom  btit-jten  feU0  onerfoi^ert,  ono  auf  0ef(t)el)ene 
marnun^,  trut3lt(t)  mtt  jm  |  0eritten,  mntf  miemol  fianns  oom  ^utten  feU0  fetn  pannt^er 
nitt  I  0et)abt,  feo  <Cr  jme  rfod)  fonnft  ntt  oberrift  ^evefen,  oaruinb  bttb  |  €v  Oer  filcibtv 
annbere  oon  jmc  rcotten  lalTenn,  onnD  oUo  Cr  mit  |  gannfen  oom  ^uttcn  fcii0,  in  ainen35 
maUii  Oefelbenu)e00  kommen,  |  \)ab  €v  jme  onnticr  au0cn  0efa0t,  maf  Cr  0e0e  jm  3U- 
bannOln  ma|(l)t  bab,  onti  tbun  mcUe,  jne.crmanet  fict)  feinc^  leobo,  onnO  lcben^  |  ^umcsen, 
Hcnfiirtter  erfto(t)en  ono  an  fein  Gdrttl  0el)ann0en,  Oa0  j  aUe^  ^er  mc^Dcr,  auf  n)eftudUf(l) 
llcd)t  3uenntf(t)uUOt0en  oermaint,  j  mie  tiann  M9  fein  j^u^ennft^nft  mtt  oil  mepttern 
mojttcn  be0retft.  |  k.  tlun  kan  ain  peOer  benue^Utt)  bcticnndiben ,  Oa^^em  mc20er,  1 3uuer-40 
maintcr  beticAun^,  feinc^  ^rolFen  onmenf(t)U(t)en  f(^enOtU(t)en  |  fiHomSj  kl)ain  ^u^en  ^iiuil 
tft.  Pamit  mtr  aber  obcri^c  lenn0  aUo  |  oo^ftcct  abf^l^ncpDcn,  fo  fa0cn  mjr,  ^ae  ^cnannter 
tbprannifti)  m62'|Oer,  gannfen  oom  ^Qutten,  onnferm  lieben  ^unc,  9ru(^er,  onn^  j  oetter 
fcii0en,  bep  jme  3ubeletben  cftermaU  auf  03  l)C(t)ft  0cbctc,  mit  |  Doatcn  oii  f^t^nften  Dur(l) 
fi(4  oii  anOerc  oertr^ft,  fi(t)  kaineo  ar0c  |  3U  jme  ocrfeben,  onnb  Oe0  obennOts  00;  fol^em  -la 

**  mit]  sic  cditi  pro  nit 


XXX.  DOCVmf.DBINTEBEMPT.  lOA.  IIVTT.    5.  AUSSCnR.  DER  V.  HUTT.  22.  8EPT.  1516.         79 

oufirrpttni  mit  ^cm  ||  fBLoHftt  obrr  ^tfd)  0(c(F(tt.  ^ft  aud)  rteB  tags,  aU$  ^r  jnc  crmo:bt.  | 
auf  r^in  ^cf  fiih^txB  fonnttttHd^e  crfo^Hcrun^ ,  auff  aincm  kblatncn  |  pfdrMlcin,  on  ailrn 
^naf4)  mtt  Jmr  Brrittm.  ^lle  bas,  tiurc^  tiil  |  glaubl^aft  pcrfoncn  iubcmc^fcn  ift,  tinty 
iuiin  ann^rrr  ti>6:r,   turiirr  |  aincn  Pcflcn  0cl)abt,  Ucn  ticr  |lle?t)cr,  ^cr  fid)  Daruo:  fonn- 

stirrlid)  in  |  gr^apm  ^artju  ortDopprnt  mit  ap^ncr  bannHt,  filrfctjlid),  gannfcn  |  vom  ^uttrn 
rrttten,  gannt^  onurrfrijrnnlid),  vnfd^uUtiiglilid),  u>i'|bcr  aUc  o:ticnnlid)c  Gcfctj,  licd)t,  onnb 
mmfdKtdKiit ,  fd)rnnMUd),  |  tincrlic^,  mntf  poj^baffti^klid)  crmc:^t,  vntt  bcn  toDtcn  Cc:- 
pev,  mit  I  bntnckrn  3ufd)mdt)rn  bc0crt  bat,  wic  ^ann  "bas  aUcs,  nii  i^c\k$  on-lfcr  tio;i0  auf- 
fd^sribm  nn^  ttn  Imng  anjai^t.    ParaufT  mir  onno  aU*|bic  nmb   kiirt^tpiUcn  jicbcn  tinli 

10  alf0  liunDtltd^  offmnbar,  onn^  bc^^lmdrlid)  ift,  mtc  ane  nad)uol0cnn^cn  ^rfintitcn  rin  i)(torr 
ncnk^m  |  ma0.  | 

Ctn  9r»rr  orrnfisffti^rr  mcnfd),  kan  crmclfcn,  bao  ^anns  uo^ut-ltm  fcli^,  fo  tbc2ct  nit 
gnprfm  tft,  Ms  Cr,  too  rr  fid)  Hcrbalb  uo:  jmc  |  bcfo:0t,  f6Utd)cr  malTcn,  a\i$  dcr|B6:= 
^rr  frlbf  mrlbirt,   mit  jm  0rri'-|tcn  mdrc,  uno  tias  ticn  me:ticr  fcin  ai)0cnnc  bckanntnufs, 

15  far  tn  oil  |  ftudUym  nit  cnntfd)uU)i0 ,  fonnticr  bcfd)uUt)i0ct.  | 

Pai  Ut  fiiiiltt  ftd)  anf  tHcfftncUfd)  &ert(t)t  |  nit  enntfdjnllbigen  magt.  | 

Vtot  0b  Sanno  vom  guttcn  fcli0 ,  ticm  dod)  aUc  mcnfc^m  jiti  lannlt  |  3u  tOurttcnbcrg 
vnfe  fonnft  fur  ainrn  fonnticrUd)cn  friTtncn  Hcs  aMs  \  0cbaUtcn  on^  bcrucinbt  babcn,  ott 
nod)  oon  jmr  nit  anbcrft  fa^cn,  |  oticr  fa^cn  kunncn,  ain  tibcUbdtcr,  aU  Dcr  m6:0cr  ocr- 

Mnaint,  to  bm  |  toO  orrfd)uU^t,  0rmcft  wdrc,  'bos  fid)  tiod)  in  katncm  ftudib  ni)iitcr|mcr, 
ntt  )rr  marbait  rrfonnlim  kan  olrrr  ma0,   b^tt  €r  ticr  biUid)  |  nad)  0rmaincm  0cb:aufb 

^  anntarr  frummrn,  l6bUcbcn  Cbilrffirftcn  |  onti  /urftcn  jtii  bciU^cn  Kcid),  cfcnnUd)  ffir 
Vr4)t  0rftrUt,  onnO  j  Orn,  uiir  fid)  ^rbiirt  mit  o:tyrnnUd)cm  tlccbtcn  ocrurtaiUt  ott  ftraflfcn 
loffrn.    tlad)^rm  oon  kaincm  /firftcn  jtti  b^iliacn  Kcid)  0cbc:t,  |  ^ae  <Cr  aincn  obcUbd- 

sstrr,  toir  gro^  ^rr  0cmcft,  mir^cfmci0c  aincs  |  onfd)uUOi0cn  frummcn  mcnnfd)m,  nacb 
9mn^0  o^rr  tn  fd^cin  ^re  |  tt)rftucUfd)cn  Gcrid)t0 ,  tnit  at)0nnrr  b^nntyt  0cbann0cn  ^ab^ 
vmlH  I  aud)  nacb  o:Onun0  tft^  tDcftucUfcbcn  Gcrtd)t0,  npcmanntit,  tiann  j  aUain  fcUid)  ofmn- 
lid^  pbrltbdttrr,  tiir  onmiOrrfp:c(bU(b ,  onti  on-j^uicQfcnnlicbcn  Ocn  totit  ocrmurdibt  nnti 
vrrfd)ultftt,  €fbtt  abrr  ||  o:OmnUd)cr  on^  0cburU(bcr  uicifc,  ath  tPcftucUfcbrn  <3cri(bt  |  3um 

90  M  orrurtailt,  ott  0crr(bt  fcin,  oon  aincm  mt(fcnn)icn  Ocrmafjfcn  0cbann0cn  mcrbcn 
nc|,  Orr  in  liifrm  oal  mibcr  igannfcn  oon  |  Sntien  fcU^cn,  kaine  uqc  aufifpnnlitfl  0r- 
na^t  Do:fem  tft,  OHrr  au^lfpnn^i^  0cma(bt  mcrOcn  ma^,  onH  mo  fclbc  ocs  mo^Hcro  mt- 
f4ul|bt0un0,  ^ir  €t  auf  Oas  mcftucUf(b  (Dcricbt,  ^U0cnbaftcr  onti  0c^|tii(btcr  mr^fe  ffir- 
npmpt,   ftat  bt^bmn,   on^  3U0clafcnn  weitfen  foUc.  |  ^o   mi^t   ain   oc^cr  ^o:Dt,   mir 

35  pcMttftt|Kti(b  to  0cf(brbm,  oarjauf  ocrantmurt,  Oao  bati  miocr  aUc  0cttU(bc,  ott  mcnfcb- 
ti^r  irfrt3  |  ain  furticrun^  ticr  mc:ticrif(bcn  p6^mt(bt,  onnn  ain  ocrtiU0un0  ticr  |  frumcn 
nrrr.  M  abrr  ocmanbt  fa^rn  moUt,  aUs  ob  mrr  furftm  |  jtti  btiiio^n  Vieid),  aud)  fcfit, 
ntt  oifirarr  bftnbt  0rbann0rn  bettrn.  j  ^o  0laubmn  mir  ^dnntjlid),  bae  ^cj^balbcn  kain 
/flrft,   nan  m6llt  |  tenn  ^es  JQ^^crfs  oattcr  Mrffir  an^ai^cn,   bcnannt  tocrOcn  ktintr,  | 

40tarunk  au^  ^eo  m6})yrrf(b  oattrr  (micmol  ^crfdbi^  kbaincn  ^cs  |  ^bdo,  fonnOcr  ain  0r- 
rinngrre  Vrrfon,  otitrp^^t  auo  0rp:c(^U(bat)t  |  fcincr  ocrnuft,  fclbs  ^cbann^m)  frincr  Hc- 
giruni  mtfrt^t,  in  ]»ir  dr|fmn0kti(br  orrnmrun^  0clc0t,  ^arjnncn  €r  oil  jar  0cU0m  ift, 
in^  I  no^  lt0t.  10arumb  f6Ut  bann  ^cr  f(bmdrcr  fHoitt  Hcs  ^uns,  u)C'|ni0cr  Oann  fcin« 
nttterf  grrinnBrrr,  grftrbtr  ^^at^  ^ta^t  onnti  0c  Iftraft  mrrticn.  | 


*  erniiM.]  eruoil^ert  2. 3.      "  tdcft  Kclif^b  2. .?.      "  Ocm  omnos.      »  abrr  H  abcr  A. 
"  ffimmpt  t.,3     ^  f(bmdrcr  A,    fcbtodrc  2. 3. 


80         DOCVmt.  DE  IKTEBSMPT.  lOA.HVTT.   6.  AUBSCHB.  DEB  V.  HUTTEN.   32.  8EPT.  1516. 


Pamxi  aber  atn  i^elier  tiermenhl^en  mS^f,  ans  mas  p0^1)afftt^|gen  bem^gnnlfen,  lier 
fiHiibtt  foll^en  m^iU  genebt  l)at.| 

IVirniol  mtr  Mn  foi^tt  in  tinnfrrm  no2t0rn  aurf^^ribm,   omb  nrrlfc^onung  mittrn 
cttUd^rr  prrfon,  guttrr  mainuna  tia^in^rn  flrla|Trn.|    ^o  wblUn  niir  1104,  liirfrlbrn  prtjo 
omb  mrrrr  brmarli^rr  rrcff=|nun0  niUrnHra  Hrd^trn  grun^ts,  Imngrr  nit  prrgrn,  mtt  lyatt  3 
rtU  I  flrftattt.l 

Prr  otlgmannt  |Ho:)tf4  tljprann  l^at  fit^  miorr  frin  frlbo  Crlid^r  |  orrpfltd^tung,  aud) 
obrr  Ms  onnfrc  lirbrr  ^unr,  b:urbrr  oii  ort^trr,  auf  bo^m  orrtramm  unb  glaubrn,  frinrs 
|&arfd)all)0  Conrad  |  ^|)umrn  tod^trr,  3U  HrrCr  0rnomrn,  vntt  brp  lirmfrlbm  jrr  oattrrj 
3n  ^tutgarttm  arlalfmn,  onnlirrftanbm ,  Htrfrlbiarn  )u  frinrm  on=|0rpurltd)rn  ^rb^ui^iflm  10 
mtUrn ,  tn  oiUrrlai)  mrio  miHrr  jrrn  miUm  |  liarab  $9  aU  u)i|frnntlid)  gros  brfd^mart  gr- 
t)abt  3ubrtDr0m,  onb  |  3ub:in0mf  aUs  abrr  brrfrlbtg  onfrr  Itrbrr  funri  brutirr  ott  orttrr  aue.l 
frinrr  tugm^t  oit  frtimkait  brfmdrt  Harob  or^abt,  tft  folbrr  tl)irann  ||  fiir  0rtiad)tm  onnfrrn 
lirbrn  ^unr,  ^mr^rr,  vn^  orttrrn,  np^rrHknprt,  onnti  jnr  omb  ^ot^uiiUm  mtt  au^^rfpann- 
trn  <2lrmm  grprtm  |  3U0rftattrn,  MoCr  frinr  (Srlic^r  l)augfrau)  lirbt)abrn  mcgc,  mann  |  €r  15 
krnn  mol  onb  mc00  nit  laffmn,  dafiir  tiann  ganno  oon  guttn  |  frli0  Hrn  Jllo^tirr  frlb0 
bod)  0rprtrn,  onti  furtrr  i^rrt^i^klid)  on  ft^^mrrt^lid)  0rkla0t  bat,  onnfrrm  ^mdtiigm  i)mn 
i)rrt3O0  gainrid)m  X  oon  praunfuirt^k ,  tn  tcs  mo^orrs  lriplid)r  frorftrr  l)at,  aud)  frinrm| 
l&mrl)rr  )irm  /Harfd)ail),  biurlirr,  orttrrn,  ^d^md^rrn  onH  orr|trautrn  frunbtrn,  mir  rr- 
fd):od\mltd)  au^,  ttas  onnfrrm  lirbrn  funr  |  prurorr,  onti  orttrrn,  aUe  ainrm  frumrn  )irs20 
^)rl0  0rmrft,  i)at  rin  |  prbrr  frtimrr  mmfd),  tn  mao  ftannbto  ^rr  tft,  mol  3ubrtrad)trn, 
tiar:|au0  0ruoU0t,  ttae  tirrfrlbi^  onnfrr  lirbrr  fun,  bmbrr,  onti  orttrr  friijgrr  fiirttrr  0rtrad)t, 
mtr  Cr  mit  l^rn  pr|[tn  fur^rn,  on  mit  tirr  mpnf-lftrn  orrlrpmbtun^  frinrr  €rli4)rn  l)auf^- 
fravrn ,  oon  tirmfrlbm  tl)ir|annm  kommrn  kiinntr.  <2lbrr  tirr  po^^a|fti0  tl^prann ,  bat  in 
npr  00  jm  |  la|frn  u)cUrn,  ont)  brfo20t,  mo  rr  Dr0  kdmr,  ^as  jmr  aU^lmnn  frin  |  €riid)25 
^au^fran)  oon  nott  mr^rn  na'd)3irl)m  mugtr,  onti  tial^urd)  |  oo20rmrUtrm  frinrm  po^l)affti0rm 
ffir0rfat3trm  u)iUm ,  mtpfurrtit  |  wktttt ,  on^  l)at  ^r^^albrn  ^rmrUtrm  onnfrrm  iirbrn  l^unr, 
9rur|brr,  onti  orttrr  frlt^m,  liao  t)o0tambt  3U  Jluract),  na  tirr  t^prann  |  oil  frin  monun^ 
grbabt,  3ulrp^rn  fur0rfd)ia0rn,  Dao  abrr  ^rrfrlbi^  |  onnfrr  iirbrr  l^unr,  b:urt)rr,  onH  orttrr, 
0rmrUtrr  po^l)affti0rn  br|0r0nu^l^albm ,  nit  annrmrn  l)at  whHtn ,  oit  nit  onpiUid) ,  foibrr  30 
0rof;frr  rrfd):oikrnnltd)rr  br0r0nu^l)aibrn  brp  frinrm  ^n)ri)rr,  mir  lu)i'|n)i0m  frinrm  oattrr, 
on^  frinrm  brurtirr,  omb  Hat  0rfurd)t,  ^rm=|frlbrn  nad),  i)ab  jd)  frin  oattrr  jmr,  auc^ 
Connra^m  ^l)umbr  on^jfrr  brDrr  ^(^r^rr,  oamaUo  0rfd)2ibm,  n)ir  l)rrnad)  in  ^mairn  rinj 
grlrpbtm  Coprprn  0rfunDm  mirt.j 

Hiie  ))txi  §nbw\^  oom  <^otten  ^annfen  feltgem  feinem  Snne,|^nd)  tfonrdben35 
®l)umen  fetnem  $Sn)el)er,   grfd^tiben  l)at.| 

firbrr  IJanno,  jd)  l)ab  oon  f utinii0m  ^rtnrm  biurto  orrftannlim  |  n^ao  ^ir  00  Ortnrm 
^tnn  rn$  Jlmbto,  aud^  Iirinrs  mrtbs  l)aibm  br^jgr^nnrt  frp.  Hun  kan  jd)  0c^rnniK^m ,  Da0 
r0  katn  0Ut  tl)un  loit^rt.l  ^0  miirffm  oii  rrH  onnti  mnHt^  ^tf^mit}  oaraut  mrt^rn, 
onnlr  I  l)aUt ,  Dao  Dtr  nic^to  niit^rro  fri ,  Mnn  ^ao  Du  ^rinrn  Oirnnft  br^rbrft,  |  ono  rrpttrft  40 
anbapm ,  onnn  tuio  mtr  ^rin  ^tor^rr ,  ^rin  lorib  aud)  |  l)rrab  fd)iik^r ,  totrmoi  tialfrlb  aud) 
otl  nad)rr)i  brin^m  mit^rt,  fo  j  mufo  man  Irod)  ains  fur  tiao  annDrr  nrmrn.  tHo  abrr  tirin 
9n)rl)rr  ||  on)  Uv  \  l)ofmaiftrr  m6i^trn  rriann^m,  M0  ^tr  Ut  bert^o^  atn  ^mbt  orr:  od| 


»  brn]  bp  2.3.      w  00  jm]  oon  fi(t)  J.2. 

^3  «j^eg  OricjinalbrucfiS  crflc  \?icr  ^txUn  bcr  forgcubcu  ©citc  n?icbcr^olen  bic  5ffiortc 
^aUt,  )iaf  nt4)t0  nfitirrf  ....  tPo  abrr  ^cin  fmri^rr 


XXZ.    DOGVMII.  DS  IXTBBSICPT.  lOA.  HYTT.    5.  AUSSCHR.  D£B  Y.  HUTT.  22.  SKPT.  1516.         81 

j«c  lltff,  M  €i  katnm  ^uganno  5U  ^rincm  iDrtb  l^obcn  m&d)t,  |$o  |  mcd)t(n  jmc  ^ic 
fft4^  aulfvitjm.  VDo  Mo  obrr  ntt  fttn,  onnt  ^ein  |  ^m  M  3U  ^r  in  l^rine^  fniel^rro 
^uff  0rm  votttr,  fo  mfirl^  r0  oiU  |  re^  mad)rn,  l^as  murfft  man  fo  prlft  man  m6d)t  ffir- 
Mnm,  fo  mnrfft  |  tu  mit  l^rinrm  mrtb  rr^rn,  Me  f9  jmr  Katn  0ut  mon  0rbr,  ono  brttrj 

SjK,  tef  erfp  onurrmam  lirffr,  onn)  mad)rt  jr  Katn  nad^rrt,  l^ann  fi)  |  u)6Ut  rs  orrtragrn 
fdn,  tann  100  fp  jmr  0Uttr  won  srbrn  moUtr,  fo  |  murl^r  rr  nit  nad)la|frn,  onn)  ftritri 
oakaKngm  ii6Um,  Xta  mfirtr  I  Mii  ntd)t8  guts  Mrauo,  tta  fd)idi  ^td)  frlbrr  3um  pr|ftrn  rtn, 
ff  %ah  I  t4  ^rinrm  ^mrbrr  biebrp  aud)  0rfd)2tbrn ,  mtr  jd)  ^tr  ^rs  Coprj  |  mtt  fd)idil) ,  nKti 
■irin  gutbi^unda^r  frp.   Wo  tu  mainft,  Has  rs  jmr  |  ntt  fo  b^^  brfniarltd)  fri),  fo  masft 

10)11  jnetm  bsirf  0rbm,  ten  M3  i  ^tng  mtU  fid)  nit  orrtrudibrn  lalTrn,  tann  maj  ttr  kain 
^«bt  «rr-lnm,  fo  ift  mol  ^uurrmitrtrn ,  Me  rr  f9  0rrn  nabrt  brt)  jmr  babrn  mil.  j  jlo 
ift  cf  tei  ptft  ^in»r0k  0rtl)an,  tin)  )ir  fad)rn  ^armit  0ar  ab'|3ufd)nrttrn.  tfs  miir^r  fonft 
ktin  0Ut  t^un,  nHrmol  taffrlb  aud)  oil  |  nad)trnndirno  b^ingrn  mtr^t,  on  btttr  tarftir,  ^ai 
cf  no^rrfe  iHil-lbm  Mi  prfft  marr,  Ms  )u  rtn  ^mbt  rrianngrn  kcnn^t  nur  rin  jar.  |  tiitb 

l&  nimkft  fearna4)  frlbf  oslaub ,  Mn  mir  man  jmr  tt)ut ,  fo  kan  jd)  |  nid^tf  ^uts  Mrauf 
nmim.  ^ber  maf  )u  tbuft,  fo  bann^l  mit  trinro  |  ^mrbrrs  Hat,  mainr  jd),  rr  f6U  f6ll)f 
mit  fur0  on  am  pajftrn  3ufur  j  komrn  mi|frn,  ^amit  0ot  bruolbm,  011  fd)idil)  ^td)  frlbf 
jum  pt^ti  I  in  tie  fad).        Patum  an  fant  JVntl)oni  abrn)  «SVnno  ic.  jih  so.  jar. 

fu)ioi0  oon  $uttrn  Hittrr. 

to  JVn  §annftn  oon  guttrn  mrinrm  ^unr 

IBein  frfintlii^  miUi^  l^inft  3UU02  lirbrr  l^nirber.  ^  i^abt  rttlid)rr  j  ma|frn  oon  fut- 
0i0m  meinem  ^unr  orrftann^m,  mir  j^annfm  |  mrinrs  funo  fad)m  mtt  frinrm  ber^ii 
fkeeHi.  Vun  kan  j^  ad)tm  1^3  rs  j  tir  Irnn^  nit  mrrn  kan  rs  mur|frn  oil  rr)  on  onniit^ 
0cfmiit3  Mrauf  |  meroe,  oii  ^rHd^t  mid)  gut  frin,  ^3  man  rs  abfd)nitt,  pr  t\)t  pr  prffrr.  j 

n  9n»  m#  ^  emi  ont  mein  toc^trr  nit  brmorn  kcnntt ,  Ms  ^rr  man  j  oil  3U0ann0S  babm 
m^lt,  Mrauf  ri^  rntftrm  mcd)tr,  fo  mnr  mrin  |  lHati  ^^^  $(tnns  frinrn  ^irnft  br^Sbe 
m(h  Vitte  ^inmr^k,  onb  ^s  ||  Jr  mir  ^ir  tod)trr  berab  fd)idil)rt,  on  fd)nttt  )ir  fad)rn  0annt3 
ttmit  I  ab,  Mnn  j4  b<tt  fo:0  iras  rs  fonnft  ntt  0iit  tbun  murtr,  fo   l)aUt  jd)  j  ^f  aUer 

.    Mmft  Bon  gannfm  brp  frinrm  btr^ii  orrlom  frt) ,  fo  ad)t  jd)  |  ^as  aud)  nit  mol  mit  tem 

lolenii,  oon  femannM  ^urrtim  oauon  frp,  |  f6Ut  rs  abrr  0Ut  frin,  ^as  jd)  mrinrr  fd)uUfem- 
ktlfcm  ^inauf  Hitte  oit  |  tdi^te,  Ms  jd)  mit  mrinrm  l^rr^n  ^auon  ri^rn  fcUrt,  fo  m6Ut  ji^ 
^y  I  mit  Cm2m  Vat ,  aud^  0rrn  tl)un ,  unnt  kain  fd)rud)  ^arjnn  bi^brn.  |  Vnlt  jd)  pitt  eui^ 
mir  f6i^  mein  fi^sepbm  nit  anntrrs  orrmrrdil)rn ,  |  l^an  aus  )rr  notturfft ,  ^aii  mas  Jr 
in  rttm  alm  ffir^ut  anfrbrt,  Mr-j^u  miU  jd)  grrn  0rl)oU|frn,  onH  ^rrattrn  frin,   on)  mil 

35 on  Cmm  rat  |  0ar  nid)tf  l)ann)ln,  tnas  ^r  l)trrjnnrn  ftir^ut  anfrl)rt,  mc0t  jr  mit  |  gannfrn 
Mwtn  rc^m,  on)  mii^  ^vn  0utbr)undirn  mibrr  mi([rn  |  la|frnn,  ^an  mir  )ir  fad)m  ain 
mmi0  anli0rn,  ont  nit  onbiUid),  ^att  |  mir  Ocrfrlbrn  Ijitnoi  mrr  brgr^rnnt  frin,  mie  jd) 
iu^  nwl  brri4trn  j  moUt,  fo  jd)  brp  rmd)  marr,  in  trm  aUrn  moUt  aud)  tl)un  aUs  )rr| 
%mt%nm»  oatter,  aUs  j4  mid)  3U  rud)  orrfid),  oas  miU  jd)  aU=|3ri)t  0rfli|fm  frin  3uurr- 

MMmn.    yotum  an  fant  Jlntbonirn  abrn^.    ^nno  |  k.  jin  £o.  jarr 

f u)mi0  von  Sntttn  \  Hittrr  | 
^n  meinm  ^me^er  Conro^m  ^bttmm 

JVuf  f6lk  mein  f u^mi^m  wn  Sntttn  Hittrrs  fd);rtbrn,  l)at  mir  0r|nanntrr  mrin  ^unr 
fdifer,  ^e^glei^en  Conrdfe  €^umb  mrin  fmrHl)rr,  |r  ortrr  mtt  frtnrr  a90rn  ban^t  fd)2ifft- 
4&ii4  «nntmon  0cbm,  ^ie  j  jd^  noi^  br^  mrinrn  t)an)rn  bob,  mtr  )r|)t)albm  3mo  0lrid)  lauttmtj 
Cqmi  ^ema4)  Hcfijftrirt  funl^en  mer^rn.  ! 


*  Mf]  te :?.  J.       •  ftatcf]  ftrts  2,  3,       9  0utbmundii)r  .-/.       "  prfftrn  3u  furkom- 
ma  2.3.     »  ibm>  (bm  10.  Jan.)  2.  J. 

HTTTBn  Opp.  yol.  I.  6 


82       XXX.  DOCVMM.  DE  IMTEBEMPT.  lOA.  HVTT.     5.  AUSSCHB.  DEB  V.  HUTT.  22.  SEPT.  1516. 

Wtc  ^aniif  vm  ^jtttrn  ffltn  vnli  €cntc^  ®l)nmb  frin  9me'\\}n  l)erm  §uhmt£tn 
onn  ^nttii  mtt  jrrr  ijanbtgefd^nf t  annt^lnnnrt  0fbfn  l)abf n.  | 

ftebfr  oattcr  M  ^ob  (im  fc^eibm  orrlrfrn,  nmi  b^b  mdnt  ^toel^er  fetnm  b^tef  aud^ 
§(bm,  nn)  ift  meinrs  ^me^rrs  Vat,  on  aud)  |  mrin  Hat,  auf  evm  Hat,  ^as  jd)  mein 
mctb  nit  btnab  tbur  l^as  jare  |  frp  oan  aus.     tf s  mar  ^ann  fai^  tas  er  fi^  alls  on|(-  5 
f^tckbt  bftUtm  I  moUt,  fo  miU  jd)  rs  nit  oerfaumm,  mill  rr  abrr  binaus  gttn  in  mri^lnes 
f»(bfrs  Ijaufs  3u  ^tutjarte ,    fo  mil  mein  fwt^tt  mt\n  ^ml^tv  |  nn^  m(in  wtib  l^tnm^gk 
tbun  0m  ^tettmfels ,  otti  0m  tfUmanji  l|  Mnn  foUt  jd)  ^9  ^imfd^idim  fo  mfir)(  cs  ain 
0ro|f(  nad^ret  bnn^lgeji,  mtemol  man  aus  ^mapm  pofen  Ms  )K|ft  mufs  nemen.    ^ber  jd^j 
bab  ^afHvj  ^as  fep  ^as  pelfer  nad)  ter  jeit,   mein  b^r^,   ift  oil  bei)  jr  jm  |  /ramenipmer  10 
0(fe|fm  vnnt  mit  jr  0erAt ,  be^^leid^en  ^9 ,  mit  jm  |  aud).    Hun  b^t  er  es  petjunt  aut^ 
miber  jm  toiUm  meUm  tl^un,  aber  |  jd)  main  es  f6U-jme  auffd^mtt^m,  l^iemeil  er  npmer 
9mb  fp  ift ,  100  er  I  aber  nit  nad)  m6Ut  la|fen ,  fo  oia  jd)  eud)  nonftun^a  fd)2eibf ,  turft  j 
jr  kain  0e)endim  b^iben  ^s  fi)  jme  0ut(  won  0eb,  l»ann  toas  99  jm  j  /ravm^pmer  0e- 
tban  bat,  mit  39ml:d)m  retm  onnb  0eled)ter,  jd^  j  wil  nod)  ain  meil  3ufebm,  aber  masio 
jr  rattet  bas  miU  jd)  tl)un,  lla^^lmit  btt^fttt  eud)  gott.  | 

^nns  oom  ^utten 
^n  meinm  tkitter  l)(rm  fu^^lmi^en  uom  ^uttm  Itttter.  | 

/fiein  frfintltc^  on^  miUi^  ^inft.    f ieber  ^en  bnn^  ^metier,  ^wi  \  fd)?eiben  fo  jr  mir 
0(tl)an  babt ,  i^ab  jd)  0(rftantP(n ,  ono  ift  mir  oon  |  i^trt^tn  iaitPt ,  m(tn($  bfrm  banftlun^,  20 
tan  jd)  \fttt  0(maint  tf r  foUt  |  ficl)  nit  fo  kiinl^ifci)  0(l)aUtm  bob^n ,  ban  (r  ift  nit  ^(r  man, 
bo  man  in  |  fOr  bat,  on)  ift  nicl)ts,  l^an  f(in  nwis  onb  pttoti  tPas  ma0  be^  ann^l^ern  leuteti 
nit  aUfo  oerftanben  mer^en.    ^ber  lieber  liKcbmeber ,  jci)  |  acbt ,  es  f6U  am  0r&|rtm  ^emefm. 
Vun  pin  jcl)  mtUi0  aUes  Ms  tw^  \  fiir  0ut  anftct)t  mit  onf(rn  ktnb(m  3(banntln,  abtt  aUs 
jr  on^er  anHbern  an3ai0t ,  bas  oiUeicbt  0ut  mecl)t  fein,  wo  twi  to^ttt  binab  ka:|m(,  onnb25 
toc^  )an(ben  beme^ennt ,  mas  fc^aben  es  auff  jme  tre0t ,  |  auf  fMl)s  fo  b^bm  jjanns  ont  jcl) 
mtteinan^er  0ere^t,  (3  onns  mol  |  0efeUt,  bas,  fo  jr  anjai^t  baben)»,  onb  ocUm  tem  attfo 
nac|)komen.  |  "Ott  I)offnu0  es  fol  fic^  aUes  abeffen ,  ^an  foUt  ganns  alfo  abf^ioi ,  j  mfirt  oil 
mt^u  0ere)t.    Per  an^ern  emt  fac^b^t^^n,  mil  jcl)  euct)  00  |  ftumi  ain  ai0fn  potten  fc^idi- 
|en ,  Mmtt  fe^t  0ot  beuoll)en.    Jr  bin^et  |  micl)  aUm(0  nacb  (urm  mtlUn.    |latum  |Bit-  30 
»0c^(n  nact)  ^(ba-lftiani.    ^nno  tpni  jm  so.  jar(| 

Conra^  ^bnmb  |Barfcl)aib| 
^n  ^tvi  f u)mi0en  oom  guttm  Hitter  |  metnm  S^wt^tt,  \ 

Wtt  mais  ab(r  nit  ^as  man  in  ob0(meUter  ontP  tPer0leici)m  befmer=|li4)en  p6fm  facbm, 
fonntPerltcl)  oUs  in  l^ifem  oaU  3mtfcl)en  tm  necl)'|ften  frunoten,  ^ie  ficl)  biUicl)  b^tlicl)  barab  3S 
betrueben  au|f  ^3  be^edi-jlict^ft  ^ureoen  oit  3ufcl)2eiben  pflt0t.  Hoci)  tpunneft,  mirt  nit  aUein 
aus  I  oo20emeUter  gannfen  oom  l)Utten  onfers  liebm  funs,  b^ueoers,  on  |  oettern  feli^m, 
fonnber  auci)  aus  Conra^en  ^bumen  offt^mannts  ||  ^bir<(nnifcl)en  m62)ers  marfcbalb  002- 
terfteni  on  ^el^a^mtften  rat,  |  aUs  CrM^umal  0(m(ft,  on)  9(130  latt(r  aucl)  ftin  mit,  ob- 
u(rl(ibt(n  |  fcl)2i|ftlicl)(n  antmurtcn  mir  l^u^mi^^n  oom  buttm  1iitt(r  0(0(b(,  |  iaut(r  on40 
riar  (rfun^en,  tpas  ficl)  ^erfelbi^  tl)9rann  tperma|fm  ontter|ftann^en ,  on  fur^enomen  ^at^ 
0Aaibtem  l)annfen  ooiit  buttm  on=|ferm  iieben  liKun,  y^ue^er,  nmi  Hetter  feli^en,  fetn 
Ceiicl)e  ^eliebte  |  baufjfram,  3um  faU  on^  ia|fter  l^es  tf(pmci)Sy  fouti  an  jm(  0(m(ft,  |  tlbtt 
mt§  Cr  nit  0(rmccl)t ,  3um  mmi^ifte  in  folb  0(fcl)2a9  ^n  nacbjrdi  ^ubnn^m.     ^uc^  mi( 


"  (S  omiserutU  2, 3,        "  0(liandim  2, 3.        "  kin^ifct)  2,3.        »  (f  fhiiX  2. 3, 
»  kam(]  kcnne  2,3,      ««  fiijs]  foij  2.3.       ^  bttttkli^ftA      non  bcbeikiiibft 


XXX.   DOCYiai:.  DB  laTSBKlCPT.  IOA.  HTTT.   5.  AU8SCHB.  DER  Y.  HUTT.  2?.  8EPT.  1516.      83 

ffni ,  Rit  dUiii  }fu  mtuMf ,  forCttx  au4  ^it  I  nad)ret  tttfftlbe ,  ^nv^  mtd)  lidiDi|m  oU 
U»  ^ttitwtn  oattcr,  on  |  ^annrm  vom  l^utten  r^ltjien  meinen  fune,  be^etkl^t,  fflrkomenv 
9nvC0  I  obirvmnftt  moiOtn  ndre,  onb  obuermettte  fd)2t|ftlid)e  antuiurt,  |  Conrad  €l)iimm, 
mOf  tatinfm  ora  ^nttm  felt0 ,  ntt  0eftan)en  on  |  mt^erfpiod^en  merten  mottten ,  ^o  erbiet- 
ft  tm  flrir  ont  f6U|i  mtt  Jr  |  bfter  l)antt0efd):tf t  ainem  pe^en  bi^erman ,  l^er  \tto  be^ert  an- 
fipd^lSta  ou^  ^ubemrpfm,  O  »tr  bttttd),  o  tDte  fd)Ul^t0Klid) ,  o  mte  Cr-lberlid)  uii  fnlmfc- 
li^  ^  fi4  buini  uom  buttm  unfer  Iteber  ft^une  |  b^uHer  vno  oetter  feli^en  an^eiai^tf 
Miftemim  laf teri ,  uerlet5U0  |  oKt  nad)tail ,  fein  felbi ,  on)  feiner  bert^oeliebter  eeli^m 
^•■^rau^.lonn^  jr  be^er  fcl)tnderl)albm  jiim  atterbec^ften  befcdmert ,  betruebt ,  j  vriO  befoart, 

Miiodk  feannrft  l)at  Cr,  alr  oernfinffti^e  mittl  0efued)t,  |  mteer  oon  T>tm  tl)irannifd)en  m&2- 
»rr  nit  Uv  flKntiiften  nad)re)i  oit  |  nad)tail,  ^e^balben  fcomen  m6d)te,  tar^u  jm  an^  uon 
nir  tflfeflHgr  |  frinrm  nattrr,  un  an^ern  feinen  ^ebapmen  frfinOen  ^erattm  ift,  l^af^lfelbi^ 
flflt  fcain  aflflrrr  fad)  ^at  Um  po^baffti^en  mc^^er,  beme^nus  |  uii  o^fad),  aui  feiner  0ro|fm 
fflrfrfrt3tm  po^ait  riu^rpitt^et ,  ^ifen  |  friimen  onfd)utt)i0m  menfd)en   (mie  0efd)el)en  tft) 

i&  firfrt3lii(  onnl»  |  bnnnilit^  jum^^^en ,  ^amit  (£v  furtter  feinentl)albm  onuerbinn^ert  |  fein 
|Pofi|afti|r  b6fr  br^in^,  mit  friner  Celid)e  bou^  framm^e^ter^lpas^ume^m  bnn^en  mh^tt, 
fol  Mf  nit  bittic^  attr  friime  mmfd)m  |  oii  fon^erlid)  uns ,  alli  ^es  tinfd)ultPi0en  erm^sl^tm, 
Kriftr  frfinlttr,  |  nammf  on)  ftaihenf ,  beme^en.  /0rtiiar  man  med)t  mol  fp2ed)en,  |  tf}  0Ott 
trr  attmad)tt0  tn  folbem  0ro|fem  obel,  nit  attetn  ^ie  uemiinMti^en ,  fonnlier  aut^  )ie  on- 

30  urmfinfti^m  crratur,  }n  Had)  3ubeme0r  |  o:fad)  brtt,  Iiarumb  one  aUm  oom  butten,  oon 
tna  t^prannif^m  |  mo:der  onnfer  ooroetbane  fd)utt)i0e,  war^afti^e  onn)  0e0rflntite  |  ela0- 
rt^ift,  fottil.  ^rftrr  i»nbittid)er  mit  ^emettter  ^eOic^ter,  fmad),  |  on  lu0enfd)?ift  ^uuernai- 
vm,  jM  3uurrtundiln  on^rrftan^en  mirt.| 

•  ^lmtiiifto^iKotberf  bfrnemrn,  aU  foUt  tfr  nmb  oer^|ftl)onnn0  mtUen  ettlti^e 
3&  pofr  ftndil)  tierfd)n)iflen.|| 

Vrmrarr  «rttbrt,  M  ^biranntfi^  m£:)er  in  feinem  lu^ennbaftem  |  0etPid)ten  auffd)tri- 
htn ,  slf  folt  €v  fraiomf^en^er  attme^  0el)a|ft.  |  ^arumb  m6tt  er  3U  eern  on)  oerf^onuni 
nntrrrr  ^fod^o^miOt  n9>{)rrf  ftan^tf  pe^fonnen  ettlid)  namt^aft  artidil,  tarjnnm  ^annf 
ara  I  ^utten  onnfer  lirbrr  ^unr  ^^ue^er  onn)  Detter  feli^er,  0e0en  jme  |  fd)ennttli4),  p&^ 

joli^,  oiirtblii^,  onnb  ontrrmlid)  ^ebann^lt  l)aben  |  fctte;  fur^m  ic.  Par^u  fa^en  mir  atr 
00«  luttm,  Mf  nprmannt  |  mfa^  )u  0lauben  l)ot,  ^3  ^emettter  tl)irannifd)rr  m5})er  3U* 
itrrmains|trr  bcferd^)un0  fclbf  0eubten  mo:bt0 ,  pemanMf  in  l)ol)em  pOer  np^^ern  ftannM  tn 
«inlii^m  irtrrr  friulid)r  0ef4lad)t  oerfd)cnet ,  mo  |  C^r  ^af  mit  apnid^em  fd)ein  an^u^ai^m 
■cftr,  jlo  Cr  abrr  fouil  rr:|Oid)ten  100en,  attf  jme  mc^lic^  0eme|ft  in  feinem  auffd):eiben, 

l&ci3riU  I  ^at,  brr&rmbt  rr  fi4)  auf  fon^er  fur^efet^ter  po|il)ait  fol^er  oerfd)6'|nun0  ic.  9h 
wSx  fCx  fdtttm  lU0rn^aften  ber&eme  nad),  ain  t^alTer  |  )er  framen  fd)enn)er,  fo  b^it  ^ 
olrr  bili^ift ,  Oie  ^nme  perfon ,  fo  in  |  feinem  liienft  onnb  «SVmbten  fein) ,  onO  )ie  002- 
brKdte  frin  (^o^br-lrurmbte  frumr  ^emabel  mit  erlO0en  fd)mad)moate ,  bod)  an^etaft  |  ifabtn 
nit  ernnft  aeftraft,  oOer  aber^a?.  filat}.  ^r  /llaoe.  be^er  |  onO  0ebot  nad),  ^arumb  tfr 

MOtmiyr^atttrr  Vc4)tli4  Citirrt,  on  |  abermattf  on0el)o:fam  erfd)inen  ift,  oberanntmurt.| 

Vin  Um  abtrofl  vnb  entfd)niUii0nn0  ^annfen  oom  l)utten|felt^en,  ber  onns  oom 
l)ntten  fSr^el^aUten  motben  tft.j 

Pofliit  abrr  mmi^fclid)  no^  eltSrer  oermerdien  mc0e,  Oaf  oil0emett'|ter  tl)tranntf4)er 

mhOrr,  Orr  fx^  rin  ^rrt3O0{  38  m&rttenber^  nennt,  |  onnfern  lieben  ^une,  b^uetier,  onO 

ttocttrni  friiam,  on  afte  frin  ocr-lfd^uttoun^  jt^emerlid)  onli  ettenntlic^  erm6:M  ^att^  ^o  m6l- 

^  lontttcil  2,3.       ^  onrrolt4)  edd.      legeHm  onreOlicl)       '^  finO  ^.  3. 

6* 


84      XXX.    DOCVMaC.  DE  INTEREMPT.  lOA.  HVTT.    5.  AUSSCHR.  DEB  V.  HUTT.  22.  8EPT.  1516. 

itn  otr  I  tfum  jicniOfm  on)  friin^tfd^aft  nit  prroen,  ta9  Hit  burd)leOd)ti0en  |  l)Od)0eba}en, 
only  l)Od)n)ir)ij|en  /lirften,  yfailent30raue  ITutniia  |  Cl)(irfiirft,  on  l)ert3O0  /ri^erit^  feiner 
0ena)en  biueter  in  $airn  2c.  |  ,3lud)  b^n  farennt^  btfd)ofe  3U  murt^bur^  2c.  Dnnfer  0e- 
ne)i0ifte  011  |  0eneti0e  bcrm,  Her  0enaten  fcll)er  pofi\)aKux  moiM,  au9  fiirftlid)er  |  tU0enntt 
(miemol  I&9  mit  ^emfelben  m62)er  in  fonn)erlid)er  oer:jfd)2tbner  apnun^  fin^)  mi^feUt0  0e-5 
meft,  fid)  Iiarjnnen  5mifd)en  uns  |  011  jme  onuerpunMlid)er  l)AnMun0  untterfan^e,  aud) 
te^b(tll'^n  in  I  ^^fem  jar ,  ainen  ta^  3U  IHer^etbaimb  in  ap^en  perfonen  ffir^enomen  |  on) 
0el)aUt/n  bf^benn,  ^afelbs  jr  0nat  umb  1tid)ti0un0  miUen  fcl-fber  fad)en,  ainen  fd)2tftlid)c 
fi1r0efd)la0  0etl)an,  ^er  un^er  anberm  |  be^reift  tao  ^j^  uermerdvben  ontr  befi)n)en,  ^ao 
lyer  l)crt3O0  uon  |  muerttenber^  auo  unfal,  aud)  aus  I)it3t0em  0emuet  3U  folber  l)(innof|lun0  10 
0emad)|fen'f  oter  Komen.  Vnh  ood)  ^annfen  uom  IJutten  feli=i0en  aUo  onbefd)uUti0et  ap- 
nid)er  mi|Fetat,  nit  an^erft  tann  aufred)tf  |  retlid)  uit)  aines  aIieUid)enf  frumen  ^emuets, 
t^un  on9  mefeno ,  bei)  |  leben  bis  in  fein  tolf ,  erkennt  un^  nod).  I^clben  1Iid)ti0un0  bsief .  | 
l)aben  ^ie  0emeUten  H^ej  taUi^un^gf (irfte ,  mitfambt  He  ^emelten  mh|ber,.  mo  mir  uotii 
gutten  Dia9  an^enomen  befp^eln  feUen  uii  rocUeUf  |  mie  )ann-fclb  be^rifeiu  Hottl,  ^o  lo 
ont  ann^ers  mit  meptterm  jnn^>^aUt  an^ai^t ,  unn  l)ernad)  uon  mo2t  ywon  ein^elepbt  ift.  | 

/nrfd)lr0  Itnrd)  |)faUennt3y  ^airiiy  nit  Wkttsbnts  imifdi)tn  \  tm  fiHii^ttt  vnl) 
onns  uoin  ^niitn  bffd)fi)fn,  |. 

Von  0Otte9  0ena)en  mir  |u)imi0  ott  |arent}  ic.  pekennen  ic,  aUf  tn  |  ne^ftem  /iinf- 
3el)ennDiert  unu  iunfjel^ennDiem  jar,  ter  ue||ft  unfer  |  iteber  befonnlier  ilanns  oom  i)Ut-20 
ten  feli0er,  uon  ^em  b^d^^eposnne  |  /urften  unfcrm  lieben  c^aim,  jSma^er,  b^ntt  unt 
friin^te,  t)er2n  |  t)lrid)en,  b^n^o^en  3U  tDuerttenber^  unnDi  ^uePe^KI),  C^rauen  3U  |  ^iim- 
pel0art ,  aus  unfal  ooin  leben  3um  to)  0eb2ad)t.    ^ft  Herl^albiT  |  3mifd)en  bemeUtem  unnferm 
jSuNi0er  \)tnn  vntt  friinbt  ains,  onDi  { ^em  0eftrenn0en  unferm  lieben  befonHer  ott  ^etreuien 
lu)nii0en  uo  |  l)Utten  Bttter,  bemeUts,  gannfen  uatters  ann^ero  taiUo  jrrun0  ent-(ftannDien,35 
aud)  ettlid)  fd)nft  unn)  mo2t  be^eben.    ^arauf  Diann  mir  (  ^ieuoi  auf  bemeUter  Hc.  ^ap. 
mai).  t^nfero  aUer^enabi^iften  l)errit,  [  aud^fHt  une  felbo  aUi  ^ie  ^enn  folb  bAn^lun^,  mtt 
treuien  lai) ,  uit  |  fonnft  beDien  tailen  mit  friin)fd)af t  oit  0na)e  uermonnt  uit  0enai0t  j  fein, 
ono  unuerpiinbtlid)cr  unntterban^lun^  unntermunben ,  unH  [  fouil  uleio  an^ekert ,  l^ao  ^9 
uno  ait)tv  0en  iner0etl)aim  ueruoU^t,  (  unfer  ^nm^er  l)er:  utt  friinDit  Dier  uon  tt)uerttenber0,3O 
^urd)  fein  j  tlat  tl.  uii  tl.  aud)  ^ie  uon  feiner  lieb  lannDitfd)aft  tl.  un  tl.  Vn\t  \  ^er  0emeUt 
fu^mi^  uotii  butten  tfitttc  mit  ettltd)en  feinen  ^iinen  (  l^ettern,  un)  friin)tfd)aft  aUs  uon 
fein  felba  unn)  feino  ^on^  feli=(0en  uerla|fen  fon  ^anno  ful^mi^s  uon  b^tten  un)  jr  aUer 
me0en,  |  auf  an^efat^ten  taQ  tftwt  Diatum  ftattlid)  erfd)inen.    ^Ufo  \)abtnn  mir  [  unns  0e- 
ftaUt  ^er  fad)en  nad)  notturft  be^  beeben  tailen  erlernt.    Pie  |  mepl  mir  aber  uermerdil)t  35 
onnDi  beffinHen ,  )af  unnfer  ob^enannter  (  lieber  ^baim  ^d)ma0er  ger:  onnlP  friinl^t ,  ber 
oon  muerttenber0  |  aus  unfal,  aud)  bit3t0em  0emuet,  3U  f6l^er  I)ann)lun0  0enKU^enn  [  o^er 
komen,  unliod)  |fannfen  uoiiiUutten  feii^en,  aUs  unbefd)uU=[tt0et  apntd)  milfetbat  nit  ann- 
ters  Diann  aufred)t,  reM.d)  unDi  ains  ||JlbeUid)en  friimen  0emitets  tl)un  uti  mefens  bep 
leben  bts  tn  fein  to}t  \  erkennt  vno  nod).    ^o  b^ben  »ir  aUs  tie  pe  38  fri^en  un  apni^-^o 
kapt  (  0ena90t,  beDiad)t,  fo^ifer  bonnM  alfo  in  bie  lenn^  unuertra^en  fteen  [  onti  blib,  3U 
0a3  kfinfti0em  mi^ermiUen  on  aufrur  tftt  ermad)|fen  [  m6d)t,  oen  tailen  aud)  lyer  fad)enn 
3U   0Ut  me9terun0  3uuerl)Uetten,  |  auf  0efd)el|ene  3uefteUun0  f6U)  I)ann)lun0  auf^ebaben, 
onnn  OaneHben  enntfd)i)en,  ontP  tl)un)as  jn  un)  mit  cralft  tPifs  b:iefs,  M$  aUes  [  ^as  fod) 
Diarunntter  uerlaufen  onti  be^eben  bi^niit  tODi  untP  abfein,  (  JlUe  Itit  fo  Mrunntter  uerta4t45 
ontP  oermonnt  fein,  ettid^t,  0efd)lijd)t  onDi  oertra^en  fein  ont  beleiben,  ,3lud)  kbainem 


"  frin]  frinen  2. 3.      "•«>  Jdnlbtitnvllnn  sicA. 


XZZ.   DOCWX.  DX  IKTEBEHPT.  lOA.  HTTT.   5.  AU8SCHR.  DEB  V.  HUTT.?3.  8EPT.  1516.      85 

t«il  leimtem  |  anitfeent  terl^alb  jn  onduttcm  ntd)t0  furnemen  o^er  ban^ln  fhlit^  mit  |  otier 
011  Ve4t  tftet  ongeuarlti^,  onb  ltt§  3U  ii;kun)t,  fin^  litrer  oerltrag  unly  enntfclit^  3men 
ilctiM  Uiuttf  mit  onnfer  beel^er  anbangen-lbem  jnnfpgl  gemad^t ,  onb  pe^em  taiU  ainer  0e- 
icben.  thmb^iemeQl  |  oo^gemellte  llid)tung  ober  enntfd)tb,  mit  unnfer  gertjog  Dlrid)8  |  oon 
^  Wierttenberg,  au^  futmig  uoih_l)Utten  Hittero  gutem  mifHfen,  miUen  uii  3ula|fenf  allfo 
anfierii^t  Wb  gemad^t  ift.  ^o  )^Qbtn  ]  mir  j^ert^og  t^lrid),  unnly  jd)  fu^mig  uomi^utten 
Vitter,  nnrer  |  nnb  mein  jnnfpgl  ttt  ^ing  3u  u?Kun)t.  <^ud)  an  ^men  btfer  uertrag  |  ^er 
enntf^iM  neben  obgenannter  /(irften  jnnfugl  tt)un  l)enndien  |  JDatum  /Hergetl^apm  auf 
II.  na*  «.  I 

10  9e9  )em  atten  tft  mir  jubmigen  uom  i^utten  llitter,  burd)  bie  ta'|lying|^f(irften 
ffiriefi^Uigi  ooi^en,  bao  mir  neben  uberanntmurtilg  |  uo;gemeUt9  llid)tigungb:ief0  ^el^en- 
taufent  gutoen  3U  trget3lid)bait  |  gemeUt0  meineo  enntlepbten  $un0 ,  unti  bann  jtoaQtaufent 
inllten  |  feiner  feel  b^^tl  bamit  3itfd)affenn ,  l^a0  in  ainer  ^uma  ^weUfftaufent  |  guUDien 
niiubt  be^alt  loo^ben,  ^afdr  l^ie  tabtng^fiirfte  gut  fein  moUjten,  ba0  ^ann  ntt  aUain  lyen 

i&toe^en  tfiDing^fiirften  nnn)  mir  fonnber  |  annbern,  mer  meinen  htt^n  unu  frilnDiten  kdn- 

Hf ,  milTenntltd),  unb  |  bemei^Ud)  ift,  un)  Uer  ^&:)er  beftnnntlid)  ntt  mioerfp^ed^en  mag.| 

flette  nun  Dier  gemeUt  iHh^er  feine^  geiibten  /!I02)tftl)alben ,  |  mie  (Cr  fid)  pet^o  be- 

rfienbt ,  nntt  mit  fugen  fiirgibt ,  red)tme|Tig  uj^lfad)  unb  enntfd)uUbigung  gel)abt ,  mer  moUt 

(lauben  tef  €r  fMbe  |  furfd)leg  in  bebad)t  genomen ,  wtr  gcfd)mei)gen  bao  mir  j^ubwigen  | 

20  Of ih  Sutten  Bitter,  aUo  liem  uatter  in  f6Uid)er  unttertbabtgung  |  furgel)aUten  mo^ben  ift. 
Vt  j4  f^ltibe  mtttl  aU^paUn  unnbe)ad)t  |  anneme  m^Ue,  ^o  feien  ^i)  ter  l^ofTnung,  ber- 
§lc94en  nan  bem  |  mifeertail  aud)  3ugefd)el)enn.  C0  ift  aud)  genueglid)  ^ucrmelTen,  ||  wo  mir 
avnt^en  arikbman  ober  ^meufel  gebabt,  aU0  ob  unfcr  lie^bcr  fune,  bntc^ct,  un)  uetter 
angejaigien  erlitten  toft  un^  fd)mad),  |  apnid)erlei)mei0  uerfd)uUut,  bao  tvir  fcll)e  furge- 

25f4Iagne  ridytigung  |  3U  feiner  enntfd^uUl^igung  unlP  banneft  nit  mit  kblainem  genueft  l^eol 
leltf  angenomen  b^ten,  unH  )it3  ift  bie  taglniftung  bauon  ^cr  m^rfticr  in  feinem  auf- 
fd^eiben  meltuna  tbuet ,  aUo  foUt  jd)  ^er  uatter  )a  |mtt  ettlid)e  bolje  un)  nubere  ftannbte 
betrieitii^  eingefuert,  mnt  \  aufgebaUten  haben,  tas  tx  bod)  mit  kbninem  grun^t  fd)?ei)ben 
rter  I  fagen  mag,  mann  jd)  barinnen  kainerlci)  bemiUigug  geti^an,  ticrbalb  |  mtr  miUermer- 

30  ti|e  tfbtr  betrfieglid^e  bdnnblung  auffgelegt  mcrtienn  |  mag ,  ptn  aud)  on  aUen  ^wepfcl  mir 
fMbf  Diurib  ^iefelben  tO'|bingf)ft1rften  nit  annDierft  nad)gefagt.  j 


IVtrnmii  jd|  bfo  tfrmiiMen  Vattrr  brr  lnt)tx  /Hrftcn  |  mtttl  dtflrfd)la0en  mh 
l«fir,  bao  ojbcnnltd)  Beil)t  uos  |  Jftat).  JHa^r.  angcfannocn  unli  bc|nrd)t  l)ab.  | 

yieveil  aber  jd^  ffirmar  on^meifennlid)  gcmilTt ,  ^ao  Qanne  uoiTt  |  iiutten  mein  lieber 
35Mne  fctii  oon  gemeUtem  tbvrannen  on  aUe  uer^ifd^uUtung  (mie  uo?berucrt)  auf  oa^  aUer 
onfditttoigift  onti  p£ft=jlid)ift  ermhbt  woititn  ift,  bftb  jd)  beu  mir  fclb^,  ono  etlid)en  an- 
teni  I  meinen  b^n  vn)  frfinbten  tn  liat  funben,  fclt)c  mtttl  oniib  bcrid)t  |  ab3ufd):eiben, 
911  Mfelben  pcfen  |Bo}bt  002  116.  ^au.  ^ai).  onnjferm  aUergcna^igirten  berrn,  aUo 
fetn,  M  tbprannen  onb  onnfer  al-!ler  red)t  cbcriftcn  llid)ter,  !3:unncn  unb  licbl)aber  Her 
40fcre4tiluift,  |  mit  1led)t  ^uberlagen,  unnb  fur^uncmen,  l^amit  fclber  pcfer  crger-ilidier  fiio:tt 
Ko4  lertter  onirti  ofennbarer,  annbem  mifttbattcrn  311  |  fd^eiid)  unb  fo2d)ten,  unb  fonn- 
>crli4  tlem  S^i,  onb  annbem  fru-|men  menfd)en  311  Cern  un)  gut,  mit  o^bnung  beo 
ntMt  fcftraft  |  mfit^e.  | 


M  ilcn]  olcm  1.2. 


86    XXX.  Docymf .  de  intebbmpt.  ioa.  hytt.  5.  ausschb.  deb  ▼.  hutteh.  2?.  sept.  1516. 

Wic  fi^,  (fVi^.  tliiierttfnbera  bes  ^titbitn  JSlcM^iiaihcti  tC(ifU\[xd)  ^ciaUn, 
m  mrs  )ie^l)albrn  auf  fetu  iin0rl)0}fam  0fl)annliit  tft.j 

Witwol  nun  llap.  «filap.  wit  bann  jr  ^aprftat ,  voi  0Ott  mnt  ttt  \  wtU  fd)uU)t0 
onb  pflid)ttj|  0tn)rft  tft,  auf  mcin^ei  baaitt0ten  unD  |  betrucbtm  tKitttrf  oom  igutttn  otU- 
((tttt0,  l^trmu(ti0  anrurfrn,  0('|tad)ten  fiioibtx  tted)tlt4i  0ei)aifd)en  un)i  0ela^en  l^at,  oiis 
j4  )em|  felben  nad)  an  neibftuerfd)inem  ^amfjta^  3U  fruer  0erid)t0  ^cit  oo:  |  jrer  |lai).  <IKa9. 
nn^  jrer  /Hapeftat  l)ol)en  un)  treflid)en  bepfit^ern  |  oon  €ai^indlenf  /iirften,    Grauen, 
genii,  t>0m  ^\ti  un)  ann^ern  |  aUe  ter  0el)O2fam  erft^inen  pin,  tin)  mein  lled)tlid)e  rlag 
nad)  laut  |1  l^er  auggann^en  latiung  offenlid)  f(irb2ad)t  b^b ,  l^o  ift  "^od)  to  0e«|meUt  ^eloben 
flibitftt,  l^urd)  fid),  nod)  f^ine  iiolmdd)ti0e  anmett^e  |  fhl^t  rla0  ^uueranntmurten  nit  kom-  lo 
wen,  liKonntier  b^tben  ftd)  attein  |  ^men  o^er  tnti^  bsiefter  auf  fotttcbem  red)tli(bem  i^ermpn 
funntien,  |  mrt  fid)  on  atten  furp}ad)ten  ^mattt,  oter  einlalfun^  3um1ied)ten,  |  mit  plolfen 
monten  oernemen  la|[enn,  ^tto  ob  uil^emettter  ^ela^ner  |  m^i^er,  au^f  ^ifem  1led)tlid)em 
^rmin  3uerfd)etnen  oerl)in)erun0  |  ^ab ,  ^te  f9  feauo2  ettlicben  ^ia^.  fiiav.  Hdten  an^e- 
3ai0t  l)aben  fctte.  |  l^nn)  l^od)  ^e^l^alb  jnn  f6ttid)e2  lled)tli(^en  tierl)h  tDe^e:  Hed^t^^lmdlFi^  ol^er  is 
onred)tmd|ri0  Uifad^  rr^ettt,  l^abep  ain  pe^er  Hts  m^s^l^ere  auftflu^t  un)  fo2d)t  O2)ennlid)0 
lUcbteno  ])6ttt0  mntt  oberHflii|Fi0  oermerdil^en  ma^,  l)ett  nun,  ^er  oil  ^enannt  tbirannifc^ 
m^ijtper  bannfen  oom  butten  pnfern  liebcn  fune  bme^er  oti  uetter  feli^e  |  fcinem  lu0cnbaf- 
ttn  er]»id)ten  bcrueme  nad),  au0  rcl^lid)en  tierfd)utt=|ten  o^fad^cn  nai^  oi^nun^  meftudltfd) 
r(4)ten  ott'  fonnften  ^ftraft  |  un)  cntleibt,  o^er  mir  ms  mitier  ^cn  jan^fri^n  llcd)t  on^^o 
bittiHd)ait ,  mic  tfr  unn^cr  ann^crm  aud)  Iu0enbaftt0klid)en  auffd)2cibt  |  0e0en  jmc  cmpoa 
nn  bcmo^bcn,*  oo:  mem  ^ctt  C^r,  Mo  bittid)er  tpait  |  voi  H6.  liap.  fiSLa^.  atts  fcinem  Qnt 
ntifcr  atter  Hed)tcn  obcriften  |  n)ctttlid)en  rid)tcr  mid)  t)erm60  au^0e0an0ncr  giai.  latiun^ 
0Cfla0t,  I  ^er  furpmd)t,  mtf  hnttn  lafcn.    Picmci)!  cr  aber  fol^  o^^enlid)  tte-jd^t,  ^ar^u 
er  fpd)  )iod)  in  fetnem  lU0cnl)aften  auffd)2cibcn  crpeut,  0e|flo^cn,  fo   Kan  ain  pcOer  0c-35 
nu0famlt(b,  uii  tin^mctfcnlid)  crmejfcn,  |  M0  fclbf  attatn,  au0  feincr  ootmifcn^tcn  vcr- 
fd)uttbun0  utt  bcfo:0^|tcr  0cbdrlid)cn  1Icd)tlid)en  ftraf  0cfd)el)en  ift.  | 

|la0  ^anns  mm  l^nttfn  ffli^  oh  €r  mfs  jm  lifr  ffiHibcx  Ingfnl^af^lttgKlid) 
anfUgt  0fl)anl)lt,  'tao  ct  liannfflt  katn  t0l)ftra|f  nfrmiriKt  l)ft| 

^att  aud)^erfelbi0  m6}tier,  0enu0famlid)  fon^crlid)  bcp  ^cn  red)t'|uerftcnn)i0en  in  Hat  30 
^at  fpnntien  mc0cn,  ob  banno  tid  l)Uttcn  fcU0,  |  atteo  ^iao  ^cucbt  m^t  0el)antilt  bclte,  ^as 
cr  mit  feinem  lu0enl)aften  |  0ebid)ten  fd)2eiben,  jmc  mtt  au^^etrudil^ten  mosttcn  3U  oer- 
maintcr  |  t)crfd)uttbun0  aufl(0t,  l^er  fi)d)tiod)  me^cr  ain0  nod)  kaino  npc  auff  |  jme  crfun^en 
Ifati  o^cr  nQtitcrmcr  mit  apnid^c  0run)t  crfinoen  mcr-l^en  ma0,  ^ao  tpcnnaibt  gann^  vom 
l^uttcn  feli0,  )e^l)alb  nad)  tier:|mc0  bcftcnntii^cr  lled)t,  kain  to^ftraf  mit  l)cnndun  ol^er35 
in  ann^cr  |  me0  tjcrmurk^it  bfitc,  | 

IVtf  fttlttl)  frnm  &ranfn,  ^frtii  vnh  annUtc  tcs  (Abls  fjll^s  | /HotM^l^albfn 
n^lanb  von  ffVLoitct  gf n0mf n  i^ahcn,  \\ 

€b  ift  aucb  mol  3uermc|fcn,  m  oil0e^ad)tcr  flihitttt,  nit  attcin  jm  |  ^runtt,  fonto 
)iur4)  ainid)en  fd)ctn  fhi^$  moiM  an^ai^un^  onnlf  \  ntfad)  0cbabt ,  lta§  ^cfclbcn  mo2bt^al-  40 
ben,  nit  Jld)t3e|)cn  frummcr  |  ^raucn  $cntt  nnn^  ann^crc  fecf  ^telo,  ticfeamatto  rtt§  /Hc:- 
lcro  I  Jlmbtlcfit,  lidt,  gof^cfpnnti,  unti  Mcnner  ^ctocft ,  aucb^cn  mcrcr-|tail  |}annfcn  uom 
flttttcn  9cli0,  mit  kbainerleii  ^9ptfd)oft  ucr-lmonnt,  fonnl^cr  ottcin  0ro|fer  i)bcrfd)mcndi- 

*  nm(M$  2.3.      »  sie  f9intA.      «•  brtie^.  A,     »  nrir]  »if  A      «  W2  A. 


XXX.   XK>CTMM.  DS  IMTBBKMPT.  lOA.  HVTT.   5.  AUBSCHS.  DEK  V.  HUTT.  2?.  SEPT.  1516.      87 

li^rr  pofilystt  kaiktf  tit  \  fp  tn  f^lM  tn^slrrrf  tl^ot  0etDiglid)  on  onitneifmlid)  getDi^t,  nit 
0}'|laub  (iDie  0fennltd)  gefd^een  ift)  vm  Um  mhrftt  aenumen  t^etten,  |  nir  ni6Uen  on- 
3»ciffttilt4rr  ^ofnug  fetn ,  bas  ef  jm  f&vo  kainer  |  ^ef  ^^ele  uiiber  onns  anl^engig  otier 
k^ftntntii  fein  oet^r.  | 

5  Poi  atrf  frinM  oir  griintPt,  bat^urt^  ofenparlid)  ^ie  nxirl^eit,  ent«|fd)ulbt  onH  atte  er- 
bcrluiit  auf  onfenn  tail,  aber  tie  fuaen,  fd)uUbt«  |  on)  nberfmendilid^e  po^bottf  bei)  \ttm 
mhitifditn,  €bQrannifcben  |  mitertail,  ofenlid)  erfd)eint,  wir  fetn  aud)  ongejuieiflter  bof- 
miiii  I  |ia9.  «IBap.  oer^e  auf  nnfer  tinttertbenigift  anrucfen,  barjnn  toir  |  omb  lled)t  nii 
90l3irbun|  trffrlbm  nod)  ftm,  attf  ain  0ered)ter  lcb|lid)er  1l6mifd)er  |ia9..furfarn,  Hamit 

lOtcf  fELhittt$  iimDfirdU)un0  |  on  jStraf  nod)  ofennbarer  an  tag  kome,  dii  geftraft  mer^e.l 

linnffn  oom  ^nttrn  )ittt| 

9rm  attm  nad)  ift  an  tm  gnati,  oonnft  oit  fruntfd)aft,  onb  fonn-Wlid)  an  atte 
frumm  ^M  onfer  atter  no  gutten  onttertbenig  l^inft^lid)  dii  frfintltd)  pitt,  jr  m^Uet  oil- 
gmsnntn  tb9ranntfd)m ,  mc2^eri=:fd)en,  pe^u)id)t,  ^er  feincr  tbDranneibalbcn  fur  aine  ge- 

15  nuiinm  ofm:|lid)m  neinftt  atter  frumer  menfd)en  0cad)t  mirt ,  ^effbalben  noemant  |  kainerle^ 
^i^t,  OPrrnrnDonntnuff  3U  jme  berpin^et,  we^er  bilff  I  rat,  Ober  bepftanl^t  thun,  Ha- 
nit  fi4  normantf  an&rrf  feiner  grolTen  |  Dnmenfd)lid)en  po^^ait  tl)i)rannej  on  Dernifirditer 
^4t  tsittbaftig  I  ober  Der)ed)tlid)  mad),  m^er  liat,  bilff,  ober  ftlrfd^ub  bemeifm,  |  fonOer 
•no ,  onfrht  anbmsrrn,  nno  b^f^i^n ,  fonn^erlid)  uies  mir  |  aUfo  in  lled)t  D02  fiat}.  /Hap. 

3oattf  ^rm  nrtlbaftm,  6b2tftm,  meUt'|lid)en  tlid)ter  mitlied)t  erftann^en  Dn  nod)  erlanngen 
mttUtn^  grlnogtigklid) ,  g6nnftlid)  Dn  frfintlid)  l)an)tbaben  Dii  ool^irt^en  belMf^tt,  mie  mir 
minf  Mn,  bep  ottm  frumen  menfd)en  on3uietfenlid)en  |  oerbofen  un)  oertr^ftcn,  Hts  oir 
imdionb  oinm  oetm,  mie  fpd)  |  nad)  feinetn  ftan^t  geburt  unttertbmioklid),  miUigklid), 
M  frfint^tid),  oUrf  orrm^gmf  ^uuet^icnm  gefltfTen  erfunben  ntei^en  mcUe  | 

35  Ckben  i>nnfter  mein  jtl^mig  Httters,  /remepn,  ^arfd)all)6,  |  on  Hlrid^f  bef  eUtern, 
ilc  t^rp  noin Auttm  )u  mnb  Irrr  fd)2ift  fiir-detruditen  jnnfQgel  ber  tPir  vns  tit annbem 
Mnjnnm  aui^  grbiauHi^m.    ^uf  IBontag  fant  JBaurit^en  tag.  Jknno  ic.  jtti  SDJ. 


ArOSPFRO.  0.  D.22.  OCT.lRlfl.* 


[ptt  <9lng9bnrgrr  obrr  f.  g.  planbrnrnrr  frrtrag.]  ** 

M  Wir  ISarimilian  oon  gottef  gmaHen,  Crui6lter  1I^mifd)er  ^iipfer,  }u  aUm^epten 
«Trrcr  ta  Vricbf  in  ^rrmonim,  ^ft  gungern,  palmarien,  Croacien  ic.  ^cnig,  ert^ber- 
1301  3fi  fftmri^,  fl^t^og  3U  purgunbj,  3U  B^nbannt,  Dnnti  Pfalnnt^graue  :c.  pekben- 


1)  ^adi  etncm  Originalbnidf  bc^  9(ul;f(^rcibcn3  bcr  ^^aicrnlKr^iogc  i^cc^cn  tbrcu  ©Atoas 
gcr  ^crgog  Ulri*  tcn  ©ilrtcnbcrg  d.  d.  lUm  2.*^.  ?JJai  1510.  (1(1  m.  fol.,  cftitc  ^tuci^ 
fel  gebnKft  }u  ^DZiln^en  bei  .?^ann«  ©(ftobj^cr),  njcIAc^  5{u§f(6rciKMi  aKicbrucft  ifl,  mit 
Hetofet^ungm  ber  Rormen  in  bic  bc«  18.  Sabchunbcrt^,  bci  2)  v&tciuhcfcr,  'i)icuc  5Sirs 
tmterfli^e  gbronif.   4'XbI.    (©tutti;.  1755.  H»».)  @.  367... 378.;  fcrncr  abcr,  wic  bie 

"  oHrm  2.3.      ollr  2.3.      »«  jc.  omut  2. 

*  Pridie  hniao  diei  Maximilianus  imperator  revocnvorat  Kcntciitiam  suani, 
qnA  dncem  Ulricnm  proscripscrat.  qna>  absolutoria  deiitentia  legitur  ap.  Sattler. 
Getek.  det  Hz0h.  WHrtenb.  I.  p.  232.  n».  01.  appcnd. 

**  lUrifrr  jBarimiliani  I.  5^prud)  uno  Cntfcbic)  ^niiftben  f).  lllrid)0  3U  tDilrttem- 
kt|  •flMldin,  nn)  trnrn  oon  i^utten,  an  einem  uno  anOerm,  Unn  bann  S-  Ulrifben, 
oi  feriittn  Ctryl.  2.  (b.  l^.  <5tein^cfcr,  mcraus^  au(b  bie  :Haublcmmatc  cutlc^nt  finb.) 


88      XXX.  DOCTHH.  DB  lOA.  HYTT.  INTEBEICPT.    6.  8. 0.  BLAUBEUB.yBBTBAO.23.OCT.  1516. 

tun  0fennlt4i  ntit  ^irem  hief,  ffir  onni,  pnnfrr  nad^kamm,  vtCif  tl^un  kun^t  oUer  me- 
nigklid) ,  ^tts  fid)  jrrung  ond  fpenn ,  3totfd)en  ^er  bod^geho^nnen  frautoen ,  ^abina  t)er- 
t3a0tn  3U  mirtennberOf  tin)  3U  Pegkl),   ^rafin  3U  |B(imppel0artf  onfer  lieben  /Buemen, 
onb  f iirftin ,  onH  vnferm  tinl^  ^ee  Heid^s  lieben  ^etreiien ,  f u^mioen  non  ^utten «  feinen 
5^iinen,  Cnigkel  onnb  mituernannten ,  3u  ^OKiQen  taileUf  nn)  tpem  I)od)0ebo2nnen ,  l^lri-s 
^en  0ert3O0en  3u  mirttenberfl,  on)  3U  Pe^kbf  6raue  3U  /!liimppel0art,  tinnferm  lieben 
^tpager  Wtt  /lirften ,  atit  ^sitten  tail  ^e^attten ,  barein  mir  vnt ,  aUi  ^er  ned)ften  friin^ 
atneTf  oefd^lagenf  vntf  mft  |{  attem  tileii  brp  aUen  partbepen,  kriegf  auffrur,  Dnnl^  bluet- 
tter0ie|fen «  fo  ^aniutf  erniad)|fen  m&d)ten ,  ^uuerbueten ,  fouil  gebann^lt ,  M0  fi)  fclb  jr^ung 
3U  onnferm  enntlid)en  fp^iid),  tjnt  enntfd)i^  gefet^t.    Pao  mir  tiemnad),  mit  niolbe^ad)tem  10 
muetf  0Uttem  Hat,  1ied)ter  ii)i|fenn,  aud)  t)ernriUi0un0  aUer  partbepen ,  fo  in  ftifer  jrsung 
oertiKinnt  fein,  l^ifen  unfern  enntlid)en  fp2ud)  tinly  entfd)i),  0etl)an  baben.    €l)un  aud) 
}ftn  9et30  iDilTenntlid),  mtt  onno  in  kraft  bifa  bsiefSf  mie  l)ernad)uol0t. 
ftS*^fiIf'j!?£fnf1/*fe"*l         ^nfenn0kli4)  fol  nnnb  mil  bemeUter  onnfer  Sfd)n»a0er  un^  /urft, 

nrn  )*an^cn  fc|cn.      |  gert3O0  Dlrid)  t)on  t0irttennber0 ,  onno  aUo  ttr  0el)O2fam  /urft,  15 
nnnttertbeni^er  ^iener,  feinem  red)ten  b^nn  3U  nnn^tertbeni^em  ^euaUen,  mitfambt  onnOf 
nnnly  onnferm  mi|fenn,  on^  miUen,  in  feiner  iieb  /urftenntt)umb ,  ain  Heoimennt,  liie 
ned)ften  fed)o  jarlann^  merenn]^ ,  fet^en ,  unn)  oeroiDinen ,  mit  friimen  tapfem  nnt  rebli- 
(^en  leuten ,  auo  temfelben  feiner  lieb  /urftenntt)umb.    Ilemlid)  ainem  fannl^tl^ofmapfter, 
€annt3ier,    ain  oon  P^elaten,  ywtn  nom  JVtel,    nnn^  ^men  non  ^tetten,  311  ta^ltd^n^o 
l)enn)eln,  nn)  augrid)tun0en  ^  ^ie  feiner  lieb  J&tatl)aUter  nhnb  Hat  benennt  merfeen,  nnn- 
ter  feiner  lieb  tpttl,  onnti  fp^l,  Ile0iernn,  aud)  in  f6lben  ta0lid)en  benntieln,  nn)  auft- 
rid)tun0en,  aUen  beurl^,  ^maUt  nn)  mad)t  ^uoerwoUten ,  on^  3ure0iern  oon  feiner  lieb 
baben,  aud)  terfelben  ^elobt  on)  0efmo2n  fein  fcUen,  jrer  iieb,  jrer  kinfeen,  innnlien  ono 
iefiten,  eer,   nfit3  onH  molfart  3ufd)afen,   onb  fd)aben  3uuert)uetten,^only  fonnftt  3um35 
beften,  on)  0etrewlid)iften  3Ul)annbln.    I^ener  fo  fol  on)  mil  fein  iieb,  onns,  abermals 
'<*^^  .P^i  "i*'^  ^".'t  I  3u  onntertbeni0em  0efaUen  bemiUi^en ,  Ms  mir  ain  perfon ,  nai^  onferm 

ctnc  ^txion  tn  roi<b  I 

ncetmtnt  ortnrn.  |  0euaUen ,  tn  fcll)  1ie0iment  oero}bnen,  tierfelb  in  aUen  oermaUtun^en, 
tier  obberuerten  mitre0ierun0r  fein,  on)  ons,  on^  onnfern  nad)komen  at"  Heid),  aUain 
0efmo}n  fein  fol.  Hemlid)  onnfero  ^m(i0er6  on)  /ilrften,  feiner  lieb  kin^er,  fantt  on)30 
lefit,  Cer,  niit^,  on)  niolfart  ^fifd^afen,  ontP  fd)a)en  3uuerl)ueten,  on)  fonf^t  3um  beften, 
?«Vf5Tu"ai'l"m*'n"(  «J»^  treu)lid)iften  3ul)tinnt>ln.  Jtem  ob  auMolben  ta0lid)er  l)enntil 
NTii^^VtforVmtfrtfn*!  ^nnXf  auSrid)tun0en  fmrir  trefennlid)  onnH  tapfer  fad)en  fein  lieb,  Xftv 
felbenn  /iirftenntbumb ,  fannM  femt,  o^er  annHer  mer^klid)  Cebaft  betrefenn^t,  De 
3U3epten  fur  faUenn  miir^en ,  fo  fcUen  ^ie  ob^emeUtenn  ^tattl^aUter  onnb  Hat ,  mad)t  l)a-  35 
ben,  mit  feiner  lieb,  luilTenn  ont  miUen  nod)  ^men  pnlaten ,  ||  ^men  oon  Mr  ^itterfd)aft, 
onntP  3men  oon  ^tettcn,  auo  feiner  lieb  /firftentl)umb,  31°!  jnen  3ubefd)uibenn ,  melbe 
mit  jnen  on)  fp  mit  ^enfelben,  jn  bemettten  fd)md[ren  fad)en,  nad)  )em  beftenn  onn)  0e- 


t^iclen  ortl^ogvapyifc^cn  ?(btt?ctciun(jen  ju  bemcifen  fdftctncn,  nadft  cincm  anbrcn  aU  bcm 
l^icr  t^orUcgenben  S)rucfc  bcr  SJiiiudbcncr  ^cfbibliotl^cf,  bci  3)  v.  Aretin  Bej-trUpo  zur 
Gesch.  u.  Literatur.  8«.  Miinchen,  April  1805.  S.  410... 32.  —  SDic  Ic^tc  ^alftc  beS 
2Iug*burgcr  ^ScrtragS  ftcl^t  aut^  (mit  n^tKfiirlidft  c^cviubertcr  CrtI)ogra^>]^ic)  in  2)icufel* 
^iftov.  llntcrff.  I.  2.  (Ohirnb.  1779.  8".)  <S.99...103.  „^icfcr  aWac^tfpnicft  flcbct  [mit 
*jcit9cmSp'  QcSnberter  S^iccfctfcfircibungl  bci  ^ortlcbcrn  3.  IPuc^S  2.  (^ap,  pap.  628.  ?u= 
nig  9leic^«arc^it)  part.  spcc.  conl.  II.  [4.  ?[btl&I.]  p.  714.  [immo  724... 727.]"  ©attlcr 
1.  c.  I.  p.224.  not.z. 

'  uno  |ledi  2.      *  unnb  |tedi.  2.      *<  9.  f.  ^ti^i  uKU  ».  2,      >«  nod)]  emi^  3.      oon 
yrSiatm  2.      ^  unt  omit.  2.      ^  beflrenn  1. 


Za%  9)(flimrnt  foUe  aUe  bel 
9>in^4  (finroinmrn  cinneb* 
men.  un»  an«o(brn.  To(k 
abae;p,ien  elnrr  flnvifren 
€uinme,  ^u  ^.  U(rid«»  lln* 
ftrrbalt. 


XXX,  SOCTmi.  DK  lOA.  HVTT.  INTEBEMPT.    «.  8.  G.  BLAUBEUB.  VEBTBAG.  22,  OCT.  1516.      89 

tmniidyiftcn  r  mi  \txntr  Hrb  aud)  ^(rfdbrn  kxtdf,  lannM,  ont  Ufity  en,  11013,  onB 
oolfart,  fein  mii^et,  Ijannl^lfn,  bep  ^m  pflid)t(n,  \t\c  fp  fetnrr  Itrb  Dr^l^albm  tl^un  f6l- 
lni«  PHAi  friner  lirb  3U  Qr^rmmal  fo  fcl^  tapffrr  hrnn^l  fiirfaUm,  3U  trnfrlbm  l^ann^- 
Ittngm  nrrkfinlbm,  ob  frinrr  lirb  grltrbt,  ^abrp  ^uf^in,  Das  ^ann  in  frinrr  lirb  njittrn 
Amft  gcfallm  ^utbun  ont  ^ulaffmn  ftrrn  fol.  IBo  tann  frtn  lirb  ^art^u  nit  komrn,  oftrr 
bobcj  frtn  kfintt,  rtrr  molt,  fo  f6Urn  vni  mcgrn  fp  nid)tbrfttmi)nnbrr  furflrmf  fourr: 
fctn  licb  abcr  Mbc^  fcin,  fol,  onb  mil,  frin  Urb  mit  on^  nad)  jrrm  ratr  bannblii,  ^od) 
fdiicr  licb  jr  /drftlid)  ^^bcrkail,  on)  b^^Ukatt  ooibrbaUtm,  pir 
icmriltm  ocro2bmntm  orrfamrltrnn  IbtatbaUtrr  nnn)  tlatr,  fcUrn 

10  m)  nftgm  aitd)f  ^urd)  fid)  frlbs,  obrr  ^r  brurlbbabrr ,  aU  tlmnt, 
giiltir  onnb  annferr  frinrr  lirb  rinkomm,  rtnnrmm  vnt  rmpfobrn,  onb  bauon  fd)ul)rn, 
gfiltm,  nnnly  annbrr  nottOrfft  augrtd)trn  unnt  br^alm.  Pod)  311  oo^^rrft  fol  frincr  lirb 
j5rtid)rn  3U  ^  bann^rn  on^  onn^rrbaUtung  atn  fMbr  fuma  (luU^rn  mir  frin  lirb  fid) 
to  nad)  nrrm^gm,  jro  iann^ti,  mtt  jrrm  rat,  mit  jnm  urrtra0rn  unnDi  orrolrpd^m  mrr- 

lAbm,  gcbm  onb  oolgm  lalTmn,  Dirrrrlbm  fiima,  fid)  frin  lirb  bmu0rn  lafFrn,  aud)  jnrn 

an  alcm  anttbcrm  citincmm  onb  auforbm,  nod)  obbrrurrtrr  rrgirrung  nid)t  rintra0  nod) 

scrbtnbcrung  tbun,  ^ud)  frtnrr  lirb  onbrrtbanm  nod)  prmanbte  ann^rrm  3utl)un  grftat- 

Mm,  fot  nod)  »il.    Jtrm  frin  lirb  fol  aud)  ^crfclbm  fannbtfd)a|ft  1  nfr',  ""i,;;!f.j;';;Aid!« 

onnttcrtbanm ,  aud)  attcn  flflrgrrn,  wt  ombtlriitrn  ^urd)  jrrr  lirb  T"^  "^^^"1.*  wrmT"*  ^*' 

^ofmn  bsicf,  rrnnftli^  brurlbrn  unnt  prbirtcn,  lias  fi)  bri)  tirn  pflid)trn,  bamit  fo  frtnrr 
licb  ocrnwnnt  fcin,  ^ifrm  orrtrag,  )m  frin  lirb,  tinns  3U  unnbcrtbmtgrm  grfattrn  angr- 
nomm  nnnb  brmittigt  bat,  «^nnrmrn,  l^cm  grlrbrn  unDi  nod)komm,  onb^auiiorr  nidH  frtn, 
Mirt3u  bm  obbrrurrtrn,  frinrr  lirb  ^tatbatttrr  mtt  ^atrn,  in  folbcr  rr0irrii0  mit  ^rrmaft, 
vic  obftcrt,  an  frinrr  lirb  ftat  grbo^fam  frin ,  on^  tiauitttcr  kbains  wr00  l^ann^lm  nod)  tbun.  || 

^        jtmi  onnfcr  lirbm  /llurmm  uno  /iirfttn,   oon  wirttmn- 
bcrg    bctrcfmnb    fol   onnfrr  ^nwgrr    ^m^o^  tilrid),    vnm  311 
Cni,.on(b  onntrrtbmigrm  grfaUrn,  miUidrn,  tns  jr  licb  jarlid)rn 
3»  jrcr  onnbcrbaltung  grin  ^ugfpurg  ain  ^uma  0ulocn,  3rrm  mi^rm,  tmn  /no20rnnflab 
gcmao  ocrfolg  grraid^t  vnt  ^ugrftrUt  mrr^rn.    €0  fcttm  jrcr  licb   aud),  aU  jr  klainat, 

Mklaitcr,  gcfd)miidib,  grpmntt,  fi)lbrr  grfd^ir^,  fambt  anbcr  farrnn^m  b^b,  jr  lirb  ^ugr- 
kC2ig  fibrranntmurt  mri^rn.    ^trm  ^trffan   mrplrr   unli  l^^rbnftion  I  svMe  Ad>  eriid>e  •Derfcnen, 

"  ,  ,,..  ,  c  prr  0*rmabcltn  balbrt,  er« 

vmnbrli  trumrttrrs  tod)trrman,  fcUrn  uoj  onnfrrn  bar^u  wrroj^rnn-  |  fiarm  foum. 
tm  Comiirorim,.  ^ir  mon  fagrn,  mir  bi^bcn  fMl)0  nit  ocrc^t,  onnb  ob  mir  folbs  drrc^t, 
fo  bcttm  mir  onnfrr  gntibigrn  framrn  onrrd)t  0rthan,  tinnn  mtr  ntt  ann^rrft,  oon  onn- 
s^fcr  gnSbigcn  framrn  mifTmn,  ^aii  mas  ainrr  bod)0cbo2nncn  friimrn  /iirftin,  molgr^ombt, 
ono  3£rftcct.  jtrmOir  Jann^tfcbafftHrfl  bfrt^ogthumbj  mirtcnnbrrg,  fol  |  ^""^2*00«  ({''^a*!!!!  *''"* 
fi^  nottfirftigktitb  fiir  fitb,  famrnntklid),  onnb  onurrfd)aitcnlid)  grgrn  onns  urrfcb^ribm, 
onR0  anf  birp  mcobnadittag  nrd)ft  nad)rinannbrr  kbiinffttg,  auf  Qc^rn  ^rrfrlbm,  nriin 
tsnfmt  gulom  rrinifd),  bao  fid)  in  ainrr  filma  fpbmun^t^maint^ig  taufrnt  gulbrn  rrp- 
'40nifd|  Uinft,  ^ubQalm,  Mo  orrsrr  an  )tr  o:tt  unb  mn^t,  nad)  unnfrrm  miUm  unnb  mol- 
gcfalm  3UDcnnbm.    Barauff  fol  attrr  onmitt,  auffrfirr,  onliilFt,  3mi-  i«"fh'm>i«  ao**  unrt.turn» 

^  '  c-  rr   r  »        .7  i  1  j  w  ,^,C(j,f„  ^f„  Iparttorn  unb 

tra^,  onnb  mitomrriigkait ,    fo  fid)  attrr  jriung  balbrn  3mifd)cn  I  <>.  uin<fcen. 

bcmriltcr  onnfcr  /Bucmrn  unb  /iirftin,  J&abina  b^^t^ooin  3u  mirttmnbrrg,  ^rB0lri)d)rn 
ovnfmi  lirbm  octtrm,  onb  f^xfun  tOilbclmm  un)  fuftmt^m  brrt^ogrn  3u  paorti,  0r- 


t^er  rt»em.i(iM«  M  ein  Unter» 
hitir,  ibrem  'Bi^em  nnfr  SRor* 
flen.tab  firmjfi,  ftereiitt,  unb 
flll»  (Ver*mrib  itnb  fabrrn» 
■^aab  itrfolfit  werbcn. 


^ocrbunom^.  ^ocrfam.]  onnb  ^rfamrltrn .?.  ^^fol  uno  mil.  2.  "uortrag^.  ^^oor  ooU 
gcrci4t2.  ktcinot^.J.  '« €romtrr02.  Iiar3u]3u2.  •"  unlirrfd)ictilid)2.  s»^  tPrinad)tr  2. 
**"•**  9n  |anbf4Ktft  3U  Ittiirtrmbcrg  t)crfid)rrun0  an  ^opfrr  Maximilinnuni  I.  mr^m 
bicfcr  XXVII.  M.  Culbm  Hbcinifd),  in  erl)  3U  br^ablm,  |31amrnbrurrn  22.  CDrt.  1516, 
\ft  abgebnuft  tn2iimg£92ei(!(d'^T4it>.  part.  spec. contin.  II.  ?(btbl.4.  p.  727.8q.  n^^.XXXI. 


90  XXX.  DOCVMII.  DE  lOA.  SYTT.  INTEBBMPT.  6.  8.  O.  BLACBBUB.  YEBTBAO.  27,  OCT.  1516. 

iDlir^mt,  Httlpntnnt  kHtf^et,  jHietrii^  fpSHt,  6e020en  ftaufer  3U  plofenftafenn,  $ann0 
^i(trid)en  9on  iue|fterftetii ,  aud)  fu^migen  oon  l)utten,  feinen  ^tinen,  Dettern,  Dnn^ 
bentetttem  onnferm  ^waaer,  l^ert^oa  t^lridjen  von  virttennberg ,  aui^  jr  atter  anlyennger, 
onb  oernmnnten  jnnerliaib  jren,  vntt  ann^ern  lann^en  0efeffen,  o^er  \t'tt  tn  ttfem*bann- 
^el  oerlmd)t  fin^t,  ofe'  mertien  m6d)ten,  aud)  atten  anlpern  in  tDOO  mii^en,  ftateo  oDer  me-t 
fen  bie  fein,  0enennt  o^er  de^ailTen  met^ii  m6d)ten,  fo  pe  ain  tail  gegen  l^em  ann^ern 
mit  tDoaten ,  menKen ,  getl^atten,  f^nften,  o^er  tn  anntPer  mege  0e^annDelt,  ol^er  ainid) 
^ilf,  be^ftann^t  f(!rfd)ub,  rat,  otier^i^at  0etl)an  ontP  bemifen  ^etten,  l)apmlid)  vtit  ofenn- 
tid),  jn  toao  fd)ein,  oV  mg  ^ao  bef(|)e^en-mar,  aannt^  tM^  ab,  du)  l)in0elej|t  fein,  auc^ 
ain  tail,  0e0en  ttm  ann^em  feinen  leibrn,  b^tben,  Dn^  0uetern,  l^ur(|)  fid)  oter  pemanbtoio 
Don  jrenntme^en  jn  Dn^uetem  o)er  aintd)em  lled)ten  0aiftlid)n  un)  metttlid)n,  nic^t  red)en, 
nod)  II  ffirnemen,  fonntier  0ant3  un^  0ar  ^in^ele^t,  aud)  rtas  atte  l^ie  jbenen ,  fo  obbemetttem, 
Dnnferm  ^ma^er  Dnt  /urften,  Don  tDirttennber^  jn  leben  oHer  annto  pflit^ten  auf^e- 
fi^^ibii  Dn^  auf^efa^t  bettefi,  n)iter  3U  jren  let)en  komen,  Dnnt  jnen  folb  auffa^  o^er 
auffi^eibii0  ^aran  kainen  nad)tail,  fd)a)ien,  oter  Derbin^erun^  0eper,  fonnl^er  att  vnl^i^ 
9e^e  perfon,  0e0eneinano'  0erid)t  Dnb  0efd)lid)t  fein.  f6ll)tt  ob^cmettten  onfem  Dertra^, 
epMA»  ^nb^€a?iJifl  I  fP^"*'  ^^^  entfd)!^ ,  baben  att  toil  filr  fid)  jr  erbm  Dnb  nad)komen, 


•J?r'V<«  SirJKSe?^  I  ttu^enomen ,  DnntP  3ue0efa0t,  Pen  in  atten  DnntP  pe^en   punctm  Dnntt 
arti0klit  ^eftrodito  3ul)atttn,  Mrwi^er  nid)t0  3etl)un,   nod)  0etan    mer^en,    3U0eftatten, 
in   kain   me^   nod)  meio,   bep  DermepHun^  Dnnfer^   ontP  Heo  lleid)0  fmar  un^nao  DnntP^o 
ftrafe,  aud)  ad)t,  Dno  aber  ad)t,  on)  ann^er  peenen  du^  piiefm  jn  Dhnferm  Dn)  M 
Veid)0  lann^tfriben ,  k6nt0klid)en  Hefo^manon,   on^  0ultpm  ^uttm  be^rifen,  barein  iDir 
al0  r6mifd)er  kapfer,  auo  Dufer  kapferlid)m  Dolkomen^ait  mad)t,  Dn^  red)ter  niilTen,  ai- 
nm  pelim  ^er  miter  bifm  Dnfern  fp^fi^  t^nly  mtfd)itp  ob^emelt  pet^  Dnb  Mnffiro  jn  aoni- 
i^em  o^er  mer  punrten  Dn^  arti^klen  l^urd)  fid)  Ober  pemanoto  anfeern  Don  jrentme^en,  ts 
^ann^eltt  ooer  fiirnemm  n)urten,  jnn  DHto  fd)ein  ^ao  befd)al)e,  tia§  Her  Dnnl^  ^iefelben 
9et3  attgbann ,  Dnniy  bann  alo  9^130 ,  on  apnid)  oerur  feeclaracion  Dmi  erddrun^ ,  omb 
folb  jr  oHer  fetn  Derbannl^lun^ ,  jn  Dnfer  onntr  m  Heid^o  ad)t,  aber  o(^t,  Dnto  anter 
pem,  ftraf,  Dno  pitfSf  jn  Dnfer  Dnb  beo  1Ieid)0  O2)nun0,  k6nt0kli(l)  refo^macion,  du^ 
auf0eri(l)ten  jfannMfri^en  be^rifen,   ^efatten.    ^nn)  mij^er  jr  leib,  b^b  Dnn)  0ueter,  mit30 
iier  tl)at,  Dnt  jn  an^er  me0  0el)ann)elt   Dn^  fiir^enomen,  merfeen  fol  on^  m60,  mie  fid^ 
ta$  0e0en  Dnfern,  Dn)  ^eo  beili^en  Itepd^o  d(l)ttern,  onnb  Dn0el)O}famen  3utl)un  0epurt, 
ucfuiib.  I  Dn0eudrli(l)m.    Ileo^u  D2k(in)  b<tben  iDir,  Dnnfer  infi)0l  an  bifen  b^ief  ^efyan^m. 
Hnn^  mir  t^ilbelm  Don  0otte0  0enatm  pfalnnt30rafe  bej  liein,  l)ert3O0  in  bairit ,  fiir  onn^, 
9Kb  anftat  Dn^  Don  me^en  Dnfero  Itebm  b^ite^ero  bert^o^  fu^mi^o,  vnti  atto  0matttbaber  55 
^r  l)od)0ebo2nnen  ffirftin,   franien  Ittabina,  f^ett^ogin  3U  mirttenber^,  DnnU  3U  9e0kb, 
grdfin  3U  <iBiimppel0art  nnfer  lieben  fmefter.    Dnn)  mir  Dlritt)  Don  ^otteo  ^ma^en  ger- 
t3O0  3U  t0irttmttber0  Dnnb  3U  Pe^kb  6rafe  3U  |&iimpel0art ,  Dib  jib  f ulimi^  Dom  Ijuttit 
Vitter,  fOr  mi(i),  meine  l^dne,  un)  Dettern,  Dniy  nrir  att  ob^emettt  ffir  att  nnnfer  Der- 
.DNinnten,  anl^mn^er  DnnH  bei)ftmn^er.  pekennen,  oao  ||  mir  in  ob^emettt  arti^kl,  fpsiid),  du)  40 
oertm0,  ^urct)  ^en  aUer^ur(l)le(i(l)ti0iften ,  0ro^md(l)ti0iftii  /(irftm,  onlP  b^nii,  b^i^^n  |Ba- 
rimilian  116.  kapfer  3U  attm  ^eitii  merer  ^eo  1lei(t)0  2c.  onfern  atter  0ndfei0iftn  b^nii ,  mit 
onferm  0uten  mitten  ono  mol^efattii  mie  obfteet,  auf0eri(^,  DnlP  beflolfm  ift,  bemitti^t, 
^ie  jn  atten  ono  pe^en  punctii  on^  arti^kltt  fouil  tier  onfer  pe^ii  betrefmn,  an^enomen 
Dnnti  3uuol3ieben  3U0efa0t  bnbenn ,  ^armilyer  ni(l)t  3u^ann)lii  3Utbun ,  o^er  pemann^to  ann-  45 
term.  )utl)un  0eftatten,  jn  k^ain  meio.    VPo  mir  aber  bvemiber  tbdtm,  tfber  3utbun  0e- 


*  Sittebranbt  |fiutf(^ern  2.  «eor^m]  ^dr^en  2.  jdr^en  3.  *  VDefterftein  2.  *  tie] 
fie  2, 3.  ^  l)09nili(t)  i^er  .7.  ^<  onfern  omU.  2.  *o  ^i\^$  faurer  2,  Hetibimdr  3. 
«  mirad)t  2.     ••  drr]  er  2.     •»  jn  amii.  2. 


XXX.    DOCTMM.  Dl  10.  HVTT.  IHT.  «.  BLAUB.  YBRTB.  22.  OCT.  1516.  7.  ERPHYBD.  ANT.TAB     9 1 

rtattm,  r^  fftlcR  m(t  mhitn  nhr  net^o  algtiann,  oitb  tann  alls  prtja,  jn  r&mir^er  iflaQ- 
ftiii^n  nid9(ftat,  «n^  M  l^epliaen  Bric^i  Jld)t,  aber  ^d)t,  vnntr  annber  pttn  nnrOf 
yfifff  jn  kmifltrr  llapTerlt^rr  ^aprftat,  onn^  tc9  Hepd^s  |ann)tfrtden  mt  auffgertct^ten 
0Mtni|  beanfettf  lefaftenn  nnt  erklart  fein.  ^n)  Dnns  311  fol^cm  onnferm  ftimemen 
ftotii  Mnfem  imnM^anen  piln^tfuernxinnten «  tinfern  gutcn  berren  ont  frfin^ten,  kain 
^ilfff  ffirfc^fib,  dbrr  bepftannirt  getan  loer^en.  ^ud)  onnfcr  un^ertljanen  jccr  erbpflid)t, 
IpfinMienalTen  jrer  nermanntnufi «  on^  onnfcr  benit  unto  frunbt,  jr  ^ufagcn  unlr  bemiMi- 
|en,  iennt3ii(^en  lelcfeiat,  ortb  erlafFen  fein. 

Vnn)  bef  3U  marem  mkfin^t,  boben  niir  obaemcUt  ttlill)clm  Pfailnnt30raue  bci  Hbeine, 

lemit  bert3og  in  Ihiirn.  «^iir  nno,  unfem  licben  b^uc^crn  l^crtjog  ful^ioigeny  onno  unnfer 

•    liebm  Mmefter,  fraven  ^abina,  jScrtjogtn  3u  wirttcnbcrg ,  tmn  mir  tilrid)  Snt}o§  3U 

Wrttmberg,  Vnitb  j«l)  f u)nii0  oon  j^uttti  Hittcr,  fur  mid),  mctn  ^iln.  tDci)lcnnM  j^nn- 

fm  non  j^uttii  Derta|fm  ^on^  mntf  mcine  octtcrn,   onnn  vnnfer  aUcr  uermanntn,   onfer 

avieii  innf90t,  aut^  nebm  kaoferlid)  mnqcftat,  unnfcro  aUcrdnabigiftcn  bersn  jnnfpgl, 

i&on  Mfm  Slp2fid)b)iefe,  ^cr  rntr^  0lcid)lauttun)t  0cfcrtti0t«  un^  pcbcm  tail  aincr  0C0cben 

{ft,  0el)ann0m.    ^eben  jn  onnfcr  unntP  tco  I)coli0cn  tlcid)0  ^tat  ,Slu0fpur0,  am  ^men- 

unfei3vaint3i0iftm  ta0,  Uo  iTlonato  Oetobiis.     llad)  Cbrifti  gtb&tltt.  /unff^cben^untot 

imnib  jili  fed)3el)enn)m ,   onfcn    llci)d)e,  tcs  tl6mifd)cny  jih  ainunMseQffi^iftm.   on)j  ^es 

Sunieriffl^  im  fibenunt^niain^i^tften  jarcn. 


jo  7.      . 

ERPHVBDTANVS  ANTIQVITATVM    VARILOQVVS 

AD    A.    1516. 

liem  diceta  servaia  est  inter  Duccm    Wurlenbergcnsem   et  illos 

unum  illorum  de  Botten,  cuius  paler  in  curia  el  concilio  Ducis  erat 

15 idem  Dux  zelotypiam ,    uhi  in  dicta   dia^la   concordaium   est ,   quod 

Ducissa  regimen  terrae  debet  ad  sexennium,    inierim   ipse  exira  ierritorium 

suum  esse  deberet:   Nam  civis  Auspergensium  facius  scribit se 

Ducem   Wirtenbergensem^    ac  uliimo  civem  diciw   civiiaiis.      Nam 

uii  pater  eiiis  quem ut  diciiur,  vivum  assari  fecit,   sic  et  ille  iu- 

^venem  pulcherrimum  propriis  manibus  ingulavii,  seu  gladio  perforavit,  ei 
olia  prmlerea flagiiia  perpeiravii :  ob  id  a  regimine  deposiius  est. 


Ex  I.  B.  Menckenii  Scrr.  rcr.  Germanicar.  tom.II.  (Lps.  1728.  fol.)  ^.»552. 


AUOSPUBG.  g.  D.  38.  TYL.  A.   1517. 


Himifi^  jRa^ferl^rr  <^ajeftat  —  ttottltiirftig  1!(nterrtd)t  nnli  ^nftiftcation  nf 
3ft  ^^r300  Xlrtii)  n0n  Hlnrtrnbcrfl  n^gangrn  Sd)riftcn. 

Wt  /Barimilian  oon  ^ot9  Gna^cn  erwcltcr  ^cmtfd)cr  jKntfcr Cmpicten  aHen 

alef  euto.    tint  htgtvtn  an  cfid)  0tic)i0kltd)  ^uucrncmcn,  MotDir  uerfd)iner  «BQtt 


au«3.  ®.  SKcufef,  «^iflor.Untcrfu^ungen.  gHirnl\  1770.  8«.  I.  2.  ©.  110...  144.  fri^cr^ 
fi<  ojinc  ftrcnflc  Scibctaltung  ber  Crtftof^rapMc  viug  ,,Tf^ubig  ^amttil.  IB.  TII.9^um.25.) 

**  debet]  lege  haberet        **  civiB  Ausp^  legerim  conventtis  Augspurgensis 


92         XXX.   DOCYMM.  DJB  lOA.  HYTT.  INTEBEMPT.   S.  KAI8.  MAI.  UNTBRR.  OEO.  HZOO  ULR. 

^te  C^urfurfun,  ^iirftnt  unb  jithntt  l^ec  llid)0  mit  atner  le^d^ten  gtlf,  daneben 

0ud)  3U  ainent  ilid)0ta0  0en  /llaint^  ^emant,  un^  erfor^ert  l^aben.    Un)  aU  tDtr  )a- 
felb0  ^en  ^tJ^nlien  tt»  1Iid)0  unter  an^em  tlott^urftigen  |Kad)en ,  etmouil  un0efd)ikt  gant- 
lun0en,  €l)aten,  un)  practtdien,  fo  ger^og  Ulrid)  uon  lOurtenberg  uber  un^  mi^er  un- 
fern  uff0erid)ten  ^ertra^  3uiifd)en  ftn ,   unt  finer  miterpartbeQen  ^co  oer^an^nen  fed^o^en-  6 
Un  ^ro  3U  fllapatrn  befd)logen,  0eubt,  unt  be^an^en  bat,  furgel^alten ,  un^  ^aruf  jr 
liat  un^  IJilf,  3u  })e^erun0  ^erfelben  ^ad)en  umb  kunfti^  Knrun  ^ufurkummen  0efud)t| 
baben  mir  ain  ^d)rift,  fo  fter  uon  tDurtenberg  an  fp  uf  ben  ilid)0  €a0,  unt  funft  an 
uil  ^rten  uggeen  laMr  ^erglid^en  oud)  uno  feibo  uberfenbt  bat,  vernomen,  ^arfeurd)  er 
fi^  uff  0etiod)t  fin  un0efd)ikt  ganMun^en,  ^baten,  un)  Practidien  3u  entf(|)ubi0en,  unoio 
aber  ^arin  mit  t)il  unerbern  /Hainun^en  on^utaften,  3uuerun0limpf en ,  uno  3U  fd)ma=  . 
ben  n^aintf  mie  mol  tn  J^d)ein,  un)  mit  fold)er  })roteftacion ,  alo  ob  er  ^amit  mi^er  be- 
rurten  VtvttaQ  nit  0etl)an,  aU  ob  oud)  mit  fold)en  unerbern  /fiainun^en  nit  mir,  fon- 
^er  aUain  fine  ilti^06nner,  un)  tDie^ernierti0en  Jbe^eut  fpn,  unt  mir  nid^to  uft  uno  felbo, 
funOer  u^  ^nret^en,  tfinbilben,  un)  pewe^nu^  finer  |Bi^06nery  un)  tHi^ermertijen  0e-l5 

l)anfeelt    bf^ben    folten tDol 

ma0  f^n,  tas  mir  nad)  C^eftalt  }ft$  uon  ^iirtenber^  tbat,  untr  Sanblun^en,  an  meilrn^t 
|§anfen  oon$utten,  oud)  Oer  l)Od)0eborn /urftin  /ramen  ^abina,  —  finer  <^emabel  be- 
0an0en,  unli  fun^erlid)  uff  ^erfelben  beleibi^ten,  un)  befw&rten  partbpen  ftren^  red^tU^ 
<3lnrufen,  ain  fiii^erlid)  Ked)t  fur^enommen,  un)  alfo  proce^iert,  )e^0lid)en  nit  tn  aUen^ 
^ad)en  befd)el)en  ma0.  t0ir  l)aben  aber  fold)0  nit  on  merdili^),  re^lid)  ttrfad)  0etl)an,  fun- 
^er  u^  }3ewe0nu^,  unH  3U  tleri)utun0  ain^  fd)niarn  |lrie00,  ^er  nit  allain  3mifd)en  ^en 
|Iartt)i)rn,  fun^cr  nad)0een)0,  ^urd)  ^ao  ^any  tiid),  un)  teutfd)e  tlacion,  mie  meni0klid) 
0emerkt,  unti  0efel)en  l)at,  berait  uorl)an^en  mar,  unli  ^er  u^  ainem  lan^em  tied)ten  ge- 

mili  von  ^tunt  an  an^efan^en,  unH  -0efol0t  \^ttt tlnH  alo  jm  )er3& 

uon  ^urtenber0,  ^en  ang^ai^ten  beraiten  l^tit^  uff  ^em  galo  0efpiirt,  bat  er  uno  ^urd) 
ftn,  unli  finer  fanDitfd)aft  ^antpotten  un0rfi\rlid)  bi0  tn  ^nwtnt^i^k  perfon,  oud)  ^urd) 
an^er  fin  /riin)  un)ertl)&ni0dilid)  pitten  laften,  jm  fold)en  |irir0  ab^ulatnen,  mit  ^em 
tfrpieten  aUeo  bao  3U  tl)un  ,  ^ao  mir  jn  l)aifen  mu0en.    Paruf  mir  jm  . . .  fold)en  j^rie^ 


*  tlcrtra0]  f.  8.87.ffc.  ^  ^d)rift]  d.  d.  S^tut^art  Pornfttt0  nnd)  f.  /Itargrcten  (16. 
Juli)  1517.,  abgcbrudft  in  eattlcrsJ  ®ef^.  be«  ^jgtb.  SSiirlcnb.  L  SBcMac^cn  n".  98.  @. 
247..*. 257.  Untcr  bcn  0  9{rtifclu,  gcgcn  tt^er^^c  bicfcr  fi(^  in  bcr  angcfiifirtcn  ^^i^crant- 
n^ertung'  ju  rcc^tfcrtigcn  fuc^t  (obnc  bcr  ^ntcrbung  ^.  d.  ^uttcng  bcfonbcr^  in  ^cbcn-- 
fcn),  i^cftijrcn  nur  bicfc  bicrbcr:  1)  tlun  0eben  roir  bifmit  ^en  ftenben  ...3U  erkennen, 
Pao  Oer  }:)trtyoQ  uon  tDirtenber^  uber  un^  0ant3  er^umt  ift  umb  )e|fmilten,  b3  ^ir  u^ 
unfern  pflid)ten  finer  0emabcl  unn)  ^em  oon  buten  uf  tr  mani^ualti^o  b0d)0  anfud)en 
1^00  red)t  0e0en  im  0eftatt  unb  er^een  baben  laffen,  2)  liln)  miemol  tDir  unan^efeben  fin 
nort0 .  milfetbat  an  tierfelben  finer  ^emabel  un)  )em  non  btitten  be^an^en  bie  ftraf  fo 
tm  ^alfelb  red)t  uf0ele0t  bat,  u^  keQferlid)er  mil^tikeit  uno  barmbert^ikeit  mit  0ro|fer 
mte0e  unb  coft  ab^eTteUt  un^  etn  kleinen  tractat  0emad)t  baben  un)  er  ^arfiber  aibopfid^t 
aud)  brief  nKtt  fi^el  ^etbatt  un)  0e0eben,  3)  ^o  bi^t  er  l^od)  foUid)en  tractat  un)  3mifad)e 
pfltd)t ...  bin^er  rudi  3U  )er  391  alo  mir  mtt  fmerer  mte^e  un^  coft  3U  €ren  un)  moUfart 
ber  l)aiUi0en  Cbriftenbait  u|ferl)alb  fan^o  0emefen  fin)  freuentlt4)  0ebrod)en  unH  unfer 
keiferlt4)  fi^el  un^  brief  t^ermali^t  aUfo  criminaliter  0el)an^elt ...  6)  Pe^^lpcb  b^t  er 
}ftn  |iont0  non  frankrpd)  umb  btlf  miber  un0  ftrendilit^  angtfn^t  untf  tm  an^ebotten 
fi4)  mtt  fyb  fantO»  uitii  fi^ttn  im  unir  tttv  kron  frankrid)  mil^er  ^ao  b(iti0  ^94  emi^lid) 

3u  unn^ermerfen 7)  Dn)  ift  ^aneben  mit  ^en  eib^enofen  tn  ban^lun^  unl»  pnttico 

icftttora  un)  iioik  0114  w^tt  un$  uiOi  ^as  ^nlta  rpi^  kUf  iMnt  }ntn  ju  ttUanBtn, 


XXX.    DOCTMH.  DK  lOA.  HTTT.  INTEBEMPT.     S.  KAI8.  MAI.  UNTERR.  OEO.  HZOO  ULR.         93 

k9  «ici3(4cii  €a|(ii  ufiti^aiun ^  un^  ...  )a«  Hn^t,  uniP  Krtatl  mtt  brr  0fl)orfamfn  9ar- 

t|9en  9(fm&run0  umi  UnmtUen  ntryo^en ^is  tv  abrr  trm  tied)t(n  VngH^orfam, 

frtkf,  noi^  bnrc^  ainigrn  ^fmalt  3U  1I(d)t  (rfd)tn(n,  l^ar^u  oorberurts  ftn(i  ^ufageno 
3ttru|li|  langcn,  umi  unf(r  gncl^tB,  gutig  ganniung,  un^  $(f(ld)  (Diar^u  (r  oor  urpittg 

ft  wu)  m&^tlt^cn  ab0(fd)ta0(n  bat:  ^o  ift  r(d)t  oud)  btUid),  untr  von  ttcttm  0(m(|)t  yrn 
briaiftiatcn  grborfamm  yartbp^n,  uff  jr  ^nrufm,  ^(d)t,  unt  Urtail  nit  ^utKr^p^m, 
n»^  •crrcr  an3u^m0m.  9a«  mir  jncn  oud)  (r0((n  la|)(n ;  l^abtn  abtv  Htn  W(0  ^(0  ll((^ 
tm  0(^tm,  uno  ntt  unf^rmlt^,  uno(rl)crt(r  Wr^ft,  nad)  un0(nionlid),  funl^(r  mi(  oor, 
ctti^  mal  0(0m  ^urftm,  un)  funft  0(0cn  anb(rn  oft  0(fd)(l)(n  tft,  nad)  t&0lid)  b(fd)id)t, 

Ufttdk  rcittli^  mot  btf^tt^tn  ma0,  mmlid)  uff  ^(r  b(lai)i0t(n  partl^pm,  fu)n»i0(n  von 
l^uttm,  unb  trt  /urfttn  3D(fm&run0(nf  ^uplimtion,  un^^nruf(n,  htn  oon  tPurt(nb(r0 

9crcmt0ric  Citicrt  uf €a0 fur  Dks  (rft(n ,  uff fiir  ^m  anttvn , uf 

fur  tm  tritt(n,  unti  i(trt(n  ti(d)ta0  3U(rfd)in(n,  jm  folid)  Citation  0(burlid)  unr- 

kikiom  iafim,  unb  uf  foid)(n  ti(rkun)it(n ,  an0(f(3t(n  p(r(mtori(  1I(d)tta0  tn  j^puKfm 

ismi  Mrmi0(3ci0tcr  0(born,  unO  an)r(n  tr(f(nltd)(n  jutt,  Dks  0(l)orfam(n,  unb  0(0(nni&r- 
tigm  €ail,  }tto  uon  jjutt^n,  unDi  tftv  /urftin  uon  tt)urt(nb(r0  «2VnKla0(n,  un^  lila^m 
0c^6rt,  Mrfibcr  tvtw  r(d)tm&fi0(  iluftn  (rk(nt,  birfdb^n  unDi(rfd)iolid)  u|f  tvtx)  ^a^,  un) 
«cmblid)  Mi  lctft  ctmo  oil  ^00  na^  ^m  (rft(n  b(fd)(l)(n  la^(n,  uno  ^uUtft  uf  l^(o  von 
10Hrtcnbcr0  3um  Hcd^tm ,  unO  bcr  ^uti^kait  lln0(l)orfam ,  un^  t)(rad)tun0  l^i(  Urtail  0(- 

aofcit (3um  an^rrn,  uf  Oaa  (r  fa0t,  l^as  iv  kaintv  ^i|$(tl)at,  nad) 

jHiaf  0cftnrti0,  Oic  jm  mit  ainid)(m  formlid)(n,  or^(nlid)m,  o)(r  mirKlid)m  li(d)tm 
nigcicft  f9c,  cr  bob  oud)  kain(  o(rmirdil)t.  Paruf  (rin^rn  tOir  Cud)  )(r  ob0()ad)tm 
kcfmcrtf^n  Jlnkla^  fu)mi00  uon  guttcn ,  oon  m(0(n  l^(r  (UnlKn  Cntlpbun^,  uno  ^000 
finf  jlunf ,  fambt  0(r  laiDii^m  |ila0  0(r  l)od)0(porn(n  ^urftin  fin(r  ^(mal^d.    Pavu^^nnt- 

Smcff,  itt^  fdltft  ofcnbar,  unt»  kunDit  tft,  —  nii(  b(r  oon  tDurtmb(r0 ,  m(iUnOt  ganf(n 
MK  ittttm,  in^^cin  ^nMgtv  /Hainun^  mit  jm  in  ^00  DdM  3uritt(n,  unb  jm  tnbm 
VaCbt  im43uool0(n  (rfor)(rt,  un)  b(fd)aiDi(n,  unb  in  fold)(r  ^nrbi^m  ti(rtran)lid)m  Cr- 
3ci0ttn0  gn  afUf  t)crfd)ulbm,  mit  fin  fdbo  ganten  mcr!i(rlid)(r  tDof(  (rftod)(n,  (rmur^t, 
nnB  tlff  tobtcn  0(bmdit  ^at.    5^old)  Cntlnbun^  ^(r  oon  WnvunbtvQ  in  fin(m  uorb(fd)(- 

90  b<*  JVn0fd)ribm  ni)c  ocmaint,  abcr  mol  fin  bcf(  JBainun^  fo  (r  ^arin  0(t)abt,  t)(rk(r(n, 
nnbbic€bat  b(fd)6nm  moKm  bitt.  /ur  Diae  an^er,  mit  tttv  uon  I0urt(nb(r0 ,  fin  (rfamc 
ltaiabci...in  mmi0  mc^,  (fo  nit  an  Za^  3u  i^fi^n  f^in)  fmJ^d)lid)m  0(l)alt(n,  fp  oil 
nnn  oft,  fo  f9  octrcmcr,  frunlytlid)(r  JBainun^  fin  llnfd)iklid)ait,  unH  llnm(f(n  b(r(bt, 
icfibttitm,  3ttf41a0m  0(br&(t,  outb  cin-  oDi(r  ^mapmal  ^virti^klid)  0rfd)la0(n,  unb  nad) 

aomcr  jr  3tt  Prinu^,  unb  9(fd)m&run0  m(r  ^ann  ainrft,  Dia^  ^d^uxrt  liamit  rr  )(n  oon 
Httttm  umbpra^t,  bi)  fin(m  $d)lafb(t  ^r^mltd),  unDi  (rfd)rodv(nlid)  0(3(i0t  l)at.  Itlic 
bnmi  fold^  fin  ganblun^,  unb  ^i^attn  u^  fuDin)i0(n  uon  gutun,  un)  )(r  b040(bomm 
/nxftin  ^nkta0 ,  unb  llla^m  3U  1l(d)t  b(fd)al)(n ,  m(r  unDi  kldr(r  u(rnom(n  m(r^m  m6- 
9cn ,^l0  (r  ab(r  b(rnad)  fin  un- 

4»Wkii^  Vbct,  Obcr  /Bi^tbat  an  fin(m  0(l)(im(n  pirn^r  j^anf^n  uon  gutt^n,  fambt  fxntm 
Ibimcfm  an  fincr  0(mal)d  )(r  /urftin  b(0an0(n  bat ,  un)  )(rl)alb(n  nad)  ^nkla^  bcr- 
fcibcn  yirt^ob^  tnit  b(m  1l(d)t(n,  oud)  mit  b(rait(m  i%ri(0  0(ubt,  un)  an0(fod)t(n  ift, 
te  bat  cr  bcr  Crbcrkcit  fincr  fan)tfd)aft  nit  m(r  0(tramt ,  funbrr  litfj^n^n  fo  uormalo 
im  nmun  Cunt^m  bt(  oorbcrftm  0(m(f(n  (Dii(  oud)  j(t3  uil  bp  jm  fin,)  fambt  b(m  0(- 

ttttMinra  ti^tfcrtigcn  y^pcl,  alf  dn  nuni(n  arm(n  Cunt^en  an  ftd)  0(l)(n0trbi(  (r  oud) 
ni4  untcrbait,  3tt  for^m,  unl)  mic  un^  nnlan^t  mit  Di(m  Gdt,  fo  oi(  fanOtfd)aft  uno 
3nr  Jloniunf  bcf  van  gutt(n  raid)m,  unb  ^ao  (r  anO(rn  fin  $d)ulbn(rn  t&0lid)  0c- 
bcn  ftlt.    Vnb  fa  cr  nun  mol  be^cnkcn  ma0 ,  ^ao  fin  (rb(r(  fanotfd)aft  ^rofc  9(fm(run- 


>  ecMai]  s=  9eto(rma(!(ttgten 


94  XXX.  Docymf .  dk  io.  hvtt.  ih t.  8. kais.  mai.  oxe.  hz.  ulr. 28.  iul.  1517.  9.  vz.  y.  sick. 

gm  l^abcn  mu^m,  umb  i^m  tv  ftn,  un\i  jr  0ut  on  Mn^rrlaft  alfo  orrf^iom^t,  ftcli  tn 
^c^uliim ,  unn  fp  tn  Hot  rtnKt ,  un)  jnen  barl^un^  Sixit$  uf  bm  S^is  btwt^t ,  fo  fu^t 
er  nac^  \fUtiB9taQ»i  ar^en  )m  erbtrn,  un)  xfid^tn  ttt  lan^tfdKtft,  ungegruniiet  Urfad^en, 
)cr  |&atnun0,  0elt  unt  6ut  mit  ^etiHilt  oon  jnen  3U  brtngen,  ^amit  trai  ^emain  ]P6- 
prt  3uerl)altm,  un^  fid)  oof  finen  mtttermertism ,  (toer  er  jm  th^iid^  mer  mat^t,)  3U  s 
mtf4iuttcn.    ^old)  fin  UnBeftum  VDefm,  etlit^  fltet^m  un^  mtmrt^my  <tlid)  nac||  befor- 

0m,'  un^   f^rd^ten,    un^    etlic^  ^efangm  mertm Pe^glid^en 

oud^  3um  fecl)0ten ,  un^  fibeti^en ,  bp  ^em  #6ni0  oon  «Irankrtcl) ,  un)  ttn  ^ibgnoftm, 
mte  er  tit  umb  |}ilf  on^efucl^t,  fic||  bartn  finer  ]PunMni0,  un^  Uilf  miber  ^misklid^, 
(une,  un^  to  Hic^i  nit  u^genomen,)  angepotten,  unb  funberlid)  ^tqtn  /rankrid^  oferiert  lo 
^ab,  l^erfelben  |iron  mtt  finm  fan^en,  un^  futtcn  mi^er  uni,  unt  l^ao  Vii^  emtgkliib 
3U  bimen ,  un^  an^u^angen.  ^lfo  fagen  mir  nacl) ,  un)  Oar^u  tai  rr  teralictien  ||ilf  bp 
/sanctfcen  9idiin0er  gefuc^t  l^at,  folc^  fin  10erbun0  un)  yractidien  un0,  (loie  mir  une 
iiormal0  mcrkm  lafim,)  0loubli(i)  an^elan^t,  tann  mir  ttt  oon  0loubmir)i0m  {lerfonm 
yrrtc^l  b<tbn,  tit  umb  )m  oon  ^b^l^rrn,  ouc^  in  ^rankricl),  un^  tn  ttt  ^i)0noftfciHift  15 

monncn,  ut(tt  ^ic  jn,  na^  tt  fp,  nit  rrkenen pa  cr  aber  an 

bmfelbm  9fn)en,  un)i  fun^erliil)  bp  unferm  lieben  pru^cr  oon  ^rankric^i,  un)  fecr  ^it- 
0nogfc|Kift  nit  crlan^t,  nacl)  btfn^iof^tn  bat,  aU  mir  tmn  miMf  ^^  fo  jm  unfertbalb 
0C|)uren^  Jlntmort,  un)  ^bfcl^ei)  0ebm,  un)  fin  VPerbun^  0em&0crt  bobcn,  acl)ten  mir, 
tau  folcl)0  nit  an  jm  crmun^en,  fonOer  fpe  mer  jr  brutPcrUcti,  fr&nbtUcl),  unb  1tad)perUc||  30 
1lci0un0,  fo  fp  3U  un0  tra^cn,  oud)  jr  }}efc|)aitenbatt,  uno  Crbcrkait  ^c^uUi,  mrber  ^ft 
rrfeie  jtocl^cn  (u|f  nxio  me0  jm  ^ie,  balt  mioer  un^,  un"»  bao  Hi^  0cbcil)cn  mu0m  b^ttm,) 

3uru0kb0efc||la0m,  obcr  unterlaBen  bob ^ebcn  in  unfer, 

un^  ^e0  iltcl)0  |$tat  Jlu0fpur0 ,  am  a^t  un^  ^nxiin^i^iftm  ^%  bcf  /Bonato  juUi ,  ^nno 
funf3cbm  bunorrt,  utit  im  fibm^ebcnlicn,  unfcrcr  Hic^  ^co  1i6mifc()m  tm  30^9  un^  ^rci-25 
ft0tftm,  uno  bc0  bun0crif(bm  im  ad)t  un^  ^nmin^i^iftm  Jarn. 


9.  D.  16.  AUG.  A.  1517. 


[1ierfd)retbnn0  /rant^rn  non  Stditn^en  ^r^en  fia^f.  <iHai).  jnr  Pandibarkrit 
frtnrc  ^e0nabt0nn(|  milier  ^er300  liirid^en  3ti  Henen.] 

^d)  /rant3tfm0  oon  ^teditm^m,  ^ckmn,  alo  ^tc  1l6mifc()e|ia9fcrlid)c  majeftatt  mctn  30 
aier0neti0fter  fitt  u^  an^cporner  kepferlidjm  milti^kcit  0ne^i0er  ^^wt^ung  unb  u|f  otel- 
falti0  trelfenlicl)  furpitt  oon  mein  mc^en  an  fein  ^iap.  fitap,  befc^een,   micl)  mifeber  3U 
0ma^en  uff^mommen  b^tt,  l^co  i^  ^an  feiner  ^iap.  |&at  un^crtbmi^m  ^icmitti^en  feandi 
fa0,   un)  lyamit  ic^  abrr  l^andibrrlicl)  0r0m  jrer  kap.  /Hai).  ^efpurt  mrm,  ^o   fag  id) 
frinrr  giar}.  fiit  birmit  3U ,  ^ao  ici)  Jrer  fBLat,  0e0en  foU(i)er  l^e^naoun^  epn  ^imft  untP  35 
biclff  mil^lier  9ert3O0  lHivid^tn  Don  Wirttenber0  unly  feine  i^tiKtt  urO)  anbm^er  tl)un  fott 
un^  mitt,  mie  ^ann  foUcl)0  l^urc^  tit  tHol^ebornm  ^tren^m  tfrenncften  Aern  Vliibelmm 
0raffen  3U  /urftcnbcr^;  gttn  fWbwiQtn  oon  guttm  liitter  un)  pictl)erid)  ^pcttcn  mpne 
0ne^t0  0onfti0  ^erren  unti  0uttc  frcun^e  crkennt  mirbctt,  l^eo  3U  urkbunti  biil'  id)  l^ifm 
bricf  mtt  ci^ner  b^not  un)erfd)riebcn  uhti  mpncm  anban^cn^m  jnft0ei  bcftc0elt  liKon^a^^  40 
M  9e(l)^3cl)entPm  )a0  bco  /Bonctto  ^U0ufti  ^nno  u.  ^irbrn^rbm. 

/ran^ifcuf  oon  jlidiin^m. 


1)  @attlcr  ®ef*.  bcS^ggtl^mg.  SGBilrtenBcrg.  mm.l769.  4».  I.  ©ctjlag.  nM».  ©.257.f. 
2)  mandi  g.  M.  Stcfinficn.  II.  n».  xxin.  ©.  59.  f. 


XXX.  DOCTM]l,DI  10.  HYTT.  IMT.    lO.H^ASABIS  V^BBA.  8.  BEPT.  1518.    11.  EIN  OBDIOHT.      95 
[aTQYST^  YIBDBLICOBVM.]  10,  [d.  8.  8EPT.1518.] 

CjESAMIS  verba  in  cavsa  dvcis  wirtenbergen, 

Sexta  Idus  Septembris  comitia  hahita  sunt,  in  quibus  principes  cum 
m  eausa  Ducis   Wirtenbergensis  hinc  inde  multa  tractavissent ,  Ccesari  sup- 

ipiicarunty  ut  cum  eo  mitius  clementiusque  ageretur,  qui  ita  respondisse 
fertur:  y^Etsi  nunquam  ulla  nos  hactenus  movil  causa,  ut  contra  naturam 
nasiram  quicquam  ageremus,  tamen  immatura  hominis  huius  facta  ita  ani- 
mum  nosirum  inflammarunt ,  ut  malimus  a  consuetudine  clementice  nostrm 
discedere  quam  ulterius  turbulenta  eius  consilia  immensamque  erga  domum 

ioAusinas  ingraiitudinem  perpeti.  Referrem,  si  sine  exprobrationis  vicio  fieri 
posseiy  quot  beneficiorum  genera  a  maioribus  nostris  et  a  nobis  in  hanc  fa- 
mSiam  coilata  sint;  referrem  quam  gratus  iste,  antequam  a  maiorum  suorum 
viriuie  declinaret,  nobis'semper  fuerit.  Sed  a?quo  certe  animo  toleravissemus 
omniay   nisi  ei  eo  provectus  fuisset  tanquam  nostrce  penitus  immemor  beni- 

tivoleniiee  imperiique  Romani  spretor,  ut  sese  nunc  GaUis,  nunc  Helveciis 
aliquando  iuftxerit.  Nos  tamen  iuvenili  eius  imprudentice  parcentes  quasdam 
futurm  honcordio!  conditiones  cum  eo  pepigimus;  sed  ille  perinde  alque  equus 
qui  freenum  pati  ttescit,  fregit  illico  omnia,  et  iusiurandi  et  nostrce  autho- 
riiatis  per  reverendissimum  Gurcensem  interposiice  contemptor  suam  ferita- 

ntem  laiius  evagari  quam  nostra  meruit  clementia  passus  est.  Cceterum  si 
in  re  quapiam  lasdi  se  a  nobis  putat  aut  quod  minus  iusle  agamuSj  adsit, 
securum  damus  aditum:  si  in  causa  superabit,  absolvimus;  si  facti  reum 
convincemuSj  pcenas  luat.  Cceterum  quando  suce  imprudentice  posnitebit,  et 
ad  nos  supplex  venerit,  habita  in  primis  ab  eo  de  iis  quos  contra  ius  fasque 

iikesii  ratione,  solitce  in  nobis  clementice  locum  se  reperturum  esse  pollicemur," 


Richardi  Bftrtholini  uiri  eruditiffimi  de  conuentu  |  Angurten  concinna  defcriptio  | 
M.D.XVIII.  40.  pag:g.Dij^.Dii.|«. 


11. 

€tn  tfe^td^t  P0n  rinrm  |)0ctrn.    (s.  1.  &  a.) 

N0  Vf^  eott  Urrr  jcfu  Cljrtft,  Prm  aUes  t\n%  unorrbor0rn  tft, 

Vrrlfd^  mir  bpner  ^ttfr  fd^fn,  pas  td)  tn  rrd)trr  fxtU  l^pn 

gBh%  Mn%m  f&r  te9  gro^  0rfd)id)t  l^ai  oUr  IDrlt  ift  jrt3  j|rrid)t 

Vf  ftiini  nut3  )m  mrrrntl^atl  tltrman)0  ftd)t  an  Ux  frrlrnl)ail. 

35 


P«»it  fo  Unt  t^  mi^rr  t)tn  ta  td)  t)on  rrft  au80fd)iffrt  bin 

la)  fttff  »em  %n%}»%  1Ilrid)9  t^att  ^tr  rr  tn  kurt3  brgangrn  l)at, 

lit  luintlidk  titn  mifcnt  ift  tirr  Irft  tl)m  frlbft  3u  .0uttrr  frtft 

Vtf  JUffcr  IBaiimilian  3u  ^U0fpur0  frlbe  l)at  aug  lon  gan 


Suft  e.  g.  €attlcr«  ®efc^.  beg  i&crjogt^.  SSurlcnbera.  X^l.  II.  Ulm  1770.  4». 
®.  136.  ff.  ber  SBei^raQcn. 

i]  «iflB  ©atU.       *■  3U  ^.]  22.  ^ct.  1516.       auft  lon]  ouftgUn  @. 


96 


XXX.    DOCVMENTA  DE  lOA.  HYTT,  IHTBBEMPT.         11.    EIN  GBDICHT.  etc. 


IPor  atlen  furftrn  uni  oor  l^rrren 
Pa«  maifter  ^tj  br^angen  t^at 
WiVl  Kur|3  bp  )icr  materj  blpbrn 
tDiriDoi  rr  Jm  toas  ^rl^rim  unt  lirb 
Wilttt  QOtt  unt  allr  llrd)t 
^oUt  piUid)  Ors  rrfd^rrdvrn  l^on 
Dorbin  Kbain  furft  in  ^rutfd)rr  art 
Prr  l^at  fid)  l^rmKms  angrnomm 
Pa0  rr  nit  mod)t  aim  ^rmKl^rr  lonrn 
Uifb  l)ir  bir  SMiA}ttt  la|fm  bfton 
900  tft  Kunbig  in  aUrr  lOrlt. 
^uiDr0rn  brin^m,  aU  rr  nolt 
Parumb  mugt  rr  jn  rttt  ^^atft 
9ie  urfad)f  marumb^  dfd)r|)rn  ift 
,^Uain  umb  aine  manns  Crrrn  mlUn 
lto4)  frrbm  mit  I0rftoalrr  grrid^t 
9a0  r0  fid)  la|T  Mmit  brfd)rinrn 
<C0  barf  nit  tOpfrno,  nNi0  id)  fa^, 
Pa  rr  nun  mf^t  ^tt  urfa^i  nitt 
Pa  ^ac^t  rr  rrft  no^i  laftrr0  mrr 
Piffrlbig  untbat  3u  orrblm^rn 
,^in  brirff  folt  ff^rpbm  in  brr  ma^ 
Un»  foU  uff  ^rn  von  guttm  fton 
Dorlmgft  bmfrlbm  f)ttt  grfanbt 
Kn^  tDUO  brr  brirff  alfo  grftalt 
fii^  0rnt3lid)  foUtm  l^on  orrwrgm 
Pail^r  mittainanbrr  bidil) 
Pamtt  woit  tt  urrantujort  b^n 
Un^  trotort  jr  in  foUid)rm  fd)9n 
^o  foUt  fir  M  Jr  Irbrn  ttOftn 
Parumb  bir  furftin'  u|frrKi)orn 
Pa  firl  fir  ni^rr  u)f  jr  Knruj 
^ir  batt  rr  folt  fid)  bao  brtirndibm 
Pann  fir  Kl)ain  faftrr  t)rtt  0rtl)on 
Pa0  rr  fonft  tor^  unb  llrfat^  ^rd)t 
Pann  Cr  fir  melt  jr  <Jrr  Drrlirlfm 
Unb  fim^.M  an  mit  ou0rn  naf^ 
ParHurd)  ain  mrnfd)  ma0  l)ir  uff  rr^m 
Pamit  ftilt  fir  fpn  0rimmm  3orn 
llid)t0  l)an^rlt  3U  ^rrfrlbm  frift 
l&obalt  rr  nun  MfFrlb  brfanii 
Untt  lirft  Jr  ain  ^rfm^Knuo  mad)m 
Unt  lirft  fit^  mrrdit)m  fol^rr  malfrn 
Parpn  tnolt  rr  bir  fromb  unb  fd)on 
lOao  rr  tarnad)  l)rtt  furl)rr  ^lrfrn 
Pamit  orrmaint  rr  )yurd)3ubrin0rn 
Prr  nir  bir  fpn  orriir^  in  iaiht 
9a$  f9  Qor  fpnm  ai^m  H&tl^m 


Parinn  mur)  rr  0ro^  vunbrr  l)crm 

<niit  HDutbrrp  unt  man4)rr  t^at 

von  rrft  von  trm  oon  i^uttrn  f^rpbm 

Hod)  l)on0t  rr  in  llrd)t  mir  rin  pirb 

Wtid^tt  tir  fad)rn  rrd)t  brbrc^ti  5 

Jd)  main  nit  1^0  ro  ^ab  0rtl)on 

^Urin  brr  mann  im  routrn  bart 

DiUpd)t  fo  ift  jm  ^rlto  ^rrronnm 

Jd)  iDiU  tttt  frommm  furftrn  ft^onm. 

tDorumb  rr  fold)  mor^  l)att  0rtl)on.  lo 

$i4)  lont  nit  aUr  bin^  mit  0rit, 

(f^rftifftrt  ^on  mit  0rlbr0  folHt. 

<Crl)mdil)nt  frlbo  mit  fpott  unb  fd)anb 

bir  laff  id)  faUrn  bifrr  frift 

rfit  tbat  rfit  l^gt  fi4)  liod)  ni^t  ftiUm         15 

(So  l)att  ttt  att  untt  UDrfrn^  nid)t. 

(£t  mo^t  tir  fa4i  frlbo  nir  orrnapnm 

Jft  ofrmbar  unt  lirgt  am  tag. 

M  rr  bir  fa4)  moUt  bf4)ainrn  mitt, 

unH  mrpnt  mit  frinrr  $ma^ti  tet  to 

pr0rrt  ^ao  fir  mtt  jrm  l)mbrn 

Bir  rr  jr  tttn  fribo  furl)rr  la^. 

JVlo  ob  fir  jm  in  ^uitttn  f4)on 

gaimli4)  bp  iDoi  urrtramtrr  bi^n^t, 

Harbp  aU  mm^Kiid)  jun0  unt  ait  25 

JVlo  ob  fir  ^ttttn  fafttt  pfir^m 

000  tDOO  rin  i&ftrrlic^rr  fd)idv, 

1100  ^mdibfn  1)00  rr  b^u  0rtl)on. 

IQa  fir  nit  grb  brn  tDtUrn  brpn 

3ur  frlbrn  ftun^  Don  finrn  ii^tnUn.  30 

oor  au0rn  fod)  brn  ^rimmm  3orn, 

Jn  0r6|frm  ncttrn  1000  fir  nir 

^ir  nit  on  jrrn  Crrn  brKrmdi^m 

uf  rrbm  nir  mit  Kboinrm  monn 

wit  rr  fpn  fa4)  mh^t  mad)rn  f4)lrd)t  35 

(£t  wolt  fir  frp  ^rn  tot  rrKI)irfrn 

^n  3U  rrmonrn  oUro  boo, 

3u  milt  un^  0irt  0c3O0m  mer^rn 

^00  rr  0r0rn  ^rr  u|frrKl)orn 

Porbp  ro  tr^malo  blibm  ift.  40 

Don  ftunb  Ho  0im0  rr  0I941  3U  bano 

Pod^  tbrt  rr  boo  uf  l)aimli4)  fa4)cn 

<Cr  ^tt9  fpm  DOttrr  mad^tn  laffrn 

(Dn  aU  jr  f4)ult  Qrrf4|lo|frn  l)on 

Prft  muft  bir  fromb  fpn  fd)uldi0  0mrfm     45 

Po.4i  0ott  ain  l)rrr  ob  oUrn  ^tn^m 

Prr  ft^idvt  ro  aw  barml)rrt3i0KI)ait 

pir  brg  brri^t  rmpfan^m  ^htttn, 


«  1^]  =  Utrii^.     «  fcmm]  knif     »»  f^U^tl  =  f«(u^t 


XXX.    DOCTMM.  DB  lOA.  UVTT.  IMT.    ll.OKDICHT.    12.  EJLTBACT  HI8T.  wVlKT.  8ACHEN.    '97 


9ut^  Mif  mtb  f^nfft  geiiKiniaf  iDat^ 
Mi^  jrm  bnbcnt  k^attD  gtt^on 
JMlfc  mit  Cmi  anb  aludil^rs  lyaiid 

&  Vod|  r^rvb  t4  O0n  atfli  iputi^cr  lifti 
9»  ait  j(  gimrraiit  iDarcit  trcttcn 
Pcr  ain  tft  JkurtlyUn  |B0Ut3  gcnant 
JI911  marrtaftcr  tft  rr  acmcfcn, 

[XXufd^t  fic  uiib 

topof  ift  alctn  Mrumb  gcftbcl^cn 
Pamtt  cr  fir  mci^t  iQbUius  mad)en 
Pcr  fir  3uuil  oon  ibm  b^nb  gmigt. 
^lfo  gcfcbaib  jm  an  bcr  ftun) 
Vtife  mit  ttn  frombcn  ftcrbcnsnott 

ift  PcR  cr  Miuor  fclbo  l^ctt  begangcn 
9a  bnubt  cr  crft  l^crfurbcr  Ihlb 
ictt  abcr  part^lin  gdb  gcnommcn 
lion  gttttcn  »6ftcn  l^blog  mad)cn 
Pcr  i)crt3oa  oft  b^t  ^ugcmutb 

20  Vn^  ^ttt  ^ift  nott  nit  b^rffcn  bulbcn 
Cr  aant>  unt  gar  pcc^pDcn  mcUcn 
fliit  to^  pom  jcbcn  melUn  pringcn 
Sko  ift  cf  grob  Imrncbcn  geftod)cn 


oon  ftun)  ia  bat  fic  uff  rttx  faitit 
Pie  i)0n^0  in  nbtttn  nxt  uerlon  . 
^ic  brad)t  au0  tQurtcmbcrger  |ano. 

Per  3a)apcn  fonft  begcgnet  ift 
Hun  bao  fic  tUilbbr&t  gelfcn  bcttcn. 
Per  an^cr  mand)em  man  bcKbant, 
Jr  kbaincm  molt  cr  la|fcn  gncfen. 
Ia6t  fic  j^ur  Jcltcr  btiii^-icu] 

€r  maint  fic  foUtcn  bing  ucrjel^cn 
Unb  ift  ^ocb  guief^t  aUein  umb  faiben, 
offt  untrutD  fclb0  jrm  l)crren  miftt. 
^a  cr  mit  ppn  unD  falfd)em  grunb 
pe^edicn  niolt  bcn  fd)me^en  tobt. 
^n  bem  von  j^utten  mit  tem  ftrangen 
vor  lange  391  uerborgen  wafi» 
unt  Den  C^lcn  un^o  ben  fromcn 
^l0  jm  mit  crnft  unb  aud)  mit  la4)cn 
^o  uier  fon  facb  belibcn  gutt. 
Pa  er  fid)  aber  finer  l)Ul^en 
tta  l)at  man  jn  unb  fetn  gefeUen 
Pal^  fie  nit  fagtcn  oon  lien  btngcn 
Wnt  itt  oift  gar  uffgebroiben. 


25  12. 

^Bfi)B0  AB^  rinrm  von  rtnrm  c^nont^mo  vcrfcrttgten  Crtractr  nnb  ^nbtcr  oUrr 
^tftirtf4)  WBrtrnbrrgtfd|rn  Sad)rn  Vcrtrag  nnb  ^nflrumrntrn  ab  Ao  14S2 

ad  1605. 

Ao  1515  bat  jbtcb  rin  fcioigcr  ,faU  mit  g.  Klrid)cn  |  im  ctnem  /r&nccifd)en  oon 
»^cl  fo  j^ro  /rftt.  <&nadcn  |  ficbftcr  piener  gcniefenf  Qan^  tion  gutten  genannt  |  3ugc- 


M8.  Bnrckhard.  Gnclfcrljytnn.   ,,Collcclanca  dc  vita  ac  scriptis  Ulrici  dc 
Hutten."    fol.  .319,8(1. 

l3o.  3a.  ^urcfl^arb^  .<Sanb:J 
Extr.   cx  fratris  Georgii   epistola,   d.   xvii.  lan. 

cioiDccxxiv   Bcripta: bepgefugt,  IW10  ^er  g. 

gl)btc  Batl)  paron  oon  ^tain  de  morttj  lo.  Ilutteni 
procuriert.     Per  ^^nonpmus  ift  ber  alte  (Dber  Hotb 
Prcgit3cr;  unb  morc  nid)t  uneben  gewefen,  fo  5er  Cr- 
tract  uor  publicotionbeoportis  III.  eingelaufen  morc. 
Huie  ncripto  in  coUectaneis  Burckhnrdittnis   (fol.  3i7.8q.)    privmissa    est  epistola 
IVol/im^leH  d.  23.  Fehr.  1722.  ah  alio   BurckJutrdi  fratre  ad  eum  scripta,  ea-  qua 
koM  /abulat  emoiOMse  imahii: 

. . .  Pcr  9m  ecb.  Vatb  oon  ^tain  bat  oergangener  tUodien  bereito  nod)er  ^tuttgarot  gc- 
f4riflm«  Bmb  bbo  Mfigcm  ^rd)iue  einige  I1ad)rid)t  \^on  tier  l)Uttenfd)en  affaire  y\x  erl)al- 
tcB,  ftlf  flmmi  cr  ttBtcrf4iifeli4)cf  attlia  gcicfen  3u  l)aben  fi(b  mol)l  erinnert.    pic  ^uttcn 
Htttui  Orr.  tol.  I.  7 


98  '   XXX.  DOCYMM.  DK  lOA.  BVTT.  INTEBEMPT.  12.  PBEGIZEBS  EXTBACT.  K. 

traaen,  rttn  fitvtia^  Klri^i  m  Iftm  ^obiin^tt  Hlal)  |  onf  }ftt  9afi  rrrto^ntf  loetl  9^vo 
Jxfti.  i&narttn  rtlid)e  |  ^eit  l^ero  einen  ^tgwof^n  auff  t|)n  gelyabt,  al^  loentt  tt  \  }u  oiel 
<0emeinfd)aft  tnit  Jl^ro  /rftl.  O^naiben  <0eina|)linn  |  /rato  l^bina  ^&ttt,  tiarinn  gemel^ter 
Sttt^OQ  tiiel'|mef)r  geftarcket  morben ,  in^em  <Cr  auff  Oer  Jag^  an  ^es  |  von  Sutttn  S^nlt 
einen  Iting  gefel^en ,  fo  iljm  nid)t  ge-lfatten ,  Hann  $^  uon  |$utten  Mmal^len  tn  0em  ^^oo  6 
tn  I  gefc^laffen,  l&elbiegen  ^ages  jmar  bf^tten  Jljro  «irftl.  fl^n:  |  mit  ibme  ni^te  angefaij- 
gen,  am  anHem  ^gr  |  aber  lote  gemel^t,  tenfelben  in  liem  J^oblinger  HHalO  |  mit  7  10un- 
tttn  um  ^tid)en  in  J^epfepn  einee  eintiigen  |  Cbelknaben^  umbgebracbt ,  ^arauf  tiann  Ott  \ 
StttyoQ  von  ^.  Pfer^  abgeftanlien ,  Ittn  <Bugel  oon  |  $ft  |$uttrn  yfert  genommen,  uvOt  ttn 
CriDurgten  |  an  rinem  ^aum  ^elbften  gel^anget  unt  tbn  attfta  b^ngen  |  la^.  $ert3O0  lo 
Vlrid)  fit^et  vie^er  auf  ^ein  Pfer^t  |  meld^ea,  wie  au^  ^.  ^.  ifin.  gantj  fd)meifti0  ooll 
plut  ge^lmefen ,  Kommet  mieOer  3um  IJofgefinti  unb  b<(ttr  1^3  |  jagrn  rin  ^ntft.  Jb^  <^rftl. 
ifin:  rennen  ftradio  nad)  ^tuttgartt  |  3U  uno  Ms  ^ofgefinbe  3um  tbeil  mit  un^  mufte 
nid)t  I  uia^  ta  gefd^eben.  <£tlid)e  SoKftut\)t  auf  wtid^tn  Xtts  von  \  Kuttrno  Pfrr^t  Befto- 
^en,  ritten  xn  bem  tiOalo  \)in  unti  |  mie^rr,  finien  Jl)n  enblid)  tobt  an  rinem  Jhiume  ban- 15 
0en  1  uoUer  ^d)U)ei^  unt  HPun^en,  <£in  ^ert^og  uon  praunfd)mei0  ||  fo  ^amabU  an  tem 
!0urtenber0ifd)n  $o|fe  geniefen,  |  tjnt  i\)n  ^elber  mit  oielem  tDeinen  uom  ^aum  ^ttab^\ 
getban.  IIad)tem  fotc^ea  au^Kommen,  bf^ben  oeo  oon  |  l|utten  /reunl^e  feinm  feic^namb 
be0el)ret,  li^elbiegen  |  in  /ranKen  ju  fubren,  aber  ber  Stttyog  motttr  foi&fts  \  nid)t  ^ugrben, 
ift  alfo  nid)t  meit  Don  ^rm  tl^al^e  in  e.  |  /ledien  IJolt^gfirlingen  genanHt,  in  ^ie  |lir4)e20 
begraben  |  moitien.  ^ber  in  Itrn  ^a\)tt  [sic]l)emad),  aifi  §.  Vlrid)  oertrtebm  90itrrn,  b<^m 
ibn  ^rinr  /reun^e  tDie=|)erumb  au^gegrabrn.  pir  oon  Suttm  l)abrn  tm  ||rrt3og  |  Jlrp  ^rm 
Hom.  iHapfer  un^  gant^en  Kei^ir  urrMaget  |  baft  man  )m  ^tuttgai^trr  l^rmKrr  (':^tn 
$.  meQnenti:)  aud)  l)inrid)ten  fottte.  tlad^liem  aber  liapfrr  |narimi=|lianu6  ormommm, 
mir  ^icb  ^ir  |^ad)r  orrlofen,  |  obiuol)len  ^.  /.  e.  fl^emabltnn  Oeo  lUpfrro  nabr  IPrr-lmanMtn  2ft 
un^  $d)iDefter  ^od)ter  nmr,  ift  Hod)  3\)t0  j  jlapfrrl.  fitai^.  mit|}.  Vlrid^m  wol)!  3ufrictirn 
grmefen  |  unb  bat  ^i^  an  ber  oon  gutten  ^lage  ni(l)t  geKebret,  j  obfd)on  ^er  gant^e  Jtdn- 
Kif4)e  ^^ti  ibn  bart  oerKlagt.  |  pie  grrt^ogin  ^abina  mad)tr  mit  Pirtrrid)  li^patbrn  |  Ober 
IPogten  3u  Utaii)  anftettung,  Mft  Jl^ie  auf  ^i,  |  «^ln^raear  ^agr  Ao  1515  non  li^tuttg.  bin- 
mrggefut^ret  |  un^  bi^  gm  l^unc^en  beglritrt  nxir).  att^a  ^it  orr-lbliebm ,  ^ifi  $.  IUrid)90 
^ee  gantts  tiertrieben  mar^.  |  ^ert^og  Ulrid)  b(^<  ^^4  niit  ^em  ^eo  IJepl.  Vibm.  1leid)6 1 
I)eimbli4)en  ^^eric^t  entfcbull^iget,  tiann  er  ein  /rep^^d^orf  grmrfm.  Jluf  Mo  IHrftpl^a- 
lifc^e  <&erid)t  ^^at  \  ^ic^  fl.  lllrid)  in  l^.  ^u^fd)rribrn  oirlfrAttg  br^ogm,  |  Mft  rr  M^rr 
|Ka(t)t  grbabt  $^  oon  l^utten  l^er  Jbn  |  ^ein  <Cbl>^t  befuftrlt  un}f  antttt  lofr  llttffkr  gr- 
tban,  I  ^elbften  bin^uric^ten  un)  auf^ubrndun.  ^lo  nun  Hfi  |  oon  i^utten  tm  |Bajo  ss 
1515  l)in0erid)tet  uior^en,  bat  ||  ^i4)  litr  ^rrtjoginn  ISabina  mir  obgrmrlM  au^tfrm  |  ^taubr 
grmac^t.  (£5  battr  aud)  Itie  ^ert^ogin  3U  nirl  fl^r'|mrinfd)a|ft  mft  Sf^  ^^^  S^tttn  un^ 
9ittttid)  l^patben  |  (DberDogte  3U  Hrac^.  ^uf  rinr  <Beit  ^at  ^ir  flrrt^ogin  tn  ^b|mefm 
g.  Uitid)§  im  9(t)lo^  rinm  ^ant3  angeftettet,  l^a  ift  |  S-  Uiti^  obnoerfebmo  in  ^rr  l&tittr 
^rp  Hacbt  in6  9d)lo^  Koinrn,  |  unb  brm^am^  3Ugrfrbrn,  vir  ^it  nun  mit  bem  l^patben  1 40 
getant^et,  un^  rin  frrun^lid)  <&rfpr^d)  grbaUtrn,  tft  )rr  S^rt^og  |  fobalo  Xftt  tant^  auftgr- 

Cid)r  ift  att^a  no(t)  frbr  brKan^t,  mir  mid)  tttv  S»  ^^-  %•  ^*^  ^i^tn  nrrfi(^rrt.  IKntrr 
anbrrn  gr^d)tr  frtbtgrr  auii)  tn  grmrl^rtm  <Dttl)r  grlrfm  3U  (abm,  Mfi  ^rr  flrr^og  ^m 
non  iSuttm,  alo  rr  ibn  rrmoi^rt,  mit  tiirfrn  liortm  angrrrM:  ilommftu  /trifdb-Ptrb. 
€§  mdtt  aud)  tn  ^(^fmbrim  tn  li^trin  fonftrn  grbaum  grmrfm  ^tr  Siftorir  van  ^tm 
non  i^uttrn ,  toir  rr  mit  }ftt  $^3^0^11  l^abina  unjiemti^  ortion  grtrtrbm ,  tiobrp  abrr  oon 
rtnrr  Prinrrgin,  }fit  fi(t)  ^mabin  omlVurtrnb.  ^ofr  aufgrbaltm,  brlaurrt  wotbtn,  «rltbr 
\)ttna^i  atf  fir  fid)  rtmao  tranon  i^dtu  mrrdim  lafim,  ^ur^  M  orrltrbu  yoor  ^ut^ 
eifft  iin§nHiut  Wff0m.   yvfiiiinio  ^ikut  tUfm  jNfin  ob^iUkitni  lafidi 


XXX.  IM>CYMlf.D«IOA.  HTTT.INT.    13.PREOIZEBS  EXTR.^C^  13.LEIB.  ANNAL.  AD  A.  1515.      99 

wtfttt,  tcrfni9<8ait|cit ,  (yat  tit  |  Sertjogin  auffgr^o^m,  tintn  €ant3  mit  tl)m  ^u  tlyun.  | 
fiit  flpolfe  3aNir  aufirriMi  n  abtt  (^at  mit  S^pornen  |  in  ^ie  0efto(4en,  alfo  tia^ie  mit 
i|«e  tant^en  mftfien.  |  9er  ^nt^  l^atte  batli  rin  €n^e  unb  mar  alleo  iJof^Se-lfin)  tierflo- 
jeii  ■itt  verftobeh.  | 

ft  Vlri^  oon  flutten  }ftt  arie^rte  Hitter  fd^reibet  an  |  lien  gihnii  in  /ranKrei^  l^a^  Cr 
Scrtjoi  Vlrt^en  |  keine  |$ulfe  leiften  foUe  Knter  on^ern  au^  tfiefeo:  |  ^oUteftus  Ml^in 
«i4t  kommen  la^en  tag  }tn  ^id)  mit  bicfrm  |  ^c^alK  oermif^eft ,  bann  man  Kein  jafter 
ertemktf  |  Mft  er  nii^t  getl^an  |latu  Oen  2  fHavtij  1519  Co  |  l^at  aber  big  rn»  |$uttenf 
ll^ren  nii^t  mie  be^  |  tttn  IS^nieit^ern  oefru^tet  fonl^em  ^er  ^onig  l^at  |  ni^t  attein  ^em 

lowijagten  Sertjoa  Vnterfi^lauf  |  geben,  fonliem  no^  15  ^abre  eine  ftattlid^e  gulfe  |  an 
•ett  Mrfeftrokt  au4  fo  oiel  0ef4eniKt  |  lia^  er  ^ein  ganrt  mit  bem  ^d^niei^t  erobert. 


13. 
CEILIANI  LEIBII 

PMIORIS  REBD0RFF£SS1S  CANON,  REG,  D.  AVG. 
ii  BISTORIARyM  Syi  TEMPORIS  AB  A\.  MDII.  AD  ANNVM  MDXLrilll. 

^NALES. 
DESCRIPSIT  A.  F.  (EFELIVS. 

ANNO  DOMINI  MDXV. 
Frandscus  a   Sickingen   cuidam  scribce    ferens  auxilium ,    qui  se  a 

20  JFormatiensi  Senatu  affecium  iniuria  querebatur^  quosdam  Wormatice  cives^ 
dum  circa  Pasca  Francofordium  peterent,  cepil,  ac  deinde  lulio  mense  Wor- 
maHam  ipsam  obsedit  ac  post  aliquot  dies  obsidione  solula  discessit.  Vlricus 
dux  de  JViriemberp  Maio  mense  loannem  ab  Huiten  confnssum  gladio  sus- 
pendit.    Fuerat  idem  loannes  egregia  forma  iuvenis'  atque  ob  morum  quoque 

i&decus  omni  charus  populo^  Vrsulam  Conradi  Thum  magistri  curice  filiam 
duxeratj  quare,  ut  fama  ferebat,  principis  offenderat  animum.  Qui  cum 
destinasset  occidere  virum,  inter  alios  ad  venandum  educit,  iubeique  ut  in- 
ermis  exeat.  In  sylva  abductum  a  cwteris  pulcherrimum  et  bonpm  virum 
intectumque  confodit  atrociter ,  interempiumque  suspendit.    Ludovicus  ab  Hut- 

30  ien  miles  auratus  interempti  pater  anno  deinde  sequenli  convocatis  mille  du  • 
ceniis  equitUms.  qui  in  urbe  Wembdingen  convenerant,  filii  necem  parabat 
ulcisci.  Eam  ipsam  necem  Vlricus  ab  Hutten,  ea  tempestate  inter  Teutoni(e 
Nqbiies  Latine  Grceceque  impendio  doctus,  scripHs  in  ducem  orationibus  de- 
damaiionUmsque  amarulenlissimis  quoad  valuit,  ultusest.    Eo  vero  scribendi 

^^genere  valuii  pturimum.     Alius  quispiam  in  eundem  ludens  ducem  sub  eius 
nomine  in  parietem  cuiusdam  diversorii  hosce  rythmos  scripserat 
Ich  bin  jung  und  nit  alt, 
Gerad,  h&bsch  und  wohlgestalt, 
Gross  genug  und  kein  Zwerg, 

4«  Herzog  und  Henker  zu    Wirtemberg , 

loannes  idem  ab  Hutten  quam  ob  rem  a  duce  fuerit  trucidatus,  facile 
paiuHj  nam  Ursula  Thumin  illius  uxor  tandem  duci  coniugis  loco  fuit. 
MaximiHanus  Cwsar  mense  lulio  multis  comitatus  principibus  Viennam 
venU. 

I  =3  Beifhwge  xur  Oesckiehte  und  Literatw ,  herausg.  v.  I.  C.  Freyh.  v.  Aretin.  M&h- 
eken,  1806.  1807.  Ho.fascic.  XII.  p.632.Bqq. 


100  XXX.    DOCVMM.  DE  lOA.  HVTT.  IlfT.     13.  LEIB.  ANNAL.  AD  ▲.  1516. 


ANSO  DOMINI  MDXVI. 
Sahina  illustris  Maximiliani  Ccesaris  ex  sorore  nepiis,  Alberti  Bavariee 
ducis  filia ,  Ulrici  ducis  Wirtemhergii  coniux ,  cum  ah  ipso  sceve  nimium  conlra 
pia  coniugii  iura  contraquc  natalium  suorum  dignitalem  tractaretur,  lanuario 
mense  ad  matrem  Monachium  rediit,  aniea   duci  filium  filiamque  genuerat.  h 

Franciscus  a  Sickingen  lunio  mense  cum  non  parva  Equitum  manu 

loca  quasdam  ducis  Lotharingice  adortus  oppugnare,  arcem  uttam  obtinuit. 
Maximilianus  Ccesar  Septembri  mense  Augustam  accessit,-  Convenerunt  ad 
illum  plures  Episcopi,  Wilhelmus  quoque  Bavarioe  dux  adolescetis  et  Casi- 
mirus  Marchio  ac  plerique  alii.  Cunegundis  Ccesaris  soror  cum  duce  Wil-  lo 
helmo  filio  interpellabat  Ccesarem.  Iste  prosorore,  illaprofilia,  accusantes 
Vlrici  ducis  Wirtembergii  scevitiam,  quod  Sabinam  coniugem  inhutnaniter, 
crudeliter  ac  duriter  hahuerit ,  et  ob  id  qdversus  illum  expetehant  iuris  suf- 
fragia.  Ludovicus  ab  Hutten  miles  auratus  et  ipse  Wirtembergii  ducem 
critninis  accusahat,  quod  loatinem  ab  Ilutten  filium ,  virum  intioxium ,  contra\h 
fas  omne  iusque  crudeliter  atque  tyrannice  iugulaverit.  Huius  tatn  atrocis 
facti  horrendique  sceleris  iudicem  Ccesaretn  Ludovicus  irrequietis  pulsat  et 
delassat  vocibus,  ut  ultiotietn  de  hotnicidcL  statuat.  Erant  tunc  in  stativis 
apud  Wettiditigam  ttiille  ac  ducenti  equiles  dd  nutum  Ccesaris  cotitra  Wirtetn- 
bergium  pro  Sahitia  tiepte  Ccesaris  proqne  Ludovico  pttgnaturi  exacturique 'io 
vindictam.  At  Gallus  remorahatur  suo  interventu  principes,  haud  satis  iu- 
stutn  rati  paruttique  Christicolis  convettire,  ut  pro  utiius  delicto  plurittii ,  aut 
pro  principis  ac  ducis  facitwre  proviticia  tota  vastetur  et  gens  omnis  dis- 
pereat.  Multo  desudatum  est  lahore,  si  res  possetU  citra  hellum  transigi. 
Sed  maior  erat  itiiuriarum  ttioles  ei  gravius  offensionis  saxum,  quam  quod^h 
vel  priticipum  lacertis  moveri  levarique  posset.  Hinc  dux  Vlricns  citatus 
evocatusque  est,  ui  apud  Ccesarem  causam  diceret  et  elueret  ohiecta  cri- 
mina.  Dux  quod  sihi  haud  tutus  ad  Cwsarem  videretur  acdessus,  causa- 
batur.  Deitide  tnisit  iuris  consultutn,  cui  cogtiomen  Lamparter,  qui  illi  erat 
a  cotisiliis,  ut  causam  quihus  posset  dicendi  viribus  tueretur.  Is  inter  aliazo 
quce  pro  duce  expiando  obtet\debat  plurimo  tnolimine,  Wilhetmi  dticis  Kuni- 
gutidisque  tnatris  adversus  Wirtcmbergi  principem  supplicatus  et  ardentes 
querimotiias  irritas  et  etierves  tiitehatur  astruere,  quod  ille  prcecvlaie,  quce 
itli  mitior  erat,  et  ducissa  ttiater  propter  sexum  ad  huiusmodi  actionem  non 
essent  idonei.  Scd  vicere  eorum  pro  Ducissa  Sahitia  querulce  voces,  vicitzb 
Ludovici  ttiiiitis  pro  pernecato  filio  luctuosus  simul  et  indefessus  clainor  et 
itistantia.  Hoec  igitur'  cotitra  Vlricum  Wiriemhergi  ducetn  Octobris  unde- 
cima  die  lata  Jectaque  est  sententia: 

In  detm  Rechtlichen  Irrutigen  und  Spdnnen  zwischen  Ludwigen  von  Hut- 
ieti  anklager  ati  ainem,  auch  der  Anwald  Frawen  Sctbitia  Herzogin  2W40 
WUrtemberg  chtgere  am  anderti  Thail,  und  Herzog  Ulrichen  zu  Wiirten- 
herg  anttvortet:  am  dritten  Thail  hahen  wir  als  Erwdlter  Romischer  Kay- 
ser  und  regierender  Rotnischer  Kutiig  ttnd  diser  Sacfien  ordetitticher  Rich- 
ter  auf  die  ausgangen  utid  verkutiten  Ladunge  eitigehrachten  anclag  und 
clagen  gerichtlichen  herueffen  utid  des  von  Wirtenberg  nit  erscheinen,Ab 
auch  derselben  anklagenten  tvid  klagenten  Partheyen  verrer  in  Rechi  an- 
rue/fen  utid  begern  utid  dieweil  er  selhs^  von  W&rttemherg  aUe  gietliche 
zimliche  mittel,  die  wir  ihme  bey  acht  und  aberachi  Krieg  und  aufrur 
zuverhietien  anzenemen  geb^ten,  abgescMagen  hai^'haben  wir  zu  Recht 


XXX.    DOCYMM.  DE  lOA.  IIVTT.  INT.      13.  LKIR.  ANNAL.  AD  A.  1510.  101 

erkennt,  dcis  der  von  Wirienherg  mit  der  Thdtlichen  handlunfj  nn  Weil- 
land  Hannsen  von  Hutten  sunr  des  genannten  Ladwigen  von  Hniten  hc- 
gangen ,  und  auf  Sein  Ungehorsam  aushleihen  die  Straff  und  Pennen  in 
unser  und  des  Rcichs  Landfriden  hegri/fcn,  desgleichcn  der  andern  Sa- 
&  chen  halh  Seinen  Gemahei  heriireni  den  Pennfall  und  Straffe^  auch  in 
unser  und  des  heiligen  Reichs  achi  und  aheracht  gefalleh  sey. 

QwB  sequuniury  Ccesar  ipse  pronuntiavit: 
Darauff  erkennen,    erelaren    und  urkumlen  jrir  den  gedaehten    Herzog 
lHrichen  von   Wirienherg  in  den  angezeigten  Pennfahl  und  Stra/fe,  auch 
10      m  unser  und  des  ReieliS  achi  und  aheracht. 

Ceesarei  proeconis,  vulgo  des  Ehrenhntds  proelamatio: 
Unsers  allergnadigisten  Herrns  des  Romischen  Kaifsers  Ehrenhold  gegen- 
wariig  Thue  aus  Befeleh  Seiner  Kayserlichen  Majrstdl  meniglieh  zu  tvissen^ 
das  Sein  Kayserlich  Jffajestdt  uf  Herzog  Vlrichs  von  Wiirtenf)erg  Tddtlieh 
\h  handiung,  aushleihen  und  ungehorsam  iiffer  ausgangen  Ladung  und  ge- 
botis  Briefe,  denseWen  ron  Wiirtenherg  und  alle  die  so  ihm  hinfiiran 
anhanng,  hilff  und  Beysiand  heweisen,  in  Seiner  Kaiserlich^  Majesidl 
und  des  Heiligen  Reichs  aehi  und  aherachi  erkenl  erkldri  und  verkiindet 
hat.  Das  wil  ich  also  hiemit  von  amhiswegen  offentfich  hcrueffi  und  an- 
20      gezaigi  hahen. 

Senteniia  laia  paratus  erai  Ludoi^icus  ah  Hutten  eum  equiiatu  memo- 
rato  pro  se  proque  iilusiri  Sahina  senientiam  exequi,  ei  uftum  ire  eom- 
munes  iniurias:  sed  iierum  precifnts  occurrere  alquc  interrenere  principes 
insontem  popuium  miseraii.  Reverendissimus  etiam  dominus  Matthwus  Lang 
i&patre  eive  Augusiano  natus  Cardinalis  S.  Angefi  Gurzensis  Episcopus  Vlri- 
Tum  ducem  adiit,  quce  reparandie  paei  accommoda  essent.  cum  ifln  traeta- 
iurus.  Tempesias  enim  ifia  ei  imminentis  heffi  ietra  nuf>es,  qmc  Sueviw 
minabatur  exiiium ,  quasi  saluf)ri  vento  interspiranie  sofufa  est  afque  dissi- 
pata.  Quihus  vero  condiiionihus  pax  inter  paries  convenerit,  non  saiis 
^cognoscere  potui.  Jiftei  autem  et  hic  inserere,  quod  in  his  sexcentos  equiies, 
dum  Wiriemhergoi  imo  Wemfjdingw  potius  /vi  fitisquc  finem,  qmr  eoram 
Ccnare  veriebaiur ,  elassicumque  et  hcffi  ortum  pra'Sfofarentur ,  singufis  diehus 
camium  quatuor  ei  tricics  cenium  pondo  impendebautur ,  quorum  (esiimaiio 
aureorum  quadraginia,  ei  vini  quadraginta  quatuor  urnw  in  octuaginta  au- 
^reos,  avencs  sacci  nonaginia  vei  centum  in  aureos  ter  denos  (pstimatee,  ei 
panes  pretH  decem  et  sepiem  aureorum.  Tunc  autem  omnia  mediocri  veni- 
bant  pretio.  Quod  iotum  sic  pfacuii  meminisse,  ut  prudens  quisque  ex- 
pendat,  quanite  pecuniw  iam  cito  in  res  fiefficas  profundantur.  Quihus  pro- 
fusis  pax  iandem  componitur,  quam  satius  fuerat  cnmpfecti  (vrariis  pfenis, 
i^terris^  agris  domibusque  ei  horreis  adhuc  integris  iuxfa  Morionis  cuiusdam 
vetus  dictum.  • 


*•  Conf.  supra  conventionem  Angustanam  s.  BlaubtMireuseiii.  p.  87.  sqq..    ''•*•  *^  pcr- 
foBis  Aventin, 


102  XXXI.    HVTTENI  AD  KRA8MVM  XOT.  EPIST.  D.  24.  OCT.  1516. 

WOBMATI^.  XXXI.  24.  OCT.  1615. 


VLRICVS  HVTTENVS 
ERASMO    ROTERODAMO 

SALVTEM. 

$.1.         Omnes  mihi  dcos  irasci  puto,  quonim  voluntate  fit,  quominus  sim  te- & 
cum  aliquot  annos,  quique  me  a  tqo  latere  avellunt,  cui,  sl  per  fortunam 
licuisset,    tenacius  adiisBsissem   quam  ille  Alcibiades  Socrati:   quare  enim 
non  Germanum   Socratem  appellabo  te,    Erasme,.  ita  de  nobis  quanlum 

f.2.  a4  litteras  meritum,  ut  de  suis  iile  Graecis?  Non  is  sum  ego  for^te,  qui 
omnino  possim  piacere  tibi,  cui  posse  placere  qusedam  admodum  felicitas  est;  lo 
attiOQ  indigntis  fuissem  qui  ad  tuos  pedes  didicissem  Graecas  litteras,  qui 
le  sectatus^essemstudiose,  custodivissem  vigilantissime,  observassem  reve- 
renter,  omnia  tua  iussa  exsecutus  essem/ad  omnem  nutimi  exsiluissem. 
Neque  tibi  fuisset  iiidecorum,  si  tibi  mira  sedulitate,  incredibili  fide  mi- 
nistrassem  Eques  Germanus.  Hoc  praetulissem,  Erasme,  non  modo  auliaei5 
consuetudini,  ad  quam  vocor  magna  mea  molestia;  sed  ct  huic,  ita  me  dii 

$.3.  ament,  peregrinalioni  Italicae.  Et  ut  breviter  scias  quid  mihi  nuper  pro- 
posuerim,  constitueram  ire  ad  te,  ac  sccutus  forle  in  Britanniam  usque 
fuissem;  quod  meum  salutare  consilium  intervertit  importuna  meorum  liberali- 
tas:  UberaUtatem  enim  vocant  quod  discendis  legibus  sumptum  elargiuntur,  20 

f.4.  atque  ob  id  nunc  Romam  mitlor.  Uaec  ex  itinere  scribo  ad  te  circum- 
strepentibus  multis  convivis.  Parce  extemporalitati;  non  dabitur  revidendi 
copia.  Invitus  eo  ubi  te  non  licet  videre  teque  frui.  Qui  comites  sunt, 
eis  persuaderi  non  potuit,  ut  Oasilea  iter  faceremus.  Non  mirum,  quod 
non  omnes  agnoscunt  tuam  divinitatem.      Utinam  persuaderi  possel  tibi,25 

f.5.  quanti  te  faciam.  Videbis  editum  a  me  Neminem,  carmen  non  omniuo 
contemnendum  forte,  in  cuius  praefatione  tui,  ut  decuit,   memini  honori- 

f.6.fice.  Totus  a  tremore  convalui,  item  ex  morbo  pedis;  si  venies  in  Italiam, 
nihil  remorabitur  euntem  ad  te  ex  illo  -legali  carcere ,  quo  me  relegant  mei. 

f .  7.  Exorassem  ut  me  commendares  ahcui  Romae,  si  venissem  Basiieam;   nonso 
negasses  hoc  beneficiolum,  quae  tua  est  huipFianitas;  quodsi  vacat,  scribens 
Romam  commendabis  me  alicui   cx  Utteratis,   cui  non  mulos  scabam  aut 


XXXI.     1  =3  Erasmi  £pp.  1706.  (Indic.bibl.  n^53,5.)  Append.  lxxxvi.  coll.  1573.  sq. 

[Unde  hanc  epistolam  Clericns  acceperit  non  comperi.]         2  =  Wagen8eil  (Ind. 

bibl.  no.  71.)  n».  ix.  p.  88.  gq.        3  =  Hntt  Miinch.  II.  p.  297.  aq. 

*•  '  VlrichiiB  de  Hntten  ad  Erasmnm.  2. 3,        ^  sine  tecom  2.  S.       ^  Basi- 
iMai  mHh.       **  noBan.  f.4.       ^'^  memioi  honorifice]  cf.  ^ron^Lxxziin.. 


XXXII.    EBABMI  ROT.  PBJECONIVM  UVTTENO  TRinVTVM.  A.  1516.  103 

eqaos  fricem,  sed  inter  libros  assideaiii.     Non  licct  plura.     Vale.     Wor- 
maUa  XXIV.  Oclobris,  Anno  M.D.XV. 


XXXII.  (iMKVNTE  A.1516?) 


[ERASMVS  ROTERODAMVS 

5  IS  ANNOTATIOXIBVS  IN  PRIMAM  AD  TUESSALOXICKNSES.] 

At  in  aliis  quidem  saspenumero  videmus  magna   vitia  vel  wtali  con- 

donari  vel  eruditioni.  In  his  omnibus  quos  recensui,  vitce  morumque  pro- 
hiias  cum  eruditione  ex  cequo  certat.  Sed  pene  exciderat  unicum  illud 
Mutarum  delitium  Vdalricus  Huttenus  adolescens  et  imaginibus  clarus.    Quieso 

^Oquid  Attica  possit  gignere  hoc  uno  vel  urgutius  vel  elegantius;  quid  aliud 
ille  quam  meras  Veneres,  quam  meros  lepores  toquitur?  Quanqvam  hunc 
nuper  comptecti  ccppit  vir  immortalitate  dignus  Albertus  archiepiscopus 
Maguntinensis.  Quem  utinam  cwteri  quoque  principes  certent  wmulari. 
Quod  si  fierety   videremus  nimirum   non   sine   causa   dictum   esse    a  veteris 

licomadice  scriptoribus  ovts  yccQ  6  fuad^og  ovdiv  iaz ,  ov^*  rj  tbxvti.  Neque 
vero  male  constat  ratio  dati  et  accepti  inter  egregios  principes  et  bonis 
prteditos  literis:  nam  si  cupiunt  (eternam  apud  posieros  famnm,  quod  olim 
pulcherrimum  erat  affectare ,  hanc  soloi  doctorum  hominum  literw  prwstare 
possunt  certius  ac  verius   quam    ulUe   cerw,    quam   ullce  pyramides,  quam 

nuUm  statuce,  quam  ulli  tituli  aut  colossi;  si  non  cupiunt,  hoc  magis  debetur 
ea  lauSy  quod  non  cupiant.  An  Mwcenati  perisse  credis  agellum  Sabinum, 
cuius  usumfructum  donavit  Botatio?  Non  poterat  piuris  vendere  quantum- 
Ubet  diligens  negotiator,  Quod  innumeri  reges  immensa  pecunia  quam  in 
colossos  et  pyramides  insumebant,    consequi  non  potuerunt,    hoc  istc   brevi 


XXXn.  MOYTM  mirtrumentu  omno,  diligentcr  ab  erahmo  rotebodamo  |  rccopfni- 
tam  fr  emendatum,  ...  |||||||||||||||||||  apvd  inclytam  |  gkrmanije  rasilaeam. | 
(lO.  FBO) |CTM  PBiYiLEGio  1 1|  ||  |  [!n  fiiie  Ubri  legttur]  Bafilew  in  ledibus  loannis  Fro- 
benij  Hammelbnrgenns  |  Menfe  Fcbruario.  Anno.  M.D.X.VI.  [Erasmi  ad  Leonem  X. 
ep,  dedic.  data  est  Balileae  aunoM.D.XVI.  cnlendis  februariis.]  fol.  pap:^.  555.  sq. 
[Kxewiptaa.  1510.  et  1522.  Hutteni prwconium  repetentia  non  contulimus.  illud  in  sequen- 
tihu  ediiiotUbuM  Erasmus  ipse  exemit,  ut  etiam  tn  Opp.  ErasmiBasilesB  a.  1540.  fol.  edd. 
tom.  YI.  p.  650. ,  ttem  in  Leydensi  exemplo  totus  locus,  qui  ab  Italorum  laude  incipit, 
omissus  esl.] 

«  liceni  S.  «  EdUores  omnes  et  Burckh.  etiam  (I.  p.  lOl.^y./  anno  M.D.XVI. 

dedenmi,  per  errorem,  ui  sequentes  Vadiani  Hutteniquc  epistoffr  satis  ostcndunt.  Cc- 
temm  Clerieiu  in  sabscriptionibus  locorum  et  dicrum  ubiquc  pro  auctorum  scri- 
bendi  more  rao  ipgius,  qni  per  so  no  iustus  quidcui  est,  temere  utitur.  Huttenus 
proeol  dubio  sciipserat  'Wormatise  IX.  Caleu.  Novemb.  anno  M.T).XV. 

'  Recensiti  sont  Quil.Waramus  etGuil.  Montioius  Anprli,  pontifices  NicolausV., 
Piua,  LeoX.,  Besaarion  et  Mediccnsinm  familia,  cx  Gallis  Fabcr  Stapulensis, 
GniL  BriconetoSy  Qoil.  Copus,  ex  Gcrmanis  lao.  Sturmius,  Pbil.  Melancbtbon,  ex 
HelTetiB  Amorbacbii  fratres,  Henr.  Glareanus.  ^  Quoso^.  ^^  ovzb  xtX.] 

Ariatopb.Plat.408.  Neque  preemium  est  ullum,  neque  magni  ars  ipsa  fit.  '^  Mce- 
tvmsA  A  €i  sie  infra. 


104         XXXII.    EBASIfl  PRiKCON.  HVTT.       XXXIII.    VADIANI  AD  KEYCHLIN.  EP.  D.  1516. 

agello  mercatus  est^  nuUis  unquam  seeulis  intermoriturum  famm  decus.  Atque 
ittinam  omnium  henignissimo  Mwccnati  sallem  aliquam  huius  gralia:  portionem 
queam  rependere:  non  quod  ille  quicquam  huius  rei  vet  postulet  vel  expectet: 
egregia  virtus  abundc  seipso  contenta  est,  quce  quidem  quo  maior  est  et  ah- 
solutior,  hoc  magis  fugitat  gJoriam.  At  vera  gloria  sequitur  fugieutcm.  Pul-^ 
chrius  est  meruisse  famam  quam  ohtinuisse.  Non  refert  itlius  cui  dehe- 
tur,  at  nostra  refert,  ne  parum  grati  parumque  memores  vidCQmur:  refert 
omninOj  ul  egregia  inrtutis  exempla  posteritati  consecrentur ,  quo  plures  in- 
flammentur  ad  honesti  studium.  Verum  quod  ingenioli  nostri  tenuitas  non 
potest  assequi,  quod  nostra  non  valet  prcestare  infantia,  id  alii  prwst/ituri  \fi 
sunt,  vel  hoc  nomine  feliciores,  quod  gratiores  esse  licet.  Nos  tamen  ad- 
nilemur,  si  modo  vita  comes  erit,  quam  vel  in  hoc  ipsum  annos  aliquot  pro- 
ferri  cupiam ,  ut  liqueat  certe  conaios  fuisse ,  si  minus  assecutos.  Sed  dum 
harum  rerum  cogitationc  teneor,  haud  scio  quomodo  penc  operis  instituti 
immemor  diutius  quam  par  est,  immoror  digressioni.  1j 


TIBNN.C  PANN.  XXXIII. 


VADIANVS  POETA  LAVREATVS  lOANNI  REVCHLIN  S. 

f.i.  Vlrichiis  Uullcniis,   doctissimc  Capnion,    lilcris  ad  inc   suis   BononicC  Halis 

honorifica  tiii  incnlionc  facta,  qiiid  Roinu;  proxiniis  his  inensibus  in  illa  Ina 
caiisa  actuni  ruerit,  adeo  indicat  ridelilcr,  iil  quanti  le  faci^t,  ipsa  siia  verha^o 
haud  oliscurc  teslcnlur.  Is  Uonue  lola  propc  ,'cslalc.  ut  intdligo,  niorain 
traxit,  litcrariini  et  in  priinis  nosccndi  iuris  gratia.  sed  litc  qiiadaiu  inlcr  sc  cl 
Galjos  aliqiiot  oh  rcs  (icrnianoriiin  cxorta.  uno  confccto  Gallo,  rcliquis  aulcin 
miscre  sauciis,    Itononiain  pctcre  coactus  cst,    illic   forlassis   diiitiilc   niansuriis. 

$.2.  Quanto  vcro  inc  gaudio  afficiat  oninis  illa  fama,  qiuc  victoriam  innoccnlissiiiKC  25 
vitae  tii;c  contra  Stoicorum  istas  siniias  adiiidicat,  non  facilc  scripserim,  ac  nc 
dixcrim  qiiidcm,  si  corain  csscin:  lcslis  enini  cssc  possiiin  vcl  posteritati,  quo- 
niam  altissiniiiin  illud  tuariim  doctrinaruni  ocium  tain  praecipiti  molestiaruin  cl 
pcrturhationiim  inipctii  non  digniim  cxtileril;  cumqiie  dolcam  per.sicpe  dc  miillis. 
istiid  niiuquam  non  gravatc  tuli.  quod  li(miiiics  illi,  qiiorum  stipcndiis  iiividia  .'^o 
militat,  tantas  in  rc  tanlilla  tragonlias  moverinl,  ut  rcs  tota  lot  iudici(»ruin  ceii- 

S.'^.  sura.s,  magnorum  ctiam  iudicum  con.scnsu,  sustinucrit.  Imponcl  his  rinem  Ro- 
inanic  sedis  aiitorilas,  tot  vit<c  tua^  ct  cruditionis  pnTconihus  munita,  inter  quos 
Erasmum  ip.sc  Rotcrodamum  adco  lihcnter  accipio,  iit  niliil  magis.  Ego  quantiila- 
cunquc  doctrina  ac  ingcnio  id  moliar,  ul  vcl  nioo  iiidicio  (^apnioni  dchiiissc  :)5 
sludiosos  omncs  futiira  sccula  agnoscanl.  cxcndetur  iam  iiiinc  a  inc  scriptus' 
de  poctica  lihcllus,  in  ifuo  mcritissimam  laiidcm  lui  locis  oportiinis  inscrui, 
mcam  in  lc  ohscrvantiam  hoc  ipso  tcstalurus;  cius  Lihi  copiam  hrcvi  faciaiu. 
Vale,  ct  scrihc.  Vienna).  AnnoM.D-XVL 


XXXIII.    Ex  Epistolia  Ind.  bihl.  n".5i.  citt.  fot.  zii^. 


XXXIIU.    FBOB.  HYTT.  APOCHA.     XXXV^  HVTTKNI  AD  (lERBEL.Er.  D.31.  IVL.  1616.       105 
[nAIWg.l  XXXmi.  22.   IVLI  1516. 

M  /Mwin  wn  Suttrn,  iHnn^.  /Harf^old)  *f.  bcKenne ,  ais  ticr  —  ^lbrrd)t  — 
trm  orftm  Ulrii^  t)on  |$uttrn,  mrinrm  tlrttcrn,  0nrtPtg  3U0^N<  l)(it,  tmr  ^u  ooUfurung 
fcinrf  an0rfan0iiirn  li^tutiums  in  l^ol^rr  fd)uU  2(X)fl.  ju  ftrtorr  ju  0rbrn,  ^af^  iirmnac^ 
^Brr  —  C^nrfA  Vudirr,  Canontc.  3u  ^fd^afrnburg ,  ^rcrrtari,  in  abtorfm  trs  Cammrr 
fd^rribrrf,  «i^r  an  ^mfrlbrn  200  fl.  auf  mrin  bttt  50  fl.  grrrid^t  l)at,..ftir  id)  aucb  furtrr 
0A.  mrtnrm  ^trr,  aU  rr  tn  tPrird)lanly  gr^ogrn  ift,  ubrrlirfrrt  l)an  kc,  Itir  /{Ia0da- 
Imof  1516.  

XXXUn.    A  =  Ms.  Bnrckhard.  Guclferb.  fol.  322.        2  =  Burckh.  Vit. 
!•  Hutt.  III.  p.l5.8q. 


XXXV.  3t.  IVLI  151«. 


HVLDERICHVS  HVTTENVS  EQVES 
NICOLAO  GERBELLIO 

PONTIFICII   IVRI8    CONSVLTO 
15  SALVTEM    D. 

Tres  nnper  dies  pordidi,    ainicissime  Gerbelli:   eo   enini   vcntnni   esl,§.i. 
lit  quod  ant  scribendis  libris  aut  optimis  anloribns  evoivendis  teinpns  ini- 
pertior,  id  perdidisse  ine  arl)itrari  debeani,  totnni  ])ossidente  stndinin  nieum 
legali  scientia:  tres,  impiani,  dies  perdidi  Epistolam  ad  Maximiiiannm  prin- 

3t>ci[>em  quasi  scribeiite  ltab'a  Hngens;   ansnsque   snm  in.re  admodnm  seria 
hidos  agere,  quod  minime  poteram  obstare  bortatibns  lacobi  Fucbs»  cano- 
nici  Francorum  omniuni  qni  nbique  snnt,   stndiosissimi ,   cnius  nnn(^   con- 
tubernio  uteiis  bic  Accursiaimm  absintbinm  poto.     Eas  mi^^as  ad  te  mitten- $.?. 
das  curavi,  quia  memini  flagitasser  iioc  a   me  anno  pra^erito,   nt  aliquid 

35Ubi  ex  Italia  quandoque  mittereni,    qno  inenm   erga  te  stndinm   testatiim 
habcres.     Verum  tu  quid  non  idem  Tacis?  an  e^o  fliimis  testimonio  amoris$.3. 
tui  indigeo?  Kes  niagme  in  Lotboriuf^is  gernntnr;  ab(piid  fama,  sed  cm  iion 
constans  sibi,  buc  detidit.    Scribe  siqnid  babes.     Iii  Itaiia  ])eibim  trabitiu*. 
rontifex  a^grotat.     Ego  nuper  a  quinqne  Galiis,  cpiia  tTgrc  tnlissem  iactatas  §.i. 

30  in  Csesaris  existuhationem  contuinelias,  vioienter  prinmm  pnlsatns,  deiiide 
vi  ac  armis  petitus,  dei  opt.  max.  pneseirtissimo  auxilio  salutem  meam  dy- 
fendi:  ex  Gallis  qui  ferocissiinus  erat,  interiit;  ego  conscissa  sinistra  bncca 


XXXV.    A  =  Indic.  biW.nO.XLl.      2  =  Burckh.  L  p.l05...  107.       3  ~  Wagcnseil 
n".  VIII.  p.  80.  Hq.  4  =  Hutt.  Miincliii  11.  p.20r>.8qi 

*  |Ktrf#lldu,   btktnnt  2.  ^lbred)t]     archiopiscopi   Mopimtini    titiilos   non 

«ucripvi^  qai  Burckhardo  apochce  cxcmplum  fecit,  Georg.  Christianns  loannis. 
«  HnldrieiiBl.  J.^.        Equit.  4.         '^  possidenti  2,3.4.        «*  te  hoc  2...4. 


106     XXXV.    HVTTENI  AD  OEBBEI4.EP.D.3I.IVL.  1516.   XXXVI.  EPI8T.  ITALI^  FICTICIA. 

^•<».iiisigiutus  sum,  praeterea  mali  nihil  accepi.  Immodica  est  per  tolam  pene 
Italiam  Gallonun  superbia.  dii  faxint  Germanos  nos  esse  meminerinms. 
De  Capnionis  summi  viri  causa  bene  te  sperare  iubeo :  salus  in  procinctu 
est:  Hogostratus  theologistarum  alpha  ingenti  decocta  pecun^a  (tanti  spem 
^am  emit)  nihil  effecit,  quique  olim  potentia  fretus  sua  optimo  cuique  mo- 5 
lestus  facile  fuit,  tij  xsipaX^  tov  ovQavov  i^aQccO^siv  imxBigav,  fractus 

f.6-  animo  est  destitutusque  lupus  hians  discedit.     Erasmus  pontifici  commen- 
davit  Capnionem  literis.     Duos  Germania^  oculos  omni  studio  amplexari  de- 
bemus:  per  eos  enim  ba^bara  csse  desinit  haec  natio.     Sed  iam  satis;  quae 
ad  te  scribenda  duxi,  habes:  tu  vicissim  aliquid  scribe,  ac  vale.     Bono-10 
nicB,  secimdo  Calendas  August.     Anno  M.D.XV1. 


roNi^.  XXXVT.  [m.  ivlio]  A.  1516. 

1. 

EPISTOLA 

AD 

MAXIMILIANVM    CiESAREM,* 
ITALLE  FICTICIA 
HVLDEMCHO  DE  HVTTEN       . 

EQVITB 
•        AYTHOBE. 

ITALLi  MAXIMILLiNO  C^SABL* 

Qua,  si  quando  dabis,  gaudebit  et  ipsa,  salutem 

Accipis  afflicta,  Cxsar,  ab  Itaha. 
Fama  erat  antiquo  tua  castra  movere  Tridento, 
4  Et  iuga  Rhxtorum  milite  plena  tuo: 

Exilui  molita  novos  de  more  triumphos, 

lamque  afieo  mecum  hoc  dulce  sonabal  lo, 
Cum  quidam  extemplo  quiddam  mihi  tristius  affert, 
8         Te  modo  suspensis  ausibus  ire  retro. 
Turbavi  mutata  comas  posuique  nitorem 

Ex  male  sperato  moesta  repente  bono; 
Deposui  digitis,  abieci  Si  vestibus  aurum, 
12         Et  gemui,  et  lachrymis  inmaduere  genae. 


XXXVI.    1 . . .  5  r=  Indic.  bibliogr.  nO.  XI.  1 . . .  4.  (et  5.)  6. 

*  t^  X.]  capite  c»lam  effringere  conatns.   Synes,  198.  B,  ^^  secando]  U. 
Mfl  pridie  Mcriptum  fuerit, 

*  0JB8.]  CMB.  ▲TO.  2,  Principi  3,4.5,      ^  Hhetoram  i.2.      *  pofaitq^i.      **  U- 
eiiais^.      iwaMdnere^.5. 


XXXVI.    1.    BPI8TOL4  AD  MAXIMILIAKYM  CiES.  ITALIJ5  FICTICIA.  t07 

Forma  tibi  colitur,  tibi  nostra  placere  laborat; 

•  Nunc  latet;  accepto  te  redit  ille  nilor. 
Ante  pater  supenim  Slygiis  me  admoverit  umbris 
le         Fulmine  turritum  concuUatque  caput, 

Quam  nisi  te  quisquam  videat  gaudere  recepto, 
Squallor  in  adventus  hic  manet  usque  tuos. 
Spes  sedet  hanc  per  te  cunctando  restitui  rem, 
30  Qu8B  nunc  fortuna  coucutiente  labat: 

Solor  et  ipsa  meas  deserta  utcunque  ruinas, 

Excusare  tuas  ingeiiiosa  moras; 
Et  quoties  sumptis  quiscpiam  me  invaderet  armis, 
24         'Sub  domino'  dixi  'vindice  causa  mea  est'; 
Nec  quod  victa  premor,  ultro  victam  esse  putabis, 

Omne  reluctanti  quod  fero  venit  onus; 
Donec  abes,  donec  sinor  indefensa,  tenebit 

35  Invitam  quisquis  possidel  Italiam; 

Nec,  quid  agct  blando  qui  me  tibi  detrahit  ore, 

PoIIicitis  partes  allicit  inque  suas: 
Qui  mihi  grande  decus,  mihi  qui  promisit  honprem, 
32         Unus  honos,  uqum^cst  Csesaris  esse  decus. 
Me  res  pollicitis  Venetorum  ingentibus  urget, 

Tentavit  ik)stram  CaUia  blanda  fidem, 
In  medioque  mei  quidam  exhortatur,  ut  ausim, 

36  Quam  dare  tu  possis,  uberiora  sequi: 
Averti  tenuique  manum  pactumque  refugi 

Donaque  contempsi,  non  habui(|ue  fidem. 
In  te  solus  amor,  in  te  mea  sola  voluntas: 
40         Aut  nunquam  aut  per  te  libera  tcrra  mea  est. 
Tu  domihus,  tua  iussa  sequar,  te  principe  tollam, 

Ut  quondam,  domitis  gentibus  acre  caput.  . 
Per  te  priscus  honor,  prisca  oruameiita  redibuiit, 

44  Aut  ego  perpetua  squallida  sorde  ferar. 

At  tua  lenta  mora  est  cessasque  in  vota  tuorum 

Qui.spe,  qui  dubio  consenuere  metu: 
Interea  nullis  ego  non  obnoxia  fatis, 

45  Cuilibet  audenti  praeda  reUcta  petor. 
Ah  sinis  ItaUam  nullo  tutore  relinqui, 

R^orum  caput  hoc  imperiiquc  domum? 


»  fquaorl.      «  utrimqne  J...^.     »»  an  voluptas?     **  gentibns]  regibus  J...5. 
¥  fqwlkU M.       •  Aat  rf. 5.      taomm  2.        «»0  Bai  duo$  verms  omiterunt  4,5. 


108  XXXVI.    1.  EPISTOLA  AD  MAXIMILIAMVM  CJES.  ITALI^  FICTICIA. 

Ali  sinis,  unde  tibi  conslat  nomenque  decusque, 
52  Quenilibet  iniecta  contemerare  maou? 

In  niea  faHHfragi  grassantur  viscera  Galli, 

Me  lacerat  Venetus  perse(]uiturque  latro, 
Venit  ab  occiduo  (jui  mc  convellat  Ibero, 
56  Et  partem  de  me  carpit  adustus  Afer; 

Intraiitur  Danais  nostrie  prsedonibus  urbes, 

Appetor  lllyriis  Ilelvetioque  fero: 
Nemo  qua^rit  opes  quem'  non  mea  priTinia  pascant, 
60  Nec  sapit  bic  qui  non  Itala  regna  petit. 

Quid  dicain  eversas  collapsis  mcenil^us  urbes, 

Quid  memorem  ferro  [)Iurima  et  igne  peti, 
Aut  neglecta  situ  vetenmi  decora  alta  parentuni, 
64  Dissimilis  primum  nunc  ego  facta  mci? 

Tbuscus  lionoratam  tenet  usurarius  urbem, 
Tota  Fluentino  est  prodita  Roma  dolo. 
Da  veniam  si  liberius  quid  dixero  de  te: 
6^  Quierere  debueras  ista,  tenere  negas. 

Si  tamen  instat  adbuc  istis  digiia  ultio  factis, 
Nec  ni(!  perpetuo  spernis  opemque  feres; 
£t  si  vel  sero  agnosces  studioipie  moraris, 
72  Sit  leve  vel  tanta  ina^sta  tiilisse  inora: 

Ne  contemne  niodo,  tulerim  diflerre  tot  annos, 

Subtrabere  iiidigno  regiia  Latina  iugo: 
Q\m  veniunt  lente,  veniunt  tamen;  omne  rependet 
76  Tristitiic  tejnpus  la^ior  una  di(^.. 

Sed  nolis  causain  producere  in  bmgius  istam: 

Desperat  quisquis  sperat  avet(pie  diu. 
Tu  toties  virtos  in  te  consurgere  Gallos, 
so  Tu  sinis  btec  Venetos  surri[)uisse  tibi, 

Nec  gentis  virtute  tu»  fama(fue  moveris, 

Qiiam  memini  Latios  pertimuissc  patres? 
Qiiam  pro  me,  iie  sit  Germania  fortior  iu  me, 
S4  II('cc  venit  auspiciis  fama  tuenda  tuis: 

In  me  terribiles  fecere  ingentia  Cymbri, 

Sentio  Teutonic»  nunc  quoque  facta  manus. 


^  fccdifr.]  raptores  J...5.  ^  Nec  pars IlespcriiD  cst  sub  dace  parua  mei. 
J...5.  *•  premia2.  ®*  Thuscus  opum  vacua  inorcator  rcgnat  iii  urbe  J...5. 
••  Tlnentin.  infreguens  forma  notninis  Florentin.  ^^  Qucrere  2.  '*  Subtraherc] 
To  rapere  1,2.         .^  rependit.  1,  '•  Triftici§2.  "  S.n.  opus  hinc  diflFcrrc 

i.  L  istnd  J...5.  ^  Difpereat  2.„5.      sp.  avolquc]   fperat  habcro  1. 2.      sperct 

auetqae  J...5.       ^  anfpitiis  /.      ••  Komola  TeatonicuA  percolit  «rms  foror.  J...5. 


XXXYI.    1.  BPI8T0LA  AD  MAXIMILIAMYM  CuES.  ITALIJC  FICTICIA.  1  09 

Me  fenis  Anninius  sumptis  afQixit  in  armis 
88         Invicloque  mcas  pectore  fregit  opes. 
At  tu  bella  move  pro  libertate  iseorum: 

Et  potes  et  debes  boc  removere  iugum. 
Ducat  in  exemplum  prseclaris  Carolus  actis, 
92  Infestum  a  nobis  ille  removit  onus; 

Ducat  in  exemplum  geminorum  splendor  Otbonum, 

Reddidit  in  melius  tempus  uterque  suum. 
Seu  cupias  laudem  seu  preemia  digna  iaborum, 
96  Cum  mibi  subvenias,  illud  et  illud  iiabes. 

Ali  quoties  timui,  cum  res  Germana  placeret, 

Errares  patriae  nequid  amore  tuae. 
niius  armorum  virtus,  locupletior  baec  est, 
100  Divitiae  fortes  hae  decuere  viros: 

Siquid  ab  antiquo  repetis  tamen,  omnia  quondam 

Devici  indomitos  supposuiqne  iugo, 
UUa  nec  Italica  victoria  longius  ivit: 
104  Gens  tua  nunc,  olim  maxima  Roma  fuil: 

Me  Libyci  sensere  duces,  ego  Punica  vici 

Regna,  per  Aetbiopas  arma  tulique  truces; 
Quantum  Arabum,  quantum  est  Aegypti,  Marte  subegi, 
108         EiTera  Parthorum  me  timuitque  domus; 
Pugnaces  domui  Thracas,  fudiquc  feroces 

Pannoniae  populos  borribilcsque  Getbas; 
Pugnavit  quoties,  toties  mibi  Gailia  victa  est, 
112  Signa  per  Hispanos,  per  Siculosque  tuli; 

Ausa  Calydonios  etiam  superare  Britannos 

Inieci.  occiduo  claustra  metumque  mari; 
Dalmata  succubuit  mihi,  succubuere  rebelies 
416  lllyrii,  Moesos  edomuiquc  feros. 

Audaces  cessere  Syri  quique  eminus  arcu 
Non  modicos  Persa;  distribuere  mctus; 
Vici  acres  Macedum  turinas,  .vici  Attica  regna, 
120  Sernvit  Romse  Graecia  tota  meae; 

Me  domitae  novere  Asise,  tot  regna,  tot  urbes 
Sensere  et  quem  nunc  omuia,  Turca,  timcnt; 


**  Tum  f.A.  c»8i8  legionibus  illis,  J...5.      Arminus  2.         ^^  Q„a   clade  Auso- 
teimit  imperiam?  ^...5.  ^  meomm]    tnorum.   J...5.  ^  fplendore  1, 

•  pr«muii2.  ••  snbTenies,  i.  ct  i.  crit.  3.,.5.  ^*  hec  2.  ***  Diuici^  2.  h§c  2. 
dofloere  /JJ.  ^  Lybici  J...5.  <<"  Aegipti.  marte  2.  »»  Gethas.  omnes.  ^"  Ca- 
IjdoakMl  MMMt»  pro  Caledonios         ^i»  Actica  3...5.         <*•  tota]  victa  3...5. 


110  XXXYI.   1.   BPI8T0LA  AD   MAXIKILIAMYM   CJBS.   ITALIiE   FICTICIA. 

Impressi  tibi,  Ponte,  iugum  Ck)lcho8que  cecidi; 

124  Pertulit  incursus  Caspia  porta  meos; 

Per  Soiym»  grassata  uAem  mea  gloria  gentis, 

Nec  milii  se  rigidi  non  tribuere  Scythae; 
Fregi  acres  Cymbrorum  acies  et  Teiitonas  armis, 

125  Excidi  et  quorum  te  pudet,  Heivetios: 
Nullus  ui  orbe  locus  qui  me  non  noverit  omni, 

Novit.in  immenso  est  insula  siqua  maris. 
Una  caput  mundi  meruit  mea  Roma  vocari, 
132         Non  tuus  hoc  Rhenus  ipse  -negare  potest. 
Et  sinis  hsec,  unde  est  tibi  gloria  tanta,  perire? 
Quin  agis  et  tua  sunt  siqua  tenenda  putas: 
Non  ego  vel  magni  precium  tibi  vile  laboris, 
136         Non  ego  ero  Marti  causa  pudenda  tuo. 
An  quis  mille  rates  pro  coniuge  ducit  in  armis, 

Tu  bello  pulchram  non  petis  ItaUam? 
Si  quaerenda  forem,  poteras  aliunde  morari, 
140  Nunc  tibi,  cum  tua  sim,  prima  tenenda  fui. 

Tu  caput  es  Romae,  mundi  caput  illa  vocatiir, 

Ah  age,  qiu  rerum  es,  omnia  vince,  caput, 
Aut  hoc  si  nimium  est,  saltem  illud  vince  tuendo, 

144  Quo  nihil  uberius  maximus  orbis  habet. 
Causa  gravis  belli,  victori  maxima  laus  est 

Praedones  Latio  pellere  ab  imperio, 
Romanum  formare  statum,  vicisse  superbos, 

145  Et  tandem  Romam  restituisse  sibi. 

Huc  ades  et  modico  cape  praemia  sununa  labore, 
Dicam  omnes  uno  te  meruisse  minus. 

Ausoniae  lacerantur  opes,  decus  omne  Latini 
152  Nominis  externo  succubat  opprobrio, 

Pulsa  omnis  Latio  virtus,  fex  ima  resedit, 
Mente  abiit  quisquis  Uberiore  fuit; 

Nuda  viris  mecum  pueros  alo,  quaeque  supersunt 
156         Intactas  Galli  non  voluere  nurus; 

Infertur  teneris  vis  cottidiana  puellis, 

Non  mihi  matronas  nunc  licet  esse  probas. 


«M  ponte  1.2,  cfecidi  4,5.  *•*-  impnlBiis  3.„5,  *•»  Cimbronim  5.  *•*  Ex- 
cidi,  qaomm  i.  Vis  mea  bellaces  contudit  Helv.  3.,.5.  Heluecios  2.  ^^  Novit  in- 
aecessi  e.  3...5.  ^  pretium  1.5.  ^"  BeUnm  Troianum.  '^  nimis  e.  1.2. 
^  oihil  2.    »*  laceraatar  2.        <»  fex  osMet.        ^*'  vix  3.    vIm  qaoUdiana  5. 


XXXVI.   1.   BPI8T0LA  AD  MAXIMILIAITVM  CMB.  ITALIJE  FICTICIA.  111 

Non  sexus,  non  est  cui  saeva  pepercerit  aetas 
160         Gallia,  non  ipsls  abstinet  illa  deis. 
Obiice  de  rabido  virtute  ultric^  furori, 

Nil  reliqui  victor  iam  facit  iste  mihi; 
Foemineum  miserare  genus  puerosque  deosque 

164  Eripe,  quod  perdam  nil  super  ista  manet; 
Senra  aliquid  dum  non  perierunt  omnia,  ne  cum 

Servari  cupias  ^^lurima,  nulla  queant: 
Haturasset  opus  casu  Fridcrichus  in  isto, 

165  Cimcta  repentina  praecipitasset  ope; 

Dum  tamen  ille  studet  vitiantes  tollere  morbos, 

Quam  volui  medicse  plus  abief^  manus: 
Rumpe  mora8,.venere  dies  cunctarier  ultra 
172  Qui  prohibent  salva  laude  fideque  tua; 

Arma  cape  intrepidoque  tuas  motu  assere  laudes. 

Quid  vorat  Ausonias  Gallicus  hostis  opes? 
Omnia  victoris  mirantur  pectora  Gaiii, 
176         Hoc  tu  materiain  iaudis  ab  hoste  pete. 
Hoesta  precor  genibusque  tuis  presentia  tendo 

Brachia,  depuduit  supplicis  esse  loco. 
Res  tua  cuncta  perit,  summis  se  admiscuit  ima, 
160         Vergit  in  occasum  siqua  suprema  fuit; 

Non  modus  est,  non  est  qui  debuit  ordo  tuorum, 

Turbantur  mixto  fasque  nefasque  ioco. 
Dilanior  patriis  obnoxia  facta  tyrannis, 
iM         Ut  taceam  externo  quicquid  ab  hoste  fero. 
Pastor  eris,  servabis  oves,  purgabis  ovile, 
Lustrabis  quae  nunc  iUita  sorde  iacent. 
Ipsa  pusillanimes  Romae  ius  dicere  scribas 
188         Cum  video,  et  nuilo  pectore  vulgus  iners, 
Quique  sacerdotes  titulo  tenus  otia  ducunt, 

Quique  bibunt  semper  plurima,  quique  vorant, 
Holliculosque  homines  et  inerti  corde  supinos,  ^ 

192         Qulque  ibi  sunt  quorum  facta  referre  pudet; 
Ei  pude^  et  dicam,  pathicos  regnare  cynsedos 
Cum  video,  Romam  tunc  pudet  csse  meam. 


*••  eapies  J..5.  ^•^  Fridericus  4.5,  ^^  niciantcs  1.  *^  indomitoqne  3...5. 
"*  «ietoret  2.  *"  prefentia  2.  tendam  i.2.  ****  quidqnid  5.  fero]  tnli  3...5. 
iM  q|iie  1.  M*  ocia  2.  omnia  4.5.  ^^*  ibi]  ubi  5.  ^^  Paticos  /.  paticos  2. 
PUMto  i.  J.    epnbdoB  J. 


112  XXXVI.     1.  EPI8T0LA  AD  MAXIMILIANVM  C£S.  ITALIA   FICTICIA. 

Dii  melius  quam  tu  desperes  ista  iuvare; 
19G  Sic  cecidi,  ut  possim  surgcrc  lapsa  tamen; 

Graiide  quidem  vulnus,  sed  adkuc  medicabile  nostrum  est, 

Nec  levis  est,  nec  adhuc  plaga  recusat  opem. 
Me  nisi  tu  redimas,  nisi  te  duce  libera  resteni. 
200  Tot  venient  reges  qui  facile  illud  agent: 

Ne  sine.te  vinci,  ne,  quae  tua  propria  laiis  est, 

llanc  aliquem  media  prseripuisse  mora. 
Nec  tibi  Trinacrio  sulcandos  littore  fluctus 
'i04  Propono  aut  dubias  findere  classc  vias: 

Ut  mibi  me  reddas,  ut  te  in  tua  iura  reducas: 

Quod  facies,  tua  per  regna  tenebis  iter; 
Omnis  ab  apposita  tibi  sc  manus  adiicit  Alpe, 
20S  Maiorem  vim  qiio  longius  ibis  babes; 

Nec  tantum  advers<e  minuent  tna  roboc3  pugna^, 

Quantum  acies  subitis  crescet  ab  auxiliis: 
Qui  Venetas  fugere  manus,  quos  Gallia  vicit, 
212  Et  grave  Tbuscorum  qui  renuere  iuguni, 

Et  fidei  servata  tua;  «piae  se  agmina  nondum 

Hostis  in  adversas  explicuere  manus, 
Qua  uon  esse  putas,  efTundent  se  arma  virique, 
216         Excutict  latebras  ira  sepulta  suas, 
Ut,  si  imlla  tuos  Germania  roborct  ausus, 
Ila^c  tamen  Ausouio  milite  bella  geras: 
Omnis  ab  exulibus  gravior  vindicta,  negabis 
220         Irasci  Venetis  te  potuisse  magis; 
Asperat  ofTensas  illata  iniuria  mentes, 

Cogitat  ulcisci  quisquis  acerba  tulit; 
I^ude  tua  facies  alieno  bella  periclo: 

224  Quid  dubitas  spacio  corripere  arma  brevi? 
Ut  taceam  quantum  est  lucri  ceilaminc  ab  illo, 

Tam  claro  poteras  Marte  vovere  mori. 
^    Te  quisquam  imbellem  quoties  de  plebe  vocabat, 

225  Ne  caderem  rupto  pectore,  cura  fuit;  * 
Multa  quoque  ulciscor,  quie  tu  convitia  nescis,    , 

Et  quoties  pro  te  qiiid  licet,  arma  gero: 
Sed  ruit  in  modicas  advcrsa  potentia  vires, 
233  Sa^peque,  cum  nolim,  est  ira  premenda  mihi: 


*•*  iuuari  1.2.  *•*  possem  4.5.         *••  lam  nisi  3...5.         ^  sulc.]  remi^an- 

dos  1.2.      ^  Prsepono  3...5.       «"  oppofita  1.2.       «•<  spatio  3.5.       •••  conuicia  2. 
*•'  in  noftras  obuerfa  potentia  /.  2. 


XXXVL    1.  SPI8T.  ITALLS  FICTICIA.     2.  BOB.  HE8SI  BESPOMSIO  MAXIMILIAN.       113 

Despiciunt  Veneti  cives  te,  GalUa  temnit, 

Vix  aliquid  sperat  quisquis  amicus  adest; 
Finguntur  mediis  in  te  omnia  turpia  scaeuis 
238  Contemptuque  carent  nuila  theatra  tui; 

Audivi,  et  puduit,  recitari  carmina  de  te, 

Et  qui  t^  ridet,  ingeniosus  is  est, 
Atque  aliquis  medio  iam  soi  uLi  lucet  olympo, 
240         Accenso  qu<erit  lumiue  Ciesar  ubi  esl. 
Quam  fuit  indignum  tibi  non  parere  iubenti, 

Tam  tua  maiestas  la^sa  tuenda  venit. 
Per  genus  egregium  clarisque  insignia  factis 
214  Sceptra,  per  Austriacae  stemniata  clara  domus, 

Per  decus  imperii  maiestatemque  verendam, 
Per  qui  te  his  rebus  praeposuere  deos. 
Perque  tui,  iac^aiit  quae  molliter,  ossa  parentis, 
24S  Per  quae  te  insomnem  cura  nepotis  agit, 

Rumpe  moras,  oro,  fer  opem  rebusque  caducis 

Auxiiium  praesta  suppetiisque  leva: 
Sic  tibi  quam  sera  est,  tam  non  elangueat  a^tas,. 
252  Sic  superet  clari  Carolus  acta  patris: 

Quae  iam  piane  onmem  amisi  vocemque  coioremque, 

Absimiiis  non  est  cuius  imago  neci, 
Quam  casus  minuere  graves,  qua;  moilua  credor, 
2S6         Exurgam  adventu  prosiiiamque  tuo. 

Bononiae. 


SBr?BDlX.  2.  A.  1516. 


RESPONSIO 

MAXIMILIANI  AVGVSTI 

HELIO  EOBANO  HESSO  AVTORE. 

MAXIMILIANVS   AVGVSTVS   ITALIAE. 

Le^imus  afflictce  lachrymas  et  verba  precantis 
Auxilium  nostree  sed  tamen  Itatiw; 


2...5  =  Indic.  bibliogr.  nO.XI.2...4.(et5.)6. 

••*  rcenifl  i.  scoenis  4,5,  '^  qnerit  2.  Cf.  epigramm.  pro  Pasqnillo  Romse 
„Aiixia  Instrato**  •**  nepotis]  Caroli  V.  •^  prefta  2.  «"  tiloa  Bononiae.i. 
C  Finifl.  BononiflB.  J.     Bononiie  omis.  4. 5. 

BB8P.  u.\  dedbmu  eas  2,  bbspomsobia  ad  italiam  maximiliani  CiESARis  avtore 
niLio  SOBAXO  flB88o  aiBMAMO.  2...5.     Avo.J  Cffisar  J...5.      ^  adfl.  4.5.    lacrimas  5. 

Hfmn  Opp.  yol.  L  '  8 


114        XXXVI.    2.  EOB.  UK8SI  BE8PON8IO  MAXIMIL.  AD  HVTTENI  EPI8T.  ITALIJS. 

Legimus  ei  turba^e  comas^  posuisse  niiorem, 
4  Nec  gemma  digiios  amplius  esse  graves: 

In  nos  causaris  neglecice  crimina  formce^ 
Ei  nimium  lenta  scribis  abesse  mora; 
ScribiSy  ui  his  curis  vix  possis  cegra  levari, 
8  Et  desperata  pene  saluie  mori. 

Si  qua  fuii  quam  nos  velles  misisse  salutem^ 

Despice,  nunc  primum  esi  illa  ferenda  iibi: 
Nam  tua  sic  animum  permovii  epistola  nostrum , 
12  Ul  placeant  avido  quam  stilus  arma  magis; 

Et  tibi  non  eadem  raiio  est,  nec  velte  videris, 

Quisquis  ul  afflictam  liberei  lialiam; 
Nos  regem,  ut  decet,  agnoscis  dominumque  fateris, 
16  "      Dulcc  tui  nomen  Crnaris  iltud  amas; 

Hoc  vetus,  fioc  supplex  Augustum  nomen  adoras 

Atque  Aquitas  repetis,  libera  signa,  iuas; 
Commcmoras  veterum  Mavortia  facta  parentum, 
20  Restitui  per  nos  ei  petis  ipsa  tibi, 

Parce  queri  servaque  fidem  et  spes  concipe  magnas, 

lam  tibi,  ne  dubiia,  nosier  anhelai  equus; 
Quantxdacunque  nocei  cupidis  mora,  nostra  sub  armis 
24  Est  igifur  variis  littera  fracia  locis: 

Scribimus  ei  dictant  iratee  uerba  Canuenw, 
Terribiles  referuni  singuld  verba  tubas; 
Nunc  mihi  Teutonicas  videor  specfare  phalanges, 
2s  Ex  una  quoties  scripta  iabetta  plaga  esi, 

Nunc  longas  brevHms  certare  dolonibus  hastas, 

Cum  stefii  hic  versus  longior,  iile  brevis: 
Scilicei  ex  ista  promissam  parte  salvtem 
32  Ut  missam  posses  dicere,  cura  fuii, 

Ergo  ad  te  brevior  tanio  tbit  epistola,  quanto 

Pro  te  suscipiet  longior  arma  manus: 
Namque  quid  Alpinas  fuerit  movisse  sub  arces, 
36  Afflictam  cum  non  ipsa  querare  minus? 

Mene  Tridentini  urbem  superasse  Athesimque  fragosum 

Ludibrium  fama*.  despicientis  erii? 
Illa  quidemnon  vana  tuas  pervenit  ad  aures 
40  Atque  aliquid  maius  quam  loqueretur  erat; 


**  adfl.  4, 5.      "  litera  3, 5,      ^  et]  ut  5.      Camoena^  5...5.      '•  Adfl.  4.5,      "  Ae- 
siate  a.  1509. 


4 

XXXVI.  3.  SOB.  HE88I  RBBP0N8I0  MAXIMIL.  AD  UVTTENI  EPI8T.  ITALIJB.        115 

Sed  quody  ui  assueta  esi^  prceclaris  derogai  actis, 

.  Ex  isia  nobis  parie  maligna  fuii: 
Expulii  imbeiies  Aquiice  prceseniia  Gaiios, 

44  Tanius  in  Augusto  namine  ierror  erai,  . 
Ei  neque  susiinuU  meianiem  casira  videre, 

Quem  poierai  dici  non  timuisse  prius; 
Quodque  minus  poiuii  sumpiis .  beiiaior  in  armis, 

45  Teniaium  precibus  pene  peregii  opus. 
Sed  reiro  cessisse  doies  quererisque  fuisse 

Non  saiis  iraia  fulmina  iacia  manu: 
Hoc  iibi  quicquid  erai,  fugienie  pepercimus  isto, 
52  Cuius  eras  nobis  crimine  pene  nocens; 

In  iua  nos  pairia  grassari  viscera  dexira. 

Finge  age^  ei  hoc  aiiquis  cui  ptacuissei  erai, 
Ai  potui  ei  volui  cedeniem  iongius  ipsum 
56  Infestis  Aquiiis  in  sua  regna  sequi: 

()m  minus  id  possem  ^-commissum  esi  fraude  meorum, 

Heu  eiiam  nostris  nunc  male  sancia  fides! 
Prisca  fidem  coiuii  sanciam  Germania ,  nec  gens 
co  Ciariorhac  nobis^  testis  es  ipsa^  fuii; 

Nunc  sua  perfidiee  passim,  suni  prcemia,  passim 

Perfida  sacrilego  pro  stipe  casira  mereni: 
Quantum  iu  cuperes,  si  posses  vera  negare, 
54  Apuia  non  aiiquo  prodiia  regna  dolo? 

Quam  male  dissimutai  sub  prodiiione  nefanda 
Cepisse  anguigerum  Gailica  crista  ducem? 
Nos  quoque,  dii  facereni,  non  amplius  ista  petisset, 
*^         Soiaquc  de  nobis  perfida,  Brugi,  fores; 
lam  neque  pius  nimio  tardanies  questa  fuisses, 

Inque  sinu  poieras  nos  habuisse  iuo. 
Quod  neque  fracia  meis  poterat,  nunc  miiior,  armis 
n         Adria,  non  pugnax  impediisse  Ligur, 


••  imbelles]  aadaccs  5.. .5.  prftscntia  2.  <*  m.  Oct.  a.  1509.  ^'  isto]  illo 
J.-.5.  *  cedentem  omnes.  "  Maximiliamtft  quod  quw  FenefOt  aniio  Huperiore  ce- 
perat,  o.  1510.  omnia  fere  amisit,  imperii  status  attxHia  promissa  deneyantes  inculpa- 
tdi,  (ef.infra  v,7\hBq,)  nam  de  rebus  verc  a.  1510.  ab  imperatorc  in  Italia  supe- 
riare  imfeHcUer  gesiis  h,  /.  sermonem  non  esse  puto.  has  attingit  /lessus  v.  227.  sqq. 
*ipM]Itali«.  ^  facrilego  2.  ^' si  posses  vera,  negaro  Apula  ,?...5.  "  Came- 
rmeentis  fasderis  (a*  1508.  a  Maximiliano  imp..  pontifice  R:  lulio  IL,  Franciw  Arra- 
goasUBqime  regAus  contra  Venetos  initi)  contHciones  non  solum  de  ^eapotitanis  posses- 
a  OaHis  sotis  flde  fracta  contemptai  sunt,  "  illa  3...5.  ^  Brugen- 
1  per  sedecim  hebdomadas  in  carcere  hahuerunt  usque  ad  d.  16.  m.  Maii 
m,  1488,      qoMdMUL  3,„5^      ^*  Quod  non  ille  mei8  3... 5.      ^s  Lygiir  2. 

8* 


116       XXXVI.   2.  BOB.  UE8SI  BE8P0N8I0  MAXIMIL.  AD  HVTTENI  EPIST.  ITALIi^. 

An  pacem  toties  Venetum  petiisse  rehellem 
Nescis,  et  pondus  non  Kahuisse  preces? 
Quam  fuit  antiqmm  satius  coluisse  paludem, 
76  Iratos  terra  quam  tolerare  deos? 

Aspice  et  ipsa  tuos  te  contemplare  per  artus, 

Non  macula  est  Veneti  sanguinis  una  tibi;  * 
Illa  (juidem  nostris  nunquam  fceliciter  armis 
80         Bestitit,  in  pcUria  gens  animosa  mari; 

Perdita  deflet  adhuc  amisso  castra  Roberto, 
,         Piuraque  in  Austriaca  signa  videnda  domo : 
Respice  teque  retro  bis  quinis  coilige  ab  annis, 
bi         Invenies  faustum  hanc  constituisse  nihil. 
Exiguo  quoties  numerosas  milite  turmas 

Fudimus  et  parva  maxima  castra  manu? 
Scit  Padus  et  propior  Mantoce  Myndus  urbi 
8s  Atque  Antenorei  tecta  superba  laris, 

Testis  et  wquorece  clades  lachrymosa  Ravennie: 

Heu  tellus  quantum  sanguinis  illa  bibit: 
Scit  Verona  suis  per  nos  animosior  armis^ 
92  Nec  toties  vinci  Brixia  docta  negat, 

Mfenia  nec  miserce  quondam,  rmnc  capta  Cremonw, 

Nec  Vicentinus  nec  Mutinensis  ager; 
Ipsa  paiudosi  dominatrix  lenta  profundi 
%  Ante  suas  legit  fulmina  nostra  domus; 

Linigeri  medio  trepidarunt  cequore  nautce^ 
Linquentes  pavida  retia  lapsa  manu; 
Nunc  erat  utendum  parta  tot  pace  per  annos 
100  Nostraque  fcelici  Roma  adeunda  pede. 

Ecce  timet  sacra  positus  Leogalius  in  arce 
Fors  Capitolinum  surgere  posse  lovem, 
Ecce  timet  Gallumque  vocat  dubitatque  manere 
104  Sub  domino  Romam  Ccesare  posse  suam. 

Heu  LeOy  ccelestis  collator  provide  regnij 


'^  feliciter  5.  ,  **  Rob.]  de  Marca,  duce  BuUionensi,  Erardi  Leodiensis  epi- 
scopi  fratre,  qui  Brabantia;  oppida  vasiaverat,  •**  Austrica  5.  **  hanc  non  ha- 
bet  2,  *»^*  *<»•  **•  *N-  de  pugnis  a,  1513.  sqq,  commissis,  *'  Myncins  omnes.  **  Anten. 
tecta  laris]  Patavium.  ^  lacrimosa  5.  elad.  Rav.]  d.  1 1.  Apr.  a.  1512.  cf.  Guic- 
ciardini  hist.  Ital.  tib.  X.  ^  totics  victam  Brixia  pulchra  negat  3.., 5.  *^  palud. 
domin.]  Venetiui.  ^  m.  Sept.  a.  1513.  ***  felici  4. 5.  *•*  timet  Latia  clausus 
speculator  in  J...5.  ^^  pofce  2.  ^^  LeoX.  cum  Ludovico  XII.  GaUorum  rege  d. 
6.  Od.  a.  1513.  conira  Cwsarem  padus  est.    ^^  Ueu  tibi  c.  J. . .  4. 


XXXVI.  7.    EOB.  HE88I   UK8I'0NSI0  MAXIMIL.   AI)  HVTTKNI  EPIST.   ITALI.B.       117 

Dehueras  nobis  luec  sinere,  ista  sequi, 
Et  cum  credaris  superorum  ianitor  auUe, 
tos         Cur  aliena  precor  claudere  rcgna  voles? 
Nos  te  Romanw  dominum  ditionis  et  urhis 

Fecimus,  in  capite  esf  nostra  corona  tuo: 
Utere  pace  hona  nohiscum ,  rehus  inempfis 
112         Contra  nos  nohis  dehita  stare  veta; 
Sam  qui  promissi  claves  commisit  olympi, 

Martia  pro  regnis  non  dedit  arma  tifn: 
Pro  popuiis  haculum  cepisti,  pastor  ut  esscs, 
116  Non  ui  cum  populis  hella  cruenta  geras: 

2\os  tibi  quam  iustum  est,  quam  nos  dehere  fatemur , 

Non  volumus  sanctam  non  soivisse  fidem; 
Tu  modo  ne  nimium  nohis  insurge,  nec  unquam 
ijn  Externos  dominos  in  mea  iura  voca, 

Tu  quoque  ne  duhita,  regni  pars  optima  nostn\ 

Utilis  ex  multa  parte  querela  tua  est: 
Indignos  regtiare  doles  et  Romula  scrihis 
124  Nescio  quo  misere  prodita  regna  dolo; 

Venit  ah  occiduo  qui  te  convellat  Ihero, 

Hinc  Venetus  partes  ahripit,  inde  Ligur, 
Quodque  magis  miror^  pra:dafrix  Gra^cia  tutam 
i2h  Non  sinity  hinc  gravis  est  Illyris  ora  tihi; 

Aspicis  eversas  quasdam  et  sine  mamihus  urbes 

Squalidaque  informi  signa  vetusla  situ, 
Et  nunc^  materia  quod  erat  potiore  dolendum, 
132  In  gremio  claudis  Gallica  castra  tuo. 

Fer,  confide  deo,  spera  hene^  luhrica  nunquam 

Fortuna  in  summo  cardine  stare  pofest, 
Semper  et  a  prima  surgentis  origine  Ronue 
m  Fortunce  facies  non  fuii  una  tihi: 

Europo'  atque  Asiw  domuisti  et  Punica  regna^ 
An,  rogo,  quod  pudeat  dicere  passa  nihil? 
Aspice  fiedantes  incensam  Senonas  urhem 
110  Patricioque  putres  sanguine  stare  vias, 

Quid  memorem  lectas  sa*pe  amisisse  coiwrtesy 
Quale  tihi  imposuit  Samnis  aquosa  iugum , 


"•  F(eeimiis  2.  *"  claveis  J...5.  proiuisit  4.5.  *'^  poculiis  5.  (I)  **''  mca 
ftgna  V.  J...5.  «'  Tii]  Halia,  •**  Xescio  ciii  m.  3...'}.  <«»  Lygur.  2.  ^^^  ^iimxV 
Hdaqae  J...5.     "*  orgiue  5.      '*•  fcpe  2.  siv  yfnquc. 


118      XXXVI.  2.    EOE.  HE88I  RE8PON8IO  HAXIHIL.  AD  HVTTENI  EPI8T.   1TALI.K. 

Qtiam  cHo  de  Siculis  pepuUsd  finihus  Afros, 

144  Dissimules  victam  scepius  esse  licet? 
Arma  bis  octonos  Preni  tolerasse  per  annos 

Clade  tua  iesfis  proxima  es  ipsa  tibi; 
Quam  funesta  iibi  fuerint  Thrasimenia  Tempe 

145  Scit  Trebia  et  Ticino  proxima  rura  iuo; 
Quid  lachrymabilius  Cannarum  nomine  Romce 

Tot  simul  amissis  milibus  esse  potest? 
Anne  pharetratos  Parthos  impune  lacessis? 
152  Auxerat  Eufrafem  sanguinis  unda  tui; 

Europoi  domitum  signis  victricibus  orbem 

Asserere  innumera  non  sine  clade  potes; 
Ut  taceam  Gallos,  quoniam  pudet;  aspice  quanti 
156  Vincere  pugnacem  consti/it  Ilhjriam; 

Ut  taceam  quoscunque  mihi  est  numerare  molesium, 

Te  quibus  ipsa  doces  imposuisse  iugum. 
Nostra  tuo  quoties  (Jermania  milite  tacta  est, 
160         Incepti  poterat  pcenituisse  tui, 

Nec  tentata  tibi  gens  infcclicius  ulla  est, 

Cum  servam  velles  qua*  tibi  nunc  domina  est; 
Nec  Forttina  dedit  cursum  tihi  semper  ewidem, 
164  Nec  similis  visa  es  perpetuo  ipsa  tui, 

Nunc  oppressa  malis,  rebus  nunc  aucta  secundis. 

Nunc  ver  arrisit,  nunc  tibi  scpvit  hyems: 
Spirat  incequali  semper  dea  lubrica  flatu, 
168  Aequatas  rerum  non  amat  illa  vices: 

Cuius  xit  exemplum  videas,  te  respice,  dices 

Ludere  Fortunam  non  potuisse  magis. 
Nos  quoque  per  varios  eadem  Sors  ipsa  labores 
172  Multiplici  rerum  lubricitate  tulit: 

Nobiscum  nata  est  et  in  ipso  florc  iuventce 
Tota  fere  armorum  gloria  nosfra  fuit; 
Vidit  et  invidit  quce  corripit  omnia  seaim, 
17«  Et  signum  in  nobis  se  dedit  esse  deam; 

Quodque  fuif  nulla  nobis  ratione  timetidum , 
In  propria  carcer  genfe  paratus  erat\ 


***  Aphros  2.  ***  vict.]  fictam  5.  ^**  octonos  2.  *"  tempe  omnes,  Cf. 
Liv.  XXII.  4.  sqq,  "«»  lacrim.  5.  ^^  millibus  5.  «=^*  Euphratem  5...5.  «^"  In- 
ccBpti  2.3.  potoras  2.  *•**  Nec  tibi  tentatum  genus  infoelicius  [infelicius  5.] 
ullum  3...5.       >6^  perpctua  3...5.         ^^  hiema  3.5.       "»  Cf.  ad  v.  08. 


XXXVI.   S.  SOB.  HX88I  RE8POVSIO  MAXIMIL.  AD  HVTTENI  EPI8T.  ITALIJB.        119 

Scepe  rebellarUes  ioties  vicisse  Sycambros . 
180         Esi  iterum  atque  iierum  causa  fuisse  pium; 
.Quis  fudisse  acies  Gallonm  scepe  superhas 

Nescii  ei  ingenii  sirage  dedisse  neci? 
Ad  mea  Pannoniee  iremuii  domus  arma  fuitque 
1S4         Consuitce  facies  omnilnts  una  fugce; 
Ei  nisi  toi  variaia  modis  Fortuna  fuisset^ 

Coniudimus  quorum  nos  pudei,  Helvetios: 
Hijec  iumidos  gladio  fudii  victore  Bohemos 
188  Dextra^  Paiaiinas  cum  sequerentur  opes; 

Infidos  pepuli  patrio  de  limite  Turcas , 

0  ei  adhuc  aliqua  gens  adeunda  manu. 
Cuncid  referre  pigei^  nec  enim  hrevis  omnia  chartce 
m         Servatura  modum  pagina  ferre  potesi: 

Nunc  quoque  quanta  iuis  ioi  retro  abeuntibus  annis 

Ediderim  cafnpis  funera  nemo  rogat. 
Quid  mirum  si  Fortunce  cessisse  parumper 
196         Differre  ei  iantum  si  videamur  opus? 
Tu  quereris  causasque  fimes  qucesisse  morandi, 

Et  spacium  iusto  maius  abesse  doles, 
Ei  veltU  admoneas  imiiari  exempla  parentum , 
300         Segniciem  exprobras  desidiamque  notas: 
Desine  ab  exemplis  metiri  facta  nec  istis 
Conferre  antiquis  tempora  nostra  velis. 
Quos  tu  commemoras,  geminorum  spiendor  Othonum, 
201         Longe  alia  iantus  condicione  fuit: 

Tunc  neque  iot  dominos  habuti  Germania  reges, 

Necdum  contemptus  uesaris  iste  fuit, 
Paruit  Augusiis  patrii  concordia  regni, 
aw  Constituii  proprium  nemo  sibi  imperium; 

Siquando  expediii  legiones  ducere  ei  usquam 

Mariia  in  hostili  ponere  castra  loco, 
Miliiiam  nemo  ium  deirectabat  hotiestam, 
^12  Gioriaque  in  castris  Ccesaris  esse  fuit: 

Nunc  conftsi  opibus  nobis  btandimur  et  inter 

Summa  voiuptaies  vivere  mititia  est^ 
Et  nos,  quando  adeo  Ccesar  sibi  quisque  videtur , 
^»«  Accipimus  prceier  nomen  iuane  nihil: 

*^    Sycambr.]  BelgU.        ^^  Vis  mea  bellaces   contudit  H.  3...5.        ^»'  Hec  2, 
^^derim  2.4.5.       «»«  spatium  5.       «oo  Segnitiem  3...5.       203  Qu^^g  tum  c.  4.5. 
^^*^tione  2.4.5.      «"  detrectauit  2. 


120       XXXVI.    2.  KOB.  HKSSI  RE8PON8TO  MAXTHflL.  AD  HVTTENI  EPIflT.  ITALIJE. 

S(epe  quidetn  mandata  damus  regnique  senatum 

Cogimus  auspicio  deserimusque  bono, 
Semper  at  hoc  iterum  faciendum  iterumque^  nec  unquam 
wo  Consilii  finem  lubricus  orbis  habei: 

Donec  inutilibus  terimus  conventibus  amm, 

Ilostibus  infidis  quid  nisi  prwda  sumus? 
Ah  pudel  imperii  quoties  illa  inchjta  mentem 

224  Euxifii  subiit  luxque  dectisque  maris; 
Aty  nisi  nos  fallant  protnissi  oracula  fati^ 

Pro  tali  pwnas  crimine,  Turca,  dabis, 
Ante  coegerimus  Venetum  in  sua  stagna  rebellem, 

225  Fregerimus  cristam,  perfide  Galle,  tuam. 
Tunc  dabitur  nostrw  iam  lapsa  palatia  Romce 

Visere,  et  Augusto  Tybridis  amne  vchi; 
Quoque  minus  dubites,  iam  non  promissa  sed  ipsam 
232  Aspice  non  ficfo  pondere  starc  fidem: 

Dum  nos  Vindelici  princeps  Augusta  Suevi 
Detitiefy  et  populis  Martia  iura  damuSy 
Dum  tibi  Teutonicre,  fortissima  pectora^  gentes 
236  Tot  coniuratis  tnilibus  artna  parant, 

Interea  Venetis  sociatum  viribus  agmen 

Quadraginta  hominum  milia  Gallus  agit, 
latn  tuto  populatus  agros,  poptdatus  el  urbes 
240  Abstuiit  irato  fulttiitia  pene  lovi. 

Ila  scelus  et  nunquam  violentia  tuta  pericli, 

Galle,  diu  ludus  non  stetit  iste  tibi; 
Itwlyfa  deerat  adhuc  tantis  Verona  triutnphis, 
244  Spes  tiata  est  Venetis  hatfc  quoque  posse  capi: 

Ter  frustra  oppugnant  magna  ter  cwde  repulsi; 

Quod  nequeunt  armis,  hoc  voluere  minis; 
Dira  quidem  tiostris  ducibus  datur  optio,  vellent 
21S  Sive  urbem  triduo  tradere  sive  mori. 

Improbe ,  tune  minis  getitem  terrere  prophanis 

Quam  nequeas,  armis  vincere,  GaUCj  voles? 
Venit  et  aerias  iam  tertia  depulii  umbras 
252         Propitia  tu)sfris  luce  revecia  dies. 


**^  Concilii  5... 5.  «*  euu  2.  ^*  SeUmus  1.  *^  pcrf.  G.]  Galle  superhe 
J . . .  5.  »0  Tibridis  5.  ^^  Vindelyci  3,  princ.]  praeceps  5 ...  5.  "*  millibus  5. 
«"  Venetum  sociatis  milibus  [mill.  5,]  agm.  J...5.  »*  millia  i#. 5.  Gallns]  tViJM 
Frameiscus  I.  rex.  "'  deerat  =  derat.^  ***  w.  Aug.  a.l516.  GaHos  Lautrectts  du- 
cebat.  is  traciatu  Noviodunensi  a  Qpsare  adprobato  quinque  mensibus  post  Veronam 
ingressus  est.    oppungrnant.  2.      ^^  aereat»  2.     ***  prohanis  4.  S. 


XXXVI.   2.  EOB.  HK88I  RE8POM8IO  MAXTMIL.  AD  HVTTENI  KPI8T.  ITALIJE.        121 

Ecce  adsuni,  et  prima  alacres  ad  mcenia  Galli 

Tormcnta  adiiciuni  excidiumque  parant; 
Porta  fuit  positis  modice  firmata  calenis 
VA         Pervia  tormentis  sponte  relicta  ducum; 

Qua  licei  irrumpuni^  duris  cataphrattus  in  armis 

Pars  peditum  nosirce  maxima  gcntis  erat^ 
lamque  videbantur  toto  sibi  vincere  Marte^ 
seo         lamque  fere  illuvies  ioia  recepta  fuit: 
Rupit  ab  insidiis  quod  in  istum  iussimus  usum 

Talibus  hospitibus  tale  dare  hospitium : 
Hanc  te  ferre  siipem^  miles  Germane^  decebaij 
264  ffcec  erat  officio  gratia  digna  tuo. 

Quid  referam  quantam  ediderint  tormenta  ruinam? 

Horret  adhuc  animus  et  mcminisse  grave  est: 
Pelluntur  Veneti  imbelles  Galtique  minaces, 
m         Ptura  sed  illorum  milia  cwsa  manent: 
Nosier  ai  interea  victrici  exercitus  urbi 

Advenii  et  spolium  reltiquiasque  legit. 
Quem  nunc  ecce  iuis  victorem  cernis  in  oris, 
272  Pro  ie,  pro  patria  Martia  castra  sequi, 

Spem  nunc  interea  tibi  nos  pra^mittimus ,  ui  sii 

Quod  maius  multo  potliceare  tibi; 
Ui  taceam  quantas  pro  se  Germania  vires, 
276  Quoi  queai  invicios  mittere  sola  duces: 

Ungarus  accedii  pugnax  acerque  Bolwmus 

Ei  qui  vasta  ferox  rura  Polomis  arat; 
Ducet  ab  occiduo  turmas  Jlispanus  Ibero, 
2^         Fida  suam  nobis  Anglia  mittet  opem.  - 

Finge  age  non  aliqua;  vires,  noti  tdla  sequaniur 

Auxiliay  Augustce  destituantur  opes, 
Soia  poiesi  Venetos  iumidumque  repetlere  Gallum 
2M         Sueia  diu  iales  vincere  nosfra  domus,   ' 
Ei  mea  non  uno  contenia  est  Austria  regno, 

Mater  ei  innumeris  regibus  illa  fuit: 
Illius  aspicias  populis  florentibus  urbes, 
288  Gallorum  vires  dixeris  esse  nihil. 

Qua  sola  Venetum  virtute  potentia  fracia  est, 
Hanc  Hbi,  si  nescis,  Austria  sola  dedit. 


»*  cathenis  2.3.        «*^  cataphractus  5.        ««*  ^diderint  2,4.        *««  millia  4.5. 
*  rellinqniafq^  2.       reliquiasqiie  5.  xaraqppaxros       f^  Hyfpanus  2.        "^  Sueta 
din  yinc.  S.,.5.      *^  Qua  toties  Yenetum  3...5. 


122      XXXVI.   2.  BOB.  HBS8I  BE8PON8IO  MAXIlflL.  AD  HYTTBNI  BPI8T.  ITAhlM, 

Rhenus  ah  Ausoniis  quantum  fugii  Alpihus  ei  quod 
292         Hcec  inter  spacium  claudii  utrumque  mare, 
Tam  late  patrium  regnum  exercemus^  et  illud 

Vix  etiam  Odrysiis  terminat  Ister' aquis. 
Unde  nec  imbelles  Indos  moliesve  Sabeeos, 
296         Nec  Persam  medias  ducimus  inter  opes; 
Sed  genus  acre  virum  ferroque  Iwrrentia  late 

Agmina,  non  aiiquo  sueta  Idbore  premi, 
Gentem  animo  infracto,  patientem  frigus  et  cestum, 
300  Tamque  sitim  doctd  quam  tolerare  famem: 

His  ego  tot  populis  Gallum  prohibere  minacem 

Deque  tuo  potui  pellere  y  ut  ante^  sinu; 
Fortunce  sed  erat  cedendum  temporis  huiusy 

304  Quam  swpe  invitam  detinuisse  nocet: 

^     Nunc  eadem  eventum  meliorem  spondet  et  audet 
Dicere  se  facti  pcenituisse  sui. 
Fata  datas  wque  rerum  moderentur  habenas^ 

305  Certum  est  sive  tibi  vincere  sive  mori: 
Viribus  imperii  sociata  resumimus  arma 

Ducturi  in  fines  protinus  ilta  tuos, 
Arma  nec  antiquum  tantum  visura  Tridentum, 
312         Arma  per  Aipinas  longe  abitura  nives. 
Tum  neque  fcedifragi  vecors  insania  Galli 

Euganei  obsistet  nec  domina  iila  maris; 
Non  aliquem  dices  Fridericum  animosius  isse, 
316  Europam  atque  Asiam  fregerit  ille  licet; 

Tum  mihi  retrogrados  Fiorentia  pingere  cancros 

Audeat  et  claro  sub  love  ferre  faces; 
Tum  medHs  faxo  recitent  no/va  carmina  sccenis, 
320         Contemptu  careant  nuila  theatra  mei. 

Non  tamen  ilia  movent  quantum  tua  damna  precesque 

Udaque  de  lachrymis  iittera  facta  tuis. 
Quaiibet  interea,  quoniam  licet,  ithproba  iacient 
324  Consiiia  ingrati  pessima  turba  animi, 

Pcena  scelus  sua  quodque  manet,  sine  crimirie  itjesa 
Ir^venit  ultores  gloria  vera  deos. 


••*  RcnUB  2.  quot  2,  *•*  spatium  5.  •**  Odrys.]  Thracicus.  **•  Perfas  t 
•^*  c^enda  2,  ><*  Viribns  2.  •*'  neque  raptoris  vecors  [vsecors  3.]  3...5.  '"  Fri- 
derichum  3. 4.  •"  Cf.  Hutteni  epigr.  In  picturam  de  Caesare.  „Nuper  retrogrado/* 
ei  tapra  Butt.  carm,  o.  240.      >**  lacrimis  5.      litera  3.5. 


XXXVI.  ?.  SOB.  HB88I  BB8P.  AD  BP.  ITALIJE  PICT.    XXXVII.  HVTT.  AD  CBOCYM  KP.      123 

Ai  tu  passa  graves  motuSy  iam  pene  coloris 
3s         Indigay  iam  morbis  pallida,  iamque  senex, 
Qu€e  iam  fracia  malis  poteras  ei  moriua  credi, 

Cm  viiam  advenius  spes  fovei  una  mei, 
Ecce  novum  spondei  renim  foriuna  ienorem, 
S33         lam  ciia  desceviiy  iam  revoiuia  roia  esi: 
Adde  novas  animo.  vires  priscumque  resume 

Omitfum\  nec  ie  iam  periisse  puia: 
Nostra  mane,  nec  cede  maiis,  ieque,  inclyia,  serva, 
338  •      Exigutm  est  quod  nos  iempus  abesse  feres; 
Anie  quidem  quam  iu  vel  quisquam  credere  possit, 

.   PollicUi  cemes  pondera  plena  mei, 
Cmiera  quce  ctiperes,  iibi  nos  responsa  feremus, 
340  Armorum  potuit  liiiera  ferre  nifiil. 

Erfurdie, 


HEL.  EOBANVS  HESSFS  AD  POETAS  SVI  TEMPORIS* 

Ludiie,  maleriam  nacii  causamque,  poeiWj 

0  qui  Casialias  cumque  bibistis  aquas: 
Maieriam  Ca^savj  causam  dedit  Adria  belU: 

Uiraque  res  magna  est,  utraque  digna  cani: 
Ai  satis  esi  Cwsar  solus,  sola  Adria,  verum 

Hcec  det  Odyssean,  ille  agat  Iliada. 


