This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project
to make the world's books discoverable online.
It has survived long enough for the Copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject
to Copyright or whose legal Copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that 's often difficult to discover.
Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the
publisher to a library and finally to you.
Usage guidelines
Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken Steps to
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.
We also ask that you:
+ Make non-commercial use of the file s We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for
personal, non-commercial purposes.
+ Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's System: If you are conducting research on machine
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
+ Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countries. Whether a book is still in Copyright varies from country to country, and we can't off er guidance on whether any specific use of
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner
any where in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.
About Google Book Search
Google's mission is to organize the world's Information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers
discover the world's books white helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the füll text of this book on the web
at |http : //books . google . com/
über dieses Buch
Dies ist ein digitales Exemplar eines Buches, das seit Generationen in den Regalen der Bibliotheken aufbewahrt wurde, bevor es von Google im
Rahmen eines Projekts, mit dem die Bücher dieser Welt online verfügbar gemacht werden sollen, sorgfältig gescannt wurde.
Das Buch hat das Urheberrecht überdauert und kann nun öffentlich zugänglich gemacht werden. Ein öffentlich zugängliches Buch ist ein Buch,
das niemals Urheberrechten unterlag oder bei dem die Schutzfrist des Urheberrechts abgelaufen ist. Ob ein Buch öffentlich zugänglich ist, kann
von Land zu Land unterschiedlich sein. Öffentlich zugängliche Bücher sind unser Tor zur Vergangenheit und stellen ein geschichtliches, kulturelles
und wissenschaftliches Vermögen dar, das häufig nur schwierig zu entdecken ist.
Gebrauchsspuren, Anmerkungen und andere Randbemerkungen, die im Originalband enthalten sind, finden sich auch in dieser Datei - eine Erin-
nerung an die lange Reise, die das Buch vom Verleger zu einer Bibliothek und weiter zu Ihnen hinter sich gebracht hat.
Nutzungsrichtlinien
Google ist stolz, mit Bibliotheken in partnerschaftlicher Zusammenarbeit öffentlich zugängliches Material zu digitalisieren und einer breiten Masse
zugänglich zu machen. Öffentlich zugängliche Bücher gehören der Öffentlichkeit, und wir sind nur ihre Hüter. Nichtsdestotrotz ist diese
Arbeit kostspielig. Um diese Ressource weiterhin zur Verfügung stellen zu können, haben wir Schritte unternommen, um den Missbrauch durch
kommerzielle Parteien zu verhindern. Dazu gehören technische Einschränkungen für automatisierte Abfragen.
Wir bitten Sie um Einhaltung folgender Richtlinien:
+ Nutzung der Dateien zu nichtkommerziellen Zwecken Wir haben Google Buchsuche für Endanwender konzipiert und möchten, dass Sie diese
Dateien nur für persönliche, nichtkommerzielle Zwecke verwenden.
+ Keine automatisierten Abfragen Senden Sie keine automatisierten Abfragen irgendwelcher Art an das Google-System. Wenn Sie Recherchen
über maschinelle Übersetzung, optische Zeichenerkennung oder andere Bereiche durchführen, in denen der Zugang zu Text in großen Mengen
nützlich ist, wenden Sie sich bitte an uns. Wir fördern die Nutzung des öffentlich zugänglichen Materials für diese Zwecke und können Ihnen
unter Umständen helfen.
+ Beibehaltung von Google -Markenelementen Das "Wasserzeichen" von Google, das Sie in jeder Datei finden, ist wichtig zur Information über
dieses Projekt und hilft den Anwendern weiteres Material über Google Buchsuche zu finden. Bitte entfernen Sie das Wasserzeichen nicht.
+ Bewegen Sie sich innerhalb der Legalität Unabhängig von Ihrem Verwendungszweck müssen Sie sich Ihrer Verantwortung bewusst sein,
sicherzustellen, dass Ihre Nutzung legal ist. Gehen Sie nicht davon aus, dass ein Buch, das nach unserem Dafürhalten für Nutzer in den USA
öffentlich zugänglich ist, auch für Nutzer in anderen Ländern öffentlich zugänglich ist. Ob ein Buch noch dem Urheberrecht unterliegt, ist
von Land zu Land verschieden. Wir können keine Beratung leisten, ob eine bestimmte Nutzung eines bestimmten Buches gesetzlich zulässig
ist. Gehen Sie nicht davon aus, dass das Erscheinen eines Buchs in Google Buchsuche bedeutet, dass es in jeder Form und überall auf der
Welt verwendet werden kann. Eine Urheberrechtsverletzung kann schwerwiegende Folgen haben.
Über Google Buchsuche
Das Ziel von Google besteht darin, die weltweiten Informationen zu organisieren und allgemein nutzbar und zugänglich zu machen. Google
Buchsuche hilft Lesern dabei, die Bücher dieser Welt zu entdecken, und unterstützt Autoren und Verleger dabei, neue Zielgruppen zu erreichen.
Den gesamten Buchtext können Sie im Internet unter http : //books . google . com durchsuchen.
,.*
K^-^
%.
*#v
Ä7 Ihl/Ur^,
^^. f, ^f -^' "^ '"' ^^"'^'
» /■ 1
;\.
^^^B
^iB^^H
1
m
^^^F
^^^^^B ^^^^^ *
L
n^'-i
I
CODEX DIPLOMATICÜS
s A \ M V !■: i{ 1-: (IIA i:.
IM AUFTRAGE
KÖNIGLICH SÄCHSISCHEN STAATSREGIERÜNO
HERAUSGEGEBEN
E. G. GERSDORF.
ZWEITER HAUPTTHEIL.
I. BAND.
LEIPZIG
GIESECKE & DEVKIENT.
1864.
URKÜNDENBÜCH
DES
HOCFfSTIFTS MEiSSEN.
IM AUFTRAGE
KÖNIGLICH SÄCHSISCHEN STAATSREGIERÜNG
HERAUSGEGEBEN
E. G. GERSDORF.
IIIIJ u
5U,»t:bband
I. BAND.
MIT ZWEI TAFELN.
LEIPZIG
GIE8ECKE & DEVBIENT.
1864.
J\.-!.v«U7.
VOßBERICHT.
Bei der Veröifentlichung eines grösseren Urkundenwerkes ist der Herausgeber in der
glücklichen Lage, das Vorwort nicht mit dem Versuche einer Rechtfertigung derselben überhaupt
beginnen und die Zweckmässigkeit und Nützlichkeit seiner Arbeit ausführlich beweisen zu müssen.
Ueber die Nothwendigkeit Quellensammlungen zu veranstalten für die Geschichte der Vergangen-
heit waltet kein Zweifel ob, und mit rühmlichem Eifer ist man vielfach in Deutschland und aus-
wärts bemüht gewesen und fortwährend noch thätig, neben allgemeineren Quellenwerken der
Geschichte, auch für einzelne Staaten, Provinzen, Städte, Stifter etc. das aus früheren Jahr-
hunderten noch erhaltene historische Material zusammenzustellen, mit authentischer Treue zu
bearbeiten und in die OetientUchkeit zu bringen, damit eine möglichst klare und richtige An-
schauung der Vorzeit, des Entwickelungsganges der vielfachen und verschiedenartigen Verhält-
nisse und Zustände des öffentlichen und Privatlebens, und schliesslich des unleugbaren, wenn
auch oft im Einzelnen nicht sofort erkennbaren engen Zusammenhanges unserer Zeit mit der ver-
gangenen in wissenschaftlicher Begründung und förderlich für Bildung und Leben gewonnen werde.
Auch in Sachsen ist das Bedürfniss eine sichere Grundlage für die Kenntniss der älteren
heimatlichen Geschichte zu gewinnen, von Freunden derselben und Forschem oft schon kund-
gegeben, in neuerer Zeit aber um so dringender geworden, je lebendiger das Interesse an der-
selben in mehr oder weniger bewusster Weise durch alle Kreise des Volkes erwacht ist, das
unbefriedigt von allgemeinem Käsonnement nicht Ansichten, sondeni Thatsachen erfahren, ein
Bild der früheren Zustände giiwinnen, die Entstehungsgründe zahlreicher Einrichtungen und
Verhältnisse in den mannichfaltigsten Beziehungen des Lebens und die nach und nach hierin
eingetretenen Veränderungen erkennen, überhaupt die Entwickelung seiner (Jeschichte, die Ur-
sachen und Wirkungen des Volkslebens im engeren Kreise der Heimat verstehen lernen will.
Quellenschriften unserer (ieschichte sind Urkunden, Chroniken, Rechtsbücher. Urkunden
haben aber in der Specialgeschichte eine bevorzugte Bedeutung und sind die sichersten Stützen
historischer Einzelnforschung, insofern sie Tageszeugen sind für Handlungen und Maasnahmen
allerlei Art und der Zeit nach genau festgestellte EinbUcke eröffnen in die verschiedenartigsten
Zweige menschlicher Thätigkeit, Begegnisse, Einrichtungen und Zustände in Staat und Kirche,
im Gemeinde- und Geschäftsleben, in Haus und FaraiUe. Mögen auch so manche Urkunden an
sich unbedeutend, ja minder Kundigen nach ihrem Inhalte ganz unbrauchbar erscheinen: die
Menge einzelner für sich geringfügiger Notizen, die sie enthalten, bietet in geschickter Combi-
nation, ^le die Erfahrung lehrt, überraschende Resultate für die Erkenntniss vielfiicher B^jzie-
hungen des socialen und materiellen Lebens, für die anderweit oft nicht die leiseste Andeutung
sich findet, und führt zu Ergebnissen, die wenn sie auch von herrschenden Ansichten al)weichen,
den Stempel der Wahrheit an sich tragen und W'erth und wahres Interesse der historischen
Kenntniss verleihen.
Allein nur ein verhältnissmässig geringer Theil der trotz aller Ungunst der Verhältnisse —
verheerender Kriege, Feuersbrünste, Fahrlässigkeit und Unkenntniss — auf uns gekommenen Urkunden
COD. DIPL. MAX. 11. 1.
i; <!•;• .Vi'-r/i.'. iu"-* - ii'.i.i'iü-«-: iin' uiiijrii:: .•■■::.:■-" .i.-- ■:"".v • :.:- •■-•■•:!• i ••-■■lilil:^
:..,' j;:j- \ ■.•-,•;'■ > = ' • 1« "! : = ! ! / ' " Kl-:t: -- ;-■ ;"■.••■■ ::.,'.:.:':. v^. ;•■;,,::■ ■ ■•■ _:-:::-ii-li-l llnU'-
•_" ■■. jm;..:' !i'". -.'."':■''•. .'ii '»•';'i'.'' tj«:" ^itvü-'i.-rn»*: i » "*■.':,. •".:'• ■■'..; y. ■••" .v i .v,'i.ri'Lt.ii. ü ^
N.f .-•:»'•' ' .' .- :i''.'.':-.M.'-'. .-' *■.' ' .i:'*'JuiU'' f.üi ' ''t:'-::-^::*/ ^•:! ■••.'!: • ."Mi:*"!.L::i ••■•"■• --;''iiiUr..
i>t«--'" !.ii»'j-:!» 'rii'/. i ." s,i;i.vii-:! *M:ui::*.':: !••.'!'; '_ .\:.'. : ■•' iiii'. i"*" i.' - ^^ii- im'-l-'"
jjj:' ';•;■ L;:iJ'iJiMi;iv u-' ' ::? i- . •■:!:i:r/in- Uli» iilj'r vvi-^:::-.'- *:. ♦ :!::!;■;>-: u:*!:; i^- i»-.-— ■-■.■Il^•liü♦^
I M' •.'■l:ii:;;. l--li'" ;j'*iilliU'"! Üit'
\i" «VMiv'i'-ii':' ..»". ii«;ii: /i '! i.:;:* ::r«»-?>*;p .iii-p!ü';ji* ai -.•iJi* '^liIiUv --•:-■ "Li •.::■• ruiiü-. *iilit3"
/ii?aiiijji«*iiiiiiiiV' ^i*.'!!: '] iivuli;^';- i'i-'i.»--;i.:i* ■::;-' .Uiii-.T;a. 'M 'Mr'.li J •'l.'u.l ::l ;»->"I;uf**L lliliT
i • i\it'.iiii'«rfii'*iiJiniii;- >*.'ii . i.M.'uar^ \i'::ij'-i:- t'. j,-:-^i... :-::..•.- _• •■•'j*.';;w "i-::-*^"::^*-': l ;.'.'.:r^':i:t^llll^
II W II'- iiijr: *J na*
li v.tij.-j«;? J.•'ii«.•JilHllJ>^ liiii ;:*-?'•■:■:::*" ^' ;:;■■.. j. ''irvr ' •:'""Lt.ri-T-^ vur'j': ' »l *"!. Lxc.
Lrii-M ' ii-<" fi':ii'.- . fn'ii Nri«;fzvj''iri»-fl*.'j '^-r ..■•-.: •-'■.:.■-:!' •..:►•.'■ t.i-Ti.i.'ii'JU'jL i'L^ TU t^L*-
^M^fl'rii /i ij«''.-H'liiiii;.' iMiiir' ','ij».'Jj».']i.-ui.i?:...'i-: ■■■ ..'.-.■-. •.»;:.:-■.::■.•: .-:- -i.j-.l'^
a«-! v.«-riiii /.ir»>'»i-in«M ' n^uiju*;]. ;;i.'.-anii]Kr -i.' '•.••.': "•;.• '.::' i tul".- l --.'i^i-U j •_■?•:-: es* ^liT-
aiiürf V- »'r« Ma'i-f li'.ii».*!. fitr »tr*'?"i fiH-';i]j«;li;j iiijty ;al:. '—.■'..•:-' ii.'ij* i:' •i-lü-'L J'-L! j C:i'.:. '.iilt'Ii*
'lan»rii. l»-rn»-! •^lad'- nur Itnnu.-ru'i*.. \^■iJiJ:u•■^'l •'•;i."rl'/i::'U';ij*" l ._ iL ' ■';i..v.Lj i.l: iii^-.'^^wT
'i«*.- r«j-.i:iijiiiT - Mmi^t<:f luiii:- iiu( *^ijM.i: AL-If,^•'.J • ü!,- i.•^:^•r^ I»i*. V *:::>:•. Au-rvJ_!"^ii^ vurdtr
'S«-!l- llirMI. •^'.iia'>IIIlllJ';i«V !»• VJil J uil.i.Ml^li.Ml lilj*."'iit ^>«'l Uli'. ^"1 U'-.--'-'lL j-'T ^ :.:-:!7v3Cl:Ut'"i<-*
i^j-a'.it' •<';■' uij'»-f \ »■Mn.'iiniiiii;.- mr (j»-ii Ihv.rinr (»•- i^Hiii:-:ii'*ii*'i ilui:;.'* - * -.L^t**:.: -.i-r^r HtTrn
Mülj.'rifialfiM!- iJ! v<ij. W t.Mj.'i ijji /.ujiii'.ijs' •fl'»'a»";i'-ifi '. i'n'-;»»';***! :■:: '•••-lmi'^-l ^:♦> Kivit
Kni,-' iij!'.; W j>MMiviia1' \\i .• -ir /.i un;.--fui .■.•.'! um. in v-uil". -jv-iuii i-ii-'L iii'er-'-^f. diL^
l'»."lt"i, '..:i'J /u •■!v»-:«.i.M| . \ßfv.\\ir,\*:i \.um. n'VMa'M in .' >• . w ^'.«Lna* u».- -'-.t.:.« ■."■ ■.ü.-TiUiDiiv:
t\\t AU Jli-f.-ti-jluij;; ä«:» ^»u^.•lJ^M^•aJnJlJJUJl; (|.." tiJiT'i ':av'n-i-*Ji':i *'.t*-"viii'.-li** ::-'i";j-rv i.ivM>uit:liie
Uli«! ua- \Mij \j»i*-]i ian;.' «••-••iii!;« um wr nufi«*! *:t au^^j>r»j'-'ii'*i- iä-- diLrivL — fu'Uuig
j bf:;'Ki-.-'i f !jii-ni<iMj,<'ij va? .mmui iu- au' \^ ifi ;.;?».'.- ;:».^-jV-ij»"*
j J.iij .vj «■JjM.rrx'.iIu-i Aiil!.«;.;- . ü<>.-»;i (p- ji'.vaii "■;:*/' i»" :.••■>' i*. •'.:.; ^r v-r'^r:. i^'-T äl'iT
l><:j <j«-f :iiJi'j]jjJuji;' \*>jj T n.uij'.i«:! rii:r *^a':jj:^j-':li«*l. <.»'.>•• luv !'• li'*'-l. :••.'-•: !'.;•. r- «.-iV-i'-^'i^'i-i^-^'-'^
[ /unarfi.i i.uji'.i(]! f- ^''1 itn ;iiMiau« j .-•'-'••Ijuii;- o*---:- ■ >^ii" i^- "'-'»'- vi::-.'^ l-'^it-x
«jil.l';ni;.^j* ij> -ii:o;j:iv«- Mr-ai u- Xv'-n-j.:':iii <..i;:.'mii':i;-' t-.:i/'i-*':i*'! -■!. u— 1 nilaiiJ--- iii>y. il^»»
; 'ii'Mf jjj i.fnPj. .;...-. ];.•/..-.,..;. < :./i;h.-nni«:i luji' >•■ i:-.''i"i. -.i-'r ^ r;.:^::..r^>ii-^':. iv k^uiK-n
' Jjji'/jii wijl aii''.'];-; ;*'..i:;'i-r,.-'. Vi i.-:;!. m.h. ti»:' i.:'"i. 0''v.::.i'"::'*. ';/.••- I-uliU«- du- ii-AU' iM.
vu
gerufen, selbstverständlich zurück, da zu einem richtigen Einblick in die Geschichte das histori-
sche Material des zu einer bestimmten Zeit Zusammengehörigen möglichst vollständig geliefert
werden muss, imd was einmal Sächsische Geschichte war, solche bleibt in alle Zeit. Allein aus
nahe liegenden Gründen werden doch aujch die, welche auf dem streng historischen Standpuncte
stehen, einräumen müssen, dass bei einem an sich so umfangreichen Unternehmen das, was jetzt
historische Thatsache geworden ist, den Maasstab abgeben muss, und daher der Codex diploma-
ticus sich, soweit es um specielle Landesgeschichte sich handelt, auf den dermaligen Umfang
des Königreichs Sachsen zu beschränken hat Es gilt nur, um berechtigten Forderungen
thunhchst zu genügen, den Weg einzuschlagen, der zur Vermittelung der abweichenden Ansichten
führt und trotz der nothwendigen Beschränkung im Einzelnen auf einen engeren Kreis das All-
gemeine und WesentUchere der älteren Geschichte nicht aus dem Auge lässt. Der Herausgeber
ausgehend von der Ueberzeugung, dass die Veröflfentüchung des gesammten reichen Materials
in chronologischer Folge der Urkunden ohne jede Rücksicht auf ihren Inhalt an sich unan-
gemessen sei, glaubt aber jenen Weg in der Vertheilung des ganzen Urkundenschatzes in drei
Haupttheile gefunden zu haben.
L Haupttheil. Geschichte des regierenden Hauses und der von ihm beherrschten
Lande. Hier sollen zusammengestellt werden der Zeitfolge nach alle auf rein personelle und
dann die poUtischen und staatsrechtlichen Verhältnisse des Hauses Wettin und einzelner Glieder
desselben sich beziehenden Urkunden und sonstigen Schriftstücke, welche die Stellung derselben
zum Reiche und dessen Oberhaupte, sowie zur päbstüchen Curie, ihre Theilnahme an Reichs-
und Kirchen Versammlungen, ihre Reichsämter und besondem Privilegien, ihre Besitzungen und
Rechte in und ausserhalb des heutigen Königreichs Sachsen, an der Donau, am Mittelrhein und
in Niedersachsen, ihre späteren Erwerbungen in Thüringen, Franken, Böhmen und Schlesien
betreffen, Friedensschlüsse, Verträge einzelner Fürsten unter sich und mit Auswärtigen, Ehe-
bündnisse u. s. w., dann Gesetze und Anordnungen, welche für das gesammte Land, einzelne
Theile desselben oder gewisse Stände erlassen worden, Verträge mit den Bischöfen und den
Dynasten, überhaupt alle auf die äussern und die innem Verhältnisse im Allgemeinen bezüghchen
urkundUchen Schriftstücke. Ueberdies wird für die ältere Zeit, aus welcher Urkunden nur in
geringer Zahl vorhanden, durch literarische Nachweisungen und dann im Allgemeinen durch
sorgfältig gearbeitete Itinerarien, was lückenhaft erscheint, ergänzt und dadurch es möglich
gemacht werden eine Uebersicht des für die allgemeine Landesgeschichte und die Geschichte des
regierenden Hauses, die hier im Wesentüchen identisch sind, noch vorhandenen Quellenmaterials
zu gewinnen.
Auf diesen 1. Haupttheil leidet der aufgestellte Grundsatz der Beschränkung des Codex
diplomaticus auf den dcrmaligen Umfang des Königreichs Sachsen der Natur der Sache nach
keine Anwendung; der geeignetste Abschluss ist hier zweifellos die Landestheilung der fürst-
Uchen Brüder Ernst imd Alb recht vom Jahre 1485 und deren Bestätigung durch Kaiser Frie-
drich IV. vom 24. Febr. 1486. In einer verhältnissmässig kleinen Anzahl von Bänden wird es
möghch sein, das auf die allgemeine Geschichte BezügUche zusammenzufassen, und es liegt
hierzu dem Herausgeber bereits ein ziemUch umfängüches Material vor; aber die Arbeit erfordert
Müsse und die zu Vervollständigung des im Könighchen Haupt -Staatsarchiv daflir befindüchen
Schatzes unbedingt nothwendige Durchforschung auswärtiger Archive und Bibüotheken darf, wenn
etwas ErspriessUches geleistet werden soll, nicht übereilt werden.
Geringere Schwierigkeiten bietet die Beschaffung und Ordnung der für die Special-
geschichte des liandes vorhandenen Urkunden, indem die überwiegend grosse Mehrzahl im
Königl. Haupt -Staatsarchiv, dann in den Stiftsarchiven zu Meissen und Budissin, verschiedenen
städtischen Archiven des Landes, in den Arcliiven der Ernestinischen Lande, dem Provinzial-
archiv zu Magdeburg, den Stiftsarchiven zu Merseburg, Naumburg, Zeitz u. and. sich befinden,
deren Benutzung durch die Liberalität ihrer Vorstände leicht zugängHch ist. Indess auch hier
erschien eine bloss mechanische Zusammenstellung der reichen Urkundenzahl nach ihrer Zeitfolge
VITI
unzweckmässig, da eng Verwandtes, seinem Inhalte nach Zusammengehöriges dadurch allzuweit
auseinandergerissen, und die Benutzimg des Codex diplomaticus für vorzugsweise beliebte Special-
untersuchungen und monographische Bearbeitungen, wie die Geschichte einzelner Städte und
geistUcher Stiftungen es sind, ungemein erschwert worden wäre. Eine Gruppirung des vorhan-
denen Stoffes nach gewissen localen Beziehungen verdiente daher den Vorzug.
Der n. Haupttheil soll hiemach die Urkunden zur Geschichte einzelner geistlicher
Stiftungen und Städte enthalten, dafem das diese Institute und Corporationen betreffende Mate-
rial eine grössere Umfänghchkeit hat und dadurch eine gesonderte Zusammenstellung gerecht-
fertigt ist. Hier nun zuerst das Hochstift Meissen und dessen CoUegiatstifler Würzen und Bu-
dissin (die wenigen Zscheila, Stolpen und Freiberg betreffenden Urkunden sind theils zum
Hochstifte, theils zur Stadt Freiberg gelegt worden), dann die Mönchsklöster Benedictiner- Ordens
zu Chemnitz und Pegau, die Nonnenklöster dieses Ordens zu Staucha-Döbeln, Geringswalde, Leipzig,
Riesa und Somzig, die Mönchsklöster Cistercienser- Ordens zu Altzelle, Buch und Grünhain, die
Nonnenklöster dieses Ordens zu Frankenhausen, Marienstem, Marienthal, zum heil. Kreuz bei
Meissen, Nimbscheu, die Augustiner -Chorherrenstifter zu Zella (Cella S. Mariae, Klösterlein,
Aue), Crimmitschau, Leipzig, zu St. Afra in Meissen, Zschillen (Wechselburg), die Augustiner-
Eremiten -Klöster zu Dresden, Grimma und Waldheim, die Dominicaner- Ordensklöster zu Frei-
berg, Leipzig, Pirna und Plauen, die Franciscaner- Ordensklöster zu Budissin, (Chemnitz), Dres-
den, Freiberg, Leipzig, Löbau, Meissen, Oschatz, Zittau, Zwickau, das Kloster Serviten - Ordens
zu Grossenhain, das Kloster Cölestiner- Ordens zu Oybin, die Nonnenklöster S. Ciaren -Ordens
zu Remse (später Benedict. -Ordens), Seuslitz, Strehla, die Nonnenklöster Maria Magdalenen-
Ordens (poenitentiae) zu Freiberg und Grossenhain, die Städte Chemnitz, Dresden, Freiberg,
Leipzig, Meissen, Zwickau u. and. Hierbei wird stets darauf Bedacht genommen werden, dass
die Urkunden einer einzelnen Stadt und der dort oder in deren unmittelbarer Nähe befindlichen
geistlichen Stiftungen, so weit räumliche Rücksichten es gestatten, in demselben Bande vereinigt
werden. Durch Beigabe von Itinerarien der Bischöfe von Meissen, einzelner Pröbste, Aebte etc.
wird auch hier der Versuch gemacht werden, eine gri'jssere Vollständigkeit in Nachweisung der
Quellen der Specialgeschichte zu erreichen und für die nothwendige Beschränkung des geo-
grapliischen Umfangs des Codex diplomaticus dadurch einen Ersatz zu leisten. Bei der Zu-
sammenstellung der Urkunden, namenthch der der kirchhchen Institute \md übrigens darauf
geachtet werden, ob und in wie weit dieselben wirklich für die innere und die Verfassimgs-
geschichte jener Anstalten eine Bedeutung haben oder nicht, indem z. B. Urkunden, in welchen
der Bischof eine rein locale Stiftung ausserhalb der Stiftskirche bestätigt, eine Pfarrei gi'ündet,
die Dotation oder Weihe einer Kirche seiner Diöces verkündet u. ähnl. mehr, der Geschichte der
betreffenden Ortschaften zuzuweisen sind.
Diese letzteren werden in den III. Haupttheil aufgenommen, welcher die Urkunden
zur Geschichte kleinerer Städte, Marktflecken, Dörfer, einzelner Geschlechter und Personen,
überhaupt Urkunden des manniclifaltigsten historischen Inhalts zusammenfassen soll. Dass übri-
gens auch diese in einige grössere Gmppen — vielleicht Meissen, Osterland (Leipziger Kreis), Elrz-
gebirge, Voigtland, Oberlausitz — getheilt werden, erscheint rathsam. In der Abtheilung „Voigt-
land" würde dann auch die verhältnissmässig nur geringe Zahl auf uns gekommener Urkunden
der Commenden des Deutschen Ordens zu Adorf, Oelsnitz, Plauen und Reichenbach ilire Stelle
finden.
Als Endpunct der Urkundensammlung ist, wie schon bemerkt wurde, die Landestheilung
von 1485 angenommen worden. Allein so bedeutungsvoll und wichtig diese für das Fürstenhaus
und dessen Lande im Allgemeinen geworden, auf die geistlichen Stiftungen hat dieselbe einen
irgend erheblichen Einfluss nicht gehabt. Auch für letztere das Jahr 1485 als Abschlusspunct
anzunehmen, ist dalier um so weniger angemessen, als sie ohnehin in der überwiegend grossen
Mehrzahl wenige Jahrzehnte später ihren ursprüngUchen Zweck verloren und säcularisirt ^^^lrden
oder gänzUch erloschen. Hiemach erscheint es vielmehr durch die Umstände geboten in Bezug
IX
auf die geistlichen Stiftungen von dem genannten Normaljahre abzugehen, zumal da die Fort-
ftlhrung des urkundlichen Materials ihrer Geschichte bis zur Säcularisation oder gänzlichen
Aufhebung keinen erheblichen Einfluss auf den äussern Umfang des Codex diplomaticus haben
dürfte.
Als Grundsatz ist angenommen worden, sämmtliche Urkunden bis gegen das Ende des
13. Jahrhunderts vollständig im Druck wiederzugeben, von da an aber diese mit sorgfaltiger
Erwägung der vom weitesten wissenschaftlichen Standpuncte aus zu nehmenden Rücksichten
durch Auslassung breiter Eingangsformeln und sonstiger weder im rechts- noch in cultur-
geschichtlicher Beziehung irgendwie beachtenswerther Redensarten zu kürzen, bei ganz unbedeu-
tenden und doch unerquicklich ausführlichen Urkunden insbesondere vom Anfange des 15. Jahr-
hunderts ab und endlich hinsichtlich der geistlichen Stiftungen nach 1485 in der Regel nur
Regesten zu geben. Dass in zweifelhaften Fällen diese Auszüge ausführlicher, stets aber mög-
Hchst mit den eigenen Worten der Urkunde und mit allen darin vorkommenden Orts- und
Personennamen mitzutheilen sind, versteht sich von selbst. Der von verschiedenen Seiten her
mit unberechtigtem Selbstvertrauen ausgesprochenen Behauptung, dass in den zeither erschienenen
Urkundensammlungen für deutsche Pro\inzialgeschichte viel Werthloses und Unnützes auf-
genommen sei, einer Behauptung, auf die wir auch unserm Urkunden werke gegenüber gefasst
sein müssen, darf entschieden entgegengehalten werden, dass gar häufig nicht der Gegenstand
und die Handlung an sich, welche die Ausfertigung einer Urkunde veranlasste, es ist, welche ihr
Interesse verleiht, sondern dabei eingetretene Umstände mancherlei Art und eingeflochtene
Nebenbemerkungen der wissenschaftlichen Forschung nützlich sind, und dass, wenn man auch nicht
sofort sagen kömie, wozu eine Urkunde zu brauchen sei, sie doch desshalb noch keineswegs für
unbrauchbar erklärt werden dürfe.
Diplomatische Genauigkeit ist wesentliche Aufgabe eines Herausgebers von Urkunden.
Indess auch diese hat ihre Grenze. Wer Urkunden buchstäblich übereinstimmend mit den Ori-
ginalen, wohl gar mit allen Abbreviaturen, wie zuweilen beliebt worden, abdrucken lässt, bietet
leicht Ungeniessbarcs und erschwert das Verständniss. Urkunden sind nicht Inschriften, bei
deren Abdruck man allerdings treue Wiedergabe des Originals mit allen Unebenheiten und Feh-
lem desselben Zeile für Zeile fordert, um ein richtiges Bild des Documents zu erlangen, sondern
schrifthche Denkmale, die zwar ihrer Form nach, aber ihre Aechtheit vorausgesetzt nach ihrem
Inhalte und für den Zweck ihrer heutigen Benutzung von andern literarischen Erzeugnissen der
Vorzeit sicli nicht so wesentlich unterscheiden, dass eine bis ins Kleinste genaue Reproduction
aller und jeder Eigenthümlichkeiten der ersten oder ältesten auf uns gekommenen Niederschrift
unbedingt nothwendig sein kann. Die Herausgabe von Urkunden ist eine philologische Arbeit,
nur mit dem Unterschiede, dass der Herausgeber in der Regel nicht mit Wortkritik und eignen
Textverbesserungen sich beschäftigt, sondern das Original oder die diesem zunächst stehende
Abschrift wortgetreu, jedoch möghchst lesbar dem allgemeinen Verständniss zugängüch macht.
Zuerst darf man verlangen, dass die häufig sinnlose Interpunction beseitigt und eine verständ-
liche eingefülirt werde, obschon die Herstellung einer solchen zuweilen Schwierigkeiten unterüegt,
die der Leser nicht ahnt. Sodann erscheint aber auch in lateinischen Urkunden eine scla-
visch genaue Beibehaltung der Orthographie, selbstverständhch mit strenger Ausnahme
aller Eigennamen, vom unbefangenen Standpuncte betrachtet, zwecklos. Wie ein Schreiber
des spätem Mittelalters in Meissen oder sonstwo in Deutschland bei dürftiger Kenntniss der
lateinischen Sprache I-Ätein geschrieben, ist für die Geschichte derselben ohne alle Bedeutung.
Man hat wohl an die Abdrücke alter Urkunden in der Orthographie ihrer Originale sich so
gewöhnt, dass es achtungswerthe Männer gibt, welche in die Aechtheit einer Urkunde Zweifel
setzen möchten, wenn sie ihnen nach der jetzt allgemein geltenden Rechtschreibung gedmckt
vorliegt. Allein ein Herausgeber von Urkunden, der nicht die paläographische Kenntniss besitzt,
um die äusseren Merkmale der Unächtheit oder Verdächtigkeit einer Urkunde zu erkennen, wird
auch mit seiner pedantischen Abschrift bei Auflösung von Abbreviaturen Vertrauen nicht verdienen.
X
Der Beweis für die Aechtheit oder Unächthcit einer Urkunde beruht auf äussern formalen Grün-
den, die nachzuweisen Sache des Archivars oder des Herausgebers derselben, und auf innem
sachlichen, deren Darlegung Aufgabe des Geschichtforschers ist, schwerlich, aber vorzugsweise
auf orthographischen, weim auch nicht geleugnet werden soll, dass in einzelnen Canzleien zu
bestimmten Zeiten eine ziemlich gleichbleibende Schreibweise gewisser Worte geltend gewesen
zu sein scheint. Wozu soll es aber nützen, in unsem Urkundenwerken, was in der Literatur
anderweit längst ausgegeben wurde, forthin noch drucken zu lassen aecclesie, perpaetue,
aws, hodium und omines, ordeum und havena u. s. w., während man im Original einer
und derselben Urkunde auch honere und onera, ortus und hortulanus, notum fatientes
und peticionem u. älml. m. nebeneinander findet? Der Unterzeichnete hat an der bunt-
scheckigen iVrt so mancher Urkundenbücher, wo bei lateinischen Urkunden die eine buchstäblich
nach dem Original, eine zweite nach einem spätem Transsumt, eine dritte aus einem Copialbuche,
alle in der dem Schreiber des betreffenden Zeitalters zufällig geläufig gewesenen Rechtschreibung
abgedruckt sind, immer Anstoss genommen, und als von der Bearbeitung eines Codex dipl.
Saxoniae zuerst vor Jahren die Rede war, die Durchführung der jetzt geltenden Orthographie
bei lateinischen Urkunden, wenn das Werk ins Leben treten sollte, dringend empfohlen. Um so
freudiger hat derselbe die gewichtige Stimme einer anerkannten Autorität begmsst, des Göttinger
Historikers Georg Waitz (histor. Zeitschrift IV. 1860. S. 438 ff.), der die grösste Genauigkeit
bei Herausgabe von Urkunden fordert, aber principlose Pedanterie verwirft. Während nun e,
wo es nach dem Sinne und der heutigen Schreibung zweifellos erforderlich war, stets in ae
corrigirt, c und t, ohnehin in Handschriften zuweilen nicht zu unterscheiden, nach der jetzt gel-
tenden Weise in der Regel angewendet, Abkürzungen mit Ausnahme zweifelhafter Fälle (z. B.
Thuring. im Titel der Landgrafen, da Thuringiae und Thuringorum gleichzeitig vorkommt) auf-
gelöst, alle Eigeimamen genau nach den Originalen oder in Ermangelung dieser nach der ältesten
benutzten Copie wiedergegeben, Anfangsbuchstaben nur bei den Namen, den von diesen abgeleiteten
Adjectiven und nach einer stärkeren Interpunction angewendet wurden, sind nach den Originalen
aucmentum und augmentum, capella und cappella, miha und millia, opidum und oppidum, opor-
tunus und opportunus, perennis und perhennis, reditus und redditus u. ähnl. beibehalten worden,
in sofern dadurch der Verständlichkeit kein Ehitrag gescliieht. Offenbare Versehen der Schreiber,
wie constitus coram nobis u. ähnl. wurden stillschweigend comgirt, in zweifelhafteren Stellen
aber die Aendenmgen bemerkt, wo in beschädigten Urkunden fehlende Worte ergänzt oder ein
solches eingeschaltet worden, das der Zusammenliang der Rede fordert und doch wahi-scheinlich
nur durch ein Vei-sehen des Schreibers ausgefallen ist, diese in eckige Klammem gestellt. Weit
entfernt von dem Wahne das allein richtige Verfahren hier entdeckt zu haben, schien es dem
Herausgeber zunächst angemessen bei den Aendenmgen in der Rechtschreibung sich vor der
leidigen Consequenzsucht, die Alles gleich machen will, zu hüten, um denen gegenüber, welche
buchstäblichen Abdruck der Urkunden fordern, nicht befangen in einem Pedantismus entgegen-
gesetzter Art zu erscheinen.
Anders verhält es sich mit Urkunden in deutscher Sprache. Bei diesen wird im In-
teresse der deutschen Sprachwissenschaft so weit mögUch die buchstäbliche Uebeieinstimmung
des Abdrucks mit den Originalen mit alleiniger Ausnahme der Interpunction um so eifriger
angestrebt, als Urkunden für die ältere Zeit die einzigen uns erhaltenen sichern Denkmale der
Meissnisch- Thüringischen Mundart sind, indem die Spracheigen thümhchkeiten unserer wenigen
dem mittelhochdeutschen Sängerkreise angehörenden einheimischen Dichter durch auswärtige
Abschreiber vielfach verwischt sind, eine nähere Kenntnissnahme gerade des altem Meissnisch-
Thüringischen Dialekts aber um so interessanter sein dürfte, als dieser die Bestimmung erhalten
hat in weiterer Entwickelung die wesentliche Gmndlage unserer hochdeutschen Schriftsprache
zu werden. Ist nun bei der Veröffentlichung älterer deutscher Urkunden neben dem historischen
Zwecke überhaupt auch der linguistische festzuhalten, da die vielfachen kleineren Abweichungen
in der Mundart vorzugsweise durch Urkunden kenntlich werden, die bisherigen Vorarbeiten aber
XI
Manches zu wünschen übrig lassen (vgl. „Auswahl der ältesten Urkunden deutscher Sprache etc.
von C. F. Höfer." Berl. 1835. 4.): so dürfte diese strengere Form der Publication auch insofern
für Dialektforschung nützlich sein, als gerade die heutigen Grenzen des Königreichs Sachsen nach
Südosten, Osten und Norden mit der slavischen Sprachgrenze und dann der des niederdeutschen
Dialekts nahe zusammenfallen. So finden sich Anklänge an den letztem in Urkunden von Leipzig
und dessen Umgegend^ nicht in solchen von Meissen und Dresden, und weitere mundartige Ver-
schiedenheiten bieten dann die des Voigtlandes und des Erzgebirges. Nach dem angedeuteten
sprachUchen Interesse unserer Urkunden wird es aber auch Misbilligung hoffentlich nicht erfahren,
wenn deutsche Urkunden bis ins erste Viertel des 15. Jahrhunderts, wo eine so erhebhche Ver-
wilderung der Orthographie durch Verdoppelung gewisser Buchstaben, wie ff, gk, mm, nn, tt
und sonst eintritt, in der Regel vollständig und nicht in Regesten, die nur den historischen, nicht
auch den linguistischen Zweck berücksichtigen können, mitgetheilt werden.
Zweifellos unächte Urkunden, wie No. 16. 96. 112 wurden mit kleinerer Schrift gedruckt,
bei der Unächtheit verdächtigen die Bedenken in möghchster Kürze angegeben. Wenn zwei
oder mehrere gleichzeitige Ausfertigungen sich vorfanden, ist der Text derjenigen zum Abdruck
gekommen, welche durch grössere Feinheit des Pergaments oder Sauberkeit der Schrift, oder auch
durch bevorzugte Behandlung der Siegel (Beigabe von Rücksiegeln, Benutzung seidener Fäden
statt der Pergamentstreifen) sich auszeichnet; in der Regel aber sind die abweichenden Lesarten
unter dem Text bemerkt worden.
Mögüchst genaue F^tetejhmgjler^ Daten ist sodann bei Herausgabe von Urkunden drin-
gendes Erfordemiss. Diesem zu genügen, ist emsthch versucht worden ; ob es gelungen, werden
Sachkundige entscheiden. Die Sache ist nicht so leicht wie Mancher vielleicht glauben mag, da
der Jahresanfang und die Feier einiger Heiligentage noch keineswegs überall vollkommen zuver-
lässig festgestellt ist, und erst eine grössere Zahl diplomatisch genau corrigirter Urkunden , als
jetzt vorliegt, erhöhte Sicherheit geben wird. So ist für Margaretha nach den altem deutschen
Calendarien der 12. Juh, für Walpurgis der 1. Mai angenommen worden, weil der 25. Febr. in
Meissnischen Urkunden in der Re^el, wie es scheint, nach dem Tage cathedra Petri bestimmt ist,
der 1. Mai aber öfter als dies Philippi et Jacobi bezeichnet in einer noch ungedruckten Urkunde
des Klosters zum heil. Kreuz bei Meissen vom J. 1384 ausdrücklich „dies Phihppi et Jacobi et
Walpurgis virginis" genannt wird. — Als Jahresanfang wird man in der Meissnischen Diöces im
13. und bis ins 15. Jahrhundert Weihnachten, d. h. den 25. Dec. vor unserm Neujahrstage mit
seltenen Ausnahmen annehmen dürfen, wie diese Rechnungsweise notorisch damals in den Diöcesen
von Mainz und Prag die geltende war. So ist eine Urkunde Markgraf Friedrichs des Streitbaren,
worin er dem Augustinerkloster zu Grimma Getreidezinsen in Döbem bei Mutzschen zueignet
„gegebin czu Grymme nach gotes gebort virczenhundirt vnd darnach im deme drievndczwenczi-
gisten jare am suntage sente Johannestage in den ^^ynacht heiUgen tagen'', da dieser Tag im
J. 1423 auf einen Montag fiel, am 27. Dec. 1422 ausgestellt, wo der 3. Tag nach Weihnachten,
der Tag Johannes des Evangelisten ein Sonntag war; und nur so ist es Auch erklärlich, dass Frie-
drich im Eingange der Urkunde nicht Herzog zu Sachsen genimnt ist, was er seit dem 6. Jan.
1423 war. Für die älteste Zeit freilich bis gegen das Ende des 12. Jahrhunderts ist das Datum
des Jahresanfangs in den Diöcesen von Meissen, Merseburg u. s. w. unsicherer, da der Annalista
Saxo, der der Magdeburger Kirchenprovinz angehörte, wie vor ihm sein Landsmann Bruno, den
25. Dec. als solchen annimmt, während in den Annales Bosovienses, dem Chronicon montis sereni
u. and. der 25. März als Tag des Jahresanfangs zu gelten scheint. Neuerdings hat namentlich
Tittmann (Gesch. Heinrichs des Erl. S. 7 flf.) auf die Unsicherheit in der Bestimmung des Jahres-
anfangs aufmerksam ganacht, und es ist sehr zu wünschen, dass hierüber eingehende Unter-
suchungen angestellt und hiemach einzelne noch vorhandene chronologische Irrthümer in unserer
Geschichte beseitigt werden.
Dass jeder Urkunde eine möglichst kurze Inhaltsangabe vorangestellt werde, die jedoch
nur das Wesenthchste berücksichtigt und nicht ein Regest sein soll, erschien zweckmässig. Auch
y
l
xn
die Bezeichnung des Aufbewahrungsorts des benutzten Originals oder der ältesten zugänglich
gewesenen Copie wird Billigung finden; die nähere Beschreibung der Art der Besiegelung kann
dagegen möglicherweise Manchem überflüssig erscheinen. Uns dünkt dieselbe, da sie ohne Raum-
vergeudung gegeben werden konnte, nicht unnütz zu sein, da sie zur Charakteristik des mit-
getheilten Documents gehört, die grössere oder geringere Bedeutung, die man demselben bei
der Ausfertigung in der Canzlei beilegte, zuweilen bezeichnet, beiläufig auch das Phantasie-
gebilde von dem Alter gewisser Familien- oder Landesfarben sprechend widerlegt. Die Schriften,
in welchen Urkunden bereits gedruckt wurden, sind nachgewiesen, da dies aber bei einzelnen
ziemlich oft geschehen , ist von einer annähernden Vollständigkeit in diesen Anführungen abgesehen
worden.
Bei einem ürkundenwerke filr Provinzialgeschichte ist der Versuch, die angeführten Orte
nach ihrem heutigen Namen und ihrer Lage so weit möglich zu bezeichnen, gewiss erwünscht. Dass
im vorliegenden Bande überall das Richtige getroffen worden, ist der Herausgeber weit entfernt
zu behaupten ; dankbar wird er daher Berichtigungen, die von Sachkundigen ihm zugehen, anneh-
men und benutzen. Zwar fehlt es auch hier nicht an einzelnen Vorarbeiten und vor Andern sind
S chiffiiers verdienstliche Leistungen hervorzuheben : aber die altem Arbeiten sind nur mit Vorsicht
zu benutzen und Eines wird ganz besonders noch vermisst, ein kritisch redigirtes Verzeichniss der
zahlreichen eingegangenen Ortschaften des Landes. Möge der neuerdings von Dr. Herzog gemachte
Versuch („Sachsens wüste Marken" im Archiv für sächs. Geschichte 2. Bd. 1863), worin ein kleiner
Theil solcher Ortschaften zusammengestellt ist, eine Anregung geben, dass in Zusammenwirkung
verschiedener Kräfte eine Arbeit zu Stande komme, wie sie das Grossherzogthum Hessen durch
Wagner („die Wüstungen im Grossh. Hessen. Prov. Oberhessen." Darmst. 1854. 8.), Kurhessen durch
Landau „(hist.-topograph. Beschreibung der wüsten Ortschaften im Kurfürstenthum Hessen."
Cassel 1858. 8.), die preuss. Regiemngsbezirke Merseburg und Erfurt nach den Erhebungen der
Provinzial- Behörden (Förstcmann neue Mittheilungeri u. s. w. Bd. 1. 2.) besitzen. Noch ist es Zeit
dazu; dem nachkommenden Geschlecht wird mit jedem Jahrzehnt es weniger möglich sein, das
erforderliche Material zu beschaffen, da mit der Zusammenlegung der Grundstücke, mit der Ver-
änderung oder Beseitigung von Wegen, die für die Untersuchung besonders wichtig sind, mit der
fortschreitenden Bodencultur überhaupt die Erinnerung an die früheren Verhältnisse bald ver-
schwindet und die zahlreichen hie und da in unsem Dorffluren noch erhaltenen Namen der Ver-
gessenheit anheimfallen, unsere Flurbücher allein aber für diesen Zweck nicht ausreichen. Eine
nähere Kenntniss der verschiedenen in der älteren Zeit bewohnten Stätten des Landes würde ein
deutlicheres Bild von der ersten Ansiedelung und landschaftUchen Entwickelung geben zur Berich-
tigung vielfacher jetzt geltender Ansichten. Wie in der nächsten Umgebung von Leipzig bis zu
der Entfernung von einer halben Stunde im Umkreis jetzt 17 Ortschaften sich befinden, von welchen
zwei erst im vorigen und diesem Jahrhunderte sich gebildet haben, im 13. Jahrhunderte aber 20
bestanden, so ist dies in einzelnen Gegenden des Landes in noch erhöhterem Grade der Fall. Und
wenn man dann die jedenfalls unberechtigte Behauptung fallen lassen muss, unsere wüsten Marken
seien vorzugsweise durch den Hussiten- und den sogen. Bruderkrieg entstanden, ihre Ursachen
dagegen meist in anderweiten Ereignissen und Erscheinungen, hie und da auch in den Bedürf-
nissen der Menschen zu suchen hat, so erlangen wir hierdurch eine neue und richtigere Grund-
lage für die geschichthche Erkenntniss eines wichtigen Theils des Volkslebens. Es muss daher
dringend empfohlen werden hier baldigst Veranstaltung zu treffen, damit in den einzelnen
Bezirken oder Parochien die noch erhaltenen Erinnerungen aufgezeichnet und die so gewon-
nenen Nachrichten mit Benutzung der vorhandenen archivaUschen Quellen redigirt werden. —
Bei Anfühnmg der einzelnen Orte ist die Parochial -Verfassung, nicht die nach Gerichtsämtem
berücksichtigt worden , da wiederholt gleichnamige Orte demselben Gerichtsamte angehören , die
erstere aber, wie sie mit verhältnissmässig w^enigen Veränderungen bereits seit Jahrhunderten
bestanden, solchen auch femer weniger unterliegen wird, als jede andere Eintheilung. Hiemach
ist aber auch die im „Kirchlich -Statist. Handbuch f. d. Königreich Sachsen" angenonmiene Recht-
xni
Schreibung der Ortsnamen festgehalten und nur wo diese vom „Alphabet. Orts -Verzeichnisse
Dresd. 1862) erheblich abweicht, auch die des letztem angegeben worden.
Schriftproben werden dem Codex diplomaticus nicht beigegeben. Sie sind anderweit in
Ueberfluss vorhanden und würden unnütz die Kosten erhöhen. Siegel dagegen in einer ange-
messenen Auswahl sind zweckmässige Zuthaten eines Urkundenwerkes. Es ist der neueren Zeit
vorbehalten gewesen, die längst angedeutete Wichtigkeit der Sphragistik als historische Hilfs-
wissenschaft zur Anerkennung zu bringen, und wer die Arbeiten eines v. Ledebur, v. Mülverstedt,
W. Rein, G. W. J. Wagner u. And. kennt, weiss, welche überraschende Resultate für Special-
geschichte die Siegelkunde bietet, die weiter zu unterstützen und für unser Heimatland nutzbar
zu machen ernste Aufgabe sein soll. Jedem Bande des Codex dipl. werden mindestens zwei Tafeln
mit Siegelabbildungen beigegeben, die freilich bei dem vorliegenden nur in Siegeln der Bischöfe
und des Capitels bestehen konnten.
Endlich dürfen Register nicht fehlen und zwar vollständige aller in den Urkunden vor-
kommenden Eigennamen von Personen, Ortschaften, Flüssen, Waldungen u. s. w., da dem sub-
jectiven Ermessen hierin nichts überlassen werden darf, ein Urkundenwerk in der Regel nicht in
fortlaufender Folge gelesen, sondern zum Nachschlagen gebraucht wird, um zu erfahren, ob ein
Ort, ein Geschlecht, irgend ein Name und wenn er erwähnt wird, überhaupt Niemand im Voraus
si^en kann, das Eine werde für Jemanden von Interesse, das Andere von solchem nicht sein.
In sachlicher und sprachhcher Beziehung walten andere Rücksichten ob; hier ist es Aufgabe
der Redaction das wirklich Erhebliche aus der Menge herauszufinden und in angemessener Aus-
wahl und Gruppirung zu verzeichnen. Diese Register werden zur Erleichterung der künftigen
Benutzer bei der 1. und 3. Abtheilung am zweckmässigsten mit dem letzten Bande derselben,
bei der 2. aber, da hier in der Regel'die einzelnen Bände in sich abgeschlossene Ganze bilden,
an jedem Bande und bei dem Urkundenbuche des Hochstifts Meissen am Schlüsse desselben
gegeben werden.
So viel über den Plan und die Grundsätze der Ausführung im Allgemeinen. Es erschien
angemessen sich ausführlicher darüber auszusprechen, um denen einen deutlichen Einblick zu
geben, welche sich für diesen Codex diplomaticus interessiren, und Einzelnes, was möglicherweise
auffallig erscheinen kann, vom Standpuncte des Herausgebers zu rechtfertigen. Bei redlichem
Streben das Zweckmässigere und Richtigere zu finden und in Anwendung zu bringen lernt man
nicht aus, und das alte dies diem docet behauptet auch hinsichtlich der Methode einer solchen
Arbeit seine volle Geltung.
Gleich mit dem Beginn der Arbeit im Herbst 1860 würde festgestellt, bei dem Sammeln
des Materials im Allgemeinen müsse zugleich darauf emstUch Bedacht genommen werden, dass mit
der Veröffentlichung des Codex diplomaticus vor Ablauf von drei Jahren begonnen werden könne.
Wer die Schwierigkeiten des Sammeins zerstreuter Materialien und die Mühseligkeiten nur
einigermassen kennt, welche die Feststellung diplomatisch genauer Texte verursacht, wird den
Ernst einer solchen Aufgabe verstehen. Nun ist zwar jedenfalls zweckmässig möglichst voll-
ständig zu sammeln, bevor man zur Veröffentlichung schreitet; allein man muss auch bedenken,
dass in diesem Bereich eine absolute Vollständigkeit doch schwerüch zu erreichen sein wird, viel-
mehr hoffen, dass gerade durch die Publication des Au|gefundenen die Aufmerksamkeit angeregt
und Manches^ was bisher verborgen und unzugängUch war, zu Tage kommen werde, während bei
längerer Verzögenmg die Geduld derer, die sich für das Unternehmen wahrhaft interessiren, auf
eine bedenkliche Probe gestellt und der Vorwurf, man ziehe ohne dringende Veranlassung die
Sache in die Länge, sehr nahe liegen würde.
So sind denn neben dem unausgesetzten Bestreben die in gedruckten Werken und Copial-
büchern zugänglichen Urkunden aller Theile des Landes zum Behuf ihrer spätem Berichtigung
zu sammeln, zunächst die des Hochstifts Meissen in Arbeit genommen worden, und der Heraus-
geber gibt sich der Hoffnung hin, dass eine annähernde Vollständigkeit des noch Vorhandenen
erlangt und die Zahl der Nachträge eine nicht sehr erhebhche sein werde. In dem vorliegenden
COD. DIPL. BAX. II. 1. K
XIV
Bande sind 492 Urkunden enthalten, von welchen 313 noch nicht gedruckt waren, 406 nach den
Originalen, 3 nach Transsumten, 51 nach alten Abschriften mitgetheilt werden; für 30 Urkunden
konnten handschriftliche Hilfsmittel zu Herstellung des authentischen Textes nicht benutzt werden.
In no. 20 und 21 sind, da die Urkunden fehlen, Stellen aus Thietmari chronicon benutzt worden.
Die Ausführung würde jedoch unmöglich geworden sein, wenn nicht die Bereitwilligkeit der Archiv-
vorstände Einsicht in die von ihnen verwalteten Schätze und deren theilweise Benutzung zu
gestatten, den Herausgeber fast überall in zuvorkommender Weise unterstützt hätte. Den werth-
vollsten Theil bot das K. Haupt- Staatsarchiv zu Dresden, dessen Director, Herr Ministerialrath
Dr. von Weber bei lebhaftem Interesse für das Unternehmen dasselbe in der wohlwollendsten
Weise förderte und zu dem aufrichtigsten Danke den Herausgeber verpflichtet hat. Und so
erheischt es die Pflicht der Dankbarkeit auch öffentlich die Unterstützung zu rühmen, mit welcher
Herr Archivar Schladitz in Dresden, Herr Stiftssyndicus Zimmermann in Meissen, der Director
des Vatican. Archivs Herr Dr. Theiner in Rom, namentlich in den von ihm neuerdings heraus-
gegebenen Urkundenwerken, der Director der K. Archive Herr Geh. Ober-Archivrath Dr. von
Lancizolle und die Beamten des Geh. Staatsarchivs in Berlin, Herr Archivrath von Mülver-
stedt in Magdeburg, Herr Archivar Dr. Burckhardt in Weimar, die Herren Hofrath und Prof.
Dr. HäJiel und Prof. Dr. Dindorf in Leipzig, Pastor Fraustadt in Luppe, Prof. Dr. Heffter
in Brandenburg, Prof. Dr. von Heinemann in Bemburg, Prof. Keil in Schulpforta, dann die
Vorstände der Stiftsarchive zu Budissin, Brandenburg, Merseburg, Naumburg und Zeitz thatsächlich
die Arbeit erleichterten. Vom wesentlichsten Nutzen war aber die treue Mitwirkung meines
jugendUchen Freundes des Herrn Dr. von Posern-Klett, der seit Mai 1862 im Stiftsarchiv zu
Meissen an den dort vorzunehmenden Abschriften und Vergleichungen sich betheihgte und diese
Arbeiten dann im K. Haupt -Staatsarchiv so gefördert hat, dass nicht nur das Erscheinen dieses
1. Bandes zur festgestellten Frist möglich geworden, sondern die Fortsetzung auch in so weit
gesichert ist, dass der Druck des 2. Bandes alsbald beginnen kann, und für die nächstfolgenden
Bände erhebüches Material diplomatisch berichtigt bereits vorliegt. An Alle aber, welche in
unsem Bereich einschlagende, zum Theil weitliin zerstreute Urkimden bewahren, ergeht die
freundliche Bitte um wohlwollende Unterstützung unsers Unternehmens. Möge sie nah und
fem die erwünschte Berücksichtigung finden!
Um das Jahr 930 wurde an der äussörsten Grenze des durch König Heinrich der deut-
schen Hoheit unterworfenen Gaues Daleminzi, am linken Eibufer an und auf einer Anhöhe, die
zwischen dem Einfluss der Meisse und der Trübische in die Elbe liegt, eine Befestigung gegrün-
det zum Schutz des I^andes gegen Einfälle von Osten her und als Zufluchtstätte der Bewohner
der Umgegend, welche den Namen Misni, Meissen erhielt. Dass hier auch auf Anlegung eines
gemeinschaftlichen Bethauses der Besatzung und der Einwohnerschaft Bedacht genommen worden,
unterhegt ebensowenig einem Zweifel, als dass rückwärts nach der Mulde hin von da an Boten
des Evangeliums von Christo dem Erlöser ihre Thätigkeit mit Erfolg begonnen haben. Für die
weitere Ausbreitung des Christenthums unter den unruhigen, der Säcl^ischen Herrschaft ent-
schieden feindsehgen Slaven an der obem Elbe im Gau ^isan und am rechten Ufer konnte
dagegen erst dann Etwas geschehen, wenn auch sie besiegt und die Ostgrenzen weiter vor-
geschoben waren.
Heinrichs Sohne Otto dem Grossen war es vorbehalten mit der ihm eigenen unermüdlichen
Thatkraft beides zu erreichen. Nach Unterwerfung der Slaven im Norden waren bischöfliche Sitze
in Havelberg und Brandenburg durch ihn gestiftet worden; auch im Osten den öfter wiederkehrenden
Empörungen zu steuern und seine Herrschaft dort zu befestigen war ihm ernstliches Bestreben.
Eine sichere Erreichung dieses Zieles konnte indess nur durch Ausrottung des Götzendienstes
und Herstellung fester Stützpuncte für die Verkündiger christlichen Glaubens angebahnt werden.
XV
So erlangte bereits am zehnten Tage nach seiner Krönung zum Kaiser am 12. Febr. 962 Otto I.
durch Pabst Johann XII. die Bestätigung seines Wunsches, der Erhebung Magdeburgs zum
erzbischöflichen, Merseburgs zum bischöflichen Sitze mit der Bestimmung, dass es ihm überlassen
sei, nach Maasgabe der Umstände an geeigneten Orten unter den Slaven femerweit Bisthümer
zu errichten (S. 1 f.)
AUein der Ausführung des längst genährten Vorhabens stellten sich dem weltlichen Ober-
haupte der Christenheit durch die Hartnäckigkeit eines engherzigen Priesters Hindemisse ent-
gegen, deren Beseitigung unter den damaligen Verhältnissen unmöglich war. Gegen die Errichtung
des Erzbisthums Magdeburg sowohl wie des Bisthums Merseburg erhob nändich Bischof Bernhard
von Halberstadt, hierin anfangs unterstützt von seinem Metropolitan dem Erzbischof Wilhelm
von Mainz entschiedenen Widerspruch mit der Behauptung, dem Bisthum Halberstadt geschehe
dadurch ein allzugrosser Eintrag, da die Gegenden, in welchen die genannten Orte liegen, in
älterer Zeit, als Halberstadt noch den äussersten Grenzposten deutscher CiviUsation bildete, dem-
selben überwiesen worden waren.
Neue Unruhen und vor Allem die in Rom selbst eingetretenen argen Zerwürfaisse bewogen
den 965 nach Deutschland zurückgekehrte^ Kaiser im Herbst des J. 966 zu einem abermaligen
Zuge über die Alpen. Alsbald aber nach Herstellung der Ordnung berichtete Otto auf der nach
Bavenna berufenen Synode in der Kirche des heil. Sevorus am 20. Apr. 967 den zahlreich ver-
sammelten Bischöfen von den Erfolgen unter den Slaven und der dringenden Nothwendigkeit einer
geistlichen Fürsorge unter den Neubekehrten. Nach dem hier gefassten Beschlüsse wurde Mag-
deburg nochmals zum Sitz eines Erzbisthums für die slavischen Länder bestimmt, die Bisthümer
Havelberg und Brandenburg diesem untergeordnet, als die Sitze der demnächst zu errichtenden
Bisthümer in einer darüber ausgefertigten Bulle (S: 3 f.) Merseburg, Zeitz und Meissen aus-
drückUch bezeichnet. Verhandlungen mit dem hochbejahrten Bischof von Halberstadt konnten,
wie mit Sicherheit sich voraussehen liess, zu dem erwünschten Ziele nicht führen. So verfügte
der Kaiser zunächst die Errichtung des Bisthums Meissen, die ohne Widerrede ins Werk gesetzt
werden konnte, da das Land jenseit der Saale und Mulde erst lange nach jener Verleihung an
Halberstadt unterworfen worden war, und bestimmte in der Urkunde vom 19. Oct. 967 den Um-
fang und die Grenzen dieses Bisthums, sowie die dem Bischöfe an Grund und Boden zustehenden
Renten (S. 4 f.). P. Johann XHI. bestätigte die Verfügungen des Kaisers mit den Unterschriften
von 39 Erzbischöfen und Bischöfen am 2. Jan. 968 und verordnete, dass das Bisthum Meissen
dem römischen Stuhle unmittelbar untergeben sein solle (S. 5 flf.).
Bald aber änderten sich die Verhältnisse. B. Bernhard starb am 3. Febr., Erzbischof
Wilhelm am 2. März 968. Ihre Nachfolger erschienen, wahrscheinlich gegen Ende Sept. d. J. vor
dem Kaiser in Bavenna und erklärten, bevor dieser mit dem Bischofsstabe sie belehnte, vor einer
abermals versammelten Synode ihre volle Zustimmung zu der beabsichtigten Errichtung des Erz-
bisthums Magdeburg und des Bisthums Merseburg, die sie auch schriftlich bekräftigten. Diess
änderte wesentlich die Stellung Meissens. Das diesem Bisthum verliehene Vorrecht der Befreiung
von der Oberaufsicht und Gerichtsbarkeit eines Erzbischofs ging ihm verloren; man hat indess
nie auf längere Zeit in Meissen jene im Mittelalter hoch geschätzte Vergünstigung vergessen, bis
nach mannichfachen Kämpfen, auf welche später zurückzukommen sein wird, die Wiedererlangung
der Exemtion unterstützt von landesfürsthcher Gunst durchgesetzt wurde. Für Meissen war
bereits im J. 967Burchard zum Bischof ernannt und vom Pabste anerkannt, aber wahrschein-
lich nur, weil eine Autorität zur Vollziehung des Einführungsactes fehlte, noch nicht eingesetzt
worden. Jetzt erging mit der päbstUchen Bestätigung des Erzbischofs Adalbert von Magdeburg
an diesen der Auftrag, den ihm untergeordneten Bischöfen die Weihe zu ertheilen (18. Oct. 968;
S. 8 f.) und deren Sprengel zu ordnen (S. 9 f.), während der Kaiser gleichzeitig Bischöfen und
weltlichen Herren in Sachsen die Ernennung Adalberts zum Erzbischof verkündete, sie aufiforderte
am bevorstehenden Weihnachtfeste (968) in Magdeburg Zeugen zu sein der Ordination der Bischöfe
von Merseburg, Zeitz und Meissen, und die drei Markgrafen Wigbert, Wigger und Günther —
XVI
letzteren von Meissen, Ahnherrn des Hauses Wettin — anwies, die Aufträge des Erzbischofs zu
berücksichtigen und für ein anständiges Auskommen der Bischöfe ihres Bezirks zu sorgen (S. 10 f.)
So weit die Geschichte der Gründung des Bisthums; auf Einzelnheiten in dem Lebens-
gange und der Wirksamkeit der Bischöfe selbst näher einzugehen dürfte hier schwerlich der
geeignete Ort sein. Angemessen dagegen erscheint es wenigstens die noch in den neuesten Ar-
beiten von Mooyer und And. schwankende Reihefolge und Regienmgszeit derselben, soweit nach
gleichzeitigen Quellen diess möghch, festzustellen, während hinsichtlich einzelner Daten auf die
am Schlüsse des Meissn. Urkundenbuches zu gebenden Itinerarien zu verweisen ist.
Auf Burchard folgte Volcold (Wolcold, Folcold), der vorher Lehrer des K. Otto U.
nach Thietmar IV, 5 dem Stifte 23 Jahre vorstand, und da dessen im J. 1015 verstorbener Nach-
folger Eido gleichfalls 23 Jahre Bischof gewesen sein soll (Thietmar VII, 18), bereits im J. 969
eingesetzt worden ist. Volcold starb betagt am 23. Aug. 992, sein Nachfolger Eido (Aico, Aigo,
Aido, Heiko, Eiko, Egedus, Aegidius), von edler Geburt, Zögling der Klosterschule Bergen bei
Magdeburg , ein frommer, im Bekehrungswerke unermüdüch thätiger Mann, zu Leipzig am 20. Dec.
1015. Hildeward (Eilward, Agilward), vorher Capellan des Markgrafen Thietmar, wurde am
18. Mai 1016 geweiht und starb am 23. Apr. 1023. Auf ihn folgte Hubert (Huprecht, vir sumniae
industriae. Ann. Quedl.), nach dessen wahrscheinlich schon 1024 erfolgtem Ableben Dietrich
(Theodericus), der 1027 das Concil in Mainz besuchte, dessen Gedächtniss sich aber in Meissen
selbst ebensowenig als das seiner beiden nächsten Amtsvorgänger durch eine Urkunde oder sonst
erhalten hat. Im Juli 1040 war Aico (II.) Bischof von Meissen (S. 27), dessen Nachfolger Bruno
in den Jahren 1046, 1062 und 1064 erhebliche Bereicherungen für das Hochstift erlangte (S. 28 flf.;
S. 32 ist die Jahreszahl 1063 unbedingt in 1064 zu berichtigen). Sein Todesjahr ist unbekannt,
dass Meinwart ihm gefolgt sei, gewiss unrichtig. Bnmo's Nachfolger war vielmehr Reginher
(Reiner), der jedoch nur kurze Zeit dem Stifte vorstand, indem nach Lambert von Hersfeld (Annal.
p. 69 ed. min. Pertz.) bereits 1066 der Probst zu Goslar Graft zum Bischof in Meissen ernannt
wurde, der nach Uebemahme des Bisthums (suscepto episcopatu) nach Goslar zurückgekehrt, um
seine dort aufgesammelten Schätze zu holen, unter diesen entseelt gefunden wurde. Dass Graft
je in Meissen gewesen, muss bezweifelt werden; jene Uebemahme bezieht sich wahrscheinlich nur
auf die in Magdeburg empfangene Weihe , worauf er in Gi)slar zur Abreise rüstend plötzlich vom
Tode ereilt wurde. In Meissen selbst scheint er in der Reihe der Bischöfe, da er nicht inthronisirt
worden, nicht gezählt worden zu sein, indem sein Nachfolger Benno aus dem Geschlecht der Grafen
von Woldenberg, Domherr zu Goslar, schon im Anfange des 12. Jahrhunderts der 10. Bischof
genannt wird (S. 36 f.). Benno's Episcopat fiel in eine vorzugsweise sehr bewegte Zeit , in der
vom Parteienkampfe sich frei zu halten unmöglich war. Ein eingehender Bericht über die Stellung,
welche Benno dabei einnahm, muss unterlassen, wohl aber der Versuch gemacht werden jeuer
Verpflichtung nachzukommen, die der Herausgeber zur Erläuterung der unter no. 35 und 36 mit-
getheilten Schreiben S. 40 übernommen hat.
Beimo, welcher an der Versammlung der dem Pabst Gregor VU. anhängenden Fürsten
und Prälaten zu Berka an der Wen-a (Gerstungen) im Jan. 1085 Theil genommen (Annal. Saxo
in Monum. Germ. bist. ed. Pertz. Scr. VI. p. 721), war bei der Zusammenkunft der Gegner Gre-
gors in Mainz zu Anfang Mai d. J. mit mehreren andern Bischöfen seines Bisthums verlustig
erklärt (Walram. ep. Numb. de unit. eccl. H. 20 p. 123 ed. Goldast. Hartzheim conc. Germ. IH.
p. 202) und bald nachher wahrscheinlich unter dem Einflüsse der böhmischen, dem Kaiser Hein-
rich IV. freundlich gesinnten Partei aus Meissen vertrieben worden. Die Einsetzung eines neuen
Bischofs, wie diess in Magdeburg und anderwärts geschah, wo die Reichsgewalt freiere Hand
hatte, fand jedoch zunächst auch diesmal eben so wenig statt, als diess bei der früheren gewalt-
samen Entfernung Benno's im J. 1075 der Fall gewesen. Indess hatte die Verwirrung, welche das
aufgeregte Parteiwesen damals hervorgerufen, flir Meissen noch weitere Folgen. Markgraf Ek-
bert IL, der im Sommer 1085 sich abermals gegen den Kaiser erhoben, wurde von einem Fürsten-
gericht zu Wechmar bei Gotha am 11. Febr. 1086 entsetzt, die Verwaltung der Mark Meissen dem
xvu
Herzog Wratislaw von Böhmen übertragen, diesem gegen Ende Apr. 1086 die königliche Würde
verliehen und die Krönung durch den Erzbischof Engelbert von Trier am 15. Juni 1086 zu Prag
vollzogen. Unter den obwaltenden Umständen konnte erst jetzt die Wiederbesetzung des in
Meissen erledigten bischöflichen Stuhls vorgenommen werden. In diese Zeit, in die zweite Hälfte
des J. 1086 gehören die Schreiben no. 35 und 36. Der Gregorianischen, dem Kaiser feindseligen
Partei mangelte ein Oberhaupt. P. Gregor VU. war in der Verbannung am 25. Mai 1085 gestorben,
eine neue Pabstwahl verzögerte sich und erst im Mai 1087 fand die Weihe des zu Gregors Nach-
folger erwählten Victor HI. statt. Da soll nun Benno nach Walrams Versicherung (H. 25. p. 132)
nach ItaUen gereist und dem unter dem Emflusse des K. Heinrich bereits 1080 erwählten Gegen-
pabste Clemens HI. sich unterworfen haben. In die Richtigkeit dieser und der hieran weiter
angeknüpften Mittheilungen über Benno Zweifel zu setzen ist kein zureichender Grund vorhanden.
Benno unternahm die Reise im Sonmier 1086. Inzwischen hatte Clemens dem Könige von Böhmen
einen gewissen Felix für den erledigten Bischofssitz in Meissen empfohlen, wahrscheinlich den-
selben, der in kirchlichen Angelegenheiten im J. 1080 nach Rom gesendet worden war (Hagecii
ann. Bohem. ed. Dobner V. p. 481 ff.), Wratislaw jedoch mit der Einsetzung desselben einige Zeit
gezögert. Die Annahme aber, dass diese erfolgt sei, bevor die Bulle no. 35 einging, in der die
Angelegenheit von Neuem angeregt ist, wird nicht fttr unberechtigt angesehen werden können.
Wratislaw war ein treuer Verbündeter des Kaisers, aber in Sachen der Kirche behauptete er
offenbar seine Unabhängigkeit. Die Bulle no. 35 musste ihn verletzen. Clemens erkennt darin
den königl. Titel nicht an, nennt ihn princeps gloriosus, beklagt sich über Mangel an Vertrauen,
fordert nachdrückhch den unter dem Namen des Peterspfennigs zu zahlenden Tribut — die längere
Stelle ist als nicht für den Codex dipl. Sax. geeignet hier weggelassen worden — und erinnert
dann an die bisher unbeachtet gebhebcne Empfehlung. Die Einsetzung eines Bischofs in Meissen
hing jetzt ausschliesslich von Wratislaws Willen ab, den Peterspfennig zu zahlen war er nicht im
mindesten geneigt. Wäre Felix nicht bereits eingesetzt gewesen, nach dem Empfange dieser Bulle
würde dies schwerUch geschehen sein. Inzwischen gestalteten sich Benno's Verhältnisse in Rom recht
günstig. Vom Pabste als ein reuiger Sohn wohlwollend aufgenommen kehrte er mit einem Em-
pfehlungsschreiben an den Kaiser nach Deutschland zurück („Clemens papa poenitentem benigne
suscepit et confessum pro errore suo honorifice tractavit, abeuntemque cum litteris apostoUcae
sedis ad Henricum imperatorem misit, quem et ipse libenter accipiens correctum dimisit libere
abire in episcopatum suum." Walram a. a. O.). An den Erzbischof von Magdeburg, der von Cle-
mens nicht anerkannt war, konnte er ein solches nicht mitbringen. Nur so lassen die einzelnen
widersprechenden Nachrichten sich vereinigen. — Mit Benno's Rückkehr aus Italien hatte das Re-
giment des FeUx in Meissen ein Ende, das Schreiben des Erzbischofs zu Gunsten des letztem
(no. 36) hatte keinen Erfolg, Benno selbst gewann sehr bald das Wohlwollen des Königs und des
Felix wird nirgends weiter gedacht. Benno war bei Ausfertigung der Stiftungsurkunde des Stifts
Wysehrad, die ins J. 1088 gesetzt wird, in der vorliegenden Fassung aber schwerlich acht ist,
in Prag und seinem Einflüsse wird es zugeschrieben, „dass Wratislaw wo nicht früher, doch gewiss
schon 1088 von Clemens ganz abfiel und zu Victor HI. oder dessen Nachfolger Urban IL übertrat,
ohne jedoch seinem Bunde mit Kaiser Heinrich IV. ganz untreu zu werden" (Palacky, Gesch. von
Böhmen I. S. 321). Walrams Aeusserung : illa satisfactio utinam fuerit pura, sincera atque catho-
lica etc. findet hierin ihre volle Erklärung. — Wenn Boczek , der beide Schreiben in den Codex
dipl. Moraviae aufiiahm, die päbstUche Bulle direct auf Mähren bezieht, so beruht diess auf einem
Irrthum, der eine ausführlichere Widerlegung schwerlich erheischt.
Benno entschlief hochbetagt und geachtet von seinen Zeitgenossen am 16. Juni 1106, sein
Grabmal wurde schon 1285_ nach dem Neubau der Domkirch^ ein Gegenstand besonderer Ver-
ehrung (S. 207 f.), der Tag seines Gedächtnisses bereits 1307 zu den hohen Festtagen in Meissen
gezählt (S. 270), und er selbst durch P. Hadrian VI. am 31. Mai 1523 unter die HeiUgen ver-
setzt. Her wich, Benno's Nachfolger gründete das Collegiatstift Würzen und starb am 27. Juni
1118 (1119?); dass Grambert, wie man auf unzuverlässige Zeugnisse gestützt gewöhnlich annimmt,
xvni
1118 — 1125 Bischof gewesen, ist sehr zweifelhaft. Wahrscheinlich folgte auf Herwich Godebold
(die Urkunde no. 44 vom J. 1130 ist 15 bis 20 Jahre später erst ausgefertigt worden), der am
31. Aug. 1140 starb; sein Nachfolger Meinward(S. 51), anderweit Reinwart, Rembert genannt,
hat das Schicksal gehabt dreimal in das Verzeichniss der Meissner Bischöfe aufgenommen zu
werden (als Meinwart von 1046—1051 und als Grambert von 1118 — 1125). Für Berthold, der
1146 Bischof geworden sein soll, ist kein glaubwürdiges Zeugniss bis jetzt aufgefunden, während
Albert seit 1150 als Bischof öfter genannt wird, im Rathe des Königs Conrad III. eine bevorzugte
Stellung einnahm und als dessen Gesandter wahrscheinlich in Constantinopel oder auf der Reise
starb. Der nun abermals eingeschobene B. Bruno ist wegzulassen; Alberts unmittelbarer Nach-
folger war vielmehr 1152 Gerung, von dem an die Reihe der Bischöfe feststeht. Er starb am
20. Nov. 1170; B. Martin auf dem Kreuzzuge in Palästina 1190, Dietrich U. von Kittlitz,
vorher Domprobst, der Begründer des Augustiuer-Chorherrenstifts zu St. Afra, am 29. Aug. 1208.
Bruno II. von Borsendorf (Borstendorf, nicht von Baruth, vgl. S. 83. 92), vorher Domprobst,
erwarb Burg und Pflege Stolpen, begründete das Domstift S. Petri in Budissin und wurde 1228
angebhch altersschwach zur Resignation genöthigt (S. 98 f.), und dabei — eine neue besonders
beachtungswerthe Notiz — sein Siegel in zwei Hälften zerschlagen, deren eine der Erzbischof erhielt,
während die zweite das Capitel an sich nahm. Bruno's Nachfolger waren Heinrich seit Dec.
1228, gest. am 24. Juni 1240, Conrad I. gest. am 7. Jan. 1258, Albert U. gest. am 26. Juli
(1. Aug.) 1266, Withego I., der Erbauer der jetzigen Domkirche, vorher Probst zu Nordhausen
und Protonotar des Markgrafen Heinrich des Erlauchten, nicht dem Geschlecht von Camenz,
wie bisher angenommen worden, sondern einem thüringischen entsprossen (Walther von Wur
Ritter wird 1291 sein Bruder genannt, S. 238). Nach Withego's Tode (f 6. März 1293) wurde
der bisher. Domprobst Bernhard von Camenz zum Bischof erwählt, der Stifter des Klosters
Marienstern, der am 12. Oct. 1296 (nicht 1299) verstorben abermals den Domprobst Albert (III.)
Burggrafen von Leisnig zum Nachfolger hatte, welcher bis zum 3. März 1312 das bischöfliche
Amt verwaltete. Ihm folgte der Domprobst Withego IL von Colditz (t25. oder 26. Juli 1342,
nicht 1347), dann Johann I. von Isenberg (Eisenberg), gest. am 5. Jan. 1370, in dessen Regierungs-
zeit dieser 1. Band des Urkundenbuches abbricht.
Eine Streitfrage, die in früherer Zeit viele Federn beschäftigt hat und im Interesse der
Landesherren seit dem 16. Jahrhunderte mit Beharrlichkeit verneint worden ist, war die über
den Fürstenstand der Bischöfe von Meissen. Wir können ihn nicht bezweifeln. (Vgl. Ficker,
vom Reichsfürstenstande I. S. 276.) Zwar finden wir die Bischöfe verhältnissmässig nur selten
in den Umgebungen der deutschen Könige und Kaiser, aber da, wo sie als Zeugen in Kaiser-
urkunden erscheinen, stehen ihre Namen nicht selten vor Bischöfen, deren Reichsfürstenstand
nicht dem geringsten Zweifel unterUegt. So unter Kaiser Friedrich I. Gerung am 3. Aug. 1157
vor den Bischöfen von Würzburg und Hildesheim, am 21. Juni 1170 vor dem B. von Münster,
Martin am 4. Mai 1173 vor dem B. von Brixen, am 29. Juli 1179 vor den BB. von Münster,
Osnabrück und Verden, am 16. Nov. 1180 vor dem B. von Osnabrück, unter K. Heinrich VI.
Dietrich am 29. Jan. 1194 vor denBB. von Regensburg, Verden, Freisingen und Passau , unter
K. Friedrich H. Heinrich im Aug. 1238 vor den BB. von Worms und Passau u. s. w.
Die Urkunden K. Friedrichs H. vom 22. März 1233 und Mai 1232 (S. 89 und 101), in
welcher die Bischöfe als principes dilecti bezeichnet werden, sind in der vorhegenden Fassung
unächt; aber gegen die K. Adolfs vom 27. Aug. 1292, wo Withego IL princeps karissimus (S. 239),
K. Karls IV. vom 12. Dec. 1372, wo Conrad IL princeps devotus dilectus, K. Friedrichs IV. vom
28. Jan. 1475, wo Dietrich HI. von Schönberg „erwirdiger fürst" genannt werden, kann ein Be-
denken nicht erhoben werden. Dass den Bischöfen in Kaiserurkunden durchgängig das Prädicat
y^erabilis, (S. 24. 27. 45. 51 u. ö., vgl. Ficker a. a. O. I. S. 148) beigelegt wird und K. Frie-
dridi IV. am 11. Oct. 1464 den B. Dietrich IH., am 13. Mai 1490 den B. Johann VI. mit den
Regalien belehnt (Chmel regesta H. p. 775. no. 8558) ist gleichfalls zu beachten. Ein grösseres
in sich mehr oder weniger abgeschlossenes Territorium besassen die Bischöfe allerdings nicht,
XIX
und welche Bewanduiss es mit der 1144 und 1206 (S. 51. 71) erwähnten Abgrenzung der Mark
und des Bisthums, mit den voigteilichen Rechten des Markgrafen u. and. habe, muss eingehen-
deren Untersuchungen überlassen bleiben, da hier nur einzelne Andeutungen zur Anregung
weiterer Forschung gegeben werden können.
Dass einzelne Bischöfe, wie Bruno II., Withego I. u. And. auf Ausdehnung ihrer welt-
lichen Machtstellung bedacht, dabei auch äusserem Gkmze nicht abgeneigt gewesen, erkennt man
deutUch aus einer grösseren Anzahl von Urkunden. Als gegen das Ende des 12. Jahrh. , um nur
Eines zu erwähnen, am markgräflichen Hofe Ministerialen mit den Würden des Marschalls, Kam- .
merers, Truchsessen und Schenken bekleidet erscheinen, finden wir sofort dieselben Aemter auch 1
im bischöflichen Haushalt. Die Vesten Stolpen, Mügeln, Nossen, Würzen bedurften zu ihrem '
Schutze einer Besatzung, deren Befehlshaber capitaneus genannt wird; die Zahl der bischöflichen
im Kriegsfalle zum Zuzug verpflichteten Vasallen und Lehnsleute war nicht gering; gleichwohl
bedurften die Bischöfe bei ausgebrochenen Fehden, wie z. B. 1305, als Stolpen überrumpelt und
genommen worden (S. 267), die Hilfe von Bundesgenossen, deren Dienste Geldopfer forderten
(S. 309). Selbst der Reichsgewalt scheinen die Bischöfe zu bewaffneter Hilfsleistung verpflichtet
gewesen zu sein; wenn aber Kaiser Ludwig IV. im J. 1331 von dem Bischof zu Meissen 30
Gehamischte (galeatos) zum Zuge gegen Brandenburg fordert (Oefele, rer. Boicar. scr. I. p. 764),
und der Herzog Rudolf von Sachsen und der Landgraf von Hessen jeder auch nur 30 Mann zu
stellen haben, so war die an den Bischof gestellte Forderung doch wohl etwas hoch; der drin-
genden Aufforderung K. Friedrichs IV. an B. Dietrich vom 28. Jan. 1475 bei Strafe der Acht
persönlich in Cöln mit seinen Mannen zu Ross und zu Fuss, mit Wagen und Kricgsgeräth zu
Anfang März zu erscheinen , um an dem Zuge nach Burgund Theil zu nehmen, scheint der hoch-
bejahrte Bischof nicht gefolgt zu sein.
Das Münzrecht der Bischr)fe ist vielfach bezweifelt worden und eine kaiserliche Verleihung
darüber nicht vorhanden. Dass sie aber dasselbe im 13. Jahrhunderte ausgeübt haben, kann
nicht mehr geleugnet werden , seitdem eine Zahl von mehr als 50 unter sich im Stempel verschie-
denen einseitig geprägten bischöflichen Denaren nach und nach aufgefunden worden, die weder
Merseburger noch Naumburger Gepräges sind, und daher nirgend anders als in Meissen entstanden
sein können. Einige dieser Bracteaten werden auch durch die in wenigen Anfangsbuchstaben
bestehende Umschrift als Meissner bestätigt (vgl. v. Posem-Klett, Sachsens Münzen im Mittel-
alter I. S. 234—46). Da nun in den uns vorliegenden Urkunden nur von der Silberausbeute,
vom Münzrecht der Bisch(')fe erst durch einen erschlichenen Zusatz im J. 1372 die Rede ist,
dürfte die Sachlage folgende sein.
Die Entdeckung von Silberadem auf bischöflichem Gebiet bei Scharfenberg unfern Meissen
im zweiten Zehent des 13. Jahrhunderts veranlasste einen Streit des Markgrafen mit dem Bischof
Bruno II., indem ersterer innerhalb der Markgrafschaft das alleinige Recht beanspruchte, edle
Metalle auszubeuten. Da diesen Anspruch durchzusetzen unmöglich war, scheint man mit der
Forderung des Zehntens sich begnügt zu haben, auf welchen Markgraf Friedrich der Freidige
am 25. Aug. 1294 (S. 245) ausdrücklich verzichtet. Die Urkunden K. Friedrichs IL vom 22. März
1223 (S. 89), auf welche die letztgenannte sich zu beziehen scheint, und vom Mai 1232 (S. 101)
die durch mehrere willkürliche Zusätze erweitert (S. 101 Anm.), durch K. Karl IV. 1372 bestä-
tigt wurde, sind in der Form, in der sie auf uns gekommen, unzweifelhaft unächt; ihr Vorhanden-
sem beweist aber, dass die Bischöfe auf das Berg- und das Münzrecht besondem Werth gelegt,
die Markgrafen dagegen Widerspruch erhoben haben. Das Münzrecht ist den Bischöfen vom
Reiche bis 1372 nie ertheilt worden; der in der falschen Urkunde K. Friedrichs U. vom J. 1232
damals unter andern eingeschobene Zusatz „quod monetam auri vel argenti ipse (episcopus) suique
successores cudi facere valeant et fabricari" ist ohne Folgen gewesen. Wenn dessenungeachtet
im Laufe des 13. Jahrhunderts Münzen mit den Bildnissen der Bischöfe ausgegangen sind, so kann
diess nur mit Benutzung der verhältnissmässig geringen Erträgnisse des ihnen zustehenden Scharfen-
berger Bergbaues geschehen sein, da fremdes Rohsilber aufzukaufen und ausprägen zu lassen
XX
ihnen auf keinen Fall gestattet war. Berg- und Münzrecht waren in älterer Zeit eng verbunden;
da das erstere ihnen zustand, massten sie das letztere sich an, und in den politischen Wirren des
13. Jahrhunderts gelang es ilmen sich hierin zu behaupten. In der Ausdehnung, in welcher die
Bischöfe von Merseburg und Naumburg, die durch besondere kaiserliche Verleihung das Münz-
recht besassen, dasselbe ausübten, ist in Meissen nicht geprägt worden und bemcrkenswcrth dabei,
dass die Mehrzahl der bischöflich Meissnischen Bracteaten sich durch eine gewisse Rohheit in den
Vorstellungen auszeichnen zum deutlichen Beleg, wie wenig geübt die Formschneider waren. Als
um das J. 1310 das alte Münzsystem aufgegeben wurde und zweiseitige Groschen geprägt wurden,
erlosch die Thätigkeit der Meissn. Münzstätte; nicht einmal kleinere Silbermtinzen (Heller), wie
in Merseburg und Naumburg, sind hier geprägt worden.
Die Grenzen des bischöflichen Sprengeis kennen wir mit Sicherheit nicht. Wir wissen
bis jetzt nur, dass diese 981 nach zeitweiliger Aufhebung des Bisthums Merseburg wesentliche
Verändenmgen in der Muldengegend erfahren und dass dann wiederholt Grenzstreitigkeiten mit den
Bischöfen von Lebus (S. 100, 1G7, 178), von Brandenburg (S. 106, 178) und von Prag (S. IIÜ),
mit den Erzbischöfen von Magdeburg einige gütliche Ausgleichungen desshalb stattgefunden haben.
Alles diess und insbesondere die Oberlausitzer Grenzurkunde vom 7. Mai 1241 (S. 109 ft.) bedarf
noch einer genaueren Erforschung, bevor es möglich sein wird, eine einigermassen richtige Diöcesan-
karte, wie es wünschenswerth ist und beabsichtigt wird, am Schlüsse des Urkimdenbuchs zu Hefem.
Die dem Bischof beigegebenen Geistlichen bildeten ursprüngUch ein Monasterium, wohnten
und speisten gemeinschaftlich auf Kosten der Kirche und des Bischofs, als des Vertreters und Nutz-
niessers des Kirchenvermögens. Schon 1046 aber treten von einander geschieden Verleihungen
ein von Einkünften zum Vortheil des Bischofs (in servitium episcopo, S. 28) und dann zum Lebens-
unterhalt der Stiftsgeistlichkeit (der Brüder, fratribus dco servientibus ad complendum eorum
stipendiarium victum, S. 29 fi".), 1063 wird bereits die Verwaltung einer ansehnlichen Stiftung
dem Vorgesetzten der letzteren (praepositus confratrum, S. 32) übergeben. So wurden schon im
11. Jahrh. die Besitzungen und Einkünfte der Kirche, des Bischofs und der geistlichen Brüder
von einander unterschieden , und da Letzteren auch eigenes Vermögen zu besitzen gestattet war,
das gemeinschaftliche Zusammenleben und die damit verbimdcne Einschränkung aber unbequem
wurde, bezogen die geistlichen Herren, seit der Mitte des 12. Jahrh. canonici genannt, weil sie
nach den Vorschriften der canones, nicht in der Weise der Mönche (monachice, regulariter) lebten,
eigene Wohnungen (Cuiien) , und die alte Disciphn hörte auf. Indem man für die Besorgung des
Gottesdienstes durch die Annahme von Priestern Erleichterung sich zu verschaffen suchte, entstand
eine zweite Classe von Stiftsgeistlichen , die den Namen vicarii — in zwei Ordnimgen , perpetui
und temporales — erhielten; viele Domherren waren oft auf längere Zeit abwesend. Selbst die
Seelsorge in Meissen imd dessen Umgegend bis auf die Dienerschaft der Domgeistlichen wurde
in Folge dieser Zustände (pro negUgentiis ft-atrum nostrorum) dem vom B. Dietrich 1205 gestif-
teten Afi-akloster überwiesen. Um die Mitte des 15. Jahrhunderts war die Zahl der Vicare bei
der Domkirche auf 56 gestiegen. Seitdem die höhere Stiftsgeistlichkeit eine Corporation mit
eigenen Rechten bildete, traten fort und fort eine Reihe von Conflicten mit der bischöflichen Ge-
walt (schon um 1185, S. 61 f.) und dann Streitigkeiten der Mitgheder des Capitels unter einander
ein, die trotz öfter erneuerter Statuten und Vergleiche immer von Neuem ausbrachen. Recht
deutlich erkennt man aber dabei auch in Meissen die Richtigkeit der Aeusserung des alten treuen
Dieners des B. Raban von Speier (14. Jahrh.) Hans von Gemmingen „wann die Domherren all-
wegen darnach stunden, dass sie meister und herren gerne weren und ein bischof nit, und ir liet
müste singen" (Mone, Zeitschr. f. d. Gesch. d. Oberrheins XI. S. 194).
Die Zahl der Domherren lässt in der altem Zeit sich nicht bestimmen, im J. 1216 (S. 80 f.)
werden 13, 1227 (S. 96) 15, 1305 (S. 265) 10, 1354 (S. 390) 17 als anwesend genaimt; nach der
Bestimmung von 1307 soll das Capitel aus 14 bestehen, von welchen nur 4 Priester, 5 Diakonen
und 5 Subdiakonen sind (S. 270), und hiemach wird 1311 (S. 276) die Zahl der Obedienzen für
die Domherren auf 14 festgestellt. Sie ergänzten sich durch Wahl der Aufzunehmenden (S. 158),
XXI
und eine päbstliehe BuUe vom J. 1254 (S. 144) sollte hierin vor Belästigungen sie schützen;
Anwartschaften auf den künftigen Eintritt (Expectanzen) werden schon 1309 (S. 275) erwähnt.
Indessen dem Erzbischof stand durch päbstliehe Verleihung das jus primariarum precum zu
(S. 274), die Fürbitte (rogatio) des Bischofs war aus Ehrerbietung zu berücksichtigen (S. 269),
von Seiten der Markgrafen wurden Domherren öfter zu dem wichtigen Amte des Protonotars (Ganz-
lers) berufen, oder dieser, wenn er nicht bereits Domherr war, als solcher aufgenommen (S. 274),
auch wohl zu diesem Behuf eine neue Pfründe gestiftet (S. 330), zur Unterstützung eines zur
Auftiahme Empfohlenen bis zu dessen Eintritt in den Genuss einer vollen Präbende ein Zuschuss
gezahlt (S. 133). Die Probsteien der CoUegiatstifter Würzen^ Budissin und Zschcila- Grossenhain,
dann die Archidiaconate in Nisan und der Niederlausitz waren stiftungsgemäss von Alters her mit
Domherrenstellen in Meissen verbunden, einzelne Domherren waren aber noch Mitglieder der Ca-
pitel zu Mainz, Magdeburg, Merseburg, Naumburg, Breslau, Posen und Würzburg, der Domherr
Nicolaus 1205 als Abgesandter der Aebtissin von Quedlinburg in Rom (S. 75), als ein besonders
brauchbarer Mann später in Diensten des Kaisers Friedrich IL (S. 82), der Domherr Hermann
von Leisnig Capellan der Königin Kunigunde von Böhmen (S. 120), der Probst Bernhard von
Camenz, später Bischof, 1281 ff. Canzler des Herzogs Heinrich von Schlesien.
Bei der Aufiiahme entschied in älterer Zeit nicht eine bevorzugte Herkunft, Priestern aus
dem Bürgerstande war der Eintritt in Domcapitcl nirgends versagt. Da aber Söhne dieses Standes
seltener wissenschaftlichen Studien sich widmeten, errang seit dem Ende des 13. Jahrhunderts nach
und nach der Adel den Vorzug, und wie seitdem oft beklagt wurde, nicht BefiUügung, sondern
Geburt, Gunst und noch andere Wege öflueten vorzugsweise die Thüren in die Säle der Capitel,
die dagegen erlassenen Anordnungen verschiedener ConciUcn wurden nicht befolgt. So war es auch
in Meissen dahin gekommen, dass das Decret vom 12. Febr. 1350 (S. 369 ff.) unter 14 Domherren
nur 5 eigenhändig unterschrieben, in den Unterschriften des Testaments des B. Joliann vom 1. Juli
1358, das am Anfange des 2. Bds. mitgethcilt wird, von 13 Mitgliedern des Capitcls 5, unter ihnen
der Probst, der Cantor und der Archidiakon von Nisan ausdrücklich erklären lassen, sie seien
des Schreibens unkundig (quia scribere non potui). Wenn nun seit 1205 öfter Domherren mit dem
Ehrenprädicate magister vorkommen, so sind in jener Zeit darunter schwerlich auf einer Universität
Promovirte, sondern Männer zu verstehen, die' einige wissenschaftliche Kenntnisse sich erworben
hatten. Die ersten mit einer akademischen Würde bekleideten Domherren in Meissen sind um
die Mitte des 14. Jahrh. der I^eibarzt des Markgrafen Friedrich des Ernsthaften Nicolaus von Gogh
(professor medicinae S. 366, in medicina magister S. 390 u. ö.) und Nicolaus Ebirhardi decret orum
doctor (S. 373 u. ö.), die nun aber auf Grund ihrer Kenntnisse auch bald in die obem Stellen
einrückten.
Die Einnahmen der Domherren waren keineswegs glänzend (S. 377) und desshalb
mehrere Pfarreien ständig oder zeitweilig mit Stellen im Capitel verbunden, so Altmügeln
(S. 251, 325), Dohna (S. 390), Dresden (S. 294, 346, 407), Düben (S. 269), Göda (S. 377, 407),
Kötzschenbroda (S. 414), Löbau (S.390), Mitweida (S. 317, 377, 407), Nossen (S. 325), Zschaitz
(S. 251 , 377) u. and. , doch sollten die Inhaber derselben ihren wesentlichen Aufenthalt in Meissen
nehmen (S. 269) und die Pfarreien durch einzelne mit einem liinreichenden Einkommen versehene
Vicare verwaltet werden. Dabei darf man aber freilich auch nicht übersehen, dass einzelne Dom-
herren nicht geringe Ansprüche und in ihrer häuslichen Einrichtung und Lebensweise einen Auf-
wand gemacht zu haben scheinen, der den sonst bescheidenen Verhältnissen der Zeit nicht ent-
sprechend war. Wenn B. Bruno II. nach langjäliriger Wirksamkeit 1228 einen Ruhegehalt von
40 Mark baar und 10 — 12 Mark in Naturaleinkünften empfiingt (S. 99), so muss es auffallen, dass
dem Domherrn Alexander, der zugleich Capellan des Markgrafen Heinrich und Pfarrer zu SchmöUn
im Altenburgischen ist, weil er seiner edlen Herkunft und der Landessitte gemäss nicht anständig
auskommen könne, 1245 in einer päbstlichen Bulle (S. 118) zugestanden wird, noch mehrere geist-
liche selbst mit Seelsorge verbundene Aemter zu übernehmen, bis sein jährliclies Einkommen auf
80 Mark Silber (bei dem damaligen Nonnalpreise des Meissner Scheffels Weizen von 26 Ngr.!)
COD. DIPL. lAX. II. 1. C
xxn
sich erhöht hat. Ein für die Culturgeschichte in mehrfacher Hinsicht interessantes Document ist
nächstdem das Testament des Domherrn Dietrich vom 18. Jan. 1299 (S. 257 ff.), was einen Einblick
gewährt in den damaligen Hausstand eines wohlhabenden geistlichen Herrn, der überdies noch in
einem hier nicht aufgenommenen zweiten Testamente das Hochstift Merseburg mit Stiftungen
bedachte.
Provinzial-Concilien des Erzbischofs von Magdeburg und seiner Suffraganen, noch 1163
capitulum genannt (S. 57), fanden öfter statt; es sind jedoch über deren Beschlüsse, da Neues nicht
aufgefunden wurde und die bis jetzt bekannten auf Meissen speciell Bezügliches von grösserem
Umfange nicht enthalten, darüber Mittheilungen in diesem 1. Bde. nur beiläufig gemacht worden
(S. 247). Wir lernen sie hier vorzugsweise nur aus verschiedenen bei dieser Veranlassung unter
Mitwirkung Meissner Bischöfe gemachten Verleihungen und durch einige Indulgenzbriefe kennen.
Diöcesan-Synoden wurden häufig, vielleicht jährlich, jedoch nicht an festgestellten Tagen, 1257
gegen Ende Jan. (S. 149 f.), 1284 Ende Febr. (S. 207), 1326 um Trinitatis (synodus benedicta, S. 321)
1332 Mitte Oct. (synodus Lucae, S. 335) u. s. w. gehalten; das Ausbleiben der zum Erscheinen
ven>flichteten Geistlichen war mit Excommunication bedroht. Bemerkenswerth ist hier, nament-
lich auch durch die Beziehung auf Novatian, die Excommunicationssentenz von 1257 (S. 149 f.)
gegen den Domherrn Mag. Gerhard de Foresto, der auf Empfehlung des Markgrafen Heinrich
des Erlauchten 1250 in das Capitel aufgenommen worden (S. 133), und gegen Mag. Heinrich von
Kirchberg, wahrscheinlich den in jener Zeit berühmten Itechtsgelehrten und Philosophen, dem
Nik. von Bibera sein für die Geschichte Thüringens und Meissens höclist werthvolles Gedicht
(Carmen historicum occulti autoris, zuerst bekannt gemacht von C. Hofier in den Sitzungsberichten
der kais. Akad. d. Wiss. Bd. 37. 1861. S. 163—262) gewidmet hat. — Wiederholt erschienen in
Meissen päbstliche Legaten mit dem Auftrage die kirchlichen Zustände zu prüfen (so 1220, S. 84;
1252 S. 137 u. ö.), allgemeine Kirchenvisitationen innerhalb der Diöcese wurden 1244 (S. 116 — 18)
und 1318 (S. 298 f.) angeordnet.
Drückend waren die Abgaben der Bischöfe und Geistlichkeit an die römische Curie, wie
man überhaupt, wenn man die von den Besitzenden jährlich aufzubringenden Leistungen an Geld,
Getreide etc. mit den localen und Zeitverhältnissen genauer vergleicht, es kaum begreiflich findet,
wie Einzelnen und Corporationen es möghch geworden den aufgelegten Verpfiichtungen gerecht
zu werden. Es gilt dies von Hohen und Niedem im geistlichen und Laienstande. Unser Urkunden-
werk wird zahlreiche Belege für diese Behauptung darbieten und schon der vorliegende Band ist
reich an solchen. Dass bei eingetretenem allgemeinen Misswachs, Kriegs Verheerung , Hagel etc.
den Veri)fiichteten es sehr schwer wurde den geordneten Zehnten zur bestimmten Frist zu gewähren,
liegt auf der Hand ; aber es musste dies unweigerlich geschehen und der Rentmeister, der an die
geistlichen Herren den festgestellten Betrag abzuliefern hatte, verlor bei einer Säunmiss von vier
Wochen unbedingt sein Amt (S. 190 f.). Die Inhaber der 14 Obedienzen im Hochstift hatten ohne alle
Rücksichtnahme auf Elementar- und sonstige Schäden 438 Scheffel guten Weizen und 240 Scheffel
guten Roggen (bonum et electum) jährlich an die Stiftsbäckerei in zwei Terminen zu liefern; die
Versäumniss von vier Wochen war mit dem lebenslänglichen Verluste der Obedienz bedroht
(S. 278). Das tägUche Bedürfiiiss und das stiftungsgemäss zu gewährende Almosen an Brot und
Mehl forderte diese Strenge. Dass man nun bei dem Eintritt allgemeiner Calamitäten in Leistung
der von Rom gebotenen Abgaben weniger exact war, ist wohl erklärlich. Die Jahre 127G ff. waren
Jahre des Misswachses und grosser Theuerung (vgl. S. 185 u. a.). Mit dem päbstlichen Zehent-
sammler war 1275 ein Abkommen getroffen und der Zehnten in Geld verwandelt worden (S. 184).
Allein B. Withego, der zu Aufrechthaltung des erst 1272 mit den damaligen Herren des Landes
Budissin, den Markgrafen von Brandenburg dort festgestellten Friedens schon wieder 1276 50 Mark
denselben zu zahlen genöthigt gewesen (S. 175, 187), überdies die Kosten des damals begonnenen
Baues der Domkirche zu bestreiten hatte, scheint bei dem allgemeinen Nothstande in der Zahlung
an Rom säumig gewesen zu sein. Da erfolgt im Sept. 1277 dessen Excommunication, die im Oct.
1279 erneuert wird (S. 192) , allerdings aber eine besondere Bedeutung schwerlich erlangt haben
xxin
kann, indem schon am 8. Jan. 1281 derselbe Withego von einem päbstlichen Nuntius beauftragt
wird, den gegen den B. von Merseburg und den Erwählten von Naumburg ausgesprochenen Bann zu
verkündigen. Im J. 1285 erfolgt eine neue diesmal ziemlich derbe Aufforderung zur Leistung
des päbstUchen Zehntens und vor Allem einer Abschlagszahlung von 30 Mark (S. 208), eines
Betrags, der damals hinreichte um drei Domvicare zu besolden. — Wie bedeutend aber die Summen
waren, welche von dem Stifte Meissen, das im Yerhältniss zu andern im südlichen und westlichen
Deutschland auf keinen Fall zu den reich dotirten gerechnet werden konnte, verlangt wurden,
bezeugt noch eine im Domarchiv zu Brandenburg uns erhaltene Urkunde vom 1. März 1372, in
welcher ein päbstlicher Legat, dem vom P. Gregor XL eine tägliche Auslösung von 15 Goldgulden i ^
(4OV2 Thlm.) zugestanden war, vom B. in Meissen 700 Goldgulden (gegen 1900 Thlr.) empfangen
zu haben bekennt.
Indem wir anderes in kirchlicher Beziehung Beachtenswerthe übergehen, theilen wir nur.
noch Einiges mit zur Andeutung dessen, was dieser 1. Bd. zur Geschichte der Liturgik bietet.
Den hochsinnigen, von den Zeitgenossen wegen seiner Eigenschaften und Leistungen vielfach
belobten Fürsten Markgraf Heinrich den Erlauchten, der bereits als Liederdichter uns bekannt ist,
lernen wir hier auch als Musikverständigen kennen, indem er Theile der heil. Messe, das Kyrie
eleyson und Gloria in excelsis deo mit neuen Melodien zur Benutzung für die Geistlichen seiner
Capelle versehen hat. Ueber den Boten Heinrichs, der 1252 dem P. Innocenz IV. diese Com-
positionen überbrachte, berichtet Nik. von Bibera in seinem Carmen historicum (a. a. O. S. 206 f.); i a»^//.
in der nur in den Regestenbüchem des Vaticanischen. Archivs uns erhaltenen Bulle vom 23. Jan.
1253 wird aber gesagt, der Pabst habe sie singen lassen, finde sie angemessen und wohlklingend,
den musikaUschen Gesetzen entsprechend (cantum deo gratum et hominibus accei)tum invenimus
— music ae regulis non artatur), und gebe daher der gesammteu GeistUchkeit in den Landen
Heinrichs die Erlaubniss, dieser Compositionen sich bei dem Gottesdienste zu bedienen. Dass sie
auch ausserhalb der fürstlichen Capellen benutzt worden, kann einem Zweifel kaum unterliegen,
und desshalb wiederholen wir hier den 8^143 ausgesprochenen Wunsch. — Ueber Einrichtung des
Gottesdienstes, zuweilen mit Bezeichnung der einzelnen dabei zu singenden Hymnen ist iifter
die Rede (vgl. 1291 S. 232 u. s. w.); aus einer Stiftung zu Erhöhung der Feier der täglichen
Messe (S. 148 f.) erfahren wir Einiges über rituelle Einrichtungen. Zu Bestreitung der Kosten
dieser Messe wurden nach jetziger Rechnung ungefähr 33^ 1^ Thlr. jährlich angewiesen, von welchen,
da vier Schüler zum Tragen von brennenden Kerzen und Rauchfässern gebraucht werden, 5*/i5 Thlr.
zu Verbesserung der Schule und der nothigen Bücher, 3^/3 Thlr. dem Kirchner für Kohlen und
Anbrennen desselben bestimmt sind , der Rest aber zu Weihrauch , Wachs u. s. w. verwendet wer-
den soll (vgl. S. 278). Zu Beschaffung der Oblaten für sämmtliche Altäre der Domkirche werden
im J. 1342 3 Thlr. 2^j^ Ngr. jetziger Währung auf einem Garten in Niederfähre angewiesen, eine
Geldsumme, die dem damaligen mittlem Preise von 3V4 Scheffeln Weizen ziemlich genau entspricht,
und es wird dabei angeordnet, dass die Oblaten gut und mit einem heiUgen Zeichen versehen
(bonae et depictae) sein sollen (S. 360). — Wenn der Bischof selbst Messe las, mussten Domherren
in Person ministriren. An den fünf hohen Festtagen, Ostern, Pfingsten, Weihnachten, Maria Himmel-
fahrt und Fest des Schutzheiligen Donatus hatten die vier Domherren, welche Priester waren,
die Verpflichtung Messe zu lesen , an andern hohen Festtagen konnten zu dem Dienst am Hochaltar
zwei höhere Vicare zugezogen werden , ein Diakon und ein Subdiakon aus der Zahl der Domherren
mussten dabei ministriren (S. 270 f.). — Zu Herstellung und Ergänzung der im Kirchendienst
nothwendigen Talare, Messgewänder, Weihrauchfässer wurde 1246 (S. 123) bestimmt, dass die
aus der niedem in die höhere Ordnung aufrückenden Domherren die ersten nach Ablauf des
Guadenjahres ihnen zukommenden zwei Mark Silber abzugeben haben. Geschmackvolle bischöf-
liche Insignien (Infiil, Stab und Ring von Gold, mit werthvoUen Steinen besetzt) hatte derritter- i
liehe und fromme König Pfemysl Otakar U. von Böhmen (1254 — 1278) geschenkt. Um das '
Hochstift vor Verlust derselben zu schützen, wahrscheinlich auch um eingerissenen Misbräuchen
zu begegnen, fassten Bischof und Capitel 1354 den Beschluss, dass diese Insignien fortan in der
I
XXIV
Domkirche selbst unter dem Verschluss des Schatzmeisters (dieser Name, thesaurarius, kommt
um diese Zeit zum erstenmale vor) aufbewahrt werden sollen, der Bischof sie bei grösseren Solen-
nitäten, wenn er wolle, benutzen könne, ausserhalb der Domkirche aber nur geliehen werden
dürfen, wenn derselbe zu besonderen FestUchkeiten an fürstliche Höfe, als Krönungen, Taufen,
Gevatterschaften u. ähnl. eingeladen worden auch vorher hinreichende Bürgschaft geleistet und
das Versprechen gegeben habe, so schnell als möglich sie zurückzustellen (S. 413 f.). Einmal
im Jahre, und zwar bei der Procession in der Bittwoche (in rogationibus, zwischen den Sonntagen
Rogate undExaudi) müssen die geistlichen Herren unbeschuht (discalciati) erscheinen, doch kann
der Decan aus zureichendem Grunde (rationabili causa) davon dispensiren (S. 271).
Mehrere Kirchenfeste, die man in Folge der Anordnung solennen Einlautens und der Ab-
haltung von Vigilien zu den höheren zählte, wurden durch Stiftungen von Geistlichen und Laien
nach und nach eingeführt — 1160 die Festtage des Johannes ante portam latinam am 6. Mai, der
Maria Magdalena, des h. Dionysius und seiner Genossen, des h. Gregor (S. 54), 1268 der h. Mar-
garetha (S. 165), 1269 des h. Andreas (S. 166), 1272 des h. Franciscus (S. 172), 1313 des h.
Martin (S. 288), 1319 der h. Dreieinigkeit (S. 307), 1338 der 11000 Jungfrauen (S. 350), 1356
des h. Bartholomäus (S. 424) — aber in der Regel dabei auch Geldzinsen angewiesen, von welchen
nach Abzug der an gewisse Kirchendiener, die Schüler und das Hospital zu zahlenden Beträge
zwei Theile die Domherren, einen die Vicare erhielten und unter sich an diejenigen gleichmässig
vertheilten, welche bei den Vigilien und den geordneten Messen persönlich anwesend gewesen;
Abwesende erliielten nichts. In gleicher Weise wurde hinsichtlich der zahlreichen Stiftungen von
Seelmessen verfahren , und es war die in verschiedenen Fällen Domherren und Vicarien angedrohte
Ausschliessung von dem Besuche der Kirche (ab ingressu ecclesiae) um so empfindlicher, weil
sie solchenfalls keinen Antheil hatten an dem verhältnissmässig nicht unbedeutenden Accidential-
Einkommen (praesentialcs obventiones). Für das Lesen einer Seelmesse wurde im 13. Jahrhundert
(1239, S. 107; 1288, S. 222; 1298, S. 253) dem Vicar 1 Denar (14 Pf.) gewährt, was nach dem
heutigen Geldwerthe, wenn man die mittlem Roggenpreise als Norm dabei annimmt, die jetzt
nahezu um das Fünffache höher sind als damals, etwa 7 Ngr. betragen würde. — Zu dem
Bemerkenswcrthen gehört sodann, dass als das Augustiner- Chorherrenstift auf dem Petersberge
bei Halle den Bischof und das Capitel 1246 in seine geistliche Brüderschaft aufnahm (S. 124),
letzterem zugesichert wurde, dass nach eingegangener Nachricht von dem Ableben eines Meissner
Domherrn dort mit den Glocken geläutet und 30 Tage lang Vigilien und Seelmessen begangen
werden sollen, wobei jeder Priester drei Messen zu lesen hat, während die übrigen Chorherren
einzelne Psalmen singen, jeder Laienbruder hundertmal das Pater noster und die im Stifte sich
auflialtenden Laienschwestem einzelne Psalmen hersagen. Fast scheint es, als ob hier schon ein
Trauerläuten angenommen werden dürfe, dessen Entstehung gewöhnUch in eine erheblich spätere
Zeit gesetzt wird, und charakteristisch ist sodann der Unterschied in der Betheiligung der Laien-
brüder und der wie es scheint bevorzugteren Laienschwestem. — Zu den kirchlichen Maasregeln,
welche das Treiben der Beguinen nach der Mitte des 13. Jahrhunderts an vielen Orten im westUchen
Deutschland, Lothringen etc. veranlasste, tritt hier ein in der Meissnischen Diöces publicirter
Beschluss des Magdeburger Provinzialconcils vom J. 129ö hinzu, worin ernstlich angeordnet wird,
dass die Beguinen in den gewöhnlichen Parochialverband gehören und den Pfarrern ihrer Wohnorte
kirchlichen Gehorsam leisten, diesen also auch beichten sollen, wie denn überhaupt Niemand zum
Genüsse des heil. Abendmahles von einem Pfarrer zugelassen werden dürfe, der ihm nicht vorher
gebeichtet habe.
Der Herausgeber achtet es für seine Aufgabe darauf hinzuweisen, wie mannichfaltig der
Stoff ist, d<;n schon eine Anzahl von nicht vollen 500 Urkunden darbietet, und dabei zugleich
einige der Gesichtspuncte anzudeuten, nach welchen Urkunden zu benutzen sind, in unserer Säch-
sischen Geschichte aber bisher nur selten oder gar nicht benutzt wurden. Dabei möge man beachten,
dass diese Andeutungen nicht für Gelehrte vom Fach bestimmt sind, die selbst recht wohl das
für bestimmte Zwecke irgendwie Brauchbare und Momente herausfinden, die hier nicht berührt, von
XXV
dem Herausgeber selbst vielleicht gar nicht erkannt worden sind, sondern dass in weitem Kreisen
Freunde der vaterländischen Geschichte auf eine Reihe von Gegenständen des öffentlichen, des
kirchlichen und des socialen Lebens aufmerksam gemacht werden sollen, deren historische Ent-
wickelung vorzugsweise Urkunden bezeugen und zu deren willkommenen Verständniss sie führen,
lieber einige kirchliche Angelegenheiten ist bisher die Rede gewesen; sei es vergönnt, noch auf
einzelne Functe aus den öffentUchen und socialen Verhältnissen der Vorzeit hinzudeuten, welche
in dem vorliegenden Bande berührt werden, und deren nähere Kenntniss auch für unsere Tage
nicht bedeutungslos ist.
Die Bewohner des Meissner Landes waren nach Unterwerfung desselben theils Slaven,
theils Deutsche; später kamen Einwanderer aus Franken und Fhindrer liinzu. Ursprünglich in t
einzelnen Dorfechaften von einander geschieden beseitigte jedoch frühzeitig das Ghristenthum und
der Farochialverband nahe bei einander gelegener Orte den Unterschied zwischen Slaven und
Deutschen; die allgemeine Landessprache wurde die deutsche. Ueber diesen Vorgang, der aus
dem Bedürfhisse der Menschen entsprungen binnen weniger Menschenalter zum Abschluss kam, ;?
fehlen uns alle Nachrichten, was wahrscheinlich nicht der Fall sein würde, wenn äussere Zwangs-
mittel, wie behauptet worden, angewendet worden wären. Die Mark Meissen, als Vorhut gegen
Einfälle in das Land diesseits der Mulde und Saale errichtet, hatte nächstdem die Aufgabe mit
der Ausrottung heidnischen Unwesens Civilisation zu verbreiten und durch das gemeinsame Band
der Sprache die weiter nach Osten und Nordosten gelegenen I^ande mit den rückwärts liegenden
Reichslanden enger zu verknüpfen. Dass am rechten Eibufer, wo die Bevölkerung weniger
gemischt und vorwaltend slavisch war, dieser Process langsamer von Statten gegangen, mag
wohl zugestanden, dabei jedoch nicht übersehen werden, dass z. B. schon 1245 von einer Getreide-
abgabe, welche einige Dörfer bei Göda zu leisten hatten, ausdrücklich gesagt wird, man nenne
sie gewöhlich (vulgariter) wachcom oder wahtcom (annona ad custodiam S. 120 f.). Vulgaris
lingua wurde die deutsche Sprache genannt, deutsch durch vulgariter in Urkimden bezeichnet.
Schon in den ältesten Urkunden für das Bisthum kommen die altsächsischen Worte overcou-
punga et talunga (968, S. 4; uberchoufunga 970, S. 11; uvarcophunga et talunga 983, S. IG;
uvarcapunga et talunga 995, S. 21) für Kauf und Zahlung vor (vgl. Jac. Grimm in d. Gott. gel.
Anz. 1832. IL S. 710 f.). Einzelne slavische Worte, namentlich für Gegenstände des häuslichen und
Geschäftslebens gingen in die deutsche Sprache über und sind zum Theil in derselben eingebür-
gert. Die älteste deutsche Urkunde im Königl. Haupt-Staatsarchiv zu Dresden ist vom 24. Jan.
1274, im vorliegenden Bande beginnen sie mit dem J. 1305 (S. 265); bis daliin kommen ausser
den bereitsgenannten folgende Worte der Volkssprache vor: Zip (1154, S. ^), harmescar (1222,
S. 85), currthema (tabema 1233, S. 103), iardink (1256, S. 149), üpgedinge (1265, S. 166 u. ö.),
Vorwerk (1269, (S. 166), eldestengwet (ius seniorum 1285, S. 208), vorerben (vererben 1285,
ebend.), wurfcins (1291, S. 231. 335), niderlage (1291, S. 236), husarme (1298, S. 254) u. a. m.;
neben dem öfter vorkommenden deutschen Worte vach (1311, S. 276 u. s. w.), das wahrscheinlich
in der Elbe zum Fischfang aufgestellte Netze bedeutet (ein Fischer in Meissen führt 1354 den
Namen Wendephach, S. 409), ist noch das skivische geze (böhm. gez) in Gebrauch, das von vach {,
öfter ausdrückUch unterschieden (1317, S. 317 u. s. w.) die bei den Slaven gewöhnliche Art zu/ 7
fischen (im Flusse aufgestellte Flechten) zu bezeichnen scheint.
In Folge der Unterwerfung des Meissner Landes durch die Sachsen war sächsisches
Recht hier heimisch geworden. Wie für Leipzig bald nach der Mitte des 12. Jahrhunderts Halli-
sches und Magdeburgisches Recht ausdrücklich als das geltende bezeichnet ist, und den Bürgern
von Dresden noch im J. 1300 zugesichert wird, dass das Magdeburgische ihnen unverkümmert
bleiben soll, so genehmigt B. Martin 1185, dass ihrer Wahl gemäss die Forenser zu Löbnitz
Hallisches Recht, die Colonen dagegen das von Burg haben, und bestimmt, dass Beide vor dem
nur dreimal im Jahre zu Gericht sitzenden Vogt wegen geringerer Vergehen, Scheltworte, Rauf-
händel u. s. w. (de remissis verbis vel de inordinato gestu corporis, sive de alia aliqua minori
indisciplina, Polizeivergehen) belangt werden, wegen begangener Verbrechen aber, wie Strassenraub,
XX\T
Diebstahl, Todtschlag u. s. w. (de latrocinio, de furto, de sanguine effuso, de rapiiia et de alia
his simili violentia) nach dem Banne des Königs gerichtet werden sollen (S. GO), der jedenfalls
dem Bischof verliehen war. Einwanderern wurde die Beibehaltung ihres vaterländischen Rechts
zugestanden. So hatten die Flandrer in Kühren ihren eigenen Schultheis (incolarum magister,
quem scultetum appellant), und von den 18 Hufen, die sie 1154 erhielten, wurden demselben
2 zehntfrei, 1 der Kirche verliehen, zwei Theile des Ertrags der Gerichtsbarkeit dem Bischof als
Grundherrn vorbehalten, einer dem Schultheis zuerkannt (S. 53). Die niedere Gerichtsbarkeit
über einzelne Dörfer und Güter (iudicium parvum) war schon im 13. Jahrhunderte zuweilen in
den Händen von Privatpersonen, die höhere dagegen (iudicium maiorum causarum, iudicium
supremum, iudicia maiora: homicidium, rapina, furtum, incendium, stuprum) in der Regel dem
Bischof vorbehalten (vgl. 1292, S. 238 u. ö.). FreiUch durchkreuzte auch hier zuweilen die
römische Curie eine gleichmässige gerechte Handhabung der Rechtspflege, indem z. B. um 1200
ein gewisser Wilhelm, der der Brandstiftung, Kirchenschändung und anderer Verbrechen geständig
nach Rom gegangen war und dort Absolution erhalten hatte, mit einem Schreiben des päbst-
liehen Pönitentiars an den Bischof gewiesen wurde, damit dieser untersuche, ob die vier Men-
schen, die durch ilm ums Leben gekommen, des Todes schuldig gewesen, und mit der Hinweisung,
dass eine Busse von 40 Jahren und mehr dem Wilhelm auferlegt und derselbe nach Jerusalem
geschickt werden möge, auch ein Jahr Fasten und darüber ihm bereits erlassen worden sei (S. 65 f.).
Das Capitel hatte als Corporation in den ihm zustehenden Ortschaften und Gütern die
Gerichtsbarkeit, wobei der jezeitige Domprobst als Patrimonial- Gerichtsherr erscheint, dem
Bischof aber, dafern bei der Verleihung nicht eine besondere Bestimmung wegen der hohen
Gerichtsbarkeit getroffen worden, die letztere zustand. Noch im 13. Jahrhunderte bediente sich
der Bischof einzelner delegirter Richter (1258, S. 151), im folgenden erscheint zuerst ein Dom-
herr als Offizial desselben (1322, S. 314); auch dem Gericht der Probstei steht ein Offizial vor,
der in Streitsachen nach Abhörung der Parteien einen Tag bestimmt, wo er das unter Beirath
weiser Männer (consilio sapientuni) gefundene Urtel pubUcirt (1327, S. 322; 1337, S. 346; vgl. 1308,
S. 273) und dann den Kostenbetrag feststellt. Häufig werden Sachverständige zugezogen, und
die Aussage dieser sowie vereideter Zeugen ist für die Entscheidung in der Regel massgebend.
In Streitigkeiten der MitgUeder des Capitels unter einander wurden Rechtsgutachten Auswärtiger
eingeholt, von welchen drei vom J. 1342 im vorliegenden Bande (S. 355 — 59) mitgetheilt smd, ^
die von eingehender Kenntniss der römischen, insbesondere der canonischen Rechtsbücher zeugen.
Schon früher, bald nach der Mitte des 13. Jahrhunderts kommen in einigen hier abge-
deckten Urkunden Andeutungen von Kenntniss des fremden Rechts vor, woraus wenigstens soviel
hervorgeht , . dass die Cleriker, welchen die Abfassung derselben übertragen war, gewisse Sätze
und Formeln der lateinisch geschriebenen Rechtsbücher durch eignes Studium oder aus der
Praxis sich zu Eigen gemacht hatten. So 1270 titulo pignoris sive hypothecae (S. 168), 1272
servitiuiu personale et reale (S. 174), 1281 omne commodum et incommodum, quod acciderit vel
evenerit in captando vel evitando lucro sine dolo et fraude aequaliter sustinebunt (S. 194), 1283
onnii commento fraudis sive doU remoto penitus et excluso (S. 200); deutUcher noch spricht sich
die Kenntniss des römischen Rechts in zwei Urkunden vom J. 1291 aus: Renunciantes simpli-
citer et de piano — omni actioni et suffragio iuris canonici et civilis (S. 232) und: Juris prae-
cepta praecipua haec noscuntur: honeste vivere, alterum non laedere, ius suum cuique tribuere,
ut quiete vivant homines et appetitus noxius Umitetur (S. 234). Dass aber in Meissen selbst
gegen Ende des 13. Jahrhunderts mehrere Werke des römischen und des canonischen Rechts,
deren Geldwerth damals jedenfalls ein sehr hoher war, bereits im Privatbesitz sich befunden
haben, bezeugt das schon erwähnte Testament des Domherrn Dietrich vom J. 1299, in welchem
zwar nur einige in Folio geschriebene Bücher genannt sind, während die Verfügung über die
Bände in Quart den Testamentsvollstreckern überlassen ist, unter den ersteren sich jedoch
befinden das Decretum, die Decretales, die Summae Gamfredi (Galfredi de Trano) und BarthoH
(Bartholomaei Brixiensis), die Casus decretorum et quaestiones (des Benincasa und Barthol.
xxvn
Brix.), dann das Digestum vetus, das Digestum novum und der Codex cum summulis (S. 259).
Die Bekanntschaft mit dem fremden Recht ist hiemach in Mcissen nicht erheblich jünger als
anderwärts im südlichen und westlichen Deutschland; selbstverständlich aber ist es, dass die
Beziehungen auf dasselbe häufiger im 14. Jahrhunderte werden; im J. 1354 wird ein Haus in
Meissen iure enphiotico (emphyteutico) in Erbpacht gegeben (S. 409), im J. 1357 leisten die
Burggrafen von Meissen Verzicht omni remedio et auxilio iuris ecclesiastici seu imperialis ac
etiam civiUs, quo contra praemissam donationem verbo vel facto venire possemus (II. S. 7). —
Zur Charakteristik des Processganges um die Mitte des 14. Jahrhundert ist ein Instrument voll-
ständig mitgetheilt worden (S. 392 — 406), welches zugleich die definitive Entscheidung eines
zwischen dem Abt und Convent zu Dobrilugk als Kläger und dem Bischof als Beklagtem meh-
rere Jahre in Rom anhängigen Processes enthält, womach die Kläger abgewiesen und zu Schaden-
ersatz und in die Kosten solidarisch vcrurtheilt werden. Mehrere ähnUche Instrumente liegen
uns vor; wir gedenken jedoch dieselben, da das Verfahren sich im WesentUchen gleich bleibt,
nur in verhältnissmässig kurzen Regesten zu geben. — Die Gerichtsverhandlungen in Meissen
fanden in älterer Zeit wahrscheinUch in der Domkirche statt, während des Neubaues derselben
in der Kirche zu St. Afra (1258, S. 152; 1263, S. 157; vgl. Archiv f. Kunde österr. Geschichtsqu.
XXIX. S. 53), dann im Kreuzgange der neuen Domkirche (im ambitu 1337, S. 346); Berathun-
gen wurden gepflogen und Beschlüsse, Käufe und Verleihungen betreffend gefasst 1216 in der
Domkirche (S. 80), 1233 am Kirchhofe zu Colin (S. 104), in der Margarethencapelle (1263, S. 157),
im Gegenwart des Markgrafen 1288 am Altar Petri und Pauli in der Domkirche (S. 223), 1333
im hohen Chor derselben (S. 338), später seit 1342 meist in der CapcUe aller Heiligen (S. 359
u. ö.), die bis zum J. 1861 das Sessionszimmer des Domcapitels gebUeben ist.
Auch zur Verfassungsgeschichte und zur Kenntuiss einiger daliin einschlagenden Fragen
enthält dieser Band mehrere nicht unwichtige Nachrichten, deren nähere Bezeichnung unterlassen
werden kann, da sie der obengenannte Mitarbeiter Dr. von Posem-KIett in der Schrift „Zur
Geschichte der Verfassung der Markgrafechaft Meissen im 13. Jahrhundert" (besonders abgednickt
aus den Mittheilungen der deutschen Gesellschaft zu Leipzig. II. 1. Leipz. 1863.) bereits
benutzt hat.
Beachtenswerthe Notizen finden wir zur Geschichte der Armen- und der Krankenpflege,
in ihnen erfreuUche Zeugnisse zur Erkenntniss und Würdigung des frühzeitig erwachten
Wohlthätigkeitssinnes. Alle nach dem christUchen Gebot der NächstenHebe im Mittelalter gegrün-
deten Institute zur Unterstützung Armer und Kranker hatten einen religiösen und kirchlichen
Charakter, und so war auch in Meissen die Beaufsichtigung der für diesen Zweck gestifteten
Häuser und einzelnen Spenden der Geistlichkeit übertragen, indem durch sie die Verwaltung
unter den damaUgen Umständen eine grössere Sicherheit erliielt, wohlfeiler bewerkstelligt und
zugleich eine heilsame Fürsorge für die SittUchkeit der Armen in Anwendung gebracht werden
konnte. Unter den Armen unterschied man Hausarme (pauperes inedia oppressi, husarme) und
Bettler (hostiatim mendicantes, S. 354 u. ö.), und zur Unterstützung derselben, wobei erstere
(verschämte Arme) zuweilen besonders bedacht wurden, entstanden zahlreiche Stiftungen, nach
welchen Brot, Mehl oder Geld an gewissen Tagen vertheilt wurden, während die mit diesem
Geschäft beauftragten Geistlichen unter eine strenge Controle ihrer Obern gestellt waren. Die
Einkünfte des Dorfes Serkowitz bei Dresden (S. 344 f.), dann ein ansehnUcher Betrag an Ge-
treide, den das Seifersdorf bei Itadeberg zu Uefem hatte (S. 354 f.), waren unter andern für diesen
Zweck bestimmt. Daneben bestand seit früher Zeit in Meissen ein Hospital (S. Laurentii),
dessen Urkunden zur Geschichte der Stadt gelegt worden sind. Dasselbe bezog den zehnten
Theil von allen bei dem Hochstift geordneten Spenden (S. 80. 165 u. ö.), und stand unter einer
Oberin und der Controle des Domcapitels. Mit welch unsichtigem Wohlwollen der annen Kran-
ken gedacht wurde, bezeugt eine Stiftung vom J. 1291, wonach jeden Sonnabend die Oberin
1 Solidus (16 Vs Ngr.) empfangen soll, damit im Laufe der Woche Kranke ausser dem, was ihnen
sonst zu gewähren ist, mit Eiern oder andern geeigneten Nahrungsmitteln nach ihrem Bedürfiiiss
XXVIII
und nach Maasgabe der Zeit und sonstiger Umstände erquickt werden sollen (S. 235). Die
ärztliche Hilfleistung lag von Alters her zunächst Geistlichen ob, und heilkundige Priester kom-
men daher früher und öfter vor, als Acrzte aus dem Laienstande, die dann gewöhnlich Stadt-
ärzte waren. Ein solcher war Magister Nicolaus in Dresden, 1291 bereits verstorben (S. 230),
Magister Michael in Meissen 1327 (S. 322); Aerzte geistlichen Standes werden erwähnt Magister
Hermann 1291 (S. 230), Magister Dietrich (professor medicinae S. 366), Lieibarzt des Mark-
grafen Friedrich des Ernsthaften, Domherr zu Meissen, dann Scholasticus, 1353 Decan des Hoch-
stifts, gest. im April 13G7 u. and.
Doch wir tibergehen Anderes, worauf einzelne der vorliegenden Urkunden aufmerksam
machen , um noch einige Fragen von allgemeinerem Interesse ausführlicher in Betracht zu ziehen.
Dahin gehören namentMch die volks^lrthschaftlichen Verhältnisse der älteren Zeit in Meissen,
für welche ins Specielle eingehende und zuverlässige Vorarbeiten fehlen. Der Herausgeber wagt
aber den Versuch hierüber nach Anleitung der im vorUegenden Bande enthaltenen Urkunden
einige Andeutungen zu machen, die hoifentUch als Grundlagen zu eingehenderer Forschung
wissenschaftlichen Fachmännern sich nicht unbrauchbar erweisen, um so lieber, da sie zugleich
Zeugniss ablegen für die Wichtigkeit einer kritisch bearbeiteten Sammlung von Urkunden und
beweisen, wie selbst an und für sich unerheblich erscheinende Schriftstücke in Verbindung mit
andern schätzbare Resultate zu Tage fordern.
Das Erste und Wichtigste ist eme möglichst genaue Untersuchung des Geldes in der
Mark Meissen vorläufig bis zur Mitte des 14. Jahrhunderts, und des Verhältnisses seines Werthes
zu der Ilechnun'gsweisc unserer Tage, die in dieser Weise noch nicht versucht worden ist und
daher eine etwas ausführlichere Auseinandersetzung erfordert. Der Werthmesser aller Gegen-
stände im Verkehr war nur das Silber, das seit den letzten Jahrzehnten des 12. Jahrhunderts
einheimische Gruben lieferten; Gold und zwar byzantinische Golddenare werden sehr selten und
nur bei einigen Gescheuken oder Zahlungen nach Rom und dem heiligen Lande erwähnt. Bei
höheren Beträgen rechnete man nach Marken, Talenten, Pfunden Silbers (marcae, talcnta, librae),
die in Urkunden zur Bezeichnung der höchsten Rechnungseinheit neben einander gebraucht wer-
den und bisher als völlig gleichbedeutend angesehen wurden. So werden allerdings 6 marcae
(S. 133) bald nachher als 6 talenta (S. 147) bezeichnet, tria talenta seu tres marcae (S. 157)
erwähnt, talenta und librae (S. 160, vgl. S. 362) nebeneinandergestellt. Die Mark wurde in
4 Vierdunge (fertones) oder 16 I^th (lotones, loti) getheilt, war aber noch keineswegs ein fest-
stehendes Münzgewicht zur Bezeichnung des Feingehalts im Sinne der späteren Zeit. Talent
(Zählpfund) wurde vorzugsweise dann gebraucht, wenn von einer ITieilung in kleinere Beträge die
Rede war; ein Kauf wurde abgeschlossen nach Marken, die Zinsen aber mit Rücksicht auf die
hier eintretenden kleineren Nenner in der Regel nach Talenten berechnet. Das Talent zerfiel
in 20 Schillinge (solidi) zu 12 Denaren (denarii, Pfennigen), 240 der letzteren, die allein nur
geprägt wurden, bildeten ein Talent, ein liOth war gleich 15 Denaren. Im J. 1264 werden
3 fertones und 15 solidi als gleichbedeutend angeführt (S. 159), und 1296 Zinsen in Okrylla
in zwei Terminen zu gleichen Beträgen, Walpurgis mit 3 Tal. 7^1^ Sol., Michaelis mit 3 Mark
IVa Vierdung berechnet (S. 248). — Das in der markgräflichen Münzstätte in Freiberg und der
Reichsmünzstätte in Altenburg verarbeitete Silber war so fein, als man es damals zu brennen
verstand, und kann wohl als nahezu 15lr)thig angenommen werden, auch die Denare der
geistlichen Herren in Meissen, Merseburg, Naumburg und Pegau sind von jenen im Gewicht
und Feingehalt bis zur Mitte des 13. Jahrhunderts nicht erheblich verschieden. Von da an trat
aber eine wesentliche Verschlechterung ein, die von aussen beeinflusst und durch den thüringi-
schen Erbfolgekrieg und sonstige Misstände allerlei Art unterstützt im Laude selbst erst mit
einer durchgreifenden Reform des Münzwesens überhaupt bald nach dem Beginn des 14. Jahr-
hunderts endete.
Die Denare waren dünn, einseitig geprägt (Hohlpfennige, Bracteaten) und hatten die
Grösse unserer Drittelthaler. Sie galten nur ein Jalir, und waren jährlich in den ersten vierzehn
XXIX
Tagen nach Maria Lichtweihe {2. Febr.) gegen neue mit einem Aufgeld umzuwechsehi. Dieses
Aufgeld diente zum Ersatz der Prägkosten (Schlagschatz) und war überdies die Vermögenssteuer
jener Zeit Die Münzmeister fungirten in dieser Beziehung auch als landesherrliche Steuer-
einnehmer, und der Handel mit rohem und gemünztem Silber war ihnen ausschliesslich gestattet.
Neben der Hauptmünzstätte in Freiberg bestanden daher Münzen (monetae) an denjenigen Orten
des Landes, wo besuchte Märkte gehalten wurden, in Dresden, Grimma, Grossenhain, Leipzig,
Meissen, Oschatz, dann in Leisnig (der dortigen Burggrafen), in liössnitz (der Burggrafen von
Meissen), in Pegau (Benedictinerstift), in Plauen (der Vögte), in Strehla (der Bischöfe von
Naumburg). Dass jedoch markgrafliche Denare ausser in Freiberg geprägt worden seien, ist nicht
bekannt. Ueberdies waren die Münzstätten, wie mehrere Urkunden beweisen, zugleich Bank-
institute, in welchen Capitalien niedergelegt und auf welche Anweisungen gegeben wurden zu
Zahlung von Jahreszinsen. Sie waren in der Regel verpachtet, wie dies damals auch bei Zoll-
einnahmen durchgängig der Fall war. Täuschungen des öffentlichen Vertrauens durch unerlaubte
Verringerung des Gewichts und Feingehalts (Schrotes und Korns) waren mit schweren Strafen
bedroht, und von den Uebelständen, welche in Thüringen, Niedersachsen und Brandenburg durch
gewinnsüchtige Herren und Pächter einrissen, ist das Meissner I^and verschont gebheben, da die
bereits erwähnte in der zweiten Hälfte des 13. Jahrhunderts eintretende Aenderung im Aus-
bringen des Silbers hier nicht so bedeutend war wie dort.
Zu den UnbequemUchkeiten und Nachtheilen, welche die dünnen leicht zerbrechlichen
Münzen im Verkehr hatten, kam bei dem damaligen Zustande der Technik noch hinzu, dass die
einzelnen Denare genau zu gleichem Gewicht herzustellen unmöglich war. Man hielt daher bei
grösseren Beträgen an dem Gewichtspfund (Mark) fest, wie uns scheint ohne Rücksicht auf die
Stückzahl der Denare, und sah sich, als eine Verringerung des Feingehalts sowohl wie der Schwere
derselben eingetreten war, veranlasst nach Marken feinen Freiberger Silbers (arg. boni et
fini S. 162, arg. fini S. 163, arg. boni et albi S. 164, arg. examinati S. 197, arg. probati Vriber-
gensis S. 253 u. s. w.) zu rechnen. Dass in der Regel Barrensilber darunter zu verstehen sei,
ist bei genauer Beachtung der damaligen Verhältnisse nicht wahrscheinlich. Die Annahme, dass
Mark und Talent unbedingt gleichbedeutend seien, erscheint uns daher der hier erforderlichen
Genauigkeit nicht zu entsprechen, wenn auch im kleinen Verkehr eine Differenz nicht bemerklich
gewesen sein mag und selbst noch 1263 eine Mark und ein talentum legalium denarionini als
gleichbedeutend angesehen werden (S. 158). Mit dem Freiberger Münzgewicht stimmte das von
Dresden und Meissen genau überein. Wie das Strehlaer und das Grossenhainer sich zu dem-
selben verhalten, lässt zur Zeit sich noch nicht bestimmen. Wenn 1298 (S. 253) eine Summe
von IOV4 Mark zu Sahlassan in 6^/4 Mark nach dem Gewicht der bischöflichen Kammer zu Naum-
burg und SVa Mark nach Strehlaer Gewicht gezahlt, zu letzteren aber 28 Strehlaer Denare zuge-
zählt werden sollen, so scheint es allerdings, als ob das Strehlaer Gewicht um 3V2 V^- geringer
gewesen, da auf die Mark 8 Denare hinzugerechnet wurden. Das Grossenhainer Müiizgewicht
würde gegen das Freiberger sogar um 6'/i pC. geringer sein, wenn die Angabe in den Urkunden
von 1268 und 1270 (S. 164, 166 f., 170 f.), wo zu jeder Mark 1 Loth oder 15 Denare hinzu-
kommen, wirklich dahin zu beziehen wäre ; allein dieses Mehr wird wahrscheinhch richtiger durch
S. 184 als eine besondere Hufenangabe (praetextu servitii) erklärt und hängt dann mit dem
Münzgewicht nicht zusammen.
Die Nothwendigkeit einer gründlichen Umgestaltung des Münzwesens zumal in einem
Ijande, dessen Bergbau das edle Material selbst zu Tage förderte, wurde dringend fühlbar. Es
ist des Königs Wenzel II. von Böhmen (f 1306) bleibendes Verdienst, nach dem Vorgange Lud-
wigs des Heiligen von Frankreich, der gegen die Mitte des 13. Jahrhunderts gros deniers d'ar-
gent, gros Tournois ausprägen Hess, die grossi in Deutschland eingeführt zu haben, eine Münze,
die vielfache und wohlthätige Reformen hervorgerufen hat. In der Zeit seiner Zwischenregieruhg
in Meissen, wahrscheinlich im Juh 13U0 wurden die ersten Münzen dieser Art (grossi Pragenses)
in Prag ausgegeben, und bald nachdem Markgraf Friedrich der Freidige 1307 wieder zum vollen
COD. DIPL. SAX. II. 1. (1
XXX
Besitz seiner Lande gelangt war, auch in Freiberg Groschen (grossi Misnenses, grossi denarii,
Dickpfennige), den böhmischen in Schrot und Korn vollkommen gleich geprägt, 60 Stück auf die
Mark feines Silber. Der jährliche Umtausch der Münzen hörte auf, der innere Werth der Gro-
schen gab ursprünglich ihrem Besitzer vollkommene Sicherheit, und während die bisherigen
Denare nur in einem Umkreise von nicht vollen 400 Quadratmeilen Curs hatten, war jetzt für
einen ausgedehnteren Handelsverkehr ein Tauschmittel gewonnen, das gern genommen wurde imd
daher eine weite Verbreitung im Auslande fand. So trat die Rechnung nach Schocken (sexa-
genae) ein, die im vorliegenden Bande zuerst 1313 (S. 287) beim Kaufpreis vorkommt, während
die dafür zu gewährenden Zinsen noch nach der alten Rechnung in Talenten angegeben sind. Die
Umrechnung im Einzelnen hatte nicht geringe Schwierigkeiten und ging daher in leicht erklär-
licher Weise nur langsam von Statten; erst mit einer völlig neuen Generation, welcher die Erin-
nerung an die alte Denarrechnung entschwunden war, kam die Rechnung nach Schocken und
Groschen zu allgemeiner Geltung, unter Beibehaltung des soUdus, als eines nützlichen Mittel-
gliedes zwischen 60 und 1 im geschäftlichen Verkehr. Soliden (Schillinge) sind jedoch in den
Wettinischen Landen nie geprägt worden, sie blieben Rechnungsmünzen von einem sehr bedeutend
höherem Betrage, als in andern Ländern, wo sie Zahlungsmünzen waren. Die Mark tritt zwar
bei Einführung der Groschen um 1310 entschiedener als Münzgewicht zur Bezeichnung des Fein-
gehalts oder Korns der Münze ein, indem aus der Mark feinen Silbers 60 Groschenstücke geprägt
wurden; allein man benutzte das Wort, so lange die Denarrechnung in Anwendung kam, auch
noch in der früheren Bedeutung (S. 361), und als unter K. Johann von Böhmen seit 1324 eine
Verringerung des Korns vorgenommen wurde, wornach 64 Stück aus der Mark geprägt wurden,
und man bald nachher auch in Meissen diesem Vorgange folgte, wurden 56 dieser Groschen
(parvi, kleine Groschen genannt) statt 64 auf die Freiberger Mark gerechnet (S. 383) und wie
sich weiterhin ergeben wird, diese nun auch um 4 alte Groschen geringer in Ansatz gebracht,
die Rechnung nach Schocken aber unverändert beibehalten. — Das Verhältniss der Prager oder
Freiberger Mark feinen Silbers in 60 Groschen zu der Kölnischen kann schwerlich ganz genau
bestimmt werden; nur soviel ist gewiss, dass die Differenz nicht sehr erheblich gewesen, wenn
man zugleich in Anschlag bringt, dass damals die Feinheit dort wie hier kaum 15 Loth betra-
gen haben kann. Die Angaben bei Voigt, Beschreibung böhm. Münzen III. S. 3. sind gestützt
auf Grundlagen aus dem 16. Jahrhundert nicht vollkommen zuverlässig. Als Resultat sorg-
fältiger Wägungen ergibt sich, dass 15 Meissnische Groschen der ältesten Zeit bei einem Fein-
gehalt nach dem Strich von etwa 14»/4 Loth reichlich 3^/» Loth der Kölnischen Mark oder "Viooo
des dermaligen Silberpfundes wiegen, wobei nicht unerwähnt bleiben darf, dass auch leidlich
erhaltene Groschen nach sechs und einem halben hundert Jahren am Gewicht nicht unmerkUch
verloren haben.
Nach (lieser Auseinandersetzung, die zur näheren Einsicht in das älteste Münzwesen des
Meissner Landes nothwendig schien, dürfte mit Benutzung der in den Urkunden des vorliegenden
Bandes enthaltenen Fingerzeige die I^sung der Aufgabe, die wir uns gestellt, die Reduction der
früher im Lande gebräuchlichen Geldrechnung zunächst bis zur Mitte des 14» Jahrhunderts vor-
zunehmen, um dadurch einen Massstab zu gewinnen zur Vergleichung und Beurtheilung der
volkswirthschaftUchen Zustände und Verhältnisse älterer Zeit, als ein allzu grosses Wagnis nicht
mehr erscheinen, wenn auch willig zugestanden werden soll, dass diese Bestimmung des Werthes
des alten Geldes im Verhältniss zu dem heutigen nicht eine mathematisch so genaue sein könne,
dass ihre Richtigkeit bis auf den Bruchtheil eines Groschens festgestellt wäre, da sie der Natur
der Sache nach in einigen Beziehungen auf Voraussetzungen beruht, die nur einen sehr hohen
Grad der Wahrscheinlichkeit für sich haben.
Um die nothwendige Grundlage zu gewinnen, nehmen \Nir die Mark von 1310 oder das
Schock zu 60 Groschen auf die angegebene Feinheit und das Gewicht gestützt unbedcnkUch zu
14 Thalem heutiger Rechnung an. Der Werth des alten Groschens beträgt hiemach 7 Ngr.,
des Soüdus (Rechnungsmünze zu 12 Groschen) 2 Thlr. 24 Ngr. Da aber vier Sohden gleich
XXXI
sind einem Talent Denare, ist der Werth des Talents 11 Thlr. 6 Ngr., wonach sich der des
Denars auf 14 Pf., des Solidus denariorum auf 16 Ngr. 8 Ff. stellt. Tria talenta cum dimidio
computata ad XTITI solides grossorum denariorum ad praesens dativorum (1341, S. 352) Zinsen
in Ullrichsberg bei Rosswein sind nach beiden Angaben 39 Thlr. 6 Ngr. (Vgl. S. 411: quatuor
talenta gleich sedecim solidis grossorum.) Wenn femer 4 Talente Zinsen in Piskowitz bei
Grossenhain im J. 1311 (S. 278) später 1350 (S. 375) zu 3 Schock 12 Gr. = 44 Thlr. 24 Ngr.
berechnet sind, so ergibt sich genau derselbe Werth des Talents. Aus der Urkunde 459 vom
J. 1351 (S. 381) sieht man, dass die höheren Zinsbeträge bereits in Groschen übertragen, die
geringeren noch in der alten Denarrechnung geleistet wurden; die Summe 2 Talente weniger
26 Denare (= 21 Thlr. 5 Ngr. 6 Pf.) stimmt aber mit 50 Groschen (= 11 Thlr. 20 Ngr.) und
17 sol. denariorum (= 9 Thlr. 15 Ngr. 6 Pf.) genau tiberein, so dass weitere Belege übergangen
werden, da kein Zweifel darüber obwalten kann, dass zur Zeit der Einführung der Groschen-
rechnung das Talent Denare zu 11 Thlr. 6 Ngr. heutiger Rechnung angenommen wurde und
hiernach die Umrechnung stattfand. — Nun war aber der Groschen als das einzige ausgeprägte
Münzstück für den Verkehr im Kleinen offenbar zu gross, und es wurde zwingende Nothwendig-
keit noch eine zweite und zwar erheblich kleinere Münze zu prägen und in Umlauf zu bringen.
In der Zeit der Denarrechnung hatte man sich dadurch geholfen, dass man die Denare (Brac-
teaten) der Länge herab in zwei gleiche Theile zerschnitt und so Theilstücke, Hälbünge zu 7 Pf.
Werth gewann; mit den Groschen war ein gleiches Verfahren nicht mögUch. So entstanden die
Heller (Hallenses, Hellenses, später Helleri), 12 auf den Groschen, Theilstücke desselben zu
5*/e Pf., im vorUegenden Bande zuerst im J. 1349 (S. 367) erwähnt, doch längst schon im Ver-
kehr und bei ihrem ersten Auftreten in Feinheit und Schwere ihrem Geldwerthe vollkommen
entsprechend.
Da nun aber bei einer gewissenhaften vergleichenden Darstellung der Münzverhältnisse
älterer Zeit auch die nach und nach eingetretene Verringerung des Gehalts der Münzen nicht
unbeachtet bleiben darf, stellen bei dem Mangel sowohl jeden sichern Anhalts für den Zeitpimct
des Eintritts der Verschlechterung (urkundliche Nachrichten fehlen und die Münzen selbst haben
keine Jahreszahlen), wie eines feststehenden Münzgewichts besondere Schwierigkeiten für die
Berechnung sich ein. Etwa seit der Mitte des 13. Jahrhunderts wurden, wie oben erwähnt, die
Denare geringer ausgebracht, als es früher der Fall war; das Talent derselben ist nach Aufgabe
des Münzsystems zu einem Werthe von 11 Thlr. 6 Ngr. angenommen worden. Die Differenz des
Talents von der Mark probirten feinen Silbers, die man, wie mehrere Urkunden beweisen, längst
erkannt hatte, betrug hiernach 20 pC. Gleichwohl dürfte es sehr gewagt sein, wollten wir von
1260 an rückwärts eine progressive Steigerung des Talents zu 12 Thlm. und weiter annehmen.
— Auch hinsichtlich der Groschen wich man nur zu bald von der ursprüngUchen Feinheit ab
und es trat nach und nach eine solche Veränderung der Groschen ein, dass nach der Münz-
ordnung von 1444 aus der Mark bereits 140 Stück ausgebracht wurden. In der letzten Zeit
der Periode, mit welcher wir uns beschäftigen, war das Schock um 4 Groschen im Werthe
gefallen (S. 383). Da erfahren wir aus zwei im Meissner Stiftsarchive befindUchen Urkunden
vom 30. Juni und 23. Nov. 1344, die in das Urkundenbuch des Klosters zu Döbeln gehören,
der Pfarrer Petrus zu Lommatzsch habe von Heinrich von Staucha zu Gründung einer Caplanei
zu Staucha 8 Soüden Groschen und 8 Groschen (= 24 Thlr. 8 Ngr.) jährlicher Zinsen gekauft,
der Probst des Klosters Döbeln solle aber jährlich 8 Groschen (1 Thlr. 26 Ngr.) zulegen, damit
der anzustellende Priester 2 Mark Freiberger Silbers empfange (praepositus noster dicto sacer-
doti octo grosses, ut habeat duas marcas argenti Vribergensis, superaddet). Die Mark Frei-
berger Silbers wurde also in Folge der Verringerung des Gehalts um 4 Groschen (28 Ngi.)
schon 1344 nur zu 13 Thaler 2 Ngr. berechnet, der Groschen dagegen und das Schock hatten
ihre vormahge Währung von 7 Ngr., beziehendHch 14 Thlm. behalten. Hierauf und auf die
Verhältnisse der Talentrechnung wird bei dem ferneren Versuche den im Meissner Lande üblich
gewesenen Zinsfuss nachzuweisen, besondere Rücksicht zu nehmen sein.
d*
XX5JI
Li^j'iT.Ovi L'zf 7,'Zix\L wx^^^iiriuxriA waj V21 Mii!cLüt4^r uichi gewöhnlich und Geletfenheii
iiLiü Zii:i >:-l:ri ■•■. rLiiier^ da trrr'-rvrc rLtt-rn^rhiijuniren für gewerbliche Zwt-cke iiicht lie>taiiden
'.iiii fLr iri Aikrr'i.ä:: Cäi«::^! Lur wclij jer-rjiutht wurde. Auch war das Zinsuehmcn von der
Kirc-Lt >*^rL^ '»-r:» TrL Uli ii-Sli-/. L^ in- Vi.Ik«.-. Nur Juden trieben hie und da im Lande solche
«.TtsiiiAfir- -^i L-i:::il2iL> -;^'i W-^L-i-r w.sx^n irlvichbL-deuiende Beiniffe iGlns^e zum Landrecht 1.
xn. '.^ . Ct::::*l:iilji^x:L ^L'-cLaiivL ^ic-üJcLr dunh Ankauf von Grund^lückeu zu eitnier Be-
'^..'^zziz. -di: ru iln»rr':'uLj der am' HaiM-rii. Mühkn. Aeckem bereits ruhenden Erbzinsen an
»icjd uiji Xi'.-r.l-r:^ ••drr >•.• i;i^^ dt.T .'^ciiuldner ?ich verpiflichtete von seinem Besitzthume eine
r-rt-mjutT ;.:/:.:"ijLr Lri-tc 'WZh «.»L'-ild^er zu zahlen: das Kecht de:? Wiederkaufes binnen einer
"-■^ *^" "■ •-- I ^.^: '.'ivr li- AlL-t-iLi-jinen wurde häufig vorl»ehalieu. Eine niihere En'irtt-runjf des
':»zt: lir-Ti- Kri'.vLiLiul uiid Inri AblMSunjirij vuu Zinsen zu verschiedeneu Zeiten und an verschie-
dti^TT- »rrri l:':l:ch gr^t>rLfL ZiLsftisst-s ist aber erforderlich, um l>estimmte in Zahlen aus-
^i"irJ:jr:r -rLLl--r.';z:v:e r- jtr^iuieL. aus welchen wir den Zustand der Creditverhältni>>e kennen
jt-r^e:. zi:i iii-i Lrin^trLtlicL di^ Trvise der nothwendigsten Lebensbedürfnisse abzuleitei^ im
STiodr -iii l«:r «.T-.'>.h:Lb:e des ZiLsfusses ist nur unvollkommen bisher behandelt, und die
jt-'^hLlirit A:.:
der nurmale Zins im 13. und 14. Jahrhundert in Deutschland 10 pC.
••rtnLjt.-r Li':- HClUh-äll .STiidiewesen II. S. 3?. Tzschoppe u. Stenzel Urkundenbuch S. 25ä>
u. i^^s^r .VlljTZ:vi:Jiei: ausjc-sj^nx^hen uniieLüjead imd zu Ermittelung des Einflusses allgemeiner
AzT jr: v^iiiivllrr F.reiiniisse und Zustände auf die jezeiticen Geld- und Credit Verhältnisse
In- Mrissier Lan«ie ist der Ziu^fu^^ der Natur der damalisren VerhälTni?>e nach aller-
üi:^? >ci»iLkfi:d. tr-i'Tzdenj ab^r lehrreich zur Kenntniss der C'tfentlichen Zu>:ande und der
Ai.s:ljkUi:.^vL der MrL>LieL. 1l deL Ider vi.rliegeuden l'rkunden, die vorzuirsweise kirchliche
Ai.jn:lrJvLl.c::ea i^eirrfcL. wird maL iii Fällen eines ui;i:owi«hnüch luihen Zinses die religiöse
LTt^nL-ii-j d-.r für ii,r ewijt-s ^eeieLLh'.•:l besurvrten Cuiitrahenten zu beachten hai»eu. bei auf
iäzidli'.ie Gr::iisr::.ke jL-Ie-Ten Zin-ea die Fk-schaiFenheit und Enrairsfiiliiirkeit di-> U'^dens. bei
s:jiu:i?H:Len. "b, d^r Z:i.-ns< -tets erheblich büher ist. die geringere Sicherheit stadtischer Haos-
-.Ti:id?:üi.ke :r. Ver^l'/ich iiii: Aeckem. Wies*.ii und Waldmiiren. und dann ilen Tuistand, dass
EjäL auf I üiic:l:che Zahlung der Zinsen von eii.em grüsseron Grundstücksbe>iTzer auf dem Lande
sfiLerer rtxhi.vs kviiLte. als viin zehn uiid mehr einzelnen l Vnsiien. die Hausbi*>iTzer einer Stadt
vJ,'. s}*irÜche:. Erwerbsiiuellen waren; anders stellt sich s^Kiann der Zinsfiiss bei Aiilr»>uni:en. anders
tv. Lei^renir:.. InzwiM-hen wir beschränken uns hier, wo wir nur Andeutungen /u tinü.dlesiimg för
••*'..:-.Tv Fi :^cL.i:.g zu gei»en i^eal-Mchtigen. vurzug>wei>e auf die bereits abgetlruckten l'rkunden
u:..i L'/:.?..v:. :.ur iu weuigeL Fällen zur Erläuterung auf einige Kück?:cht. welche in den nächst-
:\l-.vL'iv:. l'Ä:. ilm verv^tii! licht worden S"lhn.
Il-lTv l'rkui.de:i v'uThahen bis ii;uh der .Mitte des KV .l;\hrhunderi> >ehr sehen voll-
>:.\:. i:jc A:..;:. -.:. dvs Kauij-roiso und der Zin>eu zugleich Der erste Fall, wo ir. lien l'rkunden
■:.> Hi ci.s:::> Me:><cu ein Zinsfa>s sich ergibt, ist vom J. Tioi' S. K»T , 4 Tal..i/e in lM^ko-
•.•::z für 4 M.irk = W pC; wir ki iiiu.eii >];iter hierauf zurück. V2u:\ <, i.v 3 fertones in
. hW -\'-' 4 Mark in ilor F.ilonburger Gegend
4 Pf : liV;^ S. \i\:\ [\ Miirk ö L-th in limss-
t.':.v.;lj :.:r i* Mark = >^; pC: liVÜ
:'4" M:i:k = ^*- ^^ jC. > Ihlr. li' Ngv.
:s^.l.T.j.». '.vi >:re'il.\ für o«^ Mark ur.d li^T" S. iTv» J Mark :>> Denare ei'o:;d:i>elb>t für lU Mark
—- ^»- 4. ji'. ^ Ti/.r. i.> N\;r. »V- , Fl : li'T^ S. 1S;V. 1 Mark ebomia>. für 11 Mark --V*» ;. pC.
il/.r. 1" N\:r. 7- v. Fi : 1->1 >■ li*4 ,"> Tal. »"> SolMon in Kaufbach für iiT' . Mark = 7--' -.^ pC
r:::r-
Ngr 7
'2^ Ncr
**
* Fl. : liN;; S. li»7 11 Tal. 17 Sulidcii in (tn»skav:c:i fiir l'.iv Mark =
7- .fj. i C. 7 Thir. 4 Ngr. l*- <;. Ff : llNi S. IW i^» Svdidon in Kaufluuh i;;:- 11 Mark - V j, pL\:
1-^7 S. 217 f r» Tal. 17 Si-lide:. in iirosskagen für Tx» Mark ^ 7- ... yi,'. 7 Thlr. iM Ngr. : li'NS
S ±21 1 Talon: in Kobeln für lo Mark ^ 7^' ,3 pl'. ^7 Thlr. LH» Ngr. 7^' ,.. Fl . 1l^v»i^ S. 1':^^ : 1 Tal.
.*• ^^ ::.ivL iu Zscheila für l;> .Mark *. > , ; pl\ i i> Thlr. IS Ngr. P ,;» Ff : V2\':2 S i^4' • f 4 Tal. 4 So-
IiicL 11. Flskowitz n;r 42 Mark und 14 ^oliden für 7 Mark lo pr.: rJtW S. iW» 4 Tal. lO^ - Sulideu
XXXIII
in Leuteritz für 44 Mark = W^j^ pC. (10 Thlr. 28 Ngr. 9"/«« Pf); 1305 (S. 265) in Mettelwitz
1 Tal. für 10 Mark und (S. 266) 1 Pfund für 10 Mark = 10 pC; 1313 (S. 287) 4 Talente für
34 Schock Groschen = 9Vi7 pC; 1314 (S. 290) 7 Tal. in Kaufbach für 56 Mark = 10 pC; 1314
(S. 291) 1 Tal. in Weisstropp für 10 Schock = 8 pC; 1317 (S. 295) 2 Tal. in Oberjahna für
14 Schock = ll»/7 pC. (11 Thlr. 12 Ngr. 8^/7 Pf) und (S. 296) in Glaucha 5 Tal. 12 Soliden für
40 Schock == lP/35 pC. (11 Thlr. 1 Ngr. 7V7 Pf.); 1320 (S. 310) in Kaufbach 2 Tal. für 16 Mark
und 5 Tal. für 40 Mark = 10 pC; 1329 (S. 328) 3 Tal. in Schmorren und Binnewitz für 24 Schock
«= 10 pC; 1333 (S. 337, vgl. S. 343) 26 Soliden in Albertitz für 12 Schock = 8«/3 pC; 1338 (S. 350)
2 Tal. in Lüttewitz für 18 Schock = 8% pC; 1339 (S. 351) 13 Sol. Groschen in Schmorren und
Binnewitz für 27 Schock = 9»7/„ pC. (9 ITilr. 18 Ngr. 8«/9 Pf.); 1352 (S. 383) 1 Mark in Zwochau
für 9 Schock = 88/9 pC. (8 Thlr. 26 Ngr. 6«/, Pf.). — Muss nun bei Beurtheilung der hier ange-
gebenen Preise der Umstand einigt Beachtung finden, dass für Güter- und Rentenkäufe, wovon
in den vorliegenden Urkunden vorzugsweise die Rede ist, nicht häufig geeignete Gelegenheit sich
darbot, und schon desshalb der Zinsfuss höher sich stellte, so kommen auch in den Procentsätzen
wiederholt Fälle vor, wo noch besondere persönliche Umstände offenbar Einfluss gehabt haben.
So z. B. 1296 (S. 250), wo B. Heinrich Geldzinsen in Leuteritz vom bischöflichen Tafelgut zu
Gründung zweier Kirchenfeste und zweier Anniversarien , auch des seinigen kauft und die überdies
durch Erbschaft oder Schenkung ihm zugegangene Kaufsumme nur aus dem einem Beutel in
den andern legt; so ferner 1337 (S. 347, 15 pC. in Mügehi), jedenfalls mit Rücksicht auf die
nahe Blutsverwandtschaft, 1343 (S. 361, W^jn pC. in Meltewitz) u. s. w. Am auffallendsten,
um der nöthigen Kürze halber nur eines einzigen Falles noch zu gedenken, tritt die fromme
Gesinnung und die Bereitwilligkeit durch Unterstützimg eines Gott wohlgefälligen Werkes das
eigne Seelenheil zu fördern in der Urkunde 441 (S. 360) hervor, wo die Wittwe Agnes an der
Pforte und deren Sohn Nikolaus gegen Empfang einer Zahlung von 6 Soliden Groschen und
3 Groschen (17 TWr. 15 Ngr.) einen Jahreszins von 5V2 Soliden Denare (3 Thlr. 2 Ngr. 4 Pf.),
also zu 17'/5 pC. auf einen Garten in Niederfährc bei Meissen übernehmen, damit hiervon für
sämmtliche Altäre der Domkirche gute und mit dem kirchlichen Zeichen versehene Oblaten
beschafft werden.
Dass mit Rücksicht auf die geringere Sicherheit der Rentabilität von Grundstücken
der Zinsfuss in den Städten in der Regel höher ist als auf dem Lande, wurde bereits ange-
deutet. So werden 1270 (S. 171) 3 Talente 1 Solidus und 8 Denare jährlicher Zinsen, welche
von 11 Häusern in Meissen, 1 Garten auf dem Neumarkte und in Daubnitz bei I^mmatzsch
zu entrichten waren, für 21 Mark, also zu 14"/68 pC. (14 Thlr. 20 Ngr. 4»«/n Pf), ferner
ebendaselbst 1287 (S. 216) 31 Soliden und 9 Denare von 13 verschiedenen Censiten zu
leistende Zinsen für 13V2 Mark, zu ll*"/667 pC (H Thlr. 23 Ngr. 4«««/567 Pf.) verkauft.
— Yerhältnissmässig niedrig ist in der Regel der Procentsatz bei Ablösungen; in den Ver-
trägen zwischen dem Kloster Altzelle und dem Hochstift vor 1241 4 Mark für 76 Mark, und
vom J. 1249 6 Mark für 114 Mark beträgt derselbe in beiden Fällen 5*/i9 pC. oder 5 Thlr. 6 Ngr.
3^19 Pf. auf 100 Thlr. — Für Leibrenten mangelt es noch an einer grösseren Zahl von
brauchbaren Beispielen. Der Natur der Sache nach müssen hier die Procentsätzc sehr ver-
schieden sein. Wenn 1354 (S. 413) der Weihbischof Franko die nicht näher specificirten Ein-
künfte des Dorfes Oberwartha mit Ausschluss der W^einberge für 40 Mark (512 Thlr. 20 Ngr.)
für seine Lebenszeit erwirbt, so dürfte der Procentsatz schwerHch mehr als 8 pC. betragen.
Anders 1312, wo das Kloster zum h. Kreuz bei Meissen dem vormaligen Pfarrer Heinrich zu
Burkau (Purcowe) bei Bischofswerda 3 Talente jährlichen Zinses in Daubnitz auf dessen Lebens-
zeit für 23 Mark abtritt, indem sich mit Rücksicht auf das wahrscheinlich höhere Lebensalter
des Käufers hier ein Procentsatz von 13 '/»s ergibt.
In diesen Andeutungen, die nur schwache Anfänge weiter zu führender Untersuchungen
sein sollen, hoffen wir das Interesse nachgewiesen zu haben, welches nach der volkswirthschaft-
lichen Seite liin einzelne an sich unbedeutend erscheinende Urkunden darbieten. Der Versuch
XXXIV
uuH den hier vcrzeichneteu Proceiitsätzen bei Kentenkäufen einen Durchschnitt zu gewinnen,
würde verfrüht sein. Dazu sind eine ungleich grössere Anzahl von Beispielen erforderlich,
welche die folf^enden Diinde des Codex diplomaticus bieten werden. Auch wird dabei die eigen-
thümliciie Wuhrnehmung zu berücksichtigen sein, dass in den Urkunden der Klöster bei Käufen
von Renten in baareni (ield häufig niedrigere Procentsätze (Altzelle: 1241 0^^/799 pC, 1271
6"/m pC, 12ii2 8 pC; heil. Kreuz: 1233 ti»«/,» pC, 1317 H^^/tt pC; St. Afra: 1271 7V2 pC;
Staucha- Döbeln: 1271) 7>/i pC, 1344 8 jiC; Riesa 1282: 7V7 pC. u. s. w.) sich herausstellen,
wälirend dagegen die bei gegenseitigen Käufen von Privatpersonen sich ergebenden Procente mit
denen des 1 lochst ifts näher zusammentreffen. Für unsem nächsten Zweck, mit Hilfe der Procent-
/ rechnung die Preise einzelner Gegenstände, insbesondere der wichtigsten im Lande erbauten
Getreidearten nachzuweisen, reicht das vorliegende Material bereits hinlänglich aus.
Allein bevor wir darauf übergehen, erscheint es noth wendig, da wir hier auf einem noch
unbebauten Felde uns befinden, dasselbe einigermassen zu ebnen und einzelne Hindemisse zu
beseitigen, die seiner Nutzbarkeit sich entgegenstellen, d. h. wir müssen über die üblichen Getreidc-
maasse, das im Mittelalter gewöhnUche Verhältniss der Getreidearten zu einander und deren
Preise im Allgemeinen zur Beseitigung etwaiger Zweifel und Redenken Einiges voranstellen.
Wie wir aus dem vorliegenden Rande ersehen, hatte beinahe jede Stadt ihr besonderes Getreide-
maas, so Döbeln. Dresden, Freiberg, Grossenhain, Lommatzsch, Meissen, Mügeln, Oschatz,
Pirna, Kadeberg, llosswein, Strehla, Wilsdruf. Dass diese Maasse namentlich in der nähern
Umgegend von Meissen sehr wesentüch von einander vei*schieden gewesen, ist an sich nicht
wahrscheinlich, und da sonst sich gerade in den die I^ndwirthschaft betreffenden Dingen und
unter den mit dieser sich beschäftigenden Menschen Jahrhunderte hindurch eine treue Anhänglich-
keil an das Herkömmliche, ein Conservativismus sich kund gibt, der erst in neuerer Zeit durch
• die eingetretene Speculation eine Wandlung in einzelnen Puncten eritihren, sind wir nicht berech-
tigt eine erhebhche Abweichung der Maasse des IG. Jahrhunderts von den älteren anzunehmen.
Danuils wurde aber das Döbelner und Rossweiner Maas als gleich angesehen, der Scheffel hielt
nach Dresdner Maas 1 Scliffi. 1^ jo Metze, das in Altzelle sogenannte alte Maas (Scheffel) war
13*7 Metze Dresdner Maas, der Freiberger Scheffel um * ig Metze grösser als der Dresdner
{\gl Beyer, Altzelle S. 3W). l>ie Differenz dieser Maasse ist hiemach wenigstens nicht so bedeu-
tend, dass die annaheiiide Itichtigkeit der Getreidepreise, die ja doch nur Durchschnittspreise sind,
bei ihrer Keduction auf das jetzige Dresdner Maas in erhebliche Gefahr käme. AUei-dings erkannte
I j F man schon frühzeitig den Tebelstand abweichender Hohlmaasse, indem bereits 1214 ^S. 79) zur
Beseitigung von Misverständnissen beschlossen wird, in Riesa und in Meissen zwei gleiche gesetz-
hcbo Meissner Maasse aufzustellen ; da aber dieses Maas als das X(»rmalmaas bei dem Hochstifte
angesehen \\urde . IL*T.\ S. 1S4: 1311, S. 24S u. öfter\ ist man berechtigt, wo nicht ein besonderes
Maas in den Irkuiulen angegeben wurde, das Meissner anzunehmen, welches dem alten Dresdner
; > gleich, um ein Geringes also grösser war, als das jetzt geltende Landesmaas. Die einzige erheb-
) \ liehe Ausnahme niaclii das Kadeberger Maas . das um ein volles Drittel grösser war , als das von
1 Dresden, indem 1341 \^S. 3M « ausdrücklicli gesagt wird. (5 Makler 1 Scheffel Kadeberger Gemässes
seien gleich i^ Makler 1 ' - >^'hffl. in Dresden. — Der Malter i maklare, maklrum » hatte 12 modius
j^vgl. S. 1Ö2 ur.d U>7 ö maklaria 4 modii iileich i>4 modus: S. 241 3 maldaria gleich 36 modus
u. s. h/'. mit nudius bezfichuete man also den Scheffel, scheplus später genannt: m»cli jetzt hat der
j ; Malter, ein Fruchtmaas von sehr abwoidiender Grösse in versihit.'dL'nen (it-genden Deut>chlands,
; . im Meissnt-r Lai:de 12 Schirfei. -- Feststehender Grundsatz i>t es im Mittelalter, dass die drei
^xichtigeren Geircidoarten Weizen. Roucon. Hafer sich im (u-klwerthe wie i*, 6. 3 zu einander
• . vorhalten: Krbsen wuuUn in Meissen dem AVeizen. Gerste dagegen dem Iloggen L'leich geredinet,
wie dies hinsichtheh reiuor iu-rste und l^•gi:en^ scht'n im Lapiiulare Saxur.ieuni Karls des Grosseu
vom 2S. i\'t. 7i*T cap. 11 Milium, (ierm. Le^zv:. 1. p. 7ö anüeurdiiet i^t. Verschiedene Umstände,
zunächst die Verbesseiung der Kodencultur haben, hier im Laute mehrerer Jahrhunderte nach
I
I
f und nach eii; anderes Verhältniss herbeitreluhrt.
I
)
/
XXXV
Zu Feststellung der Getreidepreise in Meissen in der zweiten Hälfte des 13. Jahrhunderts
besitzen wir einen directen Anhalt in dem Vertrage, welchen der päbstliche Zehentsammler Probst
Rayner am 27. Aug. 1275 mit dem Bischof und Capitel dahin abschloss, dass für den Malter
Weizen oder Erbsen 3 Vierdunge, Roggen oder Gerste 2 Vierdunge, Hafer 1 Vierdung von dem
Domstift und der beitragspflichtigen Geistlichkeit der Diöcese gezahlt werden sollen (S. 184).
Dass man hier einen möglichst massigen Durchschnittspreis zu erlangen gesucht habe, darf bei
der bekanntlich geringen Willfährigkeit eines grossen Theils der deutschen und namentlich der
Meissnischen Geistlichkeit diesen Zehnten dem päbstlichen Stuhle zu leisten, ebenso vorausgesetzt
werden, wie es anderseits im Interesse des bald nachher mit Excommunication und Drohungen
gegen den Bischof auftretenden Zehentsammlers (vgl. S. 192 u. 208) lag, seinem Committenten
nichts zu vergeben und den Preis des Getreides nicht allzusehr herabdrücken zu lassen. Der
Meissner Scheffel Weizen oder Erbsen ist hiemach zu 21 Ngr., Roggen oder Gerste zu 14Ngr.,
Hafer zu 7 Ngr. angeschlagen. Gehen wir nun weiter und versuchen wir den Preis des Getreides
aus dem gleichzeitigen Verhältniss der Renten zum Capital abzuleiten, so stimmt das Resultat
mit dem angegebenen und den sonst bekannten Zeit- und Geldverhältnissen so wohl überein,
dass für die Richtigkeit der auf indirectem Wege gefundenen Durchschnittspreise ein hoher Grad
von Wahrscheinlichkeit eintritt. Zu Berechnung der Getreidepreise vor dem J. 1275 bietet der
vorliegende Band keinen Anhalt. Da es aber, um ein klares Urtheil namentlich auch über die
Ansätze in dem besprochenen Vertrage zu gewinnen, wünschenswerth ist sie kennen zu lernen,
benutzen wir eine Urkunde vom 30. Dec. 1241, wonach Markgraf Heinrich von Geldverlegenheit
gedrängt 10 Mark 10 Soliden, ö Malter Weizen, 7 Malter Gerste und 7 Malter Hafer Jahreszinsen
in Ganzig bei Oschatz an Altzelle für 205 Mark verkauft. Nehmen wir nun den damals üblichen
durch mehrere Urkunden bestätigten Zinsfuss von 10 pC. (229 Thlr. 18 Ngr.) an, so bleiben
nach Abzug von 117 Thlrn. 18 Ngr. (10 Mk. 10 Sol.) übrig 112 Thlr., und es stellt sich der Preis
des Scheffels W^eizen auf 23 Ngr. 3V8 Pf., Gerste auf 15 Ngr. öVg Pt, Hafer auf 7 Ngr. 7^/9 Pf.
Im J. 1282 werden in Sahlassan 6^/4 Mark und 12^/2 Malter Hafer Jahreszinsen für 107 V4 Mark
verkauft (S. 196); zu 9 pC. würde der Scheffel Hafer mit 8 Ngr. 2iS'75 Pf. angenommen sein.
Im J. 12i)2 werden bei Gelegenheit einer Capitalanlage zu 10 pC. in Piskowitz auch 3 Malter
Weizen für 30 Mark gekauft (S. 240), womach der Scheffel mit 28 Ngr. berechnet ist, Roggen
sich also auf 18 Ngr. 6»/s Pf., Hafer 9 Ngr. 3Vs Pf. stellt. Wenn sodann 1300 die liewolmer
von Nauberg bei Leisnig die in 1 Malter Roggen und 1 Malter Gerste bestehenden Jahreszinsen
einer Hufe ihrer Dorfflur vom B. Albert für 15 Mark kauften (S. 262), damit wöchentlich dreimal
in ihrer Capelle Messe gelesen werde, so hat der Bischof offenbar mit Rücksicht auf ihre kirch-
liche Gesinnung den Dorfbewohnern die Sache erleichtert und nicht den damals üblichen höheren
Zins, sondern nur etwa 8Vs pC. angenommen, wobei als Preis des Scheffels Roggen oder Gerste
sich 17 Ngr. 8'/« Pf. ergibt. Das Kloster Altzelle vericauft von Gläubigem gedrängt nach einer
im Archiv des Hochstifts befindlichen Urkunde 1302 1 Malter Weizen, 15 Schffl. Roggen, 15 Schffl.
Gerste, 18 Schffl. Hafer für 27 Mark. Zu dem damaligen Zinsfuss von 10 pC. ist der Preis
des Scheffels Weizen 23 Ngr. 8*V67 Pf., Roggen und Gerste 15 Ngr. d^U^ Pf., Hafer 9 Ngr. 93«/.„ Pf.
— Im J. 1317 war der Zinsfuss bis 11 pC. und darüber gestiegen. Die nächst vorhergehenden
Jahre waren durch Miswachs und Kriegsläufte Jahre grosser Noth. Das Chronicon Sampetrinum
berichtet: Anno domini M.CCC.XVI. fames valida, quae iam per tres annos invaluerat, tarn magna
facta est, ut multi fame perirent etc. Die Getreidepreise waren jedenfalls sehr hoch hinauf-
gegangen. Durch den Zinsfuss sie zu ermitteln ist unmöglich; aber dass dieser eine so unge-
wöhnUche Höhe erlangt, wie weder vorher noch später es der Fall gewesen, beweist den allgemeinen
Nothstand, und während sonst doch gewiss nur die mittlem Durchschnittspreise des Getreides
in der Berechnung nach dem Zinsfusse sich kundgeben, ist auch im J. 1317 die Theurung an
sich aus unsem Urkunden zu erkennen. B. Withego genehmigt am 13. Aug. 1317, dass der
Pfarrer Heinrich zu Lössnitz dem St. Afrakloster 3 Tal. 17V« Sol. und 3 Scheffel Weizen jähr-
liche Zinsen zu Althöfchen bei Rüsseiua zueigne, für die er 30 Schock Groschen bezahlt hat.
XXXVI
Bei 10 pC. würden die Geldziiisen (43 Thlr. 12 Ngr.) noch nicht gedeckt sein. Erst bei Annahme
eines Zinsfusses von 11 pC. erlangen wir eine Zinssumme von 4G Thlm. 12 Ngr., so dass nach
Abzug des haaren Geldbetrags für den Weizen der etwas gesteigerte Preis von 1 Thlr. für den
Scheffel übrig bleibt. So hat ferner 1317 das Capitel an eines seiner Mitglieder zwei Malter Roggen
und zwei Malter Hafer Zinsen in Lützschnitz für 20 Schock Gr. verkauft (S. 296). Das Capital
nur zu 10 pC. gerechnet ergibt sich für den Scheffel Koggen schon der Preis von 23 Ngr. 3Vs Pf.,
Hafer 11 Ngr. 6^/3 Pf.
In einem Zeiträume von 2 bis 3 Jahren war in Folge der allgemeinen Calamität der
Zinsfuss von 8 bis 9 pC. auf 11 und darüber gestiegen, schon 1320 auf 10 pC. zurückgegangen;
aber erst nach 1330 tritt der alte Procentsatz von 8 bis 9 wieder ein, der dann mit einigen
vorübergehenden Schwankungen hundert Jahre später nur 6 und weniger beträgt. Abgesehen
von ausserordentlichen Fällen, wo Ungunst der Witterung Misswachs und ausgedehnte Fehden
und Kriege Verheerungen hervorriefen, scheinen die Getreidepreise im Mittelalter bei uns eine
gewisse Stetigkeit behauptet zu Imben. Im J. 1354 wird der Geldwerth von 6 Scheffeln Roggen
und 6 Scheffeln Hafer Zinsen in Radebeul bei Dresden zu 5 Tlilrn. 18 Ngr. angenommen (com-
muni aestimatione extendunt se ad medium talentum monetae Fribergensis, S. 411), wornach
der Preis des Scheffels Weizen 28 Ngr., Roggen 18 Ngr. 6«/s Pf., Hafer 9 Ngr. 3V3 Pf. beträgt,
wie dies in den Jahren 1292 und 1298 der Fall war.
Zur weiteren Ausführung der hier angeregten Untersuchung wird die Fortsetzung des
Codex diplomaticus vielfache Gelegenheit bieten und dabei namentUch auch für die Geschichte
der Landwirthschaft manches beachtenswerthe Resultat sich ergeben. Ist doch eine nähere
Kenntniss des früheren Zustandes der ländlichen Bevölkerung und der landwirthschaflhchen Ver-
hältnisse überhaupt ebenso lehrreich als nützlich. Auch die hier voriiegende vcrhältnissmässig
nur geringe Zahl von Urkunden bietet schon einzelne interessante EinbHckc. So hat eine gleiche
Verthcilung der Feldmarken bei Gründung unserer Dörfer nicht stattgefunden, die einzelnen
Güter waren vom ersten Anfange an ungleich. Eingebornen (Slaven) und Eingewanderten, die
ursprünglich in der Regel in getrennten Dorfschaften lebten (noch 1285 wird Sornzig ein slavi-
sches Dorf, Sumzk Slavica villa, genannt), wurden die Grundstücke gegen einen jährlichen
gewöhnlich in Naturahen zu leistenden Erbzins überlassen. Die Verwandlung desselben in eine
Abgabe an baarem Geld gehört erst der späteren Zeit an, wo die Möglichkeit geboten war,
die Bodenerzeugnisse in Geld umzusetzen. Im J. 1160 wurde ein wüstes Stück Landes von
sieben Hufen in der Eilenburger Gegend Ansiedleni überlassen, wobei der VilHcus (Vorsteher,
Erbrichter) eine zinsfrei erhielt, die übrigen sechs aber unter der Bedingung vertheilt wurden,
dass nach Ablauf von 10 Jahren von jeder derselben 2 Soliden Erbzins an die Grundherrschaft
zu entrichten sei. Die Ansiedler wurden aber dadurch erbliche Besitzer der Grundstücke, dass
sie für jeden Mansus Denare (etwa lO^/g Ngr.) gezahlt hatten (S. 55f.). Als B. Gerung 1154
den eingewanderten Flandrern die aus 18 Mausen bestehende Feldmark des Dorfes Kühren über-
liess (S. 53), erliielt einen die Kirche, 2 der Schultheis (Dorfmeister, incolarum magister), die
übrigen 15 kamen gegen einen jährlichen Erbzins von 2 Soliden für den Mansus und die Ver-
pflichtung zu Ableistung des Zehntons zur Vertheilung. Durch Einverleibung von Antheilen
einiger eingegangener Dörfer ist diese Feldmark jetzt erhebhch grösser; nicht selten aber stimmt
j der d(?nnalige Vnifang der Feldmarken einzelner Dörfer noch genau überein mit dem des 13. oder
/ 14. Jahrhunderts, oder es ergil)t sich nur eine Differenz auf Grund der genaueren Vermessung,
wornach die Zahl der Hufen gewölinlich jetzt etwas grösser ist als vormals. Schon in früher Zeit
wurden die Hufen ausgemessen (llüOmansi dimensi, S.55), hatten folglich einen bestimmten Umfang,
den wir nach den bis jetzt bekannt gewordenen Urkunden zwar nicht mit Sicherheit bezeichnen
können, aber für so erheblich ansehen müssen, dass wir für Mansus das Wort Hufe unbedenklich
gebrauchen und darunter einen Flächenraum von 20 und mehr Aeckern (40 .M()r«i:en und darüber)
verstehen. Ol) auch in einzelnen Theilen des Meissner Landes die Grösse der Hufen verschieden
gewesen, wie dies in Thüringen, Franken u. s. w. der Fall war. lässt sich mit Bestimmtheit
XXXVII
nicht nachweisen; die oft erhebliche Differenz in den von einem Mansus zu leistenden Erbzinsen
beruht abgesehen von andern zufälligen Ursachen nicht sowohl in der Verschiedenheit des Um-
fangs derselben, als vielmehr in der Beschaffenheit und Ertragsfähigkeit des Bodens. So hatten in
Grosskagen bei Meissen von 6 Hufen jede 24 Soliden (13 Thlr. 13 Ngr. 2 Pf), von 4 Hufen jede
nur 22V« Sol. (12 Thlr. 18 Ngr.) jährlich Erbzius zu entrichten (de decem mansis, prout agri
fertiles sunt et infertiles, census solvitur inaequalis, p. 198), in Schmorren bei Jahna eine Hufe
30 Sol. (16 Thlr. 24 Ngr.), eine andere nur 1 Talent (11 TWr. Ü Ngr.) S. 315 u. s. w.
Die Erbzinsen in Getreide wurden in der Regel zu gleichen Theilen in Roggen und Hafer,
von Ortschaften mit damals sumpfigem und desshalb kälterem oder mit sandigem Ackerboden
vorhaltend in Hafer, in der Gegend von Strehla und Beigem nur in Hafer geleistet, als den
beiden Getreidearten, die bei der Colonisation des Landes hier erbaut wurden. Als eine Abgabe
für das erbliche Recht ge>\'isse Grundstücke zu bewirthschaften, empfing diese Zinsen der Grund-
herr oder derjenige, welchem dieser die Berechtigung sie zu erheben durch Schenkung oder Kauf
und Beleihung übertragen liatte. Man nannte sie den wahren, eigentlichen Zins (verus census,
S. 253) im Gegensatz zu femerweiten Abgaben (decimae, pensiones u. s. w.). Auf Grund des
allgemeinen Kirchengesetzes und in Gemässheit kaiserlicher Verleihung bei Gründung des Hoch-
stifts (967, S. 4 u. ö.) hatte nämlich die Kirche das Recht den Zehnten von allen Erträgnissen der
Ijandwirthschaft zu verlangen (vgl. S. 207, 285). Im Meissner Lande scheint indess der Zehnten
nicht in der Ausdehnung geleistet worden zu sein, wie diess anderwärts geschehen. Mit wenigen
Ausnahmen (z. B. in Goselitz vom Heu, S. 285 u. s. w.) beschränkte sich derselbe auf die im
freien Felde erbauten Fruchtarten, und wurde bald als reiner Zehnten in Garben auf dem Felde,
bald in einer festgestellten Zahl von Schocken und Mandeln oder von Scheffeln ausgedroschenen
Getreides, ja sogar in einigen Fällen auch nur in einer bestimmten Geldsumme gewährt. Von
dem Mangel an Willfahrigkeit diesen Zehnten zu leisten ist bis gegen die Mitte des 13. Jahr-
hunderts in unsem Urkunden öfter die Rede, und einzelne dabei eingetretene Umstände sind
nicht ohne Interesse. Allein ungleich wichtiger ist die Kunde, die wir durch den sogenannten
Sackzehnten (Dezem) von den allmähligen Fortschritten der landwirthschaftlichen Cultur in der
Einführung neuer Fruchtarten erhalten, wobei in einigen Fällen vielleicht sogar die Bereciitiguiig
nalie liegt, aus dem VerhäJtniss der Quantität der Scheffel gewisser Fruchtarten auf die Aus-
dehnung des Anbaues derselben in bestimmten Zeiten Rückschlüsse zu machen.
Die ersten und ältesten im Lande erbauten Getreidearten sind Roggen und Hafer. Hierzu
kommen Gerste in der Richtung von Leisnig, Oschatz, Meissen, daim Weizen zunächst von Oschatz
bis Meissen, 1245 auch bei Bischofswerda und Goda (S. 120), ferner Erbsen, die allerdings schon
1275 erwähnt werden, aber wahrscheinlich nur in geringer Menge angebaut wurden, eudhch
Lein, Mohn, Hopfen; Hirse, Hanf, Senf, Rüben, die schon in der zweiten Hälfte des 12. Jahr-
hunderts in der Gegend von Pegau gebaut wurden, finden wir in Meissnischen Urkunden nicht
erwähnt. — Zur Andeutung des Verhältnisses im Anbau der verschiedenen in der Meissner Ge-
gend erbauten Fruchtarten können unter andern folgende Beispiele dienen: Erbzins auf dem rechten
Eibufer 1270 in Jessen bei Grobem (S. 173) 22 Scheffel Hafer und 2 Scheffel Roggen, in Gröbern
selbst nur 20 Schffl. Hafer, keinen Roggen (S. 332), 1270 in Hilbersdorf bei Schirmenitz (S. lüD)
von jeder Hufe 1 Malder Hafer; dann 1292 in Salilassan bei Strehhi als Erbzins 13V8 Malder Hafer,
als Zehnten aber 2 Malder Roggen und 2 Malder Hafer. Bei den günstigeren Bodenverhältnissen
in der Meissen -liOmmatzscher Gegend 1291 in Poititz bei Neckanitz (S. 237) 12 Schock Getreide
als Zehnten, nämlich 3 Schock Weizen, 3 Roggen und 6 Hafer; 129G in Pröda bei Meissen (S. 24«)
Zehnten von einem Allod 10 Malder Getreide, 1 Weizen, 2 Roggen, 2 Gerste, 5 Hafer; 1299 iii
Zöthain bei Lommatzsch (S. 261) 6 Malder Roggen, 6 Malder Gei-ste, 1 Malder Hafer, 1 Schfll.
Mohn (im J. 1308, wo dieser Zinsen abermals gedacht wird, ist der Mohn weggefallen, S. 274);
1299 in Clantzschwitz bei Jahna (S. 261) 20 Schffl. Weizen, 20 Schffl. Gerste, 4 Schffl. Hopfen;
1311 in Planitz bei Ziegenhain (S. 278) 2 Malder Roggen, 6 Schffl. Gerste, 18 Schffl. Hafer,
1 Scliffl. Erbsen. Der Flachsbau war im Lande durch die Flandrer wenn nicht eingeführt, sicher
COD. DIPL. lAX. II. 1. C
xxxvin
doch vervollkommnet worden, und sie selbst von der Zehntabgabe in liein oder Flachs befreit
(S. 53). Im Anfange des 14. Jahrhunderts wird der Flachsbau namentlich in der Gegend von
Jahna betrieben , denn B. Withego verkauft 1338 (S. 348) Zinsen in lAiin oder Flachs von dort
an die Domkirche, imd 1313 gehören zu dem Leibgedinge der Witwe Sifrids von Taubenheim
Margaretha 6 Kloben Hachs (pondcra lini, quae klobin vulgari vocabulo nuncupantur, S. 283)
in Binncwitz bei Jahna. Hopfen wurde gleichfalls bei Jahna erbaut (S. 261, 348), dann im
Trübischthale nahe bei Meissen „vnder der aldenburc" (1293, S. 242), wo noch jetzt diess der
Fall ist, und anderwärts. Gerste wurde vorzugsweise zum Bierbrauen verwendet und desshalb
deren Anbau, wo die Bodenbeschaflfenheit es gestattete, gepflegt. Aus einer Grossenhainer Ur-
kunde vom J. 1317, wo die jälirlichen Abgaben der dasigen Katharinenmühle auf quatuor mal-
daria frumenti triplicis, siligiiiis, tritici et brasei festgesetzt werden, sieht man, dass Malz aus
Gerste, nicht wie anderwärts aus Weizen oder Hafer bereitet, oder dass auf Grund dieser Ver-
wendung der Gerste geradezu Malz statt Gerste gesagt wurde. Bier wurde viel gebraut und
nicht selten nur für den Hausgebrauch (selbst in der Curie eines Domherrn befinden sich Gefasse
zum Bierbrauen, S. 259); von den Grundherren concessionirte Wirtlishäuser (Schenkstätten,
tabemae) bestanden auf vielen Dörfeni, so in Briessnitz bei Dresden (S. 213), in Serkowitz (S. 344)
u. s. w., die Schenkstätte in Grobem wurde liinsichtlich der zu leistenden Abgaben 1329 einer
halben Hufe lindes gleich gerechnet (S. 332); aber das Bier stand auswärts, wenigstens in der
zweiten Hälfte des 13. Jahrhunderts, nicht in gutem Kufe; Nie. von Bibera sagt in seinem Gedichte
(vgl. S. XXII), wo er die Präbeuden seines Gönners Gebehard aufzählt: Tertius huic Misna
locus est, ubi uon bona tysna ut puto braxatur, bona sed praebenda notatur (v. 2080 f.), und
der Minnesinger Steimar (Minnes. von v. d. Hagen IL S. 159) versichert seiner Gehebten, bei ihr
in Wien würde er mehr Freude haben als in Meissen, wenn er dort Bier trinken müsse.
Verhältnissmässig sehr unbedeutend war die Zucht des Honiviehes, denn es fehlten die
Futterkräuter und die Wiesen waren unergiebig; auch die Schweinezucht war im Meissner I^nde
unerheblich, da grössere Eichen Waldungen nicht vorhanden waren, die jenseits der Mulde schon
in der Gegend von Leipzig und Tegau, \rie man aus Urkunden erfährt, die Ernährung von Schweinen
leichter möglich machte. Ausgedehnter wurde die Schafzucht betrieben, um Wolle für Kleidungs-
stücke zu gewinnen und dann des Fleisches und der Milch wegen. Von Butter liabcn \\ir bis zur
Mitte des 14. Jahrhunderts urkundlich keine Nachricht, höchst wahrscheinUch ist solche nur
wenig bereitet worden. Zu den Käsen, deren zuweilen gedacht ist, wurde vorzugsweise Schaf-
milch benutzt und Käse von grösserem Umfange bereitet, als in neuerer Zeit Sitte geworden
und schon im Mittelalter in Niedei-sachsen und Westfalen gebräuchlich gewesen, wo man sie
häufig nach Scheffeln und Maklern berechnete. So sind z. B. in der Nähe von Dresden in den
Dörfern am rechten Eibufer l'ebigau, Tieschen, Serkowitz von jeder Hufe 1 lulse, auf dem linken
in Kemnitz bei Briessnitz 3 Käse abzugeben (S. 317 f., 340 u. ö.); da aber nach einer das Kloster
Buch betreffenden l'rkunde vom J. 129Ö 1 Zinskäse den Werth 1 Denars haben soll — wonach
also damals 14 Käse und 1 Scheffel Roggen einen gleichen Preis repräsentirtcn, sind im 13. und
14. Jahrhunderte offenbar auch in Meissen Käse nach der bekannten Vorschrift bereitet worden,
dass bei einer bestimmten Stärke, wenn man den Daumen in die Mitte setzt, man ringsum kaum
den Rand mit der Spitze des kleinen Fingers berühren darf. Sehr erhebUch war die Hühner-
zucht, und es scheint im Allgemeinen Regel gewesen zu sein, dass von jeder Hufe Vj Schock Eier
zu (Astern und 2 bis 4 Hühner an einem bestimmten Tennine (Fastnacht, Johannis, Michaelis,
Weihnachten) jähriich gezinst wurden. Eine Ausnahme machen die ebengenannten Dörfer bei;
Dresden, denn Uebigau und Pieschen geben von 10 Hufen zwar nur 5 Schock Eier, aber P/jf Schock
Hühner, Kemnitz bei G Hufen 3 Schock Eier und 77 Hühner (S. 317 f.), während Radebeul bei
8 Hufen 4 Schok Eier und 32 Hühner zinst (S. 411). Gänse, die in der Gegend von Tegau und
Zeitz schon im 12. Jahrhunderte genannt werden, kommen im Meissner Lande bis zur Mitte
des 14. Jahrhunderts nicht vor. — Dass die Dreifelderwirthschaft durchgängig festgehalten
worden, ist bei dem entschiedenen Maugel an Düngungsmitteln kaum zu bezweifeln. In den
XXÖX
Fluren des rechten Eibufers war möglicherweise selbst eine mehijährige Brache nothwendig.
Doch darüber lässt sich aus unsem Urkunden nur indirect etwas bei Berücksichtigung der auf
einzelnen Puncten äusserst geringen und dann anderwärts erheblich grösseren Zahl von Scheffeln
Getreides entnehmen, welche von jeder Hufe als Erbzins oder als Sackzehnten zu entrichten waren;
denn dass am rechten Eibufer zuweilen nur 2 SchfS. Hafer von der Hufe zu leisten sind, während
auf dem linken der jährliche Hufenzins bis auf 4 Schffl. Roggen und 4 Schffl. Hafers steigt, kann
doch nur darauf sich gründen, dass abgesehen von der günstigeren Bodenbeschaffenheit, die hier
schon durch den Roggenbau sich kund gibt, auch die MögUchkeit geboten war in kürzeren Zeit-
räumen einen grösseren Ertrag zu erzielen. — Besonders bemerkenswerth erscheint uns aber
noch der Umstand, dass wir aus unsem Urkunden selbst das Gebinde im 13. und 14. Jahrhunderte
und die Ergiebigkeit der Schocke an Kömern annähernd kennen lernen. Bei gesetztem Garben-
zehnten ist die Stärke dieser Garben natürlich sehr wesentlich, und es kommt dabei namentlich
darauf an, ob bei Roggen die Strohseile aus gedroschenem Stroh oder wie in manchen Gegenden
gewöhnlich aus Halmen auf dem Felde selbst geknüpft sind; letztere sind um die Aehren nicht
zu verletzen, erhebhch kürzer. In der Leisnig-Colditzer Gegend waren Strohseile aus gedro-
schenem Stroh gebräuchlich, denn B. Albert bestimmt um 1260, dass dort starke Garben geliefert
werden sollen (qui manipuli Ugandi sunt in maiori quantitate, sicut se habet illius confinii con-
suetudo). Anders in der Umgegend von Oschatz. In einem im J. 1337 ergangenen Urtel (S. 346),
wodurch ein Streit dreier Vicare der Domkirche mit Johann und Dietrich von Schönberg, deren
Gut in Zschochan aus 6 Allodial- und 6 Rusticalhufen bestand, wegen des zu leistenden gesetzten
Garbenzehntens entschieden werden sollte, wurde dahin erkannt, dass die von Schönberg von
ihren 12 Hufen 6 Schock Roggen und 6 Schodk Hafer kleineren Gebmdes oder je 3 Schock
beider Getreidearten nach grösserem Gebind jährlich an Zehnten zu leisten hätten. Offenbar
waren also beide Arten von Strohseilen in Gebrauch. Bei dem Mangel an Düngung werden die
Halme des Winterroggens eine erhebliche Höhe nicht erlangt haben. Diess bestätigt auch der
Sachsenspiegel, wo es heisst, das Seil solle bei Komzehnden in Garben eine Elle lang sein,
vom Daumen bis zum Ellenbogen gemessen (swö man komzehnden gibt, dar sal daz seil, da
die garbe mite gebunden ist, wesen einer dümelne lang zwischen den zweien knoten am winter-
korae, II. Art. 48. §. 9). So erklärt es sich nun, dass als die von Schönberg bei dem angeführten
Urtel sich nicht beruhigten, in einem 1338 abgeschlossenen Vertrage (S. 349) für die genannten
6 Schock Roggen und 6 Schock Hafer kleineren Gebindes 3 Scheffel reinen guten Roggens (sili-
ginis electae), die in Pulsitz bei Jahna angewiesen wurden, für eine ausreichende Entschädigung
angesehen werden konnten. So kann femer, als im J. 1288 56 Schock Roggen und 56 Schock
Hafer in vier Dörfern der Parochie Lenz bei Grossenhain für 30 Mark (336 Thlr.) verkauft
wurden, die bei dem damaUgen Zinsfuss von 8 pC. eines Jahreszins von 26 Thlr. 26 Ngr. 2 Pf.
ergeben, mit Rücksicht auf die gleichzeitigen Getreidepreise das Schock Roggen höcltötens zu
*/« Scheffel, das Schock Hafer zu etwa */3 Scheffel angenommen werden.
Der Wei nbau ist in Meissen erheblich später erst in grösserer Ausdehnung betrieben
worden, als man gewöhnlich annimmt. Eines Weinbergs in der Nähe von Meissen geschieht 1161
Erwähnung (die Urkunde gehört zur Geschichte der Stadt), aber noch in der ersten Hälfte des
13. Jahrhunderts ist selten vom Weinbau die Rede, und erst nach der Mitte desselben scheint
dei-selbe mehr in Aufschwung gekommen zu sein. Im J. 1266 ist ein Theil der Weinberge in
Oberwartha erst angelegt (S. 160) und 1296 wird der dortige Weinberg, die Ly benecke genannt
drei Vicaren der Domkirche gemeinschaftlich überwiesen, da wegen der Unsicherheit des Ertrags
ein Vicar davon nicht leben, einer auch allein die Kosten nicht tragen könne (S. 249). B. Withego
befiehlt Ende 1284 dem Pfarrer zu Dresden seine Paroclüanen, welche Weinberge besitzen, an
allen Sonn- und Festtagen der nächsten zwei Monate unter Androhung ernster Maasregeln öffent-
Uch zu ermahnen, bis Ende Febr. den dem Bischof schuldigen Weinzehnten zu leisten, beziehend-
lich nachzuliefem, wie selbst der erlauchte Fürst, Markgraf Hemrich von seinen freien Gutem
den Zehnten zu gewähren versprochen habe (S. 207). Für den bessern Wein galt längere Zeit
e*
der in der Uintrc^end Ton KotzM-b«ubroda €9i»aBtie. aber «r w TnUhaissmiäär
bei eiijeiji jaJjrlichejj 7Am vod 1 Fud^r nmen uid guten Wrins ^pliastinnii Tiid poriow « i
in IJudeuau <Niederlo».sijjtz) «iirdc 22^^ besninnnt. d&s^ im FaSe €3B«t llia&enit'e stttt
'laleute (07 'lUr. N:.t.» bezahlt verd«i solltsD iSdK»tt^ta o|fli%. p. Ij.Ö*. vorDadi ätefi
Fuder zu 12 tliuienj aD(:exiOiuii)eii 1 Eimer Wds im Freiste ^ieidi i«:t Ü? Sd>eSt3xi £ici£>;£»il
Markifraf Heinrich VJll bestimmt, bei dem Jahresg^diirfitMWf sauer GtaBiaUm Agnes scAe
(Jonvent in Altzelle Würzburtrer fnier auderer gkäch guter Wdn (Tinom Höiäpoknae xd
pollensj gereicht werden, bewei^t endlich, nie mau aoch damals Ikä bcscAderä ifSiBAm T«flF-
anlahsungen es voru'ezogeu. fremden &tatt Laztdwdn za tri&keoL
Die Inhaber un.serer I)auenurüt«r beKirLh&c3iafU5UsD diesdbeD urs^^rändidi in der Seod
nicht als Kigenthümer, sondern ak Colones nach ZiosnsdrL I>er GnmdlyeiT vtss er dtm TA--
zins verkaufte oder verschenkte, bezeichnete in älterer Zeit dMseD Act ancb in deu iüer t«
Urkunden nicht alr^ einen Verkauf oder eiue Scfaenkuxi^ de» £iiüämie&. KiDdeni der Hiden.
u. ». w., auf welchen der Erbzins ruhete. I>esi»enai^:eacfatBt «ar die Strilujig des Baoem^aaiAeB
iuj Allgemeinen und der unter geistlicher Hoheit st^hendeai insbe&ozidisre luideadi gtusDcer in
Meissnerlaude. als in fielen andern Gegeud^ai. Aus der Entscifteidiiiii: At^ K<«nig& Ccnoabi DL
V. J. 1144 (S. 51). womach die bLschuäicfaen Unt^erthaiMsa im Gaa Niäas ^oberiolb Meissen, Urtsimt'
Pinia) befreit sein sollen von den Dienstes bei dem ßan der TnaTtprüfficbep Luroes mid von
öffentlichen Wachdienst i. Sicherheitsdienst k ersehen ^dr. dass die des llarkirraieii hitaza TerpAkiaa
waren. Die bischötiichen Dörfer im Oaa Muts« (Badebtn:^ Badisan o. s. t.^ mnss«en drei
bare Putunje ihtujjas) ixj der huni zu Dadissis berstdien and sadi Idzidesbrandi «^ffestlkbe
dienste thun. die im Gau Zagost (Niederlausitz) sisd nur zu letzteren Tentflichtet. Aber die
(iüter erbten vom Vater auf .v^hn und Enkel und volks Elzenthum au dem Boden k^mste iremg-
stens bei Giündung neuer Dörfer im 12. Jahiiiunderte imschver erian^rt verdes «S. XXXYIi.
Des^enunJ/eachtet gab es nwh im folgenden hie usd da ZiiiJeute. dertai Yorfahrem es TersSamÄ
liatten, volles Eigenthum an den von ihnen l^ewirihschaft^t^ju Grund-Tütkeu sich zu erwertiaiL
Daliin gehören die J^auem Jacob von C<*rtzevitz. Slartiu von MisM^wjtz und einige andere, tub
welchen der Erstere durch eisen vom Domca]»ite] de]egirt-f:?n lüchter um 120^ vorgeladen, um
seine vorgebhche Freiheit zu enieis«,^n. zugleich ermahnt wiid. vor dem ge=setzten Tenniii dsen
Vergleich zu tn^ffen <^. 1.01 t). I>ei dem erhebhch gestiegenes Wen he der Grusdstücke irarea
aber jetzt die Kosten bwieutender uimI grössere VerjJÜichiujigen zu üU-mehmeiL Die Bauern zu
Xi/; Mischwitz bei Zehren, ga'^ti g esannt, weil sie Eigen nicht liaiten «vgl Sachsen-^p. HL Art 45. S. 6>
erwarben im J. }J*'ß*< ihre Güter zu Erijrwhr durch Zahlung vojj 4^> Mark i^^ Thlrj usd mit
der Ven>tiichtung jäljrhch von je'ler Hufe ein hal^^es 'I alent Erbziss (b Thlr. 24 Xlt. j zu zahlrn.
einige Tage Frohndieaste und «iie gewöhnhche Abgabe von ' ^ Schock Eieni und 4 Hühseni za
leisten, sowie dreimal im Jaljre di.-nj jezeitigen Gerichtsherm bei y.'iner Anwesenheit im Doiie
die übliche Aush'»>ung zu gewähren (S. D>> f.). Hier tritt zugleich die erste bis jetzt uns bt^iaimt
gewordene Nachricht von Frohndienst im Ackerliau eis. Die Bauern zu Mischwitz K.Ues drdmal
im Jahre wahrscheinlich auf den Aeckem de^ dortigen deuj Domcajiitel zuf^tehenden Allods pflüßoi,
iu der Enite zwei Tage Getreide mit der Sichel schneiden (luiiljen^. einen 'Jag Garben binden.
Aehnhch 127G in Kiebitz und Jessnitz, wo die Bauern veri>fljchTet waren dreimal jähriidb mit
10 Pflügen zu ackeni und mit 27 Sicheln zweimal in der PInjte zu arbeiten iS. l'SOj. An eisigai
Orten fand frühzeitig eine Verwandlung dieses Ackerdienstes in eine jälirliche Geldleistung statt;
es werden dafür (pro aratura) gewr»hnhch zwei Sohden von der Hufe entrichtet. Eeibeigens^aft
hat im Lande nie bestanden, und finden sich auch in älterer Zeit von IMruckun^en der Bauen
durch unrechte Gewalt einige Beispiele (S. 71. ><1). so hat die Energie der Markgrafen und der
Bischöfe diesen nachdrücklich gesteuert. Die zu leistenden PIrbzinsen waren allerdings, da auch
der kirchliche Zehnten noch hinzukam, hie mid da etwas hoch (-o halte Oknlla bei damals
Ki' i Hufen — die Flur ist jetzt durch die eines eingegangenen Dorfe?: uuj rl vergrössert —
75 Thlr. 1>5 Xgr. baar, 10 Schffl. Roggen, hj Schffl. Hafer, 14 Hühner, 4», Sch'Mrk Eier [S. 238].
XLI
Kemnitz bei 6 Hufen 69 Thlr. 26 Ngr. 4 Pf., 77 Hühner, 3 Schock Eier, 18 Käse [S. 317] jährlich
zu leisten), aber man stand auch im wohlverstandenen eigenen Interesse nicht an , diese Erbzinsen
unter Umständen herabzusetzen , wie dies z. B. bei einem Allod in R ossthal bei Dresden geschah,
wo sie von 16 Thlm. 24 Ngr. auf 11 Thlr. 6 Ngr. (S. 307) gemindert wurden. Erst mit der Aus-
biWung der Gutsherrlichkdtj^Jüe Im Jahrhundert und später_fö^t, und unter dem Drucke
derselben waren jene bäuerlichen Lasten und Dienste entstanden, welche die neuere Zeit beseitigt
hat. — Theilungen von Bauerngütern haben öfter stattgefunden, aber durch den gesunden Sinn
der Bauern selbst und durch den Lehensverband waren hier heilsame Schranken gesetzt. Nach
der Mitte des 13. Jahrhunderts besass der Bauer Rodewan in Stetzsch bei Briessnitz 2 Hufen,
im J. 1296 war im Besitz der emen dessen Wittwe Myleka und ihr Sohn Hugo, der andern ein
zweiter Sohn Namens Borysch (S. 248). Es ist femer als eine Vergünstigung anzusehen, wenn
Markgraf Heinrich 1285 semem Protonotar Gebehard erhiubt (S. 208) Güter in Basslitz bei
Grossenhain, die früher der Bauer Hanatsch nach Aeltestenrecht (iure seniorum, quod eldestengwet
vulgariter appellatur) in Lehn gehabt, zu theilen und in Erbe zu verleihen (quod in vulgari vor-
erben dicitur). Der Bauer Hanisch hatte also ein Gut besessen, dessen Inhaber noch im 13. Jahr-
hunderte den Vorsitz im Dorfgericht führte, wo Gegenstände der freiwilligen Gerichtsbarkeit
und geringe Civil- und Polizeisachen zur Verhandlung gebracht wurden, und dann stimmberech-
tigtes Mitglied des Landgerichts war. Praktischer Verstand und Kenntniss der näheren Ver-
hältnisse sowohl wie der localen Bedürfiiisse waren bei der Ein&chheit der damahgen Zustände
für eine solche Stellung ausreichend. Bemerkenswerth ist aber hier das fr üh e Au ftre ten von
Familiennamen im B auernstande. Denn können auch die eben angeführten Namen Borysch (Bo-
rizlaw) und Hanatsch (Johannes) als Tau&amen angesehen werden, so haben doch beide sich bald
nachher als Familiennamen eingebürgert und einige andere sprechen bestimmt das Vorhandensein
solcher Namen im Bauernstände aus. So Peter Coufiman in Boritz 1262, Baz in Cossebaude 1263,
Peter Nowak daselbst 1269 und 1296, Heinrich und Peter Kezzilbir (Kesselbier), Saxo (Sachse),
Jak. Sebenitz und Ceske (Zetzsche) in KöUn 1291, Eberwin und Ruleko (Rülke) in Kaufbach
1296, femer Werner Grosse und Jak. Rehk in Schmorren 1322, Jak. Granichs und Nik. I^auterbach
in Pulsitz 1338 u. s. w. Besonders häufig erscheinen schon verschiedene aus Taufnamen ver-
dorbene Formen, wie Frisco (Fritsche 1292, 1338 u. ö.) aus Friedrich, Heince 1313) und Henczco
(Häntzsche, Heutschel u. s. w. 1335) aus Heinrich, Jensco (Jeutsch, Gentsch 1322, 1349 u. ö.)
aus Johann, Tizscho (Dietsch), Thileman, Thiliko, Diczman aus Theodericus u. a. m.
Dicjirsprüngüche Verfassung der Mark war eine militairische, organisirt zum Schutze
gegen Einfälle von Aussen und Aufstände im Innern. Slavischen Herren, die sich unterworfen,
waren ihre Besitzungen belassen, Deutschen aus dem Heerbann des Kaisers Güter und Grund-
stücke verliehen worden mit der Verpflichtung, zunächst innerhalb des engem Burgwartbezirks
Wacht zu halten und dann die Mark unter der Führung des Markgrafen gegen äussere Feinde
zu schützen. Diese ländhchen Krieger ( milites agr arii^^jprovinciales) bildeten die Grundlage des
aus zahlreichen Mitgliedern bestehenden Standes der Ministerialen, unfreier Geschlechter, welche
aus dem Verhältnisse der Dienstpflicht nicht willkührlich treten konnten, aber Vortheile mancherlei
Art, wahrscheinUch auch Befreiung von Grundzinsen genossen, da sie ihre Güter vom Fürsten
um ihrer Dienste willen empfangen hatten — Vortheile, welche im Laufe der Zeit auch Frei-
gebome veranlassten, mit Aufgabe ihrer Geburtsrechte in die Dienstmannschaft einzutreten.
Nur einige wenige längst erloschene Geschlechter scheinen in Meissen eine gewisse Unabhängigkeit
behauptet zu haben. Neben diesen Dienstmannen nahmen die Bürger in den Städten eine bevor-
zugte Stellung ein, sie waren Freisassen mit der Befugniss, die Angelegenheiten ihres Gemeinwesens
zu ordnen und zu verwalten. Erst gegen das Ende des 13. Jahrhunderts begann jener bedeutungs-
volle und folgenreiche Scheidungsprocess des Bürger- und des Adelstandes. Einen Standes-
oder Rangesunterschied beider kannte das frühere Mittelaher bei uns nicht, und wenn S. 60 den
Bewohnern von Liöbnitz untersagt wird, eine Hufe oder einen Acker an eines Mile^ zu verkaufen,
so geschah diess nur um zu verhüten, dass ein solcher nicht seiner Dienstpflicht sich entziehe.
XUI
Im rrr.Zr.L v/LLten RiT-erbürri-'e uiiil DiensTinannen in den Städten und nahmen an ihren
Ai-^ele-ZviitiTvii TLvil. ^;ihrend Kiirjer irr»"«<?ere Gütercomplexe auf dem I^^ande besas<en und
^v.v- r;_-ir.n 'e R:::crirhcii erwar'i^u. Im J. 1:?74 verlieh Markgraf Heinrich, nachdem Bur^CTaf
Meüihcr üe Frei^or^-cr Bilrjer Htiiirich und Tihnann Theler mit dem von .Seydelmann ; Sifrid)
T..C ^^:Li^:^:I.:-e^-: rrkAnreu h^rit: «.)w;i .nborau bei Meissen) beliehen, iliesen die sesammte
tierlc'::>: jLrk-ei: iS.r r»"n und FiUr omiiem iKitestatcm iudiciariam in ipsa villa et in cam]*o ad
eiz-ie^- ^S1l\zl j'^r*iLvL:cni ii«>L s->lum in actiuiiibus civilibus, sed et in criminahbus etc. Märcker
a. s- <» >- 414 I. — der er sie M? jtrtzt bekannte Fall in Meiosen, wo Privatpersonen die volle
rirrin:v'L:jl^erioht<larkL-it zUi:o>tandeu wurde. So war es daher auch irewiss nur eine Bestäti-
gu^i: des aittü. erst mit der Entwickelunfi: des Adelstandes in Frasre gestellten Herkommens,
wenn K. Ludiiig IV. am 24. Juni 13 A« anordnere. dass in den I-aiulen seines Schwiegersohnes,
des Mark:n^en Frieilrich. die er je:zt besitze und künniiz In^sitzen werde, Bürgern und Städte-
t:*ew«..hneni mniversis civibu^ ae uppidauis unbenommen sein solle, Ititterlehen mit allen Rechten
der Vasallen zu er\*erben und zu besitzen, und K. Carl IV. diese Anordnung am ö. Febr. 13ä«J
erLeucrte. In Meissen. wo nelK-n dem Markgrafen auch der Bischof imd der Bur-:graf Dienst-
tim: r.en hatten, trat nun wnhl auch der Fall ein, dass derselbe Manu von mehreren Herren
abhiiiigig dem Einen gegenüber günstiger g«:ell: war als dem andern. Dahin rechnen wir, wenn
liN» das Capitel den Manin vnn Canyn, d^-ssen Bmder Hermann und drei Srihue ihres Bruders
Joriann gcT.artrt von Pitsvicz. die Hr»rige des Mifrs sind servi qui vulgariter gasti nuncui>antur ÜL-*
tcciejiie c:c. S. 2«.«y . für ihre Personen und directen Nachkommen, nicht aber ihre Seiten-
verKiL-i:en ge.ren Zahlung vol 1«.» Maik frei gibt. Es geschieht dies auf besondere Fürbitte des
B;irg-.T-.iiVL Mvirier ULd aL-ierer ihrer Verwandren aliorum ipsorum amicorum-: die von Jahna
N:c*icr;äiiJ. und «üe t.-l r>:zsch^:z c«ei SchlciaiLz erscheinen aber bald nachher als Vasallen
der B'vir-:-:rjic:i. I'j^s las I»ie:is:iLaLr.rrj-tvh: in der zweiten Hälfte des 13. Jahrhunderts im
Mri-^L-: LiLde i'xh v.lle Grl'imj -rrLi*::. ": T:W:ei?».u fenier ilie Freilassung der Kinder der
iLJjs»rii::lrL Miiis'crlaliz Mt:v1*!i:1:t t i I^i:..ir^*. ilie mit dem Grafen Siegfrieil von Anhalt
vrr:— -.LI: -j-r. iurLi H-riirich «i-L iLzL.iiL'-tz -4. Au.:. 12».«',») und Heinriclis eigene Vermählung
nJ: Elisi/'r'l: v,.- MäI*:*^. dcrtL Kii.«iTr i\ :z-ii ^crvilis seu ministerialis conditiouis respectu
durch K.'l:.: Ruivlf im 4. Jan. IJ'^ ti:1- *>- "^iriva. Sm winl die Geschichte des Adels, wenn
sie UL'>:iÄL-;vri und v-irurtheüsirti. ici F.rl-irir-vri strenger historischer Wisseuscliatt gemäss
e:Liu;il gT^irl-rbcn wird Tirtr-iLL, •T-.s-:h:'±:e Hvir.rlchs des Erl. S. 2M tf. hat in anerkemiens-
wt-rthrr Weise «jruLdzüge hierzu g-rlirr'-r . erhch-üch später erst beginnen, als wuhl Viele n«x"h
vcriLti'^eL. ^Wr M der ricL>^-;ri;;en lirr^iiutung. ilie sie zweifellos luit, an innerem Werthe und
wjjirt::- I:.:tre>sc ''\o-»^niliih ..vwiuneL M.ircker, a. a. «>. S. 207 fj
l»i^ Mc:--:.'.r Liihd ist die Wi^je zahlreicher angi-^elu-ner Adelsgeschlechter gewesen, die
Uljs: aUs dcmLai-i..- ii^nie^'üch nach« »>"tL hin Schlesien. Preussen. « »stseei-rovin/en u.s.wj gezogen
s;L-i. uiid ^1v^-T eiLL<.iiii:sche*^. die ihren Trspruiig zum Theil ins ferne Ausland setzen zu müssen
Citiiicn. I»it* H'-iV iii;ri GruLds-ücke. wekhe I>ieL>:mau!icn mit der an;:cgebenen Vfri»tlichtimg über-
L\>M:n »uric:.. ?cLf::.c:i zuüi Thirilnur aus wenigen Hufen b*.-standen iiaben; erst dun-h spätere Ver-
itrüLu::-:.:! md Käufe erla:.^'tfn div mei>:o!i unserer Kirtergürer einen grösseren l'mfang an AreaL
In Zsch'<hau U: lAn-maTzsch werden s.h..n 1337 t; AlK-dial- und »> Hu>tical-Huten al> Pertinenz-
srüikv dos d.. r::^d; Kit:er-:u:e< ai:::etiilir: S. ;>i*"- .. Viele Orte, nach wcKlieu Ministeriak-ngeschlechter
im vi.rütvtudi:: IVvLdc ger.annt \^erde:i. <:Ld läng>t reine Bauenid«'rfer ireworden. wie IMera bei
Zivdel. Gv iiiüirr:: l'vi bih:..\. «fir.pitz bei I>resdeu. vin»><'-Ka::en bei Meissen. ■ Ober- u. NiederV
Lüizsthera U-i K:i.'j«itz. j »l-er- u. Nieder -Muschiiiz bei Meis>en. Pappritz bei Kadeberg. Plauen bei
Dresden, Wuhnitz bei Staucha, Wun;\vi:z bei Kessclsd««ri u. v. ar.d.: in Lupi^e bei Dalden. wo einst
trin irvic> GeschUvh: s.i<s, is: <cir .lahrhui..Krten die Stelle, an welcher dessen Hofstand, mit Ikuiern-
ri.iUM.rn besetzt. Zahln-ichc «ieschievhter. von deiuii lili^^lor «»fter hier vorkommen, sind langst erK>-
s^n%.:i. ai.den;- Mühen ncih. v. rausgcsei/t. dass» lüihr ein Namenwei'hsel, wie nicht selten geschehen,
s:a::^t;u:;deü hat. Hier ist nun ganz bes-ndere iK-achtung den alteren Siegeln zuzuwenden, die
XLHI
für die Specialgeschichte seit ihrem Eintreten bald nach dem Anfange des 13. Jahrhunderts eine
nicht geringe Bedeutung haben. Während die Beinamen Einzelner wechselten und mehrere
Menschenalter hindurch nach dem Besitz, Wohnort, Beruf, nach persönlichen Eigenthümlichkeiten
und Merkmalen (cum barba S. 54, Polonus S. 72, Clafschenkel u. ähnl), zuweilen schon bei den-
selben Personen (Otto de Kothewicz dictus aldejant de Schofleweld, S. 323), und dann bei einer
grösseren Anzahl von Söhnen und Enkeln (wie kurz vorher von Canyn und von Pitsvicz) verändert
wurden, sind Wechsel des angenommenen Wappens höchst seltene Ausnahmen; das Wappen wurde
als Hausmarke, Familienzeichen festgehalten, es war erblich in dem Geschlecht. Der Ortsname,
nach dem man sich nannte, oder der Beiname, den man aus irgend einem Grunde zur Unter-
scheidung von andern gleichen Taufoamens führte (Cra, Kezzilhut, List, Raspe, Slegil, Spigel
u. m. a.) erlangte erst später, sicher erst nach der Mitte des 14. Jahrhunderts erbliches Recht.
Es kann nicht oft genug gesagt werden, dass auf Grund der Gleichheit des Bei- oder Familien-
namens in genealogischen Untersuchungen eine Stammesgenossenschaft ohne weitere Beweismittel
für die ältere Zeit mit einiger Sicherheit nicht angenommen werden darf. Dem ursprünglich
stets einfachen Wappen wurden im Laufe der Zeit Beizeichen hinzugefügt als Unterscheidungs-
merkmale vom Hauptstamme abgezweigter Geschlechter. So ist es auch erklärlich, dass manches
zweifellos alte Geschlecht dem jetzigen Familiennamen nach spät erst genannt wird, während
seine Vorfahren in den Namen anderer vergessener Familien verborgen liegen. Für diese und
hiermit verwandte Momente der altem Specialgeschichte haben schon bei den bisherigen Vor-
arbeiten für das Urkundenbuch des Bisthums Meissen einzelne schätzbare Ergebnisse sich gefunden,
von welchen Weniges noch angedeutet werden mag. Besonders bedeutsam erscheint in der Ura-
gend von Meissen die Familiengruppe mit dem Löwen. Einen aufrechtstehenden Löwen führen
zunächst die von Bor oder Borft (Wendischbora, Deutschehbora), wobei eine Erinnerung an den freien
Slaveu Bor (liber homo Bor vocitatus, natione Slavus S. 36 und 50) vielleicht zulässig ist, dann
die von Nassau (Nassowe, jetzt wüste Mark zwischen Niederau und Meissen); den Löwen mit
zwei verticalen Pfählen die von Taubenheim, mit 1 Querbalken die von der Mylin, mit 2 Quer-
balken die von Conradisdorf (Cunnersdorf bei Radeburg), mit 3 Schrägbalken die von Biberach
(Biebrach) und die von Wildenhain bei Grossenhain. Wohl liegt es hier nahe in dieser Gruppe
die Stammesgenossenschaft des, als es mit dem erblichen Familiennamen verhältnissmässig spät
erst eintritt, reichbegüterten und angesehenen Geschlechts von Schönberg zu finden. Andere
Gruppen sind die mit dem halben Stier (von Stuchowe und von Rogewitz, Staucha imd Ragewitz),
die mit 4 Querbalken (von Maltitz und von Miltitz), die mit 3 Querbalken (Knut und von Kitz-
scher), die mit einem quer und dann vertical einmal getheilten (gespaltenen) nur farbigen Schilde
(von Gerardesdorf und von Körbitz oder Kürbitz [Gorbitz bei Dresden], von Pannewitz) u. a. m. —
Von noch blühenden Geschlechtem werden in dem vorUegenden Bande genannt: Beust (Puyst)
1291, Brandensteiu und Breitenbauch 1352, Bünau 1343, Canitz 1296, Ende 1352, Erdmannsdorf
1206, Gersdorf 1232, Glaubitz (Glubozich) 1286, Globig 1332, Goldacker 1320, Haugwitz 1352,
Ketelhodt 1246, Köckritz 1329, Königsfeld 1294, Kötteritz 1329, Langenau 1276, Liebenau 1270,
Maltitz 1244, Metzradt (Meczenrode) 1272, Miltitz 1337, Mosel (de Musela, Vasallen der Herren
von Colditz) 1320, Nauendorf (Vasallen der Burggrafen von Leisnig) 1338, Pannewitz 1276,
Peutz 1272, Pflugk 1336, Polenz (Polenzich) 1286, Ponickau 1350, Rechenberg 1352, Reischach
1343, Schleinitz 1338, Schönberg 1337, Schönfeld 1319, Schreibersdorf 1272, Stutterheim 1343,
Taubenheim 1317, Vitzthum von Eckstädt 1323, Wangenheim und Witzleben 1352, Zehmen
(Cemin) 1206, Zeschau (Sessove) 1206.