•bOWOWIJB.  XXXVn.  9.  AVO.  (1516.) 


RICHARDO  CROCO  BRITANNO 

AMICO    ET    LITERATO    ET    PROBO   QRiKCAS    PARITER   AC    LATINAS 

LIPTZiE    LITERAS    PROFITENTI 

SIBl    DILECTISSIMO. 


VLRICHVS  DE  HVTTEN 
RICHARDO     CROCO 

SALVTEM    DICIT. 


Uno  eodemque  temporis  monienlo  factiim   est,    ut  <!t  (u   ubi  sis   re-§.i. 
scirem,  quod  aliquot  iam  menses  varianti  rumore   dubitaveram,    et  nunUi 


XXXVn.    A  =  Indic.  bibl.  n\  74.  2  =  Hutt.  Miinchii  II.  p.  327.  sq. 

3  =  Kraft  (Ind.  bibl.  no.84.)  p.4.8q. 

••*  c^e  2.  ■*•  litera  5...5.  ^^  C  Finia.  Erdfurdia».  3.  Subscr.  omvt.  4. 5. 
•  Eobani  Hessi  Appendix.  Ad  P.  2,  Extat  in  2. 3.  sola]  fatis  3.  "^  Hiec]  Hic  3. 
.H^i2, 

^'  quod]  on  qao  de?    variante  legerim. 


124  XXXXVTI.    HVTTESI  AD  HICH.  CHOCVM  EP.    D.  0.  AVG.  1516. 

Lipsam  ituri  sese  ofTerrent,    fuitque  iUud  in  causa,   ut,    quum  longos  tibi 

f.2.commenUirios  texere  vellem,  vix  brevem  banc  epistolam  celerarcm.  Cer- 
tum  igitur  babe,  amicissime  Croce,  eorum  «luae  inprimis  opto,  unum  esse 
hoc,  ut  tu  quam  feiicissime  agas  atque  is  cui  tu.  his  moribus,  hac  eru- 
ditione  bomo,   dis])Hces,   tantum  ab  omhi  feHcitate  absit,    quantum  te  ego5 

1.3.  ab  omni  incommodo  votis  omnibus  abesse  cupio.  Narrantur  mihi  epistolx 
obscuronnn  virorum  tota  Germania  divulgari,  et  apud  vos  quoquc  haberi 
in  manibus  gaudeo  absens,  non  nesrius  interea  guam  isthic  vos  triumphetis 
pra^sentes  his,  quibus  monumentum  hoc  fit,  insultando.  age  igitur,  nihil 
intermitte  quod  quidem  divexandis  pessimis  hommibus  usurpare  possis:  bar-io 

f.4.  bare  ridentur  barbari:  quam  hoc  bene  cesserit,  probavit  Erasmus,  aptis- 
simam  tandeni  viam  qua  exagitentur  improbi  sophist^,  inventam  arbitratus; 
sed  mihi,  qui  hcec  audio,  viderc  non  Hcet:  nondum  enim  ad  oculos  meos 
pervenerunt  isti,  quiqui  sunt,  obscuri  viri;  recte  obscuri,  non  a  me  tan- 
tum.     Gratum  igitur  fcceris,    (quod  gratum  dixi,  et  gratissimum  inquam,]  is 

f.5.  si  te  mittente  exemplar  accepero.  'Novcm  menses  iam  in  ItaUa  sum,  nec 
adhuc  alicuius  literati  amici  ex  Germania  epistolam  accepi,  uno  excepto 
Uermanno  Nova;  Aquila?  comile:  hic  enim  officio  non  defuit.  Nisi  durius 
hoc  esset  quam  ut  meo  in  te  amori  conveniat,  accusarem  te,  qiiamquam 
quidem  in  aliqua  forte  causa  fueris,  quare  non  scriberes,  aut  potius  quo» 
minus  quod  scripsisti  huc  perferretur.  De  mea  cum  quinque  Gallis  pugna 
omnino  aliquid  scias  o])ortet  ubique  divulgantibus  curtisanis  qui   vocantur. 

f. «.  Capnionis  negotium  Romaj  vertitur;  nunc  convocati  undique  theologi  dispu- 
tant,  post  statuetur:  eo  enim  ventum  est,  optime  Croce,  ut  iam  non  quid  sen- 
serit  bonus  pater,  sed  qiiid  sensisse  putari  possit,  accipiatur.     Cum  primiss^ 
scies ,  ubi ,  quod  in  dies  spero ,  ad  me  venerit  sententia ,  non  iam  de  Capnione, 

§.7.sed  de  nostris  communiter  studiis  lata.    Uxc  a  me,  qui  brevis  esse  volo.    ali- 
quid  enim  tui  studio  moratus  sum  hos  Pomeranos,  qui  tibi  has  reddunt..  sed 
et  hoc  non  omittam:    nuper  epistolam  hisi  elegiaco   carmlne   ad   Caesarera 
Maximilianum  Italia^;  eam  mei  studiosus  quidam  Wittenpurgum  Faccho  mittit.  so 
cura  videas  num  quid  habcat  quod  te  afficiat.  si  tempus  est,  pro  Maximiliano 

§.8.  responde:  nam  hoc  aHis  reliqui.  Nimius  fui;  igitur  occludam  Uteras.  Tu 
vale  nostri  memor.     Bononia  V.  Idus  Augusti:  raptim,  irrevise,  sinceriter. 


*  abe8»e  ctipio  add.  A,  in  MS.  vitium  latere  adnotans.  -  •  ,,monumentum**  pro 
verbo  quodam  in  MS.  corrupto  posuit  A.  VuU  auctor  prscsentes  his  insultando, 
quib.  etc.  fit  insultando  male  coniunxerunt  editores.  "  puam  hoc  bene  —  probavit 
Er.  etc.  A.2.3.  qui  omnes  loatm  malis  distinctionibus  corruperunt.  cesserit  equidem 
addidi.  verbum  deficiens  in  MS.  vitialum  esse  adnot.  A.  Male  de  Moria  Erwtmi  h.  l. 
adn.3.;  de  Erasmo  epistolis  0.  V.  applaudenie  loqidiur  I/uttenus,  quod  argumcnium 
egregie  in  Ej^postulatione  sua  cum  Erasmo  prosecutus  est.  ^*  a  me]  ?  an  apud  me  ? 
«*«!•  De  mea....vocantur  omis.2.3.  "  pater]  Capnion.  ^  Vvittenburgum  2.3. 
"  Perperam  „{a.  1515.)"  add.  3. 


XXXVm.    HVTTENI  AD  RIUH.  CROCVM  KP.    D.  22.  AVG.  1   16.  125 

XXXVni.  22.  AVQ.  (I5if,.) 


RICIIAIIDO  CROCO  ANGLO 

MVLTIS    SIBI    ET   MAGNIS    NECESSITVDINIBVS    CONIVNCTO    AMICO 
LIPSiB    OPTIHA   LITERARVM    STVDIA   PELfciTE»    PROPAOANTI. 


(  HVLDERICIIVS  IIVTTEiNVS 

CUOCO   AiXGLO 

SAL.   VL. 

Nunqiiam  comnilssiinim  mc  piitu,   iit  (luamvis  istuc  profisciscerer,  ads.i. 
tc  non  scribam;    tu,   quemadmodum  milii  oflicio  respondeas,   videris,  qui 

lototo  hoc  anno  nihil  ad  me.     Neque  est  qiiod  uuutios,  (pii  rari  sunt,  accu- 
ses:  erunt  mercatores,  erunt  curtisani;  semper  habes  cui  committas.    NudiusS.2. 
tertius  a  Lipsa  quidem  huc:   ileu,   lu,  inquam,  Crocum  Angium  nostin'? 
'Quidni*  ait,  'Gruica  profitentem  iUunrf  illuin  volo.    sed  immquid  ad  me 
literaruni  dedit  is^*    *>e  literam   unam  quidem\   inquit.     Fieri   posse  non 

isarbitror,  ut  segnius  amicitiam  colas;   et  (piic^iuid  in  causa  est,  Croce;  iu- 
digne  fero  'quod  nuUas  abs  te  Uteras  accipio,  pra^seilim  tam  sa;pe  provo- 
cato.    ergo  igitur  istam  solve  desidiam  tuam,    ac  ipse   expergiscere    per 
aiiquam  longam  ad  me  epistolam  aut  volumen  potius.     Iterum  scripsit  ads.3. 
me  Comes  Novo)  Aiiuila) ,  ct  per(|uam  famiiiariter ,  ut  solet.    eius  vero  literis 

sointelUgo  quodam  iu  libro  scu  quadam  hi  epistoia  aut  pnefatione  nostri 
mentiouein  fecisse  Erasmum:  scribe,  oro,  quibus  verbis  aut  (pio  operc. 
inaxime  omnes  in  Germania  erratis  qui  omuia  istic  edita  facile  ad  ]ios 
perventura  arbitramini:  nihil  enim  nisi  forte  post  multos  aUquos  meuses 
aceipimus.     Novum  Testamentum  Roinam  illum  misisse   rumor  erat:   nons.4. 

25vidi  ipse.     Oro,    quicquid  haberi  novarum  rerum  potest,    coilige  ac  (piasi 
multis  simul  consarcinatis  ccntonibus  epistolam  forina,  eam({ue  p]*imum  ad  ' 
me  perfcrendam  cura.     Accepi  Obscuros"  Vu-os:  dii  boni,  quam  n(m  illibe-ff.5. 
rales  iocos!  Verum  ipsum  me  autorcm  nou  iaiii  suspicantur  sophist<e,  sed 
ot  audio,    palam  «prcedicaiit.     opponc  iUis  te,    et  ali^piam  al)sentis  amici 

Mcausam  age,  nec  me  istis  sordibus  pollui  siue.  De  eadem  ipsa  quoquc  re 
oopiose  perscribas  cura :  attenduutur  ra]*o  I  jpsienses :  cottidie  aliquid  audis. 
qdid  moUantur  fac  sciam,   ac  vale.    Bouonia.  XI.  Kiis  Septembr.   i*aptiiu. 

Iteratis  consolationibus  bene  sperai*e  hibentur  de  Capnionis  c^usa  aniicis.c. 
Romaui.     Quicquid  csi,  metuo  aurum  sophisticum.    Uogostratus  etsi  non- 


XXXVIIL    Vt  num.  XXXVII. 


"  AOm.2,3.  •*  Hancmentionem  fccertU  Erasmus  praiconio8uprap.l03,sq.repe' 
iito,  Cf.  infraEp.adfirasmom,  d.  21.1ul.  a.  1517.  daiam.  "  aUquot  2.3.  ^  istis 
sordibiu  posi  MUHerum  de  epistoHs  0.  V.  intcHegere  solent ;  quo  vLc  infcHcius  quicqucan: 
ikeologoi  Colonienaes  petil  Jluttenus.  ^^  attend.J  /m  attontantur?  ^*  Bononitc  2.J. 
XI.  J/tt  Sepiembr.A.  XI.Mcn8.Scptembr.2.  J.  In  exemplo  ab  ipsius  MUHeri  manu 
correcia,  qwd pouideo,  ent  Klis         ,,(a.  1515.)^'  pcrperam  add.  3.       ^  Ilogosratus  A. 


126  XXXIX.    COCHLIf  AD  PIRCKQ.  EP.  D.  9.  SBPT.  1516.      XXXX.    AH68T  AD  BBA8M. 


• 


dum  contra  Capnionem  promovit,  verum  eo  tamen  sperare  aliquid  videtur, 
quod  tot  iam  aniios  litem  producit.  et  Romanis  aurisugis  nihil  voracius 
est,  nihil,  uhi  munera  obiiciuntur,  mutabilius.  lam  certum  est  iudices 
multis  ac  manifestis  prseiudiciis  elevassc  Hogostrati  causam.  Sperat  ille 
tamen  aUquam  hiantibus  Cerberis  oiTam  obiecturum,  qua  aditum  ad  victo-  s 
riam  sibi  patefaciat.  Utinam  transacta  acta  essent,  quo  ne  suspensi  diutius 
essemus.     Vale. 

BONOKIA.  XXXVmi.  9«  SEPT.  1516. 


lOANNES  COCHL.EVS  AD  BILIBALDVM  PIRCKHEIMERVM. 

Mitto  ad  te,  observandissime  mi  domine  BiHbalde,  Marcum  Hutteni  uostri,  lo 
qui  hoc  vesperevnobiscum  cuenavit,  aliquot  nobis  novas  recitans  cpistolas  multo 
cum  risu ,  cx  quibus  una  per  totam  fere  Germaniam  vagata  est ,  tuique  facit 
mcntionem,  quod  contra  usuram  scripseris,  quam  magister  noster  disputavit  Bo- 
uohiae.  negat  tamen  sc  Ubclh  illius  auctorem  in  hisc  vcrba  *nullo  modo,  cst  deus- 
met.*'  Ceterum  cius  Marcum  tunc  recte  accipies,  quum.  prius  legeris  Sabellicii& 
carmen  de  Vouetorum  ortu  ac  fato:  nil  euim  quserit  iste  Marcus,  nisi  irrisio- 
nem  eorum  lactantiae.  Mirabile  profecto  mihi  videtur  homiuis  ingenium,  prte- 
sertim  in  illudenda  aliorum  stultitia:   iocis   scatet  ct  salibus.    quamprimum  ho- 

minem  audivi,   altcrum   dixi   essc  Lucianum Itali   pecuniam   quxrunt  et 

pompam.  nunquam   cos  tanti  faciam  cxpertus,   quanti   feci   antea:    fucus  est  etso 
simulalio,  uti  nuper  scripsisti.  Bcne  valc  et  ad  priores  mihi,  ubi  dahitur  ocium, 
responde  literas.     Ex  Bononia.*  9- die  Scptembris,  auno  domini  1516. 


XXXVim.  Heumann.  (Ind.  bibl.  n.  70.)  p.  l.sq. 


HAQENO^.  *     XXXX.  19.  OCT.  (l516?) 

WOLPHANGVS  ANXT  CESERBERGIVS  DOMINO  ERASMO  ^S.  P.  D.  3 

Obscuri  viri  ad  myrtum  cancntes  apud  me  in  sterili  areua  orti  fronte  iam 
pcrfricata  in  tuum  conspectum  prodire  volunt,  dumque  id  sedulo  prohibere  co- 


XXXX.   EraBmi  Epp.  Append.  num.  CCCXXXIX.  col.  1777.  Ind.  bibl.  n».  (>3,5. 

*^  Marcum]  Cf.  Ind,  hibL  n9,  XX.  2).  Cochlams  carmen  manu  scriptum  miserit. 
*•  una]  Fiiit  epistalatn  Magistri  Sclauraff,  Epp.  ohsc.  vir.  part.  II.  9. ,  ubi  in  carmine 
rhythmicali  legitur  versih.  39.  sqq. 

Tunc transivi  ad  Numbergam, 

Ubi  quidam  Pirckheymer,     qui  non  est  Magister, 

Fecit  mihi  instantiam:     sed  audivi  ibiclam, 

Quod  cum  multis  sociis    in  partibus  diyersis 

Magna  in  coniuratione     vellet  staro  pro  Capnione, 

Et  contra  Theologos    facere  multos  libros. 

Et  fuit  mihi  dictum,     quod  noviter  unum  libmm 

Scripsit  de  usura,     quam  admittitt  Theologia, 

Sicut  Bononiffi  est  disputatum,     ct  per  Magistros  nosiros  probatum. 


XL.  AVOSTU  AD  ESABM.  BP.  D.  19.  OCT.  XLI.  QLARKANI  AD  ZVINOL.  BP.  D.  19.  OCT.  1516.     127 

nor  fortius  repugnando ,  in  .mc  insurgentes  inquiunt  nil  fore  sc  Erasmo  gra- 
tius,  tum  quoti  dudura  is  strcnuiora  sua  dicta  Argcntorato  mcmoriter  rccitave- 
rit.  tum  quod  istorum  sint  familia,  quos  Moria  tam  gnavitcr  pridcm  cclehra- 
veht.  hac  victus  procacitatc  reliqui  vela  vcntis.  supcrcst  ut  diccuhe  liospitium 
snon  dcneges  iis,  quos  tui  tam  cupidos  Umse  agnoscis.  Tuum  crit.  ut  ridicula 
Bon  aegre  feras,  ncc  spcrnas:  non  cnim  opis  cst  Anxstcoi  tihi  omnium  doctis- 
simo  quicquam  pncter  voluntatem  dignum  impartiri.  Vale  ct  vive.  Datum  Ila- 
gen:  19.  Octobris. 


XXXXI.*  D.  t9.  OCT.  A.  1516. 


it  GLAREANVS  VDALRICO  ZVIISGLIO 

DOOaiO    VIRO    PHILOSOPUO    ET   THEOLOOO    N0BI8    AMICISSIMO    8. 

Non   sinit  infclix  meum   pistrinum,    ut   frequenter  noslrae   remeent  litera^. 

Emi  et  nescio  quid  audcamnc  dicerc  Portuini  Grac^hi .  dicerc 

volui  ad  Ortuinum  Gratium  epistolas  aut  sal(>s  illos  iucundisiHmos,  auctos  pne- 

islerea  et  magistralitcr  dcterminatos.  0  ipsc  laccrat  l»onos  bbssos,  prxsertim 
Zfikaviacum  sua  herba  rivdy,  Ccterum  Lachnerus  illc  Guolfgangus  misit  Vene- 
tias  qui  in  litera  Aldina  optimos  quosquc  auctorcs  aflcrant,  Gcllium,  Gu;sarem, 
Platonem,  Ciceronem,  Ilomcrum,  Lucianum.  ncmosthencm  ct  quos  rcferre  nou 
mora  est  innumeros  alios.     (jua  in  rc  cautionc  utcndum.    si  cx  iis  aliquos  ha- 

wbere  voles.  rcscribito  Lachncro  ut  potcs  amicisshuc.  ne  tui  oblivisc<itur.  vclle 
te  pecuniam  promptam  apud  me  ponerc,  atque  id  cam  ob  causam  potissimuin: 
quicquid  enim  bonorum  librorum  Rasilcam  vcnit,  triginta  adsunl  qui  vix  con- 
quisito  pretio  arripiunt:  tantus  cst  appctitus  hominum  ct  furor  (nam  ct  furor 
est)  nonnullorum,    quibus  tamcn   hi  libri    ncquc    usui    sunt   nequc   intclligunt; 

»habere  tamcn  volunt   et   quam   so^pc   strcnuc   insanirc   malunt Valc 

et  me  ama.     RasilQae  ex  pistrino  mco.  XIV.  Cal.  Nov.  Ao.  C.  1516. 


XXXXI.  Zainglii  Opp.  (Ind.  bibl.  n".  81.)  VII.  1.  p.  15'.  sq.  nO.  iii. 


'•  ®  Hagcb.  aperto  errore  ed.  L.B.  Ex  hac  Anfjstii,  tim  Ilagenocnsis  librorHin 
mprimendorum  correctoris,  epistola  Mohnikius  suspic.atus  est,  c.undem  vintm  cpistoia- 
mm  obsc.  vir.  auctorem  fuisse. 

'•  Henricus  Loritus  Giareanus^  Ilutteni  ivqualis^  mnthcmaticas  disciplinas  liasi- 
letB  eo  tempore  docehat.  **  lac.  bon.  boss.]  =^  rcifSt  gutc  Poficn.  vulgaris  phra- 
tis  Germanica  more  scriptorum  cpistolarum  illarum  Laline  facta.  Cf.  Ejip.  ().  V. 
vol.  I.  n*.  40.  loaunis  Carriticis  Ambachensis  cpist.  *^  Zuikaviacum  ...  rjvdrj. 
koe  dederunt  Turicenses.  sine  sensu.  fortasse  Zuickavia  cnm  {sivc  Zvickavia- 
cub)  saperbe  vriviif  nam  tres  epistolcD  Magistro  Conrado  dc  Zuiccavia  in  primo 
vobamne  Epp.  0.  V.  adsctiptw  (0.  13.  21.)  sanc  setis  suiiiis  pingunt  adulterum  Ort- 
mbmm  ei  scriptorem  ipsum  maechuni.  ^*  Laclincrus]  Frohenii  typographi  et  Inhiio- 
pokB  BagiUensis  socer.  ^^  (jtcllium  etc.J  Ihvc  enumeratio  et  ipsa  quasi  in  epistolig 
9b9c.  mr.  tegereiur,  kodie  rideri  possit.      ^  saBpe]?  sapere? 


128      XXXXII.    GLAREAr*  AD  ZYINGL.  EP.  D.  24.  OCT.     XXXXIII.  MOBI  jU>  BRASM.  BP. 


XXXXTL  D.  24.  OCT.  A.  151«. 


ZVINGLIO  SVO  GLAREANVS  S. 

Scripsi  nuper,  carissiuie  Uklrice,  ct  copiosius  el  fortasse  cordaiius  quse 
in  rom  luam  curassem.  ne  vero  intcrceptaB.literu?  anxium  te  re<ldant,  iam  denuo, 
esto  mauus  fri^cant  (frigebant  enim  maxime,  cum  ha^c  scribcrem),  certioremea^ 
de  re  facio.  Emi  libi  Copiam  cornu  cum  Pompeio,  Varrone  et  Nonio,  Lactan- 
tium  cum  Tertulliauo,  non  addens  quantum  quodlibet  illorum  constet:  scio  eniin 
te  mihi  confidere  ut  amico,  atquc  tu  quoque  non  es  inscius  qiiam  illibeuter 
docti  supputationibus  illis  sesc  astringunt.  Ilabuisti  mecum  3  scuta  et  quar- 
tarios  duos  minores.  summa  autem  hornm  codicum  facit  1  aureos  et  35  plapp.  lo 
Basilicos.  (letorum  milto  tibi  exquisitissimas  illas  Epistolas  obscuroriun  viroruin 
ad  Portuinum  Gnecum,  dicere  volui  Ortuihum  Gratium,  ampliatas,  non  restriclas, 
explicatas  et  replicatas.  Ipse  vuU  se  pcrcuterc  cum  eo,  et  iacerat  mirabiliter 
grossos  bossos.  Ilieronymus  dispositus  est,  sed  bibliophorus  ducere  uon  po- 
tuit;  curabimus  autem  propediem  ut  Eremum,  quain  semper  vivens  iuhabitavit,  15 
visat.  Uuum  est  magnopere  ad  rem  perlinens:  vide  ut  et  Frobenio  et  socero 
eius  Lachnero  utrisquc  siugiliatim  scribas  amicissime ;  ea  res  faciet  ut  cuin  libri 
aiii  adveniant,  tibi  promptiores  patrociniumque  meum  eo  lenius  fcrcnt:  cum 
cniiu  boni  libri  adducunlur,  omnes  advolant  praeripiuutque  scioli,  quj  neque 
inlelligunt  neque  legcnt  uuquam.     spero  autem  post   dnos   nienses   e\  Veneliisso 

magnaiu  librorum  molem,    in  litera   etiam  Aldina,   huc   duci , 

Basilea;  a.  d.  VIII.  Qal.  Nov.  Ao.  C.  1516.    Omucs  discipuli  salutare  tc  iusseruut. 
Ignosce  celcritati. 


XXXXn.  ZmngliiOpp.  citt.  \ai.  L  p.l7.sq.  n^V. 


LONDINI.  XXXXin.  31.  OCT.   1516.     25 

TIIOMAS  MORVS  DOMINO  ERASJfO  SVO  SALVTE3I. 

Rcscribo,  mi  Erasme,  serius,  quod  certe  aliquid  scribcrc  cupicbam  dc  cquo 

tuo  ab  Ursewico  promisso Epistola»  Obscurorum  virorum  opera»  pre- 

tium  est  videre  quantopere  placent  omnibus,    et   dottis  ioco   et  indoctis  serio, 
qui  dum  ridemus,   putant   rideri  slylum  tmtum.   quem  iin  non  defenduut,  sedso 
gravitate  sententiarum  dicunt  compcnsatum    et   latere   sub  nidi  vagina  pulcher- 
rimuin  gladium.     Utinam  fuisset  inditus  libello  alius  titulus:  pcofecta  intra  cen- 
tum  aunos  homines  studio  stupidi  non  scnsissent   nasum   quanquam    rhiuoccro- 


XXXXIII.  ErasmiEpp.L.B.lTOO.  Append.  nam.  lxxxyii.  colL  1574.  sq. 

•  *'  se  percntcre  cum  co]  ^  sich  mit  ihm  schlagen,  duollum  q.  d.  cum  eo  inire. 
**  gro8808  bos308]  =  grobc  Fofien.  SuiU  phrases  Epp.O.  V,  **  Ercmum]  Einsiedeln, 
uhi  tum  Zvinglius  habitabat.     Glareanun  ambiguo  verbi  sensu  ludU.        **  a.  d.]  ad  1. 


XLIV.XLV. OOCHLJILX  AD  PIRCKR.  EPP.33.N07. 31.DEC.  1616.  Xl!i  V^I.HVTT.  AD  REVOHL.    129 

Uco    longiorcm Londino    antelacanis   horis   fcslinanter.   31.  Octobris, 

Anno  1516. 


BOROiriJB.  XXXXim.  ^  W.  ROV.   151«. 


[lOAKNES  COClILiEVS  AD  BILIBALDVM  PIRCKIIEIMERVM.] 

»  S.  Libera  nie  qua^so,  optiiiic  ac  ohservaiidissiinc  D.  Bihhahlc,  non  dico  a  su- 

spicione.  setl  a  inelu  quo  leviuscule  discrucior,  ne  forte  propter  crehras  nieas  ad 
te  ineptias  paruin  visus  sim  orficiosns*  praescrtim  in  sordida  Eckii  disputatione. 
....  Nos  iam  pridem  vehementcr  ex|>eclamus  a  te  hteras,  Iluttenus  et  ego. 
nc  committas  quaeso,    iit    ilh    non  res()ondcas:    nain  conteuq»tuiu  se  iudicaturus 

ttesset,  ct  in  me  forte  culpain  transfunderct E.\  Bouonia.  23.  die  Novein- 

bris.Anno  MDXVI. 


XXXXIin.  Heumanii.  (Iiid.  bihl.  n.  70.1  p.  2. 


BOXOVIJE. 


XXXXV.  -^^  DKC.  I5in. 


[lOANNES  COCHL.EVS  AD  BILIBALDMI  PIRCKIIEIMERVM.j 

u  S.  Heri  ad  me  tiilit  fihus  D.  llieronymi  Ilolzschuer  hinas  litteras,  colendis- 

sime  D.  Bilihahle,  adeo  gratas»   ut  omnis  cxpectationis  facilc  sim  ohhtus 

Ilutt^nus  graviter  nuper  sp^rotavit.  Nudiustertius  cpistolam  inihi  ostendit  Romae 
a  Martino  (jroninck  s(;riptam,  qua3  ccrtam  Reutthhno  promitlit  victoriam,  quam- 
vis  hac  aestate  summo  ccrtamine  utrinquc  sit  lahoratuin.  Mox  uhi  invcnero 
nnuncium,  plura  scriham.  has  littcras  Romam  mitto,  ut  inde  ad  tc  veniant  opera 
'  Engelhanli.  Bcne  vale.  .  .  .  Ex  Bononia,  pricUc  Calcndas  lauuarii.  Aimo  Domiui 
1517.  

XXXXV.  Heumann.  1.  c.  p.  4.  sqq. 


XXXXVI.  13.  lAN.  1.M7. 


HVLDERICHVS  DE  HVTTEN  lOANNI  UECVllLLN  S. 

n        Per,  te,  caput  tuum  oro,  per  siquid  hoc  chariiis  utrique,  noli  tristia$.  i. 
omiiiari  nobis.     quid  enim  ista  sibi  volunt  'siu  brevi  iuoriar',  satis  tibi  re* 


XXXXVI.     1  =  Reuchlin.  epp.  (Ind.  bihl.  n".51.)  fol.  A.  p.  1.        2  =  Wagenseil- 
B^.  z.  p.QO.        3=Hatt.Munch.  II. p.3d7.8q.  Vidc  ctiamBurckliard.  I.  p.  152.  sq.  III. 

p.  157.  sq. 

Hmux  On.  tol.  I.  9 


1  30       XLYI.    HVTTENI  AD  REVCIILIN.  EP.  D.13.IAN.  lol7.     XLVII.    KEYGHLIllIBTiB. 

spondebit  virtiis  lua.  noli  me  terrore  obsecro;  noli  ipse  imponere  ueces- 
sitatem  tibi,  et  illum  refer  animum  quo  solitus  es*ferundis  adversis  uti: 
nuiltos    ultro    ferocientes  formidulosus  dux  milites  bis    querelis    emoilitos 

$.?.  reddes.     Ne  tibi  desis;    ne  ardentibus  pro  te  muliebre  istud  obstrepe  *siii 
brevi  inoriar'.    iinino  non  moritur  qul  sic  -vixit:   istis  enim  annis  quicquid^ 
addes,   lucro  accesserit;    gloria  abunde  est:    sensisti  vivens  ea  de  te  lesli- 
monia,  quc»  paucis  prius  mortuis  contigcrunt,  ac  ipse  |>osteritati  interfuisti 

S.3.  tua3.  Quod  ad  ine  attinet,  satisfactum  meo  in  te  studio  arbitror  vcl  hoc 
solo ,  quod  inter  Keucblinistas  numeratum  haud  obscure  me  viderim.  Proinde 
confirma  te,  fortissime  Capnion :  multum  oneris  tui  in  nostros  humeros  trans-jo 
latum  est.  iampridem  incendium  coiiflo,  quod  tempestive  spero  efUagrabit : 
ipsum  te  quiescere  iubeo:  eos  mihi  adiungo  militia;  socios,  quonim  et  aetas 
et  condilio  pugna^  generi  par  est.     brevi  videbis  lugubrem  adversariorum 

S.  4.  tragauliam  e  ridentium  theatro  exibilari.  Ha>c  divcrsa  opinante  te  moUor. 
neque  enim  de  me  si  recte  suspicareris,  ista  scriberes  *Noh  dcserere  cau-  Js 
sain  veritatis*:  Egon'  deseram  ciiit  hanc,  autte,  huius  ducem?  modic^ne  fldei 
Capnion,  quani  noii  nosli  ilultenum!  imino  si  tu  hodie  deseras,  ego  istud, 
qiiantuin  per  mc  flcri  potcrit,  restituam  belium;  nec  mihi  ignavos  ccBptorum 
comites  arbitrare:  his  stipatus  cdnsortibus  ingredior,  quorum  unumquem- 
que  huic  colluvioni  salis  futurum  pules.  Capnionis  pra^conium  per  oras^' 
viruin  volabit;  feres  ipse  cl  lunc  ct  ahunde  ingentem  laudem  extra  peri- 
cuhiin  securus.  Ihcc  volui  ne  ignorares.  Vale ,  ac  iiitegrum  tc  nobis  serva. 
Iterum  vuie.  Uoiionia\  Idib.  ianuar.  Anno  AJ.D.XVJi. 


XXXXVII.  ,j 

[Ea-  Heuchtinianarum  epistolarum  Haganoensi  cxemplo  (Ind.  bibl.  ii®.5l.)  quod  in 
ipsa  prima  pagina  hofc  habet:  Reuchliniftarum  cxercitum  pa|gina  iiiuenies  mox  fc- 
quenti.  |  hic  catalogns  inserendus  esse  videtur:]  ,    , 

CAPNIONIS  DEFENSORES  ACERRIMI, 

VlRl  GERMANI^  TOTIVS  LITERATISSIMI  SPLEXDWISSIMIQVE.  30 

D.  ErasmtiS  Roierodamus  uir  seculi  nostri  doctissimus^  qui  Ca\pnioncm  suis 

diui7iis  operibus  undiqi  purgat  ac  defendit. 
Hermannus  Comes  de  Nuenar,  nobiiium  omnium  specimen. 
Hulderichus  de  Hutten^  uir  omni  in  doctrina  absolutissimus.  v> 

Reuerend.  DN.  loannes  Episcopus  Roffensis. 
Petrus  Galatinus  Minoritanus,  sacrce  arcance  Cabala:  peritissimus 
Martinus  Groningus  Bremensis. 
lo.  Potken  Preepositus  Coloniensis 


*••«  Cf.  Horat.  Od.  I.  9,14.  sq.       "  confluit  2.3,       "  Egonc  2,3,        "  qai  [pro 
quam]  ex  mn  iiUeltecta  sigla  2.3.      quam  recte  Burckh.  I.  p.  152. 


XLVII.  UYGHLIJIISTAB.  EXBKC1TV8.  XLVIII.  COCHL.  AD  PIBCKU.  EP.  7.  MAKT.  1&17.    131 

Ckristophorui   Vuelser  ProBpositus  RcUisponensis 

FaMcius  Capilo  Concionalor  Basiliensis,  uere  pius  Theoiogus 

Joannes  Oecolampadius  Concionator  Auguslanus. 

lacobus  Spiegel  Seleslanus  I.    V.  JOoc.  Cces.  Secrelarius. 
iConradus  Peulingerus  I.  Doc.  Consiliarius  Auguslanus 

Conradus  'Mutianus  Ruffus  Prceposilus  in  GoUa. 

Tkomas  Truchses  Decanus  Spirensis. 

Laurentius  Behem  Babenbergensis  Canonicus. 

Sebastianus  Sperantius  PrasposHus  Brixinetisis. 
xoGuiHtlmus  Copus  BasUiensis. 

Henrichus  Stromer  Aurbacchius  Med.  Doctor 

BiHbaldus  Pirkaimer  Norinbergensis  ^  summce  doclrinoe  uir. 

Aegidius   Viterbieh.  Gncdis  Eremilarum  S.  Augustini. 

loachimus   Vadianus   Vienensis  Ordinarius 
ift  Simon  Lazius   Vienensis 

Cuspinianus  Cces,  Orator  disertissimus. 

lohannes  Ccesarius, 

Georgius  Simler  Ordinarius  Tubingensis. 

Hermannus  Buschius  poeta  Sf  Oralor  iucundissimus. 
^Henrichus  Glareanus  Heluetius  poeta  4r  Orator. 
'    Eobanus  Hessus  Poeta  ^  Orator. 

Eleutherius  Bt/zenuSy  qui  Triumphti  in  Cap.  uictoriam  scripsit.\\ 

Michael  Humelbergius  Rauenspurgensis. 

Petrus  Mosetlanus  Protegensis. 
tiBerocddtts  lunior  Bononiensis 

Nicotaus  Gerbellius  Phorcensis 

PhiUppus  Metanchthon  Bretlanus 

Beatus  Rhenanus  Seiestanus. 

loannes  Quonus, 
KbRicardus  Crocus 

loannes  Huttichius. 

Petreius  AprotMCchms  » 

Crotus  Rubianus 

Erhardus  lAstrius 
»Eurycius  Cordus 
Pauius  Gereander  Saltzburgensis. 

C  Pkerique  aiiiy  ^  Germanice  doctissimiy  qtii  propc  diem  in  |  Capnionis 
innocentiam  proprium  in  lucem  dabunt  opusculum. 


XXXXVm.  7.  MART.  1517. 


I  [lOANNES  COGIIL.£VS  AD  filLIBALDVM  PiRGKHEIMERVM.] 

S.  Laxavi  hac  hyeme  liberas  furori  habcnas,  obscrvaiidissime  D.  Bilibaldc ;  iiunc 
Undeiii  ad  me  ipsum  redii;  reliquum  cst,  ut  metC  teincritati  apud  le  veniam  pre- 


XXXXVm.  Heamann.  (Indic.  bibl.  n».70.)  p.  9...  17. 

9* 


1  32      XLyill.   XL1X.    COCHL£I  AD  PIBCKHEIICEB.  EPP.  D.  7.  et  25.  1U.BT.  1517. 

cer Erat  uuper  in  aruiis  tota  nostra  natio  contra   totam   nationem  Lan- 

gobardorura;  cogebar  ct  cgo  meos  duos  scniores  in  arma  atque  adeo  in  pericula 
mittere;  discurrebant  per  plateas  feroces  et  furibundi,  certi  bostes  dedere  ueci; 
incursabant  et  domus:  rcs  agebatur  omni  armorum  genere.  etiam  bombardis: 
Lbngobardi  foris  uxin  vidcbantur,  at  intus  plurimi  congregabantur,  et  nisi  gu-s 
bernator  sese  intermiscuisset,  ad  manus  utique  et  ad  caBdem  devenlum  esset. 
pacem  itaque  post  bidui  furorem  gubernator  indixit.  nemo  interfectus  est,  pauci 
qui  easu  inciderant,  vuluerati.  oflferebaut  se  in  auxilium  nobis  Thusci,  Picentes. 
Hispani,  IJngari,  Poloni.  ut  scholaros  contra  schoiares  vel  iu  media  urbe  liellum 
gerereul ;  sed  in  tempore  est  res  scdata.  est  bona  nunc  iuter  scholares  pa\.  to 
foris  bellum  cl  tumultus.  liaque  non  imus  imnc.  ut  proposueramus  iussu  ve- 
stro.  Romam:  multa*  sunt  cuusae.  bellum.  iler,  victus.  latrocinia.  sumptus 
equorum  et  hospitium.  quod  discessu  nostro  pcnlidissemus :  melius  igitur  visum 
est  uobis  tu^c  viscre  Roraam  et  Neapolim,  quaudo  vel  omnes  vel  plures  nostrum 
revocaniur  domum.  ut  cquis  nostris  iiisideamus.    non  alienis   magno   xre   cou-i& 

ductis Ex  Bononia.  Nonis  Marlii  Anno  1517. 

Esl  quidaiu  Cauonicus  nobiscum  Herbipolensis .  Friderichus  Fischer.  con- 
tubernalis  D.  llutteni;  is  velit  aliquando  ad  te  scribere  anficitiae  tecum  ineund» 
gratia;  monuit  me.  ut  ad  te  prius  scribercm  ben^olentiamque  captarcm.  est 
vir  bonus  optimiquc  iugenii;  scribit  ad  me  siepe:  ut  autem  videas  vel  pervo 
transeniiam  qualis  sit,  breves  eius  ad  me  imposui  huic  epistolae  meas  litteras, 
quibus  dc  lertia  ipea  in  Thra(;ulum  querclam  loquitur,  ubi  Neroni  comparatus 
est  Thrax,  pciorquc  multo  rcputatus. 


BONONIiE.  XXXX V TTTT.  25.  MAHT.  1517. 

[IDEM  AD  EVNDEM.] 

S.  Scripsi  ad  tc  nupcr  plurima  apud  Sigismundum  Holzschuher,    colemlis- 
sime  mi  D.  Bilibaldc;  pnecipua  tamen  crat  cura  dc  libello  ad  te  dato,    iu  quo25 

contra  lustiuianum  scripsi  iu  his  qua;  rcligioncni  taiigebant Iiuius 

epistolii  lator  iuris  cst  utriusque  doctor,  nou  minus  integer  quam  doctus  et  hu- 
manus,  amicissimus  scinpcr  non  modo  mihi,  sed  ct  ncpotibus  tuis.  totique  no- 
SlriB  hic  nalioni  charissimus,  D.  Valcntiuus  Pomeranus,  apud  ducem  suum  non 
modiCiC  authorilatis.  cupit  nosse  te  tuamquc  sibi  conciliare  amicitiam.  vir  est3u 
optimus,  cui  te  mallem  cssc  amicum  qiiam  prioribus  illis  Saxonibus.  minus  eo 
doctis  minusque  mihi  tuisque  dilectis:  nihil  tameu  petit  quam  te  ^osse  ami- 
citiicque  se  insinuare  tuae.  Huttenus  dixit  se  ad  te  riunc  scripturum.  compo- 
suit  orationes  acerrimas  morcquc  vctcri  accusatorias  in  duccm  illum  Wirten- 
bergeuscm.  Bcnc  valc  at([uc  de  querelis  meis  aliquid  mihi  vel  paucis  rescribc.  aj 
Ex  Bononia.  25.  die  Martii,  Anno  domini  1517. 


XXXXVIIIL  Hcumann.  (Ind.  bibl.  nO.70.)  p.  17...19. 

*  seniores]  signori  Italicc.  cf.  ad  sq.  v.  28.  .  **  Thraculum]  lustinianum ,  in 
cuius  libros  Cochlaeus  commentarios  tam  verbosos  quam  inutiles  arroganticeque 
plenos  scfibere  tum  cocperat. 

**  uepotibus]  sororis  filiis,  Geuderis.  *®  Valentinus]  Stoientinus,    Hutteni 

amicus ,   ad   qucm   scripta   est  Querelarum  I.  elegia  C.  '*  querelis]    adversus 

lustinianum.  cf.  supfa  ad  v.  19. 


L.  BRHAIM I  AD  PIRCKH.  EP.  D.  27.  APR.  1517.  LI.  HVTT.  AD  PIRCKH.  EP.  D.  25.  MAI.  1517.        1  33 
BAMBSRQJE.  L*  27.  APRIL.  1517. 


[LAVRENTIVS  BEIIAIM  CANONICVS  BAMBERGENSIS 
AD   BILIBALDVM  PIliCKHEIMERVM.] 

1517.  April.  27. 
&  Salulem.    Perccpi   literas   ttias   una   cniii    iudicio  M.  Ortwini:    gralias   ago 

magnificas.  illud  iudicium,  quod  nohis  monstravit  D.  Stabius,  longe  excollentius, 
lepidius  argutiusque  videtur :  vellem  ^ut  inprinuTclur.  Est  hic  D.  lacohus  Fiichs, 
frater  decani,  vir  doctus  ct  elegans,  qui  lotus  est  RtMichlinista :  is  niirahililer 
delectatur  lectione  harum  materiarum  contra  theologistas  factariini:  ost  optimus 

io  amicus  meus  et  intimiis  Ulrici  Hutteni :  credo  eliain  ipsum  non  nullas  compo- 
suisse  epistolas  obscurorum  virorum,  vel  saltoni  non  abfuissc  longe,  dum  iion- 
nnllae  earum  siint  composita?.  ipse  semper  mihi  coinmunicat  nova  de  hac  ma- 
teria,  quando  ea  habot.  Ego  lilcris  proximis  scripserim  ad  te  noii  mc  inlelligere 
quomodo  incideris  in  illum  libelluin  obscurorum,  quia  tunc  non  logi  nisi  II  qiia- 

15  terniones  de  illa  materia;  at  postera  die  cum  ultcrius  legi.  bene  intollexi  quod 
non  vituperii  caussa,  sed  iit  sigiiiricaret  Reuchlinistas.  Et  illc  Huttenus,  qui 
forte  auctor  est  vel  maioris  partis  illiiis  libelli  scu  epislolarum,  ipseinet  se,  ut 
scrihit,  inseniit,  sibi  ipsi  obloquens  quasi  sit  magnus  truflalor  seii  bestialis, 
ut  forte  evitarel  suspicionem  aucloris.     Ego    non    salis   possum    mirari   de  iii- 

sogeniis  hominum,  quam  arguti  vituperent  illum  Ortwinum  ct  nialos  theologos  et 
artistas  etc. 

L.   Henmann.  (Indic.  bibl.  n9. 10.)  p.  255.  sg. 


BOKOIfl^. 


LI.  25.  MAl.  1517. 


BILIBALDO  PIRKHEmERO  PATRICIO   NORIMBERCENSI 

KVlBO    FORTI    BT    IN    LITERI8    AB80LVT0    AMICO    BONO  AC    INTEGRO   SALVTElf 

T^^^S  REVCHLINISTA 
VLRICHVS  DE  HVTTEN  EQVES. 

Ne  tibi  in  ofQcio  cedere.vidcar,    qnemadinodum   tu   feristi,    Bilibalde  ^ 

fidissime,  cum  bodie  tucim  epistolam  (icceperim,   hodie  respoudeo.     Dii  te 

Mmilii  servent,  vere  amic^:  ita  tempestive  necessaria  de  re  cortiorem  fecisti: 

dioam  enim  ut  est:  tu  primus  monuisti,   tu  amici  curam  gessisti.   qiiod  ut 

posthac  item  facias,   mire  velim.    iam  enim  satis  csse  puto,  si(piid  abs  te 


LL    l=Pirckh.Opp.(Indic.bih!.  nO.59.)  p.264.       2=\Vagen8eil.n^xiii.p.98...100. 
3  ==  Hntt.  Mnnch.  IL  p.  345...347.  Cf.  etiam  Hnrckhard.  I.  p.  158.  Hg. 

••  scripseiim]  ?  scripsi.  Bonus  Behaimius  Bohemice  Latinum  agit.  quoin<Mlo  inci- 
deris  in  illam  Ubellum  dicit  pro  cur  tni  in  illo  lib.  mentio  facta  sit  et  paulo  post, 
mbi  ngnificaret  scripsU,  obHtus  est  non  pra'cedere  nomcn  auctor.  voiuit  ut  si^^iiifi- 
carentur  Keachlinifltse  sive  post  Keuchlinistas  adicere  debcbat,  ut  pro  suo  more 
LcBtine  balbuiirei,  te  inBeraorit  auctor.  ^^  inseruit]  Cf.  £pp.  obsc.  viror.  part.II. 
ep.  Magiatri  Sylvestri  Grisii  ad  O.  Gratium. 

'^  animo  4, 


1  34  I-*!'    nVTTKXI  AV  PIRCKHEIXESFM  EP.    D.  2^  MAI.  1517. 

|M*l<;rHliini  sit,  iit  iliram  'sic  volo',  aiit  si  amplissiine,  quemadmodam  minc, 

f.^  'iiiirc  vclim';  ad  [lopiilum  isla  'oro,  obsecro,  obleslor'.  Fortissime  Bili- 
halH<%  qiiM  sic  mctuis  nostri  Capnionis  caiisa",  quem  sua  innocentia  ad- 
versiis  oinnium  insiiltiis  tutiim  reddit?  tot  millia  |>essimorum  persequuntur ; 
i|uiHam  lioiii,  'dico  enim  )>onos  qui  lioc  faciunt  quidam,  inquam,  bonis 
tiientur:  utriim  maioris  apud  posteritatem ,  quod  multi  persecuti  sint  mali. 
an  quod  quidam  defenderint  boni?  'At  damnabit  N.  N.  phratonim  aiiro 
inversiis'.  Damnet.  contra  Erasmus,  Faber,  BHibaldus,  .Mutianus  et  optimus 

§,x  quisqiie  innocentiam  tueri,  veritatem  amplecti  dignum  duxit.  tx  si  me  tor- 
ques,  verum  dicam,  abs  te  malle  probari  me,  docto  et  bono,  quam  abio 
ipso,  ornni  palea  leviore,  omni  pluma  inobiliore;  neque  persuadebis  mibi« 
iit  minoris  faciam  aliquod  Erasmi  spiculum ,  quod  in  mahim  quempiam  de- 
torserit  illc,  quam  sexcentas  illiiis  Florentini  excomrounicationes ,  qusB  iam 
multis  et  magnis  de  causis  vilesciinl,  apud  eos  quis  est  testiculi  vena  ulla 

f.4.  palcrni.     Proinde  impetrent  illi  omnia;  nos  innocentiam  tuemur  partis,  qn<Ti5 
non  miniis  iiota  (^i  omnibus,  quam  persuasa  est  sensato  ciiique  sancUssimi 
Leonis  improbilas :  nam  si  quis  nondiim  intelligit ,  dices  illi  ciim  Chrysippo 

§.\  ov  yccQ  Ttarakrintixriv spavtaCCav  ix^ig.  Redeo  ad  priora.  nondum  scri- 
bentibiis  Hiittenis,  per  te  intellexi  regrassari  t>Tannum,  et  bellum  esse. 
Idem  fac  postea,  si  quid  conlingit,  et  omnia  quae  in  rem  meam  .esse  du-20 
xeris,  celerrime  scribe:  neque  enim  in  caiisa  gentili,  si  dubitas,  extra 
periculimi  ego  sum,  qiiiddain  aiisus  singnlare,  et  qiiod  non  ignorat  car^ 
nifex ,  miilto  ante  edoctus.  Da  litteras  et  vale  cum  tuis  oninibus.  Bono- 
nia;  VIH.  Cal.  lunii. 

J.6.  Milte  Piscatorein  ubi  editiis  est.    Pulcbre  in  pracfatione  poteras  tIieo-25 

logistas  nolare;  Iii  sunt  illi  iaculatores,  a  quibus  periculum  est  oinnibiis 
qiii  verum  dicunt;  Iii  se  coliortati  sunt  niutuo  iam  prideni  adversus  bo- 
nuin  Capnionem  Hogostrato  pra^monente  BdXXs ,  pdkks  tov  xatdgatov 

J.7.  totg  dtpd^ovois  ^C^oig,  et  illi  'Ildvtag  d^a  ^vvaiSnC6c)(ASV  i%  avx6v\  Sed 
qiiia  de  Ilogostralo  incidil  mentio,   iiupcr  Iiac   iter  f«i>cit  scelestus  in  Ger-30 
nianiam  abiens  ad  quoddani  conciliabulnm ,  ubi  mira  tractabunt  nebulones. 
scies  tu  iiiter  primos;    vide  ut  nobis  quoque    manifestes  quid    actum  sit. 


'•  *  advcrHUS  animum  /.  omnium Burckh,  hominum 2. 5.  '  N.  N.]  Leo  P.P,X'^ 
pliratorum]  Dominicanornm.  *'  Florentini]  Leonis  X.  **  quibus  {pro  quis^.  e.  qui- 
huH)  2.  3.  tcsticuli]  Pors.  sat.  I.  103.  "  Clirysippo]  apud  Lucian.  Conviv.  23. 
ov9i  Tijv  X.  tp,  i,  „nequo  rectc  comprehondondi  vim  hahentis  animi  es."  **  tvran- 
num]  ITlricum,  Wurtenhergensom  ducem.  •*  singu!.]  Phalarismtm  ei  orati,  **  Lu- 
ciani  IMscator  a  Pirckheimero  Latino  redditus  prodiit  primum  a.  1517.  sexto  nonas 
Oct.  Cf.  infra  num.  LXIIII.  *^  Hagfostrato  /.  ei  sic  in  sqq.  bis.  fidXXs]  Lu- 
ciani  Piscator  8.  revivisccntes,  init.  „Fori,  feri  execrahilem  lapidibus  copiosissi- 
mis.**  .'*  ndvxBi]  ihid.  „omncs  simul  facta  testudine  in  illum  irmamus.**  |i7*^- 
cniaofiiv  2,3, 


LI.HVTT.  ADPIRCKH.EP.P.^A.MAr.    LIl.  BAPT.  trjNAT.  Al>  KRA8M.  KP.  I).2I.IVN.  1517.      135 

Qiiidam  eius  ordinis  frater  apud  cniilube rnales  nieos  efrutivil  audisse  se  ex 
Hogostrato  persccutionem  forc  iii  Erasnuun  propler  Novi  Testanienli  lc^uic- 
rariam,  ut  ille  ait,  editionem.  crede  luihi,  iiisi  (piippiam  sit  quod  iiia^mo 
illi  studio  conentur,   non  fassus  esset.     si  uhi  sit  Ernsmus,   notum  habes,  $.  ^. 

i^scribe,  et  ei  me  hominem  sahila;  iieni  Capiiionem ,  cui  quod  non  possum 
sine  sui  periculo  scribere,  pene  diriimpor.  iiihe  esse  bono  aninio.  luin- 
quam  deero,  ut  communi  pericido;  iieque  iit  tuear  pafriam,  id  esl  htleras, 
dubitavero  cum  bono  viro  vei  iii  Ka^jt  impiiigere,  quauKpiam  tu  hoc  lanti 
facias,  ut  in  cxtremis  ducere  videaris.    Vale  iteniin.   iNoiiduni  vidimus  Ca- 

lopnionis  Triumplium;  mitte. 


21.  IVN.  Ir)l7. 


YENRTIIS.  I^ll. 

BAPTISTA  KfiNATtVS  KUASMtl  SVO    S. 

IJdalricus  Ihittoiius,    vir,    (piniituin  c^x  eius  iiiio  c(uif,n'cssu  coiiiicere  Uc-iii(.  S-i. 
cum  inuribus  tum  littcris  urnatissiinus,    iit  Krasuii    discipiilum    a^nuscas,    a  te 

1'^  raihi  sahitem  dixit.     Euni    egu,    ul    par   crat,    priiniim    tiiu    numin(^  siiavissiine 
complexus  suni,    inox  virtiis  suavitasqiu;  eius  enecit ,    iit    nun    niiiius    ille    mihi 
sua  quam  tiia  romiDendatione  ^ratus  iucunihisque    fur(>l.      liererehat   aiitein  ille  S.'i. 
surama  cum  amoris  (T^^a  te  lestiticatiune  cum  alia,    tiiin    iibid,    (MiiuMpi  (larulu 
amplissimo  pneceptorem  Krasiiium  evu(ratum  esse  ciuidiliune  InuKvslissiina.    qine 

?i»sane  res  ([uantam  mihi  vuluplatein  attulerit,  (uatiuiie  haiid  facih^  asseqiiar:  cu- 
gitabam  enim  mecum  nun  id  quud  vulgiis  fere  suh>t,  iiiagnas  t(^  e\  ea  iiistitu- 


LII.    Erasmi  Epp.  (Inclic.  hibl.  n".  53.5.)  Apppiid.  n".  cxli.  cull.  1 OOS.  sq. 

•   tcmerariiim  /.  *  bono  viro]    ipso  K<'Ucblino   vcl    quodam   Reucblinista? 

JTff^v]  ita  omnes,  nisi  qnod  xccfiio  in  2,  xcrficit)  ap.  Miiiicbium  CJrn^cas  littoras 
nescientem  le|i^itur.  Quid  hoc  Hit  quasi  ]icr  ho  Hatis  npertum  nenio  qiiem 
sciam  ezpHcat.  utrum  iii  nafiovtas  aii  in  Kapniomasti^ns  impiugere,  i.  e. 
precipitcm  8e  ferrc,  an  Campojrium  Iluttonus  adirc  sivc  aggrccli  vollo  dicit, 
ut  duobus  anuiH  post  eundcm  cardinalom  Krasmiis,  Hod  suo  morc,  adiit?  Ct'. 
EraPmi  Epp.  Lupd.  Bat.  17(X5.  fol.  n".ll().  118.547.  Quod  si  rccto  couioctaretur, 
facile  expHcaretur ,  qna  de  causa  Huttenus  Campe^ii  nnuicu  non  omuihus  suis 
litteris  scripsisset,  sed  Grsecis  quasi  cclassct.  Laurcntius  Campepfius  Bono- 
niensis  po8t  ohitum  uxoris  snte  cx  acadcmia  Bononiousi,  ubi  patri  in  publica 
iaris  professionc  successorat,  Komam  cvocatus  mox  nuditor  rotn; ,  jiostcn  n  Loone 
papa  X.  (die  20.  Inn.  a.  1517.),  cum  apud  Maximilinnum  C*ios.  niintii  apostolici 
manere  fungeretur  eiusque  favoro  episcopus  Fcltrcnsis  factus  ossot,  cardinalis 
creatufl  est,  preshyter  primum  S.  Thomffi  in  Pnrionc,  tum  S.  Annstnsiiu,  doiudo 
8.  Kari»  trans  Tiberim,  postea  opiscopus  AlbnncMisis,  Snbiuus  ot  PraMiostiniis; 
apud  Henricnm  VIIL  Anglise  ropem,  iii  conveutii  Xorimborj^ousi  aliisquo  occle- 
8in  necessitatibus  ncgotia  Bomanro  curine  studioso  gcssit.  inortiius  ost  monso 
Ang.  a.  1530.  Sed  haec  quidem  nc  lonpius  potita  sint  voroor.  verum  cf.  otiam 
num.  LUIL         «  In  fine  add,  M.D.XVII.  4, 


136      LII.  BAPT.  EONATI  AD  ERA8M.  Kr.2I.IVN.     LIII.  PIRCKH.  AD  HVTT.EP.  26.IVN.  1M7. 

tione  dignjtatcs  opesque  conseqni  posse ,  quas  tu  semper  magno  erectoque  auimo 
contempseris ;  sed  principem  in  terris  clarissimum  facile  tua  disciplina  ac  pra*- 
ceptione  ita  institui  erudirique  posse,  ut  dignus  ille  Untarum  rerum  imperiique 
successionc  evadat,  qui  regni  tam  opulcnti  vires  et  consilia  a  bellis  iam  plus 
quam  civilibus  ad  iusta  in  impium  hostem  arma  convertat,    qqi  litteras  littera-^ 

tosque    omnes   et    amet   et    foveat : Tu  in- 

terim  Cxsares  meos  ac  reliqua  quam  diligenter  poteris ,  quos  Udalricus  ad  le 
feret,  leges  nec  gravabere  aut  in  his  multa  castigare  aut  quid  de  his  sentias, 
ingenue  admonere.  Bene  valc.  Venetiis  21.  lunii,  Anno  1517. 


WVRENBEBGiE.  ,  LIII.  26.  IVN.   1517. 

10 

[BILIBALDVS  PIRCKHEIMER] 

NOMILI  AC  CLARISSIMO  VIRO 
VLIUCnO  HFTTKNO   VIRO  PRAESTANTISSIMO     • 
BOJVON/.S. 

§.u  Salve  Reuchlinista  optime:  cur  enim  non  optimus,  cum  Reuchlini^ta?  \s 
Arguis  me  timiditatis,  et  recte  quidem:  timeo  siquidem  optimo  illi  viro,  non 
quod  sim  tam  timidus,  qui  Martis  fuerim  sateltes,  sed  quia  longa  expe- 
rientia  didicerim  auro  loquente  cuncta  siiere.  atqui  et  te  qupque  nonnihil 
timere  intelligo,  quamvis  sis  fortissimus:  sic  enim  de  venaii  illo  scribis 
Becimo,  ut  majrime  dubitare  videaris,  quamvis  antea  betie  sperare  iusseris:w 
nunquam  enim  ad  inmcentiani  confugisses,  nisi  illam  minus  tutam  fore 
subdubitasses,  Verum  non  ideo  virum  optimum  derelinquemus ,  sed  cunctis 
viribus  iUi  opem  feremus,  etsi  non  ignoramus  multos  sub  innocefiiico  scuto 

§.2.periisse.  Hogostratus  cum  ex  capitulo  per  Nurenbergam  iier  fecisset,  re- 
tulit  quibusdam  sHentium  ambabus  partibus  indicttm  esse.  id  si  ita  esset,2b 
victoria  quoque  nostra  existeret;  ostendit  obiter  breve,  ut  appellanl,  aposto- 
licum,  non  tamen  in  forma  autentica,  quo  cxcommunicantur  ementes,  ven- 
dentes  et  legenfes  Obscurorum  virorum  epistolas.  Mutandus  itaque  tifulus 
el  pro  ^obscuris  'ciari  virt  erunt  inscribendi,  ut  rursus  nebulones  pecunias 
ditapidare  cogantur:  plane  enim  confessi  sunt  ob  breve  illud  belle  auro  setio 

§.xemunctos  esse.  Ilogostratus  enim  quibusdam  afiis  cum  sero  applicuisset, 
summo  abiit  tnane,  a  quodam,  ut  insidias  caveret,  prcemonitps :  vemm  ne 
sic  quidem  Reuchlinistarum  evasisset  manus,  nisi  Marchionis  salvo  conductu 


LIII.    1  =  Pirckh.  Opp.  (Indic.  bibl.  n».  59.)  p.  24.  aq.  2  =  Wagenseil.  n».  xi. 

p.  «2.. .94.  3  =  Hutt.  Munch.  II.  p.  339...341.      Cf.  Burckh.  I.  p.  159.  sq. 

p.  1C7.  not  i. 

'  coiitcniscris  1.  *  21.  lunii]  Sic  nec  solebat  Egnatius,  sod  Clcricus  ita 
omncs  dierum  indicationcs  inmut|irc  eolitus  fuit. 

*•  non  quod  non  1.  bello  Suitensi  a.  1499.  gresto,  ab  ipso  Pirckh.  descripto. 
«*  noBtra  omis.  2.  3.         breve]  d.  d.  15.  Mart.  a.  1517. 


Lin.    PIBCKHEIMBBI  AD  HVTTENVM  EP.  D.  26.  IVN.  1517.  1  37 

a  persequentibus  (uius  fuissei.     sed  deus ,  qui  procul  duhio  in  pariibus  fuit . 
tirumque  innoceniem  ex  ore  Leonum  et  Draconum  eripuit,    ille  sibi  tin- 
diciam  reservavii,  quam  suo  iempore  gravius  fulminaret.    ideo  etiam  sine 
Reuchlinisiarum  vindicia  impii  peribunt,    bene  igitur  speremtis.    Erasmusi'^- 

^Aniverpia?  esi;  edidii  iam  commentaria  super  Pauli  epistolas.  quw  nunc 
Basi/eee  imprimuniur;  donatus  esl  a  Carolo  rege  pingui,  ut  vocant,  bene- 
fwio.  magno  animo  susurrones  ilios,  qui  quotidie  ei  mitiantur,  contemnit, 
immo  deridei.  haud  credo  nebulones  aiiquid  contra  ilfum  ausuros:  iam 
enim  temeriiaiis  suce  pcenam  dedere,  et  ille  aculetm  habet.    Salutabo  ho- 

i^minem,  tti  iussisti,  verbis  iuis.     Tyrannus  ille  non  solum  pacta  non  ser-i-^- 
vat,   verum  conira  Imperatorem  quoque  pertinaciter  agit:  nec  iniuria:  ita 
enim  graiias  referre  solent  improbi,  cum  contra  iustitiam  tutati  ftterint. 
non  qttod  C(esari  talia  obiiciam   [nflm  optimus  est  princeps,  vcrum  nattira 
sua  ab  improbis  frui  non  permittitur),  eriptiit  Tyrannus  ille,  tit  nosti,  arcem 

^^quandam  Ericho  comiii  de  Leyningen,  Hartenbcrg,  si  bene  memini,  appel- 
laiur.    illam  iam  Francisco  de  Sickingcn  tradidit,  ut  illac  refugium  ha- 
beat.    Audivisti  prceterea  quo  pacto  arcem  et  prwdia  Comitis  de  Ihiffen-h^. 
stein  igne  vastaverit;  nunc  vero,  ut  aiunt,  multos  Bavaris  incendiarios  sttb- 
misii.    qttin  Zetjsolfum  de  Rosenberg,  Lttdovici  de  Ilutten  cognatum,  qUem 

^procul  dubio  nbsti,  submissis  qttibtisdam  improbis  magno  damno  affecit  ac 
prtedia  ferme  omnia  ipsius  incendio  everiit.    Scribis  te  non  extra  peri-§.i. 
cultm  esse:  ei  recie  quidem:  novit  enim  ilte  te  orationes  acerbissimas  in 
eum   conscripsisse ;   nec  dtibites  fratres  illos  qtii  te  auctorem  Obscurorum 
esse  ctamitani,   illum  conira  te  insiigare:   novi  enim  qttid  scribant:  nam 

^ipsi  scelera  sua  occultare  nequeunt.    Cave  igitur ,   ne  corum  consilio  tibi 
quoque  percussorem  submiiiat,  qttod  detis  avertat.    Piscatorem  impressori- §.%, 
bus  iradidi;   cum  impressus  ftierit,    ad  vos  ibit.     ridebis,   in  prwfatione 
Sophisias  hattd  penitus  esse  neglectos.     Capnionem,  quo  anitno  in  eum  sis,%.^. 
certiorem  reddam.   prttdenter  agis,  quod  ad  eum  twn  scribis,  ne  eum  in- 

^noceniem  ac  noletis  in  periculum  trahas:  nosti  enim  tyrannorum  animos. 
Hwc  fuere  quce  scribenda  erant;  si  quid  aliud,  prwcipue  in  causa  gen- §,io. 
titium  tuorum  emerserit,   quamprimum  tc  certiorem  rcddam:   cupio  enim 
tibi,  ubicunque  potero,  rem  gratam  facere.     Vale  fclix.    Ex  Surenbcrga 
XXVL  lunii,  anno  M.D.XVII.  Tttus 

** '  Biiibaldtts  Birckeimerus. 

".imoi.  "  quoqnc]  otiam  2.3.  **  Ericho]?  Emicho        Harteub.  prope 

oppiduik  IHtrkkeim.  '•  Francischo  /.  **  copnatnm]  jfencrum.  Cf.  nupra  p.  47. 
••  Piscatorem]  Ludani  dialogum  Latine  factum.  "-^^  Cf.  infra  n.  LXIIII.  "•"  causa 
g^nt.  tuor.]  de  loanne  Hutteno  a  duac  ffirtemb.  trucidato. 


138  LIIII.    HVTTENI  AD  CARD.  HADRIANVM  PRO  CIPNIONE  INTEBCE88IO. 

LIIIL  [a.  1517.?] 

VLRICHI  DE  IIVTTEN 

EQVITIS 

AF)   CARDINALEM   HADRIANVM 

YIRVM   DOCTISSIMVM    ET   OERMANORVM    IN   TRBE    PATRONVM 
PRO   CAPNIONE  INTERCESSIO. 

Inclytc  Picrii  tutor  gregis,  iuclyte  vates, 
Ouo  potuit  reddi  vindice  Roma  sibi, 
Cuiiis  ai)  ingenio  divino  tincta  lepore 
4  Legiinus  Arctoi  scrifita  sub  axe  pob', 

Cuius  et  Ilercynias  quanquam  Ister  obambulet  arces, 

Mirari  didicit  carinen  ct  ingenium, 
Fer  iuvenem  Huttenum  genua  ad  tua  vertice  prono 
s  Pro  Capnione  suo  sui»plicis  esse  loco: 

Cernis  nt  infensi  jconentur  atrocia  fratres 
Et  tot  in  afnictum  inilia  stare  senem; 
Intrepidiis  contra  ille  sedet;  mens  conscia  recti 
12  Hinc  fidit,  pavidos  expulit  inde  inetus. 

Da  inedia  de  plebe  aliquem,  da  casibiis  istis, 

Non  poterit  tantis  pulsibus  esse  satis. 
Spicea  serta  quater  iam  torrida  protiilit  sestas, 
16  Stat  tainen  et  facto  sustinet  orbe  premi. 

Ardet  Ilogostratus  liventiaque  agmina  ductor 

Ante  agit  et  tanto  sufRcit  imperio; 
Fert  rapidam  dextra  tiedain  geminasque  sinisira, 
30  Ouem  petit,  arsiiras  siib  Capnione  faces; 

Ebrius  Ortvinus  fiirit  baiid  procul  a  duce,  gnanis 

Depugnaturos  aere  ciere  viros; 
Ouein  seqiiilur  inultisqiie  pra»it  gandetque  videri 
zi  Timgarus,  intuitu  signa  niinace  fereiis; 


LIIII.     l  =  Epipramm.   (Indic.  bibl.  n".  XX.  1.  Tij»  sqq.)       2  =  Opp.  poet.  (Indic. 
bibl.  n«.  L.  p.  K  2»>  sqg.)       3  =  Hntt.  Miineh.  II.  p.  352...a54. 

'  ab]  dc  3.  '  Equitis]  obb.  add.  2.  Germ.  3.  *  Cardinalis  ex  episcopo  Der- 
tiiseusi  {hod.  Tortosa  Catalouiw)  crcatus  eet  a  Leono  X.  cnm  aliis  xxx  die  26. 
Innii  a.  1517.  l^eHi  gregis  iutorem  poeia  poeianm  asorem  Badrianum  facii ,  nam  Hegii 
disripuhtm  humaniorum  litterarum  amatorem  esse  prwsumpserai,  *  Hadrianus  Lovanii 
muneribns  ecclr.siasticis  ncadcniicisque  functus  est,  scriptaqne  theolof^ica  cdidit. 
^  Qusenam  Uercyuia;  arces  h.  1.  iudiceutur  mihi  inconpertum  est.     *®  millia  2. 3, 


Lim.    HYTTEMI  AD  CABD.  HADRIANVM  PRO  CAPNIONE  IKTERCRSSIO.  1  39 

Quonim  ierga  prcmit  non  enarrahilc  viilgns, 

Turbida  Felsinei  phralria  Dominici, 
Attonitique  sophi  atquc  ohstipa  fronte  magistri,      ^ 
2s         Terrihihs  stricto  turha  supercilio; 

Parte  omni  circiun  insidiic,  tela  nndique  ct  hostes: 

Tu  vates  vatis  commiserarc  vicem. 
Ne  tamen  afHictis  fer  opem,  pater  optime,  rebus, 
32  $i  causa  est  quare  deheat  ista  pati: 

Mine.artes,  sunffiuun  ingenium,  nota  undicpie  virtus 

Prima  viro  tanti  ciiusa  fuere  mali, 
Oui  uisi  Caesareis  voluisset  cedere  iussis, 
36         Hoc  scelus  haud  ratio  cur  pateretur  erat: 
Consilium  dixisse  nocct:  quis  credidit  imquam 
*     Ohsequium  dominis  regibus  esse  uefas? 
Nec  tu  hos  contemni  debere  pulaveris  hostes, 
40         Quos  temere  nostri  non  tiiuuerc  patres: 
Caesaris  Henrichi  ciedes  mixtumque  venenum 

Qiristi  in  pane  pii  regis  ad  interitum, 
Et  tua  quam  tetigisse  potest  Hieronymus  a^tas, 
44  Quique  Nemetensi  rure  Vigandus  agit, 

Quique  apud  Helvetias  iam  vivit  letserus  urhes, 
Quodque  -meo  facinus  tempore  Derna  dedit, 
£t  quod  Parrhisia  exemplum  manavit  ah  iirbe, 
4s  Quantum  ausiiit,  qua^  sit  vis,  docuineiita  dabunt; 

Scilicet  lioc  (piantum  est,  tulerint  impiine  tot  annos, 

Nunc  decet  idtrici  plcctere  fact<i  cruce. 
Tu  potes  auxilio  fessis  succurrere  rehus, 
5?  Tu  potes  hostilem  conficere  invidiam; 

Ni  foret  hoc  duruin,  potui  quoque  dicere  'debes*, 

.  Teutona  sr  frustra  non  vocat  ora  suuiii. 
Te  fidei  commissa  tuie  Germania  legit 
56  Tutorem  populi  nominis  atque  sui. 


*•  Felsinei  (Bononiensvt)  phratria  (fratrwn  ordinix)  Dorainiei  (de  Guzman,  Hi- 
tpdni,  qni  a.  £220.  Bononiw  primum  corwentum  suorwn  habtdi.)  Felfinei  2,3.  Dom- 
mintci  1.2.  •^  sophi  =  magistri  nostri.  '*  adfl.  2.3.  '^  csedere  1...3.  «*  jic- 
teretnr  J.  ••  Ne  tn  3.  **  Henrici  3.  Ifemichi  VIL  ^  Hieronymus]  Sa- 
mmmvia  a,  1498.  combustus,  ^  Vipandus]  Wivth,  Dominicanus,  Bemensis  sceteris 
emua,  a.  1509.  combustus.  *^  letferus  /.  Letferus  2. 3.  De  letzero  sartorCf  ad 
ittad  scelos  perpetrandum  adhibito  hominc  sermo  est.  ^"^  Parisiensis  universi- 
tatis  contrm  Dominicanos  inmaculatam  Mariff;  conccptioncm  nc^antes  argumenta 
et  GoncloBm,  de  quibns  cf.  e.  gr.  Schrockhii  Kirchengesch.  XXXIII.  p.  305.  sqq.  380. 
^Teutonm  ...  sunm]  Hadrianus,  postea  pontifox  maximus  factus,.  Traiccti  Gcr- 
manUB  inferioris  nmtos  est  a.  1409. 


140'  LIITI.    HVTTENI  AD  CAUD.  HADHIANVM  PRO  CAPNIONE  INTERCES8IO. 

Contingit  proprios  patronum  orare  clientes, 

Ali  age,  qu%  tua  sunt  aspice,  magne  pater. 
Causa  gravis,  scelus  est  ingens  ingensque  periclum; 
60  Ne  contemne  datas  pro  Capnione  preces: 

Qui  siqua  occiderit  (qiiod  abominor),  occidit  una 

Teutonica;  gentis  lux  patriieque  decus. 
Interpone  manum,  serva  lucemque  decusque 
«4  Terr»  eius  <piaj  te  gaudet  haberc  patreni. 

Quid  quod  Hogostratus  contra  patriam  itnperiumque » 

Proli  facinus,  Galli  tlagitat  hostis  opem? 
Flagitat  hostis  opem,  nos  contra  oramus  amici; 
6S  Dispeream  si  qiiid  iustius  esse  potest: 

Nos  servare  decus  patria;  conamur,  hic  audet 

In  patriffi  cfades  liostica  regna  sequi.  ^ 

Quod  petit  iniustum  est;  quid  si  quoque  iusta  petisset? 
72  Debuit  ha^c,  sed  non^debuit  in  patriam. 

Desere,  si  quicquam  meruit  mak»,  desere  pro  quo 

Nunc  ego,  conteudit  gens  Alamanna  prius, 
Et  pro  quo  oravit  toties  te  Ca^sar  amico; 
76  Sumc  meas,  patria;  Cjpsareasque  preces. 

Contra  iura  metus  nihii  est,  imusta  timemus 

Vimque  hanc  et  quaj  nos  contrait  ira  potens. 
3Iiscet  Ilogostratus  fas  omne  nefasque  [ier  artem, 
80  Remque  adeo  gerit  hanc  largitione  palani: 

Ne  queat  insqntes  ininiica  potentia  mores 
Obruere  et  vacuo  fraudis  obesse  viro, 
Per  te  istas  oramus  opes,  per  Ca^sarem  amiciun 
S4  Et  per  fortuna?  splendida  dona  tua>, 

Per  decus  et  sanctac  revigentia  mcenia  RoiUte, 

Per  si  quid  Roma  sanctius  esse  potest» 
Penpie  tuam  qiiam  non  nescit  Germania  laudem, 
Ks  Per  quod  te  tantuin  protuHt  ingenium, 

Insoiitis  miserere  anuni,  miscrere  tuorum, 

Ne  minus  hinc  quisquam  gaiideat  esse  tuus. 
Unius  oramus  vitani  uniusque  salutem, 
u2  Sed  cui  miiltohim  inixtn  pericla  vides: 

Aut  multis  erit  erepto  Capnione  triumphus, 
Aut  victo  in  multos  ingruet  ille  dolor. 
Quisquis  ab  ingenio  victuram  qu^Trere  famam 
96  Aut  aUqiiid  studuit  laudis  ab  arte  bona. 


•*  Hogoftrattns  1,2,  et  sic  v,  79.  Uerum,      ••  Galli]  Francisci  I.  Cf,  Epp,  0,  V,  U.  12. 


LIIII.  HVTT.  PBO  CAPHIOMB  IMTERC.    LV.  COCHLAI  AD  PIRCKH.  KP.  D.  20.  IVN.  1517.       141 

Et  siquis  recte  didicit  quo<l  discere  rectuiu  est, 

Et  siquem  sensu  iion  iuvat  esse  rudi. 
(Nam  iieque  iudice  nie  superest  qiiid  niitius  illi) 
lou  Aut  stabit,  lapso  aut  cuni  Capnione  cadet. 


LV. 


26.  IVN.  1617. 


[lOANXE*  (;OCHL.«VS  BiLIB.\LDO  PIRCKHEHMERO]  S. 

Redit   iii  (jermaniiiiii   iioster   Hulteiiiis.    coleiidissiiiio   iiii   duiniue    BiliLalde.  $.  i. 
cum  ineliori  (faxit  deiis)  rurluiia,    quaui  fiiit  liactoiius    vcl    iu  Geriuauia    v<>l    iu 

sltalia.  questus  siim  seinel  id  dc  (iormauis  proptor  Erasuiuui  tuuui.  inio  sin- 
gulare  illud  Geriuauife  deous.  quod  Basileu^  suaruui  cuui  dispeiidiu  reriiin  fuil: 
possem  et  propter  Huttenuiu  conqueri.  queiu  noglexerunt  Geriuani,  compilaruut 
Itali,  vulncravcrunt  Galli.  Quod  si  tautuiu  istliic  noglifjfitur  ingouiuiii.  quid 
aliis  sperare  licebit?    Seil    ego.    duiu    tii    vivis.   lui    doiiiiuo  Bilihaldo.'   ista    noii 

utimeo;  securus  studeo;  modo  dous  det.  ut  iucoluiuis  ad  vus  aliquaudo  redoaiu. 
Fuit   his   diehus   Vcuetiis   Huttcnus   cum   gentilibus   suis  Hiorosulymam   prufici-$.2. 
sceutibus,  quos  utique  comitatus  esset.  uisi  Crotus  Rubianus.  Vulpinorum  pra*- 
ceptor,    cuffl   retinuisscL     Rediit   heri   vespcri;    uiane  luo  hudio  vucat  suumque 
in  Germauiam  discessum  aperit  ac   soso   ullort   litoras   uioas  ad    to    forre.    cras 

ijinane  abiturus.     Itaquc  raptiin  aliquol  scripsi  opistulia.  .1<I  to  quidom  iussu  il-$.3. 
lius,  ad  alios  mea  sponte,  ut  Augusla*  ot  Ingolsladii  tautuin  ingouium  a  bonis 
Tiris  lionoriiice  excipcretur.     Ad    to.   mi  dumiuo  Bilibaldo.    quid    scribain  aliud, 
nisi  ut  hominein  ternario  illi.   quo  do  uupcr  t<*cinu  lusi,   charissiiuum  pro  tua 
erga  iloctos  consuetudinc  suscipias?    Uuum    taiiiou   luc  rugavil   liborrimum   illud$.4. 

lolitlerarum  mancipium  dicain  an  pnesidiiiiu  au  ])utius  ulriuiiquo.  iit  socreto  tibi 
scribam,  ne  pompa  illum  Noriuiborgousi .  ut  vulgo  dici  assoril,  oxcipias:  naiu 
«00  fercula  tua,  magnifica  alioquin  et  lauta,  sod  docta  tua  coUoquia  potit.  non 
sine  vianim  dispendio.  Quu  vero  so  recoi^lurus  sit.  uoscio;  neque  tamen  du- 
bitu   quin    secretiora   tibi    quam  milii  sil  commissurus.     Houiinom   ogo   tautuiu$.6. 

uingeuio.  studio.  cruditiouc.  geutisqiie  ac  patria:  amurc  atquc  illustratiuuo  vo- 
hekneuter  et  laudo  et  honorc  prosoquor;  voroor  tamon.  ne  Goriuanica  illa  li- 
bertas  si  non  tcmpcretur,  gravior  ei  aliquando  sit  futura.  rctrahot  euin  Eras- 
mus;  rclrahe  et  tu  qu%so.  si  comiuodo  potoris,  no  forto  barbarorum  insidiis 
tanto  praemature  spolietur  ingeniu  communis  patria  nostra  Gonuania:  nou  pos- 

Msum  aperte  loqui  ego;  tu  tamen  ex  ipso  apcrlo  omnia  intolligos.     Sc^ribit  ad  te$.6. 
et  Friderichus  canonicus,   qui   vchemeuler   inlorim   cxpoctabit  rosponsnm  tuum. 
ut  intelligat  se  tibi  litteris    suis   non  fuissc  iuiportuiiuiu.     Do  Hutteui  discossu  $.7. 
nepotes  tui  nihil  sciunt;   volnit  illc  sccrctum  ossc,    uo  furte  insi<liis  iutoi*cipia- 
tur.    Nos  hic  agimus  sani  quidcm.   at   nimiuin   calidi.  vestrum  pnestolauiur  ro-S.s. 

ttsponsum:    multa  de   nobis   ad   vos   antca   scripsi;   cras   quoque   aut  propcdiom 


LV.  Heumann.  (Indic.  bibl.  n".  70.)  p.  26... 28. 

"  Venetiis]  ef.  episiolam  Bapt.  Egnatii,  supra  p.l35.     "  Vulpin.]  Fitchs.     *^  ad]  at  1, 
'*  Frideriehns]  Fiseher  (Piscator)  Herbipolensis,       ''  nepotcs]  ex  sorore  filii,  Geuderi, 


142         LV.    LVI.    COCHL^I  AD  PIBCKUEIMES.  EPP.   D.  26.  IVN.  £T  5.  IVL.  1517. 

scribam,    quando   redicrit   patcr  guardiauus.     Credo   nos   optime   posse    Ronia; 
agere  liyemem.  dc  duurum  rcvocatiouc  omuia  in  veslram  consultalioiiem  reposui. 
S.9.  Bcne  valc  ac  Huttcimm  pro  tua  humauitate  benignus  excipe.     Ex  Bononia  sexto 
Kal.  lulii.  Anno  domini  1617. 


BONONIiE.  L  vT.  5.  IVL.  1517.      5 

[lOANNES  COCIILiEVS  BILIBALDO  PffiCKHEfllERO]  S. 

f.  1.  Quid  tibi  scribam  novi,  humanissime  domine  Bilibalde,   nescio,    quanquam 

nova  sunt  plurima,  at  nobis  omnia  aut  incerta  aiit  ingrata.     Abiit  ad  vos  antc 
octiduum   noster  Huttenus,    homo  mgcnii  magis  acuti  et  acris  quam  placidi  cl 
quieti.     Dcdi  ci  litteras,  quanquam  visus   fuerat   a  nobis   uonnihil   abalienatus.  lo 
Amo   equidem   hominis   ingenium,    ferociam   eius   non   ita;   longe   certe  facihus 

f.2.  abscntcm  quam  pra^sentem  (ita  tecum  loqui  libet)  amicum  sciTabo.  Pridie  quam 
reccderct,  apud  mc  vidit  Laurcntii  Vallie  libcllum  conlra  Constautini  donatio- 
nem,  quem  ego  ad  modicum  tempus  videndum  ab  alio  commodatum  acccperam. 
vult  homo  eum  libellum  .in  Germania  rursus  imprcssioni  mandare;  petiit,  ut  ts 
libellus  istc ,  quia  corrcctior  esset ,  transscriberctur ;  non  potui  ei  id  denegare : 
transscriptus  cst  a  Fridericho  Hcrbipolensi ;   transmittctur  ei  post  paucos  dies; 

S.3.  sed   ct   foris   habcnt   excmplaria.     Credo    equidem   verissima   essc   quae  scripsit 
Laurcntius;  vcrcor  tamcn  ne  tuto  edi  queant.  at  Uuttenus  anathema  oou  for- 
midat,  et  indignum  mihi  videtur,  ut  vcritas  a  veritatis  gladio  prohibeatur.    fa-2o 
cilc  igitur  illius  ausu   in   luccm  Laurentii  libertas,   qua  haud  inferiorem  Fran-- 

f.4^.cus  illc  gerit.  redibit.  Scribunt  super  commcnticia  illa  donatione  commenta 
multa  canonistae  ct  theologi  ct  cucullati ;  sed  omnium  ratiunculas ,  immo  capliun- 
culas  quisquc  cui  non  nihil  sit  cerebri,  facile  refellerct.  At  ego  contra  ca- 
nonistas  loqui  non  debco,  lie  tibi  videar  rursus  eius  studii  apostata;  non  certe35 
id  dcsero,  quanquani  magna  cum  displicentia  plurima  lego,  praesertim  ea  quae 
sunt   in  Scxto   et  Clemcntinis,   ubi   nulla   verbositas   pontiiicum   avaritise  satis- 

facere   potest Bene   vale.     £x  Bononia,  5'°  die 

lulii,  Anno  Domini  1617. 

f.6.  Mirandulam   obsideri   audio;   nihilominus  tu   illi   rescribe,   ne  doli  me  su-3<) 

spcctum  agat.  Vidc  quaeso  moustrum:  XXXI  Cardinales  una  creatione  dicain 
an  dinundinatione  factos.  Non  satis  erat  deiectis  bona  ademissc;  ferunt  ex 
adiectis  pontiOci  accrcvisse  supra  CCCC  millia  ducatorum,  opima  credo  spolia 
exuli  futura  duci  IJrbini:  sed  non  dico  ego,  ne  anathema  fiam.  Dicunt  canii- 
nalatum  vcndi  licerc  sicut  rcliqua  officia. 


LVI.  Heumann.  L  c.  p.  28...32. 


•  duorum]  Geuderorum. 

"  Fridericho]  h^cker  s.  Piscatore. 


LVIl.    HVTTKiryS  LAVREA  CORONA  DECORATVS  AVO.  VIND.  D.  1.».  IVL.  A.  1517.        143 


AVOVST.S   VINDBLICORVM.  LVII.  12.  IVL.  1517 


1. 

[MAXIMILIANI  IMPERATORIS 
LITTERAE  TESTIMONIALES  DE  HVTTENO  LAVREA  COROSA  ANNV- 
&  LOQVE  AVREO  DECORATO.] 

Maxisuuasvs  divina  favenle  clementia  electm  Romanorum  ImperatoriA 
semper  Auffusim,  ac  Germanie,  Hungarie,  Dalmatie,  Croatie  etc,  Rex, 
Archidux  Amirie,  Dux  Burgundie,  Brabantie  etc,   Comes  Palatinus  etc, 
Hmarabili  nosiro  et  sacri  Imperii  fideii  nobis  dilecto  Vidarico  de  Hutten 

\%Poeie  ei  Oraiori  Gratiam  nostram  Cesaream  et  omne  bonum.     Consonumhi, 
Cesaree  ciemeniie  maxime  rati  honoribus  augere  eos,  quorum  virtutis  aii" 
qua  apud  bonos  viros  iestiftcatio  sit,  quod,  hoc  veiuii  stimuio  ad  opiima 
siudia  capessenda  piurimi  incitentur.  deinde  sic  puiantes  ad  nosiram  quo- 
que  gloriam  periinere,  si  optimi  cuiusque  vita  nostro  imprimis  iesiimonio 

liprolfetur.     Vnde  ie   Vdairicum  prefatum  ex  nobiii  Equitum  Famiiia  com-i-^ 
mendaium  nobis  a  probatis  hominibm  luvenem  scienies,  quod  amore  iite-' 
rarum  exui  facim^  magna  Europe  periustrata  parte,  muita  dura  ei  acerba 
iuieris^  eiiam  viie  pericula  inieris,  idque  assecutm  sis,  ui  iam  tua  saipia 
in  manibm  Imberentur,  ie  doctissimm  quisque  per  Itaiiam  pariter  ei  Ger- 

nbmaniam  ob  ingenium  ac  poiiiiorem  eruditionem  famiiiarissime  compiecie- 
reiur,  ac  inierim  ciarissimorum  hominum  pubiice  edita  extareni  iestiinonia, 
quiinis  inier  raros  ie  coiiocanent,    Ei  quia  tu  adgeneris  ciaritudinem  opii-i-^' 
mis  siudiis  qucesiiam  nobiiiiaiem  adiecisti,  dignum  putavimm,  qui  nosiro 
quoque  caicuio  probareris.    Te  igitur  Vdalricum  coram  nostra  Maiesiaie^*'^' 

nei  iiiusiri  Auiicorufn  nosirorum  cetu  constitutum  motu  proprio,  ex  ceria 
scieniia  ei  aucioriiaie  nosira  Cesarea  Laurea  corona  donavimm,  exoma- 
vimmy  aureoque  insuper  anntUo  iureque  et  usu  aurei  annuli  ob  facundiam 
ei  eioqueniiam  iuam  decoravimm,  Laureatumque  ei  Poetam  ei  Vatem,  et 
oraiorem  diserium  pronunciavimm ,  prout  tenore  presentium  te  laurea  co- 

^rona  per  sacras  manm  nosiras  decoratum,  exomatum  annuioque  aureo 
decoratum  Poeiam  ei  Vaiem  etOraiorem  facundum' dicimus  et  pronuncia- 
mius.    Danies  ei  concedentes  tibi  et  hoc  Cesareo  nostro  staiuentes  edicto,i'^' 
qmd  de  ceiero  in  quibmcunque  siudiis  et  g^neraiibus  predpue  ta?n  in  arte 
poeiica  quam  in  oraioria  iegere,   docere,  profiteri  et  interpretari ,  ac  in- 


LVII.  A  =  Apographum  in  MS.  Guelferbyt.  ,,Collectanea  dc  vita  ac  scriptis  Ulr. 
Untteni**  fol.  340.      1  =  Burckhardi'  vit.  Hutt.  III.  p.  75 . . .  79.     2  =  Munch,  Opp. 

Hutt.  I.  p.  LII...LIV. 

•  Vdalrico  1,2.         "  quod  hoc]  ^  hoc  A,  quod  hus  1.2.         ^*  iiTa  A.  '    inpri- 
mlii  1.2,      '•  «daec  :2.      ^  ac],  et  2.      **  probaveris  2.      ^  coetera  2. 


144      LVIl.  HVTTENVS  LAVRKA  COBOMA  DECOBATVS  AVO.  VIKD.  D.  12.  IVL.  A.  1617. 

super  omnilms  privilegiis ,  Immunitatibus ,  InduliiSy  honoribuSj  preeminen- 
iiiSj  gratiis,  et  tibertaiibus  libere  uti,  /rui,  et  gaudere  debeas  et  possis, 
quibus  ceteri  Poele  a  nobis  Laureati  ac  Oratores  fructi  sunt  et  usi  fuere 

§.i.seu  quomodolibet  gaudent  consuetudine  vel  de  iure,  Et  amplius  ut  ube- 
riori  gratia  nostra  te  prosecuium  sentias,  Te  eundem  Vdalricum  cum  omni-b 
bus  bonis,  rebus,  actionibus,  et  iuribus  tuis  tam  presentibus  quam  futuris 
in  nostram  et  sacri  imperii  proteciionem ,  tuitionem  et  salvaguardiam  as- 
sumpsimus,  et  accepimus,  prout  tenore  presentium  expresse  assumimus  et 
accipimus ,  concedenies  tibi  et  eiargienles  ut  apud  mdtum  alium  iudicem 
quam  apud  nos,  et  Successores  nostros  Bomanorum  Reges  et  Cesares,  etio 
consitium  nostrum  et  eorum  in  ius  vocari  et  iuri  stare  possis  et  debeas. 

§.8.  Mandantes  iccirco  universis  et  singulis  sacri  Bo.  Imperii  Principibus  tam 
Ecclesiasticis  quam  secuiaribus^Communitatibus,  Fniversifatibus ,  Coliegiis 
et  Subditis  quorumcunque  tocorum  per  universum  nostrum  Romanum  Im- 
perium  sitorum,  cuiuscunque  sint  conditionis,  gradus,  ordinis  et  status,  tt/is 
te  hac  nostra,  quam  tibi  largiti  sumus  dignitate,  ac  omnibus  preerogativis 
et  insignibus  eius  qualiacunque  de  iure  et  ionsmtudine  serventur ,  uti,  frui, 
gaudere  et  potiri  permittant,  nec  non  te  contra  predictam  nostram  pro- 
tectionem  impuisare  aut  molestare  uttatenus  presumant  directe  vel  indi- 

§.9,recte,  sub  pcena  indignationis  nostre  gravissime  ac  quindectm  marcJiarumi^ 
auri  puri,  quas  contrafacientes  totiens  quotiens  contrafactum  fuerit  ipso 
facto  incunisse  dectaramus  per  presentes.  Quarum  quidem  medietatem  Era- 
.  rionostro  Cesareo^  retiquam  vero  partem  tui  Vdalrici  passi  iniuriam  usibus 
decemimus  appticandam.    Harum  testimonio  titerarum  Sigiiii  nostri  appen- 
$.  10.  sione  munitarum.    Dati.  in  civitate  nostra  Imperiali  Aug^sta  Die  duodecima  25 
Mensis  luiii  Anno  Domini  Mitlesimo  Quingentesimo  decimo  septimo ,  Regno- 
rum  nosfrotum  Romani  Tricesimo  secundo,  Hungarie  vero  vicesimo  octavo. 
Maximitianus.  Ad  mandatuni  Ca^sarew  maiest,  proprium. 

Sernteiner  mpp. 


30 


Ad  Petri  Aegidii  lamenlationis,  qua  Genias  Maximiliani  Ctesaris  mortem  de- 
plorat,  hos  versus 

,,At  vos  ante  alios  quis  manibus  sacris 
Cassar  contribuH  serta  virentia, 


LVII.   2.     Rer.  Germanicar.  Scriptores  ex  bibl.  Marq.  Freheri   cur.  B.  G.  Struvio. 
tom.  IL  Argentor.  1717.  fol.  p.  703.  sq. 

*  Imunitatibus,  A.  Indultis  honoribus  i.  '  frcti  A.  freti  1.  2.  '  Salva- 
gardiam  1. 2.  *»  afsuiTiimus  A/  ^^  ferventur  2,  '^  gravissima  2,  Marcharum 
i.2,  EUam  in  A,  posterior  manus  indidit  h  "  incurifse  A.  "  Aerarioi.2.  •*  ap- 
plicandum  2.      ^^MHlefimi^.      *^  Subgcriptioneg  omiserunt  1.2.      Maximialian9  ^. 


LVII.  HyTnMVS  layrea  cobona  decoratvs  avg.  vixd.  i>.  12.  IVL.  A.  1517.      145 

Nunc  tristcis  elogos,  nunc  opicedia 

Vo8,  inquam,  cilorc  condocot."  ^ 

Spie^elins  scholion  addidit  hoc 

„Ut    prateream    loannem    Slahium    Slirianumy     Thomam     Velorianum 
bfReschJ  Austriacum,  loannem  Cuspinianum  fSpiefthammerJ  Francum  orien- 
tatem  ac  comjtlures  aiios  erudilos,    sat  eril  hos  recensuisse  qui  sub  id  lem- 
poris  fjuo  ego  in  aulicum  munus  adscitus  fui,  in  venerandum  coptutnr  immor- 
tatium  vatum  MaximHianeo  calculo  probati  discessere: 
Ulricus  de  Hutten,  eques  Germanus. 
10  Richardus  Bartholinus  Perusinus. 

loachimus   Vadianus  Helvetius. 
Caspar  Ursinus  Slesifa, 
Richardus  Sbrulius  Foroiulianus. 
loannes  Dantiscus  Polonus. 
15  loanfies  Pinicianus. 

Urbanus  Regius  Germanus, 
Alexander  Brassicanus  Suevus. 


3. 

[Hos  ipse  vorsus  compostuit  Huttemisj 

AD  3IAXIMILIANVM  C^^ISAREM  ACCEPTA  LAVREA. 

Flarcesrunt  leiii«P  salices,  et  perdit  lioiioroiii. 

Gloria  sylvaruiu,  fraxinus  alta,  suuui: 
Nudat  liyenis  patulas  fagos  platanosque  virentes; 
4  Raresrit  tactis  ulmus  opaca  coiuis, 

Nec  semper  tiliae  virides  et  [lopulus  ingeus, 

Quam  mox  oc^ulerat ,  toiisa  renudat  humuin ; 
Hoc  molles  faciunt  violae,  sic  lilia  marcent. 
^         'Nutrit  odoratas  et  lir«*vis  hora  rosas, 

Se  quoqiie.  quam  pulchra  est,  iioii  seniper  ainaraeus  effert, 

Ouod  fuerat,  perdit  uardiis  odora.  decus. 
Quod  gratum  est,  nou  semper  liahet  narcissus.  et  aufert 
12  Uuam  tihi  prtehuerat  forinain.  hyaciiithe.  dies: 

.4t  viret  extremum  IMiu*ho  sacra  laurus  in  a^vuin, 

Bacchica  perpetua  fronde  virescit  helix. 
Sic.  uisi  non  recte  luea  iiieiis  sihi  conscia,  Ca^sar. 
iii  Sf  tihi  quid  scriham.  noii  morietur  opus. 


LVII.3.  i  =  Epigramm.  (Indic.bibl.n«.XX.  1.)  fol.T.        >  =  Opp.poet.  (Indic.bibl. 

vfi,  L.)  ful.  E  7.Bq.        3  ~  nelit.  poot.  (Indic.  bibl.  nMil. )  p.  (i54.       4  ~  Hutt. 

Miinoh.  I.  p.  20.^.  sq. 

*  Bilvarum  4,       '  hiems  4,       ^  adoratas  4.       ^^  helyx  1 .  ..4.  (vult  ipsam  coro- 
w»  taitream.)  

HvTTKMi  Orr.  vol.  I.  10 


146  LVIIL    HYJTEMI  AD  BBA.81IYM  ROT.  EP.  D.  21.  lYL.  1517. 

BAMBEROAE.  LVIII.  21.  IVL.  1517. 


HVLDERICHVS  DE  HVTTEN  EQVES 

ERASMO  ROTERODAMO  THEOLOGO 

S.  P.  D. 

$.1.  Sieoruin  quae  inihi  iuteriin,  dum  a  te  absum,   eveneruut,  iiistoriam& 

uarrando  tibi  contexere  veliin,  Erasme  doctissime,  nullus  tam  longus  esl 
dies  qui  mihi  satis  fuerit;  ita  varie  iactatus  sum.  capita  tamen  narratio- 
nis  huius  fere  sic  habent:  Romam  ut  veni,  tuo  uomine  salutavi  Paulum, 
qui  inihi  quoties  postea  occurrit,  occurrit  autem  perraro,  apud  suum  Car- 

$.?.  dinaleiu   occupatus,    famihariter    contuhL     Omnibus  Romae  doctis    ostendiio 
Adagiorum  opus   in  Germania   iterum  excusum  ac  locupletatum ;   Moriam 
itein,  et  quidquid  tui  studio  attulerain.     qua^  mihi  causa  fiiit  amicitiae  mul- 

$.3.  toruni  bonoruin.  Sed  cuin  iam  nosci  incepissem,  orta  est  quaedam  tur- 
biileuta,  Erasine,  tempestas,  quae  ab  urbe  Bononiam  usque  deiecit:  uam 
quiuque  Galli,  roi)ore  corporum  ac  ferocitate  auimorum  horribiles.  ag-is 
gressi  penc  tuuin  tibi  Hutteiium  ademerunt.  vcruin  praeseiitissima  dei  opt. 
max.  ope  ciun  defeiisiouein  inohtus  essem,  profligavi  latrones,  unum  etiam 
iutereini,  accepto  in  sinistra  bucca  vuinere,  quod  dices  pro  pericuh  niagni- 

$.4.  ludine  inodicum.     Eain  ob  causam  non  tuh  Gallorum  persecutionem ,  me- 
que  eripui   ex  Scylla  in  Charybdim   provolutus:   orta   enim  Bononiie   interio 
Germanos  ac  LHiigo))ardos  seditione  pene  absumptus  sum  iussusque  cau- 
sain  apnd  civitatis  praesidein  commuiii  GermauoruDi  noinine  perorare :  Fh- 
scus  is  est,  Genuensis  natione:    quanquam  pro  nostra  iiiiuria  et  ihius  ini- 

§.  5.  quiUte  noii  acerba  satis  esset  oratio ,  vehementer  oflendi  hominem.  Quare 
Ferrariani  inde  profectus  sum,  ubi  cum  te  praedic^rem,  oceurreruul  ultro2s 
doclissimi  viri  Nicolaus  Leonicenus,  Ccphus,  el  quidam  principis  scriba,  qui 
iiaviganti  ex  Britannia  tibi  adfiiit,  qui  iiescis,  Erasme,  quanti  te  faciant;  mihi 
<|uidem  qiiod  te  uossem,  quod  praeceptorem  appellarem,  miris  modis  bc- 
iiigni  fuerunt.     Praeter  hos  Antimachus  in  Graecis  professor   citra  honoris 

§.  6.  pnefationein  luinquam  te  nominat.     Paucos  ibi  dies  commoratus  sum ,  Ve-  3o 
iietias  ad  se  vocantibus  duobus  Huttenis,   qui  in  Syriam   abeunt.     Primus 
ibi  hospiteni  Huttenuin  excepit  Baptista  Egnatius,  et  munus  dedit  hospitale 

$.7.  Horatium  Flaccum  in  tenuissimis  meinbranis  elegantissime  expressum.    Ac- 
currerunt  statiin  Aloisius  Bragadenus,   Hermolaus  Barbarus,   iilius   inagiii 


LVIII.    1  =  Erasiiii  Epp.  (Iiulic.  bibl.  n®.  54,5.)  Append.  num.  cLiii.  coll.  1617... 19. 

2  =z  Wagenseil.  n».  xii.  p.  95...97.        3  =  Hutt.  Miinch.  II.  p.  342...344.   Cf.  Bnrck- 

hard.  I.  p.  108.  sq.  110.  IIH. 

^  Paulum]  Bombasium^  puio.  "  amicitia  2. 3,  •*  Longobardos  2.3.  «*• «»  Fli- 
8CU8]  Heschi,  Edd.  hahent  Hiscus.  '*  Coelius]  Rhodiginus.  **  has  2. 3.  *«  Bapt. 
Egn.]  cf.  supra  huius  epislolam,  p,  135. 


LVIII.    HYTTBNI  AD  EBA8MVM  BOT.  EP.  D.  21.  IVL.  1517.  147 

nepos,  et  Angelus  CoDtarenus,  nobiles  palriciis  familiis  iuvenes.  hi  me 
omnes  complexi  sunt,  omnes  exosculati.  cumque  tota  passim  urbe  medium 
circumduzissent ,  ac  honorifice  suis  oivibusostendissent,  tandem  veluti  lllys- 
sem  aliquem  in  Alcinoi  domum,  id  est  ad  Asulani  aiides  perduxenint:   ubis.8. 

ssenex  ille  obviam  mihi  progressus  huniaiiissinie  ad  se  accepit  primum ,  post 
iussit  prodire  toannem  Franciscum,  ex  filiis  alterum,  deinde  rehquam  fami- 
liam,  et  in  his  iuvenem  quemdain  Gi*a;ce  et  Latine  eruditum,  quo  in  trans- 
scribendis  libris  prsevisore  utitur  Egnatius,  qui  me  ordine  salutarunt;  pro- 
ductus  est  etiam  infans  Aldinus,  et  iussiis  osculo  Huttenum  accipere.    mu-9.9 

lonera  deinde  oblata  Suetonius  ct  qniquc  post  illuin  vitas  Csesarum  scripse- 
nint,  de  Offlciis  libri  Ciceronis  et  Egnatii  C<esares  nuper  editi,  dataque 
optio  quid  vellem  prseterea.  DeoS  oinnes  adiuro,  charissiine  Erasme,  ma- 
iorein  humanitatein  non  invenisse,  si  orbem  peregrinationis  meae  retexam. 
Venetiis  ad  Germanos  nostros  redii ,  <;uinque  Augustam  appulissem ,  in  Peu-  §.  lo. 

»tingerum,  lacobum  Spiegel  et  Stabiuin  inatlieinaticuin  incidi,  et  productus 
ab  illis  ad  Caesarein  corona  poetica   iii   inagno  Nobilium   conventu  donatus 
sum.     Ecce  tibi  annales   ineos,   iiunc   ad   alia.     Vidi  Nonim  Testamentunu.ii. 
suo  abs  te  splendori  redditiiin:  vidi.  iiiquaiii,  et  lionorificam  illam  de  me 
legi  mentionefti.    Quieso,   quid  te  movit  taiiti  facorc  ine?  aut  quid  omiiino 

Merat  iii  me  tale,   ut  dignuin  duceres  tiio  pneconin,   humanissime  Erasine? 
quam  videris  amare  Huttenuiii,   qui   te  taineii  nullo  unquaiu  inerito  obno- 
ximn   sibi  reddidit.     'Pene  mihi   exciderat'  in^iuis;   u<e  si  tibi  excidissein, 
tunc  ego  omni  semcl  postcritatis  rognitioni  excidissem.     Dii  te   iiobis  ser-s.12. 
vent,    Lux  Germanise,   ac  tu  cogita,    ne  usquani   esse  malis  qiiain  in  tua 

ttGermania.     caecutiunt  principes  nostri,   sed  tc  pulo  videbiint,  tani  claruin, 
tam  splendidum.     De  me  satis  non  scio  quid  iiet:   tres  viri  quos  pra;fatus  $.  1». 
sum,   in  aulam  Ciesaris  invitant,   inultis  iiide  retralientibus;   ali([ui  ad  Ma- 
guntinum:  quid  sequar  nonduui  statui.    in  suinnia,  ita  ine  dii  servent,  at- 
que  ita  tu  pro  communi  Germanorum  gloria  diutissiine  nobis  supersis,  nulU 

nmn  conditioiu  prsepositurus  suin,   si  inihi  teciini   essc  liccat,   iit  illud  ex- 
colam  ingeniuin,   quod  placere  tibi  videtur.     Si  habes  cousiliuin,    explica. 
Augustam  has  initto  ad  lacobum  Spiegel,   qui  se  ait  frequentes  ad  te  via-$.i4. 
tores  liabere;  eo  rescribes  mihi.  dedit  ct  Baj)tista  lilteras,  quie  sininl  euiit: 
vides  quid  velit  ad  tuani   epistolain,    qiiainquani    inagiiifica  niagis  locutus 

»sit.     Tu  vale»  ac  rectissime    vale.   et    tiium   Hiitteniiin   aiiiare  ne  desine,s.i5. 
rumpantur  ut  ilia  obscuris  viris,   qui  iam,  qna  nos  excoininunicamur,   in- 
gentcm  circumferunt  bidlam/beue  bullaiii,  qiiid  eniiii  tinnidiiis,    quid  iin- 

*  honorifici  2. 3,  ^  pervisore  an  provisorc  ?  "  corona  poot.]  cf.  litieras  Cwsaveas 
p.  143. 9q.  exJdhUas.  "  mentionciii]  Cf.  p.  lOH.  sq.  **  nc  2.  3.  ««  tros  viri]  Pen- 
ting^nu,  Bpieg^lius,  Btabius.  *''**Manfnntimiin]  urchicjiiscopum  Albertum.  "  eo] 
ea  2. 2.  ■•  utilia  2. 3,  VergU.  ecl.  VII.  20.  "  bullnm]  Lconis  X.  d.  d.  15.  Mart.  n.  1517. 
Btatim  reccpit  eam  in  suas  Lanicntationcs  obscurorum  virorum  Ortvinus  Gratius. 

10» 


148     LIX.  HVTTBNI  AD  PIRCKH.  EP.  D.  IVL.  1517.   LX.  NEVBNAR.  AD  RBVCHLIN.  EP.  1M7. 

becilliiis?  Iterum  vale.     Bamberga  raptim.  21.  lulii,  Anuo  1517.     Capuio- 
nis  causa  adbuc  sub  iudice  est. 


[BAUBEBQis?]  LVIIII.  {ante  28.  IVL.  1517.] 

HVrrENVS  BILIBALDO  SVO  SALVTEM. 

Curandum,  Bilibalde,  ut  Capnion  accipiat  literas,  ciu  scribes  caussam,  5 
cur  non  ex  Itaiia  venerint  iiii,  scilicet  propter  importunam  Groningi  abi- 
tionem.  Consolaberis  praeterea  hominem,  quo  ne  cura  coniiciatur  opti- 
mus  senex.  Praeterea  scripsi  iu  Italiam,  ut  libri  mei  bcne  perferantur  ad 
le.  Vbi  venient,  accipe.  Interea  scribam,  quo  te  transmittere  velim. 
H;£c  cura  ac  ipse  vale  et  Huttenum  ama  ac  partes  Reychlinas  tuere  fortiter.  lo 


LVIIII.  A=Ip8iuB  HvLtieni  avtoyQdq>ov  epistolse,  quam  honest.  bibliopola  Lipsien- 
818  O.  Schulze   possidebat,    exemplum  adcuratissime   transcripsi.         2  =  Kpp-  in 
.    Indice   bibl.  n.  82.  citt.  p.  13.  sq. 


colonia. 


LX.  [.  .  .  .  tM7?] 


IIERMANNVS  COMES  DE  NVENAR  is 

lOHANNl    REVCHLIN    PHORCENSI 
8.  D.  P. 

f.i.'  En  libi  aiiiicuin  utrunqile  gravem,  qui  tuas  partes  tenet  apud  Leodios 
et  Aquas:  exegil  a  ine  literas  couiiuendaticias,  ut  te  ex  itinerc  invisere  posset; 
quod  feci  ipse  non  iiivitus,   cuni    quod   te   ameiu,    tum  etiam  quod  illi  negare?o 

S.3.  non  potui.  Conlra  Honslratum.  id  csl  xwofiQoyxov  %al  xvvogv^iov^  Cani- 
ronclium  illum  bunae  famae  hoslein,  paucula  iueptivimus,  graviora  quaeque  atl 
exitum  malurantes:  pedelentim  contra  lieluam  iiicedendum  est,  quandoquidem 
externa   praesidia    noiidum    accessenint:   coniunctis   copiis   expugnari  commodius 

S.s.  poteril.     Egregie  animavil  me  Buschius,    idemque  Huttenus  fecit,  ambo  tui  lio-35 


LX.  Epp.  Reuchlin.  (Indic.  bibl.  n".5l.)  foll.tiii'»  sq. 

^  Herum  2. 3,  Bambergn.'  2. 3,  Ceterum  dierum  indicatiopes  in  recentio- 
rem  niodum  ubique  comipit  /. 

^  litteras  2.  scribes,  caussam  cur  A.  2f  *  Groningi]  Martini,  Pome 
Reuchlini  causam  contra  Colonienses  defendentis.  ^*^  optimus]  opt.  A.  2.  ^  libri 
mei]  Cf.  infra  Fischeri  ep.  d.  20.  lan.  a.  1518.  ad  Pirckh.  scriptam.  Parum  adcu- 
rate  Freytagius  ad  h.  1.  adnotavit  ex  proxime  superiore  Hutteni  ad  Erasmum  epi- 
stola  probari  libroruln  magnam  copiam  in  Italia  vel  coemisse  vel  dono  acce- 
pisse  Huttenum.     Imnio,  in  Italia  tum  non  raro  eguerat  Huttenua.      ^*^  ama  ei  2. 

*^  tivvoPq.]  canis  fauces  sive  rictus^  ^unbiSTa^en. 


LX.  VSTXVAB.  AD  BBYCHLIH.  SP.  1517.   LXI.  ERA81II  AD  CA8AB.  EP.  D.  16.  AVO.  1517.      1  49 

noris  propugnttores ,  quoram  posterior  ille  posterioribus  ad  me  literis  suis  vo- 
luit,  ut  quoties  ad  te  scriberem,  sui  faccrem  honorificam  menlionem.  Sed 
quid  tnserem  me  iubet  stridere  inter  olores?  ille  tamen  cum  sit  amicus.  facile 
obtinet.  ut  parere  malim  etiam  ineptus  quam  impielatis  iusimulari.  Tu  autcm$.4. 
snosti  hominis  ingenium,  mores,  indolem:  prceter  virtutes  et  genuinum  splen- 
dorem  totus  est  candidus,  cultus  alque  elegans;  te  ita  observat,  ut  praeferat 
etitm  necessariis;  literas  ita  colit,  ut  nullum  barbaries  acriorem  sentiat  ho- 
stem.     A  Gbreano    quoque   e  Galliis   nuper  literas  acccpi,    ubi  parteis  nostras  $.  •*». 

tenent  eruditi  aliquot,  quorum  indies  expcclo  praesidia Bene 

i^vtle.  Coloniae. 


ABTVBBPLS.  LXI.  16.  AVG.  1517. 


ERASMVS  (:.€:SARIO  S.  D. 

Magnopere   mihi   displicebant    epistolae   ohscurorum    vironim    iam    tum   abS.i. 
initio:  delectare  potui.sset  facetia,  nisi  nimium  ofrpndisset  cxempluin.     Mihi  pla- 

I5cel  lusus,    sed   citra   cuiusquam    contumeliam.     sed  inolestius  fuit  quod  in  po- 
steriore  editione  mei  qiioqiie  noininis  mentionein  admiscuerinf ,  quasi  paruin  fuis- 
set  ineptire,  nisi  nos  quoque  vocassent  in  invidiam.  et  magnaiii  partcm  fructus 
tot  studioram   laboribus   expetiti   corrupisseut.     Nc  id  quideni  satis  esl  visum:  $.3. 
en  aller  Iil)ellus   priori   adsimilis,    in    quihiis  crebra    mcntio   fit    eonini   quibus 

Mscio  lusus  huiusmodi  nequaqiiam  probari.     Quam  malc  consiiliint  isti  non  solum 
in  seipsos,  sed  etiam  in  omnes  quihus  boriae  litcrap  chara^  sunt.     lain  illudests.3. 
omDiuro   molestissimum   mihi,   .si   modo   verum   cst    quod   milii    istinc    reversus 
ftmulus  meus  lacobiis  narravit,  apud  compliires  babori  Coloiiiar*  liboUiim  nescio 
quem   in   lulium    pontificcm,   quoinodo   mortiius   exclusiis  sil  ca^lo  per  Pctriim. 

33Audieram  iam  pridem  huiusmodi  fabulam  actani  in  Gallia,  iihi  (aliiim  nugarum 
imnNMiica  Itcentia  scmpcr  fuit.  eam  opinor  aliquis  in  Latiniim  sormonem  trans- 
lnlit.  demiror  quid  islis  in  inentem  veniat,  cum  sic  ocium  ot  oporam  perdiint. 
ceteniin  tdmiror  esse  qui  suspicentur  lam  insignem  inoptiam  a  mc  profectam; 
opinor   ob   id   quod-  sermo  fortasse  sit  paulo  Latinior.     Lusi  quidein  in  Moria,  §.  4. 

Msed  incniente;  nullius  famam  nominatim  pcrstrinxi;  in  inores  homimiin  liisi- 
mus,  non  in  famam  hominum.  Quodsi  vera  mihi  nunciavit  famiiliis.  nondum 
enim  satis  credo,  quaBso  te,  vir  optime,  ul  istiusniodi  niigas  impias  pro  tua 
virili  premendas  cures  prius  quam  excudantur,   nou   qiiod   isli   digni  suiit  qui- 


LXL  I  =  Ifommtatiomi  |  ^brcuromm  oirojum  .  non  |  prohibito  pcr  fedem  Apofto- 
licBm.  I  EpiftolB  D.  Erafini  Roterodami:  quid  de  ob-|rcnri8  feiitiat.  cu  ccterlB 
qiiibnfdB  :  nO  minus  lectu  |  iucQdis  q^  cogpiitu  neceffarijs.  (12  foll.  I^  In  fine:) 
Imp^effe  Anno  domini  M.  |  CCCCCXVIU.  fol.  A  4^  59.  —  (Item  Hoqnentia  Lamen- 
tmtionam  exempla  banc  Erasmi  epistolam  hahcnt.)  2  =  Erasmi  Epp.  (Ind.  bibl. 
n^  51,5.)  p.  1622.  sq.  Append.  n°.  clx. 

"  CeMrio  J,  ui  ubique  pro  mponit  e.  Cffisarins  Colonise  d.  30.  lul.  a.  1517.  ad 
ErAfmnm  Htteras  dederat  de  causie  Reuchlinianae  statn  advcrsariis  dolendo.  *^  fa- 
eecU  i.  *•  qoibus]  an  quo?  •>  litterse  2.  et  »ic  infra  tt  **  Omnino  falsnst  est 
£ratmMS  de  dialogo  'laliUB',  cf.p.  151.  not.9.     ^  otium  2,     ^^  Que  si/.    nantiayit2. 


150      LXII.    BEHAIMI  AD  PIRCKH.  BP.  D.  31.  AVG.  1517.   LXUI.  BRA8MI  AD  ITBVBBAB.  BP. 

bus  hoc  praestetur  beneficii ,  sed  quod  nostrum  est  publie»  studiomm  honestati 
$.  5.  consulere ,    quam   isti  talibus  lusibus  indigne   contaminant.     Porro  quod  ad  me 

pertinet,  scio  neminem  fore  qui  me  norit,    quin  satis  intelligat  istiusmodi  me- 

nias   mihi   supra   modum   displicuisse ,    quippe  indignas  eruditis  ac  probis  viris. 

lacobo  Horuensi  multam  ex  me  sahitem  dicito,   cuius   epistola   dici   non  potests 

quantopere  sim  delectatus.  De  composita  lite  Reuchlinica  utinam  vera  nuucies. 
S.  6.  Nunciavit  mihi  quidam  Alcmariensis  te  alteras  ad  nos  dedisse  literas ,  verum  eas 

nondum  accepi.     Bene  vale,  doctissime  Caesari.     Antwerpise  postridie  assumpt» 

virginis.     Anno  M.  cccoo.  xvij. 


BAMBEROiE. 


LXn.  21.  AVO.  1517.     tO 


[LAVRENTIVS  BEIIAIM  CANONICVS  BAMBERGENSIS 
BILIBALDO  PIRCKHEIMERO]  S. 

Intcllexi  cx  luis,  amicorum  dulcissime  amicissimeque ,  multa  nova,  quae  qui- 

dem  omnia  illuc  tendunt,  ut  nullum  meo  iudicio  pacem  portendant Salu- 

tavi  dominum  Huttenum,  qui  et  te  resalutat.  confecit  intra  paucos  dies  et  quartam  15 
contra  ducem  Wirtenbergonsem   invectivam,   et   quidem   acrem.     Suasi    ut  posl 
publicationem  eius  se  bene  ut  circumspectus  custodiat,    ne   sibi   quod   et  Cice-' 

roni,    quod  absit,  contingat ,Si  dominus  Caspar  Wirt,  vester  syn- 

dir.us,  qui  est  vel  fuit  AugustsA,  istuc  venerit,  ego  quoque,  licet  valde  indispo- 
sihis,  ad  vos  convolabo.  Dedi  domino  loanni  SchOuer  fasciculum  suum.  estso 
male  contentus,  quod  non  est  impressum  modo  suo,  sed  ipse  tibi  scribet  de- 
fectum  suum.  Domino  Hutleno  dedi  literas  suas,  qui  paullo  post  rediit  ad  me 
et  dedit  mihi  legendam  illam  materiam,  et  visus  est  mihi  non  multum  pro- 
bare,  quia  dixit,  (juod  sit  bene  advertcndum,  ne  quid  edatur  quod  parum 
conducat  honori  ct  inaieslati  Rcuchlini ,  prout  se  tibi  scripturum  poUicitus  est.  ^ 
Sed  ego  arbitror,  (]uod  ideo  uon  velit.  quod  edatur,  quia  cognoscitr  quod 
etiam  alii  valeanl  co  ingenio  vel  stilo  quo  ipse  usus  est  in  epistolis  obscuro- 
rum:  videtur  enim  palam  non  negare  se  illas  epistolas  edidisse,  et  quidem, 
ut  mihi  vidctur,  non  satis  prudenter,  propter  periculum  quod  prajdicatores  sibi 
subornare  possent,  quamvis  sint  pharisaei.  Vale.  ^ 


LXIL  Hemnann.  (Ind.  bibl.  n\  70.)  p.  257. 


LXIIL  25,  AVa.  1517. 


ERASMVS 
CLARISSIMO  COMITI  D.  HERMANNO  NEAETIO  SVO 

S.  D.  35 

$.1.  Scit    tola   sodalilas  Basiliensis   mihi   semper  displicuisse  Epistolas  quas  in- 

scripserunt  Obscurorum  virorum,  nou  quod  abhorream  a  festivis  iocis,  sed  quod 


LXIII.  Erasini  Epp.  (Ind.  bibl.  nP.53,5.)  Append.  num.  clxvhi.  col.  1626. 
*  beneficium  2.      <>  nunt.  2.      *  Antnerpia  16.  Aagnsti,  Anno  1517.  2. 


LXm.  «EASM.  AD  VBTMAR.  ?5.  AYG.  1517.    LXIV.  PIRCKH.  AD  REHAIN.  GO.  AVG.  1517.       151 

noi  plaoeat  eiempiuni  liedendi  famaui  alieuain,  quod  ea  res  cuivis  sit  iu  promtu: 
luuniiis  et  nos  oliro  in  Moria,  sed  nullius  nomen  a  nohis  perstrictum  est:  atS.2. 
isti,  quicunquc  aunt,  non  contenti  sic  ineptisse,  addideniut  altcnim  itli  simi- 
lem  libellum,  in  quo  demiror,  cur  me  toties  nominandum  putarimt:  eteuim 
ssi  bene  voliint  Erasmo,  cur  mihi  tantam  contlnnt  invidiam?  si  male  volunt.  cur 
in  divena  poiiunt  parte  atque  ea  quam  hoc  lihello  pelierunt?  quodsi  pergant 
ad  iatiun  nugari  motlum,  efficieut  ut  honis  cliam  scriptorilms  imponalur  silen- 
tium.  Etenim  lacobus  meus  nuper  Colonia  reversus  retulit  mihi  istic  sparsums.3. 
libelium  nescio  quem  de  luiio  pontifice  ridiculo  argumento;   haud  scio  an  eun- 

itdem,  de  quo  pridem  audivi  faimlam,  ah  Hispano  nescio  (pio  conscriptum  Lute- 
lias  et  Gallice  versum,   actum  inihi  rcgalihus  fcstis,   quihus  solennc  est  huius- 
modi  naeniis  lascivire  sclioiasticis.   addidit   autem   quod   vi\  opiuor  esse  verum,  $>4. 
esse  istic  nonnuilos  qui  suspicentur  meum  inventum  essc  oh  id>    ut  ait,   quod 
I^tinitas    sit  mediocris.  mihi  vero  nec  otium  tantum  est,   ut   aliquam  horarum 

laistiusmodi   nugis   iropertiam,    uec  aniiuus   tam  impius,   ut   summum   pontificem 
velim  ludere,   nec   tam   stuitus,   ut   in  eos  vclim  scrihere  qui  possuut  proscri- 
bere.     Quamobrem  le  maiorem  in  modum  rogo,  charissime  Comes,  ut  licet  ea§.5. 
res  nihii  ad  me  pertiiieat,  tamen  oh  communein  eruditorum  luuninum  invidiam, 
si  verum  est  quod  audio  de  taii  iihello ,   ut   cures   premendum  vei  polius  aho-   . 

itleiidnm,    aut  si   quid  est  aiiud  simile.     Ego  aute  hicunium  Triumplium  Rciich-$.6. 
linicum,    iam    tum   paratuin    editioni,   in  Germauia  promendum  curavi,    et  iteni 
allerum  quendam,  inscriptum  Monachum:  sic  enim  favco  Reuchlino  oh  eriiditio- 
nem ,  nt  mihi  cum  Uochstrato  aut  aliis  huims  factiouis  uulium  oumino  sit  hel- 
Imn,  cum  ad  me  causa  nihii  attineat;  etiamsi  non  prul>o,  neque  quisquam  vir 

»vere  pius  probat  istas  tam  virulentas  inscctatioucs,  qu<T  a  spiritu  miindi,    non 
Ghristi,    proficiscuntur :  certe  uiiicunque  tcrrarum  adliuc   fui,    optimus   quisque 
Renchiino  favet.     Rene  vaie,  Maecenas  honorum  sludiorum  unicc,  nosquc,  quodS.7. 
soles,  ama.     Yinantio,   si  adest,    mco   nominc  multam  <liccs  salutcm.     Lovanio 
25.  Augusti,  Aimo  1517* 


■OmiMBBBGiB.  LXIIII.  30.  AVG.  1517. 

30 

CLARISSIMO    AC    EXCELLENTI  IVRIS    DOCTORI 
LAVRENTIO  BEHEYM 

DIVI   8TEPHANI  BABENBEROiE    CANONICO 

BILIBALDVS  PIRCKiiEYMIiiR 

S.  D Quid,  Christi  successor  Pelrus  uoniic  mnlum  iiialo,  convicium  , 

^convicio  retaliare  prohihuit?   Guncti   denique   tam   gentilcs  quain  Christiani  viri 


LXIIII.    A  =5  hYCiAXi   PI8CAT0B,   8EV  |  reuiuircentes.    Bilihaldo    Pirck=|heymero, 
Caefareo    Confiliasjrio ,    Patricio    ac    Senatore ,  |  yiirenbergenfi  |  interpretc.  1 1 1 1 1 

•  lacobiu]?  •  libellum]  Exempban  diahgi  IVLiys sic  inscriptum  f.  ^.  j.  [=Fan8ti 
Andrelini  Foroliviensis]  yorte  Hcgij  tibrttu0.  |  Kc  obitu  Julij  pontiftct8|«orimi.  ^nno 
If :|«iRi.  /B.  p.  jrttt.  I  ^.  etiUum  non  nosse  vidctur  Erasmus :  nequc  vero  recentius  quid- 
qium:  conflmdii  emm  Hbellum,  quem  voL  IIII.  inter  Pseudohiittenicos  dialogos  exhibebi- 
muM,  eam  fabola  qoadam  Parisiis  acta,  ool,  II.  repetenda,  ^«  Poiionis  dictum  ap, 
Maerob.  8ai,  11.4.        *••«*  prem.]  i.  e.  supprimendum.        »*  Petr.  ep.  I.  ad  Thcss.  V.  15. 


t  52        LXIV.    PIRCKHKTMXBI  PRiEF.  AD  LVCIAIfl  PI8CATORBM.  D.  30.  AYO.  1S17. 

boni  semper  pcsttlcns  linguaR  viciuni  acerrime  sunt  detestati,  quod  et  impuden- 
tissimo  cuique  maxime  contiuf^erc  solet.  Quae  si  Reuchlinomastiges  illi  exaetius 
perpendissent .  mmquam  sanctissimam  Ohristi  fidem  soniidissimis  maledictis  ac 
illotis  scrmonibus  stabilienda  esse  censuissent,  uunquam  tanti  dehoncstamenli 
idolum  erexissent,  per  cuius  os  impunim  quod  ipsi  palam  non  auderent,  tam^ 
eflrenate  deblactcrarent.  nunc  vero  personali  ac  digno  operculo  tecti  omuia  etiam 
in  omnes  sibi  licere  arbitrantur:  uam  ut  reliquas  eorum  sileam  ineptias.  nonne 
hoc  piaculo  vcl  risu  potius  dignum,  quod  tot  tantosque  viros  tam  eflrenate  la- 
cessere,  tam  .pctulanter  sugillare  uon  verentur,  Conradum  Peutinger,  1o.  Cu- 
spinianum,  qui  ambo  praeter  iuris  lauream  ea  fulgent  dignitate,  ut  divi  quoqueio 
Gaesaris  etiam  secretioribus  adhibeantur  consiliis,  loachimum  Vadianum,  Simo- 
nem  Lazium.  quos  omnes  honoris  gratia  appello?  Quinimmo  caviilis  insectari 
sat  non  erat,  uisi  ex  'hominum  eiectos  numero  etiam  brutis  impurissimis  aequi- 
parassent:  mutuis,  inquiunt,  se  laudibus  extollunt  ac  porconim  more  frtcant: 
proh,  quam  digna  recutilo  homini  ex  hara  comparatio,  cui  tamen,  curo  haud  is 
amplius  iudaizare  dicatur,  siiilla,  ex  qua  apud  veteres  quinquaginta  ferme  sa- 
pores  ficri  soiebaut,  veluti  pema^,  petasones,  lucanica,  tomacula,  insitia  et 
reiiqua  id  genus  farcimina,  non  tam  abominale,  sed  in  deiiciis  merito  esse 
debet:  nam  omnia  munda  mundis:  porro  Germaniae  nostrae  spem  certissimam. 
Vdalricum  Huttenum,  et  nobilitatis  stemmate  clarum  et  ingenio  ac  eruditioncM 
pra^stantem,  non  solum  pscudo  christianum  appellare,  sed  etiam,  si  diis  placel. 
lali  viro  palam  minitari,  ac  omnem  defensionem  penilus  adimendam  esse  cen- 
sent:  nemo,  inqUiunt,  nobilitate  excusandus  videtur;  quin,  polius  raaioribus 
suis  degenerans  posteris  omnilnis  suae  ignobililatis  rdinquet  exordium.  Ex 
quibus  plane  liquet  miserrimos  ac  temerarios  homines  et  conditionis  propria^zs 
obiitos  et  internecino  odio  ita  extr^mos  terminos  roentis  esse  positos ,  ut  libe- 
rum  arbitrium  ac  violenti»  sceptrum  in  universum  genus  humauum  accepisse 
certissime   putent  ac  firmiter  credant,  ita  ut  runcta  quae  vel  nuile  dicendo  vei 

maie    agendo    perpetrant.    illis    aequa,    digna    ac    iusta   esse  videantur 

[Post  disputationem  de  Hnguarum^  Latintp^  Grara*  Hebraicfpquf ,  de  dialectico',  rhe-^ 
toricw  ac  philnsophio'  historiarttmque  studio  iis  qin  theologiam  profiterentur  ^  omnino 
necessario  pergit  in  hunc  modum:]  Porro  si  Iheologus  nec  iurc  nostro  laiu  divino 
quam  humano  peritus  erit,  non  video  quo  pacto  divina  scite  ac  sancle  guber- 
nare  vei  humana  solerter  el  iegitime  adiuinistrare  valebit:  nii  igitur  qui  theo- 
logica  laurca  se  digiuini  arbitratur.  ignoret;  sed  ita  prudentia,  erudilione,  usu.  3& 
experientia  excellat,  ut  plane  quempiam  evquisitae  sapientiae  et  doclrina»  vinim 
referre  videatiir.  qiialis  olini  fiiil  lo.  Camerarius  Vangionuui  episcopus,  lo.  Piciis 
Miranduianus.  Bohuslaiis  de  Hassensteib.  lo.  Keyserspergiiis ,  Engellianius  Fuiirlw. 
lo.  Rays .  lo.  Ciino ,  memoria  quorum  -  inter  beatos  perpetuo  connumeretur ;  ex  vi- 
ventibus  vero^qiialis  est  reverendissimus  princeps  cardinalis  Gurcensis ,  lo.  Fran-40 

In  fine  Imprefram  p  Fridericom  Peypus  |  Xarenberg»  fexto  Nonas  |  Octobris. 

Anno    falutis,  |  M.  D.  XVn.  |  4^      B  =  Idem  liber  in  4^   a.  1518.   repetitos    et 

anctus   cui   inscribitnr:  lvciasi   pi|8cator,   skv   RBVi=|uircente8.   Bilibaido  Pirck- 

hej^jmero  ...|||  interprete.  |||  [finU  pag.   pemdt.  sic:J   Anno  Natiaitatis    Dei 

.  M  .  D  .  XVIII .  menfe  |  lanaarij. 

*  08  imponun]  loamns  Pfe[perkom.  *••  lacefcere  AB.  ••*•  Carpianii  A.  ••  Paali 
ep.  ad  Tit.  1. 15.  •*  lam  B.  ^  lo.  Camerar.]  vom  Datberg.  *•  LeToerspgias  B. 
Gtitenat  est.        *  conomaretar  A.      ^  GarcenBis]  MaUktPus  LmMg, 


LXIV.P1BCKH.ADPI8CAT0B.   LXV.  COCHL.  AD  PIRCKII.   LXVI.  DEHATM  ADPIBCKR.      l53 

CMCUS  MirtndniaB  doinmus,  Hemianus  comes  de  Neuenar.  Bemardus  Adelman,  la- 
cobus  |te  Bannissis  dccanus  Tridentinus,  Marquardus  de  Sleiu.  Sebastianus  Spe- 
rantins,  hic  Babenbergensis .  ille  vero  Brixinensis  pr.Tposilus.  Bolff^angus  de  Tan- 
berg  Pataviensis ,  Erhardus  Truchses  Eyslattieusis.  Andreas  Fuchs  cum  fratre  suo 

5lacobo,  Babenbergensis  decanus.  lo.  de  Staupifz  Aufrustinensium  decanus.  Kilianus 
Leyb  in  Rebdurirprior,  doctrina  triliiiguis.  io.  Macheysen  Minorum  provincialis  mi- 
nisler.  Gregorius  MufTel  Carmelitanim  pnivincialis.  Melchior  Pfintzinfr  divi  Sehaldi. 
Georgius  Beheym  sancti  Laurentii  Nurenhergap»  prH^positus,  Erasmus  Roterodamus, 
lo.  Speyscrhis,  To.   Eckius.   Paiilus  Phrygio,   lo.  Oecolampadius ,    Esticampianiis, 

i«lo.  Cocleus,  Thomas  Murner  Minoritanus,  Wenccslaus  Linck.  Martinus  Liie- 
der,  Augustiniani .  omnes  sacra*  theologia»  doclores.  Theodericus  Zohel,  lo. 
Qaestenbergius ,  lacobus  Wimpfelingiiis ,  Georgius  Reiis  Nurenherg.T.  Georgius 
Reyst  Friburga^  Carthusiani  priores,  Wolfgangiis  Volprecht  Augustineusium  Nii- 
renberg»  prior,  lo.  Lang,    lo.  Fug.   et  ii  Augiistiniaui.   lo.  Gai^s.ireus .   Gonra- 

i^dns  Peiicamis  Minoritanus,  Renedictus  ('hclydoniiis,  Hieronymus  Emser,  Mucia- 
nus  Rufllis,  lo.  Bernerus.  Georgius  Spaiatimis,  Thomas  Venatorius,  lo.  Hane- 
nis,  et  qnalis  tu  in  primis  existis,  doctissime  lui  Laiirens.  ut  ex  multis  paii- 
cissimos  recenseam  consultoque  pra?feream  reliquos  litterarim  rei  proceres*.  qiii 
sacris  initiati  non  sunt.   morihiis    tamen  ac  vit»"  prohitate  admodum  excelleant. 

s^Super  omnia  vero  Iheologus  viciis  omnihiis  careal  ac  virtutihus  cuiictis  ahuudet. 
ne  facta  doclrin^e  contraria  esse  depra^heudantiir,  qiioniaui  non  in  verho  neque 
lingua,    sed   opere   et  veritate    laus   omnis  consistit.    atqui  non  ex  omni  ligno 

Nercurius  exculpi  poterit 

Ex  Aedibus  nostris   tertio  kalendas  Septemhris  Anno  redeiuptiouis    nostrae 

»N.  D.  xvn. 


BOWOMI^g.  LXV.  3.  8EPT.  1517. 

pOANNES  COCHLiEVS  BiLIBALnO  PIRCKHEIMERO]  S. 

Increpatio  lua,  optime  mi  D.  Rilihalde,  iit  tidelis,  ita  el  necessaria  prorsus 

fuit.'^ Quod  Huttenum  amas,    facis  quod  lilterariim  lieroa  decel:  ego 

Minsolens  verbum  non  reddidi,  et  apiid  contuherualcs  eiiis  siim  frequeutissimus; 
neque  scio  quem  ex  litteratis  amicis  iinqiiam  penlidi  pnrter  D.  Eckium .  qui  ta- 

men  me  vere  nunquam  aip^^ivit Bene    vale.    ohservandissime   mi  do- 

mine  Bililialde.     Ex  Bononia  3.  die  Septeinhris  Auiio  1517. 


LXV.   Heumann.  (Indic.  hibl.  n*^.  70.)  p.  34.  sqq. 


te    BAMBElGiE.  LXVT.  [. .  8EPT.15i7.] 

[LAMIENTIVS  BEHAIM  BILIBALnO  PIRt:KHEiMEBO]  S. 

Qus  dc  homine  Hutteno  scrihis.  astipulor  tilii:  v\  viiUu  quasi  noscitiir:  legit 
mihi  uitimam  suam  invectivam  quam  in  ducem  Wirtemhergenseui  scripsil;  certe 


LXVL  Heumann.  I.  c.  p.  258.  aq. 

•  EjsUniisia  A.      Eystauticeis  B.  *  Esticamp.]  lo.  Jiock  von  Sommerfeld. 

•••"  Lneder]  Lnthenu.        "  Vinphelinj^iug  B.      ^'^  literarice  B,      *«  Pythagor.  ap. 
A|nil.  ApoL  p.  302,6.  II.  p.409.  ed.  Oudend. 


1  54      LXVI.  BKHAIM.  AD  PIBCKH.   LXVII.  BOB.  HBB8.  AD  lOA.  HK88.   LXVIII.  8TB01CBB. 

vafer  est,  nam  multa  quae  roera  sunt  mendacia  (et  ipse  fassus  esi)  iaseruii  in 
illa.  Consilium  etiam  meum  requisivit,  an  sibi  serviendum  sit  episcopo.  respondi 
sic,  ne  forte  alicubi  in  collocutione  eflutiret,  me  sibi  dtssuasisse  et  inde  mihi, 
si  ad  aures  praesulis  perveniret,  aliquid  malum  oriretur.  Sed  discessii»  uescio 
quo.  DialogQs  ille  mihi  satis  placuit:  nam  dedit  mihi  Huttenus  ad  legendum.s 
sed  quod  ad  Reuchlin  mittas,  nescio  si  probem:  scis  enim  qualiter  egerit  te- 
cum  epistolas  tuas  faciendo  imprimi;  aJioquin  bonus  vir  habetur.  De  Luciani 
frontali  epistola,  quod  ct  illi  me  inserueris  comparesque  illis  doctissimis,  pro- 
fecto  quia  me  longe  ab  illorum  studiis  abesse  scio»  ne  forte  irriderer  (nisi 
quod  maximus  studiosorum  fui,  sum  et  ero  amator),  melius  foret  me  illauda-io 
tum  de  illa  delere,  ne  forte  tuus  in  me  amor  acre  tuum  pervertat  iudicium. 
Gepi  quandam  duram  provinciam  revidendi  transiationem  Ciceronis  Officiorum 
de  Todesco  in  Todcscum,  id  cst  de  malo  in  peius,  quia  video  errorem  parere 
errorem:  uam  utrobique  aliquando  non  scquuntur  non  modo  textum.  sed  ne 
sensum  quidem  textus;  et  sic  quasi  tcrtiam  facio  todescam  etc.  Papa,  ut  in-i& 
teiligo,  imposuit  post  absolutionem  concilii  Lateranensis  decimam  venialem  per 
tres  annos  ubique.  restiluit  el  Caroliun  S.  Georgii  et  suum  Baroncellum  fectt  su- 
spendi.  et  fecit  LXIV  Cardinales  et  reservavit  adbuc  X  iu  pectore  suo.  0  fecun- 
dum  pectus  Fioreutini  hominis  sive  servi  dei! 


EBPHOKDIf. 


LXVn.  D.  W.  8KPT.  A.  1517.     10 


LITERiE  EOBANi  HESSI  AD  lOHANNEM  HESSVM. 

S.  D.    Audieram  olini,   Hessc,   cum    apud  Bructeros   septentrionales   vitam 

agerem,   virum  te  csse  doctum  ct  magnae   spei   iuvenem 

.  .  .  Mittam  paulo  post  ad  te  corollarium  amicitia*..     Scripsit  his  diebus  ad  nie 
Reuchlinus.    Salvi  sumus,  vicimus  picas,  monachorum  agmen.    Vale  iterum.    Ex25 
Erphordia  IV.  Cal.  Octob.  M.D.XVIL 


LXVIL    Monamm.  pietatis  [Ind.  bibl.  n'*.  65.]  part.  II.  p.  8.  sq. 


ASCHAFFENBYRGK. 


LXVULl.  7.  NOV.  1517. 


[HENRICVS  STROMER  MEDICVS  BaiBALDO  PIRCKHEIMERO]  S.  D. 

Legi  tuam  apologeticam  epistolam  et  Luciani  Piscatorcm,  quem  tu  Latineao 
loqui  docuisti.     Etsi  uterque  maximopere  placuerit,  (cui  enini  rcs  iucunda,   di- 
serta  ct  docta  displicere  posset?)  vehementius  tamen  me  obIectai>at  tua  eloqucn- 
tissima  simul  atque  sapientissima  Capnionis,    viri    optimorum  virorum   omnium 


LXVIU.   Heomann.  (Ind.  bibL  nO.  70.)  p.^lLsq. 

'^  loa.  Hessnm]  Norimbergensem,  canonicom,  postea  ad  div»  Marife  Magda- 
lensB  Vratislavise  pastor.  Cf.  Adami  Vit.  Theologor.  Ff.  1653.  8^.  p.  183.  sqq. 
**  In  Bomssia,  apud  episcopam  Pomesan.  ^  Monachos  omnem.  Mieg»  Come- 
eturam  quam  sensu  carentia  verba  dare  maUiL 


LXVIIL     STBOlfBB.  AD  PIBOKH.    LXIX.  BEHAIM.  AD  PIRCKH.  EP.     LXX.  HVTT.  155 

conseiMa  optimi  ttque  cxtra  omnem  ingenii  aleam  posili,   dcfensio,  ...... 

Vemin  quo  eam  exporrecliori  frunte  lcgerim,  co  magis  admirabar,  quod  milii, 
tui  honoris  sludiosissimo ,  eius  copiam  non  facercs.  Al,  ul  dc  mc  taceam,  ma- 
xima,  iromo  ingens  admiralio  mc  copit,  ul  luas  lucuhralioncs  non  dono  mi- 
ftseris  archiepiscopo  Moguntiaco,  domino  mco  clementissimo,  omnium  litcratonim 
Tironim  et  amatori  et  Maecenati,  cuius  amplitudinem  iurc  optimo  Rcuchlinistam, 
nt  ftmicidtrum  Reuchlinistarum  utar  vocula.  appellitarc  possum,  quandoquidem 
lat  ceisitudo  eruditissinium  tlapnionem  nostrum,  numquam  mihi  sine  singuiari 
praBConio  nominandum,  virum  venerahili  aetate,  rara  doctrina,  eximia  totius  vit» 

10  innocentia .  singulari  Germanica^,  Hchraica!,  Chaldaica^  (inecas  Latinxque  linguae 
eloquentia  atque  omniuni  pulcherrimamm  virtutum  ornamcnto  praMlitum,  mirifice 
amtt  ac  fovet  eumque  laudihus  cflert.  Proindo  nisi  tua  officia  et  humanitas 
mihi  iam  pridem  cssent  perspecta,  suspicarcr,  quanto  divitia;  tune  atque  eniditio 
crescereut,  tanto  tua  humanitas  decrescerct.     lliBc  exccllcntiae  tuae  idcirco  scri- 

i&pserim,  ut  domiui  mei  archicpiscopi ,  apud  cuius  cclsitudincm  sicpenumero  tui 
honorificam  feci  mentionem,  favorcm  non  tloccifacias,  quandoquidcm  optimo  po- 
tentissimoque  placuissc  principi,  non  minima  laus  cst.  vcrum  luis  lucuhrationi- 
bns  et  chartaceis  muneribus  <!am  foveas  ac  alas.  quod  si  fecoris,  dispeream, 
si  duceris  penitiMline.    Bene  vale,  vir  doctissimc Aschaflenburgk.  7.  No- 

2ovembr.  Anno  NDXVII. 


[bAMBKBQJ.]  LXVmi.  8.  NOV.  1517. 

LAVRENTIVS  BEHAIM  BiLIBALDO  PIRCKIIEIMERO  S. 

Mirabilem  laudem  tibi  ex  hac  translalionc  comjiarasti Trans- 

ivit  hac  quidam  curialis  et  bonus  vir  ac  pnclatus,    vcnicns  cx  urho,  vadcns  iu 
}&Stxoniam,  qui  certissnne  nohis  rctulit,  quod  papa  in  hac  caussa  et  controversia 
imposuerit  silontium.     Dc  Iluttcno  adhuc  niliil  scio»  scrutahor  tamen,   si  hrcvi 
sil  hic  afluturus. 

LXVIIIL    Heiimann.  I.  c.  p.!»59.sq. 


STBCKBLBEBGK.  LXX. 


1.  DKC.  1517. 


»  VLRICIH  IIVTTENI 

IN  LIBELLVM-LAVRENTn  CONTBA  EFFICTAM   ET  EMENTITAM 

CONSTAHTINI    DONATIONEM   AD    LEONEM    X.    PONTIFICEM    MAXIMVM 

PR JSPATIO.  * 

Tandem  eonim  qiil  a  divulgaiido  Laurentii  Vallai;  in  Constantini  dona-  §•  [- 
tttioDem  libello  deterrebant,  opinionem  tua  pervicit  splcndida  et  consolationis 


LXX.  A.  et  B.  =  Indic.  bibl.  n».  XIII.  A.  B.  1. 2.       3  =  5  ibid.  n».  .3...5.      6  =  Hutt. 
Mfinch.  II.  P.410...419.  Cf.  ctiam  Lntheri  epist.  d.23.Fcbr.  a.  J520.  scriptam. 

•••■«•  Cf.Horat.  epist.  I.  17,35.       «  translationi]  Lucianoi  Piscatoris,  Boheimio 
dedieati.  mim.  lxiiii.      ^  caussa]   Kcucblini  contra  Colonieuses. 
»  Lanrentti]  VaU»  add,  S.  sqq. 


1  56      LXX.  BYTT.  AD  LEON.  Z.  PRiEF.  IM  liAVB.  YALLiB  DE  DOMAT.  COMBT.  LIB.  I.  DBC.  tM7. 

plena  promissio,  pontificatus  tui  initio  iubente  te  expressa,  pater  beatissime. 
Postquam  tu  semel  enim  conticescentc  iam  belliea  luHi  secundi  tuba  veluli 
pacis   percusso    cymbalo    orbem   Chrislianum  ad    spem   libertatis    erexisti, 

$.2.  omnia  omnes  quae  licere  sciunt,  usurpanda  sibi  putant.  Ego  vero  etsi  ante 
persuasus  eram,  si  te  contingcret  summae  rerum  prapesse,  quandoquidem  5 
sic  coluisti  optima  semper  studia,  ut  tuus  in  iis  profectus  cum  eruditis- 
simorum  hoc  teAipore  virorum  doctrina  aequari  facile  mereatur,  non  pas- 
surum  ut  ex  veterum  moimmentis  quicquam  te  pontifice  depereat,  tamen 
ubi  illam  legi  publice  in  Italia  propositam  inscriptionem  leoni  decimo 
poNTiFici  MAxiMO  RESTAVRATORi  PAcis ,  cxilui  rcpentc  quodam  concitatus  to 
miriOce  inopinato  gaudicf,  mihique  redditus  ex  diuturna  prius  animi  com- 
motione,    quod  viderem   indigna   multa   sub   tyrannis   pontificibus   perpeti 

$.3.  nationem  hanc.     Itaque  huic  gratulor  «etati,    quse  te  auspicatissimo   pacis 
suborto  sydere  ex  diuturna  tyrannidis  caligine   ad   novam  libertatis  lucera 
respicit;  te  vere  pontificem  autem,    qui  pacem  adfers,    quam  qui  non  ha- i& 
buerunt  antecessores  tui,  pontifices  non  fuerunt:  neque  enim  sequebantur 
Christum,  qui  pacem  suis  dedit,  eandemque  ha*reditariam  reliquit,  .'Pac«m* 

$.  t.inquions  'ineam  do  vobis,  paceni  meam  relinquo  vobis*.  igitur  et  vicarii 
eius  non  fuerunt,  cuius  vicem  non  tenuerunt:  dei  enim  regnare  est  pacem 
tenere:  immo  alienissimi  fiierunt  a  Christo,  cuius  adspernati  studia  diversumso 
vitffi  genus  secuti  sunt;  illius  pax  est  enim,  hi  bella  sequebantur;  ille  ser- 
vare  docendo  homines  studuit,  hi  perdere  armis  satagebant;  ille  suum  rce- 
leste  regnum  esse  ostendit,  hi  primo  loco  mundi  imperia  quaesiverunt. 
ergo  nec  beati  fuerunt,    quia  pacifiri   non   fuerunt;    niec  filii  dei  fuerunt, 

$.5.  qiiia  *Beati',  Christus  inqiiit,  'pacifici,  qiioniam  vocabuntur  filii  dei*.  En2a 
per  te  restauralani  pacem  igitiir,  qurp  istonim  perversitate  coUapsa  fere- 
batur.  atque  hanc  literati  imprhuis  honiines  magno  acceperunt  exhibente 
te  gaudio;  deiiide  ii  quoquc,  a  quibus  iniuste  ablata  per  fraudem  multa 
fuerant,  cupidissime  complexi  sunt:  venit  enini  cum  Pace  una,  restituenle 
te,  lustitia,  quoniam  iuxta  prophetae  verbum  hoc  potissimum  tempore.io 
lustitia  et  Pax  osculata^  sunt;    venit  et  Fides,    et  illa  venit  temporis  fdia 

S.6.  Veritas,   ac  regiae  abunde  virtutes,   Clementia   et  Mansuetudo.     Vides  quot 
simul  bonorum  author  fueris,  Leo  decime!  Tu  Pacem  adferens  pacis  simul, 
hoc  est  optimarum  artium,    invexisti  studia,    et  lustitiam   reddidisti,    quia 
in  pace  leges  sunt,    ex  legibus  vero  iustitia  est;    et  Libertatem   reduxisti,)« 
quam  comitata  Veritas  magno  et  ipsa  temporum  tuorum   hominibiis  emo- 

'  ^lnlto  pontificatn  componendte  pacis  cura  solicituB  ad  omnes  Christiauae  reip. 
principes  legatos  misit)  . . .  ut  odia  et  arma  deponerent'*.  Ciaccon.  Vit.  pontiff.  III. 
p.311.  "  qoicqaid  5.  <^  Pontifex  pacem  non  diligens  Christi  vicarius  non  est.  in 
nutrg.  3. 4,  "  Pacem]  Evangel.  sec.  loann.  XIV.  27.  '^  esse  regnum  6,  •*  Beati] 
Evang.  sec.  Matth.  V.O.  ^  iusticia  B,  3,  et  nc  ubique  per  c  prophet»] 

Psalm.  LXXXnil.ll.        **  Leo  decimus  bonomm  author.  m  marg,  3.4. 


LXX.  HVTT.ADLBQir.X.PRAF.IN  LAVR.  VALLAJ  DE  DOMAT,  C0N8T.  LIB.  1.  DKC.  1517.      157 

laoientoTuit:  pax  eteiiim  esse  iii  tyrannide  nulla  potest,  quia  fl^es  non  est; 
nec  iustitia  esse  potesl,  quia  suuin  cuique  non  est;  et  quia  leges  opj)ri- 
imint  tyranni:  nec  veruin  dicere  licet,  qiiia  lil)ertas  non  est,  at  nunc  vere 
liberi  suihus,  quia  pacein  liabemus,   qiiain  hal)entes  j)a<'is  quoqiie  adliilie- 

abiipus  studta.     Qiiod  sub  lulio  igitur  belloruin  aiithore  non  licuit,  iitessetS.7. 
haec  tranquillitas,    id  sub  te  pacis  restauratore  usurpabiniiis ,    iit  in   literis 
conquiescamus.     Proinde  iu  lucem  protleat   si(juid  diii  latiiit,   et  eo  maiori 
cuni  flducia  prodeat,  quanto  quidquc  verius.  qiiantoque  syncere  magis  scri- 
ptum  est;    qualis  liic  est  liber,    quein  alii  idcirco  non    tuleruiit  pontitices, 

10  quia  veruin  audire  noliierunt,    tu  idcirco  ainabis,    (juia   veritatis  iani  aiite 
poGulum  nobis  propinasti.     iiam  ad  te  ineliore  conscientia  j)onliticem  quid 
pertinet,   quod  contra  ecclesiastici  status  dignitatein  scriptus  ab   illis  fere- 
batiir,  aiit  quod  iii  poytiflces  inaledicuin  esse  dicebant?  Profecto  eniin  neque$-^. 
fueruut  pontiflces  illi  qui  tiiixerunt  Coiistantini   doiiationeni.    (juia   pastores 

iftnon  fueniut;  ne^ue  ecclesia  fuit  qiiie  (*iini  accepit,  quia  Christifldeliuin  vAm- 
?entus  non  fuit:  si  fuissent  jjastores  eiiiin.  j)avissent  oves  Christi,  iion  de- 
vorando  invasissent ;  et  si  ecclesia  fuisset ,  iitiqiie  vocasset  ad  vitani  et  liber- 
Utem  geutes,  non  sub  iuguni  traxisset  imperia  et  nationes:  sic  illa  eiiim 
loquitur    'Veiiite  ad   me   omnes  (jui  concupiscitis  nie.   et  a  generatioiiibus 

Mmets  adimplemini'.     Cerle  implet  quos  accepit  ha>c,  ille  malignantium  con- 
ventus  inanibai  et  exhauriebat.     Tiim  pastores  esse   bonos   vicarios  suos$.i>. 
iussit  Christus,  non  voraces  lupos:  sic  Petro  dixit  eniiii  'Petre,   amas  me, 
pasce  oves  meas' ;  •  *Pasce'  dixit  'oves  meas'.   non   •devora   pl(»bein  meain, 
sicut  escam  panis';  et  in  apostolatuiii  vocans  *Faciain  vos'  inqiiit  'j)iscatores 

»lioniinum\  hoc  est,  faciain  ut  j^ra^dicando  ct  boiia  exeinpla  edendo  aUiciatis 
ad  veritatem  errantes  a  flde.     Ouod  quia  tu  seijiieris,  ad  ofiiciuin  rediisse  $.  lo. 
hunc  ordinem,    te  id  efiicieiite,    te  j)acein,    t(*  libertatem,    te  iiistitiam  et 
verilateni  revocaiite,  gaudemiis  et   exiiltannis.     qiiaR  hetior  namque    aiidiri 
vox  potuit?  quud  suavius  verbiim?  lta(jue  parvo  negotio.    piita  uno  propo- 

Msilo  verbuio,  magiiam  sustulisti  e  uiedio  hoiniiiuin  vcstroriim  iiidigiiationem, 
vehementeis  cimijiosuisti  aniinoruin  inotiis,  (>\itia  intervertisti ,  tuinultus  (!om- 
pesciiisti.  (Juod  futui*uin  igitur  fuit.  si  in  niahiin  aliquein  jiontiticein  inci-$.n. 
dissent  h«e  hominum  cogilationes,  ut  vi  et  vi(dcntia  (M'ij)eiTinus  ab  iniustis 
possessoribus  multa,  hoc  per  te  factuin  «^st,  iit  cilra  turbain  (piiescendo 
15  consequaiiiur  omiiia.    Vides,  quaie  tuuin  facluiii  interpretor,  vere  j^ontifex  $.  12. 

*•*  Tyraimi  opprimunt  lege».  ?n(tr»y.  3.4,  rerha  iidtts  .  .^  eHse  jiotest,  quia 
OMtffr  tf.  *  lalius  belloniin  aiithor.  marff.  3.4.  *  liic  liberest  MS.  A.  "  qiiid  0. 
"  ConBtantini  donationem  fingentes  pontifiees  noii  fueriint.  mary.  3. 4.  "  loqui- 
lur|  Eccle8iMtic.XXIin.26.  "  inaniebat  6.  «  dixit]  Evanj,^  sec.  loann.  XXI.iri.  sqq. 
**  meas  ovea  4.  •*  voeans]  Evanj,^  sec.  Matth.  IV.  is.  sec.  Marc.  I.I7.  —  Utinani 
id  hoc    tempore    servaretur.    marg.  3.4.  '^  Leo    rcKtaurator    pristiui    ordinis. 

marg.  3,4.      '*  neliementes  MS.  A. 


158      LXX.  HVTT.  AD  LSON.  Z.  PBJBF.  IN  LAYB.  VALLiB  DB  DONAT.  C0N8T.  LIB.  1.  DBC.  t&17. 

Leo!  Quoi  armis  pereequenduin  erat,  id  beneficeotue  acceptum  tu»  referre 
licet  quapropter  desiuant  quidam  metuere,  ne  tu  aegre  feras,  si  edatur 
hic  denuo  iiber ,  quod  illi  ante  pra^posteri  pontifices ,  ne  haberetur  in  ma- 

it3.  nibus,  vetuerunt:  nihil  est  tibi  enim  commune  cum  illis,  quia  nihil  fuit 
ipsis  cum  Christo :    nam  ilU  sub  Traudis  fuco  secularia  ad  se  imperia  U^-  5 
xerunt,  tu  in  syncero  veritatis  splendore  ccelestem  dominationem ,    id  est 
pacis  regnum,  aperuisti.     Per  te  iila  igitur  €hristiana  reviviscit  veritas,  quae 
cum  oppressa  diu   fuerit,    nimc  se  coUigit  et  captiva  iampridem  ab  illo 

f.  14.  reducta  obscuritatis  carcere  lucem  revidere  meretur.  Qua  fiducia  elatus 
audet  ab  inferis  exurgens  Valla  in  hominum  aures  atque  oculos  recipere  lo 
sese,  ob  id  magis  etiam,  quod  fuit  tuis  olim  maioribus  charus,  a  quibus 
ut  hanc  vehiti  hiereditariam  accepisti  virtutem,  ita  m  aliis  minime  degeneras: 
nam  sicuti  eruditione  illum  magistrum  tuum  Politia^ym  refers,  ita  moribus 
ab  atavo  Cosmo  alienus  minime  videris;  cuius  quemadmodum  prima  laus 
fuit,  quod  in  sua  civitate  imus  omnia  potuit,  non  omnia  voluit,  ita  tuumi5 
quoque  encomion  esto,  quod  cum  regnare  ut  imperator  posses,  custodire 

$.15.  ut  pastor  mavis.  sed  in  Gosmo  fuit  hoc  imprimis  admirandum,  qiio<l  in- 
eruditus  ipse  coluit  eruditos,  undique  ad  sese  accersens  et  ope  atque  opibus 
luvans;  Laurentius  vero  pater  et  c^luit  doctos  et  fuit  ipse  doctrina  inter 
primos  suse  ^tatis  commemorandus.  Felicem  hanc  igitur  domum,  quae» 
iuvandis  instituta  est  literis!  Cui  alteri  enim  debentur  seculi  huius  dotes? 
cuius  alterius  beneficio  revocat»  ab  interitu  Graec»  pariter  ac  Latinse  sunt 
Uterae?  ut  soli  sint  in  Italia  Florentini,  quos  tanto  accepto  commodo  tyran- 

$.i6.norum  pcenitere  non  debeat.  SciUcet  charus  fuit  maioribustuis  Valla,  cum 
viveret;  tibi  ob  illorum  reverenUam  ne  mortuus  quidem  negligendus  est. » 
Ubi  sunt  illi  itaque  metuendum  qui  putabant,  ut  ferres  tu  operis  huius 
divulgationem  ?  quasi  vero  unquam  ab  animo  tuo  reeepta  sit  fraus  eonim, 
qui  scelerate  mentiti  sint  de  Constantino,  aut  non  is  sit  libellus  hic,  qui 
legi  ab  omnibus  non  possit  tantum,  sed  necessario  debeat  etiam,  cum  per- 

$.17.  magnus  sit  ex  co  fructus,  dum  veritas  pemoscitur.  'At  maledicus  est' ;  immoso 
vero  idcirco  bonus,  quia  in  malos  acerbus  est :  'at  in  pontiflces  impius  est* ; 
imo  in  tyrannos  eius.    nam  si  praemia  debentur  apud  Grseciae  civitates  tyran- 
nicJdis,   quid  iis  dabimus,    qui  tyrannidem  quoque  ipsam  impugnant?    aut 
si  pietas  est  amare  patriam,  quomodo  impie  agit  qui  hostem  illius  odit? 

$.18.  An  non  fuerunt  Christianorum  hostes  illi  pontifices,  qui  omnium  ad  se  opesss 
traxerunt,  omnibus  liberis  servitutem  mohU  sunt?  qui  imperio  reges,   pe- 
cunia  cives  dispohabant?   qui  paUiatos  nobis  ab  urbe  tanto  patrimonioruui 
nostrorum  disj>endio  episcopos  mittebant?    Aut  vicarii  fuerunt  Christi  qui 
ilUus  vicem  non  gesserunt,  quo  de  scriptum  est  *In  pace  factus  est  locus 


*   prosequcndiim  MS.  A.      ^^  olim  tnis  €.      "  possis  6.      '^  aqj  /.      *^  nec  $. 
est  mmf.  MS.  A.       »  scriptam  est]  Psaliii.  LXXV.  J.  ^ 


LXX.  HVTT.AD  LBOV.  X.PBiBF.Ill  LAVB.  VALLA  DE  DONAT.  CONST.LIB.  I.  DBC.  1517.       1  59 

eiiis'?  vel  si  lyranni  sunt  qui  in  iiberos  imperiiim  sibi  desumunl,  quis  hoc 
magis  facit  quani  is  qui  iibertatis  conservatorem ,  boc  est  Romanornm  prin- 
cipem,  in  serWtutem  adserit?  Ergo  non  maledicit  pontificibus  Valla ,  sed  inS-i^. 
lyrannos  vera  dicit ,  ob  idque  tibi  vaide  placcre  putari  debet ;  tibi ,  inquam, 

shpc  genere,  liis  maioribus  edito,   bac  eruditione,   boc  etiam  nomine  prap- 

^  dito.  non  debet  ex  Medicibus  uni  convenire  mendacium .  et  in  tantam 
doctrinam  penrersitas  non  admittitur,  nec  fraiidis  bumilitatem  ad  sese  accipit 
Leonina  magnitudo,  quse  hanc  versat  in  ore  Gra^ci  poeLne  sententiam,  t^v- 
dta^ia  aveXsvd^sQOV  ^   aXri&si.a  yevvtttov,     Prieterea   boc  in  libello,    siS-2o. 

lousquam,  ostendit  Laurentius,  (]iii  vir,  quanlo  pnnpditus  animo  fuerit,  qui 
nMximo  etiain  proposito,  iit  illa  tempestate,  periculo  veritatem  deserere 
noluit»  quaiito  rectiiis  et  Cbristiane  inagis  quam  ille  nuper  asinus  qiii  lulio 
secundo  pulchr»  illius  donationis  privilegiiiin ,  qiiod  e  Gra^co  transtulisse 
didt  se.  cum  nos  Graece  scriplum  esse  ignoraremus,   iioii   citra  tloctissimi 

fsviri  et  se  per  omiiia  nielioris  coiituineiiam  dedicavit:  adsentabatiir  ille  eniin, 
Qt  uni  placeret;  bic  veniin  dixit,  ut  multis  prodesset.     Uuid  ad  Cliristiani$.2i. 
hominis  et  boni  viri  perfectioiieiii  deest?  Qiiam  te  non  noveriint  igitiir  qiii 
meluunt  ingratuin  huiic  fore  tibi  Valla^  laborem:  si  nosseiit  eiiim,   non  ex 
pnedonnm  pontificum  nioribiis  tuam  aestimarent  vilam.     a  quibiis  ego  miil- 

Mtum  dissentio,  et  cuni  tiiam  pra^dicari  famam  audio,  et  baiic  optiniie  opi- 
nionis  plenani  proniissionem  ubi  consydero:  restaiiras  tii  enini  paceiii;  at 
pax  esse  inter  raptores  et  eos  a  qiiibus  rapitiir .  nisi  siiiini  reddatur ,  iiulla 
potest;  ueque  tu  nisi  rem  ipsain  pra^stare  velles.  iiiauia  iiobis  proponeres 
¥erba.     Itaque  sic  qnnor.  valde  succeiisuisses  tii  iiiilii,  si  non  tam  coiitraf.22. 

35  animi  sententiam  mei  qiiain  etiain  coiitra  commuiiem  omiiium  sensum  (quis 
est  enim  qui  ita  sentiat?)  probassem  apud  te  piaciilare  rigmeiitiim,  quod  de 
Constantino  mentiti  siiiit  illi  ]>seudopoiitifices ,  qiii  occidentis  imperium  ciim 
urbe  Roma  gentiuin  domin^  concessum  ab  boc  sibi  conteiiderunt.    Quorum  S.33. 
in  hoc  potissimum  audaciam  miror.  quod  veriti  iioii  sunt  id  aflirmare  quod 

aocreditunim  neminein  scirent:  sed  Germanis  [>ersiiasiiros  se  piitabant,  iit]>ote 
quos  cerebnim  non  habere  faina  est,  atqiie  igitur  iiigeiiio  usi  non  suiit: 
quippe  si  fuisset  cum  aliis  sibi  genlibiis  negocium,  utiqiie  noii  sic  frigida 
esset  hsec  eflictio,  et  cautius  moliti  boc  commenliim  essent,  nisi  re|)eritur 
qui  ostendat  ex  imperatoribiis  ulli,   anlequam  ad  (■ermanos  ])erveniret  iin- 

uperii  nomen,  intentatam  fuisse  haiic  fraiideni.     Nimium  ine  ergo,  nimiumf.^^. 

*  Kdito  i.2.  ^  poete]  'Anollaviog  JrjUca,  tf/svSsad^air  %tX.  Stoboii  Fiorll. 

XI.  20.  (I.  p.306.  ed.  Qaisford.)  Mentiri  illibcralCf  vcritns  ingenua  est.  ><  illc] 
Bartholomfleufl  Pincemos  de  monte  arduo,  cuiiis  libcllus  Huttcnico  in  vctustis 
exemplaiibua  praemittitur.  "•"  transtulissc  se  ilicit  MS.  B.  —  J)onatio  Constan- 
tini  gnece  non  extat.  marg,  3,4.  [ei^at.J  *'^  viri|  Laurentii  Vallfe.  se]  i.  c. 
qnam  ipse  traiiBlator.  Adsentebatnr  i.  2.    Adscnticbatur 'V.v.  lYev,        "  Phcu- 

dopontificeB  approbantes  Constantini  dunationcni.  fuarg.  3,4. 


]  60     LXX..  HVTT.  AD  liBON.  X.  VRXW.  IN  LAVR.  VALLA  DK  DONAT.  COH8T.  LIB.  1.  DBC.  1517. 

proh  Chrisle  pcenitet  ihi  maioruin  nostrorum,    qui  sic  obtusi   fuenint,-  ul 
eos  falleret  captio  iiueris  etiam  cognitu  facilis:  sed  eo  maiori  fraus  illonun 

S.25.oclio  digna  est,  quo  deterius  simpHcitate  ahusi  sunt  nostra.  Tuam  vero, 
heatissime  Leo,  quis  satis  admirari  potest  felicitatem,  in  quo  istani  verti 
contigit  in  nieUus  pontiOcum  mutationem  ?*  hahehit  enim  meliores  ah  hoc& 
tempore  pontifices  ecclesia,  nisi  non  ex  animo  fiat  ista  promissio;  sed  ex 
animo  fit ;  al(pie  igitur  quaedam  est  ha?c  iniuria  tua  ah  iis  qui  vel  dubitaut. 
contra  impudentissime  eflictam  Constantini  donationem  scrihentes  au  laturus 
sis:  in  illos  vere  detestandi  sceleris  commentores  pontifices  omnia  acerbis- 

$.26.  sima  dicta  onmiaque  ferocissima  facta  conveniunt.    quidni,  in  depeculatores,  lo 
in  fures,  iii  lyrannos,  in  latroiies?  quis  violentior  enim  latro  est  quani  qui 
ita  rapit,    ut  rapicndi  modum  nuHum   statuat<f    hi  fuerunt  qui  in  miiiimo 
arrepta  occasioiie  ad  iminensum  progressi  suiit  diripiendi  Ucentia,  qui  gra- 
tias  venum  exposuenint,    qui  condonationes,    qui  disj>ensationes  et  iurniili 
generis  hullas  qui  vendiderunt  tanto  iam  tempore;    qui  hi  pec<:atorum  re-u 
missione  iirecium  statuerunt ,  et  in  [m^nis  inferorum  invenerunt  sihi  lucrum ; 
qui   sacerdotia   hic,    eleemosynam   parentum  nostrorum,    i>assi  suni  ah  se 
mercari;    qui  Ctermanis  persuaserunt  episcopos  non  esse  qui  ab  se  |>allia 
non  emerint  multis  aureonun  milihus;  qui  contenti  non  sunt  exigere  exlra 
ordinem  quotannis  semel,  sed   mittehant  qiroties  iii  meiitem   venisset  quito 
colligereiit  aliis  alii   de  causis,    noiinulli   quasi  helluui    apparaturi    contra 
Turcas,   alii  ut  teinpluni,   quod  perfici  non  curant,  Romte  divo  Petro  ex- 
truant;   qui  ciini  \mv  omnia  facerent,   tanien  salutari  se  vulgo  heatissimos 
et  sanctissinios  volehant,  nec  aliquid  iu  suos  mores  dici  patiebaiitur,  ueduin 

$.27.  fieri.  Si  quis  vero  lihertatis  meminisset  aiit  si  quis  rapientihus  inipedimen-25 
tiiiii ,  aut  moram  si  quis  omnino  ohiecisset ,  in  eius  sseviehant  aiiimam  per- 
deiites  actutiim.  His  talihus  iam  iiisatiandis  latronihus ,  tam  iininitibus  tyran- 
nis,  iioiine  inimicum  tihi  valde  putas,  si  quis  te  inserat,  Leo  inaxime?  aut 
iion  optime  de  statu  pontilicio  meritus  videtur  qui  te  inagna  voce,  quia 
niliil  cuin  illis  comniune  haheas,  praidicet,  illis  contra  omnia  quse  ad  suc-so 
cessionem  Petri  attinent,  detraliat?  vel  non  henedices  illi,  pads  restaiirator, 

$.2s.  qui  Iiis  maledixerit  hellonim  et  seditionum  autoribus?  Qiiinimo  te  uovi, 
maledices  his  ipse ,  ut  iii  queinlihet  eorum  conveniat  propheticum  hoc  'Di- 
lexit  maledictionem  et  venit  ei ,  noluit  henedictionem  et  elongahitur  ab  eo*. 
Sic  maledicendo  perdehant  illi  euiin  animas  hominum ,  quasi  non  esset  deo  u 
chara  haec  possessio.  ergo  non  fuerunt  pastores,  quia  non  custodiebaiit 
aniinas,  sed  perdehant,  et  circiimeuntihus  dominicum  gregem  liipis  ohii- 
ciehaiit  Christi  oves:    non   pastores  fuerunt   illi,    iiiquam,    sed   lupi;    non 


**  Miranda  hic  enarrantnr.  marg.  3. 4.  ^^  eleemosinam  6.  *'  millibua  6. 
•*  Contra  Leonis  orationem  ad  principes.  marg.  3.4.  "  prophet.]  Psalm.  CVIII.  Ir». 
^  qaasi  deo  non  esset  cbara  MH.  A. 


LXX.  BVTT.ADUOJi.Z.  PBiEF.  IN  LAVR.  VALL.K  DK  DONAT.  CONST.  LIB.  l.DEC.  1.M7.       161 

custodes,  sed  proditores  ct  fures:  quaniolirem  iiu*e  optinio  maledicere  illis 
Ucet,    quia  deo  cur»  non  sunt,    quibus  pax  dei  curae  non   fuit.     t^iulems.29. 
igitur  pontifex  in  ecclesia  non  fuit  quamdiu  pax  non  fuil.    quinetiam  nec 
dicere  bene  nec  facere  licebat ,  quamdiu  quidem  iili  ^Tassabantur  per  ovile 

sdei  voraces  hipi,   illie  devastabant  vineam  domini  singulares   fera;,    illi  do- 
minabantur  orbi  Cliristiano  incoinparabiles   tyranni,    quibus   de  Hieremias 
dicit   'Pastores  multi  demoliti  sunt  viiu^am   meam,    coiiculcaverunt  parteni 
meain*.     Nam  si  tanto  quisque  piMor  tyraunus  est.   (pianto  ex  civium  cor-$-^o- 
poribus  piura,  ut  tutus  ipse  grassetur.    necaverit.    quid  de  illis  di<'eiidiim 

10  est  qui,  ut  opes  baiierent,  animarum  passim  (iedem  iiistitu(*bant?  qui  ob 
adsertam  veritatem  non  corpora  hominum  trucidar^^  conleuti  eraiit,  sed 
illam  perimebant  etiam  ami(*am  (h^  animam ,  sponsam  dei ,  illud  ncdiilc!  iii- 
ferorum  spoliiim,  illain  tanti  laboris  merredem.  illud  saii^ruine  Christi  (|U£e- 
situm  pra*mium  pessnndabaut,  occidebant/df^orabant'^  (piibus  nos  vicissim 

isnon  invidebainus,  quia  potentes  (^ant,  sed  oderamus,  qiiia  noceirtes.     TuiS.3i. 
vero  amorem  profundissime  insitum  iam  Cbrisliaiiorum  animis,    (juce  satis    ' 
erit  alacritas,  beatissime  Leo,   ut  ostendamus'^    Tu  ille  orbis  amor,    illud 
humani  generis  delicium,  restaurator  pacis,   bellorum  extinctor,   autor  se- 
curitatis,  t^rbarum  sedator,  pater  stiidiorum,  fomes  literarum,  optimarum 

searlium,  felicis  ingeniorum  cultus  reparator;  quo  de  scripluiu  est  per  pro- 
phetam  'Orietur  in  diebiis  eiiis  iustitia  et  abiindantia   pacis.'     (Jiianto  soli-$.32 
diorem  haec  landem  coinplectiintiir,    quam   iila  nuper  de  suis   bellis,    suis 
triumphis  decantata  Iidio?  sunt  enim  laiidabilia  pontifuris  opera.   illa  fero- 
eissima  erant  tyranni  facta:  scilicet  pontifex  nemo  fuit  qui  secularia  ad  se 

nregna  quomodociinque  etiain  pertraxit;   n(^c  vicarius  Christi  aiit  Petri  suc- 
cessor  fuit  quisquis  piacularem  Constaulini  donationem,  (pia;  iiec  facta  un- 
quam  est  iiec  fieri  potiiit,  adseriiit.     Ciiius  ego  impnd^ationem  tantum  abestS.33 
ul  impiam  putem,  ut  vehemeuter  pontificia'  digiiitali  delrabere  eos  existimem 
qui  lianc  probent;  tibi  vero  gratissimum  facere  me  conndam  qui  reiectiim 

SQDuper  et  damnatum  hac  de  re  Valla;  libellum  veluti  ex  t(4iebris  iii  Iiicem, 
ab  interitu  ad  vitam  revocem.     Qiiinetiam  ipsuiu  tibi  illuin  dedico,   ul  te-S.34 
statum  sit  quam  tc  pontiflce  renata  libertate  veruni  dic(Te  licuerit  oniiiibus 
verumque  scribere.    Quod  etsi  non  diibiteni,  (piin  valde  tibi  placeat ,  tainen 
obi   hoc    publico  aliquo   testimonio   adprobatiiin   abs   te   intellex(M'o.    dabo 

ftoperam,  ut  saepe  aliquid  tale  inveniam.    Interea  (iliristiis  Optiiniis  MaxiinusS.35 
sic  bonum  te,  sic  veriim  pontificem  nobis  diu  iiicoluin(*m  serv(;t.    f']x  arce 
Steckelberg,   Calen.   Decemb.   Anno   post    millesinium    et    (piingeiitesimum 
decimo  septimo. 

'  FINIS. 

*    tandem]    Tam  diu   corr.  MS,  Jf.  «  nicroinias]    XII.  10.         "  erat  6.  — 

Ltas  LeoniB.  mary.  3,4,         «  proplict.]  I^Kalm.  LXXI.  7. 

Htttui  Opf.  yol.  I.  11 


162         LXXI.     BVDiEI  ADKRA81C.  EP.  D.  26.  OCT.  t5J7.      LXXII.     FI8CHBRI  AD  PIBCKH. 
LVTETI^.  LXXI.  D.  26.  DEC.  1517. 


GVLIELMVS   BVDiEVS 

REGIVS    ELECTV8 
ERASMO  SVO  S.  D. 

Miraris   iam   duobus  episloliis  lam  subitum  mcum  silentium  ex  tanto  mis-  5 
silamlarum  ullro  citroque  epistolarum  studio,    quasi  in  hac  re  viccs  tu%  nulla» 

desyderari  possint Post  prandium  venit  Glareanus,  ut  eum 

salutaret.  cum  ego  redirem  et  episcopus  iam  in  cubiculum  interius  se  rece- 
pisset,  redii  ut  eum  ipsi  nolum  facerem.  cui  Glareano  quod  a  me  petiit,  non 
negavi  tui  gratia,  qui  me  ila  facere  iubes.  parum  tamen  mihi  est  molestus»  lo 
nec  nisi  raro  video  homincm.  Hultenus  hac  transiit,  vir  omnino  festivus  et 
comis  et  nobilitatem  generositatemque  prie  se  ferens.  eum  convivio  accepis- 
sem,  si  promittere  voluisset.  sed  apud  Ruzeum  eum  primum  vidi.  cum  illuc 
ad  prandium  vocalus  essem  et  Huttenum  illic  esse  ignorarem.  postridic  dis- 
cessit,  '  rediturus   hac   ut  promisit Vale,    Parisiis  die  bru-i5 


LXXI.    l  =:  AVCTA-|rIVM    8ELECTABVM  A-|liQVOT  CPI8T0LA|bVM   EBA8MI    BOTEJEODAMI 

AD  erv|dito8,  et  |  horvm  |  ad  illvm.  I  APVD  INCLYTAM  |  BA8ILEAM.  |  (n  -P,    In  fine : 

BASILE^     APVD     lOAMNEM  |  FBOBENIVM     MEN8E  |  MABTIO,     ANNO  |  M.  D.  XIX.        p.  3...7. 

2  =  Indlc.  bibl.  n».  53,1.  p.OO.  sq.         3  =  Indic.  bibl.  n^.  53,?.  p.92.  sq.  '      4  =  In-  20 
dic.  bibl.  no.  53,3.  p.  88. 8q.       5  =  Indic.  bibl.  n».  53,4.  p.  123.  sq,  IL  30.       6  =  Indic. 
bibl.  n^  54,5.  ^).  298.  sq.  n".  ccciv. 


HEBBIPOLI.      •  LXXn.    ^  20.  lAN.  15IS. 

[FRIDERICVS  FISCHER  BILIBALDO  PIRCKHEIMERO.] 

Piscalori   Piscatorem  misisti,   munus  quidem  autorc  suo  magis  notum  bo-3S 
uis  omnibus  quam  a  me  vcl  literis  vel  libris   describi   possit.     Quod  unum  fa- 
cere  et  possum  et  debeo,  ago  tibi  magnam  gratiam.     Legi  sane  non  tain  dili- 
genter  quam  libenter,    quoniam  hoc  amantis  cst,    illud   vero  nou  indocti.     Li- 
bros  Ilulderichi  et  meos  simul  accepi:   egisti   amicum,   non  defuisti  officio  tuo 


LXXII.  Ileumann.  (Indic.  bibliogr.  n^.  70.)  p.  25.  sq.  commentationis  isagogicie. 

^    epistolis  3.  "*    eum]    Stephanam    Poncheriam    episcopam    Parisiensem. 

^<  hac  transiit]  In  promptu  est  conicctara  Hattenam  propter  pacta  inter  Fran- 
ciscam  I.  ct  Albcrtam  principem  de  illo  imperatore  Germanico  creando  in  Gal- 
liam  ab  hoc  missam  faisse.  ''  Ludovicas  Kazseas,  Erasmi  patronas,  Gallia- 
ram  regis  orator.  '^  Parisiis  22.  Februarii,  Anno  1518.  6.  Sed  cf,  infra  n.  LXXnil. 
Erasmi  responsum  d.  22.  Fehr.  a.  1518.  datum, 

^  Piscatorem]  Laciani  dialogam  a  Pirckheimero  Latine  editam  a.  1517.  et 
a.  1518.  Cf.  sapra  30.  Aag.  1517.  «s- »  LibrosJ  Cf.  sapra  Hatteni  ep.  ad  Pirckh. 
n«.  LIX. 


LXXII.  FISCHKlll  AD  PIBOKH.  EP.     LXXIII.  BEHAIM.  AD  E  VND.  EP.  D.  9.  FEBH.  1518.       163 

unquam.  Ego  hic  vivo  praeter  proptcr  vitain.  dum  amicis  vivo,  nihil  mihi 
neciue  Musis  vivo,  adeo  semel  omnes  uohiscum  degentes  rectis  studiis  interdi- 
xere,  post  cineritia  festa  discessunis;  interim  literariam  supellectihmi  et  augeo 
et  omo,   quando    tractare   non   lic^^t   nec   vacat.     Qui    tihi  has  literas  reddidit, 

5  tibi  doctisque  plurimis  notus,  et  mecum  amicitiam  iniit,  quod  equidem  henigni- 
tati,  comitati  et  hominis  humanitati,  nun  rusticitati  mea;  coudono.  eum  tihi  mi- 
nime  commendo,  utpotc  tihi  commendatissiinum  iam  pridem.  id  autem  quam 
niaxiine  vclim,  illius  gratia  ine  haheas  commendntum.  Vale.  Dc  Reviviscenti- 
l>us  tuis  plura  alias,  quoniam  nuiic  poculis  ohruor,  nec  omnino  hesternum  vi- 

lOnum  edormivi.     Iterum  vale  et  vive.     llerhipoli  XIII.  Kalend.  Fehruarii  J5I8. 


BAkBEBOJB.  LXXILE.  9.  FEBB.  1518. 


[LAVRENTIVS  BEHAIM  BILIBALDO  PIRCKHEIMERO] 

SALVTEM. 

Latorem  Iiarum  dominum  doctorem  medieinx  Fahium  Zonarium  utpote  iu- 
i&venem  eruditum  et  doctuin  tihi  eius  rogatu  commendo:  Reuchlinista  enim  est 
el  tibi  totus  devotus:  scripsit  enim  multa  et  varia  rhythmice  contra  Colonien- 
ses  Ortwinum,  Thungarum  et  llochstratum  more  et  stilo  ohscurorum  virorum» 
quae  tibi  affert  legenda.  ridehis  et  hominis  sales  prohahis.  Quodsi  frater  mcus 
illa  legeret,  excommunicando  diaholo  ipsum,  nisi  pirnileutia  condigna  .satis 
30faceret,  daret.     Quid  inulta?  dignus  est  nostra  societate. 


LXXUI,  Heomann.  (Ind.  bihl.  n».  70.)  p.  201.  sq. 


9.  FEBB.  151S. 

Zobelii  epistolam   ad  Erasmum  vidc   infra  Huttenl  prsefatioui  iii  Titiiin  Li- 
Tium  sabiectam,  n^.  CX. 


^  Beviv.]  Ipsa  illns  dialogi  Lucianei  inscriptio  est  ,,Laciani  Piscator,  seu 
Reviviscentes*'.     Cf.  p.  151  sq. 

'^  Zonarios]  Hie  idem  GUrtler  Ingolstadiensis  est^  cuius  epistolam  ad  Vadianum 
d,  8.  Sept,  a.  1515  (?)  scriptam  supra  {num.  XXVIIII.)  exMbuimus  et  ad  quem  epi- 
graima  scripsii  ffuttenus ,  quod  jtriori  yeminis  exemplo  additmn  est,  supru  p.  27.  re- 
petaum. 


11 


1  64       LXXIV.  ERASMI  AD  BYDiEVM  RP.      LXXV.  HYTTENI   AD  NBYENAR.  BP.  3.  APR.  151S. 
LOVANII.  LXXim.  22.FEBR.  (a.  I5t8.) 

ERASMVS    ROTERODAMVS 

CLAKISSIMO    VIRO 
GVLIELMO    BVD^O  ' 

OALLIARVM     REOIS    ELECTO     S.    D.  5 

De  negolio    nustro    quod  de  nobis  apud  Franciscum  Christianissinium  Gal- 
liaruui  regem  agebalur,   optimc  Ruda^e,    et  scio  et  mcmi)ii  quid  scripseris.   ne 

me  putes  e  Lolhteu  bibisse  flumine,  quemadmodum  scribis 

Nam  scito  intra  mcnses  quatuor  nihil  istinc  allatum  esse  literarum  prseter  has 
postremas,  quas  Lutccise  datas  die  brumie  e  Maguntia  misit  Huttenus  nosler  ad  lo 

decimum  CaL  Martias Iluttenum    tibi  probari  sane  gaudeo,    nam 

ipse  hominis  ingeuio  deleclor  unice Rene  vale.  doctissime 

Rudaee.  Lovanii  VfU.  (^alendas  Martias. 


LXXIIU.  Cf.  supra  n.  lxxi.         1  =  Auctar.  epp.  Erasm.  4«.  p.  8...23.         2  =  Era- 
8miEpp.(Ind.bibl.n<».53,2.)p.  158... 103,       3=ErasmiEpp.(Ind.Lc.53,3.)  p.  150-..154.  I5 
4  =  Erasmi  Epp.  (Ind.  1.  c.  53.4.)  p.  211...218.  III.  51.         5  =  Eraami  Epp.  (Ind.  1. 
c.  53,5.)  p.  299...305.  nO.  cccv. 


MOOVNTIiG. 


LXXV.  3.  APB.  J51S. 


EPISTOLA 

AD   VIRVM    ILLVSTREM 

HERMANNVM  DE  NEVVENAR  COMITEM 

IIVTTENIANA 

QVA  CONTRA  CAPNI0N18  ^.MVLOS   CONFIRMATVR. 


H\LDEH1CHVS  DE  HVTTEN  EQV^S 
ILLVSTRI  DOMLNO  HERMANNO  DE*  NEWENAR  COMIT!  3 

8ALVTEM. 

§.1.  Vix  al)  e(|uo  descendoram,  e  Saxoiiihus  remiUcnte  principe,  cum  milii 

reddilur  una   cum   elegantissima   tua   epistola  illiteratissimus  Hogostrati  li- 
bellus , '  in   quo  praeter  alios  Capnionis  amicos  te  quoque  impuritatis  suae 


LXXV.  A...D.  5...8.  =  Indicis  n^,  XIIII.  1...8. 

<  Guilielmo  ¥.5.  ^  negocio  2.  5.  '  scio  2.  isthinc  2...5.  '®  Lutetiie 
2...5.  Mo^tia  2...5.  "  dec.  Cal.  Mart.]  d.  20.  Febr.  "  Lovanio  22.  Febr. 
Anno  1518.  5. 

"  Huldericus  7. 8,  **  Nucnar  7.  8,  ^  cum  ante  mihi  onds.  B.  **  illiteratiss. 
A.B.  **•*•  libellus]  Ad...Leonem  P.X.  ac  D.  Maximilianumlmp. ...  Apdlogia  R.P. 
lac.  Hochstraten  &c.      Colon.  1518.  4^     Eodem  fere  tempore  sic  scripsit  Erasmus : 

BRA81CY8    HEKMANNO    BVSCHIO    8YO    8.  D. 

DiBsidiam  istud  indies  gliscere  vehementius  quam  credi  posset  doleo.     demiror 


LXXV.    EFIBTOLA  HVTTENI  AD  COMIT.  DE  NEVENAR.    D.  3.  APRIL.  1518.  165 

aspergit  sordibus.  Vide  quo  evaserit  pessimoriim  hominum  audaria.  Li- 
beuter  tamen  legi  spurcum  nugamentum:  non  quod  gratum  mihi  accidat, 
siquid  tibi  molestum  evenit,  sed  quia  istiusmodi  facinorihus  magmim  istos 
sibi  ultro  malum  accersere  video,  ut  sirut  tu  omnium  in  Germania  nobi- 
^lium  doctissimus  es  omniumque  ibidem  doctorum  no])iIi$simus,  ita  sum-* 
mum  apud  omnes  odium  ineant  quiqui  invidentitT  suae  stimulos  in  tc  talem 
ac  tantum  Tirum  exerere  non  sunt  veriti.  Ferre  enim  has  indignitatesi^. 
hsec  natio  diutius  non  potest;  nec  qui  adhuc  lippiunt,  aliquando  non  ape- 
rient  oculos.     Quod  cogitanti  mihi  suhit  admiratio,   quo  malo  nostro  fato 

10  in  hos  dominos  inciderimus.    'In  Itaha  certe  nostri  mc  puduit,  quoties  de$.3. 
Capnionis  afflictione  orto  cum  Italis  sermone  ilh'   percontarentur ,  'Tantum 
licct  in  Germania  fratribus?*   Adeo  ohhli  oinnium  esse  possumus,  ut  quos 
ad  divinum  obsequium  patrimoniis  nostris  aHmus,   os  ad  puhlicam  usque 
maledicentiam  nobis  esse  molestos  patiamur.     Quid   siiperhius  enim,   quids.4. 

nindomitum   magis  hoc   hominum  genere?   aut  cui  parcunt,   sitiuando  con- 
scenderim  illam  petulantic-c  siia;  arceni,    puhlicum  suggestiim?    (pio  naso, 
quibus  superciliis,  qua  fronte,   quihus  lateribus  in  uniiisciiiusque  existima- 
tionem  debacchantur?  Quorum   de  numero,   quanquam  diversa  sorte,   estj.:». 
apud  Francofurdium  Petrus  Meyer,   indoctissimus   piito   omniuin   qui  Cap- 

2nnioni  invident,  audai  tamen  et  insigniter  petulans.     Hic  vero  omniuin  quis.6. 
usquam   agunt,    malignitate    perditissimus  Bartholoma>ns,    qui  Decimator: 
ita  nullum  apud  riidem  populum  sermonem  hahet  verhero,  qiiem  non  aH- 
quo  perversitatis  suce  veneno  condiverit;   ita    niliil   citra  hividiam  loquitur; 
ita   in  bonos  omnes  ohliquiis  semper  est.     et  in  Capnionem  qih-v  dii  honis.7. 

25nialedicta  quam  frequenter  iaciilatur?  qiia  iii  oplimiim  virum  spnrritia  de- 
grassatur?  quamquam  hoc  illi  iron  fceliciter  adinodum  cedit,  qiii  dum  aliis 
studet  apud  infimam  plehem   invidiam   conciliare,  ipse   se   apiid  optimates 
in  periciilosiim  iam  pa^ne  odium  coniecit.     llanc  faciem  si  videres,   ipsams.s. 
te  Invidiam  \1dere  diceres:   adeo  hominis  mores  in  corporis  <pioque  linia- 

Mmentis  iiatura  expressil:  siniile  quiddam  scorpionibus  hahel  aspectus;  nam 


aatem  non  pudere  Theologos  et  sanctissimii)  religionis  professores  tumiiltiis 
istiosmodi  concitarOf  qnoruin  cxitus  cuiiisinodi  sit  futurus  incortum  est.  Quid 
Lamentationibns  [Ortvini  Gratii]  illis  <iut  iueptius  aut  inamoenius  aut  indoctius 
ant  virnlentias?  Optarim  cgo  clarissiraum  Hermannum  a  Nova  aquila  comitem 
a  iaUbna  portentis  continero  ungues,  undc  prsctcr  pestem  ac  pus  nihil  (|iieat  au- 
ferru  cnm  popnlis  res  cst  ci  qui  cum  prrodicatoribus  belligeratur.  Lvstrium, 
si  vemm  est  qaod  narras,  sic  ineptissc  molcste  fero:  hominem  literis  ohiurgabo, 
licet  id  iam  sero  factums,  si  libcr  cst  KMlitus.  I^ene  valc,  doctissime  Buschi. 
Loyanii  IX.  Calen.Maias.  Anno  domini  M.  D.  XVIII.  (Rrasmi  Epp.  1521.  /b/.  p.  218. 
€t  im  oHis  Erasm,  epp.  coHectionibits.)  '  quo  A...D.  ^^  Francofordium  B.  Mayer 
#.•.5.  in  marg.  Petros  |  Meyer  |  indoctis|simu8  hahel  D.  *'  Bartholomeu»  vl.^. 
»  Qnanqi  D,  feliciter  5.,.8.  caedit  ACD.  *'  pla?bem  D.  *®  pene  A.  5. 
\B.      ••"•  lineamentis  5...S. 


166  LXXV.    EPISTOLA  HVTTENI  AD  COMIT.  DE  NEVBNAR.  D.  3.  APRIL.  1518. 

ut  illorum  cauda  ad  ictum  sempor  cst  parata,  ita  huius  concionatorculi 
oris  species  omni  momento  ad  umnemque  occursura  ostendit  iamiam  ali- 
quid  hominem  mali  cogitare,  aliquod  meditari  maledictum,  aliquas  struere 
insidias,   aliquam   fraudem   nectere,   in  summa   aliquam  coquere  invidiam. 

$.9.  Ita  me  amet  Christus,  ut  ominosum  mihi  huius  nebulonis  fortuitum  omnem  s 
occursum  esse  arbitror;   atque  igitur,   quoquo  iturum  prapscivero,    ^tatim 
inde  diverto.     proscidit  me  non  semel  in  sermonibus,   neque  id  obscure. 

$.  10.  Tales  nunc  habet  Germania  apostolos,  tales  evangelii  praecones,  ferendos 
illos  q^uidcm ,  vitia  hominum  quatenus  benigne  arguebant ;  nunc  cum  omnia 
sibi  Hcere  putent,  et  ex  libidine  cuicui  volunt  maledicant,  nullo  religionisio 
zelo,  nulla  pictatis  recordatione  cvangelium  praedicent,  pro  divino  verbo 
convitia  seminent,  in  publico  sacro  privatam  iniuriam  ulciscantur,  imo  in- 
iuriam  ipsi  inferant  ac  innocentibus  discrimen  obiiciant,  cum  haec  omnia 
superbe,  crudeliter,  immodice  ac  insolenter  faciant,  quid  obstabit,  quo 
minus  aliquando  baculis  ac  lapidibus  tahs    modi   hypocritis   obturbemusTis 

§.11.  Quodsi  me  audiat  Germania,  quanquam  inferre  Tiircis  bellum  necesse  esl 
hoc  tempore,  prius  taiuen  huic  intestino  malo  remedium  opponere  quam 
de  Asiatica  expeditione  cogitare  iussero.  nam  quid  Othomannorum  domum, 
imperandi  studio  inimicam  nobis,  excisam  tantopere  cupimus,  si  istos  feri* 
mus  in  medio  nostri  universse  pietatis  inversores,  Ghristianae  sinceritatis  30 
conspurcatores ,  fideni  apostolicam  millefariam  semper  scindentes ,  novanim 
semper  dissensionum   ac  novarum  tiirbarum  autores?  nisi  vero  obscurum 

S.i2.  est,  quis  ab  ecclesia  strenuam  geiitem  Bohemos  abduxerit.     Ut  illiid  inte- 
rim    silentio   transeam  Bernense  praedicatorum   scelus,    foedam    Germaniae 
notam ,  ac  in  menioriam  non  revocem  publicam  orbis  pesteiu  Sergiiim  mo- » 
nachiim,  Mahumeti  alumnum,   et  reliqiia  sileam  onlnis  generis  niala,    quas 
dum  nimium,   nimium  proh  Christe  pii  esse  volumus,   non  punimus,   non 

§  J3.  expiamus.     Tu   vero  quid   consilio  ibi  meo   iiti  vis,   cum  tot  ex  epistolis 
meis  quid  a  nobis  communiter  fieri   velim  intellexeris?  Quanquam  interim 
dubitatio  accessit,   obstinatissime  lios  a  nobis  contemni,  quam  infensissime  30 
aliquando  impugnari  praestet:  certe  enim  hoc  contemnere,  quod  ego  omni- 


^TaXeisAB.  "  convicia  5...<y.  ut  iu  5...S.  imo  Z>.  *^  apponerc  ^...Z>.5. 
apponere  (opponere)  6,  *°  synccritatis  CD.  societatis  7. 8,  •'  strennuam  et  sic 
ubique  nn  AD,  adduxerit  B.  ^*  Berneuse  scel.]  De  quo  p.  139.  **  vrbis  B.  Ser- 
gium]  ,,Legimu8  de  Sergio  quodam  hserosiarcha,  qui  accphalorum  hieresim  in- 
stauravit,  malus  magistcr  et  moderator  turpissimo  discipulo  facile  praecepit,  et 
hsercticus  hnpretico  prieceptori  facile  auscultavit.^'  Simler  ad  hsec  Keuchlini  in 
prologo  Sergii  verba 

Calvariam  cuiusdam  anilis  Sergii, 

Qui  erat  Mahomcti  magister  primitus, 

Quo  SERGivs  iit  nomen  huic  comoedise. 
'^  aliquando  omis.  6... 8.      prestet.  B. 


LXXV.    EPI8T0LA  «VTTENI  AD  COMIT.  DE  NEVKNAB.  D.  3.  APBIL.  1518.  1  67 

bus  bacteDUS  apologiis  praetuli,  noii  satis  esse  videiur  ad  illud  quod  para- 
mus,  ut  vigeant  literae,  barbaries  exulet,  docti  in  veneralione ,  scioli  pas- 
sim  despectui  sint:  id  quod  Cliristo  adiuvante  ad  aliquein  iam  progressum 
deduximus,  sed  non  quo  oportel.     rtiiiam  tecum  essem,  ul  consilium  hac$.i4. 

sin  re  nieum  disccres.  Incipiunt  isti  mutuo  se  conficere.  qui  cum  apud 
Francofurdium  ante  aimos  haud  inulto$«super  divse  virginis  MariaB  conce- 
plione  (nam  de  re  tam  nihili  omnia  in  conteniionem  protraxerunt ,  hinc 
Franciscani,  inde  Prsedicatores)  digladiarentur,  parum  abfuit,  ut  ingentis 
sibi  mali  auctores  ipsi  essent ,  concitatis  in  se  passim  principum  ac  episco- 

loporum  animis.     paulo  post  illa  Uern<e  qua;  exarsit   conflagratio ,   omnibus  S.  i^. 
Dominicaliiun  monasteriis  haud  obscuruni   iniiiata  est  excidinm.     iam  vero,  $.i6. 
quod   tu  ignoras  forie,   Wiitenberga;  in  Sa\oiii])us  altera  adversus  sumnii 
pontificis  auctoritatem  insurrexit  factio,  aitera  indulgentias   papales  adse- 
rit:  magnis  utrinque  conaiibus  res  agiiur;   inagnis  viribus  certatiir;  inona- 

i5chorum  ductu  partes  congrediuntur ;  ipsi  diices  strenui,  vehementes,  con- 
citati,  alacrcs  clamant,  vociferautur,  plorani  nonnunquam  ei  fortunam  in- 
cusant;  novissime  ad  scribendum  qiioque  adiecerunt  animos:  factum  libra- 
riis  negotium:  venduntur  propositiones,  corollaria,  coiidusiones  et  illi  imil- 
iig  saepe  exitiosi  articuh.     Sic  spero  fiet,  ut  muiui  interitus  causas  sibiin-$.i7. 

nvicem  praebeant:  ipsc  de  hoc  negotio  nuper  factus  certior  a  quodain  ex 
fratribus,  hoc  ilU  respondi  'Consumite,  ut  consumainini  inviceni.'    opto  enim, 
ut  quam  maxime  dissideant  inimici  nostri,   ei  perlinacissime  se  conierant. 
Ac  faxit  deus  Opt.  Max.  ut  hitereant  et  emoriantur  qui  surgeiiiibiis   impe-$.i8. 
dimento  sunt  lileris,  quo  aliquaiido  enascantur  viva  pulcherriniarum  virtu- 

sslom,   quas  toties  isti  conterunt,    plantaria.     Tu  tibi  consiste,  comes  iiobi-$.io. 
lissime,  teque  confirma.     me  quidem  in  omnes  eventus  habebis  el  pericu- 
lorum  et  laboris  socium;   traducam  interim  ad  partes  quosqiios  in  princi- 
pnm  aulis  aptos  esse.videro:   sed   et  iain  nuiic  multi  clari  viri  nobiscifm $. 20. 
faciunt ,  quippe  Capnionis  causam  potens  in  siia  civitaie  iuetiir  apud  Norim- 

sobergamBilibaldusPirckheymer,  Aiigusta^  Peutuigerus,  in  Pannoniis  et  Vienn» 
Cnspianus,  uterque  opibus  pollens  ac  eruditione  splendidus;  faciunt  idem  qiii 
Maximiliano  Caesari  a  consiliis  sunt,   magnus  vir  lacobus  de  Bannisiis,   la- 
cobus  Spiegel  et  lo.  Stabius;  in  Galliis  vero  hoc  in  Capniomasiigas  odiiim$.2i. 
strenue  alit  yir  nobilis  ac  egregie  eruditus  Guilielmus  Budxus;   et  il)idein 

«fConstanter  nos  tuetur  Copus  Basihensis,  regi  a  medicinis,  ac  Stapulensis 

*  esset  B.  *  Francofordium  B.  ^  autores  AB.  et  sic  in  sqq.  concitatus  B. 
$.  16.]  De  factione  Wittenbergica  iuvabit  cum  hoc  loco  contulisse  quse  duo- 
bua  annis  post  Bcripsit  Huttenus.  cf.  imprimis  ep.  ad  Lutherum  d.  4.  lun.  a.  1520, 
datam.  "  Vuitembergae  7.  Wittembergre  8.  "*  negocium  D.  "  Consumite] 
ef.  Paoli  £p.  ad  Galat.  V.  15.  ^-^  Norimbergenses  6...S.  ^o  Birckheymer  CD.  6. 
*'  Cuflpianiui  A,..D,  5.  Cuspianus  (Cuspinianus)  6.  Cuspinianus  7.  8.  [Cuspianus 
pro  CiupLniano  in  libris  veteribus  swpius  occurrit.]      ^^  Gallis  B. 


168  LXXV.    EPISTOLA  HVTTENI  AD  COMIT.  DE  NBVENAB.    D.  3.  APRIL.  15IS. 

Faber,  qui  philosopliiao  nostro  xvo  studiosis  maxiimim  adiumentum  attnlit; 

$.w.  apud  nostrum  autem  Albertum  quid  aliquando  omittit,  quo  quidem  Capnio- 
nis  exaltationi,  illorum  vero  detrimento  prospertum  esse  possit,  Henrichus 
Stromer  physicus,  candidissimus  literarum  ac  literatorum  amator,   ac  mihi 

5.23.  ob  id  summe  eliarus?  Lipsa?,  quanquam  pertinaciter  adhuc  reluctentur  so-  5 
phistte,   erigunt  se  tamen  Hteraii  et  augentur  recta  studia.     et  Wittenber- 
gam   a   Fridericho  principe  accersuntur  qni  Gra;ce  et  Uebraice    docea^t. 

§24.  lam  ut  ad  iliud  redeam  episcoporum  columen  Albertum  nostnim,  «lici  non 
potest ,  quam  is  consuUum  velit  studiis.     in  admirationem  te  perducet ,  si- 
quando  videbis  huius  ad  Erasmimi  epistolam ;   sic  benigne  salutat,   sic  cu- 10 
pide  ad  se  vocat;  domi  vero  bibhothecam  iUius  semper  in  manibus  habel, 

$.25.  neque  Erasmicum  quicquam  exit,  quod  non  studiose  legat.  Cuius  ut  ali- 
quid  penes  te  memorabile  sit,  accipe  rem  facetani,  sed  qufe  documcnto 
erit  quid  de  hoc  principe  sperandum  sit:  cum  illi  obtulisset  Stromer  omni 
convitionun  genere  refertum  libellum  Pepericorni  adversum  Capnionis  ami-  is 
cos,  legit  quidem,  sed  lectum,  ut  ad  ignem  fortc  consederat,  inijnirissinia 
ludapi  nebulonis  maledicla  detestatus  et  hoc  onmium  seculorum  memoria  di- 
gnum  apophthegma  pra^fatus  'Sic  pereant,  qui  sic  iotpumtur*  flammse  uiie- 

|;^  cit.    QuiB  onmia  spem  faciunt  nobis  eo  quo  tendimus  evadendi.     De  auKca 
consuetudine  qiiie  obiicis  mihi,  <piia  non  epistolam,  Sje^d  sermonem  potuis,  20 
aut  voiumen  desyderant,   expecto  aliqiiod  meum  ocium,  unde  ine  tibi  ex- 

5.28.  purgem.  Interim  ne  crede  aliqiiid  a  nobis  de  pristina  consuetudine  reniis- 
sum:  aUipmndo  in  gratiam  cum  Musis  redire  propono,  si  modo  ilia^  mihi 
irata;  sunt  ob  lUMTSsario  adiiiissuin  siiperbi  Martis  studium,   ut  qua)  siepe 

5.29.  priiis  iu  castris  inter  armorum  strepitus  pernoctanmt.     Valde  probo.  quod25 
incendiarium   cuciillionem   ulcisceris   et   cupide  expecto   ea   qiia^  promittis: 
perge  iit  ciepisti:    'Oderint,  diim  metnant';   quanquam  illud  tibi  ciim  mul- 
ti^  commime  eril  odiiim.    porro  certiuu  est  bonos  omnes,  quicqiiid  isti  ode- 

§30. rint,  valde  probaturos.     Epistolam  tuam,  quam  ad  meam  defensionein  re- 
scripsisti ,   non   accepi.     scribe  cui  dederis  perferendam.     Intra  quatritluiuu  30 
in  Saxonas  redeo.    Tii  rectissune  vale  ac>  valetudinem  tuere.    Moguntia;,  III. 
Nonas  Apriles.     Synceriter,  citra  pompain. 


*  Alhertum  (episcopum  Mofruntinum)  6„,S.  '  Henricus  />.  6...S.  ^  Lipsin^ 
B.  5.7.  S.  6  Htero  J.  ^  IIa'braice  A...D.  "  iudci  AB.  **  inccnd.  cucull.] 
Hochstratum.  *'  cepisti  A.  Odcriut]  Senec.  dc  ira  I.  20,  4.  de  clcm.  I.  12,  4.  II. 
2,  2.       3«  sinceriter  5...S. 


LXXVI.  BEYCHLIHI  AD  PIRCKU.  EP.  LXXVII.ERA8MI  AD  CASSAB.  EP.  D.  5.  APB.  1518.      169 
[STVTQABDTJI.]  LXXVT.  5.  APR.  1518. 

[lOANNES  REVCIILIN] 
BILIBALDO  PYRCKAIMEKO  PATRICIO  NVREMBERGENSI 

AMIGO     SVO     INTEGERRIMO     ET     COLENDISSUCO     SALVTEM     D.  P. 

i  Deus,  ecce  deus:  ut  milii  videre  vidcor^  lioc  ccrte  dei  pmlestinatioDe  fa- 

clum   cst,   ut   inlercedentibus  qiiilMisdam  mediis  lioc  genus  damioniorum  eii.cia- 

lur Ut  igitur  id  qnod  superiorcs  negligunt  corrigere,  cor-. 

rigant  inferiores,  iam,    inquam,   denuo  fit.  ut  non  me  tantum  satis  sit  contra 
phas  el  iura  per  omne  genus  versutiarum  vexasse,    quin    etiam  incipiant  viros 

iOmaximos  lacerarc  ct  lacessere  iuluria,  arcliiepiscopum  Nazarcnum,  (lomitcm  dc 
Nuenar,  Huttenum,  Cuspinianum,  Peutingcrnm ,  et  tc  ipsum  cum  aliis  praecla- 
rissimis  viris.  Tu  igitur  pro  integra  inter  nos  amicitia  nostra  teqne  meque  li- 
beres  aut  iraplices,  utcunquc  bonuni  est.  Ilabcmns  fere  totam  Romam,  prxter 
pccunia  illorum  corruptos,   babemus   doctissimos    quosquc   assistentes,    et  com- 

ismune  odium  dimicat  contra  cos.  De  rc  mca  quo  in  slatu  sit,  ccrncs  in  Actis 
ludiciorum,  quic  ad  tc  mitto.  et  item  mitto  qnod  boc  anno  pro  scbolasticis 
elaboraverim  De  acccntibus  Hebraicis.    Valc.    Non.  April.  a.  MDXVIII. 

loanncs  Rcucblin  Pborccns.  LL.  Doctor. 
Hermannus  Nov»  Aquilx  comes,   canonicus  (ioloniensis ,  unpcr  ad  me  ca- 

20pellanum  suum  misit  oratorcm.  Is  certe  tui  cst  amantissimus,  et  nunc  ad  boc 
novum  bellum  sc  instniit,  cum  multis  commilitonibus.  discent  aliquando  isti 
pediculosi  homincs  se  ipsos  cognosccrc  aut  in  prmlio  cadcnt.     Valc,  fratcr.* 


LXXVL  Epp.  a  Frcytag.  ed<l.  (Indic.  bibl.  n.  82.)  p.  14.  sqq. 


LOVAHII.  LXXVIL  f».  APB.  I5IS. 

I  ERASMVS  ROT.  C^ESARIO  SVO  S.  D. 

Adieci  secundum  Tbcodori  librum,  tuo  dicatum  nomini:  opinor  id  iam  tibi  $. 
cognitum.    Audio  Buschium  Istuc  rcdissc,  ct  sanc  gaudco,  uam  id  malim,  quaui 


LXXVII.  Erasmi  Epp.  (Ind.  bibl.  n\  53,5.)  Appond.  n".  cclxxvii.  coU.  1677.  sq.  Cf. 
Burckhard..I.  p.  171. 

^®  archicp.]  Georgium  Benijpium.  **  illonim]  Ilochstrati  eiini  sua  parte. 
**  Actisj  ^llagenose  in  sedibus  Thomaj  Annielmi  Anno  |  M.D.JT^^III.  Menfc  Fc- 
braario.  |'  in  ^,  impressifi;  repetitis  in  Hcrmanni  von  der  Hardt  Historia  literar. 
reformat.  Ff.  et  Lips.  1717.  fol.  part.  II.  p.  04...130.  »7  I)e  acc.  Hebr.]  dk  ac- 
clx|tibv8,  et  orthogra|phia,  lingv^  nKBBAi'c.K,  a  luhannc  Keuchlin  rhorcenfi| 
LL.  Doctore  Libri  Tres  Carjdinali  Adriano  dicati.  |  in  fol.  min,  In  finc:  Hagenoae 
in  edibuB  Thomae  Anshclmi  Badcnris  |  Anno  M.  I).  XVIII.  Menfe  Februario.  |  tum 
mb  xtgno  Anshelmiano  Cum  Prtutl(0t0  ^mprrtalt. 

■•  Tbeodori]  Oazse.  „quos  [duos  primos  libros  grammatices]  ideo  Latine  ver- 
timns,  ut  plures  alliceremus  ad  studium  Grnecanici  sermonis  vel  ipsa  facilitate 
relat  esca  quadam.*'  Erasm.  Catalog.  lucubrationum.  Basil.  1537.  4<^.  p.  22.  ^  istuc] 
Coloniam. 


1  72        LXXLX.    NE8EMI  AD  ZVINQL.  EP.    LXXX.  PIBCKH.  AD  BAPT.  EONAT.  EP. 

pocrisim  nati  oducatique.  Quodsi  conatus  eorura  successcrit,  id  quod  superi 
proliihcant,  videbis  quo  sit  evasura  rabics  sceleratorum.  In  lianc  rem  scio 
coniurasse  quosdam,  omnes  insignite  sceleratos,  quorum  nomina  brevi,  ut  arbi- 
tror,  cognoscet  et  detestabitur  niundus.  Hos  tyrannos  retundere  magis  puto 
esse  e  re  (ibristiana^  religionis,  quam  profligere  Turc^is  turcissimos  aul  his5 
ctiam  sce^eratiores  ludaeos.  Demiror  lenitatein  Erasmi.  quod  suo  stilo  felicis- 
sirao  non  sicviat  in  istos;  sed  ille  ut  est  pure  Christianus,  abborret  ab  omni 
dissidio,  et  interim  studiis  vcre  sacris  sesc  consolatur,  reversus  ad  parapbrases 
in  Paulum,  quas  bac  byeme  perficiet.  et  ut  ille  in  re  quidem  optima  (Kcu- 
patus  est,  ita  non  convenit  alios  studjorum  causam  deserere.  .De  biis  satis  lo 
bactenus;  proximis  tuis  lileris  respondi  superioribus  nundinis.  Hic  quoniam 
et  pra^ter  spem  et  certus  oblatus  est  nunlius.  nolui  te  nescire  quid  bic  age- 
retur,  et  placuit  stomachum  meum  apud  te  eflundere.  Ilutteni  postreraa  ffptura 
mire  probatur  doctis  oninibus:  utinam  illc  vivat  ultra  Nestoris  annos:  ita  seni- 

per  vincit  se   ipsum    felix   illiid    et   fa^cuudum    ingeniura Ilic  locus  J5 

et  tota  fere  Rrahantia  satis  tuta  est  a  pesle;  sed  laboramus  alia  p«ste  nocen- 
tiore  quam  sit  ista  vulgaris.  Vale  optirae.  Lovanii  apud  Sycophantas  M.  N. 
ct  Fratres.  Tu  perge,  eruditissime  Zingli,  puruni  Christum  tuorum  populorum 
anirais  inserere.     Anno  M.D.  XVIII.  Mense  Aprili. 


[nOBIMBERG^.]  LXXX.  [??I5I8.]     20 

BILIBALDVS  PIRCKEIMERVS  BAPTIST.€  EGNATIO  PIO  MINETO  S.  D. 

Audierain  iam  pridem,  Egnati  ornatissime,  te  virum  esse  bonum  et  apprime 
erudiliim;  nunc  vero  acceplis  tuis  literis  etiam  surama  hunianitate  prmditiim?5 
intelligo.  non  ideo  quia  tot  laudes  niibi  attribuis,  quas,  ctiamsi  impivlentis- 
.simus  essem.  rainime  agnoscerem;  sed  quia  nepotem  meum  tam  benigne  sus- 
ccpisti,  et  inibi  ipsique  nil  de  te  merito  operam  tuam  tam  parate  oflers.  ncc 
satis  id  erat,  nisi  mc  Erasrao  nostro  et  reliquis  doctis  comparasses  bominibus, 
a  quorum  erudilione  tam  longe  absum,  quam  illi  a  me  corpore  sunt  remoli:30 
distat  vero  a  me  Zasius  duodecim  dierum  itinere;  totidem  Iluttenus;  Erasmus 
autem  viginli.  Vide  nunc  quain  prope  ad  illorum  acccdain  doctrinam.  quid 
euim  pra^starc  possem.  Iiomo  ita  publicis  obrutus  negotiis,  ut  vix  nocte  mihi 
quiescere  detur?  Sed  voluisti  hoc  pacto  singularem  tuam  ostenderc  humani- 
tatem ,  ut  etiam  erga  eos  quos  nunquaui  vidisti ,  esses  officiosus 35 


LXXX.    Pirckheimeri  Opp.  (Ind.  bibl.  n».  59.)  p.201. 

*profligare  J.-/.  ^hieme.?.  ^ohis^...-/.  ^^postr.fcet.]  DeConstnntini  donatione 
liber.  *^  Nestoris  annos]  Non  prsesagiebat  bono  Ncseno  animus,  Huttcnuin  post 
uniim  lustrum  morti  proximum  fore,  seqne  ipsum  non  ita  longe  post  Albis  fluctibus 
subnitmii  iri.     **  fecnndum  J.     ^^  M.N.]  Magistros  nostroa.      "  Zuingli  ^.     Zw.  ■/. 

*'  nepotcm]  Ex  urbe  Jionia  111,  die  Oct.  a,  1517.  Cochtwus  ad  Pirckh:  scripserat 
„Sunt  illi  [nopotcs  tui]  nunc  Neapoli,  mox,  ut  spero  reversuri,  ut  hinc  in  pa- 
triam  confestim   aboant".     cf.  Henmann.  J)ocum.  Utcrar.    p,  40.  **   ad  me  ed, 

Zasini  FiiSlirgi  in  liriHgoia,  Huttenus  Moguntiii;,  Erasmus  Antverpiie  aut  Lo- 
yaqfi  tam  d«gebat. 


* 


'■•3i48«i-> 


% 


LXXXI.    HVTTENI  AD  PKVTINOERVM  KP.  D.  25.  MAI.  1518.  173 


1S.  MAI.  1518. 


Erasmi   epistols   ad   cardinalem  Thomam   Cranmeniin    scriptoc,    quam   infra 
n^.  cxx.  exhibebimns,  per  errorcm  himc  diem  adscribunt  editores. 


MOOVNTI^. 


LXXXI.  25.  MAI.  151S. 


5  HVLDERICVS   DE    HVTTEN    EQVES    (JERMANVS 

CHVNRADO  PEVTIXCiERO  PATRRJO  AVGVSTANO 

SALVTEM. 

Declamavi  his  diebiis,  Peiitingere,  et  caiisam,   si  diis  placet,   arduanH.i. 
declamavi;    conatus' siim   tamen,    cum  (juia   argumentum  deleetabat,   tum 

lovero  quia  ocium  suppetehat.      Iil   qualecunque   est.    ad   te^  mittendum  pu- 
tavi  primuin,    ut  te  aliqua  novitate  utciUHpie  adficerem.    deinde  ut   animo 
tuo  suspicionem ,  si  quam  ex  illo  diuturno  nieo  silentio  concepisses ,  exime- ' 
rcm :   videri   enim  poteram  olditus  tu;e  in  me  benevolentice   segnius   quam  $.2. 
pro  dignitate  amicitiam  nostram  colere.    svi\  distinuit  me  quidam  nuntians 

15  epistolam  ad  me  tuain  una  cum  nescio  quo  Osaris  munere  divagari  et  ad 
me  propediem  perventuram.    Quam  dum  expecto,  ut  videam.quo  me  evehass.3. 
(scio  enim  aKquid  machinari  te),  sinml  sperans  fore  ut  in   illo  principum 
Augustae,    qui  nimis  iam  dilTertur,    cxmventu   ipse   coram   de  multis  collo- 
quar ,  niliil  properandum  ad  te  putavi.     Tu  vero   desine  aliquid  ingratitu-  §.  4.' 

Mdinis  suspicari:  non  sic  memoria  excidit,  quaiita  tii  nii[>er  diligentia  quan- 
toque  studio  redeuntem  ex  Ralia  me  commendaveris  Maxiiniliano  Oesari, 
qui  rum  tua  gravi  oratione  in  consessii  am[)lissimorum  virorum  de  meis 
studiis  deque  illa  enimnosa  per  Europam  peregrinatione ,  simul  de  quadam 
mea  feliciter  illi  pugnata  pugiia  persuasns   esset,    ut  me  honoraret,    quos 

3stn  non  magniRcos  titulos,    qutc   non   cele])ria   iiomina,    quas  immunitates, 
quae  privilcgia  non   protulisli,    iit   iiigratissimus  sim   oinnium  qiii    usqiiam 
vivunt  mortahum,  nisi  te  valdc  ainem  ac  reverenter  colain.     Proinde  con-5.6. 
tinuo  oculis  meis  obversatur,  qua  nie  i^rinnim  hospitalitate  in  tiiam  domum 
accepisti;    deinde   qua  pra^dicatione   quibiis  aniicis  connnendasti ;   |)ostremo 

3oqua  pompa  ad  Caesarem  adduxisti;  ut  ille  tuo  iiistinctii  ad  se  admisit,  ut 
coronam  poeticam  imposuit,  illam  aio  coronain,  illam  laiiream,  qiiain  tu 
ante  domi  tuae,  accurate  contexente  et  adornante  filia  tiia  Constanlia,  oinnium 
quae  istic  sunt  pueharum  et  forma  et  moribus  priestantissima ,  apparaveras. 


LXXXI.     A  et  B  =  Indie.  bibl.  n».  XIX.  1.  et  2.  3  =  ibid.n".  3. 
4  =  ibid.  n».  4. 

*  VI.SZCHVS  B.  KQ.  A,  ®  PATRiTio  B.  '  S.  ^.  ®  'caussam  B.  3, 
•  qunm  3.4.  *•  meo  omuf.  4.  "^  me  deletum  esse  in  MS.  adnot.  et  ondsU  4. 
"  Qii«  ex  MS.  recepit  4.  ^*  colloquor  4.  "  oratione]  occasioue  4.  sine  sengu. 
•*  cminnQsa  3.4.      «*  foeliciter  A.      ^®  non  omiser.  AB.  addi  in  MS.  adnot,  4. 


1  74         LXXXI.    HYTT.  AD  PEYTIMO.  EP.      LXXXII.  DOBPI  AD  EBA8M.  EP.  D.  14.IVL.  151S. 

$.6.  Haereot  ista  mihi  aniino  ac  diutlssime  hserebunt,    tam   quia  per  se  magna 
satis  sunt,   quam  quia  auget  ea,   quod  tibi,   civitate  pariter  ac  ordine  di- 

5.7.  verso,    accepta  refero.      Quod  ubi   cogito,    ct  quia   ab  ineunte   aetate  sic 
vitam  inslitui,    ut  quam   gratissimus  esse  studeam,    erga  eos   praesertim, 
quorum  aliqua  in  me  benignitas ,  nedum  benemcritum ,  perspecta  sit ,  nun-  & 
quam  desino  magnifice  tuam  in  me  benevolentiam  tuaque  ista  merita  com- 
memorare.     Quodsi  molesta  fuit  haec  tibi  taciturnitas  mea,  da  veniam  iugi 

§.s.  posthac  literarum  missioue  resarcire  paranti.     £t  iam  quseris  forte ,  quem- 
admodum  me  tractet  aulica  vita.      Nondum   optime;    quanquam   quid   non 
ferendum  est  apud  vere  principem  Albertum  archiepiscopum ,  sic  humanum,  to 
sic  beneficum  ac   liberalem,    deinde   sic    erga    Uteras  ac   hteratos    omnes 
alTectum?  alioqui  valde  ista  uauseo,  fastum  aulicorum,  magnifica  promissa, 

S.9.  sesquipedalcs    salutationes ,    insidiosa    coUoquia    et    inanes    fumos.     Praeci- 
pua  tamen  mihi  consuetudo  est  cum  Stromero  physico,  quod  se^^mira  qiiae- 
dam    dedit,    ut   mihi   videtur,    inter  utriusque  mores  simiUtudo:    simplexis 
est,   dexter  et  apertus;  odit  fucum,  detestatur  pompain,   ac  subuide  inihi 
crebro  inculcat  quaedam  adagia;    ipse  vicissim  meos,  quandoquidem  agnovi 
S.io.talem,   iocos  communico:  nam  statiin  ab  initio  ut  in  aulain  receptus  sum, 
perspecta    hominis   probitate    complecti    ccepi  ac  me  iUe    mutuo.    Verum 
tu  quid  agis  isthic?  aut  quando  Ulud  nobis  quod  diu  iam  parturis,  tandemso  , 
paris?  Si  inteUigis  dilatum  iri  conventum,   copiose  scribe  de  multis  rebus, 
S.u.  praesertim  ea  quse  in  erratica  iUa  epistola  inerant,  retexe.    Si  ignoras  enim, 
nondum  acgepi.     Salutabis  e\  me  lacobum  Spiegel  secretarium,    mire  de 
nobis  meritum,   una  cum  Stabio  mathematico,    ac  iUi   me   commendabis^ 
omnium   qui  usquam  sunt  episcoporum    doctissimo,    Petro  Bonoino  Ter-25 
gestino,   cuius  inihi  amicitiam   promisisti.     Gestio  vos  videre.     Interim  lu 
quoque  recte  vale.    Maguntia.    VIII.  Calen.  lunii.  Anno  post  M.  ac  D.  XVIII. 


LOVANII.  LXXXU.  U.  IVL.  1518. 

MARTINVS  DORPIVS  ERASMO  ROT.  S.  D. 

Literas  tuas,    ornatissime   Erasme,    non   dici   potosl   quam   ac<;eperiiu  cu- 

pide Quae  scripsisti,  fuerunt  umnia  saac  quamso 

gratissima.     unum  hoc  molestum  est  noiidum  sedatum  essc,  quod  maximc  opor- 


LXXXII.    1...5  =  Indic.  bibliogr.  n0.53,l...5.         1)  p.  312. sqq.         2)  p.  281. sq. 
3)  p.266.8q.        4)  p.380.8qq.  VII.  1.  5)  coll.  331.  sq.  n».  cccxxiii. 

*  bcuignitas]  benevolentia  4.  '  Quod  {omiss.  si)  3. 4.  *®  Archepifcopii  A. 
"  dcinde  •• .  affectum  omis.  4.  ^ istic  B.  3. 4.  ^' '^  de  nob.]  erga  nos  4.  ** P.  Bo- 
nomo]  qni  in  conventu  Augustano  nomine  CaBsareaB  maiestatis  legato  pontificio  re- 
spondit,  cum  Albertus  Moguntinus  cardinalis  fieret.  ^  Mogfontise  B,  3,  4.  ac 
omis.B.3.4.  ' 


LXXXII.    DOSP.  AD  BBA8M.    LXXXIII.  VLR.  ZA8.    LXXXIV.  HYTT.  AD  CROTVM.       1  75 

tait,  ortum  a  Ck)loniensiLas  incendium:  quibus  sane  niiror,  qui  tam  incptum 
quicquam  in  mentem  venire  quivit,  ut  Lamentationcs  illas  ridiculas,  stultas, 
iusanas  vel  componerent  vel  evulgarent.  Prieterea  autem  quid  minus  fuit  opus 
quam  ceu  dialogo  morologo  vulnus  cflccisse  ut  recruduerit,  quod  callum  iam 
5  pene  obduxerat?    Miseram  vero  studiorum  sortem .    sic   si    pcrgant  cruditi   in- 

eptire.    ^ Rene   vale,    eruditonim    phoenix    Erasme. 

LoTanii,  pridie  idus  lulii.  Anno  M.D.XVHI. 


[fRIBVBOI    BRI8IQ.]  LXXXIII.  [a.  1.M8.] 

[VDALRICVS  ZASIVS.] 

!•.  .  PUnius  li.  XXVII,  meminil  quadrigas  in  Capitolio  feriis  LaHnis  certare 
soliiaSj  ahsinlhiumque  bibisse  qui  vincerent.  Vdalricus  de  ffutten,  nohilis 
^nere^  nobilior  virtuiey  nobilissimus  vero  studiis  politioribus  y  in  quibus  me- 
reiur  praconia,  cum  Bononiw  iuri  civili  intenderety  ahsynthio  sese  Accur- 
siano  poiari  ad  Nicolaum  Gerheliium ,  iuris  doclorem  eminentem  humanarum- 

lique  Uiierarum  impense  doctum,  per  iocum  scripsit:  quem  ei  nos  Latinarum 
ceriamina  vidsse  pari  ioco  diximus.  Ei  sunt  sane  Accursiance  glossas  acer- 
biuscuiaf,  sed  quarum  poius,  si  modo  assueveris,  stomacho  conferal. 


LXXXIII.   Za8USchoIiaadL.2.  D.deO.L  Basil.  1518.  fol.  p.42.8q.  [cf.  Stintzing, 
Ulr.  Zasiaa.  Basel.  1857.  8<^.  p.  347.]    (/«  recentioribus  editionibus  locus  de  Hutteno 
50  omissus  est,) 


fBOMOafl^?]  LXXXIIII.  [kdIT.  A.15I8.] 

VLRICHI  DE  HVTTEN 

EQVITIS    GERMANI 
AD 

i  CROTVM    RVBIAxWM 

IN    NEMINEM    PRiEFATIO. 

Accipe  igitiir  Iioc  libi  Nihil,    Crote,    quod   toto  anno  scriptum  a  ine$.i. 
ciinquestus  es,    idque  in  epistola  tua^quodam  quasi  tragico  ploratu  vicies 

LXXXIIII.    A...E  =  Indic.  bibliogr.  nO.XV.  L..4.10.  Kcliquorum  cxcmplorum  ubi 

yariet  scriptura  nonni^i  duorum   novissimorum   corundemquc  pessimorum   adno- 

Uvi:  5.6.  =  Ind.  bibl.  n».XV.  24.25.     Cf.  Burckhard.  I.  p.l03.8qq.  llSsq. 

126.  sqq.  188.  sq. 

^  Lovanio  14.  lulii,  Anno  1518.  5. 

"  Plin.  H.  N.  XXVIL  cap.  7.  scct.  28.  „Latinarum  feriis  quadrig»  certant 
in  capitolio  victorqne  absinthium  bibit".  ".u  a^j  jjic.  Gcrb.]  in  pr«jf.  Epist.  Ita- 
Hb.  cf.  aapra  p.  105.  vers.  23. 

**  Vlriehiu  de  Uutten  ad  Crotom  Rubianum.  5. 6.  cum  pueriti  adnotatione  Prao- 
fatio  ad  lacabratiiinciilAm  Ncmo.        ^  Hoc  nihil.  marg.D. 


176  LXXXIIII.    HYTTENI  AD  CROTVM  IN  NEMINEM  PBJEPATIO.    15IS. 

repetis,  quasi  qui  nihil  est,  ab  eo  aliquid  extorquere  liceat.  At  nunc  ipsum 
iilucl  Niliil  ad  te  initto,  et  ita  mitto,  ut  Nemine  perferente  ac^ipias.  Qui- 
cura  enim  rectius  Niliil  quam  cum  Nemine  versatur,  cum  nemo  nihil  scri- 

9.3.  bat  ac  faciat?    Sed   iam   nosse  vis,    unde  hoc  repente  commentum.     Ex 
perversa ,  Crote ,  hominum  opinione ,  simul  tua  tragica  epistola :  nani  ut  tu  & 
nihil  a  nie  scrihi  quereris,   ita  siint  homines  qui  siquid  scribas  etiain  aut 
facias,  et  ipsiim  illud  et  te  aulorem  Nihil  dicant:  in  ea  tempora  incidimiis. 

$.3.  in  id  vulgi   iudicium   succumbimiis.      Si  adhiic    quid    sibi    hoc   velit   Nihil. 
diibit^s,    priora  revolve   ac'qua»dani   iit  contigerunt  in  memoriam    revoca. 
*  Periculum   fecisti   mecum   quid  mereaiitur  qui  optima  stiidia  stiidiosissinie  io 
sectati  sunt:   nempe  ut  iiihil  didicisse  et  ipsi  hoinines  nihili   dicantiir   pro- 

S.4.palain.  qua  in  re  dementiores  adhiic  iudices  expertiis  es  quani  ego,  qui 
post  tot  annoriiin  meam  per  Europam  peregrinationem ,  tot  aditis  periculis, 
tot  exhaustis  calamitatibiis,  nuUis  non  erumnis  afllictus,  cuin  t^ndem  ad 
meos  rediissem,  quid  aliud  sperare  debui,  qiiam  hoinines  longa  niei  ex-u 
pectatione  fessos  advenienti  occursaturos ,  obviis  manibus  excepturos ,  blaiida 
aliqiia  pra^fatione  sahitatum   amplexaturos ,    gratiilaturos  mcolumitati    mea^, 

S.is.probaturos  quod  cum  patriis  Musis   rediissem   in   gratiam?    At  paucioribus 

cura;  fuerunt  hcec  quam  reperti  siuil  (pii  ine  accusarent  etiam:   iain   eiiim 

'  fama  processerat  quibiis  stiidiis  quain  operam  impendissem:   itaque   repre-2o 

hendere  omnes,    ac   frustra   laborasse  et  tempus  perdidisse   dicere;    atque 

eo  oinnium  laiidem  calculi  coniecti  sunt,  el  quod  vix  credis,  ui  patria  miser 

$.6.  inveni  nemineiii  a^quuin  nieorum  studiorum  iudicem.  Illiiin  vide  Neminem 
qui  hoc  dc  sc;  dicit 

Nemo  refert  sludiis  prwmia  digiia  bonis.  25 

non  aliter  atque  ille  ego  sim  decoctor  liliiis,  qui  ad  porcorum  haras  et 
cdinmessandas  siliquas  relegari  debeain;  aut  noii  in<^lius  sit  ita  stiidiiisse, 
qiiain  stiidiiisse  t)mniiio  nihil:  nam  ex  a^qualil^us  qui  neque  literas  neque 
natare  didicenint,  nihil  orfendebant:  adeo  tutius  est  noii  studere,  quam  sic 
stiidere:  et  hanc  qiiidem  impegerunt  niihi  culpam,   ut   esset   quod  diiritiei30 

S.7.  suie  |)rsetextiim  obtenderent.  tunc(pie  primuin  divagatus  est  ruinor.  niliil 
(Udicisse  me  ac  esse  nihil,  magnis  i\\f  quidem  autoribus:  iiain  ubi  in  illos 
quis  hiciderit  iactatores  leguleos,  aiit  ad  hos  adpulerit  superciliosos  theo- 
logistas,  non  dico  quomodo  posset  scire  aliquid,  hoc  dico  quomodo  posset 

$.9.esse  aliquid.     Diogeiies  Cynicus  nltro  nihii  scire  vuit  post  euni  qui   oniniass 
scire  profitetur,  at  esse  aUquid  contendit:  id  qiiod  ego  adhuc  consequi  tot 


*  Qni  nihil  est.  marg.D,  ^  Nihil.  Nemo.  marg,D,  ^  authorem  ^.  •*  In 
boniB  docti  litcris,  nihil  scire  dicuntur,  &  nihil  fut  neq^  magistri,  ueque  magi* 
strabileg.  marg.D.  "  aerumnis  5. 5.  **  studiorum  meorum.  5.  £».  •*  eat  v.  58. 
Neminis.  ^emo.  marg.D.  '*  aras  AC.  Cf.  cvan^.  Luc.  XV.  11.  sqq.  ^  Pro- 
verb.  Diogenian.  VI.  50.  '*  Nihil  didicit.  xnor^.Z).  "  Lcgrulei  iactatores.  marg.D. 
^  Theologistae  superciliosi.  marg,  D.      ^  non]  uo  A.      ^  Diogenes.  marg.D,  Cf.T 


LXXXIIII.    HVTTENI  AD  CROTVM  IN  NEMINEM  PRAiPATIO.    1518.  1  77 

laborihiift  non  potui:  nam  ciim  inter  meos  versor  equites,  haud  nnmeror, 
ex  istis  vero  indoclis  doclis  nemo  me  agnoscit.  ac  nescio  an  alicuius  eorum  S*^. 
umlira  sim:  ita  plane  non  sentio  ipse  me,  quoties  sua  studia  prsedicant, 
suam  eruditionem,  sua  iugeuia  ostendunt;  al  vero  in  me  quiccpiid  est,  onuii 
5ContcDq)tu  contemptius  iudicant.  Tunc  iact<n)tur  ab  alteris  Felini,  Baldi,  S-i^. 
Bartholi,  lasones,  Accursii,  Speculatores  ac  id  genus  doctorculi ,  ab  alteris 
vero  subtilis  Scotus,  seraphicus  Boiiavenlura ,    bis  sanctus  Tliomas,    unice 


^  Fclini  etc.]  ICtl  Itall:  Felinus  Sandeus^  Feliusp  a.  1444.  iiatus,  FranciscL 
AiT<*tini  discipulus,  prof.  utr.  iur.  Ferrariensis,  tum  Pisanus,  aurlitor  rot»  a.  1488., 
(leccssit  cpiscopus  Lucensis  a.  1503.  m.  Augusto.  —  Baldus  de  Uhaldis  Pcrusinus, 
nat.  a.  1327.,  Bartoli  aliorunique  auditor,  Hononise,  Perusii  tor,  Pisis,  Florentise, 
Fatavii  Papiicque  inde  ab  a.  1344.  usque  ad  a.  1400.  docuit.  Scriptorum  eius,  qus 
liodieqne  uon  sinc  suo  uiomento  sunt,  uiagnus  numcrus  est.  Cf.  Savinii  iur.  R.  per 
med.  «fv.  tractati  hist.  VI.  p.  208.sqq.  —  Bartobut  dv  Saxoferrato ,  nat.  a.  1314.  Pe- 
riiBii  Cinum  audivit,  Hononitc  tum  alios.  ihique  a.  1334.  iuris  doetor  ereatus 
a.  1330.  Pisis  lcgere  cwpit,  postea  Perusii,  uln  a.  1357.  ^osh^a  Bartoli^  coudita 
Jinnt.  viri  fama  etiaui  post  mortem  summa,  scripta  plurima,  neque  posteris 
inntilia.  Cf.  Savin.  1.  c.  p.  137.  sqq.  —  lason  de  Mayno  s.  Maj/nus,  Pisauri  natus 
a.  1435.  PapifP  Tartagpium  aliosque  audivit,  ibique  a.  1407.,  tum  ab  a.  1485.  Pa- 
tavii,  a.  1489.  Piais,  itcrumque  Papiffi  iura  docuit,  ubi  ^VIclatum  iuter  discipulos 
habuit;  vita  defunctus  est  a.  1510.  ef.  iSavin.  I.  c.  p.  307.  sqq.  —  Accirrsii  fuerunt 
sane  plurcs,  sed  h.  I.  senior  ille  intelle^itur,  qui  inde  ab  a.  1220.  glossam  or- 
dinariam  corporis  iuris  civilis  q.  v.,  satis  infeliciter  compilnvit.  prope  Florentiam 
circa  a.  1182.  rusticis  parentibus  natus  Azonis  discipulus  fuit,  cuius  collega  postoa 
factus  est,  ut  sui  ipsius  quondam  discipuli  Odofredi.  liononiai  famam  divitias- 
qne  «ibi  raagnas  filiosque  postea  celebres  Franeiscum.  Cervottum  Guilielmnmque 
comparavit;  mortuus  est  circa  a.  1200.  cf.  Savin.  I.  c.  V.  p.  202.  sqq.  —  Specula- 
torts]  Guitielmus  Durantis  s.  Duranti^  Podiomissione  Biterrensis  ditcc.  Lan^uedocite 
a.  1237.  natus,  Bouoniie  doctor  factus,  non  diu  Mutina>  ius  canouicum  docuit, 
»ed  variis  iisque  gravioribus  tum  ecclesiasticis  tum  s»'eularibus  ofHeiis  functus 
Romi«  a.  1296.  mortnus.  Speeulo  iudiciali  Kummam  celebritatem  nomeuque  Specu- 
i&taris  (Pairis  praeiicw)  meruit.  quod  volumen  alii  postea,  inter  quos  prtecipuc 
Iwmnes  Andrew  et  ipse  Baldus  nominandi  sunt,  additiunibus  auxemnt.  cf.  8avin. 
I.  c.  V.  p.57l.8qq.  —  Quod  hos  homines,  quorum  vitaj  studiaque  pro  tempomm  con- 
dicione  satia  graves  fuisse  constat,  doetoreuloriim  nomine  ludibrio  habet.  lascivo 
Xeminis  stilo  apprimc  convenit.  "  Bartolir.  Doctorculi.  marg.  I).  "^  subtilis] 
loannes  Dunsioniensis  s.  Duns  s.  Scoius  priinum  Oxonii,  deindc  ab  a.  130^1.  Parisiis 
scholaBticam  philosophiam  docuit  co  fervore,  ut  Fran<?iscanorum  sectai  Scotista- 
mm,  sibi  ipse  doctoris  subtilis,  realium  facis  ac  tuba'  nomen  adquireret.  CoIonia> 
a.  1308,  letatis  LXIII.  apoplexia  correptum  vivum  sepultum  esse  snnt  qui  tradant. 
scraphiciis]  /oannejr /Y</a/ira  Balneoregiensis  Etruscus,  natus  a.  1221.,  inter  scho- 
lasticos  docior  seraphicus  (quod  cognomcn  proprie  Franeisci  Assisiatis  est,  qui 
Franciscani  ordinis  minoris  a.  1215.  couditor  a.  122(K  mortuus  est),  ordinis  mi- 
nomm  generalis,  episcopus  ct  cardinalis  obiit,  cum  prinm'  concilii  Lugdunensis 
sessioni  interfnissct,  a.  1274.  In  epitaphio  sanctis  et  doctoribus  eeclesiic  longe 
post  adscripti  viri  est:  bona  sua  semper  ventura  c^edidit  Bonaventura,  dum  uCvft: 
pnnentia  ubi  tidit,    muiavit   nomen  cum  rita.  bis  sanctus]     Thomas  (comes)  de 

UVTTBMI  OpP.  VOL.  I.  12 


]  78  LXXXIIII.    HVTTRNI  AD  CROTYM  IN  NEMINEM  PRiEFATIO.    151$. 

magnus  Albertus  ac  irrefragabilis  quidam,  ciiius  mihi  uomen  per  incuriam 
excidit.  et  a  tantis  magistris  tanti  discipuli,  ab  istiusmodi  fontibus  hi  rivi 
sunt,  ut  sciat  aHquis  ad  Scotum  quantum  n(»bis  rest€t,  qui  iiiter  sectatores 

$.11.  illius  tam  nihil  scimus,  tam  sumus  ineriidite  eniditi.    (luanquam  tu  solitus 
sis  imitari  qui  nos  oiim  dociierunt  Colonicnses  et  syllogismis  fulminare.  ac  & 
si  quando  provocaris,  alacritcr  congredi ,  opponere,  assumere,  respondere. 
conclusiones  suslinere   bis  tri^nnta   nonnunqiiam,    arguere  pro   et  cxintra: 

$.1?.  (pieni  illi  non  statim  probant,  qiiod  non  formaliter  consuis  argumenta :  quod 
genus  est  illa  qiiasstio  *An  acutiiis  ali(piid  videre  potuerit  raptus  iii  tertiiim 
c(rliiin  Paulus,   quam   in  sua  cella,   cum  tantis  speculationibiis   indormiret  lo 
aliquando  doclor  sanctiis*,  acule,  ut  mihi  videbatur,  per  te  dispiitata,   sed 

$.13.  ab  ilhiminatis  Thomistis  (pii  soU  cerebriim  hnbent,  discutienda.  Non  magis 
orto  sole  evanescunt  ininima  sydera,  (|uam  nos,  Crote,  (piantocunque  coii- 
veiitii,    quodam  se  istiusmodi  fariih-c   clamoso   tripudiatore  ingerent^^,    ob- 

$.14.  scuri  fimus.  Sed  audi  meiim  hac  in  re  cousiliiim:  postquam  mihi  slo-15 
inachum  moverunt  isti  olim  superbi  leguin  dispensatores ,  fateor,  es.se 'ali- 
quid  conlendi  et  eo  stiidium  contuli  meuni,  ac  dispercam,  si  ulla  alia 
ratione  quam  vel  iit  meoruin  desyderio  satisfacerem ,  vel  ipsiiin  illud,  quan- 
tiimcuncpie  nugatorium  est,  qiio  isli  triumphant  liartholist» ,  asseqiiutiis 
acc(^|)loque  doctrina;  titiilo  qiio  decipi  vulgiis  amat,    ab  illis  postea    audiriso 

5.  ir..  mererer,  qiiod  aliter  per  contemptiim  non  fiebat;  Doctorem  enim  esse 
oportet  nunc.  doctuin  neqne  necesse  est,  neqiie  omnino  ali(piid  est.  Uiianta 
literariim  iactura  hoc  facies?  aiebat  aliquis.  •Nulla'  respondi,  'quippe  im- 
pendendum  aliquid  succisivi  temporis,  dum  istas  illiteratas  literas  aUpie  liaiic 


Aqiiino  s.  Aquinas^  Apulus,  theoloprus  pkilosophus  scholasticns,  cum  inagistri  Potri 
Lonibardi,  Magistri  sententiarum  (f  1161.),  celebratissimum  senteiitianim  libram 
intorpretari  cccpisset,  Colonite,  Parisiis,  Komac  et  in  aliis  Italia^  civitatibus  eam 
fauiani  adsccutus  *e3t,  ut  inter  Dominicanos  suos,  qui  ab  eius  nomine  ThomistfF 
vocantur,  sanctissimus  haberetnr  et  angelns  scholfe,  doctor  angelicus,  doctor 
communis,  cherubinus  et  evangelicus  appellitaretur.  natus  cst  a.  1224.,  roortuus 
a.  1274.  *  unice  magnus]  Albertus  Lauingeusis  Suevus,  quem  alii  ex  familiio 
noniine ,  alii  honoris  causa  Magnum  nominari  putant,  ordinis  prsedicatorum  doctor 
Parisiensis  a.  1230.  C^olonia;  Thomam  Aquinatem  discipulum  habuit  et  in  eam 
urbem,  postquam  a.  1260.  episcopus  Ratisponensis  factus  fuerat,  a.  1263.  reversus 
ibi  a.  1280.  vita  functus  esK  Operum  eius  Lugduni  a.  1651.  editorum  sunt  XXI  vo- 
lumina  in  fol.,  fabulamm  de  viro  enatarum  innumerabilcs. 

*  irrefragabilis]  Alcxander   de    Hales    s.    Halensls,    Franciscamts,    Bouaven- 
tura^  et  Scoti  magister,  Anglus,  f  Paris.  a.  1245.     In  epitaphio  eius  est: 

Gloria  doctorum,  decus  et  tios  philosophorum, 

Auctor  scriptorum  vir  Alexander  variorum, 

Norma  modemorum,  fons  veri,  lux  aliorum. 
*  Colonienses.  marg,  />.     '  coclufionss  C     •  Qua^ftio  theologica.  marg,  D.      *«  Diiw 
Thomas.  marg.  D.        •*   tripuditatore  B.        '*  Superbi  legu  dispenratores.  marg.  D. 
*'  BarthoUrta^.  marg,  D.      assccutus  S.  6,      **  gs^  marg.  D. 


LXXXIIII.    HYTTENI  AD  CROTVM  IN  NEMINEM  PRJEFATIO.    1518.  1  79 

doctrinanim  fecem  iactare  discam ,  nain  inteliigere  nullo  negocio  licet :  sum 
enim  plane  in  ea  opinione,  ut  qui  in  his  studiis  superbire  sciat,  et  pro 
tempore  ingerere  se  audeat,  eum  consummatum  hoc  tempore  iureconsul- 
tiim  existimem.     Quod    institutum    quid    refert    «piomodo  postea  immuta-S.  16. 

'Terim  scribere,  cum   tu  ilH   interfueris   seiiatui  quo  istud  factuin  est  con- 
silium?  Ad  Bartholistas  redeo:    tales  suiit  qui  nunc  in  nurihus  principumS.i?. 
qnasi  spongiae  lia^rent,    quibus   consultorihus  respubiicic   gubernantur,    ad 
quorum  prapscriptum  omnia   domi  forisque  gcruntur;    qiii  soli  docti  sunt 
solique  doctrinse  precium  inveniunt ,    quihuscuni  suuin    isti   divitcs  aurum 

■•commaue  habent,    qiios  solos   benignius  sahitant.      Ac  nescio  aii   uspiamS.is. 
manifestius  stultitise  suae  documcntiim  quam  in  demerendis  rahulis  pra^beant: 
quos  cum  re<ldunt  purpuratos,   ipsi  aliqiiando  egent  inei^ti  homines,   quasi 
non  melior  fuerit  Germania?!  status,   anteqiiam  isti  invaderent  tot  volumini- 
bns  insthicti,  tunc  cuin  pliis  valerent  hic  honi  mores,  qiiam  usquam  script^ 

i^leges;  aut  non  adhiic  (aiito  qua^libet  civitas  prudentius  gubernetur ,  quantoM». 
ab  ea  longius  absunt  hi  glossatores.     Ac  illos   mihi  intueatur  aliquis  apud 
Balthicum  mare  Saxones,    qiiam   incunctaiitcr   ac  nulla  iniuria  ius  dicunt, 
non  consuitis  quidem  illis  cpios  dixi  legiileis,    verum  suo  illo  ab   antiquis 
more,    cum  nos  hic   viginti   aimos  inter  triginla  scx  doctores  pendeamus. 

Mqiii  qiiomodo.  persiiadebunt  mihi  doctrinse  opinionem,   cum  tot  annos,  totS.^o. 
perlectis  voluminibus,   invenire  quid  iuris  uon  possint?    Obscure  igitur  in- 
telligimiis,  quis  alat  istas  in  Germania  conteutioucs ,   istas  discordias,   quis 
intestinis  bellis  connectat  principes,  rebuspiihUcis  tuinultus  invehat,  omuia 
sedilionibus  impleat?  Ex  his  quendam  novi,   insignem  asinum,   quod   mihi§.2i. 

nvidetur,  quod  ipsi,  iureconsultum ,  qui  aliquando  siinul  audieutibus  nobis 
Papiae  illiid  iuris  coliimen  lasonem,  cum  is  pra^Iegeret,  ac  multis  citatis 
autoribus  subiiceret  'et  jVIexander  dc  Imola  ac  sequaces^  conversus  ad 
proxlmum  quaesivit,  quis  ille  esset  Sequaces:  putahat  eninf  ex  glossatoribiis 
uni  'Sequaces'  nomen  esse.     at  idem  ille.  qualis  qualis  est,  nuper  ex  Italia 


•  negotio  B*5,6,  *  Supcrbirc.  marg.D.  '  conrumatu  ABD.  conrumatumCJ. 
*  BARTHOLISTJB.  mor^. />.  ^  fphongiif  ^.../>.  ^  praeciu /?.  pretium5.  C.  *'  Ka- 
bolae.  lihTg.D.  "  boni  moros]  cf.  Tacit.  Gcrni.  c.  19.  ^®  Gloffatoros.  marg.D. 
glossatorciB]  Non  proprie  sic  dictos  vult,  id  est  doctores  qui  ante  glossam  ordi- 
nariam  q.  y.  iuris  fontes  intcrpretati  sunt,  sed  eos  qui  scientiam  snam  proicipuc 
cx  glossis  samorent.  "  Saxones.  marg.D.  *•  Pcmicies  Germaniw.  mai^g.D. 
■*  lasonem]  cf.  supra  p.  177.  lafon.  marg.D.  "  authoribus /^.  Ale.vander  de 
Imoiti  i.  e.  Imolae  natns,  s.  Tartagnus  (de  Tartagnis),'  indc  ab  a.  1450.  PapisBf  Bo- 
noniie,  Ferrarite,  Bononiae  iterum,  Patavii,  Bononia^  tertium,  usque  ad  mortem 
(a.  1477.)  ins  civile  docuit,  ita  ut  aureuH  doctor  et  acutissimua,  CiTcellentissimus  legum 
mnarcka,  exbnius  ei  famosissimus  doctor  cognominarotur.  Intcr  discipulo»  eius 
emlnent  lason,  Bartkol.  SocinuSf  Bologninun ^  Lancellotiut  Decius.  Cf.  iSavinii  iur. 
8om.  per  med.  lev.  liist.  VI.  p.  312.&qq.        *"  Sequaces.  marg.D. 

12* 


1  80  LXXXIiri.    HVTTENI  AD  CROTYM  IN  NEMINEM  PBJBFATIO.     1518. 

rediit,  lihris  ac  vestilius  spiendide  instructus,  et  inter  doctores' numeratur. 
ac  me,  qui  inelius  capio  lasonem,  post  tergum  relinquit.  0  mores,  o 
studia,  0  temporis  huius  capita,  quin  istas  ahstergimus  iiebuias  et  aliquando 

§.22  veriim  iiituemur.  At  valde  interim  ex  suis  sihi  isti  commentariis  placent, 
studium  alioqiiiii  tractahile  omni  caligine  involventes  ac  Cimmeriis  plane  5 
tenehris  obscurius  reddentes,  quanim  ut  dcnsiorera  quis  nehulam,  atriorem 
noctem  lihris  digestorum  admolitus  est,  ita  pro  dassico  autore  celebratur 
et  in  admiratiouB  hahetur:  cuius  enim  lucuhrationibus  non  anlefertur  Ac- 
cursius  quidam,    ex   cuiiis  tenehricoso  ingenio  hic  olTusus  est  iuri  civili 

$.23.  fumus?  Non  iniuria  igitur  miserehat  te  olim  inei,  cui,  ut  studiosus  essem,  lo 
ad   huhismodi  studiiim   divertendum   erat.     tam  inconsulta  sunt  hominuni 
super  humanis  studiis  consilia.    quare,   ut  milii  videtur,   qui  ingenuo  sunt 
animo  ac  recte  libero,    omnia   malint   quam  in   has   se  demittere  sordes. . 

$.24.H«ec  ego  accusare  in  illis,  quanquam  iniquissima  sunt,  non  ausim,  nLsi 
repetita  his  veniae  petitione  praBfatus  dicturum  ine  quod  nemo  sentiat  ar  15 
nihil  dicturum.  Sumus  enim  nihil,  Crote,  nec  prius  desinimiis  nihil  esse, 
qiiam  aliquam  nobis*in  hac  comoedia  personam  assumathus.  Qiiaiiquam 
nisi  obessent  mihi  literie,*  poteram  satis  reverenter  Eques  Germanus  salu- 
tari,  et  tu  Sacerdotis  appellatione  satis  honoratus  eras,  nisi  et  praeter  eque- 
strem  dignitatem  esse  putaretur  literas  discere,    et  penitus  nihil   saperentw 

$.25.  qui  se  valde  hoc  seculo  putant  sapere.  Hi  sunt  qui  ciim  literas  ignorent, 
consilium  tamen  nohis  dant  quid  discere  oporteat,  et  studiorum  censores 
agunt;  quorum  a  titulis  prsemia  metiuntur,  sic  fere  quaerentes  'Quid  est 
iste?'  quihus  respondere  licet  'Doctor  est,  Magister  est,   Baculaureus  est'; 

5.26.  aut,  si  nullum  istorum  attigit,  Nihil  est.     Nuper  ex  quodam  meorum  quae- 20 

situin  hunc  in  modum  est  ah  istius  professioiiis  homine,   curioso  illo  qui- 

'       dem  salutandis  amicis,  qua  me  honoris  prsefatione  salutari  oporteat.     tum 

meus  respondit  hondum  aliquid  esse  me:  hoc  volens  scilicet  homo  simplex, 

f.27.  nullo  insignitiim  titulo;    quod   satis  fuit  huic   salutatori.     Hodie  enim  non 
qualis  quisque  sit,  sed  quo  vocetur  nomine  qnaeritur;   in  casu  ac  pecuniisso 
omnia  iusimt,    virtuti  proprium  est  nihil,    illud   proh  Cliriste   nihil,    quod 
nuiic  optimus  quisque  vocatur:  cur  igitur  sapere  quis  veUt,  qiiando  sapere 

f.28.  extrema  hoc  tempore  dementia  est?  Hinc  mihi  hoc  Nihil  excidit,  atque  hic 


'-*  Inuohiut  ftuiliu  iuri».  mar^. />.  Cymeriis  yi.  Cymeriia  C  Cymmerijs />, 
^  HbriH  digestorum]  s.  Pandectarum  qui  quinqnaginta  numoro  optimam  Corporis 
iuri»  civili»  q.  v.  partem  cfficiunt.  authore  S.  5,  ^*®  Accursiu»]  cf.  supra  p.  177. 
Accurfius  tenebrio.  marg.D.  ^'  Humana  ftudia.  marg,  D.  **  ego]  ergo5. 5. 

aufum  ABD.  5. 6.  *•  Nemo.  Nihil.  marg.  D.  *^  Obsunt  literae.  marg.  D. 

"  Doctor  et  Magifter  eft.  Baccalaurous  eft.  marg.D.  Baccalaureus  5.6,  sed 
corrupta  ista  Baculaurii  s.  etiam  Bacularii  forma  Hutteni  temporibns  usitatis- 
sima   fuit   inter  monachos.  '^   me    esse.  5. 6.  ^'  Nihil  eft.  Nihil.  marg.  D. 

Ghrifte  A.  ^«^^s  cf.  Cic.  ad  fam.  VI  1.28. 


LXXXIIII.    UVTTENI  AD  CROTVM  IN  MEMINKM  PR^FATIO.    1518.  181 

prodit  Nemo,    nullls  ille  quidem  calumniis,    nuliis  obnoxius  contunieliis, 
plenus  fiduciae,    qua  elatus  hoc  audet  Nihil   in  lucem   adducere,    impune, 
credo,  ad  onrnes  eventus,  quia  qui  Nemo  est  quid  ohstat  quo  minus  ioqua-§.29. 
tur  hoc  suum  Nihii?    Quodsi   non   prohahunt  qui   vocautur  theologi,    suo 

smore  fecerint;  quanquam  prohahunt  forte,   cuni   aut  nihil   eis  placeat  aut 
quaMlam  magis  quam  Nemo  putat  Nihil.   ({uihus  aliquid  meuni  nonnunquam 
ostendeus  'Ecce  vobis  nihil'  in([uio ,  'ah  eo  qui  per  vos  est  nihii'.   Thi  tuni  §-  30. 
accurate  legunt  investig^ntes   num   hseresin   sapiat,   et  statim  siquid  minus 
placet,  quanquam  sit  hoc  nihil,  enotant;  inde  in  articulos  errata  digerunt, 

10  suiit  enim  pensiculandis  hominuni  sermonihus  avMii  valde  iudicii ;  uhi  siquid 
offendit,  frontem  contrahunt,  lahra  exporrigunt,  nasum  suspendunt,  non- 
iiunquam  'Ad  ignem,  ad  ignem'  ingeminant.  qnani  coiluvionem  movere 
tutum  non  est,  non  magis  quam  cum  sentihus  hictari  aut  pnesens  aiiquod 
ultro  sibi  malum  accersere.    Apud  hos  cantum  est,  nequid  teniere  loquamur,  s.si. 

ismetuendum  genus  hominum,  ac  fari  ouniia  solituin,  audire  niliil.  quis 
liberius  enun  carpit  vitia  nunc  quam  isti  sapientes?  immo  quis  petulantins 
quoquo  vult  invehitur?  Si  quaeras  ipsi  interim  quomodo  vivant,  pallium  et 
cucuUum  ostendere  satis  hahent;  quodsi  nihil  dicas,  ihi  tum  in  aiiiculos 
tuum  referunt  uomen;    'Proharunt  tot'  inquiunt  'pontitlces'.   ac   privilegia 

soprofenint,  tihique  negochim  faciunt,  malum   minitantes  ni  paiinodiam   oc- 
ciuas.     Longum  esset  scrihere  tihi,  quoties  illis  iam  displicui,  doncc  con-s.3?. 
sensi  in  hoc  Niliil,   quod  quia  nihil  est,   nihil  ah  illis  fit;   et  omnino  con- 
cessum  est  Nihil  dici,    aut  Neniin(*m  dicere,    hac  lata   lege    'nihil  dixeris' 
aut  'nemo  dicere  audeat'.     Atciue  ita  me  tueor,  prudentius  quam  uhi  quen-*.33. 

u  dam  oUm  ex  his  crahronem  vehemenler  irritaham ,  cuni  dicerem  nihil  scire 
uimc  theologos  quod  non  discere  quis  vel   sine   prc-cceptore  possit.     quod 
meum  piaculare  verhum,  (]uo  dii  houi  supercilio  exceptuni  est;    qucC  con- 
rhisiones»   quot  syllogismi,    quanta  enthymemata  secnta  sunt!    ohtundehar       ^ 
infoelix;  at  ille  iratus  d(uninus  virgines  deprecatrices  poscere  videhatur,.ut 

somihi  propicius  esset;  cui  omnia  concludenti  omnia  concessi,  herbam  quod 
aiuut  porrigens,  in  hoc  etiam  assensns,  ut  supra  vulgarein  i[)se  lioininmn 
sortem  numinis  loco  sit,  ego  nihil  sciam,  nihil  sini,  quodque  doctus  i|)se 
fulgeat  quasi  splendor  firmamenti,  ego  in  his  delitescam  tenehris  ineis, 
ubi  loqui  nihil  Uceat.     Capnionem  ah  aiiimi  maguitudine  omnis  admirahitiu*S.34. 


'  Nemo.  mitrg.  D. '        *  Thelogri  A,  Tlieologi  inorofi.  marg.  D.         '  Mos 

Thaologomm.  marg.  D.         ®  sit]  fit  6.  *»  Ad  ignem.  marg.  D.  ^^  Metiieudu 

geniu  hominiim.  marg.D.         uihil.  A.  "  Imo  ACD         *^  Quodsi]  edd.  habent 

QoAm  8i  In  articnlos.  marg.  D.  "  negotium  B  C.  ^^  Nihil  dixeris.  marg.  D, 
■*  Kemo  dicere  andeat.' mar^./?.  •*••*  fiella  hiftoria.  mary.  D.  "  quod  dii  S.6. 
<"  Enthimemata  fequuta.  A  C.  fequuta  D.  ^  infelix  D.  5. 6.  virg.  depr.]  cf. 
Liv.  L  9.  ''*  propitios />.  5.  5.  herbam  porrigcre  =  victoriam  cedere,  se  victum 
faterL        ^  lo.  Beuchliuus  Phorccnfis.  mary.  D. 


1  82  LXXXIIII.    IIVTTENI  AD  CROTVM  IN  NEMINEM  TRMVATIO.    1518. 

posteritas,  qiii  descendere  cum  liis  in  aciem  ac  pugnam  capesserc  ausus 
sit,  et  niira  iioc  fcelicitate,  praeter  omiiium  opinionem:  qui  siqua  forte  la- 
horasset,  tunc  cum  multis  commune  mihi  fuisset  lioc  Nihil :  omnia  dehentur 
Maximiliano  principi,  qui  se  furentihus  opposuit,  non  passus  everti  optimum 

§.35.  virum  et  de  hoc  impcrio  suis  consiJiis  suaque  industria  sic  meritum.  Secuss 
TheologistcB  Parrhisienses  iudicarunt,  sua  maxima  infamia  suoque  dedecore. 
Quod  recordanti  mihi  suhit  quid  in  Cliristianam  rehgionem  invexeril  haw 
trecentonim  aimorum  theologia :  postquam  enim  discessum  est  ah  illa  veteri 
et  germana,  tum  vero  cum  studiis  declinavit  simul  reUgio,  ac  illa  increhuit 
omnhim  pestiiun  pestilentissima  superstitio,  qua)  sua  caligine  itar  verum  dei  lo 
cultum  infuscavit,   ut  nescias  Christi  sint  quae  ohser\as  multa,    an  alicuius 

$.36.  novi  dei,  qui  hoc  sihi  vendicet  ultimum  mundi  tempus.  Hahent -laiiien 
pessimorum  lihrorum  magnos  acervos;  ac  dum  istos  negligunt  antiquos  et 
recte  doctos  autores,  in  his  versantur  nugameiitis,  et  in  scripturariim  sor- 

$.37.  dihus  non  secu^  ac  in  luto  scaraha^us  deliciantur.     Neque  tunc  viliiis  quid  i6 
nostris  sludiis  tractare  se  putant,    quoties   pro  concione  sordidam  aliqiiam 
fahulam  aut  anile  deliramentum ,  viilgi  creduhtate  ahiisi,   dehlaterant.     Qui 
cum  tales  sint,    quicquid  tamen  extra   suam   farinam  est,    conteinniiiit   ac 
aspernantur;    cumque  omnium   insulsissimi   sint,   eos  tanicn   esse  se  con- 

$.38.  teudunt,  quihiis  semel  Christus  dixit  *Vos  estis  sal  terra;*.  quare  et  sa-?o 
pientes  credi  volunt  ac  apostolis  quicquid  olim  datum  est,  iure  hereditario 
ad  se  trahiint,  et  in  compellationis  prjefatione  'Magistri  nostri'  mira  et  in- 
audita  amhitione  dici  gestiunt;  forte  quia  confessiones  aiidiunt  ac  consilia 
regum  et  principuin  ediscunt,  deinde  mulierculariim  qiioque  secreta  ninus 
avide  rimantur,  ut  se  iccirco  phis  omnihiis  sapcre  credaiit,  et  non  iiii- 25 
merito  a  discij)ulis  'magistri*,  a  filiis  'palres*  (proh  pudor)  salutentiu*.    qua 

$.39.  de  re  facetissimam  tii  olim  ad  me  epistolam.     Sed   quid   ego  haec,    quasi 
*       hoc  tempore  Theologi  non  sint?   Minime;   sed  quod  tam  nihili  homines  in 
apostolonim  Jocum  succedant,   in   eius   rei  mdignitatem  aliquis  Neino  ex- 
clamare  potest  omnia  inverti,  omnia  confundi  et  misceri,   omhia   secus  ac3o 


*  fclicitato  D,  5.  6.  *  Maximilianus  Caefar.  marg.  D,  ®  Parisieiwes  5.  C. 
rarrlii8ien8C.s]  Dominicaiii  Speculum  oculare  Kcuchlini  a.  1514.  coudomnaverant. 
„Acta  doctorum  Parrhisiensium  dc  sacralissima  facultate  theo^gica  ....  contra 
Speculum  oculare  lo.  Kcuchlin  Phorccnsis  una  cum  sententia  eiusdcm  libelli  con- 
demnativa  ad  ignem"  Coloniic  a.  1514.  in  4**.  cdidit  Theodoricus  dc  Gouda,  Car- 
melita  Colouiensis.  Theologifta*  Parrhinenfes.  mm^g.D.  ®  Theologia  Scotica 
et  Occanica.  marg.  D.  •  Germana -4...C.  5.6.         «3-  marg.D.  >®  Supftitio. 

marg.  D.  ^^  ximYnai  5.0.  "  jneptinimi  libri.  wflnv/./?.  Antiquos  negHgunt 
marg.  D.  '^   authorcs  B.  **  Scarabeus  ACD.         *®   Contcmptores.   marg.  D. 

»  dixit]  Evang.  scc.  Matth.  V.  13.  Sapiontes.  marg.  D.  ^'  hoercditario  BCD.  5. 6. 
"  Magiftri  noftri.  mmg.D.  *^  idcirco  5.  ^.  ««  Magiftri.  Patrcs.  marg.  D.  ac 
pro  a  5. 6.  proch  C.  "  epistolam]  non  cxstantem ,  nisi  forte  inter  Epp.  obsc. 
virr.        *8  Nihili  homincs  in  Apoftolorum  locu  fucccfferut.  marg.D. 


LXXXIIII.    IIVTTKNI  AD  CROTVM  IN  KKMIXEM  PH.15FATI0.    15IS.  183 

siiit  liaberi,  nihil  sibi  constare,  ueininein  aiil  a  moruin  iutef^rilale  bouiiin 
aiit  eniditione  doctuin  iudicari,  sed  alleruin  ciicuUo  ostendi,  allernin  titulo 
utcunque  acquisito  exprinii.  Tu,  Crote,  qui  anitius  omnia  intelligis,  ({uids.io. 
Tidisti  tempestate  nostra  Cliristianiini  magis  quani  illos  niipor  Krasmi  la- 
5bores?  aut  quid  contra  niagis  invisnm  liis  Thomistis?  iit  susiirrabant,  ut 
fremebant,  ut  stringebant  supercilia,  iit  nasos  siispendebaut:  ilia  runi|)i 
his  credas,  quoties  tale  aliquid  viderint:  ita  aiienis  virtiitibus  invidenl  pes- 
simi  homines;  ita  conscientia  ignavia^  suic  cruciantiir  nebiilones.  At  tuncs.it. 
sirenuui  suut,  quando  iu  siio  illo  regno,  publico  suggesto,  apiid  indortum 

tovulgiis  ac  levissimi  sexus  turbam   declamant:    ibi   lacerant,    ibi  iiividentia.' 
suae  stimulos  exenint  ac  illud  eiaculantur  terribile  fiilmen  et  miruin  evoiiiiint 
venenum,    uon  in   eos  in  qiios  necesse  est,    sed  qiios  sibi  molestos   esse 
ubilibet  contigit.     Alexandrum  sextuin  nostra  memoria  pontificem  maxiinum$.4?. 
dixisse  ferunt;  cum  poteutissimo  r^ge  aut  principe  inalle  sibi  belliim    ess<'. 

i5quam  cum  uno  ex  fratrum   mendicantium   ordinibus:    omnia  eiiim   habere 
eos  qiii  nihil  habent,  ac  iuexpugnabile  id  esse  hominiim  geiiiis,  quacimqiie 
certandi  via  adoriaris.     Nescio  aciitissiine  liaic  consyderpm,  an  vero  dolore  §.  .13. 
meo  latius  efferar;  hoc  certc  piito,  neminein  non  civiliorein  reperiri  victorein, 
slquos  disputando  concludendoque  vinci  contigerit,   qiiain   hos  pro^posteros 

3oCl)risti  apostolos.  quid  eiiim  crudeliiis  unquain  sensisti,  qiiam  iibi  qiiein-* 
piam  arripuerint  eoruin  quos  IiaTeticos  vocant?  luiic  quippe  omnia  Cliristo, 
pneter  unam  misericordiam,  concedunt,  et  quod  illi  proprium  maxiine  est, 
hoc  tiim  hmgissime  ablegant.  quinetiam  adeo  insolentes  se  geruut,  ut  nemo 
iion  damnari  nialit,  quain  ab  bis  consequi  voniain.     Qui  cnin  oppugnaiidis  S.  n. 

3:>nobis,  qiiorum  patrimoniis  aluntiir,  ventricosi  hypocrit<p  adco  feroces  se 
exliibeant,  nullus  tamen  reperilur  qui  religionis  zelo  in  Turc^is  eat  Odein 
Christi  prapdicatiirus ,  aut  illos  saltem  in  luedio  nostruin  Bohemos  iit  erudiat, 
qiios  illorum  vitio  secretos  ab  ecclesia  Pius  secundus  pontifex  maximus  non 
obscurc  queritur.     Profecto  ubi  uihil  opus  est,    ferociiint;    ubi  faciundum  §.  i^. 

y^periculum,  ibi  se  subtrahiint  providi  pugnatores,  ac  quietein  allegant  qua; 
del)eatur  religioni.  Ad  qiiid  igitiir  istas  piitem  conferre  scholasticas  dis- 
ceptationes,  tot  viis,  tam  diversis  iiiter  se  opiuionibus  concinnatas '^  unde 
ha*c  iiomiua,   hos  iisurpant  titulos?    Hieronymus  a  pisc<itoribus  siimi  quod 


•  Cncallus.  Tituliis.  intfr/7. />.  •''  oniiiia  acutius /?.  5.0.  ^  Ernrnii  hicubni- 
tiOes.  »iiir^./>.  '  coscientia  T.  *  hveiwii  C.5.0.  Kepnu  Theologoruin.  ;«fl7*</. />. 
"  falmcm  C.  *'  Alexa.  VI.  dictuni.  mm*y.  D.  '^  tS^  vumj.  D.  *^  conridcrein  C.  5.  0. 
"  Inciuilig  uictoria.  marg.  D.  ^'  Prajpoftcri  Apoftoli.  m/irg.  D.  **  Erjapa  lia?re- 
ticoa,  qles.  marg.D,  ^  tS^  marg.  />.  «  Ventricofi  hypocrittr.  marg.  D.  ^^  Thur- 
cas  C.  TurcflD.  marg.  D,  "  Bocnios  C.  Jiolienii.  marg.  D.  «''  Pius  11.  marg.  D. 
Pont.  Max.  editi,  *•  faciendum  0,  ^^  prolidi  />.  ( Cave  ne  pcrlidi  velis.)  Quics. 
marg.D,  •*  fcolafticas  C.  iScolafticm  difceptationcs.  marg.  D.  ^'  Uiero- 
nymus]  Comm.  in  ep.  ad  Tit.  III.  O.V        llieronymus.  mai-g.D. 


1  84       LXXXIV.  HVTT.  AD  CHOT.  VRJEV,     LXXXV.  HVTT.  AD  PFLVa  BP.    D.  21.  AVG.  ISN. 

fidein  Christi  aslruat,  oportere  credidit  et  dialecticam  abesse  iussit;  (fuani 
S.46.  si  his  adeineris,  (juid  reliqui  facies?  Itttrum  dico  igitur,  Crote,  qui  in- 
genuo  sunt  animo  ac  recte  libero,  his  faciendum  hoc  tempore,  ut  omnii 
malint  quam  vulgi  inservire  iudicio.  Ita  passim  erratur,  ita  nihil  sumus 
ob  id  quod  boni  esse  studemus,  ac  nihil  scimus ,  qula  ahquid  recte  scimus.  & 
Quod  si  tibi  videtur  et  in  ea  es  sententia,  ut  magnopere  non  ciires  quid 
istiusmodi  probent  iudices,  perpetuo  erimus  nihil,  ac  suaWter  interdum 
f.47.  ridebimus  fiominum  mores.  De  me  sic  habe:  certum  est  non  ohsequi  his 
qui  me  doctorem  esse  volunt.  quorum  proxime  quidam  'Adde'  inquil 
'nomen  rei',  „Si  posseni"  respondi  „rem  postea  nomini**;  nec  illos  moror  lo 
qui  mihi  nulia  virtutis  opinione,  scd  precio  quaesitis  titulis  pra^feruntur. 
Ac  Hbenter  nihil  sum,  ut  ne  in  hoc  impingam  ambitionis  studium,  et  vel 
f.48.  latum  digitum  ab  ins^tuto  discedam  meo.  Tu  interea,  Crote,  quando- 
quidem  et  ipse  mecum  nihil  es,  hoc  Nihil  satis  habe  quod  pellegas.  Et 
illud  tecum  cogita,  eum  quoque  qui  nihil  faciat,  aliquando  facere  aliquid»  is 
et  qui  nihii  scribat,  scribere  multum  saepc.  Vale,  et  me  ama,  a  quo  le 
immortaliter  amari  non  obscure  sentis.     Deinde  hunc  audi  Neminem. 


AVGV8T-K    VIKDELICOBVM.  LXXXV.  24.  AVG.  Iil9. 


VLRICHVS  DE  HVTTEN  EQ. 

IVLIO  PFLVGK  EQVITI  jo 

SALVTEM. 

§.  I.  Lit  tu  quidem   valeas,   multorum  crebro   ad  nos  relatione   perfertur. 

$.  2.  De  statu  Germanife  nescio  an  identidem  tu  intelUgas:  proinde  breviter  ac- 
cipe.  Primum  varii  sunt  hic  motus,  verum  ita  occulti,  ut  vix  aliquando 
suspicione  aliquid  assequi  liceat.  Deinde  maximas  res  agitans  plurimos  hoc  ro 
tempore  Gernianiae  proceres  huc  protraxit  Caesar :  si  procedit  quod  ille  nio- 
litur,  nihil  adhuc  pigere  nos  debet  horum  temporum:  sin  aliquid  interce- 
det,  quo  minus  expergefiat  Germania,  ille  quidem  mercbitur  gratiam  qui 
hsec  conatus  est,   verum   nos  aut  in  fatum  aut  in  illam  ^omeric^m  Aten 


LXXXV.    Vide  ad  epist.  proxime  superiorem  exempla^  adnotata. 

*  Nihil  fumus.  marg.D,  *  Nihil  fcimus.  marg.D.  '  Perpetuo  erim9  nihil. 
marg,  D.         ®  Adde  nomen   rei.  marg.  D.  ••  pretio  5.  6.  Tituli  pretio  quff- 

fiti.  marg.  D.  u  Libeter  nihil  fum.  marg.  D.  *«  multnm  A.  "  M.D.XVIII. 
add.5.     M.D.XVL  addidii  6. 

>»  vLRicyg  C.  *^  PflugK  B.  **  Status  Germanire.  marg.  D.  **  fnfpi- 
tione  B.         ««   Comitia  Rho.  Imp.  Augufta*.  marg.  D.         »*   Aten]    noxiam   dcam. 


LXXXV.     HVTTEKI  AD  IVL.  PFLVG  EP.  D.    >4.  AVO.  1518.  1  85 

reiiciemus  culpain.    Certe  iucundissimum  liic  oiunibus  spiMlaculuiu  (»l)  oru- §. '^. 
los  versatur:  tot  Principes  iuventa  siinul  et  corporis  spede  prsestautes,  tanta 
Comitum  ac  Equitum  multitudo,  flos  scilieet  Germania^  nobilitatis,   ut  qui 
hos  intueatur,  fbrmidandos  magnopere  Turcas  non  putcl.     Quodsi  hodie§.4. 

ftUntum  cerebri  est  Germanis,  quantum   virium,  ausim  orbi  terrarum  mi- 
nari  iugum.     faxit  deus  opt.  max.  ut  sibi  consuiant  lii,   a  quonun  consi- 
liis  omnia  pendent:   quid  aliud  o|)tare  ciiim  dcbemus,   (piam  ut  nunc  ina- 
xime  agnoscat  se  Germania?  Agit  bic  legatus   suniM  pontificis,   iii  cuiu8§.5. 
roandatis  est  excitare  in  Turcas  bcllum;   quain  caiisam  egit  orationc,  cfua^ 

loqoalis  sit,  videbis,  ubi  editam  ad  te  transmisero:  cxigitur  viritim  peirunia, 
quam  in  expeditionem  insumere  oporteat:  quid  admissiiri  sint  Germani, 
adhuc  in  deliberatione  versatur.  si  teinpus  est,  iit  uos  dii  respiciant,  ne- 
que  ducum  est,  luli,  neque  inilituiii  inopia.  Ipsc  mibi  oplima  propouo, 
et  spem  concipio  non  exiguam.     Foecundus  est  bic  conventus;  nam  etRe-§.6. 

isgem  Romanorum  parturit,  et  ineis  literis  ac  sua  virtute  clarissimum  per 
Germaniam  principem  Albertum  arcbiepiscopum  fecit  Cardinalem;  ac  Cbri- 
stophorum  Rrunsvigium  in  arcbiepiscopatum  Rremensem  extulit,  et  Casi- 
miro  marcbioni  ex  nobilissima  Ravarorum  domo  nuptam  conciliavil.  idein 
si  helium  Ttircis  invehet,  tuin  fwliees  nos,  quibus  neque  prius  neque  po- 

M  sterius  nasci  contigit.     Mea  ad  priucipes  exhortatio  non  editur  in  lucem,  §•  7. 
quod  insunt  qusedam  liberiora  qiiam  ferat  Iiiec  cetas:  nosti   4|uam  in  par- 
tem  soleam  naQgriOiaisiv :  sed  non  est  ingenuitati  locus.     Petit  et  contra§.«. 
imiptiones  Tartarorum  auxilia  Polomis.  per   legatos;   ac   quiddam  est  hic 
etiam  GalUs  negocii;  tum  ab  Hungaris  orator  est  }Ii(;ronymus  Ralbus.    Quod§.». 


*  iucandiJT.  ^.../?.  '  QeTmfLmte  ACDE.        Germanfie  ceteri,         ^  Gcnna- 

ni«  y4£.  "^  Quid  aUquid  C,  ^  lcgatuK]  a  latere,  Tliomas  Caiotanus  aS.8ixto.  Card. 
Caietanus.  marg,  D,  •  orat.]  Edidimus  et  repctcmus  post  Hutteni  exhort.  ad  bellum 
eontra  Torcaa  Buscipicndum.  *o  aeditam />  A'.  '*sumere5. 6.  '*  Rhomanorfi />. 
^*  ALBBST.  archepifcopum  ^i^.  Albcrtus  Brandenburgius,  Archiepifcopug  Ma- 
fputinns.  marg,  D,  "  Archepifcopatu  A,  *^  ^*  Cafimir<».  mmg,  D,  ^^  Bavo- 
ronun  5.  idem]  Eadem^^.  **  feliccs />.  «^y.  **•  exh.  non  editur  in  lucem] 
Attamen  edita  cst  Au^usttc  Novembri  a.  1518.  4".  (cf.  supra  p.  173.)^  sed  omissis 
dnobas  lon^oribus  locis  postmodum  in  exemplo  Moguntino  a.  1519.  in  8^.  publica- 
tis.  vsdiiviTDE,  **  nceQQV^iaisiv  C.  nuQQric.]  Ubere  dicerc.  ingenuati  6'. 
"  Tartaromm]  ^aer  rveissen  nissen'  manus  antiqua  cuidani  meo  cxemplo  adscripsit. 
Ezatat  Erasmi  Vitellii  episcopi  Plocensis  oratio  in  conventu  Augustauo  ad  Csesa- 
rem  Maximilianum  nomine  Sigismundi  rcgis  Poloniue  dic  Veneris  XX.  Augusti  a. 
1518.  habita,  impressa  Augustae  \*ind.  in  officina  Millcrana,  in  4".  Rex  Polo- 
niie.  marg.  D,  «*  Galli.  marg,  D,  ncgotii  B.  5.  0.  BaH)us,  quod  E,  Hieron. 
Balbus]  cf.  Richardi  Bartolini  Perusini  (cuius  Oratio  ad  Maximilianum  Cies.  de  ex- 
peditione  contra  Turcas  suscipienda  eodcm  tcmpore  in  ea<!em  officina  impressa 
est,  nnde  Hutteni  exliortationem  prima>  editionis  habemuK)  descriptioncni  conven- 
tna  Augnstani ,  a.  1518.  editam  et  Hier.  Balbi  Opj).  a  los.  de  Ifetzer  eullecta.  Vin- 
dob.  1791.  8».  I.  p.  XX.       Hierony.  Balbus.  inarg,  D. 


I  86  LXXXV^    HVTTKNI  AD  IVL.  TFLVO  EP.  D.  24.  AVO.  1518. 

inilii  siiiiune  placel,  minori  ap|)aratu  nostri,  quani  solili  sunl  aliis  conveii- 
tibus,  agunt,  sive  ol)  annouie  difficuitateni ,  sive  quod  in  niultis  niihi  resi- 
piscere  (jerniania  videtur:  quancpiam  est  adhuc  mira  vestium  luxuria,  a 
tiallis  sumpto  exemplo,  quos  praeter  patrium  morem  semulari  in  hoc  cerla- 
mus.  et  strennue  bibitur,  nondum  sanitatem  accipientibus  qui  rectis  seniper& 
inonitionibus  redamarc  solent.     ut  bcne  agantiu*  oinnia,  obstinatissime  stu- 

§.  10.  det  Ca?sar.  Ipse  mihi  negocium  Iiis  diebus  feci  discurrendo ,  ambiendo, 
apprehendendo,  duirf^ptimum  quemque  ex  aulis  principum  in  partes  Cap- 
nionis  trahani,   quanquam  huc  ultro  illi  concedant,  nec   iam  opus  sit  pa- 

$.ti.rare  iiobis  amicos:  ipsa  causa  emortuie  similis  est:  nihil  eniin  auditur,  nisi  to 
quod  coines  Ilermanus  de  Neuiienar  Hogostratum  fcrtur  Colonia   expulissc 
propter  impurum  nebulonis  figmcntum,  in  quo  homiiiem  prosciderat.     Ex 
Callia  scribunt  Faber,  Budaeus,  Rue|hus  et  Copus,  nihil  istic  esse  Capnio- 
nis  nomine  celebrius ,  et  thcologistis  adcmptam  omnem  penitus  spein.    Vos 

§.  12.  in  Italia  quid  agitis ,  aut  quod  ipsi  qiloque  inccndium  conflatis  ?  Sed  ad  il-  i^ 
lud  iterum  venio  principum  dccus  Albertum.  quod  pneter  Romanum  mo- 
rem  factum  .omnes  putant,  gratis  ilh  misit  galenim  et  purpuram  Leo  X. 
tam  ob  persuasas  sibi  multorum  commendatione  hominis  virtutes,  quam  ut 
gratificaretur  puto  Caesari,  qui  Alberto  mire  favet;  damus  hoc  pictati  ipsius 
et  propenso  in  oinnes  bonos  studio;  Calendis  Augusti  galerum  sumpsit  ille^o 

$.  D.apponente  legato  poutificio.  lucundum  fuit  id  spectaculum,  maxiina  nobi- 
Utatis  frequentia  facto  sacro  ac  ingcnti  omnis  generis  hominum  circumfusa 
multitudinc :  ipse  C<esar  a  sacris  domum  reduxit  Albertum ;  deinde  munera 
inisit  regiam  lecticam,  equos  et  tapetes  operc  simul  ac  materia  admirabi- 
les;    iuxta  Iktc  Lconis  Maximi  donum,   geimnis,   auro  ac  margaritis  intex-» 

$.  it.  tuni  pileuin  et  ensem  deaurata  vagina.  sequentibus  aliquot  diebiis  magna- 
tes  oflicium  fecerunt  ad  illum  venientes  congratulando  ob  novi  honoris  ac- 
cessionem.  Deus  bene  verlat  ac  spem  foveat  moam:  neque  enini  potest 
ille  non  charus  esse  diis,  cui  tantus  brevi  temporc  honorum  cumuius  iion 
ambienti  etiain  sese  ofTudit:  Thnothei    fortunam  dixeris,   de  quo  illud  ali-so 


'  FrugAUtas  Gcrmnnoram.  marg.  D.  aduc  C,  *  emulari  A.  *  strcnue 
CE.  •  monitionibns  ^.  "^  ne^oiinm  B.5.6.  *  approBhendondo  C  ^*' Reuchlin*». 
nutrg.  />.  "  coueedunt  C.  '**  cau88a  5.  *>  Hogroftrattum  E.  Hochftratus  oic- 
ctus  e  Colonia.  marg.  1).  ^'  Faber.  Budscus.  Ruellius.  Copus.  marg.  D,  •*  omneni 
adcmptam  5. 6.  **  Rhomanu  D.  Nihil  dat  gratis  Rhoma.  marg.  D.  •'  Archic- 
pifcopO  Miij^untinus.  marg.  D.  ^^  Calen.  A(^  Kalcdis  E.  Calcn.  D.5.  Calend.  6. 
**  lc^ato  pontilicio]  Thoma  s.  Sixti,  proMbytero  cardinali,  Leonis  X.  logato  a  la- 
terc.  spectaculum]  Extat  ,,Dc  inclito  atq^  apud  Crermanos  rariffimo  |  actu  ec- 
clenaftico  Kalcn.  Aupufti  An|gufte  Celebrato  auno  doniini.  |  1518.  |  proliaa  nar- 
ratio  Augiattaf   impressa  in  4°.        •*   circunfuHa  E.  •*  Leonis   donum.   marg.  I). 

*•  carns  5. 6.       '^  Timothci  etc.]  ,,Timotheu8  fortunatus  vidcbatur  esse  imperator; 
ei  invidcutcs  pingcbant  urbos  ultro   iu   ipsius  dormientis  nassam  se  induontes". 


LXXXV.    UVTTENI  Al)  IVh.   PFLV<J  KP.  l).  21.  AVO.   IMh.  1  S7 

quando   divulgaUiiii   rsl   evdovti  xvQtos  aiQfi,     Dv  iiio  sic  hahe:   adhucS.**- 
in  Alberli  priiicipis  «lula  cxerccor,    scripsique  iK»r   iiegocia   quantuni   licuit 
prselcr  orationem  ad  priucipes  exliortaforiani   dialogus  aii(|uot,   iiiter  quos 
est  de  vita  aulica  non  onuiuu»  conteinnendus   arbitror,   queni   nunc  edere 

*I>aro:   nain  bic  composui,    Stronieri  niedici  instinchi,   qiii  me  siiigulariter 
amal  et  quem  ego  vicissim  iiiiice  colo;  Neino  revixit  et  ad  (irotiiin  inittitur: 
super  quo  nugamento  debes  Italoruin  iiidicia  explorare.     Erasnuis  BasUei-e  $•  te. 
agii  nova  itenim  cudens;   IMiilippus  M<*laiicbtlioii ,   pi\eter  aaatein  eruditus 
iuvenis,  Wittenbergam  accersitus  est,  iion  illiberali  salario,   (ira^cas  litenis 

"iil  doceat.  qiio  ctiam  qui  Ilebraica  pnelegat,  (pia^ritur.  Thomas  Aiisbcl- 
mus  Ilagenovi  Pliniiim  uiia  cuin  indice  typis  excudit.  Maf^^na  est  studio- 
sis  omnibus  cum  barbaric  liicta,  spe  iii^'eiiti,  fore  ut  pervincanius  ac  lite- 
rae  vigeant:  iam  enim  despectiiis  audiuntur  ma^^isterciili  et  recta  se  iibiqiie 
studia  excitant.     Ibec  volui  ne  ignorares.     ipse  alicpiid  ad  iiie   vicissiiii  ex$.i7. 

i&Italia,  pra^ertim  de  stalu  BoiHniiensi  scribito.     Ootiiiii  conimendo  tibi,  utS.ts. 
pro  iuB   in  doctos  boinines  beiiignitate  observes.     pi<elerea  ex  ine  saliita- 
hlH  istic  lo.  Mariain  iureconsultuin    et  Sauromanuin  Silesitanum   ciini   aliis 
omnibus  nostris.     Ipse   optiine   vale   ac  nie  ania.     Aiigusta'!  Vindelycoruin. 
IX.  (lalendas  Septembris. 


Plutarch.  apophtk.VI.  p.TOO.eq.  cd.  KriHk.  cf.  Id.  dv.  Uvrodoii  malijjn.lX.  p.»3i>8.  «q. 
Pruv^rhii  svdovri  le.  t.  l.  i.  c.  Dorinionti  nassa  (>xtoIIit  (piscoH),  no«iri  fere  ^^fiott 
giebt*s  den  Seinen  im  Schlaf*''  simiiis,  frcf/ucns  apud  jtarfvmioyraphos  vicvtift,  o.  gr. 
IMof^oniau.  IV.  (V5.  cf.  intorpp.  '  ^vdovri  -nvQzoa  aighi  C.  ^vdovri  I)E.  diQH  E. 
5.6.  •  ncgrotia  5.  5.  *  Oratio  ad  priiicipos.  Dialojriis  ilc  vita  aiilica.  marg.  I). 
Kxhortatoria  primum  prodiit  (Oct.?)  1518.  (('f.  Iml.bi)»].  n".  XVII.),  Anla  il.  I7.Sept. 
1518.  (Cf.  Indic.  bibliogr.  vfi.  XIX.)  *  8tronicr«»  Aur))acliiO.  mary.  D.  •  Nemo] 
qnem  ex  h.l.  rcvivisccntcm  appellare  solont,  i.  e.  socuiula  Nomiiii9  roconsio.  Nemo. 
marg.  D.  a«l  Crotum]  cf.  proxime  sitperiorem  epistoifim.  ^  IMi.  Molachthon  Vuit- 
teberfj^am.  marg.  D.  ^  Wittcinbcrpain  E.  "  Hagonon»  5.  ff.  Prodiit  a.  1518. 
iu  fol.  ,,ex  Hcrmolai  Barbari  einendatiouo  et  loa.  Bajitistai  I*alinarii  (est  i^itur 
repetitio  Vcuctje  1498.  fol.)  cum  ludicc  ainplissiiuo  loa.  (.■amortis,  (jui  prodierat 
separatim  Vicnnse  Paun.  1514.  4".  .Vo/rt.  lit.  rie  Plin.efl.  Hip.  **•"  Stiidiofi.  nuny.  />. 
"  Magiftcrculi.  marg.  D.  **  bouijjnitarc  C.  *^  lo.  Mariam]  CatanaMini,  commou- 
tario  inPlinlum  iun.  ctiam  nunc  colobroni?  fa- 1530.  Cf.  loviuiu  in  olog.  ac  Fa)iricii 
Biblioth.  Lat.  mcd.  ot  inf.  act.  I.  p.  1(K)5.  Sauromauuui]  (toor^iiim  Sauorinann, 
Vratial.  nobilcm,  I.  V.  I). ,  Bonouijc  roctoratuiu  aliquaudo  pforeutom;  postoa  pra^- 
poflituii  decanusque  in  patria  sua  civitatc  factiis  ost.  f  a.  1527.  *"  Vindelicorum. 
E.  5. 6.       <•  Kalend.  E.  Kalcndas  5.       M.  D.  X VIII.  (uld.  E.  5.  6. 


1  88  LXXXVI.    ALBERTI  ARCUIKP.  AD  ERASM.  EP.  D.  13.  8EPT.   ifilS.       LXX^ 


8TEYMI1EYM. 


LXXXVI. 


13.  8EI 


ALBERTVS  ARCIIIEPISCOPVS  MAG\TSTINENSIS  ET  MAGDEBVRGENI 

PRIMAS    GERMANIiE   AC    MARCHIO    BRANDENBVRGENSIS    CtC. 

NOBLS  DILECTO  DESIDERIO-  ERA8M0  ROTEROD.UIO 

SALVTEM    IN    CHRI8T0. 

Niiper  in  voliuninum  ahs  tc  aediloruiu  lectiouem  incidentes,  Erasmc 
siuie,  cum  diviuuiu  hoc  luum  iugeniuro,  omnigenam  eruditionem  et  su 
plum  peue  huius  seculi  ac  patriae  eloquentiam  admirati  essemus,  cepit 
geus  quoddam  le  videndi  desiderium,  quippe  nihil.  magis  e\  dignitate 
arbitrati  sumus,  quam  cnm  nos  dei  optimi  maximi  benignitate  in  pr 
episcoporum  locum  evecti  simus,  eum  virum  qui  non  per  Germanian: 
sed  universam  prope  Europam  in  literis  principatum  obtiueat,  complect 

vere Et    o   felicem    illum  (si  quis  uot 

cescet)  diem,  quo  in  tuam  faciem  hos  oculos  defigemus,  quo  ad  suavj 
tuum  eloquium  has  aures  arrigemus,  quo  abs  tuo  peuitus  ore  pendebim 
hil  euim  inler  nos  et  illos  Titi  Livii  admiratores  interesse  censebimus. 
faxit  Chrislus  servator,  ut  quem  absentem  cx  libris  admiramur,  eius  co 
loquio  frui  liceat;  sic  euim  futurum  sjieramus  ut  quod  iam  quaerimus, 
divorum  vita;  elegantiori  et  quali  tu  polles  slilo  illustrentur.  Vale,  do< 
Erasme ,  ac  le  nobis  serva  et  ostende.  Iterum  vale.  Ex  o]»pido  nostro  Ste\ 
Idibus  Septemb.  mauu  nostra  propria.     Anno   post  natalem  Christi.  M.  D 

[Uesp^iidit  Erasmus  d.  21.  Dec.  1518.  cf.  infra  n^.  LXXXXVIUL] 


LXXXVI.  A=:ratio|8ev  METH0DV8 1  copendio  perucniendi  ad  j  ueram  Theol 
per  ERA8MVM  I  Roterodamum.  |  Ex  accurata  autoris  |  recognitione.  |  in  incu 

8ILEA,   I  AN.    M.D.XX.   |  8".      Ift  fine   CSt    BASILE^    IN  iEDIBVS  I0ANNI8    FROBENII, 

VEBBVARio.  ANNO  |  M.^bTTCxT  |  (Alterum  a.  1522,  in  8^.  prodiit  ex  eadem  offii 
emplum.)  B  =  ra|tio  8ev  METHOjdus  compendio  peruenien^jdi  ad  ueram  ' 
giam,  I  per  Erafmum  Roterod.  |  poftremum  ab  ipfo  autore  |  caftigata  &  1 
tata.  I  Paraclefis,  id  eft,  cxhorta-|tio,  ad  ftudium  Euangelicse  |  philofophi 
eundem.  |  an.  m.d.xxiii.  |  8**  In  fitte  est:  ExcufumCoIoniap  apud  IoannemSo= 
impenfis  integerrimi  Hiblio-|polai  Godefridi  Hittorpij  |  ciuis  Colonienl 
3  =  Era8miEpp.  1706.  (Ind.  bibl.  n».  53,5.)  p.  350.  sq.  no.  cccxxxiv. 


Bi^»    ,     ^  LXXXVIL  oc] 

1. 

CSSIGNl  POET^  EOBANO  HESSO 
OHRISTOPHORVS  HEGENDORFFINVS  LYPSICV8  S.  D. 

De  nullo  unquam.  mi  doctissime  Eobane,  tam  vcrum  fiiisse  illud  M 


LXXXVII.  Indic.  bibliogr.  nO.  V.  2. 

«  M0GVNTINEN8IS  B.  3.  ^  coBpit  A  B.  *«  Opt.  Max.  A  B.  "  ' 
adm.]  ad  Iluttenum  imprimis  respicit.  *'•  '**  colloquio  B.  ^'  De  divoru 
scribendis  Erasmum  iam  priori  anno  adierat  Stromer  Aurbachius.  cf.  Erasi 
L.  B.  1706.  fol.  p.261.  no.  cclxiii.      stylo  3.       "  Pro  Id.  Septe.  dedit  13.  Se 


LXXXYII.    HBOKNDORFF.  AD  KOB.  HESS.  DEDIC.  STICHOLOa.  HYTT.    0CT.151S.         t  89 

Ciceronis  dictum  experior.  (loctos  scilicet  vel  absentes  mero  ainore  consectari 
et  miram  apud  omnes  excitare  admirationem ,  quaui  de  le:  siquideui  ubiubi  af(o, 
quoties  mentio  de  (lermanioft  nostne  poetis  incidit,  statim  ah  n(fcoza  dovvai, 
te  esse  eloquentissinmm  et  ditissimsR  ven.-e  poetam  uno,  ut  dicitur,    ore  excla- 

5  mant.  Id  quod  nou  temerc  quis  iuficiari  potest ,  quisquis  evolverit  lleroides 
tuas,  m  quibus  praeter  argunientum,  quod  adeo,  meo  iudicio,  acutum  est.  ut 
et  Chrysippeum  acumen  supprimere  possit.  tanta  est  et  sententiarum  gravissi- 
mamm  et  verbonim  lepidissimonmi  nativa  qua^dam  et  genuina  facilitas,  ut  in 
te  uno  Ovidii  anima  renata  videri  possit;    legat  quispiam  carmina.    qux  tu  iu- 

loferioris  venae  putas.  utpote  Prussiam  tam  gravi  et  veluti  toroso  stilo  commen- 
datam  celebratamque .  ut  quod  Virgilius  Mantua;  est,  id  Eobauum  n(»slrum  Prus- 
sim  futunim  uon  dubitanter  mihi  persuadeam ;  sumat  quispiam  in  manus  Eb^gidion 
dc  virtutis.  ut  tu  voc^,  nobilitate:  co  TtOTTOt,  quam  non  nisi  Ven<'res  luqueris 
et  Atticam  illam  eloquentiam  spiras,    quam    graviter   multornm  ambitionem  re- 

lopnehendis,  qui  virtutem  non  bonestis  actionibus  et  vita  inculpata.  sed  aureis 
catheuis  metiuntur!  et,  ut  uno  verbo  dicam,  quicquid  carminum  e\  tua  olKi- 
cina  prodit,  id  totum  ut  Ovidii  natum  ingenio  noclurna  diurnaque  manu  ver- 
satur.  Haec,  mi  doctissime  Eobane,  conslans  de  tua  moruni  integritato,  inge- 
nii  promptitudine ,  variarum  rerum  cognitione,  fama  non  raro  mibi  aiirem  vel- 

Mlicavit,  ut  quoquo  modo  meam  singutarem  in  tuuni  ingenium  benevolentiani  te- 
stjricarer.  Cum  autem  nuper  inter  alias  cbartas  Hutteni.  viri  ut  nobilis  ortus. 
ita  ingenii  multo  nobilissimi.  Stichologia  in  manus  meas  pervenisset,  slatim 
animo  mecuni  volulabam,  non  infrugireram  poeticarum  literarum  candidatis  fore, 
si   typis   excudendam  curarem ,    nolebam   auteni    eam  sine  (lenio  in  lucem  pro- 

ndire.  Tu  igitur  mibi  in  mentem  veniebas,  cui  Slichologiam ,  iu  speciem  qui- 
dem  parvam,  sed  sane  quam  non  inutiIem^bon%  mentis  iuvenibus,  dedicarem ; 
partim  quod  non  ignorabam  te  Ihitteno  esse  vel  ex  animo  deditissimum,  et  pro- 
pter  eius  miram  in  carminibus  pra^stantiam  plurimum  favere;  partim  quod  meo 
iudicio  alter  alterius  stili  liniamcnta  ita  referret ,  ut  non  composili  melius  cum 

soBitho  Bachius  quam  Eobanus  cum  Hutteno;  partim  quod  animadvertebam  bunc 
libellum  quanquaiu  per  se  commendatissimum ,  ut  quem  doctissimus  simul  et 
eloquentissimus  poeta  Huttenus  in  publicum  dedil,  maiorem  apud  iiovaovQyovg 
gratiam  initurum.  si  sub  tua  tuleta  in  luceni  vebiti  HercubM  clava  obarmatum 
prodiret.     Accipias  igitur.   doclissime  Eobane.    Hulteni  amici  tui  incomparabilis 

u Stichologiam .  donec  ct  ego  de  meo  quippiam  tuo  dedicem  nomini.  lam  enim 
non  parvo  conatu  lesson  in  defuncti  Aubani ,  prajceptoris  nostri ,  laudem  domi 
Dostrae  elucubramus;  tum  declamationem  quandam  funibrem  in  illustrissimi  AI- 
berti  menioriam  medilamur;  qua^  omnia  si  paulo  diligentius  edolaverimus.  tui 
similibus.  id  est  doctis  et  caudidis  dedicabiintur.     Vale  et  Cbristophorum  tuuin 

4oin  eonim  numerum  ascribe.  qiii  tux  eruditioni  medullilus  favent:  nam  'docto- 
nun  hominum*  qui  dicere  possum.  cum  nec  aetatis  ratio.  nec  solidior  eruditio 
admittat?    Vate  iterum.     Datum  Lipsiie  mense  Oclobri. 


'  Chrifippeuin  A,  "  perfandea  A.  "  ononoi  A.  **  curarem]  incuviosis- 
t(me  hoe  fecU  Hegendorffius,  tum  Lipsiat  poetaster.  ^-^  cum  Bitho  B.]  cf.  Ilorat. 
8«t.  I.  7,W.  Erasmi  Adag.  '*!,  Eobon'  A.  ^*  fioaovQyova  A.  ^'  imituru  A. 
*'  SBtatia]  annot  fere  XFIIl  tum  hahuit  Hegend. 


190         LXXXII.    HEOENDORFF.    AD    KOB.    nESS.    DEDIC.    8TICROLOO.    HVTT.    OCT.      Iil8. 

EPIORAMMA 

CHRI8TOPHORI    HEGENDORFFINI 
IN  LAVDEM  EOBANI  ET  HVTTENI. 

Inler  Germanos  rarissima  gtoria,  vates 

Hesse,  liio  sempcr  rure  ferendus  eris:  5 

Mantua  Virgilium  iaclet,  Verona  (^tuHum, 

Et  iactet  vatem  Bilbilis  ora  sacrum: 
Hessum  iactabit  Gennania  docta  poetam; 

llic  priscis  nullo  cwlet  honore  viris. 
Musa  dat  huic  faciles  festivo  in  carmine  vires.  10 

Leucadio  promit  carmina  digna  deo. 
Illo  in  Nasonis  videas,  mihi  crede,  renatmn 

Pectus;  sed  prorsus  crimine  vita  carel. 
Nohihs  hunc  sequitur  spacio  propiore  poeta 

Hutlenus,  celebri  nomeu  ab  arte  ferens,  15 

Pegasidas  simul  est  (quis  nescit?)  natus  ad  undas. 

Iluic  dedit  in  cunis  laurea  serta  dea; 
Docta  probant,  lector,  magni  monunienta  laboris. 

In  quibus,  et  Momo  iudice,  doctus  erit. 
0  nimium  fcelix  es.  dux  Alberte.  ferendus^  io 

Cui  vatis  iicitum  est  ore  potente  frui: 
Illc  dabit  tolum  voiitet  tua  fama  per  orbeni, 

Et  rapidi  penetret  Solis  utramquc  domum. 
Et  voiet  ad  Ninnidas,  Libycisqiie  pererrat  in  oris, 

Aspiciatque  tuiun,  Maenalis  ursa,  dccus.  75 

Siih  tali  fceiix,  fcelix  Huttene.  patrono 

Vivere  cui  licituin.  faustus  uterque  satus; 
Perge,  precor,  laudes  celebri  cantarc  CamoRua 

Praesulis  Alberti ,  docte  poeta.  tiii; 
Plupbeo  pariter  nunc  perge  poemate,  vates,  30 

Et  Cardinalem  ferre  sub  (Tthra  tuum.         xbXos. 

CARMEN    ASCLEPIADEVH 
IN    HVTTENI    LAVDEM. 

Ilic  tmget  nimium  stemmate  fulgido, 

Hic  turget  rutiio  sanguinc  principum  x, 

Xatus;  compositi  robora  corporis  * 

Ostentat,  nitidos  iiie  tacertulos, 

Et  formae  niveum  iactat  amenul% 

Ornatum,  nitidum  tccta  sub  aethera, 

Non  raro  eximiis  structa  lapidihus;  40 

Ilic  iactat  varii  prapdia  agelluli: 

Hic  vitigeneis  vasa  liquoribus 

lactat;  concipiunt  pcctore  lirmulo 

Ha^  longo  (misenim)  tempore  stantia. 


'  Bilbil.]  Martialem.       ^^  Hoasas  ct  Hattenus  eodcm  anno  (1488.)  nati  snnt. 
£jbiclfq|  A.      ^  Menalis  A,      ^  aschlrpiadbym  A,      ^  cthera  Mc  ei  infra  A, 


LXXXyn.    2.    nKOKNDORFFINI  AD  TVLICHIVM  KP.  (d.  OCT.  ?  1518.)  t91 

Cum  ceu  pomiferi  frigora  fromlulas 

Autumni  virides  sa^va  furentia 

Laedunt  quo  patula  ex  arbore  defluant: 

Sic  stirps,  sic  viridis  s.epe  iuveutuhe 

Flos  languet,  strata  lum  tecta  suh  :etliera 

Labuntur,  vegetum  corpore  succulum 

Exhaurit  veniens  tarda  senectula. 

Nil  durare  potest  terra  vel  a»quora 

Quae  servant:  variis  casihus  effluunt. 

Hoc  volvens  genitus  sanguine  nohili 

Iluttenus,  proavis  aere  potentihus,  , 

Haec  spernit  suhito,  calle  suh  aspera 

Virtutis  tenTjros  figere  grcssulos 

Coepit,  aereo  culmine  constitit 

Virtutum,  patri%  gloria  nohilis, 

Musanim  gradiens  per  loca  roscida, 

Phcphea  rutilus  tempora  laurea.         tfXog. 


[LIP8I.E.]  2.  [ir»i7.] 


CHRISTOPHORVS  IIEGENDORFFIXVS 
n  HERMANNO  T\nLICHIO  S.  D. 

Saepe,  mi  doctissime  Hermanne,  tacitus  apud  me  mirari  soleo,  ciir  nostro 
seculo,  in  quo  onmium  honanim  artium  professores  capnt  erigunt,  soli  poetii^ 
tam  rari  sint,  ut  citius  videas  cervos  cornua  ahiicienles,  quam  alicnius  poeta* 
vel  levissimum    rumusculum   exori 

?sego  profecto  arbitror  hoc  studium  nullam  aliam  oh  caiisam  contemptnm  iarere, 
quam  qiiod  nullos  haheat  Ma*cenates,  qui  huius  artis  studiosos  vel  provelianl 
vel  alant:  hat)ebal  olim  Auguslum  (]l<esarem  Virgilius,  Ennius  Scipionein,  unde 
(Hiilius  cccinit 

Ennius  emeruit,  Calabris  in  montibus  ortus, 

no  Contiguus  poni,  Scipio  inagne,   tihi. 

Horatius  Maraenatem  suum  habehat,  qui  tam  iinpendio  eum  amabat,  ut  prav 
ter  solitos  houores  etiam  agello  donaret.  Num  putas,  nii  Hermanne,  si  no- 
stro  seculo  quihusdam  hominibus  tales  obtingerent  Ma^cenates,  Flaocos.  Ma- 
rone^,  Statios  revicturos?  Est  cnim  apud  Helvetios  Glarianus.  pneterqiiam  qiiod 

3:>vfr  malhematicarum  literanim  callentissimus  est,  poeta  etiam  laurea  insignitus; 
cui  utinam  Maeceuas  quidam  contingeret,  videres  eum  )»risci  seculi  p(»elis  supe- 
riorem.  ost  ctiam  apud  Hessos  Eohaniis ,  vir,  dii  boni,  quanta  stili  et  elegantia 
et  fffilicitate:  tam  enim  omnia  eius  carmina  pleno  fluunl  alvco,  ut  unum  aliud 


•  Ledant  A.  patulo  [?]  A,  ^  Do  Herm.  Tulichio  Reinheimensi  Vestfalo, 
&ato  a.  1486.  f  1540.,  Bnschii  quondam  discipulo,  tum  Lipsiae  Wittenhergseqne 
arUnm  profeasore,  postoa  rectore  scholse  et  pastoro,  vidc  IlamelmAnii.  de  West- 
phalia.  Lemgov.  1711.  4®.  **  Mcc^nates  et  simiiiter  infra  A.  "  Ovid.]  Art.  am. 
ni.  409.  sq.  *•  ortusj  hortus  Contiguos  A.  ^*  Num.?.  scripserit  Nonno.  '^  Hel- 
neeioB  A.      **  infigenitns  A.      '*  contigcret  A.      ^s  nnum  al.]  vitlt  altcrum  altenim. 


1  92        LXXXVII.  HKaEND.  AD  TVLICH.  KP.      LXXXVIII.  HVTT.   AD  lAC.   DE  BAMN.  EP. 

v«^lut  protrudat;  iinde  iu  hunc  non  insulse  dixeris  quod  dc  imperatore  Thimo- 
theo  vei  pictura  exagitatum  est.  svSovtl  xvQTog  atgBc,  sic  dormieus  femie  Eo- 
banus  carmina  ex  sese  profundit.  Quid  nunc  commcmoreni  de  Hutteno,  ho- 
uiine  ad  poeticam  nato?  tani  enim  facilis  et  acuta  in  eius  canninibus  invcnlio 
est,  lam  rotuude  omnia  cohicrent,  ut  quasi  aliud  alio  accrevissc  vidcri  possit.s 
Ilunc  quaudoquidem  revercndissinnis  in  (ihristo  patcr  et  revercndissimus  Cardinatis 
illuslrissimus  princeps  Albertus  et  colere  el  foverc  ccepit,  non  dubitu  quiu  multa 
Hutteno  digna,  id  est  docta  et  ambrosia ,  ut  dicitur,  alenda  conscribet.  De  te  au- 
tem,  mi  Hermanne,  non  est  quod  multa  commemorcm,  nc  deridendi  aliis  pr;e- 
beamus  occasionem  et  illud  in  nos  iactent  *mutuum' muli  scabunt*;  hoc  lamen  lo 
dico  incunct^nter,  me  haud  unquam  vel  audisse  vel  vithsse  hominem  in  epi- 
grammalibus  lam  minime  ociosa  scribentem  <:c  te:  saepe  enim  veluti  mi- 
rator  tuorum  epigrammalum  sedeo,  omnia  pertentans  et  nihil  plane  depraehen- 
dere  possim,  quod  vel  rechmdet  vel  addi  j)ossit;  tam  omnia  iudicio  acerrimo 
librata  videulur.  perge  igitur,  mi  Hermane,  hoc  studium  excolere,  el  te  inis, 
magni  subsellii  hominem  evasurum  auguror.  id  quod  non  dissimulare  potui,  cum 
et  nobilissimi  et  doctissimi  Hutteni  Stichologiam  imprimendam  curarem,  quam 
et  tibi  legeudam  post  exhaustos  tuos  4abores  offero:  crede  mihi,  placebit:  quid 
autem  non  placerot  ab  homine  tam  insigniter  docto  profectum?    Vale. 


Felicius  quHiii  Hegendorffinus  Hntteiii  artcm   versificatoriam  landavit  Geor-  ?o 
giu8  Fabriciua  Chemnicensis  his   versibus  ex  carmine,   quo   de  re  pootica  Hbros 
VIT.    (Lips.  1578.  8°.)  loanui  Sculteto  dedicavit,  repetitis: 
In  stadio  nam  nos  Hessus  pnecessit  eodcni, 

Aemulus  ingenii,  Naso  poeta,  tui. 
Talia  proposuit  nuper  pr%cepta  Sabinus,  '2i 

Cuius  cgo  Musas  carmiue  credo  loqui. 
Nrc  non  Huttenus,  studiis  vir  clarus  et  armis, 

Ausus  in  heroos  ista  refcrre  pedes. 
(Juicquid  ubique  fuit,  corpus  collegit  in  uuum 

Ille  tui  nemoris,  Ph(pbe,  Micyllus  honor.  so 


AVGVSTiE    VIMDKL.  LXXX.VIII.  13.  OCT.  1518. 

VLRICIIVS  DE  HVTTEN  EQ. 
CLARISSIMO   VIRO   lACORO   l)K   RANNISIS 

DECANO    TRIDENTINO    ET    CfiS.    M.    A    SECRETIS 

SALVTEM.  3 

Quia  ituriis  cs  ad  Caesarem  eiqiie  coinmendatiirus  me  videris,  ne  sine 
aliquo   meo  quo   utriusque  illum   nomine  dones  munusculo  eas,    ecce  tibi 


LXXXVIII.    A  =  Iudic.  bibliogr.  vP.  XIX.  1.         2  =  Burckbard.  AnaL  ad  part.  L 
foL  Z4.  vors.       3  =  Wagenseil.  n».  xxi.  p.  140.       4  =:  Hutt.  Munch.  I.  p.  534. 

I  de  imp.  Thim.]  cf.  supra  p.  187.    ^  aliud  alio  aicA,     ^^  Cf.  Auson.  prief!  monos. 
p.  476.  6<L  TolL      "  incontanter^^.    —    ^*  Inscriptionem  omis,2.,  decHrtaveryHtJ,^, 


LXXXVIII.  HTTTEMI  AD  BAMN18.  KP.      LXXXIX.    PIBCKU.  AD  HVTTEN.  RP.  1518.       193 

Orationem,  si  meretur  dici,  ornatissime  lacobe,  quam  ad  principes  lusi. 
dico  iusi',  non  mea  quidem  voluntate,  sed  illorum  iudicio:  iam  lioc  enim 
Terbum  non  ob  id  usurpo,  quod  mihi  ioco  exciderint  liaec  qualiacunque 
sunt,   sed   quia  ludus  est  illis  de  bello  Turcico  verba   facere :   adeo  non 

smovent  hoc  temporc  homines  qua;  exitium  imperio,  exitium  patriae  atque 
adeo  exitium  religioni  qua^  minantur.  Ac  vereor  ut  uUis  aliquaudo  exhor- 
tationibus  effici  possit,  ut  quibus  maxinie  et  iii  primis  esse  dcbuit,  cura 
istiusmodi  rerum  sit.  Deus  nos  respiciat  ac  mentem  Germanis  indat  me- 
liorem  vel  quse  ad  cognoscenduni  se  hac  tempestatc  satis  sit.     Tu  vade  bo- 

luois  avibus  ac  apud  istunc  rerum  dominnm  me,  qnem  tot  iam  annis  alii 
movent,  tandem  promove.  dabis  hoc  communibus  stndiis,  aut  ei  dabis 
quae  te  supra  omnes  Caesaris  consultores  humanitatis  opinione  eiTert.  lamse. 
Vale,  ex  valetudinario  meo  Augustae  III.  Idns  Octohris. 


[wORIMBKROiE.)  LjXXXVIIII.  [sEPT.  3.  OCT.?  15IS.] 

,s  HVTTENO  SVO  DILIBALDVS  S, 

Ridentem  dicere  verum  quid  vetet? 

Avlam  fuam  legi  ac  relegi  quidem,  aXXa  ^ij  dyikaarog,     sed  tu  me§.\. 
iudicem  staiuis,  ei  eoc  animi  sententia  iudicare  imperas.     Quid  igitur  fa- 
ciam  ysXactvog  xQLzijg;   num   Tcgog  alr^d^eiav  tj    ngog  xdgLV  dixdacj; 

2o*/7po5  dXi]d^£Lav\  sat  scio,  inquies.  Parebo  igitur,  sed  tu  videbis  qttalem- 
nam  iudicem  constitueris.    "j4q^(d  yovv.     verum  tu  ne  movearis:  immatura§.2. 
res  mihi  tua  videtur  Auta.     dvixov,  nondum  dixi  verum:  duriore  verbo 
rem  appettare  nolui,  scificet  ut  nonnihit  amicitice  tribuerem:  quii  enim  si 
mlempestivam  nominassem?  ut  interim  procaciam  omittam,  d^Qaavrrjra^  ka- 

v^jLVQiav  et  reliqua    id  genus  verba.     Sed  non   nimis  aspere  aim  amico§.z. 


LXXXIX.  1  —  Pirckh.  Opp.  (Indic.  bibl.  n".  M).)  p.  251.     2  =  Ibid.  p.  405.     3  =  Dis- 

curs.  epp.  (Ind.  bibl.  n».  00.)  p.  12.  sq.       4  =  Burckhard.  I.  p.  142.. .144.     5  =  Wa- 

genseil.  n.  xxiv.  p.  174.  sq.     C  =  Hutt.  Miinch.  III.  p.  68.  sq. 

*  dici]  dicere  sine  sensit  4.  ^*  cxitiuin  patrisE;  atque  adeo  omnino  omiser.  3.  4. 
'•  isthunc  2.  3.  4.       "  M.  I).  XVIII.  addiderunt  3.  4. 

*•  Ridentcm  etc.  omis.  1.3. ..6.  Horat.  sat.  I.  1,  -.'4.  ,,...  ridentem  «licere  verum 
Qoid  vetat?"  "  dXXa.  firi  dy.]  sed  non  sine  ri.su.  ''-'  ysX.  xptr.]  ridens  iudex. 
tQOg  alij^.  XT>1.]  secundum  veritatcm  aut  $ecun<lum  gratiam  iudicabo?  'Secun- 
diim  veritatem.^  **  Aq^o)  yovv]  Incipiam  i^itur.  '*  niihi  omis.  1.4.5.6.  dvs- 
XOf]  exspecta  paullum.  *Avixov  1...4.  ^Aviaxov  5.6.  —  Nolo  quos  (jraecarum  lit- 
teraram  ignorantia  genuit  cxemplorum  errorcH  adnotarc  omnes ,  veluti  %-QctGvxriv, 
UfiVQiav  2.  XafiVQcaao  3.  duriorc  omis.  2.4.  "  ^Qaa.  Xa^.\  audnciam,  proter- 
Tiam    ^Qaavtfiv  2.      XafivQtoxriTa  1...6.      '^  aspere ,  cum  5.  C. 

HVTTBHI   OpP.     VOL.    I.  13 


1  94    LXXXVIIII.  PIBCKHEIMKRI  AD  HYTTEJCVSI  DE  AVLA  EP.  D.  8EPT.  S.  OCT. 


i:>is. 


agere  voluL  proinde  si  hlnndilias  xal  xokax^iav  expeiis.  aliiim  deinceps 
quariio  iudicem,  og  xiqxg}  Oaivfav  tritum  illud  ingeminei  ''Iri  :raiccv,  irj 
naiav\  Sed  'X^qov  krjQstg\  inquies,  'tandem  quofi  agis  agas\  Atqui  num 
soius  fpkrivaq>av  prohil^eor?  xa\  ovys  haov  axovt   adoXeaiiag.     at  ni- 

§.i.mium  te  detineo:  audi  igitur.  Tune  aulica  descrihere  audes  incommoda.% 
nondum  auiicas  expertus  Cvxog>avTiag ;  Quid  ageres  si^  ut  nos,  millies 
deceptus,  circumscriptus .  detusus,  iniuriis,  cafumniis  et  innumeris  uffectus 
contumeiiis,  exciusus^  reiectus  vel  potius  eiectus  esses?  ravxa  ziavra  xai 
TOVTOV  ixi  dsivoxsQa  experiri  oportehat.  ac  lustra  quatuor  detcslanda^, 
ingratte  et  perfid(e  inservire  aultv :  tum  demum  perhelle  et  veris  lacrymis  i  < 
fahuiam  egisses,  rem  experlam  potius  quam  ah  aliis  auditam  enarrans: 

i.^.dxiav  yccQ  :ii(fx6xBQoi  otpd^aluoi.  J/a^c  causa  fuit,  mi  ilrictte.  quare  au- 
lam  tuam  immaturam  dixerim.  Proinde  tu  quoque  diiudica  miiii.  num  rem 
suo  nomine  appellarim  nec  ne.  Verum  iam  lecum  nugari  dcsinam.  Cti- 
nam^  mi  Ulriche,  tu  minime  aulicis  insenescas  (Prumnis;  sed  potius  ca  fe- is 
licitate,  qua  rem  tam  a/fahre  depinxisti,  c.vtra  Cyclopcs  Centauros.  Sphyn- 
gem^  C/iima^ram,  Scyllam  xai  etxt  nvCaQcixiQov  xai  (po^aQcixsQOv  e6iiv 

i.^effugias.     evdaifiovicxaxog  yaQ  earj  si  alieno  periculo  sap/es.    id  ut  tibi 
eveniat,  etiam  atque  efiam  opto:  etenim  dignus  es  cui  omnes  oh  ingenium 
et  eruditionem  tuam  innumeram  Ifene  precemur;  dignus  cui  digna  respon-^ 
deat  fortuna;  dignissimus  tandem  qui  ah  omni  aulica  pr(eserveris  peste 
tihi^  amicis.  et  Musis  vivefis.     yevsa&^a.     Vale. 


*  Proiii  J.  x«i  %ola%.]  ct  adiil.itloneni.  *  05  x.  6.]  qui  oanda  muta  bUn- 
ditnr.  /ij  w.]  lo  Paean.  '  Xrigov  l.]  ineptias  ineptis.  •  ^lrivaffiav]  najr«ri- 
xat  ffpyc  xrZ.]  et  tn  qnoque  andi  meas  nngas.  dSolfaiSiag  4.  ^  Tunc  Z. 
'  <Fi*xo<p.]  ralnninias.  sycophantias.  ^  delusus  ...  eontnuieliis  omU.  i.  iuinuci^ 
vpro  innnuieris  J.  *  rarra  n.  xri.J  haec  onmia  et  his  etlam  atrociora.  *  ror- 
rov  oxi  1.  Tovtav  omis.  2.4.5.6.  *"  lacr.xmis  .-I.  lacrlmis  •/.  &\  ac  voris  lachrj'- 
mis  J.  '*  (oxiav  %xl.]  tideliores  enim  quara  auriculio  sunt  oculi.  Apo^ttolii  p.ipvni. 
XVIII.  71.  "  clixerim]  vo.*arim  2.4.  utnmqnc  nmis.  3.  deiudica  2.  '"'•'•  f.i-Hci- 
tate  2.  "  adfalire  4.  *''  "  Sphinpram  3.4.  Sphinjrcm  J.^.  Sphyircm  6.  "  *at  f»' 
T«  11.  %xX.]  et  siquid  ftpdias  terrihilinsque  est.  **  tv9.  y.  *.]  feliel-jriimtis  satis  fc- 
\ix-  enim  eris.  Snppositic.  r.  sca*n.  Plaut.  Mercat.  ante  IV.  t>.  v.  40.  ..Vetus  i«I  «1»- 
ctiim  est  'Feliciter  is  sapit  qui  pi^ricnlo  alu-no  sapit."  Ita  Hutteniis  otI:im  in 
principio  Hbelli  ?lit;ci^  tpic  aUn?Oiton  fiA  bic  :Kcmifd»cn  'i^ifd^cff  :c.  ,.^\ii.  al^  cincr  vcw 
bcn  trct>B<tn  fa^t,  bcr  fdiji  5u  ad)tcn,  ^cr  mit  cinc*  an^crcu  fd»a^cu  ircPF  truri".  *'<*• 
etlam  Krasmi  Ada^.  ^Optimum  aliena  insania  frui*.  uvaaQ.  f<Fri  %.(f.t..'i.f',.  '^  at- 
que  etiam  omi$.  /.  **  preceninr /.  J...5.  •'  Sihi  /.  «  yfv.]  tiat.  yfvic^o  6. 
Vale  oaUt.  2.     Straussius  rectnm  vidit.     •151S.>  adtiid.  5.6. 


XC.    HVTTKNI  AD  PIRCKII.  KI».  VITjB  SV.=E  llAT.  RKDD.   I».  2.'>.  OCT.  I51S.  195 

AVOVST.E    VINDKL.  LXXXX.  '-^5.  OCT.   1518. 


VLRICHI  1)E  HVTTEN  EOVITIS  AD  BIUBALDVM  PIHCKIIEVMER 

PATRIOIVM    NORIMKEROENSEM 

EPISTOLA    Vri;^    SV.E    RATIONEM    EXl^ONENS. 


VLRICHVS  DE  HVTTEN  BILIBALDO  PIRCRHEYMER  SALVTEM. 

Adliiic  oiniiia  mihi  tecinn  conveliiunt ,   Bilihalde ,    iiocdum   iudicii  me  $•  i- 
mei  piget,  quo  te  virum  statui  opertum,  syncerum  et  liherum:  ito  (le*Aula 
mea  sententiam  tulisti  uigenue  et  nihil  (iissimulanter.     Std  tu  age,  (|ui  iii 
lioc  (lialogo  iinmaturitatem  nauseas,  ut  (]uem  ego  vixdum  a  liinine  salutata 
(ul  tu  clicis)    aula,    de  aiilicis  co!n|iosuerim ,   cur   non   ilidem  sinis  oh   id 
me  in  aula  maturescere,  sed  ah  ipso  ita  ingressu  tiansversum  rapis?  Aut  §2. 
simile  tihi    quiddam  videtur  in   ine,    quod   oliin  Socrati,    qiii   GlaiicoiKHU 
Platonis   puto   fratrem,   conspicatus  rudiorem   quam   ut  oheundis   iiegociis 
aptum  (renseret,  ad  rempuhlicam  accedeuh^m  i>roposito  inde  retraxit,  Char- 
midem  vero  «id  capessendam  ultro  hortatus  esl,  idoneum  existimans?  Tale 
Ubi  in  nie  aliqiiid  visuin  cst,  el  Socratem  imitaris^  sic  esl:  ineptum  cens(*s$.3. 
ad  aulica ,  et  amici   studio  pra^venire  vis  muUa  (pi:e  ine  hic  mau(*nt  incoin- 
inoda,  et  recte  forsitan  inones;  quare  tihi  gratiam  haheo,  ogd^ij  (iol  yaQ 
1}  cvfipokri  doxat  dvat,     Experiar    tamen    eam    qiiam   aliis   ipse    fiigien-  §.  1. 
dam  siTilio  aulain.     qiiid  faciam  aliiid   eiiim,    cuin  faciendum  sit  omiiino 
aliqiiid?  nain  quod  in  umhrani  \m\  tain  cilo,  et  ad  sedenlariiim  illiid  stii- 
dium  vocas,    nescio  an  natiirie  ihi  inea'.  ratioiiem  halx^as,    aut  aMatem  aii 
respi(*ias,    (pia;  illam  non  capiL  quietein:   an  ego  possem  Ihm!  a^talis  intra 
quatuor  parietes  latere  et  prius(piam  ex|)ertus   (^ssem  istas   mundi    tiirhas, 
istos  olfeciss(Mn  (umiiltus,  in  hos  lue  secessiis,  hoc  tran^piilhim  recoudere? 
et  rognatis  velhfin  ac  ainicis  eam  qiiain  et  illi  exigunt,  et  ego  conmiodare 
operain  possum.  sudurari  ac  mihi,  vel  ut  lii  mones,  inihi  et  Musis  viv(M*e  ? 
Ubi,  iit  lihi  oh.se(piar,  et  in  illam  me  penitus  scholasticam  (piietem  sepeliam,  $.5. 
lotuni(|iie  studiis  mancipem  et  scriheudis  lihris,   ad   quod   nescio  (pioiuodo 
aptus  tihi  vide(»r,   animiim  adiiciain,   quid  qiueso  haheho,    quod  ali^piaudo 


LXXXX.    H  —  Hiittoni  nmuuH.  cf.  ludieis  bililiogr.  u.XVlil.  1.  A  H  —  =  ludicis 

hil.liogr.  n.  XVIII.  1.2.  3...0  =  ludicis  MMio^^r.  n.XVlII.  X.,(S. 

*  fersits  inscriptionis  qui  seqiumtur,  linets  transductis  delendos  .esse  siynificnoH 
ipte  Huttenus:  Aliquid  incst  noui  lcctor,  iucuudi  |  nliqui^l.  Lcfife  ac  Valc.  |  cvm 
PRiviLEOio  I  iiipERrAM.  |  Pvo  inscriptione  sic  hitheni  5.  6:  Epistoln  ad  Hilibalduiu 
Pircklieinier,  Patric.  Norimb.  Qua  HuttcnuR  vitjc  sufle  ratioutMu  cxpouit.  IHricu» 
Hc,  •  omnia  niibi  fi,  '  sincenim  3...G.  ^*  Socrati]  cf.  Xcnoph.  Mcm.  UI.  0.8C|. 
*^»  dp'8'ij  fi04  xrZ.]  rcctum  enim  uiibi  hoc  conHilium  vidctur  cssc.  d^^if  5.  6.  et  si- 
miiiter  in  sqq.  Grwtris  uterque  Ileiienista.  *"  Exptiriar  correx.  II.  Experf»>r  A...5. 
ipsam  i,  6,    •"  quum  hic  et  ubique  4.,.6,    "  velut  A.  3, „6,    velvt  B,    vel  ut  corr.  II. 

13* 


196  XC.    HVtTENt  AD  PIRCKU.  £P.  VITA  SVJR  ftAT.  REDt>.  D.  25.  OCT.  lolS. 

cum  illis  stiKlioriini  meornin   convictoribns,   oniinnm  qnoties  romittere  in- 
vabit,  incnndo  conferam?  qnas  fabnlas,  qnibus  de  rcbns,  tam  nibil  expcrtns 

§.6.  miscebo*^   Nam  ilia  (Inoilecim  iam  annornm  peregrinatione,   in  qua    mnlta 
vidi,  mnlta  cognovi,  nibil  egi,  nibilgessi,  nondnm  mibi  satisfeci :  et  snper- 
esse  puto,  nt  vivere  incipiam:  qnoddam  fuit  boc  enim  vitac  prolndinm ,  xai^ 
xi  tavTJjg  tijg  tQayadiag  TtQoyv^vaOiia:  nisi  me  in  solitndinem  abstrudis 
atqne   ab   bominnm  consortio  relegas,    ant   non   magni  illam  facis  magni 

§.7.  berois  iii  adversa  fortnna  commonitionem*,  *oliin  meminisse  invabit*.    Porro 
natufam  meam  baud  nosti,  ab  bominum  conversationc  si  me  seorsnm  de- 
gere  possc  arbitraris,    bominem  ita  bonaruin  disciplinanim  stndils  aptiiin,  lo 
ut  a   nulla  tamen  interim  bonest^e  coiisnetudinis  freqnentia  aut  sodalitiis, 

$.8.  etiam  a  dissimilium  aliqiiantiim  conventibus  abborrcam.  Et  si  me  recte 
vis  iiosse,  multo  facilius  bos  fero  strepitus,  banc  alienam  freqnentiam,  iii 
qna  maximam  mibi  nonnuiiqiiam  solitndinem  facio,   quam  sobis   esse  pos- 

§.0.  snm:  igitnr  nou  omniiio  inf(i'liciter  biec  coniunctnrnm  me  arbitror.  et  ul  i:. 
consciiis  inibi  snm  aliipiid  iain  in  literis,  (|uantiilnmcunque  id  est,  com- 
mernisse,  ita  niillam  (^tiam  in  magnis  rebiis  gloiiam  despero;  ac  libeiiter 
obenfidis  negociis  utenduin  me  prrcbeo,  qnan^piam  nibil  minus  proponam, 
quain  dnlcissimis  interea  studiis  ^axga  %aCQBLV  dicere,  qnai!  ine,  donec 
meiis   sana    erit,    non   ad   tempus,    sed  perpetno  ac  ingiter  vel  iii  mediis2o 

§.  io.'istis  tuinnltibns  exercebunt.  Qua  in  re  multum  decepti  suiit  illi  inei  per 
(■erinaniain  amici,  qni  postcpiain  semel  in  aulicam  servitntem  cimsensi ,  de- 
siisse  slndiosiim  esse  pntavernnt;  quo  fit,  nt  qni  in  italia  iam  pridein 
agenti  milii  lilerarnm  adeo  fasces  mittere  solebant,  ac  freqnentissiine  so- 
lebaiit,    bi   in   tantnm  nnnc  conticu(Tint,    ut   nemo  aliquando    tria   verba-r» 

$.11.  scribat  llntteno,  liomini  (pnto  dicere  eos)  non  su;e  amplins  farina^.  Ciiiiis 
tainen  si  tam  ipsi  meiiiores  aliqnando  essent,  q^ain  ego  uniuscuiusque 
taliuin  nunipiam  obliviscor,  iain  illnd  fervide  nobis  interceib^et  scribeiidi 
nltro  citro(pie  stndiiim,   (pio  nibil  babeo,   (piod  antiquins  dncam   aut   quo 

$.1?.  magis  ine  obb^ctem.     Ubi  nondnm  defnisti   tu  mibi,    qinun  iccirco   valdeso 
probo,  et  valdins  adbnc  in<;o  iure  amo,  ac  Hermaimum  Novaqnilarem  co- 
mit(*m  adoro,  quia  mibi  nunqnani  non  copiosissime  scribil ;  illis  vero  snspi- 
ciosis  amiculis,    (piandoqnidem   bunc  iii  me  fastum  caderc  arbitrati   siiiit. 
irascor  iit  superbis,  ut  fastii  ipsis  turgentibiis  et  rem  nostris  indignissimam 

$.tn.stndiis  admittentibus.     Nam  si   amarc  studia  id  vero  est  studiosum  esse.  sj 


'  iam  omis,  4, .,6,  ^'  %aC  xi  x,  %xX.]  ct  qnoddam  huius  tra^diie  prffiexcrcita- 
mentum.  •  r^g  omis.  3,  abtmdis  3,  ®  olim  mem.  iuv.]  Aono»  verba  ap. 
Yer^.  Aen.  I.  203.  "   tamen  owi.  edd»    ...en  II.  adscripsit,  "  conventioni- 

bus  5.6,        *^  infeliciter  et  sic  in  sqq.  3...6.         ^*  litteris  ubique  dupUci  tt  4.  va- 
fiai  5.  *•  nogot.  nhiq.  per  t  4.,.6.  *'  (laxQce  %.]  longum  Vale.  ••  numq. 

u^.  m  4.         »0  idcirco  ^...^.  "  Hermannm  ^.        **  scripsit^.^.  ^s  ^^  g| 

tdm*  U.  deleio  Ac  admripsU ...  am 


XC.   HVTTENI  AD  PIBCXH.  EP.  VITJE  8ViE  HAT.  RKDD.  D.  2.').  OCT.  1519.  197 

nemini  hoc  per  Gcrinaniam  noniine  cedo:  quandoquidem  in  niagnis  hoc 
dinicultatibus  facio.  cuius  vel  hoc  fuerit  argunientiim,  (|uod  iilam  adluic 
Capnionis  causac  defensionem  mordicus  teneo:  qiia  de  in  lileris  tuis  mcn- 
tionem  facis,  theologistas  auxisse  nesrio  ({uas  suas  adversum  nos  lamentationes 
^scribens.  Quac  illorum  imporfunitas  liaiul  dum  scio,  secure  magis  con-S.ii. 
temnenda  sit  quam  indignanter  exagit^nda  ac  punienda,  in  immcmsum  quia 
excrescit  perdit<e  factiouis  licentia:  nuper  visum  est  ad  nihil  connivere, 
nihil  dissimulare,  neque  aliipiid  in  causcP,  (|uam  tanto  semel  opere  pro- 
pugnandam  suscepimus,  patrociuio  pra»varicalione  transmittere.   ipse  quidem 

i<^si  non  consyderate  adeo,  at  strennue  (^am  navabo  operam.    Videmus  (|uan-s.i5. 
tum  referat  has  extirpatas  esse  zizanias,  hanc  evulsam  loliginem  ac  eradi- 
catam,  ut  se  fophx  ilia  ianupie  suppullulaus  rectissimorum  studiorum  planta 
proferat,  ac  quam  late  propaget;    ut,   inqiiam,  ei^^tis  ac  exterminatis  (pu 
se  ohorienti  iam  hona^  eruditionis  soli   intempestivcB  nuhes   opp(muut,  qiik 

i^fulgidum  illud  veri  splendoris  lumen  in  ipso  siio  exortu  ohscurare,  imino 
extinguere  ac  proculcare  conantur;  hona^  artes  reviviscant,  utrius(pie  lin- 
guse  commerchim  uohis  cum  Gra^is  ac  llalis  conveniat;  G(n*mauia  cultum 
iiiduat,  barharies  nltra  Garamantes  et  BaUliicuin  us^pu;  occcUium  exihiletur 
•  ac  protrudatur.     lani  hinas  in  me  sagittas  coiitorserunt   nchiilones,    suh  $.t6. 

«Pepericorni  ludiei  nomine;  (pne  me  quan^piam  iiullo  meo  d(dorc  letigerint. 
aut  potius  ne  tetigeruit  quidem,  et  adhuc  rem  dissimiilaverim,  ali(piando 
tamcn  videhunt  illi,  qiiem  petierint.  (|ui  cum  hactenus  onmia  sihi  licere 
putaverint,  pensi  non  hahueruut  adversus  qxmn  quid  aggrediantur:  quare 
experti    nondum    sunt   temerarii  insultores,    quantus   (]uisqiie   in    clypeiim 

ttassurgat.     Ubi  audiendos  non   puto,    qiii   suadent,    ut  ne   invidiam  nohisS.i?. 
concihemus:  et  ab  hoc  metu  tantuin  ahsiini,  iit  non  invidiam  inodo  istorum 
Donfugiain,  sed  idtro  odium  etiain  accersani:  ac  cuhTint  illi,  ego  op(Tam 
dabo  iiiterim,  ut  siniid  aliquando  inetiiant:  sic  decrevi  enim,  nisi  a  nohis 
ronticeant  isti,  non  postica  iain  iiltra  sanna  persequi ,  sed  aniinoso  in  fron- 

Mieni  iinpetu  obturhare:  ul  cpiod  te  pariter  et  velle  scio,  et  facere  video, 
e  pancis  unum  mecum;  quodsi  non  iiiconstanter  adniteris,  credo  alicpiando 

*  c^do  B,  '  cansso  ..fensione  //.  cauBam  (s.  causs.)  editi.  *  Tiamcnljitionum 
obscuror.  viror.  altcra  editio  facta  est  ,,Coloni5.  Anno.  M.ccccc.xviii.  in  Aujyusto" 
im  4^.  •••  propu^nandum  5.  6.  ®  quidom  add.  H.  oinis.  edd.  ^^  considoratc  3. 
strenae  3.,.$.  **  exstirpatas  4. ..6.  et  similiter  in  svnilibu.^  per  .<t.  '*  fclix  3...0. 
**  imo  B.  **•  «xstinguero  4. ..6.  conantur,  nc  3.  ^*"  Gtirfimantes  (s.  ntas)  //.  pro 
hvperborcos  montes  e(2</.  Balticum  «^...tf.  0x^1^110^^^-/...^.  '^  J*oporicorni]  cf. 
qnaa  snpra  p.33.8q.  ex  Maio  rcpetita  sunt.  '*  Vergilianuin  quantus  (piisquc  in  cly- 
penm  Msurfi^at  (sivt  ads.  4.. .6.)  edd.  retinent,  //.  transdu.rit  et  adsrripsit  qua3  cui  » 
..  I  tionis  sua....  |  Posxis  quaB  cuiq^  studifl  ?//|tionis  antideat.  ve/  qua»  cnvtsque 
ir/|tioni8  BnmvUiU  sit,  sed  hafc  parttm  pfarent.  *®  arcossam  4. ..6.  *'•*''  odcrint... 
metnant]  cf.  supra  p.  168.  i.  f.  **  conticcant  AB.  J.,  nec  mutavit  H.  continoant 
#...tf.      non  postica  sanna]  ut  cpistolis  obscurorum  virorum,  pnto.        ^*  unus  6. 


198  XC.    HVTTENI  AD  PIRCKH.  EP.  YITM  BYJE  BAT.  RKDD.  D.  25.  OCT.   1518. 

5.  is.  mulloriiin  cum  peniicie  multos  adiuvabimus.  Nec  nos  moraB  pigeat:  quam- 
vis  enim  paulatim  procedit  iioc  quod  moliumr,  procedit  tamen,  et  vel 
olim ,  (|uo  del)et ,  non  sine  puhlico  aliquo  commodo  evadet.  Interea  palmie 
lignum  imitahimur,  nempe  ut,  cpianto  nos  illi  niagis  supprinnmt,  tanto 
obnixius  sursum  conemur,    ac  adversum    onerosos  o|)pressores  indoma]iili5 

§.  19.  nos  contumncia  attollamus.  Ad  quod  idem  agendum  iequalium  nostrorum 
studia  excitabinuis,  tu  veteranus  iam  et  emeritis  stipendiis,  spacioso  isto 
decurso  campo,  aliis  praMens,  ego  in  flore  adliuc  et  tirunculus,  in  omnem 

§.20.  facilc  eventum  alacriter  contendens.  Quod  sic  abs  te  accipi  volo,  ne  me 
putes  tantum  placere  milii ,  ut  eorum  in  Humerum  invadam  temerarius,  lo 
qui  locupletare'  lias  apud  Germanos  Hnguas  possunt,  sed  qui  mibi  non  in- 
eptus,  nec  infirmissimus  istiusmodi  factionis  persecutor  videar,  ut  tuo  atque 
aliorum  prsesidio  depiilsis  qui  optimaB  friigis  sementem  nobis  dcpascunt, 
«isti  aliquando  proveniant  fructus,  c|Uoriim  doctiores  vos  cultum  liuic  patrise 
inveliitis,  nec  in  vilem  labruscam  banc  sinitis  vineam  degenerare,  sed  re-is 
pastinando  politioris  literatura?  <igro,  nullum  laborem,  ac  nullum  ad(*o 
fastidium    siibterfugitis,    in  eo   sollertis  agricolie  ofTicio    functi ,    diligentis 

$.2i.yiiieatoris  opus  facientes,  non  siiie  fructu,  iit  videmus.  quippc  ut  totum 
iiixta  Rbenum  Gra;carum  pariter  ac  Latinarum  eruditione  literarum  con- 
sevit  Erasmus,  et  univ(M*sam  inferiorem  Germaniam  excitatis  iiigeniis  talemM 
reddidit,  ut  cuin  ipsa  iam  Italia  niillum  valde  cerlamen  detrectet;  et  ut 
Siieviam  siiam  excoluit  et  boc  exornavit  decore  Capnion,  ita  tu  civitatis 
tiite  iuventutem  ad  cpiem  cultiim,  qua,  dii  boni,  solertia  per(bixisti:  id 
(jiiod  in  illis  videre  (jst  cognatis  tiiis  Geuderis,  tuo  beneficio  Gr«TC(»  et  La- 
tiiie  scientibus,  idque  optinie:  (pios  primuin  domi  tuie  erndiisti,  iiibil  ve-j5 
riliis  lionio  patriciiis  pra^mansum  cibiiin  in  ora  ])Ucrorum  uifarcire;  deinde 
in  Italiam  (pioque  misisti.  quod  animadvertent(*s  tui  civ(>s  et  ipsi  siiiit 
imitati,  argiimento  abs  te  sumpto,  quantum  sit  recte  institui,  recte  discere. 

5.2?.  El  lacile  boc  tibi  ex  proposito  cessit,   ciii  vel  primam  (»go  fa^rieitatem  ad- 
seribo,  <piod  iu  ea  civitate  natus  sis,   quce  omniuni   per   Germaniam  civi-30 
latum  niaxime  boiiis  pritmim  ingeniis  exuberat  ac  p(Tennit(T  scatet ,  ileinde 
bonorem    liis    babet,    ac  singiilariter  erga  optimas    quasque   artes  aGTect^i 

§.21^.  semper  fuit,  et  diu  iam  sola  ac  uiiice  fuit:  iiam  et  patrum  nostronim  me- 
nioria  loanneiii  de  Moiite  regio,  ineum  civem  (eam  qui  ut  in  math(*matices 
cogiiitione,   unaiiimi  omniiim  consensu,    ipsi  Arcbimedi  palmam  pra^ripuit,  35 


3  palniie  I.]  Cf.  Plin.  IT.  N.  XVI.  42.  sect.81.  *  supprimant  A..,5,  conexit  H. 
^  opprcssares  0.  ®  attolamns  B.  "*  spatioso  4. ..6.  *  triuncnlns  tf.  *•  perfe- 
cntoF  videor  0.  vidoor  5.  ^'*  lal»rn«am  i...6.  **•  talem  omUt.  3.  ^  sollcrtia  3. ..6. 
**  Gencleris]  cf.  snpra  p.  1.3*2.  142.  **'  rectum  inst.  5,  6.  '*  adfccta  4. ..6.  "  sem- 
per  omis,  6.  ^^  loanu«s  MiiUcr  (Ucgiomontanus)  Franco  ex  oppido  Konigsberg, 
natns  a.  1430.,  f  a.  147G,    iusignis   mathematicus   et  astronomus. 


XC.    nVTTESI  AD  PIBCKn.  EP.  VIT.E  flV-E  BAT.  BKDD.    D.  25.  OOT.  IMS.  199 

ita  inter  primos  huiiis  seciili,  non  iVico  Germnnos,  sed  oinniuni  nnivcrsiin 
nalionnm  dico,  vixdnm  respiranlil  ns  Uinc  literis,  |)nre  et  <itra  virinni  (Inece 
ac  Latine  et  loqnutns  est,  et  scripsil),  c;eciilientil)ns  aliis,  nec  lioininis  vir- 
tutem  agnoscentibns,  sola  snspexit,  slipendio  prosefpinta  est,  civitate  do- 
snant.  et  superioribus  annis  Chnnradiim  (ieltiin  poetain,  ij^moto  tniic  inS'-'^ 
Germania  poeta;  vocahnlo,  honorifice  hahuit  el  |)ecnnia  hivit,  aHostpie  com- 
plores  reverenleF  accepit  et  liherahter  fovit:  id  (|nod  ejjro  isti  apnd  V(»ne- 
tos  adagio  locnm  dedisse  arhitror,  oinnes  ahas  in  Gerniania  civitales  cas 
nitire,    unam  adhuc   Noriiil)erpm   altero  viihTc   ocnlo:    sic   eniin   dicnnt 

it^illi,  sive  oh  hanc  cansam,  sive  (piod  veslri  hoinines  inp:enioniin  acinnine 
ac  singnlari  qnadam  ante  onnies  indnslria  niire  excellunt:  qnod  vel  iii  iis 
artificiis,  qua>  manu  exerc(»ntnr ,  viden»  est:  iain  hoc  enim  persnasnm  oiniiihiis 
est,  qua»  opera  vestratia  snnt,  ea  ej,'rej;ia  esse  anl  ina{?is  (piani  aliornni 
ex  voto   hominnm   fahrefacta;    tnin  fania   est  niliil    apnd    vos    adiillerari. 

i^Guius  rei  Italia^  piTsuasionein  vel  maxiniani  sni  docnniento  iiididit  ille  nostro^  <''• 
«evo  pingendi  artiilcio   Apelles  Alherlns  Diirer,  qiiein  illi,   ciiiii   nihil  facile 
Germaniim  laudari  apnd  se  aut  ex  invidia  qna  ^'ciis  illa  [)ecnliarit(*r  lahorat, 
aut  recepta  iam  vnlgo  ihi  opinione,    ad    oinnia   i\\\iv   in<(enio  iiidi|?(Mil   he- 
betes  nos  esse  et  inertes,  patinntnr,  ita  tanicn  adniirantiir,  nt  non  sohnii 

Multro  ei  concedant,  sed  et  qnidain,  nt  opera  sua  veiidihiliora  faciaiil,  iliiiis 
suli   noniine   proponant.      fn   nostrinn  ordiiKMii   leiite  adinodinn  serpit  li()c$.'^(>. 
honiiin.  mnltis  tot  inm  annos  pertinacit(*r  existiinantihns  [^neter  (>i|iieslreni 
dignitatein  esse  literas  sclre.    neqiie  alhid  nia^^is   ant  priiis   invidiam  apnd 
nos  pep«Tit  claro  e(|uili  Eitehvolfo,    qiiam   qiiod    is   haiic  inipriinis  oh  vir- 

Mtiitem  emersisset  ac  tantns  (*sset;  (pii  ciiin  iiinoh>sceiiti  iani  inilii  sna  ope 
siioqiie  consilio  quantum  posset  priesidinin  adferret,  at(]n(*  eaiii  ad  reni 
naeti  essemus  principem  snpra  vnlj^arein  eins  ordinis  ca|)tiiin  inj^^eniis  p^niter 
ac  literis  faventem,  hnnc,  Itilihalde,  qnein  tn  r(Tte  adiniraris,  Alhertnni, 
iamqne  ego  ilUiis  simnl  snlfragiis  ac  optinii  |)rincipis  liheralilale  ('incrfrcnMii, 

3«ocridit,    proh  dolor,    occidit:    optiino  (Miiin   inre  eiiis   inorteni  doleo,    qui§.'.*7. 
nieani  adiuvit  vitani:    qunmpiani  iioii  tani  privalo  iikm)   incoiiiinodo   occidit 


*  BseevillJf,  4. ..6.  •  Httcris  •/.  5.  '  locutus  iit  secutiis  uhiiiue  4...0,  *  pro- 
secuta  4.,.6,  cir|iiitHte  A.  corre.r.  //.  *  Coiir.  Cidtos  s.  Ccltis,  rrotucius  co^jfuo- 
miiifitn.s,  WipfeWi  ad  M<ruuui  a.  I  150.  uAtus,  j»riuius  iutor  Ocruiauos  poota  al» 
iniperatore  lauroAtuH  (1487.)  ot  artis  vorsificaudi  (a.  IISO.)  auctt^r,  socictatinui 
litterariAram  KhciiAniR  ct  DanubiAnjc  conditor,  intor  littcratorum  sa^culi  XV.  jiriu- 
cipes  «emper  laadAndiid.  f  ^-  1508.  '  Norimbcrpjam  4. ..6.  ^''  caussam  ubif/. 
per  88  4.  *^  iis  corr.  II.  pro  his  A...5.  *^  Ante  sui  et  ille  cnmmntis  sifjna  po- 
9uU  II,  "  Durrer  AB.neque  corr.  II.  Diircr  5.  6.  J)iirori  mortcm  (a.  152S.)Pirck- 
heimerus  \^rico  HuttcnOf  sed  non  nostro,  nnntiat  opistola  quam  infra  oxhibe- 
bimus.  "  ac  inscriptione  {post  nomine)  habent  A...5.,  delemlnm  esse  signi/icavit  //. 
••  scire,  neqj]  H.  fecit  scirc.  Neqj  '"  hunc  //.  adscr.  pro  istum  edd.  ^*  quam- 
qnam  uhiq.  4, 


200  XC.   UVTTKNI  AD  PIRCKB.  EP.  VITiE  8VJE  EAT.  BEDD.  D.  25.  OCT.  1518. 

Eitelwolfus,  qiiain  puMico  literarum  ac  literatorum  omnium:  iam  quiddam 
parahat  euim  quo  nohis  magnifice  coiisultum  fuisset,  nisi  intempestiva  mors 

f.28.  sanctissiinas  liominis  cogitationes  interrupisset.  verum  dolore  meo  longius 
cvagor.  Iluic,  inquam»  tali  viro  invidiam  peperit  qiiotl  sciret  literas :  a<leo 
iiidurala  sunt  adliuc  adversiis  luimai|ioreni  humanilatem  nostrorum  corda;^ 
adeo  non  sapiunt  quos  recte  sapere  primos  o|M)rtuit.  (pianquam  ah  aure 
(licsaris  potentes  (pii  sunt,  hi  factioni  nostrie  plurimuin  jJeferre  videiitur. 
idem  apud  rcUquos  principes,  qui  non  in  poslremis  recumhuiit,  ac  ipsi 
etiam  principes  iiohis  pollicentur;  quihus  nos  magnis  passim  nomiiiihust 
applaudimus,  Miecenates  nonnunquam  vel  Aiigustos  etiam  vocantes,  noni<^ 
qiiod  iiliic  hoc  aliquando  iiloriim   virtutes   mereantur,    cum   aliqui  puhlico 

S.2i).  potins  odio  quam  privato  favore  digni  sint,  verum  spe  quadam  ad  pristinae 
honilatis  einulationem  eicitandi.  uhi  non  penitus  nostra  nos  fefellit  opinio: 
aliquos  iain  enim  coegimus  pudore  sni  heiiefacere  nohis ,  qui  si  niliil  aliud, 
hoc  iani  acceperunt,  quod  favere  lileris,  id  sit  principe  dignuni.  quare  ■& 
consiliuin  est  ineum,  henevolentiam  istiusmoili  generis  liominuiii  luodis 
omnihiis  captare,  ac  iihiuhi  licuerit  favori  priiicipum  retia  tendere,  ei  ob 
id  illis  adhierere  ac  puhlica  incuncfanter  miinera  ohire,  ut  nos  ihi  coii- 
fornicmus  aliis,   pnrsertim  nulla  alia  via  emergere  cum  videamus  cos  qui 

9.30.  ](»g(*s  profitentur,  et  theologi  qiii  vocantur,  quos  et  ipsos  luec  alit  amhiiio.M 
Quod  dum  conor,  reclamas  tu,  et  tanquam  ad  errorem  aheuntem  nie  re- 
vocas.  quasi  vero  non  possint  hipc  siiniil  agi,  aui  tii  aliquando,  in  aula 
oinnium  turhulentissima  cum  te  vertendiim  ac  revertendum  pr«eheres  ei 
ciiris  ac  Sfdiicitudinihiis  commordereris,  vel  tunc  cuni  miliiares  etiain  el 
civitatis  tuio  copris  cuin  pricesses,  studia  inierim  omisefis  et  iion  aliquandois 

f.si.his  te  dtdiniinentis  refovendum  dederis.  aui  de  uie  ihi  conclamatiini  sil, 
et  inihecillius  hoc  videatur  ingenium,  quara  ui  duo  hiec  suslineal:  iiisi  vero 
iiovum  tihi  videtiir,  uiler  negocia  literas  et  cum  literis  negocia  in  iisu  lia- 
here:  iihi  exemplis  noii  eges,  liaud  ignariis,  qiiani  inulli  ei  qiii  hiec  fieli- 
citer  coniiinxerint:  deiiide  quam  conieinpti  olim  fuerini,  nediiin  hac  tein-3o 
pestate  shil,    qui   sic  ociantur,    ui  non   aliqiiando    negocia   vel    succisivis 


•  qno  //.  adscr.  pro  uiide  edd.  Gymnasium  vel  universitatemMoguntia^  condeudi 
cousilium  innuere  videtur.  cf.  supra  p.45.  §.50.  epist.  ad  lac.  Fuchs.  '  dolerc  5.6. 
'  sanctioni  6.  •  pasiiim  fl.  adsrr.  pro  interim  A...6,  '•  etiam  omis.  5.6.  *'  irmu- 
lationem  4. ..6.  excitandi,  vbi  A.  excitandi.  Vbi  fec.  N,  non  {ante  peuitu») 
omis.  ^*favore5.tf.  " Jicuerii N.  fec.  exMce&t  edd,  Principiom  ^.  **  adlierere  .-l^ 
'^  errorum  6.  **  egi  6.  aliq.  in  aula]  episcopi  Eichstadiensis.  Ibi  pcr  bienninm 
versatus  Pirckheimems  Papiam,  ut  iuris  studio  se  daret,  a  parente  missns  est. 
in  {ante  anla)  omis.  6.  **  ad  {pro  ac)  5. 6.  •*  commodereris  6,  cum  militares] 
iu  beno  Helvetiorum  cum  Carolo  Bur|riuido  et  Maximiliano  Imp.  copiis  Norim- 
bcrgrensibus  priefectus,  anno  14(H).  cuins  expcditionis  descriptio  Pirckheimcriana 
exstat  in  eius  Opp.  p.  03...1)2.  item  edita  est  Ti^ri  1737.  in  9*.  "  literatas  5, 
n.  Ittteratas  6,      negotia  6.      '*  otiantar  4„.6, 


XC.   RVTTKMI  AD  PIECKU.  EP.  VITJE  8VX  RAT.  BEDD.  D.  25.  OCT.  161S.  201 

temporibus  admittant.     Nec  me  sumrais  lamen   ingeniis  insero,    scd  ferref''^* 
hspc   natura,    ha^c  a^las  domesliciim   sitiim,    tranquillam   obscurilatem  vel 
omnino  non  potest,   vel  adhuc  non  potest.     Sine  defervere  hunc  ardorem, 
aiiimum  irrequietum  et  versatilem  parumper  delassari,  dum  istam  mereatur 

iquietem,    ad  quam  me  ante  tompus,    ut  videtur,  exliortaris.     Si  rationemS*'^- 
exigis  vitdP,  qunm  sub  principe  ago,  nus(|uam,  milii  crede,  studiosus  ma- 
gis  fui,    principe   suHGcientem  ad    lioc  quieleni  indul^ente:    nam   quie  est 
iUius  benignitas,    plenam  a   vulgarilms  consultationibus  et   ph^beio  rerum 
tractatu  vacationem  concessil:    (piod  (»go  tcmpus  studiis  admetior,    prieter 

i»illud    oeium,    (|Uod    cum    aliis  mihi   comniune  (rst.     QuocijTa,    |)ortatih'm9.^- 
maxune  bibliothecam ,  optimum  ([ueuKpie  autoreni  inecum  ciiTumrero:   ac 
ubiubi  licet,    ali(|uid  lego,    nonnunquam  S(ribo  etiam;'et  sa^pe   in   turba 
solus  sum;  quanquam  etiam  soli  ess(*  hcet.    lam  et  anagnostam  inihi  qiuero, 
puerum  aliquem  ingenio  bono  et  in  stiidiis  a)i(|uanto   iain  phis  qiiam  (pii 

i&vulgo  peritum;  qui  expedile  sciat  legere  et  manus  velocitate  dictanteni  facile 
consequatur;    m  stiidiis  (pii  mihi  niinistr(*t  ac  laborem   minuat.    NecdumS.^s. 
bene  uistitiiere  tihi  vitam   videor,    et  adhuc    istam  iiiihi  cantilenam  r(*petis 
'Diguus  es  qui  ab  auhvis  prieserveris  eriimnis'?    Agnosco  stii(hu'm   in   ine 
tuum:   salutari  ammonitionc  aniico  consulis,   si  noii,   duin  me  istis  eripis, 

20  acerbioribus  adhuc  fereiidis  incommodis   (iain  hoc  vi(l(*n(hiin   est  enini)  re- 
linquis.     £t  dic  mihi,  provisum  habes,  iinde  nie  deliiieas,  et  ubi  colloces?§.36. 
aut  cum  tuo  statu  meum  confers?  et  queinadinoduin  hi  civitatibiis  vos,  (|iii- 
bus  iion  placide  tantuin,  sed  et  moUiter,  si  ciiius  in  inores  hoc  cadat,  vi- 
verc  est  facUe,    si   me   unquain   uiter   e(piites  iik^os  (piietunini    putas?    (;t 

25oblUus  es  in  iiostro  ordiiie  (|iiibus  conlurbainentis  (pia  aniinoriim  iactatione 
obnoxii  sinl  homines?  Noli  sic  putare;  et  ex  tua  vita  noli  iiK^ain  a^stimare: 
ita  nobiscum  agitur,    ut  patriinonium  etiam  aniplissimiim   si  iiiilii  sit,    ut9-37. 
possiin  ex  meo  vivere  mihi,  hu;  suiit  tempestat(?s  t<imen,    qiiie  me   qiiie- 
scere  non  siuiinU     vivitiir  iii  agro,  iii  sylvis,  et  iii  illis  luontiiim  s|MM'(ilis; 

soqui  nos  aliint,  extreme  pauperes  siint  c(doni,  (piibus  agros  nostros ,  vineas, 
prata  et  sylvas  locamiis;  vecligal  (piod  inde  redit,  pro  eo  (pii  advertitur 
labore  exiguum  est  et  tenue;  sed  ut  amplissimum  sit  et  piiigue,  inagiia 
rura,  niagno  opere  ([iKeritur:  iiani  patresfamilias  esse  oportet  nos  diligen- 
tissimos.     deuide  principis  alicuius  faniulatui  addictos,  a  ([uo  tuitionis  spess.ns. 


*  situm]  BQum  ^.  *  ex  adhortaris  y/...5.  ejrhori.  fl.fecit.  li^rtariH  6.  '  sui 
(pro  fui)  6.  Bufficientum  ad  Itoc  quitcm  6.  ^  vocatioiiem  5.  6.  '^  Post  Qiio  circa 
ii.  eomma  adsmipgit.  "•**  ac  ubi  licet  ^.  *^  licet,  iam  ^Z.  licct.  lam  Il.fecit. 
quero  $•  ••  Pro  .  In  A.  corr.  ,  in  //.  *^  {ernmiiiB  3. ..6.  ^*  adiiiouitiono  4. ..6. 
81  nondum  4. ..6.  ^  lu  nobiscum  6.  ^  hroc  6,  tamcn  omiser.  edd.,  mlscripsit  il, 
■•  silvis  4.:6.  repetUum  post  speculis  verhum  vivitiir  linca  induxit  il.  '  ^  agras  6. 
•*  prata  omis.  A...S.y  adscripsit  H.  "  scd  ut]  sid  vt  A,,  ex  i  H,  fecit  e,  sit,  ut 
eoTvuperunl  4..,6. 


202  XC.    nVTTKNI  AD  PIBCRH,  KP.  VIT^  8V.E  RAT.  BEDD.   D.  25.  OCT.   15IS. 

depeiuleat:  qiiod  nisi  fuero,  omnes  sihi  omnia  in  nie  licere  putant:  si 
fnero  etiani,  niixta  ilia  perienlo  et  cotlidiano  metn  spes  est;  nenipe  siipiando 
egrediar  doino,  pericidnm  est,  in  eos  ne  iiicidain,  qnihiiscnm  illi ,  qnisqiiis 
est  priiiceps,  nef,'ociiim  sit  aiit  helluin  .^t,  qno  mv  nomine  invadant  et  al»- 
ripiant;  qnod  si  inala  mca  fiHMnna  contiiiprat,  diinidium  facile  patrinumii^ 
adimitur  in  redemptionem;  alque  ila ,  unde  defensionem  speraveram,  ofTeiisio 

^- '^- incumldt.  proinde  liiinc  iii  iisum  eipios  aliinns  et  arma  comparanins,  nn- 
meroso  comitatu  stipamur,  maf^nis  et  «^'ravihus  per  omnia  sumptihiis;  in- 
teriin  vel  duoruin  iiifrerum  itinere  nisi  armati  non  expatiamiir;  nullam  licet 
villam  inermi  visere,  iiim  veiiatum,   non  piscatum  exire  licet,   nisi  ferreo.  10 

$-^<>pra^t«»rea  crehi\e  mutiio  contentiones  inter  villicos  aliorum  et  nostros  oriiin- 
tiir,  neipu'  dies  iilius  est,  qiio  non  de  aliqua  ad  nos  lite  referatiir,  ipiain 
caulissinie  compmiamns:  iiaiii  si  contuniaciiis  niea  tiiear  aiit  iniiiriam  etiam 
persequar,  helluin  nascitur;  si(piid  patientius  remittam  aut  de  nuu)  etiain 
concedam,  iam  omnium  statim  iniuriis  pateo,  cnin  quantnm  iini  conces.<iiin  15 
est,  concedi  sihi  vcliiit  siii^^uli,  pretia  propria'  iniuria\  at  iiiter  qiios  Ihint 
ista?  iioii  inler   alieiios,  ainice,  shI  inter  aflines,  inter  co«;nalos  et  propin- 

^•^••qiios,  atipie  adro  iiiler  fratres  (iunt.  Alque  life  sunt  nosliNe  ruri  drlitia», 
liaT  ocia ,  hoc  tranqiiillum.  Ipsa  sive  in  monte  est  speciila ,  sive  in  plano. 
non  ad  aiiuriiitatein.  sed  ad  munrtionem  exuMliticata  est,  fossis  ac  vallo^o 
circumdata ,  iiitiis  auf^iista .  inansionihuM  pecoriim  et  armenlornm  constricta. 
ohscura»  iuxla  celhe  homhardis,  pice  ac  sul|dnire  et  reliquo  armoruin  ac 
hellicarum  machiiiaruiii  apparatu  oppleta^  homhardici  per  omnia  pulveris 
f<Hor;    deiiide    canes    et   canum    excremeiita,    iiicundum,    reor.    et    ipsa 

5.*-.  odoramentiiiu.     accedunl  et  aheuiit  equites,  iiiter  quos  raptores,   fures  et» 
latrones:    nam    |d(Tuiii(pie   palent   iiostra*.  domiis,    aiit    i^Miorantihns    iiohis 
(pialis    (piis(pie   sit,    aut   iioii   magnopere   inquirenlihns.     andiuntiir    oviuin 
halatns.  hoiiin  mu^'itus,  canuin  latralus,  hominuni  in  a^ro  operantium  voci- 
feratioius.  carrorum  et  vehiculorum  stridores  ac  strepitus;  na;  iiostrie  doini 

§•  43.  luporum  (4iain  ululalus,  ut  ipise  lu^morihns  vicina  est.    Omiii  die  de  crastinoao 


*  dcpciideat,  nisi  fucro,  A,..5.  ita  corr.  If.  dcpciidoat.  Quod  ni.s7  «  qnoti- 
diano  4. ..6.  '  j)criculuin  est  omia.  omnes.  II.  marg.  adsvr.-\^orU*uHi  e  {tiitera*  nln  c 
ahsHssaf  stint).  *  ch  Priiiccp»  4. ..6.  ncfrotium  3. ..6.  »*  stipainnr  mafruis  ac 
graui88imirt  A.  sqq.;  deletis  verbis  ac  ^rauisHiinis  sic  corr.  H.:  stipaniur.  mafrnis 
et  grsLitib.  **••  4ntcriin  //.  corr.  e.v  Neq^  vfq^  A.  sqq.^  sed  neglexit  negationem  ab 
edd.    omissmm  addere  ante  cxpatiamur.  "   Vrtcierea  coit.  //.  pro   Interim  A. 

"  qnam]  q^  A.  q  corre.iii  //.         *^  omium  5. 6.       cencessum  5. 6.      '  <•  Hinfpili.  At 

edd.  sed  Hvtt.  post  sing^uli   addidU :  .  .  .  .  ia   pro-  | niurine  |  De  coniectura 

snpplevi.         "  adfinos  4...6.         »*♦  deliciaj  B.  3...C.        «>  vaUa  5.  »   //.  corr.: 

«r^.pleniq)  (.Nam  plcrumque)  pro  ,oTbu8  em  talibns  editorum.  Insipienter  6:  cnm 
talibna  onim  talibus  patent  magnopere  edd.  omiss.  addid.  II.  ^  naei  omis.  edd. 
H.  adscr,  .,w      ^  memoribus  5. 6.     Steckelberga  prope  saltns  Klioenenses. 


XC.    HVTTENI  AD  PIRrKH,  KP.  VIT.«  QYJR  BAT,  UKDD.    D.  25.  OCT.  IftiS,  203 

cnra  esf  H  solliciTiido  ost,  coniinui  molus,  perpetufe  tenipestales:  fodiendi 
agri  ac  rcpastinandi ,  operaudum  in  vineis,  piantandie  arbores,  irriganda 
prata,  occandum,  serendum,  stercorandum ,  metendum,  triturandum:  suhil 
mcssis,    subit   vindemia.     ium   siqui<l   uno  alitpiando  anno  maie    provenit, 

^ut  in  illa  sterilitate  plurinunn,  mira  <'p:(stas,  mira  pauperies,    ut  nun^piam 
non  sit  quod  moveat,  quod  turb<4,  quod  angat,  quod  macenl,  quod  con- 
ficiat,  quod  evocet,  quod  extrabat  et  extrudat.    In  quam  me  vitam  ut  stu-§*^^* 
diis  dignam  ab  aulica  ut  indignissima  revocas.   ibiqu<'  me  cousidlo  ac  pro- 
positOg  tanquam  in  opiato  <piodam  vit.-e  portu   coHocas  ac   reponis;  t<Mpu», 

lOputas,  cum  lioc  facis.  in  quietem  me  et  trampiinum  a<lserere;  ant  si  n<m 
putas,  qua  saltem  mente  snadeas,    id  me   c<»las.     Nam    tua    <pice    int<'rimS«^'^' 
conditio  sit,    et  meie  qu(mu)do  conferri  delM^at,    quantunupu'   tna   vita   ab 
his  motibus  libera,  adversum  bas  ienqx^slatcs,  bos  tunudius  munita  sil.  ac 
luta,  quid  refert  scri^ere,    cum  non  propositum  sit  le  doc<*n»   <pia»   nosti, 

>*spd  enunciare  ea  qua>  me  ignorare  existimasii?   Et  iam  satis,  opinor,  tibi§.*<^. 
oslendi,  quam  me  nulla  moruni  iuconstantia ,  iiiinum  vobiplatis  illieiiim  aiii 
rerum  novarum  studium  ad   aulain  invit<'t,    s<hI   <|me  iiecessilas  co<^^at:    ut 
niinus  nihil  d(*beas,    quain  aulicam  nassain,    in   <|ua   me   <lelineri   captiim 
dicas,  aiit  liamum  illum  ciirial<*m,  (pieni  devoratiim  mibi  impiites,  obiicere. 

soprimum  enmi  millum  devoravi  bamum;    s<»(l  ab  liaino  escam  decerpo,    el§.*7. 
caute,    quanquam  sine   p<Ticiilo  citraque  discrimeii.    circnmrodo.     deiiide 
illam  fateor  nassain  inbabito,  sed  (»^'redhmdi  certiis,  explorato  prius  reditu 
et   a  Dedalo  accepta   commonitione,    ab   Ikh-  labyriiitbo  iTj^redi   (piomodo 
oporteat.     Projude  bono  animo  esto:  securiis  siim  ei  milii  coiisto;  nec  esiS.^s. 

}&ambitio    qua^  me  per^eriit,  sed   bonesla  ralio   (pia*  p(»r  deJHtos  mibi   bo- 
noniin  decursus  ducit.     iani   boc  inibi  iiomeii  lueudiim   est,    conservanda 
dignitas,    srqnanda  maiorum  indiistria,    au^nMida  raiiiilia\    (piam  mibi  ^vu- 
tiles  raei  imputant,  cJaritudo,  ct  geiitililius  propa^^andus  splnidor.     (bi  si$. lo. 
cessavero,  et  milii  deiTo  ei  literis:  inibi  qui(l(*m,  ii(m  ita  ma^na  mea  ciira; 

soliteris  vero,  qiiibus  omnimodo  apiid  cotitribules  et  in  boc  ordiue  cimci- 
liare  favorem,  excitare  autoritatem  sliidco.  Pit-eterea  intiictiir  me  uiiiver- 
siis  ordo:  omnia  iiiea  consilia,  nedum  facta  (diservani  bomiii(>s;  piMitiir  a 
me  non  tam  qiiod  debeo,  quani  (pmd  exi^'(>re  illis  iii  mentein  v(Miit ;  magiiam 
de  me  expectationem ,  maiorem  opuiionem  babeiii,  (Niuuiue  ex  iiomiiiis  m<'i 

3&fama,  qiiam  non  recie  comparaiit.  ni<>tiuntiir.     Ibi  <>go  nisi  ali^piid  coii<  r,  S.  5(>. 

*  ^ura  et  5.6.  tcpeftatcs,  fodicdi  A.  corr.  //.  sic:  «Fod  ^  foreinluiii  (pro 
serendtun)  S.6.  triturandu,  fubit^.ro/T. /7.  jyV:  .  . .  bit  (i.  e.  .8ulj;t)  "^  vi  tlelev. 
H.  et  ac  nwtc  absdssum  adscripserat.  nc  edd.  cxtradat  6.  /'ro  Atq^  iii  lific  nic 
edUor.  H,  corr.  In  qua  mc  *  .  Ibiq^  in  marg.  H.  ^o  me  ac  5. 6.  adrcrero.  Aut 
A.  eorr.  U,  adferere,  aut  "  c^las  AB.  ^*  euuntiare  4.. .6.  Etiam  5.6.  ^^  in- 
coftantia  A.  •*  ,  quaqua . . .  |  poricul . .  corr.  //.  pro    ac   citra  periculum  edd. 

"  Dedalo  3. 4. 6,      P  /Vo  q^  A.  adscr.  H.  qua       '*  quam]  ex  q^  H.  fecU  qua 


204  XC.   HVTTBNI  AD  PIBCKB.  EP.  VIT^  SV^  RAT.  REDD.  D.  25.  OCT.  1513. 

aliqiiicl  prestem,  tuni  vero  dicet  quisque  eorunii  qui  ^ic  reiu  aestimant, 
aut  eoruni  certe  qui  non  obscure  inteiligunt,  aliquis  dicet,  aut  quiiibel 
*  etiam,  'Quid  ergo  tanti  est  bunc  isto  labore,  hac  impensa,  hoc  dispendio 
ha^c  didicisse?'  atque  ita  post  sentient,  sua  partini  opinione,  partini  aliorum 
persuasu,  ex  iiterarum  studio  fieri  bomines  pigros,  desides,  ignavos,  ces*5 
«atores,  molles  et  supinos;  et  iccirco  tan<|uani  a  re  nostris  maioribus,  hac 
nobibtate,  bis  imaginibus  vaUle  indigna,  bberos  suos  debortabuntur  ac  abs- 
trabent,  fuitnntes,  boc  nisi  faciant,  iilos  sic  institutos  omnem  suorum, 
omnem  bumani  generis  curam  dimissuros,    ac   nulbim  in  usuin   victuros. 

i  ^**  Qua  <1e  causa  obsetjui  ad  leinpus  hominum  voluntati  certum  est ,  *  et  boc  to 
facere  quod  iili  expectant,  quantum  valeo :  spero  autem  facturum  non  pace 
solum  literaruin,  sed  et  comniodo,  salva  aiit  etiam  aucta  dignilate  mea. 
porro  servitiis  illa  ut  lionesta  est  ac  liberalis,  ita  a  me  propouitur  tem- 
poraria,  non  perpelua;  deinde  bonores  mibi  et  ad  aliquem  sublimiorein 
splendorem,  altiorem  slatum  provectionem  poUicetur.  Nec  tu  igitur  stul- 15 
tuin  ine  puta,  si  ad  honores  adspiro,  aut  perditum»  iuler  aulicos  tumul- 
tus  dignitatis  mea^  incrementum  si  ambiain;  sed  teipporum  potius  coudi- 
tionem  et   communem  hominum   sensum,    aut  hoc  potius,    quod  semper 

••^^•omnesac  maxime  clarissimus  quisque  factitanint,  considera.  Tum  si  aliam 
tu  et  commodiorem  vitam  nosti ,  pra^cribe ,  edoce ,  indica ,  velle  aurem,  ^ 
manii  duc  ad  illum  turbis  inaccessum  lociim.  milii  ((uidem,  cui  (|uoddam 
diurna  illa  peregrinatio  iudicium  de<lit,  erroris  niultum  excussit,  turbis  et 
inquietudinibiis,  tum  miseria  qiioque  et  omnc  genus  tragcediis  mixta  ac 
referta  omnia  videntur.  et  quo  me  cunque  vertam,  nihil  securum,  tran- 
quillum  nibil  video  propositum :  suntofYicia,  sunt  clientelse,  simt  fora,  sunt'^5 
conventus,  sunt  obsequia,  sunt  ciira;,  sunt  motus,  sunt  labores,  sunt 
fastidia;  tum  casus  el  undiqiie  imminens  fortuna;  iniuria  ac  morbi   et   do- 

f  53.|ores.     nec  tantuin  aiila  istis  scatet,  qu<e  ego  in  illa  depinxi  navigationc; 
ubi  mibi  oratio  arbitror  defuit ,  res  non  defuit :  et  adhuc  disertum  aliquem 
ea  desiderat  fabula,  qui  plenius  omnia  exponat  el  fortasse  rem  qui  verbisso 
aH|iiet.     et  inibi  sic  videtiir,  nihil  usqiiam  non  ceqiie  ac  illa  est  aula,  tur- 

§-^-biileiitum.    Tanien  si  quid  habes  exploratum,  quaeso  prode,   commonstra, 
ne  tantum   istinc  abstrahas,    non   aliquo  trahas:    de   tuo    consiho   faciam 


'  tuc  A,  sqq,  corr,  ff.  tum    sic  omis,  5,6,      •  snpinos,  Bf  edd.,  earrejr,  U,  Et      *•  ad 
tenipas]  addidi  ex  11,  adnotaiione  ad   tei . . . .   edd,  omis,         "  qnantnm  v.]   addidi, 

II,    verba  quw  edd,   hahent   aut   ego   possum    induxit   et    adscripsU   quatun.^ 

"  pptua.  Deinde  A,  fted  H%  eorr, :  ,  ^einde       **  et  adscr.  H.  pro  ac  potins  hoc,  5. 6, 

**  perecribe  ■J.,.6,      ••  indicnm  6,      ^  Nec  t.]  Xodimi  edd,H,deiemt  et  adser tu 

navigatione]  cf.  anlici  maris  descriptionem  in  ipso  dialogo,  qni  hnic  epistolse  scri- 
bendaB  occasionem  dcdit.  ^^  ,L  mViii  A,  pro  quo  ,^.  H.adscripsit  ,,X  £dd.  Sed  In- 
ter  ac  et  illa  H.  ductum  scripsit,  sed  quod  margini  adscripserat ,  abscissum  e^,  fort, 
atq^  (pro  vetito  isto  ac)        ^  comoftra.  Ne  tm  A.  H.  corr.  ,  ne        **  isthine  ^...5. 


XC.  HVTTfiHl  AD  PIBCKO.  EP.  VI f^  SV^  RAT.  BKDI).  D.  25.  OCT.  15 18.  205 

omnia;  si  cessas,' aut  si  riiiirtaris,  iiirlcimo,  iiKTepo,  'Qiio  res  siinima 
loco,  Bilibaldc»  quam  prcmlimus  arccm*?  lam  ah  iila  andisli  qnanliim  ab- 
liorream  soliita  vita,  et  nt  agcrc  ali(jni(l  proposnerim ,  prinsquam  in  ijlos 
me  secessiis  reiiciam:  non  (|nod  in  diein  vivcre  decrctnm  sit,  ant  cventihns 

&meam  vitam  quod   dcdidcrim,    ct  impctn   qnodain   ad   incciia    fcrar.    s(mI 
qiiod  ea  nondum  parta  sunt,    quic  ad  illiid  pcrtincnt  iJeqnalit^T  viv(>rc,   oi 
ut  mihi  c^nistem.     Adhnc  cnim  omnis  qiiictis,    ncdnin  torporis  ac  incrti»*,  $..^5. 
hic  impatiens  est  animiis;    nondum   nu\  domiii,    nondiim  a^latis   fervoreni 
miligavi,    Dondum  mcritns  sum,    iit  cnm  Epicnro  lat(*ain;    qni  ad   ocinin 

iO(|iiidem  invitat,  sed  ocii  (ne  duhita)  capacem,  nl  si  liodic  reviviscat  et  crii- 
diendiun  me  accipiat,    non   pruis  ad   illas  raptiiriim   lalehras  crediderim, 
quam  sit  aliquid  cognituin,    ali(piid    actum.      Quod  tc  scire  oportet,    non§-&6. 
flurluare  me  et  intcr  divcrsa  amhigcrc,    sed  qiiiddam  statuissc   et  ali(piid 
esse  in  quO|deflxns  ha^rcam,  qiio  illnin  dirigam  viUnc  arciiin,  ad  qiiod  lihere 

15  et  proposito   c^ntcndam,    scd  alicno^sine  adminiciilo  pervenirc  desperem: 
itaque  Ulum  pcto  cx  hac  nassa  cihum,    huic,    Bilihalde,    itincri  viaticiiin: 
opus  est  enim  mihi,  nt  cmergam,  aliiindc  qiiiBsitis.     id  quod  in  aiila  rieri$.&7. 
quomodo  ])ossit,    ct  mihi  qiiain  facilc  aiit  quain  difflciic  sit,   iKm  cst  niiiic 
locus  exponerc ;  haud  te  latchit  tamcn  \\Ur  moie  snhsidiiim  qiialiter  caplein, 

soaliquando  enim  dicam,  non  per  intcrprctem  aiit  literis  interiinnciis,  sed 
soius  soli;  ad  pra^scns  vcro  satis  hahc  id  scire  (piod  tolies  repeto,  neces- 
s^rio  me  cogi  ad  aulica  oheunda;  nhi  ita  mc  cxplanaho,  ita  dilataho,  iit 
quamprunum  occa.sionem,  quic  sc  dahit  spero  non  ita  miilU)  post.  nactus 
c^ntraham  et  suhsidam.    Quodsi  (ihi  mutassc  statiim  videhor  ct  conditioiicm$.r.8. 

25alterasse,    animi  afTcctus   noii  vidchor:    ita  daho  operam   enim,    llnncnus 
perpetuo  ut  sim,    neve  unqnain  desertor  4nci  invcniar;    sed  a*(pialiter  per 
inapquales  vits  actns  ut  diNimhiilem.     Sinc  igitnr  ad  (einpiis  illis  me  v(^n-$.!>fl. 
ditem  curionibus;    sinc  panlispcr  ineptiim   esse:   sic   eiiiiii   ilUt  apiid   Cice- 
rooem  lianc  sihi  veniam  dcposcit :  sine,  inqiiam,  inservirc  temporihns.    nisi 

3ohoc  tu  indulgeas,  cogor  pra^tcr  impcratoris  inssiim  statiom^m  desercre: 
s^  puto  sines,  aut  consilinm  ctiam  dahis,  qiio  mca  inc  rapit  fortnna,  aiit 
quo  fatum  potius,  co  fcrri;  qiiippc  fcror,  scd  iion  invilns;  diicor,  sed  co- 
mite  ratioue,  niillo  impetn;  ne(pic  ita  f(4*or,  ut  non  qnamprimiim  volam, 
aut  receptui  canat  illa  viltC  diix  ratio,    pedeni   referrc   liceat,    ac  satielatc 

MistiiismcHli  rcrum  percepta  in  tutnm  mc  rccipcrc  ac  ex  ista  navigationc  in 
portum  aliqucm  suhduccrc.     Pnptcrea  non  Ikt  sunt  iiitemperiic.    iit  ([nicti$.fto. 
tnmultus  praefcram,  sed  antc  illain  hos  cxpcriri  cogilo.    Oiiid  *cogito*  dixi? 


'  Qno  res  etc.]  Verjfil.  Aen.  II.  Ji22.  *  parata  5. 6,  '  corporis  ipro  torp.)  5.6, 
••  internnntiifl  3...6,  "  nnimi  aff.  non  videbor]  i.  e.  iilterassc.  Possis  etiam  et 
conditioneoi,  alterasse  animi  aff.  *^'  A  omis.  3.6.  ^  curionibufl]  i.  c.  aulicis, 
curialibuB.      *^*^  Cic.  de  orat.  I.  24. 


206  XC.    IIVTTKNl  AD  riRCKU.  EP.  VITiE  8VJE  RAT.  REDD.    D.  'ib.  OCT.   I5IS. 

iinu,  ul  priiis,  iiecessiUte  quadam  cogor:  per  aliquot  euini  iuheor  liono- 
runi  gradus  decurrere,  priusiiuam  me  his  suhlraham  turhis:  uhi  siqucP  ex- 
hauriendie  molesNa».  sunt,  iam  illarum  mihi  patientiam  indixi;  ac  his  utar 
lanquam  ex  pronq)tuario  desumptis,  qua;  in  schola,  qua;  peregre  didici, 
sequanimiter  ut  ferain  onuiia,   netpie  ad  quemUhet  ex  diverso  motum   dis-s 

§.Gi.solvar:  sic  consuevi  enim  ac  nie  induravi,  et  pati  strepitus.  pati  etiam 
insultus  scio,    ac   divexationes  sustinere  non  imperite  calleo,    animumque 

§.62.  disposui  et  a^quanimilatem  indui.  Porro  mala  si  pos.sem  fugere,  quae  vel- 
lem  prius  quain  illa  corporis,  morhos  puto  qui  me  a]i(|uando  movent,  nim- 
cpiam  dimoveut?  si  conveilere  enim  possent  animum,  iam  mihi  omnem  lo 
studiorum  ciiram  aholevLssent,  ciim  nullam  oh  vita;  intemiieranliam ,  quod 
sciunt  qiii  mecuin  versantiir,  sed  studio  ac  peregrinatione  stomachi  imbe- 
cillitatem  contraxeriin  et  corpus  iiifirmum  reddiderim;  qiiod  ct  in  pere- 
gruiatione  multa  siistinui  incommoda,  nunc  frigus  et  aestum  acerhius.  nunc 
famem  et  sitim  frecpientius ,  aliquando  niiniam  itinerando  fatigationem  per-i5 
pcssus.     quie  pra^ter  oh  nunium  e  vuinerihus  emissum  sanguinem  viriuin 

$.63.corporis  exinanilio,  et  nativi  rohoris  attenuatio  accessit.  Cceterum  qua^ 
tu  ohiicis  terricuia,  non  movent;  quippe  animo  composito  qui  est.  ille  uhi- 
(pie  trauquillum,  uhi(|ue  secessum  el  soliludinem  liahet;  nam  qua;  aiirilMis 
circumstrepunt,   nihil  ad  animum:    quapropler  in  mediis  illis  aiila?   tiimul-30 

$.G4.  lihus  credo  non  defuluram  mihi  suinmam  interdum  qui(4eni.  UiuHlne 
plurihus  lihi  persuadeam,  scias  a  nuilo  me  hic  hoiio  magis  ahfuisse  h(»c 
auno,  (piaiu  ah  ilia  stiidiorum  qiiiele,  et  tamen  studiosum  fiiisse  pliirimuni. 
at  hahuit  hic  aiiiius  multiim  curie  ac  sollicitudinis,  diiin  ine  veslio,  duin 
exorno,  duin  ceremonias  aiilicas  edisco,  et  curiaiem  disciplinam  imhihoc^s 
duiii  me  aiilicis  morihus  apto,  dum  eqiiis  ac  armis  instruo.  eiusqiie  rei 
gratia  iihiUhet  aniicos  ac  propinquos  sollicito,  et  cuiuslihet  operam  de- 
posco,  ac  ipse  curro  et  discurro;  quare  non  ita  multum  adeinpturum  mihi 

§.65.studii  reiiquum  tenquis  metuo.  Certe  liacteniis  hene  cessil,  nam  et  aini- 
cos  sahitavi  literis,  (^t  legi  ac  scripsi,    atqiie  aliquot,    iit  vides,   opuscula.  30 

§.G6.qiiorum  iiunc  orationem  ad  priiicipes  exhortatoriam  mitlo  ad  te  editahi. 
'Ut  scripseras?  iiiquis.  Miiiime.  atque  hoc  est  qiiod  doleo,  11011  licerc 
mihi  (piod  opus  maxiine  fiiit ,  hoc  lempore  loqui  aut  scrihere :  luanca 
est  igitiir  el  partem  sui  meliorem  per  deos,  qua^que  imprimis  desyderari 
potuit,  uif(jeiix  illa  declamatio  perdidit;  non  vilio  quidem  meo,   sed  eorumas 


*  imino  4... 6.  **  et  edd.  deleto  //.  adsn\  ac  "  ,  qu^  pr^ter  ol»  A.  corr.  //. 
sic:  .  Qu«T[»  nrfvter,  oh  "  rvboria  5.  niboris  tf.  ^  heic  4.  huic  5.6.  **  solici- 
tuflini»  ^.  et  solicitudini»  5. /?.  *^  cnTimonias  ^...fi.  *'  soHicito,  ac  I/.corr.oi 
sequens  &  in  ac  tum  iternm  ac  in  et  *^  multiim]  corr.  H.  e.r  plus  A.  sqq.  ^  atqiic] 
corr.  II.  e.v  et  A.  Post  opuscula  edd.  hahent  clucubravi,  quod  II.  detevit.  "  ad  to] 
II.  fecit  ex  tibi  A.  '^-^^  nianca  est]  cf.  ftupra  ad  p.  185.  v.  20.  '*  desiderari  et 
uhique  i  3. ..6,       inprimis  desiderari  S.6, 


XC.    HVTTEMI  AD  PlRCKH.  KP.  VIT.K  SXJE.  UAT.  RKIH).    D.  2r>.  OCT.   IMS.  207 

qui  nc  sualu  quidem  causain  libcrt'!  a^'i  susliiiciit:   adcM)  iiivisa  res  ost  liocf.G?. 
tiMnporc  dicendi  liberUts;   adeo  (■eriiiania   esse   desiil   Geriiiaiiia ;    et   iittiic 
facillinie  probatur,    qui  plurinium  asseiilari   consuevil;    coiilra    odio   di^iii 
videntur    qui    verilati    sludeiit.     iyd   d'  aysvvovg   ccvdQog  igyov  i^yov- 

^liai  ro    iiff   alri&ig^    d  xal  (liyag  avd^iaTTJxaL  xCvSvvog  diayoQavBiv, 
sed  niihi,   si  dignitateni   hakei*e  volo,    et   vitaiii  liahere  si  volo,    orticiitni 
boui   viri   iinplere  non  licet.     Veriini   pliis  iiiinio  de  iis  qiKe  doloreiii  e.\-$.6<). 
ulcerant  nieuni,    qiioruniqiie  iii  conteiiiplatioiKMii   si  iiie  de'niiltaiii   peniliis, 
uoil    probavero    tantuni    quod    tii    suath^s,    ut    niilii   et  Miisis  vivani,    sed 

toconfestim  eliain  ac  repente  si  liceat  agj^rediar;    (piatiquatn,    ut  platie   iii- 
tcHigas  quid  proponain,    adliuc  aliqiiani  iiiihi   quieleni,   aliquod  his  sttidiis 
ociuui  prospicio.    Tautuin  ahest,  iil  inter  aulicos  sycophatitas ,  qtiod  tii  ca-$-69. 
ves  in  epistolatua,   consenescere  cogileiii,    iietpte  id  iiiodo,  sed  et  diiitis- 
sinie  versari  ut   decreveriin.     iihi   fateor  aliqiiid  iii   tortiina  sitiini   est,  iit 

i&ubique  et  per  omnia.  quie  si  inale  iiiihi  volet  etiani,  consolalioneni  hoc 
adferet,  quod  haiic  iaciens  aleain  iiihil  periculosiits  feci,  quaiii  si  qitodcun- 
que  aliud  vita;  genus  inslitiiisseiii:  ideo  periiidc  meciini  agiliir,  ac  ciim  illis 
in  laxiUorum  ludo  .securi  de  lucro  cic  daiiiiio  (|iii  siml ,  qiiod  aiit  iiihil  est, 
aut  iiarum  quod  perdere  possiuit.    *T«»mpiis'  inqitis  'perdideris'.     Non  ma-f.7<>. 

Mgis,  quani  si  peregrinarer,  aiil  aliqitaiito  mimis  eliaiii:  iiaiii  ihi  anxie  omnia, 
siiie  cura  nihii  cedehat,  iiiodo  d(^  viatico  S(diicile  cogilaiili,  modo  iii  peri- 
culis  agenti  vilain,  quani  terra  et  aqitis  iii  discrimine  fre^pietiler  hahiii; 
nonnunquam  eo  res  niihi  redihat,  iil  (piod  ederem  non  haherem,  iniilto 
minus  qiio  vestirer.     iiiiram  enun  tragoMliam  aitdias,  qiiaiKjiiam  aiidisti  aii- 

35qHando  fabidce  parlem;  sed  ea  (pue  liim  alihi,   liim  vei  prfT'cipiie  iii  Italia 
(ubi  penuria  viatici  militare  etiaiii  coactiis  stiiii)  diira  p(*rluli,  (»rdiiie  si  tihi 
recense^ni,  mira  et  supra  fidem  hi^Mihrem  lrago'diaiii  aiidias.    Qiiod  si  sciasS.71. 
et  rein  ul  est  intu(*aris,   laiitopere  ahhorreiHhiui  ah  aiila  iioii  pulaveris  ei 
qui  tot  lualis  induratum  g(M*at  aiiimum:   iiec  iUi  sapieiis  esse  desyd(*ro,    ut 

3onun  a  fortima  expectati(mem  Irahere  veiim.  lam  ah  illa  enuii  suspt^isus 
teiieor,  et  in  rotain  me  verliMidiim  coiiieci,  evpeclahundiis  (pio  evehar. 
Terte  aut  evehel  me  illa,  atit  iioii  depriinet.  qtio  posset  eiiiiir^  prapsertim 
cum  ea  quie  ilUtis  suiit  nieciim,  iiihili  taciam.  ea  (|iife  vere  iiiea,  aiiferre 
non  p6.<vsit.    {^1x1^    lihi    consoiatio  salis  eflicax  iii   diihiis  iioii  videtiir*^    noii$.7?. 


'  itiviHa]  ingrata  edd.  //.  fecU  . .  .  lifa  '  pluriiiiiiin]  //.  fecit  e.v  altevo  fa- 
cillimc  edd.  Pro  suo  more  tocum  sic  corrupit  0.  *-^  Ej^o  vtTt)  illiheraliH  viri  opiis  osse 
id  qaod  verum  non  eBtf-iiiflico,  ei»\  maj^iim  periculum  quo  minus  (vcrum)  profitea-  ^ 
ris  obBtet.  '  Vernm]  H.  fecit  e,r  Kt  iam  A.  iis]  //.  fec.  e,v  his  A.  '^  mala  /».  6. 
hoc  //.  ad  marg.  adscr.  ^^  liicro  et  5.6.  ^  quam]  T^  A.  corr.  li.  quii  **  pertnli  post 
Italia  delevit  11,  et  parentheseos  signa  addidit.  ^^  recenrea,  mira  A.  corr.  //.;  .Mira. 
•*  obhorrenflnm  6.  ••  ncc  //.  fecU  .Nec  •''"  non  aliquam  edd.  aliquani  //.  delevit. 
exspectationem^...^.     trahero  velim] //.  trahere  u trahara.  ^f/e/.    '^*  aufferre5.^. 


\ 

208  XC.   nvtTEMl  AD  PlftCKU.  EP.  VlTJI  dViE  &AT.  REDD.  D.  25.  OCT.  I5l8. 

magiia  ri(Uina,  possc  angcri,  non  posse  minui?  Facullatcs  uamqiie  ut  sunl, 
si  evciianlur  cliam,  non  multum  admodum  periisse  milii  duxero;  ila  illas 
euim  a^limo,  ut  sivc  onmino  pcreant,  sivenon  augeantur,  perinde  censeam, 
certus  aut  amplioribus  csse  opus  mihi,  aut  istas  non  satis  esse:  quamvis 
non  sunt  angustissimsc  illae;  sed  meus  se  animus  amplius  expiana^  quam  taless 

$.73.  curiT.  Ecce  autem  quia  mea  oinnis  dignitas  cx  animo  est  milii,  inque  animo, 
fortuna;  iuris  nihil  essc  in  illam  compertum  habco.  porro  nobilitatem  au- 
gere  magnificc  pot<;st,  minucre  nuilo  opere  potest.  Vides  quibus  in  Onna- 
mentis  qua  fiducia  consistam,  quibus  mc  praesidiis  circumdederim ,  qiiiRus 
copiis  instructus  sim?  'At  fortuna  quod  dedit,  eadem  aufert  plerumque*.  iv 
Sic  est,  ncc  id  solum,  veriim  etiam  si  quid  est  qnod  illi  acceptum  non 
referimus;  ncque  ego  quicquam  ^rum  rerum  quae  exterius  homini  adsunt, 

§.74.  csse  video  cpiod  non   casibus  cxpositum  habeamus.     lam  honores  ambio, 
quos,  si  liceat,  citra  invidiam  velhn  indipisci,  sin  autem,   utcunque.     tum 
qua^dam  me  tcnet  non  mmuna  glori»  sitis,   ut  nobilitari  quantum  possiini5 
cupiam.    ac  inalc  mihi  sit,  Bilibaldc,  nobilcm  si  me  puto,  quanquam  hoc 
ordine,  hac  familia,  his  ortus  parentibus,   nisi  inc  ipse  fccero  meapte  in- 

$.75.  dustria:   quippe  maius  opus  inoveo;  altius  meditor:    non  quidein  in  editio- 
rem  splcndidioris  familia;  locuni  ut  transeam,  sed  ahuudc  ut  quseram  no- 
bilitatis,  dc  qua  hauriam  scaturiginem ,  id  puta,   ut  non  ex  imaginariis  il-3o 
lis  nobiiibus  tantum  ccnsear,   aut  eo  quod  a  maioribus  meis  accepi,  c-on- 
tentus  sim,  veriim  aliquid  ad  istas  doles,  qiiod  a  me  in   posteros  profici- 

S.7G.  scatiir,  adiecisse  videar.  Qua  in  re  (pianquam  non  omnia  fortunse  sint,  ali- 
qiiod  illa  t^men  ibi  momentum  liabet;  ac  nescio,  an  id  muHum  etiam  pos- 
sit.     vides  enim  qiiibus  adminiculis  qui  aliquando  clarescunt;  quod  etsi  nou35 
sine  >irtutis  plerumquc  iniuria  fit,  communcm  tamen  accusationem  effiigit. 
sed  hoc  geniis  nobilitatis,   quod   totum  a  fortuna  est,   nec  aflccto,  ut  fri- 

S.77.  voluin,  nec  co  inihi  opus  \idco.  Qujedam  sunt  quibus,  invita  fortiina,  i|»sa 
etiam  virlus  non  cmergit;  atque  ibi  illam  verti  rotam  cupio,  illam  intneor 
ca>cam  deam,  insaihim  moderatricem ,  omnis  motus,  omnis  varietatis  regi-ao 
nam ,  temerc  se  circumferentem ,  infirme  consistcntem ,  volatilem ,  mobil«<li, 
mutabilem,  versalilem,  incoiistantem ,  uicertam,  vagabundam,  et  qiiae  iu 
illius  contiimeliam  fingi  possunt  alia;  ibi,  inquam,  opus  esse  inihi  casibiis. 

^  79  opiis  esse  aliqiio  piito  secundo  rotatu,   ut  evehar,  ut  provehar.    Atque  eo 
studium,   eo   operam  adverto  ac  intendo:   diversus  opinione  ab  illis,    qui35 


^'^  7  4>  vt  intra  has  habitatiiru  me  fpere.  A.  quod  H,  indttant  adttcrUtens  qna  ta- 

les ®Ecce  antcm]  Deindc  edd,  corr,  H,  Ecce  aiT..      "  meapte]  me  apte5.  ^. 

'**  .Non  qi adacr.  //.         '*  ut  qtiferm»  //.  ex  qn^rere   edd.        •**  fatagfjs  A.  quo 

deleto  //.  scripsit  id  puta  utrumque  recepit  6.  *^  meisj  raci  6,  **  id  iit  marg.  add,  //. 
**  fit  corr.  //.  fiat /4.  •*  intuear5.^.  '*  volatilem  ....  inc.  omisit  6.  *^  ac]  et 
5.6.      jdiuersns^.     corr» //.  .Diuerf.      qui]  adni  A,  in  marg,  ff,  adscripsit  ...is 


XC.    HVTTENI  AD  PlRCKn.  EP.  VIT.E  SV^  RAT.  REDD.    D.  2r).  OCT.  15 IS.  209 

quodcunque  est,  it  satis  duciint;  nam  mihi  Uile  nihil  salis  v»i,     In  qno  nt 
ambitionis  confessionom  ipse  tihi  non  tortns,  ne  rogatus  (|ni(hMn  e(H(H,  ita 
illis  non  invideo,   quos  ah   infimo  progressos  nieam  traiiscen^hsse  c(mtigit 
«sorteni;  et  ab  hominibus  mei  ordinis  vaide  dissenlif»,   eos  (fni  sordida  qni- 
5dem  origine,  sed  virtntis  ope  elnxerunt,  criminari  soHtis;  optimo  eniin  iure 
prspferuntur  nobis  qni  materiam  gh>rire,  (piam  pro  neglecto  ipsi  habnimus, 
sibi  desumpserunt  et  occiipariint,  etiam  fuHonum  aiit  c(*rd(miim  liHi  si  sint; 
quandoquidem  maiori  hoc  diflicidtate,  (piam  nos  potinmiis,  ads(Hfnuti  siint. 
Non  tantura  stultus  est  igitur  iHiteratus  qiiispiam,   ei  qni  Hteris  enituit  in-S*?^- 
tovidens,   sed  miser^etiam  est,  aut  miserrimiis  potiiis.    quo  vitio  pecuirariter 
nostra  iaborat  nobilitas,   iit  adversus  huiuscemodi   ornam(M)t<i  obHqne  afti- 
ciatur.     at  quae  per  Christum   invidia  est,   liiec  hab(Te  aH(piem,   nos  (|iiie 
negieximus?  Cur  non  enim  di(Hcinui$  leges,  didicimiis  Hleras,   atqne  opti- 
raas  artes  cur  non  ipsi  didicimus,  quo  minus  ti(Tet,  iit  nobis  siitores,  no- 
isbis  fullones  ct  cafpentarii  ilH  pra»ireut?  ciir  locum  cessimus,  cur  Hberales 
discipHnas  ad  servitia  et  iHas  (proli  ignaviam)  sordes  ablegavimus?  recte  igi-$.so. 
tur  quod  nobiiitatis  erat,    desertum  a  nobis,   studiosissimns  quisqiie  invasit 
ac  sua  industria- usu   cepit:  nos  miseri,    qiii  tantum  omitlimus,   quantum 
infimo  cuique  siipra  nos  evolandt  satis  est.     quin  desinimiis  invidere  igitur, 
»aut  ipsi  potius  ba;c  conamnr  qua^  ingenti  nostro  cum  pudore  aHoriim  liunt: 
omniura  est  enim  quod  derelictum  est,  ant  qiio  omnibns  patet  aditus;  quem 
nobL<i  qiianto  quam  istis  occnpare   faciliiis  fiiit,   nisi   iiltro  nollemus  clare- 
sc^re;   nisi   alia   nobis  mnito  his  inferiora  curai  essent;  nisi  per  lorporem 
el  ignaviam  desideremns.     gloricC  vero  omnis   lioiiesla  est  ambitio:   omne^.si. 
25circa   virtutem  iaudabiie  certamen;  qiianquam   vsi   et  suiis   generi.  iionor, 
suumqne   adfert  et  ipsum  deciis;  noc  illa^  penitus  c(mtemnenda>.  imagines, 
illa  sine  ornamento  siint  stemmata:    sed   (|uic(|uid  boriini   est,    proprium 
non  habemns,  nisi   nostris  quihiisdam   meritis  nobis  conciliemus;   nec  ad- 
ha^ret,   nisi  in  similes  siii  mores  incidat  iiolMHlas:   qiiare   friistra   pinguem 
3oaliquem   et  crassum  ex  iHis  patremfamilias,   maioriim  tibi  siiorum  statiias 
o<ftenfantem  videas,  cum  ipse  desid(;at  interim,  magis  triinco  similis,  qiiam 
ut  cura  illorum  qiii  pra^luxeriint  virtiite  conferendus  veniat.    Al(pie  Uicc  de$.<(> 
me»  aml)itione,  ciiins  tibi  ratioiiem  ut  copiose  ita  ingeniie  nuldidi.    siiper- 
est  te   rogem,  ab  aida   ne   me   nisi  maturum  abripias  ac  deccrpas,  qiian- 
36doqiiidem  ipsam   matiiriiisse   veHes  Anlain,   auteipiam    mihi  sic   excidisset; 
ac  de  meo  incepto  ut  meliiis  omineris,  et  me  agere  ali(piid  shias.  his  an- 
nis,   hoc  in  flore,   vel  liominum  o|)inionis   habita  ratione,   qui  mcum  hoc 


*••  sint.  Qnadogdcm  A.,  sed  11.  corr,  ^qiiad.     niaiorc»  5.C»,     *'•'*  adticiatiir  4. ..6. 

*•  dedicimQS  6,       "  c^pit  AB.  coepit  3.       *"  cnin  cdd.  omiss.  adscr.  II.       *•  .Oiii  //. 

in  marg,       ^-  gnnt  add.  II,  in  mary.      *^  illud  nobis  edd,     illud  dclevit  II,     ^^  inaio- 

rem  6,      '*  cum  omis.  5.  0,      ^*  veniat  atq^  A.  II.  coit.  .  Atqj       ^^  Aulain]  dialognm. 

Htttbvi  Opp.  vol.  I.  14 


210  XC.    nVTTENI  AD  PIRCKII.  EP.  VITiE  8yJE  RAT.  REDD.  D.  2:i.  OCT.  IMS. 

ocium  siiiistro  vol«^iU  iiiterpretan,  si  capcssam  ante  lempiis:  ciim,  eliam  si 
qiiiescere  insiiluam,  id  miiltis  de  caiisis,  quariim  lii)i  vix  capita  exposiii,  vi\ 

S.SM. nomenculaturam  feci,  non  possim.  A^e  vero  considerav  mi  Bilibalde.  quid 
aliuin  aliqiiem,  et  me  qiiid  deceat:  iam  illud  Senec^  qiiam  non  negligen- 
diim:  *Et  quiescenti*  inquit  'agendum,  et  agentiquiescendum'.  porro  quis5 
velit  hoc  tempore  imitiiri  veteres  illos  Stoicos  a  rerum  acti))us  tanquam  a 
vila;  qua<lain  peste  refugientes,  ut  se  in  profundam  illam  et  infriictuosam 
quietem  non  ahscondat  tantum,  sed  defodiat  etiam?aut  cum  quibusdam  sen- 

§.84.  lirc  quis  posset  circa  philosophiiie  studiiim   insanientihus  Cynicis?  Pnetcrea 
tot  omnium  ordinum  optima»  spei  iuvenes  sequales  meos  circa  gloriiP  qua*-  lo 
stum  desudare  cuin  videas  et  ipsum  te  mihi  exemplo  praeiissc  scias,   a<leo 
ferreum  esse  iuhehis,  ul  nullo  et  ipse  emulationis  sludio  tcnear,  nnlla  venT 

§.S5.  laudis  affectatione  inciter?  Tunc  ista  tua  eriidita  commonitione  uti  dchebas. 
cuin  annos  ageiitem  in  Italia  propc  quatuor  ac  magna  rectiorum  studiorum 
iactura  Accursianum  ahsyntliiiim  perpotantem  perdere  tefnpus  videres.  sed  is 
tunc  non  sic  noras,  nondiim  fainiliarem  hahehas:  admitto  excusationem, 
ac  le  erroris  etiam,  nedum  culpaj,  ahsolvo,  hac  lege  ul  tii  ad  meam  \icis- 
sim  amhitionem,  meam  stulliliam  conniveas;  et  vel  aliquot  aniios  hanc  mihi 
utendam  aulam  permittas,  a  cuius   adytis  tanquam  interdicto  ita  me  sum- 

§.sG.  moves.  Quem  tuiim  rigorem  mitigare  qua^so  velis.  caute  tractabo  hanc?o 
conditionem,  ne  diihita,  sic  adscendam,  nulli  ut  me  praecipilio  lemere 
coinmittam,  vel  «'liani  iu  plano  versahor;  qiifp  tutissima  est ,  in  ea  me  parte 
quantum  lieri  poleril  contineho.  Ita  iam  firmavi  me,  ita  communivi.  Vis 
maguifice  aliquid  audire  eliam?  qiianquam  ut  non  velis,  dicam;  ista  tua 
syncera  epistola  facile  omnia  cum  exlorqueas  milii,  'dicam'  aio:  uno  eodem-25 
qiie  lempore  et  facto  honores  et  sequi  posse  videor  et  contemnere:  hahes 

§.s7.sumniam;  iiihil  restat.  Ubi  iste  efierhiierit,  quo  me  flagrare  acstu  intelH- 
gis,  ac  illam  ego,  quam  toties  memoro,  necessitatem  prosequutus  salis 
fuero  et  iam  aliquid  peractum  erit,  quo  me  vixisse  teslatum  esse  possil. 
tunc  in  hominiim  ohlivionem  tc  suasore  decumham,  tunc  quictem.  tiincso 
volentihus  diis  tranquillum  ipsum  appetam:  tunc  in  aliquem  mc  anguluin 
proripiam,  ii^ali(|uem  ahstrudam  tranquillitatis  speciim,  unde  in  hominum 
curas  ac  negocia  prospiciam,   et   istos  tecum  rideam  fastu  et  siiperbia  lii- 


'  nomenclAturam  4,.,6.  *  ScnecsB]  epist.  1.3.  i.f.  *  quibusdam /V«7  //.  ^.r 
illis  edd.  •  iufanietes  Cynicos  A.  3.  corre.v.  //.  "  ipse  6.  ex  ilutteni  ewrn' 
dalione  quw  huc  non  pertinet,  sed  ad  sequens  editorum  ipsuin.  **  tcnear  fecit  //. 
ex  teneri  edd.  *'  inciter  fedt  //.  ex  incitari  voles  editorum.  **  potante  A.  tl 
9qq.  quod  //,  eorr,  perpot  unde  perpetuo  potantem  dedit  qui  perpetuo  ipse  potabat 
olim  6,  cf.  p.  175.  "  hac  lege  edd,  omiss,  addid.  //.  *®  permittis  5.  6,  "  vc! 
etiam  omtss,  edd.  addid.  //.  sic:  ..1  ctia.  "  communi  vi  3.  '^  sinccra  A.  sqq.  //. 
eorrex.  syncera.  "  .Nihil  corr.  H,  **  niemoro]  retracto  A.  sqq.  //.  corr.  ...moro 
tfjufe  0  moro  fecU.      ^'  pr»ripiam  4..,6. 


XC.    HVTTKXI  AD  riRCKII.  EP.  VIT.E  .SV.«  RAT.  REDD.  D.  t:.').  OCT.   l.MS.  211 

mentes  aiilicos,  illos  pictiira  toniis  nobiles,  illos  librorum  strue  exiiltantcs 
iiircconsultos ,  illos  qui  se  in  nugis  admirantiir,  tboolo<(istas.  qiiornm  iiiinc$.$s. 
concinnatas  iii  nie  figuras  non  oi)scure  intelligo,   et  a<l  biliosuin  ciiiusdam 
Ojjr^fia  interprete  non  egeo;    qui  si  sciret  quam  nibil  faciat,   (liim  boc  fa- 

scit,  et  meo  animo  quam  nullos  morsiis  b.ec   maleilicta   concitent,  tantum 
oper»  non  perderet,   tantam  olei  impensam  iion  facer(»t,   ciim  frustra  fieri 
videret    Proscindunt  me  bic  iiirispriideiites,  iit  sibi  videntiir,  quidani,  ce-ff.^». 
rebrosi  ilU  ac  stolidi  homines,   ob  Nibil  ct  Ncminem  fabulam.    Ilui  si  au- 
dias,  qiii  de  me  sermones,  qua*  fabuliT  siint,  qiiam  info^bx  Nemo  totas  sibi 

loadeo  c<pnas,  in  ipsas  nonnuiiquam  comessationes  productas  vendicet.  con- 
iurarnnt  inepti  nuliam  mibi  postbac  operani  impertitiiros ;  in  tantum  a^gre 
fernnt  hanc  ficlioncm:  novi  quibus  symposiis  qiii  bomincs  qiiam  licen- 
ter  contra  absentem  invecli  sint:  qui])us  ego  medium  digitiim  ostendo, 
sic  insipientibus,  nt    in   nugis  tragfediam   agaiit.     An  tii  sana  mente  ali-5.9o. 

fsquem  existiinas  hoc  moveri  nugamento?  Veneriint  ad  me  qiii  ct  ipsi  do- 
ctores  sunt,  sed  docliores  quam  isti  quos  dixi,   ac  risu   pene  dirnptos  se 
in  lectione  Neminis  diierunt:  sani  illi,  ac  nibil  ad  se  pertinere  arbitrantes 
qo»  in  temporum  vicia  a  nobis  declamantur.     Tii  islic  siquos  videbis  im-§.oi. 
placatiiis  irasci,  intercede,   deprecare   po^nain  misero  mibi:   dic  Nemiuem 

10  esse  qui  hanc  moveat  Camerinam ,  boc  tangat  bideiilal ;  qiiid  ad  Iluttenum, 
inqniens,  lasonis  autorilati  si  qiiis  Ncmo  refragatur,  aiit  Accursium  inces- 
ftit,  et  anle  Bartholi  sepulcbrum  siquis  Nibil  qiii  est  iion  congenudavit?  Fa- 
cile  impetrabis  mibi  vitam  aut  supplicium  deprecaberis;  quodsi  L-esam  ma- 
iestatem  interpretabuntur,  ac  perdiiellionis  accersent,  inlerroga,   niim  Ac- 

i5Cursiiim  intellexisse  puteiit,  perdiicllionis  crimen  qiiod  sit:  qiio  abs  te  qu.ne- 
Mto  persequutionem  mei  deserentes  in  centum  milium  singularium  glossa- 
nim  allegamenta  palaiites   egeris.     Veriim  bos  niigatores  inissos  facio,   etj.o?. 
reliquas  tua^  epLstola;  partes  prosequor.     Non  falsiis  es   opinione,   quando 
scribis,  in  Aula  mea  iuteliigi  nonnunqiiam  valde  concitatam  mibi  bilem,  cum 

soiamiam  acrius  insurrectiirus  essein.  pra»ter  expectationem  repressam:  sic 
enim  est:  continui  me,  ciim  quia  ab  omnibiis  passim  coniuratnm  advcrsus 
lihertatem  lioc  tempore  video,   tiiin   vero  quia  scveriorem  reprebensionem 


•  ,qaorun]  //.  corr.:  ^Quorxi  "*  (^XVf^^  —  fig:"r.am,  lial)itain.  Ad  Gratium  Hoch- 
itiratumoe  hoe  pertinere  opinntus  est  Btrrckhardus,  cquidcm  Mnguntina!  diwccscos  quen- 
dam  magistrtun  nontrum  pungere  puto,  '  lioic  5.0.  ''•**  crobrosi  3,  ^  siint  4. ..5. 
••  In  omUt,  6,  ipsas  et  comossationcs  //.  posuit  pro  ipsa  et  ropotia  (ro  potia  5.)  pro- 
dnctas  A.  sqq.  vindicet.  4, ..6.  "  impetituros  3.  in  nuj?.]  Cic.  do  orat.  II.  51. 
*•  paBne  4,.,6,  *•  vitia  4.,. 6,  dcclaniontur  6,  ^^  movcat  Camarinam]  paludis 
f«etorem  oxcitet.  tan^at  corr,  //.  tetigorit  ./.  sqq.  tangorot  0.  bidental]  cf. 
Horat.  art.  poet.  471.  Pers.  sat.  2,  27.  *•  lason.]  of.  supra  p.  177.  acciirsium 
AB.  cf.  SQpra  p.  cit.  ••  Bartoli  3. ..6.  ef.  supra  p.  cit.  sepulcrum  4.  **  arccs- 
sent  4...0,      **  millinm  4.,.6,      '^  tuo)  omis,  6,      pcrscquor  4,.,6,      '^  mea]  me  J.  ^, 


212  XC.    UVTTENI  AD  PIRCKH.  KP.  VIT^  8VJJ  BAT.  BEDD.  D.  25.  OCT.  IM. 

§.9X  noii  ferebat  iociis.  Stromerum  medicuiii  reete  doles  non  contigisse  tibi  hoc 
iii  transitu  hospiteni:  bonus  est,  iucundiis  et  dexter ;  quem  viruni  qiii  aniat. 

§.94.  is  valde    se  a  me  amari  sciat.    Accepi   epistolas  Nova(|uilaris;    iibi   risnni 
movisti  mibi,  quando  te  bU^sum  fingis,   in  quadam  dictione  r  rttcram  oinit- 

§.95.tens.     De  illo,  quein  ut  fugcres  siiasi.    nihil  te  moror.     ixetvog  ^iv  igiVo 
ixetvog.     ego  autein  optiino  animo  feci.   ut  te  pra^^monerem ,   ne  quid  in- 
cautius  ei  conunittercs ,  queni  haud  scio  an  recte  noveris.     Sed  nunc  ad 

§.96.  ea  quai  velle  te  scire  suspicor.     Dimissum  esl  hic  concilium,  quod  an  ali-    • 
quid  bominum  cxpectatione  dignum  pepererit,  ignoro;  quanquam  haud  peni- 
tus  ignoro:  nihil  enim  peperit.     legatus  pontificis  liians  lupus  discedit,  ni-io 
hil  a  Germanis  pecunia;  referens ;  quod  ut  recte  fieri  existimo,  ita  valde  im- 
probo,   de   bello  Turcico  nemini   curam  esse.     atque  igitur,    ita  me  saliis 
f  servet.    iit   velim   ad  ipsiim  Germaiiia'  iiinen  puisare  nos  Tiircas.  qno  isti 

§.  97.  excitentur  aliquando  cunctatores.  De  raea  valetudine  hoc  accipe.  Prjesen- 
tissima  est  a  iigno  inedicina .  «piod  adhuc  dubitamus  quo  noinine  appelian-  ir> 
dum  sit:  hebeno  in  niuhis  simile  est.  in  qiiibusdam  buxo;  non  hebenns 
tameii  est,  unuin  lioc  scimus.  Ipse  iniris  modis  convalesco:  gratiae  Chrislo 
primum,  deinde  Fucheris,  aut  qiiiqui  sunt  quibus  perferentibus  salutareni 
rontra  peslilentem  et  tot  iam  annos  conclamatum  a  medicis  morbuin  inede- 

5.9S.la")  accepimus.    Maxima  cibi,   potus.  ac  omniuin  eoriim  qine  corpus  nonso 
delectant  modo.  sed  fovent  etiam  ac  mitriunt,  abstinenlia  ciirationem  hanc 
experimur.    pra^terea  vilatio  aeris  tanta  est,  ut  rimai^  omnes  occludantur  cu- 

§.99.biculi   eiiis   in  quod  demittitur  quis.     Tolum  iam  inensem  abstemiiis  sum. 
cuiiis  ad  umbilicnm  in  dies  singulos  dimidium  pulli  gallinacei  prandium  fuit; 
ccena  niilla  fiiit:  post  largius  accessit  in  ca^nam  reUquum  dimidium;  panis25 
in  diein  qiii  uncias  quinque  non  excedat,  apponitnr;  absque  sale  hoc  quic- 
quid  est  et  quain  exiguum  est  edo,  nec  aho  pra»ter  illud  ligni  decoctum  in 

§.ioo.potu  liqiiore  utor.     Cum  tibi  interim  satis  attenuari  non  videor,  quia  ani- 
Xsad^ai  Tcov  a^pQodtOiov  borteris.  quem  si  videas,  ut  palleam,   ut  macer 

§.101.  et  exuccus  siin,  nihil  tale  siispiceris.    De   morbo  videlicet  noii  magnopereno 
curandum  posthac.  ei  zakka  fioi  xata  vovv  ysvi^coivro,    Ad  qiiod  bene 

*  Heiirioiis  Stromcr  Aiirbaeliiiis  Hiittenuni  amicum  ad  Misauhim  scribcnilum 
impulerat.  '  Xovaquilaris]  Hermanni  de  Nenenar.  *  bla^sum  4. ..6,  destinctione 
(pro  dict.)  5.6.  ^  Ille  quidcni  est  ille.  '  egoA.corr.  //..Ego  •  peperit  5.6.  **•  le- 
fjratus  pont.]  TliomasCaietanus  cardinalis.     '*  non  ta  improbo.  q^  irafcor  ^.  rfWeriV  //. 

pasHttque  ut   recte  f.....  |  istimo,    i (     de   impr....         **  Medicina  A.  corr.  //.  m 

quo  nomine]  luseqnenti  anno  Huttenus  scripsit  de  ligno  Guaiaco,  qnod  est  li^nm 
sanctum  (nobis  Pockholz)^  celebratissimam  dissertationem.  *'  in  eft  vnfi  hoc  A. 
»ed  H.  inler  vnfi  ei  hoc  interposuU  commatis  sfgnum.  ,  grati^  A.  corr  //.  .  Gratiip 
•*  fucheris  AB.  «  «ris  tanto  6,  ««  &  nbfq^  A.  sed  H.  et  delevit.  ^  ,cnm  A. 
sed  //,  corr.  .  C  videar  edd.  sed  //.  roir.  videor  ^^it-  xrl.]  abstinere  a  relnis 
venereis.  **  ante  ut  comma  posuit  //.  '*»  suspicieris  6.  *'  si  cetera  mihi  ex  animu 
successerint. 


XC.    HVTTENI  AD  PZRCKH.  EP.  VITJE  SVJE  RAT.  REDD.  D.  25.  OCT.  151S.  213 

milii  precaris,  qiiod  gaudeo  et  exiilto;  qiiandain  ineam  enim  gloriam  duco 
abs  te  tali  tantoque  viro  amari.    Invisnnt  ine  viri  hic  clari  et  nohiles  multi;$.io}. 
inter  quos  est  UlricUus  coines  de  Ilelfensteyn ,  non  lam  generis  anliquitate, 
quam  literarum  peritia  ilhistris;  et  lacohus  de  Bannisiis,    vir  imprunis  do- 

5ctus  ac  eloquens,  quo  de  illud  sentire  consuevi,  quod  de  Nestore  Agamem- 
non:  opto  enim,  ut  decem  tales  haheal  Cccsar  consultores,  quod  si  a  Christo 
opt.  max.  impetrem,  nihil  magnopere  solHcitus   fuero.  quomodo  opliinum 
in  statum  redigatur  Germania.     Solehant  prwlerea  accedere  me  comphires,S.io3. 
antequam  solveretur   conventus  eoruin   qui  hi   principiim  aidis   versantur. 

lomultum  etiam  mecum  est  lacohiis  Spiegel,  homo  aliis  gratus,  mihi  vaide 
iucundus  etiam  et  suavis.  item  Chiinradus  P(>utinger,  quicuin  vetus  mihi 
iam,  utnosti,  consuetudo  est:  qiianquam  huiic  inihi  negotia,  qnibus  ohrui- 
tur,  homo  alioqui  studiosoriiin  oinniiim  ac  nostri  phir^niuin  generis  ohser- 
vantissimus.,    eripiunt    et   extrahunt.    llospitio    fruor  honorati  viri  Georgii§.i04. 

isGros  canonici,  in  cuius  me  domum  ahsentis  induxit  necessarius  meus  lo- 
annes  de  Wirspergk,  et  ipse  hic  canonicus  ac  ofiicialis,  tiinc  cum  sua  do- 
mus  capax  hospitis  non  esset;  qui  sic  me  ainal  ut  qiii  plurimiim,  idque  ob 
commendata  ilii  primum  studia  niea  ab  Andrea  et  lacoho  Fuchs,  optimis 
ac  clarissimis  viris;  deinde  qiiod  aniio  proximo  nna  cum  Georgio  de  Streyt- 

2opergk,  equite  et  iureconsullo,   ex  Ilalia  venicns  casu  in  illius  domiim  di- 
verteram;  quod  non  credis  quam  ilU  gratum  accichMit :  qnare  adhuc  singu-9.i05. 
lariter  colit  et  amplectitur;  quod  ex  animo  fieri  ah  illo  vel  idcirco  mihi  fa- 
cile  persiiadeo,   quod  ut  a  iactatione  et  illis  viilgo  niagnifice  ohvoiventibus    . 
se  funils  abhorret,    ita  re  ipsa  aniicum  sc  ostendit;    fre^piens  mihi  in  lioc 


*  quamdam  cn.  gl.  meam  d.  6.  ^  heic  6.  clAri  ac  //  corr.  et  '  Helfen- 
stein  B.sqq,  Bouaram  artium  litteratornmquo  fautor,  cuilMrcklieinienisPIutarchum 
de  cariositate  Latine  versum  dcdicavit.  cf.  Pirckh.  Opj».  p.  213.  **  lac.  de  Ban- 
nisiis,  decanus  Tridentinus,  ex  superioribus  notus  Hutteni  fautor.  ®  consulta- 
iores6.  •  Conventus  ^.  sed /f.  corr.  c  '^  lac.  Spiep^el  Selcstadiensis,  Beati 
Bhenani  ex  sororo  nepos,  Wimphelingii  Zasiiquo  discipulus,  postmodum  Carolo 
y.  a  consiliis,  item  supra  ssepius  mcmoratus.  **  Cliunr.  Pcutinger.  cf.  supra 
p.  173.sq.  quocum  4.  **  et  fecU  II.  ex  ac.  '^**^  Gcorg.  Gros,  canouici  Augustensis, 
ceteram  incelebris  viri,  familia  non  incelebri  oriuudi.  ^^  lo.  de  Wirsberg^,  Fran- 
coniie  snperioris  nobili  gcucre  prognatus  quomodo  aflinitntc  Hutteno  coniunctus 
fuerit,  non  vacat  inquirere.  Mcmoratur  commiHsnrius  in  loa.  Geudcri  causa  ma- 
trimoninm   monialis   respicicnte   a  Cochlico   apud  Heiimann.  Docum.   Htt.  AHorf. 

1758.  8".  p.  45.  comm.  isagog.     *'  ,  cu   me   ipfe    amet  vt  q  A.  quod  //.  corr *ic 

me  a nt  q.     qnnm  mc  ipse  amet  ut  qui  plurimum  4. ..6.     ^^  illn  6.     Post  mca 

et  viris  commata  pos.  //.  De  fratribus  Fuchs,  nobilibuH  Franconibus,  ct  prsBci- 
pne  de  lacobo,  Hntteno  amicissimo,  satis  ex  hoc  i))so  epistolanini  volumine  con- 
stat.  ^****  Streytbcrgk  B,  Strettpergk  4.  Streitberg,  Franconiae  superioris  vicus, 
hodieqne  radera  arcis  habet,  qua;  nobili  gcuieri  nomen  dedit.  ^^  illis  6.  '*  quod] 
kie  et  ad  $q.  qnod  //.  videtur  adnotasse  .Quod  nisi  quid  prwmiserat  etiatn.  **  ,  fre- 
quens  A.  in  F  mutasse  videtur  II, 


214  XC.    HVTTENI  AD  PIRGKH.  EP.  VIT.E  BYJK  RAT.  REDD.  D.  25.  OCT.  15IS. 

valetndinario  adfnit,  etiam  tnnc  nnn  ob  morbi  fopditatem  spnrcissimc  fiplc- 
rem:  nam  ct  aliqnot  Sicpc  lioras  adscdit  misccndo  incnndas  de  more  fabn- 
las,  ct  ncccssaria  omnia  nt  affatim  snppetcrcnt  optima  diligentia  providit. 
qno  nomine  gratnm  mihi  facics,  si  Imc  scribcns  aliqnando  iitcris  homincm 
sahitavcris.  amat  onmcs  bonos,  litcratos  imprimis;  nmltisqne  in  Italiam  & 
misit  cnm  rcliqna  mca  opnscnla,  tum  nnistcnm  illnm  adhuc  ct  intcmpcsli- 
vnm  dialognm:  scilicct  hnnc  tibi  commendo,   ut  tn  cnm  commendcs  tnis, 

§.io6.hoc  cst  Musis  ct  litcris.     Pr<etcrea  ventit^rc  ad  mc  solcnt  Angustcnsis  Egi- 
dinsKcmus,  qnicnm  Papiic  olim  studni,  tunc  cnm  nno  snb  magistro  Grie- 
caruTii  litcrarum  studio  initiarcmnr,  et  Italici  gencris  Trebatius  Vicentinus,  »o 
homo  Grjccc  et  Latinc  egregic  cruditus,  ct  cui  illnd  solum  dcsit,  quod  ab 
eruditionc  inflatus  non  cst;   ac  loanncs  Ftt»niscca,   reconditarum  artium  ct 

§.io7.secrctioris   philosophijc    doctrina    cximius.     Fama  dcfertnr  huc  novum  in- 
strumcntnm  ab  Erasmo  itcrum  cssc  rcvisum  ac  intcrpolatnm  dcuuo,  ct  alia 
qusedam    nova    illius    opusciila    prodiissc  in  Incem.     Ouod  miror  tam  scro  i*> 
adfcrri  liiic  qu<c  in  litcris  nova  snnt.    Inlium  Polinccm,  llcsychiuin,  ct  alios 
libros  abs  tc  missos  acccpi:   ubi  tuam  in  meis  rcbus  diligentiam  pcrspexi. 

§.109.  Cum  hicc  scribcrcm,  altcra  mihi  tna  cpistola  reddita  est,  in  qua  perconta- 
ris  dc  Volha  fluvio ,   qucm  sic  vocat  autor  libcUi  de  duabiis  Sarmatiis  in- 
scripti.     cum  enim  scribat  illc  maximum   csse  hunc  fluvium,    multo  ctiam?o 
quam  Tanaim  maiorcm,  ct  immcnsnm  Asia^  spacium  obire,  deinde  in  Eii- 
xinum  cfl^undi,  scirc  vis  qncm  hnnc  csse  cx  illis  qnos  antirpii  commcmo- 

§j09.rant,  suspicari  liccat.  Mihi  nuper  Icgcnti  hnnc  libelhim  cadcm  obiccta  dii- 
bitatio  cst;  quo<l  cum  anxlc  magis  quam  ]n*o  re  im[nircrcm,  pcropportunc 
accidit,  notus  milii  ut  ficrct  clarns  eqnes,  Scgimundus  de  Herbcrslcyn,  Cic-so 


'  diiiloi^urn]  de  auHca  vita»  qiialcm  superior  Pirckheimcri  epistola  esse  iu- 
dicat.  **  ®  Aef^idiu.s  Remus  (Rehm)  patricius  Augustensis,  postea  opiscopus 
Chiemcusis  factus,  mortuus  cst  a.  1547.  ^AegidiusRcm  SS.  Thcol.  D.  Can.  Passa- 
viensis  instit.  a.  1520.  administ.  an.  1(5".  Bucelini  Gcrmania  sacra,  in  qua  ar- 
ehiep.  episc.  &c.  Aug.  Vind.  1655.  fol.  p.  40.  intcr  cpisc.  Chiemenses  27.  •  quo- 
cum  4. ..6,  *o  TKRBATivB  6.  Vinccutius  3,  secundum  lochcr.  Bernanlus  Treba- 
tius,  Viccntioe  natus,  Horapollinis  hicroglj^diica  Latino  vertit.  **  est  fecit  II. 
ex  sit  Toeniscca  5.  De  loa.  F(cniscca  (Mader)  Augustensi  Adelung.  ad  locher.  re- 
fert  eum  cdidissc  Psychomachiam  rcligiosi  Prudcntii,  AugustsB  1506.  et  Quadratum 
sapicntioe,  ibid.  a.  1515.  4".  **•**  Novum  instrumeutum  Erasmi  primnm  prodierat 
Basil.  ap.  Froben,  a.  1516.  in  fol.  cf.  p.  103.  *•  Polhiccm,  Hcsychium]  utrumque 
proculdubio  cx  oditione  Ahlina  Vcnetiis  ilhim  a.  1502.,  Uunc  1514.  exprossum  in 
fol.  *'  dc  (j}ro  te)  H.S.  •  V  spatium  4. ..6.  •*'  ISigcmundus  edd,,  sed  il.  corr, 
»Sepim  Herl»crstein  B,  Hic  libcr  baro  natus  est  Vippaci  Stirife  a.  1480. ,  doctus 
eques  et  orator  Csesaris  eidcmque  a  consiliis  intimis,  a.  1517.  in  Poloniam  Rus- 
siamquc  ab  inip.  lcjratus,  a.  1566.  obiit.  Vitam  suam  et  Commentarios  de  rebus 
Moscoviticis  ipsc  scripsit.  Hlam  cdid.  Th.  G.  a  Karajau  inter  *Fonto8  rerum  Au- 
8triacarum\  vol.  I.   Wien  1855.  8".  p.  60...396. 


XC.    HVTTBKI  AD  PIRCKU.  EP.  VIT^  8V-K  RAT.  REDD.  D.  25.  OCT.  I51S.  215 

sari  a  consiliis:  nam  is  hieme  proxima  C<Tsaris  ad  Moscoruin  principem  ora- 
tor  fuit,    et  magnam  Srylliiie  illiiis  partein   peragravit  ac  in  ipsam  nsqiie 
Asiam  barbaricum  pervagatus  est.     Is  me  tnnc  dociiit,  (piod  ante  coniicie-5'i**- 
bam  tantum,  non  afllrinabam  etiam,  qiiem  Volbam  Mosci,  apml  quos  ori- 

^tur,  vocant,  eum  esse  qui  apud  IHoIonienm  Uha  h^gitnr;  sed  autorem  Sar- 

'     matica)  cosmographia;  in  hoc  lapsum,   quod  nnn  iii  Kuxinum,    sed  in  Ca- 

spium  pelagus  defertur  lUia,  secpie  Hudie  apiid  llngaros  in  bibliotheca  Mat- 

thiie  regis  Griece  ac  vetustis  admodum   characteribus  conscriptam  Ptolomei 

(■eographiam  vidisse,  in  qiia  non  qcc,  ut  interpres  vertit,  sed  Qccg  norafiog 

lolegatur.    Idem  Segimundus   mirte  in    ilUus  Sarmatic  libello  rei  fidem  inihi  $.«»'. 
fecil,  et  iuxta  persuasit,    non  esse  Rvphcos,    non  esse  Hyperboreos  mou- 
tes.    Quod  ob  id  facile  mihi  accidit,  quod  Moscorum  ideoma,  ciim  quo  alio- 
qiii  convenit  plurimum  ea  lingua   quain  Illyrici  et  quidam  iii  Carnis,  ciiias 
ille  est,  loquuntur,  callet  Sigemundus,  ac  rcm  ut  sludiose  perquisivit,  ita  lin- 

15  gus  cx)miuercio  fretus  discere  facile  potuil ,  ct  faUi  difticulter  potuit,  pra^sertim 
multos  diversis  in  locis  cum  super  hac  re  quiesitos  haberet  ac  nullas  plu- 
rimorum   inter    se  collatas  discrcparc  confessiones  inveniret.     Quo  accedit§.«i?. 
illud,  quod  cum  ipse  Tanais  fonles  circuiverit,  ac  «id  Volham  ipsum  acces- 
seril,   nullos  tamen  montes  vidit,  nec  in  miliaribu^  iuxta  ducentis  Cerma- 

sonicis  circumcircum  facta  inquisitionc  ullos  esse  audivit,  cum  hoc  Moscos, 
si  uspiam  aliqui  essent,  latere  non  posset,  ut  qui  lalissime  divagantur  ac 
brevi  tempore  maxima  statini  itinera  perficiunt,  et  ita  amplum  sit  Mosco 
iroperium,  ut  maximam  intra  hoc  illorum  montium  partcm  concludi  o|)or- 
tuerit     Certe  iureiurando  aflirmat  in  regia  Mosci,   iibi  multa  comperta  in5.ii3. 

» commeutarios  digessit ,  omncs  diccre  frivola  essc  ct  conficta  (iiue  his  de 
montibus  et  opinentur  homiiics,  ct  pro<Iidcrint  vctcrcs:  omiics  ciiiin  illas 
regiones  esse  planas,  neque  usquam  montcs  occurrcrc ,  quantnmcunque  late 
iu  septentrionem  quis  expacietur:  nisi  quos  ipsc  qiioque  vidit ,  humilcs 
quosdam  colliculos  in  montium  numero  poncrc   cpiis   velit.     Qiiod  me  au-§.M4. 

aodientem  attonitum  prope  reddidit:  rcm  adeo  hominiim  o|)iiiioiii  iiidxam,  adeo 
praeclarissimorum  virorum  literis  decantidam ,  in  fabulas  abiie,  in  nugas,  ct 
iiiiUam  penitus  esse,  aut  si  fuerit,  esse  d(»siissc.  Tu  cui  vacat,  iitpote  ab 
aula  libero,  a  negociis  soluto,  accrvos  librorum  invadc,  ct  cxcute  ac  illos 


*  hyeme  3.  '  asiam  Aff,  coniiceibatur  3.  *  tantiirii  omiss.  ediL  addid.  11, 
etiam  addid,  //.  *  Ptolomaeum  A...  ^  Ttolomaa  3...  ^^  Iterum  l;?ogim  covr.  H. 
"  ripheoB  A,  Kyph  H,  Kypba?08  4.  biperborcos  A.  3.  Hyp  //.  **  idioma  3. ..6. 
ex  cui  H,  fecit  cum  qua  *'•*'  ...alioqui  adscr  //.  cui  convenit  cdd.  cui  alioqui  con- 
venit  6.  '^eamis  AB.  sed  H.  con\  C  **  Sigemnndus  h.  /.  non  corr.  //.  *''  comma 
posi  fretus  adiecii  H,  "  baberet  fecit  //.  pro  liabuerit,  et  paidlo  post  inveniret 
pro  inaenerit.  *•  milUaribus  4...6.  comina  post  Germanicis  adscr.  //.  *^  nibil 
uciri,  sed  anie  omnes  delevit  //.  *^  expatietur  /?.  expatict  3.  cxspatietur  4. ..6. 
jUisi  A,  sed  H,  .Nisi       "  comma  ante  esse  adsa\  //.       esse  omis.  4. ..6.      vocat  5.  6. 


216  XC.    HVTTENI  AD  PIRCKn.  EP.  VITJE  BYJE  RAT.  REDD.  D.  25.  OCT.  1518. 

$.ii5.nol)is  Rypliffos,  illos  llyperboreos  niontcs  explica.  Accessit  nic  heri,  Basilea 
veniens,  non  visns  anle  Occolanipadius,  dentalns  tlieologus;  cnins  dentibns, 
trinni  linguarnni  scripturas  avidius  rnniinantibns ,  edentnli  illi  invident.  di- 
xit  Erasnnnn  ad  Brabantinos  snos  rediisse ,  menin  Neniiiieni  in  ofTicina  Fro- 
beniana  denuo  excusuin  typis.  0  perverse  officiosos  calcographos  istos,  le-5 
nierarium  genus  honiinuni !  lain  GaUias  pervagabuntur  et  ulcerosis  illis  theo- 
logis  ac  ad  onineni  facile  contactnm  oiTendi  solitis  obiicientur  niigcT:  niale 
consultuni  erit  Ilutteno :  lieu  inihi ,  perii ,  actum  est !  iam  in  articulos  istud 
milii  redit  negocium:  tanti  constitcrit  hoc  nngari.     Consule  in  mcdium,  Bi- 

§.ti6.Ubalde:    aniico  opus  est,   consultorc  opus.     Eckius  proscidit  Carlostadhmi,  lo 
civem  meum ,  probnm  theologum ;  cidcm  cum  Luthcro  beUum  est ;  Luthero 
cum  niultis:    eii  viros  Iheologos  inipactis   mntuo  genuinis  se  concerpentes. 
multa  Erasmum  monet  Eckius,  ad  qu<e  ille  (quid  faceret  aliud  enim?)  Eras- 

§.ii7.nium  pra^stat.     Niidinstertius  alvnm   inihi   duxernnt   medici;    is    cnrationi 
huic  colophon  imponitnr,   poslea  eiiiin  aer  admittitur  et    vinum,    sed  non-is 
iiisi    vahle    dilutum    sumitur,    largiusqne   prandium    apponitur,    quanquani 
aliquantum  adliuc  uitra  edendi  aviditatis  terminos  continemur  ne  cui  alvus 

§.us.repentina.  Oecolampadius  salutare  le  iussit.  credo  concionalorem  aget  hic. 
(■uilielmus  Buda^us,  nobilium  in  Callia  doctissimus,  doctorum  nobiiissiimts 
annolationes  iii  Pandectas  prosequitiir.  exilui  gandio  rc  inteUecta.  Ecce^o 
tibi  duos  eadem  tempestate  Ilercules,  immanissimarum  profligatores  pestium, 
xal  (og  eiTtetv  TQig  ale^txdxovg,  Budsenm  et  Erasmum ,  inter  quos  oninia 
prius  commisero,  comparationem  quam  moliri  ausus  fuero:  debellavit  iUe 
.\ccursii  in  Callia  |>osteritateui  et  oimic  radicitus  extirpavit  Bartholistarum 
geiius,  hic   theologia'.  fuinnm   obiicientes  barbaros  facto  impetu  oppressil.js 

j.ii».et  sacris  literis  diem  reddidit,  hicem  invexit.     Adde  Fabrum,  qui  philoso- 
pliiain   exquisite   fabrefecit  illustrato  Aristotelc.     adde  Gopum  et  Ruellium: 


*  magnas  R  et  Hy  adscr,  H,  riph^os  B,  Ryphfeos  4,  cxplica  //.  pro  mqTP. 
A,  Basila^a  3.  «  Dc  loa.  Oecolampadio  (Hausschein)  satis  constat,  cum  cum 
Huttcnus  hanc  cpistolam  componerct,  Augusta?  Vind.  concionatorem  factum  esse, 
{<ed  non  ita  longre  post  eam  civitatem  reliquisse.  amte  dentatus  Uem  ante  edentuli 
commataadscr,  /£,  *  denuo  excusum]  cf.  Ind.  bihl.  XV.  4.  '  contectfi  J.  ''^Car- 
stadium  AB.  quod  corr,  //.  "  Ekius  B.  qua>]  q  A.  3.  qu^i^.  quod  4...6.  *-'•  **  Eras- 
mum  priestat]  i.  e.  tacct.  '*  ante  sed  cttmjMa  pos.  H.  "  ue  cui  etc.\  ne  quis 
nberius  se  pascat.  edd.  qmd  //.  sic  corr.  ne  cui  a...  |  pentina  |  unde,  cmm  Celsus  II. 
S.  I.  f.  scribat  alvus  repentina  perniciosa  est .  Huttenita  rrrba  me  restituisse  puto. 
I*  Guil.  Buda>us]  sumnins  ICtus.  Gripce  doctissimus.  natns  Parisiis  a.  1467.  maiores 
majristratus  conijdnres  g^ssit.  libros  adhnc  utiles  scripsit  haud  paacos,  cielebs 
obiit  a.  1510.  »  adnotationes -/...5.  *•  xcrl  cJ;  f ^x.]  et,  nt  ita  did^,  triplices 
malorum  aversores.  *•  Bartolistarum  4...$.  **  a^te  hic  comma  pos,  //.  •*  fa- 
bram  A.  lacobum  Fabrnm  Siapulensem  ytTEtaides  in  Picardia"^  theologum  et  phi- 
losophum  eins  temporis  celebratissimum «  a.  1537.  vita  CI  annorum  functum. 
^  Gnil.  CopQs  Basilecnsis  Parisiis  metlicinam  protilebatnr,  abi  cam  eo,   ut  cum 


XC.    HVTT.  AD  PIRCKH.  KP.     XCI.  UVTT.  AD  STROMER.  AVL^,  TJIXF.   1518.        217 

huius  Dioscorides,  illius  Galenus  est.  0  seouium!  o  literse!  luvat  vivere, 
etsi  quiescere  nondum  iuvat,  Bilihalde.  Vigent  studia,  florent  ingenia.  Heus 
lu,  accipe  laqueum,  barbaries,  exilium  prosjMce.  \U\\ic  liactenus  prof1u-§.i2^. 
xerit  epistoke  buius  volumen,  quod  idcirco  in  longius  excrevit,  quod  nescis 
squantum  cupiam  abs  te  iongissimas  accipere  literas.  Qnod  fac  nt  asseqnar: 
tuosque  meo  nomine  saluta  cives,  eos  i^rinnnn  (piibnscinn  notitia  mibi  in- 
tercedit,  deinde  jcdvrccg  oiSovg  a^iov^  ac  ij^se  vale.  <a  nt  mereris  vale: 
mereris  auteui  optime.     Augustie.  Vlll.  Calen.  Novend)r.   Anno  M.D.XVllI. 

tsXog, 


10     AVOVftT.B   VIMDELICORYH.  LXXXXI.  8KPT.  ?  A.  1518. 


VLRICHI  DE  HVTTEN  EQVITIS 

AD 

HENRICHVM  STROMERVM  AVRRACCHVM  MEDICVM 

IN    AVLAM    SVAM    PR.EFATIO. 

is         N»  tu  rem  milii  pericnlosam  snasij?ti,  Stromer,  de  vita  anlica  ut  scri-$.i. 
berem,   hoc  potissimum  tempore,   qno   tot  agt^itibns  liic  principibus  tanta 
est  aulicorum  frequentia :  quasi  nllo  modo  tutum  sit  bas  spinas  contrectare 
aut  consultum  cos  irritare  quibus  etiamsi  blandns  sis,   non  admodum  pla- 
ceas.     £t    dic  mihi,    amicissime  bomimnn,   qnid  te  invit  in  boc  discrimen 

soabducere  amicum,  nec  in  mentem  venit,  cni  nie  furori  obiicias,  contra 
quam  rabiem  excites,  praesertim  aubcinn  et  ipsum  nnper  factnm,  nt  in  anla 
iubeas  me  aulam  offendere,  et  quod  dici  solet,  iv  (pQeari  xvol  fidx^ad-ac? 


LXXXXI.     -^=  Indicis  bibliogr.n«.XVlI.  A.       A  =^  ibid.u^.  1.        A*  =  ibid.  lA^. 

B  =  ibid.  n".2.      C  ==  ibid. n". 5.      4  =  Hurckliard.  1. p.  133...  142.      5  =  WHgenseil. 

nQ.xxii.  p.  141. ..144.       0  =  Hutt.  Miinch.  Ili.  f:  14...  17. 

Badseo  Kuellioqnc  aliqnotiens  convcnit  Huttenus  (cf.  p.  162.).  (ialeni  dc  affoctor. 
locor.  notitia  libri  VI  Guil.  Copo  interprete  prodieruut  Paris.  ap.  Henr.  Stepha- 
nam  8.  a.  4".  loa.  Ruellius  Suessionensis  a.  1474.  natus,  doctissimus  medicus, 
Fabro  15ud»*oque  et  Copo  amicissimus,  eoden^  quo  ille  a.  ^37.  vita  fiinctus  cst. 
Prima   editio   versionis  Dioscoridis   prodiit  Paris.  ap.  H.  Stephanum   a.  151ft.  f(d. 

•  ,iuuat  A.  sed  H.  covr,  .  luuat  ^  exsilium  4. ..6.  ,  atq^  A.  corr.  II.  Atqj  ®  post 
primum  comma  adscr,  H.  noticia  3.  "^  n.  o.  a.]  omnes  quos  dccet.  ac  et  vale 
eommatibus  inctusit  H,      ^  xiloq  omis.  3... 6. 

*•  db]  ab  //.  6.  *'  HENRicvM  AC.  4.5.  Stromerum,  med.  0.  av-|veiibac- 
CHVM  A*,  AyvERBACHVM  C.  **  AVLAM  svam]  MisauICi  siium  //.  6.  Insrriptio' 
nem  amis,  4,  Ad  Henricum  Stromerum  Averbachum.  5.  ^^  Ne  0.  **  heic  4.  5. 
^  ,  qaMi]  .Quasi  corr.  //.  ^  adducere  4.5.  *'  rabiani  C.  corr.  //.  prcfertim 
C,  corr,  H,  ••  tpv  tf^\axi  xyffl  ndxscca  A.  corr.  //.  In  puteo  cum  canibns  pngnare 
dicitar  de  ii»  qui.  cum  malo  aliquo  conflictantur,  (luod  effugcre  neciueunt.  Suid. 
ip  tpQiaxi,  Zenob.3,45.  Cf.  Hesych.  'Ev  rpQBccti  Tivvo^axitv.  naQoifiice  inl  ttov 
dvciptvxxup. 


218  XCI.    UVTTEM  AD  8TR0HEBVM  IX  AVLAM  DIAL.  PBJEF.    151S« 

S-^-Qiiid  restat  aliiid  igitur,  uisi  ut  me  ob  istas  nugas  non  in  nostra  quideni 
aula,  in  qua  tiita  ac  tranquilla  sunl  oinnia,  venim  ubiubi  negocium  inces- 
serit,  ut  apud  hos  rerum  dominos  agendum  sit,  ex  stipatoribus  unus  ru- 
bito  protnidat  aut  indicta  calce  pra?cipilem  eiiciat,  deinde  fiducia  plenus 
facti  rationem  reddat  ac  causam  tueatur,  quam  mihi  impugnare  non  us-5 
quequaque  oportunum  sit,  demum  ad  paiinodiam  quoque  adigat,  quam  nisi 
mox  promisero,  dentes  amisero,  nisi  tu  contra  auhcdm  vesaniam  habes  me- 
dicamentum  aut  iam  parasti  lielleborum  quo  furentes  illos  inebries?    Quod 

§.3.  si  esl.    quieso  in  tempore  consilium  cape,  ut  veuienti  malo  occurras.     Sed 
vereor  ne  in  medicina  non  tantus  sis,  ut  hominum  airectibus  mederi  scias.  lo 
et  iam  mihi  caput,   inihi  os,   mihi  mala;  trepidant,   ac  aliquem  videre  vi- 
deor  ex  gigantibus  regiis  pugnum  sex  librarum  stringere,  qucm  iamiam  in 

§.4.  buccam  inihi  impingat.  Quod  ubi  fiet,  tum  vereor  ne  tu  iu  sinum  interim 
rideas  et  pro  ludo  ducas  mihi  alapas  infligi,  os  obverberari,  dentes  excuti. 
Et  fortasse  niortis  causa  si  mihi  fueris,  non  magni  facies,  (piod  clericusi5 
non  sum ,  ut  ilh)  te  sagittent  canone  ecclesiastici  patres,  'Siquis  suadente 
diabolo*.  Verum  hcus  tu  hominejn  essc  memineris,  idque  satis  exisUma 
quod  tibi  iratum  deum  reddat,  quandoqiiidem  sic  ille  dicit   *Quod  feceritis 

$.5.  uni  ex  minimis  meis,  mihi  feceritis*.     V'in  deum  igitur  prodere,   cum  hoc 
facias,  si  me  auUcis  simiis  discerpendmn  tradis?  Quieso  rem  intuere  ac  con-M 
sydera  quain   non  deceat  sero  sapientem  le  illud  *Non  putabam  futiiriim 
hoc*  pra^texere:  credis  enim  non  vehemenler  quosdam  succensere  mihi  ob 
hoc  nugamentum,   aut  eam    esse  in  aula  moderationem ,   ut  qui  sic  com- 

§.6.  inoti  sint,  contineant  sese?  Praiiterca  memento  ahquos  esse  quibus  iam  ante 
aversa  fuit  a  studiis  mens ;  hi  exilient  ac  arma  et  equos  poscent  his  ferme  ro 
verbis  iloc  ille  feret  imi>une  scriliaT   Nosti   enim  quantum  hteralis  detra- 
ctuin  putent,  quando  scribas  vocant,  nobis  contumeliam  minime  agnoscen- 
tibiis.     qui  iit  stultifs  sit  metus,   vulgatum  hoc  tameii  est,   Occasione  tan- 

§.7.tum]nodo  opus  improbitati.     Sed   iocatum   satis  est.     per  miras,   Stromer, 
difPicultates,   iit  tibi  obsequerer,   eundum   fuit:   priinum  canicularibiis ,  in-so 


*  nUi]  qua  corr.  11,  istas]  has  corr,  H,  *  negotinm  4. „6, et  sic  in  sqq.  *  prapci- 
pem  A.  fidutia  A,  "  ac]  et  corr,  //.  caussam  4, 5,  ei  sic  in  sqq,  •  opportunum 
4. ..6.  aligaty^.  '  v^faniam  A  *,  u^faniam  B,'  •*  anle  aut  comma posuit  H,  *  quefo 
A,  quaefo  corr,  H,  cape]  adliibe  corr,  //.  **  post  regiis  commapos,  //.  queis  6. 
"  intorea  6.  *®  sum]  sim  corr,  //.  Ecclefiarti  A,  Ecclesiastic.  4,  Ecclesia- 
Btico  5.  Siquis]  Ciementina  1.  de  paenis  V.  8.  secimfium  quam  anathemate  percutitur 
qui  ctericum  percusserit  etc,  ***   illo   dicit]    Evang,  sec,  Matth,  XXV,  40,  cf,  45. 

"  Vin]  Visne  corr.  H,  quum  4,5,  semper,  *'  tradas  corr,  H,  Qnefo  C,  Quaeso 
eorT.  //.  ac]  et  corr.  H.  *"•**  considera  4, „6.  *'  quam]  quod  6.  Non  putabamj 
Cf.  ad  epist.  Alberto  Mog.  d.  13.  Sept.  a.  1520.  datam  adnotatji.  **  hoc]  detevit  //. 
•*  8unt]  sint  forr. //.  **  aduerfa.-/.  cxsilient^.  5.  ct]  ac5.  fcre  <5.  ■*  hoc^...6\ 
Hoc  con\  H.  litteratis  4, 5,  "  quando]  quotics  corr,  H.  •*  Occ.  etc]  IlQOtpd- 
9i»f  dsLvai  fiopov  1}  novfiqCa.  Diogenian.  VII.  87.  c.  intcrp.      ^  ^  tantumodo  A. 


XCI.    HVTTENI  AD  STBOMEUVM  IN  AVI.AM  DIAL.  rB^P.    I:1S.  2  I  9 

feslo  stiidiis  tempore,  ingenium  rum  exorceam;  deinde  in  lioc  Germanae 
nobilitatis  conventu,  in  quo  ita  lurhis  reff^ta  sunl  omnia,  ut  nemo  salis 
meminisse  quid  suiim  sit,  qiieat;  in  quo  nulla  «[uies,  nunum  silentium,  nulla 
tranquiiiitas,    ingentes  tota   urhe   molus,   vociferationes.   tumullus,   equita- 

stiones,  strepitus,  clangores,  equormn  hinnitus,  plaustrorum  stridores,  hctfii- 
bardarum  tonitrua,  tuba»,  concentus,  saltaliones  ac  |)Iausus.  Qu»  me  cum$-^« 
circumstent  et  paucis  diebus  absolvi  negocium  poslulet  ac  niliil  interim  ces- 
sare  obeundis  in  aula  ofliciis  liceat,  aliquid  arbilraris  in  lioc  dialogo  futu- 
rum  quod  bis  placeat,  quibus  ut  placeamus  studere  debemus?  *Ede  tamen' 
loinquis  *ut  tc  hic  esse  homines  cognoscant'.  Erras,  bone  Stromer:  neipie 
enini  tanti  est  in  hominum  oculis  ac  aurihus  versari  me,  ut  ob  id  incon- 
syderatius  aliquid  et  cui  non  prius  limam  admoverim,  in  lucem  edam.  *Pla-$'*- 
cuil'  ais  •Peutingero,  viro  ut  gravissimo,  ila  ej^regie  doclo  et  naris  ennm- 
cl<e.   et  lacobo  Spiegel   regio   secretario,    rara3   liomini   doctrina?  ct  iudicii 

i& singuiaris ;  ac  Stabio  placuit,'festivi  <idmodum  ingenii  et  minhnc  fucata*  eru- 
ditionis  viro*.     Llt  dicam  quod  sentio,  commovisti  me  his  autorihus;  qiian- 
quam'  verendum ,  ne  per  amicitice  studium  ex  favore  potius  laudent  hi  qiiam 
cx  hidicio  probent.     Verumtamen  pervicisli    tu;    atque   ecce   tihi  Aulam  in$.>®. 
aula;  sed  iu  ea  aula,  in  qua  ista  facere  licet,  et  quze  nisi  talis  essel,  nos 

3«non  caperet:   sic  enim  iudico,   Stromer,   simpliciores  esse  iios  quain  auli- 
corum  consnetudini  aptum  sit.     itaque  gratulandum  interim  nohis  invicem,  S.i'* 
quos  ibi  exercet  fortuna,  ubi  non  magnopere  nostri  nos  statiis  piget,  sub 
iilo  scilicet   omniuin   quos  luec  natio   hahet   principes   benignissimo  liunia- 
nlssimoque  Alberto,  Cardinali  et  Arcliiepisco])o,  (pii  cum  niaximo  virtutum 

;^omniiim  teneatur  studio  et  singularis  prohitati  amicus  sit,   imprimis  tainen 
bonarum  literarum.studia  eorumque  assertores  revereiiter  suspicit  ac  libe- 
raliter  fovet.     Quis  enim  nunc   recte  per  riermaniain   eruditus  est  quem$.  i?. 
ille  non  norit,   aut  a  qiio  tali  unquain  salutatus  esl  quem  non  largo   niii- 
nificentise  sua»  imbre  consperscrit  ?  atque  ut  sollicitus  nuper  fuit ,  ne  qiiid  se 

soindignum  pateretur  bonus  Capnion,   iil  Vupide  literis   ad   se  vocavit  Eras- 

*  exerceaui]  oxercercm  corr,  IJ,  Geriuaniti;  4,5,  '  .sitj  fuit  6,  *  traiiqiiili- 
i%»  A.  *••  bombardu  A,  "^  circuinstent]  circumstiteriw/  corr.  II,  postulct]  po- 
stnlaverit  forr. //.  *  llccat]  licuerit  corr.IJ,  ^  Aede-4*r.  Ede  rorr.//.  ^^  licic 
4.5.  **  me  dctevit  II,  "•**  inconsidcratius -/...C.  **  edam]  edere  velim.  corr, 
H.  a!da.<4*.  "  ch.  pcutTger.  marg.  V,  Ch.  Peutinprer.  marg,  A*,  viro]  liomini 
corr.  H.  egregie]  re cte  corr. //.  et  naris  iniunctaB  dcIcvV  H.  **  Spiprel  ABC, 
nee  corr.  H.  Selestadien.  marg,  A*,  C,  rar«»  ...  jilacuit]  niirc  literas  amanti,  pla- 
callq^  Btabio  c&rr.  H.  inditii  A,  *^  lo.  Stabius.  marg.  A*  C,  **  commosti  6, 
anctoribas  ^.  5.  *••"  quamquam '/...&.  ***  \m\\i\o  A.  *^  Cardinali  ct  dclcvit  fl. 
Archepifcopo  A*  AB.  **  inprimis  4.5.  ^  adsertgres  4,5.  suscipit  0,  **•"  a'c 
lib.  fov.]  et  fovet  liberaliter.  corr.  11,  *'*  norit,  aut)  aj^noscat?  Aut  corr,  II, 
vmqaam  4,  ••  su«b]  suo  G,  solicitus  AC.  ^o  bonus  (^anus  Capnio?  vt  C,  Ca- 
nu8  delemt  H.  et  ex  vt  fecit  Vt        vocavit]  Cf.  supra  p.  188. 


220      XCI.    HVTT.  AD  STROMKR.  EP.     XCII.    PEOBENI  AD  MORVM  EP.  D.  13.  NOV.  I5!S. 

mum,  ciiius  etiam  nomini  solet  honorificam  semper  pra^fationem  adiungere. 

$.13.  et  a  nobis  crebro  perconlaturt  ex  docte  doclis  quid  quisque  faciat,  quid 
patiatur.  Quie  cum  ita  sint  et  omnino  liherior  sit  nohi»  aula  quam  in  qua 
libere  aliquid  iocari  periculum   sit,   evve   tihi   dialogum,   queiu   iubeo  spe- 

$.  »4.  culi  vice  propositum  esse  aulicis  illis,  in  quo  se  intueantur.  quanqnam  iu- 
vidiam  deprecor:  lusum  est  enim,  ioco  scriptum  est,  nequis  teuiere  in  nu- 
gis  moveatur:  tum  veniam  meretur  Misaulus,  tsedio  aulicfe  consuetudinis 
impatientius  forte  quam  pro  tempore  invectus.  id  quod  pro  me  illis  in- 
culca.     et  iam  colloquentem  cum  Misaulo  Castuni  audi. 


LXXXXn.  13.  NOV.   »5!..     10 


10.  FROBEMVS  THOM.E  MORO, 
REGIO  APVD  ANGLOS  CONSILIAKIO   S.  D. 

$.1.  Lucianus  salsissiiuus  scriplor  el  iDiniitahilis  facetianim  arlifex,    in  dl^Iogo 

queni  inscripsit    776^1  rcov  i.Tt  fiiad"^  awoi^fov  vitain  istaiu  aulicam  (ut  nosti^ 
sic  vorhis  depingit ,  ut  nullus  Apellos ,   nnlhis  Parrhasins  penicillo  potueril   ex-  '^ 
pressius,    quein  Erasnii  nostri  heneticio  Latiui  luaiore  propeiuoiluni   gratia   red- 
dituin  leguul    (piaiu    ille   (ira>ce   scripsil;    unde    et   nos    eam   picturaiu    inutiiati 
sunuis,    qua  rrontispiciiun  lihrorum  qui  t^-pis  nostris   excuduntur.    noniinuqiiani 

$.?.  ornainus.  Sylviiis  itein  Senensis  patnim  memoria  de  roiseriis  aulicoruni  liMliim 
edidit  sane  frigidiiin,    ul  qui  natura  quam  arte   vel    literis   ad   dicenduni    essel-^ 

§.3.  instriiclior.  Al  ut  huiic  eqnis,  quod  aiunl,  alhis  praMrurrit,  ita  ad  illiini  proiime 
accedil  V.  llnttenus,  e  nohili  Ilnttenoriim  ramilia  prognalus,  qui  inter  Fran- 
conicos  Eqiiites  ciiinprimis  clari  sunt.  si  spectes  «tatem,  adulescens  plane,  si 
doctrinain  et  priidentiam ,    vel   senibus    eruditissimis   conlatissiinisqiie   connumc- 

§.4.  raiidus.     Iino  per  Pythagoricani  illani  TtaXiyYfveaiav  renatum  in  lioc  Lucianum?'» 
dices.  uhi  illius  Aulam.  lepidissimiim  dialogum.    legeris.     Quem   ideo    nunc  ad 
le  niisimus,    iit   quoniain  nnper  Musis  suam  vicem  iuconsolabiter   dolenlibus    iii 
aulaiu  invictissimi  regis  tui  pertractus  es.    habeas    in  qiio  tiiam  sortera  ceii  in 


LXXXXIL    A  =  Indic.  bibliojrr.  n».  XVD.  3.         B  =  ibid.  n\  5.         3  =  Hutt. 
Munch.  IIL  p.l2.sq. 

«  et  a]  Etiam  a  corr,  //.  *  pericuu  .-I*  T.  corr.  N,  »  tedio  A*  ABC. 
»  M.D.XVIIL  «!/«/.  5. 

•*  q>fgl'  riwij  ixl  fnVtfn»  «rrorlV^ij  B.  cvrre.i-it  H.  arf^l  r.  %xX.\  De  mercede 
conductis  potentinm  faluiliiiribus.  '*  Parrharias  .-f.  '•  Erasmi  lans.  marg.AB. 
Erasmi  versio  in  Opp.  ein?  tom.  L,  item  in  Henrici  Petrei  Herdesiani  Anlica  vita. 
Ff.  «d  M.  1577.  8,  11.  edit.  ibid.  1578.  d*.  exstat.  "  Aeneas  Sylvius.  marg.  AB. 
Item  Aeneie  Syhii,  qui  postea  Pius  P.  M.  11.  factus  est<»  libellus  a.  1445.  scriptus 
*Corialinm  miseria»'  jip.  Henr.^Petreum  Herdesianum  lepitur.  *  «>didit  A  B. 

•*  At]  Sed  Cffrr.  //.  ci  kabci  A.  J.  *•  V.  Huttenus.    mmrg.  A  B,  e  imU.  3. 

"  «dolescens  J.  *^  vaiiyy.]  re^nerationem  xahTT^rt^iati  B.  walryyfVfCTav 3. 
**  Aiila.  Hatteni  dialo^^  mtarg.  A  B.    ^  Henricus  ocUoos.  wmrg.  AB, 


XCII.    FROBEN.  AD  MOR.  EP.      XCIII.    HVTT.  AD  PIRCKH.  EP.  D.  II.  NOV.  IjIS.        221 

labella  drnioxgnCicDv  contempleris,  nut  «iliorum  quorundani  potius:  nam  to  fe- 
licem  plane  puto,  cui  in  ministris  et  quidoni  Iioiioratissimis  essc  contigerit 
regis  ut  omnium  .florentissimi,  ita  modcstissimi  optimique.  Tuam  Utopiam  $.5. 
denuo  typis  nostris  excudimus,  ut  scias  nou  a  Britauis  modo,  sed  ab  orbe 
5toto  Moricum  probari  ingcnium.  Commenda  mo  magnis  illis  literarum  Iieroibus  $.g. 
lo.  Coleto,  Linacro,  Grocino,  Latomero,  Tuustallo,  Paceo,  Croco  et  Sixtino. 
Bene  vale,  vir  clarissime.    Basileae.    Idibus  Novemb.  M.D.  XVIII. 


10.  NOV.  1519. 

Vide  pag.222.  d.  lxxxxiiii. 


AYGraTJE  VmDELICORVM.  LXXXXIII.  J 1.  NOV.  ( 1518.) 

10  VIRO    PER    OMNIA    MAGNO 

BILIBALDO*IMRCKHEIMERO 

PATRICIO    N0RIMBERGEN8I    AMICO    FORTI    ET    COGNITO 
8ALVTEM 

HVTTENVS. 

is  Habes,  mi  Bilibalde,  perpetuuin,  nisi  oinnis  nos  quani  in  litteris  re- 
posuimus  spes  fallat,  tcstihionium  de  te  meum  aiit  testimonium  potius 
amiciiiae  nostrae,  quam  rogo  studiosissime  rolas.  Mitto  Dialogos  L,  item 
Orationes  quinquaginta  Kobergo  danda  exemplaria ;  verum  EpistoI%  CC  mit- 
tuntur,  non  idcirco  quod  Robergo  omnia  tradi   velim,    sed   quia   Stroraer 

10  obniiissime  flagitat  mitti  sibi.  Tu  igitur  qui  utrumque  amas,  mihi  Vero 
in  re  adhuc  nuUa  defuisti,  quia  aliter  a  me  Lipsim,  quo  ille  vult,  mitti 
non  possunt,  datis  Kobergo  L  aut  C  si  vult,  reliqiia  Lipsim  quam  poles 
cito  perferenda   cura  in  jedes  Melchioris  Lolher,    apud  quem  ea  quseret 


LXXXXIIL  l=:Pirckh.Opp.  (Ind.  bibl.  no.59.)  p.319.     2=cBiirckhard.  I.  p.210.8q. 

3  =  Wagenseil.  n^xiv.  p.  101.  4  =:  Hutt.  Miinch.  III.  p.  62.  (Miinchius  hanc 

epistolam  sine  die   [ohne  Datum]   et   anto   proxinie   Buperioreui  Hutteni   epistolam 

scriptam  esse  soniniavit.) 

^  ^17^0x9.]  Democriti  more,  democritizans.  drjfioyiQiTiz(orj  tt.  8riiL0%Qiti  ^atrjS. 
•  Eniditi  viri  apud  Anglos.  marg.  A.  B.  Cinacro  3.  Coleto,  Linacro  &c.]  Apud 
Anglos  et  in  Erasmico  commercio  epistolico  colebratissima  nomina. 

**  literis  ui  infra  literas  4.  "  dialoj^os]  Aula  s.  Misaulus.  *^  orationes]  Ex- 
hortatoria  contra  Turcas.  Kobcrgo]    Antonio  Kobergero   (s.  Coburgero)   An- 

tonii  f.  Henrici  n.,  typographo  bibliopolffquc  Norimbergcnsi,  f  a.  1540.  Antonius 
pater  inter  celebratissimos  tjpograplios  laudandns  f  a.  1513.  Kpistola^]    i.  e. 

ezempla  num.  lxxu.  "  mitto  /.  mitto  4.  "  ccntum  2.  "  Melch.Lother  s.  Lot- 
ther,  parens  cognominis  filii,  Lipsiae  magna  cum  laudo  typographiae  operam  dedit 
ab  a.  1497... 1518.,  post  Wittembergac,  ubi  multu  Lutheri  opuscula  publicavit,  nnde 
a.  1525.  Lipsiam  reversus  est. 


222  XCIV.    PAVLI  RICII  AD  HVTTKNVM  EI».  D.   10.  NOV. 

Stronier.  Ego  biMio  valeo.     Brevi  aut  ino  aiit  copiosissimas  litteras  a  lue 

liabohis.  Iiiterini  valc.    Arrepi  coniinentaria  Ca»saris   lieri.     Vale  lieroice. 

Augustas  Martinalilms. 


AVfJVST.E  VINDKLICOIIVM.  LXX.XXIIII.  10.  SOV.    I5In     noH   i:.I<il. 


PA IL  JS  RICIVS  MEDIC  VS  s 

VLHICHO  DE  HVTTES  EQVITI 
s.ALVTEyr, 

§.1.  Quantum  iucundo  hcsterniv  noclis  epulo  apud  symposiarchen  nos/rum 

Chunradum  Peutinger,  unicum  literarum  pariter  ac  literatorum  alumnum, 
oblectamenti  acceperim,  mi  Iluttene^  perpendes,  si  eorum  quw  longa  tunc\Q 

i,2,  disceptationis  serie  commentati  sumus,  epilogum  tecum  feceris.  De  cetso 
siquidem  et  summo  empirei  glohi  cacumine  ad  abyssum  picne  et  Stygias 
usque  undas  sermonem  nostrum  devolvinius;  cumque  de  arcano  et  ine/fahili 
Pauli  ad  ca'Ium  raptu  sermocinandi  exordium  sumpsissemus .  in  illud  lan- 
dem  admirandum  et  prope  divinum  Guaiacani  ligni  donum  nostra  finiehatn 
oratiOy  cum  interim  de  Erasmo  Roterodamo,  fido  Mercurii  comite,  et 
CapnionCj   terrestri  Saturni  oraculo,    dulcia  et  eorum  laudis  plena  mi- 

$.3.  sceremus  colloquia.  Ca^terum  cum  permulta  et  qua^  longe  exactiora  re- 
quirunt  examinay  tunc  inextricata  sententiaque  ancipiti  relinqueremus. 
quorum  perscrutationem ,  ne  de  Tantali  fonte  bibere  et  nunquam  salis ,  ut  jo 
aiunt^  inventum  Osyrim  qu(crere  hortari  te  videar,  omnia  ea  silentio  nunc 
involvo  nihil  istiusmodi  retexens.  Unum  dunlaxat,  quo  longam  symj^osio 
nostro  funem  abscidimus.  cum  Guaiacanum  lignum  tuo  non  minus  gravi, 

§.i,quam  dulci  lacteoque  decorari  eloquio  velim,  nunc  repeto.  nec  tu  humile 
id  aut  laude  tua  inferius  dixeris.  quod  miro  sane  modo  et  ultra  prrneti 
medicina*  facultalem.  innumeris,  ut  nosfi.  mortalibus  squalida  horrendaque 
Galticarum,  ut  quidam  vocant,  pustularum  lue  affectis  el  prope  consumptis 
facite  tutumque  pra\<titit  refugium;  quodque  non  solum  corporis  emundat 
ac  temj^rat  vires^   verum  et  menlis  lergit  aciem  eamque  in  summa  con- 


LXXXXIIII.    A...E  =  ludic.  biblioirr.  no.  XXIII.  1...5.       G  =  ibi«l.  n^C.     Lnisinns 

^ibiil.  n*.7.8.'i   epistolam  non  reoepit;   sed  Mtinchius   etiam   omisit,    cum  AVajrou- 

seilius.  sua  ex  liurckhanlo  depromere  soHtu*.  omisi^set. 

*  copiostssimas  litteras]  Scripta  est  ha^c  epistola  post  proxime  superiorem: 
sed  longiorem  hanc  uun  scriptani,  sed  typis  expressam  ;*anno  151S.  die  ven> 
tV.  Xov.'  Hnttenus  rirckheimero  transmisisse  videtur.  •  commentaria  Ca-s.aris| 
.«Maximiliaui  imp.  intellig^i  Tidontnr:  .  .  .  qnomra  impetrandomm  pt^rcupitlum 
fuisse  Pirckheimemm  Rittershnsins  de  hntns  vita  p.  S.  declaravit".  bvecsh. 

•  vLBico  C.  r«ivi.  s.vLVTKM.  H.  **  quo  B.  "  Celso  CE.  '*  empieri  C. 
/.  emp^nri.  pene  E.  "  Cuuii;  .i.  C.  •*  exanima  /).  $,  •'  (Uiri  imrrmio  fp^ij- 
S4K^€9  txciaauibmi.    Cf.  Invenal.  sat.  VIII.  29.       ^  aimposio  B,    STmposito  tf. 


XCIV.    RICII  AD  nVTT.  Er.   XCV.    HVTTENI  AD  RICIVM  EP.  D.  13.  NOV.  IJIS.      223 

lemplaiHmis  specula  uti  numine  arrepiam  reponit,    Verum  age^  vir  strenue,  §-5. 
age  quwso,  ei  quia  non  piguit  summe  illustrem  et  maxime  venerandum 
principem  herumque  meum  Cardinalem  Gurcensem  primum  et  omni  quidem 
soieriia,   ui  esi  omnium  solertissimus ,    ac  pia  ad  multorum  salutem  in- 

idagine  de  abstrusis  pcene  ac  inviis  Spagnola^  latehris  Germanorum  et 
toiius  fere  Europce  gentilnts  notum  ac  exposilum  facerCj  te  quoque  non 
pudeai  illum  ipsum  iania;  rei  authorem  facxmdo  stili  tui  prosequi  munere, 
ui  quod  ie  iam  facile,  iam  suaviter  diuturna  vitw  incolumitate  donavit, 
quandoquidem  fas  id  est,  perpetuo  frugiferum  aliquid  panegyricw  ora- 

loiiunduice  ac  iaudandee  laudis  tua*  pra^mium  tibi  extorqueai.  Optime  vale. 
Augusiee  IIIL  Idus  Novembris. 


BASILEiE.  13.  NOV.  151S. 


Vide  supra  p.  220.  sq.  Frobcni  ad  Tliomam  Monim  cpistolani. 


AVGV8TJS  vikdelicorvm.  LXXXXV.  13.  Nov.  15IS  (non  1519). 

is  VLRICHVS  DE  IIVTTEN  EQVES  GERMANVS 

''    PAVLO  RICIO  C/ESARI  A  MEOICINA 

8ALVTEM. 

Epistotam  tuam  lcgi,  doctissimc  Rici,  in  qua  rcctc  mones  dc  Guaiacos.i. 
illustrando.     in  quo  dul)itarc   ncmo   dcbct,    quin   hoc   mcrcatur  rcs  ipsa; 
Mvenim  ego  an  possum,  hoc  in  amhiguo  cst;  cxpcrior  tamcn,  ct  tuo  iussu, 
et  mca  gratulatione ,  scrvatus  ac  mihi  rcdditus  Guaiaci  opc.     Quod  annectis$.2. 
vero  de  Cardinale  Gurcensi,  ficri  uon  potcst,  ut  ilh  dcdiccm  lahores  meos; 


LXXXXV.     A...E.    et  6.  ut  ad  proxime   superiorcm    cpistolam    adnotatum    est. 

7  =  Burckhard.  Analect.  ad  I.  p.  antcpjenult.         8=  Wagonseil.  I.  n.xL.p.224.8q. 

0  =  Ilutt.  Miinch.  III.  p.227.8q. 

•  Card.Gurc.jMattheoumLang,  qui  patriciusAugustanus,  clectus  episcopus  Gur- 
censis,  a.  1511.  secreto  adscriptus  intcr  cardinalcs,  a.  1513. sub  LeoneX. in  publicum 
consistorium  receptus  est.  Fuit  Maximiliani  I.  ah  intimis  cousiliis.  f  a.  1540. ,  cum 
esset  annorum  LXXII.  ecclcsiam  autem  Salisburgensem  rcxissct  XXI  annos.  ^  iu- 
nijsi?.  Spagnolie]  Ipse  Huttenus  lih.  deGnaiac.  c.  11.§.G.  hunc  locum  his  vcrbis  cx- 
plicat,  sed  non  cxpresso  cardinalis  Gurcensis  nomino  ,,At  quosdam  novi  probiores 
,,medicos  qui  nomine  Ceesaris  et  cuiusdnm  Iiic  Kpiscopi  pcrcontandi  causa  Hispa- 
„nias  adiemnt,  hiqne  cum  ab  ipsis  qui  in  Spaguola  rem  cognovisscnt,  edocti  es- 
„Bent,  nihil  fere  secus  quftm  nostra  tonct  cxporientia,  rctulerunf'  &c.  Hispaniola 
{EwpaiUoia,  Spagnola,  S.  Dominici  insula,  S.  Domingo)  a  Columbo,  cum  Huttenus 
quattnor  annos  natns  essct,  detccta  cst.  Cf.  Hutten.  1.  c.  0.  §.1.  ^  Panegiricee 
oratinncnle  B.    oratiunculc  6. 

**  VLRICV8  C.      **  possim  et  Experiar  scripseril  Ilutt,        *'  ac]  hac  C.  ad- 

nectia  7...P.      ^  Cardinali  7...9. 


224  XCV.    UVTTENI  AD  PAVL.  RICIVM  EP.    D.  13.  NOV.  1519. 

non  quia  noliin  vel  cucurbitam  laudare,  si  tu  postnles,  aut  ille  non  nie- 
reatur ;  sed  quia  ingratum  illi  futurum  scio  a  me  quicquid  acceperil ;  nescio 
qua  aut  illius  opinione  aut  mea  fortuna.  scio ,  non  facile  credis  quod  scri- 
bam:  soles  tu  enim  dicere  literas  amare  illum  et  ingenia   complecti:   scri- 

S.  3.  bam  tamen ,  et,  nisi  onmia  fallant,  persuadebo  etiam.    Anno  abhinc  sexto,  s 
cum  Bononia»  scbolasticus  agerem,    atque  ille  legatus  ad  lulium  secunduin 
Cwsaris  Maximiliani  esset,    et  in  eo  itinere  Bononiain  accessisset,    rogatus 
sum  a  Germanis  ibi,  quandoquidem  carminibus  et  orationibus  occurrerenl 
Caesaris  legato  Itali  mulli ,  ne  videretur  ex  Germanis  item  potuisse  hoc  ne- 

$.4.minem,  aliquid  et  ipse  conscriberem  quod  illi  ofTerretur.    parui,  obsecutus«o 
sum,  panegyricum  lusi;  in  inembranis  conscriptus  Ubellus  est  ct   purpura 
indutus  ac  deaurata   frons,    titulus  minio,    reliqua   ut  potuerunt   exculta. 

§.fi.  Tum  ille,  quid?  non  possum  dicere  aliud.  contempsit  munus  meum.  Fla- 
gitavi  baud  nmlto  post,  (piia  in  maximis  summorum  principum  negotiis 
versari  scirem»  magnis  usus  amicorum  intercessionibus ,  adscribi  in  illiusis 
comitatum;  sed  neque  impetravi  hoc,  neque  me  ille,  cum  militiae  agerein, 
summa  cum  inopia  ac  ante  ipsius  oculos  saepe  obambularem,  aut  saluta- 
tione  aut  respectu  dignatus  est:    tantum  abfuit,    houorem  ut   invicem  ha- 

S.o-beret  sic  de  se  merito.     Huic  tu  vis  libros  meos  adscribi,    aut  hunc  me 
voles  ornarc?  pncsertim  cum  hoc  ille  non  postulet,   ut  qui  doini  suse  ha-2« 
beat  qui  hoc  faciunt,  illum  inprimis  Bartholinum,  conventum  Augustensem 
qui  descripsit,    ubi  tantum  illum  effert,    ut  non   modicum   aliis   detrahal. 

S-7.  Me  quidem  suum  appeliat  inibi,    ratus  sic  fore   ut  non  sentiam  occultum 


®  qiium  7.. .9.  sefnper.  secundum]  II.  7...P.  '  esse  B,  ^  orationib.  occurr.] 
Ita  e.  gr.  XXII  *Orationes  Viennje  Austrise  ad  Divum  Maximilianum  Ctps.  Aug. 
aliosque  illustrissimos  Principes,  habitffi.  In  celeberrimo  trium  Regum  ad  CVs. 
conuentu.  AnnoM. D.XV.'  inter  quas  etiam  Vadiani  nonnuUae  leguntur,  'Vienna? 
Pannoniae  por  Hieronymum  Vietorem  .  .  .  Mensc  lanuario  Anno.  m.d.xvi."'  in  4". 
prodierunt.  Et  eiusmodi  orationum  ac  carminum  scorsim  publicatorum  magna  co- 
pia  extat,  multaque  in  historicomm  promptuarios  libros  congcsserunt  Schanlius, 
Freherus,  Struvius,  alii.  **  ac]  at  <?.  '*  negociis  J5  C.  **  militise  ngerem]? 
an  militiam  sivemilitem  agerem?  *'  Richardi  BarthoUni  (Perusini)  viri  cruditiss. 
de  conventu  Augustensi  concinna  descr.,  rcbus  etiam  externar.  gentium  quie  in- 
terim  gesta  sunt,  cum  clegantia  interscrtis.  s.  I.  et  a.  4<*.  p.  ult.  (repetit.  ap.  Schel- 
horn.  Amcenitt.  II.  p.  G60...700.,  item  ap.  Senckcnbcrg  Sel.  iur.  et  hist.  toni.  IV. 
Ff.  1738.  8®.  p.  027.. .680.)  „Et  si  nos  multa  non  inviti  praiterivimus ,  quandoqui- 
„dem  nonnulli  quiepiam  atque  Huttenus  meus  imprimis  et  munera  Rcverendissimo 
„Cardinali  Moguntino  data  et  hunc  conventum,  Romanorum  regem  parturienteni 
„de8cripserit  ..."  Extat  etiam  eiusdem  Oratio  ad  Imp.  Ccds.  Maximilianu  Aug. 
ac  potcntif.  (lcrmanialV  Pfincipes,  dc  expeditionc  contra  Turcas  snscipienda. 
Aug.  Vind.  ap.  Grim  &  Wirsung.  1518.  12.  Sejit.  4**.  Eiusdem  Hodoeporicon  Canli- 
nalis  Giurcensis  cum  variis  canninibus  repetitum  est  in  Rcr.  Glcrmanicar.  Scrr. 
ex  bibl.  Freheri  cur.  B.  G.  Struvio,  tom.  II.  Argentor.  1717.  fol.  p.613...672. 


*XCV.  HVTT.  AD  BICIYM  KP.  1518.     XCVI.  ANGV8TI  EPIL.  AD  LIB.  DE  OVAIAC.      225 

quendam  morsum:  quanquam  non  ignorare  debes  tu  ita  milii  placere,  si 
me  suum  dicet  Bartholinus,  ut  interim  non  displieeat  sinistre  in  me  quod 
fit  aut  Italice  quod  fit.  Sed  desinam  plura.  Tu,  quod  facis,  inter  meden- $.  s. 
dnm  Guaiaci  naturam  omnibus,  ut  ita  dicam,  vestigiis  inquire.  ego  qui- 
ftdem,  ut  voluisti,  qnie  iam  explorata  habebamus,  ea  in  literas  retuli.  Tu 
adde,  quae  experientia  cognosces,  ac  Iluttenum  ama  amantem  te  mjrifice. 
Augusts.  Idib.  Novembris  An.  M.D.  XVIII. 


[nOQVllTIiE.]  LXXXXVI*  [m.APR.?  A.I5I9.] 

VVLPH.  ANGVSTVS  LECTORI  S. 

0  Antigonus  saeva  quondam  tempeslato  iactatus  iii  eadem  nnvc  secum   quum  9.  i. 

suos  omnes  habuisset,  prsecepisse  liberis  dicilur,    ut  et   ipsi  meminissent  et   ita 
posteris   proderent,   ne   quis  cum  tota  gente  simul  in    rebus   dubiis   periclitari 
auderet.     Iluius   etiani   memor   pra^cepli  Philippus   Aemum    munlem   asceusurus  S.  ?. 
alterum  ex  fiKis  non  sine  dissimulatione   casus    alean   diflicillimi   iu  Macedoniam 

sablegavit.     Eodem  apophthegmate   iandudum  lluttenum  in    militiam    proficiscen- §. 3. 
tem  admonui.  ul  ftetum  recentem^a   se    editum.   librum    hunc  de  Guaiaci   me- 
diGina.  ofGcinae  noslroi  in  mille  parlus  efTusurie  committerct:  non  lam  persuasi 
qoam  paene  esttorsi:  quem  alioqui,  ipse  sagacior,  emendaturus  si  licuisset  erat. 
lamen  quantum  peuuria  tcmporis  patiebatur,   unum   vel   ailenim»   cum  epislola 

>oqua  principi  nostro  dicatus  cst  liber,  caput  una  legcndo  perstrinximus ,  quod 
admodum  mihi  quam  sal  ueccssarium  fuisse  videtur.  Amanuensis  quippe  eius 
parum  literatus  qui  transcribendo  auxilio  csse  debebat.  omnes  prope  versus 
(orthographiam  taceo,  qua  ille  nunquam  ratione  aliqua  pcccare  polcst)  cor- 
rupit  et  me  non  in  moram   solum,    scd    in   maximam   etiam   diflicultatem   con- 

aiecit.  emulatus  tamen  utcunque  sum  Hutteiiicam  editioncm  primariam,  ne  in- 
terim  studiosis  meraoria  authoris  ac  vcteri  et  gravlssimo  mor))o  remedium  sa- 
lutare  hoc  novo,  qualiscunque  cst,  libro  dcesset.     At 

oninia  tum  mclius»  cum  vcuerit  ipsc,  cancmus. 
Vale.  

LXXXXVI.    A...E  et  6  ut  ad  superiorcs  epp.  adnotatnm  est. 

*  qaemdam  7...P.  Quamquam  7.„9,  *  litteras  C.  7.  8.  ^*  Anno  E. 
M.D.XVIII.]  M.D.XIX.  omnes,  sed  falso:  mense  Aprili  a.  1519.  /iOer  de  Guaiaco  cum 
ommibtu  ad  eum  pertinentibus  epistolis  prodiit. 

•  Inscriptlonem  omis.  B.  vvlphganvs  E.  vvlp.  6.  De  Wolfgango  Angsl  cf. 
Angst  in  Erschii  Gruherique  lexico.  salvtem.  E.  ^^-^^  Ex  Liv.XL.21.  suinpta. 
"  Aemam]  Hsemom  Thraciae.  *^  iamdudum  E".  ^^  poen^  A...D.  6.  pene  E. 
sagatior  Emendatanis  A...D.  6.  sagatiur  e.  E.  ^  litteratus  C.  ^^  ortogra- 
phia  A..,E.  orthographia  6.  •^  primariam]  scriptum  e.vemplum.  ^  nono  B, 
«  omDia]  Carmina  FergU.  EcL  IX.  07. 


HTTTsiri  Opp.  vol.  I.  ]  5 


226       XCVII.  CARP.  DE  LIB.  DE  QYAl,    XCVIII.  HTTT.  AD  ALBERT.  MOG.  PRiEP. 

[bononi^.]  LXXXXVTI.  Jinevnte  APB.  A.  1521-1 

CARPVS  LECTORI. 

Habcs  Camlido  Lector;  traclaliim  Aureuin  dc  ligni  Guaiaci   in    lueni  Galli- 
cam  adniinislri^^^ione»    Autliorc  Vlriclio  Germano   de  Ilutton  Equite,    Opus   pro- 
Terto  omni   barharie   inundum,    sed    slilo   Celsi.    et   Plinii   Enatum.      Hic   enims 
lihellus  aliquilms  (sicut  forte  neque  aliquis  alter)  nou  caret  mendis,  quas  quililiet 
doctus  agnoscet  emendaLitque,  Indocti  enim  curiium  a  reclo  non  secernunt.    Vale. 

N 

LXXXXVIT.       1  =  Bonon.    exempL   libri   de   guaiaco    (Ind.  bibL  n».  XXIII.  3.) 
2  ==  Panzeri  U.  v.  HuiLcn.  Niirnb.  1798.  S^»  p.  95.  unde  sunipsit         3  =  Miiuch. 

III.  p.  237. "  10 


[moovnti^.]  LXXXXVIII.  [exevmtb  A.  1518. j 

AD    REVERENDISSIMVM   IN    CHRISTO    PATRBM 
ILLVSTRISSIMVM   PRINCIPEM   AC    DOMINVM 

D.  ALBERTVM 

S.    ROMAN^    ECCLESI^    TITVLI    SANCTI    CHRTSOGONI    PRESBYTERVM  15 

CARDINALEM  MOOVNTIN.  ET  MAGDEBVRQEN.   ARCHIEPISCOPVM 

PRINCIPEM    ELECTOREM      PRIMATEM    PER    GERMANIAM 

SACRI    ROMANI    IMPERII    ARCHICANCELLARIVM 

HALBERSTADIENSIS    ECCLBSI^    ADMINISTRATOREM 

MARCHIONEM   BRANDENBVRGENSEM    STETINENSEM    POMERANI^    DVCEM         20 

SCLAVORVM    CASSVBORVMQVE    RHVGI.fi   PRINCIPEM 

DOMINVM    SVVM    COLENDISSIMVM 

IN    LIBRVM    SVVM    DE    GVAIACI    MEDICINA   ET    MORBO    GALLICO 

VLRICHI  DE  HVTTEN  EQVITIS 

PR.EFATIO.  25 

5.1.  IIoc  novo  ineunte  anno  nequid  a  inore,  iu  tantum  passim  antiquato 
ul  legis  iam  loco  sit,  discessisse  vidcar,  ecce  Saturnalitium  Ubi  mmius,  Al- 
berte  Cardiualis  ac  Priuceps  omnium  optimc,  non  tale  quidem  isti  qualia 
miltunt  circa  divitiarum  ostentationem  ambitiosi  homines,  sed  quale  ipsum 
me  darc  possc  et  intelligis  et  gratum  habes,  libellum  de  magiiifica  Gua-.'K) 
iaci  vi  ac  virtutc,  quem  composui,   non  tam  ut  eius  medicinae,   cuius  ope 


LXXXX\aiI.     A...E.    G  ut  ad  n«.  LXXXXIIII.  adnotatum  est.  7  =  Aphrodi- 

siac.  (lud.  bibl.  n».  XXIII.  8.)  p.  277.  sqq.  8  =  Burckhard.  III.  p.  115...123. 