Doch wir brechen hier ab mit Uebergehung der Notizen, welche zur Geschichte des
Handels, der Gewerbe u. m. a. der vorliegende Band enthält, in der Ueberzeugung durch das
Bisherige den Nachweis gehefert zu haben, dass unsere Urkunden, so unbedeutend sie einzeln
vielleicht Manchem erscheinen mögen, nach verschiedenen Richtungen hin nützhchen StoflF in
Menge bieten zur genaueren Kenntniss der vaterländischen Vorzeit. Weit entfernt von der An-
massung Sachkundigen hiermit eine Anweisung geben zu wollen über die Brauchbarkeit dieses
xuv
Stoffes, oder die Ergebnisse unserer Untersuchungen, insoweit sie von den herrschenden Ansichten
abweichen, als massgebende Belehrungen aufzudringen, ist unsere Absicht nur dahin gerichtet
minder Kundige aufinerksam zu machen auf die vielseitige Bedeutung der Urkunden, Arbeits-
lustige anzuregen zu einer gründUcheren Erforschung der älteren vaterländischen Geschichte, und
die Nichtigkeit der oft ausgesprochenen Behauptung, im Mittelalter herrsche bei uns nur Unklar-
heit und Verworrenheit, anzudeuten. — \aterlandsliebe soll Jedermann haben, und der Sachse,
der gründlich die Geschichte seiner Heimat kennt, wird nur um so inniger und treuer das Land
und Volk und das Fürstenhaus, das von den Anfängen der Geschichte an in Freud und Leid
mit beiden eng verbunden war, hoch halten und lieben. Unser Codex soll dazu mitwirken, dass
eine solche Kenntnis erlangt und das Interesse am Vaterlande und die Liebe zu demselben
gefördert werde. Der 2. Band des Urkundenbuchs des Hochstifts Meissen wird gegen Ende
d. J. folgen und Weiteres ist vorbereitet. Die Verlagshandlung hat durch neue Schriften und
geschmackvolle typographische Ausführung den vorliegenden Band würdig ausgestattet und
wird den ehrenvollen Ruf ihrer Offizin auch bei der Fortsetzung sich sichern.
Lbipzio, im Januar 1864.
GERSDORF.
No. 1. 962. 12. Febr. ;./.x/
P, Johann XII. e^rltcht Mmjdvhurff zu ehietn erMschöfiirlien, Mvrsdnmf zii eine^u l^isrhf^irhen diesem
mitcYffeordneten Sitz uml nrfihft, dass mit der weiteren An^shrntunff des Christenthums unter den
henacM)arten Shirni Bischife an dazu geeigneten Orten eingesetzt und von dem Erzbischof zu
Magdeburg^ dem sie unterworfen sein sollen, geweiliet werden,
Johannes epiftcopus servus servoruni dei reverendissimis confratribus archiepi-
scopi«, epiftcopift, abbatibus, monachifl, primatibus, ciincto clero et popnlo in Saxonia*),
3./ Gallia, (Tcrmania, liawaria constitutis. Quotiens ad provectum-) novae christianitatis
concessionis firmitatisque Privilegium a sancta Romana ecelesia, cid deo auctore deser-
vimns, cxposcitur, totiens omni diligentia omnique amore impertiri operae pretium duxi-
miis, ne qiiod erga pia desideria propensius impendi convenit, callidi hostis invidia ob
desidiam indesinenter siibripiat Totis ergo viribus, caiissimi confratres'), certandum est,
ut christianitatcni, quam deus omnii)Oten8 per servos suos celesti trophaeo cottidie extendit
et pr()vi»lnt, noRtro quoque per cum adiutorio in eodem «olidetur et maneat. Nunc vero
dei opiTante dementia eariasimuft et eliristianisftimus tilius noster rex t)tto devietis bar-
bari« gtMitibus, Avaribus scilieet ceteriaque^) quam pluribus, ut ad defensionem sanetae
dei ecclesiae trium])halem victoriae, imperii culmen per noR a beato Petro apostolorum
principe ftuscipt^ret (*oronam, summam et universalem cui deo auctore praesidemus adiit
wedem. Quem paterno affectu suscipientc;« ad'*) defensionem sanetae dei ecclesiae in im-
peratorem cum beati Petri apostoli benedictione unximus. Cumque in ecclesia beati Petri
apostoli de statu et regimine totius christianitatis tractantes, quae utilia sunt utiliter secun-
dum deum tractarentur, praefatus piissimus imperator Otto, qualiter Sclavos quos ipse
devicit, in catholica fide noviter fundaverat, nostrae paternitati innotuit deprecans et ob-
nixe postulans, ne oves quas ipse Christo acquisiverat"), ob pastoris defectionem antiqui
serpentis versutia damnarentur^). Ad hanc itaque petitionem assensum, fratres earissimi,
merito praebuimus. Totis ergo meduUis cordis prout dignum est, ut novella plantatio")
super verticem montis in petra quae Christus est tundetur, intendamus. Dabit vires, qui
neminem vult i)erire. Cuius annuente dementia volunms et per hanc privilegii paginam
iubemus, ut Magdaburgense mona^sterium in regno Saxonum iuxta Albiam-') constructum,
quod praelibatus imiierator*") ob novam christianitatem construxit, quia vicinius id locorum
gentibus est, in archiepisc(>j)alem") transferatur sedem, quae per subditos sutfraganeos
totum dei gregem regere et gubernare valeat. Volumus et per hanc |)rivi]cgii paginam
l) Sosonin fühlt Ann. 2) proj'ectum Ann. 3i /rti/rf* Ann. I) nlii^qtu Ann. ö] oö Ann. ••) ii» ''Ar. ariiuuv rat Aiiu. 7) »Iihhiii'»-
rentur Ann. 8) haee plant. Ann. ü) Athim Ann. JO) lancttssiiuus inpi-ratnr Ann. 11) > fidropaUw lAh. |»rlv.
1
iubeiims, ut Merseburgense'^) monasteriiim, quod ipse piissimus Imperator qiia^'^) Ungros
prostravit, futurum deo devovit, in episcopalem debeatur") sedem, quae Magdaburgensi*^)
sit subdita sedi. Et quia tot gentes sub uno pastorc regi minime possunt, volumus et i>er
nostrae auctoritatis Privilegium censemus, ut censum et deeimationem omnium gentium,
quas praedictus piissimus**^) imperator baptizavit vel per eum »uumque iilium aequivoeum
regem successoresque eorum deo annuente baptizandae sunt, ipsi sueeessoresque eorum
potestatem habeant distribuendi subdendi Magdaburgensi*^) Merseburgenai *^) vel cuiquam
velint futurae unicuique sedi"). Volumus etiam, carissimi confratres, et ex beati Petri
iussione apostoli praecipimus, ut Moguntiensis Treverensis Coloniensis Salsaburgensi»
Hamaburgensis ecclesiae archipraesules***) Magdaburgensi8^*)monasterii in arclnepiscopalem
et Merseburgensis^^) in episcopalem translationis sedem ^^) totis cordis corjioriaque viribus
consentanei fautoresque^) persistant. Cum vero omnipotens deus per praetaxatum servum
suum invictissimum imperatorem suumque filium regem successoresque eorum vicinam
Sclavorum^') gentem ad cultum christianae fidei perduxerit, per eosdem--) in convenien-
tibus locis secundum oportunitatem episcopatus constitui et in eisdem per consensum
praedictorum quinque archipraesulum successorumque eorum ab archiepiscopo Magda-
burgensi episcopos consecrari volumus suffraganeos. Sed tamen si praefati tilii nostri
piissimi imperatoris suique aequivoci regis*^) successores eorum statuta frangere tenipta-
verint, aut praedictarum ecclesiarum ceterarumque^*) praesules successoresque eorum
Magdaburgensi*'^) archiepiscopo suisque suffraganeis successoribusque eorum adiutores-'*)
consentaneique non fuerint, anathematis mucrone feriantur a^**) summoque rctributore
dampnationem sine tine recipiant. Omnipotens itaque deus serenissimo impcratori Ottoui
suoque nato regi aequivoco spiritualibus tiliis nostris longaevam tribuat vitam quatiiuis in
hoc seculo tranquille viventes in tuturo immarcescibilis gloriae^') percipiant palmani.
Scriptum per manum Leonis scriniarii sanctae sedis apostolicae in mcnse Februarii in-
dictione quinta. Bene valete^**). Datum pridie^) Idus Februarii per manum (icorgii
secundicerii sanctae sedis apostolicae anno deo propitio pontiticatus domini Johannis
sunnni pontiticis et universalis duodecimi^) papae septimo sed imperante domino piissimo
augusto üttone a deo coronato magno imperatore^*) in mense et indictione factum quinta.
Nach dem Liber jirivilegK- 5^- Maiir. sec. XII. fol. 7. im K. Geh. Staatsarchiv zu Berlin ver^l. mit dem Aniiu-
lista Saxo od. G. Waitz in Momim. Germ. ed. Pertz. Scriptor. VI. p. GIG. — Unbegründet ist die Behauptung, die Bulle
sei falsch ^v. Leutscli Markgr. Gero S. 125. Anm. 22G) und irrig setzt sie v. Räumer llogesta liist. Brand. S. 4i) in's J. i)lJ8.
Leuckfeld antiqu. 1 f alberst. S. Gl;'). — Sagittarii bist. duc. Magd, in Boysen bist. Mag. I. S. 121. Martene
et Durand vett. scriptor. coli. I. p. 317. — Mansi nova roll. conc. XVIII. p. 4G1. — Hartzheini conc. Germ. II. p. G27.
— Leibnitii ann. imp. ed. Pertz. III. p. 8.'). — Riedel cod. dipl. Brand. 1. llaupthl. Bd. S. S. J>2.
1:2; Affrsbury. Ann. \H) quin Ann. llj ninnloH; viüUeicIit //«'ty/i«i(Nr oder ftvAn/nr. Iti) .\fagedab. Ann. U\) qnat ülrm piisa. Ann.
17) cuinur vel. j'ut. *.<// Ann. l«) iloyont. Unlieb. Ilammah. anhipracsulfg Ann. It») tramflationt-m in *'pisc. «edt-m Ann. i<)) j'aulorrs Ann.
Jfl) Slatarum Ann. :i-J) «yja Ann. '-'3) »uiqtu- ßUi nrquivoci rcjü Ann. 2i) ctterorumqut Ann. priv. eet*riqtie Ann. 25) suiaque stirct-svoribus
t'urumqut suffratjnueiM et cttniin Kiiro'**urihuji adintun-s Ann. :Hj) a fehlt im Lii). priv. 27) iminarctticibiU gloria Lil). priv. 23. JJenr. vaU'te
fulilt Ann. 2t)) Data urcundo Auu. 30) dw>decimi fühlt Ann. 31) t>>ptimo imprrii duinni piiasimi aiiyu^li OtUmin a dfo CAtrontUi mat/ni iu/e-
Tntnrin anno priinn Ann.
No. 2. 967. 20. Apr. //><v^.
F. Johann XIII. erhebt nach dem Beschlüsse des Concils von Ravenna die Kilrche zu Magdeburg
zur Metropolitankirche für die Bisthümer Brandenburg und Havelberg und genehmigt^ dass der
Ershischof mit der Zunahme der Ausbreitung des Christenthums für geeignete Orte^ zunächst für
Merseburg, Zeitz mid Meissen Bischöfe weihe.
Johannes »ervus servorum dei, episcopus*) urbis Romae, archiepiscopis episcopis
et cunctis timentibus deiim omnique coetui christianonim notum esse volumus, qualiter
inspirante sancto spiritii, meritisqne apostolorum prineipie Petri, et vase electionis san-
ctissimi Pauli ac millia milliiim martyrum Christi, Roma caput totius mundi et ecelesia
universalis ab iniquis pene pessumdata, a domno Ottone augusto inperatore, a deo coro-
nato Caesare maojno et ter benedicto, anno apostolicatus nostri secundo ipsiusque praeno-
minati nostri spiritualis filii sanetissimi imperii sexto erepta est et in pristinum honorem
omni reverentia redacta. Ipso namque anno una nobiscum favente et consentiente invi-
ctissimo praedicto inperatore, acta est magna synodus Ravennae duodecima Kalendas
Maii, convenientibus archiepiscopis et episcopis circumquaque ex omni Italia, residentibus
nobis in ecelesia beati Severi confessoris Christi, et ibi statutis omnibus rebus ecclesia-
sticis secundum statuta canonum et decreta antecessorum nostrorum, idem sanctissimus
inperator ardentissimo coepit amore perquirere, quomodo nostra apostolica auctoritate a
primordio nomen christianitatis in aquilonaribus partibus dilataretur. Nos vero ejus ani-
mum in dei servitio ita mirifice detentum mirantes connivere ei dignum duximus, statu-
entes praesente et consentiente sancta synodo et ipso inperatore, ut Magdaburch sita
iuxta Albiam fluvium, ubi ipse a deo benedictus inperator corpus sancti Mauricii cum
nmltis martiribus collocaveraf et mirae magnitudinis ecclesiam construxerat, deinceps
raetropolis sit et nominetur auctoritate beati Petri apostolorum principis et ea, qua
praedecessores nostri Constantinopolim statuerunt Ideo quia filius noster saepe iam
nominatus Otto omnium augustorum augustissimus inperator tertius post Constantinum
maxime Romanam ecclesiam exaltavit, concessimus, ut non posterior sit ceteris urbibus
metropolitanis, sed cum primis prima, et cum antiquis antiqua inconvulsa permaneat*).
Suffraganeos vero eidem metropoli omnes unanimiter praeordinavimus Brandenburgensem
episcopum et Havelbergeusem, bis cunctis, quibuscunque inperator voluerit, in urbe
Magdaburch archiepiscopus consecretur. Postea vero idem' archiepiscopus et succes-
sores eins habeant potestatem per congrua loca, ubi per illorum praedicationem christi-
anitas creverit, episcopos ordinäre, nominative nunc et praesentaliter Merseburg, Ciei
et Misni, a praesenti decima indictione perpetualiter confirmamus permanendum,
statuentes apostolica censura sub divini judicii obtestatione et anathematis inter-
dictionibus, nuUi licere nostrorum successorum atque pontiiicum vel alii cuilibet
personae haec quae a nobis pia intentione statuta sunt in quoquam convellcre, sed
potius tirnia stabilitate inconvulsa mauere diffininius. Si quis autem, quod non^) cre-
1) Kichtlirer vielleicht episcopis. Die Bulle wegen die»er Eingangsworte fUr anächt sa erklftran (v. Leati»ch Markgr. Qero H. 126)
l&üst ebensowenig sich rechtfertigen, wie deren Versetzung in*M J. »70 (v. Räumer RegesU I. 5i). 2) permttneant Lib. prir. 3) non fohlt
im Lib. priv.
I*
diiiius, tenierario aiisu contra hoc nostrum apostolicum agerc praesunipserit decretum,
sciat se anatheniatis vinculis innodatum et a regno dei alieniim et cum impiis
aeterno supplicio depntatura. At vero qui pio amore observator Imiiia nostri privile^i
exstiterit, benedictionem a misericordissimo domino deo nostro consequi mereatiir, et
vitae aeternae particcps atque cum sanctis onmibus sine iine laetetur. Scriptum per
manum Stephan! notarii, regionarii et scriniarii sanetae Romanae ecclesiae, in men»e
Aprilis et indictione decima.
Johannes sanetae catholicae et apostolicae Romanae ecclesiae praesul huic decreto
a nobis facto pro contirmatione subscripsi.
Signum domini Ottonis piissimi inperatoris.
Ego Rodaldus patriarcha sanetae Aquileiensis ecclesiae interfui, consensi et sub-
scripsi et multi alii sicut in privilegio potest videri subscripserunt.
Nach dem Lilier priv. S. Maur. fol. 9. im K. Geh. Staatsarchiv zu Berlin.
Leuckfeld antiqu. Ualberst. S. 647. — Sagittarii hist. duc. Magd, in Boyseii bist. Magazin I. S. i'22. —■
Mausi nova coli. conc. XVIII. p. 5 i^ — Hartzheim concil. Germ. ü. p. 633. — Ix'ibiiitii aim. imp. III. p. Iil2. *—
Riedel cod. dipl. Brand. I. Bd. 8. S. f)4.
No. 3. 968 (967). 19. Oct.
Kaiser Otto L bedimmt die Grenzen des bischöflichen Sprewjels mid ei^fiet der Stiffskirche
den Zehnten innerhalb desselben.
In nomine sanetae et individuae trinitatis. Otto divina favente dementia impe-
rator augustus. Noverint omnes tideles nostri praesentes scilicet et futuri, qualiter nos
intei'ventu dilectissimi iilii nostri imperatoris augusti simul et Adalheidae karissimae
coniugis nostrae, nee non pro memoria ac remedio animae patris nostri Heinrici more
antiiiuorum imperatorum et regum nostra regali potestate Misnensi episcopatui terminum
posuiums nominando tines et determinationes locorum, sicut infra tenetur. Ubi caput et
fons est aquae, quae dicitur üdera; inde quasi recta via usque ad caput Albiae, inde
dcorsum in occidentalem partem, ubi divisio et confinium duarum regionum est Hehem
et Nisinen. Ibidem ultra Albiam et per silvam in occidentalem partem usque ad caput
Mildae, et sie deorsum ambas piagas eiusdem fluminis, scilicet prope occidentalem ripam
Uochelinze, et sie usque dum Milta intrat in Albiam. Nee non ob hoc dixinuis in
occidentali plaga, quia inultae villae pertiuent ad orientales urbes. Et sie sursum et
ultra provinciam Nizizi ad eundem terminum sine dubio; nee non in altera parte Lusizi
et Salpoli, et sie usque ad civitatem Zulpiza, illain videlieet infra eundem terminum,
et inde in aquam quae dicitur üdera, et sie üdera sursum usque ad caput eins, ümnes
vero qui infra terminum istum habitant, in omni fertilitate terrae, frugum et i>ecudum,
in argento, vestimento nee non quod Teutonici ouercoupunga dicunt et talunga fand- '/^/t^
liarum, insui)er tuta utilitate et in omnibus rebus quibus mortales utuntur diversis modis
decimationes, quas deo cuncta gubernaiiti debent ad Misnensem ecclesiam, primo deo,
dcinde sancto Julian ni evangelistae bcatoque Donato martyri dei uni versa dubietate
piocul remuta persulvant, referant et reddant. Et si quis hoc praeceptum in remune-
rationem deo constitutum disverti^re vel (liJ^nimpere temptaverit, odiuni dei »aiictorumque
omnium incessanter habeat. Et ut liaec nostrae regiae potestatis donatio et conntitutio
nunc et in futuro firnia et inconvulsa permanendo consistat, hoc praeceptum inde con-
scriptum sigilli nostri impressione signare iussimus manuque propria ut infra tenetur
corroboravimus.
Signum domini Ottonis magni et invictissimi imperatoris augusti. (L. M.)
Rudbertus Cancellarius ad viceni vacionis^) archicapellani recognovi.
Data XnU? Kalendas Novembris anno dominicae incarnationis 1). CCCC. LXV'lJl.
Romae in ecclesia sancti Petri indictione XI' feb'citer amen. Anno vero*) Ottonis magni
imperatoris augusti regni XXXII. imperii VI.
k
Nach einem Transsumt der Bischöfe Dietrich von Naumburg und Heiiuich von Merseburg d. d. Merseburg
IV. Non. Apr. 1250 (Non. Apr. 1254 V), das in drei gleichlautenden £xx. sich im K. Haupt-Staatsarchiv zu Dresden
beliudet (s. unten zu 125'.)).
Gedr. in Fabricii rer. Misn. libr. p. 341. Meibomii scr. rer. Germ. I. 762., Lucä Grafeusaal S. 7G1, lieht-
meier Braunschw. Lüneb. Chronik I. S. 232. Lünig RArchiv. Spie. eccl. II. Anh. S. 9G, Köhler cod. dipl. Lus. sup. 2.
Aufl. I. S. 3 mit sehr erheblichen Abweichungen, welche dadurch entstanden sind, dass Fabricius nach den Worten
determinaHones lororum schrieb: sicut nominati sunt supra in literis Johannis XIII. pontiliciB und dann fortführt
Omvea qui infra etc., Meibom nun die ausgelassene Stelle aus der genannten Bulle (No. 4» ergänzte und durch
(»ffenbare Lesefehler des Fabr. und ungenaue Correctur des Druckes ein Text zu Stande kam, wie ihn Köhler a. a. O.
jsegeben. Unbegreiflich ist es nur, wie dort im Anhange S. ^58 gesagt werden konnte, das Transsumt enthalte die
Urk. von ^48 und stimme wörtlich mit dem vorher gegebenen Texte, da dieser sowohl in der Urk. von il48 (No. 16),
wie in der von 068 (wenn 948 Druckfehler sein soUte) ein wesentlich anderer ist.
Die Aechtheit der Urkunde ist in der vorliegenden Fassung insofern einigermassen verdächtig, als die
durch die Aufhebung des Bisthums Merseburg im J. 981 westlich und nordwestlich an der Mulde erweiterten (irenzen
der Meissn. Diöcese hier berücksichtigt sind, die Urkunde überhaupt fast wörtlich mit der vom J. 99(5 (995 no. 15)
übereinstimmt. Dass aber K. Otto I. bei Gründung des Bisthums Meissen den Umfang des Sprengeis dessellien
festgestellt habe und die Urkunde sonach auf einer ächten Grundlage beruhe, unterliegt keinem begründeten Zweitel.
nur muss diese, wie oben geschehen, nach der Indiction und den angegebenen Jahren der königlichen sowohl wie
der kaiserlichen Würde in das Jahr 967 gesetzt werden, und zwar um so mehr, da der päbstl. Bestätigung vom
2. Jan. 9()8 unbedingt die Anordnung des Kaisers vorhergegangen sein muss.
1) So im TraoM. durch einen offenbaren Lesefehler, woraui» In nllen AbdrUckun vnc€Ui»nii> Ri;niiM*ht wurde, t) II im Traii>.M.
und den Abdrücken, indem der Copist das u nicht vorstand.
No. 4. 968. 2. Jan.
}\ Johann XIII. bestätigt auf dir in der Peterskirc/ie zu Born in Gegenwart der Kaiser Otto L
und IL unter Zustimmung von 39 Erzbischöfen und Bischöfen das von den genannten Kaisern
gestiftete Bisthum, und stellt dasselbe unter die unmittelbare Aufsicht des pübstl. Stuhles, / /• ^^
Johannes episcopu» servus servonim dei. Si seinjHjr sunt eoncedenda, (luae piis
desideiüs congruunt, quanto potissimiim ea, qiiae divini cultiis praeroj»:ativa noscnntur,
non sunt omnino abneganda, quae sunt a largitoribus non soluni poscenda, sed vi caritatis
l)rocul dubio exijrenda. Habita igitur synodo et imiltorum venerabiliuni patruni coepi-
scoporumque nostrorum conventu Romae in ecclesia beati Petri principis apostoloruni, assi-
dentibus augustissimis iniperatoribus Ottonum utrisque, anno scilicet inipei ii niajoris sexto,
minoris priiiio, iidein {florioslssimi imperatorcs postulant a nobis, quatenus monaÄterimn,
quod pro reinedio animaniin suarum priniitus conatrui et in lionore beati Johannin evan-
gelistae consecrari feceriint super ripara fliiminis, cui nomen est Albia, in civitate Misna*),
aita videlicet in provincia quae dicitur Talcmence, cui etiam monaftterio virum venerabilem
r nomine Burcardum^) honorifice praefecerunt, pri\ilegii8 apoRtolieae sedis decoraretur, ut
sub iurisdictione^) sanctae ecclesiae nostrae, cui deo auctore praesidemus, constitutum
nullius alterius ecclesiae ditionibus submittatur^). Pro qua re piis desideriis faventes liac
nostra auctoritate id quod exposcitur etfectui mancipamus, interponentes tamen ea, quae
et ipsi principes nostri in nostris privilej^iis cupiunt exponi et cunctis in Christo iidelibus
ifj manifesta fieri. More antiquorum imperatonim hi duo imperatores, pater et filius nobis
assidentes, Misnensi episcopatui terminum imposuemnt nominando iines et determinationes
locorum, sicut infra tenetur. Ubi caput et fons est aquae, quae dicitur Odera, inde quasi
recta via ad caput Albiae, inde deorsum in oceidentalem partera, ubi divisio duarum regio-
21,10 num est Behem et Nisen''). Ibidem ultra Albiam et silvam in occidentalem partem usque
>rad Caput Milda^/et sie deorsum per ambas piagas eiusdem flurainis, usque dum Milda in-
trat in Albiam, et sic^) sursum et ultra provinciam Nizizi ad ipsum terminum sine dubio;
nee non in altera parte Luzice et Selpoli, et sie usque ad civitatem Sulpize'), illara vide-
licet infra eundem terminum, et inde in aquam, quae dicitur Odera, et sie Odera sursum
usque ad caput eins. Omnes vero, quemadmodum hi praesentes imperatores statuisse
7r fatentur, qui infra terminum istum habitant, in omni fertilitate terrae, frugum et pecudum,
in argento, vestimento, nee non quod Teutonici dicunt, qberkoufunga®) et talunga familia-
rum, insuper tota utilitate et in omnibus rebus, quibus mortales utuntur in diversis modis
decimationes, quas deo cuncta gubernanti debent ad Misnensem'^) ecclesiam, primo deo,
deinde sancto Johanni evangelistae nniversa dubietate procul remota persolvant, referant
ir et reddant'"). Et ideo in Christo sancimus iirmiterque concessimus, ut nullus metropoli-
tanus, nullus episcopus, nuUa etiam magna vel parva alterius ordinis et gradus jKsrsona
praeter sedis apostolicae antistitem, infra terminos Misnensis'*) ecclesiae, cui venerabilis
episcopus Burchardus^j praeesse dinoscitur, quemquam ordinäre, diiudicare, exconmumi-
carc vel aliiiuid temere exercere ullomodo praesumat. Statuentes etiam apostolica cen-
sura sub divini iudicii obtestatione et validis atque atrocibus anathematis interdictionibus,
ut nullus iniperator posthac aut rex ulhis sive quispiam alius, cuiuscumque dignitatis
sit'-) potestate praeditus, eiusdem ecclesiae causis praesumat incumbere vel mininmm
quiddam ex bis, quae ad illud monasterium sancti .lohannis pertinere videntur, cui
episcopus Burcardus ^^) j)raesidet, aut sibi temere vindicare, aut alicui magnae parvae-
que personae pro benelicio dare aut quolibet modo inde auferre vel alienare audeat.
L) Miäina li. 2) 4iurcf,ariium 1i. 3) iurUJicioue A. 4) tummiUatur B. 5; liehtfnrn rt Sisium B. 6) Albiam, nrc non ob hoc dixtmui
in itcciäentali ylaya, ^uia mnUae villtu- jt^rtincnt ad orifjitaleg urbff infra »Mndfm tenninum, et «iV B. 7) 6ulpiae B. 8) ubrreo/a B. 9) Miat
nrna.m R. 10) Tustautur uti.iiu iidcrn itraoi^ciitcs uobUlHitimi imperatores quaüdam rc8 sui iurirt ac propriotatis eidoiu sanctao Mi«inuiiaf
Qcciutflac, cui veiu:rabiliH cpi-irojinH Harcharduri practiSH«* dinoitcitur, pro rcraedio aniiparum Kuarum ip proprium dodlsHO, boc ost tributorum
Huunini in quinquo rcgiuiiibufl pnrto)« dcclma». In l^alcmence . tu Nlsanen, in Lueize, in MiU-ZHaue, in Diodqsa; ut antcaquam como«
uarundom rofdonum partom i«ibi ab ip.-tid concouHam auforat atquo diittribuat, decimaH per totum et per intu^rrum iam dictao sanetau de!
wclesiae por!*ulvat, id »st in uiullu, crunina, Holutiouo argqnti. mancipÜH, vcstlniouti.s, porcis, frumcnto et in oninibuK rebuft, qufio ad fl^cuni
pracdictorum impcraturum pertlnero videntur. A.H.scrunt etiam hi praonente» ^lorioMutinii imperatores Hanctae MiRinoniti cccloHia« nee non
«ancto Johanni evaugclidtao Aui iurin thooloneum a ciyitato quae dicitur Belegora . unquo ad eiusdem MiAinonsifl occloitiao portura sursuoi,
inilo<iue deuuu per amba» plagan praofaii ÜuminiK Albiae dcornum , «ticque infra practinitum tenninum ubicumque manu« negntiatorum
altra Albiam hup iUucqne «eso divcrterit. ox intogr<> et abiiquu ulla eontradictione oidem praenominatae »edi Mi-tineusi pontolvi et tradi
perennitcr ccuMtituiMO. B. EingcAehaltct au* den Kairtorurkundvn vom Apr. S)70 u. 27. Yohr. i)K:) (No. hu. 11). 11) MitiuensU B. 12) sH
dignitati» B. 13) iiurchardut rjiitt.ojnin ß.
Proinulgamus etiam et hoc auctoritate beati Petri apostolorum principis coraiii deo et
terribili eius futuro examine per huius nostri privilegii atque constituti viin intermina-
mus, ne quis mortalium sibi licere existimet aliquid ex posse8sionibii8 Misnenms *^)
ecclesiae, tarn ex bis, quae antebac a gloriosissimis imperatoribus üttone et eiuft
aequivoeo filio, vel a ceteris Christianis eidem sancto loco oblata atque coUata sunt,
(luani quae postmodum sunt conferenda, ut profecto iuxta id quod subiectum est idem
venerabilis locus hoc apostolico ") privilegio inconcusse donatus permaneat. Si quis
auteni, quod minime optamus, nefaria autoritate haec, quae a nobis ad laudem dei pro
stabiiitate saepedicti monasterii statuta sunt, refragare praesuinpserit nostrique praeeepti
transgressor exstiterit, sciat se anathematis vinculo iunodatum, et cum diabolo atque Juda
traditore domini nostri Jhesu Christi aeterni incendii supplieio deputatura, At vero,
qui pio intuitu huius apostolici instituti ^^) observator existiterit, benedictionis gratiam a
uiisericordissimo domino deo multipliciter consequatur et vitae aeternae partieeps effici
mereatur.
Scriptum per manus Stephani scriniarii sanctae Komanae ecciesiae in mense
l>ecenibri, indictione undecima.
Signum domini Ottonis magni imperatoris augusti.
Signum domini Ottonis minoris imperatoris augusti,
Petrus Rauennensis ecciesiae archiepiscopus subscripsit. Rodaldus patriarcha
Aquiieiensis^*) subscripsit Sigolfus episcopus sanctae Placentinae ecciesiae consensi
et subscripsi. Udalricus episcopus sanctae Pergamensis ecciesiae consensi et sub-
scripsi. Martinus episcopus sanctae Sudriensis ecciesiae consensi et subscripsi. Siggo
Bicnensis ") ecciesiae episcopus consensi et subscripsi. Benedictus episcopus sanctae
Fulinensis '**) ecciesiae consensi et subscripsi. Johannes episcopus sanctae Nomiiensis
ecciesiae subscripsit. Johannes episcopus sanctae (ilalliensis ecciesiae subscripsit. Jo-
hannes episcopus sanctae Arinensis ecciesiae interfuit et subscripsit. Humbertus epi-
8cx)pu8 sanctae Lauiensis ecciesiae consensi et subscripsi. (Jerhardus episcopus *^)
Faventinae ecciesiae consensit et subscripsit *®). Aufredus episcopus Verdecensis ecciesiae
consensit et subscripsit*®). Zenobius episcopus Fesoianae ecciesiae consensit et sub-
scripsit*®). Gaidolfus episcopus Firminae ecciesiae consensit et subscripsit*®). Ego
Petrus episcopus Kamerinae ecciesiae ibi fui et subscripsi. Eberhardus episcopus
A retinae ecciesiae consensi et subscripsi. Stephanus episcopus Narniensis ecciesiae
consensi et subscripsi. Leo Ostiensis ecciesiae episcopus consensi et subscripsi. Gisil-
bertus episcopus Castrenensis ecciesiae consensi et subscripsi. Alperinus episcopus
Auscolanus consensi et subscripsi. Antonius Brixiensis **) ecciesiae episcopus sub-
scripsit **). Diodericus Metensis ecciesiae episcopus subscripsit **). Lanuuardus Mindensis
episcopus subscripsit. Hubertus episcopus subscripsit. Luzo episcopus Cremonensis sub-
scripsit. Johannes episcopus Turdonensis subscripsit. Adelbertus episcopus subscripsit.
Otger episcopus subscripsit. Sichelnius episcopus Florentinus"^*) subscripsit. Albericus epi-
scopus subscripsit Astingo Auximanae'^^) episcopus subscripsit Lusinno^^) Laucanensis
14) apo$k>Ueo hoc B. 15) eonstihUi B. 16) Aquilienti» A. 17) Plendensis A. Pltdrnai» B. 18) Sulmensls A. 111) rpiscopuM fehlt
In A. SO) cam»€H»i tt ^ubtcripsi B. 81) Br, eecUtiae B. ti) »ubscripti B. 83) FUtrentinw rpücoput B. Ui Atuiamw A. Ausiniauas
tpiscopu» B. S5) TVtrifino B.
eecicsiac t*|)iscoim8 subseripsit. Kifcmarius-''') Anthis episcopiis subscripsit. Jiiiianiis epi-
scopus Nuferimis subscripsit. StepbanuR ( 'eriiiae eeceleisiae episcopus subscrip^it. Atto
Senegaliae ecclesiae episcopus subscripsit. Lupus Spolitinus episcopus subscripsit.
Lyvdo"^') Clusianae ecclesiae episcopus subscrij)sit. Data IUI. Nonas Januarii per
manus Widonis episcopi sanctae Silvas C'andidae ecclesiae-''), bibliothecarii sanctae sedis
apostolicae, anno deo projntio jiontificatus doniini Johannis sunimi pontificis et univer-
salis tertii decinii papae in sacratissima sede beati Petri apostoli tertio, imperantibus
dominis piissbuis auo:ustis Ottone et eins aequivoco iili(» a <leo coronatis ma^rnis ini|K'-
ratoribus, anno niaioris imperii sexto et niinoris prinio, in mense Januario indictione
supradicta undecinia.
Nacrh einem Transsunipt derselben Bischöfr und desselben Datums wie No. ii im K. Haupt -Staatsarcbiv
zu Dresden (A) und einer säubern Copie des 13. «lahrh. im Pn»v. Arrhiv zu Majrdeburg (B). — Die Bulle ist in
ihren Hauptbestaudtlieilen unzweifelhaft acht, wurde aber sehr frühzeitig, zunäcbst nach Aufhebung des Bisthums
Merseburg ni Bezug auf die Grenzen des Meissn. Sprengeis an der Mulde und dann, wie die Magdeburger Copie
bezeugt, auch anderweit noch interpolirt. Von den mit Angabe ihres Sitzes unterzeichneten 3«5 Prälat<»n waren 2(3
auch auf der Synode zu Ttavenna im Apr. \Wu anwesend ( v. Kleinmayem tTuvavia. Anh. S. 1><4 f.> und von 2K
derselben kann aus üghelli Italia Sacra u. a. nachgewiesen werden, dass sie im .1. 1XJ8 die genannten Bisthümer
verwalteten. In den Eigen- und OrtsUiinien ist librigens die Magdeb. Copie wicMlerholt genauer als das Transsumpt :
einige dieser Namen sind aber in lieiden Abschriften des verlon»n gegangenen Originals offenbar nicht richtig
gelesen. Hierzu kommt, dass in der an demselben Taire (2. .lau. iMtH) ausgestellten Bestätigungsbulle der Privilegien
von St. Maximiu bei Trier (Beyer IJrkundenbuch I. S. -JS«; f.) l;> I*rälaten genannt sind, von welchen 10 auch hier
vorkommen.
Statuta eccl. Misn. p. JKi. — Mader antt. Brunsv. p. iss — i»K, _ II(»ft'iiiunu Scr. rer. Lus. intnMl. p. 4.
Calles series epp. Misn. p. 17. — Mansi coli. conc. Will. p. iVJi. — Uartzlieim conc. (Jerm U. p. <>J4. — Köhler
cod. dipl. Lus. 1. S. 4.
ÄJ) EiHMariua A. 57) FyHiin \. i») et hihliotkerarii H.
No. o. 968. 18. Oct.
P. Johann XIIL ertheilt dorn Erd/iifchof AdaJfnrt ron JSDiijdehnrii die Bestäfiffunff und rW Vtdlium,
mit dem Auftrage^ die jcnaeits der Eihe und Smdv einzni>etzenden dem Erzbisthum untenjeürdmien
liisclii.fe zu neilien,
Johannes episcopus etc. Si pastores oviuui etc. Ijritur quin «rloriosissinnis spiri-
tualis [lilius] Otto iniperator aug:u8tus civitatem, (luani Mcigadabuijz: dicunt, in confinio
Saxonum et Sciavonun in ripa fiuniinis Aibiac, in parrochia scilicet llalbcrstatensis
episcopii fundavit et ecclesiani inibi constnixit canonicos constituit, ad quoruin sub-
sidium satis contub't, et innuinerani multitudinein Schivoruni ad divinac rclijrionis
cultuiu conduxit, confratres Hatto sanctae Ma<!;uncicnsis ecclesiae archiepiscopus t^t Hil-
diuuardus llalberstatensis ecclesiae episcopus et coniin-ovinciales episcopi, sirut per
consentaneas et petitorias litteras ab ipsis propriis nianibus roboratas, qiuic in prae-
sentia nostra ante corpus beati Petri apostoli relectae sunt, didicinius, in ina<Mli(*ta
Maffadaburg civitate arcbiepiscopaleni scdcin privili^jirio ai)Ostolicae sedis statui ordi-
naverunt, quae ultra Albiani et Salani in conjj^rucntibus locis subicctos cpiscopos, qui
non *) ordinati sunt et ordinandi futuris p(^^st tcniporibus erunt, babeat nostn» post
1) In (loni diuner Bulle vorlitirgvhonilcn SyiuMlAlIioHichhi.«!« lieiMHt uit : Saucta i«yiiuilu<« piisfdiuum iniporatürum Muiiima dcvotidiiu
putilt . ut uiuii auctoritatc, quia (lauonicaui et ai-'vuptAliilu erat, illic ( Ma((<lol>urfri ) un'Uiupiticopalcin ho^Iuui atatui cauunira nurt<»rltntu
9 - —
deum iiidicio, qiialiter eadem archiepiscopalis sedes ordinari debeat, deliberandum pre-
cantes, ne per invidiam fidei tanta Sclavorum plebs deo noviter acquisita callidi hostis,
quod absit, rapiatur insidiis. Unde quia confrater et coepiscope noster, clerus et popu-
lu8 sanctae Magadab. ecclesiae te olim ad gentes missum ad archiepiscopalem sedem
promoveri et eidem sedi intlironizari quaerit, sicut bonae memoriae praedecessorem
nostrum Zachariam papam beatum Bonifacium ad gentes destinatum ecclesiae Mogon-
ciensi inthronizasse sciunt, religiosis desideriis nihil tarditatis impendo, sed privi-
legio nostrae auctoritatis dignum te eis esse archiepiscopum iudico. Unde quia ob
höc agendum ad apostolicam sedem ipse venisti et quia ad profectum christianae
religionis et innumeri populi salutem valere scimus, ipsi pallium tibi ad missanim sol-
lempnia celebranda damus et in consecratione suffraganeorum tuorum episcoporum
et dedicationibus ecclesiarura — — concediraus et confirmainus etc. Datum quinto
decimo Kalend. Novembr. per manum Widonis episcopi sanctae Silvae Candidae
ecclesiae et bibliothecarii sanctae sedis apostolicae anno deo propitio pontificatus
domini nostri Johannis summi pontificis et universalis XTTT. papae in sanctissima sede
beati Petri quarto imperii Domino nostro augusto Ottone a deo coronato magno im-
peratore anno VII. filioque eins anno prinio, indict, XII. dominicae incarnationis
DCCCCLXVUI. anno.
Nach dem Liber priv. S. Maur. im K. Geh. Staatsarchiv zu Berlin fol. 1. vergl. mit dem Copiar. LVII. im
Prov.- Archiv zu Magdeburg fol. 312.
Leuckfeld antiqu. Halberstat. S. 653. — Boysen hist. Magazin I. S. 134. — Hartzheim concil. Germ. H.
p. 642. — Leibnitii ann. imp. ed. Pertz HI. p. 244. — Riedel cod. dipl. Brand. I. Bd. 8. S. 95.
aniiucrct, In qua archiopiücopatus ordinatiu ultra flauen Albiae opiscopos, qui ordlnati sunt et ordinandi futuris po«t temporibuR erunt,
8ubiocto8 habeat (Leuckfeld. antt Halb. p. 650. Leibnitii Ann. imp. IIL p. 239). Deshalb lesen hier Einige statt non {n im Liber priv.)
nunc und o« kann mit RUckslcht auf Meisieu nicht golKugnot worden, das« diese Lesart sich sehr empflehlt.
No. 6. 968. Oct.
P. Joimnn XIIL erfheilt deni ErMschof Adalbert m Magdeburg Vöümackt mit Genehmigung des
Kaisers in den Slavenländern über der Elbe und Saale die Parochien der neu gegründeten
Bisthiimer angctnessen zu ordnen.
Johannes episcopus ^) servus servorum dei, karissimo confratri nostro Adelberto
sanctae Magadaburgensis ecclesiae archipraesuli, in domino aeternam salutem. Ita te
frater karissime et coepiscope noster, vita, mores*) tui hactenus idoneum reddidere, ut
multa tibi credere, plura etiam committere sicut bono dispensatori non haesitemus.
Igitur quia ad pastorale culmen plebis tuae et conprovincialium tuorum et nostra post
deum te auctoritas promovit, et quia tanta Sclavorum plebs ultra fluvios Albiam
scilicet et Salam deo noviter adquisita paucis pastoribus minime tueri potest, qualitcr
episcopis tuae sedi subjectis paiTOchias rationabiliter et congrue dividas et distribuas,
tuae dispensationis et discretionis examini committo, et hoc serenissimi spiritualis filii
nostri Ottonis inperatoris augusti, qui eiusdem tuae ecclesiae fundator et auctor est,
1) efi9cop%u fehlt In A. 2) morttquf B.
COD. DIPL. SAX. II. 1.
10 -
cura diligentia et iiulicio tieri i)er praesentis privilejjfii nimiimen statiio et coiitirmo.
Sit ergo ab apostolica »ede, cui deo auetore praesideo, eeelesiae tiiae eoncessuni, ut ab
eins rectoribus episcopi, qui ultra Albiam et Öalani constitiiti et constituendi sunt, i>08t-
futuris teniporibus consecrentur, et ipsi eiusdeni tuae scilicet ecclesiae arcliiepiscopos,
»icut pro tempore fuerint, eonsecrent, qui palliuni seeunduni moreni Ronianae eccleftiae
a nostra sede recipiant. Unde trater karissinie, dileetionem tuani amnioneo et obtestor,
ut onmino sis sollicitus, ne aliquid sibi eoniniodi datio ') aut gratia vel quarumlibet
supplicatio personaruni in saeris ordinibus vendicet, «ed ad hoc officium ille perdu-
catur, quem morum gravitas conunendet, et vitae praeteritae actio. Oramus autem
omnipotentem deum, ut sua te nnmitione circumagat et sacerdotii susceptum officium
operibus inplere concedat. Actum per manum Stephani scriniarii et bibliothecarii
sanctiie Uonmnae ecclesiae in mense Octobre, imlictione statutum duodecima.
Nach dem LibtT priv. S. Maur. tbl. (J. im Geh. Staatsarchiv zu Berlin (A.) ver^l. mit dem Copiar. LVII.
toi. 31Ü im Prov.-Archiv zu Magdeburg (h).
IJoysen hist. Maff. I. S. l;JG. — Mausi nova coli. couc. XIX. p. (J. — Leibnitii ann. imp. ed. Pertz. III.
p. '241. — Riedel cod. dipl. Brand. I. l^d. S. S. J)S.
:\) daut A.
No. 7. 0G8. Oet. Nov.
A'. Otto I. rrhlärf, da.ss er den Bischof Adcdbai zum Erzlnsvhof von Mafidvlnnj vmannt habe, fordert
liisrhöfr ftnd (rrnfen auf hei der von diesem zu vollziehenden Weihe der liisehöfe von Mersebnrt/^
Zeitz und Meissen zn erseheinen und weist nnmentlieh die Mnrhyrafen Wifjbeii, Wifiyer und Günther
an für anständujen Cnterhrdt der genannten Bischöfe Sorge zu tragen.
In nomine sanctae et indiWduae trinitatis. Otto divina faventc dementia im])e-
rator augustus omnibus tidelibus nostrisi, episcojns scilicet et comitibus ceterisque com-
provincialibus nostri« aeternam in doinino salutem et omne bonum. Quoniam augmen-
tum divini cultus salutcm et statum esse regni vel imperii nostri credinuis, idcirco
cunctis quibus posse suppetit modis hoc ampliticare tendimus et desideramus. Igitur
Magadal)urgcnsi civitate, sicut omnium vestrorum novit Caritas, archiepiscopalem sedem
tieri desiderantes, oijortunum etiain nunc tcmporis ad hoc peragendum tempus inve-
nicntes, consilio venerabilis archiepiscopi Hattonis et llildeuuardi episcopi ceterorumquc
tidclium nostrorum, virum venerabilem Adall»crtum episcopum Rugis olim praedica-
torcm destinatum et missum, archiepiscopum et metropolitanum totius ultra Albiam et
rtalam Sdavorum gcntis modo ad deum conversac vel convertendae lieri decrevimus
paritcr et eleginuis, quem et Romain pro pallio a domno papa suscipiendo direximus.
Kt ut haec nostra electio lirmior et subnixior Hat, eum vestrae caritati dirigimus, et
ut a vobis omnibus et vocum acdamatione et manuum elevatione electus suae sedi
intlironizctur, omnimodis dcsideramus. Xe vero haec eins electio vel inthronizatio
t'uturls, (piod absit, teniporibus aliquorum valeat invidia molestari, tres ab illo epi-
scopos, unum Merseburgo, alterum Citicae, tertium Misnae, in praesentia legatorum
donmi papae et vestra volumus ordinari, ut'^haec eadem praesentia vestra ante deum
et sanctos ejus intentionis nostrae sit testis tutura. Et quia vir venerabilis Böso
multum iam in eadem Sdavorum gente ad deum convertenda sudavit, inter Merse-
burgensem et Citicensem ecclesiam quam velit, electionem habeat. Altera vero secun-
— 11 -
dum convenientlam no8ti*am in cliRi^sitionem archiepiseopi iiostri cedat. Vos aiitcin
marchioiicR iiostros, Vuigbertum Rcilicet, Vuifrjrerum et (iuntlKTiuni tidelitate nobis
debita obtestamur et adinouemus, iie (|iiid in bac ordinatione arebiepiscopo nostro in
vobis obftistat, Hed secundum di»i)08iti()nem nostram et suani, iit vobis dixerit, tiat et
quaecunKiue ab iilo aiulieritis, nos velle sciatis. Ne vero iideni episcopi, qiii ordinandi
erunt, pauperes et \illani8 aimile« aestinientur, vohunus caveati«, et consilio arcbiepi-
Bcopi et eorum, qui cum illo in natale donüni erunt, episcoporum et comituni, qualiter
8U8tententur inveniatis. Quiequid enini illis impenditur ])r(> nostra deo salute offertur,
vestraque pro iioc merces apud deuni non minorabitur. Super baec domni ejnscopi
Dudo et Dödolinus in arebiepiseopi nostri eiectione vohmuis ut subBcribant et tideni
subiectionemque illi promittant. Et ut liaec nostra vestraque post deum eleetio tinna
et stabilift perseveret, caitani vel noticiani baue in ecelesia Maffadaburj^ensi perpetua-
liter pennansurani, et eorum quae praedixinuis testem iugiter futuram aeribi iussimus,
quam et maiui i)roi)ria subtua tirmavinus, et amili noatri imi)ressione aignari iuasimua.
Signum domini Ottonia (L. M.) magni et invietisaimi imperatoria auguati (L. S.)
Nach dorn Orijr. in» K. (ieli. Staatsarchiv zu Berlin. Das auf^edrilckto Siej^el ist wohl erhalten.
Oft lind mit vielfachen Abweichungen gedruckt, zuletzt in Monum. (iemi. hist. (mI. Pertz Tom. IV. iTj'^nini
T. II.) p. WU. - Leihnitii ann. imp. ed. Tertz III. S. '251. — Kie<lel c(kI. dipl. Brand. I. Bd. 2. S. 437. - Hassel-
bach cod. Pomeran. dipl. I. S. W>.
No. 8. 970. März. Aja-il.
Kaiaer Otto L ritjuct der Kirche zu Meissen den Zehnten in den Provinzen Dalaminza, Nisane,
Diedesa, Milzsnne und Lnsize.
In nomine aanctae et individuae trinitatia. Otto <livina tavente dementia imiHJ-
rator aujruatua. Xoverint omnea tidelea noatri praeaentea acilieet et futuri, qualiter
interventu dilectiaaimi tilii noatri imperatoria au}?uati ainuil et Adaliieidae cariaaimae
eoniujjia noatrae quaadam rea noatri iuria Miaanenai eecleaiae, eui venerabiiis Folebol-
dua ejnacopua praeesae dinoaeitur, ob animae noatrae remedium in pro])rietatera con-
eesainuia. Hoc eat tributi para deeima, quod in quiuijue provinciis, boc eat Daiaminza,
Niaane, Diedesa et Milzaane et l^usiza, quicquid ad nostram imi>erialem utilitatem per-
tinere videtur, ut antea (juam eomea earundeni rejfionum partem aibi a nobis conceaaam
auferat atque diatribuat, decimaa per totum et per intej^uin iam dictae sanciiae dei
eecleaiae peraolvat, id eat in melle, cru8in[ia], aolutione arj^nti, mancipiia, vestimentia,
I)orcia, frumento et ut inquirendia rebus quod vulgo ubcrchoufunga vocatur oblivioni ->.
admonemus ut non ti'adatur. Haec a pio genitore noatro imperatore au^isto ita decreta
atque aancita aimul et iusaa novimua. Quapropter ut baec auae simul et noatrae con-
ceaaionis traditio deincepa firma stabiliaque i>emianeat, cartam hanc conscribi ac noatri
impressione aigilli iuasimua conaignari.
Signum domini üttonis (L. M.) magni et invictissimi imperatoris augusti. Anno
autem regni eins triceaimo quinto facta. (L. S.)
Uuillisus cancdlariua ad vic^m Rodberti arcbicapellani nota\i in Rauenna civitate.
Nach dem Orig. im K. Haupt-Staatsarchiv zu Dresden, mit aufgedrücktem, beschädigtem Siegel.
Köhler cod. dipl. Lns. I. Anh. S. ].
2»
1:?
Xu. H. 9S1. Sept.
P. Birädid VIL erkinrt. dyi.<s m^f d»f am X S*j»t r/. •/. r»i Rom gehaltenen Synode das Bisfhion
Mersfiurg n»9fnf1vßj»rn nud d»r j^n^it^ der S'iah: qehigene Tlt^'d dieser Diöcese den Bisthi'nnern jsh
Zeitz nnd Mei<>»n r»i K^^rer D'jtirnn*] idfririe^n trordm sei, das Bistltnm Meissen aber neben
'Utdrrti »rie hijjter den ErAi^.h^^fm von Jifigdtbnrg untergeordnet sein solle,
Kgo Benedictus .sanctae iath«>lieae et ai^stolicae RoniaDae eedesiae septimws
prae7^lll. nniDibiis einifratribus et «•■•episopis Oalliae atqiie Oernianiae salutem. Con-
cessae iiobis apostolicae speculatiüiiis ciira c«»mpelliimir. iie si quieqiiani in sancta
ecelt-Ma iiiconp^>site oferinir. a nobi* in die iinlieii districtiiis exquiratiir, debitae studio
earitati:* pro statu sanctanini dei ecclesianim tranquillitateqne fratnim noj^troruni epi-
.seo|>»niiii stiidiosiiis vigrilare. ut Christ»» praeveniente j>tatiis ecelesiastici sacramenti fni-
ctUMSiis seiniKT eaelesti iudieio coinprobetur. Atque ideo nunc et in posterum omniiim
Christi lideliuni earitati liqaeat. nos in ba.siliea salvatoris nostri Jesu Christi, cui Con-
stantiana nonien aftixum est cum episcopis. presbyteris, diaconibus omnique Ronianae
niatris omnium ecdesiarum ecclesiae online convenisse, multaque sanctae dei ecclesiae
ntilia niutuatf» sernione contulisse. inter quae prinium eniersit, quoniodo Halberstatensis
ecclesia suae dii»cesi.s parte nuiltata. a pristino suae digrnitatis honore paene prorsus
exciderit. Nani ut in ipsa syn<Mlo relatuni est (.)tt«> (piondani iniiK*rator augustus nostri
spirinialis tilii aequivoci et coimjx^ratoris Roniani au{i:usti pater episcopaleni sedem in
urlic quadam Mersiburch dicta sine consensu ac subscriptione Hikliuuardi episcopi, in
cuius parrfM-liia urbs illa sita est, constituit et eam parte quadam diocesis Halbersta-
tensis ecclesiae pastore donato ditavit. Magadeburg^^nsi ecclesiae subju«:andam. Qua-
prnpter in e«>deni conventu omnium astantium consilio sancimus, ut ecclesia illa Mersi-
burfrensis sublato sibi titido pontilicali cum parrochia, quam dictum est iniuste esse
snblatam, 1 lalberstatensi ecclesiae remittatur, apostolica censura iubentes, ut nuUus
alius deincei)s episcopus nisi is, qui modo eidem dictae praesulatur ecclesiae confrater
et c<»episcopus noster Hildeuuardus, suique successores ordinandi vel quoillibet aliud
e|)iscoi)ale ministerium exercendi haljeat potestatem, et antiquo more iKr|)etim regenda
tcneatur. Reliqua vero pars parrochiae eidem ecclesiae designata, quae ultra Salani
tluvium est Cicensis et Misnensis ecclesiae episcopis dividenda donetur, ut res ecclesiae
istius dissolutione ditetur. Beatus enim et sanctissimus papa Oregorius ecclesianim
honori consulens, ne paupertate vilesceret unius ecclesiae culmen prae i)ontiticatu8
titulo consistentis ad aliam transtulit ecclesiam, et ecclesiae Hammaburgensi statu suo
florens Bremensis ecclesia subiugata. Et cui haec, quae ajyimus sancta devotione, iniqua
videantur, in haec eadem sanctorum patrum acta blasphemando prorumpat Deinde
iilii Magdaburgensis ecclesiae sancti conventus coronam ingressi (liselherum episcopum,
qui Mersiburgensi ecclesiae visus est praefuisse, sanctae religionis virum, quem ipsi
pastorem elegerunt, sibi suaeque ecclesiae praesulem praelici nostrae apostolicae digni-
tatis culmen appellarunt Quorum i)etitio devote compleuda communiter est ab omnibus
comprobata. Siquidem sanctorum patrum plurimos, Petrum scilicet apostolum, ]ilarcum
aliosque perplures ecclesiastica testatur historia, proprias ac primitivas ecclesias utili-
tatis ratione commutasse aliis, hac ratione decrevimus hunc eundeni episcopum con-
_ ._. 13
sentiente toto Romanae ecclesiae ordine inthronizandum et eidem ecclesiae archiprae-
sulem ordiiiandum, jubentes ac consentientes, ut parrochiam suam in Saxonia liis
limitibus conclusam sine contradictione cuiusquam teneat, quibus eam Johannes papa
noster antecessor provida deliberatione distinxerit, habeatque ibi clericos ordinandi
omne ministerium pontificale, siiique successores agendi licentiam. Illiid etiam placuit^
ut in praedicta urbe Mersiburch in memoriam sancti Laurentii martyris monasteriiini
sub monachica confessione instituatiir, lienedicti monachorum patris saneta traditione
regendum. His ita actis in eeclesia beati Pctri synodus habenda in crastinuni trans-
lata est, in qua haec omnia iterum comprobata sunt. Et quia eeclesia illa saneta
Magadaburgensis Romanae sedis pontifice Johanne, cum omnium comprovineialium
episcoporum, nee non etiam Italiae, CJalliae Cierraaniaeque praesulum consensu et sub-
scriptione, conferente archiepiscopatus honore liactenus floniit, quicquid Adalberto archi-
episcopo a praedicto nostro praedecessore collatum est honoris, Giselhario a nobis
archiepiscopo ordinato suisque successoribus tenendum donamus et praesenti privilegio
conlirmamus. Ilhul enim concediuuis ei suisque successoribus in perpetuum, ut quicunque
in Magdaburgensi eeclesia archiepiscopus ordinetur, crucis labarum*) prae se ferat,
pallio a praedecessore nostro Johanne suis privilegiis discreto tempore solempniis mis-
saruni utatur, cardinales presbyteros, diaconos, subdiaconos, qui more Romanae missas
celebraturi ad altare sancti Mauritii martyris dalmaticas, lisinas et sandalia ferant,
ordinäre^) habeat potestatem, sitque ordine standi atque sedendi onmique negotio ecde-
siastico tractando archiepiscopis, scilicet Moguntino, Treverensi et Coloniensi aequalis
per onuiia, siquidem Ins et aliis parem atque consimilem Magadaburgensem ecclesiam
fore apostolica nostra decrevit censura. Nam ipsae ecclesiae arcliipraesulatus apice
sublimatae easdem ecdesias excepta Mersiburgensi, Brandenburgensem scilicet, Hauel-
bergensem, Cicensem, Misnensem, quas noster decessor Johannes eidem subdiderat, nos
cum suis praesulibus subiuganuis, nostra auctoritate (Jiselhario archiepiscopo, quem
eidem ecclesiae pastorem praefecimus, suisque successoribus concedentes earum eccle-
siarum episcopos auctoritate canonica regendi et ordinandi. Atque ut hoc, quod a nobis
canonice iustitutum est, stabile maneat, apostolica censura sub divina iudicii attestatione
iubemus, ut nulla persona parva, magna, vel quilibet succ<;ssorum nostrorum haec quae
statuimus infringere praesumat, huius privilegii violator cum Juda proditore aeternis
suppliciis deputandus. Hoc autem praesens Privilegium nostra propria omnium con-
provincialium episcoporum subscriptione firmatum, per nostri secretarii legatos epi-
scopis Galliae et Germaniae dirigimus confirmandum, ut quae Magdaburgensi collata
sunt ec<ilesiae propria subscriptione confirment. Scriptum per manum Stephani notarii
et regionarii et scriniarii sanctae Romanae ecclesiae in mense et indietione supra-
scripta decima.
Nach dem Liber pHv. S. Maur. fol. 6»» im K. Geh. Staatsarchiv zu Berlin, vergl. mit dem Copiar. LVII.
fol. 317 *> im Prov.-Archiv zu Magdeburg.
Boysen bist. Mag. I. ö. 194.
1) labaram A. 2) ordinent A. und B. , flinnlos.
14
Xo. 10. 981. 10. Sept.
2< Benedict VIL hvht das BiMhum Mersehurtj auf und überweiset einen Theil der Diöcese desselben
dem Bisthnm Meissen.
In nomine doniini dei et salvatoris nostri Jliesu (Christi ftumnii regis et sacer-
dotis anno deo propitio i)()ntitieatns doniini lienedicti snmnii pontiticis et universalis
papae ^^L in sacTatissima sede beati Petii apostoli septimo, iniperii anteni doniini
Ottonis secundi ji^loriosissiini et invietissinii Romanorum imperatoris augusti Xllir^
indietione decinia die mensis Sej)teml)ris decima. Quia nostri niinisterii iugis et indefessa
sollicitudo est, qiu vicem beati Petri principis apostolorum gerimus, ecclesias eireum-
quaque dispersas, ne cuiuslibet tenipestatis subito emergentis incursu (»onvelli possint,
apostolicae nosti'ac auctoritatis privilegio eonlinnare, non extra oftieii nostri nninus est,
eas, quae ranouicae veritatis limites eonstitutos illicita ordinatione prorsus exeesserint,
salvis sanctorum ]:)atrum decretis ad ])ristinuni revocare statum. Solent enim iniuste
ordinata diabolo auetore maxiinas i)lerumque parere lites et usque ad homicidii reatum
excreseere, nee sanetam dei eeelesiam, dum talibus altereationibus eorrosa distrahitur,
Buae unitatis patiuutur quiete constare. Talia namque j)otius unitatis eathob'cae disei-
dium operantur, quam quae sint deo placitnra eonstituant. Unde ne ([uid tale in saneta
geratur eeelesia nostra seilieet aetate, (jui pro bis aliisque pluribus (-bristo responsuri
sumus ad synodum in l)asiliea salvatoris nostri, quae Constantiaiia voeatur, eum
ei)iseopis omnibus llomana civitate eonveninuis, quiequid illieitum deoque eontrarium
exortum sit, eanonieo iudicio reeisuri. In qua nobis relatum est, Ottonem (piondam
iuiperatorem augustum, j)raesentis nostri sj)iritualis lilii imperatoris augusti genitorem,
in urbe quadam Mersibureb dieta, cjuae sita est in dioeesi Halberstatensis eeelesiae,
sedem episeopalem sine consensu atque subseriptione eanouica fratris et eoejüseopi
nostri Hildeuuardi, euius ipsa dioeesi continetur, eonstituisse magnamque partem parro-
eliiae suae eidem eeelesiae, quam dixinnis assignasse eontraque ins et tas episeopum
onlinasse, qui eidem eeelesiae praesit et sanetae Magdaburgensi eeelesiae, quae arebi-
])raesulatus bonore insignita est, obedientiae iura persolvat. Quod quam eontrarium
sit auetoritati eanonieae, sanetorum ])atrum deereta eousulentibus liquet, euiquam epi-
seopo sine suae subserijrtionis asseusu suam alio transferendam parroebiam surripere.
lllud etiam additum est, illam eeelesiam llalberstadensem, quae beati Stepbani protomar-
tyris eonstrueta titulum tenet, gemina diseissione adeo esse attenuatam, ut pristinae
religionis vigorem servare non i^ossit, siquidem una pars suae dioeesis Magdaburgensi
eeelesiae, altera Mersiburgensi annotata est. Quibus pereeptis ac longa deliberatione
nostrae mentis seeretariis versatis, ne quandoque inter pastores eeelesiarum praedieturum
Halberstatensis et Merseburgensis bomieidia plurima litigiis enutrita eonerescant, pla-
cuit nobis i)ersuadeutil)U8 llomanae eeelesiae suftraganeis episeopis presbyteris diaeonis
omnique Itcmianae eivitatis online episeopalem titulum, qui Mersibureb tuerat, eonvel-
lere et annullare, ipsamqne eum parrocbia iniuste sibi assignata eeelesiae Haluer-
«tadensi episcopali iure regendam tenendamque remittere; reliquum autem panocliiae
praedietae eivitati adiaeentis, quae ultra »Salam fluvium sita est, inter Cieensem et Mis-
15
neu sein episcojms''), quos Magdaburgensi« ecdesiae sufFrajraneos esse eonstat, ponti-
tieali iure tenendiiin dividatiir. Nee illud irrationabiliter a^itur, siquideiii tantae lites
liae diffinitione sopiiintur et unius eeclesiae dissolutione plures ditantur eeelesiae. Licet
enim ob eanonieani iitilitatem unainquamlibet eeclesiam, quae lejfitinie sit ordinata,
eonvellere, nediiin liceat pro pluriinis ditandis illieite destriiere eonstitutani. Xani si
lieuit beato (Jrejforio papae aliisque quam pluriniis nostris deeessoribiis, ne nonieii
pontilieale ininisteriiinique vileseeret, nuamqiiamlibet eeclesiam titulo poiitiiieali sublato
alteri eeelesiae asseribere sublimamlae, lieeat etiam et nobis istius dissoliitione triuiu
eeetesiarum Status, ne viiescant, enumire. Et quia (Tiselharius, vir venerabilis et reli-
giosus re{?imen illius, quam dissolvimus eeelesiae non enpiditate nefanda, sed publica
electione conseeutus est, ne nonien illud in vaiuini assumpsisse videatur, bis consen-
tientem apostolicae censurae decretis, ab oninibus Komanae eeelesiae, niatris onmium
eeelesiarum, ordinibus persuasum est Maj^daburffensi eeelesiae pastorem, quae divino
iudieio sui praesulis eura ae provisione nuiltata sit, regendae subrojfari, si(iuidem tilii
ipsius eeelesiae nostris aspectibus assistentes viva voce et tilium ipsius eeelesiae, et se
nimirum elegisse eum professi sunt; quod nobis sanetorum patrum exempla versantibus
satis tutum esse visum est. Nam ut pro buius episcoj)i translatione domestieis utannir
exemplis, beatus Petrus princeps apostoiorum relicta Antiocbia, quod in decretis
Antberii ])apae le^tur, Romani praedicationis curani transtulit, Marcus Alexandriam
Aquilia eomnuitavit, Eusebius quoque sua eeelesia dimissa Alexandriam abiit, Felix
F^phesum, (iregorius relicta (!appadociae eivitate jn-inumi Nuneiacum**), deinde ( !onstan-
tinopolim demigravit et perplures alii suas nnitaverunt eeclesias, quorum, ([ui scire velit
nomina, in eeelesiasticis requirat bistoriis aliisque sanetorum patrum edictis. Unde ea,
qua fratri compati convenit, ratione commoti, praedictum (iriselbarium episc^ojmm, (lui
non cupiditate hunc bonorem affeetatum, sed electione atque i)etitione filiorum ut dlxi-
nuis subiverat, suadentibus et assentientibus comprovincialibus episcopis cum universo
Uomanae eeelesiae ordine Magdaburgensi eeelesiae sanctae arcbipraesulem praetici pal-
iioque donari deeerninuis, ut praefatae eeelesiae j)raesit pontiticali iure, et ([uicfpiid in
ea divini negotii gerendum sit ipse dum vixerit administret. Recitata est etiam epistola
ab Hildeuuardo episcopo ilalberstatensis eeelesiae delata, bumiliter expetens, limites
suae dioeesis et Magdaburgensis eontusos, ne discordiis locus pateat, nostra difrinitioiie
discerni, unde inter confratrem et coepiseopum nostrum Adelbertum arcbipraesulem
et Uildeuuarduni lites innnensas exortas pene usque ad bomieidia didicimus profecisse.
Sed nos, quibus deo propitio potestas est, iniusta refringere, quaeque deo digna facta
fuerint eontirmare, apostolica censura saneimus, ut (iiselbarius suique successores tan- /-'^V
tum de parrochia Halberstatensi teneant, (luantum decessor noster papa Jobannes,
Ottone imperatoris nostri spiritualis tilii patre dictante, diiigens Inquisitor asscripserit.
Et ne urbs ilia Mersiburch laudis divinae decore privetur, sedit animo, in memoriam
sancti Laurentii martyris ut ibidem monasterium sub nu)nacbicae i)rotessionis ordine
a) Genaueres Über Aieno Thcilung hcrichfct Thietiuar ^ohron. III. 9). Tiinc miiiiia uomraiu |niii.'< LTclu-inin roiipirioutfa «li\iia
«ant luiiferabiliter Sclavoraiu ritu faniiliae . quae accu<*ata venundaiido lU^pcrgltar. Parx cpiiimpatuA uoütri, quau iucebat iiitt.T Snlain ut
EiHtram ac MiMam fluvion, et riirtiii Vwlu et Tachurini pag<»i« cum villi« Pa8i«ini et Piiciui Frlthericr» CititMMHi «Intur e|»i.-<c«»i>o . WolcoKIti
aatetn Mienen«!« eeelesiae antintitl part lila conce<litur cum adpcrtlnentibun villi>i Wiiüteburg et Lu'«tatavir:i , quao ail (tutlt'i oricntal<;m
perünet ac fluviit Caminiel Alblque diitUnguitur ; itibi autem rotinuit [Gi^üheruD archlepiHcopu« Magtlaburgonii^J Villi url»e>i. quarum nuut
haoc nomln« Seadicl Cotug Vurcin Bignl Hllburg Dlbni Pouc Liubanlci et Gescrinca. (Vgl. Ko. 13 und »).) — h) Xasianxnm.
— 16 - -
construatur. ICt iit hoc nostrae deliberationis decretiini stabile fixiimque peniianeat,
Visum est nobis, pracsentiuin episcoporum subscriptione firmari, et episcopo Moguntino,
Tre\irensi, Coloniensi, Adaldago) omnibusque (ialliae et (lernianiae episeopis assensus
sui subscriptione dirigi roboranduni, ut, quod in Romana ecclesia nuper actum est, cum
ipsorum iudicio comprobetur, idque districte apostolica auctoritate (raliiae et (^ermaniae
episcopis edicjinms, ut sine contradictione a nobis ordinato episcopo subscribente liis
nostris decretis viva voce confirmando subscribant, in unum convenientes praesentibus
Romanae sedis Icgatis.
Nach (lom Libor priv. S. Maur. fol. 13. im K. (rch. Staatsarchiv zu Berlin, vergl. mit dem Copiar. LVII.
fol. 319. im Prov.-Arcliiv zu Majrdeburg.
Boyseu hist. Mag. I. S. 11*7. — Dreyhaupt Beschreib, des Saalkreises I. S. 21.
c) BiM'hof von KchlcNvrifr.
No. 11. 983. 27. Febr.
Kaiser Otto IL eignet dem Stift Meissen clas Dorf Sdlehores(lo)-f im Burgwart Borit^, den Elhzoll
von Beigern aufwärts bis Meissen ete.
In nomine sanctae et individuae trinitatis. Otto divina favente dementia impc-
rator augustus. Noverit oinnium lideliuni nostroruni tani praescntium quam tiiturorum
industria, qualiter nos ob i)etitioneni et interventum lideliuni nostroruni, Willej>isi vide-
licet archiepiscopi et Diemonis inarcliionis, pro memoria patris nostri, quem^) quidcm,
quod coepcrat ipse, nos i^crliccre et nieliorare oportebat, tradidinuis quandam villam
Setleboresdorf'*) vocitatam, iacentem in ])urcwardo Horuz*") dicto prope fluviuni qui
Albia dicitur, Misnensi ecdesiae cui Folclioldus cjüscopus praeesse dinoscitur, cum
Omnibus rel)us iuris nostri in codem villae situ manentibus et accidentil)us, proventus
in thelonco, quod ad tiscum nostrum pertinuerat, a civitate, quae dicritur licle<?ora usi^ue
ad ejusdcm Misnensis ecclesiae portum sursum, indeque denuo per ambas ])lagas |)rac-
foti fluininis Albiac dcorsum, sicque intra praetinitum tcrininuin, ubicunique manus
negotiatoruin ultra Albiam huc illucque sese diverterit, ex intej^ro et absque ulla contra-
dictione thcloneum eideni pracnominatae Misnensi sedi pcrsolvant, veluti ad tiscum
nostrum dcbuerint. I<fitur posthacc statuimus, ut (nnnes, (jui in eodcm burgwardo
habitent, (mmeni dccimationem rcruin suarum, scilicct tVu*!:um, i)ccudum, pecuniarum,
vestimentoruin, inellis et crusinarum, ncc non (juod Tlieutonici dicunt uuarcopluinfi^a et
talunga tamiliarum, et oinniuni utilitatum, quibus niortalcs utuntur, in eandeni Mis-
ncnsem civitatcin dco sanctiKiue rfolianni evangclistae et sancto Donato inartyri, omni
ambij^uitatc jn-ocul rcmota pcrsolvant, rcferant et reddant. Insui)er ad haec omnia de
iiostra proprictatc et de nostro iure, quod in codem burji'wardo j)ossidcinus, ])cnnisimus
et concessimus ejusdcm villae iamiam Sctlcborcsdort" dictae cultoribus, de ambabus
Albiae partibus liberam tacultatcni laborandi et inquircndi, ca scilicct ratioiie, ut nemo
l) KiclitffTor wahrschuhilich iiwmnim.
a) I-«ij;e uiittokannt. wonii nirht «Ho VorsetZMylhon sftle auf il.i-*-*«-!»»« Wi>rt, «las aN C'tfda aiulcrwi^it iI<mii Ortsiiammi iiarligeMetzt
wird (vgl. No. !!•), hinduutcn und .-iii «fiu bi>ro-i<l«>rf griuüint ht, das «Mitwcdor in diMii Dorfu Jtoritz. M.'Ihst (Alt- und Ncuboritz) odur dem
nahirolvgunvn Kalira imch bo-<tuht. Si-tlo. r»»tbla wabrschuiulicb verwandt mit iluni ^la\visl•hou 8C<lluk, DorfbüWobuur , liauor, dürft«.* «Ine
Kledorlasflung Ackerbau troiboudcr MouHcben bczcicbucn. — b) Boritx au dur Elbe bei Kiosa.
17
eos praepediat de exitibus et reditibus, aquis aquarumve decursibus, molendinis, pisca-
tionibus, venationibas, pratis, pasciiis, areis et aedificiis, silvis, viis et inviis, quaesitiB
et inquirendis vel omnibus utilitatibus, quae dici aut nominari possunt Et ut haec
no8trae donationis auctoritas stabilis et inconvulsa permaneat, hanc paginam inde con-
scriptam manu propria roborantes si^lli nostri impressione insigniri iussimus.
Signum domini (L. M.) Ottonis invictissimi imperatoris augusti.
Hildibaldus episcopus et cancellarius vice Uuilligisi archicapeUani recognovi. (L.S.)
Data ni. Kalend. Martii anno dominicae incarnationis DCCCC LXXXni. indi-
etione XI. anno vero regni secundi Ottonis XXV. iraperii autem XV. Actum in Franco-
nowrth feliciter.
Nach einer glaubwürdigen Abschrift, da das Orig. im Stiftsarchiv nicht aufgefunden worden. Dass die
Verleihung des Eibzolls frühzeitig stattgefunden, ist unzweifelhaft, aber die Aechtheit der Urkunde in der vorh'egenden
Fassung desshalb verdächtig, weil K. Otto 11. im J. 98S in Italien sich befand und nächstdem es heissen sollte anno
vero regni secundi Ottonis XXII. imperii autem X\l., wobei jedoch nicht unerwähnt bleiben darf, dass ähnliche
Fehler in der Angabe der Regierungsjahre in Otto*s 11. Urlcunden zuweilen vorkommen. Vergl. Ritters alt. Meissn.
Gesch. S. 97 ff.
Schöttgen u. Kreysig dipl. Nachlese \7. S. 186.
No. 12. 983. Dec. oder 984. Jan. — Apr.
P. Joliann XIV, bestätigt nach unistmidUcher ErzöMung des Hergangs der Errichtung des Ersbisthums
Magdeburg und der Einsetzung seiner Suffraganbisi^fe , darunter des von Meissen, einige wichtigere
Vorrechte des Erä)ischofs und seines Capitels.
Johannes episcopus servus servorum dei etc. Quoniam a domino^) eiusque
dilecto sectatore sancto Petro principe apostolorum , cuius sede et vice indigni fungi-
mur, ante alios fratres nostros nostri scilicet nominis episcopos potestatem accepimus
roborandi ac defendendi ecclesias per totum orbem longe lateque diffusa», maxime
autem eas, quae nostrae sedis Romanae scilicet ecclesiae mundiburdio specialiter
subiacent: idcirco omnibus fidelibus Christi notum esse volumus, qualiter primus
et maximus Otto videlicet bonae memoriae imperator augustus Magadeburgensis
ecclesiae civitatem supra ripara Albiae fluminis in parrochia Halverstadensis eccle-
siae sitam propter totius ultramontanae ecclesiae utilitatem a fundamento construxit
eamque eo usque promovit, ut inibi congregata maxima niultitudine clericonim
et laicorum ecclesiam in honore beati principis apostolorum Petri et sanctorum
martyrum Mauritii et Innocentii, quorum corpora cum maxima parte legionis eiusdem
illuc transtulit, consecrari praeciperet. Crescente autem in his finibus christiana reli-
gione cum proniotione supradictae civitatis a piissimo Ottone decretum est, ut ultra
fluvios Albiam et Salam et Odoram in civitatibus, in quibus olim barbarici ritus maxima
viguit superstitio, quarum nomina sunt haec: Citice, Misni, Merseburg, Brandeburg*),
Hauelbergan, Poznani in honore sancti salvatoris domini nostri Jesu Christi episcopia
fundarentur, quod et divina favente dementia ita peractum est. Pastoribus ergo prae-
dictarum civitatum non habentibus metropolitanum, ad quem secunduni canonicani aucto-
1) deo B. 2) Brandenburg B.
COD. DIPL. 8AX. II. 1.
18
ritatem cum suis eaiisis confluerent, sereniasinio imperatori magno videlicet Ottoiii
cum omnium suoruni optimatiun conseusu placuit, quatinus in civitate Magadeburg,
quia in pacatioribu» partibus sita divinae et luimanae munitionis copia cingebatur, si
uUo modo |)arr()chiae iHJi-tiiientiam ab Hilliuuardo Halberstedensis episcopo ecclesiae
eiusque metropolitano Hattone acquirere posset, archiepiscopatum construeret. Unde
factum est, ut post aliquod temporis intervallum gloriosissinio imperatore in ])aIatio
Ravenuatis ecclesiae pro connnuni iidelium statu feliciter guberuando morante, Hatto
Moguntinae^) ecclesiae arcbipraesul et Hilliuuardus Halberstedensis ecclesiae venera-
bilis cpiscopus illuc cum suis omnibus pervenirent. Qhos sanctissimus Caesar Otto,
quia i)riu8 secundum ecclesiasticum morem pio praedecessore nostro Johanne, qui summi
pontiticatus monarcbiam in bis tcm}X>ribus obtinebat, Magadaburgensis^) loci arcbiepi-
scopatum per consensum synodalis decreti statuente atque confirmante subscriptione epi-
scoporum Italiae, Cialliac, Ctennaniae cum omni caritate suscepit ea videlicet ratione,
si parrocbiani inuninentem a Halberstetensis ecclesiae episcopo accipere potuisset, cum
Petro Rauennate arclucpiscopo omnibusque comprovincialibus episcopis pro hoc placito
tiniendo convenit. Itaque Hilliuuardus episcopus cum consensu sui metrojwlitani Hat-
tonis iustis petitionibus annuens bannum decimationis totamque parrocbiani suam, (piae
inter fluvios Aram, Albiam, 8alam et Bodam et occidentales partes burgwardonmi ad
has civitates pertinentium sita est, hoc est Vndesburg, Wansleua, Haldesleua in manus
imperatoris et episcoporum ad aedificationem Magadaburgensis archiepiscopatus tradidit
atque concessit. Quo tinito imperator cum omni maturitate Romam veniens ac Athelbertum
cpiscojmm Rugorum provinciae dcstinatum, non sua autem ignavia sed illorum nequitia
depulsum, quoniam quidem scientia, sanctitate vitac morumquc probitate nulluni prorsus
ei similem invenire i>otuit, a suinmo i)()ntiiice ad Magadaburgcnsem-') archiepiscopuin
ordinari praecepit, ea videlicet ratione, ut ideni arcliiepisc()i)us cum suis successoribus et
cum loco sibi conimisso mundiburdio sancti Petri suique vicarii perpetuo subiectus potesta-
teni liaberet supradictarum civitatum episcopos ordinäre, itidem suis successoribus vicissi-
tudine exigente manibus suifraganeoruni consecraiidis. Ex hac igitur concessione Adal-
bertus prinius sanctae Magadaburgensis^*) ecclesiae arcbipraesul Jordanem cpiscopum
Poznanensis, Hugonem Cicensis, Hurchardum Misnensis, liosoncm Merseburgensis,
Dodilaneni Brandeburgensis, Tudonem Ilavclbergensis ecclesiae consecravit. Ad haec
praedecessor noster videlicet apostolicus Adelberto arcbieiiiscopo tribuit potestatem suisque
successoribus, ut nonnisi a Romanae sedis nuntio intronizandi, ipsi tam in sua ecclesia
quam in aliis pro necessitate itineris statutis diebus i)allium i)ortent, crucis signaculum
ante se ferant, cardinales i)resbyteros in sua ecclesia ordinent, quorum numerus duodenario
compleatur, qui ad maximum altare ininistrantes cotidie dalmaticis et festis diebus san-
daliis indiiantur, similiter et diaconos Septem cardinales habere concessit, dalmaticis
Omnibus diebus excepto ieiunio, festis autem utentcs sandaliis. InsuiHjr archiepiscopum
Magadaburgensem inter cardinales episcopos nostrae sedis consortium habere et per
oninia archiepiscopis Trevcrensi, Coloniensi, Mogunticnsi aequalem esse permisit. Quo
facto Imperator desiderio potitus Adelbertum archiepiscopuin cum privilegio et iiihilo-
3) Maguntinae B. 4) Jiagadebnrifrnsis B. 5) Matfodtburgtrurm B. 6) MaifaäfburgenMi» B.
19
minus praeceptis suae imaginis in omnibus tarn proprietatibus quam comitatibus earum
roboraturus^) in archiepiscopatum direxit. Unde oportet, ut nos divina inspiratione et
tanta geminae confirmationis auctoritate commoniti loeo nostro mundiburdio subiecto
praevideamus nunc et in posterum. Exinde et apostolica auctoritate eundem archi-
repiscopum cum omnibus pertinentiis suis quae sunt inquisitis seu etiam inquirendis
sigillo nostrae imaginis ac banni nostri praeceptione firmamus atque roboramus, et si
aliquis temerarius archiepiscopum eins loci inquietaverit seu proprietates distraxerit,
nostra praeceptione violata in die iudicii sciat se divinae ultioni subiacere.
Nach dem Liber privilegg. S. Maur. im K. Geh. Staatsarchiv zu Berlin foL 3 vergl. mit dem Copiar. LVIl.
fol. 312 b ff. im Prov.-Archiv zu Magdeburg (B).
Riedel cod. dipl. Brand. I. Bd. 8. S. 96. — Grosfeld de archiepiscop. Magdeb. origg. p. 74.
Die Zeitbestimmung dieser Bulle ist unsicher. Da sie nach dem Ableben Kaiser Otto*s I. (f 973. 7. Mai)
wie des Pabstes Johann XIII. (f 972. 6. Sept) erlassen liorden, diesem aber Benedict VI. (ermordet 974), Boni-
facius VII. (974 schon nach wenigen Wochen aus Rom vertrieben), dann Benedict Am. folgten und erst nach dessen
Tode im Nov. 983 der Bischof Petrus von Pavia als Johann XIV. den römischen Stuhl bestieg, scheint diesem sie
zugeschrieben werden zu müssen. Zwar wurde Johann von dem aus Constantinopel zurückgekehrten Bonifacius YII.
bereits im Apr. 984 eingekerkert und starb eines gewaltsamen Todes, aber von des Bon. Nachfolger (f im Juli 985)
Johann XV., einem Werkzeuge der römischen den Deutschen feindseligen Parthei, ist schwerlich diese Bulle aus-
gegangen. Johann XIV. dagegen, langjähriger Kanzler, dann Erzkanzler K. Otto's IL, durch dessen Einfluss er
zum Oberhaupte der Kirche erhoben worden, war in seiner persönlichen Stellung zu dem Kaiserhause gewiss zu
einer nochmaligen Bestätigung der wichtigeren Privilegien der grossartigen Stiftung Otto*s I. ungleich geneigter,
als irgend Einer seiner gleichnamigen Nachfolger. Bemerkenswcrth ist es freilich, dass zur Zeit der Abfassung der
Bulle, mit Ausnahme des B. Jordan von Posen (f 984) die genannten Suffraganbischöfe meist seit einer Reihe von
Jahren nicht mehr am Leben waren und weder der Erzb. Adalbert als ein bereits Verstorbener (f 981) noch dessen
Nachfolger Giseler genannt wird, und auffallend könnte es erscheinen, dass unter den damaligen Verhältnissen des
Bisthuras Merseburg Erwähnung geschieht, das schon 981 als angeblich im Widerspruch mit den canonischen Ge-
setzen errichtet aufgehoben worden war.
6) roboratum B.
No. 13. 995. 6. Oct.
K, Otto IIL schoüct dem Bisthian Meissen die Lehen des Gh'afen Aesico (Asic), Würzen,
Püchau , Poueh u, s. w.
In nomine sanetae et individuae trinitatis. Otto di\'ina favente dementia rex.
/ü ümnium fidelium nostrorum tam praesentiuin quam et futuroruin noverit industria, quomodo
1108 ob remedium animae nostrae parentumque nostrorum, nee non et per interventum
?r^ r Aiconis venerabilis episcopi dedimus beneficium ') cuiusdam fidelis nostri Aesiconis comitis-)
videlicet Vrscini*), Bichni**), Paue^), Ezerisco**), Liubanisci^), Herri^, Sciammanstedi*),
Unscia**), Potorisci'), insuper quicquid nostri iuris habuerit beneficii totum ad episeopatum
/r in honore sancti Douati martyris constructum in civitate Misna vocitata, cui isdem venerabilis
praesul in praesenti praesidet, atque id ipsum beneficium ex integro ubicuraque iaeeat
cum omnibus utensilibus suis, hoc est areis, aedificiis, terris cultis et incultis, agris,
pratis, campis, pascuis, silvis, venationibus, aquis aquarumve decursibus, piscationibus').
1) benrßeium totum B. — 2) comiti» Asic B. — Die folgenden Worte tndelieet — beneßcii totum fehlen In B. — 3) mandpus
utriutqu* texut schaltet B. an dieser Stelle ein.
a) Würzen b) Püchau c) Pouch, sÄmmtlich an der Mulde, d) Zock er Itz am Loberbache bei BItterfold. e) Löbnitz
an der Mulde, f) unbekannt, g) SchOnstadt, schon lUd Wüstung, «i,^ Hufen Wald und Aecker zu KUhren, Htreuben, Knatewiu,
Meltewitz, Dahlen, nach einem alten Wurzener Amtsregister gehOrig. Die Haltestelle der Leipzig-Dresdner Eisenbahn Domroichenbach
befindet sich In dieser Flur, h) unbekannt (Ober- und Untern itzschka?) i) Bader its, Par. Somsig. (?)
3»
___ 20
moleiulinis, \iis et inviis, exitibus et reditibus, quaesitis et inquireiulis, maneipiis utriusque
86X118 cuncti8que aliis appendieiis qiiae adhuc dici, inveniri aiit nominari po88iint, ei
in proprium tradidimus ea videlicet ratione, iit iam dictus Aico epi8Copu8 8iiique 8ucee8-
8ore8 liberam dehinc habeant potestatem disponendi, ordinandi atque in U8um mona-
sterii faciendi. VA ut liaee nostra regalis traditio nunc et in futuro firma et incon-
vulsa permaneat, hoc praeceptum inde con8criptum sigilli no8tri impressione iussimus
8ignare^) nianuque propria ut infra Wdetur corroboraviniu8.
Signum domni Ottonis (L. M.) gloriosissimi regia. (L. S.)
Hildiboldus'^) episcopus et cancellarius vice Uuilligiai archiepiscopi recognovi.
Data IL Nou. Oct. anno dominicae incarnationis DCCCCXCV. indict. VIII.,
anno autem tertii Ottonis regnantis XII. Actum Hauelunberge feliciter amen.
Nach dem Orig. im K. Haupt-Staatsarchiv zu Dresden in zwei Ausfertigungen; das aufgeklebte Siegel ist
in B. sehr gut, in A. ziemlich gut erhalten.
Schöttgeu Historie d. St. Wurtzen S. 43. — Ltlnig RArchiv. Spie. eccl. I. S. 835. — Heydenreich Gesch.
d. Pfalzgr. S. 25. — Calles series S. 46. — Köhler cod. dipl. Lus. I. Anh. S. 2.
4) tignnrt itusimtu B. 5) Hildibtüdxu B.
No. 14. 995. 12. Nov.
K. Otto HL schenkt der Stiftskirche das Lehen eines Thammo in drei Ortschaften des Harzgaues.
In nomine sanctae et individuae trinitatis. Otto divina favente dementia rex.
Notum sit omnibu8 in Christo fidelibus tam praesentibus quam futuris, quomodo nos
ob interventum Aigonis venerabilis episcopi sancto Johanni evangelistae et sancto
Donato martjTi Christi ad altare Misnensis ecclesiae pro remedio animae patris nostri
simul et animae nostrae quandam nostrae proprietatis partem, quicquid Thammo in
benelieium habuit in villis Sigefrideshuson*), Silzesteti**), Wendilburgoroth*') vel ubi-
cumque situm sit, in comitatibus Friderici comitis et Vnegonis comitis et in pago Har-
d ega sitam cum maneipiis utriusque sexus nostri iuris, servis et ancillis altari prae-
titulato in proprium concessimus firmiterque donavimus cum omnibus utensilibus ad id
iuste pertinentibus, aedificiis, areis, pratis, pascuis, campis, silvis, terris cultis et in-
cultis, aquis aquarumve decursibus, viis et in\iis, exitibus et reditibus, molendinis,
quaesitis vel adhuc inquirendis omnibusque ad id iuste spectantibus, eo videlicet tenore,
ut eiusdem ecclesiae praesul Aigo eiusque successores libero periruantur arbitrio haec
tenendi. Et ut haec nostrae donationis auctoritas timia stabilisque permaneat, hoc
praeceptum inde conscriptum anulique nostri inpressione signatum manu propria
lirmavimus.
Signum domni Ottonis (L. M.i magni et invictissimi regis. (L. S.)
Hildibaldus episcopus et cancellarius vice Uuilligisi archiepiscopi et archicapel-
lani recognovi.
A) SieTerAhansen bei Derenbnrg im Kreise Halberstadt, joizt wüi^te Mark. Vgl. v. Wersebe Boschr. der Oaue sw. Elbe,
Q. Unitmt S. 78. b) Sillstedt bei Wernigerode, c) WQlperode im Kreise HalbersUdt.
_ 21 -
Data IL Idus Novembris anno incarnationis dominicae DCCCCXCV., indictione
Vni., anno vero tertii Ottonis regnantis XII. Actum Mogontiae feliciter amen.
Nach dem Orig. im K. Haupt-Staatsarchiv zu Dresden mit dem aufgedrückten Siegel des Königs.
Köhler cod. dipl. Lus. I. Anh. S. 4.
No. 15. 996. (995). 6. Dec.
K. Otto HL bestimnU die Gremen des Bisthums Meissen und überweist dem Stift den Zehnten
innerkalb seines Bezirks,
In nomine sanctae et individuae trinitatis. Otto divina favente dementia rex.
Notum Sit Omnibus in Christo fidelibus scilicet praesentibus et futuris, quomodo nos
rpro remedio animarum dilecti avi nostri simul et patris nostri nee non pro nostrae
animae remedio more antiquorum imperatorum et regum, nostra regali potestate Mis-
nensi episcopatui terminum posuimus nominando fines et determinationes locorum sicut
infra tenetur. Ubi caput et fons aquae, quae dicitur Odera, inde quasi recta via usque
ad Caput AJbiae, inde deorsum in occidentalem partem, ubi divisio et confinium duarum
/^regionum Beliim et Nisenin; ibidem ultra Albiam et per silvam in occidentalem partem
usque ad caput Milda e^ et sie deorsum ambas piagas eiusdem fluminis, scilicet. prope
occidentalem ripam Rocliilinze, et sie usque dum Milta intrat in Albiam. Nee non ob
hoc diximus in occidentali plaga, quia multae villae pertinent ad orientales urbes. Et
sie sursum et ultra provinciam Nizizi ad eundem tenninum sine dubio, nee non in,
yf altera parte Lusizi et Selboli, et sie usque ad civitatem Zulbiza, illam \idelicet infra
eundem tenninum. Et inde in aquam quae dicitur Odera, et sie Odera sursum usque
ad Caput eins. Omnes vero qui infra terminum istum habitent, in omni fertilitate
terrae frugum et pecudum, in argento, vestimento nee non quod Teutonici dicunt ouar-
capunga et talunga familiarum, insuper tota utilitate et in omnibus rebus, quibus mor-
?o tales utuntur diversis modis, decimationes, quas deo cuncta gubernanti debent ad Mis-
nensem ecclesiam, primo deo, deinde sancto Johanni evangelistae beatoque Donato
martyri dei universa dubietate procul remota persolvant, referant et reddant Et si
quis hoc praeceptum in remunerationem deo constitutum disvestire vel disrumpere tem-
ptaverit, odium dei sanetorumque omnium incessanter liabeat. Et ut haec nostrae regiae
; potestatis donatio et constitutio nunc et in futuro firma et inconvulsa permanendo con-
sistat, hoc praeceptum inde conscriptum sigilli nostri inpressione signare iussimus manu-
que propria, ut infra videtur corroboravimus.
Signum domni Ottonis (L. M.) magni et gloriosissimi regis. (L. S.)
Hildibaldus episcopus et cancellarius vice Uuilligisi archicapellani recognovi.
Datum VIII. Idus Decembris, anno dominicae incarnationis DCCCCXCVI.
indict. VIII. anno vero tertii Ottonis regnantis XIlI. Actum in Franconofurt feliciter amen.
Nach dem Orig. im K. Haupt-iStaatsarchiv zu Dresden; von dem aufgedrückt gewesenen Siegel sind nur
einige Bruchstücke noch vorhanden. — Die Jahreszahl dd6 erregt, obschon Indiction und Regicrungsjahr hiermit
stimmen, desshalb Bedenken, weil Otto bereits am 20. oder 21. Mai d. J. in Rom als Kaiser gekrönt worden war.
König Otto war dagegen am 9. Dec. 995 in Frankfurt
Köhler cod. dipl. Lus. I. Anh. S. 5.
22
Xo. 16. (948. 11. Jan.)
Kaiser Otto L stiftet (kis Bisthum Meissen, hcsthmnt die G^'emen des Sx)ren(jeh desselben und
überweist ihm den Zehnten mnerJiaJb dieses Bezirks,
In nomine sanctae et individuae trinitatis. Otto divina favente dementia Romanorum
Imperator augustus. Nos qui cotidie multorum venerabilium virorum episcoporum abbatum cete-
rorumque fidelium Christi canonicorum et monachorum ad omne bonum opus praeceptis instruimur,
exemplis informamur, libenter ex abundanti rerum nostrarum copia ad aeteniae beatitudinis vitam
obtinendam et ad temporalem feliciter transigendam, divina auxiliante gratia, quod nostrae felicitati
aptissimum credimus, ineipere et in domino perficere constanter elaboramus. Ergo manifestare ac
notificare omnibus in Christo fidelibus tarn futuris quam praesentibus quam maxime desideramus,
qualiter nos pro remedio et pei^petua omnium fideUum defunctorum animarum redemptione, nee
non pro nostra sempitema salute, ad dulcissimae coulateralis nostrae carissimaeque sobolis nostrae
perenni felieitate, ecclesiam quandam in Misiua civitate coUocari et construi praecepimus, ubi
etiam rogatu et consilio universorum prineipum nostrorum, in honore sancti Johannis evangelistae
sedem episeopalem fieri decrevimus, cui quendam nostrae dilectionis intimum, nomine Burchardum,
electum et ad praesulatus dignitatem in Christo conseeratum a sanctae Moguutiensis ecclesiae
venerabili archiepiscopo nomine Hildiberto in laudem onmipotentis domini gloriose praefecimus.
Huie etiam episcopatui more antiquorum imperatorum et regum nostra imperiali potestate teiminum
posuimus, ubi oritur fluvius, qui dicitur orientalis Milda, inde usque quo idem fluvius intrat in
Albiam, et sie sursum et ultra provinciam Nizizi, ad eundem terminum sine dubio, nee non in
altera parte Luzizi et Selpoli, illam videlicet infra eundem terminum, et inde in aquam, quae dicitur
Odera. Et sie Odera sursum usque ad caput ejus. Indeque quasi recta via usque ad caput Albiae.
Inde deorsum in occidentalem partem, ubi divisio et confinium est duarum regionum Behem et
Nisenen, ibidem ultra Albiam, et i>er silvam in occidentalem partem, usque ad caput praedicti
fluminis orientalis Milde. Omnes vero, qui infra praedictum terminum habitant in omni fertilitate
terrae, frugum et pecudum, in argento, vestimento, nee non quod Teutonici dicunt ouarcapunga
et talunga familiarum, insuper tota utilitate et in omnibus rebus, quibus mortales utuntur diversis
modis, decimationes, quas deo cuncta gubernanti debent, ad Misinensem ecclesiam primo deo, deinde
sancto Johanni evangelistae universa dubietate procul remota pleniter persolvant, referant et red-
dant. Et si quis hoc nostri imperialis praecepti constitutum transgredi vel disrumpere praesumat,
cum Anania et Saphira necnon cum Juda traditore infemalis incendii lormentum patiatur, nee
inde, nisi resipiscat, in perpetuum absolvatur. Et ut haec nostra concessio in remunerationem dei
omnipotentis firma stabilisque permaneat, hoc praeceptum inde conscriptum anulique nostri inpres-
sione signatum manu propria firmavimus. ^,
Signum domini Ottonis magni et invictissimi imperatoris. Folemarus cancellarius vice
Hildiberti archicapellani recognovi.
• Data III. Idus Januarii anno incarnationis domini DCCCC. XLVIIL indictione VIII. (L. M.)
Anno vero magni imperatoris Ottonis in domino feliciter regnantis III"''- Actum Moguntiae feli-
citer amen.
Nach dem Orig. im K. Haupt -Staatsarchiv zu Dresden. — Die Urkunde ist zweifellos iinächt, in den
letzten Jahrzehenten des 12. Jahrh. geschrieben und bisher gewöhnlich ganz unpassend in das Jahr 965 gestellt
M'orden. Als Gnindlage dienten bei der Abfassung derselben die Bulle vom 2. Jan. 9(>8 (No. 4.) und die Urkunde K.
Otto's HI. vom 6. Dec. 996. (No. 15.) Erzb. Hildibert von Mainz starb bereits am 31. Mai 937, Folkmar erscheint
als Kanzler K. Otto's II. im J. 975. Das Monogramm wurde an ungewölmlicher Stelle eingeschaltet, für das auf-
zudrückende Siegel kein Platz gelassen; wohl aber sind unten in das Pergament zwei Löcher gestochen, als sei an
Schnuren ein Siegel befestigt gewesen, was bekanntlich im 10. Jahrh. in solcher Weise nie geschah.
Facsimile im N. Laus. Mag. 1835. Bd. 31. Taf. 1. Abgedr. Statuta eccl. Misn. p. 35. — Mader antt.
Brunsv. ed. 11. p. 185. — Schreiter Wurtz. Kirchenreyhen S. 167. — Schöttgen Rist. d. St. Würzen. Anh. S. 4. —
Hoffinann Scr. rer. Lus. praef. p. 4. — Lünig RArchiv. Spie. eccl. 11. Anh. S. 96. — Calles ser. episc. Misn. p. 11.
Köhler cod. dipl. Lus. I. S. 1.
23
No. 17. 1004. 5. März.
K. Heinrich IL stellt das aufgeJiobem Bisthum Merseburg toieder her und ordnet unter andern die
Zurückgabe zweier widerrechtlich an Meissen gekomiinener Ortschaften im Gau Schtäizi an das Stift
Merseburg an.
In nomine sanctae et individuae trinitatis. Heinricus divina favente dementia
rex. Notiim. habeat totiusqrbis terrarum circulus' et praecipue tarn praesens fidelium
nostrorum industria, quam eorum ex toto posteritas futura, qualiter pia in deum*)
magni Ottonis imperatoris sollertia sanctam Merseburgensis ecclesiae sedem episcopii
nomine in honore sancti Johannis baptistae sanctorumque Christi martyrum Laurentii
ac Romani ex voti debito primitus ornavit, ordinatoque ibi pastore pervigili Bosone
facultatibus et sumptibus necessariis locum pro tempore sublimavit, additis suo debitis
servitio tam redditibus quam praediis, ut quae hie cum benedictione sibi temporaliter
minuens spargeret, aeterna*) coram deo lucrificatione recolligens meieret. Quibus de
medio decedentibus*) et Gisilhario episcopo succedente honorabile illud episcopii caput
et nomen in abbatiam flebiliter commutatum in archiepiscopi Magdeburgensis servitium
quorundam ut ita dicamus inconsiderata religione*) usque ad nostra tempora trans-
migravit. Nos itaque divino ut credimus instinctu una cum dilectissima nobis coniuge
et regnorum consorte Cunigunda praefatam sedem reparare volentes, mortuo Gisilhario
episcopo Votum effectu^) complevimus institutoque ibidem venerabili de nostra capella
praesule Wipperto omnia, quae quolibet modo ab^ antecessoribus nostris regibus et
imperatoribus ibidem quondam tradita vel praeceptorum scriptis commendata aut aliquo
modo inde fuerant abalienata recollegimus et sanctae sedi Uli per hoc regiae maiestatis
insigne confirmavimus. Unde vero et partem parrochiae atque decimationem civitatum,
quae Treben*) et Tuchamuzi**) vocantur, ab venerabili episcopo Cicicensis ecclesiae
Hildubarto cum tribus villis loco sibi competente collocatis et sub uno vocabulo Cro-
zuwa*'). vocatis sua voluntate redimentes Merseburgensi ecclesiae restituimus. Praeter
haec etiam duas villas in pago Schuzi et proprietates in episcopatu Merseburgensi
sitas^) nomine Wisseburg**) et Lostataua^)®), quas praedictae destructor ecclesiae Gi-
sillarius sine concambio et regalibus praeceptis Wolcoldo Misnensis ecclesiae episcopo
sponte sua impotens concessit, regali iure nostro et potestate ad integrum Mersebur-
gensis ecclesiae suis rectoribus cunctis remota omni molestia reddimus. Et ut haec
nostra renovatio et confirmatio stabilis et inconvulsa®) pemianeat, hanc nostri praecepti
paginam manu propria roboratam sigillo nostro imprimi iussimus.
Signum domni Henrici (L. M.) regis per Christum invictissimi.
Egilbertus cancellarius vice Willigisi archicapellani recognovi.
Dat. III. Non. Martii indictione prima anno incarnationis domini M. IUI., anno
vero domni Heinrici secundi regni n. Actum Walahuson.
Strauss de Rudolfo Suev. imticaesare p. 30 (Wegelin thea. rer. Suev. n. p. 186). — Lepsius Gesch. d.
Bischöfe d. Höchst Naumburg. I. S. 187.
1) iam dudum. 2) temp. in munJi spargertt arena. 3) dUctdentibus. 4) religio. 5) tfftctum. 6) pago* in ep. M. 9ito* S.
7) Lottatana (vgl. Thletmari cbron. m. 9 oben S. 15). 8) ineonctusa,
a) Treben an der Saale (vgl. 8. 31). b) Taucha an d. Rippacb, Kr. WeiMenfel«. c) Kretiscbweb bei Zeits mit Qroiti-
scben and Orana (Tgl. die Urk. Tom 5. MIrx 1004 bei Lepsiofl a. a. O. S. 185). d) onbekAnnt. e) Lastan b«i Coldits.
24
Das Original, das früher im Stiftsarchiv zu Merseburg sich befand, ist seit längerer Zeit dort abhanden
gekommen. Da aber Strauss unzweifelliaft zum öfteren unrichtig gelesen, eine zweite gleichfalls die Restitution des
Hochstifts betreffende Urkunde vom 6. März 1U)4, die in ihrer grösseren Hälfte mit der vom 5. März übereinstimmt,
dort jedoch noch vorhanden (vgl. v. Posem-Klett Sachsens Münzen im Mittelalter I. S. 360), ist in den durch Angabe
der bisherigen Lesart bezeichneten Stellen der Text hiemach corrigirt worden.
No. 18. 1006. 1. Jan.
K. Heinrich IL scltetikt der Stiftskirclie zu Meissen drei CasteJle ?w Grau Milzane,
In nomine sanctae et individuae trinitatis. Heinricus divina favente dementia rex.
Si ecclesias dei alicuius doni incremento meliorare stiiduerimus, hoc nobis proftitunim
esse minime dubitamiis. Quapropter omnium fidelium nostrorum praesentium scilicet
ac fiituronim noverit industria, qualiter nos pro interventii Chunigiindae reginae eon-
iugis videlicet nostrae ac animae nostrae remedio tria nostri iuris castella cum omnibus
eorum pertinentiis, cum exitibus et reditibus, silvis, aquis aquarumve decursibus, molen-
dinis, piscationibus cunctisque utilitatibus, adiaeentia in pago Milzani in comitatu
Herimanni comitis quorum nomina haec sunt Ostrusna Trebista 6. . . bi*) M^sn*^*.?**)
ecclesiae in honore sancti Johannis evangelistae*") dedicatae, cui nunc venerabilis epi-
scopus Heico praeesse videtur, hac praeceptali pagina donando confirmamus omnium
hominum contradictione remota. Et ut haec nostrae donationis auctoritas stabilis et
inconvulsa omni permaneat tempore, hanc paginam inde conscriptam prout iuste ac
legaliter possumus manu propria corroborantes sigilli nostri impressione insigniri iussimus.
Sigiuim domni Heinrici (L. M.) regis invictissimi. (L. S.)
Eberhardus cancellarius vice Uuilligisi arclücapellani recognovit.
Anno dominicae incarnationis millesimo VI. indictione III. anno vero domini
Heinrici secundi regnantis'') V. Data Kai. Jan. Actum Pholida feliciter amen.
Nach dem Orig. im K. Haupt-Staatsarchiv zu Dresden mit dem aufgedrückten am Rande z. Thl. beschä-
digten Siegel.
Köhler cod. dipl. Lus. I. Anh. S. ü.
a) Dio durch dio Hehadhaftigkoit <lc!> Porgamuntj« cntütanduue Lücko ist aud der alten XuHsercn Aufschrift zu orgäuzou; ondru-
siuna. tribesch. Ciodouul. — O-str. jetzt 0«tro bei Kamenz (?,); Tr. Drebnitz (Gross- u. Kleindrebnitz) bei Bischofswerda ; God. Göda
b) 8» im Original; Köhlern Angabe ist unrichtig, c) Der unaufmerksame Schreiber schrieb efcanstelistae — regantis.
No. 19. 1013. 19. Juli.
K. Heinrich II, eignet deyyi durch feindliche Vertvüstungen in seinen Einnahmen sehr geschädigten
Stift sechs Ortschuften in den Gatmi DaJaminci, Ghidici und Niseni.
In nomine sanctae et individuae trinitatis. Heinricus divina favente dementia
rex. Nos qui divinae pietatis concessu in solio regni sedemus, quamWs totius rei
ßublicae cura ad nos disponenda respiciat, in hoc tamen speeialiter laborare debemus,
ut loca ecclesiasticis obsequiis deputata ab omni inquietudine seorsum in proprio statu
permaneant et per nostrae administrationis sublementum nova aedificentur, ac vetera
25
qiiacumque occasione dilapsa ad laiidem et gloriam nomiuis dei nostris temporibus ad
qualitatem prioris fonnae restaurentur. Quod iion solum praesentis vitae solatium,
sed etiam futurae retribiitionis fore credimus emolumentum. Qiiapropter universitati fide-
liiim nostrorum praesentium ac fiitiirorum patere volumus, qiialiter Misnensis episcopiis
/ö,i2. ^Eiko reclamatione facta nobis innotiiit, eandem ecclesiani, cui ipse pastorali ciira atti-
' tulatiis praesideret, iam peccatis exigentibus crebra hostium devastatione desolatam ac
pene ad nihilum ita fiiisse redactam, ut nomine tantura solo praeesset, reliqua autem
de rebus territoriis appertinentia ita ab hostibus fuisse direpta, ut ordini ecclesiastico
nee honor debitus aut utilitas aliqua diutius inde exhiberi potuisset. Quo audito ex
/odebito condescensionis ingemuimus et pro bis recuperandis aliquod supplementum con-
ferre decrevimus. Ideo eidem praefatae ecclesiae sex villas nostrae proprietatis conce- ^^:
dimus, quatuor in pago Dalarainci Glupp*), Difnouuocetla*"), Zenizi''), Miratina cethlaj ^), f^/icu*^.
V*'"" in pago Gudici nomine Golenciza cethla®), VI**" in Niseni Brochotina cetblaQ
cum mancipiis utriusque sexus, silvis, venationibus, aquis aquarumve decursibus, pisca-
/rtionibus, molendinis, pratis, pascuis, aedificiis, \Hiis et inviis, exitibus et reditibus ac
cum Omnibus appertinentiis inquisitis seu inquirendis. Haec autem praedictae ecclesiae
in proprium ea ratione tradidimus, ut episcopus Eiko eiusque successores eadem praedia
ecclesiastico iure obtineant, et qualiter eis visum fuerit, in usus eiusdem ecclesiae
vertendi liberam habeant facultatem. Et ut hoc nostrae concessionis donum per tem-
70 pora futurae posteritatis stabile raaneat et inconvulsum, hanc regalis praecepti paginam
inde conscribi ac manu propria confirraantes sigillo nostro praecepimus insigniri.
Signum domini Heinrici regis invictissimi (L. M.) (L. S.)
Guntherus cancellarius vice Erchambaldi archicapellani recognovit.
Data Xmi. Kai. Aug. indictione XI. anno dominicae incarnationis millesinio
XIII., anno autem domini Heinrici feliciter regnantis XU. Actum Vranconowrth feli-
citer amen.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meisseii; das Siegel ziemlich wohl erhalten.
Kreysig Beyträge I. S. 1 und noch fehlerhafter Köhler cod. dipl. Lus. I. Anh. S. 7.
n) LuppA bei Oschatz. b)unbokannt (Daubnitz bei LoiumntzKch?) c) Söiunitz (Par. Kchrcbitz) oder Hchänitz (Par. Berits)?
(\) M ertitz (Par. Leubcn) oder Möhreu (Par. St. Afra)? e) Kolzschcn bei Coldltz? f) Brock wltz bei Scharfouberg. l'eber ccthla
oben 8. 10 Aum. a.
No. 20. 1015, 25. Oct.
B. Thietmar von Meisehurg erlangt einige der bei Aufhebung seines Stifts im J, 981 von demselben ^. /^
al)gekommenen Städte zurüch — Da die hierüber jedenfalls ausgefertigte Urkunde nicht aufzufinden
gewesen j für die Geschichte des Meissn, Sprengeis aber diese Nachricht von Wichtigkeit ist, mag
Thietmar selbst darüber l)crichten,
Imperator quoscunque tunc colligere potuit ad succurrendum suo marchioni
(Herimanno Misnensi) propcre mittit et suburbium (Misnense) uou longe post rcdintcgrare
praecepit. Ad huius operis supplementum et custodiam Gero archiepiscopus (Magdeburgensis)
et Arnulfus praesul (Haiberstadensis) VIII. Id. Octobr. cum comitibus ceterisque pluribus
conveniebant. His Omnibus ego longe inferior interfui. In quatuordeeim diebus incepta
COD. DIPL. 8AX. II. 1. 4
2Ü
ad luiguem nos perdiicentes abivimiis conmiitteiites urbem Fritherico coniiti (de iieburt?.
Wt'tiinensi) ad quatiior hebdoinadas. Gero areliiantistes et e{?o eiusdem comes ad locum
qui Mucherini'') dicitiir veiiiebamiis. Ibi tiiiic ego de promissis duicibus eum adnionens
percepi ab eodem cum baculo eins, quem hodie teneo, paroeliiam super haa quatuor
urbes Seudizi, Cotuli, Bichini et Vurcin^), de residuis quinque Ilburg, Pauc, Dibni,
Liubanici et Geserisca*') differens ae in posterum diceiis relicturum VIII. Kaleud.
Novembr. praesentibus bis testibus Heribaldo, Hepone, Ibone, Cristino atque Geberto.
Eodem die ad urbem Curbici'^) veninuis etc.
Thietmari chron. VII. 17. (p. 214. ed. Wairuer.)
Obschon K. Heinrich die Wiederlierstellung der alten (irenzen des Merseburger Spreugels angeordnet
(no. 17 und besonders Thietm. V. 26 „de Misni atque de Citici episcopatibus decrevit regia potestate ad integrum
redire, quod antiquitus hinc demptum valuit exi)licare**), war diess doch nicht zur Ausfühnmg gekommen. Der
kränkliche B. Wigbert hatte vielfach anderweit durch die Freigebigkeit des Königs entschädigt hierliei Beruhigung
gefasst. Anders Thietmar, Wigberts Nachfolger. Mit beharrlichem Eifer bemüht das von seinem Stift Abgekommene
zurück zu erlangen erzählt er, auf der Synode zu Bamberg im Mai 1012 sei die Wiederherstellung des vormaligen
bischöflichen Sprcngels ihm versprochen worden (Vi. 40), er selbst habe dann in Magdeburg j)ersönlich am 15. Juni,
und schriftlich im August bei dem Könige die Sache angeregt und am 21. Sept. 1012 in Seehausen denselben
nochmals gebeten, dass bevor er den neuen Erzbischof von Magdeburg Gero bestätige, ül»er den Merstiburger Sprengel
und das, was diesem ungerechter Weise entzogen worden, etwas festgestellt wenle (VI. 44. 47. 49). Hierauf habe
ihm der König seinen Schutz auf das Bestimmteste zugesichert und erklärt, die Sache solle durch rechtlichen Aus-
si)nich oder auf eine sonst geeignete Weise erledigt werden. Die hiemach erfolgte königl. Bestätigung gewisser
dem H(K'hstift gemachten Schenkungen vom 17. Oct. 1012 (Höfer Zeitsrhr. f. Archivkunde I. S. 161) entsprach
indes» Thictmars Bitten und Vorstellungen keineswegs. Bei der Zähigkeit der geistlichen Herren, des Erzbischofs
sowohl wie des Bischofs von Mcissen, in Festhaltung des gewonnenen Besitzes geschah al>er sonst in der Sache
nichts; Erzbischof Gero half sich mit süssen Versprechungen, B. Eid stützte sich wahrscheinlich auf die durch die
Reichsgewalt festgestellten Grenzen seines Bisthums (No. 15). Da berichtet Thietmar weiter, habe er auf der
Rückreise von Meissen den Erzbischof Gero, den er begleit*?t, am 25. Üct. 1015 an sein frülier gegebenes Versprechen
erinnert und so zimächst wenigstens die vorgenannten vier Städte zurückerlangt. Bei dem Bisthum Meissen war
aber noch ein ansehnlicher Landstrich an der Mulde verblieben, der früher zu Merseburg gehört hatte. Desshalb
sei von ihm, nachdem B. Eid von Meissen gestorben (t zu Leipzig am 20. Dec. 1015) die Satrhc? von Neuem in
Gegenwart des Kaisers zu Magdeburg angeregt, aber wider Erwarten in einer für ihn bedauerlichen Weise so
entschieden worden, dass die Mulde fortan die (rrenze der Bisthümer Merseburg und Meissen bilde etc. Da auch
hierüber eine Urkunde nicht mehr vorhanden, folgt in No. 21 Thietmars eigener Bericht.
a) Mokrehna bei EHenburg. b) Schkeudirz. Taucha, Pttchau uuJ Würze«, c) Eilenburg, Ponch, Dübon,
Lcibnitz, Zöckoriiz. (Vgl. S. ID). d) Z«>rbig.
No. 21. 1017. 22. Febr.
Kaiser Heinrich IL verfiq/t, dass fernerhin dir (grenze der BistMmer Meissen und Merseburg die
Mulde sei, die am östlichen (rechten) Ufer tjeleyenen Ortschaften der BurywartslK^zirke Püchau und
Würzen hiernach an Meissen und dagegen die am westlichen (linken) Ufer befindlichen
an Merseburg kommen.
Deliinc imperator — ad Magadabiirg venit magno ibidem susceptus hoiiore.
Miilta salutem patriae respicieiitia ibidem finiiintur. 8ed cum ego miilta
saepe questiis sim imi)eratori de parte meimet parochiae ab eeclesia Misnensi iniiiste
ablata et aeriptis restitiita, eiimqiie bona inde mihi profutiira sperarem, aliter quam
ratus sum hoc evenire cognoscebam. Xamque in cathedra Petri, quae est VIIl. Kai.
Martii, cum sederet imperator et praesentes episcopi adessent Gero, Meinwercus, Vuigo
et Ericus et Eilwardus, surrexi et lamentationem meam feci. Tunc imperator et
27
archiantistes, a quibiis sperabara auxilium, iusserunt mihi deus seit invito, qiii Ins
resistere non praesumsi, iit ])arochiam in orientali parte Mildae fluminis iacentem, id ^>
est in burgwardiis Bichni et Vurcin Eilwardo concederem, et quam ille in occidentali
ripa teneret mihi hoc nunquam desideranti relinqueret. Id concambium baculis firma-
vimus mutuis. Testificor coram deo et omnibus sanctis eins, id quod residimm fiiit,
tunc nullo modo dereliqui. Jussit quoque imperator, ut \illa8 tres, quae sub prae-
dicto erant episcopo, Hirimannus marchio aut Misnensi ecciesiae sacramento retineret
aiit mihi redderet.
Thietniari chrou. VII. 37. (p. 232. ed. Wa«riier.) Vgl. Chronica epp. Merseb. in Monum. Germ. ed. Pertz.
Scriptor. T. X. p. 174 sq.
No. 22. 1040. 20. Juli.
K, Heinrich HL eiymt detn Stifte dcis Castell Bichni (PncJiau) mit allein ZuheMr zu freiem
Eigenthum.
In nomine sanctae et individuae trinitatis. Heinricus divina favente dementia
rex. Omnium fideliiim nostrorum tam praesentium quam ftituronim noverit industria,
quomodo nos ob remedium animae nostrae et gloriosae memoriae genitoris nostri
Chuonradi, nee non et per interventum Humfridi sanctae Magadeburgensis ecciesiae
archiepiscopi et Kadelohi episcopi nostrique fidelis, sive etiam Hekkihardi nostri dilecti
marchionis concedimus, damus atque per nostri praecepti paginam coniirmamus sacro-
sanctae Misnensi ecciesiae in honore sancti Donati martyris constructa«, cui nunc praeest
venerabilis episcopus Aieo, castellum quod dicitur Bichni ex integro cum omnibus
utensilibus vel pertinentiis suis, scilicet cum areis, aedificiis, terris cultis et incultis,
pratis, campis, pascuis, silvis, venationibus, aquis aquarumve decursibus, piscationibus,
molendinis, viis et inviis, exitibus et reditibus, quaesitis et inquirendis et utriusque
sexus familiis cunctisque aliis appenditiis, quae adhuc dici inveniri aut nominari pos-
sunt, ea videlicet ratione, ut iam dictus Aico episcopus suique successores liberam
dehinc habeant potestatem disponendi, ordinandi atque in usu monasterii quicquid
voluerint faciendi. Et ut haec nostra regalis traditio nunc et in futuro firma et incon-
vulsa permaneat, hoc praeceptum inde conscriptum sigilli nostri impressione insigniri
iussimus manuque propria ut infra videtur corroboravimus.
Signum domni Heinrici tertii gloriosissimi (L. M.) atque invictissimi regis.
Eppo cancellarius vice Bardonis archicancellarii recognovi. (L. 8.)
Datum XIII. Kai. Augusti, indictione VIIL, anno dominicae incarnationis M. XL.,
anno autem domni Heinrici tertii ordinationis XIII., regni secundo. Actum Goslare
feliciter amen.
Nach dem Ori^. im K. Haupt-Staatsarchiv zu Dresden mit dem aufge<lrtiokten sehr wohl erhaltenen Siegrel
des Königs. —^Schuhes (Director. I. S. 154) bezweifelt mit Unrecht die Aechtheit der Urkunde. Vgl. Lepsius
Xaumb. I. S. 205.
Kreysig Beiträge I. S. 3. — Köhler cml. dipl. Lus. I. Anh. S. 9.
2H
No.28. 104«. 2. Juli.
K. Hnnrich IIL schenkt der StifhJcirche zum Vortheil des Bischofs das Castdl Zaivim mit
Zubehör im Gnu Dnlmatuu
In nomine »anctae et individiuie trinitati». Heinricus divina favente dementia
rex. No8 (jul antiquonim inwignia rejfum domino iubente gestamus, egregia eorum
merita ex scriptis in eecleftia Christi frequenter audimus. Ea quippe a yenerabilibiis
viri» epiHcopJH abbatibus eiusdem causa negotii in nostram coUata praesentiam imitari
decet, qiiibus divina inspirante gratia id animi sedet, ut ecclesias Christi infra nostri
ex)ntigiium regni constitutas de nostra liabundanti copia, ubi ex toto non possimus, ex
parte aiigmentemus. Quapro])ter notiim esse volumus omnibus Christi nostrique fide-
libus praesentibiiB seilieet et fiituris, quia nos ob remedium animarum parehtum
nostrorum et ob utriusque vitae i)erpetiiam felicitatem, nostrae videlicet et Agnetis
reginae nostrae contectalis dilectae, tum ob |)etitionem et fidele obsequiura Brvnonis
Missenensis ecclesiae praesulis, eidem ecclesiae sub honore sancti Johannis evange-
listae sanctique Donati martyris construetae et praetitulato in servitium episcopo
eastellum nomine Zavviza*) cum omnibus ad idem pertinentibus villis et ceteris appen-
ditÜH suis, situm in pago Dalmatia dieto et in marcha Missenensi in proprium tradi-
dimus, lioc est utriusque sexus mancipiis, areis, aedificiis, terris cultis et incultis, agris,
ranipis, pratis, pascuis, aquis aquarumque decursibus, molis, molendinis, piscationibus,
rtilvis, venationibus, exitibus et reditibus, viis et inviis, quaesitis et inquirendis cum
omni utih'tate, quae ullo modo inde poterit provenire, ea videlicet ratione, ut prae-
ftcriptus praesul omnesque successores eins de praefato praedio liberam dehinc pote-
statem habeant obtinendi, tradendi, commutandi, precariandi vel quicquid sibi placuerit
inde ad usum sanctae ecclesiae faciendi. Et ut haec regiae nostrae traditionis Übe-
raus auctoritas stabilis et inconvulsa per succedentium momenta temporum maneat, hanc
paginam inde conscriptam manu propria, ut infra ])oterit videri, corroborautes sigilli nostri
impressione iussimus insigniri.
Signum donini Heinrici tertii (L. M.) regis invictissimi. (L. S.)
'Hieodericus cancellarius vice liardonis archicancellarii recognovi.
Data VI. Non. Julii anno dominicae incarnationis M". XLVI. indictione XIIII.
anno autem domni Heinrici tertii ordinationis eins XVIU., regni vero VIIL Actum
Missenae in dei nomine feliciter amen.
Nndi tlom Orig. im K. Haupt-Staatsarchiv zu Drosdeu; das aufgedrückt gewesene Siegel fehlt.
Köhler cml. dipl. Lus. L Anli. S. 11.
U Z«oh«fti hfl IWibolu. (?)
vnyW^
29
No. 24. 1046. 2. Juli.
K. Heinrich IIL schenkt der Stiftskirche zum Vartheil des Capitels das in drei Ortschaften bestehende
Gut einer verstorbenen Irniengard im Siinbemjau in der Grafschaft des Grafen Teti
In nomine sanctae et individuae trinitatis. Heinricus divina favente dementia rex.
Si locis deo dicatis iuxta petitiones dei servorum aliquid benefieii [ex] habundanti copia con-
ferimus, et ad aeternam obtinendam vitam et ad temporalem feliciter transigendam nobis pro-
futurum esse liquido credimus. Quapropter notum esse voliimiis sanetae univ^ersitati ecclesiae
r tam futurae quam et praesenti, quaJiter nos pro divina contemplatione animaruraque paren- ,
tum nostronim redemptione, tum ob utriusque vitae perpetuam felicitatem nostrae videlicet
et Agnetis reginae nostrae contectalis dilectae, sanctae Misnensi ecclesiae in honore
sancti Johannis evangelistae sanctique Donati martyris constructae, necnon fratribus
inibi deo servientibus ad complendum scilicet eorum stipendiarium victum tale praedium,
/^ quäle Irmingart in locis Vviderstat, Heizstete , Scenderslebe*) dictis obtinuit, in nostrum
ins atque dominium hereditario iure redactum, situm in pago Suabun dicto et in comitatu ^/y^.
comitis Teti in proprium tradidimus cum omnibus suis appenditiis, hoc est utriusque
sexus mancipiis, areis, aedificiis, terris cultis et incultis, pratis, pascuis, aquis aquarumque
decursibus, molis, molendinis, piscationibus, silvis, venationibus, exitibus et reditibus,
/rviis et invii8,.quaesitis et [inqu]irendis cum omni utilitate, quaß uUo modo ad usum
fratrum inde poterit provenire, ea videlicet ratione, ut praepositus et ceteri praefatae
sedis canonici ita libere praedicta teneant bona, ne episcopus ullam potestatem liabeat
aliquid in suum usum aut servitium tollendi vel usurpandi, aut ulli hominum in bene-
ficium dandi vel praestandi, sed tantummodo ad usum et utilitatem fratrum potestatem
w habeat, prout melius potuerit, disponendi vel ordinandi. [Et ut haec nostra regia aucto-
ritas stajbilis et inconvulsa per succedentium momenta temporum maneat, hanc paginam
inde conscriptam manu propria, ut infra poterit videri, corroborantes sigilli nostri
impr[essione iussimus insigniri.]
Signum domini Heinrici tertii (L. M.) regis invictissimi. (L. S.)
Theodericus cancellarius vice Bardonis archicancellarii recognovi.
Data VI. Non. Julii anno dominicae incarnationis >P. XL. VI. indictione XIV.,
anno autem domni Heinrici tertii, ordinationis ejus XVIH., regni vero VIU. Actum
Missenae in dei nomine feliciter amen.
Nach dem durch Mäusefrass und Moder beschädigten Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen; die ergänzten
Buchstaben und Worte sind in Klammem gestellt; die untere Hälfte des Wachssiegels fehlt.
Köhler cod. dipl. Lus. I. Anh. S. 10.
a) Ober-WiederatÄdt, Hettgtädt im Man^felder Ooblrgskroiuo de» k. pr. Reg. -Bezirk« Meweburg; Sandorslebon im
Hera. Anhalt Dessau nahe bei einander au der Wipper gelegen.
30
Xo. 25. 1046, 2. Juli.
K. Hr'nirkh III, eignet der StiftslircJfe zum Vofiheil des Ctqnteh die vornmluje Besitzung einer
gewissen Irniengard im Hassegan in der (rtafsehaft des Grafen Tefi.
In nomine sanetae et inclinduae trinitatis. Heinricus divina favente dementia
rex. Notum sit omnibus Christi nostrique fidelibiis tam fiitiiris quam jn-aesentibus,
qualiter nos pro di\ina contemplatione animarumque parentiim nostrorum redemptione,
tmn ob utriusque vitae perpetuam felicitatem nostrae videlicet et Agnetis reginae nostrae
contectalis dilectae, sanetae Misnensi ecelesiae in lionore sancti Johannis evangelistae
sanetique üonati martyris eonstructae, necnon fratribus inibi deo servientibus ad eom-
plendnm seilicet eorum stipendiarium victum tale praedinm, (jnale Irmingart in loco
l.iuterstat*) dieto olitinuit in nostrum ins atqiie dominium hereditario iure redactum,
situm in pago Hassega dieto et in comitatu eomitis Teti, in pro])rium tradidimus eum
Omnibus suis appenditiis, hoe est utriusque sexus maneipiis, areis, aedificiis, agris, eampis,
terris cultis et incultis, pratis, pascuis, aquis aquarumque decursibus, molis, molendinis,
piseationibus, silvis, venationibus, exitibus et reditibus, viis et inviis, quaesitis et inqui-
rendis cum omni utilitate, quae uUo modo ad usum fratrum poterit provenire inde, ea
videlicet ratione, ut praepositus et ceteri praefatae sedis canonici ita libere praedicta
teneant bona, ne episcopus ullam potestatera habeat aliquid ad suum usum aut servitium
inde toUendi vel usurpandi, aut ulli Iiomiiumi in beneficium dandi vel praestandi, sed
tantummodo ad usum et utilitatem fratrum potestatem liabeat, prout melius potuerit
disponendi vel ordinandi. Et ut haec nostra regia auctoritas stabilis et inconvulsa per
succedentium momenta temporum maneat, haue paginam inde conscriptam manu pro-
pria, ut infra poterit videri, corroborantes sigilli nostri impressione iussimus insigniri.
Signum domini Henrici tertii (L. M.) regis invictissimi. (L. S.)
Theodericus cancellarius vice Bardonis arcliicancellarii recognovi.
Data VI. Non. Julii anno dominicae incarnationis M. XL. VI. indict. XIIII., anno
autem domni Heinrici tertii, ordinationis eins XVIII., regni vero VIII. Actum Missenae
in dei n<miine feliciter amen.
Nach dem Orijr. im Stiftsarchiv zu Moissen mit wohlerhaltenem Siegel.
Köhler rod. dipl. Liis. I. Anh. S. 14.
a; Lil-lf r -täflt bei Nebra im Kreist« »jiierfurt.
Xo. 26. 1046. 2. Juli.
K. Heinrich III. verleiht der Stiftskirche zum Vortheil des CapiteJs das in drei Ortschaften Itestehendc
(rut eimr verstorbenen Irmingard im Snahengau in der Grafschaft des Grafen Esicho.
In nomine sanetae et individuae trinitatis. Heinricus divina favente dementia
rex. Si locis deo dicatis iuxta petitiones dei servorum liberale beneficium de nostra
habundanti copia conferimus, et ad aeternam obtinendam vitam et ad temporalem feliciter
transigendam nobis profuturum esse liquido credinuis. Quapropter notum esse volumus
— 31
sanctae uiiiversitati ecclesiae tarn fiiturae quam et praesenti, qualiter nos pro divina
contemplatione animariimque parentum nostrorum redemptione, tum ob utriusque vitae
perpetuam felicitatem nostrae videlicet et Agaetis regiuae uostrae contectalis dilectae,
sanctae Missenensi ecclesiae in honore sancti Johannis evangelistae sanctique Donati
r martyris constructae nee non fratribus inibi deo servientibus ad complendum scilicet
eonim stipendiarium victum, tale praedium quäle Irmingart in locis Wihingeswich *),
Mecelesdorf, Rihdagesrot^) dictis obtiimit in nostrum ins atque dominium hereditario iure
7 . ^^ redactum , situm iji_gago^Syaben dicto et in comitatu comitis Esichonis in proprium tra-
didimus cum omnibus suis appenditiis, hoc est utriusque sexus mancipiis, areis, aedi-
/öficiis, terris cultis et incultis, pratis, pascuis, aquis aquarumque decursibus, molis,
raolendinis, piscationibus, silvis, venationibus, exitibus et reditibus, viis et inviis, quae-
sitis et inquirendis cum omni utilitate, quae ullo modo inde potent pro venire ad usum
fratrum, ea videlicet ratione, ut praepositus et ceteri praefatae sedis canonici ita libere
praedicta teneant bona, ne episcopus ullam potestatem habeat aliquid inde ad suum
yrusum aut servitium tollendi vel usurpandi, aut ulli hominum in beneficium dandi vel
praestandi, sed tantummodo ad usum et utilitatem fratrum potestatem habeat prout
melius potuerit disponendi vel ordinandi. Kt ut haec regiae nostrae traditionis aucto-
ritas stabilis et inconvulsa per succedentium momenta temporum maneat, hanc paginam
inde conscriptam manu propria, ut infra poterit videri, corroborantes sigilli nostri impres-
Pq sione insigniri iussimus.
Signum domni Heinrici tertii (L. M.) regis inWctissimi. (L. S.)
Theodericus cancellarius vice Bardonis archicancellarii recognovi.
Datum VI. Non. Jul. anno dominicae incaniationis j\P. XL. VI., indictione XIV.,
anno autem domni Heinrici tertii ordinationis eins XVIII., regni vero VIII. Actum
Missenae in dei nomine feliciter amen.
Nach dem Orig. im K. Haupt- Staatsarchiv zu Dresden mit dem aufgedrückten sehr wohl erhaltenen Siegel
des Königs.
Köhler cod. dipl. Lus. I. Anh. S. 13.
a) Winningen bei Aschersleben. (?) b) MöUendorf (Meisdorf?), Ritzgerode im Mansfelder Gebirgskreiae des k. pr.
Reg.-Bezirks Merseburg.
No. 27. 1062. 4. Febr.
K. Heinrich IV. eignet der Stiftskirche das Darf Rosnetici im Burgwart Treten,
In nomine sanctae et individuae trinitatis. Heinricus divina favente dementia
rex. Omnibus Christi nostrique fidelibus tam futuris quam praesentibus notum esse
volumus, qualiter quidam noster fidelis Marcvvard nomine pro remedio animae suae villam
quandam Rosnetici*) dictam, in comitatu Willehalmi marchionis et in burcuuardo
Trebeni^) vocato sitam ad altare sancti Donati martyris in Misnensi ecclesia consti-
tutum cum Omnibus pertinentiis suis, hoc est utriusque sexus mancipiis, areis, aedificiis, *
terris cultis et incultis, agris, pratis, pascuis, campis, silvis, venationibus, aquis aquarum-
a) Rössaln bei Weissenfels. b) Treben an der Saale, Jetzt nur noch In der sa Dehllti gehörenden Kirche Torhanden.
32
que deciirsibus, molis, molendinis, })iscationil)US, exitil>iis et reditibiis, viis et inviis, quae-
sitis et inquireiulis ac cum omni iitilitate, qiiae ullo modo iiule pro venire j)otest, in
proprium tradidit Hanc igitur traditionem ob interventum ac petitionem dilectissimae
genitricis nostrae A. imperatricis augustae, simulque ob fidele servitium lirvnonis prae-
dictae ecdesiae episcopi nostra rejrali auctoritate stabilivimus et confinnavimus, ea vide-
licet ratione, ut praedictus episcopus ceterique sui successores liberam deliinc potestatem
habeant tenendi commutandi precariandi vel quicquid eis pro usu suae ecclesiae placuerit
inde faciendi. Et ut liaec nostra regalis confirmatio stabilis et inconvulsa omni per-
maneat aevo, hanc cartam inde conscribi manuque propria ut subtus cernitur corrobo-
rantes sigilli nostri impressione iussimus insiguiri.
Signum domni Heinrici quarti regis. (L. M.)
Fridericus cancellarius \ice Sigifridi archicancellarii recognovi, (L. S.)
Data est II. Nonas Febr. anno dominicae incarnationis M. LXII. indictione XV.,
anno autem ordinationis domni H. quarti regis Villi., regni vero VU. Actum Aldstedi
in dei nomine feliciter amen.
Nach dem Orig. im K. Haupt-Staatsarchiv zu Dresden. Das auf'rcdrt\ckt gewesene Siegel des Königs ist
alJirefaUen, jedoch im wesentliclien noch vorhanden.
No. 28. . 1063. 13. Jan.
K. Heinrich IV. hesUitigt die von seiner 3Ii(tter der Kaiserin Agnes bewirkte Schenkung von 50 Hufen
im Burgward Schrehitz im Gau Delcminze an die Sfift^kirche zum Nutzen des CapiteJs,
In nomine sanctae et indidduae trinitatis. Heinricus divina favente dementia
rex. Notum esse volumus omnibus Christi nosti-ique fidelibus tarn futuris quam prae-
sefntibus, quahtcr dilectissuna genitrix nostra Agnes imperatrix augusta pro rcmedio
animae patris nostri, divae memoriae Heinrici imperatoris, nee non pro sua nostraque
incohimitate et corporis et animae, quoddam suae proprietatis praedium, quinquaginta
scilicet mansos in burgwardo Serebez et in pago Deleminze, in comitatu vero Ottonis
marchionis sitos, cum omnibus peiünentiis suis ad monasterium in Misine in honore
sancti Johannis apostoli et evangelistae et sancti Donati martyris consecratum ad augen-
dum ac meliorandum praebendam confratrum ibidem deo sanctisque praedictis famulan-
tium, nostro assensu tradidit, nosque eandem traditionem, quo firmior esset, manu
scripto nostro corroborare postulavit. Cuius iustis petitionil)us nos adquiescentes prae-
dictum praedium cum omnibus adi)enditiis suis, hoc est utriusque sexus mancijuis, terris
cultis et incultis, areis, aedificiis, agris, pratis, pascuis, campis, silvis, venationibus, aquis
aquarumque decursibus, ri\is, piscationibus, molis, molendinis, viis et inviis, exitibus
et reditibus, quaesitis et inquirendis et cum omni utilitate, quae ullo modo inde provenire
.potest, praefatae Misinensi ecclesiae, cui praesidet Brvn venerabilis episcopus, conce-
dimus et confirmamus, ea scilicet ratione, ut eiusdem ecclesiae praepositus illud in sua
possessione ad usum supradictorum confratrum perpetualiter habeat, nullaque alia magna
sive parva persona potestatem in eo exerceat. Et ut haec nostra regalis confirmatio
•^v^ V*'Jr'J!rrT^T*^^^r"^*''*'*^s"hV*«5f***L^ ~
- 33
stabilis et inconvulsa omni permaneat aevo, hanc cartam inde conscriptam manu propria
corroborantes sigilli nostri impressione iussimus insigniri.
Signum domni Heinrici quarti regia. (L. M.) (L. S.)
Fridericus cancellarius vice Sigefridi archicancellarii recognovi.
Data Idus Jan. anno dominicae incarnationis M. LX. HI. indictione IL Anno
autem ordinationis domini Heinrici quarti regis Villi. , regni vero VTI. Actum Tri-
buriae in dei nomine feliciter amen.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit ziemlich wohlerhaltenem Siegel.
Schoettgen u. Kreysig dipl. Nachlese VU. S. 396. — Köhler cod. dipl. Lus* I. Anh. S. 16.
No. 29. 1068. 28. Oct.
JSl. Heinrich IV, sclienkt der StifiskircJte zum Vortheil des CapUels zwei konigl Hufen zu Lobtau
im Burgwart Pesterwitz des Graues Nisan,
In nomine sanctae et individuae trinitatis. Heinricus divina favente dementia
rex. Notum sit omnibus Christi nostrique fidelibus tam futuris quam praesentibus, qualiter
nos pro remedio animae nostrae parentumque nostrorum , et ob dilectae nobis contectalis
nostrae regnique consortis, vddelicet Bertliae reginae beatitudinem, necnon per interven-
tum fidelium nostrorum, scilicet Herimanni Bauenbergensis episcopi, Gregorii Vercellensis
episcopi, Bennonis Misniensis episcopi ceterorumque familiarium nostrorum ad altare
Misni deo sanctoque suo Donato constructum fratribusque ibidem servientibus deo,
duos regios mansos sitos in villa Livbitvwa, et si ibi aliquid defuerit, in proximo cum
bene aratis agris implendis in pago Nisani in burchuuardo Bvistrizi cum omnibus suis
appendiciis, id est utriusque sexus mancipiis, terris cultis et incultis, areis, aedificiis,
pratis, pascuis, aquis, piscationibus, molis, molendinis, exitibus et reditibus, quaesitis et
inquirendis, silvis silvarumque utilitatibus et cum omni commoditate, quae ullo modo
inde provenire poterit, in proprium damus, ea videlicet ratione, ut praepositus loci ipsius
hoc praedictum . praedium possideat, et quamcumque utilitatem in eo elaborare poterit,
per singulos annos fratribus fldeliter administret. Et ut haec nostra regalis munificentia
firma stabilisque omni permaneat aevo, hanc cartam inde conscriptam manuque nostra
corroboratam sigilli nostri impressione iussimus insigniri.
Signum domini Heinrici regis quarti. (L. M.)
Pibo cancellarius vice Sigifridi archicancellarii recognovi. (L. S.)
Data est V. Kai. Novemb. anno dominicae incarnationis M. LXVIII. indictione
Vn., anno ordin. domini Heinrici XVI., regni vero XII. Actum Rochlezi*), feliciter amen.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen; das aufgedruckt gewesene Siegel fehlt
Schoettgen dipl. Nachl. VII. S. 384. — Sej-ffarth ossileg. Benn. p. 9. — Köhler cod. dipl. Lus. I. Anh. S. 17.
1) Rocblit». '^
COD. DIPL. 8AX. II. 1.
34
No. 30. 1069. 4. Dec.
K, Heinrich IV. eignet dem Hochstift drei Dörfer im Burgwart Leuben des Garns Dalminze zum
SecknJieil des Markgrafen Dedo.
In nomine sanctae et individuae trinitatis. Heinriciis divina favente dementia
rex. Si templa dei pro amore eins et sanctorum intercessione aliquibus regalium divitia-
rum nostrarum muneribiis honoramus, et vitam nostram praesentem per hoc prolongari
regnumque stabiliri, nee non et animae nostrae in futuris requiem praeparari nequa-
quam ambigimus. Unde eunctis Christi nostriqne tidelibns tam nascendis quam modernis
notum esse cupimus, qualiter nos ad monasterium sancti Donati quod est in Misna con-
structum, tres villaÄ huiusmodi nominatas, duas qiiidem uno nomine Domeice*) dietas,
tertiam autem Sanice**), pro anima nostri dilecti militis Üedonis marchionis*') ibidem
sepulti in proprium tradidimus. Has vero in pago Dalmince et in burguuardo Irwine '^)
in comitatu quoque Eeberti marchionis sitas, hoc petentibus et consilium dantibus nostra
quidem dilecta regni thorique nostri consorte Berhta regina et Bvrghardo familiari
nostro Halberstatensi episcopo nee non Bennone eiusdem sedis episcopo, cum Omnibus
suis appendiciis, id est utriusque sexus mancipiis, aedificiis, areis, exitibus et reditibus,
agris, quaesitis et inquirendis, pratis, paÄCuis, aquis aquarumque decursibus, molis, molen-
dinis, piscationibus, silvis, venationibus et cum omni utilitate quae ullo modo inde pro-
venire poterit, ex nostro iure et utilitate in ius et utilitatem fratrum in praefato mona-
sterio servientium reliquimus. Ergo ut nostra regalis traditio firma et inconvulsa
per omnia permaneat secula, haue inde conscriptam cartam propria manu confirmantes
sigilli nostri impressione iussimus signari.
Signum domni Heinrici regis quarti (L. M.) invictissimi.
Adalbero cancellarius vice Öigefridi archicancellarii recognovi. (L. S.)
Data est EL. Non. Decemb. anno dominicae incarnationis Millesimo LVIIIL
indictione \TIL, anno autem ordinationis domni Heinrici XVL, regni vero XIIIL Actum
Altstede feliciter amen.
Nach dem Orij(. im K. Haupt-Staatsarchiv zu Dresden mit aufgedrücktem beschädigten Siegel.
Kühler cod. dipl. Lus. 1. Anh. S. 18 (sehr fehlerhaft).
a) DobschUtz, Par. Leubeii. b) .Schäuitz. Par. ZIcgonhain. c) Dedo, Hohn 1. Ehe ded Markfifr. Dedo der Ostmark uud Lausitz
aus den) HauHe Wettin , Anhänger K. Heinrichs IV. getreu seinen 1060 in die Gefangonsehaft des Königs gerathenen Vater , scheint
hiernach die Mark erlangt zu haben, die nach seinem bald hernach erfolgten Ableben der Vater zurück erhielt. ,,Dedi marchio Saxonicus
aliquamdiu habitus in cu.«todia, tandem adcmpta possessiunum et redituum non modica parte diniissus est. Filiurf elus Dedi iunior patrem
e« tempestato infestius acerbiusque quam alius quisquam insectatus est. Ob cam rem cxacto bcUo iugenti gloria esse cocpit apud regem,
egregiae indolis adolosceus, nini ambitionls .«piritn et pracpro])ora dominandi cupidine praeceps raporetur. Is non multo post, cum noctc
quadam ad necessitatcni naturae seccssisset, apposfto extrinsccu«« insidiatore confossns in inguine et occisus est. Quis necis eins auctor
fucrit, non satis con^tat, «luarnquam dolo novercao interfoctum vulgi sermonibus pas.sim iaciaretur.*' Lamb. Hersf. ad a. 1069. p. 73 sq. ed.
Pertz. min. Der Annalista Saxo setzt Dedo's Ermordung irrig ins J. 1070. d) Leubou bei Lommatzsch.
■ ■ v^^ «r^iTTTT» TT-rv^v
35
No. 31. 1071. 11. Dec.
K, Heinrich IV, schenkt der Stiftskirche zum (xedäehtniss des Markgr. Eggebert, seines Vertcandten,
acht königl Hufen zu Görlitz im Gau Milsca, deren Besitz ein gewisser Ozer verwirkt hnt.
In nomine sanctae et individuae trinitatis. Heinricus divina favente dementia
rex. Omnium divinae legis scripturarum attestatione didicimus, quia haec sola et spe-
cialis ad coelura scala est, sine qua numquam ad deum scanditur, dilectio dei et proximi,
quae licet duplex sit, utputa in deum et proximum, in sola tarnen proximi dilectione
utraque exbibenda iubetur, quia in hoc ipso quod proximum diligimus, deum nos dili-
gere monstramus. Qui enim testante Johanne fratrem, quem videt non diligit, deum
quem non videt, quomodo potest diligere? Qua dilectione omnibus quidem connectimur,
sed bis, quos etiam per aifectionem cognationis diligimus, artius eadem colligamur.
Unde in secula seculorum notum esse volumus, qualiter nos pro remedio animae mar-
cbionis Eggeberti non modo secundum deum proximi, sed etiam carnis iure propinqui,
submonentibus etiam Berbta et regni et ton spcia ceterisque fidelibus nostris, videlicet
Adalberto Hammamburgensi archiepiscopo, Buggone Halberstatensi , Werinhero Argen-
tinensi, Hezelino Hildeneslieimensi episcopis, sed et Bennonis Misnensis episcopi servitii
non immemores VIII mansos regales in pago Milsca, sitos autem in villa Goreliz sub
comitatu Eggeberti tilii praedicti marchionis cum omnibus eorum appendiciis, hoc est
utriusque sexus mancipiis, areis, aedificiis, terris cultis et incultis, viis et inviis, pr^tis,
pascuis, silvis, forestibus, venationibus, aquis aquarumque decursibus, molis, molendinis,
piscationibus ac cum omni utilitate, quae ullo modo inde pro venire poterit, eidem prae-
fatae ecclesiae Misnensi in proprium dedimus atque tradidimus. Eosdem autem mansos
cum aliis quidam nomine Ozer in beneficium habuit, quibus culpis suis exigentibus non
modo destitutus est, sed etiam capitis sententiae adiudicatus, quem de capitis tam pro-
merita truncatione quam de beneiicii non promerita possessione absolvimus. Pos-
sessos igitur mansos a nobis praefatae Misnensi ecclesiae dedimus, ea autem conditione,
ut quicunque eorum possessor extiterit, omni aevo in anniversario praedicti marchionis
defuncti pro animae eins commendatione a fratribus celebrata, plenum servitium eisdem
fratribus subministret, quod etiam de vivo adhuc marchione Eggeberto, cum carnem
terrae debitam deposuerit, statuentes eidem conditioni innectimus. Et ut haec nostra
regalis traditio firma et inconvulsa in generationes generationum permaneat, haue cartam
inde conscribi et propria manu ut infra videtur, corroboratam sigilli nostri impressione
iussimus insigniri.
Signum domni Heinrici quarti regis invic(L. M.)ti88imi.
Adalbero cancellarius vice Sigefridi archicancellarii recognovi. (L. S.)
Data est IIL Id. Decembr. anno dominicae incarnationis millesirao LXXI.
indictione X. anno autem ordinationis domiiii Heinrici quarti regis XVU., regni vero XV.
Actum est Goslariae feliciter amen.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meisseu, mit ziemlich gut erhaltenem Siegel.
Facsimile von Neumann im N. Laus. Mag. 1853. Bd. 31. Taf. IV. — Kreysig Beitr. I. S. 4. — Seyflfarth
ossil. Benu. p. 15. — Köhler cod. dipl. Las. I. S. 11.
5»
36
No. 32. 1071.
B. Benno heurhtndet einen zum Vortheil der Stiftskirche mit einctn $Inw. Edkn Namens Bor und
dessen Söhnen wegen mehrerer Ortschaften abgeschlossenen Vertrag.
H. Misiiiensis ecelesiae X"*"*' episcopu» notiim faeit omiübus in Christo fidelibus,
KTö. qnod qiiidam über liomo Bor vocitatiis, natione Sclauus, V villas praedii sui in pro-
vincia Nisanen, in burgwardo Woz aitas, praesenribus ae collaiidantibus duobus filiis
suift Wichardo et Liutgero^) in proprium tradidit, cum omnibus appenditiis et perti-
nentiis earundem villarum, mancipiis, areis, terris eultis et incultis, pratis, pascuis, silvis,
'/^ V. viis et inviis, aquis aquarunique decursibus, piscationibus, molis, molendinis, ea videlicet
ratione, quod sibi filiiaque suis totidem villae eiusdem ecelesiae, qua« ipsi collaudaverant,
in beneficium darentur. Haec sunt V nomina villarum, quae a Misinensi episcopo
Bennone in concambium dat^e sunt Boroni et filiis eius, una in burcwardo Ziauzo,
Tesice, duae in burcwardo Bresnice, Luciwice et Wirnotine vocitatae, una in burcwardo
Godiwo, Drogobudowice, item una in burcwardo Trebiste, Rocina*), hac tamen con-
ditione, ut ipse pater quamdiu viveret bis decem villis sine omni ser\itio potestative
potiretur, post mortem vero suam superstites filii easdeni villas aeque inter se divi-
derent, et quemadmodum pater eorum vivens, quamdiu viverent ipsi potestative
eis fruerentur, et si alter eorum obiret') hereditas illius in bis praedictis villis ad
alium non rediret; ambobus vero mortuis episcopus praenominati loci ])otestatem
inde haberet faciendi quod vellet. Et si pater et filii dum viverent, aliquam
werram in eisdem bonis episcopo facerent, hoc est si alicui alteri nisi Misinensi ecelesiae
eiusque episcopo totum, vel aliquam partem traderent vel tradere vellent, ipsi tam suis
quam praediis episcopi penitus.carerent. Haec facta sunt in ecclesia Misinensi prae-
sente rege Heinricho*), secundi imperatoris Heinrici filio, praesentil)us etiam venera bi-
libus episcopis Wezelone Magdeburgensi archiepiscopo, Annone Coloniensi archiepiscopo,
Adelberto Bremensi archiepiscopo, Burchardo Haluerstetensi episcopo, Eppone Citicensi
episcopo, Wenihero Merseburgensi episcopo, laicis Ottone duce Bauuariorum, Magno*')
Saxonum duce, Wrotezlau Boemiorum duce, Bolezlauuo Poh)niorum duce, Echeberto
marchione, Tetone marchione, Uthone marcliione, Friderico*') palatino ccmiite, Clerone
et fratre eius Thiemone') comitibus, Burchardo Misinensis civitatis praefecto et duobus
filiis eius Euone et Burchardo^) cum multis militibus marchionis t>heberti, Hugoldo,
Friderico, Marichone, Witigone, Chitolone, 8pittiso, Zuezlauo, Boliboro, Rotaso, Zidez-
lauvo, Minichone, Pribizlauo, Zulizlauo, Wizlau, Mazelino, Wircliizlauo, Mizboro et filio
eius Naziwog, Coso, Borizlauo, Johano''), Tammone, et clericis Rodolfo, Bernhardo, Aze-
lino, Christiano, Willehalmo, Gettone, Berchtoldo, Regimboldo, Willerico, Appone. Haec
facta sunt anno dominicae incarnationis millesimo lAXI. indictione X'"", anno autem
ordinationis domini Heinrici quarti regis 8e})timo X'"", regni vero V*" X"'" feliciter amen.
1) Luüurro B. 2) H't-c funt — lUtrinn fehlt im Text JJ. , «loch hIihI von einer .imlorn Ilaml uml wnhrjicliüliilich eiw«H npäter
«Irui vertiralo Puiictc (r^-'niAcht zur Vurwclj<nnK auf die am Schlutnu «1er rrkumlu hinz-ugeiohrieltenon W«>rti.> : live »nnt — /iau»u . Tf^izt^
Uuaf in burctonnto Jirfxnize, I.tu'iv>icf H Wirnntin (•• von alter Hnnd wefrradirt) vufitatff, nun im hurcfarln fio.lhci* DrnffUfudutcit*- , i/fm
A
Ulm in hnrcMsardn Trrhi$u- (Rocina fehlt). ^) obirmt A. 4) Ihinriin X. ä) Mn^juno A. i>) FtiJirirhn H. 1) Thi.tmon« B. 8) ••/ Uiwbut —
liurchardo fehlt In B. \)) Fridrrico, Witigon*', f^hitoto, .S>jMm, Xwslnu, lioUbnr, Ilottis, ZtMlnu, Minick, Fribizlnu, Zitfizlau, If'izitm. Markflin»,
Wirckizlau, ^ot, Uorizlau, Johan B. DIo hier au!«frelaK!(cneu und alle foUrcndcn Namen Ttimmonr — .tppun*- fehlen in B.
-rr
-^ 37 -
Hoc praedictum praedium in laudem et honorem saneti Johannis evangelistae
sanctique Donati martyris Christi Misinensi ecclesiae a Borone filiisque suis Luthero et
Wichardo iuste collatiim, quisquis sua nefaria vel iniqua potestate inde auferre, aut quo-
quo modo alienare praesumat, ille dei omnipotentis et omnium sanctorum odium perenniter
obtineat et nisi resipiscat satisfaciendo Misinensi ecclesiae eiusqiie pastori, cum Juda
traditore in inferioris inferni Camino detentus in perpetuum crucietur. Haec Benno
decimus Misinensis ecclesiae episcopus scripsit et sigilli sui impressione signatum
corroboravit.
Ista sunt nomina villarum, quas Bor et filii eius in concambium dederunt Wighar-
dus et Liuthegerus Misinensi ecclesiae sine werra et omni contradictione: Gozebudi, Oicice,
Grodice, Cinici, Ludern wice^®).
Die Urkunde befindet sich in zwei gleichzeitig von verschiedenen Schreibern geschriebenen Exemplaren
|m K. Haupt-Staatsarchiv (A) und im Stiftsarchiv zu Meissen (6). Das erstere, an welchem sich noch ein auf-
gedrücktes Siegel befindet, ist in einem Facsimile nachgebildet von ^eumann im N. Laus. Mag. 1835. Bd. 31. Taf. 5,
bei dem in Meissen befindlichen Exemplare zeigen die Einschnitte und braunen Ränder, dass ebenfalls ein Siegel
\, vorhanden gewesen. Allein die Aechtheit der Urkunde, die noch Neumann a. a. 0. S. 308 für zweifellos hält.
I; unterliegt erheblichen Bedenken, und es tritt zu den äussern Verdachtsgründen (vgl. Ebert in d. Hall. AUg. Lit.
'' Zeit. 1824. S. 2 und Märcker Burggr. Meissen S. 35 ff.) noch hinzu, dass beide Niederschriften doppelte von zwei
andern Händen bewirkte Zusätze haben, zuerst nämlich A und B gleichmässig Hoc praedictum prcLedium — corro-
boravit und dann A hta sutU — Luderuwice, während in B dieser Satz ganz fehlt und dagegen der in A oben im
Text stehende Haec nunt nomina — Trebiste ans Ende gestellt ist, dass überhaupt die ganze Form der Urkunde
eine ungewöhnliche, die eines Protokolls ist, in welchem freilich das Wesentliche des Vertrags, die Namen der Orte,
um die es sich handelt, sehr ungenau behandelt wurde. Dass K. Heinrich IV. im Herbst 1071 in Meissen gewesen,
um die in der Urkunde genannten Herzoge von Polen und von Böhmen unter sich auszusöhnen, berichtet Lambert
von Hersfeld (ann. rec. Pertz. Edit. min. p. 95), aber die Zusammenstellung der Zeugen, welche im Gefolge des
Königs gewesen sein sollen, ist in mehrfacher Beziehung verdächtig, und der nöthigen Kürze wegen sei nur das
Eine bemerkt, dass Herzog Otto von Bayern bereits 1070 der herzogl. Würde entsetzt und Magnus nicht als Herzog
von Sachsen anerkannt war. Beide vielmehr 1071 auf Befehl des Königs in Gefangenschaft sich befanden, aus der
Otto von Nordheim erst im Mai 1072, Magnus im Aug. 1073 entlassen wurde. — Zweifellos ist, dass das Hochstift
von einem eingebomen slawischen Edlen Namens Bor mehrere Ortschaften erhalten (vgl. die Bestätigimgsbulle vom
27. P^ebr. 1140. No. 47), aufi'allend aber, dass man erst 70 Jahre später eine ausdrückliche päbstl. Bestätigung im
J. 1139 nachsuchte, nachdem bereits 1131 dem Hochstift alle seine Besitzungen bestätigt worden, ohne der Erwer-
bungen durch Bor speciell zu gedenken; befremdlich ist es, dass ausser Cossebaude bei Dresden die in der Urk.
von 1071 und der Bulle von 1140 genannten Orte durchaus verschiedene sind. Nach den Schriftzügen kann die
Urkunde nicht vor dem Anfange des 12. Jahrb. gefertigt worden sein, während die Verhandlung, vielleicht um der
Sache eine höhere Gültigkeit und Bedeutung beizulegen, in die Zeit der Anwesenheit des Königs in Meissen verlegt
wurde, der Gegenstand selbst aber erst zwischen 1131 und 1139 für das Stift Bedeutung erhielt — Die dem Bor
und dessen Söhnen überlassenen Ortschaften dürften folgende seinr Dösitz, im Burgwart (jetzt Par.) Staucha,
Leutewitz und Wirnotine (wüste Mark, vgl. No. 12^$ im Burgwart (jetzt Par.) Briessnitz, Drauschkowitz
im Burgwart Göda (jetzt Par. Gaussig), Rüsseina im Burgwart Trebiste (jetzt Burgberg bei Ziegenhain?); während
von den durch Bor dem Hochstift zugesicherten im Gau Nisan gelegenen Orten Cossebaude und Leuteritz
(beide in der Par. Briessnitz) und Roitzsch (Par. Unkersdorf) mit einiger Sicherheit sich nachweisen lassen, die
Erklärung von Oicice durch Ockerwitz und Cinici durch Kemnitz (beide in der Par. Briessnitz) ihre Bedenken
hat und die Lage des Burgwarts Woz (Wosice» Guozdek?) sehr zweifelhaft, am wahrscheinlichsten noch bei Weiss-
tropp zu suchen ist. Vgl. Preusker Blicke JH. S. 3 f.
Schöttgen Nachlese VIT. S. 387. — Seyffarth ossil. Benn. p. 12 mit einer Abbildung des Siegels. — Callos
ser. epp. Misn. p. 78. — Köhler cod. dipl. Lus. 1. S. 9.
10) Ista sunt — LuJentwice fehlt in B.
— 38
Xo. 33. 1074. 29. Jiini.
K. Heinrich IV. schenkt der Sfiftslirrhf das Dorf Rothiboresdoif im Burgwart Zadel und
Gau Hialeimnche.
In nomine sanctae et individnae trinitatis. Heinrieus dinna favente clemeutia
rex. Notnm sit oninibus in Christo iidelibus tarn futuris quam praesentibus, qualiter
nos pro remedio aniniae nostrae omninmque parentiini nostromm rogatii et inten'entu
karissiniae conjntyis nostrae Berthae necnon Sigifridi Maguntiensis archiepiscopi, Lieth- *iii
mari Hremensis archiepiscopi, Rnethberti Hauebergensis episcopi, Bennonis Misinensis
episcopi, Ekiberti niarchionis ceterorumque tidelium nosti-orum, quandam villam Roth]- /. ^%Ckw.
Imresdorf*) vocitatani, in comitatu inarchionis Ekiberti sitam in provincia Thalemenche
videlicet in bnrgwardo Zadili in proprium tradidimus sanctae Misinensi ecclesiae in
honorem sancti Joliannis evangelistae et saneti Donati martyris constructae ac eonse-
Cratae, cum omnibus api)endiciis, scilicet mancipiis utriusque sexus, areis, aediiiciis, agris,
pratis, pascuis, silvis, lacis ceterisque aquarum decursibus, terris cultis et incultis,
exitibus et reditibus, viis et inviis, quaesitis et inquirendis, ea videlicet ratione, ut prae-
dicti h)ci episcropus liberam inde |K)testatem habeat tenendi, commutandi vel quicquid
inde ad usum ecclesiae voluerit faciendi. Et ut haec nostra regalis traditio stabilis et
inconvulsa onmi permaneat tempore, hanc cartam inde iussimus conscribi et propria
manu corroborantes nostri sigilli inpressione insigniri.
Signum dcmiini Heinrici regis quarti. (I^. M.)
;.^„ iVdelbero cancellarius vice Sigifridi archicancellarii recognovi. (L. S.)
' Data est III. Kai. Jul. anno ab incarnatione domini Millesimo lAXIIIl. In-
dictione X. Anno autem regni domini Heinrici XX. Actum in Maguntia civitate
feliciter amen.
Nach dem Ov\^. im Stiftsarchiv zu Meisscu mit wohlerhaltenem Siej^el. — Die Urkimde ist uugewöhnlicb
klein und ilire Aoolitheit. da B. RuiH'rt erst am .*iO. Nov. 1075 in Bamberg oinges(»tzt worden (Lamh. Hersi'eld. p. 2(>5
hI. min.) und weder das Ke^erunj^sjahr nmli die Indiction zu 1074 passen, verdiiehtij^. Böhmer Beg. S. M setzt
sie ins J. lo7<), wonach nur ilie Indiction falscli sein wilrde. AuffalU^id ist es auch, dass der (Jegenköuifr Rudolf >^ -hr^^ij^
wie es sclu'int denselben Ort der Stiftskin-he im .1. 1079 schenkt (vgl. No. ;U). /'»*%<». ^^i*' '^
- ^•'*- "*f '/•'•^ Schoettu'on Nadil. VII. f». 411. - (Seyttarth) Ossil. Beim. p. 11«. — Köhler cod. dipl. Lus. I. Anli. S. 20. tp^^i^^- '
\) Ruttwit/ liol Zatlcl (Par. Z'tcheila) ikIlt Koit /ncIiImtr (Par. (fn»»»oni,).
Ko. U. 1079. 2o. M.äiz.
K. Budolf schenkt der Stiftskirche das Jhtf liokehodhdorf' im Bezirk der Burtf Zaiin.
In nomine sanctae et individnae trinitatis. Kuod(ol|fus divina favente dementia
rex. Omnibus Christi nostrique fidclibus tam futuris quam praesentibus notnm esse
|volu]mus, (jualiter nos rogatu et intcrventu marchionis Kkibeiti |)ro remedio animac
ipsius et patris eins piae memoriae Kkiberti marchionis sanctae dei ecclesiae Misnensi
in honore saneti Üonati ccmstnictae villam quae vocatur Rokeborthorf sitam in i)ago
?9ViPipp|P]ip|R|ipp9^^^ .JJI .ML"|iU4"J-.-l'U -. .._ .L.n
39
castri Zalin^) cum omnibus appenditiis, scilicet mancipiis utriusque sexus, areis, aedificiis,
agris, pratis, pascuis, silvis, lacis ceterisque aquarum decursibus, tems cultis et incultis,
exitibus et reditibus, viis et inviis, quaesitis et inquirendis in proprium dedimus atque
tradidimus et in aeternum [possidejndum concessimus ea videlicet ratione, ut praedicti
loci episcopus liberam iiide potestatem habeat tenendi, commutandi, vel quicquid inde ad
usum ecclesiae voluerit faciendi. p]t ut haec nostra regalis traditio stabilis et incon-
vulsa omni permaneat tempore, lianc cartam inde iussimus conscribi et propria manu
corroborantes nostri sigilli inpressione insigniri/
Signum regia (I-*. M.) Ruodolfi. (L. S.)
Actum Quidelingeburg in pasca domini anno dominicae [incarnationis] mille-
simo septuagesimo nono, indictione prima, VIII. Kai. Aprilis regnante R^dolfo rege,
/. js n^ Adelberone cancellario existente vice Sigefridi arcliicancellarii Magontini archiepiscopi
anno autem tertio ordinationis et regni domni RMolfi regia in dei nomine feliciter. Amen.
Nach dem etwas schadhaft gewordenen Orig. im K. Haupt -Staatsarchiv zu Dresden mit ziemlich wohl
erhaltenem Siegel. Die an den durchlöcherten Stellen versuchten Ergänzungen sind durch eckige Klammem
angedeutet.
Köhler cod. dipl. Lus. 1. Anh. S. 21.
1) Wahncheinlich Schreibfehler für Zadili, jetzt Zadel. J. H2..
No. 35. 1086.
P. Clement HL fordert den König IVladislaw von Böhmen dringend auf die schon früher beantragte
Beförderung eines ihm wohTbehannten und getreuen Mannes baldigst eintreten zu lassen.
Clemens episcopus servus servorum dei Wratislao glorioso priucipi Boemorum
ac dilectissimo filio salutem et apostolicam benedictionem. Tuam dilectissime iili pru-
dentiam credimus nosse, quantis dolis, quantis fraudibus adversarius noster diabolus
humanum ^genus exagitet etc. Praeterea non credimus a tua excidisse memoria,
quod dilectionem tuam et per literas et per nuncium tuum plurimum postulavimus.
Obnixe rogamus super quodam dilectissimo filio nostro tibi equidem fidelissimo et satis
iioto celsitudinem tuam interpellantes, ut in illa re, quam postulabamus , nostrae volun-
tati assensum praeberes. Sed nihil nobis de hac ipsa re postea, unde plurimum miramur,
remandasti. Et ipse quidem iam magnifice sicut dignus est foret locatus, nisi hie fuisset
exspectatione detentus, quo deus novit fideliorem tibi non poteris invenire. Hoc autem
tuae Sit notum dignitati, quod cum domino imperatore karissimo filio nostro de re ista
nondum quicquam egimus, quoniam tuae certitudinem voluntatis hactenus exspectavimus.
De hoc vero ceiüssimus existas, quodsi hoc unum nostri causa, nostro rogatu feceris,
quicquid a nobis deinceps me et te dignum petieris, impetrabis. Quicquid igitur de hac
re sedet tuo animo, utrum videlicet nostris tam dignis, quod non difddimus, assentiaris
petitionibus, nos quantocius eftice certos. Nolumus enim tantum virum, tam utilem eccle-
siastico regimini tali amodo suspendio detineri. Novo quidem sigillo utpote evidentiori
40
1ms lltteras idcirco iiisigniri praecipimus, ut tiia etiam dignitas evidentissimum tuae
coiieessionis Signum aliqiiod videlicet admiratioiiis novum in novo, quem petimus episcopo
eligendo et constituendo mittere dignetur.
Pez et Hueber cod. dipl. liist. ei)ißt. (Thes. anecdott. Tom. VI.) p. 2&y, — Hagecii anii. Bohem. ed.
Dobner V. p. 524. — Boczok cod. dipl. Morav. I. p. 174. Vgl. Hörn biga epistolanim. in Miscellan. Lips. VIII.
p. r>87 — mi.
Xo. 36. 1086.
Erzhischof Harttviff von Matfdehurf/ iHf/liichvfinscht den Herzog Wratislat^ ivegen der ihm verlieJteuen
köuifflichen Würde und ermieht ihn, den vom B. Benno }}eahsichtigten Wiedereintritt in Meissen
zn verhindern,
Domino W. regi gloriosissimo armis et lide erga imperatorem nostrum, quodque
liic excellentius est, pietate erga deum praestantissimo H. dei gratia Magadaburgensis
archiepiscopus manu dei auxiliari et bracliio eiits contirmari. Ex quo ])rimum virtutiim
tuaruni notitia tanquam suavissimo odore afflati sumus, sem})er occasionem^quaerentes >*^
fuimus', qua Studium nostrum erga tuum obsequium probaremus. Interim placuit deo
pro earundem virtutum nierito adiutorium super potentem ponere et electum de plebe sua
exaltare, et nos revelata divinitus nobis auricula cum Samuele impleviinus eornu nostrum
oleo exultationis. Ad unguendum electum domini prae participibus suis parati quidem
fuimus, sed cum non admissi tractare supervacuum putavimus. Hoc autem pro certo
sciat 'dignitas tua, quod non extremi sumus inter eos, qui faistigium virgae tuae honorant
et qui pro statu regni tui deum assiduis precibus interpellant. Notum autem facimus
excellentiae tuae, Kennonem quondam Misinensem episcopum, sed in synodo Moguntina
damnatum ad nos venisse perhibentem se a domino papa reconciliatum esse. Cuius
verbis intendere indignum duximus, tum quia nulluni certae reconciliationis signum a
domino apostolico attulerit, tum i)ro|)ter Felicem tuum, immo nostrum, qui eins sedi
iam canonice successit. Et nunc audivimus eundem liennonem i)er suos fautores modis
oninibus conari de imj)roviso antiquae surrepere sedi. Quaprojrfer tuae sit pro\iden-
tiae conatum eins anticipare nee dare comu peccatori, nee eo reprobato, ([ui ob gra-
tiam tui est intbronizatus, (jui iustis ex causis in Mog(»ntina synodo est damnatus*).
Pistorem, sui)er quo nos rogasti, misimus tibi cum instrumentis suis et munusculis
nostris, ([uae tuae dignitati quidem non sunt congrua, sed tamen secundum pauper-
tatem nostram pensanda. De cetero pro salute tua et pro stabilitate regni tui levantes
orationem ad dominum dicimus <issidue: D<miine salvum tac regem et exaudi nos in
die, qua invocaverimus te.
Pez et IIucIht a. a. (). p. 2Ü0. — Hu^<rii anii. eU\ V. p. r)3r>. — IJoczck <(>d. dipl. Morav. I. p. 178.
Vl'I. Hörn adnotaincnta uIkt. in Miscoll. Lips. nov. X. p. 4vil — ;V23.
Die Ilandsclirift di*r Hibliotlick des vornial. ndchsstitLs zu S. Emmoramm in Kf^'cnsl)ur|z. aus welcher die
vorstellenden Nni. 3f» und .*J<) anjreblich i*ntleliut wunlen, ist nicht an die K. Hof- und Staatsbibliothek zu München
jrekoninien, wie sich dort W\ ^renauer Nachtors<*hunp erjreben hat. Eine abennaliyre Veredele hunjr und Verbesserung
«les offenbar mehrfach verdorlienen Textes ist daher nicht möjrlich jrewesen. und es sind nur in der Interimnction
einige Aenderunpen vor/^enomnuMi wonlen. Teber die Abfassungszeit, die Tendenz der Hülle Xo. 3;') und den ^
Zusanunonhang des Schreibens No. 3(5 mit dieser ist in <ler Vorrede einijres bemerkt. /"
1) Kic'htitrur: prrratori, ^hi lu^tin — ttttMHntuA, 'O reprotato, qtu of- — int/irunizatus.
41
No. 37. 1090. 14. Febr.
Kaiser Heinrich IV. schenkt der Stiftskirche das Lehen eines gewissen Cos im Burgwart Nimiicowa
und das Dorf Wiscani im (rau TlialamincL
lii nomine sanetae et individuae trinitatis. Heinricus diWna favente dementia
l^^, teitjus Romanorum imperator aiijjustus. Notum sit omnibus Christi nostrique fidelibus
tam futuris quam praesentibus, qualiter nos pro remedio animae nostrae et per inter-
ventum fidelium nostrorum Hartwigi Magdeburgensis archiepiscopi, Cönradi Tra-
gectensia episcopi, Bennonis Misinensis episcopi, laieorum vero Wieberti, Hemmonis,
Werinberi, quicquid quidam miles marchionis Heinriei nomine Cos in beneficium habuit
in burcwardo Nimucowa*), insuper villam unam Wiscani **) vocitatam, sitam prope fluvium
Oana in regione Thalaminci, in comitatu vero Heinriei marcbionis, Misinensi ecclesiae
in proprium tradidimus cum omnibus appendieiis, hoc est areis, aediticiis, terris cultis
et incultis, pratis, pascuis, aquis aquarumque decursibus, molis, molendinis, silvis,
venationibus, viis et inviis, quaesitis et inquirendis seu cum onuii utilitate, quae ullo
modo inde provenire pöterit, ea videlicet ratione ut praefata Misinensis ecclesia dein-
ceps liberam potestatem liabeat eadem bona possidere, obtinere vel quicquid ad suam
utilitatem sibi placuerit inde facere. Et ut haec traditionis auctoritas semper inviolata
permaneat hanc cartam inde conscribi et sigilli nostri impressione iussimus insigniri.
Signum domini Heinriei tertii Romanorum imperatoris augusti. (L. M.)
Humbertus cancellarius \ice Röthardi archicancellarii recognovi. (L. S.)
Data est XVI. Kai. Mar. anno ab incarnatione domini millesimo nonagesimo,
indictione XL, anno autem domini Heinriei, regni quidem XXXVL, imperii vero VH.
Actum Spirae in Christi nomine feliciter amen.
Nach dem Ori^. iui Stiftsarcliiv zu Meissen; das aufgeklebt gewesene Siegel ist abgefallen. Obschon in
dieser und den folgenden Urkunden weder die Indiction noch die Angabe der Regierungsjahre richtig sind, ist die
Aechtheit derselben nicht zu bezweifeln.
Schoettgen Nachl. VII. S. 304. — Se}'ifartli ossileg. Kenn. p. 47. — Köhler cod. dipl. Lus. I. Anh. S. 22.
.1) Mochau an der Jalina bei Döbeln, b) Darrweitzschen, Par. >fochau.
No. 38. 1091. 17. Mai.
Kaiser Heinrich IV, eignet der Stiftskirche sechs Dörfer in den Gauen Nisani und Milce.
In nomine sanetae et individuae trinitatis. Heinricus • favente dei dementia
tei-tius Romanorum imperator augustus. Notum sit omnibus Christi tidelibus tam
futuris quam praesentibus, qualiter nos pro remedio animae nostrae et per interventum
fidelium nostrorum Cunradi regis dilecti filii nostri, Lietmari Bremensis archiepiscopi, .?</
Reinheri Vercellensis episcopi, Er^ifonis Monasteriensis episcopi, Cunradi Trageetensis
episcopi sex \illas, unam in provincia Nisani in burgwardo Wosice, quae vocatur
COD. DIPL. SAX. II. 1. a
- _ 42
Mococize*), qiiinqiie in regione Milce, qiiatnor ex liis in burgwardo Scliilani^), quintam
Posarice*') vocitatam ]ilisinensi eeelesiac in proprium ti'adidimus, cum omnibus aj)pen-
ditiis, hoc est areis, acdificiis, terris cultis et incultis, pratis, pascuis, aquis aquarumque
decursibus, molis, molendinis, silvis, venationibus, viis et inviis, quacsitis et inquirendis
seu cum omni utilitate, quae ullo modo inde provenire poterit, ea \idelicet ratione, ut
praefata Misinensis ecclesia deinceps liberam potestatem liabeat eadem bona possidere,
obtinere vel quicquid ad suam utilitatem sibi placuerit inde facere. VA \\t liaec tradi-
tionis auctoritas semper inviolata permaneat, lianc cartam inde conseribi et sigilli
nostri inpressione iussimus insigniri.
Signum domini Heinrici tertii Romanorum imperatoris augusti. {L. M.)
Humbertus cancellarius vice Ruthai'di archicancellarii recognovi. (L. S.) '''^
Data est XVI. Kai. Junii anno ab incarnatione domini millesimo nonagesimo L,
indictione XII., anno autem domini Heinrici regni quidem XXX VI., imperii vero VIL j.Hn<.'
Actum Mantiiae in Christi nomine feliciter amen.
Nach dem Orig. im K. Haupt- Staatsarchiv zu Dresden mit aufgedrilcktem zur Hälfte abgebrochenem Siegel.
Köhler cod. dipl. Lus. I. Anh. S. 23.
a) L'nbekannt. b) Züchcila bei Mcij>acn. (?) c) Forsch Utz, Tnr. Stric^ou. (?)
^. UZ ""
Xo. 39. 1095. 13. Febr.
Kaiser Heinrich IV. schenkt der StiftsJcirche das I)o)f Wisinana unfern der Jahna im
Gau ThalemincL
In nomine sanctae et individuae trinitatis. Hcinricus divina favente dementia
tertius Romanorum imperator augustus. Notimi sit omnibus Cliristi nostrique fidelibus
tani futuris quam praesentibus, qualiter nos pro remedio animae nostrae et per inter-
ventum fidelium nostrorum Heinrici Marchionis, Hennonis Misinensis episcopi quandam
villani Wisinana*) vocitatam, sitam prope fiuvium Gan in regione Thaleminci, in
comitatu vero eiusdem Heinrici marchionis, Misinensi ecclesiae in proprium tradidimus
cum omnibus appenditiis, hoc est areis, aediticiis, terris cultis et incultis, pratis, pascuis,
aquis aquarumque decursibus, molis, molendinis, silvis, venationibus, yiis et inviis,
\. quaesitis et inquirendis, seu cum omni utilitate, quae ullo modo inde provenire poterit,
ea videlicct ratione, ut episcopus praefatae Misinensis ecclesiae deinceps liberam
l)otestatem habeat eadem bona possidere, obtinere vel quicquid ad suam utilitatem
sibi placuerit inde facere. Et ut liaec traditionis auctoritas semper inviolata permaneat,
hanc cartam inde (*onscribi et sigilli nostil impressione iussimus insigniri.
Signum domini Heinrici tertii Romanorum imperatoris augusti, regis vero
q^uarti. (L. M.)
Burcardus cancellarius vice Rutardi archicancellarii recognovi. (L. S.)
aj WoltAchenhain, Par. Htaucba.
43
. Data est XVII. Kai. Martii, anno ab incarnatione domini millesimo nonagesimo V.,
indictione XV., anno aiitem domini Heinrici, regni quidem XUL, imperii vero XII. /^^-äv.i;.'
Actum est liernae in Christi nomine feliciter amen.
Nach dem Orig. im K. Haupt-Staatsarchiv zu Dresden mit aufgedrücktem wohl erhaltenem Siegel.
Köhler cod. dipl. Lus. I. Anh. S. 24.
No. 40. (1107 — 1108.)
Erzhischof Adehjot von Magdeburg und dessen Suffragamn, unter ihien B, Herivig von Meissen
und die tveW/iclhen Herren Ostsaclisens fordern mehrere geistliche und tveUlicIie Herren Niedersachsens,
Westfalens etc. mm Zuzug auf gegen die lieidnisclien Slawen.
Adelgorius*) dei gratia Magadaburgensis archiepiscopus, Albuinus Mersebur-
gensis, Walerannus*) Nuenburgensis, Herewigus Misnensis, Hecil Havelbergensis,
Harthrath Brandeburgensis (episcopi), Otto comes, Ludovicus et universi orientalis
Saxoniae majores et minores, Reginhardo venerabili episeopo Halberstetensi, Erkam-
berto Corbeiensi abbati, Heinnco Paderbrunnensi, N. Mindensi (episcopis), Friderico
archiepiscopo Coloniensi, N. Aquensi, 0. Leodiensi, Gr. Lutaringorum duci, Ruotberto
gloriosissimo Ilandringensium comiti, Lamberto arcliidiacono, Buriclioldo circum-
spcctissimo praeposito, et Tanchrado^) insigni philosopho et omnibus Cliristi fidelibus,
episcopis, abbatibus, monachis, eremitis, reclusis, praepositis, canonicis, clericis, princi-
pibus, militibus, ministerialibus, clientibiis, omnibusqne maioribus et minoribus dilectio-
nem, orationem et in id ipsum salutem. Multimodis paganorum oppressionibus et
calamitatibus diutissime oppressi ad vestram suspiramus misericordiam, quatenus
ecclesiae matris vestrae nobisciim siiblevetis niinam. Insurrexerunt in nos et praeva-
luerunt crudelissimi gentiles, viri absqiie misericordia, et de inlmmanitatis suae glori-
antes malitia ecclesias Christi idolatria prophanaverant, altaria demoliti sunt, et quod
humana mens refugit audire, ipsi non abhorrent in nos perpetrare. In nostram regio-
nem saepissime cfferantur nullique parcentes rapiunt, caedunt, fundunt et exquisitis
tormentis afflignnt, quosdam decoUant et capita daemoniis suis immolant. De qui-
busdam visceribus extractis manus abscissas et pedes alligant, ubi est, inquiunt, deus
eorum? Quosdam in patibulo sublatos permittunt ad maiores cruciatus omni morte
miserabiliorem vitam pertrahere*), cum vivi aspiciant se per abscissionem singulorum
membrorum mortificari, et ad ultimum caeso ventre miserabiliter eviscerari. Quam
plures \ivos excoriant et cute capitis abstracta, hoc modo larvati in Christianorum
fines erumpunt, et se Christianos mentientes praedas impune abigunt. Phanatici autem
illorum, quotiens comessationibus vacare libet, ferus in dictis capita, inquiunt, yult
noster Pripegala*). Huiusmodi fieri oportet sacrilicia. Pripegala, ut ajunt, Priapus
est et Beelpliegor impudicus. Tunc decollatis ante prophanationis suae aras Christianis
et liorrendis vocibus ululantes: agamus, inquiunt, dies laetitiae, victus est Christus,
1) Riebtiger Adelgotu» odor Adelgotiua 2) Waleramut 3) Tanffmaro 4) protrahrre,
a) Prigegal, Beinume des Ziwy oder Siwa, des Gottes des irdischen Lebens bei den 81awen, ist die Personiflcation oder das
8jinbol des Zeogangsprincips ( Priapus) . Vgl. Hannsch Wiss. d. slaw. Mythus 8. 1». A. Jnngmann in d. Zeitschr. Krok II. 8. 368.
6»
44
vicit Pripegala victoriosissimiis. Huiusmodi afflictione« sine interniissioiic vel tole-
ramiis vel tbrmidamiis, qiioniaui eos semper progredi et in omnibus ingemiscinum
bene prosperari. Itaque, fratres cliarissimi, totius Saxoniae, Franciae, Lutaringiae,
Flandriae episcopi, clerici et monachi de bonis siimite exeniplum et (iallorum iniita-
tores in hoc etiam estote, elamate hoc in ecclesiis, sanctificate ieiuniuni, vocate coetuni,
congregate populuni, anniinciate hoc et audituni faeite in omnibus tenninis praelationis
vestrae. Sanetiiicate bellum, suscitate robustos. Surgite principe» contra inimicos
Christi, arripite clipeos, accingimini tilii potentes et venite omnes viri bellatores.
Infirmus dicat, quia fortis suni ego, quoniam dominus fortitudo plebis suae et protector
salvationum Christi sui est. Erunipite et venite omnes amatores Christi et ecclesiae,
et sicut_(lalH_ad liberationem Jerusalem vos iH'aeparate. Hierusalem nostra ab initio
libera gentilium criideiiTate facta est ancilla. Huius nuiri propter peceata nostra cor-
ruerunt. Sed ruina haec sub manu vestra, quatenus lapides pretiosi omnes muri eins
et turres Jerusalem gemmis aedittcentur. Plateae eius sternantur auro mundo, et prae
hon-endo sonitu gentilium in conspectu Pripegalae cantetur in ea cantieum laetitiae,
et pro immolatione de christiani sanguinis effusione carnem et sanguinem edant pau-
peres et saturentur, ut laudetis dominum qui requiriti« cum, vivantque in seeulum
seculi corda vestra, ut non deticiat de ore vestro alleluia, alleluial Ad hoc bellum
devotas offert manus cum populo suo rex Daconmi, et alii princii>es per circuitum.
Ipse etiam rex noster huius belli auctor cum omnibus, quos poterit adducere, prom-
ptissimus erit adiutor. Sabbato in hebdomada rogationum**) erit conventus noster Mer-
seburch, et ubicumque in orientali Saxonia opportuna habemus loca. Sanctissimi
patres, monachi, eremitae atque reclusi optimam partem cum Maria elegistis, sed quia
nunc tempus ita exigit, de contemplationis quiete cum Martha surgendum est vobis,
quoniam fratribus vestris plurimum turbatis cum ^Martha admodum necessaria est
Maria. Vobis loquimur, imo in nobis ( Jhristus loquitur vobis. Surge, proi)era amica,
columba mea, et veni. Flores bonae operationis apparuerunt in terra principum
nostrorum, tempus putationis advenit idololatriae, vox turturis audita est, quoniam
casta mater ecclesia ingemiscit de idololatriae spurcitiis. Nemo accendit luccrnam et
ponit sub modio, sed super candelabrum, ut qui ingrediuntur lumen videant. Luceat
lux vestra coram hominibus, ut videant opera vestra bona. 8urge itaque s|)onsa
Christi et veni. Sonet vox tua in auribus Christi tidelium, quateiuis omnes ad Christi
festinent bellum, Christi militibus veniant in adlutorium. (Jentiles isti pessimi sunt,
sed terra corum optima carne, melle, farina, avibus, et si_excolatuij omnium de
terrae ul)ertate proventuum (referta), ita ut nulla ei possit comparari. Sic aiunt illi,
quibus nota est. Quapropter, o Saxones, Franci, Lutharingi, Flandrigenae famosissimi
et domitores nuuidi, hie poteritis et animas vestras salvifacere, et si ita placet optimam
terrani ad inhabitandum acquirere. Qui (iallos ab extremo occidente progressos in
brachio virtutis suae contra inimicos suos in remotissimo triumphavit Oriente, ipse tri-
buat vobis voluntatem et i)Otentiam, hos affines et inhumanissimos gentiles subiugare
et omnibus bene prosperari.
b) not«. :i— H. Mai.
45
Die Aechtheit dieses aus einer alten Handschrift des vormal. Klosters Grafl^haft in Westfalen, Cölner
Diöces, zuerst in der Collectio vett. scriptor. ed. Martene et Durand I. p. 6"25 — 27 und dann wiederholt (vgl. Hom
comm. in epist. Adelgoti. Dresd. 1783.) gedruckten Schreibens ist mehrseitig bezweifelt, dasselbe neuerdings von
Lepsius (Gesch. d. Bisch, d. Höchst. Naumburg I. S. 83) unbedingt für untergeschoben, für eine Fiction erklärt
worden, die mit keinem Vorgange jener Zeit in Verbindung stehe, piese Behauptung ist unrichtig. Die slawischen
Stamme an der Mittelelbe und Havel waren damals im Christenthume noch keineswegs befestigt, ihre Unterwürtigkeit
unter die deutsche Krone nicht gesichert, in den langjährigen Kämpfen Heinrichs IV. mit den Päbsten und seinen
Gegneni in Sachsen vielmehr alle Auctorität verschwunden. So spärlich auch die Nachrichten sind, die auf uns
gekommen, von Aufständen der Slawen jenseits der Elbe und ihren Verheerungen, von der Sorge und Noth, die
ilire Raubzüge in den Grenzlanden verursachten, ist häufig die Rede. Helmold berichtet zum J. 1107 (Chron. Slav. I.
,*)7. Meibom, scr. rer. Br. II. p. 5()9), die Slawen um Havelberg und Brandenburg rüsteten zum Aufstände (rebellarc
parant) und zum J. 1110 erzälilen die Annales Hildesli. (Mon. Germ. scr. UI. p. 112): Slavi regionem Albianorum
irrumpunt multisque occisis et captis redount. Der Aufstand von 1110 betrifft die Slawen an der ünterelbe, auf die
Befürchtungen von 1107 kann dagegen das vorliegende Schreiben recht wohl sich beziehen. Dass übrigens die geo-
graphische Stellung und nicht die kirchliche Rangfolge der geistlichen Herren, an welclie das Schreiben gerichtet
ist, befolgt, auch einige niederen Ranges und ein (belehrter Tangmar genannt ist, kami einen Grund gegen die Aecht-
heit nicht abgeben. Alle die Genannten, von welchen man sonst überhaupt etwas weiss, lebten zwis<^hen 1107 und
1110, und es wäre eine fast überraschende Erscheinung, dass gerade hierin bei einer Fiction nicht ein Fehler vor-
käme. Bemerkenswerth ist endlich, dass das Schreiben nicht in einer Handschrift Obersachsens, sondern der Gegend
aufgefunden wurde, nach <ler hin dasselbe gerichtet ist. Wie man aber auch über die Zulässigkeit der erhobenen
Zweifel urtheile, an dieser Stelle durfte das Schreiben nicht fehlen.
No. 41. 1107. 28. Dec.
K. Heinrich V. })esUiti(ft der Stiftskirche zum Vortheü des Cupitels den Besitz des Dorfes Zuitecha,
In nomine sanctae et individuae trinitatis. Ego Heinricus divina favente de-
mentia quintiis Romanorum rex. Notum sit omnibiis tam praesentia quam etiam
tutiiri aevi fidelibus, qiiod lidelis regni ministerialis, Hugo \idelie«t de Warda^ villam
integram sui iuris nomine Zuitecha, novem mansos eontinentem, nullo reelamante
eeclesiae Misnensi beati Joliannis apostoli et evangelistae nee non et beati Donati
maityris ad usus fratrum ibidem deo famulantium lideli devotione obtub't, quatenus
hoc tam felici commercio suam parentumque suorum aiiimas coelestis regni heredea
efficeret. Devotionem itaque illius attendens simulque suae ac venerabilis Herewici,
praefatae ecciesiae episcopi, piis postulationibus acquiescens hanc deinceps ab omni
seculari exactione liberam fore decrevimus, assensumque nostrum huic traditioni non
negantes, Privilegium hoc sigilli nostri impressione munitum propriae manus subscri-
ptione roboravimus ac testium idoneorum subnotatione continnari praecepimus. Signum
domni Heinrici quinti Romanorum regia invictiaaimi. Signum Frederici Coh)nien8ia
arcliiepiscopi. Signum lirunonis Treverensis. Signum Adalgot Magdeburgensis; epi-
scoporum Albuini Merseburgenais , Üttonis liauenbergensia, Bureliardi Monasterienaia;
laicorum Lutheri ducis, Ottonis comitis, Rodulti comitis, Wiberti comitis. Actum anno
dominicae incarnationia milleaimo C". VIll"., indictione 1*. et datum in ecclesia Oosla-
rienai per manum Alberti cancellarii, V. kal. ianiiarii, feliciter. (L. M.) (L. S.)
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit wohlerhaltenem Siegel. Gleichwohl ist die Aeolitlieit der
Urkunde verdächtig, da K.Heinrich das Weihnachtsfest 1107 in Aachen, 1108 in Mainz, in Goslar aber nur zweimal
1111 und 1114 feierte, nachdem er llOS als Kaiser gekrönt worden. Nun passen zwar die Zeugen, die Indiction
und der Canzler zum J. 1107, allein anderweitc äussere und innere Gründe bestärken das Mistrauen. Das benutzte
Pergament ist sehr klein, nur wenige Zoll breit, die Stellung des Monogramms und des Siegels uugewöhiüich , die
Schriftzüge sind dem Anfange des 12. Jalirh. nicht angemessen, wälirend der Gebrauch des Pronomens Ego in einer
4G
königl. Urkunde jener Zeit unzulässig, weiterliin der im;rescliickte Uebergang in den Plural auftiillig ist. und eudlirli
deF Zwischensatz nullo reclamante hier an sich schön bedenklich, den Venlaclu der späteren Abfassung bestätigt,
da allerdings eine Reclamation eintrat (vgl. No. 51), die jedoch wahrscheiiüich mit Hülfe der inzwischen her)>ei-
geschafften Urkunde K. Heinrichs V. zu (iunsten des Stifts entschieden wunle.
Schöttgen Leben Wiprechts. Urk. S. 8. — Köiiler cod. dipl. Lus. I. S. 2G.
No. 42. 1108. 30. Mai.
K, Heinrich V, eignet der Stiftskirche fJ Hufen im Bnrgivmi und Dorfc Treben hei Weissen fcls.
In nomine sanctae et individuae trinitatis. Heinricus divina favente dementia
augustus Romanornm rex. Notiim tieri volnmus omnibus Christi nostrique fidelibus
tam futiiri temporis quam praesenti^^^ qualiter nos causa dei ob remedinm animae
nostrae nostrorumque parentum rogatu et consilio arcliiepiscoporum Frederici Colo-
niensis, Brvnonis Treverensis, Adalgoz Madeburgensis, episeoporum Albvini Mers-
burgensis, Ottonis Bauembergensis, Bvrchardi Monasteriensis, Lvtherii dueis, comitnm
Otthonis, Rodvifi, Wiberti aliorumque multorum nostrorum lidelium, et praeeipue digna
petitione Hervici Missinensis episcopi, nostri dilecti fidelis, novcm mansos, sex in
burchwardo et in villa quae dicitur Tribene*), tres autem in villa quae nominatur
Chrowati**) iuxta flumen Sala Missinensi ecelesiae in proprietatem dedimus cum omni-
bus eorum pertinentiis, ex integro sicut ad nostrum ins pertinebant, videlicet familiis
utriusque sexus, terris cultis et ineultis, areis, pratis, paseuis, silvis, aquis, molendinis,
piscationibus, quaesitis et adquirendis, viis et inviis, exitibus atque reditibus et omni
utilitate, quae inde poterit omni tempore pro venire. Ut autem hoc nostrae donum
pietatis ab omnibus credatur et inviolabile permaneat, hanc cartam inde conseriptam
et manu propria corroboratam ut inferius apparet impressione nostri sigilli insigniri
iussimus.
Signum domni Heinrici quinti Romanorum regis invictissimi. (L. M.)
Albertus cancellarius vice Rotardi Maguntini arcliiepiseopi recognovit. (L. S.)
Data in. Kai. Junii indictione I. anno ab incarnatione domini millesimo C. VIU.
regnante Heinrico quinto rege Romanorum anno III. ordinationis eins Villi. Actum
est Mersborc in Christi nomine feliciter Amen.
Nach dem Orig. im K. Haupt-Staatsarchiv zu Dresden mit dem aufgedruckten nur zur Hälfte erhaltenen
Siegel des Königs.
Horn.comm. in epist. Adelgoti p. 7 im Auszug, — Köhler cod. dipl. Lus. I. Anli. S. 2G f.
a) Trobon, vgl. oben no. 27 Anm. b. b) (^orbetha bei Woi^tseiifcl^.
N(». 43. 1119. 4. xMai.
P. Calixtus IL fordert den Erzhischof Adchjot von Maydehurtj auf hei dem am IS. Oct. d, J. zu
Rheims zu haltenden Concil mit seinen Suffraganen zu erscheinen.
Kalixtus episcopus scrvus servonim dei, venerabili fratri A. Magdeburgensi
archiepiscopo salutem et apostolicam benedictionem. Pro ecelesiae necessitatibus, quae
gravius hoc videntur tempore imminere, Remis in beati Lucae festivitate synodalem
47
decrevimiis celebrare conventiim. Tuara ergo fraternitatem litteris praesentibiis prae-
monemus, ut ei omni occasione se}>osita cum siiffraganeis tiiis interesse stiideas, qua-
tenus communi deliberatione ad honorem dei ecclesiae necessitatibus providere, corri-
genda corrigere, exstirpanda exstirpare et roboranda possimus praestante domino
roborare. Datum Briuati IlII. Nonas Maii.
Nach dem Cod. S. Maur. im herzogl. Archiv zu Bernburg fol. 30*».
No. 44 1130.
3IarJcgraf Conrad schenkt der Süflskirche zur Benutzung des Capitels das Dorf Srenisnize im Gau
Beigar und detn Burgwart Trescotvo.
In nomine sanctae et individuae trinitatis. Couradus Misnensis marchio.
Cognoscant universi Christi fideles utriusque gradus, laici et officio altaris mancipati,
qualiter nos pro rcdemptione animae nosti-ae ac eontectalis nostrae pariterque parentum
noötrorum, praeaentibus et coUaudantibus filiis nostris Oddone et Theoderico, Heinrico,
Tetone, Friderico, villam quandam nostri allodii nomine Sremsnize*) in pago Belgor*")
in burchwardo Trescowo'') sitam, ecclesiae Misnensi cum omni utilitate ac iure, cultis
et incultis, agris, pratis, molis, molendiiüs, areis, silvis, piscationibus, venationibus,
aquis aquarumque decursibus, viis et inviis, exitibus et reditibus, quaesitis et inqui-
rendis et omni utilitate, quae inde provenire poterit, specialiter ad canonicorum eiusdem
ecclesiae utilitatem libere contradidimus, eo videlicet tenore, ut nuUa persona magna
vel parva, seu episcopus praedicti loci aliquam potestatem habeat diminuendi vel
commutandi vel alienandi a communi fratrum utih'tate. Si quis autem temerarius huius
nostrae traditionis violator extiterit, cum Juda traditore gehennali incendio aeternaliter
cruciandus deputetur. Sua vero iura conservantibus sit pax et benedictio et cum
sanctis omnibus aeterna remuneratio. Et ut haec nostra traditio stabilis et inconvulsa
permaneat, sigilli nostri impressione praesentem cai-tam signavimus. Haec autem facta
sunt in ecclesia Misnensi, in generali synodo praesidente beatae memoriae Godebaldo
episcopo, regnante domino Lothario imperatore, anno autem ab incarnatione dominica
M. C. XXX. feliciter. Amen. {h. ü.)
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit wohlerhalteuem Siegel.
Sdiöttgen Gesch. Conrads d. Gr. S. 280. — Köhler cod. dipl. Lus. I. Anh. S. 27.
a) .Scbirmouitz (Srhinii itz) bei MUhlberg. b) Kolgorn. c) Driinchkau zwischen Bclgorn und Milhlberg.
No. 45. 1131. 29. Oct.
P. Innocentius IL bestätigt der Stiftskirche alle Hechte und Gütern tvelche dieselbe besitzt oder
künftig besitzen wird.
Innocentius episcopus servus servorum dei venerabili fratri Godeboldo Misen-
nensi episcopo eiusque successoribus canonice substituendis in perpetimm. In eminenti
apostolicae sedis culmine disponente domino constituti, fratres nostros episcopos diligere,
— 48 --
et ne ecdesiae sibi a deo conimissae aliquid detrimenti siistineant, dilig:enti
studio pro\idere, ideoque iustis petitionibus assensum adhil)ere nos convenit, qiii
ad hoc in beati Petri catliedra eonspicimiir esse positi, ut quae bene statuta esse
noscuntur auctoritate apostolica coniirmemus. Proinde karissime frater Godebolde
episcope, Misennensi ecclesiae, cuius cura tibi a deo commissa est, salubriter provi-
dentes tuis iustis postulationibus clementer annuimus, et tarn ipsani quam omnia ad
eam pertinentia ad exemplar in-aedecessoris nostri felicis memoriae Johannis ])apae
apostolicae sedis jM'ivilegio comnmnimus. Statuinius ergo, ut quascumque possessiones,
quaecumque bona praefata ecclesia inpraesentiarum iuste et legitime ix>ssidet, aut in
futurum tiio vel tuorum successorum annitente studio, concessione pontilicum, liberalitate
regum vel principum, oblatione fidelium seu aliis iustis modis praestante domino poterit
adipisci, tirma tibi tuisque successoribus et illibata permaneant. Praeterea pan-ochiales
terminos, quos Meseimensis ecclesia legitime usque ad haec tempora noscitur habuisse,
per praesentis scripti i)aginam tibi tuisque successoribus confirmamus. Decernimu«
itaqiie, ut nulli omnino hominum liceat praedictam ecclesiam temere perturbare, aut
eins possessiones auferre vel ablatas retinere, minnere aut temerariis vexationibus
fatigare, sed omnia tam vobis quam bis quorum usibus deputata sunt, perpetuo cum
integritate serventur. Si qua igitur in futurum ecclesiastica secularisve peraona hanc
nostrae constitutionis paginam sciens, contra eam temere venire temptaverit, secundo
tertiove commonita, si non satisfactione congrua emendavevit, potestatis honorisque sui
dignitate careat, reamque se divino iudicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat,
et a sacratissimo cori)ore ac sanguine dei et domini redemi)toris nostri Jliesu Christi
aliena tiat atcjue in extremo examine districtae ultioni subiaccat. Cunctis autem eidem
loco sua scrvantibus sit pax domini nostri Jhesu Christi, quatenus hie fructum bonae
actionis percipiant et apud districtum iudicem praemia aeternae pacis inveniant. Amen,
amen, amen.
Ego Innocentius catholicae ecclesiae episcopus subscrii)si. (L. M.)
Datum Remis per manum Aimerici, sanctae Romanae ecclesiae diaconi cardi-
nalis et cancellarii, IUI. Kai. Novembris indictione X., incarnationis dominicae anno
M". C^ XXX". I"., pontificatus vero domni Innocentii II. papae anno secundo.
Nacli (lern Orig. im K. Haupt-Staatsarchiv zu Dresden mit dem IJloisie^el an Fäden von weisser und
blassrother Seide.
Köhler cod. dipl. Lus. I. Anh. S. 28. fehlerhaft.
No. 46. 1137. 2. Oet.
P. Innoccns IL hcsfätujt dir (Tnnzfirsthmnnufjrn der Diörcsot Mdtjäibnrg und 3Ici$sc)u
Innocentius ejnscopus servus servorum dei venerabili tratri Chunrado Magde-
l)urgensi archiepiscopo eiusque successoribus canonice substituendis in peri)etiium. In
sede iustitiae disponente domino constituti ita nos convenit paternorum canonum decreta
librare, ut nulli ecclesiae sua iustitia su])trahatur, nee de alterius incremento alicui
possit indebite pro venire iactura. Hoc nimirum intuitu, venerabilis frater Chunrade
49
archiepiscoj)e, tuis postulationibus impertimur asseiisiim, [et diocesin,]*) qiiae Magde-
biirgensi ecclesiae iure competit, eidem venerabili loco apostolica aiictoritate firmamus,
adiicientes etiam, ut diflinitio parrochialium tiniiim, qiiae tempore Heinrici filii impera-
toris Heinrici in praesentia tarn ecclesiasticorum quam secularium prineipum inter
praedecessorem tuum bonae memoriae Wernherum arcliiepiscopum et Brunonem Mis-
nensem episcopum rationabiliter facta est, illibata futuris temporibus conservetur, ut
videlicet provincia quae Lusize nuncupatur iuxta institutionem eiusdem praedecessorift
tui deinceps Misnensi ecclesiae subiaceat, et decima mellis eiusdem provinciae, sicut
prius erat solitum, usibus sive stipendiis fratrum Magdeburgensium cedat. Ad utriusque
vero ecclesiae firmam pacem atque quietem Magdeburgensis ecclesia suis finibus sit
contenta, a lapide scilicet posito ad australem partem cuiusdam Burchstal, quod dicitur
Bichin, inde ad Wisennasfot, inde ad aquam quae vocatur Circuisinci, inde ad Albiam
iiuvium, et sie protenditur usque Magdeburg. Decernimus ergo, ut nuUi omnino hominum
liceat super bis omnibus Magdeburgensem ecclesiam infestare aut ei quicquam temere
subtrahere, sed omuia successoribus integra conserventur, tarn ipsorum quam fratrum
usibus profutura. Si quis ergo in posterum huius nostrae constitutionis paginam sciens
contra eam temere venire temptaverit, secundo tertiove conmionitus si non congrue
fatisfecerit, potestatis lionorisque sui dignitate careat et a sacratissimo corpore ac san-
guine dei et domini nostri redemptoris Jliesu Christi alienus fiat et in extremo examine
distrietae ultioni subiaceat, conservantes autem intervenientibus beatorum apostolorum
Petri et Pauli meritis a remuneratore omnium bonorum domino aeternae Wtae praemia
consequantur, amen.
Ego Innocentius catholicae ecclesiae episcopus.
Ego Brogo Hostiensis episcopus.
Ego Gerhardus presbyter cardinalis tit. sanctae crucis in Jherusalem.
Ego Lucas presbyter cardinalis tit. sanctorum Johannis et Pauli.
Ego Martinus presbyter cardinalis tit. sancti Stephani.
Ego [Guido] diaconus cardinalis sancti Adriani.
Data in territorio Roiilano per manum Aimerici sanctae Romanae ecclesiae
diaconi cardinalis et cancellarii VI. Non. üctobr. indictione prima incarnationis domi-
nicae anno AP. C**. XXX". VIP.-) ix)ntiticatus vero domini Innocentii papae IL anno VHP.
Nach dem Copiar. LVII. fol. 279 (15. Jahrh.) im Prov.-Archiv zu Magdeburg.
V. Dreyhaupt Beschreib, d. Saal-Creyses I. 30. — Sagittarius lüst. duc. Magd, in Boysen allg. bist.
Magazin IT. S. 41.
l) Dio Worte et dioc. fehlen Im Copiar; Dreyh. u. Sag.: ut dioc. 2) »'///• Cop., Dr. u. Sag.; das» aber !'//• zu le*oii *q\,
int zweifellos. Vgl. auch Jaffo reg. pont. p. 5iW. n. 5604.
Xo. 47. 1140. 27. Febr.
P. InnoceuzIL bestätigt der Stiftskirche alle Hechte und Besitzuufjcn, namentlich die Erwerbung von fünf
Dörfern in der Provinz Nisanen durch Schenkung eines sJawischen Edlen Namens Bor. (Vgl Xo, 3^,)
Innocentius episcopus servus servonim dei venerabili fratri Godebaldo Misnensi
episcopo eiusque successoribus canonice substituendis in perpetuum. Caritatis bonum
est proprium, alionim tamquam suis gaudere provectibus. Ofücii siquidem nostri nos
COD. DIPL. 8AX. II. 1. 7
50
liortatur auctoritas, fratres iiostros episcopos tarn vidnos quam loiige positos debita
aiFectione diligere et ecelesiis sibi commissis siia iura incoiivulsa servare. Quam ob
rem, venerabilis frater (xodebalde episcope, tuis i)etitionibus impertimur asseiisum et
Misnensem ecclesiam, cui deo auetore praeesse dinosceris, apostolieae «edis privilegio
communimus statueiites, ut quascumque ])ossessiones, quaecumque bona inpraesentiarum
ex dono imperatorum aut quorumlibet fidelium eadem ecclesia iuste et canonice possidet,
aut in ftttui'um concessione pontiticuin, largitione regum vel principum, oblatione fide-
lium vel aliis iustis modis deo propitio potent adipisci, tinna tibi tuisque successo-
ribus et illibata permaneaut. In quibus haec propriia duximus exprimenda vocabulis,
videlicet quinque villas inferius annotatas, quarum una vocatur Cozebude, alia Jazelice,
alia Hermanni villa, alia vero Bulsize, atque alia Nieradewice, qua« utique quidam
'^♦i.v>'h^^**--^'^^- ^'"^^^ liomo Bor nuneupatus, natione tjc lavus , in provincia Nisanen, in burgwardo Woz,
yf^'h^.w.^ praesentibus et collaudantibus duobus tiliis suis \yicliardo et Lutlierp in praesentia
Heinrici secundi regis et aliorum quam plurium jmneipum Misinensi ecclesiae tradidit.
Decerninms ergo, ut nulli omnino hominum liceat praenominatam ecclesiam temere
perturbare aut eins possessiones auferre vel ablatas retinere, minuere aut aliquibus
vexationibus fatigai-e, sed omnia integra conserventur eorum, pro quorum gubernatione
et sustentatione concessa sunt, usibus omnimodis protutura. 8i qua igitur in posterum
ecclesiastica secularisve persona baue nostrae constitutionis i)aginani sciens contra eam
temere venire temptaverit, secundo tertiove conimonita si non congrue satisfecerit
potestatis honorisque sui dignitate careat, reamque se divino iudicio existere de ])erpe-
trata iniquitate cognoscat, et a sacratissinio cor])ore et sanguine dei et domini redem-
ptoris nostri Jesu C'hristi aliena fiat atque in extremo examine districtae ultioni
subiaceat. Cunctis autem eidcm loco sua iura servantibus sit pax domini nostri Jesu
Cliristi, quatenus et liic fructum bonae actionis percipiant et apud districtum iudicem
l)raemia aeteniae pacis inveniant. Amen, amen, amen.
¥jg() Innocentius catholicae ecclesiae episcopus. (L. M.)
l]go liUcas presbyter cardinalis tit. sanctorum Johannis et Pauli.
Datum Laterani ])er man um Aimerici sanctae Romanae ecclesiae diaconi car-
dinalis et cancellarii III. Kalendas Maiüi, indictione III., incarnationis dominicae anno
M" C" XXX" VIIIP. pontificatus vero domini Innocentii 11. anno XL
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem Bleisiegel an rothseidenen Fäden.
Köhler cod. dipl. Lus. I. S. 19 f. irrig mit dem J. 1139.
No. 48. 1144.
K. Conrad IIL eutschndct unfrr dem Beirath einiger Fürsten einen Streit den B. Meinward mit
dem Marhjrafcn C&nrad über Ortschaften in der Provinz Nisan u. a. tv.
In nomine sanctae et individuae trinitatis. Cflnradus di\ina favente dementia
Romanorum rex secundus. Imj)erialis excellentiae est Ins, quae ad ecclesiarum pacem
spectant studiose intendere, ut clerus divinis ofticiis mancipatus tranquillam et quietam
vitam sub patrocinio nostro agat et pro statu regni nostri propensius orare valeat.
51
ünde iiniversis Christi regnique nostri fidelibus notiiin esse vohimus, qualiter alterea-
tionem quandam, quae inter Meiiiwardum veiierabilem Misinensem episcopum et illu-
strem marchionein C^nradum fidelera nostrum erat, ipsis utrimque sponte collaudantibua
decidimiis. Ipse siqiiidein episcopus quasdam villas in provineia Nisane sibi et eccle-
siae siiae vendieavit, quas praefatus marehio ad marchiam suam cum praedicta pro-
vineia pertinere asseriiit. Quam videlicet litem nos consilio principum ita termina\imus,
ut canonici Misinensis ecclesiae duas villas scilicet Üeltsan*) et quae iuxta illam sita
est Nuendorf **) habeant, episcopus vero alteram Nuendorf *") quae ultra Albiani sita est
liac interiecta conditione optineat, ut eam filio eiusdem marchionis Conrad! in beneticio
concedat, ipse vero marehio villam quae dicitur Göluz**) libere i)0S8ideat. Omnes autem ja.
villae Misinensis ecclesiae, quae in provineia Nisan sitae sunt, ab aedificatione castro-
rum marchionis et a iiublicis vigiliis absohitae sint. In provineia vero Mitlse villae
episcopi et fratrum tres stupas in Castro Budesin construant et publica» vigilias secun-
dum morem terrae faciant In pro\incia autem Zagöst villae episcopi ab aedificatione xi..
castrorum marchionis absohitae publicas tantum faciant vigilias. Üec^rnimus ergo et
regia auctoritate praecipimus, ne aliqua umquam persona magna seu parva hanc contro-
versiam hoc modo sopitam aliquo ingenio refricare praesumat, sed ea quae in nostra
et principum praesentia diacretis rationibus diffinita sunt, omni deinceps tempore rata
et illibata permaneant. Ut autem haec ab omnibus credantur et inviolata conserventur,
hanc cartam inde conscriptam sigilli nostri impressione insigniri iussimus maiuique
propria ut infra apparet corroborantes. Qui praesentes aderant testes, subternotari
fecimus. Quorum nomina haec sunt, Fridericus Magdeburgensis archiepiscopus, Rein-
hardus Merseburgensis episcopus, Vdo Nuenburgensis episcopus, Huggo Wormatiensis
ejMscopus, Wibaldus Stabulensis abbas, Anseimus Havelbergensis episcopus, Adelbertus
marehio et lilius eins Otto, Sizo comes, Herimannus Misinensis praefectus, Heinricus
praefectus, Oero et frater eins Othelricus, comes Hoigenis. 7,/^.
Signum domini Cftnradi Romanorum regis secundi. (I^. M.)
Ego Arnoldus cancellarius vice Heinrici Moguntini archiepiscopi et archican-
cellarii recognovi. (I^. S.)
Anno dominicae incarnationis M^ C. XLIIII. indictione VIL, regnante Cftnrado
Romanorum rege IL, anno vero regni ejus VII. Data est apud Merseburch in Christo
feliciter amen.
Nach dem Ürig. im K. Haupt-Staatsarchiv zu Dresden mit dem aufgedrt\ckten Siegel des Königs.
Mascov. comm. de rebus imp. sub Lothario II. et Conrado III. p. 360. — Köhler cod. dipl. Lus. I. S. 20.
— Im Auszug Schöttgen Gesch. Conrads d. Gr. S. 29<>.
a) Döltzachou boi Dre:*deii. b) Jetzt Kloin uaundorf um Wiudliorg. c) Xaundorf (Par. Kötz<»chenbroda). d) Obcr-
und NiodcrgohÜM (I»nr. Priesen iU).
No. 49. lloO. 3. Mai.
P. Eugen HL hchbt den Marhjrafen Conrad wegen seines regen Interesse für die Kirche, ineldetj
dass er den Erzbischof zu Magdeburg angewiesen, seinem Ansuchen gemäss zu verfahren, uiul emjtfiehU
das Domcapitel zu Meissen seiner ferneren Fürsorge,
Eiigeiiius episcopus servus gervorum dei dilecto filio, nobili viro C. marchioni
salutem et aiwstolicain benedictioiiem. Littcras iiobilitatis tiiae benigne recepimus et
devotioneni tiiani, quam erga beatiim Petrum et ecclesiam dei ex eis te habere per-
I>endimu8, in doniino collaudamus. Nos ergo tiumi laudabile votuni de eedesiis, pro
quibus rogasti, adimpleri volentes petitioni tiiae duxinms annnendum. Unde venerabili
fratri nostro Magdebnrgensi archiepiscopo per scripta nostra mandavimiis, ut secun-
diim quod a nobis postulasti, studeat hoc effectiii*) mancipare. Praeterea dilectiim
tiliuni nostrum A.*) Älisnensem praeposituni et canonicos suos habeas propensius
commendatos, ut eos"^) a pravorum hominum incursibus defendas atque in suis oppor-
tunitatibus juves et manuteneas. Datum Tuseulani V. Non. Maii.
Nach einer Copie in der Hdsdir. der Univ.-Bibl. zu Leipzig no. 20. fol. 1S8 aus dem letzten Viertel des
V2, Jahrh. vgl. mit dem Chron. montis sereni ed. Eckstein p. 21.
1) i'ffectum Chron, jf) ut etts fohlt im Chroii.
a) Albert. Da-« Bistlmiu war erledigt und der fren.mnio I'rubst wurde wahrrtcheinlicb noch iu deiiHelbcn Jahre Bischof.
No. 50. 1154. 22. Xov.
B. Gerung weist Einwanderern aus Flandern das Dorf Coryn^an und verleiht ihnen getvisse Rechte, j^. Axxk/^.
In nomine sanctae et individuae trinitatis. Gerungus dei gratia sanctae Mis-
nensis ecclesiae episcoinis omnibus nomen domini invocantibus, tarn futuris quam
praesentibus, in perpetuum gratia et pax a domino. Cum unum sit necessarium cum
Maria in contemplativae vitae dulcedine intimac quietis bonam, hno optimam pai-tem
eligere, plerumque tarnen cogimur cum Marta in activae vitae amaritudine solliciti
esse et turbari erga phirinia. Non etenim tabernacuhim foederis et archa testamenti
domini tanto fulgore niterent, si non ea saga cilicina et pelles arietum rubricatae et
iacintinae*) a turbine et a phivia protegerent. Unde ecclesiae dei non solum in bis,
quae spiritualia et aeterna sunt, a bono doctore vigilanter est prospiciendum, sed
etiam in his, quae carnalia et temporalia sunt, dominico gregi a provido pastore
sollcrter est succurrendum. Eapropter notum esse vohunus et nostri et posterorum
temporum fidelibus, qualiter ego ob aeternam mei n^moriam strenuos viros ex Flau- >-' *
drensi provincia adventantcs in ciuodam loco inculto et pene habitatoribus vacuo collo-
caverim, et in stabilem aeternamquc et hereditariam possessionem tarn ipsis, quam
omni eorum jmsteritati villani eandem, quae Cor} n*) dicitur, cum subscripto iure tradi-
U Richtiger h^ncintKina*'.
a) KQhron bei Wursen
53
derim. Praefatis etenim Flandrensibus in memoriam et Signum emptae possessionis
quatuor talenta et eandem villam, cum oeto et deeem, cum omni utilitate, quae nunc
inest vel inesse poterit in futurum, mansis, tam in cultis agris quam in incultis, tarn
in campis quam in silvis, in pratis et pascuis, in aquis et molendinis, in venationibus
et piscationibus tradidi. F^x quibus videlicet mansis unum ecclesi'ae cum omni decima
eiusdem mansi concessi; duos autem eorundem incolarum magistro, quem scultetum
appellant, absque decima permisi. Reliqui mansi numero qiiindecim singulis annis
triginta solidos, et pro iustitia, quae zip vocatur, triginta nummos persolvunt. Ümnium
rerum suarum decimam, praeter apum et lini, praefati homines dant et ter in anno
advocato in placitis, quae cum ipsis et apud ipsos cum paucis habiturus est, sumptus
administrant. Duae partes, quae in placitis advocati vel sculteti accesserint, episcopo,
tei-tia sculteto datur. Theolonio in locis nostris sint liberi, nisi qui fuerint publicis
negotiatoribus mancipati. Panes et cerevisiam et carnes inter se ipsos licite vendant,
non tamen in villa sua publico mercatu^) insistant. Ceterum ab omni exactione episcopi, ^^ W.^'h^-
advocati, villici seu hominum reliquorum liberos eos reddimus. Kt ne forte liaec iura
ipsis statuta inposterum violentur, banno nostro proliibemus, et haec testibus advocatis
sigillo nostro tirmamus. Herebordus praepositus in ^Yorezin, Johannes, Nicolaus,
Heinricus Altenb.^) canonici, Sifridus advocatus, Henricus de Plisna. Ministeriales ^o,f.
Aluericus, Henricus, Petrus, Henricus, Johannes, üdelricus, Conradus, Adalbertus
Flans, Adalbertus Stanga, Waltherus. Actum anno domini millesimo centesimo
quinquagesimo quarto, indictione tertia, decimo Kalendas Decembris, pontificatus
domini Gerungi anno primo, feliciter. Amen.
Nach einem Transsumt des B. Johann VI. von Salhausen d. d. Würzen, 22. Ort. 1514 abgedruckt in
Schöttgon Leben Conrads S. 322 flf. — Da aber weder das Original noch das Transsumt aufgefunden worden, bleibt
die Richtigkeit des Textes in einzelnen Stellen zweifelhaft.
l*) mercatui'^ :J) Wahrschoinllch Albertus oder Adelbrrt.
No. 51. 1159. 27. Oct.
B. Berthdld von Xatanburg legt den ztcisclien dem Dmncaintcl und der Kirche zu Zmulne ühr
sieben Hufen in ZtoUich obwaltenden Streit bei.
In nomine sanctae et individuae trinitatis. Bertoldus dei gratia sanctae Nuem-
burgensis ecclesiae episcopus omnibus Christi lidelibus in perpetuum. Oflicii nostri
debitum expostulat nos non solum ecclesiae nostrae filiis paterna sollicitudine prospicere,
verum etiam omnibus viam mandatoruni dei currentibus bonae voluntatis affectu ultra
vires prodesse velle. Eapropter noverit omnium ChrisH fidelium tam pracsentium
universitas quam futurorum posteritas, qualiter conti'oversiam de duobus mansis, qui
Misinensis ecclesiae canonicis a quodam Hugone strenuo viro in pago Dalminza in
villa quae Zwitich*) dicitur cum aliis Septem mansis ia oblatione collati sunt, et Zmul-
nensis*") ecclesiae esse dicebantur, terminavimus et pro bono pacis et concordiae tribus
«) Im J. 1107 Zoitach«, rgl. no. ii. b) SUdt BctamöUn im Altenbarg.f Naumb. Diöces.
._ 54 -
niareis probati ai'genti a denominatis Misinensis eeclesiae canonieis Ziniilnensi ecclesiae
cüllatis, querimoniam haue in sempitemiim decidimus, decementes eosdem maiisos
sicut a praedicto Hugone Misinensi ecclesiae contraditi sunt, absque omni scnipulo
eideni ecclesiae pemianere eoriim, pro qiionim consolatione oblati sunt, usibus omni-
modis profuturos. Praeterea dominus Otto Misinensis marcliio, qui sae])e dictos mansos
in beneticii iure a nobis possidere videbatur, iustitiae dans dextras Misinensi ecclesiae
illos confirmari permisit. Apostolica itaque auctoritate, quae litteris assijrnata sunt,
confirmanuis et contra stultorum tenierariam praesuraptionem banno et sigillo nostro
praesentem paginani roboramus. Huius rei testes sunt Rabodo Nuemburgensis eccle-
siae praeposituR, (rerboto decanus, Walterus custos, Trutwinus, C^nradus, Adalbero,
P'ridericus, Uto Cicensis etrclesiae praepositus, Bermanis decanus, Heinricus, Sigefridus
custos, Martiiuis, Ri^dolfus, Otto, Tipaldus; Otto mai'chio Misinensis, Sizzo comes:
nobiles Reinhardus de Bobuluz, Heinricus de Rotowe, Hedenricus de Weta; ministe-
riales Heinricus cum barba, Martinus, Wolradus. Actum in Ciza anno domini niille-
simo (1 L. VHH. indictione VHIL, VI. Kai. Novembris, a venera bili Bertoldo Nuem-
burgensis ecclesiae episcopo feliciter.
Nach dem Ori^. im Stiftsarchiv zu Meisseii: das auf der Rückseite aufgedrückte Siegel ist sehr wohl
erhalten.
Kreysig Beitr. I. S. 6. — Köhler cod. dipl. Lus. I. Anh. S. 31.
No. 52. 1160. 23. Oct.
B. CkTimtf eiffuet dem Domenpitel zur fflerllchen Bc(jvhmuj von vier HeUifientagcu vier Mark
Einkünfte von der Elhfähre hei Meissen,
In nomine sanctac et individuae trinitatis. Gerungus divina disponcntc Provi-
dentia Misinensis c})iscopus. Cum nostra humilitas viccm veri gerat et aeterni pon-
tificis, qui per (unnia fratribus assimilatus non potuit non c(mipati nostris necessitatibus,
pictatis est meritum eins exemplo prout possibilitas est gregi prodesse dominico.
Proinde instinctu fratcrnae compassionis et obtentu supcrnae retril)utionis ad honorem
dei atque ut fcstivitates sanctorum Johaiinis evangelistae ante portam latinam, Mariae
Magdalenac, Dionisii et sociorum eins, (Tregorii papae pleno officio solempni devotione
in Misinensi perpctuo cclebrentur ccclesia, donavimus in usus ac servitia fratrum
canonicorum dco in eadciii ccclesia famulantiuni pro rcdemptione animae nostrae nee
non animarnm praedcccssorum et successoruni iiostrorum, marcas Uli"' in theloneo,
quod solvitur de transmeatione fiuminis Albiae sub urbe iam dicta Misinensi. Ut
ergo haec diligentiiis commendcmus, donationem nostram tratribus praenotatis ratam
fccimus, praesentem paginulam sigilli nostri inpressione inde consignantes. Igitur
quicunque praesumi)serit pracsenti coiitraire cyrografo a salvandis sequestratum se
noverit, auctoritate patris et filii et iudicio spiritus sancti atque sententia anathematis
nostri. lluius rei testes hi sunt: Tidericus praepositus, Herimannus decanus, Her-
borto praepositus Wrcineiisis, Adelbcrtus, Ilsungus, Aiiselnuis custos, .Johannes et alii
canonici, nobiles Herimannus burgrauius, Pribizlaus advocatus maioris domus, Hen-
00
ricus de Rothowe; ministeriales Haliiericus et Heinricus fratres, Rödolfus, Burcmaniius
et Heinricus fratres, et alii plures. Actum in Misiua publice capitulo, anno dominicae
incarnationis M. C. LX., indictione Villi., VX. (sie) kal. Novembris anno ordinationis
domini Gerungi Misinensis episcopi VI. feliciter, amen.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit doppelt aufgedrücktem auf beiden Seiten wohl erhal-
tenem Siegel.