9  ==  Wagonsoil.  n«.  xxv.  p.  170...  181.         10  =:  Hutt.  Munch.  III.  p.  242...21fi. 

r — — 

®  neq^  aliq.]    no  quis  3.  {nequid  sinc  corruptione  relinqueretur.) 
1®  Archiepyfcopu  /?.       "  prtmatem  et  sqq.  omis.  S.„iO,       **  t^assubiorumque  7. 
Guaiaci  B.       '^  vi  omis.  7, 


XCVIII.  HVTTENI  AD  ALBEBT.  MOO.  PRJEP.  LIB.  PE  GVAIAC.  1519.  I.  F.  227 

e\  morbo  omniiim  pcssimo  couvalni,  tcslaliiin  mcis  litcris  praroniuin  cssct, 
qiiam   iil  tibi  sic  de  inc,   sic  de  optiino  quoqiic  mcrilo  gratiticarcr.     lamS?. 
tu  soles  enim,  iit  ciim  bono  pocta  dicam, 

mcas  essc  aliipiid  putarc  nugas, 

5  atqiie  ita  me  babes ,  ut  non  solum  tiia  digiuim  aiila ,  qiiod  pr^etcr  vulgarem 
principum   sententiam  satis  supcrquc  fucrat,   cxistimcs,    scd  incuin  ctiain 
qualecunqiie   id   est   obsequium  vcUiti  rcm  tibi  bonoriOcain  vcrbis  gloriose 
iartes.      taiituinquc    abesl    incain  tibi    pnescntiaiu   gravcin   vldcri,    ut    tibif-^* 
piilcliri  etiain  aliquid  acccssissc,  quod  domcsticiim  Iluttciuim  liabcas,  arbi- 

lotreris.  novi  quos  apud  viros  qua  me  pncdicationc  cxtidcris,  sumino  pcr 
Cliristum  bonitatis  tqae  argumcnto:  cx  qua  vcl  uua  rc  iutclligcrc  licet 
quanta  fortunam  banc  humanitatc  tcmpcrcs,  ct  tuum  coiisiliuin  quain  non 
sit  vanum,  quo  decrevisti  ut  istos  armatos  iuxta  tc  stipatores  babcrc,  ita 
hominibus  litcratiira  prawlitis  cinctus  ct  iustriictiis  binc  aui^cam  Moguntiam, 

i5invictos  istinc   Saxones  gubernarc;    ncc  tc  adliuc  pcrdidissc  quod  in  mc 
contuleris  aliquid  existimas.    Vcrum  iam  adbuc  cxporrectam  adversum  me$.4. 
iitramqiie  manum  habes,  ciim  cgo  scntiam  inaiora  tua  csse  bcnclicia  (piam 
ut  ulluin  mciim  possit  bjec  dcmcrcrc  obscqiiium;    ob  idipie  pctcrc  abs  tc 
aliquid  vix  ausim,  qiium  tu  ea  prius  dcdcris  qiuc  rogarc  vcrcciindia  crat: 

3oadeo  in  ine  liberaliter,  bcncficc  adco  clTundi  solcs,  noii  Cardinalis  primum 
aut  Arcliiepiscopus,  sed  oliin  ctiain   bis  haiid  duin  potcstatibiis  pricditiis. 
Hinc  cgo   non  exultem?   hinc  me  non  fortunatum  iudiccm?    aut  cum  illes.5. 
dixerlt, 

Principibus  placuisse  viris  non  ultima  laiis  est, 

7hPgo  non  eximiam  meam  rrclicitatcm  agnoscani,  qiiod  tihi  non  Principi  modo, 
sed  summo  etiam,  non  Episcopo  taiituin,  scd  ct  Archicpiscopo,  id  cst  Epi- 
scoporum  Principi,  ctCardinali,  id  est  c  paucis  in  quihus  tanquani  ncccs- 
sariis  quibusdam  cardinihus  Uoinaua  vertitur  ecclcsia,  uni.  sic  placcam,  iit 
me  placere  intelligant  miilti?    Quod  faxit  dciis  optimus  inaxiinus  iit  nohisio. 

SAperpetuum  sit,  quo  vidcant  homincs  ncc  incptiim  fuissc  hoc  tiium  iiidi- 
cium,  nec  me  indignum  qucm  tu  sic  complcctcrcris ;  ac  istis  ilia  nunpan- 
tur  indocte  doctis,  qui  nos,  qui  literas,  non  tam  publico  studioruin  iii- 
commodo  quam  fccdo  principum  Gcrmanoriim  dcdccorc  tot  lain  annos  iin- 
pune  persequuntur :    quando  tibi   aiires,   tibi  ociilos   csse  vidcbuut,   suam 

3&extremum  pcriclitari  barbariein,  se  ut  ignavuiu  pcciis,  pi\Tdatorcs  fuco.s, 
id  est  iion  inutihter  tantiim  studiosos,   scd  studiorum  adluic   pcruicicm,   a 


-«  litteri»  C.  et  ubique  8.9.  ^  pocta]  CntnU.  I.  4.  »  piilcri  8.0.  "  littera- 
tnra  C.  8.9,  "  qaum  ubiq.  8...10.  ^*  quum]  ita  h.  l.  omneft.  *»  ftrcliicpyfcopus  B. 
«  cxgultem  8...10.  ille]  Horat.  cpist.  I.  17,  35.  .  «^  felicitatem  7.. .10.  «»  ,uni 
Bic  AB.  8...10.  8«  complcctcris  B  E.  7...10.  "  litteras  B  C.  S...9.  ^^  percli- 
tari  B.        harbareim  D.  6. 

15* 


228  XCVIII.  HVTTENI  Al>  ALBERT.  MOa.  PRiEP.  LIB.  DB  OTAIAC.  1518.  I.  P. 

/ 

niellifcrarum  apium   alvearibus,    id   est  a  fructuosissimarum   discipliDarum 

§.  7.  cullu ,  et  fortiler  arceri  et  longuni  exulare  cognoscent.  Possumus  enini 
non  optime  prospectum  nobis  dicere,  cum  tu,  tantus  patronus,  tam  be- 
nigne  nobis  arrideas?  cuius  rei  primum  GermaniaB  documentum  ex  me 
prodiil,  quem  tu  in  familiaritatem  et  in  sinuni  adeo  tuum  cum  acciperes  s 
primum,  obscure  sentiebas  quie  doctorum  homh^ium  expectatio,  quae  opi- 
nio,  quod  iudicium  esset,  et  non  tacite  mussitabas  tecum  ipse  Vergilia- 
num  iilud,    , 

feret  ba^c  aliquam  tibi  fama  salutem. 

$.s.  Sic  est  profecto,   fuitque  non  minus  iucundum  tibi  quod  videres  haud  in-io 
digno  loco  posilum  tuum   beneflcium,   quam  mihi  plausibile  quod   ex  iUa 
comnmni  studiorum  iactatione  tutum  et  salutarem  invenissem  otio  meo  por- 

$.9.tum.     Atque  inter  csetera  qua?   familiari  saepe  vultu  confers  mecum,   bene 
sperare  nos  iubes,   hoc  promittens,  quantum  in  te  sit  munitam  hanc  nobis 
ad   id   quo  tendimus  viam  esse.     qua  tua  gratia  fretus  ausus  sum,  ut  in-is 
sultare  barbaris,  ita  ad  res  pulcherrimas  excitare  aequales;  et  quoties  aiiqua 
incumbit  persequutio,  ad  te  veluti  ad  commune  quoddam  bonorum  asylum 
voco  ex  bonis  aliquem,  hoc  magni  iterum  poetae  ingeminans, 
Iluc  tandem  concede,  haec  ara  tuebitur  omnes, 
tanto ,  quod  videmus ,  fructu ,  ut  iam  multos  hinc  erexerim ,  quosdam  illiiic  20 

$.  10.  impatientissimo  suo  fremitu  abiecerim  ac  depresserim.  En  te  unum  igitur 
omnino,  aut  certe  ex  paucissimis  unuin,  cui  ego  oculos,  cui  intelleclum 
esse  dicam.  quod  de  te  scribere  quia  neqiie  pro  tcmpore  est,  atque  is 
est  tuus  candor  ut  quamlibet  etiam  laudem  immodicam  existimes,  facile 
ad  praesens  supersedeo,  quod  caput  est  inculcans  tibi,  hoc  munusculumss 
gratanter  ut  accipias;  quod  etsi  exiguum  est,  tanti  a  me  fit  tamen,  ut 
magnum  quid  perdidisse  mc,  si  de  vulgo  amicorum  dedicem  idaUcui,  ar- 

$.11.  bitrer:   iiam  cum  rem  ibi  tractem  meo  iudicio  permagnam,  non  iiisi  magni 
iUam  viri  auspiciis  egredi  volcbam:    an  uon  praeclarum   existimare  Ucet, 
quicquid  id  est,   quod  non  mihi  tantum,   sed  aliquot  praeterea  mUlibus  ex3o 
suinma  desperatioue  manifestam  peperit  salutem?    nisi  ita  colendus  est  aiii- 

$.12.  mus,  ut  corporis  adminiculum  pro  neglecto  penitus  habcatur.    at  Ule  Apol- 
linis  oraculo  sapiens  iudicatus  Socrates  inter  pauca   bonam  corporis  habi- 
tudinem  in  voto  habuit;    Pyrrhus  clari^^simus  Kpirotarum  rex  ideni  a  diis 
precatus  legitur,    et  communi  omnium  consensu  sapienter  orare  credunturss 
qui  orant. 


^  exsulare  8.„10,  *  docum.]  Panegyricus  Alberto  compositas  a.  1515.  "^*  Vir- 
gilianum  7. ..10.  Aeueid.  I.  463.  *'  cetera  S...10.  *^  ausim  iam  £.  ausus 
iam  7.  ausum  iam  ceterig  feci  ausus  sum.  *'  persecutio  7. ..10.  afylluni  B. 
<«  Poete  A  B.  poete  0.  poetae]  Vergil.  Aen.  II.  523.  *^  fort.  iustam  etiam. 
"  vuulgo  G.  Cf,  supra  n.  xciv.xcv.  ^^  michi  B.  aliqiiod  B.  **•*''  AppoUinis 
D.  6.       ^^  prsecatus  6.  Cf.  Appian.  de  reb.  8amn.  i.  f. 


XCVIII.  HVTTENI  AD  ALBERT.  MOO.  PB.EF.  LIB.  DE  GVAIAC.  ir.18.  I.  P.  229 

ut  sit  inens  sana  iu  corporc^sano. 
Proinde  hunc  maxime  campum  mihi  delegi  hoc  tempore,  in  quo  hcec  quahs$.i3. 
qiialis  est  vena  procurrat,  si  non  ut  dehet,  saltem  ut  potest,    cum  illius 
te  praemoneam  vulgo  triti, 
5  ut  desint  vires,  tamen  est  laudanda  voluntas. 

Si  'quo  impetu*  quaeras,  hac  dico  ratione,  ut  cum  atrocis  iam  pridem  ini-$.ti. 
mici,  crudeiis  tyranni  immane  facinus,  detestabilem  iniuriam,  iniquissinuim 
factum  sUlo  illustraverim ,  idque  miserrimo  mco  tempore,  nefas  esse  putem 
hoc  committere  ut  divinum  hoc  heneficuim,   hoc  csbIo  dclapsum  auxilium, 

loiam  restitutus   mihi  iamque  valcns  ac  vegetus,   quacunque  possim  ingcnii 
ope  ab  oblivionis  iniuria  non  vcndicem.    Uhi  quid  refert  ssepe  declamatums.is. 
a  me  prius  dicere  quantam  ego  pecuniani  curando  hoc  morho  elocaverim, 
quas  torturas,   quae  suppHcia  suh  chirurgicis  exhauscrim,   quas  cruccs  tu-' 
lerim,  quantum  mihi  virium  ex  mediroruni  inscicntia  depcTicrit,   cum  tuo 

uhaec  gemitu   testatus  iam   sspe  et  apud  multos  sis?    Non  immensum  hoc§.i6. 
mihi  existimandum  igitur  est  potuisse  restitui  cx  morho,  in  quo  non  solum 
dolores  passus  sum  acerhiorcs  quam  ut  in  his  vivcndum  fucrit,   sed  fa^di- 
tate  etiam  tanta  fui,  ul  omnium  propc  rcruni  ipsum  me  a^gerrime  tulerini? 
Age  autem  quod  fuit  ibi  vita3  periculum?    quam  putahant  homines   actum 

2ode  Hutteno?    tu  vero  quam  non  frustra  dicehas  tc,  si  commodius  valcrem, 
uti  mea  posse  opera?    Quod  clfectum  cum  sit,   et  depulsa  omni   invaletu-S.n. 
dine  vires  ita  receperim,  ut  dc  novo  factus  ac  rcnatus  homo  vidcar,  non 
applaudam  ipse  mihi  in  eius  rei  commemoratione  qua?  hanc  salutem  pric- 
stitit?    non  iucundum  hoc  mihi  opusculuin  erit  qui  fario,  vi  non  charissi- 

25mus  cui  iliud  dono?   Uhi  quidcm  unum  hoc  ha^sitaham,  ut  accipercnt  ho-S.i8. 
mmes  hanc  descriptionem :    vcrchar  enim  nc  cssent  quihus  monstra   nun- 
tlare  viderer;    et  cum  ea  sit  h;ec  medicina,  ut  multorum   eam   fides  re- 
spuat,  medicorum  placita  non  agnoscant,  mctucbam  posse  fieri  ut  non  fa- 
bulam  putarent  aliqui  efrmgi  hanc  a  mc,  aut  duin  rciii  incognitam  tracto, 

sohoc  credant  in  restitutae  niihi  valetudinis  iactationcin  cffusius  progrcdi.   Nc-S.i9. 
que  ita  curiose  quemquam  Iia^c  tract<iturum  puto,  ut  ncget  in  Guaiaci  dc- 
scriptione  Uhrum  a  me  fieri  oportuissc,    cum  Brassica;  volumcn  dicaverit 
Chrysippus,  eamque  immenso  plus,   ut  inquit  Plinhis,   laudavcrit  M.  Cato, 
et  de  Raphano  lihrum  scripscrit  Moschion  Gr%cus,   dc  Scylla  Pythagoras. 


*  luvenal.  sat.  X.  356.  ,,Oran(lum  est,  ut  sit"  &c.  "*  prcmoneam.  B.  ^  ut 
desint  &c.]  Ovid.  ex  Ponto  III.  4,  79.  "^  tyranni]  Ulrici  ducis  Virtcnborgensis. 
*  stylo  7.  •  ccelo  6,7.9. 10.  "  ymdicem  8...  10.  *'•**  tnlerim /?.  *^  comme- 
morationfle  B.  **  carissimuB  8. ..10.  ^*  quenqu&ni  E.  '^  ChryBipp.]  Plin.  H. 
N.  XX.  9.  sect  33.  Plin.]   H.  N.  XIX.  8.  sect.  41.  Cato]   dc   r.  r.  156.  sq. 

**  de  raphano]  ,,scripsit  et  Moschion  («rapcus  unum  de  raphano  volumen".  Plin. 
H.  N.  XlX.  5.  scct.  26.  Marchiou  (pro  Moschion)  edd.  omnes.  de  scylla  [scr. 
scilla]:  cf.  Plin.  XX.  9.  sect.  39. 


230  XCVIII.  UVTTENI  AD  ALBKRT.  MOG.  TBJKV,  LIB.  DE  OYAIAC.  1518.  I.  F. 

Ouodsi  pro  diis  olini  colucruiit  AUium  ot  Ccpas  Aeg^pUi,  ego  non  ado- 
§.20.  rcin  Guaiacum?  Profeclo  iudignuin  niliil  fiicio,  immodcratuni  nibil.  l>bi 
ferrc  apud  te  iudicem  possum  illum  mirabilitcr  probum,  et  quo  alius  syn- 
cerior  iicri  non  polcst,  Hcnriclium  Stromcrum,  tibi  a  niedicinis;  ita  ut 
eum  patiai*  libelli  buius  Arislarcbum  abs  te  constitui;  non  tam  quia  niihi^ 
consentientibus  per  omnia  sensibus  virum  esse  scio,  quam  tui  cbaritate 
quia  mirifice  flagrat,  ct  quia  boc  in  viro  ut  integriUs  cst  eximia,  ita  iudi- 
ciuin  cminct  supra  vulgarcm  mcdicorum  sortem:  quibus  etiam  virtutibus 
in  intimis  esse  tibi  mcruit ,  novo  iteruin  bumanitatis  tua^  documento ,  magna 
S.2i.virtutis  opinione.    Quid  rcstat  igitur,  nisi  ut  ob  ba^c  oflicia,  hanc  pietatem  i» 

sanctissimorum  virorum  calendario,  immortalium  berouni  albo  inseramus 
§.w.  te?  Sed  iain  ad  nieum  munusculum  revcrtHT,  bunc  bbrum,  quo  perscri- 
bendo  ita  scias  me  tractarc  studium  medicinie,  non  ut  discipidum  medi- 
corum  agnoscas,  scd  ut  cxploratorcm  in  bis  litcris  vcrsatum  suspicari  possis. 
Quod  cuiusmodi  sit  ut  iutcUigas,  amabo  te,  optime  Princeps,  ab  isti$pau*i5 
lisper  magnis  diversus  curis  buc  animum  adverte. 

1'Huic  epistolae  siibiungcuda  esse  videtur  cxtrema  libri  do  Quaiaco  pars,  qu« 
sic  babct:] 

Atque  bajc  babui,  optime  pater,  optime  princeps,  quce  in  rem  pro- 
positam  aut  me  cxpcrto,  aut  aliis  erudientibus,  miitis  pra*sertim  magistris» 
ct  bis  (pii  pcriculum  fccerunt  ct  ipsi,  conduccre  putavi;  qiiae  ita  celsitu- 
dini  tujc  couscripsi,  ut  non  vellcm  bis  qiiidem  nti  te:  faxit  boc  enim  ser- 
vator  Cbristus,  nc  unquam  dcbeas:  sed  ut  iii  tua  bscc  aula  essent  omnium 
ncccssitati  cxposita ,  quori^m  iudicium  a  Stromero  cxiges  tu ,  quod  pra^fatus 
sum.  lam  bccc  vidit  qui  me  iuvit  in  nonnuUis,  alter  tuus  medicus  Gre-2S 
gorius  Coppus,  scd  obiter,  cum  ab  illo  propcrarcm  Moguntiam,  ubi  ne- 
gotium  crat  niibi.  quodsi  contigissct  tunc  in  aula  esse  me  (tu  in  Saxoni- 
bus  abcras  enim),  cautius  oninia  tractasscnms  et  accuratius  confccthm  rcm 
exbibuissemus:  nunc  utcunque  cxcidit,  boni  consule.  Ipse  quidem  oflerens. 
quia  Saturnalitium  boc  novo  incunte  auno  niunus  esse  volui,  anuum  tibiso 
prccor  faustum  fortunatumqiic,  scd  cuius  fortuna  ita  tibi  cx  animo  cedat, 
ut  citra  invidiam  fuisse  conq)criatur.  Vale  optimc,  dignissunc,  pientissime, 
maxime  pncsul,  ac  diu  nobis  incolumis  esto.  Moguutia;  suprema  impo- 
sita  inanu. 


*  allium  kc.]  "Allium  cacpasque  intcr  deos  in  iurc  inrando  babet  Aegyptus". 
riin.  H.  N.  XIX.  0.  sect.  32.  ^*  sinccrior  7. „10,  *  Henricum  9.10.  *  Ari- 
starclium]  i.  c.  ceiisorcm.  ®  caritate,  qua  8.9,  caritato,  qni  10,  **  litteriii  C. 
8. 9,  *«  Mogimt.  Anno  MD.XIX.  add,  9, 10,  «  uelem  C,  "  expofiaa^.  **  uinit 
D,  viuit  6,      31  pra3coi  6. 


XCIX.  KRA8MI  ROT.  AD  ALBERTVM  MOQVKT.  EP.  D.  21.  DEC.  1516.  231 

LOTANII.  '  LXXXXVIIII.  21.  DEC.  1518. 


[Resp.  ad  Albcrti  cpist.  d.  13.  Scpt.  1518.] 

•    BEVERENDI8SIM0    BACBOSANCT^    UOMAN^    ECCLESI^    TT.    8.     CIIBYSOGONI 

CARDINALI 
h  MOGVNTINENSI  AC  MAGDEBVRGENSI  ARCHIEPISCOPO 

PBINCIPI   ELECTOUI    PRIMATI    ETC. 
ADMINISTRATOBI    HALBEBSTATENSI    MARCIIIONI   BRAKDENBVRGENSI 

ERASMVS  ROTERODAMVS  S.  D. 

Liberalis  quidnm  ct  ingcniius  ingcuii  lui  candor  in  causa  fuil  opinor,  rc-§.  i. 

10  verendissime  praesul  et  idcm  princeps  illiistrissinic,  ul  c\  nicis  iibcllis  loiige 
quam  pro  mcritis  maiorem  opinioncin  dc  inc  conccjicris.  El  tain(>n  islum  ani- 
mum  tuuui  si  miuus  mihi»  certc  litcris  ac  virtnti  f^ratulor.  gratulor  iis  qui 
vere  sunt  id  quod  mc  crcdis  cssc.  siquidcm  ut  )iacl<!nns  crrat  tua  cclsitudo. 
quod  tautum  laudis  trihuit  Erasnio,    non   (*rrat   tanicn   in  hoc,    quod  cgrcgiain 

tsvirtalem  cum   eruditiouc    pari   copidatam,    iu   quocunquc   conipcriatur   hoininc, 
summorum   principum  studio  fovcndain  ornandamquc  c^usct.     Quanquain  autcin$.?. 
noD  dubitabam,  quin  cx  congrcssu  nonnullam  opinfonis  inctc  iacluram  facturus 
essem  apud  tc,  tamcn  apprimc  gcsticbam  in  tain  cxiinii  priiicipis  amplcxus  ac- 
currere,    ac   iie    prorsus   SScoQog   vcnircin,    Pauli   ad   Ronianos   cpist(d('n   para- 

lophrasin  luo  nomini  dcstinaram.  hunc  aninuiin  mcuin  lilcris  signiticaram  iuvcni 
nou  minus  eruditionc  quam  imaginibus  claro,  Udalrico  Iliittcno,  scd  hoc  iinicc 
nobili,  qtiod  tua  dignitas  iRum  intcr  pruTipuos  ac  iutcriorcs  officiarios  coni- 
plectitur.  Sed  ca  mo.\  mutata  est  sclltcntia,  quod  uiagis  coiivcnirc  vidcrctiir, 
ut  quod  Rhomanis   scriptum   cssct,    iisdcni  inscribcrctur.     InlcnM  ncc  j»cr  for-g.:{. 

Sjtuuam  tuo  conspcctu  frui  datum  cst,  ncc  pcr  sUidioniin  imniodicos  laborcs 
licuit  apparare  qiiod  tua  cclsitudinc  digniini  babcrctur:  clcnim  cuin  proxiinc 
Basileam  repetcrem,  in  divcrsam  ditionis  tutc  parlcin  prociil  tc  contnlcras; 
rursura  ubi  me  rccipcrem  in  palriain,  iam  apud  OsaiTin  ag(d>as  AugusUc; 
quod  qui<lem  itcr  cum  inihi  vcl  cunti  vcl  rcdciinti  multis   noininibus  infausliiin 

30  fuerit ,^ullo  tamcn  infclicius,    (piam  quod  tui  non  contigit  copia.     Porro  diiuH.  i. 
poslhamtis  curis  oinnibiis  pro  viribiis  adnitor,  iit  Novum  Tcstaincntiiin  Lconc  \., 
cui  dicatum  erat,  dignum  cfficiain,  ac  proindc  itcrum  atquc  ilcriini  novo^  niibi 
|)ene  veternum  collcgi;    dum  lioc  a  scnio  vindico,  inihi  scniiiiy  contraxi,  'diiiii- 
que  illud,    uti  scribis,  pristino  nitori  rcstiluo,    luibi  squalorcm    ac   situni  (!oii- 

Uciliavi:    nain  labor  is  bt  viduplatis  ct  gloria>  quam  inininumi    babct,    ila    tanlii 
niolestitcquc  plurimum.     ac  pcnc  duplicabat  inob^sliam,    (piod   comidiircs   cxpc- 
rirer   iiigratissimos .    quorum   utililali   ])Otissinium    tanliiin    laboris   dcsiidabatiir. 
Tandem  et  a  laboribus  qiiibus  distringcbar,    ct  a  niorbis  (pii  inc   propcinodiini  §.  :>. 
extin.\erant ,    utcuuquc  mihi  rcstiliilus    ofTicii    mci   mcininissc    coppi   at([uc   biscc 

«oliteris,  quando  adhuc  sccus  non  licct,  aniplitu(lin(Mn  tiiam  saluto  simidquc  gra- 


LXXXXVIIII.  A.B  =  A.  B.  ad  snper.  n.  LXXXYI.  adnot.  —  Elcgantissimum  au- 
licam  hominem  prodit  cpi8t<da,   qaam  totam  rcpcto,  c«m  Erasmicarum  epistula- 
nim  cditorcs   cam   iieglcgant. 

'  RHOMANJS  A.       ^'  adatQog]  sinc  mnmisculo.     Khomanos  A.       ^  Hso  quoque 
littere  deperditn  esse  videntur.      ^  nomiuibus]  hominibus  A. 


232  XCIX.  KRA8MI  BOT.  AD  ALBERTVM  M06VNT.  EP.  D.  21.  DBC.  1518. 

tulor  lot  ornamentis  luis  cardinalicia*  dignitatis  fastigium  accessisse,  unde  tibi 
hoc  etiam  plus  decoris  adiunclum  est,  quod  a  pontifice  integerrimo  nec  emptum 
nec  ambilum  obtigit.    et  adeo   non   ambilum,   ut,   nisi  Maiimiliani  Cassaris  au- 

^•^•loritate  rootus,    obstiuate  fueris  recusaturus.     Adiun\imus  epislolae  libellum  de 
ratione  studii  theologici,  non  ut  hoc  tuo  nomini  dedicato  fidem  meam  ]ibereiQ,&. 
verum  ut  hoc  vehit  arrabone  dato  magis  ac  magis  astringam.    Optabat  R.  T.  D. 
ut  divorum  vitas    ilhistrarem  meo  slilo,    at  ego  couatus  sum.   ut  ipsi  divoruin 
principi   mea   qualicunque   industria   hicis   nonnihil   adderem:    nam   gaudet    ille 

§  7.  tolius  gloriae  fons  etiam  piis  suorum  sludiis  ulcunque  nobihtari.  Caeterum  ser- 
mone  vix  consequi  queam  quantopere  deamem  indolem  istam  tuam,  cui  iuveuii» 
inter  tot  ditionis  administrandae  necessarias  magis  quam  sacras  sollicitudines 
illud  vel  in  primis  cordi  est,  ut  divorum  vitae,  quae  partim  habenlur  fabuhs 
anilibus  simillima;,  parlim  eo  prodita^  stilo.  ut  nemo  doclus  aul  gravis  absque 
.  nausea  possit  legere»    primum  maiore  dclectii  maioreque  fide,   dein  sermone  si 

$.8.  non  facundo.  certe  mundo  castoque  tradantur.  Perspicil  nimirum  tua  prudentiais 
id  quod  vcrissimum  est,  non  mcdiocriter  ad  Chrislianae  religionis  omamentum 
facere,  ne  quid  omnino  canatur  aut  legatur  in  tempUs  quod  non  gravissimo 
doctissimoque  cuique  placere  queat,  hoc  est  quod  non  ex  divinis  libris  hau- 
slum  sit  aut  certe  a  viris  eximiis  profectum:  nunc  Siculis  quod  aiunt  gerris 
vaniora,   nunc  cuiuslibet  deliri  seuis  aut  etiam  aniculae  somnia  huc  irrepserunt^ 

$.9.et  indies  magis  ac  magis  irrepunl.  Verum  hac  in  re  praestare  quod  desiderat 
celsitudo  tua,  magis  opto  quam  possum:  ego  praeter  conatum  sedulum  nihil 
poUiceor:  non  desunt  autem  vel  apud  Germanos  qui  mea  sententia  cumulate 
valeant  luis  sanctissimis  votis  satisfacere;  vel  Huttenum  habes  domi»  linguae 
§.  10.  Latinae  delicium.  Interea  mihi  magis  libet  tibi  mentem  islam  episcopo  dignam^ 
quam  forlunam  quamlibet  amplam  gratulati.  o  felicem  Christi  populum,  si  passim 
conlingat  tales  csse  praesules,  quibus  Christi  gloria  nihil  sit  antiquius.  qoi 
gemmarum  lucem,  qui  auri  fulgorem,  qui  argenti  nitorem.  qui  byssi  candorem. 
qui  cocci  ignem.  breviter  qui  totum  Aaronis  omatum  moribus  ac  vita  referant, 
quibus  etiam  si  pallium  ac  pedum  detrahas.  tamen  episcopos  agnoscas.  In  ie^ 
Fortuna.  quam  antiquitas  c^ecam  faciebat.  oculata  videlur:  generis  tui  longe 
clarissima  stemmata  morum  tuomm  ornamentis  illustras;  archiepiscopi  digni- 
tatem  vilac  iutegritate  conduplicas;  cardinalicio  galero  nescio  quid  inaiestatis 
additum  videtur.  posteaquam  tu  non  recusasti.  Quid  superest  nisi  ut  Hiristum 
oplimum  maximum  comprecemur.  ut  islam  menlem  libi.  te  uobis  quam  diulis-ss 
sime^servet  incolumem?    Lovanii.  XI.  Calend.  lanuarias.  Anno  M.D.  XVIII. 


1  Cardinalitise  B,  ^  motus]  permotns  B.  b.  t.  d.]  revereDdissima  tna  domi- 
natio.  *  ille]  Leoni  X.  adulatur,  non  Christam  celebrat  h.  L  *®  deatnen  B, 
'I  solicitndines  B,  ^'   frivola  Siculis  gerris  vaniora.   AMon.   ep.  ad  Stfmmack. 

grypho  prcemUs,  ''  Quasi  Uutteni  ritis  sanctonim  recenflendis  aptnm  ingenium 
fuisset,  quod  numquam  Erasmus  aut  sincere  amavit  aut  vere  flestimavit:  mn- 
tuum  scabi  voluit  Roterodamus.  **  Aaron.  omat.]  Cf.  £xod.  XX\^1I.  4.  sqq. 
Fortuna]  Cf.  Apul.  Metamorph.  VU.  p.  449.  ed.  Ondend.  etUutteni  dial.  Fortun.  §.11. 


C.  BYTTENI  AD  MAXIMILIAN.  IMP.  EXHORT.  AD  BELL.  C.  VENET.  151S.  233 

[avqvst^  vihdelicorvm?]  C.  [svb  PINEM  A.  1518?] 

VLRICHI  AB  HVTTEN 

EQVITI8    GERMANI 

AD  INVICTISSIMVM  PRINCIPEM  MAXIMILIANVM . 

j  ROMANORVM  IMPERATOREM 

VT  BELLVM  IN  VBNET08  COEPTVM  PR08EQVATVR 

EXHORTATORIVM. 
PRiEFATIO. 

In  ioco  audacem  e^se  apiid  te  si  percatiim  est,  Ca^sar,  peccavi  egos.i. 

10  ^i  hoc  ad  te  exhortatorium  concinnavi  imprudens.  at  quid  istius  tem- 
poris  aliud  facerem?  tantisper  libitum  insanire  est,  dum  per  aetatcm  pos- 
sim  opera  tibi  aUqua  mea  prodessc.  quod  si  nuuc  aequanimiter  feres, 
qoam  mihi,  bone  lupiter,  augebis  ad  scribendum  industriam:  plane  in  te 
aliquod   est   confidentise   huius  stabuhmi:    ita   iampridem    habuisti    multos 

ualios.     et  potes  ita  nossc  te  ipsum,   ut  rectius  pules  a  nobis  te  vero  Iau-$.?. 
dari»   quam  falso  a   Venetis  vituperari.     quibus  enim  non  impetiverunt  te 
contumeliis?    quam  non  ignominiam  tibi  obvertere  conati  sunt,  impuri  ho- 
mines,    semper  in   regum  ac  principum   existimalionem   coaxantes   ran»? 
nec  suo  id  incommodo:    iam  experimento  cognitum   est  enim  quae  sil  ho-S.3. 

sonoinum  de  Venetis  opinio  quaiti  sua  ista  sibi  petulantia  pepererunt,  im- 
mensum  videlicet  nominis  huius  odium  quod,  per  omnem  passim  Europam 
disseminatum  iam  olim,   nunc  tandem  aperiente  le   fenestram  ac  omnem 

confesUm   cunctationem  abrumpente Unam   Iianc  pestem  te  in-$.4. 

dignam  fortuna  alit,   qua  isti  conOsi  insolcntes  homines  nulli   pepercerunt 

nflagitio,   a  nullo  temperarunt  dedecore.     qua  iif  re,   ul   de  ahis  taceam, 
quid    non    moliti    sunt   quo    te    obliqimm    adversus    contumeliosam    hanc 
suam   potentiam   everterent?   quas  uon  fallacias  intenderunt?    quibus  non 
tecbnis   circumvenerunt?    quas   non    fraudes    commenti    sunt?    Nuper  illi$.5. 
feroces  quidem,   sed  victi  abs  te  armis  nunc  pacem,   quod  unum  *est  ilUs 

Msuse  perfidiae  asylum,   apud  te  inire  student;    sciUcet  quo  inopinantem  post 
expeditius  opprimant:    hoc  iam  tum  commenti  sunt  ncfas,  hoc  invenerunt 
consilium.     Quos  siquando,  non  dico  omncs,  aliquas  saltem  dico  tuas  viress.e. 
efTundere  voles,  ita  contundes,  ita  proteres,   ut  ipsa  si  cupiat  Salus,  ser- 
vare  a  te  incolumes  non  possit.     Quid  igitur  tanti  est  cur  nolis  in  cervi- 


C.  A  =  Indic.  bibliogr.  n.  XX.  L%.       2  ==  Opp.poet.  (Iml.bibl.n^.L.)  p.E  8«.  sqq. 
3  =  Hutt.  Miinch.  I.  p.  1 15.  sq. 

•  In  loco  2,3,  perperam.  "•"  te  est  aliquod  3.  **  Es  3.  *•  diffeminatum. 
lam  ^.  •*  abrumpente.  Vn,  edd.  Videtur  exridme  aliqitid,  v.  c.  in  miram  spe- 
ciem  excrevit.  Complura  de  odio  Vcnctorum  sunt  epigrammata  cum  hac  pra^fatione 
ad  imperatorem  missa.      **  et  a  2.  J.      "  intcndorant  3. 


236  CII.  ELEVTBERII  BTZENI  IN  TRIVMPH.  CAPNI0NI8  PRJBF.  t5l8? 


Cn.  [a.  15!S?] 


1. 

ELEVTHERII  BYZKSI 

IN  SEQVENS   ENCOMIVM   TRIVMPHANTI 

CAPNIONI  DECANTATVM  5 

AD   PRINCIPEM    AC   POPVLVM   GERMANORVM 
PRiEFATIO. 

5.1.  Ecce  vobis  Triuinphuin  Capnionis,  o  Germani,   eius  Capnionis,  quem 

vos  e  faucibus  perditissimorum  hominum  Theologistarum ,  ut  vobis  super- 
esset  hfec  gloria,  summa  contenlione  eripuistis.  Proinde  exultate  ac  plau-io 
dite!  non  pana  enim  res  cfTecta  esl  datumque  vestri  erga  summos  viros 
studii  documentum  ingens;  perculsa  infimorum  hominum  invidia;  efTre- 
nat^  profligatorum  nebulonum  libidini  frsenum  inditum;  habitus  honor 
studiis;    proposita   virtutibus    praemia;    revocatiB   ab    interitu    literae,    diis 

§.?.  gratia:  ex  longo  ac  pudendo  errore  oculos  recepit  Germania.  Sic  vosis 
laturos  Capnionis  afllictionem,  ut  multa  nostri  maiores,  putabant.  quod 
quia  secus  cessil,  deum  atque  hominum  fidem  incusant.  quia  enim  tot 
tantaque  prius  scelera  impune  tulerunt,  innocente  erepto  Capnione  indigna 
se  pati  clamitant,  quod  cerlius  nihil  existimaverint  nuper  quam  se  potitos 
adversus  Capuionem  ac  literas  victoria,  cum  aiuio  abhiuc  tertio  euntemM 
Romam  pecunia  servitiis  ac  equis  instructum  Hogostratum,  modestius  for- 
tuna   uteretur  fruslra   monerem,   ut  qui  semel    sublatis  cornibus  ferocire 

§  3.  non  desineret ,  securus  sihi  confecUe  fwliciler  rei.  Memini  opprobratan) 
nobis  in  Italia  hominis  insolentiam:  'tantum*  inquit  aliquis  'licet  in  Ger- 
mania  fratribus?'   velabam  ipsc  verbis  quantum  licuit,   nostram   turpitudi-3& 


CII.  A.  B  =  Indic.  bibl.  n".  XVI.  1.2.      3  =  ibid.  n».  3.      4  =:  Partem  praefationis, 

inde  a  §.  5.  v.  Hi*sunt  repctiit  Maius.  cf.  Ind.  bibl.  1.  c.  n®.  5.         5  =  Hardtius 

(Ind.  bibl.  1.  c.  n®.  6.)  II.  p.  148.  sq.  156.  repetito  exemplo  B  inscripsit  Ulrici  Hut- 

■  teni  opus,      0  =  Hutt.  Munch.  II.  p.  359...361.  391. 

^    EL.    BYZENl]      VLRICHl     AB    HVTTEN    EQVITI8    6ERMANI  3,  El.    Byzeui]     Quod 

Miinchius  (Epp.  O.  V.  Lips.  1827.  p.  54.)  narravit,  inter  Turicensia  ab  ipso  Hnt- 
ten^  emcndata  exemplaria  so  vidissc  exemplum  Triumphi,  in  cuius  inscriptione 
pro  deletis  verbis  Eteutherio  Byzeno  scriptum  fuisset  Ulrich  Hutteno  autore,  si 
vcrum  id  neque  ex  m^hs  hominis  levitatibus  est,  tamen  non  probat  hsec  verba 
ab  ipsa  Hutteni  manu,  quam  ut  alia  non  satis  novit  Miinchius,  adposita  fuisse. 
Mihi  quidem  Turicenscs  Hutteni  libeUos  a.  1855.  dilif^enter  perquirenti  nemo  illud 
exemphim  exhibero  potuit,  saepiusque  quflerenti  responsum  est  aut  mendacium  di- 
xisse  Miinchiumf  aut  certe  illud  exemplum  bibUothecse  civitatis  Turic.  ablatum 
cdse.  Ccterum  haiic  preefationem  epilogumque  scripsisse  Huttenum  equidem  non 
negaverim,  ipsum  vero  Triumphi  carmen  commune  Hermanni  Buschii  Hutteniqne 
opus  esse  veri  simiUimum  esse  puto.  •  Germanorum  6.  "  frenum  3, 4,  6,  *•  fe- 
liciter  J...6*.       **  inquit,  aliquis  licet  AB.  5. 


CII.  KLSVTHEBII  BYZBNI  IK  TBIVMPH.  CAPNION.  PB£F.  ET  EPIL.  1518?  237 

nem.  et  cuid  passini  Bernense  scelus  caneretur,  dissimulabam  e  quonuu 
colluvione  immensa  prope  ac  pessimi  exempli  scelera  profluxissent ,  eos 
apud  nos  augeri  lionoribus,  dotari  Huineribus  ac  reddilibus  iocupletari. 
porro  illud  metuebam,  ne  erumperet  id  hominum  geuus  censendis  moribus  $-4* 

s  ac  studiis  nostris  pra?fici.    AfYligebatur  inlerea  bonus  Capnion ;  ipse  nostram 
vicem  dolebam,  et  mecum  insontis  casum  indiguabar  amici.    Neipie  segnius 
paria  iam  victoria  exulto,    ut  qui  in  exitium  pessimorum  hominuin  latam 
lam  patefactam  fenestram  videam :  quippe  Turcas  nego  aut  ardenUori  dignos  f.  &. 
odio  aut  maiori  oppugnandos  opere:  hi  sunt,  quibus  lemporum  infa^Iicitate 

»recta  studia  iuterierunt,    hterae  proculcatae  sunt,    divina   theologia   ad  in- 
utilem    loquacitatem,    meras   nugas,    aniles  ineptias   recidit.      Latius    iamS.6. 
evagor,  nec  vos  pigre  agnoscitis,  Theologisl»!,  vesti'<e  vobis  culpae  conscii. 
quibus  profecto  laetius  nihil  ominor,   quam  ul  regnasse  vos  dicatis:   valent 
aries,  vigent  studia,  florent  ingenia,   barbaries  exulat,   doctissimum  ponti- 

ificem  vestrae  piget  stoliditatis.     An  qiiicquam  ultra  audebitis,    (|uibus  tam$.7. 
infoeliciter  auri  ludaici  piscatura  cessit?  Ne  facite,   oculos  habet  Germania, 
vobis  detractum  velum,    in  aperto  constiluli  neminem  cielabitis:    regnastis, 
aut  malo  Christianae  reipubhca}  fato ,  aut  eorum  qui  vos  passi  sunt  scelere. 
Quls  enim  per   deos  immortales  tam  iniquus  pontifex,    qui  nobis  primus$.8. 

fhoc  iugum  imponebat?  aut  quis  ita  ignavus  orbis  terrae  imperator,  qui  sic 
manifeste  nostram  nobis  libertatem  eripi  sinebat?  Sed  recte  adversus  Capnio-§.9. 
nem  insurrexistis  hoc  tempore:  nam  eius  viri  magnitudine  perspectissiiua  igno- 
rare  se  diutius  Germauia  non  potuit,   servare  suum  decus,  suam  gloriam 
sluduit.     Mecum  igitur  insultate  victis,   Germani.     nam  quo   niaiori  difli-§.io. 

ftcullate  hsec  parta  victoria  est,  utpote  octavum  iam  annum  oppuguato  Ca- 
pnione,  eo  vos  tenacius.meminisse  in  posteruin  oporlebit,  quatenus  quid 
ferre  debeatis.     Sed  iam  triumphantem  Capnionem  spectale  ac  plaudite! 

2. 

AVTQR  THKOLOGISTIS. 

•         Laqueum  sumite,  Theologistie,  Viginti  amplius  sumus  in  infamiam  ac 

pemiciem  vestram  coniurati;    debetur  hoc  Capnionis  inuocenUfe,    debelur 


*  Bernense  scchis]  a.  1509.  quattuor  fratres  ordiiiis  prffidicatorum  de  obser- 
vantia  Bemse  combusti  sunt  propter  fraudes  ideo  conimissas,  iit«contra  fratrcs 
minores  ostenderent  conceptum  Maris*  vir^inis  sacrum  non  fuisse.  Exstant  plura 
de  hoc  scelere  composita  carmina  popularia  t^on  der  unbefleckten  Empfdngniss  Ma- 
riw,  quomm  nnum  Nicolans  Manuel  scripsit.  Vido  imprimis  [Thomae  Muraeri] 
De  qnattnor  hicrefiarchis  |  ordinis  Prrodicatorum  de  Obfer^juantia  nuncupatomm 
apud  I  Suitenfes  in  ciuitate  Ber|nenfi  cobuftis.  An|no  Chrifti  |  >I.  D.  IX.  |  in  4^, 
eutat  etiam  Qermanice.  '  reditibus  3,5.  6.  ^  infelicitatc  3. ..6.  *'  pigra;  A,5, 
pigr^  B,  pigri^.  "  infeliciter  5...(?.  "  cclabitis  ^.  •**  qui  ita -/.  '^  octavum 
iam  ann.]  Inennte  a.  1510.  Pfciferkornius  Rcuchlinum  viscndi  causa  adiit,  post 
qnod  tempoB  ipse  cuin  Coloniensibus  hunc  statim  persequi  coeperunt. 

*'  coniurati]  cf.  supra  p.  1*^.  sq.  Keuchlinistarum  cxercitum. 


23S      CU.  BL.  BTZEX.  AD  THITMPB.  CAPH.  BPIL.    CIU.  BOB.  HB88I  ▲!>  MTTIAH.  BP. 

Ti^ro  sceleri;  debetur  reipiiblic»  literarise.  imiiio  bono  hoc  quodam  fit 
nirLstiaii(e  religioiiis  fato,  cui  vos  obscurata  luce  pudeudas  invexlstis  1e- 
nebras,  «|uibiis  nos  expulsis  ac  efTugatis  Christianum  diis  atqne  hominibus 
plaudentibus  illustrabimus  orbem.  Renatus  est  Uieronymus ;  no^iim  Testa- 
meiituin  lucein  induit;  multa  ex  Uebra^,  miilta  ex  Graecis  eruuntur;  ardel5 
opus.  Interea  vos  quid  agitis,  cur  quis  Theologos  vos  vocei?  Nempe  boc, 
ut  agentem  haec  Capnionem  literis  axr  temporum  nostronim  glorise  adima- 
tis.  Proindc  laqiieiim  suinite:  .Multonim  ore  vobis  canitur,  qiiorum  non 
idcirco  suni  ego  optimus,  qiiia  primus,  sed  idcirco  primus,  quia  roinime 
patiens  mora".  Vos  igitur  moneo,  Coniurati,  aileste,  incumbite,  riiptiisift 
carcer  est,  iacla  alea,  regredi  non  licet,  Obscuris  Viris  laqueum  pnebui, 
nos  vicissiin  lierbam  sumcnuis. 

Maximiliano  .4ustrio  Romanonim  ac  Germa 
noriiin  Imperatore  Inuictiss.  Renim  lia 

benas  Moderante.  >^ 


ERPHVRDIX. 


Cin.  A.  15IS? 


[EOBANTS  HESSVS] 

DOCTISSIMO    YIBO    DOMIMO 

MVTIANO  RVFO 
CANONICO    GOTnANO    PATRONO    SrO    &JIFT£M  DICIT. 

Salvum  le  esse,  omnia  c\  animi  tui  senlentia  tibi  succedere,  si  nonvehe-30 

menler  gaiideo ,  Mut  iane  ohser\-aiule ,  minime  omnium  valeam 

Qni  lihi  hasce  lileras  reddit,  frater  germanus  est  uxoris  mea;,  liomo  mei  vaklo 
studiosiis.  Iiuic  dedi  eliam  Mosellani  epislolam  ad  te,  nuper  mihi  missam. 
addidi  quam  ad  mc  el  Pelreium  illc  scripsit;  non  aliam  ob  causam  qiiam  ul 
videas  quid  de  noslro  lluleno  et  mc  iiidicel.  Magnum  esl,  Muliane,  el  gIo-r> 
riosa  res  lluteno  fieri  parem,  mullo  gloriosius  cxccllerc.  Tu  quid  sentis? 
nosli  Capnionis  elogium;  nosli  quid  Uutenus  mihi  tribual.  Cuius  epistolam, 
quouiam  superiorc  temporc,  cum  ex  Georgianis  vallibus  ad  te  divertisscm, 
legere  non  voluisti,  etiam  nunc  remillo,  oroque  ut  utramquc  ddigenter  legas. 
Eccc  perlurhaho  nonnihil  tranquillitatem  luam,  obruam  tc  literis:  da  mihiso 
haiic   opcram,    mi   RufTe,   sufTurare   tanlillum   ocii,   dum  lcgas  ista :    iion  eniiii 


CIII.   1  =  [loa.  Camerarii]   libellvs  |  alter,   epistolas  |  coMrLECTBMS  eobaxi  | 

ET   ALIORVM    QVORVNDAM  |  etc |  LIPSI^    IN    O/FICINA  |  PAPJE.   AM.    |  M.  D.LVII.  |  8**. 

foll.  12.  13.        2  =  Mutiani  Epp.   (Indic.  bibl.  nP,  (M.)  Reliquiar.  p,  101. 


*  cni  etc.]  fn  4.  transpositi  operarum  neglegentia.  ver$us  lectorem  impediunt, 
*  Hieronymus  et  Novum  test.  Erasmi  primum  prodicmnt  annis  151G...1518.  "  Ma- 
ximiliano  ...  Moderante  non  habent  A.  3,  4, 6. 

*•  uxoris  meaj]  Cathannw  Spater,  Erfurtensis,  •*  Petreium]  Eherbach.  •*  Georg. 
vall.]  Georgenthal  ducatus  Oothani, 


Cm.  SOB.  BG88I  AD  IfVTIAM.  EF.    CIUI^  liVTT.  AD  HACVM  CARIC.  1518.  239 

volo  apud  te  gloriari»  sed  tihi  Apollini  inoo  tantum  ostcndcrc  quam  sim  huius- 
ccmodi   popularis   auru!   cupidus   asscctalor,   caquc   de   rc   si   possim   pracclara 

exlorquere  iudicia Valc,  propcrat  tabcllarius.     cursim. 

Erpliurdice.  Tiius  VColiant^^  Uessus. 


MOGVNTfA. 


10 


15 


20 


cim. 

HVLDERICHVS  DE  HVTEN  EOV. 
CimiSTOPIlORO  IIACO  S. 

IIuc  huc,  Musa,  ineis  lassa  dolorihus, 
QuiB  inccum  sterili  teinpore  desides, 
Et  morbi  vitio  carmina  negligis, 
IIoc  te  temporis  excita. 

Cessit  Iseticiae  quod  doluit  novae, 
Solvuntur  refugis  memhra  treinorihus, 
Confestim  videor  restilui  mihi 
Morhis  liher  ah  omnihus. 

Ne  te  caussa  tamcn  tain  suhiti  honi 
Et  nostri  lateant  semina  gaudii: 
Advcntu  cgregii  prdsilui  viri, 
Qui  me  adfatur  amiciter. 

Illum  Pierides  nescio  quc^e  mihi, 
Certc  suaviloquae,  candidulie,  hona», 
Dulces,  hlandisonae,  grata  Icvamiua 
Duris  casihus  applicant. 

I,  dextram  iuveni  comiter  iniice 
Et,  rapUs  iterum  suaviter  osculis, 
Cum  nostro  illud  Ave  nomine  dixeris, 
Duc  tecum  mea  visere. 

Mogunliae  An.  M.D.XVIH. 


ANNO   1518. 


Clin.      1  =  Camerarii  Libell.  alt.    ad  proxiinc  superiorcm  llossi  cpistolam   cit. 
fol.  K  4.*>      2  =  Bnrckhard.  III.  p.  105.         3  =  Tlutt.  MUuch.  ITT.  p.  118. 

*  Istitiae  2, 3.      •  cansa  3,      **  adplicant  2. .?. 


240      Cy.  EOB.  HfiSSI  AB  LANG.  EP.  1519.  1.  F.?     CVI.  HVTT.  BPIL.  AD  BXH.  C.  TTBC. 

[ebphordia?]  CV.  [svb  PIMEM  A.  151S?] 

REVERENDO    PATRI    DN.    lOANNl    L^NGO 

AVGV8TINIAN0    THEOLOGO    VERE    DOCTO 
ORDINIS  BONORYM  DECORI  IMMORTALI 

PR^CEPTORI    SVO    CHARISSIMO  h 

HELIVS  EOBANVS  HESSVS  SALVTEM. 

lam  non  dubitabis  amplius  Huttenum   triumphare  pro  Capnione:    a  fronle 
istam  phrasim  non  ita  agnovi;  statim  ac  inlrogressus   penilus  Huttenus   noster 
factus  est  Eleulherius,  quia  vere  liber.     pulo  multas  illi,  quas  facile  possumus 
suspicari,  fuisse  causas,  propter  quas  personam  sumpserit  ac  luce  palam  nolitie 
conspici.     Ne  dubita,  vere  Hultenus  est;  iuro  tibi  per  omnia  maxima,    Hulteni 
est   hoc.      Sed   male   pereant   mali   typographi   qui  multa    in   prseclaro   libello 
prave  scripserunt.     ego  duas  tantum  syllabas  ab  aulore   ncglectas    obelisco  si- 
gnavi ;  reliqua  librariorum  sunt  peccata.     Nunc  illum  aureum  currum  lide  regia 
tibi  remitlo,  ne  deinde  saepius  dicas  reges  fidem  facile  frangere.      Pac^us  iamis 
dudum  redisset  ad  te,    sed  est   sine  pedibus;    puto  Draconem   pedes   ademisse. 
ut  est  vorax  talium.    ego   ventrem  et  calvariam  tantum  Brilanni   scribae   habeo. 
Utinam  sicut  anima  vales,  ila  etiam  corpore  pulcherrime  te  habeas,  omnia  pes- 
sima  isti  morbo,    tibi   laUissima    ominamur. '    convalebis;    sed   cura   ut   valeas; 
serva  te  nobis;  cupimus  te  videre  salvum:    si  tu  non   sis,    qui   amemus   istam») 
turbam  tuorum  fratrum,  qui  te  salvo  foplices  sumus?  Bene  vale. 


CV.  Hessi  Epp.  fam.  (Indic.  bibliogr.  n^  56,1.)  p.  19.sq.     Cf.  ad  epLlogum  proxime 
superiorem  adnotata  et  ex  Mutiani  Epp.  snpra  n.  xvii.gqg.  excerpta. 


IN    ARCE    HVTTENICA. 


CVI.  •  [POST  INIT.  A.  1519.] 


VLRICHVS  HVTTENVS  t 

LIBERIS  OMNIBVS  AC  VERE  GERMANIS  S. 

^j.  Cum   orationem  scripsissem  imper  qua  principes  nostros  ad   bellum 

Turcis  inveheudum  exhortarer,    eamque  non  dicere  tantum  in  illo  quod 


CVI.    A  ==  Indicis  bibliogr.  n».  XIX.  2.        2  =  Wagenaeil  n».  xix.  p.  127...  129. 
3  =:  Hutt.  Munch.  II.  p.531...533. 

•  lo.  Lange,  Luthero  Crotoque  amicissimos,  D.  et  prof.  theol.  Erfurtensis, 
Augustinianorum  prior,  postoa  primus  ministerii  evangel.  senior.  **  aureum 
currum]  Alhidit  ad.picturam  primffi   cditioni   adiunctam.  fide   regia]   Hessus 

Regis  nomen  inter'amico8  gessidse  notissimum  est  omnibus  qui  Hessum  novernnt. 
**  Pacreus]  Ricardus  Pace,  Henrici  VIII.  regi  Angl.  ab  epistolis  et  orator  cum 
Erasmo  coniunctissimus.  Erasmus  Lovanii  15.  Nov.  1518.  ad  Petr.  Aegidium  scri- 
psit  "PacflBum  iam  siipra  biennium  apiid  Elvetios  detinent  [Cardinales]".  "  Draco] 
lo.  Drach  s.  Draconites,  et  ipsc  tum  Erasmo  gratissimus,  Eobano  semper  ami- 
cistiimus.      ^^  ventrem...habeo]  ad  mensas  poculaque  convenimus. 


CVI.   nVTTBNVS  LIBBRIS  0ERMANI8  S.    .KPILOO.  R^HORT.  C.  TVRC.    ir)!».        241 

Augustse  fuit  aestate  superiori  principum  ac  populi  Germaiii  comitio,  sed 
et  scriptis  habitam  edere  proposuissem  eo  conridentius  cpiod  putabam  me 
gratum  boc  Germanis  omnibus  facere,  ut  qui  in  conunune  consulerem  et 
rem  interim  nullo  quidem  sauo  consilio,  verum  aut  imbeciHitatis  vitio  aut 
adulandi  studio  bactenus  evitatam  prinuis  et  aggrederer  et  usuri^arem,  id- 
qoe  et  opportuno  tempore  et  bona  ut  unquam  occasione  fieri  tunc  pos.<;et, 
accessenint  me  ex  amicis  quidam,  solliciti  illi  de  salute  profecto  mea  et, 
ut  multi  putabant  essc  tempora,  utilia  suadenles,  qui  vebenieuter  ab  boc 
iostituto  deterrebant,  fore  putantes,  ut  quia  iusunt  quxdam  orationi  ipsi 
ia  statum  Romanum  liberiora  quam  malus  aliquis  poutifex  ferre  possit,  ul 
nuhi  periculum  inde  aut  cerlum  eUam  malum  proveniat.  Parui,  ut  tunc,  $?. 
illorum  admonitioni,  precibus  etiam  conleiidentium ,  quique  ernt  aniini 
ardorem  restinxi  ac  me  ipse  continui.  Quod  ut  sogre  feci,  ita  Iiaud  mul- 
Uim  diu  facere  potui.  ut  cogitare  enim  coppi  quauto  bonestius  sit  qiian- 
tumcunque  praBsens  ultro  adire  discriinen,  ul  patrice  prosis,  quam  saluti 
propriae  consulere,  dum  banc  publico  commodo  et  niaximo  in  re  neces- 
saria  adiumento  fraudes,  excitavi  ipse  me  ac  couGrniavi,  Iiis  pra^serlini 
consiliis:  primum  namque  ad  periculum  quod  pertiiiebat,  Qonfidebam  id  $.3. 
plabe  nullujn  esse ,  cmn  quod  ea  iusta  est  el  iiecessaria  ac  minime  pe- 
tolans  censenda  qua  ibi  utor  libertas,  tiim  quod  optima  inibi  el  asifuissima 
semper  omnia  de  Leojie  X.  persuasi.  quem  tantum  abest  ut  iu  bac  re$.4. 
metuam,  ut  etiam  Laurentii  Vallae  adversus  ementitain  Coustantiiii  dona- 
tionem  Ubellum  in  luccm  iterum,  prsefaUone  ad  ipsum  facta  edere  nuper 
ausus  sim,  cum  nibil  tantum  esse  videam  si  boc  fecero,  cur  milii  siic- 
.censeat  bonus  Pontifex,  sub  quo  vel  ob  id  maxiine  liberum  esse  licet, 
quod  sibi  ipse  boc  per  Italiam  erigi  passus  cst  pleiium  vcra)  ac  solida^ 
laudis  tropliseum  lboni  decimo  restavratori  pacis.  Quando  tutior  eniin  §.5. 
ac  viva  magis  libertas  quain  cum  uua  oiniiibus  pax  est?  at  ille  ex  bellicis 
lulii  Secuudi  tumultibus  pacem  invexit;  certe  igitur  et  einortuam  iiuper 
•pessimorum  scelere  poutiOcum  libertatem  produxit:  quomodo  eniui  aiit 
dirimi  ista  ac  seiimgi  possent,  aut  ille  boc  iiigenio ,  bac  eruditione  pra^diUis 
dirempta  ea  ac  seiuncta  vellet?  Deinde  siqua  eliain  ingrueret  caiainitas,  $.<*». 
tutnm  me  fore  putavi  .sperato  et  iiibil  temere  conceplo  Gerniaiiorum  ineoriini 
pnesidio,  utpote  quoruin  nomine  banc  milii  accersivi  ultro  difficultatein ; 
adeo  ut  iam  liaud  contemnendis  argumeiitis  prospiciam,  siquis  sib  qiii  ita 
fdit  extinctam  Gcrmanorum  libertatem,  ut  coiilra  iiullain  penitus  iniiiriam. 
Dollam  coutumeliam  vel  reclamare  nobis  liceal ,  ei  videiiduin ,  iiequando 
illa  sic  constricta  ac  paene  sufTocata  cum  maxiino  repente  Iiiiius  servitiitis 
authorum  incommodo  ac  detrimento  eruinpat,  ac  se  sibi  adserat.  Quain  $.7. 
iquidem,    ut  prudenter  ba^c  sestiineinus,    et    consilium   ipsi  qiioque  deiniis 


"  refltrinxi  2.3.    apgrse  ^.     **  evexit  2.3.    •'*  uulla  A.    ^^  poenc^.    "  antorum  3. 
Htttsvi  Opp.  yol.  L  16 


242         OVI.    HVTT.  AD  GRRtf.  EPIL.     CVII.  HVTT.  AD  FRAKC.  REO.  BP.  ».  2d.  PKBR.  1jI(». 

oppressoribiis  nostris,  qiianto  consultiiis  fuit  aliquem  scmpcr  spiritum  agere 
neque  arctissime  comprinii,  quam  ubi  se  manifeste  strangulari  iam  sen- 
serit ,  impetu  facto  ereptione  sui  multa  conculcare  ac  evertere  ?  Patitur  enim 
capi  illa  ac  vinciri  leviter  patitur,    praesertim  arte  siquis  vafeat   et  astutia 

§.s.  possit;  (Uici  ac  perimi  non  patitur,  ncc  tn  totum  everti  sustinet.     Proindei 
aliquid  nobis  ultro  detur,  ne  omnia  ipsi  usurpemus  ac  ab  invitis  eripiamus. 
quanquam  omnino  jnodicuin   esl  qiiod   mibi  desumo,    ut  ex  iusto   dolore 
aliquod  doloris  sigiuim  edam,  ut  communem  patrise  acerbitatem  una  voce 

S.9.  et  modesta  illa   ac  ingeima  signiflcem.     lam  boc  quantiun  est  quoil  cum 
Maximo  Leone  mibi  convenit,  quod  ut  ille  Turcas  bello  petendos  ac  rebusio 
Giristianis  suppetias  ferendas  suadeo?  Bene  babet,  liberum  mihi  est  loqui, 
liberum  edere  vei  tanto  patrono  caussam  tiiente.    Quapropter  conOdendum. 

§.10.  Vos  (piibiis  patria'  libertatis  cura  est,  qui  Germanum  decus  agnoscitis,  qui 
nondiim  omnia  snperstitioni  tribuitis,  legite,  relegite  ac  simiiia  aiidete,  et 
Valete.     in  arce  Iluttenica.  is 


CVII 


ROTENBVROI    AD   DVnKRAM.  V^  V  li,  2S.  PKBR.  1519. 


CIIRISTIANISSIMO  FRANCORMI  REGl  FRANCISCO 
VLRKJIVS    DE    IIVTTEN   EQ^TS   GERMANVS 

SALVTEM   ET    OBSEQVIVM. 

§.1.  Etsi  (quia  longe  alia  est  apud   omnes  Wrtutis  tuae  opinio,   rex  Chri-?o 

stianissime,  quam  iit  talis  aliqua  in  te  suspieio  congruat)  nondum  creder 
bani  famt-c  omnia  teinere  divulgaiiti,  tamen  qua;  mea  est  erga  te  aflertio, 
ex  tua  orta  maguiludine,  committendum  non  putavi,  ut  siquid  vel  nimoris 
hominum  esset,  qiiod  exislimationem  tuam  gravare  posset,  eius  te  non  im- 

5.2.  primis  commonerein.     Nain  et  ego,    cum  dicerent  omnes   arma   te   contrass 
maximorum  scelenim   ultores  siiscipere,  aniino  pariter  et  lingua  repugna- 
bam.     profecto   eain   esse   auimi   tui   fortitudinem  mihi  persuaseram,   qua* 
istam  mininie   ferret  coniunctionem :    quod   imparius   enim  foedus   unquam 
coiit  quain  inter  regem  virtule  ac  genere  nobilem  et  tyrannum  dedecoruin 


CVn.  H  =:  Hutteni  manns,  de  qna  cf.  infer:  adnot.         1  =  Indic.  bibl.  XXIin. 
1.  g.      2  =  Wagcnseil.  n^.  xxix.  p.  I90...I9C.       3  =  Hntt.  Munch.  lU.  p.  I28...I34. 

«  aliqnis  J.       »  aUquid  2.3.       "  M.D.XVIII.  add.  2.3.  faUo. 

^  Exordium  sic  secundum  3,  {nam  ab  ipso  HuUeno  emendaium  exempitan,  de  quo 
Munchius  rettulit  sc  eo  usum  esse ,  frustra  in  bibl.  civit.  Turicensis  eqtddem  qua^sim,  ne- 
que  a  bihl.  pra'fectis  de  fatis  eius  excmpli  quicquam  comperi)  ita  transposuit  //. ;  Etei 
noinlmii  .»..  diuulfj^anti  (nahi  longre  alia  ....  congruat)  tamen  qnae  mea  ete.  "  fu- 
spicio  in  te  -2. 


CVIL   BVTfBNl  AD  FRANCISC.  BEO.  PRANCOfi.  EP.  D.  2S.  PEnR.  l.MO.  243 

studio  c^lebrem?    aiit  qiii  tc  nosset,   hoc  facile   crederet  timin  optime  af- 
fectum   animum  Iianc  latunim  onini  Yoinqninatain  turpiliuline   aniicitiain? 
Quod  faxit  deus  o^mus  maximus,   ut  falso  in  tc  divulgatuni  sit,   tiliicpieS.?. 
meBiem   Indat  ne   unquam  in  re  turpissiina  primum,   deinde  inodis  oniiii- 

5  bus  periculosa  etiam ,  errare  velis.  Ipse  inlcriin ,  quod  officiuin  esse  meuin 
puto,  hortari  non  desinam,  tibi  iit  constes,  ulqiie  optiino  omiiia  consilio 
modereris,  remque  et  ea  iqiice  circuinstant  accurate  perpendas:  ineretiir 
boc  iua  virtus,  tuaque  dignitas  et,  qnce  splendidissima  oinnia  de  le  pne- 
dicat,  fama  meretur;    proinde  quantiiin  in  me  erit,  non  patior  regiuin  fa- 

itsltgium  impurissimi  adfrictu   latronis  pollui.     Qiianqiiam   hoc   ego  si   nonS.i. 
facerem,   spes  erat  nunquam  fore  in  menteni  tibi  iit  veiiiat  istam  gloriam 
hac  infuscare  nota,   et  ea   si  esset   etiani  forluna  tua  ut  qimlain  te  vio- 
lenta  necessitas  amicis  qualibiisciinque   uti  cogeret,    experiri  omnia   malle 
quam  hoc  ciim  nebulone  commisceri.    quod  fiiigi  eniin  sceliis  ^mtest,  qnod$.5. 

isille  aut  non  adinisit  iam  aut,  si  qiio  tendit  aliquando  exierit,  admissiinis 
certo  sciatur?    aut  quis  ita  oblivisci  ipsius  sui   sustiiiet,   non  rex  dico  aiit 

.  princeps  aut  nobilis,  sed  de  plebe  etiain,  qni  non  in  aliqnam  se  horridam 
et  maxime  desertam  ab  hominum  consorlio  soliludinein  abstrudere  malit 
quam  cum  hoc  conflictari;  non  tyranno  iam   aiit  parricida,    sed   principe 

itisUusmodi  generis   et  magistro?    Quodsi  aliiis  qiiispiain  est    ita   a   mentis§.6. 
sanitate  alienus  ut  [lossit,   tu  certe  tantus  rex,  tantiis  vir  non  debes:    tua 
enim   omnia   consilia   a   virtutis  a^mulatione   dejiendent,   illiiis  in  sceleriini 
studio  defixa  voluntas  est;    tua  in  rebiis  longe  pulcberriinis   perspecta    est 
virtus,   iUius  in  pessimis  facinoribus  eniliiit  nialevoleiitia ;    tii  Iiostes  debeI-§.7. 

nlasti,  ille  amicos  interfecit;  tu  inalos  odisti,  ille  Jionis  omnibiis  iniiniciis 
est;  tu  ahenigenis  devictis  maximuin  in  cleinentia  tiia  pra^sidiiim  reliquisli, 
ille  suos  nulla  habita  alicuius  nccessitndinis  ratione  omnifariain  et  cnide- 
lissime  adflixit;  tu  qui  tibi  nocuerant  captos  dimisisti,  ille  bene  dc  se  me- 
riios  in  vincula  coniecit;    tu  qiii  exitiiim  moliti  tibi   crant  scrvasti,   ille  a 

Mquibus  servatus  est  occidit;    te  nocentes  invitum  pnnire  ferunt,   illi  iiison-$.$. 
tes  perdere  deUtium  est;    tu  quos  babes  convictores  libcralitate  aflicis,  ille 
iii  suos  comites  omni  fcrocitatis  gencrc  grassari  studct;    tii  benc  increnti- 
bus  praemia,  ille  Uberatoribus  suis  cxitiuin  rependit.    In  tc  non  noti  ctiain§.9. 
spem  coUocani,   illum  qiianto  magis  cognitus  qiiisqiie  est,   tanto  nicticiilo- 

ttsius  fugit;    abs  te  vitam  impetrarunt  qui   ncccni   mcriicrant,  iUc  a  qiiibns 
yiiam   acceperat,   iis   mortem  retnlit;    tii  qiii  digiiitatcin  tiicri  liiam   suiit 
crediti,  iis  gratiam  partim  liabes,   partiin  rcliilisli  iain,   illc  a  qiiibiis  cvc- 
ciiis  imprimis  est,   eos  deprimit,   cos  collidit  ac  pcrdituin  il;    lu  viiintcm  $.  lo. 
ut  summum  quoddam  bonnin  propositam  babes,  iUc  cxtrciniiin  sccliis  vit^e 


*  maliM  p.itiar      '*  certo  sc.]  dubitatiir  //.  3,      *'  non  simplici  inm  Tyranno  //.  3. 


244  CVII.    IIVTTKNI  AD  FBAMCISC.  BEa.  FRAMCOR.  EP.  D.  28.  FEBR.  1519. 

scopiim  staliiit;  tii  cx  moriim  honitatc  laudcin  pcUs,  illc  solius  crudelitatis 
palinam  afTcctat;  tu  cx  clcmcnticc  flima  tibi  placuisti,  illc  ab  edila  atroci- 
tatc  cxultavit;    tu  non  quos  plcctcres  scd  quiJ)us  parcfTC  posses  quaesivisU. 

§.ii.illc  niillo  (liscriminc  oinncs  pcrdcrc  satagit;  tibi  laqdis  studium  quietcm 
iiitcrriimpit,  illum  properandorum  scclcriim  ardor  somnum  c^pere  noii5 
pcrmitlit;  tu  Christianum  cssc  putas  multos  scrvarc,  ille  quam  plurimos 
pcrdcrc  cx  officio  arbitratur  cssc  suo;  tu  colendam  ncccssario  fidem  iudi- 
casti,  illc  probitatcm  vilem  Iiabnit  ct  in  pcrfidicC  opinione  iaudem  posuit; 
tu  quos  iiirc  bclli  occidcrc  potcras  viverc  iiissisti,  illc  quos  minhne  dcbuit 

$.i.Min  pcrniricm  adcgil;    tu   captis  matronis   honorem  habuisU,   ille   nobilissi-io 
mam  ac   honcsUssiiiiam  fGRininam  suam   coniugem  turpitudinis  macula  in- 
sit^mirc   conatus   csl;    Ui   ab    cxiho   coniugia   rcvocasti,    ille  suam  niorem 
morUs  inctu  domo  cxcgit;   tibi  pa^narum  extremmn  mors  est,   ille   exqui- 

§.i:^.>ite  accuratis   siippliciis   satiari  nunquam  potuit;    tu  ad  loca  sacra  confu- 
giciitcs  salvos  cssc  vis,   illc  ipsa  siinnl  tcmpla  .spoliavit  et  sacerdotia  vastati 
rcddidit;    tu  publica  pcena  cocrccs  adultcria,  ille  pcssimo  prodito  exemplo 
stiipra  docuit;    tu  contagionis  mctu  facinorosos  e  medio  aufers,  ille  sum-, 

§.14.  mis  obnoxios  scclcribus  ad  honores  cvcxit;    tu  homicidas  c^pitc  punis,  ille 
ciiin  qui  suam  niipcr  coiiiugcm,  camque  gravidam,  cum  pedisscqua  et  ipsa 
gi*avida  ac  ministro  quodain  suo  una  cadcmquc  hora  occidcrat,  magisterioio 
tiqiiiUim  pr.x^fccit;    tu  domi  tuas  libcjlatis  asylum  habes,  ille  cnidelissimam 
in  siia  aiila  carnificinani  institiiit;    tu  ab  alicna  iniuria  tuos   omnes  tueris, 

§.15.  illc  cotidiana  in  domcsUcos  ScTvitia  pcrfi^rit;  tuum  regnum  turbfe  in  Gallia 
rincin  fccit,  illiiis  principatiis  tyrannis  in  Germania  prima  fuit;  tu  paris 
istic  piilchcrrima;  aiitor.  fiiisti,  illc  turbulcntissiraos  hic  motus  concivit;  tU2i 
darissimis  triinnphis  Galliciim  nomcn  honcstasU,  illc  turpissimis  dedecori- 
bus  riennanam  nobilitatcm  infamavit;  tu  virtutis  adminiculo  regis,  ille  sse- 
viUiC  instrumcnto  dominatur;  tu  piigna  Mediolancnsi  occisos  hosles  liios 
sepcliri  iiissisti,  illc  optimi  viri  sibiquc  fidclissiini  ac  chahssimi,  cum  eum 

§.1G.  occidissct,  corpus  ad  scpiilturam  propinquis  dencgavit;  tu  matri  tiia>.  re-3o 
gnoriim  habcnas  rf^vcrcnU.c  caiisa  ut  plurimum  permitUs,  ille  c^ptum 
iitriinqiic  parctitcm  domcslica  invidia  domi  claudit;  tu  alumnos  et  magistros 
tiios  honoribus  cl  divitiis  aiigcs,  ille  cduc;.tori  niipcr  suo  ociilos  eriiit;  tii 
in  voUs  Iiabcs,  ne  qiia  in  tc  unquam  sinistra  fama  congruat,  ab  illo  tan- 
hiin  abest  infamiic  inctiis,  ut  ciecta  uxorc  sua  principe  fa^mina  eam  domiss 


*  solns]  corr.  U.  3.  **  nxorem]  Sabinam  Bavaricam.  ^  quotidiana^.^.  **  pul- 
cliorrinu;]  corr.  H.  3.  *'  o])timi  virij  loannis  Iluttcni.  ac  1.2.  et  corr.  H.  3.  ^  ma- 
tri]  Ludovica;  Sabandicsp.  "  nt^r„mquc  2..?.  ^'  cducatori]  Petro  lacobi?  '*  sua 
princ.fiMii.]  SabinaBavarica.  eam]  Conradi  de  Tbumm,  marescalcif  unicam  filiam, 
loannis  Ifnttoni  nxoreni.  In  vulgari  huius  tcmporis  carmine  de  duce  rirtemp.  est:  ,*JPu 
buirt  umb  San6  uu  jQuttrs  mrpb  |  Hamft  jm  Mruinb  fdn  iungen  Ittb  |  ^  eOU  ortepl,  0i>rr 


'  CVn.  HVTTENI  AD  FRANCISC.  REG.  FRANCOR.  EP.  D.  2>».  FEBR.  loll).      245 

suae  in  delitiis  liabeat,   cuiiis  quarto  abhinc  anno   niaritiim  occidorat.     [n^i?. 
summa  tu  pie   et   rcgie  vitam  instituisti,  ille  sacra  seniper   pro))lianaqne 
omnia  polluit;    de  te  nulla  mali  facinoris  snspicio  unqiiani  fnit,  ille  pccn- 
lator,  adulter,  latro,  parricida  et  onniinni   pessimorum  scelernm  ac  fla^^i-    - 
^Uorum  nomine,  publico  etiam  iudicio  convrctus  est.    £t  cum  hoc  monstroS.i^. 
aliquid  tibi  conmmne,  nedum  fiedus  et  aniicitiam  esse  velles?    Dii  melius, 
quam   sic  extra  te  positus  unquam  sis.     Qninetiam  non  ad  hoc  in  firdus 
te  vocat,   quod  beneficiorum  inter  vos  uila  esse  vicissitudo  possit,   sed  ut 
iuse  potentisB   obtento   qwe  nefanda   mnlta   perpetravit,   eorum  supplicinm 

'^decliuet:    iamque  palam  Gallica  nobis  arma  minitatur  et  te  cervicihns  no- 
slris  impositunim  se  magno  cum  terrore  iactat.    Quod  si  non  fingit  etabsS-i^- 
te  promissam  opem  certam  hahet  tuoqne  frctns  anxiho  nobis  resistet,  (pian- 
quam  persuaderi  hoc  non  possum,   tainen  si   ohtineat  dico,   vicem   tiiain, 
rex»   doleo,  primum   quia  regiam    maieslatem   video    impudici    scortatoris 

'^sordibus  contamiiiari ,   deinde  qiiia  te  sic  ohlitnm   tni  videho,   ut  iniqnissi- 
inam  desperaUssimi  latronis  causam  defendendam  suscipiens  te  tuaque  ojimia 
in  apertum  discrimen  adducas.     lam  te  hoc  non  c<elaho   eniin,   vires  esse$.'-'o 
nobis  quas  satis  futuras  putenms  non  tantinn  ad  hnnc  destrnendinn,  veruni 
eUam  adversus  quancunque   ilhus    societatem   nos  defendi^ndnni.     proinde 

x^sic  rogita,  rex,  provisum  nobis  t^sse,   siqua  in  adversuni  vis  higruat,  qui- 
bus  praesidiis  quemadmodum  non  solum  nos  coinmuniamns,    sed  qnoinodo 
inimicos  etiam  debellemus.     Atque  Iioc  cum  tihi  pra^dicam,   et  ipsa   efiain$.2i. 
res  palam  magis  sit  quam  ut  te  fugere  possit,  qiiid  est  cnriihi  periciilnin 
accerserc    ultro  velis?    An   ita   caret  (■erniania    honiinihiis,    ant  adeo  hic 

^omnes  amicitiam   aspernantur  tnam,    nt  ad  findissimi   hoininis  societ<item 
cxmrugere  tibi  necesse  sit?    Clarissiine   rex,   optime  princeps,  noli   fauiain$.2?. 
prius  tuam  pessundare,  deiiide  te  etiam  regninnqne  tiinni  in  pneceps  cnin 
abduxeris,  subito  iapsui  obnoxium  facere:    idque  hoininis  caiisa  <pii  ne(fiie 
manu  strcimuus,   neqiie  consiho  bonns  fuit  iinqnam;    cuius  te  niilhe  opes 

^invare  aut  virtutes  honestare  possunt,   sed  coiitra  cpii  oinni  in  hunc  diem 
maliUa  prseditus  in  nefandissiniis  se  scelerihns  exerciiit,   et  ciiiiis  te  con- 
taminaUssima  apud  omnes  existiinatio  ad  pareni  infamiam  addiicet.     Ilinic  $.'*•. 
tu,   inquam,   fiige,   rex,   si   alieniis  es;    si   coniiinctns,   desere:    riisticani 
homines  et   extreme  rudes   IlelveUi   ciini  valida  nianii  in  aiixiliinii  iain|)ri- 

'^dem  illius  exiissent,  couscientia  tacti,  qiiadam  etiain  fidei  su<c  cuin  iactura 


rr4it  1  /Bit  ^enikrn  l^aftu  jn  ^cCc^niec^t.  |  Vtfti  ^as  uolbrad)t  mit  ^ciner  l^antit  {  ^biit  bil- 
ti^  alrm  ^M  an^t.  |  9ait  ab  )u  rolid)0  woift  ucr0limf  |  ^o  trcibftu  nod)  mit  jr  litxni 
f^im^.  I  ^lf  ab  fte  wtvt  ^tin  et^etid)  0enof)  I  ^d)  gott  mie  ift  ^it  fd)an))t  fo  gro^." 
"  videbo  ff.  J.  '*  vidcbo  deiev,  II.  3.  *^  ad  fleier.  el  aclmittere  ij)ro  confujjerc) 
tcript,  H,  3.  ^  strenuns  2. .?.  ^*  et  oxtr.  ...  Ifeluetii]  imprimis  rudes  Svitzeri 
cewT.  li.  3,      "  qnad iactura]  quodam  ctiam  cuni  periculo  tidei  corr.  II.  3, 


246  CVII.    HVTTKNI  AD  FRAMCI8C.  BEO.  FBAKCOB.  EF.  D.  3S.  FEBR.  1510. 

{.'^^.  dereliqueriuit;  tu  quid  facics,  et  rex  et  Gallus?  Age  autem  si  popularis 
esset  libi  etiani  caruifex  ille,  cuin  eum  expelleres  aut  supplicio  adOceres 
forte,  uoune  regnuui  tuum  expurgasse  et  piaculo  Galliam  magno  lustrasse 
te  dicere  velles?  At  nunc  non  Gallus  est,  verum  hinc,  ubi  magno  nostro 
pudore  et  altus  est  et  geiiitus,  boiiorum  omnium  consensu,  publica  cou-5 
iiiratione,  seutentia  orbis  terrrc  iinperatoris  expulsus,  eiectus  et  condemna- 
tus,  iii  Galliam  tuam,  quasi  ea  latronum  et  parricidarum  nostrorum  sit  re- 

§.25.  ceptaculum,  confugit.    quam  tu  sic  odisse  potes,  ut  illi  paterc  velis?  Porro 
cives  tui  (piid  diceut,   si  (lermanicc  ohprobrium  conciliatum  iibi   videriot, 
nonne  rem  suis  indiguam  moribus  admissam?    et  tc  accusabuut»  qui  quodio 
Germauia  repudiaverit ,   id  potissinium  tibi  deiegeris,   in  eo  spem  colioca- 

$.26.  veris?  (Juodsi  nequc  velles  ncqiie  te  oporteret  famse  rationem  habere  tuie, 
taineii  periculi  maguitudo  cousilium  mutarc  debuit:  nam  ut  validissimis 
copiis  ad  (unnein  non  necessitatem  tantum,  sed  splendorem  etiam  iustni- 
ctus  sis,  a  mc  tamcu  monitus  esse  debes  et  nostras  nobis  esse  vires,  aci5 
iutcrim  cogitarc  ('onscicutiain  SBquitatis  animare  eos  qui  iusta  lueotiir,  teque 
iuvarc  cuni  ([iii  totam  tiirbare  Gcrmauiam  ingressus  est;  dumque  id  facis, 
iufcsta  huic  patria;  moUri  et  communc  hic  odium  iucurrere;  tibi  autem 
si  vclis  assequi  kl  quod  diu  iani  conaris,  opus  esse  amicitia  bonorum,  opus 
bona  apud  vulgum  opiiiione ;    causam  hoc  consilio  tuam  peiorem  fleri ,  me-  2« 

§.27.  liorein  haud  possc.  Dciude  illius  mcmeuto  vcteris  adagii,  cum  Germanis 
pugnauduin  ci  qui  mulc  pugnare  vclit:  nam  omnino  pugnandum  est  tilii, 
si  haiic  caus^in  probas.  scd  ego  non  idcirco  proverbiorum  te  moneo, 
quod  ita  niihi  placcat  Gcrmania,  iit  iuvictissimam  eam  appellare  veliin, 
scd  qiiia  iiciniucm  cognovi  lirtain  a  G(*rinanis  unqiiam  victoriam  reportasse. » 

§.28.  Tu  igitur  si  hic  magnus  csse  cupis,  id  amicitia  optimorum  eflicies;  siu 
cum  <pii  piihlico  iaiii  consilio  ciicitur,  capiiali  s(;ntentia  condemiiatus  esl, 
sidfragari  tihi  mavis,   descrtam  opcm,   ccrta  pericula,   certum  odiuiu  pro- 

§.20.  posita   hahcs.     Ha^c   optiino  auiino,   optimo  consilio  monco:    saepc  ingeiis 
mahini  admoiiitii  pru*ventum  cst,   ncmo  post  factum  recte  consuhiit     Valeso 
et  (lallicc  tiitc  optiiniis  rcx,   ut  ccBpisti,  diutissime  superstes  vive.     In  pro- 
ciuctu.     £x  Rotcuhurgo  ad  Duberam.  II.  (^len.  Mailii. 


*  hiiic]  liunc  /.  **  iii  co  ...  coll.]  emendationem  II,  se  legere  non  posse  adno- 
tarit  3.  "  vetcris  niemento  2. 3.  •*  appellare]  nunciaro  //.  3.  ••  optimatum  /.  2. 
oi.tiinurum  //.  3.       ^t  M.D.XIX.  adtl.  2.3. 


CVIIL    HVTTEN  AN  FBANZ  V.  8ICKIN0KN.    1.  MART.  1519.  247 


8TOCKBLBBBGK.  CVIII.  I-  M.«RZ  i:*10 


[§uttcn  au  ©icfiUijcu.] 

Ptn  Crnncftm   tcvren   m    l)od)brrnmpt(n  /ranrifco   von  Sidvtngrn  <$auptman 
9i€,  Cntbrnt  Vlrid)  vi  l)ttttr  t3u  Storiirlberg  ttt  jnngrr,    fei)urn  frrntltd)r  gru^ 
5  unb  miUigrn  liinft. 

Wte  Ml  bi^  k[ti)n  bnd)trin,  ))ir  mrit  rs  rtmas  fd)i)mp9  o))rr  (|rfpri)cg  in- 
^clt,  cmrm  l)onbct  0brr  flbnng,  tit  i)r  ))an  fnnft  nnli  3n  noran  i)rt3  in  rrnftli- 
i^en,  krte§tfd)rn,  rtttrrtic^rn  pnb  trmcrrn  0ctl)atrn  l)i)n  bringrt,  nit  orme^  ift, 
barnmb  i^  end)    bas  fnnbrr(id)  nnb  in  rmcrcm  namen  ^nfd^rc^firn,    obrr  ri)orn 

lofnttr.  <^ber  btc  metl,  ats  id)  jnnoft  bci)  rnd)  grmcfrn,  nii  i)r  bas  frlbig  bnd)- 
lein  901  tatetn  trfrn  l)3rtetl) ,  mrrdvct  id)  rmrr  nri^onng  onnb  miltrn ,  baf|  i)r  fotd)» 
lern  %n  tentfd)  tranfferirrt  l)aben  moltct.  ,^nf  bas  i^)  nn  (mir  ic^  atmrg  gr- 
flt|feii)  end)  l)i)r  i)n  milfare,  tinb  rmrrm  brocr  nolgr  tl)n,  tin))  fnrnrmti^)  ))arnmb 
>af  9r  brm  febcr  anff  nii  i)n  emrrm  l)an^  vn  f4)W|fcn,  bri)  n)ri)trn  and)  l)ofnnng 

i&M  ^erberg  gebcn  mnffen  l)at,  barmit  i)r  ban  i)m,  00  rs  bri)  cud)  fcrnrr  anklopfrn 
«^er  »ntcrf(l)tctf  oii  l)erberg  begrrrn  miir))r,  bcftcrba^  bcgrge  mogrt,  fo  l)ab  id) 
f0l4*  bnd)tetR,  tiom  tatctn  xn  b^brntfd),  n)ir  mol  ta^  m  tatrin  t)i)l  ticp(id)rr  oii 
liBiiftttd)er  baittm  bctttfd)rn  tantrnmagi  tirrn)anbr(rn  tafrn,  rud)  gntrr  mci)nnng 
bcbtetereni  3ufd)Kibe  tiii  3nri)grn  moltrn,    mid)  rnc^  i)ir  mit  bcur(i)rn,  lian  ruc^ 

sotteb  nn  btnft  3tttl)an  btn  td)  att^rit  gcftifcn.  Patnm  t^nm  Stiidictbrrgli  auf 
ben  erften  tag  bes  mertacn  i)m  i)ar  /H.  tCCCC.  nnb  ^JT. 


CVIU.    A...C  =  Indic.  bibl.  n«.  XXI.  a...c.  4  =:=  Burckhnrd.  III.  p.  15C.  sq. 

5  =^  Wagonrtcil.*n°.  xxvii.  p.  186.  b(|.     Miinchius  omisit. 

'  l^auptmann  4.  *  mtbrut  4.  von  jQuttcn  3um  ^.  Cctncn  frcunt(t4)fn  (\ 
frinm  frciln^li^cn  4,  grusf  ^.  ^  tts  4. 5.  «  bii4)lin  2?.  4. 5,  fd^impffs  B.  4. 
f^tmpff  5.  gcfpepcf  B,  4.  ^^  tni)clt  C.  ^  cwcrm  /^.  cuicrcm  4.  tmm  5,  tm  //. 
mnn  -#.5.  pct^a  /?.  ^.5.  *  du^.  tcnicrn  ^.  ^.  tfiwrfn  5.  ^mt^^  4.5.  ^  twtxm  B.  4. 
cmrcn  5.  *•  bci  B.  4.  »»• "  bfldiUn  im  B.  4.5.  ««  l^ertct  B C.  4. 5.  vntt  4. 5.  «  tronf- 
frrtrrrt  B,  tranffcrirct  4,  tranfferirt  5.  "  l)9rtnn  B.  4. 5,  tmm  4.  tmxtm  5.  ior- 
iimb  BC.  "  ^ebcr  4.5.  vnd  tnn  cnYcrm  B.  unnli  cucrm  C.  unli  cuifrfm  Ijauf  4.  auff 
cmrenr^auf  5.  bct  ©citcn  B.  4.5.  offnunj  C.  4.5.  recte.  *^  uamit  4.5.  uan /?. 
mnn  4.5.  bei  i^.^.j.  >«  ^fftcrbosf  -/.5.  »'  bud)lin  B.  4.5.  }ias  tfutfd)  /V.  4.5.  unnn 
^.  "  Mnii  B,  tefitfdicn  B,  tfutf4icn  4, 5,  "  3ufd)rfil)fn  B.  mcUf n  B.  4. 5.  ianit 
i7.  bann  ^.;.  ^  ai}t\t  B,  4,5,  tium  B.  ium  4.5,  ^tbtktibtxB  B.  4.5.  *»  ^rm 
^.  5.     jm  .jar  i?.  ¥.  5. 


24 S  CIX,    UVTTKMI  AD  KBA8MVM  BOT.  EP.   D.  6.  MABT.  151». 

MOrjVNTMi.  CVim.  «.  MART.  A.  IM». 


VLRICIiVS  IIVTTENVS  EQVES 

ERASMO  ROTERODAMO  S.  D. 

9.1'  Tii  li('t*t  iiiiitiis  sis,  cgo  tamen  non  desiiiaiu  frequentibus  tibi  epistolis 

ohslrepert*,  <^t  t<;  ainal)o,  si  tii  nie  coutempseris  etiam.  Princeps  impa-^ 
ti<*ntiHsiiiio  tiii  desiderio  tenetur:  nuper  ex  Doringis  huc  redieus  cum'  illi 
(d)viaiii  processissein ,  vixdum  contacta  dextera  mea,  'Ubi  nobis  Erasmus?' 
iiupiit.  (;t  de  lib(;Ilo  percontaliatur  iterum  atque  iterum,  quo  dcmiratur 
(piod  ego  ignonMu  qiiid  sit  iliud  quo  eum  ornas:  putat  enim  omnia  tiia 
inilii  esse  cognita;  (piain  lu  opinionem  eiiis  vide  aliqua  re  Ormes.  amatio 
t(^  niirince:  d(;b(;tur  hoc  tuis  quidem  virtutibus,  praBter  vulgarem  tameu 
(■(Tinanoriiin  principiim  morem  est.     Atque  ha;c  de  principe  et  tuo  per- 

$.?.  tiiiaci  sileiitio:  iiunc  de  ine.     Pertiesum  est  aulx:    ita  nihil  milil  convenit 
ciiiii  piirpiiratis  islis.     Impetrasse  videor  a  principe,  ut  ubiubi  sim,^  stipendio 
ine  proseqiiatur:  hoc  nomine  laiidabis  eiim  magno  nostro  coinmodo.    Valdei^ 
aiixisti   aniinuin   erga   lit(;ras   illi  in  Annotationibus  luis,    ubi  eum  idcirco 
(piod  nie  fov(;at,    extulisti;    stliuulus  fuit  hic  ilh;    iamipie  statim   m  lileris 

$."».  liiis  esse  juitiil,  si  qiiem  rectc  eruditiim  amplexetur.  Quod  mirari  posses, 
iii  Aiila  iocatus  sum  toto  aiino :  et  alias  ({uidem  nugas  meas  accepisti  luiper, 
Fehreiii  aiitem  recens  editam  nunc  niitto,  et  Phalarismum :  ubi  repreheiides  so 

S.  i.  aiidaciain  iiH^ain,  s(mo,  potiiis  quam  fortitudmem  efTeres.  At  ego  cxpedi- 
tioiii  {\\uv  nohis  paratiir  iiigens,  e(piestri  parite^  ac  pedc«tri  exercitu,  in- 
ler(M*o  ipse :  tantum  ahest  iit  metuam  latronem  illum.  brevi  totam  turbari 
(■erinaiiiani  videhis.  si  me  devorabit  illa  pugna  (suiit  enim  et  sua;  illi 
vires.  (*t  aiixilia  siint).  tunc  tii  fac  ne  ignoret  vel  studium  erga  te  meuiu35 
posl(M'itas,  et  ine  tuis  iminoilalibiis  literis  vixisse  saUem  testarc.  Vale. 
.Mogiiiitia\    pridie  noiias  Marlii.   raptim  irrevise. 

h^         Triiiniphiis  f^ipnionis  iu  IiKTin  prodiit,  magno  Theologistaruni  fremitu. 


riX.  A  -  :  Krasini  Kpp.  (Imlic.  bihliopr.  ii^53.1.  p.2(M.      B  =  ibid.  ii*.2.  p.2(M.sq. 

('     -  ibid.  11^3.  p. 251.      2  =  ibid.  11«. 4.  p.358.  VI.  13.      3  =  ibid.  ii«,5.  coll.419.8q. 

iinm. crixrii.      4  =  Waponsoil.  n. xxviii.  p.  188. sq.      5  =  Hutt.  Miiiich.  III.  p.  126. 

it  -  t  Kraft  ylmlic.  bibl.  n^.ft^.)  p.7.8q. 

*  mo  f*««i.v.  .1.  rrinrops)  Albortus  archiep.  Mogunt.  *.qnum /?.  eic.  ^  per- 
cnnotnbatur.  ?.  J.  atquo  itonini  omis,  4,S,  demiratur  «-f.  '*  Anu«tatioiiibiu>] 
iT.  supra  p.  lOU.  *'  Aula|  dialojro  ***  Fobrim  6,  a^dilAm  .4,..(\  repreh.]  Bene 
uo\«»rrtt  r.ra^uiuui  Huttonus.  *'^  latruucin]-l'lricnm  Wirtemberfrensem.  "  Mo- 
jruutia  i».  M.irtii.  An.  1510.  .?.«.     Mojruuti.*e  2.4,S.  .J510.^  S.6.       irrenirap.  A. 


CX.   BVTTBNI  AD  ALBERT.  MOOVNT.  IN  LIVIVM  PBiEF.   MABT.  1519.  249 


[MOQVWTIiK.]  CX,  [mABT.  A.  1519?] 

AD    REVERENDISSIMYM    IN    CHRI8T0    PATREM 

ILLVSTRISSiMVM  PRINCIPEM  AI.BERTVM  BRANDENBVRGENSEM 

CARDINALEM   ARCUIEPISCOPVM    MOGVNTINVM    ET    MAGDEBVRGEN8EM 
5  PRINCIPEM    ELECTOREM    PRIMATEMQVE 

VLRlCni  HVTTENl  EQVITIS 

IN    TITVM   LIVIVM    HI8T0RICVM    LIBRI«    AVCTVM    DV0BV8 
PR^FATIO. 

Aiictus  nuper  rccuperata  quadaiir  minime   contemnenila  sui  parle  T.  5.«. 

loLivius  €um  sccnm  ipse  consultaret  ubi  et  cuius  suh  inscriptione  in  lucein 
exiret,  hanc  nostram  sibi  delegit  aureain  Moguntiain^  pater  ac  princeps 
colendissime ,  inter  alias  Europic  urbes  dignissimain  ratus,  arbitror,  ubi 
renasci  gauderet,  tuaque  perspecta  ingenti  erga  studiosos  ac  lileratos  omnes 
benignitate,    aptum  se  invenisse  putavit  principeni,   cuiiis  auspiciis  prodire 

15  in  publieum  ac  mundo  se  ostendere  velleL     Ille  scilicet  aut  cogitavit  IiaDC,  S.^. 
aut  non  ineptc  a  nobis  cogitasse  putari  debet.     Nam  si  vel  locum  voluit  • 
Liviiis  aliquem  suo  decorare  egressu ,  quem  debuit  urbi  artis  omnium  quae 
usquam  simt  aut  unquain  fuerunt,    pra^stantissimie  inventrici  ac   alumna; 
(impressoriam  puto,  quam  ha;c  dedit)  pneferre?  vel  boininein  deiigere  sibi, 

M  cnlus  impressum  fronti  %}fe  nomen  vebiti  temporis  monetam  quoqiio  irc 
contingat,  honoris  caussa  pra^ferret,  alium  certe  maluisse  neminein  cre- 
dideriinus  quain  te,  cuius  in  evebendis  literarum  stiidiis  ac  aiigendo  opti- 
marum  discipHnarum  cultu  incredibilis  ardor  ac  mira  indiistria,  in  perco- 
leudis  vero  doctis  hominibus  immensa  liberalitas  ac  regia  plaiie  munificen- 

2&tia.    Ilsec  eflQciunt,  ut  omnes  quotqiiot  sumus  aut  bominum  opinione  docti$.3. 
aut  re  vera  recte  studiosi,   ad  unum  hoc  qiioddam  veliit  asyliini  confugia- 
mns,   quanquam  tu  non   sustines  confugientes  nos,    veruin  cunctantc^s  ad 
te  iiltro  rapis.     Possem  bic  referrt^  quos  viros  quam  tu  familiariter  arces-f.4. 
siveris,  quse  dona  aliis  dederis,   cpianta  multis  pollicitus  sis,   quomodo  pe- 

aocunia  pariter  ac  dignitate  nonniiUos  auxeris,  et  tua  aula  ut  aperta  sit  doctis 
hospiialissime  viris,   iiisi  scirem  niultum   a   tua   alieniim  esse  modestia  in 
Liyii  pra^fatione  tuarum  tibi  lauduin  encoinium  legi.    Certe  profecto  et  Io-§.5. 
cus  est  opportunus  hic ,  ubi  non  renasci  tantum  velit  eximius  scriptor,  -sed 
oriri  etiam  olim  potuerit,   et  tu  dignus  (|ui  patronum  iii  vulgo  Livii  agas. 

siNeque  vicissim   (ut  tua   fretiis   bonitate   dicam  aiiquid  libere)   indigiius  ille 


CX.  Indic.  bibliogr.  n».  XXII. 


•  VLBicHi  eic.  omis.  4. 5.  *•  si  vello  cum  5.  **  praestantissima  2.  *•  vel  si  h. 
deltgeret  sibi  malim.  **  impressorium  5.  •*  causa  5.  "  litterarum  2. 4.  ''  ac] 
et  5.  •*  Hoc  J.  ^  quamquam  4. 5,  •**•  **  acquisiveris  3.  ^*  encomiou  4. 5. 
^  oportaniu  J.       ^^  vicissim ,  aut  4. 5. 


250  CX.    HVTTENI  AD  ALBEBT.  MOQVMT.  IK  LIVIVM  PRiEF.   MABT.  1519. 

qiil  tibi  offeratur  tihique  (ledicetur  ac  tuo  qui  prsetento  iiomine  in  inanibus 
habeatur.  Quinetiain,  si  liberius  adhuc  audire  nie  sustines,  (licani  non  in 
in Aiuis  esse  fortuute  tu<e  dotibus ,  quod  et  hoc  tenipore  et  tuo  cum  honore 

5-6.  auctus  sil  invictissimus  historiie  conditor.  quodsi  reclament  ex  cenlurio- 
nilms  quidam  ebrii  aut  alioqui  male  consulti  homines,  ingeniorum  levantess 
paimam  ac  in  varicosis  suis  cruribus,  cailosis  manibus  omne  decus,  omnem 
ponentes  amplitudinem ,  obiiciemus  balatronibus  Tacitum,  mininie  malum 
ohm  Romanorum  imperator«m,  (]ui  si  tanti  fecit  Cornelium  Tacitum,  hi- 
storiiB  et  ipsum  scriptorem,  ut  eius  se  cupide  etiam  famiUaB  insereret,  ac 
tantum  pneferendus  est  Tacjto  L^is,  quantum  doctissinms  quisque  iudi-io 
cat,   quid  huic  nostro   deberi   existimabimus,   quanta  cum   ambiUoue   eius 

$•7.  captandam  propinquiCatem  ?  Primum  enim  Asinium  Poilioncm  non  audie- 
mus  Patavinitatem  illi  suam  obiieientem;  Quintiliani  sentenliam  prubabimus, 
qui  ediscendum  pueris  ilhim  suasit,  et  Caium  principem  irridebimus,  ut 
verbosum  illum  insectantem ;  contra  Augusti  lenitatem  laudibus  extoUemus,  15 
quod  iequalem  lumc  tuht  omni  vehementer  conatu  Poinpeianis  favere  in 
historia  partibus,  nihilque  illos  errasse  dicemus  nobiles  Gadilanos,  qui, 
non  ut  maxime  llorentem  tunc  Romam  viderent,  sed  ut  T.  Livium  lacteo 
elo(|U(Miti<e  fonte  manantem  (ut  Ilieronymus  inquit)  cognoscerent,  tanto  per- 
fecto  itinere  Romam  venerunt,  ac  quosdam  haud  contemnemus  recte  doctos:-o 
viros,   (|ui  ausi  sunt  ita  sentire,   ipsum  Ciceroftm  historiam   scribere  si 

§s. voluisset,  tanta  elegantia  non  potuisse.  Ergo  ita  honoratus  est  Livius,  ut 
te,  cuius  sub  noniine  divulgari  sustinet  (modo  uilus  est  hoc  iu  genere 
honor,  qui  permaximus  certe  estj  honestet.  nani  si  te  qovi,  iion  tanti 
aut  archiepiscopalem  facis  mitram  aut  cardinahtium  a^timas  galerum,    ut2& 

$.9.  ornari  utrauipie  dignitatem  ingenio  ac  hteris  posse  neges.  Quid  facies 
enim  in  Livio  ornatus  si  fueris,  cum  tanta  profuderis  iam  a  me  semel  aut 
iterum  laudatus?  nisi  haud  Livio  acceptum  ferri  debet,  (iuic(}uid  est,  quod 
ante  illum  pra^fatur  aliquis,  me  interprete  nunc  etenim  ab  inferis  luec  ad 
te  vox  est.  Verum  agnoscis  rem,  atque  igitur  bene  habet,  foves  tu  Uteras^o 
et  ornaiis  ab  liis  vicissim:  actum  est  dc  barbarie,  hactenus  viluerunt  stu- 
§.  10.  dia ;  reditur  ad  veram  (»rudition(?m ,  excohmtur  ingenia.  lam  diu  esl  quod 
cupide  tenipus  expectat  Livius,  quo  nunc  oborto  gestiens  ac  lajlitia  el 
ipse  fremens  sese  effert,  petitque  dedicari  maximo,  nou  in  Italia  Leoni,  iam 


8  Tftcit.  imp.]  cf.  Flav.  Vopisc.  in  Tacit.  10.  *  scriptorum  5.  "  Asin.  PoH.] 
cf.  Quintilian.  inst.  or.  1.5,50.  VIII.  1,3.  "QuintiUan.]  Inst.  or.  II.  5,19.  "  illum 
pucris  4. 5.  Caium]  cf.  Sucton.  Calig.  34.  '^  Augusti]  cf.  Tacit.  Annal.  IV. 
34.  "  Gaditanos]  cf.  Plin.  epist.  II.  3,S.  et  Hicron.  1.  c  Oad.  qui  non,  ut  4.5. 
**  „illa  Livii  lactea  ubertas"  Quintilian.  inst.  or.X.  1, 32.  *•  Hieronyra.]  epist.53.  ad 
Paulin.  (I.  p.  271.  od.  Martian.)  "  per  maximus  4,  ^  utramquc  2...5,  litteris  4. 
*"  ferre  4.5.      ^»  utteras  2.4.      ^  exspectat  2,..5.     "  se  4.5. 


CX.   HYTTBMI  AD  ALBERT.  MOOVNT.  IM  LIVIVM  PR^F.    MART.  1510.  251 

ilie  Tacitum  habet  enim,  pra?fante  Beroaldo  luniori,  docto  imprimi8  ho- 
mine,  sed  in  Germania  lihi.  Ingerunt  lioc  illi  hona;  eruditionis  viri,  Wolf- 
gangus  Angustus  et  Nicolaus  Carhachius,  qui  impriniendis  apud  nos  lihris 
eandem  navant  operam,  quam  post  Ahlum  Venetiis  Kgnntius,  Roina}  docti 

sqnidam,   Basileai!  Beatus  et  Amorhachii,   Argentiuie  GerhelHus,   apud  alios 
alii:   nam  hi  ahreptum  nie  nudiustertius  coegerunl,  Livium  ut  adscriherem^.  n. 
tibi,   non  c)uia  hoc  ipsi  non  [)ossent,   sed  quia  in  lua   hoc  aula   si  fieret, 
honorificum   tibi  esse  magis  etiam    arhitrati  sunt.     Quinetiam  ne  potuisse 
hanc  provinciam  defrectare  me  existimes,  pertractus  sum  eo  ah  iusignihus 

lotuis  cauonicis,  Laurentio  Truchses  decaiio,  Tlieodorico  Tzohel  sdiolastico, 
et  affini  meo  Marquardo  de  Hatstein,  prohatis  literatura  et  morihus  viris, 
quibus  vel  iccirco  nbenter  parui,  quod  cum  senqier  amariiit  omiies  hi  ac 
tuentur  poUtiora  studia,  lum  I^urentius  ipse  anno  ahhinc  sexlo  ah  atroci 
crudehssimorum   hominum  theologistarum  iniiu*ia  quodam  siio  divino  con- 

i&ftilio  magniim  virum  loannem  Capnionem  nohis  servavit  ac  tutuni  pra^stitil. 
Proinde  vel  tantisper  sacerdoteni  haheri  me  siiie,  duin  victiniam  tihi  Iianc§.»2. 
faciam,  hoc  sacrum  dedicem,  nulla  mea  ihi  arrogantia,  sed  temporis  con- 
suetudiue.    Receptum  hoc  enim  est,  ut  qui  authores  vei  auctius  yel  einen- 
daUus  in  exemplaria  descrihuntur ,  hi  claris  nuncupentur  hoininilMis.    QuodS.i3. 

sodum  sequor,  nulla  teneor  inepta  opinione,  quemadinoduin  Appioii  olim 
grammaticus,  qui  immortales  facere  se  quihus  sua  dodicasset  iactitaliat. 
Sed  hsec  ipsa  inepta  est  mora,  ita  errorem  duni  fugio,  veheiiienter  erro 
interim.  lam  legendiis  eniin  author  ipse,  cuius  agitur  caussa,  erat.  Ecce 
Livium   libi  igitur,   tihi  inquam  lutelari  deo,   aliis  in  suum  cuiqin^  iisum, 

?5quein  ulinam  diu  legas,  ul  te  diu  perfruaniur  ipsi.  Iloc  praxipuuin  honis 
omnibus  votuni  esto.     fimis. 


*  Tacitnm]  Romsc  a.  irAf>.  iii  fol.  a  Phil.  Bcroaldo  iun.  editum.  habet,  euim 
4.S,-  iiiprimis  2.. .5.  '  Augustu»  5.  cf.  8upra  p.  225.  *  alios]  nos  4.5.  *"  Tzo- 
bel]  Mic  h.  /.  omnes,  non  Zobcl.  cf.  infra  add.  epist.  Scho{a8tico  3.  "  adfihi  2. 
4.5.  litteratura  2,  •/.  ^*  idcir co  2.4.5,  *'  Laurentius  ...  Capnionem  nobi«  scr- 
vavit]  eo  quod  sentcutia*  Hochstratame  contra  Reuchlinum  concepta;  dilationem 
impetravit.  cf.  Reuchlini  vit.  a  Maio  script.  p.  392.  403.  et  H.  v.  d.  Hardt  Mogfun- 
tina  Reuchlini  hist.  a.  1513.  m.  Bept.  in  Germania  eic.  celebris.  Helmst.  1715.  8*^. 
*•  est  enim  4.5.  auctoros  2.4.5.  *®  Appion]  „Apion  quidam  grammaticus,  hic  qucm 
Tiberins  CaBsar  cymbalum  mundi  vocabat,  cum  publicaB  famft;  tympanum  potius  vi- 
deri  posset,  immortalitate  a  se  donari  scripsit,  ad  quos  aliqua  componebat".  Pliu. 
H.  N.  I.  1.  "  fecere  4.5.  **  auctor  2.4.5.  causa  5.  **  finib.  omis.  2.^.5. 
Mognnt.  Ann.  M.  D.  XIX.  addid.  4. 5.  Privilegium  Maximiliani  imp.  datum  est 
'Vnels,  die  nona  mensis  Decembris.  An.  M.I).  XVIII.'  Erasmi  Rot.  niisobarbaris 
scripta  cpistula,  qnie  Huttenicam  pra^fationem  sequitur,  in  finc  habct  ^vii.  cal. 
MABT.  AV.  M.D.XIX.'  NicoUl  Carbachii  ad  lectorcm  epistula  scripta  est  *Mogun- 
tie  Idibua  Martiis.  M.D.XIX.';  Angstii  epistola  dicm  anuumque  non  indicat. 


\ 

252         CX.   AD  PRiEF.  IN  I^IVIVM.     CXI.  PANOSI  £LSO.  IN  OMNEIi.    MABT.  15:9. 

[Addenda  videtur  ex  Burscheri  SpicUeg,  XV,  Autographorum,  iU.  rationem,  qua 
intercessit  Erasnu)  Hot.  cum  aulis  et  hominib,  cpvi  sui  etc.  Lips,  1792.  4^.  p.  VUI. 

THEODORICr  A  ZOBEL  CAPITVLARIS  ET  SCHOLASTICI  MOGVNTINI 

EPISTOLA   AD    ERASMVM    A.  1528.    DATA.] 

S.  D.     Humanissime   paritcr   ac  doctissime   vir,   theologorum   sincerissime.  s 
Nichii  aflecto  magis  quam  libi »  lanto  viro  et  dc  Ghristianis  tuis  maxime  merito, 
*me  morigerum  praestare.     Ob  id.   cum    parvam  rem  a  nobis  petas,   nuUo  cuni 
negolio  conficiendam ,   ut  exemplar  quoddam  Titi  Livii,   quod  nobiscum  latitare 
dicis,  usibus  superstitis  Hieronymi*Frobenii  crcdatur,  curabo  eam  rem  diligen-     , 
tissimc  et  ubi  Hicronymi  quidam  ad  Francofurtanas  nundinas   advenerit,    homi-io 
nem  voti  compotem  rcddemus,  cum  tc  autore  et  curatore  non  sit  nisi  egregios 
fcBtus  semper  editunw.    Intcrea  tu  bcne  vale,  quem  Christus  Opt.  Max.  suae.  re- 
ligioni  servet  quam  diutissime.     Ex  Moguntia,  dic  nona  Februarii  MDXXVIIf. 

Theodoricus  Zobcl,  Scholasticus  Mog. 
Doctissimo  Viro,  sacrarum  litcrarum  Antistiti  maximo,  i&' 

D.  Erasmo  Roterodamo,  Patrono  modis  omnibus  colendo, 
Basileae. 


VBING^.  CXI,  M.  MART.A.  IMft. 

L 
AD    D.    ERNESTVM    BAMFVM  ,0 

DE  OMNE  BRA8SICANI  POET.fi 

CHASPARIS   PANGEI   ELEGEIDION. 

\Ad  exemptwn  epigrammatis  Ckfnradi  Mutiani  Rufi  Hutteniano  Nemini  prrpmissi.] 

Num  Omnem  an  Neminem  genius  mage  dignus  oliva 

Lusit,  ad  aethereos  fama  volante  polos, 
Hoc  clypeum  Argivum  sortitus  Biassica,  at  illo       •  ^^ 

4  Hutlcnus,  decorel  quem  hcrba  revulsa  solo? 

Pallados  armigera;  trutinam  si  ferre  sub  auras 
Fas,  homo  divinam  virgulam  uterque  tenet. 
Pande  forcs.  capiunt  vix  spissa  theatra  catervam: 
8  IIan  venit:  in  scffina  Roscius,  omnis  adest.  ^ 

Tubinga;. 


CXI.      I  =  ft   HAN    m   OMNIS   %    I  AVTORE  |  lOANNE    ALEXAnJDRO    BRASSICAJNO,    POKTA 

ET  I  Oratore,   k  Ca?faro  |  Laureato.  |  (12  folt,   in  4".    In  fine  est:    Somptibiu»  viri 

prouidi  loannis  Knoblochi  |  incola;  Argentinon.  Formulis  uero  |  Anshelmianis.  Anuo 

XIX.  I  Menfe  Aprili.      2  =  Dornavii  Amphitheatrum  (Indic.  bibl.  n^63.)  p.7I0.sqq. 

3  =  (lo.  Chstian.  Fischer)  Opuscula  selccta  et  rariora.  Ff.  et  Lps.  a.  1742.  4". 

p.  129.  sqq. __^ 

"  In  1.  2.  et  3.  hi  versus  ut  vix  sensum  elicias,  ita  expressi  sunt :  Num  [Nunc  2] 
Omuem,  aut  veni,  genius  magc  dignus  obelo  tum  Hoc,  clypenm  arginum  sorti> 
tus  Brassica,  at  illo  |  Iluttenus,  decoret  et  r.  sine  inctsione  usque  ad  v.  6.  ita 
corruptum  Fas  homini,  Eruinii  uirgulam  etc.  •*  clipeus  Argivus,  ij  Iv  'Aqjh 
aant*g,  rcs  pretiosissima  eademque  obtentu  difficillima.  Zenob.  proverb.  VL52. 
II.  2.  c.  interpp.  ^  Pall.  arm.  trutina  Pangeo  libra  critica  esse  videtur,  qum 
fcrtur  sub  auras,  ubi  non  ab  ipsa  dea  eiusve  sacerdote  adhibet^r,        tradinam  J. 


CXI.    BftASSICANt  LAYS  NEMINIS  HVTT.     CXII.  BEATVS  RH.  AD  ZVINGL.  EP.      253 
TVBIHOiB.  2.  14.  MART.  1519. 


INTEGRO    ATQVE    CIIRISTIANO    SACERDOTI 

DN.  ERNESTO  BAMFO  HESSO  CANONICO  TVBINGENSI 

DOMINO    ET    PATRONO    SVO    INCOMPARABILI 

5  M.  lOANNES  ALEXANDER  BRASSICANVS 

POETA   ET    ORATOR    A    C.IOSARE    LAVREATVS    S. 

Pcslilentissimas  ncquitioe  Lcrnain  niniorcs  nostri  vclis  rcmisqnc  rognare 
quesli  sunl,  nos  .anxic  admodum  (niliilominus  tamcn  totis  viribus  ipsis  Ccrco- 
pibus   sccieratiorcs)   qucrimur Nemiucm   Troiauo    cxcidio 

loatque  ipsa  lovis  diphthcra  antiquiorcm  (icnnanorum  poclarum  princcps  VJriehus 
Ilultenus,  nobilium  doctissimus  atquc  doctorum  nobilissimus.  carminc  ut  nullis 
numcris  crasso,  ita  omnibus  nominibus  crudito  potcntcm  rc(;it.  Instilui  ct  c;;o, 
quantum  rudc  mcum  capitulum,  tum  adco  carira  vcna  admiltcret,  Omncm  omniuin 
autgrem,    et  qui  solus  imprudcns  coelcas  non  ca()las   cogilur   cxcdcrc,    subito 

I5qu04iam  spiritu  scriberc,   scu   ut  vcrius  dicam  clTundcrc Tubingo;.    Ex 

Nusaeo  uostro  philosophico.  Anno  a  conciliato  Deo  Opt.  Max.  M.D.  XIX.  Mensis 
Martii,  Romuli  primo\  die  XIIII. 

OMNIS    LOQVITVR 


Mieonides,    vatum  Occanus.  quoquc  talia  novit, 
12  Dum  mures  ranis  cantat  obcssc  truces; 

Virgilius  cuiic^m  lusit;  qui  cst  nostcr  llomerus, 

Plurima  tum  faciJi  carnuiia  culta  lyra, 
Stulticiam  divam  cclebrat  divinus  Erasmus, 
10  Orbis  honos,  patri;e  candida  slcila  plaga^ 

Neminis  Hutteuo  autorc  cst  caiitata  CiiarylMlis; 
Omnis  ego,  ct  nostri  sumitc  pcnsa  coli  .  .  . 


BASILKJE. 


CXII.  P.19.MART.  A.1519. 

BEATVS  RIIENANVS  ZINLIO  SVO   S.  D. 

30  Libelius  quem  pcticram  ac^cpi»  scd  qucrciam  saccrdotum  Lcodicnsium  olililus 

fuisti  simul  mitterc.  porrcxcrunt  iili  pcr  suiiin  nuntium  schcdam  principibus 
Cierniania;  qui  siipcriori  «'cstatc  convcncrant  apud  Augustam  Vindciicoruin ,  com- 
plectentem  ea  qua;  Bartoliniis  in  actis  eiiis  convcntus  strictim  mcmorat.  itaque 
curaliis  ut  ad  me  descriptam  mittas.     A  Gailis  (icrmani.c  nostra*    maie    mctuo: 

ssnam  si  vcrum  cst  quod  vulgo  ferlur  ct  ctiam  a  pnidcntibus  crcdi  ctcptum  cst, 
Monlem  videlicct  Pciiganli  rcgi  Fraiicorum  obnoxium  cssc  facluni.  ut  huiic  iu 
horas  putetur  veiut  pignori  sulnectum  occiipaturus,  quid  nobis  prailcr  cxtrcmam 
calamilatem  imminere  censcs?  misit  cnim  ingcntcm  auri  vim  ad  duccm;  ct 
quaDquam  in  hoc  studet,   ut  intcstinis  ipsa  Gcrmauia  scditionibus   ac  bellis  di- 


CXn.    Zvinglii  Opp.  (Indic.  bibl.  nO.  81.)  p.70.  sq. 

»  ziNLio]  Vlrico  Zwin^lio.      ^  Bartolin.]  Cf.  p.  224.      "  Mont.  Pelig.]  Moni- 
heHard,  Mikmpelgart  Germanice,      '"  ducem]  Vlricum  Virtembergensem. 


254     CXII.  BBATI  Rn.  AD  ZVIHGL.  BP.  'CXIII.  EBA8MI  AP.    CXIV.  ADBLH.  AD  PIBCBH.  KP. 

v(»xetur,    vorisiinile   tamen   non   est   gratis   tam    immensam   missitare  pminiafla. 

Iluttenus  Phaiarismuui  edidit  contra  ducem  Wirtembergensem. 

dialof^uin  elegantissmuim ;  item  alterum  dialogum  quem  Febrim  inscripsit.  in 
quo  cardinaleni  S.  Sixti,  qui  fuit  ad  Caesarem  legatus,  egregie  depingil.  qui 
in  (jermaiiiaui  venerat  (sic  euiin  Iluttenus  scribit).  ut  pecuniam  colligeret  im 
helliiin  contra  Turcas,  qiiam  Roinancnses  isti  consumerenl  ctc.  Edi«lit  et  alia 
quajdaiu  ad  Leonem  \.  omnium  mortalium  audentissimus.  Erasmus  paniplirasia 
Kcripsit  in  duas  ad  (^orinlliios  epistolas.  scripsit  ad  me  literas  qu»  libellum 
ntquare  possent,  dc*  Lutlierio  et  aliis  rebus.  Epistolam  Narltiii  Lulherii  quam 
Adelinanno  inisit  Augiistano.  ut  tibi  gratificarer.  descripsi:  delectabit  te  virilisi« 
et  constans  liouiiuis  aniinus.    Bene  vale.    Bas.  19.  Mart.  1519. 


LOVANII. 


CXm.  28.MABT.15I9. 


DKS.  E/USM/  nOT,  APOLOGIA  REIICIENS  QVORVNDAM  SVSPICIONES 
AC  nVMOHES  NATOS  EX  DIALOGO  FIGVRATO    QVI  lACOBO  LATOMO 
S.  TIIEOL,  LIC.  INSCRIBITVR,]  m 

Vides  igiiur ,  humanissime  lector ,  iamelsi  quoedam  insunt  in 

hiic  diaiogoy  quw  prohahiiem  habeant  suspicionemy  quasi  non  nihil  ad  me 
periineani,  tamen  muiio  maximam  partem  in  me  non  hcsrere.  vemm  quo- 
niam  videham  pericuium ,  ne  quum  ieclor  animadvertisset  unum  aut  ailerum 
iocum  in  me  lortum,  putaret  ccelera  omnia  in  me  torla  esse^  quce  fortassis» 
in  Luiherum ,  aul  Petrum  Mosellanum ,  aut  Huiienum ,  aut  alium  quempiam 
deslrinxily  occurrendum  puiavi.  proinde  de  uiroque  nostrum  male  meretur 
qui  nos  hac  oncrant  susptcione  lacobum  Latomum,  quasi  me  voluerit  hoc 
diaiogo  configerCy  el  me,  quasi  sim  is  in  quem  hwc  omnicrcompetant.  quin 
dc  tola  hac  schoia  pessime  merentur  qui  spargunt  rumorem,  hunc  iibeiiumih 
non  unius  cssc  Lalomi,  sed  communi  opera  theoiogorum  esse  conflaium. 
Poicram  ad  qua'dam  copiosissime  respondere^  verum  nec  mihi  visum  esi 
in  his  muiium  opcrw  poncre,  nequc  committere  voiui,  iector ,  ut  cum  me- 
iiorum  iaciura  diuiius  in  hisce  frivoiis  meis  deiinereris.  Bene  vaie.  Lovanii, 
quinio  Caicnd.  Aprii.  Anno  M.D.XIX.  30 


CXIII.      lCf.    infra  Hutteni  ep,   ad  Erasmum  d.  5.  lunii  a.  1519.   daia*  §  $.]    Ex 
Erasmi  Opp.  Basil.  1540.  fol.  toin.  IX.  p.  90. 


[Angstii  epilogam  ad  librum  do  Guaiaco  vide  nom.  xcvi.  p.  225.] 


AVOV8T*  VINDRLICORVM. 


CXini.  10.  APRIL.  1519. 


BERNARDVS  ABELMANNVS  BILIBALDO  PIRCKHEIMERO  S.  » 

lam  infra  mensem  ternas  ad  tc  ciira  nonnullis  rebus  dedi   lileras,    quilius 
pnelor  liiiim  niorein    ouni    non    responderis.    non    alia   causa    mibi    in    mentero 


CXIIIl.     Ex  Houmanni  Dooum.  literar.  p.  174.  sq. 
*  cardin.]  Caietnniim. 


CXIV.    ADBLMAll.  AD  PIRCKII.  KP.     CXV.    nVTT.  AD  OLAVBERG.  KP.  VKRK  A.  1510.      255 

venil  (fuani  iuflrmitas  tun Auguslic.  ludica  Anno 

Salutis  MDXIX. 

P.  S.  Huttenus  (Hlidit  dialognni,   in  quo  velienicntcr  duceiu  Wurtcmbergen- 
sem  ac  alios  taxat;  forsnn  non  co^^itavit  principes  longas  linherc  niaiius. 


5    MOQVMTI^.  CXV.  [mART.  8.  ArttlK?  J5t9.] 

VLRICVS  DE  HVTTEN 
.      ARNOLDO  GLAVBERGER  IVRECONSVLTO   S. 

E  Saxooibus  scripsil  ad  mc  Slromer,  res  meas,   libros  et  vestes,  ad§.i. 

proxim^  nundiuas  Francofordiiim   venturas:    hoc    te    curare    iiibco  apud 
loportitores  cottidie  inquirentem,  num  veuerint.    est  autem  librorum  sarcina, 

Italico  more  cAligata,    atque  itcrum   quoddam   vasculum,    quod   et   ipsum 

libros  continet  et  vcstes;  si  compereris  perlata   bicc  istuc,   ocissime  mitte 

qui  nunciet  aUquem.     Mitto  tibi  Pbalarismum- dialogum.     premitur   nunc$.?. 

Guaiacum,  quod  et  ipsum  ubi  fuerit  perfcctum,  babebis;    Febris  diaiogus 
utraductus  est  ni  Germanicura;    miltam  impressum  tiiis,    fratri,    socero   et 

aliis  cognatis  muuus:   tantum  abest,    ut  metuam*  accedentem  huc  illum  a 

lalere.     Mira  mibi   ciiTa   emendos  equos   incumbit  necessitas:    iu)|p   tu!im§.3. 

socerum  istic  inquirat,  num  qui  siut  vendibiies,  atque  illud  proxiiinisrribe; 

ncque  enim  inora  est;    ita  celeriter  paratiir  biTc  nobis  cxpeditio,    ciii  si 
mnescis,  ipsc  intercro.     Optimc  vaic  cuin  soccro,  coniuge,  fratre  et  bberis. 

MogunUa^.  raptim. 

pebrr  |)err  Doctor,   td)  mfel^e  mtd)  \\\  bes  Itla^emetfters  ^aa^   nicrbet$.4. 

ir  mein  litngttd^  ftnben,    bes  |Pfer)ied  ^alben,    mtift   etmo  ein  Pferb   feijn  oon 

XX  0ber  XXIII  tfutben,  etnem  <^ned)t  ^n  retten. 
K  Inscripiio:   Arnoido   Glaiiberger   Francofiirdiensi 

LL.   Doctori  loiigc   doctissimo 
Amico  synccro  et  vcnerando  Sal. 

Ex  autogrAplio  penes  candem  Familiam  {i.  e.  Glaubergivam)  sod  dilaccrato  ac  la»80. 


CXV.    A  =  MS.  Hambnrg.  [cf.  ad  seq.  cpist.]  num.  XI.  unde^  omUtsis  imcriptionihus 

et  §.  4.  dedit      2  =  Wolf  Conspcct.  [cf.  ad  seq.  epist.  nnm.  2.]  p.  157.        3  =  Wa- 

gonseil  n.  xli.  p.  220.         4  =:  Hutt.  Miinch.  III.  p.  123. 

^  %al  ycLQ  dvvaiiig  vkIq  avd^QOiJCOv  i)  PaaiX^qog  iau  xal  x^^Q  vnsQfirjiiTjg.  Herodot. 
VIII.  140.  '  Francofnrdium  </.  **Guiaciim'/.  Mense  Aprili  prodiit  liber  de  Guaiaco. 
«'•"  iilam  A  lat.]  Cardinalcm  Caiotanuui.  w  intcreo  4.  **  (1519.)  add.  3, 4.  «  fie- 
ber  ete.]  Ua:c  omiser.  edd.  **  Inscriptionem  omiser.  edd.  Amoldus  do  Glan- 
barg,  Francofurtensis,  natus  a.  1480.,  Papiie  a.  1515.  iuris  ntriusque  doctor,  postea 
syndicos  patrise  nrbis  factns,  Catharinam  Ilamanni  de  Holtzhanscn  filiam  nxorem 
habnit.  [Hnc  Straussius  ex  cod.  MS.  gcncal.  Francof.  mccnm  commnnicavit.] 
Hamannas  a.  1525.  consnl  Francof.  erat.  (r/*.  Archivii  infra  cit.  part.  I.  p.  17.)  Ad 
fratrem  Amoldi,  loanncm  senatorem  Francofordianum ,    qni  cnm  vidua  rei  fami- 


256  CXVI.  HVTTENI  AD  ARMOLD.  DB  OLAVfiERG  EP.  D.  14.  APR.  1519. 

STVTGARDIiE.  CXVI.  14.  APRIL.  1519. 


VLRICVS  DE  nVTTEN 

ARNOLDO  DE  GLAVBERG 

CARISS.    SAL. 

§.1.  Qim  niilitijp  versor   et  qiiaedain  debet  inesse  mililari  ordini  brevitas,  5 

accipe  de  belio  boc  breviter:  adbiic  bostem  non  vidi,  al  urbes  se  de- 
derunt  et  pagi  plurimi,  putaturque  sola  reslare  Tubinga,  In  quam  se  No- 
bilitas  coutulit:    nam  de  arce  Asperga  perinde   non  cura  est  miiitibus  no- 

§.2.  stris.    Abstinetur  a  populationibus,  nisi  ad  victum  quod  attinet.    Tjrannus, 
qiii  peracerba  non  tantum  pugna  excepturus  nos,    scd  profligatiirHS  etiamio 
videbatur,  paucis  cum  equitibus  aufugit  in  Galliam,  ut  plures,  ut  qiiidam 


ad  Helvetios,  qui  mirabiliter  decepcruiit  ilbim  ablata  magna 


§.3.  pecunia  et  defraudata  fide.     Summa  rei  est,   eiectus  orania  perdidit:    nain 

etiamsi  pertinacissime  obsidionem  ferre  decernant,   tatito 

_. restare  non  poterunt.    copiarum  apud  nos  mira  est  fortitudo :  is 

equitum  census  est  ad  IIII  milia,  aut  infra  eum  numerum,   peditum  XX\ 
milia;    macbinarum  species  longe  pulchcrrima   amicis  est,   terrori  ipimicis 

§.4.  suinmo^  Dixi  tibi  non  esse  metum  ab  Helvetiis,  quod  etiam  mcntiliis  non 
sum ,  #  etiam  in  volis  sit  ^ilitibus  nostris  puguare  adversus  infidissimain 
gentem,  dicuntque  omnes  omnium  ordinum  passim,  utinam' 20 


CXVI.  l  =  MS.  Ilamburg.  bibl.  vol.  LXVI.  n».  xii.  {diiigenter  collai.  a  ceL  Peier- 
sen.)  vtide  hanc  epistolam,  sed  sine  titraque  inscriptione  puhUcavit  2  =  lo.  Chph. 
Wolf ,  Consp.  supellcctilis  epistolicw  et  literarife  manu  exarat«e.  etc.  Hamburg. 
1730.  8».  p.  158.  sq.  3  =  WagenseiL  n.  xxxiii.  p.  205.  sq.  4  =  Munch.  Hutt. 
Opp.  III.  p.  149.  sq.       5  =  Kraft  (Indic.  bibliogr.  num.84.)  p.  S.sg. 

liaris  copia  magis.  quam  gcncris  splendore  commendata  Catharina  Qeuch  sive 
Geych  matrimonium  contraxlt,  alterius  fratris,  Hieronjmi  a  Glauburg,  qucm  Al- 
ciatus  Ticini  iuris  utriusque  doctorem  rcnuntiaverat,  Mediolani  a.  1530.  scripta 
epistola  extat  iil  y.Frankfurt.  Arckiv  fur  dlt.  deutsche  Litteraiur  v.  /.  C.  v.  Fichard, 
genannt  Baur  v.  Eysencck.  II.  p.  131. ..133.  Ff.  a.  M.  1812.  8^  Ad  cundem  loannem 
a  Glauburg  puto  datam  cssc  epistolam  (ibidcm  p.  125... 131.  publicatam),  cui  re- 
centior  manus  inscripsit  ,yBi'ief  der  Margaretha  Homginn  an  ihren  Sohn  lohann 
von  Giduburg,  damais  in  Wittenherg  studirend;  sie  niil  ihm  Anna  Knohlauch  freien. 
Anno  VSW:' 

'  Inscriptionem  ex  MS.  daiam  omis.  1.  ^  ordini  militari  2... 4,  ^  non  per- 
inde  5.  *  Lacunam  inter  attinet  et  Tjr.  indicani  edd.  sed  in  MS.  lacuna*  indi- 
cium  deletum  est.      Tyrannus,  (Uiricus  dux  Wirtemhergensis)  add.  3.4.      "  qnidam 

.]    excideiit  opinantur,  s.  conicinnt.  *•  oblata  5.  fatso,  magnn 

omis.  edd.      ^'  Nam ]  an  Tubingenses?     "  si  (post  etiamsi)  add.  MS. 

decemunt  J.        tanto ]  an  cxercitui?        ^*  mil.  MS.    millia  edd.         *•  in- 

iidiss.  MS.        «0  utinam ]  an  cum  Hclvetiis  dimicare  detur  vei  sinule 

quid? 


CXVI.  avTT.ADOL^VB.EP.    CXVII.  HVTT.  AD  LVC.  DE  KRfiKBKnG  Kt».  2t.Al>B.  151».     2^57 

De  Gallo  nescitur  quid  ille  sibi  proniiltat;    nos  eum  neque  nietuinuis,   etS..^. 
valde  speramus:  nam  copiis  cum  abundanuis,  hoslem  desyderainus  poten- 
tem,  divitem,  spe  prsedi'»  ac  gloriio  simui.    De  pra^da  nihil  dum  aceepi ;  ut 
primum  accepero,  mitlam  aliquid  uxori  tuie,  (ibi  soceroque  seni.    Derebus^.e. 
smeis  non  possum  certi  ahquid  mandare  nunc;    exspecla   ulteriorem   ah- 
quam  meam  epistolam.    interim  cura  ut  Orationes  iu  tyrannum  jilescriban- 
tur.     Quod  pene  excidit,   paucis  ante  fugam  die)>us.  cum  Tubingie  ageret§'. 
tyraonus,   fuil  ibi   ciun   iilo  simul  uxor  gentiiis  mei  intereinpli.     quod  id- 
circ^  iion  patior   ignorare   te,    quo  ne  cuiquam  diibium   esse  sinas  inter- 
loemptionis  causam  spurcissimam  miilierein,   f(edissimum  scortum,   uostruui 
exitium,  et  huius  belli  Helenam;   quain  oportiiit,  si  dii  vohiissent,  in  manus 
Tenire  noslras,   ut  pocnas  daret.     ILtc  breviter.   ut  in   tanta  copia.     ValeS». 
rum   uxorc  tua   et  socero.     iteruinque  vale.     XVIU.  Kal.  Maii,    Stutgard. 
apud  Capnionem*. 
is   P.  S.     Hodie  in  manus  noslras  venit  oppidum  Ileutlingen   ciim  arce. 
Jtiscriptio:   Aruoido   de  Glauberg  Fraucofurdiensi   lureconsuKo 
louge  doctissimo,  Amico  vero  inter  paiicos  fide 
et  probitate  veuerabili  Salut. 
Ex  AUtog^apho  apnd  eand.  FaiiiiHain  [i.  e,  (rlauheryicam]. 


26     EX  SECVIiDIS  A  STVDGABDIA  CX.VII.  "*'  ''^'^"^^-  ^''''^- 

CASTRI8.  ' 

VLRICHVS  DE  IIVTTEN 
LVa«:  DE  ERENKERliK  CANOMCO 
ET   AMICIS    MOGVNTIAE   OMNIBVS   SVIS 
W  SALVTEM. 

Quandani   dedi  aliam   longani   e])istoIain   ad  aniplissiiniiin  viriini  Lau-$.  t. 
rentimn  Truclises   decaniim,   in  qua  de  rebiis  quie   bic  geniiitur  oiiinibiis 


CXVII.  II.  A,  2.  3.  cf.  ad  n.  cvii.  adnott.  2  =  Wagronseil.  n.  xxxii.  p.  202.. .201. 
3  =  MUnch.  III.  p.  141. ..140.  —  Hnins  op.  partem  dedit  etiam  Bnrekliardns  I. 
p.  218.  8q.  (Gemianice  novem  priorea  luiins  cpistol-.e  §§.  extant  ap.  Steinliofer. 
Seue  Wirtenherg,  Chrouik  Thl..  4.  (Stnttg.  1755.  8".)  p.  502... 504.  Fatne  lluttennm 
conviciatnr  dcriptaqne  eins  harbaris  versionihuH  eorrnmpit  Manlhronn(>nsis  ehro- 
nista  «ive  a  (labelkofero  collectorum  transcriptorem  appelles,  nt  cUicem  Vlrienm 
egregfinm  principem  fnisse  demonstret. 

« 
,  •  desidcramus  edd.        '  divitem  omLser.  2...4.  De  MS.  duhilo.        ^  mandere  MS. 

Ezsp.  omnes,  ^  intcremti  (MS.  'f)  edd.prwterS.  ^*'"  int.  e. ;  sp.  2.5.  inter(>mt.  eansam  ; 
sp.  3,4.  *'  socero]  Hamanno  de  Holt/.hausen.  ef.  annot.  p.  250.  (1519.)  add.  :t...!i. 
'•  Iiis<'r.  omvter.  edd.  prwter  5.  qui  inscr.  prioris  epistola'  hic  traliens  dedit:  Arnohlo 
Glaubergcr  Franeofurtenai  L.  L.  Doctori  lonjj»?  doctissimo,  Amieo  isyncero  et  ve- 
nerando  8al. 

UvTTim  Opp.  vol.  I.  1 7 


25B       CXVII.    HVTT.  AD  LVO.  DS  KftKKBB&G  £T  Itoa.  iJllC.  BP.  D.  ^l.  APR.  1519. 

pietns8iine  scriptuni  csl.  ipsam  vobis  ut  osteuderet  iussi.  quod  si  factum 
§.2.  est,  bene  babet,  siu  vero,  breviter  rerum  bic  capita  accipite.  Nondum 
bosteni  vidi:  nihii  tyranno  boc  fugacius,  nibU  imbeciUius  inventum  est; 
ita  fugil  ul  non  respiciat,  tantum  abest  defensionem  ut  ineat;  niiruin  dictu 
est  cpiantis  4ios  itineril)us  priecesserit ;  oinnia  eius  occupamus,  nullo  adhucs 
negolio:  dedunt  se  civitatcs  passim:  quid  facerent  aliud  enim?  salutant 
nos  quinetiam  •occursantes  plerique  bberatores  et  servatores  suos ,  ac  sabi- 
tem  precantiir,  ut  expulso  tyranno  Isetitia  gcstientes  ac  frementes,  baud 
§.3.  alia  ratione.  quam  in  vicem  praeda  et  populationibus  abstinemus,  necduin 
occidimus  nisi  paucos  nescio  quo  errore  defensionem  molitos.  in  inanibiisio 
omnia  nostris  aut  suut  aut  futura  iamiam  putanlur:  ex  iis  qu»  munitis- 
sima  sunt  et  quibus  plurimiim  ille  fidit,  ob  idque  praesidiis  et  rebus  ad 
victiim  necessariis  iirmavit,  obtuiuiinus  iam  quaedam,  alia  spe  praBcipimus. 
^4.  Tubiiiga5  urbs  si  accipi  sine  arce  seorsum  possit,  et  ipsa  se  dedit.  ma- 
xima  inilti  pn-esidia  sunt,  pulveris  magua  vis,  ex  nobiUtate  imprimis  coin-is 
plures,  et  iiiter  eos  tuus,  o  Luca,  frater  Pctriis,  qui  Franciscum  ducto- 
$.5.'rem  adfatus  est  beri,  ciun  permitleretur  colloquium.  Habentur  ibi  omnes 
tbesauri  et  ({u»!  cara  babuit  tyrannus;  pr<eterea  ipsius  libcri  masculus  et 
piiella:  aufugit  enim  omnibus  post  se  reUctis,  viginli  cum  equitibus  solis. 
Qui  in  pr<esidio  sunt,  couditiones  nobiscum  paciscentes  sic  dedunt  arcem,2o 
ul  (idem  exigant  vicissim  in  principis  piieri  potestatem  fore  banc,  ubi  ad- 
oleverit.  una  cuiu  iis  qii[e  relicta  ibi  sunt  omnibus.  non  vitfentur  acce- 
§.  6.  pturi  diices,  qiiapropter  magnis  se  operibus  tueri  conantur.  Aspurgam 
babet  parricida  omniiim  nequissimus  ac  crudelissimus  lo.  Leonbardus  de 
Ueyscbacb,    is   qui  suani  nuper  uxorem,    eamque  gravidam,   et  anciliam.35 

1 

3  fugjiiius  edd.  "^  suos  corr,  H.X  sui  A,2.  ^  ac  frera.  delev.  11.  3.  *•  fidet  3. 
^*  pulv.  ui.vis  addid,  11.3.  ceteri  non  hahent.  "  Francisc.JSickiiigensem.  ^^  liberi] 
Christophorus  et  Auna.  **  ac]  et  corr.  H,  3,  •*  KeTSchachj  cf.  lieyd  Clr.  r. 
IV&rttemb.  1841.  8".  I.  p.  50*2.  lieischachii  reiationem  de  obsidione  AsperffO'  vid.  ap. 
SaitlerHm  Topogr.  v.  Jfin-ttemh.  I.  15-1.  Aequale,  post  Maximiliani  inip.  obitum  com- 
positum  poema,  quod  primum  prodiit  in  1  fol.  extatque  in  hibl.  reg.  Monach., 
Aretinus  {^ncytr.  z.  flesch.  u.  lAt.  1805.  8".  IV.  p.  524.  88.)  et  ex  hoc  L.  r.  Soitau  UX) 
deutsche  hist.  roiksiieder  [,Lpz.  1815.  8*.  p.  212.  sqq.)  edidemnt  **€in  ntOQS  Itdl  Don 
^em  l)rrt3O0  oon  lOtrt^rnbtrg.  Jn  ^rm  t^on.  Jc^  ftun)  an  nnen  ^orgrn.''  Kx  ^o  stru- 
phie  8.  sqq.  huc  pertinent: 

Ptn  oon  ^uttrn  ^ft  ^u  rrfto^rn 

f^mtltc^  umo  trben  brait)t, 

Sf^t}o^  Vivii^  oon  10irttmb(r0 , 

tft  ^ir  (tn  0roffr  fc^niai^, 

imio  du  ^rn  armrn  Cont^rn  Ipaft  grlbon, 

mrr^m  fir  ^tr  teran  grfemcKm , 

kotnrr  murt  brp  ^ir  fton. 

Saxif  finbart  i>on  V9f4Ht  ^u  0ro^rr  wtorr, 

baft  0rt^on  ntt  rntt, 


CXVIt.   aVTT.  AD  LVC.  Dfi  EEElfBfi&a  ET  ICOO.  AllIC.  EP.  D.  21.  APR.  15J0.       259 

etiani  ipsam  graviilain,  ac  ministrum  ob  nescio  quam  frivole  sumptam  su- 
spiciouem  uno  impetu  eademque  liora  occidit.  Sed  de  eo  prapsidio  con-§.7. 
siiletur  postea:  nunc  in  Tubingam  in^cnti  onmium  animi  sunt;  oppugna- 
bimus,  nisi  ultro  in  potestatem  veniat,  modis  omnibus.  Fertiir  iile  ex 
sGalliis  accersere  et  aliunde  auxilia,  sed  nulb)  nostro  metu:  iain  liostem 
enim  deesse  nobis  querimur,  exercitu  freli,  qualem  diu  non  vidit  Ger- 
mania.  feruntur  et  Helvetii  huic  se  denuo  immiscere  negotio,  magna  mul- 
torum  spe  fore  ut  eliciantur  istis  e  montibus.  Iii  omnem  eventum  con-§.8. 
silia  sunt  et  copiae  sunt  in  miruin  moduin  numerosa' :   proxime  cum  lustra- 

loretur  exercitus,   censa  sunt  eorum  qui  stipendia  faciunt,   peditiun  quidem 
milia  XXVI,  equitum  IIII  milia:   nam  ingens  miiUitudo  non  conscriptorum 
sequitur,  quam  VI  milium  esse  feruiit.    Omnium  nibil  liebes  aut  infirmum,  §.9. 
mira  alacritas,  incredibile  robur:    date  inibi  Tiircas,   et  Asiain   iubete  bis 
eopiis  impetere:    prseterea   macbin^e  suiit  et  opera  bellica  instructissime. 

15V0S  interea  providebitis  imperio  istic  et  rogem  facietis;  qiiod  Cbristus  velit,  §.  10. 
ut  ex  commodo  simul   et  honestate  publica  per  vos  agatiir.     Ecce  aiitem 
legalum  poQtificis,   illum  a  latere,   ut  fertis?    quando  erit  ut  se  cognoscat 
Germania,  ut  intelligat  unde  sibi  fucus  fiat?    Incipit  illi  aulem  vinum  pla- 
cere?    et  perdices  illis  tandem  Romanis  guslii  respoiident?    repertum  ad- 

Mhuc  est  ad  nauseatoris  stomacbum  quod  faciat?    0  Romam!    0  legatos  a 


Ittin  mib  l^aft  ^u  ^rmortietf 
fi^rntltct)  tfxt  magt  on^  aud)  ttn  kned)t , 
fbot  lofirtft  ntt  ongero^tn  lon, 
nrirrrt  )u  yti}  ntt  (rf^offrn, 
muft  l^anarn  an  rinem  paum. 

§an9  finl^art  von  %9frt)a  ^u  grofitr  mor^rr 
nme  irpc^ft  ^u  Ms  kin^  tn  muttrr  Irib, 
^u  l^aft  ftr  onrrlic^  (rjQQrn, 
0rfrt3t  rtn  blo^re  fd^mtn  an  irrn  Irtb , 
l^ae  framrnbtl)  uHinn  ^ae  tft  plo^, 
ftr  bot  ^tr  mfi|trn  faarn 
maf  ^u  l)aft  flrrrn  ^rl^ort. 


fiaM  finbart  oon  VpfclKi  )u  bift  rtn  gro^rr  m5r)rr 
l)aft  ^rtnrm  ffirftrn  falfc^r  rr^  anQrbrn, 
^arum  tl)Ut  rr  ^i&^  auf  rntl^altrn 
on^  frtft  ^tr  prt^  ^rin  Irbrn , 
(Iric^  un)  0lrtc4  grfrUrn  ficl)  ^rrn, 
alt  afm  unlr  jung  pfafrn, 
Uarju  ^tr  mtl^rn  brrn. 

1 

^  Ule]  dux  WUrtemb.       "^  Ilelv.]  8uitzeri  rorr.  11,  3.       "  niillia  ei  ttic  in  sqq. 
2,3,       '^  legat.  pont.]  In  sqq,  ad  Febi-im  I,  alludil, 

17» 


260      CXVn.   HVTT.  AD  fiUEKB.  EP.    CXVIII.  £&A8MI  AD  fiVTr.  KP.  D.  23.  APft.  1519. 

S.n.latere!  Non  possum  plura:  iam  tuba  concinit  cnim:  post  copiose  aliqiiid, 
spero  victa  Tubinga.  Valete  mei  memores;'  nam  vos  ego  iinpeiise  diligo. 
Ex  secundis  a  Studgardia  castris.  ^aptim  inler  lubas.  binnitus,  t\inpana 
et^trepitum  castrensem.     XI.  Cal.  Maii. 


LOVAKH.  CXVIII.  23.  APBIL.  1519.     j^ 

ERASMVS  HVTTENO  S.  D, 

5.1.  Tol  studiorum  laboribus  obrutuSy  ul  mirum  sit  me  cuiquam  omnino 
respondere,  sa^pius  tibi  respondi  quam  iu  ad  me  scripseris,  si  modo  per- 
feruntur  quce  mittimus;  et  tqmen  pertinax  silentium  meum  accusas  mecum- 

§.2.  que  detitigas  quasi  parum  sit  hominum  qui  nwcum  rixentur.  Ingentem  votu-  lo 
ptatem  mihi  nuncias,  quod  tali  animo  sit  in  me  R.  D.  archiepiscqpus  Mogun- 
tinensiSy  et  tibi  tatem  Mcecenatem  gratutari  non  desino.  cceterum  libellum 
itti  dicatum  iampridem  meo  sumptu  misi  per  iuvenem  quendam,  ,vna  am 
literis  ad  te,  simutque  prwfationem  ad  Guotphangum  Angustum;  eum  ex 
literis  Rhenani  intetligo  Rasiieam  usque  pervenisse;  quid  egerit  Maguntia;\h 
nescio,    demiror  si  non  peregit  mandata,   cum  addiderim  libeltum  memo- 

§.2.riafem.  Prwfiximus  iibetlo  epistolam  eruditam  et  eiegantqp  archiepiscopi, 
non  perinde  ut  extaret  ittius  erga  me  favoris  monumetitum,  atque  ut  alios 
tanti  principis  exempto  ad  bonarum  literarum  studium  accenderem.  et  vi- 
deor  mihi  profecisse:  nam  ctarissimo  fuveni  Gulielmo  de  Croy ,  duci  et  m 
episcopo  Cameracensi,  archiepiscopo  Toietano,  denique  cardinati,  quatt^ 
quam  aiias  satis  videretur  ad  lioneski  studia  propensus,  tamen  ex  Ma- 

§.i.guntinensis  epistola  lecta  non  mediocre  catcar  additum  videtur.  Autam  tuam. 


CXVIII.    A  =  Erasmi  Epp.  (Indie.  bibliogr.  n".  53,1.)  p.  294.  sq.        B  =  ibid.  53,2. 

p.205.  sq.       l  —  ibid.  53,3.  p.251.aq.       2  =  ibid.  53,4.  p.359.  sq.  vi.  14.      3  =  ibid. 

53,5."  coll.  433.  sq.  n.  ccccxiii.  4  =  EraHmi  epp.  selectiorcs.  Basil.  1719.   8*^. 

p.  188...  100.         5  ^  Wagonseil.  n.  x.\xi.  p.  199.  sqq.         6  =  Hutt.  Munch.  III. 

p.  140...  142.       7  ^^  Kraft  (Indic.  bibl.  n».  84.)  p.  12.  sq. 

3  Studgardia  corr.  II.  3.  pro  Tubinga  A.  2.       *  M.D.XIX.  add.  2.  3. 

*"  Ad  §.  2.  cf.  infra  Hutteni  resp.  d.  5.  lun.  a.  1519.  datnm.  ^*  nuntiasi.  ^...7. 
R.j>.  omis.  2.  sqq.  ^' Maecenatem/.  'MeccenAtcm  AB.  4.  Macenatem7.  **\Volphgan- 
gum-/.  Augustum  2.  3.5... 7.  Debebantnosse  Ang8t\nm.  **  Moguntice  tf.  7.  **•*' me- 
morabilera  5.6.  ^^  non  perinde:  atque]  vuH  non  tam  ut ...  quam  ut ...  exstaret  3. 
***  (jruilelmo  6.  Gulielmo  4.  Guil.  lacobns  de  Croy  princcps,  ex  episcopo  Came- 
racensi  Caroli  V.  imp.  precibus  pnenc  puer  galerum  adeptus  (d.  1.  Apr.  a.  1517.) 
inter  diaconos  cardinales  sedit,  post  Toletanse  eccl.  priefectus  est.  obiit  equo  de- 
lapsus  Wormatia»  (*'d.  31.  Dec.  a.  1523.  seu  verius  post  pridie  Nonas  lanuarii 
a.  1521.  aetatis  xxiii.").  Ludovicum  Vivem  inter  aulicos  suos  habuit.  Cf.  Ciacconii 
vitas  pontiff.  RU.  Kom.  1077.  fol.  III.  p.346.       «•»  Moguntinensis  4..J. 


CXVIII.    BBA8HI  ROT.  AD  HVTTE^VM  EP.    D.  n,  APR.   I&IO.  261 

cum  s^eptus  essei  in  manibus,  iamen  semper  excussit  hacienus  aiir/uid  ne^ 
gocii  lecturieniem  interpeilans,  quod  iegi,  perplaaiit:  quid  enim  Huiieni 
non  piaceat?  Fehrim  ac  Phaiarisipum  nescio  qui  curarunt  rursus  excu-r 
dendum:    at  Febris  Lovanii  vetita  est  distraiii,  quod  quosdam  rjiiid^sovg 

^nominatim   attingere'  videretur;    aiioqui  perplacet  omnibus.     Piiaiarismus 
quoniam  adheerebat  Febri,  una  cum  Febre  exuiat,  sed  Lovanio  duntaxat, 
neque  enim  iongius  se  profert  huius  schoicv  tyrannis.   Susceperant  et  Ora- 
iionem  excudendam,   nec  satis  scio,  quo  consiiio  prorogent.    Sed  quid  ego§'^^ 
audio?  Huitenus  totus  ferreus  in  acie  dimicabit?  Plane  video  te  beiio  na- 

^^tum,  qui  non  caiamo  tantum  et  lingua,  sed  et  Mavorfiis  armis  pugnes. 
quanquam  quid  magni,    si  nunc  ausis  inter  tam  muitos  adversus  unum 
pugnare,  cum  otim  Bononim  unus  tam  muttos  profligaris?  Laudo  fortem^.T. 
animum,  sed  tamen  si  me  audies  servabis  Huttenum  Musis:   nam  unde 
nobis  taie  ingenium,  si  quid  accidat,  quod  avertant  superi?  nosfi  Martem 

>*  akXonQogaXXov^  nec  satis  propicium  bonis  ingeniis ,  utpofe  deorum  omnium 
stoiidissimum.    Bene  sit,  sed  tamen  si  quid  acciderit,  ipse  tibi  tuis  scriptis 
extruxisti  monumentum  cere  perennius.    Neque  nos  tatnen  defuturi  sumus  5.s. 
officio  nostro:   nam  si  quid  Erasmi  scripta  valebunt, 

nuiia  dies  unquam  memori  nos  eximet  wvo. 

20  Triumphum  nondum  vidimus.    gratum  erat  quod  nostro  consiiio  tam  diu 

presserint;   nec  dubito  quin  totum  argtthentum  sint   moderati.    Bixarum 

nuiius  est  finis:   ut  cceteris  omnibus  simus  superiores^  sycophantiis,  men- 

•     daciiSy  conviciis  ionge  vincimur:   non  possum  non  ingenue  faieri  quod  vero 

verius  est:   sed  pra^stat  hac  parte  xUtro  herbam  dare  quam  turpiier   de- 

^^pugnare.    Neque  enim  soium  perpcndendum  est  nobis,  quid  dignum  sif  iis§,9. 
in  quos  scribimus,  verum  etiam  quid  nobis  dignum  sit  qui  scribimus:  pui- 
chrius  est  aiiquando  modestia   quam  causa  superiorem  esse,  et  sunf  quw 
nobis  potius  agenda  %'nt.    Maiim  ego  totum  mensem  in  Pauium  aut  in 


'••  negotii  4. „7,  '  Febrim  ct  Phalarismnm  Lovanii  inennte  a.  1511).  typis 
expressos  fuisso  ex  h.  1.  adparet.  exeniplaria,  nisi  ex  iis  sunt  quti^  sine  loci  in- 
dicatione  prodierunt,  ad  unnm  omnia  dopcriisse  videntur:  prajter  Parisienses 
Komanamque  quas  potni,  omnes  ferc  bibliotliecas  perquisivi,  quid  lluttenicorum 
scriptonim  coutinerent;  sefl  cx  iis  quw  ad  h.  1.  pcrtinent,  unum  diciloporum  (For- 
tunro,  utriusque  Febris,  Triadis  Kom.  et  Inspieientium)  excmplum  „Impref- 
fam  Louanij  per  Petrfi  Acheftan  impcfis  |  Krachel  Voljdigrant  Anno  Domini,  | 
M.  D.XXLMcunsOctobris.  |  "  in  4^.  habeo  quod  memorem.  ^  iJjLtt-O-foug]  somideos, 
i.e.prwtatoaeeclesiasttcos.  Febrisjeay/.  '*uidetur5...7.  **  exsulat  J.7.  ^•'^  orationem] 
Augustoi  a.  J^ilS.  in  4^.  Moguntiaf  a.  1519.  in  S^.  publicatam.  *'  Quamquam  7.  ^*  cum 
olim  etc.]  cf.  supra  Hutteui  ad  Erasm.  die  21.  lulii  a.  1517.  datam  epist.  *^  ul- 
XoKQ.]  inconstantem ,  nunc  huie  nunc  ilU  faventem.  propitium  2.  3. 4,  ^^  cxstru- 
xisti  J.5...7.  monura.]  cf.Hor.  od.  IIL3(),1.  perhenn..-/.  *'^''*  siquid  ete.]  cf.  Ver- 
gil.  Aen.  IX/444.  sq.     ^^  Triumph.]  Capnionis.     "  convitiis  2. ..4.     *^  qui  omis.  7. 


262      CXyill.    E11A8HI  AD  HVTT.  EP^J]!XIX.    HVTT.  AD  OLAVBEBO  EP.  D.  30.  APB.  1519. 

evangeUum  explanandum  insumere,  quam  diem  huiusmodi  rixis  conterere. 
Bene  vale,  morialium  charissime,  Lovanii,  IX.  Calend.  Maias.  Anno 
M.D.XIX. 


APVD    STVDOABDIAM.  CXVIIII.  30.  AP&IL.   1519. 


VLRICHVS  DE  HVTTEN  s 

AHNOLDO  DE  GLAVBERG 

IVREC0N8VLT0  PRANCOPVRDIANO 
8AI.VTEM. 

§.i.  NiuHiisterthis  Tubingam  iii  (leditionem  accepimus,  arcem  modis  omni- 
bus  ct  contra  quamcunque  vim  munitam.  sed  ille  nobiscum  pugnat  quiio 
bominum  conscientias  agit  et  cogitationes  impellit;  ipse  vincit,  ipse  de- 
bellaL  Huc  eos  piihi,  siqui  usquani  sunt,  qui  negant  deum  curam  mor- 
talium  habere  uUaml  ita  pra^entem,  Arnolde,  divinam  opem  sensimus, 
ita  manifeste  conspeximus,  palam  experti  sumus.  Optime  a  Francisco  du- 
ctore  et  reverentisshne  tractor;  maiorem  in  Germania  humanitatem  non  hi-i5 
veni  boc  in  genere:  habet  me  secum  assidue,  et  ad  latus  habet;  dormit 
una,   et  fabulis  dat  operam,   miscetque   coHoquia   mh^ifice  ^uavia.     Hteras 

$.2.  vero  admiratur  ut  nemo:    magnus  per  omnia  vir  et  dignus  qneni   maxinii 
onines   faciant;    animus    in   utramque    fortunam  munitus,   altus,   invictus; 
scrmo  gravis  de  rebus  summis,   qui  arguit  cogitationes  nihil  humile,   am-M 
plissima  omnia  ac  splendidissima  agitantes ;   conversatio  est  iucuuda ,  suavis 


CXVIIII.  H.  A.  ut  ad  n.  CXVII.  adnotavimu».       2  =  Wagenseil.  n.  xxx.  p.  197.  sq. 
3  =  Hntt.  Milnch.  III.  p.  130.  sq.        4  ==  Kraft  (Ind.  bibl.  n.  84.)  p.  0.  sq. 

*  clnrissime  0,     carissime  7.       Lovanio  23.  Aprilis,  Anno  1519.  J. 

'  Francofurdano  2. .,4,  **  Sine  teste,  qpem  non  habuisse  opinor,  rettulit 
Chr.  W.  Spieker  {Gesch,  Mmtin  Luthers,yo\,\,  Berlin  1818.  8».  p.  125.)  „3m  ^icc^c 
,,bc*  fcfttv5bif(^cn  5?unbc5  ^cgcu  XXlxi^  »on^  5Sflrtcmbcrg  fu(%tc  ©icfingcn  bcn  frci: 
,,bcitglicbcnbcn  .f)uttcn  auf  unb  fpraci^  ju  il&m:  *3<%  bin  bec  S^iittcr  t>on  (Jbcrnborf  |?  vo- 
„luit  scriptor  Ebemburg] ,  bir  ISn^ft  jugctl^an  in  frcunbli^er  ©efmnung.  X)cin  frcl>ti= 
„(%cr  2Kntb,  bcin  rittcrli(^cr  8inn,  bcin  ^afe  gcgcn  ©ctoalt  unb  Unrc(%t  l^abcn  mic^  cnt- 
,,\M{.  ^9>  ifl  jc^t  cinc  bcfc  ^t\i\  bcr  ©cn^altigc  unterbrutft  ben  @(^n?Q(^cn  unb  5atf(^= 
„t)cit  fKvjt  ubcr  9tcbli(^fcit.  ^'ic  5Hr(ftc  f(^mQ(^tet  im  (^lcnb  unb  bic  ^faffcn  brutcn 
„^0!?bcit  nnb  ^lrjjlift.  ^a  t^ut  c*  notb,  bag  t&iXt  bcutf(%c  SWSnner  mit  TOntb  unb 
„Jhaft  guf ammcu()attcn ,  nnb  ni(i^t  bur(^  ibr  ©tiUfitjcn  au(%  ju  3Jcrr5tbcrn  an  bcr  gu^ 
„ten  <BcL&ft  n»crbcn.  ®icb  mir  bcinc  J^an>,  eblcr  UIri(^,  bag  tt?ir  jufammcn  fiir  Jrci^ 
„^eit  nnb  Cf^riftcntf^nm  lcbcn  nnb  flcrbcn  tt?oUcii\"  Sic  fabuUrum  narratores  lo- 
qnuntur  hi8toriammqu&  corruptores  (ut  Miinch,  Sickin^cn  I.  p.  115.  sq.  qui  supra 
transcripta  qnaHi  vera  Sickin^iana  verba  esse  possent,  repetiit);  eiusmodi  quasi 
plumbeas  nebnlas  non  finxerunt  neque  Franciscus,  nequc,  quamvis  tpamaciacxi- 
%6v  fuiFse  vulgo  femnt,  Huttenus.      '^  Litteras  2.      *•  atranq^^.     \ 


CXIX.    HVTT.  ADGLAYB.  EP.    CXX.  HVTT.  AD  BKAT.  RHEXAN.  EP.  D.  3ft.  APR.  1519.      263 

coDTictuft;  superbe  nihil,  liberaliter  omnia  dicit  ac  facit;  ipse  apertiis,  odit 
fiicnni,   detestatur  pompam.     Age  vero*apnd   milites  (piantus  favor,   qiiod$.4. 
desyderium :    pene  dolent  alleri  exercilus  summani  pcrmissam.    ('.aruni  esse 
iubeo   civiiati   luae   heroem   omnis   generis  virhitihus  aurtum   et  ornatnm. 

&Hinc  ad  Aspurga^  oppugnalionem  movemus,   vi   arhitror  capiendam,   nam§.5. 
ab   hominibus  insessa   esl  desperatis;    ea  devicta  siqnaudo  auxiliator  Chri- 
stus    dabit,    una    restat  NifTa,    omniiim    opinione    de    facile    expugnahilis. 
Quanta  victoria  quam  nullo  pene  negotio   paritur!   Ipse  tyrannus  non  aii-s.«. 
dimus  ubi  sit;  fugit  paucis  coinitalus,  reliclis  po4  se  rebus  omnihus,  pe- 

locunia  eliam  ac  liberis.    ioannem  Iluttenum  refbdimus  quodam  in  vico  liauds.?. 
longeasiiva,  uhi  occisus  est,  sepultum.     rem  admirandam  et  cuius  prope 
nullius  hominis  fides  capax  sit,    vidisses,   quartum   iam   annum  defossum 
corpus  oon   consumptum,   non   putrefactum,   tolam  adliuc   faciem   coguo- 
scibilem;    quinetiam  sanguine   commaduit  attactum:    en   igitur   innocentia^ 

» tesUmonium :    deposuimus  Esliiiga?,    indc  ad  patriam  sepulturam  devecturi. 
Quse  scripsi  de   uxore   ducenda,   utsuut  scripta   accipies.     nilul   simulo,  s.s. 
proposui  id  mihi,  si  per  illos  liceat.     Tuam  uxorem,   liherosque  tuos.   ac 
illum  imprimis  venerahilem  senem  Hammonem  soceriim  tuum  valere  iiiheo. 
Salutabis    praeterea    ex   me   tiium   fratrem   nostrosque   istic  omues.     Vale. 

»apud  Studgardiam.     prjdie '  Calen.  Maii.     Anno  M.D.XIX. 


EX  THBBMI8  BADENSIBVS. 


CXX.  30.APB1L. 


VLRICHVS  HVTTENVS  BEATO  RHENANO  ET  AMORBACfJIIS  SALVT. 

Hodie  in  has  me  hic  Thermas   coiiieci   mediii,    ut  reinollercam ,    hoc5. ». 

poft  bellu,  in  quo  hoftein  noii  vidi,  haud  meo  quidem  iiictii,  re<l  Tyrauiii 

2^  fugacitate.     En  illum  igitur  egregie   ferocem  Sueuoru  pruicipem,    qiii   nos 

conluitu  oculoru  fuoru  adufturus  videhatur.     Quo  de  tinior  erat,  ue  priiuu 

aduenientes  nos  fubito  occurfu  vna  omnes  opprimcret.     Oueiii   fic   paratn 


CXX.  Hanc  episiolam  ex  Huttciii  autograpbo  Selcwtadii,  nbi  in  bibl.  civitatis 
seiratur,  exactiAsime  dcscriptam  quantiim  pcr  operas  fieri  potuit  adcuratissime 
cum  omllibus  suis  slglis  intcrpuuctionibusque  q.  v.  rejteti  curavi.  Non  Katis  ad- 
carate  primi  editoris  munere  functus  est  R  [id  est  Kolirich  (ludic.  bibliogr.  u^.Hit.) 
p.  019.  sq.] 

•  derideriom  2. „4  Pcene  4.  ut  in  sq.  altcri]  Georgio  Fritmlsberg  sub  duce 
Guilielmo  Bavaro.  '  Niffa]  Neu/fen.  oppinione  2.  *  rebus  addid.  II.  3.  4, 
'•  lo.  Hntt.]  Cf.  Orat.  V.  in  duc.  Virtenp.  versus  iinem  et  epist.  seq.  §.  0.  **  bo- 
minis  addid,  H.  3,4,  **  Esslin^^se  2. ,.4.  ^®  scripsi  dc  ux.]  IIwc  quidem  ep,  non 
extare  videiur;  sed  cf,  infra  ep,  d.  25,  lul.  a.  1519.  datnm,  de  ux.  duc.]  cf.  infra 
n.  cxxxi.  *'  inprimis  2, „4.  Hammonem]  socerum  Anioldi  dc  Glauburg,  Haman- 
niun  8.  Amandum  de  Holtzhansen.  cf.  supra  p.  250.  annot.        ^^  fratr.  tuum  2. ..4, 

**  Amorbachiis  R. 


264     CXX.  HVTTKXr  AD  BEAT.  RHENAN.  ET  AMORBACCH.  EP.  D.  SO.  APR.  l^tfi. 

Iiomines  dicebat,  nt  niiUa  falis  aduerAiin  vis  eflTet.     Cuius  tanta  ferebatur 
effe  animi  magnitudo,    ut  terrore»ef!iceret,    quod  armis  alij  non  poffent. 

$-?-llla  inquii  tanta,  tam  ferox,  tam  bellicofa,  tam  imanis,  tam  imiicta  belua, 
comorfa  efl,  nec  remordit.    fugata  eH,  nec  redtitit.    eiecta   efl,   nec  fub- 
flitit.     £t  nunc   ad  Gallos  aufuginTc   fertur,   auxilia  inde  ailaturus   qiiibus  ^ 
-in  nos  rcferatur.    Hui  Gallos.    Hui  auxilia.    lam  hoc  profpectum  nobis  efl 
Veniant  et  Galli,    et  fiquos  prapterea   lianc  patriam  turbare  iuuat.     Nunqj 

J.».  paratiores  inueniri  poteramus.     Vtina  viderctis  exercitum  norinim ,  qiii  viri, 
quf  arma.    Pra»fertim  qMod  equitu  robur  Francifcus  ducat     Ad  feptingen- 
tos  priiis  addiictos,   alij   nirfus  cenlu  venenint  pari  armatura.     Proxima^* 
luflralione  cenfa  funt  peditu  qui  ftipendia  faciiit,  xxv  Mil.  Equitu  iiij  Mil. 

f.4. Cottidie  aliqiij  aut  fediciofi,  aut  imialidi,  aut  minus  apti,  reijciuntiir,  in 
eopu^  loca  meliorcs  deligiintur  Quod  fiqua  vis  ingruat,  parata  nobis  fe- 
runtur,  que  breiii  veniant  alia  milia  multa.  Francifcus  certe  fi  vocet  hodie, 
fexcentos  el  amplius  optime  inftructos  equites,  eofcp  XX*?  intra  diem  addet.  ** 

§.\.4tqj  Iijec  volui  frirc  vos,  qiio  nequid  temere  nobis  metueretis.  Paiicos  ante 
dies  Tiibinga  fe  dedidit,   cum  aliquot  dierii   obfidione  paffa  effet,   coniifa 

§.G.  prffidiis  in  arce  viroril  nobiliu,  quos  llle  nefcio  ut  obnoxios  habuerat  Ad 
vmbilicu  ieiiinionl  interem[)ti  Hutteni  corpus  refodimus,  ad  patriam  fepul- 
turu  remiffuri.  Qm  de  niiraculu  vobis  fcribo.  Adhuc  albet  facies  nondd-^^ 
confiimpta  carne,  potiiitqj  ab  bis  qui  bene  nolii  habiierat  cognofci.  Onin- 
etia  aperta  tiiml^a  fanguijji  velut  acjua  mixtiis  eflluxit,  quartu  pofl  q^  occifus 
efl  annu.  Hoc  fcribite  auiicis  veftris  vbiubi  funt,  mea»  fidei  periculo.  Ve- 
riim  eft  eiiim,  nec  mendaciu  vobis  imputari  debet,  meo  indicio  reni  diuiil- 

§.7.  gaiilibus.  Ha»c  in  aquis  fcribo.  breiii  ut  arbitror  Mogiintia  rediturus.  qiio  fcri-?^ 
belis  mihi ,  in  jedes  Zobellij.     Valete  ex  Thermis  Badenfib.  rapthn  ij  Caln  iMaij 
Tnscriplh:  Beato  Rhenano  et  tribus  Amorbachiis   viris  iit  literatis  ita 
fibi  egregie  caris  amicis  apiid  Hafilcam  Salutem. 

'  adveriSHrioniin  li.  ante  ferebatur  detevH  vid  (scripinrus  fuerat  videbaturi. 
•  cJiSP  omis.  /{.  alii  ariniH  /i.  '  fora  (j)ro  ferox)  li.  bellua  R.  '  si  quos  /{. 
Nusquani  /f.  ^*  seditiosi  /{.  "  loca]  non  satis  distincte  scripta  est  a,  fort.  est  o. 
Hi  qua  /{.  *♦  millia  /{.  ^^  XX  intra  dies  /i.  *•  ne  quid  R,  timueriti»  {pro 
metueretis)  /{.  *»  unibil.  ieiun.]  media  ieiunia,  nohis  'JQiitlfajtcn.  Dominica  La'tare 
a.  1510.  incidit  in  d.  31.  Mart.  Cf.  ad  /i.  §  projime  superioris  ep.  §  7.  refodimu.s] 
in  vico  Holzperlinp^en.  VL  Hcyd.  Ulr.  Hzog  zu  Hurttcmh.  Tuhing.lMl.  8°.  I.  p.HO^. 
*''*"  patrium  .sepulchrum  remissuri.  Quod  rair.  corrupte  R.  **  **  Quin  ctiam  /i. 
'•'  *•  Verum  ...  diuulprantibus.  omisit  R.  ante  debet  repetiium  vobi»  detevii  auctor. 
^  Zobelii  /{.  Tbeodoricus  Zobel,  capitularin  et  Bcliolasticus  Mopnntin.  qui  de 
Livio  Mogfuntia»  latitante  d.  0.  Febr.  a.  1528.  ad  Krasmum  scripsit  epistolam  supra 
exbibitani    p.  *i52.  11    Calend.  falso  R.    Ceterum    haec    epistola   utrum   rever* 

cuni  proxinie  antecedenti  eodem  die  scripta  sit,  in  medio  reliuquo.        •^.  Hipc  in- 
«criptio  utnnn  Hiitteni  recentiorive  nianu  scripta  sil,  nunc  non  video. 


LOTAail. 


CXXI.   ERA8MI  BOT.  AD  LAVR.  CAMrRC.IVM  EP.   D.  1.  MAI.  I51f).  265 

CXXI,  1.  MAI.  1519. 

REVERENDIS8IM0    DOMINO 

D.  LAVRENTIO  CAMPEGIO   CARDINALI 
ERASMVS  ROTEllODAMVS  S.  D. 

&  Rcvercndissime  doininc,  virtuluin  tuarum  insignium  et  crudilionis  rarissimae 

fama   inflammatus   iam  pridem   gestio   te   ct  nosse   propius   et  coram    adorare. 

vcruui  ue   nullo   intcrim   arguinento   declararem    mcam   erga 

R.  D.  T.  animi  propensionem ,  mitto  Novum  Testamcntum  niagnis  sudoribus 
denuo  a  W  rccognilum.  ipiod  S.  D.  N.  Leoni  dicatum  ipsius  Jiortatu  in  lucem 

loemisi,  quemadmodum  illius  Brevc  teslatur  additum  in  operis  frontis[iicio.  lluic 
inilio  reclamabant  quidam.  sed  qui  aut  nou  legehant  aut  uou  intclligebant; 
nunc  amplectuntur  onmes  exceptis  paucissimis  quos  pudet  resipiscere.  Hi  nu]- 
lum  non  movenl  lapidcm,  ut  l)onas  literas  passim  reflorescentes  opprimant;  ad 
id  splendidos  praelexunt  titulos,  liaereseon  profligationem.  ecclesiai  defensionem, 

]5cum  inibi  crcdc  longe  aliud  agatur.  Milii  certe  rebus  oinnibus  omissis  illud 
imice  studio  fuil,  ut  ineum  ingeniolum  boc  ct  qualescun<|ue  literulae  Christi 
glorise  servirent  ac  ecclcsia;  coinmodis:  bomo  tamcn  sum.  labi  possum:  quodsi 
iudicium  alicubi  defuit,  animus  certc  rectus  mn  defuit.  omnibus  nemo  bacte- 
nus  placuit;    milii  satis  est  quod    optimis   quibusipie  piaceo.     Soi\   vide    quccso 

M  penersissimam ,  imo  ingratissimam  quorundam  maliciam:  diffisi  iibris  et  argu- 
menlis  quiilam  sycopbanliis  aggrediuntur:  quicquid  prodit  libelloniin,  qiiibus 
hoc  lempore  quidani  niinium  licenter  ludunl,  luilii  iuipingiuit.  Prodierat  nemo, 
nam  is  est  libelli  cuiusdam  ludicri  titulus;  meuni  essc  calumniabautur,  et  per- 
suaseranl,    ni   autor    iratiis    sibi   suuin    opiis    vindicassel.      exierant   KPiSTOLi« 

3&qU(edam  ridiculae;  non  deerant  qiii  lue  adiutore  scriptas  dictitarent.  postremo 
prmDil  nescio  quibiis  avibus  opus  Martini  Lutberi:  aiitm*  mibi  tam  ignotus  est 
quain  qui  omnium  ignotissimiis,  libruiu  nouduiii  pcrlcgi.  et  lamen  inilio  iiieum 
esse  dictitabant,  cum  illic  iiec  uuiis  apiculiis  sit  lueus.  Iloruin  cum  nibil 
adhuc  proceiiat,  ipsa  re  reviiicente  mendaciiim.  dialooi  ciiiusdam  suspicionem 

.lomihi  moiiuntur  iinpingerc:  is.  iit  cx  argumento  satis  constat ,  scriptus  est  in 
odiiim  divi  lulii  pontificis  maxiini  scbismatis  tempore;  sed  a  quo,  incertum; 
antc  quinque  annos  degustavi  verius  quain  legi;    post  rep))eri  in  Germania  apud 

*    qiiosdam  descriptum,    sed  variis  tilulis.     qiiidam  testabautiir  Hispani   cuiuspiam 


CXXL      1...5  =  Indic.  bibliogr.  n.  53,1. ..5.        1)  p.  4<)7.  sq.        2)  p.  414. 'sq.  XII.  I. 
3)  p.  304.  sq.      1)  p.  575.  sq.  XII.  l.     5)  coll.430.8q.  n.  ccccxvi. 

*  BBV...D.  omUeis  2, ..5.  *  Rcver.]  Eximio  2.. .5.  ^  n.  d.  t.]  tc  2...S,  —  Crev. 
dominationem  tuam)  *  s.  d.  n.]  poutitici  2.. ..5.  —  (sanctissiiiio  domino  nostro)  , 
'*  quum  2.. .5.  et  gic  in  sqq.  **  immo  4.5.  malitinm  4.5.  •*  anctor  3.  et  sir 
(n  nqq,  vendicassct  3. ..5.  kpistol.e]  obscurorum  viror.  •*  M.  Lutbcri  1. 
••  Diatogi  *Iidiu8\  qui  itun  a.  1513.  prodierat  f\austo)  ^(ndrcliuo)  A^oroliviensi)  au- 
ctore,  Sunt  qui  hodieque  Ilutteno  adscribnnt,  non  meiiore  iure  qnam  Erasmo.  In 
Eratanicarum  epp.  a.  1521.  puhiicatarum  ej:emplo  meo  manus  XVl.  sa'culi  adscripsit 
'Dyalogu»  Hntheni.'  —  (Memorabilcm  cx  Tbomae  Mori  epistola  ad  monacbum  qncn- 
dam  scripta  dcsumptum  lociim  post.hauc  Erasmi  epistolam  repcti  curavimus.) 
Ipsum  dlalogam  post  Huttcnicos  repetemus  nos.       ^'  reperl  4.  5, 


266  CXXI.    ERABlfl  BOT.  AD  LAVR.  CAMPEOIVM  EP.  D.  1.  MAT.   1510. 

esse,  scd  suppresso  nomine;  rursus  alii  Fausto  poelae  tribuebant;  alii  Hiero- 
nymo  Balbo.  ego  quid  de  his  coniectem,  non  habco,  subodoratus  sum  quoad 
licuit,  vcrum  nondum  pcrvestigavi  quod  animo  meo  faceret  satis.  desipuit  quis- 
quis  scripsit,  at  maiore  supplicio  dignus  quisquis  evulgavit.  ac  niiror  esse  qui 
solo  stili  argumento  mihi  obtrudere  parent.  cum  nec  mea  sil  phrasis,  nisis 
prorsus  ipse  mihi  sum  ignotus,  nec  mirum  sit  futurum,  etiam  siqui  in  ora- 
lione  nonnihil  referrent  Erasmicum,  cum  verser  in  manibus  omnium,  et  re- 
ferimus  fere  in  quorum  assidua  lectione  versanmr.  Neque  desunt  hic  qui  iactitent 
tuam  quoque  reverendam  dominationem  propemodum  in  eam  suspicionem  adductam 
essc.  quod  mihi  certe  nunquam  persuadebitur,  donec  persuasum  erit  non  esse  vana  l» 
quie  de  doctrina  prudentiaque  eius  admirabili  passim  a  summis  viris  pranlicautur; 
neque  quicquam  addubito,  quin  etiam  si  quid  suspicionis  occupasset  aninium 
tuum .  facile  sim  excussurus ,  si  coram  detur  colloqui ,  id  quod  aliquando  licebit 
favente  Christo.  Interim  obsecro  pielatem  tuam,  ut  hoc  sibi  persuadeat,  Eras- 
mum  huiusmodi  libellos  ab  aliis  conscriptos  et  edendos  suppressisse ;  tantumis 
abe^st  ut  Imiusmodi  quiddam  ipse  vel  edideril  vel  editurus  sit  unquam.  nec 
mirum  si  isthic  sunt  qui  de  me  talia  mentiantur*,  cum  hic  de  proiimo  non 
pudeat    quosdam   improbissime   de    me   mentiri:    omnibus  omnium    sycophantiis 

respondere   non   possum;   hoc  quod  in  me  situm  esl,   praestabo 

Bene  valeat  E.  B.  T.  D.  cui  me  totum   dedico   consecroque.     Lovanil  Anno  mil-M 
lesimo  quingentesimo  decimonono  Calend.  Maii. 

[Ex  epistola  Thomae  Mori  quse  legitur  in  libro  indicato  Indice  bibl.  n.  52,1. 
foll.  G  3.  sqq.,  53,2.  p.  92.  sqq.,  de  dialogi  */k/»W  anctore  hnnc  locnm  addere  iuyat:] 

„De  lulii  dialogo  neque  cnius  sit  neqne  cniusmodi  sit,  mihi  nnqnam  valde 
libnit  quierere,  cum  de  ntraqne  re  varias  andierim  sententias.  Hoc  certe  scioIS 
protinus  defuncto  Inlio  rem  Parisiis  ludis  actam  publicis.  Mnlti  scinnt  reveren- 
dum  patrem  Poncherium  Parisiensis  nrbis  antistitcm,  qnl  huc  legatus  venerat, 
librnm  vendicasse  Fausto,  quod  nt  vemm  fuerit,  nihil  impedit  Erasmnm',  cui 
Faustus  non  ignotus  erat,  librum  apnd  sc  quoque  priusquam  excnderetur  habnisse. 
Nam  quod  ex  stilo  rem  convincis,  quem  Erasmi  suum  atquc  ipsissimnra  esse  con-SO 
firmas ,  non  possum  mihi  temperaro  quin  rideam ,  reputans  mecum  quod  cum  non 
permittas  Erasmo,  ut  es.  stilo  quicquam  iudicet  in  Hieronymianis  operibus,  is 
cui  quod  omnibus  in  confesso  est,  omnes  orationis  virtntcs  sint  exploratissimsB, 
tu  qui  quid  sit  stilus  aut  phrasfs  explicare  non  possis,  arroges  tamen  tibi  ut  ex 
stilo  discernas  Erasmica  in  tanta  littoratorum  turba,  quorum  quisque  quoad  po- 3S 
test  Erasmicam  dictionem  conatur  imitari.  lam  pone  librum  illius  esse,  pone  ho- 
minem  infensum  bellis,  iratum  tnrbulentis  temporibns  aliquo  animi  impctn  pro- 
vectum  latius  quam  pacatis  post  illa  rebus  et  tranqnillatis  affectibns  optavissct: 
primum  magis  hoc  erat  imputandum  iis  qui  librum  sno  tempore  scriptnm  tem- 
pore  non  suo  vulgaverunt.  deinde  qua^so  te  hoccine  monachi  fuerat  errorem  fra- 10 
tris  emere,  cuins  officinm  postulet  potins  nt  solitarius  sedeat  ac  sua  peccata 
defleat  qnam  nt  aliena  coarguat.  Quodsi  quem  liber  offenderit,  apnd  hos  opinor 
raalam  inibis  gratiam  libellum  asserens  illi ,  quando  plus  eoram  c  re  fuerit,  opiui 
ut  sit  ddiaicotov  quam  ab  autoris  sestimatione  commendetur .  . .  ." 


■  Balbo]  itt  eius  operum  ediior  de  Retzer,  '  desip.]  ineptiit  2,  sqq,  *  at]  k  /. 
*  styli  4. 5,  »  rev.  dom.]  celsitudinem  2.  sqq.  *®  non  e.  vana  ojru.  1,  >*  sden- 
dos  i...J.  et  $ic  in  sqq.  **  E....D.]  amplitndo  tua  2.  sqq.  **•**  Lovanio  1.  Maji, 
An.  1519.  -i,      **  ddiifnoxog  1.  adefpoton.  2. 


CXXII.   VLB.  HVTTEKI  JLD  CHILIAMVM  BALENSEM  EP.  D.  15.MAIJ519.  267 

K8L1WOJB.  CXXII.  15.  (?)mAT.  1519. 

VLRICIIVS  DE  HVTTEN 
CHILIANO  SALENSMVRECONSVLTO  FRANCO 

^SALVTEM. 

ft         Hui  qualem  ducem,    quaiito  animo    prspditum  Suevorum  principemlS.i. 
Ita  fugit,   ut  in  fuga  non  respexerit;    tantum  abest  ut  resliterit.     Atqne 
ho€  de  viro  quantos  illi  homines  terrores,   quos  metus  nuntiabant.     niliil 
vidisU  imbecillius.    'At  deseruerunt  eum  Helvetii.'    At  ipse  priusquam  illum 
emissel  peregriimm  exercitum ,  omnes  coutemncbat,  invictiis  fefebatur.    Ubi 

lonunc  illae  igilur  minae,   illa  magnifica  insultatio,   ille  indomitus  tumor,   illi 
horribiles  metus,  illa  contumax  fiducia?   Bono  animo  esse  iube  omnes  qui 
mihi  timebant:    iam  securi  sumus  enim   illo  eiecto  et  exacto.     Capnionem  $.2. 
salutavi  paucos  ante  dies,    pene   confectum  sollicitudine :    ita   timebat  ea 
quae  belli  possunt  etiam  immerentibus  evenire.     Sed  nobis  consilium  noii 

isdefuerat,   quo  illi  prospiceremus.     quo   in   negotio   Franciscum   habui   ex 
voto:    honorem  habuit  et  ipse  docto  viro/ accessitque  obviain   humaniter 
complectens  ac  bene  sperare  iubens.     Dii  boiii   quos  carceres  iiiveniinus,  $.3. 
quam  captivonim  faciem!    Hic  decet  exultare  tanto  eieclo  inalo,   tanta  in- 
ducta  securitate.     Orationes  meas  revideo;    ubi  quintain,   qiiaj  ex  victoria§.4. 

}ic4)ngratulabitur  nobis,   addidero,   edani  in  lucem:    iam  sunt  eniin  qui  ba- 
beri  in  manibus  postulent  eas.    Quid  istic  novi   est?  ut  otiaris  tu?   nt  alii,  S.5. 
ille  imprimis  Piscator  Friderichus,   cui   perferenda   est  abs  te  his  addita 
epistola?    Crotum  in  Italia  consolare  ac  nietu  libera.     Ego  ad  sUidia  hincS.^. 
respicio  magno  cum  desyderio,   sic  nonnunquam  insomnis  quoque   cxda- 

'imans  'o  Musa!  jo  litera;!'   Aspurga  in  deditionem  accept^   (sustinuerat  dies$.7. 
non  amplius  quinque  oppiignatioiiem) ;    Nilfa  se  repente  ct  ipsa  dedit.    to- 
tum  ahsolutum  igitur  negothim   est.     Conciliiim   habetur  EsiingiP   confu*- 
deratorum,    magna  hominum   freqiientia.     Saliita  Moguntnios    omnes,    ac 
ipse  vale.     Eshuga)  ad  umbiUcuiii  Maii.     .\nno  M.D.XIX. 


CXXn.  H.  A.  =  ut  ad  n.CXVII.  aduotavimus.     2  =  Wapenscil.  n.xxxiv.  p.*i07.jBq. 
3  =  Hutt.  Munch.  III.  p.  153.  sg. 

'  FruBtra  de  hoc  Kiliano  qui»  fuerit,  ex  Francofurtensibus  qua^sivi.  "  Helv.] 
SuiUeri/^.  J.  •  cmiss.]  couduxissct  //.  3.  ^^  fidutia  .'l.  ^®  ipso  2.  J.  *^  car- 
ceros  2,  ••  inprimis  2.  3.  .  piscator  Friderichus  2, 3.  I)o  Frid.  Fischero  Hutteni 
amico  quaeri  cum  Wapenseilio  Miin^hjus  non  auimadvcrtit.  *^  epistolaj  infra 
p,  272.  sq,  exhibila,  «»  desidcrio  2, 3,  **  litteraB  2,  ««  deditj  dedidit  //.  3, 
^'  Essiinga)  2,  3,  el  sic  paulo  post. 


268  CXXin.    PIRCKnEIMERI  AD  COMIT.  DS  XEVElfAR  EP,   D.  15.  MAI.   lilO. 


NVRIMnERg^.  CXXm.  15.  MAI.  161». 


ILLVSTRI    AC    OEN£ROSO    DOMINO 

HERMANNO    COMITI    DE    NEVENAR 

BILIBALDVS  PIRCAIMERVS  S.  D. 

Quemadmoduni »  ilhistris  ac  generosc  comes,  sanctissimi  et  vere  theolo-s 
gici  virl  tibi  stomachuin,  ita  mihi  lienem  quoqiie  commoverunl:  etenini  si  me 
legentem  ac  interim  spirrcissima  couvicia,  immo  laudes  nostras  ccrtissimas  tam 
efTuse  ridentem  conspexisses,  vi\  tu  quoqiie,  etsi  iustissima  indignatioue  accee- 
siis,  a  risii  teinperasses.  Quid  eniin  iucundius  quam  talibus  displiccre  homi- 
nibus,  qui  neminem  nisi  laudando  viluperare,  nec  nisi  vituperando  laudare  pos- 1§ 
sunt?  quid  gratius  qiiam  infestissimos  hostcs  merita  supplicia  ullro  etiam  ei- 
pendere,  ac  ita  delirare,  ut  id  sibi  laudi  ducaut  quml  flagitiosissimo  cuique 
merito  vitio  verti  potestV  quid  sceleratis  et  maledicis  hominibus  dignius  quam 
propria  improbilato  et  loquacitate  deum  ac  homines  in  se  concitare?  Ita  igitur 
aflcctus  confestiin  tibi  rescribere  co^pi  epistolam,  ctiam  illa  quam  iuxta  theo-is 
logicam  traditionem  nimis  prolixam  esse  conqiieruntur,  longiorem;  eam  haud 
absque  risu,  etsi  plane  ayiXaatog  esses,  legerc  jiosses,  non  solum  quia  par 
pari  retulerim  ac  sanctimonia  claros  homines  nalivo  suo  depinxerim  colurc, 
sed  quod  et  ineptos,  frigidos  et  morosos  iocos  haud  illepide  in  suos  retorserim 
artifices.     Cieteriim   cum   anlor   illc    aliquantisper  deferbuissel ,   ue   non   omnia^^ 

risiis  plena  forent ,  me  ipsuin  qiioque  deridere  coactus  fui 

Proprio  igitur  risii,  inimo  rationibus  verissimis  inductus,  maiime  vero  Christia- 
nis  institutis  prohibitus  passiones  frenavi,  epistolam  rctinui  et  ne  maluro  pro 
malo  redderem  resque  undc  iiiceperat,  in  risum  dcsineret,  tam  virulenta,  ra- 
biosa  ct   tctra,  maledicta  ac  penitus  a  Christiana  pictatc  aliena  convicia  rideosts 

<lerisi  ac  magnanimiler  contempsi Hsbc  ideo,   comcs   gene- 

rose,  scribo,  iit  tu  ])ariter  tantorum  patrum  laudes,  qiias  contumelias  csse  ar- 
bitraris,   beuigue  amplectaris,  ac  miuiine    moleste  fcras,   potiusque  ratiuni  ob- 

tem])eres    qiiain    opinioiii    iiidulgeas Nun  eniin 

sancti  viri  ob  pravorum  reprehcnsionem ,  sed  polius  optimorum  viroruiu  laudeM 
dementarc  co^perunt :  te  cnim,  vir  illiistris,  citra  doctrinam  et,  ut  ipsi  volunt, 
ex  nihilo  theologuiii  creaveram;  optimum,  doctissimuiu  et  innocentissiinum  Ca- 
]>nioiiem  laudibus  extiilcram,  a  c^ilumniatorum  oblrcctatiojiibus  vindicaveram  et 
plaiie  ab  ouini  scelere  imioceutem  csse  ostendcram;  GermaniT  nobilitatis  decus 
et  Jitcrariim  columen,  lluttonuin  nostrum,  ])Ius  spquo  prseconiis  decoraveram.  Si 
hinc  iWie  lachrymH?  et  digna;  profccto  causa;,.  ob  quas  non  soluin  degener, 
impudcns,  contumeliosus,  indoctus,  sed  etiam  blasphemus,  impius  et  haTeticus 


CXXn.      A  =  LVCIANI   I  FVGITIVI    A  |  BILIBALDO    |    PIRCKAIME|rO     IN     LAT1|nVM     VBR  | 

^^    svs.    ^^^    I  13  foiia  in  4.  In  fine:  Hagenoae,  ex  Academia  Thomiv  Anshelmi  | 

Anno  M.D.XX.  Menfe  Martio.  2  =  Pirckh.  Opp.  (Indic.  bibl.  n».  50.) 

p.  241.  sq. 

^  inio  2.  et  siv.  infra,  ^  vt  si  {pro  ctsi)  2,  *•  flagiciosissimo  A,  "  pos- 
sit  2.  •'••'*  Theologiam  A.  '®  ,  longiorem  eam  2,  "  Sytlamoc  A  [risus  expersj 
^^  Ccterfi  2.  nec  non  2.  *^  ratione  2.  ^  de])rchensionem  2,  "  ac  {pro 
a)  2.      5*  littcranim  2.      preconiis  A, 


CXXin.PIBCKB.ADMEVBKAR.EP.  CXXIV.  ERA8MI  AD  CRAKMER.EP.  D.  l8.MAt.  1519.    269 

appellarcr Tua;  vito  doniijinliuiir  docluni  et  cgregium  virum 

loanuem  Caisarium  commcndaro  non  desinam ,  donec  illum  opera  ct  favore  tuo 
evectum  et  ut  meretur  diguc  ornatuin  conspiciam.  ItcTiim  vaJe.  Nurimberg;e. 
Idib.  Mai. 


&    AKTVBBPIiE.  CXXmi.  18.  MAI.  1519.  (nOH  1518.) 


REVERENDI8SIM0    DOMINO 

D.  THOM^  ARCHIEPIS(X)PO   EBORACENSI 

CARDINALI    TT.    8.    CEqiLI.f:    ANOLI-4:    PRIMATI    LEGATO    NATO 

ET    TOTIYS    REGNI    CANCELLAUIO    DIUNISSIMO 

10  ERASMVS  R0TER(>D.V3nS. 

Post  plurimam  salutem,  R.  1).  uon  infimum  decus  augustissimi  ordinis 
cardinalicii ,  quod  bactenus  non  reviserim  Mieceiiates  meos  quos  eximios  neque 
hos  sJnc  paucos  babet  mibi  Rritannia,  sludionim  onera  fuerunt  in  causa,  qmc 

^e  propemoduiu  opprimunt (Juicquid  prodit  invidiosum ,   Erasino 

i&impingunt.  dicas  bic  ct  caUiinni;»  ingcniuin  esse:  miscent  bonaruiii  literarum 
causam  cum  Reucblini  Lutberiquc  negocio.  cum  b<ec  niliil  intcr  se  cobafreant. 
Nilii  sane  neque  Cabala.  nequc  Talinud  unquain  arrisit;  cuin  Reucblino  seincl 
duDtaxal  congressus  siim  Francfordia*.  necaliud  inter  nos  interce<lit,  nisi  civilis 
aiDicitia,    qualis  ferc  inter  studiosos  omnes  solet;    netiue  vero  ine  pudcat  cuin 

30  eo  viro  necessitudinc  iiinctum  csse:  babet  meas  litcras,  (fuibus  nonduin  de 
facie  notum  admoneo,  temperet  a  manifestis  conviciis.  quibus  illius  apologia 
satis  Geniianice  debaccbatiir  iii  adversarios.  tantum  abest,  ut  faniosis  scriptis 
iinquam  favcriin.  Lutberus  tam  ignotus  cst  niibi  quam  cui  ignotissiinus.  nec 
adhuc   vacavit   hominis   libros  cvoivcrc  pra^tcr  iinain  el  alteram  pagellain:    non 

23quo«l  faslidierim,    scd  quod  per  studioruni  occupationcs   non  daluni    sit   ociuin. 

et  tanfen  hunc  quidam,  ut  audio,  confingunt  mea  adiiiluni  opcra Tan- 

dem  prodiit  examen  libellorum:  nemo  ine  vidit  legentem,  neino  probanleni  au- 
divit  aut  improb^tem;  ncc  eniin  tam  temcrarius  suin,  ut  probem  quod  non 
legeriro,  nequc  tam  sycopbanticus ,  ut  damnein  quod  nesciam,  etiamsi  lioc  bodie 

Msolenne  est  iis  quos  ininimc  decel.  Ilabet  (feniiania  iuvenes  ali<iuot  inagnam 
el  enidilionis  el  eloquenti<e  s()eui  dc  sc  pnpbentes,  quorum  opera  futurum  au- 
guror,  ut  aliquando  gloriari  possit  Germania  quod  nunc  opliino  iure  gloriatur 
Britanuia.  Horum  nemo  mibi  dc  facie  notiis  esl  pneter  Eobaniun,  llutteiiuni 
ac  Beatum:  hi  niillo  non  inacbinarum  genere  ciim  linguaruin  ac  bonaruin  lile- 
3<raruin.  quibns  omnes  boni  favent.  bostibus  depiignant.  Iloruin  libertatein  Ca- 
terer  et  ipse  intolcrabilcm,  nisi  scirein  quam  atrocibus  inodis  tuni  piiblice  tuni 
privatim  irritentur.     ipsi  sibi  perinitlunt,    iit   in  sacris  concionibiis,    in  scliolis. 


CXXIIII.      1...5.  =:  Indic.  bibliograph.  ii.  53,1...5.  1)   p.  m..441  (noii  44.3). 

2)  p.  msqq.  XI.  1.         3)  p.  371...373.         4)  p.  541...545.  XI.  1.         5)  coll. 

321.  8qq.  p. cccxvii. 

*  lohanncm  2.       *  Idibus  Maij,  &c.  2. 

•...10  THOMJE  CABDIMALI  ERA8MV8  ROTEROD.  2.sqq.  "  Similiter  ErasmiiB  in  ep. 
««lAlbortamMoguntinum  die  l.Nov.  a.  1519.  data.  **  apologia]  i.  e.  Acta  iiidicio- 
rum  etc.  Hagenoae  1518.   4".  **  Eobannm]  Hesjsum.         '^  Beatum]  Rheuaniini. 

^  ipsi]  hostes  illi. 


270  CXXIV.   EftA^Ul  BOT.  AD  TBOU.  CRANllBftVIC  SP.  D.  18.  MAI.  1519. 

in  conviviis  odiosissimo ,  imo  seditiose  quidvis  vociferentur  apud  imperitam 
multitudiuem ,  et  facinus  non  ferendum  arbilrantur,  siquis  horum  ausit  mutire, 
cum  et  apiculis  sit  aculeus  quo  lcesae  feriant.  et  musculis  denticuli  quibus  of- 
fcnsi  sese  tucantur.  Undc  novum  hoc  deorilm  genus?  Illi  quos  luliitum  est. 
hdpreticos   faciunl.    et   co^lum   terra;   miscent,    siquis   eos   appellet    sycophantass 

Quod  siquis  expendat,    quibus  vitiis  maduerint  qui    pridem   apud 

Italos  et  Gallos   renascentibus   priscis   sludiis   opitulati   sunt,    uon   potcrit   non 
favere  his  nostris,    quorum  mores  eiusmodi  suut,  ut  theologis  istis  censoribus 
imitandi  sint  niagis    quam  reprehendendi.     Ab  his  quicquid  prodit,    meum  esse 
suspicantur,    eliam  apud  vds,   si  modo  vera  prjedicant  negociatores  huc  isthincio 
proficiscentes.    equidem  ingenue  fatebor,  ingeniirm  non  possum  non  amare,  ca- 
lami  licentiam  in  nemine  non  improbo.  •  Pridem  lusit  Huttenus  libnim,  cui  titu- 
lus  Nemo:    nemo    nescit   argumeutum   esse   ridiculum:    meum   esse   dictitahaut 
theologi  Lovanicnses,   qui  sibi  vidcntur  plus  quam  Lyncei.    mox  prodiil  Febris: 
mea  erat ,  cum   tamcn  totus  genius ,  totaque  phrasis  a  mea  dissentiat.     pro<hit  15 
oratio  Petri  Mosellani,  qua  patrocinatur  tribus  linguis  adversus  ykmro(ia<hiyag: 
in  me  putarunt  cudendam  fabam,  cum  ego  nondum  scirem  orationem  esse  na' 
tam:    quasi  vero  siquid  huic  aut  illi  iu  mentem  veuit   scribere,   mihi   protinus 
sit   omnium   nomine   reddenda   ratio,   aut   quasi   parum   sit  meo  periculo  tueri 
quod   ipse  scribo.     Germani  sunt,   iuvenes  sunt;    calamum  habent,   nec  carentio 
ingenio,  nec  desunt  qui  irritent  suis«odiis,  nec  desunt  qui  incitenl  ac  frigidam 
suITundant.     Omnes  Iios  meis  literis  admonui,    ut  libertatem  immodicam  tempe- 
rent,   certe  a  summatibus   ecclesias   viris  abstineant,    ne  ilionim  animos  provo-  . 
cent  in  literas,  quorum  patrocinio  stant  adversus  hostes  suos,  neve  hac  invidia 
oncrent   politioris   literatur«e   vindiccs.     Quid   faciam?    monere   possum,   cogerett 
nou  possuni;    nieo  slilo  temperare  mihi  in  nianu   est,    alienum  calamum   pne- 

stare   uon    est  meum quicquid  prodit  novum,    velim  nolim, 

meum  est.  prodiit  ante  menses  aliquot  et  prodiit,  maiis  avibus  iil)ellus  quidam 
ridiculus,  quem  in  scinsmatc  proximo  scriptum  esse  satis  arguit  ipsum  argu- 
mentum;  sed  a  quo,  incertum  est.  nisi  quod  liber  indicat  eum,  quisquis  fuit,30 
favisse  Galiis:  suspicio  per  multos  obambulat,  praesertim  api^  Germanos,  nam 
apud  lios  variis  titulis  habetur  descriptus.  hunc  igitur  cum  ante  complures 
annos  liic  comperissem  liaberi  furtim,  ac  libellum  degustassem  (nam  percurri 
verius  quam  periegi),  multi  lestes  sunt,  quautopere  sim  execratus,  quanloque 
studio  cgerim,  ut  ieternis  tcnebris  abderetur:  id  quod  in  aliis  quoque  libelliss^ 
a  me  factum  multi  fatebuntur;  tcstatur  et  epistola  quaedam  mea  ad  loaunem 
Caesarium,  quam  quidam  Coloniae  furtim  descriptam  evulgarunt,  et  audio  quos- 


13  Nemo]  Hnttenicus  Nemo  secundffi  editionis  ante  d.  24.  Ang.  1518.  non  pro- 
diit :  eiu8  cnim  diei  est  epistola  ad  lulium  Pflug  data ,  quse  cxemplis  novi  Nemi- 
"nis  addita  et  supra  p.  184.  sqq,  repetita  est.  **  Febris]  Dialogus  Hnttenicus  pri- 
mum,  quod  sciamus,  mcnso  Februario  anni  1519.  *'  Petri  Mos.]  oratio  |  di 
VAKiARVM  linovaIrvm  coomitione  PAJranda,  Potro  MofcIla-|no  Protegenfe  au-|tore, 
Lipnoi   in   ma|gna   emditorum  |  corona   pro-|nunciata.  |  prodiit,  ut   in  fine  legitur^ 

BASILEJE    APVD    lOANNEM  |  FROBENIVM    MENSE  |  MAIO    ANNO,    M.D.XLX..  |  tll  4®.    EpiStoU 

dcdicatoria  ad  Gcorgium  Saxonum  ducem  scripta  est  ,,Lipfi!e  tuse,  calcdis  An- 
gufti.  An.  M.D.  XVIII.  Certe  itaque  ante  htinc  mensem  exemptum  huiu»  orationis,  de 
qua  Erasmum  ioqui  optnor,  nemo  Erasmo  tribuerit.  ylent,]  ling^amm  flagellato- 
res.  *®  Btylo  A.  et  sic  vhique^per  y.  •*••'  libcllus  q.  ridic.]  lulius.  cf.  supra 
n.  Lxxvii.      3'  hunc]  Hic  omisso  sq»  hic  i.      '^  Ceesareum  i.  2, 4, 


CXXIV.   S&ASMI  AD  CRAKM.  EP.    CXXV.  E1V8D.  AI)  MOO.  El>.  D.  20.  MAl.  1519.   271 

ibin  islliic  essc  qui  huius  quoqun  liholli  suspiciouoin  inihi  conantur  impingore. 
aileo  nihil  inlcnlatuui  rolinquunt  isti  qui  dolonl  rcfloroscoro  lingnas  ac  nioliora 
.studia.  impingunl  aulcm  non  alio  frcti  argumcnto  qunm  stili,  qui  tamon  nioi 
nou  admo<lum  similis  cst,  nisi  mciis  niihi  parum  ost  cognitus:  quanquain  quid 

s  mirum  adco  foret .  siquid  illic  aut  alihi  cuin  mca  phrasi  congnierct ,  cum  neino 
ferme  scrihat  hiscc  tcmporihus.  qui  non  aliquid  mci  stili  rcfcrat,  proptorea 
quod  meae  lucuhralioncs  multorum  manihus  torantur,  adco  ul  in  horum  oliam 
lihris  qui  scrihuut  advcrsum  inc.  non  raro  sliliim  moiim  agnoscam  moqiic  mois 
pennis    Iransfigi   scntiam.     NuIIum    adhiic   opiis   conscripsi   nequo  conscripturiis 

lOsiun,  cui  non  pra>figam  mcum  nomon.  lusimiis  olim  in  Moria.  sod  incriiento. 
licet  fortassc  plus  salis  liherc;  ca*torum  illiid  sompor  cavi,  nequid  a  mc  pro- 
iiciscerelur  quod  vel  ohsccenitatc  vitiarot  iiivonlutom.  vel  aliquo  pacto  oflicoret 
pietati.  vel  sedilioncm  aut  facli(mom  gignerol,  viU  iillius  famu'  notam  atrani 
allineret Bcue  valcat  E.  R.  T.  IK,  cui  inc  tolum  dcdo  consecro- 

I5que.     Antvcrpiae  XV.  Calendas   lunias. 


20.  MAI.  IM9. 

Sunt  qni  hiiic  diei  epistulain  llutteni  ad  Leum  quam  anno  post  scripsit,  falso 
adiudicaverint.  Cf.  infra  n.  CLXVI. 


20    ANTVKRPI^.  CXXV,  20.  MAI.  I.M^. 


KEVERENDIS8IM0    CARDINALI    ET    ARCHIEPISCOPO    MOGVNTINENSI 

ALBERTO  ETC.  ERASMVS  S. 

Reverendi«simc  domino   princopsipio  clarissimc,    non   duhito   quin    lihollus 

queni  cclsitudini  tua;  dicravimiis.   rodditus  sit  oidom 

Hulteni  ingeniimi  indies  magis   ac   magis   exosculantiir  omnes,   cui  tiia 

Kcelsitudo  tam  candidc  faveiis  inullum  laudis,  imo  gralia^  sihi  parit  apud  eru- 
ditos  omncs.  quam  incolumem  diu  scrvot  immortalis  (Ihristus  lcsus.  Antvorpia*. 
XIII.  Calend.  lunias.  An.  M.D.XIX. 


CXXV.    1  =  Erasmi  Epp.  (Indic.  hihl.  nP.  53,1.)  p.  200.        2  =  ihid.  n".  5.V.  P-  260. 

(non  100.)  3  =  pars  skcvmda.  |  brevio|rvm   aliqvot   d.  erasmi  |  Roterodami 

Epiftolarum  etr,    coloni.k   loannes   Gymnicus    ex-|ciidehat.   an.  m.  d.  xxxvi.    |    B^ 

p.  B 1  •»...«  2»».         4  =  Ind.  hihl.  n.  5:3.3.  p.  255.         5  =  ihid.  4.  p.  3(>4.  VI.  10. 

0  =  ibid.  5.  col.  441.  n.  ccrcxix^ 

'*  alliniret  2.  «^^.       e.r.  t.d.]  tua  pietas  j2.  jt^^.       **  Anni  indicationem  non  ha- ^ 
bet  1,  ceteri  Anno  M.D.  XVIII.  sive  1518.  habent,  sed  per  et^orem,  ut  e.v  superiore 
adnotgtione  adparet, 

'I    BRASMVS]     ROTKRODAMVS  8.  D.  d,  ALBERTO    CARDTNALI   ET   ARCHIEPT8COPO  | 

MAOVXTIVRN8I  ERA8MVS  8.  D.  4...0,        ^  Antuorpia  20.  Maji,  Anno  1510.  4. 


272  CXXVI.    MVTTKNI  AD  PJIID.  PI8CAT0RKM  KP.   D.  2l.  MAl.  1510. 

APVD   ESLINOAM.  CXXVT.  21.  MAI.  l5l«. 


VLRICHVS  DE  HVTTEN 
FRIDERICHO  PISCATORI 

8ALVTEM. 

§. I.         Hic  oinnia   lienc  hahent,  nisi  qiiod  non  piignatur:    in  hoc  enini  nons 
satisfit  eorum  voto  tiiii  sanguine  et  csede  ulcisci  calamitatem  gestiunt:  fugit 
tyi*annus  maximo  ut  suspicari  licet  metu;    reliquit  enim  quae  cnra  liabuit 

S.?.  onmia,  etiam  pecuniam,   iit  sine  viatico  ahierit.     Refelle  magnificos  quo- 
rundam  terrores,  qui  omnes  consumpturam  hanc  furiam  prsedicebant ,  qui 

§.3.  nos  male  pugnaturos  quasi   in  speculo  intueri  se  loquebantur.     Sed  arbi-io 
tror  scire  velle  te  Miisis  meis   ut  conveniat  cum  armis  et  tumultu  bellico. 
Peroptimc ,  vel  cpiia  Franciscum  haheo  diictorem ,  hominem  mirabiliter  bo- 
num,   vel   quia   hoc  hellum  non  est,  nimiriim  hostis  iibi  non  esl  et  ubi 
nemo  resistit,    nemo  defendit,    ubi   gladiuin  exeri  uondiim   vidimus,   nisi 

$.4.  quantum  ebrii  illi  inter  pocula  rixantur.     Fuit  (amen  nuper  tumullus  pG-15 
tius  qiiam  pugna,   muiore  Francisci   fiiio  cum  equitibus  viginti  quinque  in 
diicentos  pedites  nescio  (fuo  consilio   arma  capere  ausis  impetum  faciente; 
uhi  iulerierunt  viglnti  sex,  Cj2])ti  trigiuta,  reliqiii  in  fugam  abiecti,  magna 

$.5.  cum  gloria  iiivenis  ac  optima  de  se  spe  et  opinione.    Et  Gopmgum  aliquot 
horas   oppugnari  suslinuit.    ut  qucedam  alia  circum  oppida;    Tuhinga  dies2o 
puto  tres,   Asj)urga  non   inulto   amplhis.     Conscienlia  est,   quie  et  ipsuni 
tyrannum   et  quos  ille    lidos   hahuerat  solvit  ac   dissipavit,    magno    argii- 

5.6.  meiito  esse  harum  rerum  quandam  superis  adhuc  curam.     C^apnioneui  Ii- 
heravimus  summo   e  metu,    optimum   senem,   innocentem  el  digmiin  qui 

$.7.  securius  agat.     Hahet  hac  regione  haud   faciie   aliam  Gernvmia  puIchrio-25 
rem:    ager  optimus,  cielum  mire  honum  et  salubre,  montes,  prata,  valles, 
flumina,   fontes,   sylvae,   ama»nissima  omnia,  fruges  ut  vix  alibi   provenUi 
faclles;    vina  ut  in  his  locis.     ipsam  Studgardiam  terr^e  paradisum  appel- 

§.  8.  lant  Siievi :   ita  situ  est  anueno.    Quam  fuit  indignum  pessimo  sub  latrone 

§.9.  tot  esse  hona,  mereturque  principem  lerra  haec  bonum.  Tyranni  lihiTosao 
Tubingce  repertos  inuiii  in  Bavaros  asportandos  suadent,  aUi  alio.*  Magna 
reperta  annoiite  vis.  tormentorum  et  quae  ad  bellum  sunt  machinarum 
nulli  fuit  in  Germania  principi  aut  maior  copia  aut  instructior  apparaUis: 
ea  omnia  exlrahiintur,  ne  siquando  redeat  ille,  furori  instiiimeiita  siio  iii- 
veiiiat.    *Quid'  ais  'si  redeat?  et  ut  redeat  fieri  potestf  Non  arbjtror;   ta-35 


CXXVI.     H.A.  =^  ut  ad  num.  CXVII.  adnotavimus.  2  =  Wapenseil.  n.  xxxv. 

p.2()<)...2il.         3  =  Hutt.  Miincii.  III.  p.  150...158.         Epistolap  partem  recepit 

Burckhard.  I.  p.  219.  sq.  Cf.  nnm.  CXXII.  §  5. 

*'  musis* /y.  2.      ^^  fluppingcn.      ^  silvcp  2.  5.       '**  terr»  2.       "  Germauiea  2. 
^^  Quid  ais?  Si  rcdcat.  edd,     Kcdisse  satis  notum  est. 


CXXVI.    HVTT.  AD  P.  FISCBEB.  EP.    CXXVII.  HVTT.  AD  EttASlf.  EP.  D.  5.  IVN.  1519.      273 

meii   si   redcat.     Te  istic   habciit  stiulia    niliil   aliud   agcntcm.     Germanise  i  lo. 
nostnc  congratulor  ac  ipsc  gaudco  incipcrc  animis  valcre  nostros  homines. 
Croto  scrihes   in  Italiam  quic  aguntur   liic  omnia,    nam  Imic  litcras  qui 
perferant.   haud  sunt.     Acccpi    pcr    lios    dics   aliquot    doctoriim    virorumS.ii. 

:^litcras»  apud  Canstadium  Erasmi  ct  in  Thcrmis  fcrinis  Hermanni  Buschii 
ac  Beati  Rhenani.  'In  thermis  acccpisti?'  inquis.  In  ipsis  iJlis .  Fridcriche, 
theniiis:  tanta  est  hoc  iii  bello  sccuritas  cnim\  ut  lavcnt  ctiam  homines: 
quo  minus,  qnomodo  ferrc  possim  mihtiic  incommoda,  mirari  dcbcs.  An- 
dream  et  lacohum  Vulpinos  Babcnbergam  scrihcns  salutabis  ex  me  fami- 

loliariter.    Billhaldo  scripsi  ex  Rotenburgo  et  Phalarismum  ti*ansmisi.    Tenetj.i?. 
me  quoddam   tranquillitatis  dcsydcrium.    quum  olim  incam;    ad  hoc   opus 
uxore  est,  quse  me  curct:    nosti  mores:    non  facilc  sohis  cssc  possum,  nc 
noctu  quidem;    facessant  mihi  cnim  prxdicarc   qnidam  caeUhatus  bona  et 
solitudinis  commoda:    non  vidcor  cssc  capax:    mc  quidcm  hahcre  oportct 

isubi  curas  et  ipsa  ubi  acriora  ctiam  studia  remittam.   quicum  ludam,   quo 
iocos  conferam,   amrcniorcs  et  Icviusculas  fabulas  misccam;    uhi  soUicitu- 
dinum  aciem  oblundam,   curarum  «Tstus  mitigcm.     Da  mihi  uxorem,   Fri-$.i3. 
deriche,   et  ut  scias  qualcm,   da  vcnustam,  adolesccntulam ,   probe  educa- 
tam,  hilarcm,  vcrecundam,  patientem;   satis  hahcat,  non  multum;  divilias 

3onon  quaero  enim;  ct  ad  gcnus  quod  pertinet^  satis  nobilem  futuram  puto 
quapcunque  Hutteno  nupscrit.  Uacc  apud  Eslingam,  ubi  loto  peracto  ne-§.i4. 
gotio  bcUico  convcntus  cst  hoc  tcmporc  confa»deratorum,  scripsi.  Hinc 
Moguntiam  rcdiho,  ad  libros,  ad  studia.  quamquarn  ad  aulam  interim 
etiani.  0  aulas  alquc  o  oUas!  Eo  ad  mc  de  (uis  quoque  rcbus  scribc  ac 
25fale.     XH.  Calii.  lunii.     Anno  M.D.XIX. 


MOQVKTI^.  CXXVII.  5.  IVN.  1510. 

V.  HVTTENVS  ERASMO  SVO  S. 

[cf.  supra  p.  260.  sqq.  cpislolain  Erasmi  d.  23.  Apr.  a.  1510.  datam.] 

Tuas  inOnitas  ad  meepistolas  non  vidi,   nam   unam  accepi  in   exer-$.  i. 
^citu,    cum   Tubingam  obsidcremus,    eamque  perbrevem:    quod  vidcre  te 


CXXVII.  A  =  Katio  seu  mothodus.     ColonioB  1523.  8*».  ad  super.  num.  lxxxvi.  ad- 

not.  [In  exemploRationis  ctc.  a.  1520.  edito  haDC  opistola  non  legitur.]      2  =Burck- 

hard.  III.  p.  165...174.      3  =  Wapenseil.  n. xxxvii.  p.210...218.       4  =  Hutt.MUnch. 

III.  p.  202... 204. 

*  rcdcat,  te  2.3,        »  huic]  hic  H.3.        litteras  2.       ^  Thcrm.  fer.]   WHdbad, 
»  Vulp.]  Fucfut.      »  desitlerium  2.3,      *»  satis]  Satius  H,3,      "  Efalingam  2.3, 
"  V.  omi»,  2,.,4, 

HVTTEMI  OpP.  TOI*.  I.  18 


2J4  CXXVn.    HVTtENl  AD  ERA8MVM  »0T.  EP.  D.  5.  IVK.  1519. 

oportet,  ciii  iiiOnitas  illas  committas.  verum  de  eo  quem  hnc  cimi  libro 
priiicipi  ofTerendo  misisti,  niliil  est  qiiod  sollicitus  sis:  omnia  pertiilit.  iieqiie 
ego  segniiis  rem  curavi  tuam,   et  principem  habui  ad  id  negocium  ala- 

$.2.  crem.     Non  egebat  pra^conio  meo  tuum  munus,  ornabat  ipsuni  seniel  ab- 
unde:    ut  legendo  percurrerat,    *Eu  dignain'   inquit  'Erasmo  rem!    sic  iiles 
ut  diu  faciat,  diu  nobis  supcrsit!'    precatusque  est  felicitateni  tibi  omneni, 
plenus  optimsB  de  te  .spci;    quippe  intelligit  quain  tu  hicem  studiis,   quod 

§.  3.  studiosis  commoduni  invehas.  Venit  post  Stromer,  nam  in  Saxonia  uxo- 
rem  duxerat  netpic  statim  sequutus  erat  aulam,  qui  cum  tua  alioquin 
omnia  magis  quam  credat  aliquis  adiniretur,   tum  vel  imprimis  hoc  opusio 

§.4.  adorat.  Gregoriura  Coppum,  alterum  principis  medicum,  fecisti  totum 
Erasmicum:  habet  tuos  laborcs  in  manibus  semper.  legitque  ut  vix  alius 
avide.  IIoc  nomine  irascuntur  tibi  multi,  quod  ex  Medicis  aiunt  Theolo- 
gos  faccre  te.  iam  et  lureconsultis  molestus  es  quosdam  a  Bartholo  trans- 
versos  agens,  qui  in  tuis  nunc  otiantur  relicto  penitus  foro.  eandero  c.la-i^ 
dem  Theologistarum  studio  cum  iutuleris,   adhuc  miraris  quod  te  oderint? 

§.  \  faciunt  ipsum  hoc  suo  quodam  inre :  nam  hene  raro  faciunt  aliquid.  Fuit 
t^tum  hic  mensem  rumor,  et  credo  ad  vos  usque  penenit,  in  bello  oc- 
cubuisse  me.  hoc  iUi  exultabant,  hoc  triumphabant.  quodsi  quid  mihi 
accidisset,  certum  habeo  'a  Christq  hoc  impetrassc  se'  dicturos  fuisse:  iamso' 

§.  G.  scio   eniin   male   precari   uobis.     Legi  dialogum  Latomi  et  risi.     Tu  vero 


*  commitas  .4.  liuc]  hoc  4.  '  negotium  2...^.  ®  prajcatus^ut)  5. -/.  tibi 
fcl.  3.4.  ®  sccutus  2...4.  quum  2. ..4.  et  sic  in  sqq.  *°  credas  2...4.  inprimis 
2. ..4.  "  liartolo  2. ..4.  ^^  Eamdem  2. ..4,  "  exsultabant  2. ..4.  "  de  trh^ 
LiNGVARVM,  &  ftudij  tueo-|looici  ratione  dialoovs,  Per  taco|bvm  Latomum,  Theo- 
logia;  I  LicENTiATVM.  I  (39  pagg.  iu  4°.  s.  1.  &  a.J  Libcr  non  sine  ingenio  com- 
positus  dicatus  cst  cardinali  Guillermo  de  Croi  [cf.  supra  p.  200.].  iii  qua  prajfa- 
tione  auctor  gaudio  quidcm  se  afiici  dicit,  ,,quod  liberales  disciplinas  renasci,  stu- 
,,dia  vigerc,  doctos  honorari,  ...  horum  industria  bonos  autores  in  lucem  emer- 
,,gere"  vident,  dolcre  contra  „quod  viri  quidam  eruditi  lapsa  studia  iuvare  conati 
,,nou  sic  stilum  temperarent,  ut  dum  mala  aufonini,  bona  non  la*dant,  nec  sa- 
,,tis  caverent,  n»ut  ait  Lucaiius,  excedat  modicina  modnm  ....  Hoc  siquidem  agunt 
,,niea  sententia  qui  iuris  studiosos  a  Baldo  i.t  Bartholo  avcrtunt,  atque  legam 
,,studium  sic  cis  commendant,  ut  ,eius  studii  optimos  duces,  quod  sui  tcmporis 
,,Iingua  loquuti  parum  Latiui  videantur,  reiiciant,  qui  et  theologise  candidatis 
,,canonem  sacrum  et  theologos  veteres  ita  praedicant,  ut  eos  a  Thoma,  Bona- 
,,ventura,  Alexandfo  et  similibus  prorsus  avocent,  censentes  manifeste  eam  vi- 
„t8e  partem  perditam  quse  istis  impenditur."  —  De  his  fere  in  dialogis  tres  iu- 
venes  disserentes  inducit  Latomus.  Is  Lovanii,  ubi  cano'nicatum  habuit,  a.  1544. 
mortuus  est.  Scripta  oius  lac.  Latomus  iunior  edid.  CoIonisB  a.  1550.  iu  fol.  — 
Dc  his  Latomianis  dialogis  II  Erasmus  ad  Potrum  Mosellanum  (Epp.  Erasmi  L. 
B.  1700.  fol.  p.  405.)  „Exiit  nuper  vulgus  et  apud  nos  dialogua  lacobl  Latomi 
,,theologi,  viri  pridcm  uec  admodum  iniqui  melioribus  literis  et  amici  satis  can- 
„didi;   nec   satis   coniectare   queo,    quse   res   hominis   ingenium   snbito    verterit 


CXXVII.   HVTTESI  AD  KBA3UVM  ROT.  KP.   D.  ^u  IVN.  JolO.  275 

non  debes  putare  (e  hoc  perdidisse   teuipus  quod  scrihenda^  Apologiac  de- 
disli:    nam  id  nobis  luagni  lucri  vice   fuit.     Quod  scribis  de  Ferdinaudo.  $.7. 
mire  placet ,  studia  nostra  aniare  adolescentem.    erexisti  animuni  niilii  spe- 
ranti  Tore  ut  orbis  capita  adversus  barbariem  nobiscuni  conspirent.    Alber-$.s. 
otus  cardinalis  strenue  nos  tuetur,   mecpie   adbuc   babet  liberaliter,   et  tui 
deslderio  tcnetur  maximo.     Inique  facis   qui   te  non    offers   illi,   non   cre- 
deus  mibi   toties    clamanti    propeusam   illius  erga   te   benignitatem.     Mibii». 
coimnisit  munus,  quo  te  visissim  bonorat:   patera  est  ex  argento  cb^aurato. 
praeter  id  qnod  pondere  permagna  est,   arte  adbuc  commendabilis.     non 

foiudicabis  indignum  principe  munus;  quanquam  ipse  dicat  boc  se  dare 
fugienti  tibi,  daturum  siquando  accedas.  ampliora  multa,  vocalcpie  Amoris 
hoc  Poculum.  Ipi»e  quo  tibi  mittam  dubius  sum:  nam  in  Angliam  aiunt 
abire  te.  scribe  quid  fieri  velis  de  patera  prinunn,  deiude,  quid  tibi  pro- 
ponas?  Belli  prospere  omnia  evenerunt:    magno  Germaniam  pcricuh»,  pu-5.10. 

isblico  metu  liberavimus;    (|uid  magnopere   curenuis   enim,   quod  vivat   ilie 
cui   quia  ademimus   omnia,   vivendum   niisere   est?    Totani  alhpiando   rem 
leges.     Stutgardiae  Capnionem  conveni,   positum   lyagno   hi   timore:    niili-$.ii. 
tares  furores  metuebat  bonus  pater;    sed  ego  Francisco  ductore  apud  du- 
ces  iutercedente  caveram,   si  vi  capienda  Stutgarcha  esset.   in   exercihi   ut 

30  proclamaretur  Capnionis  p(^natil)us  ne  quis  noceret.  hoc  iiescis  (piantum 
iUe  et  quale  beneficium  interpretetur ,  cum  egocoiiscius  inihi  siin  oflicii 
mei  fuisse,   ut  viderem  ne  quid  pateretur  se  indigiiuni  vir  doctissimiis  al- 


,,Snnt  qui  suspicentnr  honam  prioria  libri  p.irtem  oppositam  orationi  tujp  qua  linp^uas 
t^predicas;  sed  multo  maximam  partem  oblique  tortam  in  mc.  eam  suspicionem 
„a  me  depnli  libello  bidui  labore  effuso  verius  quam  scripto:  pigebat  enim  in 
ffhuinsmodi  na^niis  multum  opera'  collocare.  nec  tibi  sum  futurus  auctor,  ut  bo- 
,,mini  respondeas ;  aut  siquid  respondeas ,  argumentis  rem  agas  potius  quam  con- 
„viciis,  prsesertim  cnm  ille  temperarit  a  nominibus,  neu  admodum  virulente  scri- 
„bat.  qnod  si  maxime  faccrot,  tamcii  suaserim  calamo  moderari,  ut  posteritas 
„intenigat  nos  non  tantum  causa,  veruni  ctiam  modestia  fuissc  superiores."  etc, 
V  Erasmicam  modestiam!  Cf.  supra  p.  254.^. cxiii.,  ubi  Hnem  Erasmicte  apologia>  re- 
petimus.  <  Apologiro]  £am  cx  multis  Krasuiicis  apologiis  h.  1.  vult  liuttenus,  quu' 
inscriliitur  ,,Apologia  reiiciens  quorundam  suspiciones  ac  rumores,  natos  ex  dia- 
,.Iogo  fignrato,  qui  lacobo  Latomo  sacro;  theologiie  liccntiato  inscribitur^' ;  qui 
bidui,  si  non  mentiretur  Erasmus,  labor  in  exeniplo  opcrum  Era.suiicorum  Hasil. 
(1540.  fol.  tom.  IX.)  paginas  08.  med.  usque  ad  p.  90.  explet.  subBcriptionem  habet 
^Lovanii,  quinto  Calend.  April.  Anno  M.I^.XIX.  *  Ferd.]  archiduce  Austriaco, 
Caroli  V.  imp.  fratre.  cf.  Erasmi  ep.  ad  Lud.  Vivcui  rccxciv.  cxed.  L.  B.  17(K».  fol. 
p.  421.  "  mnnns]  quod  d.  Ift.  Auj,^  eiusd.  anui  noiidum  accejxtrat  Erasmus  (cf. 
Krasmi  Epp.  L.  B.  1700.  fol.  p.  405.  i.  f.),  sed  Epistola  a«l  Albertum  'd.  1.  Nov.  Lo- 
vanii-data,  cuins  infra  partem  repetemus,  gratias  de  acccpto  agit.  Servat  hoc 
pocaluin  hodieque  civitas  Rasilicnsis.  ex  eo  me  bibere  memini.  '**  '^  abJre  ajunt 
J...^.       **  prospera  3. „4,      **  iUej  Wiirtembcrgonsis  dux.       "  Studgardiae  2, 

18* 


276      CXXVII.    nVTT.ADERA8M.EP.    CXXVIII.  ALBERTI  MOG.  AD  ERASU.BP.  D.13.  tVX. 

j.  12.  que  optimus.  Pripcipuc  eo  iu  ncgocio  magnitudinem  suam  ostcndit  Fran- 
ciscus»  vir  qualcm  diu  non  liahuit  Germania,  et  qui  meretur  ut  euni  tuis 
qno(pie  literis  posteritati  commendcs.     milii  quidem  spes  est  magnam  hoc 

§.  13.  ex    viro    laudem    accessuram    huic    nationi:    nihil  m  antiquis    adniiramur 
quod  non  studiose  imitetur  ille ;   viget  in  homine  consiiium ,  viget  eloqnen-  ;> 
tia;   alacriter  omnia  adgreditur,  industiia  est,  qualem  in  summo  duce  quse- 
ras;    nihil  humiiiter  dicit,  nihil  facit,  ct  iam  forte  rem  molitur  louge  pul- 

$.14.  cherrimam:   deus  oplimus  maximus  fortissimi  viri  conatus  adiuvet.    Mecuni 
ipse  Capnionem  aflatus  cst  percpiain  famiHariter,   qui  nos  salutando   *Fla- 
gelluro  dei*  appellahat ;    promisitque  Franciscus  opem  nobis  onmem  suani.  lo 
Quid  multa?  uitelligis  quale  iiobis  ex  illo  prdesidium  csse  possit;   imprimis 

$.  15.  Capnionem  non  patietur  opprimi.  ha^c  magna  nobis«fiducia  esto.  Vale 
mihique  ocyssime  scribe  de  rebus  communibus  copiose :  qiiid  eiiim  breves 
tuas  epistolas  mihi  obiicis?   Itcrum  vale.     Moguntia;  Konis  lunii. 


FRANCFVRDI.G. 


CXXVni.  13.  ivN.  1510.    i:.     -.-:-: 


ALBERTVS 

MISERATIONE    DIVINA    SACROSANCT^    ROMAN^    ECCLESI^ 

TT.    8.    CnRYSOGONI    PRESBYTER    CARDINALIS 
MOGVNTINEN8I8    AC    MAGDENBVRGEN8IS    ARCniEPISCOPVS 

PRINCEP8    ELECTOR  2« 

PRIMAS    ET    ADMINISTRATOR    HALBERSTATENSIS 
MARCHIO    BRANDENBVROENSIS    ETC. 
EUASMO  KOTERODAMO  S.  D. 

Qiianquani  gravissiina  sunt  ac  ouinium  nomine  maximc  necessaria  quae  nos 
cura  ot  soliciludine  multum  exercent  hoc  temporc,   Erasme  doctissime,   ut  qiii>5 
uon   priv«iti   ahcuius   uegocii   cura   distineamur,   sed  deligcmU   totius   orbis  im- 
peratoris  inuuere  fuiigi  cogamur,    tui  tamen  intcrim  sumus  impigre  ac  Hbcnter 

memorcs Huttcnum    nostrum    vel    idcirco,    quia 

araari   abs   tc   inlcUigimus,   libenler   diUgimus.     De.  iiheUo  nobis   per  te  dic^to 
nihil   est    quod    lurbcris;    haud    aigre   tuUmus   ab   aUo    aUis   adscriptum    iUum.  3» 
quandoquidem  nobis  tu  antc  destinavcra»!     Remitteimis  ^t  nostrum   statim  mu» 
nusculuin.     Tu   iuterim   valo.     Ex  civitatc   impcriaU    Francfurdia.      dic   decima- 
terlia  mcnsis  lunii  Auno  M.D.XiX. 

[rosp.  Erasmus  d.  16.  Ang.  a.  1519.  cf .  infra  n°.  cxxxvii.] 


CXXVm.     1...5  =  Erasmi  Epp.  (Indic.  bibl.  n.  53,1...5.)       1)  p.  454.      2)  p.  4^*^. 
3)  p.  384.      4)  p.  500.  XI.  10.       5)'col.  451.  n.  ccccxxxiv. 

*  nogotio  2..,4,  *  non  din  3.4.  '  Utteris  2.  J.  commendcns  y^.  '■*  et 
iam  ...  pulclrerr.]  omis.  3. 4.  *  adfatus  2. ..4.  ^^  adpeUabat  2...^.  ^*  inprimis 
2...4,       **  fidutia  A.       "  ocissimo  4.       "  m.d.xix.  add.  3.4, 

1«...23   AI.BKRTVS    CARDINALIS   MOGVNTINEN.      ERA8MO    8.  D.  2,. .5.         '*•''    13.  mCUSis 

lunii,  Anno  1511).  5, 


CXXIX.    EVBVLI  CORDATI  AD  M0NTK8INVM  EP.  D.  1.  IVL.  U19.  277 

BOM^.  CXXVim.  1.  IVL.  1519. 

EVBVLVS  CORDATVS  MONTESINO  SVO 

[=  lOANNES  CROTVS  RVBIANVS  VIRICHO  HVTTENO?] 
S.  I). 

i  Miitis  e  Germania,  ubi  ntinc  agis,  suhinde  novos  libellos,  quibm  Ro- 
manam  curia/n  quidam  sic  depingunt,  ut  hic  vel  nati  vel  habitasse  vi^ 
deanfur,  sed  non  esse  novam  hanc  querelam  libellus  Nicolai  de  Ctemangis^ 
iam  olim  sub  Clemente  septimo  conscripius  iestafur,  quem  e  Vaticana  mu- 
iuaium  -biblioiheca  ad  te  mitio  una  cum  versiculis  rithmo  coustantibus,  quos 

10  ex  aliero  quodam  codice  mirandce  vetustatis  desumpsimus.  Verum  quid 
puias  hunc  auiorem  diciurum  fuisse,  si  vel  Alexandri  sexti  Epicureismum^ 
vel  luia  Mariialem  animum  vidissei?  suh  quihus  eiiam  in  negociatione 
prehendaria  multa^  novce  iechnce  reperta^  suni  ad  pecunias  undique  corra- 
dendasj  ei  ab  illi^  receptce  suni  approbatceque  magis  fisci  qtuzm  Christi 

^^rem  ageniibus.  Nempe  quod  hic  oh  hellorum  sumptus  innumeris  egereiy 
itte  vero-filiorum  petulantiamj  luxuriam  et  tyrannidem  legiiimis  proventi- 
bus  fovere  non  possei.  Casterum  spes  esi  rem  Christianam  melius  habifu- 
ram  sub  leone  hoc  X,  quandoquidem  hic  non  desuni  qui  huic  serio  con- 
sulanty  primum  ui  Alvaros,    Sylvestros  ei  q^icquid  esi  summularum  ei 

Vi  summulariorum  prorsus  aboleat,  quod  per  istos  mundus  seducatur,  non 
ubique  evangelium  aui  Pojulum  secutos;  deinde  ut  edicai,  ne  posthac  vel 
Scofo  vei  Thomee  t^I  cuiquam  sententiariorum  fidatur ,  nisi  sacros  scriptu- 
rce  testimoniis  agenti,  non  autem  raiionibus  physicis  aui  meiaphysicis : 
alioqiii  nihil  profuiurum  concitium,  si  istis  sua  maneai  autoritas.    postremo 

ticonsuluniy  ui  iussu  pontificis  decreiales  ad  evangelium  ei  Pauli  doctrinam 
conferaniur  per  aliquoi  bonos  viros,  qui  non  syllogismos  sed  Christum  ha- 
beant  in  peciore:  nam  aiuni  multas  qucestum  et  avariciam  olerCy  nonnullas 
iyrannidem,  quasdam  arrogantiam  et  fucum,    sed  multis  secus  videtur. 


CXX\1in.  1  =  ^^^  NicoLAvs  Q#§!  I  CLEMANGis  ARCHiDiA:|conns  Baiocen.  Doctor 
S.  theo1o^i8e.|  Parinenlls,  De  cornipto  eccle|riffi  ftatu.  |  A.  moventivs  lectori,  | 
Docebit  hic  te  libcr  quibus  rationibus  res  cccle||!|'|c»ca.  (34  foU,  4^,  s.  l.  et  a.  po- 
iirema  pag.  vacua  est.)  2=^  (/t  ly  nisi  quod  v.  3.  theolopriQ  |  v.  4.  eccle=|,  v.  6.  ha- 
bet:  A.  MONENTIV8  LECTORi.  |  ct  post  csBca.  est :  Addita  funt  qufcdam  Carmina,  qure 
in  prio=|re  teditione  def jderabantur.  |  (38  foU.  4\  s.  /.  et  a.  postremwn  folium  vacuum 
est.)  Clemangis  libcllum,  sed  non  Montcsini  epistolam  et  carmina,  repetiit  Brown 
in  Fasciculo  rer.  expetendar.  Londini  a.  1600.  fol.  edito,  tom.  II.  p.  555.  sqq. 

«  Cf.  Burckhardi  vit;Hutt.III.p.311.  Panz6r  ITlr.  v.H.  p.207.  Fiissli  inSchwei- 
ser.Mns.  O.Jahrg.  1789.  p.33^.  sq.  Strauss  Hutten  II.  cap.  12.  '^  Clcmanisris.  lam.  i. 
Clemente  VII.  qui  cum  Urbano  VI.  a.  1378.  papa  factus  est.  *»  negotiationc  2. 
"  hoc  Decimo  2.      **  auengelium  i.      *^  auaritiam  i. 


278  CXXX.    EBASMI  ROT.  AD  HVTT.  DE  THOMA  MORO  EP.   D.  23.  IVL.  1519. 

/>//  rem  bene  vortanl!    Recie  fecerinl  nostri  si  in  tempore   resipiscanij 
priusquam,   Vale.    Datum  Romw.    Calendis  luiiis.    Anno  M.D.XIX. 


ANTVKRPI^.. 


CXXX.  23.  IVL.  1519. 


ERASMVS  ROTERODAMVS 

VLRICO  HVTTENO  * 

5./>. 

S.i.  Quod  .Tfwmce  Mori  ingenium  sic  deamas  ac  pene  dixerim  deperis, 

nimirum  scriptis  i/lius  in/lammatuSy   qvibuSy  ut  vere  scribis,   nihil  esse 
potest  neque  doctius  neque  festivius,  istuc,  mihicrede,  clarissime  Huttene, 
tibi  cum  multis  commune  estj  cum  Moro  mutuum  etiam:   nam  is  vidssim^^ 
adeo  scriptorum  tuorum  genio  delectatur,  ut  ipse  tibi^propemodum  invi^ 

§.^deam.  Hwc  videticet  est  ilta  Platonis  omnium  maxime  amabilis  sapientia, 
quce  lofige  flagrantiores  amores  excitat  inter  mortales  quam  uliee  quam- 
libet  admirabilcs  corporum  formce.  non  cernitur  iila  quidem  oculis  car- 
poreis,  sed  et  animo  sui  sunt  oculi,  ut  hic  quoque  verum  comperiatur  illnd^^ 
Grcecorum  ix  rov  oqolv  yCvstai  dvd^QcinoLg  iQav,  per  hos  fit  aiiquoties 
ut  ^ardentissima  charitate  conglutinentur  inter  quos  nec  coiloquium  nec 
mutuus  conspectus  intcrcessit.  et  quemadmodum-  vulgo  fity  ui  incerfis  de 
causis  alia  forma  alios  rapiat,  ita  videtur  et  ingeniorum  esse  tacita  qtiie- 
dam  cognatio,  qu(e  facit  ut  certis  ingeniis  impense  deiectemur,  ceeteris'^ 

§.9.non  item.  Ca^tcrum  quod  a  me  flagitas,  ut  tibi  totum  Morum  veiui  in 
tabuia  depingam ,  utinam  tam  absoiute  prcestare  queam  quam  fu  vehementer 
cupis:  nam  mihi  quoque  non  iniucundum  fuerit  interim  in  amici  muito 
omnium  suavissimi  contempiatione  versari;  sed  primum  ov  navrog  avdQog 
iariv  omnes  Mori  dotes  perspexisse;   deinde  haud  scio  an  iiie  iaturus  siv^^ 


CXXX.     1  =:  Era»ini  Epp.  (Indic.  bibl.  n.  53,1.)  p.  432...437.  2  ==  ibid.  53,2. 

p.  384...38a  3  =  ibid.  53,3.  p.  366...370.  4  =  ibid.  53,4.  p.  533...540.  X.  30. 
5  =  Thom»  Mori  Oj^p.  Ff.»108«.  fol.  p.  342...345.  6  ==  Erasnii  Epp.  (Ind.  bibl. 
n.  53,5.)  coll.  472. ..477.   n.  ccccxlvii.  7  =  Wagenseil.    n.  xvii.    p.  111. ..122. 

8  =  Ifutt.  Miinch.  [II.  p.  207.. .218.       Germanice  htec  cp.  ad  §.  44.  usqae  extat  in 
ephemcridibii.s  Svhweitzeriacfies  Miiseum.  1790.  8**.  p.  622.. .632. 

*  Sic  csl  in  1. 2, ,  fort.  excidit  instabunt  tempora  periculosa.  Cf.  Paul.  II,  Ti- 
motfi.  cnp.  2.  i.  f.  3.  init, 

•  iHtiid  7.  S,  *^  /x  xov  xtZ.]  cx  aspcctu  nascitur  hominibus  amor. jcf.  Diog-c- 
nian.  IV.  49.  c.  interpp.  ot  Vergil.  Gco.  III.  215.  sq.  ,,  ...  uritque  videndo  Femina'\ 
igoQccv  Diofjen.  iigcev  1.  '^  caritatc  5. 7.  8.  '*  fit]  sit  7.  8,  "•  •*  ov  n,  xtX.]  non 
cuiusHvis  lioniiuis  ost.  Ad  Gra'cum  proverhium  Ov  navtos  tlvd(f6g  ig  KoQiv^ov 
hd'*  6  nXodg.  Zcuob.  V.  37.  Diogenian.  VII.  16. 


CXXX.    ERA6MI  ROT.  AD  UVTT.  DE  THOMA  MORO  EP.  D.  n.  IVL.   1519.  279 

quolihet  artifice  depingi  sese:  nec  enim  arbifror  levioris  esse  operw 
torum  effingere  quam  Aleocandrum  magnum  aut  Achillem,  nec  ilfi  quam 
ie  noster  immortalitate  digniores  erant.  Tale  argumentum  prorsus  Apellis  §•  ^- 
uhispiam  manum  desiderat;  at  vereor  ne  ipse  Futvii  Rutuba^que  similior 
iM  quam  Apeltis:  experiar  tamen  tibi  totius  hominis  simulachrum  deli- 
eare  verius  quam  exprimerCy  quantum  ex  diutina  domesticaque  consue- 
idine  vel  animadvertere  liatit  vel  meminisse.  Quod  siquando  fiet,  ui  vos 
iiqua  legatio  committat,  fum  demum  infelliges  quam  non  probum  artificem 
d  hoc  negocii  delegeris,  vereorque  plane  ne  me  aut  invidenfia*  inaises 
ui  ccecutientiw ,  qui  ex  tam  multis  bonis  fam  pauca  vel  videfim  lippus  vel 
Tmmemorare  voluerim  invidus.  Atque  ut  ab  ea  parte  exordiar ,  qua  tibi§y 
forus  esi  ignotissimus ,  statura  modoque  corporis  est  infra  proceritatem, 
stpra  tamen  noiabilem  humilitatem,  verum  omnium  membrorum  tanta  est 
fmmetria,  ut  nihil  hic  omnino  desideres;  cute  corporis  candida,  facies 
utgts  ad  candorem  vergit  quam  ad  pallorem ,  quanquam  a  rubore  proad 
besty  nisi  quod  tenuis  admodum  rubor  ubique  sublucet;  capilli  subnigro 
avore,  sive  mavis  stifflavo  nigrore;  barba  rarior;  oculi  subcwsii,  ma- 
uiis  quibusdam  interspersi,  qua^  species  ingenitim  arguere  solet  felicissi- 
mn,  apud  Britannos  eiiam  amabilis  habetur,  cum  nostri  nigrore  magis 
(ipianiur:  negant  ullum  oculorum  genus  minus  infestari  vitiis.  Vultus§.^. 
\genio  respondet,  gratam  et  amicam  festivitatem  semper  pra^  se  ferens 
c  nonnihil  ad  ridentis  habitum  composifus,  atque  ut  ingefiue  dicam,  ap- 
ositior  ad  iticunditatem'  quam  ad  gravitatem  aut  dignifafem ,  efiamsi  lon- 
issime  abest  ab  ineptia  scurrilitafeque ;  dexfer  humerus  paulo  videtur 
mmentior  larvo,  pncsertim  cum  incedit,  id  quod  ifli  non  accidit  natura, 
fd  assuetudine,  qualia  permulta  nobis  solent  adh(erere;  in  reliquo  corpore 
ihU  est  quod  offendat;  manus  tantum  subrusticce  sunt,  ita  duntaxaf,  si 
d  reliquam  corporis  speciem  conferantur.  Tpse  omnium  quw  ad  corporis^.'. 
uUum  attinent,  semper  a  puero  negligenfissimus  fuit,  adeo  uf  nec  ilfa 
utgnopere  curare  sit  solitus  qua*  sola  viris  esse  curanda  docet  Ovidius. 
^ormee  venustas  qua?  fuerit  adolescenti.  nunc  efiam  licet  ix  rijg  xaX(ipi]g 
miicere:  quanquam' ipse  nom  hominem  non  maiorem  annis  viginfi  tribus, 
am  nunc  non  multum  excessit  quadragesimum.  Valetudo  prospera  magis§.^. 
uam  robusta,  sed  tamen  qua^  quantislibet  laboribus  sufficial  hohesfo  cive 
igniSf  nullis  aut  certe  paucissimis  morbis  obnoxia:  spes  est  vivacem  fore, 
utmdo  patrqn  habet  admodum  natu  grandem,  sed  mire  virenfi  vegetaque 


*  Fulv.  Rut.]  Non  nimis  scite  Erftsmus  ad  Horat.  sat.  II.  7, 9fi.  rospicit,  ubi 
6  Fulvi  Rutubsequc  (famosorum  gladiatorum)  proeliis  rubrica  pictis  aut  carbone 
oeta  dicit.  ^  simuiacnim  4,7.8.  ^-^  deliAiare  1.2.  ^  ver.  q.]  ({Uantum  (et 
enan  qaantum  post  expr.)  sirie  sensu  7.  8.  *^  vergi  7. 8.    TaUa  in  sqq.  pra^ter- 

atwm:      "  tamen  7.8.       ^  Ovid.]  Art.  am.  I.  509.  sqq.      '*  ^x  t.  %.]  ex  confecto 
orpore. 


280  CXXX.    EBASMl  ROT.  AD  HVTT.  DE  TIIOMA  MORO  KP.  D.  M.  IVL.  1519. 

I9.senec(uie,  Neminem  adhuc  vidi  minus  morosum  in  deiectu  cihorm.  ad 
iuveniiem  usque  (ctatem  aqu(e  potu  deleciatus  est;  id  ilii  patrium  /wf. 
verum  hac  in  re  ne  cui  moiestus  esset,  faiiebat  convivas  e  stanneo  pond% 
cervisiam  bil^ens,  eamque  aqua*  proximam ,  frequenier  aquam  meram,  fh 
num,  quoniam  iliic  mos  esi  ad  idem  poculum  vicissim  invitare  sese^  summi 
ore  nonnunquam  iibabat,  ne  prorsus  abhorrere  videretury  simui  ui  ip$e 

i.^**'Communibus  rcbus  assuesceret.    carnibus  bubuiis,  salsamefitis y  pane  secwh 
dario  ac  veiiementer  fermentato  libentius  vescebatur  quam  his  cibis  qm 
vuigus  habet  in  deiiciis,  aiioqui  neutiquam  abhorrens  ab  omnibus  qwe  ro- 
iuptatem  inn^xiam  adferunt  etiam  corpori:   iactariorum  et  eor^m  fcHumn 
qui  nascuntur  in  arboribus,  semper  fuit  appeientior:   esum  ovorum  in  ie- 

h.w.iiciis  habet.  Vox  neque  grandis  est  nec  admodum  exilis^  sed  qutp  fadle 
penetret  aures,  nihii  habens  canorum  ac  moiie,  sed  plane  ioquentis  est: 
nam  ad  musicam  vocaiem  a  natura  non  videtur  esse  composituSy  etumm 
delectatur  omni  musices  genere.   Lingua  mire  explanata  articuiataque^  niMa 

iA^Jiabens  nec  preeceps  nec  hcesitans,  Cuitu  simpiici  delectcUur^  nec  sericis 
purpurave  aui  catenis  aureis  utitur^  nisi  cum  integrum  non  est  ponere. 
Dictu  mirum  quam  negiigens  sit  ceremoniarum ,  quibus  iwminum  vuigui 
cestimat  morum  civiiitatem:  has  ut  a  nemine  exigit^  iia  aiiis  non  anxk 
projstaty  nec  in  congressibus  nec  in  conviviis,  licet  harum  non  sit  ignarut^» 
si  iubeat  uti:    sed  muliebre  pulat  viroque  indignum  eiusmodi  ineptiis  b(h 

i.\xnam  temporis  partem  absumere.  Ab  auia  principumque  famiiiaritate  dm 
fuit  alienior,  quod  iiii  semper  pecuiiariter  invisafuerit  tyrannis^  quem- 
admodum  cequaiitas  gratissima:  vix  autem  reperias  uiiam  auiamtammth 
destam,  quw  non  multum  habeat  strepitus  atqtie  ambitionis,  muitum  fuci,rk 
muftum  luxus,  quwque  prorsus  absit  ab  omni  specie  tyrannidis:  quin  nec 
in  Hcnrici  octavi  auinm  pertrahi  potuit,  nisi  muito  negocio,  cum  hoc  prin- 

§A*.cipc  nec  optari  quicquam  possit  civiiius  ac  modestius.  Natura  iiberiatis 
aique  ocii  est  avidior;   sed  quemadmodum  ocio  cum   datur  iubens  uliturj 

i.ii.ita,  quoties  poscit  res,  nemo  vigilantior  aut  patientior.  ad  amicitiam  natust» 
factusque  videtur,  atius  et  syncerissimus  est  cuitor  et  ionge  tenacissimus 
est;  nec  iile  metuit  iiokvtpiUav  ab  Hesiodo  parum'iaudatam:  nuiii  non 
paiet  ad  necessitudinis  fccdus;  nequaquam  morosus  in  diiigendo,  commo- 
dissimus  in  alcndo,  constantissimus  in  retinendo;  si  fors  incidit  in  quem- 
piam  ruius  vifiis  mederi  non  possit,  Imnc  per  occasionem  dimittit,  dissuens» 
amiritiam,  non  abrumpens.  quos  synceros  reperit  et  ad  ingenium  suum 
apposiios,  fu)rum  consuetudine  fabulisque  sic  deieoiatur,  ut  in  ?iis  rebus 


*  ccnjvwiam  5.7.  8.         ^  libcnter  7.  $.         '»  nolv(p.  ab  Hesiodo]  Op.et  d.  71^; 

sqq.  „...dtik6g  xoi  dvrjQ  (pClov  alXoTS  allov  J7oi«trat Mrjdl  nolv\fivov,  ^fl^ 

a^fivov  nalisaO^ai.  miser  cuim  vir  amicum  alias  alium  facit Ne  vcro  miilto- 

rum  hospeti  nevc  uuUius  hoHpes  dicariti".       ^*  ioris  2.,.4.6.,.8, 


CXXX.    EBA8VI  ROT.  AD  nVTT.  DE  THOMA  MORO  EP.  D.  23.  IVL.  1519.  2S1 

pnectpuam  vi1<e  voiupiatem  ponere  videatur.    Nam  a  piia,  aiea,  cliartish^^. 
Cieterisque  iusilms,  quiims  vuigus  procertm  temporis  twdium  soiet  faliere, 
prorsus  abhorret.    Porro  ut  propriarum  rerum  est  negligentior  ^  ita  nemo 
diligentior  in  curandis  amicorum  negociis,     Quid  multis?  siquis  ahsoiutum 

5  verw  amicitiee  requirat  exempiar ,  a  nemine  rectius  petierit  quam  a  Moro, 
//i  convictu  tam  rara  comitas  ac  morum  suavitas,  ut  nemo  tam  tristi  siti^T- 
wgenio,  quem  non  exhiiaret,  nulla  res  tam  atrox,  cuius  twdium  non  dis- 
ciUiat,    iam  inde  a  puero  sic  iocis  est  deiex^tatu^,  ut  ad  hos  natus  vidert 
possii,  sed  in  his  nec  ad  satrrilitatem  usque  progressus  est,  nec  morda- 

10  ciiatem  unquam  amavit.  adolescens  comoedioias  et  scripsit  et  egit;  siquod 
dictum  esset  saisius,  etiam  in  ipsum  tortum,  tamen  amabat,  usque  adeo 
gaudet  salibus  argutis  et  ingenium  redotentibus ,  upde  et  epigrammatis  iusit 
iuvenis  et  Luciano  cumprimis  est  detectatus;  quin  et  mihi,  ut  Morias  en- 
eomium  scriberem,  hoc  est  ut  cameius  saltarem,  fuit  auctor.    Nihil  autem^-^^' 

ihhi  rebus  humanis  obvium  est,  unde  iiie  non  tenetur  votuptatem,  etiam  in 
relms  maxime  seriis:   si  cum  eruditis  et  cordatis  res  est,  deiectatur  inge- 
nio;  si  cum  indoctis  ac  stultis,  fruitur  iiiorum  stuiticia;    nec  offenditur 
morionibus,  mira  dexterttate  ad  omnium  affectxv^  sese  accommodans.   Cum§.i9, 
mulieribus  fere,  atque  etiam  cum  uxore  non  nisi  Itisus  iocosque  tractat. 

»Diceres  aiterufn  quendam  esse  Democritum  aut  potius  Pythagoricum  iiium 
philosophum  qui  vacuus  animo  per  mercatum  obambuians  contemplatur  tu- 

'    muitus  vendentium  atque  ementium.     nemo  minus  ducitur  vuigi  iudicio, 
sed  rursus  nemo  minus  abest  a  sensu  communi.    Prcecipua  iiii  roiuptas  §.20, 
est  spectare  formas,  ingenia  et  affectus  diversorum  animantium:  proinde 

t&nuiium  fere  genus  est  avium,-  quod  domi  non  alat;  siquod  aliud  animal 
vuigo  rarum,  veiuti  simia,  vulpes,  viverra,  mustela  et  his  consimiiia,  ad 
heec  siquid  exoticum  aut  aiioqui  spectandum  occurrat,  avidissime  mtrcari 
solei;  atque  his  rebus  undique  domum  habet  instructam^  ut  nusquam  non 
sit  obvium  quod  ocuios  ingredientium  demoretur;   ac  toties  sibi  renovat 

^bvoiuptatem,  quoties  aiios  conspicit  obiectari.,    Cum  celas  ferret,  non  ab'i.2\. 
horruit  a  pueiiarum  amoribus,  sed  citra  infamiam  et  sic  ut  obiatis  magis 
frueretur  quam  captatis,   et  animo  mutuo  caperetur  potius  quam  coitu. 
Bonas  iiteras  a  primis  statim  annis  fiauserat:    iuvenis  ad  Grcecas  literas^.n. 
ac  phiiosaphia:  studium  sese  applicuit,   adeo   non  opituiante  patre,  viro 

»aiioqui  prudenti  proboque,  ut  ea  conantem  omni  subsidio  destitueret,  ac 
pene  pro  abdicato  iiaberet,  quod  a  patriis  studiis   desciscere  videretur: 
nam  is  Britannicarum  iegum^peritiam  profitetur,   qua:  professio  ut  est  a%.v^, 
veris  iiteris  aiienissima,   ita  apud  Britannos  cumprimis  habentur  magni 
ciarique  qui  in  hoc  genere  sibi  pararuni  auctoritatem ;  nec  temere  apud 


*  chartis]  i^erm.  Karten.      •  tu  nemo  7.       "  salsiiis  om.  /.      "  Proverb.  ap.  Hie- 
ron.  de  perp.  virg.  18.  II.  p.220.     *'  abambulans  5.  0.     ^  vivcrva  -f.    ^®  habctur  7.  8. 


282  CXXX.    ERA8MI  BOT.  AD  HVTT.  DE  THOMA  MORO  EP.  D.  23.  IVL.   I51d. 

ilios  alia  via  ad  rem  ac  gloriam  parandam  magis  idonea,  siquidem  ple- 
ramque  nobililaiem  iiiius  insuiee  peperit  hoc  studiorum  genus;   in  eo  ne- 

^''^**gani  quenquam  absolvi  posse  nisi  piurimos  armos  insudarit,    Ab  hoc  igitur 
cum  non  iniuria  abhorreret  adoiescentis  ingenium  melioribus  rebus  natum, 
tamen  post  degustatas  scholasticas  discipiinas  sic  in  hoc  versatus  est,   ut^ 
neque  consuierent  quenquam  iibentius  iiiigatores,  neque  qua^stum  uberiorem 
faceret ^quisquam  eorum  qui  nihii  aiiud  agebant:   tanta  erat  vis  ac  ceie- 

§.2b.ritas  ingenii.  Quin  et  evoivendis  orthodoxorum  voiuminibus  non  segnem 
operam  impendit,  Augustini  iibros  'de  civitate  deV  pubiice  professus  esl 
adhuc  pene  adolescens  duditorio  frequenti,  nec  puduit  nec  pcenituit  sacer-  lo 

i^^^dotes  ac  senes  a  iuvene  profano  sacra  discere.  Interim  et  ad  pietatis 
studium  totum  animum  appuiit,  vigiiiis,  ieiuniis,  precationibus  aiiisque  con- 
simiiibus  progijmnasmatibus  sacerdotium  meditans:  qua  quidem  in  re  non 
paulo  pius  Hle  sapiebat  quam  pierique  isti  qui  temere  ad  tam  arduaik 
professionem  ing^nt  sese,'  nuiio  prius  sui  pericuio  facio;  neque  quic-i^ 
quam  obstabat  quo  minus  sese  huic  vitm  generi  addiceret^  nisi  quod  uxo- 
ris  desiderium  uon  posset  excutere;   maiuit   igitur   marifus  esse  castus 

§'^7-quam  sacerdos  impurus.  Tamen  virginem  duxit  admodum  pueiiam,  ciaro 
genere  natam,  rudem  adhuc,  utpote  ruri  inter  parentes  ac  sorores  semper 
hdbitam,  quo  magis  iiii  iiceret  iiiam  ad  suos  mores  fingere?  hanc  et  iiteris^ 
instruendam  curavit  et  omni  musices  genere  doctam  reddidit,  pianeque 
taiem  pene  finxerat,  quicum  iibuisset  universam  cetatem  exigere,  ni  mors 
prtematura  pueiiam  susluiisset  e  medio,  sed  enixam  iiberos  aiiquot,  quo- 
rum  adhuc  supersunt  pueiice  tres,   [Margaretha,  Aloysia,  Cecitia,]  puer    . 

5.28.WIW5  [Joannes].     Neque  diu  cceiebs  vlvere  sustinuit,   iicet  aiio  vocantibus^s 
amicorum  consiiiis:   paucis  mensibus  a  funere  uxoris  viduam  duxit  magis 
cur^K^w  fqmiiiuj  quam  voiuptati,  quippe  nec  beitam  admodum,  nec  puei- 
idm,  ut  ipse  iocari  soiet,  sed  acrem  ac  vigiiantem  matremfamiiias ,  quicum 
tamen  perindc  comiter  suaviterque  vivit  ac  si  pueila  foret  forma  quantum" 

§.79.1ibet  amabiii:   vix  uiius  maritus  a  sua  tantum  obsequii  impetrat  imperiom 
atque  severitudine ,  quantum  liic  bianditiis  iocisque.    quid  enim  non  impe- 
tret,  posteaquam  effecit,  ut  muiier  iam  ad  senium  vergens,  ad  hoc  animi 
minime   moitis,   postremo    ad  rem   attentissima ,    cithara,  testudine,  mo- 
nochordo  tibiisque  canere  disceret,  et  in  hisce  rebtis  quotidie  pra^scriptum 

§.3(i.oper(e  pensum  exigenti  marito  redderet?   Consimiii  comitate  totam  fami-^ 
iiam  moderatur,   in  qua  nuiia  tragcedia,    nuiia  rixa;    siquid  exstiterit. 


*•*  pleranque  y...-/.  ^.  plerisque5.  *^  Tamen]  ed?«/?er^flreA-ltaqiie.  duxit  adra. 
puellam]  cf.  Ilesiod.  Opp.  et  d.  097.  TTa^^fvtx^v  8\  yafisiv,  mg  %  Tjd^ea  nedva  didd- 
^fjS,  Virjfinem  vcro  ducito,  ut  mores  castos  doceas.  ^  aliquod  7.  **  institncn- 
dam  1.  **  Praenomina  quai  uncis  inclusimus,  ed.  1.  non  habet,  sed  habent  2.  sqq. 
C«cilia  5.  **  celebs  1...4.  6.  cflelebs  5.  *^  nec  puell.]  adludit  ad  illud  Lydia^ 
bella  puella.  ^ 


CXXX.   KBA8MI  BOT.  AD  HVTT.  DB  THOMA  MOBO  EP.   D.  23.  IVL.  1519.  283 

protinus  aui  medetur  aui  compmit.  neque  quenquam  unquam  dimisit  ut 
inimicum  aui  ut  inimicus.  quin  huius  domus  fatalis  qucedam  videtur  fe- 
licitasy  in  qua  nemo  vixit  qui  non  provectus  sit  ad  meiiorem  fortunam, 
nuUus  unquam  ullam  famas  lahem  contraxit.     quin  vix    ullos  reperiaSy  • 

^quibus  sic  convenerit  cum  maire,  ui  huic  cum  noverca^  nam  pater  iam 
alteram  induxerai,  utramque  non  minus  adamavii  ac  matrem;   nuper  in^ 
duxit  tertiam,  hac  Morus  sancte  deierat  se  nihil  unquam  vidisse  melius. 
Porro  erga  parentes  ac  liberos  sororesque  sic  affecius  esi,  ui  nec  amei§M. 
molesie  nec  usquam  desii  officio  pieiatis.   Animus  esi  a  sordido  lucro  alie" 

^^nissimus.    Liberis  suis  semovit  e  faculfatibus  quod  iltis  satis  esse  puiai;§,n. 
quod  superest,  largiter  effundit.    Cum  advocationibus  adhuc  alereiur,  nulli 
non  dedit  amicum  verumque  cdnsitium ,  magis  illorum  commofiis  prospiciens 
quam  suis,  plerisque  soHtus  persuadere,  uti  iitem  componereni,  minus  enim 
hic  fore  dispendii;   id  si  minus  impetrabai,  ium  rationem  indicabai  qua 

\^possent  quam  minimo  dispendio  litigare,  quando  quibusdam  hic  animus 
est,  ut  liiibus  eiiam  delecieniur.    In  urbe  Londoniensi,  in  qua  natm  esi,§,tx$, 
annos  aliquot  iudicem  egii  in  causis  civilibus;  id  munus  ui  minimum  habei 
oneris,  (nam  non  sedetur  nisi  die  lovis  usque  ad  prandium)  ita  cumpri- 
mis  honorificum  habetur.    nemo  plures  causas  absolvii,  nemo  se  gessii  in- 

iotegrius,  remissa  plerisque  pecunia  quam  ex  prce^ipio  debeni^ui  litigani: 
siquidem  anie  litis  coniesiationem  actor  deponii   sex  drachmas,    ioiidem 
reus,   nec  amplius  quicquam  fas  esi  exigere.     His  moribus  effecit,  ui  ci'^-^* 
viiaii  siue  longe  charissimm  esset.     Decreverat  auiem  hac  fortuna   esse 
contenius,  quce  et  satis  haberet  auioriiatis  nec  tamen  essei  gravibus  ob- 

25  noxia  periculis.    Semel  aique  iterum  exirusus  esi  in  legationem ,  in  ^ua 
cum  se  cordatissime  gessisset,   non  conquievii  serenissimus  rex  Henricus^ 
eius  nominis  ociavus,   donec  hominem  in   aulam  suam  periraherei:    cur 
enim  non  dicam  ^periraheref?   nullm  unquam  vehementius  ambiii  in  au-^-^- 
lam  admiiti,  quam  hic  studuit  effugere:   verum  cum  essei  opiimo  regi  in 

^anime  familiam  suam  eruditis,  gravibm,  cordatis  ei  integris  viris  differ- 
tam  reddere,  cum  alios  permultos  tttm  Morum  in  primis  accivii,  quem  sic 
in.  intimis  habei  ut  a  se  nunquam  patiatur  discedere;  sive  seriis  utendum 
est,  nihii  illo  consuliius,  sive  visum  esi  regi  fabulis  dmcenioribus  laxare 
animum,  nullo  comes  festivior.    swpe  res  arduw  iudicem  gravem  et  cor-i-^^' 

35daium  posiulani:   has  sic  Morus  discufit,   ut  utraque  pars  habeaf  gra- 
tiam;   nec  iamen  ab  eo  quisquam  impeiravif,  ui  munus  a  quoquam  accf- 
peret:   felices  res  publicas,  si  Mori  similes  magistratus  ubique  prceficeret 
princeps.    nec  inierim  ullum  accessit  supercilium:  inier  tanfas  negociorumi-^^' 
moles  ei  veterum  amiculorum  ,meminii,  ei  ad  literas   adamatas   subinde 


*  inim.  aut  ut  omis.  7.  8.     '  quo  7.  8.     profectus  1. 7.  8.      *  fame  ridicuio  errore 
7.  8.    •  unquam  4,8qq.    "  e]  et  7. 8,     *•  Londiuiensi^...^,    "  sex  /.  treis  8.  tres  cctt. 


284 


CXXX.    EBA8MI  ROT.  AD  HVTT.DS  THOMA  MOKO  EP.  D.  23.  lYL.  15ld. 


redit.    Quicquid  dignitate  vaiet,  quicquid  apud  amplissimum  regei 

l^.pollety  id  omne  iuvandce  reipubliccBy  iuvandis  amicis  Jmpendit, 
quidem  adfuit  animus  de  cunctis  bene  merendi  cupidissimus  mirei 
•  nus  ad  ^misericordiam ;  eum  nunc  magis  exerit^  quando  potest  p 
^esse:  alios  pecunia  sublevat,  alios  auloritate  tuetur,  aiios  comme 
provehit;  quos  alioqui  iuvare  non  potest,  his  consilio  succurrit; 
wiquam  a  se  tristem  dimisit:  diceres  Afoium  esse  publicum  omn 
opum  patronum;  ingens  tucrum  sibi  putat  accessisse,  siquem  t 
sublevavity  si  perplexum  et  impeditum  explicuit,  si  alienatum  n 

§,^9.gratiam.  nemo  lubentius  collocat  beneficium,  nemo  mimis  expf^br 
cum  tot  nominibus  sit  felidssimus  et  felicitatis  comes  fere  soi 
iactantia,   nui^pm   adhuc  mortalium  mihi  Videre  contigit  qui  lon^ 

§.io,esset  ab  hoc  vitio.    Sed  ad  studiorum  commemorationem  redeo, 
Mbro  mihique  Morum  potissimum  concitiarunt.     Primam  (eiatem 
potissimum  exercuit,  mox  diu  tuctatus  est,  ut  prosam  orationem 
moitiorem,  per  omne  scripti  genus  stilum   exercens;    qui  cuiusi 
quid  attinet  commemorare,  tibi  prcesertim  qui  libros  eius  sempet 

$.41.  m  manibm?  Declamationibus  prcecipue  delectatus  est,  et  in  his 
adoxis,  quod  in  his  acrior  sit  ingeniorum  exercitatio.  utide  at 
etiamnum  dialogum  molttbatur,  in  quo  Piatonis  communitatem  ad 
usque  defendit.  Luciani  Tyrannicidce  respondit,  quo  in  argum 
voluit  antagonistam  habere,  quo  certius  periculum  faceret  ecquit 
cisset  in  hoc  genere.  Utopiam  hoc  consilio  edidit,  ut  indicaret  qu 
bus  ftat  ut  minus  commode  habeant  respubiicce;  sed  Britannicam 
m0n  efftnxit,  quam  habet  penitus  perspectam  cognitamque:  st 
librum  prius  scripserat  per  ocium ,  mox  per  occasionem  primum  a^ 

i.vi.tempore;  atque  hinc  nonnulia  dictionis  inwquaiitas.  Vix  atium 
qui  felicius  dicat  ex  tempore,  adeo  felici  ingenio  feiix  kngua  s\ 
ingenium  preesens  et  ubique  preevoians  memoria  parata ,  quce  cur 
habeat  velut  in  numerato,  prompte  et  incunctanter  suggerit  quicqt 
pus  aut  res  postulat;  in  disputationibus  nihit  fingi  potest  acutius, 
summis  etiam  tJieologis  scepe  negocium  facessat  in  ipsorum  arena 
loannes  Coietus,  vir  acris  exactique  iudicii,  in  famitiaribus  coltoqi 
inde  dicere  soiet  Britannice  non  nisi  unicum  esse  ingenium,  cum  . 

i.iz.sula  tot  egregiis  ingeniis  floreat.  Vercc  pietatis  non  indiiigens  cu 
etiamsi  ab  omni  superstitione  alienissimus :  habet  suas  horas,  qm 
litet  precibus,  non  ex  more  sed  e  pectore  depromptis.    cum  amicis 


*  his  om.  1.  '  demisit  7.  "  fel.  com.]  Menand.  ap.  Stob.  flor 
^Tjrfpifqjavov  itov  ytyvBQ''  ^  XCav  rpvqpij.  %tX.  *'  adox.]  infames  mate 
qiiis  dicero  mavult  inopinabiles.  cf.  Gcll.  XVIL  12.  (,,sicuti  cum  yhersit 
queesivit  et  cum  febrim  quartis  diebus  recurrentem  laudavit,  lepLda  sai 
et  non  facilia  invcntu  in  utramque  causam  dixit.")      ^  incontanter  i.  ' 


CXXX.    EBASIII  BOT.  AD  HVTT.  DS  THOMA  MORO  KP.  D.  23.  IVL.  1510.  285 

hulatur  de  vita  futuri  secidi,   ut  agnoscas  iltud  ex  anitno  Joquiy  neque 
sine  optima  spe.     Ac  talis  Monts  est  etiam  in  aula:  et  postea  sunt  quii.u, 
puient  Christianos  non  inveniri  nisi  in  monasteriis:   tules  viros  cordatissi- 
mus  rex  in  familiam  suam  atque  adeo  in  cubiadum  non  solum  admittit, 

hverum  etiam  invitat,  nec  invitat  modo,  verum  etiam  pertrahit;  hos  hahet 
arhitros  ac  testes  perpetuos  vita^  suce,  hos  hahet  in  consitiis,  hos  habet  iti- 
nerum  comites ;  ab  his  stipari  gaudet  potius  quam  luxu  perditis  iuvenihus 
aut  midierculis  aut  etiam  torquatis  Midis  aut  insynceris  officiis,  quorum 
atius  ad  voluptates  ineptas  avocet,   atius  ad  tyrannidem  inflammety  alius 

10  ad  expilandum  popuium  novas  technas  suggerat,    In  hac  aula  si  vixisses,§.4'^. 
/luttene,  sat  scio  rursum  aliam  aulam  descriheres  et  misautos  esse  desi- 
neres,   quanquam   tu   quoque   cum  eo  principe  vivis,   ut  integriorem  nec 
optare  possis;   neque  desunt  qui  rehus  optimis  faveant,  veluti  Stromerus 
ac  Coppus.    Sed  quid  ista  paucitas  ad  tantum  examen  insignium  virorum,§.A6. 

toMoptioii,   Linacri,    Pacm,    Coleti,    Stocsteii,   Latimeri,    Mori,    Tunstatliy 
Clerici   atque  atiorum    his   adsimilium,    quorum   quencunque    nominaris, 
mundum  omnium  virtutum  ac  disciptinarum  semei  dixeris.    Mihi  vero  spes§.47. 
est  haudquaquam  vufgaris ,  fore  ut  Atbertus ,  unicum  his  temporihus  nostrw 
Germanice  ornamentum,  et  plures  sui  simites  in  suam  allegat  familiam  et 

20  ca*teris  principibus  gravi  sit  exempio,  ut  idem  et  ipsi  suce  quisque  domi 
facere  studeant.   Hahes  imaginem  ad  optimum  exemplar  a  pessimo  artifke§.\%. 
non  optime  delineaiam.     ea  tihi  minus  placehit,  si  continget  Morum  nosse 
propius;^  sed  itlud  tamen  interim  cavi,  ne  mihi  possis  impingere  quod  tihi 
minus  paruerim,   neve  semper  opprohres  nimium  hreves  epistolas;  etiamsi 

2hh(rc  nec  mihi  scrihenti  visq  est  iongior,  nec  tihi  l^genti,  sat  scio,  prolixa 
videhitur:    id  faciet  Mori  nostri  suavitas.    Verum,  ne  nihil  ad  postremam§.A9. 
tuam  epistolam  respondeam,    quam  prius  excusam  legi  quam  scriptam, 
clarissimi  principis  Alherti  humanitatem  ex  ipsius  etiam  ad  me  literis  in- 
tellexi.    sed  qui  qut»so  factum,  ut  patera  prius  ad  omnes  pervenerit  tuis 

^titeris  quam  ad  me?  certe  pcr  neminem  certitis  mittere  poteras  quam  per 
Richardum  Pacanm,  serenissimi  Angtiee  regis  oratorem,  sive  me  haheret 
Brahantia  sive  Britannia.     Tu,  quantum  video,   et  calamo  et  ense  gna-^.ho. 
viter  hetiigeraris ,  nec  minus  tamen  feliciter  quam  fortiter:  nam  apud  reve- 
rendissimufn  cardinatem  Caiefanum  audio  te  magnam  etiam  iniisse  gratiam. 


<■  illum  2.  sqq.  **  misaulus  7.  8.  fi^aavXog  sciipserit  Erasmus.  *^  Stocschleii 
1...4.  6.  Stocfchelii  5.  Stocfchletii  7.S.  ^^loannes  Stocsleius  [Stokestey]  praetcr 
Bcholi^sticam  hanc  theologiam,  in  qua  nemini  cedit,  trium  etiam  lingnarum  hauil 
vnlgariter  peritns,  a  saoris  [est  Angliof  regiJJ*'  Erasm.  Bomhasio  d.  20.  lul.  a.  1518. 
(Opp.  Basil.  1640.  tom.  III.  p.  93.  Epp.  ed.  L.  B.  1700.  num.  ccclxxvii.),  qnae  epi- 
stola  ceteronim  qnoque  h.l.nominatomm  Anglorum  laudes  fusit\^  prosequitnr.  Ton- 
Btalli  4.sqq.  *•  assimilinm  2.3.  **  est] -et  2.  J.  **  dcliniatam  1...3.  *^  exc.  q. 
scr.  omis.  7. 8,      '*  Britania  7.    graviter  1, 8.    ^^  nec]  non  7. 8.  R.  i.  omis.  2,  sqq. 


282  CXXX.    EBA8MI  BOT.  AD  HVTT.  DK  THOMA  MOBO  EP.  D.  23.  IVL.   1519. 

ilios  alia  via  ad  rem  ac  gloriam  parandam  magis  idonea,  siquidem  ple^ 
ramque  nohilHaiem  iiiius  insuice  peperii  hoc  siudiorum  genus;   in  eo  ne-- 

^''^^-gani  quenquam  absolvi  posse  nisi  plurimos  armos  insudarii.    Ab  hoc  igiiur- 
cum  non  iniuria  abhorreret  adoiesceniis  ingenium  meiioribus  rebus  natum, 
iamen  post  degusiaias  schoiasticas  discipiinas  sic  in  hoc  versaius  est,  uf 
neque  consuiereni  quenquam  libentius  iiiigatores,  neque  qua^sium  uberiorem 
facerei  quisquam  eorum  qui  nihii  aiiud  agebant:   ianta  erat  vis  ac  ceie- 

§.2b,ritas  ingenii,     Quin  et  evoivendis  orthodoxofum  voiuminibus  non  segnem 
operam  impendit,   Augustini  iibros  'de  civiiate  dei'  publice  professus  esi    " 
adhuc  pene  adoiesceris  dudilorio  frequenti,  nec  puduit  nec  pcenituit  sacer- 

i'^»doies  ac  senes  a  iuvene  profano  sacra  discere.  Interim  et  ad  pietatis 
studium  totum  animum  appulii,  vigiiiis,  ieiuniis,  precationibus  aiiisque  con- 
simiiibus  progt/mnasmatibus  sacerdoiium  mediians:  qua  quidem  in  re  non 
pauio  plus  Hle  sapiebat  quam  pierique  isti  qui  temere  ad  tam  arduaih 
professiotiem  ing^ni  sese,'  nuiio  prius  sui  pencuio  facio;  neque  quic-tr 
quam  obsiabat  quo  minus  sese  huic  viice  generi  addiceret,  nisi  quod  tfxo- 
ris  desiderium  uon  posset  excuiere;   maiuit   igiiur   maritus  esse  castus 

*.^7.  quam  sacerdos  impurus.  Tamen  virginem  duxit  admodum  pueiiam ,  claro 
genere  natam,  rudem  adhuc,  utpote  ruri  inter  parentes  ac  sorores  semper 
habitam,  quo  magis  iiii  iicerei  iliam  ad  stws  mores  fingere?  hanc  et  iiteris^ 
instruendam  curatii  ei  omni  musices  genere  dociam  reddidit,  pianeque 
talem  pene  finxerat,  quicum  iibuissei  titiiversam  cetatem  eocigere,  ni  mors 
prcematura  ptieiiam  stisitdissei  e  medio,  sed  enixam  liberos  aliquot,  qtio- 
rtm  adhuc  supersunt  pueiia^  tres,   [Margaretha,  Aioysia,  Ceciiia,]  ptier 

5.2S.WWM5  [loannes].     Neque  diu  cceiebs  vivere  sustinuit,   iicet  aiio  vocantibus^^ 
amicorum  consiiiis:    paucis  mettsii/us  a  funere  uxoris  viduam  dtixii  magis 
curdi^te  fqmiiiw  quam  voiupiali,  quippe  nec  beiiam  admodum,  nec  ptiei- 
iam,  ttt  ipse  iocari  soiet,  sed  acrem  ac  vigiiantem  matremfamiiias ,  quictm 
tamen  perinde  comiter  suaviterque  vivit  ac  si  pueiia  foret  forma  quantum- 

§.n.iibet  amabiii:   vix  tilius  marittis  a  sua  tanttim  obsequii  impetrat  imperio^ 
atque  severitudine,  quantum  hic  biandiiiis  iocisque.    quid  enim  non  impe- 
tret,  posteaqtiam  effecii,  ut  muiier  iam  ad  senium  t*ergens,  ad  hoc  animi 
minime  moffis,  postremo    ad  rem   attentissima ,   cithara,  testudine,  mo- 
nochordo  tibHsque  canere  disceret,  et  in  hisce  rebu^  quotidie  prcescripttim 

§.i^\oper(e  penstim  exigenti  marito  redderet?   Consimi/i  comiiate  totam  fami-v> 
iiam   moderattir,   in   qua  ntiiia  tragcedia,    ntiiia  rixa;    siquid  exstiterit. 


•••pleranque /...-/.  5.  plerisqueJf.  '^  Tameu]  ^x«/)^r/are«Ilaquc.  duxit  adm. 
pnellam]  cf.  Hesiod.  Opp.  et  d.  007.  naQd^sviXTjv  6h  yaiiBiv,  mg  %'  ^O-fa  xsdva  didd- 
ifjg,  Virginem  vero  ducito,  ut  mores  castos  doceas.  •>  aliqnod  7.  •'  instituen- 
dam  /.  **  Prsenomina  quai  uncis  inclnsimus,  ed.  /.  non  habet,  sed  habent  2.  sqq. 
Cecilia  5.  **  celebs  J...4. 6.  c»lebs  5.  •^  nec  puell.]  adbtdtt  ad  illud  Lydia^ 
Vella  puella.  ^ 


CXXX.  SBA8MI  BOT.  AD  HVTT.  DE  THOMA  MORO  KP.   D.  23.  IVL.  1519.  283 

fratmus  aut  medetur  aut  componit.    neque  quenquam  unquam  dimhit  ut 
nimicum  aut  ut  inimicus,    quin  huius  domus  fatalis  qucedam  videtur  fe- 
fdtaSy  in  qua  nemo  vixii  qui  non  provecius  sii  ad  meliorem  fortunam^ 
tullus  unquam  ullam  famcs  labem  coniraxii.     quin  vix    uiios  reperiaSy  • 
milnis  sic  convenerii  cum  maire,  ui  huic  cum  noverca,  nam  paier  iam 
iltt^m  induxeraty  utramque  non  minus  adamavii  ac  mairem;   nuper  in- 
tuxit  tertiamj  hac  Morus  sancie  deierat  se  nihil  unquam  vidisse  melius. 
Porro  erga  parenies  ac  liberos  sororesque  sic  affecius  esi^  ut  nec  amei§.M, 
noieste  nec  usquam  desii  offtcio  pieiaiis.   Animus  esi  a  sordido  lucro  alie- 
ussimus.    Liberis  suis  semovii  e  faadiaiibus  quod  iliis  saiis  esse  putai:§.^, 
fuod  superestj  largiier  effundii.    Cum  advocationibus  adhuc  alereiur,  nuili 
fOfi  dedii  amicum  verumque  consiiium ,  magis  illorum  commofiis  prospiciens 
juam  suis,  plerisque  soliius  persuadere,  uiHiiem  componereni,  minus  enim 
Wc  fore  dispendii;   id  si  minus  impeirabai,  ium  raiionem  indicabat  qua 
oossent  quam  minimo  dispendio  liiigare,   quando  quibusdam  hic  animus 
TSt^  ut  litibus  eiiam  delectentur.    In  urbe  Londoniensi,  in  qua  naius  esi,§.:ix 
9nnos  aliquot  iudicem  egit  in  causis  civilibus;  id  munus  \it  minimum  habet 
weriSy  (nam  non  sedeiur  nisi  die  lovis  usque  ad  prandium)  ita  ampri- 
mis  hanoriftcum  habetur.    nemo  plures  causas  absolvii,  nemo  se  gessii  in- 
tegriuSj  remissa  plerisque  pecunia  quam  ex  prceitripio  debeniqui  iitigani: 
tiquidem  ante  liiis  coniestaiionem  acior  deponii   sex  drachmas,    iotidem 
reuSy   nec  amplius  quicquam  fas  est  exigere.    His  moribus  effecii,  ui  ci'^'^^' 
mtati  su(B  longe  charissimus  essei.     Decreverai  auiem  hac  foriuna   esse 
contentus,  quce  et  saiis  haberet  auioritaiis  nec  iamen  essei  gravibus  ob- 
naxia  periculis.    Setnel  atque  iierum  exirusus  esi  in  legaiionem,  in  ^ua 
cum  se  cordaiissime  gessissei,   non  conquietit  serenissimus  rex  Henricus^ 
eius  nominis  ociavus,  donec  hominem  in   aulam   suam  pertraherei:    cur 
enim  non  dicam  ^periraheref?   nullus  unquam  vehemeniius  ambiii  in  au-^-^^- 
lam  admiiti,  quam  hic  siuduii  effugere:   verum  cum  esset  opiimo  regi  in 
anime  famUiam  suam  erudiiis,  gravibus,  cordaiis  ei  iniegris  viris  differ- 
iam  reddere,  cum  atios  permulios  ium  Morum  in  primis  accivii,  quem  sic 
in.  intimis  habet  ui  a  se  nunquam  paiiaiur  discedere ;  sive  seriis  utendum 
est,  nihii  itio  consuliius,  sive  visum  esi  regi  fabutis  amcenioribus  laxare 
animumj  nutio  comes  fesiitior.    sa^pe  res  ardua^  iudicem  gravem  ei  tY>r-5.36. 
datum  postulant:   has  sic  Morus  discuiii,   ui  utraque  pars  habeai  gra- 
Uam;   nec  tamen  ab  eo  quisquam  impeiravii,  ui  munus  a  qtioquam  acci- 
peret:   feiices  res  ptiblicas,  si  Mori  simiies  magisiraius  ttbique  pra^ftcerei 
princeps.    nec  inierim  ulltim  accessH  supercilium:  inier  ianias  negociorum^-^T* 
moies  et  veterum  amicidonm  ,meminii,  ei  ad  liieras  adamaias   subifide 


■  inim.  aut  ut  omijt.  7.  S.     '  qno  7. 8.     profectus  1.  7.  8.      *  famc  Hdiculo  errnre 
7,8,    •  unquam  4,sqg.     *®  c]  et  7.  8.     *•  Londiuiensi^...S.     **  sex  /.  treis  *.  tres  cett. 


284  CXXX.    EBA8MI  ROT.  AD  HVTT.PB  THOMA  MORO  EP.  D.  23.  IVL.  151«, 

redit.    Quicquid  dignitaie  valet,  quicquid  apud  amplissimum  regem  graim^ 

S^^.poliet,  id  omne  iuvandce  reipubliccBy  iuvandis  amicis  Jmpendit.  Semp^'^ 
quidem  adfuii  animus  d€  cunciis  bene  merendi  cupidissimus  mireque  pro 
•  nus  ad  "jnisericordiam :  eum  nunc  magis  exerity  qunndo  potest  pius  pro 
(fesse:  alios  pecunia  subievat,  alios  autoritate  tuetur,  aiios  commendaiionm.  ^me^ 
provehit;  quos  alioqui  iuvare  non  potest,  his  consilio  succurrit;  ntdiufs^^ni 
4inquam  a  se  tristem  dimisit:  diceres  Morum  esse  pubticum  omnhim  in —  :«i- 
opum  patronum;  ingens  lucrum  sibi  putat  accessisse,  siquem  opressun^s^^-m 
sublevavit,  si  perplexum  et  impeditum  expliaiit,  si  alienatum  reSegit  imJ^in 

§*^. gratiam.  nemo  lubentius  collocat  beneficium,  nemo  minus  expwbrat.  lar^:^'m 
cum  tot  nominibus  sit  feiidssimus  et  feiicilatis  comes  fere  soieat  ess^^^^se 
iactantia,   nullpm   adlmc  morialium  mihi  Videre  cotitigit  qui  longius  ab 

§.*o,esset  ab  hoc  vitio.  Sed  ad  siudiorum  commemorationem  redeo,  quce  m^*^ 
Mbro  mihique  Morum  polissimum  conciiiarunt.  Primam  cetatem  'carmin^^"^ 
potissimum  exercuit,  mox  diu  iuctatus  est,  ut  prosam  orationem  reddere^^^et 
motliorem,  per  omne  scripti  genus  stiium  exercens;  qui  cuiusmodi  sir^^^t, 
quid  attinet  commemorare,  tibi  prcesertim  qui  libros  eius  semper  habeas^^^sm 

$.41. m  manibus?  Leclamationibus  prcecipue  deiectatus  est,  et  in  his  materiisZ^^is 
adoxis,  quod  in  his  acrior  sit  ingeniorum  exercitatio.    unde  adolescen&^  ^s 
etiamnum  dialogum  mol^batur,  in  quo  Piatonis  communitatem  ad  uxdrea^^^s^ 
usque  defendit.    Luciani  Tyrannicidce  respondit,   quo  in  argumento  mt^^  € 
voluit  antagonistam  habere,  quo  certius  periculum  faceret  ecquid  profe- 
cisset  in  Iwc  genere.    Utopiam  hoc  consiiio  edidit,  ut  indicaret  quibus  re- 
bus  fiat  ut  minus  commode  habeant  respublicce;   sed  Britannicam  potissi- 
m0n  effinxit,   quam   fiabet  penitus   perspectam  cognitamque:    secundun 
Itbrum  prius  scripserat  per  ocium ,  mox  per  occasionem  primum  adiecit  ei 

§Ai,tempore;   atque  hinc  nonnuiia  dictionis  incequaiitas.     Vix  atium  reperia^Smm 

qui  felicius  dicat  ex  tempore,   adeo  felici  ingenio  feiix  ktigua  subservit, 

ingenium  prcesens  et  ubique  prwvolans  memoria  parata,  quce  cum  omnia 
habeat  velut  in  numerato,  prompte  et  inctinctanter  suggerit  quicquid  tem- 
pus  aut  res  postulat;  in  disputationibus  nihii  fingi  potest  acutius,  adeo  uT 
summis  etiam  tlteologis  swpe  negocium  facessat  in  ipsorum  arena  versans: 
loannes  Coietus,  vir  acris  exactique  iudicii,  in  famiiiaribus  coiioquiis  sub- 
inde  dicere  soiet  Britanniw  non  nisi  unicum  esse  ingenium ,  cum  hcpc  in- 

§.  13.  suJa  tot  egregiis  ingeniis  floreat.  Verce  pietatis  non  indiiigens  cuitor  est, 
etiamsi  ab  omni  superstilione  aiienissimus :  habet  suas  horas,  quibus  deo 
litet  precibus,  non  ex  more  sed  e  pectore  depromptis.    cum  amicis  sic  fa- 

*  his  om,  /.  '  demisit  7.  "  fel.  com.]  Menand.  kp.  Stob.  floril.  03,2». 
*TnSQi^(pav6v  nov  yiyvsQ''  rj  XCav  tQvqyi],  %zX.  "  adox.]  infames  matcrias  sive 
quis  dicere  mavult  inopinabilcs.  cf.  Gell.  XVIL  12.  (,,8icuti  cum  Jhersitse  laudc!} 
qusesivit  et  cum  febrim  quartis  dicbus  rccurrentem  laudavit,  lepida  sanc  mult.i 
et  non  facilia  invcntu  in  utramqne  causam  dixit.")      ^  incontanter  /.  * 


CXXX.   EAASMI  BOT.  AD  HVTT.  DE  THOMA  MORO  EP.  D.  23.  IVL.  1519.  285 

Uilaiur  de  viia  fuiwri  seculi,  ui  agnoscas  illud  ex  animo  Joqui,  neque 
tme  opiima  spe.    Ac  iaiis  Morus  est  eiiam  in  aula:  ei  postea  sunt  qui§.u, 
puieni  ChrisHanos  non  inveniri  nisi  in  monasieriis:   iaies  viros  cordatissi- 
mu$  rex  in  famiiiam  suam  alque  adeo  in  cubiculum  non  soium  admiliiiy 
vmim  etiam  invitai,   nec  inviiai  modo,  verum  eiiam  perirahii;   hos  hahei 
mrbfiros  ac  iesies  perpeiuos  viiw  sua*,  hos  habei  in  consiliis,  hos  habei  iii- 
nerum  comiies ;   ab  his  siipari  gaudet  potius  quam  iuxu  perdiiis  iui^nibus 
wi  mulierculis  aui  eiiam  iorquatis  Midis  aui  insynceris  offtciis,   quorum 
fiiius  ad  voiupiaies  ineptas  avocei,   aiius  ad  lyrannidem  inflammei,  alius 
ad  expilandum  populum  novas  technas  suggerai,    In  hac  aula  si  vixisses,§.ro. 
Huitene,  sat  scio  rursum  aliam  auiam  describeres  et  misauios  esse  desi- 
neres,   quanquam   iu   quoque   cum  eo  principe  vivis,   ut  iniegriorem  nec 
opiare  possis;   neque  desunt  qui  rebus  opiimis  favcani,  veluii  Siromerus 
ae  Coppus,    Sed  quid  ista  pauciias  ad  tanium  examen  insignium  virorum,^,^, 
Mopiioii,   Linacri,    Pacwi,    Coleii,    Siocsleii,   Laiimeri,   Mori,    Tunsiailiy 
derici   aique  aiiorum    his   adsimiiium,    quorum   quencunque    nominaris, 
mundum  omnium  viriuium  ac  disciplinarum  semel  dixeris.    Mihi  vero  spes§.A7. 
esi  haudquaquam  vuigaris,  fore  ut  Alberius,  unicum  his  iemporibus  nosirce 
Germanice  ornamenium ,  ei  phires  sui  simiies  in  suam  allegat  familiam  et 
cteteris  principibus  gravi  sii  exemplo,  ut  idem  et  ipsi  suee  quisque  domi 
facere  siudeani,   Habes  imaginem  ad  optimum  exemplar  a  pessimo  artiftce  §.  4&. 
fioft  opiime  delineaiam.    ea  iibi  minus  piacebit,  si  coniingei  Morum  nosse 
pmpius;^  sed  iiiud  iamen  interim  cati,  ne  milii  possis  impingere  quod  iibi 
minus  paruerim,  neve  semper  opprobres  nimium  breves  epistolas;  etiamsi 
heec  nec  mihi  scribenii  visq  est  longior,  nec  tibi  legenti,  sat  scio,  prolixa 
mdebiiur:   id  faciet  Mori  nosiri  suavitas.    Verum,  ne  nihil  ad  posiremam  §.a9. 
iuam  episioiam  respondeam,    quam  prius  excusam  legi  quam   scriptam, 
darissimi  principis  Alberti  humanitatem  ex  ipsius  eiiam  ad  me  iiteris  in- 
Idiexi.    sed  qui  qu{$so  facium,  ui  patera  prius  ad  omnes  pervenerit  iuis 
Vieris  quam  ad  me?  certe  per  neminem  ceriius  miitere  poieras  quam  per 
Bichardum  Pacceum,  serenissimi  Ajigliw  regis  oraiorem,  sive  me  haberei 
Brahaniia  sive  Briiannia.     Tu,  quantum  video,   ei  caiamo  et  ense  gna- §.:^o. 
viier  l^eiiigeraris ,  nec  minus  tamen  feiiciter  quam  foriiler:  nam  apud  reve- 
rendissimum  cardinaiem  Calelanum  audio  ie  magnam  eiiam  iniisse  graiiam. 


^  illnm  2.  sqq.  ^*  misaalus  7.  8.  fi^aavXog  sci-ipseni  Erasmus.  '^  Stocschlcii 
l.,u4.  6,  Stocrchelii  5.  StocfchletTi  7.S.  ^,Ioanne8  Stocsleius  [Siokestey]  praetor 
leholtfsticam  hanc  theolo^iam,  in  qua  ncmini  cedit,  trium  etiam  lingnarum  haud 
Ynlll^ariter  peritns,  a  sacris  [est  Anglio!  regij."  Erasm.  Bombasio  d.  26.  Inl.  a.  1518. 
(Opp.  Basil.  1540.  tom.  III.  p.  93.  Epp.  ed.  L.  B.  1700.  nnm.  ccclxxvii.),  qufle  cpi- 
Btola  ceterornm  qnoque  h.1.  nominatomm  Anglornm  laudcs  fusii^  proscquitur.  Ton- 
timili  4. sqq.  *•  assimilinm  2.  ^.  *^  est] -et  2.  J.  ^  deliniatam  1...3.  •^  exc.  q. 
ter.  omis,  7.  $,      '*  Britania  7.    g^aviter  i.  8,    ^^  nec]  non  7. 8,  R.  t,  omis,  2,  sqq. 


288         CXXXI.    AD  OLAVH.  EP.    CXXXII.  HVTT.  APOLOOIA  PRO  PHALABIAUO. 

Febrem  mitto  fratri.  Ilabent  me  studia  ctim  iucuiulitate  mira.  Utiiiam  una 
essemus,  ut  videres  quibus  me  iocis  oblectem.  Ueposc^r  in  aulam;  sed 
iioii  facile  cedam.  Discerpe  epistolam  statim,  si  mea  tibi  fama  cura^  est: 
per  tuam  te  fidem  obsecro. 

Inscriptio:   Viro  exiuiie  probo  ct  eleganter  docto  D.  s 

Arnoldo  de  GJauberg,  lureconsulto  et 
Patricio  Francofurdiensi ,  Amico  de- 
syderabili  Salutem. 


[ifOQVWTIiE?  CXXX.II.  [.ESTATE?    A.  1^1  fl.) 

VLRICm  HVTTENI  EQVITIS  GERMAINI  lo 

AD 

PETRVM  DE  A\TSAS  CANONICVxM 

PRO    PUALARISMO    AB    ILLO    DI8CERPT0 
APOLOGIA. 

j.i.  Qui  retulerunt  milii  Dialogum  cpiendam  meum,  cui  titulus  cst  Pliala-is 

rismus.  esse  abs  te  in  foro  Wirciburgensi  prsesentibus  multis  ct  claris 
liominibus  non  citra  maledi<^tum  in  mc  libellosque  meos  disrerptum,  uiale 
valeam  si  non  mera  primum  monstra  nuntiare  visi  sunt;  neque  fere  ut 
creilerem  adduci  potuissem,   nisi  iu  Francofurdii  nuper,  cum  te  ea  super 

5.2.  re  convenissem,  factum  abs  te  ipse  confessus  esses.  Quid  dicam  priusw 
aut  quid  posterius?  immo  vero  quid  onmino  dicam?  Hac  me  abs  te  tam 
atroci  onerari  iniuria,  bominc  Franco  et  equite  Germano,  deiiide  co  quo 
de  milii  magniflca  et  amicissima  semper  omnia  promisi;  quem  nulla  un- 
quam  oiTensa  commovi;  quicum  nulla  simuKas  intercessit;  quem  amici  ac 
propinqui  mei  summa  semper  benevolentia   et  liberalitate  etiam  demeru-2s 

5.3.  erunt?  Quid,  quod  in  eo  negotio,  in  quo  minime  debebas,  hanc  familiae 
nostr»t,  lianc  generi  ac  nomini  Huttenico  securim  inflixisti?  et  cum  per- 
maxima  sint  Ludovicbi  senis  ac  necessaria  in  te  heueflcia,  ullius  favore 
adflecti,   ullius  vi  ac  potentia  cogi  aut  alitercunquc  adduci  potes,   ut  eius 

I,4,c2^usam   non   deseras   modo,   sed  impugues  etiam?   Aut  cum  talis  hcec  sit^so 
ut  non  Huttenorum  magis  quam   totius  equestris  ordinis  censeri  debeal. 


CXXXII.    H=  Hutteni  manus,  de  qua  ad  super.  num.  CVII.  ct  in  Ind.  bibliogr. 

n.  XXim.  5.  diximus.         1  =  Ind.  bibl.  n».  XXIIII.  1. 1^.        2  =  Hutt.  Munch.  III. 

p.  176...192. ■_ 

'*  Pctrus  de  Aufsiiss  Canonicus  non  multo  post  occisum  loannem  Huttenum 
in  aala  episcopi  Wirceburgcnsis  cum  Vilelmo  de  Bibra  interfectoris  parti  favcre 
ccepit  et  quantnm  potuit  somper  favit.  Cf.  L.  F.  Hejd,  Ulrich  Herzog:  zu  Wiirt- 
temberg.  Tubing.  1841.  8°.  L  p.  401.8qq.  "  Virceburgensi  2.  "  librosque  2. 
»  confectus  2.  •»  Imo  2.  "  ac]  et  H,2,  "  etiam  delev.  H.2.  «  Ludovici 
2.  €t  sic  in  sqq,  ,  * 


CXXXII.    HVTT.  Ab  PKTR.  DK  AVfSAS  PllO  PnAI.AftlriMO  APoLoOlA.    1519.        289 

in  eaque  prusequeiida  haud  aiiter  ac  publicsB  alicuius  ei  plane  coinmunis 
iniurise  vindictaui  univorsa  prope  nobilitas  susceperit,  tu  inventus  unus  es 
qui  non  modo  su])  haec  signa  non  concedas,  sed  hostilibiis  etiam  copiis 
omni  te  conatu  inscras?  Non  dicain  hoc  eniin  quod  gravius  est,  (qeianquam  S.5. 
»qoid  refert  dici,  cuni  tu  illum  veteris  ainicitiae  funem  sic  violenter  inci- 
deris?)  prius  nostrarum  te  fuisse  partium,  deinde  nescio  qiio  motii  ad  ho- 
sUiia  traiisfugisse  castra.  Atque  hic  iamdlidiiin  qiii  hanc  iniiiriam  meam 
iuiquius  atque  ipsc^ego  ferunt,  ut  te  aliqua  ignominic-e  Wirtenpergensis 
gutta  adspergain,  expectant;  neque  ego  te  id  meruisse  nesciiis  siiin,  sed, 
•  quae  niea  est  natura,  mitius  agam  tecum  lacessitus  quam  mecum  tu  in 
amicitiae  adhiic  opiuione  constitutus.  Etsi  crebro  iniiii  inculcant  ihi  nun-  §.  6. 
quam  te  nisi  maiorem  nescio  cuius  ])ecuniain  odoratus  esses,  commissii- 
rum  fuisse  ut  coutra  tuum  ordinem,  contra  prislinas  amicitias,  contra 
pubiicum  Qerinaiiiae  ac  imperii  totius  bonum  hominis  foedi  ac  detestabilis 
ei  publico  etiain  iudicio  condemnati  causam  iuereris.  Quod  ut  verum  uon  §.7. 
sit,  neque  item  illa  in  te  fama  congruat,  qua  fertur,  cum  principio  ne- 
gotii  hiiius  omnes  suas  curas,  omueni  sollicitudinem ,  abdita  et  arcana, 
relut  honiinis  sui  amantissimi  sibique  per  omnia  Hdi,  ita  in  sinum  profu- 
disset  iuum  Ludovichus,  tibiqiie  ad  Ciesarem  iam  tum  proficiscenti  rem 
itoCam  cominisisset,  neqiie  tu  non  prompte  peragendam  accepisses  magnam- 
que  seni  iiidustrise  tua;  spem  fecisses,  corruptiim  te  paulo  post  tyranni  $.^. 
moneribus  onfinia  invertisse  ac  nostram  apud  Ccesarem  contumeliam  verbis 
eievasse,  illius  conti'a  scelus  excusare  conatum,  ut  neqiie  iila,  inquam, 
in  te  fama  congruat,  qumiquam  Ludovichus  ipse  inonitiis,  ne  tibi  fideret, 
nonquam  posi  eum  diem  visus  est  familiariter  conferre,  neduin  aHquid 
suorum,  ut  prius,  sollicitudiuum  communicare,  tamen  ut  mentiantur  iii  te 
homines,  et  ille  falsus  fuerit  de  te  ut  sic  crederet,  illamque  tibi  magnifi-  §.9, 
cam  pateram  alio  nomine,  non  iit  contra  nos  sibi  consiileres,  tyrannus 
dederit,  et  te  C<esar  ipse  falso  multa  te  iudigna  admisisse  et  crediderit  et 
aliis  persuaserit,  tamen  cum  ie  sic  ut  fratrem  dilexerit  seinper  Ludo- 
▼ichus  iibique  fidem  in  omnibus  habuerit,  te  pecunia,  te  ope  ac  opibiis 
amicissime  semper  iuverit,  quid  facere  non  debui^i  hoc  ne  faceres  quod 
in  iliius  liberorumque  eius  contumeliam  vergere  scires?  A  me  vero  quamS.iu. 
non  conveniebat  hanc  te  auspicari,  quiciim  tibi  prseter  aUas  necessitudines 
sludiorum  etiam  communio  fuit?  Atque  igitur  quanto  inteinperantius  tii  te 
geris,  qui  sic  ardenter  odisti,  quam  ego.  qui  abs  te  la^sus  cum  possein 
alio  quodam  modo  iniuriam  hanc  expostiilare  tecum,  sic  ago  ut  non  vi- 
dear  contumeliam  facio  ulcisci,  sed  iurgium  quasi  verbo  dihiere,  idqiie 
prueier  amicorum  consilia?  iain  hoc  oinnes  inilii  clainant  enim  <Quid  tu?$.  n. 
aceeptam  in  te  ialem  contumeham   non  iiisigni  aUquo  facinore  ulcisceris?' 


*  perseq.  2,     *  Wurtenbergonsis  2.     ^  aspcrpfam  2,     "  abdita  (pro  edita)  corr.H.  2, 
Htttsxi  Opp.  vol.  I.  19 


290        CXXXII.    HVTT.  AD  PKTR.  DK  AVP8A8  PRO  PHALABISMO  APOLOOIA.    15j'9. 

neqiie  inilii,   quod  tii  haiid  ignoras,   defutur»;  vires  erant,   si  te  aliler  at- 
que   institui  tractare   voluisseni.     continebo   me   tamen  et   lenius    ofTeiisas 

$.i?meas  prosequar  quam  tu  amicitiam  habendam  duxisti.  Unum  iamen  luihi 
respondcbis  non  gravate,  quid  te  ut  t<im  acerhe  in  hunc  quanlivis  mo- 
menti  dialogum  consuleres  m(Mim,  im[>ulerit.  *lIoc  metuebam*  inquis,  'oei 
si  Wircihurgi  venderetur  Hher,  ali(juid  (»sset  inde  episcopo  nostro  incom- 
modi,  priesertim  modis  onmihus  cum  scirem  eum.  in  (piem  scrihis,  ultu- 
rum  sese.     ita(pie  nos  invidia  liherare,   non   te   (mei^re  volui,   idque  feri 

§.  i^^minime  putans  oflensum  iri  te.'  '  Haec  tu  verho  respondes  quidem,  re  au- 
tMn  scis  a  tuo  facto  multum  aliena  fuisse.  nec  quid  mihi  persuadeas  hi(  i< 
ignoras.  tu  quia  mihi  putahas  stomacho  non  futurum ,  hoc  fa(*ere  voluisti, 
quod  si  non  faceres,  malo  vohis  esse  cognoscebas?  (piid  monstri  (jiia»so 
alTers?  quisquam  ita  existimationem  negligit  suam,  ut  non  ah  eo  ofi^enda- 
tur,  a  quo  monimenta  ofl^endi  sua  comper(*rit?  cum  dilanies  laeos  lihellos, 
quos  ego  extare  volo,  oflendi  noii  putas?  quo  somnio  vidisti  rem  iiicre-ii 
dihilem,   rein   ne(juaquam  verisiinilem?    cum  in  fiptus  ingenii  inei  s«evitur, 

§.  14.  ego  iniuriam  non  agnoscam?  quo  exemplo  tam  [)atientem  essc  vis?  Qiii- 
dam  oh  amissos  casu  lihros,  qiiia  reparari  non  j>ossent,  iii  tantum  con- 
solationem  non  admiserunt,  ut  non  nisi  morte  flniente  dolorem  posuerint: 
ego  ita  c1aritu(hnem  despero  meam,  ut  magnopere  liaud  putem  referreso 
diu  in  manil)us  haheantur  quse  scriho  an  cito  intereant,  at(pie  igitur  contra 
me  factum  duhito,  si(juis  ea  discerpat,  exurat,  discindat,  exlirjiet,  e  medio 

$.15.  toflat?    Sic  me  non  nosti,   hoc   ut  susjucareris?    iinmo   aliquem  nosti  qiii 
talis  sit?    Age   autein   aholendis  his  scrij)lis,    quibiis  ego   tanquain   arinis 
contra  inimicum  utor,  citra  inei  ofl^ensionem  dari  ahs  te  opera  j)otest?  et» 
me  tihi  noh  putas  iratum ,   si  gladium  eripias  e  manilms  meis .   quo  iUum 
ulcisci  parem  qui  inihi  amicitia  et  j>ropinquitate  ex  ce(juo  iunctus  fuit,  de 

§.  ifi.  eo  j)(enas  sumere  qui  nos  luctu,  clade  et  calamitate  oneravit?  Quis  te  tam 
simj)lic(*m  esse,  veterem  aulicum  (*t  annos  iain  triginta  prope  aj>ud  sum- 
mos  principes  maxiinis  in  negotiis  v(Tsatiim  et  exercitum,  cogitaverat?  Tu.*» 
siquod  tuum  verhuin  imj>ugnet  qiiis,  dignitatis  tuie  rationem^  hahendam 
existiinas:  ego  sic  levis  siin,  ut  quie  scrijitis  edidi  et  ad  posteritatem 
transmittere  etiam  decrevi,  aiit  si  amhitiose  me  sj)erare  sinis,  quse  imiiior- 
talia  fore  oh  rei  miraculum  existimare  licet,  siquis  ea  pessundet  ac  ab 
hominum   m(*m()ria    eximat,   amicum   mihi   esse   et  credam  et  patiar,   necn-i 

§.  17.  facto  movear?  Aj>agesis  hanc,  Petre.  opinionem;  non  siim  ex  hac  secta; 
nondum  hunc  sapientia^  gradum  attigi:  tu  autein  qiios  caros  hahes  sic 
erudi:    me  vel  idcirco  ainicum  j)osthac  non    hahueris,   qiiia   hapc   suadere 


^  Vircobiirj]fi  2.  **  copfnosceres.  /.  sed  corr.  H.  2.  "  Quisqnis  2.  (Qnisqj  /.) 
**  comporit  2.  »«  et  e  cojt.  IL2.  «'  Imo  2.  ^s  amicum  ...patiar  corr.  ab  H- 
sed  se  Jegere  non  potuisse  annot.  2. 


CXXXII.  HVTT.  AD  PKTR.  HE  AVP8A8  PRO  PHALARI8MO  APOLOGIA.  1519.         291 

io  animiini   induxisti  tuiim.     Qiiodsi  dissimulabas  scire.  quomodo    fartiim 
tiium  laturus  essem,  niliii  ipse  (ale  faciam,  sed  aperte  dico  'Irascor  liln'; 
venmi  ita  irascor,  iit  satis  haheam  osteiidisse  afrectimi,  non  ulcisci  adhuc. 
si  Tero  opinione  falsus  es,    ut  qui   piitaveris   non   inique  ferendiim  a  me,  S.H. 
seiimam  errorem:   iniquissime  ferendum  est  eiiim,  primiun  in  quemcunque 
id  cadat;    deuide  me  imprimis  iudico  indignum   cui  tu   facias,   teque   iin- 
modestum,    (quid   enim   gravius  dicam?)   a   qiio   tale  quippiam   patiar,    et 
quem  tu  laedas,   si   usquam,   abs  te  certe  innocentem.     Sed  ncque  ut  la-$.i!^ 
turus  essem  ignorabas,    neque   ut  ferendum  sit  nescis.     Aliquid   monstri 
»alis  tu:    unde  non   eiTodiam  quod   cogitatioue  asseqiior;    tantuin  ahest  su- 
spicionibus  ut  armari   adversiiin  te  velim.      IVoinde   sic  aio,    quod   domi§.?o. 
tuae  in   tuoqne  cubiculo  si  fecisses,   graviter  latiirum   me  sciebas,   id  pu- 
biiee  et  (o  inconveniens!)  apud  fnrum  ciiin  feceris,  qiio  loco  positiirus  siin 
igDorare  te  simulas.     quid  tergiversaris?    quid   iliudis?    hic   inos  Gcrmanis 
»est?    hoc  boni  viri   officium?    'Coiitra  te  non  piitahain  factum,   si  autlior§.2i. 
esBem   quo   minus  haberetur  in  manibus   criiniiiosa  efYictio'.     Contra  met 
wao  cx>ntra   iiis  fasque   abs  te   factuin   intelligebas ,   si  memoriam  rei  tam 
cdebri  iudicio  ad  posteritatis  exempluin  cognit^  induceres,  si  autor  esses, 
quo  minus  haberentur  in  manibus  quse  a  principis  decreto  penderent.    An$.2?. 
»ita  potes  hanc  fictionem  inciisare,  ut  illam  Oesaris  sententiam  iion  impro- 
bes?    at  non  incusare  tibi  placuit,  non  improbare  libellum  mcum,  perdere 
fisiim   est;    non   ad  iudicium  voc^re  criminosam   eniclionem  voluisti,   sed 
qoasi   tu   ille  sis  in  Germania  iudex   qui  ita  haheas  dainnandi  potestatem, 
ut  ac4;usatorem  expectare  opiis  non  sit,  perditioni,  exitio  et  abolitioni  illum 
iiniserum  dialogum  adiiidicasti,  stalim,  nulla  intercedentc  inora ,  nuUo  prius 
habito  consilio,   nullo  convocato  senatii,  nullis  consultis  legibiis.     sed  hiec 
si  movisses  priiis  et  de  iure  disputasses,   non  meo   tinn  dialogo,   sed  illi 
iam   Ga^saris  iudicio   periculum   fuisset:    prius  hoc  enini   reiim   fieri  opor- 
tnisset.     Atque  igitur  in   me  iniquior   fuisti  quani  ulia  patiatur  ratio,   ne-§.'ia. 
idum   nostni   familiaritas ,    nostra  amicitia;    et   cuin  fueris,    sic   tamen  ais 
'Non  putabam   contra  te  factiiin'.     an  pro  me   factiiin  putahas?    arbitror, 
ut  qui   caveres  ncquid   mihi  iude  periculi  esset:    video  enim   prope   esse, 
ex  malevolentia  benignitatem  ut  facias,  et  benencium  iit  interpreteris  iniu- 
riam.     At  qui  hoc  studebas  cur  non  anno  ahhiuc  quarto,  ciim  ine  oratio-fi.ii. 
>nes  scribere  in  tyrannum  audires  et,   si  veriiin  dicuiit  homines,   ipsi  pro- 
deres  etiam,  amicum  ne  in  re  periciilosa  niuiiiiin  auderein  moniiisti?    cur 
tintum  progredi  passus  es,   quein  ante   pericuH  metuin  retinere  potuisti? 
Qoo   mihi   inculciis   benevolentia^  opinionenr^    sicciue  cerehrum  non  habeof.s^ 
qui  ea  didici  quihiis  priidentiores   (leri   se   hoiniiies   piilant,    ut  hanc  calli- 


*  qnencuq^  i.  '  a]  et  a  2.  *^  aiitor  2.         ^  placuit,    nequo  rorr.  II.  2. 

^  inde  mihi  2.       *«  8ed]  Quanquam  ctn-i\  II.  2.        '*  AtJ  Hcd  coi^.  II.  2. 

19* 


292        CXXXIl.    HVTT.  AD  PKTtl.  Dfi  AVF8AS  PRO  PHALARISMO  APOLOGIA.    1519. 

ditatem  tuam  non  agnoscam?  si  mc  per  capillos  traheres  aut  pugnos  si 
mihi  infligeres,  illos  selibres  tuos  ac  prsegraves  et  crassos,  dolorem  mihi 
dubitares  incuti?    quid  enim  interest  me  verberes  an  libros  meos  corrum- 

$.26.  pas?  Quiii  ex  evangeHo  erudis  me,  et  mia  diverberata  mala  poscis  alteram! 
sed  tam  durum  magistrum  auditurus  non  videor,  et  dolorem  ut  temperaiti 
possum,  ita  iniuriam  negUgere  haud  possum:    dolet  mihi  ciiim  quod  Cacis; 
dolet,   inquam,   atque   eo   etiam  magis,   quod   videri   dolorem  fecisse  iioii 
vis  et  illum  praetendis  magno  prudenticB  tux  argimiento  pericuH  a  tyrauuo 

$.?7.  metum.     Nolebas  enim  in  discrimen  adduci  afQnem  meum  episcopum,  el 
nequid  ex  meo  libro  esset  illi  incommodi,   id  praecavebas.     Non  improbo,M 
si  hoc  agis;    at  vide  quo  adducas,  quid  caveas:   sciUcet  meus  liber  si  ha- 
beatui*  istic,   periculum  vobis  est,  et  quod  ego  delinquo,  ab  aliis  animad- 

§.  28.  vertendum  venit.    esto!  at  vide  quid  adsequaris:   periculum  est  ul^i  scelera  ' 
Wirtenpergensis  leguntur,   undecunque  missa  aut  a  quocunque  in  hteras 
relata  ea  fuerint:   si  publica  confcBderatorum  causa  impugnctur,  metusnonu 
est,   ne  ex  tot  principibus,    tot  rerum  publicarum  rectoribus,   tot  fortibus 

§.i9.viris  expostulandmn  hoc  ahquis  vobiscum  suscipiat?  nisi  non  iiitelliguui 
homines,  utri  faveat  parti  qui,  ob  quae  Isti  poena  hifligitur,  ea  in  fama 
esse  vetat;  et  cum  illum  irasci  vobis  opinio  sit,  crimina  si  pemilgenlur 
istic  sua,   periculi   suspicio   non  fit  si,   quae  sentiunt  qui  ipsum  puiiiuui,» 

$.30.  explodantur?  Metus  ab  eo  est  de  cuius  sceleribus  ita  cognitum,  ita  iudi- 
catum  est,  ut  veteris  iani  famie  pudeat  magis  quam  pigeat;  ab  iis  aun 
est  qui  armis,  vi  ac  virtute  superiores  cum  sint,  poenam  sumere  de  male- 
factoribus  aggrediuntm*.  times  scinifracti  iram,  valentissimorum  homiDum 
dignitatem  non  vereris:  caves  ne  invidia  sit  ci  cuius  odio  universa  aestuat» 
Gerinania;  hoc  noii  caves,  nequid  invidiosum  admittatur  in  eos  qui  el 
volunt  et  possunt  et  debent  ulcisci  iniuriam,  punire  improbitatem ,  amoliri 

$.:M.sceIerum  authores.  Tu  es  iilc  autem  cui  criminosa  scripta  non  placent? 
at  euin  librum  quem  in  clarissimum  principem,  fortissimum  ducem  Wil- 
hehnum  Bavarum  deus  iste  tuus  nuper  emiserat,   cur  passus  es  haberi  ifl» 

$.3'>.inanibus  istic?  quid  adeo  cupide  legisti  ipse,  et  legendum  ahis  dedisU?  Ut 
ad  tuum  igitnr  metum  redcam ,  pericidose  ofTenditur  qui  ob  admissum  de- 
decus  ab  amicis  etiam  et  propinquis  suis  desertus  est;  eum  ofTendere  iiihil 
refert  qui  tantas  amicitias,  tantam  propinquitatem ,  tot  afQnes,  tot  chentes- 

$.3:t.  atque  adeo  illud  immensum  foedus  qui  post  se  trahit?  Sic  tu  invidiam  po-3> 
tentum  fugis  ?  sic  iis  quibus  fidus  es ,  consuUs  ?   haec  prudentia  tua  est  qua 
caves  pericula,    consiUum   quo   avertis  mala?    Quin  iliud  vides  quam  non 
sit  hoc  invidiam  fugere,  sed  odium  conciliare,  et  dum  vanam  sine  viribus 


*  cvang.]  Matth.  V.30.  Luc.  VI.  29.  "  Wurtenb.  2.  »^  confoed.]  focderis  Sue- 
vicL  *'  qui  ips.  pun.]  confwderati,  '^  autores  2.  '®  est  2.  ^*  pcriculo  se  1.2- 
qui...des.  est]  dux  Virtenp,  "  eum... trahit]  IltUtenus^  discerpti  dialogi  auctor. 


CXXXII.    HVTT.  AD  PETR.  DE  AVF8AS  PRO  PHALARISMO  APOLOQIA.    1519.         293 

iram  meiuis,  quam  interim  potentiam,   quas  vires,   quae  Germaniae  robora 
commota  reildas,  quo  non  invidiiT  iam,  sed  quo  discrimiuis  etiam  adducas 
eum  cui  sic  importune  consulis?  atqui   consulcre  non  est  reddere  invidio- 5.  ^^- 
8um,  facere  obnoxium  odio,  onerare  inimicitiis;   consulere  non  est  si  cuius 
^nomiue  valentium  hominum  potentiam  irrites,  infensionem  quaeras,  beHum 
excites.     neque  tibi  est  hoc,   inquam,   consulere,  neque  illi;    sed  tibi  im- 
primis   pemiciosum:    venmi  est   enim   vetus    adagium,    'Malum   consilium 
consultori  pessimum*.    Qu^d  ad  illum  pertinet,  valde  conveniebat  te  videreS'''^' 
quid   suaderes  ei  cui  sic  obnoxius  es,   ut  optima  debeas,   quidve  pro  eo 
^facias  qui  pro  periculum  decet  adirc  te,  non  quasi  ex  re  boc  ipsius  fuerit 
periculum  ei  accersere.     Ouinetiam  ut  videas  qualis  ego  consultor  sim  et5.^«. 
quam  non  permittam  te  in  errorem  adducere  eum  cui  etiam  me  consilium 
dare  perdecet,   primum  quia   Francorum   principem  agnosco,   deinde  quia 
non  extrema  affinitatis  linea  illum,   quantiis(pjautus   est,   atlingo,   adeo   ut 
^iecum  expostulandum  a  me  veniat,   de  tuo  facto  vel  alterius  nomine:   dic$-37. 
mihi,  cpio  rapis  pientissimuin   episcopuin,    innocentem  Francorum   doini- 
■um?   quo  rapis  aflinem  meum  principem?  cur  in  discrimen  abducis?  cur 
ei  qui  otiosus  esse  potest,   negotium  facessis?   cur  ei  qui  tranquillum  ha- 
bet,  tempestatem  inducis?    cur  rebus  mire  placidis  et  compositis  tu  sedi- 
^tionem   moves,   tu  turbas   excitas?   Disce  tandem  istos  tuos  moderari  im-5.3s. 
petus,  istain  prsecipitem  frenare  iram.    aut  si  constituisti  nihil  rationi  dare, 
orania  cupiditati  concedere,  ferre  non  poterimus  ut  boc  facias  eoruin  malo 
rel  periculo  saltem,  quos  caros  babemus,  quos  coliinus,  ({uibus  bene  con- 
sultiun  volumus.    Intelligis  igitur  (juanto  prudentius  quantoque  ex  fuU'  ina-$.39. 
^gis  consulam  ego  illi,   qui  hoc  struo   iit  invidia  temere  per  te   concitata 
apud  confopderatos  et  Wilbelmuin  principem  liberetur,   quam  tu  qiii  pr»- 
postera  tua  cautione  in  periculum  vocas.     Quare   etiam  illius  innocentiam  §.  io. 
tueor ,  non  minus  quam  tuos  importiinos  impetus  accuso :   neque  enim  scie- 
bat  ipse  quid  tu  faceres,  neque,  ut  opinor,  si  f^iv-escivisset,    non  interces- 
»sum  tuae  esset  audacia^;    nec  factum  tunm  probavit,   sed  ut  debuit  jegre 
tulit.     Proinde   metu   vacare   iubeo   et   a   periciilo,    (pio   tii   vocaras,   esse 
liberum,  invitoque  tibi  eripio  euin,    (|uein   si    quo  vis  protrabere  tibi  lice- 
ret,  iam  perderes  statim.     At  tu  interim  (pio  loco  es?    qiiomodo  tibi  con-§.4i. 
suluisti?    nonne    buius    ergo    quod    prudentissime    facer(»    vid(Ti    volebas, 
(omnium  passim  sermonibiis  vapulas?    *Liber   ais  'ego  sum*.     Opinor.     sed 
ego  sic  esse  noUm,  et  tibi  m(4uo,  cuin  tu  me  vicissiin  oderis,  ac  tui  mi- 
sereor  qui  tam  nulla  adigente  necessitate,  nulla  siiadente  causa ,  sed  tuapte 
Yoluntate  sic  iippeditum  te  reddas,  pnidens,   sciens  vidensque  in  tam  pe- 


^  Gell.  N.A.IV.  5,5.  *<*  qui  pro  periculo  2.  (srilicet  non  didicerat,  (pii  pro  esse  = 
pro  qno)  *•  eum  cui]  episcopnm  H'ircelmr(jensem,  *'  agnosoo  =  eum  agnosco. 
^*  (]aaiitii8canqne  2.      <^  placitis  2.      *<  froBnare  2. 


294         CXXXII.    HVTT.  AD  PKTB.  DE  AVFSAS  PKO  PUALARISMO  APOLOQIA.  15lft. 

riciilosuni   te  accipias  locuni,   tot,   tam  valentes,  tam   gratiosos  homines, 

§^^interque  eos  principes  etiani  viros,  inimicos  capias.  Quare,  ut  facile 
quiesci  per  te  poterat,  ita  valde  metuo  ut  difYiciUime  sic  impHcitus  expe- 
di^i  i)ossis.  quid  te  facies  enim,  si,  quod  minime  opto,  animadvertere 
abs  te  factum  iioc  qui  tam  contumaciter  causam  modis  omnibus  damDa-^ 
tam  probes,  confu^derati  volent?  lllius  opem  implorabis  cuius  defendeodi 
causa  adiisti  discrimen?  At  iam  cecidit  ipse,  quo  niinus  sustentare  te 
possit;    iain  ipse  periit,  quo  minus  servare  te  queat:    per  quem  stare  vo- 

$.^3.  lebas,  prostratus  est;    ad  cuius  munitiones  respiciebas,   domo  sua  ac  pos- 
sessionibus  uno    impetu    omnibus   expulsus  esl;    in  quo  tu  sperabas,  de'* 
ipso  actum  est.    Quo  iam  fidis  igitur?   quid  speras?   aut  dubium  est  a  fun- 
damento  erutum  hoc,   unde  totus  peiidebas  tu?    Veruni  non  putabas  futu- 

§.  H.  rum.  At  factum  uihilominus.  Te  igitur  frustra  prudentem  aliquando  ha« 
bitum,  qui  hoc  non  pra*sensisti ,  cuius  consilia  eo  reciderunt.  ut  cum  in- 
sipientibus  cousultoribus  *Ncm  putaram'  dicas;  qui  exitum  hunc  omnibasiJ 
perspicuum  solus  adsequi  coniectura  non  potuisti!  nam  nisi  modestissime 
tractare  te  instituissem ,  iam  insultarem  tibi,  tuam  invidiam  exagitarem, 
iilius  cui   sic   studes  lapsum   digito   indicans,  nos  in  c<eIo  esse  clamitans. 

§.45.  neque  tu  non  merebaris,  ut  qui  videris  totus  esse  contra  nos  aptus  ac 
'formatus:    nam  qui  hoc  fecisti  iilo   iam   tum   in   periculo  constituto,  quid" 

$.  46.  facturus  cras  occasionem  nactus  tunc  cum  secundi  illiiis  essent  venti?  Sed 
rehnquam  patientiie  apud  te  mea^  vestigium,  et  pauca  ex  dolore  queri  satis 
habebo,  cum  tu  multa  et  permagna  facienda  ex  invidia  duxeris:  permagna 
sunt  enim,  ulcunque  iestimet  quis,  ea  qxvdi  audes:  prinium  quod  causam 
non  aliquot  ante  prceiudiriis  notatam,  sed  publico  etiam  iudicio  condemua-» 

§.  n.  Uun  ac  iiiterferlam  revocas  el  probas ;  deinde  quod  tam  atroci  inita  conlra 
uos  iniuria  tautoruiii  viioruiu  infensionem  ac  inimicitiam  tibi  accersis;  po- 
streino  quod  potenti  episcopo  author  esse  vis,   factionem  ut  resiiscitet  iara 

§.4s.  aute  oppressam   et  extinctam,    et  ut  in   discrimen    pr«ceps   abeat.     Nam 
modica  sunt,    qiiod   lluttenos    conlumelia    hac    proscindis;    quod  iniuriamM 
-  Iianc  facis  ilii  mortuo,  qui  de  te  sic  fuit  meritus,   et  cui  tu  ut  fidem  sol- 
veris,  notum  est;    quod  huiic  mortui  illius   ossibus  dolorem  inuris;    quod 

§.  ii>.  nostras  umhras  luctii    gravas   et  nioprore  adfligis.     modica   sunt  lijec ,  in- 
quam,  apud  eos  qui  amiciliam  digno  loco  non  ponunt:    qiianquam  inficias 
ire  item  non  possuin  eos  mores  qui  ha^c  ferant,   inagna'.  mihi  turpitudini3& 
adfines  videri;  sunt  enim  hominis  ingrati  et  malevoli.    atque  tu  si  hi€  sis, 
qiiod  noii  dico,   valde  indignus  videaris,   qiiem  nos  sic   aliquando  colueri- 

§.50.  iiius,  cui  sic  e  niultis  uni  fidem  habuerimus.    Verum  ad  inagna  illa  redeo. 

fi  probcs.  Conf.  1.2.  "  tof^  {no?i  tot,  ut  2  rettuUt)  hahet  1.         »  At]  Ad  2.# 

'*  qui]  quod  2.  {perperam  q  interpretatus  est)  Non  put.]  Cf.  n.CXCI.  §2.  '^  in- 
sultarc  2.  '^  cojIo  2.  ^  accersas  /.  sed  voiir.  H.  2.  ^  autor  2.  ^*  tu]  ad^ 
tl  ?.       33  affligis  2, 


CXXXII.    HVTT.  AD  PKTR.  DE  AVF3AS  PRO  PUALARI8HO  APOLOGIA.    I-.I9.         295 

Eliam  atque  etiain  videndiiin  tibi  est  qiiain  caiisain  improbandam  suscipias, 
qaod  coiitra  factuin  tuearis :  iibros  ineos  persequeris  non  alia  ratione  quain 
qiiia  liabent  ea  qu£e  pubiico  in  Gerinania  iudicio  diligenter  inqiiisita ,  inani- 
fesle  cognita ,  non  severissime  damiiata  suiit ;  qutc  omnes  omniuin  ordinum 
&8eiiUunt,  quae,  si  paucos  illius  bonoriim  bostis  collatrones  excipias,  uua 
onmis  Germania  voce  clamatura  sit.  At  cur  non  cadem  opera  illain  iii-§.^K 
duci  iubes  Maximiliani  sententiam?  cur  illud  noii  retrectas  publicum  iudi- 
cium,  iihperiale  decretum?  Qiii  ob  scelera  accusatus  est,  convictus,  iudi- 
catus  et  damnatus,  de  eo  quod  illa  feceril,  liiec  passiis  sit,  scribere  vetas; 

•  iUos  rerum  dominos  pateris  ea  decernere  qiiie  me  dictis  aut  scriptis  iactare 
noD  convenit.    Sed  iam  forte  non  patieris  eliam.    At  cur  tain  sero  accedis 

ad  iudicii  istius  retrectationem  ?  Quod  in  toto  boc  negotio  erralum  est  si§.52. 
corrigere  non  potes,.vides  quani  periculose  crimineris;  si  potes,  (juani 
tiH  iani  annos  errare  Germaniam  sinas.  Cur  non  a  principio  statim  tuo 
5cuii8ilio  occurristi,  sed  in  tantum  subinde  errorein  protrabi  passus  es 
omnem  Germania}  plebem,  universum  equestrem  ordinem,  oinnes  princi- 
pc8,  totam  nobiiitatein  ?  Age  vero  cum  scires  non  accusationein  csse  iio-§.m. 
stram,  sed  c^luniniam,  ad  iUud  Maximiiiani  iudicium  quomodo  connivere 
potuisti?    quid  nou  exceptionem  tunc  niolilus  es?    ({uid  non  mulire  aiiquid 

•  roiuisti,    praesertim   apud  Maximilianiim   multiim   cum  posses  alqiie  illuin 
scires   ea   esse  clementia,   ut  si  vel  per   te  vel  alium  quempiam  inonitus 
fuisset  (|iiicquam  esse   in  nostra   accusalione  baiid  perinde  ac  nos  dettilis- 
semus  admissum  et  factuin,   sic  iudicaturus  iion  fuisset?    Revoca  aulein  iii§.M. 
auimum  quain  cunctanter  illud  processcrit  iiidicium   et  (piod  nos  iilam  vix 

5  XV.  post  factuni  mense  sententiam  exlorserimus.  In  tanto  intervallo,  tani 
diuturna  cunctatione  non  fuit  locus  tibi  inlereedeiidi  ?  At  tiinore  (^iesaris, 
ue  olTeudcres,  substitisti.  At  illum  timon^m  iioii  recipit  bu;c  fortitudo, 
qua  agere  omnia  putari  vis.  nec  tibi  consiiium  defuit,  si  metuisses,  sal- 
tem  ipsuin  commonere  Pbalaridem,   qiio  siio   iiire  quain   defensionem   iii- 

DStrueret.    An  tu  aliqua  cera  obtluiratas  liabebas  aures,  ciiin  proclainaretur§.:,r,. 
Augusta;,  siquis  inirc  defeiisioiiem  illiiis  vellt^t,  Hcere;    aUpie  boc  qiii  ipsi 
a  cancellis  tunc  erat,  ut  potuit,  faceret?    Vbi  tu  illo  teinpore,   (piid  mus- 
sitabas,  qiiid  audebas?   post  (pue  principia  quod  pu^naturis  signuin  dabas? 
tunc  illius  innocentia;   noii   veniebat  in  nientem  tibi?    nec  iii  tempore  vo- 

ftluisti  potius  opem  ferre  et  facto  iiiterc(Hlere ,  qiiain  protligatis  iain  copiis 
cl  perdita  re  belbim  reparare,  novos  tumultus  invebere,  novos  motus  coii- 


•tueraris  i.  "^  Max.  sent.]  Convcntioiiom  Anf«fu.stanam  (s.  Blaubeur.)  d.  22. 
Oct.  1516.  (p.  87.  sqq.  exliibitam)  vult,  qiia  duci  IHrico  in  sexennium  rerum  publi- 
«^ram  rcgendarum  iud  ademptum  est.  cf.  Heyd  Tlr.  Hzp  zu  Wiirttcmb.  l.  p.  171. ..473. 
*'  qui  /.  quam  corr.  //.  ^.  (i.  e.  quam  periculose)  '*  sinis  /.  sinas  corr.  II.  2. 
•*  qaidqaam  2.       "  fuerit  /.       '^*  quindccimo  2.      *^  substituisti.   Ad  2. 


296         CXXXII.    HVTT.  AD  PKTB.  DE  AVFSA8  I'BO  PHALARI8MO  APOLOOIA.    1519. 

$.^»6.  citare?  .Iterum  dico  igitur,  aut  illam  iuduci  per  te  oportet  Maximiliaiii  sen-         — 
tentiam,  aut  improbc  facis  qui  iibellos  meos,  eam  loqueutes  actionem ,  dis-  — 

cerpis.     Nisi  te  movet  quod  veterem  dialogos  scribendi  morem  revocans  et  J 

ad  antiquorum  imitationem   me   conferens  de  Cliaronte,   de  Mercurio,  de  ^ 

$.57.Phalaride  et  illo  inferorum  regno  aliquid  tingo.     At  hoc  illum  non  movet^  «s- 
quem  iugulo  ibi,   sed   ea   qua^  praeter  fabulas  et  fictionem   elucent  vera, 
quibus  illum  graphice  depingo,  eius  mores  eiusque  vitam  oculis  atque  au- 
ribus  hominum  obiicio :   ea  movcnt ,  ea  percellunt ,  ea  mordent  et  lacerant. 

§•^8.  SciUcet  verum  non  est,  quod  Mercurio  duce  ad  inferos  qusesilum  Phalari- 

dem   concesserit  et   in   eo   itinere  quod  Charoiite  vectore  opus  fuerit,  etic^  ■! 
nullus  est  Mercurius,  nullus,  qui 

ferruginea  subvectet  corpora  cymba 
Terribili  squalore  Charon. 
nec  cymba  cst,   nec  Styx  aut  Phlegethon;    nec  usquam   reperire  est  Pha- 
laridem;    et  de  tota  illa  subterranea  repubUca  unum  est  mendacium,  unau-^s-j 

».59.  fabula.     Fateor,  et  nec  ego, 

Nec  pueri  credunt,  nisi  qui  nondum  a;rc  iavantur. 
Sed  tu  qui  literas  didicisti,   ignoras  arbitror,   quomodo  tractare   haec  con- 
veniat,  atque  ita  non  intelligis  rem,  ut  tibi  opus  sil  illum  a  mortuis  revo- 
care  magistrum  taum  Beroaldum,   qui  te  doceat  quid  sibi  veUnt  poetanimso 

$.  6A.  fabuIsB.  Quanquam  otiosus  nimis  videor,  qui  haec  tot  verbis  ago  tecum, 
rem  frivoiam  et  nullius  momenti,  ab  argumento  negotii  aUenam.  neque 
tu  ha!c  enim,  aut  quivis  alius  in  libello  hoc  persequimini ,  sed  aUunde 
calumniandi  ansam  exquiritis,    modo  quispiam  hoc  tecum  qui   faciat  inve- 

$.«».niri  potest.    Non  potest  arbitror.    Tu  igitur,  cui  soli  Phalarismus  dispUcet,3o 
cum  ad  Phalaridem  irc  tyrannum   nostrum   Ungo,   scis  quod   eius   cupidi- 
tates  innuo  et  quod  taiem  ostendo  esse  eum  qui  ad  Phaiaridis  imitationeni 
totum  se  c(»uferat,  omiiem  suam  vitam  formet,  ita  esse  animatum,  ut  qu» 
sint  aiit  a  Phalaride  malitiose  inventa  aut  ab  aiiis  crudeUter  usurpata,  non 

$.62.iniitari  modo  et  cequare,  sed  vincere  etiam  coiitendat.  Quod  ne  quis  te-.% 
mere  venisse  in  suspicienem  nrihi  crederet,  quiedam  iiUus  etiam  facta  de- 
pingebam  quibus  s])ecimen  sui  dedit,  et  a  quibus  coniicere  est,  huiusmodi 
qui  commiserit,  qiialis  per  alia  esse  possit;  qua^que  documento  haud  ob- 
scure  sunt,  quid  de  ipso  sperare  iii  futurum  homines  debeaut:  quid  est 
aliud  enim  l^haiaridem  magistrum  sequi,  quam  facere  et  meditari  crude-35 
liter  omnia,  cupide  effundere  sanguinem,  avide  punire,  torquere  Ubenter, 
depeculari  suos,  insidiari  alicnis,  inetui  maUe  quam  amari,  vivere  in  odio, 
aU  suspicionibus ;  interim  luxuriose  multa  profundere,  iniuste  multa  ra- 
pere,  slupra,  caedes,  adulteria,  torturas,  cruces,  laqueos  habere  in  promptu? 


*  obiiciens.  corr.  11.2,     "  fernig.]  Verg.  Aen.  VI.  303.  .  "  Terrib.]  ibid.  v.209. 
Terribile  squallore  2.      *•  Phlcgeton  2,      "  nec  pueri]  luvenal.  sat.  U.  152. 


CXXXII.   HVTT.  AD  PBTB.  DF.  AVP8A8  rRO  PUALARI8M0  APOLOGIA.    1519.        297 

Quid  aliud  est,   inquam,  seqiii  Phalaridem ,  sive  Mercurio  duce  sive  Cha-S*<0* 
roDte   vectore  agat  hoc  aliquis,   quani  inipie  et  scelcr^e   omnla   facere? 
'Sed  quee  ille  commisit,  talia  non  sunt:   quid  tanti  est  enim  uxorem  amici 
deperire;    ubi  per  ilium  potiri  non  licet,   ipsum  ita  cupide  inlerficere,   ut 

&ex  morte  quoque  satietas  non  sit;    illam  abreptain  ita  complccti,   ut  suam 
uxorem  domo  exigat?    quid  tanti  est  item,   a   quo  liberatus  quis  sit,   eiusS-^^* 
liberos  perdere? '  hominem  innocentem,  sibi  amicum  et  fidum,  quem  ca- 
rum  habuerit,  suique  amantem  indicta  causa  interficere,  mortuum  raptare, 
raptatum  et  lac^ratum  suspendere,   non    iniiulgere  sepulturam  propinquis, 

lofingere  in  mortuum  crimen,   interimere  eos  qui  ilium  lugeant?    principem  $.  «^^ 
foBminam  uxorem  male  tractare,   crudeliter  habere,   conari  flagitio  et  de- 
decore  perfundere  primum,   deiiide  parare  occidere,    demum  mortis  metu 
domo  eiicere;    interim  sceleratum  scortuin,   fcedam  ac   immanem  pellicem 
in  sinu  tenere,   in  complexu  fovere,   eius  osculum  lambere,   eam   in  illo 

tficoniugaU   thoro  uxoris   ioco  habere?    quid   tanti    est   suppliciis  exhaurire$.ft6. 
urbe^  et  pagos?    semper  torquere,   semper  occidcre,   iugiter  et  perpetuo 
rapere,  grassari  c<ede,  spoliis  et  sanguine?    Germaniam  discordiis  impiere, 
externa  adversum  nos  auxilia  advocare,   imperio  eversionem  moliri?    quidS.»?. 
taoti  est  non  servare  fidem,    iusiurandum  negligere,    pacta   dirimere,    fa^- 

^dera  solvere,  literas  et  signa,   datani  et  interpositam   fidcm,   promissa  et 
iurata  non  facere  unius  fabae?'  Sed  quid  ego  de  integro  causam  hanc  ago§.68. 
tecum?    satis  est  hoc  dici  Phalaridem  sequi  et  vincere    haec    qui    faciat. 
Quanquam  est  ibi  quoddam  meum,  faleor,  erratum,  quod  eum   fingo  sub 
Phalaride  scelera  discere  qui  est  ipse  quam  fuit  unquam  Phalaris  nequior 

^ct  pestilentior  tyrannus.     Te  vero  nonne  oportuit  prius  revellere  ea   qui-S.69. 
bus  de  scribo,  quam  ipsum  damnare  scriptnm?  Aul  quid  agis  meos  libellos 
discerpens,  illam  non  improbans   tolam  Augustanain  actionem,    illud  non 
rescindens  iudicatum?   Rem  ipsam  non   iinprobas,    inane  scriptuin   perse- 
queris.     quid  tantum  chartas   odisti   et  atramentum?    sed  metuis,  si  recta 

socontra  nos  eas,  maiestalis  te  ne  accersat  aliquis.    atque  boc  est  quod  dico, 
in   magimm  te  discrimen  ivisse  ])rfecipitein.     Quodsi   nolim  de   meo  iure 
concedere  aliquid,  sentis  qua  te  via,   quanto  tuo  cum   inalo   persequi  pos- 
sim?   Veruni  alia  pertractasse   oinnia   videor;    in  eo  adhnc  haereo,   quid  te$.7o. 
moverit,   ut  in  Phalarismuin  desajvires:    an  metnebas  ne  me  excitante,  ine 

^hominum  menles  permovente  illi  inalc  esset,  tu  spe  tua  nescio  qua  (certe 
quaedam  erat  tibi)  excideres,   et,  si  verum   est  quod   ducenloS'  libi  aureos 
stipendio  quotannis  solvebat,  lucro  etiani  iie  excideres  tuo?  Quia  eniin  Ger-5.71. 
maiios  nostros  ignoras  tu  (piantum  Latine  sciant  et  scriptis  ut  moveri  pos- 


•  omn.  fac.]  conari  omnia  corr,  11.2,  ®  a  quo]  mlt  Ludov.  Buttemtm,  inter- 
fecii  loannis  patrem.  ®  fuiq^  /.  **  diniere  /.  dirimere  corr.  H.  2,  **  scelere  2, 
'*  phararifmum  /.      ■•  quo  2,      "®  quantum  corr,  ff.  2.        nt  /. 


298        CXXXII.    HVTT.  AD  PETB.  DE  AVP8A8  PUO  PHALARISMO  APOLOOIA.  1  Mft. 

sint,  hoc  siispiratus  es  nuper.  at  ingontem  eodera  illo  tempore  a  conftp- 
deratis  exercitum  ^hici  cum  cerneres,  alquo  ipsum  illud  quod  tu  metuebas 
ilh  maium  adferri,  necdimi  pessimo  loco  res  eius  essent,  quid  in  (halog(^ 
meos  invehi,  ut  illum  tihi  exercitum  offensum  redderes,  visum  est;  conira 
ipsum  exercitum,    quo  prothgato   hi   d(*hcilati   essent  dialogi,    arma  ferre:^ 

§•72.  non  est  visum?  Ubi  iila  est  prudentia  tua  qua  in  tempore  consulis,  illa 
fortiludo  qua  non  sinis  a  recte  consulendo  ahsterrere  tcT  aut  quibus  nos 
anfractibus,  cpia  tergiversatione  inipetis?  Statue  tandem  quid  te  moverit 
potissinumi:    nam  de  episcopo  cuius  tc  periculum  amohri  tingebas,  ostendi 

§•73.  quam  nihii  fuerit:  quid  aliud  est  igitur,  cur  tu  ex  Francis  et  equitibusio 
Germanis  omnibus  unus  erupisti  qui  causam  nostram  sic  cognitam,  sic 
iudicatam  eleves,  praisertim  muita  et  magna  cum  sint  Hutlenorum  in  te 
beneficia,  quae  nisi  essent,  aliud  suspicari  nihil  possem  tc  movisse  quam 
(piod  ita  nostri  invidia  tencaris,  ut  a^gre  vidt^as  ex  hac  calamitatc  iimotuisse 
nos  splendide ,  et  universo  iam  orbe  nomen  Iluttenicum  clarius  factum,  iiosii 

S- "^- illustriores  baberi?  Quodsi  nobis  invides  nec  sanguinein  qui  amisimus,  eos 
iniiocenti(e  famam  ct  misericordia  consolationem  invenire  pateris,  quid  eos 
fers  qui  haec  nobis  tribuunt,  constituunt  ac  firmant?  siuis  hunc  nos  fru- 
ctum,  tanti  doloris  soiatium,  tanti  luctus  pru3miura,  invitos  saltem  capere? 

S.^'^.  Fateor  nos  ornatos  esse  hac  tcrumna.     sed  quis  ita  suos  propiiuiuos  o(Ut,3» 
ut  miserabiU  horum  nece  iliuslrari  cupiat?   aut  quis  ita  fortunas  suas  ne- 

§'  7«.  gligit ,  ut  tanti  emere  velit  misericordiam  et  iimocentiae  opinionem  ?   N«  tu 
onmi  petra  durior  es,  Petre,  qui  nos  cum  sic  lugere  priiis  videris,  deinde 
tantis   impendiis,    immenso   prope  sumptu  iudicium  prosequi,  arma,  viros, 
exercitum  comparare,   tamen  invides,   siquam  non  afTectatam,   noii  (pia*si-?5 
tani,  nec  spe  iiec  opinione   pcicsumptam,   sed   publica  mis(;ricordia   iiltro 

§. '7.  obiectam  nobis  gloriam  adsequuti  sumus.  atqiie  hunc  ego,  quisqiiis  est 
omniuin,  quotquot  sumus  Hutteni,  pessime  perditum  vehm  cpii  sic  adficiatur 
hac  fama,   ut  recte  emptam  eam   innocentissimi  iuvenis  int(Titu  existimct. 

$.7S.  Sed  fortasse  noii  invides,  ne^iuc  hoc  nobis  neque  aliud  quicipiam ,  iit  (juosno 
tui  semper  studiosos  essc  cognovisti,  de  te(|ue  bene  merentes  expertus  es, 
et  alia  quapiam  dc  causa  irasceris,  quam  neque  abs  te  audimus  neque 
suspicione  adsequimur:  lu  tainen  accusandus  miillum  es,  (pii  te  magnse 
invidiie  caput  et  quasi  ducein  fiitura^  coiitra  nos  coniurati(»nis .  et  Francus 
et  e(}ues,   tanto  cuin  tumuitu  infers,   ut  suspicari  liceat  sanguinem  te  no-» 

§.79.  strum  spe  aflte  tiia  devorasse.  Quod  viceris  et  iilam,  si  diis  placel.  Ger- 
manifls  peslem  in  bonorum  excidium,  publicam  perniciem  sibi  restitueris, 
nobis  inortem  aiit  exihum  sup^rinduxeris,   tamen  quid   te  moveat  noii  in- 


'  nedum  1,  '  absterreri  mnlim.  "  monuisse  /.  '^  miscricordiaD  malim,  **  eruna  i. 
**  et  nec  corr.  II,  2.  praesunitam  2.  "  adsecuti  2.  *®  sumus  corr.  H,  2,  sunt  1. 
»*  emtam  2,      ^  fortassis  /.  corr.  H.  2.     *"  Christo  (pro  diis)  H,  2. 


CXXXII.   APOL.  PRO  PHALARISUO.      CXXXIII.    NICOL.  AHCLKPII  BARDATI  ORAT.       299 

veiiio;  uec  deinde  solllcitius  quaerani;  laiitiim  lcetor  quod  nus  Christus 
optinuis  maxiinus  respexerit,  nostros  coiiatus  iuverit,  iioslra  consilia  dire- 
xerit.  En  metus  eiiiin  abest;  periculuiii  disparuit;  noliis  libertas  rediicta:S.8o. 
nimiruin  qiii  meditabatur  c:edes,  cogitabat  incondia,  inoliebatur  vastitatem, 
iprolligatus,  eieclus  et  exterininatus  iii*  ca  boininuin  fania  versatur,  ut  eius 
exiliuiD  neino  fortuiiam  interprctetur ,  puMiam  omnes  voc4'nt;  nos  in  tuto 
siinus  collocatif  quos  credere  debes  niinquam  ila  dc^serlos  fore,  ut  defen-§.si. 
sione  contra  vestram  facH(mem  carituri  simus,  ueque  ita  exbausisse  bono- 
niin  per  Germaniam  virorum  beiiigiiitatem  et  misericcuHliam,  ut,  si  redeat 

loille   etiam,    auxilia   quae   ad    reprimeiidum   ipsuin   satis    siut,    despercmus. 
Itenim  vero  nihil  satagis,  si  claritudinem  iiobis  sic  inventam  detrabere  co-$.s2. 
uaris:    ieterna  est  onim  eorum    qiia^    passi    suinus,    memoria,    immortalis 
fama,  inextingiiibilis  recordatio,  iiinocentia*  nostrte  opinio  ita  inserta  boini- 
num   cogitationibus,    ut  nullius  iiide  inoTore,    nullius  iuvidia   evelli  susti- 

i5neat.     Vale. 

APOLOGI^:*  IIVTTENIC-t:    FINIS. 
[Cf.  iiifra  Adclmanni  ad  Pirckheini.  ep.  d.  10.  Apr.  a.  1.520.  scriptam.] 


CXXXIII. 

[luvabit  paoca  adicore  cx  libollo  cui  iuscriptum  est  (Dratto  caufas  |  expulfi  & 
reftituti  ducis  Vuirtens|bergefi8,  Kefq^  nuper  in  Sueuia  ab  illuftrifs.  Hcfforu  Prin- 

30  cipe  PHiLiPPO  geftas,  tum  |  pacis  conditioncs  continens  mire  |  ele^ans  &  artifi- 
ciofa.  I  M.  A.  BARBATo  autorc.  I  &c.  In  fine:  Kxcuffum  Marpurp;-i  per  Fran:|cifcum 
Rhodum  in  (^am:|po  Elyfio.  |  4**.  s.  a.  qucm  Nicolai  Asclepii  liarbati  Marburgen- 
sis  profo88<»ri8  (f  a.  1571.)  libellum,  qiio  quantum  potuit  ducis  Virtembergici  par- 
tes  in  tantum  defendere  studct,  ut  caedis  accusatorem,   non  homicidam  criminis 

V5  rcum,  immo  hunc  quasi  deum  facere  videretur,  Simon  8chardius  iu  Ilistorici  Ope- 
ris  Basilcse  a.  15T4.  publicati  tomum  II.  p.  1284.  sqq.  recepit.] 

.  .  .  Ncc  pntesl  iurc  ^'csluiu  hclluni  vidcri,  quod  conlra  ius  sit  niotuni,  Et 
iain  oliin  a  non  induclu  iicquc  incclcbri  pocta  quodam,  scd  a  pocta  tamcu, 
iiomini  uon  pcrsuasuiu  cst  Tyrannuiu  crudclissiinuiu ,    (iuot(|uol    oniiiibus    retro- 

Hoactis  saH^ulis  fucrc,  diiccm  Wirtcnbcrgcnscni  cssc,  quu;  pcrsiiasio  nisi  cximatur 

e\  hoininunr  visccribiis .  vidcbilur  Tyrannuiu  Tyrannus  rcstituisse 

....  Accnsanl  criminibiis  non  alias  nuditis  innoccntciu  principcui.  Nacli  pr%- 
lerea  siint  erroris  siii  patronuni  ct  defcnsorcm  cqucstris  ordinis  non  ignobilem 
poelam,  quo  uiaiori  autorilalc  fidcin,  obicclis  ct  condclis  scclcribus  in  Ulricum 

:<r>diicem  conciliarcnt.  parco  noinini  cius  viri,  ciim  (piod  paulo  qnain  cxiil  mo- 
rerctiir,  non  mcdiocritcr  luihi  aiuicus  Tuil,  liini  qiiod  ncmiiii  sil  ignotus.  me- 
ditatus  is  niipcr  aliquot  orationcs  fiicral  iii  ipsiiin  Wirtciibcrgcnscm.  casquc 
vcluti   ad    Iribuual   maxiini    princij>is    cgissct,    cdcndas   curavcral.      (Juibus   ora- 


^  sumus  /.  simus  corr,  //.  2.       ^*  Valc.  addid.  II.  2.       apol.  etc.  omis.  2. 
**  nom.]  Ulricum  Uuttenum  indicari  nemo  non  vidcbit,       ^^  max.  princ.]  impera- 
tont. 


300  CXXXm.    MC.  A8CLEPII  BARBATl  OBAT.  DK  DYCB  WIRTEMBERO. 

tionibus  qiiod  niinquam  persuaserat  agendo,  hoc  mox  persuadet,  cum  calco- 
graphorum  diligentia  distraherenlur  edendo.  nihil  unquam  maiori  plausu  ia 
hominum  manus  vonerat,  cum  ad  exemplar  Philippicarimi  qnasi,  si  dis  placel. 
scriptse  iudicarenlur.  ilaque  iegcbant  magna  cum  grajia»  sola  novitate  favorem 
couciliante.  Hoc  etiam  subindc  orationjbus  novos  dialogos  adiicieute  et  quideiu  s 
lersissimos,  famosos  libellos  e<leute,  crimina  conGngente,  causam  occisi  affmis 
sui.  quam  unicam  criminandi  ansam  habuit,  exornante,  habetur  ab  universo 
terrarum  orbe  miserrimus  princeps  is,  quem  depingit  Gngitque  fallax  ingenio- 
sissimi  poetae  ingenium.  Ignorat  princcps  c\ul  etiam  poetis  se  fabulam  esse, 
ignorat  se  factam  materiam  pessimarum  declamationum ,  nemine  quas  in  ipsumio 
Gerent  referre  audente.  quis  cnim  praRsentem  rerum  calamitatem  novis  calumnia- 
nim  calamitatibus  augeret?  Quo  minus  scit  qu;e  agantiir,  eo  minus  upus  habet  de- 
fensione ,  eo  deterior  eius  fit  causa  apud  eum  principem .  a  quo  nihil  eixpectare  po- 
terat,  qiiam  iurc  restitutionem  eorum  quac  vi  erant  adempta.  sed  vicit  diligens  invi- 
dorum  obtrectatio  apud  imperatorem  et  poeticum  ingenium  apud  universos  Germa- 1& 
niae  proceres  et  omnes  pene  iiationcs.  ProGtebar  eo  tempore  in  Parysiorum  Lute- 
cia.  quam  urbem  Europan  totius  Iheatrum  non  iniuria  quis  diierit,  ad  quod  specta- 
tuin  undique  cuncla;  pene  nationes  veniunt.  non  dico,  quia  satis  dicere  nequeo, 
quantum  autoritate  valeret ,  quantum  Gde  polleret  apud  omnes  is  qiii  ingenii  dex- 
teritate  et  eloquentiae  viribus  et  mendaciorum  fuco  causam  dubiam  probahilioreni.  vi 
humilem  sublimiorem ,  bonam  et  honestam  deteriorem  facere  potuit.  legebantur 
haec  magno  cum  plausu  apud  Gallos  el  Hyspanos ,  distrahebantur  apud  *  diver- 
sissimas  nationes,  mittebanlur  comroissa  literis  ad  amicos,  quasi  typographi  non 
satis  excudcrent  j)essimorum  exemplorum.  vcrebantur  Itali  alterum  Ncronem, 
execrabautur  Siculi  novum  Dionysium,  trepidabant  Britanni,  ne  ex  anlro  isto?^ 
Patricii  etiam  sibi  Tyrannorum  quispiam  nasceretur.  quicquid  odiiim,  invidia, 
malevolenlia  et  afGnis  cavsi  dolor  comminisci  potuere.  Phalaridas,  Agathocleas, 
Atreas,  Thyesles.  Pysistratos,  Typhaeos,  Astyages,  Gambysas,  Tyberios.  Cali- 
gulas  et  Doinilianos.  omnium  immanissimorum  immanes  furores  et  furias,  omuium 
criidelitates  et  ferocias  in  unum  congessil.  compegit.  coacenavit  »quo  cnide-3» 
lior  futurus  ultor  propinqiiae  necis  poeta ,  cuius  laudarim  equidem  ingeniuni. 
probarim  inveiilioneiu,  ainplexus  sim  eruditionem,  si  non  dolori  nimium  de- 
disset,  si  innocentiae  pepercisset  principis.  si  causam  non  valde  bonam  tegere 
quam  producere  in  Iiicem  maluisset,  et  rationem  habere  eius  iuvenis  pulchri- 
tudinis,  quam  non  sine  causa  tantopere  commendat.  Non  possum  equideiu.  viri.is 
ornatissimi,  conliuerc  me  hoc  loco.  quum  fortunae  islius  iniquissimos  casus  mente 
repeto,  quin  valde  afGciar.  video  hominem  egregie  eruditum  non  satis  bene  piil- 
cherrima  studia  collocare,  diim  in  omni  oplimarum  disciplinaruin  genere  versa- 
tus  ila  praeceps  rapitur  et  nulla  afliectus  suos  ratione  compescerciiullo  fra^no 
ferox  ingeniiim  moderari,  niilla  arte  meutem  doinare  aut  temperare  potest.  o  mi- 1» 
seros  labores  eos,  ex  quibus  dum  fructum  percipere  deberemus  rationem  vivendi. 
nihil  in  mores  coalescit;  el  quod  deterius  est,  cum  ferociorem  natiiram  auget 
lectio.  quod  inde  Gt,  duin  quod  iialurae  nostrae  convenit,  approbamus;  quod  ad- 
monere.  docere  et  corrigere  iuqiie  viam  reducere  debebat  despicimus 


*  mendax]  fallax  2.  *  exul]  mendacium  dicit  orator:  ium  princeps  nondttm  e.rut 
factm  erat,  "  matoria  A.  **  execrabantur.  ►Siouli  .4.  antro  isto]  Cf.  Hutteni 
Phalarism.  §.1.       *'  Tieste»  A.  Tyestcs  2. 


CXXXIV.  ESASltl  AD  10.  FISHEB.  BP.    CXXXV.  HVTT.  AD  EOB.  HE8S.  ET  APEBB.  EP.      30 1 
LOVAHII.  CXXXIIII.  2.  AVQ.  1519. 

ERASMVS  ROTERODAMVS 
R.  P.  lOANNl  EPISCOPO  ROFFENSI  S.  D. 

Reverende  pater  ac   patrone   siugularis,    Brugis   doctor  quidara   utriusque  $.  i. 
siuris,  Csesaris  Maximiliani  consiiiarius  quondam,   vir  eruditus  et  gravis,    narra- 
vit  mihi  Reuchlinum  nostrum  Ingeistadii  agere  atque  illic  ducentorum  aureorum 
salario  Graece  et  Hebraice  pra;legcre.     huc  ratione  illi  cousultum  est  ah  amicis. 
quod  tutum  non  csset  agere  in  patria.     Causa,  si  vcra  narrant,  hiec  erat:  cum$.2. 
penculum  esset  ne  dui  Wirtenhergensis ,    in  quem  scrihit  lluttenus,    Stockgar- 

lodiam  reciperet,  Reuchiinus  civihus  aiiquot  erat  autor,  ut  alio  demigrarent,  ipse 
comes  illis  futurus.  profugerunt  illi;  Rcuchlinus  mutato  consilio  mansit  con- 
suleus  suae  supellectili.  deinde  rursus  ^profligato  duce  pcr  quosdam  amicos 
impetratum,  ne  victor  excrcitus  s^virct  in  domum  Reuchlini;  sed  cives  illi 
quos  fefellerat,  reversi  exhihehant  seni  ncgocium.     nunc  sua  omnia  cduxit  saiva 

iset  Ingelstadii  tranquillam  agit  vitam.    Haic  nolui  nescire  te.    Germania  prorsus§.3. 
insanit  in  Leum,  tantum  lihellorum  erumpit.     etsi  Leus  nuilo  non  malo  dignus 
est,  tamen  optarim  eos  conquiescere :    scrihunt   aperte    se   non  aliter  mihi  oh- 
lemperaturos ,  nisi  quatenus  ahstineaut  a  convicio  gentis  Anglica;.    minatus  sum 
me  posthac   Gallum   futurum,    nisi   desinant    uic    tam   moleste   amare.     Adnitar 

3oequidem  quod  erit  in  me;  sed  Leus  consulto  feccrit,  si  ipse  aliquo  scripto  cdito 
sludeat  illos  delinire  quos  irritavit.     Audio  hellum  parari  pnedicatorihus  et  Roraa-$.4. 
nensihus ;  vereor  ne  ex  hoc  iudo  nascatur  incendium  maximum :  hellum  indicetur 
praedicatorihus  et  Romanensihus ,  et  interim  saevietur  in  omucs  sacerdotes  exemplo 
Boheroorum.    Bene  vale.    Lovanii.  postridie  Calend.  Augusti.  Anno  M.D.XIX. 


'tiCXXXim.    1...5  =  Indic.hihIiogr.  no.  53,i...5.       1)  p.  495.      2)  p.  439.     3)  p.  418. 
4)  p.  610.  XII.  25.       5)  col.  481.  n.  ccccxlix.         6  =  Des.  Erasmi  Rot.  Epp.  sele- 
ctiores.  Basil.  1719.  S^.  p.  3I5...317. 


MOOVHTIJB. 


CXXXV.  3.  AVQ.  1519. 

VLRICHVS  HVTTENVS 
\  EOBANO  IIESSO  ET  PETREIO  APERBACCHO  S. 

Riunpam  illud  tandeni  pene  iain  confirmatum  inter  nos  silentiimi ,  nec  §. 
patiar  veierem  amicitiam  ulla  segnitie  aut  inciu*ia  oblitcrari.    Vos  quid  aga- 


CXXXV.    1  ~  Hessi  Epp.  fam.  (Indic.  bihliogr.  n.  56,1.)  p.  288.  sq.       2  =:  Wagen- 

seil.  n.  xxxviii.  p.  219...221.       3  ==  Hutt.  Munch.  III.  p.  220...222.     Particulas  ex- 

hihet  Burckhard.  I.  p.  147.  sq.  227.  sqq. 

*  [Cf.  Expostulat.  c.  Erasmo  §§  90.  sqq.]  ^  ioanni  omis.  1.  R.  P.  (=  reve- 

rendiBsimo  patri)  omis.  2.  sqq.  (t^sher^   bishop  of  Hochester).  ®  *no8tnira'   sibilat 

anguu.  Ingolstadii  et  sic  infra  6.  ®  Vuertonbergensis  J.  2.  Stock.]  i.  e. 

Stutgardiam.  Stockardiam  3.  sqq.  **  negotium  4...6.  ^^  convitio  6.  **  wdito 
1...3.  "«•*•  prsBd.j  Dominicanis  Z.sqq.  **  Anno  etc.  omis.l.  Lovanio  2.  Augusti, 
Anno  1510.  5. 


t>  iri**«f<'     Tu  H*-^.   *iuij  lijt 

«AHjK^uliicUi  iMiiiifij  iii««rH»   icdinnaAj   sbH  /tw».   itf  X  j^  Xll  nSiai  muIhi- 

(  :  Iw*-  itMfi  JKM^'  .%t  t/-.  .%|t#Tli^iriK' .  jirfit#T  ^if^arf  4frv«.  qu  auifeti» 
f4ii*^  <|iut4><.c  i«iji]  iil#T3tnun  6*^dnv^  ad  HonMMi.  ■*        te.  ■!  dodtt^ 

(  -  uO|i»«r  ifu^«w^H'  H  ifj4u<ti>«f   ««nuK^     i^Hnd  0r  i!^    T«r»  )laliaon»T  m 
U4mta  *T^9  r\  wiirjiruiu    Mi^aniin   Mm%  Hcdcfli   mtmmm  adraHl:  ila  nihil 
M7ii#il.  'uiiiil   M^ifti#.ali«K[H'  «ti«n   olia   Urr^m.   ^bo  dm    ints«  aiihi  sit 
t^^  tiM.vj  »»  ill**  4«'^^:'«  #Til  »iiitj4ra  alM|iu  «wf^lMr  jst  pmiili  aliraim^ 
MsA'¥H%*'  indufiu^.     r^u  rt^f  iiMifUfH^in  rf^trt&Ltr    tm^iw  ruloi.  ri  mmr  * 
ut  Ui*fr^ur  «4iKii<^^i««4flfw  triKTfir  H  amo.    «^irtlH»  n  bt  iTTrmilrr.  rt  nr 
n  NutiatKi  rnutiis  h1  .  adfnonHp.     jtTQam  3li  abi  |  ■  i—ini  nactn»  foero  ta- 

i.i.MUrium,  VruUr  liir  ordini*^  B<^rdirlini  ntauiirfidari  lolw^  prtil.  qnod  fa- 
rio,   oran»   ut    %«•!   (d*  id  qwid  firrfert^ndis  intrr  fladiiitM^  H  dortos  litms 

r..,  M^lulu"^  #**4.  e%m%  %oliL>  raruin  t*s^  siiuli^  rl  ofliriis  iuTrti».  Milto  ad  tiis 
^hrAyHmu  «'iliortat^inain.  in  i|uaiu  rep^tsui  <|uat  Cvsarb  srriiir  rirmtTant. 
Vf#t»   «iiup   aliquaiitlo   |fn»   rf»ininuiu<  litTTfiaiii»  liife<Ttate  ads«r«iida  audrti»'' 

\.*k1u  ll#-sMf.  rufu  in  K|iL<tola  italiap  rrs{ioii>4Hria  iiiirrtalrai  quandani  vfbf- 
fntrntiffH  ausfiiratiis  >is ,  nunc-  aiisistis .  aliquo  opifior  rooluiiidiuso  rurtisano 
dKjTr«4iteT  Ali  ne  inHuf !    fduns^  cTunt  similis  ar^ininili  srriptorfs  quams 

I.:.  tu  putaf»;  neque  illiid  siiie  gloria  farinus  audt-liiiuits:  r^i  tpios  pos^i  ad 
partifs  traduriTf  fx  illis  qiii  iniilta  ifisi  |»ossiiiit.  sed  iiarteniis  non  iiitrlle- 
ifnuit  ne<:f>riuHi,  ar  libenter  nunc  |nt  ine  rrudiuutur.  alitpiaudo  srifti$. 
Cudilur  niilii  nunr  dialo<nis  eui  titiilus  *Trias  Roniana\  qiio  nihil  vriifmen- 
lius,    iiiliil    lilifriiis  adhiir  fdiluiu  est  iii  itomanos  aurisii^as.     bre%i  |>frff-9 

i'».  rluiii  liahelfitis.  Tii  A|ferbarclie.  cuin  el  itouise  fueris  fraiidtistpie  ibi  iiii- 
|fosloruin  didireris,  et  iintura  sis  ad  irridendiiin  et  facete  obiurgandiim 
vahle  arroiiiniodaliis ,  iion  aliquaiido  s|»eriiiien  tui  dabis,  et  Gennaniam 
sineK  stiidioriiiii  tiioriiiii  fnictu  rarere?   >'e  iu  perpetiiuin  t>buiulesce.  pre- 

l.^ror,  s«mI  aliqiiaiidif  eniiiipe.  Egi  ciiiii  priiici[fe  liic,  iit  ab  aula  seiuiictiiin  sc 
esse  nie  el  adiiiiiiierato  alio<pii  stipeiidio  >iotniiili«f  inter  literas  coiiqiiit*S4*ere 
Kiiiat,  quod  iuipetravi ,  ciiin  inagno,  iil  videlur  inihi,  studioruni  luistronim 
f .  10.  fnirtii.  tjiiid  prieterea  proponani,  qiiia  niiiic  ociiiin  noii  tst,  alitpiando 
scribain.  Vos  precor  ad  .Melanchlhoiiein  Vilebergani  ciini  priniis  inittite 
literas  quas  his  adiiiiixi.  quidani  istic  est  sopliista  aiii  theidogista  aiit  qiii-s:. 
cuiiqiie,    qiii    iiiiper   ab  KrasuKf  n^versiis,    ciiin  ad  ine  literas  ab  illo  per- 

*  rnilliariH  2.3.  *  A)»erbac1i(*  2.  ^  litt«*rarnm  2.  el  aic  infra  tt.  *  atqni'  2.3. 
"  <|no|  /.  (|no<t  »  HiiH)»icion<;  2.  3.  **  Orat.]  MogHHtimtm  Oratiomix  rontra  Turcax  ex- 
hortaluriw  c.rnnphtm.  **♦  ()nani  tiic  et   in  st/q.    2.3,  qnanutam  2.3,  '•  ali- 

qiiamlo2.J.        «'  tn|  mm2.3.        *»  m^p^otinm  2.  J.  r/  xic  in  »qq.        **  Cudt- tnr  2.  J. 
*•'  a'«litnni  /.       "•  liubctiK  2.3.        *^  ol»  nintfMcc  2.       -    otium  3. 


CXXX.V.  HYTT.  AD  EOB.  HES8.  RP.    OXXXVI.  KRA8MI  AD  H0CH8TR.  EP.  11.  AVO.  1619.    3()3 

ferret  casque  omnilnis  ostenderet,  ex  iimicis  tamen  meis  neminiVellet  red- 
dere,  iiescio  quo  consilio  sceleratus  secum  ahstulit,  nec  ad  me  perferendas 
curavit:  non  desinam  nebuloni  ut  niale  valeat  precari.  quinetiam  ut  intel-§.ii. 
ligalis  quae  malitia  sit,  cum  eo  die  ingressus  ego  Francofordiam  fuissem, 
quo  ille  circumlulerit  epistolam,  atque  hoc  ille  nescire  non  potuerit,  non 
ac4*,essit,  non  reddidit:  siccine  oportet  ab  amicis  acceptuin  negocium  curare? 
Biccine  reddis,  Albeilista,  qua;  perferenda  accepisti?  dii  te  perdant,  ubiubi 
aut  quisquis  es.  Vos,  amiei,  Hutteiium  vestriim  diligite,  ac  Mutianum  et§.i2. 
quotquot  istic  sunt  docti  et  humaiii,  ex  illo  salutate.  lamque  valete.  Mo- 
guntiie  III.  Non.  Aug. 


AirTVERPI.E.  CXXXVI.  D.  11.  AVO.  A.   1519. 


ERASMVS  ROTERODAMVS 
EXIMIO  P.  lACOBO  HOOCHSTUATO  THEOLOGO  S.  D., 

Aiitehac  legenti  mibi  lihellos  quihus  tuinultus  iulcr  to  ct  (]apnioneni  con- 
tinetur,  sa^peiiuincro  suasit,  ut  ad  te  scribercm,  priinum  Christiana  charitas, 
deinde  studiorum  communium  professio,  ad  hicc  peculiaris  quidam  favor  quo 
iam  oliin  inde  a  puero  vestrum  prosequor  ordinem,  postremo  non  vulgaris 
animi  propensio  erga  te,  queni  audio  morihus  esse  commodis  ac  civilibus:  iiam 
literaruin  nostrarum  avidissimum  esse  te  vel  tua  scripta  palain  clamitant,  quse 
cum  nusquam  non  aflectent  politiem  ac  venerem  orationis.  duhitari  non  potest 
quid  de  bonis  literis  sentias.  ucque  enim  refert  quam  feliciter  hoc  agas;  imo 
cum  palam  sit  te  sedulo,  ac  peiie  dixerim  anxie  atfectare,  quo  minus  succedit. 
hoc  magis  intelligimus  animi  tui  propen^issimum  studium;  alioqui  sermonis  or- 
namenta  videri  poterant  ultro  nolentem  secuta.  Ihec  inquam  mihi  suhiecerunt 
stimulos,  ut  T.  P.  admonerem  quie  et  ad  tuain  dignitatem  et  ad  ordinis  negocium 
et  ad  reipuhlicap  Christiana;  tranquillitatein  pertinere  videhantur.  sed  rursus 
hinc  deterruit  non  incompertum  mihi  mortalium  ingenium,  quorum  admodum 
paucos  esse  video,  quihus  feliciter  cedat  quamvis  amica  admonitio.  Sacra  qui- 
dem  res  est  consdium,  sed  eadem  periculosa:  vetus  est  'Consultum  male  con- 
saltori  pessima  res  est\  al  ea"  nunc  est  morum  corruptela,  ut  honuin  etiam 
ac  verum  consilium  siepe  damno  sil  henc  consulenti.  Hunc  tamen  scrupulum 
eiemit  animo  meo  R.  P.  episcopus  suirraganeus  (ioloniensis,  vir  iiicrcdihili  morum 


CXXXVI.     1...5  =  Indic.  bibliogr.  n».  53,1...&.    ^    1)  p.  016...021.       2)  p.  544...519. 
3)  p.  516...523.       4)  p.  738...741.  XVI.  19.   '  5)  coll.  483...4U0.  n.  cccclii. 

«  vellet]  mallet  2,3.       *  Francofurdiam  2.3.       «»  M.D.XIX.  add.  2.3. 

*'  eximio  p.  omOt.  2.  ttqq.  theoloj^o  omvi.  3.  sqq.        ^^  libcll.]  Inler  quos  pra*- 

dpuum  lorum  habehant  Acta  Indicionim  inter  |  F.  lacobnni  Hochftraten  Inqiiifito| 
rei»  Colonienfium  &  Iohan|nem  Kcuchlin.  LL.  Doc.  |  ex  Rejyiftro  pul)lico,  |  auten- 
tico  &  figilllato.  4".  In  fine:  Hagenoa»  in  judibus  Thomaj  Anshclmi  Auno  | 
M.D.xviii.  Menfe  Febniario.  |  Qui  liber  repetilns  est  in  H.  v.  d.  Hardt  Ilist.  lit.  re- 
form.  1717.  fol.  II.  p.  94...  130.  '^  t.  p.  /  (tuam  paternitatcm).  te  2.  sqq.  nej^o- 
tinm  4.5.  et  sic  infra,  •*  Cf.'p.  293.  v.  7.  '  ^*  r.  p.  omis.  2.  sqq.  irpisc.  suffr.] 
TheodoricuB  a  Castro? 


304  CXXXVI.   ERASm  AD  lACOfi.  H0CHStRAT£2f  fiP.  D.  11.  XVQ.  1A19. 

comitate  ^avitateque  pneditus.  quodsi  is  mihi  tui  simulachrum  bona  fide  de- 
pinxit,  non  accipics  in  malam  partcm  qua3  uos  optimo  atquc  amcftitissimo  pecture 
nunc  admonehimus.  lam  olim  Capnionis  Apologiam  magno  cum  animi  dolore 
legeramus,  licet  carptim,  nec  cum  doj^rem  dissimulavimus  scriptis  ad  Capnionem 
literis,  quod  tain  manifestis  conviciis  tamque  impotenter  in  adversarios  debac-s 
charetur,  qualescunque  cssent:  nam  ii  mihi  tum  non  minus  eraul  ignoti  quam 
Capnion  ipse.  idem  deploraham  apud  amiculos ,  inter  quos  erant  qui  Capniuoi 
studentes  sic  placare  conarentur  aegritudinem  animi  mei,  ut  dicerent  invidiam 
omnem  in  eos  confcrcndam,  qui  cum  dehuissent  esse  modestix  Christianaeqiie 
lenitatis  exemplum,  tam  virulentis  tamque  atrocihus  insectationihus  priores  lac^s-io 
sissent;  alioqui  Capuionis  ingenio  nihil  esse  placidius  ac  mitius.  Duhitanti  cre- 
dere  mox  ingesserunt  scripta  Pcpericorni,  scripta  Gratii,  scripta  M.  N.  Arnbldi  Tod- 
gari  aliaque  quu3  uunc  non  necesse  est  commcmorare.  De  morihus  tuis  varia- 
hant  sententiie:  crant  qui  praedicarcnt  ipsum  te  morihus  esse  satis  commodis. 
sed  quorundam  instinctihus  inflamraan ;  rursus  hona  pars  asseverahat  tibi  nullos  i^ 
esse  magis  iu  coiisilio  quam  amhitionem  et  avaritiam,  quod  et  plurimi  fieri 
velles  oh  plus  quam  tyrannicam  ingenii  ferocitatem,  et  ob  inexplebilem  haliemli 
ramem  ludaiorum  facultatii)us  inhiares.  Mihi  sane  semper  hic  mos  fuit,  ut  in 
meliorem  partem  credulitate  vergere  mallem  quam  iu  deteriorem,  ac  tuni  qui- 
dem  non  potui  refellerc  omnia,  lenii  tamen  pro  viribus  sermonum  atrocitateiu.  ^ 
Aliquauto  post  evenit,  iit  et  Acta  legorem  totius  caus%  et  tuus  libellus  exirel 
in  manus  hominum,  quo  Benigni  dialogum  refellis,  quem  ipsum  tamen  uuu 
nisi  carptim  lcgi.  Vis  dicam  quomodo  me  aflccerit?  eloquar  invitus,  sed  ve- 
rissime:  melius  senscram  dc  R.  P.  T.  prius  quam  tc  tihi  patrocinanlem  legissem. 
quoties  illud  mecum  inter  legendum  mussitaham  'Vtinam  Iiic  se  meis  oculi»:!') 
cerneret!'  Non  excutiam  caetera  quae  mciim  animum  illic  oflcnderint,  neque  de 
tota  causa  quicquam  attingo,  neque  enim  mea  refert:  certe  plurimis  in  locis 
animi  lenitatem  moderationemque  desideraham,  dignam  homine  Christiauo,  dignam 
theologo,  dignam  praedicatorc.  quoties  indolui,  quoties  eruhui  tuo  nomine  prius 
quam  praefationem  illam  perlegerem !  quid  liic  inecum  cogitarim ,  quid  aestuarim,  30 
quid  stomachatus  sim,  placahilius  opinor  in  sinum  tuum  eflundere,  si  collo- 
quendi  copia  daretur.  Aute  dies  vero  non  ita  multos  casu  nactus  sum  in  aliena 
hihliotheca  iacentem  lihcllum  quendam  hahentem  epistolas  aliquot  magna  liber- 
tate  stomachantes  in  R.  P.  T. :  prima  ni  fallor  erat  Capnionis,  altera  clarissimi  comi- 
tis  a  Nova  aquila,  tertia  Uermani  Buschii,  quarla  Hutteni :  harum  omnium  amaru-35 


'  Apol.]  Defensio  loaums  Reuchlin  |  phorcensis  ll.  doctoris  |  contra  ca- 
LVMNiATORES  svos  coLOJNiENSER  |  efc.  fn  /tne :  Tubingse  npud  Thomam  Anshel- 
mum  I  Badenfem.  Anno.  m.  d.  xiii  |  4*^.  Iterum  ib.ap.eund.  Anno.  m.  d.  xiiii.  |  4^  Item 
ap.  V.  d.  Hardt  1.  c.  "  M.N.  omis.  2.sqq.  '*  Acta]  cf.  super.  not.  •*  Beni^iii] 
Prodiit  in  Germania  primum  *Anno  Katiuitatis  Dei  m.d.  xvii.  menfe  |  Septemhri.'  sic 
inscripta:  defensio  PRJE|ftatirnmi  viri  loannis  Reuchlin  |  LL.Doctoris,  a  Reuerendo 
pa|tre  Georgio  Benigno  Nazarc-|no  archiepo  Roma?  per  modum  |  dialo^i  editaj  at- 
que  ex  opinione  decem  et  octo  grauiffimoK^  vi-|ro^  ad  examinandum  Oculare  |  fpe- 
culum  a  Sanctifs.  D.  noftroLeone.P.M.  deputato  |  fcripta  Diuo<]^.Maximiliano  Ko.  | 
Imp.  Auguftb  dicata.  |  24  foliis  in  4^.  Cum  aliis  pro  Reuchlino  scriplis,  Hermanni 
comitis  de  yeuenar  et  Martini  (ironingi  Bremensis^  sequenti  anno  Uerum  prodiit  in  4\ 
post  alteram  editionem  Pirckh.  Piscatoris,  quam  ad  ni/iA.,  LXiiii.  indicavimus,  liepetiit 
etiam  v.d.Hardt  Lc.  ««ei3<  r. p. t.]  tc  2.sqq.  *•  prapd.]  Dominicano  2.sqq,  *'®  aefti- 
marim  1,      '*  lihellum]  Epiftolas  trium  illuftrium  virorum:  Indic,  bibl,  n.  XIIII.3.4. 


CZXXVI.  BEABXI  AD  H0CH8TR.  BP.     CXXXVII.  BIV8D.  AD  ALB.  MOO.  BP.  1519.         305 

lentiam  nallo  pacto  ferre  potuissem,  nisi  scripla  prius  ea  legissem  quibus  ad 
MDC  intemperiem  videbantur  efierati.  eas  igitur  non  simplici  cum  dolore  legi, 
miic  iUprum,  nunc  tuam  vicem  ingemiscens,  subinde  metuens  ne  bonis  et  aequis 
riris  taiA  acerba  convicia  non  omnino  iif^immerentem  contorta  viderentur;  et 
tamen  illos  iudicabam  indignos*  a  quibus  eiusmodi  scriberentur,  et  te  cupiebam 
iidignum  videri  in  quem  scriberentur :  nam  paucis  ante  diebus  exierant  libelli 
hio.  quorum  altero  oppugnas  Cabalisticam  Capnionis,  allero  respoudes  iis  qui 
itiident  Capnioni ,  cuius  phrasis  tamen  magis  resipit  Gratium.  Nihil  hic  rursus 
ittingam,  utrius  causa  mihi  magis  arrideat:  neque  euim  mihi  mandata  est  haec 
provincia,  et  si  mandetur,  videor  mihi  libenler  recusaturus,  nec  tantam  mihi 
irrogo  doctrinam,  ut  existimcm  me  posse  pronunciare  de  causis  tam  arduis, 
n  quibus  identidem  haereseos  Gt  mentio:  siquidcm  in  praescntia  non  ago  ne- 
l^ociiun  Capnionis,  tuum  potius  ago  negocium^,  et  hactcnus  ago,  ut  velim  te 
nagis  in  posterum  dignilati  tu(e  consulerc  ac  dccori  meminisse.  ncc  dubito 
[jQin  ipse  et  perspicias  et  memincris,  sed  haud  scio  an  tibi  quoque  more  ho- 
ninum  usu  veniat,  ut  impetus  et  calor  contentionis  oculos  tuos  avocet  alicubi. 

Vale,   patcr  eximic,*  mcque   refer  in   eorum   numerum 

{ui  tuam  amplitudinem  haudquaquam  ficte  diligunt.  maiorem  in  modum  precor, 
it  me  tuis  sanctis  precibus  Christo  commendare  digneris,  qui  suo  mitissimo 
ipiritu  semper  animum  tuum  moderetur.  •Antverpiae.  III.  Id.  August.  Anno  M.  D.  XIX. 


▲llTyBRPIiB.  CXXXVH.  16-  AVO.  1519. 


REVERENDI88IMO    IN    CHRX8T0    PATRI   AC    PRINCIPI   ILLV8TRIS8IMO 

DOMINO  ALBERTO 

ROMANiE    ECCLE8I.£    TT.    8.    CHRTSOGONI    PRESBYTERO 

MOGVNTINENSI  AC  MAQDEBVRGENSI  ARCHIEPISCOPO 

8ACRI    IMPERII    PRINCIPI   ELECTORI    PRIMATI  ^ 

£T    ADMINISTRATORI    HALBERSTATEN8I 
MARCHIONI  BRANDENBVRGEN8I  etC. 

ERASMVS  ROTERODAMVS  S.  D. 

In   tam   immensis   studiorum   laboribus   lassescenti  nonnunquam  non  modo 

'jdcar,   sed  et  robur  addit   adeo   propensus  tuae  celsitudinis  favor 

lam  vero  quantum  benignitati  tuae   et  Hutteni  no- 

nine  debeam,  de  quo  sic  mihi  praesagit  auimus,  hominem  aliquando  magnum 
imamentum  nostrae  Germaniae  futurum,  si  modo  et  dei  praesidio  vita  suppetat 
st  tus  celsitudinis  favore  non  destituatur:    nam  hanc  ingenii  iasciviam,   ut  ita 


3XXXVII.    Hoc  responsum  ad  ep.  d.  13.  lun.  a.  1519.  (snpra  n.  CXXVni.)  datam 
Btatim  post  hanc  in  ex^plig  ad  eandem  citt.  legitur. 

'*  alicnbi.]  Qu»  sequuntur  cum  ad  Hnttenum  non  pertineant ,  quamvis  ad 
pimm  Erasmum  Hochstratnmque  cognoscendos  et  adReuchlini  causam  illustrandam 
}ptime  faciant,  operis  nostri  ratio  repetere  vetat.      *o  11.  Angusti  [sic],  Anno  1519. 5. 

**  xsABMvs  BOT.  ALBEBTO  cABD.  MoovNTiN.  8.  D.  2,  et  simUUer  {nscHptionem 
^miraxerunt  3,  sqq. 

HTrTBVi  Opp.  tol.  I.  20 


306     CXXX  VII.  BBASM.  AD  ALB.  EP.    CXXXVIII.  EI78D.  AD  AL0I8.  MABL.  BP.  CXXXK. 

loquar,  satis  per  se  corrigct  aetatis  acccssio.  Quod  nihil  te  conimovet  error 
eius  qui  dicato  libello  sedulo  vcrius  quam  prudenter  studuit  alteri  gratiBcari, 
ea  res  mibi  animum  vcre  excelsum  ct  tanto  principe  dignum  arguit.  Muniis 
nondum  est  ailatum;  uhi  redditum  ^it,  mibi  semper  ut  res  quaepfem  sacn 
servabitur  atque  etiam  osteutabitur  ut  lui  erga  me  auimi  pignus  tuique  de  mes 
iudicii  mouumentum.  Bene  valeat  tua  sublimitas .  cui  semper  commendalus  esse 
cupio.     Antverpiae.  XVlIi.  Caieud.  Septemb. .  Anno  M.D.XIX. 


[?]  ^cxxxvin.  M]A.iM9. 

Erasmvs  rot. 

R.  P.  ALOISIO  MARLIANO  EPI8C0P0  TVDENSI  S.  D.  io 

S.i.  Maiorcm   in    modum   gaudeo,   reverende  pater,   amplitudinem    tuam  nobis 

esse  redditam,  ue  nulius  mihi  palronus  sit  in  aula,  posteaquam  ohiit  Sylva* 
gius,  ncc  rediit  Barlurius:  ncque  enim  dubito,  quin  eum  animum  sis  praesta- 
turus  Erasmo,  quem  hactenus  semper  prasslitisti ,  quem  ipsum  non  tam  roihi 
pra^stabis  quam  optimis  studiis»    quibus  quoniam  impense  faveo,    multos  haheots 

§.2.  qui  mihi  non  favent.     Mitto  Apologiam  qua  respondeo   iis   qui   mc  traducebanl 
apud   populum,   quod   vcrlisscm  in  principio  erat  sermo*.     vel  ex  hac  re  licel 

S.3.  iilorum  slolidilatem   maliciosam   agnoscere.     Qui  has  perfert,   est  Huttenus  ille 
facundissimus  cqucs  ct  orator  bellacissimus ,  iuvenis  candidissimi  pectoris  et  luo 

$.4.  dignus   amore,    nisi   planc   failor.     Pro  consilio   tuo   tum   amico  tum  prudenti.2* 
quod  cx  Barbirii  lilcris  accepi»    gratiam  habeo»   et  animus  est  sequi.     Adissem 
ipse  R.  T.  P.,  sed  adhuc  tenella  est  valctudo,  nam  aestus  superior,  quem  Phae- 
Ihon  opinor  rursus  admotus  soiis  currui  nobis  invexerat,  me  propemoduro  con- 
fccil.     Rcnc  vaieat  R.  T.  P.  cui  me  modis  omnibus  commendo.     M.D.XIX. 


CXXXyin.  I...5  =  Indic.  bibliogF.  n.  53,l...6.      1)  p.  509.       2)  p.  451.      3)  p.  430.» 
4)  p.  626.  XIII.  18.       5)  col.  538.  n.  ccccxciii.       0  =  Erasmi  Epp.  select  BrsU. 

1719.  8°.  p.  333.  aq. 


REBDORFF.  CXXXVULll.  14.  OCT.  1519. 

KILIANVS  LEIB  PRIOR  REBDORFFENSIS 
BILIBALDO    PIRCKHEIMERO    S.  P.   D.  * 

Inter  nos,  nisi  memoria  forsitan  excidit,  dudum  convenerat  epistoiis  tem- 
perare  scribendis,  neque  horas  qua;  cilo  nimis  nimisque  labunlur,  osleiitandc 
eruditionis  deperdere  gratia Nuper  e  Ratispona  ad  me 


CXXXVini.  Heumann.  (Indic.*bibliogr.  n.  70.)  p.  267.  sq. 

'  Antuerpia  16.  Augusti,  Anno  1519.  2. 

»  ROT.  R.  p.  omis,  2,  sqq,  "  Apol.]  in  Erami  Opp,  BasiL  1540,  foL  tom,  IX. 

p.  95....  104.  "  bellatissimus  /.  *•  r.  t.  p.]  te  2,  sqq.  **  Uene  ...  commendo.] 
Bene  yale.  2,  sqq,        Anno  1519.  5. 


KILIAH.   LSIB.  AD  PIBCKH.  EP.      CXL.  CROTI   AD   LVTHER.   EP.   D.  M.  OCT.  1510.       307 

lclaium  est  Hebraicum  istiid  quod  buc  videbis  inclusum ,  commenlumne  dicam 
imteriumne  dubilu.  in  cupri  laniina  post  cxaclos  urbe  ludaeos  repertum  aiunt. 
£fO  quid  verba  valeant,  teneo;  verum  siquid  altioris  negotii  inest  iusitve.  me- 
miunet  cogitabuudus  agitQ.  si  potes  aut  <6i  licet,  ex  doctissimis  Capnione  vel 
Paulo  Ricio  Oecolampadiove  exugito.  Nosse  cupio  si  Ulricus  de  Hutten  supersit ; 
Mm  nuper  dum  essem  Moguntiae.  humanis  illum  excessisse  audii,  audiique 
lolens,  cum  ipsum  magnopere  vivere  et  optime  vivere  malim.  bominis  deniiror 
ngeniuni;  sed  nostras  est,  Francus  est,  et  forsan  patriae  me  faliil  conimunio: 

lon  fallit,   quoniam   vir  ingenio  et   eo   acerrimu   mire   praeditus   est «. 

....     Vale  die  S.  Calixti   anno  19.  ex  RebdorfT. 


BOirOHI^.  CXXXX.  P08T  P.  16.0CT.  A.  1519. 

1. 

[Superscriptio :] 
REVERENDO  PATRI  MARTINO  LVTHERO  AY6VSTINIAN0 

SACRARVM    LITERARVM    PROFESSORI    TVM    DOCTO    TVM    SANCTO 
AMICO  SVO  ANTIQVISSIMO 

ICBOTVS   BVBIANVS] 

Salvtem..    Eckius  Romae  celebratur  victor  Lipsiacae  disputacionis :   tantumS.i. 
ralet  proprium  testimonium ,  ubi  populus  spe  ducitur  in  eam  partem ,  in  quam 
relit  iuclinari  victoriam.    Ego  prubibui  praecipitacionem  sententia;,  ne  id  iterum 
Mteretur  Rhoma ,  quod  paulo  aute  tulit  cum  ignominia ,  quando  Gallo  designa- 
rit   imperium,   iibi  principcs  nostri   domiuum   Carolum  elegerunt.     Sed  habeat 
psa  suum  iudicium,   duminodo  constat  non   omuia  iusta   esse  quae  iudicio  de- 
;ernat.    Nisit  Hecbius  epistolam  Rhomam  praetcr  quam  Pontifici  et  duobus  theo-$.?. 
logis  paucissimis  visam,   quae  dum  secretissime  iegeretur,   furtim  subauscuitavit 
|uidam  medicus  amicus  noster,  et  quae  obiter  rctinere  potuit  memoria,  mecum 
^mmunicavit  fraterna  fide;   ego  tilu,  Martinc,  refero  eadcm  fide,  ne  proferas,     * 
|iio  salvus  maneat  medicus.    Erat  scripta.  cpistoia  pcr  multa  capita  exprimencia  §. 3. 
srdinem  disputacionis  Lipsiensis,   deinde    modum   quo   progredi  debeat  summus 
pontifex,   ad  tuam   damnacionem  designati   sunt  episcopi  cum  certo  numero  ad  * 
indicium  necessarii,   indicatus  modus  quo  habiti  sunt  qui  contra  ecclesiam  sen- 


DXXXX.  1.  A  =  Cod.  MS.  Goth.  bibl.  ducal.  medio*fere  saec.  xvi.  script.  'chart.  B. 

B».  20.'  4°.  foll.  11.  sqq.      2  =  Mon.  piet.  (Indic.  bibliogr.  n.  65.)  p.  11.  sqq.  (Has 

quoqae  valde  memorabiles  litteras  neglegentius  repeti  curavit  Miegins.) 

t4...i«  fffpc  in  fine  epistoUB  XVil.  Kal.  Nov.  a.  1519.  datw  fol.  14,  habet  cod.,  supra 
twm  2.  Huic  proxime  sequentt  in  cod,  suprascripsit  recentior  manus  Crot9  Rub/an9 
Lnthero  ex  Bamberga.  Miegius  N.  K.  dedit,  ^^  Romse  &c.]  Rome  cod.  qui,  quod 
taeUe  emendani,  e  pro  §  et  (quod  retinui,  Miegius  correxit)  c  pro  t  dare  solet, 
■•  aententise  piie  in  cod,  scribitur,  **  Gallo]  Francisco  I.  regi.  "  dominum]  Di- 
nun  perperam  2:  ex  diim  cod,  elegemnt]  d.  28.  lun.  a.  1519.  '^  Hechius  pro 
wiore  suo  cod,  Eckios  2,  **  medicus]  Euricius  Cordus?  potuerit  2,  **  §.  3.] 
Cf.  e.  gr.  Luihers  Schrr,  v,  Walch,  XV.  n.  395.  sqq.  '»  Pontifex  ad  t.  d.  Designati 
B.  2.  com  c.  numero]  ita  cod.  et  2,         '*  neccssarii]    cod,  niitij  sed  ad  marg. 

rte»  Mon.  neccy        unde  2  dedit  nccossarii.  Locus  non  sanus  est. 

20* 


308  CXXi.    CBOTI  BVBIANI  AD  MABTIM.  LVTHEBYll  EP.  D.  ?  OCT.  1519.       * 

$.4.  serunl,  ut  ad  excroplum  singula  Gant.  Tractus  es  ad  iuvidiam  imprimis  propter 
Bohcinicam  religionem  atque  approbacionem  Uussaici  dogmatis:  accusali  poets 
et  policioris  literaturae  studiosi,  nominatim  vero  Huttenus  meus,  cuius  carmiDa 
aliquot  citata  sunt  de  fraude  Florentina;  addita  aggravacio  instantis  periculi 
in  ecclesia  ob  gliscentia   indies    magis   ac   roagis   nova  ^tudia  Graeca  et  Latiiu;s 

S.rt.deinde  obnixe  admonitus  suromus  pontifex,  quo  in  re  periculosa  moram  tolht 
atque  minis  cogat  scolam  Parisiensem  atque  nostram  Erflurdensem  ad  proouD- 
ciacionem  sentenciae:  quin  si  vclit  moram  trahere,  prope  diem  amitteret  Thn- 
pugiam,  Missuiam  et  Marchiam,    moxque  deinde  alias  regiones,  quarum  populi 

$.6.  animo  pedibusque  in  tuam  hxreticam  sentenciam,   ut  vocat,  eant.     Cetcra  oonii 
servavit   medicus,    et   ego   ignota   non   possum   recensere:    tu    ex    illis  similia 
iudicato  atque  rem  ipsam,  quoniam  uon  est  parva,  imis  sensibus  reponitu,  sed 

$.7.  tace  ni  velis  jne  cum  medico  pcrdere.  quando  ad  ver  novum  in  GenDaniam 
rediero,   medium  digitum  ostendam   pscudoapostolis  qui  nos  devorant  et  io  fa- 

$.8.  ciem  caedunt:  hic  connivendum  est.  Ueckius  principio  pro  mercede  disputacioois  i^ 
fol.  li^.  I  peciit  magistratum  |  h«eretic<e  inquisicionis  in  iurisdictionc  trium  episco- 
porum;  nunc  mutata  vice  parochiam  Ingclstadiensem  ambit,  sed  in  eadem  epi- 
stola  graviter  culpat  Pontificem  quod  non  damnat  cuiusdaro  ius  in  eadem  pa- 
rochia  pro  se,  qui  pro  ecclesia  tanta  patitur.  'Salvus  sit  Carolostadius.  Raplim 
Bononiie  die  vlj.  * 

9.}).  Dum  his  diebus  Rhomae  essem,  interim  nescio  quo  fato  huc  concessil  Sil- 

vestris,  tuus  Silvester,  cum  suis  faccciis   et  aeneo  naso,   qui  fralribus  Domini- 
cistis  prolixum  contra  te  librum  ostendit,  non  Thomam  sed  Christos  et  Paulos. 
puto  Chrestos  et  Palos.     Recte  pro  eo  precatus   es  ne  abortum  faciat:   repete,»- 
precationem  et  Lucinam  invoca:    tumet  venter   et   prominet  magno    indicio  ali-v 
cuius    monstrosi   partus.     si   placet,   mox   post   partum  portemus  ad  extremas 

9.  to.  insulas  aut  pro  loco  relinquamus  in  medio  homiulim.  Mirum  quam  gestiam 
videre  nova  fundamenta  de  ecclesia  essenciali,  virtuali,  repnesentativa ,  acciden- 
tali,   nominali   et   participiali.     quid   enim   aliter   venter   turgidus  quam  similia 


•  Hasslaci  2,  Hussici  s.  Hussiaci  scripserit  Crotus.  '  et  omis.  2*.  Huttenul 
carmina]  Epigrammata  ad  ipsum  Crotum  de  statu  Komano  ex  urbe  missa  indictri 
puto,  qute  in  oxemplo  Augustano  ineunte  a.  1519.  prodierant  ^  ac  magis  ondt.t' 
•  Deniquc  cnixe  2,  '  effurdiensem  2.  ®  trahere]  habere  2.  ®  Mifria  cod,  Mis- 
siam  2.  quorum  cod,  **  observ.  2.  "  imis]  tuis  2.  "  quando]  cum  2.  *^  f.  cc- 
dunt  A,  saccum  redunt  2.  ^*  .£ckius  2.  "  trium]  Rhenanorum.  **  damnet  2. 
"  Carolost.  cum  Luthero  Eckii  adversarius  in  disputatione  Lips.  *^**®  Scriptum  Bo- 
noniae,  die  ut  supra,  Anno  I5I7.  dedit  2.  aperto  errore:  de  anno  (1519.),  a  Moh- 
nikio  quoque  {Huttens  Klagen  p.  564.)  perperam  indicato  quasi  1518.  fuisset,  nnllain 
dubium  ipsa  epistula  relinquit,  sed  dicm  etiam  eius  recentiorem  esse  qnam  d.  16. 
Oct.  qui  est  sequentis  epistulse  Croti  ad  Lutheruin,  ex  ipsis  facile  colligetor.  Si 
Falentini  significaret  vti  codicis,  habercmus  d.  29.  Octbr.  a.  1519.  sed.  quamTii 
tempora  sic  quadrent,  tamen  interpretatio  ipsa  nimis  incerta  videtur.  *'  ii* 
diebus  Komse  ...  Sjlvestris  tag  sylvester  cum  suis  faretiis  2.  *■  DominicaniB  1 
••  Thomam]  Aquinatem.  Christos  &  naaXog  2.  Frigida  hodie  videtur  annomint- 
tio:  x^ijiTroff,  utilis,  commodus;  q^avXoe^  pravus  sive  palus  =  $fa{^I.  **  promi- 
neat  2.  ludicio  rec,  man,  4n  cod,  iudicio  2.  **  fortus  sed  rec,  man,  suprascripsit 
partus  eod,  fGstus  2.  »«  de  coelestica  essentiali,  virtuati,  neque  sentativa,  acci 
denti,  exominati  &  participatur.  2. 


CXL.    CBOTI  KVBIANI  AD  MARTIN.  LVTHERVM  EP.  D.   16.  OCT.  1519.  309 

moiistra  protulerit?  Phachum  saluto.    huiic  cciam  optime  valere  cupit  Erhardus 
von  der  Than  nobilis. 


D.  16.  OCT.  A.  1519. 


IDEM  [EIDEM]  S.  P.  D. 

^  Duo,   Martine  venerande  idemque  mihi  charissime,   firmum   in   te   amorem^-'- 

meum  custodiunt,  quod  summa  familiaritale  ErfTordide  bouis  arlibus  simui  operam 
dedimus  aetate  iuvenili,  quod  tempus  inter  similes  mores  artissima  fundamenta 
amiciciae  collocat,  deipdc  quod  tc  habcmus  tam  egregium  defensorem  recta;  pie- 
Utis,    quam  tantum  protegis  clypeo  scriplurae  quanlum  conanlur   alii  spe  lucri 

^subvertere.    Quo  fit  ut  qui  tam  longe  absum,  sa^pius  tecum  colloquar,  iungam^.?. 
dextram,   de  te  somniem,    quam  ii  quos   prope  habcs;    in  qua  re  Hcssum  no- 
stnim    testem   facio,    utriusque   nostrum   apud   te  legatione  fungentem:    movet 
enim  me,  Martine,  movet  controvcrsia  quam  tibi   concitarunt   cum   multis   aliis 
in  caput  tuum  conspiranles  Dominicistae.     ct  nisi  contigisses  divinitus  huic  cor-§.3. 

•  rapto  saBCulo,    ut  te  magistrum   doctrinae  Chrislianae    tueretur  caslestis  dextera, 
iam  a  nobis   esses  declamatus:    tantus   illorum   furor   est   qui   doctrinam   suam 
quam  Xqusxov  malunt  probari;  tanta  Rhomana  avaricia,  |  ut  mille  veneni  \  fol.  12*. 
modos  ac  proilitiones  inveniat,  ubi  quid  lucro  ofRcit.     Gum  in  Germania  adhucf-^- 
essem,  nondum  auditum  erat  vestrum  illud  Punicuin  bellum;   anno  post  lacobus 

tPoxus,  tuus  item  singularis  patronus,  dum  Petri  limina  visitaret  ex  voto,  pri- 
mum  nuncium  coeptorum  armorum  attulit;  primum  autcm  quod  in  manus  no- 
stras  pervenit,  erat  Dialogus  Silvestri  Thcologi  acuti,  scommatis  salibuscfue  fe- 
liciter  utentis,  ita  ut  ferreos  tuos  nasos  commoveat,  cui  partes  pontificias  de- 
fendenti   sua   sponte   influit   veritas.     Post   illud   acumen   mittit   nobis  Andreasf.^ 

^Piixus  decanus  Babenbergensis  tuum  coinmentarium   in  disputatas   conciusiones, 
deinde  disputacioncm   Augustensem,    quae  omnia  a  nobis   perlecta   avide  mullo- 
ramque  doctorum  hominum  inanibus  contrita  Rhomam   quoque  legavimus,    quo 
falsam  de  te  per  malos  homines  divulgatam  famam  supprimeremus.     Oportebat  $.0* 
ista  secreto  fieri,   ut  venirent  in  manus    lcgcncium   sine   nomine   mittentis,   ne 


CXXXX.2.  A  =  Cod.  Goth.  cit.  foll.  11»»...  14«.  2  ==  [Mieg]  Monum.  pietatis  II. 
p.  13...  17.  Integram  exhibemns  memorabilem  epistulam,  quamvis  de  ipso  Hut- 
teno  nihil  habeat,  tum  quod  ad  Crotum  Lutherumque  pemoscendum  maximi  mo- 
menti   est,   tum  quod  a  Miegio   ita  tsormptc   publicata  cst,   ut  lectorem  ubique 

vexet. 

•  optimum  2.  Eberhardus  oon  \)tv  t\)au  2,  In  cod,  infra  mnlner  €harj*)  rec, 
MCN.  posuU  O0n  lner  ^^an.  In  album  academiw  Wittenherg,  (edid.  Forstemann  p.  42.) 
iMMcriptus  esi  „Ewerbardus  von  der  Than  Herbipolen.  dioc.  VI  idus  augusti"  sub 
reetoratu  Ydalrici  Erbar  AA.  et  Med.  D.  a.  1515. 

*  Ita  h,  l,  cod.  De  superscriptione  vide  ad  proxime  snperiorem  ep.  adnot.  s.  p.  d. 
initio  ep.  legUwr  in  2.  *  itemque  mihi  Clarissime  2.  «  Erfordiie  2.  '  artif. 
eod,  arctissima  2.  ^^  ssepies  2.  "  re]  Te  2.  Hessum]  loannem  Norimbergen- 
•em,  non  Eobanum.  "  utramqne  2.  **  contigissct  i?.  *«  declam.]  orationibus 
fonebribuB.  "  avaritia  ut  mille  veneni  ac  proditionis  modos  inv.  2.  *  ^*  lucri 
afficit  2.  "  ceptorum  A.  2.  **  Sylvestri  2.  scomatis  cod.  et  2.  **  Fuxus] 
flnzoa  sed  deleta  l  cod.    Tripus  2.      ^  istud  2. 


312      CXL.    CROTI  AD  LVTHER.  BP.    CXLI.  ESASIII  AD  EOB.  HE88.  BP.  D.  19.  0€T.  1M9. 

lum  in  te  vultum  suum  convertet  Germania,  tum  verbum  dei  abs  te  cum  admi- 
f23.  racione   audiat.     Sed   per   tuam   mansuetudinem  te   rogo   ne  post  descendas  in 
arenam  disputacionis  publicae,  praesertim  contra  temerarios:  nescisne  quod  pueri 
aiunt  'Gontra  vecbosum  noli  coutendere    verbis'?    disputa   intra   tuum   monaste- 
rium,  calamo,    quiete;    exactissima   habetur  disputacio  quae  chartis   roandatur;» 
quse  verbis  ultro  citroque  fcrtur,   caret  iudicio   ct   saepe   animum  disputantis  a 
i?4.  vero  perturbat,  ue  interim  dicam  turpc  essc  Theologo  ad  iurgia  descendere.    Vt 
/b/.14'.  I  primum  constabat  nobis  dies  contenlionis,  |  displicuit  consilium:  novit  enim 
Bononia  mores  Eckianos,  novit  et  Wienna  bene,   tamen  cessit  pro  nobis,   lesti- 
f)5.bus  epistolis  Langii  et  Melanchtonis.     Vale  et  me  ama,  ego  te  amare  non  de-io 
sinam.     honorem  tuum   quantum   eius   tuto   fieri  potest,    hic  tuebor.     Ignosce 
extemporalitati ,   malui   tecum  verbose  et  sine  cura  scribere  quam  accurate  bre- 
vem    contexere    epistolam.     Vix    licuit    revidere.  *  Bononiae    XVII.   Kls    Novem- 
bris  MDXIX  Grotus  Rubianus. 

[Saperscriptio  a  nobis  pag,  307.  ad  epistuUe  caput  pasUa  est\,  15 


LOVANII.  CXXXXT.  1>.  OCT.  I5lft. 

ERASMVS  ROT.  EOBANO  HESSO  SVO  S.  D. 

lam  arbitrabar  mihi  probe  cognitam  Germaniam,  et  quicquid  esset  in- 
signium  ingeuiorum,  pervesligatum :  adamabam  ingenium  Beati  Rhenani,  eio- 
sculabar  iudolem  Philippi  Melanchthonis ,  suspiciebam  Gapnionis  iDaiestatem.i9 
capiebar  Hutteni  deliciis,  et  ecce  dc  repente  Hessus  quod  antehac  in  singulis 
vel  amabam  vel  mirabar,  unus  universum  exhibuit:  quid  euim  aliud  Heroides 
tuae  quam  Ghristianum  Ovidium  referunt?  cui  vel  iu  oratione  soluta  contingit 
ea  facilitas,  quae  tibi  in  omni  carminis  genere?  Eloquentiam  aequat  eniditio,  el 
utrumque  decorat  Ghristiana  pietas.  iam  iu  oratione  prosa  talis  es,  ut  alienusis 
a  cannine  videri  possis.  0  venam  ingenii  vere  aurcam!  Nec  a  stilo  mores 
abhorrent,   quibus   nihil   candidius,    nihil   simplicius,   nihil  potest    esse  purius. 

Rara   avis,   eximia   doctrina  sine  supercilio Bene   vale, 

Germanise  nostrse  vel  praecipuum  decus.     Lovanii  XIV.  Galend.  Novemb.  M.  D.  XIX. 


CXXXXI.    1  c=  Erasmi  Epp.  (Indic.  bibliogr.  n.  53,4.)  p.  1902.  XXX.  6.         2  =  ibid. 
53,5.  col.  513.  n.  cccclxxvi. 

^  exactissim^  2.  chartis]  martis  2,  '  ultro  omis,  2.  ^  primom]  praemium  2. 
constabat]  constat,  at  2.  et  consiliom  2.  *  Eckios  et  Bononi»  et  Vindobons 
pnblice  de  Qsoris  dispataverat.  *-*°  testibus  expertis,  L.  2,  ^®  Melanchthonis  2. 
"  eius  omis.  2.      '•  malim  2.      "  xvi.  Calend.  2. 

^^  Hanc  epistolam  fortasse  respexit  Eobanos,  sed  magis  puto  Erasmicam 
Hutteno  in  annot.  ad  N.  T.  dicatam  laadem  (supra  n.  XXXII.  repetitam),  cam  in 
Hodoepor.  Erphord.  1519.  scriberet: 

Prseterea  Hattenam  qois  iam  non  novit,  Erasmo 
Laadatum.    qao  laadari  (sit  gratia  ficto) 
lappiter  ore  velit. 

Cf.  Barckhardi  Vit.  Hatt.  III.  p.  xxxi. 


CXLn.   HVTTBMI  AD  EOBANVM  nSSSVM  £P.  D.  26.  OCT.  1519.  3t3 

OTECMLBEBQJ5.  CXXXXII.  26.  OCT.  1M9. 

HVTTENVS  EOBANO  HESSO  SALVTEM. 

Aliquot  ante  dies  cum  quid  ego  in  literis  elaboreni  tibi  signiflcarem,  S.i. 
'.erUor  fieri  abs  te  petebam  quid  ipse  interim  ageres:   num  quid  et  tu  pro 
;loria  patriae  et  huius  nationis'  libertatc,   a  tyrannis  pontiflcibus  oppressa 
-eeuperanda  auderes.     quaeso  aliquid  moiire,   mihique  statim  quale  sit  hoc 
nulto  antequam  edes  adnuncia ,  ut  me  nova  interim  spcexhilarem.    Luthe-$.?. 
•um  in   conimunionem  huius  rei   accipere  non  audeo,   propter  Albertum 
)rincipem,  qui  temere  persuasus  est  aliquid  ad  se  pertiner^  hoc  negocium, 
cum  ego  secus  iudicem,   quod  doleo,   ob  quandam  interceptam  mibi  occa- 
Monem,   qua  insigniter  ulcisci  patriae  potui  iniuriam.     etsi  nii  secius  id-S-^* 
psum  facio  interim,  et  rectius  fortasse,  quod  meopte  instinctu.     Praeterea 
Melanchthonem  habet  Lutherus  non  ineptum  autorem,  cui  sua  exornanda 
pnebeat.     Inveni  nuper  dum  bibiiothecam  Fuldensem  pulveribus  pene  de-S.^. 
perditam  et  carie  situque  debellatam  excutio ,  libellum  insigniter  eiegantem, 
idversus  Gregorium  Pontiflcem,  qui  et  Hildebrant,  eiusque  sectatores  con- 
scriptum.     In  quo  illud   ad  iachrymas  usque  doieo,   quod  fiuis  deest,  vi-S.s. 
lebis  autorem  (edam  enim)   qualem   iis  temporibus  vixisse  non   putasses. 
Slrennue  pontificum  tyrannidem  oppugnat,  et  pro  libertate  Germanica  bel- 
ligeratur  animosissime.     Argumentum   est    apologia    Henrichi   Imperatoris, 


CXXXXU.  A)  £x  aatogi:apho  in  bibl.  reg.  Monachiensi  nunc  servato  quod  cel. 
Halmius,  eius  bibl.  prsefeetas  humanissimus,  mecum  communicavit.  Antea  hsec 
epistula  non  nisi  ex  B)  apographo  SchlegelianOi  cuius  excmpla  duo  in  Burck- 
hardi  coUectaneis  ad  Hutteni  vitam  describendam  factiSi  nunc  Guelferbjti  ad- 
Bervatis,  foU.  2.3.  exstant  (primum  B*  venim  ut  videtur  apographum,  alterum 
B^,  fol.  3.,  a  Burckhardo,  ut  operis  traderetur,  transcriptum  et  ad  suum  ipsius 
eaptom  emendatom)^  neque  satis  adcurate  expressa  legebatur  apud  1  =  Burck- 
hard.  Vit.  Hutt.  U.  30...32.  2  =  WagenseU.  p.  222.  sq.  3  =  Hutt.  Munch.  UI. 
p.  223.  sq. 

•  Huld.  ante  Huttenus  adscr,  manus  seec.  XVl.       '  quum  ubiq,  1,„3,  cum  A,B. 
litteris   1. 2.         ^  abs   te   fieri   2. 3.  quoq^  post    ipse    delevit  ipse   amanuensis. 

•  aliqaid  auderes.  1,„3,  (istud  aliquid  neque  in  Schlegei,  apographo  fuit),  quieso] 
AHa  manu»  fecit  Qneefo  '  adnuntia  1„,3,  •  negotium  B,  1„,3,  ^^  quam- 
dam  mihi  interc.  l..,3,  quantam  mihi  i,  B,  ^^  patriae]  corr.  ex  patriam  nihil 
sociofl  ad  i.  B^,  nihil  secius  ad  i.  B^,  nihil  socius  ob  i.  1„.3.  ^'  fortasse,  quod 
opto,  me  instractum.  1„,3,  fortasse,  quod  me  opto  [sed  fuerat  meopte]  inftructum 
\fuerat  inftrutu]  B^.  quod  me  opto  instr.  B^,  quod*tn  autogr.  est  Q'.  *'  auctorem 
et  tic  infra  1„,3,  authorem  B^.  **  psene  1„,3,  "  Hildebrand  B^.  **-^'  inscriptum 
B^'*,  1,„3,  "  lachiymas  fi4 ?J  ^*- •.  lacrimas  /.  lacrymas  2  3,  *®  (crede  mihi) 
M*  1„,3.  (vatem  enim)  B^,  "  Strenue  B,  1,.,3,  **-»°  belligerat  is  animosissi- 
mos  1„,3.  belligeratur  animosissimus  B^-^,  animofirsic  ad  marg,  scriptum  est  in 
auiogr.      ^  Henrici  B,  1„,3. 


3t4      CXLII.  HVTT.  AD  HESS.  BP.    CXLIU.  ADELM.  AD  PIBCKH.  BP.  D.  1.  HOT.  1&19. 

quem  pontirex  anathemate  percusserat.  Nihil  vidi  liberius»  eleganlius  boc 
in  genere  nihii.  Ita  percellit,  itaque  proterit  ac  iugulat  impostores.  dignum 
5«-  duxi  adscribere  prsefationem  quae  simul  edetur.  Hoc  tam  nobile  invenlum 
prodes  ainicis  circum  omnibus  ut  expectatiouem  ipsis  ingeras,  neque  eiiim 
visum  adhuc  cuipiam  arbitror,  valdeque  ipse  mihi  placeo  dum  rem  eiimt^ 
pulchram,  nec  minus  uiteriin  necessariam,  primus  in  lucem  hac  tempeslate 
$•7.  profero.  Hipc  volui  non  tam  ut  ne  ignorares,  quam  ut  similia  audendi 
animum  tibi  facerem,  utque  torpentem  te  mutua  aemulatione  excitarem. 
lam  diu  enim  est  quod  nihii  abs  te  novmn  accipio.  Vale  ex  Steckelberg 
VII  Caleii.  Novembris.  » 

Aperbachium  et  Mutianum  nihil  scribentes  ex  me  saluta.     luxta  pro- 
ficiscitur  ad  lonam  epistola.     ilerum  vale. 

Per  amanuensem. 
[Exterior  epistulaj  iuscriptio  hfiec  est:] 
Eobano  Heffo  Poetae  nobili  a-  ^* 

mico  neceffario  fibiq)  longe  carifs. 
SalutT 

Erdfurdise. 


AVOVST*    VINDELICORVM.  CXXXXIII.  I.  MOV.  I5I>. 

BERNARDVS  ADELMANN  DE  ADELMAKNSFELDEN  » 

CANONICVS  AVGVSTANVS 
BILIBALDO  PIRCKHEIMERO  8. 

Quid  actum  sit  cum  nostro  Reuchlin  ignoro,  meliora  tamen  spero.  Qus 
lluttenus  scripsit  vidi;  taxat  multos,  nec  conlribulibus  meis  parcit.  videtur  mihi 
nescio  quid  de  Franconico  fastu   redolerc;    quam   vere  scrijjserit,    iudicenl  qui» 

sua  legunt Dialogum  Nastadiensis  Erasmi  esse  bene  scri- 

bis.    legi  hodie  eorum  nomina,  in  quos  scriptus  fuit;  omnes  suut  Lovanieuses. 

Imprimunlur  nunc  Epislolae  sua»  antea  non  imprcssa; 

Augustae   prima  Novembris  anno  salulis  MDXIX. 


CXXXXm.    Heumann.  (Indic.  bibL  n.  70.)  p.  177.  sq. 

'  Cf.  infra  n.  CLV.         nobile  omis.  2,3,         *  prodest  ^.  i...J.  ingns2' 

ingeas  3.  ^  arbitrer  ff*,  '  non  minus  **  quam  ut  omissis  verbis  interim  ....  i^o- 
rares  i...5.  non  minus  interim  laudes  quam  BK  non  m.  int.  vera  res,  quam  ^. 
®  terpentem  2.3.  •  novi  B.  1...3.  Steckelbergk  1...3,  "  Aperbacchum  i...^- 
*'  Per  aman.  et  reliqua  omiserttnt  B.  1...3. 

**  contrib.]  canonicis,  ut  Petro  de  Aufsds.       ^  Dialog.]  Cf.  supra  p.  17L      9 


CXLIV.   KBA8M.  ▲!>  ALBSRT.  MOa.  EP.   CXLV.  CAPITOIV.  AD  HYTT.  EP.  MOV.  1519.      3  l  5 

tovAyii.  CXXXXlJlI.  1.  yov.  I5i9. 

REVERENDISSIMO  ARCHIEPISCOPO   ET  PRINCIPI  MOGVNTINO 

CARDINALI 

ERASMVS  ROTERODAMVS  SALVTEM  DICIT. 

Reverendissime  prapsul  et  idem  illuslrissime  princeps,   Redditum   est   mihi 

•  cdsitudinis  lux  munus,  materia  iuxta  alque  opere  visendum  et  insigne^  dignuni 

quidem  quod  a  tali  principe  mittcretur,  se<l  haud  scio  an  dignus  Erasmus,  ad 

quem  mitteretur,    quem   magis   convcnit   vitreis   aut  Samiis  quam  auro   caelatis 

poculis  bibere.     Quodsi  calix  vitreus  missus   fuisset,   (amen  inihi  inler  ea  quse 

uiaxime  sunt  iu  deliciis,  reponeretur,    vei  ob  id  ipsum,    quod   ab  hcroe  longe 

^oplimo  profectus  fuisset.     Commcudavit  autem  niihi  non  mcdiocriter  munus  per 

se    gratissimum  Huttcnus   noster,    qui   docuit   appellari   Toculum   amoris*,   ceu 

Gratiis  sacrum,   ob   id    opinor,    quod    cum   vclut    osctllo    sibi  commiltuntur,    c 

duobus  fiat  unum;  addit  eam  inessc  vim,   ut  qui  cx   hoc   bibcrint,   tenacissima 

quadam  benivolcntia  conglutinentur.     huius   rei   periculum   facere   volcns   reve- 

^rendissimo  domino  d.  Guilhelmo  cardinali   de  Groii,   cuni  hiscc  diebus  iuviseret 

bibliothecam  meam,   e   tuo   poculo   praebibi   et   illc   mihi   vicissim.     luvcnis  cst 

longe  foplicissimus  et  cuius  indoles  non  videatur   indigna   tanta   foBlicitalc.    sed 

dolco   serius   fuisse   redditum Lovanii 

Calen.  Novembr.  Erasmus  Rotcrodamus  E.R.T.D.  addicliss. 

»  [Cf.  supra  p.  260.*275.sq.  306.] 


CXXXXim.  A  =  de8ide|bii  ERAsifi  I  ad  Reuerendifnmii  Mo|guntiiieD.  prsefulem: 
at-|q(  illaftriflimii  princi|pcm,  epiftola,  nonni^lbil  D.  Martini  Ln-|theri  negocium| 
attingens.  |  M.D.XX.  |(4  folia  in  4^)  Apographum  huius  epistolsB  est  in  cod.  MS. 
biblioth.  ducal.  Gothan.   *Cod.  chart.  n.  20.  4^'   foll.  19*...24«.  L..5  =  Indic. 

5        bibliogr.  n.53,l...5.         1)  p.  473...477.        2)  p.  420...424.        3)  p.  400...403. 
4)  p.  583...588.  XIL  10.        5)  coll.  5I3...5I7.  n.ccccLxxvii. 


[basilejb.]  CXXXXV.  [m.  WOV.  A.  1519.] 

[WOLFG.  FABRICIVS  CAPITO   VLRICO  HVTTENO.] 

,,Anno  deinde  MDXX.  Mense  Aprili  favore  Ulrici  Huttcni,  equitis  Franci,  ab 
0  Arcbiepiscopo  Moguntino  Alberto  Cardinali  in  aulam  vocatus  Principis  Concio- 


CXXXXV.  Ex  Adami  vita  Capitonis  (Vitee  Germ.  Tbeologor.  Francof.  1053.  8». 
p.  89).  Eadem  Capitonis  verba  exhibuerat  ctiam  Abrab.  Scultetus  in  Annalib. 
evangelii  renovati  ap.  v.  d.  Hardt  Hist.  reform.  part.  V.  p.  35.  qu»  infra  ad  ann. 

1523.  iin.  exbibebimus. 

*  Inscriptionem  A  non  habet;  dedi  ex  /.  alberto  abchiepiscopo  et  principi 
MOOOHJtino  Cardinali  Erasmus  Roterodamus.  |  salvtem  plurimam.  2  et  sindliter  sqq, 
edd.  ^  Reverendissime]  Suspiciende  2...5.  ^  £t  insigno  dignum.  dignum  si  qui- 
dem  a  tali  cod.  Goth.  '  Samiis]  figlinis.  celatis  4.5,  *'  quum  4.5.^  **  be- 
nevolentia  cod.  Goth.  1...5,  volens  Guilhelmo  cardinali  Croio  2. ..5.  "  felicis- 
■imos  1...5.  »8-  «9  Lovanio  1.  Novembris,  Anno  1519.  5.  "  M.  D.  XIX.  add.  1.  Anno 
M.D.XIX.  add.  2...4.  Omnibus  litteris  numerus  expressus  est  in  2.  Erasmus  etc, 
omU.  1...3. 


316    CXLV.  CAPITON.  AD  HVTT.  EP.  CXLVI.  PETRI  MOS.  AD  IVL.  PPLVO  BP.  D.  16.  DBC.U19. 

nator  et  Consiliarius,  sive  intra  cancellos  consiliariorum  primas  tenens  cancel- 
larins  est  declaratus.  Suscopit  eam  condicionem  libentius  ideo,  ut  MoguntiaB 
quoque  Christianismum  plantaret.  Sic  enim  ipse  epistola  ad  Huttenum  anni 
superioris  mense  Novembri: 

luris  Ponlificii,  ut  vocani,  Doctoratum  suscipium:  propter  auctorita-^ 
tem  videlicet  comparandam:  scopum  suboiesds,  prce  ceteris  muitis  sacro- 
sanctum,  Licet  interim  sint  aliqui  qui  vitio  vertunt  Theoiogum  esse  et  una 
simui  civilem :  quasi  Theoiogus  necesse  habeat  exuere  omnem  humanitatem, 
Suasu  ergo  Hulteni  amici  tertium  Doctoris  gradum  prioribus  adiunxit,  ob 
causam  indicatam,  ut  et  Christi  reguum  promovere  et  halcyonia  ecclesise  facere  10 
posset." 


MISNJE.  CXXXXVI.  6.  DEC.  1519. 

PETRVS  MOSELLANVS  IVLIO  [PFLVe]  SVO  S. 

Nuper  cum  a  Treviris  nieis,  quo  ex  negocio  quodam  principc  bene  favenle 
iter  confeceram,  in  hanc  tuam  patriam  me  reciperem,  mali  suspicans  nthiljs 
tantam  rerum  omnium  permutationeiif,  immo  perturbalionem  oflendi,  ut  subita- 
neos  adeo  rerum  humanarum  motus  satis  mirari  non  possem.  uam  statim  ut 
Erphurdiam  in  redeundo  pervcni,  amici  quos  illic  habeo  mullos  et  magnos,  ci- 
vilia  potius  aut  familiaria  Saionum  inter  sese  bella  narrabant.  tum  litlerarias 
conflictationes  Lipsiae  ac  Wittenhergae ,  ex  quo  abiissem,  famosae  illius  dispuU-^ 
tionis   occasione  existenteis,    ac    sine   flne   progredtentes ,  qnarum  et  ipse  pars 

essem ac  vero  archiepiscopus  Trevirensis, 

cui  Marlini  causa  a  ponlifice  est  commissa,  homini  non*  admodum  vult  male. 
id  quod  cx  uuituo  coUo({uio,  cum  nuper  in  palria  ad  prandium  ab  eo  vocatus 
essem.  didici.  Hic  heros  prudentissimus  est  et  animi  plane  magni,  ut  Ronia-^ 
nenses  istos  nihil  morelur.  Franciscus  dc  Syggingen  ilie  maguus  iu  Germania 
ductor  Hogeslratum  ac  suos  sodaleis  graviler  urgel,  quo  Capnioni  nostro  rei 
familiaris  iacturam,  quam  propter  eos  fecit,  intra  statum  lempus  resarciaut. 
alioqui  se  eos  pariter  et  Coloniensem  remp.  afflicturum:  devoluti  enim  sunl 
hostes  Reuchlini  in  expensarum  comlemnationcm  ut  vocaut.  Ulrychus  Huttenus^o 
principis  sui  ^umtibus  Mogunliaf?  trium  iinguarum  scholam  adornal.  Vides  quaro 
paucis  annis  tola  Germania  litteras  coeperit  amplecti.    Et  in  hac  laude  Friderico 

principi  eleclori  primae  debentur Misnae  octavo  Eidus  Deeeml). 

An.  M.D.XIX.     Raptim  ac  celerrime,  ut  vides. 


CXXXXVI.    Ex  Petri  Mosellani  litteris  ad  lulium  Pflugium  de  disputatione  Ln- 

theri  cum  Eccio  LipsisB  habita  a.  1519.  ex  avtoyQciqxp  descriptis  in  lo.  Schilteri 

de  libertate  ecclesiarum  Gcrmnnite  lih,  VII.  lenae  1083.  4**.  p.  840.. .852. 

**  Treviris]  Petrus  Schade  in  vico  Brnttig  ad  Mosellam,  circuli  Kochemien- 
sis,  dioeceseos  Trevirensis,  natus  fuit,  unde  Protegensis  adpellabatur.  "  Cf. 
adnot.  p.  320.  i.  f. 


CXLVII.  COCHL.  DB  HVTT.    CXLVIII.  PIRCKH.  AD  HIER.  EMSER.  EP.  A.  1519.  B.  1520.       317 

cxxxxvn. 

[lOANNES  COCHLjEVS.] 

MultcB  id  genus  querimonicB  spargehantur  in   vulgus,   non   solum 

a  Luihero  ipso,  sed  etiam  a  complicibus  eius^   maxime   a  poetis  et   rheto- 

iribus  plcerisque  qui  theologis  et  monachis  oppido  infesti  erant^  non  solum 
propter  Lutherum ,  sed  etiam  propter  loannem  Capnionem  et  Erasmum  Bo- 
terodamum,  viros  sane  eruditissimos  et  de  literis  linguisque  magnifice  me- 
ritos,  quibus  nonnihil  causce  et  contentionis  erat  cum  illis.  Sed  et  iure- 
consulti  non  pauci  ac  aulici  qui  opibus,  autoritate  et  gratiu  pollebant^  pro 

10  Luthero  contra  ecclesiaslicos  multa  non  tam  scriptis  libris  quam  epistolis  el 
sermone,  tum  clam  ad  aures  principum,  tum  palam  ad  populum  agehant 
ac  gliscens  laicorum  in  clericos  odium  suis  detractionibus  callide  adaugehant, 
maxime  vero  incendehat  animos  non  modo  procerum  et  nohiiium^  verum 
etiam  civium  et  ruslicorum   Ulricus  Huttenus^   eques  Germanus,    vir  et  no- 

i^hiHs  familice  et  acerrimi  ingenii;  qui  et  antea  prius  quam  Lutheri  nomen 
orbi  notum  esset,  multa  pro  lihertate  Germanice,  contra  pensionum  qucestus 
et  citationum  vexationes,  quibus  Romana  curia  Germaniam  gravare  vide- 
batur,  scripseratf  non  solum  carmine,  verum  etiam  soiuta  oratione  vehemens 
et  acer.     Is  tum   cediderat  Triadem  Bomanam,   libellum   quidem  parvulum, 

Tosed  mire  festivum  et  inventionis  ingeniosce  argumento  laicis  admodum  plau- 
sibilem  et  acceptum:  quo  sane  effecit  ut  nihil  ceque  invisum  esset  Germanis 
complurimis  ac  nomen  Romance  curice  et  curtisanorum. 


CXXXXVII.    HiBtoria  de  actis  et  scriptis  Martini  Lutheri  Saxonis.     (Paris.  ap. 
Guil.  Chauldiero,  a.  1565.  8».  ed.  fol.  19.)   ad  finem  a.  1519. 


25    irORIMBRRQJg.  CXXXXVIII.  EXEVNTEA.  1519.8.  INEVNTE 

A.  1520. 


CLARISSIMO   VIRO  HIERONYMO  EMSERO 
BILIBALDVS  PIRCKAIMERVS   S.  D. 

Tametsi,  Hieronyme  doclissirac,  GraBcarum  literanim  studium  a  non  parum 
multis  reprehendi  et  contcmni  solcat,  nerao  tamcn  sanae  mentis  inOcias  ire  po- 

soterit  magnas  et  nequaquam  vulgarcs  utilitalcs  ex  illarum  cognitionc  ortum  ha- 
hcre.  Et  ut  reliqua  praetcrcamus  commoda,  quis  unquam  putasset  cgrcgiam 
illam  maledicendi  artem  ct  quam  vilissima  scorta,  Icnones  impurissimi  ac  re- 
liqui  extremae  sortis  homines  prt^e  caetcris  callcnt,  arte  conslarc  et  peculiaria 
sua  haberc  praecepta,  nisi  cx  Graecorum  id  monumentis  expiscatus  fuissct.    qua- 

ttpropter  nemo  dehinc  existimet  probos  illos  viros,    qui  tam  fuede  in  generosum 


CXXXXVIII.    LyCIANI  I  RHETOR  A  |  BILIBALDO  |   PIRCKAIM£|rO    IN    LATi|nVM   VER|sV8. 

(12  foU.  4**.    m    cuiits  extremi  prima  pagina  insigni  Anshelmiano  suprascriptum   est :) 
Hagenose  iii  SRdihus  Thoma»  Ansholmi  |  Menfe  lanuario.     AnnoM.D.  xx. 

'  querimoniflD]  qnasi  Lnthcrus  nihil   nisi  vcritatcm  pacemque  quaereret,   ipsi 
Tcro  iastitia  denegaretor. 


318  CXLVIII.   PIBCKHEIICERI  AD  HISBOH.  EMSBBYM  BP.  D.  A.  U19.  S.  UM. 

et  inclytum  coinitein  de  Neuenar»  nobilem  ac  doctissiniuni  HulteniUD.  me  qao- 
que  ac  ouincs  denique  bonos  et  eruditos  spurcissimis  debacchati  sunt  conTitiis, 
alhsque  singulari  diccndi  ratione  adeo  dclirasse,  quoniam  sacnim  illud  CapDionis 
et  nuuquam  satis  laudatum  caput  nostris  extulerimus  praecouiis:  grscissamit 
enim  homines  suaves,  utpote  qui  assidue  pergraecantur.  Caeterum  id  forsiUii 
mirum  videri  potest,  quo  pacto  ad  tam  profundae  scientix  cognitionem  penreoiR 
quiverint,  cum  non  solum  Graecarum  literarum  sint  expertcs»  sed  ab  omiiibtt 
bouis  disciplinis  penitus  alieni:  necesse  itaque,  ut  tantum  bononim  cumuloB 
a  quopiam  Gra*carum  gnaro  olini  acceperint  et  tanquam  veste  iguem  custo- 
dierint  illibatum;  alioqui  nunquam  tam  exacte  admiramla  illa  praecepta  cooTi-M 
tiando  observare  potuissent.  Ne  igitur  ars  tam  praeclara  diutius  in  Graecis  literis 
sepulta  lateret,  aut  eam  prscstantissimi  illi  homines  tanquam  Nide  diritias  soli 
possiderent.  illam  inde  eruere  et  Latinis  quoque  auriims  impertire  statui:  dob 
ut  oplimus  quisque  (illorum  instar)  dicendi  noruiam  indc  sumcret,  sed  quo  Um 
venustam,  tepidam  et  iucundam  Veneris  et  Gratiarum  fceturam  discemere  act^ 
disceruendo  recte  vitare  posset.  1}  yoQ  avxfi  dvvafiig  tcoi/  Ivavxifov  ^  ivavik, 
et  ille  probe  bona  eiigit  qui  mala  rite  fugerc  novit;  quauquam  sanctissimi  Tiri 
non  indigni  essent  qui  artis  huius  pra^sidio  talia  audirent  qualia  ipsi  dixeniBl, 
iudigni  tamen  sunt,  ut  a  probis  male  audiant,  iudiguiores  ut  bonorum  vitnpe- 
ratione  ornentur,  indignissimi  qui  Reuchlinistarum  insectatione  nomen  vel  f^^ 
mosum,  quod  summopere  exoptaut,  consequantur;  quamvis  nec  hoc  negavenm 
iusla  eos  indignatione  nonnuuquam  dementare  ac  bcluarum  instar  sspissime  ex- 
candescere.  Non  cnim  us(|ue  adeo  insulsi  sunt  ac  hebetcs,  quin  se  barbaros, 
inertes,  rudes,  ineptos,  stupidos,  illiteratos  et  plane  disciplinarum  cuoctaniB 
inscios  esse  cognoscaut;  adversarios  vero  suos  homines  politos.  compositos.^ 
excullos,  aptos,  perspicaces,  eruditos  et  nullius  rect«  scientis  iguaros.  ut  ifi- 
terim  de  luoribus  et  vitie  honestate  sileamus,  et  quod  longe  intolerabilius  est, 
idiotas  etiam  supinam  corum  ignorantiam  diiudicare.  Cur  igitur  non  dolcant  ac 
rabiose  n\fUedicant ,  cum  longe  facilius  sit  tam  stupenda  conviciandi  ratione  mo- 
nitos  quicquid  in  buccatn  vencrit  efiutirc  et  omnes  homines  virulenta  lingua  di-^ 
lacerare  quain  ignorantiam  abiicere ,  optima  perdiscere  et  animura  bonis  quibus- 
que  artihus  exornarc.  Quiu  hoc  quoque  vel  modeslissimo  eonim  bilcm  moverrt, 
cuiu  non  sohim  provcctioris  xlatis  viros,  sed  adulesceutes  ipsos  et  vix  ex  ephebis 
egressos  tanla  praulitos  doclriua  cerneret,  ut  dc  anluis  qiioque  rebus  egregie 
disscrere  et  in  cunclis  reclissime  sentire  possent.  lustissime  igitur  tam  furentertt 
insaniunt,  et,  ut  assidue  sui  sint  similes,  quod  seinper  facere  consueverunt. 
nunquam  faccre  dcsinunt:  et  rectc  quidem:  iion  enim  de  asini  umbra,  sed  de 
asini  ipsius  pelle  agitur.  Pctulcum  cuim  animal ,  nun  solum  de  fama  et  cxistima- 
tionis  iactura  solicitum  est,  sed  et  lucri  defcctum  ac  venturum  detrimenliun 
perquam  callenter  perpendit  timetque,  ne  detracta  leonina  pelle  rursus  aDti-M 
quum  illum  asinum  ostendere  ct  prietcr  dira  verbera  laborcs  immeusos,  iam- 
pridcm  dcsueta  onera,  itcrum  ferre  cogatur.  Igitur  proterva  et  temeraria  beslia 
conditionem  suam  taiii  miseram  deplorare  ac  fortunae  iniquitatem  execrari  noii 
desinat.  Nos  vero,  Ilieronyme  pra^stantissimc ,  salutari  annulo  muniti  sycophan- 
torum  inorsus  et  improba  rabularum  coiivicia  non  solum  benigue  feramus,  sed4i 
et  floccifncininus,  conteuinamus  et  irrideamus;  quin  polius  extfltemus  nobisque 
applaudanms,  quod  in  hanc,  sallim  hoc  uomine  fcelicem  incidimus  a^tatem.  qoa 

^*  »,Capnioni8  sacrum  caput".  in  marg.       "  1}  yaq  %zX,]  „Ex  Aristotele''  ad 
marg,  Cf.  Gell.  N.  A.  XVI.  8,14.      «^  ephoebis  /. 


CXLVIII.   PIRCKHEIlfEBI  AD  HIERON.  ElfSBRVll  EP.    D.  A.  1519.  8.  1520.  319 

veteres  discipliuae  rcviviscerc,  literarum  studia  florere  ct  omncs  bonae  artcs  in 
lucem  prodire  incipiunt;  quibus  brevi  universi  illi  biirbari  liostcs  prolligari, 
pelli  et  penitus  e  mcdio  tolli  possunt,  ita  ut  nostra  Germania  non  solura  bel- 
lica  laude»    maionim  nobilitate   ac   Romani  imperii   pr<ecminentia  exccllat,   sed 

fiomnium  bonanim  literarum  scicntia,  cunctarum  disciplinarum  eruditione,  cla- 
rissimonim  ingeniorum  fcelicitate  illustrctur,  cclcbretur,  decorctur.  quandoqui- 
dem  ad  tantam  conscquendam  victoriam  ncque  militum  dccst  exercitus,  impcra- 
torum  etiam  superest  manus:  nam  ut  rcliquos  studiorum  praetercamus  rerocilla- 
tores,  iionne  ilJustrissimi  illi  Saxoniae  Duccs,  quamvis  maiorum  titulis  adco  sint 

loinsigiies,  opibus  tam  poteutes,  animi  et  corporis  dotibus  perinde  fortunati,  ut 
nil  ad  tam  absolutum  foelicitatis  cumulum  addi  possc  videatur,  ultra  ha;c  tamen 
litcraria  instauratione  immortalem,  vcram  et  nunquam  intermorituram  sibi  pe- 
perere  gloriam.  quam  enim  maiorcm,  firmiorem  et  honestiorem  sui  memoriam 
magnus  ille  Romani  imperii  elcctor  Fridcrichus  Saxonix  Dux  incomparabilis  re- 

islinquere  potuisset  quaro  talem  tamque  cgrcgiam  acadcmiam  crigcre,  quae  etiaro 
cum  priscis  illis  contcnderet,  pr<esentium  vcro  nulli  inferior,  plurimis  esset  su- 
perior:  siquidem  caeli  quis  stellas  autea  numcraret  quam  veram  studiorum  ofH- 
cinam  illam  digne  laudare  aut  tot  doctissimorum  virorum  merita  praeconia  cc- 
lebrare  posset?    Hoc  nutfo  non  memorandum  aevo  ^rimos  fuisse  Vitenbergenses 

loaapientes  qui  post  tot  secula  oculos  aperire,  vcrum  a  falso  dignoscere  et  de- 
pravatam  philosophandi  rationem  a  Ghristiana  theologia  secernere  inccperint. 
Uuius  tanti  principis  vestigia  scquutus  illustrissimus  dominus  tuus,  Georgius 
Saxoniae  dux  floreutissimus,  qui  uc  patruo  virtutibus  cederet  aut  pace  minor 
quam  bello  esset,  Lypsensem  suam  acadcmiam  ita  doctis  viris  cxornat,  ita  stu- 

ndiorum  incuriam  diligeuter  emendat,  ita  bonarum  artium  cupidos  instigat,  ut 
Don  minorem  inde  gloriam  consequatur  quam  disciplinarum  caudidati  utilitatem 
adipiscantur.  quodsi  verbis  reliquas  tanti  hcrois  tui  virtutes  complecti  vellem, 
nil  aliud  profecto  agerem  quam  solis  splendorem  faculis  illustrarc.  Gaeterum  ut 
tandem   ad   Lucianum   nostrum   revcrtar,  ego   tibi,   mi  cruditissime  Hieronyme, 

30tam  lepidum  Rhetorem  et  venustum  dicendi  magistrum  dcdico,  uon  solum  ut 
amicitiae  uostrae  pignus  sit  certissimum,  scd  quemadmodum  me  olim  in  bellicis 
rebus  Nartialium  copiarum  ducem  essc  vidisti,  ita  nunc  in  Rcuchlinianis  castris 
ordines  gerentem  non  penilus  iguavum  aXe^Uanov  essc  cognoscas,  maxime  cum 
tu  quoque  alaatogcov  illorum  praecipuus  hostis  cxistus  et  in  Reuchliniano  com- 

Sft  militio  (absit  verbo  invidia)  acerrimus  propugnator  habearis.  Accipe  igitur, 
Ilieronyme  amicissime,  munus  ut  arbitror  non  omnino  ingratum,  ac  Bilibaldum 
tuum  amore  et  benevolenlia ,  ut  scmpcr  fccisti,  prosequcrc.  Paulum  Pracht- 
bectium  iureconsultum  clarissimum  ct  Uenricum  Stromerum  mcdicum  praestan- 
lissimum  meo  nomine  saluta,  tu  quoque  faustc  ct  foeliciter  vive  ac  vale. 


"  ^Fridericus  Saxonam  dux  bonaram  literamm  instanrator''.  ad  marg.  *®  „Vi- 
tenbergenseB  Theologi  Christianam  docent  theologiam"  in  marg,  (Pirckheime- 
ruB  cum  haec  scriberet,  Emserum  acerrimum  horum  thcologorum  hostem  mox 
fntamm  esse  non  est  aag^ratus.)  •*   in  bellic.  reb.]   contra  Ilclv^tios,    quod 

bellom  Pirckh.  coramentariis  dcscripsit.  Cf.  p.  200.  i.  f.      "  aAf  J.]  malorum  dcpul- 
sorem      **  dXdariOQmv  {jsic)  i,    Bcelcatorum  (fratrum  cucuUatorum). 


320     ('XMX.IIVTT.ADSPIflC.WIRC.KP.  CL.HYTT.AOMKLAXCSYVML 0.3^3 


nrKrKKf.HKiiaK. 


cxxxxviin. 


VLRICHI  IIVTTEM  EQ. 

AIl    UKVRKKNDIflSIMVM    IN    CIIRI8TO    PATREX    AC   I^>KSTK 

I).  CIIVNHADVM  KPISCOPVM  WIRCIBVRGENSEM  ET  FlA50iftm  W€a 

IN   DIALOGVM  8VVM  FORTVNAJf  i 

PBiEFATIO. 

I.f.  liiin  novtiH  iiiit  aniniH,   tn   noviis  paiilo  ante  dali»  doIh»  pnHiri  csl 

palrr   rrvrrriidiHHinH^  ac  princepH  optimc:    ego  quid,  noo  aiiqaid  maUm 
noviiin   lihi  novo  principi  novo   incnnte  anno  donum,  qoo  noU»  gntolrr 
iioii  tanlnin  liac  c  rainilia,  lioc  online,  Hed  talem  etiam  Tirom  datiuB  IfM 
principcin?   aiit  alihi  potiiis  hoc  faciain  qnam  in  eo  libello  qui  de  Fortmii 

l.v.  CHt  a  iiic  conHcriptns?  Non  qnidem* qiiod  arbitrer  fortuos  potios  arreptos 
rdcrri  cqiortcrc  hon  tnos  progrcssns,  qnam  aut  dei  beneficentiae  aut  tuc 
virtnti.   Hcd  qtiia  dinccptatio  cst   ihi   de  iis  quae  utcunque  eTeniont  homiiii, 

,l.:i.  qtiic  caHihtiH  alii.  quidain  fato,   nos  providenti(B  divins  adscribimus.    Tihi» 
dcdico  Korttinain  igitnr.  non  quod  ba>c   illa  dederit,   sed  quia  in  ore  est 
niortalihiiH.  (piicqiiid  cvcncrit.  cius  coinmcmoratio :  sive  enim  prospere  agimt, 

1. 1.  fortnnam  cantint.  hivc  infeliciter,  eandem  accusant.  De  te  vero,  hac  nr- 
tiitc.  liiH  niorihuH  priiHlito  quanlum  errasse  hoc  quicquid  est  quod  oniiiia 
diHpciiHat.    vidtTi  dchnit.  iiisi  ha'c  tribuisset?  mtrebalur  hoc  probitas  tuaa 

1.5.  HiiigulariH  ct  crnditio  incrcbatur  cxiinia.  Sed  iaudare  desinam,  ne  siquem 
cgo  laiidcni.  ci  ohtnlissc  donum  uie  cxistimem.  Optime  vale,  princeps  optime, 
ac  indns  diii  Hiipci^tes  vive.  Ex  specula  Huttenica  Steckelbergk  Calen.  lan. 
Aiino  M.U.XX,  

rXXXXVIlll,     A  H  =--3  ludic.  bibliojrr.  u.  XXVIL  L  2.      3  =  Hutt.  Miinch.  ffl.» 

p.  JM7.  »q. 


MOUYNVMVO». 


CL.  ^O.  lAK.  15». 


VLH   IIVrTK>VS  PlllUIMH)  MELANCHTHOM  S. 

ii.  Korl;isse  kmi  iiolum  liabes.    ut  vi  sua  met>que  iiistiuclu  liberaverit  i 


V\.,  \  \IS«  S|»AUtiu.  Vuuar.  4^.  tol.  -k^l.  Spalatini  mmna  factum  apo^pbiuB, 
v\  \ju^»  \HUait  ^'  Kaci»  yluUic.  bibL  n.  I»,^  II.  p.425.  Bttmc  operis  trmdidk  3)  Wa- 
Kvu«\^U.  I».  ^7.,  i\r  ^«u  t^^tat  epistHltim  4  Muuch.  III.  p.  337.  5)  Corpus  Refor^ 
lUHlsivum  vM.  Urx^Uivhuoiavr.  Vol.  I.  Hal.  IS34.  4*.  p.l3l.  b.57.  —  i^GcrmaBice 
v\Ut  v^».  iu  I.iUkers  Sckriftrm  p.  H'tUck.  XV.   p.  I94tt. 

'  V.'piAv\'|K»  l.i^ukvuliv^  a  lUbra  *ttccv«vrat   a.  1519.  kic  a«i  «|aem  scribit  H«t- 
Ivu^Uk,  \\mra\Uu  a   rUuu^u.     ^  Ii44.' 

^  Ubvrawrit  a  uvbul.]  IV  it:<  iiff^iiMr  f««r  Frmmmem  efeai  tm  iSkeUo 


CL.    HVTT.  AD  MBLANCHTH.  EP.     CLI.    COCHL£I  AdViRCKH.  EP.  D.  8.  FEBR.  1520.       321 

nebulonibus  barbaris  Capnionem  nobis  Franciscus,  quem  ita  iili  dimittent, 
ut  pecuniam  quoque  soluturi  sint.     At  nunc  scrii)ere  Lutbero  ipse  heros^.?. 
iubet,  siqiiid  in  caussa  sua  patialur  adversi,  nec  melius  aliunde  remedium 
sit,  ad  se  ut  veniat,  eflecturum  pro  eo  quod  possit:  potest  autem  tantum, 
&pro  Capuione   quantum  perfecit.     Id  multis  et  necessariis  de  causis  non§.3. 
facio,  tibi  autem  scribo,  hoc  nomine  iiium  ut  moneas,  protectorem  suum, 
tanta  qui  se  benignitate  ultro  offert,  scriptis  ut  salutet.     Crede  mihi,   vix^.t. 
aliunde  certior  salus  erit.     Utinam  videres  quae  scripsit  monachis.    Nudius- 
quartus  ab  ilio  descendi  Nanstallo,  ubi  agit  nunc.     Curabo  Erasmi   quo-$.5. 

10  que  negocium  ibi ,  qui  magnas  mihi  tragoedias  de  suis  aemuiis  scribit.    Pri- 
mum  conciliandus  nobis  Ferdinandus  est,  quo  de  Franciscus   bene  mereri     - 
gestit.     post  faciie  erit  exagitare  improbos.     Lutherum  amat  Franciscus,  f.e. 
primum  quia  bonus  sibi   ut  ceteris  videtur,   et  ob  id  invisus  illis;    deinde 
quia  eum  ex  comitibus  de  Solmis  quidam  commendavit  literis.     Confestim 

t&mone  ipsum,  ne  ignoret  unde  spes  sit  et  unde  saius,  ac  vaie.    ex  Mogun- 
ciaco  Xm.  Caln.  Febr.  Anno  1520. 


CLI 


FRAilCKFOBDIJt.  KjLiL,  8.  FEBR.   1520. 


10.  COCHLiEVS  BILIBALDO  PIRCKHEIMER  S.  P. . 

Fuit  his  diebus  hic  nobilis  ilic  Ihittenus,  et  quidcm  bis.  nunc  inpatriam^.  i. 
^oarcem  Stechelpcrg  tendit,   beri  hinc  profcctus.     Multos   nunc  sc    in  proximis 

nundiais  dialogos  ait  emissurum,    secundam  Fcbrem,    Triadem   Romanam,  For- 

tanam,   Inspicienles ,    Praedones  ctc.      Invenit  prxlcrea    in   bibliolheca  Fuldensi  $.2. 

historiam  llenrici  tcrtii ,  qui  Caesarcm  quoque  pugnarum  numcro  superassc  fer- 

tur;  addit  ipse  Apologiam  contra  Romanum  ponlificem.  Mira  homo  utilur  hber-$.3. 
25  tate  in  asserenda  Germaniae  gloria ,  vehemcntissiroo  flagrans  odio  in   pbntificem 

Romanum.     Invcnit  etiam  Plinium  quemdam  apud  Fuldenses  in   naturalibus,   def.4. 

quo  magna  promiltit.     Rogavi  cgo  cum,  ut  Cassiodori  sit  memor.     Brevi  uxorcm,  f.5. 

si  spe  sua  frustatus   non   fucrit,   ducturus   cst   et   uo])ilem   et   opulentam.     At$.6. 


CLI.    Hemnann.  (Indic.  bibl.  n.  70.)  p.  43...45. 

^ttung  on^  oerKunlnuns  :  Ub  \  Ctian  oit  orftn  ^vancxfco  vi  ^tditndm,  3U  Cbcr|b(ir0,  an 
vnt  vi^rr  920utnnal  pxioitn  mtf  €on'\utnun  JfiutiiQtx  oibtno  teutfc^er  natton  ott  fun- 
ferr-llt^m  T^iiitftx  jocoben  von  tftx  bod^ftratm,  aud)  |  p^e^tgrr  o^bene ,  oon  wt^tn  ontt.  na- 
mm,  ito  ffo^:\stitxttn  mrt  wrttberumbtm  t^txn  lol^ann  Heitc^-lltne  battter  Hed^ten  "boaoif 
fftnrr  rrlangtm  Crr(U:|t02tal  l^albm  2c.'\  dato  ^Jxti^xa%  neoft  nad)  fant  |  larobs ,  "oto  l^nt- 
i\%tn  opoftrls  ^0  ^nno  \c,  51$,  j  4^.  4  foll.  «  Franciscus  (a  Sickingen)  3.  4.  ^  causa 
^3.%.  *•*  tantum  pro  Capnione,  quantum  2.  •  scribo  hoc  nomino,  illirm  ut  5. 
ut  omis,  4.  •  que  A.  2.  ^  Naustallo  2...5.  De  arce  Landstuhl  s(ve  NanstaU,  II. 
wdlieria  Germ.  a  Lutra  Cwsarea  (Kaiserslautem)  distaniey  sermo  est.  *«  tragedias 
A.  2.  emnlis  A,  2.  "  Ferdin.]  Austria;  archiduxx  Cf.  n.  CLV.  **  illis]  impro- 
bis.       '•  litteris  3.      **  et  unde  spea  3. ..5.      Moguntiaco  4. 

•  ^  tertii]  immo  quarti.  Loquitur  C.  de  libro  *de  unitatc   ecclesiae   conservanda', 
qui  m.  Martio  a,  1520.  Moguntia;  prodiit.       *®  iu  nat.]  h.  e.  Historiw  naturalis  libros, 
Htttivi  Opp.  vol.  I.  21 


322      OLI.  COCHL.  AD  PIRCKH.  BP.     CLII.  HVTT.  AD  ftOTfiNB.  BP.  D.  IS.  FEBR.  1520. 

aolutus  est  a  curia  sui  cardinalis  cum  bona  illius  gralia ;  habct  adhuc  ab  eo  an- 

§'  7.  nuum  stipcndium.    Putat  sc  libi  cito  cx  Bamberga  scripturum.    Opuscula  Naxenlii 

ahsolvi  quidcm,  nondum  tamen  trausmisi;   in    horas  autcm  oportunum   expeclo 

J.s.nuncium  per  hospitem  Kohergcrorum.     Adieci  cpislolam  ad  Philippum  Furslen- 

berger,  qui  supromus  est  hic  magistcr  civium,    homo  tui  amanlissiraus,  hleriss 

quoquc  et  Graecis  et  Latinis  mcdiocriter  eruditus,  is  certe  qui  dudum  pro  tuis 

§. ».  ehicubrationibus  Norimbergam  miserat.     Erat  nuper  nobiscum,  id  est  cum  llut- 

teuo  et  mecum  in  coena  dccani  S.  Bartholomei ,  m  qua  honorifica  dc  le  facta  esl 

mentio»   et  in  epistola  quoque  ad  eum  de  te  mentionem  fcci,  fide  forte  maio- 

rem,  meritis  certe  tuis  longe  minorem !• 

Ilerum  vale.  Ex  Franckfortiia.  8.  die  Februarii.  Anno  XX. 


STECKELBKBO.  CLII.  13.  FEBE.  I5»>. 

1, 

HVLDERTCHVS  DE  HVTTEN  EQ. 
SEBASTIANO  DE  ROTENIIAN  EQVITI  AVR.  ADFINI  SVO  SALVTEM.         is 

§.  I.  Sollicite  in  epistolis  tuis,  dulcissime  adfiiiis,  quid  scribani  hoc  tem- 
pore  et  an  omniiio  aliquid  scriham,  percontaris.  Studii  est  illud  tui;  hoc 
facis  pnTtcr  morem ,  nisi  unipiam  duhitasti  priiis  aiiquid  scriberc  me  etiam 
in  aula  versantem,  inquietudini  ct  turbis  obnoxia.  sed  nunc  fortasse  ar- 
bitraris  me  in  hac  specula  cessare,   ubi  vel  maxime  solitudinis  occasione» 

9.?.agere  aliquid  huiusmodi  convenit.  Huius  rei  argumentum  habes  Vadiscum 
dialogum,  qiiem  cum  aliis  peperit  mihi  quies  ha^c  atque  Iii  montes.  Is 
si  placehit,  consilium  (pioque  meum  sccedendi  tantisper  ab  aula  non  im- 
prohabis.  Nolo  commendare  tihi  libruin  ut  bonum,  cum  res  qua  de  scribo 
pessima  sit;    ut  liherum  et  verum   fortasse   volo;    quo  nomine  vel   gralis-js 

$.3. simus  esse  tibi  debet;  ipsc  quidem  mihi,  si  usqiiam,  in  lioc  placco:  vincta 
erat  lihertas  nostra  et  pontificiis  impedita  laqueis,  solvo;  exulabat  verilas, 
relegata  ultra  Garamantas  et  Indos,  reduco.  Talis  ac  tanti  facinoris  miiii 
conschis  non  adfecto  puhlicum  pra^mium:  illud  peto,  siquis  me  hoc  im- 
piignandum  nomine  duxerit,  ut  caussam  meam  defendendam  boni  oniiusso 
suscipiant:  hiec  lahoris  huius  merces  esto.  Bene  vale.  Ex  propugnaculo 
Huttenico  Steckelberg.     Idib.  Februariis. 


CLII.  1.     AB  =  Indic.  bibliogr.  n.  XXVL  1.2.  3  =  Burckhard.  II.  p.  12.  not.  d. 

4  =  L.  S.  Eyring  Vita  Seb.  de  Rotenhan.  lonae.  1730.  4».  p.  18.  sq.         5  =  Wag^n- 

seil.  p.228.        6  =  Hutt.  Miinch.  III.  p.  340. 

*  supr.  mag.  civ.]  ersler  Burgermeister,        ®  in  oena  1, 

"  Inscr,  omis,  3,4,j  partem  omis,  5,6,  *®  umqnam  3.5.6.         **  solicitadi- 

nis  4,  «*  quum  3, „6,  ^  Exsulabat  3,4,6.  ^  Garamentas  B,  ^  cansam,5. 
««  Steckelbergk.  3. 5. 6,        M.D.XX.  addid,  5, 6. 


CLII.  HTTTENS  TORR.  DER  ROEM.  DREIFALT.  AN  ROTEKHAN  13.  FBB».  1520.      323 
8TKCKELBERO.  2.  13.  HORNVKO.    1520. 


Vmtl^  %U«  0011  ^nU    Wit  IRhmif^t  httyftdtiktit 

pm  ktvtnitn  vnrt  €tnutfttn 
l)ec  Srbal^ttan  vom  Votcnl^ati  Vttter 

»  mdnni  Itrbtn  l^c^tua^er  entbeilt  td) 

Virtd)  O0n  ^ntti  ^floet  nn  i&iaiov 
mrtnm  freiintlid^en  giru^, 
^HeSntltd^er   iteber  Sd^ma^er  onnli  freitnli,   tn  lietner  ned^ften  mir  3U0e-§.i. 
fc^tditen  fd^)ifft,  fragftn  mtt  grolfem  flet)^,  03  td)  Hod)  ttjo  fd)2ei)be  ®Der  cb  td) 

>  anc^  rtiDas  1102  l)anlicn  l)ab.  Vff  bt^e  imtfalttge  frag ,  bandie  td)  litr  erftltd)  liet- 
ncf  gegen  mtr  rttjei^gten  flei)^,  liarnad)  monliert  mtd)  bas  lin  3inei)felft  ob  td) 
rUoas  3«  fd)Kiben  olier  tid)ten  niil^abe,  gletd)  als  ob  H  mtd)  ^e  j  ^fi*;^"  [f^\^[\\ 
«ttl)te$  fd)K)Dbenli  gefuiilien  l)etteft,  and)  )>0  td)  nod)  3»  l)0|f  mas,  jn  oojfamlnng 
9«  onrii.    ^ab  td)  nnn  foliid)9  am  l)0f,  lio  bod)  oil  oerl)inbern0  ift,  ntt  onter- 

^iaffenn,  mie  ^meifelftn  bann,   ob  td)  l)i)e  off  bem  fd)io^,  bo  td)  aliein  on^  tn  rn 
bin,  fei)er  vnh  ma|ftg  0el)e?  off  bas  H  aber  fet)eft,  bas  td)  fo  iang  ntt  ijant^  an$.2. 
frnii)t  ail)i)e  0efe|fen  l)ab,  fd)idie  td)  liir  l)t)e  ein  0efp)jd)  bnd)lin  lias  td)  Valiifcnm 
0ber  Me  Vomil^d^en  bui^faitigKeit   nenne,   onnb  tn  M^en  bergen  brfd)}ibbcn  l)ab, 
»8rt  bir  (as  ^efalirn,  fo  miirftn  and)  on  3met)fei,  meiner  meinnnn^,  bas  td)  mtd) 

)0#m  J)o|f  0etl)an,  ntt  rnt^egen  fein.  ^Slber  lias  pad)lin  fd)idie  td)  |  ^'n„*'jL?f?p'*' 
Mr  nit,  ais  et^mas  gnttes,  baitn  es  l)att  nid)tes  ^nts  in  tm,  mer  ift  fein  inl)alt 
fd)anb  iafter ,  onli  aiies  nbel ,  fnnber  als  rin  er^et^gnnfl  mcincr  an0c-  |  foVnSVteSJfiV. 
bomen  freyl^eit.  Vnb  0ianb,  es  merbe  btr  ^c^fclbiflen  l)aiben  ntt  onflcnam  fein. 
1b)»ar  an^  fold^cr  osfad)  l)ab  id)  felbs  einen  ^efalien  bar^n,  iofe  anff  lier  tefit-$.3. 

sfi^en  fre^l^eit,  Me  flcbnnlien,  onnli  mit  $dpftiid)en  ftridicn  oo)l)a|ft  mas.  ^d) 
b)in0  mtb'  l)erfftr,  lite  <l))tftiid)en  marhctt,  bie  man  ins  elienli  oozfd)idit,  ond 
mei)trr  lian  lite  ^nbianer  ober  &aramantie  oon  l)tnnen.monenn,  an^0etriben  l)atte. 
Vmb  foliid)e  mcine  moitat  (als  id)  bie  Kuulid)  onb  an  fd)em  nemen  barf,)  bc^er 
td)  Btt,  bas  mir  onfer  oaterianbt  ^cmein  teiitfd)  Hation  ein  er-  |  ^tm  fi  rB^egeV'^' 

oiti^e  beionn0  0ebe,  aiietn  bitte  id)  ob  mid)  i)emant  omb  an^^ebner  onli  befd)nbe- 
nen  marl)ett  mtiien,  oernoiflcn  moit,  lias  als  lian  alie  frnmmen  tetitfd)en  ft$  metn 
tn  nemen ,  onb  mid)  0e0en  0emalt  onb  onred)t  entfd)ut3en.  |li^cs  fei)  mein  lon. 
^t^rs  fe^  mein  ooa^eitnS^.  px^  0ot  benoll)en.  &eben  3nm  Strdiciber^  am  jiit. 
U$  bes  I)0)nnn0s  jm  iar  nad)  d))ift  ^ebnrt.  JI&.  CCCtC  tm  ^tj. 

CLII.  2.  A  ==  Indic.  bibliogr.  n.  XXVII.  1.  2  ==  Hutt.  Miinch.  V.  p.  217.  sq.  (Miin- 
chias  verba  ita  corrupit  ut  neque  saeculo  XVI.  neque  XVIIII.  convcniant.  singu- 
las  hominis  ineptias  non  indicavimus. 
*  fragft  Pn  2,  et  simiiUer  in  sqq.  jct^o  2.  ^*  btd^ten  2.  JDu  jt  mid)  ntd)t6  2. 
*«•"  0an3  of^n  /rud)t  2,  "  wirb  pir  2.  ^  ungenfl^m  2.  »«  aus  fotttc^er  2.  "  oor- 
^cft  2.  <*  Cbtiftcnlt4)cn  I0abrbrtt  2.  tns  ^lenb  2.  *^  mol^ncn  2.  ^  nabnltd)  unb 
o^n9d)eu  ncnnen  borf  2.  nemcn=ncnncn,  bcnamcn.  "-^^  am  vmtcn  €00  2.  falso.  jts. 
ant  aactorem  ex  vetere  computatione  anni  scripsissc  aut  por  errorem  opcras  de- 
dissc  pro  {$.  et  Latinam  huins  epistolse,  quod  prn>missum  cst,  exemplum  et  hffic 
ipsa  eins  versio  Germanica  docet. 

— 21» 


324      CLIII.    LVTHERI  AD  SPALAT.  SP.    CLIV.    HYTT.  AD  ICSLJLHCHTH.  BP.  2S.FEB.1520. 
WITTBNBERQJE.  CLHI.  2S.  FEBR.  1520. 

ERVDITO  ET  PIO  VIRO  DOMmO  GEORGIO  SPALATINO 
A   SACRIS   PRINCIPALIBVS   SVO  IN  CHRISTO   AMICO  SYKCPRO. 

IHESVS. 

Saluteni.    Et  ego  crcdo  Stolpcnscs  non  tacitumos s 

llabco  in  manibus   oflicio  Domiuici  Schleupncr  donationcm  Conslan- 

tini  a  Laurentio  Vallensi  confutalam,  pcr  llulteuum  editam:  Dcus  bonc,  quanUp 
seu  tenebrie  scu  ncquiti<e  Romancnsium:  ct,  quod  in  Dci  iudicio  mireris,  per 
tot  saecula  non  modo  durassc,  sed  etiam  pra;valuisse ,  ac  inter  decretales  rela- 
tas  esse.  tam  impura,  tam  crassa,  lam  impudentia  mendacia,  inque  Gdei  arti-i« 
culdrum  (ncquid  monstrosissimi  monstri  dcsil)  vicem  successisse.  Ego  sic  angor, 
ut  prupe  non  dubitcm  Papam  csse  proprie  Anticbristum  illum.  quem  vulgati 
opinione  cxpectat  mundus:    adeo  conveniunt  omnia  quae  vivit,    facil,    loquitur, 

statuit.     Sed   h.ec  magis  coram.    si  non  vidisti,    curabo  ut  legas 

.  .  .  Vigilia  Matthia).  Anno  M.D.XX.  is 

Martinus  Luthcrus  August. 


CLIIL    Indicis  bibliogr.  n.  57,1.4.        A  =  I.  fol.  248.        2  =  I.  p.  419.  sq.  Genna- 
nico  extat  in  Lutheri  scriptis  a  Walchio  editis,  XXI.  670...679. 


8TECKELBEROK. 


CLIIII.  28.  FEBB.  I5?a. 


[HVTTENVS]  M 

PIIILIPPO  MELANCUTIIONI  BRETTANO 

IVVENI    ERVDITISS.    SVO    AMICO    DESYDERABILl 
SALVTEH. 

§.i.  Epistolam  hanc  diu  e»i  quod  scripsi,  nunc  remittitur,  malc  curata  re 

per  eos  quibus  credideram.    Quae  de  Francisco  scripsi  Luthero  significanda,  ts 
quaeso  illi  propere  iu  aurem  dic,   ita  ut  ne  a  me  qaispiam  Iioc  in  negocio 
j,2,  intercessum  rcsciscat.    causa  est,  quam  non  capit  epistola.    Si  laborat,  nihil 


CLIIII.    A  =  MS.  Spalatin.  Vimar.  4«.  fol.  461»».  462«»».  (Spalatini  manas.)      2  = 

Kapp.  (Indic.  bibl.  n.  68.)  p.  426...428.        3  =  Wagenseil.  p.  229.  sq.         4  ==  Hatt 

Miinch.  III.  p.  3«38.        5  =  Corpas  Reformatornm  ed.  Bretschncider.  Vol.  I.  Hal. 

1834.  4^  p.  147.  n.  04.     Germanicc  in  Lutheri  scriptls  ex  ed.  Walchii.  XV. 

1947.  sq. 

®  Dominici]   Domini    Walch,  donat.  Const.]   cf,  supra    dedic,   ad  Leon.  A'. 

d.  I.  Dee.  a,  1517.  scriptam,       **  24.  Febr.  fecit  de  Pfette ,  neglecto  nomine  Vigili». 

**  desiderabili  2..,4,  '*  hanc]  supra  n.  CL.  exhibiiam.  mala  A,  re  omtr. 
3.4,  •*  Que  A,  2.  •*  quefo  A.  2.  neg^otio  3,4.  "  causa  est]  ne  priM- 
ceps  AlbertuSy  quem  Huttenus  ad  partes  suas  antipapisticas  trahere  studebat  ^  inma- 
ture  conpetiret,  quantum  Muttenus  ^Mm  Francisco  omnibus  faoerent  qui  pro  libertate 
Germanica  contra  Rom^  exercitum  dimicarent,  Lutheri  contra  indutgentias  causa  ma- 
gnw  pecuntof  lucro  Moguntinensem  privabat. 


CLIV.    HVTT.  AD  IIELAN.  EP.      CLV.    HVTT.  AD  ARCHIDVC.  PERDINAND.  EP.    1620.        325 

est  quod   aliorum  qucPrat  subsklia:    hic  salus  est;    hic  agitur,  ut  securis- 
siuie  possit  mediuui  digitum  ostendere  onuiibus  suis  aemulis.     Magna;  mihi^-^. 
el  perquam  graves  cum  Francisco  rationes  sunt.    si  adesses,  coram  aliquid 
efTutirem:    spero  male  futurum  Barbaris  et  Ronianum  qui  adferunt  iugum 

somnibus.     Mihi   nunc   dialogi    excuduntur    Trias   Romana    et  Inspicientes,  $.  4. 
mirific^  liberi   in  pontificem  praesertim  et  Germaniie  depeculatores.    credo 
probabis,  aut  uon  omnino  improbabis.    Lutherum  mone  ante  omnia.    quodsii^ 
vel  in  dubio  negocium  hominis  est,   tuni  iube  statim   ac  nulla  interposita 
mora  ad  Franciscum  se  conferat.     ui  via  posset  videre  me,  sed  ignoro  an 

lotunc  futurus  hic  sim:    equitandum  est  enim  paucos  post  dies.     Fulda  iterS.s* 
fariet,   ea   tribus   hinc  miliaribus  est;    ibi  sciet  an  sim  domi,   apud  hospi- 
tem  domus  Ursinae ,  zw  dem  Beren;   si  me  invenerit,  viatico  iuvabo  etiam, 
ubi  opus  erit.    Quicquid  fiet,  tu  mihi  responde  C(;Ierrime,  vel  Fuldam  mit-M. 
tens  quod   scribes,   vel  Magdeburgum  in  aulam,   ad  Tilmannum   Kreych, 

i:v  qui  sacerdos  est  a  ceremoniis  principis.    Obsiguabis  vero  epistolam ,  ac  meis  9-  8. 
aperiendam   manibus  deputabis.     Vale.     II.  Caln.  Marcii  in  Arce  Huttenica 
Steckelbergk. 

Agit  islic  Balthasar  Facchus,  amicus   meus  vetus  et  eximie  probus; 
hominem  saluta  amanter  ex  me. 


20    [MOGVNTI.g.1  CLV.  [mART.?  A.  1520.] 

VLRICHI  HVTTENI  EQVl. 

AD 

ILLVSTRIS.  PRLNCIPEM  DOMINVM  FERDINANDVM 

AVSTRIJB    ARCHIDVCEM  etC. 
tt      IN    SEQVENTBM    LIBRVM    [/>^  VNITATE  ECCLESIM  COmERFAND/]    PR^EATIO. 

lam  ad  Romani   imperii   fastigium  evecto  tuo  fratre  Carolo,   princepss.i. 
illustrissime,   studendum  sunimopere   arbitror  onuiibus  nobis,    quibus  cura 
esse  debet  ne  inutiliter  expendamus  credituui  nobis  talentum,  ut  ad  optima 


CLV.   A  2...4  =  Indic.  biMiogr.  n.  XXV.  L..4.* 

*  qiierat  A.  2.  *  emiilis  A.  2.  *  depucalatores  A.  '  omnino  non  3. 4. 
falto.  §.  5.]  cf.  infra  Lutheri  epist.  d.  3.  Aug.  a.  1520.  srriptam.  »  negotium  4. 
ac]  ,ut  3.4.  "  enim  est  3.4.  "  tribus]  tab.  [i.  e.  maie  fonnatum  trib]  A.  tab.  2. 
iah.  {foTie:  tribus)  3...5.  milliaribus  J.«#.  est]  abest  J. «#.  "  Ursine  2.  zu  dem 
BftrenJ.^.  iuvabo]  donabo  2...5.  **  Tillmannum  (2. 5.)  Kreich  J.  ^.  "  Calen- 
das  Martii.       "  (1520.)  add.  3.4. 

•*  Inscr.  omis.  2.  "  Hlustrissimo  Principi  ac  Domino  Ferdinando  Austri8B 
Archidaci.  fecerunt  3. 4. 


326         CLV.    HYTT.  AD  FERDIN.  AYSTRIJB  PRiEF.  DE  VN.  ECCL.  CONSEBY.  1530. 

S.2.  illi  omnia  capessenda  consullores  slmus  opportuni  et  seduii.  Quod  cum 
aiiis  in  rebus  facere  alios  videani,  ipse  boc  milii  desumpsi,  obuixissime  ul 
moueam  ne  patiatur  diutius  contumeliose  Romani  pontificis  tyrannidi  obno- 
xiam  esse  hanc  nationem.  Quid  enim  prius  aliquis  existimat  Turcas  esse 
debellandos,  qui  et  longius  absuni  et  eo  genere  nobis  adversantur  quo& 
potuimus  ipsi  semper  plurimum,  armorum  contentione?  an  prius  hostis  est 
quserendus  quem  bauddum  sensimus,  quam  buic  resistendum  qui  in  cervi- 

$.3.  cibus  iam  nostris  magno  cum  dominationis  fastu  grassatur?  Id  quod  conari 
aggressus  ego  non  tantum  periculum  non  metuo,  quippe  iuxta  Christi  sen- 
tentiam  existimo  fortiter  quse  vera  sunt  dicenda,  nec  limendos  esse  eos'* 
qui  occidunt  corpus,  animam  autem  non  possunt  occidere;  sed  prsemium 
etiam  spero,  non  hic,  ubi  minores  sunt  meritis  nostris  retribuUones,  sed 
in  illa   sempiterna  patria,  ubi   reddetur  unicuique  secundum  merita  sua. 

$.4.  Dabo  enim  operam,  ut  abstrusa   nuper  et  extare  vetita  in  lucem  prodeat 
veritas,    nec  locus  sit  amplius  pudendis  fictionibus,    sceleratis  mendaciis:  i^ 
in  quae  sic  consensisse  mundum  videmus,  ut  quae  Christi  sunt,   quse  iUe 

$.  5.  observanda  docuit,  pene  iis  ignota  sint,  qui  Christum  profitentur.  Non 
ferendum  est  igilur  pro  evangelica  veritate  et  Christi  doctrina  inanes  fabu- 
las,  hominum  mandata,  lucri  plerumque  caussa  ab  iis  commenta  suppoui; 
sed  revocanda  ab  obscuro  et  latibulis  suis  veritas  est,  et  inculcanda  denuo^o 

S.6.  hominum  auribus  ac  imprimenda  sensibus.  *Ignem  veni  mittere  in  terram' 
Cbristus  ait,  *et  quid  volo,  uisi  ut  accendatur?*  Profecto  ingentis  meriti 
est  veritatem  praedicare,  deus  est  enim  veritas  et  pra^dicari  se  iubet,  iis 
qui  hoc  faciant,  prcemium  statuens:  'Quicunque  confessus  fuerit  me*  in- 
quit,  'coram  bominibus,   et  filius  hominis  confitebitur  illum  coram  angelis» 

$.7.  dei.'  et  a  patre  sic  orat  'Sanctifica  eos  in  veritate.*  Quanquam  erat  civile 
alioqui  factum  meum,  et  remuneratione  hic  quoque  dignum:  nam  si  bene 
merentur  qui  alienas  quoque  geutes  a  tyrannis  bberant,  eos  ut  habebimus 

f.^.  qui  patriam  adserunt  bbertatem?  Nimis  iam  enim,  nimis,  pro  Christe, 
licere  isti  sibi  arbitrantur  in  nos,  quorum  de  libertate  ne  quando  remergat^^e 
adeo  sunt  solliciti,  ut  nobis  veritatis  quoque  studium  interdicant:  quot  iam 
annos  enim  tulerunt  neminem  qui  verum  dicere  aut  scribere  ausus  essel? 
immo  quot  perdiderunt  qui  maioris  faciendam  put^baut  evangelicam  scri- 
ptiu*am,  dei  verimm,  quam  pontificum  leges,  hominmn  traditiones?  qu<T- 
rum  aliqui  proxime,  etsi  non  minus  quam  ego,  scirent  quce  vera  suiil,» 
quia  apud  eos  tamen  plus  refigione  valuit,superstitio,  illic  trepidavenuit  ti- 

$.9.  more,   ubi   non  erat  timor.    Quae  cum  a  me  longissime  absit  unbecilUtas, 


'  quum  2. „4,  ubiq,  '  adgressus  2..,4.  *^  nec  tim.]  Evang.  sec.  Matth.  X.28. 
**  cxstare  2. ..4.  "  psene  2...4,  *'  causa  4.  '^  Ignem  ...  accend.]  Evang.  sec. 
Luc.  XII.  49.  "  hoc  qui  faciunt  3.4.  Quic.]  LUc.  XII.  8.  cf.Matth.  X.  32. 

«»  Sanctif.]  loann.  X\ai.  17.       'Quamquam  2...4.       "  proh  2,..4.       »  alioqoi  3.4, 


CLV.    HYTT.  ADFERDIN.  AVSTBIiE  PBJEF.  DB  VN.  ECCL.  C0N8EBY.    I&30.         327 

el  ea  reprachendam  quae  corrigi  possunt,  occurrendumque  sit  hoc  potissi- 
muni  tempore,  si  unquam  prius,  public»;  iniuri:e,  et  magna  sit  nunc  facto 
isti  opportunitas ,  ita  accelerandum  in  re  arl)itratus  sum,  ut  quia  diutius 
abest  quam  multorum  expectatio  ferat,  tuus  frater,  tibi  incubanda  interim 
&qaaMlam  existimem,  qu?e  tu  cum  illo  postea  communices.  Quod  cum  mi-$.io. 
Dime  adhuc  cogitarem  nuper,  alia  enim  agebam  tunc,  forte  fortuna  Ubrum 
in  bibliotheca  Fiddensi,  quse  codices  habet  valde  multos  veteres  (4  bonos, 
inveni  vetustissimis  scriptum  characteribus,  cuius  in  fronte  neque  quid  con- 
tineat,  neque  quo  authore  scriptus  sit,  indicium  ullum  erat:   ita  sine  titulo, 

losine  prjefatione^caput  est.  accepi  in  manus,  quiddam  prapsagiebat  niihi 
animus  enim,  et  ut  erat  pulveribus  obsitus,  excussi;  qu^dam  legi,  pla- 
cuit;  continuo  phu*a,  mox  totum  percurri,  raptim  primum,  post  paulo 
accuratius:  cognovi  inventum  nobile,  rem  tempori  accommodatam ,  et  de- 
syderio  uniuscuiusque  boni  summopere  expetendam.     Est  enim  de  unitate$.ii. 

isecrlesise  conservanda,  de  officio  boni  pontificis.  de  authoritate  sacerdotali 
et  imperii  Romani  dignitate  conscriptus;  tum  schisma  detestatur,  seditio- 
nes  et  discordias  tollit,  pacem  pro^dicat  et  studium  verilatis  adserit;  atque 
omnia  hapc  evangelica  doctrina  et  apostolorum  ac  prophetarum  fiilcit  testi- 
moniis.    Exilui  gaudio,   ita  me  Christus  amet,   et   ta;titia   exultavi,   magisM?. 

Metiam  inveniens  quod  non  qua»sieram,  sed  quod  erat  alioqiii  tamen  quse- 
rendum,  quam  si  dedita  opera  incidissein,  statimque  venit  in  inentem  mihi 
huius  Menandri  sententise 

iQ%exai  xaXri^\q  elg  (pcig  ivCox*  ov  ^rjxov^svov, 
Quodsi  adfuisset  tunc  Carolus,   ut  eram  inopinattc  Ifetitia;  concitus  impetu,  §.i3. 

25  ad  ipsnm  procurrissem  munus  hoc  ofTerens,  noh  nisi  summis,  ut  mihi  vi- 
detur,  dignum,  putassemque  hoc  faciens  magnum  me  quidpiam  et  non 
exigui  meriti  dedisse.  Nam  haud  dubitabam  summoperc  hoc  illi  gratimi 
futurum,  confidenterque  credebam  hoc  ab  eo  factum  pro  sui  dignitate  «Bsti- 
matum  u*i,  intellecturum  ipsum  vero  nonnihil  esse  ui  ine   quo   vobis   pro- 

sodesse  possim.    Quae  esse  potest  enim  pretiosior  opera,  quam  siquis  vos  ser-§.i4. 
Tire  non  permiserit?   Servieruiit  enim  Romanis  pontihcibus,  servierunt,  pro 
pudor,  qiiotquot  ex  Germanis  iiiiperatoribus  aut  urbe  Roma  illis  cesserunt, 
aut  scelerate  ementitam  Constantini  donationeni  ratain  habutTunt,   aut  ius- 
iurandum  iiiito  principatu  reddendum  illis  dignuni  duxeruiit,  aut  ab  eonim 

35pedibus  acceperunt  imperatorium  diadeina,  aut  senteiitiain  in  se  dicere  passi 
sunt,  aut  sua  edicta  suasque  leges  ab  illorum  coustitutionibus  supprimi  tu- 


*  reprehendam  2...<#.      •umquam2. 5.       fato  (pro  {vLcto)  2...4.      *  exspectatio 

2,..4.       •  auctore  2. ..4.        "•  "  desiderio  2. ..4.       **  auctoritate  2. ..4.       **  Exsilui 

2.. ,4.        exsultavi  2.. .4.         **  Menandri]  ap.  Stob.  Flor.  XI.  10.  ,,venit  veritas  in 

lacem  interdum  noc  qn8e8ita'\  Cf.  Fgmm.  poctar.  novsD  com.  cd.  Meincke.  1841.  8". 

'p.l98.      «  ivCoxBtdd.      "  proh  2...^.      ^  reddendam  J.  ^. 


328         CLV.    BYTT.  AD  FEBDIM.  AV8TBIJE  PRiEF.  DE  VN.  ECCL.  C0N8EBV.    1520. 

lerunt,   aui  Germaniam   quolannis  compilandam  illis  permiscrunt,   aut  ad 
.palliorum  episcopalium  Romae  mercalum,    vcniarum   hic,   dispensationum, 

§.  i&.  gratiarum  et  omnis  generis  bullarum  nundinationes  conniverunt.  Quid  di- 
cam  de  ]iis  enim  qui  pctenda  Rom«£  omnia  puiaverunt?  fuii  in  iis  non  dico 
imperatoria  dignitas,  sed  fuit  aio  animorum  vis,  aui  uUum  fuit  Germanx^ 

5. 16.  virtulis  momentum?  Quorum  sicut  pudere  nos  debet,  ita  ex  Henricbi  IIU., 
fortissimi  ac  bellicosissimi  omnium  qui  in  Germania  imperaverunt  regis ,  vir- 
tute  multum  ad  communem  nationis  huius  accessisse  gloriam  arbitrabimur, 
ad  cuius  imitaiionem,  siquid  insiigare  Caroliun  potcsi,  hic  poierit  liber: 
exprimit  enim  vitam  illius  evideniius  quam  posset  ullus  pictor  aui  staiuariiis  *® 

^* '^*  corporis  lineamenta.  Sed  hunc  dedicare  illi  visum  non  est:  suni  panegy- 
rici  enim,  quibus  excipere  venientem  paro:  iibi  dedico,  cum  quia  neque 
omnibus  neque  muliis  adeo  obtundere  oporiet  iuvenem  regem,  tum  quia 
plerunque  adfuiurum  ie  illi  de  resiituendo  sibi  imperii  statu  consulianti  ar- 

^•'^•biiror.  Quod  faciie,  oro,  nec  diutius  siniic  Romanenses  aurisugas  illudere^^ 
nationi  orbis  reginae.  Ipse  non  deero  sedulus  monitor,  etiamsi  me  terru- 
erit  quis  ei  vim  minatus  fuerit:  quam  non  essem  vere  Christianus  enim, 
siquem  ad  veri  pastoris  yocem  exilire  decet,  is  ad  praBcepium  furis  qui 
non  per  ianuam,  sed  furtim  et  clandesiino  introitu  ovile  dei  irrepit,  uUaii) 
in  moram  consentirem?  Peregrina  erit  haec  vox  enim,  cuiuscuius  erit,  nec^ 
pasioris  habebitur  domestica.  quanquam  Leonem  X.  nihil  tale  factunim 
opinio  esi,   sic  pacem  promisit  nobis  ei  veri  pastoris  ac  ipsius  Chrisii  imi- 

*•  *®- taiionem  proposuii.     Quare  non  vereor  sediiiose  quid  in  ecclesia  aut  repu- 
blica  Christiana   acturum  eum  quem,   si  consianter  hoc  faciet  nec  a  Peiri 
vestigiis  aberrabii,   non  taftium  non  habebimus  in  eorum  numero,   contra^ 
quos  hic  scribitur,    sed  praecipua  quadam  et  singulari  supra  c«teros  vene- 
ratione  dignabimur,  qui  post  tot  perversos  poniifices  primus  in  veritaiis  et 

$•20.  iustiiiae  via  praeire  posteris  inventus  sit.  Tot  iam  saeculis  sano  poniifice 
opus  fuit  mundo.  Quid?  quod  libros  veteres,  ubiubi  lateant,  exquirere  ac 
in  vidgus  edere  nos  iubet:  en  adinvenium  illi  igilur,  quem,  si  ialis  est,* 
amabii  necessario,  eiusque  repertori  favebit  in  omnes  evenius;  tanium  abest 
execrationibus  et  maledictis,  quod  iam  suspicari  aliquos  video,  bene  me- 
reniem  de  publico  impetat:  iam  non  csset  hoc  enim  pasioris  Leonis,  sed 
praedatoris  lupi,   devorare  quod  oportuit  pascere,   aut  perdere  quod  custo- 

$.21.  dire  necesse  erai.    Quare  etiam  minime  laturum  eum  arbiiror,  ut,  si  velil* 
eiiam  Carolus,  ea  via  qua  ex  proximis  imperatoribus  quidam,  ad  summam 
rerum  capessendam  ingredialur:  proposuit  enun  Peirum  imitari,  quem  qiiid 
potuisset  iurbatum  magis  reddere,   quam  siquis  olim  monuisset  aliquando 


•  monumentum  3. 4.  Henrici  4.  omissa  uhique  h  "•  *•  paniegjrici  A.  ^*  ple- 
rumque  2.„4.  ^^  esse  3.  4.  ^^  exsilire  2.,.4.  Cf.  loann.  X.  1.  sqq.  fueris  {pro 
i\xT\B)3.4.    *^  Quamquam  2...4.    *«  hic]  hoc  3.4.    ceteros  2...4,    "  l«tatanun  3...i* 


CLV.   HYTT.  AD  FESDIff.  AVSTBIiB  PBJSF.  DE  VN.  KCCL.  C0N8EBV.    1520.         329 

futurum  post  se  Cbristi  vicarium  qui  non  regnum  tantum  usurpare  in  ani- 
mum  inducturus  sit,  verum  regibus  eliam  Cbrislianis  qui  per  contumeliam 
osculandos    pedes   obiicere  ausit?    Quid    posset    inveuiri    dissimilius    enim,  S?^. 
quam  ilbim  lavare  suornm  pedes  a  Cbrislo  iussuni,  bos  ad  propriorum  pe- 

&dum  oscula,  si  diis  placet,  Cbristiano^  cogere  principes?  0  praiposteros 
igitur  poutiOces  et  quibus  nibil  cum  Petro,  nibil  cnm  Cbristo  est  commune! 
Sed  bi  quanto  venerabiUores  essc^it  apud  Cbristianos  omnes,  si  eos  Romam 
veniens  quis  in  templo  divi  Petri  supplicaiites  invenirelt,  quam  quod  ex 
mole  Iladriani  bombardis  detonantes  perborremusl    ubi   monencH  sunt  et 

«•ipsi  per  caritatis  suggestionem ,    ad  se  et  redeaut  ultro  potius  nunc  quam 
paulo  post  coacti.    Tyrannis  reliquis  securius   est  tenere  imperium  quams.?'^ 
deponere;  pontifices  Romanos,  quod  solum  odibib»s  facil  avarititc  studium, 
siquando  deseratur,   non  modo   periculo  non  exponet,    sed   eripiet   etiam. 
quippe  incipiunt  sapere  iam  qui  per  fraudem  infatuati  erant,  et  oculos  re- 

i^cipiunt  quos  superstitionis  excaecaverat  error.     Qnodsi  de  bominibus  nons.-^i. 
suspicandum  etiam  videretur,  tamen  ultores  dei  oculos  putarein  metuendos. 
qui  si  olim  eiecit  ex  templo  Solomonis  qui    res   ibi   frivolas  et  propbanas 
emebant  ac  vendebant,   quid  eos  faciet  qui  in  ecdesia  sua  baud  citra  de- 
testabilem   illius  pollutionem   sacroruni  etiam   mercatum  instituerunt?    non 

Mab  iis  auferet  vineam  suam  paterfamiUas  ca^Iestis  el  local)it  eam  aUis,  malos 
▼ero  male  perdet?    aut  non  boc   faciet  quod   per   os  Ezecbielis   propbeta 
esl  comminatus?    „Pro  eo"  inquit  "quod  facti  sunt  greges  mei  in  rapinamj.as. 
„et  oves  meae  in  devorationem  omnium  bestiarum  agri,   eo  quod  noii  esset 
„pastor,   neque   enUn  quaesiverunt  pastores  gregeni  meum,  sed  pascebant 

2s„pastores  semetipsos,  et  greges  meos  non  pascebant;  proplerea,  paslores, 
„audite  verbum  domini:  ba;c  dicit  dominus  deus  *Ecce  ego  ipse  super 
„pastores  requiram  gregem  meuiji  de  manu  eorum,  et  cessare  faciam,  ut 
„ultra  non  pascant  gregem  meum,  nec  pascant  ainplius  pastores  semetipsos; 
„el  liberabo  gregem  ineum  de  ore  eorum ,  et  non  crit  ultra  eis  in  escam*." 
!»Fuimus  iis  enim  in  escam,  nec  debita  tenuit  eos  animarum  nostraruin  cura,  §.26. 
sed  avara  exercuit  pecuiiiff^  nostra^  ciipido.  nec  ilbid  quaitsiverunt ,  ut  siia 
doctrina  meUores  nos  facerent,  sed  ut  ablatis  nobis  auro  et  argento  se 
locupletarent,  quo  nomine  novas  cotidie  exactiones  fecerunt:  nain  pra^ter 
id  quod  sub  reUgionis  fuco  per  fraudem  abstulerunt,  pro  gratHs,  pro  dis- 

35pensationibus,   pro  relaxationihus,  pro  condonationibiis.   pro  absolutionibiis 
et  id  genus  nugis  pecuniam  emiilgendo,    nuper  vi   etiain  et  violeiitia  c(e-§.27. 
penint  contendere  pecuniam  sibi  deberi  pro  palliis  episcopalibiis,  eainqiie 


»  omnes  Chr.  3.4.  ^»  ct]  \\i  2...4.  ^^  sedl  ei2...4.  "  Salomonis  2...-#. 
profanas  2...'/.  *®  eis  2...'#.  *' patrisfftmilias  5.  ^.  *•  Kzecielis^.  "  communica- 
tn8  3.4.  Pro  eo  ...  escam]  Ezecli.  XXXIIII.  8... 10.  **  pastores]  mei  add.  biblia. 
"  faciam]  eos  add.  bibl.      "  oblato  (pro  ablato  2.)  ridictUe  3. 4.      "  quotidie  2...4. 