Kreysig Beitr. I. S. 10. -- Köhler cod. dipl. Lus. I. Anh. S. 34.
No.53. 1160.
JS. Gcrung genehmuß des Domherrn Atiselm Sclicnhmg der von Neuem urbar geinachten Wüstimff
Bucxoicz im Burgtvart Julhurh
In nomine sanctae et individuae trinitatis. G. divina favente dementia Misinensis
episcopus. Quum' futurorum incerta novitas nonnunquam oblitterare solet praeteritorum
statutas iustitias, necessario super bis cautio datur, ut quod auctoritate subnixum est,
nullius violenta temeritas transgrediatur. Quocirca notum sit omnibus tarn modernis
quam posteris Christi fidelibus, qualiter nostro ac fratrum nostrorum voluntario con-
sensu Anseimus Misinensis ecclesiae CÄnonicus et custos novale quoddam Bucowiz*)
dictum, multis a natura seculis incultum in burcwardo Julburk**) situm, ad obedien-
tiam fratrum, quae ibidem ipsius providentiae conmissa erat, attinens, ad excolendum
cultoribus contradidit ea videlieet iuris positione, ut X annis sine c^nsu libere possi-
deant, post quos de quolibet manso IP* solidos annuatim persolvant, unum scilicet in
festo saucti Michaelis, alterum in festo sancti Martini. Praedicti autem novalis VII
nmnsi dimensi sunt, quorum unum villicus beneficii gratia possidebit, reliqui W statuto
tempore censuales erunt, ea videlieet lege, ut, dum res ad emolumeutum pervenerit,
census praetaxatus in servitium fratrum expendatur et post obitum praenominati con-
fratris Anselmi anniversaiius dies eins suo debito memorialis habeatur. Hoc quoque
annectimus, quod ad corroborandam iustitiam suam cultores huius novalis pro emptione
cuiuslibet mansi VI denarios dederunt, ut quicquid in posterum de inculta terra exco-
luerint, hereditario iure possideant et inconcussi de bis, quae ibi acquisierint, perma-
neant. Ne quis vero temerator horum existere praesumat, hanc paginam testimonialem
inde conscribi fecimus et sigilli nostri inpressione munivimus. Actum anno ab incar-
natione domini M. C. LX. tunc regnante domino Friderico Romanorum imperatore,
praesidente cathedrae Misinensi domino (Tcrungo, praesentibus et videntibus canonicis
praeposito T., Hermanno decano, Alberto, Ilsungo, Anselmo custode, Herboi-to Wrzi-
nenzi praeposito; laicis vero Hennanno praefecto, Pribizlauo advocato, ministerialibus
Elverico, Henrico, feliciter amen.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit wohl erhaltenem auf der Rückseite aufgedrücktem Siegel.
Schöttgen u. Kreysig Nachl. VII. S. 399. — Köhler cod. dipl. Lus. I. Anh. S. 35.
ft) BachwltB, Jettt wflat« Mark b«i Pehrltztch, vgl. No. ll<\. b) Eilen bürg.
^u
i'iiiiiii „„„„
■■, '.>,...
' ■■'' ' '-' "•" </// ..„.,,;,:"" ""•'"^^- «Uli.
'• ' ' ""' ."' " •'-;-:;'•' vr'-'-; ^-
,""'• "•" < //.,.., ,
• ■" "■•••'■■... •■'• " ' '-. <..... , ;:;;:':/' n«'
57
No. 55. 1163. 31. Jan.
Erzbischof Wichmann von Magdeburg überlässt der Stiftskirche den gesammten Zehnten im Bezirk
Prettin gegen diesen im Bezirk Löbnitz.
In nomine sanetae et individuae trinitatis. Wiclimannus divina favente de-
mentia sanetae Magdebnrgensis ecciesiae arcliiepiscopus. üfficii nostri debitum expo-
stiilat, nos non solum ecclesiasticis et spiritualibus negotii» intendere, verum etiam
ftecularibus et corporalibus eommodis et opportimitatibus omnium deo senientium in
Omnibus et per omnia pro posse nostro diligenter prospicere. Eapropter noverit Christi
lidelium tam praesentium universitas quam futurorum posteritas, qualiter nos voluntate
et assensu ecciesiae nostrae omnem decimationem in pago, qui Lubaniz*) dicitur et
infra terminos nostros sitiis ecciesiae Misinensis esse dinoscitur, quam vel Sclavi ex
statuto v,el aliud quodlibet genus hominum ex integro persolvunt, ecciesiae Misinensi
permisinms, et volente et assensum praebente venerabili fratre nostro domino (lerungo,
Misinensi episcopo et ipsius ecclesia omnem decimationem in pago nostro Pretin**), in
termino Misinensis ecciesiae sito, sive Sclavorum seu quorumlibet hominum vel statutam
vel integram recepimus. Quia itaque uterque pagus vel Pretin scilicet Magdeburgensis
ecciesiae, vel Lubaniz Misinensis absque decima minus utilitatibus nostris commodus
videbatur, decimarum utrimque concambium fecimus, et in omnia retro futura tempora,
quae facta sunt, firma mauere statuimus, et ne in posterum ab aliquo temerentur,
auctoritate dei patris omnipotentis et iilii et Spiritus sancti, potestate apostolorum
Petri et Pauli, banno quoque nostro interdicimus omnino et prohibemus. Haec in
capitulo Magdeburgensis ecciesiae assidentibus nobis venerabilibus dominis et fratribus
nostris coepiscopis ecciesiae nostrae suffraganeis et corampositis multis idoneis testibus
acta sunt et confirmata. Testes sunt hi: Johannes Marsburgensis episcopus, (ierungus
Misinensis, cujus voluntate et assensu haec acta sunt, Vdo Nuemburgensis, Walo
Havelbergensis, Willimarus Brandeburgensis, Arnoldus abbas Dei Monte, Otto maioris
ecciesiae praepositus, Balderamus sanetae Mariae praepositus, Heinricus sancti Seba-
stiani praepositus, Sifridus sancti Nicholai praepositus, Witboldus in Hunoldesberg
praepositus, C^nradus Hallensis praepositus, Heggehardus in Sereno Monte praepo-
situs, Rfcherus Polithensis praepositus, Guntherus in Gratia Dei praepositus, Rein-
herus in Liezeche praepositus et omnes maioris domus canonici; Adelbertus marchio
et tilius eins Otto, Badericus et alii quam plures. Actum anno domini M**. C". LX". IIl^,
indictione VUII*., II. Kai. Febr. in capitulo Magdcburgensi, anno archiepiscopatus
domini Wichmanni VU*".
Nach dem ürig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit auf der Rückseite aufgedrücktem wohlerhaltcuem Siegel.
Schöttgen u. Kreysig Nachl. III. S. 4Ü5. — Köhler cod. dipl. Lus. 1. S. 38.
a) Ldbnits zvriBchen Düben und Bittorfeld: »81 u. 1015 Llubanici ^vgl. oben 8. 15 u. 2ü) b) Prettin an der Elbo.
COD. DIPL. tAS. It. 1.
58
X0..56. 1165. 26. Febr.
Kaiser Friedrich I. übergiU der Stiftskirche das ihm vom JL WhdisJaic von Böhmen zur
Etä^hadigung für die derseJhen sugeß'gten Verluste aufyelassene zu den ReichMwn gehörige Dorf
Vresez im Gau Jlibapia. Vgl. Xo, 54,
In nomine sanctae et individiiae trinitatis. Frederieus divina favente dementia
Romanonim imperator angiistus. Didnis et salutaribus sanctanim scripturarum era-
dimur documentis. et praedecessorum nostroram regam et imperatonim frequenter
admonemur exemplis. at eeclesias dei summa devotione ac beiiig:nitate ditenms. easque
modis qaibus possumas munere orratiae nostrae ampliare et sublimare non eessemas.
Omnibus igitur imperii nostri tidelibus tam futuris quam praesentibus uotum esse
volumns, quod nos dirinae remunerationis intuitu et pro remedio animae nostrae ex
imperiali dementia nllam quandam Prezez nuneupatam« in pago Milzana sitam. eccle-
siae Misinensi. quae in honore beati Johaunis apostoli et evangelistae et beati Donati
consecrata est. cum omnibus pertinentiis eins eoneessimus, tam in agris« quam in
silvis. pratis. pascuis, aquis aquanimve decursibus, molis et molendinis. piscationibus
et venationibus. terris eultis et ineultis. exitibus et reditibus et cum omni iure et
«enitio et utilitate, quae nunc eidem nllae inest rel in postenmi poterit provenire,
Noverit etiam omnium tam fiiturorum quam praesentium lidelitas. qualiter dileetus
noster Wladizlaus Boemorum rex praefatam \illam. quam in l>enelicium a nobis
habebat. pro praeda et ineendio, quod Misinensi ecclesiae intulerat, in restauratione
dampni in nianus nostras resignavit ea conditione. quod de manu nostra praedietae
eedesiae eoncederemus et auetoritate privilegrii huius ei eontirmaremus, quod et factum
est. sicut praesens pagiua testatur. Statueutes itaque imperiali auetoritate praeeipimus,
ut nulla persona par^a vel magna de eadem villa vel de pertinentiis eins ipsam Misi-
nensem ecdesiam inquietare audeat vel in aliquo praesumat molestare. Si quis enim
aliquo ausu temerario hanc nostrae donationis et confinnationis exhibitionem infringere
attemptaverit. XX"* libras auri puri pro poena componat, medietatem tisco nostro et
rdiquam medietatem eedesiae Misinensi. Huius rei testes suut Wladizlaus rex et
fratres eins Tipoldus et Heinricus. Wicmannus Magdeburgensis archiepiseopus, Eue-
rardus Haml>ergensis episcopus. H. Verdensis episeopus, Daniel Prageusis episeopus,
Gerungus Misinensis episeopus, Johannes Mersburgensis episeopus, marehio Albertus,
marehio Otto, marehio Theoiloricus. landgravius Loduicus, eomes Dedo, eomes
Heinricus, eomes Frederieus, praefectus Misinensis Herimannus, et alii quam plures.
Signum doniini Frederici Komanoruni inii)eratoris invictissinii. (L. M.^l
Acta sunt haec anno dominicae incarnationis M"* C\ LXV. indietione XKI'
regnante domino Frederico Komanoruni imperatore gloriosissinio, anno regui eins XUl***
imperii vero X"* feliciter amen.
Datum apud Altenburg HU. Kai. Martii.
Nach dem Orig. im K. Haapt-Staatsarchiv zu Dresden mit aufgedrücktem wohlerhaltenem Siegel.
CaUes series epp, p. 133. — t. Bünau Leiten u. Thaten K. 1-rieilrichs I. S. 4'27. — Köhler cod. dipL *
n. angeblich ¥om Orig. — Im Auszug Erben regesta Bohem. p. 13G.
59
No. 57. Zwischen 1159 — 1172. 13. Juli.
K. Wladislatv von Böhmen befiehlt seinen Getreuen (im Lande Budissin) den Bischof und dessen
Geistliche in ihren Bechten zu schützen,
W. dei gratia Boliemorum rex nobilibus viris fidelibus suis Tsastellao, Haulo^
Benisio, Jarozlao ac omnibiis, ad quos pervenerit praesens scriptum, gratiam suam et
omne bonum. Propter affectum praerogativae dilectionis, quo prae ceteris diligere vos
teuemur, monemus vos pariter et rogamus, ut dilectum nobis Misnensem episcopum
patrem venerabilem et suos clericos, in bonis vestris, oppidis sive villis iura sua
spiritualia exereentes, et quae sibi competunt de iure debito requirentes, promoveatis
diligenter omni quo potestis iuvamine et effectu, cum teneamur eundem fovere contra
quemlibet et iuvare, et malum suum tamquam nostrum velimus generaliter reputare.
In hoc enim nobis exliibebitis amicitiam devotissimam et favorem. Datum Lutho-
maritz III**. Mus Julii.
Nach dem Orig. im K. Haupt-Staatsarchiv zu Dresden. Das an Fäden von rother und blassgelber Seide
befestigt gewesene Siegel ist abhanden gekommen. — Herzog Wladislaw wurde im J. 1158 zum König erhoben und
war vom Juni bis Sept. d. J. in Italien; die Urkunde kann erst nach seiner Rückkehr ausgestellt ^worden sein.
Köhler cod. dipl. Lus. I. Anh. S. 30.
No. 58. (1177.)
B, Martin beurkundet, dass der Probst Günilier zu Gottes Gnade wid dessen Convent ein Stück
Landes an der schtvarzen Elster vom Grafen Friedrich voti Brena mit Zustimmung der Brüder
desselben gekatift und diesen Kauf Dietrich, Markgraf der Ostmark bestätigt, er selbst aber den der
Meissner Stiftskirche dort zustehenden Zehnten an den genannten Probst und Convent abgetreten habe.
In nomine sanctae et individuae trinitatis. Martinus Misnensis episcopus tarn
praesentibus quam futuris in perpetuum. Notum facio omnibus Christi fidelibus, quod
(iunterus venerabilis praepositus in Gratia Dei et fratres sui datis XC* marcis LX*
mansos ad mensuram Flandricam in episcopatu nostro super A Isteram sitos a comite
Friderico in possessionem propriam emerunt, quos idem comes praesente domino
nostro venerabili Magdeburgensi arclüepiscopo Wiclimanno in Monte sancti Petri post
celebratas exequias comitis Conradi fratribus suis coram positis et voluntarium assen-
sum praebentibus praefato praeposito G. et fratribus suis libere dimisit et in posses-
sionem perpetuam legitimo iure contradidit cum onmimoda utilitate, quam praedicti
fratres in eisdem mansis elaborare poterunt, in agris cultis et incultis, pascuis, pratis,
molendinis, piscationibus, aquis aquarumve decursibus et lignorum deductionibus, insuper
et litus ad conipositionem lignorum addidit, ubi fratribus commodum visum fuerit. Hanc
itaque legitimam donationem comitis Friderici marchio Teodericus auctoritate iudiciaria
legitime firmavit et stabilivit. Kos quoque primum quidem ob animae nostrae salutem,
tum etiam propter comitis Friderici petitionem simulque dilectionem praepositi G. omnem
decimam, quae nostri iuris erat in eisdem mansis, praeposito G. et ecclesiae in Gratia
Dei in possessionem sempiternam libere contulimus et sub anatbematis conmiinatione
60
ürniaviimis. Quod ne ciiiquam postniodiim dubium existere possit, praesenti pa^nae
sigilli nostri inpressioue aftigi praecepimus, adhibitis idoneis qiiorum noniiiia sunt
liaec testibus: Herborto praepositiis de Worziii, Volcmarus Magdeburgensis canonicus,
Sifridus Misnensis canonicus, laici Sndegeriis, Heinricus de Plisna , Johannes, üdel-
ricus, Peregrinus, Peti'iis et alii quam plures. ^^ ^
Nach dem Orig. im Prov.-Archiv zu Mag(lel)urg mit dem ziemlich wohl erhaltenen Siegel des Bischofs an
rothseidener Schnur. — Graf Conrad, Sohn des Markgrafen Diterich der Ostmark war, wie im Chron. montis sereni
p. 38 sqq. ed. Eckstein umständlich berichtet wird, auf einem Turnier in Oesterreich am 17. Nov. 1175 tödtlich
verwundet worden und nach empfangener Absolution gestorben. Da aber der Beisetzung desselben auf dem Peters-
berge bei Halle Erzbischof Wichmann Schwierigkeiten entgegenstellte und hierzu die Einholung einer besonderen
luibstlichen Genehmigung forderte, konnte dieselbe erst am 18. Jan. — selbstverständlich also im J. 1177 stattfinden.
Die mit der vorstehenden Urkunde in allen wesentlichen Puncten fast wörtlich übereinstimmende Bestätigung des
Kaufes von Seiten des Markgr. Diterich wird bei ihrer Bedeutung für die Geschichte des Hauses Wettin im 1. Bde.
des 1. Haupttheils des Codex dipl. nach dem Original ihre Stelle finden.
No. 59. 1185.
B. Martin ordnet die Eecht^verhältnisse der Forenser und der Colonen von Löbnit^.
In nomine sanctae et indiWduae trinitatis. Martinus dei gratia Misnensis episcopus.
Saepenumero fit ut de contractu, de conventione sive de cuiuspiam rei compositione
oriatur controversia, quae non oriretur vel orta facile sopiretur, si actae rei testes vel
litterarum haberentur monimenta. Quapropter ut de verbo, in quo cum forensibus et
colonis in Lvbaniz convenimus, controversia non oriatur futuris temporibus, quo nos
ipsis quo ipsi nobis teneantur promissionis debito in praesenti karta tarn ad futurorum
quam pracsentium notitiam conscribi fecimus. Forensibus itaquc quam Hallenses,
colonis quam illi de IJurch habent, quia eam elegerunt iustitiam concessinms statuentes,
ut tarn foi'cnses quam coloni non amplius quam ter in anno coram advocato in iudicio
Stare cogantur, ubi vel de remissis verbis vel de inordinato gestu corporis, sive de
alia aliqua minori indisciplina sccundum debitam buic culpae iustitiam coerceantur.
De maioribus autem excessibus sicut de latrocinio, de furto, de sanguine effuso, de
rapina et de alia bis simili violentia sub regio banno respondere cogantur. Forensibus
etiam a civitate sua susum et visum usque ad fluvium Lynaw*) libertatem pascuae
concessinms, quam etiam libertatem et in mansis suis colonis sicut nos rogavenmt
dedimus. Nulli etiam colonorum mansum suum vel agrum militi aut qui miles sit
futurus dare vel vendere liceat. Quod si quis tacere praesumpserit, tam vendens quam
emens manso privetur et cum episcopus in suam proprietatem trahat. De quolibet
autem colonorum manso, omnium ([uae in eo elaborata fuerint recta decima tam in
agris quam in altilibus praeterea scocciis, sed et in nocte nativitatis sanctae Mariae
virginis nobis et nostris successoribus duo dabuntur solidi, qua quoque die de qua-
libet curia in foro VI nobis sunt solvendi denarii. Ne quis autem successorum
nostronim posthac quod absit tcmere temptet infirmare lioc, quod communicato familia-
rium nostrorum consilio pro aedificatione ecclesiae nostrae non paiTo nostro inpendio
A) Ober* and unterhalb bU an die Leine.
61
fecimus, quippe qui pro hoc beneficium Hermanni ministerialis nostri pene ducentis
marcis redemimus, hanc paginam coiiscribi siibnotatisque testibus nostro sigillo fecimus
insigniri. Testes autem hi sunt: Erbortp praepositus de Worzin, eiusdem ecclesiae
canonici Burchardus, Gozmarus, Robertus, Matheus prior de Cella sanctae Mariae,
Siboldus de Burglin; laici Tailuho de Lyzowe, Berchtoldus de Crepuwiz; ministeriales
nostri Hermannus de Lvbaniz et frater saus Heinricus, Petrus dapifer, C^nradns de
Tjvptiz, Bezelinus, Gunterus, Tidericus de Hoberch et fratres sui C^nradus et Hein-
ricus, Wernherus et frater suus Heinricus, Rudegerus, Onolfus et frater suus Engel-
bertus, Hugolt et frater suus Hartmodus, Otto advocatus de Bovc et alii quam plures.
Acta auteni haec sunt anno dominicae incarnationis M^ C^ LXXX**. V^ indict. I'.,
praesidente Romanae sedi domino papa T^ucio ^^^^, anno pontificatus ipsius HI**.,
regnante domino Friderico gloriosissimo Romanorum imperatore semper augusto, anno
imperii eins XXXP., anno episcopatus nostri XV°., archiepiscopatus autem domini
Wigmani anno XXXH., marcbiam Misnensem Ottone, fratre suo Ditrico marchiam
Luzizensem regente. Quo etiam tempore dominus Fridericus imperator duos filios suos
,}L,rc^ Mogontiae militaribus balteis gloriose praecinxit Ipso quoque anno rege expeditionem
in Poloniarh, pacem inter Mogontinura Ci^nradum et Lodewicum lantgravium disponente,
apud Erpesfort trabibus donms pro vetustate confractis Fridericus comes Aucnbergensis,
Heinricus comes de Swarzburch, Gozmarus comes de Cygenhagene, Berngerus comes
de Meldingen, Burcliardus castellanus de Wartberch cum domo ruentes heu miserabili
morte interierunt.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen; das aufgedrückte Siegel l)e8chädigt.
Die Richtigkeit des J. 1185 oder selbst die Aechthcit der Urkunde kann desshalb, weil der Concipient oder
der Schreiber in der Indiction irrte und falschlich den damaligen Pabst Lucius IIU. statt III. naimte, um so weniger'
in Zweifel gezogen werden, da die weitere Angabe der Regierungsjahre des Kaisers sowohl wie der beiden geistl.
Herren zu 11H5 passt. Als eine selten vorkommende Erscheinung ist aber die Erwähnung zweier Ereignisse am
Schlüsse der Urkunde bomerkenswerth , welche damals grosses Aufsehen erregt hatten, die Wehrhaftmachung der
beiden Söhne des Kaisers Friedrichs I. Heinrich und Friedrich auf dem glänzenden Hpftage zu Mainz (20. Mai 1184)
und dann der Unglücksfall bei der Versammlung zu Erfurt in Gegenwart des K. Heinrichs VI. am 26. Juli 1184.
No. 60. 1185?
Der Abt Heinrich L des Klosters Berge bittet den Pabst Urban HL den innerhalb seiner Diöcesc
in seinen Rechten vielfach gekränkten Bischof m schützen.
Domino et pati-i spirituali Vrbaiio, sanctae Romanae sedis universali papae H.
humilis abbas sancti Johannis baptistae in Monte debitam obedientiam cum devotis
orationibus et humili servitio. Ex quo divina Providentia patrem pacis et gubernatorem
ecclesiae vos constituit, merito nccessitates ecclesiarumad sinum pietatis vesti'ae refe-
runtur. Ut vero pax earum violata est, auctoritate vestra consolidata reparetur et
tirma persistat. Venerabilis Misnensis episcopus, quod clero suo resistente ecclesiam
suam ordinäre non posset et quod a manu laicali multimodas oppressiones et iniurias
sustineret, Magdeburgensi capitulo et confratribus suis episcopis, praelatis et clero eccle-
siarum frequenter conquestus est. Verum quia nimia contra cum persecutione prae-
■ ^'
62
valente, timore vitae ac etiam pro ecclesiae siiae honore conservando ad pedes miseri-
cordiae et compassionis vestrae confugit, zelo conipassionis suae et iniuriae nee non
consideratione honoris et utilitatis, quam in aedifieiis et in rebus ecxilewae recolligendis
ecclesiae suae ostendit, pietati et excellentiae vestrae pro ipso humiliter supplicamus,
quatenus auctoritas et gratia vestra de iniuriis illatis ecclesiae suae et ei satisfaciat, et
non sinat clericalis vel laicalis manus ita ei resistat, quin iura spiritualia libere in
dispositione ecclesiae suae possit exercere, et res temporales ecclesiae suae pertinentes,
quas laici violenter a iurisdictione ecclesiae nituntur evellere, quiete possit possidere
et ecclesiae conservare.
Dieses aus einer Perg.-Hdschr. der kais. Bibliothek zu Wien zuerst von v. Ludewig reliqu. mssi II. p. 4ü<> mit-
getheilte Schreiben ist von dem Abt des Klosters Berge bei Magdeburg Hildebold (1098—1113) oder dem Abt Heinrich I.
(1180—90) ausgegangen, und im ersten Falle an P. ürban IL (1088—1099), im zweiten an P. ürban lü. (1185—87)
gerichtet. Die fortgesetzten Kämpfe unter K. Heinrich IV., die Unsicherheit der politischen Zustände jener Zeit in
der Mark Meissen, und die wechselnde Parteistellung, welche B. Benno dabei einnahm, würden die Anualime recht-
fertigen, die Verwilderung sei gegen das Ende des 11. Jahrh. hier soweit gediehen, dass Geistliche und Laien dem
Bischof allen Gehorsam aufgekündigt hätten. Da aber Abt Hildebold erst 1098 aus Hirschau nach Magdebiurg kam
und P. Urban IL bereits am 2i>. Juli 1099 starb, das Schreiben also in der Zeit vom Herbst 1098 bis Aug. 1099,
wo man Ürbans Ableben auch in Magdeburg erfulir, abgefasst sein müsste, es jedoch minder wahrscheinlich ist, dass
es von dem eben erst von fem gekommenen, der Verliältnisse minder kundigen Abte erlassen worden, empfiehlt sich
ungleich mehr dasselbe in das Jahr 1185 zu stellen. Dazu kommt, dass der damalige Bischof Martin selbst um
jene Zeit nach Italien gegangen war (vgl. No. 61). und wenn uns auch bei der Dürftigkeit der vorhandenen Nach-
richten nur ein einziger Fall fortgesetzter Auflehnung gegen die bestechende Onlnung im bischöflichen Sprengel
bekannt ist (No. 61), so muss doch jener mühseligen Reise des Bischofs mit mehreren Gliedern des Capitels über
die Alpen eine aussergewöhnliche Veranlassung zu Grimde gelegen haben. Einen Erfolg des obigen Schreibens
kennen wir nicht; die kirchlichen Zustände blieben in der Diöces noch längere Zeit ungünstig. Selbst die Oppo-
sition des Klerus gegen den Bischof wurde nicht beseitigt, und brach, als nach Martins Tode dessen Begleiter nach
Italien der Probst Dietrich Bischof gewonlen, in so heftiger AVeise aus, dass die römische Curie einzuschreiten
genöthiget war (No. 62 und 63), während bald nachher auch P. Innocenz III. Bischof und Capitel wiederholt gegen
Eingrifi'e von Laien zu schützen Veranlassung hatte (No. 65 ff.).
No. 61. 1188.
B. Martin erJcIürt, dass Burcharä Kitliz auf Fürsprache des Kaisers und des Markgrafen OäOy
jüngst vom Banne befreit, wegen seiner Eingriffe in den Besitz der Kirche ahermals mit
demselben belegt sei.
Martiiuis dei gratia Misaiiiensis ecclesiae episcopiis notuiii esse volumus tarn
futiiris quam, praesentibiis ecclesiae iiostrae fidelibiis, »cd et omnibns scire cupieiitibus,
quod qiiendam nioiitein in Zagozd, qui Sydcii vocatur*), et alia ibidem quaedam eccle-
siae nostrae bona, quae nos et onines antecessores nostri in libera possessione habiii-
mus, a quorum etiam iniusta invasione Cünradua Kitliz in praesentia'imperii dictante
sententia cessavit, frater suiis Burchardus violenter et iniuste occnpavit. Propter quod
iudiciario ordine eum excommunicavimus causamquc excommunicationis et ordinem in
praesentia ipsius, in praesentia patrui sui Tiderici maioris ecclesiae nostrae praepositi,
in praesentia etiam canonicorum nostrorum domino papae Urbano Veronae significa-
vimus. Unde ut ab eo absolveretur nequaquam elaborare potuit, quam vis etiam cum
a) Soidenberg iu dor prouM. Oberlauslu.
63
aliter nou proficeret, vestes mutavit, quibus ut absolveretur dominum papam decipi
posse putavit. Postea autem cum reversi fuimus, domino imperatore Ottone Missi-
nense marcliione Wormatiae nos mouentibus et pro eo satisfactiouem nobis promitten-
tibus, ab excommunicatione eum ad iustitiam^) absolvimus. Sed quia nee sie ab
invasione eeelesiae nostrae destitit, tradeutes eum sathanae in interitum carnis, eum
iterum eodem anathematis viuculo, a quo eum dominus papa absolvere noluit, auctori-
täte domini nostii Jesu Christi et beatorum apostolorum Petri et Pauli, sed et nostra
innodavimus, hocque in ecclesia nostra pronunciavimus, et ne ei communicarent, prae-
monuimus totique elero nostro in virtute obedientiae praecepimus, ne divina celebrent,
ubi ipse praesens fuerit vel aliquis eorum, qui eins auctoritate de praedictis bonis se
intromiserit, sive clericus sive laicus sit, et ne in cimiterio sepeliatur, si quis ante
bonorum praedictorum resignationem et satisfactionem forte morte praeoccupatur. Haec
autem, quod non alia de causa quam zelo iustitiae fecimus, in verbo domini in anima
nostra per iter peregrinationis nostrae accipimus et dicimus.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen, mit aufgedrücktem wohlerhaltenem Siegel. — B. Martin war
in den Jahren 1185—1187 in Italien (Purizelli monum. Ambros. basil. 1038), sah in Verona den am 25. Nov. 1185
erwählten Pabst ürban III. und besuchte auf der Heimreise den Hoftag E. Friedrichs zu Worms im Aug. 1187, wo
auch Markgraf Otto von Meissen zugegen war. In den letzten Tagen des März 1188 nahm Martin dem Beispiele
des Kaisers und vieler Fürsten und Bischöfe folgend das Kreuz und unterlag dann den Anstrengungen der Reise
im Juni 1190. Hiemach gehört vorstehende Urkunde ins Jahr 1188 , nicht UjMS.
Kreysig Beitr. I. S. 13. — Köhler cod. dipl. Lus. I. S. 25.
b) So im Orig., nicht inttantiam.
No. 62. 1196. 8. Apr.
P. CoeJestin HL befiehlt deni Domcapitel dein Bischof (Dietrich IL), der nach näJierer Erörterung
tadellos vor ihm dastehe, gebührende Achtung und Gehorsam z%i beweisen.
Celestiuus episcopus servus servorum dei dilectis liliis capitulo Misinensi salu-
tem et apostolicam benedictionem. Quia fratres et coepiscopos nostros praeter com-
mune debitum quadam speciali diligimus aflfectione, et eos paternae caritatis brachiis
artius amplexamur, ex eorum contrariis casibus tanto gravius permovemur, quanto nobis
officio et dignitate magis videntur coiiiuncti et in nostrae sunt partem sollicitudinis
evocati. Sane cum de venerabili fratre nostro . . episcopo vestro olim sinistra quae-
dam apostolatui nostro delata fuissent, quae suae famae contraria videbantur et ponti-
ficali dignitati nullatenus consonabant, non potuimus merito non moveri, donec exinde
cognosceremus plenius veritatem. Comperto igitur ex vestra relatioue aliorumque
plurium prudentum et religiosorum virorum, quod ea quae adversus dictum episcopum
malitiose fuerant machinata, ex invidia potius et malivolentia quam ex aliqua proce-
derent ratione, audito etiam ex tenore litterarum venerabilis fratris nostri H. Albersta-
tensis episcopi et dilecti tilii . . Magdeburgensis praepositi, quibus quaestio, quae iiiter
praedictum episcopum et vos dicebatur agitari, a sede apostolica commissa fuerat
examinanda, quod vos adversus eundem episcopum nullam proponeretis questionem,
ipsum ad vos cum omni plenitudine gratiae sedis apostolicae remittimus et honoris.
Ideoque discretioni vestrae per apostolica scripta praecipiendo mandamus, quatinus
64 -
omni occasione et excusatione cessante ipsi episcopo tanquani pastori vestro debitam
impendatis obedientiam et honorem. Datum Laterani VI. Id. Aprilis pontificatus nostri
anno quinto.
Nach dem Orig. im K. Haupt-Staatsarchiv zu Dresden mit dem Bleisiegel an hänfener Schnur.
Köhler cod. dipl. Lus. I. Anh. S. 41 f.
No. 63. 1196. 8. Apr.
P. Codestin HL belefft den Verleumder des Bischofs von Meissen, den Canmmus Conrad zn Würzen
mit dem Kirchenbann,
Celestinus episcopus servus servorum dei venerabilibus fratribiis Magdebur-
gensi arcliiepiscopo et suffraganeis eins salutem et apostolicam benedictionem. Ex
iniuneto nobis apostolatiis ofticio noscitur imminere, ut sicut ecclesiasticis viris pariter
et honestis apostolicam debemus impendere gratiam et favorem, sie illi qiii tergi-
versatione ac dolositate laborant, condigna debent animadversione puniri et ad suam
et aliorum correctionem ecclesiastica sunt censiira plectendi. Verum quia sicut ex
tenore litteramm iudicum delegatorum et aliorum prudentum virorum accepimus,
Conradus Misinensis diocesis, qui se dicit Wurcinensem canonicum, procuratorem se
Misinensis capituli cum non esset asseruit, et contra venerabilem fratrem nostrum
Misinensem episcopum pravas adinventiones et plura inlionesta et enormia eidem
obiicere non expavit, et quia post officii beneticii per suspensionem et excomnumica-
tionis sententiam in suae salutis periculum divina non dubitavit officia celebrare, de
tanta praesumptione ac temeritate liorribili est poena plectendus. Fraternitati vestrae
per apostolica scripta mandamus, quatinus praefatum C. per dioceses vestras auctori-
tate apostolica tamdiu faciatis tanquam excominunicatum ab omnibus artius evitari,
donec cum litteris vestris veritatem continentibus ad sedem apostolicam veniat absol-
vendus, sufticienter super iis omnibus responsurus, non obstantibus litteris, quas
super absolutione sua tacita veritate a sede apostolica noscitur impetrasse. Datum
Laterani VI. Idus Aprilis pontificatus nostri anno quinto.
Nach dem Orig. im K. Ilau^Jt-Staatsarchiv zu Dresden mit dem Blcisiegel an hänfener Schnur.
Köhler cod. dipl. Lus. I. Anh. S. 43.
No. 64. 1196.
J?. Dietrich IL hesiimmtj dass hei der Feier des Jahresgcdächtnisse^ des B, Geriing zwölf Soliden ^ i*
aus den ZolleHriujnisseu unter die Mitglieder des Capitels verth^ilt tverden sollen.
In nomine sanctae et individuae trinitatis. Theodericus dei gratia Misnensis
episcopus. Notum esse cupimus Christi tidelibus , quod beneficium duodecim solidorum
de telonio nostro, quod Otto capellanus noster iure feodali de manu nostra tenebat,
pecunia nostra ab ipso absolvimus et in augmentum praebendae fratribus nostris
Misnensibus pro spe remunerationis aeternae contradidimns, ut in anniversario episcopi
65
Geruncki beatae memoriae^) ipsius memoria agatur a conventu et duodecim solidi in
consolatione fratribus distribuantur. Ad confirmationem hiiius rei praesentem cartulam
conseribi fecimus et impressione sigilli nostri »ignari anno incarnationis dominieae
millesimo eentesimo sexto indictione quarta decima. Huius autem donationis testes sunt
praepositus de Zillene, magister Bernardus scolasticus ecciesiae saneti Nicolai in
Magdeburg, Mein . . sacerdos de Poweh, Olricus canonicus de Wrzin, HermanuB miles
de Pritin.
Nach dem Orig. im K. Haupt-Staatsarchiv zu Dresden; das Siegel ist abhanden gekommen.
A) 30 Nov
No. 65. Um 1200.
Der Decan sm U. L. Fr, Luter und der Probst tu S. Sever Gerwich in Erfurt belegen, vom apostol
Stuhl mit Schlichtung eines Streites des Bischofs mit dem Markgr, Conrad über den Zehnten in der
N Lausitz beauftragt, Letzteren wegen seines Nichterscheinens auf geschehene Vorladung mit dem Bann,
Nos Luferus sanctae Mariae in Erfordia decanus et Grerwicus saneti Severi
praepositus, quia a sede apostolica in mandatis accepimus, ut causam, quae inter
episcopum Misnensem ex una parte et dominum C. Orientalem marchionem ex altera
super decimis in Lusitz vertitur, fine debito terminemus, cum partibus legitime citatis
nobis per probationes legitimas constet, quod idem marcbio a nobis peremptorie citatus
litteris nostrae citationis receptis se a iudicio contumaciter absentat, habentes prae.
manibus litteras coniudicis nostri praepositi de Hugisdorf, de rato eundem marchionem
auctoritate apostolica pro contumacia excommunicavimus, praecipientes eum cautius ab
Omnibus evitari.
Nach dem Orig. im K. Haupt-Staatsarchiv zu Dresden; die drei Siegel sind abhanden gekommen.
Köhler cod. dipl. Lus. I. Anh. S. 30 irrig zum J. 1144.
No. 66. Nach 1200.
Paulus B. von Orta^),.Pönitentiar des P. Innocem IIL, meldet dem B. von Meissen, dass ein gewisser
Wilhelm wegen der von ihm begangenen Verbrechen Absolution erluüten, und beauftragt denselben,
weitere Erörterungen wegen der von ihm eingestandenen Todtschläge atizustellen und ihn zur Busse
auf 40 Jahre utid länger nach Jerusalem zu senden.
Venerabili in Cristo fratri . . dei gratia Misanensi episcopo Paulus eadem gratia
Ürtanus episcopus domini papae poenitentiarius salutem in doinino. Latorein prae-
sentium Wilhelmum, qui ad apostolicae sedis clementiam accessit, co quod incendium fieri
a) Um dM J. 1800 eingesetzt. In einer hand«chriftl. vlta Innocentli TU. In der Vaiican. Bibliothek wird gesagt: Paulus ab
Innoeentio III. Hortanos electns episcopus circA annum MCC, cam eiusdem pontiflcis famiUaris esset ac capellanus. Vgl. Ughelli lulia
«acra I. p. 737.
COD. DIPL. SAX. II. 1. 9
C() - -
consuluit et ecclesiam invasit ostia frangens et lioniineni extrahens^) et pro aliis flagitiis
de mandato summi pontiiicis absolvimiis, eundeniqiie pro liomicidio et aliis peccatis
siiis discretioni vestrae committimus consulendum. Et quia quatuor homiiies morti
destinavit, inquiratis, si essent rei mortis necne, et iuxta saiictormn patrum et
eanoniim instituta ei poenitentiam iniungatis, qiiae esset XL annorura vel pliiriiim.
Unde si possitis eiim Uierosoliniam mittere melius erit, quia poenitentiam omnium
peccatorum suorum ei dominus papa relaxavit. Eidem unum annum et si quid
superest de carina indulsimus.
Nach dem Orig. im K. Ilaupt-Staati^archiv zu Dresden, dem, vordem in Form eines Briefes zusammen-
gelegt, das Siegel fehlt.
1) hostia fr. e< hom. extraen* im Orig.
No. 67. 1201. 2. Juni.
P. Innoccnz IIL beauftragt den Erzbischof von Maydeburg und den Probst zu Seeburg den Burggrafen
von DoJina, der auf Grund und Boden des Hoclistifts eine Burg erbaut, mit geistl. Zwangsinittehi
anzuhalten^ das entfremdete Besitzthum zuriichzugeben oder sein Recht an demselben gnügetid
zu erweisen. Vgl Xo, 74,
Innocentius episcopus servus aervorum dei venerabili fratri . . Magdeburgensi
[archijepiscopo et dilecto tilio . . Seburgensi praeposito. Dileeti tilii Misnenses suam
nobis transmisere querelam, quod burggravius de Donyn ipsos quadam possessione ad
suam ecclesiam pertinente spoliavit iniuste, castrum ibi aedificare praesumens. Ideoque
discretioni vestrae per apostolica scrij)ta mandamus, quatenus praefatum burggravium,
ut ablata restituat conquerentibus vel exliibeat iustitiam coram vobis, monitione prae-
missa per censuram ecclesiasticam appellatione remota cogatis. Testes autem, qui
nominati fuerint, si se gi'atia vel odio vel timorc subtraxerint , per eandeni districtionem
appellatione postposita compellatis veritati testimonium perhibere, nullis litteris veritati
et iustitiae praeiudicantibus , si quae apparuerint a sede apostolica impetratae. Quod
si ambo bis exequendis nequiveritis interesse, tu frater archiepiscoi)c ea niliilominus
excquaris. Datae Laterani IV. Xon. Junii pontiücatus nostri anno quarto.
Bartsch Ilist. d. St. Dohna S. 164 f. vgl. mit (i rundmann cod. dipl. episc. Misn. I. p. 78 im K. Haupt-
Staatsarchiv zu Dresden, welche heide fälschlich die Urkunde dem P. Innoccnz IV. zuschreiben. Das Original ist
nicht aufzufinden gewesen.
Xo. 68. 1201. 4. Juni.
P. Innocenz III. Iwauftragt den Erzbischof von Magdeburg und den Abt und den Prior zu ÄltzeUe
den Grafen Lirich von Weftin, welcher die der Meissner Kirche schuldigen Zehenden dieser vorenthalte,
auch den Ärchidiakon derselben in seinen Hechten verkürze, von diesen Bechtswidrigkeiten abzumahnen,
nöthigenfalh durch geistl. Strafmittel zur Folgeleistung zu nöthigen.
Innocentius episcopus servus servorum dei venerabili fratri . . Magdeburgensi
arcliiepiscopo et dilectis filiis . . abbati et . . priori de Cella beatae Mariae salutem et
apostolicam benedictionem. Sicut venerabilis frater noster . . Misnensis episcopus nobis
67 -
conquereiido monstravit, V. comes de Witin decimationes ecclesiae suae debitas
ab hominibus suis non permittit exsolvi, eiusdem quoque ecclesiae archidiacono in
terra sua ius synodale et iura alia subtrahere non formidat. Ideoque discretioni vestrae
per apostolica scripta mandamus, quatinus praefatum comitem ab huiusmodi prae-
sumptionibus cessare de eetero, komines quoque ipsius decimas praefatae ecclesiae
debitas sine difficultate persolvere monitione praemissa per censuram ecclesiasticam
appellatione remota cogatis. Testes autem qui nominati fuerint, si se gratia, odio vel
timore subtraxerint, per districtionem eandem appellatione cessante cogatis veritati
testimoniuni perhibere, nullis litteris veritati et iustitiae praeiudicantibus, si quae
apparuerint a sede apostolica imi)etratae. Quod si non omnes bis exequendis potueritis
interesse, tu frater archiepiscope nihilominus ea cum eorum altero exequaris. Datum
Laterani II. Nonas Junii pontiticatus nostri anno quarto.
Nach dem Orig. im K. Haupt-Staatsarchiv zu Dresden mit bleierner Bulle an hänfener Schnur.
No. 69. 1201. 8. Juni.
P. Innocenz IIL beauftragt die Aebte zu Pforte und Altzelle und den Prior letzteren Orts einige Voigte
der Meissner Kirche, welche diesell^ durch unberechtigte Forderungen schädigen j hiervon abzumahnen,
nöthigeufalls durch geistl. Strafmittel zum Gehorsam zu nöthigen.
Innocentius episcopus servus servorum dei dilectis filiis . . de Porta et . . de
Cella beatae Mariae abbatibus et . . priori de Cella beatae Mariae salutem et apostolicam
benedictionem. Querela venerabilis fratris nostri . . Misnensis episcopi in nostro fuit
auditorio recitata, quod S. ü. et quidam alii Misnensis ecclesiae advocati ecclesiam
Misnensem dampnis intolerabilibus et exactionibus indebitis contra iustitiam aggravare
praesuniunt. Ideoque discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus, quatinus
advocatos praedictos ut ab liuiusmodi praesuniptione desistant, monitione praemissa per
censuram ecdesiasticam appellatione remota iustitia mcdiante cogatis. Testes autem qui
nominati fuerint, si se gratia, odio vel timore subtraxerint, per eandem districtionem
sublato appellationis obstaculo cogatis veritati testimoniuni i>erhibere nullis litteris — wie
No. Ü8 — interesse duo vestrum ea nihilominus exequantur. Datum Laterani VI. Idus
Junii pontiticatus nostri anno quarto.
Nach dem Orig. im K. Haupt-Staatsarchiv zu Dresden mit der Bleihulle an hänfener Schnur.
No. 70. 1203. 18. Juli.
I\ Innocenz IIL beauftragt die Pröbste zu Halberstadt, Seeburg und Nienburg den zwischen dem
Bischof und den Pröbsten zu Würzen und einigen Domherren zu Meissen obwaltenden Streit wegen
Besetzung von vier Pfründen zu entscheiden.
Innocentius episcopus servus servorum dei dilectis filiis . . maiori praeposito Halber-
stadensi . . Seburgensi et . . sancti Wiperti in Nienburc praepositis Magdeburgensis et
Halberstadensis diocesum salutem et apostolicam benedictionem. Causam quae inter vene-
rabilem fratrem nostrum . . . episcopum ex una parte et dilectos filios B. et T. Wrcinenses
9*
68
praepositos et qiiosdam canonicos Misnenses ex altera super locatione quatuor praeben-
darum et quibusdam aliis vertitxir, vobis de procuratorum utriusque partis asseiisu
duximus committendam. Quocirca discretioni vestrae per apostolica scripta niandamus,
quatinus partibus eonvoeatis audiatis hiuc inde pro[K)sita et causam ipsam appellatione
remota fine debito terminetis, facientes quod decreveritis per censui-ani ecclesiasticam
firmiter observari. Testes autem'qui fuerint nominati, si se gratia, odio vel timore
subtraxerint, per censuram eandem appellatione cessante cogatis veritati testimonium
perhibere, nullis litteris obstantibus praeter assensum partium a sede apostolica impetratis.
Quod si iion omnes bis exequendis potueritis interesse, duo vestrum ea nihilominus
exequantur. Datum Ferentini XV. Kai. Aug. pontificatus nostri anno sexto.
Nach dem Orig. im K. Haupt-Staatsarchiv zu Dresden mit dem Bleisiegel an hänfener Schnur.
No. 71. 1203. 5. Aug.
P. Initocetiz HL beauftragt den Probst auf dem Petersberf/e wid den Demn und den Scholasticus
zu Merseburg die zwisclien dem Bischof elfter- und dem Dmnherrn B. und detn Burggrafen t-on
Meissen andererseits obwaltenden Streitigkeiten wegen der Kirclie zu Jahna zu scMichten.
Innocentius episcopus servus servorum dei dilectis filiis . . praeposito sancti Petri
de Monte Sereno Magdeburgensis diocesis et . . decano et . . scolastico Mersburgensibus
salutem et apostolicam benedictionem. Inter venerabilem fratrem nostrum . . episcopum
ex una parte et dilectos filios B. canonicum et nobilem virum Bulgrauium militem Mis-
nensem ex altera super ecclesia in (Tan') causam accepimus emersisse, quam vestrae
discretionis examini duximus committendam. Ideoque discretioni vestrae
per eandem censuram nullis litteris veritati et iustitiae praeiudicantibus a sede
apostolica impetratis. Quod si exequantur. Datum Ferentini Nonas Aug. ponti-
ficatus nostri anno sexto.
Nach dem Orig. im K. Haupt-Staatsarchiv zu Dresden mit dem Bleisiegel an hänfener Schnur. — Die
ausgelassenen Stellen stimmen genau mit No. 70 überein.
a) Jahna bei OKchatz.
No. 72. 1204. 22. Sept.
K. Philipi) verzichtet auf den Nachlass der Erzbischöfe von Magdeburg und dller ihrer Suffraganen
(die sogen. Spolien) zu Gunsten der Amtsnachfolger derselben und )mmentlich der etwaigen Gläubiger
der verstorbenen geistlichen Herren.
In nomine sanctae et individuae trinitatis. Philippus secundus divina favente
dementia Romanorum rex et semper augustus. lustum est et honestum, ut bene meritos
suorum meritorum digna beneticiorum praemia congruo ordine subsequantur. Inde est
quod nos attendentes praeclara devotionis obsequia, quae dilectus iidelis noster Ludolfus
Magdeburgensis ecclesiae archiepiscopus ab exordio promotionis nostrae nobis exhibuit
et domino etiam dante imposterum nobis est exhibiturus, non immerito ad omnia ea exe-
quenda pura animi nostri intentione movemur, quae vel honorem personae suae respi-
69
ciunt vel ad eommodum et utilitatem ecclesiae suae priucipalis et demum suffraganearum
ecclesiarum suarum conducunt. Cum inquam ex antiqua et antiquata consuetudine
iinperii episcoporum omnium, qui de iiirisdictione sunt imperii, decedentium in quibus-
cumque redditibus reliquiae fisco imperiali deberent cedere, ob sinceram dilectionem
memorati archiepiscopi eiusque personae reverentiam successoribus suis, domino a prae-
senti toga carnis ipsum exuente, et successoribus omnium suffraganeorum suorum imper-
petuum concedimus iuri imperii in hac parte derogantes, ut omnes proventus episcopales,
qui defunctis episcopis imperio cedere deberent, ad usus ipsorum colligantur et collecti
conserventur, statuentes ut si morientes episcopi aliquibus fuerant debitis innodati ea
exinde persolvantur, per hoc tamen speciale gratiae nostrae donum Magdeburgensem
ecciesiam omnesque eins suffraganeas ecclesias cum Omnibus earum familiis occasione
nominati archiepiscopi volentes esse specialius honoratas. Ut autem hoc libertatis nostrae
donum ipsis ecclesiis perpetuo maneat inconvulsum praesentem paginam exinde conscribi
iussimus et signo regiae maiestatis consignari, statuentes et regio edicto firmiter praeci-
pientes, ut nulli de cetero personae altae vel humili ecclesiasticae vel seculari hanc
nostrae donationis divalem paginam licitum sit infringere vel aliquo ei temeritatis ausu
obviare. Quod qui facere praesumpserit centum libras auri componat, quarum medietas
fisco, reliqua vero iniuriam passis cedat.
Signum domini Philippi secundi Romanorum regis invictissimi.
Acta sunt haec anno ab incarnatione domini IVP. CCIIU. Testes huius rei sunt
Diethalmus Constantiensis episcopus, Hartwicus Augustensis electus, Bernardus dux
Karinthiae, Heinricus iuvenis dux Saxoniae, comes Vlricus de Withiin, comes Fridericus 'V^f/vi
de Brenen, burggravius de Magdeborch, comes Burghardus de Mannesfeld, Heinricus
marscalcus de Callendin, Heinricus dapifer de Walperc, Heinricus de Smalnekke et alii
quam plures. Datum per manum Syffridi regalis aulae prothonotarii in castris prope
Erffordiam X. Kai. Octobris indictione VII.
Nach dem Cod. S. Maur. im Herzogl. Arclüv zu Beraburg fol. 19.
No. 73. 1205. 13. Juni.
P. Innocenjg IIL benachriclUigt die Frohste zu Würjdmrg uttd Heusdorf und den Decan zu U. L, Fr, zu
Herford, dass er in der Streitsache zwischen defn Bischof und mehrereti Mitgliedern des Domcapitels
wegen Aufnahme eines Mag. MarHnus in dasselbe sich nach Abhörung der Partheien für die Aufnahme
entschieden, auch den Martinus in die vacunte Probende investirt habe. Die Genannten werden
beauftragt darüber zu wachen, dass M. in den ruhigen Besitz des Canonicats gelange.
Innocentius episcopus servus servorum dei dilectis filiis . . Wirzeburgensi et . .
in Husdorp praepositis et . . decano sanctae Mariae in Herfordia Maguntinensis diocesis
salutem etc. Cum dilectus filius L. procurator venerabilis fratris nostri . . episcopi
Misnensis ex una parte et . . praepositus Wrchinensis*) Bercer., Ulricus et magister
Nicolaus, magister Albertus et Albertus procurator quorumdam Misnensium canoni-
1) Wninemit, WoneD-
70 - - -
coriim ex altera ad sedem apostolicam aceessissent, dilectiim iilium 1^. tit. sanctae cnicis
presbyteruin cardinalem eis concessiiniis auditorem. In eiiiiis praesentia cum partes
insimiil coueertareiit, inagister Martinus tanquam Misnensis ecdesiae canonicus se
arbitrio, de quo contcndebant, opposuit asserens, ilhid nullius fuisse momenti pro eo,
quod a iudicibus a sede apostolica delegatis in irrituni fuerat revocatum, et quia in ipso
approbatur seetio praebendaruin , quam reprobat conciliuni Turonense, tum etiam quia
cum in arbitros illos a se minime fuerit compromissum, ipsi in suum praeiudicium, quod
scolastria sibi auferri debeat, statuerunt. Unde instantius postulabat arbitrium illud
nuUum penitus iudicari. Ad liaec autem pars ad versa respondit, quod magister Mar-
tinus se opponere non poterat arbitrio memorato, quia cum non sit Misnensis canonicus,
ad ea admitti non debet, ad quae soli canonici vel alii ipsorum nomine admittuntur.
Licet enim videremur sibi Misnensem canonicam contulisse, quia tamen suggerendo falsum
et veritatem tacendo nos circum venire praesumpsit, carere debet penitus impetratis.
Veritatem quidem tacuit, quia cum esset sacrilegus et duplici excommunicationis sen-
tentia innodatus, hoc nobis cxprimere non curavit, falsum vero suggessit, quia cum
scolastriam, de qua sustentari poterat competenter, haberet, se nulluni habere beneficium
ecclesiasticum affirmabat. Cum igitur ex praemissis manifestius ostendatur non esse
canonicum nee canonicorum cum esse procuratorem appareat, non est ullatenus contra
arbitrium audiendus. Cumque coram cardinali praedicto super Ins fuisset diutius dispu-
tatum, et ipse quae hinc inde proposita fuerant nobis fideliter retulisset, nos attendentes,
quod ea, quae contra praefatum Martinum proposita fuerant, vel frivola erant vel falsa,
ut exclusis ambagibus gratia nostra circa cum plenum sortiatur effectum, praebendam
ipsam vacantem ei duximus auctoritate apostolica concedendam et ipsum de illa manu
propria curavimus investire. Quocirca discretioni vestrae per apostolica scripta praeci-
piendo mandanuis, quatenus auctoritate nostra suffulti praedictum magistrum faciatis
plena et pacifica ipsius i)raebendae possessione garniere, contradictores per censuram
ecclesiasticam appellatione postposita compescendo. Quod si non omnes his exequendis
Interesse potueritis, duo vestrum ea nihilominus exequantur. Datum Idibus Junii ponti-
ficatuft nostri anno octavo.
Wünltweiu nova subs. iliploin. II. p. 111. — Brequigiiy et La Porto du Thoil diijlomata etc. II. p. 744. —
Iimocontii III. opp. omn. ed. Mijriie II. p. Üliy.
Xo. 74. 1200. 31. März.
Markfjraf Dietrich entscheidet eine sivischen dem Bischof und desmen Cajritel und dem liurffgrafefi
Heinrich von Dohna entstandene Irrnnf/ tvegen eines von Letzterem erbauten Castells, nachdem die
Grenzen der Mark und des Stifts von Sarhlcnndiffen festgestellt worden.
In nomine sanctae et individuae trinitatis. Tidericus dei gratia Misnensis marchio
Omnibus Christi fidelibus, ad quos praesens pagina pervenerit, certa teuere et ineerta
dimittere. Cum omnium habere memoriam et in his quae gesta sunt in nullo deviare
divinum sit potius quam humanuni , idcirco ne praesentium posteritas dubitare valeat in
futurum j quae inter ecclesiam Misnensem et Henricum burcgra^ium de Donin arbitrati
71
fuimus, hoc sigilli nostri munimine roborato duximus referendiim. Notum sit itaqiie tarn
praesentibiis quam fiituris, quod cum causa, quae iiiter dominum Tidericum Misnensem
episcopum et capitulum suum ex una parte, et Henricum dictum ex altera vertebatur
Jkcrr>. <r/K. super quodam castello quod Thorun') vocabatur, quod quidem castellum praefati epi-
^f f scopus et canonici Misnenses asserebant memoratum Henricum in bonis Misnensis eccle-
siae de novo contra iustitiam posuisse, et per hoc bona ipsius ecclesiae destruxisse,
homines afflixisse et novas et indebitas exactiones et onera rusticis ecclesiae indixisse,
diutius ventilata iinem debitum non fuisset sortita: placuit partibus memoratis ipsam
causam nobis committere arbitrio decidendam, hinc inde in manu nostra fide data pro-
\o mittentibus, quod quicquid de causa ipsa arbitraremur, firmum tenerent et ratum et nuUa
umquam fraude vel astntia violarent. Nos igitur deum habentes prae oculis et utriusque
partis iustitiam integi'am conservare volentes, de conscientia, consensu et voKmtate
ambarum partium hos ^iros bonae opinionis et .famae de ipso confinio l^rchtoldum et
Tidericum de Potshapel, Henricum de Lutiz, Fridericum et Bertoldum Karaz fratres,
/r Reinoldum de Grimme et Hugonem fratrem eins, Wolfangum Sholc, Arnoldum de Üolen,
Burchardum de Kiz, Ottonem Riman, Timoriem, Henricum Hildan, Tidericum de Kome- c ^^
ram, Jordanum, Herbordum de Oztrov, Hermannum de Worganewiz, Hiklebrandum de
Gonpitz et alios quam plures, Johannem de Plawen, Hrunzlaum et Petrum fratres ad
praesentiam nostram venire fecimus et iurare, quod amore, timore, odio, pretio et pre-
2q cibus praetermissis bona fide et absque omni fraude distinguerent bona ecclesiae Mis-
nensis et marchiae Misnensis sita in illo confinio. Hoc autem ideo fieri praecepimus,
quia dictus burcgravius constanter asserebat, quod praefatum castellum in bonis mar-
chiae et non ecclesiae fimdaverat, unde ad nos et non ad ipsam ecclesiam dictum castellum
i pertinere dicebat, nominando nos auctorem et warandum suum, ubicumque et quando-
;t cumque conveniebatur de castello saepius memorato. Quos quidem viros iuratos cum
nostris nuntiis nobilibus viris Ki'kenberto burcgravio de Dewin et Erkenboldo de Grizlav
ad locum misimus, de quo quaestio vertebatur. Praenominati igitur viri bona ecclesiae
et marchiae coram ipsis nuntiis limitantes, sub religione sacramenti hoc veraciter aftir-
mabant, quod omnia a capite rivuli Zuchewidre**) usque ad finem descensus ipsius in
^t flumen IJistrice'') et inde usque ad finem descensus ipsius Bistrice in Albiani contenta
., Misnensi ecclesiae attinereut. Reversi ergo cum nuntiis nostris distinctionem quam
fecerant in nostra sunt praesentia protestati. Nos autem habito consilio plurimorum
ibidem fuimus arbitrati, quod dictum castellum cum aliis contentis intra limites mcmoratos
Misnensis essent ecclesiae. Castellum etiam destrui iussimus, et ne quisquam hominum
^r illud de cetero ausu temerario reaedificare praesumeret, dominus episeopus sub poeiia
excommunicationis, nos vero sub periculo rerum et personarum curavimus inhibere. Ut
igitur haec rata et inconvulsa permaneant, praesentem cartulam sigilli nostri inpressione
munitam conscribi fecimus cum testibus infra notatis, quorum haec sunt noniina: Tide-
ricus episeopus Misnensis, Bruno praepositus Misnensis, Guncelinus decanus, Tidericus
■io custos, Tidericus praepositus Wrzinensis, Lutherus, Bertramus, Luprandus, Wii>ertus,
Albertus canonici Misnenses, Burchardus praepositus de Lutmariz, Henricus canonicus
Wrzinensis, Henricus de Werenboldisdorf, Henricus de Warin, Bernardus de Vesta, *^/
«) WalmehoiiiUch dtr Bnrfborf bei Peiterwiti. b) I>«r Zanckeroder Baeb. e> Weiiioritt.
72
Bernhardus de Trebzin, Cunradus de Miitsin, Petrus de Chuline, Ulricus antiqiuis de
Doiün, Henricus de Hecelnewiz, Hartlip de Gurbewiz, Henricus et Albertus fratres de
Sterenberc, Henricus Shotte, Henricus de Cliorun, Heldolfus, Albertus Polonus, Cunradus
pincerna, Cunradus de Brezeniz, Hildebrandus capellanus, Rabenoldus et Ulricus scri-
ptores marchionis, Otto filius burcgravii de Donin, Henricus de Frankenberc, Cunradus ^
Spanseil, Hugo de Ysenberc, Cunradus Silstranc, Burkardus Nichist, Tiirio de Lome,
Wernherus Rinc, Fridericus de Cemin, Wcrnherus de Ertmaresdoif, Mecelin, K napatz
ofÜciati curiae, Bernhardus de Sessov, Cunradus de Yla, Wolfraraus et Petrus fratres
de Shellenberc, Heidenricus et \nricus capellarii, Vlricus canonicus Misnensis, Henricus
marsealcus. Acta sunt liaec Dresdene anno ab incarnatione domini M**CC Vr., indictione »o
IX*., U. Kalendas Aprilis, anno domini Phylippi regis augusti regni VHP., feliciter amen.
Nach dem Orig. im K. Haupt-Staatsarchiv zu Dresden mit dem sehr wohl erhaltenen Reitersiegel des
Markgrafen an hänfener Schnur.
Sehr fehlerhaft im Auszug bei Hasche Gesch. Dresdens. Urkundenb. S. 3. und angeblich nach dem Orig.
Köhler cod. dipl. Lus. I. Anh. S. 44.
No. 75. 1206. 13. Dec.
B. Dietrich IL und das Capitel übernehmen dankbar die vom Cistcrcienser Ludger von ÄltzeUe
ihnen dargebotene Schrift des Augustinus de civitate dei und verpflichten sich zu Festhaltung der
Bedingung den Jahrestag dieses grossen Kirchenlehrers festlich zu begehen.
In nomine sanctae et individuae trinitatis. Teodericus dei gratia Misnensis eccle-
siae episcopus et capituluni. Cum innumeris vitiorum maculis cotidie sordescat vita
liumana, in eo potissimum ut speramus divinae proximamus indulgentiae, si eis saltem
obsequii aliquid impendimus, qui ecclesiam dei prae ceteris et exemplis erexerunt et
doctrinis correxerunt. Notum itaque facimus tarn praesentibus quam futuris tiliis ecclesiae,
quomodo veniens ad nos familiaris noster amicus, F^udgerus monachus de Cella sanctae
Mariae, librum sancti Augustini de civitate dei permissione abbatis sui ecclesiae nostrae
devotus contulit, petcns a nobis huraili precum instantia, quatinus natalem diem ciusdem
beati Augustini episcopi atque doctoris eximii cum novem lectionibus et festivo diei
officio annis singulis vellemus peragere. Proinde nos noii sustinentes, ut tantum lumen
ecclesiae in humili memoria tamquam sub modio diutius esset opertum, unanimi et volun-
tario voto gratis in hoc omncs consensimus, ut super candelabrum ponatur et in celebri
memoria festum eins et a nobis et a i)Osteris nostris aiinuatim agatur, ut luceat omnibus,
qui in ecclesia nostra sunt, s])erantes in misericordia dei nostri, quod per ij)8ius beati
patris merita in fide catholica, pro qua idem vigilanti cura laboravit, Misnensis ecclesia
inconcussa perpetuo perseveret, optantes, ut quicunque diem ipsum debita cum veneratione
peregerint, bonis omnibus nunc et semper perfrui mereantur. Si quis vero de nostris,
quod non speramus, buic nostrae constitutioni refragari praesumpserit, dei et omiiium
sanctorum suorum odium habeat et a deo atque a beato Augustino tamdiu alienum se
esse eognoscat, donec a temeritate sua resipiscat. Quod videlicet malum ab omnibus
jjostena nostris remotum esse cupientes, praesentem paginam de modo facti huius
73 —
conscribi fecimus, eamque sigillorum nostrorum impressione communimus et nomina
nostra in testimonium subscribimus. Bruno praepositus maior, Gunzelinus decanus,
Teodericus custos, Teodericus praepositus de Wrzin, Eütherus, Bertramus^ Vlrieus,
magister Wipertus, Luprandus, maxister Albertus, Albertus de Lubene, Martinus
seolasticus, Albericus, Sifridus. Acta sunt anno ab incarnatione domini M. CG VI**.,
indictione Villi*., Idus Decembris.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit den wohlerhaltenen Siegeln des Bischofs und des Capitels
an Fäden von grflner und rother Seide.
Köhler cod. dipl. Lus. I. Anh. S. 48.
No. 76. 1207. 4. Jan.
P. Innocenjg III. spricht gegen den Herzog Wladislaw von Polen sein MisfaUen aus über dessen
gewaltthätigen Eingriffe in die innern Angelegenheiten der Kirche und harte Behandlung der
Geistlichkeit y und droht ihm mit geschärfter Krconimunication, deren VoTbnehung unter andern
auch dem B. von Meissen übertragen ist.
Innocentius episcopus etc. nobili viro duci Vuladislao spiritum consilii sanioris.
Interrogamus te etc. — Alioquin quantumcunique nobis molestum existat te in aliquo
molestare, quia tarnen defcrre deo magis, quam homini nos oportet, sententiam, quam
praedictus archiepiscopus [( juesnensis] tulit in te propter aliqua praemissorum vel propter
omnia, seu etiam propter singula, quae vel hactenus in libertatem ecclesiasticam
attentasti, vel quod abftit in posterum attemptaveris, in te vel illos, qui. beneficia sua
de manu tua susceperint, seu te in ipsius praesumpserint persecutione fovere,
rationabiliter duxerit proraulgandam , firmitatem decernimus debitam obtinere, venera-
bilibus fratribua nostris . . Pragensi . . Olomucensi . . Misnensi et universis Polonien-
sibus episcopis praecipiendo mandantes, ut eam, sicut rationabiliter lata fuerit, quoties
ab eo fuerint requisiti, usque ad satisfactionem condignam auctoritate nostra faciant
inviolabiliter observari, aingulis dominicis et festivis diebus pulsatis campanis et candelis
accensis solemniter innovantes eamdem. Datum Romae apud sanctum Petrum IL
Nonas Januarii pontiiicatus nostri anno nono.
Brequigny et La Porte du Theil diplomata etc. II. p. 1028. — Innocentii IIL opp. ed. Migne II. p. 1060.
No. 77. 1208. 2. Juni.
J\ lunocenz IIL befiehlt dcfn Abt, dem Prior und dem Cantor zu Altzelle die von mehrereti Diikesanen
geschehene Verweigerung rfß.v Zehntens an das Meissner Capitel, wenn diese dabei beharren, mit
geistlichen Strafen zu ahnden.
Innocentius episcopus servus servorum dei dilectis filiis . . abbati . . priori et . .
cantori in Cella, Cisterciensis ordinis Misncnsis diocesis, salutem et apostolicam bene-
dictionem. Transmissa nobis dilecti filii Misnenses canonici querela monstrarunt, quod
P. miles de Nozim et Z. frater ipsius, Magnus et fratres eins de Zobor, H. de Criwiz
et P. de Cunsbach et quidam alii Misnensis diocesis quasdam decimas ad eorum prae-
COD. DIPL. 8AX. II. i. 10
_ _ 74
bendas spectanteft contra iustitiam detinent et reddere contradicunt Quocirca discretioni
vestrae per apostolica scripta mandanuw, qiiatinus partibiis convocatis et auditis hinc
inde propositis, quod canonicum fuerit appellatione postposita statuatis, fecientes, quod
decreveritis per censurara ecclesiasticam finniter observari. Testes aiitem, qui fuerint
nominati si se jfratia, odio vel timore subtraxerint, cogatis censura simili appellatione
remota, veritati testimoniuni perliibere. Quod si non omnes Ins exequendis potueritis
interesse, duo vestrum ca nihilominus exequantur. Datum Anagniae IL Nonas Junii,
pontificatus nostri anno undecimo.
Nach dorn Orip. im Stiftsarchiv zu Moissen mit der bleiernen BuHe an hänfener Schnur.
Köhler cod. dipl. Lns. I. Anh. S. 49.
Xo. 78. 1210. 24. Jan.
P. innocenz IIL beauftragt dfu B, ton Mcissen und die Aehte m Pforta und Alt^lle na^h
umständtieher Ermhlang des bisherigen Ganges eine Streifsaehe der Aehtissin von Quedlinhurg
mit dein B. und Capitel von Halberstadt, in welcher der Meissner Domherr Mag. Nivolaus al^
Abgeordneter der Ersteren in Rom gewesen, näher zu untersuchen und zu entscheiden.
Innocentius episcopus servus servorum dei venerabili frati-i . . episcopo Misnensi
et dilectis iiliis . . de Porta et . . de Cella abbatibus Nuembergensis et Misnensis dioe-
cesum salutem et apostolicain benedictionem. Dilccta in Christo tilia Quideleniburgensis
abbatissa transmissa nobis conquestione monstravit, quod cum Quidelemburgense
monasterium ad Romanani ecclesiam cum sibi adiacentibus ecclesiis universis nullo per-
tineat niediante, sicut evidenter apparet per privilcgia pontiticum Ronianorum, ac vene-
rabilem frati'em nostrum Haluerstadensem episcopum in ramis palmarum pro divinae
laudis officiis sollempnius exequendis accedentem ibidem caritativa non debita exhibitione
multotiens procurarit. Idem episco])us receptionem ipsam gratuitam in iuris necessita-
tem convertens et abutens sibi gratia collata in liac parte cum tanta illuc hominuni
multitudine accedebat, quod viginti et quinque argenti marcis copia piscium comparata,
excei)tis aliis neccssariis sumptuosis, insufticicns discumbentibus habebatur. Praeter
liaec auteni in festo beati jn'otonuirtyris Stcpliani ob ipsius reverentiam festo auri et in
puriticatione bcatae virginis can<U*lae quaedam consueverunt offerri gratis Haluerstadensi
ccclcsiae a i)racfati monasterii abbatissis. Caeterum cum cadem abbatissa per venera-
bilem fratrein nostrum . . episcopum Mersburgensem auctoritate sedis apostolicae munus
benedictionis adcpta hacc consinccrct sibi et suo nionasterio praeiudicium non modicum
generare, i)racdicta fecit ipsis Haluerstadensibus denegari, praesertim cum idem mo-
nasterium priviiegiis pcmtiticum Romanorum innnunis ab omni onere dinoscatur, et dicti
I laluerstadenses j)Ostularcnt de iure, quod ex familiaritate ac gratia eisdem exhibitura
fuerat a praecedentibus abbatisjjis. Verum cum tam pro liis, quam pro aliis vexationi-
bus, quae ipsi ecclesiae asseruntur contra sedis apostolicae privilegia irrogata, venerabili
fratri nostro . . Brandeburgensi episcopo et dilectis tiliis . . abbati Mersburgensi et . .
praeposito sancti Petri de Monte Sereno ad ipsius abbatissae conquestionem dederimus
noBtris litteris in mandatis, ut dictum episcopum a praefatis desistere gravaminibus et
__ 75
de dampnis ac iniuriis eidem illatis, prout tenebatur, satisfacere monitione praemissa,
qua convenit districtione compellere procurarent: Haluerstadense capitulum interim post
factam ammonitionem ad venerabilem fratpem nostrum . . Hildesemensem episcopum et
coniudices suos quasdam litteraa niilla de prioribus habita mentione super reeeptione in
die palmarum , fertone auri et quibusdam candelis ac etiam super obedientia praelatoruui
quorumdam sibi, ut asseruiit, facienda, qui ex tenore privilegiorum apostolicae sedis
tenentur subiecti monaBterio supradicto et ipsi abbatissae de speciali mandato nostro,
prout in apostolicis litteris manifeste apparet, reverentiam et obedientiam exhibent tarn
debitam quam devotam, veritate tacita impetrarunt. Qui iudices cum apud Hildesemen-
sem civitatem abb^tissam iam dictam responsuram primo edicto peremptorie citavissent,
sicut eorum litterae in nostra perlectae praesentia continebant, ex parte ipsius abbatissae
non contestata lite allegatum extitit coram eis, quod impetratae taliter litterae carebant
robore firmitatis, maxime cum priorum nullam facerent mentionem et decisio huiusmodi
articuli saltem per arbitros deberet communiter terminari. Sed cum penes ipsos nihil
horum posset aliquatenus obtinere, tum propter id et ob loeum suspectum pariter et
remotum, tum etiam quia facultas appellandi sibi ex eo erat relicta, quod Corbegjensis
abbas absque appellationis remedio alii non potuit committere vices suas, et projrter alia
quaedam gravamina nostram audientiam aj)pellavit ad prosequendam appellatiouem
emissam, dilectum tilium magistrum Nicolaum subdiaconum nostrum Misnensem canoni-
cum ad apostolicam sedem transmittens. Quo in nostra praesentia constituto iidem
iudices de appellatione interposita cognoscentes et ipsam frivolam decernentes dictam
abbatissam ad eorum praesentiam citare denuo praesumpserunt, et quia electum et
canonicos Haluerstadenses auctoritate apostolica prohibitos a iudicibus delegatis, ne
libertatem ipsius ecclesiae in praedictis vel in aliis praepedirent, ad agendum in ipsius
praeiudicium admittebant, sedem appellavit apostolicam iterato, seipsam, convcntum,
ecclesias, clericos, ministeriales et omnia quae pertinebant ad monasterium raemoratum
sub protectione apostolicae sedis ponens. At ipsi appellationes vilipendcntcs ipsius
totiens geminatas, in ex])ensis reddendis Haluerstadenses condempnantes eandcm, in
possessionem ipsos omnium quae petcbant in ipsius abbatissae praeiudicium decreverunt
induci, et licet abbatissa iam dicta pro tanto gravamine memoratos iudices ad sedem
apostolicam provocasset, eisdem terminum festum puriticationis beatae virginis proximo
praeteritum praeiigendo, nihilominus tamen ipsi oppressiones gravamini aggregantes,
spretis etiam appellationibus, ipsam excommunicationis vinculo innodarunt facientes
eandem exconnnunicatam publice nuntiai'i, subiectis Quidelemburgensi ecclesiae suis
litteris iniungentes, ut eam tanquam excommunicatam arctius evitarent Sed ipsi ante
receptionem litterarum ipsarum ad appellationis confugium convolarunt. Propter ((uod
per eundem procuratorem nobis humiliter supplica,vit, quatinus praedictis episcoi)o et
capitulo Haluerstadensi in praeceptis dare nostris litteris dignarenmr, ne contra privile-
gia pontiticum Romanorum tarn idem monasterium, quam ipsius membra super bonis
eorum seu rebus clericorum ac laicorum ad dictum monasterium |)eitiuentibus praesumant
de cetero molestare. Ad haec autem dilectus iilius magister Alexander, praetaxati
episcopi procurator, coram nobis proposuit ex adverso, quod cum praefati iudices dictam
abbatissam pro causa, quae inter ipsam ex parte una et eosdem episcopum et capitulum
10*
- - 76
ex altera super prociiratione in die palniariim et rebus aliis vertitur, legitime citaWssent
et taiulem seeundo et tertio expectata contimiax sit inventa, ipsi iudices pro coutumacia
in ipsani auetoritate nostra exeommunicationis sententiam protulerunt. Unde a nobis
cum instantia postnlavit, ut eandem sententiam sicut rationabiliter est prolata iisque ad
satisfactionem idoneam observari nostris litteris mandaremus. Qiiia vero nobis non
constitit de praemissis, diseretioni vestrae per apostolica scripta mandanius, quatinus si
res ita se habet, quemadmoduni proeiirator abbatissae narravit, sententiam latam in
ipsam decernatis penitns nullam esse^ rediicentes in statum pristinum, si quid attempta-
tum est contra ipsam. Alioquin eadem sententia iuxta formam ecclesiae relaxata, causam
convocatis partibus audiatis, et eam, si de partium voluntate procijsscrit, sublato appella-
tionis obstaculo fine canonico terminetis, vel ipsam sufficienter instructam ad nostrum
remittatis examen, praetigentes partibus terminum competentem, quo nostro se conspectui
repraesentent sententiam dante domino recepturae. Quodsi non omnes bis exequendis
potueritis interesse, tu frater episcopc cum eorum altero ea nihilominus exequaris. Da-
tum Laterani VUl. Kai. Februarii, pontificatus nostri anno tertio decimo.
Roff.
Nach dem Orig. ini Prov.- Archiv zu Majrdolmrg: das Bleisiejrel fehlt. Fehlerhaft Leuckfeld antiquitt.
yuodliiib. p. 2*J7 und Innocentii opp. ed. Mitriio. IV. j). 19;'). Nichtiger Eratli cod. dipl. yuedlinl). p. 129.
No. 79. Im 1211.
Erzbist'hof Alhert I. von Magdeburg befiehlt den Eingesessenen der Lansitj: der Stiftskirche den ihr
zustechenden Zehnten unwcigerlieh zu gewähren,
A. dei gratia sanctae Magdeburgensis ecclesiae arcliie])iscopus universis Christi
lidelibus in terra I^usiz constitutis salutem in domino. Ad nostram credimus notitiam
pervenisse, qualiter bonae memoriae illustris vir C. marchio de I^andesberch, eo quod
terrae vestrae decimas detineret, a venerabili fratre nostro T. piae recordationis Misnensi
episcopo exconununicationis vinculo meruit innodari, qui demum absolutionis beneticium
obtinens per dominum liauenbergensem ei)iscoi)um, et per alios viros honestos ac fideles
securam praebuit cautionem, quod super eisdem decimis Misnensi ecclesiae satisfactionem
omnimodam exhiberet. (yum igitur iam diu nobis constiterit ipsas decimas ad Misnenseni
ecclesiam i)ertinere, Universität! vestrae praecipiendo mandanius, quatenus eas venerabili
fratri nostro H. episcopo vestro exhibere et solvere nullatenus omittatis, quod utique
pium censemus et aequum, cum Misnensis ecclesia iam longo tempore contra iustitiam
suis decimis sit fraudata.
Nach dem Orig. im Stiftsar(!hiv zu Meissen mit dem nur in wenigen Fragmenten noch v(»rhandenen Siegel
des Erzbischofs an einem Pergament streifen. — Nachdem Markgraf (.'ourad 1210 gestorben, hat B. Dietrichs (gest.
120b) Nachfolger Bruno höchst wahrscheinlich alsbald diese Weisung des Erzbischofs ausgewirkt.
77
No. 80. 1213.
P. Innocenz IIL fordert die Glätibigen der Magdeburger Erzdiöcese auf das Eindringlichste auf
an dem bevorstehenden Kreuzzuge mich dem heil Land persönlich oder durch milde Beisteuern sich
zu ihrem eigenen Seelenheil zu betheiligen,
Innocentius episcopus etc. iiniversis Christi fidelibus per Magdeburgensem et
Bremensein provincias constitutis salutem etc. Quia maior nunc instat necessitas quam
nnqiiam exstiterit, ut terrae sanctae necessitatibus succurratur etc.
Innocentii epp. ed. Baluzius II. p. 752. — Innocentii opp. ed. Migne. III. p. 817. — Mansi concilior. coli.
XXII. p. or>6.
Gleichzeitig erliess Innocenz ein Breve ^Pium et sanctum propositum" an den vormaligen Bischof von
Halberstadt (Conrad) und an F. vormals Abt zu Sichern (Sittichenbach) mit der Weisung in den genannten Pro-
vinzen zum Kreuzzug aufzuibrdem und milde Gaben zu sammeln. Innocentii epp. ed. Baluzius IL p. 754. Inno-
centii opp. ed. Migne III. p. 822.
Ko. 81. 1213. 19. Apr.
P. Innocenz IIL fordert den Erzbischof die Bischöfe ^ Äebte und Frioreti der Magdelmrger Provinz
auf zu einer aflgemeinen Kirchenversamnüung im Herbst 1215 in Rom sich einzufinden,
Innoceiitius episcopus etc. archiepiscopo et episcopis, abbatibus, prioribus consti-
tutis per provinciam Magdeburgensem salutem etc. Vineam domini Sabaoth mirftifornies
nioliuntur bestiae demoliri etc. Universitati vestrae per apostolica scripta praeeipieiulo
mandamus, quatenus vos taliter praeparetis, quod a praesentis dominicae incarnationis
millesimo ducentesinio decimo tertio anno usque ad duos annos et dimidiuin praefixis
vobis pro termino Kalendis Novembris nostro vos coiispectui praesentctis cum modestia
et cautela, ita quod in vestra provincia unus vel duo de suffraganeis valeant episcopi
remanere pro christianitatis ministeriis exercendis, et tam illi quam alii, qui canonica
forte praepeditione detenti personaliter venire nequiverint, idoneos pro se dirigant respon-
sales, personarum et evectionum mediocritate servatat|uam Lateranense concilium detini-
vit etc. Iniungatis autem vos, fratres archiepiscope et episcopi, ex parte nostra universis
ecclesiarum capitulis non solum cathedralium , sed etiam aliarum, ut praepositos vel
decanos aut alios \iros idoneos ad concilium pro se mittanl, cum nonnulla sint in ipso
tractanda, quae specialiter ad ecclesiarum capitula pertinebunt. Interim vero et per vos
ipsos et per alios viros prudentes uni versa subtiliter inquiratis, quae correctionis aut
reformationis studio indigere videntur, et ea tideliter conscribentes ad sacri concilii pcr-
feratis examen etc. Nullus itaque se tallaciter excusando ab exsecutione tam saiicti
operis subtrahat, si canonicam vult effugere ultionem. Nemo dissensionum obstacula vel
itinerum impedimenta causetur, quae domino faciente Signum in bonum ex magna iam
parte cessarc coeperunt etc. Datum Laterani XIII. KaU Mail pontiticatus nostii anno
sexto decimo.
Innocentii epj). od. Baluzius. 11. }). TiVj. - Innocentii opp. ed. Mitfiie. III. p. 823. — Mansi concilior. coli.
XXII. p. 960.
78 -
No. 82. 1214. 23. Apr.
li. Diefrich von Merseburg, Marlgraf Dietrich und Alb. von Draissig legen den zwischen dem
Donwaj)ifeJ tnid Arnold von Mildenstein über die Zehnten in dem Burgwart Grozne und
Franhenberg schwebenden Streit bei.
In nomine sanctae et individuae trinitatis. Nos Teodericus dei gratia Mersbur-
gensis ecclesiae episcopus, Teodericus Misnensis et Orientalis marchio et Albertus de
Droyzzec, inter Misnense capitulum et Amoldum de Mildenstevn arbitri communiter
electi. Quuni exemplis ipftius infttruimur, qui constitutus inter deum et hominem, ipse
deus et liomo, paritor mediator utrumque unum fecit, ut quemadmodum ipse fecit nobis,
et nos eadem facianuis, tiniendis diseordiis et litibus sopiendis operam accommodantes,
universis Christi tidelibus in notitiam duximus educendum, quod cum inter ecclesiam
Misnensem et Amoldum de Mildenstevn super decimis possessionum Hersveldensis
ecclesiae in burcwardo (iozne*) constitutis iam dudum quaestio verteretur, licet eadem
causa per nie, videlicct episcopum et Dietmarum decanum et Hcynricum arcliidiaconum
Mersburgensem auctoritate apostolica esset decisa et decima eadem fratribus sententialiter
adiudicata, nihilominus postmodum pro bono pacis in nostrum arbitrium compromiserunt.
Post multos igitur super eo tractatus habitos Arnoldus idem tria tandem fratribus pro-
posuit, quorum primum fuit, quod si Teodericus maioris ecclesiae Misnensis pracpositus,
consanguineus ipsius Arnoldi iuratus assereret, ipsas decimas ad capitulum pertinere,
ipse super eis ecclesiam de cetero minime molestaret. Ki)iscopus vero et canonici duobus
aliis, quae proposita fuerant, postpositis eum qui expressus est articulum elegerunt.
Unde iam dictus prae}>ositus tactis sacrosanctis evangeliis dixit, omnem decimam posses-
sionum Hersveldensis ecclesiae, quae sunt in burcwardo (iozne et Urankenberch consti-
tutae, ad altare beati Pauli et ad praebendam fratrum legitime pertinere. Nos vero eidem
Arnoldo super eadem petitione perpetuum silentium imponentes et in decimis eisdem
pacem fratribus tirmantes, eas sine diminutione in antea i)raecepinms ipsis solvi. Testes
autem luiius rei sunt: Bruno episcopus, Guncelinus decanus, Bertranuis Worcinensis
pracpositus, Vlricus custos, Wipertus scolasticus, Heidenricus et Geroldus canonici
Misnenses et (.onradus ca])pellanus marchionissae, Meynricus burcgravius de Donin,
Heynricus de Choruu, (.onradus de Horsendorf, Albertus <lapifer, Herbordus de Worein,
Arnoldus de Zlowin, Ilermannus de (-atena, ('onradus de Teniz, laici. Acta sunt
liaec Doblin incarnationis dominicae anno miliesimo CV/\ XIIIl"., indictione IIP., nono
Kaien. Mai.
Nach ilcm Oritr. im Stittsiucliiv zu Meiosen mit drfi an IVrjramriitstrfitVn lian^'<'iid<'ii wohleilialteiit'ii Sii--
tfflü des Bischofs Dietrich von Mri>cliiir;r. <lc> Markirraleii I)i»'trich (Kfit«»rsiejr«'l. auf weKliem ein Schild mit zwei
senkrechten Balken sichtbar i>t) und Alberts von Droissi^.
Köhler cod. dijd. Lu^. 1. Aidj. >. .'><». — Im Au>zuir .Journal f. Sachsen S. iM.
•AI J<;:/.i Sariihunliuru i'f. \'^\ (tuutiK:li .Vrt-Iii\ I. >*. Ut».
79
No. 83. 1214.
Einigung jsnmscheti dem Stift Meissen und detn Kloster Riesa über die zwischen den PrfJbsten beider
Kirchen streitigen Zehnten in einigen Dörfern,
Haec est forma compositionis inter Misnensem et Rizowensem ecclesias super
decimis, pro quibus earundem ecclesiarnm praepositi coram delegatis iudieibus litigabant,
/ 1*/'./ quod ecclesia de Rizowe Misnensi praeposito et suis successoribus hoc anno praesenti
litis sedatae et eunctis annis sequentibus in perpetuum de quolibet manso sex villanim,
quarum haec sunt nomina: Rizowe, Heida, Sentemariendorf, Popuwiz, Lechowe,
5/. (lolenze') unum modium siliginis Misnensis mensurae quae nunc habetur sine qualibet
contradictione persolvet, et eosdem modios suis vehiculis in Boruz**) faciet deportari.
Partes autem iam dictae duos modios aequales facient ad exemplar alicuius modii, qui
in civitate Misnensi legitimus habeatur, qui singuli penes singulos remanebunt. Misnen-
sis autem praepositus duorum annorum, quam a saepe dicto praeposito repetebat, remisit
annonam, et sex marcas argenti, quas pro retentis duonim annorum decimis c^pitulo de
Rizowe petente consensit accipere, ibidem deo servientibus nomine elemosinae liberaliter
dedit et ab omni petitione cessavit. Ut autem fimmm apud posteros quod inter partes
convenit et sine omni quaestione permaneat, hanc cartulam utriusque capituli sigillis
placuit roborari. Testes autem qui praedictae transactioni intererant hi sunt: Abbas de
2r- .H Doberlov, praepositus Novi Operis in Hallis, saepedictus praepositus in Rizowe, Her-
mannus Strans advocatus, Alohlus parrochianus in Scorenz, canonici Misnenses saepe-
dictus praepositus Misnensis, Bertrammus praepositus Worsinensis, Vlricus custos,
(junzelinus, Albertus de Lubene, (ieroldus, Wipertus scolasticus, magister Albertus,
Heidenricus vicarii, Reinerus sacerdos, Petrus, Henricus diaconi. Acta sunt haec in
Misna anno incarnationis dominicae M". CC". Xllir.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen; die au Pergamcutstreifeu hefestigt geweseneu Siegel sind
ahhanden gekommen.
a) Rlena, Heida, Morgondorf, Poppitx, Leckwitz, Uohlis, «änimtlich bei Rleca. b) Borits.
No.84. 1216. 31. Mai.
R Bruno IL und das Cnpitel beseitigen, dass der Decan Gunzelin drei Talente jCüirl. Zinsen dtr
Domhirche zu seinem und dem Jahrgedüchtniss des Marhjr. Diderich, so wie Gvtreidvzinsen zu Kiuiz
zu dem seifwr Eltern zugeeignet halße.
In nomine sanctae et individuae trinitatis. Bruno sccundus dei gratia Misnensis
ecclesiae episcopus et capitulum. Öicut ad locum unde exeunt flumina revertuntur, ut
iteruni fiuant, ita possessiones ecclesiasticae ad hoc a viris habentur timoratis, ut quod
necessitati eorum superfuerit, rursus ad personas ecclesiasticas et per eas redcat ad
dominum domini, qui dedit illas, qnatinus et a deo gratia et ab hominibus in benefactores
suos orationum recurrat instantia. Notum itaque esse volumus tarn praesentibus quam
.'/
'■'*>•■•> . . .»iT»» .'»,' ^«*tWH^*rrrm -htht niUn^ .\*wiz' ilrm
. ...- . - '.v .^^-,♦11.-. .ffTf#»Tv» nfifR^ r#r:mdH^ knnii'»'r5ifimnii ürtn
. ^ "j . '..-..^.»MTAna .fft^f*' »iri<n «mniA -nnpr it>5*^ -r ^u>rr
.^- .'./■...;.•. 1^ yijr^.niiniftf >;ii« U«.)! tniiii»krinriP VJ^TIIIII lUfinill
«. . / ... ,.• ««•.!/ ^it.w »i'^j »• .>:'V^iiiiw )i*^»-r)#.*i.r.iy if V"-T:n-
/-
: Hl ;»-
'". •'.» l,^Mi .Jl M;ii.
' • • •/ ' »-
fnhilf i'ifiif /ini' iii I uln t tft/tiu/t uml ili f f hnnhi 1 In ;:atft'iiurf%t'n fi^iln-.
hl tiMtiiliM' ufiiif Im i| imlix iftiiHi- liinihfli^. ifitMio mitiiihIiik di'i {i^nitia MiKiiciisis
I M li'ulfii I |i'hMii|ini* ii f-ii|iiiiilMiM I 'n|i|imi' i|iiMlitii i-Mitiiii. i|iii rii<*niiit Hiit«^ noK, scriptis
il |ii!ii 1 1 |tti<* MiilMlfniliii^ iiMMiili uiiiihim U\\\v ll^l•ll'. iiim i|iifM| i'Kt liiiMlfilHliiiK nMTiitiliiiK
•ili|Mi' iliMin •fHi-i«i <«iii|iitli |ii-o\iMiiiiiMr rxniipliH, tii \vi\ IriiciiiiK i*t iilisoliitt* pcrituraH in
Muh |M'ii'iinii'Mi III' nh^lrulfttt i'ngiiniitH IrMiiMin« iiicimli'in. l'Aiiiipli Ion» iVtniin tVatriiii
81
et concanonicum nostrum ponimus, qui suae memor salutis mangum unum in Lubiziz*),
talentum unum in censu annuo solventem , de suo comparavit eumque pro remedio animae
suae huic Misnensi assignavit ecclesiae. Quod videlicet factum idcirco scripto mandare
dignum duxirauB, quatinus et secuturi noverint nos omnes in hoc verbum compromisisse,
ut cum ipse Petrus mortis commune debitum solvent, dies obitus eins annuatim de eodem
talento recolatur a nobis et a posteris nostris huius ecclesiae filiis in perpetuum. Ne quis
autem extraneorum huius securitatem possessionis inquietare praesumat, ne quis etiam
domesticorum, quod nihilominus timendum est atque cavendum, hanc nostrae compro-
missionis formulam in irritum adducere audeat, per iiagellum anathematis utrumque
repellimus, nostrorumque sigillorum appositione ac fratrum praesentium adtestatione
factum hoc rationabile communimus. Quorum testium haec sunt nomina: Theodericus
praepositus maior, Guncelinus decanus, Bertrames praepositus de Wrzin, Nicolaus,
Vlricus custos, Wipertus scolasticus, Albertus de Lipz, Albertus de Lubene, Sifridus
de Pigowe, Nicolaus archidiaconus de Butsin, Heidenricus cellerarius, Geroldus, Petrus
de Noscin. Acta sunt haec in principali ecclesia nostra Misnensi , anno ab incarnatione
domini millesimo CC^XVP. Indictione IIIP., pridie Kalendas Junii feliciter.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen ; an blauem Zwirn hängen die Siegel des Bischofs und des Capitels.
Köhler cod. dipl. Lus. I. Anh. S. 52.
a) LöbAchtttc, Par. St. Afra oder Par Lommatcsch , beido Im Besirk Mei«iien.
No. 86. 1216. 2. Apr.
P. Imioinijs HL (jiht dem Capltel die Befugniss zur Stiftskirche geliörende, von Bischöfen aber an
Laien vergabte Zehewten zurtickzunehmen.
Innocentius episcopus servus servorum dei dilectis tiliis capitulo Misnensi salutem
et apostolicam benedictionem. Cum a nobis petitur, quod iustum est et honestum, tam
vigor aequitatis quam ordo exigit rationis, ut id per sollicitudinem ofticii nostri ad debi-
tum perducatur effectum. Eapropter, dilecti in domino filii, vestris iustis postulationibus
grato coneurrentes assensu, ut proventus decimarum ad ecclesiam vestram spectantes,
quas episcopi, qui pro tempore vestrae praefuerunt ecclesiae, in feudum laicis concesse-
runt, de ipsoruni manibus ad usus proprios vobis redimere lieeat, auctoritate vobis
praesentium indulgemus. Nulli ergo omnino hominum lieeat hanc paginani nostrae
(•oncessionis infringere vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attcmptare
pracsumpserit, indignationem omnipotentis dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum
eins se noverit incursurum. Datum Laterani Uli. Nonas Aprilis pontitieatus nostri
anno nonodecimo.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit der BleibuUe an rothen und gelben seidenen Fäden.
Köhler Cod. dipl. Lus. I. Anh. S. 54., wo die Bulle ins J. 1217 gesetzt und behauptet wird, das Orig.
sei nicht mehr in Meissen zu finden. Beides ist irrig.
COD. DIPL. 8AX. II. 1. 11
44*
MW*- ^-««r: Jitifilfü M WlYWrWf^l.
• if -.iriii u'Miu 'Uli "»»•: ^viin*«r uiurumiR ^rr« 'ini«iiiim üihttäif ««: iiütiiiiiiH^
<iiis )p-ii>:p*-^tp (i".>;siiii aÜMtiii* 'iMKiniiTH^ WÜHiiMiMiiiu^ imiiiuu. Munn ts: «luim- mniuni.
»••• •rtiMiij; •' iin»*iri5iis «M>,v:uiia, iiua» (iii»t«ni»' iiiMPr mimMitr ^shiuiiiH- inmiiiL iinjiHt
-luii*:!! h'H<v«ni )h*:nit'i* ''r« •riniins^ »r muu iiiifib«- miiiiiiiut' ^h^i'UHUIUL UiHiiH' IniiiMUnt^iL
iitoriKiiiiii^ ii>ti,ii';ri. ni|i utm iiKfun im mtiftrimui. fiTiiunmiiitt ii«:£rimi)ruu jiiuriiiiuu:
uuu»:iiMs II' ' • ;-.:i!-iiin •'•::5niiis (iii>T-niim»!u "^^witau.. in «uu ijimnidii iiHirr imiiWMum
\]*i\\\u ai^>>'iti*-ii uiiiiiiii.iii ira»N*»:mvii ^•:)iiti»rii*' . <:uiij Tt^jaiü»- mü iuri*' imim tti iiuuliinr
'."•i»--«ii «linivti-;!! m ii»s<fi Mij^iniutt |fiH5w aHiuui*:n . 'H^riturl ijinK: <^i:<iiti«umi vt?Ktraii)
i|K*M»i i^ IM »r- tiii«:'::i«niK iiiiuni »rfii'ai'm»!' iin^iKÜiiUi»' tkitiiiu*»'*- ♦!: at inai«»rn ]ir*
i»«s>s>i irmiiM' •:••. 'laiiiii 3i|iiii * Hiiiiiai^« X\ iiui*iHüii^ J#^«!«uiijri^ iuiü'nimtt' ^1.
-Ulli» : •#■-■ !'.•: n I.' jiii' :
..»■J-. !•- ..-t. .• l.-....-
1
I ii:£i
f,t fr/ nntf , n* futt-.^ti ^ oittftK.^j^firi tttt.^; litt -V r f'H.sti'h* /i* . j\Jt/t, *i u*ti-t ti* t Jt^ni '"^'tZ'fil
'i «li- ;'";i!i; ;Hirj;i; m \\n\iV ' W fr a*'Ii<>*ilT.ll*- ♦^aii'T Xi'-oia' . .1 . n* .M*.Mäur|!
ti**' ' ptnn siiifiii'utiiM}; ■•» * iM«'iiTinni »iMor tiui^-'i-t«*' •• a"tJ'»M»fMi . iiuain adAt'isiiiu
fldiiiiMiiii. ' .iin» |]:MiMr Mi|»f *•♦ (iiKM ♦■iiMMi "♦•••|"#^iji4 u« ' 'jcMi«Mi»' i)*si nialili'^st" niiir-.
'■Hill il» • ;iim; <:;'tin! il'iiiir <i»'n«';Nii-i^' imi)i«" rjU'' »1 ii'**- imli'-»'»- iuiiHtns^t'rat. t'iilt*ni
i '\\w )i«" |r'»'ii:ii!MTi-M. i)s-iiii II ii'S'T'si |>ja«'>»*'iiiij: ^-uiiKtitwTiiir THtaih*.*r »T K|nniTf rnnisii.
l.t h« ih |n»j'ti-iMi «aMi-ii ;i-tM. T«-«iiiii. \iilra! ««nitni i|»»^nii' iitiii'- pra«.*s».Mitfiii ramilani
«i;nll»ir iMsitru »:i;Miaiim iljrt<. (|iiiiiinf< <# ii- t«'KtJiiii. niiiiij Mtj.iitaf artiniiis iluxiuiu>
i'(iiif-i'.f|i*n(iaMi
>iii I •ii|i. *»ri;' III. i. iiiiii)ri '^hj.ilhai'lji' /i iMiTiii-r- *ii» !^»»'V»-. t»'Jil«'l.
.. Ii.iii>)>i An •Im. Il Jti , hcFff K*" ■"■• -' ' MiM/ Ijj:- Mriifii. tiiiiii. Hvrv }• ii- i> Wilütir»ii.;, I'-..»i^: f..
■'■' • »r ■1- " iUp.J :■ «•!< i.M ■ l'.tfi.««'!!»; l^-m. »Uifhi ^ in-.- rl. .V > yn*»irvi kh, M<'V.:iit„.r: In.iniii'r- ins Iii.ii,.|.., i,«i,:
».. fti.^iiuii.ii,. i.f.ii. «. . n j*».j ii ifuimoliii liiiv«! II Mttiuirii %,{ >, «1 ■,.. 0.' n:, v, riiM|i;i. iu viiruiAl Kurkrviiti . 1*u:-..ha-
i|k (•.■■( H||ii-ii tfi t dit:
83
No. 89. Um 1219.
J?. Bruno g^ibt zu dein vor seinem leihlichen Bruder Conrad von Borsendorf abgeschlossenen Verkaufe
einer Hufe Landes an das CistercienserMoster I^orta seine Zustimmung.
In nomine sanctae et individuae trinitatis. Bruno U. dei gratia Misnensis epi-
scopus. Quoniam facta hominum aliqiiando aut ignorantia posterorum confundit, aut
pravorum ingeniositas perveiüt, universis Christi tidelibus intimamus, qiiod Cunradiis de
Borsendorf carnalis frater noster unum mansum de praedio siio in ümmelstede*) in usus
ecclesiae Portensis vendidit cum omni utilitate et proventu in paseuis, pratis et areis,
molendini loco, salicto, monte locandis vineis apto et arbustis eidem nionti adiacentibus,
sexaginta marcas argenti recipiens sub hac forma: viginti marcae anno primo solventur,
reliqua vero pecuniae pars hoc remanet ordine i>er8olvenda, ita quod singulis annis
decem marcae ei si vixerit, aut si obierit iis quibus ipse vivens destinaverit praesen-
tandas, in certo termino praesententur. Cum igitur noster item super eo conscnsus
requirendus existat, ob reverentiam eiusdem loci nostrum assensum gratanter eidem
contractui adhibentes factum idem praesentis paginae et sigilli nostri munimine robo-
ramus. Testes huius rei sunt Winemarus abbas, (iotscalcus camerarhis, Theodericus
subportarius, Wernherus grangiarius, Ekkehardus de Kyrchberg, Bruno de Lobeniz,
ürtolfus de Burnewiz, Sifridus de Hartmannisdorf, ürtuinus Niuehuigus, Albertus, Ste-
phanus, Theodericus, Cunradus, Reinboto milites et alii.
Nach dem Diplomatarium des Klosters Pforta aus den letzten Jahrzehnten des 13. Jahrh. fol. 20, auf-
bewahrt in der Bibliothek der dasigen Jjandesschule. — P. Honorius IJI. bestätigte diese Erwerbung des Kl. Pforta
am 9. Nov. 1220. Orig. in der Univ.-Bibl. zu Leipzig.
a) Jotzt WU-ituudr-
No. 90. 1220. 3. Sept.
P. Honorius II I. hesfätigf den gegen den Grafen Heinrich von Anhalt u. And. vom Erzhischof von
Magdeburg ausgesprochenen Kirchenbann und befiehlt den Suffraganen dessellten^ diesen auch in
ihren Diöcesen feierlich verkündigen zu lassen. Vgl. Xo. 94.
Honorius episcopus etc. venerabilibus fratribus . . archiepiscopo Magdebur-
gensi et suffraganeis eius salutem etc. Per tuas nobis literas, frater archiepiscope,
intimasti, quod cum quidam commensales nobilis viri H. comitis Ascariae adversus
dilectum tilium . . abbatem Nienburgensem nullam pro se causam inimicitiarum habentes,
eundem abbatem orbassent lumine oculorum et impie mutilassent, tu, quia praesum-
ptiones validissimae ac nullatenus palliabiles ostendebant, id factum esse nutu et
mandato comitis memorati, qui graves cum abbate ipso habere dinoscitur quacHtiones,
de multorum episcoporum aliorumque consilio praefatum comitem et omnes tanti faci-
noris consiliarios et auctores excommunicatos publice nuntia^ti. Licet igitur nuntii
dicti comitis, qui pro eo, quod eius purgationem recipere renuebas, nostram audien-
tiam appellaverat, ipsum comitem super hoc conati fuerint coram nobis multipliciter
excusare, quia tamen conatus inefticax extitit eorundem, nos ratum habentes, quod in
hac parte fecisti, Universität! vestrae per apostolica scripta mandamus, quatinus eun-
dem comitem et alios praenotatos, singuli per civitates et dioceses vestras ac alia loca,
in quibus videritis expcdire, caudelis accensis et pulsatis cAinpanis singulis diebus
11*
84
dominicis et festivis excommiinicatos sollempniter nuntietis et faciatis usque ad satis-
faetionem condignam artiiis evitari. Datum apiid Urbem veterem IIL Nonas Septem-
bris anno qiiinto.
Aus dem Liber regcstor. an. V. cp. 101. fol. 20. im VaticaiL Archiv.
No. 91. 1220. 31. Dcc.
P. Honorius IIL befieJiU den apostoL Legaten , Cardinal Gret/orhifi de Crescenfio wohl anßunehnien
und dessen Anordnungen Folge zu leisten,
Honorins episeopus etc. venerabili fratri episcoiw) Missinensi et dilectis filiis
abbatibiis, prioribiis et aliis eeclesiariim praelatis j)er eins dioeesin constitutis salutem
etc. Suscepti ciira reginünis, qnae nos oninibus constitiiit debitores, exposeit, iit qui
ofliciuni speculatoris assumpsimiis, non solum ad prope positos, sed etiam ad longe
]>ositos nostrae sollicitudinis aciem extendamua, ac de agro dominico studeamus ex-
tirpare plantaria vitioruni, ne forte illis per nostrani incuriam excrescentibiis nobis
possit adaptari, qiiod legitur: Per agriim hominis pigri transivi, et ecce urticae re-
pleverant eum, et operuerant f aciem eins Spinae.*) Qiiia vero humanae conditionia
natura non patitur, ut per nos ipsos cunc^ta nobis imminentia exequamur, exemplo
eins, qui cum ubique sit praesens, sjiiritus angelos suos facit et in di versa ministeria
mittit illos, aliis ea exequenda committimus, quae per nos ipsos exequi non valemus,
maiora maioribus, prout ratio singulorum expostulat, committentes. Ut ig-itur in pei*sona
eins, quem ad vos destinare curavimus, plenius agnoscatis, quam et quantam de vobis
sollicitudinem habeanuis, ecce mittimus ad vos dilectum iilium nostrum Oregorium
de Crescentio sancti Tlieodori diaconum cardinalem apostolicae sedis legatum, virum
utique prudentia et honestate conspicuum ac nobis inter cetcros fratres nostros suis
meritis exigentibus specialiter carum, commisso sibi plenae legationis officio et con-
cessa sibi plenaria potestate, ut evellat et destruat, aedificet atque plantet, prout quae-
que secundum datam sibi a deo prudentiam viderit facienda. Ideoque Universität!
vestrae per apostolica scripta tirmiter praecipiendo mandamus, quatinus ipsum, immo
verius nos in ipso recipientes liilariter et honoriiice pertractantes, eidem tamquam
personae nostrae intendatis et obediatis luimiliter et devote, ac ipsius salubria monita
et statuta irrefragabiliter observetis. Alioquin sententiam, quam rationabiliter tulerit
in rebelles, praecipinuis usque ad satisfactionem inviolabiliter observari. Datum
Laterani IL Kai. Jaiuiarii pontiticatus nostri anno quinto.
In eundem modum scriptum est . . . archiepiscopo Gnesnensi, abbatibus, prioribus et aliis
occlesianim praelatis per eins dioccsim constitutis, archiopiscopo Tpsallensi et suffra^aneis eins,
abbatibus etc., archiepiscopo Lundensi etc., episcopo Pragensi etc., episcopo Olonmcensi etc.,
episcopo Noscensi et abbatibus etc., episcopis Lubecensi, Razcburgensi, Sveriuensi et Canii-
nensi etc.
Aus dem JJb. regestor. an. V. ep. 307. Tom. III. t'ol. 62 im Vatican. Arrliiv. Vett. iiionum. Puloniae et
Lithuan. hiBtoriam iUustr. ed. Theiner. Tom. I. p. 11 sq.
11) Prov. 24, 30. 31.
85
No. 92. 1222. 29. Jan.
Landgraf Ludwig der Heilige von Thüringen^ Vormund seines Neffen des Markgr. Heinrich,
entscheidet einen mmschen dem Capitel und den Brüdern von Mildenstein ohschcebenden Streit
(vgl. No. 82) und bestimmt die von denselben uni leistcmlen Entschädigiitigen und öffentlichen
und Kirchenbussen etc.
In nomine domini amen. Ludewicus dei gpratia Thuringiae lantgravius, Saxo-
niae comes palatinus omnibus hanc paginam inspecturis. Noverint universi, quod noR,
ad partes Misncnsis marchiae accedentes, inter Misnense capitulum et fratres de
Mildenstein ortam diu et duram invenimns qnaestionem super decimis in territorio
Vrankenberc et in Burewardo Goze, et in locis aliis ibidem constitutis, qua« oceu-
paverant dicti fratres, quarum etiam occasione dominum Brunonem Misnensem epi-
scopum captivarant et, mutilato quodam eiusdem episcopi capellano, dampna gravia
intulerant capitulo memorato per incendia et rapinas. Posthac de consilio et auxilio
dilectorum ac fidelium nostrorum, Meinheri burgravii Misnensis, Ludolfi de BedsteteM,
Bernhardi de Kamenz, Hermani de Sconenburch, recepta ab ipsis fratribus data tide
et super ipsa fide iuratoria cautione, quod, quicquid nobis mediantibus fieret inter
ipsos, firmiter observarent, ita inter eos duximus statuendum, ut litis oecasio sopiretur,
Amoldus, Heinricus, Richardus fratres ipsi ad manus nostras renuneiarunt integre
omni iuri, quod eis in ipsis decimis, vel eorum successoribus competere videretur,
revocantes et irritantes omnem penitus warandiam, quam praestare possent alicui vel
deberent in decimis supradictis. Ad emendationem pro captivitate episcopi memorati
de praedio suo, vel de bonis imperialibus assignabunt Misnensi episcopatui decem
marcarum redditus annuales, donationem eorum impetraturi ab imperio, et ab episcopo
in beneficio recepturi, et tarn ad luinc articulum persolvendum quam ad alios subse-
quentes tenentur astiicti debito praefati sacramenti, et nos quoque ecclesiae Misnensi
pro ipsis obligavimus iideiussoria cautione ad solutionem specialiter articuli memorati.
Domino siquidem Friderico viginti marcas dabunt pro sui corporis laesione, pro qua
etiam cum supradicta ecclesia verecundiam importabilem sustinuerit et diu laboraverit
sustinendo. Ut a simili frati-es iidem verecundiam pro verecundia, ruborem sustineant
pro rubore, nominati viri cum triginta personis in pleno habitu poenitentium , et (*um
scopis conspectibus dominorum Nuwenburgensis et Mersburgensis episcoporum, in
synodis eorundem coram clero et populo se humiliter praesentantes, culpas suas pariter
et excessus publice fatebuntur, ettam ibi, quam in quatuor provincialibus placitis renun-
tiationem, quam fccerunt in praetexatis decimis publicabunt, habitum pocnitentiac
assumpti ante civitates diocesium praedictarum. Competens etiam iudicavinnis et
honestum, ut, cum Misnensis ecclesia turbata videretur gravius et oftensa, satisfactionc
altiori deberet niodis omnibus honorari, ipsi fratres cum quinquaginta personis ab eo
loco, ubi praedictus clericus dicitur mutilatus, |)oenam, quae vulgo harmescar") nun-
cupatur, in praedicto habitu assumentes, in coena domini, cum ofTrtcium celebratur.
1) RIchtiffor BerUuu.
a) Hehimpfllch« StnUfe. V«l. üriiniu deatnohf RochtMlMith. 8. 681.
86
e])iscopo et Misnensi capitulo exhibebiint se, ad pedes domini episcopi veniam petituri,
ubi 8olu8 Arnoldiis, indutiis lanea veste nudis pedibus apparebit, in manibus portans
scopam, innovaturus pro se et fratribus suis renuntiationem iuris sui et suorum in
decimis ante faetam, ipsum ins oflFerens ad manus episcopi et dominus episcopus in
eo restituet capitulum iuri suo. In bis satisfaetionum exhibitionibus universis, vel in
plaeitis provineialibus, vel praefatis ecclesiarum conventibus vel synodis exhibendis,
expressi fratres ad hoc omniniodis tenebuntur, ut iuniorem fratrem suum ad renun-
ciandum moneant eflicaciter et inducant. VA ut discordiae plures annos in unum pacis
annum doniino plaeabilem reformemus, universos ac singulos articulos superius anno-
tatos infra praesentis anni circulum indiximus, omni occa^ionis omisscT scrupulo, prae-
dictis fratribus consunnnandos, terminum eis a festo purificationis beatae virginis
nunc instante usque ad recursum eins taliter statuentes, ut si non solverint vel exple-
verint supradicta, ipsos violatores datae fidei et sacramenti praestiti non solum aesti-
mare, verum etiam i)ublicare merito debeamus, reservantes praefatis episcopo et capitulo
et actoribus universis oninia iura sua, quae contra eos quocunque modo ipsis fuerint
acquisita. De i)atre eoruni, qui reliquit mortuus causam litis, hoc in eadem forma
obtinuimus a capitulo niemorato, ut si constiterit doniino episcopo et suis fratribus bona
fide, quod contritionem Imbuerit veram in articulo mortis suae, reddatur ecclesiasticac
sepulturae et nepos ipsorum dominus Heinricus de Kufhuse, si vult esse particeps veniae,
partieeps liat pocnae. Pro absolutione autem ipsorum de excommunicationis vel proscri-
ptionis sententia, quam contra eos a Romana vel imperial! curia canonici impetraverunt,
fratres Misnenscs libenter et efficaciter porrigent preces suas. Ut autem omnia pro
bono pacis bono tine claudanuis, ultimum in bis articulum statuinuis et supremum, ut
saepedicti fratres bis infra praedictum anni circulum exsolutis, pro honoriticentia dei
et deri, ab ürientali et Misnensi marchia exules ita tiant, ut infra biennium sint
absentes, ni a praefato capitulo revocentur. Acta sunt liaec Misnae Xir*". Kaien.
Febr. et publicata in campis villae, quae vocatur Heyde**) V. Kai. Febr. praesentibus
domino K. venera bili Mersburgensi episcopo, Heinrico de Cotsowwe, Heinrico de
(Miotebuz, Theoderico Kabil, Heinrico de Coldiz, Burchardo de Kirchdorf, Volrado de
fi' llagin, Heinrico de Vcste, Heinrico dapifero de Burne; renunciante etiam corani nobis
in Lii)zc decimis memoratis iuniore fratre Bernhardo, qui primae renuntiationi non
intcreiat, IV*" Kai. PVbr. praesentibus Alberto de Ahlenburc, Alberto de Dewin
burgraviis, Erkenberto de Ötarkenberc, Heinrico de (inets, tJonrado et Kodolfo de
Ozzec et nuiltis aliis.
Narli dem Ori^. im Stiftsarchiv zu Mfisscu mit dem au rotbseideueu Fiideu häuj^eudeu Ueitersie^'ol d<*s
Laud^'rafeu , auf dessen Schild ein aufreelit schreitender Löwe sichtljar ist.
Märckor Burggr. Meisseu S. iJUl f. nach einer fehierhat'ten Cojjie.
bi Nicht Heida bei KIc->r oder II. bc>i Wurzon . Hundeni rmbHthnida bei Loipsei^. Nachdoui diu Verliaiidlungen am
21. Jan. in Moitfücn gepflogen und dio UoschiaHKO bui liuiila am :M. Jan. publirirt worden, erM-hien am 2*.» Jan. in Leipzig der vi«.Ttt>
der butlieiliKtuu Brüder vur «ieni I^Andgrafen.
87
No. 93. 1222. 25. Febr.
B. Bruno IL • eignet deni Capitel die Vogt^i in den ihm bereite zUrStehenden Ddrfern CohUnz und
Dohraniü hei Bischofswerda und Cannemtz hei Göda, welche dasselbe von dem edlen Moyko von
Stolpen erhmft hat Vgl. No. tni—isi
Bruno secundus dei gratia Misnensis episcopus omnibus in perpetuum. Cum
dilectus ac familiaris noster nobilis vir dominus Moyko de Stulpen advocatiam in
bonis fratrum nostrorum, canonicorum Misnensium ad dominicalem obedientiam perti-
nentibua, in tribus villulis, videlicet Cobuliz, Dobranewiz et Chanowiz, in proWncia
Budesinensi sitis, multo tempore ab antecessoribus nostris iure tenuerit feodali, et per
cottidianas et indebitas exactiones rusticos ecclesiac aggravarit in tantum, ut etiam
fratres nostri, capitulum Misnense, ad nos de ipso saepius deferrent querimoniam su])-
pliciorum, ne permitteremus bona ecclesiae per praedictum Moykonem destrui et penitus
adnuUari, et dictos rusticos novis et inauditis vexationibus molestari, de bona volun-
tate nostra duximus permittendum, ut ipsam advoratiam redimerent a nobili memorato,
ita ut in [usumj fratrum Misnensium cederet, quicquid iure advoeatiae eidem nobili
antea poterat vel consueverat obvenire. Üilecti [itaque] in Christo fratres nostri et
capitulum saepefatum, accepta a nobis licentia supradictam advocatiam pro XXVII
marcis a memorato nobili redemerunt. Unde praenominatus nobilis ad nostram
praesentiam accedens ab advocatia iam praedicta cessit et eam in manus nostras
publice renunciavit. Nos vero ipsam cum omni iure fratribus nostris, canonicis Mis-
nensibus cum servitiis memoratis duximus conferendam. Ut autem hacc nostra donatio
rata permaneat et inconvulsa, hanc cedulam inde conscribi ac sigilli nostri imprcssione
iussimus conmiuniri. Huius rci testes sunt Petrus decanus, Vlricus Wurcincnsis prae-
positus, Sifridus, Nicolaus Budesinensis praepositus canonici Misnenses, Hcrmannus
decanus, Johannes scolasticus, Lampcrtus custos et Vlricus canonici, Budesinenses,
Vlricus Wurcinensis canonicus et 'rhuringus presbyter; laici Moyko, Taiumo pincerna
et filius eins Tammo, Wolfgcrus et Wolfgangus de (Jodowe, Volcmarus camerarius,
Hermannus frater eins et alii quam plures. Acta sunt haec (iodowe anno domini
M^ CC". XXn. V'^ Kalend. Mai-tii pontiticatus nostri XUP.
Nach dem im Stiftsarohiv zu Meissen befindlichen, an einigen Stellen schadliafteu Original mit dem wohl-
erhaltenen Siegel an einem Pergamentstreifen. Die ergänzten Worte sind in eckige Klammem gestellt.
Gerckeu Hist. d. Stadt Stoljien S. 541. — Köhler cod. dipl. Lus. 1. S. 32.
Xo. 94. 1222. 7. März.
P. Honorius III. befiehlt dem Erzbischof von Magdeburg und dessen Suffraganvn die bei Blcmlung
des Abts zu Nienburg tlUUig gewesenen^ dem Kirchenbann verfallenen Personen, von welchen einige in
Rom die Absolution erschlichen, als mit dem Bann Belegte öffeyvtlich zu verkündigen etc. Vgi No. 90.
Honorius episcopus etc. Venerabilibus fratribus . . archiepiscopo Magdebur-
gensi et sufiraganeis eins salutem etc. Ad audientiam nostram noveritis pervenisse,
quod Bertranus advocatus, (iebertus praeco, Fredericus miles de Hehsleue, Hadulfus,
88 ^
'riieodericus, Leonardiis et qiiidam alii Magdeburgensi» et Halberstadensis diocesium,
qui dilectum tiliuin . . abbatem Nienburgensem exoculare ae mutilare ausu sacrilego
praesiimpserunt, noiuluin enrarnnt, saltem quatenus posaunt ei satisfacere de tanto
iiiipietatis excessn, nee eidem illa etiam restituere, quibus ipsum et eins eomites spo-
liarunt, quin ininio etiam quidam ipsorum ad apostolieam sedem aecessisBe dicuntur
et a poenitentiario noRtro absolutionem sui exeessus enormitate nobis non exposita
reeepisse. Ideoque f ratern itati vestrae per . apostoliea scripta mandamus, quatenus
huiusniodi absolutione surrepticia non obstante, illos et quoslibet et alios, qui dicto
vel facto ad ipsins nnitilationeni abbatis opem et operam impenderunt, tamdiu appellatione
rcniota exconimunicatos solempnitcr nuntietis et faciatis per loca, in qUibus expedire
videritis nuntiari, donec de tanto excessu satisfecerint competenter et cum litteris
vestris rei seriem continentibus ad apostolieam sedem venerint absolvendi. Illos quo-
que qui dictum abbateui et eins socios spoliarunt, ut ablata restituant universa, moni-
tione praevia per censurani ec(Jesiasticam, appellatione remota, cognita veritate cogatis,
cum ligari possint fortius iam ligati. Datum Anagniae Nonis Marcii pontiticatus
nostri anno sexto.
Aus dem Lib. regestor. an. VI. ep. 233. Tom. III. fol. 2U0. im Vatican. Archiv.
No. 95. 1222. 6. Juni.
Landgraf LudwUj von Thüringen beurlcundet als Vormund des Marhfrafen Heinrich, dass auf dem
Landdinge der östlidten Mark Otto und Friedrich, Söhne des Grafen Friedrich von Brena, vor ihm
eine SehenJcung ihres Vaters an den B. Bruyw feierlieh bekräftigt haben, worauf die Boten des
Bisciwfs in den Besitz eingewiesen ivorden seien.
In nomine domini amen. Ludeuuicus dei gratia Thuringiae Langravius Saxo-
niae comes palatinus omnibus in perpetuum. Notum sit tam praesentia quam futuri
temporia Christi tidelibua univeraia, quod cum loco et vice cari nepotia noatri Hen-
rici tilii domini Theoderici felicia memoriae Mianenaia et Orientalia marchionia Delaz*)
in Orientali marchia provinciali placito praesideremua, dilecti cognati noatri Otto et
Tlieodcricua lilii nobilia viri domini Friderici de Bren ad noatram praeaentiam acce-
dentea donationem reddituum, quoa pater ipaorum vivena eo tempore, quo beneticia
pueri de Witin comitia a venerabili domino IJrunone Mianenaia eccleaiae episcopo
recepit in feudo, Biebene'') coram praedicto princij)e domino Teoderico de praedio auo
cum conaenau liercdum auorum in villia et niansia et nemoribua ipsi domino epiacopo
et eccleaiae auae ad aummam quadraginta et quatuor marcarum dederat, et aollem p-
niter aaaignatoa de manu ipaiua in beneticiali iure reaumpait. Ut factum idcm poaset
ut dcbuit per omnia roborari, donationem patria imblice innovantea ad aanctorum rcli-
quiaa, quaa Vlricua praepoaitua Wrcinenaia, Öifridua canonici Mianenaea, Joliannca
notariua, Tammo pincerna, Henricua dapifer ipaiua epiacopi et Wernerua de Buliz
milea qui erant ipaius nuntii obtulerant, donum manibua propriis facientcs villarum
A) Delitxsch. h> Püchau.
89
nomina expresserunt. Villam Gericz*^) in XII mansis, Riwiz*) in XXXII manRis,
Cozele®) in XIIII mansia, lableiice') in XU mansis, Selun*) in XV mansis et duobus
nemoribus, Jezne*') in VII mansis, Fridrichestorf*) in mansis VII, Hungerstorf'') in
XI mansis cum omni utilitate, quae inest vel inesse poterit in futurum, et nos sicut
^ sententia tunc dictavit ipsorum puerorum, Hildebrandum militem auctoritate nostra
iudiciaria nuntium deputantes praefatos viros, qui adhuc fuerant ab episcopo destinati,
in possessionem bonorum eorundem mitti fecimus ut ius erat. Ut autem factum idem
nee oblivio deleat nee ipsa ecclesia periculum incurrat, praesentem paginam conscribi
et sigilli nostri inpressione mandavimus communiri. Actum Delsz anno dominicae
it> incarnationis millesimo ducentesimo XXII^ octavo Idus Junii. Testes huius rei sunt
comes Henricus de Zwarizburc, comes Henricus de Stalberc, Meinherus de Misne,
Albertus de Aldenburc, Johannes de Giueukenstein praefecti, Heidenricus de Weta,
1^, Hogerus de Vrideberc, Henricus de Warin, Wolferus de Peszne, Henricus de Colt-
sowe, Egelolfus de Lizowe, Fridelmus de Pouch, Bodo de Ylburch, Wichnandus de
ir Nonewicz, Geuehardus de Zorbec, Volradus et Conradus fratres de Landesberc, Her- '
mannus de Sconeburc, Petrus de Ztrele, Henricus de Noscin, Martinus de Zarewiz,
Martinus de Hanecrat, Stephanus de Chulme, Otto et Vlricus de üztrowe, ülricus
Siegel, Bertoldus de Zornz, Otto de Rosenuelt, Otto de Zwerz, Otto pincerna, Hilde-
brandus de Wilcowe, Wernerus, Vlricus, Conradus de Hoberch, Tammo pincerna, Hen-
ricus dapifer episcopi bedelli Maerc et Zlawy . . Albertus Rasec, Teodericus Poltergoz
et alii quam plures.
Nacli dem Orig. im K. Haupt -Staatsarchiv zu Dresden mit dem grossen Reitersiegel des Landgrafen an
rothseidenen Fäden.
c) GOritz, Par. Krippchna bei Kileubuiv. d) Roibltz, Par. Raasodlits bot Delitzsch, e) KOüauln bol Z^rbifir. f) Jetzt
wÜHte Mark, im Lehnbuch Marligr. Frie^lrich« v. J. 1»48 vllla Ocbelontz propo »unedelitz, ISiO aU Gobelitz Mark aufjcefaiirt. g; Seel-
hauBon, Par. SauMedlitc (Selben bei DelitzHch?) h) UUetz (Uiotz) bei Laud«berg. i) Friedor«dorf, Par. Altpouch bei BittorfeM.
k) HungerHdorff wüste ^lark unweit Uam8iu bei Dittorfeld.
No. 96. 1223. 22. März.
Kaiser Friedrich IL befiehlt dem Landgrafen Ludwig vmi Thüringen und der Markgräfin Jutta
von Meissen, den B, Bruno in dem Besitz der innerhalb der Grenzen seines Bisthunis gelegenen / yi. X/X /
Silbergruben und der dazu gehörigen Zehnten unbeeinträcJUigt zu lassen.
Fr. dei gratia Romanorum Imperator et semper augustus et rex Siciliae dilecto priiicipi
suo L. laiitgravio Turingiae et nobili foeminae J. marchionissae Misnensi gratiam suam et omiie
bonum. Fidelis nostri B. Misnensis episcopi priiicipis nostri gravem accepimus questionem, quod
quasdam foveas argeiitinas et decimas pertinentes ad illas, sitas in terminis episcopatu.s sui et ei
ac ecclesiae suae libere pertinentes, occupatis utpote violenter et vestris usibus vendicatis, alias in
quibusdam bonis ecclesiae suae graves existentes eidem. Quia igitur illa specialiter nostrac pertinet
maiestati et nos tueri teneamur eandem, volumiis et praecipiendo mandamus, ut quod episcopi est
et ecclesiae pertinet antedictae eis libere relinquatis, ita ut per hoc vestram circa nos possimus
benevolentiam experiri. Datum ajpud Neapolim X. Kai. April, indict. X\
COD. DIPL. 8AX. II. 1. 12
90
Nach einer Niederschrift im K. Haupt-Staatsarchiv za Dresden, die kaum Tier Zoll breit und gegen sechs
Zoll lang nie mit einem Siegel versehen war und in den letzten Jahrzehenden des 13. Jahrhunderts geschrieben
wunle. Ob darin nur die Copie einer ächten Urkunde erhalten sei, ist sehr zweifelhaft, da die Urkunde vielmehr
) ein ziemlich ungeschickt gefertigtes Machwerk zu sein scheint, mit welchem B. Withigo I. sein Anrecht auf die
1 Silbergruben bei Scharfenberg und den Fürstenrang dem Mariegrafen Heinrich dem Erlauchten gegenüber zu
erweisen beabsichtijfte.
Kreysig Beiträge U. S. 6. — Huillard-Br^holles hist dipl. Friderid sec. O. P. 1. p. 231.
No. 97. 1223. 31. März.
r. IIonoriHs ITI. befiehlt den Vrälaten der Prov. Magdeburg die Excammunication der Söhne Arnolds
von Mild<*nstein, welche den B. Bruno gefangen und einen Eid ihm abgedrungen\ dass er nicht
gegen sie klaghar werden wolle, auch Insher keine Genugthuung desshalb geleistet, sondern sich sogar
an den Gütern des Bischofs und der Kirclie vergriffen haben, öffentlich zu verkündigen,
Ilonorius episeopus servus servorum dei dilectis filiis imiversis praelatis per
* Magdeburg:ensem proviiiciam constitutis salutem et apostolicam benedictioneni. Per-
venit ad aiulientiani nostram, quod iilii Arnoldi de Mildensten milites et complices
eoriimdem venerabilem f ratrem nostrum . . Misnensem episcopum ausu temerario capere
praesunipserunt, ac demum extorserunt iuramentum ab ipso, quod de huiusmodi iion
conquereretur iniuria iiec super hoc uUo tempore ageret contra eos. Sieque ipsorum
praesumptione dampiiabili remanente haetenus iuipunita non solum non satisfeeerunt
eidem de taiitae praesumptionis excessu, verum etiam ad bona sua et ecclesiae sibi
commissae manus temerarias extenderunt, decinias et alios redditus eins temere inva-
dentes. Nolentes igitur sub dissimulatione transire tantae temeritatis excessum, devo-
tioni vestrae per apostolica scripta mandainus, quatinus, si res ita se habet, prae-
sumptores huiusmodi tamdiu appellatione remota excommunicatoR publice nuntietis et
faciatis ab omnibus artius evitari, donec praefato episcopo satisfecerint competcnter et
cum litterift vestris rei seriem continentibus ad apostolicam sedem venerint absolvcndi.
Datum Latcrani II. Kai. Aprilis pontiticatus nostri anno septinu).
Nach dem ürig. im K. Haupt- Staatsarcliiv zu Dresden mit dem Bleisiegcl an hänfener Schnur.
No. 98. 1224. Nov.
Der Abt Ludeger und der Convent von Altzelle beurkunden, dass nach einem schon früher mit dem
Capitel durch schiedsrichterliche Vermittelung abgeschlossenen Voirage sie zu jährlicher Zahlung von
If) Mark *S'. an dasselbe verptli<'htet seien, die sie nunmehr hildigst auf bestimmte Güter
anzu weisen versprechen,
Ludegerus dei miseratione abbas, (iozwinus prior totuimiue Cellensis mona-
sterii capitulum omnibus in perpetuum. Ne gestae rei memoria processu temporis
evanescat et pereat, discretorum virorum prudcntia solet eam i)er litteras, a quibus
robur lirmioris tcstamenti recipiat aeternare. Sciant ergo praesentes et poateri, quod
cum Misnense capitulum adversus monasterium nostrum coram venerabilibus viris (}.
decano et H. canonico Magdeburgensibus iudicibus a sede apostolica delegatis super
91
variis dampnis et iniuriis graveni intenderent questionem, dicti iudices pro bono pacis
laboraverunt et partes ipsas ad eoncordiam reduxerunt in liunc modum, scilicet quod
Misnense capituluni omni actioni, quam super deeimis de Vliz*) et Cotenewiz*"), Üzstr-
zow et Begarwiz*') renunciaret similiter actioni dampnorum et iniuriarum, quam de
foresto sive de aliis quibuscunque Misnense capitulum adversus monasterium nostrum
intendebat, hac tarnen interposita pactione, ut monasterium nostrum iam dieto capitulo
in compensationem deeimarum, iniuriarum pariter et dampnorum duos mansos et dimi-
dium in villa Domizlawiz*^) daret, et insuper XV marcarum redditum annualem in
competenti et idoneo loco situm infra triennium a tempore talis contractus saepius
dicto capitulo liberum et expeditum designaret, medio autem tempore monasterium
nostrum singulis annis in die beati Egidii de camera sua illas XV marcas iam dicto
capitulo persolveret. Quam Ordinationen! monasterium nostrum ratam tenuit et pro
parte sicut potuit explevit, illos praedietos duos mansos et dimidium in villa Domiz-
lawiz capitulo Misnensi, quos adhuc libere possidet, designando ipsius perpetuo usui
profuturos, et de camera sua singulis annis ut debuit XV marcas persolvit, assigna-
tionem vero ipsarum XV marcarum in certis bonis, unde capitulum Misnense singulis
annis expediri posset, aliis multis et arduis negotiis praepedientibus, cum tamen plures
anni perfluxerint, minime persolvit. Postmodum vero IUI*** videlicet Kai. Decembris
cum in ecclcsia Misnensi maiore inter monasterium nostrum et fratres de Nozin pro
so])ienda discordia, quae inter nos et ipsos diutius steterat, per dominos Engelhardum
Nuenburgensem et Cünradum Hildensennensem nee non et Brunonem Misnensem epi-
scopos et dominum Ludewicum Tlmringiae lantgravium tractaretur, saepius dictum
capitulum per praefatos episcopos nee non et lantgravium a nobis et priore et ceteris
fratribus monasterii nostri praesentibus instanter postulavit, ut illarum XV marcarum
redditum annualem, ut supra dictum est, ipsi sine dilatione qualibet in certis bonis
designaret vel designaremus. Nos igitur a supradicta forma concordiae recedere non
volentes, dictis dominis episcopis simul et lantgravio nee non et praefecto Misnensi et
ipsi capitulo iide data spopondimus, ut a fcsto puriticationis sanctae Mariae proxime
futuro infra annum multotiens dictas XV marcas Misnensi (»apitulo in bonis liberis et
expeditis comi)etenter ipsi adiacentibus assignaremus, ita ut si a iam dicto festo puriti-
cationis usque ad fcstum Egidii ii)si capitulo Misnensi non fuerint assignata de camera
nostra, tunc sicut liactenus ipsas XV marcas persolvamus. Nihilominus autem in
sequenti festo puriticationis ipsarum XV marcarum redditum annualem dicto modo
capitulo Misnensi assignabimus, de quibus in festo I^^idii proxime tunc sequenti et
deinceps XV marcas expedite et absque omni calumpnia valeat recipere. Et ut haec
ordiihitio rata et inconvulsa permaneat, de consensu totius nostri caintuli nee non et
Misnensis hanc paginani sigilli nostri appensione roboramus. Huius rei testes sunt
Engelhardus Nuenburgensis episcopus, C'ünradus Hildensenensis episcopus, Tlieode-
ricus abbas de Livonia, Waltlierus praepositus de sancta C'ruce, Albertus praepositus
de Rizowe, Willielmus parrocbianus de 8trele, Herwardus plebanus de Hagen et
alii plures de ordine cleri. Laici autem: Ludewicus lantgravius Thuringiae, Hein-
is RulItK. Par. Louheu. I» Ketserdra^"« mit Louben Jetzt verbunden Vgl. Beyer Alt-Zelle 8. 31. c) Oatrau und
\V u i (• li t LU-.4M . Pnr. .Uhna. d) Doiniielwits bei I^>min«Uich
92
ricus praefectus de Donin, Albertus praefectus de Aldenbiirg, Meinherus praefectus
de Misna, Albertus praefectus de Dewin, Wolfuinus praefectus de Cice, Theodoricus
praefectus de Kirchberch, Sifridus praefectus de Lizenic, Hermannus de Sconenburch
et alii quam plures. Acta sunt haec omnia in Misna anno ab incarnatione domini
millesimo ducentesimo vicesirao quarto.
Nach dorn Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem wohlerhaltenen Siegel des Abts Ludcger an einem
Pergamentstreifen.
No. 99. 1225.
B. Ecleharä zh Merseburg und Poppo^ Probst zu Neuwerk bei Halle j beurkunden fds pähstL
Cofumissarien, dass der Streit des B, Bruno mit dem Deutschen Orden wegen Porstendorf, dan
Erbeigen Bnnws, wo dieser ein Augustiner -Chorherrensüft gegründet^ das bald nachher die
Deutsehen Ordensherren nach Vertreibung der Chorherren in einen Meierhof verwandelt., nachdem
die Verhandlungen in der Thonimkirche zu Leipzig restiUaÜos geblieben, auf dem Tage zu Halle
in der Marienkirche beigelegt worden, indem von Seiten des D. Ordois das diesem zustellende
Patronatsrecht zu Pulsnitz zur Entschädigung an den B. Bruno abgetreten worden sei.
E. dei gratia Merseburgensis episcopus et P. novi operis in Halle praepo-
situs, iudices a sede apostolica delegati, omnibus hoc scriptum inspecturis salutem in
perpetuum. Noverint universi, quod cum nos una cum collcga nostro piae memoriae
C. de Sichern quondam Halberstadensi episcopo causam, quae vertebatur inter venera-
bilem B. Misnensem episcopum ex parte una, et H. magistrum et fratres de domo
Teutunicorum ex altera super reformatione monasterii in Borsendorff*) a sede apostolica
suscepissernys iure canonico terminandam, nos partes ut debuimus legitime citavimus,
locum eis in ecclesia beati Thornae in l^eipz primitus assignantes, ubi cum Misneiisis
episcopus personaliter compareret, et quidam fratrum de domo Teutunicorum cum literis
procurationis ex parte altera, idem episcopus monasterium in Borsendorff, quod de con-
sensu heredum suorum et auctoritate Moguntinensis archiepiscopi loci dioecesani in
praedio suo ita fundaverat, ut ibidem essent canonici reguläres deo servientes, quos
praefati fratres de domo Teutonica sine sua conniventia eiecerant, et ut videbatur
monasterium in grangiam converterant, cum loci esset patronus, petebat in statum*
pristinum reformari. Super quo cum aliqiiamdiu fuisset litigatum, tandem diem alium
et locum eis in Halle in ecclesia beatae Mariae praetiximus. Ubi cum partes plenius
instructae coram nobis ai)parerent, nos ut debuimus vias pacis attentavimus , et sie
tandem de voluntate et consensu partium statuimus, ut quam vis sine consensu Mis-
nensis episcopi locus in Borsendorff ad fratres de domo Teutonica translatus fuisset,
quia tarnen de voluntate et mandato dioecesani episcoiri factum erat, B. episcopus
Misnensis pro iure patronatus, quod solum in Borsendoi-ff habebat, ins ])atronatus
ecclesiae in Pulsnitz''), quae in sua dioecesi sita est, reciperet a fratribus memoratis,
et sie commutato iure patronatus in Borsendorff fratres de domo Teutonica plenum
ins nullo reclamante ibidem nostra et sedis ai)ostolicae auctoritate retinerent. Itaque
dictus episcopus Ordinationen! domini Moguntini circa saejie dictum coenobium coram
a) Porntondorf an der Hnale, Par. Norkcwftz. Diöcon Donibun: im (irositherz. 8. Woimar-Eisenach. b> Pulituitt, Stadt
iti dür K. H. OlHjrlAii.fitz.
93
nobis confessus est se ratam habere, et omne ins, quod in Bursendorff habebat, eessit
fratribus memoratis, Ulis quoque ins, quod in ecclesia in Pulsnitz habebant, episco))!)
assignantibus. Nos hanc Ordinationen! auetoritate nostra confirmavimus et in per-
petuum valitiiram sigillorum nostrorum munimine roboravimus. Nulli igitur hominum
fas sit hanc nostrae ordinationis paginam imo verius sedis apostolieae, cuius auetori-
tate fungimur, infringere aut ei ausu temerario contraire. Quod si quis praesuni-
pserit, indignationem dei omnipotcntis et nostram excommunicationem se sciat ineurrisse,
et in futuro cum Datan et Abiron, quos terra vivos absorbuit, accipiat portionem.
Acta sunt haec in Halle in ecclesia beatae Mariae perpetuae virginis anno ab incar-
natione domini M. CG. XXV. indictione VIII.
Nach dem Copialbuch der Pfort. Urkunden von 1536 fol. 200 in der dortigen Schulbibliothek.
No. 100. 1226. 2. März.
P, HonoriHs IIL beauftragt die Achte zu St Georgen in Xaumhurg (Johann) und zn Buch hei
Leisnig (Bruning) sowie den Decan der Stiftskirche zu Meissen (Petrus) die Streitigkeiten zwischen
dem B. von Breslau (Laurentius) und dem Herzog Heinrich von Schlesien, sofern beide sich nicht
einigen, nach genauer Erwägung zu entscheiden oder der plütsth Curie zur Entscheidung vorzulegen.
Honorius episcopus servus servorum dei dilectis tiliis sancti Oeorgii Numbur-
gensis et de Buch Misnensis diocesis abbatibus et decano Misnensi sahitem et apo-
stolicam benedictionem. Uilectus filius, nobilis vir dux Zlesiae sua nobis insinuatione
monstravit, quod venerabilis frater noster, Wratislaviensis episcopus, homines volentes
in sui ducatus finibus nemora et «alia loca inculta inhabitare ac deducere ad cultnram,
adeo gravat indebitis exactionibus nomine decimarum contra terrae consuetudinem , quam
observant episcopi convicini, quod non solum ad incolenda et excolenda loca ipsa dubitant
con venire, verum etiam hi, qui ex iis ad aliqua iam convenerant excolenda, ea projrter
difticultates, quas eis ingerit, deserentes ad alias se transferunt regiones in praedicti^)
ducis non modicum detrimentum, cum per hoc non solum loca ipsa deserta remaneant,
sed etiam ducatus sui termini occupantur et inter ipsum et vicinos nobiles, ad quorum
terras eins coloni se transferunt, graves interdum discordiae oriantur. Denique cum
praedecessores episcopi memorati quibusdam servis eiusdem ducis, qui smardX vulgariter / f^i
appcllantur, decimas omnino remiserint, quibusdam ex servis ipsius eiusdem conditionis *--*-^'^
cum certis possessionibus ab eisdem in decimarum recomi)ensatione receptis, dictus ^ *"
episc()i)U8 nihilominus ab eis decimas contra iustitiam exigit et extorquet, alias multi-
l)liciter existens sibi et suis difticilis et molestus. Quare nos ipsi episcopo nostris
damus litteris in mandatis, ut super praemissis et aliis sie studeat abstinerc ab ii)sius
ducis indebito gravamine ac suorum, quod iidem de ipso iustam non habeant matc-
riam conquerendi. Quocirca discretioni vestrae per apostolica scripta mandanuis,
quatinus, si dictus episcopus mandatum nostrum neglexerit adimplere, vos audiatis,
quae dux ipse contra euni et quae idem episcopus contra ducem duxerit proponenda,
1) priiw (fiieCi) StenieT.
96
castelhiin Scharphcnbercli^) con»titutam cum fructibus et ntilitatibns uni vereis, quae
nunc insunt vel inesse poterunt in futurum, ad usus fratrum Misnensium dedimas in
perpetuum possidendas, ita tamen ut de redditibus unius talenti qnod in eisdem bonis
dedimus eis g:ratis, anniversarium nostrum singulis annis agant Et ne quis nostro-
rum in postenim successorum Misnense capitulum in villis eisdem, quae ex donatione
nostra ipsi ecclesiae tarn rationabiliter accesserunt, occasione aliqua valeat impedire,
auctoritate dei omnii)otentis et nostra iirmantes eisdem fratribus nostris pacem, prae-
sentem inde pajfinam conscribi et sigilli nostri testimonio feeimus commnniri. Data
Misnac XV". Kai. Novenibr. anno gratiae jr. CC?*. XXVU**, pontificatus nostri anno
XX". Huius rei teates sunt Heidenricus praepositus, Petrus decanus, Sifridus, Nico-
laus praepoftitus Budesinensis, Heinricus de A^uatico Castro, Petrus, Cunradus prae-
]K)situa Wrcinensis, Euerliardus de Nemiz, Albertus de Pretin, Albertus de Dobelin,
Vlricus de Knrin scolasticus, Lambertus, magister Li^therus praepositus in Ozzek,
!ilartinus de Mflbereli, Herniannus de Liznik canonici Misnenses.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu ^leissen; das ziemlich gut erhaltene Siegel des Bischofs hängt an
einem Portfamentstreifen.
Köhler cod. dipl. Lus. I. Anh. S. 60.
h) Kcppnitz bei 8charfenbcrg, Par. Nau4tiidt.
No. 104. Um 1227.
B. Lorenz zu Breslau henennt dett in seiner Streitsaehe mit dem B. von Ohniitz vom römischen
Stnhle (lele(ji)ien Birhtern, dnn Derhant Fefras und dem Seholnsticus Vlrich zu Meissen, dann
dem VanonicHS B. zu Zeitz seinen Cajfellan M. Gotfrid als Bevollmächtigten,
Veneral)ilibu8 \\vh P. deeano V. scolastico Misnensi et B. canonico Cicensi
iudicibiis a sede apostolica delcgatis L. dei gratia Wratislaviensis episcopus devotum
affcetiim et orationes in domino. Xoverlt vestra prudentia, quod in causa appcllationis,
quae vertitur intcr venerabileni fratreni nostrum Olomucenseni cpiscopum ex iina parte
et nos ex altera niagistnun (iotfridum capellanum nostrum constituimus procuratorem
ad agcnduni, defendendnm, excii)lendum et replicandum et ad omnia facienduni, quae
quilibet prociirator in causa siniili facere posset, ratum habituri quicquid per ii)sum
in hoc negotio fncrit ordinatuin. Hoc idem adversario signiticamus et petimus, ut
praesentis libelli ci copiam faciatis.
Nach drm Orij;. im K. Haupt-Staatsarchiv ; da^ an einem von der Urkunde abgetrennton Pergamcntstreifon
l»efestigt gewoem.' Sie^'d fehlt.
No. 105. Um 1227.
Vlrich Scholastiais zu Mrissm und B. Canonicus zu Zrifz richten in der vorstehend (fenanntni
Streitsache an den Custos Lambert zu Budissin die Vorladung in Altzelle zu erscheinen.
V . . dei gratia scolasticus Misncnsis et H. canonicus Zicensis iudiccs a sede
ajxmtolica delegati domino L. custodi Hudcsincnsi sinccram in domino caritatem.
Hogandam duximus honestatem vestram et auctoritate qua fungimur praecipiendo
97 -
Miandanuis, quatiniis UDa cum decano coniudice nostro ad Cellam accedentes testimo-
niuiu domini abbatis Cellensis et duoruüi suorum monachorura super causa ap|)ella-
tionis, quae vertitur inter Olinocensem et Wratzlawiensem episcopos, secundum formaui
ecclesiae audiatis. Qui si forte ferre testimonium noluerint, per censuram ecclesiasti-
cam ipsos compellatis veritati testimonium perhibere.
Nach dem Orig. im K. Haupt- Staatsarcliiv zu Meween; das Siegel ist abbanden gekommen.
Peter Decan zu Meissen erscheint als Zeuge in Urkunden seit 1222, der Scholasticus Ulrich de Kuirin
(Keuern bei Döbeln) seit 1226. Genaueres über den Streit der Bischöfe von Breslau und Olmütz wegen ihrer
Diöcesangreuzen erfaliren wir aus der Bulle P. Gregors IX. vom 7. Juni 1229 (Boczek cod. dipl. Morav. 11. p. 215.
Erben regesta Boliem. p. 351. Theiner vett. monum. Pol. et Lith. bist, illustr. I. p. 17), und da hiemach auf Ver-
anlassung des B. zu Breslau zuerst der Abt von Buch Meissn. Diöces, dann auf Grund der AppeUation des B. zu
Ohnütz der Abt von Altzelle ders. Diöces, in Folge des gegen die Entscheidung desselben vom B. zu Breslau ein-
gewendeten Recurses vom römischen Stuhl die in den vorstehenden Schreiben No. 104 und 105 Genannten zu
Schiedsrichtern ernannt wurden, über den hartnäckig geführten Streit aber ausser der angeführten Bulle bisher
etwas nicht bekannt war, schien es angemessen diese kurzen Schreiben hier nicht zu übergehen.
No. 106. 1228. 9. Febr.
Erzbiachof Sieijfried von Mainz versichert , dass der zwischen dem Bischof Bruno und d^n Königen
(Hakar und Wenzel von Böhmen wegen gewisser Rechte in den Llimlern Budesin und Sagost geführte
und sc/uedsrichterlich geschlichtete Streit nach der Versicherung der Let^eren ferner beigelegt sein soll,
Sifridus dei {]^atia sanctae Maguntinae sedis archiepiscopus notum esse volu-
mus universis paginam hanc visuris, quod quum honorabilis frater dominus Bruno
Misnensift episcopus, sicut ipso audivimus referente, a principibus honestis domino
Otaearo et tilio eins Wencezlao Boemorum regibus super limitibus possessionum, de
quibus inter ipsos quaestio movebatur, quandoque obtinuerit distinctores, qui recepto
a partibus mandato secundum tidem datam et praestitum sacramentum ordinabiliter
distinxerunt, quicquid in territoriis Budesin et Sagost dubii fuerat inter eos. Quia
reges iidem de consilio perversorum distinetionem ipsam diu tenuerant in suspenso,
nos ad preces eiusdem episcopi a regibus memoratis per nostrum obtinuimus inter-
ventum, quod de bona voluntate in nostra praesentia publice sunt confessi, quod
distinetionem ipsam habere velint omnibus modis ratam. Absolverunt etiam fidejussores
ipsius episcopi, quos dederat pro ducentis marcis ad manus regis iuvenis praenotati.
Tnde quia quod vidimus et audivimus, lioc testamur, praedictum dominum episcopum
praesentis scripti et sigilli nostri testimonio communimus. Actum Pragae V*". Idus
PVbr. anno gratiae M". CC". XXVIIF. pontiticatus nostri XXVP.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen. An einem von der Urkunde selbst abgetrennten Streifen
hiiii'^'t das wolilerhaltene Siegel des Erzbischofs.
Köhler cod. dijil. Lus. I. S. 41.
rOI». DIPL. MAX. II, I. 13
/•^-//^.
98
No. 107. 1228. 30. Juni.
Pahst Gregor IX, beauftragt den Erd>ischof (Albert) von Magdeburg mtd den Bischof (Grernand) von
Brandenburg, den Bischof von Meissen (Bruno IL), der Alters wegen seinem Stifte nicIU mehr wohl
vorstehen könne, zum Rücktritt zu bewegen.
Oreg^oriuft episcopus servus servorum dei venerabilibus fratribus Magdebur-
gensi archiepi8C0i)0 et . . epiwcopo Brandeburgensi salutem et apostolicani benedictio-
nem. Cum veneiabilis frater noster . . MiBnensis cpiscopus adeo in diebiis suis
proeessiftse dicatiir, qiiod propter aetatis »enescentis in ipso defectum Misnensis
ecclesia in spiritualibus et teniporalibus iam graviter est coUapsa, fraternitati vestrae
per apostolica scripta niandamus, quatinus eundem episcopum ad cedenduni diligenter
et sollieite inducatift. Qui si nobis aequieverit in hac parte, vos vice nostra ipsius
cessione recej)ta iniungatis capitulo eiusdem ecclesiae, ut infra competentem terminiim
praetigenduni a vobis sibi praeflciant per electionem canonicani personani idoneani in
pastorem. Quibiis id non facientibiis, vos ex tiinc auctoritate nostra provideatis eideni
ecclesiae de persona, quae tanto congruat oneri et honori. Quod si praefatus episcopus
ad cedenduni induci non poterit, in spiritualibus et temporalibus coadjutores deputetis
eidcni, quos ad lioc videritis expedire, ut defectus ipsius per illorum diligentiain sup-
pleatur. Datum Perusii IL Kai. Julii pontificatus nostri anno secundo.
Nach dem Orip. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem Bleisie^^el an hänfener Schnur.
No. 108. 1228. 31. Oet.
B. Oernand von Brandenburg und Probst Heinrich von Mildensee melden dem Erzbisehof Allfcrt zu
Magdeburg, dass sie auf dein augesetzten Tage zu Halle die lies^ignation des B, Bruno von Meissen
angenommen, auch eine vom (ajntel binnen der nächsten vier Wochen vorzunehmrnde anderweite
Wahl angeordnet haben , und übersenden zugleich die Hälfte des zerschlagenen Siegel stempeis des
seiner Function enthobenen Bischofs,
Iteverendo domino suo A. Magdeburgensi ecclesiae archiepiscopo legato et
comiti Romaniolae G. dei miseratione Hrandeburgensis episcopus, H. de Myldense
praepositus debitum omnimodae subventionis et reverentiae fanuilatum. Ccssionem
domini Misnensis episcopi recej)inuis in hunc modum. Dominus episcojnis inbccillitate
corporis praepeditus et forsitan rerum gerendarum coram nobis alicjui) rubore suffusus
ad diem non venit indictum. Misit autem ad nos i)raepositum, decanum et capitulum
nomine procuratorio cum litteris procurationis continentibus habitunim se per omnia
ratum et iirnuim, quidquid idem suinn capitulum ipsum super negotio nobis com-
misso decerneret esse facturum. Misit et litteras cessionis ccssionem suam satis legi-
time continentes. Sane visum nobis extitit non esse recipiendam liuiusmodi ccssionem
propter plures causas iuris et consuetudinis a nobis propositas diligenter. Quocirca
instante capitulo modis omnibus et |)ctcnte, ut ad salvationem Status ecclesiae cessa-
tionem ipsam non recusaremus accijwrc, allcgante niliilominus causas quasdam proba-
99
biles siii metiis circa mobilitatem et mutabilitatem domini episcopi propter eins familiaiii
qiierulantem, et promitteiite nobis in hoc facto fidem suam piiram et «inceram negotii
}i:estionem, nos taiidem vidiiiius expedire rccipi cessionem de coiisilio domini Merse-
burgensis, qui praesens nobis assedit. Verum ut cessio ipsa fortius tirmaretur, nos a
capitiilo et ministerialibus quibiisdam *) Misnensis ecdesiae tunc praesentibiis duo rece-
pimiis sacramenta, unum de plene voluntaria cessione, de qua suam expressit dominus
episcopus voluntatem, quam se audisse ipso sacramento tirmarunt; alterum vero de
manutenenda cessione huiusmodi et modis omnibus defendenda^ si forsitan tenera
mobilitas et vaga nmtabilitas domini epi8co])i contrarium resonaret Receptis itaque
sacramentis recepimus cessionem per patentes litteras continentes eam expresse, litteras
quoque procurationis recepimus in adminiculum evidentiae huius facti. Sed et episco-
pale sigillum nobis fecimus exhiberi, quod seciiri rumpi iussimus coram nobis, cuius
unam partem capitulo reliquimus et vobis alteram praesentamus. His gestis capitulo
assignavimus terminum eligendi diem videlicet beati Andreae apostoli, infra quem vel
etiam in quo idoneum sibi pastorem eligerent gratia sancti Spiritus invocata. Et ipsi
quidem hoc termino cum gratianim actione recepto ad propria sunt reversi. Actum
Halle pridie Kai. Novembris in domo hospitum sanctae Mariae Novi Operis.
Nach dem Cod. S. Maur. im Herzogl. Archiv zu Bcruburg fol. 99.
1) cuiusJam Cod., ofTcnlMrur Schreibfehler.
No. 109. 1228. 31.0ct
Die ror.stchend ycnanuten Conimissare zvigvn dem Erzbischof Albert an, wie und in uelcher Weise
der dem entlassenen Bischof von Meissen zu gewährende liuhegehalt festgestellt und diesem
gesichert worden,
Reverendo domino suo A. sanctae Magdeburgensis ecclcsiae archiejriscoiK) (1.
dei miseratione Brandenburgcnsis episcopus, H. pr«ne|)<>situs de Mildense debitum omni-
modae subiectionis et revcrentiae famulatum. ('essioni et procurationi domini Mis-
nensis episcopi taliter est provisum: praebendam hal)ebit cum debitis i)roventibus eins
et in casti'o Misnensi congruam mansionem, habebit singulis annis XL marcas in
locis idoneis assignatas, habebit singulis annis XXIlll maldra, 11 IP' tritici, octo sili-
ginis, Xll hordei, sex avenae ad pabulum ad mensuram terrae Misnensis, decem
dannicas mellis habebit ad medonem singulis annis, habebit et allodium episcopale
vicinum Castro. Astrinxit autem se capitulum coram nobis apjwsito vinculo iuramenti,
quod hanc provisionem inviolabiliter in omni casu servabit, ita quod si ex quacunque
causa provisioni defectus ingrueret, capitulum moneret episcopum fideliter et instanter
illum supplere defectum. Quod si episcopus omitteret, capitulum ad suppletionem tene-
retur eandem. Sed et episcopus, qui successerit, iurabit, se bona lide promisaionem huius-
modi servaturum, iurabuntque canonici pro tempore successive in forma iuramenti, quod
capitulum super ea dinoscitur praestitisse. Actum Halle IL Kai. Novembris in domo
hospitum sanctae Mariae Novi Dperis.
Nach dem Cod. S. Maur. im Ilerzogl. Archiv zu Bernburg fol. 72*».
13*
100
No. 110. 1230. 13. Sept.
P. Gregor IX, crlässt an aUe gläubige Christen in den Magdeburgischen und Bremischen Provinzen
(Erzdiöcesen), in Folrn etc, die Aufforderung den Deutschen Ordensbrüdern bei Unterwerfung und
Christiamsirung der heidnischen Preussen hilfreich beufustehen, und unter demselben Tage eine
gleiche Äuffordei'ung an die Vordeher und Mitglieder des Dominicaner -Ordens derselben Provinzen
das Kreuz gegen die Preussen zu predigen,
(TregoriiiB episcopus etc. universis Christi fidelibus per Magdeburgensem et
Bremensem provincias — constitutis salutem etc. Cum misericors et miserator etc.
Datum Anaguiae Idibus Septembris pontificatus nostri anno quarto.
Nach dem Liber. regostor. an. IV. ep. 61. 6^. Tom. IL fol. 30 im Vatican. Archiv. — Vett. Moiium.
Polon. et Lithuan. hist. illust. ed. Theiner. T. I. p. 20 sq.
No. 111. 1232. 10. März.
P. Gregor IX, befiehlt den Probsten zu Bautzen und zu St Afra, sowie dem Decan zu Meissen
darauf zu sehen y dass die dem zurückgetretenen Bischof Peregrin zu Prof/ bewilligte^ von iJ^ auf
100 Mark S. geminderte Pension regelmässig gezahlt werde.
Gregorius episcopus etc. dilectis liliis . . Budisinensi et . . sanctae Afrae prae-
positis et . . . decano Mianensi salutem etc. Licet olim venerabilis trater noster P.
episcopus quondam Pratensis ecclesiae felicis memoriae H. papae praedecessoris nostri
consiliis humiliter acquiescens, cesserit oneri regiminis ecclesiae antedictae, nosque de
provisione sua debita sollicitudine cogitantes, centum viginti marcas argenti de reddi-
tibus mensae Pragensis episcopi deputatis sibi provisionis nomine duximus assi-
gnandas, ab eo, qui ecclesiae praefuerit, eidem in festo onmium sanctorum persolvendas
integre annuatim. Quia tamen, sicut accepinnis, eadem ecclesia praetextu ipsius pro-
visionis nimium est gravata, provisionem huiusmodi ad summam centum marcliaruni
duximus moderandam, ecclesiam ipsam a viginti reliquis al)solventes. Unde nos venc-
rabili fratri nostro Pragensi episcopo successori suo lirmiter dedimus in praeceptis,
ut praedictas centum marcas eidem, quarum medietatem in ipso termino, reliquam in
festo sancti Gregorii sine qualibet ditldcultate persolvat. Idcoque mandanms, quatenus
si dictus Pragensis episcopus, quod mandavimus, neglexerit adimplere, vos cum ad
id auctoritate nostra, appellatione remota, cogatis. Quod si non onmes etc. Datum
Reati V^I. Idus Martii anno quinto.
Aus dem Lib. regestor. an. V. ep. 19G. T. III. fol. \'/J. im Vatican. Archiv.
101
No. 112. 1232. Mai.
Kaiser Friedrich IL verleiht dem li, Heiurich den Ertrag der innerJuilh der Grenzen des Eiffenthums «
seiner Kirche fündig gewordenen Silber- und sonstigen Metnilbergwerke j so wie der Gold
fiihremlen Geuuisser,
Fridericus dei gratia Romanorum imperator semper augustus, lerusalem et Siciliae rex
per praesens scriptum notum facimus universis imperii fidelibus tarn praesentibus quam futuris,
quod nos attendentes grata et accepta servitia . . venerabilis Misinensis*) episcopi dilecti principis
nostri, quae nobis et imperio dudum ipse fideliter^) exhibuit et quae in antea melius poterit exhi-
bere, de speciali gratia nostra concedimus et donamus ei^), quicquid in auro vel argento, sive
cuiuslibet metalli gencre in fundo proprietatis ecclesiae suae ab hac die in antea de novo conti-
gerit reperiri, sive sint argentifodinae*) seu metalli cuiuslibet speciei, aquarum etiam decursus,
in quibus aurum repertum fuerit, eodeni iure et eadem speciali gratia suis proventibus indul-
gemus, statuentes pariter et mandantes, quatenujs nuUa omnino persona alta vel humilis, ecclesiastica
vel secularis eundem venerabilem episcopum^) circa haue concessionem et donationeni nostram'**)
super praedictis impedire seu molestare praesumat ; quod qui praesumpserit indignationem nostram
se noverit incursurum ^). Ad huius itaque concessionis nostrae memoriam et stabilem firmitatem
praesens scriptum fieri iussimus maiestatis nostrae sigillo munitum. Huius rei testes sunt B.
patriarcha Aquilegensis, Salseburgensis archiepiscopus, E. Papinbergensis, S. Ratisp(mensis imperii
aulae cancellarius, . . Herbipolensis et H. Wormaciensis episcopi, B. dux Karintlüae, . . dux Austriae
et Stiriae, Gebardus de Harnesteyn sacri imperii in Ytalia legatus, Kiccardus camerarius et alii
quam plures. Acta sunt haec anno dominicae incarnationis millcsimo ducentesimo tricesimo secundo
mense Maii quintae indictionis, imperante domino nostro Fr. secundo dei gratia invictissimo Roma-
norum imperatore semper augusto, Jerusalem et Siciliae rege, anno Romani imperii eins duodecimo,
lerusalem septimo et regni Siciliae tricesimo quarto feliciter amen. Datum apud Portuni Naonis
anno, mense, indictione praescriptis.
Nach einer Niederschrift aus den letzten Jahrzelienden des 13. oder aucli den ersten des 14. Jahrhunderts
im K. Haupt-Staatsarcliiv zu Dresden, die für eine ächte Urkunde K. Friedrichs II. ausgegeben wunle und unten
zwei runde Löcher hat, durch welclie wahrscheinlich Schnuren zur Hefestigung des mit diesen jetzt verloren gegange-
nen Siegels gezogen waren. Allein das ungewöhnlicli grobe Pergament, die geringere Sorgfalt des Schrt»ibers, der
Gebrauch einzelner um 1232 ungewöhnlicher Abbreviaturen, der Kindruck überhaupt, den die Urkunde in paläo-
graphischer Beziehung macht zeugen gegen die Aechtheit derselben. Da jedcnli der Ausstellungsort und das Datum,
sowie die angeführten Zeugen als richtig durch einige unverdächtige Urkunden bestätigt sind, welche zu Pordenone
im Mai 1232 K. Friedrich IL vollziehen Hess (vgl. Böhmer regesta imp. S. 184. no. 3^395—1)7. 9[) und Huillard-Breholles
bist. dipl. Friderici sec. IV. P. 1. p. 309 if.), liegt wahrscheinlich der vorstehenden Urkunde eine ächte desselben
Jahres und Ausstellungsortes zu Grunde, welche das Bergregal oder eine sonstige Verleilmng an das Bisthum betraf.
Während aber die Form, in welcher 1223 dem B. Bruno von demselben Kaiser bereits angeblich das Bergregal
zugestanden worden (No. 9()), zu der Zeit nicht genügte, wo die vorstellende gefertigt oder aucli nur interjiolirt
wurde, trat derselbe Fall im J. 1372 wieder ein, wo dem K. Carl IV. die Urkunde von 1232 zur Erneuerung und
Bestätigung mit den Aenderungen und Zusätzen vorgelegt wonlen ist, die hier zur leichteren Uebersiclit als Varian-
ten unt«r den Text gestellt worden sind. Die in zwei Exemplaren (A. B.) noch vorhandene Urkunde vom J.
1372. aus welcher die obige von 1232 bei Lünig RArchiv Spicil. eccl. II. Anh. S. 98, ('alles series Misn. epp. p. WA
und Huillard-Brdholles a. a. 0. p. 362 abgedruckt wurde, wird später der chi-onologisclien Folge gemäss n»it-
getheilt werden.
1) Afimentit A. B. S) ßäeliUr ip*t A. B. 3) ei H eccUsiae tuof. A.B. 4) continfftrü rtjt. »ive »int aurijodinw arf/mti/ttdiua*'
A. vel urgent. B. 6) episcöpum ecclesiam suam et »uccesaore» »uos A. B. 6) nostra* A. B. 7) ineurturumy adicientrn de maitttate forearen
^uod »i Jortuna tibi eeelesiae et »ueceeeoribue eui» arridente mt^ntana auri vrl argenti «d cuiuslibet oUerinM metalH contingtret {continget B.)
•necitari monetam auri vel argenti ip»i> (tjwe fehlt in A.) nii^tM eueeeeeoree cudi /aetre vaUani et /mkrieari. A. B.
102 -
Xo. 113. 1232. 1. Aug.
K. WlmUsJav von Böhweu eupiet dem Stift die vom Burggrafen Otto von Dohna demselben geschetüde
Ilälfff' (If's zu Böhmen gehörenden Dorfes Wolframesdorf mit allen Beehten.
In nomine sanctae et individuae trinitatis. WadizlauB dei gratia Boheraornm
rex rmmibiis in [>erpetuiini. Cum adeo non sit hominum malitiis indalgendum, at
(juodlibet lite factum et rationabiliter approbatum ad iniquum compendium trahi possit,
noR provida deliberatione projrter devotionis conHtantiam Heinrici quondam burcravü
de Donin bonae menioriae nee non et filii eins Ottonis tidelis nostri, quam circa dfle-
etum patrem nostrum elarae memoriae et etiam circa nos eflicaciter sumus experti, ex
eo ((uidan, quod in voluntatis nostrae beneplacitis ultra id, quam ferre possent parates
ae fideleft repcrimus, nierito nos invitat, ut suis et suorum ubicunque possumus pro-
fectibuft ae desideriis intendamus. Proinde tarn praesentibus quam futuris per prae-
sen« Hfiriptum universi.s duxinius exprimendum, hoc de nostra v'oluntat« ac licentia
eonti{?isse, quod dietus Otto bureravius de Donin fidelis noster medietatem villae
Volueraniesdorf*), quam proprietatis titulo possidebat, licet in fundo regni nostri con-
ftistat eadem et existat, cum omni utilitate ac iure, quo ipsam tenuit, Misnensi ecclesiae
et domino Ilc^inrico eiuHdem ecclesiae episeopo contulit et donavit cum omni prorsus
plenitudine iuris sui, quae nunc inest vel inesae poterit in futurum, videlicet iudicio,
areis, a{?ris, acjuis, pratis ac possessionibus universis, quae inpraesentiarum possidet
iustis modis. Ut iffitur ipsa donatio, quae ]>er nos facta est, secundum formam prae-
Hcriptam robur semjKir obtineat et validum iirmamentum, et a nullo heredum nostro-
rum retractari valeat ullo modo, ideo plane reeognoscimus ipsam sine fraude factam
esse, et hoc i)er praesentem paginam fideliter ac publice protestamur. Si quis vero
dictum episcojHun vel ecclesiam eins Misnensem in villa praedicta Volueramesdorf
turbaverit, aut dampnum ingesserit vel pavorem incusserit aut gravamen intulerit ullo
modo, indignationem regiae maiestatis et trigintn marcarum auri debitum se noverit
incurrisse. Ut autem ipsa donatio futuris temporibus observetur, praesens scriptum
conscribi praecepimus et sigilli nostri munimine roborari. Iluius rei testes sunt Ar-
noldus de Wischerat praepositus, Ypolitus domini regis cancellarius; laici Bogezlaus
filius Zlawekonis, Chastelaw et Ileinricus frater eins praefectus Hudesinensis, Jarezlawe
filius Marquardi, Henesse lilius Benesse, (irozenete de Podebrat, (levehardus et J^udcrus
frater eins de Kodeswiz, Volueramus de Gerardesdorf et alii quam plures. Acta sunt
haec anno dominicae incarnationis M''. CO*. XXXIP. indictione V*, regnante Wadizlao
Bohemorum rege gloriosissimo anno regni eins quarto. Datum Pragae Kai. Aug.
feliciter amen.
NjM-li (li'in Oriii. im Stift^arcliiv /ii Moiusen: an rotlien, blauon iiiid L'<'U»on seidmcn Fäden himirt n(Mli ein
klein**?« Hriirhstück des Siegels.
ai Laiigouwolni»(lurf bei NtoJptm.
103
Nu. 114. 1233. 22. Febr. (26. März).
B. Heinrich trifft wegen des rotn Probst Heidenrivus vollzogenen Kaufes eines der Oberlehnsherrlichheit
des Bischofs zustand igeti Dorfes y sotvie wegen des von deinseUten bewirkten Verkaufes mehrerer dein
Capitel zustehenden Zinsen eingehende Bestimmungen.
In nomine sanctae et individuae ti-initatis. Heinricus dei miseratione Misnensis
episcopus. Inter alia humanae conditionis inlirmia memoriam hominum sie fragilem
esse eonstat, ut nee multitudini rerum nee longitiidini temporiim sufficienter se valeat
exhibere. Unde datiim est fragilitati eins per gratiam conditoris, ut insuffieientia ipsius
scriptiirarum amminiculis adiuvetur, ne quod fideliter acutiliter geritur, aut negligenter
pereat aut inutiliter evanescat. Proinde noverint universi tam praesentis temporis quam
futuri, quod dilectus in Christo Heidenricus maior Misnensis praepositus villam quandam
dictam Kozzebude*) pro ducentis nonaginta et quinque marcis a Bertoldo milite de Sco-
nowe et suis heredibus comparavit, dictam autem villam Sifridus burcgravius de Lizenik
et frater eins Albero a nobis, dictus vero Bertoldus ab ipsis iure tenuit feodali. Praepo-
situs itaque supradictus praeter pecuniam praenotatam triginta marcas argenti dedit de
i Jzenie fratribus iam praedictis, iidem quoque fratres nee non et Bertoldus de Sconowe
villam Kozzebude superius nominatam cum omni iure, quod habuerant in eadem, in
manus nostras voluntarie resignarunt. Nos vero afFectum benivolum, quem praepositus
saepedictus ad nos gerit et ad Misnensem ecclesiam attendentes, eidem praeposito tam
favorabiliter quam liberaliter dedimus ipsam villam iure proprietatis quoad vixerit, etiam
si a praepositura vel praebenda Misnensi recederet possidendam cum omnibus suis atti-
nentiis, videlicet agris, pratis, pascuis, vineis, silvis, venationibus, aquis, molendinis,
piscationibus, cultis et incultis et aliis utilitatibus, quae eisdem bonis nunc insunt vel
inesse poterunt in futurum. Praeterea propter obsequia beneplacita, quae nobis et
ecclesiae exliibet fideliter et devote, eidem dediinus ins in villa saepedicta tabernam quae
^ti 2 currthema vulgariter dicitur instaurandL Sane dicto praeposito liberum erit de eisdem
bonis in parte vel in toto suum condere testamentum ad fratrum praebendas, quod voluerit
assignando aut facere vicariam, vel sui successoris usibus deputare. Si vero alicui extra
ecclesiam dare vel vendere decreverit ipsa bona, ad nos nostrosque successores bonorum
revertetur proj)rietas eorumdem; nos etiam ei vel eis, quos nobis aut nostris successo-
ribus praesentaverit dicta bona conferre iure tenebimur feodali. Sciendum tamcn , (juod
quia praepositus de annuis redditibus fratrum nostrorum Misnensium in villis Bukuwiz,
Bk)towe, Tribensdorf**) et Milnewitz*") domino Uttoni de Ilburc octo marcarum et villam
Boren "*) in redditibus quadraginta octo solidos Iiabcntem etiam eidem ad praei)osituram
vendidit j)ertinentes , octo luarcarum in villa Kozebude suis confratribus suoque succcs-
^ sori quadraginta octo solidorum redditus assignabit; neque enim horum summam provcn-
tuum praiepositus aliorum poterit usibus deputare, nisi forte de pecunia quam a domino
Uttone de Ilburcli recepit alia bona emerit de confratrum suorum consilio et consensu
ipsorum usibus in ])08terum conservanda. VA ut liaec nostra donatio ipsiusque ordinatio
ä) Conpa, sonst Cpsgoda bei EilonbuiK. h) Bachwitx (vgl. No. 54), Plotha (Blottwiu). Dröbndorf, jetzt Feldmarken b»;I
Pehritzsch iin Kr. DelitzHcb, nahe der k. nach« Grenze c) Mölbitz zu TballwUz Im K. Sachten gehOrig. d) Pehritztch?
104
in fiitiiriiiii deliitaia halieant firmitat(*ni, praenenteni litteram inde Acribi et sigilli nostri
in)M'<'Hsir»nr iiiHsiiinis roborari. (^apituliim quoque Misnense, cuius aecessit consensus
unanirniK et voliintas ad rmmia ftii})eriu(^ nieniorata, huie litterac nostrae saiim sigiUuni
ap|K)Hnit ad üaiihdain. Tt-stcH Imiu« rei Mint Sifridu» de Pigaaia, Heinricus de Aqnatico
Castro, (VniradiiH in Wiirzin et Albertus in Ozzek praepositi, raagister Walterus, Her-
niaiinuH de IJziiic. VIrieiis, nia^rister Krpho et Heinricas de Labene Misnenses canonici,
Taniino et llrrniaiiiuis tVatres de Dobelin, SifriduB de Hagen prope Aldenburc, Hein-
ricurt advocatus, (V»nradiis filiiis fA*onis et Johannes de Vriberc, Sifridiis de Alesleue,
MatheiiH viliiciis de Misiia, et ah'l quani plures. Acta sunt haec Coloniae juxta cimi-
teriiini aiino domini M". (■(*". XXX". III". octavo Kalendas Martii. Datum in Cella
sanctae Mariae per nianuni (*onradi notarii nostri VIP. Kaien. Aprilis.
Narh (lifiii i)r'iis. im Stiftsurcliiv zu Mfissen mit den an Penramentstreifen befestigten, schadhaft gewor-
Xo. 115. 1234. 19. Juli.
J\ (irt'ffor IX. hffu'hlt tff'Hi Bischof, (frm Probst uml dem Scltotasticus den Unifehährmssen. welclwu
(Ins Kiostrr zu Jirnrniow In-i Pnui hcrkömnükh am Tage der uputchahL Kinder (28. Dec.) ausgesetjd
ist, in da' angcgehi'nen Weise zu steuern,
(irefToriiis episcopus etc. venerabili fratri . . episcopo et dilectis filiis . . praepo-
HJto et . . scolastieo Misnensibus saliiteui etc. Dilectorum iiliorum . . abbatis et con-
ventiis Hreiineiowiensis nionasterii exhibita nobis petitio continebat, quod quidam canonici
et clericri Praji:ensi.s ecelesiae (luandani eonsuetudineni vel corruptelam potlus praeten-
dendo, venerabili fratri iiostro . . episcopo et dilectis filiis capitulo Pragensi eis consensiun
praebentibns, quoruni studio pervigili deberent a nequitia cohiberi, cum nuiltitudine quae-
rentiiini vanitateni nionasteriuni ipsuni in festo Innocentuni annis singulis hostiliter inva-
dentrs, (tr»nini vultibus (*oIoruni positione varia defonnatis, per dictum monasterium
taii(|iiain ininiemores rationis insaniunt, ipsorumque pannis et vestibus laniatis vasa
confrin^unt, donios <liruuiit, affli}?eii<lo monachos verborum contumeliis et verberibus
violcntis, e((uos (iuo(|M(* ilmh*iii inventos abducunt, plura exinde per violentiam auferentes,
(|uae neduni restituere negligiint, inimo ad excessus consiniiles successivis temporibus
rclabiintur, ({naniquam id cisdem duxerimus jHir nostras litteras inliibendum. Quare
snpradiiti abbas et conventus nobis huniiliter supplicaruiit, ut eorum indempnitati super
bis providrn» |)aterna sollicitudine dijrnareniur. Quocirca maiidamus, quatenus, si est
ita, caiionicos 4*t clcricos niemoratos ac coniplices eorumdem, ut coiisuetudine huiusmodi
non obstaiite di(*tis abbati et coiiventui restitutis oninibus sie ablatis, similia praemissis
ulterius non attcmptc^nt, ac nic^moratos episcojmm et capituluni, quod ipsis in talibus
consensuni aliqueni non impendant, monitione praemissa, sublato appellationis obstacub»
anctoritatc nostra praevia ratione co{»:atis. Quod si non oiiines etc. Datum Reate XIIII.
Kai. Auji:usti pontiticatus nostri anno octavo.
Aus drill I^il). ri'irrstor. an. VII f. v\). UVi. Tinii. IV. toi. UM. im Vatican. Archiv. — Krhcii n'jresta }^)hein.
(Aliliaiiill. drr k. höliiii. (m»h. <i. Wi.-^s. .'». Folirc. WX.K) S. .SIH;. \»\. l'alacky ital. Kei.se (Abhundl. u. s. w. Bd. 1.)
S.'-j:». iio. IIK.
— 105
No. 116. 1234. 20. Juli.
P. Gregor IX. beauftragt die Bischöfe zu Merseburg und Meissen dem erwählten Erzbischof zu
Magdeburg Burchard nach vorhergegangener Einladung der übrigen Suffraganbischöfe an seiner
Statt die kirchliche Weihe zu ertheilen.
Gregorius episcopiis etc. venerabilibiis fratribus . . Meresburgensi et . . Misnensi
episcopis salutem etc. Rectis dispositionibus, quibus providetur ecclesiis, ne in faculta-
tibiis suis patiantur viduitatis tempore detrimentum, aut lupus invadat gregem dominieum
vel dispergat, benigniim praebemiis assensum et favorem apostolicum impertimur. Sane
bonae memoriae Alberto Magdeburgensi archiepiscopo naturae debitum persolvente,
cum . . praepositus Magdeburgensis et eins socii, quibus dilecti filii Magdeburgense
capitulum eligendi contulerant facultatem, diligenti deliberatione praehabita, dilectum
filium B. praepositum de Bruneswic Magdeburgensem canonicum in pastorem ipsi eccle-
siae ])rovidis8ent, venerabili fratri nostro . . Ildesemensi episcopo et collegis ipsius
nostris dedimus litteris in mandatis, ut de modo electionis, electi meritis et eligentium
studiis veritate sollicite inquisita, ipsam fideliter in scriptis redactam sub sigillis suis
ad nostram praesentiam destinarent, qui super hoc a singulis de ipso capitulo iuramento
recepto depositiones ipsorum ad sedem apostolicam remiserunt. Cum igitur electionem
huiusmodi invenirenuis canonice de persona idonea celebratam, eam de fratrum nostro-
rum consilio duximus confirmandam. p]t quia gravibus et diversis necessitatibus dicitur
eadem ecclesia praegravata, nos ex aflfectu compassionis, quam habemus ad ipsam, gra-
tiam sibi volentes facere specialem, mandamus, quatenus vos, aliis eins suffraganeis
convocatis, cum eis in praedicta ecclesia munus consecrationis electo vice nostra impen-
dere procuretis. Quodsi non omnes etc. tres vestrum etc. Datum Reate XIII. Kai.
Augusti pontiticatus nostri anno octavo.
Aus dem Lib. regestor. an. VIII. ep. 163. T. IV. fol. 194. im Vatican. Archiv.
No. 117. 1234. 22. Sept.
B. Heinrich überweist dcfu Zdizlaus von Schoninberc zur Entschädigung einige bischöfliche Zehenten
jenseits der Neisse.
Heinricus dei gratia Misnensis episcopus Christi fidelibus universis hanc paginam
inspecturis aeternam salutem et verani in domino karitatem. Cum ea, quae de sub-
stantia rationis existunt et speciem obtinent pietatis, lirmitatem perpetuam conveniat
obtinere, ad opiniones ambiguas in posterum removendas, ne rei veritas fermento niali-
tiae cornimpatur, scripturae testimonium labenti consuevit memoriae conmiendari. Pro-
inde notum tieri volumus tam praesentibus quam futuris, quod nos Schoninberch •)
constituti ad petitionem vasallorum nostrorum nobili viro Zdizlao de Schoninberc fideli
nostro pro restauro villae Bernhardistorf**), quam praedecessori nostro bonae memoriae
a) Schöuberff Im GOrlitzor Kreiiie. b) Altbern«dorf bei Bernatodt oder Bernfltadt «elb«t.
OOD. DIPL. 8AX. II. I.
u
106
lininoni Misnensi episcopo resignaverat, qaasdam decimas episcopales in bonis nostris
episcopalibus sitas ex alio latere Nize*') inter limites, qui vulgariter Jeswiken et Due-
kamnegorke et Tyzowe niincupantur, sicut a praedecessore nostro tenuerat iure feodali,
contiilimus perpetuo possidendas. Et ne huic nostrae coUationi alicui super eo sibi
vel suis successoribus dubium in posterum oriatur, praesentem paginam conscribi ius-
simus et sigilli nostri munimine roborari. Huius rei testes sunt Nicolaus Budisinensis
praepositufi, Hugo decanus, Johannes plebanus de Gorliz, Prizstanus eiusdem ecclesiae
canonici, Heinricus plebanus de Schoninberch, Bernhardus de Kamenz, Wilricus, Hein-
denricus de Stoniz, Predeborus, Tyrzinus et alii quam plures. Datum Schoninberch
anno gratiae AP. CC^ XXXIIIP. indictione VII*., decima Kalendas Octobris pontifi-
catus nostri anno quarto.
Nach (iem Orig. im K. Haupt-Staatsarchiv zu Dresden mit dem ziemlich wohlerhaltenen Siegel des Bischofs
an Fäden von blassgclber Seide.
Köhler cod. dipl. Las. I. S. 43.
c) Neisse.
No. 118. 1237. 7. Sept.
P. Gregor IX. beauftragt seinen Legaten, die Streitigkeiten der Bischöfe van Leims, Meissen, Camin
und Brandetiburg über die Grenzen ihrer Diöcesen an Ort und Stelle zu ent^cJwiden.
Gregorius etc. episcopo quondam Mutinensi apostolicae sedis legato. Onus
suscepti regiminis nos inducit, ut omnes actus nostros per aequitatis semitas dirigentes,
delatis ad nos implicitis quaestionibus explicatis, ins suum cuique postulanti tribui facia-
mus. Cum igitur venerabiles fratres nostri Lubucensis, Misnensis, Caminensis et
Brandeburgensis episcopi super limitibus suarum diocesum sicut convenit non distinctis^
inter se ad invicem saepe contendant, prout eiusdem Lubucensis praesentata nobis petitio
continebat, et propter hoc ipsi et eorum ecclesiae dampna gravia sustineant et iacturas,
et pericula etiam proveniant animarum; nos cupientes contentionem huiusmodi amputari
et indempnitati eonim ac animarum saluti paterna dementia provideri, negotium ipsum
tuae providentiae, de qua plenam in domino liduciam obtinemus, duximus committendum
per apostolica tibi scripta mandantes, quatinus personaliter ad locum accedens, vocatis
qui propter hoc fuerint evocandi, sie praedictas dioceses aequitate praevia provide limitare
procures, cuilibet episcoporum ipsorum suo iure servato, quo quemlibet statuas manere
contentum, quod sollicitudinem tuam possimus exinde non immerito commendare. Con-
tradictores etc. Datum Viterbii VII. Idus Septembris pontificatus nostri anno undecimo.
Aus dem Lib. regcstor. Gregorii IX. an. XI. epist. 238. im Vatican. Archiv.
Riedel cod. dipl. Brand. I. Bd. 1. S. 19.
107
No. 119. 1239. 27. Sept.
B. Heinrich beurkufidet eine Stiftung des Domherrn Eberhard für die Vicarie des h. Nikolatis
in der Domkirche.
Heinricus miseratione divina Misnensis episcopus. Universis Christi fidelibus
hanc paginam inspecturis notum esse volumus, quod quatuor mansos in villa Bizcopiz*)
sitos, qiios de manu nostra Vlricus miles de Nozzin in feodo habuit, pro XL marcis
redeniimus de peeunia concanonici nostri domini Eberhardi, et eosdem mansos de con-
sensii capituli Misnensis contiilimus canonico memorato cum omni iuris plenitudine et
omni prorsus utilitate, quae nunc eis inest et ex eis provenire poterit in futurum, ita ut
in ecclesia Misnensi pro salute sua et suorum , ad honorem domini Jhesu Christi et piae
genitricis eins Mariae pcrpetuae virginis, sanctique Nicolai venerabilis confessoris ex
eisdem mansis ordinet, quicquid inspiraverit ei deus. Cuius ordinatio talis est: De pro-
ventibus dictorum quatuor mansorum, qui in villa Bizcopiz siti sunt, assignavit dictus
Eberhardus canonicus Misnensis quatuor talenta ad vicariam beati Nicolai, ut inde vicarius
sustentatus choro Misnensi deserviat in ordine vicis suae. Idem etiam vel quilibet suc-
cessor ipsius tenetur gerere vices domini Eberhardi canonici Misnensis in choro tempo-
ribus vitae suae, post cuius obitum tum ad capitulum respectum habebit. Celebrabit
quoque dictus vicarius tres missas qualibet septimana, unam pro salute vivorum, aliam
pro salute fidelium defunctorum, tertiam in honore beatae Mariae \irginis perpetuae
genetricis domini nostri Jhesu Christi, devote ac fideliter oraturus pro salute Misnensis
capituli et pro salute vivorum ac mortuorum omnium, qui ecclesiae Misnensi suis ele-
mosinis succurrerunt. Praeterea instituit saepedictus canonicus, ut vicarius ille in anni-
versario domini Alberti de Prittin de supradictis mansis X solidos distribuat in hunc
modum: Octavum dimidium solidum dabit canonicis, unum solidum hospitali, unum dena-
rium olferet ad missam, quae celebrabitur pro defuncto, duos dabit campanatori, quin-
decim pro panibus, quos distribuet pauperibus die illa. Ne igitur ordinatio haec ad lau-
dem dei et ad honorem ecclesiae nostrae facta processu temporis oblivioni deleri, vel
malorum ingenio in irritum valeat revocari, praesentem paginam inde conscriptam sigilli
nostri fecimus impressione muniri. Acta sunt haec praesentibus viris honorabilibus
ecclesiae nostrae Heidenrico praeposito, Petro decano, Sifrido de Pigauia, Nicoiao prae-
posito Budesinensi, Alberto praeposito de Indagine, magistro Walthero canonico Mis-
nensi et aliis quam pluribus. Anno incarnationis dominicae M^ CC^ XXX^ IX". quinto
Kai üctobris pontificatus nostri anno X^.
Nach dem Orig. im Stiftsarcbiv zu Meissen; das Siegel ist an einem von der Urkunde selbst z. Tlil. al>-
gescknittenen Pergamentstreifen befestigt.
«) Piakowits, Par.
14»
109
impedire praesiimiint. Quare (lictiis episcopiis nobis humiliter ßupplicavit, ut super
hoc eius compatientes angustiis et suae desolationem ecclesiae attendeiites, quac dicto-
rum frati'um attoUi subsidiis et foveri deberet, beneficiis oportunis providere de circuin-
spectione solita curaremiis. Qiiocirca mandamus, quatinus fratres eosdem, ut ab ipsius
repiscopi et ecclesiae suae omnimoda molestatione desistant, ac eidein satisfaciant de
iiTOgatis (lainpnis et iniuriis, efticaciter moneatis, praesertim cum apud deum et homines
se de multa reddant indevotioiie notabiles, quod dictum episcopum, qui se manente pau-
pere ipsos in bonis pluribus ampliasse dicitur, dampnabiliter persequuntur; et nihi-
lominus ne ipsius iustitia prorogetur, per consuetam auctoritatem causam, et si de ipso-
lö rum voluntate processerit, fine debito terminari facientes etc. Alioquin ipsam ad nos
remittatis sufficienter instructam, praetigentes eisdem terminum peremptorium compe-
tentem, quo per procuratores idoneos iiostro se conspectui repraesentent, iustam dante
domino sententiam recepturi. Non obstante constitutione de duabus diaetis edita in con-
cilio generali, ita quod ultra sextam vel septimam pars altera extra suam diocesim
/r auctoritate praesentium ad iudicium non trahatur. Testes etc. Quod si non omnes,
tu frater ejuscope etc. Datum J^aterani III. Idus Aprilis pontificatus nostri aimo XIIII.
Aus dem Lib. repestor. an. XIV. ep. 17. T. \'1I. fol. 3. im Vatican. Archiv.
Tlieiner vett. moiium. Poloniae et Lithuan. bist, illustr. I. p. 34.
No. 121. 1241. 7. Mai.
K. WenM von Böhmen bestiü'ujt zur Beseiügiuig fernerer Streitigkeiten die von Eingesessenen der
Oberlausit^ festgestellten (rrenjsen der bischöfUclien Güter und der der böhmischen Krone,
In nomine sanctae et individuae trinitatis. Wence^laus iunior rex Boemiae.
Cum karissimus*) patcr noster Otakarus-) rex illustris, cum venerabili domino Urunone
Missenensis^) ecclesiae episcopo, bona fide limites inter terra« Zagost et Budesin*)^ iio,f.
20 viris honestis Burgardo*^) de Gnaswitz^), Bernhardo") de Kamenz**), Reinhardo") de
Wichow^^), Heidenrico**) de Dolirus, Friderico Wirtes'*), Suikero**), de Trelen**), Cir-
stano***) et (ierlao*®) de Landescrone"), Rudolfo de Godow***), Hermanno de Lubchow'^),
Florino de (iorlitz^®), Heinrico Woisitz^^), sub debito praestiti sacramenti commiserit distin-
guendos, quia viri iidem**) burcquardos**) terrarum ipsarum uniformiter distinxerunt**),
2r nos factum idem gratum habentes et ratum, praesentis scripti^**) et sigilli nostri muni-
niine roboramus, auctoritate nostra regia districte mandantes, ut eadem distinctio invio-
labiliter observetur in cultis et colendis et universis pertinentiis subnotatis. A Niza"*) Ttk^^a
contra Poloniam per directum usque ad montem Yezwinche. Abinde in cumulos Kameni-
copkidua. Inde in angulum Nakuthipozcaki*'). Inde in montem Tizow*^), abinde in
^0 Mostech^^). Inde in sepulcrum^j Winichopez. Inde in rivum Quizt^*). Il>i distinctio ^»^ly^
... - . //tf,?.
1) trinitatis amm. So* Wtnctzlau» ( WfnztüauM D.) dei gratia rex Boemorum tiuartUM omnibu» in ftrpttuum. Cum clarof Mcmo-
rlae karisstmtu C. D. 2) Ottaknrtu C. 3) Mitnensi» B. C. D. 4) Hudisin C. Bvdissin D 6) Jturchnrdo C liurkardo D. 6) Onatwit B. C.
7) Btrhardo B. Jt^mardo C. D. 8) Camnu B. Cameneeh C. Kamtmtu D. 9) Beinardo B. Rtgnardo C. 10) Wickow B. Wichiuft D.
11) Hrgdenriro B. 12) n^rtr» B. C. I>. 13) Syukero C Swiekero D. 14) ZtratU D. 15) Crittano B. G. Chrittano D. 16) Gtrlacho C. Gtr-
laco D. 17) lAindfchromt D. 18) B&doi/o de Goditvtt D. 19) Lvbckiw. D. 80) GotUm B. Zfforli» C. 81) Henrico Hoptie B. Henrico Wog-
siih C. rt Heinrico de WoieiU D. ti) i,lem viri C. 83) burc^uardo* B. 84) disHneeerunt A. 86) »criptl teetimonio D. 86) Nitza D.
87) Saktitkyposehaki C. Nacu£hij*oaJMki D. 28) Tyzow C. Tiwitet D. 89) MosUt B. D. 30) erpuUkrum C. D. 81) ^i« B. QwiM C. Qvia D.
110
est suHiH'iisn propUi- ilis^tinotionom iiiter Za^>st*') et Poloniam nondam factam. Item
((Ultra Itoluiniani a montiliiis Siiozuize^) in Bischowe**) maiorem. Inde in parvam
|liHrlu»wi-^M, hulo in ZiuhiiloPK ahinde in Kokitowikeren*). Abinde in sepulcrgm*')/./^/
DrosziUiriiph'U iuilo in rix lun Koren. Abimle in Nizam. Nizam*) sursum usque dum
iiiHiiit (^muMiiza ot u^iuo ml ortum eins. Ihunia limitibus bis inclnsa snnt Misnensis
(Miiseoni 'M. \Xv\\\ ilo lunnuanU* l V^lpnv iz ^ u ab eo IiKti iibi eonlittant*'i Lnbotna et Oztroa-
iiiza'-), aa ilotlmntvui in i V-tn>sni/.am"' rivum Peztau**) et ortmo eins. Abinde in
Hruiitain IUti>/ka/.i/a ot in moutom Jeleuah«?>ni* ). abinde in ortnm Kamenize et
per doriu'smn i'i«i>^ usvjiio ;ul ilistiiictionom Zagn«>t et Budesin^\ Abinde in rivnm '^,*^.
. (lui Siavwa diriiur ot lUiJvür per Vnrharti*Silv>rf'*\ et deeur^um eins usqae ad antiquam m. !>.
Htrataui rontva .lawornuh '" . M» ip^^i 5>rra!;a wntra Bub^siu'*'' in :^prewam, quae defiuit
iK*r villaiü /alvMn, i t por iloviusinu eins iu rivum Jedle*- et quemlam oumulum ex directo.
\\\iW ia sruuiam m^'*^ '^^*^ ^^'^^ iJlussitia in vallcui, et per eandem vallem in l.ubotnam.
ihiiaiH tuiuhiH uiuiini^ li:>^ nivlusiis ad Misiiensem^*' pertxnet episivpatum. I>e biir-
aaido ImViuh al» aniti[iio vanipo rran:s Sprewam l>aiubi>n»«bnHl^'\ abinde in antiquam
Mouiitain ipia iiar WvKini , ^t ^io por oam usque iu Sebnizam. in l»xnim ubi mansit anti-
uilu^"^ liv'ioimia. Iumm o\ Mo latoiv a ouuiulo qui e?>t iiiter K»»ssi'!tz et NowazinUitz^)
in auuaui, quav- dw'xuw ''.oIu>/am\v **■, usque iu** iKmiu. lüde iu maiorem ^tracam contra
Nurukiuluti"^ UMpio ta Uan^rVssirVu"'', et |kt deeursum eins iu Wazounizam""'. Abinde
III ri/.oa"^ \'i ia ai^»nicm lUulio^^ii^ua"'', abinde usque'** ad summitatem mouti$. unde
mwuw n\a-t'"^ \Vv'lo\\i'.a ^'^ /alat^^iua'^ , abinde in Si*bnizam et per asi'eusum eius
iiniiiir ad lovina luMvuiiiao praodicti. Vd Misnonscnr^* episet>puur* pertinent, quae bis
Iruuini^ lurliuliinun. li\»u de burqnardo Si/eii [kt somiram de Sizeu in Ci«Kl«>wizaui.
iiidr in ninniluni Tv^mmvu' \ \b iHo in eunuilum pn>|K' viaui. quaitnrde lUulesin Z«v«ur'^.
All i'iulrni \ia doiKv prope \iani i Juntersdorf ' , inde in rivum üusi'^*' et in mai«>n*ni
riMilnin \W i;\im*'^ iu Kailel. de Uadol in ranienalijr^Ma'-u Abinde ad summitateni
nnmti^i iiiler Toren el l.ijK>\\aj;'ora' '\ alunde in IVIiiH»toeh''^\ et sie usque in Wazmi-
ni/.ain'K Munde iiNque in Isinbere ', abinde ubi luiwan et Poliza contluunt, per
(b*eniHiiin \\A\/v iiMiiie dum eontluit'''< euni Lo/na. a Li>zna in Sabnizam, et ita usque
ad loriini iiIm hiniieH iV-ou' \ lUieowalijrora'"*-, Welewiza in Sebnizani in'otemhintnr.
Oinnia bniitilMin Ins inehisa (»eitinent doniino re«ri^'>. Item bi sunt limitcs qui distin-
fXnimt <J(Mlon") et leiiani leps. A K>eo ubi a seuiita de Sizcn***) |ht liniites ItadeP"*)
Caineiiabpna^') IU^bport»elr'^ et deeursum Lozine in Sabnizam ptTvenitnr. Inde in
ortnin Lozine, abinde in oirnin Lezne'^'), per deeursum eins cbmee cb^tluit in Wazou-
uizani""), per deenrsinn \\ azounizae'* ) ad rubum Krllinum'^). Abinde snpra montem
.T.') AthuMt ('. :Mi .ViirrHr.-Ar i\ Ai^ /.-i«;.>h>, (' /.'ia ^k.Uv D. 35 1 Suehvlol C. 'M) lUtkitfiHiknrrn il. 37 1 Itroazoteet^th B Or<M-
^,trcA/>ft (.-. I*rnM:o'-i';tph I>. 'is\ .Vi:iiHi .\>«iiiii II (* .N.d.iin .N^.-jijirf I>. S^) epifropi mnut .lfj«Mrii«i« H. (*. l). 4<)i iJolgauix C Ihtlgatrü: II.
41) in/laii i>. i:i) cMniza Jl. l>. ttzlui,:ti ('. l:li min i:\ Ali i'.iUttr II. i'- /Vxfwwv II Vi) J^lmyr^nrn i*, Jrltnikora I>. Afi) Jivdiuin I>
47 > Grrartitilorj II. ('. G'-rharlmior/ I>. 4M) J,tHnrtk V. Jam\*ntik D. 4i^) Jhulraitt II. i\ llvdimitn ll. fiO) JtdUt (>'. öl) MhnnenHem I>.
.Ut DanihttrturbriHi li. ('. l*anibrnrutrtbrtHl I>. .\l) \\ ritten V. M) tiHtmuw ^- M> K*»»»»iM rt Notntgtutlis B I>. Kttsstkix rt A'atrojfri/IirA (J.
Mi Z*-fh,*Z4rre C*. Zr.hohrrtp I>. 57) in fohlt in B. ('. I>. i») Xn.HkartktnC Aftrrakj^irAin U. MH Hntol/tjuipke B. Hatolpke»tipkr C Rat'Aß*
Siftn 1>. <>»» Wattm-nixam B. C. Wnzoirtnisam U. fili iViMi* B. V'^itfic C- Tgtiw* D. fU) Hnrowngom B. Jtukouvtigora C. JSvckowa^ora 1).
tut ttgifM fohlt in B. (\ I>. iA) Zlattcinn B D. /.Uu^na C iVi) Mi*»nenMtm V. IM) ffianipatum V. U C7) C'oMfW B. C. CoMtime I>.
4to> /tU'hin /«N-uKV B. liudjßMyn Xocomt C. Ilrdyaain Zochtnr D. iS») OHmUkmrMdorJ D. 7ll) Uiuri B. iiUMtjß V.. 71) Gunrk C. 7ä) Camtnakora
r. I). 73) Lfpovakara C. lA]**»wnknrn U lA) WoMownisam B. C. D. 73) Innhtrtk B. ('. iaenherck U. 7(1) e*mßuat B. C. D. 77) Hsoiv
B. 7>8WH* e. 7>«Anv I>. 78) Jtukoteakora C fiveomakora D. 79) /hcIhjkb «n1 ^owdiN« rrf^m »pfttant D. iM» C/mlo*< B. C. GoMwe D.
81) SyjrN ('. n. 83f) /Ta/fr/ B. 83» Camimtikoro D. M) iMfinttok C. 8ft) X»m«w C. />wii# •<rra# H D. M) rf^^l m ITiuowniMnm B. C.
'fr/M<il fN IVasAtetnitim 1>. 87) ir.«c»ji/«f B. Ü. D. 86) XrUnvm B. C D.
- 111 - -
Sciitkoii^) usque in Vispach^'). De Vispach^) usciiie in Ilederam, quac fluit |)er
Selingenstat^*), et usque ad ortum eins. Abinde in rivum qui iiuit inter Vrankental'*^)
et Hart^^). Exinde in mediam paludem, quae est inter Ramnou et (iriselbrehstorf'*).
Exinde in album lapidem et usque in fonteni prope Tutize, abinde in veram Zre-
r bernizam. Omnia infra liniites hos^*^) contenta ad episcopatum pertinent^). Item inter
Priszez et Kamenz^^) per anfaquam stratam, qua itur de Budesin'*") contra Albiam in
ll^h^ antiquum vadum trans Alestram, et sie usque in Diiintar**'). Abinde in Polsnizam,
de Polzniza ad locum ubi in eam defiuit Lusna^^), et usque ad ortum Lusnae^"*).
Abinde in pedem montis Radbizc*^) et usque ad semitam Pribizlai. Inde per descen-
10 sum montis et semitae contra Budesin^) in maiorem Polsnizam, et**'^) per eandem j^^-^^
semitam in minorem Polsnizam ^^). Abinde in rivum Tussin, usque ad ortum eins.
Inde in Jawor et per decursum Jawor, ad agros antiquitus excultos. In quibusdam
autem locis, ubi limites contra terram Budesin''^) se extendunt, distinctionis nu^ntio
necessaria non fuit, quia ea antiquitus ^^*^) obtinebat. Extremitates vero propter novalia
yr quae dubium generant sunt distinctae. Quia vero ad servandam distinctionem prae-
dictam movetur iideliter nostra intentio et voluntas in bonis omnibus cultis et incultis
et pertinentiis universis, quae infra limites praenotatos Misnensi noscuntur episco|)atui
pertinere, lirmamus per regium bannum paceni, sub obtentu gratiae nostrae distri-
ctissime inhibentes, ne quis onuiino Misnensem ecclesiam aut rectores eins episcoi)()s
20 in posterum perturbare audeat*^*) in eisdem, si indignatiimem nostram et proprii cor-
poris et rerum periculum voluerit***^) evitare. Testes huius rei sunt Albertus dux
illustris ***j iSaxoniae, Theodericus *^) comes de Bren"^), biircravius de Stsu'kenbercli**'),
Hoigerus de Vrideberch, Heinricus de Baruth""^), (Juntherus et Hudolphus"**) fratres
de Biberstein"*), Ifeinricus^^j de Libendal*^*), Bernbardus de Kamentz "^), Wilricus de
2r Landescrone"**), et alii quam plures. Datum in Lapide regis anno dominicae incar-
nationis millesimo ducentesimo quadragesimo primo, Nonas Maii, indictione XUIl.*'-')
proximo^*^) die post festum Johannis"^) ante portani latinam"*).
Nach den im K. Haupt-Staatsarchiv hctindlichen vier von verechiwlcncn Händen ^bcliriebcnen OriginaltMi.
von welchen je zwei in der Ausfertigungsweisc ülKTeinstininien. nei A und U hän^ das Siegel des K. Wenzel luit
dem Rücksiegcl au künstlich geflochtenen und mit Fäden von feinem Metalldralit umwundenen rothseidonen
Schnuren, hei C und D dasselbe Siegel mit dem Kücksiegel an Fäden von blassrother, gelber und violetter Seide.
Für den Abdruck musste zweifellos das Exemplar A als (irundlage gcwälilt wcnlen, welches vorzugsweise sauber
auf feines Pergament geschrieben ist; einige durch Moder schadhaft gewordene Stellen (Worte, Huchstaben) wurtlen
aus B ergänzt. Dass Köhler cod. dipl. Lus. I. S. 59 ff. den Text aus C alnlrucken Hess, ist unbegreiflich. — Ueber die
seit langer Zeit streitigen Grenzen der Hesitzimgen des Bistliums und der Krone Böhmen in der heutigen Oberlausitz
und dem Meissn. Hochlande (Gerichtsbezirke Neusalza, Stoljien, Bischofswenla etc.) war angeblich schon im J. 1213
verhandelt, ein Abschluss aber von Seiten des Bischofs nicht erlangt worden. Als nun B. Bruno bei (relegenheit
der Krönung K. Wenzels I. (9. Febr. 1228) die alte Klage über fortdauernde Beeinträchtigungen seiner Kirche
erneuerte, versicherten K. Gtakar und dessen Sohn, der genannte Wenzel, die von Sachkundigen bereits getrofl'ent^n
89) Scutkow B. C. ScutkSw D. 90) Visbae B l'übaek C. VUrkpaek D. 91) Selig^ttat B. C. Sn^UginMtat D. 92) Vrank^dalr
B. C. Frankintal D. 93) Harte D. 94) Itamnuw ei GistlbrtekUadorf B. C. Hamnlfvee et Gi$ilbrthti*dor/ D. 95) hin limitea D. M) aJ Mit-
neiurm perünrnt tecUtiam D. 97) Camen* B. C. Camtntse D. 98) Bud«in B. Budisin C. Bvdistin D. 99) Dißndal B (!. Tirffintnl D.
100) Lvna D. 101) Lwnu D. lOi) Jtadebiwe D, 103) et fehlt in D. et per tandem »emitam in minorem Polmizam fehlt in C. ia'>) autiqyitas
B. C. D. 106) audeant D. 107) voluerint C. 108) iUuetn* dux D. 109) Tydtriau B. Tedirifun O. 110) Jirenen B. C. 111) buryrawiuM B.
burckraviMe O. ErkimbttuM turehgraniu» D. lU) Starkenberik B. Starehmberk C. Starkinberek D. 113) Ilog<ruM de Vrideberic, Henriette de
Jiarutk B. Hejfnricui dt Baruth, Hogerue de Wrideberiek C. Hogerue de Frideberck, Heinriate de Jiarvik D. 11.*») HoiliApknn B. Itndo{/uM C.
Ridol/H9 D. 114) Bihertttfk« B. C. 116) Henrieut B. O. 116) I^endal C. Liebintal D. 117) Camene B. Cameneck C. Kammixe I>. IIH) Lan
disekrone D. 119) XTa C. Aodi In A. B. wmr di«s die nnprflngliehe Losart; quartiuUcima D. läO; in proximo C. proxima D. Hl) beati
Jokamni» B. C. D.
112
(ireiizl>estiroinungen anerkeuneii und feiiierhin festhalten zu wollen, und Erzbischof Siegfried von Mainz, welcher
die Krönung vollzogen, stellte zu dessen Beglaubigung dem B. Bruno die Urkunde No. 106 aus. Um dieselbe Zeit
und jedenfalls vor dem 15. Der. V2'Si) (dem Todestage Otakars) wurde der Text der Urkunden A und B nieder-
geschrieben, diese s(übst jedocrh nicht vollzogen, was erst 1241, wo abermals zwei Abschriften genommen wurden
(C und D), geschah. Nur so lässt sich die Abänderung des Textes im Eingange der Urkunde und neben anderem
der Umstand erklären . dass alle vier Exemplare mit demselben Siegel und Rücksiegel versehen sind. Auf eine
Erklärung der zalilrcMchen in der Urkunde angefflhrten Orts-, Pluss- und andern Namen konnte hier nicht einge-
gangen werden, da diess (legenstand einer umfänglicheren Untersuchung ist, als hier gegeben werden kann. Man
vergl. daiübor die Bemerkungen von Worbs im Neuen Laus. Magazin 1833. XI. S. 486 f. Schiffner 1834. XII.
S. 42—69. ll»5-226. 320—00, Worbs ebend. S. 449—72, Schiffner 1835. XIII. S. 224—32. 276-95, Kaiina
von Jäthenstein 18.%. XIV. S. 2^9—302, Krolmus 1838. XVI. S. 155—70, Scheltz Gesammtgesch. d. 0. u.
NLausitz I. S. 98— KX» u. a. m.
No. 122. 1241. 12. Juli.
1?. Cimrnd hturhiDidct, dass dir unter seinen Vorgängern verabredeten Verträge mit dem AU und
Convcnt zu AU.:rlh\ ivornnch die Kirche zu Zndel selbständig geworden und die der Pfarrei gu Zscheila
desshaJh zu gewährende Entschädigung durch Zahlung einer Geldsumme an den Bischof abgelöst
und anderweit angewiesen seiy auch ferner voTle Gültigkeit haben.
In nomine doniini amen. Pennissione divina C^nradus Misnensis episcopus
universis C-hristi fidelibus in perpetiuim. Cum tempore bonae memoriae Brunonia
episcoi)i i)raedecess()ris nostri inter Vlrienm Wrcinensem praepositum plebaniim in
^z Scilowe ex una et abbatem et conventum Cellensis monasterii ex parte altera quaestio
verteretur super subiectione eapellae in Szadel et decima eiusdem villae, quae <lictus y^j-
praepositus ratione plebanatus praedieti petebat ab abbate ac conventu superius memo-
ratis, inter easdem partes talis modus eoneordiae intervenit mediante praedeeessore
nostro et aceedente eonniventia permissionis eiusdem. P>elesia sive capella in Szadel
gaudebit exemptione nee non sepulturae perpetua libertate. Abbas et eonventus prae-
fati in suos usus eonvertent deeimam praetaxatam, prout sibi ma{2:is viderint expedire.
Pro restauro talium abbas et eonventus praefati praelibat^e parrochiae in Seilowe se
ad quatuor marearum argenti pensionem annuam in perpetuum obligarunt. Post-
modum vero temi)ore inelitae reeordationis"^ deeessoris nostri Heinriei ejnscopi eum iam
pridem ex adunatione in Indagine"*) et in Seilowe plelianatuum unius praei)ositurae
dignitas resultasset, proximo dietus deeessor noster Heinrieus ejnseopus receptis LXX*
VI. mareis argenti ab abbate et eonventu Cellensibus pluries memoratis, quatuor mar-
earum redditus argenti in villa Werentin**) assignavit praeposito et eonventui de
Lnlajrine praenotatis. Idem quoque i)raepositus et eonventus tali assignatione aeee-
ptata abl)atem et eonventum Cellenses ab annua pensione quatuor mareanim eonsensu
eoneordi et lejritimo absolverunt, pronuneiantes eos suirm* eadem pensione in perpetuum
liberos et quietos. Verum quia tune temporis ex simplieitate monastiea abbati et
eonventui saepe dietis super tali eontraetu eautum non fuit munimine litterarum,
et quoniam reeognoseimus et seriptis praesentibus protestamur, in i)raenotatis nego-
tium episeopatus utiliter esse gestum et peeuniam, videlieet antedietas LXX* VI.
nuireas in utilitatein eeelesiae nostrae versam, reputantes impium et indignum, si
ai (i riiHitenliHin. Im Jftxr wa«te Mark in «lor Gcarvtid von Hrio!i<«nitc. Vftl. No.
32. K. :I7.7
113
saepe dicto monasterio Cellensi non caveretur a calumpniis et vexationum molestiis
modis Omnibus qiiibus posset. Huius rei testes sunt Mychael prior, Wilhelm vs sub-
prior Cellenses, Albertus, Gerhardus, Sifridus monachi eiusdem loci, Vlricus canonicus
et cellerarius Misnensis, Hugo canonicus Worcinensis, Cfnradus notarius noster, Wal-
therus notarius Ottonis de Ilburg, Burchardus de Werenboldestorp, Petrus miles de
Nozzin, Otto de Ilburg et Otto filius eins, Magnus de Herswälde et alii quam plures.
Acta sunt baec in Cella sanctae Mariae in die beatae Margaretae. Datimi anno gra-
tiae M**. CC^ XLP. indictione XIIII*., pontiiicatus nostri anno secundo, regnante domino
nostro Jhesu Christo feliciter amen.
Nach dem Orig. im K. Haupt - Staatsarchiv zu Dresden mit dem wohlerhaltenen Siegel des Bischofs an
Fäden von weisser, rother und gelber Seide.
No. 123. 1241. 22. Aug.
li, Canrad ertheiU deneti vierdg Tage Ablass, wdche bussferüg die Stiftskirche zu Zeitz und die Capelle
des h. BlasiuSf welche von Steinen erhauet werden soll, durch milde Gaben toäerstützen,
C. dei gratia Misnensis episcopus universis Christi fidelibus praesentem litte-
ram inspecturis salutem et veram in domino caritatem. Quoniam ut ait apostolus
omnes stabimus ante tribunal Christi recepturi, prout in corpore gessimus, sive bonum
fuerit sive malum, oportet nos diem messionis extremae bonis operibus praevenire ac
aeternorum intuitu Seminare in terris, quod reddente domino cum multiplicato fructu
recoUigere valeamus in coelis, firmam spem fiduciamque tenentes, quoniam qui parce
seminat parce metet, et qui seminat in benedictionibus, vitam metet de benedictionibus
sempiternam. Cum igitur ex seminibus terrenorum coelestia metere iam possitis,
universitatem vestram rogamus, monemus et in remissionem vestrorum vobis iniun-
gimus peccatorum, quatinus ecclesiae beatorum apostolorum Petri et Pauli in Cice
nee non et beato Blasio glorioso martyri, in cuius honore honorabiles domini Cicenses
lapideam desiderant construere capellam, pias vestras elemosinas erogetis, ut per haec
et alia bona, quae feceritis, vitam valeatis ingredi sempiternam. Nos quoque omni-
potentis dei misericordia et nostra auctoritate confisi omnibus, qui ad tam pium opus
suas elemosinas erogaverint, quadraginta dies de iniunctis sibi annuis poenitentiis, si
vere contriti fuerint et confessi, et unam karenam misericorditer relaxamus. Volumus
tamen, ut praesentibus nuntiis Misnensis ecclesiae dicta ecclesia vel eorum nuntii hac
indulgentia non utantur. Datum Misnae anno domini M^ CC^ XU**. XI. Kai Sej)-
tembris, pontiiicatus nostri anno secundo.
Nach dem Copiar. D. 23 aus dem 15. Jahrh. im Stiftsarchiv zu Zeitz fol. 66 b vergl. mit dem Copiar. LVI
tbi. 28^ im Prov. -Archiv zu Magdeburg.
COD. DIPL. BAX. II. 1. 15
114
Xo. 124. 1243. 2. Juni.
li. Com'üä bestimmt als Kirchweihfesf des Fmnciscanerldosters zu Torgau den Tag des heil.
Bartholomäus (2A, Aug,) und ertheilt denen, welche bussfertig diese Kirche an gewissen
Festtxtgen besuchen, Ablass.
Conracliis dei gratia Misneiisis episcopiis universis praescntes litteras inspccturis
in saliitis auctore salutem. Qiioniam ut ait apostoliis etc. — No. 123 — miscricordiae
operibiis praeveiiire — parcc et metet, et qiii seniinat in bencdictionibus, de benedictionibus
et nietet vitani aeternam. Sanctartim mentiiim invisibilis habitator, Corona certantium et
niaityrnni palnia, Candidas innocentiae purit^te, nibicundus indumentis sacrac suae pas-
sionis sangnine rubri(»atis sponsani suam niatreni ecciesiam piae i)ropitiationis et consuetae
iniserationis nuinere locupletat, salutes amplilicans plebis suae spiritulibus adiunientis
nuiltiplicando eorum nnmeriim, qui veri agni innocentiam verbo praedicant et exeniplo,
exuti pompis secalaribus egentes angustiati afflicti et per omnia spectaenluni mundo facti.
II ine est quod nos, quos licet inmeritos superni Providentia conditoris ad pastoralis
extulit solIi(»itudinis dignitatem, specialiter describimus dono eins, quod cum oculi eins
nostrum videant in])erfectum, insuflicientiam nostram eorum numero relevat et labore,
((ui calcatis illecebris huius numdi auctori omnium iugiter famulantur et nobis de
([ualitate diflidentibus meritorum sanctarum suarum orationum patrocinio auifragantur,
ea quae nostris gravia sunt luimeris nobiscum caritate continua sublevantes, in quo-
runi sancta conversatione et exeniplis irreprehensibilibus et perfectns aspicit quod com-
mendet, et in inlirmitate adhuc positus quod sequatur. Sane sanctiticationum auctori
gratia.s referimus et in secula benedicinuis nomen eins, quod nostris temporibus terminos
nostrae sollicitudini deputatos aliquantis ordinis fratrum minorum domibus benedixit,
quorum vitam deo placitam et acceptam necnon et ccclesiae fructuosam ipsorum opera
{)raedicant et ostentant. Sanctiticari enim cum sanctis speranuis et fieri cum innocentibus
innocentes. Cum igitur ob amorem eins, quem dicti fratres sermonis officio praedicant
et exempli veritate pauperem pauperes imitantur, ipsum ordinem internae caritatis
visceribus ami)lectamur, fratrum qiu)S apud Torgowe dominus adunavit desiderio satis-
facere volentes dedicationem ccclesiae ipsorum in festo beati Bartolomaei apostoli statui-
mus annis singulis celebrandam. Et ut huius dedicationis memoria celebrior liabeatur
ac cum devotione et reverentia a Christi fidelibus celebrius frequentetur, utque sicut tides
in ipsa dedicationis die confluentium devotionem generat, sie et devotio humiliter et
devote confitentium meritum sive gratiam apportet, auctoritate nobis a deo concessa
cooperantibus intirmitati nostrae sanctorum meritis omnibus, qui in dictae dedicationis
die ad dictorum fratrum ecciesiam convenerint humiliter et devote, X dies de carena et
XX dies de iniuncta sibi poenitentia, qui de pec^atis suis vere contriti ftierint et confessi,
annis singulis misericorditer indulgemus. Item in festo apostolorum Petri et Pauli
eiusdem ecclesiae patronorum XV dies de iniuncta pocnitentia et V dies de carena miseri-
corditer relaxamus, similiter in die sancti Francisei in festo obitos sui et translationis
et In die aancti Antonii confessoris tot dies daximus relaxandos^ eo dante et per nostram
115
ministeriiim indulgeiite, qui est vere miserator et misericors, in maiestate sua lauda-
bilis et in sanctorum suorum mirabilibus gloriosus. Datum in Torgjowe anno gratiae
iP. CG**. XLin^ IUP. Nonas Junii indietione prima, pontiticatus nostri anno tertio.
Nach dem Orig. iui K. Haupt-Staatsarchiv zu Dresden mit dem beschädigten Siegel des Bischofs an einem
Pergamentstreifen.
No. 125. 1244. 15. Febr.
Markgraf Heinrich stiftet und dotirt bei der DomJcirche eine Vicarie zum Seelenheil seiner EIt4^rn,
seifier Gemahlin Constantia, dann seines treuen Dieners Conrad Marhserve.
In nomine sanctae et individuae trinitatis amen. Heinricus dei gratia Mis-
nensis et Orientalis marchio universis praesentem paginam inspecturis in perpetuum.
Quoniam generatio praeterit et generatio advenit nihilque permanens est sub sole, sed
vanitati subiacent universa, idcirco ut rerum gestarum habeatur notitia, et ne ea, quae
ad laudem dei statuuntur, liominum elabantur memoria, in scriptis solet redigi, quod
nullatenus vel ex diffieili propter rerum mutabilitatem posset in posterum memoriter
conservari. Cum igitur ex debito lionestatis et intuitu pietatis filii parentum suorum
defunetorum memoriam agere teneantur, nos in remedium animae patris nostri bonae
memoriae Teoderici marchionis Misnensis et dominae Juttae matris nostrae, nee non
Constanciae quondam uxoris nostrae, cuius animam similiter domino commendamus,
disposuimus, ut in clioro Misnensi vicarius perpetuus habeatur, cui sex talenta dena-
rioruni Vriberc nostra eontulimus in moneta, quae singulis annis idem vicarius in
festo beatae Walpurgis reeipiet cum eifectu. Volumus tamen, ut idem ad onus quod
subsequitur teneatur. In singulis siquidem septimanis unam missam pro defunctis ad
altare sancti Pauli ad salutem animarum praedictarum i)ersonarum omni devotione,
qua poterit, celebrabit. Et quia non solum parentum nostrorum, sed omnium tidelium
et praecipue illorum, qui vitae suae tempore nobis obsequiosi tideliter extiterunt, salu-
tem optamus, volumus, ut praefatus clericus singulis septimanis in remedium animae
tidelis nostri domini Cunradi Machserue, qui nobis semper tidelis extitit ac devotus,
similiter unam missam ad altare sancti Pauli debeat celebrare. Clioro tamen tanquam
vicarius secundum consuetudinem aliorum idem clericus tenebitur deservire, cum a
eapitulo Misnensi dictum recipere beneficium teneatur. Ut itaque factum praesens staliili-
tatem obtineat in futurum, nos et heredes nostri praedicta sex talenta a vicario in moneta
nostra Vriberc, ut praediximus, singulis annis recipienda a nobis alienavimus, et in eccle-
siae Misnensis dominium transtulimus, ut secundum ordinationem prax^fatam vicarius
saepe fatus eadem sex talenta valeat quiete et libere imperpetuum possidere. Acta
sunt haec Misnae anno dominicae incarnationis M^ CG". XL111I^ XV** Kalendas Marcii
indietione tertia. Huius rei testes sunt Heinricus frater noster Misnensis praepositus,
Vlricus praei)0situs in Scliilowe, Hermannus de Liznic, Heinricus de Lubene, Cunradus,
magister Erpho canonici Misneuses, Meinherus burchravius Misnensis, Albertus burcbra-
vius de Aldenburch, Meinherus de Vizcenburch, Alb**ro burchravius de IJznic, Wiricus
de Kirchberc, Otto de Nidecke, Cunradus de Steinbach, Vlricus de Maltiz, Cvnrailus de
Luppe, Reinhardus de Musgewiz, Petrus de Burlin, Hermannus Capra et alii quam plures.
Nach dem Orig. im StiftsarchiT zu Meissen mit dem Siegel des Markgrafen an rothseidenen Fftden.
15*
-^ 116
No. 126. 1244. 15. Mai.
P. Imwcems IV, beauftragt den Abt zu Bosau und die Probste m ÄUenburg und JBdUdenfurth in der
Klagsache des B. von Meissen gegen den Bischof von Prag über Eingriffe in die Diöcesanrechte die
Parteien zu hören und den Streit beizulegen.
Iiinoceiitiiis episcopus servus servorum dei dilectis filiis . . abbati de Puzowe
et . . de Aldenburc et . . de Mildenwrthe ecclesiarum praepositis Nuenburgensis dio-
cesis salutem et apostolicam benedictionem. Venerabilis fratris nostri . . Misnensis
episcopi recepimus questionem, quod venerabilis frater noster . . Pragensis episcopus
iudebitam sibi in Misnensi diocesi iurisdictionem usurpans, in ea dicto Misnensi epi-
scopo contradieente penitus et invito ecclesias consecrare ae alia iura episcopalia, quae
ad eundem Alisnensem episcopum spectare noscuntur, pro suae libito voluntatis exer-
cere praesumpsit in eiusdem non modicum detrimentum et gravem Misnensis ecclesiae
laesionem. Propter quod fuit ex parte ipsius ad sedem apostolicam appellatuin.
Ideoque discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus, quatinus partibus convo-
catis audiatis causam et appellatione remota fine debito terminetis, facientes quod
decreveritis auctoritate nostra lirmiter observari. Testes autem qui fuerint nominati
si se gratia odio vel timore subtraxerint, per censuram ecclesiasticam appellatione ces-
sante cogatis veritati testimonium perhibere. Quod si non omnes bis exequendis
potueritis interesse, duo vestrum ea nihilominus exequantur. Datum Lateran! Idus
Maii pontificatus nostri anno primo.
Nach dem Orig. im K. Haupt- Staatsarchiv zu Dresden mit dem Bleisiegel an hänfener Schnur.
No. 127. 1244. 26. Sept.
Erzbischof Siegfried HL von Mainz beauftragt unier Mittheilung der päbstl BuHe vom J27. Apr.
1J^44 den Bischof, Probst, Decan und den Domherrn Sifrid von Pegau sämmtliche Kirvheti der
Diöcese zu visitiren.
S. dei gratia sanctae Maguntinae sedis archiepiscopus, sacri imperii per Ger-
nianiam archicancellarius venerabili in Christo patri domino . . episcopo et dilectis in
Christo . . praeposito . . decano et Sifrido de Pygauia canonico Misnensi salutem et
sinceram in domino caritatem. Noveritis quod domini papae litteras recepimus in
haec verba:
Innocentius episcopus servus servorum dei, venerabili fratri . . archiepiscopo
Magunt(inensi) salutem et apostolicam benedictionem. Romanus pontifex magni pastoris
vicarius, quem ecclesiarum omnium curae nexus obligat apostolicae servitutis, quia ne
ecclesiis a se distantibus impendat sui ministerii debitum, prohibent intervalla locorum,
alios in messem dominicam operarios compellitur evocare. Hinc est, quod cum Status
ecclesiarum in Magdeburgensi provincia multae deformationis tribulis opprimatur, quos
expedit falce apostolica resecari, tibi de cuius discretione contidimus in dicta pro-
117
vincia \isitationi8 et reformationis oflicium duximus committendum. Qiiocirca frater-
nitati tuae per apostolica scripta mandamiis, quatinus commissam tibi sollicitudinem
sie laudabiliter exequaris, quod gratiam sedis apostolicae de bono in melius valeaa
proniereri, contradictores per c^nsuram ecciesiasticam appellatione postposita coiii-
pescendo. Datum Laterani V. Kalend. Maii, pontiticatus nostri anno primo.