330        CLV.    HVTT.  AD  FBBDIH.  AV8TBIJB  PBAF.  DB  VH.  BCCL.  COMSBBY.   1520. 

statueruiil  suo  arbitrio  iinmodicam ,  et  quse  ad  ecclesias  nostras  contulenint 
maiores  liic  nostri,  dimidia  plus  parte  ad  se  pertinere;  el  magno  suo  cum 
iucro  diviserunt  aiui^  in  menses  papales,  et  ordinarios;  ac  Id  sanxeniot, 
ut  liceat  sibi  sacerdotia  habere  in  Germania,  nobis  in  Itaiia  baud  liceat; 
et  eundi  Romam  necessitatem  impbsuerunt  iis  qui  sacerdotia  ambiunt,  et5 
ita  de  his  licitari  sunt  passi,  quemadmodum  de  pipere  et  croco  mercatores 
.    nostri;    et  nuUus  est  pene  scelerum   et  impietatis  gradus,   ad   quem  non 

$.?9.  empta  ab  ipsis  venia  aditus  sit.     Hi  sunt,  de  qullms  per  Ilesaiam  dicit  do- 
minus  ,,PopuIum  meum  pastores  sui  spoliaverunt,    et   mulieres   dominat^e 
sunt  eis".     Neque   magis  enim  ob    id  ferendi  non  sunt,    quod  rapiendoio 
ac  fraudando  tyrannidem   in   nos  exercent,  quam  quod  propter  libidinem 
omnia  faciunt  ac  dediti  sunt  voluptatibus  et  otiantur   in  delitiis  ac  turpis- 

S.?9.  sime  ut  plurimum  vitam  degunt.  In  summa  non  bene  viri  sunl,  ut  recte 
o^iicere  nobis  possit  quis  indignum  hac  natione  dedecus,  quod  cum  maio- 
res  nostri  parere  Romanis,  bellicosissimo  tunc  populo  et  orbis  domitori,i5 
indignum  duxerint,  nos  delicatulos  istos,  libidinis  et  crapulae  servos,  ocio 
et  ignaviae  deditam  coUuvionem,  magis  quam  ullas  foeminas  ab  aniniorum 
virlute  dereUctos  et  mollitie  perditos  homines,  non  feramus  tantum,  sed 
ut  in  luxu  ctiani  degant  ipsi,   pudende  hic   egeamus,   tanquam   nos  beUo 

S-30.  vicerint,  tributa  pendentes  et  patrimonia  in  eos  nostra  profundentes.  Contra») 
quos  novo  et  necessario  reipubUcsB  Christianae  commodo  siquis  diceret  aut 
scriberet,  persuasum  vulgo  erat  hiereticum  esse  eum  et  pro  excommuni- 
cato  habebatur.  Quam  ineptam,  Ferdinande  princeps,  et  stoUdam  penitus 
opinionem  debemus  magno  ab  oinnium  aniinis  studio  aveUere>  tibi  impri- 
mis  tuoque  fratri  consultores  adesse,  ut  nobis  reddita  Ubertate  illis  fiirandi,35 
grassaiHU  fraudandique  intercipiatis  consueludinem.  Ea  erit  prima  et  plana 
in  inelius  redigendi  statum  imperii   via,  jd  erit  vobis  niagnas  et  verae  ini- 

S.3i.tium  gloritc.  Certe  ad  me  quod  pertinet,  dicendum  mihi  arbitror  et  scri- 
benduiii  etiam  hoc  lempore  ea  quae  vera  et  necessaria  quae  sunt,  praeser- 
tiui  cuin  et  sciam  el  possim  et  debeam,  nequando  cum  propheta  paMiitenteso 
cogar  dicere  'Vic  niihi,  quia  tacui,  quia  homo  pollulis  labiis  ego  suml' 
Profecto  enini  obediendum  est  magis  deo  quani  honiinibus:  pra^cipit  iiobis 
eniin  deus,  ut  veritatem  praodicemus,  seque  veritatem  ipse  vocat;  Paulus 
vero  discipulum  erudiens  „*Prcedica'  inquit  *verbum  dei,  insta  opportuue, 
„importune;  argue,  obsecra,  increpa,  in  omiii  palientia' et  doctrina'.  Erit35 
„enini  tempus,  cum  sanam  doctrinam  non  sustinebunt,  sed  ad  sua  desyderia 


'  meuses  papales,  t  e.  qui  imparem,  ordiuarios  (sive  episcopales)  qid  parem 
dierum  numerum  habent.  '  Populum]  Isai.  III.  12.  uhi  exactorcs  pro  pastores.  spol.] 
despol.  3.4.  ^*  dcliciis  2...4.  *^  nob.  objic.  3.4.  **  otio  2  ..4.  *»  tamquam  2...4. 
**-*^  inprimis  2...-/.  *®  plane  3.4.  '^  proplieta]  Isai.  VI.  5.  "  obedicndum  We:*] 
Actor.  V.29.      »*  Paulus]  U,  Timoth.  IV.  2.      »•  desideria  2,„4. 


CLV.    HVTT.  AD  FERDIN.  AVSTRIiE  PRJSP.  DB  VN.  BCCL.  C0N8ERV.  1520.  331 

»»cx>acervabunt  sibi  magistros  prurientes  auribus".    Hoc  illud  est  tempus,  i'^» 
profecto  hoc  est,   alque  igilur   prajdicandum  nunc,    arguendum  ei  incre- 
pandum,  cum  quia  ad  summum  conscendit  scelerata  istorum  avaritia,  tum 
quia  in  tuum  fratrem  optima)  spei   iuvenem  incidit  rerum^gubernatio,  qui 

5et  potest  facillime  his  mederi  mahs,  et  occasiones  liabet  ut  vix  ulhis  anle 
se  bonas;    quicum  hunc  hbrum  vehiti  quoddam  utriusque  vitae  exemplar, 
quod  vos  erudiat,  conimunica.     Clarum  eximii  imperatoris  facinus  ad  pul-§.33. 
cherrimarum  vobis  rerum  aemulationem  hortamento  esse  debet.    Tibi  enim 
sic  dedico  librum,   ut  tecum  ipsi  communem   esse  velim,  quem  non  pote- 

lOstis  non  summo   amplecti  studio:    veritatem  profitetur  enini,  et  heroicum 
sumnii  regis  factum  adversus  impudentem  scelerati  impostoris  calumniam 
tuetur;    et  ex  evangelio  totus  est,   ac  verbis  Christi  apposite  concinnatus. 
Decet  autem  verilatis  studio  teneri  vos,  et  ab  adulationis  veneno  sanas  ha-§.34. 
bere  mentes  ac  aures.     Sane  principi  Dion  praicipit  super  onmia  veritatis 

15  ac  si<nplicitatis  ut  amicus  sit,  hanc  regiam  virtutem  consectelur,  aslutiam 
et  fraudem  uti  servilia  pulet;  Pylhagoras  vero  interrogatus,  ({uidnam  po- 
tissimum  simile  diis  honiines  faciant,  *Cum  vera  loquuntur'  respondit.  Quod 
conandum  vobis  existimo,  ut  diis  similes,  id  est  ut  plus  (piiddam  aliis  ho- 
minibus  sitis;    alioqui  principes  non  eritis,  supra  alios  si  nibil  erit  in  vobis 

Mmagnum,  nihil  admirandum.     Hic  vidcre  videor  quosdam  obstrepere  mihis.35. 
hoc  dicentes  *Quid,  tu   pontilicem   contemptum  reddes  igitur?'    Kgo  vero 
minime,   sed  ademplo    illi  fuco,    ut  vera   pontificis  eniteat  imago   faciam, 
detractoque  eo  quodcuncpie  illo  indignuni  est,   nMldam  quod   amiserat,  ex 
tyi'anno  pontificem,  ex  rege  patrem,  ex  furc  pastorem  nmndo  restituens. 

3&Quasi  vero  cuiquam  venerabilior  esse  possit  arma  gerens  (quod  absit)  bel- 
lator  Leo,   quam  pro  pace  ecclesiie  suppliciter  orans  idem  togatus.     Sed§.36. 
iam  de  his  plura  desinam.     Valde  milii  placeo  ex  hac  fortuna,   princeps 
Ferdmande,  (fui  librum  nobis  inveni  sic  utilem,  sic  necei|arium  et  saluta- 
rem;   hoc  pnescrtim  tempore,   quo  agi  res  denuo   iamdiu    intermissa    in- 

aogenti  cum  spe  principum  ac  populi  Germani  mcipit,  ut  nihil  fieri  a  nobis 
insuetum,  nihilque  novum  videant  illi  qui,  cum  adversus  iniquissimas  illorum 
exactiones  mutirenms  nuper,  ho^reticos  clamnbant  et  ignem  nobis  minabantur, 
ac  Romam   pertrahebant  magno  cum  Germania;   motu.     quasi  nemo   antej.a?. 
nos  lale  quicquam  ausus  esset,  aut  si  nemo  etiam  ausus  esset,  non  huius- 

3&modi  essent  sua  scelera,   ut  hajc  pubhca  totius  Germania;  rebellione  viu- 


'  istor.]  ipsoram  2.,.4.  *  quo  ciim  2. .,4.  **  Dion]  Chrysost.  de  regiio  orat. 
I.  (I.  p.  52.  ed.  Reisk.)  xriv  filv  ovv  dnXotrjta  xotl  triv  dcXijd^siav  iqysrcai  fiaaih^Kov 
%al  qfQOvtfiov  f^v  dh  navovQyCav  xal  ri}i/  dndti^v  dvorjtov  xal  Sovlongsnfg. 
"  rytliagoras]  IIvd^ayoQag  iQdd-Tj&sig  ^  ti  noiovaiv  dv^Qamoi  ^soig  ofioiov;  icpjj' 
'Emv  dlri^svfoaiv.  Stob.  Floril.  XI.  25.  ''^  arraa  ger.]  itt  luiiits  II.  ^  inv.  nob. 
J.  4.      ^<  nuper]  HetpicU  ad  FaUw  librum  H  se  publicatum,       '^  rebcllioni  J.  4, 


332         CLV.    HVTT.  AD  FERDIN.  AYSTBIJS  PBJEF.  DE  VN.  KCCL.  CONSERY.    \hi\ 

dicari  oporteret,  ac  strenue  puniri.  At  nunc  vident  quid  veteres  quoque 
illi  conati  siiit,  quibus  si  minus  cessit  hoc,  in  culpa  non  fuit  eorum  im- 
becillitas ,  scd  illorum  temporum  infelicit^s ,  quibus  potuit  plus  \iilgi  super- 
stilio  quam  aut  ullius  fides  aut  Christi  religio,  ut  miserear  clari  per  omnia 
imperatoris,  qui  non  in  melius  et  se  dignum  inciderit  sa^culum:  qiiid  fe-* 
cisset  enim  inter  sanos  homines  qiii  in  illis  circa  se  motibus,  hac  lempo- 
rum  perversitate ,  annos  tot  tam  pertinaciter  luctari  cum  inimicis  perstitit? 

$.38.  Sed  idcirco  illum  damnaverunt,  quod  liberam  voluit  iste  Germaniam,  nec 
pontificem  tulit  plus  adrogarc  sibi  quam  Christus  dedit,  aul  quam  ferre 
orbis  possit.  Damnaverint;  nos  laude,  nos  gloria  prosequemur:  Bruto** 
statua  fuit  Romae,  quod  reges  exegisset  Romanos;  nostro  infamia  erit  quod 
ab  externa  tyrannidc  Hberare  patriam  conatus  sit?  Ou»  indignitas,  o  Christe, 
qiiod  flagitium,  quae  iniquitas!  Alios  pro  sanctis  haberi  iubent,  quia  urbes 
sibi  el  oppida  et  totas  aliquando  ditiones  concesserunt ;  quisquis  a<lversus 
pontificum  iniurias  movere  brachium  ausus  est,  excommunicatum  eum  pronun- 1^ 
tiaverunt  et  tanquam  morbidum  membrum  ab  ecclesiae  corpore  discidenint. 

S.39.  ginc  illae  sunt  in  decretalibus  execrationes ,  illa  maledicta  ab  iniustis  pro- 
fecta  iudicibus,  quorum  maledictione  os  plenum  est  et  amaritudine  et  dolo. 
Sed  disperdet  dominus  labia  dolosa;  ipsi  vero  cognoscent,  qiioniam  domi- 
nus  ipse  est  deus  et  solus  altissimus  in  omni  terra,   qui  ponet  in  ponderc^ 

S-4<^-iudicium  et  iustitiam  in  mensura.  Fuit  tamen  diu  iam  incognita  Henrichi 
virtus :  nam  qui  in  Italia  res  eius  scripserunt  nuper ,  aut  ab  illis  sumpserunt 
qui  in  gratiam  pontiQcum  mentiti  sunt  omnia  olim,  aut  ex  communi  odio, 
quod  ab  inimicis  pontificibus  et  contraria  factione  disseminatiim  est  passim, 
mutuati  sunt,    tantum  clarissimo  imperatori  detrahentes  quantum    scelerato^^ 

5**HiItebranlo  concedendum  arbitrati  sunt.  Qua  de  re  alios  sequens  sic  nuper 
scripsit  hospes  meus  Baptista  Egnatius  „Certe  nunquam  laudes  Gregorium 
pontificem  ab  ecpobsessum ,  adulterinum  pontificem  unum  et  alterum  super- 
inductum,  dolis  el  veneno  etiam  in  illos  grassatum".  Non  desinam  amic^ 
eximie  probo  et  uipriinis  modesto  famihariter  respondere:  nam  quod  aliis^ 
scribunt,  quid  ad  me  pertinet?  certe  nunquam  etiam  laudes,  Egiiati,  fraude 
petitum  ab  illo  impostore  regem  vere  Christianum  ac  strenuum,  pestilentes 
concitatas  in  Germania  discordias  et  seditiones,  coactos  in  mutuam  c^em 
ac  sanguinis  eflusionem  principes  et  populum  Christianum,  turbatam  Ita- 
liam,  devastatam  urbem  Romam,  s^evitum  ferro,  grassatum  veneno;  nec» 
tantuin  nunqiiam  laudes  haec,   sed  qu<e  tua  est  integritas,  ubi  quemadmo- 

§.*^.  dum  uterque  vixit  perpenderis,  accuses  etiam  atque  improbes.  Quae  potest 
enim  causa  satis  iusta  gerendi  belli  esse  ei  cui  omne  semel  bellandi  stu- 


®  iste  volnit  3.  4,  »  arrogare  2..,4,  "  Bruto]  Plut.  in  ei.  vit.  1,  "  haberi 
3.4,  *«  eum,  et  tamq.  2. ..4.  *»  disp..]  cf.  Psalm.  XI. 4.  *>  qui  p.]  cf.  Isai. 
XXVm.  17.      »  m.  o.  sunt  o.  3.4,      »  oraffatu  A. 


CLV.    HVTT.  AD  FEBDIM.  AVSTRIiE  PRiEF.  DE  VN.  ECCL.  C0N8ERV.    1520.  333 

dium  interdictum  est?  Inique  agit  vero  qui  clausum  obsidione  premit  eum 
a  quo  solulus  ipse  prius  et  in  opinione  fa^deris  constitutus  clandestinis 
domi  machinationibus  impetitus  erat?  Quid,  non  erat  iiostiliter  invadendus 
qui  amico  se  coiloquio   nolebat  commillere,   et  ope  atque  opibus  gerebat 

ibellum?    Tu  ponlificem  prol)as  autem,   qui  a  prcestito  iureiurando  absolvit 
quemquam,  nedum  principes  popuiorum  qui  al)solvit,   quodam   hoc   quasi 
pomo  discordise,  quo  in  se  concitentur,  obiecto?    lam  Henrichi  vita  ionge5.43. 
aliter  habet  quam  ItaUci  produnt  annales:   certe  enim,  quod  veteres  bibho- 
tbecie  nostrae  indicant,   nemo  usquam  diligentius  tuuc   res  principum  scri- 

lobebat,  quam  apud  nos  monachi.  Quare  cum  invenisseni  nuper  in  eadem 
Fuldensi  bibUotheca  quinque  libros  de  vita  Uenrichi  consrrij)tos ,  fuerant 
autem  plures,  sed  posteridres  illi  abrepti  sunt,  scelere  arbitror  Aeneaj 
Sylvu,  qui  postea  Pius  fuit  et  bibliothecam  eam  misere  devastavit,  addidi 
continuo  ea  quae  in  chronicis  Fuldensibus  de  eadem  re  scripta  inveni,  quo 

15  ne  mundus  ignorjct  diutius,   quales   fuerint  qui  displicuerunt  malis.     Pro-$.44. 
fecto  minor  fuit  scriptoribus  Italis  nostrorum  cura,  et  venerabdis  est  apud 
omnes  passim  nationes  Germanorum  hdes  et  integritas,    quo  minus  dubi- 
tare   quis   possit  utros  audiat  potius.     Verum  ne  diutius  prsefando  suspen- 
dam  te,  princeps  Ferdinande,  iam  ad  ipsum  te  librum,  quem  dedico,  ad- 

lomittam,  cuius  est  hoc  argumentum. 

ARGVMENTVM  IN  SEQVENTEM  LIBRVM. 
lam   eo  processerat  schismatis  negotium,  ut  debellata  primum  urbe 
Roma,   post   eiecto  etiam  Ililteprauto   atque  in  exilio  mortuo,   et  factione 
eius  in  Italia  quidem  consopita,   in  Germania  vero  victis  ac  profligatis  tot 

sjfortibus  exercitibus,  tribus  etiam  adversum  coustitutis  regibus  eversis  et 
interemptis,  compressa  in  bene  acta  parle  essent  Ilenrichi  res:  unum  su- 
pererat,  maledica  in  eum  adversariorum  scripta.  h»  erant  ad  varios  Hilte- 
pninti  et  eorum  quotquot  illi  faverant,  e[)istoIie.  Praeterea  monachus  qui- 
dam  Hirsauiensis  (ut  se  in  onmia  facile  admiscet  genus  hoc  hominum)   di- 

soversarum  partium  apologiam  emiserat:  non  ferendum  videbatur,  ut  spur- 
cissima  inQmorum  hominuni  maledicta  in  dubia  essent  opinione;  placuit 
respondere  iis  tam  quo  ne  impune  fieret  haec  optimo  imperatori  iniuria, 
quam  ut  ne  ad  posteritatis  quoque  memoriam  pervaderet  hic  fraudulenter 
obiectus   veritatis   luci  fumus.      ExiUit  confestim   hic   quisquis   fuit:    certe 

35  malus  esse  non  potuit  qui  sic  scripsit :  exiluit ,  et  optimam  caussam  optime 
tueri  aggressus  est.  Quam  nos  ipsius  apologiam  sine  pra^fatione,  sine  ti- 
tulo,  etiam  a  fme  mutilam,  antiquissimo  et  forte  temporis  ilUus  charactere 
conscriptam  cum  invenissemus ,  connnittere  noluinuis,  ut,  cum  extent  iu 
Henrichum  conUcta,    eis  qua;  veritatis  continent  adsertioneni ,  dies,  vita  el 

*'  .addidi2.  .Addidi  J.  ^.        '^  qiur  post  v.  admittani  (iedunns,  omiserunt  2...4, 
Mog^t.  m.  Mart.  M.D.XX.  temere  ex  impressoria' libri  clausula  huc  traxerunt.  3,4, 


334      CLV.  ABOVM.  LIB.  DE  VN.  ECCL.     CLVl.  CAPITON.  AD  BRA8V.  EP.  D.  17.  MABT.  1520. 

boiniiium  aiircs  atqiie  oculi  dcncgenlur,  sed  describendam  librariis  dodi- 
mus.  Ubi  tii,  bonc  lcctor,  bonl  consule,  nobisque  in  veritatis  patrocinio 
fortiter  adsiste. 


CLVI. 


17.  MART.  1520. 


GVOLPHANGVS  CAPITO  ERASMO  ROTERODAMO  S.  D.  5 

Scripsi  proxiinis  lilleris ,  opinor  nudiusquartus,  de  libro  Eiliianli  Lei,  quem 
Conradus  hildiopola  Parisicnsis,  Frobcnio  afBnis,  suo  illic  sumptu  excusum  buc 
allulit.     si  paleris  ul  Capilo  consilium  dct  Erasmo,  hoc  esl  Sus  Minerva^,  priv- 
stilerit  rcm  lotam  ul  inanc  fulgur   cx    vitro,    quod   aiunt,   negligere    ridereqiio 
sccurc.     non  est  cnim  quod  mctuas,  nc  Iil)er  tam  insulsus,  ne  dicam  rabiosus,  10 
apud  gravcs  et  eruditos  viros  noccat  existimationi  tua;.     verum  lioc  ambit  glo- 
riosulus,  ut  tccum  vidcntur  fuisse   congressus.     si    te    ipsum   satis   nosti,   non 
dignaberis  iliiini  hoc  bonorc.     Nemo  non  perspicit  Leum   ad    tantam   impuden- 
tiam  cxtimulatum  nomiuis  et  famae  desidcrio:  postquam  extorquere  non  potuil, 
ut  ct   sui   memoria   cxtaret   in   annotatiouibus   tuis,    tentavit   vel    suo   pcriculoi5 
noscilari.     Dolct  ingcnio  gloriosulo.  quod  quicquid  babes  eruditionis,  ipsi  non 
tulcris  acceptum:  famam  sitiil  misellus.  ct  babebit  quod  sitiit,  usque  ad  satie- 
tatcm:    nam   reddcmus  illum  etiam  Erostralo  nobiliorcm,    siquid    poterunt  stiii 
Germani.e.     Mihi  blanditur  ctiam  laudatiuncula  fucata:  adco  nos  iudicat  hebetcs. 
ut  non  odoremur  tales  tecbnas:  habcal  sibi  suas  laudes;  nemo  Germanus  feret?o 
talem  pra^concm.    a   quo   laudari   lurpius   sit  quam  vituperari.     blanditur  etiam 
Iluttcno  cl  Capnioni  slullulus  istc:    nos   credo   pro   stipitibus   habet,    non   pro 
bominibus:  at  sentict  homincs,  non  fungos:    tractabitur  cornicula    ut    meretur. 
nec   hac   pocna   crimus   conteuti,   ul   illi  plumas  non  suas  detrahamus.     audio 
liuttcni  stilum  iam    essc   in   opcrc;    Occolampadius    tamctsi  mitissimus   cst   in-25 
genio.    tamen  ad  insigncs  sycoplhintias   mirum    quam   excanduerit,    homo   vere 
(ibristiani  pcctoris;  eximius  Ca^sarei  iuris  professor  Zazius  non  potest  satis  ad- 
mirari  in  homine  tam  indocto  lantum  arrogantia^    in    sacenlotc    tantum  diabo- 
lici  vcneni.     Quod  bis  iam  admones,  faciam  -  quantum  potero:  nam  quod  siiades, 
ut  nihil  omnino  respondcam.    non    possuui  imperare   animo  meo.     Porro  quodso 
proximum  conccdis.  ut  si  quid  respondcam.  modeste  respondeam,  facturus  sum 
quatcnus    iliius   patilur   immodestia:    quamquam    illc   magis   eget   medico   quani 
rcdargulore,  si  satis  ex  illius  scriptis  ingcnium  colligo.     Certc   gcnli  parcctiir, 
ut  iubes:  et  aequum  iubcs:    nihil  enim  illa  commcruit.    non    magis    quani   hor- 
tulus.  in  quo  suboriatur  aconitum.  alias  optimorum  holerum  ferax.     lam  nunc33 
ad   tc   misissem   operis   mci    gustum,   si    certus   aliquis   obtigisset.     non   edam 
tamen  nisi  recognitum,  aut  approbatum  a  Rhenano,  ne  mihi  novilas  invcntionis 
imponat.     Lci  libellum  nonduiu  pcrlegi  tolum:    dlud  video,    si   ademeris   calida 
convicia  ct  mendaccs  indiccs.  rcliqua  esse  frigidissima.     Plura  scripturus  eram. 
sed  ultima  navis  iam  hinc  abit  Francfordiam :    properandum   erat;    again  amici4u 
partes   fidclissimi,    res   ipsa   dcclarabil   brevi.     Vale.    Basileae.    XVI.  Cal.   April. 
An.  M.D.XX.  

CLVI.    Indic.  bibliogr.  n.52, 1.2.         1  =  fol.  F4.         2  =  p.  141.  sq.     Erasmicarum 
opistularnm  collectores  hanc  neglexisse  videntur. 

^  Conr.]  Rexch,      Conrardus  /.        *  et]  vt  1,        ^®  etiam]  &  2,        *•  ebetes  i. 
**  iam  omu,  1,        «•  sedam  i.  2.         ^  Frankfordiam  2. 


CLVII.  COCHUBI  AD  PIBCKH.  EP.    CLVIII.  ADELM.  AD  EVND.  D.  lO.  APR.  1520.      335 


25.  MART.  1520. 


Erasml  ad  Aloysium  Marlianum  cpiscopum  Tudensem  Lovanir  VIII.  Cal.  Apr. 
a.  152 L  'scriptam  epistulam,  infra  (n.  CCXXVIll.)  suo  loco  exhibendam,  pcr  erro- 
rem  in  editis  anno  1520.  adscribitur. 


5     FRAMCKFORDI^. 


CLVII.  5.  APRIL.  1530. 


lOANNES  COCHLyEVS  BILIBALDO  PIBCKIIEYMERO  S.  P. 

Qua3  tu  pie  monuisti  me  supcriorihus  literis,  optime  domiue  Bilihalde» 
sequar  quanta  possum  diligenlia,  gratias  tihi  de  his  aliisque  interim  agens. 
Scnecae    opera   monitu    tuo   comparavi   et    scriptores  Cicsarum    et   phTaque  alia 

loquihus  instruclior  fiam.  Nova  autem  opera  qua;  antea,  sic  saltem,  non  vide- 
ris,  inclusa  literis  chartula  indicahit,  qua>  omuia  loanues  Koherger  isthuc  iam 
deslinBvit,  praiterquam  Ilutteni  Dialogos,  qui  in  horas  adhuc  exspectanlur  ex 
oflicina  Moguntiaca.  Credo  eum  nunc  Bamherga;  esse  apud  Ootum.  si  forte 
ad    te    venerit,    rogo    eura    admoneas   Cassiodori    Fuldensis   hihliotheca» :    certe 

i'>iheus  non  quiescit  animus,  nisi  intcllexero  quid  operum  illius  ihi  contineatur: 
henigne  quidem  mihi  hic  operam  suam  in  ea  re  poliicitus  est  lluttenus;  tamen 
si  a  lc  quoquc  moncatur.  certius  mihi  erit  votum  et  spes  firmior.  Fuit  heri 
apud  me  consul  nosler  Philippus  Furstenherger,  vir  honus  et  mansuetus,  qui 
operam  suam    hcnigne   ad    profectum   meum    ultro   promisit   et   petiit,    ut   hac 

ioaestate,  ubi  mihi  exirc  licuerit,  ad  se  descendam  in  rus  Binckau;  nam  cum  sit 
ibi  mullarum  possessionum  dominus,  vult  ;estatem  flnito  consulatu  rusticari. 
cumque  legeret  epistolam  tuam  in  F^lgentio,  dicehat  notissimum  sihi  esse 
abbatem  Sponheimensem ,  solicitaturus  apud  eum,  ut  flat  nohis  copia  viden- 
dorum  illic  librorum.     Sunt  et  alia  ihidem  monasteria,    uhi   aliqua   putat    esse 

?5antiqua.  vidit,  nescio  uhi,  Trogum  Pompeium,  tibrum  Fulgdntio  nostro  duplo 
forte  maiorem.  Qpid  tibi  quieso  videtur,  nonnc  dignus  esset  ut  perquireretiir? 
Quae  tu  dcr  turri  Moguntina  dixisli,    Iluttcnus    se  discussisse  ait.     Vidit    consul 

noster  luos  iam  editos  dialogos;  ego  nondum  vidi,  nisi  apud  te  olim 

Bene  vale.  Ex  Franckfordia.  Non.  April.  Anno  cliloxx. 


CLVII.    ncumann.  (Indic.  bihliogr.  n.  70.)  p.  45.. .47. 


AVOVST^  VINDELICORVM. 


CLVIII.  10.  APRIL.  l->20. 


BEBNIIABDVS  ADELMANN  DE  ADELMANNSFELDEN  CANONICVS 
BILIBALDO   PIRCKHEYMERO    8. 

Post   ultimas   literas  tuas  quas  ad  me   dedisti,    intellexi   non   sine   dolore 
35  le   graviter   iu   pristinam    inflrmitatem    tuam    recidisse De 


CLVIII.    Ilcumann.  1.  c.  p.  190.  sq. 

*'  dialogos]  Fortuna  etc,  qui  inense  AprUis  n.  1520.  eoo  officina  Sche/fenma  pro- 
dierunt.Ct  indic.  bibliogr.  n.  XXVI.  1.         'o  Rinckau]  Hheingau, 


336  CLVIII.    CLDC.   ADBLMUIHI  AD  PIRCKH.  EPP.  D.  10.  BT  3S.  APK.  ISiO. 

HutteDO  utinam  ca  sequanlur  qux  scrihis:  habebit  euim  occasiouem,  quo  ct 
nianu  et  lingua  se  dcfemlat,  forsan  non  imlignum  huic  patdlx  operculum. 
tamctsi  multi  sint  qui  potcntiani  huius  (lenariorum  regis  (ita  enim  soJitus  fuil 
eum  appellarc  canlinalis  Adrianus)  plus  quam  conducat,  formident.  Erasmus 
cudit  apologian  in  Eduardum,  de  quo  mihi  scripsisti,  et  ul  litero*  suae  deno-^ 
tanl,  acerhissimam.  Qu;c  de  episcopo  Uerhipolensi  scripsisti,  faciie  crcdu: 
novi  enim  eos  qui  oumia  apud  eum  posiunt,  facileque  mihi  pcrsuadetur  quod 
omnis  principatus  aut  reperit  aut  facit  malos.  Quod  vero  mm  magui  istorum 
gratiam.  ut  aiunt,  facis.  mecum  sentis:  uam  quantum  istorum  con^ersationem 
non  modo  fugiam .  sed  fere  ahominer,  tihi  scrihere  verecundor.  Aiunl  Petnim  •• 
de  Aufses  Ilulleno  rcspondisse.     Quod  honi  Martini  nostri  Rom*-!*   negotium   in- 

festissime   agitetur.    quis    miretur? Vale   ac    vive, 

ut  opto  ac  dcum  oro.  Augustae  X.  Aprilis  anno  salutis  MDXX. 


AVOVSTiB   VINDELICORVli. 


CLVniL  28.  APRll!.   im 


BERNHARDVS  ADELMAxNN  DE  ADELMANNSFELDEN  CANONICVS 

BILIBALDO  PIRCKHEYMEKO  8.  15 

Scriho  tihi  rem  novam  ac  forsan  prius  non  auditam:  theologus  noster 
pridie  quam  has  ad  tc  darcm,  ingressus  esl  mouasterium  ordinis  S.  Salvatoris 
nomine  Aiten  Munster,   distans  per  tria  miliaria  a   uohis,    parentibus  ac  omDi- 

hus,  ut  mihi  constat,  amicis  suis  incousultis Quod 

ad  iiteras  spectat.  scripsit  hisce  diehus  ad  nos  Spiegelius  ex  Sceiestadia,  breviio 
se  ad  nos  missurum  essc  loannis  llus  de  ccciesia  librum.  Donationis  Constan- 
tini  priviiegium  interprete  Barthoiomaeo  Pincerno,  Laurcntii  Vallae  coutra  ipsum 
privilegium  declamationem  cum  Huttcni  nostri  praefatione  mere  lluttena,  Cle- 
mangium  de  statu  ecciesiie,  qui  scripsit  lcmpore  conciiii  Constantieosis,  tracta- 
tus  cognitu  dignus,  Epistoiam  studiosorum  Germaniae  ad  Carolum  Cfesarem,» 
Orationem  nohiiium  Germaniae  ad  (>aroium  Ca>sarem  de  quihusdam  rebiis  corri- 
gendis.  Dinlogiun  quo  tres  theologist»  (^oionienses  cum  Reuchiin,  Erasmo  et 
Faiiro  disceptant.  Apoiogiam  lienrici  quarti  Imperatoris  etc.  Scripsit  quoque 
Erasmum  nunc  emendare  Augustini  opera.  ac  Capitonem  Moguutiam  migratu- 
rum.      Vaie  in  (ihristo.     Augusta;.  XXVUI.  Apriiis.    Anno  Saiutis  MDXX.  so 


CLVIIIL    Heumann.  1.  c.  p.  192.  sqq. 

'  denar.  rcg.]  nec  Fuggeri,  piito,  nec  Eccii,  sed  cardinalis  Caietani.  cf.  ep.  d. 
3.  Maii  a.  1520.  scriptam.  ^  f>luftrdnm]  Lenm.  *°  Petri  ratponsitm  non  ejctare  vide- 
tur.  at  pluteos  archivii  H erhipolensis  ditvtsimos  esse  inedttorum  docttmentorum  ijtse 
vidi.       *'*•"  Petr.  de  Aufs.]  cf.  supra  p.  288.  sqq.       **  Martini]  Lutheri. 

"  theol.  nost.]  Oecolampadius.  "  •*'  Ind  bibUogr»  n.  XIII.  1.*.  2.  '*-*^  Coni- 
mang^um  edit.  *^'^  tractatum  dignum  voluit  scripior,  •*  epistolam]  Antore  Her- 
manno  coniite  dc  Nova  aquila.  ^  orationem]  Authore  lacoho  Sobio  LL.  doctore. 
^  Dial.  quo  tres]  Dialog-us  nouus  et  mire  festiuus,  ex  quonmdam  virorum  sali- 
bu8  cribratus  etc.  '^^  Apologiam]  aut  ab  Hntteno  de  unitate  eccl.  editum  librum, 
aut  Aventini  vitam  Henrici  IIII.  (Aug.  Vind.  a.  1518.  4®.)  vult. 


CLX.   CROTI  RVBtANI  AD  MARTIMYlt  LVTHCRVM  EP.  D.  2S.  APR.  1620.  337 

BAMBEBGiE.  CLX.  28.  APRIL.  1520. 

[Superscriptio] 
DOCTISSIMO     INTEQERRIMOQVE     SACRARVM     LITERARVM     INTERPRETI     WIT- 

TENBVRGI 
5  DOCTORI  MARTmO  LVTHERO 

AMICO    SVO    VENERAN. 

[CROTVS  RVBIANVS]. 

Salvus  ex  Ilalia  rcversus   substiti   liic   apud   inclylos  Fuchsos,   tui  nominisS.i. 
imprimis  studiosos.     Venit  codem  paulo  post  llutlienus    meus  non  inito  de  hoc 

loullo  inter  nos  consilio,  sed,   ut  mihi  firmiter  persuadco.   ita  amicos  (andem  de 
improviso  convocante  Christo»  qui  nullo  sacrificio  aeque  gaudet  ac  mutua  chari- 
tate   hominum.     Ciun    itaque    pascha  celebraremus   caueremusque  'Ilaec  est  dies  f*2. 
quam  fecit  dominus,  exultemus  ct  la*temur  in  ea'.  incidit  in  sacra  sacrum  squ- 
timentum  Lovaniensium  et  Coloniensium .   Hulheno  missum  ab   Erasmo  Rothero- 

i5damo;  ingens  sane  materia  et  ad  ridendum  et  ad  stomachandum:  nos  risum 
cum  festiva  et  pia  li£ticia  coniuuximus .  indignacionein  vero  ad  Davidis  cytharam 
demulcebamus .  ue  ad  peccati  metam  pertingeret.  <piamquam  sine  peccato  non 
legimus,  si  peccatum  erit  quicquid  ab  animo  indignacione  commoto  progreditur: 
uon  enim  ita  sumus  Stoici.    ut  animos  noslros  ab  omni   oigritudine   liberos  tu-$.3. 

2oeamur.  prxsertim  cum  videmus  eos  insanire  indicibili  audacia  in  ludibrium  Ger- 
manici  nominis.    in  contumeliam  religionis,   in  perniciem  innocenciae.    per  quos 
iroprimis   illustrari   debuit  Gcrmania.    rcligioni   suus   stare  honor.    minime  lasdi 
innucencia.    In  hac  opinionc  iucundo  quodam  assensu  me  |  seuipcr  con-  |  foL  14*».  ^  4. 
tinai.     si  qui  velint  candorem  vitae   prte  sc  ferre,   tenerc   luccrnas   ardentcs  in 

25manibus  suis.  gladio  spiritus  saiicti  causam  verilatis  derendere.   pro  salute  fra- 
tris  animam  suam  ponere .  in  his  oportcre  Theologos  nomen  suum  profiteri.    At  $•  $• 
longe  aliter  habet:   vix  ulla  tyrannis  immanius  inter  Christianos  bacchatur  quam 
theologorum.  ^orum  pr<ecipue  qui  monachi  vulgo  ac  haeretic(e  pravitatis  inquisi- 
lores  appellantur.     pro   candorc   sunt  tcncbrse  ct   infelix   invidia,    pro  virtutum 

30  lucema  spirant  e  naribus  ignem .   ui  inquit  poeta .    pro  gladio  scripturae  succe- 
dit  gladius  camificis,   pro  verbo  dci  fucus  sophisticus.   pro  salute  fraterna  ani- 
mum  aflTerunt  non  eum  qui  sil  Christi  bonus  odor.  charitatis  ungucnto  redolens. 
sed  qui    tetro   mortiferoque    habitu  invidia;   grassetur   in   viscera   proximi.     Se-5.6. 
dei  mihi  adhuc  in  memoria  auditum  a  mc    Coloniae    immanissimum  faclum  plus 

ssquam  sanguiuarium .  ab  Hochslrato  editum  in  Germania  inferiori.  quod  rccor- 
daus  horresco.  quo  magis  tibi  cavendum  crit  a  falsis  fratribus  sanguinem  sici- 
entibus.  ni  forte  inito  iam  tccum  decrcto  cxemplo  Ilussi  de  augendo  numcro 
Christianorum  martirum.    a  quo  proposito  si  posscm  te  avcrtercni:  quomodo  enim§.7. 


CLX.   E  cod.  MS.  bibl.  ducal.  GothanaD,  medio  iit  videtur  aaBC.  xvi.  scripti,  *Chart. 
B.  n.  20.^  40.  foll.  14«... l?**.  hanc  adliiic  ineditam  [?]  cpistolam  transcripsi. 

*••• *  Sic  in  fine  epistoUe  habet  cod.  "  eque  cod.  ut  safpe  e  pro  §  quod  uhique  ta- 
cite  emendaoi,  ceterum  orthographiam  cod.  reiinui^  ut  c  pro  t,  i  pro  y  et  simida, 
•••**  Sentimentum]  Cf.  de  hac  Lovan.  et  Colon.  eondemnatione  doctrinali  e.  gr. 
Lutheri  Schnften  von  Walch,  XV.  n.  421.  ^o  pocta]jcf.  Vergil.  Aen.  VIL  281. 
**  fuccus  cod.     "  Paul.  II.  ep.  ad  Cor.  II.  15^     ^*  falsis]  ?  fliscorf.     '^*  quom.]  ?  quo  cad, 

HVTTENI  OpP.  VOL.  L  22 


338  CLX?  CROTl  RVfilAMl  AD  IIARTINVM  LVTHBRVM  SP.  D.  28.  APR.  1520. 

sauctus  eris,  non  donatus  a  pontifice  maximo  civilate  sanctorum,  penes  quem 
solum  stat  ca  pojestas,  ut  nuper  est  agnitum?  ille  vero  te  donabit,  cuius  au- 
clorilas  per  te  languct  ac  cuius  indulgencia*  disputatione  tua  enervatae  esuriunt? 
$.s.  uil  proderit  lavare  stolam  in  sanguine  agni.  Ad  c-eternam  vitam  quid  opus  est 
bulla  ecclesiae  repraBsentativa»  et  assensu  Magistrorum  nostrorum,  sine  quibus^ 
repulsum  patieris  sanctilatis  apud  coBleste  tribuual?  0  chrislianam  infelicitateni, 
0  priscam  fidem!  itane  oportuit  omnia  divina  humanis  reddere  atque  coutanii- 
§.9.  nari?    Eat  «lunc  aliquis   et  neget  ecclesiam  dei    gravissimo   persecutore   concuti. 

fol.  15".  I  Quod  cum  ante  aliquot  annos  liberius  quam  haec  tempora  ferunt  diiissem, 
quandoque  marcidam  craneam  gravem  argcnto  minus  superstitiose  coluissem^M 
opinione  cuiusdam  magni  patris ,  amici  tamen ,  habitus  sum  haereticus :  atleu  pe- 
culiare  est  huic  san^ulo  odiosum  id  uomen,  magno  argumento  quam  frigeat 
charitas ,  *  sauctissimum  Christianorum  viuculum :  Christus  suo  in  populo  Racha 
recle    levem   ignominiam    ferre   noluit,    idemque   iudicia  severe    iussil   cohiberi. 

$.  10.  Tibi  vero,    quod  scripturam  reverencius  traetas  quam  Iheologorum  filii,    nedumU 
R*acha,  verum  eciam  haRretica  labes  aspergitur;   imo  vero  leprosum  criminantur, 
et  fcrrcum  nasum  impingunt  ac  Sathanam  proclamant:    hii  tamen  modesti  sunt, 

ff.n.et  tu  inverecundus.  Michi  vero  omuis  iracundiae  Christi  eciam  obUti  videulur 
qui  scntimentum  adeo  vecors  et  ridiculum  tanta  auctoritate  audent  in  vulgus 
dissemiuare.     Unde   illis   ius  de    alieno   spiritu   iudicare»   qui  Cliristo   aut  peritio 

$.  1'^.  aut  mauet?  Librum,  inquiunt,  ac  tractatus  doctrinaliter  damnamus  et  de  medio 
tolleudos  ceusebimus  ignique  cremandos,  et  auctorem  ipsum  ad  revocacionem  et 

§.  13.  abiuratiouem  supradictorum  cogemus.     Ubi  est  illa  doctrinalis  damnatio?   prodi- 
tane  esl,  an  lucem  timet?   Ita  mihi  persuadeo,  quippe  quando  Silvester  Prieras, 
huius  tragcedise  puppis  et  prora ,  non  audeat  sese  cum  suo  conlra  te  sentimento  25 
committere   iudicio   orbis  Chrisliani ,    a%  existimabimus  Lovanienses  sive  illomm 
fralres  Colonienses,  omnium  mortalium  perlinacissimos ,  Silveslro  et  poleucia  el 

S.u.doctrina  inferiores,  suas  nugas  edituros?   mira  hominum  niditas.    Cetenim  mor- 
talium  progrcssu  aetatis  crescit  usus  ot  experiencia.     cuius  rei  experimentum  io 
animantibus    quoque  racione    vacantibus   animadvertimus :    illis  acutis  homiuibusS* 
ademit  dies  prudeuciam,   ul  recte  cum  poeta  dixeris  *Haud  quidem  credo,   quia 

fol.  15^.  I  sit  divinitus  illis  ingeniuui,  At  fato  rerum  |  prudencia  minoris*.  quam  gratiam 
dcbenl  sophisticae  sua3*sapienciae,    insidtj   xorxcov  didaaiuclQiv  xcrxa  xa  fiadi^ 

§.ib.ficctay  fiallov  Sh  novtfQciv  aTtSQfidta  novTiqa  xa  yscioyia.  In  cansa  Capuionis 
longe   prudencius   olim   se  gesserunt  damnacione  librorum  exiguo  tempore  pro-s^ 


*  nuper]  in  recenti  tum  concilio  Lateranensi.  '  enernate  cod.  Interrogandi 
signa  a  me  addiia  sunt,  ^  cristiana  cod.  *°  crancam  (s.  craueam)  aperte  cod. 
[cranea  ==  cranium.]  *'  Racha  etc.]  cf.  Evang.  sec.  Matth.  V.  22.  „Qui  autem  di- 
xerit  fratri  suo  *Raca\  rens  erit  concilio".  **  noluit]  iioluit  cod.  sed  0  non  u  sed 
n  significat.  *'  vccors]  fe cors  corf.  ^  spiritu]?  in  cod.  esse  videtur  fino.  **  pro- 
«lita  m  cod.  supra  perdita  scriptum  est  al.  m.  **»contra  te]  con  te  cod.  ^*  poeta] 
Vergil.  Georg.  I.  415.  sq.: 

Haud  cqaidem  crcdo,  quia  sit  divinitus  illis 
Ingenium  ant  rcnim  fato  prudentia  maior. 

^^  insid^  &c.]  „Quandoquidem  malorum  prseceptorum  malte  doctrinsB  snnt,  vel 
potius  nialorum  seminum  malte  scgetes"  verba  sunt  Gregor.  Naz.  orat.  XXXVIII. 
in  Theophan.  cap.  5.  In  cod.  Goth.  Grwca  verba  corrupte  manu  recentiore  scripta 
sunt. 


CLX.    CIIOTI  KVfitAMI  AD  ItARTlNVM  LVTHERVM  EP.  D,  'iS.  APR.  1520.  SSO 

bacioneni  accusacionis  praecurrente.  quo  ritu  nunc  onusso  aut  ignavia  accusa- 
bitur,  aut  iinprudens  malicia  prmletur  mundo.  porro  si  niliil  habenl  difCdunt- ^*  ^^* 
que  suis  iuribus,  iudicio  omnium  damnatus  es  tu  non  doctriuaiitcr,  sed  Lova- 
nialiter,  que'uiadmoduni  el  niultis  innilitur  pontificis  fulmcn  Ronianaliter ,  non 
5Christionaliter:  sunt  enim  novis  erroribus  nova  connngenda  vocabula.  sin  non$.  i*. 
scripserunt  aliquod,  premunt  tamen  propler  eum  quem  expectant  sonorum  as- 
sensum,  quo  simul  proruentes  multitudine  te  opprimaut,  quo  consilio  tura  «in 
Italia  tuni  in  Germania  multum  laboratur,  itenim  in  sc  ob  moram  confutacionis 
odium  conciliabunt ,    quod  audent  ('hristi.mum  liominem   publicc   damnarc  causa 

lOnon  publice  probata.     Polest  eciam  fieri,   ut  socii  mutata  sententia   nolint  do-$.  18. 
ctrinali  damnacioni  subscribere,   veluti  rumor  de  EriTurdensibus  nostris  circum- 
fertur.     Dorpius  recte  apud  Lovanienscs   assensum  suum  cohibuit,   cuius  aucto- 
ritas  plus  valebit  apud  eruditos  quam  tocius«scola>  iudicium.    Sed  iitinam  minus§.i9. 
insanientes   aliquaudo   ederent',    quo    in   pra*sidio    scripluroi    frivolas  uugas  tan- 

i.'>  quam  vas  figuli  confringeres  ac  insiguem  stulticiam  gladio  spiritus  saiicti  iugu- 
lares.  «non  eniin  tibi  erit  magna  in  hoc  uegocio  difficultas,  simulque  ut  appin- 
geres  suam  reverenciam  reverendissimo  Cardinali  Dertusensi,  quem  sibi  dignum 
cooperuium  cascumque  casci  invencruut,  ovxcaal  aTUQfiokoyog  deiXog  xs  xal 
avT^ctPog.     Ubi  voiuit  maiestatem  eccicsia;  muudo  ostendere,  sic  |  io- 1 /b/.  IC  §.  20. 

^oquilur,  cum  modestia  mire  nou  intellecta:    'Miror  vaide  quod  homo  tam  maui- 
feste  tamque  pertinaciter  in  flde  errans  et  suas  hxreses  omni  quaquc  diiTuudens 
iinpune  errare  el  aiios  in  perniciosissimos  errores  trahi  sinitur*.     Dixefat  prius§.'.M. 
pari  moilestia  *Vide  errores  Lutiicri.  quf  sane  lam  paipabiies  iittjrcses  uiihi  prx 
se  ferre  videntur,    ut  ne  discipuius  quidcm  theologia;  ac  prima    eius  limina  in- 

25  gressus  ita  labi  merito  potuisset'.     Quis  hunc  rcverendissimum  in  Chrislo  profl-  §.  r, 
tebitor?    aut  gaierum   eius    funibus  uodosum   vei   syrma   lougo   traclu   a   tcrgo 
humi  serpens  venerabitur?    quis  ultro  curreulibus  alque  pcr  se   furentibus  cal- 
caria    addidit?    Et  cum   iu    tota  epistola   sit  sordidus,  iliotus,  impudens,   ievis,  §.23. 
inde  tainen  flores  iegunt  Magistri  n(»slri  dignos  naribus  sophisticis.     huac  equi- 

aodem    sibi    accommodant,   nisi   ab  iilis   accepcrit.     et  ex  hoc  maxime  iia^reticum 
se  probat,   quod    paratum    sc   profltctur    igncui   et    inortem  pro  iilis  subire.  et 
omnem  contra  sapientem  lioircticum  esse.     Muitos  iiabcs ,  Martinc ,  socios  in  ea  §.24. 
haeresi,  et  si  torcular  soius  caiccs  verum,  quam  muiti  vciint  tecum  igncm  sub- 
ire,  puto  pendere  a  dono  cosiesti.     Disputent  acuti  homines  damnentque  ut  libet, 

aonusquam  apud  me    in   dubium    vocabitur   quin  quivis  mortaiium  iustiflc^tus  per 
(klem  accessum  habeat  ad  deum.     Exultent  ipsi  sua  satisfactionc ;    nos  ubi  fcce-§.2&. 
rimiis  omnia  quae  nobis  mandata  sunt,  adhuc  iuutiles  servi  siunus,  uihii  habentes 
quam  quod  gratis  accepimus.     placcaut  sibi  saiicti  viri  suo  merito  et  mercedem 
pro  factis  postuient.   ipsi   credentcs   iu   cum   qui   viviflcat  impium  ox   flde,   am- 

4oplius  et  a  pa^na  et  a  culpa  lii)cri  sumus.     nulcnt  ipsi  iu  fldc,  a  rcnnssa  cuipa§.2u. 
propouunt  sibi  cuipam  scu  pcenam,   quam  non  lingua*  ceiiliim,  oraqiie  ccnlum, 
ferrea  vox  narrando  possint  conscqui.     nobis  obliviosis,  quibus  recta  (lifl*erencia  | 

•  §  16]  Cf.  infra  Menii  resp.  ad  Croti  apolog.  ad  a.  1532.  §  17.sqq.  *  Christio- 
naliter]  ita  cod.  **  de  Erff.  n.  circumf.]  iiec  vanos  ille  fnit.  *^  Card.  Dertus.] 
tif  Meq.  anno  Hadrianus  PP,  FI.  ^"  ovttoal  x.  t.  X.]  ita  nngator  est  et  ignavus 
nulliasque  pretii.  cf.  interpp.  ad  Iliad.  I.  293.  Grwca  mendose  cod.  habet.  *•  syrmo 
longe  cod.  ^  Cf.  Isaiae  LXIII.  3.  ^  impium]  luipm  cod.  Cf.  Paul.  ep.  ad  Rom. 
IV.  5.  **  proponunt  cod.  centum]  Verg.  Georg.  IL  43.  Aen.  VL  625.  ^*  malim 
nec  ferrea  v. 

22* 


340  CLX.   CfiOTl  RVBIAHI  AD  SUfiTIHVM  LVtHfi&Vli  fiP.  D.  2S.  APft.  1520. 

foL  lO^.  I  intcr  lcthalia  ct  placabilia  non  constat,  sufficiat  gemitus  cum  laclirimis  'Ab 
occultis  mcis  munda  mc.  domiuc'.  Sit  sane  cui  Hbet  creatura  PoDtificis,  vera 
religio  unum  novit  couditorcm;  traliant  sacrae  literae  suum  robur  aoctore  Silve- 
slro  tuo  ab  ecclesia  repraescntativa,  permittatur  haereticis  lumen  corde  sursum 
elevato  precari  'Revela,  domine.  oculos  meos   et  considerabo   mirabilia   de   lege& 

§.27.  tua';  iucema  pedibus  meis  vcrbum  tuuia  et  lumen  semitis  meis*.  Huius  lumiois 
deserti  et  iam  pridem  relicti  patrocinium ;  ut  facis ,  suscipe ,  Martine .  theologonun 
integerrime.  et  virtutc  quam  in  te  coiimus,  osteude  quid  intersit  inler  creata- 
ram  poutificis  et  dci.     Introdu^tit  te  rex  in   cubiculum   suum   et   dedit  tibi  lin- 

$.29.  guam  eruditam,  ut  scias  reprobare  maium  et  cligere  bonum.  Cognitus  quidemio 
mihi  es,  sed  quottidie  magis  magisque  appares:  post  uubila  senliroenti  ortos 
nobis  est  sol.  vidiinus  qua  arte,  qua  industria  confutes  damnaciouem  doctrinalem 
ct  Lulheromastigas ;  admiramur  erudicioncm,  iugeuium  exoscularaur ;  suinme 
placct'  quod  ita  temperas  gravia  cum  iucundis ,  amara  cum  dulcibus ,  quod  non 
prius  sencialur  haustum  absynlhum  quam  fuerit  admissum  intra  viscera;    illinists 

$.29.  et  pingis  qucmque  suis  colbribus.  Ego  Martinum  meum  non  satis  prospectum 
habui  ob  tot  annis  intermissam  consueludinem.  eras  in  nostro  quondam  contu- 
beriiio  musicus  et  philosophus  eruditus;  nupcr  vidi  pugilem  Eutellum  cum  seoe 
Darete  congrcdientem  in  arena ;  deindc  prodiisti  venator  alacer  capto  saevo  capri- 
corno;   nunc  graphicc  iudicium  thcologisticum  depingis;  quem  te  demuui  habe-so 

§.30.  bimus?  in  quo  artificio  vis  palma  donari?  mihi  superesse  viiletur  statuarios. 
agc  crgo\  optime  Policlcte ,  cxprime  nobis  devictis  hostibus  arcus  Iriumphales  de 
inarmore  vivo  qui  est  Christus  lesus  qui  te  custodiat  ab  orc  Leonis  et  a  comibas 

^  3i./b/.  17*.  I  unicornium  sophistaruiu  per  omne  xvum.   Franciscus  de  Syckingeun  |  ma- 
gnus  dux  Germanica*  nobilitatis  petit  teste  Hutheuo  ad  se  fugias,  a  quo  tranquilli- 25 
lalem,  Iheologicam  domum,    ministrum,   victum   et   asylum   contra   insidiatores, 
cctcraque  vita;  necessaria  abunde  sis  habiturus.     qua  de  re  multa  Uuthenus  ad 

§  32.  Melaiichthonem.     non  est  contemnenda  tanta  benignitas.     in  nulla  re   tantopere 
exercent  ingenium   sancti   patres  qiiam  quod   animum  Friderici   priucipis  abs  te 
alienent,  ut  praisidio  omni  exutus  tandem  cogereris  ad  Bohemos  confugere,  ioso 
quo  casum  nominis  et  doclrinic  tua;  ponunt.     nosti   in  quem  contemptum  abiit 

§.33.  hoc  nomen;  et  opinio  aetate  comprol)ata  quid  valeat,  ludas  uon  docuit?  Et 
Eckius  tunc  aget  Roma3  unguem  iu  hulcerc:  providendum  itaque  et  ratio  ba- 
benda  dc  futuro  mco  consilio  per  epistolam.  Retinendus  est  in  officio  Franciscus, 
nc  sua  crga  lc  beiiivolencia  spcrni  arbilretur:    is  unis  literis  pro  Reuchlino  plusJi 

§.34.  lcrriiit  Doniinicistas  quam  tot  Cicsaris  et  Pontificis  brevia.  Revixit  per  Basilienses 
lohannes  Hussus.  misere  cxtinctus  tyrannide  Thomistarum.  Quid  tandem  tutum 
erit,  ubi  tam  sancta  scriptura  iudicium  meruit?  sed  non  est  extinctus,  vivet 
doDcc  vivct  veritas;    contabuit  vero  ac  in  suum  cinerem  abiit  illaudata  invidia. 


<•«  Ab  occ.]  Psalm.  XVin.  13.  »  ijtera  iVi  cod,  ubique  Ira.  Silv.  Prieriate. 
••  Revela]  Psalm.  CXVUl.  18.  «  lucema  etc.]  Psalm.  CXVTII.  105.  »  rex)  Chri- 
8tu8.       *"  ut  scias]  Isai.  VII.  15.         *^  philos.]   pT^ug    cod.  EntoUam  etc.]  cf. 

Vergil.  Aen.  V.  367.  sqq.  Entellus  Croto  h.  1.  Lutherus  ipse  eat,  Dares  Silvester 
Prierias.  **•*<*  capricorno]  Bock  Emtter.  **  Poljcletus  Sicyonios  celeberrimns 
sculptor,    Croto   e  Plinio  notus.  de   victibos  cod,  sed  ad  marg,  al.  m.  scripsit 

victis  ^  Leonis]  ambigue.  ^  qua  de  re]  cf.  epist.  n.  cl.  cliv.  ^*  7addidi. 
^'  Cic.  pro  domo  5,12.  „Qaid  si  ...  tu  in  hoc  hulcere  tamquam  unguis  existeresT 
5*  unis  literis]  Cruo^rrun^  &c.  cf.  p.  320.  i.  f.      «»  suam  in  cod.  eue  uidetur. 


.    CLX.    CBOTI   ID   LVTHEB.  EP.       CLXI.    PIRCKH.    AD   EBASM.    EP.    D.  30.  APR.   1520.       341 

Epistola   ttia  diversam   mccum   sortita    fortuna:     ubi   cgo   rcdeo  in  Gcnuaniam,  s.35. 
intrat  illa  in  Italiam,  nondum  cgressa.     Valc  RambcrgtC  iiij  kls  Maij  NDXX 

Ootus  Rubianus 

Non  te  onero,  Martine,  Mitto  litcras  ad  Hcssum;    si  adcst,  ut  quidam  af-M^. 

&finDanl.  redde:    sin  fama  falsa,   concerpe  aut  conccdc   hospicium  doncc  vcnict. 
veniet  eteuim  istuc.  quo  Martini  doctrina  mclior  fiat.     Huttcnus  disccdens  iussit5.37. 
te  salutare.     proficiscitur  ad   Fcrdinandum  Caroli    rcgis  fratrcm,  in  cuius  aulica 
familia,  ut  spcramus,  locum  habcbit,  non  sinc  tuo  ct  reptorum  studiorum  com- 
njodo.     Is  ostcndit  nobis  epistolam  Erasmi  Rothcrodami,  qua  te  plcno  orc  apud$.38. 

10  archicpiscopum  Maguntiii.  commcndat.  niittctur  cxcmplum  |  ad  tc;  sumc  ctiam  |/b/.  il^. 
et  lege  doctissimi  viri  doctissimum  praeconium. 


IfOBIMBBBQiE.  CLXI.  30.  APRIL.   I5?0. 

RILIRALDVS  ERASMO  SALVTEM  P. 

Suum   officium   facit   affinis   istc    mcus,   Erasmc  amicissimc,    quod  tc  colit 

15  ao  .subiude  meo  nomiue  salutat Cictcrum  insulsissimam  in\cctivam 

Eduardi  Lei  legi,  imo  vcrius  vidi:  quis  cnim  sustincat  lcgerc  iibrum  tam  sinc 
menle,  sine  frontCp  sinc  litcris,  sinc  omni  dotc  humana?  Lcgi  ct  tuam  Apo- 
logiam,  qua*  tamen  pollicetur  rcsponsioncni  ad  illius  annotationcs.  Scirc  cupis 
quid  sentiam.     Velleni  omnino  tacuisscs  aut  ita  homini  ut  dignus  crat  rcspon- 

2odisses Vctus  hoc   istis   studium  est   insi- 

gnium  virorum  famam  contcmcrarc  ct  optima  conantibus  obsislcrc.  nam,  ut 
vetustiora  prajtercamus ,  qua»  pars  orbis  ignorat  quam  pcrvcrsis,  quani  syco- 
phanticisp  quam  scclcratis  machinationibus  vc\avcrint  inclylum  ct  o))linic  de 
Gcrmania,  optime  de  litcris  mcritum  ("apnioncm?    ut  intcriin  silcam  spnrcissima 

ssconvicia,  quw  in  cximium  illum  ct  vcre  gcncn)sum  Nova»  Aquib-c  comitcui,  qua? 
in  uobilem  Iluttenum,  dcniquc  in  nic  ct  onuics  Capnionis  amicos  cvomucrunt? 
quid  non  moliti  sunt  in  optii^mm  lacobuui  Fabrum?  nam  qu^  advcrsus  Luthcrum 
iampridem  machinantur.  forsitan  taccrc  pra^stat,  nc  mc  quo(iuc,  quod  iam  diu 
egere,  sul)  amicitia^  illius  pra>tcxtu  iu  ius  rapiant  ac  dc  criminc  IiaTcsis  causam 

sodicere  cogant Tu  intcrim  bcnc  valc. 

Erasnie  amicissimc.  Etiam  atquc  cliaui  mcmincris  tc  longc  fcliciorcm  cssc  cou- 
tumeliis  invidorum  quam   laudibus  amicorum,    quas  nunquam    tam    a^grc  fcrrcnt 


CLXI.     A  =  Indic.  bibliogr.    n.  52,?.   p.  140...155.  1...5  =  ibid.   n.   53,1. ..5. 

1)  p.  478....481.      2)  p.  424...427.       3)  p.  4(J4...40C.      4)  580...502.  XII.  12.     5)  coll. 

5^10.. .551.  u.  Div. 

"••  comodo  cod.       *°  Epm  et  in  marg,  Archi  cod. 

"  Epistola  clarissimi  viri  Bilibaldi  Perckheymeri  (Perckeimeri  1)  Senatoris 
Norenbergensis  (Norembergcnsis  1.)  A.  1.  "  Bilib!aIdii_;jHG4.dk^orus  Erasmo 
Rot,  8.  D.  2.    Bilibaldus  Pirft^ho^ip^^ii^  ((tfei;W]i^ifflf>W  ^*  i*)  .\  ^^fiftWPnft^.V  ^  ^^' 

add.5.)  D.  ^.^^o.TflfLXKRH,?/:^-   ^''.n Ap.^^yw^l^^^-^^^^^JtorillftP^^vl^^^^ 

tom.  IX.  V'.^9m.nHufi^^^^Y^jmm^^%  .li;iJ>  T> 


342       CLXI.    riBCKU.  AD  EUA8MVM.  £P.    CLXII.  ADELM.  AD  PIBCKH.  EP.  D.  3.  XAI.  15?0. 

isli,   nisi  ccrto  cerlius  cogiioscerent  te  cruditiune   ac  probitate   immortalitateiD 
ctiam  viventcni  induissc.     iterum  valc.     Nurcnbergae.  pridie  Caleiid.  Maia5. 

Tuus  Bilibaldus  Pierckhcvmenis. 

(]um  bu?c  scripsisscm ,  ccrtior  factus  sum  Occolompadium  nostrum  vigesimo 
tertio  April.  monachum  csse  factum,   in  monastcrio  Servatoris   iuxta  Augustam.s 
onlinis  sancUe  Brigidic,    in  quo  mulicres  primas    tenere  consueveruot.     Utiaam 
sibi  rectius  consuluissct. 


Eiusdcm  epistolo)  immutata  forma  extat  ctiam  in 

a)  Pirckheimeri  Opp.  Ffnrti  1610.  fol.  p.  402...4O4. 

b)  Erasmi  Epp.  Lngd.  Bat.  1700.  fol.  coU.  617...619.  n.  dlxi.  (quam  ep.  em- 1« 
dem  esse  atqne  superiorem  num.  DIV.  repetiiam  Ciericus  ^  ut  fuit  neglegentissimus  Erojt- 
micorum  scriplorum  editor,   non  animadvertit).     Secundum  hanc,   ut  miki  quidem  vide- 
tur,  epistoloi  priorem  delineationem  supra  repetiti  loci  sunt: 

•  BILIBALDVS  ERASMO. 

• 

Rectc  fccit  ncccssarius  ille  meus,  (fuod  tc  Antverpite  conveuit  et  roeo  no-io 

miue  sahitavit (^ctorum  invectivam  Angli   illius  nec   iion  rcspon- 

sionem  tuam  legi.    Scirc  cupis  quid  sentiam.    VcUem  ut  omnino  —  7— 

resj)ondisscs Nam,  per  immortalem 

dcuin,  cui  boni  ncbulones  isti  unquam  peperccrunt?  Atque  ul  vetustiora  prae- 
tercamus,  quis  ignorat  (|uam  pcrversis  technis  ct  sceleratis  machinationibus  30 
optimo  ct  doctissimo  (iapnioni  iiluscriiit?  ut  interim  sileam  probra  el  convicia 
qUfC  in  generosum  Nov^-e  Aquilo'.  comitem,  Huttcnum,  mc  et  omnes  Capnionis 
amicos  eructaverint.  Quinimo  in\idia  eiagitati  nec  a  sui  ordinis  abstinent  ho- 
minibus:  nam  praHer  cetera  quid  intentatum  i^liquere,  ut  divam  Mariam  Mag- 
dalenam  asscrtori  suo  Fabro  criperent  ac  cum  turpissimis  scortis  in  olidiuuB 
lupanar  dctrudercnt.  cum  tamcn  potius  decerct  in  re  tam  dubia  eam  sequi  opi- 
iiionem,    qiicC   ad   pietatem  acccderet  propius.     Quae  vcro  contra  Lutherum  ausi 

sunt ,  forsitan  tacere  pra»stat Tu  iulerira 

bcnc  valc,    Erasme   optime.    ac    ilerum  mcmincris  te  fielicem   invidonim  conlu- 
mcliis  cssc,    ipii   nunquam  laudes  luas  tam   moleste  fcrrcnt,    nisi  certo   certius-^o 
cognoscerenl ,    dc  cruditione    ac    probitate    immortalitatcm ,    et  quidcm  vivenlcni 
induisse.     Guliclmus  Nescnus  tibi  LcCti  scripta  misiL     Iterum  vaJe. 


AVOVSTJE  TINDELICORVX. 


CL^II.  3.  MAI.  15». 


BERMIARDVS  ADELMANN  DE  ADE^^MAMSFELDEN  (LVNOMCVS 

BILIBALDO  PIRCKHEYMERO  S.  s 

Qu(hI  gratias  dco  habcs  in  advcrsa  tua  val^udine ,  commendo :    nam  virtus 
in  iiifirmitatc  [tcrficitur.     Beuc  quoque  senlis  nobis  non  tutum  esse,  ut  dialogus 


CLXII.  Heumann.  (Indic.  bibliogr.  n.  70.)  p.  194.  sqq. 

•  Norcnberg»  1...4.    Xorimberga  30.  Aprilis,  Anno  1520.  5.       *  Pierkheymer 
.4.      Pirckheimerus  5.       *•  ^  Cf.  n.  CLXIIL       »  Norimb.  Anno  1520.  add.  2. 
'^  dial.  dedol.]  Eccius  dedolatos,  dialogus  [Pirckheimero  maeiore]. 


CLXII.  ADELX.  AD  PIBCKH.  EP.    CLXIII.  8TBOMKKI  AD  DBMVDT  BP.  D.  MAI.  1520.       343 

dedolalorius  opera  nostra  nobiscum  imprimatur :  multo  cuim  niaioris  apud  uos 
exislimationis  est  rcx  iste  dcnariorum,  quani  :ipud  vos  fuit.  nuper  exorta  fama, 
quod  da^mon  bis  conatus  fuissct  cum  abduccre.  proli,  quam  a*grc  tulit  quau- 
tumquc  poUicitus  fuit,  ut  cius  famx  auctor  sihi  indicarelur.  Hutteni  legi  dia- 
^logos.  utinam  tam  fcliciter  quam  audactcr  in  cum  scribat!  Fuit  nuper  capi- 
tulo  S.  .Mauricii  nobiscum  cum  hoc  rege  Romx  negotium.  quid  multa?  elsi 
capitulum  nihil^plus  optarct  atquc  cxpcctarct,  quam  ut  rcs  via  iuris  cxpedirc- 
tur,  nihilominus  papa  mandavit,  ut  etiamsi  advcrsarius  capiluli  falsc  narrassct, 
compos  tamen  voti  fierct,  qucmadmodum  quoquc  actum  cst.    Aliud  quoque  tibi 

lODon  possum  non  scribere:  quum  deliberaremus  dc  cpiscopo  cligcndt»,  atquc  is 
de  quo  loquimur,  ambirct  complures  ex  contribulibus  mcis,  ut  eum  qui  nunc 
est  episcopus  nobis  prajficerct,  dixit  palam  *Si  minus  ficri  potesl  vcslra  volun- 
tatc,  yobis  etiam  invitis  eum  cpiscopum  faciam :  nam  ct  papam  cl  Ca»sarcm\  ut 
verbis  eius  ular,  *in  marsupio  delcntos  babco*.     Cavcamus  ilaquc  hauc  insolcutiam 

i^aceura  ingenii  Ifuttcni  lascivix,  ut  Erasmus  appcllat,  committamus;  forsan  utcr- 
que  suum  oflendet  ultorem:  ncmiui  parcit.  ut  nosti,  lluttcnus,  mcritus  ut  nemo 
quoque  sibi  parcat.  Quid  vcro  latrunculi  in  j)otcnlcs  insigncsquc  islos  latroncs, 
seu  malueris  appellarc  opprcssores  exaclorcsquc  possinl,  tuum  sit  iudicium. 
Hemini  tc  mihi  scripsissc  alia  via  quam  pcr  latrocinia  hanc  calamitosam  cxactio- 

20nem  extingui  posse;  scdquis  ctiam  mcdiocritcr  cxpcrtus  non  vidct  omnia  apud 

nos  vcnaiia  essc? Valc  in  Cbristo.  Augusta;.  tcrtia 

Maii.  Anno  salutis  1520. 


LIPSI^.  CLXJII.  flNEVNTE  M.  MAIO  A.  1520.] 


VIKO    ERVDITIONE    PARITER    AC    VIT^    SANCTIMONIA    CLARO 
?5  D.  NICOLAO  DEM\1)T 

COLLBGII    CANONICORVM     NOVI     OPBRIS    APVD    HALLIM    PRJEPOSITO,     ET    AR- 
CHIDIACONO    REVERENDISSIMI    CARDINALIS    MAGVNCIACI    A    C0NSILII8 

IIENRICVS  STROMER  AVRBACIIIVS  MEDICVS 

8.  P.  D. 

30  In  nundinis  Lipsensibus  proximis,  discrtissimc    idcmquc  sapicntissimc  j)r%- 

posite,  polliccbar  tibi  litcraria  cruditorum  honiimnn  monuiiicnta,  si  qiia  ad  nos 
adportarentur ,  jnc  niissuruni.  Scd  hactciiits  praHcr  ca,  qua*  partim  ipsc  coram 
cinisli,  partim  a  mc  inissa  acccpcras,  iiulla  sunt  advccta.  Ilabcs  autcm  doclo- 
rum  cloquentissimi ,   ac  clociucntiuin   doctissimi    Erasmi  docla^  pictatis    rcstaura- 

35  toris ,  et  Ulrichi  Huttcni  cqiiitis  accrriiiii  Gcrinanica;  libcrtalis  proj)ugnatoris, 
novas  lucubrationcs.  Parilcr  ct  qyae  cdidcrunt  rccens  Bilibaldus  Pirckemcrus, 
Fabricius  Capito,    ac  Philijipus  Mclanchthon,    j)raeccllenlis    tum  cruditionis,    tum 


CLXIII.  ^mrtd  liitro-lmfrt  ^urOad)!  IHel^in  ^rrs|mo  panegyricus,  Petro  Mofellano, 

quo  I  die  Lipfenfis  Academise  Rcctor  |  proclamatus  cft,  dictns.     Cui  |  adiecta  eft 

oratio  Petri  |  Mofellani,  de  Con:|cordia,  pfertim  |  iu  fcbolis  |  pnbli'|cis  |  tucnda, 

qua  Stromeri  |  gratnlationi  refpodit.  |  (J2  foU.  in  4^.s.  l.  et  a.) 

•  rex  denar.]  cf,  ep,  d,  10,Apr.  a.  1520.  scriptam^  p.  336.  v.  3.         ^**  dialog.]  cf. 
ep,  d.  5,  Apr,  1520,  scriptam,      **  Erasm.]  supra  p,  305.  v,  35. 


344       CLXIII.    STROM.  AD  DEMVDT   BP.      CLXIV.    HYTT.  AD  AMORB.  BP.  D.  4.  MAI  UVO. 

eloqueiitise  viri.   Verum  ne  hoc  tempori»  articulo  nihil  ad  te  mittam,  hunc  ser- 
monem  meum   accipe.   nuper   in.  Petri   Musellani  florentissimae   huius  Academia^ 

nostrse  moderatoris  laudem  panegyrici  vice  a  me  habitum Lipsi», 

Calendis  luniis.    Anuo.  M.D.XX. 

IDEM  IN  SERMONE  PANEGYRICO  PETRO  MOSELLANO  DICTe.  5 

....  Quis  omnino  est  in  Germania,  ut  interim  de  exteris  sileam.  hone- 
starum  lilerarum  non  dico  pcrituSp  sed  elegantiarum  renim  prae  ceteris  studio- 
su$,  qui  non  in  aliqua  foelicitatis  suce  parte  ponat  Petrum  Moseiianum  habere 
amicum?  Quot  autcm  sunt,  qui  procul  dissiti,  hunc  de  facie  ignotum,  tantum 
ex  fama  et  libris  cognitum ,  uJtro  amare  cceperunt  ?  Quos  singulatim  recensere,  10 
aliud  esset  nihil,  quam  summorum  Germani<e  hominum  catalogum  texere,  Unus 
pro  multis  sufficiat,  ciarissimum  illud  literarum  lumen  Erasmus,  quam  iiunc 
nostrum  MoscIIanum  amet,  quauti  eum  faciat,  quanto  eius  desyderio  teneatur, 
indicio .  suut  vel  illius  ad  hunc  epistolse  amoris  ct  iudicii  honorificentissimi 
testes  plenissimae,  ^'el  quod  nupcr  cum  Lovanii  in  doctorum  aliquot  conviviois 
huius  mentio  facta  esset,  teslahatur  sua  ipsius  voce,  nullius  mortalis  in  prse- 
senlia  aequc  se  esse  cupidum,  ac  Petri  Moseiiaui.  Obsecro  quod  ul)erius  laudis 
testimonium  vei  optare  possumus?  Siquidem  ea.  dcmum  vera  ac  gennana  iaus 
est,  quae  proficiscitur  a  iaudatissimo.  iloc  loco  vix  tacere  possum,  ut  equestris 
ordinis.  ita  ct  literarum  decus  Ulrichum  iiuthenum,  duorum  certe  Germania^  sum-)0 
morum  principum  Aiborti  reverendissimi  Cardinalis  Moguntiaci.  *domini  mei  cle- 
mentissimi,  ac  serenissimi  Austrise  archiducis  Ferdinandi  incliti  regis  Hispania- 
runi,  ac  Romanoruni  fralris  a  consiliis.  is  hunc  nostrum  Mosellanum  (id  quod 
mihi  compertissimum  est)  sic  amat,  ut  qui  maxime,  sic  Tudicio  honorifico  exor- 
nat,  ut  summae  virtutis  iuvenis  merctur.  Quid  autem  quod  et  Gaiiiis  Mosellanitt 
virtus  innotuit? 


MOGVNTIJE. 


CLXmi.  4.  KAI.  I  20. 


VLRiaiVS  UVTTENVS  BONlFAaO  AMORBACCHO   SALV. 

Rcclc   facis  quod   novo   consilio  litcras  ad   mc   scribis   istam   fugieus 
laudationum  pompam,   a   qua  semper   abhorrui,   ut  qui   noA  ignorem  me^ 
quam  non  sim  capax.     Dc   Dorpio   quod  resipuit   n\plto   ante   ex   Erasmo 
didici.     Scripsit  ad  me  epistolam  peramicam,   nam  ipse  prius   iiii  hortatu 


CIjXIIII.     Epistulam   exactissime   repetii   ex  A)  M8.  originali  q.  v. ,  quod  est  in 

Bibliothecae  antistitii  I^asilecnsis  vol.  in  fol.  in   dorso   inscripto   epistol^   viro- 

BUM  I  ERUDiTOBUM  |  SiEC.  XVI.  |  T0MU8  I.  |  p.  248*.     Ex  eodom  ms.  libro,   sed  men- 

doso  exhibuit  2)  Kohrich  (Indic.bibliogr.n.85.)  p.631.  n.  xii. 

^^  ceperunt  1,  •*•  •**  ac  sor.  Austriee  ...  a  consiliis]  De  hoc  fJutieni  munere, 
perquam  dubio,  vix  alia  teslimonia  extabunt,  Cf,  supra  n.  CLV.  et  p.  341.  vv.  7.  sq. 

^  Amorbachio  salut.  2,  ^  laudationis  2.  ^*  epistolam]  iam  non  extantem, 
ut  nec  Hutteni  congratulatio  nobis  superest.      nam]  Istam  Z. 


CLXIV.  HYTT.  AD  AMOBII.  EP.    CLXV.  LYTBER.  AD  SPALATIN.  EP.  U.  •">.  MAI.  15-20.       345 

Erasmi  scripseram  congratulationem  de  reditu  ad  nos.  Eduardus  ita  con- 
silio  meo  tractandus  est,  ut  cognoscant  alii  studiosis  omnibus  ingratum 
facere  eum ,  qui  Erasmo  sit  molestus.  Antimorum  Germani  Brixii  non  vidi. 
Qualis  qualis  est,  odio  dignum  puto,  aUpie  ipsum  authorem  suspicor  esse, 

squales  apud  nos  Italici  generis  muUi  perditi  nehulones  divagantur  qui  fruslo 
panis  conduci  possunt,  ut  cui  vel  laudes  concinnent,  vel  maledicta  ingerant, 
quales  suut  S))rulius  et  Bartholinus,  homines  extreme  leves,  et  futiies. 
Horum  sua  tuehitur  magnitudo,  suxque  )itera>.  Neque  non  aderit  illi 
tamen   nostrum   etiam   sufTragium   siquid  indigehit.     Cupio  te  recte   valere 

10  Ex  Moguntia  uij  Nds  Maij 

Per  amanuensem,  raptim. 


CLXV 


WITTEMBER6J5.  yjljJ\.\  ,  5.  MAI.  1520. 


[MARTINVS  LVTHERVS] 

SVO    IN    DOMINO    0HARI88IMO    MAGI8TRO 
i5  GEORGIO  SPALATINO 

DVCALIBVS    A    SACRIS    ET    LITERI8    INTEOBRRIMO    AMICO. 

IHESVS. 

Salutein.     Milto   literas  ad  Vilum   Bildum.    iui    Sptihitine,    una  cum   Pclri 
Aquensis  literis,  sicut  mandavit.     Hutteno,  Fiihritio,  Policano,  Erasmo  scriptum 


CLXV.  1  =  Lutheri  epp.  (Indic.  bibl.  n.  57,1.)  I.  fol.  264.       2  =  ibid.  57,4.  p.  445. 
sq.  (Germanice  extat  iw  Lulhers  Schriften  von   Walch,  XXI.  002.) 

*  comma  post  scripseram  A,  Eduardns]  Leus.  '  Germani]  Gcrucani  2.  Ger- 
manus  BrLsins  (Germain  de  Brie)  Antissiodorensis ,  canonicns  Parisiensis  (f  1550.), 
einsque  Antimorus  iis  incogniti  non  snnt  qui  Erasmum  Morumque  norunt.  vide 
imprim.  Erasmi  ad  Morum  epistolam  *Sperabam  meas  litoras'  dat.  Antverp.  20. 
Apr.  1520.  (Basil.  1540.  fol.  III.  p.  489.  sq.  Epp.  Lugd.  Bat.  1700.  fol.  p.  M7.  sq. 
num.  Diii.)  et  Mori  ad  Erasmum  ^Antimorus,  mi  Erasme^  dat.  Londini  1520.  (Ba- 
«il.  III.  p.  490.  sqq.  Lugd.  Bat.  p.  011.  sqq.  num.  dlv.)  *  qualis  inA,  esse  videtur. 
^  Sbrulius]  Sbudinus  2.  Ricardiim  Sbrulium  l^^tinensem  multi  eius  temporis  eru- 
diti  homines,  Trcbelins,  Scheurlius,  Erasmus,  alii^  nimiis  laudibns  extollebant; 
eius  carmina  maximam  partem  conducticia  enumerat  I.  A.  Fabricius  Bibl.  Lat. 
med.  et  inf.  cet.  Hamburg.  1740.  8®#tom.  VI.  p.  240.  sqq.,  ubi  omissa  cst  ,,ricuardi 
SBYLii  [sic]  POROiVLi|ani  Equitis  liberalium  difcipliuarum  do-|ctori8:  &  profeffo- 
ris:  in  Academia  |  Franckfordiana :  Poetne  &  oraltoris  clariPr.  Theocharis.  |"  cui 
adiccta  est  ad  Theodoricum  Lubusianiim  antistitcm  elcgia,  pra?missa  autem  ep. 
ad  Albertum  Brandenburgensem  Theodoricumque  illum  a.  152].  data.  22  fol.  4^. 
s.  l.  et  a.  De  Bartholino  satis  quam  non  amaret  hominem ,  Huttenus  expressit 
ep.  Paulo  Ricio  d.  13.  Nov.  1518.  data.  ®  Morum  (?)  turbatur  2.  aderit]  ad- 
8it  2.       »0  Nonis  2. 

^^  Vitos  Bild  Acropolitanus  coenobita  apud  S.  Ulricum  et  Afram  Augiist» 
Vindel.,  astronomifle  studiosus.      ^^  Fabricio,  Pellicano,  2. 


346      CLXV.   LVTliKB.  AI>  8PALATUI.  EP.    CLXVI.  UVTT.  AD  LEVM  EP.  D.  20.  MAI.  1530. 

esl  al)  ulroque  nustruui  el  inullis  aliis.     Exiil  Umleni  fraler  Augustinus  Alvel- 
(lensis  cum  sua  olTa,  verum  ineptior  est,  quam  ul  liorani  penlam  ei  respoiiilemlu. 

Vale  et  pro  ine  quoqae  ora.     Wittemberga; ,  quinla 

Maii.  M.D.XX. 

Literas  Atiuensis  remittc  responsuro  inilii.  ^ 

Martinus  Lutlierus. 


MO(;VNTl.K. 


CLXVL  2«».  MAI  1520. 


VLHICHVS  HVTTENVS  EQVES 
EIIVARDO   LEO   ANGLO   RESIPISCERE. 

§.K         i)u'di  seripsisti    iii   Erasmiim   Rolerodamum,    legimus  liic    studiosi   etio 
eriiditi  multi,   (|uorum  nemiuem  scias  non  inrensissimc  ccepissc   tibi  statini 
irasri :   cst  ciiim  )ilcnus  acerl)is.sirai  fcllis  lihcr  et  cxitiali  rcfertus  yirulcnlia 
ac  [)ra*tcr  (^hrii^ianam  mansuctuilinem  ita  crudclis  et  truculentiis,   ut  ab 
lioininc  Cliristiano,  iicdum  viro  thcologo  conscriptum  eum  pcmegari  farile 

f.2.possit.    Quod  etsi  non  minus  agam  quam  alionmi  quisquam,  viccm  tamcn  t;> 
interim   tiiam  dolco,   primum  qui  tantum  conscire  facinus  in  animum  iu- 
duxcris ,  dcindc  ()iiod  opiimi  viri  cum  infamia  fainam  qua^rerc  iihi  aggrcssus 

S.'^.  sis,  ct  bac  potius  via  quam  utcunque  alitcr  gloriam  captes.  Quod  ficri 
ahs  lc  ))otuissc  miror,  ut  cum  iot  sint  ingenium  cxcrccndi  occiisioncs,  et 
tu  luccm  liactcinis  fugcris,   Iiac  tam  odiosa  captatura  glorioh-c  cx  obscuro30 

$i-taiidcm  cmcrgcre  volucris.  Quai  te  demcntia  cepit  igiiur,  Lee,  quaj  ex- 
agiUivit  iiisania,  quis  pra;cipitem  egit  furor,  in  homincm  probitate  cximiimi, 
cruditionc  incomparabilcm  sic  impetuose  fcrri,  sic  immanitcr  dcgrassari? 
Non  aliiid  mahiisti  spcciose  cxtinictum  (qualia  multa  babet  Gcrmania)  tem- 
|ilum  inccndcrc,  ut  ne  tnum  ignorarct  nomcn  posteritas,  quam  boc  conari,» 
ut  rarissimiiin   ct  propc  unicum  Gcrnianice    decus    convcllas    ac    aboleas? 

§.&.  quan([uain  longissimc  abcs  tu  ab  iis  virihus  ciua)  hoc  possinL  Ubi  miror 
hcbctudincm  ctiam  tuani,  ([ui  te  sic  ignores,  ut  tanto  cum  beroe  iinbe- 
cilUs  ipsc  adeo  congrcdiaris :  contra  qucm  tamcn,  si  talis  alioqui  visus 
adbuc  idU  cssct  homo,  qualem  tu  et  primus  dcfers  et  solus,  noii  dcfiituraso 

f.«.tihi  crant  auxilia  bonorum  ct  doctorum  hic  plurimoriun.  Nunc  cum  ea 
sit  antcactic  cius  vitic  ratio,   ut   ab  ipso  eam  iicmo  exigat,  omnes  passini 


CLXVL  A  =  Epp.  aliq.  (Indic.  bibliogr.  n.  52,2.)  p.  145... 148.  [exomplum  52,1.  hanc 

cp.  uon  habet.]        2  =  Burckhard.  III.  p.  268...272.        3  =  Wag^cnseil.  n.  xxxvi. 

p.  212...215.       4  =  Hntt.  Munch.  IIL  p.  197...200. 

*<*  et]  ac  3, 4,  *•  accrbissime  2. 3,  et  omis.  3. 4.  *•  primo  qaia  3. 4.  "  ad- 
(rre88U8  2,..4.  »»  sit  3. 4.  *•  quum  2...4,  ubiq.  •*  to]  de  3. 4.  •*  exstmctam 
2...4.       ^  quamquam  2. ..4.       *'  erant  owns,  3.4.      Nonc]  Nam  3.4. 


CLXVI.    HVTTENI  AD  EDVABDVM  LEVM  EP.  D.  20.  MAI.  1520.  347 

probent  et  extollant,  eruditio  vero,  a  qua  onines  quotquot  sunt  in  Ger- 
mania  docti  creverint,  ipse  tu  si  ad  confessionem  adigaris  iamiam,  ut  ex 
conseientia  dicas,  negari  non  possit  multuiu  te  profecisse,  quid  aliud  me- 
reri  dicenms  quam  ut  ob  insignem  banc  iiigratitudinem  omnes  oderint,  ob 

5scelus  vero  male  muitent  etiam  et  atrociter  puniant?    Siccine  amenlia  po-$.7. 
tuisse  ferri,   ul  ultro  perdendum  prajberes?    perderis  enim,  perderis  pro- 
fecto,  non  iliis  forte  quibus  defmgis  meticulose  suspicari  te,  gladiis  n^stris, 
sed  vindice   stiio   et  bonorum   omnium  sententiis  perfractus  et  conscissus. 
etsi  uibil  adeo  pecc^tum  ab  boc  dici  debeal,  quisquis  te  ob  viruienla  biec 

loconvicia,   ob   maledicentiam   plus  omni   immanitate   delestandam    in   frusta 
eliam  discindat  et  comminuat.     Quod  si(piando    factum,    clarissima   gens,  $.8. 
populares  tui  Augli  cognoverinl,  licet  eos,  qucc  fraus  est  lua  quaeque  per- 
versitas,   coutra  Erasmum  concitare  studeas,   gaudenter  tamen  ferent,  qui 
te  tanto  conviciatore  sic  improbe  abs  sc  dissentiente  careant.    Amant  enim^.9. 

isvirum  hunc  omnes,  nec  amant  tantum,  sed  venerautur  etiam  et  reverenter 
cobmt.  quare  etiam,  si  bene  Tunstallos  novi,  Moros,  Linacros,  Pacaios 
et  Grocinos  recte  perspexi,  dignis  te  modis  traclaluros  scio,  qui  banc  pa- 
trise  notam  inusseris,  hauc  nomini  Anglo  asperseris  labem,  ut  inde  egres- 
sus  olim   dicatur    qui  de  toto  universim   orbc  bene  merentem   Erasmum 

JOprimus  conviciis   prosciderit,   primus  maledictis  insectatus  sit.     Cuius  tibiSio. 
flagitii  conscius  cum  sis,   nec  humiliter  sentias,    sed  animam  superbissime 
exaltes  tuam,    taraeu  audes,   ut  ecclesiai  consulas,   scripla  abs  te  ha)c  di- 
cere,   et  Christiana    usum   modestia   pratendis,   cumqu(>  non   habeas  (piod 
in  illo  digne  repreheudas,    ad   maledicta  te   convertis,    quibus  petulanler 

2s.adeo  uteris,   ut  in  omnes  simui  Germaniae  doctos  iaculari  ea  non  dubites. 
Quis  est  hic  enim,   qui   ad  se  non  dicat  pertinere  hoc  quod  scribis,  pal-$ii. 
pones  quosdam  solem  hunc  suum ,  suum  ornamentum ,  suumque  decus  ap- 
pellare  solitos?  At  uos  ego  dico  tantum  semper  abfuisse  ab  adulationis  slu-S-^'^. 
dio,  quantum  tu  ab  omni  probitate,  ab  omni  derelictus  es  integritale,  cou- 

sostauterque  adserere  lumen  hoc  nostrum   nostram(pie  gloriam,  teque  odio 
semper  extremo  habituros,  qui  nobis  bsec  invideas,   aliquando  etiam  dolo- 
rem  hunc  ulturos ,  si  nou  aliter ,  scriplis  c(Tte  haud  te  indignis.    lam  hccc  5. 13. 
insignis  enim  iniuria   esset,   qui   in   maledictionibus   seminasset,    in   male* 
dictionibus  eum  non   metere,   hominem  pra^sertim   nulluis  bona^  frugis  et 

sscuius  nulla  unquam  cognita  virtus  est,  unde  vel  minimo  istius  generis  di- 
hito  venia  irrogari  debeat?  Quam  putarem  cnim  exultaudum  tibi,  si  quid 
uuquam  dedisses  tu  boni,  qui  lantuni  in  prima  hac  ftetura  maU  dare  non 


<  in]  id  3.  4.  *  ut  oniOt.  3, 4. 
derit  2.3.  "  concius  3.  nec]  nou  2.3.  upcrbissimc  {excidit  {)A.  *^-*®  adpel- 
lare  2.. .4.  ^  qui  in  m.]  cf.  II.  Paul.  ad  Cor.  IX.  0.  "  est  virtus  3.4,  '*  irro- 
gare  3.4»      exsoltandum  2. „4. 


348      CLXVI.    UVTTKNI   AD   LEYM  EP.  D.  20.  MAI.  1520.      LI8TRII  AD  BEAT.  BHEKAR.  EP. 

I 

^14.  dedignatus  es?  Proiiide  ad  me  quod  pertinet  (nam  aliorum  consilia  haud 
dum  perdidici),  quia  scribis  in  iila  maledictorum  tuorum  farragine,  siquis 
mentitum  te  aut  non  admodum  Christiane  locutum  deprehendat  et  super 
hoc  moneat,  paratum  te  recantare  statim,  priusquam  in  te  (quod  futurum 
ahoqui  pr?edico)  irruam,  moneo  quae  sic  cupide  evomuisti,  non  invitus^ 
quoque  ut  reniandas  primum  ac  istam  orbi  impuram  tuam  cantiunculam 
rccantes,  deinde  ab  eo  quem  innocentem  adilixisti,  nec  tale  quid  meritum 

5. 1*.  contemptu  pariter  et  contumelia  perfudisti,   veniam  tibi  exores.     Haec  via 
declinanda^  puMia?  via  esto.     Dico  te  enim  in  his  quae  scribis,  probe  men- 
tiri,   ipsuni  te  scelestum   et   impurum  iudico  taiemque  esse,  nisi  iamiamio 
nobis  satisfacis,  posteritati  quoque  testatum  relinquam.     Praedixl.     Ex  Mo- 
guntia  XIII.  Caien.  lunii. 

Ad  hanc  epistolam  quasi  commentarii  loco  esse  possunt  duo  libri,  quonun 
alterum  in  Indice  bibliogr.  n.  52.  indicavi,  alteri,  item  formcc  quadratce,  inscri- 
ptum  est  jn  €buarlium  |  leeym  qvortndam  b  so^Idalitate  literabia  brs|pbv£-  15 

DIEN,     ERAHMICI     No|mINI8     STVDI080RVM  |  KPIORAMMATA,   |  AD   LBCTOBM  |  Qui    leg) 

h«»c,  fi  qs  tn  hiec  legis,  optie  lctor  [sic]  |  Ne  mihi  Socratico  turbidus  ore  veni  | 
Dum  canerctur  enT  nobis  bonus  ifte  Leeus  |  Pro  phoebo  prefens  ipfe  Lyeus  erat  | 
p,  A,  I  /1.  e,  Petreius  Aperbachus]  In  fine  pamuHinue,  i,  e,  XXttl,  paginw  est  Erffor- 
di^  pcr  loannem  Cnappum  |  ad  celebres  ferias  diuini  |  temionis  m,  d,  xx,  » 

£x  illa  Epistolarum  farragine  (Indic.  bibl.  n.  52,2.  p.  143.  sq.)  haec  subiungenda 
esse  videntur: 

GERARDVS  LISTRIVS  BEATO  RHEXANO  SVO  S.  D. 

Ne   noscias   quo   in  statu   hic   simus,  .Beate    beatissime,   Indi  literarii  apud 
ZuoUam  habenas  moderamur,    iuventutem  optimis  literis  instituimus,   pro  nostra» 
virili  barbariem  gnaviter  profligamus,  faventibus  optimis  quibusque  et  prsecipue 
huius  oppidi  primoribus,   sed   vehementer   rebenantibus  ptochotyrannis   quos  no- 
sti,  qui  uuniini  non  movent  lapidem,    nihil  non  audent,   nihil  non  moliuntur  ad- 

versus  optinia  studia Sed   e   quo   cavo   quaeso  prodiit  iste  gigantum  fra- 

terculus  Eduardus  Leus,   qui   subito  divis  benum  indiceret?   imo   e   quo   sterqui-30 
linio  prorop^it  scarabeus  iste   qui    nostne   aquilie   negocium   facesseret?    ex  quo 
antro   prosiliit   nobis   Oaculus   iste,    tantum   fumi.   tantumque   incendii   vomens? 
Hoccine  monstrum  nobis  dcdit  Anglia  sic  ab  Erasmo  prspdicata?   Nemo  Lci  no- 
meu    antehac    audierat    neque   quisquam  hominem   natum  sciebat.     et   ecce   sn- 
bito  prodiit  liber  omnibus  machinis   impetens  Erasmum.     Nibil  adhuc  vidi  stu-u 
piditts,  indoctius,   insulsius,   insanius,    airogantins,   procaciu«.   gloriosios,  fnca- 
tius,   maliciosius:   nec  grammaticam  noWt  nec  dialecticam  nec  pbilosophiam ,  a 
theologia  longissime  abest;  caret  ingenio;   caret  iudicio,  caret  seiisa  communi; 
passim  non  inteUigit  hoc  ipsum  quod  carpit ,  passim  non  intelligit  quod  arrogan- 
tissime  docet«   pa«sim  non  inteUigit   ea   qua^   citat;   s»pe   ipse  sibi  contradicit;  m 
ooimanquani  loquitur  aliena   et  vix  Horeste  digna:   in  sainma  plarm  sant  illic 
emta  qaam  versas,     Et  tamen  iste  est  qni   ecclesiie  periclitanti  sapponit  hu- 


•  es]  eat?  J.  4.      »  via]  onica  2,..4.      "  m.  d.xix.  «dtf.  J.  4.  fmlto.      »  gig.  fr.] 
Inveii.  Mit,  IV.  WL 


CLXVI.    LI8TRII  AD  BEAT.  RHEM.  SP.      CLXVII.    HVTT*  LIBERI8  IN  GERM.  EP.  349 

meros;  iste  est  qui  excitat  summum  pontificem  ut  vigilet,  iste  qui  nlhil  docet, 
nisi  quod  didicit;  iste  est  qui  nihil  evulgat  nisi  quod  prius  milies  olfecerit,  iste  est 
qni  omnibus  virtutibus  et  transformato  in  dcum  spiritu  accedit  ad  tractandas 
sacras  literas,  iste  est  qui  se  dicit  velle  lugere   fratrem  insanientem,    nisi   tam 

h  insanis  annotationibus  obtemperarit.  Demiror  Erasmum  si  huic  portento  respon- 
deat:  nam  id  aiunt  illum  facere:  ego  non  dignarer  rabulam  hoc  honore.  Liber 
huc  allatus  nemini  non  displicuit,  exceptis  illis  quibus  nihil  aliud  placet,  vix 
etiam  duabus  lectis  paginis.  Deum  immortalem,  quae  vanitas,  quae  impudentia, 
quae   virulentia,    quaB   technae,    qui   fuci!    Illud   indignius,    quod   quicquid   habet 

lOfurcifer,  mntuatur  e  libris  Erasmi:  ab  illo  spinas  assuit  sibi  quibus  in  illum  in- 
pingat.  et  homo  ipsa  ingratitudine  ingratior  Erasmum  vocat  mortalium  omnium 
ingratissimum.  Quid  est,  si  hsec  insania  non  est?  est  qaoddam  insanias  genus, 
quo  sibi  quidam  supra  modum  displicent:  et  audio  Lovanii  theologum  quendam 
hoc  malo  laborare:    at  Leus  non  minus    insanit,    qui   sibi   supra   modum   placet. 

IsNuIIosne  fuisse  doctos  ac  prudontes  amicos  qui  hominem  ista  molicniem  com- 
pescerent  vel  elleboro  dato  vel  iniectis  vinculis?  Sed  stultulus  ad  mendax  spe- 
culum  scripsit  opinor:  illic  ad  singula  suaviter  arrisit  et  sibi  existimans  talem 
fore  vultum  lectorum  omuium,  qualem  vidcbat  in  speculo.  Qni  tam  amarulcnte 
ansus  est  impetere  virum  cui  plurimum  debeant  et  bonae  quas  vocant   et   saeree 

30literae,  mea  sententia  dignus  est  in  quem  conspirent  omncs  quibus  cordi  sunt 
optima  studia,  qnem  stilis  suis  confodiant  ut  rabiosam  bestiolam,  ad  cuins  se- 
pulchrum  veniant  mictum  atque  cacatum  omnes  melioris  literatune  candidati. 
£go  certe  adnitar  pro  viribus,  ut  ni  mature  resipiscat  Leus,  nomen  illius  tam 
invisum   reddam   postcris  quam   fuit  unquaig  Vatinii   aut  Phalaridis.     lam  nuuc 

25  pueri  mei  versibus  aliquot  Inserunt  in  opus   insulsissimum  Lei. 

Vos  si  vere  Germani  estis,  non  sinctis  hominis  pctulantiam  impunitam, 

quicquid  de  illo  statuerit  Erasmus,  cui  ssBpe  nocuit  sua  levitas. 


MOOVNTIA. 


CLXVn.  27.  MAI.  1520. 


HVLDERICHVS   DE  HVTTEN 
30  LIBERIS     IN    GERMANIA    OMNIBVS 

SALVTEM. 

Adhuc  nihil  cessatuin  nobis  est  ab  eo  die,  quo  semel  constrictam  diuj.i. 
iam  et  pene  suirocatam  nationis  huius  libertatem  quantum  in  nobis  esset, 
solvere  et  restaurare  adgressi  sumus,  dum  vel  quserimus  et  investigamus 
S5quid  ubique  abstrusum  habeatur  antiquitatis,  quod  huic  nostro  commodare 
possit  instituto,  vel  scribimus  ipsi  et  in  lucem  edimus  quse  mens  conscia 
veri  occulta  diutius  esse  non  sustinet.     Quo  studio   cum  secundo  proximef.2. 


CLXVn.     A  =  Indic.  bibliogr.  ».  XXIX.  L         2  =  Burckh.  IL  p.  54...58.  (ibid. 

n.  2.)      3  =:  Wagenseil.  n.  xlvi.  p.  243...246.  (ibid.  n.  4.)       4  =  Hutt.  Munch.  m. 

p.  561...564.  (ibid.  n.  5.) 


350      CLXVII.   HVTT.  LlfiBElS  IH  OfiBH.  Pft^ATIO  DB  8CHI81I.  BXT.  EPP.  27.  MAI.  1510. 

.  Hheiio  navigans  ad  Trevereiise  muiiicipiuin  Bopardam  adplicuissem,  con- 
veiiissemque  Christo[))iorum  Eschenfeider ,  qui  telonen  istic  agit,  atque  is» 
qua  henevolentia  honos  et  literatos  omnes  prosequitur,  domum  me  suam 
adduxisset,  hospitium  exhihens,  ut  paulo  ante  Erasmo  fecerat,  eximie  libe- 
rahter,  deinde  Hhros  suos  et  suppellcctilem  ordine  ut  fit  ostenderet,  aiia& 
quidcni  vidi  satis  lauta  omnia,  sed  iuter  lihros  inveni  vetulum  quendam  epi- 
stolas  ahquot  continentem,  quem  dum  inspicio  primum,  deinde  lego  etiam, 
rem  cognosco  ohlatam   niihi   minime  contemnendam ,   itaque  perlegere  ad- 

§.3.  gressus  sum.  Quod  ille  conspicatus  admodum  cupide  agere  me,  volens 
credo  iniitari  Homerlcum  illum  Nestorem,  nag  l^gvvta  &fjx€v^  et  lihellumio 
douo  dcdit,  postridiana;  navigationis  molesUam  eius  lectione  iubeiis  levare 
me.  En  vohis  consequenter  hospitaUtium  amici  munus,  o  liberi.  quid 
eniin  potesl  iucunde  adficcre  Huttenum,  quo  is  frui  soius  velit,  nec  honis 
coininunicare  statim  omnihus?  aut  quid  est  iuvando  puhlico  in  Germania 
hono  idoneuin,  quod  iatere  is  pati  deheat?    Atque  utinam   sic   muita  inve-i5 

$.4.niam  talia,  ut  puhUcandi  ea  mihi  summa  quaedam  voluptas  est.  Non  me- 
retur  hic  quidein  cum  iis,  quos  in  Fuldensi  nuper  hibliotheca  blattis  et 
cariei  inveiiieiis  eripui ,  Plinio ,  Soliiio ,  Quintihano ,  Marcello  medico  et  aliis 
quihusdain  coniparari,   tamen  siqiiem  res  ipsa  potius  quam  oratio  adficit, 

§.5.  noniiihil  adferet  puhlica  expect^one  dignum:  nam  ego  sermonis  incon-2o 
ciiinilatem  SiecuU  ilhus  iiifoeiicitati  condono,  materiam  vero  qua;  inibi  tra- 
ctatur,  vel  oh  id  credo  utilein  fore,  quod  inde  perdiscent  nostrates  aca- 
demice  quid  quo  consiUo  iudicare  conveniat,  uhi  hahebunt  qua;  imitentur 
maioruin  suoruin  exempla,  et  quod  orbis  cognoscet  quam  non  cceperit 
uuper  contra  inlolerahilein  pontlficum  avaritiam  ac  minime  ferendum  ini-35 

§.6.  posituui  sihi  a  Romanis  istis  iuguin  reciamare  hsec  natio.  Voiueruut  eiiim 
non  iii  rc  vana  et  inoinenti  admodum  nuilius,  idque  sic  invidiose,  ut  nunc 
fit,  locare  operam  haiic  superiores  theoiogi:  in  rebus  necessariis  et  ne- 
gotiis  siia  professione  dignis  cum  pericuio  etiam  desudandum  sihi  arbitrati 
siiiit.  et  tuiic  conscientia  duce  ferehantur,  hodie  meros  palpones,  merosao 
adseiitalores  inveniinus  theologos;  qui  siquando  officium  facerc  suum  vo- 
iunt,  aut  in  nugis  tragaHlias  inovent,  aut  ut  potentihus  istis  gratificentur. 
honis  iiominibus  invidiam  conciUant,   sa;pe  pericuium  moUuntur,  aUquando 

$.7.  etiam  perniciem  accersunt.     quos  non  praestabat  fodere  aut  quidvis  aUud 


*  teloncm  4.         *  paullo  2.,,4.  Erasmo]    cf.  Erasmi  ep.  ad  Beat.  Rhena- 

num  d.  a.  1518.  in  Opp.  Basil.  1540.  fol.  III.  p.  229.,  in  Erasmi  £pp.  L.  B.  1706. 
fol.  edd.  p.  372.  atqiic  epist.  ad  ipsom  Eschenveldium  d.  19.  Oct.  1518.  datam  ed. 
Bas.  p.  188.  sq.  in  ed.  Lugd.  Bat.  p.  353.  *  suos  omis.  2..,4.  •  quemdam  2...4. 
^^  naQ.  J.  ^.]  hospitalia  adposuit.  Homer.  Od.  XV.  188.  "  comm.  statim  3.4. 
"  iis  quos  etc.]  libro  Waltrami  de  unit.  eccl.  conservw  Plynio  A,  *  exspect. 
2...4.      "  infel.  2...4.      »  habebant  3.4.      "  arcessunt  2...4. 


CLXVn.   nVTT.  LlfiEtllS  IN  aBRH.  PBJ^FATIO  DB  SCfilSH.  BXT.  EPP.  27.  MAI.  1520.      351 

agere  quam  sic  prjBpostcre  studiuni  theologiiB  tractare?  nam  quid  indi- 
gnum  magis  committi  potest  quam  quod  sic  temere,  sic  inconsyderate  et 
petulanter  ac  malitiose  nulloque  cum  iudicio  honorum  viroruni  scripU 
semel  aut  iterum  tractata  iam  vidimus  ah  iis  qui  non  errore  seducti,  sed 
&livore  et  malitia  adducti  ea  damnaverunt  qua^,  si  conscientiam  uniuscuius- 
que  appelles,  priino  adserent  ac  prohahunt  loco?  £t  illi  quidem  strenueS.s. 
actum  ah  se  videri  voiuerunt,  cum  in  favorem  Romaui  pontificis  aut  eius 
hic  iegatorum  gratiam  iudicii  sui  aculeos  exercent  in  eos  qui  evangeUcai 
veritatis  testimonio   nixi  superstitionem   conali   essent  a   fidehum  mentihus 

loavellere  et  praetentum  verse  religioni  fucum  tollere.  contra  iniquos  vero 
curtisanos,  sceleratos  Simoniacos  ac  iniprohos  indulgentiarum  venditores 
qui  vel  puhlice  concionatus  sit  vel  domi  scriptum  aiiquid  foras  emiserit 
vel  in  senatu  lihere  consuluerit,  ex  hoc  theologorum  genere  inventus  adhuc 
nemo  est.     Atqui  adversum  pestiientissimas   complures  nonimllorum  ponti-§.». 

i&ficum  hullas,  coutra  exactionum  hic  et  dispoliationum  genera  plane  infiniia, 
contra  aut  istas  Romae  sacerdotiorum  nundinationes  aut  detestahiiem  hic 
etiam  ecclesiastici  ordinis  luxuriam  consulere  et  decernere  oportehat  hoc 
tempore;  non  siquis  optima  promoveret  studia  et  reviviscentihus  admini- 
culom  ferret  literis,  in  eum  inquisitionis  istiusmodi  authoritatem  ^ohveilere 

Met  hsereseos  contiimo  piaculum  imputare..  Quod  facessant  oro,  ne  vel  hoc§.io. 
nomine   incipiat  male   audire  hsec  natio:    nam  si  pudendum  est  veri  igno- 
rantia  lahi,    quam   non   convenit  eo   cognito    ultro  falsum  adserere?    quin 
potius  Christiana    iuvet  modestia   in  docenda   veritate  uti ,    nou   furore   et 
amentia   hi   adiligenda   aequitate   ferri:    frivola   sunt   et  mox  peritura   quc-e 

ndonant  ii  quihus  tanto  cum  scelere  ((ui  adulantur,   aeterna  se  et  incompa- 
rahih  fraudaut  remuneratione.    Praeterea  hrevi  duraturam  hanc  illorum  ty-§.ii. 
rannidem  video  et,   nisi  omnia  ine  fallant,   paulopost  ahlatum  iri  praedico: 
posita  est  iam  enun ,  posita ,  o  Christe ,  ad  radicem  arhorum  securis  est ,  et 
excindetur  omnis  arhor  quaj  non  facit  fructum  honum ,  ac  purgahitur  vinea 

sodomini.     IIoc  iuheo  non  sperare  iani  vos,   sed  spectare  mox  iuheho.     In-§.i2. 
lerim  conlidite,  viri  Germani,  ac  mutuo  vos  excitate :   nec  impcritos  hahetis 
nec   imhecilles  ad  vindicandam  lihertatein   duces:    tantum   fortes  praehete 
vos  et  imperterritos ,   nec  in   mediis   adeo  congressihus  procunihite.     Per-§.i3. 
rumpendum   est  enim,   perrumpendum   tandem,    praesertim   h«   cum  sint 

35vires,  haec  conscientia,  tales  occasiones,  tanta  caussse  aequitas,  et  ciim  ad 


*  inconsid.  2. „4.       "^  qunm  2. „4.  tit  ubiq,       *'  ecclifiaftici  A,       *®  litteris  2.  3. 
anctor.  2. „4.      *®  posita  etc.]  Evang.  sec.  Matth.  III.  10.  sec.  Lnc.  III.  9.      ^-^  ex- 
scind.  2...4.        ^  iubeo  3. 4.        '*  imperitas  3. 4.        "-^  Perrump.  est]  cf.  Hutteni 
responsoriam  elegiam  ad  £ob.  Hessi,  ut  vcritatis  caussam  prosequatur,  i.  f. : 
„Atque   ita  perrumpam.  perrumpam  aut  ipse  peribo, 
Haec  postquam  semcl  est  alea  iacta  mihi". 
'*  cansie  4. 


352      CLXVIX.  HVTT.  LIBBRIS  IN  OERM.   CLXTIII.  EXHORTaTIO  AD  GERMAKOS. 

suminum   iam  conscenderit  tyrannidis  huius  grassatura.     Hoc  facite  et  va- 
lete.     Inter  equitandum  VI.  C^alen.  lunii.  Anno  M.D.XX. 
Vive  Libertas. 

lACTA  EST  ALEA. 


CLXvm.  5 

EXH0RT4TI0  AD  GERMANOS  VT  RESIPISCANT 

EX    VETVSTO  CODICS  DESCRIPTA. 

Compatiamini  vobisipsis,  attendite  et  videte,  quia  ceu  haclenus  pro  his 
kabiti  apud  Italos  ducti  clausis  oculis  in  servitutem  estis  mirabili  sagacitate 
et  verbis  omni  versutia  et  calliditate  plenis,  speciem  boni  exirinsece  men-\i 
tientibus,  unde,  misera  Germania,  quomodo  deus  compatitur  oppressioni 
tuce,  quam  propler  eum  ista  iamdudum  passa  es,  facile  credens,  subiio 
obedtens,  omnia  ob  dei  timorem  ad  salulem  necessaria  existimans,  Ecce 
iam  bis  concilium  ad  ierras  tuas  congregaium  est,  ui  audires,  saperes  ei  m- 
telligeres  quomodo  deciperis.  Scepe  scepius  ante  oculos  iuos  reponii  ca-  is 
lumnias,  servitutes,  exuctiones  el  cuncia  quce  iniusie  pateris,  ui  ie  non 
superbe,  sed  sapienter  et  raiionabilHer  eruas  ope  ei  adiutorio  universalis 
concilii.  Mirandum  supra  modum  quod  oppressionis  immemor  es.  Recor- 
dare  qui  in  urbe  Romana  cardinales  aui  prcBlati,  et  neuirum  Germanum  re- 
peries  cuiusque  repuiationis  laliorum  respeciu.  Recordare  qui  servi  ei  fami-v 
liares,  qui  servorum  servi,  quicoci,  qui  pistores  cardinalium,  qui  stabularU, 
qui  hydriophylaces ,  qui  agasones,  qui  muliones,  ei  reperies  omnes  Germa- 
nos;  omnia  autem  despectissima  officia  tibi  quasi  ab  hoc  nescio  quo  infausto 
omine  damnato  servantur.  Cogita  ad  quid  hcec  onera  susiines;  nonne  ad 
solum  consequendum  beneficiolum,  forte  ad  fundationem  parenium  aui  ami-^i^ 
corum  iuorum;  nec  pro  his  omnibus  sudoribus  iuis  facile  consequeris.  Super- 
esi  ui  affluai  sudor  parentum  iuorum,  ei  de  subsiantia  sua  scepissime  con- 
tribuani  mediaioribus ,   quorum  studio  beneficia  pernicioso  iitulo  consequeris. 


CLXVIII.  Hcec  Exhortatio  post  libellum  ab  Eschenfeldero  (Cinicampiuin  voca- 
vit  Krasnms)  dono  datum  Hutteno  in  exemplo  cit.  (Ind.  bibl.  n.  XXIX.  L)  legitur. 
eandem  non  tam  propter  argumentum  ad  gravamina  nationis  Germanicje  totum 
spcctans,  longeque  fervidius  ab  Hutteno  cum  epist.  d.  29.  Sept.  a.  1520.  scripta, 
tnm  in  poemate  Clag  vnd  vormanung  tractatum,  quam  propter  dicendi  genus  ab 
Huttcni  dictione  alienissimum  buius  stilo  quamvis  Meinersius  {Lebensbesckr.  III. 
p.  105.  not.  *)  vindicaverit,  omnino  abiudicandam  esse  censeo,  ut  etiam  ipsa  ad- 
hortationis  inscriptio  abiudicare  videtur. 

5  Vive  lib.]  cf.  ep.  ad  Luther.  d.  4.  lun.  1520.  scriptam.  *  lacta  e.  a.]  Ita 
Cffisar  Kubiconem  transcensunis  exclamavit.  'Avsf^ifCfpQ-to  nvfiog'  TCffOoCfuov  towi- 
pov  Toig  sig  xv%ag  ififiaCvovaiv  dnoQOvg  xal  tolfiag.  Plutarch.  in  lul.  Cses.  32. 

"  quomodo]  qiio  A.  **  bis]  Constanti»  Basileoeque.  "  hydr.]  hjdrophila- 
tes  A.  vSQO(pvXa%sg,  aquarum  custodes  nulli  sunt;  vdffiotpvlayiBgy  vasorum  custodes 
intellegi  apparet,         »*  omine]  an  nomine? 


CLXVIII.   EXUORtATlO  AD  aERMANOS  VT  RKSIPISCANT.  353 

ut  ipsi  in  extremam  paupertatem  redigantur.  Nonne  tanta  est  illa  male- 
dictio,  sicut  imaginari  potest,  cum  clarissimum  sit  hcec  omnia  servitia,  has 
tales  beneficiorum  collationes  contra  ius ,  non  propler  Christum ,  sed  projjrium 
commodum  usurpatas ,  et  cuncta  illa  media  deo  penitus  displicere;  et  tUy 
hcceca  Germania,  putas  ob  obedientiam  omnia  necessario  pati  debere.  Sedu- 
ctiones  istce  iam  cum  magno  damno  passw  luce  clarius  aperiuntur  tibi,  et 
adhuc  times  ^dicere  et  videre  quod  vides.  Quid  times?  Excita  potentiam 
tuam  tibi  a  deo  datam  his  perversitatibus  tibi  in  tuam  destructionem  penitus 
tendentibus   resistendi ,    et   repone   antiqua   sacra   decreta    ante    conspectum 

iotuum,  qucB  ita  per  spiritum  sanctum  dictala  in  universalibus  couciliis  sunt 
edita,  quibus  etiam  quisque  Romanus  ponlifex  obedire  tenetur,  nisi  in  tuam 
suppressionem  et  Romance  curicc  exaltationem  tendat,  et  dicas  sanctce  matri 
iuw  ecclesice  reprcesentatce  per  hoc  sacrum  concilium  y,£cce,  mater  pietatis, 
contra  iuas  sanctas  regulas  universce  ecclesice  traditas  gravatur   obedientis- 

ihsima  fiiia  tua,  naiio  Germanica,  et  absque  causa  in  miseram  servitulem  de- 
vorantis  ei  cunctas  pene  opes  deglutientis  Romance  curice  redacta  est ;  et 
nunc,  quia  spiritus  domini  replevit  orbem  terrence  habitationis  nostrce,  quia 
videmus  quod  laqueo  restricti  tenemur  et  maximo  funiculo,  quod  difficile 
hcujtenus  rumpi  potuit,  ideo  iuxta  tria  sancta  prcecepta   conferere    volumus 

20  hunc  laqueum  et  nosipsos  iua  protectione  liberare.  Non  acquiescemus  am- 
piius,  si  Romana  curia  per  quascunque  vias,  sive  gratiarum  sive  reserva- 
tionum,  beneficiorum  collationes  ad  se  traxerit;  non  acquiescemus ,  si  in 
electivis  beneficiis  et  dignitatibus  et  confirmationibus  iuris  ordinem  infregerit; 
non  ad  annatas  aut  annales  contributiones  obtigari  volumus ,  sed  tantum  erit 

25  diligentissima  cura  nostra  strictissimam  obedientiam  in  cunciis  ad  animarum 
saluiem  spectantibus  exhibere,  pati  correctiones ,  visitationes ,  reformationes, 
et  cuncia  quce  ad  saluiem  pertineni,  dummodo  in  illum  finem  a  sede  apo- 
stolica  vel  alio  quocunque  ad  hoc  auctoritatem  habente  fiant.  Necessitatibus 
auiem  universalis  ecclesice  per  nostros  legatos ,  cardinales ,  qui  Romano  pon- 

zoiiftci  assisieni,  consulere,  ac  dum  ita  foret  opportunum,  per  expensas  fa- 
ciendas  coniribuere  non  recusabimus,  dummodo  de  nostro  aui  legatorum 
nosirorum  consensu  subsidia  huiusmodi  imponaniur.  Et  quando  hoc  ita 
fecerimus ,  speramus  coram  deo  ad  nuiia  alia  nos  Romance  curice  obligari, 
et  quicquid  nobis  contra  prcemissa  mandatum  fuerii,  non  ex  mandafo  Chrisii 

^prodire,  et  non  acceptari  posse,  imo  verius  refutari  debere ,  qui  nobis  prie- 
cepii,  quod  patrum  prcecepfa  servare  debeamus.  Ei  sicui  dicii  Gregorius 
^Admonendi  suni  subdiii,  ne  plus  quam  expedit  sint  subiecti,  ne  cum  stu- 
deant  plus  quam  expedii  hominibus  subiici,  compellantur  eorum  vitia  ve- 
nerarf ,  ^c. 

FINIS. 


"   repraefetata  A.         ^*   Cf.  loanii.  XV.  10.         ^e    Gregor.]   Decreti  Gratian. 
part.  II.  caus.  II.  qu.  7.  cap.  57. 


HVTTBMI   OpP.   VOL.  I.  23 


354      CLXIX.   LVTHKBI  AD  8PALAT.  HP.    CLXX.  HVTT.  AD  PURSTENB.  EP.  D.  IVM.  1520. 
WITTKMBKRQJE.  CLXVIIII.  31.  MAL  I5W. 

[MARTINVS  LVTIIERVS] 

SVO    IN    DOMINO     CHARIS8IMO    MAGI8TRO 

GEORGIO    SPALATINO 

DVCALIBVS    A    8ACRIS    ET    LITERIS    INTEGERRIMO     AMICO.  i 

IHESVS. 

Mitto  literas,    mi    Spalatinc,    ad    llultcnuin,    Siccingcn   el    Taubenlieimum 
nostrum.     tui  quaeso  sit  orficii  oportune  eas  curarc,  pnescrtiui  ut  Taubenheim 

suas  statim  bal)eat;   distuli  enim  ipsc  diutius  quam  forte   speraveral 

Responde  et  vale.    Wittembergaj ,  quinla  pentecostes.    Auno  M.D.XX.  to 

Martinus  Lutberus  August. 

CLXVmi.    1  =  Lutheri  epp.  (Ind.  bibl.  n.  57.1.)  I.  fol.  267.         2  =:  ibid.  n.  4.  I. 
p.  451.  n.  230.     Germanice  in  LutJiers  Schriften  von  Walch.  XXI.  605. 


MOaVNTIJE.  CLXX.  [iNEVNTB  M.  IVW.]  A.  1520. 

HVTTENVS  SVO  PHILIPPO  FVRSTENPERGK  SALVTEM.  15 

Quia  promisi  vicissiin  tibi,  opera  siquando  mea  uti  velis,  fore  me 
tibi  obvinm  exposilum  ac  promptum ,  iccirco  nunquam  vereor  operam  luam 
exigere.  Et  nunc  quidem  buiuscemodi  te  curae  involvo:  opus  milii  vehe- 
menter  est  ad  ea  quae  nunc  paro,  Aenea;  Sylvii,  qui  Papa  Pius,  Europa 
atquc  Asia:  in  Galliis  impressi  sunt  libelli,  atque  alio  titulo,  si  recte  me-n 
mini,  Aeneai  Sylvii  Cosmographia  iuscribuntur:  prseterea  libelio  Micbaelis 
Ricii,  quem  de  Regibus  Hispanonim,  Siculorum,  Hunnorum  etc.  con- 
scripsit.     Oro   te  mox  bibliopolam   adi,    eme,    quanti  quanti  veneriut,   ac 


CLXX.    Primum  hic  cditur  ex  apographo  quod  cst  in  MSS.  Barckhardiauis  Guel- 

fcrbyt.     „C0LLECTANEA    DE    VITA    AC     SCRIPTIS     VLBICI     HVTTKNI"     foL  46.     ubi    qUl 

transcripsit,  huic  epistolai  sequcntique,  infra  (31.  Mart.  1522.)  repctendse  pras- 
notavit:  „Ulrici  ab  Hutten  Equitis  ad  Philippum  Fiirstenberg,  Patritinm  ac  Sc- 
natorcm  Francofurtcnsem ,  cx  ipsis  Huttcni  autographis  fi  Gcneros.  Glauburgionini 

Familia   asservatis." 

'  litteras]  qna*  omnes  non  extanl. 

^^  AcnesB  Sylvii  Bartholomnei  Piccolomini  Scncnsis  (nat.  1405.,  papie  Pii  II. 
1458.  f  1464.)  Opera  collecta  Basileae  ex  ofiicina  Henricpctrina  (a.  1571.) 
fol.  edita  sunt,  ibique  Asiam  tractans  Cosmographia  vel  historia  remm  ubique 
gestarum  locornmque  descriptio  p.  281. ..380.,  Europa  p.  387...471.  continetnr. 
"  Dc  hoc  Ricio  Ncapolitano,  professore  publicisquc  muneribus  gravioribus  pri- 
mum  in  patria  sua,  dcindcin  Galliis  functo,  eiusquo  scriptis  nonnulla  v.  ap. 
locher.  v.  HUius, 


CLXX.    HVTT.  AD  FURSTBNB.  KP.      CLXXI.    HVTT.  AD  LVTH.  KP.  D.  4.  IV».  1520.         355 

statim  huc  mitte  in  sedes  lohannis  dc  Hatsteyn.  Ilabes  epistolam  meam  in 
Theologistas.  Rupi  universum  patienti»  carcerem  ac  egredior  qualis  qualis 
sum.  Vale.  raptim.  Moguntite. 

Inscriptio:  Philippo  Furstenbergk ,  Patricio  Francofurdicnsi, 
5  Amico  singulari,  ac  viro  innocenti  sal. 

Huttenus. 


MOaVMTI^. 


CLXXI.  4.  IVN.  1520. 


VIVE    LIBERTA8. 

VLRICIIVS  DE  HVTTEN  EQVES 
10  MARTINO  LVTHERO  THEOLOGO 

SALVTEM. 

Si  quod  ad   ea  quse  magno  istic  animo  paras,   ut  video,   impedimen- 

tum  tibi  intercedit,  necessario  et  amanter  doleo.    Nos  hic  promovimus  non-§.i. 

niliil.  Chrislus  adsit,  Christus  iuvet,  quandoquidem  eius  stata  adserimus, 
15  eius.  obscuratam  pontificjarum  caligine  conslitutionum  in   lucem   reducimus 

doctrinam;  tu  foelicius,  ego  pro  viribus.     Utinam  aut  omnes  ha?c  sentiant, 

aut  se  ultro  isti  agnoscant  ac  in  viam   redeant.     Ferunt  excommunicatum 

te.     Quantus,   o  Luthere,   quautus  es,   si  hoc  verum  esl:   de  te  enim  di-S.2. 

cent  pii  omnes  „Captabant  animam  iusti  el  sanguinem  innocenh*m  con- 
2odemnabant.     sed  reddet   iiUs  iniquitatem    ipsorum,    et    in    maUtia    eorum 

disperdet    eos    dominus  deus   noster".     Ifec   nobis  spes,   li»c   esto  fides. 

Redit  ab  urbe  Eccius ,  beneficiis  a  pontifice  et  pecunia ,  tpiod  aiunt ,  auctus. 

Quid  tum?  Laudatur  in  desyderiis  suis  peccator,  nos  in  verilate  sua  dirigat§.3. 

deus.  atque  igitur  oderunus  ecclesiam  mahgnantium,  et  cum  impiis  non 
2ssedebimus.     Grcumspice  tamen  et  oculos  pariter  ac  animum  habe  adillos$.4. 

intentum.  Vides,  si  nunc  cadas,  qua;  sit  publico  iacfura:  nam,  ad  te  quod 
'    pertinet ,  eo  esse  te  animo  scio ,  ut  malis  sic  mori ,  quam  utcunque  vivere. 

Mihi  quoque  insidiaB  sunt.    cavebo  quautum  licebit.     Si  vi  ingruent,   vires§.5. 


CLXXI.    At  B  =  Indic.  bibliogr.  n.  XXX.  1.2.       C  =:  ibid.  A.        4  =  ibid.  3.  et  4. 
5...8.  =  ibid.  n.  5...8. 

*  epistolara  d.  27.  Mai.  a.  1520.  ^libcris  in  Germania  omnlbhs^  scriptam,  quae 
libro  de  schismate  cxtiil{^endo  prjemissa  ct  p.  349.  sqq.  repetita  cst,  indicarc 
videtur. 

'®  Ad  Martinnm  Lutherum  6. „8,  *•  que  B,  **  conftitucoilu  C.  **  felicius  C, 
4„.8,  «»  Captabant]  Captabunt:  Psalm.  XCIII.  21.  2.3.  ^  malicia  C,  «  Rediit  .... 
quantum  licebit.  transposuit  4.  ^  laudatur]  cf.  Psalm.  X.  3.  sec.  Ilcbr.  deside- 
riis  4.,.8,  in  ver.  dir.]  cf.  Psalm.  XXIV.  5.  «■•  odcrimus]  cf.  Psalm.  XXV.  5. 
malignaciu  C.  *®  publica  4.  quod  praUulerimj  sed  Huttenus  publico  scripserit.  *''  Si 
vi ....  conteninant.  omi8.4,     incurrcnt  corr.  ingrucnt  C, 

23* 


356  CLXXI.    UVTTENI  AD  llABTINVlf  LVTHEBVM  EP.  D.  4.  IVH.   li^20. 

eriint  advcrsum,  iu>n  tanluui  pares,  sed  ut  spero  superiores  ctiain.    Utiiiain 

S.G.  mc  contemnant.  Eccius  me  detulit  ut  tecum  habentem,  in  qiio  falsus  dod 
est:  scmpcr  enim  in  iis  quse  intellexi,  tecum  seusi;  at  nulla  fuit  prius 
consuetudo  nobis:  nam  quod  idem  dixit,  conspirasse  prius  nos,  hoc  roen- 
(ilus  est  in  gratiam  Romani  episcopi.    o  hominem  impudenter  mahim!  Sedi 

$.7.  videndum  est.  ut  iUi  reddatur  quod  meretur.  Tu  confirmare  et  robustus 
esto,  nec  vacilla.  Sed  quid  moneo  ubi  opus  non  est?  Me  habes  adstipu- 
latorem ,.  in  omues  etiam  eventus.  Itaque  consilia  omnia  tua  audebis  post- 
liac  credere  niihi.  Vindicemus  communem  libertatem,  liberemus  oppres- 
sam  diu  iam  patriam*:  deum  habemus  in  partibus:  quodsi  deus  pranobisjo 

S.s.  quis  contra  nos?  Prosciderunt  te  Colonienses  et  Lovanienses.  haic  illa  sunt 
diabohca  adversus  veritatem  couciliabula.  sed  perrumpemus,  pernunpe- 
mus,  adiuvante  Christo ,  strenue.  Illos  vero  decuit  vere  potius,  ubi  ne- 
gocium  incideret,   et  libere  iudicare.     quo  nomine  monui   eos   quadam  in 

$.9.  praefatione,  quam  leges:  mittet  eam  Capito.  Hodie  ad  Ferdinandum  abeo.i^ 
quicquid  ibi  potero,  nostro  bono,  non  cessabo.  lubet  ad  se  venire  .N. 
te,  si  tutus  istic  satis  non  sis,  habiturus  pro  tua  dignitate  liberaUter  et 
adversus  omnis  generis  uiimicos  defensurus  str^enue.  Hoc  terTiut  quater 
$.10.  iussit  ad  te  scriberem.  In  Brabancia  invenient  me  tuae  literae;  isluc  scribe, 
et  amanler  vale  et  in  Christo.  Mogunlia;.  raptim.  II.  Nonas  lunii.  Annos» 
M.D.XX. 

Melanchthonem  saluta  et  Facchum,  ac  bonos  istic  omnes,  iterumque  vale. 
reAog. 

^  eciam  C,  *  Eckius  4,  '  in  hiis  C.  ^  graciam  C.  *®  si  deus]  Paul. 
ad  Rom.  VIII.  31.  ^'  perrumpemus]  cf.  ep.,d.  27.  Mai.  a.  1520.  scriptam,  p.  351. 
«3.14  negotium  5. „8.  **  incidet  C,  **  prflefatione]  libri  de  unitate  eccl.,  supra 
p.  325.  gqq.  exhibita.  pfacione  C.  Hodie  ..*..  ad  te  scribercm  omis.  4.  Ferdinan- 
dumj  Austriae  archiduccm,  Bruxellas.  **  .N.i.  e.Franciscus  de  Sickingen.  **Br*- 
bantia  4.  tue  Ire  C.  litterae  6.  *»  Mogunt.  A.  C.  Mogut.  B,  Moguntii  5...S. 
Mogun:  4.       '^   tiXog  omis.  4. ..8. 

Commodc  hic  subiciemus  locum  qucm  lacobus  Burckhardus  (MS.  Guel- 
ferbyt.  fol.  p.  415.)  in  calce  cpistolarum  Huttcni  ad  Carolom  Ca^s. ,  ad  Alber- 
thum  Card.  Mog.,  ad  Bilibaldum  Pyrck.  inscriptum  enotavit:  „Ludouicus  Ver- 
gerius  cuiusdam  dvfovvfiov,  quem  Vergerios  Austricse  ditionis  sacris  littcris  ad- 
dictissimum  vocat,  libellum  De  natura  et  usu  sacramentorum  (an.  1559.  9.) 
dcdicauit  Comiti  J^alatino  Rheni.  cuius  libelli'  auctor  statim  in  Exordio  explicA- 
tis  quatuor  actionum  generibus  ex  Aristotele,  quod  <^erant  hisce  canssis,  q>V' 
csif  So^oL,  fiovXi^OH  xal  nQoaLQicsi ,  adfirmat  Huttenum  hunc  socium  se  caussc 
Lutheranee  adiunxisse,  d6£o;,  persuasione,  et  inconsulta  imitatione.  Argnmen- 
tum  fuit  iude,  quod  crebro  in  ore  habuerit  temcrariam  hanc  vocem:  Se  mallc 
cum  Luthero  errare,  quam  cum  Pontificiis  recte  sentire". 


CLXXII.    LEONIS  X.  AI)  ALBERTVM  CABDINALEM  MOG.  KP.  D.  6.  IVN.    1520.       357 

!.  CLXxrr.  6.  ivna  1520. 


DILECTO    FILIO    NOSTRO 
ALBERTO  TITLf  gTl  CHRYSOGONI  PRESBYTERO  CARDINALI 
MOGVNTINO  SACRI  ROMANI  IMPERII  PRINCIPI  ELECTORI  &C. 
5  LEO   PP.    X. 

Dilecte  fin  noster,  salutem  et  apostolicam  benedictionem.  Gratissimas  ac- 
cepimiis  circumspectionis  tuae  literas  manu  propria  scriptas,  plenas  amoris  atque 
observantiae ,  in  quibus  quod  postulas  a  nobis  de  tota  illa  permutatiofie  et  re- 
corapensatione  facienda   quid  adbuc  egerimus  aut  posthac  cogitemus  agere  ,  ut 

10  tusR  morem  quantum  dominus  dederit,  geramus  voluntati,  dilectus  Marinus  Ca- 
racciola  notarius  noster,  ad  Ca^saream  Aulam  destinatus  nuncius,  tibi  uberius 
exponet.  Quera  nos  ipsum  cum  et  antea  meditaremur  in  banc  legationem  mit- 
tcre,  eius  quidem  virtute  et  prudentia  adducti.  scd  illa  imprimis  ratione,  quod 
eum  circumspectioni  tuae' gratura  esse  intclligebamus,  supencnerunt  litcrae  tuae, 

i5hoc  idem  a  nobis  requirentes,  quare  omni  cunctationc  discussa  negotium  illi 
statim  dcdimus  ut  acceleraret,  rebusque  omnibus  tibi  communicatis  uleretur  im- 
primis  gratia,  consilio  et  favore  tuo.  Non  enim  te  non  omnia  factunim  cer- 
tura  hal>eraus,  qu%  huic  sancL-e  sedi,  cuius  tu  nobile  membnim  es,  ampla  co- 
gnoveris  esse  et  "honesta.     Quin  etiam  rosara  auream  vetere  instituto  priTpdeces- 

20sorum  nostrorura  Romanorum  pontificum  dominica  quadragesima»  quarta  benedici 
soliLim,  a  nobisque  solemni  more  benedictam  alicui  seculari  principi  mitti  soli- 
tani ,  per  eundem  Mariuum  nuncium  ad  circumspectioncm  tuam  dono  misimus, 
ul  ad  principem  quidem  electorem,  verum  tamen  novo  exemplo;  sed  omnia  in- 
dicia  lienevolentiae   erga  te   nostrae  satis   uobis    iusta  et  ad  innovandimi   aliquid 

^^videntur  esse.  Quare  circumspectio  tua  gratum  illud  niunus  accipicl .  quod  ctsi 
rayslicuni  est  magnasque  habet  in  se  sacrarum  rerum  interpretationos.  tamen 
ad  ceteras  adiunctura  est  pignus  amoris  surami  in  te  nostri.  Sed  de  omnibus 
circumspectio  tua  a  pra?dicto  Marino  nuncio  nostro  plenius  fict  certior.  cui  fidera 
oranem  habebit.     Datura  Rorase  apud  sanctum  Petrura  sub  annulo  piscatoris  dic 

30  VI.  lunii  MDXX.    Pontificatus  nostri  anno  octavo. 

la.  Sadoletus. 


CLTXXII.    1  =  Monum.  piet.  (Ind.  biW.  n.  65.)  II.  p.  46.  sq.       2  =  Genles.  1.  c.  II. 

p.  10.  sq.  Monumentor.         3  =  cf.  Abrahami  Sculteti  Annales  cvangelii  renovati, 

infra  ad  nnm.  clxxviiii.  citt. 

*•••*  AD,ALB£BTVM  MOGVNTiNVM  LEO  p.p.  X.  2.  Huic  epistobe  cum  iuferiore^ 
num.  CLXXViiii.  Miepins  snperscripBit  ^EpistolflcSadoleti  ad  Archiep.  Mogimtiniim. 
•  nostram  salutem  i.  '  atqiie]  et  2.  *"  dilectisaimiis  2.  *"•*'  Carraciola  i. 
"  Cesaream  2.  Aulam]  maiestatem  i.  "  et]  etiam  2.  *^''**  quod  ...  tuiel  quA 
eum  Celsitudini  tuae  /.  •*  litterse  2,  **  illi  omvi.  2.  *»  etiam]  &  i.  *®-*^  pre- 
decessorum  /.  **  solenui  i.  3,  **  donum  2,  bcnedicta  1,  "  benivolentia  2. 
etj  etiam  3.       etsi]  &  /.      **  circumsp.]  Celsitudo  /. 


358         CLXXIII.    MELASCHTH.    AD   lO.    HE88.    KP.       CLXXIV.     COCHL.  ▲!>  MBCU.  ET. 
WITxAgBEBG.E.  CLXXUI.  S.  in.  lc». 

lOHANNI    HE.^80    VRATLSLAXI.E 
[PIIILIPPVS  MELANCHTHON  S.] 

Salve.    ini   llesse.    fniler   carissime.     Cum  »liis  multis  e\  caasis,  tum  hx 
omnium  prima  iucumlis^inKe  uiilii  lilene  luae  ruenint.    quod  signifieos  adversttii) 

te  quo<|ue  Sadtluc;eos    riirere Invitat   ultro  Martinuni  FnntiKO» 

de  Sickingen,  et|uiluin  (■eriiiania'  rarum  decus.  Huttenus  ad  Ferdinandum  Caroli 
fralrem  proliciscilur,  viam  faclurus  lil»ertati  per  maiimos  principes.  Qaid  noii 
speremus  igilur? Octava  lunii.  NDXX. 


CLXXIII.     Con»tt8  Reformatomm  ed.  C.  G.  Bretschneider.  Vol.  L  HaL  18W.  4».ii 

p.  201.  n.  78.  (.,Kx  autographo  iu  Cod.  Rehdi^.  Vol.  V.  corante  S.  V.  Schulzlo.  Apo- 

graphnm  inest  Cod.  Bav.  11.  p.  001.  Episftola  et  in  Lihro  VL  pAfT.  ^L  exstat".) 


rRAXCOFVBDI*. 


CLxxnn.  n.  iTx.  i!.n. 


lOANXES  COCHL.EVS  BILIBALDO  PIRCKHEIMERO 

8.  P.  D.  t& 

§.  I.  Apud  fratres  pnedicatores  e\  imlustria  nullas  ad  te  literas  scripsi,  obse^ 

vandissime  dominc  Bilihalde,    quod   putaham    tibi   niinus   gratuni   fore  vel  mini' 
mum  cum   illis  negotium.     Veuit  deinde  gener  tuus  ei  Uollamlia,    quem  lileris 

§  2.  onerare  uon  ptdui  propter  cituiii  eius  tliscessum  occupatioiiesque.  neque  tameii 
grave  milii  ad  le  argumeutum  sul»erat,  nisi  qiiod  de  caussa  loannis  Reuchlin.  inii 
cuiiis  transaclione  testis  asliti,  paiicis  lihi  verum  scribere  volebam.  Erant  a  Fraih 
cisco  Sickingen  tres  doctores  pri»ciiratorio  nomine  huc  missi  ex  Spira  et  Vomialia. 
ut  rem  componerent.  Nihil  niagis  an\ium  fratrilHis,  sed  opportuna  multumqoe, 
ut  niihi  videtur.  aHjua  inita  esl  via,  utritiue  parti,  ni  fallor,  tolerabilior  qnam 
curia  Roiiiana.  Ferunt  a  fralribiis  provincialiter  collatum  esse.  ut  mulcta  Spi-» 
ren.sis   sententiae   persolveretur,    quti   de    nihil   certi    hal>eo,    neque    interrogare 

§.^.  curavi.    Id  mihi  ut  lesti  constat.  qutNl  fratres  pn>vincialiter  constitiienint  in  i^rbe 
Roma  procuratt)res  lacobiim  Ouestenbergium,  loannem  Coritium,  (^fiarem  Wirt, 
loannem  Pcuem  et  lotltKrum  Eginger  ad  sollicitanduro  apiid  pontificem.   ut  tota 
illa  caussa  sopiatur,  cum  honore  utriusque  partis,  ne  ullius  Isedatur  fama.    Vidisi 
deinde  supplicalionem  fratrum,   qua  provincialiter  pfmtilicem  oraut  cum  honori- 

1.5.  fica  loannis  Reuchlin  mentione,  ut  caussam  illam  perpetuo  extinguat.  De  Luthero 
atlmodum  raro  hic  quicquam  audio.  Triduo  curo  pnedicatoribus  disputavi  publice 
eonim  more  ac  rogatu  quoque,  sed  Lutheriani  omnino  nihil  proponebatur  non 
pnetennisissein  certe  quiu  pro  eo  arguissem,  si  qua  extitisset  illius  matena.fi 
Vidi  autem  et  eiiis  et  alterius  cuiustlaui  respoiisiones  contra  Colonienses  et  Lo- 
Tanienses   fortissimas   sanc  et   vere  Gennanas.      De  dialogis  scripsit  mihi  etiam 


CLXXim.  Henmann.  <Ind.  bihl.  n.  70.>  p.  48...50. 

•  loaimi  Br.    •  *  Ilesse  om.  c.  Bav.      aliis  c.  Bar.  alias  cttt.     '  de  om.  c.  Bm 
**• "  Bononien.  (pro  Lovanien.)  edit.      "  dialogis]  Hutteni.  Fortima  kc. 


CLXXIV.    COCHL.AD  PIBCKII.    CLXXV.  AGU.  NKTTESH.  AD  BRENN.  EP.  16.  IVN.  1520.     359 

m 

Adclman ,  sed  nihii  adhuc  vidi.    Paiicis  diebus  his  ad  mc  ox  Mogiiulia  scripsit  Fa-  §.  K 
britius  Capito,  cuius  conciones  hic  quoquc  vel  maxime  laudanlur;  pelil  in  posterio- 
rihus  literis.  ut  uiiltam  sihi  opera  Ciceronis  omnia  in  forma  porlatili  de  liltera  Ai- 
dina.     inquisivi  hic,  sed  frustra.    nou  scio  alium  certe  qui  te  possit  aut  facilius  aut 

scommodius  ea  in  re  morem  gcrere:  halies  ad  nutum  mercatorcs  Veneti.inos»  qui 
nihil  tibi  denegant.  obsecro  tc,  si  grave  uon  sit»  homini  inservias:  novi  quod 
virum  diligis.  pretium  tibi  integerrime  restituetur,  me  sponsore,  immo  et  de- 
bitore.  Si  orationes  Ciceronis  Aldina  non  halieat  impressio,  altcrius  pelit  im- 
pressionis,  modo  sint  in  forma  portatili.  •    De  Hutteno  id  heri  a  doctore  Glau-§.6. 

loberger  accepi,   ([uod   iutra  octo   dies   ex  Mogimtia  abierit  versus  Iloliandiam  ad 
Ferdinandum.     addidit  centum  ei  llorenos  esse  numeralos,  se  prpcuratore»  iussu 
reverendissimi  domini  Mogunlini.     Siquid   boni   habe»  de  Georgio  nostro,  rogo§.7. 
inter  rescribendum  commemores  mihi:    nou  possum  pro  iuvene  uon  esse  solli- 
citus,  cui  tantum  est  ingenium.    Bene  vale  et  antiquo  me  quieso  fove  patrocinio. 

^•'^Meus  Philippus  Furstcnberger  iam  hinc  discessit  rusticatum  simul  cum  uxore  et5.«. 
filiabus  in  Rinckau,  ad  quem  ego  fmita  residendi  necessilate  procul  dubio  si  vi- 
vam  descendam,  ut  Moguntio;  quoque  amicos  parem.     Saluta  generos  tuos  libe-§.9. 
ro$que  verbis  meis,  inprimis  parvulam  illam  neptem  tantopere  antc  a^latem  fa- 
cundam  ac  iucundam.    £x  Francof.  pridic  Idus  lunii  Anno  1520. 


20     COLONI.K.  CLXXV.  •C.  IVN.   1520. 


HENRICVS  CORNELIVS  AGRU>PA  [AB  NETTESHEIM] 
lOANNI  ROGERIO  BRENNONIO  S.  D. 

Salve,   Brennoni,   et   quomodo  apud   nos   literarum   militia   valeat,   accipe.  §.i. 
Pugnatum   est   hactenus   in    theologistas,    et   contra   prajdicatores    illos   validos 

25  mcndicantes  fraterculos  belligeratum  est,  donec  magnus  illc  princcps  Astorotus, 
hoc  esl  iUe  Capniomastix  lacobus  Ilochstratus,  ordinis  pra^dicatonim ,  h»rctico- 
nun  magister,  Coloniensis  conventus  prior,  ad  interneciouem  omnis  fidei,  do- 
ctrin»  et  honoris  cum  universis  sibi  adhiPrentibus  Coloniensibus  theosophistis 
victus  et  profligatus  est,  ipsique  fratres  praedicatores  per  universam  Germaniam 

sopaccm  a  Capnione  et  Francisco  Sickingo  quibuscunciuc  conditionibus  ilhm  acce- 
pturi  essent,  deprecari  coacti  sunt.     Sed  audi  maiora,   verum  non  tam  la»ta  et§.2. 
quorsum   audacium   aliquot    hominum    pnegrediatur   audax    temeritas.     Fuit   hic 
apud  nos  Huttenus  cum  aliquot  Lulheranae  faclionis  asscdis,  qui  nunc  in  Cur- 
tesanos,  ut  vocant,  Romanosque  legatos  calamiim  slriiigunl;    ipsi  eliam  Roinano 

3&  pontifici  infensi  magnas  sedititmes,  ni  deus  provideat,  concilaluri,  dum  singulos 
Germaniae  principes  et  potentatus   magnis  persuasionibus  adhorlantur,    ut  excu- 


CLXXV.      HENBICI    CORNELII  |  AGRIPP^  |  AB     NETTKSHEYM ,    |  AlilCAT^    MILITI^    EQVI- 
TI8   I  AVBATI,  ET  IVRI8  VTBIVSQVE  |  ac  MedicinSO  Doctoris,   I  OPKBA.  j  etC.   I  LVODVNI.  I 

PEB  BEBiyGOS  FBATBE8.  |  8^  tom.  II.  p.  772.  sq.  sive  Epistolar.  lib.  II.  num.  liv. 

"  Georg.]  Geudero.      "  Rinckau]  Rheingau. 

•*  De  Comelio  Agrippa  ab  Nettesheim  Agrippjnensi  (nato  a.  1487.  f  a«  1535.) 
vide  post  alios  Meiners  Lehemheschreibh.  beriihmter  Mdnner.  ZUrich.  1795.  8**.  vol.  I. 
p.  213...406.    Brennonius  parochus  Metensis  AgrippsB  discipulus  fuit. 


360      CLXXV.  AGR.  NETT.  AD  BBENN.    CLXXVI.  TETTL.  AD  ALBEBT.  EP.  D.  5.IYL.1520. 

tianl  Romanum  iuguni»  quoniadraodum  populus  Israel  olim  excussit  iugiim  do* 
nnis  David,  reccsscruntque  dccem  Iribus  Israel  domo  David  usque  in  diem  baoc 
dicenles  *OuaB  est  pars  nostra  in  David  vel  quae  haereditas  in  filio  Israel?  vade 

§.3.  in  tabernacula  tua.  Israel*.  Sic  et  isti  clamant  *Qua?  est  pars  nostra  inter  Ro- 
,manos  aut  qut-c  hsereditas  nostra  in  episcopo  Romano?  Nunquid  non  sunts 
«primates  et  episcopi  in  Germania,  ut  usque  ad  pedum  oscula  indigne  subiicia- 
,mus  nos  episcopo  Romano?  Relinqyat  Romanos  Germania  et  reverlatur.  et 
,iam  revertetur  et  converlatur  ad  primates  et  episcopos  el  pastores  suosl*  Vides, 
quorsum  ista  tendunt .  et  iam  principes  aliquot  et  respublicae  islis  aures  pne- 
bent.  Quid  C«esaris  valitura  sit  autoritas  nescio:  ego  certe  contemplatus  bo-i9 
inincm   tolum  Salurnium    nibi)    in    illo    bonae    spei  reposilum  habeo:    ipsa  quie 

9.4.  sequuntur  tempora  doccbunl  qiialem  nobis  elegimus  Gaesarem.  Ego  adhuc  per 
hunc  annuiu  ColonitC  me  continebo:  verc  proximo  migrabo  nirsus  in  Sabau- 
diam.  Mitto  ad  te  dialogum  cui  nomen  henno  rvsticvs.  qui  in  odium  Ar^ 
cimboldi  legati  hic  conscriplus  est.  autore  Sobio.  tu  mitte  residuum  Marciis 
Daina.sceni  atque  experimenlum  Tyrii.  el  quid  Herbantia  vestra  metamorphosis 
valuerit.  scribc,  et  vale.     Ex  Coloni^.   16.  lunii.  1520. 


CLXXVI.  "i.  IVL.  15». 


•     VALENTINI  A  TETELEDEN 

EPISTOLA    AD  20 

ALBERTVM  EPISCOPVM  ET  ELECTOREM  MOGVNTINVAL 

Reverendissimc  et  illuslrissime  in  Christo  pater  ac  domine,  domine  obsenan- 
dissime.  humillimam  commendationem»  Clarissimus  vir  dominus  Hieronymus  Alean- 
der.  natione  Italus,  palria  Terviscitus.  moderni  Leodiensis  episcopi  olim.  et  nunc 
reverendissimi  el  illuslrissimi  domiui  cardinabs  de  Medices  secretarius,  ac  sumrai^s 
ponlificis  bibliothccarius.  Hebraice,  Grwce,  Latine  apprime  doctus,  qui  reveren- 
dissiniie  et  illustrissim<e  dignitati  vestrae  has  lileras  reddit,  sedis  apostolicae  per 
pontificem  ad  sacram  Ciesaream  et  catliolicam  maiestatem  nuntius  mittitur:  Euni 
tum  quod  mihi  semper  fuerit  cognitus.  tum  quod  nomine  pontificis  apud  re- 
vercndissimam  ct  illuslrissimam  dominationem  vestram  de  plerisque  negotiis,M 
ut  ab  ipso  factus  sum  cerlior,  acturus  esset,  vacuum  meis  literis  abire  non 
sum  arbitratus:  Habet  multa  de  fratris  Marlini  Lutters  novitate,  et  Llrici  Hut- 
tcu    temeritatc,    ob  editos  in  publicum  in  sedem  apostolicam  et  personam  pon- 


CLXXVI.    Introductio  in  historiam  evangelii  seculo  XVI.  renovati  authore  Dan. 

Gerdesio.  Groningae.   1744.  4^  tom.  I.  Mouumentor.  autiquit.  p.  147... 148.    (Parti- 

culam  epistolne  malo  rcpetit  Muncb.  Opp.  Hutt.  III.  p.  508.) 

3  Israel]  Isai  III.  Reg.  XII.  10.  «  pedem  edit,  '  reveratur  edit,  »  (i,  e, 
Satumo  regnante  utntm  natum  an  electum  dicere  velit  Agrippa,  nescio)  Satumium  e$se 
non  Huttenum  (ut  Meiners  Lebensbeschrcibungen  III.  p.  199.  not.  f  interpretatua 
est)  dicit ,  sed  Carolum  V.  imp,  sic  appettat  Agrippa,  "  §  4.  De  his  in  prwceden- 
tihus  et  in  sqq,   epp,   pluribus  agitur,       "••*  Subaudiam  edit. 

*®  Hunc  „Valentinum  a  Tctleben,  I.  V.  D.  aliquot  annos  Romie  versatum, 
et  multamm  ecclesiarum,  Mognnti»,  Magdeburgi,  Francofordi  ad  D.  Bartholo- 
maeum,  et  Hildesicnsem  canonicum  et  archiepiscopi  Moguntini  in  iudiciis  vica- 
rium,  con.senticntibus  suffragiis  episcopum  elegit"  collegium  canonicorum  Hilde- 
siensiura  a.  1537.  Chytraji  Saxonia.  Lps.  1611.  fol.  p.  375.      *^  vestras  Gerd, 


CLXXVI.    TETTL.  AD  ALB.  MOO.  EP.    CLXXVII.    MELAN.  AD  8PALAT.  EP.  D.  1520.      361 

lificis  famosos  libellos,  cum  revercndissima  ct  illustrissima  domiuationc  vcstra 
commentari,  prapsertim  quod  famiiiaritas  Hutteni  qui  reverendissimae  et  illuslris- 
simaB  dominationi  veslric  sempcr  curiam  dicilur  secutus,  et  locus.  fn  quo  libelli 
impressioni  dali  fuerunl,  civitas  scilicet  Moguntina,  nonnullis  in  Urbe  non  levem 

^contra  reverendissimam  et  illustrissimam  dominationem  veslram  suspitionem  pe- 
pererint.  Apud  eundem  dominum  Ilieronyminii  in  excusationcin  reverendissimae 
et  illustrissimae  dominationis  vestraR  mullis  verbis  egi,  primuni  ({uod  Huttenus 
curiam  reverendissima;  et  illustrissima».  dominalionis  vestra»  non  seqiierelur,  ne- 
que  pro  faniiliari  ab  eadem  habitus  fuerit:    deinde  qiiod  libellus  ille  Moguntiae 

lOpraeler  volunlatem  seu  vscicntiam  reverendissima^  et  illustrissim.c  dominationis 
veslrae  forniis  expressus  fuerit,  vel  eo  maxiine  coniici  possit,  quod  reverendis- 
sinia  et  illustrissima  dominatio  veslra  in  tota  Gerinania  iiniciis  seinpcr  sedis 
apostolicae  clypeus  fuerit,  eiusque  libertatem,  dignitatem,  bonorem  atque  com- 
modum  fortiter  et  constantissime  semper  asscruerit  tutataciue  fiicrit,  et,  ut  mihi 

isvidebalur,  satis  sibi  excusatio  eiusmodi  probabilis  et  rationabilis  pro  revcren- 
dissima  et  illustrissima  dominatione  vestra  videbatiir:  (Jiiamobrem  opene  pre- 
liura  fore  sum  ratus,  posteaquaiu  teiupore  aliqiio  ipse  apud  reverendissimam  el 
illustrissimam  dominationem  vestram  fuerit  commoratus,  ut  etiam  ad  pontiiiccm 
pro    uberiori    sanctitatis    suae   satisfactiono    et    mitigatione    et  reverendissimae  et 

20  illustrissimae  dominationis  vestr^e  excusatione  literas  perscribat.  Dc  qua  re  re- 
verendissimam  et  illustrissimam  dominationem  vestram  admonuisse  sat  erit,  cui 
me  humillime  et  officiosissime  commendo.  Dat.  Roine,  die  quinta  mensis  luiii. 
Auuo  1520. 

E.  Rmae  et  Illma' 

25  D.   V. 

humilis 
Capcllanus 

Valenlinus  de  Teteleben  Doctor. 
Rmae  in  Xpo  patri  &  Illmo    principi   et  Dno  Dno  Alberto  tt*  Sancti  Griso- 

30        goni  S.  Ro.  Ecl'.  Presbro.    Cardinali  Germanife  Primati  &  Sacri  Rom.    Imperii 
Principi  Electori  &  Domino  meo  observandissimo. 


WITTENBEROiB.  CLXXVll,  P08T  M.  IVN.  A.  1520. 


OPTIMO    VIRO 

DOMINO  GEORGIO  SPALATIXO 
35  PATRONO    SVO    AC    DOMINO 

[PHILIPPVS  MELANCHTIION  S.] 

Salve,    mi   carissime   Spalatine Mitto  Erasmicam  et  Hutteni- 

cam    epistolas,    ut  videas.     Vides   de   Martino   alterum   orbis   universi,    alterum 

CLXXVn.  Corpus  Reformatorum  ed.Bretscbneider.  VoL  L  HaL  1834.  4».  p.  262.  sq. 
n.  87.  (,,Ex  autographo  in  Cod.  BaHJL  F.  101.  cpist.  25.") 

•  libelln.s  ille]  dialogi  Fortnna  etc. ,  ex  quibus  Trias  Romana  Romanensihus  mi- 
nime  piacere  potuit,       ^  XV]  i.  e.  tituli  H.  Gerdes. 

"  Hutteni  ad  Lutherum  d.  4.  lun.  Bcriptam  ep.  qnam  Bnpra  p.  355.  sq.  exhi- 
buimu.s,  volt.  Erasmicam  autem  ad  Albertum  Mog.  'nonnihil  D.  Martini  Lutheri  ne- 
gocium^  attingentem,  Lovani  Calen.  Nov.  a.  1519.  scriptam,  a.  1520.  publlcatam. 


362      CLXXVIII.  ERA8M.  AD  fiPALAT.  EP.    CLXXIX.  LEON.  X.  AD  ALB.  MOQ.  KP.  D.  12.  IVL. 

t 

nobililatis  «lecus  optiinc  seutire.  l)e  reliquis  alias.  Vale,  ArHx.  WiUcnibergx. 
Res  liic  tranquilla;  sunt.  nuilta  scio  ad  te  scribi  duriora  quara  pro  re.  Domi- 
num  orcrous^qui  suas  litcras  fortunet.  Pliilippus  tuus. 


LOVANTI.  CLXXVm.  6.  IVL.  1520. 

ERASMVS  ROTERODAMVS  GEORGIO  SPALATINO  S.  D.  5 

Alex.ander  iuvenis  longe  candidissiiuus  reddidit  mihi  tuas  literas  cxoptatis- 
siraas  una  cum  duobus  noraismatts,  optiuii  principis  tui  vivani  imaginera  nohis 
referentibus;  quo  sane  dono  raagis  suni  exbilaratus  quara  si  raihi  misisset 
auri  talentura  Atticura:    ille  sc  raibi    raisit   argenteum   ct  aureum,   cgo  roc  vi- 

cissiro  illi   roitlo   a^reura :    utriusque  racritis  respondet   raatcria lo 

Scripsr  nuper  Pbilippo  Mclanchthoni,  scd  sic  ut  eadcra  opera 

putarira  rae  scripsissc  Luthero.  Precor  ut.Christus  optiraus  niaxnnus  Lutheri 
stilura  et  aniraura  ita  teraperct,  ut  pluriraura  adferat  fructus  evangelic<e  pietati, 
racnteraquc  raeliorera  det  (piibusdara,  qui  cura  ignorainia  Christi  suam  quxrunt 
gloriam,  qui  cum  illius  iactura  suura  quierunt  lucruni.  In  caslris  eonim  qui^^ 
Lutherura  oppuguant,  multos  video  qui  mundura  spirant  raagis  quani  Christnn]. 
ct  tanien  utrinquc  peccatur.  Utinara  Huttcnus  fcniperasset  stilo  suo,  cuius  in- 
geniura  arao  unice.  Optarim  Luthcrura  ab  istis  contcntionibus  aliquantisper 
conquiescere  ac .  rera  cvangelicani  tractarc  pure ,  non  adraiitis  affcctibus ;  for- 
tasse  res  aliquanto  raclius  successcrit:  nunc  ct  bonas  literas  degravat  invidia.20 
nobis  cxitiabili,  ipsi  iufrugifcra;  ct  periculura  est,  nc  publica  nionira  corru- 
ptela,  cui  nenio  non  fatetur  opus  fuisse  publico  rcracdio,  ccu  pcstis  exagitata 
niagis  ac  raagis  scse  confirract.  Ncc  serapcr  cst  proferenda  veritas,  ct  magui 
refert  quoniodo  proferatur.  Bcne  valc,  vir  optirae,  raequc  principi  tuo  com- 
mendatura  facilo.     Lovanii  prid.  Nonas  lulii.  Anno  M.D.XX»  ^ 

Erasmus  ex  animo  tuus. 

CLXXVIII.     1  =  Erasmi  Epp.  (Ind.  bibl.  n.  53,1.)  p.  523.       2  =:  ibid.  53,2.  p.  463. 
3  —  ibid.  53,3.  p.  441.  sq.     4  =  ibid.  53,4.  p.  643.  XIIL  40.     5  ==  col.  559.  n.psii. 


CLxxvnn.  n,  ivl. 


DILECTO    FILIO    NOSTRO    TITVLI    8ANCTI     ORISOGONI     PRESBYTERO  » 

CARDINALI  MOGVNTINO  SACRI  ROMANI  IMPERII  PRINCIPI  ELECTORI  ETC. 

LEO    P.  P.   X. 

Dilecte  fdi  nostcr,  salutcm  et  apostolicara  benedictionera.     Allatus  ad  nos 
est  liber  a  ([uodani  Ulricbo  Uutteno  vcl  faclus  vcl  rcpertus   sub    prooemio  qui- 


CLXXVnil.      1  =  Monum.  piet.  (Ind.  bibl.  n.  65.)  H.  p.  47.  sq.  2  =  Gerdcs. 

1.  c.  11.    p.  11.  12.  Monnmentor.  3  =:  Burckhard.   IL    p.  49...51.    (gj  Miegio.) 

*  foelix],  fautor  edid.  Bretschn. 

^  Nec  etc.]  Ecce  totum  Erasmam.      **  Lovanio  6,  lulii,  Anno  1520.  5. 

"  Epistola  U.  ad  eundem  leo  p.  p.  x.  2,      ^  Ulrico  1,3.      procmio  i>4. 


CLXXIX.   LEONIS  X.AD  ALBERT.MOO.  EP.  D.  12.  IVL.  1520.    CLXXX.  ALBERTI  RESP.       363 

dem  ipsius  tantuni  contumeliaruni  in  hanc  sanctam  sedem  cuntinens.  ut  indi- 
gnissimis  et  rcbus  ct  verbis  omnia  sint  referta,  Quem  cjui  ad  nos  attulerunt, 
cum  et  alios  se  eiusdem  liibros  babere  diceront  aliquanto  deteriores,  ipsi  qui- 
dem  viri  gravissimi  el  doctissimi    graviler  couimoti  et  jegerrime  ferentes  popo- 

&sccruul  a  nobis  omnino,  ut  severitate  omui  tantam  acerbitatem  homiuis  parum 
modesli  vindicandam  putaremus.  scd  nos  ex  nostra  et  aposlolica  mansuetudinc 
etsi  rem  minime  probabamus,  tamen  cum  quapreremus,  quinam  ille  essct»  in- 
telleximus  eum  circumspectionis  tua?  familiarem  esse,  quin  eliam  nobis  ostensus 
locus   est,   impressos   hos    libros    scilicet    in  civitate  {ua  Moguntia  fuisse,    quce 

lOreg  magnam  in  nobis  commovit  admirationem ,  cmn  nec  noster  in  circumspe- 
ctionem  tuam  perpeluus  et  singularis  amor  crcderc  nos  sineret  te  volente  ita 
essc  faclum,  et  res  ipsa  pene  cogeret  credi  ante  oculos  tuos»  in  sede  tua,  a 
luo  domestico  et  familiari  non  potuisse  edi  tanlum  scelus  in  aperlum  tc  igno- 
rante.     Itaque  cum  in  eam  polius  opinioncm  dcclinemus,    hivc   ad    tuam   scien- 

i&  iiam  non  pervenisse ,  hortamur  circumspectionem  tuam  in  domino ,  et  ab  eadem 
qua  tc  prosequimur  bencvolentia  requirimus,  ut  interponere  auctoritatem  tuam 
eflicereque  velis,  ut  lalium  compressa  tcmeritale,  qux  in  hanc  sanctam  sedem 
iniquis  animis  eflerunlur,  aut  ad  modestiam  se  convertant,  aut  ea  in  maledicos 
severitalis  tua;  indicia  edantur,    quo*  et  ipsos  et  ca^eros  possint  a  lanla  petu- 

2*lantia  coercere.  Quod  circumspectionis  tua?  lionori  inprimis  ac  dignitati,  quic 
huius  sancta*  sedis  uobiie  membrum  est,  eril  consentaneum.  Datum  Romac  apud 
sanclum  Petrum  sub  annulo  Piscatoris  die  XII.  lulii  MDXX.  Pontilicatus  noslri 
anno  octavo.  la.  Sadoletus. 


CLXXX. 

25  Statim,  ne  argumcnti  contimiationem  internimpamus ,   subicienda  esse  vide- 

tnr,  quamvis  paulo  post  scripta  sit,  pra;sertim  cum  dicm  ipsa  non  indicet, 

[MOOVNTliE?]  [m.  IVL.?  A.   I5?0.] 

ALBERTI  MOGVNTINI  AD  LEONEM  X.  P.  R. 

responsio  1520.  cx  MSS.  Capitonis. 

30  Beatissime  paler  et  domine,    domine  clcmeutissime ,    post  humillima  beato-f.i. 

rum  pedum  oscula.     Vicesimo   quinto  «die  Octobris   accepi    quinquc    brevia   qua 
decet    reverenlia    et   observatione   a   revcrendo   domino   Marino  Caracciolo   et  a 

4  =  Hutt.  MUnch.  III.  p.  567.  sq.  (ex  Bnrckh.)^  qui  inscripsit  ,,Fragmentum  epi- 
stolse  Leouis  X.  ad  Albertnm  ...  in  qna  de  Uuttcni  adversus  Ciiriam  Romanam 
tentaminibus  vehementissimc  queritur,  eiusque  oppressionem  exoptat".  (,,Abrah. 
Scultetus  Annal.  Euangel.  renov.  Dec.  I.  ad  ann.  1520.  ex  autographo  Leonis 
excerpta  qusedam  dederat".  bvrckh.) 

CLXXX.     Dedimus   hanc   ep.   ex    1)  Gerdcs.   1.   c.   II.   p.  12... 14.,    unde   rcpetiit 

2)  Christian.  Wilh.Spieker,  Gesch,  Dr,  Martin  Luthers.  Berol.  1818.  8.  L  p.  167...169. 

appendicis;  ex  hoc  3)  Hutt.  Miinch.  III.  p.  569.. .572. 

'  qnum  3.  et  sic  (nfra.      *  egerrime  2,      *  ut]  et  /.      '  probamns  4,      •  sci- 
licet  omis.  4,  Mag^ntia  2.         **  psene  3,         "  benivolentia  2.         *^  sanctam 

omig.  1.  3,        *•  ind.  tuee  sev.  2. 4.        •»  cohorcere  2.  4.         imprimis  2,        **  Da- 
tum  e(c.  omis,  4. 


364  CLXXX.    ALBERTI  MOO.  AD  LEONEK  PP.  X.  BE8P.  D.  M.  IVL.  [?]  J620. 

$.?.  domino  Hierouvmo  Alcandro,  nuntiis  sanclilatis  vestrae.  Primo  significatur, 
qucmadmodum  sanctitas  vestra  domiuo  Caracciolo  negotium  dederit  et  abman- 
daverit  nuucium  ad  Ca^saream  maiestatem,  quod  illum  mihi  gratum  inlellexisset, 
simulque  rosam  auream  consecratam  gratissimum  munus  dono  mittil;  altero 
jir.Tcipit  sanctitas  vestra.  ut  cidem  domino  Caracciolo,  deinde  tertio,  ut  et  do-s 
mino  liicrouymo  Aleandro  nuncio  pcpnaliter  misso  ad  exsequendam  bullam 
Lutlicrii  diligenter  et  studiose  adsim;  quarto  vero  praescribil,  qua  via  mibi 
incedendum  ad  excitatam  a  Lutherio  haeresin  exstinguendam ;   postremo  de  Hut- 

§.3.  teno  compescendo.  Pringpio  itaque,  bcatissime  pater,  habeo  gratiam  maximam 
sanctitati  vestrie,  tum  quod  dominum  Caracciolum  miserit  nuncium,  ut  videturio 
idoneum  et  utilem  sanctitati  vestrie,  cuius  equidem  honorem  et  commodum  re- 
spexi  iu  eo  expetendo,  tum  quod  auream  rosam,  hoc  est  solenne  munus  et 
aniino  meo  longe  omnium  gratissimum,  donavcrit,  qu!e  res  novo  vinculo  meum 
obsequium  vestrae   sanctitati  astrinxit,    ut  qui  pridem  fui  dihgentissimus,  modo 

§.4.  sim  multo  diligentior  ad  obcdienti(p  officia.  Nam  hactcnus  licet  iniussus.  debiliis 
tamcn  memor  magna  sedulitate  laboravi,  non  solum  Hutteni  libellos  flagitiosos 
auferre  de  manibus  lectorum,  qui  publicati  erant  priusquara  eius  rei  vel  lenuis 
suspicio  ad  me  veniret.  sed  etiam  seditiosissimos  furores  Lutherii  ctiamnum 
subnascentes  oppriniere  studui.  et  in  hoc  commonefcci  primum  quantum  scio 
sanctitatem  vestram  qui  uunc,    proh  dolor,  vastissimo  quodam  iucendio  prope-20 

§.5. modum  universam  Germaniam  corripuerunt.  Equidem  vero  nihil  non  tentavi, 
quod  ex  consilio  theologorum  el  iurisprudentum  acceperam  ad  rem  fore  cou- 
ducibile.  Praeterea  abalienavi  a  ine  quoscunque  olfeceram  abalienatos  a  studio 
sanctitatis  vestriP,  quod  videre  cst  in  Ulricho  Hutteno,  nuper  carissimo  mihi, 
qucm  famulitio  ineo  statim  exclusi,  postquam  eram  certior  factus  de  libello.w 
quem  srripsit  in  reverendissimum  cardinalem  S.  Sixti.  deinde  ex  MagdeJ)urgensi 
dicpcesi  Mogunliam  reversus  cognovi  abominanda  quaedam  ab  eodem  illic  publi- 

§.6.  cata  et  excusa  a  cive  quodam  Moguntino.  Nihil  potui  in  Huttenum,  qui  se 
muuitissimis  arcibus  in  hunc  usque  diem  continet,  et  fortissimam  manum  cqui- 
tum,  ut  audio.  congregarc  potest  quoties  ei  lubitum  est,  adeo  ul  mihi  propeao 
formidabilis  sit.  Egi  quod  res.  tulit:  omisso  Hulteno,  cuius  copia,  uti  dixi. 
non  crat.  iuiuriam  atlentatam  in  impressore  vindicavi,  quem  novo  exemplo  per 
lictores  in  carcerem  durissimum  coercendum  curavi,  obsecrantibus  etiam  multis 

§.7.  ex  proceribus  ne  facerem.     Deinde  cavi,   ne   quis   ciusmodi   contumeliosa  et  in 
diminutionem  auctoritatis  sanctae  scdis  Romauc^e  scripta  venderet  aut  emeret  subS5 
mcis  diffcesibus.     Quo  edicto  simul  compjexus   suin  Lutherana,    tametsi  ea  su- 

§.8.  periorc  anno  studiosissiine  prohibuerim.  Caeterum  quid  subinde  conatus  sim 
apud  reliquos  principes,  perlongum  est  narrare;  .tantum  dico,  sicut  rcs  est. 
et  vestrae  sanctitati  persuasum  magnopere  velim,   nullum  me  lapidem   non  mo- 

5.0.  visse  nihil(|ue  reliquisse  inteutatum,  ut  incrudescens  malum  arceretur.  Qmw 
quidcm  noniine  multos  cogor  nimis  iniquiorcs  fcrre,  qui  diversae  factioni  vi- 
deutur  studerc,  quorum  nonnulli  blaudissime  commonent,  de  lapsis  moribus 
nescio  quibus  corrigendis.  et  pra?  se  feruut,  utinam  non  faiso  aliquale  pacis 
studium.  Horum  tamen  odia  strenue  conteinno.  cogitationc  beneficionim ,  qus 
in  mc.plcna  quod  aiunt  manu  efTudit  bcatitudo  vestra  multo  piurima.  quorum4i 
memoria  semper  extabit  apud  mc  rcccns.  et  extimulabit,  si  alioqui  segnis  e^- 
§.  1(1.  scm .   ad  satisfaciendum    in    omnibus   voluntati  sanctitatis  vestrae.     Quamobrein, 


*  Prlmo]  p.  357.      *  tertio]  cf.  n.  clxxvi.      *  postr.J  n.  clxxix.      **  obseqala  3, 
w  quondam  3,      »*  Cf.  infra  ad  d.  15.  Dec.  a.  1521. 


CLXXX.    ALBERTI  AD  J.KON.  RE8P.      CLXXXI.    HVTT.  AD  CAPlTON.  EP.  D.  1520.         365 

sanctissime  pater,  in  prcesentibus  niandalis  de  Lutlierii  bulla  publicanda  in  (li(P- 
cesibus  Moguntina  ct  Magdcburgensi  et  suflTaganeorum  mcorum  revcrendorum» 
non  tam  verba  quam  mentem  perpcndens,  communicato  cum  douiinis  nunciis 
consilio  totus  incumbo  ad  parandum  nobis  favorcm  sccularium  principum.   sine 

&quibus   frustra    nileremur.    ct    omnis   noster   couatus    in    ner\'um   exiret.     Ouid^-ti. 
autem  speremus,  aut  quo  succcssu  videatur  ncgolium  processurum,  pra»noscere 
certo  non  possum,  nisi  quod  in  spem  vcni  iion  mediocrem.  optimum  quemque 
vinim  de<Iitum  essc  paci  et  mullis  annis  firmata^  rcligioni,  quando  talcs  tumultus 
in   commune   discrimen    arripiant    omues    nequidem    cius   palroni.     Aperta  cnim§.i2, 

i^fenestra  inobedientiie  et  sublato  e  mcdio  impictalis  mctu,  qu;e  rerum  deforuii- 
tas.  quae  iicentia  malorum!    Quare  sanclilas  vcslra,  beatissiinc  patcr,  id  de  ine 
expectet  quod  dc  obscquentissima  sua  creatura.     Postremo  babco  gratiam  scmpcr  §.  13. 
maximam,    quod  vestra    sanctilas  Valcntino  TelcIeJien  ccntum  ducatos    rcmiserit 
mei  causa  in  negotio  coadiutorio.     Cum  bis  valeat  diu    iiicolumis  beatitudo  vc- 

lAstra,  cuius  pedibus  beatissimis  humillimc  me  commendo. 


[ebkrnbvrg?]  CLXXXI.  [exevnte  ivlio?  a.]  iri20. 

VLR.  HVTTENVS  V.  CAFITONI  SAL. 

Nuper  obuixe  deprecatus  sum   exempluni   poutificis  literarum  ad  Al-j.  i. 
berthum  ut  curares  mihi.     Idem  nunc   quoque  oro   quantum  possum   ut 

2afacias.  Tihnanno  ihi  utere;  is  te  iuvabil  atque  omnia  mohre  ut  habeam: 
nihil  aequc  hoc  tempore  mihi  qua^ritur.  Ilis  lectis  ocyssime  Carbacchium 
accersi,  et  monc  siquid  haheat  a  Francofurdio ,  ut  mittat.  Fratrem  meum 
invenies  apud  Franciscum;  ei  dari  oportet  quo^  scribitis  aut  quae  mittitis. 
Scribite  quse  hominum  sermo  de  poemate  Germanico,  quod  asperius  arbi- §.?. 

25trantur  quam  me  deceat.    Vale  et  rem  communem,  sic  est  enim,  studiose 
cura.     multos   liabes  istic   quorum   potes   uti   opera ;    Brassicanum ,  si  est, 
ex  me  salula.     I^le  excarnincant   crebrse  istse   et  toties   iteratt-e  ab  amicis$.3. 
expectationes.     utinam  stcftim  a  principio  ausus  essem  meo  consilio  agen»: 


CLXXXL    A  =  M8.  biblioth.  antistitii  Basil.  fol.,    in  crtius  dorso  est :   varije    ec- 

CLE8.    BA8IL1EN8.    TOM.  I.    WOLFQANGI    CAPITONI8    8CRIPTA.    fol.    117*».  2   =    ^io^ric^ 

(Ind.  bibl.  n.  85.)  @.  628.  n.  viii. 

*  Magdebargcnse  I.       **  8emper]  spr.  1,2. 

"  Hatenos  2.  *8.i9  Albrechtum  2,  ^  TUmanno]  Kreych?  "  aut  quse  mit- 
titis  omis.  2.  •*  de  ipse  Hutt.  correxit,  scripserat  ex  De  poemate  Klag  iiber  den 
Luterischen  Brand  interpretatus  est  h.  l.  Hohrichitis;  magis  esse  videtur  ut  Clag  und 
vormanung  etc,  indicetur,  ^  Brassmannum  2.  Wirtenhergensem  loannem  Alexan- 
drum  Kohlbarger  Argentoraiensis  Harundinetus  nosse  debebat. 


366      CLXXXI.    HVTT.  Al>  CAPIT.  RP.     CLXXXII.  LVTH.  AD  VOlOT  EP.  D.  S.  AVO.  IttO. 

nam  isti  consultores  minus  ac  mlnus  placere  mihi  incipiunt.  dii  bene  for- 
$.4.  tunent.  De  Cxsare  magnifice  omnia  pollicetur  Franciscus,  putatque  non 
futurum  nobis  adversum,  etsi  comburendo  Luthero  gratificatus  est  pontifici 
consulentibus  sacrificis,  qui  illius  «etate  abuluntur  in  maximis  nonnunquam 
rebus.     Iterum  vale.  s 

[Inscripiw:^  Wolfgango  Capitoni  Theologo  venerabili 
salut. 


WITTENBERO^. 


CLXXXII.  3.  AVO.  1520. 


[MART1N\S   LVTHERVS] 

lOANNI  VOIGT  10 

SACR.f:    THEOLOGIiB    HAQISTRO     AVGVST.    EREHITJE,    MAGDEBVRG. 
8ENIORI   SVO. 

IHESVS. 

Salulcm.  Ex  quo  nonduw  vos  audlo  in  registro  mortuorum,  crcdo  ves 
adhuc  vivore,  el  nondum  ultimas  ad  me  scripsissc  bteras.  Sermonem  de  missai5 
per  vos  mitlo  revercndo  patri  provinciali,  ct  positiones  Meianchthonis,  mirabiles 
valdc  sed  vcraces.  Scribit  contra  me  Lipsensis  asinus  multos  bbros,  et  quidaro 
in  Italia  Crcmonie  contra  me  scripsit,  indoctissimus,  sine  nominc,  credo  ordinis 
pr%dicatorum  essc.  Eccius  dicitur  adhuc  nihil  cxpedivisse  in  urbe.  Franciscus  Si- 
ckingus  per  Hutlcnum  promittit  tutclam  milii  contra  omncs  hostcs.  idcm  facit^o 
Silvcstcr  dc  Schawenl)crg  cum  nobilibus  Francicis,  cuius  lileras  pulchras  hal)eo 
ad  me.  Nihil  timcmus  amplius,  scd  iam  c<lo  librum  vulgarem  contra  papam  de 
statu  ecclesiac  cmcudando:  hic  papam  acerrimc  tracto  et  quasi  Antichristuni. 
orate  Dominum  pro  mc,  ut  prosit  vcrbum  meum  ecclesia:  suae.  Valetc.  die  S. 
Stcphaui  invcntionis.    Auno  M.D.XX.  ^j 

Fralcr  Martinus  Lutherus. 


CLXXXn.    A  =  Lntheri  epp.  (Ind.  bibL  n.  57, 1.)  IL  fol.  6.       2  ==  Ind.  bibL  n.  51, 

4.  I.  p.  475.  Cf.  etiam  Burckhard.  II.  p.  126.       Germanice  exstat  in  Lutheri  scriptis 

a  Walchio  editis  XXI.  710. 

*•'  Deus  bene  fortonet.  2,  (Christianius  esse  putamt  procul  dubio,)  ^  Hutenns 
addidit  recentior  manus. 

**  provinciali]  Id  est  D.  Staupitio  adnot,  A.  ^^  Lips.  asinos]  Alveldins? 
*'  [adnotatur  in  H,  Hae  iiteraa  in  primo  Tomo  Germanico  Islebensi  excnsfie  sunt. 
Folio  20.  b.]  Francisc.]  cf.  supra  epp.  d,  28.  lan,  et  28.  Febr.  a.  1520.  scripias. 
••  Schaupnberg  2.  •»  adeo  (pro  ledo)  A,  librum]  an  den  christt.  Adel  der  deui- 
schen  Naiion,      ••  Domnium  A. 


CLXXXni.  nVTT.  A1)  CAPIT.KP.   CLXXXIV.  hvtt.  AD  ERASM.  RP.  D.  15.  AVO.  1520.      367 
GBLNHV8A.  CLXXXIII,  8.  AVO.  1520. 

VLRICHVS  DE  IIVTTEN 
D.   CAPITONI   TnEOL.   SALVt. 

lam  landem  ardere  hoc  incipit  inccndium,   quod  mirum  est,   ni  meaS-^* 
5taudem  niina  extingui   oporlebit.     Atque  hac   in  re  phis  animi  est  mihi, 
quam  illis  virium.    Age,  age.    perrumpendum  est.    Hactenus  fuerim  mitis. $2. 
Nam  sanguinem   video  situ*e  Itomanos   Icones.     At  nisi  me  omnia  faUunt, 
sanguinem  mittcnt  prius  ipsi,   et  vincula  prius  ac  illos  tam  crudeliter  in- 
tentatos  mihi  carceres  ferent.     Si  ignoras  enim,   principi   Moguntino   binis 
loUteris  mandat  Leo  'X*  ut  captum   me  et  vinctum  Romam   mittat,   magnis 
adiectis   ni   faciat  minis  ingenti   cum  terrore.     IIoc  pontiiicis  officium  est.  S.3. 
Quam  gestiunt  gladii  mihi.    Scribe  Erasmo  el  reUquis  nostris,  ut  res  agan- 
tur.    et  vaie.    Si  quae   dabuntur  ad  me  litterie ,  serva  dum  babeas  ex  meis 
aliquem    qui   perferaL     Iterumque  vale.     Ex   Geytnhaussen  VI.  Idus   Au- 
15  gusti.     raptim. 

Pro  calcograplio  scripsi  Ferobino  Hutteno,  ut  intercedat.    Eius  tamenS-^- 
causa  non  desinet  mihi  esse  cordi,  et  forte  consilium  his  rebus  inveniam. 
llnscripfio  :~\  D.  Vuolfgango  Fabr.  Capitoni 
Theologo  iusigniler  docto 
20  Salut 

Hutenus. 


CLXXXIII.    A  ==  MS.  Basil.  ad  n.  CLXXXL  cit,   fol.  112.         2  =  UQjirich  (Ind. 
bibl.  n.  a5.)  p.  627.  sq.  n.  vii. 


8TKCKELBERO.  CLXXXIIII.  IS.  AVO.  l.WO. 


25  V.  IIVTTENIVS  EUASMO  ROTEROD.  SALVT. 

Audisti  unquam  maiori  amentia  ferri  quenquam,  aut  furiosius  insanire,  $.1. 
quam  Leonem  X.  qui  se  vocat  hodie?    Is   repetitis  literis   mandat  principi 


CLXXXim.    A)  =  Ex  MS.  bibl.  Freyio-Grynreange  Basil.  (MS.  T.  10.  fol.  38.)  ex- 

^  fueram  2.         ^  Nam]  lam  2.         ®  iguoras ,  principi  2,  (vocabulum  enf  non 

agnovit.)  "  mihi]  missi  2,  "  literae  2.  **  Geylenhaussen  2,  "  chalcographo  2. 
(De  Scheffero  archiepiscopi  iussu  in  carcerem  abducto  vide  supra  hidus  ipsius  epistolam 
ad  Leonem  X.  p.  364.  §  6.^  lerobino  2,  Frowinus  hic  aut  Stolzenbergensis  est, 
loannisfilins,  Francisci  Sickingensis  amicus,  aut,  quod  minus  crediderim,  Ulrici 
nostri  frater  natu  minor.       "  caussa  non  clesinit  2.      ^^  Inscriptionem  omisit  2. 

*^  Huttenns  3,  et  sane  Huttenius  mira  forma  est,      ^  quemquam  2,  3, 


368  CLXXXIV.   HVTTENI  AD  ERA8MVM  BOT.  EP.  D.  16.  AVa.  1520. 

Moguiilino,  veheinentibus  ctiam  interpositis  comminationibus ,  ni  faciat,  ut 
vinctum  Romam  initlat  me.  Quo  in  fiomine  magisne  demirer,  quod  hoc 
petere  ausit,  si  sperel ,  impetrare  etiam,  quam  a  tali  tantoque  viro  quod 
deposcat?    Alque  igitur  nunc  demum  coecus  ille  iudicandus  est.  sed  mentis 

$•?  lumine  qui  careat.     Habet  et  legatum  apud  Carolum,  nostri  periculi  moh-s 
torem  ionge  ofliciosissiimim.     lloc  iliud  est,   quod  parturire  istos  audieba- 
mus,   homines   acutos.     Me  qiiidem  valde   arbitrantur  timere,    quaiiquam 
auditi   sunt   uuper,    esse   condiciones  admodum   honestas,   si  de  pace  agi 

S.3.  mecum  patiar.     lloc  tentant   post   quam   vident  elapsum.     Nam  Mogiintia 
excesseram  paulo  ante  quain  forte  constitiitum  erat  illis,   quod  se  dignninio 
esset  facere,  monitus  ab  ainicis,  siinul  ipse  quiddam  suspicatus.    Te  iubeo 

$.  4.  quiescere  penitus,  ac  stilo  temperare,  ut  te  nobis  serves.    Atque  hic  aiidi, 
quid  amicitia   fretus  nostra   moneam.     Negocium   Capnionis    cum   arderet, 
videbaris  imbecillius,  quam  te  dignum  esset,  metuere  istos.    Et  in  Luthero 
nuper,   quantum   potueras,   adversariis  persuadere   conatus  es  a  coramuui» 
reipublics  Chrisliana;  caussa  tuenda  longissime  abhorrere  te ,  qiia  de  tamen 

§.5.  sciebant  illi,  quod  sentires  multo  aliter.  Hoc  non  admodum  decore  visus 
es  agere.  Scio  enim  cui  amico  scribam,  et  quam  te  non  deceat  mali 
consulere  hanc  monitionem  meam.    Invitus  hominum  sermones  audivi,  sed 

$.6.  tunc  defendi   amici   famam,    ciim  nonnihil  ibi  disSpliceret  ipsi  mihi.     Nunc» 
quia  agitur  mea  caussa,    nihil  te  ca^lo.     Atque  igitur  sine  hoc   abs  le  im- 
petrare  eiim,  qui  te  maximi  semper  fecit,  et  nuuc  etiam  demereri  optime 
velit,   siqua   forte  possit,  ne  quid  eiusmodi  sinas  excedere   libi,   quale  iu 

J.7.  Luthero   et  Capnione  pei-speximiis.     Scis  quanto    cum   triumpho    circuni- 
ferant  epistolas  quasdam   tuas   adhuc  illi,    in   qiiibus   cum   fugis   inWdiain.^s 
sat   odiose  aliis  eam   concihas.     Sic  obscurorum   epistolas   iugulasti,   ohni 
valde  probatas   tibi;   et  in  Lutiiero  quod  non   movenda  moverit,    damnas, 

S.8. cum  tu  ipse  eandem  Camerinam  tractaveiis  in  tuis  passim  libris.  »que 
tamen  adsequeris,  ut  isli  credant,  non  summe  istiusmodi  velle  le.  Ita  et 
nos  Isedis,  et  illos  non  placas  tibi.     imo  irritas  magis  et  invidiam  pnnocas.so 

§.9.  rem  tam  apertam  dissimulans.    Quare  de  mea  causa  etsi  huic  posset  magni- 

scripsit  meo  rogatu  Ed.  Wolfflin  v.  cl.  Primus  ediderat  hoc  Expostulationis  Hut- 
tenianw  Spongiwque  Erasmi  quasi  prwludium  2  =  Hagenbach  in  annatih.  Utterar. 
Ibcologifc^c  etubicn  unb  ^ritifcn.  Sahr^.  1832.  Jg»cft.  UI.  ^amburc;  1832.  8«.  p.d31.sq.; 
iterum  quasi  nondum  editum  puhlicavit     3  =  Rohrich  (Ind.  bibl.  n.85.)  p.629.  sq.n.  i. 

^  criminationibus  2.  (per  errorem),  *  csecns  2.  ^  lcgatumj  Aleandrum 
(Miltitzium  coniect.  Hagenh,)  '  quamquam  2. 3.  ®  conditiones  2.  3.  •  ten- 
tant,  post,  quam  A.  "  quoddam  suspicionis  hahere  videtur  A.  snspicans  2. 
snspiciens  3.  "  Negotium  2. 3.  *'  scribant  3,  **  ccelo  A.  celo  3.  «  »i 
qua  2.  «  Camerinam]  materiam  2.  (infeliciter  palude  evitata.)  *•-»»  Ita  et  nos  «. 
dissimulans  omisit  2.      »o  ledis  A.       '*  caossa  2, 3. 


CLXXXrV.  HVTT.  AD  EBA8M.  CLXXXV.  IIYCON.  AD  «VINGL.  CXXXVL  LVTH.  AD  8.    369 

ficentius  contingere  nihii,  quaro  si  scriptis  tuis  probetur,  tamen  si  qua  in- 
vidia  te  oneres  metuis,  saltem  hoc  concede  milii,  quo  ne  cuiusquam  terror 
cxtorqueat  tibi,  ut  eam  eleves,  potius  ^ltissimo  silentio  prseteri:  scio  enim 
quantura  nocere  mihi  possit  unum  verbum  abs  te  scriplum,  quo  videaris  aut 
5  arguere  institutum  meum»  aut  certe  non  probare.  Haec  ut  amico  libere  scripsi. 
Tu  optimc  vale.     ex  propugnaculo  Huttenico  XVUL  Cain.  Sept.  1520. 

Des:  Erasmo  Rotero 

damo  Theologo  A 

mico  summo. 


tO     LVCKRITJE.  CLXXXV.  21.  AVO.  1520. 


MYCONIVS  D.  HVLDRICO  ZVINGLIO 
THEOLOGO   CHRISTIANO   EVANGEHSTiE   TIGVRINO   AMICO   PRIMO. 

Nunquam*  sciyi^    optimc  ZuiDgli»    quani    fueris   acl   pcrsuadendum   in   scri- 

beudo  accommodus,  nisi  dum  proximis  lilcris  mc  convcnisli 

15 Dc    orationibus  quinque  nobis  relalum  cst ,    quas   Huttenus    habuerit 

vel    scripserit  contra   Wirtembergium.     miror   quod   non   ad   nos  etiam  perve- 

niunt Vale  felicissime   in  Christo.    Lucemae  XII.  Cal.  Sept.  1520. 

Salvum  te  optant  mei  omnes. 

Myconius  tuus. 

CLXXXV.    Ex  Huldrici  Zuinglii  Opp.  cur.  Schulero  et  Schultessio.  VII.  1. 
30  p.  145.  sq.  Tigur.  1830.  8». 


WITTEMBEROJS.  CLXXXVI.  1 1.  8EPT.  1520. 


[MARTINVS   LVTHERVS] 

ERVDITISSIMO    ET    INTEQERRIMO    VIRO     MAGISTRO 

GEORGIO   SPALATINO 
»  A    SACRIS    PRINCIPALIBVS    ETC.      SVO    IN    DOMINO    MAIORI. 

IHESVS. 

Salutera.     Literas  tuas  cx  Altenburgo  datas  Iicri  acccpi,  mi  Spalatine  .  .  . 
Scribam  itaquc  id  quod  rcs  est,  nibil  unquam  in  me  fuissc,   quod 


CLXXXVI.      1  =  Lutheri  Epp.  (Ind.  bibl.  n.  57,1.)   L   foll.  282.  sq.         2  =  ibid. 
n.  57,4.  I.  485.. .87.  n.  cclvii.   {Germanice  ap.  Walch.  XT.  append,  XIII.) 

•  metui.  Saltem  3,  qno  ne]  ({\\om(inHs)  2.  ^  propugnacl.  Huttenico  A, 
Propugnacfu/oj  2.  {omisso  v.  Huttenico)  Ebernburg  interpretalus  esl  Hayenh,^  per 
errorem.  Huttenico  omis.  etiam  3.  '  Inscriptionis  loco  Huttenus  dedit  2. ,  omnino 
omis,  3,       •  V.  Huttenq  rec.  man, 

<*•<•  hab.  contra  vel  scr.  Wirt.  edit, 

Hyttbvi  Opp.  vol.  I.  24 


370      CLXXXVI.    LVTHER.  AD  SPALAT.     CLXXXVII.  MELAMCHTH.  AO  8CHWEBBL.  KP. 

in  personam  pontificis  raperctur:  quid  cniin  et  facilius  et  verius  scribere  pos- 
sum?  Cfeterum  sedcm  ipsam  et  ne  atrocius  tractem  inter  scribendum,  caven- 
dum  crit  mihi  >  aspergetur  tamcn  sale  suo.  Hutten  lileras  ad  me  dedit  iugenli 
spiritu  aestuantcs  in  Romanum  pontiricem,  scribcns  se  iam  et  literis  et  armis 
in  tyrannidem  sacerdotalcm  rucrc,  motus  quod  pontifex  sicas  el  venennm  eis 
intentarit,  ac  «piscopo  Moguntino  mandarit  captum  et  vinctum  Romam  mittere. 
0  dignam,  inquit,  caico  pontifice  dcmentiam.  Videbis  exemplar,  ubi  recepero 
ab  Henrico  Stromcro:  is  enim  pctivit  videre.  Malorum  causas  accedit,  quod  epi- 
scopus  Mogunlinus  pcr  conciones  mandavit»  Huttcni  nomiuc  expresso,  libros  eius 
contra  Romanum  pontilicem  neque  legi  ncquc  cmi,  sub  excommunicationis  senten-io 
tia,  adiccto  in  finc  'eandcm  sentcntiam  dc  similibus  libris\  ubi  meos  occulte  taxat 
Vcrum  si  et  me  ita  nominatiin  tractaverit,  iungam  Hutteno  et  meum  spiritum, 
ita  mc   cxcusaturus,    ut   episCopum   Moguntinuin   non   sim    laetificaturus :    forte 

fincm  tyrannidi  suae  ipsi  sibi  accclerant  lioc  consilio.     Ad  me  redco 

Tu  h%c  boni  consulc,    et  vale  in  domino;   cura   autem,   ne  eti& 

principi  nostro  patcal  accessus  passim.  ne  et  ipsum  petat  veneno  aliquis :  nihil 
non  tentabunt  Romanenses,  nec  potcst  satis  Huttcnus  me  monere;  adeo  mihi 
de  veneno  timet.  Wittembcrgae.  Undecima  Seplembris.  Auno  M.D.XX. 

Martiuus  Lutherus. 


[wiTTENBKBQiE.]  CLXXXVTI.  [n.  8EPTEMBBI  15^0.?]    » 

PHILIPPVS  MELANTHON 
lOANNI  SCHWEBELIO. 

Salve,  optime  lohannes.     Fallcris  si  cuius  credis  mihi   iucundiores   hteras 

esse  quam  tuas Romanistarum  feces  nihil  metuimus:   si  deas 

pro  nohis,  quis  contra  nos?    Mitto  tibi  legendam  Huttcni  epistolam.    unam  ei25 

multis Tu  pcr  occasionem  responde. 

Philippus  tuus. 


CLXXXVIL    1  =  Centuria  Epp.  theologicar.  ad  loa.  Schwebelium.  Bip.  1597.  8». 

p.  8.  sq.  n.  IV.        2  =  Corpus  Kcformatorum  ed.  Bretschneider.   Vol.  I.   Hal.  1834. 

4».  p.  2(>3.  n.  88. 

8»qq-  Cf.  snpra  p.  304.  §  7.         ^   litcras]   recentiores  quam  ep,  d.  4.  /mt.  1520. 
scripiw,  sed  non  exstantes,  utinam  reperirentur. 

**  epist.]  ad  Lutherum  d,  4.  lun.  a.  1520.  scriptam. 


CLXXXVIII.    HTTT.  AD  CAROL.  IMP.  C0NQVE8TI0.  8EPT.  1520.    KLAGSCHR.  ANK.M.      371 

[kbbrnbvrq.]  CLXXXVIII.  [sept.  1520.] 

CAROLO  ROMANORMf  ET  HISPANIARVM   REGI 
VLRICHVS    DE    HVTTEN    EQVES    GERMANVS 

ORATOR  ET  POETA  LAVREATV8 
5  SALVTEM. 

Etsi  multa  esse  video  quae  te  occupatum  habent  hoc  tempore,  arduaS.i. 
illa  et  longe  maxima,  princeps.Carole»  rex  invictissime ,  tamen  nuUum  esse 
importunum  compellandi  te  tempus  arbitratus  sum ,  quo  eodem  cognitum 
sit  accusationem  intendere  adversarios  apud  te  mihi.  Quum  igitur  intel-  S.?. 
lolexissem  paucos  ante  dies'  quendam  istic  pontificis  oratorem  vebementer 
conari  hoc,  ut  tu  mihi  succenseas,  statim  bas  fortissimo  viro,  tuo  consi- 
liario  et  a  bellicis  ministro,   amico  meo  Francisco   de  Sicidngen,   cum  ad 


CLXXXVIII.  A.  1...9.  =  Ind.  bibl.  n.  XXXI.  A.  1...0.     C  =  Ind.  bibl.  p.  59*.  v. 9. 

Ctn   nnbrkanttr  Itrbl)aber  btr  ^ittltd^en  marl^ett,   onb  lirs  nattrrlanbs ,  rntbrSt 
15  allrn  frri^rn  ®fntfd)cn  l|ci)L 

tS^  IDolauf  licbm  frommcn  9cfitfd)cn,  ce  tft  ^cpt,  Ibj  tDtr  onrcrc  ^ctjo  lang  l^&r 
ocriosnc  frcpl^ctt ,  tDt^crumb  3U  crlangcn  ontcrfudicn.  Sqc  l^abt  tr  tnn  rcd)tcn  antcttjcr, 
ftrr  onf  ob  0ott  mi^  Ibtc  ^roffcn  l)cptcr,  ale  i^ctfcr,  /ilrftcn,  on  '(itn  ^tti  ju  l^tlff  tn 
ttfrr  fad^cn  crncdicn  fol.    po)3u,  nn  anlbcrcm  fctncm  lobltd)cn  furncmcn,  gcb  jm  gliidi 

30  on^  bc9l  ^cr  aUmcd^ttg  f^oxx ,  tDcld)cm  3U  ccrcn ,  ons  ailt  3U  nut3  tin  0Ut  cr  ^t^cs  on 
3iDr9fci  oo}0cnomm  bat.  Dmb  ^cmcpncs  nut^e  tDtUcn  l)ab  td)  cttlid)c  fctncr  fd)2iftm,  aU 
mtr  )tc  3u  f)cn^m  komm,  au^  ticm  latin  tne  tcutfd)  tranffcrtcrt ,  fo  titl  Ibas  Ibtc  ^pcr  la- 
ttntfd)cr  fpmd)  (Ibte  tn  ettltd)cm  nit  3uocrtc{itfd)cn  tft)  bQt  lct^cn  me^m.  6ot  0cb  e0d^ 
atm  otl  bc^lef,  on^  ctn  bcftmlbio  ocft  0cmut,  Cl)2tftltd)c  marbctt,  onlb  frc9l)ctt  ^co  oat- 

TSterlanftf  3U  oo2fed)tm.    gpcncbcn  laffcnt  c0d)  Ibcn  fromman  j§uttcn  bcfoll)cn  fctn. 

^rot3  Homantft. 

€  Prm  onSbrrnitnMltii)ftrn,   ^ro^mud^ttgfcrn  fnrftrn  onb  Ijrrtrn,    l)rr)n  tfarU 

Vimtf4)rn  oit  |9tfpantfd)rn  <fiSnt0  rtc.  rntbritt  Virid)  oon  ^nttrn  Poct  onb  ®ta- 

tot  frtnr  ontrrtl)iini0r  fd)ulbt0r  btrnft  att)rtt  brrrit. 

sa        tttemol  td)  fpd)  ^3  otl  ^roffcr  Oapfcrc  onO  n6tlid)cr  0cfd)&ft  Ibtr  ^tfc  3ctt  anlt0cn ,  0  S.  1. 
on5bernitntltd)ftcr  fiirft  011  Muni0  Carolc,  i)clbod)  l)ab  td)  ^cmcpnt,  kctn  )ctt  mtr  onbc- 
i|Uiimltd)  fetn  Otd)  'an3ufitd)cn ,  tn  mcld)cr  minc  mtbcruicrtt^cn  mtd)  bci)  Oir  aud)  bcfd)Ultt- 
§m.    icterub  alo  id)  kurt3  oojfd)tncr  3ctt  bcrid)t  bin,  ojtc  cincr  ^ce  Japfte  |   £,ttJh!Sf.  *•'• 
|efd)tditf ,   mtt  0ro|fcm  flct^  ttd)  dbcr  mtd)  ^ucr^fimcn  ontcrftcl)c,  l)(tb  td)  fo  balli  ^cm 

3ftrtnrdimuti0c  bilt,  ^cincm  rattl)tmcr  oti  bnaptman  /rant^cn  oon  ^iditn^cn,  I  l^SSi^^H, 
metnem  bcfun^crm  0uttcn  frcun^e,  aU  cr  ijct^o  31*1  Dtr  xt^^^tnmix,  ^ifc  0cfd)2if  t  ^ir  002- 


Indic.  bibliogr.  n.  XXXI.  ^.  a. 


*  Hispaniomm  8.9,  '  Vlricus  2.  ^  or.  kt  p.  lavr.  omis,  edit.  »  Quum 
A.  /.  omnei  *<>  quemdam  7...P.  **  Sichingen  A.  1.3.4.5.7.8.  cum  eC  sic  1« 
#00.  7.9. 

24* 


372       CLXXXVIII.  HVTT.  At)  CAROL.  IMP.  COSQYESTIO.  BEPT.  1520.    KLA08CHE.  JLKK.1L 

^•3te  proficisceretur  iain,  perferemlas  tradidi.  Accusatum  me  huc  mittitur  ab 
episcopo  Uomano,  atqiie  hoc  tu  sohim  fieri  putabas.  sed  ego  quod  moui- 
tus  sum  iiuper,  itidcin  certiorem  faciam,  suboriiatos  iam  multo  aiile  ab 
istis,  qui  extinguendo  mihi,  sive  ferro  id  sive  veneno  patrari  posset,  operam 

§.4.  (larent:  idque  in  tua  aula,  uhi  tunc  negocium  mihi  erat.    Neque  hoc  patiar^ 
ignorare   te,   quod  certuni   haheo,    imperatum   a  Leone  X.  quibusdam  hic 
principihus,  ut  comprehensum  me  vinctum  Romam  mittant.     Ilaec  iustituta 
ante  sunt  quam  apud  te  reiis  fierem;  et  tamen  qui  hoc  suiit  conati ,  accu- 

5.5.  sationi  adhuc  h)cum  esse  vohmt.     Quod  per  maiestatem  te  tuam   obtestor, 
tuamque  imploro  fidem,  ne  patiare  tantum  impetrari  abs  te,  quautum  au-io 
dent  petere  improhi:  petunt  autem,  ut  per  te  hceat  vinctum  abducere  equi- 
tein   Germanum,    cius    corporis,    cui  tu  caput  impositus    es,    membrum. 

§.G.  Quod  oh  malefactum?  Certe  profecto  nullum,  ipsis  etiam  ilhs  qui  petunt 
testil)us.  At  qna  de  eaussa?  Quia  Christianam  adserui  veritatem,  novitias 
pontificnm  detestatus  fahulas ;  quia  ad  pristinam  et  huic  nationi  tuoque  im- 15 

5.7.  perio  dehitani  respexi  hhertatem,  extcrnum  detrectans  iugum.     Nam  quale 
hoc  peccatum   est,    quod  Tiinc   aliquid    illorum   decessit  hicro?    Si   nescis    . 
enim ,  hoc  inprimis  stomacho  fuit  ipsis ,  quod  passus  nou  sum  tantum  ma- 


$.3.  tcr  3ub(l)cn))t0c  bcuolljm.    Vnnrt  ^an  btc  fad)  Ibtge  gcftalt.    Ce  fd)t<kct  ^cr  ^apft  oon  Ifn 
l^crau^  tnid)  bci)  Ibtr  jubcfagcn.    on)  td)  ^laub,  ^u  n)i\ncft,  foltd^e  attcin,  nn)  mpttn^ 
Il"n*«tcJg«!uI!r?er  |  "'**^  "^"  J*"  bcfd)cl)cn.    gicTumb  niil  id)  t\t  nttt  no?baltcn,  wa9  rait 
nc^ft  t>cr  l^albcn  luarnungs  uict^  uo^komcn,  cs  fcpcn  cttlid)c  tiun^mcint  n»t)mi>crti|c 
bcftclt,  flci^  3Ul)abcn,  vdh  fpc  nitd)  mtt  ^ptTt,  o^cr  c^M  vmbHngcn,  nii  taB  an  }tt\nm 

9.4.  bof,  Mrin  tc^  liotnals  mcincr  0cfd)i^|ft  i)albcn  cttltd)  tag  ocrbar^ctc.    Ptr  fol*aiut)  nit  pn- 

HJits^&^ngrVen  1  ^^^^^  ^^*" '  "^*  ^"  ^^^^^  ^^^  ^^^^  **  ^^^  flfmiiren  l)ab)  ncd)ft  Dntcr-JS 

RoiD.  I  ftttnt>cn.    Pcr  l)att  cttlid)cn /urftcn  gcbottc,  mtd)  jm  flcfangcn  len  Bow 

3cubcrantuio;tc.    IDtcuiol  nun  liifK  ^in^  man  uo^^rnomcn  rc  td)  bci)  ^ir  0cfd)uldi(|ct ,  f0 

J.5.  t)crjmci)ncn  Ibod)  ^ic  foUd)s  gctljan,  ircr  uojfajungc  bcn  itiv  fiifllid)c  ftatt  ^ul^abcn.    Ptt 
"'roiin^"  I  IJi^l^f"  i^  ^i**)  ^cincr  ^un!0klid)cn  flr^lfc,  ^cincr  furftli«f)cn  trencn  m(b  rcd- 
lid)ctt  crmanc,  bcttcnli,  )u  mellcft  nit  la|Fcn  umb  Ibid)  crmcrbc,  atlca  Md  bc^e  lciit  btttctd» 
0ct>62fcn.    tlun  bittcn  fi)c  (aU  id)  uo;ncm)  tu  mcUcft  jncn  ocrbcngcn,  on^  ma4)t  griicii, 
mid)  0cfan0c  0ccn  Hom  l)inu)C0k  jufurcn,   ctnc  uom  a^cl,  vn)  cin  0ltt  ^ca  chptT$  Mr- 

1.9.  ilbcr  bu  ctn  l)<tupi  0(f^t3t.    Vmb  mas  iibcltbat  mtUcn?  /uruNlr  kcincr.    tao  td)  mtd)  of 
^"rwfoijnf!*"*  I  ^*'  f^^^^  f^  ^^^  uo:kla0cn  3ci)l)c.    ^us  mas  u;fad)  abcr?  t»mb  ^as  i^  )ic 
Cl)Mftcnlid)cn  marl^ctt  bc^cii^ct,  nciultd)  crfuntcn,  cttlid)cr  p&pft  fabclcn  mibcrfp^oc^  bak.  35 
Pae  tc^  auc^  trad)tcn))c  nac^  tttx  altcn,  ^tfcm  land  x^ntt  ttintm  rcpi^  3U0cbc2tn)c  frri)l)ctt, 

5.7. 1)ab  0c0cn  Ibcm  au()lcn^ifd)cn  jod)  abfd)cuun0  un^  wiocrfpalt  0ctra0cn.    ^ft  nun  ^er  ^ol- 
bcn  ctnias  tcm  0cu)tn  on  nut3  ocr  Homaniftcn  cnt^an^cn,  tas  ^of  td)  mtr  ntt  ftir  dii 
miffctbat  gttt&intt  votfbtn  foU.    €s  ift  jn  abcr  (wicujol  Ibtr  Ibao  otUid^t  nod)  onwtfml) 
"unStinJ*"  I  oilfinfiftB  fclbt0,  nnan^s  nid^tB  uojbrufeltcl)  0cmcft.    ^cn  au^  kctn  an^crcw 
ujfotl)  mi^cr  mic^,  ttan  bas  tc|)  nit  l)ab  lcp^cn  m60cn,  Ibcincr  0r6fe  un^  I)cr2ltd)cit  fo  oil 


*  exst.  7...P.  parari  7..,0.         *  negotinm  3.6*...9,         "  causa  0:9,  et  sk 

in  sqq.  fere  ubique.       "  peacatum  5.         *»  furftlil)cn  a. 


CLXXXVIII.  HYTT.  AD  CABOL.  IMP.  COMQYESTIO.  8EPT.  1520.    KLAGSCHR.  AR  K.  M.      373 

iestati  iu«  decedere,  quantum  illorum  ad  se  trahit  ciipiditas;  et  quia  in- 
dignum  duxi  nostra  virtute,  novis  cottidie  depilationihus  patere  hanc  pa- 
triam,  novaeque  semper  expositam  essc  pra»da?;  eique  sui  iuris  monstrator 
fui,  suae  dignitatis  monitor.  Quod  ipsum  si  scelus  est,  tamen  quia  tuus§.8. 
ft  sam ,  ad  alienum  ?ocari  supplicium ,  quia  te  principem  agnosco ,  ad  exter- 
nam  rapi  poenam  non  deheo:  nisi  carceres  hic  tu  non  liahes,  et  gladios 
non  hahes,  aut  laqueos,  quihus  sontes  punias.  scd  hahere  te  non  igno- 
rant,  sibi  licere  omnia  volnnt.  Quod  videre  te  oportcl,  cavendum  quids.9. 
sit,    neve  phis  nimio  in  ius  concedi  tnum  tihi  patiaris,    non   dico    *si  hoc 

lodederis'  (nam  daturum  nuUusTst  metus,  ne  suspicio  quidem) ,  sed  patienter 
si  orari  etiam  abs  te  huiusmodi  tulcris.     Atque  hoc   sollicite  adcurandumS.io. 
tibi  existimo,   quia  omnis  in  te  uno  posita  Germania  est,  ne  quos  ornare 
etiam  debebas,  non  tueri  eos  videaris,  neque  quos  officii  erat  tui  evehere, 
deprimi  eos  sinas.     IJhi  si  tempus  spcctandum  non  csset,    tamen   exemplis.n. 

i^rationem  hahere  te  conveniebat.  quo  tandem  devenient  enim  res  Ger- 
manae,  qu<e  reliqua  libertatis  nohis  spes,  aliis  nostne  virtutis  opinio  erit, 
si  neque  tuo  inservire  honori  licet,  neque  accomniodare  patriie  tutum  est? 

aiigrm,  ais  t&glti^  berfdbtgcn  Homontftm  brgtr)  ju  tr  5ru4)t.    t^nn)  Ibae  mtc^  \ifat  rtn  on- 
bilti^r  fadif  on  'bn  €(utfd)m  mf^tn  m  ormut  ungem&l^  bundiet  fdni  bt^r  natton  t&0- 

30  tid)  on  Qtt  tintcrlo^  off  tiil  feU^ame  vn  ntwc  vDt^  Don  jnm  ^tfd^etjt  wertim,  une  tfiitfc^en 
ft&tt|0  0(1  Vcmtf^m  raubrrep  untrrmo^ffen  fein.    Qab  ^rr  bolbm  metne  lanofjufrmantm 
wo  3U  fpe  rri^t  bobm  an0f3ct0t,  und  fpe  tre  cer,  nut3,  unlb  biUtd)eit  ^uucrt&Otngcn  cr- 
«antt.    ©b  nan  folidjo,  alo  nit  Bead)t  ujcr^en  mag,  fd)on  unred)t  flctbon  |  ^Sn?^'hJ  heu?"  ^*  ^- 
vcrc,  fo  folt  ^v^d)  td)  aU  ctner  oon  ^en  ^etnen,  3U  ctner  frcmb)|en  ftraff  ntt  gefo:)ert, 

25  itod)  OtetDCQl  \d)  ^td)  uo2  meinm  i^tvun  erkenne ,  unnti  aud)  kein  anbcr  0cbott  o^cr  gcuialt 
ilbrr  mtd)  l)<tt,  3U  au^lelbtfd)er  gefengknuf^  ot>er  0erid)t  be^mungen  wcrlbm.  Cs  fcp  ^an, 
Mi  )u  tm  1tcmifd)cn  rctc^  kcin  gefcngKnuf},  ketn  fd^mcrt,  nod)  an^cro  to  mtt  man  itbcl- 
t^httt  ftrafft  tjabcft.  €s  ift  jnr  obcr  ^ojumb  3U  tbun ,  ^oo  fpc  tn  Uei-  |  SlliSK'  tZi^' 
ntn  ^ttbait  ^cgrtfen,  ono  oUer  ^tng  aUetn  mad)t  babcn  m^Ucn.    Ibortn  oir  3ufei)cn  gebiirt,  S-^* 

30  on  3uuerl)&tm,  Oqs  nit  ^umept  bep  )tr'jn9eb2od)cn,  o^'  ocincr  mad)t3uuil  cnt^ogen  uierOc. 
litemol  td^  kctn  uer)ad)t,  tc^  0efd)uiei)0  fo2d)t  b^^be,  ^os  Ou  tn  Ot^cm  trce  0cfaUen  bf^nO- 
tcft.    pir  mtl  obcr  nid)t  dcft  u)eni0er  0eburen  jncn  pct^o  alfo  3ube0C0ne ,  Ooe  fpe  l)tnfurr 
foltc^  titn0  on  Ibtd)  nit  mcer  bc0eren.    t^n)  mo^ft  ntol  0Uten  flei^  \)abij  fci)temal  oUc  fo-  $•  <<>• 
4m,  on  M0  0ant3  mcfen  ^eutfd^ea  lon^e  on  ^ir  oUetn  0ele0en,  ^os  nit  tie  )tr  oud)  3U 

3&orr(rrm  gcbiirt,  onbrfd^irmt  lo|[eft,  onlb  ^ie  )u  t)iUid)t  erbeben  folteft,  bcp  liir  un-  j  "^ 
trrgrtrudit  mcr^cn.    Vn^  wtnn  in  foltc^em  ntt  ttc  3eit,  ole  pet^o  0cle0en  on^ufci^en  mcr,  S-^i* 
fo  foUrft  Ibu  ttad^  mos  i)crouf^  UYcpter  uol^en  mc0  be^endien.    poii  n^or  311  wil  \i\t  itngt 
oiifrr  €cutfd)m  fod)  komrn,  was  frtr)i)tit  ot»cr  fid)erl)eit  roerben  u»tr  tneer  1)0-  |  J*i^/°lf,"h^ 
brn,  on  nme  mcrlien  au^lmtcr  oon  onfer  mod)t  l)0Ucn,  nicn  mtr  nitt  ^id)  unfern  cberftcn 

4orritrr  311  ecren  mad)t  bQben,  onn)  niiirt  ono  oon  ouf^l^n^eren  onfers  oottcrlanHa  nut3  onb 


*  nobis  i.  6*, „9.  quottidie  2.  quotidie  A.  8. 9.  '  prsede  5.  *  monitur  5. 
••'  et  glad.  n.  hab.  omis.  A.  *°  pacienter  6*.  **  Atquse  1.  solicite  A,  *'  nevc  A. 
**  tamen  omis.  6*.  **  tand.  enim   d.  res  A.  rectius  quidem,  sed  contra  Hutteni 

consuetudinem,      "•*•  Germani^  5.       "  nob.  lib.  7...9. 


374       CLXXXVIII.  HVTT.  AD  CABOL.  IMP.  CONQVESTIO.  8EPT.  1520.     KLAGSCHE.  AK  K.  M. 

Denique  ubi  religio,    ubi  pietas,    si  quse  Cbristus  docuit,    memiiiisse  non 
oportet,  atquc  immortalibus  illius  institutis  bumanas  praeferre  traditiunculas 

§.ii.  cogemur  ?  Utinam  videas  qui  sint  hic  passim  contra  hanc  vim  gemitus,  qu» 
contra  uiiquitatem  hanc  suspiria,  quae,  ut  hacc  vindic^s,  lui  expectatio. 
tandem  videtur  enim  ius  et  His  omne  ab  bis  deieri,  omnia  omnibus  eripi.s 
Cuius  rei,  qua;  mea  cst  fortuna,  in  xae,  si  usquam  abbi,  documentum 
dederunt:  non  est  \mc  magna  atrocitas  enim,  inauditum,  indefensum,  in- 
dicta  caussa,   velle  vincire,   velle  torquere,    velle  occidere,   praesertim  iu- 

§.i3.dicium  expectantem  et  cognitionem  appetentem?  Fateor  hoc  me  scriptis 
conatum  efficere,  ut  hic  vertatur  rerum  orbfP,  hic  emendetur  status.  Debuitio 
*  ea  res  magni  esse  periculi?  imo  ullius  esse  debuit?  Nequenego,  promptus 
fui,  sed  opportune;  audax,  sed  necessario.  et  ut  qua;  fiducia  sit  videas, 
ne  adhuc  quidem  clamare  desino  contra  hostcs  veritatis,  contra  publics 
bbertatis  oppressores,   contra  tuae  dignitatis  contemptores ;   neque  unquaro 

S.  N.  desinam,    nisi  tu  nolueris  consuUum  tibi,    prospectum  patriie.     Sed  voles.  i.) 
et  ab  eo  abborrebis  multum,    <piod  te  isti  facere  noUent,    si  bonos  ferre 


Srbiihiit    I  f^^*"'"  3"fd)nfffn  uerbotte?  ^o  ujurt  c«  jo  oud)  nit  luol  im  0laubm  «n^  ^n 


susiendiK.  |  0ciftlid)fit  ftott ,  iDfnn  nion  ^a»  Cl^jiftue  felbe  flcltrt,  nit  g^cniktn,  fonM 
§.  1?.  mfnf(l)lid)f  ftifftun^  no:  fetnc  06ttlid)e  gcf&tj  f^alten  nn  ad)tm  fol.  tPolt  gott  )u  m^dh 
tfft  ft^tn^  mt  ftiifft^en  l)i)c  0c0cn  foltd^em  gcnraltfam  fcint,  mte  0roff3  befd)n>&muf^  tk^ 
foltd)cr  onbtUt^ctt  Ibtc  €eutfd)en  tvaQtn^  aud)  mic  ^roffje  boff-lnung  pclterman  3U  ^tr  batt, 
\tu  wttttft  tfxt  fad)cn  anlicrcn  m\i  311  beffcrung  b^ingcn.  Pann  man  ftd)t  nun  meer  fdiin- 
barltd)i  ^as  aUc0'rcd)t,  atlc  biUtd)ctt  non  obgcmeltcn  Itomantftcn  tierttl^et,  tn  aMen  ^tn- 
0cn  freuel  tin)  gcoMilt  uo^ocuien^et  iDurt.  pa9  fid^  ^an  mo  pe  an  etne«o?t  an  mtr  imI 
RomalliJten*'  |  ^^f^V^^  W^-  Pnn  tft  }Kis  utt  etu  flroffc  0cfd)niinbt0kett ,  etn  Braufamo  tw^» 
ti)ranntfd)  uo^nemcn,  mid)  ungeb^^t,  unucrantuion,  on  0crtd)t,  red)t  nuD  onetl,  fotd))oi| 
§. «".  Je*!!!??.*  I  ^^^^  ^^*^'"  **"^  ^'^'^  ocrl)C2,  ui6llen  fal)tn,  peiniflcn  un^  t6^ten?  ^  bcKenn, 
Ibao  mctn  uosfat^  tn  aUcn  mcinen  gcfd^nfften  on^  au^^angcncn  bud)eren  gcmeft,  ^er  gcift- 
lid)en  ftan^t  mcfcn  on  resimtnt,  fo  utl  mir  mtiolid),  in  bcKeruno  nn^  befferung  ^ubstn- 
0en.  ^olt  id)  in  )em  groffc  fari)c,  olicr  mid)  einiger  mibcrmerti^keit  oerfeben  l)aben?  1^39 
^"^'*°vf'*y*''  I  l^uflw^n  <»"4)  nit ,  113  id)  unflci)ci|Ten ,  uncrfojl^ert ,  fon^cr  au^  ep^ener  bc- 
megnu^,  titi  begtrlic^  in  ^ifcn  bnn^tl  gangcn.  fiah  rtts  aud)  fu0  i3n  red)t.  ^ft  aud)  non 
ncten  ^emeft,  utt  nod),  folid^e  oon  mir,  ot'  cinem  anlbcre  befd)el)en.  ParumbuffM^  )ir 
nnucrbo20en  fci),  nme  nod)  mein  mepnun^,  fo  0cliendic  id)  aud^  vontt  btn  on  auffb^^uni 
3U  ruffcn,  onli  ocrmanuno  3U  0cbcn  milier  ^ie  fcQnlie  )er  marbcit,  miber  nntertrudier  0e-36 
mcpncr  frcobtit ,  mtlier  lieincr  I)eili0keit  nn)  Ibcinee  0ctimlt0  1iur(4&d)ter.  €0  fei)  tionn  M 
tu  fclbo  nit  lep^en  moflcft  liir  0cratcn ,  ont  tcm  iiatterlonb  3U  nut3  unt  fromen  0ebon)- 
§.  14.  let  meroc.  Pco  id)  mid)  ^od)  3U  bir  nit  oerfpd).  nnb  l)off  nu  mtttftft  0ar  nit  ^ulofeii 
ein  liin0k,  1100  ^ir  liic  Homoniften  ntt  on^cfpnnen  0^62fften,  menn  fpe  fromme  molrc- 


'  inmort.  4.  5.  '  passi  6*.  *  exsp.  6\.»9,  '  est  enim  haec  A.  •  exsp.  5. 
6*. ,.9.  1*  immo  6^.. .9.  neg^o]  ego  8.9.  prompus  6^  "  oportane  S.  **  liber- 
tatis]  veritatis  A.  tcmptores  (om.  con)  5.  umquam  6*.  7.  "  fromen  0.  "  ojr  a. 
"  uo;fat3  ni  |  ottcn  0.      '*•  unterttudier  0. 


CLXXXVIII.  HVTT.  AD  CABOL.  IMP.  CONQTESTIO.  8EPT.  1520.     KLA08CHB.  AR  K.  M.      375 

.  hic   imperatores  possent.    tii  sis   tamen   qualem    te   esse   decet,    ne  islis 
quales  cupiunt  esse  liceat.     Quod   tibi   consulo,    ofFicium   est;    quod  amof.^s* 
patriam,  pietas.    mea  nulla  privata  res  est,   nulla  propria  caussa,   nullum 
peculiare.negocium.     Nam  quid  facerent  isti,  quam  insolenter  triumpharent, 

ssiquid  eorum  omnium  quae  tractavi,  ad  me  privatim  pertineret?  Pefsequun- 
tur  me  tamen  et  perditum  volunt,  eoque  sihi  authoritatem  eliam  deposcunt 
tuam.     Ego  contra  primum  conscientia  me  tueor,   dcinde  in  tua  aequitate  S.  16. 
fiduciam  pono:  Uhere  scriptis  lihris  veritati  testimonium  perhihui:  ex  officio 
tihi ,  ex  pietate  patriae  consultum  vohii ;  firmissimis  adversus  pontificias  nugas 

10  argtimentis  contendi ;  institutas^dversus  tuum  imperium ,  communem  Hherta- 
tem,  machinas  convellere  sum  conatus.     Uhi  sunt  praemia  hene  meritis,  nes.i7. 
quis  me  pcenam  deUcto  timere  putet?    Sed  quid  mirum   quod  in  gratiam 
nie  bonorum  ponere  de))Uft,   hoc  in  inaiorum  ofTcnsionem  coniecisse?    Tu 
vero  aures  quidcm  dare  illis  potes,  adscntire  vero  non  dehes,  nisi  duhitas, 

15  81  hoc  adsequantur,  facturos  tetcrrime  posthac  omnia.  Atqui  facient;  fa- 
cient,  ita  me  Christus  amet.  niinquam  enim  intra  aliquos  fines  iUorum 
stelit  cupiditas;  nunquam  modum  habuit,  nec  mensuram  fert.  Proinde  mul-s.is. 


gicrmbe  ^ti^ftT  be^  one  In^m  mcd)len.    Hu  \oit  aber  Ibeiner  0ebur,  on  ntt  trer  be^tr 
nad)  lebe.    pit  M0  be|ft  ^eraten  erKeti  td)  mtd)  fd)ullbi0,  vn  btn  ^es  0013  tintert&ni^Mt- §.  i^. 

20  4en  0tlt0.    ^o  tft  natfirlid)  be  «atteflanU  |  woi  whHtn.    Vn^f  l)ab  bi^l^ar  mei-  |  ^'Vni!*'"  * 
net  ^alben  mtt  bm  Homaniften  nid)t«  jet^un  geljabt.    pifie^  ift  aud)  mein  |  """•^^Ji**' **' 
eigme  fad),  oV  mid)  in  fonlierl)eit  betreffen  nie  gemeft.    Parumb  fpe  on  juiepfel  aantj 
ftMtiltd)  0e0en  mir  geberen,  lontf  einen  triumpl)  fiiren  wiitOtn^  wo  in  allem  ^ifem  l)d^el 
ctoNif  meine  perfoUi  onn  nit  gemeine  €eutfd)  nation  betr&ff.    ^ber  nid)ts  lieft  meni^er 

25ncttim  f9e  mtd)  letbf  vnt  leben?,  oii  ^Ao^ffen  nod)  Ibafelbft  }u  ^einer  oer^eonuft  wt  be- 
mtliiung  oerl)ofen.    Pargegen  oerla|f3  id)  mid)  erftlid)  off  mein  0iu  Qeoitffen.  |  huu«u  trost.  §.  16. 
Pamod)  bQb  id)  3U  ^einer  0ered)tt0keit  oemiffe  I)ofnun0,  ono  fHr^erlid^en  troft.    ^d)  l)Qb 
etttid)e  9^4^^  0efd)3iben,  onti  trudien  la|fen,  oarinne  id)  freD  on  on  aUe  f(4efi  |  cheMBhau! 
ftrr  nmrl)eit  iQefi^nug ,  onO  3U  onfer  altm  onO  an^ebomen  freobcit  r  ^i<  ^'^^f^  3U-  |  '^ 

SOb2in0en  oo^manun^  0tb.    Pas  tl)un  id)  allee  0Ott  3u  eeren,  tiir  3U  Oienft,  on^  Ibem  oat- 
terlanO  3U  0Ut.    ^ud)  fo  f^ob  td)  auft  0runO  I)ei)li0er  0efd)2ift,    mi^er  0e^i4)t  ett(id)er 
ydpft  0efod)ten ,  Oie  0e0enbem  fo  voitttT  d)2iftlid)e  nmrl)eit ,  mitrer  Ibeine  on  bes  Hetd^e  alt 
l)arkomm,  mi^er  0eme9ne  freijbeit  0eftalt,  3erb2ed)en  onterftanOen.    Umb  folid)s  |  "°"Si  *•' §•  >7. 
0eburt  mtr  belonun^,  id)  0efd)mei0,  Oae  id)  ftraf  martm  folt.    €s  ift  aber  kein  munOer, 

35iNif  mttt  Hem  td)  bei)  Oen  0uten  Oandi  oerOtmen  folt,  in  Oer  b^^m  onbuio  onO  ab^unft 
icfatm  btn.    fir^tTumb  ma^ftu  fi)e  0e0en  mir  mol  b^^^t  <tber  ires  an^efinnes  tn  ketne     • 
meg  0em&rm.    ^ir  ^meofel  Oaii,  Oas  ©0  fpe  Oifjes  omb  Oid)  erlan^te,  btn  1  Sen*'diMr"r' 
oo:ter  attee  fibel  011  ar^eo  oon  jnen  an^e^an^en  rogrOen.    tJnO  liarf  Oir  in  ■        "«^*"- 
0tauben  3ufa0en,  foe  merOe  ^arnotl)  aUerlep  oerfud)en.    Pan  tre  be0irlid)eit  l)at  kein  enO, 

4Omtt0  oud)  kein  moft  o^er  boirdi  leiOen.    gierumb  beOarf  ee  u>ol  auf  fel)ene,  mte  ^u  Otd)§.i». 


*  negot.  3,  6;..9.      Mam  5.      "  auct.  6:..9.      •  pietatsd  J.  omissa  v.  patriie.  hanc 
omis.  etiam  6*.. .9.         *®  communemquo  lib.  A.         **  illis  dare  8.9.  aasent.  A. 

**  asoeq.  A,      deterrime  A.      *•.  Numquam  7. ..9.      "  numquam  6*. ..9, 


376      CLXXXVIII.  HVTT.  AD  CABOL.  IMP.  COSIQTBSTIO.  «EFT.  1520.    KI^AGSCHR.AX  K.  X. 

tum  refert  in  prspsenti  quiil  iudices,  me  pnesertim  baud  dum  audito,  sed 
I.  it.  aipiente  apud  te  iudicem  quamfHimum  ¥oles  caussam  banc  dicere.  Quia 
serratam  volui  patriam,  ipse  perdar?  quid  facies  parricidis,  si  hoc  ego 
merui?  Quia  solvere  omnium  vincula  sum  adgressus,  ipse  vinciar?  quid 
feret  quilibet  lalro,  si  de  me  hoc  statues?  Meam  famam  ego  perdam,  quia^ 
ronsultum  tuae  laudi  volui;  faLsus  dirar,  quia  verum  docui;  occidar,  quia 
ad  vitam  hortatus  sum?  Quo  rapies  omnes  periuros,  maleficos,  impostores, 
sacrilegos,  sicarios,  hiereticos  el  idololatras,  si  de  bis  faclis  hanc  p<£nani 
l.i^sumes?  En  Chrisli  vicarios,  Petri  successbres!  Tu  vero,  Carole  princeps, 
ne  sine  hanc  perpetuos  imperii  huius  hostes  palmam  ex  me  ferre,  hoc"^ 
innocentise  me^e  spolio  frui,  hanc  triumphare  victoriam  improbos.  qiii 
nisi  ex  sua  malicia  tuam  aestimareni  indolem,  ea  non  peterent  quae  tu,  si 
bonus  es,  imo,  quia  optimus  es,  tam  non  dabis  quam  ipsi,  nisi  pessimi 
esseiit,  peiere  non  vellent,  abs  te  praesertim,  tah  principe,  his  maiorihus. 
1.21.  hoc  genere  edilo.  Petunt  tamen,  quia  moderari  suas  cupiditates  nescitint; »» 
at  non  dabis  tu,  qiiia  oblivisci  aequitatis  non  sustines:  scio  enim  et  cerluiD 
habeo,  qnae  tua  est  probitas,  ab  hac  turpitudine  summe  abhorrere,  nec 
passiirum  servitutem   metere  eum  qui  sevit  libertatem;    et  qui   cominuoe 

i)et3o  l)alt(ftf  3u  doi  m  fo  td)  nod)  nit  ^t^hi  bin,  tin^  ^od)  vtvt^h  begrr,  oii  |  int4i  als 
f.io. ffir  litd),  als  on  mtttel  tnetne  ijrrrt  3u  rrd)t  trbptf.    '^d)  fol  liarub  otrtfrbt  wtiht,  wu^ 
id)  ntein  tiatterlan^t  au^  oer^c^bnu^  ^ab  erlcfen  nctten.    Wm  molteftu  tts  reQ4)0  fepn^t 
tl)un,  uio  td)  btfes  t)ertl)tnet  l)aben  erKeDt  niur^e?  |Qan  fol  mtd)  fol)en  imntr  binten,  omb 
^M  td^  0tmeine  banlb  \)ab  vobHi  aufl6ftn.    TDae  folte  ftra|Tenr&uber  ontr  tteb  lei)te,  iraR 
btfer  anfp}ud)  uber  mtd)  0efd)i^?  ^d)  fol  etn  ket^er  ^enent,  uno  an  mepne  gerud^t  oer- 
Iet3f0et  mt\ii,  barumb  ta$  id)  bir  3U  lob  gearbept  l)ab,  un  ma  mtl  mid)  fHi  onmar  ad)tt,  ^ 
umb  ttat  td)  ^te  niari)eit  an0t3ti)0t,   fol  ert^ttet  n^erOen,  vmb  bae  id)  3U  rec^tem  ont  gu- 
ttm  leben  untermei)run0  0ebe.    XOo  wtltu  aUe  treulofe  b^fniic^te,  0laubb2fii^t0Cf  mlfban^- 
ler,  lan^betri0er,  Kird)en))teb|  m&2))tr,  uerrater  onno  ber  0lei)(^en  obelt&ter  bin  orteplen, 
1.20.  fo  mo  mtr  tnn  bem  fal  Oif^e  ftrafT  3U  0eme(fenn  niirt?  Pae  fein  ^ottes  otcanen.    Pao  feiit 
ninV"n  K™S"  |  f^"^*  Ptters  nad)Komen.    ^ber  bu  Carole,  uj6tteft  nit  geft&ten  ^en  enrt-M 
0en  feinlie  l^tfts  reic^s,  iren  wilii  mit  mtr  311  fc^afen,  ftd)  tti  raubs  metner  onfd)ul^  0e- 
C  I  bmud)en,  uii  auf)  ubernjinbun^  meiner  einen  triumpl)  311  furen:   la^  nit  omb  ti^ 
ermerbe,  ^as  fie,  mo  fie  nit  ^etn  0emut  irer  hhf^i^txt  0leid)  ad)ten,  uon  ^ir  nit  be^eren 
)62ften.    f)u  bift  aber  uil  3U  frum  unt  re^lid)  bar^ii,  folid)0  pemdt  3U  0eftate,  fo  fetn 
fte  bo)ftti0  vn  bo^bafti^  0enu0  03  on  b'  giti^^i  3u  be^ere.     \tan  mo  ti  ntt  alfo ,  ^ette  3S 
^'r«n*bew8?'"  |  f*'  ^***^**  «^^^  abfd)em ,  fo  ein  bcfes  Uin^ ,  Ipir  eine  fottid)e  ffirften ,  M 
|.2l.0efd)led)t8  oti  b^i^kommene ,  an  3U  mute,  0etra0e.    ?arumb  tft  in  ni^tts  3U  oil.    Mf 
fd)aft,  ^09  fie  ire  be^ir  in  Kepner  ma^  nod)  be^man^K  i^abtn  mhgi.    fMi  ^me^felt  |  aber 
nit  )u  mfimft  tid^  ter  btttiKeit  b(^iti.  'Hn  uieQ^  itid)  0efd)tditer,  tran  ia$  tn  ttd)  of  ir 
an^alteno  in  eint0e  on^ebiir  er^ebeft.    Pan  mte  mcc^teftu  lei))e  bem  ^efen^knuft  3U  be-40 
Kant  meroe  ier  bat  3U  ^emepner  frepl^ett  0el)olfen?  VnD  ^en  3U  ^epner  re0trun0  ^epten, 


■  caus.  ^.  <  Agf^r.  A.  *  sic  6*.  quia]  qui  8.9.  "*  rapias  7...9.  •  ido- 
lolatras  1.  idolatras  2.  "  huius  imp.  A.  "  Quid  8.  9.  "  malitia  A.  6K..9. 
*' immo  7...P.      '^  summe  te  abh.  7. ..9.      >«  passuram  ^. /.  2.  <#.  5.      seraititQem  J. 


CLXXXVIII.  HVTT.  AD  CABOL.  IMP.  CONQVESTIO.  8EPT.  1520.    KLA08CHR.  AN  K.  M.       377 

hoc  solvere  iugum  adgressus  est,  etini  catenas  ferre  te  print^ipe  non  sines. 
Si  essem  alienus,  tamen  humanitatis  hoc  dictaret  ratio,   ut  cura  esset  tibi^-^* 
innocentiae ,  ut  subvenires  adflicto ,  liberares  circumventum ,  levares  oppres- 
sum.     nunc  is  sum  quem  nisi  tu  servas,    qualis  es,    dici  non  potes:    im- 

5perator  es  tu   autem,   id   est   publicie  Hbertatis  conservator.     at   esse  qui 
potes ,  donec  licebit  Romano  episcopo  liberos  hic  homines  et  nobiles  vinctos 
Romam  abducere?  sed  de  te  nulla  nobis  talis  suspicio  residet,  nedum  opinio 
est.     lilos  vero  quid  non  ausuros  apud   te  putandum   est,   post<|uam   hocS-^- 
semel  tentare  adgressi  Sunt?   Prius  miritice  imperii  huius  maiestatem  con- 

iDtempserunt;  varie  ac  multis  modis  iu  maiorum  tuorum  iura  concesserunt ; 
imperio  multa  vi,  multa  fraude,  mulla  violenlis  pactionibus  per  omne 
nefas  ademerunt;  ipsis  imperatoribus  osculaudos  pedes  per  contemptum 
praebuerunt;  nec  esse  diu  iam  per  eos  poluit  imperator  (pii  non  in  servi- 
tutem  se  Romano  pontifici,  inlerposito  iureiurando  addiceret.     Conslitutio- 5-'*- 

isnes  ad  suum  libitum,  ex  lucri  sui  modo  proposuerunt ,  quibus  omnem  hic 
libertatem  obterebant;.  omnia  nostra  polestatis  suie  nexibus  coustringebant ; 
quae  maiorum  nostrorum  liberaHtate   ecdesiis   donata   sunt,    avarissime  ad 

ban)  on)  Ketm  troge  lalfen,  ^tr  Ixt  Don  arihnn  itiiun  ab^tel^m  vnt  lofrn  l^at  m^Uen? 
Wtt  td)  «n  frrtnbDcr,  fo  folt  ^id)  mfnfd)lid)ce  mitlcilbc,  wn  naturlid)  an-  1  S"„u"liog"w^  ^'^* 

20  rtpt^ung  ^ol)in  bcwcflcn*,  lba«  ^u  ^id)  o^  crbcrmnufe  mcincr  onfd^ult ,  ttid^  I  •**«»  Tuerden. 
mttn  an&mcft  mci)ncm  anfcd)tcn  311  l)tlf  K&mcft,  mid)  ^cr  mit  scnialt  tibcrfalli  mcrttc, 
crt^fcft,  ntt  on0cftumt0kltd)  ocrtrudit,  cntl)iltcft.  tlu  bin  id)  )ir  Ibcr  maffcn  ocrniojiMr 
Oat  )u  mtd),  tu  mcUcft  ^ann  ^cin  fclbe  ocr0c|Fcn,  nit  magft  ocrlaffcn.  Pan  )u  bift  ctn 
%^mtfd)tr  Kiini0,  rtas  ift,  cin  bantbibcr  onno  bcucftigcr,  Ocr  gcmcincn  frco-  |  Ti*"„J'%|y;- 

25  Ipftt.    10tc  magftu  nun  alfo  0cl)ci|fcn  wcr^cn ,  toan  Ou  cincm  bifd)otf  3U  Hom  0cftattcft, 
Hncn  frci^m  mcnfd)m  onn)  c^clman  au^  ^cpncm  rcQd)  311  ncmc,  onlb  0cfan0cn  0cn  Hom 
fiircn?  pa§  fc^^cpb  td)  nit  Mrumb,  Oas  id)  mid)  ^co  olbcr  ^cr  0lcid)cnn  i)c  3U  bir  ocrfcbcn 
Ipab,  aUctn  munlbcrt  mid),  rtas  fic /0  kun  m^0cnn  fcin,  onn)  Kan  nit  tcndicn,  fcpO  ftcS.23. 
M6  9ct30  ocrfud)t,  mic  ctnme  fcin  mcd)tc  ttas  fic  nit  ontcrftcc  0c^62fftcn.    tiomalo  onO 

»0  bif^ktt ,  babm  ftc  mani^falti^lid)  onnO  miibcrlid)cr  mcpfi,  bic  mad)t  Ibifcs  rcid)0  1  rt!Si**bi«ha?Ve- 
Mfdfmht^ti ,  tn  oil  on  fdt^amc  mtQ  bcm  ^cmalt  onn)  0crcd)tiKcit  Ibcpncr  vo7-  I      '>'<^'<^'- 
farn  ctntra^K  0ctl)an,  Ocm  Kcpfcrtl^umb  oil  trct^lid)  ont  mit  0cmalt,  oil  bctru^Klid)  ono  mit 
ItfttKcit ,  oil  mit  bc)nicndilid)cn  compactcn ,  onb  nad^tcpli^cn  ocrtra^cnn ,  miocr  aU  rcd)t  onnO 
btltkc^t  I  ab0ctrun0cn  ont  cnt3O0cn ,  Ibcn  Kcofcrcn  au|)  on0cl)62tcr  onm&^lid)cr  ocrad)tun0,  irc 

35  fu^  3u  Kiiffcn  Oar^cbm.    t^nO  bat  cin  lan0c  ^ti^i  npcmant  Kcpfcr  fcin  mc0cn ,  cr  i^ab  fid)  Mn 
3U  002  cincm  Bomifd^m  bifd)of  3u  ^inftbarKcit ,  mit  rttm  tr)Xf  ocrpflid)t.    ^it  babcn  au4)$.24. 
€0nftitution  onnlb  ftifftun^,  mit  bcr  fic  aVit  onfcrc  frcobcpt  niicr^ctrudit,  |  Jen  **«««?*' ge- 
imftrt  ma4)t  onO  ^cmalt  jnc  fclbs  ontcrmo^ffcn  onnt  cin^cbunbcn,  bcfd)2i-  I      ™*<^'>^' 
bm  on^  Of  trm  ti)0mcn  nut^  on  0cminft  nad)  aUcm  ircm  miUc,  angcf&t^t.    tDae  onfcrt 

40alttn,  ouft  tl)2iftlid)rr  miltiKcit  3U  Un  Kird)cn  all)ic  0C0cbcnn,  mitt  ^rim-  |  "'JJf^en^iKSi*" 


*  hoc]  hic  edd.  figgr.  A.  '  affl.  A.  ^  aiitcm  omis.  7...9.  «  et]  ac  8. 9. 
'  est.  post,  quam  1.  *  solum  pro  semel  A.  "  vidcntis  8.9.  omnes  6*. 
^*  prffiberunt  8. 9.      potui  S.      ^^  bc^romcndvlic^cn  a. 


3T>      CLXXX^TIL  ITTT.  X>  •T.LK4C  EKF.  CO»HrE*TIO.  «fT.  tS3».     KLAG5CHX.  XS  K.  M. 


t2;.^2«  p^rtmenBiA.  «fiMifMi^  ia  Gim mii  esee  BolBmuit,  quibus  dod  pal- 
fa  nuisiK»  fmdidtiM^  ipci;  imbdm  af«i  m»  pnlMtaras  sarerdolales  magno 
Mo  coniDodo  iocaoda^  Hkk  dts^mfstwmMi  praMni  afiqaando,  deiode  quot- 
aofuft  ilffiun^  iaai  taDdiM  coCtidie  wfae^  iiinteenlianmi  merces  veuales 
hoc  adferuol;  lum  absoliilioiif».  dLtpemalioe»,  rebialiooes  el  iDfmitas  kl5 
Itefitt*  bullat»  fraudulcoliseimi^  apod  «ol;s«  n  persoasioiiibiis  iu  magna 
de  ^  homioum  ofiioiooe  Tcndidcrail :  alqoe  hft>  modb  el  aliis  compluribus, 
fieque  eoim  oiuoeni^  est,    tanliim   ptnsuat  qoaoliim  diri   ood   potest  diu 

|.^  iam  trans  Alpe»  hioc  deportanuH.     Prartrrea  imillas  satpe  hic,  el  io  his  prin- 
rip^rs   riro!^,    aoalhemalis  iolliclfl    percoiemt.      quibiisdam  TeDeoum    ml-io 
sruerunt,  alios  per  speriem  amiriliae  hoi«libii&  oeiuie  prodidenmt.    semper 
disrordias  ioter  prioripes  ooe^ros  exrilaninl  el  alneniirt :  pulrherrimis  saepe 
rebus,   «^pleiididissiniis   fariooribits  maj^iio   lotius  reipublirae  Christiana;  in- 

f.r;.  rommodo  ar  pubUro  malo  impedimeolum  attulerunL     llaec  omuia   inquam 
el  multo  adhur  plura  priiis  ausi  suol:   uonm,  ut  ndere  ndeor,  su|>ererat,  i& 
finrulis  suis  obooxios  habere  Germaoos,    nl   quos  %'eliot   rooslrirtos   hinc 
abripiaut:    ecre  oratores  derimi  Leoois,    qui  hor  le  prioripe  experiantur. 


f'2$.  mi§tm  inicrf&ttid^  fnt^,  vafi  kcamBni  rai  jmr  jn  fQffca.  ktimi  «cim  ib  tciitf^ 
I  tttfl)  Mfi^f  fniB  Uitum ,  ta  Bitt  M2  wmb  md  fdtcf  ci«  ptiism  0011  tn  §t- 
!i*^«ucru!!!tt  I  ^^^^  ^^-  ^  fnifttidk  f»tBtKrca  ta  tcitfaica  taOca,  mtt  rafcrmM 
grof cn  naditrfl  ont  fd^m  jn  itiks  3U  fcmicnct.  Vbcr  ^ift  nicf ,  Mm  tn4  ^it  fctbtfcii 
gcpftlid^c  oatcr,  rrftlidi  obrr  ian|rs  rin  nini,  M)  taran^  iirti^cr,  vt^*  it>«  ofs  tctft, 
ApUsMckt.  I  nadKt  oic  tag  cinc  ncuvr  aiilns  mrnkt  bir  nnffcri^t,  tkfotntio,  tiffmfotifn, 
^^^  I  rrniifo:im,  rriaration ,  oii)'  girod^r  on  30!  bnic  ocrluuift,  ¥a$  nmictn  ooiik,  )nr<t 
bctruf ,  on  fdJKiliK^f tifc  iiigr  tobin  trrrt ,  ¥5  ro  rcii^  ^irbtidb  mnbcrc^  on»  bcfc  ftiiA  a 
002  biiid)  $f^tt  on)  oft,  Mmit  tt  ^ir  nciii^m  3u  banfr  b^.  f<^  f^tbf  »c|>ion)rrt  on) 
^'mm4  I  i^f^^^i^t*  Purd)  ti^  on  antrrr  on  3ai  oirfr  {Mm  irr  tndiif^  fiin»  on»  auf- 
irpioB4ert.  I  f&t^ifr  iift ,  in  krinrr  '^ai  brfrifm ,  nod)  niit  nanim  angQrfit  vrr^  m^f r) 
babr  fir  on^  Iri^rr  rin  iangr  ^rot  ombfrfnrt ,  onn)  alfo  fcfimM,  ta  fir  ^ir  vrti  on  air  orr- 

1.26.  ^intrruf  rin  fro^  onfp2id)lid)  fdt  |  oon  binnr  fm  Vom  frfurt.  /Bcr  bnbm  ftc  of  Oasso 
iIloii*MShr«S"  I  i"  ^^f^"  wmifrr  mfrfr  frtnubt  mrrir,  oii  oii  oft  )ir  trntfd^m  amb  b«#> 
c:^  I  ono  f urfd)iid)s  ftdts  mit  irr  baii  rrfd):riKrt  ono  frfd^iaf rn ,  rtiid^r  mit  f ift  crtctrt, 
antrrr  ontrr  rinrm  fd^rpn  ^rr  friintfdlKift  orrr&trriid)  irm  frinir  obrrfcbm,  atmrf  ontrr 
)r  fiirftm  ywmad^t  onn)  onrinibrit  rrmrdirt,  oft  oii  tayfrrr  onn]»  mnflidir  f rfc^ft,  nit 
on  mrrdilid^r  fd|Ki)m  on)  nad^trpi  trr  font^r  Cb:tftmbcit,  auft  anrryt^unf  ircf  fC9ftcf,3o 

*'^' Jir^JieSJ  I  'f^^'"^'"-  P»^'  ^^^  ^^  ficidjr  ftudi,  babrn  fir  oo^maif  oii  btft  ^tt  fr- 
4er  RooMB.  |  |p:aud)t.  riurf  tft  nod)  obrrbiibr,  onb  aif  id)  an^rrf  ntt  mcnft,  00}  ntc  oon 
jn  orrfud)t,  oorr  ontrrfanfm.  albir  im  rrpd)  l^an)  an  ono  3U  irfm,  on^  mad)t  3U  b<- 
bm,  mm  jn  friib,  frfonfm  oon  ^inni  frn  Bom  36  furm.    Jof  fclbtf  bobm^ir  of  tii| 


GtsiMtA 


*  prefecturas  /.  *  qaotidie  A,  8. 9.  quottidie  2. 6*.  •  multo  7...9,  "  ami- 
cici^  5.  "  habere  omls.  (A?)  8.9.  "  Cratores  1.  "  fiirfd^iid^f  sic  m.  ^  oft 
otl  tapfrrr  ...  orrl^inDrrt.  Locum  non  bene  iutellezit  interpres,  neque  de  Bensu  sol* 
licituf  fuit  Miinchius.      ^^  %Atn  a. 


CLXXXVIII.  HVTT.  AD  CAROL.  IMP.  CONQVESTIO.  8BPT.  1520.      KLAG8CHR.  AN  K.  M.      3/9 

qiia  conOdentia  dic  oro.  nonne  eadem  qua  te  impcratoreni  legi  vetuei*unt 
anno  prwterito ,  non  idoneum  ferentes  cum  alias  ob  caussas ,  tum  praecipue 
quod  vei  unum  satis  ad  te  impediendum  arbitrati  sunt,  quia  regnum  Nea- 
politanum    haberes  tu«    cum   hoc  pulchra   sua  quaBdam  constitutio  caveat, 

5nc  quis  Neapohtanus  rex  in   imperatorem  Romanum  deligatur?    Haic   cum$.2S, 
Oeri  ab  iUis  magno  nostro  cum  detrimento,   non  sine  maxima  etiam  stul- 
ticicB  nostrse  apud  cxteros  opiuione  viderem,   nec   me   propter  acerbitatem 
doloris  euis  continere  posseni,  exclamavi,  vociferatus  sum,  scripsi,   publi- 
cavi;    optima  conscientia,   optima  Ode  homines  ad  malorum   sensum   exci- 

lotare  conatus  sum;    multos  nobiles  et  potentes  commovi.     Atque  hiuc  ma-§.29. 
navit  baec  mihi  ofTensa,  quam  sic  illi  acceperunt,  ut  ueposituri  nisi  fracti, 
quod   te  vindice   Oeri   et  polest  et  debet,  non  videantur.     Age  igitur,  in- 


gcfpart.    tinnli  nim  umr  tU  rrborc  botfd)aft,  l>t9  bapftce  fronis,  l)at  foUtd)d  ju  fd^affrn 
b(ucld),  0lcod)criori)fi  loic  aud)  im  iirrflangcn  iar,  cin  anlbrrc  'Ots  fclbtflrn  1  iJeVOTgegen"» 

15  bopftcs  botfd^afTt,  ^id)  in  Kiint0lid)rr  kur  }i\  i)ojl)inl>rrcn  untcrftan^cn ,  mit  I  m.  Kehtfi«D. 
Iu0ml)atrti0cm  crlitd)tcn  anbnn^cn,  o^  ma^  t)?fad),  lni  }u  foUtd)cn  crcn  nitt  tU0ltd)  vn 
0cfd)tdit  fcpft,  abcr  onlicr  aUc  cine  ttc  furndmltd)ftcn  (oic  ftc  oann  voi  0nu0fom  liid)^c0 
kcpfcrtumbs  311  brraubcn  0cad)t)  an^r^cQ^t,  omb  tae  tfw  ^as  kdni^rcpd)  }i\  tlrapo-  |  -^ 
Its  tnbabft.    Pann  0ar  ctn  fd)6nc  Conftitutton,  )tc  fic  wtc  aud)  anoc^c  Drr  0lri)d)rn,  tn 

20  tr  0f9ftlid)  rcd^t  ^cfctjt,  ucrbciit  cincn  kiini^  ju  HrapoUo,  pmcr  311  tlo-  |  ^i",  SJJJ^^i^pS?' 
mifd)cm  |Runi0  ermclt  mcrbcn.    ^lo  id)  nun  tftn  0run1i   trcr  i)an^lun0  crkrnnct,  aud)$.28. 
fclbf  crfarcn  onl^  0cfcl)cn  i^ah,  voxt  ftc  mit  nna  tciitfd)rn  umt0cl)cn,  t)nnli  oao  1  J"h?elbJSr"bi- 
mt  I  nit  aUcin  trco  rc^tmcnta  bttlbcn ,  an  unfrrrn  3rptlid)rn  0Utcrcn  mic  ob-  I     ^««'- 
0cmclt  0rofF(«  ocr^hblid^c  fd)aticn  tra^cn,  fonlicr  aud)  bci)  aUrn  au^lrnlirrrn  ^ir  on^  'Otx 

25^albcn  002  narrcn  vnl  unmcpft  bi^lt^n,  mit  fd)impflid)cr  nad)r^,  oii  fd)m&lid)c  ucrfpot 
orrad)t  mcrbcn ,  unlb  mid)  foUid)cr  fd)mcrt3  311  vn^rbult  brmr^t ,  Ms  id)  mid)  nit  lcn^cr  cr- 
l)altcn  0cm6d)t,  ^ab  id)  mic^  cntbcst,  mit  rc^rn  un)  fd^^cpbcn,  fo  oil  id)  t)crmod)t,  trc 
l)an^lU0  ono  onfcrc  0cb3cd)cn  an  100  3u  b2tn0cn  on^  crkuntlid)  mad)cn.  ^ud)  mit  lau- 
tcrcm   0croi(fcn,  0uttcm  onlP  rcd)tfcrti0rm  0laubcnn,  uil  lciit  3U  crkannt-  1  Jjjf  JJ" 'S'ilKn 

30  nu^  irco  fd)a^cn$,  on  0rmrinrr  bcfd)U)crnufi  3U  bsin^cn  untcrftanlbcn.    €t-  I  « »t«»reibe. 
ltd)c  oom  aMf  on^  anDcrc  bcn)c0t.    Vo  Danncn  l)cr,  on)  au^  kcpncr  anlbcrcn  o^fad)  l)a-f.29. 
bm  tit  Homaniftcn  cin  foUid)c  0riiiifd)afft  0r0m  mir  ^rnomcn,  ttM  id)  bcfo}0c  fic  mcr- 
}ttn  ^tc  npiitcr,  ban  nad)  ircr  3crb;cd)un0  onnli  au^rriitun^  (btc  liurd)  liic^  bcfd)cl)c  ma0 


*  fidentia  yl.  '  caiisas  y^.  *  constittitio]  Clementis  IV. :  „Legatas  ...  no- 
mine  sanciissinii  domini  nostri  ...  proposuit  ...  sccundo,  nt  regoni.  Neapolitanum, 
cuius  regni  proprietas  ad  ecclesiam  Romanam  spectat,  nullo  pacto  in  Komano- 
rum  regem  eligant,  obsiante  sibi  defectu  inhabilitatis  et  ineligibilitatis  ex  con- 
stitutione  Clementis  IV.,  id  quod  plurimis  fortissimis  argumeutis  et  efficacissimiB 
rationibus  clarissimis  exemplis  comprobavit ..."  Goldasti  collectio  constitt.  impp. 
Ff.  1615.  fol.  p.  439.  ad  a.  1519.  Cf.  litteras  ap.  Freher.  Rer.  Germ.  Scrr.  Argen- 
tor.  1717.  fol.  p.  172.  sq.  "Sleidan.  1557.  8".  p.  10.  Heinrich  deutsche  Reichsgesch. 
V.  p.5.  —  „  ..  regnum  Sicilia?,  quod  est  speciale  patrimonium  S.  Petri  .."  Bonifac. 
Vni.  cap.  2.  in  VF.  de  senientia  et  re  iud.  2,14.  «-^  stuItitiaB  A. 3, 6».,.9.  »«o.ex- 
citari  7. ..9.       ^*  et  ante  potest  omis.  A.       ^*  Ocr0an0an  a. 


380       CLXXXVIII.  nVTT.  AD  CAROL.  IMP.  COMQVESTIO.  8EPT.  1520.    KLA68CHB.  AK  K.  M. 

victissime   Carole,   nos    respice,   tuam  dignitatem   tuamque  tuere  eiistima- 
tiouem;    muniatur  hiec  abs  te  ad  tuendam  libertatem  via;    hic  remergenti 

S.  30.  Christianae  veritati  per  te  patefiat  aditus.  Quis  audebit  verum  dicere  aut 
libere  tibi  consulcre  quis  audebit,  si  eo  nomine  sic  opprimor  ego?  Habes 
opes  ut  possis,  copias  ut  valeas,  caussam  ut  iiceat,  necessitatem  ut  de-5 
beas.  insuper  veram  tibi  et  solidam  proposilam  vides  gloriam,  si  efficias; 
imbecillitatis  opinionem,  si  non  audeas.  neque  debes  tu  proposita  ingenti 
gloria  tantillani  fugere  invidiam,   aut  vilis  ofTensse  metu  a  tanta   absterreri 

$.3i.laude.     Scripsi  tuum  hos  commodum  intervertere,   tuas  exhaurire  faculta- 
tes,  tuam   minuere  potestatem,   tuas  vires   altenuare:    neque  non  est  hoc»® 
verum:    nihilominus   hicc  in   me  proceila,    hoc  fulmen  coniicitur:    neque 
dubium    est   quin    studiosissune    hoc  agant  improbi   Curtisani:    sed   in  te 

§.32.situni  est,  qua  vi  tuos  impeti  sustinere  velis.  Poleram,  qui  iniuria  op- 
pugnor,  iurc  repugnare,  cui  immerenti  vis  fit,  defensionem  recte  experiri; 
neque  id  non  permittebat  ratio,  dabat  natura,  ut  qui  sic  cupide  impete-«i 
bant,  eorum  contra  vim  arma  sumerem;  et  vires  erant  erantque  auxilia: 
sed  in  tuam  defensionem  reiicerc  visum  est  omnia  et  te  vindice  uicisci 
improbitatem  hanc.     quod  ut  impctrari   abs  te   sinas,  per  salutem  tuam 


Sing^roK!™!'  I  ^"^  f^^)  ^'"  ^'^^"*    Si^wwil'  0  m&btrwiKbli&in    kiint0  Corotf,  brtfndi 

iesut.         I  }ffx}xi  ttv  Dvib  'Otn  ftan^  tarinnen  )u  btft,  bcurfttge  vns  txni  wt^  3U  )er30 
'"r?ue!!!*5i""  I  ^"9^^^  ^^'  ^■fi  ^*fi  ^^^  bfnomen,  offcne  vns  tintn  }U0on0  ju  Uv  C^ji- 

5.30.  ftcnlit^cn  worljftt,  l^it  fo  long  ontertruAt,  ttjo  erft  wibtv  l^erfilr  fd)leufft.  ^d  npmet  nrtrt 
bin  003  ^elbhffen  frtfd)lid)  ^ie  morljept  onjepge,  olber  litr  tn  ^einen  fod)en  rot  geben,  wo 
td)  ttjo  olfo  tio!0uialtt0t  wtvXft.  pu  l)oft  ts  an  mad)t,  0Ut,  on)  leuten.  girumb  nril 
Otr  0eb0re  emme  ju  iinterfte^e,  liarju  ^u  o?fad)  bnft,  tiof  oud)  oon  ncte  tft.  3o  metftu,}5 
tS^'  I  tuo  foUid)s  oon  itlv  befd)td)t,  etu  uolKomene  nmre  eer  on)  01029  5U  ernierbe,  00 
ober  ntt  untcrftaOe  ftd)  tn  fd)tmpfltd)c  vn  uo2vid)tlid)e  |  nad^v^  kdmen.  3o  foUu  pc  etn 
0rof^e  cer,  vmb  ei)nncr  klcinen  fctntfd)Qfft  mtUc  nit  bc0cbe,  o)er  ^urd)  etnt0c  tretim,  uonn 

^•^'•"ehiJdiJt"*  I  fl"^"^  ^^^  ab0efd)2edit  merOcn.  ^n  metnen  bud)ercn  tfdb  id)  fd)2ifftlid)  on^e- 
3C90t,  mtc  mon  tir  bctnc  nut3  cntnienbc,  tcin  naru0  ob^iebc,  Ibcinc  moi^t  oo30ertn0cr, 3o 
Hcine  0cmalt  ocrfd)mdlere.  tlnd.l)(>b  Iboron  nit  0elo0en.  Pon  es  ift  alfo,  i)e  l^od)  felt  of 
mid)  Vx^t  plQt3  rc^e,  on)  uicrOe  oonn  ^i^cm  Ibonner  0crd)la0cn.  Por  3U  ^ie  ontreumen 
Die  curtiMne.  |  Curtlfoncnn ,  oU  mir  ntt  vnnmi|fen,  fon^crcn  flcpf^  0etl)on,  onlb  fict)  ooft  mil- 
lt0klid)cn  0eb:aud)t  on  ^earbcpt.    ttun  ftiit  311  Otr  ob  tn  lcp^cn  mcUeft,  ^ie  ^etnen  obcn 

S.  3?.  Qn0e3ci)0ter  mo^  oberfoUcn ,  onnO  oer0cmalti0en.    ^d)  b^ttc  mol  fu0  on^  rcd)t  0el)ebt  )er» 
id)  mit  0en)alt  an0cfod)te  mcr^e,  mit  0cumlt  311  tuilbcrftreptcn ,  onb  nod)lbcm  id)  onbiftii^ 
Hauen^uejenui-  |  onn)  ou  red)t  ^clct^ct  bin ,  tftt  ^08  mefc^lid)  oernunfft  onlb  Ibie  notur  0e- 


°''*'"ioue*"'^*'*"  I  ^^^*  '"'^  ^"  meincn  fein^cn  mit  ^er  0f0en  mcr  3U  red)cn,  bin  Qud),  fol- 
lid)0  3u  tl)un  on  bitff  on^  bcpfton^t  nit  0cu)efen,  i)ab  ee  abcr  off  liid)  0el)Qlte,  on^  mcine 
befd)irmu0  in  Hcine  ^emalt  0cfct3t  tttv  l)offnun0,  ^u  mer^eft  mein  onfd)Utti  on  jn  vt^tn.io 


*  enim  post  Quis  habet  A,  *  opprimar  6*.  *  causam  A,  causam  copias, 
ut.valeas:  vt  liceat:  6*.  «  solitam  8.9.  '  imbecilitatis  i.  **  injuri»*.  P. 
"  fit]  sit  5-.  8. 9,      "  reicere  S,      «  onterftel)e  Q.     "  onuerft^e  Q.     ^  frtntfciofft  0. 


CLXXXyill.  HVTT.  AD  CAROL.  IMP.  C0KQVE8TI0.  SEPT.  1520.    KLAGSCHR.  AM  K.  M.       381 

oro  et  obtestor.     lam  audebo  enini  non  petere  amplius,  ut  ne  istorura  in-5.33. 
dncius   fraude   mibi   succenseas,    sed   ut  maleficium   etiam    cuni  ipsis  boc 
expostules:    summa  caussse  sequitas  est;    adde   tuam   autoritatem,   impera- 
(or,   tuamque   gratiam:    debet  boc   ipsa   abs  te   caussa  impetrare,  si  non 

6orem  ego  etiam.     Vides  enim    quae   adnexa  meo   periculo  sint;    neque.  sic  5.34. 
Iiebes  tuus  est  inleliectus,  ul  non  senlias  ad  te  quoque  pertinere  liinc  aii- 
quid:    an  putas  bciturnm  tibi  libere   postbac  decernere,    si  liortari  iibere 
milii  non  iicet?    aut  non  manireste  vides  meam  perniciem  esse   tu»  pote- 
statis  obsidionem  tuique.  iuris  vinculum?    Me  serva  igitur,  quem  vides  sine5.35. 

10  magno  tuo  incommodo  perdi  non  posse.     da  lioc  famce  tuae,  si  cuiusquam 
iunocentia;  negas:    nam  studia  tibi  mea  non  narrabo  iiic,  nec  iabores  ex- 
ponam,  et  indagatam  omnibus  viis,  per  tot  pericula,  tot  acerbissimos  casus, 
iiterarum  pariter  ac  rerum  cognitionem  non  memorabo:    etsi  enim  factura5.3«. 
erant  iiaec  nonnibii  ad  concilandam  mibi  apud  te  misericordiam ,   quemad- 

ssmodum  iliud  quoque,  quod  maiorum  luorum  res  gestas  mois  ornavi  literis, 
tamen  ex  ipso  meo  facto  nuiloque  penitus  iiorum  respectu  iudicari  abs  te 
volo.     Qui  si  efTecissem  quod   conatus  sum,    ut   non  liceret  bis  ampiius§.37. 
compilare  Germaniam,   luam  maiestatem  ludiljrio  babere,   publicam  liber- 


^ts  td)  )i(4  aud)  3u  tl^un  *on:manr ,  flol^ent  umb  gottee  tvitlfn,  atlcr  mn,  ^r^-  |  ^«""'uo^Kfii' 

2onf0  l)(9l9  on^  0liiike$  bttte.    pan  nun  mrr,  mtl  t(4  nit  altetn  von  ttr  br^frrn,  tae  )u$.33. 
)td)  ntt  turd)  irc  brtru0Kltd)ett ,  utt  t^tntrrlirtt  inn  50^  mt^rr  mid)  brrorom  laffrft,  fon^rr 
au4i  tiaf  tu  ftr  umb  tr  tinbtUtd)^  fiirnrmr ,  tn  fo^^rruno  frt^rft.    )u  erkrnnrft  mrin  rrd)t, 
vii  fid)ft  mrin  biUid)ett.    jilar  omb  vrrlaft  mx^  nitt  mitt  anatirnn  onb  brpftano.    <Db  id) 
tid)  nit  battr,  folt  Uir  fod^  an  |  tr  frlbs  Uid)  brmrflrn.    ^id)  an  nias  an-  I  ^""igen^Sog"***' 5-34. 

35l)on0r9  ^t^r  mcinr  farl)c  mtt  ir  b^tujirt.  ^o  l)aft  liu  uiol  orrftltnu^  5u  rrlilnm,  ms 
l)tcrtn  )id)  brtreffe.  flann  mte  m6d)tcftu  ^infiir  mod)t  ^obm  ctmoe  3U  acbpctcn,  fo  )te 
^tpnm  nttt  mad)t  l)abm,  Ibtc^  ctums  3u  ucnnanm?  Pu  konft  ouc^  niol  crkenncnn ,  ob  ntt 
mtinc  3crft62un0,  fcp  ctn  nat^ftcUung  vntt  bclcgcrung  lictnce  ^cwolts,  ctn  bonbt  )cpnc0 
rcd)tm0.     gicrumb  cntl)alt  mid),  tm  itn  ftcd)ft  on  tetnc  noc^tcpl  nit  m60cnn  ucrHcrbt  $.36. 

80  mcrlim.  ttnmi  ob  Hu  mctne  nnfd)ul)t  ntt  onfc^cn  mcltcft ,  fo  ftct  )ir  ^od)  Ibcin  ciflcnc 
err  nn^  gcrud^c  3U  bc^cdicn.  ^d)  mtl  Ibir  btc  mctn  l)frbJOd)t  lcbcn  nit  crkiln-  |  SJJff^iebJn" 
tigm,  mcpnc  orbctt  unn^  0cl)aptmn  flcp^,  oud)  mtc  td)  of  oUc  mcg,  ^urd)  groffc  for^c, 
l)artc  9C0cnfill,  nad)  0Uttcnn  ^iinftcn  onn)  niUcr  Htngcn  erkontnuft  0cftalt  unnH  gtttadi^t 
%(ibj  nit  ncr^alcn.    liann  micmol  foltd^e  nttt  tDcnig,  Ibtd)  of  barml)crt3ikctt  3U  btvotgi  0r-$.36. 

3S  tl)tnct  l)abcn  m6d)tc,  alo  au(4,  nas  td)  Hcpncr  filtcrcn  unlb  oo^farn  ficfc^tc^t,  tn  metncn  bu- 
d)crm  bcfd)2pbcn  m\i  mit  lob  0C3trct  l)abt ,  pc  ^od)  fo  wtl  ic^  nf  ^t^co  mal  ou^crlic^  nid)tt9 
icnicffcn ,  fon^cr  bcjrr  Urr  fad)rn  nocl) ,  wic  fttr  an  ir  frlbs ,  vot  bir  grur-  j  '"'iiJRVJiiJr.'" 
tcplt  wct^m.    ^lfo  flcrcd)t  un^  unfcl^ul^ifl  rorif^  td)  mid).    ficttc  i&)  rtann  mcpncnn  fiir-5.37. 
fot3  3U  tn^  un^  auftianjk  bjad^t,  ttos  jnn  uoacr  mcr  nit  gctbcpcn  mb&)tt  |  """'""en."'"" 

40  tciitfcl)lonli  3U  fcl)ct3cn,  bcinc  l)crlicl)cpt  unnti  macl)t  tiorklcpnrrrn ,  grmrpnr  frrpbrit  untcr- 


•  ob  maief.  J.  etie  5.  '  causa)  A,  causse  /.  auctor.  A(f)  7. ..9.  author.  2.3. 
*  annexa  A»  ^*^  mihi  lib.  A,  ®  obsidioneni  i  tul  iur.  A,  **  indi^atam  5,  •'  iit- 
terarum  7. 8,     "  litteris  7. 8,     ^^  0cbpcrcn  a.     ^^  ^cn]  liann  o.     ^*  barm^crt^it^ikctt  o. 


382       CLXXXVIII.  HVTT.  AD  CABOL.IliP.  COKQYESTIO.  BBPT.  IbtO.    KLAeSCHS.AB  K.1L 

tatem  conculcatain  tenere,    veritatem  evangelicam  praestigioso  induclo  fuco 
omnium  oculis  atque  auribus  adimere,   praemium  abs  te  postularem.  tao- 

$.3S.tum  a  suppiicii  metu  abessem.  nunc  qui  beatum  me  arbitrarer,  si  boc 
perfecisseni,  miserum  non  duco,  si  frustra  conatus  sum.  sed  nihil  firuslra 
actum  a  me  existimo,   te  animum  erigente,  te  necessaria  de   caussa  vin-i 

S.39.  dictam  advertente.  Videmus- intinile  augeri  bodie  quae  maiores  aote  Dostri 
cumulata  plus  satis  putabant;  videmiis,  sed  te  monere  non  audenius.  Qu? 
servitus,  immortaiis  Christe,  quae  captivitas  ista  est!  aut  quousque  adver- 
suin  foRtissimos  reges  et  popiilus  invicti  nugacibus.  bullis  et  inauibus  pare- 
mus  fabulis?  sicciiie  omnis  extincla  virtus  est,  omnis  a  Germaqia  fortitiidoi* 

§.40.  exuiat?  nibii  animi,  nihil  mentis,  nihil  sensus  reiictum  est?  Sed  bene 
agilur:  te  nobis  bona  fortuna  dedit;  te  singulari  quadam  erga  patnam 
banc   misericordia   el  benignitate  Cliristus  misit,   Carole  Auguste,   qui  in- 

$.41.  spicias  lisec,  quique  emendes.     Qiiod  te  adeo  facere  volo,  ut  de  me  soUi- 
citus  amplius  non  sim:    meque  satis  vixisse  putem,   si  quo  scriptLs  ego  eCi^ 
oratione  bortatus  sum,   huc  te  factis  ire  videam.     Audies  tamen  catissain 
hanc.  et  iudicabis.     o  enim  cognoscente  te  dicere  liceat!  sed  licebil:  Dam 
alium  ego  praeter  te  iudicem  nec  debeo  babere»  nec  ferre  possum:  atquf 


trudun ,  tit  Cuanplird^en  tmr^eit ,  mit  cinrr  ^euiirririM  ucrMrteuni  900«  tlcr  ■cnf^ 
07i  WO  ^nt}tn  ytntmii  fo  mbit  id)  ned)  belonuna  uon  ^r  foderen,  ntro  wtwt  Hn  idin 

S.3S.00  rttx  ftrofen  fo^d^t.  Hii  ober,  |  ter  id)  feltf  mcd^t  genennt  verBen,  vo  i^  He  no:fe- 
nomene  fttdi  ootenrt^et  ^ette,  Dttt  mid)  Mnnod)  nit  003  onf&lig  ai^ten ,  ob  t^  oiBb  fnft 
gearbeot  onnO  anoei^alten  bab.  mte  mol  id^s  nit  Oa:  002  ^b  Mf  mom  le^oirtrr  flcofi  faot} 
omb  funft  0efd|e^e.    Oan  id|  ^oft  Oein  oemiit  merlbe  fod|  aufrid^ten,  on  On   «rrOeft  ooi 

f.39.^J^^,i-  I  not  meien  Otfer  fad^e  rad|  b:in0en.  lOtr  feben  ftdi  taottdi  meren,  Oto  onferri^ 
olten  oberflii|ft0 ,  onnO  00:  3uuil  gel^alten  boben.  mir  feben  Oas,  onO  Oc:fen  Ot^  ntt  er- 
l^  I  manen.  ^d)  |ot  mtt  wy  Otenftbarkett  onO  lefendinus,  feon  mtr  orrftntkrt  oiO 
lcbunnOm ,  onnO  mir  lani  m^tm  mtr ,  Ote  oon  med|tt|m  kiintim  onO  o^likrm ,  onnbrr- 
nninOm  feon ,  ono  Oen  luimbaf ti|en  buten ,  om  onnut^m  erOtc|ten  fabrlm ,  onOrrmrrfei 
on»  lefanie  |ebe?  ^ft  ate  manbept  Oer  teiitfi^  ^erbrodKU,  atr  ftt^dimnttknt  ob|rtri-M 

f.40.  brn?  ^t  Ketn  ^txty  Krin  mut,  ketn  fiii  oter  oemunfft  mer  tn  teiitfi^  lonlOr?  M  bof 
"**2rS«So^'  I  ^^^  *•  ^"^^  befTer.  Oan  ein  |ut  |tiidi  bot  ons  Otdi  |ebm,  ono  nnfi  foo- 
Oerlidim  inaOen  onO  barmbert3t|kett ,  bott  'Ox^  onfer  ^tt  C^^tftuo ,  tn  Oifeo  onirr  toOO  30 
rriirrr  lefet^t.    of  Oaftu  indte  befd^merui  abnemeft ,  onO  atr  Oin|  3u  brf rrnn|  b:in|rft, 

S.41.  lorld^f  id)  fo  oaftr  oon  Otr  b^ff^  ^Xf  ^3  *<^  oo;tan  mrpnrt  bolbrn  mmi|  fo^i  OOrr  |e-S3 
nu^*jtuu  I  ^ndim  bob.    Vn  a^tt  miib  |nu|  letebt  babm,  wtn  i^  fe%m  mh^,  oobio 
befrrt  uethor.  |  id)  mit  fd^rtftenu  lerept^et ,  Otd^  mit  Oer  tbot  ireofm.    Poi^  fottn  metne  fttl 
oerbcjm,  onO  molt  |ot,  i^  mc^t  omb  ate  meine  fd^ift  ono  ^nOtiii  002  Oir  ontmo2t 
irbr.    S^H  abrr  r«  mttt  mir  irbure.    3o  ma|  id)  auc^ ,  ortO  fol  00:  keone  onOere  ri^ 


*  atqne]  et  A,  '  arbitrares  S.  9.        *  exi^ente  /.  7. ..9.  perperam.       caasa  A, 

•  inmortaHs  1.3..,5  <•>  exst.  7...9.        "  exsul.  iid.         nihil.  m.]  nil  m.  5.        «•  ra- 

tione  S.       tej  de  5.  caosam  A.      "  o  enim]  Vrtem  A.  Oem  /.  J.  O  enT  1.  O  etiam 
^.  Oinnem  7. ..9. 


CLXXXVHI.  cojrQVBBTio  ad  carol.  imp.  CLXXXIX.  uvtt.  ep.  ad  frid.  saxon.     383 

igitur  quid  cum  episcopo  Romano  cquiti  Germano?  Sed  baec  tu  statues.  §.  4?. 
ego  interim  non  patiar  imperium  hoc  nomeuque  Germanicum  a  quoquam 
haberi  ludibrio.  Ubi  si  non  possum  aliud,  hoc  faciam  tamcn,  quod  adi- 
mere  nemo  potest,  ut  occulte  mecum  fremam  nidignitatem  rei,  ac  fortu- 
5nam  quae  conatui  meo  defuerit,  accusem.  Vaie,  imperator,  nohisque  diu 
superstes  vive. 

ter,  tan  vo^  ttr  voii^hn  vtitf  geurteilt  nierbrn.    Vn  \  fpnd)  aifo,  103  \)ahh  xd^  o^cr  |  ^^ 
etn  pber  tefitfd)er  Aelmanf  mtt  etne  %^mtrd)e  btfd)of  3U  fd)tdien?  ^ber  ^tr  0eb0rt  aud)§.42. 
in  ^em  erk&ntnn^  ^abenn.    /Uttler  3ept ,  nitl  td)  nit  lepben  Uie  l^erlid^ept  |  """oSei****** 

lotcs  kepfertl^ubf  un^  tten  te0tfd)en  namen,  uon  ^mant  0el)6net  on)  oerfpottet  wer^en. 
HnnH  kan  id^  mer  nit ,  fo  nitl  td)  tod) ,  Mrtn  mir  n^emdt  3u  trage  l)at ,  nber  btr  ^roffe 
nnbtttkett  fo  td)  fid),  metn  3rrn  ^ufamrn  brplfrn,  on  l^rpmltd)  murre.  <2^u4)  be^  |  '^ 
mtr  felbff  Ms  0liidi,  non  nm  id)  tn  mrine  erUd)en  vnt  lobltd)rn  furfat^  oerla|[en  btn, 
bektagen.    I^ott  mu|fe  ttd)  beumren  nn)  one  aUrn  3U  0ut  lan^  br^m  leben ,  nn)  0efuntl)ett 

Xhbti^aittn.   Patum  3u  tfberburgk.  « 


EX    EBERNBVROO.  CLXXXVIIII.  H.  8EPT.  1570. 


INVICTISSIMO  PRINCIPI  FRIDERICHO  SAXONVM  DVCI  ELECTORI 
VLRICHVS  DE  HVTTEN  EQVES  GERMANVS  SALVTEM. 

lam  tandem  video,   princeps  Frideriche,    ohsseviendum  esse  Romanae^.  i. 
tyrannidi;    iam  tandem,  postquam  toties  fraterne  moniti,   toties  rationibus 
soconvicti   fratres  nostri   Romanistae   non   tantum  non   mitius  agunt  ea  quae 


CLXXXVIIII.  A,  I...5.  (6.)  7...0.   cf.  qusc  adnotayi  ad  Conquestionem  ad  Carolum 

imp.  supra  p.  371.  (Germanice  dedit  hanc  cp.  Wagenseil  V,  ti.  H.  nach  s,  Leben  &c. 

p.  268...283.) 


25     EBEEBURO.  CLXXXX.  H.  8EPT.   1520. 


Ptt  vttUnififi  cia^  Vlrtd)»  0011  ^ntten  an  ^ertio^en  /titxti^tn   von  Sad)fcn 

'bu  i)eUt0en  II0.  )teid)s  (Srt3marfd)al(k  vn  tf l)urftirften ,  ^anbgranen  tn  Snrtn^eni 

nnli  ^illarik^ranen  }h  efHei|fen. 

9ur(^lcud)tt0rtfr  l^od)  geborner  Cl^urftirrt    ^neliti^ftfr  gtT.     llun  f^^  id)  erft,  ^asS.i. 
3onian  ftd^  mu^  ernftltd)  ^tgtn  ^tt  Il6mtfd)cn  tpranncp  ftcUcn,  fctjcn,  vnXf  fpcrrcn.    Hun 
rrft  mcpl  nnfcr  brubcr  'bxt  Homaniftcn  fo  tidi  onti  offt  bru^crlid)  ncrmant  on^  crtnncrti 
fo  ttdi  vnV  oft  ^urd)  0Ut  gcgrtinlbt  vtfad^tn  ubcrmun^cn,  Hic  Hin^  onb  fad)cn  fo  tino  bc- 


CLXXXIX.    1...3.  =:  Ind.  bibliogr.  n.  XXXI.  p.  g.  a...8'.  p.  60*  Sequimiir  maximo  a. 

*  EQiTi  3.      *  M.D.  XX.  m.  Sept.  add.  8.9. 

>^  IllaBtrissimo  A.      "  obseuicnditm  S.      ^*  unlP  crinncrt  omis.  4. 


384    CLXXXIX.  HVTT.  AD  FRID.  BAX.  CONQ.  ll.BEPT.  IMO.    CXC.  TEBTXVT8CHT  CtAC. 

nos  gravant.  sed  ferocins  adhuc  omnia  experiuntur  etiam.  An  non  au- 
disti,  vinctuui  Romani  peti  me?    et  id  quale  sit  quamque  iis  dignum,  Wdes. 

$.2.  Nunc  autem  in  Lutherum,  qualem,   hone  deus,   quam  violentam  quamque  ^ 
crudelem   contoi*serunt  hullam:    dicas  plane    Leonis    esse    huuc    rugitum, 
quem  audientes  miserae  Christi  oves  non  ut  piam  pastoris  vocem  agnoscant,  & 

S.3.  sed  ut  insidiatoris  feri  sanguiiiariam  contremiscant.  Est  aJiquod  ibi  eiiim 
Christiauie  mansuetudinis  vestigium,  aliquod  est  apostolicse  indicium  mode- 
sti^e?  sic  fremit  ille,  sic  furit.  sed  tunc  magis  ehicescit  eius  feritas, 
quando,  ut  ssepe  in  ea  hulla,  alium  se  fingit,  et  henevolentiam  callide  si- 
mulat,  ({uale  illud  est,  uhi  hlande  Romam  invitat  Lutherum;  quasi  veroti 
ignoremus  quemadmodum  hahiturus  nos  sit,  sive  persuasus  ille  ultro  veniat, 

$.4.  sive  raptus  ego  vi  cogar.  Lutherus  itaque,  si  me  audiet,  nunquam  ibit 
ad  certum  supplicium ;  de  me  autom  valde  miror  quis  persuaserit  Decimo 
tam  facile  et  capi  possc  (;t  (raptum  e  media  Germania  per  transitu  dirGlciles 

j.5.Alpes  Romam  duci.     Fac  posse  autem,  esl  hoc  pastoris  ofQcium,  est  epi-is 
scopi,  est  Chrisli  vicarii,  non  accusare,   non  audire,   sed  primo  statim  ad 

fc^iucrrn  nid)t  aUctn  nit  imttcv  l)an)lfn,  fonber  au(l)  aU  i^tnM  aufs  aUtr  |rfd)iDtn)rft  fiir- 
nfmrn.  gat  C  €.  G.  ntt  0el)6rt  'Oas  bc^rrt  on)  arfuc^t  ipfirtf  mtc^  flrfanim  $tn  %om 
3cf(l)idicn?   on^  nme  taa  fri),  tinnlb  wit  woi  rs  jnnrn  anftrr,  ^tmmrf  on)  0cbfirr,  fp^t 

§.2.  C  C.  6.    fs\t  ^abtn  aud)  jtio,  mrin  lirbrr  ^ot,  mi^rr  trortor  ^arttnuf  futl^rr,  mtn 
rtn  0ru)altfamr,  mtr  rin  graufamr  vnguttflr  un^  grimmi0r  ^uUrn  au^grm  taffm,  alf* 
bas  man  cs  ctgcntltcl)  mag  fagcn  ts  fct  cin  j6mm0cf(l)rc9 «  nirlil)0  fo  titr  unf&ttgm  fd^f 
Ibce  l)crn  Ct)riftt  l)crcn,  C0  nit  als  rin  gutigc  ftimm  tts  l)irtm  rrlimnrn,  fon^rr  Miifr 
glrtd)  aU  oor  rpnrr  blutgirtgcnn  ftpmm  ctnca  millbcn  on^  graufaqi/n,  brtrfigtttl^  on) 

$.  3.  frrli(l)cn  na(l)tra(l)tcr9  crf(t)rc(kcn.  Pan  uio  tft  ^0(i)  in  jr  ctn  cpntgrr  fu^ftapff  oto  an-K 
3ci0c  ttv  Cl)riftlt(l)cn  fcnftmuttgKcQt?  ivo  tft  tn  jr  ctn  rpntg  rrr00un0  ^rr  ^rmut  )cr 
l)ctlt0cn  3U)clf bottcn  ?  alfo  ^rtmmigklt^^  f(l)rc9ct  rr,  alfo  tobt  unnti  mutrt  rr,  abrr  frtn 
0rtmm(0kcit  crcitgt  ft(l)  fo  Mn  am  aUcr  mciftcn,  uian  rr  mir  ban  oft  tn  trr  frlbm  ^ulm 
0cf(^t(t)t,  fi(l)  fur  cin  an^crn  angtbt,  onti  lifti^klict)  ftcUt  alo  mcpnrt  rr  ro  0ut  un)  trnp- 
lt(l),  voit  tan  tifTc  mctnung  ift,  Ibas  rr  }ttn  jutbrr  mit  fo  0utm  mortrn  0m  %om  rrfoT-30 
ttvtt  rbcn  alfo  uicr  vns  ucrborgcn,  wit  rr  mtt  ons  bttntlm  unl»  vmb^rcn  tout^.  ItfaR 
rntm(^cr  Ibrr  fut^cr  ft(t)  ilbcrrc^cn  Itc^,  unnlb  mitti0klt(4  0m  %om  krmr,  o^rr  t(l)  mit 

§.4. 0cnmlt  0C3mun0(n  Habin  kommcn  muft.    Pcrbalbcn  fo  Portor  /Barttnue  |utl)rr  mtr  fol^m 
miU,  fo  wiirt  rr  ntmmcr  mcr  liobin  kommcn,  to  rr  nnor^mifrlt  ^rmartrrt  muro.    Jlbcr 
Ibas  ntmpt  mid)  0ro^  ivun^cr,  mcr  lias  ^rn  gto  ircn  ^cbrn^m  ubrrrr^t  l)abr,  fo  ic^  fo33 
lct(l)tlt(^  mc(t)t  0cfan0cn,  unO  0cfangcn  mtttcn  au^  6rrmantrn  oDcr  trutf(|)rn  tan^m  fibcr 

i.bM^  onmcgfam  m^lfd)  0cpurg  0cn  liom  0cbra(l)t  uicr^cn.  I^n^  nmn  rr  rs  0lri(l)  iirrmod)t, 
ift  ban  Ibas  rinrs  birtcn ,   ift  ^3  cincs  bif(t)ofs ,  ift  tas  ^cs  ftatbaltrrs  Cbrtftt  ampt  on) 


®   86(1   ut  ...  eontrcmiscant  omis.  5.  eniin  post  Est  A.         ^  masuetudinis  4. 

**  habitnms  4.       *^  est  npise.  omis,  A.  "  ni(l)t]  nit  2... 4.  uhique      ntt  omia.  d...(f. 

**  €.  €.  ©.]  (^uvc  (5fnirrurftU(()c  ©nabcn.  ^  ^^  3.  ut  ubique  fo  pro  ftr       **  nn^  on- 
0rimmi0r  1.     *6  Crjrtgung  4,  falso. 


CLXXXIX.  flYTf  .ADFRIDBB.  dAX.  DVC.  COKQVSSt.  1I.SPT.1520.  CXC.XLAOAirF.T.8.    385 

p<pnam  rapere,  ad  snpplieiuin  ducere,  hominem  Christianimi?  Culpa  est 
antem  omnis  nostra  atque  onuie  rrimen  est  quud  evangelicam  doctrinam, 
sni  lucri  studio  ab  ilUs  iam  olim  antiquatam,  pene  abolitam  etiam,  ad 
suum  vigorem  suamque  revocare  hicem  conati  sumus;  Germaniam  vero 
snoslram,  rui  omnium  orbis  nationi  maxime  libertas  competit,  servire  non 
patimur.  Displicuit  hoc  iUi  pastori,  al  Christo  placuib;  nocuit  perdiUe  ava- S.6. 
ritia  Romanae  curice,  at  prodesse  incipit  libertatis  diu  iam  inopi  patria". 
neqne  nobis,  cum  veliemus  inservire  Christo,  uniuscuhisque  cupiditatibus 
gratific^ri  licuit,    aut  cum  iuvanda  esset  patria,    cum  illa  facere  potuimus 

10  Komanistarum  factione:    itaque  pax  non  est  cum  iUo  uobis   (sic  enim  ipse 
censet),  quia  cum  veritate  esl.     Quare  sic  dico,  obsccviendum  illis  tandemff.?. 
est.  quando  et  maxime  diripimur  nos,  et  in  summum  evasit  illorum  impro- 
bitas.     forle  etiam  quia  tempus  esse  videtur,  ut  visitet  deus  omnem  arro- 
gantem  qui  ingreditur  super  limen ,   qui  complet  donunn   domini  dei  ini- 

I5qiiitate  et  dolo,  et  conculcetur  corona  superbi<e  ebrioruni  EITraim.    Omninof.s. 
enim,  nisi  me  omnia  fallant,  prope  est  ut  illa  cadat  Babylon  magua,  mater 


§Mt?  ntd^t  brklagnt,  ttit  ocrl^crfn,  fon^rr  iuftunb  on^  (rftiid)  3u  brr  martrr  rin  C^rift- 
itl^n  mtnfi^n  ytiftn  onb  brtn^rn?  ^btx  ^it  ^ant}  fd^M,  on)  bat  ^ant^  iaftrr  tft  onfrr 
frlbf ,  ^3  loir  btr  Cioangritfd)  on^  gotlid)  Irr,  oon  jnrn  oorlan^ft  omb  jttf  gtmins  ono 

20  r^gcn  nut3  mtUrn  orraltrt  onn^  fd)irr  auf^grttlortl) ,  ons  ontrrftan^cnn  l^abrn  tot^rr  3u 
jrrr  kraft  on^  mad)t,  on^  jrrm  ltcd)t  3u  brtngcn,  on^  itaB  mtr  onfrr  ^rfitfd)  iant  tnt 
vn^tv  olrn  nation  in  ^rr  aant^rn  mrit  oir  frrpl^rtt  am  mriftcn  gcbfirti  ntd)t  ^cftattcn 
^icnftbar  3u  frtn,  )3  bat  liifrrm  l)trtrn  mtftfallm,  abrr  ri  ^at  ^tm  bcrrrn  Cbrifto  woi 
irfaftm.    Pa0  i^at  Um  Il6mifd)cn  \)o1f  ttt  ^urd)  bcn  gcptl)  ocr^crbt  tf^,  (|cfd)a)t.    ^brrf.o. 

25  cf  lyrbt  nun  an  ^ufrummrn  mtt  nut^cn  onfrrm  oattrrlan^ ,  bas  nun  iangr  ^rot  ^rr  frrp- 
^rtt  mangrlt.  lS>it  i^abtn  aud)  nid)t  rinrs  jr^cn  bcgtr  mh^tn  mtUfarrn,  alf  mtr  moitrn 
f^ott  ttmm.  Vn^b  ai$  mir  moitrn  onfrrm  tHittrrlan^  ^tifjtn  onnb  ratrn,  b^tn  wit  rt 
mtt  brr  Curtifan  on^  Homaniftrn  bintniifs  on^  3unft  ntt  kiinnrn  bottrn,  Oarumb  bobrn 
ttr  Homaniftrn  krin  fri^  mtt  on$  (^an  Mt  ift  jr  mrinun^)  man  mir  bobrn  frib  mtt  Ocr 

30  nnrl^rit.    Parumb  fag  id).    tHir  muffrn  ms  rn^tlid)  mit  rrnft  mt  fd)min^  0c0cn  jncn  f.7. 
frt^rn,  lorii  loir  aufo  l)^d)ft  oon  jnrn  brraubt  onn^  ^rbKin^rrt  mtOtn,  onnO  jr  boftbfti 
auff  0r6ft  rrioad)frn  ift.'   tlUicid)t  aud)  auft  ^ifTcr  orfnd)cn ,  M0  cs  3cit  ift ,  ^as  ^cr  l^rrrr 
attr  boftttigt  brfud)r,  ttt  to  Hbtt  ^ae  0rfd)a)cU  0cctt),  ^cr  ^o  rrfuit  Oas  l)au^  ^ot  bro 
^rrn  mit  trr  on0rrr4)ti0krtt  on^  brtrfigliokrit ,    on)  ^ic  kron  ^cr  l)o|fart  ^cr  trunduncn    . 

s^Cfrapm  jcrtrrtm  mcr^r.    Pan  mid)  brtricgcn  Oan  aUc  ^in^,  fo  ift  t$  gtntyiid^  nal)rnbf.9. 


•  iam  diVL  A.  paenc  7„.9.  ubique.  etiara  ante  abol.  A.  •  illo  8.9.  "*  li- 
bertas  i.7,..9.  faiito.  *  cum]  dum  A.  quum  7. ..9.  ubique.  ***  ipfa  3,  "  tandem 
Ulis  A.  (?)  8. 9.  "  ut  visitct]  cf.  Sophani»  1. 0.  «^  et  conculc.]  cf.IsaiaB  XXVIII.  3. 
*•  faHant  omnes.  cadat]  cf.  Isai.  ct  lerem.  propb.  passim.  Bab.  magna]  Apo- 
calyps.  XVU.  5.      ^  l)od)frrtt0r  2. 3.      ^*  brtrt0lid)rit  2.  brtra^itc^tt  3. 

Hyttbhi  Opp.  vol.  I.  25 


386   CLXXXIX.  HVTT.  ADFBlDBa.  8AX.  DVC.  C0NQVB8T.  iJ.SPT.1520.  OXC.KULO  AMP.V.S. 

scortationum  et  aboininationum  terraD,  qiiae  corriipit  terram  prostitutione 
sui ;  illa ,  inquam ,  omni  spurcitia  referta ,  omnibus  obnoxia  sceleribus  Ro- 
mana  sedes,  quae  cum  a  Cbristi  institutis  degat  abenissime,  Ghrisii  tam^ 
vicem  iactat  gerere  se  bic,  et  solain  iactat,  caputque  prsedicai  se  ecclesia* 

$.9.  universaHs;  imo  ipsa  esse  bsec  sola  conteniHt,  et  suum  quoddam  orbis 
ostcntat  idoluin,  «personatum  ilbim  apostolicum,  qui  cum  praeter  sa^culi 
regna  ac  divitias  mundi  buius  et  corporis  voiuptates  nibil  curet,  propler* 
que  liaec  bella  gerat  et  sanguinem  fiindat,  tamen  claves  obiicit  fideliuin 
oculis  et  coBbim  claudere  ac  aperire  pra;  se  fert,  tanta  fiducia,  ut  sacra 
illa  et  ca?lestia  precio  qiioque  nobis  cottidie  vendat  aut  siquando  placet  eo-  !• 

9.10.  rum  usum  interdicat  bonis  etiam.  Cadet  profecto,  cadet;  iamque  adeo 
audire  mibi  videor  illam  dinnitus  vocem  qua;  nos  in  nokvxsq>akriv  banc 
bestiam  concitans  dicat  ,,Reddite  illi  sicut  et  ipsa  reddidit  vobis,  et  dupli- 
,,cate  dupHcia  secundiim  opera  eius;  in  poculo,  quo  miscuit  vobis,  mi- 
„scete  ei  duplum.  quantum  glorificavit  se  et  in  deiiciis  fuit,  tantum  ini-i^ 
,,scete  iHi  tormentum   et  iuclum,   quia  in   corde  suo   dicit   'Sedeo  regina 

tM  tiM  aroft  yabolonien  ^rrfall  onlDi  ocr0ec,  rtn  ntutcr  ^cr  l^urcrcp  un^  bubcrr^  un)  )(r 
allcr0rc»ltd)ftcn  nnmcnf(^ltd)cn  f^an^lun^  tt$  cr^trtd)^,  n)cld)c  ^ao  cr^trid)  i)at  ^urd)  jr 
l)urtfd)  onncfcn  ocroifft  onnb  ocr^crbt.  ^b^  ^cr  Il6mtf(|)  ftul,  ^cr  allco  onftoto  foft  ift, 
titt  mtt  ailcn  fibdt&tcn  ocrl)c|ft  tft,  mcld)cr,  totc  mol  cr  auffff  aUcr  ondcmcft  tts  ^rm» 
Cbrtftus  lcrc  lcbt  onlDi  l^an^clt,  bcnnod^t  ftd)  bcrumbt  l)tc  auff  crlDicn  tco  ^crrm  C^rtftt 
ftat  auff  cr^cn  l^altcn,  on^  ftd)  allctn   bcrumbt  onlDi  auftruft  ffir  ctn  l)aubt  )cr  gantjrn 

S.9.  Cl)rtftltd)cn  kird)cn.  ^tia  ^cr  fclbt^  H^mifd)  ftul  mill  altctn  l^tc  gant^  Cl)rtftlid)  Kirdi 
fctn,  on^  3at0t  fctn  abgot  iDicr  mclt,  ^cn  ocrmummcUcn  ^poftoltfd^cn  obcr  Ihipft,  tti 
mtc  mol  cr  lautcr  ntd)ts  l^an  ^ic  Kdntflrcpd)  ^cr  ocr0cniklt(|)cn  3ctt,  onlDi  txt  rcpi^tumku 
^ifcr  mclt  on^  moUuft  ^cs  Utbs  a(l)tct,  onti  omb  ticr  fclbcn  mtUcn  kricgc  ftcrt,  onnO  blut 
ocrgcfift ,  ^cnnart)  l^cr  Cl)rift0laubt0cn  au0cn  l^tc  f(l)liffcl  fiirmtcrlft  onb  ofir^tbt  ^cn  bpncl 
3uucrf(t)ltc|fcn  onnO  auf^utbun ,  mtt  fo  orolfcm  tiurft  ttM  tt  autl)  l^ic  l^cpltgc  onO  1)9«- 
ltfil)c  Otn0  ons  tc0li(t)  ombs  ^tii  ocrkau|ft,  olDicr  man  co  tni  gcltcbt  on^  OcfcU,  tit  fclbcn 

^.lo.ocrbcilt  au(t)  Ocn  frumcn.  Barli(l)  co  mtrt  faUcn,  t%  mtcrt  faUcn.  ^^  lao  mtil)  autl)  bc-3e 
Irunikcn  i(t)  b^r  tct^o  tifc  ftpm  oom  bpnicl  i^tx  ab  Oic  ono  mtto  tiig  oill)cubtt0  graufam 
millDi  tl)icr  crrc0c  onti  fprc(t)c.  <l5cbt  im  mi^cr  onli  t^^unlDi  tm  ocr^cUun^,  lotc  c«  cutl)  ocr- 
0oUcn  t)at,  ono  3n)tfa(l)t  Otc  3mifa(t)cn  na(t)  fctncn  mcrdvcn,  tn  Ocm  tranik  ^omtt  co  cud) 
0cmtf(l)t  i^di  ocrmif(l)t  tm  3mtfa(t),  fo  oil  cs  mirl^ig,  on^  tn  moUuft  0clcbt  bot,  fo  otl 
martcr,  lcoo,  pcpn,  ono  bctriibnfig  ocrmtf(l)t  tm,  l^an  cs  faot.    9^  ftt3  cin  kfin^tn,  on^sj 


*  iinmo  7, „9.  ubiq,  *  reculi  A.  "^  .  ac  dinitias  4.  regna.  diuitiar  m.  5.  *  ac] 
et  ^.  *o  prajcio  2.  -j^xQiio  7 „.9,  uhique.  quotidie  yl.  ^. 9.  **  usu  >4.  bonisj  i.e. 
piis  hominibus.  Cad.  prof.  cad.  «»ii*.  A,  "  noXvyL.]  multicipitem.  Cf.  Apo- 
cal.  XII. 3.  Xm.l.  XVII. 3. sqq.  "  Reddite]  Apocaljps.  XVin.  6,7,  »s  ei]  illi  ^ 
"  Sed  eo  5,8,9,  ^»  onflats  2,3,  Hnflatbo  4,  «^-w  auff  crbcn  omnes  bis,  ut  de- 
dimus,      *8  u„^|  „ij  auf3Utl)un  4.  lemere,      ^o  ^xHi^  i.      «  ^^^  ^  jf. 


CLXXXIX.HVTT.  ADPBIDEB.SAX.DVC.CONQVEST.  11.8PT.1620.  CXC.KLAaAHP.V.8.    387 

„et  vidiia   non  sum   et  luctuni   non   videbo'"  et  huiusmodi.     Aut  haec  ila§.M. 
sunt  aut  ego  in  re  mirabiHter  veristniili  fallor.     Possent  adliuc  aiigeri  enim 
ista,    aut   cum   accumulari  ulterius  non  possint  et  summe  coacervata  sinf, 
non  solventur,  non  ruent?    At  quis  illa  vindicabit,  quis  corrupta  oinnia  et 

5emendabit  et  corriget?  deus  ne?   Cerle  deus,  sed  hominum,  ut  siepe  ante, 
manibiis.    Lbi  vos  quid  agitis,  viri  principes,  quo  nos  consilio,  qua  iuvalis§.i?. 
ope?    tu  praesertim,   ad   quem  hjeredilario   quodam   iure  pertinet  adserere 
Germanam  libertatem,   quid  in   medium  consulis,    quam  iuvandi  nos  viam 
invadis,  quem  aditum  occupas?    litinam  aut  animus  sit  vobis  qiii  potestis.  $.  i3. 

loaut  vires  habeamiis  nos  qiii  audemus,  ut  cuin  agno  liumani  generis  sena- 
tor«  pugnemus  (^outra  multicornem  beliiam ,  commune  orbis  Christiani  ma- 
lum,  qiiae  tiunc  miiltis  cuin  viribus  oppugnat  veritatem,  alTligit  sanctos,  iii 
captivitatem  ducit  liberos,  nostras  exhaurit  opes,  faciiltates  devorat,  publi- 
cos  suo  exemplo  mores  corrumpit,  passimque  ab  iis  qiiorum  in  hbro  vito; 

i5non  scripta  suiit  nomina,  adoratur;    qui  nobis  dicunt  'Qiiis  •similis  bestiiT, 

bin  ntd)t  etn  tDttiDe,  mnU  wetb  Krtn  iri^  unD  clag  fr^m.    mt  tttx  0ltid)cn.    pi^  muM-i** 
ttmttn  alfo  fctn,  ol^cr  abcr  td)  wcr)  tn  tm  btng  bj  l^cr  marliett  tounl^cr  fcr  cpnlid)!, 
b(tro§(n.    /&6d)tcn  nun  btffc  bino  nod)  l)el)cr  ^uncmcn?  Mcr  abcr  mcti  fic  ntt  l^bt^tr 
mh$tn  ftcpgcn,  onti  auffo  b^^^fi  ubcrl)cuft  fctnt,  foltcn  ftc  ntd)t  ^crtrcnt  uKr^cn?  ^oltcn 

20ftr  ntt  faHcn?   ^bcr  mcr  mil  bas  rcd)cn?   uicr  uul  ^tfi  alico  alfo  ocr^crbt,  aifo  ocrgtfft, 
aifo  orrrudit  mtD^crumb  rcd^tfcrttgcn ,  bclTcrn,  onO  aufrtd)tcn?  ISoii  co  i^ot  tl)un?  ftd)cr 
l&ot  ipilrt  C6  tl)un.    ^bcr  ^urd)  "bit  l)cnbc  ^cr  incnfd)cn ,  uitc  bi^uor  3U  mcr  maicn  0c- 
fc^c^cn  tft.    Wo  fctnt  nun  jr  fdrftcn  mnt  b^tn?   was  tl)unt  jr  Oar^u?    mtt  nmo  rat|§-i2. 
«tt  mao  bcpftantt  rr^cigt  jr  ono  l)tlf  ?   $iuor  (£.  C.  6.  mcld)cr  oon  mcgcn  crbiid)cr  ui^b 

25  anfcborncr  0crcd)ttoKcit  ^uftct  on^  ocburt  l^cr  ^cutfd)cn  nation  ftti)\)txt  3U  ontcr  t)aitcn, 
11^0  oil^t  ^-^  ffii^  ^in  rat  l)tc  3U?  Purd)  mcid)cn  mcg  l)ti|ft  ftcono?  tI3cid)cn  ^ugano  ntmpt$.  13. 
ft(  rpn?  <D  tooit  <&ot  bao  cntnjcDcr  jr  bcn  mut,  fintt,  on^  mtiicn  l)cttcn,  l^tc  jr  Mo  ocr- 
m£l0cn  l)abt,  obcr  abcr  t}  mtr  bcs  ucrmOocna  mcrcn  btc  )cn  mtiicn,  mut  onn)  ftnn  babcn, 
^ao  mtr  mit  bcm  iam,  ^cm  fviitd)mad)cr  )cs  mcnfd)iid)cnn  gcfc^iccbto,  ftrtttcn  btM9l|)6rnt0 

aomtto  tbicr,  ctn  ocmcin  bcfd)U)crun0  bcr  oant^cn  Cl)riftcnl)ctt,  mcid^o  jt^o  mttt  0ro|fcr 
ma^t  tit  UNirbcit  bckrtc0t,  bic  frummcn,  0otf6rd)ti0cn ,  l)tiii0cn  icut  bcfd)mcrt ,  Dtc  frcpcn 
tn  ocfcndinfig  0cfurt ,  onfcrc  0utcr  onn^  rcid)tumbc  nuf$0cfd)opfft ,  'Oit  bobc  ocrfd)itnM ,  bcr 
gant^cn  Ct)rtftcnl)ctt  ftttcn  l^urd)  fctn  bc^  crcmpci  on)  uorpti^  ocrbcrbt,  onb  oon  bcn  tcr 


*  et  huiusmodi]  Apocahjpsui  ita  pergit  ,,I(lco  in  nna  dic  venicnt  plagse  eius 
....  et  flebunt  et  plangent  se  snper  illam  reges  terraB  qui  cum  illa  fomicati  sunt 
et  in  deliciis  vixerunt,  cnm  vidcrint  fumum  incendii  eius,  longe  stantes  propter 
timorem  tormentornm  eius  etc.  quoi  Huttenus  verbis  et  huiusmodi  stgnificare  voluisse 
mdetur.  *  ego]  ergo /.  mirahiliter  o»iw  ^.  5.  *  concervata  ^.P.  *  deusne?] 
„Nanquam  deos  ipsos  admovere  nocentihus  manus,  sntis  csse  si  occasione  ulci- 
scendi  Issos  arment."  Liv.  hist.  V.  11.  "^  hered.]  7. ..9.  asser.  A.  **  belluam 
(A  ?)  7. ..9.  "  adaig.  7...9.  **  Quis  sim.]  Apocal.  XIII.  4.  *»  cintmcl^cro  2.  aintw.  3. 
"  txnti^  2...4.     «  ma  ff inlr 2. 3.    "  rr^cuot  /.  cr^ai^t  2. 3.     ptnot  2. 3.    ^  mitf  omis.  4. 

.       25* 


386    CLXXXIX.IIVTT.ADFRIDEU.  8AX.  DVC.  CONQVK8T.  ll..SrT.1520.  CXC.  KLAO  AXF.V.S. 

scortalionnin  ct  abominationinn  tiTr.p,  qu.i'  (-orru()it  (err.im  |»ro<titutione 
sui;  illa,  iiujuam,  omni  spniTitia  ivftTla,  oinnibns  olntoxia  srclrrihus  Ho- 
mana  scdos,  qna^  rinn  a  Christi  institutis  (l('«;at  alicnissimc ,  Clirisli  t^nnen 
viccm  iactat  gererc  sc  liic,  et  solain  iactat,  ca|)ulijne  |)raMlicat  se  (»cclesia? 

§.9.  nnivcrsalis;  imo  ipsa  esse  Ikcc  sola  contendit,  et  suum  (jnodilain  orbis 
ostcntat  idoUiin,  ^^ers^niatum  illiim  aj^ostolicum ,  (|ni  cum  j)ra'ter  sieculi 
re^na  ac  divitias  nmiidi  huins  et  corporis  volnj^tales  niliil  curet,  ()roj)l(T- 
que  haec  bella  gerat  et  sanguinem  fiindat,  tameii  claves  obiicit  tid(flinin 
oculis  et  ca'knu  claudere  ac  aperire  j)ra}  se  fert.  tanla  (idiicia.  ut  sacra 
ilia  ct  cu*lestia  j)rccio  quo(pie  iiobis  cottidie  vendat  aut  si((naii(lo  plac(*t  (h»-  !• 

S.io.  rum  usuin  interdicnt  bonis  ctiam.  Cadet  j^rofecto,  cadet;  iamqiie  adeo 
audirc  mihi  videor  illain  divinitus  vocem  qua^  iios  in  7ro^vxfg)d?^t]v  liaiic 
bcstiam  concitans  di(^t  ,,Rcddite  illi  sicut  et  ij)sa  reddidil  vobis,  et  diipli- 
,,catc  duplicia  secundnin  o()era  eius;  in  j)oculo,  quo  miscuit  vobis.  nii- 
,,scete  ei  duplum.  quantum  glorificavit  se  et  in  deliciis  fnit ,  tantiim  ini-i:^ 
,,scetc  illi  tormentum    et  luctiim,    cpiia   in   corde   suo   dicit    *Sedeo   re^^ina 

tfM  tiat  aroft  9ab9lonten  ^rrfall  vntt  oerflcc,  ctn  mutcr  ^cr  l^urcrcp  vn^  bubcrcp  unb  ^cr 
allcr0rcn)ltd)ftcn  onmcnf(^li(l)cn  l^an^lun^  ^cs  cr)nrtd)9,  wclcl^c  tas  tttnti^  i^at  tur^  jr 
l)urtf(l)  untocfcn  ocrgtfft  onn^  ocr^crbt.  ^^a  tftt  It^mtfcl)  ftut ,  ^cr  allcs  onflots  foE  tft, 
ticr  mtt  allcn  fibdt&tcn  ucrbcft  tft,  tDcl(l)cr,  u)ic  tpol  cr  auffs  altcr  ungcmcft  bca  ^cm» 
C^riftus  lcrc  lcbt  mtt  ban^clt,  bcnno(t)t  ficl)  bcrumbt  ^ie  auff  crlDicn  bcs  ^crrm  Cjirifri 
ftat  auff  crlDicn  b^iltcn,  un^  ftit)  allctn  bcrumbt  unti  auftruft  ffir  ctn  i)aubt  brr  fantjci 

S.9.  Cl)riftlt(t)cn  Ktrd)cn.  ^t)a  ^cr  fclbt^  llcmif(t)  ftul  mill  aUctn  btc  0ant3  Cl^rtftlic^  Mr^ 
fctn,  un^  3at0t  fctn  ab^ot  )cr  mclt,  ^cn  ucrmummcltcn  ^poftoltfct^cn  otcr  9<H>ft,  M 
nitc  mol  cr  lautcr  ni(t)t9  ifan  ^ic  Kiint^rcpct)  ^cr  t)cr0cn(klt(l)cn  3cit,  un)  tic  TtJf^tumkn 
l^tfcr  mclt  un^  moUuft  bcs  tctbs  a(t)tct,  mt  umb  bcr  fclbcn  mtUcn  krtc^r  ftert,  unnlrblftt 
ocr0cuft ,  )cnna(l)  l^cr  Cl)rirt0laubt0cn  au0cn  )tc  f(^lt|fcl  fiirmtcrft  un^  ofir^ibt  tm  |fwl 
3uucrf(l)ltc!fcn  onn^  auf3utt)un,  mit  fo  0ro|fcm  burft  tfa§  tt  auil)  feir  tyrpltir  oflb  |fa- 
tif(l)c  ^in0  ons  tc0lt(l)  ombs  0clt  ocrKau|ft,  ol^cr  man  co  tm  0clicbt  on^  0efrlt,  Wr  fcikl 

$.  10.  ocrbcfit  auct)  l^cn  frumcn.    l£i(trLi(^  ra  mtrt  faUrn,  c«  whn  fdUm.    M  ^^^  mtdj  iiudi  brfl 
Irunikcn  id)  ifbt  itt}0  Tiift  ftpm  uom  l^i^mfi  tycr  ab  Ifit  m&  unfrcr  ^iff  Dili[iriibtT^  lutturam 
wilb  tbicr  crrc0c  onl^  fprc(^c.    ^M  hn  vaittt  vnb  t^unb  m  Drr^dtitng,  uii^  C9  cu^i  m* 
0oltcn  l)at ,  on»  3mifa(l)t  bic  ^intfaf^rn  nnd?  ftintn  uifrikrn  ^  iit  ^ctn  irttndi  ^omlt  n  m4  ^ 
0cmtf(t)t  \^at  ocrmif(t)t  tm  ^mifad).   fv  uH  t^  nnrifig,   m^  tn  uioQuft  (icLcbi   Jint,  ftf  ttil 
marter,  tepb,  pepn,  onb  bctrtibnu^  Dcrittifc^t  im,  Wi  ce  fn^t.    Jd)  fiii  dn  Ktlnim, 


*  immo  7,„0,  ubiq,    '  fetiili  A.     '  *  ac  tliuititt»  4*     ropin.  dmitiar  iit*3*    'j 
et  y^.     *<>pr8Bcio2.     pretio  7,*, i?.  u %(«<:■*      (jUQtidio  .4.  S,ll.      *' hhu  J,     hotiiJi]  i. f«  { 
piis  hominibus.         Cad.  prof.  caiL  omU*  A*        '*  ne^j^vw.j  multioipitot»^    €£i  l^ 
cal.  XII. 3.  XIII. I.  XVn.3.s*iq.     *^  ReailiU]  Apncaly|ti»-  XVIU.  6.7.     ^  oi|  iMi  X  [ 
1«  Sed  eo  5.8,9.        »  snftat»  V,  $,    tlnftatt)!  #,        "^*^  auf  ctHm  imif«-f  Mi, 
(/t>Aii«.      *^  wcCli  n\i  attgittltin  ^,  lemm.      ^■'  lCarit^  /.      «  «tci       / 


CLXXXIX.  HVTT.  AD  FRIDER.  8AX.  DVC.  CONQVEST.  1  l.SPT.15-20.  CXC.  KLAQ  AH  P.V.8.    387 

„et  vidna   non  sum   et  luclum  non   vuleho'"  et  huiusmodi.     Aut  haec  ila§.N. 
sunt  aut  ego  in  re  mirahiliter  veristmili  fallor.     Posscnt  adhuc  augeri  enim 
ista,   aut   cum   accumulari  ulterius  non  possint  et  summe  coacervata  sint, 
non  solventur,  non  ruent?    At  quis  illa  vindicahit,  quis  corrupta  omnia  et 

^emendahit  et  corriget?  deus  neV   Cerle  deus,  sed  hominum,  ut  ssBpe  ante, 
manihus.     llhi  vos  quid  agitis,  viri  principes,  quo  nos  consilio,  qua  iuvatis^. i?. 
ope?    tu  prfEsertim,   ad   quem  ha»reditario   quodam   iure  pertinet  adserere 
Germanam  lihertatem,   quid   in   medium  consuHs,    quam  iuvandi  nos  viam 
invadis,  quem  aditum  occupas?    Utiuam  aut  aiiimus  sil  vohis  qui  potestis,  $.  i^. 

loaut  vires  haheamus  nos  qui  audemus,  ut  cum  agno  humani  generis  sei*va- 
tore  pugnemus  contra  multicornem  heluam .  commune  orhis  Christiani  ma- 
lum.  qn<e  tiunc  muitis  cum  virihus  oppugnat  veritatem,  ailligit  sanctos,  in 
cnptivitatem  ducit  hheros,  nostras  exhaurit  opes,  facultates  devorat,  puhli- 
cos  suo  exemplo  mores  corrunqiit,  passimque  ah  iis  quorum  in  lihro  vitx 

i.snon  scripta  sunt  nomuia,  adoratur;    qui  nohis  dicunt  'Quis 'similis  hestia", 

btn  ntd)t  rtn  tuitior,  onnl^  mtttf  Knn  iet)  tinD  rlag  frlien.    on^  )er  0ltid)en.    9t^  ntuM-ii* 
etneber  aifo  fetn,   pl^er  aber  id)  mrt  tn  ^em  ^tng  ^3  ^er  tparl^rtt  mun^er  fer  epnltd^ti 
brtrogen.    fEih^un  nftn  ^i|[e  ^in^  nod)  ^bi^tt  ^unemrn?  Mer  aber  toetl  fte  ntt  t)H^ 
mc0en  ftep^en,  onti  auff»  l)&d)ft  uberl)euft  fetnt,  folten  fir  nic^t  ^er^rent  toerttn?  ^oiun 

20fte  nit  faAen?   ^ber  loer  lotl  ^as  red)en?   uier  wil  Oifi  aUes  alfo   oer^erbt,  alfo  oergifft, 
alfo  orrrudit  mtotrrumb  red^tfertigen ,  be|frrn,  on)  auffrtd)ten?  |SoU  ei  i^ot  tl)un?  ftd)rr 
<l5ot  milrt  e0  tl)un.    ^ber  burd)  Oie  I)en0e  ^er  inenfd)en,  uite  l)ieuor  3u  mer  malen  ge- 
fd)rl)en  ift.    Wo  fetnt  nun  jr  fdrften  onnb  l)ern?    was  tl)unt  jr  Mr^u?   mtt  mo  rat,  $.1?. 
mtt  mas  bepftan^t  rr^etgt  jr  ons  l)tlff?   ^iuor  (£.  C.  6.  u)eld)er  oon  mrgrn  rrbltd)rr  on) 

35  angrborner  0errd)tt0Krit  ^uftet  on^  0eburt  l^er  ^eutfd)en  nation  frepl^ett  3u  onter  ^aittn, 
Wat  0tbt  Oir  fiir  ein  rat  l)te  311?  Purd)  meld)en  me0  l)tlft  fie  ons?  tPeld)en  3U0an0  ntmpt$.  13. 
ftrepn?  O  uiolt  (&ot  ^as  entn^eOer  jr  Oen  mut,  ftnti,  on^  miUen  l)etten,  Oie  jr  bao  orr- 
m(i0en  ^abt,  oOrr  aber  03  mir  )es  oermfi^ens  n^eren  Oie  Oen  miUen,  mut  onn)  finii  tiaben, 
ba0  wir  mtt  ^em  latit,  l^em  fMtd)mad)erOe0  menfd)li(^enn  0efd)le4ts,  ftrttten  ^if}  opll)6rni0 

30iDtl)  .tl)ifr,  rin  0emein  befd)U)erun0  Oer  ^ant^en  Cl)riftenl)eit ,  meld^s  ityo  mitt  ^roffer 
mai^t  bie  marl)ett  beKrie^t,  Oie  frummen,  0Qtf6rd)tt0en ,  l)eilt0cn  leut  befc^mert,  ^irfrrprn 
tn0rfrniknfig  0^furt,  onfere  0Uter  onnO  reid)tumbe  auft0efd)opfft ,  Oie  l)abe  ocrfd)ltnM,  Uv 
0ant3m  Cl)rtftenl)ett  fittrn  ^urd)  frtn  bb^  erempel  on)  oorpil^  oerterbt,  on^  oon  ben  ttt 


*  et  huiusmodi]  Apocalypsvt  iin  pergit  ,,I(lco  in  iina  dic  venicnt  plagSD  eiiis 
....  et  flebimt  ct  plangent  se  snper  illam  rcges  terras  qui  cum  illa  fomicati  snnt 
et  in  dcliciis  vixerunt,  cum  viderint  fumum  incendii  eius,  longo  stantes  proptcr 
timorem  tormentomm  eius  etc.  qua*  Huttenus  verbis  et  huiusmodi  significetre  voluisse 
videtttr,  •  ego]  ergo  /.  mirabiliter  o»it*  8.9.  *  concervata  8.9,  *  detiane?] 
„Nnnquam  deos  ipsos  admovcre  nocentibus  maniis,  sntis  esse  si  occasione  ulci- 
scendi  laesos  arment.'*  Liv.  hist.  V.  11.  '  hered.]  7, ..9,  asser.  A,  "  belluam 
(A  ?)  7. ..9.  «  adflig.  7...9.  ^^  Quis  sim.]  Apocal.  XIII.  4.  "  einttoetirr«  2.  aintlD.  3, 
^''t\ni\^t2..,4,     ^X^a\t\nlf2,3,    ^  tt}t\x%ti.  txya\it2,3,    pruor^.J.    ^vBM^omU,4, 

.       25* 


388    CLXXXIX.  HVTT.ADPRIDEK.  SAX.DVC.COXQVEST.  ll.8PT.l520.  CXC.  KLAG  AS  F.V.S. 

f.i4.et  quis  polerit  pugnare  cum  ea?'  Qmre  agile,  adeste  vos  qui  |>oteslis. 
et  u))i  ex  uostro  hortatu  auiiuum  aceeperitis,  vestras  uobis  vicissiui  vires 
refundite.  Sic  Aet  cuim,  ut  ad  sauilateju  redeat  haec  aegritudo.  Ipse  qiii- 
dem  nunquam  deero  vobis  sedulus  hortator,  alque  eatenus  inhaerebo,  qua- 
tenus  aut  recipere  virtutem  videam,  aut  uoii  esse  fortitudinis  capaces  in-» 
telligam:  tunc  enim  ahunde  quaeram  huic  malo  remedium:  quod  ne  tiat 
curate,  cum  quia  potestis  hoc  facilhme  vos,  tum  quia  turpissiuium  est  ab 

$*i&*aliis  quam   ab  iis  qui  rerum   capita  sunt  rem   commuuem  restitui.     Nuu 
tantum  iniuria  uos  anicimur  qui  mouitores  iios  iiiterposuimus ,  sed  onmiuni 
iam   oppressioni   operam   isli   dant:    neque  hoc  ferre,   ut   liberi,   debelis,  lo 
neque  non  avertere  illud,  ut  principes:    Rouue  oliiu  Cato   senior  dicebat, 
ex   magistratibus  qui   possent,    nec   propulsarent  iuiuriam,    lapidibus  esse 

9.16.  obruendos;  adeo  putabat  necessarium  hoc  in  repiiblica  ofricium.  Ouam 
est  autem  indecorum,  quam  turpe  et  fcedum  or1)is  reginam  uatiouem  cui- 
quam,  nedum  ociosis  servire  sacerdotibus  ?    Utinam  enim  Turcis  pareamusij 

nammm  in  itm  bud)  itts  itbtm  ntt  0(fd)riben  frtnt,  an^rbrt  tuurt,  ^tr  311  vnt  fpxh^tn. 

f.U.Hpln:  tft  btlfrm  tl^trr  cpnltd),  un^  tDrr  orrma0  mtt  tm  3U  ftrrttrn?  Prrl^albrn  l^up  jr  ^ir 
ba0  orrmiigm  l^abm,  kumpt  one  yn  biifff  unln  man  jr  auft  unfrr  rrmanun^  rtn  dcmut 
0m0mmm  l^abt,  fo  trplt  ons  ^agr^rn  mt^rrumb  rmrr  mad)t  mtt,  tan  turd)  bilfr  mrg  vm 
mrpfr  mfirt  ^t|fr  Krandil^rpt  0rl)rtlt  mrrirn.  ttlarlid)  id)  mil  alt^rpt  rmrr  ^rtrrmrr  rrmanrr,  ?o 
onn)  anrr^rr  frin,  onn^  fo  lan^  bri)  rud)  blribrnf  bi^  id)  fpd),  tas  jr  mtmrbrr  mi^rrumb 
)tr  ftrrdi  unb  manlid)  orftr  [nit]  annrmrn  o^rr  abrr  orrmrnk  ^3  ir  brr  ftrrdir  nid)t  rn- 
pfrmklid)  frpt,  ^an  fo  mil  id)  rin  anirrr  art^nrp  fHt  Itxft  krandU^rpt  fud)rn,  id)  bit  obrr 
Mr  ffir  3ufrin  ^3  ts  nit  0rfd)rl)r.  Hit  allrin  ^arumb  tias  tr  ts  offs  iric^trft  vrrmr^t,  fon^rr 
aud)  bas  tt  aufs  allrr  fc^rn^tlid)rft  uni  unrrltd)rft  tft,  ^as  grmrtn  tlr0imrnt  burd)  an^rrri:^ 

$.  15.  )an  l^urd)  ^ir  ifaupt  furftrn  vnb  t}txxtn  milirrumb  3U  trbrbrn.  tt3ir  mrrDrn  nid)t  allcin 
brmrltigt ,  bir  mtr  una  onorrftan^rn  tfobtn  rrmanun^  on^  trtnnrrun^  3utl)un ,  fon^rr  fir 
brfltlfm  fic^  irt^o  aUr  mtnfAftnn  3U  ontrr^rudim.  ^r  folt  M0  aud)  nit  Iribm ,  aU  ^ir 
frrim  Uutl).  ^o  folt  ir  auc^  ^ifrm  alt  bir  furftrn  furkommm.  Cat^o  ^cr  hiut  ^at  in 
oor  3ritrn  3U  Hom  drfagt,  bir  Jlmptlrut  on^  ^r^mtm  folt  man  mtt  ftrpnmjuto^  mrrfrn^so 
tit  0malt  orrmrd^tmt  ^urrmrrrn  on^  rrmrrtmte  nicl)t.    $0  b^d)  oon  nctm  bat  rr  bis  ampt 

9.16.  im  flmrtnrn  nut3  grbaltrn,  vou  onrrlicl).abrr  mir  fcl)rntltcl)  on)  onrc^licl)  ift  rs,  }fa$  ^ir 
Hation  ttit  bo  ift  rin  kun^in  allrr  natton,  irmant^,   oil  mrni0rr  ^rn  mirffi^rn  pfalfrn 


'  Sic  enim  f.  A.  *  numquani  7...S.  et  sic  in  sqq.  ^-^  intellegam  1...5.  sed 
hac  iusta  scribendi  forma  Hutt,  non  utebatur.  ®  qnsero  A  (?)  8. 9.  ^  iios  ante  aff. 
omis.  3.  adfic.  7. .,9.  **  Vt  Princeps  A.  ut  princeps  K.  7...P.  male.  CatoJ 
naQOfffidiv  dh  xovs  aQXOvtas  imtifiav  toig  dfiaQxdvovaiv  iXsyB  tovg  dvvaftevovs 
xcoXvstv  tovg  •nayKog  notovvtag  idv  fi^  %(oXv<oat,  %ata7i(X(vetv.  Plutarch. 
Apophth.  p.  198.^  ed.  Keisk.  VI.  p.  749.  Hutteni  lapidibus  esse  obruendos  ea:  voca- 
buto  %ataX£V6tv  factum  est.  Xytander  voluit  %atavBvHv  y  connivere.  **  otiosis 
7...P.  "  frinb  ut  solent  2.. .4.  fprtc^m  2...4.  *^  \)a\itnt  2. ..4.  *«  ntt  omnes.  de- 
lendum  est.  "  0cfcl)rc^.  2. 3.  0rfcl)act).  4.  «7  ^tmit\%tt  2.  »®  jet3  sine  0  ut  sotet  2. 
**  tn]  tbnm  4.  falso,    ><  orrmocl)tmt  2.    otrmJicl)tmt  3.    •.  rrmrrtmf  ntt.  2.3, 


CLXXXIX.  HVTT.  ADFRIDER.  SAX.  DVC.  C0NQVE8T.  1 1.SPT.I520.  CXC.  KLAG  ANF.Y.S.    389 

potius,  qui  viri  sunt  et  iu  priniis  strennui  ac  rei  bellicae  ut  vix  ulla  natio 
periti,  ut  in  fortunam,  qua?  in  bello  potest  pUirimum,  banc  reiicere  cul- 
pam  liceat.  quinetiam  mitius  imperant  Turcae  et  in  subiectos  aequiores 
sunt;    neque  de  rebgione,  ut  audio,   pugnant,   sed  pro  imperio  decertant. 

&Hi  vero  domini  nostri  quem  fraudandi  ac  diripiendi  modum  statuunt?  Re-^.i?. 

-  ligionem  vero  quis  sic  posset  conculcare,  ut  ii  qui  ciun  principatum  in 
religione  teoeant,  opposilie  contra  Christum  ac  veram  pietalem  vi\iint?  Me 
quidem  nostri  vebementer  pudet,  quoties  principum  bic  etiam  ordini  edi- 
cere   aliquid   video   Romanum   pontificem.     at  facit   boc  ille   quoties  libet 

loquotiesque  in   rem   suam   est;    vosque,   ut  video,   obsequentes   babet  sibi, 
nisi  quod  tu  Lutberum  foves,   ab  omnibus  dereUctum,   et  cpiandam   aleref.is. 
adhuc  pristina;  virtutis  scintiilam,   quae  saluberrimum  aliquando  incendium 
parere  possit,    videris.     Quod   ut   conslanter  facias,   etiam  atque  etiam  te 
hortor;    cum  quia  ut  sic   fiat  necesse   cst,   tum   vero   quia   de   nullo   alio 

ispotest  bac  in  re  sperari  meiius.  Semper  enim  liberi  fuerunt  Saxones, 
semper  invicti.     ac  saepe  quidem  universa  pene    conculcata  Germania  soli§.i9. 


^ifnftlmr  frin  fol?  0  woit  6ot  tae  luir  )ar  fiir  ^en  Cfirdven  on^rrttieniQ  nieren,  l^it 
bod)  menner  fetnt  nnl^  fer  ^eftrrns  on)  iiefte,  uno  fo  Kriegrs  rrfarm,  nls  Kum  irgrnt  rin 
Uation ,  tto  mttt  man  Hiifr  fd)ul^  irm  gltdi  ^5  im  krir^  fer  0ro^  mad)t  l)at  jumeffen  mo0r. 

20  ^  Btr  ^urdirn  rr^irrrn  aud)  ^uti^rr ,  mti  frint  0r0rn  irrn  on^ertanen  frnftmutt0rr.    ^o 
ftrrQttrnt  fir  aud)  ntd)t  nmb  ^rn  ^lauben  mtf  06tltd)en  tirnft ,  fon^rr  krtorn  omb  l^ir 
furftitd)rn  obrrkrpt.    <^brr  tilTr  unfrrr  f)rrn  mao  frt^en  fte  ^od)  f lir  rtn  maft  onn^  tntf  §.  17. 
3U  raubmn  mm  bltnl^rrm,  fd)tn^en  m^  fd)aben?  vn^  mer  MnM  ^od)  ^en  0etlid)m  ^ienft 
alfo  mit  firlfen  tretten ,  alg  ebrn  rtit  fo ,  mtr  mol  ftr  iir  oberkctt  in  <l5otte9  ^tenft  ffabttii 

35  0rra)  mtlDirr  ^rn  l)rrrm  Ct)rtftum  mti  bie  nmrl)a|fti0e  0ot3ford)t  leben?    mtii^  td)  fd)rm 
mid)  onfrr  frr  fo  offt  if^  ftd)  tias  ^rr  9ifd)o|f  3U  Hom  l)tr  aud^  Uii  furftm  rttmao  0rbefitt 
}fo^  tbut  ^a0  ^rr  bapft  fo  oft  ra  tm  0efelt  onn^  0elirbt ,  onti  fa  offt  ro  tm  ^irnftltc^  on^ 
3Utrr0ltd)  ift.     Vko  alo  id)  fid)  fo  Irpft  tr  im  0el)orfam/   aUein  Mo  ^.  C.  <I5.  Po(tor$.is. 
/Hartinus  futber  oon  allm  menfd)en  oerlafTen  l)rltirtl) ,  on^  0rad)t  w&xt  in  ftd)  rrnrrm  onb 

30  ontrrbaltm  rtn  fundirn  brr  altm  ftrrdir  on^  orftr,  mid^tx  rinft  mod)t  bao  allrr  t)rtU0- 
iorrtt0ft  frmrr  an^un^m.  ^eruje^en  C  C  G.  id)  mit  0ar  ontrrtmi^rm  olrit  rrman  onnb 
bit,  tii^  brftmM0klid)  3utt)un ,  on)  oon  beriirtem  fiirnrmrn  nit  ^uftrrn.  Hit  allrinbarumb 
bas  ro  alfo  fetn  muff ,  fon^er  autl)  ^at  man  in  ^iffer  fad)en  3U  nirmants  an^rro  mrr  onn^ 
bafl  ^ofnun0  \9abtn  ma0.    llJan  ^ir  S5ad)frn  frint  allr  3rit  frrp  0rmrft,  allr  3rit  onfibrr-$.i9. 

35  lotn^tlid).    ^a  mmn  oft  fd)irr  0ant3  Grrmanirn  on^  trutfd)  lan^t  brkrir^t  ift  mot^m,  fo 


1  slrenui  (A?)  7. ,.9.  uhiq.         •   ut  ii;  qui  quum  7...P.        '  apposite  editi,  quod 
qaamvis  defendi  possit,  tamen  mendum  esse  videtur.        *  principi  A.        ^^  obse- 

qneotes  /.         "  quamdam  7.9.       *•  Ac  saepe  quidem hoc  genere  admittatis 

(§§  19.. .23.)  omifit  Spalatinus  (A),  adnotavit  NB.  Inserta  hic  qusedam  de  Saxonum 
laudibus,  prudens  omisi.  ***  on^  ante  fo  omis^  2.  ^  blinton  2.3.  pliinbrrn  4. 
w  fo]  alft  2.    aU  3.4.     «0  l)ai»rrti0rft  2.    bail».  3, 


390    CLXXXIX.  HVTT.  ADPBIDKB.  8AX.  DVC.  C0NQVE8T.  n.8PT.1620.  .CXC.  KLAO  AHF.V.S. 

restitenint,  soli  externos  propulerunt  dominos  et  omne  detrectarunt  iu- 
gum.  Nam  in  vobis  censeo  Vestphalos  eosque  qui  Clierusci  olim  et  Cauci 
vocati  eximium  virtutis  sute  specimen  dederunt  bello  Romano,  atque  illum 
Germaniae  miserunt  Arminium,  imperatorem  omnium  qui  usquam  fuerunt 
optimum  et  fortissimum ;  quod  ab  hostibus  etiam  consequutus  t^timoniuro  5 
est,  qui  non  patriam  modo,  sed  universam  etiam  Germaniam  e  manibus 
Romanorum  tunc  quando  plurimum  poterant  ac  hiaxime  florebpnt,  eripuit, 
ipsos  vero  muitis  et  incomparabihbus  adfectos  cladibus  strennue  expuUt  et 

^^^•eiecit.     llle  igitur  apud  inferos  liberator  nostcr  quid   sentit  nunc,   quamlo 
videt,   cum   ipse  fortes  Romanos  et  orliis  terrarum   dominos  regnare  hido 
non  tulerit,  mollibus  sacerdotulis  et  effoBminatis  servire  pontificibus?  nonne 
posterit<itis  pudebit  eum  ?  Illi  autem  Othones  vestri  quales  fuerunt ,  et  Hen- 

^•^^- richi  quidam,  vestri  et  illi  sanguinis?  Porro  bello  quod  cum  magno  Carolo 
gestum  cst,  annis  plus  triginta,  quae  perspecta  Saxonum  fortitudo  est,  qux 
virtus  enituit?  Adde  illos  qui  deleverunt  ultimas  Gothorum  reliquias :  vestri  is 
enim  fuerimt:   quique  Britanniam  expugnaverunt ,  et  expulsis  indigenis  An- 

$.2?.  gios  ex   se  et  Scotos  deduxerunt:     Quid  illos  memorem  veteres   Cymbros 


^obm  btf  f&ac^ffit'  allftn  ^if  frfntlDif  t^frn  ab^ftribfn ,  vtfb  fic^  oUfr  ^tfnftbarkftt  0riDtbbfrt. 
jkin  tc^  3flf  ontfr  fud)  ^ir  Wtfip\)aitn ,  unD  bir  fo  tn  wt  ^tlitn  titf  Cl^frufct  un^  Cauci 
0fl)ft|]ffn ,  ftn  mfrcKUct)  rrjf pgung  jrfr  mfnMid)fn  0fmut  un^  0ftftl)  tn  ^fm  K^mifcl^fn  kriff  n 
0ftl)on,  onnb  ^futfc^fn  lan^fn  bfn  Jlrminiuo  0fbfn  l^abfnf  ttn  a\itx  btfttn  vntf  aHti 
ftfrckftfn  l^auptman  ^rr  jr  auf  rr^fnn  ^rmfft  ift,  wti&)$  (ob  rr  aucl)  x>on  Un  ffintm  fr- 
lan0t  \9at1  Wtid^tv  ntt  aUftn  ffin  oattfrlan^t,  fontfr  0ant3  <l5frmanifn  on^  tfutfcl)  lan) 
auf  ^fn  l)&n^fn  ^fr  Komfr  ^if  jrit  bo  fir  am  mrc^ti^ftfn  mt  vtx^fttn  vaaxtn  frl^i^ft  on) 
0fri|ffn,  onln  l^if  %6mfr  mit  uil  unti  i)n0fl)6rtfn  fct)lact)tfn  tarnitifr  0fif0t,  mfnlicl)  Ofrtoribfnss 

§.w.  unti  ofria0t.  9fr  l)albfn  ^frfflbi^  t^nffr  frloffr,  voas  mtint  tv ,  wa$  l)fl^t  rr  jt)o  in  jl^fnrr 
mfit,  mfn  rr  fict)t,  wti)i  tv  tit  vtfttn  hbmtv  onl^  t^tvn  tftv  n^flt  bi^  nicl)t  l^at  talfm  Ipfr- 
fct)fn  un)  rf0ifrfn,  ons  fict)t  bm  Ofr^a^tm  pfaffn  onnti  tDfibifct)fn  Jltfcl^cfm  timftbor 
onn^  ontfrt&ni0  ffin?  ^olt  fr  fict)  ntt  friufr  nact)kommfn  fc^rmfn?  ®  was  ftmt  twa 
kf^ffr  i^ttonts  fiir  mfnnfr  ^twtft^   ^\}a  aud)  fttlict)f  ^rpffr  Sfinrict)m,  aucl)  fmfrf  0f-3o 

$.2i.blut0,  0f fc^lf cl)t0 ,  onti  ftammfne?  Bfitfr  im  krif0  trr  mit  kfifrr  |iari  ^fm  ^roffm  tft 
Lfn0fr  iwin  ^rfi(fi0  jar  0ffurt  mor^m,  uiao  ift  fur  ^rolff  ftfnkr,  was  filr  0ro|Tf  Offt  tirr 
^ad)ffn  frfarfn  morbcn?  ^ft^ft  auct)  ^ar^u  iDiif  fo  bif  ift^ftf  b^uffn  ^tv  ^otbm  omb^r- 
bracl)t  onnb  frfcl)la0fn  ^abm ,  ^an  cs  ffint  auct)  ^act)ffn  ^mifft ,  auc^  feif  j^ritannim  otrr 
<Cn0fllan]Di  bfkrif0t  ono  0fmunnm  l)abfn,  onnb  nad)  Ofrtrf^bun^  ^fr  finmonfr,  litf  Cn-3s 

$.2?.  0fUfn^fr  oon  jnm  on^  |^ct)ottfn  iDiarftn  0ffft3t.    Wai  foi  ic^  auc^  oon  bfn  oitm  Cimbrif 


•  Vueftphalos  3.  Westphalos  7...9,  Canci  /.  Chauci  3,  •  exixniam  2. 
*  Arminium]  Ex  hoc  loco  colligas  Hutteno  Arminium,  post  mortem  anctoris  edi- 
tum,  versu»  finem  anni  1520.  in  opere  fuisse.  *  consecutus  2, 7. ..9,  "  effem.  8.9. 
"  et]  at  8.  9.  ^*-*^  Henrici  9.  *«  ex  pulsis  8.9,  *'  inj  \\)ntn  4.  male.  ^  manlicl)m  2.3. 
*'•  rf0ifrn  on  uns  2.      '<>  fttlic^f  omis.  3.4.      "  |larfl  2...4. 


CLXXXIX.  HVTT.  AD  PRIDER.  8AX.  DVC.  C0NQVE8T.  1 1.8PT.1520.  CXC.  KL AG  AN  P.V.8.    39 1 

et  Teutones,  magno  urbis  Roinse  malo  vestris  e  finibus  in  Italiam  eiTusos 
olim?  Deinde  quoties  ingressa  Italian»  est  illa  natio  et  cum  aliis  una  Gal- 
lias  devastavit ,  atlactis  etiam  Hispanis !  sunt  et  in  Sarmatas  praeclara  illius 
facta;  ct  ab  Hunis  quondam,  post  ab  Ungaris  etiam,  quas  et  quam  splen- 
sdidas  reportarunt  ssepe  victorias  tiii  populares!  Multa  consulto  praetereo,  5. 23. 
quia  unum  satis  est  meminisse,  solos  nunquam  externis  servisse  Saxones. 
Ouod  videre  vos  decet:  ne,  cum  maiores  vestri  tales  fuerint,  vos  aliquid 
indignum  hoc  genere  admittatis.  Accepistis  quidem  et  ipsi  iugum  in  vos*-'*. 
a  ponlificibus  superstitione  ut  omnes   olim   deliniti;    sed  cum  hoc  malum 

loquoddam  universim  Christiani  orbis  fatum  interpretari  liceat,  facile  infa- 
miam  eam  nova  abolebitis  gloria,  si  authores  sitis  rei  longe  pulcherrimae 
atque  honestissim^-e,  ut  per  vos  in  libertatem  vindicetur  universa  natio  sibi- 
que  reddatur  Germania,  qua^  nunc  non  intelligit,  non  sapit,  immortalis 
Christe,  quid  et  quam  indigna  patiatur:    nam  cum  omnibus  servire  inde- 

iscorum  est,  tum  vel  praecipue  turpiter  hoc  (it  ab  iis  qm\imperare  ipsi  aliis 
debent.    Aut  igitur  desinamus  orbis  imperium  adscribere  nobis  et  impera-$.25. 
tores  dehgere  hic,   qni  nomen   habeant  tanturn,   cum  ab  re  absint  longis- 
sinie,   aut  strennue  pontificiam  anferamus  tyrannidem.     Omnis,   ut  PIatoni$.26. 

on)  €eutonr0  fagen?  ^u  in  oor^dtcn  mit  ^voftm  fd)a^en  Utt  ftat  Hom  auf  (turn  iatOnn 

30  tn  ^taltrn  0tfaltfn  feint?  foiQttm  0  wit  oft  frtnt  Tsit  $ad)fen  in  ^talten  aet^o^en,  Wit 
oft  l^aben  fte  ^ufampt  antrtrn  /ramKretd)  oerl^crtf  on^  l^tfpftnten  aud)  ^aneben  angrilfen? 
^a  man  ftn^etl)  aud)  ^3  ^te  5^ad)fen  mtt  ^en  ^armaten  re^ltd)  dekrtegt  l)aben,  vrib  was 
Qnb  mte  ^od)rumltd)e  f90  i^abtn  ^.  €.  03.  ^ad)fen  3u  mermalen  von  ^en  ^eiinen ,  unl» 
^amad)  aud)  uon  ^en  fngarn  erl)alten?  ^d)  fiber  0ee  upl  0efd)id)ten  mit  uorfat^  un)  miUt^f  $.23. 

2&ban  ts  tft  0enu0  ^i^  epntaen  QttaAft  l^abcn,  ^3  aUein  ^te  ^nd)fen  nie  Ketner  fremblien 
natton  ontertentg  un^  ^tenftbar  ^emeft  tft,  ttaB  ftd)  geburt  eud)  3U  fel)en  unti  beliemKen, 
uf  tfas  metl  emr  forfor^ern  fo  \i}tm  leut  senieft  fetnt ,  jr  ntd)t0  tl)ut ,  l^ao  emrm  0efc^ted)t 
iibeU  anftuntie.    ^ft  mot  nrar«  jr  b^bt  l^ae  jod)  aud)  auff  eud)  ^enommen  uon  oen  IDebften  $.24. 
unn)  bifd)6fen ,  eben  mte  ^te  anbern  aUe  ^urd)  tien  un^iauben  ermetd)t.    liPetl  man  aber 

so^ilTe  befd)merun0  ma0  ad)tenn  fur  etn  fol^e  laft,  )te  uiUeid)t  l^urc^  ot^nun^  ties  bimmelo 
iauf  tte  0ant3e  Cl)riftenl)ett  tn  0emetn  bat  foUen  fiber^een,  ^cmnad)  mer^t  jr  btfe  unere 
ietd)titf^  mit  einer  nenien  aus  iefd)en ,  nien  jr  l)aubtf&d)er  feint  ber  aUer  fe^nften  onb  aUer 
eritd)ften  tat,  ^omit  iDiurd)  eud)  ^te  0anty  natton  uitierumb  frep  merli,  un)  <l5ermanten 
oOer  ^eutfd)  ianb  mt^erumb^u  tm  feibo  komme,  mel^e  jt30,  0  emt^er  ber  Cbrtfte,  nit  uer-  $.25. 

35  fteet ,  ntt  meift  ms ,  un^  mie  unbtUtd)e  un^  uneritd)e  ^tn0  t9  leQ^etl)  unl»  erHui^etl) ,  ^er- 
baiben  iaft  uns  entwc^er  aufb^ren  ^3  kepfertl)umb  un^  obrtft  re^tment  ^er  meit  une  3U 
3ufd)reiben,  uno  uni  aUI)te  Kepfer  3U  ermeien  tit  aUein  ^en  namen  l)aben,  fo  fie  tod^  mtt 
l^er  tat  am  ferften  ^auon  fetnt.  <D^er  aber  iaft  uns  Kfinitd)  l^ao  bebfttfd)  tprannifd)  re^i- 
ment  aufbcben  vnlf  abtl)un.    ^Ue  tU0ent  »te  yiato  me^nt  feint  frep,  aUetnl^te  b6fen  fetm$.26. 


■  Ital.  ingr.  8.9.  •  attractis  2.  Sarmatis  7. ..9.  male.  **  nova  omis,  A, 
antores  ^.  auct.  7. ..9,  *'  inmortalis  3.4.  **  indigne  A.  **  qui  omis.  5. 
»8  uti  8. 9.    Platoni]  de  legib.  V.  init.  ?  Cf.  StobsBi  Florileg.  XI. 20.    "  0ef4)td)te  1.  etc. 


392    CLXXXIX.  HVTT.  AD  PRIDER.  8AX.  DVC.  C0NQVB8T.  1 1.8PT.1620.  CXC.  KLAG  AH  F.V.8. 

videtur,  liberalis  virtus  est,  soli  servitute  digni  sunt  mali.  Prsestat  in 
malis  esse  qiiam  haberi  optimos?  Posset  iu  nos  dicerc  boc,  si  esset  hodie, 
quod  in  Eretrienses  olim  streunuus  imperator  Themistocles,   gladium  ha- 

5.^7.  bere,  sed  corde  non  esse  praeditos.  sic  enim  videtur.  Quod  unice  niiror, 
qua;  cogitatio  vos  teneat  principes,  quando  me  equitem  videtis  tam  impa-^ 
tienter  ferre  indignitatem  hanc:  multo  enim  magis  hjec  vobis  curae  esse 
conveniebat.  Posses  autem  lachrymas  effundere  tu  si,  cum  mulla  egregie 
gessissent  maiores  lui,  nullam  tibi  reliquam  adeundse  glorise  occasionem 
fecissent.     at  optimam  reliquerunt  et  fertilissimam ;    tu  modo  invade  et  oc- 

§.28.  cupa!    Sed  non  sine  caede,   non   sine  sanguine  fient  quae  conamur.     Hocio 
illi  viderint  qui  caussam  nobis  persequendi   sui  dant,   qui   mihi   diguissimi 
videntur  quos  percutiamus  gladio ,  cum  ahos  gladio  toties  peixusserint  prius 
ipsi.    Solent  vero  medici  amarissimos  plerunque  morbos  amarioribus  eiuere 

S.?9.  medicamentis:    sic  agatur  hic,  quando  aliter  agi  nequit.     Existimo  autem 
de  tiu*pitudine  nostra  (quod  primum   et  prrecipue   fieri  decuit)   inculcatum  is 
tibi  satis  iam;    de  iucommodo  vero  et  detrimeuto  quae  ab  illa   nobis  sunt 
tyrannide,  haud  perinde  multis  agendum  est;    quod  boc  quale  sit,   mani- 

v>ittt\Q  Ut  titfnftbarKfit.  Il^plt  ^y  bf|ffr  ffin,  bcff  fftn  Han  ffir  ^tf  frumftf  aefyaUfit  tofr- 
^m?  I0fnn  bfr  ^rof^tctxQ  ffUl^auptman  €f)fmiftorlfs  jt^o  lebt,  fo  mc^t  rr  mt^fr  oni  te9 
fa0fn ,  fo  fr  in  uor^fttfnn  vointt  tfxt  Crftbrif nfrr  fagftl) ,  fte  ^tlttn  ^3  fd^mrrt ,  abrr  fif  20 

$.27.  I^fttfn  kftn  ^frt3  onn^  mut,  rtan  ^afQr  fbfn  fpl^  td)  fa  an.  filxd)  ofrmun&crt  fer,  vml$ 
jr  fiirftfn  pn^  Ifttn  fif^fndit,  mtn  jr  ffjit  mtd)  rfuttfr  ^tlff  unbittigkfit  fo  befdjjmerltd!)  fr- 
tra0fn  onn)  t)fr^ul^fn,  l^ann  cs  l^ftt  i}i)l  ba^  on)  mrr  rud)  0fbi!rt  eud)  l^omit  ^ubekommrtn. 
Hun  mcd)t  C  C  i^.  nifpnfn ,  fo  mfpl  twt  iiorfor^fm  oil  lobltd)fr  on)  Brolffr  grtftl)  on) 
0ffd)id)t  0ftl)an,  jr  kfin  tirfad)  tin^  0flf0fnl)ftt  ^flalTfn  l)ftt  aud)  rum,  erf,  ono  ^lorifn'^ 
3U  frlan0fn.    ^btt  fif  l^abfn  (£.  C.  ®.  titf  attrr  bfft  vntf  aUer  frud)tbarft  0flf0fnl)ftt  0f- 

$.2s.  lafTen.  C  €.  <I5.  ^reif  nur  kfdiltc^  un^  kunltd)  lnar  nad).  ^bfr  ta$  mir  fiirbaben,  murt 
ntt  on  mor^t,  nit  on  blutuer^iflfen  0efd)fl)fn,  rta  ffl)fn  bie  auf  ^if  nns  ufrurfad)en  fte 
31I  tifrfol0fn  I  ^ie  id)  ffir  0ant3  mtr^i^  ad)te  fie  mitt  )fm  f^mtt  3ufd)la0en ,  fo  txt  antttn 
fo  ^idi  vn)  oft  bi^uor  0ffd)la0fn  t)abcn.  Jllfo  pfif^rn  3U  mfrmaien  l^ie  atterl)efti0ftf3O 
krandii)fit  mit  tifn  aUerl^ffti^ftfn  art^nf^fn  3U  b^Pl^i  ^^f^  tnufl  man  bit  auc^  tbun, 
tPfil  e$  nit  kan  an^ert  3U0ff n.  Jlbfr  td)  I)QU  ts  taf&t ,  ttas  C  C.  i^.  von  Qnferer  fc^n) 
vn^  onere,  wtidfs  3um  erften  mtf  ftirnemli^  Jiat  fic^  0ebfirt  3Utl)un  0nu0  ein^fbil^t  fei). 

§.20.  ^ber  uon  tifm  fc^fn  mtt  nad^tf^l,  fo  mir  nou  ^fr  bfriirtfn  tprannft  bctbenf  ^firfen  nnr 
nit  fo  09I  an3ei0e  tl)un,  Irarumb  ^a»  aVit  menfd)fn  ofentlid)  fe^en  mtt  oerfteen  meid^ss 


•  m.  non  esse  A»  quam  non  haberi  optimos.  7...P.  •  Themist.]  cf.  Plu- 
tarcli.  apophth.  p.  185.  ed.  Reisk.  VI.  p.  704.  *••  impacienter  /.  •  ctire  i.  ^  Pos- 
8C8  autem]  Alludit  ad  Alex&ndrum  Macedonem  de  prseclare  a  patre  Philippo  ge- 
stis  qnerentem,  sibi  nihil  fore  reliqnum.         lacrymas  ^.     lacrimas  7...P.  egrc- 

gia  8.9.  *o  cade  A.  "  causam  A.5.9.  **  persecutiamus  8.9.  Cf.  Apocal.  XIII- 
10.  Matth.  XXVn.52.  »  plffiruq^  /.  plfiemnqj  2...5.  plerumque  7. ..9.  **de]  ne  /. 
^^  pfU0en]  ^ie  &rt3t  addendum  est. 


CLXXXIX.  HVTT.  ADFRIDER.  8AX.  DVC.  C0NQVE8T.  11.8*  T.1520.  CXC  KLAO  ANP.V.8.    393 

feste  onmes  intelHgant.  Videmus  non  essc  aurum  in  Germania,  nec  argen- 
tum  pene;  siquod  reliquum  vero  est,  ipsum  avarissime  ad  se  trahif  novis 
cottidie  inventis  artibus  ille  sanctissiums  Romanistarum  senatus;  ubi  quid 
eripuerit  vero,  tum  in  pessimos  coufert  usus.    Vultis  enim  scire,  Germani,  §-30. 

5quse  vidi  ipse,  quid  faciat  Romae  nostra  pecunia?  Nonniliil  facit:  partem 
in  nepotes  suos  et  cognatos  profundit  Decimus  (habet  autem  ita  multos 
ille  lales,  ut  proverbio  iocum  dederint  'Leonis  Romce  cognati  et  affines'), 
partem  absumunt  tot  rev^rendissimi,  quos  trigiuta  unum  pater  ille  uno 
atque  eodem  creavit  die:   tot  refercndarii ,  tot  auditores,  prothouotarii ,  ab- 

10  breviatores ,  scriptores  apostoHci,  camerarii,  offlciales  et  id  genus  alii  prin- 
cipis  ecclesia;  primates.     nam  hi  posl  se  tralumt  maxima  adhuc  cum  im-  §.3i. 
pensa   copiistas,   pedelios,   cursores,  scopatores,   muliones,   stabularios  et 
scortorum   utriusque  sexus  innumerabilcm    turbam  ac  leuonum  exercitum. 
alunt  et  canes,  equos  ac  simias  et  cercopithecas  et  huiusmodi  multa  animi 

iscaussa;  domos  vero  extruunt  solido  quidam  e  marmore,  et  gemmas  ha- 
bent,  coenantque  laute  ac  spleudide  vestiuntur,  et  genio  iudulgentes  secure 
deliciantur:   in  summa  nostrae  pecunice  pra^sidio  magna  ociatur  Romae  pes- 

malfmcr  ift.  HDtr  f(f)cn  Ms  in  ^tutfd)cn  lan^cn  kcpn  0pI^,  onl»  aud)  f^tcr  Kcpn  ftlbcr 
ift,  iDcn  abcr  ctn  mcnt^  nod)  iibcrbUbcn  tft,  bas  fclbi^  3cud)t  iDicr  allcrl)ctlt0ft  tlomaniftcnn 

20onb  Curttfan  Viat  auffa  aUcr  octt^toft  3U   tm,  burd)  taoltd)  crttd)tun0  ncmcr  ffinbc  onli 
^0ikc,  on)  mcn  cr  uns  ttwas  abocrtfTcn  l)at,  fo  mcnbctl)  cr  ct  Mnn  tn  Un  allcr  cr^ftcn 
mt^braud).    Pan  Itcbcn  ®cutfd)cn  td)  l)ab  311  Kom  ocfc^cn,  was  unfcr  0clt  mad)t?    C0§.3O. 
tl)Ut  vn\i  mad)t  ttmas.    pcr  fto  bcr  ytt^tntt  0tbt  bcs  cin  tl)C9l  iibcrfd)tpcndiltd)  fcpncn  uct- 
tcm  I  f l)cmcn  m^  frcitnl^cn ,  bcr  cr  fo  09I  \)att ,  bas  ctn  fprtd)n)ort  Mrauft  toorbcn  tft ,  bco 

25fcon  3u  tlom  octtcrn  vnt  fd)U)C0cr.    Ctn  tf)C9l  vtr^txn  fouil  crtotrl^toftcn  Carbtncl,  )cr 
cinonbbrc9|fi0  Ut  mtttt  obcr  patcr  auf  cin  cpnt^cn  ta0  0cmad)t  \tat ,  foutl  rcfcrcnbarij, 
fouil  aubttorcs,  prot^onotartcn «  abbrcutatorco ,  bcbftifd)c  fd)rcibcr,  cammcrcr,  oftctcl,  mt 
tftt  0lci(^cn  anbcrc,  ticr  obrtftcn  ktrd)cn  primatcn  unb  fiirncmftcn,  mann  )ic  fdbcn  l)abcn§.3i. 
an  jncn  mtt  i)bcrfd)mcnd\ltd)cm  ^roffcm  onkoftcn  coptjftcn ,  bcticUcn ,  bottcn ,  kncd)t ,  kcrcr, 

30  cfcitrctbcr,  ftalkncd)tc,  onb  ctn  un^cUt^  fd)ar  l)urcn,  pubcn,  ru|ftcncr,  tinb  kuplcr,  fo  l)altcn 
ftc  aud)  l)unOc,  pfcr^c,  affcn,  mcrkat^cn,  tin)  opl  ticr  0lctd)cn  omb  moUuftf  nitUcn,  fo 
bamcn  ftc  ^cufcr  t)on  0ant3cm  marmdftcpn,  onnb  i)abcn  tM  ftctn,  lcbcn  faft  mol,  on) 
kicpbcn  ftd)  koftltd),  fd)lcmmcn,  praffcn,  m^  nmrtcn  jrcr  moluft  on  allc  foro,  kurt^itd), 
on)  tn  )cr  fumma  cin  mcrdiltd)  mcnt0c  mtt  anyai  bcr  aUcr  boftt^aftioftcn  mcnfd)cn  0cct 


•  quotidie  A.  9.  Vbi  vero  q.  er.^.  ®  autem  omis.  8.9.  ^  aclf.  8.9,  *  par- 
tem,  partem  7...P.  locum  perperam  interpreiati  sxmt.  quos  XXXI]  die  26.  lunii 
A.  1517.  quinta  creatione.  Cf.  Ciacconii  Vitse  et  res  gestie  pontiiicum  Romm. 
tom.  III.  p.  ^6.  Multum  joflFensionis  multisque  mordacibus  libellis  occasionem  de- 
dit  haec  croatio.         •  Reuerendarii  5.  proton.  7, „9,       **  copistas  A,         pedo- 

I08  8.9,  scrobatores  A.  Scobatores  1...5.         *'  ac]  et  A  (?)  7. ..9.         **  simeas 

ediii  prceter  8.9.  cercopvthecas  /...5.       cercopithecos  8.9.        ^^  Domus  edUi. 

exstr.  7. ..9.        **  cenantq.  A.        vestiunt  A.  3,      vestiun*,  4.5.        "  otiatur  7 „.9, 
^  t(iBii4  <wnw-  -2  ••^-      "  JSorrcr  (pro  |lci)rcr)  4,  .    »«  rufftancr  2,3, 


394    CLXXXIX.  HVTT.  AdVrIDER.  8AX.  DVC.  C0NQVE8T.  ll.8PT.1520.  CXC.  KLAOAN  F.V.8. 

^^^•siraorum  hominiim  mnllitudo.     Nulla  ibi   religionis  cura,   magnus  est  coq- 

temptus,  qualcm  vix  apud  Turcas  csse  arbitror.     fraudant,  imponunt,  fu- 

^rantur,  mentiuntur,  falsum  obsignant,   spe  lucri  omnia  dicunt  ac  faciunl; 

propositum  vero  babent  bi  omnes  pecuniis  nostris  insidiari;    alii  vivunt  ut 

edant  atque    bibant    et  sumptuosissime   delicientur:    nostrisque  snmptibuss 

5-33.  asseqnuntur  hoc.  Has  ob  res  immensam,  o  Fridericbe,  auri  vim  Romam 
quotannis  hinc  mittimus,  nec  adhuc  intelligimus  perdi  quod  sic  elargimur; 
imo  non  perdi  rem  tantum,   sed  materiam  fieri  adliuc   magnorum   infinite 

§J^^. malonim.  Itaque  si  philosophari  libet  ob  idque  pecuniam  abiicere  decre- 
tum  est,  patent  tot  in  propinquo  maria,  sunt  fluvii,  ille  apud  nos  Moga-to 
nus,  ultra  Rhenus,  tuus  istic  Albis,  atque  alii;  demittamus  eo,  ut  perda- 
tur  ipsa  potius  quam  perditionis  caussa  sit  ubique  multis,  dum  istam  pa- 
scimus  turpitudinem  Romae  superllue  adeo  ut  hiic  nonnihil  inde  redundet, 
dum  hanc  alimus  pubhcam  morum  pestem,  hanc  ipsi  fovemus  vitae  conta- 

$.35.  gionem.     Sed  non  abiiciemus;    tantum   transferri  alio  non  sinamus.     hsecis 
prima   et   optima   est  destruendse  illius   tyrannidis  via,   bic  modus:    certe 

§.3?.3u  Hom  ^urd)  l)tlff  onfrrs  0(lt0  onb  guts  mu|ft0.  Pofel^t  tft  Kein  a4)tun0  mt  auff- 
frt^un0  tfti  0ctltd)en  btenfts,  jl^a  rtn  ^rofTe  uerad)tun0.  Per  0leid)en  id)  Kaum  0laub  au^ 
M  ttn  €iird\en  fe^n,  fte  betrte^en,  fte  betferen,  fte  ftelen,  fte  tte^en,  fte  felfd)en  tU 
fi0eU,  fie  retien,  unnti  tl)un  alle  btn0  umb  bes  Qmxns  mtUen.  Dnb  aUer  tite  bofelbft  fetnt^o 
fumemen  tft ,  nad)  unferm  0elt  onl»  0ut  mttt  betrt0  3utrad)ten.  ^xt  leben  auc^  barumb 
Hai  fte  efTen  unb  trtndien,  un)  aufs  aUer  Koftltd)ft  tn  woliuft  fted\en,  unti  balfelb  erl)ebrn 

$.33.  ftf  ^urd)  onfern  mcofttn.    t)mb  ^iffrr  fad)(n  ujtUrn  ourc^le(id)tt0fter  ffirft  unti  0nr^t0ftrr 
l)rr,  fd)idirn  mtr  von  binnrn  jrrltd)  rin  mrrdvltc^  gxofft  fummm  ^rtts,  tirnnocl)  orrftrm 
mtr  noct)  ntct)t,  bas  mtr  ^as  0rlt  nit  urrlterrn  mtf  xn  Titttk  mrrfrn,  ^3  mtr  alfo  aus  0rbrn,  2j 
j^a  tas  nict)t  aUrtn  unfrr  0Ut  unti  0rlt  alfo  vrrlorn  murt,  fonbrr  urfact)  miirt  on^rttd^rr 

$.3i.0ro|frr  ubrl.  Prmnacl)  0rlirbt  vno  3U  pl)tlofopl)trn,  vntf  tl)un  ujtr  tm  uor^rttrn  litr  pl)tlo- 
fopbt  o^rr  nirifrn  0rtl)on  l)abrn ,  unti  wxx  brfct)lo|frn  ^abtn  1^3  0elt  me0  3U  merffen ,  fo  babrn 
wxx  in  ^rr  nt\)t  M0  mrrr  onti  bir  frr,  unH  fltrlfrntir  waffrr,  brp  uns  brn  fiti^n^  mrttrr  ^rn 
ttrpn,  unb  tfott  C  €.  <I5.  bir  Clbr,  un^  anirrr  ma|frr  mrr,  laft  onsbat  0rU  tiofrtbft  bien-3o 
rpn  mrrfrn ,  of  "oas  ts  mrr  orrlom  mrrl^ ,  ban  bao  rs  aUrnti)albrn  oi)t  Irutm  orfacl)  mrr) 
jrr0  orrluft0,  niril  mtr  ^irfe  ontU0ent  311  ^om  bauon  ernrrrn  onb  baltrn,  fo  iibrrfli|ft0Kliit) 
1^3  ta  frlbft  l)rr  ttvoas  ilbrrfUuft  on)  fict)  rr^ruft,  mrtl  mir  biffr  0rmcinr  peftilmt^  brr 
ftttrn  l)aUrn ,  onnb  bi|Tr  orr^ifftr  omb  fict)  mact)frnbr  fuct)t  br0  ontU0mUct)m  Irbrno  rrnrrm 

$.35.  onb  ontrrl)aUrn.    abrr  laft  t9  vnt  nit  wr^mrrffrn,  fontirr  aUrin  nit  antirrfmol^tnfurm  onbS^ 
mrnbrn.    pi0  uitlrt  l^rr  rrft  on)  brft  n)r0,  on^  bir  wrifr  on^  ma^  frin  brnants  tprannifcl) 


*  relHgrionis  i.  '  ac]  ei  A.  ^  delicenl  5.  ^  adseq.  7, ..9,  inmensam  1.4.5, 
Friderice  A.  ^  clargitur  3.  Cf .  Mcnag.  ad  Diog.  L.  II.  6.  *»  redutet  5.  ***  alio]  illo  A. 
*'  brfrrrn  1...3.  (==  fc^watjcn,  ^la^pcrn)  bessern  4,  (sine  sensii.)  "  fumma  2. .?.  *^  pbi- 
tofopMrrrn  2...4.  »  ^tu  filti^n,  1.  ttn  fittn  2...4.  ««  Hrin  2.  Hl^rin  4.  »«  moUuft^ 
2.3.  "Hlol^Uufto  4.  perperam.  oerlufto  =  oer^erbeno,  perdMionis.      ••  ber]  ^a^er  ^. 


CLXXX1X.HVTT.ADFRIDER.8AX.  DVC.CONQVEST.il. SPT.1520.  CXC.  KLAG  ANF.V.8.    395 

enim  subdocto  hoc  Iuxui*iae  fomento  minus  sc  efferent,  tractabiliores  pas- 
sim  erunt.     postoa  duce  aliquo  Olhone  ilhim  censebimus  senatum,   urbem^^^^* 
Romam  lustrabimus,  et  eiectis  maHs  compluribus  paucos  quosdam  sua  ilHc 
sacra  curare  iubebimus,  regnare  non  permittemus.    ipsi  imperatori,  siqui-' 

&dem  esse  volet,  imperii  sedem  reddemus;   Romanum  pontificem,  ut  aequa- 
litas  episcoporum  sit,   in  ordinem  redigemus.     sacerdotum  etiam  hic  cen-$.37. 
sum  minuemus,   ipsos  ad   frugaiitatem  perducemus  et  pauciores  faciemus, 
centesimo  qiioque  delecto.     De  iis  vero  qui  fratres  vocantur,   qi^id  statue- 
mus?  Quid  cnim  aUud  quam  quod  ego  censeo,  abolendum  onme  monacho- 

lorum   genus.     quod    ignorari  non   debet,    si  fiat,    quam  sit  utiie   quamque 
fructuosum  reipubhca:!  Christianee  futurum.    Primum  enim  coactis  tot  sectis,  ^-^®- 
tot  concihatis  mvicem  diversitatibus,  ablata  vivendi  dissimilitudine  intestina 
simultas  cessabit,   pravse  remulationis  caussa  »on   erit,   neque   invidiae  ma- 
teria  suppetet;    omnes  in  Chrislo  unum  erimus;    stabit  publica   concordia 

i^ac  inter  nos  omnes  coniungemur,  ut  exterius  differamus  ab  aliis;  nemo 
tunc    molhs   et  dehcatus  vel  avarus   ad  sacerdotia,   ut  nunc,    adspirabit; 

titn  tpfiterltd)  rcgtmrnt  ^urft^ren,  mti  3u  uer^ilgen,  ^ann  wtn  man  jnenttlTe  narun^  vntt 
aufentljalM  tfts  iiberfluf}  ent^ogen  l^at ,  fo  wtthtn  fte  ftd)  tefter  tDeni0er  erl^eben  unb  tro- 
ften,  unnti  tn  gemetn  0ltmpffi0cr  vntt  guttger  tper^en.    ^arnad)  fo  nieUen  wtr  turd)  etnS*3^* 

soi^aubtman  ben  alten  Kepfer  <Dtten  geme^  ^en  bebftlid)en  mt  Cartitnel  Hat  muftern,  mtf  Itxt 
gant3  ftat  Hom  befid^tigen ,  un^  ^er  b6fen  fer  t)9l  oertriben  tin^  entfet^en ,  ettlid)  menig  ver- 
or^nen  )cr  06tltd)en  ampt  3U  martcn ,  un^  fte  nit  la|Ten  l)crfd)cn  mlt  rc0tcren.  JDcm  kcpfcr 
fo  cr  tnill,  mctUn  mir  ^cn  ftftl  unti  )en  f)off  ics  Kci)fcrltd)en  rc^imcnte  mitier  cinrcfimcn 
vnH  0cbcn,  )en  pifd)off  3U  %om,  tiomit  ^ic  bifd)6f  aUe  0lcid)   feint,  mcUcn  voiv  ticrab 

25  fct^cn  mtt  0crin0cr  mad)en,  )cn  pfatfcn  weUcn  toir  )tc  3tnft  ticrminbcrn,  wix  mcUen  ftc^*^'^* 
3U  tier  mc^tdicit  bringcn,  jr  mcni0cr  mad)cn,  onn  au^  bunticrt  pfafcn  cincn  au^lcfcn  nn) 
nemcn.    Jlber  was  mcUen  mir  mit  titn  mad)cn ,  fo  tiie  brutcr  o^cr  mUnd^tn  Qtntnt  mcr^en? 
HKia  anticrs  ^an  Itas  td)  ad)tc,  itas  man  tiie  mtlnd)cn  aUc  fol  abtl)un?  uicld)0  man  mtlfcn 
fott,  ^3  fo  ts  0cf£^ce,  0cmetncr  Cl)riftcnl)cit  fer  nilt^,  fer  0Ut,  tinb  fcr  furtrc0lid)  fcin 

soiDurt.    Pann  crftltd)  mcnn  fouil  fccten,  fouil  ocrfamlun^  jn0c3O0en,  tintn  in  ctncn  cQni^cn  ^*^^- 
l)aufen  0ebrad)t,  fouil  t)n0lcid)cr  mcinun^  mitcinan^cr  ocrctni^t  un^  ucrfccnt  mcrlien,  )tc 
tin^lci^cit  tttB  itbtns  t)|f0ci)abcn  uiilrt,  fo  murt  ^cr  l)eimlid)  mlf  tnncrlid)  mitcrtPtU  aufF- 
l)crcn,  fo  miirt  Kcin  urfad)  ^cr  pcrkcrlid)cn  mtf  bbUn  0ramfd)aft  fcin,  aud)  kein  ucrur- 
fac^un^  tin^  ^iin^cr  ttts  neitits  fein,  ^nn  mir  uicr^en  aUc  tn  ^cm  l)crn  Cljrifto  cin  cpni^ 

35^in0  frin,  co  murt  ftccn  un^  bcften^i^  blcibcn  0cmcin  cintrad)t,  mnrt  wix  wttbtn  onf 
aUc  3ufammcn  tl)un  un^  bAltcn,  bomit  tvir  auf^nicn^i^  uon  ^cnn  an^crn  untcrfc^tMn  fetnt. 
^o  ^an  mfirt  kcin  uic^btf^er,  blc^er,  luftfud)enDcr,  oticr  0cit3i0cr  mic  jt^o,  nad)  gcift- 
itd)cn  icf)cn  unti  pfruntnen  ftcen  un)  trad)tcn,   ^ic  frummen  mtt  0clcrtcn,   ^ie  mtt  ticm 


•  in  omis,  5,  liinc  2.  "  causa  5. 9,  "  iDUterifd)  2,  mutcrtfd)  3,  ^  gefc^ec^ 
2.3.  0cfd)ad)'  4.  «  l)eimlid)]  l^pmclifd)  2. 3.  ^  pcrkorlic^cn  2.  »crk5rlid)cn  3.  »*  rtn- 
trcd)ti0  2.  atntred)ti0  3.  cintrad)ti0  4.  "  ^uftfuc^cr  2.  Juftfud)er  3.  |ufificc^er  4.  (!  rfe- 
iicatus). 


396    CLXXXIX.  HVTT.  ADFRIDER.  8AX.  DVC.  C0XQVE8T.  I1.8PT.I520.  CXC.  KLAG  AK  F.V.8. 

probi  el  docti,  qui  vitae  qiiidem  cxemplo  meliores  alios  faciant,  doctriiia 
S.39.  vero  miiltos  erudiaut,  ipsi  accersentur.  Deinde,  quod  optandum  in  primis 
est,  tot  liypocrilae  desinent  simplici  plebi  fucum  facere,  pauperum  sitdoreni 
ac  sanguinem  emendicare,  omnes  exhaurire,  se  implere,  sub  falsa  reli- 
gionis  specie  fraudare  et  decipere.  an  non  vides  quot  magni  nebuloues,  ^ 
quot  callidi  veteratores  sub  monachali  cucullo  magna  nonnunquam  flagitia 
patrant,  et  quod  multi  nunc  insidiosi  accipitres  columbinam  simplicitatem 
simidant,  multi  rapaces  lupi  agninam  praeferunt  innocentiaro?  Quorum 
tamen  siqui  meliores  sunt,  sua  quaedam  et  nova  superstitiose  sequuntur, 
••  ^«.  impie  ab  iis  quse  Christus  instituit  praevaricantur.  llis  tot  Germaniam  atle-  *® 
rentibus  magisque  ac  magis  omnia  d(>vorantibus  ablatis,  simul  ea  qua  in 
nos  feruntur  Romanist^,  diripiendi  licentia  adempta  multum  hic  auri,  muU 
tum  erit  argenti.  verum  id ,« quantumcunque  nobis  aut  qualecunque  relin- 
"  quetur,  in  meliores  verti  usus  poterit,  nempe  ut  alantur  magui  exercitus 
et  imperii  propagentur  fmes,  etiam  Turca;,  si  videbitur,  debellentur;  ul'* 
mulli  qui  propter  penuriam  furantur  nunc  et  raphmt,  stipendiis  tunc  vi- 
vant;    ut  qui  aliter  egent,  publicitus  quo  inopiam  tolerent  accipiant,  utqiie 


(Sempel  vnlf  uorptlti  )C9  itbtns  titr  an^rrit  frutntner  ntad)en,  nntf  mtt  ^er  Kunft  mtf  leer 
fi«3».  »pl  leut  t>ntern)ei)fen  tJn^  leren,  inerten  l^arju  erfor^ert,  t)n^  0e3O0en  mei^en.    <folgen)  fo 
wer^en,  n-e^s  3um  for^erften  3uni(lnfd)en  tft,  fouil  flletftner  aufftfcren  ^em  einfetttgcn^ 
foldv  etn  flepler  un^  fptegelfed^te  3umad)en,  ^en  armen  jren  fd)iiietft  mtt  blut  ab  ^ubetteln, 
aHe  menfd)en  au^3ufd)5pfen ,  fid)  ^ufuUen,  un^er  ^er  falfd)en  fleftait  bes  g6tltd)en  oienftf 
3ubetrie0en  mtf  fleferen.    ^td)t  ^.  (T.  (5.  nid)t  mte  otl  0ro|fer  fd)eldi,  wtf  oil  ar0ltftt0er 
onb  betr(i0ltd)er  puben  onber  tier  miind)skappen  ^utoeilen  ^rolTt  boftt^ett  mtt  tlbelt&t  treiben? 
nnti  tfas  jt^o  utel  betri!0ltd)e  f)abtd)  )er  tauben  etnfalt  fur^eben?  mtf  oil  raubenter  mclf^^ 
ftd)  fteUen  alfo  meren  fte  t)nfd)ul{it0e  lembletn?    tlnter  melc^en  l^od)  menn  etltd|)  frummer 
ftnt,  etltd)  jr  nem  uffat^un^  unli  fun^  aber^laubltd)  bQtten,  onl^  ^3  fo  Cbriftuo  unfer 
§.40.  ber  auf0efet3t,  on^  ^ebotten  l)at^  tind^riftltd)  ubertreten.    IDenn  l^tlTe  foutl  berd)merun0,  fo 
teutfd)  ianXf  uer^eren,  uno  je  len^er  onti  mer  aUe^in^  t)erfd)ltn)en  abtl)on  mfir^en,  onlDi  ten 
tlomaniften  un^  curtifanen  jr  frepb^it  3U  rauben,  fd)tnOen,  vnH  fd)aben  ^rnommen  mui^,  ^ 
fo  mfirt  l)te  t)il  0olt ,  fo  murt  t^it  t)tl  ftlber  fetn ,  onn^  foutl  t^no  befTelben  bletben  m0rt, 
fo  wixxt  man  mh^tn  ba^  anle^en  un)  nientien ,  ats  nemlid)  ^ro^  ^ttx  mtf  kxxtQS  foitk  Muon 
3Ul)alten,  ^ao  tleid)  3U  mern,  aud)  fo  eo  t)n0  ^eltebt  un^  fdr  0Ut  an^efeben  mtrt,  bte 
^&xiktn  ifamit  yu  b^rie^en,  auf  rtas  uil  bie  jt^o  aus  armut  ftelen  ottl»  rauben,  fo  ^n 
ftd)  ^urd)  befol)un0  mc0en  unterl^alten ,  o^er  ^ie  funft  arm  un^  ^tirfti^  fetnt,  tux^  uer-^i 
febun0  ^e0  0emetnen  fd)at3  ftd)  ^uerneren  onl»  tier  armut  3U  rrmeren  0ebalten.    ,3lud)  bas 
l^te  aUer  0el&rteften  touon  0el)alten  unb  ^te  frepe  unb  0ute  fd)n|Ft,  ter,  on^  Kunft  0ef(itOert 


»  arccsseutur  7...9.         ^  hypocryiss  (A?)  8.9,  plsebi /.2.         pauperem  5.^. 

*  ac]  et  A.          exhaorire  5.         "^  nunc]  iam  A,  **  usiis  verti  8. 9.       *  0letd)^ 

ner  2. 3.        *3  ^eferen]  ^efaren  2. 3,   ^efaljren  4.        «  unb  ante  oil  omis,  2,        ©olf  2, 
"  auffat3un0  2.3.      "  mu0en  2.3.  more  9ueto. 


CLXXXIX.  HVTf.  AD  FJlIDEft.  SAX.  DVC.  CONQVEST.  11.SPT.1520.  CXC.  KLAG  AK  P.V.8.    397 

(loclissiiui  alantur  honiiiies  et  literaruni  studia  foveantur:  iu  suinma  ut  vir-$.4i. 
luti  prsemia  sint,  intcruseque  egeslatis  liabeatur  ratio,  ignavia  exulet,  fraus 
occidat.     IIoc  videntes  Bohemi    per    omnia   nohiscum  facieut:    nam   ante, 
quod  adversus  avaros  sacerdotes  sibi  .consuiuissent,  prohibiti  erant:  facient 

set  Graeci,  qui  cuin  ferre  nec  vellent  nec  posseiit  Romanam  tyrannidem, 
Romanoriim  pontificum  instiuclu  pro  schismaticis  sunt  habiti  muho  iam 
trmporc;  ac  Rutheni  eruut  nostri,  qui  cum  esse  iiuper  vellcnt,  repulsi  a 
Sanctissiiuo  suut,  iidiente  pendere  sibi  aureorum  quotannis  quater  centena 
miha.     etiani  Tiircae  niinus  oderiut,    nec   ulU  etlinici  c^lumniaudi  ut  prius$.42. 

looecasionem  habebuiit:    hactenus  eiiim  eorum  qui  religioni  praefucrunt ,  Vitae 
turpiludo   odibiie   apud   alieiios  Christianum   nomen  reddidit.     Erit  hoc  af-  $.43. 
nixisse  fluctiiantem  Petri  naviculam,    destruxisse  ecclesiam  dei?    et  (quem- 
admodum  sacrilegi  clamaut  Romanista},  foeda  vociferatur  Epicureorum  schola) 
inconsutilem  domuii  tunicam  discer{>sisse ,  an  vero  accessione  tot  populorum, 

15  emeudatis  pubhce  moribus  et  contagiosis  ablatis  e  medio  exemplis  depurgasse, 
provexisse  et  auxisse?    Vides  igitur  quam  nohm  abolitam   charitatem,  seds.44. 

onl^  grf^fitjt  iDrrl^m.    Vntt  tn  brr  fumm,  ^aa  ttit  tugent  bdont  mx^f^  vntf  ^  man  dn^.ii. 
auffff^tn  on^  ad^tun^  Ijab  auff  ^ir  nn0(borne  f^au^armrn  Uutl^,  r>}  M9  m(i|[tB0cen  orr- 
tribtn  mtb^  unb  l^tr  bttxUgttcr^  abkommr.    tPan  ^3  ttxt  J^cbem  feben  tDerien,  fo  meifben 

2u  fte  t9  xn  allcn  fad)en  mtt  ms  Ijaltcn ,  ban  ^arumb  ^3  fte  l)teuor  jnen  felbft  mt^er  ^te 
0ett3t0en  pfaffen  mtt  0etftltd)ett  0cl)Olfcn  un^  geraten  };^abtni  fetnt  fie  iaran  verbtnbert 
morl^en.  ^o  mer^ens  ^ie  |lrted)cn  aud)  mtt  ms  l^altcn,  meld)e  aU  fte  ^er  bepfte  tpran- 
nifd)  un^  mutl)erl(d)  rc0tmcnt  un^  mefcn  uic^cr  molten  nod)  Kunten  lep^en,  fctnt  fie  auf  ^cr 

*  tlcmer  etn^cben  nitn  lan0  3ctt  fur  fd^tsmatict  ooer  ^cr^rcnncr^^cr  d)rtftltd)cn  etntrad)t  0e- 

35  bnlten  mor^en.    ,^lfo  tper^en  aud)  ^ie  ttculfcn  ^te  onfer  un)  C^riften  mer^cn,  tDeld)(  ali  $.42. 
fte  tn  ned)ftucr^an0en  jarcn  moltcn  d)rtften  mcr^cni  feint  fic  von  tm  tn  jrcm  furnemen 
burd)  ^cn  aUerl)ctlt0ften  ab0c^run0cn  mor^cn ,  ^cr  oon  jnen  0efor^ert  bftt ,  im  j&rlic^  uier- 
mai  ^un^crt  taufcnt  0ul)en  3U0cbcn.    Jllfo  mcr^cn  una  aud)  ^te  Hvixiktn  nit  fo  fer  balfen 
on)  0ram  fctn ,  Jlud)  kcpn  $ci)tien  unb  un^laubi^en  mte  oor  orfad)  l)abcn  une  (Ibel  )u  rc^cn, 

so^an  bts  \)tx  l)at  ^m  uncrltd)  fd)entltd)  lebcn  titt  0eiftlid)en  obcrn  ber  d)riftcn  namen  bep 
Oen  on0laubt0en  l)e|rt0,  oervid)tt0,  on^  onanfcl)cnlid)  0emad)t,  folt  tms  fetn  "bM  aiifl  onnb$.43. 
ab  faren^  fd)ifflcn  fant  |lctcr5  tn  ^cn  flu|Ten  on^  «nier  queUcn  er)rend\en,  ^te  ktrd)en  0Ottc0 
3erftcren ,  on)  mic  titc  kird)^tcbtfd)en  Homantften  on^  Curttfan  fd)rcpen ,  ^ie  onrcpn  fd)Ul 
onb  3unft  ^er  Cpicurcr  on^  Iuftbc0trt0en  rufft,  ben  on^cncptcn  rodv^ce  l)ern  3crrt|fen,  o^er 

35  aber  ^urd)  ^en  3U0an0  fouiler  fcld\cr,  turd)  belfcrun^  on^  red)tferti0un0  in^cmcin  ^cr  ftttcn 
beo  leben0  on)  mefens,  mtt  turd)  able0un0  ^cr  ocr^iftcn  bofen  erempel  on^  oorptlP,  reint^cn, 
crbrbcn,  on)  meren?   Pcrmc0en  fpbt  C  C.  <3.  mte  0ar  ^tc  mcinun^  ntd)t  ift  ^aa  ^te  d)rtftltd)  $.44. 


*  literorum  5.  litter.  7.  8,  *  oxsnl.  7...P.  '  ante  Q>  i...5.  antequam  7...P. 
*  vellent  nec  owiw.  8,9.  '  Rhuteni  2. ..5.  quum  4.  ui  7. „9.  ubiq.  *  millia  A  (?) 
7, „9,  "  Erit  hoc  etc.]  i.  e.  hsec  qui  volumus,  affligimusne  &c.  **•**  adflix.  7. ..9. 
"  Epicuraeorum  A.  Monachos  vuU.  **  difcarpfirfe  5.  **  e]  et  8.9.  ^*  caritatem  7. ..9. 
et  8ic  infra.  <*  $el)am  3. 4.  ^  ^&rted)en  4.  «^  Cf.  Clag  onl^  oormanun^  *1^aa  ttx  popft 
mit  ben  Huffen  nctolid)  0el)an)elt\    '^  0Ul)in  2, 3,    ^^  in  0ematn  tier  fltrn  2. 3.    '^  ttr  omU.  t. 


398   CLXXXIX.  HVTT.  AD PRIDER.  SAX.  DVC.  CONQVEST.  11.SPT.I520.  CXC.  KLAO  AJI  F.V.S. 

(levictis  iis  quaj  obstant,  lociim  ipsi  facere;  quam  nolim  destruotam  eccle- 
siam,  sed  relegatis  antichristis  impostorihus  benc  Cbristianis  his  et  vit»' 
synceritate  commendatis  ad  ecclesia»  curaui  [)r«bere  aditum^  Itaque  b(»c 
erit  restitui  cliaritatem,   augeri  ecclesiam   el  duni  Cbristiaiio}  in  universuin 

§.45.  reipubUcae  consulitur,  magno  interim  commodo  patriam  afficere.  Nam  fa-r, 
cile  iuter  sequales  convenit,  et  qui  vit»  simiHtudinc  tenentur,  mutuum  ple- 
rumque  amorem  ultro  coiicipiunt:  expulsis  autem  ignavis  fucis  mellifer»' 
advolabuut  apes,  qiise  secure  ista  nobis  restituent  alvearia:  ibi  tum  red- 
dita  sibi  pietas  se  tuta  consistet,  poteritque  durare;  nam  baud  erunt  irri- 
tanfenta  malorum  divitio!,  neque  ad  vit<e  dissoliitionem  vocabit  molUs  opumio 

f.46.  bixiiria.  Hajc  utiiiam  aut  velletis  vos  qui  potestis,  aiit  possein  ego  cpii 
volo.  quodsi  flectere  vos  nequiero,  neque  aUbi  etiain  incendium  .qiio  hcec 
adurantur  excitare ,  quod  pro^stare  tamen  solus  [)olero ,  nibil  admittam  forti 
indignum  eiiuite.  neque  unquam,  donec  quidein  sana  mibi  mens  consla- 
bit,  vel  tantilbim  ab  iis  qiise  proposui  discedam;  ve^tri  autem  quos  a  viriU  i.> 
fortitudine  degenerare  videbo,  siquidem  videbo,  miserebor,  maneboque  Uber, 

on^  brul^etltcl)  Itrb  foU  oetbilgt  tofr^en ,  fonter  I^m  naci)  Ijtnlroung  ter  &tn0  tic  &ar3u  ^in- 
ttxnnQ  tljun,  l^ar^u  raum  onl»  fm  grbcn  onl»  gemaci)!  merti.  tUie  gar  metn  mrinung  nic^t 
tft  H}  tfit  d)riftltc^  ktrd)  ^erftcrt  mxt ,  \0n\fer  ^ae  ^ie  betrfigltcl^en  ferltd)en  antti^rtften 
uertriben  on)  oertaot  uier^en ,  vnt  frummen  xe&iun  (^riften,  onl»  &ie  etnes  gitten  lebene  feint,  ?o 
bie  Mrc^en  ^uueruHilten ,  uerforoen,  onn)  uerfeben  etn  ^ugang  geben  uierl»?  ^emnoil)  ourt 
^t^  fiimemen  nic^ts  an^ers  fetn,  ^an  ^te  (t)rtftli(^  Iteb  mt^er  auffbringen,  ^te  kix^tn 
meren,  on^  tn^e^as  man  tn  gemein  l^er  gantjen  (i)rtftent)ett  ^lfftf  i^em  ootterlont)'mer(K-  ^ 

S.45.  lt(l)e  fOr^erung  mt  oorteil^erieigen.  ^an  \fit  ^iti^tt  mefens,  ftan^ts  onl»  lotllfns  feint, 
feint  lei(i)tli(^  epntre(l)ti0  onti  fxitiid)  gegeneinan^er ,  onn^  ^te  eines  0let(t)en  lebens  feint,25 
mteffen  oon  not  megen  einan^er  lieb  l)aben.  tPen  xoix  nun  l^ie  mu|ft0en  onti  faulen  premfen 
ol^er  l)ummeln  oertrtben  l)aben,  fo  merHen  ^ie  I)oni0brin0ent)e  ppn  ^ufltegenn,  xotid^t  on 
onfer  for0felti0liett  l^iffe  ppnft^dve  mt^erumb  ooU  \)onigs  fet^en  mer^en ,  ^an  l^ie  rei(^tumben 
mrr^en  nit  fein  rettjun^  onti  oerurfa(i)un0  311  ontu^entien.   $0  milrt  au(^  ^te  flberf(l)men(k- 

$.46.  Udvett  ter  0Uter  ni(i)t  3U  etnem  b6fen  leben  3tel)en.  O  molt  0ott  ta$  entme^er  tr  Dar^u:» 
miUen  mt  net0un0  b^tten  tit  jr  ts  3utl)un  oermii0t ,  o^er  aber  ^as  i(t)  bes  oerme^eno  mere 
tier  ^en  mut,  fpnn  onti  mtUen  ^ar^u  b^t.  Vnt)  fo  i(i)  tnd)  nit  wtx\f  mc0en  beme^en  on) 
erre0en ,  onn^  anberfmo  auci)  ntt  ein  femr  ermedven ,  liiixd)  wtid)$  Oiffe  t)tn0  oerbrant  met^en, 
fo  mil  t(i)  )0(i)  ifM  t(i)  aUetn  3utl)fm  oerma0,  ni(t)t9  tl)un  l^as  etnem  oeften  onti  onerf(l)rodi- 
nen  oon  ^^el  (ibel  anfteet,  on^  nimmer  mer  meil  i^  bei  0Uter  oernunfft  fein  merti,  ^335 
ment0ft  oon  meinm  furnemen  abtretten.  Jlber  emr  ^ie  ici)  mer^  fe^en  oon  ^er  menli(i)en 
fterdve  on)  oefte  faUen  (fo  i^s  anttxs  fel)en  merti)  mi(^  erbnrmen  on)  etn  mitleiDen  mit  eud) 
tra0en,  onn)  mil  fre?  bleiben,  ^on  id)  fbxd)t  Un  tol^t  nid)t.    es  fol  au(^  ntemer  mer 


*  els  7.  '  sincer.  A.  7, „9,  prebcre  1. 2,  ^  adfic.  7. „9.  *-^  mutuam  ne- 
ccssario  aniorem  ipsi  cocipinnt.  3.  plerunque  A,  pl(erumq)  t.  2. 4. 5.  '  igna- 
via  8. 9.  «  irritam.]  Ovid.  mct.  1. 140.  **  W\t  0emein  |8.  4.  ^  premen  2. 3.  jhremen  4. 
"  jiff  p^nftedv  2.  |)9nft5dv  3,      "  o^er]  oij  1.      »«  manlt(|)fn  2, 3,      "  ff fte  2. 


CLXXXIX.  UVTT.  ADFBIDER.  8AX.  DVC.  CONQVKST.  ll.SPT.l520.  CXC.KLAG  AN  F.V.8.    399 

quia  inortcin  non  tiineo,  neque  unquani  de  Hutteno  audiatur,  quod  externi 
alieuins  regis,  quantus  quantus  erit  ille,  nedum  ignavi  pontificjs,  iniperata 
facial.     tantum   aberit,    ut   illam   vobiscuui    adorem    multicipitem   bestiam,  5. 47. 
cum   quia   non   feret   lioc  mea  natura  neque  me  dignum  arbitrabor;    tuni 

5  vel  niaxime  quod  timebo  ne  illa;  eflimdantur  in  me  divina;  iracundia'.  phiala^. 
Nunc  autem  urbes  desero,  quia  veritatem  deserere  non  possum ;  libernme-§.49. 
que  lateo,   quia  libere  versari   inter  bomincs  non  licet,   magno  cum  peri- 
culi  quod  circumstat  contemplu:    mori  enim  possum,  servire  non  possum. 
eiiam   ricrmaniam   videre   servientem   non   possum.     sed   aliquando,    reor,  $.49. 

lofacta  ex  bis  latibulis  eruptione  Germanorum  fidem  implorabo,  et  ibi  forte, 
ubi  maxima  erit  bominum  conventio ,  exclamabo  'Ecquis  pro  publica  liber- 
late  audet  cum  Ilutteno  mori?'     Hiec  ad  te  pro  animi  commotione  magis§.50. 
quam  te  dignum  est,  libere:    sed  bene  de  te  sperabam,   igitur   existimavi 
ad  libcrum  scribendura   milii  libere.    ,VaIe,  et  te  excita.     Ex  Ebernburgo, 

lotertia  Idus  Septcmbres. 

t)om  gutten  ^c^bxt  mt^tn,  ta9  er  dnrm  fremtyrn  kiing  totr  0rog  mH  med^txgtftx  tft,  vritf 
t)9l  tDentficr  tiem  t)nt&tt0en  babft  tienftbar  tinti  t)ntert&ni0  feQ.    ^o  gax  mtxT^  x^  ntc^t  3U-§.47. 
fampt  (ud)  ^elfelben  t)tlbeubtt0  toil^  tl)ter  anbetten,  ntd)t  attetn  l^orumb  ttas  es  mi^er  mein 
notur  tft,  vntf  tii  tc^s  ^afixx  ^ait  ts  ftee  mtr  0bel  an,  unti  fe^  mir  t)nerltd),  fonter  ouc^ 

30  om  meiften  torumb  ^ae  td)  mtc^  mer^  f6r(|)ten  un^  beforoen ,  es  m6ci)ten  tiie  )rtndv0ef(l)irr 
t)(6  0cttli(l)en  3orn0  voibtx  mict)  ou^  gefc^ut  xuertien.  ^ber  jt^o  uerloMd)  titefteet,  t)arumb§.4$. 
^6  td)  Die  marl^ett  nit  kan  uerloffen ,  un^  lig  jnnen  oufe  oUer  frepeft  Mrumb  ta$  td)  nit 
kon  frep  onter  Den  leuten  fetn,  mtt  0ro|fer  t)era(^tun0   tier  ferlidvett  tite  mxd^  umbrin^t 
tjnlr  omb^eben  bot ,  ^an  ic^  kon  fterben ,  ober  icl)  kon  ni(i)t  unerltcl)  ontermorlfen  ono  ^tenft- 

25bar  fetn.    ^dt  kon  an^  ntt^t  feben,  ^3  tiie  ttntfd)  nation  unerltci)  tiienftbor  fep,  ober  t(l)§.49. 
lyolt,  xd)  mbfit  einft  ou^  ^iffen  mindvlen  l^tnaufi  hxtd^tn  vnt  faUen,  on^  tier  ^tntf^tn 
ixtw  t)n^  0lauben  onruffen,  t)nnt)  uiUei(i)t  an  tein  ort  00  ^ie  oUer  0r6ft  oerfamlun^  ^er 
lcutb  fein  murt,  mit  louter  ftpmm  f(t)repen.  llun  mer  Mrff  mitfompt  onl»  neben  tiem  ^utten 
omb  0emeiner  frpb^it  miUen  fterben?  pig  b^^b  ^-  ^-  <&•  id)  mit  merer  frepb^it  ous  ben)e-§.50. 

3O0un0  meinei  0emuts,  tionn  0e0en  <£.  C  G.  mol  biUt(t)  bef(t)een  folt,  on^e^ei^t,  obrr  i^  l)ab 
troftltc^e  0Ut  l)ofntin0  3(1  C  €.  e.  ^ebabt ,  uno  tierbolben  ts  ^afixx  ^ebolten ,  id)  folt  3U 
rDnrm  frepen  frti)  nntt  onerf(t)rodien  fcl^repben.  €.  C.  6.  0el)ob  ftcl)  0lddvfeli0klic^,  t)nt) 
crrese  ftcl).  <&eben  36  Cberbur^,  on  ^er  Oritten  ^us  ^eo  ^eptembero,  tiae  tft  om  titnfta^ 
nod)  onfer  Iteben  fromen  0eburt  100.    |m  jar  noc^  ^er  0eburt  t^nfers  l^exn.   ^aufent  fdnf- 

35  f)un^ert  t)n  im  ^ment^i^ften.  t)ntert&ni0er  Oiener  t)lric^ 
uon  gutten. 

*  extemi]  Cf,  J^runfelsii  resp,  ad  Eraami  spongiam.  ^  nc  illae]  cf.  Apocalyps. 
XVI.  1.  *  contcmtu  5,  »  Etiam  G.  v.  s.  n.  possum  omis.  A,  **  Ecquis]  Cf-  carmen 
Ich  habs  gewagt  mit  sinnen.  **  mutione  A,  *'  cst  oinis.  A.  tc  dc  8,9,  **  fcri- 
henbnm  2,  **  tertio  1.,.9.  Septembris.  A.  m.d.  zx.  add,  8,9,  ^^  voiitt  omis,  4. 
"  fton^  2„,4.  "  au^0ef(l)utet  2.  (tt)  3.  ftet  2. 3.  **  t)mb0eben]  0eben  1.  ^3  af termonta^  2. 3. 
^fterra.^.  '»  bfrren.  1520.  2. 3,  g.  4.  ^r»  /„  2  subscripiio  sic  esl:  C.  /.  e.  |  Dnl^erttie- 
nt0er  ^tener  |  Dlricl)  t)onn  |  |§utten.      In  3.  sic:  Dn^ertticnt^er  ^ttner  Vixx^  \  oon  |$utten. 


400      CXCI.  UVTTENI  AD  ALBKRTYM  CABD.  EP.  D.  13.  8EPT.  1520.  C.  ANTIQ.  TEBS.  OEBH. 
KX   EBERNBVRQO.  CLXXXXI,  D.   13.  8KPT.  152«. 

ALBERTO  CARDINALI  ET  ARCIIIEPISCOPO 
VLRICHVS  DE  HVTTEN  SALVTEM. 

§.1.  Obsequium  iinpriinis  paratuiu  ex  ine,  et  a  Christo  saluteni,   reveren- 

dissime    pater,    inlustrissiuie  princeps.     E\  aliis  cognovi  quid  mandaverit& 
Deciinus  Leo  tibi,   quo  iinperio,   qua  vi  iinpellat,   ut  viuctuin   ine  Uoniam 
inittas:  nani  tu,  quod  debebas,  ut  inibi  videtur,  non  inoniiisti,  forte  quia 
obnoxius   es  Decimo;    quod   ut   feliciter  tibi  cedat.    ex  aninio  et  amanler 

S.i.opto:    ille  tanieu  valde  inetuo  ne  rein  vobis  episcopis   totique  ecclesiastico 
ordiui  malain,    rem   atrocein   et   lugubreni  couciliaturus  sit   ista  sua  nun-i<> 
quam  prius   audita  insolenlia.     quod  videre  vos  oportet,    et   cavere  iniilto 

f.3.  ante,  ne  veniat  tempus,  ut  dici  necesse  sit  *Non  putaram*.  Utinam  lice- 
ret  nuuc  maxime  colloqui  tecum.  atque  igitur  male  pereat  qui  me  a  tuo 
conviclu,    principis  sic  erga  veram  pietatem,    sic  erga  bonos  adfecti,  abs- 


MS.  =  Codex  Basil.  antistitii,  in  cuius  dorso  est:  *Vari8B  antiquit.  eccle».  basi- 1^ 
liens.  tom.  I.  Wolfg.  Capitonis  scripta.'  fol.  119.  [rogatu  meo  a  D.  Eii.  Jf 'oifftin  tran- 
scripta  est  epistola.J       1...9.  =  Indic.  bibl.  n.  XXXI.  1...0. 


$.1.  C  pm  ^od^wWt^fti  Irun^Uiid^tidftt  ttct.  Qttn  ^ibitd^ttn  k.  Cat^iiial  onb  drtj 
f^pf^^f  H.  cntbrut  id)  Dlrid)  oon  ^utti  ftintn  ontrrtty&nigrnn  tiitUtgen  Oimrt.  Vonn  an- 
"*iut£!t''*^'  I  ^^^^  If fitten  ^Qbf  jd)  werftanHe n ,  ms  Oir  Ut  babft  gto  in  ftintn  man- 20 
Mtr  beuolt^m,  mte  nemaltigliltd)  onnti  t)&|ftt0  er  tir  gebefite,  mtd)  jm  gefangr  gi  Hom  yvi 
oberantioone.  Pan  Hu  bftft  mtd)  jm  fold)e,  als  l^ir  lod)  meins  beHundieni  ^ebiirt  lyatt, 
ntt  0emarnet,  OQUepd^t  aufH  t'  ojfad),  113  bu  li  bapft  oerpflid)tt  btft.  tlun  mfinfi^e  td) 
0dt3  friintltd)  au^  gru^t  meines  I)ert3e6  011  geiniit,  ^as  titr  foUtd)^  3U  aUem  0Utten  er- 

§.?.  ^■f»J|;J)'Jf'*"  I  fd)u(te,  fc?d)t  ober  Her  felbt0  bapft  mer^«  nod)  eud)  bifi^ofen,  on^  ^fin?5 
0ant3en  0ei)ftlid)e  ftantr,  etnes  ^rolTen  obels,  epner  ^raufamen  on  aUer  ^rteftm  briei^t- 
0un0  otfad)  fein,  ^urd)  ti^,  on^  ^er  0lei)d)en  ntt  mer  ^t\)hnt  oter  erk&ntr  oosnemm. 
Parepn  ftebt  eud)  mol  36  fel)en ,  onnti  lan^eft  beuo^  3U  oerbuten ,  of  Has  rtit  ^e^t  nit 

f.3.  Komme,  M6  not  fei)  3U  fp^ec^en,  |  ^d)  l)ette  mtd^Hee  nitt  oerfe^enn.    ^olt  l^ott  id)  m6d)t 
9t3o  etmas  mitt  ^tr  retienn.    Dnnl»  l)trumb  muf^  jm  npmmer  mol  ^efc^en,  trer  mtd)  oonnao 
^epnem  bepmefm  ab^eii^t ,  etnes  foUid)e  /urfteno ,  Ut  rtu  alfo  0e0en  rttt  maren  «gepftlti^pt, 
onn  0Uten  fittm  0emut  bift,  rttt  ^albmn  td)  nitt  mepft,  ob  mtd)  etmas  in  tiifem  metnem 


Indicis  bibliographici  n.  XXXI.  ^.  a. 

*  Obsequium  ...  princeps.  omisentnt  editi.  ^  demandaverit  JflS.  '  quod  ... 
videtur  omis.  XiS.  ^  cs  Decimo]  illi  cs  JUS.  felicissime  MS.  foeliciter  2.  ^^  \\\- 
gubrem]  crudelem  ^/»S.  *°'^*  nunq.]  no  ^.S.  numquam  7.  S.  "  ut]  ubi  Jr*$.  Non 
putar.]  Cf.  Cic.  de  off.  I.  23,81.  Senec.  de  ira  II.  31,4.  ad  Marc.  de  cous.  9,ft.  de 
tranq.  11,9.  Val.  Max.  VII.  2,2.  Plutarch.  apophth.  p.  187.  B.  Stob.  floril.  LIV.  51. 
etc,      ^^  bonos]  mores  add,  MS, 


CXCl.  HVTTEMI  AD  ALBERTVM  CARD.  EP.  D.  13.  SBPT.  1520.  C.  ANTIQ.  VERS.  GERlf.     401 

Irahit.     Qiio   haiid  scio  an   molestiiis  in   hoc   adverso  meo   casii  evenerit 
ahquid.     sed  ohduraho  in  oiniiihiis  his,   aliquando  dissimnlaho  eliam.    Ex-$.4. 
chidor  «ih  nulis«  ah  urhihus,  illa  ctiam  (o  dolor)  aiirea  Moguntia «  a  puhlico 
convictu,  ah  hominum  consortio,  hoino  niiHius  iinprohitatis  reus,  de  nullo 

5scelere,    nullo  malo,    iiullo  facinore  convictiis;    adseilin*   veritatis,    qui   ad 
optima  c^pessenda  monitor  fui :  et  indicta  caussa  excludor ;  landem  ad  siip- 
pliciiim  qiioque  Roinain  deposcor.     Quis  est  vel  gultam  hahens  in  se  Ger-$.5. 
inani  sangiihiis*  quem  hfCc  indignitas  non  moveat,  ha;c  atrocitas  non  irritetf 
llle  interim  (juasi  iino  pulsu  iniectnriis  oinnia  hrachiuin  sa^culare  implorat. 

10  O  amentiam  prope  singularem,  o  viesaniam  diu  memorahilem,  nisi  qni  lioc 
faciiint,  sanctissimi  sinl.     Tuam  conscientiam  appello ,  Alherte:  potest  quic-§.6. 
quam  agere  se  indignum  magis  Christianus  episcopus,    (pii   toti(*s  iain    re- 
nunciavit  Sceculo ,  quam  si  desperato  hrachio  domini ,  id  est  dei  lilio ,  verho 
dei,   illiid  invocet  saeculare,  id  est  regnuin  mundi,  qiiod  dei  non  est,  iino 

15 a  dei  regno  ita  seiuiictum  est,    iit  consortiiiin  non   patiatiir?    quo   de   per$.7. 
Esaiam  prophetam  dicitur,    *Vae,    qui  descendimt  in  Aegyptiim,    auxiliuni 


mtfal,  mtx  brtrfibr,  l^an  ^3  td)  von  ^ir  abgefd^rQlyrn  mer^c.  P06  tDtl  id)  fampt  an^er  mep- 
ner  loilyermerttiikept  bep  mir  uerbepffenf  vnxib  fo  vil  i(l)  ma^  meinen  fd)mert3en  bergen. 
M  mtxlit  Do?]irun0en  au^  l^en  b^f^f  Qu^  ^en  ftviten,  3u  vomn  auft  \ftv  1  y°j^,^°^"'^^^[§.4. 

2O0uldenen  ftat  |Hent3,  au^  aemeonem  0ebmu(i),  uonn  0eme9nf(l)aft  unn^  I  foiget."^ 
bepmefen  menfc^lt(^ei  0ef(i)U(l)t6 ,  mie  woi  man  m'd)  keoner  onfrumkeit  0ef(l)ul)t0et ,  kep- 
ner  obeltbat,  liepnes  laftere  pe  ober^eji^t  l)m.  omb  Has  i(l)  bep  Her  06tli(t)en  nmrl)ept 
0el)alten.  Vnntf  3U  aUem  0Uten  oermanun^  0e0ebe  bnb,  on0el)c:t,  onueranttooa ,  mitftv 
0ot  eer  onO  tt^t ,  lot^er  0ut  fttten  onnH  ^emonl^ept.    Dber  M6  ujerlre  td)  0en  |  *Jib;;°!,;° 

^.•tliom,  M  felbft  omb  mein  onf(i)ul^  einen  f(i)malt(^en  tolit  3U  lep^en  ^efo^trert.    fiat  pmant$.5. 
ctnen  tropfen  tetitfd^ee  bluts  in  jm,  oti  l&ft  ficl)  Hife  onbittikept  nit  ermep(i)en,  lii-  |  '^ 
fes  tprannif(t)  oo^nemen ,  ^ife  ^rofTe  wuterep  nit  3U  yoin  onti  ract)  beme^e?  tOepter  rufft 
rr  Her  baiift  He  meltli(i)en  arm  o^er  0eu>alt  ober  mi(i)  an ,  al6  ob  er  in  epnem  |  "'•"51?«.'*' 
f(i)ta0  aHt  mh  Qt$tn  mir  b^aucben  m6U,  oli*  mo^e.    (0  mie  ein  on0el)6ner  |  Auszjchreyuog. 

.10  freuel ,  mie  ein  0ro^  onfinnilieit ,  mer  Hig  3U  nennen ,  ojen  es  nit  liie  aUer  b^plt^ften  be- 
triben.    ^d)  ermane  liid)  ^eine6  ^eujilFene ,  mir^ufa^e,  m6(i)t  aucl)  ei  (^Jift-  1  S*  r**'iiJj  j;ii- «• 
ItVr  bif^K^f  ^fi^  9t30  in  aUerlepujep^  V  melt  ab^efa^t,  fxd^  felb«  |  1)^6(1)1^(1)^^  |  '""\,'*J,';.*^p*' 
oer0e|fen,  tan  fo  er  an  )e  arm  0Otte6,  b}  ift  bi  fun  0Otte6,  rttm  u)on  0Ottes  oer^ep^t, 
ontt  an  rujft  bi  meltli(i)e   arm,    r>}  ift  ^3  xtid)  H'  uielt,  t}  nit  0Otte6  repcl)  ift,  fonHer 

35alfo  mept  oon  ^em,  ta9  txt  }wtn  Qax  nit  m60e  oberein  Kume?   Von  bi  aml)  ^er  lIjopl)rt§.7. 
Cfaia0  fa0t.    lUe  ^en  ^ie  abftep0e  jn  C0ppte  bilff  fu(i)enli  bep  l^en  pfer^en ,  onnH  |  emIu. 


*  Quod  8, 9.  hoc  meo  adv.  JHS.  *  aliq.  dolorem  dissimulamlo.  JHS.  '  aurea] 
amica  MS.  *  coliictii  4.  hominum]  humano  MS,  ^  malo  facinore  JUS.  ^-^  ad 
omnia  opt.  capcscenda -lf»S.  ®  fui  sedulus,  JtiS.  causa  ubiq.  J^S.  et  9.  *-^  snppl* 
qnoqne]  vincula  etiam  Jf^V.  ^  moveret /.  ^.5.  7...9.  inritet -»^.  *  tino  ictu  pro- 
iectunis  simul  omnia  MS.  soculare  MS.  *o  o  omis.  MS.  vesaniam  7. ..9.  "  episc. 
Christ.  MS.  «  ".y^nuntiavit  7. ..9.  ^^  seculo  MS.  v.  dei,  virtuti  dei  MS.  "  111. 
Becul.  inv.  MS.     immo  7. ..9.     »*  Quod  de  5.      »•  Vee]  Isai.  XXXI.  1,     ^4  1^3  x9^  >'  a 

HVTTENI   OpP.   VOL.   I.  26 


402      CXCI.  IIVTTENl  AD  ALBEBTVM  CABD.  £P.  D.  13.  8EPT.  1520.  C.  AMTIQ.  TER8.  OERlC. 

,in  cquis  speiMntes,  et  habcntes  nduciam  in  quadrigis,  quia  multa;  sunl; 
,et  super  equitibus,  quia  praevalidi  nirais;  et  non  sunt  confisi  super  sanctum 
f.s.  Jsrael,  et  doniinum  non  requisierunt'.  Milii  contra  satis  est  in  bracliio 
domini  sperare,  ut  cum  eodem  prophela  dicam  'Ecce  dominus  deus 
,auxi1iator  meus,  quis  est  qui  condcnmet  me?'  nam  *linea  comedet  eo.s*5 
qui  a  modestia  illa  Christiana ,  ([uam  Paulus  notam  esse  vult  omnibus ,  tam 
longe  absunt,  'qui  non  in  spiritu  ambnlant,  sed  desyderia  carnis  perli- 
,ciunt*,  ut  dici  eis  possit,  'Conhditis  super  bacuhim  arundineum  conrracluin 
,istum,  super  Aegyptum,  cui  si  innisus  fuerit  homo,  iiitrabit  in  manum 
S.9.  ,eius  et  perforabit  eain*.  Ilis  ego,  princeps  Alberte,  veriim  dicens  inimiciisio 
sum  factus;  neque  enim  ahter  displicere  potuissem:  sed  disphceam,  diiin 
'auxihum  meuin  sit  a  domino,   qui  fecit  ca^him  et  terram',   cuius  viain  ve- 

$.10.  ritatis  elegi:  nam  veritas  ipse  est  et  onmia  mandata  eius  veritas.     (Juodsi 
narrant  mihi  fabulationes  episcopi  Romani,  nuHo  bono  zelo,  sed  lucri  stu- 
dio  conchmatas,    aspernabor,    abiiciam,    detestabor;    neque    enUn   sunt  iitii 
h'x  dei.     qucc  utinam  sic  esset  cordi   episco[)o   Leoni^    ut  semper   cogitat 

S.ii.  nove    Germaniam    coin|)ilare;    nos    qui    iugum    pontificium    uostro    iure 
detrectamus,  [)riinuin  excommunicationibus,  postea  gladiis  etiani  et  veneno 

(tn  oertrauioen  ijabrn  o|f  tttn  fttti^tmgtn ,  omb  ^oe  jr  utl  fepn,  on  o|f  ^en  repfigen 
3eii0,  mtM  ^er  fer  ftardi  ift,  m\>  l)aben  fid)  nit  locUen  oertreften  T^ts  t^e^ltgen  Jfrael,30 

S.s.  ""rnlTJ'^'  I  "^^  ^^^  ^^  ^^^^^  anfud)en.  girumb  ai^te  id)  mnxg  o|f  ^ei  bopftes  n)eltU4ie 
arm,  fon^er  uerlaffe  mid)  ofT  tien  arm  aotte^,  off  ^as  td)  mtt^em  p^opljeten  fpsed^en  mnge. 
Him  mx  ^er  l)err  dott  tft  metn  l)elffer,  wer  mtl  mtd)  oerl^ammen?  Pan  Oas  kleptier  me^m- 
lin  mte  aud)  ^er  p:opl)ett  fagt,  wim  fre|fen  on^  oerjeren,  )ie  alfo  mept  oon  C^rtftenli- 
Pauios.  I  ^tt  fttlid)ett  (Ote  one  fanrt  Paulus  geden  pOerman  tr^e^den  t^ep^t)  ftd)  abtren-25 
nen  on)  mepd^en,  ^ie  nit  nad)  ^em  oepft  leben,  fonto  beatr  }ft$  flepfd)e9  oolb:in0en,  alfo 
^eiiHch^^macht*.  I  ^^^  ^*"'^  ^^^  3"  J"^"  faflenu  m6i^tt,  mie  ^er  p^op^et  fpiktit.  Hept  mor 
tr  bftbt  eud)  uerlaffen  uf  eappten,  off  etne  fd)Uiai^e  ro2  fttdven,  ^er  3erb30(t)en  tft,  onO^ie 

§.  9.  ftd)  ^aran  lepnen  on^  ftemeren ,  mei^en  tre  ben^  l^urd)  fted)en.  Hnnti  fetnti  mtr  Oife  leiit,  omb 
M0  tc^  jti  \fU  marbept  gefaot  fein^t  mortien.  ^n  kepnen  anl^ere  me^  i^tttt  id)  jn  mtffaUen  30 
ISSi^lfa^^gS"  I  "'^fl^"-  ^^  *^  i^  ^^^  f4)^"  "*t  flefaUe,  fo  ^edve  td)  aber  got  38  tbinen, 
^er  bi^el  on  eroe  0efd)afen  bat ,  Hts  bilff  id)  3U  aemarte  b^ti'*  ^t^  f^pne  meg  V  mar^eit 
§,10.  i)(>b  id)  ermelt.  t)n  ob  mir  ^te  tt^mtfc^e  btfd)of  tre  aeotc^t  ott  fabeln ,  ^te  fie  ntt  tn  ^' 
Ueb  fiottee,  fonJDer  au^  flepft  tres  aeminftes  fiefttft  l)abe,  fage  merOen,  mtl  ti^  liie  oer- 
fd)m&l)<n,  oermerf en ,  Jt)n  miOerfp^ec^en.  Pan  fte  fein  ntt  al9  Hm  gefat^  ^ottei.  Oas  fel-3:> 
bid  folt  Dem  bapft  j^eoni  alfo  im  ftnn  Itegen,  al9  er  on  onterla^  of  neiime  mep^  teutftl)- 
•  §.  n.  B«p«t  Leo.  I  ifttt^  3u  plcn^rrn  bendit,  oit  ^ie  fid)  gegen  tiem  biipftlid)en  tod)  entfet^m,  erft- 


*  Ecce]  Isai.  L.  1).  ^  cotemnet  5.  tinea]  cf.  Isai.  1.  c.  *  chrftiann  3. 
Paiilus]  cf.  Ep.  ad  Gal.  V.  10.  "^  in  omis.  JUS.  desid.  7. ..9.  «  eccc  confiditis  MS, 
Eccc  confidis  Isai.  XXXVI.  C.  bacul.]  brachium  JHS.  aundineum  3.  sed  erratum  in 
fine  iibri  corr.  *  istum]  istnd  MS.  »o  eum  1.3. ..5.  ou.  2.  ego]  ergo  3.  "  dum] 
moi\o  MS.  «P8aImCXX.2.  fecis  5.  caelum  i».  cniuse/r.]  Psalm.  CX VIII.  30.86. 
*'  ipsa  S.9.  ^*  ^elo  3.4.  cclo  5.  i^  cp.  Leoni]  Decimo  MS.  senper  cogitat, 
novc  9.      "  Potificum  5.     nostro  iureowiw.  MS.      ^^  decretamus  5,      "  ocxMnmm  0. 


CXCI.  HVTT.  AD  ALBSBT.  CARD.  KP.  CXCII.  HVTT.  AD  ROTENHAN  EP.  D.  13.  8EPT.  152«.    403 

I)(^i*soqiiitur,  postremo  vinctos  Romain  alxlnri  iubet:  neque  enim  huc  xse- 
sani<e  prolaberetur ,  unde  aut  abstralii  eum  statim  oportet  aut  misoeri  pas- 
siin  onmia.  Haee  breviter,  ut  ItMnpns  tulit.  Tibi  omnem  felirit^tem  pre-S.  i?. 
cor,  hoc  in  primis,  ne  mali  exempli  contagio  ad  te  'untpiam  perveniat. 
sAtque  igitiir  protegat  te  Chrislus  servator  et  conlirmet.  Ex  Eberiiburgo 
Idib.  Septemb.  Anno  M.D.XX. 

Commendo   tibi   doctissimos  viros  Capitonem   el  Erasmum  siia  alioqui 
virtute  satis  commendatos. 

Tuae  reverendissimae  celsitudinis 
10  ^  ab  Obsecpiio  Llrichus  de  Hntten 

Or.  et  Poe.  L. 
[^lmcripth  •]  Reuerendifs.  in  Chrifto  patri  Inlustrifs. 
principi  ac  domino  Dn.  Alberto  Car- 
dinali,  Achepo^  Primati.  principi  E- 
15  lectori,  Archicancellario,  Marchioni 

Rrandepurgn,  domhio  fuo  ac  principi  cle- 
mentilTimo.  S.  d. 

lid)  mtt  UWt  baiit  ^ornncl)  mtt  molfm  un)i  oifft  mfolget,  pt^o  om  Utfte  gefonoen  0en 
%om  foil^eret,  oUtiQn  k^m  er  nit  off  ^tefe  tojbe^t,  oonn  tier  mon  jn  bol)  obmeofen  mu^, 
^otrer  ober  e9  mirt  oUes  in  ttx  0e9ftli(i)eit  3U  fd^eptern  ^el^en.  jHifes  l^ab  id)  ^ir  fo  oil  )ie$.i2. 
3f9t  mo^t  lepbe,  of  113  hfirt^eft  3U  oerfteljen  geben  tt»cUen.  Unnb  tuiinfd^e  bir  |  ''j;[°y«^°'* 
bic  mit  oMe^  olfidi  on)r  feltkept ,  31I  003  on  l^oe  bid)  bie  re0]iikeit  b^fter  bepfpil  ntt  beriire, 
Bo  002  bebute  btd)  ^'  f&li0mod)(r  Cl^jiftue.     If^ebe  3U  ^berburg. 


EX    BBERNBVROO.  CLXXXXII.  13.  9EPT.  tWO. 


w  SEBASTLANO  DE  ROTENIIAN  EUVITI  AVR.  S. 

IIoc   pertonanle   in   me  Deciini  Leonis   tonilru   interim  quid  tu  racis?§.i. 
qua  spe,  qiia  fulurorum  coniectura  agis?  et  ista  (piando  audis  (audis  autem 


CLXXXXII.  Indic.  bibliogr.  1.  c.     E  =.  Extat  etiam  baec  ep.  aput  Eyring  Vita  Seb. 
(le  Kotenhan.  lenie.  1739.  4^    (ox  7.  repetita). 

30     EBgRXBlRCK.  13.  8EPT.  1520. 


€  ^m  Srbafttait  tuvn  Votrnl^an ,    rtttcr  ;c.  cntbciit 
Vlrid)  vm  J^nttcn  fcincn  frctintlid)cn  grn^. 
TPoi  tft  9ct3t  bctn  gcfd^&fft ,  tijfni(tl  trs  bapfts  j'e0nt9  toner  alfo  uber  ntti^  rrbottttt?$.  l. 
^n  mat  b^lfnuflf  ^b'  3utitrfid)t   btftu?  Parffftu  aud)  etmj  antmo^rn,  metf  bu  (ali  on 

Indic.  bibliogr.  n.  XXXI.  ^.  a.   


'  postr.]  tnndcm  MS.  *•'  vesaniie  7. ..9.  '  prolapsus  esset  MS,  oporteret  9. 
'  foelicitatem  2.  ^  imprimis  Itl&  umquam  7,  ^  Cbr.  serv.]  deus  MS.  «  Idib- 
Septcbr.  1520.  MS.  ^  Imh  a  Commendo  seqq.  omvt.  editi.  "  Recentior  manus  ad. 
scripsit:  Uld.  Huttenus  Capitoaem  doctissimum  vocat. 

^  Rothenhan  1.        *'  priHs  audis  omisit  9.      ^^  an  crbottcrt  ? 

26* 


4  04      CXCII.  HVTT.  AD  8BB.  DE  ROTBNfiAN  Et>.  D.  l3.  SBPT.  1520.    C.  ANT.  VeitS.  GfiRlf. 

coUidie)  qiia;  in  me  absentem  dicuntur  ab  ecclesiaslicis  patribus,  (juid  mu- 
tire  audes,   quid  libere  loqui?  uonne  iu  te  Francus  animus   residcl,   avita 

M«libertas?  Non  credo  ita  odisse  Germaniani  superos,  ut  non  plurimi  sc  milii 
adiungant,   quo  efriciamus  boc,   ((uod  nisi  propediem  fil,   actum    de  liber- 
tate   nostra   est,    actum  de  Cbrishana   veritale:    illa  conculcatur  enim  bocs 
imposito  iugo;   bsec  abolelur  pudcndis  inductis  ab  illis  impostoribus  nugis. 

(.3.Quamquam  si  destituar,    soler   me   conscientia  et  posteritatis   spe.     neque 
enim   ita   extingui   boc   iucendium   potest,   ut   non   aliquando   in  maximani 

$.4.  illorum  pernici(*m  atrociler  sit  exarsurum.     Perquire  istic   quid  agatur  di- 
Ugentissime ,  et  apud  nobilitatem  quando  Oeri  oportunissime  potest ,  de  nie  lo 
quod  in  rem  banc  sit,  loquere;  aliquando  per  cpistolas  mone  (piid  liabeas; 
apud  inimicos  vero  meos  ingentem  meum  et  fracti   persimilem   metuin  si- 

$.5.  mula:  sic  fiet  enim  ut  me  coiitemnant  isti.     Questus  sum  Carolo   principi 
de  iniuria  el  atrocitate  Romani  episcopi,    vinctum  nie  Romam   abdiici  ad 
se  petentis.     (|ueror   et   principibus  populoque   Cermaniie,    non   quo  inibii^ 
timeam,  sed  ut  rei  novitate   (sobim  enim  iiiinquam  prius  cxperti  sunt  \m 
Romauista^)  multoriim  aninios  ad  vindicandam  commuuem  libertatem  accen- 

S.6.  dam.     Implorat  illc  bracbium  SijBculare;  ego  (b)mini  contra  vu*tuteni   coin- 
posita  oratione  invocabo.     Quis  boriim  Onis  erit?   tu  coniice;    nos  aliqiiid 

3tii(i)ftl  t&0ltd)  B^W^^)  ^i^  0nftltd)rn  ^^^rft  tn  mt^ni  abtvrf)<  wW  mti^rc^i?  faftuaud)?o 

§,2.  Ein  frinckiMrh  |  ^g  jeiten  tin  frei)  moit  fare?  goftu  nit  aud)  rin  frdmkifd)  jemiit,  vn  ^ol- 
trft  no^  be9  onfer  alte  fre^^eit?  ^d)  l)ofe  pe  ntt  liae  0Ott  fo  ^art  tiber  teutfd)  natton  er- 
3firnt  fe9 ,  ^3  ntt  nod)  vil  oefun^e  merlien ,  lic  fid)  tn  liifer  fait)  3U  mir  fd^la^en ,  uff  ^3 
mir  (6  liar^u  bnnse,  Ho  \)in  ts  komen  muf^.  o^er  aber  mo  Ms  ntt  defd)id)t,  fite  d)2tft- 
ltd)e  uxirbeit  ^te  ^urd)  ^ie  luaenl^afftigen  betr(i0Ud)en  papft,  mit  fd)anlytltd)en  Ififirn  vtt-ij 
blen^t  ift ,  abtiloet ,  untr  unfere  frei)l)eit ,  ttr  tit  felbige  tpraniff^en  J^i^pft ,   ein  jo(l)  of- 

••^•?ndhl>ffnSi™|!  I  8^^'fl*  ^abtn,  untergetrett   merten.    ©b  id)  batt  fd)on  uu  Qe^'man  DerlajTe 

^  mfir^,  fol  mid)  ^od)  mein  gut  gemife  uiT  ^uKiinftiger  3eit  I)ofnu0  trcften.    Pati  id)  itit 

^mepfel,  f^e  merten  ^i^es  von  vn$  ange^uit^t  feiir,  npemer  alfo  gar  erlefct^en,  lias  ts  nit 

$.4.  ttman  3U  irer  grof^en  uer^erbnuf^  miHer  erb^enen  mcr^e.    ^o  bttt  ic^,  ttu.  mclft  an  ^em30 
oitt  ^ic^  aUerlep  befragen,  vnn^  fo  oft  Ms  fiio  baben  mag,  bep  atten  uotn  adel  meDncr 
fac^en  nut^lii^  |  getendien,  vnt  mir  3u  ^cQten  fd)Mben.    Jc^  mag  aud)  let)|yen,  tas  tm  bcp 
meinen  fepnlien  ein  fo?(i)t,  onn   erfd)}odienl)eit  vo  mir  au^gebeft.    uf  Ms  fne  mid)  befto: 

f.**).  mer  uerac^te.    ^d^l^ab  \ftm  Iiuni0  Carolo,  iiber  uerm&lttguno ,  011  onbiUid)  oo:nem£  ^tt 
I16mifd)en  bifd)of9  ter  mid)  gefangen  0et)n  Hom  fo2)'t ,  ocKladt.    Jluct)  ein  anHV  kla0f(^:ift » 
an  aUe  fiirften  ott  ftv\nb  oemepner  teutfd^er  nation  lafen  auf^gel)e.    nit  tin$  id)  mii^  f6:d)tc, 
fonli'  of  tfM  ict)  aUer  0emut,  311  mi)erb2in0U0  genfepner  frcpl^eit  bcmegc,  l^urd)  neul)cit 
^er  fafi)en.    Pati  aUcin  tifjles  uomeme  i^abtn  b\t  Homantften  oojmale  nit  mer  onterftan^e. 

f.6.  DerB«pst.  I  Per  papft  ruft  an  ^e  uieltit(t)e  arm,  ^ar  gegrn  mil  id)  anrufen  liie  mad)t  0Ottef, 
tn  einer  oration,  ^ie  ict)  pct^o  ft^nb.    tPas  cnnts  mer^en  ti^e  l^ing  t}obcn?  Pas  0ib  i^40 


*  quotidic  8.9^  *  noniie]  Nun^d  J.  residct  animus  A\  ®  exst.  7... 5.  •  per- 
niticm  i.  arsurum  5.  *°  opp.  2..,4,7„.9,  ^*  adducj  8.9,  *^  quo  omnes.  **  num- 
quam  7.       ^^  oratione]  sive  non  scripta  sivc  non  scrvata  nobis. 


CXCII.HVTT.AD  ROTKNH.    CXCIII.  CXCIV.  HVTT.  OMN.  IN  OERM.  LIBB.    CLAaSCHR.    405 

audebiinus  interim,  neque  unquani  segniter  negocium  hoc  ageinus.  Utinam 
sit  in  Carolo  dignus  ipso  animus,  et  lia*c  vindicet  ipse.  IIoc  summe  in 
votis  est.     Vale.     ex  Ebernburgo  Idib.  Scptemb. 

Hir  3U  ratm.    fiiitin  }t\t  witi  td)  ctnras  tintrrftfijen.    Paii  niihfr  mtl  td)  nod^l&fftig  oto 
^  txhg  in  bt^er  fad)  ^ffunDcn  wfr^en.    eott  ^tb,  ^3  Caroluf  etnfn  mut  l^ab,  mt  jm  3U  ^i- 
ftfr  3ftt  vol  oonn  nctfn  tu&r.    off  ^ag  fr  ^i^tn  ttin$tn  rad)  bih^tt.    pi^t$  btQtr  i^  am 
fiimfmftfn.    ^tfft  gffuntt.    Patum  3U  Cbfrnburdi  am  sitj.  tag  M  l^fptfmbns. 


Vi<le  post  sequentes  Huttcni  littcras. 


17.  SEPT.   15?0. 


10     EX  EBKRNBVBGO.  CLXXXXIII.  D.  28.  SEPT.    [a.  1520.] 

OMNIBVS    OMNIS    ORDINIS    AC    6TATV8    IN    GERMANIA 

PRINCIPIBVS  NOBILITATI   ET  PLEBEIS 
VLRICHVS  DE  HVTTEN  FXJVES 

ORATOR  ET  POETA  LAVREATVS  8ALVTEM. 

15  Ciiiii  veritatis  aiuorc,   siiiiul   et  patria;  studio    ea  scriptis  prodidissems.i. 

nuper,   quie  reticere  et  inipiuui  satis  putavi   et  officii  esse  haud  quaquam 

CLXXXXIII.  Indic.  bibliogr.  n.  XXXI.  1...9. 

EBERNBVRO.  CIjXXXXIIII.  '^-  8KPT.  I5?0. 


(£in  (Ua^ff^Hft  Us  ^od)bernmtrn  onb  (Ccrnnrfte 

20  Ijmtt  lllrii^0  M  ^ttttett 

0ekroneten  ^loeten  nit  (f^tator  an  aUe  ftenb  Peiitfd)er  nation, 

Wie  nnfotmltdjer  meife  tiit  0at3  gefdjroinb,  tmerfnd^t  otier  erfozbert  etnt0ef  red)tef. 

tfr  mtt  eignem  ti)rantfd)e  grmalt,  v5  l)em  Vomantfte, 

an  letbi  eer,  vnh  0nt,  befd^nirrt  tin  benotiget  mrrtie  .*. 

35        £in  groffes  btn0k  tft  V\t  niarl^eit,   nn^  ftardi  nber  alte.  itj.  €fhy^.  ttij. 

^gicn  vnt  9()cn  teCitfd^ci  tlatton ,  furften ,  t^ernn.  ClPelUfiten :  ^urgern ,  on  demeinenf  §.  i. 

0100  ftan^s  oter  mefene  ^te  feint ,  Cmbefit  i^  t^lrid)  oon  IJutten  p^et  vtit  ^mtoi :  meine  Bn- 

mt^mtoe  f^ul^tge  niiUtg  onn)  friintlid)  tienft  3UU02.  ^\  (^nMQtn  gfinftigen  Iteben  ger^en 

un»  frefin^,  ^li  td)  uerfd)tner  3ei)t,  aug  Ueb  nn)  iuneigungter  Ct)2irteltd)e  n)arl)eit,  aud) 

30  nolmeinung  onfers  oatterlan^s  teutfd)er  tlation ,  ettid)e  Oing ,  ^ie  ju  uerl)alte  me^er  Cl)2iftltd), 


CLXXXXnil.  Indic.  bibliogr.n.  XXXI.  g.  b,  a.  P'.    ^ 

*  umquam  7.        negot.  J.         '  votis]  vobis  A'.         m.d.  xx.  arf</.  8,0, 
*^  et]  ac  7,„9,     ph^beis  t.     plaebeis  2.     pl^beis  3. ..5,     ^^  Vlricus  2,      "  Cum] 
Quum  ubtq,  qu.  7,.. 9, 


406    CXCIII.  CXCIV.  UVTT.  0MN1B.INGERMANIALIBEBI8.2S.  BEPT.  1520.     CLAOBCHR.:;. 

niei  arbitratus  suui,  de  inraodica  Romani  ponlificis  potentia,  de  perverso 
urbis  Ronise  statu,  de  luxu  et  avaritia  sacerdotum,  de  Symoniaca  haresi, 
de  Curtisanorum  improbitate,  universim  de  iis  qui,  cum  spirituales  vocari 
postulent,  nec  vivunt  ex  spiritu,  et  carnis  negotia  tractant  omnlum  avi- 
dissime,  ac  voluptatibus  dediti  sunt  perdite,  de  novis  semper  ponlincum^ 
sanctiouibus  ac  violentia  cottidie  buUarum  plus  quam  tyrannica ,  et  id  geniis 
alia,  quibus  multi[)liciter  ac  propc  infmite  Christianae  veritati  derogatur, 
hsec  natio  gravissime  opprimitur;  cssentque  adeo  omnia  manifcsta  ut  ne- 
gari  non  possent,  adeo  iniqua  ut  nec  excusatiom-m  acciperent,  et  defen- 
sionem  excluderent;  ego  vero  cum  in  Uteras  referrem,  non  tantum  non>o 
conscius  essem  alicuius  mihi  delicti,  ut  poBnam  metuerem,  sed  bene  me- 
riti  etiam,  ut  prcemium  sperare  auderem,  ut  qui  ea  monerem  quie  ex 
Christi  instituto  cum  essent,  me  quideni  digna  videbantur  et  religioni  con- 
sentanea,  publico  vero  etiam  necessaria:  nam  id  planc  conabar  efGcere,  ut 
aliquando  resipiscant  isti ,  quo  ne  nimium  iustas  persequendi  sui  caussas  po- 15 
pulo  Christiano  praeberent:  —  cum  ha3c,  mquani,  conarer,  atque  hoc  aniioo. 
hac  spe,  hac  Ode  conarer,  eam  statim  sensi  hominum  commotionem,  qua; 
esse  solet  quoties  novis  studetur  rebus  aut  aUqua  imminet  publico  eversio, 

nod)  tnetner  0fpur  omd^t  fd)2iftltf^  angririgt,  vi?  burd)  l^rn  trudi  QU^gr^offen  l^atr,  U&mlid^ 
oon  Um  uberm&lftgm  unjtmUd^e,  hts  ^apftt  gemalt,  von  ^i  nerkerte  ftantr  ott  ^tatt» 
Hom,  00  moUufttgem  Dno2^tUd)e  fibej^lu^,  on^  tinerf&tUd)e  gettj  )er  getftltd^r,  ooit  )er 
^tmonetfd)e  ketierep,  t)ti  unfromkett  l^er  Curttfanen  tn  oemetn  oon  ^enen,  ^tr  ipientol 
<&etftUd)  0enennet  fetn  m6Uen ,  to^  0ar  ntt  ^em  0eift ,  fontier  fletfd)ltd)em  mefen  nad)  lcben, 
unmi  mit  aUer  be^tr  nad)  n^oUuft  ^es  letbs  trad)te ,  aud)  t)on  Coftttutton  WO  0ef&t3(  Itt 
p&pft,  l^te  fte  pe  mer  ott  mer  fiirneme,  t^on  l»e  tpranntfd^en  0emalt  tier  $uUm ,  fot&gUd)-^ 
t)ie  t)mi)er  re^tert,  vnli  l^er^leic^en  an^er  l^tn^e,  turc^  meld)e  )te  Criftmltd)r  marbrit,  oil- 
faUt0kUd)en,  unti  ^letc^  unauffl)6}h'd)  ab^e^o^e,  teiitfd)  Idb  aufs  fd)e^ltd)ft  titt  fd)meeUd)ft 
befd)uiert  m  Dn^ertrudit  totrt,  t)nt  ^ie  Htn^  fo  kl&rlid)  002  au0e  umren,  tao  fie  ntemant 
mityerfp2ed)e ,  fo  0ar  DnbiUtd) ,  ^3  fie  ketnee  m^s  entfd)ultyt0et ,  nod)  tiertel^ingt  mttti  m6d)tr, 
aud)  als  id)  ^ie  ^urd)  0efd)2ifft  offenbaret ,  nit  aUein  mid)  ke^ner  fibelt^at  fd)ul^t0  loufte,  30 
^arumb  id)  ftraf  3U  0emarte  b^tte,  fon^'  aud)  trer  mafen  oer^ienet  erkante,  |  tiar^urd)  jc^ 
biUid)  belonun0  3U  rtoii^oftn  0et)apt  als  ter  uo2manu0  0&b  foUpd^er  l^pn^,  'bit  Criften- 
(pd)er  ler  0eme^,  mir  nit  mtntier  0epu:lid),  tian  ^em  0iaube  be9ften^i0,  unti  ^emepnr  nut3 
nottiirfti0,  M11  i)e  rty  mepn  uo^neme  ^emeft,  mie  jd)  ^urd)  0iitti0e  ermanun^ ,  O0:fd)afen 
mhdft ,  r>o  mit  ^ie  felbt^en  0ei)ftUd)e  Hod)  3um  leften ,  fid)  3U  beferun^  erinertm ,  of  I13  ^ 
fpe  0(meinem  CriftUd)em  t)oldi,  3U  jrer  uo2t)ol0un0  nttt  3U  UQel  urfad)  0j^brn,  onn)  j^ 
abrr  au^  rrbarrm  0rmiit,  iautrrrm  0rn)t|frn,  Criftrniid)rm  0laubm  Dno  0itttrr  l)ofiiun| 
tifrs  an0rfan0m,  bftb  jd)  als  baitr  rpn  foUid)  brme0un0  et^l^d^er  menfd)m  nit*^rr  mtd)  br- 
funDm,  als  l)ette  jc^  mid)  neiimerun^,   oDer  umbkerun^  epnei  ^emepnm  Ji^tanl»^  onter- 


*  immod.  7, ..9.  *  Simou.  7,„9,  *  pcrdiditc  7.  ®  quotid.  nbiq.  9.  *<»  littcras 
ubiq.  tt  7.  5.  "  afficere  1.  »»  jpgj  g.  9.  causas  ubiq.  9.  "*  leften]  >rftrn  3.  faUo 
pro  let3ten 


CXCin.  CXCrV.  HVTT.  OMNIB.  IN  GERMANIA  LinERIS.  28.  SEPT.  1520.     CLAaSCHR.  K.    407 

ffravem   scilicet  infensionem ,    liorribiles   minas,    terrores  admodum  vehe- 
menteis,    prsesens  periculum.     nam   ex   amicis    analliematis   fulmen   nun-S.2. 
ciabant  aliqui  in  mc  distringi,    quidam  carceres  aut  aperte   c%dem;    non- 
nulli  horum  nihil,  sed  destinatam  clam  necem  mihi,   eamque  aiebant  sive 

simmissa  ex  impi9»viso  sica  sjje  propinato  veneno  patratum  iri:   certe  abo- 
litionem  mei  existimabanl  decretam  omnes/    quidam  se  etiam  scire  palam 
fatebantur  qua;  prodere  non  auderent.     Quinetiam   ex  urbe  Roma  certiorf.^. 
factus  sum ,  quihus  curantibus  tam  gravia  in  me  consulantur.    cumque  de- 
scendi^em  in  Brabantiam  paulo  post   et  dies   aliquot   in   aula  iuvictissimi 

loregis  ac  domini   nostri  Caroli  versarer,    monilus  sUntim   a   necessariis   ibi 
meissum,  si  me  servatum  vellem,   ut  discederem  statim:   ibi  enim  potissi- 
mum  dispositam  mihi  fraudem,    ibi  collocatas  insidias,   nec  fieri  posse  ut 
effugerem,*ni8i  mox  fugerem.     Ea  accepta  fama  primum  innocentia   fretus$.4. 
contempsi;    verum  ubi  ha^c  non  unus  et  alter,    sed   complures  iam   simul 

i5deferre  cceperunt,    cur  monitionem  accipere  nollem,    caussa  visa  non  est; 
cur  inde  me  confestim  proriperem,    necesse   visum.     Non  dico   quis  insi-5.5. 
diatus  mihi  sit,  (lermani,  nec  omnino  quod  vere  insidiatus  aliquissit;  sed 
ab  amicis  monitum  dico   iam    imminere  meo   capiti  perniciem,    iam   non 
louge  a  mea  internitione  abesse  me.     Dicebant  vero,    ciun  scire  maximef.n. 

20fan(|m  ttan  man  mtr  mtt  m^fxQkii^tx  ^rofc^aft  graufomitd)^  trautucn,  mtt  fct  t^rffttgem 
fd)refKrn,  on^  gegenniurttorr  farljc  btgegnet  tft,  als  f6lt  man  mt^d)  mtt  bapftltd)tm  bann§.2. 
oert^ammen,  o^er  in  aefenonu^  legen,  o^er  aber  ^ffentltd)en  t)mb  brtngen.    ^d)  bpn  ,^ud) 
demarnet,  l^er  lietneo  3U  fc^c^ten,  fonter  man  ge^endv  mtd)  b^itnlid)  mtt  moffen  otier  0t|ft 
3U  ermo:tyf.    Vntt  ift  gemetnlid)  atler  ai^tuno  fleuYefen,  |d)  toettie,  ee  0efd)el)e  filepd)  jn 

25  mrlc^er  aeftalt  eo  nicU  abgettloet,  unn^  von  letlten  fleti^an,  (Co  i)aben  aud)  etlic^e  fpc^  l)C2en 
lalfen,  IK9  milfen  mer-^an  f^e  offenbarr  0e^62|fen.    ^o  bin  td)  von  Bom  au^l)er  uo2ften-$.3. 
)i0et  onn)  bertd)t ,  ^urd)  ms  fttfftun^  on^  emftflee  anbalten ,  foUid)e  ratytfd)(&0e  uber  mtd) 
0efd)el)en.    t^nnlr  als  $1^  nad)  tem  jn  prabant  0OO0en,  )o  felbft  etltd)e  ta0  am  l)ofe  tieft 
02o5m&d)tt0fte  on^ere  aUer  0ni\^)t0ften  \)mtn  Kfint0  Carolus,    mepner  0efd)&ft  lyalben 

30  i)02l)anete ,  ^ft  mtr  oon  0Utten    fr^in^en,  on^  bekanten,  fo  jd)  te^  oius  bol^f  t)^fti0< 
niarnun0  0efd)e|ben,  mid)  balti,  mcU  id)  mepn  leben  bel)aiten,  uo  l^annen  3U  mad)en.    jDan 
3U  oo2]ierft  ann  ^em  on  mxtc  mtr  uf  tae  0efd)niin)eft  nad)  0etrad)tet,  alfo  ^3  tc^  nit 
atttfttfi  tann  mtt  ei)len^er  flud)t  ent0el)en  mc0e.  €  ^is  mir  ^as  u6!kommen,  ^ah  id)f*4* 
rrftUd),  jn  betrad)tun0  on^  anfeben  mepner  tinfc^uitt,   ttit  facben  ieocl^t  0^ad)t.    «^ie  mir 

Soaber  bai^  ^amad)  folci)e  titn^  ntt  einer  otier  yrotn,  fontftt  mer  unn)  oii  3U  erkennen  0eben, 
^ab  j(l)  mtci)  bel»aci)t ,  Hte  faci)  nttt  len^er  3U  oera(i)ten ,  vn\f  eQlentes  von  "Oanntn  uerjudit. 
C  Jct)  fa0  nttt,  uier  mr)t  "Ott  mafen  noc^  aeftait  o^er  0etraci)t  l)ab,    otier  ^3  ts  tn  ^erf-^* 
marl^eQt  alfo  0ef(l)cl)en.    ^on^'  fa0  tct),  0Utte  friin^t  ^abtn  micl)  0etuarnet,  mtr  mei^e  nad) 
mepnem  ieben  0etrac^t ,  un^  iet^u  fei)  jci)  nitt  we^  uon  metnem  en^.    ^o  jci)  nuh  aiB  ttt  §.6. 


*•*  vehcmcntcs  7...P.     *•'  nautiab.  et  sic  ubig.c  7, .,9.    ®  Brobantinm  2,    paullo  et 
s(c  in  sqq.7.,.9,     aliq.dics  S.9.      ^^  ccper,  l.etc.     **♦  iiitemecione  7.,.9,      '*  0emact)t  3, 


408     CXCni.  CXCIV.  HVTT.OMNIB.I»  GERMANIALIBERIS.^^.SBPT.  lo^O.     CLAGSCRm.tC. 

vellem,  unde  mihi  pcriculum  esset  aut  unde  insidise,  eos  qui  pontificis  Ro- 
.  mani  apud  Germanos  agunt  negotia,   conari  hoc,  et  a  Curtisanls ,  quotquot 

$.7.hi  aut  quiqui  sunt,  cavendum  mihi  esse.  Sed  non  falsos  esse  qui  tunc 
monebant,  documento  fuerunt  quse  insecuta  sunt:  nam  et  redeunti  mihi 
adverso  Rheno  qui  ab  urbe  Roma  venientes  ,^  ut  multi  twc,  forte  occur-s 
rerunt ,  palam  dixerunt  Romse  omnes  hoc  dicere ,  implacabiliter  irasci  mihi 
pontificem,  eum  persequutionem  decrevisse  iam  contra  me,  quantum  fieri 
possit  atrocem;  et  Mogunciam  ubi  redii,  factus  obviam  amicorum  concur- 
sus  est  gratulantium ,   quod  sibi  redditus  essem;   quorum  aliqui  admodum 

f.8.mirabantur  quod   viverem:  dicebant  enim  et  fama  erat  passim  eas  esse  in- le 
sidias  mihi,    quas  difTicillimum  sit  evadere;    quare  etiam  diu  iam   saluteni 
meam  desperarint,    ipsum   me  pro   conclamato  pene  habuerint.     Super^a- 

$.9.  cuum  est  nunc  exponere,  quid  praeterea  intellexerim  ibi.  Venurfut  Franco- 
furdium  inde  perveni,  ecce  ab  amicis  epistolae  ac  nuncii,  quidam  eliam 
praesentes  ipsi  docent,  iam  literis  contendere  a  quibusdam  in  Germaniai^ 
principibus  episcopum  Romanum,  nonnullis  suo  iure  etiam  imperare,  ut 
vinctum  me  Romam  mittant ;  idque  e  sumniis  uni  quem  hoc  maxime  posse 
arbitretur,  obnixe  adeo,  ut  nisi  faciat,  atrocia  omnia  diminetur,  seque  non 

f.io.  amicum  iam  ultra  denunciet,  sed  indementem  fore  praedicat.     Ibi  tum  qui 

oniDtlfrn^  fl(9|fi0lilid)  stfragt,  von  mm  ji^  obtn  angtyt^^ttt  far^e  3U  gtwaiiit  ifi  mirM 
0^<m<f  34  ^^^  niiit)  002  l^rnm,   fo  tftt  bapftrf  ^rfc^ften  ^ic  aulTm  pflcgrn,  nn^  rtnm 

$.7.  t)r^rn  Curtifanm,  rr  frp  wtt  tt  uicUr,  3u  ^utrn  C  p^s  abrr  fic^d^tr  marnung,  nitt  an 
grJintlii^  wifrrn  ^rr  fad^rn  firfd^rbr ,  l^at  fid)  bal^  Mrnad)  broirrn.  9<>nn  als  jd)  ^rn  B^rin 
wibrr  aufT  0r3O0m,  frpnti  mir  rtltd)r  uon  %om  kommrn^  br^r^nrt,  lipr  ofrntlid)  0rfa|t, 
rs  ftV  3U  %om  brt)  oUrn  ^13  grfc^rrQ,  §to  ttt  ^apft  fr^  unurrfnnlid)  vbn  mid)  rr3^2nrt,?3 
l)ab  auc^  brftalt,  mid)  uf  Has  aUrr  l)&rtrft  onnti  0rfd)unn^rft  3U  ueruol^rn.  Xh(b  rto  jd) 
0rn  mrnt3  Kommrn  \^abtn  mid)  0uttr  frrun^  uit  ^HnOtt  mit  fiolodvm  rntpfan^r,  fid)  mrpnrr 
3uliunft  uaft  0rfrrfi^t  un  rtlid)r  fid)  nit  mrni^,  Irae  jd)  noc^  Irbtr  uo^mun^rrt.    ^ann  f9 

§.««.  an0r3rt)0rt,  jft  aud)  \fa$  ormrpnr  0rrud)t  0rn)rft,  man  ftrUr  mir  Hrr  mafm  nai^,  bas  i4 
Hrm  ba)  nit  mol  rnt^rm  mt^t.    ptt  l)albm  fp  aud)  r^n  |  3ritlan0  an  mrinrm  Irbm  orr-  30 

§.9.3a0t  0rmrft,  fhd)tr^  r«  wrr  fd)on  omb  mid)  0rfd)rl)r.  ©n  not  ift  uf  ^i^mol  3U  nor- 
3rlm,  was  id)  ^ofrlbft  wrpirr  rrfarm,  Po  id)  wibtt  Qtn  /randifurt  Kommm,  frinli  mir 
b:irfr  vnrj  bottr  uon  0Utr  franbr  3U0rfd)idit,  aud)  rtltd)r  frlbs  3U  mir  0rrrifrt,  an^ri^r^, 
mir  prt30  lirr  papft  mit  biirfm  onli  botfd)aftr,  oon  rtlid)r  trutfd)rn  filrftm  f«Orrr, 
rtlid)rn  aud)  3U  tyrnrn  rr  irrr  pflid)t  nad),  fu0r  l)ab,  0rbottrn,  mid)  jm  0rfan0r  0m%om:i5 
3U  ubrrantmurtm,  on^  3U  oojan,  l)ab  rr  foUid)6  mit  rinrm  oon  lirn  0rcftm,  ttn  rr 
mrintr,  fol  las  am  baftrn  3U  tl)un  ^abr,  0ant3  rrnftli^)  orrfdjaft,  mit  an^rbmditrr 
tran)un0,  wo  Ms  nit  00  jm  0rfd)&d),  jn  furtrr  mrr,  nit  002  rinm  frrunl»  3U  baltr,  fonV 
$  n».  frinr  bwl^  no  jm  3U  mrn^r.    ^o  ballr  nu  foUid)r  mrr  aufi0rbjod)m ,  ift  rin  0rofrr  fd):rfKm 

'  persecut  5.  7. ..9.  quantam  8,9.  ^  Mogunt.  5. 7. ..9.  "  iam  diu  8,9,  "  pffnc 
7. ..9,  ^^'^*  Francofordium  2.  "  nuntii  7. ..9,  "  uni]  archiepiscopo  Mog^ntino. 
•''  diuiineiur  J.         »»  iam  omis.  8.9.        denunt.  7„.9.         predicat/.5.     dredicat  4. 


CXCIII.  CXCIV.  HVTT.  OMNIB.  IN  GERMANIA  LIBERI8.  M.  8EPT.  15>0.     CLAG8CHR.  Jf.      409 

amici  fiierant,  territi  coniplures  sunt  ac  animo  perculsi;  nequc  ita  longe 
post  qui  imbecilles  erant  nec  animis*  valebant  satis,  abstinere  c<B[)erunt. 
Nam  vixdum  agnituni  erat  vera  monuisse  bos,  cum  alia  continuo  fama, 
alius  terror  accedit,    eadem  apud  Carolum   regem   conari  quendam  ponti- 

^ficis  oratorem,   eique  ab  illo  demandatum,   ut  ubiubi  incidat,    compreben- 
sum  me  adgrediatur;  quare  etiam,  ut  ubique  hoc  sibi  per  Germaniam  liceat, 
authoritatem  Caroli  deposcat  sibi ,  et  quod  in  ultimis  fieri  solet ,  brachium  sae- 
culare  imploret.     His  tot  tanto  cum  terrore  obiectis  subito  cum  videam  plane$.ti. 
fieri  iam  quic  cogitari  prius  cum  audiissem,  non  credideram,  et  ea  hactenus 

10  sim  molitus  quae  cum  publico  bono  et  patriaj  commodo  summam  honestatem, 
optimam  fidem  ac  veram  in  se  religionem  complectantur,  et  quae  accusare  non 
liceat,  probare  etiam  necesse  sit,  tamen  ob  imminentis  clam  ac  vi  periculi 
magnitudinem  (neque  enim  pubtlce  quicquam  metuo,  aut  iure  metuo)  locus  mihi 
ampUus  in  principum  aulis  non  sit,  et  in  amicorum,  ut  ante,  negotiis  versari 

i&ultra  iion  liceat:  in  summa,  fquia  ubique  Curtisani  sunt,  habentque  venemim 
et  sicas,  et  ut  gratificentui'  pontifici,  ausuri  omnia  creduntur)  pid)lico  inter- 
dictum  mihi  penitus  cognoscam,  idque  nullo  meo  errore,  nedum  culpa,  sed 
istorum  (qui  cura  sic  vivant,  verum  in  se  dici  non  patiuntur)  vi  ac  vio- 
lentia,    —   cum  aperte  videam  huiusmodi,    inquam,    nec  aliter  decUnare 

20  tn  tfitf  fo  mtr  oo:  mit  gunft  011  lieb  Ofripan^t,  sefattm,  vntf  \)abtn  ftd)  (tltd)f  00  iren 
klftnmiittgf  vnt  frfd):odvfnfn ,  als  balti  mftn  fntfd^laof  un)  0fffifffrt.  Cs  ift  obfr  pftjo 
0fmflt0  ||frud)t  noA^  kaum  frkant  gerofft,  bftt  man  mir  noc^  mfttfr  au^  ntbfrlan^t,  3U 
mtlTfn  0ftl)on,  WU  tintt  ttB  papfts  0ffd)tdvtfn,  Dft^o  bf^  B6mtfd)fr  ^.  fii.  auft  bfUfld) 
mtc^  attfntbalbf  tm  rftd)  an^uorfiffen ,  ^ftualt  }u  bfkomfn,  ftd)  ^rolffeflfig  bfarbfQtf,  un^ 

^^aifo  b2ad)tum  ferularf,  tiae  tft  ^fn  mfltltd)f  ^fmalt,  nad)  3U  fruol0fn.    piffn  on^  ^fr-§.il. 
0lftd)fn  frfd)?6dvlif^fn  ufrmanun^fn  vnrt  0cfd)id)tfn  nad) ,  ffttmal  id)  offnlid)  f ifl) ,  m$  id) 
t)0}t)tfn  nit  0laubt  i)fttf ,  oon  jn  0f^ad)t  mfr^fn  fottf,  Vft^o  nun  3U  ^fr  tbat  kommfn, 
DnH  miftool  id)  bi^i)fr  ^fr  malFfn  0fl)an^flt,  l^as  mftn  furnfmf  38  ^fmeinfm  nut3,  mol-   ' 
fart  ^ci  oattf rlantts ,  aud)  3u  aUer  frbfrkfit,  rfd)tfm  0lau|bfn  oit  tifr  marf  0ftftltf^ftt,  nit 

3Omfni0  0f^ifnft  i)abfnn  mcd)tf,  ^arumb  l^ao  aud)  nit  aUfin  nifman^s  0f3i)m  311  fd)fltf, 
fontrfr  oon  nctt,  ^urd)  p^rrman  fo  ^tt  marbfit  pflf0f  mcttf,  be^fuot  on^  0flobt  mfr^f 
mulff.  Vnt  id)  )iod)  oiii  0rc|ff  mtUf  \fit  farbf^  fo  mtt  0fmalt  on  bntnltd)  mi^rr  mid)  0frtd)t 
(^aii  id)  mid)  offrnlid),  on  trurd)  rfd)t  nod)  ift^o  nit  3ufc2d)tf  ^ab  o^tx  mxs)  nitn  btnfur 
in  furftlid)f  l)cff,  nit  ftat  l)(tb  nod)  mftnfn  I)fr2f  onti  frfdntf  tyifnen,    on^  (oit  fum 

3o)iaruon  36  rf^f)  ^as  id)  mtd)  (auft  fd)fuil0  ^fr  Curtifauf ,  tftti  an  aUf  02tfn  oil  ffin^, 
l^if  aud)  0ifft  onti  fiffn  i)abf,  onti  on  ymifti  tn  aUf  mf0  ^i  bapft  ^tenfn  mfr^f)  attfo 
offnlid)f  0fb:aud)S  fntfd)la0f  mu|^,  onti  tas  fflbi^  tiod)  nit  auf)  orrfc^ultiun^  rini0f0 
irtumbs,  id)  0rfd)n)fi0  trr  milTrti^at  fon^'  auf^  ^rioalt  ^rro,  ^ir  in  irr  milflrbf  nit  Uitf 
mc0fn ,  ^it  mal)r!)fi)t  00  jnrn  auf^^r^rbf  mrrtr ,   fo  mil  ^rr  frlbi^f  Utitf  ^fmalt  on  mad)t 

*  cepenint  l..,3.         *■'"*  pont.  or.]  Alcandrum.        *  indicat  5.        ^  aiictor.  7. ..9. 
uhiq.       ^  horrorc  8.9.       ®  priusquam  7...^.       **  siccas /.  2.       *^  cum]  eum  J. 


4  l  0    CXCIII.  CXCIV.  HVTT.  OMNIB.  IN  OERM.4NIA  LIBERI8.  2S.  8EPT.  \b'iO,     CLAaSCHm.  Jf. 

$<i^<Uceat,  cedani  malorum  poteiitise  aiilis,  cedam  conciliis,  cedam  publico:  sed 
ita  ccdan),  ul  interim  tamen  neque  a  veritatis  adsertione,  ad  quam  refcrenda 
omnia  sunt,  neque  a  vendicatione  libertalis  patriae,  pro  qua  mortem  etiara 

5.  i'^.  formidare  non  debeo,  di^cessurus  unquam  sim.     Qua  in  re  cum  occupari 
totis  viribus  multo  ante  proposuerim/  neque  tamen,    cum   pie   hortarer,5 
ut    placide    qiise    obstant    verterenlur,    profecerim,    eo    necessitatis   cogor 
tandem,  ut  non  iam  quajrendi  sint  qui  adserendse  veritatis  et  patriae  liber- 
tatis  vindicandae  authores  mecum  fiant,    sed   qui  vilam  aC  salutem   meam 

§»^.conservent,  invocandi.  Quare  ille  ego  qui  circumspiciebam  paulo  ante, 
ut  essent  qui  laboranti  inter  tot  oppressoro^  Christianae  veritati  opemio 
ferrent,  eiqiie  detergerent  inductum  iam  olim  magno  cum  dedecore  re- 
ligionis  nostrae  fucimi,  ac  istud  excuterent  iugum  quod  pro  suavi  a 
Christo  imposito  ab  antichristis  tyrannis  inductum  est  acerbissimum ,  et 
fopda  e  medio  sublata  servitute  qua  tot  iam  sa^culis  opprimimur  a  Roma- 
nis  pontificibus ,  priscam  repararent  libertalem,  quam  benefice  suis  Clu*i-»5 
stus  dedit,  isti  nimis  iiuMviliter  ademerunt,  crudeliter  laceranint,  pene 
etiam  funditus  deleverunt:  —  ille,  inquam  ,  ego  cui  liaec  et  huiusmodi  paulo 
ante  cordi  fuenmt,  idem  nunc,  ut  vivam  atque  haec  diutius  agere  possim, 
cogor  tot  dausus  insidiis,  tot  agitatus  persecutionibus,   omnium   conslha. 

(ntirpd)(,   au^  ttn  l^cfrn,   au%  gmtini  MfamiunQe,   auft  Un  ftmm,  on  tfffmtlt^tso 
§•  12.  tvanHflm.    3<btt  }ttt  mafTrn  oiU  tc^  ODdjcn,  ^as  td)  \toii  mttUr  jept  ntt  vo  bc3tU0U|  )rr 
oMr^rit  (3U  mric^rr  attr  titng  grjoge  mrrl^r  foftrn)  nod)  aud)  oon  brfd)trmii0  frrtl^rit  tts 
§A''^.  nattxiants  (bt^haibt  td)  aud)  ^rn  tp\f  ntt  fc2d)trn  fol)  jmrr  abtrrtr.    Pos  id)  Mnn  jutuo 
902  langr  mtt  aUr  urrmcgr  ontirrftantrr ,   ^ab  ro  abrr  mtt  frtintltd)tn  orrmanunsr  ^oMen 
ntt  bsingr  mc0rn,  03  Otr  ^tn^,  fo  0ctltd)rr  marbrtt  onO  frri^^rtt  bro  oattrrl&o  rnt^rgr-^ 
frtn,  fid)  in  brr  0ntlid)rit  onO  frtblid)  whiti  &n^rrf ,  fon^'  vrt^r  ^ulrtft  ^obicn  0rncti0(t, 
^ao  id)  nit  aftrin,  nad)  Irutr  mu^  Hrndvr ,  nir  mtr  nir  morbrit  b^int^abr,  on  frrpbett  tts 
ootrrldbs  oo3frd)tr  bcifm,  fono'  aud)  anruffrn,  Hir  mid)  brp  mrinr  Irib  oif^  Irbcn  brbaltrn. 
$.t4.^t(rumb  ttr  id)  003  mit  ^ant^rm  flri^  brtrad)trt  b^tbr,  mir  id)  Iriit  [  brmr^tt,  Oof  ^cr 
Criftrnlid)rn  marbnDt  (^ir  ontrr  fo  oil  003trurKrm  not  Ir^M)  3U  ^iifl  kitmm,  ont  ^tt^ 
frlbi0rnn  ^ir  miffarbr,  tto  mitt  fir  lan^r  3rpt  b&r  nit  on  mrnKiid)r  fd)mad)  onnO  nad)trDl 
onfirrs  ^laubrns  or:plmlyt  0rmrft ,  ab  mufd^rtrn ,  on^  l^as  jod) ,  fo  rtmd  oon  Cbrifto  on- 
ftrrrm  berrrn  fanfft  onH  IroMid)  auf0rlr0t ,  trt^o  oon  brn  an^rjro^tm  0ottrs  miOrrvtrti^m, 
mit  0ro(rrr  bittrrkrot  brfd^mrrlid)  onH  ont:vi0lid)  0rmad)t  ift,  abmhfm  011  aiiff(^ii0r,  ttn 
fibncOrn  onli  rd)an)lid)rn  brjman^k,  to  mit  trutfd^r  Uation  oil  jar  ^iir  ^u:d)  ^ir  94pftr'^^ 
brtran0t  onb  ontrr  trudvt  0rtorft  binlr^trn,  vnt  ioilyr2brad)tm  Xtit  frr^baot,   o^^r  0ot 
frlbs  brn  frinrn  0ant3  miltidilid)  bar  0r0rbm,  abrr  0r)Kid)tr  b&pft,  0ant3  onfreiintlii^  oii 
frrurlid)  brnomrn,  on^rftumlid)  3rrb:od)r,  on^  nabrt  0ant3  au^  0rtU0et  l)<tbm,  Oer  frlbi^ 
id),^omb0rbr  mit  nai^trad)tun0rn ,   ^rtrirbm  ^urd)  or:uol0un0,  mrr^r  ^e^mun^m,  of  ^3 


*  cedem  m.  4.5.  '  vimlic.  7. ..9.  *  di|cessarus  5.  •  paullo  7...9.  ubig. 
"  nostre  /.  nostra  7. 9.  "  opprimur  2...5.  "  iUi  5.  "  agrce  2.  "  clausis 
8. 9.     oninia  cons.  S.  9. 


CXCIII.  CXCIV.  HVTT.OMNlB.INaERMANIALlBERI8.2S.8EPT.  1520.     CLAOSCHR.K.    411 

oniniiim  opera  atque  operam  implorare.     Sed  quo  confugiam?   unile  au.\i-*'^*« 
lium  petam?    Vos  appello,  vos  obteslor,    principes  ac  viri  Germani:    bene 
merilos  eiici,  innocenles  plecli  sinetis?    Ab  ne  facite,    ne  hanc  in  vos  ac- 
^ipite  notam,  ut,  cum  in  extraneos  semper  hospitalis  ante  Germania  fuerit, 

^vos  ui  domesticum  fuisse  uon  henigni  videamini.    atque  hoc  cavete,  ne  si 
vos  me  destitueritis,  necessc  sit  externa  implorare  auxilia,  peregrinam  ef- 
flagitare  opem.    Non  iure  oppugnor,  sed  vi  et  factione  adversariorum  op-5-'®« 
primor;    non  appellat  me  ius  aut  a^quitas,  sed  compelHt  hbidinosus  inimi- 
corum   furor.     Uhi   est  virtus   Germanorum?   uhi  illa    onmibus  nationilius 

lOcognila,  omnihus  populis  decantata  fortitudo  nostra?  Defendite  omnes  unum,  S-*'* 
qui  omnibus  unus  laboravi:    certe  enim  lahor  fuit  ille  meus  fuitque  cona- 
tus;    at  vero  eventus  moderari,  ex  dei  id  voluntate  est,  non  hominis  voto; 
mihi  quidem  pcrinde  periculum  esl  acsi  quod  vestra  caussa  pie  volui,  feli- 
citer  essem  assequutus.     et   iam    enim   essem   in   gratia   Romani  pontiGcis 

i5ego,  nisi  voluissem  in  patria*  commodum  et  publicam  utilitatem  vertere 
quicquid  tot  lahoribus,  tam  dnra  ac  difficili  peregrinatione ,  lot  per  acer- 
hissimos  casus,  in  tanta  fortuna;  adversitate  quo^situm  mihi  et  comparatum 
est;  totvigiles,  oGermani,  noctes,  tot  diurna  nocturnaque  passim  itinera, 
tol  cxhaustos  labores,   tot  perpessas  acerhitales,   tam  despicahilem  tolera- 

td)  beom  lcben  blrpbe,  nn^  foliid^tt  titno  Irnoer  pflr^rn  mcge,  ^rrmd  nm  l)tlf,  rat, 

20iinnlr  bepftQn^  on  36  fd^reoen.    XOo  flil)e  td)  abrr  bin?  T^tt  was  l)il|f  bitte  irt)?  ©ni-5.^5. 
^t0rn  f^ttitn  mnt  0utten  frriin^t  ormrinr  trutfd)r  tlation ,  rud)  fud)  jd)  ann.    <C(id)  bitte 
td),  Woit  jr  lalfen  au^  trepbe  )te  tvol  oer^irnrtrn?  Woii  jr  lalFrh  )ir  t)nfd)uUi0rn  mtt 
getnalt  pepniaen.    Pae  fri)  uirpt  uon  rOd).   tlit  la|frt  von  rud)  fagrn ,  'bas  tr  gr^cn  rpnrm 
bri)mtfd)rn  vnt  iantf^  urrwanten  nit  0Utti0  und  barml)rrt3i0  grfun^en,  fo  Ifodi  aimtg  tit 

25  te(itfd)en ,  ^tQtn  fremb&en  ott  an^  lcnticrn,  fid)  frep  vn\f  milt  er^epgt  l)ab<n?  ^eot  aud) 
^r  t)os,  Mi  ntt   mo  jr  mid)  uerloclfent,  |ct)  be^uiugcn  m^r^c  au^lcnbifd)e  l)il|f  3U  fud)en, 
»11  frembHen  b?i)ftanli  an  36  riijfen.    ?d)  merli  mit  Keinem  red)ten  an(|cfod)ten ,   fon^er^-**- 
^urd)  gcmalt,  vnnli  meni0c  |  mepner  mil^cr  merti0cn  obcrfoUcn.   ^d)  mttti  nit  rcd)tlict)  o^ber 
btUid^er  mci^  erfud)t  fon^cr  mit  mut  miUi^cm  grimm  mcpner  feintc  bctranot.    Wo  tft 

SorcOltd^ept  on  tugent  ^er  teiltfd)e?  Wo  ift  irc  ftcrdv  onnti  manl)cit,  tar  oon  aUe  llat^on 
afte  ocldier  fingen  011  fagen?   ^r  toetlicn  tcutfd)cn,  bcfd)irmet  aUe  cpncn,  ^an  cpner  l)at^*^^' 
oor  od)  aUe  ocarbeptct.    H  iti}0  ui&r  id)  inn  rtt^  B6mifd)en  bifd)ofs  ^cnatcn  mtt  0unft, 
bette  id)  ntt  tocUen  on^erm  oatterlanti  31!  QUt,  an  ^cmcincn  nut3  wcntcn ,  aUcs  tas  id)  mitt 
fo  02o|rcr  arbcpt,  ^n  mcpncm  bdtten  mt  fd^Wiirc  umnticrcn,  turd)  fo  oicl  bittcre  gigenfctt, 

35ont  toi^^nicrtidiept  ^ee  gludvcs  0cfud)t,  ond  crnio^bcn  i)ab,  tar  omb  id)  fo  oil  nad)t  gc- 
ipad)t,  fo  otl  t&0lid)er  oit  nv\d)tlid)cr  rcpfi  tocnt  on  brcit  0ctl)an,  fo  oicl  mu0c  0cl)apt,  fo 
ott*not  erlttten,  epn  fd)mvilid)  onnD  ocn^tlict)  armut  0ctra0en,  oicl  ^arc  im  <Clcn^*omb 


'  apello  J.  ®  me  omLs.  7,.,9.  ^  facionc  5.  **  laboravi:  &  ia  essem.  Certo 
J,  et  simiUtcr  omncs,  .verf /w/^r  Errata  in  3.  rectc:  expunge,  &  iani  essem.  euim] 
,,expunge,  eiiini"  Errata  3.  **  at]  ad  S.9.  ^*  assecutus  2.  adsecutus  7...i?. 
^'  tot  tot  5.      35  0eaiad)t]  %tm\xx  habere  videtur  1,      ^  /Hfit^e  3. 


^     » 


412      CXCIII.  CXCIV.  HVTT.  OMNIB.  IN  GERMANIA  LIBERIS.  2«l.  8EPT.  1520.      CLAGSCHR.  Jf. 

9.18.  tam  paiipertateni ,  tot  annornin  exilinin,  qnoil  in  flore  a>talis  pertuli.  At 
suasit  hoc  veritatis  stndiuin,  snasit  patria;  amor.  Qno  miiius  haiic  sinite 
officii  impensam  perire  milii:    fructum  lahoris  ferre  Hceat,  vel  idcirco,  nt 

5. 19.  heneficinm  agnovisse   videamini.     Nondiim   accusator  fnit,   nondum   festis: 
non  vocor  ad  iudicium,  non  crimen  iinputatnr;    tantum  ad  pnenam  rapior,s 
ad  suppHcium  deposcor:    sinitis  indemnatum,  indicta  caussa  occidi?  et  cum 
gladios  Germania  et  laqueos  haheat,  quihus  sontes  pnniantnr,  Romae  sinitis 

5.20.  occidi?    Si  accusahor,  e  vohis  unus  indicet  iUe   coinmunis  princeps  Caro- 
lus;    si  convincar,   hic   occidi   detur.     Non  fiigio  iudicinm:    in  medio  ve- 
strum  confideuter  versor:    tantum  vim  fieri   ne  permittite,   salteni   oh  id,  to 
ne,  si   innocens  peream  istorum  violenlia,   aliquando  in  mortuum  fingant 

5.2i.crimen:  hanc  ne  sinite  generi  meo  lahem  adspergi,  si  me  utcunque  tra- 
ctari  parum  refert;  hoc  pro  me  effirti  a*talc?  parentes  oranl,  hoc  attoniti 
rei  insuetudine  adolescentes  fratres  deprecantur;  hoc  tota  vos  cognatio, 
innnmerahihs  amicornm  grex,  tot  doctissimi  homines,   tot  generosi  proce-is 

S.  18. 9(3O0en ,  mt  ^as  fdbi0  oUre  tn  ^rr  bfften  ^ept,  onl»  mepnen  bluen^en  ^oren.  |lltd)  ^aben 
ober  f)Uitt  ^er  nmrbept,  un  Iteb  meines  ooterlan^d  3u  tnen  0e3O0en.  Pefter  je  mer  folt  jr 
mid)  0etl)aner  ^inft  ^enieffen  la|fen.  Vnt)  bite,  jr  tii6Uet  mtd)  fru(l)t  mepnrr  arbept  en- 
pfaben  la|fen,  oUe^n  l^orumbf  uf  itM  tr  0efel)en  mei^  mepn  fleQ|$,on^  ^tnft  erkon^t  ^a- 

S.io.benn.  ^o  ift  ie  erb&rmlic^  3u  b^r^Hf  ^3  i<^f  n^ie  ifol  tni4  nod)  npmonte  bekla0t,  n9-20 
mont9  t)ber3eu0et  Ijot,  oo2  keinen  rtc^ter  ^efo^Hert  btn,  unn^  mtr  npe  ketne  mtlTetot  ouf 
0ele0t  ift ,  oUetn  }u  petnlii^er  ftmff  0QO0en ,  nn^  onerfo^^ert  eint^ee  rec^ttns  3ii  rftm  tot 
0ebeQfd)en  wtrtft  mtf  mtl  eud)  npmer  fu0en,  mid)  iinu62t)crt,  on  ontmort,  vntf  fon^er 
urtepl  ert6ten  laffen,  tc^  0efc^u)ei)0,  1100,  u)ie  mol  liot^  in  teutff^e  lon^en  0ertd)t  uii  reibt 
tft,  tftt  ubeltot,  ole  l^ie  j4)  oV  |  etn  onter  betrtbe  b^te,  3u  ftraffen,  un  tc^  ketn  red)t  nie25 
0eflO0en  bin,  uber  troo  oUe6  3U  fpott  utt  t)erad)tun0  l^tfer  Hotton,  bep  etner  frembHr  ^ber- 

§.  20.  kett  \)\tn  0ert(|)t  mer^e  folt.  gierumb  noc^ ,  mie  oUu^e^e  U02  metn  be^er  unn^  bitt  on  efi^, 
Wo  pemont  meines  fc^utbes  o^er  ti)un0  bef4)U)er^e  tru0 ,  uii  mic^  ^efbolbeH  klo^es  ntt  er- 
lolfen  m6d)te,  tr  uiolt  oerfc^affen  micl)  von  l^em  felbt^e  U02  meinem  naturlt(i)e,  eini^en  un) 
unfer  oUer  Iftntn  U.  #.  /Ht.  oo20enommen,  uii  ntt  alfo  mtt  ^euKilt  untr  on  vt^  oer-so 
k£u:t3t  wttrfii  3UU0?  m  utit  tfto  lotUe,  tos  nit  meine  fetnd,  ob  fie  mt4)f  tfo  0Ott  do:  fep, 
trem  miUe  un)  furneme  nocl),  umb2&(l)ten,  (ibeltbot  o\f'  lofter  nod)  mepne  tol»  uf  nticl) 

$.21.  erti(l)te.  Vno  ob  ir  meinetl)albe  nt(l)t3  tt)un  o^er  laffen,  fo  m6lt  tfod^  metnes  0ef(t)le(l)tes, 
o^er  fre(intf(l)afft  birinn  uerf(t)one,  Ms  nit  ^en  felbi^en  ^ife  madiel  uii  befletkuns  mer»e 
an0el)an0e.  Pas  bttte  tu^  3U0leid)  mit  mtr:  unmtl)&ni0(lt(t)  fleljelr  metn  ormt  alten35 
Hotter  uno  /Hutter,  meine  tun^en  betrubten  pauter,  aUes  mein  0ef(^le(l)t  unl»  fruntfd)oft, 
etn  0ro|re  f(l)ar  Her  jl)ene,  tfit  mir  eere  un^  0Uts  0unne,  utl  0elerter  lefit,  utl  etiler  Hitter 
un^  kne(t)t.    ^o  ermone  i^  tixd)  uieiter,  l)ob  t(t)  pe  ^utd^  meine  f(^2i|ft,  0emetner  tefitf^e 

^  cxail.  7. ..9.  pcrciili  1.  pcriculi  5.  ^  impudatur  5.  ^  puniantnr  5.  ^  c 
omis.  J.7...9.  ^^  nc]  non  S.9.  **  aliqiuado  3.  iingan.  crimcn.  3.  "  uiicunq^  3. 
*^  Pefto  mt\)t  3.  »9  uf  ornis.  3.  «  ols]  os  1.  ob  3.  ««  ^efloben  3.  "  uor]  uon  J. 
3^  frefiutf(l)afft  i. 


CXClII.CXClV'.nVTT.  OMNIB.IN  OERMANIA  tinKlll8.28.  8EPT.  1520.     CLAGSCHR.JC.      413 

res  orant  et  ol)testanliir.     Si  gloriae  veslrae  consului,  Gerniani,  vos  ne  fa- $.2?. 
niam  negligite  meani;    si  laudis  vestr»  operator   fui,   vobis  erunma   mea 
rur<e  sit;    si   vestrum   honorem   ampliGcavi,    vos  meam    incoiumitatem   ne 
cleserite.     Egone  hinc  divellar  infehx ,  ah  hac  terra  qna^  me  natum  excepit, 

5  hoc  cu'lo  quod  aiuit,   his   hominibus  quorum   tam  suavis.  consuetudo  est? 
hos  ego  focos,  has  aras  deseram?   neque  iu  exilium  iho,  ut  misere  vivam, 
sed  ad  immane  supplicium,  ut  turpissime  peream,  ahripiar?    Este  auxiho,  $.23. 
populares,   ferte  opem,   ne  vincuia  sinite  indui  mihi  (|ui  repeiiere  a  vohis 
ea  conatus  sum!    corroboratam  quidem  multa  vetustate  licentiam  in  meam 

lotamen  perniciem  exire  ne  patiamini!   Officii  prajmium  a  volns  repeto,  etianH.24. 
beneficii  debitum:   propulsate  externam  viin  a  populari,  ab  eo  qui  de  vobis 
beiie   meritus  est,   qui  si    noxius  est,   in  vobis  puniri  sustinet:    non  libet 
acciisare,  occidere  Ucet?   ciimque  ipaguie  mihi  honestatis  consciiis  sini,  de 
milla  unqiiain  turpitudine  reiis  fueriin,  petor  veneno,  petor  gladio,  et  Ro- 

i^^mam  protrahor,  ne  quoruiii  hiec  mentes  cogitant,  eorum  ocuU  voluptate 
se  sua  fraudenl.     Quis  veslrum  adeo  diirus,    adeo  est  adamantinus,   iit  eis.2s. 

Hatton  tob  0cfc^afft,  tr  tuclt  cud)  toA^  auc^  mctn  0rrud)t  bruol^e  lafTrn  fcin.    S<tb  tc^  9r$.22. 
unfrrs  uattrrlanlis  p^rt^  ^rtDfircKct ,  tr  iDoUrnt  ruc^  liod)  ilbrr  mrin  anfr(|)tr  rrbarmr.    $ab 
tc^  pr  ruiorrr  rrr  ^rturitrrt,  fo  tucUrt  toci)  i)ct3  mrin  ^cil  ntt  orrla|frn.    %o\x  ici)  oon  ruc^ 

20  abgrtrrnnrt  tin)  ^rrilfrn  tvcrtr?  00  tifrr  rrlirn,  (tr  mic^  in  mrinrr  ^rbiirt  rmpfangrn, 
^uft  ttvx  lufft,  ttx  mt(i)  rrnrrrt,  oon  ^tfrn  lr(itrn,  iirrrn  tci)  fo  gar .  frci1ntlic|)  %tmnti 
bab?  mrin  o&ttrrltcl)  |  tiionung  urrla|fcn?  Hic  l)cimif(l)c  l)rttftatt  un^  altar,  unnt  nit  lirr 
0cftalt,  lias  tcl)  in9  cUcn)  0cl)c,  to  fclbft  armfcli^klici)  3U  Irbrn,  fontrr  3U  rtncr  gran*- 
famrn  martrr,  fc^antltci)  alDo  3U  ftrrbr,  abgcnomtnrn  m  ucrrudvt  u)cr)r,  IJclfft  aUc  from- 

2:>mcn  tciitfc^rn.    Crbaltrt  'Otn  brtrangtr  unt  gcncttgtr,  unb  la^t  ntt  btn^cn  mtci),  ttx  )itrS.23. 
^&pftltc^r  banlir  bftb  uon  ruc^  3irl)cn  u)6Ucn.    Ob  f(i)on  mctncr  fcintr  un^imlici^rr  ^rnialt, 
non  rtuio  uil  jal)rrn  l)cr  in  ctncn  grolfcn  mi|b:auc|)  ift  kommcn,  lias  lalfrt  mtr  iioc^  ntt 
an  mrinr  irbr  \&0t.    ^ci)  rrmanr  cuci)  mcincs  ticnftcs.   li'  utlci(|)t  ctnrs  lonrs  mrrt,  mrinrr  $.24. 
moltnt  utn  ^ir  x^  mili'0citu0  3iiucrl)offcn.  *  rntf(^iit3t  mt(^  {o\  mo  ftrafli(^  rrkdt  m&r, 

30  bttttfl)  unD'  ruc^  folt  0rftraft  nicr^r)  0r0r  rim  nf^lrnti0r  ma(^t ,  als  lanlis  Iriit  al9  tir 
umb  iirrrn  .niiUr  i(l)  rtnias  0rtl)on  bftb,  mt^rr  rtnrn  t)n0rburli(^rn ,  unfo2mli(^rn  mutuitUrn 
nnnii  0rnialtfamm.  Pann  mir  ^r  btUi(l)rr  folt  0rburrn,  ^lff  unH  rrttun^  umb  tix&^yrx  rr- 
mrrbcn,  bann  mcincn  niitcrmrrtt^r  mi(^  311  rrthrn  0C3tmr  tOir  biUid)  ma0  ^ann  0ra(^t 
mrr^r,  tas,  mir  mol  i(i)  ntr  kctnc9  laftrre,  krtnrr  f(|)ant  o^rr  libcltbat  0cf(|)ulbt0ct ,  nn 

35  1(4  l^fin  unccr  olirr  laftrr  (on  riim  3U  rctcn)  uon  mir  mril^,  tmof^  mir  (als  \f^  ^rmar- 
nrt)  mtt  0tfft  nad)  0rftalt,  mtt  majfrn  nn^  0rmrrr  3U0rfrt3t  mtrt!  un(  fo2)rrr  mi(4  0rn 
%om ,  uff  ^as  trrrn  ^txiyi  mtt  0ramf(i)afft  0r0rn  mir  rrbit^i^rt ,  trr  au0r  rtnr  luft  f(i)afe 
mc0r.    ^ft  prmant  alfo  nnbarmbrrt^i^ ,  alfo  mtt  lirmdt  urrl)rrtrt,  ^13  J)t  iiffrs  mrin  trubfal§.25. 