Cum igitur non possimus loca singula personaliter visitare negotiis ecclesiae
impediti, plcnam gerentes de vestra discretione fiduciam, qua fungimur vobis auctori-
tate mandamus, quatinus universas ecclesias conventuales tam reguläres quam etiam
scculares et archidiaeonatus Misnensis civitatis et diocesis vice nostra visitare curetis,
soUicitius perquirentes quae et ecclesiarum et personarum canonicum statum defor-
mant, maioribus autem nostrae correctioni servatis, alia reformetis, sicut deo velitis de
hoc reddere rationera. Ceterum procurationes nobis debitas per vos congrue taxatas
a praedictis ecclesiis et clero nihilominus expetatis*) contradictores per censuram
ecciesiasticam compescendo. Datum Pragae VI. Kalend. Octobris anno domini mille-
sinio CC^ XUUF., pontiticatus nostri anno quintodecimo.
Nach dem Orig. im K. Haupt -Staatsarchiv zu Dresden; das Siegel abhanden gekommen.
Köhler cod. dipl. Lus. I. Anh. S. 63.
1) ncptctatis Orig.
No. 128. 1244. 25. Dec.
r. Inuoceixz IV. heauftragt den B. Conrad die auf den Domherrn Wilhelm zu Cammin gefallene
Wa/il zum Bischof zu untersuchen und wenn Bedenken nicht entgegenstehen, demselben die
Weihe m ertheilen.
Innocentius episcopus etc. venerabili fratri . . episcopo Misnensi salutem etc.
Dilectus tilius C. subdiaconus noster, praepositus et capitulum Caminensis ecclesiae
ad nos nuUo medio pertinentis sua nobis insinuatione monstrarunt, quod ipsi e^
vacante, praefixa electioni die convenientes in unum, Spiritus sancti gratia invocata,
Willelmum eiusdem ecclesiae canonicum in minoribus ordinibus constitutum, virum
utique providum et discretum, ac in spiritualibus et temporalibus circumspectum , in
pastorem ipsius ecclesiae unanimiter et concorditer postularunt, nobis humiliter suppli-
cantes, ut admittere postulationem huiusmodi dignaremur et eidem Willelmo, cum in
remotis nimis existens partibus propter paupertatem Caminensis ecclesiae apostolicam
sedem adire nequeat, impendi munus consecrationis in Ulis partibus mandaremus.
Mandamus, quatenus inquisita de modo postulationis, studiis postulantium et postulati
meritis diligentius veritate, si postulationem ipsam inveneris de persona idonea con-
corditer celebratam, non obstante impedimento huiusmodi auctoritate apostolica admittas
eandem, et admissa ea eidem W. debitam obedientiam et reverentiam exhiberi facias
ac nmnus consecrationis impendas, recepturus ab eo postmodum pro nobis et ecclesia
Romana fidelitatis solitae iuramentum iuxta formam, quam tibi sub bulla nostra mitti-
mus interclusam. Alioquin ea non admissa, facias eidem ecclesiae de persona idonea
per electionem canonicam provideri. Contradictores etc. Formam autem iuramenti.
118
i\md ipse praestabit, de verbo ad verbum nobis per eius patentes litteras suo sigillo
sigiiatas per proprium nuntium quantotius destinare procures. Datum Lugduni VIIII.
Kai. .Jauuarii pontificatus nostri anno secundo.
Nach dem Lib. regestor. au. n. ep. 53. Tom. I. fol. 124 im Yatican. Archiv.
No. 129. 1244.
EvjsUnschof Sief/fried von Mabijs verordnet, dass B. Conrad an der anbefohlenen KirchenvisitcUion
thäfigen Antheil nehme.
S. dei gratia sanctae Maguntinae sedis archiepiscopus, saeri imperii per Ger-
maniam arcliieancellarius dilectis in Christo praeposito, decano et S. de Pigauia cano-
nieis Misnensibus salutem cum vera in domino caritate. Ne propter absentiam ali-
quorum ex vobis, qui traliimini saepius ad ecclesiae vestrae magna negotia et diversa,
officium visitationis iiiiunctae vobis valeat impediri, venerabilem fratrem nostrum domi-
num 0. Misnensem episcopum vcstrum vobis duximus adiungendum, discretioni vestrae
data nobis auctoritate mandantes, ut eo ad visitationis officium advocato sine ipso in
CO nullatenus procedatis, quia id ad honorem dei et ecclesiae vestrae felicem statum
per ipsum vobiscum, quod decet et expedit, volumus ordinari. Datum apud Pragam.
Na(!h dem Orifr. im K. Haupt -Staatsarchiv zu Dresden mit einem BruchstAck des Siegels an einem v(»n
<ler Urkunde selbst zum Theil losgetrennten Pergamentstreifen.
No. 130. 1245 27. Mai.
r, hmovem IV. beauftragt den Bisehof zu Naumburg dem Domherrn zu Meissen, Capellnu des
Marlgrafen und Pfarrer zu Schmoll n Naumburger Dukes Alexander, der standesgemäss von dem
Ertrag dieser Stellen angehlieh nicht leben imne, zur Annahme noch mehrerer selbst mit Seelsorge
lerbundcner geistlicher Aemter, rora umgesetzt, dass dasjährL Einkomnwn derseVxn SO Mark S, nirhf
vbersehreite, Dispensation zu ert/ieilen,
Innoccntius episcopus etc. venerabili fratri . . ejiiscopo Numburgensi sahitciu
etc. Apostolicae sedis benignitas sie merita personarum etc. bcncficiis honorarc.
Ilinc est quod cum dilcctus lilius Alexander Misnensis canonicus, e^pellanus dilccti
lilii nobilis viri . . marchionis Misnensis, rector ecclesiae de Smolne tuae diocesis de
bcneficÜK, quae obtinct, nequcat, ut asserit, iuxta nobilitatem suam et terrae consue-
tudinem congrue sustentari: nos eius supplicationibus inclinati, volentes ipsum pro-
sequi gratia et favore, fraternitati tuae praesentium tenore committimus, ut secum,
quod alia beneticia, etiamsi curam habeant animarum annexam, si sibi canonice otfe-
rantur, licite recipere ac cum obtentis licite retinere valeat, non obstante constitutione
concilii generalis, dummodo tam eorum quae receperit, quam obtentarum proventus
octuaginta marcarum argenti valentiam annis singulis non excedant, auctoritate nostra
dispenses. Datum Lugduni VI. Kai. tJunii pontificatus nostri anno secundo.
Aus dem Lib. regestor. an. U. ep. 559. T. I. fol. IKS. im Vatican. Archiv.
119
No. 131. 1245. 18. Aug.
l\ Innocenz IV. ertheUt dem Probst Heinrich, Bruder des Markgrafen, auf Grund seiner hohen
(jchurt und anerkennenst^erthen Leistungen Dispensation noch zwei selbst mit Seelsorge verbundene
geistliche Aemter zu übernehmen.
Innocentius episcopus etc. dilecto filio Henrico praeposito ecclesiae Misnensis,
fratri dilecti filii nobilis viri . . . marchionis Misncnsis, salutem etc. Etsi proptcr
ambitiones quorumdam, ne quis plures ecclesias et ecclesiasticas dignitates habeat,
ftacra constitutio concilii interdicat, circa sublimes tarnen et litteratas personas, qiiae
sunt maioribus beneficiis honorandae, consuevit sedes apostolica cum id exposcit ratio
dispensare. Attendentes itaque nobilitatem morum et generis, honestatem vitae et
conversationem laudabilem, quibus diceris adiuvari, ac propter hoc volentes tibi gra-
tiam facere specialem, tecum quod praeter beneficia ecclesiastica, quae obtines curam
habentia animarum, alia duo beneficia, etiamsi similem curam habeant, libere possis
recipere, si tibi canonice offerantur, ac una cum obtentis licite retinere constitutione
non obstante praedicta, auctoritate praesentium dispensamus, proviso quod eadem
beneficia debitis obsequiis non fraudentur, et animarum cura in eis nullatenus negli-
gatur. Nulli ergo etc. nostrae dispensationis etc. Si quis etc. Datum Lugduni XV.
Kai. Septembris pontificatus nostri anno tertio.
Aus dem Lib. regestor. an. III. ep. 66. T. I. fol. 222. im Vatican. Archiv.
No. 132. 1245. 18. Aug.
P. Innocenz IV, ertlieilt dem Domherrn Johann Erlaubniss mehrere auch mit Seelsorge verbundene
geistliche Aemter zu übernehmen und gleichzeitig zu verwalten,
Innocentius episcopus etc. dilecto filio Johanni canonico Misnensi, salutem etc.
Etsi propter ambitiones quorumdam etc. Cum igitur de morum honestate, conver-
satione laudabili ac litterarum scientia commendaris: nos ob hoc nee non obtentu dilecti
filii nobilis viri lantgravii Turingiae pro te nobis instantissime supplicantis, volentes
tibi facere gratiam specialem, tecum quod plura ecclesiastica beneficia curam animarum
habentia, si tibi canonice offerantur, libere recipere valeas ac licite retinere, consti-
tutione non obstante praedicta, auctoritate apostolica dispensamus, proviso ')
negligatur. Nulli ergo etc. nostrae dispensationis etc. Si quis etc. Datum Lugduni
XV. Kai. Septembris pontificatus nostri anno tertio.
Aus dem Lib. regestor. an. DI. ep. 67. T. I. fol. 222 im Vatican. Archiv.
A) Wie no. 181.
120
No. 133. 1245.
Die Kmiigin Kunegunde von Böhmen eignet der Domkirche Geld- und Getreidejsinsen in den Dörfern
Dobranit^ und Cohlenjz hei Bischoßwerda, und in Cannewit^ bei Gada. Vgl no. 93.
In nomine sanctae et individuae trinitatis amen. Quum labilis est memoria
hominum, ne ea qiiae fiunt in tempore simul labantur cum tempore, solent scriptis et
testibu» communiri. Noverint iiniversi tam praesentes quam futuri praesentem paginam
inspicientes , quod nos Cfnegundis dei gratia regina Boemorum pensioiiem quandam,
octo videlicet modiorum tritici et totidem siliginis de annona, quae vulgariter nominatur
It.yL-fV wahtcorn, et trium solidorum in denariis, et item trium solidorum pro melle et sex men-
surarum siliginis, quae solvebantur ad custodiam versus Lusaciam, qui nobis singulis
annis solvebantur in terra BMesinensi de villis de Dobranowiz, Canowiz et Gobliz pro
remedio animarum nostrae nostrorumque liberorum, nee non pro fideli servitio dilecti
capellani domini Hermanni de Liznic^) Misnensis canonici ecclesiae eidem Misnensi
liberaliter et perpetuo duximus indulgendam, statuentes, ut bis percipiendis idem H.
gaudeat tempore vitae suae. Praeterea et ab omni iure sive ex consuetudine hactenus
observata exactionis honoris petitionis vel quocunque nomine censeatur, in praedictis
villis pro reverentia beati Jobannis evangelistae et Donati martyris praefatae ecclesiae
cedimus absolute. Et ut nostrae donationis robur valeat in futurum, praesens scriptum
exhibuimus nostri sigilli karactere conmumitum. Huic donationi nosti'ae interfuit et
consensit dilectus filius noster Wadizlaus. Huius rei testes sunt Zacharias supprior
ordinis praedicatorum in Praga, Benesius eiusdem ordinis, Divis et Andreas frater eins
milites de Zacharon, Lambinus miles Pragensis, Willricus miles de (tUSc et alii quam
plures-). Actum Pragae anno dominicae incarnationis M^ CC^ XL". V^ Indictione
XV*. Datimi per manus Friderici notarii nostri scolastici Wissegradensis.
Im Stiftsarchiv zu Meisscn in zwei gleichzeitigen Ausfertigungen vorhanden; die Siegel hängen an grünen
und gelben seidenen Fäden.
Tzschoppe u. Stenzel Urkundensamml. S. ö07. — Köhler cod. dipl. Las. I. S. 74.
1) df Liznic fehlt In B. 2) Huius rti — plures fehlt In B.
No. 134. 1245. 10. Oct.
K, Wendel von Böhmen bestätigt die vorstehende Schenkung seiner Gemahlin an die Donhkirclw,
Wencezlaus dei gratia Boemorum rex viris discretis et amicis suis karissimis,
praeposito, decano totique capitulo Misnensi salutem in vero salutari. Justis petentium
desideriis dignum est nos pium praebere consensum et vota, quae a rationis ti*amite non
discordant, eflfectu prosequente complere. Hinc est quod nos vestris iustis petitionibus
inclinati Privilegium a dilecta coniuge nostra C^negunde vobis et ecclesiae vestrae con-
cessum, auctoritate regia coniirmamus et praesentis scripti patrocinio communimus, cuius
tenorem ad maiorem fidem vcrbo ad verbam praesentibus duximus inserendum. Est
121
autem privilegii tenor talis: In nomine etc. (no. 133). NuUi ergo successorum nostrorum
vel aliorum hominum hanc nostrae confirmationis paginam infringere liceat vel ei ausu
temerario contraire. Si quis autem hoc attemptare praesumserit indignationem aeterni
iudicis se noverit incursurum. Actum anno domini M^ CC**. XL^ V^ VI^ Idus Octob.
Datum in castello novo per manum magistri Dionisii, aulae nostrae vice cancellarii.
Nach dem Orig. im Stiftsarcliiv zu Meissen mit dem an gelbseidenen Fäden hängenden Doppelsiegel des
Königs in grünem Wachs, welches auf der Hauptseite den König sitzend, auf der Rückseite den h. Wenceslaus
darstellt.
Köhler cod. dipl. Lus. I. S. 69. Die Angabe, dass in dieser Urkunde die Schenkung der K. Cuuegunde
an das Kl. Marienthal vom 14. Oct. 1234 bestätigt werde, ist irrig.
No. 135. 1245. 7. Nov.
Benesch, Burggraf zu Budissin verzichtet auf die ihm zustehenden Rechte an defi in den
vorhergehenden Urkunden genannten Zinsen,
In nomine sanctae et individuae trinitatis amen. Noverint universi tarn prae-
8entis seculi quam futuri, quod nos Benisius Budisinensis burgravius donationi cuius-
dam pensionis, videlket ijgö modiorum tritici et totidem siliginis annonae, quae vul-
gariter vocatiir waclic()rn^^w^triuni solidorum in denariis, item trium solidorum pro
melle et sex mensuraruq^^ ggU^ iJs , quae solveba,ntur/''ad custodiam versus Lusaciam
singulis annis in terra ^uW^j|i de villis Dobranwi^, Chanowiz et Kobliz, factae
a domina no^tra regin^|HL^Ue et a domino ^nostro rege Wenzezlao postmodum
confirmatae coimensimim et?! tT" nfV^St .^ renunciando ' ftiri , si quod in hac pensione nobis
pro tempore competebat, in memoriana htäus facti Tianc litteram facientes conscribi et
nostri sigilli munimine roborajj. lAuni anno. .&öiini M^ CG". XLV^, VU° Idus
Novembris. Huius rei testes sunt: lS||us de Bm^sin, Wilricus et Otto de Landis-
crone, Nicolaus de Kazowe, F^er^^Ue Maffiz, Hartungus de Budisin, Rani-
voldus de Eunowe et Conem anngs, fl|Pr »uns, keinhardus de Guzich, Heinricus,
Wilricus et Albertus filii eiusdem Reinhardi, Berwicus advocatus, Teodericus advo-
catus et alii quam plures.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem Siegel an rothseidenen Fäden (nach links schreitender
liöwe mit der Umschrift Sigillum Dn-i Benesi).
Köhler cod. dipl Lus. I. S. 76.
No. 136. 1246. 8. Jan.
B, Conrad eigtiet der von dem verstarb, Decan Gunzelin gestifteten Vicarie in der Domkirch4^
gewisse Zehnten in sechs Dörfern bei Leisnig.
In nomine sanctae et individuae trinitatis amen. Quoniam labilis est memoria
hominum, ne ea, quae tiunt in tempore, simul labantur cum tempore, solent scriptis
et testibus communiri. Noverint universi tarn praesentes quam futuri praesentem
paginam inspicientes, quod nos Couradus dei gratia Misnensis episcopus de communi
COD. DIPL.. 8AX. II. 1. X6
122
consensu fratrum nostrorum decimam XVII scocorum siliginis et totidem avenae sitam
in villi» Maswiz^), Belen, Scokowe, Dobirswiz^), Sytin^) et Heteilsdorf*) pro reverentia
beati Johannis evangelistae saiictique Donati martyris atqiie pontificis contulimus in
augmentum et cmendationem vieariae, quam beatae memoriae Gunzelinus olim Mis-
nensis decanus in remedium suae animae in eadem ecclesia ordinavit, a persona, quae
ad nominatam vicariani assumpta fuerit, perpetuo possidendam. Ut ergo haec nostra
donatio indivulsa permaneat in futurum praesens scriptum nostri sigilli robore fecimus
communiri. Huius rei testcs sunt Heinricus praepositus summus, Siffridus decauns,
Euerhardus, Albertus praepositus Wurzinensis, Conradus de Nuzzin, magister Wal-
therus, Vlricus praepositus Budisinensis, magister Erpho, Heinricus de Lubene, Albertus
de Vroburc, magister Alexander, Siffridus praepositus de Indagine, Hertwicus praepo-
situs de Surnzek, praeterea Siffridus de Mugelin, Johannes Kezzilhut milites et alii
quam plures. Actum Misnae anno dominicae incarnationis M"". CG". XLVP. indictione
quinta VI. Idus Januarii.
Nach dem Orig. im Stiftsarcliiv zu Meissen mit dem Siegel des Bischofs an gelben und rothen seidenen Fäden.
1) Maaschwitz, Par. CoUinon. 2) Bdhlon, ZschocHan, DoberKchwits, Par. Altloisnig. 3) Hitton bot Leiitnig.
4) Hotadorf, Par. TragniU.
No. 137. 1246. 27. JanT^ yjgl'
P. Innocenz IV, beauftragt dm AU und den Prior des FetersltlosterT in Her Vorstadt Altenbtirg bei
Merseburg den Beweggrund zu erörtern, wesshalb der Erzbischof von Magdeburg die Stadt und Diöccse
Meissen mit dem Int^rdict belegt habe, ui^ hiernach weiter zu verfahren.
Innocentius episcopus scrvus servornj^lei dilectis liliis . . abbati et . . pnon
sancti Petri in Aldeburc Messeburgensis d||flpi samtem et apostolicam benedictionem.
Sua nobis venerabilis frater noster . . episcopus . . praepositus . . decanus et capi-
tulum Misnense petitione monstrarunt, quod cum venerabilis frater noster . . archi-
episcopus Magdeburgensis auctoritate ut dicebat litteraiiim apostolicarum civitatis et
diocesis Misnensis ecclesias non expressa causa aliqua supposuisset pro suae volun-
tatis arbitrio ecclesiastico interdicto, quia idem archiepiscopus eis copiam litterarum
ipsarum, quam numquam habuerant, facere contra iustitiam denegavit, ex parte ipso-
rum fuit ad nostram audientiam appellatum. Quocirca discretioni vestrae per aposto-
lica scripta mandamus, quatinus vocatis qui fucrint evocandi et auditis hinc indc
propositis, quod canonicum fuerit appellatione postposita statuatis, facientes quod decre-
veritis auctoritate nostra lirmiter observari. Alioquin praefatum negotium ad ipsius
archiepiscopi remittatis examen, appellantes in expensis legitimis condempnando.
Testes autem qui fuerint nominati si se gratia, odio vel timore subtraxerint, per cen-
suram ecclesiasticam^ appellatione cessante cogatis veritati testimonium perhibere.
Datum Lugduni VI. Kai. Febr. pontiticatus nostri anno tertio.
^Mch dem Orig. im K. /foupt- Staatsarchiv zu Dresden mit dem Blewiei^l an h&nfener Schnur.
123
No. 138. 1246. 24. Juni.
Probst und Capitel bestimmen, dass die Caywnici der niedern bei ihrem Aufrüchen in die höhere
Probende die ersten zwei Mark ihrer Einnahme nach Ablauf des Gnadenjahres zu Verbesserung
des liturgischen Schmuckes abzugeben haben.
In nomine sanctae et individuae trinitatis amen. Henricus dei gratia prae-
positus, Sifridus decanus totumque Misnensis ecclesiae capitulum Omnibus praesentem
litteram inspecturis salutem in nomine Jhesu Christi. Cum omnium habere memoriam
in dei potius sit quam in hominum potestate, necessarium est illa quae rite et ratio-
nabiliter statuuntur, ne oblivionis dissimulatione obumbrentur aut hominum ineuria vel
negligentia supprimantur, scriptorum serie declarata sigillorum munimine consignari.
Hine est quod notum faeimus tam praesentibus quam futuris, quod habito dili-
genti tractatu de nostrae ecclesiae negotiis inter cetera cognovimus, in cappis et
thuribulis, in casulis et dalmaticis subtilibus, et in aliis ecclesiastica deficere orna-
menta, et ut iuxta illud , Domine, dilexi decorem domus tuae et locum habitationis
gloriae tuae'*) huiusmodi defectus salubriter emendetur, communi approbatione capituli
dignum duximus statuendum, ut canonicus in minori praebenda constitutus, postquam
integratus fucrit, primas duas marcas, quas post annum gratiae de praebendae maioris
esset redditibus percepturus, in ornamentorum conferat supplementum, ita tamen, ut
apud illum praefata peconia deponatur, qui divinae remunerationis intuitu onus in se
ornamenta comparandi recipiat, et quem ad hoc Concors canonicorum Providentia ido-
neum iudicarit. Et ne ista retractationis alicuius violentia possint in posterum inlir-
mari, ad perpetuam constitutionis huius memoriam sigilli nostri testimonium appen-
dimus et munimentum. Actum anno dominicae incarnationis M*". CC. XLVI". VHP.
Kai. Julii.
Nach dem Orig. im Stiftearchiv zu Meissen mit dem wolilerhaltenen Siegel des Capitels an blauen und
weissen leinenen Fäden.
ni PMalm. 25, 8.
No. 139. 1246. 24. Jimi.
Bischof Conrad bestätigt das vorstehende mit dem Capitel verabredete Statut.
In nomine patris et tilii et spiritus sancti amen. Conradus dei gratia Mis-
nensis episcopus Omnibus praesentem litteram inspecturis salutem. Notum faeimus tam
praesentibus quam futuris, quod Misnenses canonici habito nobiscum diligenti tractatu
de nostrae negotiis ecclesiae communiter statuerunt, ut canonicus in minori praebenda
constitutus, postquam integratus fuerit, primas duas marcas, quas post annum gratiae
de praebendae maioris esset redditibus percepturus in ornamentorum conferat supple-
inentum, ita tamen, ut apud illum praefata pecunia deponatur, qui divinae remune-
rationis intuitu onus in se ornamenta comparandi recipiat, et quem ad hoc Concors
canonicorum Providentia idoneum iudicarit. Cum ergo huiusmodi constitutio ecclesiae
commodum respiciat et honorem, ipsam auctoritate, qua fungimur confirmamus, contra-
16*
124
dictores eins cxcommunicationlft vinculo innodantes. Et ne ista retractationis alicuius
violentia possint in posterum infirniari, ad perpetuam constitutionis hiiius memoriam,
sigilli nostri testimonium appendimus et miiniineu. Actum anno dominicae incar-
nationis M**. CO/. XLVP. VHP. Kalend. Jiilii pontiticatus nostri anno VIP.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meisscn mit dem Siegel des Bischofs an Fäden von blauem und
weissem Zwirn.
No. 140. 1246.
Der Frohst uyul der Convenf des Augustiner- Chorherrenstifts auf dem Petersberge hei Halle fiehmefi
aus Dankbarkeit für den ihnen freiwillig überlassenen Zehnten an der schwarzen Elster den Bischof
und sämmtliche Mitglieder des Capitels in ihre geistliche Brüderschaft auf.
H. dei gratia ecclesiae Montis Sereni praepositus cum omni fratrum suorum
collegio deo et beato Petro ibidem famiilante universis banc litteram perlecturis ora-
tiones dcvotas in dominö Jhesu Cbristo. Considerantes iustiim esse et rationabile, ut
opera karitatis iidelium devotione nobis inpensa posteris quoque nostris profutura
ipsorum notitiae transmittamus , praesenti scripto innotescimus universis, quod beatae
memoriae dominus H. quondam Misnensis episcopus habito consilio et consensu suorum
concanonicorum decimam novalium exstirpatorum seu exstirpandorum ad nigram Alestram
ecclesiae nostrae pia liberalitate concessit perpetuo possidendam, sperans a deo et beato
Petro se praeinia aeterna recepturum. Cuius tarn laudabili devotione successor eius-
dem venerabilis dominus Conradus ecclesiae praedictae nunc episcopus considerata
cum unanimi capituli sui consensu eandem oblationem auctoritatis suae privilegio confir-
mavit Nos itaque tantorum beneficiorum non immemores omnium bonorum retributori
gratias referentes orationes nostras praedictis canonicis et dominis Misnensibus liben-
tissime studebimus inpertiri, plenam cum ipsis fraternitatem et orationum communionem
babere cupientes , quam apud nos promittimus perpetuo inviolabiliter observari. Modum
autem fraternitatis inter nos et saepedictos canonicos institutae huic paginae placuit
annotari. Cum ad nos obitus cuiusquam ipsorum pervenerit, conpulsatis ex more cam-
panis , per triginta dies vigilias et defunctorum missas solemniter dicemus in communi,
unusquisque saccrdotum tres missas specialiter dicet pro defunctis, reliqui nostri con-
canonici singula psalteria decantabunt, laici fratres centies diccnt singuli pater noster,
sorores etiam apud nos conversae psalteria singula dicent. Ceterum in flagellis, ele-
mosynis, vigiliis et ieiuniis plenam nos eisdem societatem promittimus exhibere, nomina
quoque defunctorum canonicorum saepedictorum kalendario nostro inscribentur, ut
anniversarius ipsorum apud nos annis singulis cum debita devotione sollempniter pera-
gatur. Praebendam quoque a deo nobis collatam saepedictis dominis nostris et confra-
tribus in ecclesia nostra liberaliter assignanuis et in onmibus, quibus eorum possumus
honestati deservire, praesenti scripto nos eisdem perpetuos constituimus debitores. Et
ne in posterum haec tam rationabilis institutio ab aliquo temere valeat iniinnari, hanc
paginam sigillorum nostrorum praepositi videlicet et capituli appensione fecimus roborari.
Actum in Sereno Monte anno dominicae incarnationis millesimo CC^ XLVP.
Nach dem Orig. im Btifts&rclny zu Meissen mit den Siegeln des Probsts and des Capitels an Pergamentstreifen.
125
No. 141. 1247. 20. Juni.
F, Innocen2 IV. gestattet dem Notar des Markgrafen Heinrich des Erlauchten Mag, Christoph nehen der
Domherrnstelle im HocJistifl Naumburg evoit. auch eine solche in Meissen amunehmen. Vgl. No. 152.
Innocentius episcopus etc. dilecto filio magistro Christoforo notario nobilis viri . .
marchionis Misncnsis saliitem etc. Cum sicut te accepimus intimante in Numburgensi
ecclesia, in qua praebendam obtines, statutum huiusmodi habeatur, quod praebenda
canonici eiusdem ecclesiae ipso iure vacet, si praebendam in alia cathedrali ecclesia
fuerit assecutus, tuque statutum huiusmodi iuraveris servaturum: nos volentes tibi
obtentu nobilis viri . . marchionis Misnensis, cuius insistis servitiis, gratiam facere
specialem, praesentium tibi auctoritate concedimus, ut si praebendam in Misnensi
ecclesia fueris assecutus, cum ea praefatae Numburgensis ecclesiae praebendam, prae-
fatis statuto et iuramento nequaquam obstantibus, libere valeas retinere. Nulli ergo
etc. nostrae concessionis etc. Si quis etc. Datum Lugduni XIL Kai. Julii pontificatus
nostri anno quarto.
Aus dem Lib. regestor. an. IV. ep. 828. T. I. fol. 404 im Vatican. Archiv.
No. 142. 1247. 22. Sept.
König Wemcslaus von Böhmen eignet der Domkirche einige Dörfer in der Nähe von Stolpen.
In nomine sanctae et individuae trinitatis. Wenzeslaus dei gratia Bohemorum
rex quartus universis praesentem paginam inspecturis salutem et omne bonum. Ne
ea, quae a nobis pia devotione geruntur, ab aliquo valeant in posterum annullari, ad
aeternam rei memoriam scripti fecimus testimonio perhennari. Hinc est, quod universis
Christi tidelibus tam praesentibus quam futuris volumus notum esse, quod nos ob peti-
tionem venerabilis doniini Conradi Misnensis episcopi et ad petitionem dilectae sororis
nostrae Agnetis, nee non pro remedio animae dilecti tilii nostri Watzlai, proprie[tatem]
villarum Dobrawe*), Rudegersdorf et Helwigesdorf**) cum attine[ntiis suis], pascuis,
areis, agris, aquis, silvis, venationibus, iurisdictionibus, cum [decimis] et fructibus uni-
versis et cum utilitate, quae nunc inest vel inesse poterit in futurum, sancto Johanni
evangelistae sanctoque Üonato martyri gloriosis patronis in Misne, dedimus pleno iure
auctoritate nostra regia pacem firmantes ecclesiae praenotatae ac districtius inhibentes,
ne quis ipsam in dict» proprietate et attinentiis Omnibus molestet aliquatenus aut per-
tiirbet. Ut autem haec donatio rata maneat in futurum, praesentem paginam desuper
conscribi fecimus et sigilli nostri munimine roborari. Datum in Camich*'), per nianum
Herborti curiae nostrae notarii, anno domini W. CC^ XLVIl". X. Kalendas Octobris
indictione quinta.
Nach dem schadhaft gewordenen Orig. im K. Haupt -Staatsarchiv zu Dresden mit dem grossen Siegel des
Königs und Bücksiegel an P'äden von fother und blassgelber Seide.
Fehlerhaft Gercken Hist d. Stadt Stolpen S. 5a0 und Köhler cod. dipl. Lus. I. Anh. S. 64.
a) Pobra, Par. Porschendorf. b) (Dürr ) Röhrsdorf und Kle inhelmsdorf. Par. DitMraUach. c) Kaunlk. jetet ver-
fltUenes Benfschloa« b«i Leltuiorits.
126
No. 143. 1247. 22. Sept.
K. Wen^l von Böhmen eignet der DoniJcirche die Burg ^u Lerne,
In nomine sanctae et individuae trinitatis. Wenzlaus dei gratia Bohemorum
rex quartus omnibus praesentem litteram inspecturis salutem et omne bonum. Quae
divinae pietatis affectu sanctis locis beneficia conferuntur, firma debent stabilitate con-
stitui et nuUa intentione in posterum revocari. Hinc est quod universis Christi fide-
libus tarn praesentibus quam futuris volumus notum esse, quod nos pro remedio animae
patris nostri Othakari regis Bohemorum ac pro remedio animae dilecti filii nostri
Wathzlai, nee non ad petitionem dilectae sororis nostrae Agnetis, castrum in Lesne*)
cuius proprietatem cum omnibus attinentiis suis ac villis adiacentibus universis Mis-
nensi ecclesiae recognoscimus pertinere, venerabili domino Conrado Misnensi episcopo
ac suae ecclesiae dimisimus pleno iure, auctoritate nostra regia pacem firmantes eccle-
siae praenotatae et districtius inhibentes, ne quis ipsam in eodem Castro et suis
possessionibus molestet aliquatenus aut perturbet. Ut autem haec donatio rata mancat
in futurum praesentem paginam desuper conscribi fecimus et sigilli nostri munimine
roborari. Datum in Camich per manum Herbordi curiae nostrae notarii anno domini
AI". CC^ XLVIF., X^ Kai. üctobr., indictione quinta.
Nacli dem Orig. im K. Haupt-Staatsarchiv zu Dresden; an Fäden von gelber Seide hängt das grosse Siegel
des Königs mit KQcksiegel.
Köhler cod. dipl. Lus. I. Anh. S. G4.
1) IAhha an der Neisfie bot OÖrlitK.
No. 144. 1248. 5. Mai.
P. Imiocenz IV. beßehU den Bischöfen von Begensburg und Meiss&n die höhmischen Edlen, welche
den Bestrebungen ihres Königs entgegen dem Kaiser Friedrich und dessen Anhängern beizustehen
sich unterfangen, mr Umkehr zu ermahnen und im Unterlassungsfälle sie und ihre Besitzungen mit
der Excommunication zu belegen,
Innocentius episcopus servus servorum dei venerabilibus fratribus . . Ratis-
ponensi et . . Misnensi episcopis salutem etc. Signilicante carissimo in Christo tilio
nostro .. illustri rege Boemiae nobis innotuit, quod cum ipse-pro devotionis fervore
ac fidei puritate, quam ad nos et Romanam ecclesiam habere dinoscitur, F. quondam
imperatori eiusque fautoribus se potenter opposuerit et opponat pro defendenda eccle-
siastica libertate, at nonnulli barones et nobiles regni sui, qui contra eundem F. alios-
que inimicos ecclesiae receperant Signum crucis, in reprobum sensum dati, sicut canes
ad vomitum redeuntes dicto F. eiusque sequacibus praestare praesunmnt in propriae
salutis dispendkim consilium, auxilium et favorem. Mandamus, quatenus barones et
nobiles supradictos, quod eiusdem F. relicta jperfidia ad gremium matris ecclesiae
revertentes eisdem ecclesiae ac "- \ patenter asslBtant, monere diligentius
ac inducere procuretifiL C bris non aoqoieyerint in hac parte.
127
idque propter metum regis eiusdem se forte asserant non audere, ad huiusmodi occa-
sionis materiara amputandam tarn a rege praedicto, quod in personis vel rebus ipsos
aliquatenus non offendat, quam etiam ab eis, quod praemissa observent, iuratoria et
fideiussoria cautione reeeptis ipsos auctoritate nostra ab excomraunicationis sententia,
quam propter hoc incurrisse noscuntur, iuxta formam ecclesiae absolvatis. Alioquin
eos exeommunicatos publice nuntietis ac faciatis ab Omnibus artius evitari, supponentes
terras eorum ecclesiastico interdicto, ita ut praeter parvulorum baptismata et poeniten-
tias morientium nuUum in eis penitus divinum officium celebretur aut exhibeatur
ecclesiasticum sacramentum, ad hoc si necesse fuerit invocato auxilio brachii secularis,
contradictores auctoritate nostra appellatione postposita compescendo. Dat. Lugduni IIL
Nonas Mali pontificatus nostri anno quinto.
Aus dem Lib. regestor. an. V. ep. 814. im Yaticaa. Archiv. — Boczek cod. dipl. et epist. Moraviae IIL p. 87.
No. 145. 1249. 4. März.
P. Innocentius IV, verleiht denen ^ welche die Bomhirche am Feste Johannis des Evmigeh (27. Bec)
bussfertig besuchen, vierzig Tage Ablass.
Innocentius episcopus servus servorum dei dilectis tiliis . . praeposito, decano
et capitulo ecclesiae Misnensis, sahitem et apostolicam benedictionem. In sanctorum
festivitatibus, quae a Christi fidelibus votiva celebritate coluntur, dignis laudibus
glorificatur omnipotens, sanctis ipsis debitus honor impenditur et animarum profectus
devotione congrua procuratur. Unde nos qui fidelium ipsorum curam gerimus gene-
raleui, cum prae omnibus, quae nostrae incumbunt sollicitudini, ad eorum sahitem
intendere teneamur, multo desiderio cupimus, ut illorum memoriam, quos exutos iam
corpore stola gloriae induit rex coelestis, venerabiliter recolentes ipsorum festa et
celebri agant observantia et soUempnitate annua prosequantur, ac ut tanto accuratius
ad eorum cultum se praeparent, quanto plus ipsum animabus senserint profuturum,
cum nonnunquam insigniis quibusdam spiritualibus , indulgentiis vidclicet et remissioni-
bus magniticare studemus ipsas devote illum exequentibus benignitate apostolica lar-
giendo. Hinc est, quod cum ecclesia vestra in honore Johannis evangelistae constructa
esse dicatur, nos ipsam digna coli reverentia cupientes, omnibus vere poenitentibus
et confessis, qui ad eandem ecclesiam in illius festo pura intentione accesserint annua-
tim, de omnipotentis dei misericordia et beatorum Petri et Pauli apostolorum eins
auctoritate confisi quadraginta dies de iniuncta sibi poenitentia misericorditer relaxamus.
Datum Lugduni 1111. Non. Martii, pontificatus nostri anno sexto.
Aussen: f Brant f
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem Bleisiegel an rothen und gelben seidenen Fäden.
128
No. 146. 1249. 23. März.
P. Innocentius IV, verleiht denen, welche die Domkirche am Feste Donati (7. Ang,) und wahrend
der Octaven desselben jährlich bussfertig besuchen, vierzig Tage Äblass.
Innocentius episcopus servus servorum dei, dilectis filiis . . praeposito, . .
decano et capitulo ecclesiae Misnensis salutem et apostolicam benedictiouem. IJcet is,
de cuius munere venit, ut sibi a fidelibus suis digne ac laudabillter serviatur de
abundantia pietatis suae, quae merita supplicium excedit et vota bene servientibus
multo maiora retribuat, quam valeant promereri, nihilominus tamen desiderantes red-
dere domino populum acceptabilem, fideles Christi ad complacendum ei, quasi quibus-
dam illectivis muneribus, indulgentiis scilicet et remissionibus invitamus, ut exinde
reddantur divinae gratiae aptiores. Cupientes igitur ut ecclesia vestra in honorem
beati Donati confessoris et episcopi dedicata, congruis honoribus frequentetur, omnibus
vere poenitentibus et confessis, qui . ecclesiam ipsam in festo praedicti confessoris et
usque ad octavas eiusdem annis singulis visitarint quadraginta dies de iniuncta sibi
poenitentia misericorditer relaxamus. Datum Lugduni X. Kai. Aprilis, pontificatus
nostri anno sexto.
Aussen; f Brant f
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit der Bleibulle an Fäden von rother und gelber Seide.
No. 147. 1249. 22. Apr.
P. Innocenis IV. befiehlt dem B, Conrad die Anhänger des gegen seinen Vater, den K, Wenjsel voti
Böhmen aufständigen Markgrafen Premysl Otakar ernstlich zur Bückkehr in den Gehorsam gegen
(7et? König zu ermahnen, bei Nichtbefolgung mit geschärfter Excommunication zu belegen, den B, von
Prag zur Verantwortung nach Rom zu senden, ungehorsame Geistliche aber zu entfernest und deren
Stelleyi unter Umständen anderweit zu besetzen,
Innocentius servus servorum dei venerabili fratri . , Misnensi episcopo salutem
etc. Paternae benedictionis auctoritas devotum filium erigit in sublime ac eins con-
trarium erectum subito crudeliter eradicat. Unde Joseph accrescens iilius nuncupatur
et Chanaan cum sua progenie subiicitur servituti. Absolon quoque in quercu sus-
penditur et Salomon paterni culminis recipit diadema. Haec et quod in sacra pagina
legitur ,honora patrem tuum et matrem tuam, ut sis longaevus super terram', si
nobilis vir natus carissimi in Christo filii nostri illustris regis Boemiae prout convenit
diligenter attenderet , ipsum regem patrem suum tanquam filius benedictionis paternam
hereditatem cupiens honoraret et ab eins offensa penitus abstineret. Sed idem quo-
rundam baronum regni Boemiae, qui bona pacis oderunt et in malis discordiarum
exultant, ductus iniquis persuasionibus et seductus una cum ipsis, sicut accepimus,
crudeliter praedictum regem persequitur et hostili persecutione impugnat in detrimen-
tum personae ac Status ipsius regnir iiato Frederid quondam impera-
toris, duce Bauariae ac aliis < edu iwoiffltiti^ ac sodetaÜB
129
dampiiabiliter iniendo; in qiiibus omnibus episcopi Pragensis et quarundam aliarum
personarum ecclesiasticariim eiusdem regni dicitur esse maniis. Ne igitur tantuni
malum, si ei ob via tum non fiierit, invalescat, mandamus quateiius natiim et barones
eosdem, iit ab ini(iuitate huiusmodi penitus desistentes ad devotionem praefati regis,
a qua sine nota infaniiae ac animarum periculis non possunt recedere, redeuntes ei
ut tenentur intendant, attentius moneas et inducas. Quod si monitis tuis acquiescere
non curaverint, ipsos et omnes eis in hac iniquitate fautores auctoritate nostra, sub-
lato appellationis impedimento, excommunices et terras eorum subiicias districtissimo
interdicto, ita quod praeter baptismata parvulorum et poenitentias morientium nulluni
in eis celebretur divinum officium aut exhibeatur ecclesia^ticum sacramentum, faciens
huiusmodi excommunieationis et interdicti sententias singulis diebus dominicis et
festivis, pulsatis campanis et candelis accensis per loca, in quibus expedire videris,
solemniter publicari, invocato ad hoc, si necesse fuerit, auxilio brachii secularis.
Eundem vero episcopum, quia excommunicatus a dilecto filio fratre Gottifrido de
ordine praedicatorum poenitentiario nostro ad partes illas destinato a nobis nostra
exigente iustitia, divina officia sicut dicitur celebrare, immo quantum in eo est, verius
prophanare praesumpsit, et contra ipsum regem una cum eins filio conspirai-e, eadem
auctoritate nostra praefigas ei terminum peremptorium competentem, quo personaliter
nostro se conspectui repraesentet pro meritis recepturus. Cum autem, sicut nostris
est auribus intiniatum, nonnulli praepositi, decani, canonici et rectores ac alii cano-
nici ecclesiarum regni praedicti, fovendo et adhaerendo supradictis nato regis et
baronibus persecutoribus ecclesiae contra eam, beneticiis ecdesiasticis reddiderint
se indignos, et dignuni sit, ut indevoti ex indevotione iacturam et devoti ex
devotione commoduni assequantur, volumus et mandamus, ut praepositos, decanos
et alios antedictos, si tibi eos constiterit tales esse, personatibus et dignitatibus
ac beneticiis, quae ab ecclesiis obtinent, eadem auctoritate perpetuo privans, facias
ea conferri per illos ad quos ipsorum collatio pertinet, si tarnen sunt devoti
ecclesiae Romanae, alioquin tu illa conferas hac vice personis idoneis et ecclesiae
jiraedictae devotis, contradictores etc. Datum Lugduni X. Kai. Maii pontiticatus
nostri anno sexto.
Aus dem Lib. repestor. Innoccntii PP. rv. an. VI. (('od. meinbr. bibl. iinp. Paris, n. 4039 P'ol.) epist. 4*>6.
Baluzii Miscellan. lib. VII. p. 489 — 91. — Im Auszujr Albert v. Bebam berauspe^'. von Höfler (Scbriften d. literar.
Ver. XVI.) S. 188. — Aus dem Lib. re^j:. etc. des Vatican. Arcbivs. Erben regesta Bobem. S. 570 f. Ik)czek cod.
dipl. Morav. III. p. lOG.
Xo. 148. 1249. 24. Apr.
P. hnwcvnz IV. hfiehlt dem 11 Conrad den K. Wendel von Böhmen, der zur Thronentsagung gcnöthigt
worden, von dem desshdb gehlsteten Eide, und die ihm zu Wiedererlangung der Krone beisiehen,
vom Banne freizusprechen.
liinocentius scrvus servorum dei venerabili fratri . . Misnensi episcopo salutem
etc. Cum carissimus in Christo filius noster . . illustris rex Boemiae nobili viro . .
nato eins una cum nonnullis baronibus regni Boemiae contra ipsum nequiter insur-
gente^ ac cum impugnante liostiliter iuramentum super cessione dicti regni eisdem
COD. nUM.. 8A\. II. 1. 17
130
nato et baronibus coactus praestitisse dicatiir, mandamus quatenus, si est ita, aucto-
ritate nostra ipsiim regem absolvaa ab luiiuRmodi iuramento, concessa tibi einsdem
regis obtentu absolvendi iiixta formam ecelesiae ab excommunicationis sententia omnes
illos, qui eidem in recuperatione regni et honoris sui assistendo contra praedictos pro
incendiis dictam sententiam incurreriint, et iniiingendi eis, quod de iure fuerit iniun-
gendum, auctoritate praesentium facultate, proviso, quod iidem incendiarii, quibus
damna intulerunt per incendia, satisfaciant competenter. Dat. Lugduni oetavo Kai.
Maii pontificatus nostri anno sexto.
Aus dem Lib. regestor. an. VI. ep. 469. im Vatican. Archiv. Erben regesta Bohem. S. 571. Vgl. Albert
V. Beham u. s. w. S. 189.
No. 149. 1249. 2. Juni.
Der Probst vom Wyschehrad su Frag und Cmider Dionysüis verJcaufl an den Bischof und das
Capitcl zwei Dörfer in der Pflege Budissin.
Universis Christi fidelibus praesentes litteras inspeeturis magister Uyonisius
divina et regali gratia Wissegradensis praepositus regni Boemiae cancellarius saJutem
in domino. Universitati vestrae tenore praesentium innotcseat, quod nos nostro et
praepositurae Wissegradensis nomine venerabili patri et domino C. Misnensi episcopo
ementi suo et episcopatus Misnensis nomine vendimus et tradimus villas Misseslewits*)
et Cupsyts^) in terra Budesinensi constitutas ad praeposituram Wissegradensem pleno
iure pertinentes cum omnibus suis pertinentiis inferioribus et superioribus, ingressu et
regressu, agris cultis et incultis, aquis, pratis, nemoribus et omnibus aliis attinentiis
quocumque nomine censeantur, confitentes, pecuniam eandem esse versam in utilitatem
ecelesiae nostrae, utpote quia pro illa pecunia alia bona comparavimus in üppaiiia^),
promittentes bona fide sine fraude praedictas villas defendere expensis nostris contra
quemlibet evincere volentem in iudicio. In cuius rei testimonium praesentes conc<5-
dimus litteras sigilli nostri munimine roboratas. Actum in Rademaritz*) praesentibus
bis testibus domino Hoiero de Vredberc, domino Tsastolao de Syttauia et domino
Heinrico iilio eins, domino Gallo de Lewenberc, domino Sifrido de Colbowe, domino
Cunrado milite et phisico nostro. Datum anno domini M°. CC''. XL nono. Uli"
Nonas Junii.
Nach dem Orig. im K. Haupt- Staatsarchiv zu Dresden mit dem ziemlich wohlerhaltenen Siegel an Fäden
von gelber und rother Seide.
1) MntchclwitK (MäuHcIwitz), Par. Göda. 2) KubdchUtz. Par. PumchwUx bei BadlHsin. 3) Troppan. 4) Kadin crit z
an (lor NoIinq.
h ' ' ' " .* ' '
Xo. 150. 1249. 2. Juni.
K, Wenzel von Böhmen bestätigt den vorstehenden Ferkauf und verleiht zugleich aus Dankbarkeit
deni Bischof die Gerichtsbarkeit und geicisse Getreidezinsen in den erkauften Ortscliaften.
Venerabili in Cristo patri et amico karissimo Misnensi episcopo, W. dei gratia
Boemornm rex cum sincerae dilectionis affectu salutem. Cum vos villas Misseslewits
et Cupsyts in terra Budesinensi constitutas ad praeposituram Wissegradensem^ pleno
131
iure pertinentes emeritis vestro et episcopatus vestri nomine iure proprii a fideli nostro
magistro Dyonisio Wissegradensi praeposito, regni nostri cancellario, sieut in litteris
exinde confectis plenius eontiuetur, venditionem eamdem ratam habemus, et quia sci-
mus eam esse factam ad utilitatem Wissegradensis ecclesiae auetoritate regia confir-
mamus. Nos etiam liberalitate regia vestris preeibus inclinati, qui pro tuitione honoris
nostri et negotiorum nostrorum promotione nee rebus novistis parcere nee personae,
remittimus vobis et successoribus vestris in perpetuum omnem iurisdictionem tempo-
ralem, quam iudex provincialis terrae Budessinensis in bonis praefatis exercere con-
suevit, ac omnem annonam, quae de eisdem villis ad vigilias castri Budissinensis
solvi consuevit plenarie annuatim. In cuius rei testimonium praesentes coneedimus
litteras, sigillorum nostrorum munimine roboratas. Huius rei testes sunt Hoierus de
Vredberc, Tsastolaus de Syttauia, Heinricus filius eins, Gallus de Lewenberc, Sifridus
de Colbowe, magister Cunradus miles et phisicus noster. Datum in Rademariz per
manum Herbordi Pragensis canonici, curiae nostrae notarii anno domini M^ CC**. XL^
nono, ini*'. Nonas Junii.
Nach dem Orig. im Stiftsarcbiv zu Meissen mit dem beschädigten Siegel des Königs an einem Pergamentstreifen.
Tzschoppe u. Stenzel ürkundensamml. S. 314. — Köhler cod. dipl. Lus. I. S. 79.
No, 151. 1249. 7. Juni.
K, Wenzel von Böhmen beurkundet, dciss die in den vorstehenden Urkunden genannten Ortschaften
durch Gerichtsspruch der Probstei jsu Wissehrad zuerkannt gewesen sind.
Wencezlaus dei gratia quartus Boemorum rex universis praesentes litteras
inspecturis salutem in domino. Universitati vestrae tenore praesentium innotescat,
quod cum Fridericus de Boric super villis Misseslewits et Cupsyts ad ius et proprie-
tatem Wissegradensis praepositurae pertinentibus coram nobis in forma iudicii contra
bonae memoriae Arnoldum Wissegradensis ecclesiae praepositum movisset quaestionem,
dicens eas ad se pertinere, nos visis et auditis rationibus, allegationibus et probationibus
partium, quia nobis plene constitit, quod praefatae villae ad ius et proprietatem Wisse-
gi-adensis praepositurae pertinebant pleno iure, praesidentes in Budissin cum universis
terrae baronibus et nobilibus, sicut moris est, iudicio generali easdem villaa senten-
tiallter adiudicavimus, cognitis evidentius causae meritis, praeposito et praepositurae
memoratis. In cuius rei publicum testimonium, ne tractu temporis, quod sollempniter
actum est, valeat in dubium revocari praesentes coneedimus litteras sigillorum nostrorum
munimine roboratas. Actum in Budissin. Datum per manum Herbordi curiae nostrae
notarii, anno domini M^ CC^ XL° nono, VIF. Idus Junii.
Nach dem Orig. im K. Haupt-Staatsarchiv zu Dresden; an einem Pergamentstreifen hängt das zur Hälfte
abgebrochene Siegel des Königs mit Rücksiegel.
Köhler cod. dipl. Lus. I. Anh. S. 67.
17*
132
No. 152. 1249. 18. Juni.
Innocentius etc. magistro Christoforo notario nobilis viri marchionis Misnensis ut duas
praebendas obtinere possct, in gratiam Misnensis marchionis indulget. XV. Kai. Jul.
Aus dorn Lib. rr»;. lunooontii Vl\ IV. an. VI. ep. 659. in der kais. Bibliothek zu Paris bei Alb. t. Beham
u. s. w. s. ina
Obscliou (IiMiisolboii M. ('hristoph als Domherrn zu Naamburg auf Verwendung des Markgrafen Heinrich
xwt'i Jahro früher Dispons für die Aunahnu» eines Canonicats in Meissen ertheilt worden (vgl. No. 141), scheint er
(lessoniui|L'oa<htot aus iloin Capitcl zu Naumburg, das seinen Mitgliedern den Besitz einer zweiten gleichen Pftünde
in einem andern ('apitel damals nicht gestattete, ausgeschieden zu sein, eine zweite Pfründe aber bald nachher im
Colleiriatstifte S. Sebastian» zu Majrdeburg erlangt zu haben, indem P. Innoceuz durch ein Breve vom 20. Juni 1249
(Lib. reg. etc. ep. (»(U) a. a. O. S. 2l)3) einen Canonicus Christoph auf Ansuchen des Markgrafen Heinrich von der
Kesiilenz in Magilebunr disi)ensirte. Die Annahme, dass Markgraf Heinrich fOr zwei Geistliche desselben und zwar
eines damals seltenen Namens in Rom sich verwendet habe, hat Bedenken. Ein Meissn. Domherr Christoph starb
als rn)bst zu Zscheila liHL» mler Auf. 1263 (vgl. No. 104).
Xo. 153. 1249. 8. Dee.
/>. (\)nrad mnf ihi.^ Ctipitvl iH^urkfindeu, dass von dem Kloster AU^Jla xu Ablösung der in Folge eines
frtilinrn Vvrglrichs (Xo. !^s) jährlich j:h ^ihlenden 6 Mark S. die Sunnne von 114 Mark S. gezahlt
und hivrnarh das Capitvl ^nm Empfange der 6 Mark auf den hischofL Zoll zu Miigeln angeiciesen
worden sei. (Vgl. Xo. 1^1.)
In nomine domini amen. Permissione divina t'nnradus episcopus, Heinricus
praeiH^situs, Sifridus decanus totumque eapitulum Misnensis ecclesiae universis Christi
fidelibus im|HTiH*tiium. Tempore bonae memoriae |>atris ae domini nosti'i Bninonis
Misnensis episeopi inter eeelesiam nostram et nos ex iina et monasterium Cellense ex
jmrte altera suikt deeimis in Vliz et Ozstrowe*! nee non super dampnis et iniuriis de
foresto quaestione suborta et eoram deeano Magrdeburg^Misi et suis eoniudieibus auetori-
tate aiK^stoliea ventilata. tandem inter eeelesiam nostram et nos ae praefatum mona-
sterium mediantibus iudieibus memoratis talis eoneordia intervenit. lam dictum Cellense
monasterium dedit ecelesiae nostrae ae nobis pro restauro decimarum. iniuriarum oiunium
imriter et dampnorum duos mansos et dimidium in villa iHnnanzlawiz-} et novem mar-
earum retUUtus in villa Kapm.^) Insui^r obligavit se ad sex marearum annuam pen-
sionem. PostnuHlum vero proeedente temiH»re piae memoriae dominus et pater noster
Heinrieus Misnensis episeopus acreptavit imriter et aceepit eentum et XIIIl'*" maR^s
arjsxMiti a Cellensi monastorio sujktIus memorato et absolvit illud jKMies eivlesiam
nostram et nos a sex marearum annua solutione proxime praelibata. Saue quoniam
iam dietus dominus et j^iter noster Heinrieus Misnensis episci^pus est viam universae
earnis injrn^ssus, antequam eapitulo nostro praeilium. ex quo praetlietarum sex mar-
earum rvHlilitus jK^nüiH^ret, assiornasset. nos qui ei in episeo|)atus dijrnitate sueeessissc
videmur, iiuiequid ab eo minus actum est adimplere eupientes et maxime abtiati et ciMi-
133
vcntui Cellensi cogente iustitia modis omnibus cavere volentes, quippe cum iion soliim
nobis, verum etiam toti capitulo nostro certissime notum sit, praemissam pecuniam vide-
licet CXIIir^*" marcas argenti in rem et utilitatem eeclesiae nostrae versam, iam saepe-
dictarum sex marearum redditus praelibato capitulo nostro assignavimus in theloneo
nostro in Müglin*) annis singulis percipiendos, quos consensu unanimi atque voluntario
acceptavit una nobiscum saepius dictum monasterium a debito solutionis sex marearum
praetaxatarum communi consensu libertate perpetua quietum pronuntians et penitus
absolutum. Ne igitur super bis praemissis omnibus praefato monasterio possit in
posterum alicuius adversitatis calumpnia suboriri, praesentem paginam conscriptam
tam nos quam capitulum nostrum buUarum nostrarum appensionibus in perpetuam
memoriam iussimus communiri, sub testimonio omnium, quorum nomina sunt sub-
scripta: Albertus de Dobelin, Cünradus de Nuscin, Vlricus praepositus de Budissin,
magister Erpho scolasticus, Heinricus de Lubne, Albertus de Vroburch, magister
Alexander, Sifridus praepositus in Scliilowe, Albertus de Nuscin, Sifridus iunior de
Pigauia canonici Misnenses, Johannes praepositus de sancta Afra, Gerhardus praepo-
situs de sancta Cruce, Cünradus canonicus Cicensis, Meinherus praefectus de Misna,
Meinherus filius eins, Petrus Ruzk et alii quam plures. Acta sunt haec in Misna
anno gratiae M\ CC^ XI A VUU". \T. Idus Decembris, indictione VUI*., pontificatus
nostri anno X^
Nach dem Orig. im K. Haupt -Staatsarchiv zu Dresden mit den wohlerhaltenen Siegeln des Bischofs und
des Capitels an Fäden von rother, grüner, gelber und dunkelbrauner Seide.
4) MQgelii.
No. 154. 1250. 13. Febr.
MarTcgraf Heinrich sichert den Bontherreti die dem M. Gerhard de Foresto im Zoll zu Freihenj
verliehenen 5 Talente jährlichen Einlionimens so lange zuy bis dieser im Hochstift eine volle
Fräbende erlangt Iwhe, (Vgl, No. 184,)
Nos Heinricus dei gratia Misnensis et Orientalis marchio, Tliuringorum lant-
gravius et Saxoniae comes palatinus notum facimus universis et praesentibus protestamur,
quod nostrae existit voluntatis, quod canonici Misnenses quinque talenta Vribergensis
monetae, quae magistro Gerhardo de Foresto in telonio nostro fuerant assignata,
recipiant singulis annis integraliter ac perfecte, quousque idem magister Ger. in
ecclesia Misnensi praebendam integram consequatur, volentes quod ab illis qui telonio
nostro pro tempore praefuerint, ipsorum nuntio, quem ad hoc deputare decreverint,
omni anno eadem talenta ut praemisimus praesententur. Ne autem cuiquam super
CO processu temporis dubium oriatur, ipsis in testimonium super eo praesens dari
iussimus instrumentum , sigilli nostri munimine roboratum. Datum Misnae anno domini
M^ CC^ lA XVU^ Kalend. Martii nona ind.
Nach dem Orig. im K. Haupt-Staatsarchiv zu Dresden: das Siegel ist nur in wenigen Bruchstücken noch
vorhanden.
134
No. 155. 1250. 2. Apr.
Die Bisehöfe Dietrich von Naumburg und Heinrich von Merseburg beglaubigen die Richtigkeit
der Abschrift der Urkunde K OUo's L vom 19, Oct 967. (No, 3.)
No8 dei gratia Theadericus Nvenburgensis et H. Merseburgensis episcopi uni-
versis lianc paginam inspecturis salutem in omniuni salvatore. Privilegium divae
memoriae üttonis magni imperatoris aiigusti, fundatoris Misnensis ecclesiae non can-
eellatum, non abolitum nee in aliqua sui parte vitiatam vidimus et legimus in haec verba:
In nomine etc. — No. 3. — imperii VI.
Quia vero propter viarum discrimina et maJum statum terrae ipsum originale
ducere non est tutum, ut eidem adhiberi valeat plena fides praesentem paginam sigil-
lorum nostrorum munimine duximu» roborandam. Datum Mersebureh anno domini
M"". CO**. L. IIIP. Nonas Aprilis poutiticatus nostri anno quinto.
Nach dem Orig. im K. Haupt- Staatsarchiv zu Dresden mit deu wohlerhaltenen Siegeln der Bischöfe an
F'äden von weissem Zwirn.
Köhler cod. dipl. Lus. I. Anh. S. 68.
Der Zweifel ob nicht diese und die folgenden Transsumte Non. Apr. 1254 ausgestellt worden, wird dadurch
erledigt, dass das fünfte Pontificatsjahr des B. Dietrich von Naumburg (erwählt 1244, geweiht 1245) recht wohl
noch in die ersten Monate des Jahres 1250 fallen kann, zu 1254 aber unbedingt nicht passt, während für den
Antritt des B. Heinrich von Merseburg, hinsichtlich dessen die bisherigen Angaben zwischen 1244 und 1247
schwanken, ein sichereres Datum gewonnen wird.
No. 156. 1250. 2. Apr.
Die Bischöfe Dietrich von Naumburg und Heinrich von Merseburg beglaubigen die Treue einer
Abschrift der Bestätigungsbulle P. Johanns XIIL vom J2, Jan. 968. (No. l.)
Nos dei gratia Tlieodericus Nuenburgensis et Heinricus Merseburgensis epi-
scopi universis lianc paginam inspecturis salutem in omnium salvatore. Privilegium
inclitae recordationis Johannis papae non cancellatum, non abolitum nee in aliqua
sui parte vitiatum vidimus et legimus in haec verba:
Johannes episcopus servus servorum dei. Si semper sunt concedenda —
No. 4. — in mense Januario indictioiie supradicta undecima.
Quia vero etc. — — roborandam. Datum in Mersebureh anno domini
M**. (;C**. lA IIII. Nonas Aprilis pontificatus nostri aniio quinto.
Nach dem Orig. im K. Haupt-Staatsarchiv zu Dresden mit den wohlerhaltenen Siegeln der beiden BischMe
an weissleinenen Fäden.
135
No. 157. 1250. 2. Apr.
Dieselben Bischöfe heglauUgeti in gleicher Weise eine Abschrift der Urkunde K. Otto's IIL
vom 6. Dec. 996. (No. 15.)
Nos dei gratia Theodericus Nuenburgensis et H. Mersburgensis episcopi,
universis hanc paginam inspecturis salutem in omnium salvatore. Privilegium felicis
recordationis Ottonis magni regis, fundatoris Misnensis ecclesiae non abolitum, non
cancellatum nee in aliqua sui parte vitiatum vidimus et legimus in haec verba:
In nomine — No. 15. — Franconofurt feliciter amen.
Quia vero etc. roborandam. Datum Merseburhc anno domini M**. CG*". L.
IUP. Non. Aprilis pontilicatus nostri anno quinto.
Nach dem Orig. im E. Haupt- Staatsarchiv zu Dresden mit den Siegeln an weissleinenen Fäden.
Köhler cod. dipl. Lus. I. Anh. S. 69.
No. 158. 1250. 6. Juni.
B. Conrad eignet der Domkirche Getreidezehnten in einigen Dörfern ^ den der verstorb. Domherr
Hermann von Liznik von ihm erkauft hai.
In nomine domini amen. Conradus dei gratia Misnensis episcopus universis
hanc litteram inspecturis salutem in eo, qui est omnium vera salus. Ne ea, quae
geruntur in tempore simul labantiir cum tempore, ad aeternam rei memoriam expedit
privilegiorum munimine perennari. Hinc est quod universis Christi fidelibus tani
praesentibus quam futuris volumus notum esse, quod nos quandam decimam in bis
villis, Proszwiz^) decimum dimidium scocum utriusque annonae, Wincwiz^) decimum
dimidium scocum utriusque annonae, Dere') VI scocos utriusque annonae, et Rudin-
gistdorf*) VUI scocos et XV manipulos utriusque annonae, quam bonae memoriae
Hermannus de Liznic Misnensis canonicus a nobis pro quadam summa pecuniae
comparavit de consensu confratrum nostrorum Misnensis capituli eidem ecclesiae Mis-
nensi contulimus iure perpetuo possidendam, dantes super eo in testimonium praesens
scriptum sigilli nostri munimine et sigillo dicti capituli roboratum. Huins rei teste«
sunt Heinricus praepositus summus, SiflFridus decanus, Albertus de Doblin, Conradus
de Nozzin, Vlricus praepositus Budisinensis , Heinricus de Lubene, magister Erpho,
Albertus praepositus Wurcinensis, magister Conradus, SiflFridus, SiflFridus capellanus
canonici Misnenses et alii quam plures. Datum in Misna anno domini M*. C(^. 1/.
indictione VUI., octavo Idus Junii pontificatus nostri anno X.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit an Pergamentstreifeu h&ngend(Mi wohlerhaltenen Siegeln
des Bischofs und des Capitels.
1) Proschwitx, Par. ZseheiU. t) Winekwiu, Par. ZtcheiU. 3) Diora, Par. Zadel. 4) wahnchefnlfch Jetst wOste Mark.
- 136
Xo. 159. 1250. 20. Juni.
P. Innocenz IV. verleiht denen, tvelehe an den Festtaffen der Patrone der Kirche, des h. Johannes
Evang, ant^portam latinam und der Junf/frau Maria, dieselbe bu^isfertiff besuchen, vierzig TageAtßlass,
Iiiiiocentiiis episcopiis servus scrvoriun dei venerabili fratri episcopo et dilectis
liliis capitiilo ecclesiae Misnensis salutem et apostolicam bencdictioneni. Licet is etc.
— No. 146 merita Rupplicum — aptiore«. Cupientes igitur ut ecclesia vestra,
qiiae in honorem beati Joliannis evangelistae ante poi-tam latinam et 8anctae Mariae
fundata dinoscitiir, congruis honoribus frequentetur, omnibus verc poenitentibus et
confessis, qui ecelesiam ipsam in festivitatibus eorundem sanctorum venerabiliter
visitaverint annuatini, de omnipotentis dei misericordia et beatorum Petri et Pauli
apostolorum eins autoritate confisi quadraginta die« de iniuncta sibi poenitentia rela-
xamus. Datum Lugduni XII. Kai. Julii pontiticatu» nostri anno septinio.
M. Ver.
aussen: Hermannus.
Nach dem Orijr. im Stiftsarchiv zu Meissen mit der Bleibulle an P'iiden von rother und weisser Seide.
Nachdem bereits am 4. und 23. März 1*240 (No. 145 und 146) zwei Indulgenzen für die Tage der Schutz-
heiligen der Domkirche Joliannes Evangelista (27. Dec.) und Donatus (6. Aug.) ertheilt worden, überrascht die
erneute Indulgenz, in welcher Johannes evangelista ante portam latinam, dessen Festtag am (J. Mai begangen wurde,
und Maria als Schutzheilige bezeichnet werden. Wahrscheinlich fand liier eine Ven^ech seiung in der päpstlichen
Canzlei statt; eine Stiftskirche in deutschen Land(?n, welche den letztgenannten Heiligen gemeinschaftlich gewidmet
gewesen, ist uns indessen nicht bekannt.
No. 160. 1250. lo. Juli.
Jl. Conrad ertheilt denen Äblass, welehe die Kirche auf dem Petersberge bei Halle am Tage Petri
Kettenfrier (1. Aug.) bussfertig besuchen,
( ■. dei f^ratia Misnensis episcopus universis Christi tidelibus praesentes litteras
insi)ecturis aeternam salutem et veram in domino karitatem. Quoniam ut ait apo-
»tolus etc. — No. 123 — vobis iniungimus — quatinus ecelesiam Montis Seren! in
die ad vincula sancti Petri annis singulis devote et liumiliter visitetis et ei pias ele-
mosynas erogctis. Nos ciuoque omnipotentis dei misericordia et nostra auctoritate con-
tisi Omnibus praedictam ecelesiam in festo praelibato visitantibus eique suas elemosynas
erogantibus propter deum XXX dies iniunctae poenitentiae, si vere contriti fuerint et
eonfessi, et dimidiam carenam niisericorditer relaxamus. Datum in Wurzin anno
domini M. CG. L. Idus Julii pontiticatus nostri anno undecimo.
Xacli dem Orig, im K. Haupt-Staatsarchiv zu Dresden mit dem bescliädigten Siegel des Bischofs an einem
i^ergamentstreifen.
137
No. 161. 1252. 9. März.
Der apostoL Legat Cardinal Hugo ordnet die Bes^idenz der Domherren am Orte ihrer Kirclien
noLchdrücklicJist an.
Venerabili in Christo patri Conrado episcopo Misnensi frater Hugo divae
Sabinae presbyter cardinalis apostolicae sedis legatus saliitem et sinceram in
domino caritatem. Ad audientiam nostram pervenit, quod nonnulli canonici ecclesiae
Misnensis et aliaram ecclesiarum vestrae dioecesis praebendariim saarum proventus
percipientes non curant in ecclesiis, in quibus illas obtinent, residere, propter quod
ecclesiae ipsae debitis servitiis defraudantur. Nolentes itaque, ut in ecclesiis diminuatur
divini nominis cultus, sed potius augcatur, nostra qua fungimur auctoritate mandamus,
si est ita, dictos canonicos ad faciendam debitam in ecclesiis suis residentiam, secun-
dum antiquam et approbatam ecclesiarum ipsarum consuetudinem, monitione praemissa
ut auctoritate nostra per censuram ecciesiasticam compellatis, contra eos ad privatio-
nem praebendarum suarum, si rebellio ipsorum meruerit, nihilominus processuri.
Datum Hildensem VH. Id. Martii, pontificatus domini Innocentii TTH. anno nono.
Fabricii anual. urb. Misn. p. 345. — Calles series Misn. episcopp. p. 17G.
Das Original wurde nicht aufgefunden. Wenn aber in Gnindmanns Abschrift (cod. dipl. ecci. Misn. I.
S. 93) statt anno nono es heisst anno vero M. CC. XL. nono, so ist dies falsch, indem eine Urkunde von demselben
Tage und Jahre (Leuckfeld antiqu. Gandersh. S. 18U) des Card. Hugo Anwesenheit in Hildesheim am 9. März
1252 bestätigt.
No. 162. 1252. 22. Mai.
Markgraf Heinrich der Erlauchte transsumirt die Urkunde K. Otto HL vom 6. Oct. 995 (No, 13.)
und bestätigt deren Inhalt.
Nos Henricus dei gratia Misnensis et ürientalis marchio Thuringorum lant-
gravius et Saxoniae comes palatinus omnibus imperpetuum. Volumus notum esse tam
praesentibus quam futuris quod Privilegium terrae Wurzinensis non abolitum, non can-
cellatnm nee in aliqua sui parte vitiatum perspeximus in liaec verba:
In nomine etc. — No. 13. — Actum Hauelungberge feliciter amen.
Ut igitur omnia praedicta circa episcopum et Misnensem ecclesiam a nobis et
a nostris heredibus inviolabiliter observentur nee ab aliquo*) infringantur, praesentem
paginam desuper conscribi fecimus et sigilli nostri munimine roborari. Petivimus
etiam ad confirmationem huius facti sigilla venerabilium dominorum Magdeburgensis
archiepiscopi et Nuwenburgensis et Merseburgensis episcoporum huic privilegio appli-
cari. Datum Misnae anno domini M^ CC^ LII^ XP. KaJend. Junii, indictione X'.
Huic facto interfuerunt dominus Theodericus Nuwenburgensis episcopus, Henricus
Misnensis ecclesiae praepositus, Wernherus de Kirbcberc praepositus, Otto de Vipehc
Magdeburgenses canonici, Johannes prior fratrum praedicatbrum in IJpzk, Gozwinus
1) in atifm» Tnttsnunpto bo X6S. iM o. 170.
0OI>. Dirt. BAX. II. 1. ^^
^- ■'^*i' • <«■#«•'
S
'' /-
•wr' «tf* «■»
, / i' **- *•' ' f t*./{ntt*v
In I, / / /,
> h .1 f ■■
(|| «um I I ili'iunrH«.. '
vauks lliUuiM IM I ff« ".'-; •
\^» 1 I li liif i< II ' f
^^.•^ ' .1 NUUiilUUl'i '\\\i\\\linhti t, f. ff it.' ff f '. f*
i\.» '.-.-a .A- \\kl>\> imI hiImimi ' *r . fi /.» • , ,t.-f*''ttf *\,i/tttfff,t»i ^/^itrxar^
\ 1. i .« ■ \»n IUI -Uli II |.| I M . I I. II f. f, t *'<' r- »'»r./?: -irtJ *H^;|Pi If* 3. ^Hu
....^.4^A i>i >i' l> It'iitii (i ii I I r I II r I
>.. IUI I ''I '
........./•■ ' ,' • '.. . r f ^-.l / «i ,«/'.. /,./i i/iM> I nftilvn CnrdifuU Hmg».
\^..^v ...v^ <M V Im .iM |i<ihi ti ilniniMM >>iiM IhiiHiMi Hl »uiMt'liir Siil)iiiHC preft-
ii's> axiiv II .i.ii. \\ ,\M^\ u" . ,|i I i^i.iiiii Pilo nwuHlolkur^niHiK et Hen-
x ^^\...>^ xpr.w'pi .iiiiii t U'iiMit it iMMtuUtm iiim (l\ lMt<uit tiiuuii tU^votam.
\ ^ -^ V . .. s I .^a ui Kilii»«
v^ »..
139
No. 165. 1252. 22. Mai. ,^.^.27;.
Markgraf Heinrich der Erlauchte trifft wegen des Zehüens, der Gerichtsbarkeit, Zoll- und Steuer-
freihat n, s. w, eingehende Bestimmungen zu Gunsten des Bischofs und der Domkirche, wie der
Geistlichkeit und der Unterthanen des Stifts überhaupt,
Nos Henriciis dei gratia Misncnsis et Orieiitalis mai'cliio, Thuringoriiiu lant-
gravius et Saxoniae comes palatinus universis Cristi fidelibus tarn praesentibus quam
futiiris lianc paginam inspecturis Balutem aeternam. Cum honorem et profectum 'Slm-
nensis eeclesiae ob salutem ac remedium animae nostrae, patris et matris nostrae ac
parentum nostrorum sincera fide et omni devotione promovere velimus, secundum omne
posse desuper nobis datura, dileeto compatri nostro domino Conrado Misnensi episcopo
suis successoribus et eeclesiae Misnensi omnia iura super decimis praedialibus marehiae
Ijusieensis, primum et prineipialiter a nostris bonis recipiendis admittimus libere ac
sohlte, consentientes ut et alii possessores intra dictam marchiam teneantur ad idem.
Volumus etiam ac liberaliter consentimus, quod de marchia Misnensi deeimae secnindum
terrae consuetudinem persolvantur. Öimiliter libertates et conditiones canonicorum Mis-
nensium, religiosorum , claustralium et totius cleri Misnensis diocesis per nos et per
nostros volumus inviolabiliter observari. Nullas etiam exactiones vel i)etitiones faciemus
aliquatenus in homines domini Misnensis episcopi et homines canonicorum Misnensium
seu homines claustralium vel secularium clericorum in Misnensi diocesi constitutos nee
etiam servitia requiremus. Ceterum stratam regiam et thelonia secundum consuetudinem
antiquam servari statuimus episcopo et suis hominibus ac eeclesiae memoratae. Prae-
terea consentimus, ut sedes synodales in civitatibus, oppidis et villis tarn archi<liaconi
quam archipresbyteri exerceant, prout consuetum fuerit atque iustum. Item si aliqui
canonici clerici vel claustrales seu liomines Misnensis eeclesiae aliqua emerint ad susten-
tationem ipsorum, quod in bis ab eis nulluni theloneum requiratur. Item si aliquis a
domino episcopo, a suis praelatis seu per alios fuerit excomnumicationis sententia inno-
datus et in Misnensi diocesi denuntiatus, volumus quod ille a nobis et a nostris in
nostra curia cvitetur, ita quod circa cum nulla communio habeatur. Item in iurisdictione
sua circa Ztolj) et aJibi ipsum nolumus impediri. Praeterea nolumus, quod clerici Mis-
nensis diocesis coram nobis vel nostris iudicibus conveniantur, inpignorentur vel ad
iudicia secularia pertrahantur, et si aliqua praedictorum a nobis vel a nostris non
fuerint observata vel etiam praetermissa, illa nobis debent intimari, ut quae obmissa
fuerint, efticaciter complcantur et quae servata non fuerint, secundum quod cxpedit,
observentur. Ut igitur onmia praedicta circa episcopum et Misnensem ecclesiam n
nobis et a nostris heredibus inviolabiliter observentur, praesentem paginam desuper
conscribi fecimus et sigilli nostri munimine roborari. Petivimus etiam ad confinnationem
huius facti, sigilla venerabilium domiuorum Magdeburgensis archiepiscopi et Nuwen-
burgensis et Mcrseburgensis episcoporum huic privilegio applicari. Datum Misnae anno
domini M^ CG" UP. XI^ Kaien. Junii indictione X'. Huic facto interfuerunt dominus
Theodericus episcopus Nuwenbnrgensis ; Heinricus Mfe\v<iweÄ& ^üsjä^aär >^\^\wwte5fe. Ski^jInss^ •
2(7/.
140
noater, Wernherus de Kirhcberc praepositiis, Otto de Vipehc, Magdeburgenses canoBici,
Johannes prior fratrum praedicatorum in Lipzk, Gozwinus prior fratrum praedicatorum
in Magdebure, Heinrieus Icctor fratrum minoram in Magdebure, Meinherus burgrauius
de Misne, Albertus burgrauius de Dewin, comes Albertus de Rauenswalde, Albere
burgrauius de Liznik, Rudolphus miles de Luppe et alii quam plures.
Nach dem ()rij(. im K. Haupt- Staatsarchiv zu Dresden mit vier Siegeln wie No. 162.
Köhler cod. dipl. Lus. I. Anh. S. 70.
No. 166. 1252.
Die Bischöfe Otto von Brandenburg und Heinrich von Havelberg bitten den K. Willhelm um
Bestätigung der vorstehenden Zugeständnisse des Marhgrafeti Heinrich mit wörtlicher Aufnahme
der Urkunde desselben (no. 165) in die Ausfertigung.
Gloriosissimo domino W. Romanorum regi semper augusto, nos dei gratia Otto
Brandeburgensis et Hcnricus Hauelbergensis episcopi cum orationibus devotis paratam
ad obsequia voluntatem. Excellentiae vestrae tenore praesentium cupimus notum esse,
quod nos Privilegium domini Henriei marchionis Misnensis super compositione inter
ipsum et dominum Conradum Misnensem episcopum conseriptum non abolitum, non can-
cellatum nee in aliqua sui parte vitiatum vidimus et legimus in haec verba:
Heinricus etc. — No. 1G5 — quam plures.
Verum quia — No. 163 — transscriptum sigillorum nostromm munimine
roboratum vobis transmittimus — confirmare.
Nach dem Orig. im K. Haupt-Staatsarchiv zu Dresden. An Fäden von blassgelbcr Seide hängt das Siegel
des B. Otto von Brandenburg; von dem au Fäden von rother und grüner Seide befestigt gewesenen Siegel des B.
Heinrich von Havelberg ist nur noch ein Bruchstück vorhanden.
Köhler cod. dipl. Lus. 1. Anh. S. 74.
No. 167. 1252.
Dieselben Bischöfe wenden sich mit gleicher Bitte an den apostoh Legaten Cardinal Hugo,
Rcvereiido in Christo patri et domino suo Hugoni tituli sanetae Sabiiiae pres-
bytero cardinali , apostolicae sedis legato , nos dei gratia Otto Brandeburgensis et Hen-
ricus Hauelbergensis episcopi subiectionem et reverentiam tam debitam quam devotam.
Paternitati vestrae tenore praesentium notum esse volumus, quod nos Privilegium domini
Henriei marchionis Misnensis super compositione inter ipsum et dominum Conradum
Misnensem episcopum conseriptum non abolitum, non cancellatum nee in aliqua sui
parte vitiatum vidimus et legimus in haec verba:
Hcnricus etc. — No. 165 — quam plures.
Verum quia — No. 163 — transscriptum sigillorum nostrorum munimine robora-
tum vobis transmittimus, supplicantes paternitati vestrae — auctoritate vestra — confirmare.
Nach dem Orig. im K. Haupt- Staatsarchiv zu Dresden; die sehr beschädigten Siegel wie No. 166.
Köhler cod. dipl. Lus. I. Anh. S. 73.
141
No. 168. 1252. 28. Mai.
Bischof Conrad ertheilt zum Bau der Kirche zu Belitz in der Mark Ablnss.
Conradus, dei gratia Misnensis episcopus, universis Christi fidelibus aeternam
salutem et veram in domino caritatem. Quoniam, ut ait apostolus etc. — No 123 —
in remissionem peccatorum vestrorum vobis iniungimus, ut ad strueturam ecclesiae in
Belitz pias elemosynas erogetis. Nos quoque omnipotentis Dei misericordia et nostra
auetoritate confisi omnibus, qiii ad opus dictae ecclesiae suas erogaverint. elemosynas
propter deum, quadraginta dies iniunctae poeniteutiae si vere contriti fuerint et confessi
misericorditer relaxamus. Datum Magdeburg anno domini MCCLII. V. Kai. Junii
pontificatus nostri anno duodecimo.
Nach der Abschrift in P. Creusings Chronicon (Ms. der Stadtbibl. zu Leipzig no. 446 fol. 112).
Riedel cod. dipl. Brand. I. Bd. 9. S. 476.
No. 169. 1252. 8. Juni.
B. Conrad befiehlt dem Erzpriester H, zu Torgau in Gemässheit des Vertrags mit dem Markgrafen
Heinrich (No. 165) die Leistung der Zehnten zu fordern,
Conradus dei gratia Misnensis episcopus H. archipresbytero de Torgowe salutem
in domino. Significamus vobis quod dominus marchio Misnensis nunc, quando concor-
davimus cum ipso, suum consensum adhibuit, ut in terra Lusaciae veras reciperemus
decimas praediales. Unde vobis mandamus districte praecipientes, quatinus a vestris
parrochialibus omnibus veras decimas requiratis, iniungentes nihilominus vobis subiectis
clericis universis, ut et ipsi eorum parrochialibus demandent, ut nobis decimas nostras
solvant, ne contra eos, licet inviti, iure ecclesiastico procedere compellamur. Datum
Magdebfirch anno domini M**. CC**. L. U^ Vr. Idus Junii pontificatus nostri anno XII**.
Nach dem Orig. im K. Haupt-Staatsarchiv zu Dresden; das Siegel ist abhanden gekommen.
Köhler cod. dipl. Lus. I. Anh. S. 72.
No. 170. 171. 1252. 30. Aug.
Der apostoL Legat Cardinal Hugo bestätig unter wörÜicJier WiederJholung der Urkunden No. 162
uixd 165 in zwei gesonderten Ausfertigumjen deren Inhalt.
Venerabili patri . . dei gratia episcopo Misnensi frater Hugo miseratione divina
tituli sanctae Sabinae presbyter cardinalis, apostolicae sedis legatus, salutem et sinceram
in domino caritatem. Ea quae iudicio vel concordia terminantur, firma debent et illi-
bata persistere, et ne in recidivae contentionis scrupulum relabantur expedit providere.
Vestra siquidem lecta nobis petitio continebat, quod orta dudum inter vos et nobilem
virum marchionem Misnensem super quibusdam iuribus et libertatibus ecclesiae vestrae
materia quaestionis, tandem inter vos et ipsum nobilem amicabilis compositio intervenit,
- 142
prout in litterifi inde confectis, quariim tranflcriptum venerabiles patres Brandeburgensis
et Haiielbcrgensis episcopi nobis 8ub sigillis suis miscruut, dicitur plenius contineri.
Nos igitur vestris devotis precibus inclinati comiiositionem ipsam, sicut rite ac sine
pravitate facta et al) iitraqiie parte approbata est atque in eiusdem ecciesiae praeiu-
diciuni non redundat, ratani et patam habentes ipsam auctoritate praesentium eonfir-
manius et praesentis seripti patroeinio eommanimus tenorem transcripti eiiisdem de verbo
ad verbiim praesentibiis inseri faeientes, qui talis est: Nos Henrieus etc. Null!
er{fO omnino honiimim liccat hanc paginam nostrae eonfirmationis infringere vel ei ausu
tenierario contraire. Si (juis autem hoc attemptare praesumpserit, indignationem omnl-
])0tenti8 dei et beatoruni Petri et Pauli apostolorum eius se noverit incursurum. Datum
Assone III. Kai. Septcnib. pontificatus domini Innoeentii papae Uli. anno decimo.
t Petrus Viterbicnsis. f
Xacli den Oriiriualen im K. Haupt -Staatsarchiv zu Dresden mit den wohlerlialtenon Siegeln au Fäden von
rr»tlier luul gelber Seide.
Xü. 172. 1253. 3. Mai.
Erzbisrhof liuclolf von Magddmrg ver^^ichert y dass er der in dem Streite mit dem Templer -Ordey}
wegen gewisser im Lande Lehns diesseits der Oder gelegenen Güter vom B, Conrad von Meissen
getroffenen Entscheidung nachgekommen sei und dieselbe festhalten wolle.
Rudolfus dei gratia san(*tae Magdeburgensia ecciesiae electus totumque eiusdem
ecciesiae capitulum — recognoscimus — quod omnia quae venerabilis pater dominus
Conradus, iMisnensis episcopus super dissensione, quae super bonia in terra Lubus
citra Oderam inter nos et fratres militiae templi fuit, est arbitratus, statuit vel prae-
cepit, complevinms bona lide et irrcfragabiliter perpetuo volumus et promisimus obser-
vare. Et ut ij)sis fratribus et omnibus eorum posteris eo certior tidcs fiat, ipsos nuini-
nius bis nostris litteris sigillorum nostrorum munimine roboratis. Insuper testes sunt
canonici maioris ecciesiae Albertus praepositus — fratres militiae teinpli magister Hein-
ricus, fr. Johannes de Zopolowe, fr. Tiderus, fr. Widekinus, fr. Sifridus de Anvordc,
fr. (Jcrardus de Rene, Ileinricus de Ricbowe, advocatus in Lubus, Kricus de Horch
et alii quam plures. Datum Magdeburg anno gratiae M". CXX quinquagesimo tertio,
quinto Xonas Maii.
\Vt>lilbi1lck (iesch. d. Bisthuni.s Lebus I. S. ISO. — lliiHk'l cod. dipl. Urand. I. IM. 20. S. IS.')
Xo. 173. 1253.
Ji, Conrad crtheilt dem Franciscannldoster zu Torgau einen Indulgcnzbricf für die Festtage
der heil. Franriscus und Antonius.
Cunradus miseratione divina Misnensis episcopus universis etc. Quoniam ut
ait apostolus etc. — No. 123 quod concedente domino — in coelis recolligere
valeamus — tenentes quod qui — sempiternam. Sanctarum etc. — No. 124 — quod
nostris temporibus omnium terrarum terminos ordinis fratrum minorum domibus I)ene-
dixit — amplectanmr rogati ab ipsis fratribus, quos in Misnensi episcopatu videlieet
143
in Turgowe dominus adiinavit, ut devotio et reverentia a Christi lidelibus abundantius
celebretur et devotio Immiliter et devote conlidentiiim meritum sive gi-atiam afferat et
apportet, aiietoritate nobis a deo concessa cooperantibus inlirmitati nostrae sanetorum
meritis decreviinus oninibus, qui ad dictoruni fratrum oratoria in die dedieationis ipsonim
et utroque die et sancti Francisci confessoris nee non et sancti Ajithonii confessoris
convenerint, unani karrinani et quadraginta dies de iniuneta sibi poenitentia eorum
peccatoriim , de quibus contriti fuerint et confessi, annis singnlis indulgere, eo dante et
per nostrum ministerium indiilgcnte, qui est vere niiserator et misericors, in niaiestate
siia laudabilis et in sanetorum suorum mirabilibus gloriosus. Datum Misnae anno
gratiae \r CG", quinquagesimo IIP. pontificatus nostri anno XIII".
Nacli dem Orig. im K. Haupt -Staatsarchiv mit dem wolilerhalteuen Siegel des Bischofs an einem
Pergamentstreifen.
No. 174. 1254. 23. Jan.
IK Imwcenz IV, erlaubt der gesammten GeistUehkeit der Lande des Markgrafen Heinrieh des
Erlauehten die von diesem zunächst für seine CapeUe verfa^ste, musikalisch regelrechte und wie
er selbst s-ich überzeugt y wohlklingende Coinposition der Kirchengesänge Kyrie elegson und Gloriu
in exrelsis deo bei dcfn Gottesdienste zu gebrauchen.
Innoceutius episcopus ete. venerabilibus fratribus episcopis, ae dilectis iiliia
abbatibus, prioribus, decanis, arcliidiaeonis et aliis eeelesiarum praelatis ae reetoribua
eorumque eapitulis et eollegiis in terra dileeti tilii nobilis viri . . marehionis Misnensis
eonstitiitis, salutein etc. Cum in summi regis palatio virgo se gloriosa pro nobis iugiter
exhibeat advoeatam, feliei cum patrocinio nobis dementer fiecten« ad veniam, quam
humanus excessus interdum graviter provocat ad viudictam, non debet ab ipsius lingua
carnis laudibus se aliquatenus continere, quin ei pro tam plaeido munere gratiarum
surgat ad debitum, ut dampnosae ingratitudinis cautc vitare valeat detrimentum.
Sane dilectus lilius nobilis vir . . marchio Misnensis, sinceritate qua decuit revolvens
in animo, ut quem ad ipsam haberet devotionis affectum, evidenter exprimeret eamque
pro suac possibilitatis niodulo congruis obsequiis Iionoraret, sui)er Kyrieleyson et
(lloria in excelsis deo cantum novum ''edidisse" proponitur, ut capellae suae clerici eo
in missarum sollempniis eiusdem virginis uterentur, et quia eantum ipsum ex parte
ipsius marehionis praesentatum , quem coram nobis cantari fecimus, "^deo gratum^ et j/ /^rr. M.wr< ;.. >^.j
hominibus acceptum invenimus, ipsum ob inventoris devotionem, quae dum spiritu dei
ducitur, musicae regulis non artatur, duximus approbandum, canfcindi et faciendi cum
cantari vobis in praemissis solempniis libera facultate concessa. Ad maiorem vero
certitudinem praemissa Kyrieleyson et Gloria sub ipso cantu vobis sub bulla nostra
mittimus interclusa. Datum Laterani X. Kai. Februarii, anno uiulecimo.
Ex Reg. orig. an. XI. ep. .377. T. III. Fol. 4(5 im Vatican. Archiv.
Dass Heinrich der Erlauchte, den wir bereits als Liederdichter kennen, hei seinem vielbewegten Leben
und ausgedehnten Regierungsgct-chäften auch mit Musik eingehend sich beschäftigte und selbst comiwnirte, ist von y.^. ;cx//y.
hohem Interesse. Wie aber in der einzigen Manessischen Liedersammlung sechs seiner IJeder uns erhalten sind,
so dtlrften Sachverständige in einem oder dem andern Missal Meissnisch - Thüringischen Urspnmgs durch Ver-
gleichung mit den herkömmlichen allgemein geltenden der obengenannten Texte auch Heinrichs Compositionen mit
einiger Walirscheinlichkeit herausfinden kOnnen.
144
No. 175. 1254. 21. Sept.
P. Innocenz IV. he.<ifimmt die Bedingung, unier welcher Probst und CapiUi äUein gehalten sein
sollen f von der römischen Curie oder deren Legaten ausgegangenen Anträgen auf Eriheüung von
Prähenden, Beneficien und sonstigen Bezügen Folge zu leisten,
Innoceiitius episcopus servus servonim dei dilectis filiis . . praeposito, decano et
capitulo ecelesiae Misnensis salutem et apostolicam benedietionem. Vestrae meritis
devotionis iiuliicinuir, iit vos favore benivolo prosequentes specialem vobis gratiam
faciamus. Hine est quod vestris siipplicationibus inclinati auctoritate vobis praesen-
tium indiilgemiis, ut ad receptionem aliciiius in vestra ecclesia vel provisionem in prae-
bendis vel aliis ecclesiastieis benefieiis seil etiam pensionibus per litteras sedis apo-
stolicae vel legatoruin ipsiiis impetratas, per quas non sit ius aliciii acquisitum, vel
etiam impetrandas comjielli minime valeatis, nisi in eisdem litteris impetrandis plena
et expreasa de huiusniodi indulgentia et toto tenore ipsius de verbo ad verbum mentio
liabeatur. Nulli ergo omniiio liominum liceat hanc paginam nostrae concessionis inMn-
gere vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attemptare praesumpserit,
indignationem omnipotentis dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum eius se noverit
incursuruni. Datum Anagniae XI. Kai. Octobris pontificatus nostri anno duodecimo.
t Tedi
aussen: f Godescalcus f
t
Nach dem Ori;^. im Stiftsarchiv zu ^leissen mit dem Bleisiegel an rothen und ^reiben seideneu Fäden.
No. 176. 1254. 21. Sept.
P, Innocentius IV, beauftragt mit Beziehung anf die vorstehende Bulle den Probst zu Naumburg
darüber zu wachen, dass daa Capitel zu Meissen in Bezug auf die Verleihung seiner Präbenden
und anderer Pfründen von Niemandem belästiget werde.
Innocentius episcopus servus servorum dei dilecto filio i)raeposito Nuemburgensis
ecdesiae salutem et apostolicam benedietionem. Meritis devotionis dilectorum tiliorum . .
praepositi, . . deeani et eapituli ecdesiae Misnensis indueimur, ut ipsos favore benivolo
prosequentes specialem eis gratiam faciamus. llinc est quod nos ipsorum supplicatio-
nibus inclinati eis per nostras litteras duximus indulgendum, ut ad recei)tionem alicuius
in eorum ecclesia vel provisionem in praebendis vel aliis ecclesiasticis benefieiis seil
etiam pensionibus per litteras sedis apostolicae vel legatorum ipsius impetratas, j)er
quas non sit ius aliciii acquisitum, vel etiam imjxitrandas compelli minime valeant, nisi
in eisdem litteris impetrandis plena et expressa de nostra indulgentia et toto tenore
ipsius de verbo ad verbum mentio liabeatur. Quocirca discretioni tuae per ai)Ostolica
scripta mandamus, quatinus dictos ])raepositum, decanum et capitulum non permittas
super bis contra concessionis nostrae teuerem ab aliquibus indebite molestari, molesta-
tores huiusmodi per censuram ecclesiasticam appellatione iK)8tiK)sita compescendo, non
145
obstante si aliquibus sit a praedicta sede indultiini, quod cxcommiinicari, suspeiidi vel
interdici, seu extra certa loca per litteras apostolicas in causam tralii noii possint, iiisi
plena et expressa de praedicta indulgentia et de toto tenore ipsius de verbo ad verbuui
in eisdem litteris meutio habeatiir. Datum Anagniae XI. Kai. Octobris pontiticatus
nostri anno duodecimo. P. Ver
t
aussen: f Godescalcus t
t
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem Bleisiegel an hänfener Schnur.
No. 177. 1254 29. Sept.
P. Innocentius IV. verleiht deni Capitel für die näc/tsten drei Jahre das Privilegium, wornach
dasselbe von keinem päbstl. Delegateti oder Subdelegaten ohne ausdriickl päbstlicJien Befehl mit der
Excommunication, Suspension oder dem Interdict belegt werden kann,
Innocentius episcopus servus servorum dei dilectis filiis capitulo ecclesiae Mis-
nensis salutem et apostolicam benedictionem. Devotionis vestrae meretur sinceritas,
ut vos gratiosa benivolentia prosequentes speciali vos privilegio honoremus. Hinc est
quod nos vestris supplicationibus inclinati vobis auctoritate praesentium indulgemus, ut
nuUus delegatus vel subdelegatus ab eo executor seu etiam conservator auctoritate
litterarum sedis apostolicae vel legatorum ipsius possit in vos excommunicationis,
snspensionis vel interdicti sententiam promulgare absque speciali eiusdem sedis man-
dato faciente plenam et expressam , ac de verbo ad verbum de indulto huiusmodi men-
tionem, praesentibus post triennium minime valituris. Nulli ergo omnino hominum
liceat hanc paginam nostrae concessionis infringere, vel ei ausu temerario coiitraire.
Öi quis autem hoc attemptare praesumserit, indignationem omnipotentis dei et beatorum
Petri et Pauli apostolorum eins se noverit incursurum. Datum Anagniae III. Kai.
Octobris pontilicatus nostri anno duodecimo. N. Gualt
aussen : GodeSCalcus.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem Bleisiegel an rothen und gelben seidenen Fäden.
No. 178. 1254. 1. Oct.
P, hmoccnz IV. beauftragt den Probst zu Naumburg dahin zu tcirken, dass die vom Meissner Ilochstift
aitgekommenen Besitzungen und Einkünfte in dessen Eigejithum zurückgebracht werden,
Innocentius episcopus servus servorum dei dilecto filio . . praeposito ecclesiae
Nuemburgensis salutem et apostolicam benedictionem. Dilecti tilii . . praepositus, deca-
nus et capitulum ecclesiae Misnensis sua nobis petitione monstrarunt, quod tam ipsi
quam praedecessores eorum quibusdam clericis et laicis, religiosis et secularibus quos-
dam redditus, domos, villas, maneria, prata, nemora, possessiones, terras, vinea« et
res alias eiusdem ecclesiae, quibusdam eorum ad vitam recepta ab eis exinde certa
pecuniae quantitate, aliis ad non modicum tempus, aliquibus vero jKjrpetuo ad iirmam
C01>. I>iri.. HAX II. I.
10
146
vel siib anniiis censibiis sea redditibus, datis super huiusmodi litteris, factis renantui-
tionibus adiectis poenis, iuramentis interpositis in enormem laesionem ipsius ecclesiae
concessenmt, quorum aliqui dicuntur super bis in forma communi a sede apostolica sea
legatis eiusdem vel ordinariis eonfirmationis litteras impetrasse. Quia igitur nostra
interest lacsis ecclesiis sab venire, discretioni tuae per apostolica scripta mandamos,
quatinus ea quae de bonis ipsius ecclesiae per concessiones huiusmodi alienata inveneris
illicite vel distracta, non obstantibus renuntiationibus, poenis, iuramentis et litteris nee
non contirmationibus supradictis, aut si aliquibus sit a praedicta sede indultum, quod
cxcommunicari, suspendi vel interdici seu extra certa loca per litteras apostolicas in
causam tralii non possint, nisi plena et expressa de praedicta indulgentia et de toto
tenore ipsius de verbo ad verbuni in eisdem litteris mentio habeatur, ad ins et proprie-
tateni ipsius ecclesiae studeas legitime revocare, contradictores per censuram ecclesia-
sticam appellatione i>ostposita compescendo. Testes autem qui fuerint nominati, si se
gratia, odio vel tiniore subtraxerint, per censuram eandem appellatione cessante com-
pellas veritati testiinoniuin perhibere. Datum Anagniae Kalend. Octobris pontificatua
nostri anno duodecimo.
Nach dem Orig. im K. Haupt -Staatsarchiv zu Dresden mit dem Bleisiegel an hänfener Schnur.
179. 1255. 14. Oct.
/*. Alexander IV, hestätigt den zwischen dem Bischof und dem Markgrafen Heinrich abgeschlossenen
Vergleich tvegen des Zehntens in der Lausitz, der wettl. Gerichtsbarkeit in der Pßege Warzen u. s. iv.
Vgl No. W2.
Alexander episcopus servus servorum dei veneralnli fratri . . episcopo Misnensi
saluteni et apostolicam benedictionem. Ea quae iudicio vel concordia terininantur fimia
debent et illibata persistere, et ne in recidivae contentionis scrui)ulani relabantur apo-
stolico convenit praesiiUo comnuiniri. Kxhibita siquidem nobis tua petitio continebat,
quod cum inter te et dilectum filium nobilem virum FI. niarchioncni Misncnsem super
(leciniis terrae l^usicensis, iurisdictione tcmporali terrae Wrcinensis ac rebus aliis ad te
et ecclesiani Misncnsem spectantibus orta fuisset niateria quaestionis, tandeni mediante
venerabili tVatre nostro archicpiscopo Magdeburgcnsi loci nictropolitaiio suisque collegis
amicabilis su]:)er Ins inter partes compositio intervenit, prout in patentibus litteris con-
fectis exinde plenius ilicitur contineri. Quare pro parte tua petcbatur a nobis, ut comi>o-
sitionem ipsam roborare apostolico munimine curareinus. Nos itaque tuis supplicatio-
nibus inclinati conipositionein eandem, sicut rite sine pravitate i)rovide facta est, et ab
utraque parte sponte recepta et hactenus pacilice observata, auctoritate apostolica con-
lirmamus et praesentis scripti patrocinio communimus. Nulli ergo omnino hominum
liceat hanc paginam nostrae eonfirmationis infringere vel ei ausu temerario contraire.
Si quis autem hoc attemptare praesumpserit, indignationem omnipoteiitis dei et beatorum
Petri et Pauli apostolorum eins se noverit incursurum. Datum Anagniae 11. Idus
Octobris pontificatus nostri anno primo. B. M.
Narh dem Orig. im Stiftsarcliiv zu Meissen mit der Hleibulle an rothen und gell)en seidenen Fäden.
Köhler cod. dipl. Lu«. I. Anh. S. 76.
146
vel siib anniiis censibus sea rcdditibus, datis Buper huiusmodi litteris, factis rennnti»-
tionibus adiectia poenis, iuramentis interpositis in enormem laesionem ipsios ecdesiae
cone^sseriint, qiiorum aliqiii dicuntur super bis in forma communi a sede apostolica sea
legatis einsdeni vel ordinariis coniirmationis litteras impetrasse. Qnia igitur nostra
interest laesis ecclesiis subvenire, discrctioni tuae per apostolica scripta mandamos,
(|uatinus ea quae de bonis ipsius eeclesiae per concessiones buiusmodi alienata inveneris
illicite vel distraeta, noa obstautibiis renuntiationibus, poenis, iuramentis et litteris nee
non conti rmationibus supradictis, aut si aliquibus sit a praedicta sede indultum, quod
excommuuieari , suspendi vel interdici seu extra certa loca per litteras apostolicas in
causam trahi non i>ossint, nisi plena et expressa de praedicta indulgentia et de toto
tenore ipsius de verbo ad verbum in eisdem litteris mentio habeatur, ad ins et proprie-
tateni ipsius eeclesiae studeas legitime revocare, contradictores per censuram ecclesia-
sticam appellatione postposita compescendo. Testes autem qui fuerint nominati, si se
gratia, odio vel tiniore subtraxerint, per censuram eandem appellatione cessante com-
IHiUas veritati testiiuonium perhibere. Datum Anagniae Kalend. Octobris pontificatus
nostri anno duodecinio.
Nach dem Orig. im K. Haupt -Staatsarchiv zu Dresden mit dem Bleisiegel an hänfener Schnur.
179. 1255. 14. Oct.
/'. Alexftmler IV. bestätigt dm zwischen dem Bischof und dem Marhjrafen ITeinrich abgeschlossenen
Vergleich wegen des Zehntens in der Lausitz, der weltL (ierichtsbarkeit in der Vflegc Wurzeti u. s. w.
Vgl No, JO'JL\
Alexander episeopus servus servorum <lei veneral)ili fratri . . episcopo Misnensi
saluteni et apostolicam benedictionem. Ea quae iudicio vel coneordia tenninantur limia
debent et illibata persistere, et ne in recidivae contentionis scrupuluin relabantur apo-
stolico eonvenit praesidio coninniniri. Exliibita si([uideni nobis tua petitio continebat,
quod cum iiiter te et dileetnm lilium nobilein virum H. marchionem Misnensem super
deeiniis terrae Lusicensis, iurisdictione temporali terrae Wrcinensis ac rebus aliis ad te
et ecclesiain Misnensem spectantibus orta fuisset niateria quaestionis, taiulem mediante
venerabili tratre nostro arehiepiscopo Magdeburgensi loci metr()iK)litano suisque coUegis
amicabilis super bis inter partes compositio intervenit, prout in patentibus litteris eon-
teetis exinde plenius dieitur contineri. Quare pro parte tua petebatur a nobis, ut comiK)-
sitionem ipsiun rob(»rare apostolieo munimine euraremus. Nos itaque tuis supplicatio-
nibus inclinati eompositionem eandem, sieut rite sine pravitate provide facta est, et ab
utraque parte spcmte rece])ta et hactenus pacitice observata, auctoritate apostolica con-
lirmamus et praesentis scripti patrorinio communimus. Nulli ergo omnino hominum
liceat hanc paginam nostrae confirmationis infringere vel ei ausu temerario coutraire.
8i quis autem hoc attemptare praesumpserit, indignationem omnipotentis dei et beatorum
Petri et Pauli apostolorum eins se noverit iiicursurum. Datum Anagniae IL Idus
Octobris pontificatus nostii anno primo. B. M.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meisten mit der Uloihulle an rothen und K<lhen seidenen Fäden.
Köhler cud. dipl. Lus. I. Anh. S. 76.
- 147
No. 180. 1255.
Äbt und Convent zu AUzelle nehmen die Mitglieder des Capüels in ihre geistliche Brüderschaft auf.
In nomine domini amen. Ego frater M. dictus abbas totumque capitulum Cellae
sanctae Mariae sanctae Misnensis ecclesiae capitulo cum orationibus perpetuis caritatis
vineulum indefessam. Quum multum valet deprecatio iusti assidua et bonorum operum
gloriosua est fructus, pro vestro desiderio cupientes statuere vobiscum pactum indisso-
lubilis amicitiae perpetuo duraturae, tenore praesentium vobis conferimus communionem
omnium bonorum operum, quae apud nos exercentur in missis, vigiliis, disciplinis,
orationibus et ieiuniis ceterisque divinis exercitiis, dantes vobis plenariam fraternitatem
ita, ut cum obitus vester nostro capitulo nunciatus fiierit, nos sicut unum de nostris
in ipso capitulo absolvemus pro vobis omne debitum, quod nostris facimus statuentes,
vos vero vice versa, quia plures sumus numero, tantum bis in anno pro fratribus nostris
defunctis compulsabitis dicentes pro ipsis vigilias et missam pro defunctis, divinam pro
eis misericordiam implorantes. Datum anno gratiae M**. CG**. LV^.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv za Meissen mit dem Siegel des Abts an einem von der Urkunde selbst
zum Theil abgeschnittenen Pergamentstreifen.
No. 181. 1256. 1. Apr.
li. Canrad trifft wegen der dem Capitel im Zoll zu Miigeln angewiesenen 6 Mark S, jährlichen
Einkommens nähere Bestimmungen. Vgl. Ko. 153.
C. dei gratia Misnensis episcopus omnibus praescntem paginam inspecturis
salutem in domino. Cum humani generis conditio semper in inlinituin decurrat, et
nihil sit in eo, quod perpetuo perseveret, necessitas requirebat, ne veritas gestorum
tractu temporis propter labilem memoriam hominum infirmetur, ad posterorum notitiam
cum firmitatis robore transmittatur. Hinc est quod notum esse cupimus omnibus prae-
scntem paginam inspecturis, quod cum ecclesia Cellensis Cisterciensis ordinis nostrae
diocesis capitulo Misnensi in quadam summa pecuniae annis singulis teneretur, nobis
mediantibus, de nostra bona et libera voluntate ac unanimi consensu capituli Misnensis
cum praefata ecclesia Cellensi fuit ordinatum pariter et tractatum , ut in compensationem
dictae pecuniae sex talenta in Mogelin de theloneo nostro, quinque fertonibus etiam
adiectis, qui consueverunt de Wurzin in anniversario piae memoriae quondam praepositi
Vlrici Wurzinensis canonicis Misnensibus ministrari, omni explosa quaestione vel dul)ic-
tate, qua praedicta ordinatio posset intirmari vel aliqualiter inpediri, perpetuo per singu-
lorum annorum curricula, sie tamen terminis statutis, ut in festo purilicationis beatac
virginis tria talenta et dimidium, similiter et in festo sancti Jacobi totidem, et quinque
solidi a nostris theloneariis de Mogelin sine qualibet contradictione Misnensi capitulo
persolvantur. Si etiam cuiquam, quod dicto capitulo a praefatis debitoribus ex debito
est praestandum, aliquid de eodem ab eisdem inprovide solveretur, eosdem a solutione
19*
\
— 148
non liberabit, sed potius obligati capitulo saepedicto ad solutionem integram remanebunt.
Adiicimus etiam, ut quandociinque thelonei in Mogelin locatio fuerit facienda, praefati
thelonarii ad solutionem praenotatae pecuniae dicto capitulo Misnensi in praenotatis ter-
minis utpote principali et praecipuo se specialiter obligabunt Ne igitur in posterum
alicui super ordinatione ac tractatu tarn concorditer habito et peracto dubitationis scru-
pulus aliquatenus oriatur, praesens scriptum sigilli nostri munimine duximus roborandum.
Datum Misnae in capitulo confratribus nostris praesentibus anno domini M**.CCMiVP.
Kalendas Aprilis.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meisseii mit dem Siegel des Bischofs an einem Pergamentstreifen.
No. 182. 1256. 20. Mai.
Bischof und Capikl appeUiren gegen eine Entscheidung des Äbts und Ptiors zfi Ossegk an
den römischen StuM,
Nos Conradus dei gratia episcopus, Sifridus decanus Misnensis, Albertus dictus
de Dobelin, Sifridus praepositus Budesinensis et magister Alexander canonici Misnenses
a vobis, domine abbas de Üzzek, et a priore vestro coniudice ut dicitur ad sedem apo-
stolicam appellamus super causis inferius assignatis. Primo cum vobis cuiusdam eausae
cognitio sit commissa, ut dicitis, ea postposita nobis sub comminatione mandastis, ut
magistri Erphonis et praepositl Vlrici corpora exhumemus; secuudo quia ante datum
mandatura et post auctoritatem vestram nullatenus ostendistis; tertio quia nobis non
constitit de excommunicationis scntentia contra dictos mortuos ut dicitis proraulgata
nee de appellatione interposita ab eisdem; quarto quia hoc negotium agitantes, domine
abbas, vestri proximi sint cognati et propterea nobis estis suspecti. Rx bis siquidem
causis et ex aliis, quae suo loco et tempore proponentur, ad sedem apostolicam appel-
lamus. Actum Misnae anno domini M^ CG". LVr. XIII*. Kalcndis Junii. Huius rei
testes sunt praepositus de Luttemaritz, Sifridus canonicus Misnensis, Hugo et Conradus
dictus de Steinbach vicarii Misnenses.
Nach dem Orig. im Provinzialarchiv zu Magdeburg; an Pergamentstreifen hängen Bruchstücke von
fünf Siegeln.
No. 183. Um 1256.
Probst und Capitel bestätigen eine Stiftung des Domherrn Albert gen. von Döbeln zur Erhöhung
der Feier der täglichen Messe.
Hcnricus dei gratia praepositus, Siffridus decanus, totumque Misnensis ecclesiac
capitulum omnibus imperpetuum. Dignum et iustum est et omni consentaneum rationi,
ut ea quae ex pio statuuntur affectu et maxime ad laudem et gloriam corporis Jhesu
Christi contra varios futurorum eventus tam firmiter muniantur, ut et facti memoria
semper vigeat et a posteris retractandi, permutandi vel postponendi cesset omnis occasio
habitis super püs statutis autenticis instrumentis. Inde est quod notum esse volumus
nniversis tam praesentis temporis quam futuri, qualiter dominus Albertus dictus de
149
Dobelin noster concanonicus et confrater de villa (iline') quam iuste et rationabiliter
denariis suis emit, quae quolibet anno solvit tria talenta et deeem solidos denarioruu),
et viginti unum pullos, praeterea pro servitio, quod dicitur iardinc, tres solidos et sex
denarios, divino spiritu divinitus inspiratus cum magna humilitate et devotione ad exal-
tationem corporis et sanguinis Jhesu Christi necnon et propter honorem et gloriam
patronorum nostrorum ampliandam, ut quia dilexit decorem domus eorum, diligatur
ab eis, pie statiüt et saluberrime ordinavit, quod omni die, quando cantatur in choro
nostro: Benedictus qui venit in nomine domini, duo scolares praeparati albis vel cappis
cum duobus cereis ardentibus, et alii duo scolares aequaliter praeparati cum duobus
turibulls subsequentes astent altari cum omni devotione et reverentia, quoadusque pres-
byter ibidem celebrans sumat corpus et sanguinem Jhesu Christi, et post haec in
inceptione communionis illi duo scolares cum turibulis procedentes turiticent utrumque
chorum, deinde reversi dicta missa procedent ad armarium cum ministris. Sane ut
scolares, praeter quorum suffragium praedicta exerceri non possunt, perpetuo sint obli-
gati ad idem ministerium exequendum, provide statuit, ut iidem scolares singulis annis
habeant decem solidos denariorum de ceiisu dictae villae pro emendatione scolarum
pariter et librorum. Ecclesiasticus vero, praeter cuius adminiculum praedicta omnia
perfici non valent, ut operas suas pro.carbonibus conquirendis et etiam incendendis et
aliis necessariis faciendis impendat libenter pariter et gratanter, sex solidos denarioriun
habebit eidem ab obedientiario singulis annis persolvendos de quadam area, quae iacet
prope hortiun, qui ad stupam nostram pertinet balnearem. Porro praedictis omnibus
ordinationibus addidit et adiecit, quod in auniversario suo talentum unum de censu iani
dictae villae inter maiores praebendas annis singulis dividatiu", ut quia praebendarum
nostrarum quandoque exstitit distributor, si tunc peccavit in aliquo, peccatum illud tali
satisfactione omnimodis deleatur, ad quod consensimus. Ceterum omnis census iam
dictae villae, qui residuus fuerit, obedientiario qui fuerit pro tempore pertinebit pro ture,
cera et cetcris huic ordinationi necessariis comparandis. Ut autem haec sua ordinatio
tam devotissime instituta, et a nobis singulis et universis approbata pariter et recepta
debito munimine roborctur, cartam hanc de ipsa conscriptam sigilli nostri inpressione
signari fecimus ratum habentes et tirmum modis omnibus habituri, quod ex tenorc ipsius
scripti dinoscitur ordinatum. Testes autem et cetera.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu MeiBsen mit dem Siegel des Capitels an weissleinener Schnur.
a) Gleina, Par. HUncha.
No. 184. 1257. 28. Jan.
B. Conrad ersticht den B. Vollrad von Halberstadt die von ihm gegen M. Gepard gen, de Forcsto
und M. Heinrich gen, von Kirchberg ausgesprochene Excommunication auch in seiner Dioces
verkündigen und heobachteti eu lassen. Vgl, No, 154,
Venerabili in Christo patri ac domino W. Halberstadensi episcopo C. dei gratia
Misnensis episcopus cum orationibus devotis paratam ad obsequia voluntatem. Habet
hoc proprium inproborum malitia, ut quos propriis actibus deiicere non valent, opinioneni
eorum bonam falsis detractionibus laedere moliuntur. Hinc est quod paternitati vestrae
150
urgente necessitate praesentibus declaramus , qiiod magister Gcrhardus dictiis de Foresto
et magister Hinrieus dictus de Kirchberch heresim reprobatam sectando utpote Nova-
tiani, qui novam ecclesiam contra Conielium verum antistitem engere praesumebat, se
ab excommunieationum sententiis in ipsos per nos auctoritate ordinaria latis, in elu-
sionem pontificalis dignitatis in nostra synodo vicissira praesumptione dampnabili absol-
verunt, non attendentes, quod licet aliqui deum patrem eundem filium eundem spiritum
sanctum nosse dicantur. Si tarnen sacerdotii ministerium sibi usurpaverint, quod eis
ex officio non competit, scismaticorum pravitatem hereticam non evadent. Cum igitur
in praedictos eo, quod no8tram synodum spretia monitionibus nostris turbaverunt et
propter alias causas supradictas excommunicationis sententiam tulerimus iustitia requi-
rente, petimus omni diligentia qua valemus, quatinus ipsos nobis corapatiendo excom-
municatos nuntietis et in vestra diocesi tamquam excommunicatos faciatis a Christi
tidelibus artius evitari. Actum Misnae in publica synodo anno domini M"". CC^ LVII".
V*". Kai. Februarii pontificatus nostri anno XVIP.
Nach einer gleichzeitigen Ausfertigung im K. Haupt - Staatsarchiv ohne Siegel.
No. 185. Zwischen 1240 und 1257.
Probst und Capifel su Prag melden dem B. Canrad, dass sie mm Vei'hör in der Streitsache mit dem
Domherrn Tli. von Vylin am ^J. Nov. in Meissen erscheinen tverden,
Venerabili in Christo patri C. dei gratia [Misnensi]^) episcopo Th. praepositus,
W. decanus totumque Pragcnsis ecclesiae capitulum suae possibilitatis obsequium cum
reverentia et honore. Ad instantiam carissiini confratris nostri nobilis viri Th. de
Vylin ad vestram praesentiam evocati de suo consensu speciali inter nos et ipsum vigi-
liam beati Andreae temiinum acccpimus, ut medio tempore cum illis personis, quarum
interest tractatum habeamus, ut dictus Th. sine impedimento talium ius obtineat in
praebenda vacante suo ordine succedendi. Quod si non fecerimus, quod nullatenus
intendimus, in vigilia praedicta vestris aspectibus apparere curabimus in ecclesia maiori
in Misna nostram innocentiam ostensuri. Ccterum non indignum sibi reputet vestra
dominatio, quod hoc fecimus absque licentia speciali, propter tiduciam quam gerimus
de plenitudine gratiarum.
Nach dem Orig. im K. Haupt- Staatsarchiv zu Dresden; das Siegel ist ahhanden gekommen.
n Schadhafte Stulle; das ergänzte Wort in eckigen Klammern.
No. 186. Zwischen 1251 und 1257.
Der Probst Salomon und der Prior H. des ÄugHstiner' Chorherrenstifts m Altenburg ermächtigen
den B. Conrad die von ihnen als vom päbstl Stuhl deputierten Itichtern gegen den B. (Nikolaus) von
Prag ausges2)rochene Suspension, wenn auf dessen Nachsudien Bedenken nicht entgegenstehen,
aufzulicben,
Venerabili domino C. Misnensi episcopo S. dei gratia praepositus et H. prior
in Aldenburhc iudices a sede apostolica delegati orationum et obsequii devotionem.
Auctoritate praesentinm plenam vobis coneedimus facultatem, ut suspensionis senten-
151
tiam, quam contra dominum Pragensem episcopum tulimus, si a vobis petierit. et si in
vestra voluntate sederit, relaxetis. Nos vero prior quia proprium sigillum non habemus
hanc [lijtteram sigillavimus sigillo praepositi Scillensis. Datum in Budesin et ... .
Nach dem Orig. im K. Haupt -Staatsarchiv zu Dresden; die Siegel fehlen.
No. 187. Um 1258.
Gerhard frohst isum Ju Kretus sendet als vom B. delegirter Richter defn Bauer Jacob von Cortzetvia,
der mit mehreren Ändern nicht Höriger der Domkirche, sotidern frei zu sein heJuiuptet, eine Vorladung
am Freitag nach Johannis in der St Afrakirche zu erscheinen und sich zu verantworten.
Ct. dei gratia praepositus sanctimonialium sanctae Crucis in Misna*) iudex a
venerabili domino Alberto Misnensi episcopo delegatus Jacobo de Cortzewiz rustico
salutem et omne bonum. Litteras domini eiusdeni episcopi memorati recepimus in haec
verba: A. dei gratia Misnensis episcopus dilecto in Christo filio domino G. praeposito
sanctimonialium sanctae Cnicis in Misna salutem cum sincerae dilectionis affectu. Con-
questus est nobis dominus Albertus de Dobelin nomine Misnensis ecclesiae capituli,
quod Martinus dictus de Missewiz, Jacobus de Cortzewiz et quidam alii servi ecclesiae
memoratae ad libertatem proclamant, asserentes dictae servos ecclesiae se non esse.
Quam igitur causam vestro committimus examini convocatis partibus terminandam,
facientes etc. Testes vero nominatos etc. Igitur cum mandatum dicti domini episcopi
transgredi non audemus, tibi damus auctoritate qua fungimur in mandatis, quatinus
proxima sexta feria post Johannis baptistae Misnae in ecclesia sanctae Affrae compa-
reas coram nobis dicti domini Alberti celerarii querimoniis peremptorie responsurus,
alioquin quod iustum fuerit faciemus tua absentia promovente. Unde consulimus quod
amice medio tempore concordes cum capitulo supradicto. Datum Misnae XV**. Kalen-
das Junii.
Nach dem Orig. im K. Haupt - Staatsarchiv zu Dresden, ohne Siegel.
li) Probst Gerhard wird in Urkunden zwischen 1249 und 1259 genannt; D. Albert II. trat im Febr. I2&8 ein.
No. 188. 1259. 27. Juli.
B. Albert eignet der Domkirche geivisse Getreidezinsen in Wilsdruf und Grumbach.
AI. dei gratia Misnensis episcopus universis Christi fidelibus praesentem litteram
inspecturis veram salutem et aeternam in domino caritatem. Cum ea, quae liunt in
tempore, tractu temporis evanescunt, ni scriptis autenticis fuerint perliennata, huius
rei gratia cupimus notum esse, quod nos quandam decimam, videlicet quinque maldaria
et quatuor modios, medietatem siliginis et avenae medietatem, de sedeciin niansis in
Wilandestorf et in Grumpach sitis, in proprietatem ecclesiae beati Johannis apostoli
et evangelistae sanctique Donati in Misna gloriosorum patronorum contidimus, domini
Conradi plebani de Boruz et amicorum suorum precibus inclinati. Quam decimam
152 ^
pnuMlirtus plebaniis et Ludewieiis et Otto fratres sui sibi in feodum compararnnt, sed
Hupnulirti frutrcA Ludewicu» et Otto praefatam decimam absolute et libere resignarunt
Cetenini praiMlictani dociiiiain praefatus plebanuss uae vitae temporibus possidebit, et
liberam sibi de eadein deeiina relinquinuis Ordinationen!, quid post mortem saepedicti
pleimni tie saepius noniinata deciuia üeri debeat in ecclesia pluries recitata. Ne autem
super praedieta deeiiua aut {K^r nialitiani, vel per oblivionem aliquis dubietatis scrupulus
suseitetur, proeessiuu istuni eonseribi iussinuis nostroque sigilli munimine roborari.
Aetuiii anno doiiüui .M\ (V"\ UX^ |Kintilieatu9 nostri anno primo VI. Kai. Augusti.
Testes liuius sunt tUuuinus llenrieus niaior praepositus, S. deeanus, D. Wurcinensis
praepositus, uui^ister Cunradus, SitVidus dei'ani Misnenses canonici.
Nach iKmii i>ri]^. im SiitL^archiv xii Meissen mit dem an einem Pergamentstreifen hängenden Siegel
>ihoHj:tMi uiul Kn\\si^' ilipL Nachlese 11. S. 287.
Xo. 189. 1260.
/N'.*^^f üHit Cupitfl IkrHrkHfuitfi die i-om Pfarrer Conrad in Borits geschehe ne Stift nng einer
Vimrie in dtr Domkirche.
Tniversis praesentes lirteras inspei^turis Sifridus dei gratia praepositus. (iote-
sealeus di^eanu:!^ totumque Misnensis eivlesiae eapituluui in saluti$ auetDre salutem.
i^hiuui labilis est lunuinum nieiuoria, expetlit ea« quae rite tiunt, in seripris reilacta sigil-
loruni apjKMisione jHThennari, ne per tluxnni tem|K>ris in oblivionis serupuluni elabantur.
Noverint ijritur univer^i tani praesentis teui|K>ris quam t'uturi. quinl dominus Cunradus,
plel^nus de IV^ruz, Misnensis diiHvsis, ob animae i^uae remeilium et parentum snonim«
unam jKTjK^tuam vieariam in honon* siuieti Andreae a|K^roU et s;metae virginis Kathe-
rinae teeit in Misneusi irelesia ad altare, quinl sibi pn.KVtleute tennx>re as^siornabimus,
\el qUiHl idem pleluiaus jht se |K>terit onlinare, rt^lditiis et pn>ventiis interius anno-
iatv»«> pivprüs denarüs in pn>prium emens, er eidem vieariae tradens p«>?it vitae suae
lemp-u-;» {vriHiuo iK>S5iidendosw In villa Steiz* duo talenta. quorum unum in festo
sanetae NYalbursris. ^rundum iu testo Martini aunis sinjruli> vieari»> pers»>Iventur, qni
xieariant habuerit supradictam: in WilaiuU^U^rf et iu villa i.tamUK'h'' qiiinque mal-
liaria et quatuor uu'di«.»s sili^iiiis et avenae iu test«.^ Martini iuteirnüittr p<?r$»>Iventur.
Iteiu uuuni talentuui iu eivitate Misne de eiiria, quae voeatur Wijraudi de Wiiandesdorf.
^^UvhI etiam praevlieto vieario iu fe^to saneti BarTol«>mei auuis siuünilis pers4>lvenir: pro-
\is«.». qu^.Hl vieariu^, qui eandeui vieariam habuerit, jvsc mortem eius^iem plebani ad
idem altare uuam uiissam de domiua uo^^tra. et uuam ad Siilutcm uniuiae saepedicti
^uebarti <iu;j:iiLis celebrec srjjaimaui*. i.>n.liuavit praeierea et eoustituit plebaua^s praemv
tacus, u: meiU'.ry.t:um vii.-ariaui deeauu*^ qui pp.» teui^H^r^ tueric iu uo.<tra eeele:sia. eon-
r'erar ^^ersuta^'. .^"diji id-^ueaui o.^üruv'vcrit, reteiir:.» rameu sibi iure o.'üfereudi praedictam
>i x-artari: :i,i.'j-j.'»;r'bas \itav.' suae. si forte praetUtoss r<\Ulitus aute u?orteiu suam eidem
vieariae deerevvrrit dimitteudosk V.i ue super praeuiis^^is ouiuibus dubiuru in p«.^t>tenmi
S^J 4 «'. 1 y^l- VriMoMl.lft.
. ■» 1 7 1 ■■ -mii ».. - 'i II ia : i i».i
153 —
aliqood oriatnr. praesentem littentm snper hoc ad perpetuam rei memoriam conscribi
fecimns et nostri si^Ui monimine roborari. Actum et datum Misnae anno doni.
>r. CC. LX".
Nich dem Ihri^. im Süftsarchiv zu Meissen mit dem Siegel des Capitels an einem IVr^eamentstreift ii.
Schöctgen u. Kreysisr diplomat. Xachl. II. S. 289.
Xo. 190. 1261. 29. Xov.
P. Crban IV. beauftragt den Probst zu St. Thopnas in Leipzig die Beschirerde des B. rw Meissen
über Eingriffe Heinriehs von Dohna . Dietrielis eon Batken , Bnliehos von Bielterstein m. And. in die
bisehöfl. Tafelgüter su erörtern nnd j:ur Entseheidnng su bringen.
Urbanus episcopus servus servonim dei dilecto filio • . praeposito ecclesiae sancti
Thomae in Lipzh Marseburgensis diocesis salutem et apostolieani lK*nedietionem. Con-
questas est nobis venerabilis frater noster . • episcopus Misnensis, quod nobilis vir
Henrieus de Donin, Theodericus de Raten, Riilicho de Biuerstin et qiiidam alii laici
Wratislaviensis et I^agensis civitatiim et diocesuni super terris, debitis, {)ossessionibus
et rebus aliis ad mensam ipsius episcopi spectantibus iniuriantur eidem, Ideoque disoa»-
tioni tnae per apostoliea scripta mandamus, quatinus partibus convocatis audias causam
et appellatione reniota debito tine decidas, faciens quod decreveris \)qv eensurani eccle-
siastieam fimiiter observari. Proviso ne in terram dicti nobilis exconiniunicationis vel
interdicti sententiam proferas, nisi a nobis 8Uj>er hoc uiandatuni receperis speciale.
Testes auteni qui fuerint noniinati, si se gratia, otlio vel tiniorc subtraxerint, ccnsura
simili appellatione cessante conipellas veritati testimonium perhibcre. Datum Vitcrhii
IIL Kai. Decembris ))ontiAcatus nostri anno primo.
Nach dem Orig. im K. Haupt - Staatsarchiv zu Dresden mit dem Hloisioirel an hiint'oner Srhniir.
Xo. 191. 1262, 1. März.
B, Heinrich von Mcrsehnrfj vergleicht den B. Alltrecht IL und Hugo von Wolkenhurg urgni
geu'isser von leiderem erhobenen Lehnsansprüchc.
In nomine domini amen. H. dei jrratia Merseburjcensis episcopus univcrsis
fMiristi fidelibus praesentem papnam inspecturis salutem in co, qui est omniuin vcra
Salus. Notum esse volumus universis tarn praescntibus quam tuturis, quod cum Hu}ro
de Wolkenberc consanguineus noster super istis villis Herol<lisdorpli, llclewip:isdorpli").
1'utendorph**), Wolueramisdorph^), Rukerisdorph*^), Drcwenitz maiore et minore^),
Lutcrbach'), Bela^^), Reutendorph*^), Ooltbach, Wikerisdorph , (Üsclbrcchtisdorph'),
Seleginstadt^), Polize medietatem contra occidentem^), et Smedevelt""), exccptis mansis,
(|Uos Petrus de Zalesen teuet in eadem villa, venerabili domino Misnensi episcnqx) ncc
a) Ob«r- and Niederhelmudorf. Par. 8tolpen. b) Ottondorf bei Nou^tadt. c> Lang «n wolin««lorf »x»l HlMpen.
.1» KUckemdorf bei Netutadt. e) Uroad- und Klelndrcbniti bei lltuchofMirorda. f) Lauterbach bei Htolpoii, ff) Itilhlau, r»r
I^utcrbach. h) Rennortdorf. Par. Stolpen. 1) Goldbach, Weickcmdorf, Oelnnmannjidorf. Par. Bl«ohof*wer«la. k) 8«IU
stftdt. Par. FiKchbach. I) Nlederpolenx. Par. Neustadt, m^ Sohmledefold bei Ktolpen.
rou. nii'L. 8AX. II. l. -0
154
non ecclesiae eiiisdem moveret quaestionera , ins feudale se habere asserens in eisdeni,
post miilta litigia et eontroversias pro bono paeis in hune modnm interi)osnimii8 partes
nostras. Dictus Hugo renunciavit (mmibiis actionibiis et (juaestionibus et inri, si quod
ßibi competere videbatiir in praedietis \illis, de aliis omnibus controversiis de bona et
libera voliintate, ita quod nee ab ipso, nee a suis lieredibus de eetero ulla in i)erpetiium
quaestio domino episeopo ilisnensi et omnibus suis sueeessoribus suscitetur. Sane'
venerabilis dominus noster Albertus Misenensis episcopus usus nostro et domini Alberti
de Aldenbureh burgravii et aliorum consilio persolvit eentum mareas argenti praedicto
Hugoni ad redimendam vexationi^m sive litem inter ipsos diutius agitatam. Ut igitur
praedieta concordia inconvulsa maneat atque lirma, nos una cum venerabili domino
AI. Misenensi ejMscopo, domino Alberto burchgravio in Aldenbureh et saepe dieto
Hugone de Wolkenberc nostris sigillis nuiniviuuis praesens scriptum. Testes huius
rei sunt Cunradus scolastieus, Cunradus de Bich, magister Cunradus, canonici Mise-
nenses, Theodoricus decanus, Johannes de Kuussin et Johannes scolastieus, canonici
Wrzinenses, Egellolphus de Lisowe, Albertus de Warin, Heinricus de Schellenberc,
Heinricus de Waldowe, Theoderieus et Heinricus dapiteri fratres de Burne, Rudol-
j)hus et Cunradus fratres de Luppe, Siffridus de Maruz, Cieuehardus de Brandeiz et
Johannes de Doluz, Ludolfus de Mosela, Heinricus de Chephe milites et alii quam
plures. Actum in ... ^Volkuitz anno domini M". CC". LXU". Kai. Martii, pontificatus
nostri anno dccimo nono.
Nach dem Oriir. im Stit'tsarchiv zu Meisten. Aii^'chiini(t an rergamontstroifeii sind die Sio'rel der Bischöfe
von Merseburg' und von Moisscn, des Bur^'unafen A. von Altcnbnrg und Ilugo's von AVtdkenbur«^ (I'lui;?).
No. 192. 1262. 7. Mai.
B, Dietrich zu Xanmhury heurhtiidct die Ahtretnnif von vier Hafen Landes in der EJbgegend an
das Domcapitel zu Meissen und brlennf, dass von diesem ehenda die Lehensherrliehleit idter
andere vier Hufen ihm itbrrlassen ifHjrden,
Venerabili in Christo patri ac domino A. dei gratia Misnensi episeopo T. cadem
gratia Nuwenburgensis episco])us cum orationum devotione paratam ad omnia bene-
j)lacita voluntatem. Specialis «lilectio, quam erga vestrum capitulum gerimus, nos
induxit, ut omni favore benivolentiae |)rcces eiusdcm et instantias quantum est pos-
sibile prosc(iunnmr. Vestrae igitur dilectioni cupinuis esse notum, quod c^ipituli vestii
precibus ut condecet inch'nati, quatuor mansos sitos iuxta litus Albeac inter villam
Boruz et llerstcin"), quos dominus Sitfridus ecclesiae vestrae maior praepositus com-
paravit a domino Wiknando milite dicto de Herstein, qui de manu nostra eosdem
tenuit et post emptionem factam a domino praejmsito praefato nobis etiam resjgna\it,
liberaliter vobis et ecclesiae vestrae sub omni integritate iuris et dominii, quod nobis
in eisdem nomine nostrae ecclesiae compctcbat, vel quocunque modo competere potuit,
perpetuo possidendos contulinuis et tradidinuis de nostra voluntate ac capituli nostri
unanimi et consensu, in restaurum quippe quatuor mansorum sitorum in Schepe^),
n; II •»ritz iiml flirTliHtcIii nii der KIlio. h) (■rnnRxuoliopii. Pnr. I^nrcnzkirch.
155 -
quos dominus Tarnmo miles dictiis de Schassowe in feodo et uxor sua dieta Cecilia
vitae suae temporibus qnondam tenuerant de manu vestra. Üe quibiis mansis Petrus
dictus Coufman unum mansum, Hermannus secundum, Matheus dictiis de Strele duos
tenent de dicto milite domino Tammone, quos similiter de bona et libera voluntate
totius vestri capituli et vestro eonsensu nobis et ecclesiae nostrae ex integro contulistis
et tradidistis sub omni integritate iuris et dominii superius expressi. Ut ergo vobis-
et ecclesiae vestrae nee non rei tam bona fide et sineeritate initae et completae omni
cautione qua possunuis plenissime caveamus, ut robur obtineat perpetuae tiniiitatis,
praesens scriptum sigilli nostri una cum capituli nostri sigilli jnunimine duximus robo-
randum. Huius vero rei sunt testes dominus Heinricus de Baruth, domiims Albertus
de Redere milites, magister Weruerus de Lobde, magister Cunradus, magister Amoldus,
canonici Misnenses, dominus Cunradus canonicus Budisinensis et plebanus in Boruz,
Hermannus de Paseliz, Heinricus de Wilkeniz, Fredericus de Sathem, Heinricus dictus
Ilaspe, Heidenricus de Strumene, Vlricus de Satliem et alii fide digni. Actum et
datum in Tjlfenowe*') anno domini M^CC^LXII^ Nonas Maii, indictione quinta, pon-
tificatus nostri anno XVIII^
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit den wolilcrhaltonen Siegeln des Biscliofs und des Cajntels
an rothen und gelhcn seidenen Fäden.
c) Tiofonau, Par. Hpansbcrg.
Xo. 193. 1263. 29. Mai.
Probst und Capitel bestätigeti einuje bei dem Kaufe einer Hufe in Cossebaude f/emarhie liestimmungenf
namentlich auch die zu Gunsten der vom Pfarrer Conrad zu lioritz in der Domhrche gestiftden
Vicarie des h. Andreas, Vgl. No. 207.
Silfridus dei gratia praepositus, (iotsalcus decanus totumque iMisnensis ecclesiae
capitulum universis hanc litteram audituris salutem in omnium salvatore. Ut ea quae
rite et rationabiliter sincerisque actibus peraguntur firma et illil)ata in perpetuum custo-
diantur, pernecessarium est scriptorum serie perliennari. Notum igitur esse cupinuis
universis praesentem paginam inspecturis, quod de libera totius nostri capituli voluntate
unanimi et eonsensu dominus Cunradus plebanus in Boruz pro novem marcis argenti
absolvit mansum situm in villa Cozbude*) a dominis (iotsalco decano Misnensi ac
(Jerardo praeposito sanctimonialium sanctae (Jrucis, executoribus testamenti domini
quondam praepositi Cristofori in Tzilowe**) bonae memoriae, quem pro totidem marcis
idem Cristoforus compararat in eadem villa obedientiarius dum fuisset, ita tarnen, ut
per absolutionem factani a praefato domino Cunrado de Boruz idem mansus allodio seu
curiae in Cozbude cum omni iure et utilitate perpetuo deserviat et dominio ex integro
maneat adunatus. Sane in conipensationem dictae absolutionis dominus Erkenbertus
praepositus Worcinensis ac obedientiarius in Cozbude pensionem trium fertonum d<»mino
Cunrado memorato in manso, quem Johannes rusticus possidet, cuius curia sita est
apud curiam Baz rustici, nomine nostri capituli assignavit, ut per singulorum annorum
curricula libere et quiete remoto quolibet impedimento omnibus diebus vitae suae per-
A) CnnnobAQdo. Par. Brieamilts. b) Ztchella bol MuisKun.
20»
156 --
eipiat iinum fertonem in die sancti Michaelis proximo nunc veniente aut in die statim
sequente, item dimidiam marcam argenti in die sancti Martini vel die proximo tiinc
sequente et sie deinceps per revolutionem annonim in temiinis memoratis. Cetera
vero, quae agricolam de praefato manso praeter Solutionen! trium fertonum contingit
solvere seu famulari obedientiario, quicunque pro tempore fuerit ordinatas, tarn in
soiutionibus quam servitiis faciendis praestabit reverentcr secundum modum debitum et
consuetum. Post vitae vero ipsius Cunradi tempora saepius dictorum trium fertonum
pensio cedet perpetuo et irrevocabiliter ad vicariam, quam praescriptus Cunradus de
Boriiz ob honorem ac reverentiam beati Andreae apostoli ex proposito tantae pietatis
et devotionis studio ordinant. Pensio siquidoin, quae de praedicta obedientia Cozbude
in terminis statutis consuevit a retroactis temporibus fratribus ministrari, in eisdem
non obstantibus conti'actibus initis tam de manso, quam de tribus fertonibus supra-
dictis sicut antea de cetero integrabiliter ab obedientiario praefatae villae, excluso quo-
libet dubietatis scrupulo persolvetur. üt autem praedicta ordinatio tam rationabiliter
instituta et etiam deo devota piaque mente concepta inconcusse et inviolabiliter
observetur, praesens scriptum sigilli nostri capituli umnimine duximus roborandum.
Actum et datum Misnae in capella sanctae Margaretae in capitulo nostro anno domini
M^ OC^ LXIir\ IUP. Kalendas Junii, indictione VP.
Nach tleiii Orig. im Stiftsarchiv zu Meisst'ii mit dem wohhThalteueu Siegel dob Capitels an n)th-
seideiieii Schmin'ii.
No. 194. 1263. 17. Sept. (19. Oct.)
B. Albert verijlekht s^tch mit defu Probst Siffrid und beivillujt diesem für die Probstri einen Äntheü
von H Mark S, jährlich am Elhzöll
Albertus dei gratia Misnensis episcopus universis hanc litteram inspecturis
salutem et verani in domino karitatem. Ne Utes seu discordiae, quae aifectu sinceri-
tatis necnon interveniente spiritu consilii sanioris amicabiliter sopiuntur, tractu temporis
in posterum casibus inopinatis accedentibus iterato novis litigiis seu iurgiis suscitentur,
necessitas requirit taliter extinctas et <lecisas scriptorum testimoniiy dedarari, Notum
igitur esse cupinuis universis praesentem i)aginam inspecturis, quod cum inter nos et
dominum 8iffridum, Misnensis ecclesiae pracpositum quaestio verteretur super tribus
talentis seu marcis argenti, in quibus asscrebat sibi ins competere nomine praeposi-
turae, ut sil)i suisque successoribus eiusdem dignitatis per singulorum annorum curri-
cula solvi deberet de theoloneo, quod per terminos Albeae ad nos dinoscitur pertinere;
verum cum ad plcnum non essemus instructi, an petita ex debito tcnercmur, quaestio
praefatae petitionis aliquamdiu pendcbat, ut rei veritatcm plenius scrutaremur. Tan-
dem habito consilio discretorum, maxime etiam intuentes pacis et concordiae unitatem,
de bona et libera voluntate super praemissis cum domino Sitfrido praeposito, remoto
omni strepitu iuris seu amminiculis quibuscumque, concordavinuis sub hac forma, vide-
licet restituendo dominum dictum praepositum nomine praepositurae Misnensis in inte-
grum ad ins ])ercipiendi de cetero in die apostolorum Philippi et Jacobi suosque
successores tria talenta legalium denariorum ac usualis monetae, seu ties marcas de
]
157
theoloneo meniorato, omni dubio seu inipediniento remoto, (luilius dieta praestatio, qiiae
in perpetiuun fieri debet, posset impediri vel aliqiialiter retardari. Ideni etiani i)rae-
positus, si qua sibi debita fuerant seu retenta de praemissis, renuntiavit liberaliter ac
i'emisit. Ut auteni oninia finna ac illibata omni ficrupulo quaestionis seu dubitationi»
remota permaneant in futurum, praesentem paginam 8ui)er eo eonscribi feciuuis ac nostri
sigilli munimine roborari. Testes vero luiius rei sunt dominus Johannes praepositus
in Hayn, dominus Heinricus de Burnis archidiaconus Lusaciae, magister Cunradus,
dominus Öifridus caiHjllanus, Misnensis ecclesiae canonici, frater Heinricus dictus de
Rotowe, et frater Wachsmundus laicus ordinis minorum et quam plures alii fide digni.
Actum Misnae in ecclesia sanctae Affrac, anno domini millesimo ducentesimo sexagesimo
tertio, quinto decimo Kalendas üctobris. Datum vero proximo quarto decimo Kalendas
Xovembris, indictione seirtima.
Nach dem Ori^r. im Stif'tsarchiv zu Meissen mit dem ziemlich wohlerhalteneii ^>ie^el des Bii^chofs an
einem Pergamentstreifen.
Xo. lOo. 1263. 13. Dec. (12()4. 7. Jan.)
Ji. Alhert und (1a,s (\tj)iM helenncn, dasa der Probst Sifrld eine nvuv Präbcmle Im Hoclfutift (/(yrioidrt
habe, diese aber dem Pfarrer Conrad aH lioriU verliehen und derself/e in das (apitel aafyenonnnen
norden sei,
Nos AU)ertus dei gratia Misnensis ei)isco])us, SittVidus eiusdem gi'atia ])rac-
positus, (iotschalcus <lecanus totumque Misnensis ecclesiae caintulum universis haue
paginam in pei-])etuum ins])ecturis. Ut ea, quae mcnte jua et dev(^ta deo de novo tiunf
vel instituuntur, ad i)crpetuam i)osteritatem sub excmjjlo ])crlicnnis nu»moriae trans-
mittantur et onniis aculeus juavitatis i)erversa machinantium penitus iuiferatur, aequuni
f est et expediens, ut scripturis autenticis, ne quod absit casibus toituitis caduca fiant.
! firmissime roborentur. Notum igitur esse cui)inuis universis tam praescntibus. quam
ftituris, quod dominus Siifridus Misnensis ecclesiae praepositus motus benignitatis
et devotionis gratia spcciali, ob reverentiam dei omnipotentis et honorem venerabilium
patrononmi 'nostrorum sancti Joliannis apostoli et evangelistae sanctique Donati,
volens cultimi divinum in eorundem ecclesia et praebendarum numerum augmentare,
I - de communi consensu omnium, ad quos spectat electlo, de novo in villa Scup*) sita
iuxta civitatem llayn, praebendam sub unius nmrcae pensione . liberaliter instituit
puerilem a capitulo nostro ordinandam et locandam secundum ius et consuetudinem a
retroactis temporibus observatam et similiter observandam. Nos vero «licti domini
Siffridi cum gratiarum actione devotionem et sollicitudinem conmiuniter approbantcs.
de totius nostri capituli voluntate unanimi et consensu dominum ('unra<lum de lioruz
l plebanum, concanonicum nostrum, quem multa idoneitatis merita ccnnmcndaliant sccun-
; dum formam debitam eleginuis ad eandeni, deinde eundem reci])icndo in canonicum
l et in fratrem, assignatione etiam sibi facta, ut moris est, a dcmiino (iotscbaico decano
I in praesentia nostrorum fratrum, de eadem confirmatione venerabilis donüni Albcrti
«> Skaup, rnr. Skü-*4|;en.
158
epiHcopi similiter acccdente. Sane dicto domino Cunrado saepefatani praebendam sibi
assignatam quanuliii »teterit in eadein, omnibusque quibus in postenim fuerit assignata,
in festo sancti Micliaelis maream argenti vel talentum legalium denariorum proviaör
hospitalis ecclesiae nostrae, quicuuque pro tempore fuerit, colleetas pensionem dietae
praebendae in villa 8cup in perpetnum annis singulis ministrabit Ne igitur in poste-
rum de re tani rite et rationabiliter ordinata scrupulus dubitationis cuiquam oriatur,
praesentem ])aginani nostri sigilli numimine una eum sigillo praefati capitlUi duximus
roborandam. Datum Misnae in capitulo anno nativitatis domini M". CC^ LXII^^ VII^
Idu8 Januarii. Actum vero in mense proxime praecedenti sexto videlicet Idus Decem-
brift, indictione septima.
Nach (Irin Oriii. im Stiftsarchiv zu Meissen mit den an Pei^mentstreifen hängenden wohlcrhaltenen
Si<*«rclii dos Bischofs und dos Capitols.
Im Auszug Ursinus Gesell, d. Domkirche S. 24*j.
No. 196. 1264. 25. Apr.
Burgijraf Meinher stiftet und dotiH eine Vicarie hei der Donil'irche, indem er hierbei ziujleidi
die CapeUe des h. Bartholonüius abtritt.
In nomine domini amen. MeinheruR dei gratia burchraviuB Misnensis uni-
verais praesentem paginam inspecturia salutem in eo, (jui est omnium vera Salus. Ne
ea, quae a nobis pia sunt gesta devotione, ab aliquo in posterum valeant annullari,
praesenti seripto ad aeternam rei memoriam fecinuis roborari. Hinc est quod uni-
versis tani praesentibus quam futuris volunuis notum esse, quod nos ob remedium
patris nostri Meinlieri beatae menioriae bureligravii Misnensis, matris nostrae nomine
Dobrita et ob salutem animae nostrae, Joliannis, lioyzlai et Bernliardi fratrum nostro-
nim, cai)ellam saneti Bartholomei in dextrali parte Misnensis monasterii sitam eidem
ecclesiae dedinuis cum consensu praedictorum fratrum nosti'orum nomine perpetuae
vicariae cum fructibus infra notatis, qui sunt in Resclien'') IX mansi, quorum solvit
quilil)ct 111 fertones vel XV sol. in liunc modum, in festo Walpurgis quilibet V sol.,
Egidii \' sol., intra epiphanium V sol. Item molendiinim ibidem, quod solvit XXX*
sol. e(Klem temj>ore, sicut solvunt censum mansi supradicti. Item duo horti ibidem qui
solvunt ambo V sol. Item solvuntur de quolibet manso suin-adicto duo modii siliginis
et duo modii avenae et VI pulli, media pars pullorum Donati, alia in carnisprivio.
Item ante pascha quilibet mansus XXX * ova, nu)lendinum vero XL" ova et Uli pullos.
Item liortus pastoris \l denar. Item pratum situm circa molendinum ibidem cum
salicto; item hoitus extra nuirum iuxta allodium sanctae Affrae. lus vero patronatus
sive i)raesentationis eiusdem capellae nobis nostrisque successoribus reservamus, ita
videlicet, ut pracsentatus a nobis cum aliis i)erpetuis vicariis installatus vices suas in
choro gerens, in sacerdotio subnn'nistret. Ad corroborationem igitur huius facti suppli-
canuis venerabili domino Alberto Misnensi ei)iscopo et eiusdem ecclesiae capitulo, ut
ji) Koily.Hfln'ii. r.ir. Krötrii.
159 -
una cum sigillo nostro ipsornm sigillis, quia eorum consensum volnntarinui adbibue-
runt, dignarentur hanc paginam in testimonium roborare. Actum anno domini
M-. CG». LX». im». YW. Kai. Maü.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Mcissen mit den Siegeln des Burggrafen, des Capitels (etwas beschädigt)
und des Bischofs an hellrothen seidenen Fäden.
Hasche Magazin YII. S. 593.
No. 197. 1264. 27. Apr.
Der Probst titid das Capitel des Emstifts Magdeburg beurkundefi, duss der dasige Domherr Heinrich,
Sohn des Grafen vmi Brena, Eigen an den Bischof van Meissen verkauft und darauf in Form
Rechtens resignirt habe.
Nos dei gratia Albertus praepositus, Tlieodericus decaniis totumqiie sanctae
Magdeburgensis ecclesiae capitulum, universis praesentes litteras inspecturis salutem
in omnium salvatore. Ne ea quae geriintur in tempore, labantur simiil cum tempore,
modemorum consuetudo obtinuit laudabilis et honesta, quod ad aeternam rei menioriam
scripti testimonio perhennentur. Hinc est quod universis tarn praesentibus quam futu-
ris volumus esse notum, quod Heinricus filius eomitis de Brenen, ecclesiae canonicus
nostrae in nostra praesentia proprietatem quorundam bonorum Tyberne nomine cum
Omnibus suis attinentiis resjgna\it. Quam proprietatem venerabilis dominus Albertus
Misnensis episcopus suae ecclesiae pro quadam summa pecuniae comparavit. Renuncia\ it
etiam idem Heinricus omni actioni, exceptioni et iuri, quod sibi possit in dictis bonis
in posterum suffragari. In cuius rei testimonium praesentem paginam desuper con-
scriptam sigilli nostri munimine duximus roborandam. Actum Magdeburcli in capi-
tolio maioris ecclesiae anno domini M^ CG". IjXII1V\ quinto Kalendas Maü.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem wohlerhaltenen Siegel an einem Pergamentstreifen.
No. 198. 1266. 24. Juli.
B, Albert eignet dem Capitel ein von ihm erkauftes AUod und zwei Hufen Landes zu seinem Seelenheil
und zum GedäcJUniss zweier Verstorbener,
Albertus dei gratia Misnensis episcopus Omnibus praesentem paginam inspecturis
salutem in eo, qui est omnium vera salus. Ea quae ad pietatis usus devotionis intuitu
erogantur, benignitatis soUicitudine merito ratificantur. Notum sit igitur universis
praesentem paginam inspecturis, quod ob remedium peccatorum et salutem animae
nostrae nee non felicis recordationis Vlrici quondam Bvdessinensis praepositi et ('unradi
dicti Mardochei allodium in Warta*), quod ab hospitali compiiravinuis et duos mansos,
quos etiam emimus a Cunrado dicto de Warta, cum Omnibus attinentibus praedicto
allodio, silvis, pratis, pascuis, viis, inviis, sive quibuscunque aliis et similiter prae-
dictis mansis duobus a Cunrado comparatis dedimus cum omni iure ac utilitate, quae
a) NIederwartha, Par. WeiMtropp.
160
nunc inest vel inesse poterit in faturum, capitulo Misnensi, hac tarnen adiecta con-
ditione, ut per tres annos a tempore nunc in antea continuo currentes duo talenta in
anniversario tarn nostro, quam praedictorum secundum industriam ministratoris fratribus
denariorum legalium ministrentur. Elapsis vero tribus annis quatuor librae per singu-
lorum annoruni curricula per tempora vitae ministratoris a nobis instituti incessanter
in praedictis anniversariis persolventur. De \inea vero novella pro parte ibidem plan-
tata cum ad usum plenum pervenerit et ad quaestum decima consueta et carrata \ani
memoratis fratribns etiam ministrabitur de eadem. ümnium autem praedictorum
administratorem constituimus nostrum specialem clericum et cappellanum magistrum
Cunradum scolasticum Misnensem, ut secundum quod de ipso praesiunimus omnia prae-
fata fideliter adimpleat cum effectu. Ut autem praesens scriptum robiir habeat perpe-
tuum tirmitatis, ipsum nostri sigilli munimine duximus roborandum. Testes huius rei
sunt frater Heinricus de Rotovwe ordinis fratrum minorum, magister Cunradus sco-
lasticus Misnensis, magister Johannes scolasticus Wurzinensis, dominus Fridericus
plebanus de Poppendorf, dominus Heinricus miles dictus Burleban, Heinricus camera-
rius et alii quam plures. Actum et datum Lvbanitz in curia nostra anno domini
>P. CO. LXVl. menae Augusti in vigilia beati Jacobi apostoli, pontificatus nostri
anno oetavo.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem an einem Pergament streifen hängenden Siegel
des Bischofs.
No. 199. 1266. 22. Nov.
P. Clemens IV, beauftragt den Scholasticus und den Cananicus Walmuf zu Würzen die Beschwerde
des Clerlkers Dietrich von Hain gegen drei Pfarrer Meissner Diikes zu untersuchen und ztir
rechtlichen Entscheidung zu hingen.
Clemens episcopus servus servorum dei dilectis filiis . . scolastico et Walungo
canonieo ecclesiae Wrzinensis Misnensis diocesis salutem et apostolicam benedictionem.
Theodericus de Indagine clericus nobis conquerendo monstravit, quod . . de Wel-
dericheswnlde*), .. de Peritz**) ct.. de Lutanewitz*') ecclesiarum rectores Misnensis
diocesis super quibusdam libris et rebus aliis iniuriantur eidem. Ideoque discretioni
vestrae per apostolica scripta mandamus, quatinus partibus convocatis audiatis causam
et ai)pellati(>ne remota debito tine decidatis, facientes quod decreveritis per censuram
ecciesiasticam iirmiter oI)servari. Testes autem — wie No. 190 — compellatis veritati
testimonium perhil)ere. Datum Viterbii X. Kalendas üecembris pontificutus nostri
anno secundo.
Nadi dem Orig. im K. Haupt -Staatsarrliiv mit dem Bleisiegel an liänfener Schnur.
a) Wollernwahlc, Kph. 0«chatr. b) Pcritz, Eph. (irosHonhain. o) Loutowitz (Kph. Oro.HscnhniiO »eit 1541 Filial von
HeydA. ohschon «Icr l*farrer in»ch jetzt in L. wohnt.
No. 200. 1266. 12. Dec.
1\ Clefnens beauftragt den B, Witego über die Verhältnisse des Clerikers Dietrich von Hain, der
rornwls unter Vorbehalt des Rücktritts in den Dominicanerorden eingetreten y denselben aber während
der Probezeit ohne ein Gelübde abgelegt zu haben wieder verlassen , Erörterungen anzustellen und ihn,
wenn seine Angabeti auf Wahrheit beruJien, zur Beseitigung der ihn treffenden üblen Nachrede von
der Verpflichtung zum Eintritt in den Orden freizusprechen.
Clemens episcopus servus servorum dei venerabili fratri . . episcopo Misnensi
salutem et apostolicam benedictionem. Sua nobis Theodericiis de Indagine clericuR
tiiae diocesis petitione monstravit, quod ipse olim ea intentione intravit ordinem prae-
dicatorum, ut si post experientiam placeret sibi eiusdem ordinis disciplina vinculo se
l)rofes8ionia astringeret, alioquin liberum haberet arbitrium ad statum pristinum rever-
tendi. Vermn idem clericus ordini praedieto affectum non applicans, ipsuni nulla inibi
facta professione infra tempus probatioiiis exivit Ceterum quia nonnulli vas nitentes
incrustare sincernm interdum calmnpniae tenebris lucem veritatis obnubilant, ne quis
aemulus iu ip»um propter hoc aliquid detractionis impingat, supplicavit humiliter, sibi
super Ins apostolicae sedis Providentia subveniri. Quia vero de facto et facti circum-
stantiis habere poteris notitiam pleniorem, fraternitati tuae per apostolica scripta man-
damus, quatinus nisi de praefato Theoderico per religionis habitum qui dari profitentibus
consuevit aut professionem expressam seu alias evidenter appareat, quod absolute
voluerit vitam mutare ac in religione perpetuo domino deservire, denunties cum per
praemissum statum novitii ad regulärem observantiam non teneri. Datum Viterbii
II. Idus Decembris pontificatus nostri anno secundo.
Nach dem Orig. im K. Haupt- Staatsarchiv zu Dresden mit dem Bleisiegel an hänfener Schnur.
No. 201. 1267. 27. Febr.
Der Abt und Convent des Klosters Sichern (Sittichenbach) verkaufen an den B. Witego und die
Dofnkirclie vier Dörfer mit allen RcclUen für ^40 Mark,
Frater Wernerus abbas, Philippus prior, Johannes celerarius totusque conventus
Sychemensis ordinis Cisterciensis Halberstadensis diocesis omnibus praesentem pagi-
nam insi)ecturis salutem in domino. Omnium habere memoriam et rem gestam per-
lienniter memoriae commendare potius divinitatis quam humanitatis existit, et idco ne
ea, quae a nobis rationabiliter gesta sunt, oblivioni tradantur, scripti patrocinio con-
firmantur. Hinc est quod ad notitiam praesentium et ad memoriam futurorum notum
facimus universis et praesenti pagina protestamur, quod nos villas quatuor videlicet
Zultewitz, Scepitz, Bredowe, Biositz*) ad ius et ad proprietatem nostri monasterii tunc
libere pertinentes, sitas a latere infra Ilborc et Lubanitz, habentes quadraginta unum et
(limidium mansum, quemlibet in annuo censu dimidiam marcam boni argenti et albi
annis singulis solventem venerabili domino Witegoni episcopo Misnensi nomine suae
ec^lesiae traditione possessionis subsecuta vendidimus et alienavimus cum omnibus
a) Zilti, Seh«p«tedt, Bredaa, Lasltx, Klnimttich Jetat wUste Marken bei Krippehna. swiachen Rücnbarg and LObnItx.
rou. DIPL. SAZ. II. I. 21
162
attinentiis suis, agris, pratis, pascuis, silvis, virgiiltis, aquis aquarumque decursibus,
iiiolis et inolendinis , piscationibus , viis et inviis vel quocumque modo dici vel nominari
lR)S8it, pro ducentis et quadraginta niarcis legalis argenti Misnensi poudere ponderatis,
ita tarnen iit saepe dietae villae cum universis appeiidieiis suis ut supradietum est
transeant ad eeclesiam Misnensem cum omni iure, quod nobis et monasterio iiostro
conpetebat in praemissis vel conpetere potuisset quomodolibet in ftituro. Fraesentibus
etiam protestantes pecuniam suprajiictam totaliter nobis esse solutam et conversam cum
summa diligentia in nostri monasterii utilitatem. Et ne alicui super antedicto contractu
dubietas oriatur, praesentem litteram sigilli nostri munimine duximus roborandam.
Datum et actum in Lubanitz anno domini M^ CC^ LXVU''. III. Kai. Martii.
Nach dem Orig. im K. Haupt- Staatsarchiv zu Dresden mit dem an einem Pergamentstreifen hangenden
zur Hälfte abgebrochenen Siegel.
No. 202. 1267. 17. Aug.
B. Withego verleiht denen , welehe zu Herstellung des schadhcrfl gewordenen Daches der Stiftskirche
zu Zeitz, des Schlafhauses und amlerer Gebäude einen Beitrag heivilligen, vierzig Tage AMass.
Withego dei gratia Misnensis episcopus universis praesentes litteras inspecturis
salutem in doniino .Iliesu. Inter opera pietatis illud praegrande dinoscitur, ut quis de
bonis a deo aibi creditia ad ecdesias et reparationes eanindem manum auxilii porrigat
liberalem. Rogamus itaque Universitäten! vestram et hortamur in domino ac in renüs-
sionem vobis iniungimus peccatorum, quod ad reimrationem teeti ecclesiae beatorum
Petri et Pauli Cicensis Nuemburgensis diocesis, quod lionorabiles viri praepositus,
decanua et capitulum ipsius ecclesiae una cum dormitorio et aliis officinis emendare
pro])onunt, de bonis vobis collatis pias elemosynas et grata karitatis subsidia erogetis,
ut per liaec et alia bona, quae domino inspirante feceritis, possitis ad aeternae felicitatis
gaudia pervenire attendentes, quam sit utile quam salubre pro bonis tcmporalibus et
cadueis, quae tluunt et retluunt et subsistere nequeunt, una sorte indeficientes delicias
et divitias adipisci. Nos quoque onmipotentis dei misericordia auctoritate nobis tradita
confisi Omnibus cad praemisaa manum adiutricem iwrrigentibus quadraginta dies et
unam karenam de iniuncta sibi poenitentia relaxanms praesentibus post operis consum-
mationem minime valituris. Datum Mugelin anno domini M". CO''. LXVII. XVr. Kalend.
Septembris pontificatus nostri anno primo.
Nach dem C'opiarium T). *11\ aus dem 15. Jahrh. im Stiftsarchiv zu Zeitz fol. <>S. und dem Copiar. LVI. im
Prov. - Archiv zu Magdeburg fol. 47 b.
No. 208. 1268. 2. Mai.
Das Domcapitel verkauft seine Besitzungen zu Misehwitz (Par. Zehren) an die da<<igen Hauern, gasti x^- /-
genannt, welche von ihrer DienMarkeit zwar befreit werden, alter zu gewissen Leistungen
verpflichtet bleiben.
In nomine sanctae et individuae trinitatis amen. Conradus dei gratia praejM)-
situs, ( iotlisclialcus decanus totunu^ue Misnensis ecclesiae capitulum, universis Christi
tidelibus praesentem litteram visuris aeternam in domino salutem. Quoniam quae
1(J3
ji^eruntur in tempore, ne labantur in cursu temporuni , scripti Rolent testimonio per-
liennari, noverint if^itur universi, quod bona ecelesiae nostrae in Mischewitz universa
exeepto nostro allodio, de eonnnuni eonsensii nostri capituli einsdem villae rustieis pro
([uadrajrinta mareis ar^enti tini vendidinms ipsis et eornm heredibus inre hereditario
imperpetuura possidenda; hane vero peeuniani in usuni ecclesiae no8trae con verkam
publi<*e profiteniur. Praedieti auteni rustici et eorum heredes, qui vulgariter {?asti 7aai
dicebantur, ab hiiiusniodi Servitute de eetero sunt exempti, ita tarnen ut ipsi nobis sin-
wMmmmimäammmmiämiftmfmalmih^^ de quolibet nianso in cimisu diniidium talen-
in festo beati Martini persolvenduni. Item
-iqui pro tempore fuerit dominus villae nienio-
Miehael, tertio post ncitivitatem domini pro-
Item tribus vieibus annuatini in aratura de
vero messis tribus diebus operabuntur nobis
jpulos et duobus diebus faleibus metere debent.
\ servitia dare debent, in pascha de quolibet
e quolibet manso duos pullos, similiter et in
»ullos. If^itur ne huiusmodi tactum tarn rite
;ur, praesentem litteram in testimonium liuius
imine feeimus roborari. Acta sunt haec anno
\ Maii.
jii zwei im Wesentlichen völlig; übereinstinimenden Exx.; bei
^iej^el an roth, jrrün, viob't und gelben seidenen Fäden, bei
, .2B8. 16. Mai.
on zwei Domherren erhiufie Ilftfni Landes.
trinitatis amen. Witeg:o dei {^ratia Misnensis
Bcntem litteram inspecturis tam praesentibus
im Vera salus. Ut ea, quae fiunt in tempore
|eant liominum, necesse est, ut seripti testi-
rersi, quod dilecti in Christo dominus Sifridus
le Boruz, Misnenses canonici, ecclesiae suae
tes tres mansos in villa quae dicitur Schepe*),
nostras et uxor eiusdem similiter resijrnavit,
tos argenti in censu pro triginta sex mareis
.mmone milite dicto de Skassowe et ab uxore
ate pariter et consensu. Nos vero devotionem
ue atfeetibus inclinati supradictos tres man-
'ae Misnensi et canonicia eiusdem tam j)rae-
oiiinus arbitrio praedictorum dominorum Sifridi
a) UroüflXAchepa. P«r. I^renxkirrh.
L>r
164
et Conraili quicquid de eodem c<insu in ecclesia diimtaxat Misnensi diixerint ordinandum.
Ne autem nostra donatio in posterum ab aliquo nostrorum successorum ex pravis et
iniquis perversorum machinationibus aliquatenus infringatiir, praesentem litteram con-
scribi super eo feeimus et sigilli nostri munimine roborari. Testes autem huius rei
sunt dominus Sifridus praepositus Budesinensis , magister Johannes noster scriptor,
dominus Heinricus miles dictus Burlaban, et Wichpertus noster cappellarius, et
Hermannus camerarius et quam plures alii fide digni. Datum Misnae anno domin i
M^ CC^ LX^ Vni^ XVn^ Kai. Junii, pontificatus nostri anno seeundo.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem Siegel des Bischofs an einer leinenen Schnur.
No. 205. 1268. 13. Juli.
Probst und Capitel genehmigen die vom Domherrn Sifrid von Pegau beantragte sollenne Feier des
Tages der h, Margareta durch Absingung ihrer Lebensgeschichte in der Domkirche und eine Spende
an die dabei gegenwärtigen Domherren und Vicarien und die Kircliendiener,
In nomine sanctae et individuae trinitatis amen. Cunradus dei gratia prae-
positus, Bernhardus decanus totumque Misnensis ecclesiae capitulum universis Christi
fidelibus praesentem litteram inspecturis tam praesentibus quam futuris salutem in
omnium salvatore. Noverint universi, quod dominus Sifridus de Pygauia noster con-
canonicus beatae Margaretae speciali gaudens veneratione, quia eiusdem apud deum
suffragiis innititur adiuvari, ipsam in hoc mundo summa cum devotione a devotis
Christi fidelibus voluit honorari. Nobis igitur universis ac singulis humiliter sup-
plicavit, ut historiam propriam beatae Margaretae in laudem et gloriam eiusdem vir-
ginis in ecclesia nostra maiori Misnensi vellemus annis singulis decantare. Nos vero
tam pium affectum domini Sifridi sinceriter intuentes concessimus, ut historiam beatae
Margaretae et duplex festum in die natali eiusdem in nostra ecclesia in perpetuum
peragatur. Verum quia in festis maioribus dominis nostris servitia praebendarum
aliqua solent dari, ne solempnitati supradictae aliquid desit, praefatus dominus Sifri-
dus triginta solidos Vribergensiura denariorum legalium quos in villa Schepe rebus
propriis comparavit nostris dominis nee non vicariis assignavit, quos distribuendos
ordine censuimus subnotato. Inter canonicos videlicet in praebendis tam in minoribus
quam in maioribus constitutos praesentes duntaxat et emancipatos talentum dividetur,
excepta ab eodem talento decima hospitalis, id est duobus solidis, et exceptis tribus
denariis, qui exinde custodi pro compulsatione cedere debent. Inter vicarios vero tarn
temporales quam perpetuos praesentes in choro decem solidi dividentur, sed j)ro parte
aceipiet qui pro parte fuerit praesens. Ut autem haec ordinatio firma sit et inviola-
biliter perseveret, et a posteris nullatenus infringatur, praesentem litteram super eo eon-
scriptam sigillo nosti'i eapituli duximus uniformiter roborandam. Datum et actum
Misnae in ecclesia nostra maiori anno domini millesimo ducentesimo sexagesimo octavo
in die beatae virginis Margaretae.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem wohlerhaltenen Siegel an weissleinener Schnur.
165
No. 206. 1268. 11. Sept.
B. Witego belehnt die Brüder Ulr, und Heinr. gen. von Ntunn mit der Burg Nossen und andern
Gütern, welclie ihr kinderloser Oheim Petrus gen. der Weise zu Lehn und dessen Gattin zu Leibgedinge
gehabt, wogegen die genannten Brüder dein Stift das Dorf Braterstvitz zur Entschcidigung aüfgelasset^
und 11 Mark S. gezahlt hohen.
Nos Witego dei gratia Misnensis episcopus notum facimas tarn praesentibus
quam futuris, qaod nos de vohintate et consensu unanimi Misnensis capituli domino
Vlrico et Heinrico militibus fratribus dictis de Nvzin castrum Nvzin et omnia bona,
quae dominus Petrus miles patruus eorum dictus Sapiens, sive infeodata vel uxori
suae in lipgedinge coUata noseuntur, a nobis et a praedecessoribus nostris habuit, in
verum feodum contulimus cum omni utilitate et libertate, quae nunc inest vel inesse
poterit in futuro, et quod ipsa bona heredes ipsorum a nobis et a nostris successori-
bus iure feodali perpetuo possidebunt. Verum quia saepedictus dominus Petrus heredes
succedentes sibi non habuit, ex ipsa collatione datur Misnensi ecciesiae praeiudicium
atque dampnum. Unde in restaurum praedictorum praefati VI. et H. fratres quandam
villam Braters witz*") cum omni utilitate et iure nobis ad Misnensem episcopatum libera-
liter resignarunt, insuper undecim marcas paratae pecuniae convertendas ad utilitatem
Misnensis ecciesiae addiderunt Ne autem super praemissis per calumpniam sive per
oblivionem aliquod dubium valeat suboriri, praesentem paginam desuper scribi fecimus
nostri ac Misnensis ecciesiae capituli sigillorum munimine roboratam. Actum Misnae
anno domini M*". CC. LXVIII. III. Idus Septembris pontificatus nostri anno secundo.
Huius rei testes sunt dominus Wienandus de Herstein, Johannes de Bele, dominus
Heinricus de Waldowe, H. Burleban milites, Johannes curiae nostrae notarius et plures
alii fide digni.
Nach dem Orig. im K. Haupt- Staatsarchiv zu Dresden mit dem beschädigten Siegel des Bischofs an
einem Pergamentstreifen.
a) PraterichQtx. Par. I«oabon.
No. 207. 1269. 1. Febr.
Probst und Capitel zu Meissen bestätigen die von dem Canonieus Conrad von Boruz bewirkte Stiftung
der CapeUe des h. Andreas im Kreuzgange und der damit in Verbindung stehenden Vicarie.
In nomine sanctae et individuae trinitatis amen. Cvnradus dei giatia praepo-
situs, Bernardus decanus totumque Misnensis ecciesiae capitulum universis lianc lit-
teram inspecturis salutem in eo, qui est omnium vera salus. Quoniam singulis ius
suum integrum est servandum, ut sie quiete vivant homines, nee cuiquam dissidendi
materia tribuatur, rationis interesse dinoscitur, ut quae piae devotionis affeetu gerun-
tur, sie enucliet, limitet et distinguat, ne uUa postmodum interveniente calumpnia
deflorentur. Hinc est quod universis Christi fidelibus tam praesentibus quam futuris
166
ciipiinus esse notiim, qiiod dominus Cvnradus dictus de Boruz noster concanonicus de
Salute sua sollicitus, cupiens summopere in ecclesia nostra numerum sacerdotum deo
faraulantium augmentari, ob reverentiam et honorem patronorura nostrorum beati Johan-
nis apostoli sanctique Donati martyris, capellam in anibitu nostro propriis facultatibus
eonstruxit nomine perpetuae vicariae, quam in honore sancti Andreae apostoli conse-
cratam dotavit redditibus inferius annotatis. Dos autem liaec est: in Scliepe*) tres
mansi et dimidius, quos comparavit a domino Tammone de Scliassowe suisqüe here-
dibus, quorum duo vulgari nomine Vorwerk dicti sunt, mansusque et dimidius curiis
superioribus attinentes, solventes insimul tres marcas et dimidiam ponderis Haynensis
sub Ins terminis, in festo beatae Walpurgis Septem fertones, et in festo sancti Michaelis
Septem fertones, quatuor solidos et quatuor denarios et dimidium, in pascha pro ser-
vitio quartum dimidium scoccum ovorum et caseos, in festo sancti Michaelis et carnis-
privio quatuordecim pullos, quos episcopus Witego, a quo in feodo habebantur, cum
omni iure in proprium ec>clesiae nostrae dedit. Item unum talentum in curia Johannis
de Wilandisdorph , quae sita est apud minores fratres super Trebescham in Misna,
quod a Christano de Vriberc et suis heredibus comparavit, et hoc Bartholomei solet
dari. Item in \Vilandi8dprph et in (frunbach**) triginta duo modii decimae siliginis
et totidem avenae eiusdem civitatis mensurae, qui ibidem sunt in festo beati Martini
praesentandi, quos a fratre Hugoldo et a domino Thymone et Heinrico fratribus, aliis-
que eoruni heredibus comparavit. Hanc etiam episcopus Albertus in proprium eccle-
siae nostrae dedit. Item in Sthetz'') comparavit duo talenta a domino Johanne dicto
de Aldenberge suisque heredibus, quae debentur de duobus mansis, quorum unum
datur Walpurgis, reliquum Martini a quodam rustico nomine Rodewano, vel ab iis,
qui in ipsis mansis sibi fuerint successuri. Et haec duo talenta episcopus Cunradus
in proprium ecclesiae nostrae contulit perpetuo possidenda, quorum unum dictae
capellae dotis nomine assignavit, volens reliquum per vicarium suum, postquam domi-
nus de praesentis vitae medio cum evocaverit, in anniversario eins inter dominos
nostros distribui praesentes dumtaxat in vigiliis et in missa, ita tamen ut hospitali
exinde decima debita ministretur. Potestate conferendi dictam capellam alicui idoneae
personae, quae pro ipso in choro deserviat, sibi quoad \nxerit reservata, postmodum
vero ad decanum, quicunque pro tempore fuerit, eins collatio peiünebit. Idem autem
vicarius post obitum domini Cunradi singulis diebus festivis in eadem capella missam
de die et qualibet septimana missam unam de beata virgine Maria, secundam pro
defunetis, et tertiam qu<amcunque voluerit pro anima sua, dum commodius poterit cele-
brabit. In anniversariis quoque praepositorum domini Heinrici felicis memoriae et
Sifridi amministrabit duos cereos in vigiliis et in missa, quos ad usus suos completo
officio reservabit. Ceterum saepedictus Cunradus tres fertones sitos in Cossebude ^),
(pios emit a domino (rotscalco Misnensi decano, et a domino Gerhardo praeposito
sanctae (Jrucis testamentariis magistri Christofori Misnensis canonici, de quibus Petrus
filius Nowak vel sui heredes solent dare Michaelis fertonem, Martini vero dimidiam
marcam per memoratae capellae vicarium sie distribui censuit, ut in anniversario eins
ex ipsis octo solidi vicariis tam perpetuis quam temporalibus in vigiliis et in missa
a) Vgl. No. 2U4. b) Vgl, No 188. c) Vgl. No. 189. d) Vgl. No. 193.
167
praesentibus aequaliter partiantur, de Septem vero residuis dabuntiir ecclesiastieo qua-
tuor denarii et custodi pro talento cerae ad diios cereos octo denarii, quibus in festo
sancti Andreae infra matutinas ad pulpitum luminetur, et sex solidi residiii deser-
vientis capellae pretium sint Scolaris. Volens quoque idem Cunradiis festum beati
Andreae ex devotione speciali in choro tamquam unum de summis festis peragi,
habito consensu capituli, agros sitos in superiori Warta*), quos erga Hartiingum de
Paseliz pro sex marcis comparavit, sito ibidem donavit et adiunxit allodio, quod
Hugonis de Goluz fuerat, deservienti vineae in Libeneke, ut de ipsa vinea duae urnae
vini, una dominis et altera sociis in ipsa festivitate choro suam praesentiam exhiben-
tibus perpetuo annis singulis ministrentur. Ne autem ab aliquibus in posternm huius-
modi laudabile factum immutari valeat aut infringi, praesentem litteram super eo
conscribi et eandem sigillis domini nostri Witegonis Misnensis episcopi et nostri capi-
tuli fecimus roborari. Datum Misnae anno domini M**. CC^ LXIX*". Kai. Febr.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit den wohlerhaltenen Siegeln des Bischofs und des Capitels
an Fäden von weissem Zwirn.
o) Oberwartha, Par. DrloMuitz.
No. 208. 1269. 25. Apr.
Erzbischof Conrad von Magdeburg sendet detn B, Witego eine Vorladung jsru Verhandlungen über
angebliche Eingriffe desselben in die Diocesanrechie des B, Wilhelm von Lebus.
Conradus dei gratia sanctae Magdeburgensis ecclesiae archiepiscopus venerabili
in Christo fratri domino W. Misnensi episcopo salutem in domino cum dilectione fra-
terna. C'onquestus est nobis venerabilis pater dominus W. Lubucensis episcopus, quod
vos dei tiniore postposito clericos aliquot territorii de Schidlowe, quod ad suam dio-
cesim asserit pertinere, compuleritis violenter ab ipsius obedientia recedere et vobis
indebite obedire, sie cum contra iustitiam eiiciendo ab illis, in ([uorum possessione vel
quasi semper fuerit et praedecessores eiusdem. Quare vos citamus peremptorie in his
scriptis, quatenus aut in persona propria aut per procuratorem sufticienter instructum
compareatis coram nobis in Magdeburg in ecdesia maiori in crastino beati Martini
j)roximo venturo, praedicto domino episcopo super praemissa violentia responsurus,
scituri etiam quod si ad diem aliquam compositionem cum eo amicabilem inire volue-
ritis, nos ad hoc in quantum possumus operam dabimus efficacem. Datum in Mag-
deburg VlI. Kalendas Maii anno domini M^ CC". I.X". 1X^
Nach dem Orig. im K. Haupt - Staatsarchiv zu Dresden; das Siegel ist abhanden gekommen.
No. 209. 1270. 20. Mai.
B, Dietrich zu Naumburg verkaufl um die Einlösung des Schlosses Crossen bewirken zu ki'mnm
vier Hufen Landes zu Hildebrandisdorf an den Probst und das Capitel zu Zscheila,
In nomine domini amen. Theodericus dei gratia Nuemburgensis episcopus
univcrsis Christi fidelibus praesentem litteram inspecturis in perpetuum. Quoniam
labilis est hominum memoria, quae tiunt ab hominibus ne in oblivionem veniant, i)er-
168
heniiari solent obsequio litterarum. Notum igitur esse volumus universis tarn prae-
sentis quam futuri aevi fidelibus, quod cum olim propter urgentia debita ecclesiae
nostrae nobili viro comiti Hermanne de Mannesuelt iuniori castrum ecclesiae, quod
Crozzene*) nuncupatur, obligassemus pro quadam certa summa pecuniae titulo pigno-
ris sive ypothecae, quam mutuo recepimus ab eodem, nee possemus idem castrum
redimere absque alienatione bonorum episcopalium in terminis constitutis, quatuor man-
27« 37«». ^^^ ^*^ ^^^^* ^* P^^^ Hildebrandestorf **) sitos, cum omnibus suis pertinentiis solventes
duas marcas annui census, quarum una datur in festo beati Michahelis archangeli,
et reliqua in die beatorum apostolorum Philippi et Jacobi Gebehardo praeposito toti-
que capitulo Tsilowensi pro triginta marcis argenti vendidimus iusto emptionis et
venditionis titulo interveniente, de totius nostri capituli consilio et consensu. Quam
pecuniam recognoscimus nos recepisse et convertisse in solutionem praedictorum debi-
torum, pro quibus idem castrum fuerat obligatum, reservata nobis libera potestate
reemendi praedicta bona infra spatium quatuor annorum a die penthecostes nunc instante
in antea computandum pro pecunia memorata, Dantes, tradentes et assignantes exnunc
ecclesiae Tsilowensi praedictae proprietatem praedictorum quatuor mansorum cum
Omnibus iuribus suis, videlicet iudicio, terris cultis et incultis, viis et inviis, exitibus
et reditibus, silvis, pratis, pascuis, aquis aquarumque decursibus, necnon cum omni
iure et utilitate, quae scribi vel nominari possunt et quae in praesenti de praedictis
quatuor mansis proveniunt vel pro venire poterunt in futuro, renunciantes omni iuri,
quod nos et ecclesia nostra habuimus in eisdem, eo tamen salvo, quod licitum est
nobis ipsa bona reemere praetextu sive ex virtute huiusmodi contractus infra quatuor
annos continuos, prout superius est expressum. Ut autem praemissa robur obtineant
perpetuac firmitatis, eandem litteram in testimonium dare fecimus sigilli nostri muni-
mine roboratam. Nos quoque Meynherus dei gratia praepositus, Theodericus decanus
totumque Nuenburgensis ecclesiae capitulum ad exprimendum nostrum consensum
super praemissis idem cyrographum sigillo, quo nos specialiter utimur, similiter feci-
mus insigniri. Datum Cycae anno domini M**. CG". LXX^ XHI^ Kalend. Junii prae-
sentibus testibus infrascriptis Bernhardo custode et magistro Gebehardo scolastico
Nuemburgensibus canonicis, domino Syfrido dicto de Pigauia et domino Conrado de
Boruz Misnensibus canonicis, Syfrido de Ztrele et Petro scriptore Cycensibus cano-
nicis, Theoderico de Liebenhain, Heinrico de Sylawiz, Heidenrico de Birke, Ludewico
advocato de Sconenberc dicto de Granowe militibus nostris et aliis clericis et laicis
quam pluribus fide dignis.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen. An rothseidenen Fäden hängt das Siegel des Bischofs, au
nithseidener Schnur das des Capitels.
a) Croiien bei ZelU. b) Hilberidorf, jetxt wQite 3fark bei Schirmeniu und PauasniU (Beigem, preass. Prov. Sachien).
169
No. 210. 1270. 20. Mai.
B. Dietrich zxi Naumburg verkauft das Dorf Hildebrandesdorf an den Meissner Domherrn
Sifrid gen. von Pegau.
In nomine sanctae et individuae trinitatis amen. Theodericus dei ^atia Nuem-
burgensis episcopus volumus tarn praesentis — nostrae ecclesiae con-
stitutis, villani Hildebrandesdorf cum omnibus suis pertinentiis, exceptis decem mal-
dratis avenae, quae a tota villa sive decem mansis villae in pensione census annui
debentur capitulo Misnensi et quatuor mansis duas marcas solventibus annui census,
quos praepositus et canonici Schylowenses pro triginta marcis argenti a nobis com-
pararunt, in eadeni villa domino Sifrido canonico Misnensi dicto de Pigauia vendidi-
mus iusto emptionis et venditionis titulo interveniente, de totius nostri capituli consilio
et consensu tali moderamine adhibito, quod pro qualibet marca annui census eiusdem
villae, quindecim marcas usualis argenti nobis persolvit integre et perfecte, quam
totalem pecuniam recognoscimus nos convertisse in solutionem praedictorum debitorum,
pro quibus idem ca^trum fuerat obligatum, reservata nobis libera optione reemendi
praedicta bona infra spatium quatuor annorum a die penthecostes nunc instante in
antea computandum pro pecunia nunc memorata; dantes exnunc, tradentes et assignan-
tes dicto domino Sifrido proprietatem dictorum bonorum cum omnibus iuribus suis,
videlicet iudicio, terris cultis et incultis, viis et inviis, exitibus et reditibus, silvis,
pratis, pascuis, aquis aquarumque decursibus, stagnis, piscationibus, molendinis iam
constructis ibidem vel in posterum construendis, nee non cum omni iure et utilitate,
([uae scribi vel nominari possunt et quae in praesenti de praedictis bonis proveniunt
vel provenire poterunt in futuro, ita quod praefatus dominus Sifridus de praedictis
bonis, quorum proprietatem ut praemisimus, in ipsum transtulimus, plenam potesta-
tem habcat ordinandi, disponendi et faciendi in ecclesia Misnensi vel alibi prout sibi
Visum fuerit expedire, quicquid suae placuerit voluntati, renunciantes — reemere infra
quatuor annos, prout — . Nos quoque Meinherus — insigniri. Datum Cycae anno
domini M^ CC^ septuagesimo XIII. Kai. Junii praesentibus testibus infra scriptis
Bernhardo custode, magistro Gebehardo scolastico, Nuemburgensibus canonicis, domino
Sifrido dicto de Pigauia et Conrado de Boruz Misnensibus canonicis, Sifrido de Strele
et Petro scriptore Oycensibus canonicis, Theoderico de Libenhan, Heinrico de Zelawitz,
Heidenrico de Berke, Ludewico advocato de Schonenberc dicto de Granowe et aliis
clericis et laicis quam pluribus fide dignis.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem Siegel des Bischofs an braun- und gelbseidenen, dem
des Capitels an grOn- und gelbseidenen Fäden.
In den ausgelassenen Stellen stimmt der Text buchstäblich mit der vorhergehenden Urkunde desselben
Tages (No. 209) flberein.
COD. DIPL. SAX. II. 1
22
170
No. 211. 1270. 9. Juni.
Witego genehmigt die von den Domherren Sifrid von Pegau und Conrad van Borns gem<iclvteu
Schenkungeti m^'hrerer Grundstücke in Grosszschepa an das Stift Meissen. Vgl No. 204,
In nomine sanctae et individuae trinitatis amen. Witego dei gratia Misnensis
episcopus, universis Christi fidelibus praesentem litteram inspecturis tarn praesentibus
quam futuris salutem in omnium salvatore. Qiiae geruntur in tempore, ut ea nee
toUat oblivio, nee temporum pereant intcrvallo, necesse est, ut scripti testimonio revi-
viscant. Noverint igitur universi, quod dilecti in Christo dominus Sifridus de Pigauia
nee non dominus Conradus de Boruz Misncnses canonici ecclesiae Misnensi nee non
eiusdem canonicis utiliter intendentes, tres mansos sitos in villa Schepe, quos domi-
nus Tammo miles dictus de Schassowe ad manus nostras et uxor eiusdem domina
Gepa similiter resignavit, solventes annuatim tres marcas et tres lotones argenti pon-
deris Haynensis in censu cum omni iure et utilitate, silvis, pratis et pascuis et pro-
ventibus universis, qui iam dictis tribus mansis insunt vel inesse poterunt in futuro,
emerunt pro triginta sex marcis argenti fini ab eodem milite domino Tammone et ab
uxore sua et heredibus, accedente nostra voluntate pariter et consensu. Nos vero
devotionem praedictorum dominorum sinceriter intuentes, piis eorum affectibus incli-
nati, hos tres mansos de communi capituli consensu donamus in proprium ecclesiae
Misnensi et eiusdem ecclesiae canonicis tam praesentibus quam futuris perpetuo possi-
dendos, relinquentes nihilominus arbitrio ipsorum, ut quilibet de sua portione istius
census ordinet in ecclesia dumtaxat Misnensi, quicquid uterque decreverit ordinandum.
Insuper dominus Conradus saepe dictus de Boruz per se et de rebus propriis emit a
quodam milite domino Heinrico dicto de Burnis et eiusdem heredibus pro viginti qua-
tuor marcis argenti duos mansos, qui quondam dicebantur allodium, sitos in villa
supradicta Schepe, quos idem miles a domino Tammone de Schassowe iure habuit
feodali, ad cuius manus praefatus miles cum suis heredibus dictum allodium resigna-
vit, et dominus Tammo cum suis heredibus nobis similiter resignavit. Igitur cum
iam dictus dominus Conradus hunc contraetum ad honorem et utilitatem ecclesiae
fecerit, eiusdem moti precibus, habito consilio nostri capituli pariter et consensu, iam
dictos mansos annuatim solventes duas marcas in censu ponderis Haynensis et tri-
ginta denarios legales cum omni iure et utilitate, silvis videlicet, pratis et pascuis et
proventibus universis, qui ipsis iam insunt vel inesse poterunt in futuro, dedimus et
in proprium ecclesiae nostrae Misnensi et canonicis eiusdem praesentibus et futuris
perpetuo possidendos, ita tamen ut dominus Conradus de Boruz canonicus saepe dictus
in ecclesia nostra Misnensi de praefato censu ordinet, quod decreverit ordinandum.
Ne autem nostra donatio in posterum ab aliquo nostrorum successorum ex pravis et
iniquis perversorum machinationibus aliquatenus infringatur, praesentem litteram con-
scribi super eo et sigillorum nostri fecimus et capituli munimine roborari. Testes
autem huius rei sunt dominus Conradus maior praepositus, dominus Bernbardus deca-
nus totumque Misnensis ecclesiae capitulum, raagister Johannes noster notarius et
171
caiionicus Misnensis, dominus Heinricus Burlaban noster miles, Gothschalcus et Wicli-
pertus nostri capellani, et quam plures alii lide digni. Datum in ecclesia nostra Mis-
nensi, anno domini millesimo ducentesimo septuagesimo V. Idus Junii pontificatus
nostri anno quarto.
Nach dem Orig. im Stiftsarfhiv zu Meissen mit den Siegeln des Bischofs und des Capitels an roth-
seidenen Fäden.
No.212. 1270.
Probst und Convent des Nonnmklosters zu Sitzenroda verkaufen an den Vicar der Domkirche Conrad
von Bumis Geld^nsen von mehreren Häusern und Grundstücken in Meissen.
In nomine sanctae et individuae trinitatis amen. Albertus dei gratia praepo-
situs, Margareta priorissa, Conegundis eelleraria, (lertrudis eustos, Petrissa sub-
])riorissa totusque conventus sanctimonialium in Sitzenrode universis Christi fidelibus
praesentem litteram inspecturis tam praesentibus quam futuris salutem in eo, qui est
omnium vera salus. Quoniam ut ea quae in tempore fiunt non tollat oblivio, non tem-
porum transeant intervallo, necesse est, ut scripti testimonio perliennentur. Noverint
ergo universi, quod nos habito prudentum consilio, de voluutate nostri capituli totius
l)ariter et eonsensu domino Conrado dicto de Burnis, Misnensis ecclesiae jierpetuo
vicario, pro XX'* marcis argenti et una vendidimus quasdam areas sitas in civitate
Misnensi, tantum census annui solventes, videlicet curia Meinwardi VIILt solidum,
curia llcinrici Albi Yllli solidum, curia Petri VIW solidum, curia Pctri institoris VI
solidos, curia VIrici III solidos, curia Hermanni III solidos, curia t^onradi institoris III
solidos, curia Pavonissae et lleinrici III solidos, curia Nicolai XIIIl dcnarios, curia
(Jotheardi V solidum, curia Sweue XVIII dcnarios, liortus in novo foro VI solidos,
de Dubnitz VI solidos, et iste census Vribergensium denariorum legalium in festo beati
Martini annis singulis debet dari. Notandum autem, quod proprietatem, quam habuimus
in censu sive marcis supradictis, cum omni iure et utilitate resignamus et ipsam pro-
l)rietatcm in dominium ecclesiae Misnensis transferimus, ut sint proprietas eiusdem
ecclesiae; et iam dictus dominus Conradus de Burnis dictum censum ab eadem ecclesia
iure hereditario possidebit et eundera censum dare vel vendere cui vult poterit, vel
legare quocunque voluerit aliasque facere et ordinäre de ipso quicquid duxerit ordi-
nandum. Nos vero iam dictum argentura, quod accepimus pro censu supradicto, in
usum ecclesiae nostrae conversum public^j profiteraur. P^mimus enim cum eodem
argento quandam silvam a domino Heinrico de Liuenowe, de qua utimur competenter.
Ut autem iste contractus pro bono ecclesiae nostrae habitus immutabilis sit, et a
posteris nostris ex pravis et iniquis perversonim machinationibus nuUatenus infrin-
gatur, praesentem litteram super eo in testimonium conscribi fecimus et sigilli nostri
nmnimine roborari, et eandem litteram ad cautelam abundantem sigillo reverendi patris
ac domini nostri Witigonis Misnensis episcopi petimus confirmari. Huius rei testes
sunt dominus Sifridus dictus de Pigauia et dominus Conradus de Boruz, Misnenses
canonici, et dominus Sifridus dictus de Pniscia, et dominus Heinricus viceplebanus in
172
Schyldow et Martinus scultetus et fratres eiusdem Walterus et Gotschalcus, et quidam
Engelbertus et Johannes de Schyldowe et quam plures alii fide digni. Actum anno
domini M^ CC^LXX^
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen. An gelb- und weissseidenen Schnüren hÄngt das Siegel des
Bischofs Witego, an rothen das des Convents zu Sitzenrode.
No. 213. 1271. 25. Jan.
B. Otto von Minden überzeugt sich in Meissen anwesend von der Kostspieligkeit des begonnenen
Neubaues der Domkirche, fordert m milden Beiträgen auf und verleiht dmien, welche bussfertig
solche leisten j vierzig Tage Ablass.
Omnibus Christi fidelibus praesentes litteras inspecturis frater Otto permissione
divina Mindensis episcopus salutem in omnium salutari. Quoniam ut ait — wie
No. 123 — de benedictionibus et metet vitam aeternam. Cum igitur praesentialiter
in Misna constituti, fabricam ipsam matricis ecclesiae opere novo tam sumptuoso vide-
rimus inchoatam, quod ad consummationem eins propriae sibi non suppetant facultates,
universitatem vestram rogamus et hortamur in domino, ac in remissionem vobis iniun-
gimus peccatorum, quatinus ipsi fabricae pias elemosynas et grata karitatis subsidia
erogetis, ut per subventionem vestram opus huiusmodi consummari valeat, et vos per
haec et alia bona quae domino inspirante feceritis ad aeternae possitis felicitatis gaudia
pervenire. Nos enim de omnipotentis dei misericordia et auetoritate nobis commissa
confisi, accedente gratificatione et consensu venerabilis patris ac domini Witegonis epi-
scopi diocesis Misnensis omnibus vere poenitentibus et confessis, qui manum ei ad hoc
porrexerint adiutricem, quadraginta dies de iniuncta sibi poenitcntia et karrenam unam
misericorditer relaxamus, volentes hanc nostrae concessionis indulgentiam usque ad
consummationem operis in vigore debito permanere, ipsas vero litteras postmodum
prorsus carere viribus decernentes. Datum Misna pontiticatus nostri anno IV. VUI.
Kai. Febr.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem Siegel des Bischofs an Fäden von weissem Zwirn.
No. 214. 1272. 5. Jan.
Markgraf Heinrich beurkundet, dass das Capitel von der als Legat seiner verstorb. Gemahlin Agnes
hinterlassenen Geldsumme Zinsen zu Gejszen zur Begehung ihres Jahrgedächtnisses und des Festes des
h. Franciscus gekauft, ebenda aber aus hgenen Mitteln noch weitere Zinsen erworben, die sämmtlich
frei von jeglicher Abgabe und fremder Gerichtsbarkeit sein soUen.
Heinricus dei gratia Misnensis et Orientalis marchio universis Christi fidelibus
praesentem paginam inspecturis salutem in praesenti, et in futuro gloriam sempitemam.
Officii nostri debitum exigit, ut donationes rationabiles a nobis factae, maxime quae ad
honorem matris ecclesiae nostrae fiunt, taliter contra modernorum versutias muniamus,
ut firmae sint et ab eis revocari ac impediri non valeant uUo modo. Proinde tenore prae-
sentium declaramus, cum bonae memoriae dilecta et inclita coniux nostra Agnes quan-
173
dam pecuniae quantitatem sub certis conditionibus Misnensi ecclesiae legasset, canonici
Misnenses cum dicta pecunia in villa Gezzen*) sita ultra Albeam, tria talenta et Septem
solidos ad anniversarium dictae coniugis nostrae et ad solempnitatem sancti Francisci
in Misnensi ecclesia annis singulis peragenda comparaverunt, prout in conditione prae-
missa fuerat expressum. Deinde antedicti canonici duo talenta et VU solidos, viginti
duos modios avenae, duos modios siliginis, pro servitio vero Septem scoccos ovorum et
quadraginta duos pullos ibidem cum propria pecunia suae ecclesiae Misnensi acquisi-
verunt, petentes a nobis cum instantia diligenti, ut saepedictae ecclesiae suae Misnensi
cum utilitatibus et pertinentiis suis dare vellemus praemissorum bonorum proprietatem,
commodum et profectum. Verum cum dicta bona Heinricus de Batensdorph iure feo-
dali, et Gertrudis uxor sua iure, quod lipghedinghe vulgariter nuncupatur, a nobis
communiter possiderent, nos eorum piis precibus inclinati et eorum bona intentione con-
siderata, recepta eorundem et a liberis et heredibus suis libera resignatione, bona et
possessiones saepedictas, haben tes undecim mansos et duos hortos, solventes annis
singulis in festo Walpurgis tertium dimidium talentum et duos solidos, in festo beati
Michaelis tria talenta et duos solidos, viginti duos modios avenae et duos modios sili-
ginis, pro servitio vero in pascha Septem scoccos ovorum, in festo Michaelis XXI pul-
lum, et in festo nativitatis domini XXI puUum, cum pratis, pascuis, virgis, virgultis,
areis, aquis, aquarum decursibus, viis et inviis, molis et molendinis, iudiciis acquisitis
et acquirendis, et cum omnibus attinentiis et utilitatibus, quae nunc insunt vel in futu-
rum inesse poterunt, vel quocunque modo dici vel nominari poterunt, antedictae Misnensi
ecclesiae pro remedio animarum, nostrae scilicet et saepedictae coniugis nostrae, de con-
sensu dilectissimorum filiorum nostrorum Alberti Thuringorum lantgravii et Theoderici
marchionis de Landesberc, in proprium damus perpetuo, quiete et libere possidendas,
nihil iuris nobis et liberis nostris in posterum reservantes. Sint etiam bona et posses-
siones saepedictae liberae ab omni servitio personali et reali, angariis, perangariis,
servitutibus, exactionibus et petitionibus; nuUus in eis aliquod dominium habeat vel
auctoritatem aliquam exerceat, nisi soli canonici Misnenses, vel eorum nuntii vel nuntius
ad hoc specialiter deputatus. iit ut haec nostra donatio tirma et inconvulsa permaneat,
sigilli nostri munimine et sigillis tiliorum nostrorum antepositorum praesentem paginam
fecimus roborari. Actum et datum Misnae domini M**. CG". LXX**. 11.**) Non. Januarii,
praesentibus testibus infra scriptis Friderico gardiano et Henrico de Rothowe mino-
ribus fratribus in Misne, magistro Gebehardo prothonotario nostro et praeposito in
Hayn, Heinrico de Treuere et Nicoiao scriptoribus nostris, domino Johanne burchravio
de Witin, Alberto de Burne dapifero nostro, Heinrico de Gnannenstein camerario nostro,
Heinrico de Waldowe, Heinrico de Siden, Heinrico de Vesta et aliis quam pluribus
clericis et laicis fide dignis.
Nach demOrig. im Stiftsarchiv zu Meissen. An rothen und gelben seidenen Fäden hängen die drei wohl-
erhaltenen Reitersiegel des Markgr. Heinrich und seiner Söhne Albrecht und Dietrich.
Schöttgen u. Kreysig diplom. Nachl. XI. S. 127—30.
a) Jenen, Par. QrÖbern. b) Die in Uteren Abichriften and Abdrflcken angegebene Zahl U. ist iwar, da die Urkunde
an dieser Stelle sehadliaft geworden, nicht mehr aiehtbar, die gewöhnliehe Annahme aber, dast die Urkunde am 4. Jan. 1S70 aoagestellt
worden, irrig. Die Zahl besieht sieh nicht auf den Tag, aondem das Jahr der AoatteUang, diese selbst leUt aber die Aass<)hnong awi-
sehen Heinrich und seinem Sohne Albreoht Toraos , die erst am 90. Apr. ISTO am Stande kate.
174
No. 215. 1272. 21. Jan.
B, Witkigo und das Domcapitel erMären, dass der Streit mit den Vögten der Markgrafen von
Brandenburg wegen gewisser Jurisdictions- und Zehentrechte im Lande Budissin beigelegt sei,
No8 Withigo dei gratia Misnensis ecclesiae episcopus tenore praesentium prote-
stamur, quod super discordia, qiiae orta fuerat inter illustrem principem, dominum
Johaiinem marchionem Brandenburgensem et üttonem et Cunradum fratres suos ex
Ulla, et nos et capitulum nostrum ex parte altera, iudiciorum, quae advocati de Budessin
in terra Budessinensi in possessionibus et proprietate ecclesiae exercucrant, quorum
etiam occasione divina in praedicta terra iam dudum suspensa fueraiit, ad quae con-
cordanda in Budessin una cum praedicto principe domino Johanne marchione convenimus
in hac forma, quod quatuor personis fide dignis commisimus utrobique Eckehardo de
Milbuz, Sifrido de Bissofwerde militibus ex parte nostra et capituli nostri, Petro de
Kasowe et Gotfrido de Guizc militibus ex parte principum praedictorum ad hoc depu-
tatis, ut a senioribus et melioribus inquisita plenius veritate dicerent et diffinirent, an
super bonis et proprietate ecclesiae nostrae Misnensis dicti principes aliquid iuris vel
iudicii possiderent. Qui quatuor, fide data et corporali praestito iuramento, investi-
gato negotio, coram nobis et dictis principibus, multis astantibus nobilibus et fide dignis
fuerunt publice protestati , quod dicti principes Johannes , Otto videlicet et Cunradus in
tota terra Budessinensi et terminis illis, quos dominus rex Bohemiac dando eorum
progenitoribus assignavit, in bonis et proprietate nostra et ecclesiae nostrae tam in
feodatis quam in liberis nihil iuris vel iudicii habuerunt, sex villis duntaxat exceptis
pertinentibus ad nos et proprietatem ecclesiae nostrae, quorum nomina sunt haec:
Muzslesuwiz, Kupscizt, Kunewalde, Begerstorf, Sprewenberc et Friderichstorf*), in
quibus dixerunt ad dictos principes iudicium pertinere. Super decimis quoque nova-
lium circa villam Slepe inter nos et ipsos marchiones est taliter ordinatum, quod
quilibet mansus tempore census dabit nobis et ecclesiae nostrae Budessinensis monetae
tres denarios nomine decimarum. De decimis vero in Hogerswerde**), quas vir nobilis
dominus Hogerus de Vrideberc a nostra ecclesia et a nostris praedecessoribus et a
nobis in feodo tenuit, sie etiam est tractatum, ut praedicti marchiones nos et nostros
suceessores non impediri facient, quin nobis et nostris successoribus sine diminutione
modo debito persolvantur. De decima in Goric*"), quae vacabat nobis de morte duo-
rum fratrum Reinhardi videlicet et Hermanni, sie etiam est tractatum, quod deinceps
nobis et nostris successoribus, qui pro tempore fuerint, sine impedimento integre per-
solvatur. Quicquid etiam retentum est de dictis decimis, nos pro bono pacis et con-
cordiae relaxamus, dampnum etiam et iniuriam nobis et ecclesiae nostrae per advo-
catos dictorum marchionum illatam, ad consolidandam amicitiam maiorem, quantum
ad nos pertinet, ex mera relaxamus animi puritate. Actum et datum in Budessin
a) MufohelwitB (Miaselwiu)^ Par. Qöda; Kubfchttti, Par. Punchwitx; Oanewalde, Beyersdorf, Bpremberg,
Friedersdorf (du letstere Jetst in Böhmen gehörig), simmtlich bei Nennalza. b) Hoyerswerda, preoss. Oberlaoslti. c) Ober«
Kurig, Par. Wilthen oder Nledergarig, Par. Bialsehwito.
175
anno domini \P. CG". LXXU". in die Agnetis, praesentibus nobili viro comite (Tun-
thero de Lindowe, Bernhardo de Wardenberc, Heinrico de Bardeleue, Johanne de
Wstrowe, Heinrico de Frisac, Johanne de Pollest, Theoderico de Wisterbusch, uiili-
tibus nostris, item domino Bernhardo decano Misnensi et domino Bernhardo de
Kamenz fratre suo, Gunthero de Biberstein et Heinrico de Waldowe, Berwico qiion-
dam advocato in Budessin, domino I^ckehardo de Milebuz, Reinhardo de Temeriz,
Friderico de Metcenrode, Zachmanno de Kazowe, Vlrico de Landeskrone, Luthardo
de Scriuerstorf, Heinrico iuniore de Zcerin, Zcaslao de Pentz, Alberto de Porsiet,
domino Theoderico scholastico Misnensi et domino Johanne notario nostro canonico
Misnensi et aliis quam pluribus tam clericis et laycis fide dignis. In cuius rei testi-
monium praesentem litteram sigilli nostri munimine duximus roborandam.
Nos Cunradus praepositus, Bernhardus decanus totumque Misnense capitulum
praedictam compositionis diffinitionem a venerabili patre ac domino nostro Withigone
Misnensi episcopo factam et superius recitatam gratam et ratam habemus et eandem
sigilli nostri munimine communimus.
Nach dem Orig. im K. Haupt -Staatsarchiv zu Dresden mit den ziemlich wohlerhaltenen Siegeln des
Bischofs und des Capitels an Pergamentstreifen.
Riedel cod. dipl. Brand. I. Bd. 6. S. 12 — Köhler cod. dipl. Lus. I. Anh. S. 78.
No. 216. 1272. 21. Jan.
Markgraf Johann von Brandenburg erklärt, dass die Streitigkeiten mit dem Bischof und dem Capitei
wegen geivisser Jurisdictions- und Zehentrechte im Lande Budissin beigelegt seien.
Nos Johannes dei gratia Brandenburgensis marehio tenore praesentium prote-
stamur, quod super discordia, quae orta fuerat inter venerabilem dominum W. Mis-
nensem*) episcopum et capitulum suum ex una, et nos et fratres nostros Ottonem et
(■onradum ex parte altera, iudiciorum, quae advocati nostri in terra Budesinensi") in
possessionibus et proprietate ecclesiae Misnensis exercuerant, quorum etiam occasione
divina in praedicta terra iam dudum suspensa fuerant, ad quae concordanda in
Budesin') una cum prae<licto episcopo convenimus in hac forma, quod quatuor per-
sonis fide dignis, videlicet domino Ekhardo de Milbuz^), domino Sifrido de Bischopes-
werde^) militibus ex parte domini episcopi et capituli sui, Petro de Kazowe et (5ot-
frido de Guteke^) militibus ex parte nostra commisimus ad hoc deputatis, ut a
senioribus et melioribus terrae inquisita plenius veritate dicerent et diffinirent, an
super bonis et proprietate ecclesiae Misnensis aliquid iuris vel iudicii haberemus.
Qui quatuor; fide data et praestito corporali iuramento, investigato negotio coram
nobis et praedicto episcopo, multis astantibus nobilibus et fide dignis fuerunt publice
protestati, quod nos et fratres nostri in tota terra Budesinensi*) et terminis illis, quos
rex Bohemiae progenitoribus nostris dederit^), in bonis et proprietate episcopi et eccle-
siae Misnensis tam inpheodatis quam liberis nihil iuris et iudicii haberemus, sex
villis dumtaxat exceptis, pertinentibus ad ecclesiae Misnensis proprietatem , quarum
1 ) 3tiMiun»tm B. 2) Bndeuinenti B. S) Budtuin B. 4) Milrbux B. h) hucopttw^rde B. 6) Ooät/riäo dt Gueeke B. 7^ dedit ».
17G
nomina sunt haec^) Muszletewitz, Kupztitz, Konenwalde, Beyerstorp, Sprewenbcrc,
Vrederichstorp^), in quibus villis dixerunt ad nos iudicium pertinere. Super decimis
quoque novalium circa villam Ziepe inter nos et dictum dominum episcopum est taliter
ordinatum, quod quilibet mansus dabit domino episcopo et suis successoribus tempore
census Budesinensis*^) monetae III denarios nomine decimarum. De decimis vero in
Hogerswerde, quas vir nobilis dominus Hogerus de Vredeberc^^) a memorata ecclesia
et episcopis Misnensibus in pheodo tenuit, sie etiam est tractatum, ut nos et fratres
nostri eundem episcopum et successores nunquam inpediamus^^), quin ei et suis suc-
cessoribus sine diminutione modo debito persolvantur. De decima in Goreke, quae
vacabat domino episcopo de morte duorum fratrum scilicet Reyhardi^^) et Hermanni,
taliter etiam est tractatum, quod deinceps episcopo, qui pro tempore fuerit, sine impe-
dimento integre pcrsoluatur. Quicquid etiam est retentum de dictis decimis, dictus
episcopus pro bono pacis et concordiae relaxavit Quicquid etiam dampni et iniuriae
per advocatos nostros praedicto episcopo et suae ecclesiae usque nunc est illatum, ad
consolidandam amicitiam maiorem, quantum ad ipsum pertinet, ex mera relaxavit
animi puritate. Nos quoque, si in aliquo turbati fuimus, relaxamus similiter puro
corde. Hunc quoque tenorem ad praesens nostro sigillo mandavimus sigillari, volentes
nihilominus procurare, ut ante mediam quadragesimam proxime nunc venturam nostro
et fratrum nostrorum Ottonis et Conradi sigillis idem tenor transmittatur dicto epi-
scopo sigillatus, qui videlicet episcopus tunc etiam nobis eundem tenorem sub suo
sigillo et capituli sui transmittet in Budesin^) sigillatum. Actum et datum in Budesin^)
anno domini M**. CG". LXXU*. in die beatae Agnetis praesentibus nobili viro comite
Gunthero**) de Lindowe, Bernhardo^*) de Wardenberc, Heinrico de Bardenleue ^^),
Johanne de Wstrowe, Heinrico") de Msac, Johanne de Pollest, Theoderico de
Wusterbusch ^®) militibus nostris, item domino Bernhardo decano Misnensi et domino
Sifrido praeposito Budesinensi, magistro Theoderico scolastico Misnensi, magistro
Johanne Misnensi canonico, domino Bernhardo milite deKamenz, Gunthero de Beuir-
stein, Heinrico de Waldowe, Berwico^'*^) quondam advocato in Budesin^), Reynhardo
de Temeritz, Friderico de Metzenrode, Bachmanno"^) de Kazowe, Wilrico de Landes-
crone, Luthardo de Scriuerstorp, Heinrico") iuniore de Zcerin, Schaslao de Penzk^),
Alberto de Porcitz, Heinrico tilio domini Witegonis de Kamenz, Ottone de Polsnitz
et quam pluribus aliis lide dignis^^).
Nos quoque Otto et Conradus marchiones dei gratia Brandenburgenses, fratres
supradicti Johannis marchionis, rata et grata habentes omnia supradicta per dictum
fratrem nostrum ordinata in testimonium huius compositionis cum sigillo nostri fratris
uostra sigilla similiter decrevimus apponenda^^).
Nach dem Orig. im Stiftsarcbiv zu Meissen mit den Siegeln der drei Markgrafen an gelbseidenen Fäden.
An der zweiten Ausfertigung im K. Haupt- Staatsarchiv zu Dresden (B) befindet sich nur das beschädigte Siegel
des Markgr. Johann an einem Pergamentstreifen.
Fehlerhaft und unvollständig Gercken cod. dipl. Brand IV. S. 554 und aus dem Copialbuche des K. Geh.
Staatsarchivs zu Berlin no. 31 Riedel cod. dipl. Brand. 11. Bd. I. S. 113. — Köhler cod. dipl. Lus. I. Anh. S. 97.
8) haee »unt B. 9) VrtderikUtorp B. 10) Ludestinentis B. 11) Vredrberch B. 12) ui no« «umdem episcopum et fratrts nostri nee
»uccestorrs dicti episcopi inp^diemus B. 13) Reynhardi B. 14) Ountero B. 15) Berkardo B. 16) Henrieo de Bardeleut B. 17) Hmrieo B.
18) Wst^rlmseh B. 19) Berkardo deeano Misnensi et Berkardo de Kamins /ratre suo, Guntero de Betterstejfn , lienrieo de Waldowe ^ Berupco B.
)iO) Temerix, Frederico de Metcenrodey Zaekmanno B. 21) Htnrico B. 28) Sehacklao ds Pents B. 28) MUrio de Partie et alii* quam plurilnu
tarn clericis et lageis ßde diffnis B. 24) der ganie 8ati A'o« quoque — apponenda fehlt In B.
177
No. 217. 1273. 6. Dec.
JB. WitJiego ertheiÜ den WohUhätern der Bonifaciuskirche zu Halberstadt vierzig Tage Ahlass.
Wedego dei gratia Misnensis ecclesiae episcopus universis Christi fidelibus
hanc litteram audituris salutem et aeternam in domino karitatem. Universitati vestrae
notum esse volumus, qiiod nos propter deum et devotas preces venerabilis patris
Volradi ' Halberstadensis episcopi Omnibus benefactoribus ecclesiae sancti Bonifacii
eiusdem civitatis de misericordia domini nostri Jhesu Christi confisi quadraginta dies
et karenam de iniuncta sibi poenitentia misericorditer relaxamus. Dat. Mogelin anno
domini R^; CCM^XXMII^ octavo Idus Decembris.
Nach dem Orig. im Prov.- Archiv zu Magdeburg. Von dem an leinenen Fftden befestigt gewesenen Siegel
ist nur ein kleines Bruchstück noch vorhanden.
No. 218. 1273.
Bischof Withego theilt bei eingetretener Vacam die Obedienz Briessnitz und übetirägt das Archidiaconat
in Nisan dem bisher, Scholasticus Mag. Cunrad, die Cantorei dem Heidenreich von Dewin bei
gleichmässiger Theilung der Getreidezitisen unter beide.
W. dei gratia Misnensis * episcopus universis praesentes litteras inspecturis
salutem in omnium salvatore. Recognoscimus et tenore praesentium protestamur, quod
vacante obedientia in Breseniz per mortem magistri Arnoldi, felicis memoriae archi-
diaconi quondam Nisaniae et cantoris ecclesiae Misnensis, capitulum eiusdem ecclesiae
utile decernens officia eidem annexa committi pluribus, ut eis posset melius provideri,
nobis ac domino Cunrado praeposito et domino Bernhardo decano dedit liberam pote-
statem conferendi ea per modum arbitrii, prout visum nobis fuerit expedire. Suscepto
itaque arbitrio ac deliberatione habita concorditer dictum archidiaconatum cum omni
iurisdictione ac iuribus, nee non iure patronatus in Bresenitz et in Kaytiz*) ecclesia-
rum magistro Cunrado tunc ibidem scolastico arbitrando contulimus, cantoriam vero
domino Heidenrico de Dewin, medietatem sibi frugum omnium eiusdem obedientiae
assignantes, volentes ut solus in choro officium exerceat cantoriae, magister quoque
Cunradus ad hoc minime astringatur. Ne igitur uUa super his in posterum quaestio
dubitabilis suscitetur, praesentem litteram desuper conscriptam in testimonium tradi-
dimus sigilli nostri munimine communitam. Dat. Misnae LXVTTTT.*') pontificatus nostri
anno septimo.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen, mit dem an einem von der Urkunde selbst zum Theil
abgeschnittenen Pergamentstreifen hängenden Siegel des Bischofs.
Bericht d. Deutschen Ges. in Leipzig v. J. 1836. S. 54.
a) Kaditi, Eph. Dramlon H. b) Falsche JahroMahl; richtigor M.CC.LXXIU.
COD. DIPL. 8AX. II. 1. 23
178
No. 219. 1274. 13. Febr.
P. Gregor X. beauftragt den Decan, den Scholasticus und den Schatzmeister des Hochstifts Merseburg
die Klage des B. zu Meissen über die Aebte zu Georgenthal, Reinhardsbrunn y Reifenstein, zu S. Peter
in Erfurt mid zu Gozeck , dann den Probst des Nonnenklosters auf dem Cyridksberge bei Erfurt
zu untersuchen und zur rechtlicJien Entscheidung zu bringen.
CJregoriiis episcopus servus servorum dei dilectis filiis . . decano . . scolastico
et . . thesaurario ecclesiae Mersebiirgensis salutem et apostolicam benedictionem. Con-
questus est nobis venerabilis frater noster . . Misnensis episcopus, quod . . vällis sancti
Georgii . . de Reynesburne . . de Rifesten . . sancti Petri de Erfordia et de Goz
monastcrionim abbates Cisterciensis et sancti Benedicti ordinum et . . praepositus
monasterii sanctimonialium Montis sancti Cyriaci extra muros Erfordenses, Maguntin.
et Halberstadensis dioces. super quadam annua pensione iniuriantur eidem. Ideoque
diseretioni tuae per apostolica scripta mandamus, quatinus partibus convocatis audias
causam et appellatione remota debito iine decidas, faciens quod decreveris per censu-
ram ecclesiaÄticam lirmiter observari. Testes auteni qui fuerint noniinati, si se gratia,
odio vel tiniore subtraxerint, censura simili appellatione cessante compellas veritati
testimonium perhibere, proviso ne huiusmodi pensio contra Lateranensis statuta con-
cilii sit imposita vel adaucta. Quod si non omnes liis exequendis potueritis Interesse,
<luo vestruni ea nihilominus exequantur. Datum Lugduni Id. Februar, pontificatus
nostri anno secundo. Pa. de Pon.
Nach dem Orig. im K. Haupt -Staatsarchiv zu Dresden mit dem Bleisiegel an hänfener Schnur.
No. 220. 1274. 18. Febr.
P. Gregor X, beauftragt den R. von Merseburg nach näherer Erörterung das weitere Verfahren in
detn Streite zwischen den Rischöfen von Lebus und Meissen wegen ihrer Biöcesangrenze an den
Erzbischof von Magdeburg, bez. den Abt zu Paradies zti verweisen.
(iregorius episcopus servus servorum dei venerabili fratri . . episcopo Merse-
burgensi salutem et apostolicam benedictionem. Sua nobis venerabilis frater noster
. .episcopus Misnensis petitione monstravit, quod cum bonae memoriae W. Lubucensis
episcopus ipsum super quibusdam limitibus seu terminis de Schydelowe*) suae dio-
cesis, de quibus se per eundeni Misnensem episcopum confingebat violenter eiectum,
coram dilecto iilio . . abbate de Paradiso Cisterciensis ordinis Poznanicnsis diocesis
auctoritate littenirum bonae memoriae G. tituli sancti Laurentii in Lucina presbyteri
cardinalis tunc iu illia partibus apostolicae sedis legati traxisset in causam, ex parte
ipsius episcopi Misnensis fuit coram eodem abbate excipiendo propositum, quod cum
idem episcopus Lubucensis praefatum Misnensem episcopum super praedictis coram
venerabili fratre nosti'o . . archiepiscopo Magdeburgensi eius metropolitano prius tra-
ai flehledlo.
- 179
xisset in causam et penderet causa Imiusmodi coram eo, prout erat legitime probare
paratus, nee esset ab ipso archiepiscopo per appellationem vel alio legitimo modo
recessum, per litteras eiusdem legati ad abbatem directas eundem, quae de hoc non
faciebant aliquam mentionem, conveniri de iure non poterat nee debebat. Et quia
praefatus abbas huiusmodi exceptionem legitimam admittere contra iustitiam denegavit,
episcopns ipse Misnensis sentiens ex hoc indebite se gravari ad nostram duxit audi-
entiam appellandum. Cum autem idem W. Lubucensis episcopus viam sit universae
carnis ingressus et dilectus filius Guill. tunc canonicus Lubucensis ad regimen Lubu-
censis ecclesiae prout asserit sit assumptus, fraternitati tuae per apostolica scripta
mandamus, quatinus si est ita revocato in statum debitum quicquid post appellationem
huiusmodi inveneris temere attemptatum^), causam ipsam ad eiusdem archiepiscopi,
alioquin ad eiusdem abbatis remittas examen, appellantem in expensis legitimis con-
dempnando. Testes autem qui fuerint nominati, si se gratia, odio vel timore subtra-
xerint, per censuram ecclesiasticam appellatione cessante compellas veritati testimonium
perhibere. Datum Lugduni XII. Kalendas Martii pontificatus nostri anno secundo.
M. de Rocca.
Nach dem Orig. im K. Haupt- Staatsarchiv zu Dresden mit dem Bleisiegel an hänfener Schnur.
1) attemptum Orig.
No. 221. 1274. 21. März.
B, Withigo genehmigt die vom Decan zu Magdeburg und Domlierrn zu Meissen M. WaUher bewirkte
Stiftung seines JahrgedäclUnisses in der Domkirche,
Nos Withigo dei gratia Misnensis episcopus recognoscimus et tenore praeseu-
tium protestamur, quod pensata fidelitate ac servitiis, quae magister Waltherus Magde-
burgensis decanus, noster concanonicus, multipliciter nobis et ecclesiae nostrae inpendidit,
duas marcas pensionis annuae, quae dabuntur de quatuor mansis sitis in Prouduwe')
iuxta agros capellae sanctae Mariae Magdalenae in Castro Misne, quas a nobis sua
comparavit pecunia, ipso postulante ac consensu nostri capituli accedente, dedimus
ecclesiae Misnensi perpetuo purae proprietatis titulo possidendas, ut de ipsis suus anni-
versarius peragatur. Quas ad manus executorum sui testamenti de facto iam simpli-
citer resignavit, dans eis liberam potestatem ordinandi de ipsis dictum testamentum,
prout saJuti animae praefati magistri Waltheri cum in vita tum post mortem convenien-
tius ac magis eis videbitur expedire. Ut autem haec iirma et inconvulsa permaneant,
nee ab aliquo successorum in posterum super ipsis ulla suscitetur quaestio nocitura,
praesentem paginam in testimonium desuper conscribi fecimus et sigilli nostri ac capi-
tuli Misnensis appensionibus roborari. Actum anno dom. M^. CC^ LXX^. IUI**. XII^.
Kalend. Aprilis pontificatus nostri anno octavo.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit den an Pergamentstreifen h&ngenden Siegeln des Bischofs
und des Capitels.
A> Pröda, P«r. 8t. ATra.
23*
180
No. 222— 25. 1274. T.Mai.
B. Hüdehrand von Eichstädt ertheüt denen ^ welche bmsfertig den begonnenen Nef4hau der Domkirche
durch milde Gaben unterstidtzen , vierzig Tage Ahlass.
Hildebrandus miseratione divina Eystetensis episcopus universis Christi fidelibus
praesentes litteras inspecturis salutem in omnium salvatore. Cum fideles Christi Mis-
nensis civitatis ac diocesis eiusdem quoddam monasterium ibidem in Castro ad honorem
beati Johannis apostoli et evangelistae sanctique Donati episcopi et martyris laudabiliter
inchoatum aedificare et feliciter consummare desiderent et affectent, quibus ad hoc pro-
priae non suppetunt facultates, karitatem igitur vestram monemus, rogamus et in vestro-
rum remissionem similiter iniungimus peccatorum, quatinus ad structuram dicti mona-
sterii Misnensis vestras pias elemosynas erogetis. Ut autem pio operi respondeat pius
fructus, nos de omnipotentis dei misericordia et beatorum Petri et Pauli apostolorum
ac nostra auctoritate confisi, omnibus, qui ad praelibatam structuram manum porrexe-
rint adiutricem, quadraginta dies et unam karrenam ratihabitione diocesani de iniuncta
poenitentia, si vere confessi et contriti fuerint, misericorditer relaxamus, praesen-
tibus post consummationem operis minime valituris. Datum Lugduni anno domini
M^ CC^ LXX^ niP. Nonas Maü.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem beschädigten Siegel des Bischofs an einem
Pergamentstreifen.
In der Fassung bis auf wenige unwesentliche Worte übereinstimmend lauten die Indulgenzbriefe
des Bischofs Petrus von Passau. Lugduni 1274. pridie Idus Maü (14. Mai),
des Bischofs Wernhard von Seckau. Lugduni 1274. XV. Kai. Junii (18. Mai),
des Bischofs Volrad von Halberstadt. Lugduni 1274 (ohne Datum).
B. Withigo besuchte das allgemeine Concil zu Lyon im Mai und Juni 1274 und bewirkte dort für den
Bau der Domkirche die Ausstellung von 14 noch vorhandenen Indulgenzbriefen deutscher Erzbischöfe und Bischöfe
und des Erzbischofs von Sorrent. Nur neun dieser Briefe erwähnt die alte Nachricht:
Anno MCCLXXIV contribuentibus ad fabricam aediticandac basilicae Misnensis donatae fiiere indulgentiac
XL dicrum ab bis üermanis Lugduni concilio interessentibus Friderico Saltzburgensi, Weruero Moguntino, Engel-
berto Coloniensi, Giselberto Bremensi archiepiscopis VIII. Kai. Junii, Wemhardo Seccoviensi episcopo XV. Kai. Apr.,
Petro Pa88a>icnsi episcopo pridie Idus Maü, Hilbrando Eistetensi episcopo, Hartmanno Augustano episcopo Nonis
Maii, Joanne Kyemensi Idus Junii. Singuli singularibus chartis donavcrunt in ipso concilio.
Martene et Durand vett. scriptor. ampl. coli. I. p. 1377. Hartzheim concil. Germ. HI. p. 638.
No.226— 31. 1274. 10. Mai.
Erzbischof Wernher von Mainz ertJteilt unter gleichen Beditigungen Ahlass.