*  aprumna  7...!?.        *  inf(i?lix  2.        *  \\\s  omis.  8.9,        honiinibns  <#.        **  finite  5. 
"  qni  omis.  8.9.        *'  Ciinq^  1...3,       Quumque  7.         Quamquo  8.9.         **  adaman- 


414    CXCIII.  CXCIV.  BVTT.  OMH IB.  IM  OERMAHIA  LIBBRI8.28.  8EPT.  I&20.    CLAOSCBE.  H. 

noii  lachrymas  exprimat  ha^c  misoria?  Tii  Christe,  qiii  omnia  intiieris, 
viiidices  ad  hanc  caLamitatem  ocnlos  diri^r!  At  vos,  o  Germaiii,  defendile 
vestrnm  civem,  derendite.iimocentem,  imiversi  quidem  pro  iino.  sed  coni- 

$.io.  inuni  tameii  oinnium  caussa  dimicantes!   Ail  obsciire  prievidetis  iam  qnihiis 
ex  meo  siipplicio  quale  praMudiciiim  sit  futurnm?    Atque  igitur  ne  lon^ius^ 
serpere  exemphim  praecavete !    mea  calamitas  vestrum  pericnhim  est ,  iiienm 
exitium  vestra  captivitas:    aperite  oculos,  Germani,  et  cognoscite  iihi  ver- 

$.37.  semiiii   et   cpio   deducti   sitis!    Non  accusor  qiiod  male  vixerim,   sed  qucNl 
hene  senserim,   oh  id  vero  pleetor;   non  citor  reus  quml  aliquein  Iseseriiii. 
sed   quod   la*sos  multos  vindicarc  voluerim ,   supplicio  deposcor.     iieino  in  lo 
Hnfteno  ciilpat  qnod  ahcui  viin  fecerit,  sed  <|uod  vim  veritati  factani  opliina 

$.28.  lide  propulsare  conatus  sit.  Ergo  non  crimen  meiim  est  quml  no^-um  ali- 
qiiod  hic  inceiidiiim  excilaverim,  sed.hene  merituni  quod  vetiis  hoc  Ro- 
niaiire  avaritias  niinc  demum  quando  in  puhlicam  perniciem  longissime 
latissimeque  divagatur,  restingiicre  sum  adgressiis:  nulla  turpitndo  ohii-i5 
citiir,  sed  sumiiia  honestas  imputatur;  nemo  mihi  honiis  invidet,  tantnm 
oderiiiit  mali:  Vestram  lidem,  Ciermaiii,  vestram  integritatem !  prohihete 
iniuria  vincere  eos  qui  iiire  certare  nolueruiit,  nec  ah  illis  ferte  quod 
opprimar,   qui  ne   vos  oppriinerent,    ipse   me   interposiii,   ineam  vitam  in 

ntt  3U  wttne  brtvrgtf   O  aUmrd^tigrr  0Ott,  t'  altr  ttng  n^^ftf   viclft  ttmt  rrfi)turrti|r  ?o 
au0rn,  (ibrr  tifrn  iamrr  tnrn^r.    Vnt  tr  trutfd^r  tnolt  mt4),  ruirrn  ia^ma,  uii  ti  on- 
f(^ul)it0r  t)0?frd)trn  |  attr  omb  rtns  mittr  Krirgrtr,  fritmol  aud)  Htfr  fad)  n^  att  in  grmrin 

$.26.  antrtft,  Xtan  tft  ntt  tn  giitr  fd)rin,  tnas  nad)urtrtl  auf^  mrtnrr  urr^unQ  uolgr  mcgr, 
^trrutn  tirr^utrt,  ^3  Htfrs  brtfpil  ntt  mritrr  brp  t)d)  tnwurt^rlr.  ^r  lyabt  ab  mrinrr  orr- 
trrbtig  farl^r  3U  ^ruKirtrn,  uii  auft  mrtnrm  to^  ool0rt  rmrr  grfmdinfi^.    ^but  auf  efiinrrr  2» 

$.27.  au0rn,  un^  rrkrnrt,  nio  tr  frpt,  unD  mobtm  tr  grfurt  mrr^rn.  ^an  fc^uitiQt  mti^  nit, 
}Mis  tc^  Jibrl  drlrbt,  funlirr  liundirt  mic^,  umb  (ae  it^  moigrmrtnrt,  3u  ftrafrn.  jf^'iprrt 
ntt  al0  l^rttr  id)  rinrn  mrnfd^rn  grlrt^rt  iiO20rnommr ,  font'  um  ^3  id)  uii  orrlrt^tm  3ubilf 
Kommrn,  an  ^ir  martrr  on)  ^rn  to^  0r3O0rn.  Hirmant  cla0t  iibrr  j^uttrn,  Itat  tr  jrmdt 
mit  0rnxilt  brgrgnrt  frp,  fontrr  Kumpt  jm  3U  fd^alim,  tas  tx  ttt  orrguNiltitc^ftrn  mar^ritso 

$.2S.3&i)tlf  Kommrn.  fo  iiarf  man  mir  nit^tir  fd)ul)  grbm,  tas  tc^  rin  niitoro  frmr  ^ab  an- 
3intm  mcttrn,  fun^rr  tft  mar,  oti  mag  mir  fur  rin  moltbat  grrrd^nrt  mrrtr,  Mo  id)  ttn 
wtit  om  fid)  b?rnrn)m  flammm  nrs  ^ronifc^r  grot^re,  trr  fid)  pr  imgrr  pr  mrr  ort^t  311 
0rmrinrr  ort^rrbug  au^b?ritrt,  ^ab  311  Irfc^m  on^rrftanlir.  /Btr  mtrt  Krtn  mi^b<in)iun0 
3ti0rmrfrrn,  font'  mu^  ^rr  rrbrrKrit  mtgritrn,  Krin  frummrr  tft  mir  abgfinftig,  fontrrss 
balfrn  mid)  ^ir  bcfm.  <D  tram,  0laub,  011  rrDltc^rtt  attrr  ^riltfi^m,  orr^rn^rt  nit  Uls 
mtt  grmalt  ilbrr  loin^rn,  tir  mit  rrd)t  ntt  f^abtn  mcttrn  frc^tr.  falftnt  mit^Hir  nit  ontrr- 
trudirn,  )mr  id),%f  ^as  fir^ruc^  attr  nit  on^rrtrudvtm ,  mtc^  rntgrgrn  ^rfrt^t,  on^  tn 

*  laclirimas  2.  iRcrimas  7.  lacrymas  ^.9.  *  vindices,  ad  2.  '  vestmm  ... 
defemlito  omix.  7. ..9.  **  peniitiem  i.  *^  sim  7.^.9.  ^  orrgmaitigftcn  3.  ^••"  an- 
^anom  2,      24  jemrinrr]  mrinrr  3.      itf^tn]  brfrbr  i.      "  ©  trru  3. 


CXCIII.  CXCIV.  HVTT.  OMNIB.  IN  GERMANIA  LIBKRIS.  25*.  SEPT.  1520.     CLAOBCHR.  IC.    415 

discrinieu  conieci!    Sed  quid  haec  ego  coinmcinoro  ?    date  lioc   iiHlii,   quodS.'**9. 
negalum  adhuc  nemini  est,   ut  siquis  arcusel,   dicere  caussam  mihi  meam 
liceat:  vetus  hoc  est  el  intime  insitum  Germanorum  consuetudini ,  indenina- 
tum  indicta  caussa  occidere  nnfninem,   etiam  ex  iuflnMs,   neque   ahter  pu-     . 

.&nire;    omnihus  iudicium  datur,  de  omnihus  sententia  fertur:   ne  hoc  mihi 
negate    quod   postremae  conditionis  homiuibus   datur,   quod  despectissinms 
qnisque   ohtinet.     Certe   profecto   si   dicenda   caussa   sit,    vicero;    si  vi  ac$.30. 
violentia  decertandum,  in  voliis  ut  phirimum  situm  est,  quahs  futnrus  sim : 
nam  si  vos  defenditis,   saha  res  est;    sin  deseritis,   periculum  (piidem  in- 

loerit,    ego   tamen  conscientia    fretus    non   desperaho:    equidem  in  domino$.3i. 
speraW,  et  eripiet  me,  ne  quando  rapiat  Decimus  Leo  animam  meam ,  dum 
non  est  qui  redimat,  neque  qui  salvum  faciat:    iam  enim  'circumdedernnt 
,me  canes  nudti,  et  concdium  mahgnantium  ohsedit  me*;   'susceperunt  me 
,sicut  leo  paratus  ad  pra^dam',  sed  'aveilet  deus  mala  inimicis  meis,  et  ui 

i5,veritate  sua  disperdet  illos',   quoniam   ipse   hherahit  me  de  laqueo  venan- 
tiuni  Curtisanorum   et  a  verho  Letmis  Decimi  aspero:    furit  is  cpiidem  et§.32. 
stimulo  cupiditatis  suaj  praeceps  fertur,  sed  ita  longe  abest,  ut  ah  eo  tutus 
esse  possim.     rehquum  a  (airtisanis  pericuhm)   est,   Germani:    hi  instant, 

f&rli(^nt  txgthi  l^aK.   Dn^.lias  id)  tnd^  wti^ur  nid)t0  (rmnnr,  fo  lafTet  mid)  t^o&^^  ^as  no2§.29. 

^oKrpnrm  nir  orrfa0t,  omb  rud)  rrturrbrnn,  ^as  td),  ob  mtd)  prmant  brfag,  3u  orri^e}  vn 
antmurt  kommr  |  m^gr.  €i  ift  rtn  altr  grtuobrtt,  vti^  ttrff  tn  ^rr  trutfd)rn  ^rbmird)  rr- 
niad)frn,  vnbrfc^ultiatr ,  tinurranttourt ,  un^  on  tjnrtl,  Krinrn  mrnfd)rn  aud)  oon  lirn 
mtnftrn  3U  lictrn,  oHrr  aud)  of  an^rrr  wtif^  38  ftrafrn,  rinrm  prlirn  mirt  0rnd)t  grfrlfrn, 
nno  tirtril  rrKrnnt.    Htt  mrgrrrt  mir,  ttas  man  rtnrm  frwl)trtrn  orrount,  bas  allrn  armr 

25Knr4)trn  mtlirrfarrn  mag.    On  ^mrifrl,  mag  td)  voi  rinrm '0rburlid)r  rid)trr  3U  anttDurt  S.30. 
Kommrn,  tc^  turrli  iibrrtDinlir.    ^ol  td)  abrr  mit  gruKilt  trnt  mad)t  Krirgrn,  fo  btn  td)  utt 
brffrr  ntt,  ^arf  tr  mtd)  \)abi  molt,  tDtrmol  ic^  lirr  (tDo  riitDrr  btlf  drmi^)  on  fo:(^t  bin, 
wtttf  tan  nod)t  ntt,  ob  td)  fc^on  oon  rud)  prrlaffrn,  in  farl)r  grfrt^t,  au^  nrrtrutum 
mrtnrs  armilTms,  uo^^aam,  liaii  td)  l)offr  3U  0ott,  Dnu  rr  mirt  mic^  rrlcfm.    nff  tas  ntti3i. 

3oald  rtn  Qrimmigrr  Iro  mrtn  frrl  urr^udir  m  ntt  ^rmat  frtn  milr^r  l^rr  mid)  rrttrt.  flli^ 
l)abm  nmbgrbm  Dil  i)unlir,  Dnli  trr  ralit  hb^  mtUigrr  Irut,  bftt  mtd)  brlrgrrt.  ^tr  nmrtrn 
nf  mrtnr  frrl,  als  rtn  Iro  brrrit  311  Hrm  raub.  ^brr  ^ot  mirt  abmrlim  allrs  fibrl  3U 
mrtnm  frtntrn,  vnt  in  frtnrr  ^ctltd^rn  nmrl^rtt,  tDtrt  rr  ftr  ^rrftrrmm.  Pann  rr  mirt 
mtd)  rrlcfm  auf^  )m  ftridvrn  trr  taamlim  Curttfanm,  un^  uon  lirm  fd)ar|fm  mon,  trs 

35bapftrs  j^ronts.    Prr  frlbtd  mtrt  prt^o  ilbrr  mii^,  Wb  ^urd)  b^rnrnbr  anrrtt^und  frinrrS.32. 
brgtr,  mtrt  rr  DngrftfimmigKlic^  grgrn  mtr  Bt\)tt}t  Dn)  grtribr.    ^ft  abrr  fo  mrpt  do  l)iii, 
^as  i<4  t)iUrid)t  frtnrt  ^albr  tn  ftd)rrl)rit  uivkr.    girrumb  mtr  ttfrr  3rit  aUrin  Dor  lir  €ur- 
ttfanr,  mtt  an^rrn  ^ro  papftro  an\)tnQtr,  tm  trutfc^m  lanli,  far\)t  ^tiftat.    litr  frlbtgr 
(al0  id)  0ut  milfrn  l)ab)  ntt  nad)  lajfrn,  fon^rr  auft  fc^mrrt^m  irrr  liurd)  mtc^  angrfoc^tr 

40  nn  nrr^tn)'trn  pmrtidvr,  fu|(i)r  fir  votQ,  mic^  3U  orruolflr.    ^trmol  nun  on  ^mrifrl  irrm 


»0.»«  cf.  VHiiim.  XXI.9.     1«  repiat  8.9.      ^*  circumdcd.]  Psalm.  XXI.  17.      »  g„. 
Bceper.]  Psalm.  XVI.  12.      ^*  avertct ...  illos]  cf.  Psalm.  LIII.  7.     ^****  venantinm  2, 


416     CXCIII.  CXCIV.  UVTT.  OMNIB.  IN  OERliAMIA  LIBBRI8. 28.  8EPT.  1520.     CLAOSCRR.  H. 

lii  iirgent;    quibus  ctsi  iratiis  est  deus,   tameu  obsistere   vos   decet,   iiam 

$.33.  suoruin  inanu  inipios  punit  deus.     prius  inisere  divexanint  lianc  natioiiein ; 

iiunc  perniciem  moliuntur,   eis  pivTsertim   quos  mysteriuni   suuin   prodere 

.    vident.     Quod  fereti»,   Germani,   iieque  vos^buic   rurentiiim   bbidini  oppo- 

netis?    Atque  ut  plane  intelligatis  a  quibus  insidias  mihi  iiant,  hi  sunt  qui-  i^- 

bus  autboribus  quibusque  ministris  e^i  fiunt  quse  ego  uisi  reprebendisseiii, 

$.34.  iani  salvus  essem.  si  laudassem,  etiam  beatus.     bi  ut  compiietur  nove  cot- 

tidie  patria  baec,   adiiimento  sunt,   consiiium  daiit,   opem  advertimt.  impii 

(Airtisani,  delestabiles  Symoniaci,   qui  istain  miscent  abominabilem  pubbce 

praxim,   qiia   Cbristo   illuditur,   veritati  fiicus   fit;    Germaniie  non   tantiim  lo 

(piaiido  iii   pecimias   eius   et   possessiones   impetiis  istiiic  fit,    detriiiientiini 

adfertur,  sed  populi  etiam  mores  pessimis  inductis  ab  urbe  Roma  exeinplis 

S.3'>.  depravantur:    ab   ipsis  enim  sunt  istiusmodi   malorum   caiiss<e,    qui   cuin 

taiito  suo  commodo  ministri  siiit  Romani  pontitlcis ,  boc  faciunt  posse  illuiu 

a  quo  longissime  alioquin  aberat;    borum  opera  fit,    iit  regnet  .siiperstitio.  Ij 

vera  exulet  pietas;    bi  animarunt  Homanos  pontifices   iu   tantum,   ut   coii- 

stitutiouibus  ad  lucri  sui  intuituin  latis  evangelic^m  abolere  magna  ex  |>arte 

hbftn  itbe  nad),  flott  ftibi  fibrr  fir  er^csnrt  tft,  fo  tDtlliod)  auc^  flrburrn ,  fir  mrini tl^albrn 
anrr)  mt  rad)  nit  3U  rrlaffm.  Pann  turc^  ttr  l^rnlirlirr  frtnrn  ftraft  gott  }f\t  iibrltb&trr. 

$.33.  t)03mal0  l^abrn  fir  trutfd)  tlatto  rrbrrmltd)  timb0rtrtbr.  prt^o  bmdirn  ftr,  attr  ^tr  irrso 
brimltd)rtt  offmbarrt  babr,  3U  orrlirrbrn.  tPoltrn  ^as  ^ir  trutfd)r  Irtlirn:  ^oit  ntt  trrnt 
fo  ^od^ftxti^e  mutmillm  entQtQi  0rtad)t  inrrtrn :  Vnt  ^as  tr  rrd)t  urrftan^t  Ijabr  wet  mti^ 
t)rruol0r,  t)n)i  mtr  nac^ftrllr:  liae  frtnli  ^tr  U}fad)rr  fttfftrr  mt  l^antiex  attrr  Hrr  Hini, 
^tr,  nio  von  mir  in  mrtnm . bud)rrn  tinb  grfc^Mftrn  ntt  ^rftrafft  m  0rfci)Oitrn  mrrrn, 
m6(t)t  ic^  fonurr  anfrci)trn  on^  mtgrltnul^  blrtbm,  b^tr  tct)  ftr  abrr  grlobt,  mrr  tcl)  frlt|  25 

$.34. 0rma(t)t.  pifr  krrrn  attrn  flrt^  an,  grbrn  bilf  ^att,  furf(t)ub  tinn)  fiirtrrnuft  ttax  yu,  ^s 
trfitfct)  lanl^t  pr  mrr  unli  mrr,  uon  ^rn  tlomantftm  brraubrt  nnV  ^tfd^unti  mrrbr.  ^ct) 
mrinr  l^ir  untrrmm  Curttfanm,  ^ir  orrflu(i)tr  l^pmonrifc^m  Krt^rr,  }f\t  rtn  nrrba^tr, 
f(i)an)tli(t)r ,  U\ftrtt0r  p^acttdv  tn  0rb?auc^  \)abi  bm(l)t,  Mrauf^  0ott  0rfd)m&ci)t  011  orrfpottrt, 
"Oit  loarl^rtt  urrbUnlit,  trutfc^  Hatton  ntt  aUrin  turci)  abnrmung  un  brraubung  txes  grl^rsso 
utt  3rttlt(i)rr  flutrr  brf(i)i\ti0t ,  fono*  au(i)  ttuxti^  bcfi  rrrmprl  mtt  brifptl,  fo  ftr  no  Hom 

$.35.brrau^  b>in0rn,  an  0rmrtnrn  ftttr  urrkrrt  mt  0rrr0rrt  mtrt.  j^aii  fritmal  ftr  alt  iitmrr, 
an^xid^ttx ,  on^  f(^affnrr  l^ro  papfts  jm  3U  lir  iinbitti(t)rn  itbrrf(i)mrndilid)rn  0rmalt ,  Itax  }u 
tx  an  ir  furf(t)ub  nir  Kommrn  m&r,  t)rrbol|fm,  l)<tbr  fir  ottrn  b6frn  \)tntii  ontf  wtftn 
mfad)  0rbrn.  Purc^)  ttfrr  flrtft  rr^irrt  trr  abrrglaub  un  blribt  hie  woit^  gottrt  rrr  au^r-35 
f(^lo|frn  I  Pur(i)  t\ft  ftititt  liir  bvipft  liobtrn  br^rrt^i^rt  woAi  ttM  fir  ttr  nmrbalfttg  ettan^e- 
ltf(t)m  0rf(^:itft ,  liro  mrrtrtls  urrtrudvt ,  uri  ttiid^t  Qtftt^  attrtn  3U  trr  0rmtti  mh  eifii  nut3 


^  auctor.  iihiq.  7. ,.9,  ^  Simon.  7„.0,  Iftnm  i.  ^^  Gcrmauise  2.  "  isthinc  S. 
**  inductis  omis.  8.9.  ^^  ipsiusmodi  8.9.  '^  vero  5.  exsulet  7.. .9.  **  natt)] 
rad)  J.  "  0r^a(i)t]  Alniim  gttxad^t  "  marrn  3.  *'^  abrr]  rbm  3,  «»  3rttltcl)rr]  ^rit- 
lic^icn  3.      5«  iHann]  Jilrnn  3.      '*  Htfrr]  ^irfrn  3,      "  nrrtrudit  =  untctbtilcft 


CXCUI.  CXtlV.  UVTT.  OIINIB.  IK  GERMANlA  LlBEftlS.  2S.  SEPT.  1420.     CLAOSCHR.  J(.     417 

doclrinam  adgressi  siiit ;   hi  illam  aluul  Romanam  voraginem ,  illum  pascuut 
insatiabilem   istic  gurgulionem,   qui   patrimonia   liic  nostra  devorans   banc 
illinc  revomit  morum  perniciem.     atque  hi  effecerunt,  ut  hunc  ilU  nationis.36. 
huic  laqueum  induerint,   quem  vereor  ne  haud  solvatis  nisi  destructis  his, 

sne  haud  nisi  aboleantur  hi,  enodetis;  hi  sunt  quasi  quidam  in  patria;  ma- 
him  nati  iHices;    hi  Romana3  mensa^  aucupes,   qui  quod  Roma  voret,  ca- 
piunt;   et  capiunt  tam  nimis  multum  quam  non  satiatur  illa  voraudo.    Ape-$.37. 
rite  oculos,  Germani,  et  videte  qui  vos   hic  dispoiient,   (pii   apud   exteros 
iiifament,   pmnisque  vobis  malae  fortun.e,    omnis  depravati  status  authores 

losint.     atque   ecce   vobis   sceleratos  iudulgeutiarum    mercatores,    sacrilegos 
gratiarum,  dispensationum ,  absolutimium  et  omnis  generis   bullarum  insti- 
tores,  qui  sacrarum  rerum  mercatum  in  ecclcsia  dei  instituerunt,  cum  pro- 
phanarum  iiie  emptores  et  venditores  tempio  olim  eiecerit;  qui  istas  archi- $.  ss. 
tectant  fraudes,  illas  conchuiant  dolos,  undc  hjec  est  servitus,  hipc  nationis 

i&huius  captivitas;    qui  me  impeditum  reddiderunt,  in  has  \urbas,   hanc  in- 

quietudinem  coniecerunt;   qui  hoc  mihi  discrimen,  hoc  periculum  concilia- 

.runt,  haud  aliam  ob  caussam,  quam  quia  suas  arles  prodidi,  crimina  de- 

texi,  rapinis  obstiti,  grassatur<£  impedimentum  attuH,  quoniamque  per  me 

quadam  ex  parte  eflectum  est,  ut  nonnihii  ipsorum  dccesserit  lucro,  Aerae 

30btfd):ibm  l^abm.     pife  ht}tn  Iftn  Hcmtfd^it  0cltfd)lun(t ,    vt(t  fprtfm  lim  onrrfattUd^m 
geit^iDom,  tKX  t)U  nnfrre  v&terlic^r  guter  oerfd)ltnM,  mt  oo  )02tl)er  ipi^erum  uon  jm 
fpe^et  3erft62un0  0Uter  fttte.    pife  \)(ibi  es  ttt\)\n  b2ad)t,  tas  uno  tu  P&pft  etne  ftridi^.ae. 
angelegt,  ten  lotr  (fte  mcxttn  ttan  au^Qeretltet)  nttiter  auffkniipffen  m6(|en.    pifeo  fetnH 
txt  bbftn  anrettier,  }u  fd)a)en  l^es  oatterldts  0ebo2e.    lit^  fein)  ^es  llcmtfd)e  ttfd)es  metlp 

25lefit,  ^te  fiir  un  fur  )ier  felbide  frefferet  311  ja0e.    Dn  nit  mtnli'  taoe  fte  3uutl,  Mtt  aud) 
Hdm  fold)er  )tn0  unerf&tlic^  tft.    gterumb  t^unli  auf  ewere  aufe  ir  teutfc^e,  mt  fe(t)t§.37. 
iper  eud)  bi^  beraub,  tui  in  fremten  lante  3U  na(t)re)  b}in0e,  x>on  wtm  tr  am  metnftm 
fi^^e,  na(^tt)etl,  un)  emers  ftaots  ergernuft  i)abt.    tlempt  nmr  ter  fc^aldvbafti^e  aplaft- 
Kremer  )er  fd)e)ltd)e  Kaufflefit,  tie  eiid)  ^ratie,  tifpefatio,  abfolution,  onli  allerlep  buUe 

30  3um  mardit  b^in^en,  Pte  tretbe  Kau|fmanfd)at3 ,  mit  0eiftltd)en  uii  i)eili0en  ttn^e,  tn  ^tt 
ktrd)e  0Otteo,  ^axauf^  tx  tiwd  trtb  ono  fd)iri0,  ^te  )iod)  niir  fd)n6te  un)  meltltc^e  mar 
Kaufte  vKb  uerKauffte.  Ptft  fein)  tte  Kunftretd)en  merdimetfter  aller  bcfer  f un) ,  tie  Uftt0e  $.  $8. 
011  0ef(^et)m  fttfter  alles  betru^s,  uon  tenen  b^rKumpt  uertrudiun^  uii  ^efendinfi^  litfes 
lan)9.    ^olc^e  bobe  mtc^  tn  oerbtntemfifs  b:ad)t,  unrumi^,  unt  leiti^  0emad)t,  tn  fax^t 

35  Dn)  not  0efet3t,  umb  Keiner  anlieren  02fad)  mille,  liaii  M0  td)  tre  Kunft  au^0ebe,  tre 
fdfant  entblclfet,  trer  rauber^  3U  0e0e  0emeft:  trer  onbarm|)ert3t0e  fd)iii)iere9  uerl)tnternuf) 
0et^on.  I  Dii  uiUetd)t  Hurd)  mtd)  ntt  meni0  trem  ^emtii  ent^o^e,  ^em  red)te  mare  C^nften 


•  iufatiabilcm  3,  *  his]  suis  7, ..9.  *  parrise  3.  •  infatnent  3,  omnibns- 
que  8.9.  "•"  institutores  1.7. ..9.  ^*-*'  profan.  7. ..9.  "  emptorcs  etc.]  Evang. 
sec;  Matth.XXI.  12.  scc.  Marc.  XI.  15.  sec.  Liic.  XIX.  45.  "  parre  4.  "  ^ann] 
^nn  3.      "  meiftm  3.      «*  bSfm  3,      '^  x^  omis,  3. 

HVTTBHI  OpP.  VOL.  I.  27 


418      CXCIII.CXCIV.  IIVTT.OMXin.  IN  GERMANIA  LIBERIS.2S.  SEPT.  1520.    CLAGSCBR.2(. 

§.3n.  pietati  muUuiii  accesscrii.  Semper  tumultum  fugi,  seditionis  autlior  csse 
uolui ;  atque  ut  intcUigatis  quam  non  fuerit  meum  consilium  publicam  isti 
slatui  eversionem  moliri,  Latino  scripsi.  quasi  secreto  admonens;  neque 
vulgum  lial)erc  statim  conscium  volui,  aut  populares  mox  contingerc  aures, 

$.40.  quamvis  cur  lioc  facerem.  plus  satis  caussre  haberem.    Nunc  quia  sanitatiss 
capaces  esse   pie   admoniti   non  vidcntur,  scd   fraternae  adbuc   correptioui 
exitium  obvertunt.  nibil  vel  sic  gravius  cousulam;   tanlum  vim  fieri  queror 
mibi,  et  iniuriam  fieri  qucror,  vestramque,  Germani,  opem  invocx),  Teslrum 

S.4i.au\ilium  imploro;    non  quidcm,  ut  bos  perdatis,  scd  ut  me  SQrvctis.    ne- 
que  enim  adbuc  autbor  esse  volo,  licet  tot  modis  lacessitus,  ut,  quia  maleio 
fecerunt,  puniantur;    tautum  ne  postbac  faciant,  caveri  pcto.     lloc  si  non 

9  42.  orem  ego  etiam ,  ipsa  uti(pie  caussa  impetrare  debuit.  Qiia;  siquando  ita 
cordibus  vcstris  incesserit,  ut  oculis  iam  obversatur,  neque  mibi  querendi 


$.^9.  glaubrn  ttms  yugdQtn.  ^ttiDcg  ^ob  ii^  tifrur  urrmtttr,  un  ntt  wbVii  ^cfgtmrtnrn  wUks 
rntb62un0  o^fac^  0rbm,  mt  XtM  iv  mcrdirt,  M$  mctn  mrtnung  ntr  gripcft,  ombkcruni  i5 
)c0  0ciftUd)c  ftanl^s  3U  crwcdic,  fo  f^ob  i^  bt^^cr,  mas  \tt$  fclbiQcn  miftlcbc  mt  ongcbcr 
antrtf t ,  tn  latin  gtfd^ubi ,  als  jn  b^tntlic^  trc  gcbud^c  an^ctgc).    Jhiii  u>tctD0l  i^  M 
3utb^  0Utc  fu0 :  011  mcr  Mn  gnugfamc  o^fad)  gc^obt ,  fo  molt  id)  tod^  ^ifc  ^ing  ttm  fc- 

$.40.  mcinc  baufrn  nod)  nit  offcnbarc.    Picmctl  td)  abcr  prt^o  ftrb,  ^as  ftr  ^urd)  krinr  gikttgr 
ocrmanung  ftd)  bcKcrrn  niottc,  fontcr  0C0c  b3U)crltd)cr  0ctruaicr  ocrmanun^,  mc2^cr|)  ont » 
au^til0U0  nicntr,  fo  niitt  td)  Mnnod)  aud)  alfo,  ntd)t3  ar^rrs  0r0c  jncn  furncmm,  foitfe' 
mir  td)  aud)  pct^  oon  jn,  omb  Xtae  ftr  mr  ^rumlt  onnii  onrcd)t  tbun  cla^c,  c»cr  ^na^c 
on)  0unft  bilf  bcm.rbc,  on^  bciftan)  anruffcn,  nit  Iulb  tr  fic  ocrocrbct,  fonfecr  ^as  tc^ 

§.4i.)UTd)  tvid^  002  jncn  m60  cntbaltc  mcr^c.    paii  micmol  fic  mtr  fo  mant0fctti0,  onft  oft 
vifatl^  0r0cbc,  mttt  tct)  )od)  au^  m^  ntt,  tfa$  ftc  otn  trc  mtfctt)at  0cftraft  ipcrfem,  fonicrt^ 
tts  jnm  0rmrrrt ,  fotttd)s  l)imfur  0r0m  mtr  o^rr  jrmants  fur^unrmm  ro^tm  mt  mct^. 
mcl(i)6  Ur  bitttc^cit  3U  a^tii  Xtas  ob  tc^  fd)on  nit  omb  cud)  bc0cctc,  fott  cs  Htc  fti^c  au| 

$.42.  tr  fclbs  oon  cuct)  crlan^c.  Dn)  ^mctfrl  ntt,  tfat  mo  ir  tie  fclbt0  atfo  ^fi^crt^cn  ncmmct, 
als  fic  cu(i)  f(t)cinbarlt<t)  002  au0m  tft,  mtr  i^ttmd^  cud)  oiii  l)tlf  an^u  fhd^tn,  ni(i)t  oon 
nctm  fctn  mcrl^m.  Dcs  id^  mt(^  auct)  auf  ttf)  mot  mctncr  pct^fc^aptcn  bittc  onn)  bc-3o 
0tcr)c,  onn)  Xttt  fa^tn  btttt(^ctt  noil)  311  cumcrm  trcumcn  0cna^cn  ontt^  ^iinftcn  |  ats  onab- 
mcn)titil)cn  anbcn^crn  Ocr  Cud0clif(^r  marl^cpt,  itcblyabcr  0ctlt(i)cr  0crc(i)tiKcit ,  bcfi^trmcr 
^cft  oatcrlan^ft  0cmrincr  frctbcit,  on)  oo2ool0cr  attcs  Dnrc(i)ts,  f(l)an)m  onfe  laftrr,  ocrfii^ 
on  0rt26ftc.  I^n^  mtl  tas  alfo  002  cud)  bcfii)cl)c,  al^ctt  ontcrtb&ni0Klt(i)  on  frctnttii^ ,  mtt 
attcm  mcpncm  oo2mc0c  mtiirr  3U  or2tl)trnm,  mtttt^  oii  0rfli|rm  fcpn.    0rbm  onter  mc9-3S 


'  pioiati  /.  ^  Cf.  Elicrlini  a  Giinzburg  Jcr  \7II.  buntts^nofi  infra  ad  fin. 
n.  I.V21.  exhihend.  ^  isti  statui]  istic  statim  7„.9.  *  statim  haberc  S  9.  ^  cass^5. 
"  observatur  1,7. .,9,         qredi   /.     qii^rendi  3.  "  1hl0cbul)r  J.  "  jn]    i^t  3. 

"  aud)]  cud)  3.  "  oor]  oon  3.  »  ^cs]  ^^  3.  ^cmcrct]  0ctc^cct  3.  »  f4)cin- 
barlid)]  =  fi(^ta(^  »  pcs]  Jka  3.  ?»  oo2ool0|0cr  i.  "  mil,  teg  alf»  oon  3. 
•*  1krmJ0m  3. 


CXCIV.  HVTT.  OMNIB.  IN  OERM.  LIBERIS.  CXCV.  PRANCI  AD  riRCKn.  KP.  K.SEPT.fiJO.    419 

amplius  caussa  eril,  nequc  vobis  opem  fereniii  necessitas  iuipouefur.    Valete 
et  videle.     Quarto  calen.  Octob. 

DIRVMPAMVS     VINCVLA 
EORVM 
5  ET   PROIICIAMVS    A    N0BI8 

IVGVM    IPSORVM. 

nrm  angrbo^nnt  ^nrtficl  o|f  ^anct  ^td^arls  M  txty  ttiQtis  obrnt  ^m  jo2  nac^  Crtft  0f* 
burt.    fiiccccc  Dn  rr  I 

^ritmal  i^  auc^  ucrftantt  i^ab,  tuie  liae  (tltc^e  mir  3U  nad)trtl,  mrtne  bud)rr  mti 

10  0rfci)}ift,  bto  »rn  onurrftrtt0rn  dbrl  auftlrgr.    unli  anHrrs,  Mn  ^ir  an  jn  frlbs  nrrftantrn 

vrr^r  mcgrn,  t)rrtrutfd)r,  liomit  tct)  mict)  ^an  bFp  pr^rrman  allrs  Brrtaci)t0  rrlr)i0r,  un 

an^  0rmrtnrm  maiT,   mir  btUtc^  otrr  DnbtUict)  tc^  grban^rlt,  t)n)  ob  ict)  ^cm  ^apft  o^rr 

frtnrn  Eomaniftr  pr  mfatlfy  grbrn  bob,  m\d)  obr  angr^rtgtrr  mrt^  ^uorruolgrn,  rrKmtlict) 

fro,  fo  |)abr  tc^  mir  ffirjrnomm,  ^Ur  mcinr  puc!)rr,  ^ir  id)  biftl)cr  in  latin  0rfc!)nbrn, 

i5Qnfe  ^rudun  l)ab  lafTrn,  ^artnnr  taii  (als  tct)  nun  rrft  ftcl))  ^tm  J^apft  frincs  grfaUrs  ntt 

oon  mtr  flrlrbt,  in  trutfct)r  fp:ad),  fo  bcft  ici)  jmcr  mag,  unli  fid)  M0  fci)idirn  miU,  3u 

tran^frrirrr  un)  au^lrgrn.    pann  id)  0ant3  krin  abfc^ru)  tra^r,  fon^rr  br^rr  oon  j^rrt^rn 

)a<  Qtoman  miffm  l)<tb,  mrlci^rs  ^ir  b^aut  fro,  ^arumb  man  mir  tant^r  3U0rmut.    ^o 

3iDrtfrl  ic^  nit,   m  r>\t  frlbi^r  mrinr  0rfc^nft  ino  trfitfc^  Kommr  (als  lian  ob  0ott  wiU, 

20balo  0rfct)rl)r  fol)  man  mrr)  rrfintrn,  tas  tci)  anl^rrs  nit,  ^ait  rrbarlict),  rrrltc^,  unli  alo 

rim   frummr  vom  Jl^rl  nit  un^rbilrltc^  0rfct)2tbrn.     Pas  ^ab  ic^  mrtnrr  notturfft  nac^ 

3UU02  on3ri0rn  un)  orrKuntr  U)6Ucn.        tlrid)  uo  /Juttcn ,  qut  fup:.t.  '.' 


CLXXXXV.  17.  8EPT.  1620. 


CLARISSIMO    VIRO 
25  BILIBALDO  riRCHEIMERO 

NVRENBERGENSI    8ENAT0RI 

ANDREAS  FRANCVS  CAMICZIANVS  S.  I). 

Mirnlieri.s,    Rilibnlde*.    cius  a«l    le   vciiirc  cpislolain,   ciiiiis  nc  fama  quidcin 
antchac  pcrvcnil ,  •  .  .    Nujicr  nhi,  iil  fil,  saliitaluni  Slro- 

CLXXXXV^.  1  =  puar  Cpiftolr :  i^r^jrin  ^tromrrt  «^urrbac^ij :  2  <(5}r0orii  |  Coppi  (ELalut 
mr)tco2u:  qut  ftatu  |  rrtpubltrar  Cl)?iftianar  ^oc  fr-lculo  lir^mrratis  attt^tit.  |  ^birrta  rft 
^niirrr  /ranct  Camtc^tsjant  Cpiftola  ao  pirci)cimcru :  |  fubtunctte  rttam  in  finr  |  ItbrUi 
in  frum  rpt^l^rammatis.  |  Lipnic  apud  Melchiorc  Lottherij,  Anuo  &c.  m.  d.  xx.  (16 
folia  ia  4«.)  2  =  rirckheimeri  Opp.  (Ind.  bibl.  n.  50.)  p.  329.  sq.  3  =  Discur- 
SU8  cpiat.  (Iml.  bibl.  n.  ()().)  p.  40.. .42. 

*  M.D.xx.  add,  8.9.  ^•'^i-  dirvmp.&c.]  Psalin.  II.3.  ^  Jrf4)l"ft  r^^-  siiprascriptum 
est  in  versione  Germanica  /.,  de  qua  vide  ludic.  bibliograph.  p.  59*.  ^.  a ,  quw  pra.'ter 
orthographiam  quam  dicunt,  omnino  cum  hoc  epiiogo  convenit,  nisi  quod sub,4criptio  t^lric^... 
fupra.  omissa  est.   ^*  r2lr)t0rn  3.      *«  brft]  baf}  3.     ^  alo  omis.  4,     *»  rin  ^rummrr  4. 

•*    PIRCKnEIMERO  2.       BIRCKUEVMERO  3.  **    NVREMBEROEN8I  3.  "  Camictia- 

nu8  3.    {Andreas  Franck,  von  Cmnenz  in  der  Lausitz^  prof.  et  a.  1522.  rcctor  Lips.) 
»  n.  q.  f.  2.  3.     foma  2, 

21* 


420      CXCV^    A.  fRANCl  At)  WRCKH.  EP.    CXCVI.  LVTfl.  AD  SPALAt.  fiP.  D.  3.  OCT.  1520. 

mcrum  medicum  venisscm.  et  ille  in  oraculis  turbae  valctudinarionim  promendis 
uccupatiur  uiei  rationcm  non  admodum  Iialierct,  inieci  manum  litcris  lluttenicis 
et  aliorum  Gcrmania*  nohilitatis  procerum  ad  eum,,  quibus  legeudis  oblectarem 
me,  donec  molestum  consultorum  agmen  profligasset  (nam  tantum  usurpavi  mihi 
apud  illum  pro  iurc  anncitiaj) ,  tum  inter  fasciculos  duas  repperi  cpistolas  bene  * 
longas,  sed  benc  Christianas,  sed  doctas,  etiam  iuterim  lectu  iucundas,  unam 
cius  ipsius  Stromcri;    allcram  Gregurii  Coppi,   eiusdcm    moncta;    amici.     avidus 

utranque  legi Unice  gaudeo  llutteoum  nubis  ei 

Itrahantia  reducem  atquc  salvum;  familiaritas  inter  nos  nuper  per  literas  admu* 
dum  est.  quod  si  scripscris  homini,  rogo  tc  per  omnes  gratias,  nostri  me- lo 
moria  eius  de  me  opinionem  augeas:  sic  enim  fiet,  ut  facilius  me  totum  in  ami* 
citiam  recipiat:  nam  ego  illius  amore  iam  multo  prius  captus  adeo^  sum,  ut 
etiam  toto  pectore  cupiam  pro^sens  videre  vas  illud  fictile.  in  quo  tantus  tanti 
animi  thesaunis  latcat,  etiamsi  optima  eius  pars  in  editis  libris  appareat.  et 
Stnmier.  ut  cst  facundissimus .  nupcr  anxic  mihi  quaerenti  illustri  quodam  ser-i& 
mone  totum  Uuttcnum  delincaverit.  Itcrum  vale.  Lipsiae  Anno  dominico  M.D.XX. 
Septembris  XVII. 


WITTEMBEROJB.  CLXXXX\T^.  3.  OCT.  I5"20. 


[MARTINVS  LVTHERVS] 

ERVDITISSIMO    ET    INTEGRO    VIRO  ?0 

MAGISTRO    GEORGIO    SPALATINO 
f  A     8ACRIS     PRINCIPALIBVS 

SVO  IN  DOMINO  MAIORI. 

IHESVS. 

Salutem.     Multas  ex  te  literas  accepi,  mi  Spalatine.    mirorque  nondum  ad?j 

te  pervenissc«eas,  quibus  respondi  tuis  ex  Butstet  datis 

'.  .  .  .     Nova    apud   nos  uulla,    nisi   bellum  Prussinum.     Episcopus  Mo- 

guntinus  libellos  Hutteni  et  qui  contra  papam  editi  publicc  mandat  inhiberi,  pro- 
vocaturus  malum  in  caput  suum.  Hutlenus  ingonti  spiritu  accingitur  in  Roma- 
num  poutificcm  armis  ct  ingenio  rem  tentans.  Adrianbs  noster  nescio  qua  furiaso 
raptus  in  mc  gravitcr  insanit,  fortc  occasionem  quxrens  discedendi.  nihil  ho- 
mini  feci;  concioncs  mcas  ihseclatur,  paratus  me  docere  evangelium,  qui  Moisen 
suum  nou  inlelligit.  varie  interpretamur  eius  vesaniam;  sed  sine,  tempus  han: 
rBvelabit.     Vale  in  Domino.     Vigilia  Fraucisci.     Anno  M.D.XX. 

Martinus  Lutlierus  |  August.  ^ 


CLXXXXVI.    1  =  Lutheri  Epp.  (Ind.  bibl.  n.  57,1.)  I.  fol.  284.       2  ==  ibid.  57,4. 
I.  p.  491.  sq.  n.  cclx.  (Germanice  in  Lutkera  Schriften  v,   Walch,  XV.  Anh,  xl.) 

»  littcris  3,  ^  cius  omis.  2.  3.  •  utramq;  3.  ex]  cx  3.  •  litteras  2.  Eanim 
nihil  siiperest.  "  editis]  eius  2. 3.  "  querenti  edd,  *•  deliniaverit  edd,  "  Sep- 
tembris  27.  2. 

*«  Buttstet  2.  "  Cf.  supra  p.  364.  §  7  et  n.  CLXXXm.  sqq.  »  Mattbttus 
Adrinnus  Lovanicnsis  Ilebraeus,  natione  Hispanus.  Cf.  Luth.  ad  Spal.  epp.  2  d.  7. 
Nov.  1519.  et  Melanchth.  ad  lo.  Hess.  d.  7.  Apr.  »20.  Foppens  BibL  Belg.  p.  805. 


CXCVII.  ERA8MI  AD  ALBEBT.  MOG.  EP.  CXCVIII.  HEDION.  AD  ZVINGL.  EP.  D.  15.  OCT.     421 
LOVAIfll.  CLXXXXVn.  8.  OCT.  16?0. 

ERASMVS  ROTEKODAMVS 
ALBERTO  CARDINALf  MOGVNTINO  S.  D. 

Geslicntcm   advolare   isthuc   in    tuos  complcxus   hactcmis  nliqnot  ncgociola 

5  dciinucruiit ;    vcrum  si  posthac  ccehim  dahitur  commodius,  adero  hrevi  Colonis. 

Epistolani  quam  tu<e  celsitudini  de  Luthero  scripserum,  editam  dolco.    ego  certc 

bono  animo  scripseram,  scd  non  in  hoc  scripscram.  ut  cdcrctur;  nequc  cuiquam 

a  me  fuit  exeinplaris  copia.     incluscram  cam  lilcris  ad  nutlcnum  ohsignatis,  ad- 

moncns  ul  si  vidcrctur  expcdirc,  reddcrct  in  tcnqiorc;    sin  minus.  prcmcret  aut 

toaholeret.     Quo  magis  admiror  quo  consilio  factum  sil,  ut  ct  cdcretur  pcr  typo- 

graphos.  nec  tihi  redderetur:    si  hic  casus  fuit,  fuit  inrelicissimus;    sin  pcrfidia, 

plus  quam  Punica  fuit.     Utinam  hic  loanncs  Fahcr  ordinis  Dominicani  tuic  cclsi- 

tudiui  tam  essct  commcndatus,   quam  mcrculur  hominis  cximias  dotes.    ingenium 

promptum  et  cxpedilum.  iiidicium  cxcussum.  cniditio  solida  ct  ahstrusa.   lingua 

15  rdicissima.  niorcs  candidi  racilcsquc.    Vidco  tyrannidcm  quorundam  iiiinium  siic- 

cedcre;    ncc  aliud  mihi  succurril,  quam  prccari.    ut  rcs    tota  cedat    in    gloriam 

Christi.  utcunque  cedct  nohis.    Beiic  vale.  meum  decus.    Lovanii  postridic  Nonas 

Octohris  Anuo  M.I{,XX. 


CLXXXXVII.   1...4  =  Indic.  bibliogr.  n.  53,2.. .5.     1)  p.  464.     2)  p.  4 12.     3)  p.  044. 
20  XIII.  42.       4)  fol.  584.  n.  dxxxvi.       5  =  Erasmi  Epp.  selectiores.  Basil.  1710.  8^ 
p.  347.  sq.  • 


MOOVNTI.E.  CLXXXXVIII.  15.  OCT.    i:.20. 

IIEDIO  ZVINGLIO. 

Tamctsi  longe  a  tc  ahsum.  charissime  Zuingli.  volo  tamcn  pra;scns  esse 
25  modo  pra;sentihus  literis.  Moguntiam  me  vocavit  Capito.  uhi  siim  a  sacris  con- 
cionihus.  doncc  redierit  a  coronationc  rcgis,  et  Tortassis  dcindc  quoquc.  si  visum 
fuerit  Christo:  nam  Capito  renuncialurus  cst  officio.  factus  a  consiliis  domini 
Moguntini.  quam  prosit  in  ca  condilionc.  vix  crcdis:  Lutherus  in  hoc  districtu 
dudum  csset  couihustus.  Luthcrani  aitocvvayayoi ,  nisi  is  alitcr  persuasisset 
3i.  principi.  Miram  tragocdiam  rcccnsuit  nohis  heri  Biischius.  qiii  a  ('(donia  advcnit: 
Reuchlinus  condeinnatus  est  Koma;  in  graliam  nionachorum;  triumphant  siiper- 
bissime  schedulis  aflixis  nullihi  non  Colonise  in  portis.  in  ccclcsiis  etc.  ncqiie 
temperant  a  convitiis.     condemnationis  summain  lingua  vcrnacula  adiccerunt.    in 


CLXXXXVIIL   Zuinglii  Opp.  (Ind.  bibl.  n.  8L)  VII.  1.  p.  147.  sg.  _ 

*  uegotiola  J...5.  •  Epistolam]  d.  d.  1.  Nov.  a.  1519.,  supra  p.  3Lj.  excer- 
ptam.  (Quasi  lernam  malonim  hiiins  ep.  cditioncm  ccntiens  accusat  Krasmiis.) 
seditam  1.2.      ^  eederetur  1.2.       "  Lovanio  8.  Octobris.  Anoo  1520.  3. 

*•  a  cor.  reg.]  *23.  Oct.'  ••  dnoa.]  excommunicati  **  „Ab  Hogstratcno  c 
Koma  verosimiliter  emissus  falsus  rumor". 


422    CXCVIII.  HRDION.  AD  ZVINQL.EP.    CXCIX.  HVTT.  AD  B.AMERR.EP.  D.  26.  OCT.  lo2«. 

qua  Iraducunt  cpiscopum  Spircnsem  ct  quosdam  alios  magnatcs.  Id  fit  pra^sente 
episcopo:  nam  iam  agit  Coloni;e.  nonnc  apcrlissima  contumclia?  Dc  Lulhero 
bullam  misit  papa,  vcrc  buUam,.  ut  audio.  angclos  copli,  b.  Pctrum.  Pauluni.' 
omncm  crcaluram  prorsus  cxcitat  in  Luthcrum  et  adha^rcntes;  *trucidenlur.  coni- 
burantur',  ct  huiusmodi.  quodsi  lalis  T;st  bulla,  qualcm  illc  nobis  depiniit,  pa-5 
rum  habct  apostolici  pccloris.  niliil  lcnitatis  (Ihristiana;;  0  lihcram  Germaniam, 
ubi  noslra  libcrtas?  ncc  lingiia  lilicra  cst.  Latitat  lluttcuus,  cui  a  Romancn- 
sibus  paratum  fuit  vcncnum;  subornati.  qui  capcrcnt  vinctum  Romam  ducentes 
aut  trucidarcnt.  ncc  tamen  diu  latcbit,  quin  monachi  scntient,  quibus  hai^c  pro- 
vincia  fuit  commissa:  sunt  ciiim  furia;  pontilicis.  Princcps  SaxonicC  magna  libe-io 
ralitate  utitur  in  doctos;  aiunt  ncmiucm  illo  integriorcm  ct  magis  priucipeni. 
Lutherus  crumpet  dc  vitiis  pcrsonalibus  ct  ad  futuras  nundinas  haliebimus  multa 
touitnia.  Tu  nihil  ccssa,  adesto  bonis  viris,  adcsto  pietati  Christianae  apud  tuos, 
ubi  plurimum  potcs.  Monachi  nihil  non  lcntant.  vclim  Christus  tandem  adspi- 
cerct  res  afflictas,  quod  impetrandum  scdulis  precihus  ct  gcmitibus,  ut  ille,  in-i5 
enarrabilibus.  Yale  in  domino.  Cuni  redicro  Basilcam,  copiosius:  nara  non  datur 
vel  rclegcrc.    Mogunlia;.    15.  Oct.  1520.  *0  aoc. 


STKCKELnERO.  CLXXXXVIIII.  •  26.  OCT.  1520. 


HVTTENVS  BONIFACIO  AMORBACJIIO  SALVTEM. 

Dubitas  ad  mc  scribeuduin.  an  sit,  quasi  vero  ad  quenquain  alium  aut  io 
prius  sit,  aut  sa^pius  sit.     Quauqiiam  si  hoc  propositum   tibi   est,   ut  qui- 
busdam   mo   oncres  iinmodicis  laudibus,    farilc  patior   perpeiuo  silere  te. 
Scito   (»nim   niliil   in   amicis   gravius  fcrre   Huttenitm.     Itaque  el  si   carerc 
tua  amicitia  non  possum,   ferre  istam  tamen  in  te  poinpam  nequeo,    quod 
ut  iiigratiim  abs  te  inilii  accidit,  ita  iucundum  fuit  quod  axo  trjg  xaQdiagvo 
sacramentarium  le  milii  olTers,   quem  idcirco  et  accipio  libenler,   et   com- 
plcctar  tenacissime.     Oiiod  scribis  cottidie  in   manibus  liabere  te  opuscula 
mea,  ncscio  aii  verendum  hoc  sit,  ut  meliora  posthabeas.    NuUum  pro  me 
discrimen  recusas.     At  ipsum   illud   fortasse  opus   iion   est,   discrimen  ut 
adeas,  ipianquam  si  fuerit,  sperabile  esl  in  te  profugium,  hoc  peto  ut  iieao 
amarc  desinas,    et  sa;pissime   familiaritcr    per    literas  ul  colloquaris.     De 
Eckio  recte  facis  quod   ineptum  balatronem  odisti.     Meretur  lioc  enim,   ct 
ut  contemptissime  ridcatur  a  boiiis  omnibus.     Optime  vale  ex  Steckelberg 
vij  Calcn.  Nouebris. 

Per  amanuensem.  35 

CLXXXXVIIII.     A  =  MS.  ad  n.  clxiiii.  adnot.        2  =  Rohrich  (Ind.  bibL  n.  85.) 

p.  630.  sq.  n.  xi. 

**  dc  vitiis  person.]?  Locus  corruptus:  fort.  /.  de  convitiis  papalibns  "  ille] 
Paul.  cp.  ad  Kom.  VIII.  2(5. 

*^  qucmquam  2.  ^  etsi  2.  *^  dno  r.  x.]  cx  corde,  cx  animo.  '^"  complector  2. 
'0  quamquam  2.      posi  fucrit  addidi  ,       "  balatorem  2.       "  StcckelbergA  2. 


CC.    HVTTENI  AD  EBASMVM  BOTRBOD.  EP.    D.  13.  NOV.   I5'i0.  423 

EBIEBNBVB6I.  CC.  13.  NOV.  1520. 

ERASMO  ROTEKODAMO  VLRICIIVS  IIVTTENVS  S.  D. 
Malc  niilii  ccdal  quidquid    hoc   cst   quod   taiito  cum  periculo  incepi,  S.i. 
hoc  temporis,   nisi   me   soHicitum    magis  habet  tua  salus,   quam  mea  for- 

&tuna,  Erasme  optime.     itaquc  cum  quo  spectet  res,   planc   videas,    miror 
quid  ibi  agas,  ubi  et  magna  est,  ut  usqu^m  alibi,   nostrarum  partium  in- 
fensio  el  Dccimi  mandata  grassantur  nunc,  ut  audio,  atrocitcr.    Quin  etiam$.?. 
exuslis  Lutheri   libris   secur(»   tc  consisterc  existimas,   quasi  non  illius  da- 
mnatio    tuae   caus<e  sit  prineiudicium ,    aut   tibi   parsuros  putandum   sit   qui 

loLutherum  damnaverunt.  fuge,  *Iieus  tu,  fuge,  ac  tc  nobis  serva!  Mihi 
periculi  satis  multum  quidem  est,  etiam  infmitum,  sed  tantumdcm  animi 
periculis  indurati  et  fortuna  qua^  ferat;  tua  alia  causa  est.  fuge,  optime 
Erasme,  fugc  dum  licet,  nc  siquid  adversi  (quod  abominor)  cadat,  iam 
tum  non  sit  hoc  ipsum  integrum,  et  necesse  sit  dicere  hoc,  quod  sapicns 

i&nemo  dixit,  'Non  putaram'.    lam  palam  clamant  isti  oumium  horum  auto-s..t. 
rem  cssc  te,  atque  ab  hoc  fonte  profluxisse  quidquid  est  quod  male  nunc 
habct  Lconem,  tc  praiivissc  nobis,  tc  erudiisse,  tc  primum  incitasse  liber- 
tatis  studio  hominum  mcntes ,    te  esse  illum  a  quo  pendeamus  alii.     Quod  §.  i. 
etsi  huiusmodi  non   cst,    quia   tamen  nosti  ((uocum  generc  homiuum  res 

2unobis  est,  imllam  debcs  conciperc  tantam  spem,  ut  tc  his  locis  crcdas. 
Odiosn;  sunt  hac  in  causa  litercC,  quaiito  magis  i\\\\  has  intulit,  (jui  eru- 
ditione  Germaiiiam   implevit.     Age  autem    Derlhusiensis   ibi    ad    Dccimums.s. 


CC.  1  =  ^atriotifc^cS  ?Mi\)  fur  X)cutfc^ranb.  8icbcutcr  33aub.  ft>.  .3.3.  Wcfcr.] 
5)?aun^.  u.  i'cips.  1787.  8".  p.  25...32.  G,^a3  Original  bcfiubct  ftc^  tn  bcm  @iaflid|cn 
£eDifd)Cu  5tr(i)it?  :,u  ^lMic^caficU,  bcffeu  gefc^rteu  ;Huffc^er,  bciu  \)crbieutcu  @rafli(&eu 
^cfratl),  JQQxxn  ^leiu,  bic  (jcfalliijc  ^Witt^cilung  bcr  5lbf(^rift  ju  l^crbaufeu  ift,  t?ou 
bcm  auc^  bic  bcm  Icrt  bcij^cfiu^tcu  'Jictcu.bcrriil^rcu.  2iUc  ba^S  Sc^reibcn  bortljin  gc: 
laUijt  ift,  bavcn  ptibct  fi(ft  fciuc  fi(^crc  Spur,  [procul  dubio  ex  chartis  Sickinjjanis 
expngnato  Nan^tallo  s.  Laudstnhl  dispersis]  um  fo  cjcUjiffcr  if^,  bag  fcl(^eg 
bcm  (^a^mu^  ui(ftt  in  vf)aubcu  cjefcmtueu.  !iirHihrf(ftdnri(^  nal^m  ber  ^cte,  bcr  ben 
(^a^mus  auffu(^cu  foUtc,  feiueu  2i^-cc\  iibcr  9J?aiui;  ^^nb  fam  mit  bcm  SBricf  ui(ftt  tt?ei= 
ter".  2)Jcfcr  1.  c.  p.  23.)  —  Utinam  satis  accurato  descriptum  cxcmphim  huiaa 
cpistolae  haberemu.s.  XJi  solitus  fuit,  errores  ab  aliis  adniissos  non  solum  ro- 
cepit  omncs,  sed  non  nullos  etiam  suos  adiecit     2  —  Hntt.  Miinch.  IV.  p.  49...53. 

•  ibi]  in  Brabantia.  Mosents  adnot,  Moguntia?  aut  Colonio;.  qnod  2.  e.vscripsit, 
•  passuroB  1.2.  *^  Non  put.]  cf.  supra  p.  400.  v.  12.  ^'  liabet.  Lconem  te  J.  habet 
Leoncm  te2.  **  ha>2.  "Derthns.]  ,,Absque  dnbioGnillielmi  EnckefortSilvadncen- 
sis,  Episcopi  Dertusensis,  [10.  Sept.]  Anno  1523.  ab  Hadriano  Papa  Cardinalis  nomi- 
natr*.  Moser.  Inde  MunchUts  fecit:  'Ohne  Zweifel  Wilhelm  v.  Enkenfort,  welchen 
Pabst  Hadrian  im  Jahr  1532.  znm  Bischof  ernannte.'  temnlenter.  Ante  cardina- 
latum  cum  aliis  XXX  d.j2G.  lun.  a.  1517.  acceptum  ipse  Hadrianus  VI.  Dertusensis 
(Tortosa')  episcopus  fuerat,  et  hunc  h.  1.  vuU  Hu^teuus.  Cf.  Ciacconii  Vit.  poutifT. 
m.  p.387.  441.  sq. 


.424  CC.    HTTTKMI  AD  ERA8MVM  ROTEROD.  EP.  D.  13.  NOV.  1520. 

epistola},  conviliis  cum  illo  exposUilantis,  qnod  te  in  Germania  ferat  Iia- 
rum  rerum  magistrum,  cuius  momcnli  cst?  Plane  fngiendum  tihi  existlmo, 
si   non   magni   facias  tunm  casum,   tamen  ut  ne  lanto  pra^side  spolientur 

5.6.  studia,  tanto  patre  orb»  sint  lilera).     Si  dnbitares  adbuc,  nibil  fidum  satis 
esse  nobis  vel  ab  Aleandro  doceri  oporterct,   cpiem  qnis  putasset  pecunia& 
sacerdotali   adversnm   nos   conduci   posse?    et  iamen   non  oppugnat  acrius 

$.7.  hoc  tempore  alins.  Tu  autem  bMiiler  et  subblandiendo  tot  iam  annos  ira- 
ctato  pontifice,  etiam  laudato,  qnid  mernisti  alind  quam  ut  infense  oderit 
ei  perditum  velit?    id  quod  magis  etiam  facere  volet,   quando   iam   videhit 

$.^.  contra  suum   furorem   arma  expediri.     i\\m\  iam   ante  factum   essei,  nisiio 
Francisci  consilium  fuisset  rcgem  teniare  prius,   spe  concepia  fore  ui  hoc 
ipse  rex  agat  ant   certe  agentibus  nobis  conniveat;    neque  non  facium  ar- 
hitror,    nisi  onmia  invertet  sceleratus   ille   Sdavus   corona   Cjesari   oblata, 

S.o.  cuius  pra»mium  poscimur  Lutberus  et  ego.     Ergo  igitur   eripe   istbinc  te; 
nam    mibi    armis    agendum   est,    quod  iibi   ne   obsit,    praedico   anle  iani.  «o 
Quodsi   non   probas  institutum   tu   meum,    cansam   tamen   cur    \uvc   paro, 
improbare   non   potes,   ui  libera   sit  Germania;    nam  lunc  vigebunt   ctiam 

f.io.  litera;  et  bonor  erit  studiis.  DilTicile  hoc  tibi  est  praestare,  inqnis.  diffi- 
cillimum,  sed  tamen  conari  pulcbrum  est,  quidquid  eveniai  etiam:  nam 
eveniis   rerum   pugnare  non   est  meum;    quod  fortuna  momentum  habeat,?o 

$.  ii.ihi  animo  et  virtuie  conabor.  Quodsi  cui  occurram  occasioni,  quis  impe- 
diei  optatum  bis  consiliis  exitnm  contingere?  sin  contra  eveniet,  iameu 
nullum  est  t^m  prudcns  pontificis  consilium,  quod  extinguere  hoc  a  nobis 
excitatum  semel  incendium  liceat:  profecto  enim  ardebunt  isla,  quantum- 
cumque  rebictantibus  ipsis,  etiam  si  nos  opprimant:    iam  alios  enim  pariet?5 

$.  12.  vebementiores  eliam  bbertatis  adsertores  cinis  iste  noster:  atque  eo  magis 
ago  lia»c ,  quod  futuruni  hoc  scio ;  conaborque  omnia  et  undecumque  Uce- 
bii,  ansam  nobis  arripiam,  nibii  non  tentabo;  a  quo  nullae  minae,  nulla 
qutC  abducani  pericula  satis  sunt.  Semel  infixum  in  libertate  animdm  dirimi 
non  patiar.  an  possem  pati,  cui  tam  inbonesta  proposita  sii  servitus,  nisiso 
rebellem?  egone  moUibus  serviam  sacerdotulis,  delicatulis  istis  cynedis 
parcam,  impudicos  adorem  pontitices,  bominum  nuUius  bonse  frugis  im- 
perata  faciam ,  cum  toties  summis  imperatoribus  negasse  hoc  maiores  meos 
sciam,    nec  ea   sii  quae   ianlam   indignationem   ferat,   raea   naiura?    prius 

$.13.  onmia  perdidero.     Quod  ui  ne  dubites   quo   agiiem  animo,   iam  persuasi^ 
ipse  mihi  fatale  hoc  esse  Huiteno  pro  patria  pericliianie,   quod  constanter 
adeo  proposui,   ui   clariorem   uullam,   quam   quae  pro   communi  Uhertate 

«.II.  obeaiur,  mortem  esse  existimem.    Agite  igitur,  optimi  cives,  adcste  popu- 


^  Aleandro]  Alexandro  1. 2.  "  Franc.]  de  Sickinpen.  regem]  Germanicnm, 
Carolum  V.  electnm  imp.  RomanQrum.  "  Sclaiius  Corolla  /.-2.  Aleander  natione 
Tstrus  fuit.       "  scio]  scis  1,  2, 


CC.    RTTTEKI  AD  ERABMyM  BOTEBOD.  EP.  D.  13.  KOV.  1520.  425 

lares,   propcllantur  improbi   a  Gcrmania  domini,  solvatur  turpis  servitus, 
pudendum  abiiciatur  iugum!    Gcrmanos  esse  nos  mcmincrimus,   ncque  hic 
quisquam   sit,   quem   dcicctet  vivere,   si  non   possit  libcre.     Aliquid,  nons.i^. 
omnia  pra;cidet,   si,   quod   isti   spcrant,   intcrccdct  rcgis  cdictum;    neque 

5omnia  ille  refugia  clauscrit,  omnia  subduxcrit  auxilia.  Quera  ego  tamen 
crcdo  abductum  nunc  pcssimo  consilio,  non  diu  facturum  etiam  lioc:  ali- 
quando  enim  ad  se  redibit,  ncque  scmper  Romancnsium  palponum  consi- 

,  liis  subvertendum  sc  praebcbit,  cum  quia  tot-excmplis  commoncri  eum  fa- 
cile  est  'niliil  csse  ibi  fldum*,   tuin  vero  quia   tenipus  adcsse  vidctur,   qiio 

lohapc  abolcatur   tyrannis.     Quod   etsi  a   me   ficri  non  possit,   tamen  initia§.i6. 
sumerc  potcrit;    ubi  qui  sunt  isti   qui  ad   qiiictcm   hortantur?    quasi  vcro 
forti  viro ,  qualis  csse  laboro ,  quiesccrc  sit  dcspicabilcm  scrvirc  servitutem, 
hoc  pra^scrtlin    tempore   quo   ad  siunmum  consccndit  hiBc  indignitas,   quo 
isti   nihil  non   liccrc   sibi   volunt,    quo  sacra    profanaquc  omnia  impie,    ut 

i^mniquam  prius,  misccntur,  quo  mcntiri  ct  fraudarc   rcgium  cst  ct  ponti- 
flcium,   diripcre  et  furari  ctiam  sacrnm.     Ilinc  tu  laude  conatus   cs  rcvo-$.i7. 
care  hos;    bcnigne  id  quidcm,  scd  vinccntc  ipsorum  dcinentia  niliil  cblan- 
ditus  cs.     lam  non  csl  igitur  tcmpus,  ut  despcrata  sanitatc,  cuius  in  tan- 
tum  capaccs  isti  non  sunt,   al)ii.ciamus  putrida  cadavcra,   cxuramus  ct  ab- 

Molcanms'!?  quod  si  vi  ct  armis  concmur  cfflcerc,  ut  his  obsceviamus  furiis, 
critne  qui  fortitudini  nostra^  lcmcritatis  appcllatione  obructabit?  Fucrit.  at 
nos  hanc  gloriam  existimabhnus ;  nequc  scquemur  tamen  gloriam,  scd 
libertatis  studio  pcriculis  ultro  nos  obiiciemus :  ncquc  enim  servirc  poteri- 
mus,   quibus  etiam  scrvicntcs   in  Germania  vidcre  alios  grave  est:    et  for- 

35  tasse  invitis  hominibus  sua^  libcrtatis  authorcs  erimus.    Qu£e*  idcirco  pluri-  $.  is. 
bus  ad  tc  scripsi,   ut  ubi  qua;  hic  parcntur  scircs,  cognoscere  tibi  liceret 
quam  non  sis  tutus  iUic,   ubi  maxime  obsislitur  rcmcrgcnti   tandem  liber- 
tati   ct   tcnacissime  hicrct  servitus.     Quarc  consilium   cst  mcum,   nc  tanti 
facias  iilud  istic  ociolum,    ut  in  summo  periculo   conquicsccrc  in  animum 

3oinducas.     Multum  tc  capiunt  BasiUcnscs  tui;    quw  mora  est,  quin  co  con-S.io. 
ccdas  quamprimum,  pr^scrtim  nusquam  libcriorcs  cum  sint  homincs,  su- 
aptc  alioqiii  natura,   niinc  Luthcri   etiam  scriptis  cl  mco  quodam  pocmate 
Gcrmanicc    scripto   mirc   inflammati?    In  summa   isthinc  tc  cripc  ct  mani- 
festum  discrimcn  priidcntcr  dccUna.     Hoc  tc  cgo  hortor,   qucm   iit   id  fa-§.20. 

35ciam,  cuin  ipsi  persiiaderc  tibi  non  posscnt,  communes  amici  pic  admo- 
dum  exorarunt.  Da  aiiquid  omnium  votis,  si  non  parcis  luae  saluti:  no- 
vum  hoc   tuum  in  communc  benefactum  crit.     ccdc  nostris  prccibus,  qui 

'   Aliquid  non   omnia   prsecindet  1.2.         ^   ille]   illa  2.  Qncm]   CsBsarem. 

•'"^  aliq.  euim  etc.]  Commodc  haec  refcrri  possunt  ad  commcntarium,  qncm  ut  inde 
instrucretur  Caesar,  Huttenus  tum  composuit,  Anzeig  wie  allrvegen  sick  die  Bdpsi 
gegen  die  Kaiser  gehaltcn.  ^  commovcri  J.2.  ^  obrsevlamus  1.2.  **  fortitu- 
dine  2.       **  autorcs  2.       *•  otiolum  2.       •'*  pocmate]  Ciag  vnd  vormannng  etc. 


426        CC.  HVTT.  AD  ERA8M.  EP.  D.  13.  NOV.  1520,    CCI.  LVTllKBI  AD  SPALATIN.  EP. 

istorum  lerrorera  conlemnis;  concede  amicorum  desideriis,  si  istorum  vim 
non  fugis.  Non  Unti  fuerit  Erasnio  Lovanium,  ut  iilius  ergo  sui  fructu 
universam  fraudare  velit  Germaniam:  nimis  magni  constilerit  uniiis  urbis 
$.2i.amor,  si  lianc  publico  prajferas  desiderio.  Memineris  venenum  essc  ciam, 
et  sicas  esse  mcmineris,  si  manifesta  non  times.  Hoc  qui  te  amant  efHa-s 
gitant,  quoruin  tandem  studiis  concede  el  te  nobis  in  commune  serva  ac 
§.w.  optime  vale.  Ex  Ebernburgo  per  amanuensem.  IdHi.  Novembris  Anno 
MDXX.  qua;  in  puerum  moum  contulisti,  in  ipsum  me  collata  arbitrare. 
Reddam  vicem.  Ipsum  non  remittam  binc;  neque  enim  carere  possum 
lido  ministro.  lo 

Inscripiio:  Desydeb.  Erasmo  Roterodamo, 

Tbeologo  Cbristianiss.  amico  adorabiii  salut. 
Moguntiie,  Coloniae  aut  ubi  ubi  est. 


cci, 


EILENBERUiE.  V-^Ul.  15.  NOV.  15?0. 


[MARTINVS   LVTHERVS]  u 

PIO    ET    ERVDITO    VlRO 

D.  GEORGIO  SPALATINO 

A    SACRIS    PRINClPALlBVS    SAXONICI    HEROIS 

SVO    IN    DOMINO    CHARISSIMO. 

IHESVS.  20 

Salutem.  Bullain  quam  misisli,  accepi.  mi  Spalatinc,  oxpectamusqiic  re- 
ditum  vcstrum  fcelitem  (piotidic,  cum  multis  novitatibus  (>l  una  vetuslati!,  qu«e 
csl  aulam  (larolinam  nullius  spci  essc.  Ciaudco  Huttcnum  prudiise,  atque  utinam 
Marinum  aut  Alcaiidrum  intcrccpissct.  *Excommunicatio  bullatica  nobis  non  time- 
tur,  quanquam  cpiscupos  istos  duos  audiamus  pruccssurus,  quos  rursus  ct  egU25 
pulclire  excipiam  et  insigniJms  suis  urnabu.  Dux  Geurgius  rurcutissimus  apud 
sc  paulum  cuercitus  esse  dicitur  exlerne.  Pbilippus  nuster  Melanchtbun  rcspon- 
dct.   sub  nomine  Faveutiiii  Didymi.    Tboma;   Rliadino,    id   cst  Emscro  personato 

Valc  in  Dominu.  Eilcnbcrgae.  M.D.XX.  Tcrlia  feria  posl  Marlini. 

Martinus  Lutber.  3u 

CCI.    1  ==  Lutheri  Epp.  (Iiid.  bibl.  n.  57,1.)  II.  foL  7.       2  =  ibi(L  57,4.  L  p.  523.  sq. 
n.  ccLXix.  (Germanico  in  Luthers  Schriften  v.  Wairh.  XXI.  721.  n.  211.) 

'   ,,Qu8B   nunc   sequuntiir,   ab  Ilutteno   propri«  manu  scripta   sunt**.     Moter. 
*°  ^agistro  2.       ^*  Inscriptionem  omvi.  2. 

*^  GEOBGio  SPALATiNO.  /.      '^  Icsus  2.      **  feliccm  2. 


CCIl.    nVTTENI  AD  MARTINVM  BVCERVM  EP.  D.  25.  NOV.  1520.  427 

EBERNBVRGI.  CCII.  25.  NOV.M520. 


MARTINO  BVCERO  VLR.  IIVTT.  SALVT. 

Quod  neque  culhuc  scripsi  ad  te  nequc  misi .  quicquatn ,   in  causa  estS.t. 
quod  non  liabui   cui   recte   connnittereni ,    nam   haud   dum  Colonia  rediit 

5puer  librarius.     Arsit  Coionice  quoquc  Lutherus.     Ergo  ibit  in  ignem  san-    ' 
ctaque  veriloqui   morielur   Musa   Lutheri.     Sunt  qui  menlem   adoJescentis$-2. 
principis  invertant  suis  malcficis  pnestigiis,  quos  Franciscus  arbitratur  non 
diu  valituros:    nam  inter  Carolum  et  Lconem  non   arctam  fore   amicitiam 
omncs  arbitrantur:    adversumcpie  nihil  potuit  impetrare;    quin  etiam  Fran- 

locisco  ipsi,   qui  nunc  poliet  apud  regcm,   ipse   rex  pollicitus   est  non  pas- 
surum  se   inauditum   me  incognita   causa  vel  hulicari  vel  opprimi.     QuodS.s. 
(juale  sit  futurunl  videbimus.     proxhno  conventu  qui  Vormatiam  indicitur, 
expericmur   qualis  <iuis([uc   ^t  quam  tueatur  sententiam:    nam  tunc  emer- 
gent  quos  Francjscus  arbitratur  esse  complures  ((ui  nos  vinccrc  velint ,  ali- 

i5(pu)s  qui  et  ipsi  parati  sint  pugnare.     Ferdinandus  dicitur  Austriae  rex   etS.4. 
uxorem  ducet  Ungaram  puellam  regii  generis.    Ipse  Carolus  proximo  vere 
revertetur  ui  Hispanias.     De  Gallo  et  Helvetiis  mirum  est  silentium.     Ma-$.5. 
ximo  cum  4lolore  plurimorum  omnis  generis  et  ordinis   hominum  arserunt 
Colouia^  Lutheriana ,  tantum  sacrificulis  (juibusdam  arrisit  negotium.    Audio 

2oita   pertinaciter   favere  Luthero   ex  nobihbus  quosdam,   ut  ilYanciscus  exi- 
slimet  ad  sedilionem  eximie  periculosam  processuram  rem  esse,  si  ColonicC 
adhuc    fuisset  Friderichus  Saxo:    nam    paulo    ante    abieraL     Expectamusf.e. 
Moguntiic   quid  fiat,    nam   et  ibi   tentabunl    adversarii.     Lutherum   audivi 
hodie  nescio   quid   emisisse,   (juo   Leonem  X.   excommunicet  et  anathema 

25faciat.     Capuion    appellavit,    (juem    Franciscus    tuebitur    modis    omnibus.  §.7. 
Hogostratum   ovantem   leghnus.     Bulla   expedit  se   et  excrevit  mihi  mopi- 
nanti  in  longum.     Si  non  misisti  Vormatiam  Hbros   colhgalos,   mitte  pro-f*^. 
pere.     ibit  ad  te,   quamjirimum  reversus  fuerit,   jmer  bibliopola,  et  ftfrtc 
alios   adferet  i(id(mi  comjnngcndos ,    ubi   cura    ut   nitidiuscule   adparcntur.     . 

soLibros  da  ad  Tilonium;    sed  utinam  iam  (%l(Tis,  nam  mitto  nunc  qui,  si 


CCIJ.    1  =  Ruhrich  (Ind.  bibl.  n.  85.)  p.  620.. .022.  n.ii.  ex  archio  eccl.  Argentorat. 

^  Rectins  quam  Sickingiis  Luthcriis  in  prflec.  cpist.  augruratus  est.  '  impe- 
trare]?  impetrari  *°  repem]  Carolum  V.  **  inc.  c.]  sine  causs[>  coguitione,  i. 
e.  in  iudicio  non  auditum  indefensumquc.         *^  dicitur]?  dicetur  **  cmisisse] 

libellus  *Adversu8  execra])ilom  Antichristi  bullam\  ineuuteNov. ,  Germanice  2Bi= 
bcr  bic  33uUcu  bc^  ©ubtcbrift^  exeunte  eod.  menso  publicatus  est.  *•  Hogostr.  ov.] 
Uuius  dialogi,  qui  Huttenicornm'  simillimus  Burckhardo  visus  est,  sed  cuius 
auctor  nescitur,  plura  eodem  fere  tompore  publicata  sunt  exempla.  Cf.  infra  ad 
n.  crxxii.  Bulla]  Leonis  X.  contra  Lutherum ,  ab  Hutteno  adnotata.  excreuit] 
cxacuit  1.     30  Tilonium]?  Fortasse  Thcobaldura  Fcttich  medicum  vult,  de  quo  ia 


428      CCII.   HVTT.  ADBVCER.  EP.D.25.NOV.     CCIII.  EIVSD.AD  EVND.  EP.  D.  ?S.  NOV.  1570. 

§•9.  adsiiit,  hiic  pervehcntlos  curet.  De  te  scripsi  Capitoni,  qui  de  sufTraga- 
nealu  respondit  mihi,  quod  non  placet.  Certum  est  venturum  ad  conven- 
tum  potentissimum  quempiam  pontificis  legatum;  ab  eo  videhimus  quid 
possit  impetrari,  et  poterit  credo  quantum  salis  erit,  uhi  experieris  meam 
operam,  qualis  pro  te  sit.  Interim  vale  et  feliciter  vale.  Scis  unde  et^ 
quis  scriham.     VII.  Kal.  Decemhr. 

Inscriptio:   Martino  Bucero,  Preshytero  Theologo 

amico  innocentissimo  Sal.  25.  Nov.  1 520. 


EBETtNBVROT. 


CCIII.  W.  NOV.  1520. 


VLRICHVS  HVTTENVS  MARTINO  BVCEKO  SALVTEM.  '« 

$.1.  Monitus  hori  sum  a  quodam  tui  pariler  ac  mei  sludiosissimo,   ut  ne 

patiar  tantam  fidem  hahere  te  vigili  Vormatiensi:   uam  esse  hominem  fluxa 
fide,   neque  amarc,   ut  tu   reris,   nostra  studia,   iamque  magis  ac  magis 
propler  Lutherum   et  me  irasci  hteris  aninuimque  hahere  omnihus  nostri 
or(Hnis  hominihus  infensum.     Huius  rei  possem  signa   ostendere   tihi,  si^^ 
coram  liceret;    itaque  vide  ne  tibi  malum  pariat  honitas  tua,  et  si  te  sal- 

S.2.  vum  esse  vis,  4ae  committc  secreta  posthac  illi  tua.  Scripsi  Materno,  ut 
lihros  ad  te  mittat,  Origenem,  Ambrosium,  Anastasium  et  Cyrilhim,  quos 
uhi  acceperis,  eleganfer  Aira  illigandos.  Rehquos  lihros  mitte  ad  Tilo- 
nium   per  primum  quemque  vectorem.     Cottidie   expecto   puerum   meiini,  20 

$.3.  qui  uhi  venerit,  mittelur  isthuc  aut  Spiram.  Lutherus  arsit  Mogunti.e ,  sed 
nullo,  crcdo,  suo  sensu.     hoc  pra»stare  possimt   incendiarii  isti,   praMerca 

§.  4.  nihil.    De  te  iterum  scripsi  Capitoni ,  neque  cessaho  negotium  tuuni  agere. 
Aleander  hospitio  accipitur  a  Vigili  WormatiaB:  sic  monuit  Tilonius.    Etiam 
Francisco  locutus  sum  de  te;   quodsi  qu»  vis  urgehit,  scrihe  ad  m^  celer--^ 
rime .  ut  refugium  prospiciamus  tihi.    Vale  ex  Ehernhurgo  iiij  Kal.  I>eceud»r. 

$.5.  Mitto  aureos  tihi  tres,  ebcum  haec  scripsissem,  venil  in  nientem  pu- 

eruui  amaiiuensem  iiieum  mittere  Vormatiam  et  Spiram.     Tu  vide  ut  ciim 
meis  e  Vormatia  ipse  curet  has  tibi  reddendas;    tu  interim  inam  nunc  fa- 


CCIII.   i  =  Rohrich  l.c.  p.622.8q.  n.  iii.  (item  ex  Argentoratonsis  eccl.  archio.) 

Epp.  O.  V.  II.  0.  in  carmine  rithmicali  Schlaiiraffii  et  in  cp.  Lampi  dictnm  est;  sed 
potius  Helonium'  scripserim,  ut  de  quodam  officiali,  portoriorum  exactore  Vor- 
maciensi  sermo  sit.  '  potentiss.  1.  *  25.*Nof.  1520.  in  1.  addita  sunt,  quasi 
ab  ipso  Hutteno  post  inscr.  scripta  essent. 

**  vig.  Vorm.]  '^episcopo  Vorm.  Reinhardo  de  Kiebur".  Rokrieh.         **•**  Tilo- 
nius]  cf.  not.  ad  preced.  ep. 


CCIIl.   UVTTEKl  AD  lURTHiVIC  BVCEftVH  EP.  D.  28.  SEPt.  1&20.  429 

cile  potes  propter  regis  commeatum  euntibus  ultro  citroque  vecloribus) 
cures  libros  qui  compacti  sunt,  ocissime  Vormatiani,  quos  revertens  ille 
Spira  possit,  cum  ista  omnia  inveniat,  curare  huc  iriiiii,  ueque  sit  mora. 
Habebas  nescio  quot  Conquestionuni  Latinarum   exemplaria,   qua3  dicebas^.e. 

:>  nolle  ad  se  acciperc  bibliopolas  vestros ;  at  nunc  propter  tanl^  peregrini- 
tatis  advenlum  credo  diligenter  adcurante  tc  magna  pars  divendi  poterit. 
reiiquum  quod  posse  distralii  desperas,  cum  iibris  Vormatiam  mitte.  age 
autem,  si  nou  babebis  veclorem  statim  Vorniatiani  euntem,  Spiram  vero 
habebis,   mittas   Spiram  libros  ad   Materuum,   qui  de  puero  meo  scit  ubi 

losit.    Sed  is  ultra  unum  diem  Spir<e  non  morabitur:   nisi  igitur  mox  potes 
mitlcre,  potius  vide  ut  Vormatiam  transporteutur,   quod  commodius  fieret. 
Oportunitatem  specta  in  liis  omnibus.     Mitte  simul  inclusum  tuis  Hteris  indi-$.7. 
cem  rerum  nostrarum,  id  cst  qua;  et  quot  exemplaria  accepcris,  ut  divendi- 
deris,  (|uam  coinmutationem  feceris ,  quanti  quemque  librum  emeris,  ut  sciam 

i:>quid  tibi  debeatur.     Si  divendidisses  interim  aliquid  librorum,   ut  superes- 
set  pecunia ,  id  retinebis ,  quod  usui  sit  coliigandis  reliiiuis  libris  qui  e  Spira 
mittentur.    Vale  et  negotium  uostrum  diligenter  cura.     ex  Eberiiburgo. 
InscripUo:   Martino  Bucero  hteris  instructissi- 
*        mo  amico  innocenti  ac  bono. 

20  28.  Nov.  1520. 


*  Conquestionum]  cf.  supra  n.  CLXXXVIII.  sqq.  '^  28.  Nov.  1520.  quasi  in- 
scriptionis  partcm  adiccit  1, 

Kohrichius  refert  lectores  ad  epistolam  Bcati  Rhenani  ad  Bonifacium  Amer- 
bachium  Avenione  tiinc  degentem  ,  Basilcse  postridie  Trium  regum  [7.  lan.  1521] 
scriptam,  jn  bibliotbeca  antistitii  Basilionsis  servatam,  hanc: 

,,Aleander  Mopfuntiae  Lutheri  libellos  exussit.  Priori  die  nihil  fuit  actum: 
nam  cum  camifex  in  suggestu  stans  qusesiisset,  num  legitime  damnatus  esset  is 
cuius  isti  libri  forent  exurendi,  respondit  universa  populi  multitudo,  nondum 
damnatum  essc.  Ad  hanc  voceni  carnifex  desiliit,  prsefatus  se  nihil  a  [?e]  medio 
tollere  nisi  secundum  leges  riteque  damnatum.  Res  tota  versa  fuit  in  risum  et 
convicia,  quibus  sic  proscissus  cst  Aleander,  ut  optarit  istam  se  provinciam  nuu- 
quam  suscepisse;  parum  abfuit  quin  lapidibus  obrueretur;  vocabaut  eum  ludseum, 
proditorcm,  nebuloncm  ct  quid  non?  Postero  die  cum  omnia  querelis  impleret 
iniuriamque  diceret  Romano  pontitici  factam,  cuius  edicta  contemncrenturf  effo- 
cit  suis  minis  apud  cardinalem  Moguntinum  et  canonicos,  ut  aliquot  libelli  iu 
foro  per  vespillonem  scu  cadaverarium  (nam  camifex  hoc  facere  dctrectabat)  in- 
cenderentur.  Editum  est  in  illum  carmen  amarulentum,  quod  tedibus  in  quibus 
divertitf  multisque  locis  affixum  noctu  femnt". 


430        CCIV.  FROWIN  V.  HVTT,  AN  VLRICU.     CCV.  HVTT.  PRiEF.  AD  BVLLAM  LEOXIS  X. 
8TECKF.LBKRG.  001111.  20.   NOV.   1520. 

Itfxmtn  vcn  ^ttttrn  an  ftintn  pxnln  HMd^'] 

/r.  Itfbrr  grrre  vKtf  ^rubrr ,  em  r^reiben  mtr  getban ,  bob  ^4  olrs  ^nbalts  orr- 
nommen  onl»  ols  ^r  anjigt,  "bas  ^r  mir  ^n  mrjn  onltgrnbrr  not  foi^m  ntt   »tft  ju 
l)i(ffrn,  ift  ntt  gut  nf  mrjnrr  fptrn,   onb  mrr  oil  brffrr  grmrfm,   mon  i^n  mrjns  ro^rs  & 
rrftlid)  0rfol0t,  Mn  mtr  npr  lirb  mof  mtc^  in  ^tr  buntntft  olf  ^r  mift  yu  srbrn,  bir- 
mril  rui^  obrr  btr  fody  attrn  fo  mol  grutl,  b<>^  tc^  bof  fptl  angrfansm,  not  mri^,  mj  t4 
ro  oufffirr,  ^on  ic^  bab  mir  nit  grring  loft  of  grlolim,  l^oi^  mrr  id)  ntt  orrbuntm, 
fliolt  id)  ro  mit  Crrn  mol  ouftffirm;  obrr  srfdyrm  pins  frin  nit  ju  mmbm.     $o  nifi^ 
id)  ruc^  non  mrinrr  fady  funtrrlid)  nidyo  3U  fdyrribm,  bon  ic^  frlbf  nit  mrig  nj  fj  ftbrtt,  lo 
bin  obrr  mittrf  ^n  kurtj,   $o  f^irft  ro  mrpnrr  grlrgmbrit   noi^  ftatt  babm  wil,   mid^ 
frlbf  bj  ru4  3U  fufirn  unb  ^ir  onli  on^rr  foc^  tiolb  mit  ruc^  rr^  onnl»  b^^nMung  bobrn 
onb  9n  mitlrr  ^rit  fltf  ^abrn ,  mj  ir  mir  grfcliribm ,  ^of  bab  ii^  ni^  nff  kurt^t  ^n  ant- 
mort  nit  brrgm  mottm,  ttn  ru^  alf  mrjn  lirbm  brul^rr  mit  bru^rrlidyrr  trrm  3U  brgr^- 
nm  bin  ic^  0rfloftrn ,  mt  ift  mir  umrr  anligmtt  nit  lirb ,  bamit  brfrl  id^  vd)  ^01  }u  gr-  13 
fonbtbrit  mit  oil  gutrr  no^t,  rtts  glic^m  lorm^  mrjn  ^ru^rr  ouc^.     pdt.  nf  Ponrrftag 
nai^  kotbarinm  ^m  XX.  ^r.  /rorbm  oon  buttrn. 

Prm  l^of^srlartm  mTf  Crnurftm  lllri4  oom  j$uttm  3u  ftrdulbrrs  mrjn  fr.  lirbrr 

^ru^rr  3U  Cpgnrr  banbt.  ^ 

CCIUI.  *2liig  bcm  rriginal  im  3(r<^it>  bcr  furfiiriW.  SRcgicrunQ  bcr  ^rotoinj  9Ucbcr'20 
^cffcn  ju  ^affeC  in:  ®.  ^anbau,  t\t  ]&cffif(^cn  SRittcrburvicn  unb  ibrc  SPcfiticr.  3r  9?anb. 
<$offcl  1836.  80.  @.  345.  f.  C^iDaB  Ulri*  au*  auf  fcinc  ^tubcr  mad)ti<j  cintoirftc, 
,,bicfc  abcr  ni^t  fcincn  ^DJut^  l^attcn,  jcigt  [?]  bcr  naiftficl^cnbc  'sBricf  fcinc^  33rubcr^ 
,,5rounn  l>om  29.  9^ot).  1520,  benlUric^  ju  C^bcrnburg  cr^iclt,  100  man  ibn  nai^  bcrcu 
grobcrung  fanb.''    @.  345.  .cit.) 25 


[eBEBNBVROI.]  CCV.  [eXEVNTB  NOV.  8.  IKEVNTE  DEC.  1520. 

VLRICm  S  DE  IIVTTEN  EQVES 
GERMANIS     O^fNIBVS     SALVTEM. 

Ecce  voI)is  Leonis   Deciini  BuUam,  viri  Germani,    qua  remergentero 
ille  veritaicm  Chrislianam  remorari  conatur,  quam  respiranli  longa  tandemM 
compressione  libertati  nostrsc,  ne  vires  recipiat  ac  plane  reviviscat,  obiicit 
et  opponit.     Cui  nos  taUa  molienti   non  obsistimus,   aut  pul)Hco   cousilio, 
ne  longius  pervadat  neve   aliquid  pro   liominis  irrequieti  cupiditate  et  au- 


CCV.    i...3  =  Indic.  bibUogr.  n.  XXXII.  1...3.        4  =  Biirckh.  et  5  =  WagenseU. 
ibid.  post  n.  5.  cit.  C  =  Hutt.  Miinch.  IV.  p.5.6. 

**  «eflogfn]  ?  fltfliften 
»  Decimi]  X.  3.,.6. 


CCV.  HVTT.  PBiEP.  AD  BYLLAM  LE0NI8  X.     CCVI.  AD  EANDBM  EPIL0GT8.        431 

dacia  efTiciat,   multo  ante  cavemus?    Quseso  vos  per  immortalem  Christum,  $.?. 
quando   oppoilunum  magis  tempus  fuit,    quando  melior  occasio  dedit  se 
aliquid  Germano  dignum   nominc  gerendi?    Omnia  videtis  eo  tendere,   ut 
spes  sit,  quanta  nupquam  prius,  extinctum  iri  hanc  tyrannideni,  isti  morbo 

smedicinam  adfuturam.     Quod   audete   tandem  ac  perficite!    Non  LuthenisS*3- 
agitur  hoc  in  negotio,  sed  ad  omnes  pertinet,  quicquid  est;   nec  in  unum 
quempiam   hic  stringitur  gladius,   sed   publice  oppugnamur:   nolunt  recla- 
mari  suae  tyrannidi,  suas  fraudes  detegi  noiunt,  suosque  aperiri  fucos,  suo 
furori   obsisti,    suse  grassaturce  impedimeutum   fieri.     Hoc  ipsum  est  qiiodf.^. 

10  indignantur  quodque  fremunt  usque  adeo,   ut  se  minime  decore  agant  ibi. 
Quod  manifeste  videntes  vos,  quid  tandem  agetis?  quod  consilium  inibiUs? 
Me  quidem  si  audietis,  Germanos  esse  vos  memineritis.    Qua^  una  commo- 
nitio   satis  essc  debet,   ut  hsec  vindicetis.     Ego  nunc  vestro   et  communiS.5. 
nomine  periclitor^   sed  libenter:    primum  enim    facti    conscius   mihi  sum 

13  pulcherrimi ;    deinde  non  spero  iam,  sed*  pro   certo  habeo   etiam,   omnes 
vos  Aidem  aliquando  ausuros  meciim.    Haec  vero  Bulla  ut  publicaretur  niinc,  S>6. 
author  fiii  ob  id ,  ut  cum  legeretis ,  facile  ab  una  disceretis  omnes.    Valete. 


[ebbbkbyboi.]  CCVT.       [exevnte  nov.  vel  inevnte  dec.] 

'  A.   1520. 


20  [HVTTENVS  AD  P.  M.  LEONEM  X.] 

Hh^c  siiper  Biilla  tiia  habiiimus,  Pontifex  Leo,  quam  praestabat  RomsB  9.1. 
contineri  apiid  sanrtiim  Petruni  ut  perpetuo  lateret,  quam  tanto  cum  pu- 
dore  (si  te  modo  pudet  dedecoris)  foras  et  in  lucein  emitti.    Quare  ne  non 
semper  ali(iuid  recte  moneainus  tc,   precium  operse  est  isti  tuae  licentiae 

25modum  statuere  et  petulantes  huius  generis  Bullas  frfenare,  ne  plus  «quo 
se  efTundaiit.     Paiilus  iubet  etiam  a  speci«  mali  abstinere  te;    tanto  minus9.2. 

^lebcs  apertum'  te  ofTendicuIum  praebere  populo  Christiano,  cui  iam  persua- 
sum  ipsi  quoque  cst,  in  Germania  prxsertim,  ex  pontificalibus  constitutio- 
nibus,  iit  numi  Milgo  sunt,  tanto  quamque  deteriorem  essc,  quanto  sit  re- 

3ocentior.     NoH  vero  commiitare  veritatcm  dei   in  mendacium,   et  humanas$.n. 
vestras  constitutioncs,  ab  avaritia  et  ambitione  depromptas,  divinis  prjBferrc 
mandatis  et  dei  verbo.    Illud  inprimis  desiste  amore  lucri  divinae  scNpturae  $.  4. 
sensum   iniquis   detorqiiere   inodis  et   ab  sc  ahenum   reddere  ac  fascinare 


CCVI.    1...6=:ut  ad  praeced.  n.  CCV.  adnot.  cst.    [6)  p.  45.  sq.] 


qnidquid  3,       "  quum  4. „6,       legeritis  5.0,       "M.D.XyL.-add,  5.6, 
"•  prctium  4. ..6.     »^  frenare  3,.. .6     ^  Paullus  5.  Paul.  L  ep.  ad  Thess.  V.22. 
"  debet,  5.  6.      '*  auaricia  3. 


432  CCVI.   HVttSNI  El^ILOOVS  AD  BVLLAM  LEOMS  X.  XXBVIlTE  A.  1520. 

(ideliuni  mentcs,  ne  veritati  obediant.  Nam  qiiid  conaris  tam  manifestis 
tuis  flagitiis  honi  speciem  inducere,  cum  possim,  si  in  concertationcm  me 
perduxeris,  unum  in  Germania  episcopum  ostendere  onmibus,  a  quo  vi  ac 

$.5.  fraude  extorsisti  quater  sexagies  mille  aureos?    Est  boq  tondere  oves?    aut 
spehmca  latronum  facta  est  domus  domini?   Tandem  cupiditatihus  tuis  ob-& 
siste,  atque  istam  tempera  rapacitatem  tuam,  confidens  in  verbis  mendacii 
ac  dicens  cottidie  'Templum  domini,  templum  domini'  et  *Pax,  pax',  cum 
non  sit  pax.     Nam  ut  hominum  geuus  fallas ,  his  fraudibus  nou  potes  illura 

$.6.  latere  cordium  *scrutatorem ,  quaUs  sis.  Memineris  vero  flagelU  inundantis, 
ubi  transibit,   ue  veniat  super  te   et  pseudecclesiam  istam   tuam   totamqueio 

$.7.  semel  conculcet  pessimorum  Romse  hominum  coHuviem.  Quid  enim  itoraae 
habes  praeter  inlinitum  illum  musicorum  tuorum  et  adsentatorum  gregem, 
oisi  mcros  fures,  meros  impostores,  fraudatores,  pr<edones  aut  aliter  malos 
homines;    qui  quasi  aucupes  ponunt  laqueos  et  pedicas  ad  capiendum  cot- 

$.8.  tidie  hinc  aliquid?   Parcius  praetcpea  lacesse  verifatis  adsertores,  ne  mahunis 
ultro  tibi  concihes!    lam  hoc  enim   clamant  cum   propheta   passim   Aulti, 
'Qula  corruit  in  plateis  veritas ,  et  sequitas  non  potuit  ingredi ;   et  facta  est 

§.9. 'veritas  in  obhviouem,  et  qui  recessit  a  malo,  praedse  patuif.  Quare  meum 
est  consilium,  ne  unquam  in  mentem  veniat  tibi,  ulterius  persequi  Luthe- 
rum  cum  iis  ima  quos  ille  conmfiovit.     plures  sunt  enim  quam   ut  vel  tibi» 

f.io.vei  uUi  episcopo  Hceat  tantum  animarum,  si  possitis  etiam ,  perdere.  Vides 
iam  ante  mussitatum  esse  passim  contra  te,  quod  tam  leviter  et  nulia  de 
caussa  istud  tuum  fulmeu  iaculeris.  quod  non  cousyderas,  si  in  contera- 
9.11.  ptum  aUquando  venerit,  quantum  oflendiculi  vulgo  pariturum  sit.  Igitur 
mansuesce  et  caritatis  non  fictae  illius,  sed  Christiana;  et  syncera;  ofUciunns 
fac;  exhibe  te  formam  nobis  ad  unitandum,  ac  iUud  cura,  non  ut  ex- 
plearis  tu,  sed  ut  nos  pascamur.  Quod  ubi  decreveris,  tum  scientia  post- 
hac  pasce  nos  et  doctriua,  non  buIUs:  iam  pertsesum  est  harum  enim. 
iji2.  Indulgentias  vero  tuas  nauseamys,  ut  aeque  nihil.  Pontificiae  dotes  suut 
sapientia,  puritas,  castitas  et  rerum  omnium  contemptus:  has  amplectereyi 
sic  enim  flet,  ut  colat  te  Germania,  cum  amare  viderit,  non  oppuguet, 
ubi  terrere  persenserit.  decet  autem  benevolentia  vincere  te  omnes,  vi 
cogere  neminem.  Ha?c  libere,  sed  vere,  ut  et  re§  sunt  et  tempora  feruut. 
.Vale,  ex  Germania. 

DIRVMPAMVS    VINCVLA    EORVM  35 
ET    PROIICIAMVS 
A   NOBIS    IVOVM  IPSORVM. 

*  coneris  3.  '  flaj^iciis  3,  quum  et  sic  infra  4, ..6.  ®- '  lerera.  VII.  4.  VI.  14.  VIII. 
11.  »  quotidie  5.  »  scniatorem  J,  flag.  m.]  Cf.  Isai.  proph.  XXVIII.  15.  18. 
"  greegem  1.  **•*'•'  quotidie  6.  **  Partius  3.  laccsso  J,  '•  propheta]  Isai.  1.  c.  LIX. 
14.  15.  "  predae  3.  *•  umquam  4. 5,  ^  causa  J.  6,  consideras  3.,.6,  "*  charita- 
tis  3.      sincerse  3..,6.      **  pertesum  1...3.      »  nihil  1.      ^*  M.D.XX.  add.  5.6. 


COVII.    CROTl  RVfilAKl  AD  MARTINVM  LVTHKRVM  EP.   D.  5.  DEC.  1520.  433 

ERFVRDIA.  CC V II.  5.  DEC.  I.'.20. 


EPISTOLA 
CROTI  RVBIANI  DOCTISSIMI  AC  PIENTISSIMI  VIRI 
AI)  DOCTOKEM  MAUTINVM  LVTHERVM. 

5  SALVTEM    PLVRIMAM    DICIT. 

Noii  conceditur  tcmpus  inulta  srrihondi,  noquo  tihi  olium  legondi  epistolas^.t. 
longas,   pi*«i^sortiin  oliosas.     Satis  niiiii  sit ,    raniiliaritcr  salutare    Marlilium    no- 
slruin,    qiieni   corruptis    liis   temporihus    Evangolistam    dedit  C(olestis  clenientia, 
quainqiiam  sanctuli  patrcs  atque  tiioologi   casti  ita  persoipiuntur  odio .    ul  exci- 

ludij^neiu  d(»ctrinte   doiuiniciu  volenter  adinittcrent.    inodo  te  aurerre  potorint.     Si  §.?. 
itla  inerces  Christi  militihus  persolvitiir  in  liis  terrenis  fluclihus.  inorito  venera- 
mur  sanctos  oh  veritatem  deronsam.  ludiltria  ac  verhera  experlos.  soctos.  serra- 
los»    occidione  gladii    inortu(»s.     Constans  faiiia  est,    qiiam   minime  terrearc   ty- 
rannorum  minis.  quam  sis  inlrepidus  inortis  contomptor.  quam  optes  ultro  pro 

15  Cliristo    suhire  mille   pericula:    aniinum  quidoin   pr(»haiuus.    et    spiritum  doiniui 

agnoscimus,   sed  veremur.  ne  ista  tua  sanc4a  alacritate  periculum  luundo  pariatur. 

J^ou  enim  Martino  suhlato  inox  alius  siniiJi  scriptimo  relicitate  prodihit;   festina$.3. 

leiile,    uhi    radices    sancta*   doctrin«o  iacti  fuerint  altius.    uti  nunc  est  secundus 

'siiccessus.  lum  dices  •(iUjiio  dissolvi,  et  esse  cuin  (iliristo'.     Interim  dicentem  te 

30 'Si  deus  pro  nohis,    quis  conlra  iios?*    non  aliter  quidein  aiidire  volumus  (piam 
quod  ipse  qiioque   de  vita   tiia  curain  suscipias.     Qiiam   multi  pereunt   in  hello$.4. 
niiuia  aniini  alacritate,  uhi  alios  .sorvat  pnqiria  ciistodia!    sic  oteniin  nos  tuetu^ 
divinus  favor.    iit  sua   providentia  nostram   curam  velit  ex4*itari;    alacres  quideni 
vult.  at  iion  iinprovidos.  fortos}  non   audaces:    qui  siii   ipsius  curam   nogligit.   is 

25  inilii  deiini  videtiir  tontare.    Imp(n*tunus.  crodo.  vidoor  tihi  esso  inonitor.  veruiu 
lil>entor    admitlo   lianc   culpam,    in  qiia    multos   socios  haheo.    quoniam  multuni 
periculi    tihi    instare   passim   exislimarit   ex  ohvia   illa   tui   animi    promptitudine. 
quani  inulti  incuriain  int(*rprotantur.     Audivi  ego   liis  aurihiis  rohustum  centau-S.n. 
ruin.  Caiionicus  orat,  puhlice  prontentom,  non  dinicilo  negotiiiin  sihi  fore,  inodo 

3ovelil,  Lutherum  furari,  et  fiiratum  in  manus  maximi  pontilicis  tradere.    Circum- 
spice.  Argiis  sis.    Nescis,  (piam  inullos  ditos.  aiiruin  plures  accipiunt,  non  paiicis 
Episcoporiim    Cardinaliuniquc    cuin    ingontihus    praMiiiis  proposita    suut  vctcahula. 
Turha  inniimorahilis  est  invidia  oxagitala.    Si  (lolonienses  moi  in  lihris  tiiis  Evaii-$.6. 
gotium  (ihristi,    imino  verius  (^hristum  cuin  Evangelio  pnhlicis  cinniciis   exurere 

35  non  siint  veriti,  tontare  quid  non  audehunt  in  perniciem  tuam?  exposita  est 
magna  peciinia  pro  lihris  oxiislis:  quid  ultro?  n(m  iu  auctorom?  in  hiinc  locum 
gravo  ost  odium  co^lestium  syderum,    quorum  infliixu  insaniunt  perpctuam  insa- 


CCVII.  „Tk\c  ^piftcl  ifi  crft  ju  ^C^iltembcui  A.  1521  in  aDdibiis  Carlstadii  f)craus  fommcn, 
tvcf^cu  510bruct  J.  C.  O.  (Clcariu!^]  iu  ^lrnftabt  bcfitit,  ncbft  aubcrii  rarcn  collectaneis, 
fo  ^ur  Hist.  Croti  <jcf)brcn,  mid^t  abcr  uocf)  nic()t  vbftiij  fau  ;^u  <£taubc  (\cbra(^t  ipcr^ 
bcn,  ivcil  3«it  unb  ilkrlci^cr  fcMct.  3"^<^ff^"  ^^^^  "^^^^^^  ^^^^^  l)icmit  coinmunicitet, 
xctii  uiclc  bariii  cutf^altcuc  Singularia  bcnt  curieusen  ficfcr  bicucu  fbuucu". 

gortgcfctjtc  Sanunrum^  i^ou  ^tttcn  uub  ^icucn  ^lt^colo^ift^en 
egd^eu.  !i!vv  ^"'  1^23.  @.  704...709. 

*o  aufferrc    *8  iacti]  sic    "  Cf.Paul.ep.  adPhil.1.23.    «<>  Paul.ep.adRom.VIII.31. 
Hyttbvi  Opp.  yol.  I.  28 


434  CCVII.    CKOTI  UVBIANI  AD  MARTINVM  LVTHKRVM  EP.  D.  5.  DEC.  It2('. 

uiam  siibiecti  liomincs.     Ronovaliir   milii   mcmoria  vclus   de   tragoedia    revcrendi 

S.7.  Kapuionis,   cuius  aunuo   spacio  spcclator  fui.     El  liugua  ct  calaujus  dcficiet,  si 

velim    rcccnscrc   Ihcoloj^orum   insaniam,    quorum   aflcctus    invcni    mulicrcularuni 

pcrturlialionihus  af(itatiores.     0  si  cum  suo  artificio  prodirent  oliseuri  viri,  quo 

pro  mcrito   suo   illuslrarenlur  deuuo    tcnchricosi   palres,    qui   alitcr   ncc  voiunt& 

ncc  possunt  illustrari  quam  sua  luce,  hoc  est,  quam  capiunta  suo  ccelo.     Sed 

$.8.  prodihunt  spero.     Non  lantum  j»cccarunt  Lovauicuses,  quoniam  quicquid   illorum 

insania'>  cst  in  hoc  iudicio,    id  a  Coloniensihus  ac  ah  Hochstrato  inilium  c<Ppil: 

illc  nou   quiescet  donec  misera  aniuja  in  pcrdito  corpore   luctahitur.     Lovanicn- 

S.9.  sium  error   in   multis  vcniam  videtur  hahere.     Colouicnses  dc  industria  peccant.  lo 

quoniin  sceleratus  dux  nupcr  periisset  ^ladio  Iluthcni  non  procul  a  Lovanio,  ni 

indi^nam   sihi    putassct  Ilochstralicam  mortem    ^[encrosi   animi   iuvenis:    dimisit 

trepidum  sauf^uincque  carentcm.     Sed  niinis  maximis  iu  tc  et  Kapnioneiu  cesset 

§.  10.  pcrturhare :    scd  nescit  fiuem   furor.     Miiltas  postea    technas   struxit   scoleratus, 
quas  longum  forct  narrare:    tcinpus  indicahit,  uhi  vindicta  sumpta  fuerit  a   se- is 
ditioso  patre.     Sedit  mecuiu  Vuhlie  V  dios,  paucos  post  dies  uhi  cum  lloclistralo 
fuerat  congrcssus.     Vellem  scires  artes   sanctissimorum   patrum,   tum    in   Italia, 
4um  in  Germania.  quoniam  et  in  hanc  Roma  migravit:   Scrihere  non  licct:    tan- 

$.  n.tum  est,  insidiic  inagnie  sunt  uhique.  Lusimus  quaetdam  do  Brachio  domini  conlra 
Brachium  seculare,  quod  invocant  qui  nil  impium  non  invocant.  Seil  quo  ltdior?o 
qui  brevis  esse  volui?  in  contrariuni  vitium  rapior:  da  vcniam,  Martinc,  ponlifex 
sanctissime.  amor  in  te  meus  fecit  mc  loquacem,  et  parteni  temporis  abstulit. 
Quod  volui  cum  doctissimo  Philippo  communicare,  illc  me  provocavit  valde  docta 
cpistola  ad  rescrihendum ,   quanquam  tardc  reddita.     Nam   dum   rae    qua^rit  uiia 

^.12.  cum  tua  in  Italia,  post  scmcstre  spatium  me  invenit  crrantcm  in  Germania.  Fuilcs 
enim  mihi  is  annus  iuconslantissimus ,  tuin  in  Italia,  tum  in  Germania;  ubi 
inprimis  voliii  quicsccre,  inprimis  erat  pcrcgriiiandum ,  quod  his  diebus  accidil, 
quandoqiiidcm  cum  iiuper  esscm  in  itincre  ad  Ruhianos  meos,  substiti  hic  Er- 
furdia»  apud  veteres  amicps.  Biduum  non  abiit.  ihi  nil  tale  opinauti  pra^fecturam 
scholastici  onlinis  demandarunt.  Rccusavi,  sed  recusans  ob  ignominiam  coactus:» 
suni  suhirc:  igitur  contra  ofTirium  providi  patris  familias,  propriis  neglectis 
aliena   ciiro,    in  republica   stiidiosorum,    quam  Eccius  tuus   conatur    perturl)are. 

$.  13.  Scd  Philippum  salutahis  revcrcnlcr  nostro  nomine  veniamque  nobis  ab  illo  ini- 
pctrahis,  si  hrcvitcr,  aut  nulla  scribemiis.  Ux^rcm  duxit,  fortunet  Dcus  saiictis- 
siiuaiu  sociclalciii,  ut  vidcat  hcatus  patcr  filiftrum  suoruin  in  circuitu  mcnSii*  sua*.  35 

$.14.  (]um  Mutiano  iain  annos  aliquot  contendo,  contcmptorc  coniugii  ct  priecoiie  vita> 
sacrinculorum.  cgo  conlra,  coniugium  pnefcro.  itaque  qui  ineuin  consilium  sc- 
quuntur,  uxorcs  sihi  collocant.   Raptissime  Erfurdiae  in*pervigiliis  Nicolai,  M.D.XX. 


*'  cf.  locnm  cx  Hochstrato  ovantc  paullo  infra  p.  441.  exhihitnm.  *'  maiim 
carontem,  sed  m.  m. ,  ni  tc  *^  Lusimus  quicdam]  cf.  scq.  Hutteni  epistolam  §  12. 
•^  Huhianos  meos]  i.  e.  Dornbeimenses.  •••**  prsefect.  schol.  ord.]  rectoratum  uni- 
vcrsitatis  hodie  vocant.       ^5  ^t  videat  K.j  Cf.  Psalm.CXXVIl.3. 


CCVIII.    HVTTKNI  AD  MARTINVM  LVTnERVM  KP.  D.  0.  DEC.  1520.  435 

XX   SBBRNBVRaO.  CC  vTII.  9.  DEC.  1520. 


VERBI    DlVINl    PRJECONI    INVICTISSIMO 

MARTINO  LVTIIERO 

FRATRI    ET    AMICO    DILECTI8SIM0 

5  VLRICHVS  HVTTENVS  SAL. 

Miserliis  profccto    fueris,   si  videas   conflictationes  liic   mieas:    ila    est$.  i. 

Iubric4i   liominum   fldes.     Dum   nova    auxilia    confraho,    desciscunt    vetera. 

Multa  quisque  metuit,  nuilta  causatur.    iniprimis  terret  Iiomines  superstitio. 

qua  inditum  animis  est  adversari  Romano  pontifici,  etiamsi  iniquissimus 
10  et  sceleratissimus  si  sil.   facinus  esse  incxpiabile.     Connitor  lamen.   neque5.2. 

unquain  cedo  adversis.    Omnium  solus  conslantissime  nos  tuetur  Franciscus. 

quem   tamen   nuper   vaciilarc   pene   coegerant   qui   monstrosa  qu<epiam  ilii 

quae  tu  scripsisses,  sed  nunquam,  arbitror,  scripsisti,  persuaserant.    Quod 

ubi  comperi,  statim  oiricii  arbitratus  sum  esse  mei  id  conari,  ne  tantum 
isnobis   priesidii   occuparetur   ab   adversariis.     Efl*cci   boc   legendo  tua,   (iujb 

ille  paucissima  admodum  ante  vix  degustaveral.     Primo  statiin  ut  docilem,  $.3. 

quantum  mea  fleri  potuit  facultate,  reddidi,   ca^pit  arridere   ilii  negotium; 

paulo   post  ut  vidit  quo  tu  ex  fundamento  quani  molem  extruxeris,  'Hrcc 

audet*  ait  'quispiam  conveilere,  aut  si  aiidet,  poterit?'  Paulatim  magis  ac 
somagis  incendi  animum,  adeo  ut  iain  ita  dcditum  nobis  liabeain,  nt  nullam 

sinat  prseterirc  co^nam,   quin   aliquid  tuum  aut  meiim  audiat.     Est  autems.4. 

acerrimi  bomo  iudicii,   et  quo  tii   sinc  iitcris  doctiorcm  vidcris  neminem. 

tum  qiise.  facundia,  ut  quodque  accipit  etrercndi  et  ampliflcandi!    Meliorcm 

bac  in  re  assertorem  et  aptiorem  iiivenire  non  [)otcramus.  Atque  igitur 
25sunt   qui   invertcre  illum  nobis   conentiir   niagna  adsidue  opcra,    sed  non 

pervalitiiros  certo  scio:    ita  perspectam  babeo   bominis  fidem.     Quinetiam  $.  s. 

cum  ab  amicis  (|uibusdam   et  necessariis   tciitaretur   paiicos  ante  dies,   ut 

tanlo  in  diibio  positam   causam   desereret,   pertinacissime   restitit,   causam 

se  minime  diibiam  tueri  adflrmans:  nain  Cbristi  esse  et  veritalis.  prcTterea 
aoreipublicse  ricrman^e  competerc,  ut  iiostra  acciplantur  mcmita,  etiam  ut  dc- 

fensetiir  fldcs.    Nolo  tamcn  latere  te,  Luthere,  authorem  fiiisse  eum,  quos.e. 


CCVIII.     1  =  lo.  Frid.  Hekelii  Manipulu.s   priraus   epistolarum    sinp^ularium  &c. 
Dresdaj   1598.  [alia  exemplaria  habent  Plauin  Variscorum.    1595.]   8*^.   p.  105...  109. 

2  =  Apographum   Hekeliani   cxempli    in  MS.   Guelferb.  Burckh.    foll.   355.. .358. 

3  =  Burckh.  II.  p.  127...133.       4  =  Wagenseil  n.  liii.  p.  284...287.       5  =  Hutt. 

Miinch.  III.  p.  017.. .020. 

*  videas]  fucris  4.5.  (sine  sensu).  '  dcscistunt  ^.  *  caussatur  3.  Inpri- 
mis  3...5.  *<*  si  omis  3...5.  "  umquam  J.-#.  "  pcenc  3. ..5.  "  numquam  3.4. 
persuascrunt.  4.5.  "  cepit  i.2.  ***  paullo  2...-/.  cxstruxeris  J...5.  "  Paul- 
latim  2. ..5.  ^  litteris  3.  4.  "  adsertorem  3...5.  ^  opcre  1. 2.  assidue  2. ..5. 
magno  opere  3...5.  ^  praevalituros  4.5.  certc  4.5.  "  quum  ubique  3. ..5.  *«  po- 
sitam  omis.  4.5.     caussam  2.  3.  bis.    **  aflirmans  2. 4.     ^i  auctorem  3, 4.  autorem  5. 


28 


* 


436  CCVIII.    HVTTKNI  AD  )IARTIXVM  LVTBERVM  EP.  D.  9.  DKC.  1520. 

iie  aliquid  in  liuiic  usque  diem  inanu  fecerim,  sed  eo  consilio,  ut  quanto 
diutius  contineam  me,  taiito  favoris  plus  accedat  causie,  lantoque  magis 
insoiescant  adversarii,  putanles  victum  et  mole  oppressum  mea.    Sequutus 

§.7.  sum  monitorem  ainicuni.     Interim   et  apud   Ca^sarem   egit  causam   meain, 
qui  illi  promisit  non  passurum  se  opprimi  me,  neque  indicta  causadamna-s 
turum.     lain  hoc  agitur,   ut  expectemus  proximo   concilio  qiiid   statuatiir. 
existimant    ornnes    de   nobis   tractatiun   iri   magnis   etiam   concertationibiis. 

§.8.  Quod  videbimus   quale  futiirum   sit.     Tii    le  contirma   et   constanti  aniiuo 
veritati  adiiajre.     In  Oesare  tamen  spei  admodum  est  parum:    habet  eniin 
sacerdotum  circa  se  inagnos  greges,  atque  illorum  quibusdam  est  ohiioxitis  lo 
etiam;    qui  oinnes  aetate  ipsius  abiituntiir  ad  consilia  nunqiiam  ipsi  profu- 

$.9.tura.  At  Francisci  opera  solida  est:  qiianquam  et  Caesarem  existimat  iile 
hoc  principum  couventu  intellecturuin  tandein,  quid  tribuendum  sit  infidis 
pontificibus.  Et  futurum  nonnulH  arbitrautur  magnse  inter  utruin(|ue  iii- 
fensionis  hoc  tempore  initium ,  ubi  suiim  ofTicium  Franciscus  faciet.    Potest  \b 

§.  10.  apud  Ca^sarem  yalde  multuin ;  sed  opportune  aggredi  parat.  Quibus  de 
rebus  satis.  Mitto  Bullam  Deciini,  a  me,  qiiantum  brevissimo  per  Cliii- 
stiim   tempore   et  diebus  admodum    paucis  fieri  potuit,   sugillatxim  aliquot 

$.11.  locis.  Aiunt  et  te  scripsisse,  quod  non  magis  vidi  quam  alia  qu^  nar- 
rantur  circumferri.     Quod  iniror,  ad  me  cur  non  mitta»  statim  tiia,   cumw 

$.12.  possis  habere  qui  ad  Franciscuin  perferant  multum  facile.  Scribiliir  et 
dialogus  Bulla  mihi,  festivitale  arbilror  non  iuurbana;  qneni  editus  ut  fii- 
erit.  accipies  statiin;  simul  .s/;culare  brachium  tracto.  Exclamavi  et  iii 
tuorum  libroriiin  incendium  versibus  Latinis  et  Germanicis;  utrosque  initto. 
iteui  poeina  Germanicum.  propter  qiiod  nullam  satis  pmnain  arbitraiitiir2J 
sacrifici,  <|ua  plectar;  ita  feriint.  oinnes  honestatis  limites  egressiim  me: 
quod  Christus  iudicet  (piid  reipublicse  suae  profutiirum  sit,  qiia  via  his 
malis   mederi   oporteat.     illi  qiiidem  diu   iain   damnatiiin  proAiinciaveruiit. 

$.13.  sed  spero  absolvi  a  deo  quos  ipsi  damiiaverint.  Arserunt  tiia  iam  ter. 
Qiiid  tiim?  igitur  a  nostris  ])artibus  discedunt  homines?  iiiio  verum  scriboM 
tibi,  Liithere,  magis  incensa  inultitudo  est,  magisque  inflaminata.  Tantiiin 
illis  profiiit  iinam  atque  allerani  cartiilam  exnstam  curare.  qiiinetiam  pn- 
ruin  abfuisse  Moguntiie  ut  lapidibus  obruerelur  Aleander,  amici  scribuiit. 
Qua  de  rc  quandam  statui   edere  satis  prolixam   epislolam,    in   qua   rem 


•  canssop  3.4.  ei  sic  ubiq.  per  ss         •  Secutus  3.. .5.  P  exspcctemns  J...5. 

^^  nia^nas  4.5.  **  numqiiam  ^.  <#.  "  quamquam  3. ..5.  ^^  adgrcdi  3. ..5.  "  Cf. 
Ind.  bibl.iofrr.  n.  XXXII.  •*  festinate  4.5.\  •'  saicnlarc  3...5.  Tractatns  de  sae- 
culari  brachio  nullus  superest,  ncque  alia  ciusdem  notitia.  cf.  pra»c.  Croti  epist. 
§  II.  et  p.  404.  §  6.  '^  pocma  Germ.]  Clag  und  Formanung  &c.  Exclamavi]  Cf. 
Ind.  bibliog^r.  n.  XXXIIIA  ei  b.  t%  pronuntiav.  3. ..5.  «>  Immo  3...5.  "  chartulam 
3...5.  33  lapidib.  obr.  Al.]  Similiter  Hcdio.  cf.  ep.  d.  21.  Dec.  1520.  datam,  p.  438. 
^  quamdam  J...5.        epistolam]  Non  cxtat. 


CCVII.  HVTT.ADLVTHEB.EP.D.9.DEC.    CCIX.  LVTHERI  AD  HVTT.  EP.  D.IO.DEC.  1520.    437 

totam  siim  complexus»  ut  in  illo  linccndio  succcsserit  eis.  Tuura  nomens.i4. 
apud  onmes  hic  venerabile  est.  Quid  agatur  istic,  facies  operue  pretium 
si  copiosissime  huc  porscribas,  et  quid  in  quoque  spci  sit,  quid  libere 
quisque  audeat.  Spalaliuo  scripscram,  principis  aninmm  ut  exploraret,  i  i5. 
&mihique  quantum  licerct,  ca  de  re  perscribcret :  scire  enim  cupio  quid 
in  ipso  prsBsidii  sit:  non  tibi  enim  uni  hoc  habere  cognitum  utile  videtur, 
sed  iis  eliam  qui  manum  opponere  et  arma  huic  ncgolio  volent.  quod 
insta  et  ipse ,  oro  .te :  nescis  enim  quantum  futurum  sit  in  rem  nostram, 
si  vel  auxilio  ipse  ctrmalis  essc  velit  vel  connivere  ad  pidchrum  facinus, 
lohoc  est  ut  nobis  liceat  intra  suam  ditionem  qua-rere  divcrlicula,  siquando 
res  poscat.  Ipsum  hoc  ubi  resciero ,  statui  ahquando  inviserc  vos :  nam  §.  16. 
diuthis  videor  cofitinere  me  non  posse,  quin  nt  videam  te,  queni  sic  ob 
virtutem  amo,  advolem.  lliec  celerifer:  nam  diligcntem  csse  non  licuit, 
cum  properarem.  Franciscns  amicisshne  salutat  te,  iubetque  essc  salvum 
t&et  sanum,  ctiain  animo  aucttnn.  Kt  tn  ex  me  vale,  frater  carissime  atque 
optime.  Ex  Ebernburgo  >^^  Idus  Dccembr.  Saluta  Philippum,  Spalatinum, 
Facchum  et  omnes  nostros. 

PSct.    Quia  suspicatns  sum   scripta   mea    curaturum  te  denuo  istic 
edi,  mitto  excnq)Iaria  emendatiora,  unde  describantur  per  notarium. 
20  Rescribe  o(  yssnne  et  copiose.      Capnion  huc  vcnict  propediem.     Ila 

facturum   rescripsit  Francisco.      Pncdicalores   Ircpidant.      Vidcbimus 
rei  eventum. 


10.  DEC.  1250? 


Vidc  infra  d.  10.  Dccembris  a.  1521. 


25     WITTENBEROiE.  CCVIIH.  l*»-  DEC.  1520. 


[MARTINVS   LVTIIERVS] 

riO    ET   KKVDITO    VI KO 
DOMINO   GKORGIO   SPALATINO 
A    SACUIS    PKINCIPALIBVS 
30  SVO    IN    DOMINO   CIIARISSIMO. 

IHESVS. 

Salutem.     En  lluUcni  lihrum  ad  mc  per  Crotum,   ul  vides.    missum,   mi 
Spatatiuc.     Principi  curubis  suum  rcddi  c\cuij)lar:  cgu  meum  tcneo.     Dcus  bouc. 


CCVIIII.    1  =  Lutheri  cpp.  (Ind.  bibl.  n.  57,1.)  I.  fol.  204»».  205«.      2  ==  ibid.  57,4. 
I.  Q^  533.  n.ccLXXVi.  (Gcrmanice  in  Luthers  Schviften  v.  H^atch.  XXI.  734. f.  n.2l8.) 

•  uni]  posui  pro  iam  quod  omnes  hahent.  utilc  videtur]  posui  pro  videor  quod 
edd.  habent.  ^^  atque]  ac  4.5.  »»  PSct.]  PSa.  3...5.  »»  edi]  edidi  4.5.!  «>  oeis- 
sime  5.  <• 

'*  Icsus.  t,      "  librum]  Conquestionum  procul  dubio. 


43S       CCIX.  LTTH.  JLV  BTAM..  Sr.  CCX.  HBDIOS.  AD  XTiaGL.  BP.  CCXI.  rCTBI  rmASc. 

quis  fifii^  luniin  BOvitJluiD?    Papatam  hacieiias   iorielinD  inripio   Ulm   halim 
qui  contfiii  eliain  fMi>»il   ullra   uiuniuin   »peni.    aul   ullinia   dies   iji»Ut.     Cred*» 

ad  le  iam  flmlum  peneni5(.se  eiempla  literanim  qux  repeliisli 

Anoo  M.D.XX.  uctava  coDceptionis. 

Marlinus  Lutheni>  August.  ' 


[uWiW%TIM.] 


ccx. 


?l.  DEC.  i:»2*. 


CASP.\R  iiErno 

VLIMUCO    ZVIXOLIO 
AMICO    INTEGLU&IMO    8.   D.  • 

Nactus  sum  concionaturain  Mogunlinam,  ut  vocant;  siiccessi  Capitiini;  placel  lo 

conditio,  quH'  lionestissima  est;   evangelium  audiunt  aiiilissime 

Lullieruni  liic  conilmssiniiis  cx  decreto  |Kintilicis,    setl   ridicule.   et    sunt 

qui  deicrant  iiun  fuisse  Lutlierum,  sed  Siliium  Aciieam;  quidam  Eccium  aut 
Silvestnim  fiiissc  asseverant.  (Iiiicmiqiic  fucriU  facta  cst  li.ec  contumelia  Mar- 
tino.  P;iriim  .ilifiiisset  qiiin  Alcniidcr  fiiisscl  inieclus  menla*.  Uecretum  fuit  in  15 
consilio  priiicipiiiii,  ut  Marlinus  vcnirct  Wormaciam,  redditunis  rationem  scri- 
ptorum.  Dii  boni ,  qiiani  olistant  lcgati  llomani !  nolunt  ut  audiatur  homo  lia»- 
relicu.s;  minantur  mulla,  sed  fru.stra,   ut  opinor,  conabuntur.     Audiemus  brevi, 

quo  res  \crgat 1520.     Tliomae  aposloli. 

Caspar  Hedio  tuus.  so 


CCX.     Zuinglii  Opp.  aml.  bibL  n.  81.)  p.  157.  n.  51. 


HAOAHOI^.  CCXI.  25.  DEC.  im. 

IfOCTISSIMO  ET  ELOQVENTISSIMO 

VLRICHO  AB  HVTTEN 

EQFITI  GERMANO  2 

PETRV»  FRANCISCI  POETA  S.  />. 

I.i.         Novanm  rcrum  autumnm  advcnit,  Huiicne  eloquentissime :  feliciler 
nobis  proveniunt  impostorcs,    Nupcr  paucis  assilnis  quinque  vidimus  vcnum- 


CCXI.  1  =  Prfrnfto  Cl)nrttano|rum  |  be  Crucr.  iD  eft,  ]  futl^eranolrum.  |  Ctm  pia  ad^ 
tnonUione  F.  Thoma;  Mumary  lutheromaftigis ,  \  ordinis  Minorum^  quo 
fibi  iemperet  d  conuicijs  Sf  ftiiUis  \  impugnationihus  Martini  Lutheri,  |  Mat- 
thwi  Gnidij  Auguftch.  \  i^  \  Epiflolfe  item  aliquot.  |  Ad  eruditos  Germa- 
ntw.  I  Ad  Martinum  Lutherum.  |  Ad  ftrenuifsimum  Germ.  Vtrichum  Hut- 
tenH.  I  Ad  populum  Germaniw.  \  Sequitur  bibliopolse  signum  eiusmodi : 
4<^.  f.  1.  et  a.  Epistola  legitur  fol.  C  iij.  Bis  cadem  transcripta  extat 
in  M8.  Burckh.  Guclfcrb.  fol.  4...0.  et  impressa  2  =  Burckhard.  III. 
p.  301...303. 


CCXI.  PBTBI  FBANCISCIAD  UVTT.  EP.  D.  2:>.  DKC.  I5»0.  CCXII.  EX  UOCUSTB.  OVANTE.     439 

dari  apud  urbem  Lutheranorum:  ex  quibus  ires  licilatus  esi  Simon  amicus 
m)sier,  pairicius  Augusiensis;  ca*ieri  a  foro  suhducii.  Alier  Jfieronymus  i.2, 
erat  Aleander,  luda^us  bapiizaius,  meiallisque*  depuiaius  esi.  3Iuniaro§.\ 
cucullione  quum  non  egeret  admodum  Simon,  mihi  iribus  oboils  vendidit, 
iquem  tibi  nunc  miiio,  et  si  cupis,  eiiam  dono.  Idoneus  mihi  videiur,  e  quo 
opiimum  possis  depingere  quadruplaiorem  scripiurus  quippiam  in  Curiisanos. 
subinde  si  quid  aciurus  es  in  Cordigeros  discaiceaios ,  nemo  iibi  hos  prodet 
facUius,  quibuscum  ceriai  odio  plus  quam  Vaiiniano;  aiioqui  eiusdem  ha^- 
reseoSj  nisi  quod  moliioribtis  induitur  viviique  liceniius,  inierdiu  monachus 

^^vagus,  noctu  Miiesius  sirenuissimus,     Et  ut  propius  hunc  iibi  acupingam,i.i. 
is  est  qui  in  Luiherum  voiumina  edidii  hacienus,  qui  omnes  in  se  commovit 
erudiios,  omnibus  beiium  indixii,  paraius  eiiam  in  hanc  horam  subveriere 
universam  rem  iiierariam.     Ouid  igiiur  iibi  miiierem  graiius  quam  iaiem 
imposiorem,  iaiem  ac  tantum  hosiem?  Facito  iiii  ut  iubet,  abuiere  pro  iixa,§.b. 

^^pro  siercorario.    unum  oro,   iam   viiem  ne  existimes  sycophatiiam  esse, 
quin  hunc  non  posieris  reserves  speciandum:  nihii  enim  eum  in  hwc  maia 
perduxit,   quam  nominis  immorialitas ,  quam  ut  adsequeretur ,.  ei  se  dedit 
pericuio.    Eram  hunc  dedoiaiurus  veiut  Eccium  iiium,  ni  mihi  non  fuisset§.^ 
oiium:    iibi  id  muneris  deiegabo,  iuus  est.     Vaie,  ex  Uaganoia.  vnj.  Ca- 

^lend.  lanuar.    Anno  M.D.XX. 


CCXII,  EXEVNTE  A.   I-V  0. 

lE  DIALOGO  nOCHSTRATO  OVANTE.] 

!  .  .  .  .     nocusTRATVS.     Verum  cx  tanto  Jioslc  prmsidia   nobis 

sunt.     nam  [Eccius]  instructus  piurimis  iiteris  pontiftcum  ad  synagogas  um- 


CCXII.      1  =  ^5^5  UOCU8TRAJV8    0VAK8.    DIALOGVS   |  FESTIVIS81MVS .   |  INTEBLOCVTO- 

RES.  I  Hocliftratus,  qui  &  Kroftratus  dicitur.  |  Frater  Lupoldus,  huic  in  itinerc 
comes.  I  K(li\ardus  Lcus,  ex  homiue  conimutatus  |  nupcr  in  canem.  |  Lefre,  &  cum 
ouantibus  lietaberis.  |  {16  folia  -/".  s.  l.  et  a.  Posi  dialogum  leyimtur  27  disticha^  qui- 
hus  inxcriptum  cst  in  leonkm  x.  si  a^^  I  monis  8vcce8|sobem  mo|mv8.  |  et  in  aversa 
utiimi  folii,  cuius  recta  payina  vacua  est ,  dodecasticiton  inscriptum  inteblocvtobes 
AD  I  LECTOREM  | ).     Minus  mcndosum  est  fioc  exemptum  quam 

2  =  hochstba|tv8  etc.  ut  1.  nisi  quod  typorum  formai  differunt  et  Canem.  («on 
canem.)  habet.  {14  folia  in  ■/".  *.  /.  et  a.)  Carmina  exempli  1.  et  ipsius  dialogi  quasi 
epUogus  qut  in  1.  sequitur  verba  'I  pra,  fequar*.  non  leguntur,  sed  ha'c  epiftola: 

NOVABVM    BEBVM    8TVDI08I8,   |  VclamUS   AlanUS    8.  D. 

Noua  quas  nunc  funt,   ut  omniu  intereft  ca  maxime  nota  effe,    lubes  |  cxpo- 

•  ceteri  2.  '  bapti^atus  1.  •  quidpiam  2.  ^^  Milesius]  i.  e.  luxuriosus, 
dissolutis  moribns.  "  litterariam  2.  *®  Pirckhcimori  libellum  Eccii  dcdolati 
indicat. 


440         CCXII.  PAKS  DULOOl  CVI  INSCRIPTVM  E8T  HOCHSTRATVS  0VAN8.    1520. 

versiiatum,  ad  regem,  ad  principes  Germaniw,  his  diebus  advenit,  hnud 
duhium^  ut  est  impotentis  ircCy  Luthcro  per  Bullam  et  excommunicaiionem 
conculcata  insultabit  coniumeUose ,  veteris  illius  opinionis  reliquias  profligabit, 
omnia  librorum  Lutherianorum  exemplaria  igne  abolebit.  lvpoldvs.  Joj  erit 
in  rem  impressorum,  nova  iterum  excudent,  quibus  hinc  promptiores  inve-^ 
nient  empioreSy  cum  ferme  cupiamus  quce  veiita  suut  pernoscere.  levs.  Clau- 
dendw  igitur  videniur  officinte  excusoriee,  ne  in  nosiram  pcrniciem  codices 
pleni  iudicio  muliipliccntur ^  quibus  debemus  renalam  erudiiionemy  a  qua 
nobis  tanla  incommoda.  liociiSTR.  Non  omnino  claudendce,  nam  Dormise- 
curWy  Mammotrectiy  Capreoli  ct  huius  generis  Christiani  auiores  parum\o 
multi  suni,  nunierum  indies  augendum  curabimus.  Quamobrem  nunc  ope- 
ram  dani  Rhomanenses ,  ui  nos  autoriiaie  eiiam  Ccesarea  prwficiani  iudices 
libris  ubique  excudendis,  ita  ui  sine  nosiro  suffragio  nihil  prcelis  admittatur. 
hoc  ingenio  forte  supprimemuSy  immo  exiinguemus  liieras  et  posteritatem 
similem  nobis  reddemus,  siquidem  ad  auiorum  naiuram  lectores  propemodumXh 
demuiantur.  levs.  Vereor  ne  equiles  Germani  in  suis  arcibus,  quas  habent 
munitissimas ,  faciant  excudi  tum  bonas  liieras,  ium  nostrce  iyrannidis  cri- 
minaiiones:  empiorem,  si  id  fieret,  saltem  occultum  nihil  desiderabunt ,  et 
maiori  ium  odio  gravabimur,  qui  sic  videmur  nostra  riViVi  magis  ut  laieant 
quam  ut  corrigantur  laborasse.  iiociistr.  Idem  ego  formido,  nihilo  iameni(i 
sccius  perteniandum  esi,  quoniam  huius  consilii  si  non  autor,  cerie  dux 
eril  nobiscum  Hieronymus  ille  Aleander,  qui  muliis,  ut  scis,  videiur  in 
uiraque  lingua  non  omnino  pessime  doctus,  sibi  autcm  uni  longe  omnium 
dociissimus ,  adeo  ui  inter  academicos  Romce  quoties  indulgetur  genio,  ioiies 


nam.  Vcnit  bis  diebns  Hicronjmus  Aleader,  uir  fua  opinione  |  longe  maximus, 
non  folum  proptcr  lin^uas,  quas  cximie  callct.  8i  |  quidem  bebra»a  illi  uema- 
cula  eft,  grajca  a  puero  illi  coaluit.  latine  |  aute  didicit,  diutina  profcffione,  fed 
ctia  admirabilis  fibi  uidetnr  ob  |  antiquitate  generis,  Nam  ludieus  natus  eft,  qure 
j^cns  immodicc  glo|riatur  dc  Abraliam,  uctuftiffimo  fe  originem  ducere.  An 
aute  baptiTatuH  fit,  ncfcitur.  Ccrtu  eft  eum  non  cffe  pharifeu  ,  quia  no  credit 
rc|furrectione  mortuorum,  quonia  uiuit  perindo  atq^  cum  corpore  fit  |  totus  femel 
pcriturus,  adeo  uullum  a  fc  prauum  affectnm  abftinet,  |  ufq^  ad  infaniam  iracun- 
dus  cft,  quauis  .occafionc  furens,  impoten-|ti8  arropantia^,  auaritiae  inexplebi- 
lis,  iiepbandffi  libidinis  &  immo-|dicfe  fummu  j^floriae  mancipiu,  quanqua  mollior 
cft  qua  qui  poffit  |  elaborato  ftylo  parare  ploriam,  &  peior,  qua  qui  uel  conetur 
in  ar-|g;umeuto  bonefto.  Atilli,  ne  ncfcias,  ceffit  fuiliciffime  fimulata  5e-]fectio, 
adCbril'tiano8.  Nactus  enl  bic  cft  anfam  adaptatam  illuftra|diMofi  fui'&  obfcuraudi 
Chrifti  gloriam,  quce  hoc  feculo  ccpit  re-|florefccre,  flaccefccute  fuperftitioe  &  pefti- 
feris  homiiiu  traditiuncu|lis.  Itaqj  iuftructus  literis  pontificiis  nnper  uenit  perdi- 
turus,  quantu  |  poteft,  optima  qujoq^.  Id  «os  candidi  lectorcs  rciro  uolui.  Valete.| 
Haec  affixa  fuerunt  Coloniac,  Dominica  poft 
omnium  fanctorum,  m.  d.  xx. 

Hoc  exemplum  secuttis  esi 

3  =  Miinchius  Epp.  obsc.  viror.  Lips.  1827.  S^.  p.  325.. .350.  qm,  ut  soUtrn  fuii, 
ex  aliis  negleyenter  transcribendo  vel  de  ipsius  lihelli  editione  falsa  protulit. 

Huttenum  huius  dialogi  non  auctorem  esse  sed  adiuvisse  scriptorem  idem  ille  Spon- 
gia:  Erasmicw  locus  prohat  quem  Miinchius,  tU  Huttenicum  faceret  dialogum,  protulit: 
^Hsec  ...  sibi  conscius  est  qui  scripsit  dialogum  [Hermannus  Buschius?]  ct  qui  illi 
fuit  in  consilio  fi,  e.  Huttenus]. " 


CCXII.    PAR8  DIALOOI  CVI  INgCRlPTVM  H0CH8TRATVS  0VANS.O520.  441 

sdus  per  integra  scRpenumero  convivia  loquatur,  non  solum  Latine,  sed, 
quod  paucorum  est,  multa  Homerica  suhinde  modulatur  voce  sonora,  gesti- 
culanti  vultu  sibique  impotenter  blattdienti,  qunmquam  ad  propositum  argu- 
mentum  raro  quw  prnfert  quadrent.  huic  est  ah  omnibus  consentiendum, 
i>  huic  ego  quoque  lampada  trado ,  non  tamen  a  curriculo  nisi  mortuus  disces- 
surus,  hunc  orabo,  post  me  in  arenam  ingressus  mea  gesta  confirmet. 
Subsidio  mittam  proximis  diebus  Ortuinum  Graculum,  pra^conem  theologo- 
rum,  theologum  ipsum,  cui  nunc  tanlum  otii  non  est  ut  adsit,  nam  ei  ac- 
cumhendum   sine   intervallo   tenerm   uxorculw ,    ferenti    denuo    uterum    mox 

io parturitioni  maturum.  Adhwrebit  individuus  sodalis  Eccius  noster,  quem 
quidam  Lipsiensis  sophista  nominavit  oh  animi  robur  Keccium ,  qtti  ab  urhe 
reversus  modo  in  Misnia  suos  trinmphos  ebuccinat,  cuius  modeslia,  for- 
tissime  Lee,  quantum  momenti  attulerit  ad  prohibendam  veritatem  nemo  ne- 
scit.     Quid  vultum  ducis?     /f:rs.    Quod  modestium  Eccii  toties  crepas,   qui 

\^confidentia,  audacia,  temeritate  Leum  et  Erostratum  si  non  superat,  certc 
fceliciter  wquat;  impudentiam  Eccii  dicendum  puto.  tiocusTR.  Non  repugno, 
sed  eadem  est  modestia,  siquidcm  in  scholis  est  summa  modestia  nullum  te- 
nere  modum,  qua  dote  abundet  Eccius  secundum  Erostratum,  idque  bene- 
ficio   dcce  Pervicacice,   qua*  relicio  fratre  suo  Marte  nostro  se  agmini  com- 

^omiscuit,  prwcipue  mihi  et  pugnacissimo  Eccio,  cuius  beneficio  ille  evasit  dis- 
putatione  Pannonica,  Italica  el  Saxonica  superior.  lvpold.  Superior, 
ais,  qiii  fuit  Italiie  ludihrio,  Pannonihus  fastiditus,  e  gradu  depulsus  Sa- 
xonihus?  iiociiSTn.  Ifcbetes  habes  aures ,  qui  me  nihildum  intelligis.  ete- 
nim  revera  superior  fuit  Eccius  contentione ,  clamore,  impudentia :    adeo  illi 

w  atque  mihi  vincendi  spem  exacuit  Pervicacia  noslra ,  qua  fervidus  aliud  atque 
aliud  certamen  continuo  deposcit.  Et  quamvis  mea  gloria  victo  Capnione 
satis  fioreat,  tamen  eum  me  postea  in  expugnando  Hutteno  profiteor,  ut 
non  ita  mihi  multum  sit  ex  huius  victorim  laude  repetendum.  LVPaLD.  Quid, 
obsccro,  commeruit?     hociistr.    Ut  in  eum  pessima  exempla  edantur.      LV- 

zo  poLD.  Quam  ob  rem?  hochstr.  Quwris?  In  pontificem  et,  quod  magis 
doleo,  in  me  scripsit  odiosissime,  nihil  veritus  utriusque  maiestatem  multis 
amhos  criminibus  palam  orbi  reos  agit;  defendit  ab  Ilermanno  comite  Nue- 
nario  Erostratum  iamiam  imminentem.  Et  pridcm  egresso  Lovanium  factus 
obviam ,  equo  insidens,  comitatus  duohus  ministris  sic  me  terruit^  ut  parum 

3j  ahesset  quin  conciderem  metu.     ^Erostrate'  ijiquit  ore  et  vultu  truci  et  voce 

aspera  ^nunc  pocnam  lues,  nunc  periisti,  fiagitiuml'    admota  interim  manu 

gladio  quo  accinctus  erat,   ceu  iamiam  percussurus;    me  vero  exanimato  et 

nescio  quid  parante  dcprecari  ct  forte  fugam  meditante,    neque   cnim   spem 

'  vidi  salutis,   subdit  ilerum  ^Persiste,   furcifer,   non  reddam   ego   quod  com- 

iomcritus  es:  meus  enim  ensis  non  debet  imbui  tam  vili  sanguine;  sed  scias 
multorum  gladios  iamiam  intentos  in  iugulum  tuum.  periisti,  certum  est.' 
et  his  dictis  discessit,  me  multa  excusante  et  orante.  Impune  factum  esse 
iantum  facinus  fcram?  Nequaquam.  malo  vifa  carere  quam  vivere  inultus. 
quin  ci  mox  dicam  scribam  collectis  ccntum    articulis   ex  illius  dialogis ,   ei 

45  recusantem  se  ad  diem  sistere  diris  devovebo  autoritatc  Christi,  ei  confodiam 
ielo  excommunicationis.     lvpold.  Profecio,   ut  nunc  sunt  mores,   islis  ielis 


^  iixorc.]  Pfefferkoniia?.       "  tnomenti]  monumetl  2.       •*  Pann.  It.  Sax.]  Vin- 
dobonensi,  Bononiensi,  Lipsiensi.       ^'  Hermano /.       **  aspersa  2.       **  periiiti  2. 


444    CCXin.BX  0«AT.  AD  CABOL.  ▲VO.ET   CCXIV.COBST.  ETBfXI  DB  TIETjCLAT.BXCC. 

modo  ergo  non  mille  mortibus  venit  obnoxius  qui  cum  in  exemplum  posiius 
sit  probilatis,  prwter  rapinam,  crimen  pcr  se  turpissimum^  admittit  etiam 
'veneficium,  et  quod  grarius  est,  incaute  et  inauspicatoT  Quid  igitur  aliud 
fecit  quam  occidit?  cum  in  ii^  non  tam  roiuntas  spectatur  quam  factum. 
O  religionem,  o  sceculum,  o  Pontificem!  Qui  ttU  perdidicit  grammaticos ,  toti 
rheiores,  tot  etiam  theotogorum  abdita  penetraritj  qui  nihil  non  est  rimatus 
in  scripturis,  in  optimis  authoribus^  in  historiiSj  qui  tam  Unge  lateque  per- 
agratit  studiorum  academias,  agite  quceso,  o  serenissimi  principes,  fasne 
est  illum  tam  misere  interireY  hcec  merces  erit  tot  actorum  lahorum?  hunc 
vinctum  tradetis  Sibaritis  eviratissimisT  hoc  prarmium  erit  mitiiis  Herculani,  lo 
tam  robis  offtciosi,  tam  emeriti  de  patria^  de  omnibus  hominibtis?  Si  talia 
decernetis  prcemia  patrite  libertatis  vindicibuSy  quid  cum  furibus  agetis  et 
sicariisY  Si  hftc  permittitis,  iam  quoque  et  vobis  imminebuni  maia  similia, 
siquidem  timendum  eritj  ne  si  semel  obtinuerint  (ut  contigit  fermr)  magis 
nos  serviies  faciant  quam  olim  Cares  vei  Messenios,  Decernunt  hoc  legesti 
ips(e,    ut  in  malis  caussis  propensiores  sint  iudices  ad  absoivendum  quam 

ad  dnmnandum De   veritate   hic   in   iudicium   vocatur,   quam  ul 

defendatis,    vobis   ab  Attissimo  data   est  pfdestas Venio   ad  Marii- 

num,   de  quo  nihil  nunc  habent  atiud,   quam  quod  toties  Romam  accersitus 

contempsejrit  venire Jgnoratis  quid  doclissimo   et  eidem  probis-Vi 

simo  viro  loanni  Reuchlin  nupcrrime  fecerit?  Hunc  cum  absoiutum,  liberum, 
victorem,  iriumphalorem  decrevisset  adversus  publicum  hoc  orbis  malum, 
HocJistratum ,  nuper  tamen  modica  demultus  pecuniola  rursum  velut  reum 
condemnavit  et  lilem  semel  extinclam  refricavit.  et  certe  nuila  erat  caussa 
Capnionis,  neque  acerbe  guicquam  egit  in  pontificem.  Quid  si  illum  haberet^i 
qui  demetuit  sibi  messem  induigentiarum ,  extirpavit  nwidinas  sacerdoiiorum  ? 

Nunc,  ut  aiiquando  dicendi  finem  faciam,  nihil  aliud  oro, 

0  principes,  quam  ut  utriusque  partis  caussam  attentius  consyderetis :  si 
persuadere  vobis  possunt  Romanistw  et  Curtisani  aliqua  lege  scripiurarum 
approbari  rapinas,  fraudes,  versulias ,  calliditates,  circumventiones ,  pom-zo 
pam,  luxum,  tyrannidem  et  siqua  suni  huiusmodi,  quibus  iamdudum  accu- 
sati  sunt,  nihil  moramur  quin  illi  vicerint;  sin  autem  hoc  non  potcritil, 
nos  uiique  vicimus.  neque  aliam  vindictam  opiamus,  quam  ut  de  ccetero 
omnes  Curtisani,  mendacia  indulgentiarum  deleantur  de  Germania,  Sic  ian- 
dem  fiet,  ut  neque  armis,  neque  ferro  sit  opus  iilos  extinguere ,  •  sed  i/a^s 
abacti  citius  fame  atque  inedia  disperibunt  de  terra.  Hoc  si  fecePitis,  rcm 
dco  optimo  maximo  facieiis  gratissimam ,  et  nos  a  lam  durissimo  iugo  liheros 
reddeiis,  quo  liberius  scrviamus  Chrisio,  cui  honor,  virtus  et  gloria  in  sce- 
cula  a^ierna.     dixl 


CCXIIIL  [1520.?]    40 

PnS  CHRISTIANIS. 

Convenii  nunc,  Lecior  candide,  quo  iis  obviam  eamus,  qui  nituntur  op- 
primcre  Evangelicam    vcritatcm,   ut  Aniichrisiis ,    nihil  inierim  probanies  ex 


CCXIIII.     oBATio  coh|stahtii  evbyli    MO-|uentmi,    de  uirtute  Clauiu,    &  BulU 
condeinna|tioni8  Leonis  Decimi,    Coutra  Martinum  |  Lutherum,    Ad  inuictifs.  k 


CCXIII.  EX'ABYDENI  COBALLI  OBATIONE  AD  CAROL.  AVG.  PBO  HVTT.  K-  NONNVLLA.      443 

que  esl  qui  non  vel  Lutheri  sit  vcl  ffulleniy  id  est  qui  non  in  illis  Christi 

spirilum    Christique   doctrinam   agnoverit  .-...• Sed  quum   non  pos- 

scnt  perferre  homines  dclicatissimi ,  tum  maximus  pontifex  Romanus  ille 
ausus  est  nonnihil  temere  agere  in  optimos  v^oSy  consiliumque  iniit,  ut  occi" 

^deretj  ratus,  ut  si  semel  tollantur  illi,  statim  universum  extinctum  si^  in- 
cendium.  Pro  se  tamen  nihil  egit,  quod  notiora  sint  illius  facinora^  quam 
ut  defendi  possint  vel  testihus  vTtOTxmoiastog  egeant  ....  Tota  lis  est  de 
vindiciis  secundum  libertatem  et  quod  illos  liberius  monuerint.  nec  negare 
possunt  se  reos  esse  ii  qui  nobis  in  hoc  negocio  obsistunt.     Quod  cum  ita 

^osit,  quid  monere  non  debuerunt  Martinum  et  ffuttenum,  quod  illos  non  pu- 

duit  faceref Videte  4gitur,   invictissimi  principeSy   quam  indi- 

gnum  sit  male  mereri  de  bene  meritis,  qui  ne  nos  periremus,  sponte  se  de- 
derunt  discrimini,  et  anathema  optarunt  esse  pro  fratribus  qui  sunt  in 
Christo:    magis  vero  honorandi  sunty    non   quod  hwc   velint  ipsi,   sed  quia 

^^dignum  est  pro  pietate,  pro  patria,  pro  vobis  principibus  pugnantibus  vicem 
reddere  magnificentice ,   quo  ad  illorum  virtutes  egregias  posthac  ceteri  quo- 

quc  audeant  et  maiora  conentur  adgredi ffac- 

tenus  rationem  reddidi,  quamobrem  sc  opposuerint  Romano  pontifici  ffut- 
tenus  et  Martinus,   necdum  dixi  quod  institueram,   et  quod  res  ipsa  effla- 

^gitat,  videlicet  quam  iniuste  conetur  perdere  innocentes.  Jdem  ille  toties 
repetitus  Christianorum  Epicurus,  prmposterus  Cato,  ambos  venatus  est  ad 
mortem,  nec  rationem  habet  homo  pertinacissimus ,  quam  male  mereatur  de 
optimis  viris.  Esto  illi  hulcus  tetigerit  ffuttenus,  quis  autem  non  aliquando 
impegit  in  verbo?   Si  prorsus  scelus  est  corrigere  prcelatos,  ille  neque  prce- 

^'omonitus  est,  nec  coram  testibus  correptus.  Quo  igitur  iure  ita  imprcemedi- 
tate  trahendus  in  mortem  ?  Si  fur ,  si  homicida ,  si  veneficus  esset ,  utique 
nihil  fuisset  tcmere  agendum:  subinde  tempus  dandum  esset,  quo  purgaret 
scse:  quanto  magis  nihil  agendum  frivole  in  eum  qui  tot  habeat  testes  in- 
nocentice,   qui  a  tam  multis  semper  probatus  extilit,   a  iot  doctis,   tot  nobi- 

^libus,  tot  principibus,  tam  longo  tempore  et  ex  tam  claro  stemmate  cogna- 
tus.  Quis  quceso  libere  posthac  prcedicabit  evangelium,  si  iam  grave  erit 
audire  verum?  ....  Fuisset  primo  monendus;  deinde  si  pertinacior  (qua- 
lem  tamen  ille  se  negat  extitisse),  palam  in  ius  vocandus;  postremo  apud 
suum  iudicem.    lam  ncque  in  palam  conventus  est,  neque  apud  iudices  de- 

^^legatos,  vos  inquam  duces  Christianissimos ;  sed  idem  actor  et  iudex,  calu- 
mniator  ft  lictor:  immo  summus  ac  maximus  ecclesice  pastor  (ut  ipse  in- 
quitj  propriam  ovem  crudelissime  expetivit  in  necem,  quam  utique,  si  non 
mercenarius  esset,  servare  debuerat,  non  perdere,  et  linum  fumigare  non 
extinguere ,  scd  reaccendere.    quasi  vobis  enses  non  sint ,  si  supplicio  dignus 

^Osit,  nisi  ille  sacerdotio  iungeret  etiam  latrocinium.  Vestra  hcec  iniuria  est, 
quos  talcs  existimat  qui  cequum  nesciatis  profcrre  iudicium.  Veneno  impe- 
tiit  hominem  clam  suffecto  monacho  eius  factionis  qui  a  pecuniarum  con- 
tactu  temperant  quidem,  verum  a  spurcitia  et  mulieribus  non  temperant. 
Quis  unquam  hoc  quceso  audivifa  pontifice?   si  tam  grave  crimen  est  vene- 

^^ficium,  ne^ue  dissimulatur  in  homine  privato,  quanto  magis  in  episcopo  non 
est  connivendum?   Si  nebulo,  si  sycophanta  hoc  egisset,  trucidaretur :    quo- 


"^  VTtot.]  informationis.  vnotvnoaiog  est  in  ed.  1.  **  Chr.  Epic.]  In  marg,: 
Epitheton  Pontificis.  "  Si  prorsus  &c.]  et  *•  quasi]  Similia  ipse  Huttenus  Ca- 
rolo  imp.  et  Germanis  in  conquestiombus  scripserat.    Slmiliter  in  sequentibus. 


444    CCXIII.BX  ORAT.  AD  CAROL.  AVO.ET    CCXIV.  CONST.  EVBVLI  DE  TIBTjCLAV.EXCC. 

modo  ergo  non  tnille  moriibus  venit  obnoxius  qui  cum  in  exemplum  positus 
sit  probitatiSy  prcetcr  rapinam^  crimen  per  se  turpissimum,  admittit  etiam 
'veneficium,  et  quod  gravius  est,  incaute  et  inauspicato?  Quid  igitur  aliud 
fecit  quam  occidit?  cum  in  ii^  non  tam  voluntas  spectatur  quam  factum. 
0  religionem,  o  sceculumy  o  Pontiftcem!  Qui  tot  perdididt  grammaticos ,  toth 
rhetoreSj  tot  etiam  theologorum  abdita  penetravit,  qui  nihil  non  est  rimatus 
in  scripturiSj  in  optimis.  authoribus,  in  historiiSj  qui  tam  hnge  lateque  per- 
agravit  studiorum  academias,  agite  queesOy  o  serenissimi  principes,  fasne 
est  illum  tam  misere  interire?  hwc  merces  erit  tot  actorum  laborum?  hunc 
vinctum  tradetis  Sibaritis  eviratissimis?  hoc  pramium  erit  mililis  fferculanijia 
tam  vobis  officiosi,  tam  emeriti  de  patria,  de  omnibus  hominibus?  Si  talia 
decernetis  prwmia  patrim  libertatis  vindicibus,  quid  cum  furibus  agetis  et 
sicariis?  Si  hoc  permiltitis,  iam  quoque  et  vobis  imminebunt  mala  similia, 
siquidem  timendum  erit,  ne  si  semel  obtinuerint  (ut  contigit  ferme)  magis 
nos  serviles  faciant  quam  olim  Cares  vel  Messenios,  Decernunt  hoc  legesii 
ipsfCy   ut  in  malis  caussis  propensiores  sint  iudices  ad  absolvendum  quam 

ad  damnandum De   veritate   hic    in  iudicium   vocatur,   quam  ut 

defendatis,   vobis   ab  Altissimo  data    est  potestas Venio   ad  Marii- 

numy   de  quo  nihitnunc  habeni  aliudy   quam  quod  ioties  Romam  accersitus 

contempserit  venire Ignoratis  quid  doctissimo   et  eidem  probis-n 

simo  viro  loanni  Reuchlin  nuperrime  fecerit?  Hunc  cum  absolutum,  liberum, 
victorem,  triumphaiorem  decrevisset  adversus  publicum  hoc  orbis  malum, 
Hochstratum,  nuper  tamen  modica  demultus  pecuniola  rursum  velut  reum 
condemnavit  et  litem  semel  extinctam  refricavit.  et  certe  nulla  erat  caussa 
Capnionis,  neque  acerbe  guicquam  egif  in  ponfificem.  Quid  si  illum  haberet^h 
qui  demetuit  sibi  messem  indulgentiarum ,  exiirpavit  nundinas  sacerdotiorum  ? 

Nunc,  ui  aliquando  dicendi  finem  faciam,  nihil  aliud  oro, 

0  principeSy  quam  ut  ulriusque  parfis  caussam  attentius  consydereiis :  si 
persuaderc  vobis  possunt  Romanisffv  et  Curfisani  aliqua  lege  scripturarum 
approbari  rapinas,  fraudes,  versutiaSj  .calliditates ,  circumveniiones ,  pom-zo 
pam,  luxum,  tyrannidem  et  siqua  suni  huiusmodi,  quibus  iamdudum  accu- 
saii  suni,  nihil  moramur  quin  illi  viccrini;  sin  auiem  hoc  non  polerini, 
nos  utique  vicimus.  neque  aliam  vindictam  opiamus,  quam  ut  de  cwicro 
omnes  Curtisani,  mendacia  indulgentiarum  deleantur  de  Germania,  Sic  ian- 
dem  fieij  ui  neque  armis,  neque  ferro  sii  opus  illos  exiinguere,  scd  ita^^ 
abacti  ciiius  fame  afque  incdia  disperibunt  d'e  tcrra,  Hoc  si  fecePitis,  rem 
deo  optimo  maximo  facietis  gratissimam ,  et  nos  a  tam  durissimo  iugo  liberos 
reddctis,  quo  liberius  scrviamus  Chrisio,  cui  honor,  virtus  ei  gloria  in  sm- 
cula  wierna.     Dixi. 


CCXIIIL  [<520.?]    40 

PIIS  CHRISTIANIS. 

Convenii  nunc,  Lccior  candide,  quo  iis  obviam  eamus,  qui  niiuntur  op- 
primere  Evangelicam    vcriialem,    ut  Aniichrisiis ,    nihil  inierim  probantes  ex 


CCXIIII.     oRATio  con|8tantii  evbvli    MO-|uentini,    do  uirtute  Clauiu,    &  BuUa 
condemna|tioni8  Leonis  Decimi,    Coutra  Martinum  |  Lutherum,    Ad   inuictifs.  k 


CCXVI.  EX  LIB.  EIN  SPRICHW.2C.    CCXVII.  HVTTEK  AN  SICKIMO.    VORR.  D.  0E8PR.      447 

Prr  lyutte  wrr  aud)  totitit  drred^t. 
8  15o  lour^dt  aU  ^tng  loi^rr  fdjU^t. 


5  M    prr  popft  onn)  lirQfcr  ftan)  vm  brp. 

Grpftltd)  onnD  mdtlid)  furftrn  frrp. 
tDif  mol  nit  all,  ^odjo  mrtirrfr  trpl. 
/ffrmt  nir  all  am  narrrn  frpl. 
58    pie  Coaifanen  all  3u  motl. 
10  tdcttrnt  ^rm  ITuttrr  aud)  nit  mott. 

Par  3u  foplyiften  aud)  juriftrn. 
Dnn)  att  an^er  maflfr  Cly^iften. 
62    Pcn  futcrs  fa^  nit  gant^  gtftit. 
pif  met^fnt  ono  att  ^ugrfflt. 
15  Prumb  ob  fd)on  karftlyano  mtt  ^rr  bftm. 

tdur^t  fd)2fifn  kut^  kat3,  flud)  murmam. 
cc    Pfr  futfr  kompt  o^fr  ^ff  0lfod)fn. 

^o  folt  ^od)  kfinr  oom  an^frn  mfidjfn. 
pi^  mir  ^ir  bfid)fr  aUf  fant. 
20  JBit  fampt  ^fm  futrr  bant  urrb^ant. 

70    par  3u  ttn  guttm  ffinm  gffflm. 

Sl^ifdjt  ^mrn,  att  ^ir  foftidjo  mrflm. 


CCXVII. 


RBER.NBVRO.  l^V^A  V  11.  31.  DEC.   1520. 


1. 

25  fnjrrb  Vlrtd)9  oon  ^nttrn 

[}u  Um 
&rfp2ad)  bud)ltn.] 

Prm  Alm,  bod^brrumptm ,   ftartkmutigm ,  oii  rrnufftm  ftantytn  non  ^idiingrn,  1. 1. 
llrQ.  ma.  rat,  t^ifUfr  un  ^aubtman,  mrinrm  bffon^frn  nrrtramtfn  on  trcftlidjfn  gutrn 
sofrffin),   mtbfiit  td)  Dlrid)  oon  guttfn  mrinrn   frrfintlid^m   sruft   un)i  mtUigrn  ^irnft. 

^if  nouTD'!  I   ®n  ^"f^^  ift  ifM  fp2id)mort  (|n  n6tm  rrkmnt  man  )m  frrun^)   ntt  tn  gt- 
bmud)  kommfn.    Pann  moai^  Mrf  npfmant  fagm,  ^3  rr  mit  rinrm  frrfin^  nrrmarrt 
frp,   rr  bab  Mnn  ^fn  in  ffinm  nottiirftiom  anli^m^m  fad^rn,  ^rr  mafrn,  ^f  rr  jn 
iiimm^is  un)  au^mm^ig  kfnnr,  Ofrfudjt  on)  srpjfift.    10ir  mol  nun  ^rr  0lfidiffli0  3U-f.2. 
35a4tfn,  ^rm  npr  uon  nctm  mar),  rinm  frrfin)  ^t^rr  ^rftalt  3U  piobirrfn,  mb^tn  ^od) 


CCXVII.  1  =  Indic.  biblioffr.  n.XXV-II.  1.  2  =  Burckhard.  H.  p.  150...  158.  qui  non 
ezacte  scripturain  primi  excmpli  seqnitnr,  ut  nec  3  =3  Wageuscil.  (Ind.  bibl. 
n.  71.)  p.  295...2<»8.  et  in  libro  U.  v.  Hutten  nach  scinem  Leben  etc,  p.  284...288. 
4  =  Hutt.  Miinch.  V.  p.  157... 100. ,  ubi  pro  more  sno  editor  tum  formas  tum  sen- 
sum  verborum  comipit. 

•^  rrunrftm  1.      ^  rot  omis.  4. 


446       CCXV.    EPIOBAMMATA  IN  HVTTEM.  ET  LVTHER.     CCXVI.    Rl  LIR.  EIM  BPRICHW. 

*  |li(t0r  ^arttnuf  ^uti^cr 

^U0urttner   yu   tDtttrnbergk. 
1520. 

Prr  ITut^rr  tieQ^  id),  rtas  tft  mov. 

Pann  mrin  Irrr  lautrr  ift  un)  klor,  •'^ 

/Uu^t  au^  ttn  wotun  C^rifti  fd)le4t| 

^ant  t^auls,  un)  an^er  gottrs  knrd)t. 
^ain  mrnfd)  mtd)  mag  orr^ammrn  nid)t, 

Cr  falyr  Mnn  an  mir  als  rin  midjt. 
Pir  ^ird)  id)  pflantj  auf  jrm  ^tneig,  i<^ 

^n  kainrm  mrg  ^ir  morl^ait  fdj^nrig, 
CrrfF  9ubft,  $tfd)6f?,  Pr&latrn  an, 

^o  blribt  ^odj)  0oto  mort  rmig  fton. 
fiu  0ut  ^rr  gmrinrn  Cbriftrnbait, 

Pa9  reti  id)  brp  mrinrr  frligkait.  i^ 

Pari  inrc  alia  miilta  ntquo  hiec  etiam  imaginnm  cpigrrammata  (qnic  sfppiufi, 
c.  gr.  in  annalibus  ^jyortc^efctite  8ammlung  \>ou  ?ilten  unb  D^eucn  Zbtoi,  8ad^rn. 
5eipj.  1733.  8".*  p.  355,  rcpetita  legnntur)  Hnttcno  adscribercs: 

CNRISTIAhW    lABERTATlS    PROPrGHATORIBVS 

M,  LVTHEliO.  '     20 

Nimina  cfplextem  nohitt  pepererc  Lutherum, 

Sostra  diu  maius  »a'cla  videre  nihil. 

Quem  8i  Pontificum  crudelis  deprimit  eiTor^ 

Non  ferct  iratos  impia  terra  Deos, 

VLR.   AB    IIVTTEN.  v> 

Si  qua'  fidett  Superis,  potitur  si  timine  Divum 

luppiter:  aut  spett  est  si  qua  retirta  piis, 
Ilac  deartra  oppressis  reparabitur  aurea  quondam 

Libertas.    Nescis?  Atea  iacta  diu  est! 


CCXVL 

CONSILIVM  IMQVORVM. 

tDoUt  unno  ^rr  lEir^frr  fr^n  gunft  0rbrn. 

(3u  ^ifputirrcn  omb  ta^  Irbrn. 
JBtt  ^rm  futrr  ^rm  krt^rr  gro^. 

Uloltrn  w\t  jm  bal^t  grn  rin  ftoft.  s» 

Pas  mir  in  0rin  Hom  moltrn  bringrn. 

Ihio  rr  ^rm  ]^apft  ^u  ^ifdj)  mfift  fingrn. 


CCXVl.    ein  fprid^mon.  |  tPat  rin  JB(ind)  gr^rndit  |  Pao  barf  rr  tlyun.  \  Dariibcr  flebt 

Spriritud   quidem   promptus  |  Caro   autem   infirma  |  s.  /.  et  a.  4^    f38  fott.   quorum 

postremum  vacuum  est.)    ^ 


r\ 


CCXVII.  1.    UVTTEX  AN  SICKINOKN.  TOBB.  D.  OBSPBiECaB.  31.  DBC.  1520.       449 

trriDltd)  oii  flriftigklid)  tbirnm,  aud)  ^ir  9^30,  iDte  rtttDan  l^ergiUus  )m  swrpm  mol- 
uertlyuntm  junslingm,  3U0rfa0t  ^bm, 

100  ftjBiao  mdn  drfd)2ifft  orrmag,  ^ 

*  Prin  lob  mufft  ftrrbm  krinrn  ta^. 

iWicwoi,   ob  )i|  ^td)  fd)on  0r0rn  mir  l^rr  maffm  (mir  obbrrurt)  nit  grbal-  |  FraBuentageat.  §.9. 
tm,  b^ttrft  ^u  ^annod)t  on  ^as,  mit  ^rinrn  rittrrlid^m  rrrlidyrn  ^rtbatm,  nrrtbimt  (aU 
{4  on  aUr,  ^rrm  urrmc^m  ift,  0r0rnmrrtt0r  o^rr  orr^an^mr  )tn0,  tux&i  bcl)rlff  ^rr  0r- 
r4|2ift,  tn  rrkantnufj  3ukunftt0rr  3rQt  bnn^m)  ^ctnrn  namm  uft  ^undirlrm  urr^rfft,  in 
tes  li)rd)t  ^rr  rn)i0rn  0r)ad)tnuft  frt^rtm.    Pann  on  fdjmrpd^rlm  un)  Itrbko-  |  Frantren  lub.  §.  10. 

%%ttn  }\i  rr^m,  btft  )u  ^rr  3U  ^iftrr^rDt,  ^o  ^r^rrman  bc^atld^t  Ccutfd^rr  ,^0rl  ^rttr  rt^wao 
an  hrrn0krtt  ^rr  0cmutm  ab^rnommm,  ^td)  ^rr  mafM  (I3ci0t,  unn)  brmiftm  ^ft,  tM 

'  man  frl)m  ma^,  ^rutfd)  bliit  nodj)  nit  urrfo^m,  nod)  ^as  a^cUd)  0cu)ad)0  ^rutfd)rr  |  ««^ 
tU0rnt,  0ant3  auft^rmurt^clt  fcin.  Hnn^  ift  3u  mfinfd)rn,  on^  311  bittrn,  |  '';i''wtL*hiS*" 
^as  0ott  onfcrcm  l)aubt,  kcpffcr  Cailcn,  ^cincr  tu0rntl)afti0rn  t)nrrfd)}od\cncn  mutfamkcit, 

iftrrkantnuft  jn^cbc,  ^amtt  cr  ^td)  ^rtnrr  0rfd|)tdiUd)ctt  nadj),  in  bo^m  trctflid)cn  frtnm  l)&n)- 
Irn,  ^as  Hemifd)  Brtd),  o^cr  aud)  ^ant^r  C^^iftml^rit  brtrrfTcnDi,  fo  mtt  rat ,  utt  ^cr  tl)at 
liHiud)r.    Pmn  als  ^ann  uiifr^r  friidj^t  ^rincr  tu0cnt  3U  mritrrrm  nut3  kominm.    /fir-9.ti 
BNir  rinm  foltd)m  mut,  folt  man  nit  ruuim  laffm,  nod)  iiinirn^i0  br^prks  |  Frantzen  mut. 
klrinrr  ffrd|)rn,   0cb;aud|)t  mrr^rn  laffrn.    ^brr  id)  l)ab  mir  nit  ffir^mommm,   in  ^iftrr 

Stoo:r^  ^cin  lob  3ubcfd)2ribcn ,  fon^rr  rin  mal  mrinrm  lyrrt^rn,  Ms  0rftcdit  uoa  0iitrr  0r- 
^&ndirn  m  frrfintUd)cr  0iitmitti0krit ,  ^tr  id|)  0r0rn  ^rtnrn  unmi)rr0rltlid|)m  an  mir  br- 
fan^mrn  moUl^atm,  ^ir  ^od)  )u  nod)  ti^^Ud)  Qr  inrr  uii  mrr  ubcrbauffrft,   tra0 ,   rtnm 
luft  0rbrn ,  fd)rndi  ^ir  3U  ^i^cm  ncuicn  jar ,  tfU  nad)fol0rn)r  mrtnr  bud)lin ,  ^ir  id)  in  nrd)ft  §.  W 
orrfd)incncn  ta^cn,  in  ^cr  0crcd)tt0kritt  (mtr  00:  0mannt)  l)rrbrr0cn,  ri)lcn^t0,  untr  on 

S5  frofFrrm  flri^  ucrtcfitfd)t  bab.  Dnn^  mfinfd)  ^ir  ^amit ,  nitt  als  mir  offt  |  ^"  il^wiSilrhe""" 
onfrrmn  frrfin^cn  pflc0cn,  cin  frcUd)c  fnnfftr  rii,  fon^rr  0rofftr,  rrnftUd)c,  ^npfcrr  un^ 
orbritfamc  0cfd)afft,  ^arinn  ^u  oilrn  mrnfd)rn  3U  0ut,  ^rin  ftolt^rs  l)cl)ifd)  0rmut  b;au- 
4)m  uii  iibcu  mc0cft.  par^u  mcl  ^ir  0ott  0lfidi,  b'Ql  ^^  molfarn  ucrlcni)cn.  ^cbcn  3U 
Cbrrnbur0k,  uff  ^cn  l)coU0cn  ncwrn  jars  abmt,  im  jar  nad)  C^iifU  0cburt  "iW.C^l^Wi). 

ftonb  rtnon)3U)rint3t0ftcn. 


*  11ir0iliu9  J.      '  Acu.  IX.  -1 14.  sq. 

siquid  iiiea  carinina  possuiit,- 

Nulla  (lics  iini<|imni  nioniori  vos  exiiiict  a?vo. 
•^cmiod)t  2.3.    ticnnod)  -f.    '**  0cfd)rifft ,  unU  crk.  2.3.    ^  brin^rn)  bao  mir  ^.  n.  2.3. 
•  frt^r.  ■/. !       '*^'  lani  a.  ir)12.  pnMliiTat  Ihittcni  licroiiMini  *Quo<l  a)>  illa  nntiqni- 
tiis  (ierinanonini  <-IaritiuIinc  iion  <l<';roni'ravi'rint  ii<»strat<s'  <|no(l  postca  <Mnenilatuin 
aiutor  t^.lKlit.  Cf.  Iiul.  I.il.Iii.^rr.  n.  Vl.  XX.  1.  €.       '^  btttcn   /.  **  tU0rirtl)aftm  4. 

«*  bonncln  2.3.      •«  ^ant^cr  'J.3.      »*»  brfcrcibcn  2.      0cftrcdit  ■/.!      «"  rin  lufft  2.3. 
«*  urrfdi)imrncn  3. 4.      *^  al9  mir  oft  /rrun^r  ■/.!      **  «brrnbur^  4.      ^«  ^mmt^i^ftcn  3. 


HVTTKNI    OpF.    VOL.  I.  29 


448        CCXVII.  1.  HVTTEN  AN  SICKINOEN.  VORB.  D.  GESPRjECHB.    31.  DEC.  Ij20. 

aud)  ftd)  ^tc  r>n  ^mUn  gotf  brrumoi ,  fo  in  tren  nctcn  beftm^tgr  onn)  f^artf^altcn^c  frcun^ 
cffun^cn  l^abcn.    ^n^cr  t0cld)cn  tcb  mid^  ^ann  nit  uicnig,  gott  Dn  ttm  aliidv  yu  bc^andicn 

S.s.i^ab.  Pann  als  id)  14^3  au|fcrltd)ft  an  lcib,  ccrcn  uit  ^ut ,  oon  mctncn  fcpl^cn^cn  gcnc- 
ttgct,  fo  un0cftumi0kltd|) ,  ^3  icb  kaum  frctinDi  an  ^uruffcn  ^c^t  gcl^abt,  bift  )u  mir,  nit 
j(als  oft  0(f4)idi)t)  mit  trcftltd)cn  wontn ,  fon^cr  bilftragcn^cr  tl^at  bc^cgnct.  ^.i  mag  s 
id)  (al0  ^as  fpncbmort  ift)  fagcn «  von  bimcl  b^rab  ^u^cfaUcn.  Spcrumb  ift  mol  ^ic  frcunt- 
^^""?ei"«f"**°  I  M^ff^  t  ^'""  ^»'  f»4)  3"  flutcn  mo  jlfidvl^afftigcn  ^cptcn  bcmcifcn  (uiicmol  ^ic 
mcr  cin  lufti^c  0cfclfd|)aft ,  ^ann  mo2t  frcuntfd|)a|ft  gcncnnt  mcr^cn  mag)  )annod)t  nitt  3u 

^•^•^*nMJ!*"  I  «crmcrfcn.  ^JVbcr  id)  b^tb  un^cr^cn  ^mcpcn  cbcn  ^cn  i»nJcrfd)ci)^t ,  ^cn  ^ic  irt^t 
unocr  licn  fpciM,  ^crcn  ct^lic^c  allcin  fu^  mrt  fdj^madibafftifl ,  ti}iid^t  aud)  ^ar^u  0cfun^t  10 
unt  l)C9lfam  fcint.  ^o  ift  co  mir  ^ar^u  kommcn,  "oy  i^  nit  iuftigs  0cfd)ifiadi9,  fonncr 
''biJrteSiiif.*'  I  b^Plfamcr  art^nci),  nit  fr&lidjs  bcpwcfcns,  fon^cr  flcmirtiflcr  billf  bc^c:fft, 
bab  alsl^ann  ^ic^  (id)  od|)tc  auf^  06ttli4cm  3ufd|)idicn  uii  ncrfcbung)  funocn,  ocr  nit  0cad)- 
tct,  umo  cin  Qc^cr  oon  mcincr  foi^cn  rc^c,  fon^cr  mic  bic  an  ir  fclbs  gcftalt ,  bcl)crt3i0ct. 

$.5.  gaft  V^  nit  ourc^  fd|)2cdicn  mcincr  wil^cru^crti^cn  oon  uo^fad^tung  ^cr  unfd)ul^t  ab^ocbcn  15 
^"bewegT""  i  ^<*Mi  fon^cr  auft  licbc  ^cr  umrbctt  un^  crbarmnu^  mcincr  ucrflcuialtiflung 
fur  mo  fdr  ubcr  mir  flcbaltcn.  ,Vh  )o  mtr  auf^  ^rc^c  ^cr  far  )ic  ft&tt  t)crfd)lo|rcn  0c- 
''ien'd%^l!e?.1hii^%'u^^  I  «»^^1 ,  ttlo  bal^  l^cinc  biufjcr  (^ic  id)  auft  ^cr  un^  anl^frcn  ii:rad)cn 
mittcn ,  gcrbcr0cn  ^cr  0crcd)ti0kcit  ncnncn  ma0)  auf^ctban ,  unb  alfo  otc  aii0(fod)tcn  ont 
ucria^tc  warbcit,  in  ^ic  fd)o^  ^cincr  billf  cntpfanflcn,  un  in  ^cn  arincn  ^cincr  bcfd)trmun0  ?o 

$.6.  0ant3  kcdvlid)  ^cbaltcn.  Parauf^  ^ann  0cuol0t|  ^3  ic^  in  mcincm  fiirfat^,  ^cn  aud)  ^u 
^teutfJhtn"  I  ^^f^  ^^^  xt^Oiid)  ncnncft,  nit  mcni0  0cftcrAt,  attc  0clcrtcn  unH  kunftlicbcn- 
^cn  €ciitfd|)cr  nation  ^ttn  tann  aud)  nit  mcni^cr  Oann  mir  fclbs  on  Oi^cr  facbcn  0clc0cn)i 
ftdj)  in  frciibcn  vnt  frolodvcn  crbabcn,  un^  0lcid|)  alo  nad)  cincm  trubcn  u)cttcr,  uon  Dicr 

§.  7.  curtisanen.  |  frcuOcnrcid|)cn  fonncn  crquidict  mb^^cn.  Par0C0cn  ^ic  bo^i)afti0cn  Curttfancn,  35 
un)  Homantftcn,  ^ic  mid)  ucrla||icn  0cmci)nt,  on)  ^cr  balbcn  nai)ct  rincn  triumpb  oon  mir 
0cfurt  b^t^nn,  )o  fpc  0cfcl)cn,  ty  id)  mid)  (im  fprid)U):ot  ift)  an  cin  ucftc  uncrfd)uttc 
c:r*  I  manb  0cl&nct  i)ab,  ircn  ftolt^  un^  iibcrmut  ^C0cn  mtr,  ct^uias  ni^cr^daffcn ,  fidj) 
uaft  jn0ctt)on,  unn^  klcinco  lauto  mo^^cn.  ^iir  fold|)c  ^ctnc  moltbat,  l^ir  0cnu0famcn 
"Kfrgemj"?"  I  ^""^  fHfn,  brtb  id)  nit  man^cl  an  0cmut  oit  mittcn,  fonbcr  am  0Uldi  tin30 

$.s.  ucrmc0cn  0cb}cd)cn.  Uliirt  mir  abcr  i)c  ctn  bc|fcrc  3ci)t  crfd)cincn,  un)  fid)  anticrun0  bco 
0liidics  (als  ^ann  mcin  frcQc  t)offnun0  3u  0ott)  bc0cbcn ,  mil  idj)  oir  attcm  mcincm  ucr- 
mc0cn  nadj),  ^crmalFcn  miocr  tl)icncn,  ^as  l^u  pc  uffs  mcniflcft  mid)  kcincn  flcif^,  ^ir 
^andibarkcit  3U  cr^^i^cn,  ^cfpnrt  i)abcn,  fpurcn  folt,  uno  mitlcr  ^cpt,  mit  ^cm,  ^as  mir 
kcin  frcucl  nod)  ^cmalt ,  kcin  trot^  nodj)  iibcrmad)t ,  kctn  armut  nod)  cttcn)  bcncmcn  ma^,  r^ 
^""yinolen!*''*"^  ^^*  'f^  ^^^  krcfftcn  mcincr  fpnncn,  onJ  »crmc0cn  Ocr  ucrftantnufj, 


^  fid)  in  ttt  4,  '  ptnn  4.  am  4,  fcDnicn  3,  fcinocn  4,  *  un^cftilmm- 
li4  4.  ''•  uom  /.  gcpcrumb  2,  '  0urcn  /.  bwocifct  4.  ^  0cnannt  4.  ^annod)  3. 4, 
^^  ttntn  1.^.4.  ^^  ^as  mit  lufti^s  3.  icb  omis,  ciiam  4.  ^^Voxft^unQ 4.  ^^  ocrfad)tun0 2.3, 
Ucrfcd)tun0  •/.  ••^  Crbarm.,  mcincr  J.-/.  "  ubcr  mtd) -/.  ©cfol)r  ^.  ftact  5.  ^ta^tc  ^. 
"  an0cfod)tcnc  3.  an0cfad)tc  4.  ««  ttn  ^di)ooft  4,  »*  tn  omis.  4.  mtintn  4. 
**•"  ^unftlicbcn^c  4.  ^t  jj^j  /  fj„j„  2.  *«  nabct  o?fiis.  4.  von  mir  =  iibcr  mi<^  dg 
me  ^  tin  ^pr.  4.  »3  ta  Ju  4.  ^  frcucl]  ©rcuci  4.1  nod)  Ucbcrmutl)  4.1  ar- 
mur  ■/.      bcncmmcn  4. 


CCXyil.  t.    HVTTEX  AN  81CKINOKN.  TORB.  D.  QKSPBACIIB.  31.  DKC.  15?0.        449 

trnvltd)  9n  fUiftioKltd)  tbimnt,  aud)  ^tr  9tt5o,  iDte  rtttDan  t^rrgilius  Un  ^mptn  mol- 
urrtlytentrn  jiinglingrn,  3U0rfQ0t  tiabrn, 

100  tt}mas  mrin  0rfd)nfft  orrma^,  ^ 

*  Prin  lob  muf^  ftrrbrn  krinrn  tag. 

sVlirniol,   ob  ^if  ^td)  fd)on  0r0rn  mir  ^rr  maffm  (mir  obbrrurt)  nit  0r^al-  |  FNDtzentugrnt.  §.9. 
trn,  lyrttrft  )u  ^annod)t  on  1^09,  mit  ^rinrn  rtttrrlid)m  rrrltd)rn  Qrtbatrn,  nrrtbtrnt  (aU 
i4  vn  allr,  Hrrrn  urrm^Qrn  tft,  srsrnmrrttgr  o^rr  urr^anQmr  )in0,  Dut&i  brbrlff  ^rr  Qt- 
fdfuffXf  in  rrkantnfift  jukunftigrr  3rQt  bMUom)  Hrinrn  namm  v^  ^undirlrm  urrgrf^,   tn 
tes  li)rd)t  ^rr  rmi0rn  0(tiid)tnuft  frt^rtrn.    Pann  on  fdj^mrQc^rlm  un)  lirbko-  j  Fnntim  lub.  §.  10. 

lo^rniu  rr^m,  bift^u  ^rr  3U  ^ifirr^rpt,  ^o  pr^rrman  b<^atid|)t  €rutfd)rr  ^(rl  ^rttr  rt^nmo 
an  |trm0krit  ^rr  0rmutrn  nb^rnommm ,  ^tdj)  ^rr  maf^rn  rr^ei^t ,  onn)  brmiftm  ^ft ,  ^as 
man  frbm  ma0,  ^rutfd)  bliit  nod)  nit  urrfp^rn,  nod)  ^as  a^rlid)  ^rwnd^s  itrutfcbrr  |  ««^ 
tu0rnt,  0ant3  aufi^rmurt^rlt  frin.  Hnn^  ift  311  mfinfd)m,  vntt  }u  bittrn,  |  '"'"wTnA^lJu'" 
^a0  0Ott  unfrrrm  l)aubt,  krpfirr  Cailm ,  ^rinrr  tU0rntl)afti0m  i)nrrfd)2od\rnm  mutfamkrit, 

lorrkantnuft  jn^rbr,  ^amit  rr  ^id)  ^rtnrr  0rfd)tditid)rit  nad),  in  bobrn  trrtflid)m  frtnrn  l)&n)- 
Irn,  Dias  Hcmird)  Brid),  o^rr  auc^  ^ant^r  Cl)}iftml)rit  brtrrffmti,  fo  mit  rat,  m  ttv  tbat 
bmud)r.    Prnn  als  nann  uiiir^r  fnld|)t  Hrinrr  tu^rnt  3U  mritrrrm  nut3  kominrn.    /i1r-9.it 
imr  rinm  folid|)rn  mut,  folt  man  nit  runirn  laffrn,  nod)  iiimrn)i0  br^prks  |  Frantien  mut. 
klrinrr  fad)rn,   0cb2aud)t  mrr^rn  lalfm.    <^brr  id)  bdb  mir  nit  ftir^mommm ,   in  ^iftrr 

20  oo;rr^  ^rin  lob  3ubrfd)2ribcn ,  fon^rr  rin  mal  mrinrm  f^txtytn ,  Ms  0rftrdit  uott  ^iitrr  0r- 
^&ndirn  un  frruntlid)rr  0fitmitti0krit ,  ^ir  icl)  0r0rn  ^rinrn  onuii)rr0rltlid|)rn  an  mir  br- 
§ an^rnrn  moltbatrn ,  ^ir  ^odj)  )u  nodj)  t&0lid)  Qr  inrr  tui  mrr  ubrrl)auffrft ,    trn^ ,   rinrn 
lufft  0rbrn,  fd)rndi  ^ir  311  ^t^rm  nrmrn  jar,  ^tr  nad)fol0rn)r  mrinr  bud)lin,  Hir  idj)  in  nrd|)ft$.r. 
ocrfd)inmrn  ta^rn,  in  ^rr  0rrrd)ti0kritt   (uiir  002  0mannt)  l)rrbrr0m,  cQlcn^ts,  mn  on 

25  Brcirrrrn  flrif;  urrtrutfc^t  i)ab.  Unn^  uiunfd)  ^ir  ^amit ,  nitt  als  mir  offt  |  ^i"  n^^wche""" 
onfrrrnn  frrfin^cn  pflr^m,  rin  ftHid)t  fnnfftr  rii,  fon^rr  ^roffer,  rrnftlid)r,  Hnpfrrr  un^ 
arbritfnmr  0rfd)i\fft,  Mrinn  )u  tiilrn  mrnfd)rn  311  0Ut,  ^rin  ftolt^rs  l)rl)tfd)  ^rmiit  b:au- 
d>m  oii  itbm  mc^rft.  Par^u  uicl  ^ir  0ott  0ltidi,  l^rpl  un  molfarn  urrlcobm.  ^rbm  311 
Cbcrnbur0k,  uf  ^m  bfpii^m  nrmrn  jars  abrnt,  im  jar  nncl)  €l)?ifti  0rburt '.lU.C5(5C^i^(v 

30  onn  rinun)3Uirint3i0ftrn. 


*  Uir^ilius  J.      '  Aou.  IX.  4 14.  sq. 

.....  siquid  iiica  carmina  possuiit,- 
Nulln  (VivH  nni(|uuin  mcniuri  vos  eximct  ORVo. 
•  ^cmtod)t  2.3.    ^cnnocl)  •/.    '"  0rfd)rifft ,  un^  rrk.  2.3.    "  brin^m)  ^as  niir  ^.  n.  2.3. 
»   frt3r.  •/.!       '*^'  lani  a.  \7\V2.  pnMlirrat  Ifiittcni  horoirum  'Quod  a1>  illa  antiqui- 
tus  (jlcrinainirum  claritiuiiut^  non  «lt»;r«*nt'rav»*rint  iiostratis"  <|uo«l  po.stfa  (>ni(Miilatuin 
nnrtor  (Mliait.  Vi\  Ind.  iMhliojrr.  n.  VF.  XX.  I.  (C.       '^  btltcn   /.  **  tU0rittbaftm  -t. 

•^  hanurln  2.3.      •«  ^ant^cr  'J.3.      ^  brfcrcibm  2.      0cftrcdit  ■/.!      «^"  rin  luft  2.3. 
"  orrfcbtmmrn  3. 4.      ^  als  mir  oft  /rrun^r  ■/.!      »*  Cbrrnbur^  -i.      ^«  3uirnt3i0flcn  3. 


HVTTKNI    OpP.    VOL.  1.  29 


450 


CCXVn.   2.  HVTTEN  AN  DEN  LB8ER  DES  GRSPRiECHBUCULEINS.    1520. 


Warbeit. 
Betru«. 


Die  fauleu 
pfaffeii. 


B«p»t. 


VeruiaouBg. 


Hutteoa  be^er. 


Hutleo*  zusag. 


E«  muHt  goo. 


<$u^m  le^er  bt^er  nad^folQenben  bud)ltn 
Virid)    Qon   j^utteu. 

€  pie  mrl^rtt  tft  von  nriDrm  ^born, 

Dn)  batt  Drr  btrugk  ftin  fd)fin  urrlo^n, 
Pro  fa0  ^ott  tft^btt  lob  mtt  rrr, 
4  tln^  ac^t  ntt  fiirtrr  lU0rn  mrrr. 

^a  fag  id),  ll^ar^rit  ume  urrtrudit, 

ift  uii^rr  nun  b&rfiir  grrudit. 
Prs  folt  man  btUid)  grn^rlfrn  lon 
8  pir  Mr3u  babrn  arbrtt  ^tl^on. 

Pann  uilrn  rs  311  nut^  rrfd)rii^t,  «^ 

mirmol  rs  mand)rn  aud)  orr^iru^t. 
Pir  faulrn  pfafTrn  lobrnto  nit. 

Parumb  id)  prlirn  frommrn  bittf  ^ 
)a$  rr  0rmri)nrn  nut3  br^rndi, 

«un^  krr  ficb  ntt  an  loftr  fd)uimdi. 
tfo  tft  lioc^  Qr  rin  papft  nit  gott, 

^ann  aud)  jm  ift  0ru)if^  tftx  to^t. 
^d)  frommr  ^riitfd^n  t^alt  rin  rat, 

^as  nun  fo  uirpt  0r0an0rn  l)at 
^alfe  nit  0rrl)  wiHrr  ^inlirrfid). 

^it  trruicn  \)a\}S  ^rfoi^rrt  id), 
un)  b0rr  l^ro  an^rrs  krinrn  ^rnpff^, 

Pann  wo  mir  0cfd)vil)  ^rs  ^alb  urr^^prf^, 
^ae  mnn  mit  tjiljf  mid)  nit  urrlaff^. 

^o  uuU  ic^  aud)  0rlobcn,  ^as 
uon  uiarbcit  id)  mtl  ni)rmcr  lan, 

^as  fol  mir  btttcn  ab  krin  man. 
Jluct)  fd)rttft  3uftiUrn  mid)  krin  uirr, 

krin  bann,  krin  ad)t,  uiir  uaft  unti  fccr 
man  mid)  ^armit  3uf(t):cdvcn  mci)nt, 

tUicmol  mcin  frommc  muttcr  mrnnt 
r>0  id)  l)ir  fad)  b^tt  0fan0rn  an. 

©ott  uii>ll  fpc  trtftrn,  cs  miiff?  0rtu, 
unDi  folt  C0  b2c(t)cn  auct)  uoim  rnli. 

lUils  (Dott,  fo  ma09  nit  mcr^cn  0mcnD, 

^arumb  uiil  b:au(^rn  fuf^  un^  i)rno. 

9^  ^dj)  t)ab0  0ru)a0t. 
*      tJlrid)  uon  fiattrn. 


12 


IG 


20 


29 


32 


/rtft  4, 


1.  2.  4.    iit  a<l  epist.  )iroximc  supcrioreiii  adnotatiim  est. 
0cborn,  2.     ^  Prj^  fri)  4.     •^  l)rrfur  2.^.     ^^  0rfor^rrt  ^.     *^  nt(t)t  2,     «^  urft  2. 


CCXVII.    3.  nVTTRMS  BR8CHLIT8ZBED  DE8  0RBPRACHIIVCHLRIR8.    1520.  451 


20 


2S 


€  ^u  brn  ^e^rrrn  ^t^rr  0rfp2ad)biid)ltir, 
l)rr?  Vlrtd)9  Qom  ^nttrn  brfd^lnf^  rrb. 

^d)  l^ab  (Ad)9  0fa0t|  ir  l^abts  grl^en, 

tDtr  frtnll  ^emrfm  lang  brt6;t, 
bit3  ^3  nns  ^od)  ^tt  0Ott  b<^ad)t, 

nn)  mi^rrumb  3U  fonnrn  bmcbt. 
^d)  uiriff^  ntt  mic  id)  kumm  tns  fpil, 

^Ucin  id)  rins  urriebm  mil, 
on^  fd)uicr(n  bci)  ^cr  Utftrn  not, 

als  uwrlid)  muf^  mir  brlfrn  t^ott, 
^3  mid)  krtn  lon  nod)  nut3  brmr^t, 

)o  ic^  mid)  rrft-^um  bnn^rl  lf0t. 
Vnt  b0cr  aud)  nod)  ^co  krinrn  gn^cffi. 

.^Urin  mir  fd)aldil)rit  tl)ut  un^?9rfB, 
liarmtt  ^tr  uicU  brtro^rn  miirtf 

unH  mand)rr  jAmrrltd)  urrfiirt. 
^o  whv  ts  aud)  on  fd)atm  mtr, 

ob  ^iftrr,  ofbrr  brr  rrgtr. 
CDb  fri)  ^rr  ^opft  rin  brr:  ^rr  mrlt, 

unb  jm  bao  0ott  bdb  ^ugrftrlt. 
Ob  aUc0,  Hao  rin  oebrr  lcHgt, 

mtt  kcincr  marcn  fc^sifft  bc^cfigt, 
fiir  mo2  m60  mcrbm  gfcbcn  an. 

^Uctn  id)  aflcf  l)ab  0ctl)an 
ticm  oattcrlanb  3u  nut3  unH  0ut. 

ptc  uiarl)cit  mid)  brnic^cn  tl)Ut. 
Ho  kan  id)  nQcmmcr  lalTcn  uon, 

i)ab  id)  bco  noc  cntpfan^cn  lon, 
ja  mcr  3u  fd)a)cn  kommcn  binn. 

Pann  farb  vnt)  not  ift  mcin  0cminn. 
Pas  ftcct  nunmcr  in  (&ottc9  banbt, 

tfm  aUc  t)crt3cn  fctnb  bckannt. 
Vnntf  td)  mctn  fad)  ntt  bcr^cn  kan.  ' 

tDic  mol  btc  ivcifft  aud)  pcbcrman, 
alfo,  ttae  npmants  uiit)crfp!id)t, 

rr  bfibs  ^ann  fd^attbtltd)  uo:  cr^id)t. 
^ls  bann  id)  uiciff^  cinn  pfatfcn  frcd), 

kan  id),  td)s  mcrns  nod)  an  jm  rrd). 
batt  b^pntlid)  bintcr  mcincm  rudi, 

uff  micb  0cfa0t  uil  bcfcr  ftudi. 


TeutAchen 
we>i:   w«rdeD. 


Wj.%  tiulteo 
bewegt. 


Trttgerei  der 
ge>stliclieu. 


Bl|MUiche 
herKhuDf. 


Huttenn  ^jrh 
offenbjir. 


-=» 


Hutten  ge- 
Mchultea. 


1  =  Incl.  bibl.  11.  XX VH.  1. 


!  —  Ilutt.  Mihicli.  V.  i).3(5;^...m 


•  ucrjdl^rn  2,  faUo.       ^*"  /al)r  2.      ^'>  Non  novi  quiM  pctatur:  Petnia  Meyor? 

29* 


452  CCXVII.  3.    nVTTEaiS  BESrilLUBZBBO  DES  GESrRJECnDrCBLElNS.  1520. 


W«s  huUen 
wartat. 


HuUen  m»t 
warbeil  hOren. 


HaUens  be- 
rueir. 


40 


44 


4S 


52 


50 


00 


04 


6S 


Pmn  lfU0t  n  als  etn  Curtiran. 

fo  mi  td)  jn  0cfd)oltm  lyan. 
Pod)  btn  td)  ^offcn  aud)  ^cr  ^ept 

(^onn  0Ut,  mt  b6^,  oot  ntmpt  on)  orpt) 
XfM  ero  muf^  tpi^er  fre|^en  etn, 

tin^  fpred)eno  aU  selo^en  fein. 
jd)  uiclt  aud)  ^6:en  gern  toen  man, 
^er  mtd)  ^c^fft  frclid)  fel^en  an, 
un^  fd|)elten  fo  auft  billid)eit. 

gperrumb  id)  mart  un^  bin  berettt, 
3U  l)62en  pe^en,  tiKio  er  fag. 

Mmit  ^ie  warl^eit  komm  an  tag. 
pann  fclt  id)  an^ern  faoeti  mar, 

hntf  mc0en  felbo  ntt  Ijfc^en  gar 
^er  0leid)en  aud),  fo  m&r  id)  mei^, 

^ao  mid)  nit  lenger  tru0  ^ie  er). 
Pit  marbeit  muf^  l)erfur,  ju  gut 

^em  oatterlan^,  ^ao  ift  mein  mut. 
Ilein  an^er  o^facti  ift  nod)  0run), 

)2umb  ic^  l)ab  aufgetban  ^en  mun)*i 
un)  mid)  gefdt^t  in  armuto  not, 

Paf  mepf^  uon  mir  ^er  emig  0Ott. 
Per  ^elff  mir  bep  ^er  nmrl)eit  fa4), 

laft  gel)en  auft  fetn  0ctlid)  rad), 
)a  mit  ^er  b^f)  nit  triumpl)ir, 

tlno  Diao  aud)  nier^  uergolten  mir, 
ob  id)  t)iUe9d)t  on  fu0,  unl^  0limpf, 

l)ett  0fan0en  an  ein  fold)en  fd)impf. 
^er  npemant  0rc|fern  fd)a^en  bsin^t 

^ann  mir,  aU  nod)  ^ie  fad)  0elin0t, 

^ol)in  mid)  0Ott,  un^  nrarl^eit  ^nn^t. 

c:r*  jd)  l)ab6  0enm0t. 


^.  I^utber. 

(IIiMcIpmi    in    ^.iiizor    Ficiir.) 

tPart)eit  ^ie  rttf  id), 

kauff  ^eo  nttfb  m  mid). 
(&ott  0eb  mir  ^en  lon, 

l)ab  i^o  falfd)  0etl)on. 


Dlr.  non  gutten. 

(Bildchen   in   ^anzcr  Fii^iir.) 

tlmb  UNirt)eit  id)  fid)t, 
niemant  midj)  ab}id)t, 

Co  b^edj),  olier  0an0, 
0Ots  0eift  midj)  brjmang. 


Laeta  Libertas. 


mertl)  2. 


»eruf  2. 


A  D  D  E  N  D  A. 


ERFVRDIJ5. 


XXI*.  fi.  lAN.   \b\S. 


fKOBAlSVS]  HESSVS  CAPNIOM  SALVTEM. 

Vi«li  cqiiidt^iii  (;t  ;iiit(M  scirhjim,  Rciirhlinc  (ioclissiiiic.  (iicquc  criiiii  sum  tamj.  i. 
5.  iicffli^^ciis  f(lori.c)  (|u.iiiluiii  isli  iicrsonati  imposlon^s,  vcl  si  mavis  palliala  mcmlica- 
liiila  lilii  slii(liis(|uc  liiis  molcsli  fiicrinl,  iicquc  oli  '\i\  qiicrchar  mcis  ad  lc  dalis  li- 
lcris  iii  liunc  us({uc  dicm  iiihil  lc  rcspomlissc ;  scd  quod  cujiicham  omniiio  vcl  mu- 
lu.T  scrijiliouis  vicissiludinc  nolus  lihi  ficri  vcl  quo^fuo  luodo  f(loria*  lua',  (jiiam 
jiararc  lc  vidcham  lain  jiulchro  (jiiani  iuslo  ccrtamiiic,  calculum  qiioqiK*  mciimr  ^\ 

10  lihi  molcslum  non  vidctiu",  addcrc  ct  vcliit  jircsso  pollicc  suhscrihcrc.     jioshjiiani  §.?. 
\cro  ila   satisTccisti  iiico  dcsydcrio,   iit   non  soliiin  altcriim  corum,  qiiod  maj^Mii- 
racicham,    scd    iitriUKjuc   simul    asscciilus  vidcar,    gratiam    ago    hiimanitati    tiia» 
miilto  maximam,  qitain  ctiamnum  inc  lihi  dchcre  ct  antca  (piidcm  cognosccham, 
cuin  vidcrcni  lam  fortUcr  tc,    tamqiic   animose  contra   vcra*    .sajiicntiic    ct  coiii- 

15  muniiim  stiidioruin  crudclissimos  hostcs  non  soliiin  dcccrtarc,  scd  cl  dcccrncre, 
rcuKjuc  agcrc  (minihiis  jiost   nos  scciilis  mcmorandam,  (jiii  soliis  coiitra  taiitam 
advcrsarioriim   multitiidincm  sis  aiisus  in  acicin  jirogrcdi,  qiii  ct  jiroprcssus  iam 
scmcl  al(|uc  ilcrum  viccris.     Ostcndi  liias  litcras  quihiisdam  hic  honis  viris  qiiis.s. 
iion  minus  liuc  laudis  siint  studiosi  (jiiam  advcrsa'    factionis    inimici,    ct  otiani, 

20  qiiod  adco  mirum  lihi  non  dchct  vidcri,  ipsorum  (juidain  thcoln^Mam  jirontcnlium, 
scd  non  adco  jicniliis  contcmncndam  siciit  istorum  qiii  tc  malo  iudicio  condcni- 
narc  vohicrunl:  suiit  ciiim  ct  Itic  qiiO(juc  honi  ct  mali:  ijisi  autcm  illi  (jiios 
lii  n(m  honos  sed  intcr  jtciorcs  miniis  malos  ajqicllas,  jKcnitcrc  vidcntiir  quod 
('olonicnsihus  asinis  ct    circunforancis  nugivciidis,   ipsi  (lcccjili  potiiis  qiiain  in- 

25strucli,   sufTragium  addidcrc.     Scd  ijisi  vidcrint:  tu  viiiccs;    nos  triHmjihahimiis:$.i. 
id  cnim  futurum  nohis  jiolliccris.     scd  ct  lu  triiimjihahis:  LatiiKC  civitalis  scna- 
tiis  iam  lihi  Triiimphtim  dccrcvit.     Ouid  vero  (ialloriim  rcx?  cogitnc  cxcrcitiim? 
tanquain  hona^  litcric   sint   armorum    imjicliis  cirugititr.c.     iion  sic,   inipii,    non 
sic.    scd  potius 

30  (iCdanl  arma  tof,'a',  conccdat  laurca  lingua;! 


XXI*.  Illustrium  viroriim  cpp.  ad  loanii.  Kcuchliii.  (Ind.  hibliopr.  n.  51.) 
p.  y  II*. ..y  III**. 

*  Hfcc  epistiila  pouciida  crat  post  n.  XXI.  p.  34.  ®  ccrtainine]  contra  Pe- 
pcricornum  ac  Colonicnses.  *o  presso  p.]  „Pollice8,  cum  faveamu»,  premere 
etiain  i»roverbio  iubcmur."  Plin.  H.  X.  XXVIII.  2.  scct.  5.  ^**  et  ctiain  ...  ip».  (juid. 
jirof.]  I.  e.  et  quoriiin  non  nuUi  theolopiam  ip»i  profitentur.  ^  Triumph.j  H«ec 
equidem  ad  Triumphum  Cajinionis,  ab  consortio  Mutiani  Kobanique  ct  amiconim 
Erfordiensium  actum  rettulcrim.    Cf.  supra  n.  xvii...xviiii.  Gallorum]   h.  c.  non 

Frnncoj^allorum   vems   rcx,    Hod   Hacerdotum   praodicatorum  jmnceps,    Hochstra- 
tua.       '0  Cedant]  Cic.  de  off.  I.  22,77. 


454  ADDENDA.  XXI*.  eobani  hessi  ad  revchlinvm  ep.  d.  o.  ian.  1oI5. 

5.5.  Oiii^l  aulcin  si  (lolus  itoruin  rcvoccnt  in  llaliani,  ut  pcrdant  ouineni  lilera- 
riani  siipellcctiloin  ct  ipsi  ciim  suis  liluris  cl  uncinis  nicrcatoriis  soli  saperc 
vidcanliir?  iios  organa  nostra  suspcndinins  scdcntcsqiic  siipcr  (luinina  Bahylonis 
nclnnius,  duiii  rccordahiinur  Sion;  poslquain  vcro  convcrtcrit  doniiuiis  caplivi- 
tatcni  Sion,    rursus   consolaliiniur   cl  vcniciiles   portahimus   manipulos    cl    signas 

§.♦).  nostra  ciiin  cxiillationc.  Ouorsuin  vero  lia^c?  Ut  scilicct  ipsis  peculiari  poeniate 
C(HUin  vanissinios  conatus  dcriderein.  Ouid  vcro  cmasciilatis  Gallis  ciiin  viris 
forlihiis?    iiihd   nisi  ut   lcmcre    forlassc  semcl   alqiic    ilcruiii    insultenl,     tainlem 

5.7.  vcro  succuinhanl  el  cristali  essc  dcsinant.  (iiim  Ihcc  scrihcrcm,  humanissiinc 
Reiichlin,   ita  sum  ad  mctaphoram  dclcctatiis,  nl  statim  addcrcm  lo 

Scmivir  insultet  (Jallus,  licct  armij?cr  illum 
Arripit  el  supcri  fcrt  lovis  antc   pedes. 
Iiipiter  oiniiipolcns,  Gallum  proslerne  volentcni 

Iii  tua  sacrilcgo  scaiidcrc  rcgna   pcdc. 
At  tu  si  duhilas  Gyhclcn  violarc  sacratam,  li 

Pro  Gallis  Druidas  in   tua  tcinpla  rcfer. 
Nun  tamen  hi  magn%  inatris  sacerdotcs  Galli  siint  tanqiiam  execlis  tcslihiis   ad 
religionem  coacti,   sed  siia  sponte  pcrsonam  indiiti  siih  pictatis  pra;te\tu  latcnt, 
ut  ipsi  in  voluptatihus  ct  dclitiis  hahitantes  miseram  ct  facilc  islis  astutiis  cre- 
denteni  plcheciilam  dccipiant  cl  velul  crcditas  sihi  ovcs  ipsi  fures  el  lupi  rapa-20 

5<9'Ces,  iniiiio  insatiahilcs  dcgluhanl.  Ihcc  aiitein  de  inalis  uoii  solum  illis  qui  te, 
sed  ct  omnihus  qui  vcritatem  connivcntihus  oculis  aspiciunt,  dicta  sint.  Bunis 
bene  sit;  iiialis  aiitcnk  dcus  malefaciat  ct  dclcal  mcmoriam  corum  de  terra  vi- 
ventium:  digiii  enim  sunt  qui  ah  optimis  quihusqiie  (Nlio  haheantur  isti  iion 
solum  oinnis  sapicntiai  pcrseciilorcs  scd  et  divina»  rcligionis  prievaricatores :  deiis^s 
hone,  et  tamcn  non  modo  iion  hairclici  scd  hairclicoruin  Inquisitores  videlicel 
hoc  fiicillime  inqiiirunt  quod  ipsis  sciiipcr  cst  iii  promptu:  quis  eniin  nou  ha^- 
reticus  sacrosancti  concilii  slalutis  refragctur?  Vcrhiim  intclligis.  vcrum  ego  cpian- 
liim   iii  inc  cst  egrcgie  illis  patrocinahor,  ct  ita  ipsorum  causani  again ,  ul  ini- 

5.0.  morlalcs  rcddain.     Scd  nuiic   milii    tcmpero  citharamquc    ut    iuhcs    suspendo   el^n 
Miisis    materiam    colligo,    (pi.c    tamctsi  iandudum    mihi    cst  collectissiina ,    addcl 
tanicn    iionnihil  istarum  rcriim  exitiis.     Gocgi  nupcr  iamhos  quosdam  salis  fer- 
ventes  in  istos  Colonienses  diah<dogos,    ita  cniin  tii  appcllas,    ct   cogani  niulto 

5. 10.  {dures  ct  omnis  gencris,  tihiquc  transmittam  tunc  cuin  tenquis  erit:  maguiini 
enini  aninium  inilii  facit  qiiod  neqiie  solus  ncque  alter  futurus  siiin:  spero  cniiD^^s 
cl  lliitlcnum  et  Huschium  et  Grotiiin  ct  Spalalinum  ct  tuos  contcrrancos  IMii- 
lomusiiin  ct  Mclanchlhoncm  cl  prailerca  miiltos  iiicciim  fiiliiros  liuius  victoria» 
hiiccinalorcs.  ct  cgo  quosdam  hic  llcrfurlhincnscs  excitaho,  (pii  inecum  istuc 
tanquam  crahroncs  coiivolantcs  isla  tcrriculamcnta  el  nKmstrosissiiiia  monstra 
ita  cxagilcnl,    iil   rcqiiics    illis    niilla    prorsus    ii(»c    lcrra    ncc   mari    relinquatur.  to 

5. 11.  Tuiii  Gallos,  Francos,  Pcrsas  ct  si  qiiid  anqdius  uspiam  csl  maloriim  uominiim, 
licct   iiivoccnl:  Agitc  igitur,  0  vos 


^   (rotos]  sir  1.  '  Ht.  et  iinc.]  signa  ct  notfp  qnibiis  tum  lihronim  cens(»re8 

hfi'r(»st'S,  sed  oceK'siasticas,  invcstigantes  ut(?haiitur,  h.  1.  indicantnr.  '  organa 
etr.]    Cf.  Psalni.  (^XXXVI.   l.  2.  ^  coiivert.]  Cf.  Psalm.  CXXV.        ^  GalHs]  Ite- 

runi  ainl»iguo  hidit  iHunino,  rjuod  castratos  Majjn*  niatris,  Cyheles  sacerdotes  et 
gallinaceuni  galHna^  mareni  designat,  e  quo  capo  fit.  '*  Dryudas  1,  Dniidas 
i.  e.  vcterum  (Tallornm  sacerdotes.  ^  Cf.  loann.  X.  10.  sqq.  Act.  apost.  XX.  29. 
"  del.  mcm.]  Cf.  c.  gr.  Psalm.  LXV11I.29.  CVIIl.  15.       »«  Herf.]  1.  e.  ErfurdienseM. 


ADDENDA.  XXI*.  eobani  hessi  ad  revchlinvm  ei\  d.  6.  ian.  1515,*      455 

Tculones ,  emensi  Latialia  rogna  poctas 

Vestrum  dccus  virilitor  defcnditc: 
hnpia  niolilur  certamina  Capniomasti\, 
Tam  nohilem  ferens  inique  gloriam ; 
h  lleu  quihus  illc  odiis,  hcu  quanta  cxaestuat  ira 

Vir  harharus,   vir  ouinium  slultissimus, 
Quod  tihi  cum  doclis,  hardo  signatc  cucullo, 

Hostrate,   nate  pessimis  auguriis! 
At  vos  Capnioncra,  vatcs,  defenditc  veslrum: 
10  Vohis  comcediam  illc  primus  ohtulit. 

Ego  autcm  quod  rcliquum  cst,  mi  Rcuchlinc,  puto  me  tihi  permagnam  dehcreS.  i?. 
gratiam,  ct  ccrte  non  fallor  quod  gcnti  me.c  tam  anliquum  cl  quasi  cx  (ihao 
attuleris  pricconium,  ct  Rcgcm  me  alludcntc  voce  gcnlilicia  salutas.  Rcx  igilur 
sum  cgo.  scd  admodum  parvo  contcntus  rcgno:  quanlo  tu  asscris,  id  cssct  vcl 
15  hnperatori  nimium.  Laudcs  autcm  tuas  lantuni  ahest  ut  spernam,  ut  cas  vcl 
meruisse  mc  vcl  sallcm  vidcri  meruissc  in  tacito  sinu  gaudcam.  quas  uhi  pri- 
mum  lcgi.   slatim  sic  cxclamavi 

*Niinc  cgo  non  possum  .displicuisse  mihi.' 
ludicio  tuo  non  fallor.'hoc  cst  mihi  tanquam  Dclphicum  oraculum.     Tu ,  huma-§.i?. 
20  nissime  (iapnion ,  lihi  vclini  persuadcas  mc  ct  cssc  tuum  ct  nihil  essc  cui  magis 
applaudcm  in  (icrmania  quam  tuae  pcne  divime  gloria*.    Constantinum  luum  Spa- 
latinus   mihi  monstravit:    dii  honi,   satis  mirari  non  potui:    optimum   principem 
hono  principi  oslcndisti.     Oro  le  data  occasionc  sempcr  aliquid  ad  me  scrihas: 
sic  cnim  mc    vcl  Endyniionis  soinnium  dormientcm    excitahis,    ct   tihi  rctldes  in 
:.'5dics  magis   ohnoxium.     Ego   his   dichus    uxorcin    duxi,    homo   iuvenis,    qui  hoc  $.  I4. 
die  quo  ha'.c  ad    lc  scriho,     id  esl    octavo   Idus   lanuarias,    vigesimuin    octavum 
annum  a;tatis  implco:  quod  faustum  f(plix  fortunahimque  sit!  Dominus  custodiat  $.15. 
introituin  cx   cxilum    tiium    et  tccuin  sit  in  omnihus  opcrihus  tuis;    sit  tihi  do- 
minus  turris  fortitiidinis  a   facic  inimicorum  tuoruin!  sic  ciiiin  ct  (Ihristianc  tihi 
aoet  simplicitcr  ahsqiic  fuco  prccor.     Vale.     cx  Ilcrphorthia.     Anno  M.D.  XV. 


13  Kegeni]  ,,,..Capnio  in  quadnm  ad  ipsum  [EohanuniJ  cpistola,  alludens  ad 
Hessi  nomen  foa-^va  [iaarjva]  eum  ap])tllaverat  et  versum  [OC.]  addiixerat  Callima- 
chi  de  love,  qucui  hic  negat  Hessena  dcorum  sorte  esse  factum,  sed  virtute  et  prae- 
stantia  sua.  Ex  co  in  sodalitiis  cum  Kcx  Hessus  vocitaretur,  lioc  ioco  postea  uteba- 
tur,  ut  se  Regcui  ct  alios  Kegni  J*roccres  facerct*\  Camerar.  tiarr,  de  Eoh.  I/esso. 
"  Constantinus  Magnus  Ronianoruui  imperator  lo.  Rcuchlin  rhorcensi  interprete. 
Tubinp^.  ap.  An**hclm.  Bad.1513.  4^  Fridericho  Saxonum  duci  ct  elCctori  dedicatus 
est.  **  *Ev8vfii(ovog  vnvov  xaOfudfig.  Zenoh.  III.  76.  Diogenian.  \W  40.  Endy- 
raioui  a  love  datum  est  ut  perpetuum  somnum  mortalitatis  scniique  expers  dor- 
niiret.  *^  ux.  duxi]  Catharinam  Spater  Erfurtensem.  Cf.  Euricii  Cordi  epithala- 
mium  in  uuptiis  Helii  Eohani  Hessi  et  Trjnte  Si»ateranfe.  Erfurt.  1515.,  quod  in 
excmpla  operum  poeticorum  Cordi  receptum  non  est.  **'.  Si  Hessus  de  sua  a*tate 
iion  ipse  fallitur,  iicc  falsus  cst  uumerus  in  tinc  epistulse  positus ,  quod  utrumquc 
nemo  dixcrit,  natalis  poctae  non  annus  1488.,  in  qucm  Camcrarii  enrorcm  recentio- 
rcs  ylcros(|ue  fere  omnes  incidere  videmus,  sed  1487.  fuit,  ut  itaquc  Hessus  Hutte- 
nuiu  quiiidccim  mensibus  et  dimidio  ajtato  superarit.  *'  Dominus]  Psalm.  CXX.  8. 
**"  tccum  sit]  cf.  e.  gr.  Dcuteron.  XIV.  29.  XV.  18.  ct  passim.  ^  turris  fort.]  Psalm. 
LX.  4.       ^  llcridi.]  Sic  tum  gra-cissabaut  niulti,  pro  Erfordia. 


456         ^ADDEXnA.       XCI*.     REVCHLINI  AD  ACHILL.  DE  GRARSIS.  EP.  P.  1.  KOT.  151S. 


STVTGARDI^.  LXXXXI  *.  1.   NOV.  1.M«t. 


[lOAiNNES  REVCHLIN] 

REVERENDISSIMO    ET    EXCELLENTI8SIM0    DO.MINO 

ACHILLI  I)E  CRASSIS 

ECCLESIiE    CATllOLlC-«    DIGNISSIMO    CARDINALI  & 

DOMINO    8V0    QVAM    OBSERVANDISSIMO 
ROM.E. 

S.  D.  P.  Rinc  ol  oxcpllciitissime  DN.  Canlinalis  Achillc. 

J'J-  lam  prisca  rcdeunl  omnia,  iam  Tmianonim  rcnascitur  lcllus,  immanissimo- 

rum  barharoruin  rcgio  adsuela  rapcre  viris  liumanilate  ac  elcgantia  doclrina»  '^' 
pricditis  coniugcm  Inmi  nominis  ramam ,  rcf(io  iimbnc  mortis,  rcgio  dclracto- 
rum  et  calumniatoriim  tlieolof^istariim,  ({iii  iiaud  mullo  aiitc  cn>pcruiit  in  Ocr- 
maiiia  qiiosquc  iiirisconsiiltissimos  ct  honcstissimos  liouiincs  dccoro  siio  ac  ho- 
nore  depra'dari,  ut  qiii  maxime  lcgum  liostcs  ct  vidcri  vclint  et  babcri,  cani- 
quc  uiiam  data  opcra  potissiiiium  vcxarc  iuris  facullatcm  ciipiant,  qiianqiiam  ts 
cl  aliis  qiioipic  tersis  ac  politioriim  artiiim  optimis  litcris  diicc  Astliarolba  hcl- 

S.?.  him  indixerinl.     Quaproplcr    opus  crit   plane    animosis   Aiacibus.    ulcpie    ilcrum 
ad  Troiain  magnus  mittatur  Acbilles,    iion  Larissa?us  illc,    non  Phthiotcs,    non 
umis  aliqiiis  de  Thcssalorum  geutc,  scd  dc  Oassorum  .splcndida  noliililatc.   qui 
tanlam    ac   tani  longc  lateque  fj^rassantcni  plusipie  dccom    scmcs4ribus  durantcni^o 
pugnam  Ocularis  spcculi  ralionc,    non  crudclitalc,    iibra,    non  lancca,    iusticia. 

§.r^.  non  favorc  dirimat  atque  deccrnat;  nc  sit  tam  facilc  istis  barJiaris  in  qucinlibct 
conccssa  libidinandi  potcslas,  *iic  potcntiorcs  viri  humiliorcs  iniuriis  afficiant, 
nevc  dcfcnsorcs  corum  calumiiiosis  criininihus  iiiscctcntiir  innoccntcs\  ut  ait 
Roiuana  lcx  Ulpiano  roj^ata,  uiide  non  absquc  divino  qiiodam  numinc  faclum^s 
essc  credidcrim,  (piod  negocium  hoc  dc  libris  ludaMiriim  crcmaiidis,  dc  qiio 
lanta  cl  lani  diu  protclata  contcntio  cst,  lua»  Rraaft  ac  amplissima*  doiniiialioni 
ab  optimo  maximo  Leonc  X^  Palrum  Patrc ,  atqiic  avo  nostro,  id  cst  Papa  prii- 
dcntissimo,    nupcr  ut  acccpi,    committCHdum  vcncrit,    nc  forte   iu   iiianum  alio- 

5.4.  qui  levis  aliciiius  ob«Trati   ac    nummarii   iudicis  casiinim   fiicrit.     Scd    licu,    diii  30 
nimium  dcfuisti,   supcrillustris  Achille;    ab  hoc  cnim  barbarorum  cxcrcitu  omnia 


LXXXXI*.   1  =  IJiblioth.  rcp:.  BeroL  MS.  LAT.  Fol.2.m  foL  30.  sq.     2  =0.  Fried- 

laender,    Heitra^c   zur  Keformationspescbichtc.      Sammluiijr   unp^cdruckter   Briefc 

des  Reucblin,  Beza  und  Bullinper.    Berlin  1837.  8".  p.  73.. .76. 

*  suoquc  2.  *  Achillcs  de  Grassis,  Bononiensis,  episcopus  Bononiciisis, 
presbytcr  cardinalis  tituli  S.  Sixti,  Antonii  dc  Grassis  cpiscopi  Tiburtiui  ncpos, 
a  lulio  II.  cpiscopus,  auditor  rotao  et  referendarius,  a.  deinde  1511.  cardinalis 
factus,  sff^pius  lep^ationibus  ad  re^cs  Ca?sarcnique  functus,  obiit  ni.  Nov.  a.  1.V23. 
Cf.  Ciacconii  Vitt.  Pontiff.  III.  p.  290.  sq.  ^   inianissim.  2.  *»    preditis  J. 

'®  Astbar.J  Idoli  8idonioruni  satis  ex  bibliis  noti  sed  etiam  Hochstrati  non  infre- 
queus  tuni  appcUatio  derisoria.  bellam  2.  *^  plusquam  2.  deceml  ad  annos 
belli  Troiani  adludit.  «*  iustitia  2,  *'  *ne  ...  iunoccntes',  ad  religionem  prte- 
sidis  provin<^iR3  pcrtinct.  Ulpian.  L.  0.  §  2.  Dig.  dc  officio  praesidis  L-  18.  ^  undc 
...  conteutio  cst]  //is  litteris  ad  marg,  adnotalitm  esl  NB.  in  1.  inclinatis  expressit  2. 
*"  Patril  patriflc  sed  snpra  inductum  patria?  positum  est  patre  /.  VoluU  corrector 
patre  patrisc       ^  obaerati]  vult  pccuuia  corrupti      *'  Barbor^  /. 


ADDENDA.     XCI*.    bevculimi  ad  achill.  de  orassis  ep.  p.  i.  nov.  15ia^       457 

huc  iisqiie  (laiiiiia  |>or  iiiiiiriaiii  dala  suiil  qiia^ciinqiie  dari  puliierunt.  nani  prse- 
staiilissimi  quiqiie  diserlis  inihuti  studiis  el  legum  canominiqiie  prudentia  ei« 
uheranter  ornati  iacenl  confossi  horum  adversariorum  improhilale  ac  cahimniosa 
maledicentia.      On-^re  jxissum   et  ego   tihi    iurisconsultorum    ac    rclhoriim    pro- 

&pufrnatori  doclissimo  id  dicere  quod  dixerunt  Neslor  prinium.  deinde  Patroclus 
Achilli  Homerico  sic  '0  Achille,  Peleo  nate,  perquam  opportuiiissime  Achivorum 
'sic  indigneris.  talis  enim  dolor  'anf^it  Achivos,  illi  (piidem  omnes,  qiiotquot 
'pridein  erant  (qdimi,  in  navihus  iacent  percussi  viilneraliqiie.  saiiciatiis  est 
'Tydides  forlis  DioiiKHles,    viilneratiis  est  lllysses,    dignissimus  hastifer  et  Aga- 

io*memnon,    percussiis  est  et  Eurypylus    in  femore  telo,    huiic  aiilem   aliiim   ego 
'niiper   traxi   e  pru^lio  sagilla  in  ncrvo   saucium.    poslquain   Achilles    vir  honus 
'Danaos  non  ciirat  nec  iniseratiir*.     Ilaud  ahsimiliter  aiidi  uie,  inclyte  (ianlinalis ^"'^* 
Acliille,  vcl  Nestorem  qui  senio  conficior.  vel  Patrocluin  (pii  Achilli  siim  aniicus 
et  laudum  tiiaium  fiilurus  pra>co.     Si  tii  hoc  anle  Iriennio  daliis  esscs   isti  rixae 

15  iiidex,  interea  profeclo  mulla  qiiidem  facinora  facta  fiiissent  infecla.  niiilta^  famos«e 
iinagines  nun  fuissent  contra  me  pictjp  ac  pro  rostris  sunixu*.  inult.p  iniiiriosae 
cantileiue  inm  fiiissent  composila^  miiltui  multorum  inimiciciu'  non  fiiisseul  con- 
cilatu*.  Nunc  iacent  harharissimoriim  Phrygum  frementium  fainici(|iiruiii  el  ho- 
norij^  raptorum  (lalumniensium  iniuriis,    ignominia.  contumeliis  et  inendaliorum 

2oinanium  sagitta,    gladio,    lancea.    iaculo  permidti  nohiles  et  clari  doctores,    alii 
qiiidem  niorliii ,  alii  aiitem  j^erciissi,  fracti,  vulnerati .  saiicii:  Divus  Petrus  Ra-^*^* 
vcnnas  consultissiinus  iuris  hoc  hominiim   monstro  Aschthrata   (sic  et  Chaldaice 
diaholus   nominaliir  I.  R/..  VII.)    interiit    prse    mu^rore,    alii   molcste   torquentur 
notis;  Sehastianiis  Kranliiis  Argentinensis.    (lonradus  Poiilinger  Augiistensis,    Bi- 

25lihaldus  Pirkaiiiieriis  Nerohergensis,  Nohilis  Ulrichus  lliitteniis,  generosiis  ller- 
inanniis  (lonies  Nuenariiis  et  reliqui  pariter  onines  istoriim  theologistaniiii  et 
fralerriiloriiiu  dominicalium  cum  siiis  complicihiis  notissima>  lemerilalis  ludihria 
exfierli  lacerati.  lapidali,  s(»cti.  lenlali,  angiisliali,  afllicti,  (piihiis  digiius  non 
est   miindiis.     et   ego   t.indem   (lapnion,    veriiacula   (iermaiionim  lingiia  Reiichlin^-?* 

socognominatiis,  tanqiiam  rei  piihlic.e  literaria>  protomartyr  pro  lihris  et  (minihiis 
lihroriim  amalorihus  delihor,  (piiqiie  i:ulpa  vaco,  falsa  inciilpalione  (iroscindor. 
qiiem  hoslivs  isti  caHeris  humili^uem  forliiis  atque  priiis  aggressi  sunt,  iit  ine 
siiperalo.  qiiod  lot  factiosis  videhaliir  perfacile,  deinceps  piirain  illani  et  Ro- 
inanam  liiiguam,    (piain  hi  harhari  su*vissime  odio  liahenl.    et  ciiltores  eiiis  non 

35  lantum    siipprimere,    veriimetiaiu   exliiigiiere    valerenl.    (^hiare    inslilutiis   est    ab5.^. 
illis  iii  me  (miniiim  prifiiuiu  acriter   invehendi   modiis,    deiiide   in^piisitio   famo.sa 
et  horrihilis  anlea  nulli   iiinsciuisullo  vel   l(»giim  perilo  imposita,  nimirum  contra 
diviiia  ct  liuiuaiia  iiira,  (piod  luu>  Rm|r  (^elsiludini  clare  palehil,  si  dcfensionem 


'•*  prcft.  /.  *  rhetoriim  /.  ^  Homer.  II.  XI.  C55...(V1.  XVI.  21...27.  »  Ty- 
tidos  J.  **  pnrlio  2.  '*  prcco  /.  ista^  2.  ^^  fncta,  f.  inf.  /.  =:omi88a  es- 
soiit         '*  ac  emend.  i.  pro   nec  "  inimicitia»  2.         ^^  Phryg.]    prfijdicatoriim 

•'*  caluinn.]  ludit  vorhis  Cnlonia  ot  c(tlumma  **  Pctr.  Kav.  a  jira;dicatorihus,  im- 
primis  Hochstrato  Culoiiia  cxpulsus  a.  1507.  vixit  adhuc  a.  1511.,  quaiido  mor- 
tuus  sit  non  constat,  nisi  quod  a.  1518.  mortuum  fuisse  vel  ex  hoc  ipso  loco  con- 
«tat;  Hcd  de  Kcuchlini  verbis  *pra?  mserorc'  dubitavcrim.  ^  Aschth.]  Hochstrato. 
c.ildaicc  1.  »^  I.  Keg.  VII.  8.4.  mnerore  2.  "  impofta  /.  '"  Prfrnrio  Joon- 
ni9  B(ud)lin  |  rnoRCENsis  ll.  doctoris  |  contba  calvmniato|rks  svos  coloJnien- 
SES  I  (In  finc:)  Tuhingu!  apud  Thomam  Anshclmum  |  Badenfem.  Anno.  M.D.XIII.  | 


« 
m 

458    ADDENDA.  XCI*.  bevchl.  ad  ach.  de  qrassis.  CV*.  bevchl.  ad  qvestenb.  ep. 

ineam  coutra  caliimniatores  meos  Colonienses  editam  et  acla  ipsa  legeris,  qiia> 
si  voles  dnturi  tihi  sint  procuralores  mei.  est  cnim  controversiap  tolius  con- 
stitutio  legittima  ex  scripto  et  sentencia,  iibi  voluntatis  meas  una  cum  scriplu 
expositaB  ac  coimpressnp  simultaneam  declarationem  admittere  nolunt  adversarii, 
qualem  in  scholis  ipsi  sihiipsis  mutuo  pcrmittunt.  et  intervalla  etiam  de  raore^ 
ignoscunt,  de  quo  Tullius  *Cahimniatoris'  inquil  *oflicium  esse  verha  et  literas 
S-O.  sequi,  negligere  vohmtatem'.  Ego  autcm,  nc  sim  hmgior  quam  oportcl,  lotain 
Iliada  meam  cum  llomero  finiam  ct  provolutus  ad  genua  liia,  generose  Achillos, 
peto  ut  commisso  tihi  sceptro  hanc  litcm  me  vivenlc  dirimas,  quatenus  et  ocio 
literario  el  paci  reslituar.  Ego  pra?cipiti  e(  occidua  senectute  homo,  doctorum  lo 
omnium  theologiae!,  quos  hactenus  consuhii,  pra.'ter  hanc  pirataruin  classem  ar- 
bitratii  et  sentencia  innocentissimus, 

AIX   aldeto  ^eovg^  ^AxiXbv^  avtov  x   ikiri<sovj 
Ohxdqcav  noUov  t£  ^aqTf]  noXiov  xb  yivnov , 

Mvrjadfievog  aov  naxQog'  iyoJ  d    HseivoxeQog  Tteg  I5 

"Exkriv  d'  oV  ov  Tcoi  xig  imx^viog  ^goxog  aXXog, 
$.  (0.  Quod  magis  prope  rem  quam  discrte   te  permittente  interprelor  sic: 
^t  venerare  deos,  ut  nie  misereris,   Achille, 
Compatiens  cano  capiti,  cauce  qiioque  barha*, 
^  Sisque  tui  meiiKU'  ipse  patris.     miserahilior  me  ^o 

Non  fuit  hac  alitiis  lerra  vir  talia  passus. 
Hfipc  Priamus   qiiondam  Achilli   et  eadem   ha;c   nunc  Capnion  Achilli.     Vale  fo'- 
liciter.    Stutgardia}  iii  Suevia.     KI.  Novcmhr.  Anno  M.D.XVIII. 

lo.  Reuchlin  Phorcen.  LL.  Doctor. 


8TVTOARDI.«. 


CV*.  12.  FEBR.  ISl».     ?3 


[lOANNES  REVCHLIN] 

lACOBO  AVKELIO   <^VE8TENBERGO 

DECRETORVM     DOCTORl     SCRIB^     APOSTOLICO     ET     PONTIPICI    A     SECRETIS 

DOMINO    SVO    QVAM    0BSBRVANDIS8IM0 

ROM^.  ^ 

§.J.  S.  P.  D.  Si  iusseris,  Oueslenberge ,  tihi  pcr  Stygcm  iuraho  me  hiiius  libclli, 

quem  ad  te  nunc  mitlo,    aulhorem  ignorare,    ac  licet  ineplire   videalur,    lamcn 

CV*    1  ==MS.  fol.36.  et  2  =:  Friedlflendcr  nd  n.  lxxxxi*.  supra  p.  450.  ci  ttj^  HCk 

40.  et  iterum  M.D.XIIII.  |  4».  Repetiit  H.  v.  d.  Hardt  in  Hist.  lit.  reforraat.  1717.  fol. 
II.  p.  53.. .95.  *  meam  postea  adscr.  1,  acta]  ^cttt  ^utitdo^um  inter  |  V.  lacohiim 
Hochftraten  Inquifito|rem  Colonienfium  &  Iohan|nem  Reuchlin.  LL.  Doc.  |  ex  Ke- 
giftro  publico,  |  auteutico  &  figilllato.  |  (&c.  I^ftne:)  Hagenoa»  in  «jdihus  Thoma* 
Anfhelmi  Auno  |  M.D.xviii.  Menfe  Februario  1 1 1  4».  Repetiit  v.  d.  Hardt  1.  c.  p. 
94.. .130.  *  sunt  tibi  corr.  tibi  sint  1.  '  legitima  2.  sententia  2.  "•  compre»!*» 
corr,  coimpr.  /.  *  sibipsis  2.  ^  ign.]  fuerat  cognofc.  in  1.  TuU.]  Cic.  pro  Capc. 
23,65.  „..  scriptum  sequi  calumniatoris  esse,  boni  iudicis  voluntatem  scriptoris 
auctoritatemque  defendere."  *  otio  2.  ^*  confuli  /.  "  sententia  2.  "  Iliad. 
XXIV.  503. 516. 504.  .505.  Fr.  "  ovnoittg  1.  »*  ut]  at  2.  "  altius  /.  2.  "  Suecia  2. 
*'  Questcmbergo  2.       De  eo  vid.  p.461.8q.        ^*  libelli]  Triumphi  Keuchlini. 


ADDENDA.  CV*.  bbvchl.  ad  qvestenb.  bp.  CXXIII*.  oebbel.  ad  bkvchl. bp.     459 

haud  admodiiiu  ineptus  poeta  cxistimandus  est  pro  uostri  sa^ctili  moribiis  et 
stilo.  Trans  Rheniiiu  in  Sueviam  inissus  ad  nos  est,  absquc  pictura  illa  Triumphi, 
(]u;e  sciographice  ab  initio  locanda  dicebalur.  (luam  si  fuero  adeptus,  ad  te 
dabo.     (lajterum  uon  te  lain  crebro  postorius  de  causa  mea  molestare  constitui,  $.?. 

5  quaiulo  co^perunt  nostrates  jiropc  multi  de  nostro  Leonc  desperare .  suspicantes 
euin  non  talcm  essc  qiialem  oinnes  literaturae  politioris   amatores  quondain  fore 
putabaiit.    Quid  igitiir?  non  ero  ifiamov  rifKOQOVfisvog :  si  rae  deficiant  optimates, 
servent  infiiiiates:  cvidenlia  veri  pugnabit  pro  me  tiim  vivo  tum  mortuo.    Divus$.3. 
Ma\;einiliaiius   electus  Imperator   nuper   mortem  obiit.    is    si   rebus   in   omnibus 

iu  Tuit  lcntus  et  cunctabuudiis ,  eligetur  fortasse  qui  futurus  sit  acrior  et  agilior, 
post  mortein  intelligit  quod  rectus  est,  nen  rexit.  Vale.  Prid.  Id.  Februarias. 
Anno  M  1)  XIX.  loannes  Reuchlin  Phorcen.  LL.  DocL 


ARGENTORATI. 


CXXIII*.  M.MAIOIM9. 


VIRO    DOCTISSIMO 
•^  lOANNI  CAPNIONI  ^ 

NICOLAVS  (iERRELLIVS 

S.    IN    CHUI8T0    lESV. 

Ouem    vero    non   pudcat   scelerali    huius    scculi,    nii    doctissimc   Capnion?  $.i. 
(|uein  feire  non   pigeal  mores  ajlatis  huius  plus  quain  ferrcae,  qua,  cum  seinen- 

io  lein  faccrc  voluissent  oiunes  bona?  lilera»  aslris  etiam  ipsis   fflpliciter   aspiranti- 
hiis,    repertjc    sunt   Ardissimie    Ilarpyiie    qua*    florem    coinmodum    einergcntium 
frugum  pcstileiitissiino  attactii  adurerc  sunt  commolitie?    (loncrcditum  crat  pcr-$.'>. 
(|iiiiiii    uberi    solo    nnindissimuni    scnien :    at    illud    paulatiin    supcriorum    incuria 
agricolarum  spinis  alqiic  sentibus  pcracutis  piingcutibusquc  iisque({uaque  inlior- 

25niil;  iiiissi  sunt  coloni  candidiores,  a  vepribiis  lib^raturi  semcn,  (|Uo  posset 
einergere  ciimiilatius  copiosiusqiie:  bella  quidem  et  horrida  bella  exorta:  mo- 
h'sta  nainquc  posteroruni  coloncuum  diligcntia  pigris  illis  negligentissimisque 
cuUoribns.  at(iuo>  duin  desidiain  suani  velut  aras  ct  f(jcos  tutantiir,  cristas 
erigunl,   oinnia  everrunl  arinamenlaria.  niliil   non  exqiiiriinl,    iie  patroni  parum 

3»  acres  vecordiic  sua»  vidcantur.     contra    conlaliorcs    isli    solius    seminis   caussamS.3. 
ageiites  aniino  versant  pervigili  (jiia  tandem  via  in    crpluin    qiieant    cdiicerc    tot 
iaui    seciilis     involutuin    depressuinqiic    perniciosissimis    spinis    divina^    sapicntiae 
purissiinuni  gerincn.     illi  congrcgatis  undique  copiis  rcclainant,  i-efragaiitur,  in- 


CXXIII*.  lllustrium  viror.  epp.  adUeiichlin.  (Indic.  bibliogr.  n.51.)  p.  C  ii*»  C  iii*. 

Cf.  indic.  bibliogr.  n.  xvi.l.  '  sciogr.]  sic  1.2,  pro  Bciagr.  •  prope]  an  probe? 
^  ifi.  T.]  ipsc  me  puniens,  crueians.  •  clectus]  EL. /.  Kl.2.  nuper]  d.  12.  lan. 
'*    quodj    qui    2.     Q^  /. 

*^  Vclini  lianc  epistulam,  quamyis  parabolis,  comparationibus  aliisque  fig^- 
ris  et  locis  ex  aliis  scriptoribus  adlatis  ])aul1o  loiijjiorem,  p.  2(50.  inter  n.  cxxiii. 
<!t  (^xxiiii.  oinissam  non  esse.  *^  astris]  Nec  attinet  nec  possum  equidem  astro- 
logicam  hanc  supcrstitionem  explicare.  '*  Harp.]  cf,  Vergil.  Aen.  III.  210. sqq. 
12. -.'3  p^jr,  quam  /.       *^  uanq5  J.       **  focoB  J. 


460      ADDENDA.  CXXIII*.  qerbellii  ad  revculixvm  ep.  d.  m.  mai.  1&I9. 

saniunt  in  siimiua;  inilliuu  lapidrni  non  niovenl,  nc  sallem  e\  agro  comluclilio 
vclul  iffuavi  el   inertes  coloni  eiicianlur,  crcbro  iuterim  illml  trat^icum  occinenles 

fiotm  yaQ  sv  (pQOvovfiEv ^  oi  o    aXXot  xaxwg. 
cuius  rei  lidem  ut  faciant  iis  ()uorum  sunt  mercenarii,    nulla   non   liora  super- 
hissimc  inciilcant  quos  trihiilos,  qiiod  loliiim,  qiias  zyzanias  cx  aliorum  eiicianl  • 
apris:    diprni    sane   conduplicata    mcrccde,    quod,    cum    niliil    agant    faciantque. 

§' '.  omnia  se  facere  instar  Aesopici  cantoris  gloriari  studiicrunt ;  homines  nimirum 
siiavissimi,  qiii  in  alienis  agris  lcviculam  ctiam  filicem  conspiciuut,  iu  siiis  nihil 
immundum,  nihil  sordidum,  nihil  quod  carpcre  qucas,  inveiiiri  posse  crcdentes; 
qui  siia  inler  sc  vilia  veliiti  Pylades  et  llorestes  coniiinctissimc  tegunt  occulunt-  lo 
que;  qiiod  si  quis  alius  exlra  ipsorum  sepla  positiis  ulcera  verrucasque  eorum 
vel  summa  acie  tetigcrit,  proh  dcum  lidem,  qiiam  os  illud  imj)udentissimum 
in  arciiui  distorquent,  quam  riigis  suspendiiiit  nasum,  in  oinnia  convitia  parati. 
occisuri  etiam  ol>  iiiiuin  aiit  alterum  vcrhum,  si  quis  limidior  eoriim  ohseqiia- 
tur  tyrannidi ;    nihil  condtuiantes  conservis    siiis ,    cum    omni    munificentia    heni-  \s 

(•^•gnissimi  palrisfamilias  ipsi  sinl  locuplctati.  Iluiusmodi  tu  prcelium.  doctissiuic 
mi  (iapnion ,  auiiis  iam  propemodiim  pliirihiis  magno  simillimiis  HeiTuli  siisli- 
niiisti;  huiiismodi  fereiit  tiimiilliis  qiiotquot  pietali  et  vene  sapicntia' consullum 
velinl.  (piaiKpiam  illi  uihil  piuiii,  nihil  sapidiiiii  opiiieulur  «piod  ah  ipsoriim 
disrrepet  doctrina  vel  iustitiito;  instituto  aiitcm  huiusmodi,  iit  infensi  oumihiis  20 
omnes  calumuicntiir;  expectanles  a  commuiii  omiiium  palrcfamilias  communcm 
mejcedem,  misericordiam ,  ipsi  in  aliiuu  neiuinem  miniis  misericonles  quam  eiim 
qui  ad  ciilliiraui  agri  domiuici  uoctes  ducat  insomnes;  acrcs  et  lyiicei,  uhi  nihil 
vel  minimum  est  periculi,  imiiio  saquiis  ingeus  ulilitas,  at  uhi  siihlatissima  voce 

S-^*  clamaudiim  esset,  magis  mutos  repcrias  qiiam  pisces,  qiiam  scaraheos.  Ita  in-?5 
verso  ordinc  pn»  malis  affligiinliir  honi,  pro  honis  coronantur  omuium  sccle- 
stissimi,  quandoquidem,  ut  Liviiis  ait.  solet  pars  deterior  vincere  meliorem. 
Scd,  mi  candidissime  (^apnion,  ([uerelas  uostras  in  aliiid  temjuis  diireremus:  tu. 
magnauimo  persimilis  llcrculi,  llydraiii  illaiu  pro  animi  tiii  magniludine  coii- 
tiinde,  hahituriis  iiiter  iuiiumeros,  Thcseus.  stiidinsissimos  lui  dcfcnsores,  llutte-  ;o 
niim  illtim  virum  strenuiiui  el  iu  oheundis  hiiiusmodi  periculis  auimo  incoucusso 
indcfessoqiic.  tum  deniqiic  ah  ipsis  Tiraliis  formatiim  homiuem  Philippum  Me- 
lanchthonem,  ipios  nominc  meo  miilta  salute  impcrlias  vchementcr  discupio. 
Vivc  fa?lix.  Anno  M.D.  XIX.  Mensc  Maio.  - 


*  trapficiim]?  ncscio  cuiiis  poctir.  Cf.  Erasmi  Adagia  "Solns  sapiC  ct  *Hwc 
potior\  ed.  Francof.  1670.  fol.  p.  187.  '  soli  nos  cnim  bcnc  sa])iraiis,  ceteri  an- 
tem  nialc.  "^  Aesoj^icus]  yLid^agoidoq  afiovaog  iv  neyiovtafievo}  otyito  avvfx^S  aSav 
avtrjxovarjs  avra  rrjg  qxov^g,  (oare  avzov  vofiiaai  evcpo)vov  elvai  arpodga,  xcfi  Srj 
inagd^elg  Inl  TOvt(p  eyv(o  dsiv  nal  stg  d-iatQOv  hlaeX^Biv  cc(prA.6fievog  de  inl  aiirj- 
vrjv  xal  ndvv  yiayi(og  a8(ov  Xid^oig  fiaXXofievog  i^rjXdd-rj.  *^  Pyladis  Orestisquc  ami- 
citiam  norunt  etiam  qui  Euripidcm  noii  lcp^erunt.  *•*  j»reliuin  i.  '^  similimus  /. 
**  comuni  i.  *'  Liv.]  XXL4.  concinnius  sic  „ut  plerumque  fit,  maior  pars  mcliorem 
vicit."  GerbcUius  commodius  ablcgassct  lectorem  adHomcr.  II.  L  576.  intl  ta  jf- 
Qeiova  viyia. 


i^  §6KBt  A    ^    f^   (            HH 

r^.  HHfc^      r  ^      f     T^^                  ^^H 

d     "9H^        i^^      ^H 

/^^..     .^^ 

• 

If          .« 

^wJli^^^H^^ 

1 

1 

\                         ^:  ^\ -o 

'1,  ^  ^  f^ 

\r\                     u           .     , 

n             r>  -^•••'  /:  '  w.^  .  V   ^ 

.    o         ~ '-        \r    ■ 

^^  '■■^  /55v   O'    ^   '  ^ 

4  ^^  \  l^ 

V.                                               * 

*^«oV    v 

l&E  .^  .-^     mm,      '    *
Internet Archive Audio

Featured

Top

Images

Featured

Top

Software

Featured

Top

Books

Featured

Top

Video

Featured

Top

Mobile Apps

Browser Extensions

Archive-It Subscription

Save Page Now

Full text of "Opera qvae reperiri potvervnt omnia"

See other formats