Wernherus dei gratia sacrae Maguntinensis sedis archiepiscopus ac sacri imperii
per Grermaniam archicancellarius, universis Christi fidelibus praesentes litteras inspectu-
ris salutem in omnium salvatore. Quoniam ut ait apostolus omnes stabimus ante tribunal
Christi recepturi, prout gessimus in corpore, sive bonum fuerit sive malum, oportet
diem messionis extremae misericordiae bonis operibus praevenire, ac aeternali intuitu
Seminare in terris, quod cum multiplicato fructu recoUigere valeamus in coelis, firmam
spem fiduciamque tenentes, quum qui parce seminat parce et metet, et qui seminat in
181
benedictionibus, vitam nietet in benedictionibus sempiternam. Cum igitur ex seminibus
terrenorum coelestia metere iam possitis, karitatem vestram monemus, rogamus et in
vestrorum similiter iniungimus peccatorum, quatinus ad striicturam ecclesiae in honore
beati Johannis apostoli et evangelistae et sancti Donati episcopi et martyris Misnensis
civitatis in Castro laudabiliter inchoatum ad consumendum feliciter vestras pias elemo-
synas erogetis. Ut autem — No. 222 — iis poenitentia — minime valituris. Datum
Lugduni anno domini M^ CC^ LXXniP. VF. Idus Maü.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem ziemlich wohlerhaltenen Siegel des Erzbischofs an
einem Pergamentstreifen.
In der Fassung bis auf einige wenige Worte übereinstimmend lauten die Indulgenzbriefe
des Bischofs Hart mann von Augsburg. Lugduni 1274. Non. Maü. (7. Mai),
des Bischofs [Conrad] von Strassburg. Lugduni 1274. VI. Idus Maü (10. Mai),
des Bischofs Otto von Ilildesheim. Lugduni 1274. III. Idus Maii (13. Mai),
des Bischofs [Hermann] von Schwerin. Lugduni 1274 (ohne Datum)
und des Erzbischofs Engelbert von Cöln. Lugduni 1274 (ohne Datum), des letzteren mit dem ihm
eigenthümlichen Zusatz am Schluss: Prohibemus etiam has nostras litteras extra locum praedictum per quaestua-
rios deportari.
No. 232. 1274. 21. Mai.
Bisclwf Withigo ertheiU denen j welche bussfertig die Marienkirche cu Hdlherstadt zu getvissen
Festzeiten besuchen und diese unterstützen y vierzig Tage Äblass.
Wedego dei gratia Misnensis ecclesiae episcopus universis Christi fidelibus per
Haiberstadensem diocesim et civitatera constitutis, ad quos praesentes litterae pervene-
rint, salutem in omnium salvatore. Quoslibet Christi fideles ad zelum devotionis et ad
opera» karitatis spirituali praemio allicere cupientes omnibus vere ])oenitentibus et con-
fessis, qui ecclesiam beatae et gloriosae virginis Mariae Halverstadensis in die annuncia-
tionis, assumptionis ac nativitatis et per octava« earundem reverenter et congrue visita-
verint et dictae ecclesiae manum porrexerint adiutricem, de omnipotentis dei misericordia
et beatorum apostolorum eins Petri et Pauli meritis et auctoritate confisi, dummodo
venerabilis patris Halberstadensis episcopi voluntas fuerit et consensus, quadraginta
dies de iniuncta sibi poenitentia misericorditer relaxamus. Dat. Lugduni anno domini
M^ CC^ LXXII^^ XU^ Kalendas Junii tempore concilii generalis.
Nach dem Orig. im Prov.- Archiv zu Magdeburg mit dem wohlerhaltenen Siegel an einer weissen und
rothen leinenen Schnur.
No. 233— 37. 1274. 25. Mai.
Erjdnschof Friedrich van SaMmrg ertheilt Bussfertigen, welche den begonnenen Neubau der Domkirclie
durch milde Beisteuer unterstützen, vierzig Tage Ablass,
Fridericus dei gratia sacrosanctae Salspurgensis ecclesiae archiepiscopus, uni-
versis Christi fidelibus praesentes litteras inspecturis salutem in omnium Christo. Cum
fideles Christi Misnensis civitatis ac eiusdem diocesis quoddam monasterium sumptuosi
operis ibidem — No. 222 — nee ad hoc propriae ipsis suppetunt facultates, karitatem
vestram monemus, rogamus et in remissionem vestrorum similiter iniungimus pecca-
182 —
torum, quatinus ad dictum opus Misnense vestras pias elemosynas erogetis. Ut autem
pio operi respondeat pius fructus, nos de omnipotentis dei misericordia et beatorum
Petri et Pauli apostolorum ac nostra auetoritate — ad dictam structuram — quadraginta
dies de iniuncta eis poenitentia minime valituris. Datum Lugduni anno domini
M^ CC^ LXX^ UU\ Vm. Kalendas Junii.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem wohlerhaltenen grossen Siegel des Erzbischofs, auf
dessen Rückseite das kleinere Secret aufgedrückt ist.
In der Fassung bis auf wenige Worte übereinstimmend sind die Indulgenzbriefe
des Erzbischofs Gyselbert von Bremen. Lugduni 1274 VII. Kai. Junii (26. Mai),
und des Bischofs Johann von Chiemsee. Lugduni 1274 (ohne Datum).
No. 236. 1274. 5. Juni.
P. Gregor X. heauflragt den Probst und den Domherrn Heinr, von Grünenberg zu Magdeburg, die
Klage des B. von Meissen über Eingriffe in dessen Diöcesanrechte von Seiten des B, von Brandenburg
zu untersuchen und zum rechtlichen Austrag zu bringen,
Gregorius episcopus servus servorum dei dilectis filiis . . praeposito et Henrico
de Grunimberc canonico Magdeburgensi salutem et apostolicam benedictionem. Sua
nobis venerabilis frater noster . . episcopus Misnensis petitione monstravit, quod venera-
bilis frater[noster]*) . . Brandeburgensis episcopus falcem in messem alienam mittere
ac in Copenic, Lichten walde ac aliis pluribus villis Misnensis diocesis iurisdictionem
episcopalem [indebite]*) exercere praesuraens, a clericis et laicis villarum ipsarum iura
episcopalia tanquam diocesanus contra iustitiam exigit et extorquet in ipsius Misnensis
episcopi praeiudicium et sedis episcopalis Misnensis non modicum detriraentum. Quo-
cirea discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus, quatinus vocatis qui fuerint
evocandi et auditis hinc inde propositis, quod canonicum fuerit, appellatione remota decer-
natis, facientcs quod decreveritis auetoritate nostra firmiter observari. Testes autem qui
fuerint nomlnafi, si se gratia, odio vel timorc subtraxerint, per censurani ec^lesiasticam
appellatione cessante cogatis veritati testimonium perhibere. Datum Lugduni Nonis Junii
pontificatus nostri anno tertio.
Nach dem Orig. im K. Haupt -Staatsarchiv zu Dresden mit dem Bleisiegel an hänfener Schnur.
a) Unloaerlich gowordene StoUon; die ergänzten Worte in eckigen Klammem.
No. 237. 1274.
Erjd>ischof Petrus von Sorrent erth^lt zum Neubau der Domkirche 40 Tage Ablass.
Frater Petrus miseratione divina Surrentinae ecclesiae archiepiscopus universis
Christi fidelibus praesentes inspecturis salutem in omnium salvatore. Quoniam ut ait
apostolus omnes stabimus ante tribunal Christi recepturi, prout in corpore gessimus,
sive bonum sive malurn, oportet nos dieni messionis extremae misericordiae operibus
praevenire ac aeternorum intuitu Seminare in terris, quorum nobis fructus perseveret
in coelis. Cum igitur Misnensis ecclesia kathedralis, quae nunc aedificatnr, continue
183
absque fidelium subsidio non valeat aliquatenus consummari, nos ad fidelium devotionem
uberius provocandam de misericordia dei et beatae Mariae virginis, ac beatonim aposto-
lorum Petri et Pauli omniumque sanctorum meritis confidentes, omnibus benefactoribus
ecclesiae supradictae, quorum diocesani hanc nostram indulgentiam ratam habuerint, de
peccatis suis vere contritis et confessis quadraginta dies de iniuneta sibi poenitentia
misericorditer relaxamus. Datum Lugduni tempore concilii generalis anno domini
Nach dem Orig. im StiftsarchiY zu Meissen mit dem beschädigten Siegel in rothem Wachs.
No. 238. 1275. 11. Apr.
B. Withego eignet der CapeUe des h. Andreas bei der Domkirche die Jahresrente einer von dem
Vicar derselben Conrad erkauften Hufe Landes zu Shepe.
Nos Witego dei gratia Misnensis episcopus recognoscimus et tenore praesentium
protestamur, quod dominus Cunradus capellae sancti Andreae in Misne perpetuus vica-
rius mansum unum situm in Shepe*), qui a nobis habebatur in feodo, solventem unam
marcam annuae pensionis, cuius medietatem Johannes de allodio possidet, Dobran vero
medietatem alteram, qui medietatem unam eiusdem census in festo sanetac Walpurgis
et medietatem alteram in festo sancti Michahelis solvere consueverunt, a domino Tam-
mone de Schassowe pro marcis undecim comparavit; dictus vero Tammo üna cum uxore
sua, cui in dotalitium fuerat assignatus, et omnibus eorum heredibus ipsum mansum
nobis absolute et libere resignarunt. Nos vero adtendentes pium dicti Cunradi propo-
situm, sibi et successori suo tantillum emendare volentis Stipendium, proprietatem ipsam
ob honorem sancti Andreae apostoli eidem capellae dedimus perpetuo purae proprie-
tatis titulo possidendam cum omnibus servitiis, quae inde fieri hactenus consueverunt.
Ut autem haec firma et inconvulsa permaneant, nee ulla super ipsis in posterum susci-
tetur quaestio nocitura, praesentem paginam desuper conscriptam in testimonium
dedimus sigilli nostri munimine roboratam. Testes huius dominus Sifridus dictus de
Pygauia, dominus Cunradus thesaurarius, magister Cunradus noster notarius, canonici
ecclesiae Misnensis, dominus Cunradus capellanus noster, dominus Heinricus Burleban
miles, Petrus de Turgowe et quam plures alii fide digni. Actum Misnae anno domini
M**. CC*'. LXX**. V**. I^^ Idus Aprilis pontificatus nostri anno nono.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem Siegel des Bischofs an einem von der Urkunde selbst
zum Theil abgeschnittenen Pergamentstreifen.
a) Groll- oder Klelnsschopa, Par. Lorenikirch.
No. 239. 1275. 11. Apr.
B. Withego wiederholt die vorstehende Zueignung mit Zustimmung des Capitels und mit grösserer
Spedalisirung der Einkünfte.
In nomine domini amen. Witego dei gratia Misnensis ecclesiae episcopus uni-
versis Christi fidelibus hanc litteram inspecturis salutem in perpetuum. Quoniam
omnium habere memoriam divinitatis potius quam humanitatis existit, ne in oblivionem
184
deveniant per lapsum temporis, quae rationabiliter fiunt ab hominibus aeternari solent
patrocinio litterarum. Notum igitur esse volumus tarn praesentis quam futuri aevi fide-
libus, quod cum dominus Conradus perpetuus vicarius capellae sancti Andreae Misnensis
ecclesiae a domino Tammone de Scassowe unum mansum in villa et pago Scliepe situm
pro undecim marcis argenti, dimidiam marcam in festo beatae Walpurgis et dimidiam
in festo beati Michahelis annis singulis annui census, et insuper quindeeim denarios
usualis monetae cum duobus pullis in eodem festo beati Michahelis praetextu servitii,
nee non duos pullos in capite ieiunii et in pascha unum scocum ovorum cum uno
caseo solventem interveniente iusto emptionis et venditionis titulo comparasset, nos
precibus eiusdem domini Conradi inclinati ad honorem omnipotentis dei et beati An-
dreae apostoli praedictum mansum post liberam resignationem eiusdem mansi a prae-
fato domino Tammone et uxore ipsius, cui idem dominus Tammo eundem mansum
nomine dotis assignaverat, nee non ab omnibus heredibus ipsorum voluntarie in nostris
manibus factam, eidem capellae beati Andreae cum omni iure et utilitate, quae de ipso
manso iam proveniunt vel pro venire poterunt in futuro, de bona voluntate totius nostri
capituli et consensu in proprium dedimus, iusto proprietatis titulo perpetuo possidendum.
Ut autem haec nostra donatio robur obtineat perpetuae firmitatis, eandem litteram in
testimonium praedictorum conscribi fecimus et sigilli nostri munimine roborari. Datum
Misnae anno domini M*". CC^ LXX"*. V. III*'. Idus Aprilis pontificatus nostri anno nono,
praesentibus testibus infra scriptis praeposito Johanne de Wrzin, domino Syffrido de
Pigauia, domino Cunrado thesaurario, magistro Conrado nostro notario, canonicis
ecclesiae Misnensis, domino Cunrado capellano nostro, domino Heinrico dicto Bur- m^}
leban milite, Petro de Turgowe et aliis quam pluribus fide dignis.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen; an Pergamentstreifen hängen die wohlerhaltenen Siegel des
Bischofs und des CapitcU.
No.240. 1275. 27. Aug.
Frohst Bayncrius, pähstlicher Zehentsammler, sehlägt mit Zustimmung des B. und Capitels
die Getreid^siusen im Stift Meissen zu Gelds an.
Nos Raynerius dei gratia praepositus ecclesiae de Clauario Yporiensis*) diocesis,
capellanus venerabilis patris domini ü. sancti Adriani diaconi cardinalis, coUector deci-
marum in Coloniensi, Bremensi ac Magdeburgensi provinciis a sede apostolica depu-
tatus, recognoscimus et tenore praesentium publice protestamur, quod constituto nobis
in capitulo ecclesiae Misinensis ad omnem ambiguitatis scrupulum amputandum et sol-
vendum decimas, puriiicandas conscientias et salvandas, communicato venerabilis patris
domini Uitigonis Misinensis episcopi totiusque eiusdem ecclesiae capituli consilio et
consensu , secundum vulgarem et approbatam ex antiquo terrae consuetudinem annonam
decimandam in hunc modum aestimandam ^) duximus et taxandam, videlicet ut pro
maldro tritici Misinensis mensurae vel aequipollenti mensura quacunque, tres fertones
argenti usualis monetae ad pondus eiusdem civitatis Misinensis et tantumdem pro pisa,
a) Richtiger EporedientU ^ Ivrea.
1) txtimandam Orig.
185
pro maldro siliginis dimidia marca et tantum pro hordeo^), pro maldro vero avenae ferto
generaliter persolvatiir. Et formam istius solutionis sive modum dictus dominus epi-
scopus Misinensis una cum voluntate capituli sui ibi existentis elegit pro sc et pro toto
clero civitatis et diocesis Misinensis, ita quod ab ista forma et via decimae solutionis
sibi nee eis liceat recedere toto tempore quo decima debet solvi. In cuius rei testimonium
praesentem litteram coUectoribus deputatis a nobis dedimus dicti patris domini Misi-
nensis episcopi et capituli ac nostri sigillorum appensiönibus roboratam. Datum anno
dorn. M^CCM^XX^ quinto, sexto Kai. Septembris.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv mit den an drei Pergamentstreifen hängenden Siegeln des Bischofs, des
Capitels und des Probsts Rayner.
2) ordio Orig
No. 241. 1276. 8. Nov.
Das BenedidinerJdoster Bosau bei Zeitz verkauft einige seiner etUfernt liegenden Besitzungen
an das Stift Meissen,
In nomine domini amen. Ad imprimendum memoriam praesentium futuri tem-
poris hominibus expedit, ut acta digna memoria scripturarum elucidatione sie serventur
integra, quod futuri temporis hominibus circa gesta veritatis evidentia pateat incorrupta.
Hinc est quod nos Heinricus dei gratia abbas, Albero prior totusque conventus ordinis
sancti Benedicti ecclesiae in Pozowe recognoscimus et tenore praesentium protestamur,
quod cum propter karistiam plurimam et diversa terrarum pericula ecclesia nostra aput
Judaeos ad usuras esset plurimum obligata, nee inde sine bonorum distractione se
posset eripere, deliberatione habita super ipso proprietatem, quam habebamus in Kiwiz*),
de qua propter nimiam eins distantiam modicus vel nuUus nobis usus poterat provenire,
venerabili in Christo patri domino Witegoni Misnensi episcopo pro centum nonaginta
et quinque marcis examinati argenti ipsam vendidimus eamque sibi et ecclesiae suae
cum omni iure et utilitate, quae inerat vel inesse poterat in futurum, videlicet cum iure
patronatus ipsius ecclesiae, censu, silvis, pratis, iudiciis, virgultis, quatuor mansis in
Gezemisz^), duobus solidis in Mokeruz*'), decem aratris servientibus ter in anno, et
viginti Septem falcibus bis debentibus metere, de communi consensu contulimus et
resignavimus simpliciter perpetuo purae proprietatis titulo possidendam, de manso quo-
libet fertonem unum et puUum recipiet annuatim, dantes eidem data nobis ab antiquo
privilegia super ipso. Ut autem haec firma et inconvulsa permaneant, nee aliqua super
ipsis in posterum suscitetur quaestio nocitura, praesentem paginam desuper conscriptam
dicto domino episcopo et suae ecclesiae dedimus nostri et conventus nostri sigillorum
appensiönibus roboratam. Testes huius dominus Cunradus dictus de Gozeh, dominus
Hermannus confratres nostrae ecclesiae, dominus Ekehardus de Milbuz, Martinus de
Stuchowe, Borasch de Luscherowe milites, Tammo de Serusen, Nicolaus de Zimz-
zelwiz, Heinricus Quaz et quidam alii fide digni. Actum et datum Kiuuiz anno domini
M^CC^LXXVI^ VP. Idus Novembris.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv mit den Siegeln des Abts und des Convents an von der Urkunde selbst
abgetrennten Pergamentstreifen.
a) Kiebiti, Eph. Leimig, b) JeiinltZf Par. Klebita. c) Mockrits, £ph. Lei«nig.
COD. DIPL. SAX. II. 1. 24
186
No. 242. Um 1276.
B. Withego beurkundet, dass die Ansprüche y welche Heinrich von Barut wegen eines Burglehns zu
Stolpen etc, erhoben j nach der Entsclieidung mehrerer berufener Schiedsrichter nicJUig seien.
Nos Witego dei gratia Misnensis episcopus notum facimus tarn praesentibus
quam futuris, quod nobilis vir dominus Henricus de Barut pro se ac heredibus suis
nobis, ut praedecessoribus nostris fecerat, pluries movit ut audivimus quaestionem, quod
quoddam castrense feodum ab episcopo Henrico sibi ut asseruit collatum in Stolpe,
praedecessore nostro piae memoriae, et duos mansos in Roieendorf*), ei eonferre sicut
et praedecessores nostri fecerant contra iustitiam negaremus. Die autem praefixo in
Jawernic**), ut eadem quaestio iustitia vel amicitia sopiretur, variis placitis hine et inde
inter nos habitis in talem formam utriraque nos et ipse convenimus, quod in nobilem
virum dominum Eckehardum de Milbvz, dominum Hozerum de Langenowe, dominum
Siffridum de Bischofeswerde, dominum Conradum de Bvdessih, dominum Fridericum
de Doberschowe milites, dominum Theodoricum plebanum de Jochgrim, Hertwieum de
Bischofeswerde, huius rei conscios et memores compromisimus, ut per iidem nobis exhi-
bitam, et in qua deo et nobis tenerentur, dicerent super huiusmodi impetitione dilucide
veritatem, nosque utrimque promisimus bona fide servaturos, quicquid inter nos et
saepedictum H. de Barut et suos heredes secundum eorum conscientiam et notitiam
faterentur. Qui deliberato veritatis consilio manifeste protestati fuerunt, quod dominus
H. saepedictus de Barut et sui heredes nullam haberent vel habere deberent vel possent
actionem contra nos vel successores nostros vel Misnensem ecclesiam super praedicto
feodo castrense, et si aliquando quaestio mota fliisset, de facto ipsa temporibus episcopi
Henrici Misnensis praedecessoris nostri fuit amicabiliter concordata. Insuper dicebant,
quod super mansis in Roicendorf nunquam habuissent nee haberent quicquam iuris.
Testes huius sunt dominus Johannes plebanus de Gorlicz, C. de Salant, H. de Jawer-
nic, Jacobus de Schonenberc plebani, Johannes curiae nostrae notarius, dominus H.
de Schirin, Christanus de Sare, Conradus Wersinc, Wolvrammus de Panewitz, Otto
de Kemnitz, Theodericiis de Zitzin milites, Gvnzelinus de Willentin, Schibanus de
Stolpe, Arnoldus de Hvgeswalde et plures alii fide digni. In cuius rei testimonium
praesentein scribi fecinuis litteram et subsequentibus sigillis sigillari nostro videlicet
Misnensis episcopi, domini Johannis plebani de Görlitz
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit urs])rtiiiglich fünf an Pergamentstreifen befestigten Siegeln,
von welchen das erste des Bischofs und das dritte fehlen; vorhanden sind die Siegel des Pleban Joh. von Görlitz,
des Conradus W(Tsinc (Querbalken mit 3 darauf gelegten fünfbliittrigen Rosen) und Ottos von Kemnitz (aus-
gerissener aufrecht stehender Baum mit Wurzeln).
a) Rosaondorf. Par. E-ichdorf. b) Jaaornlck, Par. Kittlitz.
187
No. 243. Um 1276,
Otto und Conrad Marigrafen von Brandenburg sichern dem B. Withego, der 50 Mark S. ihnen
gemhlty Schutz für seine Besitzungen in ihren Landen, namentlich im Lande Budissin zu.
Noft Otto et Conradus fratres dei gratia marchiones de Brandenbiirc tenore
praesentium protestamur, qiiod cum terra nostra Budesinensis et aliae adiacentes pro-
vinciae essent in statu tarn turbido et perverso, quod quilibet pro libitu, dei et salutis
suae inmemores episcopatiim Misnensem non vererentur invadere spoliis, incendiis et
rapinis. Et ut nos talibus invasionibus et iniuriis succurrere dignaremur, venerabilift
pater dominus Withego Misnensis episcopus nostram in hoc captans benivolentiam,
quinquaginta marcas argenti liberaliter nobis dedit. Nos igitur suis desideriis grato
aflFectu succurrere cupientes, bona Misnensis ecclesiae omnia terris nostris adiacentia in
nostram protectionem recipimus, volentes non solum nunc sed tempore quolibet in
futuro, ut advocati nostri in Budesin quicumque pro tempore fuerint, ac alii nostri
homines universi praedictum dominum episcopum et successores in possessionibus
ecclesiae semper protegant et defensent, adiicicntes quod bona Misnensis ecclesiae
tam libera quam infeodata in libertate tali manebunt, quemadmodum in privilegio
nostro dato super concordia habita inter ipsum episcopum et Misnensem ecclesiam ex
una et nos ex parte altera, plenius est expressum. Rancorem quoque, si quem liabui-
mus contra dictum dominum episcopum, bono animo liberaliter relaxamus. Et ut inter
nos et heredes nostros et Misnensem episcopum, qui pro tempore fuerit, omnis dissen-
sionis matcria conquiescat, fideles nostros Lutherum de Palowe et Thyzonem de Panu-
witz milites strenuos specialiter ad hoc pro nobis esse volumus obligatos, eorum
accedente consensu, ut una cum aliis militibus nostris terrae Budesinensis caveant, ne
advocati nostri, qui pro tempore fuerint in Budesin, aliquas exactiones seu iudicia
sive iurisdictiones quascumque in bonis Misnensis ecclesiae praesumant aliquatenus
exercere, sed in libertate illa maneant, prout in privilegio de quo supra fit mentio a
nobis dato plenius continetur. Et ut haec ordinatio inviolabiliter observetur, praesen-
tem litteram sigillorum nostronim appensionibus duxinuis roborandam. Testes vero
qui huic ordinationi interfuerunt sunt hi: dominus Meinherus vir nobilis burcgravius
Misnensis, dominus Conradus de Rithere advocatus noster in Budesin, dominus
Lutherus de Schribersdorf, dominus Tyzo de Panuwitz nostri milites, dominus Bern-
hardus praepositus Misnensis ecclesiae, dominus Conradus thesaurarius, dominus
Johannes de Strele, dominus Arnoldus de Jericho, dominus Petrus de Cyce canonici
Misnensis ecclesiae et quamplures alii tide digni. Datum . . .
Nach dem Orig. im K. Haupt -Staatsarchiv zu Dresden mit den an Pergamentstreifen hängenden Siegeln
der Markgr. Otto und Conrad, von denen das erstere beschädigt, das andere zur Hälfte abgebrochen ist.
Köhler cod. dipl. Lus. I. Anh. S. 84. — Riedel cod. dipl. Brand. I. Bd. C. S. 15.
24*
188
Xo. 244. 1277. 25. Mai.
B. With^go reHeHii mit ZhiMimmking rfr> CapiUJs dem Schaismei^er des Hochstifts Conrad gen.
''OH Boritz, }fez. der von die.<em zu errichtenden Jlcarie znr Efifsciädignng für die von ihm znr
Verbcs-^entng des bi^höff. Hofis zu (Mßenrartka iiberlasseuen Aetker 60 Maas hi^köfl. Zehnten
in der Umg^iyend ton Dresden,
WitLigo dei gratia Misnensis episcopas universis praesented litteras inspectnris
salotem in omniam salTatore. Com ea qnae fiuDt in tempore breviter labantur a memoria^
nisi ^cripto pcrennentur. expedit at acta digna memoria scripturarum eloeidatione sie ser-
ventnr intcgra. qaod fütnri temp>iris hominibas Teritatis evidentia pateat inconupta. Hine
e$t quod nniversis Chri^ fidelibas volumos esse notum. qaod eom in curia nostra Wartha
propter agrorum paocitatem defectum in straminibas et pabnlo pateremur. et dominus Cun-
radus dictns de Boroz eeelesiae nostrae the3>aurarins qnosdam agros haberet ibidem, qnos
non facile posset excolere, pensata utriusqne nostrum commoditate fractuqae mnltiplici,
agros ipsos com horto sito ex opposito allodii dictus thesaurarios nobis reliquit, allodio
cum ^irgultis adtinentibus sibi ad >ineam reservato. Pro cuius restauro triginta modios
siliginis et totidem avenae in decima nostra. quam consuevit colligi circa Dreseden« acce-
dente consensu nostri capituli iure merae proprietatis sibi dedimus« qui ad vicariam. quam
de \inea Wartha proponit instituere pro memoria felicis reo.^rdationis praepositi Heinrici
et sar»rum peccatonmi remedio perpetuo pertinebunt, quos modios per ipsum coUectorem
decimac. quicumque pro tempore fiierit cum primo coUecta fuerit, sibi vel,>ieario, cui ipsos
deputaTcrit, volumus praesentari. Eidem qui»quc custCKli concedimus. ut dicta quinque
maldaria Dresedensis mensurae ad usus suos quamdiu vixerit possideat. etiam si vicaria
fuerit instituta. Postquam vero de praesentis vitae medio sublatus tiierit extuuc perpetuo
eidem pertineant vicariae. Ut autem haec fimia permaneant nee ab aliquo successorum
imposterum valeant inmiutari. praesentem desuper conscriptam sibi dedimus nostri et
capituli nostri sigillorum appensionibus roboratam. Testes huius magister IVimannus
pracp«>situs in Budessin. dominus Heydenricus canton magister Cunradus noster notarius
canonici Misnenses, dominus Cunradus cappellanus noster, dominus Eekehardus de Milbuz.
r.d ! - ^ dominus Hcinricus Burleban milites et quidam aüi clerici et laici tide diguL Datum Misuae
anno domiui M . CC . IJüsL". YU*. VU'. Kalendas Junii poutilicatus nostri anno XI .
Nüh drm Oij. im Stifuarchiv zu Meissen mit den wohlerfaaltenen Skwln des Bischi»fs und des Cipitels
in zvei von der Urkunde ä4:Ibst abgetrennten Pergamentstreifen.
Xo. 245. 1278. 26. März.
Graf Albert ZH Brena meldet dem (dt in Heinrich von KMiz, dii^< er zu des^n (hinsten di'^ Adv*k^ifi'
ZH Mügein anfyebts-^en . rfiV er «wrf .<eine Vt^rfahren votn B. zn Meiosen zu Lehen ifthobi,
Albertus dei gratia comes in Bren nobili ^iro domino H. de Koldiz, salutem cum
bonae voluntatis affectu. Recognoscimus et tenore praesentium publice pwtestamiur,
quod advocatiam in Mugelin^ quam a venerabili patre domino . . episcopo Misnensi habe-
bamus in feodo et progenitores nostri habuerant ab antiquo, domino Withigoni Misnensi
189
episcopo resignavimus, remittentes vos ad ipsum, ut eam ab ipso suisque successoribus
recipiatis in feodo, quemadmodum a nobis hactenus habuistis. Testes huius illustris
princeps dominus Syfridus comes de Annehalt, Albertus filius suus, frater Theodericus
de Bren, ordinis templariorum , dominus Hermannus de Clekuwiz, dominus Eckehardus
de Milbuz, dominus Martinus de Stuchowe et quamplures alii fide dignL Actum et
datum Dreseden, anno domini >P. CC^ LXX^ VIII^ VII^ Kalendas Aprilis.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen; an einem von der Urkunde selbst abgetrennten Perganicnt-
streifen liängen einige Reste des Siegels.
Kreysig Beiträge I. S. 2;53.
No,246. 1278. 27- Juli.
Mark{ßraf Heinrich beurkundet, dass der Streit zicischen dem Donicapitel und den Brüdern von
Pynewitss u. Ä. wegen des Dorfes Litschenitz durch unheditigte Verssichtleistung der Letztern
beigelegt sei.
In nomine domini amen. Heinricus dei gratia Misnensis ac Orientalis marchio
universis Christi fidelibus hanc litteram inspecturis in perpetuum. Ksl quae tiunt ab
hominibus iuste et rationabiliter, ne in oblivionem deveniant, aeternari solent patrocinio
litterarum. Notum igitur esse volumus Omnibus tam praesentis quam futuri aevi tide-
libus, quod cum inter Kernhardum praepositum, Sifridum decanum totumque eapitulum
Misnensis ecclesiae ex una, et Hermannum et Albertum fratres, milites dictos de Pinu-
witz^*) nee non Tammonem de Doblin, consanguineum praedictorum ex parte altera,
causa super villa quae Litschenitz**) dicitur fuisset diutius agitata, coram nobis prae-
posito, decano et capitulo praedictis pro se et ecclesia Misnensi asserentibus, dictam
villam ad ecclesiam Misnensem cum omnibus iuribus et pertinentiis suis proprietatis titulo
pertinere, utpote in cuius villae possessione fuerant per quinquaginta annos et amplius
pacifica et quieta, praedictis vero Hemianno et Alberto fratribus et Tammone contrarium
dicentibus, dictam villam ad se potiua pertinere tamquam ex successione suorum pro-
genitorum ad se devolutam. Post multos et varios tractatus hinc inde multociens habitos
coram nobis eaedem partes Dresden in placito provinciali in nostra praesentia consti-
tutae , saepedicti Hennannus et Albertus fratres et Tammo plus iustitiam et aequitatem
intueri eupientes quam bona transitoria iniuriose possidere, nobis adhuc sedentibus pro
tribunali multis nobilibus et aliis praesentibus fide dignis publice recognoverunt, se nihil
iuris in bonis habere penitus antedictis, prout super hoc instructi essent tam ab amicis
eorum senioribus quam ab aliis incolis terrae nostrae, quibus plene coostare potuit idem
factum, quod Tammo pater eorum et Hermannus frater eiusdem pater nunc Tammonis,
bonae memoriae praedictam villam transtulerunt in ecclesiam ]VIisnensem iusto contractu
emptionis et venditionis interveniente, proprietatis titulo perpetuo possidendam longe
i-etroactis temporibus, etiam antequam praedicti Hennannus et Albertus et Tammo, qui
nunc sunt superstites, nascerentur, omni solenipnitate iuris et facti accedente, quae in
huiusmodi alienationibus cousuevit apponi. Kenuntiantes nihllominus in eodem nostro
placito provinciali omni iuri, si quod eis conpeteret in dicta villa vel posset competere
in futuro. Et oe alicui super dicta renuntiatione et processu superius habito dubietas
a) Pinnewlts, Par. ZlegenhAin. b) LQtsschnltz, Par. Zschochau
1) Ptntmit» B.
188
No. 244. 1277. 25. Mai.
R Witlwgo verleiht mit Zustimmung des Capifels dem Schatjsmeisfer des Hochstifts Conrad gem.
ton Boritz^ hez, der von diesem zu errichtenden Vicarie zur Entschädigung für die von ihm zur
Verbesserung des hischöfl. Hofes zu Oberuartha iiberlassenen Äecker 60 Maas hisclwfl. Zehnten
in der Umgegend von Dresden.
Witliigo dei gratia Misnensis episcopus universis praesentes litteras inspecturis
salutem in omniiini salvatore. Cum ea quae tiiint in tempore breviter labantur a memoria,
nisi s(!rii)to perennentur, cxpeclit ut acta iligna memoria scripturanim elucidatione sie ser-
ventiir integra, quod ftituri temporis hominibiis veritatis evidentia pateat incorrupta. Hinc
est qnod universis Christi tidelibus volumus esse notum, quod cum in curia nostra Wartha
j)roi)ter agrorum paucitatem defectum in sti-aminibus et pabulo pateremur, et dominus Cun-
radus dictus de Boruz ccdesiae nostrae tliesaurarius quosdam agros haberet ibidem, quos
non facile posset excolere, pensata utriusque nostrum commoditate fructuque multiplici,
agros ipsos cum horto sito ex opposito allodii dictus tliesaurarius nobis reliquit, allodio
cum virgultis adtinentibus sibi ad vineam reservato. Pro cuius restauro triginta modios
siliginis et totidem avenae in decima nostra, quam consuevit colligi circa Drcseden, acce-
dente consensu nostri capituli iure merae proprietatis sibi dedimus, qui ad vicariam, quam
de vinea Wartha proponit instituere pro memoria felicis recordationis praepositi Heinrici
et suorum peccatorum remedio perpetuo pertinebunt, quos modios per ipsum coUectorem
dechnae, quicumque pro tempore fuerit cum primo collecta fuerit, sibi veLvicario, cui ipsos
deputaverit, vohimus praesentiiri. Eidem quoque custodi concedimus, ut dicta quinque
maldaria Dresedensis mensurae ad usus suos quamdiu vixerit possideat, etiam si vicaria
fuerit instituta. Postquam vero de praesentis vitae medio sublatus fuerit, extunc perpetuo
eidem pertineant vicariae. Ut autem haec firma permaneant nee ab aliquo successorum
imposterum valeant immutai-i, praesentem desuper conscriptam sibi dedimus nostri et
capituli nostri sigillorum appensionibus roboratani. Testes huius magister Tylmannus
praepositus in Budessin, dominus Heydenricus cantor, magister Cunradus noster notarius
canonici xMisnenses, dominus Cunradus cappellanus noster, dominus Eckehardus de Milbuz,
7»s f Jl 'f >. dominus Heinricus Burieban milites et quidam ah"i clerici et laici fide digni. Datum Misnae
anno domini W\ CC". LXX". VIP. VU". Kalendas Junii pontilicatus nostri anno XP.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meisscn mit den wohlerhaltenen Siegeln des Bischofs und des Capitels
an zwei von der Urkunde selbst abgetninnten Pergamentstreifen.
No. 245. 1278. 26. März.
Graf Albert zti Brena meldet dem edehi Heinrich von Koldis, d(m er su dessen Gunsten die Ädvocatie
zu Mügehi aufyelassen , die er und seine Vorfahren vom R zu Meisscn zu Lehen (jeltabt.
Albertus dei gratia comes in Bren nobili viro doinino II. de Koldiz, salutem cum
bonae voluntatis affeetu. Recognoscinms et tenore praesentium publice protestamiir,
quod advocatiaiu in Mugelin, quam a venerabili patre domino . . episcopo Misnensi liabe-
bamus in feodo et progcnitores nostri liabuerant ab antiquo, domino Witlügoni Misnensi
V'
episcopo resignavimus, remittentos >
recipiatis in feodo, queniadintuhnr.
priiiceps doniinii» Syfridus eomos li:
deBren, ordinia templarioniin . i: :
de Milbuz, dominus Martinns^ li
datinn Dreseden, anno doniini >
Nach dem üri^'. im Stitt>a::.:
strcifpii Iiäii^'cn iMiiige lieste des Mt. I*
Ki-eysig Beiträge I. S. i* ;v
>•!'
Markfjraf Heinriclt beurhuf^-^
Pt/neirit;^ ?/. A. wegen d'.^ 1*
In nomine di.»ni:i: hk- •
universis Cliristi tideli^:?^ 'lii"
iHnninilms iuste et ran a.ii»trr:"
litterarnm. Notimi iinnr *-
libiis, quod cum intcf }*^r»s-'^'
Misnensis eccleiiiac tz ra- ''
witz*"*) nee non Tanni.'iHr
causa super vilk (for -^^"^
posito, decano < laasm *"^
villam ad ecclesiiaL Ji«w?« * ^
pertinere, utjffft na»*"
pacifica et qnSa« tobh«^- ' "^
dicentibus. önsk
genitonim ac fr
eoram iKttö«^
tutac. 8aKiir:iBfir.
intueri ♦icjfi
tribunaJ]
iuris ig IUI
eoroB
factnk. um!
:#--
i."*>
-I'i
- - 2U
—:- ri giiar-
'" '. äinceram
leriti» exi-
ismodi quae
lUS annuentes
strae, gloriosae
. miriiieus extitit
le festivitatibus et
ontriti accesserint et
j: rdaxamus, si tarnen
intini, pracsentibus vobis
fiddes populi ad caritatis
Btiae aptiores. Datum
Jul. pontiticatus nostri
190
oriatiir, praesentem litteram ad petitioiiem partium sigilli iiostri munimine duximus
roboraiulam. Actum et datum Dresden in nostro provinciali placito anno domini
M". CG". LXXVUP. VP. Kai. Augusti, praesentibus testibus infra scriptis dominis
TicMinianno iuvene langravio*-), Ottone burgravio de Donin, Ekehardo de Milbuz, Alberto
dai)ifero de Hurne"*), Ileinrico de Waldowe, Rudegero Schachowe*), Heinrico de Gain*),
^•1)1 Vlrico de Papirzcan*') et aliis nobilibus et militibus fide dignis.
Nucli zwoi Ori^g. im Stiftsarckiv zu Meissen, an welchen mit grünen und gelben seidenen Fäden befestigt
das grosso Ut»it(»rsiog(^l dos Markgrafon Heinrich sich befindet.
AVilkii Ticemannus. Cod. dipl. p. 34 sq.
2) Lantj/ravio 1\. 3) BurnU B. 4) de Schachoice B. 6) Onne B. (I) Papirschen B.
No. 247. 1278. 13. Aug.
J^. Withe(/o trifft mit Zusiefkung des Capitels Bestimmungen über di^ Vertcaltung der Probenden und
Ohvdiai::en und die von dem lienttneider zu bestimmten Zeiten jsu gewäJiretiden Gelder und NcUuralietu
No8 Witigo dei gratia iMiRnensis episcopus notum facimus universis et praeseoti
pagina protestamur, quo<l cum ex mala administratione praebendarum ecclesiae Misnensis
»inguli canonici ciusdem ecclesiae obmittendo vices suas, confusiones hinc inde ex
divinorum obmissione nuiltae et plurimae orirentur, clamosa insinuatione hominum ad
nos perveniente acceasimus ad capitulum Misnense. Investigata causa supradictae con-
fusionis adiunctis nobis a dicto capitulo licrnhardo praeposito maiori, Cunrado archi-
diacono Nisicenai, Thcodcrico praeposito Hudissinensi et Cunrado custode canonicis
Misnensibua, promisit antedic4;um capitulum et singuli de capitulo in virtute sanctae
obcdientiae tidc niliilominus super hoc ab omnibus et singulis fratribus capituli in nostris
manibus pracstita corporali, se gratum et ratum habituros et servaturos, quicquid per
nos cpiscopum Witigoncm, B. pracpositum maiorem, C. archidiaconum Nisicensem, Tb.
prac|K>situni Kudissincnsem et C. custoilem arbitros antedictos ad evitandam huiusmodi
confusioncm , et ad tcmiK*stivam adnünistrationem ])raebendarum suis tenninis faciendam
ordinatum tiierit et diflinitum. Nos igitur una cum coarbitris nostris diiigeuti discussione
praehabita et tract^Uu de temiK'stiva administratione praebendarum suis terminis singulis
canonicis facienda, sie statuimus, ordinamus et difßnimus, quod cellerarius fratrum
capituli« qui pro tem|H>re fuerit, hiemalem annonam bonam ante Epiphaniam domini
singulis canonicis integraliter ministrabit; aestivalem ante Invocavit censum consuetum
in festo Walpurgis scilicet duo talenta cum obedientiis, quae debentur eodem termino,
in festo In^ati Michaelis tria talenta, in festo beati Martini obedientii\s consuetas, item
alias obeilientias suis tenninis sine diminutione similiter ministrabit. Si vero dictus
ivllerarius annonam supradictam et obeilientias supradictas nunlo supradicto venienti
quolibet tennino supradicto iH>stea infra quatuor septimanas integraliter non ministra-
verit nulla admonitione praemi$s;[i cadat a i'clleraria ipso facto. Item omnes et singuli
olKHlientiarii denarios consueti>8 singulis fratribus capituli venientibus terminis suis,
{K^stea infra quatuonlecim dies modo wnsueto sine diminutione qualibot persolvent.
Qui ven> negligens fuerit in quoliln^t tennino supradicto, ipso facto ab olHxlientia sua
cadat et in wmmunes usus auivertatur fratrum capituli intcgnuorum. Sane si dictus
wUerarius vel dictus olHnlientiarius |K>st ti'rminum taliter neglectum se intromiserint
191
de dicta cellerariaVel obedientia per negligentiam taliter vacante, ipsum ex nunc prout
ex tiinc in bis scriptis excommunicamus. Et si per mensem induratus in exeommuni-
catione perstiterit, post mensem ipso facto cadat a praebenda sua et ab omnibus iuribus,
quae in ecclesia Misnensi noscitur possedisse. Si vero aliquis canonicus talem contu-
macem cellerarium vel obedientiarium defensaverit, vel consilio ipsum vel auxilio iuvare
praesumpserit, ipsum ex nunc prout ex tunc in bis scriptis excotnmunicamus. Hospitale
eodem iure et privilegio in solutione praebendarum cum aliis canonicis gaudebit, et non
solvens ipsi hospitali praebendam suam, incurret poenas et sententias supradictas. Item
mel debitum fratribus capituli cum quatuor talentis cerae dabitur infra octavam Martini,
medo, pulli, denarii dominicales, anniversarii et denarii in festis, qui dantur in choro,
dabuntur terminis suis et hora consueta. Qui vero non solvent hora debita, ipsum non
solventem ex nunc prout ex tunc tarn diu suspendimus in bis scriptis ab ingressu
ecclesiae, donec integraliter solvent omnia et singula supradicta. Si vero dictus cellerarius
vel dicti obedientiarii propter negligentiam suam ceciderint ab obedientiis suis, nihilominus
solvent censum illius termini, in quo negligentes fuerunt infra quatuordecim dies a tem-
pore negligentiae, si ipsum censum vel partera eiusdem receperunt Alioquin suspensi
sint ab ingressu ecclesiae taradiu, donec singula recepta restituant fratribus capituli
supradictis. In cuius rei testimonium praesens statutnm nostri et capituli nostri sigil-
lorum munimine duximus roborandum. Actum et datum Misnae in capitulo nostro
anno domini millesimo ducentesimo septuagesirao octavo Idus Augusti, pontificatus
nostri anno duodecimo.
Nach dem Oiig. im Stlftsarchiv zu Meissen mit den Siegeln des Bischofs und des Capitels an Pergament-
streifen.
No. 248. 1279. 2. Juli.
B, WitJiego verleiht denen, welche an gemssen Festtctgeti hussfertig die Franci^canerkirclie zu
Nordhausen hesuclien, vierzig Tage Ählass.
Witego dei gratia ecclesiae Misnensis episcopus dilectis in Christo fratri guar-
diano totique conventui fratrum ordinis minorum domus Northusensis salutem et sinceram
in domino caritatem. Pro divina reverentia deoque gratis vitae vestrae meritis exi-
gentibus delectamur vos persequi dono gratiae specialis, praesertim in huiusmodi quae
salutem promovent animarum. Inde est, quod devotionis vestrae precibus annuentes
Omnibus vere poenitentibus et confessis, qui in dedicationis ecclesiae vestrae, gloriosae
virginis Mariae et beati Francisci confessoris, qui sacri ordinis vestri mirificus extitit
institutor, sancti Antonii professoris eiusdem necnon beatae Clarae festivitatibus et
octo diebus immediate sequentibus ad eandem ecclesiam vestram contriti accesserint et
confessi, quadraginta dies de iniuncta sibi poenitentia misericorditer relaxamus, si tarnen
consensus accesserit venerabilis patris domini archiepiscopi Moguntini, praesentibus vobis
perpetuo valituris, ut per huiusmodi salutaria pietatis subsidia fideles populi ad caritatis
opera auctore domino invitentur et per ea divinae reddantur gratiae aptiores. Datum
Northusae anno domini M^ CG**. LXX^. VIIII^ VI'*. Non. Jul. pontificatus nostri
anno XIIL
Aus Grundmanns cod. dipl. I. 8. 204 im K Haupt -Staatsarchiv zu Dresden.
/. ^. XX//i.
192
No. 249. 1279. 6. Oct. u. 10. Dec.
Der AU des SchoUenkhsters und der Prior des Weissfraue^ikhstcrs zti Erfurt erUären einen Erlass
des Probst J^einherus de Orio im Original gesehen mi Imien, der hier wörtlich mitgetheiJt wird, wonach
der B, von Meissen bereits am 22. Sept. 1277 m Magdeburg mit der Excommunication belegt wegen
beharrlidier Verweigerung des pühstl. Zehentens abermals excommunieirt und befohlen wird, dies
öffentlich m verkündigen und jeden Verkehr mit ihm m^ vermeiden.
a
Nos L^ dei gratia abbas monastcrii sancti Jacobi Scothorum in Erfordia et
Theodericus prior albarum dominarum Erfordensiura recognoscimua et praesentibus lit-
teris sigillorura nostrorum appensione signatis publice protestamiir, quod anno domini
M*". CG". LXXIX^ proximo die dominico ante Luciae litteras infra scriptas non can-
cellatas, non abolitas nee in parte sui aliqua vitiatas vidimus et audivimus in haec verba:
Reynherus de Orio praepositus Clauarii et canonicus Leodiensis coUecto r decimae
in Coloniensi, Bremeusi et Magdeburgensi provineiis ac diocesi Caminensi per sedem
apostolicara^) deputatus, universis . . pracpositis et . . decanis ac ecclesiarum sive cap-
pellarum rectoribus in provincia Magdeburgiensi constitutis salutem in domino. Peccantis
culpa eo iustius puniri^) meruit, quo per abusionem superbiae decumbens^) diuturnius
in peecato humiliando commissa non diluit, sed malum malo accumulans iustitiae mini-
stros contra sc iuste provocat ad vindictam. Quod utinam dominus . . Missenensis
episcopus apud se in secreto exaniine saniori ductus consilio discussisset, ne renueret
animo indurato inductionem salubrem monitionis canonicae, qua eum auctoritate apo-
stolica^) monuimus ac per alios moueri fecimus, ut nobis de proventibus suis episcopa-
libus secundum Constitutionen! domini G. papae X. decimam solveret cum eflFectu. Sed
hoc non tantum efticere non curavit, sed quod deterius est, ipse nos quominus negotium
collectionis decimae nobis auctoritate apostolica*) commissum exequi possemus inpedivit
ac per alios inpediri procuravit, iubens omnibus suis clericis suae dioc^sis, quod decimam
non solverent ullo modo. Quamobrem nos ipsum . . dominum Missenensem episcopum
eadem auctoritate apostolica*) excommunicavimus et excommunicatum in scriptis denun-
tiavimus in die beati Mauritii in coro Magdeburgensi sub anno domini W. GG** septua-
gesimo septimo praesentibus quam pluribus de canonicis et clericis ipsius ecclesiae et
etiam multitudine laycorum ad hoc vocatorum et rogatorum. Sed idem episcopus
sententiam ipsam praesumptione dampnabili contumaciter sustinuit et adhuc sustinet
animo indurato. Quare vobis singulis ac universis sub poena excommunicationis latae
sententiae in I^ugdunensi generali concilio, quam per praesens scriptum in vos ferimus,
si mandati iiostri fueritis transgressores, districte praecipiendo mandamus, cum eins
crescente contumacia crescere debcat et poena, quatenus ipsum . . dominum Missenensem
episcopum, quem in his scriptis auctoritate apostolica*) denuo excommunicamus, excom-
municatum publice nuntietis et ab omnibus artius evitandum singulis diebus dominicis
et festivis. In cuius rei testimonium praesentes litteras sigilli nostri mandavimus appen-
sione muniri. Datiun Viterbi sexta die intrante Octobri anno domini M^ GG". lAXTS**.
Nach dem Orig. im K. Haupt -Staatsarchiv; das Siegel fehlt.
1) aff09tolicaiH Orig. 2) punituri Orig. 3) decunbem Orig. 4) appostolicn Orig.
193
No. 2o0. 1281. 8. Jan.
Br, Paulus, B, von Tripolis u. apostol, Nuntius befiehlt den B. von Meisscn, den B, zu Mersehmj
und den Erwählten von Naumlurg und dessen Capitel in den Kirc/ien seiner Diöces als mit dem
Kirchenbann Belegte öffentlich versündigen zu lassetu
Frater Paulus de online fratrum minorum permissione divina Trii)olitaiiU8
episcopus, apostolicae sedis nuntius specialis, venerabili in Christo pati'i et amico karissimo
domino . . dei gratia Missinensi episcopo cum sincera dilectione salutem. Dudum Mers-
burgensi et Nevnburgensi episcopis ac capitulis, eorumdem statu et conditione suarum
ecclesiarum diligeuti meditatione pensatis, certam prociu-ationis nostrae solvendam nobis
imposuimus quantitatem, et quia in tenninis eisdem praefixis provisionem impositam
non solverunt eandem, excommunicationis in personas et interdicti in eorum ecclesias
incuiTerunt sententias ipso facto. Verum inobedientias ipsorum non valentes aliqua-
tenus tolerare per fratres praedicatores et minores locorum provinciae Saxoniae
excommunicatos auctoritate apostolica dictos praelatos mandavimus nuntiari. Qui licet
de dicta impositione partem exolverint, occasione tamen residuae quantitatis dicti praelati
excommunicati et interdicti remanere contumaciter voluerunt. Postmodum vero dicto
Nevnburgensi episcopo viam universae carnis ingresso . . praepositus ipsius ecclesiae in
episcopum Nevnburgensem electus multipliciter aggravavit fratres minores suae diocesis
ad liospitalitatis beneficium, non sine Romanae ecclesiae et nostro contemptu. Quocirca
Paternitäten! vestram rogamus et bortamur attente, vobis auctoritate apostolica sub
excommunicationis poena, quam in vos ferimus in bis scriptis, si mandatimi nostrum in
bac parte contempseritis adimplere, nihllominus iniungentes, quatenus praedictos . .
episcopum Mersburgensem et electum ac capitulum Nevnburgense tam diu excommuni-
catos per vos et alios in ecclesia vestra et aliis ecciesiis civitatis ipsius ac diocesis vestrae
publice nuntiare curetis, donec nobis satisfaciant et ab luiiusmodi fratrum molestiis resi-
piscant. Datum \yiennae anno domini millesimo CG". LXXXP. die Mercurii post festum
Kpiphaniae.
Nach dem Orig. im K. Haupt -Staatsarchiv zu Dresden; das auf der Rückseite der Urkunde aufgedrückt
gewesene Siegel in dunkelgrünem Wachs ist abhanden gekommen.
No. 251. 1281. 8. Aug.
B. Withego eignet den Domherren M. Tihminn gen, von Torgau , Probst zu Budissin, und Conrad
von BoritZy Schatzmeister des IlocJistifts, sieben von ihnen erkaufte Hufen Landes zu Kaufbach hei
Wilsdrtif, über deren Erträgnisse sie Im Stiftung ihrer Jahrgedächtnisse in der Domiirche zu
verfügen gedenken.
In nomine domini amen. Nos Withego dei gratia Misnensis episcopus ad noti-
tiam praesentium et ad memoriam futurorum pervenire volumus, quod dilecti filii
magister Tilmannus praepositus Budesinensis dictus de Turgowe et dominus Conradus
de Boruz tbesaurarius ecclesiae nostrae, canonici Misnenses, Septem mansos solventes
COD. DIPL. KAX. II. 1- 25
— 194
singiilis annis quinque talenta et quinqne solidos denariorum Vribergensium et viginti
octo piillos, iure feodali a nobis et eeclesia nostra possessos a laycis ab eo tempore quo
non exstat memoria, emerunt et comparaverunt a Bortone layco, tilio Bortonis de Vriberc
pro sexaginta Septem marcis et uno fertone Vribergensis argenti, petentes a nobis dili-
gentia cum exacta, ut proprietatem dictorum mansorum ipsis dare vellemus ordinandi
et disponendi de eis in eeclesia nostra vel capitulo Misnensi pro remediis suarum ani-
marum, deum liabendo prae ocidis, prout eorum esset beneplacitum voluntati. Nos vero
considerantes eorum propositiim esse pium et laudabile, eorum precibus inclinati dictos
Septem mansos sitos in villa^) Cofbach, a dextris ubi de oppido Wilandesdorf intratur
ad dictam villam, cum piscationibus, pratis, pascuis, silvis, virgultis, nemoribus, iuribus,
iudiciis et cum omni iitilitate, quae nunc inest vel in futurum poterit inesse, in proprium
damus totius nostri capituli Misnensis accedente consensu praeposito Budesinensi et
thesaurario ecclesiae nostrae ante dictis, de ipsis faciendi, ordinandi, disponendi et
statuendi quemlibet de sua medietate in eeclesia vel capitulo Misnensi pro remediis
suarum animarura, quicquid eis placuerit vel visum fuerit melius expedire, nobis et
successoribus nostris in ante dictis mansis nihil iuris in posterum reservantes. Census
auteni dictorum mansorum dandus est, dimidietas in festo beati Martini cum viginti octo
pullis et alia dimidietas in festo beatae Walburgis, hoc est de quolibet manso quindecim
solidi bonorum denariorum Vribergensium et quatuor puUi sunt saepedictis dominis
aequaliter dandi vel cui assignaverint sine diminutione qualibet persolvendi. Praeterea
dominus praepositus et thesaurarius supradicti habebunt aequalem portionem in mansis
et bonis superius expressis et pro diviso vel indiviso, prout eis vel quibus dederint aut
assignaverint placuerit, possidebunt Et omne commodum vel incommodum, quod in
possessionibus praemissis acciderit vel evenerit in captando vel evitando lucro, sine
dolo et fraude, quamdiu pro indiviso possident, aequaliter sustinebunt Et ne alicui
super praedicta emptione et donatione a nobis de consensu capituli nostri ipsis facta
dubietas oriatur, sigillorum nostrorum, nostri et capituli Misnensis munimine praesens Pri-
vilegium duximus^) roborandum. Actum et datum Misnae anno domini M^CC^LXXXI^
VP. Idus Augusti pontificatus nostri anno quinto decimo.
Nach zwei Origg. im Stiftsarchiv zu Meissen. Die Siegel des Bischofs und des Capitels hängen bei A. an
Fäden von rother und grüner Seide, bei B. an Pergamentstreifen , doch ist das des Capitels hier abgeschnitten.
1) Villa fehlt in B. 2) duximitt pr<ieee7u priv. rob. B.
No. 252. 1282. 18. März.
B, Witliego leiht der Gattin Friedrichs von Bor Margardha 5 Mark im Dorf Wysnen, welclie dieser
von ihm zu Lehen trägt, zu Leihgedinge und bestellt ihren Vater Heinrich von Nossen zum Vormwid,
Wytego dei gratia Misnensis ecclesiae episcopus universis Christi fidelibus, ad
quonim notitiam pervenerit praesens scriptum, salutem in domino sempiternam. Ne
ea quae fiunt in tempore, pariter cum temporis inconstantia evanescant, prudentis est
consilium, ut acta digna memoria scripturarum elucidatione sie serventur integra, ut
usque ad occursum futuri temporis circa gesta veritatis evidentia pateat incorrupta.
195
Notum igitur esse volumus tarn posteris quam moclernis, quoil nos domnae Marg:aretliae
iixori Friderici de Bor quinque marcas argenti in villa Wysnen*), qiias idem Fridericus
a nobis iure feodali dinoscitur possidere, petente antefato Friderico et consentiente,
titulo donationis propter nuptias, quod vulgariter lipgedinge nuneupatur, liberaliter cön-
tulinms omni sollempnitate iuris et facti quae in huiusmodi concessionibus requiritur
observata, ita quod praefata domna Margaretha praelibatas quinque marcas argenti
iure praeliabito teneat et possideat, si dictus Fridericus maritus eins praemortuus
tuerit, vitae suae temporibus pacifice et quiete, volentes ut Heinricus de Nuzzyn pater
ipsius domnae Margaretliae tutelam eiusdem domnae Margarethae in quinque marcis
gerat et habeat memoratis. Ut autem huius nostrae concessionis rationabilis dispositio
debitam sortiatur roboris firmitatem, et ne cuiusquam possit in posterum sinistrae inter-
prctationis calumpnia immutari, saepedictae domnae Margarethae praesentem paginam
in testimonium dari fecimus sigilli nostri munimine roboratam. Datum in Cella anno
domini millesimo ducentesimo octogesimo secundo, quinto decimo Kalendas Aprilis, pou-
tificatus nostri anno sextodecimo, praesentibus Heinrico priore Cellensi, Rudegero
monacho dicti monasterii, magistro Cunrado nostro notario, Cunrado nostro capellano,
Heinrico de Nuzzyn, Friderico de Maltitz, Martino de Stuchowe, et aliis quam plurimis
tam clericis quam laycis fide dignis.
Nach dem Orig. im K. Haupt -Staatsarchiv mit dem beschädigten Siegel des Bischofs an einem
Pergamentstreifen.
I WeitAchcnhainf Par. 8uucha (101)6 Whinana, vgl. no. 39).
No. 253. 1282. 15. Sept.
B, Ludölf SU Naumburg heurhumletj dass bedrängt von der Schuldenlast^ die er von seinein Vorfahr
übernommen y l^^l^ Hufen Landes mit Zustimmung seines Capitcls an den Budissiner Frohst M.
Dietrich zu freiem Eigcnthum der Dofnkirche zu Meissen verkauft worden seien.
• Nos Lutolfus dei gratia Nuenburgensis ecclesiae episcopus ad notitiam tam
praesentium quam futurorum volumus pervenire, quod cum ecclesia nostra gravi oppressa
esset onere debitorum, quam per venerabilem in Christo patrem et dominum Meinhenim
praedecessorem nostrum bonae memoriae in mille et centum marcis et amplius obligatam
recepimus*), redditusque eiusdem ecclesiae pertinentes ad mensam episcopalem alienatos
per ipsum ita inveninms tenues et exiles, quod de ipsis redditibus dictum onus debitorum
non solum attenuare vel diminuere non potuinnis, immo crescebat de die in diem vehe-
mentius et in tantum, quod iam eidem ecclesiae nostrae, nisi ei celeri et maturo suc-
curreretur consilio, dampna irrecuperabilia inevitabiliter imminebant. Nam alicubi apud
Judaeos absorbebamur usurarum voragine, alicubi bona ecclesiae nostrae videlicet
castrum Tyfenowe'), Ztrele et Dolen civitates nee non opidum Nerchowe*') cum
Omnibus eorum attinentiis obligata erant titulo pignoris, alicubi vero fideiussores nostri
a creditoribus nostris moniti secundum fonnam promissionis eorum iacere cogebantur
1) rvjierimiw im Traniisainpt rom 4. Nov. 1350.
a) Tiefenaii. Par. Spantbor«. b) Die Stftdto Strohla, Dahlcii, Nvrchau.
25*
196
morc fideiussorio cum magno iiostro et ccclesiae iiostrac dispendio sive dampiio. Unde
nos post multos et varios tractatus super his, quae praemissa sunt, cum praeposito,
decano totoque capitulo ccclesiae nostrae habitos, post diversa quoque inter nos et ipsos
communicata consilia, nee non post deliberationes multiplices, quibus saepe saepius cum
eisdem dominis satis efficaciter et cum summa diligentia inhaerere studuimus, qualiter
ipsam ecclesiam nostram eriperemus a diversis ei periculis imminentibus ex causis prae-
habitis, consilium nobis aliud non occurrit, nisi ut fieret aliqua bonorum nostrae ccclesiae
alienatio, ut sie recepta pro ipsis bonis pecunia praelibatam ecclesiam nostram eripiamus
ab imminentibus periculis et absolvamus ab ipsis memoratis oneribus debitorum. Huic
igitur inhaerentes consilio, quo nobis ut praemittitur sanius non occurrit, honorabili viro
nobis in Christo dilecto magistro Theoderico Budesinensi praeposito in >illa Zalezen*')
iuxta Ztrelis sita duodecim mansos et dimidium, quorum quilibet mansus annuatim
diuudiam marcam boni argenti solvit et unum malder avenae in censu, pro centum et
Septem marcis argenti et uno fertone ponderatis cum pondere camerae nostrae, quas
nos totas recepisse fatemur et in solutionem debitorum praemissorum integraliter con-
vertisse, vendidimus interveniente iusto emptionis et venditionis titulo et eosdem mansos
ad preces eiusdem praepositi Budesinensis ccclesiae Misnensi in perpetuum donamus
et iusto proprietatis titulo possidendos perpetuo tradimus cum pratis, pascuis, virgultis,
viis et inviis, serviciis, iuribus, cum omni iudicio quantum ad dictos mansos magno et
parvo, in villa et in agris et cum Omnibus utilitatibus , quae nunc insunt vel inesse
poterunt in futurum, sicut antedicti mansi ad ecclesiam nostram libere pertinebant retro-
actis temporibus, de totius capituli nostri voluntate unanimi et consensu. Census autem
praedictorum mansorum dimidietas, videlicet tres marcae et dimidius ferto in festo beati
Michaelis, et alia dimidietas videlicet tres marcae et dimidius ferto in festo beatae Wal-
purgis solvendus est et pondere nostrae episcopalis camerae ponderandus. Supradicta
autem avena videlicet duodecim maldra et sex modii solvi debent ante festum omnium
sanctorum mensura Ztrelensi et duci propriis expensis et laboribus rusticorum ad dictos
mansos pertinentium ad duo miliaria secundum voluntatem domini, prout ducere anti-
quitus dicti rustici consueverunt. In cuius rei testimonium praesentem litteram sigilli
nostri munimine duximus roborandam. Nos quoque Bruno praepositus dei gratia, Kune-
mundus decanus totumque praefatum capitulum ccclesiae Xuemburgensis ad exprimen-
dum consensum nostrum voluntarium praedictae venditioni et donationi sigillum capituli
nostri similiter apponi iussimus huic scripto. Testes huius rei venerabilis dominus
Heinricus Mersburgensis electus, Bruno praepositus Nuenburgensis, Daucmannus^)
custos Mersburgensis, Petrus scriptor canonicus Misnensis, magister Martinus canonicus
Cycensis, dominus Boto de Torgowe et dominus Heyso de Schapowe milites et alii
clerici et laici tide digni. Actum et datum Mersburc in aestuailo parvo dicti custodis
Mersbiu'gensis , anno domini M^ CC^ LXXXII^ XVIP. Kai. Üctobris, pontiticatus
nostri anno secundo.
Nach dem Orig. im Stiftsardiiv zu Meissen mit den wohlerhaltenen Siegeln des Bischofs und des Capitels
zu Naumburg an Pergamentstreifen.
c) tjalilasHan, Par. Strehla.
2) Dancinanus Tranofl. v. 13Ö0.
197
No. 254. 1283. 6. Febr.
AU Burchard und der Convent zu AUzella beurhindm, dass &ie bedrängt durch Mangel und Noth
10 Hufen Landes an den Protomtnr des Markgrafen Heinrich M. Gebehard verkauft, der sie der
Domkirche als bleibendes Eigenthum übergeben hübe. Vgl No. 280 und 29A
Burcbardus nutu divino abbas, Henricus prior, totiisque saneti Cellensis mona-
steril conventus ordinis Cysterciensis, omnibus pie in Cbristo viventibus et praesentem
litteram intuentibus, cum sediilo orationum studio, prosperitatis statum in praesenti
seculo et aeternae quietudinis gloriam in fiituro. Quia sieut divina disponente Provi-
dentia fragilis est hominum vita, sie et eorumdem labilis esse dinoscitur memoria, ut
ea, quae a fide dignis aguntur aut ex bonae fidei contractibus ordinantur, deficientibus
bominibus ac labente tempore in oblivionem ducantur, si non scriptorum exemplis circa
posteros ob perpetuae recordationis memoriam in testimonium relinquantur. Hiiius
ergo rei causa est, quod nos universi et singuli nostri conventus et cenobii tenore prae-
sentis paginae recognoscimus et cum protestatione generali publice profitemur, quod cum
dictum nostrum monasterium, immo nos omnes et singuli, vice et nomine eiusdem
monasterii, tum propter immoderatam hospitalitatis pressuram frequentem , tum propter
varia et irrecuperabilia principibus ceterisque terrae nobilibus impensa servitia fuisse-
mus et adhuc simus adeo gravi depressi onere debitorum, quod usuris de die in diem
nobis crescentibus ipsum debitum pro viribus nostrae possibilitatis nullatenus attenuari
valeret, sed quadam voragine se continua dilataret, in tantum, quod propter varios
necessitatum nostrarum defectus conceperamus conventum nostrum distrahere et ad
alia loca seu monasteria nostri ordinis singuli declinare. Et cum tamen in huiusmodi
perplexitate laboraremus haesitantes quid potius nobis congrueret faciendum, post
multos inter nos tractatus babitos omnibus et singulis placuit et tutius ac utillus visum
fuit, aliquas proprietatum possessiones nostri mojiasterii alienatione perpetua distrahere,
quam possessionibus retentis post lapsum temporis usurae usurarum nos involvi et in
profundum debitorum sine spe relevaminis nos inmergi. Provida itaque ut diximus
inter nos deliberatione babita, omnium et singulorum in hoc resedit consilium et vohm-
tas, quod decem mansos, quos habuimus in villa Chagan"), infra Misne et Lomatz
Sita, cum iudiciis, servitiis necnon cum omnibus iuribus seu utilitatibus, quae nunc
sunt aut in futurum poterunt pro venire, et cum eadem proprietate et libertate, quem-
admodum nos nostrumque monasterium eosdem mansos possedisse dinoscimur, per
modum alienationis perpetuae iustoque emptionis et venditionis interveniente titulo,
eleganti viro et omni Providentia perspicuo, domino et magistro Gebehardo, iHustris
principis domini nostri marchionis Misnensis prothonotario, pro centuni sexaginta et
sex marcis argenti examinati in proprium vendidimus et venditos sibi liberaliter resi-
gnavimus, nihil penitus iuris in bis decem mansis nobis et nostro nionasterio reservantes.
Öed eo grat^ntius et libentius renunciationem voluntariam facicntes, quia praefatus
dominus et magister Gebehardus ipsos decem mansos deo ac veneraudis beato Johanni
a) Grosskagen, Par. St. Afra.
198
evaiigelistae sanctoqiie Donato, Misnensis ecclesiae patronis optulit integraliter et
donavit. Praenominatam itaque pecuniae summain pro eisdem mansis a saepedicto
magistro Gebeliardo nos totaliter recepisse recognoscimus et profitendo dicimus, in
nostram et monasterii nostri iitilitatem, utpote in solutionem praedictorum debitorum sine
diminiitione qualibet convertisse. Verum quia de eisdem decem mansis, prout agri
fertiles sunt et infertiles, census solvitur inaequalis, a quibus, quibusve temporibus
Sit solvendus, in liis scriptis necessario duximus exprimendum. Martinus de duobus
mansis solvit annuatim duo talenta et quinque solidos et dimidium scocum ovorum.
Item alius Martinus de duobus . mansis similera priori Martino solvit censum in
denariis et in ovis; sed hi duo Martini de quatuor mansis suis eeclesiae et plebano in
Blankenstcin^) unum maldare siliginis annuatim nomine census solvunt Item Gotfridus
de duobus mansis duo talenta, octo solidos et unum scocum ovorum. Item Herman
de duobus mansis tantum ut Gotfridus in denariis et in ovis. Item Petrus de uno
manso sohlt annuatim viginti et quatuor solidos et dimidium scocum ovorum. Item
Bertoldus de uno manso tantum ut Petrus solvit in denariis et in ovis. Summa ergo
totius census sunt duodecim talenta tribus solidis minus, et in die beatae Walpurgis
dimidia pars huius census solvitur, residua vero dimidia pars in festo purificationis
beatae Mariae virginis est solvenda. Ne igitur super huiusmodi venditione seu aliena-
tione Ulli hominum in futurum dubium aliquod oriatur nee saltem nostris successoribus
Ulla prorsus obiectionis seu contradictionis de cetero materia relinquatur, praesentis
instrumenti paginam pro nostrae voluntatis consensu conceptam, communi nostro et
generali sigillo dignum duximus consignandam. Insuper necessarium esse cogitavimus
et consensum et assensum adliibuimus, quod incliti ac illustris principis domini nostri
Henrici marchionis Misnensis, nee non et venerabilis patris et domini nostri Withegonis
episcopi Misnensis sigilla in evidens testimonium sunt appensa. Testes huius sunt
dominus Sifridus decanus, dominus Johannes praepositus Wurzinensis, magister Con-
radus archidiaconus Nysicensis, dominus Heidenricus cantor, dominus Theodoricus prae-
positus Budesinensis, dominus Conradus thesaurarius, dominus Johannes praepositus in
Hayn, et dominus Otto de Wittin archidiaconus Lusaciae, canonici Misnenses, dominus
Conradus longus Thuringus, dominus Conradus de domina nostra, et dominus Gerboto,
perpetui Misnensis eeclesiae vicarii, Henricus de Hunsberc, civis Vribergensis et quam
plures alii clerici et laici fide digni. Actum et datum in claustro Cella anno domini
millesimo ducentesimo oetogesimo tertio mense Februario in crastino beatae Agathae
virginis.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen: an rothen und gelben seidenen Fäden hängen die Siegel des
Abtes, des Markgrafen Heinrich (grosses Reitersiegel) und des Bischofs Withego.
b) Blankeustoin bei WUndruf, Eph. Melanen.
199
No. 255. 1283. 1. Apr.
B, Withego eignet dem Schatzmeister der Doynkirclie Conrad von Borvus die von ihm erkaufte}}
zinsbaren Güter zu Kauf hoch, von welchen dieser sein, seiner Eltern und Wohlthäter
Jahresgedächtniss anzuordnen gedenkt
Withego dei gratia Misnensis ecclesiae episcopus universis praesentes litteras
inspecturis salutem in omnium salvatorc. Cum ea quae fiunt in tempore, breviter
labantur a memoria hominum, uisi scripto perennentur, recognoseimus et tenore prae-
sentium publice protestamur, quod moti fidelitate et obsequio ac intentione sincerissima
specialis nostri, domiui Conradi dicti de Boruz, ecclesiae nostrae thesaurarii, volentis
suum in sanitate vitae condere testamentum suorumque progenitorum ac benefactorum
memoriam peragi in futurum, a Theoderico Kuneconis civi Vribergensi mansimi et
dimidium sitos in Koufbach*), solventes annuatim decem et octo solidos et novem
denarios Vribergensis monetae et tres pullos, quos Rudolfus eiusdem villae inc^||
possidebat, insuper quindecim denariorum redditus annuos cedentes de dimidio
manso a dicto Rudolfo possesso, ut viginti solidorum numerus compleatur, quorum
medietas in festo beatae Walpurgis et medietas in festo sancti Martini cum tribus
pullis debebitur a dictorum mansorum cultoribus vel possessoribus perpetuo persol-
venda, pro marcis undecim comparavit. Nos igitur considerantes, non facile nee
brevi posse vacare ecclesiae, verum malus sperantes meritum consequi apud deum,
proprietatcm dictorum mansorum cum omni iure, quod inest vel inesse poterit, acce-
dente unanimi consensu nostri capituli dicto thesaurario dedimus, ut de ipsls in
ecclesia Misnensi ordinäre valeat, quicquid decreverit ordinandum. üt auteni liacc
firma permaneant, nee ab aliquo successorum nostrorum super ipsis suscitari sibi
quaestio valeat nocitura, praesentem paginam desuper conscriptam eidem dedimus
in testimonium nostri et capituli nostri sigillorum appensionibus roboratam. Testes
sunt dominus SiflFridus decanus Misnensis, dominus Johannes praepositus Wurzinensis,
magister Conradus archidiaconus Nisicensis, dominus^ Heidenricus cantor Misnensis,
magister Theodericus praepositus Budesinensis , dominj's Johannes de Strele, magister
Gebehardus in Hayn praepositus et magister Conradus scriptor noster, canonici
Misnenses, et quam plures alii fide digni. Actum et datum Misnae anno domini
M^CC^LXXX^ m^ Kalendas Aprilis, pontificatus nostri anno XVm
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit den Siegeln des Bischofs und des Capitels au
Pergamentstreifen.
a) Kaufbaeh, Par. Keuelsdorf.
No. 256. 1283. 10. Sept.
Markgraf Heinrich beurkundet, dass zu Beilegung des Streites mit dem B. Withego wegen der
Gerichtsbarkeit in Würzen, Miigeln, Meisseti und Stolpen ufid der Jagd bei Stolpen von beiden
TJieilen je vier Schiedsrichter ernantit worden, deren Aussprüclum sie s^ich unterwerfen wollen.
Nos Heinricus dei gratia Misnensis et Orientalis marchio, recognoseimus
tenore praesentium publice profitentes, quod cum inter venerabilem dominum Withe-
200 -
gonem^) Misneiisem episcopum ex iina, et nos ex parte altera super iudiciis seu ter-
minis iiulicioriim in Omnibus bonis tarn dicti domini episcopi quam canonicorum Mis-
nensium Worcyn, Mogelin^), Misne et Stolpani^) et venationibus prope Stolpam quaestio
verteretur, de consilio venerabilium dominorum Lutolfi Nuwenburgensis et Heinrici
Älerseburgensis ecelesiarum episcoporum in hoc convenimus et consensimus, quod
quatuor electi ex parte ipsius episcopi et ex nostra quatuor, eandem causam audiant
et discutiant, et secundum quod ipsam causam diffiniverint, ratum servabimus atque
gi-atum. Sunt autem ex parte nostra ad hoc electi et deputati nobilis vir Meynhcrus
Misnensis burgravius*), Rudigerus'^) de Scaghowe, H. camerarius de Gnan steyn et
Heinricus de Syden. Ex parte vero dicti domini episcopi Theodericus praepositus
Budysynensis, Conradus custos canonici Misnenses, Theodericus custos ecclesiae
Worcynensis et Heinricus dictus Burleban miles. Et si aliquis praedictorum ante
discussionem seu diffinitionem praedictorum decesserit vel interesse forsitan non potuerit,
alter substituetur eidem aeque bonus. lurabunt autem praedicti octo praedicta diffinire
et terminare bona fide, omni commento fraudis sive doli remoto penitus et excluso.
In quorum evidens testimonium haue litteram sigillis venerabilium dominorum episco-
porum praedictorum et nostro fecimus sigillari, praesentibus venerabilibus dominis
episcopis supradictis, nqbili viro Meynhero burcgrauio Misnensi, Rudeghero de Schag-
howe, Heinrico de Yscherstete, Johanne de Ilersteyn, Friderico magistro coquinae,
Hermanno de Tannenvelt'') militibus, Sifrido^) decano, Heinrico cantore, Conrado**)
custode, magistro C4euehardo praeposito in Hayn, magistro Theoderico praeposito
IJudysynensi, Johanne de Strele, Petro canonicis Misnensibus et aliis quam pluribus
fide dignis. Datum et actum Dresden anno domini M". CC*. LXXXIII^, proxima
sexta feria post nativitatem sanctae Mariae virginis gloriosae.
Xach den im Stiftsarchiv zu Meissen (A) und dem K. Haupt- Staatsarchiv zu Dresden (B) vorhandenen
Originalen, an welchen die an Pergamentstreifen befestigten Siegel der beiden Bischöfe ziemlich wohlerhalten, vom
Reitersiegel des Markgrafen aber nur Bruchstücke noch vorhanden sind.
Köhler cod. dipl. Lus. I. Anh. S. 8<).
1) IVythegimrM B. 2) MogktUn B. 3) Stolpam B. 4) burcffrauius B. 5) Budegherut B. 6) Tannenietlt B. 7) Sg/rido B.
^) CuHrntln B.
No. 257. 1283. 10. Sept.
Marhjraf Heinrich beurhnidet, dass in den von Neuent entstandenen Streitigkeiten mit dem B, Withego,
was den Zehenden in der NLamitz betreffe, die im J, 1252 getroffene Einignng, hinsichtlich der
neuerdings angeregten Streitfragen, die Gerichtsbarkeit und dann den Zehenden in durch Heim fall etc,
gemachten Erwerbungen betr. , die van den erbetenen Schiedsrichtern festgestellten Bestimmungen
ferner massgebend sein sollen.
In nomine domini amen. Nos Heinricus dei gratia Misnensis et Orientalis marchio
recognoscinnis tenore praesentium publice profitentes*), quod cum^) olim inter venera-
bilem dominum Conradum quondam Misnensis ecclesiae episcopum bonae memoriae
compatrem nostrum ex ima, et nos ex parte altera, super quibusdam certis articulis
1) tt tmore — projUrmur B. S) cum Ikkk
201
sive capitulis dissensionis materia fuisset suborta, et ob hoc terram nostram suppo-
suisset ecclesiastico interdicto, tandem compositio amicabilis inter ipsum et nos median-
tibus fide dignis intercessit, prout in litteris nostris patentibus extunc super hoc datis
continetur expresse. Quarum litterarum tenorem praesentibus fecimus de verbo ad
verbum annotari in haec verba:
Nos Heinricus etc. — No. 165 — quam plures.
Cumque processu temporis inter venerabilem dominum Withegonem Misnensem epi-
scopum compatrem nostrum et nos super eisdem articulis et capitulis in ipsis litteris
comprehensis et quibusdam aliis de novo fuisset materia discordiae suscitata, et .ob
hoc terram nostram similiter supposuisset ecclesiastico interdicto, venerabiles patres et
domini Lutolfus, Heinricus Nuenburgensis et Mersburgensis ecclesiarum episcopi ad
instantiam precum nostrarum ad nos Dresden personaliter accedentes, compositionem
inter eundem dominum episcopum et nos, habentes super hoc speciale mandatum eius-
dem episcopi Misnensis ordinaverunt et fecerunt de omnibus et singulis in quaestionem
deductis, prout inferius per ordinem est expressum. Et quidem ad ordinationem dicto-
rum episcoporum Nuenburgensis videlicet et Mersburgensis liberaliter admisimus et
admittimus, quod de omnibus bonis nostris liberis et solutis terrae Lusaciae dabuntur
de cetero decimae praediales prout in privilegio nostro prius dato, de quo superius fit
mentio, plenius continetur, aliis articulis seu capitulis ibidem positis in suo robore
duraturis. De articulis vero de novo emersis inter eundem dominum episcopum
Wythegonem^) et nos utpote de bonis vasallorum*) et hominum Misnensis ecclesiae
taliter statuerunt, quod si quispiam eorum propter perpetratum aliquod maleficium vel
aliam causam profugus de terra factus fuerit vel detineatur captivus, persona delin-
quens persequatur salvis bonis propriis'^) quae ab episcopo tenet, de quibus idem
episcopus se intromittet. Praeterea si contingat nos aliqua bona comparare, quae sunt^)
decimalia episcopo et ecclesiae Misnensi, vel forte per^) mortem aliquorum nobis vacare
contingat, episcopus suam decimationem de huiusmodi bonis sine nostro impedimento
et.de nostra bona voluntate recipiet velut ante. Dicimus insuper et promittimus bona
fide, quod omnem rancorem, inimicitias sive odia, quae contraximus et habuimus erga
dictum dominum episcopum Misnensem compatrem nostrum dilectum et contra quos-
libet alios canonicos Misnenses et clericos, ex puro corde penitus relaxamus, nee umquam
ad memoriam revocabimus malo zelo. Haec autem universa et singula promittimus
nos inviolabiliter et fideliter servaturos, et ad maiorem firmitatem praedictorum hanc
litteram super praemissis conscribi fecimus et sigilli nostri munimine roborari. Nos
quoque Ericus dei gratia sanctae Magdeburgensis ecclesiae archiepiscopus, et nos Lutol-
fus eadem dei gratia Nuenburgensis et Heinricus Mersburgensis ecclesiarum episcopi
ad preces illustris principis domini Hehirici Misnensis et Orientalis marchionis hanc
litteram sigillis nostris fecimus consignari. Datum et actum Dresden anno domini
M**. CG"*. LXXXin^ quarto Idus Septembris, praesentibus episcopis videlicet praedictis
qui compositionem huiusmodi ordinarunt, Syfrido decano Misnensi, Heinrico^) cantore,
Johanne de Strele, magistro Theoderio praeposito Budesinensi, Conrado de Boruz
custode, magistro Gebehardo praeposito in Hayn, Arnoldo de Jerechowe,^) Petro cano-
3) Withegonem B. 4) vauallorum B. 5) Iwni* ipaitu B. 6) »int B. 7) propter B. 8) HHdtnrico B. 9) Jrriekow B.
[PL. 8AX. II. 1. 26
COD. DIPL. 8AX. II. 1.
202
nicis Misnensibus, fratre Johanne gardyano in Vriberc, fratre Willielmo gardiano in
Dresden, Conrado^®) et Hermanne fratribus in Dresden ordinis fratrum minorum,
Meinhero burgravio Misnensi, Rudegero de Schachowe, Heinrico de Ischirstete, Johanne jiv >h.
de Herstein, Friderico magistro coquinae, Hermanno de Tannenuelt*^) magistro curiae
et aliis quam pluribus iide dignis.
Nach den im Stiftsarchiv zu Meissen (A) und dem K. Haupt -Staatsarchiv zu Dresden (B) befindlichen
Originalen. Bei dem ersteren hängen die Siegel des Erzbischofs und des B. Heinrich an rothseidenen, die des B.
Lutolf und des Markgrafen an grünseidenen Fäden, während bei dem letzteren (B) sämmtliche Siegel an Fäden
von grüner Seide befestigt waren, aber nur das des B. Heinrich in beschädigtem Zustande erhalten ist.
Köhler cod. dipl. Lus. I. Anh. S. 82.
10) Cunrado B. 11) Thannemtelt B.
No258. 1284. I.April.
Probst und Capitel heurhmden, dnss eine Streitigkeit zwischen dem B. Withego und dem (irafen
Albert von Brena wegen Würzen und Löbnit^ beigelegt und letzterer zu Zahlung von 150 Mark
S. verpflichtet sei.
Nos B. dei gratia praepositus, decanus totiimqiie Misnensis ccclesiae capituUim
notum facimus universis et praesenti pagina protestamur, quod causa, quae inter vene-
rabilem dominum nostrum W. Misneusem episcopum ex una, et illustrem comitem de
Bren ex parte vertitur altera super dampnis et iniuriis in Wurzln et I^ubaniz ecclesiae
Misnensi illatis, nobis praesentibus est amicabiliter concordata per modum inferius anno-
tatum. Dictus comes dabit domino nostro episeopo centum et quinquaginta marcas
Vribergensis argenti Misnensi pondere ponderatas, in festo beatae Walburgis nunc
proxime venturo persolvet triginta marcas, in quarta feria in festo pentecostes viginti
marcas, quae pecunia praesentabitur Th. praeposito Budesinensi, C. custodi, Jo. de
Strele et Ar. de Jerichow canonicis Misnensibus, duobus vel uni eorum in Molberc omni
dilatione procul mota, pro qua pecunia dominus Petrus plebanus in Zluwen, dominus
Botlio de Torgaw et dominus Henningus de Valkenhain se fideiussorio nomine in
solidum obligaverunt. Praeterea promiserunt praedicti fideiussores, quod omnem col-
lectam congregatam in terra dicti comitis dicta quarta feria praesentabunt dictis canonicis
duobus vel uni eorum recipiendam nomine dicti domini episcopi Misnensis. Ceterum
ultra collectam idem comes in festo purificationis beatae virginis nunc proxime venture
persolvet tantam pecuniam dictis canonicis dicto loco, ut centum marcae argenti ei
integro compleantur. Item idem dominus comes persolvet dictis eanonicie dii:to hw
in festo beati Michahelis proxime sequente quinquaginta niarcai^ argenti, et m* vom-
plebuntur centum et quinquaginta marcae. De primis quinquaginta mareis habeinim
fideiussores supradictos, qui eas solvent sine dilatione omni dubio proeul moto, de bIÜb
centum mareis ultimo solvendis idem dominus comes in quarta feria in festo jjcntheamteft
superius dicta in Moleberc dabit fideiussores dominum Hermann um et Lutolfum^ fmi
de Trebene, item Conradum de Trebene, Ottonem de Zuet, Ilenninjjrmr "■"
milites, cives Henricum Ude, Johannem filium Mathei, et HennanDi
et Albertum de Cynnen militem dictis canom'cis, qui centam maj
- - 203 -
terminis supra dictis tali conditione adiecta, si dicta pecunia, scilicet centum marcae in
terminis antedictis non fuerint solutae, intrabiint Misnain inde non exituri, donec dicta
pecunia in terminis suis integraliter fuerit persoluta, et si unum vel plures fideiussores
pendente obligatione mori contingat, alter aeque bonus et idoneus loco mortui substi-
tuatur. Huius occasione concordiae sententiam interdicti ex speciali mandato domini
nostri episcopi non revocamus seu suspendimus usque ad dominicam proximam ante
benedicta exclusive tantum in terra dicti domini comitis, tali conditione adiecta, ut si
dicta concordia in omnibus suis superius expressis non fuerit servata, interdictum redeat
cum omni rigore suo nulla ammonitione praemissa, ut prius in dominica proxima ante
benedicta superius ex pressa, Volumus etiam et mandamus, ut dominus comes de
Bren Albertus bonae memoriae medio tempore nullatenus excommunicatus ab aliquo
denuncietur. Actum et datum Misnae anno domini ]VP. CG''. LXXXTTTP. in octava
annunciationis beatae virginis.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem beschädigten Siegel des Capitels an einem von der
Urkunde zum Theil abgeschnittenen Pergamentstreifen.
Bericht der deutschen Gesellsch. zu Leipzig 1843. S. 15 — 17.
No. 259. 1284. 3. Juni.
Probst und Capitel verlängern wegen Abtcesenheit des Grafen von Brena den auf den 2, Juli
angesetzten Zahlungstermin von 100 Mark S. (No. 256) um drei Wochen.
Bernhardus dei gratia praepositus, decanus totumque Misnensis ecclesiae capi-
tulum discretis viris praepositis archipresbyteris plebanis viceplebanis ecclesiarum et
capellarum rectoribus in terra domini comitis de Bren constitutis salutem et sinceram
in domino karitatem, Venientes ad nos dominus Bodo de Turgow, dominus Johannes
de Valkenhain et dominus Petrus plebanus in Sluen') nobis signiflcaverunt, quod propter
longiturnam absentiam domini comitis de Bren et legitima impedimenta sua idem domi-
nus comes in quarta feria in septimana Pentecostes non poterat ista vice sufficientem
cautionem fideiussoriam praestare Melberg, prout in concordia promissum fuerat vene-
rabili domino nostro Witigoni Misnensi episcopo vel nunciis eins ad hoc specialiter
deputatis, pro centum marcis argenti Vribergensis et ponderis suis terminis persolven-
dis petentes cum instantia ipsi domino comiti dare inducias, donec ad terram propriam
suis expeditis negotiis rediret. Nos vero habito consilio de licentia speciali domini
nostri episcopi supradicti dicto domino comiti damus inducias usque ad festum beati
Jacobi inclusive nunc proxime venturum, tali conditione adiecta, ut si dictus dominus
comes medio tempore venerabili domino nostro episcopo vel nunciis suis ad hoc depu-
tatis sufficientem fideiussoriam non praestiterit cautionem de centum marcis suis ter-
minis solvendis, in crastino beati Jacobi nunc suspensum interdictum non revocatum
redeat ipso facto sine ammonitione cum omni rigore suo, ecclesiasticii sepultura specia-
liter interdicta. Datum Misnae anno domini millesimo CG**, octuagesimo quarto in
sabbato ante festum beati Bonifacii.
NacE dem Orig. im Stiftearchiv zu Meissen mit dem Capitelssiegel an einem Pergamentstreifen.
•) Im Xo. im Qawm, Schlieben.
2Ü*
204
No. 260. 1284. 5. Juni.
Die Markgrafen Otto und Conrad von Brandenburg ersuchen den B. von Meissen alsbald zwei seiner
Domherren nach Magdeburg zu senden, um ihren Bruder, den Erjsinschof Erich, dem sie die
Entscheidung der zunschen ihnen und dem B. obwaltenden Streitigkeiten übertragen, mit
Roth zu unterstützen.
Venerabili in Christo patri domino episcopo ecclesiae Misnensis Otto et Con-
radus dei gratia marchiones Brandenburgenses paratam in obsequendis omnibus volun-
tatem. Quia causam, quae inter vos ex una et nos parte ex altera vertitur, venerabili
domino Magdeburgensis ecclesiae archiepiscopo E. fratri nostro karissimo terminandam
commisimus, volentes libenti et grato animo observare, quae inter vos et nos arbi-
trando statuerit, etiam si grandia nobis diceret facienda, dominationis vestrae reveren-
tiam duximus studiosis precibus exorandam, quatinus propter deum et totius servitii
nostri intuitu duos canonicos de ecclesia Misnensi ad fratrem nostrum episcopum prae-
dictum mittere subito dignemini in Magdeburg, ut eorum mediante consilio et auxilio
omnem rancoris et dissensionis materiam inter nos habitam valeat terminare, hoc amore
nostro attendentes, quod adhuc vobis poterimus servitia exhibere. Ut enim omnia, quae
idem frater noster archiepiscopus arbitrando statuerit super huiusmodi causa, rata et
grata teneamus, ad hoc nos praesentibus obligamus. Ad huius evidentiam praesentem
litteram sigilli nostri munimine duximus consignandam. Acta et data sunt haec in
Rogezt anno domini M"*. 00"*. LXXXIIII". in die sancti Bonifacii martyris.
Nach dem Orig. im K. Haupt -Staatsarchiv zu Dresden; das Siegel fehlt.
No. 261. 1284. 26. Sept.
Bischof Withigo verfügt, dass ein von ihm erkauftes Grundstück zu Gisbotsleben (Weidicht mit einem
umfriedigten Garten) nach seinem Ableben der Kirche des h. Stephanus zu Mainz zufalle,
Nos Withigo dei gratia Misnensis episcopus recognoscimus et tenore praesen-
tium publice protestamur, quod hereditatem salicti cum horto incluso, sito in Gisbots-
leibin*) , horto solvente autem annuatim ecclesiae sancti Stephani in Moguntia unum
talentum Erphordensis monetae, a domino Gerhardo milite de Gisbotsleibin compara-
vimus pro XI marcis argenti; quod salictum ad tempora vitae nostrae volumus possidere.
Nobis autem de praesentis vitae medio evocatis, dictum salictum ecclesiae sancti Ste-
phani damus et legamus, volentes, ut ad ecclesiam ipsam, tamquam ad dominum et
heredem proprium, pro remedio umdaraft animae pure et simpliciter revertatur. In
cuius rei testimonium praea ^esiae dedimus sigilli nostri muninune
roboratum. Datum M 3C",L3CXXIV^ VI^ Kai. Octobris.
de Gudenus cod. c
a) OUperileb«a
205
No. 262. 1284. 19. Oct.
B. Withego verleiht denen , tvelche hussferti^ an gewissen Festtagen die Bonifacius- Stiftskirche
(MoritekircJie) eu Halber stadt besuchen, vierzig Tage Äblass,
Wedego dei gratia Misnensis ecclesiae episcopus lionorabilibus viris . . prae-
posito . . decano et capitulo ecclesiae sancti Bonifacii Halberstadensis salutem et sin-
ceram in domino karitatem. Loca sanctorum omnium pia et promta devotione sunt a
Christi fidelibus veneranda, ut dum dei honoramus amicos, ipsi nos amabiles deo red-
dant, et illorum nobis patrocinium vendicantes quodammodo apud ipsum, quod merita
nostra non obtinent, eorum mereamur intercessionibus obtinere. Cupientes igitur ut
ecclesia vestra congruis Lonoribus frequentetiir, omnibus vere poenitentibus et confessis,
qui dictam ecclesiam in sancti Andreae apostoli et beatorum martyrum Bonifacii et
Mauritii, in quorum honore ipsa ecclesia sicut asseritis est fundata, festivitatibus et in
die dedicationis eiusdem ecclesiae annuatim venerabiliter visitarint, de omnipotentis dei
misericordia quadraginta dies de iniunctis sibi poenitentiis misericorditer relaxamus.
Datum Halberstath anno domini M^ CC^ LXXXIm^ XUIP. Kai. Novembris.
Nach dem Orig. im Prov. -Archiv zu Magdeburg. Von dem an leinenen Fäden befestigt gewesenen Siegel
ist nichts mehr vorhanden.
No. 263. 1284. 10. Nov.
Markgraf Heinrich beurkundet , dass in dem maischen ihm und dem J5. Withego obschwebenden Streite
über das Gericht im Lande Würzen durch Erhebungen an Ort und Stelle von beiderseits ernannten
Vertrauensmännern festgestellt worden sei, dass die GericJUsbarkeit dem B. und seiner Kirche
zukomme, leistet hiernach auf dieselbe Verzicht und bezeichnet die Gerichtsgrenzen.
In nomine domini amen. Nos Heinricus dei gratia Misnensis et Orientalis
marchio recognoscimus tenore praesentium, quod cum inter ceteras causas dissensionis,
quae vertebantur inter venerabilem patrem dominum Wythegonem episcopum Misnensem
conpatrem nostrum dilectum ex una et nos ex parte altera super iudicio terrae Wor-
cynensis controversia fuisset exorta, post multos tractatus hinc inde habitos missis ad
hoc et deputatis viris discretis et fide dignis ex parte nostri Alberto dapifero de
Burnis, Rudegero de Schaghowe et Alberto de Luppe militibus, ex parte vero domini
episcopi domino Heyndenrico cantore, domino Conrado custode dicto de Boruz et
domino Arnoldo de Jericho cellerario, canonicis ecclesiae Misnensis, domino Heinrico
isstj. Burlebano milite et Tammone de Schurnowe ad investigandum de iudicio praenotato,
utrum ad nos vel ad dominum episcopum pertinere deberet, quorum assertione prout a
senioribus incolis terrae Wrscynensis ad hoc iuratis et requisitis didicerant et audiverant
certissime et apertissime fuimus informati, dictum iudicium terrae Wrscynensis ad prae-
fatum dominum episcopum et ecclesiam Misnensem absque omni dubio pertinere. Nolen-
tes igitur in periculum animae nostrae heredumque nostrorum dictum iudicium contra
iustitiam occupare, eidem iudicio, quod de facto occupavimus, renunciavimus et ex nunc
renunciamus nolentes ipsum episcopum, successores suos vel ecclesiam Misnensem per
nos, heredes nostros, iudices vel officiatos quoscumque in saepe dicto iudicio turbari vel
206
quomodolibet inpediri. Et ue de limitibus sive terminis eiiisdem iiidicii in postenim aliqua
dubietas valeat suboriri, eosdem limites sive terminos ad maiorem cautelam futurorum
duximus praesentibus exprimendos. Incipiunt autem termini a fossato, quod situm est
infra Thaluytz*) et Sconendorf*") et extendunt se usque ad fines agrorum villae, quae
dicitur Zeduytz''). Item extendunt se usque ad fines agrorum villae in Kolmen**) illius
de Warin. Item ultra extendunt se ad fines agrorum villae in Drewan*). Item ab
hac villa usque ad fines agrorum villae in Heynrichdorf **). Item ab hoc loco usque ad
fines agrorum villae in Tammenhayn^. Item a dicta villa usque ad coUes, qui dieuntur
Druse ^). Item ultra usque ad fines agrorum villae Lamprechts walde*"). Item a dicto
loco usque ad fines agrorum villae Bortuytz*), inde ultra ad monficulos, qui dieuntur
Hoyghe^), et ad lapides limitares sive finales, qui positi sunt inter villam Rodegast*) et
villam quae dicitur Myltuytz"*). Item ab hoc loco usque ad fines agrorum villae Wyper-
nesvvalde"), inde usque ad ripam quae fluit per villam Saxendorf**), et sie per descensum
dictae ripae usque ad ecclesiam in Borchardeshayn p). Item ab hoc loco usque ad
ripam quae vocatur Cremeze^) et sie per descensum eiusdem ripae usque in Muldam.
Item trans Muldam et ultra usque ad lapidem qui dicitur Durkelsteyn *"), qui lapis situs
est in Silva illius de Trebecin. Item ab hoc lapide sive signo usque ad fines agrorum
villae quae vocatur Lulytz*^), inde usque ad fines agrorum villae Schyzytz*). Item
ab hac villa usque ad fines agrorum villae maioris Macherin exclusive, inde usque ad
fines agrorum villae minoris Macherin') inclusive. Item ab hac villa usque ad fontem
qui dicitur Reburne**), inde usque ad fines agrorum villae Bychene"). Item ab hoc
loco per quandam viam usque ad vallem infra Bychene et per eandem villam usque ad
Muldam. Item trans Muldam et per descensum aqnae usque ad fines agrornm villae,
quae dicitur Kolowe""). Inde usque ad fines agrorum villae Weytenrode"^), ab hac vero
villa usque ad fossatum, de quo dictum est in principio istorum terminorum. Testes
huius dominus Syfridus decanus, dominus Johannes praepositus Wurcinensis, magister
Th., praepositus Budysinensis, magister Geuehardus decanus ecclesiae Maguntinensis,
dominus Otto de Wytthyn, dominus Waltherus, dominus Ar. de Polsnycz, canonici
Misnenses, dominus M. burcgravius Misnensis, dominus Heinricus camerarius de Gnan-
steyn, AI. dapifer de Burnis, Heinricus de Syden, Hermannus de Tannenfeld, Fr.
magister coquinae et quam plures alii clerici et laici fide digni. Ut autem haec firma
permaneant, nee ab aliquo successorum nostrorum super ipsis suscitari quaestio valeat
nocitura, praesens scriptum desuper conscriptum dicto domino episcopo et ecclesiae
Misnensi dedimus sigilli nostri munimine roboratum. Datum et actum Dresden, anno
domini M^ CC^ LXXX^ IIH^ IUI. Idus Novembris.
Nach dem Orig. im K. Haupt- Staatsarchiv zu Dresden; an Fäden von blassgelber Seide hängt das zer-
brochene Reitersiegel des Markgrafen.
Schöttgen Hist. d. St. Wurtzen S. 702. — Lünig RArchiv. Spicil. eccl. Cont. I. S. 837. — Hom Henr. ill.
p. 350. — Calles series Misn. epp. p. 193.
«) Thallwitx. b) Unbekannt, c) In d«r Si«
by Talewicx ym gebiete cbu Yleburg*^ d) CoUaiar
Schildaaer Bergen, h) Wtt«te Mark Krammlav*'
k) JeUt »tolpenberg genannt. 1) Radef Alt,
Hachsendorf; schon 1S49: „ Welberswalde «L ^1
p) Burkartahain, ders. Ephoria. q) Mflkt^^
t) Macheru, Jetzt unr Eine Gemeinde, m) ]
Ufeh «clwltwi. Schon 140i: .«Z. das woato dorff
,^^Mr. TkAmmenlialn. g) Sftdseite des
I) Bortewlts, Par. BOrln.
'-*• Xiuk EWlMliflB Lnppa und
M4UM;j*rf. Vvh. Oiimma.
207
No.264. 1284. 30. Dec.
B, Withego befiehlt dem Pfarrer zti Dresden diejenigen seiner Parochianen, welche Weinberge besitseti
und bebauen, an den Sonn- und Festtageti zur Entrichtung des dem Bischöfe schuldigen Zehntens
binnen der ncicJisten zwei Monate nachdrücklich zu ermahnen,
W. dei gratia Misnensis episcopus plebano in Dresedem salutem in dominö. Cum
ex constitutionibus tarn novi quam veteris testamenti decimas, primitias et hostias
sacerdotibus dominus darf iusserit, ad solutionem earum constat quemlibet obligari,
illustris quoque princeps dominus H. marchio Misnensis de bonis suis liberis obliga-
verit decimas se daturum. Igitur cum iure ipso ad praestationem earum ceteri obli-
gentur, in virtute sanctae obedientiae vobis praecipimus et mandamus, quatinus omnes
parrochiales vestros vineas Labentes et colentes singulis diebus dominicis .et festivis
publice commonitos habeatis, ut infra hinc et synodum proximam celebrandam Misnae
proxima quarta feria ante Laetare') de vineis quam debentur decimam nobis solvant
et satisfaciant de retenta, ne contra ipsos ex tunc districtius procedere compellamur.
Datum Lubeniz**) anno domini M^CC^LXXXV^ lU. Kalendas Januarii, pontificatus
nostri anno XIX.
Nach dem Orig. im K. Haupt- Staatsarchiv zu Dresden mit dem beschädigten Siegel an einem von der
Urkunde losgetrennten Pergamentstreifen.
a) Mittwoch den 28. Febr. b) Lenbnitx bei Dresden.
No. 266. 1285. 6. Aug.
B. Withego verspricht denen, welche bussfertig die DomJcirche und das Grab des B. Benno bestachen
und zum Bau der erstem etwas beitragen, 40 Tage Äbluss.
Withego dei gratia Misnensis episcopus universis Christi fiaelibus praesentes
litteras inspecturis salutem in omnium salvatore. Licet is, de cuius munere venit, ut
a suis sibi fidelibus digne et laudabiliter serviatur, multo maiora retribuat, quam
valeant promereri, cupientes tamen quoslibet Christi fideles quibusdam muneribus
illectivis ad pietatis et karitatis opera invitare, ut ecclesia sancti Johannis apostoli et
evangelistae sanctique Donati martyris in Misne et sepulchrum beati Bennonis episcopi
in eadem ecclesia collocati congruis et condignis honoribus et ferventiori devotione
frequentetur, omnibus vere poenitentibus et confessis, dictam ecclesiam et sepulchrum
devotionis causa visitantibus, vel qui suas in subsidium fabricae ibidem elemosynas
fuerint elargiti, singulis diebus, quibus venerint, auctoritate a deo nobis tradita qua-
draginta dies de iniuncta ipsis poenitentia misericorditer relaxamus, Datum Misnae
anno domini M**. CC^ L^ XXX** V^ VI^^ Idus Augusti pontificatus nostri anno XIX^
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem wohlerhaltenen Siegel des Bischofs an einem
Pergamentstreifen.
Asciani montes pietat. p. 651. — Hom Henricns ill. p. 120.
h- ^^^'/-
208
Auf der Rückseite der Urkunde bestätigt und erneuert B. Caspar am 28, Juli 145S
diese Indtdgenz:
Caspar dei gratia episcopus Misnensis. Indulgentias praedecessoris nostri
retro scripti approbamus et confirmamus per praesentes, ac omnibus vere poenitentibus
et confessis, qui se ad praemissa exhibuerint, manus pro fabrica ecclesiae aut eusto-
diae porrexerint adiutrices vel aliquid praemissoriim fecerint, similiter quadraginta
dies indulgentiarum de iniunetis eis poenitentiis misericorditer in Domino [relaxamus].
Actum et datum Stolpin anno domini MCCCCLIIP. die XXVIII. Julii nostro sub
appenso sigillo.
Angehängt ist das schön erhaltene Siegel des B. Caspar.
No. 267. 1285. 6. Nov.
Markgraf Heinrich gestattet seinem Protonotar M. Gebhard, Dechant zu Maine, die zur JohanniskapeUe
auf der Burg zu Meissen gehörigen Güter zu Basslitz (Bar. Lenz) zu vererben,
Nos Henricus dei gratia Misnensis et Orientalis marchio tenore praesentium
recognoseimus publice profitentes, quod magistro Gebhardo, decano Moguntino, dilecto
nostro prothonotario, praesentibus indulsimus et indulgemus, quod sibi liceat bona in
Paselitz ad capellani beati Johannis baptistae in Castro nostro Misne pertinentia, quae
quondam habuit Hanatsch ibidem, et eadem bona feodali titulo possidebat utpote iure
seniorum, quod eldestengwet vulgariter appellatur, distrahere et alienare iure here-
ditario, quod in vulgari vorerben dicitur, cui velit, gratam et ratam habentes aliena-
tionem praenotatam. In cuius rei evidens testimonium hanc litteram dari iussimus
nostri sigilli munimine roboratam. Acta sunt haec anno domini millesimo ducentesimo
octogesimo quinto, feria tertia ante diem beati Martini proxima in curia nostra Dresden,
praesentibus fideli nostro Alberto dapifero de Burnis, Henrico de Sidin, Hermanno de
Tannen velt, Friderico magistro coquinae, militibus, Nicoiao de Cozzenrode et Adolfo
nostris notariis et quam pluribus aliis fide dignis.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen; das grosse Reitersiegel des Markgrafen an rothen und gelben
seidenen Fäden.
No. 268. 1285.
Probst Rayner de Orio beauftragt die mit Einziehung des pähstl Zehntens in der Stadt und Didccs
Meissen beauftragten Mitglieder des Domcapitels, diesen eifrigst eitizutreihen und nöthigenfalh
gegen Säumige mit der Excommunication zu verfahren,
Raynerus de Orio praepositus Clauarii et canonicus Leodiensis venerabilibus
viris et discretis dominis Bern, dei gratia praeposito, S. decano, Th. scolastico et C.
custodi ecclesiae Misinensis coUectoribus decimae in civitate et diocesi Misinensi salu-
tem in domino. Vestras litteras recepimus et audivimus diligenter, ad quarum signi-
ficata vobis duximus breviter respondendum. Quodsi terra et patria vestra est modo
in malo statu, displicet nobis, set inde aliud facere non possumus; et si debentes
209
solvere decimam ipsam solvisseiit, siciit facere tenebantur, donec terra*) erat in bono
statu, melius fecissent quam cxpectassent. Quia de ipsa ipsos ulterius sustinere
nequimus, et si inde sequerentur dampna, non esset negligentia nostra, set ipsorum
culpa. Quare vobis praeeipiendo mandamus, quatenus ad exigendum decimam ab
illis, qui eam solvere tenentur, debeatis superesse totis viribus incessanter*) com-
pellentes eos ecclesiasticam per censuram, ut solvant, et eam, quam exigere poteritis
et iam collegistis, bene custodire curetis, procurantes omnimodo dictam decimam col-
lectam et coUigendam quam citius mittere apud Madeburg penes fratres praedicatores,
et hoc de scitu') archiepiscopi Magdeburgensis et coUectorum civitatis et diocesis
Magdeburgensis. Super iis vero qui excommunicati sunt . ., quia decimam non sol-
verunt, sicut nobis mandastis vobis committimus, ut possitis ipsos ligatos facta prius
solutione absolvere, sicut videbitis plenius in litteris dictae comissionis, quas vobis
mandamus, contineri. Miramur et etiam, quod illas triginta marcas, quas nobis man-
dare debebatis, non mandastis. Unde vobis mandamus, quatenus eas nobis
Nam iterum cogimur amirari, quod quantitatem decimae curastis aliquatenus nobis
declarat .. silicet de illa, quod praeterito ipsi collegistis. Item sciatis, quod nuntius
quidam, quem dicitis ad vos venisse, ad vos transmiseramus, et erat noster nuntius
specialis. Nee miremini de sigillo, quia antiquum amiseramus et utebamur tunc et
utimur alio novo sigillo, quod fieri fecimus sub alia pressura, quod in rei testimonium
duximus praesentibus adponendum. Seiatis igitur, quod dominus papa eam habere
ipsam decimam voluerit, secundum quod in taxationibus continetur, secundum quod
fuit inquisitum per . . magistrum Rodulfum. Datum Pondrelur . , . anno domini
M« CG LXXX quinto.
Nach dem Orig. im K. Haupt -Staatsarchiv, in Briefform; das von aussen aufgedrückt gewesene Siegel
ist verschwunden.
1) t^rra^ Orig. 2) inctsanter Orig. 3) «itu Orig.
No. 269. 1286. 1. Febr.
Probst Bernhard utid das Capitel entlassen Martin und Hermann Brüder von Canyn und die Söhne
ihres Bruders Johann, Martin, Hermann und Peter von Pitsuicz mit ihren directen Nachkommen
gegen Zahlung van 10 Mark S. aus detn AbhängigkeitsverhaUniss der gasti.
Bemardus praepositus et Siffridas decanus totumque Misnensis ecclesiae capi-
tulum universis et singulis praesentem paginam intuentibus salutem. Omnium habere
memoriam et in nuUo dubitare divinitatis cuiusdam pocius quam humanitatis existit, et
ideo ne ea quae in tempore geruntur lapsu temporis oblivioni tradantur, solent scripti
testimonio perennari. Cum Martinus de Canjn et Hermanus frater eins et filii Johannis
fratris praedictorum, videlicet Martinus, Hermannus et Petrus dicti de Pitsuicz in nostra
provincia constituti recognovissent [sc] et cognatos suos esse servi, qui vulgariter gasti ^.
nuncupantur ecclesiae et capituli nostri, assumpto nobili viro domino Meinhero burg-
gravio Misnensi ac aliis amicis suis instanter petiverunt, ut recepta certa summa pecu-
niae eos e Servitute emanciparemus et cum parvulis suis linea recta descendentibus
COD. DIPL. 8AX. II. 1. 27
— 210
libertati donaremiis. Nos vero nobilis viri domini Meinheri biirggravii Misneiisis et
alioriim ipsoriim amicorum precibus inclinati Martinum et Hermaniim fratrem eius et
filios Johannis fratris praedictorum scilieet Martinum, Hermanum et Petriim de Pitsuicz
ante dictos receptis decem marchis argenti cum liberis suis directe tantummodo descen-
dentibus emaneipamus et libertati donamus, omnibus aliis consanguineis et cognatis
eorum in servos ecclesiae Misnensis et nostro capitulo reservatis. In cuius rei testi-
monium sigillis capituli nostri et nobilis viri domini Meinheri burggravii Misnensis
iussimus et petivimus praesentem literam roborari^). Actum et datum anno domini
MCCLXXXVL Cal. Febr., praesentibus testibus infrascriptis domino^) Leone prae-
posito sanctae Afrae, domino^) Johanne de Wildenhan canonico regulari ibidem.
Fabricii ann. urb. Misn. p. 44. ed. Lips. 1(K)9. — Köhler cod. dipl. Lus. I. Anh. S. 121 f.
1) colorari Fabr. u. Köhler. 2) doctort Fabr. u. Köhler.
No. 286, 1286. 5. März.
Markgraf Heinrich genehmigt den zwischen deni Donistift und detn Ritter Hermann van Rausslitz
verabredeten Tausch gewisser ihnen zustehenden Güter in Otresbude und Clantswytz.
Nos Heinricus dei gratia Misnensis et OrientaJis marchio recognoscimus tenore
praesentium profitentes, quod cum canonici et ecclesia Misnensis allodium in Otresbude*),
quod Gerdudis et filii eius iure hereditario possident, solvens unum talentum Vryber-
gensium denariorum annuatim in festo sancti Mychaelis purae proprietatis titulo posse-
derint ab antiquo, et Hermannus de Ruzlitz miles in villa Clantswytz *") circa medium
villae niansuni unum a nobili viro Meynhero, burgravio Misnensi iure habuerit feodali,
solventem annuatim in festo Michaelis viginti Septem solidos denariorum Vrybergensium
et quatuor pullos, insuper in festo pascae ovorum dimidiam sexagenam, quem mansum
Martinus im-e hereditario possidebat, memoratae partes, ex una ecclesia et Hermannus
ex parte altera propter situm vel quod melius competentem permutationem dictorum
bonorum ad invicem facere decreverant, consensu utrimque omnium quorum intererat
accedente. Postulavit itaque a nobis praefatus burgravius Misnensis, ut proprietatem
dicti mansi in Clantswytz dare dignaremur ecclesiae Misnensi, et in locum suum reci-
peremus proprietatem allodii memorati. Cuius petitioni rationabili acquiescentes, man-
sum saepe dictum cum omnibus suis iudiciis et iuribus ac utilitatibus, quae insunt vel
inesse poterunt in futurum, damus et dedimus perpetuo iure proprietatis Misnensi eccle-
siae possidendum. Testes huius sunt Fridericus magister coquinae, Hermannus de
Tannen velt milites, Nycholaus de Kottenrode, Adolphus et Heinricus notarii et quam
plures alii fide digni. In cidus rei testimoniimi praesentem litteram dari fecimus Dresden
anno dom. M^ CC^ LXXXVP. IH**. Nonas Martii nostri sigilli munimine roboratam.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem beschädigten Siegel des Markgrafen an einem
Pergamentstreifen.
In kurzem Auszug Hasche Magar
a^ Ostrau, Par. Jahn«, b) (
- 211
No. 271. 1286. 7. Sept.
Die Bischöfe Withego zu Meissen, Heinrich zu Merseburg und Bruno zu Naumburg einigen sich
zu gleichmässiger Bestrafung derer, welche Geistliche und JcircMiche Anstalten schädigen , und zu
gegenseitiger Vollziehung der ausgesprochenen kirchlichen Strafen innerhalb ihrer Diöcesen,
In nomine domini amen. Nos Withego dei gratia Misnensis, Heinricus Mersebur-
gensis, Bruno Nuenburgensis episcopi recognoscimus ae tenore praesentium protestamur,
quod ad succurrendum pressuris tam nobis quam clero et religiosis ciünseumque ordinis
exemptis et non exemptis ex hominum malitia imminentibus in hoc convenimus et tenore
praesentium nos mutuo obligamus, quod sententias tam auetoritate ordinaria a nobis
lata», quam statuta domini Gwidonis cardinalis, sedis apostolicae legati et Magdebur-
gensis concilii in invicem exsequemur, et praeterea quae in praemissis conciliis de capti-
vitate episcoporum et clericorum continentur, hoc in nostris diocesibus volumus obser-
vari, videlicet quod filii captivantium episcopos vel clericos inhabiles sint ad benelicia
et sacros ordines obtinendos, nee ipsorum filiae in aliquo coUegio sanctimonialium
admittantur. Abbates quoque, abbatissae, praepositi et conventus contra hanc inhibi-
tionem nostram venientes, per sententiam quam ferimus in bis scriptis tam diu a di\inis
noverint se suspensos, donec eiiciant sie receptos. De incendiariis autem et invasoribus
ecclesiarum et cimiteriorum, quae quidem ecclesiae et cimiteria non solum pro salute
mortuorum, sed ut etiam vivi pacis in eis reftigium inveniant, consecrantur, sie obser-
vari vohimus, ut qui surrexerit in rapinam ecclesiae vel coemiterii, nisi ablata restituat,
vel emendandi firmam et plenam praestiterit securitatem, poenitentiae beneficium ei
penitus denegetur et singulis diebus dominicis, pulsatis campanis et incensis candelis
excommunicatus publice nuntietur. Et si obstinata mente usque ad mortem perseve-
raverit, ecclesiastica careat sepultura, nisi sub testimonio plebani et aliorum trium
damj)na restauraverit uni versa, Si qui vero clerici tales ad sepulturam receperint, aut
eorum sepulturae interfuerint, vel ipsorum elemosynas receperint, ordinis sui dampnum
irrecuperabiliter patiantur et ipso facto suis beneficiis sint privati. Et quia ea, quae
praemissa sunt, de praelatonim et capitulorum nostrorum processerunt consensu, prae-
sens scriptum tam nostris quam iam dictorum capitulonim nostrorum sigillis fecimus
communiri. Actum et datum Nuenburch anno domini M^ CG**. LXXXVP. in vigilia
nativitatis beatae virginis.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu MeisseiL An Pergamentstreifen hängen die Siegel der Bischöfe Withego
von Meisscn, Heinrich von Merseburg und Bruno von Naumburg, so wie die Siegel der Capitel von Naum])urg,
Merseburg und Meissen.
Labb^ concil. XFV. p. 1017. -. Lttnig Reichsarchiv spicii. ecci. cont. IL p. 259. — Calles series epp.
Misn. p. 198. — Hartzheim concil. Germ. HL p. 683.
27-
212
No. 272. 1286. 19. Oct.
Die Burggrafen Otto von JDohna und Otto von Grevenstein lassen dem Bischof die vofi ihm empfangenen
Lehen über zwei Weinberge in Kötjsschenbroda und Aecker zu Potschappel auf, die sie dem Hospital
zti Dresden zugeeignet zu sehen wünschen, und übergebest dem Bischof zur Entschädigung die
Lehnsherrlichlceit über die Stadt Liebstadt und das Dorf Possendorf.
Nos Otto de Donin et Otto de G reuenstein burgravii omnibus Lanc litteram
inspectiiris notitiam subscriptorum, Universis Christi fidelibus tenore praesentium
publice protestamur, quod duas vineas sitas iuxta villam quae dicitur Kotzebrode et
agros in villa dicta Poschapel, quas vineas et agros de manu domini episcopi Misnensis
iure tenuimus feodali, hac videlicet eonditione in manus ipsius domini episcopi resigna-
vimus motu liberi arbiti'ii nos ducente, ut proprietatem dictarum vinearum et agrorum
cum Omnibus proventibus suis daret et conferret hospitali in Dresden iure proprietario
perpetuo possidendam. Et ne Misnensis ecclesia ex hac donatione detrimentum aliquod
sustineret, proprietatem civitatis nostrae quae dicitur Libenstat et villae Bosetendorf
cum consensu omnium fratrum et heredum nostrorum eidem ecclesiae Misnensi dedimus
in restaurum , dictas civitatem et villam ab eodem domino episcopo iure feodali in poste-
rum habituri. Ut igitur huius resignationis , donationis, restaurationis evidentia stabilis
et inconcussa maneat in futurum, hanc paginam sigillorum nostrorum appensionibus
fecimus communiri. Huius rei testes sunt dominus Sifridus decanus Misnensis, dominus
praepositus Wurzinensis, dominus Heidenricus cantor Misnensis, dominus Theodericus
praepositus Budisinensis, dominus Conradus custos Misnensis, dominus Meinherus
burgravius Misnensis, dominus Albero burgravius de Liznich, dominus Petrus de
Polenzich et alii lide digni, Datum Misnae anno domini M**. CC^ LXXXVP. in crastino
sancti Lucae,
Nach dem Orig. im K. Haupt -Staatsarchiv zu Dresden; an Fäden von brauner und gelber, bez. von
rother und gelber Seide hängen die Siegel der Burggrafen (Wappenschilde mit dem Hirschgeweihe).
Hasche dipl. Gesch. d. Stadt Dresden. Urkundenb. S. 19. — Köhler cod. dipl. Lus. I. S. 124.
No. 273. 1286. 19. Oct.
B. Withego erklärt mit Zustimmung des Capitels seine Genehmigung der in der vorstehenden
Urkunde enthaltenen Anträge,
Nos Withego dei gratia Misnensis episcopus recognoscimus et tenore praesen-
tium publice protestamur, quod duas vineas iacentes in viUa dicta Kosctebrode et agros
in villa Poschapel, quas vineas et agros dominoB Otto de Douin et dominus Otto de
CTrefenstein burgravii a nobis in feodo tenn*" H pctitionem ipsorum ex consensu
nostri capituli dedimus et resignavimuß hc ■eeden cum omni iure proprietatis^
quod ad nos in eisdem vineis pertinebat, H in ri-'^taurum istarum vinearum'
praedicti burgravii ex consensu omniO' fcalilft/^t^m^ eccleaiac Aü&nensJ
proprietatem civitatis dictae LibenBt
pertinebat, dederunt et praedictam d
213
ab episcopo Misnensi in feodo amplius obtinebunt. Et praedictas vineas supradicti
burgravii ex consensu omnium fratrum et heredum suonim praedicto hospitali nobis
et capitulo nostro libere resignarunt. Haec fecimiis cum consensu et voluntate nostri
capituli supradicti. Testes huius facti sunt dominus Siffridus decanus Misnensis,
dominus Johannes praepositus Wurzinensis, dominus Hedenricus cantor Misnensis,
dominus Theodericus praepositus Budesinensis, dominus Conradus custos Misnensis,
dominus Meinherus burgravius Misnensis, dominus Albero burgravius de Liznich,
dominus Thizo de Glubozich, dominus Petrus de Polenzich et alii fide digni. In cuius
facti certitudinem praesentem conscribi voluimus litteram et sigillo nostro sigilloque
capituli nostri Misnensis firmiter communiri. Datum et actum Misnae anno domini
M^ CC^ LXXXVI^ in crastino sancti Lucae.
Nach dem Orig. im K. Haupt- Staatsarchiv mit den beschädigten Siegeln des Bischofs und des Capitels
an Pergamentstreifen.
Hasche dipl. Gesch. v. Dresden, ürkundenb. S. 20. — Köhler cod. dipl. Lus. I. S. 125.
No.274. 1286.
B, Withego eignet mit Zustimmung des Capitels dem Vicar Cunrad und insofern dieser hierdurch
sein Jahresgedächtni^s zu stiften gedenkt^ der Domkirche 24t Schock vmi defn Schenkwirth Arnold zu
Briessnitz erkauften Getreidezehnten und einen Garten.
In nomine domini amen. Withego dei gratia Misnensis episcopus universis
Christi fidelibus praesens scriptum intuentibus tam praesentibus quam futuris salutem
in domino Jhesu Christo. Quoniam omnium habere memoriam et in nullo peccare
divinitatis est non humanitatis, quare necesse est ut quae gesta rite fuerint ab homi-
bus, ne oblivioni tradantur, scripti testimonio roborentur. Notum igitur esse cupimus
universis, quod dominus Cunradus dictus de domina nostra vicarius ecclesiae Misnensis
perpetuus de consensu nostro et totius nostri capituli iusto emptionis titulo ab Arnoldo
tabernai'io in Bresnitz pro decem marcis argenti comparavit decimam viginti quatuor
scoccorum siliginis et avenae et hortum in Bresnitz apud curiam plebani sitam, cuius
decimae in villa Borrenthin*) maiori quatuordecim scocci, in villa vero IJpen*") decem
scocci eidem domino Cunrado annis singulis persolventur. Nos vero ad preces et
instantiam dicti domini Cunradi, qui nobis in multis obsequiosum se exhibuit, consi-
derata etiam ipsius intentione, qua decrevit in nostra ecclesia de eadem decima pro
Salute animae suae quod pium fuerit ordinäre, proprietatem saepedictae decimae vide-
licet viginti quatuor scoccorum in praefatis villis Borenthin maiori et in Lipen siliginis
et avenae sibi et ecclesiae nostrae Misnensi liberaliter conferimus et donamus volentes,
ut idem dominus Cunradus de praedicta decima post obitum suum ordinet, quicquid
pie decreverit ordinandum. Ne autem super hac donatione nostra eidem in posterum
oriatur quaestio nocitura, praesentem litteram conscribi super eo fecimus et sigillorum
nostri et capituli appensionibus roborari. Testes etiam huius rei sunt dominus Johannes
Wurcinensis praepositus, dominus Theodericus praepositus Budesinensis et dominus
«) Böhrigen, Par. Elsdorf, b) Leipen, Par. Zlegenhain.
214
Cunradiis de Boruz custos Misnensis, et dominus Johannes praepositus in Hayn,
dominus Johannes de Wartha, Eekehardus noster marsalcus, Petrus noster camerarius
et quamplures alii fide digni. Actum Misnae anno domini ]\P. CG*". LXXX^ Vr. pon-
tificatus nostri anno XX**.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit den Siegeln des Bischofs und des Capitels an Fäden von
rother und gelber Seide.
No. 275. 1287. 18. März.
Zwanzig Erzbischöfe und Bischöfe Deutschlands ertheilen denen, welche hussfertig an gewissen
Festtagen die DomJcirche besuchen und den Bau derselben unterstützen, und zwar jeder
Einzelne vierzig Tage Ablass.
Frater Heinricus dei gratia sanctae Moguntinae sedis archiepiseopus, saeri
imperii per Germaniam archicancellarius , .... Sabzburgensis, Giselbertus Bremensis
dei gratia ecclesiarum archiepiscopi, Arnoldus Babenbergensis, Burchardus Metensis,
Heinricus Mersburgensis, Bruno Nuenburgensis, .... Brandenburgensis, Thobias Pra-
gensis, Theodericus Olmucensis, Wernhardus Pattauiensis, Heinricus Ratisponensis,
frater Heinricus Tridentinae, .... Brixiensis, .... Herbipolensis, Petrus Basiliensis,
Conradus Argentinensis, Rudolfus Constantiensis, Conradus Verdensis, .... Lubucensis
dei gratia ecclesiarum episcopi universis Cliristi fidelibus, ad quos praesens scriptum
pervenerit salutem in eo, qui est omnium hi se credentium vera salus. Licet is, de
cuius munere venit, ut sibi a suis fidelibus digne ac laudabiliter serviatur, de abun-
dantia pietatis suae merita supplicum excedens, et vota bene servientibus multo maiora
tribuat, quam valeant promereri, desiderantes tamen reddere domino populum accepta-
bilem bonorum operum sectatorem, fideles Christi ad complacendum ei quasi quibusdam
allectivis muneribus, indulgentiis videlicet et peccatorum remissionibus invitamus, ut
exinde reddantur divinae gratiae aptiores. Cupientes igitur ut ecclesia maior sancti
Johannis evangelistae et sancti Donati martyris in Misne congruis honoribus frequen-
tetur, et ut opus fabricae eiusdem ecclesiae ibidem honorificc inceptum laudabiliter
consummetur, omnibus vere poenitentibus et confessis, qui ad ipsaui ecclesiam in nati-
vitate domini, pascha, pentecosten ac in singulis festis beatae Mariae virginis, patro-
norum, dedicationis ac in coena domini causa devotionis accesserint, et qui ad consum-
mandum praedictum opus suis elemosynis manus porrexerint adiutrices, nos de dei
omnipotentis misericordia et beatorum apostolorum eins Petri et Pauli auctoritate confisi
singulas singuli quadragenas, dummodo consensus diocesani loci accesserit, misericorditer
in domino relaxamus. In cuius rei testimonium sigilla nostra litteris duximus apponenda
praesentibus in perpetuum valituris. Datum Herbipoli in concilio anno domini
M^CC^LXXXV^^ XV^ Kalend. April.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen. An theils rothen und gelben, theils grünen und gelben,
theils rothen seidenen Fäden hängen die Siegel des Erzb. von Bremen, dann der Bischöfe Von Constanz, Metz,
Merseburg, Naumburg, Prag, Passau, Olmütz, Regensburg, Strasburg, Trient, Basel unS Verden; sieben Siegel
fehlen.
215
No. 276. 1287. 18. März.
Acht Bischöfe Deutschlands verleihen denen, welche hussfertig die DomTcirche an gewissen Festtagen
besticken oder deren Aufbau durch milde Gaben unterstützen, jeder Einzelne vierzig Tage Ahlass.
Reinboto Eystetensis, Fridericus Curiensis, Siffridus Augustensis, Emkho Fri-
singensis, frater Conradus Tullensis, frater Heinriciis Insulae sanctae Mariae, frater
Heinricus Tridentinae, Conradus Virdensis ecclesiai'um dei gratia episcopi uuiversis
Christi fidelibus tarn praesentibus quam futuris seilicet modernae et successurae aetatis
hominibus ortodoxis, quibus exhibitum fuerit praesens scriptum, salutem in virginis
filio, qui est omnium in se credentium vera salus. Bonae rei operam dare devotionem
excitat in cunetis christianae fidei cultoribus aeternam beatitudinem pro hac vita trans-
itoria sperantibus. Ut ergo fidelium devotio in Christo devotius accendatur, et ut
ipsis in ipso gaudium et ipsi in ipsis creseat honor et gloria: Licet is etc. — wie
No. 275 — acceptabilem, lideles Christi — aptiores. Cupientes igitur ut ecdesia sancti
Johannis evangelistae sanctique Donati martyris in Misne, quae quidem ecclesia de
novo laudabiliter construitur, congruis honoribus frequentetur, et ut tarn sollempni
fabricae fidelium elemosynis subveniatur, omnibus vere poenitentibus et confessis, qui
ad ipsam ecclesiam in singulis festis beatae Mariae virginis, dedicationis, patronorum
ac in coena domini causa devotionis accesserint, vel eidem ecclesiae, ut opus fabricae
saepe dictae consummari possit suis elemosynis manum porrexerint adiutricem , nos de
dei omnipotentis misericordia, et beatorum Petri et Pauli apostolorum eins auctoritate
confisi, singuli singulas quadragenas de iniuncta sibi poenitentia, dummodo consensus
diocesani accesserit, misericorditer in domino relaxamus. In cuius rei certitudinem
nostra sigilla praesentibus duximus apponenda. Datum Ilerbipoli in concilio anno
domini AP. CC^ LXXXV^^ XV^ Kalend. Aprilis.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiy zu Meissen mit acht meist wohlerhaltenen, an Pergamentstreifen hän-
genden Siegeln.
No. 277. 1287. März.
B. Withego bei dan van dem apoäol. Legaten B. Johann von Frascati (Tusculum) veranstcdtcten
Concil zu Würzburg anwesend ertheilt in Gemeinschaft mit den Erzbischöfen Sifrid von Cöln und
Giselbert von Bremen, dann den Bischöfen Bruno von Brixen, Tobias von Prag, Heinrich von
Naumburg, Conrad von Verden, Burchard von Metz und Bruno von Merseburg allen denen, welche
ihrer Sünden sich betvusst und reuigen Herzens zum Wiederaufbau der abgebrannten Stiftsgebäude
zu Fulda einen Beitrag geben, vierzig Tage Abla^s,
Aus dem Stiftsarchiv zu Fulda Hartzheim conc. Germ. UI. p. 736.
21 G
No. 278. 1287. 3. Mai.
B. Withego beurkundet, dass der Vicar Conrad von Burnis gewisse Greldzinsen an den ScholasHcus
Jf. Thilemann verkauft hat und diesem das BecJU zustehen soU, frei über dieselben ssu verfügen^
Nos Withego dei gratia Misnensis ecclesiae episcopus notiim facimus universis
et praesenti pagina protestamur, quod dominus Conradus de Burnis, perpctuus vicarius
ecclesiae nostrae, in praesentia nostra constitutus triginta duos solidos minus tribus
denariis Vribergensium denariorum bonorum annuae pensionis, titulo proprietatis ven-
didit magistro Thilemanno scolastico Älisnensi pro tredecim marcis argenti et dimidia,
quos in locis recipiet infra scriptis: Li allodio Dubenitz**) dominarum sanetae Crucis
sex solidos, qui solvi debent in festo Walburgis, reliquos recipiet in civitate Misne de
curia Sifridi Aceti triginta denarios, quae est sita iuxta mumm ex opposito quondam
curiae Wigandi, ubi pannus venditur, item in \\qjo qui dicitur Kernitz*") de curia Her-
manni de Lizenik quartuni diinidium solidum, de curia sororis Adelbeidis duos solidos,
de curia Suevi, in qua moratur Johannes pistor, decem et octo denarios, de curia
Wernheri institoris duos solidos, de curia Jacobi sutoris duos solidos, de curia Hen-
rici carpentarii duos solidos, de curia Ylianae tres solidos minus denaiio et dimidio,
de curia sororis Juttae sedecini denarios et dimidium, de curia Richelindis Pavonissae
decem et octo denarios, de curia Ysaac Judaei triginta denarios. Et lii solidi in festo
beati Maiiini bonorum denarionim Vribergensiuui debent solvi. Dictum vero censum
dedit doniina Gepa monialibus in Derscnitz"*) in prima fundatione claustri, quod clau-
strum postea translatum est in Sitzenrode, a quo claustro eniit dominus Conradus,
prout in littera dictarum monialium plenius continetur*"). Dictum vero censum dictus
scolasticus vendet si placet vel de eo faciet pro remedio animae suae, quicquid sibi
videbitur melius expedire. Datum et actum Misnae anno domini M^ CC\ LXXXVII".
V'\ Nonas Maii pontiticatus nostri anno XXP.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem wohh'rhaltencu Siegel des Bischofs an einem
Pergamentstreifen .
A) Di» alte äuMSioro Aufschrift Privileiirium do cciiitu eivitati» Minne portiiictiH ad altare xanctoruiu Laurentii et Nicolai bezeugt,
dann diofto Zinsen an den Kon^^nnten in der Domkirchc befindlich gewesenen Altar gekommen, und dei^.nhalb hat die Urkunde hier Ihm
Stelle gefunden. I») Die villa Duveniz (Daubnitz. l*ar. Lommat/xvh) kam durch eine Schenkung de» (iotflalc Khcsebiz niiles Mii<non<»iH
urbanuN um l:;;.*^ an da« Kloitter zum h. Kreuz, c) Vorstadt von MelsAen, deren Name nur in dem Görnifcheu Thor noch erhalten i.si.
d) DOrHchnitz, Eph. Mciinon. e) Vgl. No. 312.
No. 279. 1287. 7. Aug.
B. Withego eignet mit Zustimmung des Caj)itels dem Scholasticus M, Thilemann gen, von Torgau
einige von Heinrich von CoJdits erkaufte (ietroidezinsen zu freier Verfügung für sein Seelenheil
Nos Withego dei gratia Misnensis ecclesiae episcopus notum facimus universis
et praesenti pagina protestamur, quod dominus Henricus dominus castri in Colditz
quinque maldra siliginis et avenae et duos modios decimae, quae a nobis tenuit in
feodo, receptis tredecim marcis argenti Vribergensis et i)onderis a magistro Thilemanno
217
clicto de Thurgowe, scolastico Misnensi, in üianus nostras liberaliter resignavit, quae
maldra siliginis et avenae titulo proprietatis daraus dicto scolastico cum consensu capi-
tuli nostri, ut inde faciat pro remedio animae suae, quicquid sibi visum fuerit expedire.
Dicta autem annona solvi debet singulis annis, de villa Meila*) quatuordecim modii
siliginis et avenae aequaliter, et in villa Zalezn**) triginta tres modii siliginis et avenae
aequaliter dicto scolastico, nuntiis suis vel cui legaverit pro remedio animae suae, et
praesentari propria vectura rusticorum solventium dictam annonam ad Albiam Strele
in festo omnium sanctorum. Reliquos quindecim modios siliginis et avenae post resi-
gnationem dicti domini Henrici de Colditz, quos dominus Hermannus miles de Tzepe
a nobis in feodo recepit, dictus scolasticus redimet, cum facultas se optulerit, et simi-
liter de eis faciet quicquid placet, qui etiam duci debent ad Albiam Strele a rusticis
termino supradicto. Actum et datum Misnae anno domini M**. CG*". LXXX^. Vir. in
festo beati Donati, pontificatus nostri anno XX*".!**.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit den Siegeln des Bischofs und des Capitels an
Pergamentstreifen.
a) M e i I A bei Lommatzsch , Par. Beicha. b) Sahlassan, Par. Strehla.
No. 280. 1287. 26. Aug.
Gehhardj Declmnt m Mainz und Domherr zu Meissen erklärt eitlen Theil der vam Kl ÄltzeUe
erkauften Geldzinsen an seinen Freund den Custos Conradj der zu Gunsten der Domkirche darüber
zu verfügen gedenke^ gegen Bezahlung aln/etreten zu hohen. Vgl No, 254 und 297.
Geuehardus dei gratia sanctae Moguntinensis sedis^) decanus et canonicus Mis-
nensis universis Christi fidelibus, ad quos praesens scriptum pervenerit, salutem in eo
qui est omnium vera salus. Quemadmodum tempus defluens est et defluit, sie cum
tempore defluente temporales etiam defluunt actiones. Necesse est ergo, ut ea quae
ab hominibus aguntur, ne in oblivionem, quae mater et materia est erroris, aliqualiter
deducantur, litterarum testimonio perhennentur. Nos igitur ad universorum notitiam
tam praesentium quam futurorum extollimus litteram per praesentem et publice profi-
temur, quod cum a domino . . abbate, . . priore totoque conventu monasterii Cellensis
ordinis Cisterciensis Misnensis diocesis, qui nimiis debitorum ac usurarum oneribus
fuerant involuti, communi eorum libero consensu ac voluntate accedente decem mansos
in villa Kagan*), quae inter Lomats et Misne^^) sita est, cum censu videlicet duodecim
talentis denariorum minus tribus solidis, iuribus, pertinentiis ac utilitatibus, quae tunc
inerant vel inesse poterant in futurum, iusto emptionis et venditionis interveniente
titulo comparassemus pro centum sexaginta et sex marcis examinati argenti per nos
proprietatis titulo, sicut dictum monasterium possederat, perpetuis temporibus possi-
dendos vel in usus ecclesiae Misnensis eodem iure pro nostro arbitrio convertendos:
domino Conrado custodi Misnensis ecclesiae, amico nostro speciali, quatuor talenta
minus tribus solidis annui census in eisdem mansis eo iure proprietatis^) quo nos emimus,
1) tccUsiae B. 2) Misne et LomtUth B. 3) proprietatis iure B.
a) Grosa- und Kleinkagen, Par. St. Afra.
COD. DIPL. 8AX. II. 1. 28
218
recepimus et tenuimiis, iiisto emptionis et veiulitionis accedente titiilo veiulidiraus pro
quinquaginta marcis argenti perpetuo possidenda, ita quod libere de eisdem quatuor
talentis minus tribus solidis in ecclesia Misnensi poterit pro suae voluntatis libito qiiic-
quid sibi placuerit ordinäre. Ut autem sciatur, in quibus mansis liaec quatuor talenta
minus tribus solidis recipi debeant, speeificatione lueida duximus distinguendum. A
duobus mansis, quos Martinus de Plawenitz^) possidet, duo talenta et quinque solidi
denariorum Vribergensium cum dimidio schoeo^) ovorum persolventur. Item de uno
horto, quem idem Martinus possidet, tres solidi similiter persolventur. Ab uno manso,
quem Petrus suus vicinus possidet, viginti et quatuor solidi denariorum praedictorum et
dimidius scbocus ovorum solvi debet^). Item de mansis, quos Rudegerus habet, quinque
solidi denariorum et dimidius schocus ovorum tantummodo persolventur et residuus census
Rudegeri dabitur ei, ad quem dinoscitur pertinere. Et sie iste census in festo puri-
licationis beatae Mariae virginis dimidius et in festo beatae Walburgis dimidius a pos-
sessoribus praedictorum mansorum et horti, qui pro tempore fuerint, annis singulis
persolvetur. Praetera recognoscimus publice protitentes, quod praedictas quinquaginta
marcas a dicto domino Conrado recepimus integraliter et complete. In cuius rei
testimonium praesentem litteram scribi iussimus capituli Misnensis et nostri sigillorum
appensionibus roboratam. Actum et datum Misnae anno domini M^'.CC^LXXX^ septimo
VIF. Kalendas Septembris praesentibus dominis Siffrido decano Misnense, Jobanne
praeposito Wurzinensc, Heidenrico cantore, Tlieoderico praeposito Budesinense '), Con-
rado de Hersfeidia canonicis Misnensibus, Conrado longo Thuringo, Conrado de domina -2^^
nostra, Conrado de Bork capellano nostro, Petro notario nostro et aliis^) quam pluribus
fide dignis.
In zwei Ausfertigungeu im K. Haupt- Staat sarclüv (A) und im Stiftsarchiv zu Meissen (B). Bei der
ersteren sind die wohlerhalteuen Siegel des Capitels und des Dechanten Gebhard (S. Gebeliardi decaui Maguut. et
ppositi S. Victoris) an grünseidenen Fäden, bei der letzteren das Siegel Gebhards an einem Pergamentstreifen
befestigt, das Siegel des Capitels aber nicht beigegeben worden.
4) PlnweniU B. b) socco B. und so imiuer. G) dehent B. 1) Thfodtrico praeposito Hudesinensc, Heidinric* rnntore , Alberto de
Luppe, Conrado B. 8) capiUano nostro, Hcnrico jhbano in Cameniz et aliis B.
No. 281. 1287?
Erzbischof Heinrich IL von Mainz verleiht denen, ivelche hussfertig an (jeivissen Festtagen die
Dofnkirchc besuchen und zum Fortbau derselbmi beisteuern, vierzig Tage Äblass von den
Strafen schwerer Vergehen.
Frater Heinricus dei gratia sanctae Maguntinae sedis archiepiscopus*), sacri
imperii per Germaniam archicancellarius, universis Christi fidelibus praesentium inspecto-
ribus salutem in omnium salutari. Licet is de cuius munere venit, ut sibi a suis
fidelibus digne ac laudabiliter serviatur, ex abundantia pietatis suae merita supplicum
excedens et vota bene laborantibus multo maiora tribuat, quam valeant promereri,
desiderantes tamen reddere domino populum acceptabilem bonorum operum sectatorem
fideles Christi ad complacendum ei quasi quibusdam allectivis muneribus, indulgentiis
a) Heinrich II. (Gttrtelknopf, Qökhlmann, Knoderer) Franciscaner • Ordens , ErzbUchof seit 27. Aug. 1286, gert. 17. Min 1988.
219
videlieet ad opera earitatis acceiulimus, ut ex eo reddantiir diviiiae gratiae aptiores.
Cupientes igitiir ut ecclesia saiicti Johannis evangelistae sanctique Donati martyris in
Mmm coiigruis honoribua frequentetur, et ut opus uovum fabrieae eiusdem ecelesiae
laudabiliter inceptum, consumnietur feliciter, Omnibus vere poenitentibus et confessis, qui
ad ipsam ecclesiam in festis paschae, nativitatis, penthecostes, coenae domini, dedica-
tionis, patronorum coniiuxerint, et qui eleemosynas suas ad stnicturam ipsius ecelesiae
erogaverint, oninipotentis dei misericordia et beatorum apostolorum suorum patrocinio
confisi quadraginta dies criminaliuni peccamiuum de iniuucta poenitentia, si consensus
dioeesani accesserit, miserieorditer relaxamus, praesentibus in perpetuum valituris.
Nach dem Orijif. im Stiftsarchiv zu Meipsen mit dem wohlerhaltenen Siegel des Erzbischofs an roth-
seidenen Fddeii.
No. 282. 1288. 8. Jan.
//. Withnjo und (las Capitcl versprechen dem B. Heidenreich von Brandenburg und dessen Capitel
zu Erreichung eines kräftigeren Scitufzes gegen Räuber und Befehder die van dort ausgesprochenen
Excommunicationen und Interdicfe auch ihrerseits bekannt zu machen und genau zu beobachten.
Venerabili in Christo patri ac domino Heidenrico episcopo, Tliiderico praeposito,
Conrado priori totique capitulo ecelesiae Brandeburgensis Widego, dei gratia episco-
pus, liernardus praepositus, Sifridus decanus totumque capitulum Misnensis ecelesiae
subscriptorum oninium fimiitatem. Multoruni bonorum persaepe torpet neglecta com-
moditas eo, quod ad restaurationem commoditatis huius modi nullius invigilarit intentio,
nullius animus insudarit. Sed processu temporis ad hoc aliquo suae mentis aciem
dirigente ipsa restauratur commoditas et restaurata suis cooperatoribus paeis et quietis
tribuit incrementum. Hinc est, quod cum pluribus tractatibus habitis iam simus evi-
denter experti, et tam vobis quam nobis consultum et utile videatur, ut propter fre-
(juentes praedonum, raptorum et malefactonim insultus et turbationes, quas quotidie
l)atiuntur ecelesiae eaedem, aliquo saltem et mutuae subventionis ac contbederationis
remedio subvenirent. Sane credimus, si funiculus ecdesiasticae censurae fuerit tripli-
(*atus, etTficacius feret auxilium contra perversorum violentias et conatus, et clerus tali
suffultus praesidio dante domino liberius respirabit. Cum igitur inter alia iuris remedia
praecipuum et magis efticax videatur, ut execrationum seu interdictorum sententiae
latae per vos et episcoi)Os vestros, qui pro tempore fuerint, a nobis et nostris succes-
soribus strictius observentur et publicentur, quandocunque et ubicunque fuerit opor-
tunum, dum tamen a vobis super iis fuerimus requisiti, nos Withego episcopus, Bern-
ardus praepositus, Öifridus decanus totumque capitulum Misnensis ecelesiae nos et
nostram ecclesiam praesentibus obligamus firmiter, ut ea, quae praemissa sunt et pro
vobis statuta in conciliis Maguntinensi vel Magdeburgensi, inviolabiliter observemus.
Hoc recognoscimus et praesentibus literis protestanuir, quas sigillorum nostrorum
iinj)ressione roborandas duximus in testimonium praemissorum. Hanc vero obligationem
per decem annos continuos decrevimus duratiu-am. Datimi Misnae anno domini
M. CG. LXXXVin. sexto Idus Januarii pontificatus nostri anno XXII.
Nach dem Copiarium eccl. Brandenb. sec. XVI. im dasigen Stiftsarchiv fol. 248 b'
Riedel cod. dipl. Brand. I. Bd. 8. S. 179.
28*
220
No. 283. 1288. 13. Febr.
B. Bruno zu Naumbtirg behmdet mit Zustimmung seines Capitels 11 V2 Lehnhufen zu Sahlassan
bei Strehla an Dietrich Probst zu Budissin verkauft zu h<ü>en und tritt dieselben mit allen Rechten
und Gerechtigkeiten an die Domhirche zu Meissen ab. Vgl No. 253.
Nos Bruno dei gratia Nuemburgensis episcopus notum facimus universis et
praesentibus litteris protestamiir, qiiod cum ecclesia nostra oppressa esset gra\i onere
debitorum, redditusque eiusdem ecelesiae pertinentes ad mensam episcopalem mul-
tipliciter alienati, adhuc existentes ita tenues, quod de ipsis redditibus dicta onera
debitorum non solum attenuare vel diminuere poterunt, immo crescebant de die in diem
vehementius et in tantum, quod iam eidem ecelesiae nostrae nisi ei celeri et maturo
succurreretur consilio, dampna irrecuperabilia evidenter inminebant. Unde post multos
et varios tractatus super bis, quae praemissa sunt cum praeposito, decano totoque
capitulo ecelesiae nostrae habitos non occurrit aliquod consilium, nisi ut fieret aliqua
ecelesiae nostrae bonorum alienatio, ut sie recepta de dictis bonis pecunia praelibata
ecclesia nostra eximeretur a praemissis oneribus debitorum. Et licet venerabilis in
Christo bonae memoriae Lutolfus episcopus, praedecessor noster, duodecim mansos et
dimidium liberos ad mensam episcopalem peiHnentes in villa Zalesin iuxta Strele sitam
vendiderit pro certa pecuniae quantitate honorabili viro Theoderico praeposito Bude-
sinensi, ut in privilegiis super hoc confectis plenius continetur, nondum tamen cum
dicta pecunia et aliis bonis ecelesiae nostrae venditis idem dominus Lutolfus, prae-
decessor noster, ad solutionem debitorum non poterat aliqualiter pervenire, verum cum
partem debitorum exsolverit dictus praedecessor noster, residuam partem solvendam
nostrae sollicitudini ex debito reliquit. Habito consensu et consilio saepedicti capituli
nostri, residuos undecim mansos et dimidium infeodatos quocunque genere infeo-
dationis in dicta villa Zalesin sitos, antedicto Theoderico Budesinensi praeposito
nobis in Christo dilecto, cum pratis, pascuis, virgultis, \iis et inviis, servitiis,
iuribus et cum omni iudicio magno et parvo in villa et in agris, et cum Omni-
bus utilitatibus, quae nunc insunt vel inesse poterunt in futurum, pro decem et novem
marcis argenti Strelensis ponderis vendidimus interveniente iusto emptionis et venditionis
titulo, et eosdem .mansos ad preces eiusdem praepositi' Budesinensis Misenensi ecelesiae
in perpetuum donamus iusto proprietatis titulo possidendos, et sicut antedicti mausi
ad ecclesiam nostram pertinent, sie cum omnibus iuribus transeant cum consensu totius
capituli nostri ad ecclesiam Misnensem, nobis nihil iuris et ecelesiae nostrae in posterum
reservantes. Profitemur etiam, nos totam pecuniam supradictam reeepisse et in solu-
tionem debitorum praemissorum integraliter convertisse. Absolvimus similiter dictam
villam Zalesin et rusticos eins a frequentatione iudiciorum trium vel plurium, quas
facere solebant tribus vicibus in anno ad civitatem nostram Strele temporibus retroactis.
Et ne alicui super praedicta alienatione, et oratione et donatione dubietas oriatur, prae-
sens Privilegium sigillorum nostri et capituli nostri munimine feeimus roborari. Huius
rei testes sunt Bruno praepositus, Conemundus decanus, Albertus de Grizheim, Otto
cantor, Lutolfus de Allerstete, Hermannus archidiaconus Plisnensis, canonici ecelesiae
221
nostrae, Cunradus pincerna de Salecke, Guntherus de Gusowe, Otto de Lichtenhain,
Johannes de. Wirichusin milites, Nycolaus de Ysenberc capellanus noster, Albertus
de Storcowe, Heinrieus de Busilleiben notarii curiae nostrae, Cunradus plebanus de
Laz, Heinrieus de Säten advocatus civitatis nostrae Strele et alii quam plures canonici,
clerici et laici fide digni. Datum Nuemburg anno domini M**. CC^. LXXXVHI**. Idus
Februarii, pontificatus nostri anno tertio.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen. Die an Pergamentstreifen hängenden Siegel des Bischofs und
des Capitels sind wohlerhalten.
Köhler cod. dipl. Lus. I. S. 86.
No. 284. 1288. 3. Apr.
B. Withego ertheilt denen, welcJie bussfertig das Hosintal tind die Capclle zu St Cunigunden in Halle
an gewissen Festtagen hesucJien und unterstützen, vierzig Tage Ählass.
Wittigo dei gratia Misnensis episcopus universis Christi fidelibus, ad quos
scriptum pervenerit, salutem in omnium salvatore. Quoniam ut ait apostolus omnes
stabimus ante tribunal Christi recepturi, prout unusquisque gessit in corpore, sive
bonum sive malum fuerit, cupientes igitur ad caritatis opera mentes fidelium excitare,
devotionem vestram rogamus, monemus et in domino exhortamur, in vestrorum remis-
sionem peccaminum iniungentes, quatenus ad hospitale et ad capellam in honore sanctae
Conegundis virginis dedicatam fratribus domus Theutonicae extra muros Hallenses in
subsidium, quibus facultates propriae non suppetunt, de bonis a deo vobis coUatis pias
elemosynas et grata caritatis auxilia erogetis, ut per haec bona et alia, quae domino
inspirante feceritis, ad aeterna gaudia pervenire facilius valeatis. Nos etiam de omni-
potentis dei gratia confisi omnibus vere contritis et confessis, qui hospitale et capellam
praemissam in omnibus festivitatibus domini, videlicet nativitatis, circumcisionis, pascha,
penthecostes, necnon in cunctis festivitatibus sanctae Mariae virginis et cum dicti fratres
sacrum corporis domini sumere consueverint, et eisdem fratribus manum porrexerint
adiutricem, sive devotionis causa in festivitatibus beatae Elizabeth ac Katharinae in
domino visitaverint, quadraginta dies indulgentiarum de iniunctis sibi poenitentiis miseri-
corditer relaxamus. Insuper omnibus misericordiae opera exercentibus in dicto hospitali,
videlicet infirmos visitando, consolando ac de bonis a deo sibi concessis elemosynas lar-
giendo, iterato quadraginta dies indulgentiarum relaxamus misericorditer, si tamen
contriti fuerint et confessi. Datum Hallis anno domini ÄP. CC**. LXXXVÜI. III.
Nonas Aprilis.
Nach dem Copiar. No. LX. aus dem 16. Jahrh. im Prov. Archiv zu Magdeburg fol. 50 *>
Ludewig rell. mss. V. p. 127.
No. 285. 1288. 26. Juli.
Der Vicar Hugo von Papircen stiftet sein Jahrgedächtniss,
Ego Hugo de Papir cen vicarius ecclesiae Misnensis de talento annui census,
quod in Gupil*) pro marcis tredecim comparavi, et de decem solidis annui census, quos
a) Kobeln, Par. Heyda bei Rieia.
222
ab Arnoldo argentifabro comparavi, qiii debentur de curia Theoderici dioti Dest sita
Misnae circa medium vici castrensis, in ecclesia Misnensi meum sie decrevi condere
testamentimi. Primo ut dicti decem solidi inter chori vicarios perpetuos et temporales
connumerato magistro scolarium, qui vigiliis et mi»sae interfuerint, dividantur. De
talento vero quindecim solidi data inde decima hospitali inter praesentes canonicos instal-
latos, qui similiter vigiliis et missae interfuerint, dividantur. Unus Bolidus detur pro conso-
lationc pauperum scolarium illo die, item de uno solido detur cuilibet perpetuo vicario seu
etiani temporali unus denarius volenti missam dicere pro defunctis, residuos tres solidos
recipiat obedientiarius pro labore, de quibus duos denarios dabit ecclesiastico compul-
santi. Testes luiius testanienti sunt magister Theodericus praepositus Budesinensis,
dominus Conradus de Boruz, magister Conradus de Hersfeidia canonici Misnenses,
?/i?. dominus Conradus longus Tlmringus, dominus Conradus de domina nostra perpetui
vicarii et quam plures alii iide digni. Ut autem super bis nulli valeat dubium suboriri
nee aliqualiter immutari, domini Budesinensis praepositi, domini custodis et mei sigilli
impressiones sive karacteres duxi praesentibus api)onendos. Actum et datum Misnae
anno domini millesimo ducentesimo octogcsimo octavo in erastino sancti Jacobi apostoli.
Nach dem Oi-ig. im Stit'tsarchiv zu Meissen mit drei an blauen leinenen Fäden befesti|^en Siegeln.
Xo. 286. 1288. 17. Aug.
Marhyraf Friedrich von Lamhhcry eignet der Domlcirche gar Entschädigung für die nothgedrungen
aus derselben genommenen , zum Nutzen des heil. Landes bestimmten (rclder die Cupelle Johannes
des Täufers im marhjräflirhen Hofe der Burg Meissen mit allen ihren Besitzungen und FAnhünften^
und gestattet dem Capitel Güter bis zum Betrag von 100 Marh Finkommens durch Kauf zu erwerbm.
In nomine domini amen. Fridericus dei gratia Misnensis et de I^andisberc
marcliio venerabili in Christo patii domino Witliegoni episcojm, Bernhardo praeposito,
Sifrido decano totique Misnensis ecclesiae capitulo ac universis praesentes litteras
inspecturis salutem in omnium salvatore. Casus a quo cito resurgitur, non casus sed
virtutis indicium comprobatur. A casu siquidem, quem non ex malitia, sed ex neces-
sitate urgente incidimus, ut bellorum tine liabito adoptato terras possemus ad tranquilli-
tatem et pacem commodius reformare, decimam terrae sanctae, quam in ecclesia tulimus
Misnensi non sub alienandi j)ropo8ito, sed refundcndi et plenissime restaurandi, ut terra
sancta indempnis per omnia conservetur, ipsi Misnensi ecclesiae in lioc turbatae primo
omnium satistacere cupicntes capellam sancti Joliannis baptistae sitam in Castro Misne
in curia nostra, cuius ius patroiiatus et coUatio seu praesentatio ad nos et praedeccssorcs
nostros pertinuisse dinoscitur ex antiquo, cum villa totali Paselitz'') et allodio ibidem
et cum agris adiacentibus eidem villae qui Borkeswiscn dicuntur, nee non cum duobus
pratis et quibusdam virgultis eisdem agris adiacentibus, item cum sex solidis
annuis de villa Goren **) provenientibus, item cum tota villa Mobscbitz'*), item cum redi-
tibus triginta solidorum annuis de tabernis in Donyn**) provenientibus, qui i)ertineiit
ad luminaria eiusdem capellae, liaec inquam bona cum Omnibus attinentiis necnon cum
a) Baüalitz, Par. I^iiz ((tniM^ODhaini. h;> (wohra. Par. Kolnersdurf (C*rot»5üubaiii;. c) Mobüchatz. Par Briei4«uii/.
d) Duhna.
223
Omnibus suis possessionibus, reditibus, libertatibus, iuribus et iudiciis, pratis, pascuis,
virgultis, piscationibus, viis et inviis necnon cum omni utilitate, quae eisdem inest vel
inesse potent in futurum, beato Johanni evangelistae sanctoque Donato ceterisque Mis-
nensis ecclesiae patronis liberaliter matura deliberatione liabita damus, iuri patronatus
ipsius renunciantes ipsunique dietae ecclesiae conferentes, ut episcopus qui pro tempore
fuerit ipsam capellam uni canonicorum eiusdem ecclesiae emancipato conferat. Insti-
tutus tarnen in anniversario Theoderici patris nostri bonae memoriae tenebitur cano-
nicis praesentibus et emancipatis, qui vigiliis et missae interfuerint, tria talenta sociis-
que chori similiter praesentibus unum talentum de ipsius capellae proventibus annis
singulis ministrare. Terrae sanctae satisfacere cupientes, prout saluti nostrae visum fuerit
expedire, damus insuper eisdem canonicis liberam potestatem de bonis nostris liberis seu
infeudatis emendi centum marcaruni reditus, quorum bonorum proprietatem in praesenti
damus et dabimus cum appensione sigilli nostri, quandocumque emerint, specificaverint
sine difticultate et contradictione qualibet, quandocumque fuerimus requisiti. Testes
huius rei sunt nobiles \iri Meynherus Misnensis, Albero de Liznig burgrauii, Tymo
Knüth, Henricus de Slatebacb, Tlieodericus dictus Pubts, Conradus de Luppe, Karl
Knfttb milites, frater Theodericus de Racowe gardiauus Lipcensis et frater Hartungus,
Henricus de Zwen, notarius noster et quam plures alii clerici et layci fide digni. In
cuius rei testimonium praesentem litteram nostri sigilli munimine duximus roborandam.
Actum Misnae in ecclesia maiore iuxta altare benefatorum Petri et Pauli apostolorum
aiyio domini millesimo ducentesimo octogesimo octavo Xyi"". Kalendas Sei)tembris.
Nach dem Orig. im K. Haupt- Staatsarchiv zu Dresden mit dem beschädigten Reitersiegel des Markgrafen
an Fäden von rother, grüner und blassgelber Seide.
Auf der Rückseite der Urkunde steht von einer alten, fast gleichzeitigen Iland bemerkt: Privilegium
donationis de capella sancti Johannis baptistae sita in castro Misne in curia domini Fridorici marchioiiis, qui dona-
tionem fecit ecclesiae Misncnsi novo suo sigillo sigillatam.
No. 287. 1288. 17. Oct.
jB. Withego verkauft um die Burg ScJiarfcnherg einlösen zu können 56 Schock Getreide hischöfl.
Zehnten an einige^i Orten über der Elbe an den Dotnlmrn Conrad von Borus, der m Gunsten
der Dofnkirche darüber verfügen wird.
Nos Withego dei gratia episcopus ecclesiae Misnensis recognoscimus et tenore
praesentium protestamur, quod pensatis dampnis et periculis, quae ex alienatione castri
in Scliarfenberc possent nobis et nostrae ecclesiae pro venire, si ad manus extraneas
transferretur, cum in proprietate ecclesiae sit fundatum, maluimus aliqua distrahere,
praecipue quae apud ecelesiam remanerent, quam quae ad exteros transferrentur, domino
Conrado de Boniz concanonico nostro et custodi Misnensi quinquaginta et sex scocos
decimae episcopalis, siliginis et avenae trans Albeam sitos, in Paselitz decem et octo
scocos siliginis et avenae, Gizlewitz quatuordecim scocos siliginis et avenae, Luboz
tredecim scocos siliginis et avenae et in Dalewitz*) undecim scocos siliginis et avenae
a) Basilitz, Geisiflitz. Altlclfl oder Naaleii. Dallwftz, simmtlich zur Par. Lenz boi Grossenhain gohOrig.
224
vendidimus pro trigiiita mareis Vribergeiisis argenti et ponderis iam solutis, qiias in
absolutionem dicti castri convertimus, accedente consensu noshi capituli dantes eidem
liberam potestatem ordinandi de ea in Misnensi ecclesia, quidquid suae placuerit voluntati.
Actum et datum Misnae anno domini millesimo ducentesimo oetogesimo oetavo XVL
Kalendas Novembris praesentibus infra scriptis, domino Siflfrido decano Misnensi,
domino Heidenrico cantore, domino Theoderico praeposito Budesinensi, domino Arnoldo
arehidiacono Nisicensi, domino Petro de Cice et magistro Conrado de Hersfelde canonicis
Misnensibus et quam pluribus aliis tide dignis.
Xach dem Orig. im K. Haupt -Staatsarchiv mit den Siegeln des Bischofs und des Capitels an Fäden von
rother und gelber Seide.
No. 288. 1288. 9. Sept.
B. Witheyo verpfändet dem Capitel Einkünfte in Piscopitz und Zscheila.
Nos Withigo dei gratia Misnensis episcopus recognoscimus publice protestantes,
quod honorificis viris Burchardo praeposito, Siffrido decano totique capitulo Misnensis
ecclesiae quatuor talenta et quatuor solidos denarionim legalium eensus nostri annualis,
quod cedit de bonis nostris in Biscopitz, et decem solidos annuales in Schilowe iacentes
obligavimus pro quinquaginta mareis Fribergensis argenti, pro quibus praedictum capi-
tulum nostnmi se pro nobis obligavit strenuis viris Bodoni et Ottoni fratribus et Ottoni
ipsorum patruo dominis de Deburg bis conditionibus interpositis, quod si ante festum
beati Martini nunc proxime instans supradictis de Ueburg quinquaginta marcas
praetactas non solvimus, praefatum capitulum nostrum supradictum censum pro-
prietatis titulo libere possidebit et nobis ad supplementum viri providi et discreti
In cuius rei certitudinem praedicto capitulo nostro praesentem dedimus literam
sigilli nostri robore communitam. Datum Miigelin anno domini M^ CC. LXXXVIIP in
crastino nativitatis beatae Mariae virginis.
Nach Gnmdraann cod. dipl. eccl. Misn. II. S. 250 im K. Haupt - Staatsarchiv zu Dresden. Das Original
wurde nicht aufgefunden.
No. 289. 1289. 28. Febr.
P. Xicolaus IV. heauftrayt den Bischof dem Grafen Albert von Anhalt und dessen Getnahlin
Lutgardis Gräfin von Holstein, die im vietien Grade verwandt den Ehebund geschlossen und
mehrere Kinder gezeugt haben, nach näherer Erörterung nachträglich Dispensation zu ertheilen
und ihre Kinder für legitim zu erklären,
Nicolaus episcopus etc. venerabili fratri . . episcopo Misnensi salutem etc. Ex
parte dilecti filii nobilis viri Alberti comitis de Anhalt, et dilectae in Christo tiliae nobilis
mulieris Lutgardis natae nobilis viri Gerardi comitis de Holtsacia fuit propositum coram
nobis, quod olim ipsi, qui quarto sunt gradu consanguinitatis coniuncti, matrimonium
ad invicem per verba de praesenti publice in faciem ecclesiae contraxenmt, impedi-
mentiun consanguinitatis huiusmodi tunc penitus ignorantes, et postmodum inter eos
camali copula subsecuta, per annos plurimos insimul ut coniuges habitantes, filios pro-
225
crearunt. Quare pro parte ipsorum fiiit nobis humiliter suppHcatiim, ut cum ex sepa-
ratione dicti matrimonii, si ea contingeret fieri, grave posset in illis partibus scandalum
suscitari aliaque multa pericula pro venire, providere ipsis super hoc de dispensationis
beneficio dignaremur. Nos igitur de circumspectione tua plenam in domino iiduciam
obtinentes praesentium tibi auctoritate committimus, quatenus si tibi constiterit de prae-
missis, super quibus tuam intendimus conscientiam onerare, cum eisdem Alberto et
Luitgardi auctoritate nostra dispenses, quod impedimento non obstante praedicto in
praefato matrimonio licite valeant remanere, prolem susceptam et suscipiendam ex eis
eadera auctoritate legitimam nuntiando. Datum Romae apud sanctam Mariam maiorem
IL Kai. Martii anno secundo.
Aus dem Lib. regg. Nicolai PP. IV. an. II. ep. 8. T. I. fol. 108 im Vatican. Archiv.
No. 290. 1289. 10. Sept.
Markgraf Friedrich vm% Landsberg beurkundet, d<iss er sowohl die nach dem Ableben seines Grossvaters
Heinrich seinem Oheim dem Landgrafen Albrecht eugefaUeifie Hälfte der Markgrafschaft Meissen, n^ie
die seinem Oheim Friedrich eustehenden Bes^itzungen um Dresden, wm eine Zerstückelung des Ixindes
zu vermeiden, für eine hohe Summe Geldes erworben, der Bischof aber und das Capitel ihm hierzu für
diesmal eine von den Stiftsunterthanen zu leistende Beisteuer bewilligt haben, ohne Berechtigung für ihn
künftig eine solche fordern zu können.
Nos Fridericus dei gratia Misnensis, ürientalis et de Landesberch marchio
recognoscimus et tenore praesentium protestamur, quod felicis recordationis Heinrico
Misnensi et Orientali marchione de praesentis vitae sublato medio, una cum patruo nostro
Alberto Thuringorum lantgravio successissemus aequaliter iure hereditario ad posses-
sionem et dominium principatus Misnensis, nee valente terra commode pluralitatem prin-
cipum sustinere, ipso patruo nostro affectante et consentiente partem suam, partim sibi
compensatione facta in certis possessionibus, partim in parata pecunia, nee solum partem
illam, sed et partem Friderici patrui nostri iunioris circa Dresden pro unione terrae
comparavimus magna pecuniae quantitate. Ad cuius solutionem nobis non sufScien-
tibus absque dominorum et communi terrae subsidio, venerabilis in Christo compater
noster Withigo Misnensis episcopus una cum capitulo suo, ex liberalitate et gratia pro
subsidio nobis faciendo, non ex iure aliquo, cum bona ipsorum auctoritate imperiali cum
Omnibus iuribus, quae eisdem insunt vel inesse poterunt ipsis tradita, a nostra iuris-
dictione sint distincta simpliciter et seiuncta, admiserunt, ut de quolibet manso suorum
hominum in dominio nostro sitorum loto et dimidius nobis detur, ubi plenus census
dominis solvitur, ubi vero medietas census solvitur, detur subventionis medietas, ubi
vero inculta vel deserta bona fuerint et nullus census solvitur, nihil detur, nee sint
bona obligata ad dandum aliquid vel astricta, nee nuntii nostri sine nuntiis domini
episcopi et canonicorum in bonis ipsorum inpignorare praesument aut aliquatenus
attemptabunt, sed dictorum dominorum nuntii inpignorabunt nuntiis nostris praesen-
tibus, ut nee subsidii diminutio nee bonorum praegravatio uUa fiat. Nolumus etiam,
quod de allodiis eorum aliquid exigatur vel detur, nisi quae locata et alienata in per-
COD. DIPL. 8AX. II. 1. 29
226
petuam hereditatem. De hortis bonorum suorum etiam nihil detur. Nihilominus tenore
praesentium obligamus, quod nos nunquam de cetero in bonis ipsorum petitionem
allquam faciemus, recognoscentes in eis nihil iuris penitus nos habere. In cuius rei
testimonium praesens scriptum ipsis dedimus sigilli nostri munimine communitum.
Testes hiuus rei sunt nobiles viri Meynherus borgravius Misnensis, Alber. borgravius
de Lizenik, Heinricus protonotarius noster dictus de Sweme, Thimo dictus Knut, Heine-
mannus dapifer de Burnis, Botho de Turgowe, Heinricus de Trebezin, Theodericus
Pubs et quam plures alii fide digni. Datum Misnae anno domini M**. CG''. LXXXMX^.
im. Idus Septembris.
Nach dem Orig. im K. Stiftsarchiv zu Meissen mit dem Reitersiegel des Markgrafen an einem
P ergamentstreifen.
Wilkii Ticemannus. Cod. dipl. p. 83 mit wahrscheinlich tendentiöser Auslassung einiger Stellen.
No. 291. 1289. 19. Oct.
Der Patriarch von Jerusalem bittet den B, Withego um eitie milde Beisteuer für rfo^ heil. Landy
zunächst um Ablieferung des dem Vernehmen nach für diesen Zweck bereits gesammelten Geldes,
Venerabili in Jhesu Christo patri domino W. dei gratia episcopo Misnensi frater
N. de ordine praedicatorum permissione divina sacrosanctae Jherosolimitanae ecclesiae
patriarcha, ecclesiae Acconensis minister humilis ac apostolicae sedis legatus, salutem
in eo, qui pro salute mundi dignatus est Jherosolimis misericorditer crucifigi. Cum
terra sancta pretioso salvatoris sanguine consecrata, permittente altissimo providentiae
divinae consilio, sit ad praesens multis afflicta molestiis et in magnis periculis consti-
tuta, utpote fortibus et saevis hostibus circumcincta, ac tam in reparando muros civitatis
Acconensis, quae specialis portus et refugium esse noscitur omnibus peregrinis, quam
conducendo stipendiarios contra potentes et saevos Christiani nominis inimicos magna
pecuniae summa indigeat, paternitatem vestram affectuose rogamus et obsecramus per
viscera misericordiae dei nostri, quatenus religiosis et prudentibus viris, quos procura-
tores nostros constituimus ad colligendum et recipiendum bona praefatae terrae debita
vel dcbenda, consilium, auxilium et favorem praebere velitis. Ceterum cum inteliexeri-
mus aliquam pecuniam apud . . custodem ecclesiae Misnensis esse depositam, quae ad
praefatam terram sanctam noscitur pertinere, paternitatem vestram speciali affectione
deposcimus, ut eam nobis nimis indigeiitibus , quam citius poteritis, mittere studeatis
tantuni super hoc facturi, quod propter hunc utilem et necessarium laborem, deum, qui
salutem in medio terrae praefatae operari dignatus est, vobis constituatis propitium, et
ipsi terrae plurimura desolatae, cui omnes, qui Christiana professione censentur, com-
pati et condolere dcbent, consolatio procuretur, nosque proinde vobis ad gratiarum
actiones magnifice teneamur. Datum Accon anno a temporali nativitate domini
^P.CCMJCXXMX. in crastino sancti Lucae.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen; das aussen aufgedrückt gewesene Siegel ist abgefallen.
227
No. 292. 1290. 13. Jan.
Zehn (zwölf) itnUenische Erzbischöfe und BiscJwfe ertheikn bmsfcrtigen Besuchern der Donvkirclie,
so icie denen, die abwesend zum Forthau und zur Ausschmückung derseWen milde Beiträge leisten,
jeder Einzelne vierzig Tage Ablass,
Universis Christi fidelibus praesentes litteras inspecturis nos Petrus Arboreusis
et Bonaiientura Ragusiiuis dei gratia arehiepiseopi , Guillelmus Callensis, Petrus Tira-
sonensis, Guillelmus Dignensis, Perronus Larinensis, frater Theobaldus Canensis,
Jacobus Treuentiuus, Robertus Pergamensis, Bonusiohannes Esculanus
salutem in domino sempiternam. Quoniam quidem de salute fidelium soUiciti devo-
tionem ipsorum quasi quibusdam allectivis niuneribus, indulgentiis videlicet et remissio-
nibus invitanuis ad debiti famulatus honorem deo et saeris aedibus inpendendum, ut
quanto erebrius et devotius illuc confluit populus christianus, tanto celerius delictorum
suorum veniam consequatur. Cupientes igitur ut eeclesia sancti Johannis evangelistae
sanctique Donati martyris insignita vocabulis civitatis Misnensis congruis honoribus
veneretur et a cunctis Christi fidelibus iugiter frequentetur, omnibus vere poenitentibus
et confessis, qui ad ecclesiam memoratam in festis subscriptis, videlicet nativitatis, resur-
rectionis et ascensionis domini nostri Jesu Christi atque pentecostes, in quatuor festivitati-
bus gloriosae virginis Mariae, sanctorum Johannis baptistae et evangelistae, et eiusdeni
evangelistae Johannis ante portam latinam, sancti Donati pontificis et martyris, in
diebus dedicationum ipsins ecclesiae vel altarium in eadem existentium aut in anni-
versariis earundem dierum et per octavas omnium festivitatum praedictarum et in sin-
gulis diebus Veneris per totius anni circulura causa devotionis et in spiritu humilitatis
accesserint, aut qui praelibatae ecclesiae vel thesaurario eiusdem pro suis fabricis vel
structuris, luminaribus, ornamentis vel pro aliis suis necessariis manus porrexerint
adiutrices, aut pias suas elemosynas dederint vel miserint, seu in extremis laborantes
quicquam suarum legaverint facultatura, nos de omnipotentis dei misericordia et bea-
torum Petri et Pauli apostolorum eins auctoritate confisi , singuli singulas dierum quadra-
genas de iniunctis sibi poenitentiis, dummodo cousensus diocesani ad id accesserit, in
domino relaxamus. In cuius rei testimonium praesens scriptum sigillorum nostrorum
niunimine duximus roborandum. Datum Romae Idibus Januarii anno domini JVr.CC^XC.
pontiücatus domini Nicolai papae TTTF anno secundo.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit 12 an leinenen Schnuren hängenden meist wohlerhaltenen
Siegeln in rothem Wachs, darunter die der ohen nicht genannten Marcellinus Tutibulensis episc. und Fris. Valde-
bruni episc, Avellonensis
No. 293. 1290. 15. Juni.
B. Withigo ertheilt denen , welche bussfertig an deti Marienfesten und den Sonnabenden zur Vesper
die Damkirche zu Merseburg Ißesucliefi , vierzig Tage Ablass.
Withego dei gratia Misnensis ecclesiae episcopus universis in Christo fidelibus
praesentes litteras inspecturis salutem in domino sempiternam. Licet is — wieNo. 146 —
supplicum — cupientes reddere — ad conplacendum ei quibusdam illectivis praemiis,
29*
228
indulgentiis videlicet — . Cupientes igitur ut ecclesia sancti Joliannis baptistae
sanctique l^aurentii martyris in Merseburg ad honorem ac venerationeni in quatuor
festivitatibus sanetissimae dei genitricis et virginis Mariae omnique sabbato vespere
congruis honoribus freqentetur, omnibiis vere poenitentibus et confessis, qui ipsam
ecelesiam devote ac reverenter tempore praedicto visitaverint, de omnipotentis dei
misericordia et beatorum Petri et Pauli apostolorum eins auetoritate confisi quadra-
ginta dies de iniuneta sibi poenitentia et unam karenam misericorditer relaxamus,
diocesani consensu plenius accedente. Datum Wrzein anno domini 3^1** CC. LXXXX''.
in die beati Viti.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Merseburg; das an einem Pergamentstreifen befestigt gewesene Siegel
ist abgefallen.
No. 294. 1290. 18. Juli.
B, Withego verleiht denen, welche hussfertig an gewissen Festtagen das Kloster Gottes G-nad&n
(Calbe an der Saale) besiwh^n oder mit^r stützen, vierzig Tage Ablass,
Uvedego dei gratia Misnensis ecciesiae episcopus Christi fidelibus universis
audituris praesentia seu visuris äalutem in eo, qui omnium vera sahis. Cupientes
vos ex debito officii pastoralis quibusdam illectivis praemiis, poenitentiis videlicet et
remissionibus ad opera pietatis efficaciter iuvitare, de omnipotentis dei misericordia
et beatae Mariae virginis ac apostolorum eins Petri et Pauli, necnon sancti Johannis
baptistae et beati Donati episcopi et martyris patronorum nostrorum meritis et auetori-
tate nobis a nostro tradita salvatore omnibus vere poenitentibus pure confessis et
contritis, qui ad monasterium sancti Victoris in Gratia dei Magd(jburgensis diocesis
in inventione sanctae crucis et in vigilia ascensionis domini ac in omnibus sollempni-
tatibus beatae et gloriosae virginis Mariae, et praecipue in die patroni eiusdem
monasterii et in anniversario dedicationis ac per octavas eorumdem, necnon in festo
adventus reliquiarum devote accesserint vel manum porrexerint adiutricem, quadra-
ginta dies et karrenam diocesani episcopi domini nostri Magdeburgensis accedente
licentia et consensu de iniuneta sibi poenitentia misericorditer relaxamus. Datum in
praefato monasterio et eodem in Gratia dei anno domini M^ CC^ LXXXX**. XV^ Ka-
lendas Augusti pontificatus vero nostri XXIIII^
Nach dem Orig. im Prov.- Archiv zu Magdeburg mit dem wohlerhaltenen Siegel an Fäden von rother
und gelber Seide.
No. 295. 1290. 28. Juli.
Markgraf Friedrich von Landsberg eignet der Domkirclie ein Talent jährl. Zinsen von
einem Keller in Meissen,
In nomine domini amen. Fridericus dei gratia Misnensis, Orientalis et de
Landesberch marchio omnibus in perpetuum. Cum tempora praetereunt more fluentis
aquae, ne igitur ea, quae liunt in tempore, cum spatio labantur temporis, necesse est,
ut eadem litterarum testimonio hominum memoriis perhennentur. Hinc est, quod tarn
229
praesentis quam futiiri acvi liomiuibus vohimus esse notum, quod talentum denariorum
Vribergeiisium aimiii censiis, situm sive situatum in civitate iiostra Misne sab domo
Volfekini aiirifabri qiiodam in cellario, quod quidem devota matrona domina Kyrstina
dieta de Shremsenicz a nobis tenet in feodo vitae suae temporibus, ad instantiam
Heinrici de Zweme Nysicensis arehidiaconi nostri prothonotarii nobis dilecti Misnensi
ecclesiae, quam speciali amore ex debito prosequimur^ postquam matrona dieta de
"Shremsniz viam universae carnis ingressa fuerit, proprietatis titulo dedimus sive dona-
vimus possidendum perpetuis temporibus et tenendum. Ne igitur super huiuscemodi
appropriatione seu proprietatis donatione cuiquam in posterum ulla valeat ambiguitas
suboriri, praesentes nostra« litteras desuper confectas praedictae Misnensi ecclesiae
dari iussimus sigilli nostri munimine communitas. Huius rei testes sunt nobilis vir
Albero burcgravius de Lysnik, Thimo Knutli, Heinricus de Trebzin, Heynenrannus
dapifer de liurne, Vlricus de Maltiz, Conradus de Luppe, Volkmarus de Hayn milites
et quam plures alii fide digni. Actum et datum anno domini AP.CC". nonagesimo in
civitate nostra Dresden, V**. Kalendas Augusti.
Nach dem Ori^. im Stiftsarcliiv zu Meissen mit dem Reitersiegel des Markji^fen an einem Pergament-
streifen.
No. 296. 1290. 9. Oct.
Heinrich von Lesnyk verJcaiifl an das Capitel ein Bunchlioh, das er vom B. zu Naumburg
in Lehen hat, in der Nähe von Lösnig,
Ne ea quae tiunt in tempore simul labantur cum tempore, frugi est ipsa scriptu-
rarum testimonio perhennare. Ad notitiam igitur omnium tam praesentis quam futuri aevi
Christi lidelium ego Heinricus miles dictus de Lesnyk*) pervenire cupiens praesentibus
publice recognosco, quod virgultum situm inter Hildebrandesdorf et Szremztnicz*') villas
cum omni utilitate ac iure, quo ipsum a venerabili domino meo Nwenburgensi episcopo
in feudo tenui, capitulo Misnensis ecclesiae vendidi pro sex marcis argenti bona nee
non pleiia meorum heredum super eo contractu accedente voluntate pariter et con-
sensu, receptis vero sex marcis supratactis mihi pro virgulto praenotato ac meis here-
dibus integre et solutis. Idem virgultum ego H. de Lesnyk ac heredes mei antedicti
domino Cunrado viceplebano in Ztrelle'') ad manus saepedicti venerabilis domini mei
Brunonis Nwenburgensis episcopi resignavimus nil mihi ac meis heredibus in iam dicto
virgulto ac feudo eiusdem iuris penitus reservando. In cuius rei evidentiam prae-
sentem paginam capitulo Misnensi dedi sigilli mei munimine roboratam. Huius rei
testes sunt dominus Petrus de Cice plebanus in Ztrelle^), dominus Heinricus de Zwem
archidiaconus Nysicensis, canonicus Misnensis, dominus Th. de CJrvnenrode miles et
quam plures alii fide digni. Actum et datum Ztrelle'') anno domini M^'.CC^LXXXX".
\ll\ Idus üctobris.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen; von dem an einem von der Urkunde selbst abgeschnittenen
Pergamentstreifen befestigten Siegel ist nur ein Bruchstück vorhanden.
a) Lötinig bei MOhlberg, DAhe der k. aileh». Grenze, b) Ililbemdo rf, Jetzt wÜAte Mark, vgl. No. 2(W; Bchirmenitz bei
Mahlberg; Tgl. No. 44. c) Streb U an der Elbe.
230
Xo. 297. 1291. 25. Jan.
Markrfrnf Friedrich von Lamlsherg cifjnet der DamJcirehe Zinsen zn CöUn hei Meissen , welche der
Domherr Conrad von Boritz von Tammo und Agnes von Gothzcenividdc gelcanft hat
Nos l>i(lericus dei gratia Misnensis, Orientalis et de Landesbercl) marchio
universis praesentes litteras inspectiiris saliitem in omnium salvatore. Cum ea, quae
liunt in tempore, breviter labantiir a memoria, nisi scriirturarum elucidatione ad poste-
rorum notitiam sigillorum et testium evidentia deducantur, expedit igitur, ut acta
digna memoria scripturarum et testium elucidatione integra conserventur, ut circa ipsa
l)osteri8 veritatis evidentia pateat ineorrujrta, praeseitim in iis, per quae cultus augetur
divinus et ministrorum Christi sacerdotibiis seu ministris sive pauperibus elemosynae
intuitu temporalia subsidia praeparantur. Hinc est, quod tenore praesentium tarn
praesentis quam futuri aevi hominibus cupimus esse notum, quod ad nos Tammo de
(iothzeenwalde et Agnes uxor ipsius, lilia quondam magistri Nyeolai fisici de Dresden
venientes, ccnsum, qui vulgariter wurfeins voeatur, de areis centum et triginta quatuor
et dimidia sitis in \illa Colonia iuxta Älisne, de quarum qualibet in festo beatae
Walpurgis dari eonsueverunt et dabuntur sex legales denarii Vribergensis monetae,
quorum denariorum summa in univcrso ad tria talenta et septimum dimidium solidum
se extendit, qua maritus in feodo, et uxor in dotalicio a progenitoribus nostiis et nobis
habuerunt, qui eensus quondam ad progenitorum et proavorum nostrorum urborani
pertinel)at, ad manus nostras simpliciter et voluntarie resignarunt, nihil iuris in prae-
tVito censu, qui wurfeins dieitur, sibi penitus reservantes. Quem censum dominus
Ciinradus de Boruz thesaurarius ecclesiae Misnensis sua ab eisdem pecunia coni-
j)aravit. Nos vero pium ac laudabile propositum dicti thesaurarii attendentes, quod ad
pios usus, videlicet in sacerdotes et paui)eres vires faeultatum suarum convei-tere
studeat (Quantum potest, ut et nos tam piorum actuum reddamur pai*tieipes, proprie-
tatem dicti eensus memorato Cunrado postulante Misnensi ecclesiae scienter et libera-
liter dedimus, simpliciter et maxime i)roi)ter deum i)erpetuo possidendum, nobis et
posteris nostris in antedicto censu nihil iuris ex certa scientia reservantes. Ut autem
dicta donatio stabih's et firma pennaneat, nee ab aliquo successorum nostrorum in
l)osterum valeat inlinnari, praesentes littcras desuper conscrii)tas ilicto Cünrado et
ecclesiae Misnensi dedinuis sigilli nostri nmnimine roboratas. Iluius rei testes sunt
dominus Heinricus de Zsweim, prothonotarius et archidiaconus Nysicensis, dominus
Arnoldus de Polsenitz canonici Misnensis ecclesiae, dominus Cunradus de domina
nostra, dominus Syboto eiusdem ecclesiae perpetui vicarii, dominus Bertoldus plebanus
in (xrymmis, dominus Rudolfus Printynch et magister Hermannus fisicus clerici,
dominus Albero burchcravius de Lyznich, Heinricus de Trebeszcin, Tymo Cimi;h,
Theodericus Puyst, Vlricus de Maltycz milites, et quam plures alii lide digni. Datum
et actum Dresden anno domini millesimo ducentesimo nonagesimo juimo in conver-
sione sancti Pauli.
Nach ilcni Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem Reitersicgcl des Mark^a-afen an Kädea von rother
und grüner Seide.
231
No. 298. 1291. 15. März.
P. Nil-olaus IV. beauftragt den Abt des CisterzienserTdosters Sedlitz und den Domprobst Mag,
Bernhard von Camenz zu Meissen die Anstalten der Brüder des Hospitals des Kreuz- Herren-
Ordens zu Prag zu besuchen und durch Beseitigung der eingerissenen Ungebührnisse und
Misbräuche zu refomiiren,
Nicolaus episcopus etc. dilectis filiia . . . abbati monasterii de Sedliz Cisterciensis
ordinis Pragensis diocesis, et magistro Bernardo de Camenz praeposito ecclesiae Mis-
nensis salutem etc. Pia desideria devotorum paternis affectibus prosequentes preces
illas non immerito animo libenti suscipimus et favorabiliter exaudimus, ex quibus
tranquillitas personis divinis obsequiis deputatis et animarum salus provenire noscun-
tur. Petitio siquidem dilectorum iiliorum . . magistri et fratrum hospitalis stelliferorum
beati Francisci in pede pontis Pragensis ad Romanam ecclesiam nullo medio perti-
nentis ordinis sancti Aiigustini, ac priorum, rectorum et fratrum prioratuum, liospitalium
et membrorum eidem hospitali pleno iure subiectorum nobis exhibita continebat, quod
hospitalia, prioratus et membra praedicta propter malitiam et excessus quorundam
liabitantium in eisdem, sunt tam in spiritualibus quam temporalibus adeo deformata,
quod in utrisque noscuntur reformatione non modica indigere. Quare ex parte ipsorum
fuit nobis humiliter supplicatum, ut cum ipsi per vestrae circumspectionis industriam
et providentiam circumspectam conlidant hospitalia, prioratus et membra praedicta
salubriter reformari et ad statum reduci prosperum et tranquillum, dictusque magister
propter aliquorum liabitantium praedictorum potentiam, et ex aliis certis causis ad
liaec impotens et insufticiens habeatur, providere super hoc eis ac hospitalibus, priora-
tibus et membris praedictis, ne ipsa propter hoc enormis dispendia deformationis
incurrant, paterna sollicitudine dignaremur. Nos igitur eorum votis favorabiliter
annuentes, discretioni vestrae, de qua plenam in domino fiduciam gerimus, per aposto-
lica scripta mandamus, quatenus ad hospitalia, prioratus et membra praedicta perso-
naliter accedentes et habentes prae oculis solum deum, corrigatis et reformetis in eis
hac vice, quae correctionis et reformationis otlicio noveritis indigere. Contradictores etc.
Datum apud Urbem veterem Id. Martii anno quarto.
Aus dem Lib. regg. Nicolai PP. IV. an. IV. ep. 98. T. III. fol. 19 im Vatican. Archiv.
No. 299. 1291. 11. Juli.
GebJiard Declidnt zu Mainz und Domherr zu Meissen stiftet den Altar der Apostel Petrus und
Paulus mit einer Vicarie in der Donxkirche, dotirt dieselben mit Einkünften zu Grosskagen und
CöUn bei Meissen und bestimmt unter afiderem die an den Festtagen der genannten Apostel
festzuhaltefide Liturgie. Vgl. No. :io4 u. J2öO.
In nomine domini amen. Gebhardus dei gratia decanus Maguntinensis, cano-
nicus Misnensis ecclesiarum omnibus Christi fidelibus in perpetuum. Vita hominum
declinat, tempus in quo movemur et sumus simul cum \ita corruit, omnia quoque, quae
232
viveutes in hoc tempore operamur atqiie agimiis, nisi i)erpetiiitate »eriptiuaruin robur
acciperent, per diuturnitatem temporis, quae mater oblivionis existit, cum liac vita et
tempore fierent prorsus nulla. Ne igitur actus liumani pie coiicepti, rationabiliter appro-
bati et felicius in tempore consiimmati cum fluxu temporis evauescant, scripti solent
patrocinio perlieunari. Noverit itaque tarn ])raescn8 aetas, quam posteritas succcssura,
quod cum nos apud religiosos viros . . abbaten! et convcntum coenobii Cellensis ordinis
Cisterciensis Misnensis diocesis in villa Kagan, una cum honorabili viro, domino Con-
rado de Boruz custode et concanonico nostro ^Misnensi, duodecim talenta praeter tres
solidos denariorum Vribergensium l)onorum et legalium annui census proprietatis titulo
possidenda iusto emptionis et venditionis interveniente comparassemus contractu, nos
dimissis eidem domino Conrado custodi quatuor talentis praeter tres solidos, quae qui-
deni talenta quatuor praeter tres solidos eum pro rata emptionis tantummodo continge-
bant, octo talenta nostra ibidem cum tribus talentis minus triginta dcnariis monetae
praedictae, quae in villa Colne sita super fluvium Albeae apud Misne eodem titulo com-
parata liabuimus nomine annui census, cuius census et talentorum particularis solutio,
in quibus mansis sive bonis et apud quas personas singulares sit sita, inferius per
speciem declaratur, legavimus, donavimus, dedimus, tradidimus et praesentibus dona-
mus altari in lionore omnipotentis et beatorum apostolorum Peti'i et Pauli, necnon pro
remedio animae nostrae constructo in Misnensi ecclesia su})radicta, renunciantes sini-
pliciter et de piano pro nobis et coliaeredibus nostris omni actioni et suffragio iuris
canonici et civilis, quod nobis et coliaeredibus nostris praefatis pro recuperatione dicti
census sie donati, legati et traditi posset in antea competere quoquo modo, nihilque
iuris omnino in memorato censu donato, legato et tradito nobis reservantes, nisi quod
de praedicto altari et censu adiecto, tamquam patronus actu sacerdoti idoneo, vices
suas in choro Misnensi observanti et in eodem altari pro defunctis, pro peccatis, de
domina nostra virgine Maria et de festis occuiTcntibus singulis ebdomadis missas cele-
braturo, habeamus nos temporibus vitae nostrae et post obitum nostrum ... custos
Misnensis, qui pro tempore fuerit, providere. Praeterea volumus, ordinamus et statui-
nuis, ut et idem sacerdos sive vicarius dicti altaris de universo censu praeliabito unum
talentum denariorum praedictorum canonicis Misnensibus, qui in vigilia natalis dictorum
apostolorum vesperis et post linitas vesperas processioni sollempniter ante altare ipso-
rum apostolorum täciendae cum decantatione huius responsorii ,Petie, amas mc', et
coram altari statione facta, decantationi huius hymni ,Aurea luce', psalmi ,Magnificat' et
antifonae , Simon Barjona' cum versiculo et collecta de beato Petro, in secundis vero
vesperis }n'Ocessioni similiter faciendae, cum decantatione huius responsorii , Magnus
sanctus Paukis', et statione facta coram saepedicto altari, decantationi hymni pracdicti
vel partis li)sius hymni, psalmi ,Magnificat,' antifonae ,0 gloriosum' cum versiculo et
collecta de beato Paulo subsequentibus , praesentes dumtaxat interfuerint, singulis annis
distribuat et aequa divisione perpetuo partiatur. Et sciendum, quod de praedicto censu
in villa Kagan Bertohlus de duobus mansis duo talenta et octo solidos denariorum et
unum schok ovorum , item Rozlaus de duobus mansis duo talenta dumtaxat et nulla ova,
item Oodfridus de duobus mansis duo talenta et octo solidos denariorum, et unum schok
ovorum, item Bers de uno manso unum talentum cum quatuor solidis denariorum et
233 -
dimidium scliok ovorum singulis aiinis solviint, ita ut medietas eiusdem census detiir
hl festo purificationis beatae virginis, reliqua vero medietas in festo beatae Walpurgis
subsequentis^ ova quoque in festo paschae solvuntur. In villa vero Colne in festo beati
Egidii Hermannus de Mutschin tredeeim solidos et quatuor denarios cum dimidio, Hen-
ricus de Pigauia novem solidos et unum denarium, relicta Saxonis Septem solidos
denariorura, Henricus Kezzilbir quatuor solidos, Jacobus Sebenicz duos solidos dena-
riorum, Ceske tres denarios, Henricus piscator tres denarios, Jenteco de Litsnitz
viginti denarios et Petnis dictus Kezzilbir unum denarium singulis annis solvunt Ut
igitur haec nostra donatio, renunciatio ac omnia et singula praemissa in suo vigore
iugiter perseverent, praesentes litteras reverendi in Christo patris et domini . . Mis-
nensis episcopi necnon lionorabilium virorum dominorum . . praepositi . . decani et
totius capituli ibidem ac nostro proprio voluimus communiri. Nos quoque dei gratia
Witliego episcopus, . . praepositus . . decanus et capitulum praedicti ad memorati
decani Maguntinensis, canonici Misnensis petitiones instantes, sigilla nostra una cum
suo praesentibus duximus appendenda. Actum et datum Misnae anno domini mille-
sinio CG". LXXXX". primo V^ Idus Julii.
Nach dem Orig. im Stiftsarrhiv zu Meissen mit drei an Pergamentstreifen hängenden sehr wohlerhalteuen
Siegeln des Bischofs, des Capitels und des Mainzer Dechanten Gebhard.
No. 300. 1291. 6. Aug.
Markffraf Friedrich von Landslerg eiijnet der Donikirche Zinsen zu Colin hei Meissen (Vorhrüche),
Fridericus dei gratia Misnensis, ürientalis et de Landesberch marchio omnibus
in perpetuum. Ne ea quae fiunt in tempore, simul labantur cum lapsu temporis, poni
solent in ora testium et scripturae memoria perhennari. Hinc est, quod omnibus tam
praesentis, quam futuri aevi Christi fidelibus volumus esse notum, quod ad instantiam
Henrici de Zweyn nostri prothonotarii et archidiaconi Nysycensis, ob honorem omni-
potentis dei et remedium animae nostrae ac nostrorum progenitorum, duodecim solidos
denariorum annuae pensionis de viginti quatuor areis, sitis in villa Colne ante pontem
Misne dandis, ita videlicet, quod de qualibet area dentur annis singulis sex denarii
\>ibergense8 in festo Walpurgis, ecdesiae Misnensi donavimus, concessimus et appro-
l)riavimus iusto proprietatis titulo perpetuo possidendos, nobis ac nostris heredibus in
praedictis denariis nihil iuris ab hac hora in antea vendicantes. Ne autem super hac
nostra donatione rite et rationabiliter per nos facta alicui dubium valeat suboriri,
l)rae8entem paginam in evidens testimonium praemissorum nostri sigilli munimine
dedimus roboratam. Huius rei testes sunt nobilis vir Albero burcgravius de Lyznik,
Thymo Knut, Th. Pubs, H. de Trebecin senior, Conradus de Luppe, Th. de Huns-
berch et alii quam plures tide digni. Datum Misnae anno domini M". CC". LXXXXr.
in die beati Syxti.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem Reitersiegel des Markgrafen an einem Pergament-
streifen,
Wilkii Ticanannus. Qod. dipl. p. 95.
COD. DITL. 8AX. II. 1. ^
234
No. 301. 1291. 3. Sept.
B. Withego heurhumlet die vom Domherrn Conrad von Boruz (jenuichte Stiftung einer neuen Vicarie
in der Domkirche und genehmigt die hinsichtlich des Einkommens und der Obliegenheiten des
Vicars getroffenen Bestimmungen,
Withego dei gratia Misneiisis episcopus, Bernliardus praepositus^ Siffridus
deeanus totumqiie eiusdera ecclesiae capituluni uiiiversis praesentem litteram iiispectu-
ris salutem in omiiiuni salvatore. Iuris ])raecepta praecipua haec nosciintiir: honeste
\iverc, alterum noii laedcre, ins suum cuique tribuere, ut quiete vivant homines et
appetitus noxius limitetur. Rationis itaque interesse dinoseitur, ut quae piae devotio-
nis affectu geruntur, sie enucliet, limitet et distinguat, ne uUa postmodum interveniente
calumpnia deflorentur nee cuiquam iurgandi vel dissidendi materia tribuatur. Hinc
est quod universis Christi fidelibus tarn praesentibus quam futuris cupimus esse
notum, quod dominus Conradus dictus de Boruz, noster concanonicus et thesaurarius,
de Salute sua soUieitus cupiens summopere in ecclesia nostra numerum sacerdotum
deo famulantium augmentare, ob reverentiam et honorem patronorum nostrorum beati
Johannis apostoli et evangelistae sanetique Donati martyris, capellam super portam
introitus nostri monasterii de novo constructam et in honore beati Johannis baptistae
sanetorumque Johannis et Pauli martyrum eonsecratam accedente omnium nostrorum
et singulorum consensu dotare decrevit et in ea de novo perpetuam vicariam insti-
tuere, quod et fecit, dotans capellam ipsam redditlbus annotatis in villa Kagan*), quae
inter Lomatz et Misne sita est, quatuor talenta minus tribus solidis, quorum medietas
in festo beatae Walpurgis dabitur, residua medietas in festo puriiieationis beatae vir-
ginis persolvetur; possessores vero bonorum qui sequuntur: Martinus de Plawenitz de
duobus mansis duo talenta et quinque solidos, item de uno horto tres solidos Vriber-
gensium denariorum cum dimidio schoco ovorum in pascha, item Petrus vicinus suus
de uno mauso viginti quatuor solidos cum dimidio schoco ovorum, item Rudegerus
de mansis suis quinque solidos cum dimidio schoco ovorum solvere tenebuntur Vri-
bergensium denariorum et in terminis supradictis. Item proprietatem unius talenti,
quod a iiliis sive heredibus domini Ooltsclialci Ovis conparavit, quod a nobis habue-
rant in theloneo nostro Misnae iure feodi, totius capituli nostri Misnensis accedente
consensu dicto Conrado thesaurario dedimus, quod in festo beati Donati annis singu-
lis persolvetur; item triginta duos modios siliginis et triginta duos modios avenae,
qui dabuntur pro dccima de sedecim mansis sitis in Wilandesdorf et in Grunbach**)
sua similiter pecunia conparatos, quorum proprietatem felicis recordationis episcopus
Albeitus quondam praedecessor noster sibi dedit et ecclesiae Misnensi, et nos damus
I)riniam donationem ratifieantes i)lenissinie. Pracdicta omnia dictus tliesaurarius memo-
ratae vicariae sancti Johannis baptistae sanetorumque Johannis et Pauli martyrum plene
et liberaliter resignavit et contulit una nobiscum purae proprietatis titulo possidenda,
reservata sibi potestate dictani vicariam, quamdiu vixerit conferendi. Ipso vero de
praesentis vitae medio evocato, quicunque deeanus Misnensis pro tempore fuerit, ipsam
a) GroMM- uivl KleinkagtMi. Par. St. Afra. 1») Wilsdruf iiu«i Ciruinhnch.
235
confcret alicui idoiieo saeerdoti, vicarius aiitem in clioro dicti thesaurarii vices geret;
ipso vero defuncto idem vicarius choro deserviet, prout ceteri vicarii perpetui consiie-
veriint, diebus vero dominicis et festivis proprium liabentibus officium in capella
celebrabit. Item in qualibet septimana dicet unam missam in eadem de beata virgine;
item unam pro defunctis, pro dicto thesaurario et piae memoriae domino praeposito
Siffrido; item alteram similiter pro defunctis, in qua dicti thesaurarii agetur memoria
et felicis recordationis praepositi Erkenberti. Praeterea idem vicarius recipiet in Colo-
nia*") tria talenta, Septem solidos et tres denarios Vribergensis monetae, qid in festo
beatae Walpurgis de centum triginta quatuor areis et dimidia persolvuntur, qui census
worfcins vulgariter nuncupatur, sie tamen quod quaevis area nonnisi sex denarios
solvere teneatur; quem censum a Tammone de Gothzenwalde et Agnete uxore ipsius,
cuius dotalitium fuerat, conparavit et illustris princeps dominus Fridericus Älisnensis,
ürientalis et de Landisberc marchio proprietatem ipsius dedit Misnensi ecclesiae, prout
in ipsius litteris confectis desuper plene liquet**). De quibus talentis septimanis singu-
lis die sabbati vespere tenebitur magistrae infirmorum hospitalis Misnensis unum soli-
dum eorundem denariorum praesentare, ut inde per septimanam illam praeter prae-
bendam cottidianam in ovis vel aliis secundum indigentiam infirmorum et temporis
qualitatem refectionem infirmis faciat specialem, residuos quindecim solidos et tres
denarios recipiet idem vicarius pro labore et ut vicariae redditus emendentur. Qua-
cunque vero septimana non solverit soljdum memoratum, tenebitur dictae magistrae
coram domino decano qui pro tempore fuerit respondere. Dicta vero magistra tene-
bitur vicario, quotiescunque voluerit, de consumptis reddere rationem. Ut autem prae-
dicta omnia firma permaneant, nee ab aliquo successorum nostrorum valeant infirmari
nee Ulla super ipsis in posterum suscitetur quaestio nocitura, praesentem i)aginam
desuper conscriptam dedimus in testimonium nostri et capituli nostri sigillorum ai)pen-
sionibus roboratam. Testes sunt dominus SifFridus decanus Misnensis, dominus Johan-
nes praejwsitus Wurzinensis, Heidenricus cantor Misnensis, magister Theodericus prae-
positus Budesinensis, magister Gebehardus decanus Mogunthinensis, dominus Johannes
de Strele praepositus in Hayn et magister Conradus scriptor noster, canonici Misnenses
et quam plures alii fide digni. Actum et datum Misnae anno domini millesimo ducen-
tesimo nonagesimo primo tertio Nonas Septembris pontificatus nostri anno vicesimo quinto.
Kaoli dem Orig. im Stiftsarcliiv zu Meissen mit den Siegeln des Bischofs und des Capitels an rothen
seidenen Fäden.
c) CiHIn bei Meissen. d) Vgl. No. ^97.
No. 302. 1291. 24. Sept.
ilarkgraf Friedrick der Freidige gibt nach umständlicher ErmMung des Hergangs zu dem von
B. Withego abgeschlossenen Kaufe der Stadt Pirna mit allen ihren Rechten und Gerechtigkeiten
seine Zustimmung,
In nomine domini amen. Nos Fredericus*) dei gratia Misnensis et ürientalis
marchio ac Saxoniae comes palantinus recognoscimus et tenore praesentium publice
1) FridtricH» B.
3Ö*
236
protestamiir , qiioil cum telinÄ rec^ordationis PYedericus*) Misiiensis, Orientalis ac de
Landesbercl)'') marcliio praedeeessor noster patruus ac i)atnielis iioster pro unione et
redemptione teiTae, qiiae ad ipsiira et patnmni suuin illustrem prineipem Albeitiun
Tburingorum lantgravium ex morte bonae memoriae domini Heinrici Misnensis et
ürieutalis marcbionis iure liereditario fuerat devohita, premeretur nimio onere debito-
rum, ut portionem i)atruum suum laiit}i:raviura contingentem concambio bonorum et
parata pecunia redimeret et uiiiret, sahiti suae salubriter cupiens providere in sanitate
pleniasima constitutus convocatis consiliariis suis üdelibus, nobili viro domino Alberoiie
burcbgrauio'^) de Liznik*), Heiniico de Zwem"^) ipsius patruelis et nostro protbonotario,
domino Thimone dieto Knut''), domino lleinrico de Trebecin'), domino l'beoderico dieto
Pubs, domino Theoderieo de Honsbereb'') militibus, ipsos pro solutione debitorum obli-
gavit, praecipue pro debitis, in quibus curiae Romanae et terrae sanctae fuerat obliga-
tus pro decima, quam tulerat in ecclesia Misnensi, quae pro servatione^) a legato papae
et collectoribus decimae reposita fuerat ad armarium Misnense, obligans^'*) ipsis tide-
iussoribus nominatis castrum**) et eivitatem Pyrne") cum Omnibus ipsorum iuribus et
pertinentiis, ut quidcpiid^*^) de ipso bumanitus eveniret, dictum castrum Pirne**) et
eivitatem venderent et se ipsos absolverent ab onere debitorum, quam quidem obliga-
tionem in vohmtate ultima renovavit. Postmodum vero memorato ])atrueli nostro de
l)raesentis vitae medio prob dolor evocato dicti consiliarii et tideiussores, ut se ex
onere debitorum eximerent, saepedictum castrum Pirne et eivitatem*^) cum ipsorum
pcrtincntiis venalem exbibebant. Verum quia saepedictus patruelis noster F. Misnensis
marcbio tam Dresden*") quam Pirne cum ipsorum pertinentiis a venerabili patre domino
\Vitlie{?one Misnensi episcopo in feodo receperat, qui in morte ipsius'') ea sibi ex iure
asseruit vacavisse'^), et ne devolvercntur ad cxti-aneorum dominium, per quod posset
terra multipliciter praegravari, idem episcopus Misnensis dictum castrum Pirne et eivi-
tatem*'*) cum Omnibus ipsorum iuribus et attinentiis, bonis li))eris et infeodatis cum
exoneratione curruum et navium, quod vulgariter dicitur niderlage-'^), sive per Albiam
descendentium seu asceudentium vel jicr terram venientium sal, annonam vel quaecum-
que alia mercimonia deferentium, et thelonio un<lecumque proveniente, cum iudiciis tam
in civitate (piam extra, piscationibus, venationibus, jn'atis, pascuis, virjyultis, silvis necnon
aciuarum decursil)us et onniibus iuribus et utilitatibus, quae ipsi territorio nunc insmit,
inerant vel inesse i)oterunt in futurum, prout avus et progenitores nostri pacifice et
quiete possederant, consensu iu»stro benivolo accedente pro bono pacis et vexatione,
quae sibi et ecclesiae posset incumbere redimenda, et ut ad naturale et**) debitum
Misnensis ecclesiae revocaretur dominium, pro tribus milibus marcarum a saepedictis
consiliariis purae eniptionis titulo comparavit; in quorum bonorum possessione dictum
episcopum et ecclesiam Misnensem conservabimus et defensabinuis toto i)0sse, nee ab
aliquo nostrorum patiemur ipsuni in praedictis bonis et iuribus impediri seu aliqua-
tenus perturbari. Testes huius sunt nobiles viri Meinlierus ^lisiiensis, Otto de Donin
burcligrauii-"), Vlricus de Maltitz luiles et quam plures alii tide digni. Ut autem haec
:i) Landisb'rij W. LauiUtshtrc C 'i) fninhrniiin 0. 1) Linni': \\. ö» S-.>-rii (!. «) A'/iirA B. 7) 'Jn^lnzin B. 8) Ifontberg B.
'.♦) conjti'rifitinw B. 10) •'/•li./'iti.H A. (j. 11) ./ i:fi*trum A. C. IJ» Pirn- B. VW) >(ui,,ni',! B. lli J'-/.-h- (\ 15) cnttrum »t tiritaUm ^jfrnr C.
16) JfrrMfJfH B. 1") *-iiw i\ IS) *a .til'i di^it >x inr> vatitvisttr C IJ'» ta^trum it cilinum l'inu l". i**)» uidn'Uij, uunvupntnr B. C. 81> ^g
fehlt (;. i'L') burchrami C.
237
firma permaneant nee ab aliquo suecessorura nostrorum episcopo et ecclesiae Misnensi
super praemissis ulla suscitetiir quaestio nocitura praesentem litteram desuper con-
scribi fecimus et eam sigilli nostri munimine roborari. Datum Lipzich anno domini
M^ CC^ LXXXXP. Vni^ Kalendas Octobris^^^).
Nach den in drei Exemplaren vorhandenen Origg. im K. Haupt- Staatsarchiv zu Dresden; das an Fäden
von grüner und rother Seide hängende Reitersiegel ist bei allen beschädigt, im Schilde nicht der Löwe, sondern
der pfalzgräfliche Adler befindlich.
23) DcUwn — OctobrtJt fehlt B.
No. 303. 1291.
B, Withego verleiht dem Vicar Conrad getvisse von ihm erkaufte Cretreide^ehnten , weJehe derselbe
der Dmnkirche, zii iihergehen beabsic/Uigt
Withego dei gratia Misnensis ecclesiae episcopus universis Christi fidelibus
praesens scriptum intuentibus salutem in omnium salvatore. Quemadmodum tempus
defluens est et defluit, sie cum tempore defluente temporales etiam defluunt actiones.
Necesse est ergo, ut ea, quae ab hominibus aguntur, ne in oblivionem, quae mater est
et materia erroris, aliqualiter deducantur, litterarum testimonio perheniientur. Nos
igitiir ad universorum notitiam tam praesentium, quam futurorum deducimus litteram
per praesentem publice profitentes, quod cum vir discretus dominus Cftnradus dictus
de domina nostra, ecclesiae nostrae Misnensis perpetuus vicarius, quandam decimam
in villa Baytitz*), videlicet duodecim scoccos sie distinctos, tres scoccos tritici, totidem
siliginis et sex avenae, et in villa Torsewitz**) sedecim scoceos, videlicet octo siliginis
et octo*) avenae a Cftnrado de Nydalkewitz rite et rationabiliter, iusto emptionis et
venditionis interveniente titulo sua pecunia comparasset, idem Cänradus de Nydalke-
witz, quia dictam decimam a nobis in feodo tenebat, ipsam nobis voce libera resigna-
vit. Nos itaque multa servitia dicti domini Cünradi vicarii dignis memoriis recolentes,
ac suis piis desideriis benigno et prompto concurrentes afFectu pariter et assensu, de
communi consensu et voluntate nostri capituli Misnensis praedictam decimam sibi con-
tulimus pleno iure ac proprietatem eiusdem decimae dedimus ecclesiae nostrae Misnensi
perpetuis temporibus possidendam, eo tamen adiecto, quod praedictus dominus Cänra-
dus plenam habeat et habere debeat facultatem in ipsa ecclesia de saepefata decima
faciendi, ordinandi, statuendi, quicquid et quandocunque suae voluntati visum fuerit
expedire. In cuius rei testimonium praesentem litteram scribi iussimus nostri et nostri
capituli praedicti sigillorum appensionibus communitam. Datum et actum in Schylowe
anno domini millesimo ducentesimo nonagesimo primo pontificatus nostri anno vicesimo
quinto, praesentibus bis testibus qui sequuntur, domino Syffrido decano Misnensi,
domino Johanne praeposito Wurzinensi, domino Heidenrico cantore Misnensi, domino
Theoderico praeposito Budisinensi, domino Cänrado thesaurario Misnensi, domino Alberto
de Luppe, domino Erkenberto de Starkenberch^), domino Johanne praeposito in Hayn
1) octo seoccoa B. C. 2) domino Alberto de Luppe, domino Erkenberto dt Starktnberek fehlon In B. C.
a) Poititz, Par. Neckanitx. b) Charschüts, der«. Par.?
238
canoiiicis Misnensibus, domiiio Leone praeposito eanctae Afrae, Ekehardo nostro notario,
domino Vlrico capellano nostro, domino Walthero de Wür^) milite fratre nostro, Cfinrado
de Brunowe*) marscalco nostro, Petro camerario nostro, Bertoldo de Lubene laicis et
aliis quam pluribus fide dignis.
Nach drei im Stiftsarchiv zu Mcissen vorhandenen Originalen. An A sind die Siegel des Bischofs und des
Capitels mit rothen und grünen seidenen Fäden (das erstere fehlt), an B. und C. mit Pergameutstreifen befestigt.
3) wr B. 0. -1) Jinimmwe C.
No. 304. 1292. 21. Jan.
B. Withego verkauft GeUhinsen von einer Hufe in Zscheila und von sechs Schiffmiihlen unterhalb
der Brücke an den Damherrn Conrad von Borm,
Nos Witliego dei gratia Misnensis episcopus reeognoscimus et tenore praesen-
tium protestamur, quod cum civitatem et castrum Pirne emissemus, gravati hinc inde
gravi onere debitorum multifarie contractoriim domino Cftnrado de Boruz, ecelesiae
nostrae thesaiirario viginti quinque solidos Vribergensium denariorum census annui
aeeedente consensu nostri eapituli vendidimus pro tredeeim marcis argenti, ut inde
libere possit ordinäre, quidquid sibi placuerit in eeclesia Misnensi; quorum deeem in
festo saneti Michaelis de manso sito in Schylow, quem Johannes coeus noster possidet,
et quindccim solidos de sex molendinis navalibus infra pontem in Albea sitis in festo
saneti Martini recipere tenebitur annuatim aut cuicunque ipsos decreverit deputare,
reservata nobis libera potcstate, si a festo sanctae Walpurgis nunc instante infra
annum ipsos pro tanto decreverimus reemere, ad restitutionem benivole teneatur, insuper
tribus maioribus iudiciis, homicidii, furti et stupri videlicet iurisdictioni nostrae similiter
reservatis. In cuius rei testimonium praesens scriptum sibi dedimus nostro et eapituli
nostri sigillorum appensionibus communitum. Testes huius sunt dominus Siffridus
deeanus, Heindenricus cantor, Theodericus Budesinensis praepositus, Albertus de Luppe,
Johannes de Strele praepositus in Hayn et quam plures alii canonici Misnenses. Actum
et datuni Misnae anno domini millesimo ducentesimo nonagesimo secundo in die sanctae
Agnetis virginis et martyris.
Nach dem (Jrig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit den wohlerhalteiien Siegebi des Bischofs und des Capitels
an Pergamentstreifen.
Xo. 30o. 1292. 2. Mai.
B, Wdhego genehmigt die Veberfragnng des Fatronatsrechts zu Schlichen an das Nonnenkloster zu
Cosu'ig mit Vorbehalt der Htm u)id seinem Capitel dort zustehenden Rechte.
Nos Withego dei gratia Misnensis episcopus univcrsis praesentes litteras inspectu-
ris salutcm in domino sempiteriiam. Illustris princeps dominus Albertus dux Saxoniae
suis nobis litteris patefecit, quod ins patroiiatus oppidi in Sliwin nostrae diocesis pro
Salute animae suae sive ius praeseiitandi priorissae, conventui et coenobio sanctimo-
nialium in Coswic Brandenburgensis diocesis sub regula saneti Augustini et institu-
239
tionibus fratrum ordinis praedicatoriim in monasterio sancti Nicolai famulantium libe-
raliter contulit, petens a nobis diligentia cum exacta, quod dictae donationi consensum
benevolum adhibere dignaremur. Cuius precibus rationabilibiis propter deum et favorem
pliiries riobis et ecclesiae nostrae exhibitura inclinati dictae donationi iuris patronatus
seu praesentationis consensum adhibuimus et praesentibus adhibemus, omnibus iuribus
parrocliialibus ab antiquo in ipsa parrochia habitis nobis et capitulo Misnensi seu
ecclesiae nostrae simpliciter et integraliter reservatis. In cuius rei testimonium prae-
sens scriptum dedimus sigilli nostri munimine communitum. Actum et datum Misnae
anno domini M^ CG". LXXXXir. in crastino Pliilippi.
Nach einer Abschrift in Mann analecta hist. Anhalt. Vol. I. p. 268 im herzogl. Archiv zu Bemburg.
No. 306. 1292. 27. Aug.
K, Adolf genehmigt und bestätigt den vom B. Withego bewirkten Kauf der Stadt Pirna, Vgl No. SOX
Adolfus dei gratia Romanorum rex semper augustus universis Romani imperii
fidelibus, ad quos praesentes pervenerint, gratiam suam et omne bonum. Digna con-
sideratio nos inducit, ut petitiones illorum, quos grata devotio et exhibiti gratitudo
servitii nostro iugiter culmiui repraesentant acceptos, effectu debito compleamus, ut
quae postulant assequantur et nostris se praebeant obsequiis^) promptiores. Sane
cum venerabilis Witego^) Misnensis episcopus, princeps noster karissimus, pro se et
ecclesia sua Misnensi castrum et opidum Pyrne cum eorum attinentiis universis, quo-
cumque nomine censeantur, necnon duas partes thelonei in opido praedicto, quae
inquam castrum et opidum cum eorum pertinentiis^) illustris quondam Fridericus Mis-
nensis marchio et progenitores sui ab ecclesia Misnensi habebant in feodo et tenebant,
et quae ipse Fridericus^) in ultima sua voluntate constitutus sanus mente per manu-
fideles suos vendi constituit et mandavit ad exolvendum debita sua, in quibus tam in
Romana curia quam alibi fuerat obligatus, a dicti Friderici^) manutidelibus ad hoc
deputatis^) iusto emptionis et venditionis titulo legittime compararit pro tribus milibus
marcarum argenti Fribergensis, prout ad aures nostri culminis est perductum^. Nos
ipsius Witegonis®) precibus pro se et sua ecclesia nobis fusis favorabiliter inclinati,
venditionem et emptionem praedictas, sicut rationabiliter factae sunt^), ratas habentes
et Unnas ipsas^^) tenore praesentium confirmamus, approbamus et praesentis scripti^^)
patrocinio communimus. NuUi ergo hominum liceat hanc nostrae ratihabitionis, appro-
bationis et confirmationis paginam infringere vel ei ausu temerario contraire. Si quis
autem hoc attemptare praesumpserit, nostrae regiae maiestatis offensam se noverit
graviter incurrisse. Datum Coloniae VP/*) Kalendas Septembris anno domini mille-
simo ducentesimo nonagesimo secundo, indictione quinta, regni nostri anno primo.
Nach zwei Origg. im K. Haupt -Staatsarchiy in Dresden; das schadhaft gewordene Siegel hängt bei A au
gelben, bei B an rothen seidenen Fäden.
1) TMstro se praehtant obsequio B. 2) IVjftitfo B. S) attinentü* B. 4) et prot/enitoreg sai — !*/»*•• Fridericus fehlt B. 5) a prae/nti
Friderici marehionis B. 6) speeialiter deputatis B. 7) Folgt in B: Supplicavit nobis prae/atus Wytego episcopus pro se et ecclesia jtua Mis-
nensi ^ ut venditionem et emptionem huiiumodi conßrmare et rat\fieare de regiae celsltudlnis nostrae gratia dignaremur. 8) Wytegonis principi*
nostri B. 9) sicut — /actae sunt fehlt B. 10) ipsas ex eerta scienlia B. 11) scripto A. 12) sextn B.
240
Xo. 307. 1292. 9. Nov.
JB. Withego heurkundet, äass in den Kauf von Geld - und Getreidezinsen, die er unter Vorbehalt des
Büclckaufs hinnen Jahresfrist an einen Meissner Bürger verkauft, das Qtpitel eingetreten sei.
In nomine domini amen. Nos Withego dei gratia Misnenais episcopus reco-
gnoscinms et tenore i)raesentium prolitemiir, quod accedente unamini consensii capitiili
nostri pro solutione debitorum nostrorum contractorum apud Tizconem Wluerici civem
Misnensem pro nostra et familiae nostrae nceessitate et indigentia in villa Byzcopizc')
tria maldra tritici, insuper quatuor talenta et quatuor solidos PMbergensium denariorum
dicto Tyzconi suisque lieredibus pro septuaginta duabus marcis titulo pheodali vendi-
dimus perpetuo possidenda, quorum duo talenta et duo solidi debentur in festo sancti
Michaelis, triticum vero in festo sancti Martini, reliqna duo talenta et duo solidi in festo
Walpurgis annis singulis debebuntur, adiecta conditione, si infra annum a tempore ven-
ditionis videlicet usque ad festura sancti Maiüni dictum debitum solveremus, dictos reddi-
tus reciperemus, sin autem, ex tunc idem in crastino sancti Martini bona ipsa cum dictis
redditibus ad praefatum Tyzconem et suos heredes iure transeant pheodali. Dicto festo
veniente nee valentibus nobis praelibata bona reemere, decanus et capitulum Misnense una
nobiscum dolentes antiquae possessionis alienationem cum dispendio rerum suarum, ipsa
bona pro septuaginta duabus marcis paratae pecuniae ponderis Misnensis et argenti a
nobis purae em])tionis et venditionis titulo compararunt, saepedicto creditori nostro dictam
pecuniam integraliter persolventes. Nos vero tutoris nostri pracsentis consensu acce-
dente Henrici de Swein archidiaconi Nisicensis proprietatem bonorum praemissorum
cum omni iudicio minorum causarum necnon cum omni iure, quod nobis conpetebat
in censu iam praedicto, capitulo Misnensi dedimus perpetuo possidendam, nihil iuris
nobis et nostris successoribus in antea reservantes, excepto tantunmiodo eo solo, quod
iudicium maiorum causarum totius villae iam dictae ad nos et ad nostros successores,
sicut hactenus pertinuit, amplius pertinebit. Ipsum quoque capitulum ex mera liberali-
täte potestatem iKibis vel successori nostro dedit, bona ipsa infra unius anni spatium
pro tanta pecunia reemendi, ut census illius anni, qui Michaelis et Älartini debetiir,
in bonis maneat, usque dum liqueat an reemerimus et solverimus, an apud capitulum
maneat memoratum. Vt autem haec lirma permaneant nee aliqua super ipsis in
posterum suscitetur quaestio nocitura, praesentem paginam desuper conscriptam saepe-
dicto capitulo Misnensi dcdinuis, nostri et tutoris nostri supradicti sigillorum appensioni-
bus coninuuiitam. Actum et datuni Misnae anno domini MM'C'.LXXXX'\ir. proxima
dominica ante Martini, ixnitilieatus nostri anno vicesimo sexto.
Nach (loin Oii^'. im Stiftsarchiv zu Meisscn mit ch^n an rcrj^^amontstrcifen hiiiij(pndeu Sio^xeln des Bischofs
lind Heinrichs von ,Swoimo-.
a; l*i."*k.u wi tz , I'ar.
241
No. 308. 1292. 9. Xov.
Frohst und Capitel erklären, dass sie zwar in den in vorstehender ürhunde verhandelten Kauf
eingetreten seien, unvermögend aber aus ihren Mitteln die voUe Summe zu zahlen, Getreidezinsen
sowohl, tvie einen Theil der Gtldzinsen an einige Mitglieder des Capitds abgäreten haben, über die
Geldzinsen aber zu Gunsten der Domkirche sofort von den Käufern Bestimmung getroffen worden sei,
No8 Siffridus (lei gratia decanus, Johannes praepositus Wrcinensis, Heyden-
ricus cantor totumque Misnensis ecclesiae capitulum recognoscimus et tenore praesen-
tiura protestamur, quod cum venerabilis pater dominus noster Withego Misnensis
episcopus, nostro consensu accedente, tria maldra tritici, quatuor talenta et quatuor
solidos denariorum annui census in villa Byscopizc sita, quorum duo talenta et duo
solidi debentur in festo sanetae Walpurgis, duo vero residua talenta et duo solidi
debentur in festo saneti Michaelis, et tria maldra tritici debentur in festo sancti Mar-
tini, Tysconi Wluerici civi Misnensi pro septuaginta duabus marcis argenti Fribergensis
ponderis vendidisset, reservata sibi potestate infra unius anni spatium reemendi. Cuius
anni circulo revoluto cum dictus dominus noster episcopus dicta bona reemere non
valeret, postulabat a nobis magis volens, ut apud capitulum quam apud laycum perma-
nerent, ut bona saepe dicta pro tanta pecunia emeremus et absolveremus a layco memo-
rato. Cuius desiderio annuentes praelibata bona pro septuaginta duabus marcis emi-
mus, ipsa de manu dicti Tysconis suorumque heredum plenissime absolventes. Non
habentibus itaque nobis tantam pecuniam in communi, magistro Theoderico Budesinensi
praeposito pro triginta marcis argenti vendidimus dicta tritici tria maldra, ut nos eme-
ramus, quorum Arnoldus dabit sex modios, Otto sex, Martinus sex, Gan sex, Heyn-
ricus sex et Frysco sex modios, et sie tria maldra tritici complebuntur. Item domino
Conrado custodi dicto de Boruz et magistro Conrado de Hersweldia vendidimus qua-
tuordecim solidos praelibati census pro Septem marcis argenti, quorum Arnoldus
solvet Septem solidos, et Otto residuos septem solvere tenebitur annuatim, dantes eis
liberam potestatem, tam de tritico, quam de denariis ordinandi, quidquid placuerit in
ecclesia Misnensi. Dicti vero Conradi praefatos quatuordecim solidos ad anniversarium
magistri Conradi archidiaconi Nysicensis bonae memoriae assignarunt de nostra bona
et libera voluntate. In cuius rei testimonium sigilli nostri, capituli nostri, Johannis
praepositi Wrcinensis et cantoris praesens scriptum sigillorum appensionibus duximus
muniendum. Actum et datum Misnae anno domini millesimo ducentesimo nonagesimo
secundo, proxima dominica ante festnm beati Martini.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen. An Pergamentstreifen hängen die wohlerhaltenen Siegel des
Capitels, des Decans Sifrid, des Propstes Johann (eine Rose, von welcher nach 4 Seiten Lilien ausgehen [Um-
schrift: S. Johannis: prepositi Wvrcinensis; unter der Rose: Factum anno domini M. CC.LXXL] und des Cantors
Heidenreich (Adler mit Heiligenschein).
COD. DIPL. 8AX. II. 1. 3]^
24i
Xo. 309. Um 1292.
Die Bih'ijer zu Frosn, Schö)wlH'cl\ Calbe m)(l Barhy bitten eleu Bischof Withajo in ihren
Handelsgeschäften zu Pirna , nawentlich im Verlauf von Salz und Einkauf von Holz es hei
dem Herkömmlichen zu ' belassen,
Venerabili in Cliristo patri ac domino W. episcoix) Misncnsi biirgcnses in Vrose
et Sconcbeke, Caliie et Bareboye cum omni reverentia et honore quicquid possunt obse-
quii et honoris. Dominationi vestrae attentius (luximus supplicandura, quatenus propter
deiim et iustitiam vestram piani et bonam voluntatem eonvertere digneraini, ut in civi-
tate vestra Perna consuetudinem hactenus observatam nobis super nostris mercimoniiß
vendendis, videlieet super sale in foro vendendo obtineamus et in emptione lignonim
ad hospites, et non in Imiusmodi consuetudine rationabili inpediaraur, sed vestram
promotionem in lioc potius sentiamus. Propter hoc nos ad vestra servitia habebitis
promptiores, vohmtatem vestram nobis petimus remandari. Omnes isto sigillo videlieet
Theoderici sculteti de Vrose utimur ista vice.
Nach dem Orig. im K. Haupt - Staatsarchiv zu Dresden, in Brietform. Das von aussen aufgedrückt
gewesene, schildförmige Siegel ist bis auf wenige Wachsspuren verschwunden.
No. 310. 1293. 7. Jnni.
Markgraf Friedrich eignet dem Hochstift eine Mark jährt Einkünfte von einem Keller in Meissen
und zwei Hopfengärten nah^ bei Meissen,
Fridericus dei gratia Misnensis ac ürientalis marchio universis Christi fidelibns
jn-aesentes litteras inspecturis sahitem et ad salutis aeternae gaudia pervenire. Cum ea,
quae aguntur in tempore, simul cum lapsu temporis elabantur hominumque memoria
labilis sit, expedit ipsa scripturarum testimonio testiumque subscriptionibus perhen-
nari. Igitur ad universitatis vestrae notitiam tenore praesentium cupimus pervenire,
([uod nos ad instantiam dilecti nobis H. archidiaconi Nisicensis curiae nostrae protho-
notarii ])roprietatem unius marcae reddituum, sitae in cellario sub domo Wuluekini
aurifabri, civis Misnensis, quam quidem marcam reddituum habuit . . relicta quondam
Her. militis dicti de Scremzniz, dictus vero prothonotarius noster ipsam marcam
redcUtuum a felicis recordationis quondam Friderico Misncnsi, ürientali et de Landes-
bercli marcliione patruo nostro teiiuit, sicut et a nobis tenet titulo ad vitae suae
tempora possidemb', i)raeterea et proi)rietatem duorum hortorum humili sitorum extra
muros civitatis nostrae Misnensis, vul}j;-ariter loquendo seu scribendo vnder der alden-
burc, quos etiam liortos dictus ])rotlion()tarius noster similiter a patruo nostro praeno-
niinato tenuit et a iiol)is tenet titulo supradicto, li))craliter donamus Misncnsi ecclesiae
proprietatis titulo i)erpetuo ])()ssidcndos. Et ut liacc nostra donatio proprietatis dicto-
runi duorum hortorum luunili et unius marcae reddituum ipsi Misncnsi ecclesiae firma
permaneat ac inviolal)iIis jicrscvcret, nos praesentcs litteras nostras inde confectas
— 243
sigilli iiostri munimine roboratas saepe dictae ecelesiae duximiis coiicedendas. Actum
et datum Grimmis praesentibus dilectis nobis nobili viro AI. burcravio de Liznik,
neenon streimis viris H. de Koldiz, H. de Trebeein, H. dapifero de Biirnis, A. de
Luppa, Jo. dicto List ac G. de Dewin dicto Cra militibus nostris, neenon aliis quam
pluribus militibus, clericis ac armigeris fide dignis, anno dom. M*". CC^ XC. tertio,
die dominico proximo post diera beati Bonifacii.
Xacli dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem beschädigten Reitersiegel des Markgrafen an einem
Pergamentstreifen.
No. 311. 1293. 6. Juli.
Markgraf Friedrich bestätigt die von seinem Ohei$n, dem Markgrafen Friedrich von Landsberg
gemachte Schenkung von Zinsen im Dorfe Colin (Vorbrücke) an dc^ HocJistift.
Fridericus dei gratia Misnensis et Orientab's marchio et Saxonum comes palatinus
Omnibus imperpetuum. Cum ea, quae legitime acta sunt per praedecessores nostros, per
nostram ratihabitionem et coniirmationem firmius perseverent, universis Christi fidelibus
tam praesentibus quam futuris volumus esse notum, quod donationem per illustrem
principem Fridericum inclitae recordationis Misnensis, Orientalis et de Landesberg
marchionem, patruum nostrum karissimum, de duodecim solidis denariorum Vribergen-
sium annuae pensionis de viginti quatuor areis, sitis in villa Colne ante pontem Misne
dandis, ita videlicet, quod de qualibet area dentur annis singidis sex denarii Vribergenses
in festo Walpurgis, ecelesiae Misnensi factam approbamus, ratificamus ac praesentibus
contirmamus. In cuius rei testimonium sigillum nostrum praesentibus litteris duximus
appendendum. Datum Misnae anno domini millesimo ducentesimo nonagesimo tertio
in oetava apostolonim Petri et Pauli.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen: das beschädigte grosse Reitersiegel des Markgrafen an einem
Pergamentstreifen.
Xo. 312. 1293. 2. Aug.
K, Adolf verfügt y dass das Höchst iß 50 Mark jährt Einkünfte von Gütern ^ selbst nenn diese
Reidtslehen seien, unbehindert erwerben könne.
Adolfus dei gratia Romanorum rex semper augustus universis sacri Romani
imperii lidelibus praesentes litteras inspecturis gratiam suam et omne bonum. Eins
dementia inelfabili, qui vota humilium suscipit et secreta cordium clare noscit, ad regale
fastigium revera potius divino miraculo quam Inimano ministerio evocati feiTentibus
desideriis affectamus, ut tempore nostri regiminis cultus divini nominis augeatur,
militumque Christi, ut eo liberius deo deserviant, in praediis commoda potiora recipiant
incrementa. Sane honorabilium virorum .. praepositi, .. decani, .. thesaurarii et capituli
ecelesiae Misnensis, dilectorum nostrorum devotorum Immilibus precibus favorabiliter
inclinati eoneedimus, permittimus ^t de benignitate regia indulgemus eisdem, ut a
quibuscunque principibus, ministerialibus et vasallis nostris et imperii seu aliorum
quorumcunque in augmentum praebendarum suarum quinquaginta marcarum argenti
31»
244
redditus in praediis, possessionibiis seu bonis quibiiscuiique, imo etiaiu si bona liuius-
modi a nobis et imperio feodaliter descenderent, possint et debeant comparare. Quae
qiiidem bona cum ernennt seu comparaverint ad dictos . . decanum et capitulum Mis-
nense, seu ad eorum ecclesiam voluraus proprietatis titulo sine omni contradictione
perpetuo pertinere, dantes supra dictis . . deeano et capitulo ac ecclesiae Misnensi has
nostras litteras roboratas maiestatis nostrae sigillo in testimonium evidens super eo.
Datum apud Fridebar *) IUI. Nonas Augusti indictione sexta anno domini AP. CC**. LXXXX
tertio, regni vero nostri anno secundo.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem Siejjel des Königs an Fäden von rother und
grliuer Seide.
a) Fritidhcrfir in der Wcttorau.
No. 313. 1294. 6. Juli.
Markgraf Friedrich bestätigt die von seinem Grossvater, dem Markgrafen Heinrieh gemachte
Stiftung eimr beständigen Vicarie in der Domkirche jsu Meissen,
Fridericus dei gratia Mysnensis et Orientalis marchio, comes Saxoniae palanti-
nus Mysnensi ecclesiae praesens scriptum perpetuo duraturum. Cum ex naturae debito
thesaurizare filiis parentes, et non filii parentibus teneantur, filii et nepotes traditiones
et Vota patrum ac parentum observare non immerito tenebuntur. Facta siquidem pia
ac laudabilia avi nostri bonae memoriae Heinrici Mysnensis et Orientalis marchionis,
ratificata et confirmata per patruum nostrum felicis recordationis Fridericum marchio-
nem successorem eiusdem avi nostri, observare et exsequi toto conamine cupientes,
recognoscimus , quod Privilegium ipsius avi nostri non cancellatum non abolitum uec
in aliqua sui parte vitiatum vidimus in haec verba: In n. s. et ind. tr. Heinricus
— No. 125 — Capra et alii quam plures. Ut autem nullius ingratitudinis maculam
contraliere vel incidere vidciitur, praedictam institutionem sive donationem gratam et
ratam habentes contirmamus. Nihilominus data de novo damus volentes, ut ibidem
memoria perpetuo habeatur, iniungentes omnibus ofliciatis nostris sive monetariis, qui
pro tempore fuerint, praedictam pensionem statutis temporibus, videlicet in festo sancti
Donati tria talenta, et in festo beatae Walpurgis tria talenta sub obtentu gratiae nostrae
solvere non obmittant. Datum et actum Dobelin anno domini M^ CG". XC. Uli*', pridie
Non. lulii praesentibus, quorum nomina sunt subscripta, videlicet venerabili pati'e domino
nostro Bemhardo Misnensis ecclesiae episcopo, magistro Vlrico praeposito in Melnic
Pragensis diocesis, domino Heinrico, Vlrico et Ilerbordo capellanis dicti domini nosti-i
ei)iscopi, Petro de Dobelin plebano, capellano nostro, clericis, Meynhero Burgravio Mis-
nensi, Heinrico de Trebezcin, Vlrico de Malticz, Tylikino de Hunsberg, Reynhardo de
Zeuscliin militibus, et quam pluribus aliis lide dignis.
Nach dorn Orig. im Stiftsarcliiv zu Meissen; an einem PergamentstreilVn liiingt das heschädigte Reiter-
siegel des Markgrafen.
Wilkii Ticemannus. Cod. dipl. [». lUT.
245
No. 314. 1294. 23. Juli.
Markgraf Friedrich verleiht dem Bischof und defn Dotncapitel zur Etitschädigung das Patronatrecht
der JacohscapeUe in der Wasserburg zu Meissen.
Fridericus dei gratia Misnensis et Ürientalis marchio et Saxonum comes pala-
tinus uuiversis tarn praesentibus quam futuris praesentes litteras inspecturis salutem
in eo, qui est omnium vera salus. Cum ea, quae fiunt in tempore, breviter labantur a
memoria, expedit, ut acta digna memoria scripturarum elucidatione sie serventur integra,
ut usque in futurum circa gesta veritatis evidentia pateat incorrupta. Hinc est, quod
ad notitiam universorum Christi fidelium cupimus pervenire, quod cum inter venerabilem
patrem dominum Bernhardum Misnensem episcopum ex una, et nos super quibusdam
dampnis et iniuriis Misnensi ecciesiae per advocatos nostros et iudices irrogatis ex parte
altera fuisset dissensionis materia suscitata, saluti nostrae volentes salubriter providere,
in recompensationem et restaurum, si qua ipsi ecciesiae iniuriose fuerant irrogata, dicto
domino episcopo, capitulo et ecciesiae Misnensi ius patronatus capellae sancti Jaeobi
in Aquatico Castro sitae, cum curia et omnibus capellae pertinentiis liberaliter damus et
dedimus cum omni integritate perpetuo possidendum, dantes eidem domino episcopo
suisque successoribus liberam potestatem ordinandi de ipsa capella, prout cultui divino,
suae nostraeque saluti ipsi magis videbitur expedire. In cuius rei evidens testimonium
has litteras uostras dedimus sigilli nostri munimine roboratas. Testes huius sunt Hein-
ricus de Sueim prothonotarius noster, Heinricus deTrebezin, Heinricus de Kungisvelt,
Reynhardus de Hersveit, Reynliardus de Seuchin, Vlricus de Malticz, Thilichus de Huns-
berg milites et alii quam plures iide digni. Datum Misnae anno dom. millesimo ducen-
tesimo nonagesimo quarto X. Kalend. Augusti.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem Reitersiegel des Markgrafen an Fäden von rother,
gelber und grüner Seide.
Wilkii Ticemannus. Cod. dipl. p. 110.
No. 315. 1294. 25. Aug.
Markgraf Friedrich bestätigt den von seinem Grossvater, dem Kaiser Friedrich IL dem Bischof
verliehenen Zehnten in dem fündig gewordenen Silberbergwerk bei Scharfenberg und verzichtet /. i,. >cy/^
auf die ihm an demselhen etwa zustehenden Rechte.
In nomine domini amen. Fridericus dei gratia Misnensis et Orientalis marchio
et Saxoniae comes palatinus universis praesentes litteras inspecturis salutem in auctore
salutis. Cum in donationibus ad pias causas optima mensura sit inmensitas, atten-
dentes progenitoris seu avi nostri karissimi felicis recordationis quondam Friderici
imperatoris concessiones et donationes in decima argentea, quae ex nunc solvitur et '
datur vel solveuda fuerit in futurum de argentifodinis sive^montibus ch-ca Scharfen-
berg, in quibus iam metallum habetur et procedente tempore habebitur, Misnensi
ecciesiae pie factas, venerabilem patrem et dominum Bernhardum episcopum eiusdem
ecelesiae ac successores siios, quiciiiKiiie pro tempore fiierint, |)roniittiimis l)oiia lidc
totaliter et fideliter promovere in ii)sa deciina et eos in iure, coneessione ac donatione
il)sius decimae de eetero nullatenus inpedire, immo ex nunc de eadeni ex toto cedinuis
et cedendo concedimus et donamus dictam deciniam Misnensi ccelesiae ins, si quod
nobis conpetebat in eadeni deeima, in ius et dominium eiusdem ecdesiae Misnensis
libere et totaliter transferendo, ita quod praedictus dominus et amicus nostcr liern-
hardus venerabilis episcojms praenotatus et sui successores perpetiio gaudeant dietae
decimae possessione pacifica et quieta. In cuius rei evidens testimonium praesentes
conscribi fecimus litteras et eas sigilli nostri munimine roborari, testibus praesentibus
infrascriptis, videlicet nobilibus viris Meinhero burgravio de Misna, Alberto burgravio
de Lyznic, Heinrico de Koldytz, Heinrico de Trebezin seniore, Vlrico de Maltytz, Thi-
lieone de Hunesberc, Reinliardo de Hersuelde, Heinrico de Kunegesuelt, Reinhardo de
Seweschin et aliis quam pluribus fidc dignis. Actum et datum in Egra anno domini
millesimo ducentesimo nonagesimo quarto Vlir. Kalendas Septem bris.
Nach dem Oripr. im K. Haupt - Staatsarehiv zu Dresden mit dem beschädifrteu Keitersiepel des Markjynrafen
an einem Perpamontstreifcn.
Xo. 316. 1294. 10. Sept.
B. Bernhard erklärt ^ fhss Marhjraf Ilciurich eine Vienrie hei der Bowlirche gestiftet inid Marhjraf
Friedrieh die naeh Ifeinriehs AhJehen einige Zeit unterhliehene Zahlung an den Viear neuerdings
zu kisteit angeordnet habe. Vgl. No, 1^5 und SIS,
Nos liernliardus dei gratia Misnensis ecclesiae episcopus recognoscimus prae-
sentibus publice protitentes, quod recolendae memoriae illustris princeps, dominus
Ileinricus quondam Misnensis et Orientalis marchio, in remedium animae suae, paren-
tum suorum nee non Conradi bonae memoriae militis dicti Alachschirben , in eius
servitio defuncti, vicariam perpetuam in ecclesia Misnensi instituit, et ipsam sex
talentis annui census dotavit, tribus^) in festo Walpurgis et tribus^) in festo sancti
Michahelis in moneta Vriberg annis singulis persolvendis , dans capitulo Misnensi
ius conferendi eandem vicariam viro idoneo et lionesto. Qui census dicto domino
marchione defuncto aliquamdiu fuit minime persolutus. Tandem dominus Fridericus
illusti'is princeps, Misnensis et Orientalis marchio et Saxoniae comes palantinus preci-
bus nostris indinatus statuit et ordinavit, quod praedicta sex talenta in terminis infra
scrijrtis, videlicet in festo Walpurgis et Donati absque diminutione qualibct in antea
vicario, qui eidem vicariae pro tempore deservierit, annis singulis solvi debent. In
cuius rei testimonium hanc litteram scribi et sigilli nostri muninn'ne iussimus roborari.
Datum Alisnae anno domini M^CJC". nonagesimo quarto, quarto Idus Septembris, ponti-
ticatus nostri anno secundo.
Nach dem Ori^j:. im Stiftsarchiv zu ^leisscn mit dorn Sio^a-I dos nischots an ein(»m Porgamentstreifon.
1) trifi im 0^i^'.
247
No317. 1295. 16. Aug.
2?. Bernhard trifft in einein Schreiben an alle Pfarrgeistlichen der Diöces at(f Grund eines auf einein
Magdeburger Provirusialconcil gefassten Beschlusses Anordnung wegen der Beguinen und sciuirft die
Nothwendigkeit der Beichte vor dem Genüsse des heil Abendmahls ein,
Bernhardus dei gratia Misnensis ecclesiae episcopus discretis viris praepositis,
archidiaconis, plebanis, viceplebanis ac aliis ecciesiarum rectoribus in civitate et dio-
cesi Misnensi constitutis salutem in omnium salvatore. Cum ex ofticii nostri debito
statuta sacrorum canonum, conciliorum generalium ac provincialium teneamur exequi
et ad observantiam ipsorum nobis subditos coercere, ut animarum pericula devitentur
et saluti plurimorum expressius consulatur, ad memoriam vestram duximus revocan-
dum, in sacro Magdeburgensi eoncilio per veuerabiles patres dominum Gwidonem
apostolicae sedis legatum et dominum Rupertum sanctae Magdeburgensis ecclesiae
archiepiscopum cum omnibus suffraganeis suis episcopis et clericis provinciae solem-
pniter celebrato, declaratum publice et statutum, omnes mulierculas, quae beginae
dicuutur, ad subiectionem et obedientiam suorum plebanorum parrochialium generaliter
pertinere, ipsasque teneri ad omnia, ad quae parrochiales ceteri sunt adstricti. Quan-
tum igitur animarum periculum subsequatur, quod quis communicet sibi non confessum,
nemo dubitat sanae mentis. Potest namque non confessus dicere se confessum. Quod
ut sanius caveatur et statuta concilii plenius observentur, habito capituli nostri et
plurium discretorum consilio, statuimus et districte praecipimu^ observari, ut nullus
vestrum quemquam subditorum suorum in extremis vel in sanitate constitutum com-
municare audeat vel praesumat, nisi sibi vel de licentia sua integraliter confessum,
iniuncta ipsi seu notificata prout competit poenitentia salutari, volentes in virtute
sanctae obedientiae niliilominus et mandantes hoc salubre statutum in parrocliiis vestris
saepius publicari et ab omnibus universaliter observari. In cuius rei testimonium
praesentem litteram nostri sigilli munimine duximus roborandam. Actum et datum
Dresden, anno domini M^'CC" LXXXX"* quinto in crastino assumptionis beatae virginis.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Budissin mit dem beschädigten Siegel des Bischofs an einem von der
Urkunde zum Theil losgetrennten Pergamentstreifen.
Köhler cod. dipl. Lus. 1. Anh. S. 148.
No. 318. 1296. 18. Mai.
Domherr Conrad von Bor uz stattet die neu errichtete Capelle Aller Heiligen in der Dotnkirche aus
und setM die durch drei Vicarien eu besorgende Ordnung des Gottesdienstes in derselben fest,
Conradus de Boruz thesaurarius et canonicus Mysnensis universis praesentes
litteras inspecturis salutem in eo, qui est omnium vera salus. Qui male agit, odit
lucem. Expedit itaque ut acta digna memoria scripturarum elucidatione sie serventur
integra, quod usque in futurum rerum gestarum eWdentia pateat incorrupta. Hinc
est quod tam praesentibus quam futuris cupimus esse notum , quod cum divina suffra-
248
gante gratia capella iiova iiixta clioriim Mysnensis ecclesiae versus meridieni in lionore
sanetae clei genitricis ac virginis Mariae omniiimque sanctonim laiulablliter esset eon-
structa, ipsam dotandam decrevimiis et dotavimiis redditibus infra scriptis, diias per-
petuas vicarias iustituentes in eadem, quarum uni assignamus in villa Cofbaeh*)
quartum diraidium talentum et triginta dcnarios Vribergensis monetae , quoriim medietas
solvitiir in festo sanetae Walpurgis, medietas in feste sancti Martini cum decem et
Septem puUis, quorum Ilideco residens circa medium villae seu successores sui de
duobus mansis unum talentum solvere tenebitur annuatim , Sifridus de manso et dimi-
dio talentum et triginta denarios, item Herbordus de manso et dimidio talentum et
ti'iginta denarios , item Eberwinus de dimidio manso octavum dimidium solidum. Situs
vero mansorum in introitu villae, ubi intratur de oppido Wilandesdorf**) a dextris.
In civitate Mysne duodecim solidos de curia Johannis dicti Horcher sita contra macella
Vribergensium denariorum in festo sancti p]gidii annis singulis solvendorum. In villa
vero Prevdowe*") de allodio Johannis et de decima attinentc duo maldra siliginis, duo
maldra hordei et quinque maldratas avenae Mysnensis mensurae, quae Martini
praesentabuntur Mysnae dicti Joliannis vel successorum suorum laboribus et expensis.
Tenebitur autem vicarius, qui pro tempore fuerit, in anniversario venerabilis patris
bonae memoriae domini Withegonis Mysnensis episcopi de pensione praedicta unum
talentum canonicis emancipatis dumtaxat praesentibus in vigiliis et in missa. Assigna-
mus insuper eidem vicariae pro perpetuo lumine cereo habendo in medio monasterii
Misnensis in praedicto allodio Preudowe et de decima attinente unam maldratam tri-
tici et triginta tres modios siliginis mensurae similiter Mysnensis. In villa Stetsch^)
unum talentum in festo sancti Martini, cuius medietatem Myleka relicta Rodewani et
Hugo iilius ipsorum de altero duorum mansorum, quos possident, et medietatem resi-
duam liorysch iilius praedictorum de uno manso tenentur solvere annuatim. Insuper
in Cozbude'') quindecim solidos, quorum quinque in festo sancti Mychaelis et decem
in festo sancti Martini a Petro filio Nowak vel suis successoribus persolvuntur. De
liis Omnibus praedictus vicarius annuatim ceram pro dicto lumine tenebitur comparare.
Secundae vero vicariae assignamus tria talenta et octavimi dimidium solidum
Vribergensium denariorum in festo sanetae Walpurgis de villa ÜcruF) persolvendos.
Item in festo sancti Martini de villa eadem tres marcas argenti cum fertone et dimi-
dio ponderis Mysnensis, insui)er decem modios siliginis et totidem avenae Haynensis
mensurae et quatuordecim pullos, et in festo paschae quintum dimidium scocnm
ovorum. Quae omnia praesentabuntur Mysnae de tredecim mansis et dimidio posses-
sorum eorum laboribus et expensis. Item in villa Paselitz*') decem et octo scoeos
siliginis et avenae. In (Tizzehvitz*') quatuordecim scoeos siliginis et avenae, in Dale-
witz^) undecimum dimidium scocum siliginis et avenae, in liUboz*") tredecim scoeos
siliginis et avenae decimae episcopalis; vicarius vero ad collectionem dictae deeimae
tenebitur et vecturam. Item in Mysne de macello Thylonis de Lomatsch quinque
lapides puri sepi, de macello vero Heinrici in sinistro latere sito duos lapides simi-
liter puri sepi in festo sancti Martini annis singulis i)ersolvendos. De praedictis vero
a) Kaufbnch. Par. Ko^-ulstlorf. h) Wllsilruf. c) Proda, l'ar. St. Afra. d) Sietzsch. Par, Itrlesitnitz. e) Co«se-
bau<Iü, dorn. Par. f) Okrilla, Par. Zschoila. tf) Ua.S8litz. h) (.Tcis.<(lii/.. i) Dallwitz. k) Altlei.s, säuiuitlich Par. Leas
(Kph. (irod-iuuhain).
249
i-edditibus vicarius, qui pro tempore fuerit, in anniversario nostro tenebitur canonicis
emancipatis unum talentum praesentibus tantum in vigiliis et in missa, sepo vero
commutato in oleum et in ceram tenebitur dictae capellae nocturno tempore in ardenti
lampade, diurno vero ad missam in cereis convenientibus providere.
Vicariae vero tertiae pro remedio bonae memoriae domini Heinrici quondam
praepositi Misnensis inätitutae assignamus tria talenta in theloneo episcopaü Mysnae,
in Villa Stetsch unum talentum in festo sancti Martini. Pertinebunt etiam eidem
vicariae sedecim solidi, qui debentur de curia Conradi cellerarii sita in aeie fori
contra vicum salis in festo beati Donati persolvendi, quos dominus Bertoldus de Pyrne
quondam eiusdem vicariae possessor sua pecunia comparavit. Adiicimus etiam quin-
que solidos, qui debentur Mychaelis de curia Mysnae sita contra Johannem de Wi-
landesdorf circa valvam, quam possidet Judaeus dictus Bule, item tres solidos de
curia sita sub Castro Mysne, quam Otto sutor possidet, in festo sancti Martini sol-
vendos, item unum solidum de horto qui fuerat dicti praepositi Heinrici sito in novo
foro iuxta hortum Martini in festo sancti Martini similiter persolvendum. Item in
villis Arnoltitz et Wogenitz*) quinque maldratas siliginis et avenae minus quatuor
modus mensurae in Dobelin, quae nomine decimae in festo sancti Martini annis
singulis persolvuntur. Praeterea considerationis nostrae aciem convertentes ad hoc,
quod de sola vinea Lybenecke propter incertos ipsius fructus non posset subsistere
vicaria, nee quisquam vicariorum solus ipsius culturae sufficeret, ipsam cum suis
attinentiis videlicet curia, lignis, virgultis sitis in Wartha praedictis tribus adiicimus
vicariis, ut possessores earum, postquam dominus de praesentis vitae medio nos duxerit
evocandos, pari sumptu et laboribus ipsam excolant et fructus inde provenientes aequa
dividant portione. Tenebuntur quoque de ipsa vinea annis singulis in festo sancti
Andreae dominis praesentibus emancipatis, qui vesperis et missae interfuerint, unam
urnam vini et tantumdem sociis tam perpetuis quam temporalibus ministrare. Post
decessum vero nostrum primam vicariam, quae tenebitur ad lumen cereum perpetuum
et domini Wythegonis episcopi anniversarium, episcopus Misnensis qui pro tempore
fuerit conferet, secundam quae lampadi astringitur conferet capitulum Mysnense, ter-
tiani autem conferet, qui pro tempore fuerit praepositus Misnensis. Ceterum hi tres
ad observantiam chori sicut ceteri vicarii sint astricti. Insuper tenebuntur secundum
ordinem praefatam officiare capellam, sie quod quolibet die dominico, nisi festum excel-
lens occurrerit, missa inibi de dominica habeatur, reliquis vero sex diebus hebdoraa-
tarius tenebitur quolibet die pro domino Heinrico et domino Sifrido praepositis bonae
memoriae ceterisque nostris benefactoribus unam missam dicere pro defunctis, diebus
vero incidentibus proprium habentibus officium sequens hebdomatarius ad complendum
cum nota ibidem ipsorum dierum officium astringetur, in quibus diebus cum duas
niissas haberi contigerit, missa pro defunctis ante pulsum primae compleatur. In festo
vero paschae, penthecostes, nativitatis domini usque ad octavas et quatuor festivi-
tatibus beatae virginis a missa defunctorum ipsos volumus sublevari. Insuper volu-
mus, ut idem hebdomatarius singulis diebus ad complendum in capella ipsa omnes
horas de beata virgine teneatur. Ceterum collatores vicariarum non carnalitatis aifectu,
1) Arntits nnd Wuhntts, Par. Staacha.
COD. DIPL. SAX. II. 1.
250
sed secundum deum sie conferant et tueantur easdem, ne divinam incidant ultionem,
et instituentis intentio observetur. Ut autem haec firma permaneant nee ab aliquo in
posteram inmuteiitur, sigilla venerabilis patris et domini Bernhardi episcopi, domini
Siifridi praepositi et eapituli Mysnensis ecclesiae una cum nostro praesentibus duxi-
mus apponenda. Testes sunt dominus Siffridus praepositus praedictus, dominus
Albertus deeanus Mysnensis, dominus Johannes Wurzinensis, magister Theoderieus
Budcsinensis et dominus Johannes Haynensis ecclesiarum praepositi, magister Con-
radus cantor Mysnensis, dominus Johannes archidiaconus Lusaciae, magister Hen-
ricus de Rokhusen et dominus de Wratizlauia canonici Mysnenses, dominus Conradus
de domina nostia, dominus Theodericus de Wiztrop, dominus Rudegerus de Cyten et
dominus Syboto perpetui vicarii praedictae Mysnensis ecclesiae et quam plures alii
iide digni. Actum et datum Mysnae anno domini millesimo ducentesimo nonagesimo
sexto XV^ Kalendas Juiiii, pontificatus venerabilis patris et domini Bernhardi epi-
scopi praedicti anno tertio.
Nach (lern Orig. im K. Haupt -Staatsarchiv zu Dresden mit den an Pergamentstreifen hängenden Siegeln
des Bischofs, des ra])itels und des Conrad von Boroz (S. Andreas).
No. 319. 1296. 4. Sept.
B, BernJiard eignet der Domkirche das Dorf Leuteritz sur Feier der Feste der heil. Dreieinir/keit
und des h. BernJiard von Clairvaiix, sowie seines und des JahrgediicIUnisses des Vitzthums
Wernher zu Magdeburg,
In nomine domini amen. Cum hominis vita fragilis et caduca multis periculis
et niiseriis sit exposita, sie ut qui hodie vivus incedit, craatina die de huius vitae medio
sit sublatus: noverint igitur universi praesens scriptum intuentes, quod nos liernhardus
dei gratia Misnensis ecclesiae episcopus, cupientes animae nostrae saluti sicut melius
possumus providere, villam Luderwitz") cum suis peitinentiis et proventibus, utilitate
ac cenau, qui sc extendit ad quinque talenta usualium denariorum minus ti'ibus solidis
et dimidio, comparavimus de nostra pecunia, quae nobis intuitu personae advenerat ab
Vlrico de Kanitz et fratribus suis, pro quadraginta et quatuor marcis puri argenti et
ponderis Misnensis iusto emptionis et venditionis titulo accedente. Hanc villam cum
censu et utilitate, sicut eam comparavimus, sie eam fratribus de capitulo ecclesiae
nostrae Misnensis assignavimus et assignamus iterum per praesentes sub forma et con-
ditionibus infra scriptis. Ita videlicet, quod festa sanctae trinitatis et beati Hernhardi
abbatis et anniversarii domini Wernheri vicedomini Magdeburgensis*") et noatri in
ecclesia nostra Misnensi in choro singulis annis devote ac sollempniter celebrentur
et tunc canonicis et vicariis perpetuis ac temporalibus praesentibus in choro in quolibet
dictorum festorum et anniversariorum tempore sive die census praedictus prout conipetit
dividatur. Et quia saepedicta villa Luderwitz a nobis et de mensa episcopali in feodo
tenebatur, nos proprietatem eiusdem villae ac census nee non utilitatum eins in ecclesiam
a) Loutoritz, Par. BriosmiltE. b) Wornhor von Kirchborg; vgl. Lonts Hiat. v. Mag«lobarg 8. 270 f., Aveiuanu Burggr. v.
Klrchbürg H. 127 f.
251
nostram Misnensem et capitulum nostrum convertimus et ei liberaliter conferimus et
donamus. In cuius rei testimonium praesentem litteram scribi iussimus nostri sigilli
robore communitam. Datum et actum Misnae anno domini M*". CG. LXXXX. sexto
pridie Non. Septembris, pontificatus nostri anno quarto, praesentibus Heinrico canonico
sanctae Crucis in Wratislavia, Conrado ecciesiae nostrae perpetuo vicario, Herbordo
canonico et plebano in Wurzin, Vlrico in Lubenitz et Heinrico in Camentz plebanis,
Thimone de Woinitz milite et aliis quam pluribus fide dignis.
Nach dem Orig. im Stiftsarcliiv zu Meissen mit dem Siegel des Bischofs an grOnseidenen Fäden.
No. 320. 1296. 26. Oct.
Probst und Capitel einigen sich in gewissen Bestimmungen über die Verleihung der Prälaturen und
Canonicate ihres Stifis und die diesen jmstehenden Pfründen, so wie über verschiedene ßnanjneUe
Angelegenheiten des Stifis überhaupt
Nos Siffridus praepositus, AI. decanus, omnes et singuli de capitulo Misnensis
ecciesiae recognoscimus et tenore praesentium protestamur, quod convenientibus nobis
in capitulo decrevimus antiquis statutis et consuetudinibus, videlicet quod praelaturae
et personatus ecciesiae nulli extra capitulum conferantur, sed tantum personis emanci-
patis. Idem dicimus de ecclesia in Mugelin et in Schewitz*), quae hactenus canonicales
fuerunt, quibus statuendo adiicimus tres capellas, capellam dominae nostrae in curia
episcopali, capellam sancti Johannis baptistae in curia marchionis, et capellam sancti
Jacobi in Castro Aquatico, quae solum emancipatis canonicis conferentur, quarum col-
latio ecclesiarum et capellarum ad episcopum pertinebit. Proprietates ecciesiae utpote
Pirne et Dresden cum suis pertinentiis repetet; Gronowe**) et si qua alia bona vacare
contigerit, repetet toto posse. Quorum si aliqua recuperabit, nee ipsa nee alia habita
vel habenda alienabit absque totius capituli licentia specialL Debita, quae adhue
debentur de Pirne et de Radmaritz*"), studiosius repetat et quantumcunque conse-
quitur de pecunia illa, primo omnium absolvet bona capituli, deinde episcopalia, et si
quid residui fuerit, de consilio capituli ad usus ecciesiae, ad augenda bona episcopalia
convertere tenebitur bona fide. Obedientia dominicaJium, si facultas se obtulerit, habebit
in theolonio Misnensi quinque talenta. Item obedientiae canonicorum Misnensium nee
per negligentiam ad Misnensem episcopum, nee quocunque modo alio devolventur. Item
ad scolasteriam in eodem theolonio quatuor talenta pertinent ab antiquo. Datum anno
dom. M''.CC^XC^VP. feria sexta ante festum beatorum apostolorum Symonis et Judae.
In cuius rei testimonium singulorum sigillis praesentes litteras fecimus communiri.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen. An Pergamentstreifen hingen 11 Siegel, von denen zehn
noch erhalten, aber zum Theil beschädigt sind.
a) Altmageln und Ziehaltt. b) Orana, Par. Dresden oder Brleanüti.? c) Radmertts in der Oberlantlts.
252
Xo. 321. 1297. 10. März.
KrJH;irhof Bun'hiinJ jji Jlivnietmrtj und die Bi^.'höfe HermaHH zu Halberstadt. Albert zh Meissen^
UtiHrick iH Jler^ifhHriJ, Bruno su Xaumburtjf. Vijlrad zu Brandenburg ertheilen allen Gläubigen^
icelche bu.<>ft'niit dii.< H*jspital in UiilUrstndt an geicissen Festtagen besuchen ufid unterstützen —
cum domus infirmoriim $ita extra moros civitatis Halb, sit paapertate onerata — jeder einzelne
rierri»i Tige Ablass, Dal. Magd, anno dorn. M"'' €€="' T. XXXX "^ septimo serto Idus MarciL
Nach d<?m Ori^. im Pri>v.> Archiv zu MjLfdeburz: von dea S4M!hs an leinenen Fäden befestigt gewesenen
>i»'^ln fehlen die der Bi<i:h«:ne zu Meiosen. Naumbaxg und Brandenborg. die Obrifiren sind sehr beschädigt.
No. 322. 1297. 7. Mai.
P. Bonifiicins VIII. ertheilt den* Domherrn zu Xa>unburg llrich ron Colditz die erbetene Genehmigung
ntbtn diesem O.monieat und dem Pfammt zu S. Wen'>\siai d*jselbst auch die Stelle eines Domherrn
zu Meissen anztinehmen.
BonifaeiiLs episcopus etc. dilecto tilio LTrico de Coldiz eanonico Xoembiirgenai
saliitem etc. Tuae merita devotionis exposcunt, ut per$onam taam de multa probitete
tide dioniorum testiinonio c«>mmendatam , favoris apostolici gratia proseqiiamar. Elx
parte siquidem tua tuit propositum eoram nobis, quod [qui] in Xuembiirgensi eeclesia
in aliqua alia eathedrali eccle$ia füerit oanonieatum et praebendam adeptus, eanonica-
mm et praebendam. qnos primitns in eadem Xuembnrgensi ecclesia obtinuerat, tan-
quam eo ip$o per huiusmodi adeptioneni vaeantes dimittere teneatiir. Cum autem,
prout asseris, venerabilis trater noster . . episcopus et dileeti filii eapitulum ilisnensea,
ad quos receptio canonieonim et eollatio praebendarum in Misnensi ecelesia pertinere
ilicimtur, a^nsiderantes personam tiiam praedictam fore i^tsis et dictae eorum ecclesiae
nmltiplieiter fructuosam, te atfectent recipere in ilicta ^^llsnensi ecelesia in eanonicoiu
et in fratrem tibique de praebenila etiam eiusdem Misnensis ecclesiae pn^videre. nos
volentes te gratiose prosequi in hac parte, tuis supplioationibus inclinati, ut canonicatnm
et praebendam in eadem Misnensi ecdesia. si de illis tibi provideri contingat. libere
reci|)ere valeas. et cum illis canonicatnm et praebendam, quos in praedicta Naembnr-
geusi ecelesia obtines, nee non ecclesiam parochialem sancti Wenzlai Nuemburgensem,
cuius rector existis. licite retinere. praeilicto et quibuscumque aliis statutis contrariis
eiusdem Xuemburgensis Civle^iiae, ctiam si fuerint iuramento vallata, nequaquam obstan-
tibus, auctoritate tibi praescntiiini indulgeuuis. Provis<i quod cauoiiicatiis, praebendae
ac ecelesia sancti Wenzlai praedirri debitis obsequiis non fraudentur et animarum ciura
in eadem ecelesia sancti Wenzlai nullatciuis negUgatur. Xulli ergo etc. n«>strae eonce«-
sionis etc. l)atum R<>mae apud sanetum Pctrum X«>!i. Maii p«»ntiticatus nostri anno terdo.
Aii> dem Lil»er rv'ctst.-r. K^iiiüc:: VV. VIII. an. III. ti-, -J*«!. rol. :}6ö im Vaticau. Archiv.
253
No. 323. 1298. 19. Jan.
Der Probst Dietrich eu Budissin trifft hinsichtlich des Einkommens und der Obliegenheiten des
Vicars des von ihm gestifteten Altars in der Domkirc^ genaue Bestimmungen.
Vgl No. 251. J253 u. 283.
Ego Theodericus dei gratia praepositus Budesinensis et canonicus Misnensis
notum fieri cupio Omnibus per praesentes, quod pro salute animae meae institui in
ecclesia Misnensi kathedrali perpetuam vicariam et altare situm a sinistris monasterii,
a venerabili domino Withigone episcopo bonae memoriae in honore sanctorum Nicolai
et Laurentii soUempniter consecratum, cuius collationem volo post mortem meam ad
Misnense capitulum pertinere. Cui vicariae contuli et dedi villam Zalesen sitam circa
Strele cum omnibus proventibus suis, censu videlicet, annona, decima et servitiis,
quae de eadem villa percipi possunt nihil penitus excipiendo. Isti autem sunt pro-
veutus dictae villae, scilicet decem marcae et unus ferto, quarum sex marcae et tres
fertones debent esse pondere camerae Nuenburgensis episcopi ponderatae, et tres
marcae et dimidia pondere Strelensi. Et praedictum argentum utriusque ponderis
debet esse probatum Vribergense; et XXVIII'*' denarii Strelensis monetae, et quatuor-
decim pulli et sexagena ovorum et dimidia. Cuius census medietas solvitur in festo
Michaelis et medietas in festo sanctae Walpurgis. Item de avena in vero censu tre-
decim maldaria et sex modii, in decima vero duo maldaria siliginis et duo maldaria
avenae. Ista omnia debent solvi et solvuntur de villa Zalesen vicariae memoratae.
Item in villa Meila Septem modii siliginis et totidem avenae praedictae vicariae simi-
liter persolventur in festo beati Galli. Item dedi eidem vicariae in villa Chofbach
iuxta Wilansdorf quinquaginta solidos et XXX denarios monetae Vribergensis, qui
census etiam solvitur duobus terminis Walpurgis et Michahelis et Xllir' pulli. Item
dedi saepedictae vicariae in civitate Misna viginti sex solidos et unum macellum
carnificum, quod solvit quinque lapides sepi purificati in festo beati Martini. De istis
Omnibus redditibus volo, ut vicarius dictae vicariae post mortem meam peragat meum
anniversarium in choro Misnensi. Dominis canonicis praesentibus in vigiliis distribuet
novem solidos, et in missa tantum; hospitali dabit duos solidos, custodi pro candelis
ponendis in vigiliis et in missa unum solidum, et campanatori pro pulsatione quatuor
denarios. Item dabit sociis in anniversario meo XV solidos, quos taliter distribuet,
vicariis non sacerdotibus cuilibet quatuor denarios, residuum inter sacerdotes praesen-
tes in vigiliis et missa aequaliter dividatur. Item dictus vicarius, qui pro tempore
fuerit, singulis septimanis dicet mihi missam animarum cum vigiliis praecedentibus et
unam de domina nostra et unam pro peccatis, in quibus mentionem faciet Heinrici
patris mei, Luciae matris meae, Gotscalci, Waltheri decanorum et aliorum amicoruni
et benefactorum meorum, quorum animae in sancta pace requiescant Item dabit in
qualibet septimana unum denarium sacerdoti, qui mihi dicat missam animarum, vel
personaliter deserviat eundem denarium, si voluerit laborare. Item in singulis meis
anniversariis distribuet pauperibus panes emptos pro sex solidis. Item in qualibet
254 -
septimana distribuet panes de uno modio siliginis, pauperibus scolaribus choro deser-
vieiitibus tertiam partem, alias duas partes coramunibus pauperibus et husarmen. üt
autem praedieta ordinatio immutabilis permaneat, praedietam literam desuper con-
scriptam dedi domino Petro eiusdem vicariae vicario, sigillorum doinini Petri decani,
magistri Conradi cantoris canonicorum Misnensium et mei appensionibus roboratam.
Datum anno domini M^ CC'Ä.XXXX**. VI^^ in nocte sanetorum martyrum Fabiani
et Sebastiani.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit drei wohlerhaltenen Siegeln an Pergamentstreifen.
Köhler cod. dipl. Lus. I. S. 161.
No. 324. 1298. 24. März.
ErMschof Burchard zu Magdeburg und dessen Suffraganen , unter diesen B. Albert von Meissen
ertheilen denen, welche bussfertig bei Erhebung der geweihten Hostie in der StißsJcirche 0u Zeitz
das Vaterunser und Ave Maria knieend sprechen, jeder Einsseine 40 Tage Ablass,
Borchardus dei gratia sanctae Magdeburgensis ecclesiae archiepiscopus, Herman-
nus Halbirstadensis, Henricus Merseburgcnsis, Albertus Misnensis, Johannes Hauel-
bergensis ecclesiarum episcopi universis Christi fidelibus salutem in eo, qui est omnium
Vera salus. Quanta devotione, quanta reverentia et honore sacratissimum corpus domi-
nicum, quo Christi fideles in ecclesia pascuntur et sanetificantur, sit ab omnibus veneran-
dum, nuUi christiano est licitum ignorare. Et ideo devotio et fides eorum, qui amplio-
rem reverentiam et honorificentiam per effectum operis exhibent, eidem sanctissimo
sacramento est in domino commendanda eorumque pio proposito merito est promotio
inpendenda. Cum igitur in ecclesia beatorum Petri et Pauli apostolorum in Cice
Nuemburgensis diocesis consuetudo laudabilis habeatur, ut illud corpus sanctissimum,
quod pro infirmis solet reservari, singulis diebus dominicis innovetur et de sacrario
ad altare et e converso cum reverentia a ministris altaris infra missarum solempnia
deferatur, nos cupientes christicolae ad venerandum hoc reverendissimum sacramentum
propensius excitentur, omnibus vere poenitentibus et confessis, qui tunc praesentes,
dum idem pretiosissimum corpus dominicum sie delatum fuerit, orationem dominicam
cum salutatione angelica ob reverentiam eiusdem sacramenti flexis humiliter genibus
dixerint, de omnipotentis dei misericordia et beatorum omnium patronorum nostrorum
et ea, quam nobis tradidit, auctoritate confisi, quilibet nostrum XL dies dummodo
diocesani ratihabitio assequatur, de iniuncta sibi poenitentia misericorditer in domino
relaxamus. Nos quoque Bruno dei gratia Nuemburgensis ecclesiae episcopus etc.
relaxamus. Datum anno domini M^ CC^ XC^ VIII**. nono Kalend. Aprilis. Nos etiam
Volradus dei gratia Brandinburgensis ecclesiae episcopus etc. relaxamus praesentibus
perpetuo valituris.
Nach dem Copiar. sec. XV. im Stiftsarchiv zu Zeitz D. 23. fol. 63 b.
255
No. 325. 1298. 25. März.
Die Vorgenannten verleihen Bu^sfertigen, welche an gewissen Festtagen das Kloster der Marienknechte
Augustiner 'Ordens in Halber Stadt besuchen m. s. w. jeder Einjudne 40 Tage Äblass.
Borchardus dei gratia sanctae Magdeburgensis ecclesiae archiepiscopus, Bruno
Nuenburgensis, Albertus Mysenensis, Henricus Merseburgensis, Volradus Branden-
burgensis, Johannes [Hauelbergensis] eadem gratia ecclesiarum episcopi salutem^in domino
sempiternam omnibus praesens scriptum visuris. Virgo venustissimus et omnium virtu-
tum flos beata virgo dei genitrix gloriosa, cuius pulcritudinem sol et luna mirantur
Cupientes ut novella plantatio monasterii servorum Mariae ordinis saneti
Augustini in nova civitate Halverstadensi congruis honoribus frequentetur et a Christi
fidelibus iugiter veneretur, omnibus vere poenitentibus et confessis qui ad dictum
monasterium causa devotionis in omnibus festivitatibus ipsius virginis gloriosae
accesserint aut de bonis suis mobilibus et immobilibus aliquid in eiusdem monasterii
subsidium in vita contulerint seu in ultima voluntate perpetuis temporibus legaverint,
aut sepulturam ibidem elegerint in futurum — — quilibet nostrum quadraginta dies
et karenam de iniunctis poenitentiis in domino relaxamus. Datum Magdeburg.
Vin°. Kai. Aprilis anno domini millesimo ducentesimo nonagesimo octavo.
Nach dem sehr schadhaften Orig. im Prov.- Archiv zu Magdeburg; sämmtliche Siegel fehlen.
No. 326. um. I.Mai.
P. Bonifacius VIIL befiehlt dem B, von Merseburg dafür zu sorgen^ dass die vom bischöfl, Tafelgut
zu Meissen durch Verpfändung oder Verkauf abgekommenen Besitzungen und Renten an
dasselbe zurückgehen.
Bonifacius episcopus servus servorum dei venerabili fratri . . episcopo Merse-
burgensi salutem et apostolicam benedictionem. Ad audientiam nostram pervenit, quod
tam venerabilis frater noster . . episcopus Misnensis, quam praedecessores sui episcopi
Misnenses, qui fuerunt pro tempore, decimas, terrasr, redditus, castra, domos, posses-
siones, vineas, prata, pascua, nemora, molendina, iura, iurisdictiones et quaedam alia
bona ad mensam suam episcopalem spectantia, datis super hoc litteris, interpositis
iuramentis, factis renuntiationibus et poenis adiectis, in gravem ipsius mensae laesio-
nem, nonnuUis clericis et laicis aliquibus eorum ad vitam, quibusdam vero ad non
modicum tempus et aliis perpetuo ad iirmam vel sub censu annuo concesserunt,
quorum aliqui super his confirmationis litteras in forma communi a sede apostolica
impetrasse dicuntur. Quia vero nostra interest super hoc de oportuno remedio pro-
videre, fraternitati tuae per apostolica scripta mandamus, quatinus ea, quae de bonis
ipsius mensae per concessiones huiusmodi alienata inveneris illicite vel distracta, non
obstantibus litteris, iuramentis, poenis, renuntiationibus et confirmationibus supradictis
ad ius et proprietatem eiusdem mensae legitime revocare procures, contradictores per
256
cenRuram ecclcsiasticam appellatione postposita compescendo. Testes autem qui fuerint
nominati, si se gratia odio vel tiniore subtraxerint censura simili appellatione cessante
conipellas veritati testimoniuni i)erhibere. Datum Romae apud sanctum Petrum, Kalen-
das Mali pontificatus noistri anno quarto. P. Reat.
Nach dem Orig. im Stiftsarcliiv zu Meissen mit der Bleibulle an hänfener Schnur.
Köhler cod. dipl. Lus. I. Anh. S. 88 f.
No. 327. 1298. 6. Oct.
Burggraf Meinher legt den ztmschen dem Probst Dietrich zii Budissin als Vertreter der CapeUe
Johannes des Täufers und Sifrid von Wildenhain öbschwehenden Streit wegen einiger
Grundstücke in Basslit^ bei.
Nos Meinherus dei gratia burgravius Misnensis tenore praesentium potestamur,
qiiod cum quaedam causa et dissensionis materia inter dominum Theodericum praepo-
situm Budesinensem ex una et Siffridum de Wildenhain laicum, super quibusdam agris et
pascuis adiacentibus villae Paselitz*) et adiacentibus similiter prato, quod dicitur Borken-
wise ex parte altera exorta fuisset, quia dictus Siffridus dicebat ex morte Reinhard! dicti
Nase de Jawemitz et fratrum et patruelium suorum dictos agros et pascua ad se devoluta
esse, qui ab eo tenebantur titulo feodali. Aliquibus diebus amicabilibus a partibus hine
inde servatis, tandem in nostra praesentia dictis partibus constitutis, Iccto privilegio, quod
dicti agri et pascua ad capellam sancti Johannis baptistae in curia marchionis in castro
Misnensi sitam proprietatis titulo pertinebant, videbatur singulis praesentibus, quod ante-
dictus Siffridus in saepedictis agris et pascuis penitus nihil iuris haberet, qui etiam
nunquam fecerat mentionem temporibus retroactis. Tandem precibus nostris saepedictus
Siffridus inclinatus, si quid iuris habuit in agris vel pascuis superius dictis, hoc totum
pro se et heredibus suis liberaliter resignavit et penitus rennntiavit de benivola volun-
täte, nihil sibi iuris et heredibus suis in antea reservando. In cuius rei testimonium
sigilli nostri munimine praesentem litteram duximus consignandam. Testes huius sunt
Vlricus miles dictus Olsnitz, Apetz de Mvnen et Th. Sebenitz. Datum et actum Misnae
in palacio nostro anno domini M°. CC^ XC VIII". in octava Michahelis.
Nach dem Orig. im Stiftsarcliiv zu -Meissen mit dem Siegel des Burggrafen an einem Pergamentstreifen.
Köhler cod. dipl. Lus. I. Anh. ö. 89 f.
a) BasMlitz, Par. Lonz.
No. 328. 1298. 22. Nov.
K, Albrecht genehmigt den vorn Bisclwf bewirkten Verkauf der Stadt und der Burg Pirna an deti
K. Wotzd von Böhmen und spricht die Einverleibung Pima's in das Königreich Böhmen aus.
Nos Albertus dei gratia Romanorum rex semper augustus ad universonim
notitiam tenore praesentium volumus pervenire, quod nos venditionem civitatis episco-
patus Misnensis dictae Pyrn cum Castro et attinentiis suis sitae in terra Misnensi
circa metas Boemiae factam per . . episcopum et capitulum Misnensis illustri Wencezlao
257
regi Boemiae duci Cracouiae et Sandomeriae marchionique Morauiae principi et fratri
nostro karissimo ac heredibus eius, prout in litteris inde confectis et dictorum episcopi
et capituli sigillis munitis plenius continetar, ratam et gratam habentes ei nostrum
benigne praestaraus assensum et ordinamus atque statuimus, nt dicta civitas, quam ad
preces dicti regia regno. Boemiae harum serie unimus et unitam esse volumus ad
regnum ipsum de cetero debeat perpetuo pertinere. In cuius rei testimonium prae-
sentes litteras fieri et sigillo maiestatis nostrae iussimus communiri. Datum in Nuren-
berch anno domini millesimo ducentesimo nonagesimo oetavo X*". Kalendas Decembris
duodeeimae indictionis, regni nostri anno primo.
Nach dem Orig. im K Haupt -Staatsarchiv zu Dresden mit dem beschädigten Siegel des Königs an Fäden
von rother und gelber Seide.
Sommersberg Sil. rer. scriptor. I. p. 947. — Mencke scr. rer. Germ. III. p. 1741. — Lünig cod. Germ,
dipl. I. p. 979. — Ludewig rell. mss. XI. p. 336.
No. 329. 1299. 18. Jan.
Probst Dietrich trifft über sein sämmüiches Besitzthum letdtoiUige Verfügung, wobei er ztigleich
noch einen zweiten AUa/r mit einer Vicarie in der Domkirche stiftet.
In nomine patris et filii et Spiritus sancti amen. Cum nihil certius sit morte et
nihil incertius hora mortis, seeundum legitimas sanctiones et propter dubios et incertos
eventus et impiam debilitatem humanae naturae mors, quae nulli pareit, modo inopinato
sua celeritate hominem exanimem facere consuevit Ne eius celeritas me Theodericum,
praepositum Budesinensem et canonicum Misnensem praeoccupet, et non dispositis rebus
meis viam universae carnis ingredi faciat intestatum, sancti Spiritus gratia invocata
meum testamentum condo et facio per modum inferius annotatum , eligens testatores et
testamenti mei executores dominum Petrum decanum, magistrum Conradum cantorem,
canonicos ecclesiae Misnensis, dominum Sibothonem plebanum de Jochgrim et dominum
Petrum, Misnensis ecclesiae perpetuum vicarium, quibus omnibus et singulis cedo actio-
nes meas contra omnes debitores exigendi et repetendi debita mea. Similiter annum
gratiae praebendae eis committo, ut de omnibus et singulis ordinent et disponant pro
remedio animae meae, quidquid eis videbitur. Nihilominus in persona propria, quae
sequuntur statui et legavi: primo omnium non obstante vicaria per me constructa in
honore sancti Laurencii et sancti Nicolai in ecclesia Misnensi in sinistra parte monasterii,
quam contuli domino Petro capellano meo, ad quam vicariam assignavi et contuli omnes
redditus tam argenti, quam annonae villae Zalezen circa Strele et in Coufbach tertium ^^tv^. ^lo.
dimidium talentum et triginta denarios, et in civitate Misna viginti sex solidos et quin-
que lapides ad illuminandum altare praedictorum sanctorum Laurentii et Nicolai, nunc
in honore sanctae crucis et sancti Martini aliam vicariam de novo decrevi construere,
construo et construxi, cuius vicarius ad deserviendum choro Misnensi teneatur, prout
ceteri vicarii consueverunt, ad quam vicariam altare construi debet in loco congruo
monasterii tempore oportuno, et praedictum altare praedictus vicarius officiet, prout
de hoc velit et possit domino reddere rationem et ut mei, patris mei et matris meae,
Gk)tscalci decani Misnensis, Waltheri decani Magdeburgensis et aliorum amicorum et
COD. DIPL. SAX. II. 1. 33
258
benefactorum meorum frequentem memoriam agere teneatur. Ad cuius vicariae con-
siimmationem do, lego et assigno omnia mea, quae in parato vel in debitis, in supellectili,
equis, pecoribus et in annona cuiuscunque generis liabeo vel habere potero, annum
gratiae similiter ad hoc deputans, curia mea duntaxat excepta, quam Reinharde
avunculo meo, canonico Misnensi assignavi in »anitate corporis constitutos, volens
tamen dictam curiam canonicalem permanere, moderatione tamen iniuncta in prae-
missis, ut dictae vicariae primo et principaliter ad minus circa decem mareae annoi
redditus comparentur. De residuo vero, si quid fuerit, legata specialiter claustris et
piis locis et personis exsolvantur, discretioni testatorum meorum praedictorum commit-
tens distribuenda, ordinanda et pertractanda singula, prout de ipsis gero fiduciam et
saluti meae viderint expedire. Dictam vero vicariam post mortem meam quotienscun-
que vacare contingerit, personae idoneae sacerdoti praepositus, decanus et capitulum
Misnense conferant , prout melius viderint expedire. Praeterea in persona propria lego
fabricae Misnensi quatuor marcas et librum meum matutinalem ; item fratribus minoribus
in Misna quatuor marcas, quarum duae sunt persolutae, cum lecto meo meliori. Item lego
abbatibus et conventibus in Cella, in DcJberluch et in Buch, ordinis Cisterciensis, item
priori et conventui in Pigauia, item praeposito et conventui in Schillen, cum quibuB
quinque claustris habeo confratemitatem , singulis istis quinque claustris lego duas mar-
cas et volo, ut obitus mens per specialem nuntium litteratorie destinatum eis intimetur,
et singuli rogentur, ut obitum meum per ordinem suum faciant publicari, et ius fraterni-
tatis intime peragatur cum vigiliis et missis animarum et orationibus secundum consue-
tudinem ordinis approbatam. Item lego duas marcas generali ordinis Cisterciensis, quas
abbas de Doberluch sibi deportabit cum litteris confraternitatis, ut me commendet oratio-
nibus omnium fratrum totius ordinis ipsorum. Item lego ad sanctam Afram Misnae
decem marcas, cum quibus comparare debebunt redditus unius mareae, ut anniversa-
rius mens, Henrici patris mei, et Luciae matris meae apud ipsos annis singulis perar
gatur, de qua marca praepositus ministrabit conventui quinque solidos, infirmariae quin-
que solidos, ad mensam suam decem solidos resei*vabit. Item lego sanctimonialibus in
Zorinchzc unum talentum, in Sitscenrode unum talentum, ad ßanctam Crucem unum
talentum, in Mulberch conventui unum talentum et cognatae meae ibidem unum talentum,
in Stuchow unum talentum, item fratribus minoribus in Vriberch unum talentum, fratri-
bus in Dresden unum talentum, fratribus in Ozzecs unum talentum, fratribus in Turgowe
unum talentum. Item lego ad scribendum novum breviarium ad chorum Misnensem
duas marcas, in Schilow argenteum cingulum meum et alteram dimidiam marcam,
iniirmis in campo ad capellam faciendam unum talentum, ad sanctum Dionisium in
Cluse decem solidos, domino Heinrico capellano cantoris decem solidos, ut memoriam
mei in suis orationibus habeat, Ottoni Scolari cognato meo unam marcam et palliom
meum subductum viridi; item matri Ottonis et iiliae suae in Dresden duos lectos et
caphardum novum et pallium longum, quod subductum fuit pellibus lincinis; item
Henrico cellerario meo ad pretium suum unam marcam, item duabus consanguineis
meis in Ozzecs, Lusehae et Margarethae sororibus Siffridi, quatuor lectos et unam
marcam: item domino meo episcopo meum ciphum argenteum cum pede et vitrom
meum romanieum et vlassam meam magnam et alias tres maiores, omnes stanneas;
259
item domino decano duas vlassas stanneas, quae fuerant domini de Boruz et mensam
meam, quae stat in camera mea, circumpositam nigro ligno; item magistro Conrado
cantori duas vlassas stanneas, quas duxit post supradictas acceptandas et duo cantara
stannea de una stopa et unam mensam, quam duxit acceptandam. Alia vasa mea tam in
vlassis, quam in cantaris stannea dividantur inter canonicos secundum quod testatoribus
videbitur expedire, ita tamen quod domino burgrauio primo dentur tria cantara stannea,
unum de una stopa et duo de duobus quartalibus, item dominis canonicis omnibus unam
carratam vini. Item duobus servis meis, scilicet Walthero de Cozzebude et Henrico Calvo
duos equos meos, scilicet rubeum et griseum, qui sunt in curia mea, reliquae familiae
detur pretium suum deservitum. Item relinquo curiam meam Reinhardo avunculo meo,
sicut superius est expressum. Relinquo tamen in eadem curia quatuor lectos, quatuor
mensas, duas in quibus comeditur tempore hiemali, et duas in quibus comeditur tempore
aestivali. Relinquo etiam ibidem dolea, lagenas, sartaginem, ollas et patellam et quidquid
pertinet ad coquinam et ad braxationem. Item do eidem Reinhardo decretum meum, sum-
mam Gamphredi, casus decretorum et quaestiones in uno volumine, summam Bartholi et
digestum novum. Et nota, quod Reinhardus dabit de curia mea singulis annis duö talenta,
quoram in anniversario meo quindecim solidos dividet inter pauperes et scolares, item
quinque solidos dividet inter sacerdotes pro vigiliis et missis animarum. Item de secundo
talento dabit in bona sexta feria pauperibus et scolaribus decem solidos, item eodem die
fratribus minoribus viginti denarios, hospitali viginti denarios et leprosis viginti denarios.
Item per quadragesimam dabit quinque solidos pro vigiliis et missis animarum. Volo, ut
haec duo talenta Reinhardus det temporibus vitae suae, et post mortem suam faciat cum
dicta curia ad utilitatem suam secundum quod sibi videbitur expedire. Item do Con-
rado avunculo meo, canonico Budesinensi decretales et digestum vetus; item do codicem
cum Summulis in uno volumine sequentibus Gebehardo avunculo meo, canonico Wurci-
nensi, alias vero et quaternos hi tres inter se dividant, prout placet. Item assigno domino
Sibothoni tunicam meam subductam pellicio marderino et omnes pelves meas; item domino
Petro tegumen irsutum et lectum meum, quo tegor et duas mensas; item domino Rudgero
Pallium subductum pellibus lincinis, bursam sericeam et unum annulum; item domino
Thisconi de Wistrop, domino Conrado de sancto Johanne, domino Petro et domino Henrico
capellano cantoris, cuilibet istorum unam bursam et unum annulum; item fratribus mino-
ribus in Misna longam mensam et lectum magnum; item missalem meum dominicalem
lego summo altari in Budesin. Item duos habeo adhnc missales libros, inter quos dominus
Petrus eligere debet meliorem, reliquum do ad altare, quod construendum ad vicariam
et calicem meum; item casniam meam meliorem de baldechino cum praepanicis attinen-
tibus, duas ampullas cum pannis depictis et pallis, capellae curiae meae. Item do ad
altare sancti Laurendi et Nicolai casulam stripeam cum suis attinentiis. Item ad
altare sancti Johannis in curia regis casulam de baldechino cum suis attinentiis. Haec
omnia persolvi debent de omnibus rebus meis mobilibus et immobilibus, si haberi
potuerint, primo tamen omnium debitis meis, si qua sunt, persolutis et vicaria mea de
decem marcis vel circa primo et principaliter comparata. Alia omnia per me minus
perfecta et incompleta meis committo testatoribus, ut de iis faciant pro salute animae
meae secundum quod ipsoram discretioni videbitur expedire. Actum et datum anno
33*
260
domini millesimo ducentesimo nonagesimo nono in die Priscae virginis, dominis Mis-
nensibus canonicis praesentibus , scilicet domino Johanne praeposito maiore, domino
AI. de Luppe, domino Herchenberto de Starch., domino Conrado cantore, domino H.
de Zwem, domino . . de Lutchenberch et aliis quam pluribus fide dignis.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen; an drei von der Urkunde selbst zum Theil abgeschnittenen
Pergamentstreifen hängen die Siegel des Decan Petrus, des Probsts Dietrich und des Domherrn Conrad.
Ungenau Köhler cod. dipl. Lus. I. Anh. S. 90—95.
No. 330. 1299. 18. Jan.
Probst Dietrich erneuert einige der in No, 323 festgestellten Bestimmungen und macht den jeeeitigen
Vicar deren genaue Beobachtung zur strengen Gewissenspflicht,
Ego Theodericus dei gratia praepositus Budesinensis notum fieri cupio omnibus
per praesentes, quod pro salute animae meae institui in ecclesia Misnensi kathedrali
perpetujim vicariam et altare in honore sanctorum Laurencii et Nycolai, cuius colla-
tionem volo post mortem meam ad Misnense capitulum pertinere. Cui vieariae contoli
et dedi villam Zalesen iuxta Strele cum Omnibus proventibus nihil penitus excipiendo.
2n I Item in villa Chpfbach iuxta Wilansdorf quinquaginta solidos et XXX^ denarios Vriber-
gensis monetae. Item in civitate Misna XX" et sex solidos minus tribus denariis et
unum macellum, quod solvit annuatim quinque lapides sepi purificati ad illuminandum
altare praedictonim sanctorum. De istis proventibus volo, ut vicarius dictae vieariae
peragat anniversarium meum distribuendo canonicis praesentibus in vigiliis et missa
unum talentum cum decima hospitalis, vicariis et sociis XV solidos, custodi unum
solidum, si ponet candelas super sepulcrum in vigiliis et missa. Item idem tenebitur
singulis septimanis dicere tres missas, unam de domina nostra, aliam pro peccatis,
tertiam pro defunctis, et procurabit aliam missam pro defunctis celebrari singulis septi-
manis, vel si vult poterit personaliter adimplere. Item in anniversario meo distribuet
pauperibus panes sex solidorum. Insuper singulis septimanis per annum dabit pau-
peribus unum modium siliginis, prout in aliis meis scriptis et privilegiis melius est
expressum. Haec omnia committo vicario, qui pro tempore fuerit, in animam suam
et conscientiam adimplenda, ut in die iudicii ad salutem propriam omnipotenti deo
possit reddere rationem. Datum anno domini M'' CG'' LXXXX"" nono in die beatae
Priscae virginis.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem jetzt zerbrochenen Siegel Dietrichs an einem
Pergamentstreifen.
Köhler cod. dipl. Lus. I. Anh. S. 96.
No. 331. 1299. 14. Aug.
K, Wenzel von Böhmen eignet als Generatvicar im Meissner Lande der Domkirche Getreide-
und Geldzinsen.
Wenceslaus dei gratia rex Boemiae, dux Cracoviae et Sandomeriae marchioque
Moraviae ac sacri Romani imperii per terras Misnensem, Ürientalem et Plisnensem
261
vicarius generalis. luste petentium desideria non immerito sunt effectui mancipanda,
maxime cum id petitur, per quod cultus divinus, cui debetur favor plurimus, adau-
getur. Petente siquidem a nobis nobili viro Meinhero Misnensi burgravio, ut in villa
Cethen iuxta Lomatz') sex maldra siliginis et totidem hordei, unum maldrum avenae
et unum modium papaveris, in villa quoque Clanczchuwitz iuxta Ganam**) viginti modios
critici et totidem hordei, quatuor modios humuli et quatuor solidos denariorum Vriber-
gensis monetae annuae pensionis in districtu Misnensi sita, quae a Romano imperio et
a nobis tenebat in feodum, resignatione praedictorum bonorum per eum iam libere nobis
facta dignaremur dare ecclesiae Misnensi, ut perpetua instituatur ibidem sacerdotalis
vicaria, in qua perpetuo benefactorum memoria peragatur. Nos praedicti burgravii
precibus favorabiliter utpote rationabilibus inclinati, praedicta maldra et modios triticl,
siliginis, hordei, avenae ac humuli et solidos denariorum Vribergensium auctoritate
nobis commissa damus eidem ecclesiae, ut in ea de ipsis constituatur sacerdotalis vicaria,
prout superius est expressum. In cuius rei testimonium praesentes litteras exinde fieri
fecimus et maiestatis nostrae sigillis iussimus communiri. Datum Pragae per manus
venerabilis Petri Basiliensis episcopi, praepositi Wissegradensis, regni Boemiae cancel-
larii, principis nostri dilecti anno domini millesimo ducentesimo nonagesimo nono, decimo
nono Kalendas Septembris, duodecima indictione, regni nostri anno tertio.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem ziemlich wohlerhaltenen Siegel des Königs an Fäden
von rother und gelber Seide.
Hasche Magazin Vm. S. 407.
a) ZOtbain, Par. Lommatzsch. b) ClanEscbwitx, Par. Jabna
No. 332. 1299. 9. Dec.
ErMschof Burchard zu Magdeburg entscheidet in einer Streitigkeit zwischen dem Bischof und dem
KL Seuslitz und verurtheiÜ Ersteren zu Herausgabe und Schadenersatz.
Burchardus dei gratia sanctae Magdeburgensis ecclesiae archiepiscopus reverendo
in Christo fratri domino AI. Misnensis ecclesiae episcopo sinceram in domino karitatem.
Cum in causa, quam coram nobis contra vos raovent et moverunt äbbatissa et conventus
in Suselitz ordinis sanctae Clarae, instructi tam per Privilegium domini Henrici quon-
dam marchionis Misnensis, quam etiam per legittima documenta diffinitive pronuncia-
verimus, bona in Goluz^) et censum ibidem videlicet septem et dimidiae marcarum Vri-
bergensis argenti ad praedictam abbatissam et conventum de iure pertinere, et vos
censum eorundem bonorum per duos annos usque ad marcas quindecim contra iustitiam
percepisse, sinceritati vestrae in virtute sanctae obedientiae praecipimus et mandamus,
quatenus infra hinc et festum purificationis proximum, praedictas quindecim marcas
eisdem abbatissae et conventui integraliter refundatis, ipsosque in possessione et per-
ceptione praedictorum bonorum et census ibidem amplius nullatenus molestetis vel inpe-
diatis, seu etiam inpediri per quemquam aliquatenus procuretis, sie faciendo ne propter
a) OoblU bei RieM.
262
defectiim solutionis iam dictae pecuniae et propter nova dampna praedictis sanctimonia-
libiis per vos illata, appellatione vestra non obstante, ex tunc contra vos quod absit,
per aliquam censuram ecclesiasticam procedere compellamur. Datum Magdeburg anno
domini M^ CC. XC. IX^ feria quarta post Nicholai.
Nach dem Orig. im K. Haupt -Staatsarchiv zu Dresden mit einem Bruchstück des Siegels des E^bischofs
an einem von der Urkunde selbst abgetrennten Pergamentstreifen.
No. 333. 1300. 10. März.
B. Albert IIL beurkundet an die Dorfbewohner m Nuenburch Geireidezinsen verkauft m haben,
die fernerhin dem dortigen Pleban zukommen soUetu
Nos Albertus dei gratia Misnensis ecclesiae episcopus praesentibus recognoscimus
publice protestando, quod censum unius mansi in villa Nuenburch*) videlicet unum mal-
dare siliginis et unum maldare hordei incolls sive rusticis eiusdem villae pro XV marcis
argenti iusto emptionis titulo vendidiraus, quas ex integro persolverunt. Ita tamen quod
dictum censum plebano eorum, qui nunc est vel pro tempore fuerit, tribuant annuatim,
ut in capella in iam dicta villa Nuenburch constructa tribus diebus in ebdomada divi-
num celebret officium missarum sollempnia peragendo. Ad divinum enim cultum augen-
dum et non in suos usus convertendum ob dei et sanctorum suorum reverentiam ipsis
vendidimus dictum censum. Ut autem huiusmodi nostra venditio non valeat in posterum
permutari seu ab aliquo sive per aliquem infringi, praesentem litteram desuper con-
scriptam iussimus nostri sigilli munimine communiri. Datum in claustro Buch anno
domini M**. CCC^ VP. Idus Martii, pontificatus nostri anno quarto, praesentibus domino
Theoderico abbate, Rudolfo priore, Vrowino cellerario monasterii in Buch, Herbordo
custode Wrzinensi, Conrado plebano in Schirma nostrae curiae capellanis et aliis quam
plurimis fide dignis.
Nach dem Orig. im K. Haupt -Staatsarchiv zu Dresden; das Siegel ist abhanden gekommen.
a) Naaberg, Par. Zaohoppach.
No. 334. 1300. 19. Apr.
B. Albert IIL bestätigt den von seinem Vorfahr Bernhard mit Zustimmung des Capitels bewirkten
Verkauf der Stadt Pirna mit allem Zubehör an den K. Wetisel von Böhmen.
Nos Albertus dei gratia Misnensis episcopus harum Serie notum esse volumus
tam praesentibus quam futuris, quod nos venditionem civitatis Pirn cum Castro ibidem
nee non cum hominibus, villis, agris, montibus, planis, silvis, theloneis, fluminibus,
aquis, redditibus, utilitatibus, iuribus et pertinentiis universis ad civitatem et castrum
praedicta spectantibus factam olim per bonae memoriae dominum Bernhardum episco-
pum Misnensem praedecessorem nostrum de consensu et voluntate decani ac capituli
ecclesiae nostrae Misnensis excellenti domino nostro domino Wencezlao illustri regi Boe-
miae, duci Cracouiae et Sandomeriae marchionique Morauiae pro quatuor milibus mar-
— 263
carum argenti puri Pragensis ponderis, quas dictum dominum Bemhardum praede-
cessorem nostrum ab eodem rege integre recepisse ac in solutionem debitorum, quibus
praedieta ecclesia obligata erat, et alias in utilitatem ipsius ecclesiae convertisse nobis
constat, prout etiam in litteris ipsius praedecessoris nostri eins et praedicti capituli sigil-
lorum munimine roboratis, quas coram nobis de verbo ad verbum legi feeimus, plenius
audivimus et audimus eontineri, ratam et gratam habentes, eamque ratam semper et
finnam teuere ac habere et contra eam ac omnia et singula in ea contenta nuUo umquam
tempore de iure vel de facto in iudicio vel extra per nos vel alium aut alios facere vel
venire, sed potius ipsam defendere ac disbrigare praedicto regi et suis heredibus ac
successoribus Boemiae regibus promittentes approbamus, ratificamus, acceptamus et
praesentium serie confirmamus. In quorum testimonium praesentes litteras fieri et
sigillo nostro feeimus communiri. Datum in monasterio Aulae Regiae ordinis Cister-
ciensis prope Pragam anno domini millesimo trecentesimo XIU''. Kai. Maii tertiadecima
indictione pontificatus nostri anno quarto.
Von alter Hand: Ponatur ad homag. extraneorum.
Nach dem Orig. im K. Haupt -Staatsarchiv; an Fäden von rother und gelber Seide hängt das am Rande
beschädigte Siegel des Bischofs mit Rücksiegel.
No. 335. 1300. 19. Apr.
K. Wenzel von Böhmen beurkundet Dresden, die Burg Radeberg, den Friedewald und die Burg
Bohna mit allen Zugehörungen von B. Albert sm Lehen empfangen eu haben.
Nos Wencezlaus dei gratia rex Boemiae, düx Cracouiae et Sandomeriae mar-
chioque Morauiae notum facimus universis praesentes litteras inspecturis, quod nos
civitatis Dresden, castri ibidem cum iudicio hominibus ac silva ceterisque pertinentüs
ad eam spectantibus, necnon castri Radberch, Fridwald silvae ac Donyn castri infeu-
dati cum hominibus villis et aliis utilitatibus, iuribus et pertinentüs eorundem ac alio-
rum bonorum omnium ubicumque in terra Misnensi sistentium, quae ab episcopatu et
ecclesia Misnensi habemus et tenemus in feudum, investituram a venerabili Alberto
episcopo Misnensi suo et ipsius ecclesiae nomine pro nobis et illustri Wencezlao iilio
nostro karissimo, prent iuris et moris est, requisivimus, petivimus et recepimiis prae-
sentialiter eodem episcopo nos investiente per suum capucium de eisdem, adhibitis
solempnitatibus aliis in talibus consuetis. In cuius rei testimonium praesentes litteras
fieri et sigillis maiestatis nostrae iussimus communiri. Actum et datum in monasterio
Aulae Regiae ordinis Cisterciensis prope Pragam anno domini millesimo trecentesimo
XIU''. Kai. Maii tertia decima indictione regni nostri anno tertio.
Nach dem Orig. im E. Haupt- Staatsarchiv; an Fäden von rother und gelber Seide hängt das Siegel auf
der Vorderseite mit dem Bilde des auf dem Throne sitzenden EGnigs Wenzel, auf der Rückseite das Heitersiegel
seines Sohnes Wenzel enthaltend.
Weck Dresden S. 161. — Lflnig RArchiv. P. spec Cont TL S. 179. — Carpzov OLaus. Ehrentempel VL
S. 14. — Heckel Ktoigstdn S. 1^. — Sommersberg Siles. rer. scr. TEL. p. 219.
264
No. 336. 1303. 11. März.
P. Bonifacius VIIL beauftragt den Probst von Suiza ^ die urlbekannten Personen, welche mr
bischöflichen Tafel gehörige Besitdhümcr und Urkunden verborgen halten, in den Kirchen zur
Herausgabe derselben aufzufordern, im Falle der Nichtbefolgung aber mit der Excanimunicatuyn
tvider sie zu verfahren,
Bonifatius episcopus servus servorum dei dilecto filio . . praeposito ecclesiae
in Sülze Maguntinensis diocesis salutem et apostolicam benedictionem. Significavit
nobis venerabilis frater noster Albertus episcopus Misnensis, quod nonnulli iniquitatis
filii quos prorsus ignorat, decimas, redditus, census, terras, domos, prata, nemora, pri-
vilegia, instrumenta publica et nonnulla alia bona ad mensam suam episcopalem spe-
ctantia temere ac malitiose occultare et occulte detinere praesumunt, non curantes ea
praefato episcopo exhibere in animarum suarum periculum et ipsius episcopi non
modicum detrimentum , super quo idem episcopus apostolicae sedis remedium implora-
vit. Quocirca discretioni tuae per apostolica scripta mandamus, quatinus omnes
huiusmodi occultos detentores decimarum, reddituum, censuum et aliorum bonorum
praedictorum ex parte nostra publice in ecclesiis coram populo per te vel per alium
moneas, ut infra competentem terminum, quem Ulis ad hoc praefixeris, ex praedicto
episcopo a se debita restituant et revelent ac de iis plenam et debitam ei satisfactio-
nem impendant. Et si id non impleverint infra alium terminum competentem, quem
eis ad hoc peremptorie duxeris praefigendum, ex tunc in eos generalem excommuni-
cationis sententiam proferas, faciens eam ubi et quando expedire ^^deris usque ad
satisfactionem condignam solenniter publicari. Datum Laterani V. Idus Martii ponti-
ficatus nostri anno nono.
Nach dem Orig. im K. Haupt -Staatsarchiv zu Dresden mit dem Bleisiegel an hänfener Schnur.
No. 337. 1305. 30. Jan.
Probst und Capitel verpflichten sich zur Begehung des Jahrgedächtnisses des verstorbenen
Domherrn Heinrich von Rochusen.
Nos Heinricus dei gratia praepositus, P. decanus totumque capitulum ecclesiae
Misnensis, solo Alberto de Luppe excepto, notum facimus universis praesentes litteras
inspecturis, quod Hermannus dictus de Horreo capellanus domini Heinrici de Rochusen
bonae memoriae quondam nostri concanonici nobis exposuit, quod cum ipse ultimam
voluntatem domini sui praedicti, prout in mandatis recepit ab ipso, exequi cupiens
et inplere, non invenerat redditus aliquos annuos saltem certos quos comparet pro
habenda ipsius memoria et anniversario peragendo; unde diligenter petivit a nobis,
quatenus receptis decem marcis argenti ad hoc deputatis per ipsum, aliquam pensio-
nem annuani assignaremus eidem. Nos igitur tam pio considerato desiderio, quo ad
effectum perducto esset ecclesiae nostrae conditio emendata, pecuniam eandem a dicto
Hermanne acceptavimus et recepimus in usus capituli nostri communes necessarios et
265
utiles convertendam, promittentes ac obligantes nos eidera, quod in crastino beati
Lamperti martyris praedicti domini Heinrici de Rochusen anniversarium ubicunque
fuerimus peragemus et peragi facienius in ecclesia nostra annis singulis prout moris
est cum vigiliis atque missa. Et nihilominus per obedientiarium villae nostrae Metel-
r witz') et de censu ibidem unum talentum bonorum denariorum inter dominos nostros
canonicos tam absentes quam praesentes in praebendis maioribus constituros in anni-
versario ipso pro salute animae saepedicti domini Heinrici ac memoria faciemus
distribui, etiam si villa praedicta ad tantam, quod absit, desolationem deveniret, quod
de toto censu ibidem nisi solum talentum posset colligi et haben. In cuius rei testi-
w monium praesentem litteram saepedicto Hermanno dedimus sigillo nostri capituli
roboratam. Praeterea nos Heinricus praepositus, Petrus decanus praedicti, Erken-
bertus de Starkenberc, Conradus cantor, Conradus de Luckenberc, Reynhardus, Con-
radus praepositus Budesinensis , Lutoldus, Heinricus de Wratitzlavia praepositus in
Hayn, Otto de Donin archidiaconus Lusaciae canonici Misnensis ecclesiae praedictae,
/rad majorem confirmationem praemissorum sigilla nostra personalia seu singularia
praesenti litterae similiter duximus apponenda. Datum et actum Misnae anno dom.
M^CCCV^ tertio Kai. Februarii.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen. Von elf an Pergamentstreifen angehefteten Siegehi sind noch
vorhanden das Siegel des Capitels, des Probsts Heinrich, des Dechants Petrus, der Domherren Mag. Conrad, Rein-
hard, Ludolf und Heinrich Probsts zu Grossenhain.
a) MÜtelwitz, Par. Leuben.
J /- y^fMtT
No. 338. 1305. 1. Mai.
B. Albrecht HL verträgt sich mit Heinrich von Wurguüz, Thijse vmi Wilthefij Herman und
Cruneil von Budissin über das Haus zum Stolpen und andere zwischen ihnen obwaltende J ^W,
Streitigkeiten.
Wir Albrecht von gotis gnadin bischof von Misne bekennen des an disin kegin-
wertigin briuen, daz wi vns birichtit haben gentzlichen an allerleie argelist vnde vor-
lo sunit mit den ersamin luten hern Heinriche von Worganuwitz, Thizin von Willintin,
Hermane vnde Guntzile von Budissin vmme vnse hus zume Stolpen vnde allerleie sache,
r,fi)iii,i,xLzs. di zwischen vn^ gewesit sin, mit vnsis herren rate, vorderunge vnd hülfe marcgreuin
^2 ^^^, w^, ,1) Vriderichs von JÖresden', noch deme also hie geschribin stet. Zume ersten habe wi ^ -ä
vnde ouch di vor genantin lute her Heinrich von Worganuwitz, Thize von Willintin,
2r Herman vnde Gunzil von Budissin al vnse sache, beide vmme loseunge unsis husis
zume Stolpen vnde andere sache, gelassin vnd gasatzt zu vnsme vorgenantine herren
marcgreuin Frideriche von Dresden, vnde haben daz bedir sit vntruwin gelobit, daz
wir tun sullin an allerleie widir rede, swas her vns heisit, vnde sullin daz tun ane aller-
leie argelist. So habe wir bischof Albrecht ouch daz gelobit, daz wi di vorgenantin <jU^< jir,'«
u^ vire hern Heinriche, Thizen, Herman vnd Gunzil vnd alle andere, di domite begriflin
sm vmme vnse hus zume Stolpen, benamen Hermane von Schenicz, Frischen von Ko-
meren, Frischen von Rekenicz, wi vnde alle unse nachuolgere an unsme bichstume,
vnse brudere unde ir kindere, unse vrunt vnd unse mage vnd vnsis gotishusis mane
COD. DIPL. 8AX. II. 1. 34 i4'', r
266
alle vnd vnse lute vnd benamen Arnolt von Hugiswalde vnd sine kint, nimer si vor-
denkin sullen, noch zu in vordirn sullin, noch zu irn kindirn, noch zu irn nochfeume- -j^I-s^^.
lingen di sache vmme daz hus zu Stolpen. Den, welche vnder uns bliben wollen vnd
vnderme gotshuse, di sul wi getruwelichen vorderin als andere vnse man; s^yelche abir
f vndir vns nicht bliben wollin, den sul wir gunen, daz sie ir gut vorkofin so getanen
jii^ f( luten, von^den deme gotshuse chein schade insten müge, vnd sullin daz lien willeclichen
vnd ane Widerrede, oder sullins in abe geldin selbe. lü vor daz phvnt geldis sul wir
in geben cen marc, swas si aber andirs gutis haben ah Vorwerken, an wisen, an holze,
an tichen, daz sul wi in geldin noch deme, alse hern Apeze von Gorguwitz vnd Thiliche
10 von Hugewitz oder andere erafte lute billich vnd recht dunket, vnd daz sal gesehen
binnen eime tage, als vnse herre marcgreue Friderich von Dresten sprichet vnd geheissit.
Vbir daz gut abir zu Willintin^) und zu Sinkiwitz^), daz Thize von Willintin von vns
vnd vonme gotshuse zu lene hat, daz sul wi ime vnd sinem bruder vnd irn erben mit
ganzeme gerichte lien vbir liep vnd vbir gut. Wer abir, daz si is vorkofltin, so solde
/r daz gerichte vbir liep vnd vbir gut wider an vnse gotshus vallen. Wir suln Hermane
vnd Gunzil von Budissin ir bürden zu rechteme lene lien. Kofit ouch ir keiner kdn
gut vnder vns vnd vnder unsime gotshuse, daz solde wir in lien willeclichen vnd sie
darzu vorderin; wir sullin ouch sie von vnsme gotshuse nicht vorkoffin. üch haben
vns di vorgenantin biderben lute her Heinrich von Worganuwitz, Thize von Willintin,
2^Herman vnd Gunzil von Budissin vor sich vnd vor alle, di durch sie tun vnd lassen
VolW, wider in truwen gelobit, daz sie getruwelichen an vns vnd an vnsme gots-
huse, als andere vns gotshusis man, werben sullen vnd vnsin brudern, noch im
kindin, noch allen den, die vns oder in zugehoren, vmme dise sache nimmer nicht
argis gewerbin sullen, daz in schedelich sie an irme gute oder an irn eren, an aller-
25^eie argelist. Vnde daz wi dise rede vnd dis gelübede stete haldin, vnd vnse noch- / ^^
kumelinge, vnd vnse tumherren vnsis capitils, di izunt sin oder noch werden, vnd
nimmer verändern, des gebe wir vnsen brif dor vbir, besigilt mit vnsme ingisigele,
vnd vnsis hcrren ingesigil marcgreuen Friderichs von Dresden. Des sin gezöc her
Wilrich von Liebintal, her Heineman von Nuindorf, her Johannes von Rekenitz, her
}o Adolf, her Heinrich von Ertmarshayne, Herman von Ysinberc, Günther von Slowin,
Heinrich von Thuswitz, Thiterich Burner, Jacob der Grosse mit sime sune vnd
1-2
manich ander bidirman. Dir brif is gegebin zu Dresden noch gots geburte tusint iar
drihundirt iar in deme phumftin iare an sente Walpurge tage.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen. An Pergamentstreifen hängen die Siegel des Bischofs und
des Markgrafen Friedrich (Reitersiegel).
Köhler cod. dipl. Lus. I. S. 178.
1) Wilthen, Eph Binchof-iwünlÄ. J) Sinj^witz (Siukwitz), Par. Bu(li.>««iii.
267
No. 339. 1305. 10. Juni.
B. Albrecht HL verkauft um Geldmittel zur Wiedererlangung des widerrechtlich entrissenen Schlosses
Stolpen zu erhalten , fünf Hufen zu Stenz an das AfraMoster zu Meissen.
Albertus dei gratia Misnensis ecclesiae episcopus universis Christi fidelibus in
perpetuum. Ne ea quae geruntur in tempore, pariter cum fluxu temporis dilabantur,
uecessarium est acta hominum rationabilia scripti testimonio roborari. Notum igitur esse
volumus tam praesentibus quam futuris, quod magna necessitate et debitorum onere nos
premente, maxime ut castrum ecclesiae nostrae Stolpen a nobis fraudulenter raptum sine
causa redimere nos possemus, de maturo consDio et deliberato animo, ut maius periculum
vitaremus, quinque mansos in villa Stenz*) sita in nostra proprietate, quos libere posse-
dimus, honorabili viro Conrado praeposito regularium canonicorum sanctae Afrae in
Misna suoque conventui et ecclesiae ibidem cum omni fructu et utilitate ac proventibus
quibuscunque, qui eisdem insunt et inesse poterunt in futurum, cum Omnibus suis per-
tinentiis et iuribus vendidimus iusto emptionis titulo pro quinquaginta marcis argenti
usualis ponderis et monetae, iure proprietario ex nunc et in posterum ab eisdem et eorum
successoribus perpetue possidendos; dantes ipsis nee non ecclesiae eorundem dictorum
mansorum proprietatem in his scriptis liberam, pacificam et quietam. Dictum quoque
praepositum nomine sui conventus et ecclesiae investivimus eisdem mansis cum proprie-
tate et universis pertinentiis eorundem et praesentibus investimus, adhibitis debitis
sollempnitatibus et consuetis. Ut autem praedicta nostra venditio ac appropriatio firma
et perpetua permaneat, nos praesens scriptum in robur et testimonium omnium prae-
scriptorum conscribi fecimus et sigilli nostri munimine roborari. Datum Mogelin anno
domini M**. CCC°. V. TTTP Mus Junii. Testes huius rei sunt dominus Albertus de
Luppe archidiaconus Nisicensis, Lutoldus de Goruwitz canonici Misnenses, Johannes
dictus Bulejan, Heinricus de Ertmarshayn et Oonradus nostrae curiae capellani, et quam
plüres alii fide digni.
Nach dem Orig. im K. Haupt -Staatsarchiv zu Dresden, das Siegel ist abhanden gekommen.
Ursinus Gesch. d. Domkirche zu Meissen S. 238.
a) stenz, Par. Königsbrück.
No. 340. 1306. 23. Juli.
K, Albrecht bestätigt eine durch K. Wenzel von Böhmen während seiner Verwaltung der Mark-
grafschaft zu einer Vicarie in der Domkirche gemachte Schenkung. Vgl No, 331,
Nos Albertus dei gratia Romanorum rex semper augustus ad universorum sacri
Romani imperii fidelium notitiam volumus pervenire, quod quorundam reddituum dona-
tionem proprietatis, quam illustris quondam Wentzeslaus rex Bohemiae eo tempore, quo
nostro nomine regebat terram Misnensem, pro sacerdotali vicaria ecclesiae Misnensis
fecisse dinoscitur, prout suis apparere potest litteris, sicut rite iuste et rationabiliter
34»
268
facta existit, ratificamus et praesentis scripti patrocinio confirmamus, dantes super eo
in testimoniiim has nostras litteras speciales. Datum in Frankenftird X. Kaien. Augusti
anno domini millesimo trecentesimo sexto, regni vero nostri anno octavo.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem wohlerhaltenen Siegel an einem Pergamentstreifen.
No. 341. 1307. 15. Juni.
Erjdnschof Heinrich zu Magdeburg beurJcundet, dass mehrfacJie zwischen dem Bischof und mehreren
Mitgliedern des Capitels obschwebende Streitigkeiten in der näher angegebenen Weise entschieden
und beseitigt seien,
Heinricus dei gratia sanctae Magdeburgensis ecclesiae archiepiscopus universis
ad quos praesentes litterae pervenerint salutem in omnium salvatore. Intimantibus
nobis H. scolastico ecclesiae nostrae Magdeburgensis et magistro Th. de Dasle cap-
pellanis nostris, fratre Th. praedicatonira et fratre Th. minorum lectoribus per nos ad
faciendam compositionem et concordiam inter partes infra scriptas de consensu ipsa-
rum partium deputatos intelleximus, quod omnis controversiae [et] quaestionis materia,
quae iam dudum inter venerabilem fratrem nostrum dominum AI. episcopum Misnensis
ecclesiae, AI. de Luppe archidiaconum Nisicensem, With. de Koldicz praepositum Wur-
zinensem, Ot. de Donyn scolasticum Misnensem, Lut. de Gorwicz et Bern, custodem
canonicos Misnenses ceterosque fautores ipsius episcopi parte ex una, necnon H. prae-
positum, Erk. decanum Misnensem, C. de Strele et H. de Wrat. Budesinensis et
Haynensis ecclesiarum praepositos et adhaerentes eisdem ex altera super quibusdam
excommunicationum et suspensionis sententiis et quibusdam aliis infra scriptis articulis
vertebatur, foret per ipsos in concordia et compositione amicabili terminata, ita vide-
licet quod praedictus episcopus ab excommunicationum et suspensionis sententiis,
quibus ipsum in quodam arbitrio inter partes easdem prolato pronuntiamus fiiisse et
esse ligatum, per nos seu per cum aut per eos, cui vel quibus vices nostras in hac
parte committere curaremus, debeat absolutionis beneficium optinere, et quod litteras
nostras supplicatorias, prout ipsi episcopo et partibus expedire viderimus, ad inpetran-
dam super irregularitate dispensationis gratiam ad sedem apostolicam transmittcre
debeamus, ad quod faciendum et promovendum pro posse nostro nos benivolos oiferi-
nius et paratos. Item H. de Zweyn praepositus ipsani praeposituram et Erk. decanus
ipsum decanatum Misnensis ecclesiae omni contradictione et oppositione cessantibus
debeant pacifice possidere. Item quod si praepositum et decanum praedictos ab aliquo
seu aliquibus occasione eorum, super (juibus ante compositionem praesentem sub
episcopo praefato conveniri de iure poterant, in causam coram ipso trahi contingat,
episcopus ipse in causa huiusniodi non procedat, sed perniittet quod partes iudicem
aliuin adeant competentem. Item quod si aliquem seu aliquos de fautoribus episcopi
sub iudicio Misnensis decani conveniri contingat et ab ipso decano per quemcunque
modum in causa eadem ad episcopum devolvatur, et deinde ab ipso episcopo ab ali-
qua partium ad nostram audientiam appelletur, appellationi huiusniodi tenebitur epi-
scopus indistincte differre, et hoc idem in aliorum suorum necnon archidiaconorum in
269
ecclesia Misnensi ac decanorum tarn Misnensis quam aliarum collegiatarum ecclesiarum
subditorum appellationibus ad nos ab eo interpositis reverenter observare debebit, et
appellans infra terminum vel iuris suam appellationem prosequetur, quam si nos
invenerimus non legitimam, in casibus a iure expressis ad dictum episcopum remitte-
mus. Item quod VI. plebanus de Dybene Misnensis canonicus praebendae in ecciesia
Misnensi per liberam resignationem filii burgrauii Magdeburgensis vacantis sibi per
decanum et capitulum assignatae possessionem habere et fruetus, redditus et proventus
hactenus ex ea collectos et in antea colligendos ac per obedientiarium ministrandos
percipere integraliter et complete et omnia iura deinceps admitti debeat, quae sibi
ratione canonicatus et praebendae huiusmodi competere dinoscuntur, donec si forte
per C. de Zlakenwerde, qui ius in eadem praebenda habere se asserit, lite sibi mota
praebenda eadem ab ipso legitime evincatur. Item quod si per capitulum vel maiorem
eins partem probari poterit et ostendi, quod Her. de Wolfticz seu aliquis nomine sibi
et pro ipso receptus fuerit in canonicum Misnensis ecclesiae et in fratrem, quod extunc
pro canonico merito habeatur. Sin autem et dominus episcopus pro ipsius receptione
rogaverit, capitulum ipsi ob reverentiam domini episcopi gratiam faciet salvo iure
aliorum iam receptorum recipiendo ipsum in canonicum et in fratrem. Item quod
archidiaconatus Nisicensis ad episcopum solum, cantoriae vero ad capitulum tantum
deinceps collatio pertinebit. Item quod sedes Saydowe ad praeposituram 'Misnensem,
sedes vero Sydenberg ad praeposituram Budissnensem amodo spectare debebit. Item
quod episcopus beneticia canonicis emancipatis et vocem in capitulo habentibus conferri
consueta aliis extra capitulum conferre amodo non attemptet. Item quod episcopus ante
festum Donati nunc instans vicariam novae cappellae conferre alicui idoneae personae
teneatur, vel si iam ipsam vicariam personae contulit alicui, ipsam infra mensem
decano prout moris est debeat praesentare; alioquin Misnense capitulum vel maior
et sanior pars ipsius infra mensem inmediate sequentem propter negligentiam episcopi
conferendi eandem vicariam habeant potestatem, et praedictis omnibus negligentibus
ad nos eiusdem vicariae ordinatio et collatio devolvetur. Item quod Misnensis, Würz-
nensis et Budissinensis ecclesiarum canonici et ipsius ecclesiae Misnensis perpetui
vicarii in parrochialibus ecclesiis, si quas intra vel extra diocesim Misnensem optinent
in praesenti et de voluntate 1.. a consensu dicti episcopi, ubi ad cum collatio, et
archidiaconorum, ubi ad eos in ipsis parrochialibus ecclesiis institutio pertinet, exnunc
ipsis concessis per vicarios viros idoneos faciant deserviri, cum in kathedrali vel col-
legiatis ecclesiis magis eos deceat residere, quam vis de beneficiis quae inibi optinent
nequeant commode sustentari. Item quod in theolonio Misnae nullum amodo inpedi-
mentum dictiis episcopus praestare debebit, quod .... scolastico Misnensi IIU^' talenta,
vicariae vero beati Johannis baptistae I talentum et ad vicariam novae cappellae per
praepositum Misnensem conferri solitam tres marcae consuetis tenninis i)ersolvantur.
Item quod capitulum Misnense theoloneum, quod habet et hactenus habuit in Mogelin,
pro voluntate sua locare valeat et de ipso disponere, prout videbitur expedire. Item
quod cum redditus et proventus archidiaconatus Luzaciae in lotonibus dandis per eins
archidiaconatus clericos sicut est ab antiquo solitum coUigantur, episcopus Solutionen!
lotonum huiusmodi archidiacono faciendam nee impedire nee aliquatenus prohibere
270
debebit in praeiudiciiim archidiaconi raemorati. Item statiitura super administratione
praebeudariim in ecclesia Misnensi iit dicitur editura praebendas non ministrantibus
seil ministrare negligentibus poenam excomnninicationis infligens esse debeat penitus
abolituni et deletum, ita quod nulla deineeps tictio seu exceptio cuiquam contra alium
possit conipetere ex eodem. Item quod omnia per Petrum olim decanum Misnensem
ad ipsius officium spectantia gesta vel facta debeant in suo vigore et robore debito
permanere. Item quod praelati canonici vicarii et clerici civitatis et Misnensis dio-
cesis condere possint libere testamcnta, et quod [sjalmanni seu executores suorum
testamentorum ad hoc a testatoribus ipsis electi testamentorum et ultimarum volunta-
tum exequendi liberam habeant facultatem. Item quod testamenta dudum per prae-
dictum Petrum olim decanum Misnensem et alios iam condita integra et tirma per-
maneant nee per aliquem inpediantur nee quoquo modo rumpantur, dum tantum sint
facta vel fieri ea contingant in casibus a iure non prohibitis, sed Ileitis et concessis.
Item quod cum Misnense capitulum in theolonio Pirne ab antiquo redditus X marca-
rum [hajbuerit, quibus postea venditis pro certa pecuniae quantitate dictus episcopus
pecuniam eandem in usus suos converterit, pecuniam ipsam ad aestimationem et arbi-
trium praepositi et scolastici Misnensis infra mensem, postquam per ipsos id facere
iussus fuerit, solvere et restituere teneatur. Item quod super vicaria novae cappellae,
cuius donatio ad capitulum Misnense noscitur pertinere dum vacat, et decima in
Wizstrop praepositus et scolasticus ordinandi et disponendi habeant potestatem, et
quod eorum ordinationi et dispositioni, si quam duxerint faciendam, non consentiens
infra mensem a die publicationis factae per ipsos poenis infrapositis teneatur astrictus.
Item quod dictus Misnensis episcopus C. decano Wurzinensi curiam suam in Wurzln
cum Omnibus bonis et rebus suis inibi inventis infra XV dies post admonltionem
praedictorum praepositi et scolastici sibi factam et possidendam libere et teneiidam
restituere debeat seu cum eflfectu procurare, ut restituatur eidem, alioquin poenas sub-
scriptas incurrat, et quod rebus ibidem ablatis et dampnis aliis sibi datis episcopus
satisfactionem exhibere iuxta arbitrium dictorum praepositi et scolastici debeat compe-
tentem. Quod si facere neglexerit, extunc ipso facto poena sit maioris excommunica-
tionis astrictus. Item quod episcopus ipsi decano super executione testamenti quon-
dam Lud. canonici Wurzinensis nihil iniungere seu mandare debeat aut compellere
possit eundem, cum super hoc stare promiserit ordinationi et mandato praepositi et
scolastici praedictorum, et quod excommunicationum sententiae, si quae occasione exe-
cutionis testamenti praedicti necnon pro eo, quod in ecclesia sua Gerhartsstorf non fecit
residentiam personalem, per quemcunque dicantur prolatae, cum de eis conscientiam
non habeat, sibi de cetero opponi non debeant neque possint. Item quod divinum
officium et ordo eins in ecclesia Misnensi taliter debeat observari, quod videlicet inter
canonicos Misnenses IIIP" sacerdotes, quinque diaconi et quinque subdiaconi esse
debent, hi IIII'*'' sacerdotes in die sanctae paschae, penthecostes, nativitatis domini,
assumptionis sanctae Mariae et beati Donati patroni per se tantum et non vicarii, in
aliis vero festivitatibus omnibus, in quibus praepulsatio consuevit haberi, item in annl-
;// versariis fundatoris, Bennonis episcopi, [Henrici] Th. et Fr. marchionum dicti sacer-
dotes adiunctis sibi duobus vicariis maioribus sumnuim altare officiare debebunt, et
271 ^
tunc diaconus et subdiaconus canonici ministrabunt eisdem, dispensatione tarnen possit
decanus loco canonicorum maiores duos vicarios subrogare, cum necessitas id exegerit
faciendum. In minoribus vero praebendis et ordinibus constituti si praesentes fuerint,
turibula deferent et candelas. In simplicibus aütem festis et per totum anni circulum
canonici praedicti et vicarii de choro generaliter servabunt consuetudinem et ordinem,
quem antiquitus habuerunt. Quotienscunque etiam dominus celebraverit, canonici per-
sonaliter ministrabunt. Si vero in praedictis aliqua negligentia, error seu confusio
committatur, super liis decanus poenam infligat et corrigat, prout visum fuerit expe-
dire, nee super hoc ad quemquam alium respectus aliquis habeatur. Et si dictum
episcopum extra suam ecclesiam Misnensem divinum officium celebrare aut alias pon-
tificale officium exercere contingat, nullus canonicorum, qui praesens ibidem fiierit,
absque religionis habitu ea vice coram eo comparere praesumat. In rogationibus vero
tota processio ibit discalciata, nisi ex causa rationabili decanus super hoc duxerit dis^
pensandum. Item in quibusdam aliis articulis inter canonicos Misnenses exortis et in
hac compositione nee expressis nee discussis, sed in antea decidcndis in H. Misnen-
sem, C. Budissinensem praepositos ex una parte, With. praepositum Wurzinensem et
Ot. scolasticum Misnensem ex altera est a partibus hinc inde concorditer conpromis-
sum, quod quidquid in huiusmodi articulis per praedictos ordinari statui et diffiniri
continget, partes ipsae ratum et firmum perpetue observabunt. Quod si bi IIII**'
forsan in praemissis concordes esse non possent, ex tunc abbas Cellensis, qui in
superarbitrum assumetur, quidquid saltem cum duobus ex praemissis ordinaverit, sta-
2s»/ tuerit vel diffiniverit, omni contradictione et oppositione cessantibus perpetua firmitate
subsistet Item quod abbas et conventus in Dobirlug, prior et conventus in Luckowe,
prior et conventus in Firnis, praepositus sanctae Afrae cum suo conventu, abbas
Pyggauiensis et Kemnicensis cum suis conventibus, praepositi Zcillenses et Sanctae
Crucis cum suis conventibus, C. de domina nostra, Johannes plebanus in Ozzecz,
C. plebanus in Mogelyn, H. de Schilowe, P. de Mogelin, H. de Merseburg, Johannes
de Dresden et omnes alii partibus hinc et inde adhaerentes non expressi, ac si
essent expressi, exnunc esse debeant tam dicti episcopi quam capituli et singulo-
rum de capitulo gratiae et amicitiae restituti. Praeterea exponebant nobis praepositus
Misnensis praedictus pro se et parte sua, With. de Koldicz praepositus Wurzinensis
et VI. plebanus de Dybin procuratores dicti episcopi in nostra praesentia constituti,
quod in hoc concordatum et expresse actum extitit inter eos, quod si saepe dictus
episcopus Misnensis contra compositionem praemissam vel aJiquem eins articulum
venire praesumeret, crimen periurii et excommunicationis poenam incurrere debeat
ipso facto, et quod nihilominus nomine poeuae dabit et solvet ducentas marcas argenti,
quarum medietas nobis et ecclesiae nostrae, alia vero medietas parti servanti com-
positionem ipsam applicari debebit, et quod poena soluta vel non compositio ipsa
nihilominus debeat in suo robore permanere. Super quibus ducentis marcis dandis et
persolvendis dabit et faciet ante absolutionem ad arbitrium burgrauii Misnensis vel
de Lyzenik, si Misnae haberi non posset, sufficientem per fideiussores idoneos cau-
tionem. Qui quidem fiideiussores easdem ducentas marcas dabunt et persolvent aut
in loco ipsis per praepositum Misnensem deputando, donec dicta pecunia sit soluta.
272
se in obstagio recipient infra duos menses proximos, postquam per nos pronunciatiim
et declaratum fuerit ipsum episcopum poenani Imiusmodi incidisse, et quod compo-
sitione quod absit per eiim violata omnes faiitores eius seu adhaerentes eidem ad
partem servantem compositionem accedent, praedictas poenas contra ipsum cum aliis
prout iustum fuerit debita diligentia prosequentes. Si vero praepositus aut aliquis
seu aliqui ipso episcopo vel praeposito adhaerentium compositionem ipsam seu ali-
quam eius partem sicut praemittitur violavcrit, excommunicatus et periurus pariter
habeatur, et nihilominus si contra sie delinquentes episcopus ad ultionis poenam
decreverit procedendum, prius adhaerentes eisdem una cum episcopo pöenam pro-
sequentur eandem. Dubio vero exinde forte suborto an poena sit commissa vel non
ex violatione compositionis praefatae, extunc ad mandatum nostnim per decanum Mis-
nensem vocatis ad c€rtum terminum pro nostro arbitrio statuendum ipsius ecclesiae
canonicis, prout fieri consuevit, cum imminet electio facienda, nee non et aliis, si
Visum fuerit expedire, inquisitor a nobis transmissus a canonicis sie in capitulo con-
gregatis et ab aliis negotii de quo agitur veritatem inquiret et nobis prout inveniret
lidelem relationem faciet super eo, ut ex ipsa animum nostrum informantes dubium
ipsum legitime declaremus, prout iustitia persuadebit. A qua quidem declaratione nostra,
cum pro veritate haberi debeat, nulli licebit partium appcUare. Praestiterunt nihilomi-
nus coram nobis praepositus pro se et sibi adhaerentibus et procuratores episcopi
nomine suo et pro ipso suisque fautoribus necnon pro semetipsis tactis sacrosanctis
evangeliis iuramentum, qijod in nuUo contra compositionem saepedictam venire seu
etiam consentire, sed quod ipsam adimplere fideliter et inviolabiliter debeant observare.
Deinde praepositus et procuratores praefati nomine quo supra postulabant humiliter
et devote, quatenus compositionem eandem faceremus lirmitatis robur debitum optinere.
Quorum supplicationibus favorabiliter annuentes ipsam auctoritate metropolitica confir-
mämus. In cuius confirmationis nostrae testimonium praesentes litteras super compo-
sitione praemissa confectas sigilli nostri munimine duximus roborandas. Actum et
datum Caluis anno domini M^. CCC^ VII^ in die sanctorum Viti et Modesti et Crescen-
tiae martyrum pontificatus nostri anno secundo.
Nach eiuer Abschrift aus der zweiten Hälfte des 14. Jahrh. auf Perg. im K. Haupt- Staatsarchiv zu
Dresden.
No. 342. 1308. 21. Aug.
Markgraf Friedrich bestätigt die Rechte und Freiheiten des Hoclistifts und insbesondere die
Schenkungen seines Grossvaters K, Friedrich IL sotvie die seiner VoreUern.
In nomine domini amen. Nos Fridericus dei gratia Turingiae lantgravius,
Misnensis et ürientalis marchio dominusque terrae Plisnensis tenore praesentium
recognoscimus et dilucide protestamur, quod honorem et profectum Misnensis ecclesiae
sincera fide et devoto animo in quibuscunque possumus beneficiis promovere intendentes,
ipsamque in suis libertatibus ac iuribus fovere cupientes, omnia privilegia, iura, liber-
tates, gratias, donationes, concessiones quantumcunque speciales, praerogativas, indul-
siones apostolicas et imperiales a primaeva sui fundatione usque nunc et per nos in antea
273
concedendas, et specialiter donationes karissimi avi nostri Friderici imperatoris ac pro-
genitorum nostrorum concessas favorabiliter et gratiose speciali munere, nostri princi-
patus potestate, bona voluntate et mera liberalitate gratas et ratas habere volumus,
nihilominus ipsam in eisdem conservare bona fide promittimus in bis scriptis, tanto
efficacius eiusdem ecclesiae promotionibus insudantes, ut reformatione diligenti ea quae
in laesionem ipsius per nostros advocatos olim perpetrata dinoseuntur, fideliter et dili-
gentius reformentur. In cuius rei certitudinem ampliorem praesens scriptum conscribi
feeimus et sigilli nostri robore firmiter communiri, praesentibus nobilibus viris Her. et
Heinrico comitibus de Orlamunde sororiis nostris dilectis, Meinhero burcgravio Mis-
nensi, magistro Walthero nostrae curiae prothonotario et aliis quam pluribus fide dignis.
Datum Misnae anno domini millesimo CCC''. VIIP. XIP. Kalendas Septembris.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem beschädigten Reitersiegel des Markgrafen an einem
Pergamentstreifen.
No. 343. 1308. 19. Oct.
Probst Heinrick entscheidet einen Streit zwischen dem Vicar IL von Pegau und Joh. von GreUenhain
dnhin, dass let^erer sein Lehn zu Sahlassan von erster eni eu empfangen hohe.
In nomine domini amen. Constitutis in iudicio corara nobis H. dei gratia prae-
posito ecclesiae Misnensis, H. de Pygauia eiusdem ecclesiae perpetuo vicario parte ex
una, et Jo. de Grellenhain ex altera, dictus H. proposuit, quod cum villa Zalesen ad
cum cum omni iure et utilitate ratione suae vicariae pertineret, ipse Jo. de Grellenhain
feodum suum in eadem villa situm ab eo recipere debeat et teuere, petens ad hoc ipsum
in iure et de iure conpelli, oflferens se ius suum per privilegia probaturum; ipse vero
Jo. de Grellenhain ad hoc se teneri negabat asserens, quod ab episcopo Misnensi suum
feodum teuere debeat. Ad quod probandum etiam se optulit seu adstrinxit, et sie lite
legitime contestata coram nobis terminum eis assignavimus conpetentem, ad docendum
quidquid uterque iuris haberet. In quo termino H. de Pigauia produxit privilegia, per
quae patet ipsum suam intentionem legitime fundavisse, adversario suo penitus nil pro-
bante. Habito igitur consilio sapientum, sicut ipse H. de Pygauia per sua privilegia
docuit, ita dei nomine invocato ipsum plenum ius habere in villa Zalesen et praedictum
Jo. de Grelinhain feodum suum ab eo teuere debere diffinitive sententiamus et sententia-
liter pronunciamus in bis scriptis. Lata est haec sententia anno domini M*". CCC''. VIII**.
in crastino sancti Lucae praesentibus dominis C. de Strelle praeposito Budesinensi,
domino Wi. praeposito Wurcinensi, domino VI. de Diben canonico ecclesiae Misnensis,
H. plebano de Owa, F. capellano domini de Luppe, domino Ni. plebano de sancto Lau-
rentio et pluribus aliis fide dignis. In cuius rei testimonjum praesens scriptum eidem H.
de Pigauia dediraus nostri sigilli munimine roboratum.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen; mit dem beschädigten Siegel an einem von der Urkunde zum
Theil abgeschnittenen Pergamentatreifen.
COD. DIPL. 8AX. II. 1. 35
U^i*.
274
No. 344. 1308. 24. Oct
U'4#<\rn>/ Fvintrich schenkt zu einer Viearie in der Damkirche Getreide- und Gddjfinsen
in zwei Dörfern.
NoH KridericuB dei gratia Thuringiae lantgravias, Misnensis et Qrientalis mar-
oliio (loiuiiiuHque terrae Plisnensis, ad aniversomm notitiam tarn fataroram quam prae-
Honliiiui tenorc praesentium volumus per\'enire, quod cam prae ceteris ecclesiam Mis-
lUMiHtMu pio favore grataque benivolentia deceat nos amplecti, ac eiusdem profectibas
rt lionoribuA gratiosa semper intendere voluntate, ipsi ecclesiae Misnensi in villa Ceten')
iiixtii Lomatftch »ex maldra siliginis et totidem hordei, annmque maldmm avenae, et in
villa (JlanHkewitz^') iuxta Cjanam viginti modios tritici totidemqae hordei et quataor
iiiodioH humiili cum quatuor Bolidis denariomm, ob honorem et reverentiam sanctae
(TiiciH, beati Martini sanctique Donati, ac in nostromm et progenitorom nostromm quo-
I'. runilibet indulgentiam {i^ccatorum de nostra liberalitate appropriamus praesentibus et
donaniuft iu8to appropriatioiiis titulo perpetuo possidenda, ita videlicet, ut de praedictis
prr>ventibu8 vicaria sacerdotalis perpetuo habeatur ecclesia in eadem. In cuius rei
certitudinem pracHentem litteram scribi et nostri sigilli mnnimine fecimus roborari.
iJatum anno domini M". CCC^ VUI. IX. Kalehd. Novembris in Wassenburcg, praesen-
'''tibus nobilibu8 viriB (iunthero et Heinrico comitibus de Schwarczburcg, Gunthero comite
de Keuemberc, H. comite de Stalberc, et honorabilibus viris H. de Zwein praeposito
Misnensi et magistro Walthero curiae nostrae prothonotario, Witoldo de Foresto,
Ekehardo de Balinbuse, Conrado de Bukkewitz militibus, et quam pluribus aliis
fide dignis.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen; an Fäden von rother und gelber Seide hängt das selir
schadhaft gewoniene Reitersiegel des Markgrafen mit dem wohlerhaltenen Contrasigill.
WiJkii Ticemannus. Cod. dii)l. p. 205.
a) Zöthaln, Par. Lomiuatsuch. b) Olanx«chwiti Par. Jahna.
No. 345. 1309. 26. Aiijr.
Markgraf Friedrich gilt auf Veratüassung der ihm vom Capitel zugestandenen Aufnahme seines
Protonotars M, WaÜher als Domherrn Erklärungen und Zusicherungen ab.
Nor Fredericufl dei gratia Thuringiae lantgravius, Misnensis et ürientalis mar-
cliio, dominusque terrae Plisnensis recognoscimus et tenore praesentium publice profi-
temur, quod quia honorabiles viri . . praepositus, . . decanus et capitulum ecclesiae Mis-
nensis praecipue propter deum preces nostras eis humiliter porrectas admiserunt, et
magistrum Waltherum noatrum prothonotarium receperunt in canonicum eiusdem eccle-
siae concorditer et confratrem, nos eisdem canonicis pro ipso et cum ipso protestationem
«üb appensione nostri sigilli et capituli dictae ecclesiae praesentibus publice facientes,
(^uod ipsius receptio facta est salva et excepta reservatione et inliibitione vel provisione
facienda domini Korchardi sanctae Magdeburgensis ecclesiae archiepiseopi gratia a sede
275
apostolica eidem concessa, ut asserit de prima praebenda in ecclesia Misnensi nunc
vacante vel proxime vacatura, per receptionem magistri Waltheri nullum praeiudicium
dicto doraino archiepiscopo vohimus generali. Si vero capitulum Misnense [propter]
receptionem praefati magistri Waltheri a domino archiepiscopo incusaretur vel in iure
impeteretur, idem [magist]er Waltherus ad eripiendum capitulum consilium et auxilium
et operam dabit bona fide et [suum] locum ipsum proteget et defendet, et omnium
electorum expectantium , si qui sint vel esse debeant electi [in] ecclesia Misnensi,
ad vacaturas minores iure in omnibus eorundem reservato et ordine consuetudinibus
a[pproba]tis in ecclesia Misnensi in omnibus articulis suis volumus, ut per dictam recep-
tionem magistri Waltheri nuUi eorum aliquod praeiudicium generetur, sed in omnibus
dictas consuetudines bona fide debeat in suo robore dictus magister Waltherus et firmi-
tate et libertate conservare et quempiam in iure et ordine suo nuUatenus inpedire, sed
suo ordine receptionis a canonicis Misnensis ecclesiae eidem diffinito et assignato con-
tentetur. In cuius rei evidentiam firmiorem praesentem litteram dedimus sigilli nostri
munimine et capituli ecclesiae Misnensis firmiter eommunitam. p]go vero Waltherus pro-
thonotarius dicti domini marchionis promitto et sub attestatione praesentium litterarum
me Obligo ab hac hora in antea ad observandum omnia ac singula praenotata iura, con-
suetudines et constitutiones tanquam alter canonicus, prout dicta ecclesia Misnensis a
retroactis est temporibus suis privilegiis, iuribus, honoribus ac consuetudinibus conser-
vata. Datum Misnae anno domini M*". 000"*. IX**. dominica, qua cantatur Circumdedenint.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem Reitersiegel des Markgrafen und dem Siegel des
C.'apitels an Pergamentstreifen. Die in den durch eine starke Beschädigung entstandenen Lücken jetzt fehlenden
Buchstaben und Worte sind versuchsweise ergänzt und in eckige Klammem gestellt worden.
No. 346. 1310. 1. Juni.
li, Alhrecht HL ertheilt dmen, welche die Stiftskirche eu Zeiijs an den Sonn- und gewissen Festtagen
btissfertig besuchen oder durch Beiträge dieselbe unterstützen^ vierzig Tage ÄMass,
Albertus dei gratia Misnensis ecclesiae episcopus universis Christi fidelibus, ad
quos praesens scriptum pervenerit, salutem in domino. Cupientes quoslibet Christi
fideles indulgentiis et remissionibus ad pietatis et karitatis opera invitare, omnibus igitur
vere poenitentibus et confessis, qui ad ecclesiam beatorum Petri et Pauli apostolorum
in Cice Nuemburgensis diocesis in singulis subscriptis festivitatibus seu diebus, vide-
licet nativitatis domini, resurrectionis, ascensionis, penthecostes, in singulis diebus domi-
nicis per totius anni circulum, in quatuor festivitatibus beatae Mariae virginis, scilicet
nativitatis, purificationis, annunciationis, assumptionis, in die beatae Mariae Magdalenae,
in festo beatorum Petri et Pauli ac aliorum omnium apostolorum, in festo omnium sancto-
rum, in die dedicationis, in die beatae Katherinae virginis, in die beati Blasii martyris
et per ipsarum festivitatum octavas devote et causa orationis accesserint annuatim, vel
qui ad fabricam, luminaria, omamenta seu ad aliqua alia necessaria eidem ecclesiae
manus porrexerint adiutrices vel quicquam facultatum suarum legaverint, donaverint,
miserint vel procuraverint ecclesiae praelibatae, nos de omnipotentis dei misericordia
35*
276
et beatorum Petri et Pauli apostolorum eius auctoritate confisi quadraginta dies de
iniunctis sibi poenitentüfi, dummodo volunta» diocesani ad id aecesserit et consensas, in
domino misericorditer relaxamus. Datum anno domini 3^l^C!CC^ decimo Kai. Junii.
Naiih dem Copiar. D. 23 im Stiftsarchiv zu Zeitz fol. 67.
^f^ ; xx/.
No. 347. 1311. 26. Mai.
Frohst und Capitd treffen wegen der Ohedienzen und Meifieren Pfründen und der damü für deren
^ InJiaber verbundenen Verpflichtungen eingehende Bestimmungen.
In nomine domini amen. Nos Henricus dei gratia praepositus, Withigo decanus
totumque capitulum eeclesiae Misnensis considerantes negligentias obedientiariorum, qui
illas obventiones, quae dicuntur obedientiae vulgariter, statutis temporibus et debito
modo aliquotiens non ministrant, propter quod et nostram ecclesiam sentientes in aliis
neeessariis suis tractatibus omnimode neglectam multipliciterque deformatam, post tracta-
tum diutius in ipso capitulo habitum de corrigendis huiusmodi negligentiis et statu refor-
mando diligentia cum exacta, omnes siquidem et singuli de capitulo tam praelati quam
simplices canonici nobis Henrico praeposito, Withigoni decano, Alberto de Luppe archi-
diacono Nisicensi, Lutoldo cantori, Henrico praeposito Haynensi, Ottoni archidiaconp
Lusatiae, Misnensibus canonicis plenam dederunt auctoritatem arbitrandi corrigendi
emendandi difüniendi ordinandi et statuendi de omnibus et singulis negligentiis obedien-
tiariorum et eorundem ministrationibus, quae reformatione, correctione seu emendatione
in nostra ecclesia indigere viderentur, adstringentes se ad observantiam omnium et sin-
gulorum, quae per nos ordinarentur sive statuerentur, universi et singuli fide data.
Nos igitur Henricus praepositus, Withigo decanus una cum praedictis nostris coarbitris
in eam forniam sive modum convenimus unanimiter et concorditer prout inferius conti-
netur, ut omnis rancor et odium, quae inter nos possent ex eo in posterum generari,
penitus amputentur. ötatuimus et irrefragabiliter ordinamus octo portiones maiores,
sex vero minores, unam portionem duobus vicariis episcopalibus et unam hospitali. Quas
quidem portiones personis idoneis nostris concanonicis vitae suae temporibus conmittimus
possidendas. Hamm vero portionum una est allodium Schylowe*) cum omnibus suis
pertinentiis, videlicet cum censu, iudicio, molendinis et captura piscium circa sanctam
Crucem, quod vulgariter vach dicitur, et villa Yessen^) cum omnibus suis pertinentiis
et medietas census et avenae in Mezilwiz^) cum aliis iuribus et pertinentiis eorundem;
de hac portione in omncm eventura ad pistrinum tres maldratae siliginis et tres mal-
dratae tritici ministrentur, et de Gessen omnes anniversarii et servitia consueta suis
temporibus ministrentur. De Mezih\ iz vero pro anniversario magistri Henrici de Rok-
liusin decem solidi denariorura coninmnium ministrentur. De praepositura vero dominus
praepositus niaior quatuor maldratas tritici modis omnibus ministrabit. Ad haec qua-
tuor talenta in Scheniz'^) usibus suis ad tempora vitae suae reservabit, ni ipsum contingat
ad gradum transcendere altioreui vel suam portionem transmutare, ex tunc eadem qua-
a) ZHcheila bei MeisRon. b) Jessen, Par. LommatzKch. c) Mettelwitz, Par. Ivoubon. d) SchXnitz, Par. Borits.
277
tuor talenta ad usus capituli libere revertentur; et de Herstein*) tertium dimidium talen-
tum pro lignis ad pistrinum ministrabit omnem in eventum. Alia portio habebit omnes
redditus allodii Schrernzniz*) et ius patronatus ecclesiae ibidem cum Omnibus iuribus et
pertinentiis, et aliam medietatem villae Mezilwiz in censu et avena et aliis ut superior
portio pleno iure, de qua in omnem eventum ad pistrinum quinque maldratae siliginis
et quinque maldratae tritici ministrentur. Et in anniversario magistri Henrici de Rok-
husin decem solidi sicut de priori portione ministrentur. Item alia portio est allodium
Lubueschewiz*^) cum suis iuribus et pertinentiis et Myschuwiz**) et Kagan*) et in Clan-
schewiz^) XXVII solidi denariorum, et in Telmaschiz') unum talentum et in Babitz™)
unum talentum cum omnibus iuribus et pertinentiis eorundem, de qua ad pistrinum in
omnem eventum duae maldratae tritici et quatuor maldratae siliginis ministrentur et
anniversarius domini Henrici de Godow de ipsa peragetur. Item alia portio habebit
allodium in Breseniz") pleno iure et villam Lucewiz et censum in Stecsch**) et in Wiz-
trob^), prout prius obedientiarii habere consueverunt, de qua ad pistrinum in omnem
eventum tres maldratae siliginis et tres maldratae tritici ministrentur, et festum Dominici
cum anniversariis de his bonis debitis modis omnibus peragetur. Item alia portio est
allodium et villa Rothebariz**) pleno iure et villa Malkewitz') cum molendino similiter
pleno iure, praeter duo talenta, quae ad praebendam domini de Luppe, vel quicunque
ipsam pro tempore habuerit, perpetuo pertinebunt. Praeterea villa Yesseriz') cum rubeto
et omnibus suis pertinentiis ad eandem portionem pertinebit, de qua ad pistrinum in
omnem eventum tres maldratae tritici et tres maldratae siliginis ministrentur et anni-
versarii et servitia consueta de Rothbariz et de Yesseriz sine diminutione qualibet mini-
strentur, et pro anniversario Alberti militis de Luppe XXVIII solidi communium dena-
riorum ministrentur. Item alia portio est villa Gnaschuwiz*) cum aliis villis et decimis
et omnibus iuribus et obventionibus ad dominicale servitium pertinentibus, de qua ad
pistrinum in omnem eventum quatuor maldratae tritici et duae maldratae siliginis mini-
strentur et anniversarius domini Eberhardi peragatur. Praeterea denarii dominicales
boni et per omnia dativi singulis diebu« dominicis praesentibus dominis nostris ministren-
tur. Item alia portio est Aldin Vrankin, Kajiaz, Telschen et Nuzadeliz et in Bester-
wiz**) decem et octo solidi denariorum et maldrata siliginis et avenae cum omnibus suis
iuribus et pertinentiis, de qua in omnem eventum quinque pueriles praebendae in suis
deputatis terminis videlicet Walpurgis et Martini secundum consuetudinem hactenus
observatam ministrentur. Item alia portio est Kozzebude allodium et vinea cum censu,
iuribus et utilitatibus, quae iidem obedientiarii habere consueverunt, de qua in omneni
eventum ad pistrinum decem maldratae tritici ministrentur et insuper duo talenta ad
praebendam domini de Liznic vel qui pro tempore eam habuerit, et duo talenta hospitali
et unum talentum in anniversario domini Henrici de Burnis statutis terminis videlicet
Walpurgis et Martini annis singulis ministrentur. Praeterea in die beatae Katharinae
canonicis praesentibus quatuor umae vini ministrentur. Minores vero portiones hae
sunt: Una habet medietatem thelonii in Mogelin et medietatem deciniae in Wiztrop et in
e) Hirschstein, Par. Borltx. f) Schirmenitx iSchlrmiU) bei Belgora. g) Löbachtttx, Par. 8t. Afra. h) Mischttts.
Par. Zsciialts. i) Qrosskagen, Par. St. Afra. k) Clanxschvritz, Par. Jahna. 1) DelmschUts boi llohenwusscn , Par. Naandurf.
m) Poppitx, Par. Rieta (?). n) Briessnitx bei Dresden, o) Lentewits und Stetzsch, Par. Briessnitc. p) Weisstropp. q) Rott-
wits, Par. Zscheila. r) Halkvrits, Par. Calbitx. s) Jesserits, Par. St. Afra. t) Gnaschwitz, Par. Qaassig. a) Altfranken, Par.
Pesterwlts; Kaitz, Par. Leabnita ; DOlzsehen, Par. Dresden; Nledersedlltz, Par. I^onbcn; Posterwitz, sftmmtUch nahe bei Dresden.
^Ym -.1-:^. ^^•'- ^- •■••■ ■/• -
O'
278
Schenitz circa Crigaz"^) XXV solidos, de qua ad pistrinum in omnem eventum sex
modii tritici ministi-entur. Alia portio habebit medietatem totius decimae in Vrankin-
berc et allarum ecclesiaruin parrochialium pertinentium decimam ad eandem, quam
ipse portionarius, qui pro tempore eani habuerit, communibus expensis colliget et pro
se medietatem tenebit, aliam medietatem domino de Luppe, vel cui dominus episcopus
eandem decimam contulerit praesentabit, qui dominus de Luppe de sua medietate
subcustodi in omnem eventum XXX solidos communium denariorum ministrabit. Item
alia portio habebit (TÜne"^) cum omnibus suis pertinentiis et censum de tabernis et
macellis in Misna et censum de area Wakkernail et duos hortos in Colonia et in
Preudov*) duo talenta, de qua in anniversario magistri Waltheri XXXV solidi mini-
strentur, et dimidium talentum dabitur pro lignis scolaribus comparandis, et candelae
et thimiama et thus cum aliis servitiis consuetis primitus in omnem eventum mini-
strentur. Item alia portio habebit in Plawenuwiz^) duas maldratas siliginis et sex
modios hordei et XVIII modios avenae et unum modium pisae et tria talenta et tres
solidos denariorum, et in villa P>gin') XXX solidos denariorum et de praepositura
Wurcinensi XII solidos, de qua ad pistrinum in omnem eventum una maldrata tritici
ministretur, et ad altare beati Blasii XIII solidi et pro duobus anniversariis XXX
solidi ministrentur. Item alia portio habebit totam decimam in Luppe et unum fer-
tonem in thelonio Caluiz et in Hildebrandesdorf**) dimidium talentum, praeterea in Us.
Misna censum de areis Jouchonis et Hermanni advocati, et de curia domini decani
dimidium talentum. Item alia portio habebit aliam medietatem in theloneo Mogelin et
mediam decimam in Wiztrop et in Scheniz circa Criguz XXV solidos, de qua in
omnem eventum sex modii tritici ministrentur ad pistrinum. Item alia portio duorum
vicariorum episcopalium est, in Biscopiz*"**) quatuor talenta et tres maldratae tritici et
in decima Reinhartsdorr*') tres maldratae siliginis et avenae, de qua tres maldratas
tritici ad pistrinum in omnem eventum ministrabunt. Item alia portio hospitalis
habebit, in Luginheim duo talenta et in Biscopiz^**) quinque talenta et unum pratum
et duo talenta in Cozzebude et in Luginhein XV modios siliginis et totidem avenae,
de qua ad pistrinum in omnem eventum XVIII modios siliginis ministrabit, nihilo-
minus decimam de anniversariis et praesentiis sicut prius obtinebit. Supradictae vero
amministrationes tam a praelatis quam aliis canonicis portiones habentibus in prae-
senti vel in posterum habituris, de quibus annona siliginis et tritici ministrari debet
iuxta ordinationem hie praemissam, solvi debent in omnem eventum in terminis infra
scriptis, videlicet medietas utriusque annonae tritici et siliginis infra dies octo post
diem beati Mychahelis proxime numerandos debet esse penitus persoluta. Alia vero
medietas infra octavam beati Andreae similiter in omnem eventum debet esse soluta
integre et perfecte; triticum autem bonum et eleetum cum siligine bona similiter et
electa cum plena Misnensis civitatis niensura ad pistrinum in ante dictis terminis omni
occasione videlicet sterilitatis et hostilitatis seu tempestatis et alterius cuiuslibet excusa-
tionis exclusis penitus solvi debet. Si vero aliquis praelatorum vel canonicorum in
V) Schänitz bei Krögie". Par. ZicKcnhain. w) (ileiiia, Par. Staucha. x) Colin boi MeisMcn; Prftda, Par. St. Aflra.
\iPlanitz, Par. Ziegenhain, z) unl>okannt (Eicliarl. Par (Tro8s\Tcitz>*chou?). aa)I..uppa, Eph. O-Hchatz; Calbitz, ders. Eph.:
Hilbcrtidorf, vgl. no. 209. S. lOH. bb) Pinkowitz, Par. Lenz oder Zehren, cc) Roinersdorf . Eph. Crroascnhain. dd) Lugenheiin.
jetzt Vorwerk mit Soliüfcrei zu Taubcnhcini gehörig; Plukowitz, Par. Taubenheiin.
279
solutione praedictae annonae vel in aliqua eius parte negligens fuerit aut solvere con-
tradixerit terminis in praefixis, tunc dominus decanus, qui pro tempore fuerit, ex
officio 8U0 vel etiam ad instantiam cuiuscunque de capitulo, assumptis sibi duobus de
capitulo, eundem ministrare debentem commonitura habeat, ut infra mensem plene
satisfaciat de neglectis, alioquin mense lapso ex vi ordinationis fide praestita firmatae
ab ipsa portione cadat et sine spe restitutionis sua portione omniraode sit privatus.
Quam quidem portionem dominus decanus illi, qui ex ordine proximus fuerit ad reci-
piendam portionem, assignabit. Qui si ipsam petere vel a decano sibi oblatam acce-
ptare renueret, cum tamen totum capitulum ipsum in eadem portione sibi oblata ac
ipsum suo ordine contingente defensare, manutenere ac expensis communibus tuen
teneatur, inhabilis erit ad alias portiones in posterum obtinendas, ni singulorum de
capitulo voluntate et gratia speciali fuerit gratiam consecutus. Si autem ille portionem
sie deperditam non dimitteret sed retinere ipsam per importunas preces aut potentiam
amicorum vel quocunque modo attemptaret, vel cum cui assignata est verbo vel facto
vel quocunque modo per se vel per alios impediret vel impediri procuraret, similiter
ad alias portiones recipiendas sit inhabilis et ab ingressu ecclesiae et omnibus capi-
tuli tractatibus omnimode sit suspensus et exclusus. Quod si talis privatus in poenis
praedictis propriae salutis immemor per mensem continue subsequentem perstiterit per-
tinaciter, ex tunc a perceptione panis et omnium obventionum seu distributionum prae-
sentialium omnimode sit exclusus, et huiusmodi obventiones per dominum decanum
qui pro tempore fuerit ad communes usus capituli redigantur. Nihilominus ad maiores
pöenas, si eius protervia meruerit, per dominum decanum cum capitulo procedatur.
Statuimus etiam quod denarii dominicales boni et per omnia dativi singulis diebus
dominicis, et anniversarii et festa in quibus distributiones fuerint faciendae suis sta-
tutis terminis sine diminutione qualibet in omnem eventum ministrentur. Si autem
aliquis in terminis sibi praefixis ut praemissum est non ministraverit, ex tunc moni-
tione praemissa per dominum decanum ut praemissum est, si infra decendium non
solvent, a perceptione panis et omnium obventionum praesentialium sit suspensus.
Quae quidem amministrationes panis et obventionum praesentialium per dominum
decanum ad communes usus capituli redigantur. Decendio vero lapso si per mensem
continue subsequentem ministrare contempserit, ex tunc ab ingressu ecclesiae et capi-
tuli tractatibus sit suspensus, quousque de neglectis integraliter singulis fuerit satis-
factum; ad alias poenas nihilominus per decanum procedetur praedicto in sua perti-
nacia perdurante. Si vero dominus decanus absens vel de medio sublatus fuerit ad
dictas poenas infligendas et monitiones faciendas dominus praepositus a quocunque
requisitus vel ipso praeposito absente seu non existente, senior de capitulo, qui prae-
sens fuerit similiter a quocunque requisitus, erit executor diligentia cum exacta.
Statuimus insuper deliberatione praehabita diligenti nihilominus et sanximus, ut ab
hac hora in antea generale capitulum pro portionibus servandis vel dimittendis in
vigilia apostolorum Petri et Pauli annis singulis celebretur, in quo capitulo, si quis
ministrare de sua portione ex quacunque causa non valuerit, suam portionem integra-
liter cum omnibus suis pertinentiis resignabit et eadem portio seniori in minoribus
portionibus constituto, si nuUus in maioribus portionibus constitutus eam sibi adoptare
280
voliKTit, per doniiniiTn decanum assignetur, quam si nuUns acceptare voluerit, ad
eonniuinos usus capituli applicetur. Nihflominus sie resignans, dummodo per du«
inalitiaui vel pertinaciam ipsa portio quam tenuit non sit deteriorata, alterius portionis
]x>stiuodum vae^turae in suo ordinc capax erit Si quis autem in dicto capitulo por-
tioneni suam non resignaverit, in omncm eventum sub poenis suprascriptis per totam
annum integraliter tenebitur ministrare. Si vero super bis alicui dubium oriatur, dis-
missit^ni maioris partis de capitulo stari debet. Ordo autem asseqnendi portiones tarn
luaioro^^ quam minores talis erit: Vacante aliqua portione maiore per mortem vel per
transitum ad dignitatem, portio sie vacans primo domino praeposito, post modnm
tlocano, deinde aliis per ordinem in maioribus portionibus constitntis exhibebitur
adoptandum, quam si nullus ex bis acceptare voluerit, senior in miuoribus portionibus
constitutus ipsam tenebitur acceptare. Item censemus de minoribus portionibus esse
faciendum; idem modus et ordo de portione adoptantis, quae ex optatione alterius
poitionis vacare debet, observentur, ut per ordinem sicut praemissum est senioribus
debcat exhiberi. Si quis autem praelatus vel eanonicus semel adoptaverit, ulterius
adoptandi nullam habeat potestatem. Si vero aliquem in minoribus portionibus con-
stitutum contingat eligi in praepositum vel decanum, de adipiscendis et percipiendis
buiusmodi portionibus in ordine introitus sui contentetur. Ad observantiam vero
omnium et singulorum quae praemissa sunt nos Henricus praepositus, Witigo decanus
Ulla cum toto capitulo nostro nos adstrinxinuis et praesentibus adstringimus fide data
adiicientes, quod si aliqua portio in toto vel in parte iure impetatur vel per potentiam
«licuius principis vel alterius potentis fuerit occupata, ex tunc expensis communibus
ipsius portionis possessorem consiliis et auxiHis fideliter tenebimur adiuvare et in suis
iuribus conservare. In cuius rei testimoniuni praesentem litteram sigillo nostri capituli
duximus roborandam. Actum Misnae anno domini niillesimo tricentesimo XI**. VIP.
Kalendas Junii.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem wolilerhaltenen Siegel des Capitels an einem
I *ergamentstreifen.
No. 348. Zwischen 1308 und 1311.
ilrdrisrhof Burchard zti Matjdehurg nüscheidet ülfer einige den Kirvhendienst und die gegenseitigen
Hechte des Bischofs und des Capitels jm Meissen hetreffende Zweifel,
Veniens ad nos Burchardum dei gratia sanctae Magdeburgensis ecclesiae arclii-
rpinrnpiiHi reviTcndus in Ohristo frater dominus Albertus, Misnensis ecclesiae episcopus,
noIiiH cum instantia sui)plicavit, quod cum circa observantiam divini officii et quaedam
iilin iura ipsum et capitulum suae Misnensis ecclesiae respicientia, quae in consulta-
lionÜMiH eiusdem domini Misnensis e{)iscopi nobis oblatis plenius continentur, dubia et
aniliigiiitates quaedam inter ipsum et suum capituhim sint exortae, nos eadem dubia
rt anihiguitates dedarare et diflinire, qualiter in praedicta Misnensi ecclesia observari
tiebeant, ex nostro officio dignaremur. Nos igitur ex debito auctoritatis metropoliticae
ad aliiiualem Status Misnensis ecclesiae reformationem, primam consultationem, quae
(*ht, utruni in ecclesia Misnensi divina officia debeant secunduni consuetudinem metro-
281
politanae ecclesiae Magdeburgensis observari, taliter diffinimus, quod ecclesia Misnensis
sicut omnes ecclesiae suffraganeae et eidem snbiectae, non solum in divino officio,
immo etiam in aliis consuetudinibus iura ecclesiastica respicientibus tenentur de iure
communi sequi consuetudines ecclesiae metropolitanae, nisi aliqua ecclesia suffraganea
vel alia subiecta super bis habeat aliquas consuetudines speciales secundum varietatem
personarum, locorum et temporum et aliarum circumstantiarum; consuetudines ecclesia-
rum diversimode variantur. Unde cum Misnensis ecclesia talem censuram districtionis,
ut nostra metropolitana ecclesia mininie patiatur, non potest se in oranibus consuetu-
dinibus nostrae ecclesiae metropolitanae conformare. Ordinamus igitur, ut canonici
Misnensis ecclesiae in maioribus festivitatibus, in duplicibus festis et apostolicis, qui
de die ministrare debuerint, teneantur matutinis Interesse et ad summum altare per-
sonaliter ministrare, et cum per dominum episcopum ipsorum canonicis eisdem dormi-
torium honestum et competens, in quo se commode recipere poterunt, ordinatum fuerit
et constructum, in eodem dormitorio dormire et matutinis Interesse, quando de die
ministrare debebunt, in dictis temporibus tenebuntur. Et quia nobis a canonicis eius-
dem ecclesiae est relatum, quod ipsi in praebendis maioribus constituti sint quatuor-
decim numero, ex quibus quinque debent esse subdiaconi et quinque diaconi, et qua-
tuor sacerdotes, ut sacerdotibus in ministrando auxilium praebeamus, ordiftamus, ut
canonicis sacerdotibus praepositi*) monasteriorum sanctae Afrae et sanctae Crucis ipsis
in ofticiando summum altare sint in sub.sidium et iuvamen. Insuper duo vicarii maio-
^es eiusdem Misnensis ecclesiae ipsos canonicos in officiando summum altare poterunt
adiuvare, exceptis festivitatibus, in quibus praepulsationes fieri consueverunt.
Secundam consultationem, quae est, utrum nos episcopus Misnensis, qui sumus
in capitulo ecclesiae nostrae tamquam canonicus et praebendam ut canonicus habemus,
debeamus in electionibus singulis et tractatibus capituli Interesse et ad praemissa
facienda per capitulum evocari, maxime cum praedecessores nostri fuerint in posses-
sione vel quasi huius iuris, taliter diffinimus, quod utrum episcopus tractatibus et
electionibus capituli Interesse debeat, et utrum tamquam episcopus vel tamquam cano-
nicus interesse debeat, in hoc diversarum ecclesiarum diversae consuetudines attendun-
tur, et quia nobis non constat, quod dominus episcopus Misnensis tractatibus et electio-
nibus capituli sui interesse debeat tamquam episcopus vel canonicus de consuetudine
approbata, sed canonici eiusdem ecclesiae Misnensis iurati deposuerunt, quod episcopus
ipsorum tractatibus et electionibus eorumdem non consueverit interesse, nisi vocatus ab
eisdem, ideo ordinamus, ut canonici praedicti seu capitulum Misnensis ecclesiae in non
admittendo et non vocando suum episcopum ad tractatus et electiones eorumdem servent
et teneant consuetudinem hactenus observatam.
Tertiam consultationem, quae est, utrum statuta et privilegia nee non alia gesta
Misnensis ecclesiae sint per custodem vel subcustodem ecclesiae eiusdem, cui prae-
dictorum custodia per nos est commissa, nobis sint referenda, et ad mandatum
nostrum ad locum debitum et consuetum sint reponenda, ue perdantur seu illicite
distrahantur, taliter diffinimus, quod privilegia et alia scripta, iura et episcopalia bona
specialiter tangentia, episcopus per custodem vel per alium quem voluerit de capitulo
1) canonici saeerdote» praepotito» Orig. , offenbar sinnlos.
COD. DIPL. 8AX. II. 1. 36
282
faciat infra septa ecclesiae custodiri^ capitiilnm vero privilegia et alia scripta super
iuribiis ad ipsum capitulum et canonicos spectantibus confecta faciat per deeanum vel
per alium seu alios de capitulo observari. Commuiiia vero privilegia per aliquem vel
aliquos de capitulo ab episcopo et capitulo communiter electos conserventur.
Quartam consultationem, quae est, utrum novum statutum in ecclesia Misnensi
fieri possit sine consensu episcopi, taliter diffinimus' quod statutum tangens ins episcopi
et generalem statum Misnensis ecclesiae fieri non potest sine consensu episcopi; sed
statutum tangens ins capituli et canonicorum, sive sit hoc circa intrinsecam ecclesiasti-
cam disciplinam vel circa administrationem praebendarum suarum vel quaecunque alia
ius capituli et non episcopi tangentia, tale statutum fieri potest sine consensu episcopi.
Quintam consultationem, quae est, utrum emancipationes canonicorum maxime
in minoribus praebendis constitutorum per capitulum fieri possint sine consensu episcopi,
taliter diffinimus, quod ex quo in talibus magis attenditur singularum consuetudo eccle-
siarum, quam ius scriptum, quod capitulum constitutos in praebendis minoribus et in
minoribus ordinibus non possit sine consensu episcopi emancipare, de constitutis vero
in maioribus praebendis capitulum Misnensis ecclesiae servet consuetudinem hactenus
observatam.
Sextam vero consultationem et ultimam, quae est, utrum electiones canonico-
rum de ecclesia Misnensi fieri possint in hunc modum, quod a superiore ad inferiorem
per ordinem descendendo quilibet canonicus vacante praebenda possit alicui irreqiüsito
nostro et aliorum canonicorum consilio et assensu de canonicatu et praebenda vacante
providere, et quod talem totum capitulum recipere sine contradictione teneatur, taliter
diffinimus, quod cum in multis ecclesiis tam kathedralibus, quam aliis talis modus sit
hactenus pro consuetudine observatus, ut vacante praebenda aliqua canonici secundum
ordinem suae receptionis quilibet praesentet unum ad praebendam huiusmodi vacantem,
eligendum ad petitionem praesentantis, qui postmodum a praesentibus aliis non voca-
tis eligitur in canonicum et in fratrem contradictione absentium non obstante, et hoc
maxime ad di.scordias in electionibus evitandas, idem modus etiam in Misnensi eccle-
sia propter eandem causam potuit de consuetudine observari; et quia canonici iurati
deposuerunt, quod talis modus multis retroactis temporibus et pluribus episcopis con-
sentientibus est per consuetudinem hactenus observatus, iidem canonici observent et
teneant, prout observare hactenus consueverunt.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem Siegel des Erzbischofs an einem von der Urkunde
selbst zum Theil abgetrennten Pergamentstreifen.
Xo. 349. 1312. 28. Febr.
Hermann, Meinher nnd Älboi Brüder Burggrafen von 3Ieissen schcnlien zum Altar der Vicarie
des heil Kreuzes in der Domkirche die Badestuhe beim Hospital in Meissen unter VorbeJialt
des Mückkaufs.
In nomine domini amen. Hennannus dei gratia senior, Meynherus et Albei-tus
iuniores burgravii Misnenses universis praesentes litteras inspecturis salutem in omnium
salvatore. ürdinationes perpetuis temporibus valiturae litterarum non inmerito tcstimo-
283
nio roborantur, ne si per olivionem ex successu temporis a memoria hominum exeidant,
firmitatis et virtutis debitae robur perdant. Notum igitur esse volumus universis tarn
praesentibus quam futuris, quod nos grata virorum honorabilium praelatorum et cano-
nieorum Misnensis ecclesiae piae recordationis defunctorum merita devota promtitudine
quondam felicis memoriae patri nostro et nobis liberaliter exhibita et per modernos
ac in posterum affuturos dictae ecclesiae canonicos exhibenda oculis nostrae considera-
tionis gratanter ac favorabiliter intuentes, stupam balnealem circa hospitale Misnensis ^^^^
civitatis sitam cum Omnibus utilitatibus et pertinentiis, quae eidem insunt^) vel inesse
poterunt in futuro, eidem Misnensi ecclesiae ad altare vicariae in honore sanctae
crucis, sancti quoque Pauli apostoli et beatae Annae, matris gloriosissimae dei genitri-
cis virginis Mariae consecratae iure hereditario perpetuo possidendam intuitu pietatis
donaviraus et donamus praesentibus, hoc adiecto, quod si dictam stupam reemere
decreverimus, ipsum capitulum Misnense et vicarius, qui pro tempore fuerit, ipsam
nobis vendere debebunt pro XXUI marcis argenti Vribergensis ponderis et monetae.
Dictus vero vicarius de huiusmodi stupa in Signum iuris hereditarii dimidiam libram
cerae census annui in die beati Michaelis anno quolibet nobis solvet. Actum et datum
Misnae in capitulo^), anno domini M^CCC^X^^ tertio Kalendas Martii, praesentibus
viris honorabilibus dominis Henrico praeposito, Wythegone decano, avunculo nostro,
domino Ottone de Donyn scolastico Misnensis ecclesiae ceterisque praelatis et cano-
nicis in capitulo existentibus, domino Henrico seniore de Colditz, strenuo milite Ber-
toldo^) de Roschitz, Gunthero de Deir, et quam pluribus fide dignis.
Nach zwei im Stiftsarchiv zu Meissen vorhandenen Originalen mit dem Siegel des Burggr. Hermann an
Pergamentstreifen.
Hasche Magazin VH. S. 743.
1) nunc instint B. 2) capitulo Misnensi B. 3) Herolde B.
Xo. 350. 1313. 1. Jan.
B. WitJiego IL leiht der Margarctha, Witwe Siffrids von Tubenheim verschiedene Zinsen
mi Leihgedinge.
Nos Withigo dei gratia episcopus ecclesiae Misnensis recognoscimus publice
per praesentes, quod honesta matrona Margaretha relicta quondam Siffridi de Tubin-
heim in villis Binewitz') XXV solidos Vribergensium denariorum, unum maldare tri-
tici, VI pondera liiii, quae klobin vulgari vocabulo nuncupantur, et XII pullos, et
apud sanctum Gothardum*") XXXIIII solidos, HU pullos et unam sexagenam ovorum
a nobis et ecclesia nostra nomine dotaJicii tenet sive possidet titulo iusti feudi, quae
eidem contulimus et conferimus per praesentes, nee eandem volumus per aliquem in
dictis bonis, sive sit clericus sive laicus, aliqualiter inpediri. Datum Mogelin anno
domini M^CCC^XI^^ in die circumcisionis domini praesentibus testibus infra scriptis,
a) Binnewits, Par. Jahna. b) Jahna, Eph. Oschatz.
36*
284 — -
viris providis magistro Hermanno plebano sancti Nicolai in Vriberg, magistro Paulo
nostro notario, strenuis viris Wernhero milite et Jo. fratre eius dictis de Limpach et
aliis pluribus fide dignis.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem beschädigten Siegel des Bischofs an einem von der
Urkunde zum Theil abgeschnittenen Pergamentstreifen.
No. 351. 1313, 16. Febr.
B. Withego IL verleiht denen ^ welche hnssfertig den Bau der Stiftskirche zu Zeitz durch Beiträge
unterstützen, vierzig Tage Äblass,
Witkp dei gratia Misnensis ecclesiae episcopus universis Christi fidelibiis, ad
quos praesentes litterae pervenerint, salutem in oninium salvatore. Bonae rei operam
dare devotionem excitat, excitatam intendit, tribiiit et salutem. Cupientes igitur quos-
libet Christi fideles indulgentiis et remissionibus ad caritatis opera pro sollicitudine
nostri officii invitare, omnibus vere poenitentibus et confessis, qui ad fabricam beato- ^i^-iu^
rum Petri et Pauli apostolorum in Cice pias elemosynas et grata caritatis subsidia
largiti fuerint, de omnipotentis dei misericordia et apostolorum Petri et Pauli prae-
dictorum confisi suffragüs quadraginta dies indulgentiarum in domino misericorditer
elargimur. Datum Cicae anno domini M^CCC^XIII^ in die beatae Julianae virginis
2i(jL pontificatus nostii anno primo.
Nach dem Copiar. D. 23 im Stiftsarchiv zu Zeitz fol. 64.
No. 352. 1313. 30. März.
Der Domherr Nicolaus KuniJconis gicht zii Tilgung einer Schuld an den veräorhenen Decan Petrus,
welche von diesem der von ihm gestifteten Vicarie der h. Anna und des h, Fatdus übertviesen worden
war , mit Genehmigung der TestamoitsvoUstreclcer und seiner Brüder dem Inhaber der genannten
Vicarie 2^1^ Pfund im Dorfe Schmorren.
.2i^r>,v.:n.i i)«' Ego Nycolaus Kunikonis Misnensis canonicus omnibus cupio esse notum, quod
debita, in quibus pro curia mea tenebar domino meo Petro quondam decano beatae
memoriae, totaliter exsolvendo, volentibus et consentientibus honorabilibus viris domino
Henrieo nunc decano et domino Hermanno plebano in Zuzelicz testamelitariis ipsius,
ad vicariam beatae Aniiae et sancti Pauli, quam idem dominus Petrus instituit et ad
eam dicta debita deputavit, de consensu fratrum meorum nomine dotis dedi et assi-
gnavi honesto viro domino Cunrado perpetuo vicario altaris eiusdem duo talenta cum
dimidio cum suis pertiuentiis in villa Smordin**), et in bonis rustici, qui Heince voca-
tur, census talis consistit, quem etiam nomine meo et fratrum meorum pro dote vica-
riae praedictae coram domino nostro episcopo libere resignavi praesentium testimonio
litterarum. Et nos Theodericus , Petius, Pauhis et Petrus dictam venditionem et
a) Schmorren, Par. Jabna.
285
resignationem ratam et iirmam habentes promittimiis bona fide nullo unquam tempore
impugnare. In huius evidentiam sigilla nostra apposuimus huic cartae. Actum Misnae
anno domini M^CCC''.XI^''. sexta feria ante Judica.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen, Von den mit Pergamentstreifen befestigt gewesenen fünf
Siegeln sind vier noch erhalten, die des Petrus, Paulus, Nicol. und des Theoder. Kuniconis de Uriberc.
ürsinus Gesch. d. Domkirche S. 247 f.
Xo. 353. 1313. 30. März.
jB. Withiyo IL genehmigt und hcstätigt mit Zustimmung des Capitels die Errichtung eines neuen
Altars mit einer Vicarie in der Bonikirche tiiid den dazu bestimmten Einkünften.
In nomine domini amen. Wythigo dei gratia Misnensis ecclesiae episcopus
Omnibus praesens scriptum inspecturis salutem in omnium salvatore. Quamvis domini
sit terra et plenitudo eius, decimae tamen quas idem dominus, ut sint cibus in domo
eius, in signum universalis dominii specialiter sibi dari praecepit, ab omnibus fidelibus
necessario sunt solvendae. Verum quia brevis est hominum vita, ne ea quae pie
aguntur in oblivionem deveniant, scripturae solent testimonio perhennari. Proinde
universis Christi fidelibus tam praesentibus quam futuris ad aeternae rei memoriam
volumus esse notum, quod dilecti nobis dominus Nycolaus ecclesiae nostrae canonicus
et dominus Petrus sacerdos fratres, filii quondam Theoderici Kunekonis de Vriberg j/, 25v^. 2«
felicis memoriae, ob dei reverentiam et patronorum nostrorum sancti Johannis evan-
gelistae et sancti Donati martyris pia devotione in suorum et coheredum et pfogeni-
torum suorum remedium peccatorum in nostra Misnensi ecclesia aucmentare sacerdotum
numerum deo perpetuo famulantium alfectantes, capellam et altare sub sacristia sinistii
chori nomine perpetuae vicariae in honorem dei et gloriosae matris suae virginis Mariae
ac sanctorum Symonis et Judae apostolorum necnon beatorum doctorum (iregorii papae,
Augustini et Ambrosii episcoporum et sancti Jeronimi confessoris de nostra et nostri
capituli licentia et consensu instituerunt et infra scriptis bonis a deo sibi coUatis vica-
riam eandem liberaliter dotaverunt, donando videlicet et assignando cmn omni utilitate
et libertate veram et integram decimam omnium seminum de universis agris in Goslitz*),
et etiam decimam foeni de omnibus pratis ibidem sitis. Haec quidem decima cum
fructus sunt collecti, primo et principaliter, antequam messorum portiones recipiantur
seu quaevis expensae aliae deducantur, in sochcis vel mandelis seu manipulis aequa-
libus erit in campo integraliter persolvenda. Ibidem in Goslitz dant etiam in dotem
hortum magnum, qui vocatur hortus sutoris cum omni utilitate et libertate. Item dant
ibidem in molendino quindecim solidos annui census Vribergensium denariorum, duos
pullos Mychaelis et unum scocum ovorum in pascha. De hortis qui nunc sunt ibidem
in Goslitz nuUa dabitur census decima, si autem de novo horti in campo fierent, ad
decimam tenebuntur. Dant etiam pro dote eadem pratum, quod est circa molendinum
in P_odegraditz*') cum omni utilitate et libertate. Ad sepiendum etiam hortum necnon
pro reparandis aut de novo faciendis aedificiis ligna in silva licite accipiat, ostenso
a) Goselltx, Par. ZschalU. b) Baderitz. den. Parochie.
- 286
sibi loco per eiun qui praeest allodio, in quo fuerint secauda. Volant etiam fratres
ipsi, qnod rectori ecclesiae in Schewitz'') solunimodo de fructibus decimae unus modius
siliginis Doblincnsis mensurae ab eodem vicario annis singulis persolvatur. Praeterea
ab eisdem fratribus ordinatum est et i)ro\ide institutum, ut memoratus viearius qui pro
tempore fuerit ad onus quod subsequitur teneatur, in singulis quidem diebus licitis in
altari praedicto missani per se aut per aliiun celebrari procuret, nisi forte ipsum vica-
rium missam in clioro celebrando viees suas teuere oporteat, vel nisi infirmitate aut
alia rationabili et honesta causa, aut forsan quia de vicaria ipsa tantum quod pro
expensis licitis et lionestis sufticiat, non i)ercipit, ab hoc cottidiano sacrificio merito
excusetur, in quo suam conscicntiam volunuis onerari. In qualibet autem septimana
has missas, nominatim scilicet in secunda feria pro defunctis missam generalem, in
sexta feria similiter missam pro defunctis cum speciali collecta in remedium dicti
Theoderici patris et Mechthildis matris dictorum fratrum, in quarta vero feria missam
pro peccatis cum collecta de domina nostra et cum collecta pro pace idem viearius per
se aut per alium ut dictum est superius celebrabit; si autem hae certae et nominatae
missae propter festa, quae in his diebus occurrerint, servatae non fuerint, in prae-
cedenti vel sequenti ebdomada neglecta missa fideliter suppleatur. In omnibus nihilo-
minus missis idem viearius quando vivorum et quando defunctorum habetur memoria,
inter vivos nostri et praedictorum fratrum et coheredum ipsorum, inter mortuos autem
dictorum Theoderici et Mechtiiildis, Petri quondam decani Misnensis, Conradi et Adil-
lieydis, Alberi et Gysilii, Johannis et praedictorum fratrum cum de medio vocati fuerint
ac omnium amicorum suorum specialem cum omni devotione memoriam agere teneatur.
Ad haec profitemur, quod de nostra licentia et consensu ins patronatus et potestatem
conferendi dictam vicariam, quotiens eam vacare contigerit, dicti fratres sibi quoad
\ixerint aut aliquis eorum superfuerit reservarunt, cum autem vocante domino mortui
fuerint, dicta coUatio ad episcopum qui pro tempore fuerit perpetuis deinceps tempo-
ribus pertinebit. Huiusmodi decimam et bona deo oblata dicti frati-es a nol)is pro
dote ad vicariam iam dictam appropriari et confinnari humiliter petiverunt. Nos igitur
attendentes, quod deo sit debita solutio decimarum, consilio et consensu pleno totius
nosti-i capituli praehabitis institutionem et donationem huiusmodi approbando in dei
nomine et praedictorum sanctorum honore supradictam veram decimam integraliter
per totum campum in Closlitz prout supra exprimitur aimis singulis persolvendani
cum molendino, horto et prato praedictis, quae ipsi a nobis in feodo tenuerunt, eidem
vicariae in veram et specialem dotem ac possessionem perpetuam donamus et appro-
l)riamus in his scriptis et ajipropriatam etiam confirmanius, decernentes bona eadem
in toto ecclesiastica ad ins et tuitionem ccclesiasticae libertatis perpetuis temporibus
pertinere, omnia nihilominus et sinj^ula in hoc scripto contenta per dictos fratres facta,
disposita et ordinata approbamus et benivole contirmantes perpetuo duratura. Insuper
de unanimi voluntate et consensu totius nostri capituli dannis et concedimus hanc
specialem gratiam et lieentiam, ut idem qui viearius pro temi)ore fuerit vicariae prae-
dictae absque aliquo sui iuris vel Status praeiudicio libere et licite valeat quando
voluerit commorari j)er triennium in studio generali, hoc i)roviso diligentius, ne tem-
c) Zschnitz.
287
pore siiae abseutiae vices ipsiiis tarn in altari proprio quam in choro aliquatenus
negligantur, sed iuxta formam et raodum praescriptum interim serventur per alium
tideliter et eomplete. Ut itaque omnia et singula praemissa a nemine infringi aut
calumpniari valeant, sed potius inconcussa perpetuae firmitatis robiir obtineant, nostri
sigilli munimine praesentem paginam duximus roborandam sub interminatione anathe-
matis districtius inhibentes, ne qiiis vieariam eandem in aliquo praedictorum ausu
temerario defraudet, impediat aut molestet.
Nos quoque Heinricus praepositiis , Heinricus decanus totumque praelibatae
ecclesiae Misnensis capitulum ad exprimendum consensum nostrum una cum venerabili
domino nostro episcopo praedictis omnibus et singulis, quae grata rata et firma habe-
mus, unanimiter et eoncorditer accessisse sirailiter hanc litteram sigillo nostro volumus
eommuniri. Actum et datum Misnae anno domini millesimo CCC^XIIP. IIP. Kaien-
das Aprilis. Testes huius sunt dominus Alb. de Luppe archidiaconus Nisicensis, Con-
radus de Strele praepositus Budissinensis, Lutoldus cantor, Reinhardus et Bernhardus
de Kythelitz canonici Misnenses, Herbordus, Zybotho, Petrus de Budissin, Conradus
de sancto Johanne, Thylm. de Goltberg et Hartmannus perpetui vicarii Misnenses et
alii quam plures fide digni.
Nach dem Orig. im K. Haupt - Staatsarchiv zu Dresden; an Fäden von rother und gelber Seide hängen
die Siegel des Bischofs (mit Rücksiegel) und des Capitels.
No. 354. 355. 1313. 23. Apr.
B, Withego IL eignet mit Zustimmung des Capitels geivisse Zinsen, deren Lehn von den bisherigen
Inhabern ihm aufgelassen norden, de^n Cantor des Hochstifts Lutold von Gurwitz, und dieser überweist
sie dem Capitel zur Feier seines Jahrgedächtnisses und des Festes des h. Martin,
In nomine domini amen. Wythigo dei gratia Misnensis ecclesiae episcopus
universis Christi fidelibus, ad quos praesentes litterae pervenerint, salutem in domino
sempiternam. Rationi congruit et iuri consonum, ut ea quae in tempore aguntur,
scripti testimonio perhennentur propter memoriam hominum, quae labilis est et caduca.
Ea propter universis Christi fidelibus tarn praesentibus quam futuris cupimus esse
notum, quod cum honorabilis vir Lutoldus de Gurwitz cantor nostrae ecclesiae Mis-
nensis, quatuor talenta Vribergensium denariorum in villa Gana ad sanctum Gothar-
dum') Sita, erga Nicolaum Cunkonis Misnensis ecclesiae canonicum et fratres suos
pro XXXim**' scocis emerit ad anniversarium et ad testamentum ad venerationes
sanctorum praedicti Lutoldi cantoris in ecclesia Misnensi instituendos iusto emptionis
titulo interveniente, quae quidem TTTT'"^ talenta in Gana dictus Nicolaus Cunkonis et
fratres sui a nobis in feodo tenuerunt et in manus nostras libere resignarunt, saepe-
dicto Lutoldo cantori donamus et appropriamus in dei nomine in bis scriptis, ac in
huius rei evidentiam pleniorem praesentem litteram nostri sigilli munimine duximus
roborandam. Datum Misnae anno domini M^CCC^XIIP. IX^ Kalendas Maii feria III*.
in crastino beati Georgii martyris**).
a) Jahna, £ph. Oüchats. b) Eigenthttmlicher Fall einer mehrfachen^ Irrung bei Angabo dq« Datami*. Der 23. April (IX. Kai.
Maii) tiel nämlich im J. ISIS auf einen Montag, nicht Dienstag (feria III., 24. Apr.), der die» crastinu« b. Georgii iat aber <teU der 25. April.
^ -^
288
Xos Hoiiiricu$ praeix^situs. Homriciis ileeanus totumqiie eapitiiliim Misnensis
eocle$iae praefatam donatiouem ae appropriarioneiu raritieamus et approbamus et prae-
seutibus praebemus uostruni couseiisum ac volimtateni cum sigilli iiostri eapituli miuii-
luiue hiiic litterae roboratam. Kgo vero Lutoldus eantor Misnensis eedesiae prae-
iliota IUI ' talenta in villa (^aiia ad sanotiim Gothardum sita ut sui)erius est expre»-
$um in $amtato bvnia coiistitiitiis libere ao voliintarie ad anuiversariuni meum et ad
testum iKWti Martini pn.nit adliuc doerevero iustitiiendum pariter et peragendum capi-
tulo Misnensi p*>st mortem ac deccssum meum lego et assigno, et do proprietatem
cum omni iure, quixl mihi e*>mpetit in eisdem, praetato capitulo Misnensi perpetuis
temiK^ribus duraturis. In ouius rei testimouium hiiie litterae ae donationi meae sigil-
lum oantoriae iluxi praesentibus roboraudam.
Na^'h iit".i! Ori«'. iüi S:it:>.\r» IJv .-■.: >[e:>>^r. ini: Jon Sir^eln des Bischofs, des Capitels und des Cantors
Aq äio UrkiLLiii«'
IKi-il !■■
vL-ir iin-lrrt- iü^'TliLvn jt :
Xos TIuHHlerious, Petrus trt Paulus frarrcs. lilii quouilam Th. Kuuikouis beatae
memoriao protitomur, nuixl vt-mlitionem quatuor talentorum apud sanctum (TOthanlum in
Gana {>or Xyci.»Iaum tnurem nostrum rite et ratii^nabiliter eelebratam eum honorabiü viro
d'uuino Lut'^ldo eant^ro eoele.siae Misnensis ratam et semjKT tirmam habeuuis praesentiiim
te<tim»Miio liuerarum. In huius evidentiam siofilla nostra apiK»siumus huic eartae.
Av. r.r«ii::-t :.:?:> ::-.:'. :..:i .:••-: il>j >>.\:v! der dr^i Brüier.
Xo. 3Ö6. 1313. 23. Aug.
C*':»' ':rr-n.<rir: ruf ij^h; Pi^ir^t^iniri U- 7/-.?/'V tnd rf'o' f.* yit 'io*»>t/?'». I' . iv.l'jhihhi tJi" Lthn*. Ih.W
a nf'jK /ti.s.> . M I or* U iL
In nv»mine doniini amen. Wytheü:'> dei 4rratia Misnensis e^Iesiae episcopus uni-
vorsis Clirisri tidtrlibus. qiiibus praesens scriptum fuerit exhibitimi. salutem in omniam
>aIv:it'To. i h-dinari'.Mus per{H^ruis temi^i-rüius valiriirae littcrarum n«'n immerito testimi>nio
r ''»"rauriir, uo si {kt «'Mivi.incm ex -^ut^x-ssu tcnii>-^ris a memoria Ii-miinum ex«;idaDt. fir-
uii:ari> er virturi> de^irae r^bur ix-rdanr. IIa i»n*ptt-r tam praesentibus «luam tuturis tenore
praesciinam lirrorariiui •.iipimus ^.■«t: ivmni. iiu-hI oum h-Miorabilis vir dominus Sitridiis
pr;Ki-'<:ra> er oapiriilum o.'.Iosiae sanon IVrri ai^sr-Ii M-nris Sereni m-dcndinum quixl-
•hini in WUa K"l w^ Wriir.er^is «r>:r:-n< <:r':ui l-.iüi inscpris ».ariae t-r una insula. a^^^
v: pi'ioari"ui'^::>. ai.^uac iLiva::'':< -t jv!>.va!i:..:- r.-r <j.r.-:a!::r;r im "m!iil»ii< iitilitaribus. i^iiae
ti«lom m-'lf':'i::v' uwvx- i:>:i::r v^l ::\-<-v * • ZrvwM ::: r i:\:r '. apu«: str^iiKiuim milir-rm The«>-
dovi.'.iui ile rurir-w ^r . cvv'>> < v. < : ;>: ■ ri:ij>:: :> '_: v-:jL:n ■!:> ir.rcrveiiiciite ntiik» pD>
L"vr:a ivcuriae '^u::::"^ • :■.:■;• v:iv:.-:-":;: ^-.i^ ^:: r...:V^;:v
c: •;;i!:i Mein T: V' «l- :•:■:*> :.: '•::■:;:.■::.: !..::•>:.. -:: ■ ::
{-jrpeniv applicandum.
:< ]'»::T!!!c:;rüs. i[U'Xi a
■.> et VV'. iC'
a<l :..a:-.> v -rra^ pure et libere
.r.irj :.i ^.-l: l::/.i:u oum <iiis utili-
289
tatibus et pertinentiis ad ecclesiam sancti Petri apostoli iam dictam appropriari et eonfir-
mari humiliter petiverit, nos eandem petitionem utpote iustam et rationabilem admittere et
per soUicitudinem nostri offlcii ad effectum debitum deducere eupientes, de consensu
totiiis nostri capituli saepedictum molendinum in Kolow situm cum inseptis curiae et
una insula, agris et piscationibus, aqiiae meatibus et Omnibus utilitatibus suis, quod
idem Theodericus de Turgow a uobis in feodo tenuit, eidem ecclesiae in possessionem
perpetuam donamus et appropriamus in bis scriptis et appropriatam etiam confirma-
mus, decernentes etiam bona eadem in toto ecclesiastica ad ius et tuitionem eccle-
siasticae libertatis perpetuo pertinere. Ut igitur praemissa omnia et singula incon-
eussa.suae finnitatis robur obtineant, praesentes litteras nostri sigilli munimine duxi-
mus roborandas.
Et nos Henricus praepositus, Henricus deeanus totumque praedietae MJsnensis
ecclesiae capitulum ad exprimendum nostrum consensum cum venerabili domino nostro
episcopo Omnibus praemissis et singulis concorditer accessisse similiter sigillum nostrum
apponi iussimus huic scripto. Actum et datiim Misnae anno domini M". CCC*". XIII''.
in vigilia beati Bartholomei apostoli. Testes huius sunt Henricus plebanus in Yleburg,
Henricus procurator ecclesiae Montis Sereni, Otto plebanus in Wrcin, frater Johannes
magister curiae in Grewscz, Herraannus de Maschuicz, Henricus de Seben milites,
Jencliimus de Seben, Peczoldus de Thechenicz advocatus in Bichene et quam plures
fide digui.
Nach dem Orig. iin K. Haupt -Staatsarchiv zu Dresden, mit den Siegeln des Bischofs und des Capitels
an Fäden von grüner und schwarzer Seide.
No. 357. 1314. 21. Jan.
B. Ulrich ZH Naumburg verleiht einige Zinsen und das Patronatrecht zu Gröbere dem
Meissner Domcapitcl
Vlricus dei gratia Nuenburgensis episcopus univei-sis Christi fidelibus praesen-
tem litteram inspecturis salutcm in domino sempiternam. Quoniam quae aguntur in
tempore simul labuntur cum temjiore, unde necesse est, ea poni in lingua testium et
scripturarum memoria periiennari. Inde est quod nos recognoscimus et ad universo-
rum notitiam praesentem paginam intuentium cupimus pervenire, quod ad petitionem
strenuorum virorum \idelicet domini Johannis de Herstein militis, Wignandi fratiis
sui ac heredum Wignandi fratris ipsorum militis felicis memoriae sextum dimidium
talentum annui census in villa Gröbere*) cum iure patronatus ecclesiae ibidem et
quadam vinea inculta in territorio Haynensi sitis, quae a nobis et ecclesia nostra
hactenus pacitice possederunt, post liberam eorum resignationem nobis factam, ius
etiam feodalis dominii, quod in dicta villa ecclesia nostra hucusque habuit, damus
capitulo Misnensis ecclesiae cum omni alio iure, quod praedictis bonis inerat vel inesse
poterit in futuro proprietatis titulo perpetuo possidenda. In cuius rei testimonium
praesentem litteram super huiusmodi donatione datam nostri sigilli robore fecinms
communiri. Datimi anno domini M^CCC^XHIP. XH". Kaien. Febr., pontificatus ^^'v^
a) Grobem, Eph. MoiMon.
COD. DIPL. 8AX. II. 1. 37
290
nostri anno decimo, praesentibus et tcstibus domino Alberto Knut, domino Tamnione
de Haldeeke militibus, Henrieo Knut de Teudiez, Volemaro de Choehere, T}Tuone
filio domini Alberti Knut et Alberto filio Karuli cum aliis pluribus fide dignis.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meisscn mit dem Siegel des Bischofs an einem von der Urkunde
selbst zum Theil losgetrennten Pergamentstreifen.
No. 358. 1314. 8. März.
B. Witigo eignet der vom Domherrn Reinhard gestifteten Vicarie des Ap. Jacöbm und des
h. Georg mit Zustimmung d<is Capitels Zinsen zu Kaufbach.
In nomine domini amen. Nos Witigo dei gratia Misnensis ecclesiae episcopus
Omnibus hanc paginam inspecturis salutem in domino Jhesu Christo. Ut nostra gesta
temporibus perpetuae stabilitatis robur obtineant et posteritatis memoriam contingant,
ipsa consuevimus litterarum testimonio perhennari. Cum igitur dominus Reynardus
nostrae ecclesiae canonicus Septem talenta Vribergensium denariorum annui census,
25 V/. ^^^^ dominus Nicolaus Cunichonis etiam nostrae ecclesiae canonicus et sui fraü-es,
videlicet Theodericus, Petrus senior, Paulus et Petrus iunior in villa Kovfbach a nobis
in feudum tenuerunt, iusto emptionis et venditionis titulo interveniente ab eisdem pro
quinquaginta et sex marcis argenti et ponderis Vribergensis comparavit, et transitoria
in aeterna volens commutare, humiliter nobis supplicavit et devote, ut praedicta
Septem talenta nostrae Misnensi ecclesiae ad unam vicariam in honorem beati Jacobi
apostoli et Georgi martyris construendam appropriare dignaremur, praefatus vero
dominus Nicolaus suique fratres praedicti antedicta bona sicut ipsi habuerant ad
nostras manus libere resignarunt. Nos igitur piis ac rationabilibus precibus prae-
dicti domini Keynardi inclinati praeenarrata Septem talenta annui census cum omni
iure et utilitate, quae insunt vel esse poterunt in futurum, nostrae Misnensi ecclesiae
ad unam vicariam in praefatorum sanctorum honorem construendam appropriavimua
et appropriamus de consensu nosti'i capituli per praesentes et iusto proprietatis titulo
eidem ecclesiae conferinms in bis scriptis. In cuius rei testimonium hanc litteram
nostri sigilli appensione fecimus conmuniri. Et nos Heinricus praepositus, Heinricus
decanus totumque Misnensis ecclesiae capitulum praedictae appropriationi et donationi
consensum dedimus per praesentes. In cuius rei cvidentiam pleniorem hanc i)aginam
sigillo nosti'i capituli fecimus roborari. Datum Misnae anno millesimo trecente-
simo XIIir\ VIII. Martii, pontilicatus nosti-i anno secundo.
Nach dem Orig. im Stiftsariliiv zu Meissen mit den Siegeln des IJiscJiofs und des Capitels an Pergament-
Streifen.
Xo. 359. 1314.
Hermann von Maltitz bcliennt mit seinen fünf Söhnen an den Cantor des Hochstifts Lntold von
Gunvitz Zinsen zu Weisstropp verkauft zu hahen.
Nos Ilermannus de ]\hilticz niilcs una cum liliis nostris Alberto, Vlrico, Her-
manno, rJolianne et Fridcrico recognoscimus tcnorc praesentium publice protitentes,
quod domino Lutoldo de (iurwitz Misnensis ecclesiae cantori, nostro amico vendidi-
291
inus pro decem scocis Pragensium denariorum unum telentiim annui census proprie-
tatis nostrae in villa Wistrop iusto emptionis. titulo interveniente, renunciantes omni
iuri, quod nobis et nostris heredibus in dicte proprietate competere videbatiir. In
cuius rei evidentiam praesentem litteram sibi dedimus nostrorum sigillorum munimine
roboratam, testibus domino Alberto de Luppe archidiacono Nisicensi, domino Conrado
de Strel, canonicis ecclesiae Misnensis, domino Thitselione plebano de Ezwinstorf, -^uJjjj^js
Vlmanno de Nussin et aliis pluribus clericis et laicis fide dignis. Datum et actum
Misnae anno domini millesimo trecentesimo quarto decimo.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit zwei schadhaft gewordenen Siegeln an Pergamentstreifen.
Xo. 360. 1315. 22. März.
Probst und Capitel verkaufen an eivei DomJierren und einen Vicar der Domkirclie mehrere Zinsen
uyiter der Bedingung, dass sie dieselben letzterer in ihren Testntnenten wieder zukommen lassen,
No8 H. dei gratia praepositus, H. decanus totumque capitulum ecclesiae Mis-
nensis protestamur per praesentes, quod maxima necessitate nos urgente compulsi
sumus distrahere aliquos redditus praebendarum nostrarum, unde decimam nostram
sitam circa Litschenitz*) in villis infi-a scriptis, videlicet octo maldra utriusque siligi-
nis et avenae vendidimus domino Reynhardo de Gubin, domino VJrico de Dyben con-
canonicis nostris et domino Petro de Budesin perpetuo vicario nostrae ecclesiae, tali
conditione interiecta, quod ipsi omnes et singuli debent in ecclesia nostra de ipsa
decima suum facere testamentum. Saepedictae autem decimae dominus Vlricus medie-
tatem, dominus Reynhardus quartam partem et dominus Petrus quartam partem reli-
quam exsolverunt. Actum et datum in capitulo nostro omnium canonicorum ad capi-
tulum nostrum pertinentium consensu et voluntate voluntaria accedente anno incarna-
tionis dominicae AP.CCC^XV. in crastino Benedicti. Ne igitur in posterum super
liac distractione alicui dubium aliquod vel ambiguitas valeat suboriri, praesentem
litteram desuper sie conscriptam praedictis dominis dedimus nostri capituli sigilli
munimine roboratem. In ütwek**) XVIII mansi; in Spiit*") VIII mansi; in Gorentz**)
X mansus; in Schachov®) XVIII mansi; plebanus ibidem habet tres mansos, allodium
sex. In Bimiitz') XJ mansus, in parvo Litschenitz VII mansi.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem beschädigten Siegel des Capitels an einem
Pergaraentstreifen.
Kollier cod. dipl. Lus. I. Anh. S. 98.
«) Ltltiachnlti. Par. Zschochau. b) Ottowig. Par. Z-»chaiu. c) Beutig, Par. Z«chochau. d) Oohria. Par. Jahua.
o^ Zschochau. Eph. Oschatz, f) Biriuenits« Par. Neckanltz.
37*
9üO
Xo. 361. 1315. 5. Xov.
ErAischof Borchnrä zu Magflfhury »ntd fUr Bischöfe Witlufjo zn 3Ieis6en, Friedrich zu BrnndeHhanj
und Ref/nher zh HaKeVßerg ertheihu denen . tcelche btts.ifert'fj den Altar der h. Anna in der Domhirche
f/esHchf'n, jeder Einzelne vierzig Tage Ahlass.
Br)rchardas dei frratia ?^anctae Jlagdeburgensis ecdesiae archiepiscopus , \Vy-
thigo MisnenHiH, Fredericii.s Braiuleljiirgensi.s et Reynherus Hauelbergensis ecclesianim
epiftcopi universis Christi fidelibus. ad quos praesentes litterae pervenerint, salutem
in omnium salvatore. B^mae rei operam dare devotionein exeitat, excitatam aecendit,
r tribuit et »alutem. Cupientes ij^itur devotionem tidelium devotius aecendere et deo
qnantum posflunius p4^>puluni acceptabilem reddere et bonorum operum sectatorem, ipsum
ad dei cultum venerationemque .sanetonim stipendiis spiritualibus nos convenit soUer-
tiu8 excitare. Cum igitur deum in sanctis eins ore prophetico laudare attentius iubea-
mnr, ut in honore beatae Annae dominus honoritieentius coUaudetur, omnibus vere
/^ poenitentibus et confessis, qui ad altare sanetae Annae in kathedrali ecelesia Misnensi
ob reverentiam dei et beatae Annae praedictae devotionis causa accesserint, de omni-
potentis dei misericordia et beatorum Petri et Pauli apostolorum eins confisi suflFra-
giis singuli singulas quadraginta dierum indulgentias et unam earenam, dummodo
consensus diocesani ad id accesserit, in domino miserieorditer elargimur. Et nos
/fWytliigo dei {^atia Misnensis ecclesiae episcopus praedictas indulgentias ratas et
/ i gratas liabentes approbamus et in nomine domini praesentibus eontinnamus. Datum
Magdeburg anno domini M'. CCC^XV^ feria quarta i)08t diem animarum.
Nach dem Oriti. im Stiftsarchiv zu Meissen mit vier zum Theil beschädigten Siegeln an Pergamentstreifen.
Xo. 362. 1316. 3. April.
I)/e Markgrafen Woldemar und Johann zu Brandenburg verj^fänden dem Bischof und Capitel die
Stadt Dresden mit ZuU'hör, die .sie nebst Tharand und Radeberg vom Capitel früher gekauft j
für 1700 Mark Brand. Silbers.
Wir Woldemar vnd Jan von gotz gnaden marcgreuen zu Brandejiborcli vnd
zu Luftitz bekennen oplienlieli an dissem brieue, daz wir vns mit dem aclibarn herren
byescopli Wydyelien von Mysen vnd siine godzliuse vnd sinen thunilierren vereynet
haben als liir nach gescriben stet. AVir setzen ime vnd sime gotzhuse die statd zu l-iL ai?.2.
Dreseden mit der niansra])lit mit geridite mit der heyde mit torpheren ane bürge vnd
ane veesten mit allem nutze vnd mit allem rechte, als iz von alder geweset is, vor
Hynenczenhnndert mark IJrand. sulbers vnd gewichtes zu eyme rechte phande, daz
HoI Htcn von dirm ncestcn sente Walborgentaghe vber drie iar, vnd he oder daz gotz-
hns Hol ie zu deme iare driehundert mark slan zu kost vph daz seine phantd, swaz (li.
auer he oder daz gotzhus der statd vnd des hmdes genützet an gerichte, an beete
oder engerimnde dinge binnen der zytd, daz suln sie vns aue slan von der koest.
- 203 -
Lose wir binnen dissen dren iaren daz phant nicht, so sal iz dar nach des vorge-
srrr/i^ vV natitcn byescoppes vnd sines gotzhuses rechte ledege gütd sin. Lose ouch wir daz
( fi'" ' phant, so sal wir daz sulber antwerden zume Stolpen oder zu Nussyn oder zu Col- ^J. s^Cvt/r '
dyz; muchte wirs auer nicht gelosen, so en sul wir daz nyman anders losen lazen,
^ wen der byescoph vnd daz gotzhus suln iz behalden als dar vor bescreuen stet.
Word ouch in die statd ane gewunnen mit verreetnisse oder mit storme oder cheyner- (ki^i- j/. ic^^c^
hande wis, so suln sie vorloren haben ir ^eeitd vnd wir die statd mit deme daz dar
i.il zft genaant is, vnd suln beyde wir vnd der byescopp vnd daz gotzhus viende sin
des, der den scaden teede, vnd ane arge list beyde vph im behulphen sin. Were
/O ouch daz der byscoph binnen der zytd aue ginge, des gotd nicht enwoUe, so sol der
byescopp der nach im chämt vnd daz gotzhus daz phant behalden in der selben wis,
als liir vor bescrieben steetd.
Wir vorgenanten marcgreue bechennen ouch sunderlich, daz wir die statd zu
f.^. Dreseden mit alle deme daz dar zu genant is, vnd dar zu Tarand vnd Radeberg
/jr mit alle deme daz dar zu gehöret, gecoypht vnd vndphangen haben von deme selben
achberen gotzhuse zu Mysen, vnd were daz wie beyde aue gingen ane erben, des
gotd nich en wolle, so sol iz allez Dreseden, Tarand, Radeberk mit alle deme daz zu .
allem gehöret wydder an dasselbe gotzhus zu Mysene vaJlen. Daz alle disse dink
ganz stete vnd vast blieuen, dar vber geue wir dissen brieph vor siglet mit vnsen
2v insiglen. Dirre brieph ist gegeben zä Rathennowe nach gotiz gebort dusent iar dri-
hundert iar in deme sechzenden iare an deme palm auende.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen; von den beiden an Pergamentstreifen hängenden Siegeln ist
das eine zerbrochen, das zweite abhanden gekommen.
No. 363. 1316. 4. Sept.
B, WifJwffo IL beurkundet eimn mit dem NonnenMoster mi SeusUtz abgeschlossenen Vertrag, ivotiach
Letzteres mit Zustimmung des Capitels gegen Abtretung des Patronaisrecläs zu Dresden die Kircfien
zu Seuslitjs und Zehren mit einigen andern Rechten und Vortheilen empfängt.
Nos Withigo^) dei gratia Misnensis ecclesiae episcopus omnibus praesentis et
futuri aevi Christi fidelibus volumus esse notum, quod cum inter nos etcapitulum
nostrae ecclesiae Misnensis ex parte una et religiosas dominas scilicet abbatissam
Adilheidem et conventum sanctimonialium ordinis sanctae Clarae in Suselitz Misnensis
diocesis e parte altera super iure patronatus ecclesiae parrochialis in Dresden quaedam
discordia verteretur, ne rumperetur nexus amicitiae et parti utrique parceretur in labo-
ribus et expensis, et ut vinculum pacis perpetuo servaretur, iudicio et examini viro-
rum prudentum ab utraque parte electorum, videlicet dominorum Heinrici praepositi,
Heinrici*) decani, Alberti archidiaconi Nysicensis et Vlrici custodis praedictae eccle-
siae^) ex parte nostra, ex parte vero praedictarum dominanim fratris Alexii custodis
Misnensis, fratris Nycolai lectoris Vribergensis , fratrig Ottonis gardiani Misnensis et
fratris Heinrici de Indagine praedictam causam commisimus, in quos tamquam in
1) ir. B. 2) H. B. 3) tcclMiat nastrtw B.
204 -
legittimos arbitratores et amicabiles compositores et mediatores consensiinus. Ex quo-
runi matura deliberatione, saiio coiisilio, reeta arbiti-atione et luediatiouc ad talem
amicabilis compositionis et concordiae deventum est unionem i)erpetuis temporibus
duraturam, quod videlicet praefata abbatissa et eoiiveiitus dominaruni monasterii in
Suselitz ins patronatus ecclesiae praedietae in Dresden cum suis iuribus et pertineutiis
universis, quibus ex donatione gratiosa illustri« principis doniini Heinrici marchionis
Misnensis senioris bonae menioriae de consensu venerabilis doniini W. episcopi prae-
decessoris nostri^) felieis recordationis ad ii)sas devolutum fuerat, in nos et in ecele-
siam nostram li1)erc et concorditer transtiilerunt, renunciantes omni iuri expresse,
quod eis competebat vel conipetere poterat quovis titulo in eodem, ita tarnen, quod
nos et nostri successores'^) episcopi Älisnenses, qui pro tempore fuerint, praedictam
parrocliiam Dresdensem uni canonico emancipato de capitulo Misnensi sine diminutione
in omnem eventum conferre tenebimur, veluti inter nos et dictas dominas exstitit
ordinatum. Ex praedicta etiam arbitratione et amicabili compositione praedictum mona-
sterium in Suselitz liabebit incorporatiojiem duaruni ecclesiarum scilicet in Suselitz et
in Cerin'') sub hac forma, videlicet quod villas Deschwitz''), Gorenzc prope Ostrowe*')
et (rruswitz'*) cum omnibus suis proventibus, iuribus, iudiciis plenis et utilitatibus,
quil)us ad ecclesiam in Suselitz pertinerit vel pertinuenmt liactenus, una cum tota
annona missali seu decima in modus et manipulis ad dictam ecclesiam i)ertinentibus
Omnibus et singulis suis indigentiis supplendis, necessitatibus ac utilitatibus applicent
et assumant. Villa autem Stresin*') sola de bonis ecclesiae eiusdem in Suselitz cum
censu tam in pecuniis quam in annona cum allodio ibidem, pullis et universis iuribus
et utilitatibus cum offertorio tam in Stresin quam in Suselitz, cum plebe et testa-
mentis ad plebanos futuros, quos dicta abbatissa et eins couventus praesentare debe-
bunt, libere sicut prius pro sua sustentatione spectabunt, et ut iura episcopalia et
archidiaconalia solvant et cetera, ut veri plebani facere liactenus consuevcrunt. In
Cerin vero dicta abbatissa et eins couventus decimam, quam de suo allodio dare con-
suevcrunt ibidem ecclesiae in Cerin, suis usibus observabunt cum triginta et novem
sexagenis manipulorum siliginis et avenae sitis in Nuwindorf*) dcccm sexagenis, in
Wclcosch^') viginti et duabus sexagenis, in Jawirnitz jn-ope AVantwitz^) Septem sexa-
genis. Universa, singula et reliqua quae ad ecclesiam in Cerin spectabant liactenus,
futuri i)lebani, quos dicta abbatissa et eins couventus jiraesentare debebunt, suis usi-
bus ap|)licabunt intcgraliter et perfccte. Nos igitur, qui ex debito ofticii tenenuir
l)ersonas i)erpetu() Christi scrvitio deputatas^') omni (pio possunuis favore prosequi ac
beneficiis confovcre, praedictam arbitrationcm et amicabilem coin])Ositi()nem gratam et
ratam et iuri consonam arbitrantcs, ii)sum dcuin jn^ae oculis habcntcs ac in-acdictaruni
jiauperum dominaruni ordinis saiu'tae Chirac pcnuriani rclcvarc cu])iciitcs auctoritate
])ontilicalis ofticii ex ccrta scicntia contirmanius, i])sique nionasterio pracdictarum domi-
naruni pracfatas duas ecf^lcsias scilicet Suselitz et Cerin de consensu totiiis ca])ituli
ecclesiae Misnensis approprianius et incruiioraiuus ab ipsis sub forma i)racniissa per-
4) linst/-: tVlilt ]i. ')) >ji.'-. >v../-... ,1.,'itr: 15. r.) mnn-'lpfii-i- li.
ri) Zehr «-11, Ki'li. Mci-'-fJi. Im I)m ,c1i li t 7.. P:ir. Suu-lit/,. ci r; oh ri < ln.-i o-trAii, lu'i.i«- Pnr. .Inlina. «l; (t rauswi t» ,
P.ir. StaiH-h.i. !•) St ri«->«;ii . Kph. (;ri»-isoiih.iin. li .\ a u ini örf. I'a' . Z'-hn-ii. u.> W«>lki >•• h . Par. Zirhvcii. Ir Uäv erii itz Iioi Wanie-
wlt/. . Par. Lonz.
295
petuis temporibus possidendas, ipsas dominas et eius moiiaftterium plebanis iam exi-
stentibus cedentibus aiit decedentibus ex tuiic prout ex nunc per praesentes in eorpo-
ralem possessionem dueimus aevis temporibus possidendam. In quorum evidentiam
iirmiorem nostrum sigillum praesentibus duximus apponendum.
Praeterea nos H. dei gratia praepositus, H. decanus, Albertus de Luppa arclii-
diaconus Nysicensis, Vlricus eustos totumque capitulum eiusdem ecclesiae Misnensis
Omnibus et singulis supradictis nostram bonam voluntatem nostrumque apponentes con-
sensum benivolum et expressum, nostrum sigillum praesentibus appendimus pro robore
tinniori. Testes vero liuius rei sunt nobiles viri dominus Otto burcgrauius de Donyn
senior et iilius eius Ernestus, dominus Hermannus burcgrauius Misnensis, dominus
Hermannus burcgrauius de Golsin, dominus Heinricus et dominus Tymo fratres de
Colditz, Heinricus de Gorgewitz, item dominus Cunradus praepositus sanctae Afrae,
dominus Nycolaus plebanus in Suselitz, Albertus officialis curiae Misnensis et H.
notarius eiusdem curiae et alii quam plurimi clerici et layci fide digni. Datum et
actum Misnae anno domini M^CCC^XVP. IL Nonas Septembris.
Nach zwei Originalen im K. Haupt-Staatsarchiv zu Dresden mit den Siegeln des Bischofs und des Capitels
an Pergamentstreifen.
Zwei an demselben Tage von dem Probst und dem Convent zu Seuslitz ausgestellte, den hier bespro-
chenen Vertrag besprechende Urkunden werden im ürkuudenbuche des Kl. Seuslitz mitgetheilt werden.
Xo. 364. 1317. 18. Aug.
B, WitJuyo IL eignet der Domicirche mit Zustimmung des Capitels zwei Hufen zu Gana, deren Lehn
ihm aufgelassen worden, zum Jahresgedächtniss des Domherrn Alh. von Pavh
In nomine domini amen. Nos Wythego dei gratia Misnensis ecclesiae epi-
scopus recognoscimus publice per haec scripta, quod cum lionorabilis vir Heinricus
decanus praedictae nostrae ecclesiae duos mansos in Gana*) sitos, in censu annuo duo
talenta denariorum solventes, unum videlicet in die beatae Walpurgis et unum in die
beati Martini, et in festo Paschae unam sexagenam ovorum et in festo beati Martini
sex pullos, quos quidem mansos rusticus quidam Tizscho nomine possidet apud Pe- :>9/.
trum de Bresyn, qui eosdem mansos a nobis et ecclesia nostra tenuit iure feodali,
pro anniversario Alberti de Pack bonae memoriae Misnensis canonici in ecclesia Mis-
nensi singulis annis perpetue peragendo iusto emptionis et venditionis intervenient^
titulo pro quatuordecim schocis grossorum Pragensium comparavit petens, ut eosdem
mansos ecclesiae Misnensi appropriare dignaremur. Nos saluti eiusdem Alberti intenti
salubriter iustis petitionibus ipsius decani liberaliter inclinati, resignatione bonorum
l)raedictorum ab ipso Petro de Bresyn prius recepta, praedictos duos mansos cum
suis iuribus et utilitatibus universis ecclesiae Misnensi de consensu nostri cajMtuli et
voluntate unanimi pleno iure donamus, appropriamus et appropriatos in nomine domini
contirmamus, ins quod in bonis seu mansis praedictis liabuimus ad saepedictam eccle-
siam Misnensem omnimode transferentes. In cuius rei testimonium sigillum nostrum
a) Oberjahna, Par. St. Aln,?
29(5
praesentibiis est a])i)en8um. Actum et datiini Misnae anno doinini M". CCC''. X\'H".
feria quinta infra octavam assiimi)tioiiis Mariae virj>:inis {i:loriosae, iwaesentibus magpi-
stro Hermanno plebano sancti Nveolai in Wribereli et Vinco capellano nostro cauo-
nieo in Scliylowe, Herbordo et Xvcolao de Kotzenrode iiostris capellanis et Henrico
nostro notario canonico in liudissyn et quam pluribus aliis fide dijrnis. Xos quoque
Waltheiiis praejiositus , Heinricus decanus totumque capitulum ecclesiae Misnensis, ad
exprimendum nostrum consensum, nostruni sijrillum huic litterae similiter duximus
apponendum.
Nach dfiu Öriir. im Stiftjianliiv zu Mrisjien mit ik'ii Sii«irehi «it's Wsohofs und ili'S Capitols an IVrjramem-
stroifen.
Xo. 36Ö. 1817. 18. Aug.
IL Wiihnjo IL bnisti'itifjt mit Znstiwwnufß Urs Domnopiids die dntrh Ulrich von Dtihcn (icschchche
Stiftmuj Und AfiSstutfinuj der Virarit drs h:iL Krcu^r.s, und vermehrt dieaefhe durch Geld- und
Getreidezihsen in Jahna.
In nomine doniini amen. Nos Withiy:o dei {rratia Mi^^nensis ecolesiae e|)iscopus
nnmibus praesens scriptum inspecturis saluteiti in omniuni salvatore. Quimiam singiilis
ins suum integre est servandum, ut sie quiete vivant nee cuiquam dissidendi materia
tribuatur, rationis interesse dinoseitur, ut quae i)ro devotionis atfeetu geruntur sie
enueliet, limitet et distinguat, ne ulla postmodum interveniente ealuni])nia aliquateiius
deflorentur. 1^-oinde universis Christi fidelil)us tarn praesentibus (luam tuturis ad
aeternae rei memoriam volumus esse notum, quod dileetus dominus Vlrieus de Dybeiie
arehidiaconus Xisieejisis, de nosti'o eonsilio et consensu, ob dei reverentiam et patrono-
rum nostrorum saju-ti Johannis evangelistae sanctique Donati martyris ])ia devotioiie,
in sutM'um et progenitorum remedium peccatorum, in nostra Misnensi eeclesia auc*nieii-
tare sacerdotum mimerum deo perpetuo fanuilantium affectans, altare sub ambone
nostri monasterii nomine per])etuae vicariae in honorem saiu-tae crueis et gloriosae
dei genitrieis et virginis Mariae ae (piatuor evangelistarum de nostra et nostri eapituli
lieentia et consensu instituit, et infra scriptis Ixmis a deo siln colhitis vicariam ean-
dem liberaliter dotavit, donando videHcct et assignando cum onmi utilitate et libertate
allodium in Omasmvicz") situm cum tribus areis XII solidns dcnariorum usualiuin
annuatim solventibus. quod allodium cum omnÜMis suis iitilitatibus et pertinentiis iam
dictus dominus Vlrieus a strenun milite rfohaune de Ilcrstcyn ju'o XXXVl sexagenis
grossorum dcnariorum, iustn cmptiouis iutcrvcuicnte titulo, c(»mi)aravit. Item in villa
quae dicitur (tluicli'') VJ" talcutum cum duolnis solidis annui ccnsus Vribergensiuin
dcnariorum et XXVIII })ullos cum II IJ sexagcna ovorum, (|Ucm ccusum iilem doiui-
luis Vlrieus ab lioucstis viris (icrlaco, llcnrici» et Nicohu» dictis de Ilunysberc simi-
liter iuste et ratiouabilitcr cmit pro XL srokci>^ grossorum Pragcusium cum omni suo
iure. Item mcdictatcm dccimac in Lysczcnicz' ) sitae, sriliret duo maldaria siligiuii^
et totidem avenac. ([uam dirtus (huuinus \'lricus ab boiiorabililjus viris domino Hen-
rico praejjosito. lIcuri(*o dccano toto(pic cnpitulo uostn» Misncusi pro XX seokcis
.1 Olli ^i.w it /. . r.ir. Ilri"--nit/ li «i l;i :nli:i . I>;ir. Zf«.I:a:-/. ^' I. i: : / -<■ h n i i /. . I'nr. /-i !."ihii; : vl'1. S. i'i'l.
297
grossorum similiter iusto emptionis interveniente titulo comparavit Nos etiam ad
emendationem dictae vicariae applicamus tria talenta denariorum usualium et unum
maldare tritici sita in Gana in villa ad sanchim Gothdehardum vulgariter nominata,
quae relicta quondam Sifridi dicti de Tubynheym beatae memoriae nomine dotis a
nobift tenet, quae post obitum eins ad dictam vieariam cum omni iure et utilitate
libere devolvantur. Praeterea ab eodem domino Vinco ordinatum est et provide
institutum, ut vicarius, qui pro tempore fuerit, divinum officium teneat in hunc modum:
Die dominico missam de die, scilicet ipsam dominicam, in secunda, tertia et quarta
feria missam pro defunctis, in quinta de sancto spiritu, in sexta feria de sancta cruce,
sabato missam de beata virgine in altari praedicto celebrabit, nisi festum sollempne
praepediat vel obsistat, in quibus nostri ac praedecessoris nostri domini Alberti beatae
memoriae nee non dicti domini VIrici suorumque progenitorum , [videlicet Gerwici
patris sui et Gyslae matris suae, Henrici, Gerwici et Conradi fratrum suorum, Kathe-
rinae, Berchtae et Sophiae et Gretae sororum suarum, nee non Bertrami avunculi sui
in specie et aliorum progenitorum in genere^)] memoria peragetur, adiicientes, quod
memoratus vicarius singulis anniversariis nostrorum trium, scilicet nostri ac praede-
cessoris nostri domini Alberti antedictique domini VIrici tria talenta, pro quolibet
nostrum unum talentum, canonicis emancipatis praesentibus ministrabit Ad haec
similiter profitemur, quod de nostra licentia et consensu ins patronatus et potestatem
conferendi dictam vieariam, quotiens eam vacare contigerit, supradictus dominus Vlri-
cus sibi quoad vixerit reservavit, ipso vero mortuo ins huiusmodi et coUatio ad episco-
pum, qui pro tempore fiierit, perpetuis deinceps temporibus pertinebit Huiusmod
bona praememorata omnia et singula deo oblata saepedictus dominus Vlricus a nobis
pro dote ad vieariam iam dictam appropriari et confirmari humiliter supplicavit Nos
igitur ipsius iustis petitionibus inclinati ex libera resignatione nostrorum vasallorum
praedictorum, scilicet domini Johannis militis de Hersteyn, Gerlaci, Henrici et Nicolai
dictis de Hvnysberc ac honorabilium vironim domini Henrici praepositi, Henrici decani
totiusque capituli nostiae Misnensis ecclesiae, consilio et consensu pleno totius iam
dicti nostri capituli praehabitis, institutionem et donationem huiusmodi approbando, in
dei nomine et praedictorum sanctorum honore supradicta bona omnia et singula cum
))onis nostris etiam applica,tis, prout superius exprimitur, eidem vicariae in veram et
specialem dotem ac possessionem perpetuam donamus et appropriamus in bis scriptis
et appropriatam etiam confirmamus decernentes, bona eadem in toto ecclesiastica ad
ins et tuitionem ecclesiasticae libertatis perpetuis temporibus pertinere, omnia nihilomi-
nus et singula in hoc scripto content», per saepefatum dominum Vlricum facta, dispo-
sita et ordinata approbamus benivole confirmantes perpetuo duratura. Ut igitur prae-
missa per neminem in posterum infringi aut calumpniari valeant, sed potius inconcussa
perpetua firmitatis robur obtineant, nostri sigilli munimine praesentem paginam duxi-
nms roborandam. •
Nos quoque Waltherus praepositus, Henricus decanus totumque praelibatae Mis-
nensis ecclesiae capitulum ad exprimendum consensum nostrum una cum venerabili
domino nostro episcopo praedictis omnibus et singulis, quae grata, rata et firma habe-
1) Die Worte videluet Grrwiei — in gtnert sind von eln«r andern, wie e« scheint Rpätem Iland eingeschaltet.
COD. DIPL. 8AX. II. 1. 3^
298
mus, unaniniiter et concorditer accessisse, similiter hanc litteram sigillo nostro fecimus
coinmuniri. Actum et datum Misnae anno domini M". CCC". XVII. XV**. Kalendas
Septembris pontifieatus nostri anno quinto. Testes huius sunt honesti viri dominus
Conradus praepositiis, Busso prior sanetae Afrae, dominus Herbordus, dominus Con-
radus de Colonia, dominus Conradus Thuringus perpetui vicarii ecclesiae Misnensis,
magister Hermannus de Vriberc ofticialis noster, Henricus notarius noster et alii viri
quam plures idonei ac lide digni.
•
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit den Siegeln des Bischofs und des Capitels an rothen und
gelben seidenen Fäden.
No. 366. 1318. I.Mai.
P. Johann XXIL richtet an den Bischof eindringlichst dis Aufforderuiig den in Böhmen, Polen und
den Xachbarländern (auch in Meissen) eingerissetwti Ketzereien zu steuern, sowie die von ihm hierzu
ernannten Itiquisitoren mit Math und That zu unterstützen.
Johannes cpiscopus servus servorum dei venerabili fratri . . episcopo Missinensi
salutem et apostolicam benedictionem. Cum illius pastoris pariter et custodis, qui
aniniam suam pro ovibus suis posuit et qui ex iis, quas pater sibi dederat, aliquam
non ainniisit, vices licet immeriti geramus in terris, ut pro viribus commissae vicis
exequamur officium, tenemur super gregem luimilitatis nostrae curae commissum noctis
custodire vigilias, ut lupis niolientibus diripere gregem ipsum obviare toto conanime
satagamus, et velut custos seu etiam speculator instniimur ore prophetico super spe-
culam iugiter stare per diem et super custodiam totis lustrare noctibus, prospectare
undique et pro posse singula speculari, ut annuntiemus quaeeumque \iderimus, et
opponamus nos murum ascendentibus^) ex adverso de vinea domini Sabaoth demolien-
tes exterminaturi vulpeculas, et de veri vestiario Salomonis corrodentes tineas exclu-
suri, propter quod Hebrae patris fidei typum gereutes in dei ecclesia ad catholicae
fidei tuitionem afficimur ipsiusque dcsideramus ubilibet incrementa producere, ac eam a
malignorum et pravorum quorumlibet haereticonim praesertim atque credentium fauto-
rum defensonim et receptatorum illorum dolosis insidiis et fallaciis fraudulentis oppor-
tunis remediis praeservare. Sane non sine amaritiuline cordis accepinms, quod in ali-
quibus partibus regnorum Boeniiae et Poloniae et in eorum confinibus et limitibus
adeo patenter baereticae infidelitatis error invaluit, quod ibidem quam plurimi a via
veritatis prorsus aversi-) enntes post deviuni falsitatis, ac sc ipsos diversis et variis
haeresibus maculantes pestiferas ad concutienduni orthodoxae soliditatem fidei machinas
construunt ipsanique subvertere falsis et vulpinis impulsibus fallacium argumentatiomim
intendunt. Quid ergo frater tu ad liaec? nunquid stabis tota die otiosus et tanquam
nulla Sit tibi cura de onuiibus iis, qui exprobrant nomini agminum Israel, te zelo
fidei non oppones? An non attendis, quod elamat ad te dominus per prophetam, ut
1) nxc^dentibiu Im Co<l. dipl. Momv. 2) nJvfr/ti obcixl.
299
loquaris ad omnes civitates Juda sermones, quos lociitus est tibi et sermones illos
exprimendo subiungit? Vade et elama: ,Revertere adversatrix Israel, dicit dominus,
et hon avertam faciem meam a te'*). Nunquid etiam elamat idem dominus per
p]zechielem dicens: ,Si speeulator viderit gladi\;im venientem et non insonuerit buccina,
veneritque gladius et tulerit animam unam de populo, sanguinem eius de manu specu-
latoris requiram^ *"). Redde ergo tuae testimoniiim fidei et in Christi negotio ulterius
non lentescas, nee sit apud te verbum domini alligatum, sed diligenter pastoralis par-
tes officii exequaris. Noli otiari in talento domini, sed ut illud dominus cum fenoris
accessione reeipiat, evangelicam negotiationem exerce. Insta ojiportune et importune,
opus fac evangelistae, ministerium tuum imple et animam, si necesse fuerit, pro defen-
sione tidei ponere non formides. Nos autem licet ad talium iniqua ubique conster-
nenda molimina eo animosius aspiremus, quo perniciosius^) ea in dispendium anima-
rum non ambigimus redundare, et quo latius serpunt ac dilatantur periculosius, si
non in suis initiis extinguantur. Cupientes tarnen anxie in terris et locis dictonim
regnorum veluti gentilibus et paganis quasi conterminis negotium ipsius fidei elisis
omnino quibusvis erroribus heresumque quarumlibet eradicatis vepribus iugi profectu
convalescere fortius ac felicius prosperari, ad id inibi promovendum per nos et alios
attentius nee immerito \igilare stiidemuä. Unde providimus dilectos filios fratres
Coldam et Peregrinum üppoliensium praedicatorum et Hartmannum Pilnens. et Nico-
laum Haspodinet minorum ordinum, quonim honesta conversatio ut speramus exemphim
tribuet puritatis, et docti-inam fundent erudita labie salutarem, ad ijiqiiisitionis officium
in praedictis regnis, locis et terris contra haereticos credentes fautores defcjisores et
receptatores eorum iuxta formam canonum exequendum per apostolicas Jitteras depu-
tandos. Quocirca fraternitati tuae per apostolica scripta maiulamus, quatinus prae-
missis Omnibus pia meditatione pensatis indutus loricam fidei*') ad illius vitanda pericula
et hostium eius audaciam compescendam in praedictas tua civitate atque diocesi te
ferventer accingens, ne dissimulare videaris quod terreni principes' aemulantur, quan-
tum in te fuerit contra ipsos haereticos credentes" fautores defensores et receptatores
eorum sie insurgere studeas, sie eisdem inquisitoribus circa tam pium commissum eis
officium salubriter exequendum consiliis, auxiliis et favoribus opportimis assistas, quod
tuo mediante suflFragio per eorum sacrum ministerium ac Studium vigile et sollicitudi-
nem indefessam praedicta regna, terrae et loca ab huiusmodi pravis contagiis assistente
divina gratia expurgentur, ac fidei catholicae nitor multiplicetur et solidetur ibidem et
clarius et lucidius elucescat in dei honorem et eius fidei incrementum, soliditatem et
statum, per quod ab eo, cuius ages in hac parte negotium, inextimabile tibi praemium
compares, et nobis ac apostolicae sedi dignis in domino laudibus commendandus
occurras. Datum Avinione Kai. Maii pontificatus nostri anno secundo.
In eundem modum mutatis mutandiB Tenerabili fratri . . episcopo Cracoviensi et ven. fratri . . episcopo
Olomucensi.
Aus dem Lib. regestor. Innocentii PP. XXII. anni II. P. I. ep. 1053. fol. 315. im Vatican. Archiv.
V. Chlumecky u. Chytil cod. dipl. et epist Morav. VI. p. 102.
3) pernitialiu* ebend.
9L) Jor. 8, 12. b) Esech. 83, 6. e) 1 ThM«. 6, 8.
3b*
- :w -
An üriusrlln=-D Tiure erirüiirfL in äits<T Aiifft-iecwii.t :; um mii der Audorderung der eingerissenen Keuerei
namemlirL duTih rE:vis:i::rurji: irr c*nai»iiT?i ]:j^i:>::>rtr. krÄi::*: rLiirrsifnzuixvten sechs im Wesentlichen gleicb-
lauTfnde BrrT<'i an den Mürk^Tif-ri .Fri''.iri:}. i •:. >!->>•:.. ä:: die Hr-rzöie von Breslau und Krakau. an den
Könijr von B«'thinfü. nieLrtrr "rii'«)j:::>i le KdJt . dhuz. äa SiJt-.iTr Prar. i^lmüiz u. and., in welchen nach den Wort«i
condnihusi ei liirriril-u* i>. i*^ Z. ^ >. i;. • \:'L::'.>.L:xl:i: Dturiii: jtririipue in lYicensi Olomucensi Cracoriensi Wniti*-
Iavien>i ac M i * s i 2 »- r. ^ ; . h::ÄT:Vüi . : c: n -.>:? ■.>. I •i> Frri -. äl dri: Markgrafen von Meissen wird in dem Urkunden-
buch zur allfff-meinen Lande?- nrid KrirfiiTrnr^««::;;' i:»- ib^^iruck: werden.
Xc. MM. laiN 1«. Mai.
B. Wiihffjo IL nls VontfO"! *^*t >•'/..,- rF. .. B^o-nr-v'^n Ihritviiui von Golsen, seine Brüder und
wrhrere midn-f Vinrtnoh* 'rlllon. '^N^-^ !'•>> n-y J^fsrA^,!//.^ Hennanns und anderer diesem
zHffefii(jfi> Sehnden riw S*'hn* nnf *hw K'^"'! Jf'hrihi'jh »rri^hjyi »rorden, und rerfiprechen diese.
nachdem dafi Kloster -V-Vo SrhuiJ: f^r'.-^rh,,, pi^UfJ: nad tr*-{Urf Vf-rpflichtungen ühernommen.
Xos Withefro dei trraria ocelt-siac Misnensis episcopus, tiitor piierorum olim
nobilis vir! doinini Hermanni biircg-raiiii de < Tül-syn. Henricus et Thiino frafres gerniani
de Colditz, Johannes de Senftenberg. Kiehardus et Henrieus de Daniis eonfratre», Otto
de Wittyn euni fratre suo. Otto de Burnis et CJtto de Ylbiirg iiinior eum suis fratribus,
ainici et eonsangninei dictonini puerrmnn. tenore praesentium recognoseinms et publice
profitenuir, quod eoncordiam vurain et integrani super niorte et damnis in persona
praefati doinini Ilernianni l)uregravii periK*tratis, inter nos nomine dietorum puerorum
et aniicos et eonsanguineos eorundeni ex una et reverendum viruin dominum Mricum
abbaten! et eonventiim in Dobriluc ae omnes, qui sunt suspeeti de morte et rapinis
praedietis ex parte altera faetani, promittimus bona fide et sine omni arte mali ratam
et gratam ac inviolabilem observare, nee contra eam aliqualiter per nos vel per alios
de iure vel de facto aliquo tempore venire, renuneiantes per [)raesente8 omni iuri,
quod nobis et dictis pueris nunc et inposterum posset competere de facto vel de iure
pro morte et damnis praedietis. Kt nos Withigo, Misnensis ecclesiae e])iscopus, tiitor
eorundem puerorum specialiter promittimus bona lide praefato domino Vlrico abbat! et
coiiventui suo pro dicta concordia starc et pro posse pro ipsa nos opponerc contra
omnem hominem eandem de iure volentem impugnare coram domino nostro Woldemaro
Hrandenburgensi, Lusatiae inarcliione, vel alio iudice legitimo quocunque, usque ad
legitimam actatem pueri senioris inter praedictos pueros , secundum marchionatus
Lusatiae cousuetudinem sive morem, quem tunc statuemus coram dicto domino mar-
chione Woldemaro vel alio iudice legitimo ad obligandum sc pro sc et fratribus suis
per suas patentes literas, quod prac»fatam ('oncordiam bona tide et sine omni clolo
ratam et gratam ac inviolabilem obscrvabit, nullo temj>ore [m- sc vel alios seu aliuiu
violandam, quo facto ab t)bligationc ])raedicta debemus et esse volumus abs^oluti.
Item tenore praesentium recognoscimus protcstantes, quod dictus dominus Vlricus
abbas et suus conventus pro cincnda de ncce et damnis in praedicto domino Her-
nianno burcgrauio ])crpetratis sine conscnsu et iussu et volunfaite |)enitus eiusdem
domini Vlrici abbatis et sui conventus. dedtTunt et solverunt nobis Witegoni epi-
scopo Misnensi nomine dietorum iiuerorum treceiitas et triginta sexagenas grossorum
Pragensis monetae in usum et utilitatem eoriunlem jmerorum et non in aliud eonver-
301
tendas. Nomine vero testamenti pro remedio animae eiusdem domini Hermanni burc-
grauii dictus dominus Vlricus abbas et suus eonventus in monasterio Dobrilug facient
capellam de lateribus et in ea construent unum altare in loco, quem ipsis nos W.
ostendenms, in quo dicti domini Hermanni buregrauii memoria perpetua debet haberi.
Nomen etiam ipsius in nostrorum rotulo conscribetur mortuorum et suo tempore in
capitulo recitabitur, ubi tunc pro eius anima fratribus dicenda iniungetur oratio spe-
cialis. Insuper totius ordinis Cisterciensis frateriiitatem eius animae procurabit, ut
particeps sit omnium bonorum actuum in missis, vigiliis, elemosynis, quae in eodem
ordine solent fieri iugiter pro defunctis. Sed et uxori eiusdem domini Hermanni ac
suis liberis universis praefati ordinis plenarium participium bonorum operum ordinabit,
ut omnium consortes sint in vita pariter et in morte. Acta sunt haec anno domini
M.CCC.XVin. proxima quarta feria post dominicam qua cantatur Jubilate. Testes
huius rei sunt dominus Johannes de Landesberg, Guntherus de Tzynnitz, Conradus
de Opin, milites; famuli sunt Nicolaus de Battanstorp, Fridericus de Grunrode; nec-
non dominus Conradus praepositus in Damis, dominus Guntherus plebanus in Kirch-
hain, Johannes dictus de Schakow plebanus in Sunnenwalde, et alii quam plures fide
digni. In cuius rei testimonium praesentem literam conscribi fecimus ac nostris
sigillis duximus roborandam.
Ludewig rell. niss. I. p. 279. — Hoffmann script. rer. Lusat. IV. p. 185. — Riedel cod. dipl. Brand. II.
Bd. 1. S. 423 f. — Scheltz, Gesammt- Gesch. d. 0.- u. NLausitz I. S. 250.
No. 368. 1318. 28. Nov.
B. Withego IL vergleicht sich mit Markgraf Friedrich wegen der zwischefi ihnen streitigen Ansprüche
und verbindet sich mit ihm zu gegenseitigem Schutze auf Lebenszeit,
Wie Wytige von gotis gnadin bysschof zu Mjsnen bekennen offeliche alle den,
die dissen brief gesehn oder gehören, daz wie gelobt habin vnd gelobn vnsme liebin
herren marcgrauen Frideriche von Mysnen dem erbarn vfrsten: vmb alle schult, die
he zö vns oder zö vnsme gotishuse hat, sW he sin recht bezzer bewisen mak, den
wie, da bi sulle wie en laze blibe. Daz selbe sal he vns vnd vnsip gotishus wider
tun: ^^ wi vnse recht bezzer bewisen mägen, da bi sal he vns laze bliben. Sunder-
liche habe wie ouch gelobt, eyn ander getrwliche zu helfene, die wile wie geleben,
uffe alle die, die vns zu vnrechte icht tüon oder tun wollen. Zürn eym Urkunde
dirre rede habe wi® dissen brief lazen vorsigelt mit vnsme insigel. Daz ist gesehen
, . zft Wa rtberg^ nach gotis gebürte tusent iar drihundert iar in dem achtzenden iare an
me neesten dynstage vor sente Andreas tage.
Nach dem Orig. im K. Haupt -StaatsarchiT zu Dresden mit dem Siegel des Bischofs an einem von der
Urkunde selbst zum Theil losgetrennten Peigamentstreifen.
302
No. 369. 1318.
Conrad von Sprernherg erklärt seine Zustimmung zu dem eivischen den Vormündern der HinterlasseneH
des erschlagenen Burggrafen Hermann van Golsen und dem Kloster Dobrilugk abgeschlossenen
Vergleich. Vgl No. 367.
Nos Conradvs dictus de Spremberg omnibus hanc literam inspecturis publice
profiteinur, quod discordia, qiiae inter amicos domini Hermanni, burgrauii de (Jolsyn
ex parte una et inter monasterinin Dobriluc ex parte altera ratione oeeisionis eiusdem
bureg^rauii et ratione damnorum ibidem illatorum volvebatur, est composita penitus et
sopita ipsa compositione facta rite et rationabiliter, ad placitum et voluntatem tutorum
heredunn domini burcgraiiii iam praedicti, videlicet venerabilis domini Witbegonia,
Misnensift episcopi et sui fratris domini Henrici dicti de Colditz suique sororii domini
lohannis dicti de Senftemberg aliorumqiie pliirimonim , quoriim nomina brentatis c^usa
huic scedulae non omnia inseruntur. Cui tam amicabili compositioni nostram consen-
smn damiis plenarie et assensum. In ciiius rei testimonium praesentem literam dedi-
niiis nostri sigilli munimine roboratam. Datum anno domini MCCCXVIIL
Nach dem Orig., jedoch ohne Angabe des Aufbewalirungsorts desselben bei Ludewig reU. uiss. I. p. 28».
N(». 370. 1319. 15. März.
B. Withego IL beurkundet, dass das vormals bischöfliche ÄUod zu Zschcila mit diesem JJorfe und
allen dazu gehörenden Rechten vom Capitel durch Kauf erworben worden und diesem gegen alle
fernere Einsprache zustehe.
Nos Wythego dei gratia episcopus ecclesiae Misnensis tenore praesentium publice
protestamur, quod dominus Wy. felicis recordationis episcopus Misnensis, praedecessor
noster, allodium in'Schylowe cum villa ibidem ac omnibus suis pertinentiis .. prae^
posito, .. decano totique capitulo dictae ecclesiae nostrae iusto venditionis et emptionis
interveniente titulo vendidit pro certa summa pecuniae quantitate. Nobis vero, qui
eadem divina disponente dementia ad ofücium pastorale eiusdem ecclesiae sumus vocati,
dubium de agris seu mansis, quos coci nostri et praedecessorum nostrorum pro eorum
servitio nobis nostrisque praedecessoribus inpenso tenuerunt, fuit exortum, utrumque
ad nos aut ad capitulum supradictum spectare deberent , tandem multis tractatibus cum
canonicis dicti capituli hinc inde habitis, de veritate praetactorum bonorum omnium et
mansorum informati fuimus et sumus suflicienter. Quare bona supradicta omnia et
singula in Schylowe sita sive censualia seu feodalia cum eorum iuribus et utilitatibus
supradicto Misnensi capitulo plene et libere dimisinuis, nihil iuris in eisdem bonis
nobis aliquatenus reservantes, ita quod ipsum capitulum de praedictis bonis pro com-
niodo et utilitate ipsius ordinandi plenam et liberam habeat omnimode potestatem. In
cuius rei testimonium sigillum nostrum praesentibus est ap{)en8um. Datum Misnae
anno domini M^ CGC". XVIIIP. feria quinta post dominicam üculi mei, praesentibus
303
dominis videlicet C. de Strele, R. praeposito Bud^inensi et H. de Wratizlavia olim
decano Misnensi, B. de Kethelicz, AI. de Lisenik praeposito Wurzinensi, AI cano-
nico Misnensi et magistro H. officiali curiae Misnensis et H. nostro notario canonico
Budesinensi et aliis quam pluribus fide dignis.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem Siegel des Bischofs an einem Pergamentstreifen.
No. 371. 1319. 29. Juli.
B. Withego IL verleiht denen, ivelche an gexcissen Festtagen hussfertig die Augustiner- Klosterkirche
jsu Gotha besuchen, für die Seelen der Verstorbenen oder vor dem Bildniss der h, Jungfrau Maria im
Chor beten und milde Gaben dem Kloster darbringen, vierzig Tage Äblass,
Dat. Gothae dominica post diem sancti Jacobi.
Erwähnt in Sagittarii hist Goth. p. 158.
No. 372. 1319. 2. Oct.
Heinrich Bischof ZU Naumburg, Heinrich Graf zu Schwarzburg, Älbrecht Burggraf von Bochsburg
und Älbrecht von Hakeborn errichten einen Vertrag zicischen dem Markgrafen Friedrich und dem
B. Withego bezüglich der Stadt Dresden und zu Beilegung anderer zivischen Beiden obwaltenden
Differenzen,
Wye Heinrich von gotis gnaden bischof zcü Nfiwenburg, Heynrieh graue von
Swartzburg, Albrech buregraue von Rochsberg vnd wye Albrecht von Hakeburn beken- J. ^-; »v. j^ä
nyn an disem offen brife, daz wye zcwischen vnsen herren byschofe Wytegyn von Mysne
vnd den aclipern forsten dem herren marcgrauen Frederich von Mysne geteidyngit habn
in sulcher wiz, alz hie nach gescriben stet. Daz vnse herre marcgraue Frederich von
Mysne unsen herren bischof Wytegyn von Mysne vnd sin gotshuz vnd sine tfimherren
vnd sine phafheit bie alle irme rechte lasen sal vnd gutlychen tvn sal; daz selbe sal vnse
herre der bichof Wytege von Mysne tu keyn vnsme herren den marcgrauen Frederich
von Mysne. Wye haben oüch geteidynget vmme die stat zcfi Dresden, daz vnse herre
marcgraue Frederich vnsem herren bischofe Wytegyn von Mysne sal gebn tusent schok
groser phennynge vor die stat zcü Dresden, der sal he im gebn zcweyhündirt schok an
dem nesten dynstage nach Symonis et Jude der nest kümpt, vnd sal im da nach an
dem achten tage vor dez heyligyn Cristes tage der da nach kümpt, achthfindirt schok.
Dyz gelt sal man im leisten zcü Nussyn vf die selben tage; gynge im Nussyn abe,
so sal manz im leisten zcü Mftgelyn. Ez ist oüch geteidynget, mag vnse herre
bischof Wytegi von Mysne bewysen an vnsiz herren maregrauen Frederichs von Mysne
brifen, oder myt maregrauen Frederichs brife von Dresden synis vetteryn oder myt
andirn fürsten brife, daz man Dresden von synen vorüarn vnd von syme gotshüz
hat gehat, so sals vnse herre von im nemen; daz sal vnsme herren dem apte von
Hersuelde an syme rechte nycht schaden. Vmme schult vnd vmme schaden, den
vnse herre der bischof von Mysne spricht, den he habn suUe von marcgrauen Wolde-
mare dem got genedig sie, ist geteidynget, daz vnse herre der bischof von Mysne
!V
304
syne tedvng gelazen hat an ern Heinriche von Breslawe, der techant waz zefi Mysne,
md vnse herre marcjrraue Frederieh hat ^elazen syne teyding an meyster Walthere
den tumprobst zca Mysne: waz die zcwene eyntrechtijf liehen heisen nach ir beider
rede vf mynne iKler vf rt-dit hynnen eynem nianyn, daz sullen sie beyder sit tftn.
r Ab sie dez nycht entselieyden, daz siilk-n J^ie bewysen vf den heiligen, daz sie
weder durch lip nach durch leyt. nach durch furchte, nach dfirch heyner hande dyng
lazen sullen. wen daz sie iz nycht cnkuunyn. Wenne daz geschit, so schalle wye
bischof Heinrich von Xuwcnburfr durch willen vnd dfirch bete vnsir herren beyder sit
daz entscheiden da nach bynncn eyncni manyn nach mynne oder nach rechte. Gynge
^g lo der Scheidelute cheyncr abe. aji dez stat sal man eynen andyrn setzen der alse gut
sie, der sal haben die selbe gewalt die ieiiyr hatte. Gynge wye bischof Heinrich
von Xuenburg abe, dez got nycht en wolle, so schal vnse herre der bischof von Meyde-
burg oder vns(» herre der bischof von Merseburg, der eynen schullyn sie beider sit
betyn vnd vorniiigen sie beider sit cnscheidyn bie der selbyn vrist, alse wie vorgetan
/f scholdyn habe. Vnse herre bisclmf Wytege von Mysne vnd vnse herre der marc-
graue Frederich von Mysne schullen dez den scheydclfityn vnd vnz Heinriche bischofe
von Xuenburg ire sache vnd ire schult bcscriben gebn vndir iren ingesigiln. Alle
dise rede sal man endyn acht tage vor dez heyligen (Jristes tage der nfi nest kfimpt;
darunime antwert vnse herre bischof Wytege von Mysne die stat zcfi Dresden vnz
2o bischofe Heinriche von Xuenburg, die scrhul wye habn zcu syner haut. Ab vnse
herre marcgraue Frederich von Mysne alle dise rede nycht ente nach volförte alse
vorbcscriben ist, so schul wie vnsme herren bischofe Wytegyn von Mysne die
stat zcii Dresden antwerten, vnd die bürgere schuln der hulde ledyg sin, vnd man
schal in die brife wyd(!r antwerten der hulde. rjynge vnse herre der bischof von
2^5 Mysne abe dez got nycht en wolle, zo sal man den tumherren von Mysne vnd dem
capitile gemeyne huldyn alle dise rede, die hie vorbescriben stet. Alle die vmme
Dresden beyder sit vordacht waren, die schullen vorbaz vn vordacht bliben. Wer
oüch, daz ymant keyn arg zcfi Dresden wente, dye wile wie iz inne betten, da
wyder sal vnse herre der marcgraue vnd syne hou))itlüthe vnd vnse herre bischof
' Wytege von Mysne vnd die bürgere von 1 )resden vnz behulfen sie myt allyn trüwen.
Werne wi(? Dresden antwertyn, der sal geldyn die kost, die wie da vortan habn, er
wye sie inu* antwertyn. Vnse herre der marcgraue von Mysne sal oüch die bürgere
von Dresden lasyn ))ie alle irn ern und bie alle irnie rechte, alse sie von aynen
eidern vor gehat habn. Daz aHe dise rede* stete vnd gantz ))libe, dez habe wye
:rvyere disen brif gegcbn vor sigilt myt vnsen ing<*sigiln. Daz ist gesehen tusent vnd
drihuudirt iar nach gotis g<-burt zcfi Mysne in dem nuenzcen<lcn iare an dem nesten
dynstage na<'h sentc My*-Ii{iliclis tage.
Nach (it'iii (»rit(. im K. I(.i.j|)t.-Si.i:it.sjir(liiv zu Dn/sdcii mit dem licsrliüdi-rteii ISi('«rel dcj» Grafen Ileinrich
von Scliwarzbiir«; an riiHMii l'«-[:/.tni'iit triifm.
305
No. 373. 1319. 2. Oct.
B. Witliego IL verpflichtet sich die in dem zwischen ihm und dem Markgrafen Friedrich aufgerichteten
Vertrage enthaltenen einzelnen Puncte zu halten.
^tkj^ ^^< Wie \Vitego von gotis gnaden bischof zcu Misne bekennyn an dissem offenem
brife daz zusehen unsem herrin marcgrauen Frederich von Misne vnd vns vnd vnsem
gotishuse haben geteydingit der achper herre bischof Henrich von Nuenburk, graue
Hem;ich_von^ Swj^ burgraue Albrecht von Aldinburg vnd her Albrecht von
j" Hakeburne in sulche wis, also hir nach gescrebin steit. Daz vnse herre der mar-
graue von Misne saJ vns vnd vnse gotshus vnd vnse tümherren vnd vnse phafheit
bie alle vnsem rechte lazsen vnd sal vns gutlychen tun; daz selbe solle wie widir
tfin keigen vnsem herren dem marcgrauen. Sie habin ouch geteydingit vmme die
stad zcu Dresden, daz vnse herre der marcgraue sal vns gebin tusint scok grossir
/o phenninge vor die stad zcu Dresden, der sal he vns gebin zwei hundirt schok an
dem nestin dinstage nach sente Symonis et Jude tage der neist k6mt, vnd sal vns
dor noch an dem achten tage vor dez heylgin Cristes tage, der da nach kumit, acht
hundirt schok bezalen. Dez geld sal man vns leisten zcu Nuzzyn vf die seibin tage;
ginge vns Nuzzyn abe, so sal man iz leysten zcu Mogelyn. Ez ist ouch geteidingit,
/5 möge wie bewisen an vnsiz herren dez marcgrauen von Misne brifen, oder mit marc-
grauen Frederichs brifen von Dresden sines vetteren oder mit andirin furstin brifen,
daz man Dresden von vnsen voruarn vnd von vnsem gotshuse hat gehat, so sal
vnse herre der marcgraue Dresden vnd daz dor zcu gehört von vns nemen; dez sal
vnsim herrin dem apte von Hirsfelde an sime rechte nicht schadin. Vmme schult
2ö vnd schadin , den wie habin von margrauen Woldemare dem got genedik sie, ist ge-
teidingit, daz vnse herre der marcgraue had gelazsen sine teidink an meister Walther
den tümprobist zcu Misne, vnd wie habin vnse teidink gelazsen an hern Henrich von
Wrezlaw, der techand waz zcu Misne; waz die zwene eintrechtlichen heisen nach
vnsir bedir rede vf minne odir vf recht binnen eynem manen, daz suUe wie bedir sIt
2r tön. Ap sie dez nicht mochten enscheyden, dez suUen sie bewisen uf den heilegin,
daz sie weder durch lip nach durch leit, nach durch vorchte, nach durch keynir
haude dink lazsen sullen, wen daz sie iz nicht enkünnen. Wenne daz geschd^t, so
sal vnse herre bischof Henrich von Nuenburg durch willen vnd durch bete vnsir
bedirsit daz enscheidin da nach binnen eynem manen nach minne oder nach rechte.
^;r Ginge der scheidelute keynir abe, an dez stad sal man eynen anderin sezcen der
also giit sie, der sal habin die selbe gewalt die ienir hatte. Ginge vnse herre der
bischof von Nuenburg abe, dez god nicht en wolle, so sal vnse herre der bischof von
Magdeburg oder vnse herre der bischof von Merseburg, der eynen sulle wie beydir
sit bitten vnd vormugen vns beydirsit enscheiden bie der selben frist, also vnse herre
<^von Nuenburg der bischof solde habin getan. Wie sullen ouch beydirsit den scheide-
luten vnd vnsem herren dem bischofe von Nuenburg vnse sache vnd vnse schult
bescriben gebin vndir vnsen ingesegeln. Alle dizse rede sal man enden acht tage
COD. DIPL. SAX. II. 1. 39
306
vor des heilgin Cristes tage der nu neist kamit; dorvmme antwerte wie Witege
bischof seil Misne die stad scu Dresden ynsem herren bischof Henriche von Niien*
bnrg, der sal sie habin zcu vnsir hant Ab vnse herre marcgraue Frederich von
Misne alle dise rede nicht ente nach volv^rte vor dem tage also vor gescriben ist, so
sal vnse herre der bischof von Nuenburg vns die stad zcu Dresden wider antwerten,
vnd die bürgere sullen der hulde ledig syn, vnd man sal en die brife der hulde
wider antwerten. Ginge wie abe daz god^ nicht enwolle, so Sgl man aUe dise rede also
vor bescrebin ist vnsem capitulo gancz vnd stete halden. Alle die vmme Dresden
beidirsit vordacht waren, die schullen vorbaz vnuordacht bliben. Wer ouch, das
ymand keyn ark zcu Dresden wente, die wile iz vnse herre der bischof von Nuen-
burg inne hette, do widir sei vnse herre der marcgraue vnd sine houbitlute vnd wy vnd
die bürgere von Dresden vnsem herrin von Nuenburg behulfen sin mit allen truen.
Werne Dresden anfrvvertet vnse herre von Nuenburg, der sal gelden die kost, die he
vortan hat do, ee hee sie vm antworte. Vnse herre der marcgraue von Misne sal
ouch die bürgere von Dresden lazsen bie allen iren erin vnd bie alle irem rechte,
also sie von sinen elderen vor gehat habin. Daz alle dise rede gancz vnd stete
blibe, dez habe wy disem brif gegebin vorsigeld mit vnsem vnd mit vnsis capitnlis,
mit vnsis omen \Vitegen von Kamencz vnd mid vnsis brudirs Henrich von Koldicz
ingesegelin. Daz ist gesehen zcu Misne nach gotis gebärt thusint iar drihundirt iar
in deme nünzcendin iare an deme nestin dinstage noch sente Michels tage.
Nach dem Ori«^. im K. Haupt -Staatsarchiv zu Dresden. An Pergamentstreifen hangen die wohlerhaltenen
Siegel des Bischofs, des Capitels, Witegos von Kamenz und Heinrichs von Koldiz.
Weck Dresden S. 1G3. — Mencke scr. rer. Germ. 11. p. 975. — Cailes series Misn. epp. p. 2'2().
No. 374. 1319. 2L0ct.
Markgraf Friedrich eignet der Bmikirche zwei von den Brüdern Hermann ^ Meinher und Älbero
Burggrafen von Meissen an Heinr. von Breslau und Heinhard Bropst von Budissin verkaufte
Dörfer, und triß über die Vertcendung des jährt Einkomniem Verfügung.
In nomine domini amen. Fridericus dei gratia Thuringorum lantgravius, Mis-
nensis et Orientalis niarchio dominusque terrae Plisnensis ad jicrpetuam rei memoriam.
Digne agere credinuis, si beniticentiae nostrae manum porrigimus in Ins, ex quibus
animaruni salus acquiritur et cultus divini nominis anipliatur. Eapropter universis
tani praesentibus quam futuris cupimus esse notum, quod cum lideles nostri Her-
mannus, Meynherus et Albero, viri nobiles, fratres burcgravii de Misna villam Rodan-
uicz') sitam proi)e stratam, quae de civitate Misna ducit ad Cellam sanctae Mariae,
item villam (Jlezik sitam i)rope Russyn*»), cum earum pertinentiis, videlicet agris
eultis et incultis, pratis, pascuis, silvis, virgultis, aquis et aquarum decursibus, iudiciis
ac Omnibus iuribus et utilitatibus, quae exinde proveniunt vel in futurum provenire
l)oterunt, honorabilibus viris dominis Henrico de Wratizlauia et Reynhardo Budissincnsi
praeposito, Misnensis ecclesiae canonicis, pro cultu divino in eadem ecclesia Misnensi
a) Radowitx, Par. KaartMlits. b) KlcMulff, I>ar. Rfliiselna.
307
ampliando, emptionis et v.enditionis interveniente iusto titulo pro certa pecuniae summa
vendiderint, cumque praedictiis Hermannus suo et fratrimi suorum nomine, solutione
huiusmodi pecuniae eis plene facta praefatas villas, quas ipsi a nobis tenebant in
feudo, ad manus nostras libere resignaverit, nos ad devotam ipsorum instantiam ac
etiam specialiter ad preces domini Henrici supradicti villas Rodanuicz et Clezik cum
Omnibus et singulis suis iuribus, pertinentiis, iudiciis et utilitatibus, ut praemittitur,
saepedictae Misnensi ecciesiae donavimus, appropriavimus et tenore praesentium dona-
mus et appropiiamus, iure proprietatis perpetuo possideudas, omne ins nostrum et
successorum nostrum, quod in eisdem villis nobis conpetebat, in ipsam ecclesiam Mis-
nensem libere transferendo, adiicientes, quod cum villk Clezik ad perpetuam vicariam
in dicta Misnensi ecclesia institutam debeat perpetuo pertinere, . . vicarius dictae villae,
qui pro tempore fuerit, inter missarum et divinorum officia nostri perpetuam habere
memoriam teneatur; de villa vero Rodanuicz festum trinitatis et quidam anniversarii
iuxta ordinationem et voluntatem saepedicti domini Henrici instituendi in ipsa ecclesia
Misnensi cum soUempnitate debita peragendum. Ut autem praemissa omnia et singula
perpetuae iirmitatis robur obtineant, has litteras darf iussimus sigilli nostri robore
communitas. Testes huius rei sunt venerabiles in Christo domini Witego Misnensis
et Henricus Nuenburgensis ecclesiarum episcopi, Henricus et Guntherus fratres comites
;.\6ir^. de Swarzburk, Albertus de Hakeburne viri nobiles, magister Waltherus praepositus
ecciesiae Misnensis, Tammo de Haldecke et Sifridus de Schoninfeld milites nostri
lideles et quamplures alii lide digni. Datum Wartberk anno domini millesimo trecen-
tesimo decimo nono in die undecim milium virginum. ^'"i
Nach zwei völlig gleichlautenden Originalen im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem grossen Ileitersiegel des
Markgrafen an rothen und grCtnen seidenen Fäden.
No. 375. 13;9. 1. Dec.
Das Donicapitel setzt den von dein Gute in Bossthdl an die MargarethencapeUe zu entrichtenden
Jahrzins row 30 SchüUngen auf ein Pfund Pfennige herab,
Nos Waltherus praepositus totumque Misnensis ecciesiae capitulum tenore prae-
sentium publice profitemur, quod cum allodium in villa Rostyl') propter magnitudinem
census videlicet triginta solidorum, in quibus rectori capellae sanctae Margaretae sin-
gulis annis ratione census eiusdem capellae tenebatur cum suis agris ad idem allo-
dium spectantibus, desolatum iaceret, nos de communi nostro consensu, ne perpetuo
dictum allodium et agri ipsius propter census magnitudinem, sicut praemissum est,
desolati et inculti iacerent, praedictos triginta solidos annui census ad unum talentum
denariorum legalium dimisimus et praesentibus dimittimus et approbamus, ita quod
Bartholomeus, qui nunc dictos agros possidet, seu sui successores, qui pro tempore
fuerint, singulis annis unum talentum denariorum legalium in festo beati Martini
Johanni nunc rectori praedictae capellae vel suis successoribus, qui pro tempore fue-
rint, persolvere debebit totaliter et complete. Et ut haec ordinatio suo robore' perpe-
a) Rosathal bot Dresden.
39»
— 308
tuo maneat inconvulsa, praesentem litteram deöuper scribi et sigilli nostri capitali
fecimus sigillari. Datum Misnae anno domini M^. CCC^ XIX^. in crastino beati
Andreae apostoli.
Nach dem Orig. im Sliftsarchiv zu Meissen mit den Siegeln des Probsts Walther und des Capitels an.
Pergamentstreifen.
No. 376. 1319. 17. Dec.
B. Withego IL zeigt dem B. Heinrich von Naumburg an, Markgraf Friedrich habe m Nossen
1000 Schock Groschen Kaufpreis für Dresden zahlen lassen, und ersucht ihn, dem Markgrafen
oder dessen Bevollmächtigten diese Stadt eu übergehen.
Venerabili in Christo fratri ac domino episcopo Nuenburgensi Wy. dei gratia
episcopus ecclesiae Misnensis obsequiosam ad ipsius beneplacita voluntatem. Nove-
ritis, quod illustris princeps dominus noster dominus Fredericus, Misnensis et Orientalis
marchio per fideles suos Conradum de Nuenstad nostrum canonicum, Nicolaum nota-
rium suum et Johannem de Zeuzschyn militem, capitaneum in Misna, die dominico,
quo cantatur Gaudete pro opido Dresden in castro nostro Nuzzyn nobis dedit et per-
solvit plene et benevole mille sexagenas grossorum Pragensiura, de quibus eundem
dominum nostrum marchionem quitum dicimus et omnimode absolutum. Unde petimus
et vestrae reverentiae committimus per haec scripta, quatenus dicto domino nostro
marchioni praedictum opidum Dresden praesentare studeatis, vel cui ipse dominus
marchio suo nomine mandaverit praesentari. Datum Nuzzyn feria secunda post domi-
nicam Gaudete anno domini >P.OCC^XIX^
Nach dem Orig. im K. Haupt - Staatsarchiv zu Dresden mit dem zerbrochenen Siegel des Bischofs an
einem von der Urkunde selbst zum Theil losgetrennten Pergamentstreifen.
Weck Dresden S. 165. — Mencke sor. rer. Germ. II. p. 976. — Calles series Misn. epp. p. 228.
No. 377. 1320. 20. Jan.
Markgraf Friedrich eignet der Domkirche Geldmnsen, deren Lehen ihm auf gelassen worden, zu der
vom Domherrn Conrad von Neustadt gestifteten neuen Vicarie.
In nomine domini amen. Fredericus dei gratia Thuryngorum lantgrauius, Mya-
nensis et ürientalis marchio dominusque terrae Plysnensis ad pcrpetuam rei memo-
riam. Merito memoriae commendantur hominum, quae pro salute aniinarum et amplia-
tione cultus divini inspirante domino a fidelibus ordinantur. Hinc est, quod nos tenore
praesentium litterarum recognoscentes omnibus praesentibus et futuris volumus esse
notum, quod cum dilectus et familiaris nobis notarius noster Ciinradus de Nuwenstad
canonicus- ecclesiae Mvsnciisis novem talenta denariorum Mysnensium reddituum annuar
lium pro instituenda vicaria peri)ctua in ccclesia kathedrali Mysneusi praefata in villa
Arnoltitz*), item in villa Bernhartltz*') undeciui talenta similium reddituum pro dispo-
nendo in ecclesia eadem testamento suo, prout sibi visum fuerit, de substantia patri-
monii sui iusto emptionis titulo coiiipararit, cumque fideles nostri Henricus et Tymo
a) Arntiz, Par. Staucha. b) Borntitz, ilor«. I'arochie.
309
fratrueles Knutones dicti praefata undecim talenta in villa Bernhartitz**), Cunradus
quoque dictus Egexer novem antedicta talenta in Arnoltitz, qui ea a nobis in feüdo
tenebant, ad manus nostras libere resignarint, nos cultum divinum piis semper pro-
movere affectibus cupientes, ad devotam dicti Cunradi notarii instantiam saepefata
viginti talenta reddituum annualium donavimus, appropriavimus et tenore praesentium
donamus, tradimus liberaliter et approprianms ecclesiae Mysnensi saepedictae mediante
vicaria et testamento saepefati Cunradi ordinando ut praemittitur iure proprietatis per-
petuo possidenda, adiicientes, quod vicarius dietae vicariae qui pro tempore fuerit inter
missarum ac divinorum officia nostri perpetuo habere memoriam teneatur. Ut autem
praemissa omnia et singula robur perpetuae tirmitatis obtineant et vires plenissimae
notionis, has litteras dari iussimus sigilli nostri robore coraraunitas. Testes quoque
^Pif^, sunt viri nobiles Henricus comes de Swarzbürch, Albertus burcgrauius de Aldem-
bürch, Albertus de Hakebörn, item Henricus de Kolditz, Guntherus de Saltza, Tammo
de Haldecke, Syfridus de Schöneveld, Hermannus dictus Goldacker milites et quam
plures alii fide digni. Datum Gotha anno domini millesimo trecentesimo vicesimo in
die beatorum Fabiani et Sebastiani martyrum.
Nach dem Orig. im K. Haupt- Staatsarchiv zu Dresden mit dem wenig beschädigten Reitersiegel des
Markgrafen an Fäden von rother und grüner Seide.
No. 378. 1320. 11. März.
Heinrich und Thimo von KoldiU Brüder erklären, dass sie humchtlich des Aufwandes, den sie im
Dienste des Bischofs Withego, seines Amisvorfahren Albert und der Markgrafen von Brandenburg
gemacht, vollständig befriedigt seien.
Nos Heinricus et Thimo fratres de Koldicz recognoscimus publice per haec
scripta, quod venerabilem in Christo patrem ac dominum nostrum, dominum Withe-
gonem Misnensis ecclesiae episcopum, ecclesiam suam et ipsius successores dicimus,
facimus et dimittimus quitos et omnino solutos ab omnibus debitis per nos et quem-
libet nostrum in Stolpena temporibus domini Alberti praedecessoris sui felicis memo-
riae in dampnis, expensis seu quo vis alio modo contractis, ac etiam de omnibus et
singulis aliis debitis, quae in servitio dicti domini nostri episcopi et marchionum de
Brandeburch, Ossecz, Grimmis, Koldicz, Nuzzyn et Mogelyn et alias ubicunque in
expensis, dampnis, usuris et obstagiis seu modis aliis quibuscunque temporibus prae-
dicti domini nostri Withegonis et praedecessoris sui domini Alberti dinoscimur contra-
xisse, renüntiantes ex nunc sponte et libere omni actioni, si quam contra praefatum
dominum nostrum episcopum , ecclesiam suam et successores suos habere possemus in
praemissis vel quolibet praemissorum. In cuius testimonium sigilla nostra praesen-
tibus sunt appensa. Actum et datum Nuzzyn anno domini M**. CCC*'. XX**. feria tertia
post dominicam Laetare, praesentibus honorabilibus viris dominis Heinrico de Wratiz-
lavia, Johanne de Redere, Hermanno de Vriberg, Misnensis ecclesiae canonicis, domino
Heinrico de Koldicz patre nostro, Lutoldo de Musela milite nostro, Heinrico et VI-
rico de Kaldinburne, et quam pluribus fide dignis.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit den wohlerhaltenen Siegeln an Pergamentstreifen.
310
No. 379. 380. 1320. 25. Juli.
B. WitheffO IL bestätigt mit Zustimmung des Capiteh die vom Domherrn Reinhard heabsichtigfe
Verbesserung des Einkommens zweier Vicarien bei der Domkirche.
In nomine domini amen. Withego dei gratia episcopus ecclesiae Misnensis
universis Christi fidelibus, ad quos praesentes litterae pervenerint, salutem in domino
Jesu Christo. Ut nostra gesta temporibus perpetuae stabilitatis robur optineant et
posteritatis memoriam contingant, ipsa consuevimus litterarum testimonio perhennari.
Cum igitur honorabilis vir dominus Reinhardus^) nostrae ecciesiae eanonieus duo*)
talenta Vribergensium denariorum annui census, quae olim dominus Nicolaus Cunkouis
etiam noster eanonieus et fratres sui Theoderieus, Petrus senior, Paulus et Petrus
^n/ junior in villa Koufbach a nobis in feudum tenuerunt, iusto emptionis et venditionis
interveniente titulo ab eisdem pro sedeeim^) marcis argenti et ponderis Vribergensis
comparaverit, et transitoria in aeterna feliciter commutando nobis humiliter et devote
supplicaverit, ut praedicta duo*) talenta nostrae Misnensi ecciesiae pro divino cultu in
eadem ampliando ad unam \icariam in honorem bcatae Mariae virginis sanctique
Johannis apostoli et evangelistae sanctique Materni episcopi^) constructam appropriare
dignaremur: Nos eiusdem Reinhardi^) iustis petitionibus indinati, praedicta duo")
talenta annui census, per dictum Nicolaum Cunkonis et fratres suos praedictos ad
manus nostras sponte et libere resignata, cum omni iure et utilitate, quae eisdem
nunc insunt vel inesse poterunt in futurum, nostrae Misnensi ecciesiae ad unam vica-
riam in honorem gloriosae virginis Mariae, beati Johannis apostoli et evangelistae
sanctique Materni episcopi**) constructam, ut praemittitur , non obstantibus nostris
litteris prius datis, de consensu nostri capitidi appropriavimus et appropriamus in
Ins scriptis et appropriata in nomine domini contirmamus, decernentes, eadem duo^
talenta ad ius et tuitionem ecclesiasticae libertatis perpetuis temporibus pertinere. In
cuius rei testimonium sigillum nostrum praesentibus est appensum.
Et nos Waltherus praepositus totumque capitulum ecciesiae Misnensis ad expri-
mendum consensum nostrum ad appropriationem, donationem et confirniationem huiits-
modi pure et libere accessisse, sigillum nostri capituli duximus praesentibus appenden-
dum. Datum Misnae anno domini millesimo CCC". XX^ VUI Kalendas Augusti
pontificatus nostri annö IX*\ Testes Imius rei sunt honorabiles viri domini Waltherus
praepositus, Conradus de Strele, Reynhardus, Lutoltus, Johannes de Strele, Misnensis
ecciesiae canonici et quamplures fide digni.
Da B. Withej^o zwei Stiftuii«^eii dosselben Domherrn Reinhard an demselben Tage und Jahre in zwei bis
auf einige Namen und Zahlen völlig gleithlautenden Urkunden bestätigte, erschien es der Kaumerspaniiss halber
angemessen die wenigen Abweichungen einer derselben unter den Text zu stellen. Die Si(?gel des Bischofs und des
Capitels sind bei beiden im Stiftsarchiv zu Meissen betindlichen Urkunden an Pergamentstreifen befestigt.
1) JififnharittLS H. 2) quinqiw B. ii) tiuadra'jintn B. 4) qHinque B. 5) Statt b-nla*- Marias — .Vateriii ^pisettjti in. "B. : beati
Jarubi apoU'tli ft O'''ort/ii mnrtirin. ü( lirynhardi B. 7) quinqtw B. 8) Statt glorionof — rjfhcopi in B. : bt-nti Jncobi apostoli rt Geor^H
martirt». l»; quiitqu*' B.
311
No. 381. 1320. 19. Nov.
Probst und Capitel genehmigen eine Veränderung hinsichtlich gewisser zur DecancUmcarie
gehörigen Zinsen,
Waltherus dei gratia praepositus, C. maior de capitulo totumque capitulum
ecclesiae Misnensis omnibus, ad quos praesens scriptum pervenerit cupimus esse notum,
quod cum dominus Petrus hortura suum apud sanctum Nycolaum pertinentem ad suam
vicariam decanalem exposuisset Petro lapicidae, quod deberet ei et successoribus suis
dare slngulis annis unum talentum legalium denariorum, considerautes ambo, quod
talis census nimis magnus et gravis in tali horto esset, praedictus Petrus lapi-
cida comparavit duodecim solidos minus IIU'*'' denariis, quos dedit praedictae vicariae,
ut tantundem minoraretur census in horto suo. In quo nos consensimus nostri capi-
tuli voluntate unanimi accedente; census autem, quem assignavit, solvitur in curiis et
hortis infra scriptis in civitate Misna retro ecclesiam sanctae Mariae, in curia Gotzalci
duo solidi, in curia Hemianni dicti Gast ini*"" solidi, in curia Adilheydis Ricliardi
XX" denarii, in curia Alberti advocati unus solidus, in novo foro de horto secundo ab
scola Judaeorum contra Albiam III solidi. Actum anno domini M**.CCC^XX^ in die
Elizabeth.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem Siegel des Convents an einem Pergamentstreifen.
No. 382. 1321. 29. Oct.
Der Probst und der Convent jsu Naumburg am Queis versprechen die Genehmigung ihres Obern
hinsichtlich ihrer Unterwerfung unter den Bischof zu Meissen und die Capitel zu Meissen und
Budissin in Betreff der ihnen zustehenden kirchl. ReclUe zu Lauhan binnen bestimmter Frist
beizubringen,
Nos Mychael praepositus sive prior, Katherina priorissa totusque conventus
sanctimonialium beatae Mariae Magdalenae ordinis sancti Augustini in Nuwynburg
prope fluvium Quiz Wartizlauiensis diocesis, praesentibus publice promittimus et in
his scriptis nos obligamus reverendo in Christo patri domino Wythegoni episcopo
Misnensi et capitulis Misnensis et Budissinensis ecclesiarum ad obtinendum plenum
consensum et voluntatem nostri superioris super renunciatione privilegiorum obtento*
rum et obtinendorum exemptionis et libertatis nostrae quantum ad ins parrochiale
ecclesiae Lubanensis nobis incorporatae et donatae, secundum quod in litteris prae-
dicti domini episcopi Misnensis et sui capituli super hoc lacidius continetur. Prae-
dictum vero consensum procurabimus ante diem beati Johannis baptistae proximo
affuturum. In cuius obligationis plenum testimonium nostrum sigillum praesentibus
est appensum. Datum Budissin anno domini M^CCC^XX primo, in crastino beato-
rum apostolorum Symonis et Judae.
Nach dem Orig. im K. Haupt -Staatsarchiv zu Dresden; das Siegel ist abhanden gekommen.
312
No. 383. 1322. 8. Sept.
B. Withego IL und das Capitel beurkunden einen Vertrag, wonach der von einigen Dörfern an die
MargarethenJcapelle zu leistende Zehnten in eine bestimmte jährliche Abgabe von Koggen und
Hafer verwandelt worden.
In nomine domini amen. Oblivioni locus substrahitur et labili memoriae utili
subventione succurritur, si contractus inter raortales habitus litterarum testimonio robora-
tur. Hinc est quod nos Wythigo dei gratia episeopus ecciesiae Misnensis tenore prae-
sentium recognoscimus et publice profitemur, quod post diversos tractatus hinc inde
habitos inter discretum virum Borchardum capellanum capellae beatae Margaretae
Misnae sitae iuxta summum ibidem ex una et Jentzconem de Lytzenitz ex parte
altera super solutione decimae pertinentis ad dictam capellam et iacentis in villis
infra scriptis, videlicet in Lytzenitz*) et in agris seu tribus mansis, quos ibidem colit
dictus Jentzco, in Eygen**) et in Nykazenitz*'), praefatus Borchardus in nostra prae-
sentia et nostro accedente consensu locavit et concessit seu contulit dictam decimam
praedicto Jentzconi et suis heredibus successoribus colligendam, tenendam et usibus
perpetue suis deputandam pro viginti Septem modus siliginis et viginti Septem modus
avenae Lomatzcensis mensurae singulis annis in festo beati Mychaelis eidem Borchardo
et successoribus suis in dicta capella sibi succedentibus in Misna persolvendis, pro-
mittens soUempni stipulatione pro se et suis successoribus praedictam locationem et
concessionem seu collationem inviolabiliter observare nee contra eam aliqualiter facere
vel venire. Praedictus vero Jentzco eandem locationem et concessionem seu collatio-
nem gratanter accipiens et acceptans promisit similiter stipulatione soUerapni pro se
et suis heredibus successoribus, quod praedictos viginti Septem modios siliginis et
viginti Septem modios avenae dare et solvere debet singulis annis saepedicto Bor-
chardo et suis successoribus in loco et tempore supranotatis. In cuius rei testimo-
nium praesentem litteram nostro sigillo duximus roborandam. Testes huius sunt
magister Hermannus noster officialis, magister Heinricus de Wystrob noster nota-
rius, . . plebanus in Colditz, magister Paulus, Tytzko de Maltitzc plebanus in Russin
et alii quam plures lide digni. Datum Mogelyn anno dom. millesimo CCC''XX11** in
die nativitatis Mariae virginis.
Nos quoque Waltherus praepositus totumque capitulum ecciesiae Misnensis in
Signum ratihabitionis omnium praedictorum sigillum nostri capituli praesentibus est
appensum. (sie!)
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zuMeissen. An Pergamentstreifen hängen die Siegel des Bischofs und
des Capitels, ersteres mit einem Contrasigill.
a) Ltttischnltz, Par. Zschochau. b) Mögen, Par. Neckaniu. (?) c) Neckanitz, Eph. Meiaaen.
313
No. 384. 1322. 15. Sept.
JB. Withego IL und das Capitel bestätigen eine Stiftung des Domherrn Heinrich von Breslau für
das ewige Licht in der Domkirche und zu Aufbesserung des Einkofmnens einer niedern Probende
sowie des Aliars des h. Stephanus.
In nomine domini amen. Withego dei gratia episcopus ecclesiae Misnensis uni-
versis Christi fidelibus ad quos praesentes litterae pervenerint, salutem in domino sempi-
ternam. Cum a nobis quod iustiim est petitur, tarn vigor aequitatis quam ordo expostulat
rationis, ut id per soUicitudinem nostri officii ad eflfectum debitum deducamus. Noverint
igitur universi, quibus nosse fuerit oportunum, quod cum hospitale nostrum Misnense de
censu in villis Scasso wohin*) et Seup^) sito unum talentum denariorum ad unam minorem
praebendam et XXX solidos denariorum ad lumen perpetuum nostrae kathedrali ec€lesiae
annuatim ministrare teneatur, dictus quoque census in eisdem villis esset adeo desolatus,
quod nee praebendae praefatae talentum suum nee ad perpetimm lumeu XXX solidi pos-
sent aliquatenus ministrari. Ne ergo praebenda et lumen in suis ut praemittitur ammi-
nistrationibus defraudarentur, honorabilis vii- Henricus de Wraeizlauia dictae Misnensis
ecclesiae canonicus, tunc existens magister hospitalis praedicti, supradictum censum in
l)racdictis vilh's Schassowchin et Scup situm de nostra et nostri capituli licentia et con-
sensu pro certa pecunia vendidit et apud Hugonem de Tubinheym pro eadem pecunia
de praefatis villis recepta et eidem Hugoni iam soluta censum quinquaginta duorum
solidorum legalium denariorum situm in Trebticz'') comparavit iusto emptionis et ven-
ditionis interveniente titulo, videlicet XL VIII solidos solvendos de duobus mansis,
quos tenent Hermannus et Jensco^ item quatuor solidos de quadam superfluitate
agrorum, quam tenet Martinus, annuatim solvendos, assignando quidem et donando
de praefato censu XXX solidos ad lumen perpetuum, ad praebendam vero XXII
solidos cum aliis servitiis eidem censui annexis perpetuo solvendis provide deputavit.
Item quod altare sancti Stephani in nostra kathedi-ali ecclesia fundatum in redditibus
institutionis suae primaevae penitus deficiens multis annis stetit inofficiatum, ut dictum
altare suis consuetis ac debitis in antea non destituatur officiis, praefatus Henricus de
Wratizlauia pia ac devota motus intentione apud Arnoldum de Boir pro certa sua
pecunia eidem Arnoldo soluta censum XXIIII'''' solidorum denariorum legalium in villa
Trebticz situm de uno manso, quem tenet Sifridus, solvendum rite et rationabiliter
comparavit, dictumque censum ad praefatum altare sancti Stephani inde oföciandum
perpetuis temporibus assignavit, supplicando nobis humiliter et devote, quatenus huius-
modi censum, videlicet LH solidos legalium denariorum in Trebticz situm cum ser-
vitiis annexis iuxta voluntatem et ordinationem suam superius expressam ad lumen
perpetuum et minorem praebendam donare et appropriare, ad altare quoque beati
Stephani XXHII*"' solidos de manso in Trebticz, quem nunc tenet Sifridus, solvendos
donare similiter et appropriare dignai'cmur. Nos qui ex officii nostri debito cultum
divinum augere et pia opera promovere debemus, quod a* praedicto Henrico de Wra-
a) Sk&ssgen, Eph. Orossenhatn. b) Skaup. Par. 8k&8ftchen. c) Treptitz, Par. Cavertitz.
COD. DIPL. SAX. II. 1. 4()
314 .
tizlauia saliibriter et pro viele institutuin est, ratum et g;ratum habentes saepedictos LH
soliclos annui ceiisus cum annexis servitiis in villa Trebticz sitos per supradictum
Hugonem de Tubinheyin et . . eius uxorem, quae ipsum censiim cum servitiis annexis
a nobis tenuit in dotalitium, ad manus nostras sponte et libere resignatos cum pleno
iure et omni utilitate ad praebendam minorem et lumen perpetuum appropriamus,
donamus et tradimus nostri capituli consensu et licentia accedente ad id plenarie sub
bis modis, quod ad lumen perpetuum XXX solidi, ad praebendam vero XXII solidi
cum adiacentibus servitiis pertineant perpetuo ministi'andi. Item ad altare sancti
Stephani sepedictum, ut perpetuis temporibus officietur, XX!!!!**"^ solidos annui census
in Trebticz sitos, quos idem Arnoldus de Bor prius nobis libere resignavit, cum omni
iure et utilitate donamus et appropriamus et appropriatos in nomine domini praesen-
tis scripti patrocinio confirmamus. Volumus tamen, ut quamdiu idem Henricus altare
sancti Stephani per se ipsum officiare voluerit, salvum et liberum sit eidem praedictos
XXirn**'^ solidos tollere et ipsius usibus applicare. In quorum omnium et singulorum
evidens testimonium sigillum nostrum praesentibus est appensum. Datum et actum
Misnae anno domini AP. CCC''. XX*". secundo in crastino exaltationis sanctae crux?is
praesentibus fidelibus nostris magistro Hermanno officiali nostro, Misnensis ecclesiae
canonico, Petro plebano in Mogelin, Tizmanno in Russyn, Nicoiao in Aldin Liznik
plebanis, Heinrico scriptore nostro Budissinensis ecclesiae canonico et quam pluribus
fide dignis.
Et nos Waltherus dei gratia praepositus ecclesiae Misnensis, Conradus de
Strele senior de capitulo totumque capitulum saepedictae Misnensis ecclesiae ad expri-
mendum nostrum consensum ad haec omnia et singula concorditer accessisse sigillum
nostri capituli praesentibus duximus appendendum. Actum et datum anno et die
praenotatis.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit den Siegeln wie No. 3^3.
No. 385. 1322.
B. Withcgo IL Hud das Capitel genehmigen die von dem Priester Petrus vorgenommene Ueberweisung
von Zinsen und Einkünften an die von ihm und seinem verstorbenen Bruder dem Damherrn Nicolaus
gegründete Simon- und JudascapeUe,
In nomine domini amen. Nos Wythigo dei gratia episcopus ecclesiae Mis-
nensis recognoscimus et ad universorum tam praesentium quam futurorum volumus
notitiam pervenire, quod dilectus nobis dominus Petrus iilius quondam Theoderici
Kunekonis de Vriberg sacerdos cupiens aucmentare reditus capellae sanctorum Symonis
et Judae apostolorum et sanctorum doctorum Gregorii papae, Augustini et Ambrosii
episcoporum et sancti Jeronimi confessoris, quam ipse et quondam dominus Nycolaus
frater suus Misnensis canonicus nomine perpetuae vicariae in nostra ecclesia de nostra
et nostri capituli licentia instituerunt et salubriter dotarunt, sicut in litteris nostris et
nostri capituli confectis desuper continetur, ipsi capellae seu vicariae assignavit, dedit
et tradidit possessiones, censum seu reditus infra scriptos. In primis quidem motu
315 - -
proprio et voluntate spontanea de bonis suis paternis in villa Smurdin*), de manso
Wernheri Magni XXX* solidos denariorum Vribergeiisium annui census, item de
manso Jacobi dicti Relik unum taleiituin eorumdem denariorum, quatuor pullos et i
scocum ovorum. Exequendo vero et adimplendo dicti domini Nycolai fratris sui in
exti-emis positi voluntatem et mandatum assignavit circa sanctum Gothhardum^) de
dimidio manso olim carniticis Vld^ solidum praedictorum denariorum, duos pullos et J" sco-
cum ovorum. Item de quadam vinea circa Kozebrode*") quae vocatur Planities quin-
que solidos. Item in villa Podegratitz**) de manso Johannis feodali XV solidos annui
census, duos solidos pro aratura, III pullos et \iginti tria ova, item in molendino ibidem
VUI solidos praedictae monetae et VIII pullos. Ad haec Johannes de Schylowe
dictae capellae primus rector de manso Arnoldi tilii quondam Schybani unum talentum
denariorum, duos solidos pro aratura, IIII*"' pullos et dimidium scocum ovorum simi-
liter pro aucmento dotis vicariae suae praedictae apud dominum Petrum praedictum
sua pecunia comparavit. Hunc siquidem censum, possessiones seu reditus dictus
Petrus praelibatae capellae seu vicariae per ipsum et dominum Nycolaum ut praemit-
titur instauratae pro aucmento dotis, quae sacerdoti pro tempore ministranti minus
sufficiens fuerat, assignavit, donavit et tradidit cum omni iure, utilitate et libertate,
ut vicarius seu sacerdos qui pro temi>ore fuerit ipsi liberius deservire valeat secundum
primaevae institutionis fonnam domino iugiter famulando. Et quia dictus Petrus et
quondam dominus Nycolaus censum, possessiones seu reditus praedictos a nobis et
ecclesia nostra in feodum tenuerunt, ipse Petrus nobis humiliter supplicavit, ut cen-
sum, possessiones seu reditus huiusmodi dictae vicariae donare et appropriare gratio-
sius dignaremur. Nos itaque ipsius precibus piis, devotis atque iustis favorabiliter
inclinati censum, possessiones seu redditus praedictos ad manus nostras libcre resignatos
praefatae capellae seu vicariae pro aucmento dotis ipsius cum pleno iure et utilitate
pracsentibus appropriamus, donamus et tradimus, nostri capituli ad id consensu ple-
narie accedente, volentes et decernentes eadem bona ad ins et tuitionem libertatis
ecclesiasticae perpetuis temporibus inviolabiliter pertinere. Ut autem i)raemissa per-
petuae firmitatis robur obtineant, praesens scriptum sigillo nostro duximus roborandum.
Nos quoque Waltherus praepositus, Conradus de Strelis senior canonicus totum-
que capitulum. ecclesiae Misnensis praedictae appropriationem et donationem dictorum
bonorum a reverendo patre et domino nostro episcopo praedicto factam approbamus,
ratificamus ac ipsi consentimus. In quorum evidentiam sigillum capituli nostri huic
scripto communito sigillo domini nostri episcopi praedicti ut praemittitur est appensum.
Datum Moglin anno domini millesimo CCC'\ XXU**. in synodo Benedicta. Testes
huius sunt dominus Bernhardus de Kythelitz archidiaconus Nysicensis, dominus Alb.
de Lysnik praepositus Haynensis, dominus Hermannus de Wolfthitz custos ecclesiae
Misnensis, dominus Hermannus de Vriberg et dominus Johannes de Retyr canonici
Misnenses, dominus Heinricus de Wystroppe canonicus Budissinensis et alii quam-
plures fide digni.
Nach dem Orig. im K. Haupt -Staatsarchiv zu Dresden mit dem Siegel des Bischofs an rothen und gelben,
des Capitels an rothen, grünen und gelben seidenen Fäden.
a) Schmorren, Par. Jahn«, b) Jahna, Eph. Oschats. c) Kötz«chenbroda. d) Baderitx, Par. Zdchaitz.
40*
*l^A'
IC —
Xo. 386. 1323. 28. Aug.
Dt*: LfiH^hjri'ifht EJiyfifxih nufl ihr Sohn Marh^raf FnaJrich r/rhiheu dem Bitfchof t#«^ detn Capit^
Z'f ^h'^s* H das Fafnjrtat9rechf der I^farrHrchr rw MificK-ida,
In noniin«.' domiiii amen. Klyzabet dei gratia Thuringiae lantgravia. MysoeDsifi
et <>rieiitalij< niarcliiniii^sa dominaque terrae Plygnensis. et Frederieus eadem gratia
terrarum licre^^ et di •minus praedietaruni . iiliiis ipsius. nniversis tarn praesentibos
quam tuturis ]»raesentes litteras inff]K-cturis saluteni in eo, qui est omnium vera sa]a«>.
T'um ea qiiae tiuut in teniiK»re breviter labantur a memoria, expedit. ut acta digiia
ineniv»ria xrijiniranuii elucidati«>ne .sie senentur integra. ut usque in futurum circa
iresta veritati^ eviileuria j»ateat iucorrupta. Hinc est quod ad notitiam uuiversornm
Christi tidelinin •;niiinju> ]K.Tvenire tarn ]»raeseDtium quam futurorum. qucnl ex mera
lÜKTalitate et alts(jue qualibet eontradictinne saluti nostrae volentes salubriter prori-
•lere. nomine te>tamenti et jiro renieiüo illustris principis domini nostri karissimi Fre-
deriei Tliurinyriae lant:navii et marcLionis Mysnensis nwtrarumque ae progeuitornm
iiostrornm animanuj] damiis seu d^namns et conferimus ius j^atrouatus ecdesiae pam>
«hialis nn>tri «i]»jiidi in Mytteweide Mysnensis ili(K.-esis venerabili douiino Wytbegoni
i-l»isr..]M» Miisque >ueee><Mribus et eapitulo ecdesiae Mysnensis liberaliter cum omni
intej^rritate ae <uis tVintibus sen i»ruventibus irrefragabiliter et perj^etu«» habendum.
teiientlnm et iK»ssiilentliim. et quiequid ipsis cum ijiso deincep |ilacuerit faeiendum.
tlaiites eiMleni ejjisrMjn. t-T eapitulo praedietae ecdesiae Mysnensis suisque sueeessori-
Ims liberam jHiestatem •►rdinan«li de dieta eedesia ]iaiT«M;ljiali in Mytteweyde. immt
«•ultui divin«», «-nae nH>rraeque saluti ijisis inajris videbitur ex]iedire. In cnius rei
testiminiium evidens et ad inaiinem rMbüris tinnitatenj has litteras n«»stras dedimus
-i;rill«'nnii ni»str«»rum munimine r«'l.Mirata>. Testes etiam sunt Heinrieus e^nies ile
.Swarzburii" seniiir et trater ^luntlierns nrdinis jnaedieatMruni ;rermani. trater Krlii»
eiusdem «»rdini** h-rV»!' Ysnaeensi>. nia;rister Waltherus praejinsitus eedesiae Mysnensis,
l»n'tli"n'»tariiis n«»<ter. Heinrieus de Pia wen advoriitus dietus Ruzze, llerti^ldus de
K<*>t<tr vimli»niiiiu>. Petni> dietus l'inezk milites tideles ni»stri dilerti. < '«mradus de
Nuen>tad n«»tarius no>ter et quam plures alii ti«le dijrni. Aetum et »latum Wartberg
anim domini iiiillesim«» treeentesimo vieesinjo teitiu. die dnuiinit-a i»HSt liartiitil<»mei
pr^xiina.
Tj. Wifhfff* II. i'tiyft trßif yir/i niif th in i'iijiittf tf'nft n t]t s ''Ott '/' /' Ln tuhfnif'i H KlisfdMih ihiiih
iiUt i'ln > s/ n<ii P'if fniiii i s I /■ }Mf t] \i ppi ;•)•/,' / /*' 1w Zti JlittO. i*hi.
In nomine dnniini auien. Ne >uper traetatibus ratinnabiliter babitis quiequam
dulatatinnis in iKisterum valeat ex«»riri. persuadetur a sapientibus. ut traetatus liuius-
uhmü litterarum testimnnio rMb«»rentur. Hinc est qund n<»s Withegn dei gratia Mis-
iiensis rrdesiae episeopus. tennre jiraesentiuni reeognoscimus et jMiblice ])rotitemnr,
quiid inter n^s ex una et capitulum ecdesiae nostrae praedictae ex jiarte altera super
317
ecclesia parrochiali in opido Miteweide de cetero conferenda, cuius ins patroiiatus
illustris domina Elizabeth, Thuringorum lantgrauia, Misnensis et Orientalis marchio-
nissa dominaque terrae Plisenensis, et illustris princeps, dominus Fredericus iunior,
filius eins, lantgrauius et marchio, dominusque et heres terrarum praedietarum, con-
tulit et dedit nobis, successoribus nostris et praedicto eapitulo, prout in eonim desuper
confectis litteris continetur, taliter est conventum et concordatum, quod nos et suc-
cessores nostri debemus et tenemur praedictam eeclesiam parrochialem, quandocunque
et quotiescunque eam vacare contigerit, conferre alicui canonico de praedicto eapitulo
et emancipato. Quod si aliter iieret, dicimus, quod hiuusmodi collatio ipso iure nulla
est, nee aliqualiter debet valere. In cuius rei testimonium praesentem litteram con-
scribi fecimus et nostro sigillo sigillari. Datum et actum Misnae anno domini
M^CCC".XXin^, feria tertia infra octavas nativitatis virginis gloriosae, pontificatus
nostri anno XU**.
Nacli dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meisseu mit dem Siegel des Bischofs an einem Pergamentstreifen.
No. 388. 1324. 25. Apr.
B, Withcgo IL (jenehnkjt den von den Domherrn Heinrich iCfid Albert von Guben bewirkten Kauf
dreier Dörfer bei Dresden, deren Lehen von den Lnhabern ihm aufgelassen worden, und beurkundet
mit Zustimmung des CajnteJs, dass die Edrägnisse derselben nach dem Abhben der Käufer dem
Fond für bauliche Einrichtung und Unterhaltung bei der Domkirche zufallen sollen.
In nomine sanctae et individuae trinitatis. Wytliigo dei gratia jMisnensis
ecclesiae episcopus omnibus Christi tidelibus praesentibus et futuris, quorum praesen-
tiae praesens scriptum dcferetur, salutem in omnium salvatore. Quoniam onuiia, quae
scripta sunt, ad nostram doctrinam scripta sunt, et ratio veritati consona docet, ut
acta praesentium temporum digna memoria scriptis et sigillorum appensionibus sie
servemus integra, ne per obliWonis exitum excedant scientiam futurorum. Cum igitur
honorabiles viri Heinricus et Albertus de Gubin nostrae ecclesiae canonici villam
Kemnitz sitam circa Bresenitz*) ex ista parte Albeae, quam . . relicta domini Hein-
rici de Worganevvitz^) militis nomine dotalitii et sui filii in feudum a nobis tenue-
runt, et duas villas videlicet Vbegowe'*) et Borczin'') contingentes se ex alia-) parte
Albeae sitas in opposito dictae \nllae Kemnitz, quas Syffridus Holoufer '^) et filii dicti
militis similiter a nobis in feudum tenuerunt, iusto emptionis et venditionis titulo inter-
veniente ab eis pro LX** sexagenis grossorum Pragensium denariorum, cum omnibus
proventibus suis et utilitatibus, censu qualicumque et servitiis, quae de eisdem villis
percipi possunt, nihil excipiendo comparaverunt. Isti autem sunt i)roventus villae
Kemnitz, sex talenta Vribergensium denariorum et tres solidi eorundem, videlicet de
sex mansis et de uno niolendino et uno horto, de quibus dantur quinque talenta
super diem beati Mychaelis, et tres solidi et LXXYII puUi de eadem villa et una
/xv piscatura, quae vocatur Geze, et unum talentum super diem beatae Walpurgis et in
festo paschae tres sexagenae ovorum et XVIII casei singulis annis. Proventus vero
1) WorganutriU B. 2) fx Hin B. 3) Holni/jer B.
a) Kemnits, Par. BiioMnits. b) Uebigau, Par. Kaditz. c) Pieschen de». Par?
318
aliarum duarum villarum praedictarum sunt Iii: quatuor talenta eiiin diraidio, quae
dantur Mychaelis et VU denarii Vribergenses cum dimidio et altera diraidia sexageua
pullonim; in festo vero paschae V sexagenae ovorum et easei decem de X mansis
et tribus hortis et uua piscatura seu piscina, quae vulgariter wach*) vocatur; et rustici dyT.^Jo,
antedictae villae Kemnitz dominis ter in anno de expensis providebunt pro iudicio
praesidendo. Praenarrati vero canonici nostri Heinricus et Albertus transitoria volen-
tes commutare in aeterna bono zelo ducti a nobis devote supplicarunt et liumiliter,
ut praemissas villas fabricae nostrae Misnensis ecclesiae pro refectione tectoruni,
fenestrariun et aliorum aediticiorum necessariorum dictae fabricae et ecclesiae Misnensi
appropriare dignaremur, ita quod praefatas villas cum omni utilitate*) et servitio, quo-
ad vixerint praedicti canonici teneant vel alter eorum, et ipsis libere utantur, et post
amborum obitum praefata bona ad utilitatem fabricae libere, ut praemissum est, spectare
et pertinere debebunt. Praefata vero relicta domini Heinrici de Worganewitz^) praestito
iuramento de non repetendo et quod de bona voluntate rion coacta faceret, praenomi-
natam \illam Kemnitz®) et filii eiusdem militis et Siffridus Holoufer^) alias duas villas
scilicet Vbegow et Borczin et filii saepedicti militis sicut ipsi habuerant, ad nostras
manus libere resignarunt. Nos igitur piis et rationabilibus precibus praedictorum
canonicorum inclinati, antedictaa tres villas Kemnitz, Vbegow et Borczin cum omni
iure et utilitate ac servicio, sicut omnes, qui praemissi sunt, a nobis possederant,
fabricae nostrae Misnensis ecclesiae ad usus necessarios, ut praehabitum est, appro-
priavimus et de consensu nostri capituli per praesentes appropriamus et iusto i)ro-
prietatis titulo praenaiTatae fabricae conferimus in Ins scriptis eo modo, ut dictum est,
quod praedicti duo canonici plena et libera posscssione praedictorum bonorum et utili-
tate, quamdiu vixerint seu alter eorum, gaudeant et utantur, adiicientes, quod si
Albertus Heinricum patruum suum superviveret, idem Albertus quamdiu viveret, ad
peragendum anniversarium Heinrici patrui sui canonicis emancipatis in vigiliis et in
missa existentibus unum talentum et dimidium talentum, vicariis perpetuis et tempora-
libus praesentibus in choro de bonis antedictis tenebitur singulis annis ministrare.
Praefato vero Alberto de medio buius vitae sublato magister fabricae qui pro tempore
fuerit, idem in perpetuum singulis annis facere debebit. In cuius rei testimonium
lianc litteram nostri sigilli appensione fecimus communiri.
Et nos Waltherus dei gratia praepositus, Conradus de Strele senior, Lutoldus
praepositus Haynensis et Heinricus de Wratizlavia totumque Misnensis ecclesiae capi-
tulum praelibatae appropriationi et ordinationi annuimus et expressum consensum
nostrum damus i)er praesentes. In cuius consensus evidentiam pleniorem hanc pagi-
nam sigillo nostri capituli fecimus roborari. Datum Mogelin anno domini millesimo
CCC^XXUn**. m die beati Marci evangelistae. Testes huius rei sunt honorabiles
viri dominus Albertus^), praedictus dominus Hermannus i)raepositus Budissinensis,
Misnensis ecclesiae canonici, magister Paulus notarius noster, Arnoldus plebanus in
Pynnowe, Johannes de Thesmicz^) sacerdos et alii quam plures fide digni.
Nach zwei Originale» ' '^ '«^^^Ärcliiv zu Meisscn mit den Siegoln des Bischofs und des Capitels an Fädeu
von rother, grüner
4> Vach 1 iU B. 7) Albtrtus d» ^hiHn B. 8) Stetwltt B.
319
No. 389. 1325. 15. Jan.
B. Withego IL entsclieidet einen Streit ziveier Doinherren tvegeti der Präbende Cossehaude,
In nomine domini amen. Nos Wythego dei gratia episcopus ecciesiae Misnensis
concorditer et voluntarie arbitrator et amicabilis compositor electus a domino Heynrico
de Gubin ex una et domino Her. de Wolfätz custode ex parte altera canonicis ecciesiae
praedictae super Ute et controversia decidenda, quae vertitur inter eosdem super por-
tione dominicalium denariorum, petitione partis utriusque super eadem portione coram
nobis facta, auditis, intellectis et examinatis allegationibus, iuribus earundem partium
ac visis statutis per dictae ecciesiae capitulum editis super eiusdem capituli portionibus
assequendis, invenimus, quod praedictus dominus Henricus in petenda portione Kossebude
non fuit aliqualiter negligens vel remissus. ünde deliberatione diligenti praehabita,
pro bono pacis et concordiae, et ut in iustitia quilibet conservetur, ex vigore compro-
missi, quo in nos dictae partes compromiserunt, dei nomine invocato arbitramur, diflfi-
nimus et dicimus, quod portio denariorum dominicalium nunc vacans, ex quo ad
optandum secundum statuta capituli praedicti fuit exhibita et a nullo adoptata, saepe-
dicto domino Heynrico prout petivit ex vi sui ordinis debet assignari. Et deinde
praefato domino Her. portio, quae primo post hanc vacaverit, exhibitione et optione prae-
missis debet sine contradictione qualibet assignari. Latum et lectum est huiusmodi
arbitrium Misnae in capitiüo Misnensi, praesentibus et consentientibus Omnibus et
singulis canonicis, qui tunc praesentes fuerunt, videlicet domino Conrado de Sti-ele
praeposito Wurczinensi, domino Lutoldo praeposito Haynensi, domino Heynrico de
Wratizlavia, domino Bern, archidiacono Nisicensi, domino AI de Lisenik cantore,
domino Johanne de Strele, domino Heynrico de Gubin, antedicto domino Her. de
Wolfticz custode, domino Reynhardo marsclialko, domino AI. de Gubin et domino
Her. praeposito Budesinensi anno domini ^V. CCC". XXV". sabbato proximo ante diem
Fabiani et Sebastiani martyrum beatorum. In cuius rei testimonium nosti'um sigillum
maius praesentibus est appensum.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meisseu mit dem Siegel des Bischofs an einem von der Urkunde zum
Theil abgetrennten Pergamentstreifen.
No. 390. 1326. 2. Mai.
li. Witlhego IL genehmigt mit Zustimmung des Capitels die von Heinrich von Guben Propst sum
Hain und dem eivigen Vicar Syboto geschehene Uebereignmig von Zinsen und deren Verwendung
zu Begehung gewisser Jahrgedächtnisse,
In nomine domini amen. Wjihego dei gratia episcopus ecciesiae Misnensis
universis et singulis, ad quorum notitiam praesentes litterae pervenerint, salutem in
omnium salvatore. Cum a nobis quod iustum est petitur, tam vigor aequitatis quam
ordo rationis postulat, ut id per sollicitudinem nostri officii ad effectum debitum iuxta
petentium desiderium deducatur. Proinde imiversis tam praesentibus quam futuris
320 —
cupimus fore notum, quocl dilecti iiobis in Christo Heynricus de (Tiibyii praepositus
Hayiiiiensis et Syboto^), perpetuus ecclesiae iiostrae vicarias saluti aiiimarum suaruni
et iiicrementis ecclesiae nostrae saliibriter intendeiites tria talenta cum sex solidis
usualiiim deiiarionim aiiiiui censiis sita in villa Meraschwitz''), quae a nobis in feii-
dum tenuit discretus vir Petrus plebanus in Rythemicz^)*") ad tempora vitae siiae,
iusto emptionis et venditionis titulo interveniente comparaverunt ad peragendos anni-
versarios infrascriptos. Siquidem in anniversario felicis recordationis Reynhardi
qnondam praepositi Budesinensis dominis canonicis in ecclesia nostra praesentibus
unum talentum, perpetuis vero et temporalibus vicariis dimidium talentum praeno-
minatorum denariorura debebit annis singulis ministrari. Post mortem vero praedicti
Sybothonis vicarii in anniversario suo dominis canonicis praedictis unum talentum,
perpetuis quoque et temporalibus vicariis dimidium talentum eorundem denariorum
debebit similiter singulis annis ut praemittitur ministrari. Sex vero solidi residui cum
altera dimidia sexagena ovorum et ti'ibus pullis, qui sunt in eisdem bonis, debent
amministratori praedictorum anniversariorum pro suo labore annis singulis derivari.
lidem quoque Heinricus praepositus et Sybotho vicarius praedicti iK)stulantes humi-
liter, ut dicta bona et amministi'ationem eorum, de quibus et sicut praemissum est,
praedictae nostrae ecclesiae ratificare, donare, appropriare et confirmare dignaremur.
Nos libera reslgnatione dictorum bonorum facta a dicto Petro plebano in Rythemicz^)
iustis petitionibus praedictorum^) praepositi et vicarii favorabiliter annuentes, dicta bona
et amministrationem praenotatam de bona voluntate et consensu capituli nostri ratifi-
camus et ecclesiae nostrae praedictae donamus, appropriamus et appropriata in nomine
dei in praesentibus confirmamus, decernentes dicta bona in toto ad ins et tuitionem
ecclesiasticae libertatis perpetuis temporibus pertinere. In cuius rei testimonium sigil-
lum nosti-um et sigillum capituli nostri praesentibus sunt appensa. Nos quoque Wal-
tlierus praepositus, Conradus^) de Strelis praepositus Wurzinensis gerens vices decani,
totumque capitulum praedictae ecclesiae Misnensis dictam donationem, appropriationem
et confirmationem ratificamus, ratum et gi'atuni habentes, quae praemissa sunt. In
quibus nostram voluntatem tribuimus et consensum, nostrum sigillum in evidentiam
praemissorum praesentibus apponendo. Testes liuius rei sunt Hermannus praepositus
Budesinensis, Reynhardus de Vroburk ecclesiae Misnensis canonici, Thimo de Grunen-
rode plebanus in Blosewicz^), Nicolaus de Gana plebanus in Schylow^), cum aliis pluri-
bus tide dignis. Datum et actum anno domini millesimo CCC'' vicesimo sexto in cra-
stino ascensionis domini.
Nach zwei Originalen im Stiftsarchiv zu Meisseu; bei beiden hängen an Pergamentstreifen die wolil-
erhalteueu Siegel des Bischofs und des Capitels.
1) ffainensi» ei Sybotho B. 2) üichrmitz IJ. 3) fuptndictontm B. 4) Chonradus B. 5) Czilowt B.
a) Mcrschütz, Par. Z«chaitz. b) Rittxnitz, Kph. Leisuig. c) BIoRuwitz, Eph. (Ksckatz.
-Ä
321
No. 391. 1326. Mai.
B. Withego IL und das Capitel genehmigen die durch den ewigen Vicar Hermann von Leuben der
Marienkirche zu Leuben gemachten Zuwendungen an Geld- u}id Getreidednsen jsu Hofchin und die
über deren Verwetidung getroffenen Bestimmungen,
Nos Wythigo dei gratia Misnensis ecclesiae episcopus recoguoscimus et ad
universorum tarn praesentium quam futurorum volumus notitiam per venire, qiiod
dominus Hermannus de Lubyn dietae Misnensis ecclesiae perpetiius vicarius, cupiens
aucmentare proventus ecclesiae sanctae Mariae in Lubiri*) olim siiae, apud honestum
virum Henricum de Slinitz conpah-era nostrum dilectum in villa Hofchin*") duo talenta
Vribergensium denariorum annui census praeter viginti sex denarios, teiüum dimidium
modiiim tritici^ viginti pullos et quinquaginta ova pro augmento dotis dietae ecclesiae
in Lubin sua pecunia comparavit, ut sacerdos qui pro tempore fuerit, sui et parentum
suorum, tarn in ambone quam in canone mentionem semper faciat specialem, et ut
unam missam de beata virgine in sa,bbato et unam pro defunctis feria secunda pro
remedio animarum eorundem celebret singulis septimanis; insuper anniversarium dicti
domini Hermanni, quando de medio vocatus fuerit, cum vigiliis et missa peraget et
panem, quantum de uno modio siliginis pistari poterit, in ipso anniversario pauperibus
distribuere annis singulis sit astrictus. Dictus tamen dominus Hermannus praedictum
censum et reditus suis usibus quoad \ixerit reservabit. Eo autem mortuo dicta bona
cum omni iure et utilitate ad praedictam ecclesiam perpetuis teniporibus peiünebunt,
ut sacerdos qui pro tempore fuerit ipsi liberius valeat deservire. Et quia dictus
compater noster Henricus de Slinitz bona praedicta a nobis et ecclesia nostra in feu-
dum tenuit, ipse nobis una cum praefato domino Hermanno humiliter supplicavit, ut
censum seu reditus praedictos saepedictae ecclesiae in Lubin appropriare gratiosius
dignaremur. Nos itaque ipsorum precibus devotis atque iustis favorabiliter inclinati
censum et reditus praedictos ad manus nostras per dictum Heinricum libere resigna-
tos praefatae ecclesiae cum pleno iure et utilitate praesentibus appropriamus, donamus
et tradimus nostri capituli consensu ad id plenarie accedente, volentes et decernentes
bona eadem ad ins et tuitionem libertatis ecclesiasticae perpetuis temporibus inviola-
biliter pertinere. Ut autem praemissa perpetuae firmitatis robur obtineant, praesens
scriptum sigillo nostro duximus roborandum.
Nos quoque Waltherus praepositus, Conradus de Ztrelis senior canonicus totum-
que capitulum praedictae Misnensis ecclesiae appropriationem et donationem dictorum
bonorum a reverendo patre et domino nostro episcopo praedicto factam approbamus,
ratificamus ac ipsi liberaliter consentimus. In quorum evidentiam sigillum capituli
nostri huic scripto duximus apponendum. Datum Misnae anno domini millesimo
CCC'.XXVP. in synodo benedicta praesentibus domino Lut. archidiacono Nisicensi,
domino Alberto de Lysnik cantore, domino Hermanno praeposito Budissinensi, domino
a) Lettben, Eph. Meisten, b) Althöfchen, Par. Rasaeina.
COD. DIPL. BAX. II. 1. 41
_ _ 322
Hermanno de Wolftliitz custode, dominis de Gubiii, dornino Reiiih. de Vroburg cano-
nicis ecclesiae Misnensis et aliis fide dignis.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit den Siegeln des Bischofs und des Capitels an
Pergamentstreifen.
Köhler cod. dipl. Lus. I. Anh. S. 102, der unter Lubin Lübben in der Niederlausitz verstand und dessen-
ungeachtet die Urkunde fehlerhaft copirt in das Urkundenbuch der Oberlausitz aufnahm.
No. 392. 1327. 21. Jan.
Der Official der Probstei beurktindet, dass in der Klagsache des Vicars Conrad Thüringer wider den
Fleischer Nicolaus Vuzth in Meissen wegen 5 Stein Unschlitt Seiten des Iddern vor GericM theilweise
Zugeständnisse erfolgt seien , auf Grund welcher weitere Vereinbarungen stattgefunden hätten.
Nos Th. officialis praepositnrae Misnensis recognoseimus per praesentes publice
profitendo, quod cum dominus Conradus Thuringus Misnensis ecclesiae perpetuus vica-
rius Nycolaum caruificem dictum Vuzth pro quinque lapidibus sepi annui census inpe-
teret in iudicio coram nobis, ad altare suum pro perpetuo lumine in honorem sancti
Pauli apostoli et beatae Annae habendo per dominum Heinricum de Wratizlavia felicis
memoriac pro salute suae animae assignatis, de quibus, licet ipse Nycolaus primo
diffiteretur, tandem tarnen remordente ipsum conscientia sua et consilio ductus saniori
habitis hinc inde tractatibus profitebatur in figura iudicii, quatuor lapides se teneri.
Quos quidem IIIP"^ lapides idem Nycolaus dicto domino Conrado de suo macello
singulis annis solvere repromisit, ipsum de quinto lapide absolutum non dimittente,
sed sua conscientia relinquente. Praeterea promisit dictus Nycolaus IIII''' lapides
census neglecti praesentis anni, de quibus ipsum induciavit, similitcr solvere infra
quatuor annos continue subsequentes, adiectis etiam conditionibus infra scriptis, quod
si ipse Nycolaus medio tempore decederet, heredes sui vel quicunque idem macellum
in posterum possidebunt, eundem censum saepedicto domino Conrado vcl vicario eius-
dem altaris solvere tenebuntur. Si vero praefatus Nycolaus et sui heredes possunt
vel etiam volunt reemere dictum censum in toto vel in parte, unumqucmque lapidem
pro uno scoco grossorum reemere tenebuntur. Insuper etiam idem Nycolaus quin-
decim lapides praedicto domino de Wratizlavia retenti census debitos, cum altera
media sexagena grossorum, quos sibi paratos mutuavit, similiter solvere suis testa-
toribus promisit, quandocunque ad fortunam pervenerit pinguiorem. Huius rei testes
sunt discreti viri Hermannus de Lubin, Burchardus subcustos, Theodericus perpetui
vicarii ecclesiae Misnensis, Apetzus pellificis, magister Mychael medicus et quam plu-
res alii fide digni. Actum et datum anno domini millesimo CCC*. XXVII^ in die
beatae Agnetis.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem Siegel an einem von der Urkunde zum Theil
abgetrennten Pergamentstreifen.
323
No. 393. 1327. 13. Dec.
MarTcgraf Friedrich eignet der Domhirche GeldgefdUe von den Brod- und Fleischbänhen zu Meissen,
sotvie eitlen Stein Unschlitt von den letMern, zu Bestellung eines eimgen Lichtes.
In nomine domini amen. Expedit res pie gestas, ne a memoria hominum exci-
dant, scripturarum et testiiim recipere fulcimentum. Hinc est, quod nos Fridericus
dei gratia Thuringiae lantgravius, Mysnensis et Orientalis marchio dominusque terrae
Plisnensis omnibus praesentibus et futuris notum esse volumus, recoguoscendo litteras
per praesentes, quod ad honorem omnipotentis dei sanetorumque patronorum Johannis
evangelistae et Donati martyris, pro remedio animarum illustris prineipis, domini Fri-
derici quondam marchionis Mysnensis, genitoris nostri carissimi, clarae memoriae,
ceterorunique progenitorum nostrorum et nostrae, decem solidos denariorum valentes
viginti grossos de mensis seu scampnis pistorum, in quibus venduntur panes, et decem
solidos similiter viginti grossos solventes, de mensis seu scampnis carnificum in civi-
tate Misna in festo sancti Donati martyris praedicti, annis singulis percipiendos utros-
que, qui scilicet denarii Donatis phenninge nuncupantur, cum uno pondere sepi, quod
steyn dicitur de macellis carnificum similiter annis singulis in civitate Misnensi in
festo beati Martini pensionis nomine percipiendo. Hos quidem denarios cum sepo,
prout hucusque habuimus, dedimus et appropriavimus, praesentibusque damus et
appropriamus ecclesiae Misnensi cathedrali pro lumine perpetuo habendo in ipsa ecclesia
memorata, usum et proprietatem huiusmodi pensionis pariter prout nobis competebat,
ad dictam ecclesiam omnimode, ut praemittitur, transfercntes, nihil iuris in praemissis
nobis reservando. ¥A ut haec nostra donatio et appropriatio inconvulsa maneat et
Tobur perpetuae firmitatis obtineat, praesentem litteram nostri sigilli appensione sin-
cerissimo cum affectu fecimus communiri. Praesentibus et testibus fidelibus nostris
dilectis Bertoldo de Ekstete vicedomino seniore, Theoderico nostro notario, Ottone de
Kothewicz dicto aldeian t de Schoneweld militibus et quam pluribus aliis fide dignis.
Datum et actum Dresden anno domini millesimo tricentesimo vicesimo septimo in die
Luciae.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Mcissen mit dem wohlerhaltenen grossen Reitersiegel an roth-
seidenen Fäden.
No. 394. 1328. 27. Febr.
JS. Withego IL belehnt Johannes von Bohirschen mit drei Hufen in Cotta, an denen er 50 Mark
der Gemahlin desselben als Leibgedinge anweist, und behält sich für den Fall des Verkaufs
das Vorkaufsrecht vor.
Withego dei gratia episcopus ecclesiae Misnensis universis et singulis, ad quos
praesens scriptum pervenerit, salutem in domino sempiternam. Quoniam cum tempore
quod praeterit simul humanae praetereunt actiones, necesse est ergo eas, ne a memoria
hominum decidant, litterarum et proborum virorum testimonio perhennari. Notum
igitur esse volumus universis, quorura audientiae praesens littera fuerit devoluta,
quod ad petitionem et instantiam discreti et probi viri Johannis dicti de Bobirschen
41»
324
sibi et heredibus suis contulimus tres mansos sitos in villa Kottowe*) in feuodum,
hoc est iusto feuodi titulo possidendos, qiios mansos apud 'nezmannum et fratres suos
dictos Groseu praefatus Johannes de Bobirschen suis denariis, videlicet pro centum et
quinquaginta quinque marcis rite et rationabiliter conparavit, et hos dictos tres mansos
Ticz. et fratres sui praedicti Grosen in nostra praesentia liberaliter resignaverunt,
praesentibus fidelibus nostris et aliis multis probis viris. In his vero mansis prae-
dictis praenotati Johannis de Bobirschen contorali contulimus et assignavinms quin-
quaginta marcas in dotalitium hoc est nomine dotalitii retinendas, hoc adiecto, si forte
quo casu interveniente saepedictum Johannem de Bobirschen praefatos tres mansos
vel aliquem ex eis vendere oporteret, quod ipse quidem nobis primo ipsos venales
debeat exhibere, quos si emere non possemus nee vellemus, admittimus ut vendat
alteri cui velit, dummodo nobis esse placitum videatur. In cuius rei testimonium et
evidentiam saniorem sibi praesens scriptum dari fecimus sigilli nostri munimine robo-
ratum. Datum et actum in Misna anno domini M''. 000"* vicesimo octavo sabbato
Intret, praesentibus testibus iufrascriptis, honorabilibus viris dominis domino Alberto
de Liznik praeposito maiore, domino Renhardo Marschalko praeposito Wrzinensi,
domino Hermanno de Wolfticz cantore, domino Hermanno praeposito Budsinensi prae-
latis et canonicis ecclesiae Misnensis, domino Henrico de Koldicz fratre nostro, Her-
manno seniore de Kottowe fideli nostro, Tylone de Rick et Andrea de Meydeburk
civibus in Dresden et pluribus aliis fide dignis.
Nach dorn Orig. im K. Haupt- Staatsarchiv zii Dresden. An einem Pergamentstreifen hängt das Siegel
des Bischofs mit Rücksiegel.
n) Cottft, Par. BrieimnHz.
No. 395. 1328. 11. Mai.
B. Withego IL gpnehmtfft mit Zustimmumj des Capitels den Verkmif gewisser Besitzungen der Capelle
Simon und Judas und eignet derselben den dagegen erworbenen Zehnden in zwei Dörfern.
Xos Withego dei gratia episcopus ecclesiae Misnensis recognoscimus et ad
universorum tam praesentium quam futurorum volumus notitiam pervenire, quod ob
utilitatem maiorem proventusque uberiores molendinum in villa Gozelicz*) aq pratum
in Podraticz*") situm, quod cum omnibus iuribus et proventibus capellae beatorum
apostolorum Symonis et Judae spontauee appropriavimus, sed libera voluntate vendi
permisimus nostrique capituli favore accedente et consensu , cum dictum pratum absque
fructu fuerit ipsumque molendinum multis temporibus desolatum, pro quibus denariis
dominus Hermannus pronunc eiusdeni capellae rector unam decimam in villa Sches-
wicz*') scilicet sex modeos siliginis et duodecim modeos aveiiae et in villa Polst '^)
duodecim modeos siliginis et decem modeos avcnae apud filios Dauid de Wikkuwicz
scilicet Ticzmannum et Friczoldum, Petrum, Chunadum, Nycolaum et Vlicum iusto
emptionis et venditionis titulo interveniente in recompensam dictae capellae et restau-
a) Goselitz, Par. Zachaitz. b) Badoritz, (Icr». Par. c) Meila, Hunot ZoacliUtz oder Zezschwitz, Par. Beicha. d) Pul-
:4itz, Par. Jabna.
— 325
rum comparavit. Nos itaque ipsius precibus piis, devotis ac iustis favorabiliter incli-
nati, decimam praedictam ad manus nostras libere resignatam praefatae capellae seu
vicariae pro aucmento dotis ipsius cum pleno iure et utilitate praesentibus appropria-
mus, donamus et tradimus nostri capituli ad id consensu plenarie accedente, volentes
et decernentes eandem decimam ad ius et tuitionem libertatis ecclesiasticae perpetuis
temporibus inviolabiliter pertinere. Ut autem praemissa perpetuae firmitatis robur
obtineant, praesens scriptum sigillo nostro duximus roborandum.
Nos quoque Albertus praepositus et Lutoldus decanus, Chonradus de Strelis
senior canonicus totumque capitulum ecclesiae Misnensis praedictae appropriationem et
donationem dictae decimae a reverendo patre et domino nostro Withegone episcopo
praedicto factam approbamus et ratificamus ac ipsi consentimus. In quorum eviden-
tiam sigillum nostri capituli huic scripto communito sigillo domini nostri episcopi
praedicti ut praemittitur est appensum. Datum Nussin anno domini M'^CCC*' vice-
simo octavo in vigilia ascensionis domini. Testes huius sunt dominus Chonradus de
Strelis archidiaconus Nysicensis, dominus Henricus de Gubin praepositus Haynensis,
dominus Hermannus de Wolfticz cantor ecclesiae Misnensis, dominus Alb. de Gubyn
plebanus de Mogelin, dominus Hermannus praepositus Budsinensis, dominus Thimo
de Grunenrode plebanus in Nussin, canonici Misnenses et dominus Nicolaus de Gana
perpetuus vicarius ecclesiae Misnensis et alii quam plures fidedigni.
Nach dem Orig. im K. Haupt- Staatsarchiv zu Dresden mit den beschädigten Siegeln des Biscliofs und
des Capitels an Pergamentstreifen.
No. 396. 1328. 1. Aug.
B. Withego IL beßehlt den Geisflkhcn seiner Diöces einer wörtlich hier mitgetheilten Anordnung des
Erzh. Mathias von Mainz die Rechte der Mitglieder des Augustiner 'Eremiten- Ordens betr,
gebührend nachzukommen,
Wythego dei gratia Misnensis ecclesiae episcopus universis praesentia visuris
seu audituris salutem et notitiam subscriptorum. Litteras reverendi domini Matthiae
sanctae Maguntinensis sedis archiepiscopi non cancellatas, non viciatas nee in aliqua
sui parte suspectas sub vero sigillo et liloserico, per manus nobis religiosorum viro-
rum fratrum heremitarum ordinis sancti Augustini productas vidimus in haec verba:
Mathias dei gratia sanctae Moguntinensis sedis archiepiscopus , sacri imperii
per Almaniam archicancellarius, conservator et iudex privilegiorum , iurium et liber-
tatum fratrum heremitarum ordinis sancti Augustini per provinciam Thuringiae et
Saxoniae, universis praepositis, decanis, archipresbyteris et ecclesiarum parrochialium
rectoribus vel eorum vices gerentibus, ad quos praesentes litterae pervenerint, salutem
et mandatis apostolicis humiliter obedire. Veridica relatione ad nostrum pervenit
auditum, quod in praeiudicium auctoritatis apostolicae nonnulli ex vobis in parrochiis
et ecclesiis suis publice praedicant et denunciant, seu alias pertinaciter asserunt, quod
dicti fratres nullam penitus auctoritatem habeant audiendi confessiones fidelium et a
peccatis confessis absolvendi eosdem, nisi contitentes suorum curatorum seu sacer-
_ 320
dotum parrocliialium super hoc reqiiirant et optincant primitus liceiitiam specialem,
omnes suos subditos eisdem fratribus aliter confitentes excommunicantes et excommuni-
catos denimciantes diebiis doininicis. Et quod plus est, suos subditos eisdem fratribus
absque sua licentia confessos privant ecclesiasticis sacramentis, nisi confessa fratribus
sibi denuo confiteantur integraliter et in toto, tanquam praedictorum fratrum absolutio
irrita fuerit et inanis, astringentes niliilominus eosdem per privationem sacrae com-
munionis, ne saepefatis fratribus praesumant in posterum confiteri. Hinc est, quod cum
per declarationes evidentes nobis sub veris bullis exhibitas sanctissimi Joliannis XXII.
ecclesiae universalis summi pontificis nunc, ac Alexandri et Clementis quarti quon-
dam felicis memoriae eiusdem ecclesiae pontificum Romanorum expresse caveatur,
quod si per Privilegium summi pontificis, vel legati sedis, vel etiam ordinarii, reli-
giosis aliquibus concedatur potestas audiendi confessiones fidelium, absolvendi con-
fitentes, ac poenitentias ipsis confitentibus iniungere salutares, quod tali auctoritate
libere uti possunt, parrochialium sacerdotum assensu nullatenus requisito; dicere etiam
quod confessi fratribus liabentibus a sede apostolica huiusmodi licentiam confessiones
audiendi, teneantur eadem peccata fratribus confessa iterum confiteri proprio sacerdoti,
a sanctissimo Johanne summo pontifice praefato, tanquam falsum et eiToneum nuper
sub patenti bulla reprobatum fuerit et dampnatum, prohibito ne quisquam huiusmodi
articulum, utpote auctoritate apostolica dampnatum, asserere audeat seu teuere. Et
dicti fratres ad audiendum confessiones fidelium eis confiteri volentium, ad absolven-
dum eos a peccatis sibi confessis et iniungendum eis poenitentias salutares, nee non
ad proponendum et praedicandum populo verbum dei libere i)riWlegiati sint, de gratia
et benignitate sedis apostolicae speciali: Discretioni vestrae auctoritate apostolica nobis
in hac parte commissa, in virtute sanctae obedientiae et sub poena suspensionis disti'icte
praecipiendo mandamus, quatenus ab huiusmodi impedimentis dictorum fratrum, in
praeiudicium et irreverentiam auctoritatis sedis apostolicae factis, et per vos seu aliquos
vestrum ut praemittitur attemptatis penitus desistentes, ipsos clavibus in vestri ac
totius ecclesiae adiutorium concessis, eisdem et doctrina salutari verbi dei, iuxta teno-
rem suorum privilegiorum, super quibus conservandis sumus auctoritate apostolica
deputati, uti libere permittatis, subditis quoque vestris, eis confessis et ab eis abso-
lutis, sacramenta ecclesiastica nullatenus denegetis, retractantes etiam, si quid per
eos, ut praemittitur, contra ipsorum privilegia fuerit populo praedicatum. Non obstante
statiito ,ümnis utriusque sexus' edito in concilio generali, cum iuxta declarationem
sanctissimi »Johannis saepefati illi, qui dictis fratribus confitentur, non magis teneantur
eadem peccata iterum confiteri, quam si alias eadem confessi fuissent eorum proprio
sacerdoti, iuxta dictum concilium generale. Nos eadem auctoritate praefata omnes
sententias et quicquid a quoquam vestrum attemptatum fuerit in contrarium praemis-
sorum, decrevimus irritum et inane, immo iuxta declarationes praemissas cassum et
irritum nunciamus.
Sed quia nos antedictus dominus Wythego ecclesiae Misnensis episcopus in
incrementis salutaribus praedictis fratribus fratrum heremitarum ordinis sancti Augu-
stiui, quos speciali favore siofr^ olectimur, vigilanter velimus providere,
Omnibus et singulariter si) praedpimus et praecipiendo mandamus.
327
et in meritum virtuos sanctae obedientiae iniungimus, quatenus ad omnia se invio-
labiliter teneaiit suprascripta. Datum Mogelin, anno domini millesimo trecentesimo
vigesimo octavo in festo sancti Peti'i ad vincula.
Nach Grundmanns cod. dipl. episc. Misn. II. p. 387 im K. Haupt- Staatsarchiv zu Dresden und Adelungs
cod. dipl. Sax. I. fol. 243 in der dasigen K. öffentl. Bibliothek mit Verbesserung einiger offenbarer Schreibfehler.
No. 397. 1328. 1. Sept.
Decan Lutold hmrhundeij dass der ewige Vicar Hartmann zu seinem Seelenheil für seine Vicarie
Jahrzinsen auf einigen Häusern in der Stadt Meissen durch Kauf erworben habe.
In nomine domini amen. Cum varia et inopinata circa miserum statum homi-
nis multotiens soleant evenire, sapientis est consilium, ut ea, quae ad pietatis usum
devotionis intuitu erogantur, benignitatis sollicitudine merito ratificantur. Hinc est,
quod nos Lutoldus dei gratia Misnensis ecclesiae decanus recognoscimus tenore prae-
sentium publice profitendo, quod discretus vir dominus Hartmannus perpetuus vica-
rius dictae ecclesiae pia devotione motus, suae saluti cupiens providere vieariae suae
duo talenta annui census cum quatuor solidis parvorum denariorum in civitate Mis-
nensi suis denariis in curiis infra scriptis rationabiliter comparata, videlicet in curia
Eckilmanni XVIII solidos denariorum et in duabus domibus coUateralibus versus
Albeam VI solidos denariorum, nee non in curia Ludewici pistoris unum talentum
pro remissione suorum peccaminum tradidit et donavit, hac tamen conditiöne adiecta,
quod fratres praedicti domini Hartmanni post obitum suum dictum censum, quam diu
vixerint, recipere debeant et habere, postquam vero ipsi de praesentis vitae medio
domino volente fuerint evocati, tunc dicta talenta cum quatuor solidis ad praefatam
vicariam transire debent libere et devolvi. Ne igitur ulla super praemissis in poste-
rum suscitetur quaestio nocitura et piae intentionis propositum inmutetur, praesentem
litteram desuper conscriptam praedictae vieariae in testimonium dedimus nostri sigilli
munimine roboratam. Testes huius rei sunt honorabiles viri et discreti dominus Hen-
ricns de Gubin praepositus Haynnensis, Th. de Goltberg, Her. de Lubin, Martinus,
Heynricus Cirrus, Conradus Thuringus, Her. de Cerin, Albertus Hechardi, Burchardus,
Johannes de sancta Cruce, Heynricus de Crischow perpetui vicarii ecclesiae Misnensis
et alii quam plures fide digni. Actum et datum Misnae anno domini M^CCC^XXV^I^
in die beati Egidii abbatis.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem Siegel des Decans an einem Yon der Urkunde selbst
zum Theil abgetrennten Pergamentstreifen.
No. 398. 1329. 25. März.
B, Withego H. eignet mit Zustimmung des Capitels einer Vicarie und dem neu zu errichtetiden Altar
der h. Jungfrau, des Ap. Jacobus und des h. Georg Geld- und andere Zinsen zu Schmorren und
Binnewit^, welche der ewige Vicar Heinr. von Crisow aus den von dem verstorbenen Pleban
Joh, in Budinzdorf schenkungsweise hinterlassenen Geldern vom Bischof MuflUch erworben hat.
In nomine domini amen. Expedit res pie gestas, ne a memoriis hominam
excidant, scripturarum et testium recipere fulcimentum. Hinc est, quod nos Wythego
— 328
dei gratia Misiiensis ecclesiae episcopus omnibus praesentibus et fiituris recoguoscendo
praescntibus voliimus esse iiotiim, quod ad honorem omnipotentis dei sanctorumque
patronorum Johanuis evangelistae et Donati martyris, discretus vir dominus Johannes
bonae memoriae quondam plebanus in Rudinzdoif*) pia devotione motus, pro remedio
animae suae ecclesiae Misnensis intendens salubriter incrementis de pecunia, qua^
ipse donando reliquit domino Henrico de Crisow cognato suo perpetuo vicario dictae
ecclesiae Misnensis disponendam et convertendam pro melioratione vicariae suae et
ad construendum altare de novo in lionore sanctae dei genitricis nee non sanctorum
Jacobi apostoli et Georgii mai-tyris, prout ad nos pervenit, idem Henricus de Crisov
volens voluntatem donantis fideliter adimplere, tria talenta annui census, videlicet in
villa Smordin^) alterum medium, et in villa Bynewicz*') alterum medium, cum obven-
tionibus videlicet ovis et pullis iusto emptionis et venditionis hinc inde titulo inter-
veniente, pro viginti quatuor sexagenis grossorum Pragensium, quas ab eo recepimus,
a nobis comparavit, dicto altari de raaturo, libero et expresso consensu nostri capituli
appropriavimus et praesentibus appropriamus, nolentes et praesentibus districtius inhi-
bentes, ne quisquam de cetero in bonis eisdera contra nostram appropriationem impedi-
mentum quodcunque quovis modo faciat vel exhibeat, sicut nostram indignationem decre-
verit evitare. Vicarius autem qui dictum altare construendum pro tempore officiare
debuerit, singulis septimanis ad unam missam tenendam de domina nostra et ad aliam
pro defunctis perpetuo sit astrictus. Si autem ante festum beati Martini episcopi, quod
nunc proxime affuturum est, apud eundem Henricum de Crysow vel suum successorem,
dicta talenta pro viginti quatuor sexagenis grossorum Pragensium reemere nos contigerit,
ad nos redire dicta talenta debent libere et devolvi. Quodsi reemere pro tunc. distiüeri-
mus, tunc dicta bona per nos de consensu nostri capituli unanimi et expresso eisdem
hiribus, libertatibus et gratiis, quibus ad nos et ad nostram ecclesiam spectabant
hactenus, dicto altari deservire debent et ad ipsum perpetuo pertinere. In cuius rei
testimonium sigillum nostrum et sigilhim capituli nostri praesentibus sunt appensa.
Nos quoque Albertus de Liznik praepositus, Lutoldus decanus totumque capi-
tulum praedictae ecclesiae Misnensis dictam appropriationem ratificamus, ratum et
gratum habentes, quae praemissa sunt, in quibus nostram expressam voluntatem tri-
biumus et consensum, nostrum sigillum in evidentiam praemissorum praesentibus
apponendo, Testes hidus rei sunt discreti viri dominus Nicolaus de (ranaj magister ^^yv.
Paulus, perpetui vicarii ecclesiae Misnensis, Henricus de Kotheritz i)lebanus in Gana,
strenui viri dominus Wernherus de Limpach miles et Johannes frater suus et Ber-
toldus de Vithinberg, Th. de Limpach, Wurzinensis ecclesiae canonicus et plures alii
fide digni. Datum in Mogelin anno domini M^CCC".XXIX^ in die annunciationis
Mariae.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit den Siegeln des Bischofs und des Capitels an Pergament-
streifen.
A) Roinfldorf, Eph. Waldbeim. b) Hchuiurren, Var. Jahna. c) Binnowitz, dors. Par.
329
No. 399. 1329. 29. Juni.
Hermann und Meinher Burggrafen von Meissen eignen den Capelkn Johannes des Täufers und
der h, Margaretha zu Meissen Zinsen zu Messa, tvelcJie bisher die CapeUe des h, Georg
zu Lössnitz besessen.
Nos Hennannus et Meinherus dei gratia burcgravii in ilisna universis et siii-
gulis in perpetuum, quibus litterae praesentes exhibitae fiierint, volumus esse notum,
qiiod discretis viris domino Petro de Martbach et domino Burkardo, perpetiiis vicariis
ecclesiae Misnensis, qiiatuor marcas argenti annui census, quas Petrus subditus noster
in villa Messowe*) de duobus mansis et de uno vbirschare ibidem hactenus dedit et
dare singulis annis perpetiie tenebatur cappellae sancti Georgii in Lesnitz, cum omni
iure et utilitate quae in eisdem bonis hactenus sunt habita, aut nos habuimus quovis
modo, nihil nobis in eisdem bonis iuris aut utilitatis reservantes iuste vendidimus,
recompensa tarnen iam facta, et restauro sufficienti dictae capellae sancti Georgii in
Ijcsnitz in bonis aliis, adeo quod dominus Johannes iam plebanus in Lesnitz acceptato
restauro cuius interest se et cappellam indempnem fore sentiens, omni iuri, quod prae-
textu cappellae eiusdem habere potuit aut ipsa cappella quomodolibet habuit, renunciavit
publice libera voluntate. Appropriatis igitur dictis quatuor marcis per illustrem quon-
dam dominum Fredericum marchionem Misnensem et nunc ad instantiam nostram per
illustrem dominum nostrum Fridericum, filium eins marchionis, eadem proprietate bono-
rum eorundem translata ad cappellas videlicet sancti Johannis baptistae et sanctae
Margaretae in ecclesia Misnensi, cum Omnibus iuribus et pertinentiis, iuxta quod in
appropriationis litteris conthietur, dictus dominus Petrus de Martbach, et qui sibi
successerint in cappella sancti Johannis baptistae lampadem ardentcm singulis noctibus
perpetuo, tam de nunc appropriatis, quam de aliis bonis hactenus ad eandem cappel-
lam pertinentibus in solidum tenentur singuli procurare. In cuius rei testimonium
praesentes litteras nostro dedimus consignatas sigillo praesentibus honorabilibus \iris,
dominis videlicet Alberto praeposito maiori, Lutoldo decano, Heinrico de Gubin prae-
posito Haynensi, Johanne de Strelis archidiacono Lusatiae, Hermanno praeposito Bude-
sinensi, Johanne plebano in Lesnitz, Johanne de Lomatsch, Gunthero de Deere, Hugone
de Tubinheim et «eteris fide dignis. Datum Misnae anno domini millesimo trecentesimo
XX Villi ^ in die beatorum apostolorum Petri et Pauli.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit den Siegehi der Burggrafen Hermann (stehende Figur
mit A^appenschild) und Meinher (Wappen oline Helm).
Hasche Magazin VIH. S. 227.
a) Messa, Par. Lommatuch.
No. 400. 1329. 4. Juli.
Markgraf Friedrich eignet auf Bitten Hermanns und Meinhards Burggrafen von Meissen den Capellen
der h. Margaretha und Johamies des Täufers Jahrzinse^i zu Messa, welche von dem verstorbenen Vater
derselben vordem der GeorgencapeUe zu Lössnitz überwiesen worden waren.
Nos Fredericus dei gratia Thuringiae lantgravius, Misnensis et ürientalis mar-
chio dominusque terrae Plysnensis ad omnium quorum interest seu interesse poterit,
COD. DIPL. BAX. II. 1. 42
330
tarn vitae praesentis, quam futurae successionis volumus notionem pervenire, quod
constitiiti coram nobis fideles et dilecti Hermannus et Meynhardus fratres burgravii
de Mysna humili nobis precum instantia supplicarunt, quod quatuor marcas census
annui in villa Messowe sitas, per ipsorum genitorem felicis memoriae cappellae saneti
Georii in opido Lesnitz ob suae remedium animae donatas seu dotatas, cappellae
sanetae Margaretliae, annexae curiae maioris praepositi in Misne et cappellae saneti
Johannis baptistae ibidem , cuilibet cappellarum iam dictarum duas marcas cum medie-
täte pertinentium ad ipsas appropriando confinnare dignaremur, maxime cum alios
certos reditus memoratae cappellae saneti Georii in Lesnitz in vim recompensationis
et restauri dicti census diocesani, patroni nee non ipsius cappellae rectoris accedente
consensu mutuo deputassent. Nos igitur dictorum Hermanni et Meynhardi fratrum
de Mysna burgraviorum precibus favorabiliter inclinati, dumtaxat cum ex eo divini
cultus nominis augeatur, dictas quatuor marcas redituum, cum omnibus iuribus, utili-
tatibus et pertinentiis dictis sanetae Margaretae et beati Johannis baptistae in Misna
cappellis ad omnipotentis dei laudem suaeque matris Mariae honorem damus, et donando
earundem dominium transferimus in rectores ipsarum pleno iure, ita tamen quod in
qualibet praedictarum duarum cappellarum per singulas noctes una lampas ardens
perpetuis temporibus habeatur, dantes in praemissorum evidentiam pleniorem prae-
sentes litteras sigillo nostro maiori fulcitas rectoribus cappellarum praedictarum, prae-
sentibus fidelibus et nobis dilectis domino Alberto de Lysnik burgravio, ecclesiae
Misnensis praeposito, domino Lud. de Schenkenberch, tunc curiae nostrae prothono-
tario, Henrico de Kungisvelt, Othone de Kothewitz marsalko nostro, militibus, vocatis
ad hoc specialiter et aliis pluribus fide dignis. Actum et datum ab incarnatione domini
anno M*". CCC^ vigesimo nono feria III. infra octavam beatorum apostolorum Petri
et Pauli.
Nacli dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem grossen Reitersiegel an einem Pergamentstreifen.
No. 401. 1329. 7. Aug.
Marhjraf Friedrich stiftet für Ludwig von ScheriJcenberg eine neue Domherrnpfründe, übenveiM
derselben den KleinzoU zu Grossenhain und trifft Bestimmungen über die Vertheilung der Einkünfte
aus demselben bei dem Jahrgedächtnisse seines Vaters Friedrich, seinem eigenen und dem Ludwigs
von Schenkenberg y sowie über Weiterverleihung der Pfründe,
In nomine domini amen. Nos Fredericus dei gratia Thuringiae lantgravius,
Myssnensis et Orientalis marchio doniinusque terrae Plyssnensis, tenore praesentium
recognoscimus et ad notitiam hominum tarn praesentis aetatis quam futurae succes-
sionis cupimus pervenire, quod cum prae omnibus domus dei decorem et divini cultus
amplitudinem summo studio promotive diligere debcamus, domino Ludewico dicto de
Schenkenberg primo et principaliter ipsius dei intuitu ac etiani propter ipsius multi-
moda grata et tidelia nobis qup exhibita servitia et nihilominus succedente
tempore peramplius exhibf mdam canonicalem condidimus, fecimus
et instauravimus cum j "Tilgariter cleynzol in Indagine trans ].t{h.M-^
331 - -
Albeam*), quod quidem theloneum ad deserviendum dictae praebendae deputavimuB
in perpetuum, ipsum dictae ecclesiae Myssnensi donantes, tradentes, appropriantes et
praesentibus in ipsam ecclesiam idem theloneum transferentes cum omni iure, honore
et utilitate, quibus in eodem theloneo nostri progenitores et nos hactenus usi sumus,
perpetuis temporibus quiete et pacifice pro dictae praebendae corpore possidendum,
ita tamen, quod de dicto theloneo singulis annis in anniversario illustris quondam
inclitae memoriae domini Frederici genitoris nostri karissimi altera dimidia sexagena
grossorum, ibidem canonicis una sexagena, et vicariis dimidia pro consolatione et
praesentia tribuantur. Postquam autem disponente domino et nos de hac luce vocati
fuerimus, in nostro anniversario de dicto theloneo totidem dictis canonicis et vicariis
annis etiam singulis largiantur. Praeterea et in anniversario dicti domini Ludewici,
ergastulo carnis similiter volente domino resolutus cum fuerit, una sexagena etiam
annis singulis ibidem suis concanonicis et vicariis porrigatur. Volumus insuper ut
de dicta praebenda sie disponatur, quod ipsa sortiatur firmitudinem, ut praemittitur,
in dicta ecclesia perpetuam, ita videlicet, quod uno defuncto, qui ipsam tenuit, conti-
nuando hoc de tempore ad tempus usque in aevum alten semper conferatur, et is
qui dictae praebendae pro tempore praefuerit ac ipsam possederit, dictas sexagenas
quatuor in dictis anniversariis, sicut praemissum est, tenebitur dispensare. Ut autem
dicti thelonei ad fundandam dictam praebendam nostra appropriatio robur obtineat
perpetuitatis, has litteras dictae ecclesiae Myssnensi super eo in testimonium dedimus
nostri sigilli munimine roboratas. Testes vero huius sunt nobiles viri avunculi nostri
dilecti Henricus iunior advocatus de Plawen dictus Reuze et Henricus senior advo-
catus de Gera, Bertoldus vicedominus de Eckestete, Henricus de Kokeritz, Johannes
Magnus de Sywitschin senior, Johannes de t'tyuhouen, Otto de Kotewitz noster mar-
schalcus et quam plures alii fide digni. Datum Roclilitz anno dorn. M'^.CCC^XXIX^
in die sancti Donati.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem wohlerhaltenen Reitersiegel des Markgrafen an
P'äden von rother und grüner Seide.
a) Qro88onhain.
No. 402. 1329. 20. Nov.
jB. Heinrich zu Naumburg und das dasige Capitel bestätigen die vom verstorbenen B. Ulrich bereits
gemacJUe Uebereignung der Güter in Grobem mit dem Patrofiatsrechte an das Capitel zu Meissen.
Nos Henricus dei gratia episcopus ecclesiae Nuenburgensis recognoscimus et
ad notitiam omnium quorum interest seu Interesse poterit volumus pervenire, quod
felicis recordationis dominus Vlricus, praedecessor noster divinae remunerationis intuitu
dedit, donavit et appropriavit capitulo ecclesiae Misnensis proprietatem bonorum villae
in Gröbere cum iuribus et pertinentiis suis necnon iure patronatus ecclesiae parrochia-
lis ibidem. Quae quidem bona tunc ad ius et proprietatem ecclesiae Nuenburgensis
spectantia Johannes et Wienandus strenui viri de Herstein quondam ecclesiae nostrae
vasalli ab ecclesia nostra in feodum possiderunt et ecclesiae Misnensi per ipsos ven-
dita ad manus dicti praedecessoris nostri liberaliter resignarunt. Quorum bonorum
42*
332
specificatione nobis facta per idem capitiilum Misnense nos factum praedecessoris
nostri praefati iit praemittitur ratificavimiis iiixta modum specificationis infra scriptae:
XXV mansos eiusdem villae et unam tabernam registratam seil compatatam pro
dimidio manso, et XII hortos, de qiiibus mansis habet et possidet plebanus ibidem
ILf et hospitale in Misna tres, de reliquis vero mansis VI cum dimidio sunt feodales
et residui censuales, qui omnes et singuli suo iure deserviunt capitulo Misnensi. De
quibus mansis, hortis et taberna dantiir praedicto capitulo Misnensi annui census octo
talenta Fribergensis monetae, item XX modii avenae et ad quemlibet modium una
mensura quae dicitur worfshufele et unus denarius Vribergensis, una cum villa prae-
dicta capitulo praefato praedecessoris nostri memorati vestigiis inhaerentes in proprium
dedimus, donavimus et tradidimus consensu nostri capituli accedente. In cuius rei
testimonium sigillum nostrum praesentibus una cum sigillo nostri supradicti capituli
est appensum. Et nos Ernfridus dei gratia praepositus, Vlricus decanus et capitulum
ecclesiae Nuenburgensis hiiic scripto sigillum capituli nostri duximus apponendum in
testimonium praemissorum. Acta sunt haec anno dom. M^CCC''.XXIX in crastino
beatae Elizabet.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit den Siegeln des Bischofs und des Capitels an Pergament-
streifen.
No. 403. 1331. 21. Aug.
B, Hehirkh zu Naumburg erneuert die in der vorstehenden Urhwde ausgesprochene Bestätigung,
In nomine domini amen. Henricus dei gratia Nuemburgensis ecclesiae episco-
pus. Pateat universis praesentes Icgentibus, quae pro veneratione conditoris altissimi
iideliumque animarum salute per praedecessores nosti'os bonae recordationis cum matu-
ritate debita facta reperimus, debemus utique et volumus piis motibus exequi ac
efficacem eis operam ministrare. Igitur quia piae memoriae dominus Viridis quon-
dam praedecessor noster, sicut constat nobis legittimis dociimentis et legalibus, Pro-
prietäten! bonorum villae in Gröbere cum omnibus iuribus et pertinentiis suis, ac ins
patroiiatus ibidem, quae quidem bona tunc ad proprietatcm ecclesiae Nuemburgensis
speetantia Johannes et Wienandus de Herstein, quondam ecclesiae nostrae vasalli ab
ecclesia nostra in feodiim possederunt et capitulo ecclesiae Misncnsis vendiderunt et
li))eraliter resignaverunt, capitulo et ecclesiae Misnensi canonice donavit, dedit et tra-
didit Quorum bonorum possessionem quondam dominus J^utoldus dictae jMisnensis
ecclesiae decanus nomine capituli sui multis annis tenuit ecclesiamque ipsam pluries
vacantem contulit virtute dictae proprietatis, donare paciiice et quiete nos ipsius prae-
decessoris nostri vestigiis pie inhaerentes, donationem ])roprietatis bonorum praescri-
ptonim in Gröbere et omnium iurium ac j)ertinentiarum eorundem ratam et gratam
habentes, ipsam, sicut iuste et provide facta est, praesentis scripti patiocinio confir-
mamus, sigillum nostrum in testimonium apponentes. Actum et datum Cycae anno
domini M*". CCC". tricesimo primo feria IUI. ante ]3artolomei apostoli.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem beschädigten Siegel des Biscliofs an einem Pergament-
streifen.
333
No. 404. 1332.
B. Gehhard und das Capitel m Merseburg leisten zu Gunsten des B. Witlhego und des Meissmr
Capitels auf das ihnen zustehende Recht an den Dörfern Gruna, Domsen und Wählitz Verzicht.
Ad universorum praesentes intuentiiira notitiam, nos Glieuehardus dei gratia epi-
scopiis, Guncelinus praepositus, Engelbertus decanus iotumqiie Mersburgensis ecclesiae
capitulum cupimas pervenire, quod cum inter nos et ecclesiam nostram ex una ac
venerabilem in Christo patrem et dominum, dominum Wytigonem episcopum et capitu-
lum ecclesiae Älisnensis parte ex altera super iure proprietatis seu dominii vel quasi
bonorum et villarum videlicet in Grüna, in Domatszowe et in Welitz*) disceptatio
exorta fuisset, nos contra dictum dominum Witigonem episcopum Misnensis ecclesiae
praedictum communicato super hoc dominorum nostrorum et capituli nostri consilio,
nullam volentes habere contentionis materiam, cedimus et renunciamus iuri proprieta-
tis seu dominii nobis et ecclesiae nostrae in praemissis bonis et villis ac eorum per-
tinentiis quocumque modo nobis competat seu contingat In cuius cessionis et renun-
ciationis testimonium sigillum nostrum una cum sigillo nostri capituli praesentibus est
appeusum. Actum et datum Mersburg anno domini RP.CCC^ tricesimo secundo.
Nach dem Orig. im K. Haupt - Staatsarchiv zu Dresden mit dem Siegel des Bischofs an einem Pergament-
streifen, das des Capitels ist abhanden gekommen.
a) Oruna, Domsen und Wählltz bei Hohenmöloen, zwinchcn Pegau und Welsncnfel-*.
No. 405. 1332. 26. Jan.
Ji. Withego IL und das Capitel zu Meissen beJcmnen, dass sie innerhalb des Gebiets des Stifts
Merseburg bei dem Flusse Gruna, ausser den vorstehetid genannten drei Dörfern kein Eigenthum
und keinen Rechtsanspruch haben.
Nos Wythigo dei gratia episcopus ecclesiae Misnensis, Albertus praepositus,
Thimo decanuQ, totumque eiusdem ecclesiae capitulum publice recognoscimus per prae-
sentes, quod nullam proprietatem nee quicquam iuris habemus in finibus iurisdictionis
venerabilis domini Mersburgensis episcopi sive suae ecclesiae praedictae prope fluvium
qui dicitur Grona, praeter in infra scriptis villis scilicet Welitz, Domatzow atque Grona.
In cuius rei testimonium nostrum et totius capituli ecclesiae Misnensis sigillum praesenti-
bus duximus appendendum. Datum Misnae anno incarnationis domini M^CCC^XXX".II°.
VII''. Kalend. Februarii in crastino conversionis P^juli apostoli.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Merseburg; von den an Pergaraentstreifen befestigten Siegeln ist das
des Bischofs abgefallen, das des Capitels beschädigt.
)34
No. 406. 1332. 13. Juli.
Herzog Budolfvon Sachsen beurkundet, dnss die Brüder Hermann, Richard und Heinrich van Gölsen
in seiner Gegenwart sich zum Empfang der dem B. Witl^go dargeliehenen Summe von 1810 Schock
Groschen bekamit haben, auch wegen anderweitiger Forderungen befriedigt seien. Vgl. No. 367.
Nos Rudolfus dei gratia «dux Saxoniae, Angariae, Westphaliae, comes in Bren,
burchgrauius in Magdeburch sacrique imperii archimarschalcus recognoscimus et tenore
praesentium litterarum ad universorum notitiam publice volumus devenire, quod anno
incarnationis domini millesimo trecentesimo tricesimo secundo die beatae Margaretae
virginis famosi famuli Hermannus, Rychardus et Heynricus fratres burchgrauii de
Golsin constituti coram nobis in Pryttin*) praesentibus nostris fidelibus et aliis multis,
scilicet honorabili yiro domino Alberto Mysnensis ecclesiae praeposito, Heinrico pincerna
de Schenkenendorf, Rychardo de Damis, Losero de Reuelt militibus, Bodone de Yl-
burg, Gerhardo de Wederde, Ottone de Ylburg de Sunnenwalde, Ottone pincerna de
Schenkendorf, Hentzkone de Damis, Beringero de Schowenvorst, Johanne praeposito
in Kemerik tunc temporis curiae nostrae prothonotario, Syffrido cappellano nostro cano-
nico Nuenburgensi, Hartmanno Mager, Conrado et Andrea fratribus de Globik, Con-
rado de Weitewitz, Hermanno de Geritz et aliis multis idoneis recognoverunt mani-
feste, se fore pagatos plene et sufficientcr de mille et octingentis et decem sexagenis
grossorum Pragensium per reverendum in Christo patrem et dominum nostram domi-
num Wytchonem Mysnensis ecclesiae episcopum et famosos viros dominum Heyn-
ricum et dominum Thymonem de Kolditz de pecuniis dicto domino nostro episcopo
mutuatis. Etiam de pecuniis de Castro Rulaut^) et de religiosis viris domino . . abbate
et conventu suo Doberlug pro emenda patris praedictorum fratrum burchgrauiorum de
Golsin receptis, dimittentes rationabiliter et rite quitos et solutos penitus et omnimode
praedictum dominum nostrum episcopum dominum Heynricum et dominum Thymonem
de Kolditz germanos suos, et ecclesiam Mysnensem, etiam plane omnes episcopos
praedictum dominum nostrum episcopum in ecclesia praedicta futuris temporibus succe-
dentes de pecunia supradicta. Et ne alicui de hoc dubium in posterum generetur et
ecclesia praedicta Mysnensis monitionibus praedictorum fratrum burchgrauiorum de
Golsin eorumque heredum seu successorum aliquibus gravetur praesentem litteram
dari iussimus sigillo nostro sigillatam. Datum anno loco et die supradictis.
Nach dem Orig. im K. Haupt -Staatsarchiv zu Dresden. An einem Pergamentstreifen hängt das beschädigte
Reitersiegel des Herzogs.
Köhler cod. dipl. Lus. I. Anh. S. 103.
a) Prettin, b) Kahland.
335
No. 407. 1332. 18. Oct.
B. Withego IL heiittchrichtigt die Geistlichen seiner Diöcese , dass durch ihn als erwählten Schiedsrichter
der jnoischeti ihnen und den Minoriteti entstandene Streit beigelegt sei und fordert sie auf, bis zum
Eintreffen der päpstliclien Entscheidung denselben keinerlei Hindemisse entgegenzustellen.
Witho^) dei gratia episcopus Misnensis universis et singulis plebanis et vice
plebanis per dictam meam diocesim constitutis salutem in domino. Noveritis quod
hodie, hoc est in die sancti Lucae, tempore synodi, super dissensione quae inter vos
ex una et fratres minores^) parte vertitur ex opposita, super qua ecciesiastica dissen-
sione in nos est tamquam in arbitratorem amicabilem compromissum , cum consensu
mei^) capituli disponimus et ordinamus isto modo, quod fratres praedictos in nostram
protectionem et promotionem recepimus specialem, requirentes seriöse, ut eosdem fra-
tres similiter sicut et nos curetis promovere, vos eisdem in receptione et admissione
ipsorum libertatum caritativos promotores*) et amicabiles nostri amore, et ob divinam
remunerationem principaliter exhibentes. In quo nobis exhibetis amicitiam^) satis
gratam erga vos iugiter remunerandam, nee quidquam litigii, dissensionis seu discor-
diae cum dictis fratribus de cetero moveatis, neque de quarta neque de aliis negotiis
quibuscunque, quousque super huiusmodi dissensionibus per dominum apostolicum, cuius
decisioni et ordinationi praemissa sunt commissa, fuerit diffinitum. Nam negotium
huiusmodi infra hinc et declarationem domini papae in bono et concorditer stare
debet, prout per nos sicut praemittitur est tractatum. Datum Mysnae in synodo
Lucae anno domini ir.CCC^XXXm
Nach dem Orig. im K. Haupt -Staatsarchiv zu Dresden ohne Siegel und einem Transsumpt vom 21. Nov.
1376, dessen abweichende Lesarten hier angegeben werden.
Köhler cod. dipl. Lus. I. Anh. S. 105.
1) Witko 2) minores «t praedictUorrs 3) nostri 4) promovtre b) amicitiam exhibetis.
No. 408. 1332.
Herzog Rudolf von Sachsen bekenfU, die Lehn an Schloss Pouch und an dem Hof Bresen mit den
secJis dazu gehörigen Dörfern vom B. Withego empfangen zu haben.
Nos Rudolfüs dei gratia dux Saxoniae, Angariae, Westphaliae, comes in Bren,
burchgravius in Magdeborch, sacri Romani imperii archimarscalcus ad universorum
notitiam tenore praesentium litterarum publice volomos devenire, quod anno incarna-
tionis domini millesimo tricentesimo tricesimo secundo in civitate Türgowe praesen-
tibus honorabilibus viris Reynardo et Johanne in Wftrtszin et Kemerik praepositis et
famosis virm scilicet llcnrico et Thymone fiatribiiK dictii^ ite C'ulilitz, llenrko pin-
cerna de Schenckendorf, Ridiardo de Damis, Wernern de Lympatli niilitibus, Johanne
dicto Brant et Vlrico ih Kaldenborn faniulis^ reci^pimus n revtTcndü in ('hriHto patre
et domino nosti'o domino Withegone MiHcnensiö ecdöBian ejpiöcoiM) investiturum phcü-
330
donim scilicet castri Poftch et curiae Bresin*) et villarum sax ad dictam ciiriam
spectaiitiiim, nee uon universorinn bonorum, quae contra famosum virum dominum
Henricuni de Pack sitorum in districtu Molberch iusto contractu et rite emimus cum
Omnibus et praedictorum singulis pertinentiis et attenentiis et iiuibus.uuiversis, adhi-
bitis solempnitatibus consuetis ad haec requisitis. Actum et datum loco et tempore
et testibus supradictis. Et ne aliciü hominum temporibus posteris dubium de hoc
oriatur aliquale, praesentem litteram sigillari nostro fecimus sigillo perenni seculorum
tempore valituro.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem grossen Reitersiegel des Herzogs an einem
Pergamentstreifen.
ürsinus Gesch. d. Domkirche S. 258.
a) Pouch und Pröca (Rosa?) an der Mulde zwischen Bitterfold und Dttben.
No. 409. 1333. 15. Juni.
Kunat, Walter (?) utid Hans von Kincz verzichten zu Gunsten des Stifts auf Zschepa, Tucheinitz
und Sedewitz.
Ich Kunat Walt von Kincz vnd Hannua von Kincz, Haken sune deme do got
genade, bekennen an diseme offenem briue allin den, dy yn sein adir hören lezin,
daz wir mit deme erbern hemn vnsem hern herin Witigin deme bischofe czu Misne
vbir alle bruche vnd Sachen di schzichin im en halb vnd vns ander halb sint gewest,
5 gutlich vnd liplich sin beriehtit in sulchir wiz, als hi nach stet beschriben, daz wir
vns mit gutin T^illin vor czien vnd ym vnd sime gotshuse vf han gelazen Schzepe*),
Tuchemitz vnd Sedewitz *% vnd waz do czu gehöret vnd wir do han gehabit Daz
dise rede stete vnd gancz werde gehalden, dez habe wir gegeben disen brif vor insi-
gilt mit insigelen vnsir sweiger vor genanten. Dirre rede sint geschzuc di edelen
IC vnd achperen lute her Heinrich von Colditz, her Virich von Colditz, her Wernher
von Limpach, Hannus sin bruder, Virich von Kaldenburne, Hannus von Luczschen,
Tamme von Schurnowe, Hildebrant von Gebeze vnd vil bidirbir andirre lute. Dirre
brif ist gegebin czu Mogelin noch gotis geburte tusint jar drihundert jar in deme dri
vnde driestin jare an sente Vitis tage.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit zwei Siegehi an Pergamentstreifon (S' Kvna . . de * Kynz
und S' Johannis de . . . .).
a) Oro»a- oder Klcinzschcpa. Par. Lorenzkirch, b) Wüstungen, von welchen die letztere im vorigen Jahrhundert wieder
mit einigen kleinen Häusern bebaut wurde: Mark<iicdlitz (Par. Strenmen).
Xo. 410. 1333. 22. Sept.
Das Kloster zu Döbeln verkauft Zinsen zu Älbrechtitz an die Vicarie der 1ml Jacobus und Georg
bei der Domhirche zu Meissen,
In nomine domini amen. Universis Christi fidelibus praesentes litteras inspectu-
ris, nos Johannes praepositus, Elyzabet abbatissa, Katherina priorissa totusque con-
337
ventiis sanetimonialii^Q novae plantationis in Dobelin salutem et orationes in domino
Jhesu Christo. Labili memoriae utiliter siicciirritiir, Ri facta mortalium litterarum
testimonio fulciantur. Hinc est quod tenore praesentium recognoseimus ac publice
protitemiir, quod cum nos propter utileni emptionera quorundam bonorum et appro-
priationem eorundem conquisitam oppressi essemus onere debitorum, quae absque
alienatione aliquorum bonorum nostrorum aJiqualiter persolvere non possemus, de
licentia et expresso consensu venerabilis in Christo patris et domini nostri, Wythego-
nis ecclesiae Misnensis episcopi, ac de libera voluntate et consensu omnium nostrorum
unamini accedente, censum nostrum XXVI solidorum legalium denariorum situm in
Albrechticz*), de agris quos tenet Arnoldus civis in Lommacz annuatim solvendum,
et duos lapides sepi in civitate Misne de uno macello, quod tenet Jutta relicta Hedil-
singis bonae memoriae carnificis, annis singulis solvendos vendidimus perpetuae vica-
riae institutae in ecclesia Misnensi in honore gloriosae virginis Mariae sanctorumque
Jacobi apostoli et Georgii martyris, quam discretus vir dominus Heynricus dictus de
Crischow habet in praesenti, pro XII sexagenis grossorum Pragensium, quas idem
dominus Heynricus nobis totaliter persolvit, iusto emptionis et venditionis titulo inter-
veniente, hoc adiecto, quod si ante festum nativitatis Christi quod sequitur immediate
illud festum nativitatis Christi proxime futurum post annum sequentem, apud eundem
Heynricum vel suum successorem dictum censum pro XII sexagenis grossorum Pra-
gensium reemerimus, ad nos ac ad monasterium nostrum dictus census redire debet
libere et devolvi. Quodsi reemere pro tunc distulerimus, tunc praedictus census eisdem
iuribus et libertatibus, quibus ad nos et ad monasterium nostrum hactenus spectabat,
praefatae vicariae deservire debet et ad ipsam perpetuo pertinere. In cuius rei maio-
rem certitudinem praesentem litteram scribi fecimus ac nostri sigilli munimine solidari.
Testes huius rei sunt honorabilis vir dominus H. de Gubin praepositus Haynensis,
dominus Hermannus de Lubin, dominus Burchardus, Ni. de Suselicz perpetui vicarii
ecclesiae Misnensis, dominus Fridehelmus plebanus in Russin, dominus C. capellanus
noster, dominus Johannes rector altaris monasterii nostri, Ni. de Brüx, Friczko de
Sczewicz cives in Dobelin, Thiczko de Albea et Theodericus Magnus cives in Misna
et alii quam plures fide digni. Datum Dobelin anno domini M". CCC^ XXXIIP. in
crastino beatorum martirum Mauritii et sociorum eins.
Nach dem Orig. im Stiftsarclüv zu Meissen mit dem Siegel des Convents an einem Pergamentstreifen.
a) Albertitx, Par. Neckanits.
No. 411. 1333 gegen Ende Dec.
Marigraf Friedrich eignet der Domkirche 2 Talente Jahreins im Dorfe Schweimnitz, welche Fritzold
von der Nassau von ihm gelwbt und zum Zweck der Uebereignung aufgelassen hat
Nos Fridericus dei gratia Thuringiae lantgravius, Misnensis et Orientalis mar-
ehio dominusque terrae Plysnensis ad universorum notitiam scripta praesentium volu-
mus ut deducant, quod tuo talenta in villa Swimitz*) annui census apud Petrum
a) Schweimnitif Par. Belduu
COD. DIPL. 8AX. II. 1. 43
_ - 338
rusticum ibidem solventem singulis annis de suis bonis videlicet de diiobus mansis
dietam pensionem, quam strenuus miles Fritzoldus de Nassow a nobis tenuit et ad
appropriandum nobis libere resignavit, intuitu pietatis et cultus divini amplius dilatan-
dum, et in nostrorum ac parentum nostrorum peccaminum remedium salutare, dieta
duo talenta in Swimitz ecclesiae Misnensi ad preces dicti Fritzoldi in proprium dedi-
mus et appropriamus harum serie litterarum, nostri sigilli robore signatarum. Testes
huius .sunt honorabilis vir dominus Albertus praepositus Misnensis, Johannes de
Ysinberg prothonotarius, Petrus Portzich marsealcus noster et quam plures alii fide
digni. Datum Misnae in choro maioris ecclesiae anno domini M°.CCC".XXXIIIP. infra
festum natalis domini.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem wohlerhaltenen Reitersiegel an einem Pergamentstreifen.
No. 412. 1334. 20. Dec.
B. Withego IL eignet mit Zustimmung des Capitels (Alb. praepositus, Thimo decanus etc.) dem
Kloster zu Sytzenrode das von diesem erkaufte AUod zu Otwarin und zwei Mark jährt Zinses zu
Miltewitz — allodium in Otwarin situm — quod a nobis et nostra habuerunt ecclesia Johannes de
Pak, sua mater et duae suae filiac et nobis voluntarie resignaverunt, necnon duas marcas annui
census sitas in villa Miltewitz — quas Jenschzinus de Retzitz et sua uxor similitcr a nobis et nostra
habuerunt ecclesia ac etiam resignarunt etc. — Datum Mvgelin a. dom. M** CCC** XXXIIII secunda
feria ante diem sancti Thomae apostoli.
Nach dem Orig. im K. Haupt -Staatsarchiv zu Dresden mit dem Siegel des Bischofs an einem Pergament-
Streifen, das des Capitels ist abgefallen.
No. 413. o. J. u. T.
Joh. von Pak, dessen Mutter Luc. und zwei Schwestern T, und So, bekennen vom Kloster Sitzenrode
die Kauf summe von 59 Mark für das AUod Otwarin empfangen zu haben, Zeugen: dom. Ot. miles
de Beyncwitz, dom. Ot. plebanus in Trebin, Henningus et Mar, filii sui, Albertus de Holdaw et AI.
et Jo. filii sui, Fredericus plebanus in Turgow, Henricus 'sacerdos dictus Kannebuch, Henricus
Stroberk, Jo. et Tamme Dutze frater suus et plures alii fidei digni.
Nach dem Orig. im K. Haupt - Staatsarchiv zu Dresden mit dem Siegel Johannes v. Pak an einem von
der Urkunde selbst zum Theil losgetrennten Pergamentstreifen.
Seyflfarth dipl. Nachr. v. ehem. Jungfraucnkl. Sitzenrode S, 53.
No. 414. 1335. 21. Jan.
P, Benedict XIL beauftragt den Probst zu Meissen die Klage des Pfarrers der Kirche des h, Benedictus
zu Prag über Eingriffe eines andern Pfarrers in seine Parochialrechte zu unters^ichen und die Sache
endgiltig zu entscheiden,
Benedictus episcopus servus servorum dei dilecto filio . . praeposito ecclesiae
Misnensis salutem et apostolicam benedictionem. Conquestus est nobis Dicilinus pleba-
nus ecclesiae sancti Benedicti Pragensis, quod Franciscus plebanus ecclesiae sanctae
Mariae ante Lecara curiam eiusdem loci parrochianos suos dictae ecclesiae sancti
Benedicti recipit temere ad divina, ac ipsis exhibet ecclesiastica sacrainenta in eiusdem
339
plebani sancti Benedicti non modicum praeiudicium et gravamen. Cum autem dictus
conquerens sicut asserit praefati plebani sanctae Mariae potentiam merito perhorrescens,
eum infra civitatem seu diocesim Pragensem iiequeat convenire secure, discretioni tuae
per apostolica scripta mandamus, quatinus partibus eonvocatis audias causam et appel-
latione remota debito fine decidas, faciens quod decreveris per censuram ecclesiasticam
firmiter observari. Testes autem qui fuerint nominati si se gratia odio vel timore
subtraxerint, censura simili appellatione cessante compellas veritati testimonium per-
liibere. Datum Auinionii XII. Kalendas Februarii poutificatus nostri anno primo.
Aussen: G. de Valle.
Nach dem Orig. im K. Haupt -Staatsarchiv zu Dresden mit dem Bleisiegel an hänfener Schnur.
No. 415. 1335. 4. Apr.
B. Witheyo IL verleiht der Elisabeth verwitw, Küchemeister von ihrem Sohne zugewiesene Getreide'
sinsen für ihre Lebetismt
In nomine domini amen. Nos Withigo dei gratia episcopus ecclesiae Misnensis
ad notitiam omnium tam praesentium quam futurorum, quorum interest seu interesse
poterit, cupimus devenire, quod constitutus in nostra praesentia fidelis noster Zcasslaus
lieres Johannis dicti Kuchemeyster piae memoriae, duodecim maldratas utriusque
annonae cum sex modus decimae sitae in villa dicta Syifridisdorf*), quam a nobis
habuit, voluntarie nobis resignavit supplicando fideliter nobis, quatenus eandem deci-
mam lionestae dominae suae matri Elizabet nomine dotalitii conferre dignaremur.
Cuius precibus sumus inclinati, praenominatam decimam praedictae dominae Elizabet
nomine dotalitii conferimus per praesentes, ipsam a nobis et nostra ecclesia tenendam
et habendam dotis nomine ad tempora vitae suae, dantes ei praesentes litteras in
testimonium super eo nostro maiore sigillo roboratas, testibus astantibus et videntibus
subnotatis, Johanne de Worganewitz nostro capitaneo, Ludwico de Belenewitz, Hen-
rico de Maxin, Paulo de Koperitz, Alberto de Lutitz et aliis pluribus fide dignis,
ipsam etiam decimam praenotatam Johanni de Worganewitz praedicto, ratione tuto-
riae ad manus dictae Elizabet, praesentibus conferentes. Datum Stolpin anno domini
M^CCC^XXXV^ in die beati Ambrosii.
Nach dem Orig. im StiftsarchiT zu Meissen mit dem Siegel des Bischofs an einem Pergamentstreifen.
Schöttgen u. Kreysig diplomat Nachl. XI. S. 132.
a) Seifersdorf bei IUdel>erg.?
No. 416. 1335. 31. Dec.
B. Withego IL bestätigt mit Zustimmung des Capitels die vom Domherrn Nih von Gana bewirkte
Schenkung von Geldzinsen zur Vertheilung am Tage seines Anniversars,
Withego dei gratia episcopus ecclesiae Misnensis universis et singulis Christi
tidelibus in perpetuum, ad quos tenor praesentium pervenerit, salutem cum bene-
dictione in domino sempiterna. Cum in iis, quae ad augmentum cultus divini facere
43»
340
(liiiosciintiir, largam et internam adliibere pietatis operam debeanms, liinc est qiiod
cum lionorabilis vir dominus Nicolaus de Gana, eauonicus ecclesiae nostrae, archidiaco-
nus Nisicensis duo talenta annui census sita in villa Sraordin*) in liereditate Jacobi
dicti Koelielacz et Petri filii Henczkonis pro suis denariis eomparaverit distribuenda
canonice in die anniversarii sui inter canonicos et vicarios, qui commemorationi prae-
dicti sui anniversarii interfuerint, dictae ecclesiae secundum discretionem viri discreti
et idonei, quem ad lioc eligendum duxerint, nobis Immiliter supplicavit, quatenus huius-
modi emptionem, dispositionem seu deputationem ratas habentes praedicta duo talenta
auctoritate diocesana conßrmare et appropriare praedicto pio usui dignaremur. Nos
vero considerantes petitionem suam satis esse devotam, rationabilem et honestam,
cum sacrarum legum exliortatione decens sit tarn ultimas quam alias piissimas homi-
num voluntates episcopali studio adimpleri, praedicta duo talenta pro salute animae
suae de expresso nostri capituli consensu praefato pio usui pro voluntatis suae aifectu
applicamus, confirmamus et appropriamus divinae remunerationis intuitu per praesentes.
In cuius rei testimonium nostrura sigillum praesentibus est appensum. Datum et
actum Misnae anno domini AP. 000"*. XXXVP dominica infra octavam Christi prae-
sentibus discretis viris Theoderico de Limpach plebano in Mogelin, Rulkone et Nikolao
nostris notariis et aliis quam pluribus fide dignis.
Et nos Albertus praepositus et Tliimo dei gratia decanus totumque capitulum
ecclesiae supradictae in signum adhibitionis nosti-i consensus sigillum nostrum prae-
sentibus duximus appendendum.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit den Siegeln des Bischofs und des Capitels an Pergament-
streifen.
a) Schmorreu, Par. Jahna.
No. 417. 1336. S.Jan.
K, Johann von Böhmen eignet dem B, Withego und der Meissner KircJie das von Johann und GehJmrd
von Eylkendorf erJcauße, von ihm zu Lehn gehende Schloss Liebethal bei Pmia in der Weise j dass
im Falle Weiterverkuufs seine lehnsJierrlichen Rechte wieder aufleben sollen.
Nos Johannes dei gratia rex Bohemiae ac Lucemburgensis comes ad univer-
sorum notitiam tenore praesentium publice volumus de venire, quod quia coram nobis
venerabilis dominus Wythgo Mysnensis ecclesiae episcopus amicus noster dilectus con-
stitutus proposuit, quod ipse pro se et ipsa sua ecclesia castrum Lybental prope Pyrnis
civitatem nostram situm, quod a nobis hactenus Johannes et Gebhardus de Eylkendorf
fratres in pheudum tenuerunt et nostri de ipso erant pheodales, ab eisdem fratribus
iusto emptionis titulo comparasset, petens a nobis cum instantia, ut emptionem ipsam
ratificare et approbare dignaremur. Nos vero praefati domini Wythgonis episcopi grata
servitia hucusque nobis exhibita et in futurum exhibenda benignius intaentes, emptio-
nem praefatam ratam habentes et gratam, ipsam praesentia aeripti patrocinio confirma-
mus, appropriantes deo creatori nostro et sanetiö Joh»n*ri «'"■MtfiiliiifaMListl^ episcopo
et martyri praedictae Mysnensis ecclesiae patronif k ^vi nunc est
aut in futurum superstes fuerit, dämm etu nedictam
341
castrum Lybenthal cum agris cnltia et incultis, montibus, plania, silvis, rubetis, venatio-
nibus, pascuis, pratis, aquis, aquarum decursibus, molendinis, piscationibus, viis et in-
viis, censibus, vasallis, hominibus ac cum aliis pertinentiis suia universis in quocunque
consistant vel quocunque nomine censeantur, per iam dictum dominum episcopum aut
i successores suos et ecclesiae Mysnensis capitulum tenendum, habendum, utifniendum
et etiam possidendum, ita videlicet, quod quandocunque antedicto domino Wythgoni
episcopo vel successoribus suis praedictum castrum Lybental cum pertinentiis supra-
dictis vendere placuerit, tunc ius et dominium pheodi ad nos et heredes nostros libere
revertatur. In cuius rei testimonium perpetuo duraturum praesentes litteras nostras
/odedimus appensione sigilli nostri communitas praesentibus testibua subnotatis, venera-
bili domino Johanne episcopo ecclesiae Olumtzensis, Rudoltb duce Saxoniae, Tzoffredo ?^2/y.
coraite de Lyningen, Hincone Berca de Duba, Heynrico de Lypa, Thymone de Koldytz,
Nycolao de Lucemburch nostro notario et quam pluribus aliis fide dignis. Datum
Pragae anno domini millesimo trecentesimo tricesimo sexto feria tertia post octavas
^repiphaniae domini.
Nach dem Orig. im K. Haupt -Staatsarchiv zu Dresden; an Fäden von grüner Seide hängt das sehr wohl-
orhaltene Reitersiegel des Königs mit Rücksiegel.
Ursinus Gesch. d. Domkirche S. 257.
No. 418. 1336. 25. Jan.
Herzog Budölfvon Sachsen beurkundet, da.ss K. Johann van Böhmen für eine Schuld von :^100 Schock
Prager Groschen ihm Stadt und Schloss Firna verpfändet habe.
Rudolfus dei gratia dux Saxoniae, Angariae, Westplialiae, comes in Bren sacri-
que Romani imperii archimarschalcus. Universis praesentes litteras inspecturis harum
Serie patefiat, quod cum magnificus et exccllentissimus princeps dominus Joliannes dei
gratia Boemiae rex ac Lucemburgensis comes pro summa duorum milium sexagena-
rum grossonim Pragensium nos contingente, et centum sexagenarum eorundem grosso-
rum strennuum virum Heynricum dictum Schenk de Schenkendorf pro parte sua
similiter contingente, quas pro illustri principe domino Heynrico duce Bauariae avun-
culo nostro nobis tenetur debitorie, suo et lieredum suorum nomine, matura delibera-
tione et consilio procerum et nobilium ac fidelium suorum civitatem et castrum PjTuis
super Albea cum universis suis pertinentiis, iuribus et appendiis in quibuscunque rebus
consistant, titulo veri pignoris nobis obligaverit, prout litterarum dicti domini regis
series plenius exprimit et declarat, nos pro nobis et heredibus nostris sub fidei nostrae
observantia et puritate promittimus firmiter et constanter, dolo et fraude penitus exclu-
sis, quod quandocunque praedictus dominus rex Boemiae aut heredes et successores
sui nobis vel heredibus nostris summam praedictarum duonim milium centum sexa-
genarum grossorum Pragensium necnon trecentas sexagenas, si quas in aedificiis
castri praedicti et bonis terris ad ipsum castrum conparandis impenderimus, prout hoc^
aliquorum fidedignorum civium Pyrnensium testimonio poterimus edocere, persolverit,
tradiderit et in Chunigstein vel in Pyrnis nobis assignaverit seu praesentaverit, quod
extunc statim absque cuiuslibet temporis subterfugio seu alterias impedimenti obstaculo,
342
dictam civitatem et castrum Pyrnis cum iiiiiversis suis iuribus et pertinentiis antedietis
praefato domino regi Boemiae et heredibus suis vel ei, cui hoc per eos specialiter com-
missum fuerit, restituere et libere resignare omnimode teneamur, contradictione, occa-
sione et recusatione cessantibus quibuscumque. Tarnen dictus dominus rex vel heredes
f sui praefatam summam pecuniae prae omnibus, qui ipsius contemplatione faciunt vel
dimittunt, conducere et conduci procurare usque ad nostra fortalitia, castra seu muni-
tiones propinquiores absque quovis dolo malo seu ingenio debebit et proraisit. Testes
autem huius rei sunt venerabilis in Christo pater dominus Wytgo episcopus Myssnen-
i^3;V. ^is iicc non nobiles viri Jofridus comes de Leyning, Vlricus dominus in Hanow, Thymo
10 de Coltitz, Hynco Berea de Duba purchrauius Pragensis, Heinricus de Lypa, Wylhelmus
de Lantstein, qui praedictis tractatibus praesentialiter interfuerunt. In cuius rei testi-
monium praesentes scribi et sigillo nostro iussimus communiri. Datum et actum
Pragac in die conversionis sancti Pauli apostoli anno domini millesimo trecentesimo
triccsimo sexto. Ponatur ad reversas.
Nach dem Orig. im K. Haupt - Staatsarchiv zu Dresden mit dem Secret des Herzogs (antikem Kopf) an
einem Pergamentstreifen.
No. 419. 1336. 27. Jan.
K. Johann von Böhmen beurhindet, dass er Stadt und Schloss Firna, welche er und seine Vorfahren,
ohne SU wissen, dass sie Lehen der Meissner Kirche seien, lange Zeit innegehabt, nach erlangter
Kcnntniss des Sachverhalts der 3Ieissner Kirche ausgehändigt, dass aber B, Withego ihm, um einen
mächtigen Beschützer zu erlangen , diese Stadt sammt Schloss sowie alle zur Burg Dohna gehörigen,
der Meissner Kirche zustehenden Güter zu Lehn gereicht habe.
Johannes dei gratia Boemiae rex Lucemburgensis comes universis praesentes
litteras inspecturis gratiam regiam cum salute. Ingens pietatis opus operari censemur
in terris et gratum sacrificium laudis cum victima holocausti deo et angelis offerimus
in excelsis, dum ea, quae hominis homini et quae dei sunt deo evangelica eruditi
veritate reddendo largimur. Noscat igitur vestra universitas praesens et postera, quod
cum nos nonnullorum fide dignorum testimonio plenam accepimus notitiam, civitatem
et castrum Pyrnis ab antiquo spectare in feodum ad ecclesiam Mysnensem, quae nos
et i)racdccessores nostri tenuimus ignari, quod ad eandem ecclesiam ipsa civitas cum
Castro si)ectare noscerentur, ipsam civitatem cum Castro Pyrnis venerabili in Christo
patri domino Witkoni episcopo Mysnensi nomine ipsius ecclesiae Mysnensis libere
duximus restituendam. Idem vero dominus episcopus dictam suam ecclesiam cupiens
tanto decorare propugnatore rege Boemiae conditionemque ijisius ecclesiae de bono in
melius reddere meliorem, ipsam civitatem Pirnis cum Castro, una cum bonis universis
spectantibus ad castrum Donyn dependentibus in feodum ab ipsa Mysnensi ecclesia,
uobis et nostris successoribus regibus Boemiae in feodum honorabile contulit nosque
per birretum suum de eis in signum vassallagii feliciter investivit, nos autem prae-
dictam civitatem et castrum una cum bonis praedictis ab ipso domino episcopo suo
et ecclesiae suae nomine in feodum perpetuum acccpinms et accipimus, promittentes
pro nobis et successoribus nostris regibus Boemiae debitum fidelitatis homagium , obe-
dientiam et reverentiam eisdem domino episcopo et ecclesiae Mysnensi se facturos.
343
In quonim oninium testimonium atquc robur perpetuo valiturum praesentes conscribi
et nostri sigilli munimine iussimus communiri. Datum Pragae anno domini mlUesimo
trecentesirao tricesimo sexto die vigesimo septimo mensis Januarii, sub testimonio et
in praesentia magnifici prineipis domini Rodulplii Saxoniae diicis, Joifredi eomitis de 3n,j-
Lyning, Vlrici domini de Hanov, Tymonis de Colditz, Hinconis Berche de Duba,
Henrici de I^ypa, Vlrici Pflug sudarii, Heymanni de Duba dieti de Nachod, Stephani
^c^irt^Tc^Au terrae notariiiet aliorum plurimorum tide dignorum.
Nach dem Orig. im K. Haupt -Staatsarchiv zu Dresden. An P'äden von grüner imd rother Seide hängt
das etwas beschädigte Reitersiegel des Königs mit Rücksiegel.
No. 420. 1336. 12. Mai.
Der Probst und der Convent des Nonnenklosters zu Döbeln beiirkmiden Geldzinsen an eine ewige
Vicarie in der DomJcirche verkauft und die Kaufsumme richtig empfangen zu haben.
In nomine domini amen. Universis Christi fidelibus praesentes litteras respecturis
nos Johannes praepositus, Ely. abbatissa, Kath. priorissa totusque conventus sancti-
monialium novae plantatioiiis in Dobelin sahitem et orationes in domino Jhesu Christo.
Ümnium habere memoriam et rem gestam perhenniter memoriae commendare potius
divinitatis quam humanitatis existit, et ideo ne ea, quae a nobis rationabiliter gesta
sunt, oblivioni tradantur, scripti patrocinio confirmantur. Hinc est, quod tenore prae-
sentium reeognoscimus ac publice profitemur, quod cum nos propter utilem emptionem
bonorum in Grunenberg et in Houkendorph*) et appropriationem eorumdem conqui-
sitam oppressae essemus onere debitorum, quae absque alienatione aliquorum bonorum
nostrorum aliqualiter persolvere non possemus, de maturo consilio nostrorum iidelium
ac de libera voluntate et consensu omnium nostrum unanimi accedente, censum nostrum
XXVI solidorum legalium denariorum situm in Albrechticz**) de agris, quos tenet Arnol-
dus civis in Lommacz, annuatim solvendum, vendidimus perpetuae vicariac institutae
in ecclesia Misncnsi in honore gloriosae virginis Mariae, sanctorum Jacobi et Mathei
apostolorum ac beatorum Georgii et Dorotheae martyrum, quam discretus vir dominus
Heynricus dictus de Crischow habet in praesenti, pro XII sexagenis grossorum Pra-
gensium iusto emptionis et venditionis titulo interveniente cum proprietate qua posse-
dimus multis annis, praesentibus etiam protestantes, pecuniam supradictam totaliter
nobis esse solutam et conversam cum summa diligentia in nostri monasterii utilitatem.
In cuius rei maiorem certitudinem praesentem litteram scribi fecimus ac nostri sigilli
munimine solidari. Testes huius rei sunt honorabilis vir dominus Heynricus de Gubin
praepositus Haynnensis, dominus Nicolaus de Koezinrade, dom. Her. de liUbin, dominus
Burchardus perpetui vicarii ecelesiae Misnensis, dominus Johannes plebanus in hubin,
dominus Fridehelmus plebanus in Russin, dominus Johannes rector altaris monasterii
nostri, Nicolaus de Brüx, Friczko de Sczewicz cives in Dobelin, Thiczko de Albea
ifi. 3Vt. et Theodericus Magnug cives in Misna et alii quam plures fide digni. Datum Misnae
anno domini M^CCC**XXXVP in die dominica infra octavam ascensionis domini.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem Siegel des Convents an einem Pergamentstreifen.
a) Orttnllehtenberg bei Wmldheim und das dahin elngepfkrrte HOckondorf. b) Vgl. No. 410.
344
No. 421. 1337. 3. Apr.
MarJcyraf Friedrich der Ernsthafte bekennt Dresden mit allem Zubehör und die Burg Eadeberg mit
der zwischen beiden liegenden Heide, dann den Friedewald von B. WitJiego m Lehn empfangen
zu haben.
Nos Fridericiis dei gratia Thuring. lantgraiiiiis, Myzsnensis et Orientalis mar-
cliio dominusque terrae Plyzsnensis recognoseimus et ad singulorum tarn praesentiiim
quam futiu'oriim volumus pervenire notionem, quod recensitis divae recordationis pro-
genitorum nostrorum saluberrimis inteutionibiis, qui ecclesias de bonis suis propriis
plantantes ipsas in iuribus suis omnigenis fideli protectionis ope confoverunt, se et
sua ipsis ecclesiis et coenobiis devotionis ac fidelitatis causa submittendo. Quorum
vestigiis quantum nobis ex alto concessum est, inhaerere cupientes, castrum et opidum
Dresden cum universis suis pertinentiis , castrum quoque Radeberch cum merica inter-
media et foresto dicto Fridewalt a vcnerabili domino nostro domino Wytigone Myzs-
nensis ecclesiae episcopo nomine eiusdem suae ecclesiae, et ut sibi et eidem suae
ecclesiae nostris consiliis, auxiliis ac fidelibus gubernationis impendiis tamquam idoneus
et fidelis omagialis ferventius et peramplius assistere nos astringeremur cum nosti'is
successoribus, in feodum suscepimus ac recepimus' opidum Dresden cum castris et
bonis ut praemittitur ab ipso et dicta sua ecclesia per nos nostrosque heredes et snc-
cessores iusto feodali titnlo possidenda. Ne antem huiusmodi in posterum a memoriis
hominum obliviosis labantur ant aliquo modo suffocentur, hanc paginam conscribi
nostrique sigilli maioris appenditio fulciri iussimus super eo, praesentibus et testibus
v>^ nobilibus viris Henrico advocato de Plawe dicto Rüze avunculo nostro, H^nrico advo-
cato seniore de Gera nee non Henrico de Koldicz, Johanne de Syweschin seniore,
Arnoldo de Hersuelde et aliis pluribus fide dignis. Datum Pygowe anno dominicae
incarnationis millesimo 000"* tricesimo septimo feria secunda post dominicam qua
cantatur Judiea.
Nacli dem Orig. im K. Haupt- Staatsarchiv zu Dresden, mit dem beschädigten Reitersiegel des Markgrafen
an Fäden von rother Seide.
No. 422. 1337. 5. Mai. .
Burggraf Meinher eignet der Donikirche das Dorf Serhowitz bei Dresden zu Vertcendung der
Einkünfte desselben zu Almosen.
Nos Meyniierus dei gratia burgravius in Misne recognoscimus et universis in
perpetuum litteris praesentibus volumus esse notum, quod nostro et patrnelium nostro-
rum nomine venerabili domino nostro Wythigoni^) episcopo Misnensi villam Cerkuwitz
cum VII J" talento et 11 parvis latorum denariorum annui census, cum molendino,
taberna et agris dictis rodelant, cum piscatione, quae vacli*) dicitur, cum pratis, .vr
pascuis, lignis ac omnibus iuribus, utilitatibus, servitiis et pertinentiis, quibus Vlricus
1) Wiftheifoni 1i. 8) tcach U.
345
et Theodericus fratres dicti Magni eadem bona tenuerunt a nobis et honorabili viro
domino Heynrico de Gubin, praeposito in Hayn, iusto vendentes titulo resignaverunt
ad manus nostras. Postea libere resignavimus et litteris praesentibus resignamus dei
intuitu ac in progenitorum nostronim, necnon fratris nostri Hermanni nuper defuncti
peccaminum indulgentiam salutarem ad appropriandum ecclesiae Misnensi perpetuo
pro elemosyna de eis pauperibus facienda. In cuius rei testimonium litteras praesen-
tes dari fecimus appensione nostri sigilli communitas, praesentibus praedicto domino
nostro episcopo, dominis videlicet Alberto de Gubin, Hermanno praeposito Budissinensi,
Bolberto de Mulhusin, magistro Arnoldo de Rydebech canonicis ecclesiae Misnensis,
magistro Paulo perpetuo vicario, Johanne capellano nostro, plebano in Lesnitz, Con-
rado de Wystrop notario nostro, Conrado de Munen, Theoderico Magno et ceteris fide ^^?/
dignis. Datum et actum Misnae anno millesimo tricentesimo tricesimo septimo proxima
feria secunda ante diem beati Johannis apostoli et evangelistae ante portam latinam.
Nach zwei Originalen im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem Siegel (Schild mit dem Andreaskreuz) an
Pergamentstreifen.
Hasche Magazin VIII. S. 374.
No. 423. 1337. 5. Mai.
B. Withigo IL bestätigt mit Zustimmung des Capitels die in vorstehender Urkunde ausgesprochene
Stiftwig,
Nos Wythigo dei gratia Misnensis ecclesiae episcopus ad universorum notitiam
tenore praesentium in perpetuum volumus pervenire, quod villam Cerkuwicz cum VIIJ"
talento et II parvis latorum denariorum annni census cum molendino, taberna et
3W agris dictis rodelant, cum piscatione quae vach^) dicitur, cum pratis, pascuis, lignis ^^^.^yi.
ac Omnibus iuribus, utilitatibus, servitiis, videlicet XLI puUo, IIU°' sexagenis ovorum
et VII caseis ac pertinentiis universis, quibus Vlricus et Theodericus fratres dicti Magni /.<r^»^
dicta bona honorabili viro domino Heynrico de Gubin praeposito in Hayn rite et
rationabiliter vendiderunt et nobili viro Meynhero burgravio in Misna spontanee
resignaverunt, qui postea dicta bona ad manus nostras libere suo et patruelium suo-
rum nomine resignavit. Cuius resignationis praetextu saepedicta bona cum omnibus,
ut praemittitur, ecclesiae Misnensi appropriamus et in proprium damus litteris prae-
sentibus pro elemosyna perpetuo facienda pauperibus de eisdem bonis, quam idem
praepositus in Hayn per se faciet ministrando temporibus vitae suae; et quemcunque
de vicariis perpetuis ad hoc deputaverit, quod eo decedente de dictis bonis elemosynam
pauperibus fideliter amministret, is intuitu emolimenti sui laboris recipere debet annis
singulis pullos, ova, caseos supradictos. Sin autem, cui dicta amministratio eleraosynae
faciendae commissa fuerat saepedicto praeposito decedente, minus rite distribueret aut
in ministrando notaretur negligens aut remissus, extunc decanus, qui pro tempore
fuerit, de consilio capituli alium subrogabit ex vicariis idoneum et fidelem. In cuius
rei evidentiam perpetuam litteras praesentes dari fecimus nostri sigilli robore con-
1) wach B.
OOD. DIPL. 8AX. II. 1. 44
346
Signatar. Hniiis rei testes sunt praedictus burgrauius, doraini videlicet Alb. de Gubin,
Herrn, praepositus Budissinensis, Bolbertiis de Mulhusin, magister Arn. de Rydcbech
canonici ecclesiae Misnensis, magister Paulus perpetuus vicarius, Johannes plebanus
in Lesnitz, Conradus de Munen, Theodericus Magnus et quamplures alii, quibus fides
est adhibenda. ^''^/^
Et nos Alb. praepositus et Apetzko vdecanus eadem gratia totumque capitulum
ecclesiae Misnensis praedictae dictos contractus hinc inde factos ex certa scientia
gratos et ratos habentes approbamus liarum serie litterarum nostri capituli sigilli
munimine signatarum. Datum et actum Misnae in Castro anno domini millesimo
CCC'XXXVII** feria secunda proxima ante diem beati Johannis apostoli et evan-
gelistae ante portam latinam.
Nach zwei Originalen im Stiftsarchiv zu Meissen; bei A hängt das Siegel des Bischofs an Fäden von
rother, das des Capitels an Fäden von rother und grüner Seide, bei B beide Siegel gleichmässig an Fäden von
grüner Seide.
No. 424. 1337. 14. Aug.
Nikolaus y Offinäl der Probstei e fitscheidet einen Streit dreier Vicare der Domkirche mit Johann mid
Dietrich von Schonenberg wegen einer Zehentforderung.
In nomine domini amen. Nos Nicolaus officialis praepositurae Misnensis
cognitor causae decimialis vertentis inter discretos viros Albertum Echardi, Thomam
et Petrum Reinhardi, perpetuos Misnensis ecclesiae vicarios, actores ex una, et stre-
nuos milites Johannem et Theodericum de Schonenberg reos parte ex altera, debito
iuris ordine observato, quem dicta causa requirit, invenimus per ea, quae coram nobis
proposita sunt hinc inde et probata, iam dictos vicarios iustam habere causam ex eo,
quod quilibet mansus in villa Sczachow*) exceptis tribus, qui plenam et integram dant
decimam, dimidium scocum siliginis et totidem avenae episcopalis decimae dare con-
sueverat ex antiquo, etiam quia maior pars testium ipsorum de Schonenberg fatetur
se dedisse debitam decimam de dimidio allodio vel de toto, sicut dicti repetunt actores
in actis plenius ut apparet. Igitur cum saepe dicti milites de Schonenberg in dicta
villa Sczachow duodecim colunt mansos, sex rusticales et sex ad allodium pertinentes,
de duodecim mansis decimam, scilicet sex scocos siliginis et tantum avenae parvorum
manipulorum vel tres scocos siliginis et tantum avenae magnorum manipulorum dare
singulis annis tenebuntur. Et hoc de consilio sapientum diffinimus et sententiando pro-
nunciamus in nomine domini per praesentes, et ad solvendas expensas, quas dicti actores
in lite fecerunt, dictos reos similiter condempnamus, taxatione tamen earum nobis in
posterum reservata. Lata est haec sententia Misnae in ambitu ecclesiae Misnensis anno
dom. M^CCC^XXXVIl''. in vigilia assumptionis Mariae virginis gloriosae, praesentibus
honorabilibus viris ac dominis, Hermanno praeposito Budissinensis ecclesiae, Conrado
de Nova Civitate, Michaele plebano in Dresden canonicis Misnensis ecclesiae, et Jacobo
custode eiusdem ecclesiae ac discretis viris Hermanno de Cerin et Burchardo perpetuis
vicariis eiusdem ecclesiae et aliis quam pluribus idoneis ac fide dignis.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen; an einem Pergamentstreifen hängen Bruchstücke des Siegels.
a) Zfchoehau, £ph. Oschatz.
347
No. 425. 1337. 20. Nov.
Adelheid von Schauenforst und deren Söhne Hermann, Richard und Heinrich Burggrafen von Golsen
verkaufen an den B, Withigo Geldeinsen zu Mügdn,
Nos Adilheydis de Schowinwost, Hermannus, Richardus et Henricus fratres
burgrauii de Golsin scire cupimus universos praesentium notitiam habituros, quod de
communi consilio et eonsensu tres marcas annui census in opido Mogelin vendidimus
venerabili in, Christo patri ac domino nostro domino Wythegoni Misnensis ecclesiae
episcopo pro quindeeim sexagenis grossorum Pragensium, quos idem dominus noster
et pater iam pagavit, quem censum resignavimus et praesentibus resignamus praesen-
tes, absentes vero resignare promittimus praesentibus, quandocumque ad praesentiam
dicti doniini nostri veniemus. Insuper nos Berengarius de Schowinvost, Adilheydis
contlioralis sua praedieta, nosque Hermannus, Richardus et Henricus fratres praenotati
de Golsin promittimus in solidum ac coniuncta manu praedicto domino nostro episcopo
et capitulo suo, quod mater nostra Adilheydis saepedicta omni iuri ac impetitioni, quae
sibi posset in futurum competere, cum suum fuerit dotalitium, praesentibus renuntiat,
ita quod ammodo nuUum nobis nee matri nostrae ius competat repetendi vel impetendi
bona supradicta, sed cum Omnibus pertinentiis suis in antea ad ipsum dominum nostrum
et ad ecclesiam suam Misnensem pertinere debebunt. In cuius rei testimonium sub sigil-
lis nostris dedimus praesens scriptum. Datum Mogelin anno domini M^CCC^XXXV^^
in crastino beatae Elyzabeth praesentibus nobili viro domino Ueynrico de Coldicz, avun-
culo nostro, Johanne de Milticz, Johanne de Brandeyz, domino Werhero et Johanne fra-
tribus de Limpach, Johanne de Perez plebano in Koldicz, Th. de Limpach plebano in
Mogelin, Bartholomeo fratre suo, Bertoldo de Wychinberg aliisque pluribus fide dignis.
Nach dem Orig. im Stiftsarcliiv zu Meissen mit den Siegeln der Burggrafen Hermann, Richard und Heinrich
von Golsen, sowie Berengars von Schauenforst (ihres Stiefvaters) und seiner Gattin Adelheid an Pergamentstreifen.
No. 426. 1338. 6. März.
B. Withego IL eignet der Dornkirche von ihm verkaufte Zinsen zu jährlicher Begehung des
Gedächtnisses des verstorbenen Decans Thimo von Grunenrode.
Withego dei gratia Misnensis ecclesiae episcopus universis Christi iidelibus
praesentis et futuri temporis, ad quos praesentes pervenerint, salutem in domino sem-
piternam. Ad ea libenter animum impendimus promotivum, quae animarum saluti
congruunt et a rationis tramite non recedunt Hinc est, quod nos considerantes tidelia
servitia et devota per quondam dominum Thymonem de Grunenrode decanum ecclesiae
nostrae piae recordationis nobis et ecclesiae nostrae praedictae exhibita et alia probi-
tatis merita, ultimae suae voluntatis executoribus, videlicet magistro Michaeli de Sumir-
uelt canonico, Burchardo et Alberto perpetuis ecclesiae nostrae praedictae vicariis, de
consilio nostri capituli et eonsensu, saluti animae dicti domini Thnnonis, ac de remedio
perpetuo providere volentibus decem et octo solidos denariorum, novem modios tritici.
348
novem pullos, tres mandulas ovorum cum aliquibus attinentiis aliis, videlicet lino, humulo
et avena annui census, seu aliis utilitatibus quibuscunque in villa apud sanctum Gothar-
dum*) consistentibus, in bonis ibidem, quae Martinus rusticus a nobis et eeclesia nostra
praedieta tenet ac possidet pacifice et quiete, iusto emptionis titulo vendidimus pro viginti
sexagenis grossorum, pecuniae eiusdem summam non in privatum nostrum commodum
sive usum, sed in utilitatem evidentem fabricae dictae nostrae ecclesiae convertendo. Quem
quidem censum annuum praenarratum cum utilitate, iure et fructu, ut praemisimus, in
praedieta villa in bonis praefati Martini consistentem incorporavimus, appropriavimus et in
proprium dedimus ac harum serie litterarum appropriamus, incorporamus et in proprium
damus ecclesiae nostrae praedictae pro anniversario memorati quondam domini Thimonis
perpetuis temporibus in iam dicta eeclesia nostra annis singulis peragendo, renunciantes
omni iuri nobis in praedictis bonis quomodolibet' competenti. In cuius rei testimonium et
robur in perpetuum duraturum, praesentes nostri sigilli munimine iussimus communiri.
Et nos Albertus dei gratia praepositus totumque capitulum ecclesiae Misnensis supra-
scriptae, Signum nostri consensus in praemissis adhibiti, sigillum nostri capituli praesenti-
bus duximus apponendum. Datum et actum Misnae anno domini äP.CGG'^.XXXVIII^
feria sexta ante dominicam Reminiscere proxima praesentibus honorabilibus viris domi-
nis nostris Alberto praeposito, Conrado de Strele, Henrico de Gubin, Johanne de Strele,
Hermanno de Wolftitz, Alberto de Gubin, magistro Hermanno praeposito Budisinensi,
Nicoiao de Gana, Pachuszone et Thammone de Luppe, magistro Micliaele de Sumiruelt
aliisque pluribus iide dignis.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit den Siegeln des Bischofs und des Capitels an Pergament-
streifen.
«) Jahn«, £ph. Oschatz.
No. 427. 1338. I.Mai.
B. Withego IL beurkundet, dass TIernmnn von Cottowe das Allod in CoUowe mit der Mühle und
sonstigem Zubehör aufgelassen habe und auf dessen Bitte Johann gen, Böbyrscher mit diesen
G-ütern belehnt worden sei. Vgl No, 394,
In nomine domini amen. Cunctorum perit memoria factorum, si non scriptu-
rarum ac hominum testimonio fuerint comtnendata. Hinc est, quod nos Withdego dei
gratia episcopus ecclesiae Misnensis ad universorum tam praesentium quam futurorum
quorum interest seu interesse poterit notitiam cupimus pervenire, quod constitutus in
nostra praesentia fidelis noster Hermannus senior de Cottowe una cum uxore ac lieredi-
bus suis allodium suum ibidem in Cottowe cum molendino ac cum omnibus suis per-
tinentiis quocumque nomine censeantur, quod a nobis et nostra eeclesia in feudum
possedit, ad manus nostras libere resignavit petens, ut dictum allodium cum omnibus
suis pertinentiis ac molendino fideli nostro Johanni dicto Böbyrscher ac suis heredibus
conferre dignaremur. Nos vero considerantes fidelia servitia nobis per eundem Johan-
nem exhibita et in posterum ecclesiae nostrae exhibenda, praedictom allodium eidem
Johanni et suis heredibus praesentibus conferimus a ^ ' * " ' ra ecdesia perpetuis
«) Gott«, Par. Brieaniitz.
I
349
temporibus possidendum titulo eo, quo praedicti de Cottowe a nobis possidenint vide-
licet pheodali. Et si forte temporibus succedentibus praedictus Johannes vel sui here-
des eadem bona vendere aflFectarent, nobis primo ipsa bona venalia debent exhibere,
et si emere non possemus nee velleraus, annuimus ut alten vendant cui possint, dum-
modo nobis esse placitum videatur. Ne autem alicui de hoc dubium poterit suboriri,
praesentes litteras conscribi feeimus et nostri maioris sigilli robore roborari. Actum
et datum Nussin anno domini M^CGC**.XXXV^P. in die Walpurgae virginis prae-
sentibus testibus subnotatis, videlicet honorabilibus viris dominis Nicoiao de Gana
archidiacono Nisicensi, Thiczmanno plebano in Mogelin, Nicoiao plebano in Nussin,
et strenuis viris dominis Friderico de Malticz, Petro de Slinycz, Johanne de Maltycz,
5^,i Rollone nostro fideli ac aliis pluribus fide dignis.
Nach dem Orig. im K Haupt- Staatsarchiv zu Dresden mit dem Siegel des Bischofs an einem Pergament-
streifen.
No. 428. 1338. 7. Mai.
B, Withego IL erklärt einen Streit dreier Vicarien der Domkirche mit den Brüdern Ja, u. Dietr.
von Schonenberg wegen Zehnten zu Gunsten der Ersteren entschieden und den streitigen Zehntel mit
Zustimmung des Capitels den genannten Vicarien und deren Nachfolgern zugeeignet zu Imben.
Nos Withego dei gratia ecclesiae Misnensis episcopus universis in perpetuum
litteris praesentibus volumus esse notum, quod diversis querelis motis et habitis per
discretos viros AI. Heckardi, Tho. et Pe. de Tammenhain vicarios nostrae ecclesiae
praefatae in iudicio pro VI sexagenis manipulorum episcopalium utriusque annonae
contra strenuos nulites Jo. et Th. fratres dictos de Schonenberg, tandem in nos et in
honorabilem virum dominum Apetzonem decanum nostrum compromissum fuit de eisdem
manipulis in omnem eventum, ut quicquid de ipsis ordinaremus, partes hinc inde ratum
teuere deberent cum eflFectu. Qui deliberatione matura habita concorditer iussimus,
quod dicti de Schonenberg praefatis vicariis apud Ja. dictum Granichs, Ny. Louterbach
et Friczonem rusticos in Polst*) III modios siliginis electae in annona decimali, quam
a nobis et a nostra ecclesia tenent in feudum, assignare deberent cum omni iure reci-
piendos annis singulis perpetuis temporibus, impedimento quolibet retroiecto. Quos
tres modios saepedicti de Schonenberg coram nobis libere resignarunt ibidem, et nos
ipsos praedictis vicariis et eorum successoribus ad eorum vicarias cum concordi con-
sensu totius nostri capituli in proprium dedimus et appropriamus harum serie littera-
rum, nostri sigilli robore signatarum. In cuius rei evidentiam ampliorem litterae
praesentes sigillo etiam capituli similiter sunt munitae. Datum et actum anno domini
M^ CCC**. XXXVin^ in crastino sancti Johannis ante portam latinam, praesentibus
strenuis militibus et viris Her. de Maltitz, Pe. de Slinitz, Jo. de Miltitz et Albero de
Maltitz ac aliis quam pluribus viris idoneis et honestis.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiy zu Meissen mit den wohlerhaltenen Siegeln des Bischofs und des Capitels
an Pergamentstreifen.
a) Palaitz, P«r. Jahna.
350
No. 429. 1338. 30. Juli.
Burggraf Albert zu Leisnig eignet der DomUrche GeMzinsen , die der Plehan jm Grossenhain
Heinrich von ihm erkauft hatte.
Nos Albertus dei gratia senior burggravius de Lysenik^) recognoscimus et
Omnibus in perpetuum litteris praesentibus volumus esöe notum, quod discreto viro
domino Henrico plebano in Hayn in villa Lutinwitz*), quae ad nos pertinet iure pro-
prietatis et ad nostros progenitores eodem iure pertinuit ab antiquo^), duo talenta
annui census cum quatuor pullis et una sexagena ovorum, quae nobis ex morte
Ekilmanni et Wernheri fratrum de Nuendorf ^) vacaverunt, pro decem et octo sexagenis
grossorum Pragensium rite vendidimus, quas nobis persolvit sub hac forma, quod dicta
duo talenta de expresso consensu heredum nostrorum ecclesiae Misnensi cum omni
iure et utilitate ac honore, sicut*) ad nos pertinuerunt, in proprium dedimus pro testa-
mento suo disponendo ecclesia in praedicta, renuntiantes omni iuri, quod nobis hacte-
nus competebat vel competere potuerit in futuro bonis in eisdem et nostris heredibus
quo vis modo, harum serie litterarum nostri sigilli robore signatarum. Praesentibus
honorabilibus viris dominis Alberto fratre nostro^) praeposito Misnensi, Hermanno de
Wolfticz cantore, Balberto de Mulliusin canonicis, Hermanno plebano in Cerin, Her-
manno de Lubin, Burchardo de Mulhusin perpetuis vicariis ecclesiae Misnensis prae-
dictae, strenuis viris Johanne de Droynicz et Syfrido de Bortewicz et aliis pluribus
fide dignis^). Datum et actum anno domini M**. CCC. XXX VHP. in die beatorum
martyrum Abdon et Sennen.
Nach zwei im Stiftsarchiv zu Meissen befindlichen Originalen mit dem Siegel des Burggrafen (»Albero*,
nicht Albertus in der Umschrift genannt) an Pergamentstreifen.
1) hurgraviua in Litnik B. 2) quae ad nos — ab antiquo fohlt in B. S) Heekilmanni et Wernheri de yuendor/ /ratrunt B.
4) honore t quibut B. 5) /ratre nostro fehlt in B. 6) vicariis titudcm cccleaiae cum eeteris Jlde digni» B.
a) Wahrscheinlich Lüttewitz boi Rosswoin, Par. Zschaitz.
No. 430. 1338. 30. Juli.
Frohst und Capitel heurJcunden, dass der Pleban Heinrich zu Grossenhain zu Begehung des Festes der
11000 Jungfrauen Geldzinsen gestiflet, die an diesem Tage jährlich vertheilt werden sollen,
Nos AI. praepositus, Apezco decanus dei gratia totumque capitulum ecclesiae
Misnensis ad universorum notitiam litteris praesentibus in perpetuum volumus perve-
nire, quod discretus vir dominus Henricus plebanus in Hain memor animae suae
salutis duo talenta annui census in villa Lutumitz apud nobilem virum dominum AI.
burgravium de Lisnik rationabiliter emit et persolvit, et de eisdem in ecclesia Misnensi
testamentum suum provide disposuit sub hac forma, quod historia XI millium virginum
cum maiori propulsatione in vespere et in die earundem per totum singulis annis in
choro sollempniter observetur, et subcustos qui pro tempore fuerit dominis canonicis
praesentibus ipsa die talentum, necnon vicariis perpetuis ac temporalibus dimidium
351
talentum exhibeat, et ministret magistro scolarium solidum, campanatori solidum ministret
similiter et dispenset, residuumque praedictus subcustos praetextu sui laboris in colli-
gendo et ministrando recipiat integraliter et perfecte. In quorum omnium evidentiam
firmiorem praesentes litteras sigillo nostri capituli dedimus communitas. Datum et
actum anno domini M^ CGC^ XXXVI^^ in die beatorum martyrum Abdon et Sennen.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem Siegel an einem Pergamentstreifen.
No. 431. 1339. 25. Oct.
jB. Withigo IL heurJcundet gewisse Geldzinsen an den Probst Albert seinen Oheim mit Zustimmung
des Capitels verkauft zu haben und eignet dieselben der von Letzterem gestifteten Vicarie in der
Domkirche.
In nomine domini amen. Cum universa rerum gesta et hominum contractas
per lapsum temporis mobilem soleant decurrere, ea^ quae aguntur in tempore, obli-
vioni ne tradantur, solent lingua testium et seripti memoria firmiter communiri. Nos
igitur Wythigo dei gratia episcopus ecclesiae Misnensis cultum divinum ex ereditae
nobis dispensationis officio augere cupientes, ut tenemur, omnibus et singulis tam
praesentibus quam futuris, ad quorum notitiam praesens scriptum pervenerit, volumus
esse notum, quod avunculo nostro dilccto Alberto eiusdem ecclesiae Misnensis prae-
posito dicto de Lisnick, volenti ob remedium animae suae et suorum praedecessorum
vicariam [de] novo exstruere perpetuam in ecclesia Misnensi in honore gloriosae vir-
ginis Mariae et omnium sanctarum Wrginum, octo solidos grossorum in villa Smordin
et quinque solidos grossorum dativorum in villa Pinewicz*) sitos, annui census, cum
ceteris accessoriis, scilicet pullis et ovis, accedente cousilio, consensu et favore totius
capituli nostri Misnensis, pro viginti Septem scocis grossorum, quos convertimus in
maiorem ecclesiae nostrae utilitatem, vendidimus iusto emptionis titulo perpetue possi-
dendos. Quae bona iam dicta per avunculum nostrum Albertum praepositum Misnen-
sem praedictum donata vicariae suae praefatae et ecclesiae Misnensi appropriamus et
dotamus in nomine domini per praesentes, in eisdem bonis nihil nobis iuris penitus
reservantes. In cuius evidentiam maiorem dedimus sigillum nostrum malus cum
secreto nostro impresso praesentibus appendendum. Datum Mogelin. Actum anno
domini M**. GCC^ XXXIX**. octavo Kalendas Novembris, hoc est in die Crispini et Cri-
spiniani martyrum beatorum, praesentibus pluribus fide dignis.
Nos vero Albertus praepositus, Apeczko decanus, Conradus de Strelis Wur-
cinensis praepositus, Henricus de Gubin Haynensis praepositus. Her. Budissinensis
praepositus, Johannes de Strelis Lusatiae archidiaconus, Nicolaus archidiaconus Nisi-
censis dei gratia, Hermannus cantor, Arnoldus scolasticus, Jacobus custos, una cum
capitulo Misnensis ecclesiae supra scriptae institutioni, appropriationi et omni ordina-
tioni vicariae praedictae per praefatum dominum nostrum episcopum Wythegonem in
ecclesia Misnensi canonice factis nostrum adhibemus consensum voluntarium et expres-
a) Schmorren und Binnewiti» Par. Jahn«.
352
siim. In quorum omnium evidentiam ampliorem rogati testes praescriptorum, sigillum
capituli litteris praesentibus duximus appendendum. Datum et actum anno et die
ut Bupra.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen; an roth- und gelbseidenen Fäden h&ngt das Siegel des Bischofs
mit dem Contrasigill , an grOnseidenen das des Capitels.
No. 432. 1341. 22. Juni.
B. Withego IL eignet dem vorn Pleban Johajin zu Lieherose gestifteten Altar in der Donikircke und
der dazu gehörigen Vicarie da^ Dorf UUrichsberg.
In nomine domini amen. Ea quae pie aguntur, ne per lapsum temporis seu
brevitatem vitae hominum in oblivionem deveniant, scripturae et testium solent testi-
monio perhennari. Nos igitur Withego dei gratia Misnensis ecclesiae episcopus uni-
versis ac singulis Christi fidelibus, tam praesentibus quam futuris, ad quorum noti-
tiam praesens scriptum pervenerit, ad aeternae rei memoriam volumus esse potum,
quod dominus Johannes plebanus ecclesiae in Lubraz*), pia devotione ductus, cupiens
ad honorem dei et gloriosae matris suae virginis Mariae, beatae Mariae Magdalenae,
beatorum martyrum Cosmae et Damiani, et gloriosae virginis et martyris Agathae
altare de novo nomine perpetuae vicariae pro remedio suorum peccatorum et pro
Salute animae suae et progenitorum, cohaeredum et omnium benefactorum suorum in
nostra ecclesia Misnensi instituere, ac augere numerum deo perpetuo famulantium
sacerdotum, apud strenuum militem dominum Henricum de Slynitz dictam villam
nominatam Vlrichsperg totam et in ipsa tria talenta cum dimidio annui census com-
putata ad XUII solidos grossorum denariorum ad praesens dativorum, cum omni
iure, utilitatibus, fructibus et libertatibus ad eandem villam pertinentibus, prout ipsum
ibidem Henricus de Slynitz huc usque a nobis titulo feodali tenuerat, iusto emptionis
et venditionis titulo interveniente comparavit, quam villam cum omnibus praescriptis
ad ipsam pertinentibus dictus dominus Henricus de Slynitz nobis voluntarie et libere
ad manus dicti domini Johannis, plebani in Lubraz coram subscriptis testibus, vide-
licet domino Henrico Misnensis ecclesiae decano, Thitzchone de Limpach officiali
nostro, domino Henrico de Chrischow perpetuo vicario, domino Pe. de Slynitz milite,
domino Hennanno milite et Friderico famulo fratribus dictis de Maltitz, et aliis plu-
ribus fide dignis resignavit, eandem vero villam cum utilitatibus et libertatibus ante-
dictis praedictus dominus Johannes plebanus in Lubraz a nobis ad altare praedictum
seu ad vicariam praenotatam, pro dote appropriari humiliter et devote supplicavit.
Nos itaque ipsius piis, iustis ac devotis favorabiliter inclinati precibus attendentes,
quod divinus cultus semper sit augendus, institutionem et donationem praedictam
approbando, supradictam villam Virichberg ad manus nostras libere resignatam cum
omni iure, censu, utilitate, fructu et libertate, ut praemissum est, in dei nomine et
praedictorum sanctorum • honore praescripto altari seu perpetuae vicariae praenotatae,
in veram dotem ac possessionem perpetuam, nostri capituli voluntate ac consensu
a) Lieberose in der Niederlausitz, b) Ullrichsberg bei Rosswein, Par. Nioderstriegis.
353
plenarie ad id accedente, appropriamuB, donamus et tradimuB in bis scriptis, in prae-
missis bonis nihil iuris nobis ac nostris successoribus penitus reservantes, volentes et
deeernentes, bona eadem in toto eeclesiastica ad ins et tuitionem ecclesiasticae liber-
tatis perpetuis temporibus pertinere. Ut autem omnia et singula praemissa perpetuae
firmitatis robur obtineant, praesentem paginam nostri sigilli munimine dedimua
roboratam.
No8 quoque Johannes praepositus, Henricus decanus, Conradus Wurcinensis
praepositus, Nycolaus Nisicensis archidiaconus, Arnoldus Haynensis praepositus dei
gratia, Otto de Donyn^ Albertus de Gubyn canonici, una cum omni capitulo Mis-
nensis ecclesiae supradictae institutioni, appropriationi, donationi et omni ordinationi
dicti altaris seu vicariae praedictae per praefatum dominum nostrum episcopum Withe-
gonem in ecclesia Misnensi canonice factis nostrum adhibemus consensum voluntarium
et expressum. In quorum omnium evidentiam ampliorem rogati testes omnium prae-
seriptorum sigillum nostri capituli litteris praesentibus duximus appendendum. Datum
et actum Nussin, anno domini M^CCC^XLI. X^ Kai. Julii, hoc est in die X milium
militum martyrum beatorunu
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen; an Pergamentstreifen hängen di6 Siegel des Bischofs und des
C'apitels, beide mit ContraBigillen.
No. 433. 1341. 22. Juni.
P. Benedict XIL beauftragt die Bischöfe voti Meissen y Krakau und Culm die ztoischen dem K,
Kasimir von Polen und dem deutsclien Orden öbschwebenden Streitigkeiten wegen der Lande Culm,
PomereUen, CujavieUj Dobrin und Michelau genau zu utUersucJien und auf Grundlage gewisser
näJier von ihm bezeichmter Puncte den Frieden zwischen beiden zu vermitteln.
Benedictus episcopus ser\'us servorum dei venerabilibus fratribus . . Misnensi
et . . Cracoviensi ac . . Culmensi episcopis salutem etc. Dum diligenter commoda
pacis et concordiae bonum attendimus etc. — Datum Avinione X. Ealendas Julii
pontificatus nostri anno septimo.
Dogiel cod. dipl. regni Pol. IV. p. 66. — Theiner vett monum. Pol. et Lithuan. hist ill. I. p. i52. nach
einem Transsumt v. J. 1342.
No. 434. 1341. 28. Juni.
B, Withigo IL belehnt die Burggrafen Hermann und Meynher von Meissen mit dem Zehnten im
Grerichtsbeeirk der Burg Frauenstein.
In nomine domini amen. Cunctonim periret memoria factorum, si non littera-
i-um et idoneorum testium patrocinio tirmarentur. Nos igitur With[ego] dei gratia
episcopus ecclesiae Misnensis tenore praesentium recognoscimus, quod omnem devolu-
tionem decimae ad iurisdictionem castri Vrowensteyn pertinentem, quae devolutio ad
nos dinoscitur pertinere, nobilibus viris dominis et fratribus dominis Hermanno et
Meynhero burchgrauiis Misnensibus cöntulimus et praesentibus conferimus titulo iusti
feudi. In cuius rei testimonium et certitudinem pleniorem nostrum sigillum praesen-
COD. DIPL. 8AX. II. 1. 45
354
tibus diiximus appendendum, praesentibus testibus infra scriptis, videlicet strenuis
viris Reynhardo de Reynsberg dicto de^Kftz, Johanne de Milticz, Hugone de Tiibin-
heym, Alberto de Maltiez, Bussone de Malticz, Henrico Rolloue ac aliis quam plu-^^.
ribus tide dignis. Datum et conpletum per nianus nostri notarii Johannis de Calden-
burn anno domini M^ CCG^ XLI^ in vigilia beati Petri apostoli in Castro nostro Nussin.
Nach dem Orig. im K. Haupt- Staatsarchiv zu Dresden; an einem von der Urkunde selbst zum Theil
losgetrennten Pergamentstreifen hängt das zerbrochene Siegel des Bischofs.
No. 435. 1341. 15. Juli.
B. Withego IL genehmigt mit Zustimmung des Capitels eine Stiftung des Decan Heinrich hei der
Damkirche zu TJnterstUizimg der Hausarmen und der Bettler,
In nomine domini amen. Ne ea quae aguntur in tempore simul labantur cum
tempore, scripti solent testimonio firmius perhennari. Hinc est, quod nos Wythego dei
gratia ecclesiae Misnensis episcopus Christi fidelibus tam praesentibus quam futuris ad
perpetuae rei memoriam cupimus esse notum, quod honorabilis vir dominus Heinricus
decanus ecclesiae noQtrae Mysnensis piae devotionis motus aflfectu decimam in villa
Syfirsdorf dicta, quae sita est prope Radeberg*), videlicet sex maldaria et unum
modium siliginis et tantum avenae, quae debent facere novem maldaria et alterum
dimidium modium Dresdensis mensurae apud Czhaslawe et . . fratres suos filios quondam
Johannis dicti Kuchchemeistir ad perpetuam pauperum tam inedia oppressorum, quod
vulgariter husarmen dicitur, quam ostiatim mendicantium elemosynam pro suorum
remedio peccatorum et pro salute animae suae et progenitorum et omuium benefactorum
suorum iustae emptionis interveniente titulo, pro certa summa pecuniae, videlicet pro
viginti quinque sexagenis grossorum latorum rite ac rationabiliter comparavit. Quam
quidem decimam domina Elyzabeth, mater eorundem fratrum, relicta eiusdem Johannis
dicti Kuchchenmeistir veniens ad nos in Stolpana, cum esset suum dotalitium, nobis
voluntate bona et laeto animo ad manus nostras libere et sicut decuit resignavit, asserens
se habere restaurum sufficiens, et iuravit de non repetendo. Deinde Czhaslawe prae-
dictus et alter fratnim suorum venientes ad nos in Nussin dictam decimam nobis ad
manus nostras consensu unanimi pro se duobus et fratre suo tertio libere et sicut
decuit etiam resignarunt. Nos igitur Wythego episcopus ecclesiae Mysnensis prae-
dictus devotioni domini decani praedicti cooperari cupientes, nostrae quoque ac uostro-
rum simul proavorum intendentes saluti, supradictam decimam ad eiusdem decani
instantiam ad Mysnensem nostram ecclesiam, sicut et villam Cyrcuitz^) ad usum et
elemosynam pauperum memoratorum perpetuam in dei nomine porreximus, dedimus et
appropriavimus et per praesentes porrigimus, damus et appropriamus quiete ac libere
in perpetuum possidendum. Praedictam vero elemosynam praefatus decanus per se
faciet ministrando temporibus vitae suae, et quemcumque de vicariis perpetuis ad hoc
deputaverit, quod eo decedente de dicta decima elemosynam pauperibus fideliter ammi-
nistret Et idem intuitu emolimenti sui laboris recipere debet annis singulis pullos,
«; »elfersdorf bei Bftdoberg. b) Serkowitz, Par. KadiU. Vgl. No. iS2.
355
ova et caseos, qui de dieta villa Cyreuitz ad eandem elemosynam per annos singulos
derivantur. Sin autem, cui dicta amministratio elemosynae faciendae commissa fuerat
saepedicto decano decedente, minus rite distribueret aut in ministrando notaretur negli-
gens aut remissus, ex tunc decanus, qui pro tempore fucrit, de consilio capituli alium
subrogabit ex vicariis idoneum et fidelem. In cuius rei evidentiam perpetuam litteras
praesentes dari fecimus nostri sigilli robore consignatas. Huius rei testes sunt videlicet
Tymo de Koldytz capitaneus in Stolpana, Rychardus et Luterus fratres domini de Kote-
buz, Tytzemannus de Lympach, Benedictus de Lyrapach, Rulico de Radeburg plebanus
in Nussyn, Henricus de Kryschowe perpetuus ecclesiae Mysnensis vicarius, Johannes
Borus plebanus in Bychchin, Henricus cappellanus in Nussyn, Jenchinus Kaldenburne,
Wernherus Grellinhayn, Lutoldus et Johannes fratres dicti de Turgowe et quam plures
alii fide digni. Datum et actum Nussyn anno domini M**.CCC**.XU^ in die divisionis
apostolorum.
I^t nos Johannes praepositus et Henricus decanus eadem gratia totumque capi-
tuhim ecclesiae Misnensis praedictae dictos contractus hinc inde factos ex certa scientia
gratos et ratos habentes approbamus harum serie litterarum nostri capituli sigilli muni-
mine signatarum.
Nach zwei im Staatsarchiv zu Meissen befindlichen völlig gleichlautenden Originalen; an beiden hängen
durch rothe und grüne seidene Fäden verbunden die wohlerhaltenen Siegel des Bischofs und des Capitels, beide
mit Contrasigillen.
No. 436. 1342. 15. Apr.
ApeUco Scholasticus und Offmal zu Breslau, Domherr zu Meissen, gibt auf Veranlassung des Capüels
ein BechtsgutacJUen über die Frage, ob die Obedienzien in Meissen für Be^iefizien anzusehen
seien oder nicht
Venerabilibus viris et discretis dominis Conrado praeposito, Henrico decano
totique capitulo ecclesiae Misnensis Apetzco scolasticus et officialis Wratizlaviensis ac
canonicus Misnensis salutem cum fraterna in domino caritate. In litteris vestris requiri-
tis, si obedientiae vestrae debeant beneficia reputari et utrum Extravagans Suscepti*)
in ipsis vendicet sibi locum, et quod ego communicato consilio honorabilium virorum
dominorum Nicolai de Panewitz doctoris decretorum, cantoris Glogouiensis et Nicolai
de Swin canonici Poznaniensis intentionem meam in littera mes^ patenti rescribam,
quorum consilia vestrae reverentiae in litteris patentibus dictorum dominorum sigillis
appendentibus sigillatis diriguntur, et ut etiam mandatis vestris paream^ quod per me
ad praesens capio, salvo maiorum consilio sie rescribo obmisso themate, quod ex ordi-
natione constitutionum vestri capituli colligi bene potest Quia sicut ex dicta ordina-
tione milii transmissa perpenditur, ante illam ordinationem non erant beneficia, sed
erant communes capituli proventus, qui dividebantur inter illos, qui divinis intererant,
quod patet, quia dicitur in ordinatione, quod ministrationes fiunt de obedientiis; ergo
obedientiae sunt proventus communes, qui canonicis ministrantur. Apparet etiam in
ordinatione, quod solum capitulum fecit eam absque consensu episcopi, Sed certum
a) Extrava«. Johannia PP. XXU. de eleedon« I. 8.
45*
356
est, qnod capitulum non potest creare beneficiura sine episcopo. De eon. di. I. nemo
eeclesiam^), de hoc notatur per doctores de const. cum accessissent*'). Ideo ordinatio
obedientiarum non fuit creatio beneficiorum, sed solum quaedam divisio proventuum.
Item pacta in beneficiis sunt detestabilia et venditiones vel emptiones ut in q. III.
si quis dator/), de pac. cum pridem**). Sed in ecclesia vestra istae obedientiae ven-
duntur, ideo non vere beneficia sunt. Et licet ista quandocunque manualia, ut de
verbor. sig. olim*), quandocunque victualia de clericis non resid. de cetero*^), quinque
beneficia appellentur, de cleric. non resid. consuetudinem libro VP^), hoc tarnen non
proprie sed largo nomine beneficii, sicut et quaelibet praestimonia, quae etiam laico
concedi posset, et beneficii nomine appellari potest XVI. qu. VI*). Illud et interdum
dicitur beneficium, quod si habens beneficium ab ecclesia impetrat beneficium non facta
mentione de pensione, rescriptum non valet ut notat Host, de rescript postulasti^),
Archid. de praebendis non pot. libro VP.*) Sicut ergo pensio vel praestimonia large
dicitur beneficium, sie obedientiae large beneficia manualia appellantur, non tamen
includuntur sub Extravagante Suscepti, quia si de distributionibus darentur annalia,
contingeret non dari distributiones et canonici non interessent divinis et diminueretur
cultus divinus, quod papa non vult; de const. ex parte ""). Item Extravag. Suscepti
non habet locum nisi in beneficiis vacantibus per mortem, ut paret in ipsa. Sed
obedientia non vacat per mortem canonici, qui tenuit eam, probatur, quia obedientia
vel redditus capituli pertinent ad mensam communem; de const. cum M. circa prin-
cipium"). Ideo per mortem eins qui tenuit non vacat. Tres sunt enim casus, in
quibus non vacat beneficium per mortem: primus est, quum dignitas vel beneficium
per episcopum et capitulum subprimitur; secundus, quum non est certus numerus;
tertius, quando aliquid conceditur de mensa: nam illo mortuo redit ad mensam,
sicut mortuo usufructuario redit res ad proprietarium. Instit. de usufruc. et finitur°)
de pigno. c. ult.p), sie notatur .... de const. cum accessissent*'). Cum ergo obedien-
tiae ab antiquo pertineant ad communem mensam capituli pro pane et aliis necessariis,
ideo mortuo canonico, qui tenuit obedientiam, non vacat ipsa obedientia uni cano-
nico, sed ad capitulum redit, ad tunc decanus ex ordinatione capituli, non de iure
communi assignat eam secundum ordinationem capituli, non quod sit beneficium vacans,
sed est de bonis communibus capituli secundum ordinationem specialem alicui canonico
assignandum. Facit Clementina de suppl. ne. prael. quia reguläres^) et quod ibi
notatur in glossa et in talibus usu, et scias a contrario. Hoc quod sensi, prout alias
scripseram, iterum vobis scribo. Et licet praelibati domini Nicolaus de Panewitz et
Nicolaus de Swin mecum in verbis discordent, tamen ipsi in conclusione omnino con-
cordant. Datum in Nisa opido episcopali Wratislaviensis diocesis XVH. Kai. Maii
anno domini M^CCG^XL. secundo meo sub sigillo.
Nach dem flüchtig geschriebenen Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen. Das Siegel ist abgerissen.
b) Docrot. Grat. P. III. di«t. I. c. U. c) c. 8 X. de conitltatt. X • ^ Dtenl. OnL P. IL e. S. C. IX. qu.' 3. e) c. 4 X. de
pactia I. 35. f) c. 16 X. de verb. tignif. V. 40. g) c. 7 X. de der. um ttM^^ ^ ^ ^arldf nen redd. in VI. Ubr. UI. 3.
1) Decrot Grat. c. 8. C. XVI. qu. 6. k) Card. HosUcnsis [Hev* HHÜÜllfrJ "^ ^ ^* ^- ^® rotcriptit L 3. 1) Archi-
dlaconas [Guido do Bayuio s. Bai«ia8] ad c. 21. X. de piV X^ 4« eonetitt. I. S. n) c. 9 X. de con.
«titutt. I. 2. o) |. 3. Institutt. de usofr. 2, 4. p) c. 8 X 4 tend« negUgwitift praalatomm I. 5.
357
No. 437. 1342. 15. Apr.
Nicoluus von PanowitZy Dr. d. geistt, Rechts, Domherr zu Glogau ertheilt in derselben Frage
ein Bechtsgutachten,
Venerabilibus et discretis viris dominis capituli ecclesiae Mysenensis Nicolaus
de Panowicz doctor decretorum et cantor Glogouiensis salutem sinceram cum fraterna
in domino karitate. Ego dictis et opinioni domini et magistri Apeczconia scolastici et
ofßcialis Wratislaviensis adhaereo dicens, quod ex ordinatione vestra apparet, quod
obedientiae vestrae cum diminutione conferuntur, cum singulis annis certis temporibus
vinum, granum et pecuniam solvere eas habentes teneantur, alias certas poenas incur-
nint, nisi ipsas resignaverint tempore constituto, beneficia autem ecclesiastica sine
diminutione conferuntur, a. q. m. Si quis praebendas vel ecclesiastica beneficia in
rubro et nigro ad fi.*). Ergo obedientiae praedictae beneficia ecclesiastica dici non
possunt, nisi forte large, in quantum ipsas tenentibus benefit, si aliquid ultra censum
lucrantur debitum. Sunt enim quasi quaedam conductiones ad firmam, quod patet ex
principio vestrae ordinationis, ad hoc delocatio vestra, vel quaedam emptiones fructiuim;
ratio, quia in vestra ecclesia obedientiae emüntur et venduntur, vel per remuneratio-
nem . . . mercede laboris, quam senior aut dignior de vestra ecclesia sustinuit diutius
seu frequentius, sibi conferuntur. Talia enim nomine beneficiorum in decinia benefi-
ciorum alicui per papam concessa non comprehenduntur, ut notat Jo. An. in Cle. si
beneficiorum de decimis in prima glo.^) ... Si autem facit etiam quod ibidem notatur
ubi de quarto et , maxime cum non sint vestrae obedientiae beneficia ordinata
per episcopum. Si ergo talia in gratia concessa per papam, quae largissime est inter-
pretanda, flf. de const. princ.*'), beneficium de donationibus cum dilecti**), de verborum
sign, olim®) et tua nobis*), nomine beneficionim non includuntur, ut supra dicitur,
multo- fortius statuto vel consuetudine inferiorum, quae sunt stricti iuris et restrin-
genda, de regu. iuris quae a iure communi lib. VI.*) cum concordantia in positis. Et
sie in vestris obedientiis J^xtravagans Suscepti non habet locum satis, quod notatur
in principio allegatorum Clement, si beneficiorum de decimis**) in glo. in quibusdam,
quae de praedicta Extravaganti facit mentionem. Item illa quae sunt ad certum usum
largitione destinata fidelium, ad illum debent et non ad alium converti salva aposto-
licae sedis auctoritate, de conse. d. I. vestimenta^), de reli. do. quia contingit post
principium in Clementinis*). Sed vestrae obedientiae nunc ex ordinatione praefata et
antequam facta esset ordinatio, sunt et erant communes redditus capituli pro cottidia-
nis distributionibus largitione fidelium divinis tunc interessentibus deputati, quod patet
ex causa statuti in principio vestrae ordinationis posita, et quia nunc tenentes quasi ad
firmam certum quid vini, pecuniae et grani statutis festivitatibus distribuendum sol-
vunt in omnem eventum, residuum, si quod est pro labore, periculo, dignitate et anti-
quitate sibi reservantes. Ergo ad alium usum non debent converti, quod fieret, si sie
a) Decret. Orat. P. 11. c. 15. C. I. qu. 8. b) Joannes Andreae in Clementinifl de decimis III. tit. 8. c. 2. »i benoticiorum. c) I. 3 ff.
de consUt. principum (I, 4). d) c. 6 X. de donationibus III. 24. e) c. 16 X. de verb. signlf. V. 40. f) c. 32 ibid g) c. 28 X. do roguli«
inr. in VI. libr. V. 12. h) Decrot. Grat. P. HI. dist. 1. c. 42. 1) Clement, de rellgiosls domibus IH. Ut. 11. c. 2.
358
stricte beneficia vestrae obedientiae deberent repartiri, quod exinde darentur annab'a,
et si per consequens Extravagans Suscepti haberet locum in illis, quod non credo;
facit de re si propter tua de rescriptis lib. VI.*") et ibi notatur per glo. et Archid.
Generaliter enim statuta vel observata non sunt efficacia ad tollendum certiim actum
et determinatum usum, specialiter ad hoc de offic. dele. ex parte N.^) et quod legitur
et notatur n. q. VU. lator in principio""); ad hoc etiam facit, quia in toto iure generi
per speciem derogatur, ff. de reg. iuris in toto") de praebendis dudum**), q. nos igitur
lib. VI. de reg. iuris generi et in generali eod. lib.^), maxime quia per hoc cultus
divinus diminueretur, si annalia solverentur de obedientiis iam dictis et distributiones
sie forte darf non contingerent, papa autem et ins cultum divinum augeri desiderat
non minui, de rescr. c. ult. li. VI**) et de hoc in glo. super V. fructibus et tribus
sequentibus glo. Datum in Nisa opido Wratislaviensis diocesis XVII®. Kai. Mali
anno domini M^CCC^XL. secundo meo sub sigillo.
Nach dem sehr flüchtig geschriebenen Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem Siegel an einem von der
Urkunde zum Theil abgetrennten Pergamentstreifen.
k) e 10 X. de rescriptis in VI. lib. L 8. 1) c. 12 X. de officio delegad lib. I. 29. m) Decr. Grat. P. II. c. 44 in princ. C. 2.
qa. 7. n) 1. 80 ft. de resrulis iur. 50, 17. o) c. 14 X. de praebendis In VI. lib. HI. 4. p) c. S4 et 81 X. de regulis iar. in VI. lib. V. 12.
q) c. 15 X. de rescriptis in VI. lib. I. 9.
No. 438. 1342. 15. Apr.
Rechtsgutachten des Domherrn mi Posen Nikolaus von Swyn in derselben Frage.
Venerabilibus viris et discretis dominis Conrado praeposito, Henrico decano
totique capitulo ecclesiae Mysnensis Nicolaus de Swyn canonicus Poznaniensis salu-
tem et sinceram in domino karitatem. Factum tale est: In ecclesia Mysnensi est
certus canonicorum numerus et distinctae praebendae maiores et minores. Capitulum
dictae ecclesiae habentes quosdam communes redditus communiter et concorditer statue-
runt et ordinaverunt de dictis communibus redditibus octo portiones maiores et sex
minores, et unam portionem duobus vicariis episcopalibus et unam hospitali, et com-
miserunt illas portiones praeter ultimas duas suis concanonicis ad vitae suae tempora
possidendas, et singulis portionibus imposuerunt certum quid in certis terminis annis
singulis persolvendum in omnem eventum sterilitatis, hostilitatis, tempestatis et cuius-
libet alterius excusationis defensione remotis, ac si quispiam onus seu censum inpo-
situm in toto vel in parte in statutis terminis non solveret et monitus de neglectis
plene non satisfaceret, infra mensem ab ipsa portione caderet et sine spe restitutionis
Bua foret omnino portione privatus, et decanus pro tempore eam Uli, qui in ordine
receptionis est proximus, assignare deberet
Concludo igitur quod dictae portiones non sunt beneficia sed redditus capituli
communes certis ex ordinatione capituli assignati personis, quare dicta Extravagans
Suscepti*), quae in beneficiis loquitur, in eis non vendicat sibi locum« Ita ego Nico-
laus de Swyn canonicus ecclesiae P' us sentio pro hac vice et de insufficientia
«) Extrava«. Johannis PP. :
359
peto propter brevitatem temporis excusari, omnia tarnen supradicta melius sentientium
et praesertim reverendorum virorum doctoris decreti dominorum Apetzconis de Frau ken-
stein scolastici Wratislaviensis et Nicolai de Panowitz cantoris Glogoviensis ecclesia-
rum correctioni subiuneta. Datum Nisae in opido Wratislaviensis diocesis XVII'*. Kai.
Maii anno domini M™^CCC°. XL seeundo meo sab sigillo.
Nach dem sehr beschädigten Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem Siegel in rothem Wachs an einem
von der Urkunde selbst zum Theil abgeschnittenen Pergamentstreifen.
No. 439. 1342. 12. Aug.
P. Clemens VI. wiederholt mit wörÜiciier Einschaltung der Bulle seines Vorgängers (No. 433) an die
Bischöfe von Meissen, Krakau und Culm den Auftrag, die von den beiden leideren begonnenen,
durch eingetretene üfnstände unterbrochenen Unterhandlungen zu Beseitigung der dem christlichen
Glauben und seinen Bekennern Verderben drohenden Streitigkeiten zwischen dem K, Kasimir von
Polen und dem Deutschen Orden alsbald wieder aufzunehmen und Friede Jierzustelleti,
Clemens episcopus etc. venerabilibus fratribus . . Misnensi et . . Cracoviensi
ac . . Culmensi episcopis salutem etc. Dudum felicis recordationis Benedictus papa
Xn. praedecessor noster diligenter attendens etc. — Datum apud Villam novam Avi-
nionensis diocesis 11. Nonas Augusti pontificatus nostri anno primo.
Dogiel cod. dipl. Polon. IV. p. 66. — Theiner vett. monum. etc. I. p. 452.
No. 440. 1342. 23. Oct.
Die Mitglieder des Domcapitels einigen sich , dass wer von ihnen am Tage Jacobi noch lebe das für
seine Stelle ihm zukommende Getreide für dc^ laufende Jahr, wer an den Tagen Walpurgis und
Miehaelis lebe, die fälligen Geldzinsen erhalten solle,
^ In nomine domini amen. Anno nativitatis eiusdem millesimo trecentesimo
quadragesimo seeundo indictione decima XXIII. die mensis Octobris hora quasi sexta
in basilica omnium sanctorum prope ecclesiam katbedralem Misnensem in praesentia
mei notarii et testium subscriptorum praesentia honorabiles viri et domini Conradus
senior de Strelis praepositus, Heinricus de Gubbin decanus et capitulum ecclesiae
Misnensis diffiniendo determinarunt , quod quicunque canonicorum dictae ecclesiae Mis-
nensis aliquam horam diei beati Jacobi maioris apostoli vivendo attingeret, is totam
annonam anni pro tunc praesentis in allodiis, campis seu decimis ad ipsum ratione
canonicatus, praebendae, portionis, obedientiae seu aliorum beneficiorum quocunque
nomine censeantur, quae in (Jicta haberet ecclesia, pertinentem plenarie et integraliter
deservisset, dignitatibus, personatibus et officiis duntaxat exceptis nee non parrochia-
libus ecclesiis. Item quicunque praedictorum canonicorum aliquam horam diei beatae
Walpurgis seu beati Michaelis vivendo attingeret, idem totum censum in dictis diebus
cedentem ad ipsum ratione canonicatus, praebendae, portionis seu obedientiae alio-
rumve beneficiorum quocunque nomine censeantur, quae in dicta haberet ecclesia,
360 —
liertioentem plenarie et integraliter desen^isset di^itatibus, personatibus , ofticiis et
eecleHÜft fiarrochialibu» duntaxat exceptio, volentes huiuBinodi consuetudinem pro lege
in perpetuum balx^ri, cum »ic hactenus in dicta ecelesia servata a tempore, cuius con^
trarium in memoria non exii^tit Super quibu8 petierunt per me notarium infra scri-
ptum 8ibi publicum fieri instrumentum. Actum anno indictione mense die bora et loco
quibu» »upra, praesentibus et consentientibus honorabilibus et discretis vim et dominis
Conrado praeposito, Heinrico decano praedictis, Amoldo praeposito Haynensi, Jobanne
de Htreli» archidiacono Lusatiae, Hermanno de Wolftitz archidiacono Nysicensi, Pal-
l>erto de Mulbuftin cantore, Tammone de Luppe scolastico, Jacobo de Ouschitz custode,
Üttone de Donyn et Conrado de nova civitate canonicis ecclesiae Misnensis praedictae,
domino vero Ludowico de Scbenkenberg eiusdem ecclesiae canonico et Nuenburgensis
ecclesiae decano asserente, quod buiusmodi diffinitioni et Ordination! consentiret, in
quantum iuri canonico non obviaret. Testes vero huius sunt discreti viri et domini
Xicolaus ofticialis praepositurae Misnensis, Petrus Tamminhayn perpetuus et Johannes
de Monte temporalis vicarius praefatae ecclesiae Misnensis ad praemissa rogati spe-
cialiter et vocati.
^^ Et ego Johannes Hermanni de Someruelt clericus Misnensis diocesis
I publicus auctoritate imperiali notarius una cum praemissis testibns dictae
f difünitioni, determinationi et ordinationi praesens interftii et ea fideUter con-
I scripsi et in hanc publicam formam redegi meoque signo solito signavi,
•"' rogatus in testimonium praemissorum.
Nach dem Orig. im Stiftsarcbiv zu Meissen mit dem Notariatszeichen und ohne Siegel.
No. 441. 1342. 23. Oct.
Vrohst und Capitel beurkunden, dass der Decan Heinrich von Guben in Niederfahre bei Meissen
(ieldzinsen zu BescJiaffung von Oblaten für säfmntKche Altäre der Donikirche gekauft habe. ^^ X^^w.
Quae geruntur in tempore, ne simul labantiir cum lapsu temporis, poni solent
in lingua testiuni vel scripturae memoria perhennari. Hinc est quod nos Conradus
dei gratia i)raepoRitus totiimque capitulum ecclesiae Mysnensis tenore praesentium
recognoscinuiH publice protestando, quod honorabilis vir dominus Henricus de Gubyn
dictae ecclesiae nostrae Mysnensis decanus in suae remedium animae et pro speciali
testamento quinque solidos cum dimidio Vrybergensium denariorum annui census, qui
super festuni beati Myehahelis annis derivantur singulis de quodam horto, sito in
nostrae Mysnensis ecclesiae praedio seu proprietatis loco iuxta Albeam, qui vulgariter
dy nydere vere appellatur, in quo quidem horto obedienciarius habet etiam sex dena-
^j^j rios Vribergensis monetae annui census apud Agnetem circa valvam nuncupatam et
Nycolaum filium eins, de favore et consensu nostro pro sex solidis grossorum et tri-
bus grossis iusto emptionis et venditionis interveniente titulo comparavit, ad oblatas
altaribus onmibus in summo Mysnensi pro sacrificio perpetue ministrandas. Prae-
dictimi vero censum quicunque perpetui luminis nünistrator est vel fuerit, post obitum
dicti decani tollet, de quo oblatas bonas et depictas praedictis niinistrare altaribus
361
providebit In cuius rei testimonium capituli nostri sigillum praesentibus est appen-
sum. Datam Mysnae anno domini M^CCC^XL^^ feria quarta proxüna post undecim
milium virginum.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen; an einem Pergamentstreifen hängt das wohlerhaltene Siegel
des Capitels mit dem Contrasigill.
No.442. 1343. 20. Jan.
B. Johann eignet mit Zustimmung des Capitels dem Nonnenkloster zu Sitzefirode Geldzinsen zu Mosticz
und MeUewicz unter VorbehcUt des Rückkaufes der am letzteren Orte gefälligen Zinseti zum bischöfl.
Tafelgut y sowie aller dem JB. dort zustehenden sonstigen Rechte.
Nos Johannes dei gratia episcopus ecclesiae Misnensis tenore praesentium
recognoscimus manifeste, quod^ nnam marcam annui census sitam in villa Mosticz*)
districtus Turgow necnon alteram mediam marcam annui census sitam in villa Melte-
wicz**) districtus Wurczinensis cum singulis earum iuribus et pertinentiis, recepta prius
resignatione videlicet a sculteto dicto Schyban in Turgow unius marcae in Mosticz et
a Friderico dicto Kercz pro se suisque fratribus alterius dimidiae marcae in Melte-
wicz praedictarum in manibus nostris libera, domino . . praeposito et sanctimonialibus
monasterii in Syczinrode appropriafvimus, donavimus necnon in proprium damus et dona-
nms per praesentes consensu nostri capituli nihilominus accedente, ita tamen quod si
nos seu nostri successores in posterum quandocumque undecim sexagenas grossorum
parvorum pro praedicta altera media marca in Meltewiez . . praeposito et sanctimonia-
libus in Syczinrode praedictis dare decreverimus seu decreverint, praelibata bona in
Meltewiez ad mensam episcopalem omni iure libere pertinebunt, iuribus districtibus
et honoribus quibuslibet, quos in praefatis bonis in Meltewiez integraliter reservamus
nobis et nostris successoribus, salvis permanentibus et illaesis. In cuius rei testimo-
nium nostrum sigillum praesentibus duximus appendendum.
Et nos Conradus dei gratia praepositus, Henricus decanus totumque capitulum
ecclesiae Misnensis ad exprimendum consensum nostrum praemissis liberaliter acces-
sisse, sigillum nostri capituli etiam appendimus huic scripto, praesentibus et testibus
honorabilibus viris dominis Ot. scolastico, Thiczcone de Malticz canonicis ecclesiae
Wurczinensis, Johanne nostrae curiae magistro, Heysone praepositurae Wurczinensis
officialibus, Syfrido et Johanne de Caldenburn nostris notariis et aliis quam pluribus
iide dignis. Datum Wurczin anno domini M^CCC^XLIII. in die Fabiani et Sebastiani
martyrum.
Nach dem Orig. im K. Haupt -Staatsarcliiv zu Dresden mit den Siegeln des Bischofs und des Capitels an
Pergamentstreifen.
Seyflfiarth, diplom. Nachr. v. Jungfrauen -Kl. Sitzenrode S. 54.
a) MostitB, WUttung Jetzt su Torgau gehörig, b) Meltewiti, Par. BÖrln.
COD. DIPL. 8AX. II.
46
362
No. 443. 1343. 8. Juni.
f. Ogmtn» VI. erneuert an die die Friedensverhandlungen zwischen dem K. Kasimir von Polen und
4im DeuUehen Orden leitenden Bischöfe von Krakau und Culm sotcie an den B. von Meissen dringend
die Ermahnung, das begonnene Werk zu beschleunigen und dauernden Frieden zu stiften.
Vgl. No. 433 und 439.
•
Clemens episcopus etc. venerabilibus fratribus . . Cracoviensi et . . Culmensi
ac . . Misnensi episcopis salutem etc. Dudiim diligenter attendens et pie considerans
etc. — Datum Avinione VI. Idus Jiinii pontificatus nostri anno secundo.
Theiner vett monum. etc. I. p. 459.
No. 444. 1343. 25. Juli.
Markgraf Friedrich eignet dem von Friedrich und Reinhard von Honsberg gestifteten Altar der h,
Jungfrau und der hh. Cosmas und Damian Geldzinsen zu Schweimnitz,
Nor Fridericus dei gratia Thuringorum lantgravius, Mysznensis et Orientalis
marchio dominusque terrae Plysznensis recognoscimus et ad universorum quonim
interest seu Interesse poterit praesentibus deducimus notionem, quod accedens ad
nostram praesentiam strenuus Fridericus de Honsperge miles et secretarius noster
karissimus, humili nobis precum devotione et instantia supplicavit, quod cum ipse
una cum Reynhardo fratre suo, de salute animarum suarum intenti, altare quoddam
in ecclesia Mysznensi, in honore gloriosae et intemeratae virginis, dei genitricis Mariae
beatorumque Cosmae et Damiani martyrum dedicandum de novo construxissent, idem-
que altare certis redditibus tribus videlicet talentis denariorum Frybergensium, qui
olim in usu habebantur et currebant, in villa Swinnitz*) districtus Mysznensis sitis
seu tot grossorum sexagenis nunc currentibus et solvi solitis pro eisdem, cum redditibus
aliis, ut exind? vicarius eiusdem, qui pro tempore deo et sanctis eins sacrificium in
eo obtulerit, sustentationem suae vitae [haberet], dotandum ducerent, altari eidem reddi-
tus eosdem sibi in dotem constitutos dignaremur appropriationis nostrae titulo adunare.
Nos igitur dictorum fratrum fidelium nostrorum petitionem in animarum suarum ut
praemittitur salutem vergi cognoscentes et divini cultus, cuius incrementum ex cordis
desiderio complectimur , favore prosequimur et diligimus attente, ampliationem contin-
gere sentientes grataque obsequiorum suorum fidelium coram nobis et in nostris
plerumque negotiis multipliciter retroactis temporibus subportata et futuris sufferenda
recensentes, praefatas tres libras denariorum Frybergensium, seu sexagenas grossorum
loco earundem pro nunc ut praedicitur solvi solitas, altari supradicto, ut et nos pro-
genitoresque nostros et heredes omnium bonorum, quae in ipso et per vicarios ipsius
pro tempore existentes et dictorum reddituum pensionem percipientes fieri voluerit,
participes reddat in regno suo ipse dei^«? propriavimus, adunavimus et praescntis
a) Hchweininitz, Par. Boiel
363
paginae serie appropriamus, annectimus et iinimus. Et ut de praemissa nostra gra-
tiosa donatione iugis perpetuo memoria habeatur et per neminem oblivionis seu igno-
rantiae causa vel praesumptionis alicuius temerariae violentia valeat enervari, eam
praesentis nostrae patulae sigillo principatus nostri consignatae testimonio duximus
solidandam. Praesentibus et testibus venerabili in Christo patre et domino domino
Johanne Mysznensis ecclesiae episcopo, amico et secretario nostro karissimo, Rudolfo
de Rysschach marschalco, Kunemundo de Stuternheim, Nycolao de Fine militibus,
Nycolao marschalco de Mokeruz, Rudolfo de Bunow, Conrado de Werbin curiae nostrae
prothonotario, fidelibus nostris et aliis fide dignis. Datum Wx8?.^nfelz anno domini
millesimo tricentesimo quadragesimo tertio in die beati Jacobi apostoli.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem Reitersiegel des Markgrafen an einem Pergament-
Streifen.
No. 445. 1343. 25. Aug.
B. Johann bestätigt mit Zustimmung des Capitels den neu gestifteten, mit einer Vicarie verbundenen
und durch Verleihung von Geldzinsen in mehreren Dörfern dotirten Altar, ordnet den dabei zu
hauenden Gottesdienst und genehmigt den Vorbehalt des Patronatsrechts für die Stifter
und deren Erben.
In nomine domini amen. Nos Jo. dei gratia episcopus ecclesiae Misnensis
Omnibus praesens scriptum inspecturis salutem in omnium salvatore. Ne ea quae pie
aguntur in oblivionem deveniant, scripturae solent testimonio perhennari. Proinde
universis Christi fidelibus tam praesentibus quam futuris ad aeternae rei memoriam
volumus esse notum, quod strenui viri Fridericus miles piae recordationis et Reyn-
hardus fratres dicti de Hoynsberg nostri et ecclesiae nostrae fideles ob dei reveren-
tiam et patronorum nostroriim sancti Jo. evangelistae et sancti Donati martyris pia
devotione in suorum et heredum ac progenitorum suorum remedium pcccatorum in
nostra Misnensi ecclesia aucmentare sacerdotum numerum deo perpetue famulantium
affectantes, altare inferius in ecclesia a sinistra parte, nomine perpetuae vicariae, in
honorem corporis Christi, sanctae Mariae Magdalenae, sanctorum Cosmae et Damiani
martyrum et Agathae virginis consecrandum , de nostra et nostri capituli expressa
licentia et consensu fecerunt, instituerunt et infra scriptis bonis una cum domino Jo. de
Luberase felicis memoriae eandem vicariam liberaliter dotaverunt, videlicet lUJ talento
in villa Vllichberg*), in Suvimitz^) villa IIIJ talentum, in villa Schep"") U marcam,
apud sanctum Laurentium**) J marcam, quae per plebanum dictae villae qui pro tem-
pore fuerit persolvetur. Praeterea recognoscimus ab eisdem fratribus esse ordinatum
et provide institutum, ut vicarius, qui pro tempore fuerit, a dicto Reynhardo et patruis
suis, filiis quondam Friderici fratris sui vel ipsorum heredibus praesentatus et legittime
institutus, ad onus quod subsequitur teneatur. In singulis quidem diebus Ileitis in
altari praedicto missam per se vel per alium celebrari procuret, nisi intirmitate vel
alia causa rationabili et honesta merito excusetur, in quo suam conscientiam nolunt
a) UUricbsberg, Par. NiederatrieglS' b) Seh weimni tz, Par. Beicha. c)Groi8- oder Klelnsschepa, Par. I^renskirch.
d) Lorenzkirch.
46*
364
onerare. In qualibet autem Beptimana has missas, nominatim scilicet in secanda et
sexta feria pro defunctia cum special! coUecta, in remediam dictorum dominonim Jo.
saecrdotis et P>iderici, in quarta vero feria missam pro peccatis cum oollecta de
domina nostra et collecta pro pace idem vicarios per se vel per alium, ut dictum est
superius, cejebrabit. Si autem hae trinae missae iam nominatae propter festa, quae
in bis diebus occurrerent, servatae nou fuerint, in praecedenti vel sequenti ebdomata
missa neglecta fidelitcr snppleatur. In omnibus nihilominus missis idem vicarius,
quando vivorum et niortuorum habetur memoria, inter vivorum domini Hermanni de
Lubyn, Reynhardi et suorum patruorum et heredum ipsorum de Hoynsberc, inter
mortuorum autem praedictorum Jo. sacerdotis et Friderici et cum de medio vocati
fuerint Reynhardi et patruorum suorum ac omnium amicorum suorum specialem cum
omni devotione memoriani agere teneatur. Ad haec profitemur, quod de nostra licentia
et consensu ins patronatus et conferertdi dictam vicariam quotiens eam vacare contigerit,
(licti fratres pro ae et heredibus sids reservarunt Omnia nihilominus et singula in
hae littera contenta per praedictos fratres disposita et ordin'ata approbamus legittime
(^ontirniantes pei-petue duratura. Ut igitur omnia et singula praemissa a nemine
infringi aut calumpniari valeant, sed potius inconcussa perpetuae tirmitatis robur obti-
neant, nostri sigilli et capituli nostri munimine praesentem paginam duximus roboran-
dam. Facta sunt haec anno domini M**. CCC**. XLUP. sequenti die Bartholomaei
apostoli in choro ecclesiae canonicorum regularium in Misna, praesentibus honorabili-
bus viris et dominis Conrado de Stielis praeposito, Henrico decano ecclesiae nostrae
Misnensis, llermanno archidiacono Nisicensi, Arnolde et Alberto in Hayn et in Budissin
praepositis, Jo. de Miltizc et Friderico de Herstein militibus et aliis quam pluribus
tide dignis.
Nach dem Orig. im Stiftsarcliiv zu Meissen mit den Siegeln des Bischofs, Keynhards von Hoynsberc
(Vogel) und des Capitels an I^ergamcntstreifen.
No. 446. Zwiseheii 1343 niul 1346.
Marh/raf Karl von Mähren ersucht den B. Johann einen Geistlichen seiner Diöces, der detn Ver-
nehmen nach gerauhtes Gut bei sich verberge, zur Herausgabe desselben anjsuhalten.
Venerabili in Christo patri et domino domino . . Jo[hanni| Misnensi episcopo
Karolus domini regis Boemiae primogenitus, marchio Moraviae, sinceram ad quaevis
eins beneplacita voluiitatem. Significanms vobis, quod quidam vester clericus nomine
Johannia, plebanus in Milssein*), de illa pecunia, quae hoc anno iuxta Stalburch**) civi-
bus Pragensibus per Jo. Boemum, fratrem dicti plebani et suos complices spolio est
ablata, magnam satis apud se in deposito obtinet quantitatem, prout dictorum civiuni
0(*cultU8 nuneius, quem ad partes niiserant inquisitione diligenti visitare, realiter didicit
et affirmat, et in eo verisimiliter patet, quod idem Johannes hoc anno Pragam ad
nundinas veniens aureos huius pecuniae ibidem vendidiase dicitur et fratri suo prae-
dieto spadoneni, licet per interpositam personam, pro undecini sexag[enis] grossorum
a) MttlHon ißi. Nicolai, St. Jacobl odor 8t. Mlchaallt) bof Lichtenstein. h) Htolborff Im finfl^Irg«.
365
emisse refertur. Quapropter vos affectiiose petimus et rogamus, quatenus dictum
clericum ad hoc nostri consideratione modis competentibus tenere curetis, quod siquid
de dicta peciinia habere visus fuerit, restituat, nc spoliis et rapinis consentiens, eas
videatur parasse, pari poena cum malefids puniendus. Datum et cet.
Nach einem im E. Prov.-Archiv zu Breslau befindlichen Formelbuch abgedruckt im Codex epist. Johannis
reg. Bohem. herausgeg. v. Jacobi ep. 88, p. 40.
Wenzel Rechter, Nik. und Johlin (ieunacher und deren Genossen, Bürger zu Prag, waren in der Nähe von
Stolberg durch Chunzmann den Böhmen (Boemus) u. And. ihrer Habe (56 Mark Goldes, gemünztes Geld in Gold-
gülden, grosse Ochsenhäute und Pferde) beraubt worden. Von den Beschädigten ausgesendete Kundschafter hatten
den Pleban Johann zu Mülsen, Chunzmanns Bruder, als Hehler geraubten Gutes bezeichnet, sodann die Brüder
.Wolf, Hendl und Günther von ütenhof , Fricz Voyt, ein vormal. Mitglied des Kreuzherrenordens Winchler u. A. als
Theilnehmer am verübten Strasscnraube bezeichnet und femer berichtet, einige der Letzteren hielten in Zwickau
sich auf und machten dort erheblichen Aufwand. Den sehr bedeutenden Verlust, den Prager Bürger erlitten, und
die eingegangenen Nachrichten über Namen und Aufenthalt der Strassenräuber veranlassten nun das obige Schreiben
des Mitregenten in Böhmen Karl an den Bischof, in dessen Diöcese das Verbrechen verübt worden, sowie des
Richters und der Geschwomen zu Prag an Heinrich Reuss zu Plauen, dessen Diener (famuli, Vasallen, ünterthanen),
die von ütenhof waren (ep. 143) und an den Rath zu Zwickau (ep. 206), eines ungenannten Prager Bürgers an
Fricz von Crymoczow (Schönburg-Crimmitschau, ep. 210) u. and.
No. 447. 1347. 14. März.
JB. Johann schliesst mit dem Burggrafen Meinher IV. von Meissen einen Vertrag wegen Stolpen. J, 26 C
Wir Johannes von gotis gnadin bischof zu Misene bekennen oflFenlich an discm
brife, das czwissen vns vnd dem ediln hern biircgraten Meyner von Misne vnde graten
czu dem Harttinsteyne gered, geteydinget vnde gelobt ist, das her vns getrewelich schol
raten vnde helfen gegen allen vnsen vienden , di wir yczunt haben oder noch gewinnen
f von des landis wegen czu dem Stolpen: vnde scholder Stolpe' vnde was dar czu gehöret
vns vnde vnsem vorbenanten capile offen sien czu allen vnsen nothen vnde crlgcn
gegen aller meiineglich, ane abe vnse her der marcgrafe von Misen vns vngenedig wolde
sin, das got gewende. Vügete denne dem burcgrafin nicht vns czu helfene, so schol
her vns wider antwerten den Stolpen vnde was vor benant ist, di wile di** vngnad^
/o sczwisschen vnseme hern dem margrafen gewerte vnde vns. Dar nach schuls^wirs ^rk^''
ime wider antwerten, als vor geret ist, vnde an argelist. Alle di vorbescribene rede
2^,20 globe wir truwen ane argelist stete vnde gancz czu haldene, vnde geben czu vrkunde
dor vber disem brif vor sigelt mit vnserm vnde vnsers capitels ingesigeln, der gegeben
ist, als man czalte noch Crist geburt driczenhundirt in deme sibene vnde virczegisten jare
r an der neste mithewochen noch mitthewasten. Vnde wir Herman von Wolfticz, Cunrad
von der Nuenstad, Thiczko von Capeindorf, Heinrich von Slinicz, Albrecht Knut probst ^y^^^^' *^^
czu Budissin, Hannus von Droynicz, Wythigo von Koldicz, Heinrich probst czu Wurczin,
Niclaus von Budissin, thumhern vnde capitel der kirchen czu Misne bekennen, das di
vorgescribene rede vnde theyding ge sehen sint mit vnserme rathe, wissene vnde willen.
Nach dem Orig. im K. Haupt -Staatsarchiv zu Dresden mit dem Siegel des Bischofs an einem Pergament-
streii'en.
Märcker Burggr. Meissen S. 473.
3G6
No. 448. 1348. 24. Sept.
Markgraf Friedrich gewahrt dem Arzte Meister Dietrich von CöUn in Anerkennung oft bewiesener
treuer Ergebenheit auf Lebenszeit Befreiung seiner Pfründe in Meissen von jeglicher Belastung.
Fridericus dei gratia etc. Industrioso et legali viro magistro Theodorico de
Colonia*) professori medicinae, phisico et fideli dilecto gratiam et votiva suecessnum
incrementa. Frequens et assidua obsequiorum vestronim fideliam, qaibus nobis hac-
tenus adhaesistis et adhaerere nobis in antea frequentius debetis, sollieitudo nobis
illum amoris infixit affectum, ut vobis aliquam beneficiorum partem licet non con-r
dignam inpendi nostra serenitas dignum duxit. Quamobrem bona omnia et singula
ad vestram praebendam in Mysna spectantia ab omni exactionum, precariarum, tallia-
ram, steurarum et aliarum coutributionum quanimcunqae onere nobis in eisdem de
antiqua consuetudine vel de facto qnovis modo competenti, ut obinde honestius vivere
et censuales vestros amplioribus defensionum beneficiis prosequi valeatis quoad vixe-
ritis, ad vitae vestrae tempora libera habere volumus penitus et exempta. Et [ne]
posteritate temporis divina vobis gratia adeo benigne per nos facta per aliquem huius
rei fortassis ignarum laedi possint et infringi, hanc desuper paginam sigilli nostri
maioris appensione fulcitam vobis duximus concedendam. Praesentibus testibus etc.
Datum Dresden feria Uli. ante Michaelis XLVIII**.
Aus dem Liber privilegg. march. im K. Haupt- Staatsarchiv zu Dresden no. 25. fol. 6.
a) JIagist«r Dietrich von Gogh oder Goch, wahrscheinlich aas Goch im Heraogtham Cleve gebArtig, in Cdln gebildet, aus-
flbender Arzt (professor medicinae) und Leibarzt des Markgrafen Friedrich des Ernsthaften, bis xn dessen Ableben (13. Nov. 1348) hftafig
von Meissen abwesend, 1350 Scholasticos, 13&3 Decan des Hochstifts, gest. im Apr. 1367.
No. 449. 1348. 18. Dec.
B, Johann belehnt den Burggrafen Meinher und dessen Vettern mit Haferzinsen , die sie in der Gegend
^ vofi Freiberg gekauft haben.
In nomine domini amen. Cunctorum periret memoria factorum, si non litte-
rarum et idoneorum testium patrocinio firmaretur. Nos igitur Johannes dei gratia
Misnensis ecclesiae episcopus tenore praesentium recognoscimus publice protestantes,
quod nobili viro domino Meinhero sacri imperii burgravio Misnensi et comiti in Harten-
stein ac suis patruis videlicet dominis Meinhero, Hermanno et Bertoldo necnon Omni-
bus et singulis legitimis successoribus novem maldaria avenae minus quatuor modus
in villa Vicmansdorf*) prope Friberg sita ex resignatione Cunczconis Teleri iusto
emptionis et venditionis titulo interveniente inter eos bona voluntate et praehabita
deliberatione in feudum contulimus et conferimus harum nostrarum serie litterarum.
In cuius rei testimonium sigillum nostrum praesentibus duximus appendendum, prae-
sentibus honorabilibus viris et testibus subnotatis dominis Hermanno de Wolfticz
a) Weigmannsdorf, Par. Lichtenberg.
367
archidiacono Nysicensi, Alberto praeposito Budissinensi, Nicoiao Eberhardi decretorum
doctore officiali nostro, Henrico de Slynicz canonici» ecclesiae nostrae Misnensis prae-
dictae ac aliis pluribus fide dignis. Datum Kossebude anno domini M° CCC** XL VIII^
qointa feria ante festum beati Thomae apostoli proxima.
Nach dem Orig. im K. Haupt- Staatsarchiv zu Dresden mit dem Siegel des Bischofs an einem von der
Urkunde zum Theil abgetrennten Fergamentstreifen.
No. 450. 1349. 6. Sept.
B. Johann eignet der Domkirche Geld- und Getreidezinsen siu Begehung zweier Jahrgedächtnisse.
Nos Johannes dei gratia episcopus ecclesiae Myssnensis tenore praesentiam
recognoscimas publice et profitemur, quod Sophia relicta quondam Ludewici de Kür-
bicz de consensu et voluntate filiorum suorum Mychaelis et Gotheboldi de Kürbicz
duo talenta annui census iji villa Radebäl*), quae singulis ännis solvunt, solverunt
et solvere consueverunt infra scripti in eadem villa residentes, de medio allodio Künna
vidua VIII grossos, Katherina VIII grossos, Petrus Künast VIII grossos, Gentsch
X grossos minus IUI'*' hallenses de medio manso, Paulus Y&nt X grossos minus
1111°' hallenses de medio manso, Martinus carpentarius X grossos minus IUP"" hal-
lenses de medio manso, Martinus Arnoldi X grossos minus TTII^' hallenses de medio
manso, Kunna vidua praedicta X grossos minus inP' hallenses de medio manso,
Petrus Künast praedictus X grossos minus IUP' hallenses de medio manso, medieta-
tem in festo Mychaelis et aliam medietatem in festo Philippi et Jacobi, et III grossos
cum II hallensibus quos solvit Henricus Bauarus de uno quartali et dimidio agrorum
in festo apostolorum Philippi et Jacobi nee non in modios siliginis et tot avenae,
quos supradicti de suis agris nomine decimarum in festo sancti Martini cum XVI
pullis in festis Mychaelis et nativitatis domini et duabus sexagenis ovorum in festo
paschae singulis annis, ut praemittitur, solvunt, solverunt et solvere consueverunt,
quae praedicta Sophia nomine dotis seu donationis ^ropter nuptias a nobis et a nostra
ecclesia in feudum tenuit, habuit et possedit, iusto emptionis et venditionis titulo pro
XIX sexagenis grossorum Pragensium latorum eidem Sophiae et . . dictis suis filiis
iam integraliter solutis in restaunim dotis seu donationis propter nuptias praedictae
vendidit honorabili viro domino Alberto Knut, praeposito Budissinensi nomine capituli
ecclesiae Missnensis, quae quidem duo talenta praedicta ipsa Sophia constituta coram
nobis bona, spontanea et libera voluntate, milla penitus vi seu coactione interveniente,
una cum dictis . . filiis suis conferenda praefato domino Alberto nomine capituli memo-
rati ad manus nostras resignavit, renuntians cum eisdem suis filiis onmi iuri et actioni
a quocunque legis auxilio et beneficio, quae sibi aut cuicunque eorum competerent in
eisdem duobus talentis seu competere possent in futunim. Unde saepcdictus dominus
Albertus nomine capituli praedicti iam dicta duo talenta sibi conferri, incorporari et
appropriari capitulo et ecclesiae Missnensi praedictis petiit ad usum infra scriptum,
videlicet quod unum talentum cum dimidio singulis annis pro anniversario domini
n) Radeboul, Par. KodltK.
368
Conrad! de Strelw qnondam praepositi Missnensis et medium talentum pro anniver-
ftario ßopradicti domini Alberti Knät praepositi Budissinensis, quando eundem ab hac
luee migrare contingerit, debeat minißtrari; ad tempora vero vitae suae praedictnm
mediam talentum suis nsibus poterit applicare. Et is cui ministratio anniversariorum
praedictorum per capitulnm praedictum fuerit iniuneta, pullos et ova praedicta pro
8U0 labore obtinebit Nos igitur petitionem praefati domini Alberti iustam, piam et
deificam considerantes, ipnius precibus inclinati, praedicta duo talenta ad manus
nostras »ic resignata de eonsilio et consensu capituli nostri ipsi domino Alberto nomine
capituli et ecelesiae Missnensis contulimus et in possessionem eorundem mitti manda^
vimus, et quantum in nobis fuit misimus et induximus, incorporantes, unientes, donantes
et appropriantes eadem duo talenta cum omni iure, utilitate et fructu, quo dicta So-
phia ipsa a nobis in feudum tenuit, capitulo et ecclesiae memoratis, approbando, rati-
ficando atque confirmando dispositionem aut ordinationem talentorum praedictorum cir6a
anniverBaria praedicta nostram tenore prae«entium auctoritatem interponendo. In quo-
rum omnium testimonium praesentem litteram scribi fecimus et nostri sigilli appensione
muniri. Datum et actum in villa Luben prope Dresden anno domini M**. CCC^ XLIX^
die dominica proxima ante festum nativitatis beatae Mariae virginis praesentibus nobi-
libus viris dominis Ottone dicto Juvene nee non nominato Wirt, dictis de Donyn,
strennuis Henrico de Schirin seniore, Schaczslao et Johanne fratribus dictis Küch-
meyster, honestis Johanne monetarii de Kottow, Wynando dicto Cygeler cive in
Dresden testibus, et aliis quam pluribus fide dignis.
Et nos Withego de Coldicz praepositus, Henricus de Gubyn decanus, Johannes
de Strelis archidiaconus Lusatiae, Hermannus de Wolfticz archidiaconus Nysicensis,
Tammo de Luppa praepositus Haynensis, totumque capitulum ecclesiae Missnensis
praedictae incorporationi, unioni, donationi et appropriationi, Ordination! et dispositioni
suprascriptis nostrum expressum exhibuimus consensum et in horum testimonium
sigillum nostri capituli praesentibus duximus appendendum.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu^Meissen; die Siegel des Bischofs und des Capitels, beide mit Rück-
siegehi, an Pergamentstreifen.
No. 451. 1349. 16. Oct.
Der Probst Withego verurtheilt drei Meissner Bürger zu Zahlung des von einigen ihnen eustehe^iden
Grundstücken zu leistenden Jahreszinses an die DecanaUVicarie.
In nomine domini amen. Nos Withego dei gratia praepositus ecclesiae Mis-
nensis cognoscentes et examinantes causam, quae vertitur inter dominum Fridehelmum
perpetuum vicarium ecclesiae Misnensis praedictae actorem ex una, nee non Hose-
mannum et Peczconem circa Albeam, et Nycolaum textorem reos parte ex altera
super censu videlicet decem solidorum Vribergensium denariorum, de horto sito ex
opposito ecclesiae sancti Nycolai tians ripam Tribesz ac de censu videlicet trium
solidorum Vribergensium denariorum praedictorum de horto secundo, sito in novo foro
a scola Judaeonim contra Albeam. Petitione proposita dicti actoris, lite contestata,
testibus productis et legaliter "'T)ti8 et examinatis et dictis eoriim publicatis, instru-
3
369
mentis productis et tandem concluso in causa et termino partibus ad audiendum sen-
tentiäm dif^nitivam assignato et dictis reis absentibus, quorum absentiam repleat
divina praesentia, invenimus dictum actorem intentionem suam suf&cienter probasse et
dictum censum de dictis hortis antecessores dicti domini Fridehelmi, qui habuerunt
vicariam decanalem, quam ipse dominus Fridehelmus habet, et ipsum Fridehelmum
possedisse pacifice et quiete. Ideo habito consilio peritorum solum deum habentes
prae oculis diffinitive pronunciamus et sententialiter diffinimus in dei nomine in bis
scriptis, dictum dominum Fridehelmum et vicariam suam decanalem et censum prae-
fatum de hortis saepedictis debere possidere et eundem censum ad dictam vicariam
pertinere ac ideo dictum dominum Fridehelmum in possessione eadem et suam vica-
riam fore defendendum et tuendum; invenimus etiam et diffiniendo sententialiter pro-
nuntiamus, dictum dominum Fridehelmum debere porrigere dictum hortum, situm circa
allodium Johannis dicti de Budissyn et eiusdem porrectionem ad dictum dominum
Fridehelmum et ad suam vicariam decanalem legitime pertinere. Lata et lecta est
haec sententia sub anno dominicae incamationis IVP. CCC^ XLIX°. in die Galli con-
fessoris praesentibus dominis Henrico decano, Alberto praeposito ecclesiae Budisi-
nensis, Johanne de Dragenicz canonicis ecclesiae Misnensis, nee non Johanne de
Milticz, Hermanno de hüben, Conrado de Schellinberg, perpetuis vicariis ecclesiae
Misnensis praedictae, testibus ad hoc vocatis specialiter et rogatis.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem Siegel des Offizials der Probstei an einem
Pergamentstreifcn.
No. 452. 1350. 12. Febr.
B. Johann und die Mitglieder des Capitels vereinigen sich zu Ernennung von vi^r Schiedsrichtern
in verschiedenen mviscJien ihnen und unter einander bestehenden Missverständnissen und Streitigkeiten,
und verpflichten sich insgesammt eidlich, dem ÄussprucJie derseibcn Folge zu leisten.
In nomine domini amen. Anno nativitatis eiusdem millesimo CCC^ quinqua-
gesimo indictione tertia duodecinia die mensis Februarii hora quasi vesperarum in
monasterio sanctimonialium sanctae Crucis prope Misnam, pontiticatus sanctissimi in
Christo patris et domini nostri domini Clementis divina Providentia papac sexti anno
octavo, in mei notarii publici infrascripti et testium subscriptorum praesentia constituti
reverendus pater et dominus dominus Johannes episcopus ecclesiae Misnensis ex una
et honorabiles viri domini Johannes de Strelis archidiaconus Lusaciae, Tammo de
Luppa praepositus Haynensis, Otto de Donyn et Michael de Summervelt canonici
eiusdem ecclesiae pro se et tribus eorum sociis absentibus, videlicet dominis Henrico
de Gubin decano, Palberto de Mulhusin cantore et Paxlao de Nymantz canonico,
necnon iam nominati domini ac Hermannus de Wolfütz archidiaconus Nysicensis,
Henricus de Slynitz, Albertus Knuet praepositus Budissinensis et Johannes de Droy-
nitz canonici praefatae Misnensis ecclesiae parte ex altera, pro se et omnibus ac sin-
gulis suis concanonicis vocem in capitulo habentibus et absentibus et omnibus suis
successoribus voluntarie et ex certa scientia non per errorem de et super omnibus
et singulis iniuriis, dampnis, iuribus et libertatibus et consuetudinibus, articulis et
COD. DIPL.. SAX. II. 1. 47
Ur»/
370
tjiiie<iDf!E^<i^. litibns et controversiis universis, quae vertuntur vel vertebantur seu
cmrtfTcs^««' modo occasione praemissomm verti possunt inter eos in hoc compromisso
<apff«siis et eontentis Tel non expressis concorditer compromiserunt et consenserunt
4t aho et basso in honorabfles viros dominos Johannem de Strelis archidiaconnm
Lsueiae et Ottonem de Doynyn [pro parte dictomm dominorum et eapitnU]*) et Johan-
nem de Droynitz supradictos et Nicolaum Ebirhardi decretomm doctorem officialem
enriae episcopalis ilisnensis [pro parte dicti domini episcopi]*) electos, constitntos,
a«sampt08 et ordinatos communiter ab eis tamqaam compromissarios, arbitratores,
laudatores, dif&nitores sea amieabiles compositores sponte hoc arbitrium in 8e Busci-
pientes, dantes et concedentes eisdem plenam et liberam potestatem, ut possint semel
asque ad dominicam Reminiscere proxime venturam, quae est XXI. die mensis Fe-
broarii inclusive, omnia et singula praemissa de piano examinare, et si concordare
neqaiverint, temiinam pronunciandi usque ad dominicam Oculi proxime sequentem,
quae est ultima die mensis eiusdem inclusive, prorogare possent et per unum eorum
aliis praesentibus pronunciare diflinire laudare arbitrari et praedpere, sicut eis vide-
bitur terminare et ordinäre semel et pluries coniunctim et divisim vel super aliquibus
eorum ordinarie vel extraordinarie diebus feriatis et non feriatis, sedendo vel stando,
in scriptis vel sine scriptis et alias qualitercunque, prout melius videbitur eisdem
expedire, nullo praetermisso obstante, omni hora et loco, utraque parte absente vel
utraque praesente vel altera praesente et altera absente, citata tamen, si coutingeret
arbitrium post praedictam dominicam Reminiscere prorogari, et quod possint semel et
pluries et etiam quandocunque suum arbitrium dictum laudum praeceptum sive pro-
nunciationem interpretari declarare corrigere et reformare, sicut ipsis videbitur expedire,
et quod super poenae commissione et aliis ad poenam spectantibus et quibuscunque
aliis iidem arbitri valeant quandocunque etiam lapso tempore compromissi cognoscere
difßnire declarare arbitrari et praecipere. Promiserunt insuper supradicti domini sibi
ad invicem pro sc suisque concanonicis et successoribus per solempnem stipulationem
Stare, parere, obedire eorum laudo, dicto poenae arbitrio, pronunciationi , praecepto
seu praeceptis per eos vel unum eorum de mandato reliquorum facto sive factis, et
mox arbitrio, pronunciationi, praecepto seu praeceptis prolatis emologare et approbare,
et in nullo contravenire quacunque ratione, causa seu modo, de iure vel de facto,
verbo vel opere, per se vel per interpositas personas, quae vel quas inter eos super
quocunque aut aliquo praemissorum seu eorum occasione dixerint, fecerint, pronuncia-
verint, praeceperint vel fiierint arbitrati, et quod contra eorum praeceptum, laudum,
pronunciationem seu arbitrium non appellabunt nee appellationem prosequentur, nullum
rescriptum vel Privilegium per se vel per alias personas impetrabunt nee impetratis
utentur, nuUam exceptionem Opponent, restitutionem in integrum non petent nee illud
corrigi seu emendari per superiorem vel aliquem iudicem petent, quodque non utentur
cuiusque legis vel canonis, statuti vel consuetudinis beneficio, quod vitiet seu vitiare
vel infirmare valeat huiusmodi compromissum seu arbitrium in partem vel in totum,
sive ex personis arbitrorum sive compromittentium sive ex forma compromissi vel
a) Die in eckigo Klammern gect« ^ am Rande von einer sw«itMt Hand mit Verweisung auf die betreffenden
Stellen nachgetragen.
371
arbitrii seu ex rebus vel causis, de quibus est compromissum , sive quacunque alia
ratione. Quodsi facerent vel in aliquo contra praemissa vel aliquod praemissorum
venirent in totum vel in partem, quaecunque persona etiam singularis poenam periurii
ineurrere debeat et perpetuo sit infamis. Quae omnia et singula supradicta promise-
runt sub poena praedicta et obligatione omnium bonorum suorum praesentium et futu-
rorum absque omni dolo et fraude fideliter et firmiter observare, hoc nihilominus
specialiter adiecto, quod poena praedicta semel et pluries, quotiens contra praedicta vel
aliquod praedictorum a quocunque ipsorum actum fuerit vel praefatum laudum dictum
seu praeceptum integre observatum non fuerit, in omnibus et singulis capitulis et
articulis in solidum committatur, et praedictum compromissum laudum seu arbitrium
in sua permaneant firmitate. Et haec omnia et singula quaelibet partium praedicta-
rum et singulariter singuli iuraverunt attendere et observare corporaliter praestito
sacramento, sacris evangeliis manibus tactis, reverendo patre domino Johanne episcopo
Misnensi praedicto duntaxat excepto, cui propter dignitatem pontificalem sacra tangere
non licebat, sed manu dextera ad pectus posita iuravit omnia et singula praemissa
sine fraude et dolo fideliter observare, renunciantes specialiter auct. decerninius positae
C. e. ti**) quae inhibet arbitrium fieri cum sacramenti interpositione, et generaliter
omni beneficio et auxilio cuiuslibet iuris privilegii statuti rescripti consuetudinis appel-
lationis et in integrum restitutionis emendationis correctionis seu exceptionis, per quod
possent in totum vel in partem a poena seu ab observatione praedicti arbitrii laudi
dicti seu praecepti quomodolibet liberari. Adiecerunt etiam supradicti domini, quod
praesenti compromisso seu arbitrio omnes et singuli canonici praesentes et absentes
includi debeant, qui voluerint huic compromisso consentire, et in Signum consensus
praefatus reverendus pater et dominus Johannes episcopus Misnensis necnon omnes
et singuli canonici praesentes et absentes suum consensum per se vel alios subscribere
praesenti compromisso et sigilla sua singulariter appendere teneantur. Si qui vero
suum consensum per se vel alios praesenti compromisso subscribere vel sigilla appen-
dere infra octo dies, postquam per seniorem monebuntur, recusaverint, tunc tales
excludi debent a tractatibus capituli nee per aliquos tamquam canonici ecclesiae Mis-
nensis aliqualiter defendi, sed consentientes contra eosdem reverendo patri domino
Johanni episcopo Misnensi praedicto consilüs et auxiliis astare tenebuntur, quod et
ipse dominus episcopus facere tenebitur vice versa. Actum anno indictione die mense
loco hora et pontiticatu quibus supra, praesentibus honorabilibus viris et discretis
dominis Nicoiao plebano in Blankinsteyn praeposito sanctimonialium monasterii sanctae
Crucis praedicti, Johanne de Novo foro plebano in Zcwickauia et Gregorio rectore
capellae in Castro Sachsinberg Nuenburgensis et Misnensis diocesium, ac Nicoiao
Hermanni de Merseborg eiusdem diocesis notario publico infra scripto testibus ad
praemissa vocatis specialiter et rogatis.
b) Attth. decernit (al. decdnümas) Cod. n. tit. Ö6. 4. §. 4.
47-
372
Yx e^o Joliannes quondam Borcliardi de Beychelin clericiis Hauel-
Fi^5^»ra*w di^Kx^iÄ pablicus imperiali auctoritate notarius compromisso , pro-
mi^ym. obligatknri laramenti, praestationi ac omnibas et singulis supra-
tMTipci^ ana enm praenotatis testibas et Nicoiao Hermanni de Merseborg
w^smff puMieo infra^cripto praesens interfiii, vidi et aadivi ac omnia et
Nfujmla ifQpra ^tcripta mann mea fideliter conscripsi et in hanc publicam
i^rnnzm n^iefp meoque nomine et signo consueto signavi rogatns et requi-
iftitfiM in te^m^^niam omninm praemissorum.
fjr um Jf^nnt» dd gratia episcopus ecciesiae Mjzsnensis in signnm nostri
^^M^ißtfiM wm p^üwaWi fecimns per manum Lutoldi de Staternheym nostri notarii
^ ^i'jriiinm n//^nim maioK praesentibus appendi.
Vx %^m \\t^ni:K^ de Gubyn decanus praefatae ecciesiae in si^nm nostri con-
>^vmik \^ manum domini Petri de Zcolmenycz nostri capellani nos sabscribi fecimus
^ ^^i(/im w^Xxnm praesentibns appendi.
Vx wm Jobannes de Strelis archidiaconns Lusaciae canonicus ecciesiae prae-
f;ktx>r \u nif/rnnm nostri consensns per manum domini Andreae de Kothebus nostri
^j$.{f\^\\sgni n^m sabscribi fecimus et si^llum nostrum praesentibus appendi.
y'x nm Hermannus de Wolfticz archidiaconns Nysicensis canonicus ecciesiae
l^a^ata^ in Signum nostri consensns per manum domini Job. Bobrizcer perpetui
ri/^rii n^mtri commissarii subscribi fecimus et sigillum nostrum praesentibus appendi.
Yx nos Thammo de Luppe praepositus in Hayn canonicus ecciesiae praefatae
ift mfi^um nostri consensns per manum domini Andreae de Kothebus praedicti nos
naim^^rihi fecimus et sigillum nostrum praesentibus appendi.
Et ego Paxlaus de Nymantz canonicus ecciesiae eiusdem in Signum mei con-
A^m^uH per manum Johannis de Beychelin notarii publicis suprascripti me subscripsi et
Aigillum meum feci appendi praesenti instrumento.
Et ego Ludwicus de Schenkenberg decanus ecciesiae Nuenburgensis et canoni-
cns Mysnensis in Signum mei consensns manu propria me conscripsi et sigillum meum
fcd appendi huic instrumento.
Et ego Otto de Donyn canonicus eiusdem ecciesiae in Signum mei consensns
per manum domini Andreae de Kothebus praedicti me subscribi feci et sigillum meum
praesentibus appendi.
Et ego Th. de Cappelndorf canonicus ecciesiae eiusdem in Signum mei con-
sensns per manum Nycolai de Cappelndorf fratris mei me subscripsi et sigillum meum
praesentibus feci appendi.
Et ego Albertus praepositus Budissinensis ecciesiae in signnm mei consensns
manu propria me subscripsi et sigillum meum feci appendi praesenti instrumento.
Et ego Johannes de Draynicz canonicus eiusdem ecciesiae in signnm mei con-
sensns manu propria me subscripsi et sigillum meum feci appendi praesenti instrumento.
Et ego Theodericus de Gogh scolasticus et canonicus Misznensis in Signum
mei consensns manu propria me subscripsi et sigillum meum feci appendi praesenti
instrumento.
Et ego Henricus praepositu msis in Signum mei consensns per manum
373
Johannis de Beychelin notarii publici suprascripti me subscripsi et sigillum meum
feci appendi praesenti instrumento.
Et ego Conradas de Walhusen canoniciis ecclesiae praedictae in Signum mei
consensus per manum Nycolai de Cappelndorf supra scripti me subscripsi et sigillum
meum praesentibus feci appendi.
Et ego Nicolaus Ebirhardi decretorum doctor custos ecclesiae eiusdem in
Signum mei consensus manu propria me subscripsi et sigillum meum feci appendi
praesenti instrumento.
Nach dem Orig. im K. Haupt - Staatsarchiv zu Dresden mit 12 zum Theil beschädigten Siegeln des Bischofs
Johann, des Decans Heinr. von Gubyn, Hermanns von Wolftiz, Thammos von Luppa, des Faxlaus von Nymantz,
Ludwigs von Schenkenberg, Dietrichs von Cappelndorf, des Probsts Albert, Johanns von Droynitz, des Probsts
Heinrich, Conrads von Walhusen und des Doctor Nicolaus Ebirhardi an Pergamentstreifen.
No. 453. 1350. 16. Febr.
K, Karl IV, hestätigt dem Capitel auf dessen Bitte alle Privüegien, G-üter und Renten in nameyvÜieher
Aufzählung der letzteren.
Karolus dei gratia Romanorum rex semper augustus et Boemiae rex ad per-
petuam rei memoriam. Licet ad prosequenda quorumlibet vota fidelium regiae liberali-
tatis dextera quadam regularitate sit habilis, ad illorum tamen profectus et commoda
speciali praerogativa favoris consuevit intendere, qui regi regum et dominantium domino
in simplicitate mentis et corporis iugiter famulantur. Sane honorabilium . . praepositi,
decani et capituli ecclesiae Misnensis devotorum nostrorum dilectorum nuper maiestati
nostrae oblata supplicatio continebat, quatenus eisdem privilegia et litteras, quae et
quas a divis Romanorum imperatoribus et regibus praedecessoribus nostris, neciion a
quibuscumque principibus, marchionibus, ducibus, burcgrauiis, comitibus ac baronibus
optinuisse noscitur, necnon bona universa et singula, quae nlmc iuste possident aut in
futurum quibuslibet iustis titulis poteruijt adipisci, et nominatim bona, quae de verbo
ad verbum inferius annotantur, appropriare approbare ratificare innovare et confirmare
de benignitate regia dignaremur, videlicet totam villam Borus*) cum duobus allodiis,
iudicio, theloneo^ naulo, taberna, et villam Zchenicz**) cum allodio et iudicio, totam
villam Ohorn''), curiam in Wasserburg cum hortis adiacentibus, totam villam Probistuicz
circa Stuchaw"*) cum iudicio, in Lomacz®) duo talenta minus solido, totam villam Kagan'),
in Kywicz*^) decem et octo modios siliginis et decem et octo modios avenae et viginti.octo
grossos, in villa J^igen**) unum talentum cum dimidio, in villa Presen *) duo talenta cum
dimidio et tredecim modios tritici, in Prewda*) viginti unum modium siliginis et quin-
decim modios tritici, duo talenta sex solidos grossorum, unum maldrum siliginis et
avenae, in Plawenicz"") duo maldra siliginis et duo maldra avenae, unum maldrum
hordei, in Messan") quatuor marcae, in Swimicz"*) sex talenta, totam villam Rostel^)
cum allodio, in civitate Missna sex talenta denariorum minus duobus solidis et de qua-
a) Boritx. b) SchKnits, Par. BoriU. c) Ohorn, Par. PoUnite. d) Prositz, Par. Stauch«. «) Lonimatzsch. f) Gross-
u. Kloinkagon, Par. St. Afra. g) Kiebitz, Eph. Lolsnig. h) MOgon, Par. NeckaniU? \) Priessen, Par. Rttuseina. 1) Pröda,
Par. St Afra. m) Planitz, Par. Ziegenbain. n) Mossa, Par. Lommatssch. o) Sohvrelmnitif Par. Beieha. p) Uossthal bei
Dresden.
374
libet taberna decem et octo denarios Fribergenses, in Plocz^) acto grossos, in villa
Strochin") duos solidos grossorum, totam villam Kempnicz') cum molendino et piscatura,
totam villam Obigaw, totam villam Borschyn cum piscatura, totam villam Circuicz') cum
molendino et piscatura excepto parvo allodio, totam villam Resaw") cum lignis circum-
iacentibus, totam villam Sedelicz""), totam villam Meltelwicz^), medietatem villae Yessen
ultra Albeam, totam villam Grebir*), allodium in Nideruere cum piscariis, agris, hortis
et quatuor mansis in Schylow^), cum agris iacentibus circa cimiterium, pratis et virgultis
in Albea et iudicio et molendinis navalibus et tribus solidis grossorum de undagio prope
Dresden, totem villam Domasluicz, in Lubeschicz*) allodium, totam villam Nusbuicz**),
in Clanscliuwiez^^) unum mansum et tria maldra siliginis et liordei, in Telmaschicz"^)
unum mansum, totem villam Daberskvicz*^'^) cum allodio, totam villam Preuda prope
Lubin*®), totam villam Rothobericz^ cum allodio et rubeto, totem villam Yessericz^)
cum rubeto, in villa Malkewicz^*") viginti duo talenta et molendinum, totem villam
Rodnawicz") cum allodio, totem villam Bresenicz^^) cum allodiis, totam villam
Schremsnicz"), totam villam Surdenicz"""), totam villam Luthonewicz prope Mogelin,
totam villam Schanvicz""), totam villam Hildebrandesdorf****), totam villam Luzchewicz^^),
totem villam Hoydorf^**), totam villam Werntyn") cum allodio, in theoloneo civitetis
Missne tria talenta de episcopali theoloneo, quod dicitur vulgariter Bysschofs czol,
vineam Liebeneck cum duabus mansis et virgultis in superiori Warte, totem villam
Techicz"), totem villam Kayticz, totam villam Nusedelicz prope Dresden, totam villam
Celzcen, totam villam Cuppel, totem villam Aldenfranken") cum omni iure, totem villam
Glyne ''''), totam villam Luptow ''''), unum mansum in Mogelin qui dicitur aureus mansus,
item decem et octo grossos et pcto hallenses in duobus hortis prope Missnam, totem
villam Schenicz prope Albeam '^'^), in villa Zchonkewicz") duodecim solidos cum
dimidio .grossorum, totem villam Baselicz") cum allodio et iudicio etiam sanguinis et
duobus pratis, virgultis et quibusdam agris adiacentibus qui burgwesin vocantur, totem
villam Mepticz*) cum iudicio et omni utilitete, in villa Goren ^) sex solidos denariorum
Fribergensium, in tabernis in Donyn triginta solidos denariorum Fribergensium, totam r^^/ ?^/>
villam Wolkow*') cum piscatura et aliis utilitatibus, totam villam Buchzdorf^) cum per-
tinentiis suis, in villa Czenicz prope Lipen®) duas sexagenas grossorum Pragensium
latorum, totam villam Kossebude cum vineis et aliis pertinentiis, totam villam Warten
superiorem^) cum vinea, rubeto, allodio et aliis pertinentiis suis, in Aolla Radebule«^)
triginta quinque solidos Fribergensium denariorum, tres modios siliginis et tot avenae,
item vineam quae est extra muros civitetis Missne ex opposito montis Judaeorum, totem
q) PloiÄon, (V) Par. Meisscn. r) Strocken, Par. Sornzig. «) Kemnitz, Par. Briestnltr. t) Uebigau (ßHgaw im Orig.),
PieAchen (?), Herkowitz, Par. Kaditz. u) Rhäsa, Par. Rttaseina. ▼) Sedlitz, Par. Dohna. w) Meltewitz, Par. Börln.
X) Jessen, Par. OrÖbom und Grobem, y) Nioderffthre, Par. Zacheila and Zscheila. z) Domseiwitz u. Löbschütz, Par.
Lommatzsch. aa) Nleschtttz, Par. Zadel.? bb) Clanzschwitz, Par. Jabna. cc) Delm schütz bei Hohenwossen, Par. Naundorf.
dd) Doberquiti, Par. Sitten, ee) Pr<}da, Par. Lcnbon. AT) Rottwitz, Par. Zscheila. gg) Jessoritz, Par. St. Afra. hh) Malk-
Witz, Par. Calbitz. ü) Rade witz, Par. Rausslitz. kk) Briessnitz bei Dresden. 11) Schirm enitz bei Mühlberg. mm) Sornitz,
Par. Ziegenbaln. nn) Lttttnits und Zschannewitz, Par. MUgeln. oo) WUsto Mark bei Schirmoniu, vgl. S. 168. pp) Loschwitz bei
Dresden, vgl. 8 95. qq) Höhender f, Par. Niederebersbach, rr) Wüste Mark bei Briessnitz, vgl. S. 37. 112. ss) unbekannt, tt) Kaitz,
Par Loubnitz; Naaslitz und DÖlzschan, Par. F npeln, Par. Leubnitz; Altfranken, Par. Pestorwitz. uu) Gleina, Par.
Staucba v\) LÖbdau. Par. r •* ^ t Klbe, Par. Boritz. xjc) Scbdnnewitz, Par. Borna bei Oschatz,
zz) Basslitz, Par. Lenz, vgl. %itz.? b) Quohron, Par. Possendorf, c) Dohna und WOlkau,
Par. Dohna. d) Boxdorf, Pai *>«n, Par. Ziegenhain, f^ ^baude und Oberwartha, Par.
Briessnitz g) Radebeul, Par.
375
villam Zchewicz^), Keskuwicz') et Popuwicz^), totam villam Bestruwicz*), theoloneum
parvum in Hayn, totam villam Clevcz"*), totam villam Lischenicz"), totam villam Popu-
wicz prope Dresden**), totam villam Russin cum MissedelzP) allodio, in villa Albrechticz
prope Lowmacz**) unam sexagenam cum tribns grossis, in villa Benewicz*^) quatiior
talenta unum maldrum tritici, in villa SmordiP) nndecim talenta cum dimidio, in
Thumicz*) quindecim solidos denariorum Fribergensium, totam villam Obden"), totam
villam Gnaschuwicz, totam villam Kobelicz""), totam villam Prostewicz circa Lowmacz"*)
cum allodio et omni iure, totam villam Dubrenawicz*), totam villam Kalnwicz""), in villa
Trepticz*) sei talenta cum dimidio, in villa Byscowicz") tres sexagenas grossorum, duo-
decim grossos de sex mansis cum tribus maldris tritici, in villa Vnkersdorf**) tria maldra
siliginis et avenae, totam villam Tuluwdcz cum allodiis, iudicio et omni iure, silvis et
pascuis, pratis et piscariis, totam villam Wassewicz''*') cum allodio, iudicio et omni iure,
totam villam Lutybold, totam villam Smercz, totam villam Wranow"*^), iurisdictionem
temporalem in Pouch ®®), in villa Quosberg^ allodium cum tribus mansis, totam villam
Quascuwicz^^) cum molendino. In novo foro apud sanctum Nycolaum prope Myssnam
dimidiam sexagenam et unum grossum in duobus hortis et unum solidum denariorum
Fribergensium, in villa Schöp**^) unum talentum, in villa Honendorf") quinque talenta,
in villa Glpuch*'^) quinque talenta, item allodium in Omasewicz cum tribus hortis sol-
ventibus decem solidos denariorum Fribergensium, in Luthewicz") circa Albeam duo
talenta, in villa Ocrul"*") sex marcas cum dimidia, totam villam Reczen""*) cum omni
iure, iudicio, pratis, pascuis, molendino, lignis, piscaturis et unum hortum prope Miss-
nam, in villa Coln sex talenta cum dimidio cum allodio hospitalis, totam villam Piscopicz
prope Milticz, totam villam Lugenheim**^), totam villam Penkuwicz'*^), totam villam
Sulaticz*»^), totam villam Spaticz^^), in villa Zculmyn") duas sexagenas grossorum viginti
modios siliginis et tot avenae, totam villam Zalesen prope Strelis"), in villa Cetyn prope
I^macz'') undecim maldra siliginis et hordei, in villa Ornolticz octo mansos et duos hortos,
in villa Bernharticz**") septem mansos cum quarta parte mansi, in villa Boskaw»***) prope
Dresden dimidium mansum, totam villam Pretowe"^), totam villam Bloticz'^''), totam
villam Zchepicz**), totam villam Zcultuwicz prope Hilburg circa Mildam"), in villa
Zcepe prope Strelis*) septem marcas cum dimidia, item apud sanctum l^urencium**)
dimidiam marcam, in villa Stecz prope Dresden *^) duo talenta, in Koczebrede"*) tria
talenta, in stupa balnei in Missna duo talenta, totam villam Vlrichsperg®) et molendi-
num apud opidum Mitweide, in villa Podraticz^) tria talenta et tres solidos denariorum
Fribergensium, in villa Pascuwicz*) tria talenta cum dimidio, item vineam Liebeneck
h) Zschaitz, Eph. Melssen i) Noschkowits. Par Zachaitz.? k) Poppitz bei Mttgoln, Par. MahlU. 1) Po«terwits,
£ph. Dresden, m) Kl oasig, Par. Rttsscina. n) Lütxschnitx, Par. Zsohochau. o) Poppitz, JeUt Theil der Wilsdrafar Vomtadt
Dresdens, p) Ruh sei na mit Nosslitz (?). q) Albertitz (Par. NockaniU) bei Lunimatzsch. r) Bonnewitz, Par. Kiobitz.
s) Schmorron, Par Jahna. t) Thumitz, Par. Schmölln (Oberlausitz), u) Abend, Par. RUsseina. v) G nasch witz und Golonz,
Par. Gaussig. w) Pro sitz, Par. Lommatzsch x)Dobornitz. Par. Staucha. y) Kalbitz, Par. Pausitz. z) Treptitz, Par. Cavor-
titz. aa) Piskowit/, Par. Lenz, bb) Unkersdorf bei Wlladruf. cc) Thaliwitz bei Würzen und Wasowitz, ders. Par. dd) Lut.,
Sm., Wranow unbekannt oo) Alt- und Neupouch bei Bitterfeld, ff) Gossborg, Par. Poasondorf. gg) Questenberg, Par.
Meissen. hh) Skaup. Par. Sk&iagon. ü) HUhndorf, Par Weistropp. kk) Glaucha, Par. Zschaitz. 11) Omsewitz und Leute-
Witz, Par. Biiossnitz. mm) Okrilla, Par. Zscheila. nn) Roitzschen, Par. Krögis. oo) Piskowitz bei Miltitz und Lugen-
heim, Par. Taubenheim, vgl. S. 278. pp) unbekannt, qq) Saultitz, Par. Rüsseina rr) Zöllmon, Par. Briessnitz. xs) Sahlassan,
Par. Strohla. tt) Zöihain, Par. Lommatzsch. uu) Arntit z und Berntitz, Par. Btaucha. vv) Pries a, Par. 8t. Afra. ww) Plotitz,
Par. Staucha. xx) Seebschtttz, Par. Zehren, zz) Zcult. bei Kilonburg an der Mulde. jeUt wUste Mark, a) Gross- und Klein-
zschepa (Par. Lorenzkirch) bei Strohla. b) Lorenzkirch, c) Stotzsch, Par. DroMlen. d) Kötzschenbroda. e) Ullrichsborg,
Pac NloderstrleglH f) Badorltz, Par. Zschaitz. g) BaschUtz, Par. Purschwitz.?
376
cum duobus mansis et virgultis in superiori Wartha, in Missna in theoloneo quod dicitiir
Bysschoffs czoll quatuor talenta, item tria talenta in villa Merschuwicz*^ necnon pen-
siones, agros, theolonea, Silvas, prata, pasciia cum omnibus utilitatibus, iinmunitatibus
de theoloneis, exceptionibus, exactionibus, tributis sive steuris non solvendiß de bonis
suis, quae nunc possident seu in futurum quolibet iusto titulo possidebunt. Nos igitur
attendentes praeclarae devotionis constantiam et merita probitatis, quibus supradicti
praepositus, decanus et capitulum erga nos et sacrum Romanum imperium ha^^enus
devoto studio claruerunt et cottidiano sedulitatis affectu operosa diligentia nostrae celsi-
tudini se conformant, supradictis praeposito, decano et capitulo universa et singula pri-
vilegia et litteras, quae et quas a divis Romanorum imperatoribus et regibus praede-
cessoribus nostris seu quibusvis aliis principibus et marchionibus, ducibus, burcgraviis,
comitibus, nobilibus, militibus, communitatibus seu universitatibus super quibuscunque
iuribus gratiis et libertatibus, immunitatibus, consuetudinibus aut ceteris quibuscunque
suis utilitatibus et profectibus optinent, in omnibus ,^ds tenoribus, sententiis, punctis et
clausulis ac si in praesentibus litteris de verbo ad vefbum essent expressa vel expressae,
necnon villas, agros, census, redditus, fructus, pensiones, theolonea, piscarias, Silvas et
cetera bona universa et singula prout superius annotantur, de certa nostra scientia
appropriamus, approbamus, ratificamus, innovamus et per omnia de benignitate regia
confirmamus, inhibentes universis et singulis archiepiscopis, episcopis, ducibus, marchio-
nibus seu quibusvis aliis nostris et sacri iraperii principibus et fidelibus dilectis, comiti-
bus, baronibus, militibus, clientibus ac universitatibus civitatum aliisque omnibus et
singulis cuiuscumque dignitatis gradus Status aut praeeminentiae existant, fidelibus
nostris dilectis, ne supradictos praepositum, decanum et capitulum ecclesiäe praelibatae
contra harum nostrarum approbationis ratificationis innovationis appropriationis et con-
firmationis gratiam impediant aut sinant quomodolibet impediri, contrarium facientes
ultra nostrae maiestatis indignationem poenam centum librarum auri puri, quarum medie-
tatem fisco nostro regio, residuam vero partem iniuriam passorum usibus decernimus
applicari, se noverint irremissibiliter incurrisse, praesentium sub nostrae maiestatis
sigillo testimonio litterarum. Datum Budissin anno domini millesimo trecentesimo quin-
quagesimo iubilaeo indictione tertia XIIII. Kalend. Marcii regnorum nostrorum anno
quarto.
Nach dem Orig. im K. Haupt - Staatsarchiv zu Dresden. An Fäden von rother und grüner Seide hängt
das am Bande beschädigte Siegel des Königs.
Ganz oflfenbar sind bei Niederschrift der Urkunde mehrfache Versehen in den Ortsnamen gemacht worden, und
es ist daher die Erklärung derselben bei dem Mangel anderweiter genügender Hilfsmittel zum Theil unsicher. Schon
die Vorlage, welche die königl. Kanzlei aus Meissen erhalten, scheint etwas flüchtig entworfen gewesen zu sein, da
mehrere Orte, wie Oberwartha, Schänitz an der Elbe zweimal angeführt, andere, z. B. Lommatzsch bald Lowmacz,
bald Lamacz geschrieben sind.
h) Mera Chats;, Par. Zschaitz.
377
No. 454. 1350. 9. März.
Bischof Johcmn L von Meisseti eignet dctn in seinen Einkünften sehr herabgeJcommenen Capitel, und
zwar diesüm selbst die Pfarrkirche zu Zschaitz, der Scholasterie die zu Mitweida^ der Custodie
die zu Göda.
In nomine domini amen. Cum per nonnuUos praelatos et canonicos ecclesiae
Mifiknensis bona com^unia seu redditus communes ad solum capitulum speetantia et
spectantes improvide et incomsulte sint alienata et distraeta, alienati et distracti in
tantum, quod quasi nihil vel modicum de bonis et redditibus eisdem remansit et
capitulum maximos et notabiles in redditibus communibus patiatur defectus, ita quod
ex bonis restantibus non possit debita onera supportare, nisi fiat contributio per per-
sonas singulares et de praebenda canonici cuiuscunque, praebendae autem tam tenues
in redditibus existant, quod si huiusmodi contributiones singulares canonici de prae-
bendis subire debeant, non posQj^t teuere vicarios, qui ecclesiae deservirent in divinis,
scolastria etiam ecclesiae Misnensis et custodia, quae sunt dignitates seu personatus
in ipsa ecclesia, nihil vel modicum habeant in redditibus, ita quod nulli vel pauci
inveniantur, qui eas velint acccptare. Nos Johannes dei gratia episcopus ecclesiae
Misnensis considerantes praedicta, de expresso nostri capituli Misnensis voluntate et
consensu pro huiusmodi necessitatibus relevandis ecclesias parrochiales Misnensis dio-
cesis, videlicet in Zchewitz capitulo, in Mitte weide scolastriae ad nostram collationem
spectantes et quae canonico dictae nostrae ecclesiae de capitulo existenti duntaxat
conferri consueverunt, et in Godow similiter ad nostram collationem spectantem, quae
tamen extra capitulum conferri consuevit, custodiae cum fructibus, redditibus et pro-
ventibus earundem ex nunc auctoritate nostra ordinaria incorporamus , unimus et
annectinms perpetue per praesentes, ita quod dictis ecclesiis quovis modo proxime
vacantibus fructus, redditus et proventus earundem capitulum, scolasticus et custos
pro tempore vigore incorporationis et unionis praesentis recipere valeant sive possint,
reservata tamen vicariis debita portione, ut congruam cum ministris et familia susten-
tationem habere possint et incumbentia onera supportare; et custos ecclesiae Misnensis
qui pro tempore fuerit, praeposito Budissinensi pro tempore ratione dictae parrochiae
in Godow obedientiam tenebitur facere manualem. In quorum omnium testimonium
praesentem litteram conscribi fecimus et nostri sigHli appensione muniri. Datum in
Mogelin anno domini M^CCC^ quinquagesimo nona die mensis Martii.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem beschädigten Siegel des Bischofs an einem von der
Urkunde selbst zum Theil abgeschnittenen Pergamentstreifen.
No.455. 1350. 6. April.
Henlin von der Aue und Martin dessen Sohn geloben dem B, Johann ihreti Hof zu der Hartha ohne
sein Vormissen nicht zu befestigen und ihm beizustehen gegen seine Feinde.
Ich Henlin von der Owe mit Mertine minem süne bekennen öföntlich an
dysem geginwerdigin brife vnde tun künt allin den, dy in sehen oder hörin lesin,
COP. DIPL. 8AX. II. 1. 48
378
daz wir miteynander gelobt haben vnde geloben in dysem geginwerdigin brife deme
erberin in gote vatere vnsem herrin, hern Johanse byschofe czü Missen, daz wir den
hof czü der Harthe nicht mären schallen, wir tfin is denne mit siner loübe wisszin
vnd willin. Ouch gelobe wir im, daz wir von dem egenantin höfe im nach sinem
lande, nach sinen vesten keyn geczok schüUen czüczihen, we tun is denne mit sinem
wisszene vnde willen. Ouch schul wir vnsim vorgenantin herrin getruwelichen dinen
vnde im beholfin sin gegin allin sinen v^ndin mit sülcher vndirscheyt, were daz
ymant sin v^nt wolde sin mit dem wir geschefde hettin, so schul wir des egenantin
vnses herrin des byschofes rechtes gewaldig sin vnd daz vor in byten. Vorsinge
man das, so schäl wir im helfin getruwelichen, als eyn man sinem herrin czü rechte
helfin schol. So schol vns vnsir herre vnde den, dy wir in sin dinst brengen, vor
vnsin schadin sten. Czö eyme geczugnisse der vorgeschribinen rede so habe ich
Henlin von der Owe myn ingesigel an disin brif gehangen, der da gegeben ist czü
Mügelin nach Cristes gebftrte dryczenhundirt iar in dem fönfczigestin iare an dem
nestin dinstage nach dem säntage als man singet Quasimodogeniti. Des sint geczüg
Heynich von Schyrin der eldere vnd Ranfolt sin vettir, Sczazlaw Kuchemeyster vnd
Nykel sin brudir, Räle von Pänekow*, Thyme von Malticz vnde her Frid(erich) vnsir
capelan vnde andir bydirbir lüte gnüg.
Nach dem Orig. im K. Haupt- Staatsarchiv zu Dresden. Das Siegel ist abhanden gekommen.
a) Harthau boi Bischofliwerda.
No. 456. 1350. 4. Nov.
Mehrere Mitglieder des Capitels beglaubigen die Treue einer Abschrift der Urkunde vorn 15. Sept.
128Z — No. 253.
In nomine domini amen. Noverint universi praesens transumptum sive exem-
plum publicum inspecturi, quod nos Hermannus de Wolftitz arehidiaconus Nysicensis
in eeclesia Misnensi, Tammo de Luppa praepositiis Haynensis, Albertus Knät prae-
positus Budissinensis et Nicolaus de Bybirsteyn ofäcialis praepositurae Misnensis vidi-
mus et diligenter respeximus quandam patentem litteram quondam reverendi patris
domini Ludolphi episcopi Nuemburgensis, suo necnon sui capituli sigillis in pressulis
de pergameno pendentibus sigillatam et exhibitam coram nobis per discretum virum
dominum üttonem de Rysen perpetuum vicarium iam dictae Misnensis ecclesiae peten-
tem, eandem litteram auctoritate nostra transsumi et redigi in formam publici instru-
menti et decerni, ut idem transumptum plenam probationem et fidem facere debeat
in iudiciis et extra ubique locorum, tanquam si littera originalis exhiberetur. Dispo-
sitio domini episcopi sigilli talis erat: de cera glauca oblongae figurae, in quo sigilli
medio quaedam imago hominis pontificalibus induta in sede sedens, infulam in capite
habens et curvaturam episcopalem in manu sinistra tenens, dextera vero manus
extensa erat ac si benedictionem dare vellet sculpta apparebat; in circumferentia
vero sigilli hae litterae legebantur: S'. Ludolphi dei jrrp ^ aborg. epi. Descriptio
sigilli capituli erat talis: de cera glauca et rotr~ o in medio duae
379
imagines sub ciboriis stantes sculptae videbantur, imago vero a dextxis in manu sua
dextra clavem tenebat, beatum Petrum repraesentans, et alia imago a sinistris bea-
tum Paulum similiter repraesentans, in circumferentia vero sigilli hae litterae lege-
bantur: Sigillum maioris ecclesie in Nuenburc. Cuius quidem litterae tenor de verbo
ad verbum sequitur in haec verba:
Nos Ludolphus dei gratia Nuenburgensis ecclesiae episcopus — No. 253 —
anno secundo.
Et quia diligenti collatione facta huiusmodi transcripti ad originalem litteram
invenimus per omnia concordare, nobis auscultantibus et Johanne de Beychelin cle-
rico Havelbergensis diocesis subscripto notario publico legente, unde ad petitionem
dicti domini Ottonis de Rysen huic transumpto auctoritatem nostram ordinariam inter-
posuimus et decretum, volentes et decernentes, ut eidem transumpto de cetero ubique
locorum in iudicüs et extra stetur et credatur, ac si ipsa originalis littera appareret
In quorum omnium testimonium praesens transumptum per Johannem de Beychelin
supra et infra scriptum in forma publici instrumenti scribi fecimus et nostrorum
sigillorum appensione muniri. Acta sunt haec in Misna in ambitu ecclesiae Misnen-
sis in loco ubi consueverunt iura reddi, anno domini millesimo CCC* quinquagesimo,
quarta die mensis Novembris hora quasi tertia, indictione tertia, pontificatus sanctis-
simi in Christo patris et domini nostri domini Clementis divina Providentia papae
sexti anno nono, praesentibus honorabili viro domino Nicoiao Ebirhardi decretorum
doctore, custode ecclesiae Misnensis, et discretis viris Theoderico plebano in Turgow
et Frenzelino Gherhardi clericis Misnensis diocesis testibus ad praemissa vocatis
specialiter et rogatis.
Et ego Johannes quondam Borchardi de Beychelin, clericus Havelber-
gensis diocesis, publicus imperiali auctoritate notarius una cum praenominatis
^ testibus litterae originalis praesentationi, lectioni, coUationi cum transumpto,
i decreti appositioni ac omnibus et singulis suprascriptis, dum sie agebantur,
^ praesens interfui et ea de mandato et auctoritate dictorum dominorum et ad
I requisitionem praefati domini Ottonis de Rysen fideliter conscripsi nil addens,
^- minuens vel mutans, quod sensum mutet vel viciet intellectum, et in hanc
publicam formam redegi meoque nomine et signo consueto signavi rogatus
et requisitus in testimonium omnium praemissorum.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen. An Pergamentstreifen hängen vier schadhafte Siegel.
No. 457. 1350. 4. Nov.
Transsumt einer Urkunde des B. Bruno von Naumburg dat. Nuenhurg a. d. 12SS Id. Febr. —
No. 2SS — mit dem vorJiergehenden , bis auf die nothwendigen Abweichungen in den Namen und
in der Beschreibung des bischöflichen Siegels, gleichlautend, von detnselben Notar vollzogen.
Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen.
380
No. 458. 1351. 2. Juni.
Bohusius Pleban der Pfarrkirche zu Bautzen verurtheiU im commissarischen Auftrage 25 Meissner
Bürger den mehreren Vicarien der Domkirche vorenthaltenen Zins ferner zu zahlen.
In nomine [doraini] amen. Nos Bohusius plebanus ecclesiae parochialis Büdis-
sinensis, executor statutorum sacri concilii Magdeburgensis per civitatem et diocesin
Misnensem deputati, cognoscentes' et examinantes simpliciter et de piano et sine stre-
pitu et figura iudicii causam spoliationis possessionis census, quem vicarii perpetui
Misnensis ecclesiae videlicet Fridehelmus de Mulberg, Johannes de Cicze, Otto de
Risyn, Petrus Largus et Ticzko Pechsten petunt a civibus^ Misnensibus infrascriptis,
et dicunt se possessione perceptionis et solutionis census huiusmodi spoliationis per
cives infrascriptos, videlicet Ticzkonem de Albea, Conradum de Saydow, Martinum
vectorem, Henricum Erich^ Hentzil Longum, Ticzkonem doleatorem, Johannem Hose,
Johannem Metzilwicz, Ottonem Sletow, Henczil Brocticz, Henricum Bavarum, Hartman
Gast, Johannem de Vkere, Nicolaum Graft, Johannem de Boncz, Nicolaum Zcakan,
Metze kursenerynne, tabernatorem dictum Heynicz, Johannem quondam Judaeum,
Turyngum carnificem, Hermannum scultetum, Apecz Becherer, Gonradum Vettirlyn,
Johannem Heynicz et Friczkonem dictum l^tracei, visis et examinatis positionibus
dictorum vicariorum oblatis pro parte eorum et responsionibus ad eas per procurato-
rem dictorum civium subsecuta, testibus productis et legaliter receptis, examinatis
dictis eorum publicatis, litteris etiam et instrumentis visis et perlectis, tandem etiam
citatis dictis civibus ad dicendum, si vellent allegationibus et iuribus partium contra
testes productos contra eos vel eorum dicta, ac tertio ad audiendum diffinitivam sen-
tentiam super deductis in iudicium per nos ipsis partibus assignato in hodiernum
diem, procuratore dictorum vicariorum praesente, dictis autem civibus et eorum pro-
curatore per contumaciam absentibus, quorum absentiam divina repleat praesentia,
inveniraus dictos vicarios et vicarias eorum et ecclesiam Misnensem fuisse prius in
possessione perceptionis et solutionis census, quem petunt, qui in positionibus eorum
clarius continetur, et eosdem vicarios, vicarias ipsorum et ecclesiam Misnensem dicta
possessione esse spoliatos et spoliatas. Ideo de consilio peritorum diffinitive pronun-
tiamus et pronuntiando in dei nomine, quem solum prae oculis habemus, diffinimus
in his scriptis, dictos vicarios, vicarias eorum et ecclesiam Misnensem fore et esse
restituendos et restituendas possessione supradicta, et quantum in nobis est, ipsos et
ipsas restituimus possessioni huiusmodi per praesentes, condempnantes nihilominus
dictos cives et eorum procuratorem ipsorum nomine dictis vicariis legittimis in expen-
sis in lite factis, taxatione earum nobis in posterum reservata. Lata est haec sen-
tentia anno domini M**. GGG^ quinquagesimo primo, quarto Nonas mensis Junii, prae-
sentibus honorabilibus viris ac discretis domino Nicoiao decano eiusdem ecclesiae nee
non domino Johanne monacho, domino Johanne dicto Girhardi et dicto domino Johanne
institori et aliis pluribus iide dignis.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen. Das an einem Pergamentstreifen befestigt gewesene Siegel fehlt.
381
No. 459. 1351. 8. Sept.
Probst und Co^ivent des Nonnenklosters zu Dobeln eignen der Domhrche dankbar für die Verleihung
d^r dasigen Parochialkirche einige Geld- und Getreidezinsen,
In nomine domini amen. Noverint universi praesentium notitiam habituri,
quod nos Johannes de Lubin praepositus, Katherina abbatissa, Margareta priorissa
totusque conventus sanctimonialium monasterii in Dobelin Misnenais diocesis promisi-
mus et promittimus bona tide, quod ratione incorporationis et unionis factae monasterio
nostro de ecclesia parrocliiali oppidi in Dobelin cum fructibus, redditibus, proventibus,
obventionibus et iuribus universis ad eandem ecclesiam pertinentibus per reverendum
patrem dominum Johannem episcopum Misnensem de consensu expresso capituli sui
et specialiter domini praepositi Misnensis, eidem domino episcopo et suis successoribus
de Omnibus et singulis iuribus episcopalibus et praeposito Misnensi pro tempore de
iuribus archidiaconalibus volumus perpetuis temporibus plene et integraliter respondere,
subsidia caritativa, quando a clero dictae Misnensis diocesis peti et dari contingerit,
dare et persolvere plenarie omni excusationis materia procul mota. Recognoscimus
etiam, quod quia multa beneficia nobis per capitulum dictae Misnensis ecclesiae sunt
impensa, nos in eorum recompensam deliberatione matura ac tractatu solempni et aliis
solempnitatibus, quae in alienationibus requiruntur, praecedentibus dedimus et donavi-
mus eidem Misnensi ecclesiae in usus praefati capituli convertendos censum annuum
seu redditus infrascriptos, videlicet in villa dicta Houechen"), in qua ecclesia parrocbia-
lis in Lubin *") duo talenta Vribergensium denariorum minus XXVI denariis et U^t ^/v/
modium tritici, viginti pullos et quinquaginta ova habere consuevit, quem censum ple-
banus in Lubin nobis et nostro monasterio solvere singulis annis tenebatur, praedicta
duo talenta minus XXVI denariis et unum modium tritici cum XVII pullis et viginti
Ovis, altero dimidio modio tritici tribus pullis et XXX ecclesiae in Lubin reservatis,
quem censum infrascripti et eorum heredes ac successores dictae Misnensi ecclesiae
perpetuis temporibus solvere tenebuntur, videlicet Jenchinus de parte sui allodii XU Jl^^^
grossos latos et duos pullos, Johannes Winkeler de parte allodii XII grossos latos
et duos pullos, Johannes Schonebir in Muzcewitz'') de parte allodii UIP' solidos Vri-
bergensium denariorum et duos pullos, item pueri dicti de Waldow VI solidos Vriber-
gensium denariorum et IIIP" pullos, plebanus in Zcyginhayn III solidos Vribergensium
denariorum et unum pullum de parte agrorum dicti allodii, item Pecz textor unum
solidum Vribergensium denariorum et duos pullos, item Martinus Plachtz III solidos
Vribergensium denariorum et unum pullum, item Jenchinus de uno manso rustieano
XXVI grossos latos, tres pullos, XX ova et unum modium tritici, ipsi et eorum qui-
libet in festo beati Martini confessoris, duo etiam maldaria siliginis bonae et electae
annonae de curia seu allodio nostro in Stuchow, ubi olim nosti'um fuit monasterium,
annuorum reddituum eidem Misnensi ecclesiae damus et donamus et singulis annis in
dicto festo persolvenda cum nostra vectura in Misnam praesentanda nos et nostrum
a) Alt- und Neuhöfchon, Par. Rüaseina. b) Leuben, Eph. MeiMon. e) Mutssehwits, Par. ROMeina.
382
monasterium obligamus, et dictos censum et redditus in ipsam Misnensem ecclesiam
transferimus eo iure, quo ipsos hactenus possedit monasterium nostrum saepedictum,
obligantes nos nihilominus, nostros successores ac dictum nostrum monasterium ad
iura supradieta reddenda ac alia incumbentia onera ratione dictae parrochialis eccle-
siae subeunda, renuntiando expresse omni iure privilegio libertate consuetudine, prae-
scriptione ac alio quocunque iuris vel legis auxilio, per quod seu quae contra supra-
dictas promissionem, obligationem et donationem nos iuvare possemus quoquo modo.
In quorum omnium testimonium praesentem litteram scribi fecimus et sigilli nostri
conventus appensione muniri. Datum et actum in praefato nostro monasterio Dobeliu
anno domini M*'.CCC^ quinquagesimo primo in die nativitatis beatae Mariae virginis
gloriosae.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem Siegel des Convents an einem Pergamentstreifen.
No. 460. 1352. 13. Jan.
B. Johann bestätigt die in vorstehender Urkunde ausgesprochene Zueignung von Zinsen an die
DomkircJie.
Johannes dei gratia episcopus ecclesiae Missnensis recognoscimus tenore prae-
sentium, quod cum abbatissa et conventus sanctimonialium monasterii in Dobelyn
Missnensis diocesis de unanimi consensu voluntarie et ex certa scientia tractatibus et
soUempnitatibus debitis praecedentibus duo talenta denariorum Vribergensis monetae
minus viginti sex denariis et unum modium tritici annui census solvendi in festo
beati Martini, et duo maldaria siliginis in allodio seu curia in Sthüchowe, ubi olim
fuit monasterium dictarum sanctimonialium, annuorum reddituum in praedicto festo
solvenda in ecclesiam nostram Missnensem transferre et a dicto monasterio alienare
perpetue voluissent; nobis pro parte . . capituli dictae nostrae Misnensis ecclesiae fuit
humiliter supplicatum, quatenus dictae alienationi nostram autoritatem ac nostrum con-
sensum et dictos censum et redditus dictae ecclesiae nostrae Missnensi incorporare et
appropriare dignaremur. Nos praefati . . capituli nostri precibus annuentes supra-
dictae alienationi nostrum adhibemus consensum et auctoritatem nostram impartimur
confirmantes, appropriantes et incorporantes supradictos census et redditus dictae eccle-
siae nostrae Missnensi harum serie litterarum, quas in praemissorum omnium testimo-
nium scribi fecimus et sigilli nostri appensione muniri. Datum Stolpin anno dom.
millesimo CCC**LIP in octava epiphaniae domini.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen, mit dem Siegel an einem von der Urkunde selbst zum Theil
losgetrennten Pergamentstreifen.
883
No. 461. 1352. T.März.
Dietrich und Günther von Haugwitz bekenneti mit dem halben Dorfe Dreschin vom Bischöfe belehnt,
dass diesem die GericMsbarkeit und Dienste ferner dort ztistehen.
Wir Dytherich vnde Günther gebrudere von Högewiez bekennen offinlich an
disme keginwerdigin brife, daz wir haben gekoöft daz halbe dorf zcü Dreschin*)
widir Wilrichin vnde Dytherichin von Nussedlicz vnde yre brudere vnsir ohemen,
vnde daz selbe gut hat vns der erwerdigir^ herre vnsir herre her Johans byschof zcü Misne
gelegin also beschedelichin, daz her ynie vnde sin nachkomelingin hat behaldin gerichte
bete vnde dinst vf deme seibin gute, alz iz vore hat gelegin, vnde geben yme des
disin brif, da vnsir insigele an sin gehangin, zcü orkünde disir vorgeschriben rede,
der gegeben ist zcü deme Stolpen nach gotis geburthe driczenhündirt iar in dem
zcwey vnde fumfczigistin iare an der mittewochin vor Oculi.
Nach dem Orig. im E. Haupt - Staatsarchiv zu Dresden; die Siegel sind abhanden gekommen.
a) Drotflchen, Par. Gaasslg.
No. 462. 1352. 4. Mai.
Johann und Heinrich von Brandis Brüder lassen dem Bischof Geldjnnsen aufy die sie an das Kloster
zu Sitzenrode verkauft, und bitten genanntem Kloster dieselben zuzueignen,
Reverendo in Christo patri ac domino domino suo gratioso Johanni episcopo
Mysnensi Johannes et Heinricus fratres dicti de Brandeyz morantes in villa Hoberg*)
servitii et reverentiae continuum incrementum. Ad paternitatis vestrae notitiam ac
vestri capituli Mysnensis cupimus publice pervenire, quod religiosis doniinabus prio-
rissae ac toti conventui sanctimonialium in Sytzcenrode ordinis sancti Benedicti ven-
didimus iusto emptionis et vendltionis titulo pro novem sexagenis parvorum grossorum
unius marcae redditus annui census in villa Zcoch prope Rokenitz**), pro qua marca
solvuntur in festo beati Martini episcopi quinquaginta sex grossi ibidem de quatuor
mansis cum Omnibus utilitatibus , proventibus et obventionibus spectantibus ad dictos
redditus, vel qui fructus et quae utilitates et obventiones ex dictis rcdditibus in posterum
possunt futuris temporibus provenire, qui redditus a vobis in feudum possidentur.
Quare dictos redditus in manus vestras praesentibus nostris litteris, cum propriis in
personis ad vestram praesentiam venire commode et sine periculo non possimus, libere
resignamus petentes vestram paternitatem obnixius deprecando, quatenus dictos reddi-
tus dicto monasterio et conventui in Sytzcenrode de consensu accedente vestri capituli
dignemini appropriare et dictam venditionem et cmptionem confirmare. In quorum
omnium praemissorum evidentiam et testimonium praesentem litteram conscribi et
sigillo mei Johannis praedieti pro me et fratre meo praedicto fecimus sigillari. Acta
sunt haec in Wurzein anno domini jVP. CCC^LII'*. feria sexta proxima post Phylippi
a) Hohburg, Eph. Wunon. b) Zwochaa (Par. Hohburg) boi ROcknits.
384
et Jacobi apostolorum beatoruni, praescntibiis lionorabilibiis viris dominis Herthewieo
decano, Ot. scolastico, Tli. de Maltitz, Conrado de Lypzk eustode, Alberno de Schonow
canonicis ecclesiae Wurzcinensis, Reynliardo de Maltitz, Hencelino de Pak et aliis quam
pluribus fide dignis ad praemissa speeialiter vocatis et rogatis.
Nach dem Orig. im K. Haupt- Staatsarchiv zu Dresden mit einem Bruchstück des Siegels (Hirschkopf
mit Geweih) an einem Pergamentstreifen.
No. 463. 1352. 12. Mai.
B. Johann eignet dem Kloster zu Sitzenrode die in voriger Urkunde benannten Zinsen, deren Kauf-
preis der Decan Heinrich bezahlt tmd die derselbe zu vier Jahrgedächtnissen seiner Eltern, seines
Vetters des Probst^ Beinhnrd zu Budissin und seiner selbst bestimmt hat.
Nos Johannes dei gratia episcopiis ecclesiae Missnensis recognoscimus tenore
praesentium dilucideque protestanuir, qnod cum devotae et religiosae dominae . . prio-
rissa totusque conventus sanctimonialium monasteiü in Syczenrode ordinis sancti Bene-
dicti iusto emptionis titulo rite et rationabiliter emissent apud strenuos Johannem
et Henricum fratres de Brandeys nostros vasallos quatuor mansos sitos in pago villae
Zcoch in districtu Würczinensi cum omnibus suis iuribus et utilitatibus, de quibus
mansis solvitur una marca annui census, pro novem sexagenis parvorum groBsorum,
quas quidem sexagenas honorabilis vir dominus Henricus decanus ecclesiae nostrae
Missnensis praedictae propter deum et ob remedium et salutem animae suae et anima-
rum parentum suorum videlicet Godini patris sui, Künegundis matris suae et Reyn-
hardi patrui sui quondam praepositi ecclesiae Büdissinensis solvit pro dominabus et
sanctimonialibus claustri memorati, conditione tamen tali adiecta, quod . . priorissa et
conventus sanctimonialium praenotati monasterii, quae sunt et quae pro tempore fue-
rint, anniversarium praedictorum parentum suorum nee non . . praepositi Büdissinensis
praedicti et etiam suum in quatuor temporibus anni, videlicet sexta feria ante domini-
cam Reminiscere, sexta feria ante ascensionem domini, sexta feria ante Michahelis et
sexta feria ante nativitatem Christi simul et semel temporibus perpetue affuturis per-
agant, ad quod praedictae dominae . . priorissa et conventus praedicti monasterii se
obligarunt. Et quia praedicta bona in Zcoch et census a nobis et a nostra ecclesia
Missnensi praedicta in pheodo procedunt, nobis pro parte dictarum sanctimonialium in
Syczenrode ac honorabilis viri domini Henrici decani praedicti fuit humiliter supplica-
tum, ut praefata bona et censum cum suis iuribus, utilitatibus et usufructibus praefato
monasterio sanctimonialium in Syczenrode appropriare annectere unire et incorporare
dignaremur. Nos vero huiusmodi precibus iustis et instanti\is favorabiliter inclinati
praedicta bona in Zcoch cum omnibus suis iuribus, utilitatibus, libertatibus et usu-
fructibus praedicto monasterio sanctimonialium in Syczenrode perpetue possidenda de
expresso consensu . . capituli ecclesiae nostrae Missnensis praedictae appropriamus
annectimus incorporamus et unimus. In quorum omnium testimonium et evidentiam
pleniorem praesentem litteram scribi fecimus et appensione sigilli nostri nmniri. Datum
et actum in Castro nostro episcopali Stolpen anno domini M".CCC"'". quinquagesimo
secundo duodeci L
38.-
Et 1108 Joliaiines dei gratia praepositus, Heiiriciis eiusdcm gratiae decanus
totumque capitiilum eeclesiae Misneiisis recognoscimus ad praemissa oninia et siiigiila
consensura nostriim et voluntateni accessisse, et in evidentiam liiiius sigillum eapitiili
nostri praesentibus diiximus appendeiulum sub anno et die praemissis.
Nacli dem Orig. im K. Haupt- JStaatsarchiv zu Dresden mit dem Siegel des Bischofs und des Capitels an
Pergamentstreifeii.
Xo. 464. 1352. 7. Juni.
Die Marhyrafcn Friedrich und Balthamr heurlitndcn, dass die Sfreitit/Jceifen ztvischen den Domherren
und Vicarien und den erhzinspflichtigen Bürgern zu Meissen durch Imderseits ernannte Schiedsrichter
in der näher angegebenen Weise beigelegt norden.
Wir Friderich vnd Batbazar brudere von gotes gnaden lantgranen zeu Durin-
gen, niarcgraueii zcü Myszne, in dem Osterlande vnd zeu Landesperg, grauen zeü
Orlamunde vnd berren des landes zeu Plyssen bekennen offenliehen an disem gein-
wertigen briue, vnd tun kunt allen den die in sehen vnd boren lesen, daz wir mit
r bedaebtem mute vnd mit rate vnsers rates vnd vnser manne, vmb alle kriege, bruche
vnd vfloufte, die zcwisehen den . . tumberren vnd . . viearien des tbumes vnd den . .
burgern der stat zeu Myszne vmb ierliehen eins biz an dise zeit gewest sint, getei-
dinget haben, daz die egenanten tumberren, . . viearien vnd . . bürgere alle die egenanten
Sache mit vnserm willen vnd geheizze vz der haut gesaezt haben. Die egenanten . . tum-
10 herren vnd . . viearien zeu hern Thiezmanne von Ijmi)ach vnserm o})er8ten schriber vnd
die vorgenanten bürgere zeu hern Thinien von Koldiez, vnserm marsehalke, die do ire
bede rede vnd recht in nainen, vnd hiezzen vnd entschieden sie beider sit, als hernach
geschriben stet. Zeu dem ersten, daz die egenanten . . bürgere den vorgenanten eins
furbaz ane allerlei Widerrede geben sullen. Were iz aber, daz sie oder irre keiner oder
/fire erben den eins abkouten wolden, daz sie tun sullen binnen drien iaren, die sich an des
heiigen liehams tage, der do hüte ist, anheben sullen. So sullen sie y vor ein scliog
siben schog, vor ein pliunt siben pliunt, vor einen grosehen sibeu groschen geben vnde
daz sullen die vorgenanten .. tumberren vnd die . . viearien die yzeunt sint oder noch bin-
nen den vorgenanten drien iaren kumen, nemen ane Widerrede, vnd waz des cinses ist,
2i der in der vorgenanten stat gelegen ist, binnen diseii drien iaren als vor geschriben stet
abgekoutft wirt, daz sullen die, die in abkoufen vnd ire . . erben ledig vnd loz sin ewig-
lichen. Waz ouch des selben cinses binnen den vorgenanten drien iaren nicht abgekouft
wirt, zeu dem sullen die . . bürgere, die in nicht abkoufen, ewiglichen sin vorbunden zeu
einem eigin des tbumes zeu Myszne, vnd sullen in alle iar redelichen bezcaln vnd
2r geben ane allerlei Widerrede von den erben, darutfe er ist gelegen. Bi nameii hiezzen
sie, daz man den eins, der zeu des goteslius zeu Myszne geluchte geboret, nicht ab-
koufen sulle, ane als uil kouften die . . bürgere, die den eins geben, binnen den vor-
genanten drien iaren an gutem gewissem gute anderswo als uil cinses, als sie geben,
den sullen die egenanten . . tumberren an des selben cinses stat nemen. So sullen
'V^die bürgere vnd ire . . erben des cinses ledig sin. Geselle der kouf nicht in den
vorgenanten drien iaren, so sullen sie den eins ewiglichen zeu einem eigin geben ane
COD. DIPL. flAX. II. 1. 49
380
allerlei liindeniizzc. Oucli wart {»crcdt vnib den biercins, den man phliget zcn gebene
I/J3. von den kretHchinen in der stut vnd vor der »tat, vnd den eins, der do lit vf den
fleiKehbenken, vnd zeu dem ej?enanten bierzeinse geboret, daz man den geben \Tid nicht
Hbkoufen huIIü ane den eins, der do lit vf Peter Göswins vnd Thimen von Doberwiez
j" liouen, die in, ab sie wollen, binnen der vorgenanten zeit abkoufen mügen. Ouch sullen
die vorgenanten . . tumherren vnd die . . vicarien allen den vorsezzen eins vorsehen,
vnd die bürgere die in vorsezzen haben ledig lazen, ane des von Mulhusen sang-
meisters vorsezzen eins, der ist binaraen vzgenfimen, \Tid welch burger den eins, den
i^r Hchuhlig ist, Herzeen tage vor dem eins tage abekoufet bi der frist, als vorgeschri-
)^ ben stet, des gelt sullen die egenanten . . tumherren vnd . . vicarien nemeu vnd in
vnd sin erben des einses ledig lazen. Tete er des nicht, so sal er y® den eins ^-f
die eins tage geben vnd waz des einses abgekouft wirt, wo denne di® egenanten . .
tumherren oder . . vicarien in vnser herschaft in vnsern landen als vil einses, als ab-
gekouft wirt, koufen, den sullen wir dem egenanten goteshuse eiginen, vnd eyginen
/^yzeunt in <li»em briue. Alle die vorgeschriben rede, berichtunge, heissunge vnd gebot,
die haben wir stete vnd gancz an allen iren stücken vnd bestetigen sie, vnd allen
<len eins, der in der egenanten stat zeu Myszne lit, der die egenanten . . tumherren
vnd . . vicarien angehöret, der bi den vorgenanten drien iaren nicht abgekouft wirt;
d(*r aber abgekouft wirt, wo als vil einses in vnser herschaft oder landen gekouft
2^ wirt, allen den eins, den eiginen wir dem vorgenanten goteshus zeu Myszne in disem
g(Mn wertigen briue. Vnd zeu einem gezcugnisse darüber, so haben wir disen gein-
wertigen brif gegeben mit unsern insigeln vorsigelt. Do bi sint gewest vnd sint ouch
gezeuge die edeln Meinher buregraue zeu Myszne, ütte buregraue von Lysnik herre
z<Mi Penik, Frldrieh von Schonenburg des Hassenstein ist, Kristan von Witzceleiben
/r vnser houeriehter, Arnolt Judeman cammermeister, Johan von Milticz, Nikel vom Ende
rittere, Otte von liraiulenstein voit zeu Lipzcig, Virich von Tennestete voit zeu Aldenburg,
vnser lieben getrfiwen vnd heimlicheren vnd anderer frumer lute gnug. Dirre brief
int gegeben zeu Aldenburg nach Cristi geburte drizceu hundert iar in dem zewei vnde
funfz(!igiHten jare an des heiligen liehames tage.
Narli (lotii OriK. im StiftHarrhiv zu Meissen mit dem lleitcrsicgel der Markgrafen Friedrich und Balthasar
Uli I'ifrf(amcntNtn;ifcn.
I)««r Htmlini! Ii zu Mimhhimi (Ultr^fermeiHter, Schultheis, llathsleute und geschworne Bürger) gelobt dem
viirNtrhondcu HclilodMrlrhturlirlMMi Au8Hi)nu!he nachzukommen in einer Urkunde vom 30. Juni 1350,' die in dem
lIrkund<Mihuchf» der Stwlt MiUHMim mitgetheilt werden soll.
No, 4(55. 1352. 26. Aug.
Thimo von (inrnrudv und Divtrich von licchcnhcry hearhinden^ dass nach Ausgleichung eines Streites
ftviavhen Iltrrmaini von Umtenhanch und Otto von Panncwitjs und dessen Brüdern wegeti des &utes
Otivndorfdvr II Johann den Antheil des ersteren känflich ühernoimnen hohe.
Wir T' le vnde Dytherieh von Rechinberg bekennen offinlich
an dismc kcj ä Herman von Bretynbüch vns bat, daz wir durch
Bineu willin e Stolpin, d' ^ her teydingen mit Ottin von
387
Panewicz vnde sinen bnidirn vm° daz gut zcfl Ottindorf*). Daz täte wir durch Her-
maus willin. Du wir quamyn zcü deme Stolpin, do wart dy** sache, dy® zcwyschin
Hermanne von Bretynbuch vnde den von Panewicz waz, gütlichen bericht also, daz
Hermanne des zcinsis in deme dorfe zcü Ottindorf geborte sybin mark geldis, vnde
r den von Panewicz dry"" mark geldis. Dar nach alz d)^ sache bericht waz, dfi sprach
Herman, her wolde den zcins vnde daz gut in deme dorfe zcü Ottindorf vorkouiin,
vnde bat vns, daz wir daz selbe gut vnsirme herren dem byschofe zcü Misszne
vtUi/''. woldin an bitin vele von syner wegin, ab her daz koufin wolde. Daz täte wir vnde
du sprach vnser heiTC der byschof, wolde her iz ime rechte gebin, her wold iz koulin,
)0 vnde quamen des obir eyn gütlichin vnde williklichin an allis gedrenknisse, daz vnser
herre der byschof gap Hermanne vor d}^ mark geldis sybin mark, vnde tet daz von
gütin willin vnde solde yme daz gelt halp gereythe bezcalin vnde daz andire vf vnsir
t'rowin tak lychtwychin. Daz dyse vorgeschribin rede also s}^ vnde nicht andirs,
wen wir obir den teydingin gewest syn, des habe wir beyde vnse insigele an disem
ifbrif lazsin hengin, der gegebin ist nach Cristes geburthe dryczenhündirt iar in deme
zcwey vnde fümczigistem iare an süntage nach Bartholomei.
Nach dem Orig. im K. Haupt - Staatsarcliiv zu Dresden mit dem Siegel Dietrichs von Recheuberg (W^idder-
kopf) an einem Pergamentstreifen.
a) Oborottendof, Eph. BfscUofsworda.
No. 466. 1352. 29. Sept.
Burijgraf 3Ieuihcr eignet der Domkirche und dein Capitel Geldzinsen von Äecicern zu CöUn
und auf dem Spaargchirge,
Wir Meinher von gotis gnadin des Romischin richs purgi-efe zcu Misin vnd graue
ZV dem Hartenstein, bekennen offinlich an disini keginwertegin brife, das wir mit gutin
willin, vnd ouch mit vnsir fettirn wille vnd mit rate vnsir manne geeygint habin vnd
'^0 cygri^i hl disim brife dem thvme vnd der kirchin vnd dem kapitil vnd den erbern tiim-
herrin zv Misin sechs vnd zcwenczik groscliin breiter plienninge, di von vns Henczil
Scrother vnd Ilkilman, bürgere zv Misin zv lene liabin gehat, di da ligin zcu Kollin in
dem dorfe obir der Elbe zv eym jerligin cinse, lirczen groscliin vnd zcwene Fribersche
phenninge vf des spitalis acker, vnd sobin groschin vnd eynen Friberschin phenning von
2r ackere der do leyt vor dem sichofe, der hern Burchardis vnd hern Ditherichs des aldin
spitalmeistirs ist, vnd des sichofis der da leit dissit des wegis ken Kollin, \iid acht Fri-
bersche phenninge von ackere, den Hannus Petirze hat vf dem Sparsperge, vnd zcwene
groschin vnd eynen Friberschin phenning von ackere, den Pecz Hertil hat vf dem Spars-
perge, vnd eynen groschin von ackir, den der swarcze Mertin hat vf dem Sparsperge.
h Den vorgenantin zcins habin di egenantin Henczil Scrother vnd Ekilman vf gelasin, vnd
sich sin vor vns vörcigin habin , vnd alle anspräche, die si an dem seibin cinse vnd gute
mogin gehabin; vnd wir vorcihin vns ouch der leyn vnd was wir rechtis daran habin
gehat adir habin, vnd gebin den vorgenantin tiunherrin vnd thome alle vnsir recht, das
wir daran habin zv eym rechtin gute zcu besiczin vnd zcu behaldinne zv eym rechtin
41»*
388
eygene ewiglieh. Zeil orkmide vnd zv ejnn offin l)ekentnis hab wir vnair insigil an
disin brif ano:eliangin, der gebin ist noch gotis geborte dricenhundirt jar, darnoch in
dem zewey vnd ftinicegistin jare, an »ante Michahelis tage. Des sint gecziug Hug
Tubinheym, Heyneli von Oorenczk, Jenehin von Slinicz, Hannus Heynriehow vnsir
rvogit. Petir von Obegow vnsir scriber, vnd andir bidirbe lute gennk.
Nach dem Orijir. im Stiftsarcbiv zii Meissen mit dem Siegel des Bunfffrafen an einem Pergamentstreifen.
Xo. 467. 1352. 31. Dec.
M'irbimf Friedrich der Stnufje erJchlrf. dass der laufjjährige Streif zwischen dein Domcapitel und
Fritzrohl von Pohm gf-nannt ron der Xazzowe Bitter wetjen des Dorfes G-robern durch Äbtretunft
desicJUn an das Capitel crledUjt nein, wegen der von dem abwesenden Sohne Fritzcolds Karl gegen
den Donidechant ausgestossenen Verbalinjurien aber beide Theile sich der Entscheidung des
Mnrschalls Fr. von Wangenheini fügen sollen.
Wir P'riderieli v(m gotes gnaden lantgraue zen Duringen, marcgraue zcu
Myszne, in dem Osterlande vnd zcu Landesperg, graue zcu Orlamunde vnd herre
des laiules zcu I^lyszne. bekennen offenlichen an disem geinwertigen brieue vnd tun
kunt allen den die in sehen, hören oder lesen, daz der erber man meister Dvtericli
10 von fiogli teehant, der . . tumprobst, vnd die . . tumlierren gemeine des gotishus
vnd der kirehen z(!U Myszne vnsere lieben andechtigen, vnd der strenge Fritzcolt von
J^olentzk genant von der Xazzowe ritter, iimb alle bräche, kriege, zcweiunge vnd
vflonfte, die zcwisclien des egenanten Techandes voruarn, im vnd den . . tumherren
vnd dem selben Fritzcolde vnd sinen . . erben biz vf disen hutigen tag sint vtgelou-
/r fen gewest vnd erstanden, vor vns vnd vnsenn rate gutlich voreinet vnd berichtet
sin in der wise, als hi nach stet geschriben. Der vorgenante Fritzcolt hat vns yfgi^-
lazen vnd sich vorczigen vor vns vnd vor vnserra rate alles des gutes, rechtes vnd
gerichtes, manschaft vnd lehen wi die genant sin, die er von rechte, von gewalt
(»der von gewonheit in dem dorte vnd vf dem velde und in dem wikbilde des dortes;
yo zcu (irober gehabt hat, oder gehaben mochte, vnd hat vns gelobet vor sich vnd vor
sine . . erben, daz er vnd alle sine erben an dem vorgenanten dorte, an dem kirch-
lehen, an cinse, an gute, an gerichte, an bete, an lehen. an manschaft vnd an allen
andern rechten doselbens nimmer forderunge nach anspräche haben sulle noch wolle
in keinerley wise, vnd daz selbe gerichte haben wir gereicht vnd geligen, vnde
/T reichen vnd lihen an disem selben brieue dem techande vnd dem . . capitel des
goteshus zcu Myszne. üiich hat der egenante techant von des . . capitels vnd von
sinen wegen Fritzcolde dem vorgenanten gelobet \or vns vnd vor vnsenn rate eine
rechte süne also, daz er vnd sine . . mitetumherren in vnd sine erben furdern viul eren
sullen, vnd keines krieges, der vor gewest, in arge nimmer gedenken sullen: daz
^; selbe hat der dikgenante Fritzcolt für sich vnd für sine süne dem . . techande vnd
den tumherren widergelobet, daz sie keines kriges, der vor gewest ist^. biz vf disen
hutigen tag^ nimmer mer gedenken sullen. Bi diser vorgenanten sune ist gewest
Heinrich des vorgenanten Fritzcoldes sun in vnser und vnsers rates geinwertikeit.
389
vnd hat darzcü sinen guten willen vnde gunst gegeben vnd gesprochen, waz sin vater
an disen vorgeschriben teydingen sune vnd Sachen getan vnd geteidinget habe, daz
er mit sinen brudern daz stete vnd gancz halden wolle. Ouch hat PYitzcolt von der
Naszowe gelobt in guten trftwen vor Fritzcolten und Karlen sine süne, wenne die
r zcu lande kumen, daz sie vor biderben luten in des techandes vnd der . . tumherren
geinwertikeit sprechen vnd reden sullen, waz Fritzcolt ir vater getan vnd geteidinget
hat, daz sie daz stete vnd gancz halden wollen vnd suUen ane allerlei argelist vnd
geuerde. Bi namen ist iz ouch geredt, waz vfloufte vnd kriges von scheltworten
zcwischen dem vorgenanten techandt vnd Karle des dikgenanten Fritzcoldes sune
10 vfgeloufen sin, daz die sten sullen an Frideriche von Wangeheim vnserm marschalke,
waz her sie darvmb heizzet, daz sullen sie beide gantz vnd stete halden. Darüber
zcu einer grozern Sicherheit hat der obgenante Fritzcolt zcu bürgen gesatzt Sifriden
von Polentzk, der dem selben von Wangeheim gelobet hat, wenne Fritzcolt vnd Karl
des oftgejianten Fritzcoldes sune zcu lande kumen, daz sie denne darnach binnen acht
/r tagen reden sullen vor biderben luten, daz alle dise vorgeschriben rede, teidinge vnd
sune ir guter wille vnd gunst sin, vnd w^ der von Wangeheim den selben Karl mit
dem techande berichtet, daz sie daz stete gantz vnd vnuorbrochenlichen halden
sullen vnd wollen ane geuerde. Hie bi sint gewest vnd sin ouch gezcftge die
strengen Friderich von Wangeheim mai-schalk, Kristan von Witzceleiben houerichter,
2o Heinrich von Kothewitz rittere, Bertoldus Wilde schriber vnsere heimlichere, vnd
anderer frumer lute gnug. Zcu einem oifenbarn gezcfignizze diser vorgeschriben tei-
dinge vnd süne, daz die stete vnd gantz gehalden werden, haben wir vnser fursten-
lich insigel gehangen an disen brif, der gegeben ist zcu Myszne nach Cristi gebärt
drizcenhundert iar in dem dri vnd funfzcigisten jare, an diustage nach dem heiigen
irCristtage.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen. Das an einem Pergameutstreifen befestigt gewesene Siegel fehlt.
No. 468. 1353. 24. Jan.
B, Johann übergibt, um ferneren Sfisverstänänissen zu begegnen, dem CapiteJ Zinsen zu Pishotcitz,
indem er andere surikhiimmt
Nos Johannes dei gratia episcopus ecclesiae Missnensis notum facimus uni-
versis praesentes litteras inspecturis, quod licet dudum dominus Petrus de R}i;hemycz
quondam plebanus in Lomatsch, dum agcret in humanis, apud nos in \illa Slake-
wycz*) sex solidos grossorum annui census pro capitulo nostro Missenensi et anniver-
sario suo in ecclesia nostra Missnensi peragendo comparasset, dictique sex solidi
fuissent per nos dicto nostro capitulo assignati, tamen quia aliquem censum in homi-
nibus dictos sex solidos solventibus reservanmus, multociens cxorta fuit inter nos et
dictum nostrum capitulum materia dissensionis. Nos volentes omnis discordiae fomi-
tem, prout nobis est possibile, penitus amputare, dictos sex solidos nobis resumpsi-
mus, eosdem mensae nostrae et successorum nostrorum applicantes, et in locum
a) Schlagwitz, Par. Mtigoln.
390
eorum molendiiuim situm in villa Pyseopicz^), quod anmiatim in censu solvit sex
solidos grossorum cum dimidio, quatuor pullos et unam sexagenam ovorum dicto
nostro capitulo liberum et exemptum ab omnibus exactionibus, precariis, talliis, anga-
riis et perangariis et iurisdictione qualibet, iudicio supremo duntaxat excepto, quod
nobis et nostris successoribus reservamus, assignavimus et donavimus, ipsumque
molendinum in dictum nostrum capitulum cum omni iure, utilitate, honore, libertate
et iurisdictione, iudicio tamen supremo, ut praemittitur, salvo, ti-anstulimus et trans-
ferimus per praesentes, reuunciantes expresse pro nobis et nostris successoribus prae-
ter iudicio supremo, ut praefertur, omnibus iuribus nobis et ipsis competentibus in
molendino supradicto. In quorum omnium testimonium praesentem litteram scribi
fecimus et nostri sigiUi maioris appensione muniri. Datum et actum Stolpin anno
domini >P. CCC°*^LI^^ XXIIII*. die mensis Januarii.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem Siegel des Bischofs an einem von der Urkunde selbst
zum Theil abgetrennten Pergamentstreifen.
b) Piskowitz, Par. Zehren.
No. 469. 13o3. 11. März.
Probst und Capitel fassen den Beschluss , dass hinknnftifß kein Domherr Sitz und Stimme im Capitel
haben soU, dem nicht eine der obern Probenden nach dem Willen des CapiteJs durch den Decan oder
dessen Stellvertreter überwiesen tvorden, und B. Johann bestätigt diese Bestimmung,
Nos Johannes de Strelis praepositus, Tlieodericus de Gogh in medicina magister,
decanus, Hermannus de Wolftitz archidiaeonus Nysicensis, Paxlaus de Nymandis, Pal-
bertus de Mftlhusin cantor, Otto de Donyn plebanus in Donyn, Mychael de Somirvelt,
Tyczko de Capeindorf scolasticus, Henricus de Slynicz, Albertus Knut praepositus
Budissinensis , Johannes de Dräynicz, Henricus de Ysinberg praepositus Wurcinensis,
Otto de Donyn plebanus in Lubauia, Conradus de Walhusin, Nycolaus P^birhardi decre-
torum doctor, archidiaeonus Lusatiae, Conradus Pruze et Fridericus de Miltitz, canonici
ecclesiae Misnensis capitulum ecclesiae Misnensis facientes et repraesentantes ac totum
capitulum iam dictae ecclesiae vocatis omnibus absentibus et praesentibus, qui potuerunt
et voluerunt Interesse inter nos tractatus habentes, quia propter importunitatem quorun-
dam canonicorum dictae ecclesiae Misnensis petentiuni sibi vocem in capitulo dari et
locum in stallo, seu stallum superiorem in choro assignari, ipsa ecclesia nostra Misnensis
et nos ipsi ut experientia docuit, gi-ave a nobilibus et potentibus pro ipsis preces suas
porrigentibus sustinuit et sustinuimus periculum et gravamen: Nos huiusmodi periculis
prout nobis possibile fuerit, viam praecludere cupientes, de concordi omnium nostrum
nee non de expresso consensu et voluntate reverendi patris domini nostri domini Johan-
nis episcoiii Misnensis statuimus, volumus et ordinamus, ut de cetero nullus canonicorum
dictae nostrae Misnensis ecclesiae vocem in f^Ainitalo Tel stallum in choro superiorem
habere debeat vel possit, nee sibi ^^ mud acta maiorem praebendam seu
unam de maioribus praebendis Im "num decanum Misnensem
pro tempore aut decano mortuo v» ' \ consensu canoni-
391
corum in loco praesentium, vocem in capitulo habentium vel maioris partis eorundem
fiierit assignata, non obstante consuetudine contraria hactenus in dicta nostra ecciesia
observata, quam praesentibus tollimus expresse et sublatam esse volumus omnino, ita
quod etiam contra praesens statutam nulli quantacunque praefulgeat praeeminentia vel
dignitate, gratia aliqua de cetero fieri possit aut aliqualiter dispensari. In quorum
omniiim testimonium praesens statutum seu hanc patentem litteram scribi fecimus et
nostri capituli sigilli appensione muniri. Datum et actum in Misna in capeUa omnium
sanctorum anno domini M^CCC^ quinquagesimo tertio, undecima die mensis Martii.
Et nos Johannes dei gratia episcopus ecclesiae Misnensis praedictae statutum
suprascriptum consensum nostrum adhibendo expresse per omnia approbamus, ratifica-
mus et confiimamus in ipso praesentibus iure ordinario auctorizantes et in eorundem
testimonium nostrum episcopale maius sigillum praesentibus duximus appendendum.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit den Siegeln des Bischofs und des Capitels an Pergament-
streifen.
No. 470. 1353. 11. März.
Der pähstliche Gerichtsliof enUclieidet in der Streitsache mvisclien dem B. Johann und deni Kloster
Dobrilugh tvegen der detn Biscliof im Kloster in der Fastenzeit zu gewähre)iden Procuration zu
Grinsten des Ersteren nach ausführlicher Erzählung des Processganges,
In nomine domini amen. Dudum felicis recordationis dominus Clemens papa
sextus ad supplicationem . . procuratoris religiosorum virorum dominorum . . abbatis
et couventus monasterii in Doberluch Cisterciensis ordinis Misnensis diocesis causam
seu causas appellationis seu appellationum et negotii principalis, quae vertebatur
vertebantur seu verti sperabantur inter dictos dominos abbatem et conventum et eis
adhaerentes ex una parte, et venerabilem in Christo patrem dominum Johannem epi-
scopum Misnensem ex altera et omnes alios quorum interest coniunctim seu divisim,
super certa procuratione eidem domino episcopo ut dicebatur debita a dictis dominis
abbate et conventu, et eins occasione ex altera venerabili et circumspecto viro domino
Petro de Talliata legum doctori canonico Carnotensi capellano suo suique sacri palatii
apostolici causarum auditori audiendas et decidendas ac etiam fine debito terminandas
cum Omnibus contingentibus dependentibus emergentibus et connexis commisit secun-
dum tenorem et formam supplicationis et commissionis infrascriptae, cuius tenor talis
est: Supplicat S. V. . . procurator et procuratorio nomine . . abbatis et couventus
monasterii in Doberlucli Cisterciensis ordinis Misnensis diocesis, quod nuper eidem
S. V. pro parte venerabilis patris domini Johannis episcopi Misnensis exposito licet
falso, quod abbas et conventus praedicti ratione bonorum, quae in dicta diocesi obti-
nerent, episcopo Misnensi qui esset pro tempore, cum ad dictum monasterium decli-
naret, semel in anno procurationem exhibere tenerentur de consuetudine antiqua
approbata et hactenus pacifice observata, et tam dictus dominus episcopus quam prae-
decessores sui, qui fuerunt pro tempore, extitissent in pacifica possessione vel quasi
iuris percipiendi procurationem huiusmodi a tempore, cuius contrarii memoria hominum
non existeret, et quod abbas et conventus supradicti contra huiusmodi consuetudinem
392
temere venientes hiiiusmodi procurationem dicto domiiio episcopo tiiiic ad dictum
monasterium declinanti exhibere indebite coiitradixerant: ac siipplicato, ut abbatem
et conventiim praedictos per aliquera discretiim ad exhibendum sibi procurationem
huiusmodi compelli faceret, eadem S. V. . . episcopo Nuenburgensi , . . abbati moiia-
sterii in Burgelino ac scolastico ecclesiae Cycensis Nuenburgensis diocesis suis litteris
cum illa clausula: Quodsi non omnes bis exequendis potueritis interesse, tu frater
episcope cum eorum altero eam nihilominus exequaris, dedit in mandatis, quatenus
partibus convocatis causam audirent et appellatione remota debito fine deciderent,
faciendo quod decemerent per censuram ecclesiasticam observari. Praetextu quarum
litteranim per venerabilem patrem episcopum Nuenburgensem et scolasticum dictae
ecclesiae Cycensis, abbate in Burgelino se prius ut dicitur excusante, eisdem abbate
et conventu in Doberluch ad instantiam praefati domini episcopi Misnensis, ut coram
ipsis episcopo Nuenburgensi et scolastico Cycensi comparerent super praemissis prae-
fato episcopo Misnensi responsuri, ad iudicium evocatis et pro parte eiusdem domini
episcopi Misnensis quodam libello, in quo nulla tiebat mentio de bonis, ratione quo-
rum abbas et conventus dicti monasterii in Doberluch ad dictam praetensam procura-
tionem tenentur, prout in impetratione dictarum litterarum vestrarum pro parte eiusdem
domini Misnensis episcopi fuit expositum sive suggestum, sed duntaxat quod ratione
consuetudinis vel possessionis vel quasi de quibus est praemissum, idem abbas et
conventus semel in anno videlicet in quadragesima praefato episcopo Misnensi, cum
ad praefatum monasterium declinaret, per quindenam integram et continuam procura-
tionem exhibere tenerentur, praetendebatur et numero familiarium et evectionum, cum
quibus idem episcopus procurari deberet, non expresso et alias vago, obscuro et
inepto et ex narratione contenta in dictis litteris vestris non descendente et tali, cui
de iure respondendum non erat, oblato et demum pro parte abbatis et conventus
praedictorum contra dictum libellum coram praeposito dictae Cycensis ecclesiae, cui
episcopus Nuenburgensis et scolasticus praedicti vices suas commiserant, exceptionibus
legitimis de materia praedicta propositis et oblatis, quibus obstantibus dicto libello
non erat respondendum de iure, praefatus praepositus ecclesiae Cycensis per suam
interlocutoriam pronunciavit ut dicitur libellum praedictum de iure procedere, dictas-
que exceptiones repulit expresse. Propter quae pro parte abbatis et conventus prae-
dictohim fuit et est ad sedem apostolicam bene et legitime appellatum, quodque prae-
fatus praepositus post et contra appellationem praedictam in dicta causa procedens in
abbatem et monachos dicti monasterii excommunicationis et in ipsum conventum sus-
pensionis necnon in dictum monasterium interdicti sententias ut dicitur promulgavit
ipsosque fecit excommunicatos, et dictum conventum suspensum praefatumque mona-
sterium interdictum publice nuntiari licet de facto. Verum cum abbas et conventus
praedicti contra consuetudinem et possessionem per dictum episcopum Misnensem
super exhibitione procurationis huiusmodi praetensas se per privilegia sedis apostoli-
cae sperent posse tueri, et in partibus super hoc^) non sperent posse consequi iusti-
tiae complementum, supplicat procurator, quatenus causam seu causas appellationis
seu appellationum et negotii prineipalis, quae vertitur vertuntur seu verti sperantur
1; 9uptr litt TraDsaamt vom 22. Not. 1483.
393
inter abbatem, monaclios et couventum praedictos et eis adhaereuteB ex parte una,
et dictum dominum episcopum Misnensem et omnes alios quorum interest coniunetim
sen divisim ex altera super praedicta praetensa procuratione et eius oecasione, nec-
non super luillitate et iniquitate sententianim excommunicationis, suspensionis et inter-
dicti, de quibus est praemissum, et earum occasione alieui de auditoribus causarum
vestri saeri palatii committere dignemini audiendas et decidendas simpliciter et de
piano, sine strepitu et tigura iudicii cum contingentibus dependentibus emergentibus et
connexis, et cum potestate citandi extra curiam et ad partes semel et pluries, quo-
tiens opus erit, dictum dominum episcopum Misnensem et omnes alios quonim inter-
est, non obstante quod eaedem causae non sint ad Romanam curiam legitime devo-
lutae nee in ea de sui natura tractandae et finiendae, et cum potestate absolvendi
abbatem et monachos dicti monasterii in Doberlucli et adhaerentes eisdem etiam
ad cautelam ab excommunicationis sententia per praepositum ecclesiae Cycensis prae-
dictum in ipsos seu aliquem ipsorum lata, ac tollendi et relaxandi suspensionem et
interdictum, de quibus est praemissum, si et prout fuerit rationis. In fine vero ipsius
supplicationis seu commissionis cedulae scripta erant de alia manu et littera litterae
superiori prorsus et omnino dissimili videlicet liaec verba: Audiat magister Petrus de
Tailliata et citet ut petitur ac dictam absolutionem impendat, si et prout de iure
fuerit faciendum, et iustitiam faciat.
Qui quidem dominus Petrus de Tailliata auditor vigore commissionis huiusmodi
in dicta causa procedens ad petitionem sapientis viri magistri Tilmanni de Nussia in
Romana curia procuratoris ac procuratoris et procuratorio nomine dictorum dominorum
abbatis et conventus, prout de suo mandato per quasdam patentes litteras fidem fecit,
coram ipso in iudicio comparentis praefatum dominum Joliannem episcopum Misnensem
principalem in praescripta commissione nominatum et omnes alios quorum interest
coniunetim et divisim per suas certi tenoris litteras ad partes citari mandavit, ut certo
termino peremptorio competenti debereut coram ipso in iudicio legitime comparere,
praefatis dominis abbati conventui et monacbis et adhaerentibus eisdem super omnibus
et singulis in dicta commissione contentis de iustitia responsuri et alias in causis
praedictis processuri, facturi et recepturi, quidqiiid ordo iuris dictaret et rationis.
Quo quidem termino veniente comparuit in iudicio coram praefato domino auditore
magister Tilmannus de Nussia procurator praedictus et procuratorio nomine dominorum
abbatis et conventus praedictorum, et ad faciendum tidem pleniorem de mandato
proeurationis suae et ad docendum, quod dominus Johannes episcopus Misnensis et
omnes alii quorum interest praenominati fuerunt et erant sufficienter et legitime ad
partes citati, certa publica instrumenta et litteras patentes auctenticas ut prima facie
videbatur exhibere curavit, et citatorum eorundem non comparentium contimiaciam
accusavit petens ipsos reputari contumaces; et dictus dominus auditor citatos eosdem
non comparcntes reputavit exigente iustitia contumaces, et subsequenter dicto magistro
Tilmanno procuratore petente eosdem dominum Joliannem episcopum Misnensem et
alios praedictos mandavit et fecit citari in audientia publica litterarum contradictanmi
sedis apostolicae, ut est moris, ad dicendum et obiiciendum contra dicta instrumenta
et litteras per ipsum productas quidquid vellent, decreta eis copia eorundem quam
COD. DIPL. HAX. II. 1. 5()
394
luiin^rt i».>!i*ient si vellent, ad pereniptoriiim certum terminum coinpetentem. In quo
t<iuuL dims citatis minime compareutibus, licet usque ad boram debitam exspectatis,
iQffsn d<:4iiiiiiis auditor ad praedicti Tilmanni procuratoris coram ipso in iudicio com-
jMreniii» instantiam eosdem dominum episcopum et alios reputavit quod actum huius-
»iidi exigente iustitia merito contumaces. Deinde vero comparens in iudicio coram
pnefato domino auditore Tilmannus procurator praedictus quendam libellum sive peti-
tifinem smnmariam, in qua inter cetera petebat dictos dominos abbatem et monachos
ac se eorum nomine ad cautelam absolvi ab excommunicationis sententia supradicta,
offerens se paratum stare et obedire mandatis sanctae matris ecclesiae et dicti domini
auditoris necnon certas litteras apostolicas, certa privilegia ordini Cisterciensi indiüta
a sede apostolica et quoddam instrumentum appellationis ad eifectum probationis,
quod dicta absolutio sibi nomine quo supra esset indulgenda et concedenda, exhibuit
et produxit Unde dictus dominus auditor eisdem domino Johanni episcopo et aliis
praenotatis copias eorundem productorum decernens, quas habere possent si vellent,
ipsos ad dicti procuratoris instantiam mandavit et fecit citari in audientia supradicta
ad dicendum et obiiciendum contra producta huiusmodi, quidquid vellent, ad certum
terminum peremptorium competentem; eosque in eodem termino minime comparentes
licet debite exspectatos ad dicti Tilmanni procuratoris coram ipso in iudicio compa-
rentis instantiam reputavit quoad actum praedictum contumaces, necnon iterato ad
videndum eisdem dominis abbati et monachis impendi absolutionis beneficium petitum,
vel dicendum et allegandum causam rationabilem , si quam haberent in eadem audien-
tia, citaii mandavit et fecit ad peremptoriam certam diem. In qua comparens in
iudicio coram praefato domino auditore Tilmannus procurator supradictus domini Jo-
hannis episcopi Misnensis et aliorum quorum interest non comparentium contumaciam
accusavit, eosque contumaces quoad actum huiusmodi reputari ac sibi nomine dictorum
dominorum suoruni et in personas ipsorum ipsisque dominis suis in personam suam
absolutionis beneficium praedictum impendi ad cautelam cum instantia et humiliter
postulavit, offerens se paratum mandatis sanctae matris ecclesiae et dicti domini
auditoris obedire atque stare. Et tunc dictus dominus auditor eosdem dominum Johan-
nem episcopum Misnensem ac alios supratactos non comparentes licet debite exspe-
ctatos reputans quoad actum huiusmodi exigente iustitia merito contumaces, in eorum
contumaciam ab eodem Tilmanno procuratore et nomine quo supra recepit super et
de stando et parendo mandatis sanctae matris ecclesiae et suis iuramentum, ac ipsum
Tilmannum procuratorem in personas ipsorum dominorum . . abbatis, conventus et
monachorum et cuiuslibet ipsorum ^c ipsos in personam dicti Tilmanni procuratoris
ipsorum absolvit ad cautelam in forma ecclesiae consueta a sententiis antedictis, ac
absolutos mandavit denuntiari in palatio apostolico causarum praelibato. Post quae
dicto Tilmanno procuratore petente idem dominus auditor dominum Johannem episco-
pum aliosque praenominatos ad dandum et recipiendum libellum sive sumraariam peti-
tionem in hac causa in eadem audientia peremptorie citari mandavit et fecit ad certum
terminum competentem, quem ad idem etiam dicto procuratori praesenti dnxit perem-
ptorie statuendum ^-^o comi)aruit in iudicio coram ipso domino auditore Til-
mannus procur 'ctonim citatomm non comparentium contumaciam
395
accosavit ac in eorum contumaciam volens satisfacere termino hiiiuBmodi, libellum
sive petitionem summariam superius per ipsum exhibitam, in qua se petierat absolvi
ad cantelam, repetiit et de novo produxit ipsumque libellum sive petitionem in ali-
qoibus correxit ac eidem detraxit dausulam illam, in qua se petierat absolvi.
Cuius quidem libelli correcti tenor sequitur sub hac forma: Coram vobis vene-
rabili viro domino Petro de Tailliata domini nostri papae capellano et ipsius sacri
palatii causarnm ac causae et partibus infrascriptis ab eodem domino papa auditore
gpecialiter deputato proponit procurator et procuratorio nomine venerabilis patris domini
Thidici abbatis et religiosorum virorum Johannis prioris, Heiirici subprioris, Johannis
olim abbatis, Alberti Dessow, Johannis camerarii, Johannis portarii, Henrici de
Ogros, Nicholai Helboet, Johannis de Moeliart, Thedici de Luctebac, Henrici magi-
stri conversorum, Nicholai Winterbergh, Nicholai Ornarii, Conradi de Gubin, Alberti
de Dessow iunioris, Henrici de Gurgouwe, Andreae cellerarii, Johannis sobcellerarii,
Johannis de Lubin monachorum et conventus monasterii in Doberluch ordinis Cister-
densis Misnensis diocesis, contra reverendum patrem dominum Johannem episcopum
Misnensem et omnes alios, quorum interest, ac personam intervenientem seu personaa
intervenientes legitime pro eisdem seu eorum altero et dicit, quod licet dicti abbas et
conventus a tempore et per tempus, cuius contrarii hominum memoria non existit,
füerint et fuerit liberi et immunes, eorumque monasterium flierit et sit per dictum
tempus liberum et immune de consuetudine, usu, more et observantia per dictum tem-
pus pacifice et inconcusse observatis et approbatis, et ab omni procuratione qua\is
consideratione, ratione seu causa episcopo Misnensi pro tempore praestanda seu sol-
venda, ac in possessione seu quasi libertatis et immunitatis huiusmodi pacifice et
quiete, tamen nuper sanctissimus in Christo pater dominus Clemens papa VI. eidem
pro parte dicti domini episcopi exposito imo verius suggesto licet falso, quod abbas
et conventus praedicti ratione bonorum, quae in dicta Misnensi diocesi obtinerent,
episcopo Misnensi qui esset pro tempore, cum ad dictum monasterium declinaret,
semel in anno procurationem exhibere tenerentur de consuetudine antiqua et antiquitus
approbata et hactenus pacifice observata, et quod tam dictus dominus episcopus quam
praedecessores sui qui fuenint pro tempore, extitissent in pacifica possessione vel
quasi iuris percipiendi procurationem huiusmodi a tempore, cuius contrarii memoria
hominum non existeret, et quod abbas et conventus praedicti contra huiusmodi con-
suetudinem temere venientes huiusmodi procurationem eidem domino episcopo ad
dictum monasterium tunc declinanti exhibere indebite conti-adixerant et recusarunt,
. • episcopo Nuenburgensi , . . abbati monasterii in Borgelino ac . . scolastico ecclesiae
Cycensis Nuenburgensis diocesis suis litteris seu rescripto apostolico cum illa clau-
sula: quodsi non omnes his exequendis potueritis interesse, tu frater episcope eam
niliilominus exequaris, ut dicitur dedit in mandatis, quatenus partibus convocatis cau-
sam audirent huiusmodi et appellatione remota debito fine deciderent, et quod prae-
textu dictarum litterarum per venerabilem in Christo patrem dominum Wytegonem
episcopum Nuenburgensem et Lutoldum scolasticum ilictae ecclesiae Cycensis, abbate
in Burgelino se prius ut dieitur propter quaedam impedimenta excusante, abbate et
conventu in Doberluch praedietis ad instantiam praefati episcopi Misnensis ad iudi-
— 396
dum evocatis, et pro parte domini epLscopi Misnensis quodani libello a dieto rescripto
iion descendenti nee sub eo comprehenso, in quo nuUa fiebat mentio de bonis, ratione
quorum dicti abbas et conventus monasterii in Doberluch ad dietam praetensam pro-
curationem tenerentur, prout in impetratione dietarum litterarum dieto domino nostro
ftiit expositum seu auggestum, sed dumtaxat, quod ratione consuetudinis vel posses-
sionis vel quasi de quibus est praemissum iidem abbas et conventus semel in anno
videlicet in quadragesima episcopo Misnensi, cum ad praefatum monasterium decli-
naret, per quindenam integram et continuam procurationem exhibere tenerentur,
praetendebatur et numero familiarium et evectionum, cum quibus procurari deberet,
non expresso et alias vago et obscuro, defectivo, inepto et de iure non admissibili, et
alias tali, cui de iure non erat respondendum oblato. Et demum pro parte abbatis
et conventus praedictorum contra dictum libellum coram domino Jobanne praeposito
Cycensi praedicto, cui episcopus Nuenburgensis et scolasticus praedicti vices suas in
totum ut dicitur commiserant, exceptionibus legitimis de materia praedicta de iure
procedentibus et admissibilibus datis, propoaitis et oblatis coram eo legitime probatione
eorundem, quibus obstantibus dieto libello non erat respondendum de iure, praefatus
praepositus per suam interlocutoriam pronunciavit ut dicitur, praedictum libellum de
iure procedere, dictasque exceptiones repulit expresse; propter quae pro parte abbatis
et conventus praedictorum fuit et est ad sedem apostolicam et dictum dominum nostrum
papam appellatum bene et legitime, et super huiusmodi appellatione pro parte ipso-
rum apostoli fiierunt sufficienter petiti, quodque praefatus praepositus post et contra
appellationem legitimam praefatam in dicta causa ad instantiam dicti episcopi Mis-
nensis procedens minus iuste, in abbatem et monachos dicti monasterii in Doberluch
praedictos et quemlibet eorum excommunicationis sententiam quamvis nullam et inva-
lidam promulgavit, ipsosque et quemlibet eorum fecit et facit excommunicatos publice
nuntiari de facto duntaxat et perperam et inique in dictorum abbatis et monachorum
et conventus magnam iniuriam et non modicum praeiudicium et gravamen, dictusque
dominus episcopus asseruit et asserit licet contra veritatem, dictos abbatem et con-
ventum et eorum monasterium sibi debere annuatim procurationem praedictam, et
eos in possessione seu quasi libertatis et immunitatis huiusmodi inquietavit, molestavit
et perturbavit, inquietat, molestat et perturbat indebite et iniuste. Quare petit dictus
procurator nomine quo supra per vos dominum auditorem et vestram diffinitivam
sententiam pronunciari, decerni et declarari, per dictum dominum praepositum male
et perperam per omnia in praemissis processum et pro parte abbatis et conventus
praedictorum bene et legitime appeUatum, et sententiam excommunicationis in abba-
tem et monachos praedictos et quemlibet eorum latam ac denunciationes inde secutas
fuisse et esse nuUas, cassas et invalidas ac inefficaces, ipsasque et quamlibet earum,
quatenus de facto processerunt, annullari, cassari et tolli seu revocari, et dieto domino
episcopo non licuisse nee licere dictas assertiones, molestationes, inquietationes et per-
turbationes fecisse seu facere, ipsasque fuisse temerarias et iniustas, sibique super
ipsis et qualibet ipsarum perpetuum * imponendum fore et imponi, praefatos-
que abbatem et conventum i m non debuisse nee debere episcopo
Misnensi pro tempore pro€ \ ab eins praestatione et solutione
397
fuisse et esse liberos et immunes ac liberum et immune, et super praetensa procura-
tione praedieta perpetuum silentium imponendum fore et per vos imponi, et alias in
«t super praemissis iieri iustitiae complementum. Et hoc petit dictus procurator
nomine quo supra coniunctim et divisim, omni iure, causa, modo et forma quibus
melius et efficacius potest, etiam vestrum officium humiliter implorando, cum dampnis
et Interesse et expensis factis, et protestatur de faciendis et protestatur ut est moris.
Dictus itaque dominus auditor eosdem dominum Johannem episcopum et alios
non comparentes licet debite exspectatos reputans quoad actum huiusmodi sicut erant
praevia iustitia contumaces, ipsos dicto Tilmanno procuratore petente ad responden-
dum dicto libello litemque contestandum et contestari videndum, ac de calumpnia et
veritate dicenda cum omnibus capitulis in iuramento calumpniae contentis iurandum
ac iurari videndum super ipso libello et in tota causa praesenti, vel dicendum et
allegandum causam rationabilem, si quam haberent, quare haec fieri non deberent in
eadem audientia citari mandavit et fecit ad peremptoriam certam diem, quam ad idem
dicto procuratori praesenti etiam assignavit Interea vero comparens in iudicio coram
eodem domino auditore venerabilis vir magister Gerhardus dictus Fok in Romana
curia advocatus procurator et procuratorio nomine dicti domini Johannis episcopi
Misnensis volensque facere fidem de mandato procurationis suae, quandam litteram
patentem auctenticam sigillo dicti domini episcopi ut dicebatur in eadem sigillatam
mandatum procurationis suae continens produxit protestans, quod in causa huiusmodi
contra dictum dominum episcopum ulterius non procederetur ipso non vocato, et prout
ex tenore dicti procuratorii sui poterat, substituit ibidem in iudicio loco sui procura-
torem ad causam huiusmodi prosequendam discretum virum magistrum Henricum de
Vemeren in Komana curia procuratorem licet absentem tamquam praesentem ad ea
omnia et singula, quae a dicto domino Johanne episcopo habuit in mandatis, trans-
ferens in ipsum totaliter vices suas, donec eas ad se duceret revocandas. Deinde
vero Tilmannus procurator praefatus petiit copiam dicti procuratorii sibi decerni, ut super
eo posset deliberare. Et tunc dictus dominus auditor copiam huiusmodi sibi decrevit.
Postmodum autem quia idem dominus Petrus auditor ad causas audiendum
ulterius palatium apostolicum visitare non curavit nee causas sibi commissas audire,
idem quondam dominus Clemens papa ad supplicationem procuratoris dictorum domino-
rum abbatis, monachorum et conventus causam et causas praedictas resumendas in
statu, in quo erant et reraanserunt coram dicto domino Petro auditore, audiendasque
ulterius et fine debito terminandas commisit venerabili et circumspecto viro domino
Oliuerio de Cerzeto decano ecclesiae sancti Ilarii Pictauensis cappellano suo suique
sacri palatii praedicti auditori cum omnibus emergentibus dependentibus et connexis.
Qui quidem dominus Oliuerius auditor ad instantiam dicti Tilnianni procuratoris coram
ipso in iudicio comparentis mandavit et fecit citari per certos sedis apostolicae prae-
dictae cursores tarn magistrum Gerardum dictum Fok principalem, quam magistrum
Henricum de Vemeren substitutum procuratores praedictos sigillatim diversis altemis
vicibus, primo ad dicendum et obiiciendum quidquid vellent contra commissionem prae-
dictam eidem domino auditori factam, decreta eis eopia commissionis eiusdem, quam
habere possent si vellent, ac deinde ad resumendum et resumi videndum causam et
- 398
cansas praesentes in eo statu, in quo coram dicto domino Petro auditore remanserunt
ad certos succesßive terminos peremptorios competentes. Et cum in singulis terminis
praedictifl neuter procuratorum praedictorum citatorum curaret comparere licet congiue
exspectati, idem dominus anditor ad saepedicti Tilmanni proeuratoris coram ipso in
singaliB hmusmodi terminis in indicio comparentis instantiam eosdem Gerardum et
Henricum procuratores reputavit quoad singulos actus praedictos exigente iustitia con-
tomaces, et in eorum contumacias causam et causas praedictas una cum eodem Til-
manno procuratore praesente ipsasque quantum in se fuit resumente et resumi petente
resnmpsit in statu supradicto ac habuit pro resumptis, necnon eundem Henricum pro-
cnratorem substitutum dicto Tilmanno procuratore petente ad dicendum et responden-
dum, utrum vellet et intenderet acceptare et assumere sibi onus substitutionis praedictae
de se factae in causa seu causis huiusmodi per dictum dominum magistrum Gerardum
Fok procuratorem principalem per certum sedis eiusdem cursorem citari mandavit et
fecit ad plures terminos successive.
Et tandem post plenam deliberationem dicto Henrico procuratore onus huius-
modi procurationis acceptante idem dominus auditor sibi petenti copiam totius processus
tam coram dicto domino Peti'O auditore quam coram se habiti decrevit et concessit, ac
ad dicendum et obiiciendum contra ipsum quidquid vellet certum terminum peremptorium
assignavit. In quo datis per eundem Henricum procuratorem certis exceptionibus in
scriptis contra processum praedictum ac et contra exceptiones easdem per dictum Til-
mannum procuratorem ex adverso ceiüs formatis replicationibus verbotenus in iudicio
coram dicto domino auditore in certo alio termino ad hoc peremptorie statuto, praefatus
dominus Oliuerius auditor ad eiusdem Tilmanni proeuratoris instantiam saepedictum
Henricum de Vemeren procuratorem ad respondendum libello praescripto per dictum
Tilmannum oblato litemque contestandum, ac de calumpnia et veritate dicenda cum
Omnibus capitulis in iuramento calumpniae contentis iurandum litemque contestari et
simile iuramentum praestari videndum super dicto libello et in tota causa praesenti per
certum sedis praefatae cursorem citari mandavit et fecit ad certum terminum perempto-
rium competentem, quem ad eosdem actus etiam peremptorie praefixit Tilmanno pro-
curatori saepefato.
Verum dicto termino veniente comparuit in iudicio coram eodem domino auditore
Henricus procurator praedictus et certum libellum sive petitionem summariam pro parte
sua etiam obtulit et produxit sub his verbis: Coram vobis domino Oliuerio de Cerzeto
domini papae capellano eiusdemque sacri palatii apostolici causarum et causae et parti-
bus infrascriptis auditore ab eodem domino papa specialiter deputato proponit . , pro-
curator et procuratorio nomine reverendi patris domini Johannis episcopi Misnensis
contra religiosum virum fratreni Thidericum abbateni et conventum monasterii in
Doberluch ordinis Cisterciensis Misnensis diocesis et quanilibet personam intervenien-
tem pro eis legitime et dicit, quod licet abbas pro tempore et conventus dicti monasterii
in Doberluch ratione oneris in ftiB dicti monasterii impositi et alias ex causis
veris et legitimis epii? ipore etiam a tempore et per tempus, de
cuius initio seu contra] existit, tenerentur leantur debuerint
et deberent teneri et di >cti sui monast J in anno, vide-
399
licet singulis annis in quadragesima, cum ipse episcopoB ad monasteriam ipBum decli*
naret declinavit et deelinat, per quindecim dies continuos procarationem cum numero
XXX familiarium praedictorum suorum seu evectionimi exhibere et etiam exhibnerint
et exhibere consueverint absque contradictione quacunque salva controverBia praesenti;
et qnamquam tarn praefatus dominus Johannes episcopus Misnensis, quam praede-
cessores sui qui fuerunt pro tempore, fuerint et extiterint a dicto tempore et citra et
per ipsum tempus in pacitica possessione seu quasi iuris percipiendi a dictis abbate pro
tempore et conventu nomine dicti monasterii exhibentibus procnrationem huiusmodi, et
etiam perceperint pacitice et notorie usque ad tempus et tempore spoliationis et contra*
dictionis infrascriptarum, tamquam eis debitam ex causis veris et legitimis etiam de
consuetudine antiqua legitime praescripta et observata inconcusse et pacitice a tempore
praedicto et citra et per ipsum tempus praesenti controversia excepta: tamen praefati
frater Thidericus abbas et conventus dicti monasterii contra praemissa temere venientes
huiusmodi procurationem praefato domino Johanni episcopo ad dictum monasterium
declinanti per tres annos proxime praeteritos singulis annis et quolibet anno eorundem
tempore quadragesimali exhibere indebite contradixerunt et contradicunt, ipsumque domi-
num episcopum possessione vel quasi iuris percipiendi procurationem huiusmodi temere
spolianint spoliarive mandarunt et fecerunt, et spoliationem eorum nomine factam gratam
habuerunt et liabent et ratam, et ipsum dominum episcopum detinent spoliatum. Quare
petit dictus procurator per vos dominum auditorem et vestram diftinitivam sententiam
pronunciari et decemi , praefatum dominum Johannem episcopum Misnensem restituen-
dum et reintegrandum fore ad possessionem vel quasi iuris percipiendi procurationem
huiusmodi annuam supradictam ab abbate et conventu monasterii supradicti, et per vos
plene et libere restitui et reintegrari, dictosque abbatem et conventum ratione subtraxio-
nis et denegationis huiusmodi procurationis debitae per dictos tres annos, quibus dictum
dominum episcopum detinebant spoliatum, pro quolibet annorum praedictorum nomine
et ratione dictae procurationis denegatae et subtractae in XIIII marchis argenti, quam
procurationem annuam ad dictum summam extimat, condempnari et ad solutionem huius-
modi pecuniae compellendos fore et cogendos. Praedicta petit coniunctim et divisim omni
iure, modo et forma quibus melius potest, cum dampnis, expensis et interesse.
Deinde vero citato de mandato dicti domini auditoris et ad instantiam dicti
Tilmanni procuratoris praefato Henrico procuratore primo peremptorie et deinde sub
excommunicationis poena alternis iteratis viribus per certos sedis praedictae cursores
ad respondenduin dicto li])ello pro parte dicti Tilmanni procuratoris oblato litemque
contestandum, ac de calunipnia et veritate dicenda iurandum, ac litem contestari et
simile iuranienturn praestari videndum super ipso et in tota causa praesenti cum Omni-
bus capitulis in iuraniento calumpniae contentis ad certos successive terminos compe-
tentes, demum dicti niagistri Tihnannus et Henricus procuratores huiusmodi et quilibet
nomine procuratorio ])artis suae coram praefato domino auditore in iudicio coniparentes
dictoque domino auditore mandante litem super dictis libellis utrinique oblatis contestan-
tes, ideni \ndelicet Tilniannus procurator primo animo litem contestandi dixit narrata
in libello suo praedicto prout narrantur vera esse et petita fieri debere, ac naiTata
in libello partis alterius prout narrantur vera non esse et petita tieri non debere. At vero
1 400 -
dictiis Henricus procurator ex adverso animo litem contestandi respondit et dixit, narrata
in libello suo praedicto prout narrantur vera esse et petita fieri debere, ac narrata in
libello partis alterius prout narrantur vera non esse et petita fieri non debere. Ac statim
ibidem vicissim et si^Uatim dicti procuratores de mandato in manibus dicti domini audi-
toris, tactis per ipsorum quemlibet manu sua dextra sacrosanctis scripturis, de calumpnia
et veritate dicenda cum omnibus capitulis in iuramento calumpniae contentis super dictis
libellis hincinde datis et in tota causa praesenti praestiterunt soUempniter iuramenta.
Quibus Omnibus sie factis idem dominus auditor eisdem procuratoribus praesentibus ad
daudum et dari videndum positiones et articulos in hac causa certum praefixit terminum
peremptorium competentem, et nihilominus ad dicti Tilmanni procuratoris instantiam
eisdem procuratoribus ibidem in iudicio coram se praesentibus in personas dominorum
suorum hincinde licet absentium et ipsis dominis eorum absentibus in personas dictorum
procuratorum hincinde praesentium inhibuit ut est moris.
Porro dicto termino veniente comparuerunt in iudicio coram praefato domino
auditore Henricus et Tilmannus procuratores supradicti et volentes utrimque satis-
facere termino et actui huiusmodi nonnuUas certas positiones utrimque produxerunt,
et hoc facto subsequenter idem dominus Oliuerius auditor se de Romana curia absen-
tavit Unde praefatus quondam dominus Clemens papa VI. ad supplicationem . .
procuratoris dictorum dominorum abbatis et conventus in Doberluch causam et causas
praedictas resumendas in statu praedicto, in quo coram dicto domino Oliuerio auditore
remanserunt, audiendasque et fine debito terminandas commisit venerabili viro domino
Aymerico Hugonis utriusque iuris professori, c^nonico Bituricensi, capellauo suo sui-
que sacri palatii praedicti auditori cum emergentibus, dependentibus et connexis. Qui
quidem dominus Aymericus auditor eodem Tilmanno procuratore coram ipso in iudicio
comparente et petente praefatum Henricum de Vemeren procuratorem mandavit et
fecit citari peremptorie ad dicendum et obiiciendum quidquid vellet contra commissio-
nem praedictam sibi factam per certum sedis praedictae cursorem, decreta sibi copia
commissionis eiusdem, quam habere posset si vellet, ad certum terminum competentem.
In quo quia idem Henricus procurator quamvis coram ipso in iudicio compareret,
aliquid contra commissionem praedictam dicere non curavit, idem dominus auditor
ipsum ad dicti Tilmanni procuratoris coram ipso in iudicio comparentis instantiam
quoad actum huiusmodi contumacem reputavit ac eisdem procuratoribus praesentibus
ad resumendum et resumi videndum causam et causas huiusmodi in statu, in quo
coram dicto domino Oliuerio auditore remanserunt, vel dicendum et allegandum quid-
quid vellet quare hoc fieri non deberet, certam praefixit diem peremptoriam compe-
tentem. In qua comparentibus in iudicio coram praefato domino auditore Tilmanno
et Henrico hincinde procuratoribus praedictis, ac quantum in eis fuit causam et causas
praedictas resumentibus utrimque et resumi petentibus, idem dominus auditor easdem
causam et causas resumpsit in statu praedicto ac habuit pro resumptis.
Producta itaque statim ibidem in iudicio quadam certa littera apostolica bul-
lata ut prima facie apparebat more Romanae curiae per dictum Tilmannum procura-
torem, idem dominus auditor dicto Tilmanno petente eundem Henricum procuratorem
monuit, quod bullam eidem litterae appensam recognoscere deberet. At vero dictiis
401
Henricus procurator hoc facere recusabat petens sibi copiam dictae litterae primitus
decerni et tenninum ad deliberandum indulgeri. Dictus dominus aiiditor copiam
dictae litterae sibi decernens tenninum ad recognoscendum dictam buUam et responden-
dum super ipsa peremptorium assignavit. In qua recognita per eundem Henricum
procuratorem dicta bulla, non tamen approbando contenta in dicta .littera, idem domi-
nus auditor sibi postulanti certum terminum peremptorium ad dicendum et obiiciendum
contra dictam litteram quidquid vellet assignavit. Datis itaque in eodem termino in
iudicio coram praefato domino auditore in scriptis certis exceptionibus contra litteram
memoratam per eundem Henricum procuratorem, saepedictus Tilmannus procurator
ex adverso illico contra ipsas verbotenus replicavit Deinde vero dictis procuratoribus
utrimque coram ipso domino auditore in iudicio comparentibus idem dominus auditor
copias eis positionum et articulorum hincinde in causa buiusmodi datorum decrevit et
concessit, ipsisque ad respondendum dictis positionibus , in quantum positiones et
dicendum contra articulos in quantum articuli extiterunt, quidquid vellent, certum
terminum peremptorium stabilivit. Quo veniente dicti Tilmannus et Henricus procura-
tores utrimque in iudicio comparentes coram praefato domino auditore certas exceptio-
nes in. scriptis contra eosdem positiones et articulos exhibere curarunt Unde dictus
dominus auditor eisdem procuratoribus copiis dictarum exceptionum hinc inde decretis
ad replicandum contra ipsas quidquid vellent praefixit peremptoriam certam diem. In
qua formatis verbo per dictum Tilmannum procuratorem certis replicationibus contra
exceptiones memoratam, idem dominus auditor saepedictis procuratoribus coram se in
iudicio praesentibus ad producendum et produci videndum omnia iura litteras instru-
menta acta et munimenta auctentica, quibus partes in huiusmodi causa et causis uti
volebant et intendebant, salvo iure remissionis ad partes, si de iure fuerit concedenda,
certum terminum peremptorium duxit statuendum. In quo dicti Tilmannus et Hen-
ricus procuratores coram dicto domino auditore in iudicio comparentes idem Tilmannus
quandam cedulam papiream continentem descriptionem nonnullorum privilegiorum,
iurium, instrumentorum ac aliorum munimentorum, quibus se dixit velle in huiusmodi
causa uti, facto produxit. Et tunc idem dominus auditor eidem Henrico procuratori
praesenti copias productorum praedictorum decernens sibi ad dicendum et obiiciendum
contra ipsa quidquid vellet certum peremptorium tenninum assignavit; in quo formatis
per eundem Henricum procuratorem certis exceptionibus verbotenus contra producta
memorata, ac et contra exceptiones easdem per dictum Tilmannum procuratorem repli-
cato, factis etiam deinde de mandato dicti domini auditoris per dictos procuratores
certis responsionibus ad positiones memoratas hincinde, tandem idem dominus auditor
eisdem procuratoribus praesentibus in iudicio coram ipso et petentibus, ad declaran-
dum et declarari videndum positiones et articulos alterutrim datos in huiusmodi causa
certum terminum peremptorium duxit praefigendum. In quo datis per eosdem Til-
mannum in scriptis et per Henricum procuratores verbo formatis hincinde certis
declarationibus , idem dominus auditor eis ad dicendum et obiiciendum contra dictas
declarationes quidquid vellent praefixit peremptoriam certam diem.
Post quae dicto Tilmanno procuratore petente idem dominus auditor praefatum
Henricum procuratorem ad concludendum et concludi videndum in huiusmodi causa
COD. DIPL. 8AX. II. 1. 51
402 - —
et causis, vel dicendum et allegandum causam rationabilem , si quam haberet, quare
hoc fieri non deberet, per certum sedis praetactae cursorem citari maudavit et fecit
ad certum tenninum peremptorium, quem ad idem etiam dicto Tilmanno procuratori
praesenti peremptorie stabilivit. In quo datis per eundem Henricum procuratorem
certis exceptionibus in scriptis continentibus causas, quare non esset concludendum in
hac causa, petiit in eisdem exceptionibus inter cetera positiones et articulos suos ante
omnia admitti et se ad probandum eosdem in Romana curia et extra asseverans,
hoc esse de iure faciendum et praesentem causam super hoc poni in relationibus
publicis ut est moris. Dictus itaque dominus auditor recepto et praestito ab eodem
Henrico procuratore iuramento , quod praedicta malitiose et causa diffugii non petebat,
eisdem partibos ad audiendum referri in eadem causa certam diem peremptoriam
assignavit Interea quoque citatis de mandato dicti domini auditoris successive diversis
vicibus per certos sedis praedictae cursores ad instantiam dicti Henrici procuratoris
nonnullis testibus affoturis ad perhibendum testimonium veritati in hac causa super
articulis eiasdem Henrici procuratoris, nee non Tilmanno procuratore praefato ad
videndum ipsos testes recipi et iurare ad certos terminos peremptorios competentes,
ac aliquibuB de dictis testibus quia erant aifuturi admissis et eorum receptis iura-
mentis, aliquibos etiam qni affuturi non fuerunt non admissis, tandem idem dominus
auditor causam hmusmodi posuit in relationibus publicis , et repetiit diligenter et decla-
ravit omiua dubia et puncta iuris, super quibus dictae partes intentiones ipsarum
fnndabant et praesertim super pertinentia et inpertinentia articulorum alterutrim dato-
rum in hac causa, et in continenti fuit ibidem pro parte dictorum dominorum abbatis
et conventus praesentibus pluribus dominis coauditoribus sacri palatii allegatum.
Subsequenter vero comparens in iudicio coram praefato domino auditore Til-
mannus procurator praefatus quoddam publicum ut prima facie apparebat instrumen-
tum, processum quemdam habitum in partibus continens, certis sigillis etiam sigillatum
exhibuit et produxit ad docendum et ostendendum quod articuli partis alterius essent
de iure repellendi. Unde dominus auditor praefatus dicti instrumenti copiam supra-
dicto Henrico procuratori decernens, quam habere posset si vellet, ipsum ad dicendum
et allegandum contra dictum instrumentum quidquid vellet per certum cursorem sedis
eiusdem citari manda\it et fecit ad peremptoriam certam diem, et hoc facto se de
Romana curia absentavit.
Igitur procuratore dicti domini episcopi Misnensis petente praelibatus quondam
dominus Clemens papa VI. causam et causas praedictas resumendas in statu praedicto,
in quo coram eodem domino Aymerico auditore remanserant, audiendasque et fine
debito terminandas nobis Petro Maioris legum doctori, praecentori ecclesiae Valenti-
nensis capellano suo et sui sacri palatii praedicti auditori commisit cum emergentibus
dependentibus et connexis. Nos itaque ad instantiam dicti Henrici procuratoris coram
nobis in iudicio comparentis praefatum Tilmannum procuratorem ad dicendum et obii-
ciendum quidquid vellet contra commissionem praedictam nobis factam, decreta sibi
copia eiusdem, quam habere posset si vellet, per certum sedis praedictae cursorem
citari mandavimus et fecimus ad certum peremptorium terminum competentem. Et
ipso in dicto termino minime comparente nee aliquid contra dictam commissionem
403
obiicieute, nos ipsum ad eiusdem Henrici procuratoris coram nobis in iudicio compa-
rentis instantiam reputavimus quoad actum huiusmodi exigente iustitia merito contii-
macem, ac nihilominus ad resumendum et resiimi videndum causam et causa» huius-
modi in eo statu, in quo ultimo coram dicto domino Aymerico auditore remanserunt,
vel dicendum et allegandum causam rationabilem si quam haberet, quare hoc fieri
non deberet, per alium certum eiusdem sedis cursorem peremptorie citari mandavimus
ad aliam certam diem, quam ad idem nihilominus peremptorie praefiximus Henrico
procuratori praesenti praelibato. Dictis siquidem causa seu causis per nos resumptis
nos eisdem Henrico et Tilmanno procuratoribus coranj nobis in iudicio praesentibus
ad audiendum voluntatem et interlocutoriam nostram super admissione et repulsione
articulorum praedictorum praefiximus peremptorium certum terminum competentem.
Interea vero quamquam idem Henricus procurator petitorium utriusque partis in
causa huiusmodi suspendisset, et se velle super possessorio dumtaxat procedere dixis-
set et protestatus fuisset et dictam suspensionem per nos admitti petiisset et a nobis
obtinuisset, si et in quantum de iure esset admittenda, idem tamen Tilmannus procu-
rator ex adverso huiusmodi suspensioni consensum adhibere recusans propter hoc ad
sedem apostolicam in scriptis appellavit Nos igitur dictam suspensionem dicto Hen-
rico procuratore praesente et consentiente revocavimus ac eisdem partibus ad audien-
dum voluntatem et interlocutoriam nostram super eisdem articulis utrimque datis
praefiximus aliam peremptoriam certam diem, in qua dictis Henrico ex una parte et
Tilmanno ex altera procuratoribus praefatis unacum advocatis ipsorum coram nobis
in iudicio comparentibus et articulos suos admitti et alterius partis repelli per nos
utrimque cum instantia petentibus et se parates offerentibus super hoc audire volun-
tatem et interlocutoriam nostram, nos de dominorum coauditorum nostrorum consilio
et assensu articulos utriusque partis datos in hac causa et ipsas partes ad probandum
eosdem in Romana curia et extra et ad partes duximus admittendos, necnon eisdem
procuratoribus petentibus ad videndum recipi et iurare quosdam testes, quos utrimque
se velle producere asserebant ad probandum articulos eorum memoratos certos ter-
minos peremptorios duximus statuendos, ad quos etiam nonnullos testes ad instantias
eorundem procuratorum ad perhibendum testimonium veritati et iurandum ut est moris
per certos sedis praedictae cursores citari mandavimus et fecimus successive, ipsosque
testes et eorum iuramenta in singulis terminis huiusmodi in forma iuris recepimus
ac secundum interrogatoria a partibus praedictis super hoc exhibita examinari feci-
mus diligenter et eorum dicta et attestationes in scriptis redigi fideliter. Tandem
quia dictus Henricus procurator prosecutioni causae huiusmodi personaliter interesse
ulterius non poterat, sapientem et discretum virum magistrum Detleuum Stormeri in
Romana curia procuratorem licet absentem tamquam praesentem substituit et consti-
tuit procuratorem loco sui in iudicio coram nobis et apud acta praesente Tilmanno
procuratore praelibato ad causam et causas huiusmodi prosequendas, transferens in
ipsum Detleuum totaliter vices suas, donec illas ad se duceret revocandas.
Subsequenter vero quia per ea, quae habita fuerunt in causa et causis huius-
modi apud sedem apostolicam et in Romana curia tam coram aliis dominis auditoribus
supradictis, quam etiam coram nobis, non poterat de ipsius causae meritis liquere
51*
404
plene, idem quondam dominus no^er papa Clemens VI. certis iudieibus, in quos
dictae partes eoneordalMuit pw saas litteras apostolicas dedit in mandatis, qnatenus
testes, Iittens et instnunenta . qnae dietae partes super dictis articulis suis, quos
nos anacmn DonnallK intemi^mtoiiis partium earundem coram nobis in iudicio exhi-
bitis sob ügOhy ii*)stn> fmie dietis iadidbns transmisimus inclusos, coram eisdem
iudicibas doxerint prodaeenda infra certom terminum competentem ad lioc eis tune
per diciBHi qaoiMiain dominum papam praefixum prudenter reeipere ac testes ipsos
seGimdmB eidem iaterroj^atoria diligenter examinare eurarent, litteras et instrumenta
praedicta tnutdcribi fideliter &ciendo. et si aliqua partium earundem testes alterius
Tolebot repiP!>bdm&. testes super reprobatione huiusmodi producendos coram se infra
afimi eefnoü tenDinam competentem eis ad hoc similiter assignatum sapienter reeipere
et secnikdiim interro^oria a partibns ipsis exhibenda, si ea exhibere volebant, alio-
quin ioxta datam eis a deo pmdentiam cum diligentia examinare deberent, deposi-
tK»e§ omniom testinm praedictomm fideliter in scriptis redactas una cum articulis et
iBterrogatoriis pnedictis ae transumptis litterarum et instrumentorum praedictomm sub
Si^illis eorum incinsas ad praesentiam dicti domini papae et sedis apostolicae quan-
tocius tnmsmissuri et signilicaturi eidem domino papae, quae et quanta esset fides
eindem testibus instrumentis et litteris adhibenda, praetixo eisdem partibus termino
peremptorio competenti, quo per se vel procuratores idoneos cum omnibus actis, iuribus
et munimentis suis huiusmodi causam tangentibus se apostolico conspectui et dicti
domini papae repraesentarent iustam dante domino sententiam recepturae. Qui quidem
iudices in partibns illis receptis litteris apostolicis et articulis unacum interrogatoriis
supradictis ac citatis, receptis et iuratis nonnullis testibus, quos eaedem partes pro-
dncere volebant hinc et inde, dictisque testibus fideliter et soUicite examinatis et
eorum dictis et attestationibus in scriptis redactis, tam dictos articulos unacum inter-
ro^toriis, quam dicta et depositiones testium eorundem et transumpta quarundam
litterarum apostolicarum coram eis productarum sub sigillis suis fideliter inclusos et
inclusa ad Romanam curiam et praesentiam eiusdem quondam domini papae trans-
miserunt significando, quae et quanta fides eisdem testibus et litteris esset adhibenda,
ac ipsis partibus certum terminum competentem, quo se apostolico conspectui et dicti
domini papae repraesentarent, peremptorie assignando iustam dante domino senten-
tiam recepturae.
Itaque dictis et depositionibus testium et transumptis litterarum una cum articu-
lis et interrogatoriis praemissis sub sigillis eorundem iudicura inclusis ad sedem aposto-
licam et Romanam curiam remissis et reportatis, idem quondam dominus Clemens papa
negotium remissionis huiusmodi et totam causam praesentem cum potestate publicandi
et aperiendi dicta et attestationes praedietas nobis Petro Maioris auditori praefato audien-
dam et fine debito terminandam commisit cum emergentibus dependentibus et connexis.
Comparentibus itaque in iudicio coram nobis dietis Tilnianno et Detleuo Stormeri pro-
curatoribus et quolibet nomine partis suae, rcj^rtatis etiam et reiiraesentatis coram nobis
certis rotulis clausis et inclusis sub sigillis iudicum |)raedictorum negotium remissionis
praedictae continentibus per certum nuntium iuratum ad hoc |)er dif^tos iudices deputa-
tum, iidem procuratores hincinde dicebant, quod non curabant alicjua obiicere contra
405
commissionem praedictam nobis factam, sed sigilla eisdem rotulis appensa unanimiter
et concorditer utrimque recognoverunt, et petierunt dictum negotium remissionis aperiri,.
et dicta et attestationes testium in eis contentaB publicari ipsisque copias earundem
attestationum decerni et concedi, et terminum competeutem ad dicendum et obiiciendum
contra ipsas quidquid voluerint assignari. Nos igitur negotium remissionis buiusmodi
aperuimus, et dicta et attestationes easdem de consensu partium earundem publicavimus
et habuimus pro publicatis, ipsisque copias dictarum attestationum hincinde decernentes
ad dicendum et obiiciendum contra ipsas quidquid vellent certum terminum perempto-
rium praefiximus competentem. Datis itaque utrimque per dictos Tilmannum et Detleuum
procuratores certis exceptionibus in scriptis contra dicta et attestationes testium eorun-
dem ac et contra exceptiones easdem certis replicationibus utrimque verbotenus formatis
in iudicio coram nobis in siugulis terminis ad hoc per nos statutis, demum difcto Tilmanno
procuratore petente et instante, nos causam buiusmodi posuimus in relationibus publicis
ut est moris in praesentia multorum dominorum coauditorum nostrorum, et retulimus et
repetivimus manifeste in eadem omnia et singula dubia et puncta iuris, super quibus
partes ipsae intentiones suas fundabant ad effectum diffinitivae sententiae proferendae;
et illico fiiit ibidem coram nobis et aliis dominis coauditoribus nostris praedictis per
advocatos partium earundem sollempniter et publice allegatum.
Deinde vero dicti Tilmannus et Detleuus procuratores hincinde coram nobis in
iudicio comparentes renunciaverunt in causa buiusmodi et quantum in eis fuit con-
chiserunt petentes per nos concludi cum eisdem. Nos igitur una cum dictis procura-
toribus unanimiter concludentibus et concludi petentibus conclusimus et habuimus pro
concluso. Subsequenter autem praefato quondam domino demente papa deo volente
viam universae carnis ingresso ac sanctissimo in Christo patre domino Innocentio divina
Providentia papa VI. ad apicem summi apostolatus assumpto idem dominus Innocentius
omnes et singulas causas nobis per dictum quondam dominum dementem et tempore
suo commissas resumendas in statu, in quo tempore mortis eiusdem quondam domini
dementis remanserunt, audiendasque ulterius et fine debito terminandas nobis recom-
misit cum omnibus emergentibus dependentibus et connexis. Unde nos dicto magistro
Detleuo petente praefatum Tilmannum procuratorem mandavimus et fecimus citari per
certum sedis praedictae cursorem ad resumendum et resumi videndum causam praesen-
tem in eo statu, in quo, ultimo tempore mortis praefati quondam domini dementis
remansit ad peremptoriam certam diem. In qua dicto IMlmanno procuratore minime
comparente licet debite exspectato nos ipsum ad dicti Detleui procuratoris instantiam
reputavimus quoad actum buiusmodi contumacem, ac in ipsius contumaciam dictam
causam unacum eodem Detleuo procuratore quantum in se fuit resumente et resumi
petente resumpsimus et habuimus pro resumpto in statu praelibato.
Deinde quoque dictis magistris Detleuo et Tilmanno procuratoribus coram nobis
in iudicio comparentibus et petentibus nos ipsis ad audiendum nostram diffinitivam sen-
tentiara in hac causa hanc diem infrascriptam peremptorio duximus praefigendam. Qua
veniente comparuerunt in iudicio coram nobis magistri Detleuus ex una parte et Til-
mannus ex altera procuratores praelibati et quilibet nomine partis suae, idemque
magister Tilmannus procurator sententiam ipsam pro parte sua et contra dictum domi-
406
num Johannem episcopum Misnensem 8ea magistrum Detleuum procuratorem suiim
eius nomine fieri, ipsumque procuratorem praesentem in personam dieti domini episcopi
domini sui licet absentis et ipsum dominom episcopum absentem in personam dicti pro-
curatoris sui praesentis ratione dampni et interesse dominorum suorum abbaüs et con-
ventus praedictorum in dnobus milibus florenorum auri condempnari, at vero dictus
magister Detleuus procurator ex adverso sententiam ipsam pro parte sua et contra
dictos dominos abbateni et conventum fieri secundum tenores et formas libellorum
suorum praescriptorum utrinique oblatornm, et alias sibi iustitiam fieri hincinde cum
instantia postularunt.
Nos igitur Petrus Maioris legum doctor, auditor praefatus visis et diligenter
inspectis omnibus et singulis actis, iuribus, litteris, instrumentis ac munimentis coram
nobis liabitis, exhibitis et productis ipsisque cum diligentia recensitis, auditis etiam et
plenius intellectis omnibus et singulis, quae partes ipsae coram nobis dicere, proponere
et allegare voluenmt verboten us et in scriptis, factaque super iis omnibus et singulis
dominis coauditoribus nostris causarum sacri palatii apostolici praedicti relatione plenaria
et fideli nobiscumque et cum eis deliberatione praehabita diligenti, ac ipsorum dominorum
coauditorum nostrorum obtento consilio et assensu, per ea quae vidimus et cognovimus
et quae nunc videmus et cognoscimus Christi, nomine invocato pro tribunali sedentes et
habentes prae oculis solum deum de dominorum coauditorum nostrorum consilio et
assensu in Ins scriptis diffinitive pronunciamus, decemimus et declaramus, praefatum
dominum Johannem episcopum Misnensem restituendum et reintegrandum fore ad pos-
sessionem vel quasi percipiendi procurationem huiusmodi annuam supradictam ab abbate
et conventu monasterii supradicti, et nos ipsum plene et libere restituimus et reintegra-
mus, condempnantes nihilominus dictos abbateni et conventum ad solutionem dictae pro-
curationis subtractae et denegatae pro quolibet annorum praedictorum a tempore motae
litis, ac in expenais legitimis in huiusmodi causa factis, quarum expensarum taxationem
nobis in posterum reservamus. In cuius rei testimonium praesentem nostram diffinitivam
sententiam per Henricura dictum Rant elericum üsnaburgensem publicum apostolica et
imperiali auctoritate notarium nostrum et huiusmodi causae scribam infrascriptum publi-
cari eiusque signo et subscriptione signari mandavimus et nostri sigilli appensione com-
muniri. Lecta, lata et in bis scriptis pronunciata fuit suprascripta diffinitiva sententia
Auinionii in palatio apostolico causarum per nos in loco nostro solito pro tribunali seden-
tes sub anno a nativitate domini millesimo tricentesinio quin<iuagesinio tertio, indictione
sexta, die undecima mensis Marcii, pontificatns supradicti domini Innocentii papae VI.
anno primo, praesentibus venerabilibus viris et discretis dominis Nicoiao de Aquila et
Guillermo Cadoreti advocatis, ac magistris Magno Vetuli, Neapolionc de Foroliuio, Johanne
de Papia et Oaufrido Nigri in Ilomana curia procuratoribus, ac magistris ^lartucio Sta-
bilis de Fractis, Johanne Lordati et Petro de Podio de Cisternis clericis, Oaictanae,
Mimatensis et Leniouicensis diocesium, notariis publicis et scribis nostris testibus ad
praemissa vocatis specialiter et rogatis.
407
Et ego Henricus dictus Rant clericus Osnaburgensis publicus apostolica
et imperiali auctoritate notarius ac venerabilis viri domini Petri Maioris et audi-
toris et causae praedictorüm scriba lectioni, lationi et in bis scriptis prouuu-
^' eiationi, suprascriptae diffinitivae senteutiae ac omnibiis aliis et singulis supra-
I dictis sub anno, indictione, die, mense, loco et pontifieatu quibus supra ac
g unacum testibus praenominatis praesens fui, vidi et audivi eaque omuia et
I singula propria manu scripsi, publicavi et in baue publicam formam redegi, ac
una cum sigillo dicti domini auditoris huic publico inde confecto instrumento
appenso Signum meum apposui consuetum rogatus per dictum magistrum Det-
leuum procuratorem in testimonium omnium praemissorum.
Nach dem Orig. im K. Haupt -StaatsarchiT zu Dresden mit dem Siegel an rothseidener Schnur, und
einem Transsumt vom 22. Nov. 1483 im Stiflsarehiv zu Meissen.
No. 471. 1353. 14. März.
B, Johann nimmt die Bestimmung zuriicTc, da^s die Parochialkirche in Dresden mm hischvfl. Tafelgut ,
die in ZschaiU! dem Capitel, die in Gada zur Custodie gehöre, wahre^id die in Mittveida femer mit der
Scholusterie vereinigt bleibt, und verfügt, dass die zu Zschaitz stet^ nur einem Domherrn der hohem
Ordnung verliehen werden soll Vgl No, 454.
In nomine domini amen. Cum incorporationes ecclesianim parrochialium videlicet
in Dresden mensae episcopali, in Zschewicz capitiilo Misnensi, in Mitteweide scola-
striae et in Godowe' custodiae dictae Misnensis ecclesiae per nos Johannem dei gratia
episcopum Misnensem dudum factae propter plura supervenientia inpedimenta non
possint procedere nee comraode observari, igitur omnes et singulas incorporationes
praedictas per nos factas de expresso consensu nostri capituli praesentibus toUimus
et revocamus et sublatas et revocatas esse volumus, omnino renunciantes expresse
incorporationibus eisdem et specialiter dictae ecclesiae parrochiali in Dresden mensae
nostrae episcopali incorporatae et unitae pro nobis et nostris successoribus, et renaitti-
mus dicto nostro capitulo super dictis incorporationibus praestitum iuramentum, eccle-
sia parrochiali in Mitteweide duntaxat excepta, quam dictae scolastriae incorporatam
esse volumus, et eidem, quia alios redditus non habet, praesentibus unimus, annecti-
mus et incorporamus. Reliqua vero beneficia praedicta capitulo et custodiae ac men-
sae nostrae incorporata et nunc per nos revocata nos et nostri successores intra capi-
tulum vel extra, prout prius conferri consueverant, et specialiter ecclesiam parrochia-
lem in Zschewicz uni ex canonicis nostrae Misnensis ecclesiae praedictae vocem in
capitulo habenti et non extra capitulum conferre debemus et debebunt. In quorum
omnium testimonium praesentem litteram scribi fecimus et nostri maioris sigilli appen-
sione muniri. Datum et actum in Castro nostro episcopali Stolpin, anno domini
M^CCC^L^I^ Xnn. die mensis Martii.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem Siegel des Bischofs an einem Pergamentstreifen.
Hasche dipl. Gesch. Dresdens, ürkundenb. S. 122.
^^^^^^^^^H^
408
No. 472. 1353. 31. JuU.
Äbt Dietrich und der Convent des CistercietiserJdosters mi Dobrüugk bekennen von den Aebten zu
Pforta, AÜzeUe, Buch, Grünhain und Neuzelle die nach dem Beschluss des Generakapitels üires
Ordens zu zaJdenden Beträge etnpfangen zu haben , und versprechen wegen der in Born anhängigen
Streitsache mit dein B. Joliann sie nicht im Kostenpuncte zur Mitleidenschaft ziehefi zu wollen.
Nos frater Theodericiis abbas monasterii in Doberluch totiisque ibidem con-
ventiis Omnibus et singiilis praesentia visuris, audituris seu lectiiris recognoseimiis
publica protestantes, quod reverendi et dilecti nobis in Cliristo patres ac domini,
domini in Porta, in Cella, in Buch, in Gnienhayn atque in Nova Cella monasteriorum
abbates nobis de eontributionibus eisdem a reverendis patribus ac dominis dominis in
Campo et in Walkenrede monasteriorum abbatibus auetoritate generalis capituli inpositis
amicabiliter satisfecerunt, quibus promisimus nihilominusque tenore praesentium pro-
mittimus, quod in huiusmodi causa monasterio nostro et nobis a reverendo patre ac
domino, domino Johanne episcopo Misnensis ecclesiae contra nostri ordinis libertates
mota et diutine iam in Romana curia ventilata nihil omnino deinceps pro subsidio
et defensione causae praeexpressae volumus extorquere. In cuius rei evidens
testimonium praesentem litteram nostris sigillis dedimus communitam anno domini
>P. CCC**. LIII*'. in vigilia beati Petri apostoli ad vincula.
Nach dem Orig. im K. Haupt- Staatsarchiv zu Dresden mit Siegelbruchstücken au einem Pergamentstreifen.
Xo. 473. 1353. 20. Oct.
B, Johann beurkundet mit dem Abt und Convent zu Dobrilugk für sich und seine Kachkofnmen dahin
sich geeinigt zu haben, dass dem Bischof bei seiner Anwesenheit im Kloster 16 Tage lang in der
Fastenzeit mit 30 Mann und Pferden und Wagen Unterkommen und Verpflegung, bei einer grössern
Zahl von Begleitern dieser jedoch nur für die erste und die letzte Nacht zu gewähren sei.
Nos Johannes dei gratia episcopus ecclesiae Misnensis tenore praesentium
recognoscimus, quod in causa, quae inter nos ex una et religiosos viros dominos
Th. abbateni, Conradum priorem et conventum monasterii Dobirlucensis — parte ex
altera, super procuratione anmia nobis et episcopis Misnensibus pro tempore annis sin-
gulis per quindenam integram in quadragesima in dicto monasterio, cum ad ipsum
dicto quadragesimali tempore declinaremus et declinarent, vertebatur, sumus cum
dictis dominis abbate, priore et conventu amicabiliter concordati, ita videlicet, quod
quandocunque nos aut nostri successores dicto quadragesimali tempore ad dictum
monasterium dedinaverimus et declinaverint, ipsi nos et eos procurare tenebuntur per
XV dies continuos et procurationem praestare cum XXX equitaturis et personis ad
huiusmodi equitaturas pertinentibus, nobisque et nostris alimenta necessaria providere.
Si vero nos et dictos nostros successores projrtcr malum statum terrarum plures per-
sonas et equos nobiscum et secum adducere oporteret, illas et illos procurare tene-
buntur per primam noctem, sequenti vero die nos et dicti nostri successores ipsas et
409 —
ipsos, quae et qiii ultra dictum numeruni fuerint, recedere faciemus et facient, nee
dicti abbas, prior et conventus aliquas vel aliquos ultra eundem numerum tenebuntur
procurare. Similiter si nos et noBtri successores in fine dietae quindenae reliquarum
personarum pro conductu recedendi a dicto monasterio indigentiam habuerimus et
habuerint, illas die proxima praecedente ante nostrum et eorum recessum ad dictum
monasterium vocare poterimus et poterunt, ipsasque dicti abbas, prior et conventus
cum earum evectionibus et equitaturis per illam noctem hospitare et procurare tene-
buntur. Nosque in antea et dicti nostri successores dominis abbati, priori et con-
ventui bonus et boni debemus esse amicus et amici , ipsosque et eorum monasterium in
Omnibus efficaciter promovere, nee litem praedictam aut aliqua, quae occasione dietae
litis inter nos et dictos abbatem, priorem et conventum sunt exorta, ullo unquam
tempore ad animum volumus revocare. In quorum omnium etc. Datum in Castro
nostro Stolpin anno domini M. CCC. LIU. die dominica proxima post diem beati
Lucae evangelistae.
Ludewig rell. mss. I. p. 354.
No. 474. 1354. 8. Jan.
B, Johann und das Capitel genehmigen die Ueberlassung eines Hauses mit Grarten in Meissen an den
Fischer Nik. Wendephach gegen einen jährt Erhzins an den CapeUan in der Wasserburg.
Nos Johannes dei gratia episcopus ecclesiae Missnensis recognoscimus et
tenore praesentium publice profitemur, quod locationi, qua magister Theodericus deea-
nus iam dietae ecclesiae nostrae Missnensis et cappellanus in Wassirbürg Nycolao
dicto Wendephach piscatori, suisque heredibus iure enphiotico locavit quandam domum
cum horto eidem adiacenti pro certa annua pensione ei qui pro tempore dictam cap-
pellam possederit danda, sicut in litteris eidem Wendephach datis plenius continetur,
consentimus ipsamque ratificamus et approbamus per praesentes. In cuius rei testi-
monium sigillum nostrum praesentibus duximus appendendum. Datum in Castro
nostro episcopali Stolpin anno domini millesimo CCC'°^ Lini**. octava die mensis
Januarii.
Et nos Johannes de Strelis praepositus totumque capitulum ecclesiae Miss-
nensis praedictae locationi huiusmodi domus et horti ut praemittitur, nostrum ad-
hibuimus expressum consensum et adhibemus per praesentes, et in testimonium huius-
modi nostri consensus sigillum nostri capituli praesentibus duximus appendendum
anno et die quibus supra.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem beschädigten Siegel des Bischofs und dem wohl-
erhaltenen des Capitels an Pergamentstreifen.
COD. DIFL. 8AX. II. 1. 52
410
No. 475. 1354. 25. Jan.
Markgraf Friedrich der Strenge eignet dem Capitel alle die Rechte und Renten im Dorfe Grobem,
welche dasselbe von Fricjzöld von der 'Nazzowe gehäuft.
Wir Friderich von gotes gnaden lantgraue zcft Düringen, marcgraue zcu Mysne
in dem Osterlande vnd zcu Landesperg, graue zcu Orlamunde vnd herre des Lan des zcu
Plyssen bekennen offenlichen vnd tun kunt allen den, dl disen brief sehen, boren oder
lesen, daz wir durcb got, vmb vnser eidern, vnser vnd vnser erben seien heiles willen,
r mit gutem rate und wolbedachtem mute, mit gfinst, willen und wizzene Balthasars vnsers
lieben brfiders den erbern lüten dem . . tumprobste, dem techande vnd den . . tumherren
gemeine des goteshus vnde der kirchen zcu Myszne, vnsem lieben andechtigen, alle die
gut, halsgerichte, gerichte, manschaft, leben, bete, gulde, genieze vnd gemeinlichen alle
die recht, die Fritzcolt von der Nazzowe ritter, von gewa lt, von rechte oder von gew on-
10 heit in dem dorfe, vf dem felde vnd in dem w j kbilde jde s^ dorfes zcft Gröber gehabt hat,
als im vnser-. . vater seliger gedechtnize die geligen hatte, oder die vns in keinewis
gebfirn mochten, die sie dem selben Fritzcolde, der sie vor \ti8 hat vfgelazen , haben ab-
gekouft, geeigint vnd gegeben haben vnde eiginen vnd geben in die gnediglichen an
disem briue ewiglichen vnd gerftwiglichen zcu haldene und zcu besitzcene, und wisen
/rdie manschaft do selbins an die vorgenanten tumprobst, . . techande vnd . . tumherren
mit vrkunde ditzselben brieues, den wir mit vnserm furstenlichen insigel voruestent
haben. Do bi sint gewest vnd sint ouch gezcuge die gestrengen Kristan von Witzce-
leiben vnser houerichter, Heinrich von Kothewitz canceler, Hans vnd Dj^erich gebrudere
von Schonenberg rittere, Bertoldus Wilde schriber, vnsere lieben getrftwen, vnd ander
u frümer lute gnüg. Dirre brief ist gegeben zcü Mysne nach Cristi gebürt dryzcen
hfindert jar, darnach in dem fier und funfzcigisten jare an sente Pauls tage des zcwelf-
poten als er b ekar t wart.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem Reitersiegel des Markgrafen an Fäden von rother
und grüner Seide.
No. 476. 1354. 31. Mai.
Der Abt und Convent des Klosters ÄltzeJle geben auf Veranlassung eines jüngst geschehenen Eingriffs
in die Jurisdiction des Bischofs Erklärungen und Zusicherungen.
Nos Conradus abbas, Theodericus prior totusque conventus monasterii in Cella
ordinis Cysterciensis Mysnensis diocesis recognoscimus et tenore praesentium publice
profitemur, iniuriam esse et fuisse irrogatam revcrendo patri doniino Johanni episcopo
Mysnensi in eo, quod nuper quidam ex nostris conversis quosdam malefactores in
dicta Vle*), in qua episcopus Mysnensis pro tempore iurisdictionem meri et mixti
imperii habere dinoscitur, captivarunt ipsosque captivos ad dictum nostrum monaste-
rium abduxerunt et extra iurisdictionem dicti doinini episcopi eosdem ultimo supplicio
^
a) Ober- und Niodcreula bei Nosson.
411
tradiderunt, nosque de hoc doluisse et dolere, nee umquam nostrae intentionis extitit
per hoc iurisdictioni dicti domini episcopi aliquod praeiudicium generali, promittentes
bona fide, quod de cetero talia per nos aiit nostros conversos non debeant aliqualiter
attemptari. In quorum omnium testimonium praesentem litteram scribi fecimus et sigil-
lorum nostrorum appensione muniri. Datum in dicto nostro monasterio in Cella anno
domini M^CCCMJDÜLI^ in vigilia penthecostes.
Nach dem Orig. im K. Haupt -Staatsarchiv zu Dresden mit zwei sehr beschädigten Siegehi an Pergament-
streifen.
No. 477. 1354. I.Juli.
B, Johann eignet mit Zustimmung des Capitels der Domhirche vom Budissiner Proist Albert Knut
in Badebenl erkaufte Zinsen ztt Begehung mehrerer Jahrgedächtnisse,
Nos Johannes dei gratia episcopus ecclesiae Missnensis tenore praesentium
recognoscimuß publice et^) profitemur, quod Sophya*) relicta quondam Ludewici de
Kürbiz de consensu et voluntate filiorum suorum Michahelis et Gotheboldi de
Körbiz ^), tria talenta cum dimidio Fribergensis monetae et sex modios siliginis et
sex avenae Dresdensis mensurae, quae communi aestimatione extendunt se ad medium
talentum monetae praedictae, ita quod summa totius census in grossis extendit se
ad sedecim solidos grossorum latorum Pragensis monetae annui census in villa Rade-
bfiyl*), quae villa*) sita est prope^) mericam Dresdensem et circa villam Kayticz**),
qui quidem census in pecunia solvitur singulis annis, medietas in festo beati Michar
helis et alia medietas in festo beatorum apostolorum Philipp! et Jacobi, annona vero
solvitur in festo beati Martini et triginta duo pulli solvuntur in festis Michahelis et
nativitatis domini et quatuor sexagenae ovorum solvuntur in festo paschae, quem cen-
sum et villam praedictam totam dicta Sophya de Kürbitz^) nomine dotis seu dona-
tionis propter nuptias a nobis et a nostra ecclesia in feudum') tenuit, habuit et pos-
sedit, iusto emptionis et venditionis titulo pro triginta novem sexagenis grossorum
Pragensium latorum eidem Sophyae®) et dictis filiis suis iam integraliter solutis in
restaurum dotis seu donationis propter nuptias praedictae, vendidit honorabili viro
domino Alberto Knüyt^), praeposito Budissinensi nomine capituli Misnensis ecclesiae ^^),
quae quidem quatuor talenta seu sedecim solidos grossorum praedictos") ipsa Sophya^*)
constituta coram nobis bona spontenea et libera voluntate, nulla penitus vi seu coactione
interveniente etiam cum iuramento non repetendi, una cum dictis filiis suis conferenda
praefato domino Alberto nomine capituli memorati ad manus nostras resignavit, renun-
tians cum eisdem filiis suis omni iuri et actioni et cuicumque legis . auxilio et bene-
ficio, quae sibi aut cuicunque eorum competerent in eisdem quatuor talentis seu com-
petere possent in futuram, et per quae possent contra dictam renuntiationem venire
in toto vel in parte. Unde saepedictus ^^) dominus Albertus nomine capituli praedicti
iam dicta quatuor talenta cum aliis obventionibus sibi conferri, incorporari et appro-
priari ac capitulo et ecclesiae Missnensi praedictis petiit ad usum infra scriptum,
1) et publice B. t) Sophia B. 3) Kurbiz B. 4) villa fohlt in B. 5) circa mericam B. 6) de Kürbitz fehlt in B. 7) im /rM</u«
fehlt in B. 8) Sojthine B. 9) Knuyt B. 10) rcclesiae Mism-tisia B. 11) praedictorum B. 13) supra üictus B.
a) Radebeul, Par. Kaditz. b) Kaditz bei Dresden.
52*
412
videlicet quod medium talentum in anniveraario venerabilis patris domini Wythigonis
secandi, bonae memoriae episcopi ecclesiae Missnensis immediati praedecessoris nostri^^)
vicariis perpetuis et temporalibus, et unum talentiim canonicis integratis et emancipar
tis, et vicariis perpetuis et temporalibus medium talentum in anniversario domini Con-
rad! de Strelis quondam praepositi Missenensis^), una vero sexagena latorum grossorum
in anniversario domini Alberti Knftyt^) praepositi ecclesiae^^ Büdissinensis canonicis
integratis et emaneipatis, et media sexagena grossorum praedictorum vicariis perpetuis
et temporalibus, quando ipsum ab hac luce migrare contingerit, annis singulis debeat
ministrari, inclusa decima hospitalis et pretio campanatoris. Ad tempora vero vitae
suae dictam sexagenam et niediam suis usibus poterit applicare, et is, cui ministratio
anniversarioruni praedictorum per capitulum praedietum fuerit iniuncta, quod superest
cum pullis et ovis praedictis pro suo labore optinebit. Nos igitur petitionem praefati
domini Alberti iustam, piam et deificam considerantes, ipsius precibus inclinati, prae-
dictam villam Radcbftyl cum bonis praedictis ad manus nostras sie resignatam de
consensu et consilio nostri eapituli ipsi domino Alberto nomine capituli et ecclesiae
Miftsnensis contulimus et in possessionem eiusdem mitti mandavimus, et in") quantuni
in nobis fuit misimus et induximus, incorporantes, unientes, donantes et appropriantes
praedictam villam cum omni iure, utilitate et fructu, quo dicta Sophya*) ipsam a nobis
in fcudum tenuit, capitulo et ecclesiae memoratis approbando, ratifieando atque confir-
mando dispositionem aut Ordinationen! bonorum praedictorum circa anniversaria prae-
dicta nostrani tenore praesentium auctoritatcm interponendo. In quorum omniuni testi-
moniuni praesentem litteram scribi fecimus et sigilli nostri appensione muniri. Datum
et actum in Castro nostro Stolpin anno domini millesimo trecentesimo quinquagesimo
quarto, feria tertia infra octavas apostolorum Petri et Pauli, praesentibus honorabili-
bus viris dominis Nvcolao decano ecclesiae Hudissinensis") et Lutoldo de Stiiternlievm
notario nostro***), et Johanne Schuneman magistro curiae nostrae et Henrico de Schoniielt
clerico nostro et Heynrico*^) plebano in Smydeuelt, capellano nostro, et strennuis Johanne
de Hreytenbftch et Henrico Cüchinmeyster^^) testiJ>us et aliis quam pluribus fide dignis.
Kt nos Johannes de Strelis praepoaitus et Theodricus de (iogh"^*) decanus, Her-
mannus de Wolfticz archidiaconus Nysicensis, Paxlaus de Nyniandis, Palbertus de Mol-
husen cantor, Otto de Donyn ])lebanua in Donyn, Tyczko de Cappelendorf^) scolasticus,
Henricus^*) deSIynicz, praejyositus Haynensis, Henricus***) praci)ositiis Würczinensis"^^) et
Nycolaus archidiaconus Lusatiae et doctor decretorum totumque capitulum ecclesiae Miss-
nensis praedictae incorporationi, unioni, donationi et appropriationi, Ordination! et disposi-
tioni suju'a scriptis nostrum expressum adhibiiimus consensum et in horum testimonium
sigillum nostri capituli-^) praesentibus duximus api)endendum.
Nach zwei Originalen im StiftRarchiv zu Moisson mit dm Siojroln des Bischofs und dos Capitels an
rergamentstreifcu ; bei A ist das des Kischots mit dem Contrasigill desselben vergehen.
II) prn''drrr*aoris nostri imiunlinf! U. !.'») iVi>/i»-;j*i« IJ. li!) ea'l'tiar fohlt in B. 17 1 im fohlt in B. IS) nni>tro, cnnonii-o .a/»-««»!»-
S>'hnlufr<n/iiii B. 11») Ihnrko B. ä<n Kwhitiiif^jfi'tfr B. 'Jli ^^>c/. B. i2» Capi*fUndtirf H. 23» lltinriru-i B. iM) Il^ynrUu« B. S.'h rnpituU
H'nitri B.
413
No. 478. 1354. 9. Juli.
B, Johann verkauft mit Zustimmung des Capitels an den Weihbischof Franko, B. von Lerossa, das j/. 2^ ijz
Dorf Obenvartha mit Ausschluss der Weinberge mr Nutmiessung für dessen Lebensaeit.
Nos Johannes dei gratia episcopus ecclesiae Misnensis recognoscimus et tenore
praesentium publice profitemur, quod de expresso nostri capitiili consensu vendidimus
pro quadraginta sexagenis latorum grossorum nobis iam integre persolutorum, reve-
reudo patri domino Frankoni episcopo Lerossensi, vicario nostro in pontificalibus
Wartham superiorem cum hortis et hortulanis et fossatis circumiacentibus, necnon
agris lignis rubetis virgultis aquis piscaturis pratis paseuis viis et inviis ac omnibus
et ßingulis iuribus et iurisdictionibus ac honoribus ad dictam Wartham pertinentibus,
sicut ipsam habuimus et possedimus, vineis duntaxat exceptis, ad ipsius domini
Frankonis vitae tempora possidendam, ita, quod eodem domino Frankone de medio
sublato, si supervixerimus, ad nos, si vero prius quam ipse decesserimus eo defuncto
ad nostrum capitulum dicta Wartha devolvi debeat et reverti, renunciantes ex certa
scientia et expresse pro nobis et nostris successoribus omni iuris auxilio, per quod
contra dictam venditionem iuvare nos possemus. In quorum omnium testimonium
praesentem litteram scribi fecimüs et sigilli nostri maioris appensione muniri. Datum
in Castro nostro episcopali Stolpin anno domini M^ CCC^ IJHI"*. nona die mensis Julü.
Et nos Johannes de Strelis praepositus, Theodericus de Gogh decanus ac
totum capitulum dictae Misnensis ecclesiae recognoscimus nos dictae venditioni, tracta-
tibus capituli praecedentibus ac alüs solempnitatibus observatis nostrum adhibuisse
consensum, et in huiusmodi nostri consensus evidens testimonium sigillum nostri capi-
tuli praesentibus appendisse.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit den Siegeln des Bischofs und des Capitels an
Pergamentstreifen.
No. 479. 135^. 29. Sept.
jB. JoJiann trifft mii Zustimmung des Capitels Anordnung wegen Aufbewahrung U)id Benutzung der
vom K, Otakar von Böhmen dem Hochstift geschenkten bischöflichen Insignien.
In nomine domini amen. lustum censendum dinoscitur ac devotum eximiae-
que karitatis indicium, dum piae donantium atque testantium tam in vita quam in
morte voluntates exequuntur. Verum cum felicissimae recordationis inclitus quondam
dominus Otakarus Bohemorum rex affectione motus deifica ecclesiam kathedralem in
Missna ad dei oinnipotentis beatorumque patronorum Johannis apostoli et evangelistae
ac Donati mart}^ri8 et pontificis laudem pariter et honorem gloriosis seniorum orna-
mentis, mitra videlicet seu infula, baculo et annulo de auro et gemmis pretiosis
compoaitis pontificalibus insigniis decorarit: nos Johannes dei gratia dictae ecclesiae
episcopus donationem donantis efi^ectui congruere et ad meliora dirigi, ut ex officii
debito tenemur, cupientes de capituli nostri eonsilio pariter et assensu ordinando sta-
414
tuimus ac statuendo ordinanius, quod dicta clenodia antisticalia perpetuis temporibus
in aede sacra dictae ecclesiae sub clausura seu custodia thezaurarii aut vices eius
gerentis ut moris est habeaiitur, ut dum pontifex in sollempnitatibus consuetis offi-
cium ibidem pontificale exercere voluerit eisdem utatur, extra ecclesiam vero nulla-
tenus deportentur, eo solum proviso, si fortassis ad regum vel principum vocationem
episcopum Missenensem qui pro tempore fuerit coronationi, baptismati, compaternitati
seu actui consimili sollempni interesse contingeret, tunc propter . . donatoris felicem
memoriam ac ecclesiae Missenensis gloriam dictis clenodiis uti possit, cautione tarnen
idonea per eundem episcopum capitulo ecclesiae saepedictae, quod actu huiusmodi
expleto quantocius eadem ad pristinam aedem reponantur, prius facta. In praeniissae
ordinationis robur plenius sigillum nostrum autenticum praesentibus duximus appen-
dendum.
Et nos Johannes praepositus, Theodricus decanus totumque capitulum ecclesiae
jVIissenensis memoratae ordinationi per reverendum patrem dominum Johannem episco-
pum Missnensem praescriptum factae expressum nostrum damus assensum et in ple-
niorem ordinationis firmitatem capituli nostri sigillo decrevimus praesentem litteram
roborandam. Actum et datum Missnae anno domini millesimo trecentesimo quinqua-
gesimo quarto vicesima nona die mensis Septembris.
Nach dem Orig. im K. Haupt- Staatsarchiv zu Dresden mit den beschädigten Siegeln des Bischofs und
des Capitels an Pergamentstreifen.
No. 480. 1354. 31. Oct.
B. Johann verfügt auf Bitten des Archidiaconus von Nisan, dass zu Aufbesserung dieser Frähende
das Pfarramt zu Kötsschetihroda mit derselben vereinigt^ dort aber ein Vicar eingesetzt werde, und
das Capitel gibt hierzu seine Zustimmung.
In nomine domini amen. Nos Johannes dei gratia episcopus ecclesiae Misse-
nensis universis Christi fidelibus praesentes litteras inspecturis volumus esse notum,
quod cum redditus, fructus et proventus annui ad archidiaconatum Nysicensem, qui
dignitas in nostra Missnensi ecclesia existit, pertinentes adeo tenues existunt, quod
ex eis archidiaconus Nysicensis pro tempore sustentationem congruam habere non
possit, nobis pro parte honorabilis viri domini Hermanni de Wolfticz archidiaconi
Nysicensis fuit humiliter supplicatum, quatenus ecclesiam parrochialem in villa Koc-
schebrode infra limites dicti archidiaconatus consistentem et cuius ius eonferendi ad
ipsum et ad archidiaconum Nysicensem pro tempore pertinet et ab olim pertinere
consuevit, dicto suo archidiaconatui unire, annectere, approi)riare et incorporare digna-
remur. Nos ipsius precibus iustis favorabiliter inclinati dictam ecclesiam parrochialem
in Kocschebrode cum omnibus et singulis redditibus, fructibus, proventibus, obventio-
nibus et iuribus eius de expresso nostri capituli consensu dicto archidiaconatui Nysi-
censi unimus, annectimus, appropriamus et incorporamus ita, quod quandocumque
dictam ecclesiam per mortem vel liberam resignationem rectoris eiusdem ecclesiae qui
nunc est vel quo vis alio modo vacare contingerit, archidiaconus Nysicensis pro tem-
pore perpetuum vicarium in eadem ecclesia instituerc tenebitur, cui de redditibus
415
eiusdem ecclesiae talem et tantam portionem debet assignare, quod congrnam susten-
tationeni habere, et iura episcopalia et archidiaconalia persolvere et alia incumbentia
onera valeat commode supportare. Nam omnia iura episcopalia, quae nos et nostri
praedecessores in dicta ecclesia in Kocschebrode habuimus et habuerunt, nobis et
nostris successoribus in ipsa totaliter reservamus. In quorum omnium testimonium
hanc nostram patentem litteram seribi fecimus et nostri sigilli maioris appensione
muniri. Datum et actum in Stolpin anno domini M^. CCC'*. LIIII^ ultima die mensis
Üctobris. I
Et nos Johannes de Strelis praepositus, Theodricus decanus totumque capita-
lum ecclesiae Missnensis praedictae supradictis unioni, annexioni, appropriationi et
incorporationi per supradictum reverendum patrem dominum Joliannem episcopum
Missnensem dicto archidiaconatui factis nostrum expressum consensum adhibuimus
et adhibemus, et in evidens testimonium nostri consensus huic litterae sigillum nostri
capituli duximus appendendum.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit den Siegeln des Biscliofs und des Capitels an
Pergamentstreifen.
No. 481. 1355. 6. Jan.
Die Markgrafen Friedrich und Balthasar verkaufen mit Genehmigung ihrer Brüder Ludwig und
Wilhelm ihr Recht an den Dörfern Kiebitz ^ Schmorren und Schlagtoitz an B. Johann.
Wir Friderich vnd Balthazar gebrudere von gots gnaden lantgrauen zcu Du-
ringin, Marcgrauen zcu Myszne, in dem Ostirlande vnd zcu Landisperg, grauen zcu
Orlamunde vnd herren des landis zcu Plysne bekennen offinlichen für vns vnser
liben^) brudere Ludewik vnde Wilhelme vnd vnser erben vnd tun kunt allen den,
die disen brif sehen, hören oder lezsin, daz wir mit bedachte mute vnd gutem rate
wissin vnd willen vnser brudere Lud. vnd Wilhelms vorkouft haben alle vnser recht
nucze vnd dienst, daz vns geburt oder volgen solde oder mochte, is sie bete, gerichte
in dorf vnd in velde, wie daz namen mag gehaben in den nach geschriben dorflfem
Kywitz, Smördin vnde Slakewitz*), vmbe gelt daz vns gentzlichen vnd nutzlichen
beczalet ist deme erwirdigin in gote herren Johanse bischoue zcu Mysne, vnd gebin
vnd haben geeygint im, sinen nachkomenden vnd dem gotshuse zcu Mysne die vor-
geschriben recht mit allen iren nutzen vnd friheit ewiglichen vnd gerugeglichen zcu
besiczcene zcu lobe vnd zcu eren dem almechtigin gote vnd den heiligin'^houbtherren
sende Johanse vnde sent Donato durch vnser eidern seien vnd vnser selbens sele-
keit willen, vnd behalden vns vnsern bruderen vnd vnsern erben in den egenanten
dorffern kein recht, vnde geben darüber disen brif vorsigilt mit vnsern fürstlichen
insigeln; vnde wenne wir Ludewik vnd Wilhelm obgenanten eigener insigel nicht
enhaben, haben wir vns vorbunden vnd vorbinden mit vrkund ditz briues disen obe-
geschriben kouf alle stucke vnde artikel vnder vnser obgenanten brudere hem Fri-
drichs vnd Balthazars insigeln stete gantz vnd vnuorbrochlichcn zcuhaldene mit gutem
1; vor vni vnde vor rnsf li.-hrn B.
a) Kiebitz, Eph. Leisnig; Schmorrcu, Var. Jahna; Schlagwitz, Par. MUgeln.
416
willen. Dar über sint gewest vnd sint ouch gezcuge die edeln graue Dytherich von
Honstein herre da selbens, honbtinan, Fridrich von Wangeheim marsehalk, Kristan
von Wiczeleiben houerichter, Hannas Grozse von Zeweschin, Arnolt Judeman camer-
'12.' meistere vnser heimelieher vnd liben getruwen, vnd ander guter Ifite gnug. Diser
kouf ist gesehen vnd diser brif gegeben zeu Dresden nach Crists geburte drizeen
hundirt iar in dem fünf vnd funfzcigsten iarc an dem obirsten tage, den man nennit
epyphaniam domini.
Nach zwei im AVesontlichen übcreinstimmeuden Originalen im K. Haupt -Staatsarchiv zu Dresden. An
beiden hängt das Reitersiege] Markgr. Friedrichs und das Siegel Balthasars (Gt'nimo). letzteres wohlerhalten.
Xo. 482. 13oo. 6. Jan.
Die MarJiffrafni Friedrich und Iiolthas(ir id>cnveisen dem B. Johann auf seine Lel/eni^fit jährlich
rier Schock (wroschen von ihrer Landhetc ^m Dresden.
Wir Fridrirh viide lialtlinzar bekennen vor vns vnde vnser erben, daz
wir mit {futcin vorratr haben gegeben vnd bewiset dem erwirdigen vatere in gote
vnd lierren, liern Johaiis liysehoue zeu Miszen tier sehog breiter Pregiseher grosehen
ierliches zciiiKes^ die man ym geben sal alle iar die wile er lebet von vnser lantbete
zeu Dresden, vf seilte Walpurge tag zewei sehog vnde vf sente Mieh. tag zewei
sehog, vnd wenne er aheget daz got wende, so sullen die vorgnanten tier sehog
wider an vns genallen vnd vns ledig werden, wenne wir eine widerstatunge haben
getan mit den tier sehorken an den zewelf phunden, die im vnser vater dem gnt
genade eteswenne hatte gegeben vn bewisz in des munzee in vnser stat zeu Ysiqnuh,
vnd heizen vnde W(»llen ernstlichen, daz alle die die yzeunt oder ernaeh vnser lant-
bete in iiemen zeu Dresden, daz die alle iar zeu sente Walpurge vnd Miehels tage
sullen geben von vnser lantbete dein egenanten herrn, hern Johans hischoue zru
Miszen tier seiiog breiter Pregiseher grosehen, wenne er dar naeh sendet, vml haben
des zeu vrkunde vnsere insigele gehangen an diesen brief. Testes ut supra * . Da-
tum ut supra*').
Xarh dorn I.ibor priviK^irij. im K. Hauj)i- Staatsarchiv zu Dresden no. 2ö toi. 7:i au? dm 14. .Uihrli. Vj:!.
obend. no. '21 toi. IM., no. J«» fol. l»^*.
Xo. 483. 18Ö.3. 24. Fel.r.
Dir Burij(iraf»n Me»nthKr und Bcrfhold vot Mti<.^ni rttsrhrtd^u d*r Ihontnl -Vion'* »nk*)* r,,m
(wtinindh*iu.<e zu L^mmatz^ch zu trhtlt*ndiu Jahrt^zius ijtt/tn tJntH rnu Hithnnn m dtr y*nh» d*t
trau* nk irr ht ^ H J/f I .s.Ni n f/tl, »lium //''*/** #/ zu */* if*) h mu h u Zin^^ von *//» / » A t w li* trun» .
In nomine dninini amen. Nos .MeynhtTUS ft Ik-rtoldus <k-i gratia Mysncnsis
buregravii satri imperii nee non cnmites in Ilartinstcyn tVatn-s rfcognosrimus ]>ubliie
et ad notitiam tam praesenrium quam futururum lupimus jK-rvt-nire. ijuod quia aiuiuus
^ 417
census decem et octo grossomm latornm situs super quibusdam curiis apnd beatam
Mariam virginem in Mysna sitis, spectans de iure ad vicariam decanalem ecclesiae
Mysnensis fiiit et est nobis et dominio nostro utilior et convenientior, igitur per nostros
Johannem dictum Heynrichow advocatum nostrum et alios secretarios nostros ita ordi-
natum fiiit et est, quod idem census nobis remanebit, .quem qnidem censum infra
scripti cives, videlicet Johannes Mezcilwicz, Heyntzcb Euch, relicta Conrad! Brucherz,
Johannes Longus, Thitzco doleator, Johannes Hose, Otto Slettow et quam plures alii,
necnon et eorum heredes solvere tenentur. Et e converso in restaurum dicti census
dedimus et donavimus praefatae vicariae et domino Fridehelmo eiusdem vicariae vicario
ac suis successoribus in tantum videlicet XVIII grossos similiter latos de censu nostro,
quem habemus in theatro sive in venditorio panni sito in I^omacz, per nostrum sive
nostrorum posterorum eiusdem census coUectorem primo ante omnia et in omnem
eventum singulis annis in festo beati Michahelis sine aliqua remuneratione in perpe-
tuum persolvendos. Concedimus etiam tenore praesentium praefato domino Frede-
helmo et singulis suis successoribus has praerogativas, ut si idem theatrum sive
donnis panni quod absit per ignis incendium vel quocunque alio modo devastaretur
seu deperiret, quod praedictus dominus Fredehelmus et sui successores ad reaedifi-
cationeni dicti theatri penitus nihil dare et contribuere tenebuntur; annuimus et libere
et ex bona voluntate, ut quociens collector dicti census tardus, negligens et remissus
exstiterit, quod tociens praenotatus Fridehelmus et sui successores dictum censum
possunt, debent et debebunt per censuram ecclesiasticam extorquere. Quem quidem
censum ecclesiae Misnensi et vicariae praedictae ad usum Fridehelmi et suorum suc-
cessorum in restaurum donavimus, dedimus, appropriavimus, tradimus praesentibus-
que donamus, damus, annectimus et iusto appropriationis titulo appropriamus cum
Omnibus suis iuribus honoribus et utilitatibus nihil nobis iuris in dicto XVIII gros-
sorum censu servitii seu temporalitatis penitus reservantes, sed propter causam prae-
dictam libere renuntiantes eisdem, praesentibus strenuis et honestis viris Johanne de
Milticz milite, Hugone de Thubinheym, Conrado Theler, Nicoiao sartore magistro
civium, Hartemanno Gast, Johanne Ekilmani, Johanne Thimonis, civibus in Mysna
et aliis pluribus Me plenis. Ut autem haec nostra donatio et appropriatio debitam
sumant roboris lirmitatem, hanc litteram nostris sigillis fecimus communiri. Actum
et datum anno domini ^P.CCC^LV. in die Mathiae apostoli.
Nach dem Orig. im Stiftsarehiv zu Meissen mit den Siegeln der Burggrafen Meinher und Bertold (Schilder
mit dem Andreaskreuz) an Pergamentstreifen.
No. 484. 1355. 7. März.
B. Johann erneuert die in VerfdU gercUJietie CapeUe auf dem Stolpen , giebt ihr eine Ausstattung und
setzt die Ordnung des täglii^h abzuhaltenden Grottesdienstes fest.
In nomine domini amen. Ad haec sagax debet esse intentio sollicitior, ubi
bonorum largitor omnium, rex regum dominusque dominantium praeconiis laudum
colitur orthodoxorumque pia mens religiosior ac purior fieri non dubitatur. Verum
COO. DIPL. 8AX. II. 1. 53
418 ^ —
cum in Castro ecclesiae nostrae Missnensis capitaU dicto Stolpin ab olim capellala
constnicta sit dotis rectorisqae solatio penitns destituta in tantuin, quod ad instar
etiam cubiculi divina rarissime praeterqnam in praesentia pontilicis celebrabantur inibi
ofticia, pium, salubre necnon meritorium exstitit praemissis defectibus devotius consu-
lendura. Igitur nos Joliannes dei gratia episcopus ecclesiae Missenensis inspirante
nobis altissimo pro possibilitatis nostrae modulo haec et alia satliagentes in melius
retorquere, eideni cappellae, quam in honorem sanctorum Basilii confessoris atquc
pontilicis nee non Harbarae virginis ac niartyris beatoruni eonsccrandam seu dedi-
candam deliberavimus , dotis nomine tres mareas Polonicas, computando quatuor
solidos grossorum Pragensium pro marca cum octo giossis, in media villa Dreschin ^),
computatis singulis emolimentis ac obventionibus materialibus, videlicet pecunia, blado
sive annona, puUis, ovis, papavere, quam piae recordationis Jutta dicta de (iodow"'
possederat ad nos iuste devolutam, cum duobus maldaribus siliginis de molendino in
(Toltbach'') nobis debitis seu dari consuetis, aceedente ad hoc capituli nostri Misse-
nensis voluntate pariter et consensu donavinms, appropriavinms, anneximus, donamus,
appropriamus et annectimus perpetuis temporibus ab . . eiusdem cappellae rectore qui
pro tempore fuerit i)Ossidendum, percipiendum ac tollendum, iuribus duntaxat incor-
poralibus puta iudicio mero et mixto, precai-iis aliisque consuetis servitiis in prae-
dictis bonis nobis et nostris successoribus reservatis. ürdinantes insuper ad omni-
potentis dei et dictonmi beatorum patronorum laudem pleniorem , quod eapiHjlla praedicta
nuUi praeterqnam in sacerdotio constituto et personaliter in (*astro Stolpin supradicto
residenti, cui etiam ut eo honestius vivere valeat, de expensis eai)itanei paribus in
absentia episcopi duximus providendum, qui ne panem otiosus comedat, universorum
percipiendorum et distribuendorum regimen castri et districtus sjjectantis ad ipsum
tangentium nobis ac nostris successoribus seu eonim commissariis reddcrc rationem
tcne)>itur requisitus per eosdem, confcratur. Statiumus etiam ac ordinamus nee nou
ordinando statuimus, quod singulis diebus missa legi vel decantari dcbt*at in eadem,
secundis feriis pro defunctis, in quibus collccta specialis pro nobis ac futuris ecclesiae
Missnensis episcopis saltcm detunctis servari debet: feriis tcrtiis servanda est missa
de sancta Barbara, feriis quartis de »ancto Basilio cum collcctis allehiia sequentiis
specialibus secretis et conj^endis, nisi festivitates novem lecticmum sollem])ncs illis
diebus occurrant, tunc etenim pracdictornm triam (Herum nn'ssae in dies sequentcs
transferri debent, nulluni tamcn festum impediat, quin collectae de praedictis patronis
cum secretis et conplendis teneantur: quintis etiam feriis de sancto spiritu, sextis de
sancta cruce, sabbatis de beata virgine, donnnicis diebus de trinitate vel ipsanim
donnnicarum quae tunc occurrunt missac sunt servandae, nisi ut praetactum est novem
lectionum festa dies cadant in pracdictos. Praemissorum ut igitur singuhanun ac
universorum inviolabilis et iuconvulsa j)erpctuis temporibus ol)scrvantia teneatur, haiu*
paginam desuper confici ac conscribi fccimus nostri pontificii autentico sigillo com-
numitam.
VA nos Johainies praepositus, Theodricus decanus totumquc Missenensis eccle-
siae caj)ituhnn j)ublice recognoseendo protitemnr, quod ad piani vcnersibilis in Christo
419
patriß ac domini Johannis ecclesiae nostrae Missenensis episcopi requisitionem prae-
missis Omnibus et singulis ad dei cultiim laudabiliter ordinatis annaimus ac ad eorum
felicem observantiam assensum praesentibus benivolum elargimur, coappendentes
nostrum sigillum dicti domini nostri episcopi sigillo in roboris praenarratoram plenias
niunimentum. Datum Misnae anno domini millesimo trecentesimo quinquagesimo
qiiinto septima die mensis Marcii.
Nach dem Orig. im K. Haupt -Staatsarchiv zu Dresden. An Pergamentstreifen hängt das grössere Siegel
des Bischofs und das des Capitels.
No. 485. 1355. 13. Juli.
Meinher und Berthold Burggrafen von Meissen genehmigen den Verlauf des ihnen ivachmnspfUchtigen
Gartens der Wasserrabe genannt, und die Auflegung eines an die Domkirche zu entrichtenden
Jahrzinses zu einem Seelgeräth.
Wir Meynher vnd Bertold bnidere, von gotis gnadin burggrafin czu Misne
vnd grafen czu Hartinsteyn, bekennen offinlich in dissin brife vnd tön künt alle den,
df in sehen odir horin lesin, das vns gebetin hat der erber man her Herman von
der Nuenstad ewig vicarius czu Misne, das wir im günnen vnd vnsirn willen darczu
rgebin, das her den garten, der do heysit der Wassirrabe, by dem* wyngartin gehei-
sin der Judenberg, der von vns czu erbe geet vnd cinset vns alle iar eyn pphunt
wachs, müge vorkoufen vnd vorerbin, vnd czu eyme selegerete eynen eins uf den
garten seczen, vnd den wollen eygin durch got czu deme thume czu Misne, vnd das
wir dar an syne bete getan habin, vnd tun vnd haldin stete, das her den seibin
/O garten vorkouft, vorerbit vnde fs gelasin hat Petir genant Porczk vnd synen erbin,
vnd den seibin garten mit gutin willin vnd mit bedachtin mftte geeygint habin vnd
eygin in dissim keginwertigin brife czu deme vorgenantin thume czu Misne in sul-
ehir wise, alz hl nach geschribin stet, also das der selbe Petir Porczk odir syne
erbin ubir das pphunt wachs, das wir uf deme seibin garten habin vnd vns gebin
/rschol, dem® vorgenantin hern Herman odir wem® der selbe garte wirt schal erblichin
/ vnd czu rechtim cinse gebin vierczen grose breitis geldis vnd czwei hfinre alle iar
uf sente Mertins tak, dy mit vnsirm® gutin willin ubir vnsirns wachs eins sin geleit
uf den seibin gartin. So gflnne wir ouch, das deme seibin hern Herman vnd dem®
der garte von der kirchin wege beuolin wirt, sullen volgin alle eins recht. Ouch
^0 viQr willekür wir vns des, das wir vnd vnsir erbin dy® löte, dy den gartin habin,
keynes besweren wöllin ubir vnsirn eins, an® also vil, das s^ czu gerichte mit andirn
vnsirn Iftten suUin gehörn. Ouch vorbinde wir vns des, wen der selbe garte vor-
kouft wirt, wy® dicke das geschit, das wir vnd vnsir erbin von des Wachseins wegin
suUin den garten lihen an® gäbe vnd an® widirrede, vnd sullin dar yn nicht andirs
2r tragin. Ouch schol der vorgenante her Herman, odir wcme der garte beuolin wirt
von der kirchin wegin, dar nach syne lehen habin vnd tun czu syme vorgenantin
cinse. Das das stete vnd gancz blibe vnd ouch vnuorrukt, so gebe wir dor ubir
dissin keginwertigin brif mit vnsirn anhangindin insigiln geuestit vnd bestetit, der
gegebiu ist czu Misne, nach Cristi geburt dryczenhundirt iar, dar nach in deme fftnf
öS*
■ ^
420
vnd fänfczigistin iare, an der heyligin iuncvrowen tage sente Margarethin. Der vor-
geschribin rede sint geczüge vnsir libin getriiwen, dy gestrengin her Johans von
Milticz ritter, der eldir, Hüg von Tubinhem, Jenchen von Slyniez, Arnold von
Polenczk genant von Dylow, Petir von Vbegow vnsir schriber, Johannes Heynricho
Jk L^.] ^ vnsir voyt, vnde andir 14ute gnuk vnd vil.
nia littera non est utendom, nisi domini praepositus et canonici reguläres sanctae AfFrae
vellent esse neghgentes in cantando historiam propriam de s. Bartholomeo et in peragendo anni-
versarium mei Hermanni; ad quos quidem duos actus in alia littera dqminorum burgraviorum
data*) praeter illam Utteram, dictum ortum deputavi et libere donavi.
Nach dem Orig. im K. Haupt -Staatsarchiv zu Dresden mit den Siegeln des Burggrafen an einem
Pergamentstreifen.
a) Urk. vom 13. JnU 1357. MXrcker a. a. O. 8. 487.
Mftrcker Barggr. MeiMen S. 486.
No. 486. 1355. 15. Sept.
Markgraf Friedrich eignet dem Domcapitel Geld- und Natur gefalle zu Grosshfu^eii.
Wir Friderich von gotes gnaden lantgrauen zcu Duringen, Marcgrauen zcft
Myssen, in dem Osterlande vnd zcü Landesperg, grauen zcü Orlamunde vnd herren
des Landes zcu Plyssen bekennen oflFenlichen an disem geinwertigen briue vnd tun
kunt allen den, die in sehen, hören oder lesen, daz wir mit gutem rate vnd wol-
bedachtem mute den erbern herren, dem probiste, dem techande vnd dem capitel
gemeinlichen zcü des goteshuses zcü Myssen vnsern lieben andechtigen zcu wider-
statunge des cinses, den sie vonnals wider vorkouft haben der stat vnd den burgern
zcu Myssen nach vnserm rate vnd begerfinge, fier phunt geldes in dem dorfe vnd
felde zcu dem Gagan des gerichtes zcü Myssen, der Kristian von drien hfiven cin-
set anderthalp schok groschen, anderthalp schok eyer vnd zcwelf hfinre, Agnes die
witewe von einer huven ein halp schok, fier huner vnd ein halp schok eier, Peter
von zcwein huven ein schok ane zcwene groschen, acht huner vnd ein schok eier,
die sie Apecz Quaz recht vnd redelich abgekouft haben, die vns ouch derselb Apecz,
frowe Kfinnegftnt sin eliche wirtinne, der lipgedinge sie waren, mit gutem willen
vfgelazen haben, der wir ouch zcu haut zai widerstatunge des selben lipgedinges
andere gut vorligen geeygint haben mit allen rechten, geben vnd eyginen in die ouch
gnediglichen an disem selben brieue, den wir zcu vrkunde darüber mit vnserin
fiirstenlichen insigelen voriiestent haben. Da bi sint gewest vnd sint ouch gezcuge
die edeln vnd gesti-engen Fridricli von Wangeheim vnser marschalk, Fridi'ich von
Schonenburg, des Hassenstein ist, Kristan von Witzceleiben houerichter , Heinrich
von Kothewitz canceler, Hans (Iroze von Sy^itschin, Nikel vom Ende, Virich von
Tennestete, rittere, vnsere lieben getruwen vnd heimlichere vnd ander frumer löte H\i.
gnäg. Dirre brief ist gegeben zcu Dresden nach Cristi geburt drizcenhundert iar,
in dem fünf vnd funfzcigisten jare an dinstage vor sente Lami)erti tage.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem Reitersiegel dos Markgrafen an einem Pergamentstreifen.
Ein im Eingang der Urkunde nach .Friderich* über der Zeile hinzugefügter zweiter Name (Balthasar?)
ist wieder wegradirt, die Phiralform sonst aber beibehalten worden.
421
No. 487. 1355. 23. Oct.
B. Johann bestätigt die Verpflichtung eines bestimmten Vicars der Domkirche jährlich bei der Feier
des Anniversars des verstarb, Domherrn Conrad von Neustadt (Naustadt) ein Talent jm eaMen,
Nos Johannes dei ^atia episcopus ecclesiae Misnensis recognoscimus et tenore
praesentium publice profitemur, quod constituti coram nobis honorabiles et discreti
^{r. viri domini Albertus dictus Knut praepositus ecclesiae Budissinensis et Hermannus
de Nova Civitate perpetuus vicarius ecclesiae nostrae Misnensis praedictae proposue-
runt, quod quondam dominus Conradus de Nova Civitate dictae nostrae Misnensis
ecclesiae canonicus duas vicarias perpetuas in dicta Misnensi ecciesia creaverit et
fundaverit, quarum unam altera in redditibus plus dotaverit ea intentione, quod ean-
dem vicariam pluribus redditibus dotatam onerare vellet in uno talento denariorum
Vrybergensium, quod habens eandem vicariam ministrare deberet post ipsius domini
Conradi mortem singulis annis pro eins anniversario peragendo. Quia tamen morte
praeventus suum quoad praemissa conceptum ad effectum perducere nequivit, in fine
vitae executionem intentionis suae praedictae sicut et aliorum testamentorum per ipsum
conditorum dictis dominis Alberto praeposito Budissinensi et Hermanno de Nova Ci-
vitate committere decrevit et commisit, petiveruntque dicti domini Albertus et Her-
mannus, quatenus dictam voluntatem et intentionem dicti domini Conradi approbare,
ratificare et confirmare, ac dictam vicariam, quam nunc habet dictus dominus Her-
mannus de Nova Civitate, cuius collatio ad nos et episcopum Misnensem pro tem-
pore pertinere dinoscitur, onere praedicto dandi et solvendi singulis annis de redditi-
bus dictae vicariae unum talentum Vrybergensium denariorum pro anniversario dicti
domini Conradi peragendo onerare dignaremur. Nos petitioni eorum favorabiliter
annuentes de consensu capituli nostri supradictam voluntatem et intentionem dicti
domini Conradi approbamus, ratificamus et confirmamus ac supradictam vicariam
praedicto onere oneramus, volentes, statuentes, ordinantes et praecipientes firmiter,
ut de cetero habens et obtinens dictam vicariam de ipsius fructibus et redditibus
dare, solvere ac ministrare debeat singulis annis unum talentum denariorum Vryber-
gensium vel eins aestimationem, videlicet quatuor solidos grossorum usualium pro
anniversario dicti domini Conradi peragendo. In quorum onmium testimonium haue
nostram patentem litteram scribi fecimus et nostri sigilli appensione muniri. Datum
in Castro nostro episcopali Stolpin anno domini M°.CCC^LV^ in die beati Severini
episcopi ac confessoris.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen mit dem beschädigten Siegel des Bischofs und dem des Capi-
tels an Pergamentstreifen.
s
- 422 -
Xo. 488. 1356. 4. Febr.
P. Innocentius VI. befiehlt dem Er2i>iachof van Prag, dem Bischof von Meissen und dem Dechant
zu Wyssehrad bei Frag für Zurückgabe der den Klöstern des Karthäuser -Ordern an verschiedenen
Orten von geistlichen und weltlichen Herren y Stadtgemeifiden und einjselnen Personen entjsogenen,
vorenthaltenen oder geschädigten Güter, Rechte utid Einhünfte Sorge eu tragen und diese unter
Anwendung kirchlicher Rechtstnittel gegen Widerspenstige durchzuführen.
Innocentius episcopus etc. Militanti ecclesiae licet inmeriti etc. Datum Avi-
nione 11. Nonas Februarii pontificatus nostri anno quarto.
Aus einem Transsumpt des Erzbischofs Sbiuco von Prag vom 11. Mai 1405 im Copialbuclie des Kart-
häuser-Klosters Barmherzigkeit Gottes bei Frankfurt an d. Oder no. 49. Riedel cod. dipl. Brand. I. Bd. 20. S. 7.
No. 489. 1356. 30. März.
Meinher und Bcrfold Burggrafen von Meissen eignen der DoniJcirche anderthalb Hufe und eine
Hofstelle zu Lompnitz, welche Henzelinus Sartoris Bürger zu Meissen zu seinetn und seines
Weihes Jahrgedächtnissen erkauft hat.
In nomine doniini amen. Quae geruntiir a viris prudentibus, ne aliquibus pos-
sint calumpniis attemptari, litterarum solent testimonio perhennari. Igitur nos Meyn-
herus et Bertoldus fratres dei gratia burggravii Misncnses omnibus tarn praesentibus
quam futurae posteritatis hominibus, praesertim iis, ad quorum notitiam praesentea
nostrae litterae pervenerint et quibus nosse oportumim fuerit, volumuR esse notum,
quod veniens ad nostram praesentiam discretus vir Henezlinus Sartoris eivis Mis-
nensis nobis exponere curavit, quod cum ipse saluti animarum suae et Hese uxoris
8uae prospicere volens bona intVa scri])ta, videlicet unum mansum terrae arabilis,
quem Petrus et Nicolaus villici villae Lompnicz in pago eiusdem villae suis laboribus
excolunt et de quo ipse Petrus in festo beatae Waljmrgis XXX Ild grossos Pragenses
latos et unam sexagenam ovorum, et in festo beati Martini iteruni XXXILt grossos
et quatuor pullos, et in carnis privio iterum quatuor pullos, ipse vero Nicolaus in
dicto beatae Walpurgis festo XMII grossos latos et mediam sexagenam ovorum,
et in festo sancti Martini XVIII grossos et duos pullos singulis annis nomine
census soivunt. Item medium mansum in pago dictae villae Lompnicz situm, quem
Martinus rusticus eiusdem villae excolit et de eo in ])raefato Walpurgis festo IX
grossos latos et XV ova et in festo beati Martini iterum IX grossos eorundem gros-
sorum et duos pullos pro eensu quolibet anno solvit. Item unam aream quam Petrus
inquilinus dictae villae in eadem ^^lla possidet et de qua ])ro festo beatae Walpurgis
mediam sexagenam ovorum et in carnis privio tres juillos anmiatim solvit, a discreto
viro Kckilmanno cive Misnensi genero suo pro certa pecuniae summa iusto emptionis
et venditionis interveniente titulo comparaverit eaque ])ro remedio animae suae et
Hese uxoris eins praedictae ecclesiae Misnensi donaverit sub hoc modo, ut quem-
ai <Mier- iidpr NiudcTluiiiinalZHch. Par. UoritK.
423
cunque eorum praemori aut de hac \ita citiiis tolli deo sie volente eontigerit, eius
anniversarius in vigiliis et missa defiinctorum in ipsa Misnensi ecciesia perpetue
peragatur, et in eius anniversario una sexagena dictorum grossorum, quadraginta
videlicet grosses canonicis et viginti vicariis in choro praesentibus ut moris est mini-
strentur. Reliquo vero superstite ex dictis coniugibus postmodum etiam naturae debi-
tura persolvente, siius similiter anniversarius in vigiliis et missa defiinctorum peragi
et reliqua sexagena dictorum grossorum in suo anniversario debet perpetue, sicut de
alio praemortuo dictum est, ministrari. Quare nobis dictus Henczlinus humiliter
supplicavit, quatenus bona supradicta praefatae Misnensi ecclesiae appropriare digna-
remur. Nos igitur Meynherus et Bertoldus burgravii Misnenses praedicti tam pium
et laudabile propositum pio moti affectu prosequi nosque exinde bonorum omnium,
quae in dicta aguntur ecciesia, participes facere cupientes bona supradicta omnia et
singula ecclesiae Misnensi praedictae per decanum et capitulum ipsius proprietatis
titulo perpetuis temporibus possidenda eo iure, fructu, utilitate et honore, quibus ipsa
praedictus Eckilmannus habuit, tenuit et possedit, recepta tamen prius resignatione
libera eorundem per dictum Eckihnannum in manibus nostris facta, appropriavimus,
donavimus et praesentibus appropriamus, donamus, annectimus et unimus, nihil nobis
ac posteris nostris et heredibus iuris in praedictis bonis seu aliqua eorum parte quo-
modolibet reservantes. In quorum omnium testimonium sigilla nostra praesentibus
duximus appendenda, praesentibus strenuis viris nostris dilectis Johanne de Milticz
milite seniore, Hugone de Tubinheym, Elkinbrechto de B6r et Johanne dicto Heyn-
richo nostro advocato, necnon discretis dominis Fridehelmo de Mülberg et Hermanno
de Nova Civitate perpetuis vicariis ecclesiae Misnensis praedictae, testibus ad prae-
missa. Actum et datum Misnae anno domini M^CCC^LVP. feria quarta proxima
post dominicam qua cantatur Oculi mei semper ad dominum.
Nach dem Orig. im Stiftsarcbiv zu Meissen mit den Siegeln des Burggrafen an Pergamentstreifen.
No. 490. 1356. 30. März.
Meinher V. und BertoJd Burggrafen zu Meissen eignen der Domkirclie Geldzinsen von einem
2^^ Hufemjnt in Gospoditz zu Begehung des Jahrgedächtnisses ihres Oheims des Burggr. Mein-
her IIL und bestimmen, dass der CapeUan der AegidiencapelJe 6 Pfund Wachs jährlich liefern soll.
In nomine domini amen. Nos Meynherus et Bertoldus dei gratia burgraWi*)
saeri imperii in Misna et comites in Hartynsteyn*) ad perpetuam rei memoriam.
Digne agere credimus, si beneficentiae nostrae man um poiTigimus in iis, in quibus
animarum salus acquiritur et cultus divini nominis ampliatur. Ea propter tam prae-
sentibus quam ftiturae posteritatis hominibus, praesertim iis ad quorum notitiam prae-
sentes nostrae litterae pervenerint et quibus nosse oportimum fuerit, volumus esse
notum, quod in remedium animae patrui nostri Meynheri piae recordationis olim
burgravii^) Misnensis duos mansos terrae arabilis cum dimidio manso^) sitos in pagis
1) burggravii B. 2) Hartintteyn B. 3) cum dimidio manso fohlt in B,
424
villae Gk)spodicz*) cum una area attinente, quam inhabitat Petrus dictus de Gospe-
dicz^) rusticus eiusdem villae, excolens mansos eosdem solventes annuatim duodecim
solidos grossorum latorum Pragensium, quos^) ipse Petrus de dictis mansis, videlicet
sex solidos^) latorum grossorum Pragensium in festo Walpurgis, et sex solidos^)
eorundem grossonim in die beati Michahelis, annuatim solvere debebit ad hune finem,
quod anniversarius praedicti patrui nostri vigiliis et missis more solito peragatur et
in eo sex solidi dictorum gi'ossorum canonicis integratis, vicariis et sociis, canonicis
videlicet duae partes et tertia vicariis et sociis in vigiliis et missa duntaxat praesen-
tibus, solutis exinde decima hospitali et canipanatoris pretio more solito ministrentur.
Et in festo beati Bartholomei apostoli reliqui sex**) solidi canonicis vicariis et sociis
praesentibus, solutis decima et pretio modo quo supra, ministiHintur, ita quod abinde
ideni festum cum praepulsatione solempniter peragatur, ecclesiae Misnensi cum Omni-
bus iuribus ac pertinentiis , iudicio hercditatorio, utilitate et lionore, quae exinde per-
veniunt ac in futurum pervenire*) potenmt, sicut dictos mansos hactenus habuinnis,
donavimus, appropriavimus, praesentibus donamus et appropriamus per . . praepo-
situm, . . decanum ac . . capitulum dictae Misnensis ecclesiae pro tempore existentes
proprietatis titulo [Kjrpetuo possidendos, nihil nobis iuris penitus in dictis bonis iudi-
cio sanguinis duntaxat excepto reservantes. Insuper volumus, quod cappellanus
noster in cappella sancti t^gidii in curia nostra qui pro tempore fuerit, debeat dare
sex libras cerae pro candelis de una sexagena latorum grossorum Pragensium et
duobus grossis annuae pensionis de bonis nostris liberis eidem cappellae, ut ea inde
ceram custodi Misnensis ecclesiae temporibus praedictis tribuat, et alias propter dcvo-
tionem, quam ad dictam cappcllam gerimus, et pure propter deum traditis et assif^na-
tis*") in") villa dicta Prftz minori*") annis singulis in anniversario supradicto. Item
desidcramus et petinuis, quod vigiliae et missa pro defunctis circa sepulcrum dicti
patrui nostri peragentur. In quorum omnium testinionium sigilla nostra praesentibus
duxinius apponenda. ") Actum et datum*^) anno doniini M"CCC"LVP feria quarta
proxima post dominicam qua cantatur Oculi mei, praesentibus strenuis nostris dilectis
Johanne de Milticz niilite seniore, Hugone de Tubenheyni, Elkinbcrto de Bor'*),
.Johanne dicto Ilevnricho nostro advocato, nee non discretis dominis Burkardo rectore
cappellae sanetae Margarethae*'^), Nicoiao capjiellano dictae noKtrae cajipellae, Ifer-
manno de Nova Civitate et Jacobo de Richenbach ^'^) perpetuis vicariis ecclesiae Mis-
nensis testibus ad ]n-aemissa.
Nach dem OriLT. im Stiftsarchiv zu Mt^^scn mit den Siegohi der Uurjrtfrafcii an IVrjL,'anM"ntsitreifen. Eine
zweite dort befiiidliclie Ausfrrtijriinfj: mit den angej^ebenen Abweichungen im Texte ist in gIeich<T ^Vei^^e vollzo^rt^n.
4) (iosjtodici 11. ö) ann. ihm.- stioynn» ijru.-m. Int, i/m'i> W. Cm v'ohl. nuniu '<'Xnij>nf'„t II. 7i vt nnnvA itX'i.j, rmm B. "i nl.'jiti
i/iiNfKor H. !<; proirniunt aut — prufnin H. lU) i/«' una /»xnifiin — tmAii/miii« fohlt in H. 11) d'- U. LJ) iipjxud'ndn li. l.ij .immn
.ViiHUif U. 11) Tul'nihrjim, Elkinbrn-ht" dt lU\r IV IT») M.ir;i'ir.tf,w ilr-iii," U. H»i liu^hinbn-f, ü-
n) Kobit/« eil, Par. Tnubciihoiiii.? h\ Klfiiiprn u - i tz , Viw. Zii'k'viiliaiu.
425
No. 491. 1356. 26. Juli.
Sifrid von Biberach bejgeugi, dass von dem von seinen Eltern besessenen, aus vier Hufen bestehenden
Vorwerke Biberach von Alters her sieben Viertel Messekorns a$i den Pfarrer zu Niederebersbach
jährlich zu entrichten seien, wogegen von später hinzu geschlagenen Aeckern ein besonderes,
entsprechendes Quantum Messekorns zu gewähren sei.
Ich Syfrid v on B iberach bekenne offinlichin in disenie kegenwertigin brife
vnd tu kfint allen den df yn sehen odir hören lesen, das mir wisselichin ist vnd
vor war weys, das uf deme vqrwerg czu Biberach*), das Ebil von Müldorf hatte,
vnd ouch myner eidern recht erbe was, biz das is niyn bruder \Vyknant vorkoufte,
ligen siben virteil messe korniz Heynisches maz, dy man von aldir vnd alle iar
gebin schal von rechte deme pharrer czu nydern Ebirspach. A Heyne das is eczliche
myne eldirn seiden gaben, das lizen s^ von gewalt vnd in der meynunge, das sy
duchte, sy betten recht darczu von des kirchlenis wegin; abir von rechte vnd von
aldir, so hat also vil messekornis uf deme seibin vorwerg gelegen vnd noch daruffe
lyt, das spreche ich by mynen guten truwen an eydiz stat nymande czu libe noch
czu leyde. Ouch bekenne ich, das das selbe vorwerg b\' myner eklirn geczyten hatte
virde halbe hufe ackirs, vnd was nach deme male acku's von micz wer darczu
gekouft odir geslayn, do schol man deme selben pharrer sunderlichin von gebin
messekorn, darnach das des ackirs ist. Vnd des czu eynie bekentnisse, so gebeich
dissen kegenwertigin brif mit mynem insigil geuestit vnd l)estetit, nach Cristi gcburt
diTczen hundirt iar, darnach in deme sechz vnd funfczigistein iare an dem nehesten
tage nach sente Jacobs tage des heyligen czwelfbotin.
Nach dem Orig. im Stiftsarchiv zu Meissen, mit dem Siegel Syfrids von Biberach an einem rerganient-
streifen.
a) Bicbrach, Par. Xioderebenbach.
No. 492. 1356.
Probst und Cupitel genehmigen mit Zustimmung des Bischofs, dass alle Einkünfte, die der Ikcan
Dietrich von Goch in seiner Prähende Grobem zu der bisher festgestellten liente dort ivciter erworben
habe oder erwerbe, diesem persönlich zukommen und das Hecht ihm zustehe darüber zu kirchi Zwecken
bei der Domkirche zu verfügen,
Nos Johannes de Ötrelis pracpositus, Palbertus de ^lulhusin cantor totumciue
ca])itulum ecclesiae Misnensis recognoscinuis et tenore praesentium publice ])rorttcmur,
quod pro eo, quod honorabilis vir dominus Theodericus decanus ecclesiae pracdictae
possit bona plieodalia, quae habentivr a quibusdam in pheudum ab ipso in villa (Jrö-
bir, quae ad decanatum dictae ecclesiae pertinet, ex quibus dicta Misnensis ecclesia
millam vel modicam hactenus habuit utilitatem , ad ipsius ecclesiae reducere utilitatem,
annuinnis, consensimus et praesentibus expresse consentimus et ordinanuis, ut quid-
qui<l dictus dominus Theodericus decanus in censu in dicta villa Grobir ultra tria
con. Diri.. »AX. II. 1. 54
42C
talenta et tres {grosses, quem clecani ilictae ecclesiae praedecessores sui dictam villam
(irobir liabeiites pereeperunt et percipere consueveriint, iam acquisivit vel acquisierit
in futurum, possit illud quantum fuerit ad tempora vitae suae, etiam si eundem
Theodericum decanum statum suum in ecclesia iam dicta Misnensi vel extra mutare
contingerit, percipere et postea deputare pro suo vel alterius anuiversario celebrando,
aut pro festivitatibus specialibus peragendis, aut aliter de illo disponere pro suae
libitu voluntatis, dummodo ad pias causas et in usus capituli eonvertantur. Ordinär
mus etiam, ut decanus Misnensis pro tempore eo libentius coUigat censum acquisitum
et acquirendum, quod idem decanus in eodem censu decimum denarium habere debeat
applicandum suis usibus pro labore. In quorum omnium testimoniuni praesentes
litteras scribi fecimus et sigilli nostri capituli maioris appensione muniri. Datum
Misnae anno domini millesimo CCC^ LVr. Et nos Johannes dei gratia episcopus
ecclesiae Misnensis praedictae consensui et ordinationi praedictis nostrum etiam adhi-
bemus consensum omnia et singula sui)rascripta rata et grata habentes, auctoritateque
nostra ordinaria contirmamus et in evidens testimonium sigillum nostrum praesentibus
duximus appendendum.
streifen.
Nach dem Orig. im Stiftsarcliiv zu Meisscn mit den Siegelu des Bischofs uud des Capitels an Pergament-
\
SIEGEL-ABBILDUNGEN.
TAP'KL l
1. Aeltestes Siegel des Domcapitels.
2. Siegel desselben seit 1264.
3. Kleineres Siegel desselben und Rücksiegel.
4. Desgleichßn seit 1455.
5. Siegel des B. Gerung f 1170.
(). Siegel des B. Martin f HW.
7. Siegel des B. Dietrich f 1208.
8. Siegel des J^. Bruno IL t nach 1228.
TAFEL II.
1. Siegel des B. Heinrich f 1240.
2. Siegel des B. Conrad f 1258.
3. Siegel des B. Albert IL f 126Ü.
4. Siegel des B. Withego f 1293.
5. Siegel desselben seit 1291.
Ü. Siegel des B. Bernhard f 12ü().
7. Siegel des B. Albert IIL f 1312.
8. Rücksiegel desselben.
9. Siegel des B. Withego IL f 1342.
10. Rücksiegel desselben.
BERICHTIÜUNGEN.
s.
37.
s.
bö.
8.
H7.
8.
ai.
8.
97.
8.
ii2.
s.
lua.
s.
197.
8.
IW.
8.
207.
Z. 11 V. u. So. 1« Miau läü.
Z. 1 V. u. No. lU Itatt 110.
Z. 4 V. o. No. 132— 1;»4 8taU 131—133.
Z. 1 V. u. Woichtoritx »tau Weichtitroi.
Z. 6 V. o. Molsiien «tatt Droitdcu.
Z. 16 V. o. Zohockau »tatt Zachoch.aa.
Z. 4 V. o. bofiohlt riom «utt doii.
Z. 4 V. o. 2K)J statt 2UH.
Z. 27 V. o. doiniuu« «tatt dominid.
Z. 1» V. u. 865. W6 sUtt 2t>(>.
8. 239. Z. 12 V. o. 302 »tatt 301.
8. 2r}5. Z. 19 V. u. 12!»H «tatt 12K9.
8. 2(»5. Z. 21 V. o. MüttolwitK ^itait Mittelwitz.
8. 277. Z. 1 V. u. Naufliitz, Par. DroKdoii matt
Niudoraedlitx.
8. aaö. Z. lU V. u. Hullon, HO Mtatt huIIoii. So
8. 41ß. Z. 17 V. u. In der «tatt in du«.
8. 420. Z. b V. u. luto sUtt luute.
Z. 15 V. o. Grosskagun «lalt <i roHnhagon.
HIESEOKE «: DKVIUEKT
MUcrcLXiv
fUrii'uili f2
/yj)r^r^' * ') *• '
^i.
ItijKvn^'. y^lf' ;• ;^i'"^;':^--^'v. ^'^^^ ^n- w^-. ?f?
V
/^o.
'J'- /*^r^- /'7-^^^f
.a;. ':f<^\ ?y-v' /,/^ i.^^ ^^; y,^^,,^ ^;?r/^^-< /35r~ 13^^:
V\Tri".. 6
;•
-^ ^■•. •:» /V.'.
v*-'-^' i-'
t. V:/. .;. Vf
h-'^
>)\ f " -
' )IV
/.:■.:■'
»f )
" Ä-w./ ./.'• ;^sA i^i/ !^'f>^".-^^^ •'''•
K i
1{y;.
w
^fttfi^ /«Vo 7H/iyn£^Jcr tU iftr^ t/tUhf^iy /y f^ffe^9%jt^ : ^U » ^^JCinx/%4^ #/>W-%^ v*#-aVi.»F7* fnrrlUt^ J&^
9o/
%lii^' '-t/r4,>
•^/^.
ffn»
i»»i»*WVi
»fikir^ii a-..<^J»,%tr W.
/
;''.'»>, "/».^ , r»f .•:.,( ? ^'-^ . '
y;^..,.,
-,> H.,» i^y*' /r fl./^.^i-*.
.JM .O
)vJ)'r<f>v .r.
-^''- •'^^•^/V-^^'/.
(J -^^J^^)'.' '^^'^' y ^'' -''- "-"• '''■ '"' ■" " '''- '•■■ - "''■ • ■■ • ^•'■■- ''/• ■• ''' '"^- ''''^- ^■'^- ^•'5- 'i'O. hiq^ /3.r- ,
V\'.'n ^'9.
. '. ., .'■•■*
;./ ./.y ^../, ^^. .' '^'f/^f/^'^ "•'•
/n^ptr' )'7.
iv >^ ; »f ■''
K -x "'v
^-'■-tW
/^f